0% found this document useful (0 votes)
132 views28 pages

E0328

Uploaded by

SAGAR RANBAWARE
Copyright
© © All Rights Reserved
We take content rights seriously. If you suspect this is your content, claim it here.
Available Formats
Download as PDF, TXT or read online on Scribd
0% found this document useful (0 votes)
132 views28 pages

E0328

Uploaded by

SAGAR RANBAWARE
Copyright
© © All Rights Reserved
We take content rights seriously. If you suspect this is your content, claim it here.
Available Formats
Download as PDF, TXT or read online on Scribd
You are on page 1/ 28

ZdrZ nmR>çnwñVH$ Am{U ZdrZ Aä¶mgH«$‘ ¶m§da AmYm[aV

AW©emñÌ
ZdZrV
B¶ËVm ~mamdr

l R>iH$ d¡{eîQ>ço …
1. à˶oH$ àH$aUmMr Aä¶mg-KQ>H${Zhm¶ aMZm.
2. à˶oH$ àH$aUmÀ¶m gwédmVrbm gd©g_mdoeH$ " _hËËdmMo _wX²Xo '.
3.  nmR>çnwñVH$m‘Yrb ñdmܶm¶m§Vrb gd© àíZm§Mr gw~moY ^mfoV AMyH$, _wX²XogyX d AmXe© CËVao.
4. narjoÀ¶m X¥îQ>rZo ‘hËËdmMo Ago gd© àíZ g‘n©H$, ‘wX²XogyX CËVam§gh g‘m{dîQ>.
5. g§nyU©, à_mU^yV Am{U AXç¶mdV _m{hVr.

ZdZrV ‘mJ©Xe©H$ åhUOo gw{Z¶mo{OV Aä¶mg, CÁÁdb ¶e h‘Img!

: boIH$ :
lr. ZdZrV

n{hbr Amd¥ËVr : 2020

E0328
òÈ˘ñß̇ : ìúìËè óúì, óúÊìËù̆Äö öÊÎå, ëÊëö (î.), òÈ˘ñß̇}400 028. (ïÊÎì .. 6662 6565)
www.navneet.com ● e-mail : [email protected]

îÈ éÎ : ìúìËè óúì, 1302, ùÈiúÊö îÎã, ñÊáËöÊú öÊÎå, üéü ‘�ÊàÊáú°, îÈ éÎ }411 002. (ïÊÎì .. 2443 1007)
ìÊÇîÍö : 63, ùúÊáË üÊô”ü ÄÊÙ�ÎáüòÊÎö, ÄÊõÇÛÎüìÇö, ìÊÇîÍö } 440 012. (ïÊÎì .. 242 1522)
ìÊùÄ : ìòÊ˙é ß”flîÊôö, ëÈ üöÊ òá�Ê, ÄÊ”†ÎöÎ úÊåË, áÈ ”ôÊ üËñË´ü≈ôÊ üòÊÎö, ìÊùÄ}422 001.
(ïÊÎì .. 259 6950)

© All rights reserved. No part of this book may be copied, adapted, abridged or translated, stored in any retrieval
system, computer system, photographic or other system or transmitted in any form or by any means without a prior
written permission of the copyright holders, M/s. Navneet Education Limited. Any breach will entail legal action and
prosecution without further notice.

2001
Published by : Navneet Education Limited, Dantali, Gujarat. CTP
Printed by : Navneet Education Limited, Dantali, Gujarat. (12-6-2020)

2
‘ZmoJV
B¶ËVm ~mamdrMm " AW©emñÌ ' ¶m {df¶mMm ZdrZ Aä¶mgH«$_ Am{U ZdrZ nmR>çnwñVH$ ¶m§da AmYm[aV " AW©emñÌ
ZdZrV : B¶ËVm ~mamdr ' Mr hr ZdrZ Amd¥ËVr àH$m{eV H$aVmZm Amåhm§bm A˶§V AmZ§X hmoV Amho. Amho.
¶m {df¶mMm ZdrZ Aä¶mgH«$_ Am{U ZdrZ nmR>çnwñVH$ ¶m§Mm gImob Aä¶mg H$ê$Z ho ‘mJ©Xe©H$ V¶ma H$aʶmV Ambo Amho.
¶m ‘mJ©Xe©H$mVrb à˶oH$ nmR>mÀ¶m gwédmVrbm ‘hËËdmMo ‘wX²Xo ñnîQ>rH$aUm§gh XoʶmV Ambo Amho. ˶mdê$Z ˶m ˶m àH$aUmV
g‘m{dîQ> Agboë¶m nmR>çdñVyÀ¶m Ame¶mMo {dXçm϶mªZm ghO AmH$bZ hmoB©b. Aä¶mgmMr COiUr H$aʶmgmR>r gmam§eê$nmZo
XoʶmV Ambobo ‘hËËdmMo ‘wX²Xo {dXçm϶mªZm IynM Cn¶moJr nS>Vrb.
àñVwV _mJ©Xe©H$mV nmR>çnwñVH$mÀ¶m ñdmܶm¶m§Vrb gd© àíZm§Mm AMyH$, ‘wX²XogyX d AmXe© CËVam§gh g‘mdoe Ho$bobm
AmhoM; ˶mM~amo~a narjoÀ¶m ÑîQ>rZo ‘hËËdnyU© Agbobo gd© àH$maMo àíZhr ‘wX²XogyX, g‘n©H$ CËVam§gh g‘m{dîQ> H$aʶmV
Ambo AmhoV.
¶m _mJ©Xe©H$mÀ¶m Aä¶mgmZo {dXçm϶mªMr " AW©emñÌ ' ¶m {df¶mMr n[anyU© V¶mar hmoB©b Am{U ˶m§Zm ~moS>m©À¶m narjoV
CÁÁdb ¶e {_iob, Agm ÑT> {dídmg Amåhm§bm dmQ>Vmo.
¶m _mJ©Xe©H$mMr Cn¶wŠVVm dmT>dʶmÀ¶m ÑîQ>rZo ¶oUmè¶m gd© gyMZm ñdmJVmh© AmhoV.
 àH$meH$

3
AZwH«$‘{UH$m
 n¥îR> H«$.
1. gyú‘ AW©emñÌ Am{U ñWyb AW©emñÌmMm n[aM¶ ...   5
2. Cn¶mo{JVm {díbofU ...  16
3 A. ‘mJUrMo {díbofU ...   27
3 ~. ‘mJUrMr bdMrH$Vm ...   39
4. nwadR>m {díbofU ...  53
5. ~mOmamMo àH$ma ...  67
6. {ZX}em§H$ ...  78

7. amîQ´>r¶ CËnÝZ ...  89

8. ^maVmVrb gmd©O{ZH$ {dËV ì¶dhma$ ... 102

9. ^maVmVrb ZmUo ~mOma Am{U ^m§S>db ~mOma ... 115

10. ^maVmMm {dXoer ì¶mnma ... 129

4
1 gyú‘ AW©emñÌ Am{U ñWyb AW©emñÌmMm n[aM¶

_hËËdmÀ¶m g§H$ënZm :
(1) gyú‘ AW©emñÌ : AW©ì¶dñWoVrb A˶§V N>moQ>çm ^mJmÀ¶m Am{W©H$ dV©ZmMo {díbofU H$aUmao emñÌ, åhUOo " gyú‘bjr AW©emñÌ '
hmo¶.
(2) ñWyb AW©emñÌ : g§nyU© AW©ì¶dñWoMm Aä¶mg H$aUmao emñÌ, åhUOo " ñWyb AW©emñÌ ' hmo¶.
(3) gyú‘bjr/gyú‘ Am{W©H$ Mbo : Am{W©H$ Mbm§Mr gyú‘ n[a‘mUo, åhUOoM " gyú‘bjr/gyú‘ Am{W©H$ Mbo ' hmoV.
(4) g‘J«bjr/g‘J« Am{W©H$ Mbo : Am{W©H$ Mbm§Mo ~oaOoMo ê$n qH$dm Am{W©H$ Mbm§Mr g‘wÀM¶mË‘H$ n[a‘mUo, åhUOoM " g‘J«bjr/
g‘J« Am{W©H$ Mbo ' hmoV.

‘hËËdmMo ‘wX²Xo
1. àñVmdZm : AW©ì`dñWmê$nr earamVrb bmImo noer åhUOo ì`ŠVr
(1) 
AmYw{ZH$ AW©emñÌmÀ¶m gyú‘ AW©emñÌ Am{U ñWyb Am{U Hw$Q>w§~o Cn^moŠË`mÀ`m ê$nmZo Am{U CËnmXZg§ñWm
AW©emñÌ `m XmoZ ‘w»` emIm AmhoV. gyú‘ AW©emñÌ d CËnmXH$mÀ`m ê$nmZo AW©ì`dñWoÀ`m g§MbZmV H$em àH$mao
ñWyb AW©emñÌ `m eãXm§Mm gd©àW‘ dmna 1933 ‘Ü`o ^y{‘H$m nma nmS>VmV, ho Aä`mgÊ`mgmR>r gyú‘ AW©emñÌ
Amoñbmo {dXçmnrR>mV Zm°d}{O`Z AW©emñÌk a°JZa {’«$e `m noetH$S>o OUy H$mhr gyú‘Xe©H$mVyZ nmhVo. ''
`m§Zr Ho$bm. 3. gyú‘ AW©emñÌmMr ì`mßVr :
gyú‘ AW©emñÌmbm B§J«Or‘Ü`o Microeconomics Ago
(2)  gyú‘ AW©emñÌmMr ì¶mßVr hr àm‘w»¶mZo qH$‘V {gX²Ym§V d
åhUVmV. B§J«OrVrb Micro `m eãXmMr CËnËVr ‘yi gmYZgm‘J«rMo dmQ>n ¶m§À¶mer g§~§{YV Amho. gyú‘ AW©emñÌmMr
J«rH$ eãX Mikros `m eãXmnmgyZ Pmbr Amho. Mikros ì¶mßVr nwT>rb V³Ë¶mX²dmao ñnîQ> H$aʶmV Ambr Amho :
`m eãXmMm ‘amR>r AW© AË`§V bhmZ qH$dm EH$- gyú‘ AW©emñÌmMr ì¶mßVr ñnîQ>rH$aU
Xebjm§e ^mJ Agm hmoVmo. åhUOoM gyú‘ AW©emñÌ ho 1. dñVy d godm ¶m§À¶m (1) dñVy d godm ¶m§À¶m
AW©ì`dñWoVrb AË`§V gyú‘ KQ>H$m§Mm Aä`mg H$aVo. gyú‘ qH$‘V {ZpíMVrMo {gX²Ym§V qH$‘V {ZpíMVrMo ñnîQ>rH$aU
AW©emñÌmg ì`îQ>r AW©emñÌ qH$dm A§ebjr AW©emñÌ (2) ‘mJUrÀ¶m {díbofUmMm
qH$dm gyú‘bjr AW©emñÌ Agohr åhUVmV. Am{U nwadR>çmÀ¶m {díbofUmMm
ñWyb AW©emñÌmbm B§J«Or‘Ü`o Macroeconomics Ago
(3)  g‘mdoe.
åhUVmV. B§J«OrVrb Macro `m eãXmMr CËnËVr ‘yi J«rH$ 2. CËnmXH$ KQ>H$m§À¶m qH$‘V (1) CËnmXH$ KQ>H$m§À¶m
eãX Makros `m eãXmnmgyZ Pmbr Amho. Makros `m {ZpíMVrMo {gX²Ym§V qH$‘V/‘mo~Xbo {ZpíMVrMo
eãXmMm ‘amR>r AW© ‘moR>m qH$dm g‘J« ^mJ Agm hmoVmo. ñnîQ>rH$aU (2) I§S>, doVZ,
åhUOoM ñWyb AW©emñÌ ho g§nyU© AW©ì`dñWoMm Aä`mg ì¶mO Am{U Z’$m {gX²Ym§Vm§Mm
H$aVo. g‘mdoe.
2. gyú‘ AW©emñÌmMm AW© Am{U ì`m»`m : 3. Am{W©H$ H$ë¶mUmMo {gX²Ym§V (1) CËnmXZ joÌmVrb
(1) AW©ì`dñWoVrb d¡`pŠVH$ Cn^moŠVm, d¡`pŠVH$ CËnmXH$ H$m¶©j‘Vm (2) Cn^moJmÀ¶m
qH$dm CËnmXH$ g§ñWm / noT>r `m§gma»`m gyú‘ KQ>H$m§Mm joÌmVrb H$m¶©j‘Vm (3) EHy$U
Aä`mg H$aUmao AW©emñÌ, åhUOo " gyú‘ AW©emñÌ ' hmo`. Am{W©H$ H$m¶©j‘Vm ¶m
(2) ‘m°[ag S>m°~ `m§À`m ‘Vo, "" AW©ì`dñWoMo gyú‘Xeu AÜ``Z H$m¶©j‘Vm§Mm Aä¶mg.
åhUOo gyú‘ AW©emñÌ hmo`. '' 4. gyú‘ AW©emñÌmMr d¡{eîQ>ço :
(3) E. nr. bZ©a `m§À`m ‘Vo, "" gyú‘ AW©emñÌmX²dmao g yú‘ AW©emñÌmMr d¡{eîQ>ço nwT>rb V³Ë¶mX²dmao ñnîQ> H$aʶmV
AW©ì`dñWoH$S>o OUy H$mhr gyú‘Xe©H$mX²dmao nm{hbo OmVo. Ambr AmhoV :
1. gyú‘ AW©emñÌ Am{U ñWyb AW©emñÌmMm n[aM¶ 5
gyú‘ AW©emñÌmMr d¡{eîQ>ço g§X^m©V Ho$bm OmVmo. ñWyb (g‘J«bjr) AW©emñÌmMo
ñdê$n g‘wÀM`mË‘H$ (Aggregative) Amho.
1. {d{eîQ> Hw$Qw>§~, {d{eîQ> CËnmXZ g§ñWm B˶mXr d¡¶{³VH$
(2) àm. Oo. Eb. h°ÝgZ `m§À`m ‘Vo, "" ñWyb AW©emñÌ hr
Am{W©H$ KQ>H$m§À¶m Am{W©H$ dV©ZmMm Aä¶mg.
AW©emñÌmMr Aer emIm Amho H$s Á`mV EHy$U amoOJma,
2. dñVy d godm VgoM CËnmXH$ KQ>H$ ¶m§À¶m qH$‘V
{ZYm©aUmMm Aä¶mg. qH$‘V {gX²Ym§V/‘yë¶ {gX²Ym§V EHy$U ~MV, EHy$U Jw§VdUyH$, amîQ´>r` CËnÝZ `m§gma»`m
åhUyZhr AmoiI. ‘moR>çm g‘wÀM`mMm d Ë`m§À`mVrb nañnag§~§Ym§Mm {dMma
3. 
BVa n[apñWVr H$m¶‘ ‘mZyZ {d{eîQ> KQ>H$mÀ¶m Am§{eH$ H$aÊ`mV `oVmo. ''
g‘Vmobmda ^a. (3) 
àm. H$mb© e°{namo `m§À`m ‘Vo, "" ñWyb AW©emñÌ
4. 
nyU© amoOJma, ewXY² ^m§S>dbemhr, nyU© ñnYm©, gaH$mar AW©ì`dñWoÀ`m g§nyU© H$m`©nX²YVrer g§~§{YV Amho. ''
{Zh©ñVjon, BVa n[apñWVr H$m¶‘ B˶mXr J¥hrVH$m§da 7. ñWyb AW©emñÌmMr ì`mßVr :
AmYm[aV.   ñWyb AW©emñÌmV g§nyU© AW©ì¶dñWoÀ¶m nmVirdarb g‘J«
5. AW©ì¶dñWoMo bhmZmV bhmZ d¡¶{³VH$ Am{W©H$ KQ>H$m§‘ܶo KQ>H$m§Mm Aä¶mg Ho$bm OmVmo. ñWyb AW©emñÌmÀ¶m ì¶mßVrV
{d^mOZ H$ê$Z à˶oH$ KQ>H$mMm ñdV§ÌnUo Aä¶mg. g‘m{dîQ> hmoUmè¶m Mma {gX²Ym§VmMo nwT>rb V³Ë¶mV ñnîQ>rH$aU
6. gyú‘ AW©emñÌr¶ {díbofUmgmR>r gr‘m§V VËËdmMm dmna. H$aʶmV Ambo Amho :
7. 
nyU© ñnYm©, ‘³VoXmar, Aënm{YH$ma, ‘³VoXmar¶w³V ñnYm©
B˶mXr ~mOma aMZm§Mm Aä¶mg. ñWyb AW©emñÌmMr ì¶mßVr ñnîQ>rH$aU
8. 
amîQ´>r¶ g‘ñ¶m§Mm Am{U g‘J« KQ>H$m§Mm Aä¶mg hmoV 1. CËnÝZ d amoOJma {gX²Ym§V (1) amîQ´>r¶ CËnÝZ d amoOJma
Zgë¶mZo ‘¶m©{XV ì¶már. ¶m§Mr nmVir H$er R>aVo,
H$moU˶m H$maUm§‘i
w o ˶m§V ~Xb
5. gyú‘ AW©emñÌmMo ‘hËËd :
hmoVmV d ˶mdarb Cnm¶¶moOZm
gyú‘ AW©emñÌmMo ‘hËËd nwT>rb V³Ë¶mX²dmao ñnîQ> H$aʶmV
¶m§Mo {ddoMZ. (2) Cn^moJ
Ambo Amho :
’$bZ Am{U ~MV ’$bZ ¶m§Mm
gyú‘ AW©emñÌmMo ‘hËËd Aä¶mg.
1. dñVy d godm VgoM CËnmXZ KQ>H$ ¶m§À¶m {H$‘Vr H$em 2. gd©gmYmaU qH$‘V qH$‘V nmVir H$er R>aVo,
{ZYm©[aV hmoVmV, ˶mMo ñnîQ>rH$aU XoʶmgmR>r Cn¶w³V. nmVirMo {gX²Ym§V H$moU˶m H$maUm§‘wio {VÀ¶mV
2. ‘w³V ~mOmanoR>r¶ AW©ì¶dñWoMr H$m¶©nX²YVr g‘OyZ ~Xb hmoVmV d ˶mdarb
Koʶmg Cn¶w³V. Cnm¶¶moOZm ¶m§Mo {ddoMZ.
3. 
{d{Z‘¶ Xa, OH$mV Xa B˶mXr {dXoer/Am§VaamîQ´>r¶ 3. Am{W©H$ d¥XY² r d {dH$mgmMo (1) A{dH${gV d
ì¶mna{df¶H$ ~m~tMm Aä¶mg H$aʶmgmR>r Cn¶w³V. {gX²Ym§V {dH$gZerb Xoem§Vrb Xm[aÐç
4. 
AW©ì¶dñWoVrb JwV§ mJwV§ rMr n[apñWVr ñnîQ> H$aUmè¶m d Aën{dH$mg ¶m§À¶m H$maUm§Mm
Am{W©H$ àmê$nm§À¶m {Z{‘©VrV Cn¶w³V. Aä¶mg d ¶m Xoem§V Am{W©H$
5. CXçmoOH$m§Zm qH$‘V, CËnmXZ IM©, CËnmXH$Vm B˶mXtg§~Y§ r d¥XY² r d {dH$mg H$gm KS>dZy
AMyH$ ì¶mdgm{¶H$ {ZU©¶ Koʶmg Cn¶w³V. AmUVm ¶oBb © ¶mMo ñnîQ>rH$aU
6. Am{W©H$ YmoaUo AmIʶmgmR>r Am{U g§gmYZm§À¶m H$m¶©j‘ XoUmè¶m {gX²Ym§Vm§Mm Aä¶mg.
{dVaUmgmR>r emgZmg Cn¶w³V. (2) {dH${gV Xoem§‘ܶo
7. H$ë¶mUH$mar AW©emñÌmMm nm¶m åhUyZ Cn¶w³V. ñW¡¶m©gh Am{W©H$ d¥XY² rMm
dmT>Vm Xa H$gm JmR>Vm ¶oBb ©
6. ñWyb AW©emñÌmMm AW© d ì`m»`m : ¶mMo {ddoMZ.
(1) ñWyb AW©emñÌmV g§nyU© AW©ì`dñWoer g§~§{YV Aem g‘J«
4. {d^mOZmMm g‘J«bjr EHy$U amîQ´>r¶ CËnÝZmV I§S>,
KQ>H$m§Mm Aä¶mg Ho$bm OmVmo. `m emIoV EHy$U amoOJma,
{gX²Ym§V doVZ, ì¶mO d Z’$m ¶m§Mm
amîQ´>r` CËnÝZ, amîQ´>r` CËnmXZ, g‘J« ‘mJUr, g‘J«
gmnoj dmQ>m H$gm R>aVmo ¶mMo
nwadR>m, EHy$U Cn^moJ d EHy$U ~MV, EHy$U Jw§VdUyH$ Aem
‘moR>çm, g‘J« KQ>H$m§Mm Aä`mg g§nyU© AW©ì`dñWoÀ`m ñnîQ>rH$aU H$aUmao {gX²Ym§V.

6 AW©emñÌ ZdZrV : B¶ËVm ~mamdr


8. ñWyb AW©emñÌmMr d¡{eîQ>ço : 9. ñWyb AW©emñÌmMo ‘hËËd :
ñWyb AW©emñÌmMr d¡{eîQ>ço nwT>rb V³Ë¶mV ñnîQ> Ho$br AmhoV : ñWyb AW©emñÌmMo ‘hËËd nwT>rb V³Ë¶mX²dmao ñnîQ> H$aʶmV
Ambo Amho :
ñWyb AW©emñÌmMr d¡{eîQ>ço
1. 
g§nyU© AW©ì¶dñWoÀ¶m nmVirdarb g‘J« KQ>H$m§Mm ñWyb AW©emñÌmMo ‘hËËd
Aä¶mg. 1. 
AW©ì¶dñWoVrb EHy$U Mbm§Mo Am{W©H$ dV©Z g‘OyZ
2. CËnÝZ d amoOJma {gX²Ym§V qH$dm CËnÝZ {díbofU åhUyZ Koʶmg gmhmæ¶^yV.
AmoiI, CËnÝZ d amoOJma nmVir H$er {ZpíMV hmoVo, 2. 
amîQ´>r¶ CËnÝZmVrb MT>CVma, CËnmXZ d amoOJma
˶m§V H$moU˶m H$maUm§Zr MT>CVma hmoVmV d ˶m§darb nmVirVrb MT>CVma ¶m§Mr H$maUo d ˶m§darb {Z¶§ÌU
Cnm¶ ¶m§Mo {ddoMZ. ¶m§À¶m {ddoMZmg Cn¶w³V.
3. 
g§nUy © AW©ì¶dñWoÀ¶m g‘VmobmMo {díbofU. Am{W©H$ 3. amîQ´>r¶ CËnÝZ Am{U gm‘m{OH$ boIm ¶m§À¶m Aä¶mgmg
KQ>H$m§‘Yrb ’$bZmË‘H$ g§~Y§ d nañnamdb§~Z ¶m§Mm {dMma. Cn¶w³V.
4. Am{W©H$ Mbm§‘Yrb nañnamdb§~ZmMm {dMma d {ddoMZ. 4. 
A{dH${gV Am{U {dH$gZerb Xoem§Vrb Am{W©H$ d
5. g‘J« Mbm§À¶m Aä¶mgmgmR>r amer nX²YVrMm Adb§~. gm‘m{OH$ g‘ñ¶m§Mr H$maUo d Cnm¶ ¶m§À¶m Aä¶mgmg
6. Am{W©H$ d¥XY² r d Am{W©H$ {dH$mg ¶m§À¶m àmê$nm§Mm {dMma. Cn¶w³V.
7. gd©gmYmaU qH$‘V nmVir H$er {ZpíMV hmoVo, {VÀ¶mV 5. 
amîQ´>r¶ CËnÝZmÀ¶m AmH$S>odmarÀ¶m gmhmæ¶mZo
MT>CVma H$moU˶m H$maUm§Zr hmoVmV d ˶m§darb Cnm¶ AW©ì¶dñWoÀ¶m H$m‘{JarÀ¶m ‘mnZmg gmhmæ¶^yV.
¶m§Mo {ddoMZ. 6. 
Am{W©H$ Mbm§X²dmao AW©ì¶dñWoÀ¶m H$m‘{JarÀ¶m
{díbofUmg Cn¶w³V.
8. 
^mddmT> amoIUo, amOJma {Z‘m©U H$aUo, AW©ì¶dñWobm
7. 
gm‘mݶ amoOJma nmVir Am{U EHy$U CËnmXZ ¶m§Mo
‘§XrVyZ ~mhoa H$mT>Uo, XoemMm Am{W©H$ {dH$mg ObX
{díbofU H$aʶmg Cn¶w³V.
JVrZo gmYUo ¶m§gmR>r Am{W©H$ YmoaUo R>adʶmg Cn¶w³V.

10. gyú‘ AW©emñÌ Am{U ñWyb AW©emñÌ `m§Mm Vm¡b{ZH$ Aä`mg :


VwbZogmR>r AmYma gyú‘ AW©emñÌ ñWyb AW©emñÌ
1. AW© AW©ì`dñWoVrb d¡`pŠVH$ KQ>H$m§À`m Am{W©H$ dV©ZmMm AW©ì`dñWoVrb EHy$U KQ>H$m§À`m Am{W©H$ dV©ZmMm
Aä`mg H$aUmao emñÌ. Aä`mg H$aUmao emñÌ.
2. Aä¶mg{df¶ d¡`pŠVH$ ‘mJUr, d¡`pŠVH$ nwadR>m, d¡`pŠVH$ CËnÝZ g‘J« ‘mJUr, g‘J« nwadR>m, amîQ´>r` CËnÝZ BË`mXr ~m~tMm
BË`mXr ~m~tMm Aä`mg. Aä`mg.
3. ì¶mßVr/{gX²Ym§V gyú‘ AW©emñÌmMr ì¶mßVr ñWyb AW©emñÌmMr ì¶mßVr

dñVy§À¶m CËnmXZ Am{W©H$


CËnÝZ d {d^mOZmMm
qH$‘V KQ>H$m§À¶m H$ë¶mUmMo
amoOJma {gX²Ym§V g‘J«bjr
{ZpíMVrMo {H$‘Vr {gX²Ym§V
{gX²Ym§V {ZpíMVrMo {gX²Ym§V
{gX²Ym§V gd©gmYmaU qH$‘V Am{W©H$ d¥X²Yr d
‘mJUrMo
I§S> {gX²Ym§V d ^mddmT> {dH$mgmMo {gX²Ym§V
{díbofU
doVZ
nwadR>çmMo ì¶mO Cn^moJ ’$bZmMm Jw§VdUH$
{díbofU Z’$m {gX²Ym§V {gX²Ym§V

CËnmXZ Cn^moJ EHy$U


joÌmVrb joÌmVrb Am{W©H$ ì¶mnmaMH«$mMo {gX²Ym§V
H$m¶©j‘Vm H$m¶©j‘Vm H$m¶©j‘Vm
1. gyú‘ AW©emñÌ Am{U ñWyb AW©emñÌmMm n[aM¶ 7
4. ‘hËËd qH$‘V {ZYm©aU, Am{W©H$ àmê$nm§Mr {Z{_©Vr, ì`mdgm{`H$ Am{W©H$ MT>CVmam§Mo {díbofU, amîQ´>r` CËnÝZmMo {díbofU,
{ZU©`, gmYZgm‘J«rMo dmQ>n BË`mXr ~m~VtV Cn`wŠV. Am{W©H$ {dH$mgmMo {díbofU, gm‘mÝ` amoOJma nmVirMo
{díbofU BË`mXr ~m~VtV Cn`wŠV.

àíZmoËVao
à. 1 `mo½` n`m©` {ZdS>m : ( à˶oH$s 1 JwU ) (2) qH$‘V nmVir, amoOJma nmVir, I§S> {ZpíMVr, amîQ´>r¶
*(1) AW©emñÌmMr emIm, Or g§gmYZ dmQ>nmer g§~§{YV Amho. CËnÝZ.
(A) gyú‘ AW©emñÌ (~) ñWyb AW©emñÌ (3) dñVy§À¶m qH$‘V {ZpíMVrMo {gX²Ym§V, Am{W©H$ d¥X²Yr d
{dH$mgmMo {gX²Ym§V, CËnmXZ KQ>H$m§À¶m qH$‘V {ZpíMVrMo
(H$) AW©{‘Vr (S>) `m§n¡H$s H$mhrhr Zmhr
{gX²Ym§V, Am{W©H$ H$ë¶mUmMo {gX²Ym§V.
n`m©` : (1) A, ~, H$ (2) A, ~
(4) Am{W©H$ d¥X²Yr d {dH$mgmMo {gX²Ym§V, CËnÝZ d amoOJma
(3) ’$ŠV A (4) darbn¡H$s Zmhr {gX²Ym§V, {d^mOZmMm g‘J«bjr {gX²Ym§V, Am{W©H$
*(2) gyú‘ AW©emñÌmVrb g§H$ënZm H$ë¶mUmMo {gX²Ym§V.
(A) amîQ´>r` CËnÝZ (~) gm‘mÝ` qH$‘V nmVir (5) Z’$m, ^y‘r, l‘, ^m§S>db.
(H$) KQ>H$ qH$‘V (S>) CËnmXZ qH$‘V CËVao : (1) qH$‘V nmVir (2) I§S> {ZpíMVr (3) Am{W©H$
n`m©` : (1) ~, H$ (2) ~, H$, S> d¥X²Yr d {dH$mgmMo {gX²Ym§V (4) Am{W©H$ H$ë¶mUmMo {gX²Ym§V
(3) A, ~, H$ (4) H$, S> (5) Z’$m.
*(3) gyú‘ AW©emñÌr` {díbofUmV dmnabr OmUmar nX²YV.
* à. 3 ghg§~§Y nyU© H$am :  ( à˶oH$s 1 JwU )
(A) amer nX²YV (~) g‘J« nX²YV
(1) gyú‘ AW©emñÌ : {d^mOZ nX²YV : :
(H$) {d^mOZ nX²YV (S>) gd©g‘mdoeH$ nX²YV
ñWyb AW©emñÌ : .
n`m©` : (1) A, H$, S> (2) ~, H$, S>
(2) gyú‘ AW©emñÌ : PmS> : :
(3) ’$ŠV H$ (4) ’$ŠV A
ñWyb AW©emñÌ : .
*(4) ñWyb AW©emñÌ nwT>rb g§H$ënZm§Mm Aä`mg H$aVo.
(3) ñWyb AW©emñÌ : CËnÝZ Am{U amoOJma {gX²Ym§V : :
(A) g§nyU© AW©ì`dñWm (~) Am{W©H$ {dH$mg
gyú‘ AW©emñÌ : .
(H$) EHy$U nwadR>m (S>) CËnmXZ qH$‘V
(4) ‘°H«$mog : ñWyb AW©emñÌ : :
n`m©` : (1) A, ~, H$ (2) ~, H$, S>
‘m`H«$mog : .
(3) ’$ŠV S (4) A, ~, H$, S>
(5) gd©gmYmaU g‘Vmob : ñWyb AW©emñÌ : :
(5) ñWyb AW©emñÌmMr ì`mßVr
: gyú‘ AW©emñÌ.
(A) Cn^moJ ’$bZ (~) Jw§VdUyH$ ’$bZ
CËVao : (1) amer nX²YV (2) O§Jb (3) dñVy d godm `m§À`m
(H$) d¡`pŠVH$ ‘mJUr (S>) amoOJma nmVir
qH$‘V {ZpíMVrMo {gX²Ym§V/CËnmXZ KQ>H$m§À¶m qH$‘V {ZpíMVrMo
n`m©` : (1) A, ~, S> (2) ~, H$, S>
{gX²Ym§V/Am{W©H$ H$ë¶mUmMo {gX²Ym§V (4) gyú‘ AW©emñÌ
(3) ’$ŠV S> (4) ’$ŠV H$ (5) Am§{eH$ g‘Vmob.
CËVao : (1) (3) ’$ŠV A.
(2) (4) H$, S>. à. 4 ¶mo½¶ AW©emñÌr¶ nm[a^m{fH$ eãX gwMdm :
(3) (3) ’$ŠV H$.  ( à˶oH$s 1 JwU )
(4) (1) A, ~, H$. (1) g§nyU© AW©ì¶dñWoÀ¶m g‘VmobmMo/g§VwbZmMo {ddoMZ
(5) (1) A, ~, S. H$aUmam g‘VmobmMm/g§VwbZmMm àH$ma.
à. 2 {dg§JV eãX AmoiIm : ( à˶oH$s 1 JwU ) (2) Am{W©H$ Mbm§Mo g‘wÀM¶mË‘H$ n[a‘mU.
(3) {d{eîQ> KQ>H$mÀ¶m g‘VmobmMo/g§VwbZmMo {ddoMZ H$aUmam
(1) d¡¶{³VH$ ‘mJUr, d¡¶{³VH$ nwadR>m, d¡¶{³VH$ CËnÝZ,
g‘VmobmMm/g§VwbZmMm àH$ma.
qH$‘V nmVir.
(gyMZm : nmR>çnwñVH$mVrb àíZ * ¶m {MÝhmX²dmao Xe©dʶmV Ambo AmhoV.)
8 AW©emñÌ ZdZrV : B¶ËVm ~mamdr
(4) Am{W©H$ Mbm§Mo gyú‘ n[a‘mU. CËVa : (A) CXmhaUmVrb g§H$ënZm : d¡`pŠVH$ KQ>H$
(5) ^m§S>dbmMm ‘mo~Xbm. Aä`mg.
(~) g§H$ënZoMo ñnîQ>rH$aU : AW©ì`dñWoVrb EImXçm
CËVao : (1) g‘J« g‘Vmob/g§VwbZ (2) g‘J«bjr/g‘J«
{d{eîQ> KQ>H$mMm ñdV§ÌnUo Ho$bobm Aä`mg åhUOo d¡`pŠVH$ KQ>H$
Am{W©H$ Mbo (3) Am§{eH$ g‘Vmob/g§VwbZ (4) gyú‘bjr/gyú‘
Aä`mg hmo`. CXm., gyú‘ AW©emñÌmV {d{eîQ> CXçmoJmMm, d¡`pŠVH$
Am{W©H$ Mbo (5) ì¶mO. CËnÝZmMm Ho$bobm Aä`mg.
à. 5 {dYmZo Am{U VH©$ àíZ  nwT>rb n¶m©¶m§‘Yrb ¶mo½¶ n¶m©¶ *(2) a‘oeZo CËnmXZ{df`H$ gd© {ZU©` ñdV: KoÊ`mMo R>adbo.
{ZdS>m :  ( à˶oH$s 1 JwU ) CXm., H$m` Am{U H$go CËnmXZ H$amdo?
(1) {dYmZ (A) : gyú‘ AW©emñÌmMr ì¶mßVr VwbZoZo ‘¶m©{XV CËVa : (A) CXmhaUmVrb g§H$ënZm : ‘wŠV ~mOma
Amho. AW©ì`dñWoVrb ì`mdgm{`H$ {ZU©`.
(~) g§H$ënZoMo ñnîQ>rH$aU : ‘wŠV ~mOma AW©ì`dñWoV
VH©$ {dYmZ (~) : gyú‘ AW©emñÌmV Ho$di d¡¶{³VH$
CËnmXH$mbm qH$dm ì`mdgm{`H$mbm CËnmXZ joÌmVrb H$m`©j‘VogmR>r
Am{W©H$ KQ>H$m§Mm Aä¶mg Ho$bm OmVmo.
H$mhr {ZU©` ¿`mdo bmJVmV. ho {ZU©` åhUOoM ‘wŠV ~mOma
n¶m©¶ : AW©ì`dñWoVrb ì`mdgm{`H$ {ZU©` hmoV. ì`mdgm{`H$mbm qH$‘V,
(1) {dYmZ " A ' g˶ Amho, nU VH©$ {dYmZ " ~ ' Ag˶ Amho. CËnmXZIM© BË`mXtg§~§Yrhr ì`mdgm{`H$ {ZU©` ¿`mdo bmJVmV. `m
(2) {dYmZ " A ' Ag˶ Amho, nU VH©$ {dYmZ " ~ ' g˶ Amho. ì`mdgm{`H$ {ZU©`m§V emgZ qH$dm BVa H$moUË`m `§ÌUoMm hñVjon
(3) XmoÝhr {dYmZo g˶ AgyZ, " ~ ' {dYmZ ho " A ' {dYmZmMo ZgVmo.
~amo~a ñnîQ>rH$aU H$aVo. *(3) e~mZmZo Amnë`m H$maImÝ`mVrb H$m‘Jmam§Zm doVZ
(4) XmoÝhr {dYmZo g˶ AgyZ, " ~ ' {dYmZ ho {dYmZ " A ' Mo Am{U ~±H$ H$Om©darb ì`mO {Xbo.
¶mo½¶ ñnîQ>rH$aU Zmhr. CËVa : (A) CXmhaUmVrb g§H$ënZm : CËnmXZ KQ>H$m§Mo
CËVa : (3) XmoÝhr {dYmZo g˶ AgyZ, " ~ ' {dYmZ ho " A ' ‘mo~Xbo XoUo.
{dYmZmMo ~amo~a ñnîQ>rH$aU H$aVo. (~) g§H$ënZoMo ñnîQ>rH$aU : dñVy§À`m CËnmXZmgmR>r ^y‘r,
l‘, ^m§S>db d g§`moOH$ ho CËnmXZ KQ>H$ Amdí`H$ AgVmV.
(2) {dYmZ (A) : ñWyb AW©emñÌ CËnÝZ {díbofU åhUyZ `m CËnmXZ KQ>H$m§Zm CËnmXZ à{H«$¶oV gh^mJr Pmë¶m~X²Xb
AmoiIbo OmVo. CËnmXH$mH$Sy>Z AZwH«$‘o I§S>, doVZ, ì`mO d Z’$m ho ‘mo~Xbo àmßV
VH©$ {dYmZ (~) : ñWyb AW©emñÌmV {d{eîQ> ì¶³VrZo hmoVmV.
qH$dm {d{eîQ> CËnmXZ g§ñWoZo àmßV Ho$boë¶m CËnÝZmMm (4) amOoeZo Ë`mbm EH$ ‘{hÝ`mÀ`m H$mbmdYrV {H$Vr doim
Aä¶mg Ho$bm OmVmo. [ajmZo àdmg H$amdm bmJVmo ho ‘moOÊ`mMo R>adbo.
n¶m©¶ : CËVa : (A) CXmhaUmVrb g§H$ënZm : d¡`pŠVH$ ‘mJUrMm
(1) {dYmZ " A ' g˶ Amho, nU VH©$ {dYmZ " ~ ' Ag˶ Amho. Aä`mg.
(~) g§H$ënZoMo ñnîQ>rH$aU : EH$m {d{eîQ> H$mbmdYrV
(2) {dYmZ " A ' Ag˶ Amho, nU VH©$ {dYmZ " ~ ' g˶ Amho.
{d{eîQ> {H$‘Vrbm EH$m ì`ŠVrZo (J«mhH$mZo) Ho$bobr dñVyMr qH$dm
(3) XmoÝhr {dYmZo g˶ AgyZ, " ~ ' {dYmZ ho " A ' {dYmZmMo godoMr ‘mJUr åhUOo d¡`pŠVH$ ‘mJUr hmo`. d¡`pŠVH$ ‘mJUrMm
~amo~a ñnîQ>rH$aU H$aVo.
gyú‘ AW©emñÌmV Aä`mg Ho$bm OmVmo.
(4) XmoÝhr {dYmZo g˶ AgyZ, " ~ ' {dYmZ ho {dYmZ " A ' Mo
¶mo½¶ ñnîQ>rH$aU Zmhr. à. 7 \$aH$ ñnîQ> H$am :  ( à˶oH$s 2 JwU )
CËVa : (1) {dYmZ " A ' g˶ Amho, nU VH©$ {dYmZ " ~ ' (1) gyú‘ AW©emñÌ Am{U ñWyb AW©emñÌ :
Ag˶ Amho. gyú‘ AW©emñÌ ñWyb AW©emñÌ
à. 6 n wT>rb CXmhaUm§À`m AmYmao g§H$ënZm AmoiIyZ Vr ñnîQ> 1. AW©
H$am :  ( à˶oH$s 2 JwU ) ‘m°[ag S>m°~ `m§À`m ‘Vo, H$mb© e°{namo `m§À`m ‘Vo, "" ñWyb
*(1) Jm¡arZo EH$m {d{eîQ> CXçmoJmVrb d¡`pŠVH$ CËnÝZmMr "" AW©ì`dñWoMo gyú‘Xeu AÜ``Z AW©emñÌ AW©ì`dñWoÀ`m g§nyU©
‘m{hVr Jmoim Ho$br. åhUOo gyú‘ AW©emñÌ hmo`. '' H$m`©nX²YVrer g§~§{YV Amho. ''

1. gyú‘ AW©emñÌ Am{U ñWyb AW©emñÌmMm n[aM¶ 9


2. ì¶mßVr à. 8 nwT>rb àíZm§Mr CËVao {bhm :  ( à˶oH$s 4 JwU )
*(1) gyú‘ AW©emñÌmMr d¡{eîQ>ço ñnîQ> H$am.
gyú‘ AW©emñÌmÀ`m ì`mßVrV ñWyb AW©emñÌmÀ`m ì`mßVrV
dñVy§À`m d godm§À`m qH$‘V CËnÝZ d amoOJma {gX²Ym§V,  CËVa : `mgmR>r à. 10 ‘Yrb (1) Mo CËVa nmhm.
{ZpíMVrMo {gX²Ym§V, CËnmXZ gd©gmYmaU qH$‘V {gX²Ym§V, (Zm|X : CËVamV H$moUVohr Mma ‘wX²Xo Ano{jV.)
KQ>H$m§À`m qH$‘V {ZpíMVrMo Am{W©H$ d¥X²Yr d {dH$mgmMo *(2) ñWyb AW©emñÌmMo ‘hËËd ñnîQ> H$am.
{gX²Ym§V Am{U Am{W©H$ {gX²Ym§V Am{U {d^mOZmMm  CËVa : `mgmR>r à. 10 ‘Yrb (5) Mo CËVa nmhm.
H$ë`mUmMo {gX²Ym§V `m§Mm g‘J«bjr {gX²Ym§V `m§Mm (Zm|X : CËVamV H$moUVohr Mma ‘wX²Xo Ano{jV.)
g‘mdoe hmoVmo. g‘mdoe hmoVmo. *(3) ñWyb AW©emñÌmMr ì`mßVr ñnîQ> H$am.
CËVa : ñWyb AW©emñÌmMr ì`mßVr nwT>rbà‘mUo Amho :
(2) {d^mOZ nX²YV Am{U amer nX²YV :
(1) CËnÝZ d amoOJma {gX²Ym§V : ñWyb AW©emñÌmV amîQ´>r`
{d^mOZ nX²YV amer nX²YV CËnÝZmMr d amoOJmamMr nmVir H$er R>aVo Am{U `m KQ>H$m§‘Ü`o
1. AW© H$moUË`m H$maUm§‘wio d H$gm ~Xb KS>yZ `oVmo `m§Mo {ddoMZ Ho$bo OmVo.
g§nyU© AW©ì`dñWoMo bhmZmV g§nyU© AW©ì`dñWoVrb bhmZmV amîQ´>r` CËnÝZ d amoOJma nmVir H$er R>aVo ho g‘OyZ KoÊ`mgmR>r
bhmZ Am{W©H$ KQ>H$m§‘Ü`o bhmZ Am{W©H$ KQ>H$m§À`m Cn^moJ ’$bZ, Jw§VdUyH$ ’$bZ Am{U ì¶mnmaMH«$mMm Aä`mg ñWyb
{d^mOZ H$ê$Z Ë`m§Mm ~oaOoÀ`m ñdê$nmVrb EHy$U AW©emñÌmV Ho$bm OmVmo. g‘J«bjr AW©emñÌmV CËnmXZ, CËnÝZ
Vnerbdma Aä`mg H$aÊ`mgmR>r n[a‘mUmMm Aä`mg H$aÊ`mgmR>r d amoOJma nmVir `m§À`m nañnag§~§Ym§Mm Aä`mg Ho$bm OmVmo d `m
gyú‘ AW©emñÌmX²dmao dmnabr ñWyb AW©emñÌmX²dmao dmnabr g‘J«bjr Am{W©H$ Mbm§er g§~§{YV g‘ñ`m gmoS>dÊ`mgmR>r YmoaUo
OmUmar nX²YV åhUOo {d^mOZ OmUmar nX²YV åhUOo amer gwMdbr OmVmV.
nX²YV hmo`. nX²YV hmo`. (2) gd©gmYmaU qH$‘V nmVirMo {gX²Ym§V : gd©gmYmaU
2. ñdê$n qH$‘V nmVir H$er R>aVo d Ë`m‘Ü`o H$moUË`m H$maUm§Zr MT>CVma
Am{W©H$ Mbm§À`m ì`pŠVJV Am{W©H$ Mbm§À`m g‘wÀM`mË‘H$ hmoVmV, `m§Mo {ddoMZ ñWyb AW©emñÌmV Ho$bo OmVo. ñWyb AW©emñÌmV
n[a‘mUm§À`m Aä`mgmgmR>r n[a‘mUm§À`m Aä`mgmgmR>r amer ^mddmT> d Am{W©H$ ‘§XrMr H$maUo d n[aUm‘ `m§Mo {díbofU H$ê$Z
{d^mOZ nX²YVrMm dmna Ho$bm nX²YVrMm dmna Ho$bm OmVmo. Ë`mda ‘mV H$aÊ`mgmR>r `mo½` Am{W©H$ YmoaUm§Mr MMm© Ho$br OmVo.
OmVmo. (3) Am{W©H$ d¥X²Yr d {dH$mgmMo {gX²Ym§V : A{dH${gV d
{dH$gZerb Xoem§Vrb Xm[aÐç d Aën{dH$mg `m§À`m H$maUm§Mm
(3) Am§{eH$ g‘Vmob Am{U gd©gmYmaU g‘Vmob : Aä`mg H$ê$Z `m Xoem§‘Ü`o amîQ´>r` CËnmXZmV dmT> H$er KS>dyZ
Am§{eH$ g‘Vmob gd©gmYmaU g‘Vmob AmUVm `oB©b, `mMo ñnîQ>rH$aU H$aUmar àmê$no d {gX²Ym§V ñWyb
1. AW© AW©emñÌmV {dH${gV H$aÊ`mV Ambo AmhoV. ñW¡`m©gh Am{W©H$
gyú‘ AW©emñÌmV ñWyb AW©emñÌmV g§nyU© d¥X²YrMm dmT>Vm Xa `mMohr {ddoMZ ñWyb AW©emñÌmV hmoVo.
AW©ì`dñWoVrb {d{eîQ> AW©ì`dñWoMm g‘Vmob ñnîQ> (4) {d^mOZmMm g‘J«bjr {gX²Ym§V : amîQ´>r` CËnÝZmV
KQ>H$mMm g‘Vmob ñnîQ> H$aUmam H$aUmam g‘VmobmMm àH$ma åhUOo g‘mOmVrb {d{dY JQ>m§Mm gmnoj dmQ>m H$gm R>aVmo `mMo ñnîQ>rH$aU
g‘VmobmMm àH$ma åhUOo gd©gmYmaU g‘Vmob hmo`. g‘J« AW©emñÌmX²dmao Ho$bo OmVo. EHy$U amîQ´>r` CËnmXZmVrb
Am§{eH$ g‘Vmob hmo`. I§S>, doVZ, ì`mO d Z’$m `m§À`m gmnoj dmQ>çmMm Aä`mg ñWyb
2. ñdê$n AW©emñÌmV hmoVmo.
Am§{eH$ g‘VmobmV BVa gd©gmYmaU g‘VmobmV gd© (4) gyú‘ AW©emñÌmMr Eo{Vhm{gH$ dmQ>Mmb gm§Jm.
n[apñWVr H$m`‘ Agë`mMo KQ>H$ BVa gd© KQ>H$m§er CËVa : gyú‘ AW©emñÌmMr Eo{Vhm{gH$ dmQ>Mmb nwT>rb
J¥hrV ‘mZyZ Am{W©H$ Mbm§‘Ü`o g§~§{YV Agë`mMo J¥hrV ‘mZyZ ‘wX²Xçm§À¶m AmYmao ñnîQ> H$aVm ¶oVo :
nañnamdb§~Z Zgë`mMo J¥hrV Am{W©H$ Mbm§‘Ü`o nañnamdb§~Z (1) gyú‘bjr ÑpîQ>H$moZ hm VwbZoZo ê$T> qH$dm nma§n[aH$ Amho. `m
Yabo OmVo. Agë`mMo J¥hrV Yabo OmVo. {díbofU nX²YVrMm àma§^ gZmVZdmXr AW©emñÌkm§À`m H$mbI§S>mV
Pmbobm {XgVmo.
10 AW©emñÌ ZdZrV : B¶ËVm ~mamdr
(2) AW©emñÌmMo OZH$ A°S>‘ pñ‘W `m§Zr Ë`m§À`m " amîQ´>mMr (3) na§Vw ñWyb AW©emñÌmV g‘J« Am{W©H$ Mbm§Mm, Ë`m§À`mVrb
g§nËVr ' `m nwñVH$mVyZ gyú‘bjr AW©emñÌmMm nm`m KmVbm. ’$bZmË‘H$ g§~§YmMm d nañnamdb§~ZmMm VgoM Ë`m§À`m {ZYm©aUmMm,
(3) S>opìhS> [aH$mS>mo© Am{U Oo. Eg. {‘b `m§À`m Am{W©H$ Ë`m§À`mVrb ~Xbm§Mm d MT>CVmam§À`m H$maUm§Mm Aä`mg Ho$bm OmVmo.
{ddoMZmVhr gyú‘bjr ÑpîQ>H$moZ AmT>iyZ `oVmo. åhUyZ ñWyb AW©emñÌmV d¡`pŠVH$ dV©ZmMm Aä`mg Ho$bm OmV
(4) S>m.° Amë’«$o S> ‘me©b `m§Zm Iè`m AWm©Zo gyú‘bjr Am{W©H$ Zmhr, Va g‘J« KQ>H$m§À`m dV©ZmMm Aä`mg Ho$bm OmVmo.
{díbofUmMo {eënH$ma åhUyZ AmoiIbo OmVo. S>m.° ‘me©b `m§Zr Ë`m§À`m *(3) ñWyb AW©emñÌ ho gyú‘ AW©emñÌmnojm doJio Amho.
" AW©emñÌmMr ‘ybVËËdo ' `m J«W§ mVyZ gr‘m§V VËËd d gyú‘bjr CËVa : `m {dYmZmer ‘r gh‘V Amho.
Am{W©H$ {díbofUmg gdmoÀ© M ñWmZ {Xbo. H$maUo : (1) ñWyb AW©emñÌ ho g§nyU© AW©ì`dñWoMm Aä`mg
(5) àm. {nJy, Oo. Ama. {hŠg, àm. g°å`wëgZ, lr‘Vr OmoZ H$aUmao AW©emñÌ Amho. gyú‘ AW©emñÌ ho AW©ì`dñWoVrb {d{eîQ>
am°{~ÝgZ, Mo§~abrZ BË`mXr AW©emñÌkm§Zr gyú‘bjr AW©emñÌmÀ`m KQ>H$m§Mm Aä`mg H$aUmao AW©emñÌ Amho.
{dH$mgmV ‘mobmMo `moJXmZ {Xbo. (2) ñWyb AW©emñÌmV g‘J« ‘mJUr, g‘J« nwadR>m, amîQ´>r`
à. 9 n wT>rb {dYmZm§er AmnU gh‘V qH$dm Agh‘V AmhmV CËnÝZ, gd©gmYmaU qH$‘V nmVir BË`mXr g‘J« Am{W©H$ KQ>H$m§Mm
Vo gH$maU ñnîQ> H$am :  ( à˶oH$s 4 JwU ) Aä`mg Ho$bm OmVmo. gyú‘ AW©emñÌmV d¡`pŠVH$ ‘mJUr, d¡`pŠVH$
nwadR>m, d¡`pŠVH$ CËnÝZ BË`mXr d¡`pŠVH$ Am{W©H$ KQ>H$m§Mm Aä`mg
*(1) gyú‘ AW©emñÌmMr ì`mßVr A‘`m©X Amho.
Ho$bm OmVmo.
CËVa : `m {dYmZmer ‘r Agh‘V Amho.
(3) ñWyb AW©emñÌ gd©gmYmaU g‘Vmobmda ^a XoVo. gyú‘
H$maUo : (1) gyú‘ AW©emñÌmbm B§J«Or‘Ü`o Microeconomics
AW©emñÌ Am§{eH$ g‘Vmobmda ^a XoVo.
Ago åhUVmV. B§J«OrVrb Micro `m eãXmMr CËnËVr ‘yi J«rH$ eãX
(4) ñWyb AW©emñÌ amer qH$dm EH$ÌrH$aU nX²YVrMm dmna
Mikros `m eãXmnmgyZ Pmbr Amho. Mikros `m eãXmMm ‘amR>r AW©
H$aVo. gyú‘ AW©emñÌ {d^mOZ nX²YVrMm dmna H$aVo.
AË`§V bhmZ qH$dm EH$-Xebjm§e ^mJ Agm hmoVmo. åhUOoM gyú‘
åhUyZ ñWyb AW©emñÌ ho gyú‘ AW©emñÌmnojm doJio Amho.
AW©emñÌ ho AW©ì`dñWoVrb AË`§V gyú‘ KQ>H$m§Mm Aä`mg H$aVo.
*(4) gyú‘ AW©emñÌmV {d^mOZ nX²YVrMm dmna Ho$bm OmVmo.
(2) gyú‘ AW©emñÌmV {d{eîQ> Hw$Q>w§~, {d{eîQ> CËnmXZ g§ñWm,
d¡`pŠVH$ ‘mJUr, d¡`pŠVH$ nwadR>m, d¡`pŠVH$ CËnÝZ, {d{eîQ> CËVa : `m {dYmZmer ‘r gh‘V Amho.
dñVy§Mr qH$‘V BË`mXtMm Aä`mg Ho$bm OmVmo. H$maUo : (1) gyú‘ AW©emñÌmV AW©ì`dñWoVrb d¡`pŠVH$
(3) gyú‘ AW©emñÌmV EImXm Cn^moŠVm ‘hËV‘ g‘mYmZ H$em Am{W©H$ KQ>H$m§Mm Aä`mg Ho$bm OmVmo. CXm., {d{eîQ> noT>rMm
àH$mao àmßV H$aVmo d EImXm CËnmXH$ {H$§dm CËnmXZg§ñWm/noT>r Aä`mg.
‘hËV‘ Z’$m H$em àH$mao àmßV H$aVo `mMm Aä`mg Ho$bm OmVmo. (2) d¡`pŠVH$ Am{W©H$ KQ>H$m§À`m Aä`mgmgmR>r gyú‘ AW©emñÌmV
gyú‘ AW©emñÌmV g‘J« KQ>H$m§Mm Aä`mg Ho$bm OmV Zmhr. Ë`m‘wio AW©ì`dñWoMo bhmZmV bhmZ d¡`pŠVH$ Am{W©H$ KQ>H$m§‘Ü`o {d^mOZ
gyú‘ AW©emñÌ ho g‘wÀM`mË‘H$ ñdê$nmMo ZgyZ ì`pŠVJV ñdê$nmMo Ho$bo OmVo.
AgVo. (3) {d^mOZmZ§Va àË`oH$ {d{eîQ> KQ>H$mMm ñdV§ÌnUo Vnerbdma
åhUyZ gyú‘ AW©emñÌmMr ì`mßVr A‘`m©X ZgyZ ‘`m©{XV Amho. Aä`mg Ho$bm OmVmo.
*(2) ñWyb AW©emñÌmV d¡`pŠVH$ dV©ZmMm Aä`mg Ho$bm åhUyZ gyú‘ AW©emñÌmV {d^mOZ nX²YVrMm dmna Ho$bm OmVmo.
OmVmo. *(5) gyú‘ AW©emñÌ ho CËnÝZ {gX²Ym§V åhUyZ AmoiIbo OmVo.
CËVa : `m {dYmZmer ‘r Agh‘V Amho. CËVa : `m {dYmZmer ‘r Agh‘V Amho.
H$maUo : (1) ñWyb AW©emñÌmV {d{eîQ> J«mhH$, d¡`pŠVH$ H$maUo : (1) CËnÝZ {gX²Ym§VmMm g‘mdoe gyú‘ AW©emñÌmV Z
‘mJUr, {d{eîQ> {dH«$o Vm, d¡`pŠVH$ nwadR>m, {d{eîQ> dñVyÀ`m {H$‘VrMo hmoVm ñWyb AW©emñÌmV hmoVmo.
{ZYm©aU BË`mXr d¡`pŠVH$ KQ>H$m§Mm Aä`mg Ho$bm OmV Zmhr. (2) dñVy§À`m d godm§À`m {H$‘Vr `m Ë`m§À`m ‘mJUrÀ`m d
(2) gyú‘ AW©emñÌmV d¡`pŠVH$ KQ>H$m§Mm Aä`mg Ho$bm OmVmo. nwadR>çmÀ`m g‘VmobmVyZ H$em àH$mao R>aVmV `mMm gyú‘ AW©emñÌmV
gyú‘ AW©emñÌmV {d{eîQ> J«mhH$mÀ`m ‘hËV‘ Cn`mo{JVm àmßVrMo Aä`mg Ho$bm OmVmo.
Am{U {d{eîQ> CËnmXH$mÀ`m ‘hËV‘ Z’$m àmßVrMo {díbofU Ho$bo (3) ^y‘r, l‘, ^m§S>db d g§`moOH$ `m Mma CËnmXZ KQ>H$m§À`m
OmVo. {H$‘Vr (‘mo~Xbo) åhUOoM AZwH«$‘o I§S>, doVZ, ì`mO d Z’$m ho
1. gyú‘ AW©emñÌ Am{U ñWyb AW©emñÌmMm n[aM¶ 11
Ë`m§À`m ‘mJUrÀ`m d nwadR>çmÀ`m g‘VmobmVyZ H$em àH$mao R>aVmV, {Zh©ñVjonmMo YmoaU BË`mXr J¥hrVH$m§da AmYm[aV AgVo. na§Vw
`mMmhr gyú‘ AW©emñÌmV Aä`mg Ho$bm OmVmo. dmñVdmV Aer n[apñWVr AmT>iV Zmhr. gyú‘ AW©emñÌmVrb
åhUyZ gyú‘ AW©emñÌ ho CËnÝZ {gX²Ym§V åhUyZ AmoiIbo Z ~hwVm§e {gX²Ym§V ho " BVa n[apñWVr H$m`‘ AgVmZm ' `m J¥hrVH$mda
OmVm qH$‘V {gX²Ym§V qH$dm ‘yë` {gX²Ym§V åhUyZ AmoiIbo OmVo. AmYm[aV AmhoV.
(6) ñWyb AW©emñÌmV Am§{eH$ g‘VmobmMo {díbofU Ho$bo (5) {d^mOZ nX²YVrMm dmna : gyú‘ AW©emñÌmV
OmVo. AW©ì`dñWoMo bhmZmV bhmZ d¡`pŠVH$ Am{W©H$ KQ>H$m§‘Ü`o {d^mOZ
CËVa : `m {dYmZmer ‘r Agh‘V Amho. Ho$bo OmVo d Ë`mZ§Va àË`oH$ {d{eîQ> KQ>H$mMm ñdV§ÌnUo, Vnerbdma
H$maUo : (1) ñWyb AW©emñÌ g‘VmobmÀ`m g§X^m©V g§nyU© Aä`mg Ho$bm OmVmo. åhUOoM gyú‘ AW©emñÌmV {d^mOZ nX²YVrMm
AW©ì`dñWoMm {dMma H$aVo. Ë`m‘wio ñWyb AW©emñÌ ho gd©gmYmaU dmna Ho$bm OmVmo.
g‘VmobmÀ`m {díbofUmer g§~§{YV Amho. (6) gr‘m§V VËËdmMm dmna : Cn^moŠVm d CËnmXH$ `m§X²dmao
(2) ñWyb AW©emñÌ EH$mM doiog AZoH$ g‘J«bjr Am{W©H$ gr‘m§V n[aUm‘mÀ`m VËËdmZwgma {d{dY Am{W©H$ {ZU©` KoVbo OmVmV.
Mbo, Ë`m§Mo Am§Vag§~§Y, nañnamdb§~Z BË`mXtMm Aä`mg H$aVo. Ë`m‘wio gyú‘ AW©emñÌmV {díbofUmMo gmYZ åhUyZ gr‘m§V VËËdmMm
(3) ñWyb AW©emñÌ ho gd© KQ>H$ BVa gdmªer g§~§{YV AgVmV dmna Ho$bm OmVmo.
`m J¥hrVH$mMm dmna H$aVo. CXm., ñWyb AW©emñÌ ho EHy$U ‘mJUr d (7) ~mOma aMZm§Mo {díbofU : nyU© ñnYm©, ‘ŠVoXmar,
EHy$U nwadR>m `m§Vrb g‘Vmob hm Ho$di gd©gmYmaU qH$‘V nmVir Aënm{YH$ma, ‘ŠVoXmar`wŠV ñnYm© BË`mXr ~mOmanoR>m§À`m aMZoMo
{ZpíMV H$arV Zmhr, Va Ë`mM doir EHy$U CËnÝZ nmVir d EHy$U Am{U `m ~mOmanoR>m§‘Ü`o dñVy§À`m {H$‘Vr d CËnmXZmMo n[a‘mU H$go
amoOJma nmVirhr H$er {ZpíMV H$aVmo `mMo ñnîQ>rH$aU H$aVo. {ZpíMV hmoVo, `mMo gyú‘ AW©emñÌmX²dmao ñnîQ>rH$aU Ho$bo OmVo.
åhUyZ ñWyb AW©emñÌmV Am§{eH$ g‘VmobmMo {díbofU Ho$bo OmV (8) ‘`m©{XV ì`mßVr : gyú‘ AW©emñÌmV ~oamoOJmar, ^mddmT>
Zmhr, Va g‘J« g‘VmobmMo {díbofU Ho$bo OmVo. qH$dm ‘§Xr, Xm[aÐç, ì`dhmaVmobmVrb eof BË`mXr amîQ´>r` nmVirdarb
Am{W©H$ g‘ñ`m§Mr MMm© hmoV Zmhr. Ë`m‘wio gyú‘ AW©emñÌmMr
à. 10  nTw >rb àíZm§Mr g{dñVa CËVao {bhm : ( à˶oH$s 8 JwU ) ì`mßVr ‘`m©{XV Amho.
(1) gyú‘ AW©emñÌmMr d¡{eîQ>ço gm§Jm. (2) gyú‘ AW©emñÌmMr ì`mßVr ñnîQ> H$am.
CËVa : gyú‘ AW©emñÌmMr d¡{eîQ>ço nwT>rbà‘mUo AmhoV : CËVa : gyú‘ AW©emñÌmMr ì`mßVr hr qH$‘V {gX²Ym§V Am{U
(1) d¡`pŠVH$ Am{W©H$ KQ>H$m§Mm Aä`mg : gyú‘ AW©emñÌmV gmYZgm‘J«rMo dmQ>n hr Amho. H$moUË`m dñVyMo CËnmXZ H$amdo,
AW©ì`dñWoVrb {d{eîQ> KQ>H$m§À`m Am{W©H$ dV©ZmMm Aä`mg Ho$bm Vo {H$Vr à‘mUmV H$amdo, CËnmXZ Hw$Ur H$amdo, H$moUË`m nX²YVrZo
OmVmo. CXm., gyú‘ AW©emñÌmV {d{eîQ> Hw$Q>w§~, {d{eîQ> CËnmXZ CËnmXZ H$amdo, CËnm{XV dñVy d godm§Mo bmoH$m§‘Ü`o {d^mOZ H$go
g§ñWm/noT>r, {d{eîQ> dñVy§Mr qH$‘V BË`mXtMm Aä`mg Ho$bm OmVmo. H$amdo, gmYZgm‘J«rMo CËnmXZ d Cn^moJ `m§gmR>r H$m`©j‘ {dVaU
(2) qH$‘V {gX²Ym§V åhUyZ AmoiI : gyú‘ AW©emñÌmV dñVy H$go H$amdo BË`mXr Am{W©H$ àíZ gmoS>dÊ`mda gyú‘ AW©emñÌ ^a
Am{U godm§À`m VgoM ^y‘r, l‘, ^m§S>db d g§`moOH$ `m CËnmXZ XoVo. `m AZwf§JmZo gyú‘ AW©emñÌmMr ì`mßVr nwT>rbà‘mUo ñnîQ>
KQ>H$m§À`m {H$‘Vr H$em {ZpíMV hmoVmV, `mMm Aä`mg Ho$bm OmVmo. H$aVm `oVo :
åhUyZM gyú‘ AW©emñÌmbm qH$‘V {gX²Ym§V qH$dm ‘yë` {gX²Ym§V (A) qH$‘V {gX²Ym§V : gyú‘ AW©emñÌmÀ`m ì`mßVrV nwT>rb
Agohr åhQ>bo OmVo. qH$‘V {gX²Ym§Vm§Mm g‘mdoe hmoVmo :
(3) Am§{eH$ g‘Vmobmda ^a : gyú‘ AW©emñÌmV EH$ (1) dñVy d godm `m§À`m qH$‘V {ZpíMVrMo {gX²Ym§V$:$gyú‘
Cn^moŠVm qH$dm EH$ CËnmXZ g§ñWm BË`mXr d¡`pŠVH$ Am{W©H$ AW©emñÌmV dñVy d godm§À`m qH$‘V {ZYm©aUmMm Aä`mg Ho$bm OmVmo.
KQ>H$m§Zm BVa Am{W©H$ KQ>H$m§nmgyZ ~mOybm H$mT>yZ Ë`m§À`m g‘VmobmMo dñVy§À`m d godm§À`m {H$‘Vr `m Ë`m§À`m ‘mJUrÀ`m d nwadR>çmÀ`m
ñdV§ÌnUo {díbofU Ho$bo OmVo. åhUOoM gyú‘ AW©emñÌr` {díbofU g‘VmobmVyZ R>aVmV. Ë`m‘wio gyú‘ AW©emñÌmV ‘mJUr, nwadR>m,
ho Am§{eH$ g‘VmobmMo {díbofU AgVo. Am§{eH$ g‘Vmob {díbofUmV CËnmXZIM©, CËnmXZ ’$bZ `m§À`m {gX²Ym§Vm§Mm g‘mdoe hmoVmo.
" BVa n[apñWVr H$m`‘ AgVmZm ' `m ‘yb^yV J¥hrVH$mMm AmYma (2) CËnmXZ KQ>H$m§À`m qH$‘V {ZpíMVrMo {gX²Ym§V : gyú‘
KoD$Z {ddoMZmMr gwédmV Ho$br OmVo. AW©emñÌmV CËnmXZ KQ>H$m§À`m qH$‘V {ZYm©aUmMmhr Aä`mg Ho$bm
(4) {d{eîQ> J¥hrVH$m§da AmYm[aV : gyú‘ AW©emñÌr` OmVmo. ^y‘r, l‘, ^m§S>db d g§`moOH$ `m Mma CËnmXZ KQ>H$m§À`m
{díbofU ho nyU© amoOJma, ewX²Y ^m§S>dbemhr, nyU© ñnYm©, gaH$maMo {H$‘Vr (‘mo~Xbo) åhUOoM AZwH«$‘o I§S>, doVZ, ì`mO d Z’$m ho
12 AW©emñÌ ZdZrV : B¶ËVm ~mamdr
Ë`m§À`m ‘mJUrÀ`m d nwadR>çmÀ`m g‘VmobmVyZ R>aVmV. Ë`m‘wio gyú‘ (2) ‘wŠV ~mOmanoR>r` AW©ì`dñWoMr H$m`©nX²YVr
AW©emñÌmV I§S>, doVZ, ì`mO d Z’$m `m§À`m {gX²Ym§Vm§Mm g‘mdoe g‘OÊ`mg Cn`moJr : ‘mJUr d nwadR>çmÀ`m VËËdmZwgma ‘wŠV
hmoVmo. ~mOmanoR>r` (^m§S>dbemhr) AW©ì`dñWoMo H$m`© H$em àH$mao MmbVo,
(~) Am{W©H$ H$ë`mUmMo {gX²Ym§V : gyú‘ AW©emñÌmÀ`m `mÀ`m ñnîQ>rH$aUmgmR>r gyú‘ Am{W©H$ {gX²Ym§V Cn`moJr R>aVmV.
ì`mßVrV Am{W©H$ H$ë`mUmÀ`m {gX²Ym§Vm§Mm g‘mdoe hmoVmo. Am{W©H$ gyú‘ AW©emñÌ H$moUVo CËnmXZ H$amdo, H$go CËnmXZ H$amdo, {H$Vr
CËnmXZ H$amdo `m§gmaIo Am{W©H$ {ZU©` ImOJr nmVirda KoÊ`mg
H$ë`mU ho àm‘w»`mZo gmYZgm‘J«rÀ`m H$m`©j‘ dmQ>nmer g§~§{YV
d¡`pŠVH$ CËnmXH$mg Cn`wŠV R>aVo.
AgVo. gmYZgm‘J«rÀ`m Pmboë`m dmQ>nm‘wio g§nyU© g‘mOmbm ‘hËV‘
(3) {dXoer / Am§VaamîQ´>r` ì`mnmamÀ`m Aä`mgmV
g‘mYmZ àmßV hmoV Agob Va Vo dmQ>n H$m`©j‘ dmQ>n AgVo. gmhmæ`H$ : Am§VaamîQ´>r` ì`mnmamnmgyZ bm^, {d{Z‘` XamMr
gmYZm§À`m H$m`©j‘ dmQ>nm‘wio g‘mOmMo OmñVrV OmñV Am{W©H$ {ZpíMVr, OH$mVtMo n[aUm‘ BË`mXtMo ñnîQ>rH$aU H$aÊ`mgmR>r gyú‘
H$ë`mUmMo CX²{XîQ> gmÜ` hmoVo. gyú‘ AW©emñÌmV nwT>rb Am{W©H$ {díbofU Cn`wŠV R>aVo.
H$m`©j‘Vm§Mm Aä`mg Ho$bm OmVmo : (4) Am{W©H$ àmê$nm§À`m {Z{_©VrV Cn`wŠV : AW©ì`dñWoVrb
(1) CËnmXZ joÌmVrb H$m`©j‘Vm : CnbãY gmYZgm‘J«rÀ`m Jw§VmJw§VrMr Am{W©H$ n[apñWVr ñnîQ> H$aUmè`m àmê$nm§À`m {Z{_©VrV
‘XVrZo OmñVrV OmñV CËnmXZ KS>dyZ AmUUo, åhUOo CËnmXZ gyú‘ AW©emñÌ Cn`wŠV R>aVo. gyú‘ AW©emñÌmVrb AZoH$ g§km,
joÌmVrb H$m`©j‘Vm hmo`. gyú‘ AW©emñÌ CnbãY gmYZgm‘J«rÀ`m g§H$ënZm, Am{W©H$ n[a^mfm, {díbofUmMr gmYZo `m§Zr AW©emñÌmbm
AmYmao ‘hËV‘ CËnmXZ H$em àH$mao KS>dyZ AmUVm `oB©b, `mMo ‘m¡{bH$ ñdê$n àmßV H$ê$Z {Xbo Amho.
ñnîQ>rH$aU H$aVo. (5) CXçmoOH$m§Zm ì`mdgm{`H$ {ZU©` KoÊ`mgmR>r
(2) Cn^moJmÀ`m joÌmVrb H$m`©j‘Vm : g§nyU© g‘mOmg Cn`moJ : qH$‘V, CËnmXZIM©, Jw§VdUyH$, ‘hËV‘ CËnmXH$Vm,
dñVyMm ^{dî`H$mbrZ ‘mJUrMm A§XmO BË`mXtg§~§Yr {ZU©`
OmñVrV OmñV g‘mYmZ àmßV hmoB©b, Aem nX²YVrZo CËnm{XV dñVy
KoÊ`mgmR>r CXçmoOH$m§Zm gyú‘ AW©emñÌmVrb qH$‘V {gX²Ym§VmMm
d godm§Mo bmoH$m§‘Ü`o {dVaU hmoUo åhUOo Cn^moJmÀ`m joÌmVrb
Aä`mg Cn`wŠV R>aVmo.
H$m`©j‘Vm hmo`. gyú‘ AW©emñÌ ‘hËV‘ g‘mYmZ H$em àH$mao àmßV
(6) emgZmg Cn`wŠV : Am{W©H$ YmoaUo AmIÊ`mgmR>r
hmoB©b `mMo ñnîQ>rH$aU H$aVo.
emgZmg gyú‘ {díbofUmMm Cn`moJ hmoVmo. H$a{df`H$ YmoaUo,
(3) EHy$U Am{W©H$ H$m`©j‘Vm : bmoH$m§Zm àmYmÝ`mZo hì`m
gmd©O{ZH$ IM©{df`H$ YmoaUo, qH$‘V{df`H$ YmoaUo, gmYZm§À`m
AgUmè`m dñVy§Mo CËnmXZ hmoUo åhUOo EHy$U Am{W©H$ H$m`©j‘Vm
H$m`©j‘ dmQ>nmg§~§Yr YmoaUo BË`mXr YmoaUo AmIÊ`mgmR>r gyú‘
hmo`. gyú‘ AW©emñÌ EHy$U Am{W©H$ H$m`©j‘Vm H$er àmßV hmoB©b, {díbofU emgZmg ‘mJ©Xe©Z H$aVo.
`mMo ñnîQ>rH$aU H$aVo. (7) H$ë`mUH$mar AW©emñÌmMm AmYma : gyú‘ AW©emñÌmV
darb {ddoMZmdê$Z Ago {XgyZ `oVo H$s, gyú‘ AW©emñÌmÀ¶m Am{W©H$ H$ë`mUmÀ`m {ZH$fm§Mr {M{H$Ëgm hmoVo. gmYZm§Mm Anì``
ì¶mßVrV qH$‘V {gX²Ym§V d gmYZgm‘J«rMo dmQ>n ¶m§Mm g‘mdoe Q>miyZ ‘hËV‘ H$ë`mUmMo CX²{XîQ> H$go gmYVm `oVo, `mMo {ddoMZ
hmoVmo. `m emIoV g§nyU© AW©ì`dñWoer g§~§{YV g‘J« n[a‘mUm§Mm gyú‘ AW©emñÌmV Ho$bo OmVo.
Aä`mg Ho$bm OmV Zmhr. `m emIoV ~oH$mar, Xm[aÐç, CËnÝZmMr Aem àH$mao gyú‘ AW©emñÌ ho g¡X²Ym§{VH$ VgoM ì`mdhm[aH$-
{df‘Vm `m§gma»`m amîQ´>r` nmVirdarb Am{W©H$ g‘ñ`m§Mm Aä`mg ÑîQ>çmhr AË`§V ‘hËËdmMo Amho.
Ho$bm OmV Zmhr. Am{W©H$ d¥X²YrMo {gX²Ym§V, ì`mnmaMH«$m§Mo {gX²Ym§V, *(4) ñWyb AW©emñÌmMr g§H$ënZm d¡{eîQ>çm§gh ñnîQ> H$am.
MbZ{df`H$ d amÁ`{dËVr` YmoaUo BË`mXr KQ>H$ `m emIoÀ`m CËVa : (1) ñWyb AW©emñÌ ho g‘J«bjr AW©emñÌ qH$dm
Aä`mgmÀ`m H$jo~mhoa AmhoV. Ë`m‘wio ñWyb AW©emñÌmÀ`m VwbZoV g‘îQ>r AW©emñÌ åhUyZhr AmoiIbo OmVo. ñWyb AW©emñÌmbm
gyú‘ AW©emñÌmMr ì`mßVr ‘`m©{XV Amho. B§J«OrV Macroeconomics Ago åhUVmV. B§J«OrVrb ' Macro '
*(3) gyú‘ AW©emñÌmMo ‘hËËd ñnîQ> H$am. hm eãX J«rH$ ^mfoVrb 'Makros' `m eãXmnmgyZ KoVbobm Amho.
CËVa : gyú‘ AW©emñÌmMo ‘hËËd nwT>rb ‘wX²Xçm§À`m AmYmao 'Macro' `m eãXmMm AW© ‘moR>m, g‘J« qH$dm ñWyb (EHy$U) Agm
ñnîQ> H$aVm `oVo : hmoVmo. `mdê$Z ñWyb AW©emñÌmV g§nyU© AW©ì`dñWoÀ`m nmVirdarb
(1) qH$‘V {ZYm©aU ñnîQ>rH$aU : ‘mJUr d nwadR>çmÀ`m g‘J« Am{W©H$ KQ>H$m§Mm Aä`mg Ho$bm OmVmo. AW©emñÌ CËnÝZ d
g‘VmobmVyZ dñVy d godm Am{U CËnmXZ KQ>H$m§À`m {H$‘Vr H$em amoOJma {gX²Ym§V qH$dm CËnÝZ {díbofU åhUyZhr AmoiIbo OmVo.
R>aVmV, `mMo ñnîQ>rH$aU gyú‘ AW©emñÌmV Ho$bo OmVo. ñWyb AW©emñÌmMr d¡{eîQ>ço nwT>rbà‘mUo AmhoV :
1. gyú‘ AW©emñÌ Am{U ñWyb AW©emñÌmMm n[aM¶ 13
(1) g‘J« KQ>H$m§Mm Aä`mg : ñWyb AW©emñÌmV g§nyU© (6) d¥X²YrÀ`m àmê$nm§Mm {dMma : ñWyb AW©emñÌmV Am{W©H$
AW©ì`dñWoMm Aä`mg Ho$bm OmVmo. g§nyU© AW©ì`dñWoÀ`m nmVirdarb d¥X²Yr d Am{W©H$ {dH$mgmVrb {d{dY KQ>H$m§Mm gh^mJ g{dñVaarË`m
amîQ´>r` CËnmXZ, amîQ´>r` CËnÝZ, EHy$U amoOJma nmVir, EHy$U ‘mJUr, Aä`mgbm OmVmo. ñWyb AW©emñÌ Am{W©H$ d¥X²YrMr àmê$no {dH${gV
EHy$U nwadR>m, EHy$U Cn^moJ, EHy$U Jw§VdUyH$, gd©gmYmaU qH$‘V H$aÊ`mgmR>r Cn`wŠV R>aVo. Am{W©H$ {dH$mgmÀ`m Aä`mgmgmR>r
nmVir BË`mXr g‘J« KQ>H$m§Mm Aä`mg `m emIoV hmoVmo. Am{W©H$ d¥X²YrMr àmê$no Cn`moJr R>aVmV. CXm., ‘yb^yV d AdOS>
(2) CËnÝZ {díbofU : ñWyb AW©emñÌ ho CËnÝZ d amoOJma CXçmoJm§da ^a XoUmao ‘hmbZmo{~g d¥X²Yr àmê$n.
{gX²Ym§V qH$dm CËnÝZ {díbofU åhUyZ AmoiIbo OmVo. g‘J«bjr
(7) gd©gmYmaU qH$‘V nmVirMm Aä`mg : ñWyb
{díbofU ho àm‘w»`mZo AW©ì`dñWoVrb amîQ´>r` CËnÝZmMr d EHy$U
AW©emñÌmV gd©gmYmaU qH$‘V nmVir {ZpíMVr d Ë`mVrb ~Xb
amoOJma nmVir H$er {ZpíMV hmoVo Am{U Ë`mV ~Xb qH$dm MT>-
`m§Mm Aä`mg Ho$bm OmVmo. gd©gmYmaU qH$‘V nmVir åhUOo
CVma H$moUË`m H$maUm§Zr KS>yZ `oVmo, `mMo {ddoMZ H$aUmao Amho.
AW©ì`dñWoVrb gXç:pñWVrV CËnm{XV Ho$boë`m gd© dñVy d
VgoM amîQ´>r` CËnÝZmV XrK©H$mimV H$er dmT> hmoVo Am{U gm‘m{OH$
godm§À`m {H$‘VtMr gamgar hmo`. ñWyb AW©emñÌmV gd©gmYmaU
boIm§H$Z `m g§~§YrMo g{dñVa {ddoMZhr ho {díbofU H$aVo.
(3) gd©gmYmaU g‘VmobmMm Aä`mg : g‘J«bjr qH$‘V nmVirV hmoUmè`m MT>CVmam§Mm, åhUOoM ì`mnmaMH«$mMm
AW©emñÌr` {díbofU ho gd©gmYmaU g‘VmobmMo {díbofU H$aVo. ho Aä`mg Ho$bm OmVmo.
{díbofU g§nyU© AW©ì`dñWoMm g‘Vmob H$gm àñWm{nV hmoVmo `mMo (8) Am{W©H$ YmoaUm{^‘wI : bm°S>© Ho$Ýg `m§À`m ‘Vo,
ñnîQ>rH$aU H$aVo. g‘J«bjr AW©emñÌr` {díbofUmV AW©ì`dñWoVrb g‘J«bjr AW©emñÌ ho Am{W©H$ g‘ñ`m gmoS>dUmè`m YmoaUm§Mr MMm©
AZoH$ Am{W©H$ Mbm§À`m dV©ZmMm EH$mM doir Aä`mg Ho$bm OmVmo H$aUmao emñÌ Amho. CXm., ^mddmT> amoIUo, amoOJma {Z‘m©U H$aUo,
d hm Aä`mg H$aVmZm {d{dY Am{W©H$ KQ>H$m§‘Yrb ’$bZmË‘H$ AW©ì`dñWobm ‘§XrVyZ ~mhoa H$mT>Uo, XoemMm doJmZo Am{W©H$ {dH$mg
g§~§Y d Ë`m§À`mVrb nañnamdb§~Z {dMmamV KoVbo OmVo. gd©gmYmaU gmYUo BË`mXr g‘J«bjr CX²{XîQ>o gmÜ` H$aÊ`mgmR>r `mo½` Aer
g‘Vmobm‘Ü`o gd©M KQ>H$ BVa gd© KQ>H$m§er g§~§{YV AgVmV, Ago Am{W©H$ YmoaUo R>adÊ`mg ho {díbofU ‘XV H$aVo.
‘mZbo OmVo. (5) ñWyb AW©emñÌmMo ‘hËËd ñnîQ> H$am.
gd©gmYmaU g‘VmobmV EHy$U ‘mJUr d EHy$U nwadR>m `m§À`m CËVa : ñWyb AW©emñÌmMo ‘hËËd nwT>rb ‘wX²Xçm§À`m AmYmao
g‘VmobmX²dmao gd©gmYmaU qH$‘V nmVir H$er {ZpíMV hmoVo d ñnîQ> H$aVm `oVo :
Ë`mX²dmao EHy$U CËnÝZ d amoOJmamMr nmVir H$er {ZpíMV hmoVo, `mMo (1) AW©ì`dñWoÀ¶m H$m`©nX²YVrMo {ddoMZ : ñWyb Am{W©H$
ñnîQ>rH$aU Ho$bo OmVo. g‘J«bjr AW©emñÌr` {díbofUmV AZoH$ {díbofU Am{W©H$ ì`dñWoÀ`m H$m`©nX²YVrMr H$ënZm XoVo. ñWyb
g‘J«bjr Am{W©H$ Mbo, Ë`m§Mo Am§Vag§~§Y, nañnamdb§~Z d Ë`m§Mo Am{W©H$ {díbofU ì`mnH$ Am{U Jw§VmJw§VrÀ`m AW©ì`dñWoVrb EHy$U
EH$‘oH$m§da hmoUmao n[aUm‘ `m gJiçm§Mm Aä`mg Ho$bm OmVmo. Am{W©H$ Mbm§Mo Am{W©H$ dV©Z g‘OyZ KoÊ`mg Cn`wŠV R>aVo.
(4) nañnamdb§~ZmMm {dMma : ñWyb AW©emñÌmV amîQ´>r`
(2) Am{W©H$ MT>CVmam§Mo {díbofU : CËnÝZmVrb MT>-
CËnmXZ, amîQ´>r` CËnÝZ, amoOJma nmVir, EHy$U Jw§VdUyH$, qH$‘V
CVma, CËnmXZ Am{U amoOJmamVrb MT>CVmam§Mr H$maUo, ì`mnmaMH«$
nmVir BË`mXr g‘J«bjr Am{W©H$ Mbm§‘Yrb nañnamdb§~Z bjmV
VgoM Ë`m§Mo {Z`§ÌU Am{U Ë`m§Mr Vrd«Vm H$‘r H$aÊ`mgmR>r ñWyb
KoVbo OmVo. CXm., Jw§VdUyH$ nmVirdarb ~Xb hm amîQ´>r` CËnÝZ,
AW©emñÌmMo {díbofU Cn`wŠV R>aVo.
CËnmXZ d amoOJma nmVir `m gdmª‘Ü`o H$gm ~Xb KS>dyZ AmUVmo d
(3) amîQ´>r` CËnÝZmMm {dMma : ñWyb AW©emñÌmVrb {d{dY
A§{V‘V: Am{W©H$ {dH$mgmÀ`m nmVirV H$gm ~Xb KS>dyZ AmUVmo,
`mMo ñnîQ>rH$aU g‘J«bjr {ddoMZmV AmT>iVo. {gX²Ym§Vm§À`m Aä`mgm‘wio amîQ´>r` CËnÝZ Am{U gm‘m{OH$ boIm `m§Mo
(5) amer nX²YVrMm Adb§~ : g‘J«bjr {díbofU ho AZÝ`gmYmaU ‘hËËd g‘moa Ambo Amho. amîQ´>r` CËnÝZmMm Aä`mg
g‘wÀM`mË‘H$ ñdê$nmMo Amho. `m‘Ü`o g§nyU© AW©ì`dñWoÀ`m ZdrZ Am{W©H$ YmoaUm§Mr ‘m§S>Ur H$aÊ`mg Cn`wŠV R>aVmo.
nmVirdarb g‘J«m§Mm åhUOoM Am{W©H$ Mbm§À`m ~oaOm§À`m ê$nmVrb (4) Am{W©H$ {dH$mgmMm {dMma : ñWyb AW©emñÌmVrb {d{dY
EHy$U n[a‘mUm§Mm (g‘wÀM`m§Mm) Aä`mg Ho$bm OmVmo. åhUOoM {gX²Ym§Vm§À`m AmYmao {dH$gZerb d A{dH${gV Xoem§Vrb Xm[aÐç,
g‘J«bjr AW©emñÌmMo {ddoMZ ho EHy$U ‘mJUr, EHy$U nwadR>m, CËnÝZ d g§nËVrVrb {df‘Vm, bmoH$m§À`m amhUr‘mZmVrb ’$aH$ BË`mXr
amîQ´>r` CËnmXZ BË`mXr g‘J«bjr Mbm§er g§~§{YV AgVo. Ë`m‘wio Am{W©H$ d gm‘m{OH$ g‘ñ`m g‘OÊ`mg ‘XV hmoV.o ñWyb AW©emñÌmMm
`m AW©emñÌmV amer nX²YVrMm Adb§~ Ho$bm OmVmo. Aä`mg `m Xoem§V Am{W©H$ {dH$mg gmÜ` H$aÊ`mgmR>r ‘XV H$aVmo.
14 AW©emñÌ ZdZrV : B¶ËVm ~mamdr
(5) AW©ì`dñWoÀ`m H$m‘{JarÀ`m ‘mnZmg gmhmæ`^yV : (3) 16 ì`m d 17 ì`m eVH$mV ì`mnmadmXr {dMmad§Vm§Zr
g§nyU© AW©ì`dñWoÀ`m H$m‘{JarMo {díbofU H$aÊ`mgmR>r ñWyb (Mercantilist – B§J«O ì`mnmè`m§Mm JQ>) emgZmbm Á`m {e’$maer
AW©emñÌ Cn`wŠV R>aVo. amîQ´>r` CËnÝZmÀ`m AmH$S>odmarMm Cn`moJ Ho$ë`m d YmoaUo gwMdbr, Vr g§nyU© AW©ì`dñWoÀ`m g§X^m©VM hmoVr.
XrK©H$mimV AW©ì`dñWoÀ`m H$m‘{JarMo ‘mnZ H$aÊ`mgmR>r Ho$bm (4) 18 ì`m eVH$mV {ZgJ©dmXr (’«|$M
OmVmo. EH$m H$mbmdYrVrb CËnm{XV dñVy d godm§Mr Xwgè`m {dMmad§V  Physiocrates) {dMmad§Vm§ZrgwX²Ym amîQ´>r` CËnÝZ Am{U
H$mbmdYrVrb CËnm{XV dñVy d godm§er VwbZm H$aÊ`mgmR>r ñWyb g§nËVr `m g§H$ënZoMo {díbofU Ho$bobo hmoVo.
AW©emñÌ ‘XV H$aVo. (5) gZmVZdmXr AW©emñÌk àm. A°S>‘ pñ‘W, àm. [aH$mS>mo©,
(6) ñWyb Am{W©H$ Mbm§Mm Aä`mg : AW©ì`dñWoMo H$m`© àmo. Oo. Eg. {‘b `m§À`m {gX²Ym§VmVhr amîQ´>r` CËnÝZmMo EHy$U doVZ,
g‘OyZ KoÊ`mgmR>r ñWyb AW©emñÌmV ñWyb Am{W©H$ Mbm§Mm Aä`mg EHy$U I§S> d EHy$U Z’$m `m§‘Ü`o hmoUmao {d^mOZ `m§Mr MMm© Ho$bobr
Ho$bm OmVmo. ^maVmÀ¶m AW©ì`dñWoVrb ‘w»` Am{W©H$ g‘ñ`m `m AmT>iVo. na§Vw Ë`m§Mo g‘J«bjr {díbofU ho gyú‘bjr {díbofUmV
EHy$U CËnÝZ, CËnmXZ d amoOJma Am{U gm‘mÝ` qH$‘V nmVir {‘giyZ EH$Ì Ho$bobo {XgVo.
`m§gma»`m Am{W©H$ Mbm§er g§~§{YV AmhoV. `m g‘ñ`m§Mmhr ñWyb (6) Ë`mZ§Va ZdgZmVZdmXr AW©emñÌk {deofV: S>m°. ‘me©b
Am{U àm. {nJy `m§À`m H$mimV g‘J«bjr Am{W©H$ {dMma ‘mJo
AW©emñÌmV Aä`mg Ho$bm OmVmo.
nS>bobm {XgVmo. Ë`m§À`m gyú‘bjr Am{W©H$ {díbofUmZo 1930 À`m
(7) gm‘mÝ` amoOJma nmVir : ñWyb AW©emñÌ amoOJmamMr
OmJ{VH$ ‘hm‘§Xrn`ªV AW©emñÌmÀ`m OJmV amÁ` Ho$bo.
gd©gmYmaU nmVir Am{U g‘J« CËnmXZmMo {díbofU H$aÊ`mg ‘XV
(7) OmJ{VH$ ‘hm‘§XrZ§Va ‘mÌ AW©emñÌr` {dMmam§V ‘yb^yV
H$aVo.
d H«$m§{VH$mar ~Xb Pmbobo {XgVmV. bm°S>© Om°Z ‘oZmS>© Ho$Ýg `m§Mo
(6) ñWyb AW©emñÌmMr Eo{Vhm{gH$ dmQ>Mmb gm§Jm.
" n¡gm, ì`mO d amoOJma{df`H$ gm‘mÝ` {gX²Ym§V ' (General
CËVa : ñWyb AW©emñÌmMr Eo{Vhm{gH$ dmQ>Mmb nwT>rb
Theory of Employment, Interest and Money) ho `wJàdV©H$
‘wX²Xçm§À¶m AmYmao ñnîQ> H$aVm ¶oVo : nwñVH$ 1936 ‘Ü`o àH$m{eV Pmbo. bm°S>© Ho$Ýg `m§Zr Am{W©H$
(1) AW©ì`dñWoMm g‘J« nmVirdarb Aä`mg H$aÊ`mMm g‘ñ`m§§Mm Aä`mg ñWyb {díbofU nX²YVrZo Ho$bm, Ho$ÝgMm {gX²Ym§V
ÑpîQ>H$moZ hm VwbZoZo Zdm Amho. àH$m{eV Pmë`mZ§Va Am{W©H$ {díbofUmMr g‘J«bjr nX²YV hr
(2) Eo{Vhm{gH$ÑîQ>çm gyú‘ {díbofUmMm àma§^ d {dH$mg AmYr OmñV bmoH${à` d ‘hËËdmMr nX²YV åhUyZ {dH${gV Pmbr. Ë`m‘wio
Pmbm d ñWyb (g‘J«bjr) {díbofUmMm {dH$mg hm Ë`mZ§VaÀ`m ñWyb ÑpîQ>H$moZmÀ`m {dH$mgmMo lo` ho bm°S>© Ho$Ýg `m§ZmM {Xbo OmVo.
H$mimV Pmbobm {XgVmo. ñWyb ÑpîQ>H$moZ hm Oar AmYw{ZH$ g‘Obm (8) AWm©V g‘J«bjr Aä`mg nX²YVrÀ`m {dH$mgmV Ho$Ýg
OmV Agbm Var gyú‘ ÑpîQ>H$moZmÀ`m AmYrhr Am{W©H$ {ddoMZmV ì`{V[aŠV ‘mëWg, H$mb© ‘mŠg©, {dH$gob, dm°bam, {’$ea BË`mXr
Ë`mMm {dMma Pmbobm AmT>iVmo. AW©emñÌkm§Mo `moJXmZhr ‘mobmMo Amho.

1. gyú‘ AW©emñÌ Am{U ñWyb AW©emñÌmMm n[aM¶ 15


2 Cn¶mo{JVm {díbofU

_hËËdmÀ¶m g§H$ënZm :
(1) EHy$U Cn¶mo{JVm : dñVyÀ¶m EH$mnmR>monmR> EH$ godZ Ho$boë¶m gd© ZJm§nmgyZ {‘imboë¶m Cn¶mo{JVm§Mr hmoUmar ~oarO, åhUOo " EHy$U
Cn¶mo{JVm ' hmo¶.
(2) gr‘m§V Cn¶mo{JVm : dñVyÀ¶m eodQ>À¶m ZJmÀ¶m godZmnmgyZ àmßV hmoUmar A{YH$V‘ (A{V[a³V) Cn¶mo{JVm, åhUOo " gr‘m§V
Cn¶mo{JVm ' hmo¶.
(3) V¥ßVr q~Xÿ : V¥ßVr q~Xÿ hm Agm q~Xÿ hmo¶ OoWo dñVyMr JaO nyU©nUo ^mJVo. V¥ßVr q~XÿÀ¶m {R>H$mUr EHy$U Cn¶mo{JVm gdm©{YH$ d
gr‘m§V Cn¶mo{JVm eyݶ AgVo.

‘hËËdmMo ‘wX²Xo

1. àñVmdZm : 3. Cn`mo{JVoMo àH$ma :


(1) 
‘mZdr JaOm A‘`m©X AgVmV d ‘mZdmH$S>o CnbãY Cn¶mo{JVoMo àH$ma nwT>rb V³Ë¶mX²dmao ñnîQ> H$aʶmV Ambo AmhoV :
Agbobr gmYZg§nËVr VwbZoZo ‘`m©{XV AgVo. Ë`m‘wio Cn¶mo{JVoMo àH$ma ñnîQ>rH$aU
‘mZdmbm gd© JaOm EH$mM doir nyU© H$aUo eŠ` ZgVo. 1. ê$n Cn¶mo{JVm dñVyM
§ o ñdê$n ~Xbë¶m‘wio
(2) 
na§Vw Cn`mo{JVm {díbofUmMm AmYma KoD$Z ‘mZdmbm dmT>bbo r Cn¶mo{JVm.
{d{eîQ> JaO EImXçm doir {ZpíMVnUo nyU© H$aVm `oVo d 2. ñWb Cn¶mo{JVm dñVyMo ñWbm§Va Ho$ë¶m‘wio
Ë`mX²dmao ‘hËV‘ g‘mYmZ àmßV H$aVm `oVo. dmT>bobr Cn¶mo{JVm.
2. Cn`mo{JVoMr d¡{eîQ>ço : 3. godm Cn¶mo{JVm g‘mOmVrb {d{dY KQ>H$m§Zr
Cn¶mo{JVoMr d¡{eîQ>ço nwT>rb V³Ë¶mX²dmao ñnîQ> H$aʶmV Ambr nwadboë¶m godm§‘YyZ {‘iUmar
AmhoV : Cn¶mo{JVm.
Cn¶mo{JVoMr d¡{eîQ>ço 4. kmZ Cn¶mo{JVm {d{eîQ> dñVyMo kmZ àmá
H$ê$Z ˶mnmgyZ {‘iUmar
1. ñWimZwgma VgoM H$mimZwgma ~XbV OmVo.
Cn¶mo{JVm.
2. ì¶{³Vì¶³VrZwgma ~XbV OmVo.
3. Mm§Jbo-dmB©Q>, Z¡{VH$-AZ¡{VH$ Aem ~m~tMm Cn¶mo{JVoÀ¶m 5. ñdm{‘Ëd Cn¶mo{JVm dñVyÀ¶m ‘mbH$s h³H$m‘wio
g§H$ënZoV {dMma Ho$bm OmV Zmhr. {‘iUmar Cn¶mo{JVm.
4. Cn¶w³VVm ¶m g§H$ënZonj o m {^ÝZ Amho. 6. H$mb Cn¶mo{JVm dñVyÀ¶m dmnamMm H$mi ~XbyZ
dmT>dbobr Cn¶mo{JVm.
5. AmZ§X ¶m g§H$ënZonj o m {^ÝZ Amho.
6. g‘mYmZ ¶m g§H$ënZonj o m {^ÝZ Amho. 4. Cn`mo{JVoÀ`m g§H$ënZm :
7. 
‘mZgemñÌr¶ g§H$ënZm Agë¶m‘wio g§»¶mË‘H$ ‘mnZ (1) EHy$U Cn`mo{JVm : dñVyÀ`m EH$mnmR>monmR> EH$ godZ
H$aVm ¶oV Zmhr. Ho$boë`m gd© ZJm§nmgyZ {‘iUmar EH${ÌV Cn`mo{JVm åhUOo
8. EH$mM dñVyXd² mao EH$mhÿZ A{YH$ ì¶³VtÀ¶m {Za{Zamiçm EHy$U Cn`mo{JVm hmo`.
JaOm ^mJy eH$V Agë¶m‘wio ~hþn¶m©¶r Amho. (2) gr‘m§V Cn`mo{JVm : dñVyÀ`m eodQ>À`m dmT>rd ZJmÀ`m
9. JaOoÀ¶m Vrd«Ve o r g‘ g§~Y§ AmT>iVmo. godZmZo {‘iUmar Cn`mo{JVm åhUOo gr‘m§V Cn`mo{JVm hmo`.
(3) EHy$U Cn`mo{JVm Am{U gr‘m§V Cn`mo{JVm `m§Vrb g§~Y§ :
10. ‘mJUrMm AmYma Amho.
(1)  dñVyÀ`m n{hë`m ZJmÀ`m godZmÀ`m doir EHy$U
Cn`mo{JVm Am{U gr‘m§V Cn`mo{JVm ¶m g‘mZ AgVmV.

16 AW©emñÌ ZdZrV : B¶ËVm ~mamdr


(2) Ë`mZ§Va dñVyÀ`m ZJm§À`m godZmÀ`m doir EHy$U (1) N>§X : Xw‘ui dñVy§À`m gmR>çmV dmT> Pmë`mg VgoM
Cn`mo{JVm KQ>Ë`m XamZo dmT>Vo Am{U gr‘m§V Cn`mo{JVm AmdS>Vo g§JrV dma§dma EoH$ë`mg qH$dm AmdS>Vo nwñVH$
H«$‘e: KQ>V OmVo. dma§dma dmMë`mg A{YH$m{YH$ Cn`mo{JVm {‘iVo Ago
(3) Ooìhm gr‘m§V Cn`mo{JVm eyÝ` hmoVo, Voìhm EHy$U åhQ>bo OmVo.
Cn`mo{JVm ‘hËV‘ AgVo. (gdm©{YH$ g‘mYmZ) (2) H§$Oyf ì`ŠVr : H§$Oyf ì`ŠVrg n¡emnmgyZ A{YH$m{YH$
(4) Ooìhm gr‘m§V Cn`mo{JVm F$U hmoVo, Voìhm EHy$U Cn`mo{JVm {‘iVo Ago åhQ>bo OmVo.
Cn`mo{JVmhr KQ>Vo. (Ag‘mYmZ) (3) A‘br nXmWmªMo ì`gZ : ‘XçmÀ`m A{YH$m{YH$ godZmVyZ
(5) gdm©{YH$ g‘mYmZmZ§Va gd©gmYmaU Cn^moŠVm dñVyMm A{YH$m{YH$ Cn`mo{JVm {‘iVo Ago åhQ>bo OmVo.
Cn^moJ KoÊ`mMo Wm§~dVmo. (4) gËVm : A{YH$m{YH$ gËVonmgyZ A{YH$m{YH$ Cn`mo{JVm
(6) gdm©{YH$ g‘mYmZmZ§Va dñVyMm Cn^moJ Mmby R>odbm {‘iVo Ago åhQ>bo OmVo.
AgVm, g‘mYmZmMo Ag‘mYmZmV ê$nm§Va hmoVo. (5) n¡gm : A{YH$m{YH$ n¡emnmgyZ A{YH$m{YH$ Cn`mo{JVm
5. KQ>Ë`m gr‘m§V Cn`mo{JVoMm {gX²Ym§V : {‘iV OmVo Ago åhQ>bo OmVo.
KQ>Ë`m gr‘m§V Cn`mo{JVoMm {gX²Ym§V gd©àW‘ àm. Jm°goZ `m§Zr na§Vw darb gd© AndmXm§À`m ~m~VrV {gX²Ym§VmÀ`m
‘m§S>bm. na§Vw Ë`mZ§Va àm. Amë’«o$S> ‘me©b `m§Zr 1890 gmbr EH${OZgrnUm, gmVË`, Cn^mo³Ë`mMm {ddoH$snUm BË`mXr
Amnë`m " AW©emñÌmMr ‘ybVËËdo ' `m J«§WmV hm {gX²Ym§V {dñV¥V J¥hrVH$m§À`m AQ>r bmJy Ho$ë`mg ho AndmX Iè`m AWm©Zo AndmX
ñdê$nmV gmXa Ho$bm. amhV ZmhrV.
{gX²Ym§VmMo {dYmZ : àm. Amë’«o$S>> ‘me©b `m§À`m ‘Vo, "" BVa
8. KQ>Ë`m gr‘m§V Cn`mo{JVoÀ`m {gX²Ym§VmÀ`m ‘`m©Xm :
n[apñWVr H$m`‘ AgVmZm ‘Zwî`mOdi AmYrnmgyZ Agboë`m
EImXçm dñVyÀ`m gmR>çmV dmT> hmoV Joë`mg Ë`mnmgyZ {‘iUmao KQ>Ë`m gr‘m§V Cn`mo{JVoÀ`m {gX²Ym§Vmg nwT>rb ‘`m©Xm AmhoV :
A{V[aŠV g‘mYmZ, Ë`m dñVyÀ`m gmR>çmV hmoUmè`m dmT>r~amo~a (1) AdmñVd J¥hrVHo$ : KQ>Ë`m gr‘m§V Cn`mo{JVoMm {gX²Ym§V
H«$‘e: KQ>V OmVo. '' hm dñVyÀ`m ZJm§Mm EH${OZgrnUm, Cn^moJ gmVË`,
n¡emÀ`m Cn`mo{JVoV pñWaVm, Cn^moŠË`mMo {ddoH$nyU© dV©Z
6. KQ>Ë`m gr‘m§V Cn`mo{JVoÀ`m {gX²Ym§VmMr J¥hrVHo$ :
BË`mXr AdmñVd J¥hrVH$m§da AmYmabobm Amho.
KQ>Ë`m gr‘m§V Cn`mo{JVoMm {gX²Ym§V nwT>rb J¥hrVH$m§da
Adb§~yZ Amho : (2) g§»`mË‘H$ ‘mnZ : Cn`mo{JVoMo g§»`mË‘H$ ‘mnZ d
(1) dñVyÀ`m ZJm§Mo EH$mnmR>monmR> EH$ godZ H$aUmam Cn^moŠVm VwbZmË‘H$ {ddoMZ H$aUo eŠ` AgVo Ago {gX²Ym§V J¥hrV
{ddoH$erb Amho. YaVmo. na§Vw àË`jmV Cn`mo{JVoMo g§»`oV ‘moO‘mn H$aUo
(2) Cn`mo{JVm A§H$m‘Ü`o ‘moOVm `oVo Ago J¥hrV Yabo OmVo. eŠ` ZgVo.
(3) Cn^moŠVm godZ H$arV Agboë`m dñVy§Mo gd© ZJ EH${OZgr (3) A{d^mÁ` dñVy : KQ>Ë`m gr‘m§V Cn`mo{JVoMm {gX²Ym§V
AmhoV. XyaXe©Z g§M, JmS>r, Ka Aem A{d^mÁ` dñVy§gmR>r bmJy
(4) dñVyÀ`m {d{dY ZJm§À`m godZmV {Za§VaVm (gmVË`) Amho. nS>V Zmhr.
(5) Cn^mo½` dñVyMm AmH$ma ’$ma ‘moR>m qH$dm ’$ma bhmZ ZgyZ (4) n¡emMr pñWa gr‘m§V Cn`mo{JVm : n¡emÀ`m àË`oH$
‘Ü`‘ Amho. EH$H$mMr gr‘m§V Cn`mo{JVm pñWa amhVo Ago {gX²Ym§V J¥hrV
(6) Cn^moJmÀ`m H$mbmdYrV Cn^moŠË`mMr CËnÝZnmVir, YaVmo. na§Vw àË`jmV n¡emMr gr‘m§V Cn`mo{JVm pñWa amhV Zmhr.
AmdS>, ng§Vr d dñVyMr qH$‘V BË`mXr KQ>H$ pñWa AmhoV. (5) EH$M JaO : hm {gX²Ym§V Ho$di {d{eîQ> doir EH$mM
(7) Cn^moŠË`mZo Cn^moJmV AmUbobr dñVy {d^mÁ` Amho. dñVyÀ`m Cn^moJmVyZ {‘iUmè`m g‘mYmZmnwaVm ‘`m©{XV
(8) dñVyMm dmna Ho$di EH$M JaO ^mJdÊ`mgmR>r Ho$bm OmVmo. Amho. na§Vw àË`jmV ‘Zwî` EH$mM doir AZoH$ JaOm nyU©
(9) Cn^moŠË`mÀ`m {eëbH$ am{hboë`m n¡emVrb CËnÝZmMr H$ê$Z g‘mYmZ {‘idÊ`mMm à`ËZ H$arV AgVmo.
gr‘m§V Cn`mo{JVm pñWa Amho. 9. KQ>Ë`m gr‘m§V Cn`mo{JVoÀ`m {gX²Ym§VmMo Cn`moJ :
7. KQ>Ë`m gr‘m§V Cn`mo{JVoÀ`m {gX²Ym§VmMo AndmX : KQ>˶m gr‘m§V Cn`mo{JVoÀ`m {gX²Ym§VmMo Cn`moJ nwT>rbà‘mUo
KQ>Ë`m gr‘m§V Cn`mo{JVoÀ`m {gX²Ym§Vmbm Iè`m AWm©Zo AmhoV :
H$moUVohr AndmX ZmhrV. `m {gX²Ym§VmMo H$mhr ~mobÊ`mnwaVo (1) Cn^moŠË`mbm ‘hËV‘ g‘mYmZ àmßVrV KQ>Ë`m gr‘m§V
AgUmao (^mg‘mZ) AndmX nwT>rbà‘mUo AmhoV : Cn`mo{JVoMm {gX²Ym§V Cn`moJr nS>Vmo.
2. Cn¶mo{JVm {díbofU 17
(2) emgZmg àJ{Verb H$a YmoaU, qH$‘V YmoaU, ì`mnma YmoaU 10. gr‘m§V Cn`mo{JVm d qH$‘V `m§Vrb g§~§Y :
BË`mXr {d{dY àH$maÀ`m Am{W©H$ `moOZm am~dÊ`mgmR>r (1) dñVyÀ`m gr‘m§Vnyd© ZJm§‘YyZ {‘iUmar gr‘m§V Cn`mo{JVm
KQ>Ë`m gr‘m§V Cn`mo{JVoMm {gX²Ym§V Cn`wŠV R>aVmo. dñVyÀ`m ~mOma {H$‘Vrnojm OmñV AgVo. Ë`m‘wio dñVyÀ`m
(3) nmUr, hdm, gy`©àH$me Am{U {ham, gmoZo `m dñVy§À`m gr‘m§Vnyd© ZJm§Mr {ddoH$erb Cn^mo³Ë¶mH$Sy>Z ‘mJUr
Cn`mo{JVm ‘yë`mVrb Am{U {d{Z‘` ‘yë`mVrb {damoYm^mg Ho$br OmVo.
(2) 
dñVyÀ`m gr‘m§V ZJm‘YyZ {‘iUmar gr‘m§V Cn`mo{JVm
ñnîQ> H$aÊ`mgmR>r KQ>Ë`m gr‘m§V Cn`mo{JVoMm {gX²Ym§V
dñVyÀ`m ~mOma {H$‘VrEdT>r AgVo. Ë`m‘wio dñVyÀ`m
Cn`wŠV R>aVmo.
gr‘m§V ZJmÀ`m {R>H$mUr {ddoH$erb Cn^mo³Ë¶mH$Sy>Z
(4) ‘mJUrÀ`m {gX²Ym§VmgmR>r KQ>Ë`m gr‘m§V Cn`mo{JVoMm
‘mJUr Wm§~dbr OmVo.
{gX²Ym§V AmYma R>aVmo. Ooìhm EH$mM dñVyMo A{YH$m{YH$ (3) dñVyÀ`m gr‘m§VmoËVa ZJm§‘YyZ {‘iUmar gr‘m§V Cn`mo{JVm
ZJ IaoXr Ho$bo OmVmV, Voìhm gr‘m§V Cn`mo{JVm H«$‘e: dñVyÀ`m ~mOma {H$‘Vrnojm H$‘r AgVo. Ë`m‘wio dñVyÀ`m
KQ>V OmVo. Ë`m‘wio dñVyMo A{YH$m{YH$ ZJ H$‘r {H$‘Vrbm gr‘m§VmoËVa ZJm§Mr {ddoH$erb Cn^mo³Ë¶mH$Sy>Z ‘mJUr
IaoXr Ho$bo OmVmV. Ho$br OmV Zmhr.

àíZmoËVao
à. 1 ¶mo½¶ n¶m©¶ {ZdSy>Z nwT>rb {dYmZo nyU© H$am : (5) 
KQ>Ë`m gr‘m§V Cn`mo{JVoÀ`m {gX²Ym§VmV Ooìhm gr‘m§V
 ( à˶oH$s 1 JwU ) Cn`mo{JVm eyݶmnojmhr Imbr KQ>Vo Voìhm EHy$U Cn`mo{JVm
*[ 1]
(1) KQ>Ë`m gr‘m§V Cn`mo{JVoÀ`m {gX²Ym§VmV Amë’«o$S> ‘me©b (A) dmT>Vo (~) KQ>Vo
`m§Zr J¥hrV Yabobr n¡emMr Cn`mo{JVm (H$) ~XbV Zmhr (S>) ‘hËV‘ hmoVo
(A) dmT>Vo (~) pñWa amhVo CËVao : (1) KQ>Ë`m gr‘m§V Cn`mo{JVoÀ`m {gX²Ym§VmV Amë’«o$S>
(H$) KQ>Vo (S>) dmT>Vo Am{U Z§Va KQ>Vo ‘me©b `m§Zr J¥hrV Yabobr n¡emMr Cn`mo{JVm pñWa amhVo.
(2) KQ>Ë`m gr‘m§V Cn`mo{JVoÀ`m {gX²Ym§VmV gr‘m§V Cn`mo{JVoMr (2) KQ>Ë`m gr‘m§V Cn`mo{JVoÀ`m {gX²Ym§VmV gr‘m§V Cn`mo{JVoMr
g§H$ënZm g§H$ënZm g§»¶mË‘H$ g§H$ënZm.
(A) H«$‘dmMH$ g§H$ënZm
(3) Ooìhm gr‘m§V Cn`mo{JVm F$U hmoVo, Voìhm EHy$U Cn`mo{JVm
(~) g§»`mË‘H$ g§H$ënZm
(H$) H«$‘dmMH$ g§H$ënZm Am{U g§»`mË‘H$ g§H$ënZm KQ>Vo.
XmoÝhrhr (4) KQ>Ë`m gr‘m§V Cn`mo{JVoÀ`m {gX²Ym§VmV gdm©{YH$
(S>) `m§n¡H$s Zmhr g‘mYmZmMm (V¥ßVr) q~Xy åhUOo Ooìhm EHy$U Cn`mo{JVm ‘hËV‘ hmoVo
(3) Ooìhm gr‘m§V Cn`mo{JVm F$U hmoVo, Voìhm EHy$U Am{U gr‘m§V Cn`mo{JVm eyÝ` hmoVo.
Cn`mo{JVm (5) KQ>Ë`m gr‘m§V Cn`mo{JVoÀ`m {gX²Ym§VmV Ooìhm gr‘m§V
(A) dmT>Vo (~) pñWa AgVo Cn`mo{JVm eyݶmnojmhr Imbr KQ>Vo Voìhm EHy$U Cn`mo{JVm KQ>Vo.
(H$) KQ>Vo (S>) eyÝ` AgVo
(4) KQ>Ë`m gr‘m§V Cn`mo{JVoÀ`m {gX²Ym§VmV gdm©{YH$ g‘mYmZmMm [2]
(V¥ßVr) q~Xy åhUOo Ooìhm (1) dñVy‘Yrb JaO ^mJdÊ`mMr j‘Vm åhUOo hmo`.
(A) EHy$U Cn`mo{JVm dmT>Vo Am{U gr‘m§V Cn`mo{JVm KQ>Vo. (A) Cn`wŠVVm (~) Cn`mo{JVm
(~) EHy$U Cn`mo{JVm KQ>Vo Am{U gr‘m§V Cn`mo{JVm F$U
(H$) g‘mYmZ (S>) AmZ§X
hmoVo.
(H$) EHy$U Cn`mo{JVm ‘hËV‘ hmoVo Am{U gr‘m§V Cn`mo{JVm (2) Ooìhm dñVyMm Cn^moJ , Voìhm gr‘m§V Cn`mo{JVm
eyÝ` hmoVo. KQ>Vo.
(S>) gr‘m§V Cn`mo{JVm KQ>Vo Am{U EHy$U Cn`mo{JVm (A) dmT>Vmo (~) KQ>Vmo
dmT>Vo. (H$) pñWa amhVmo (S>) eyÝ` hmoVmo
18 AW©emñÌ ZdZrV : B¶ËVm ~mamdr
(3) dñVyÀ`m eodQ>À`m KQ>H$mnmgyZ {‘imbobr Cn`mo{JVm åhUOo à. 4 ¶mo½¶ AW©emñÌr¶ nm[a^m{fH$ eãX gwMdm :
Cn`mo{JVm hmo`.  ( à˶oH$s 1 JwU )
(A) gamgar (~) EHy$U [1]
(H$) gr‘m§V (S>) eyÝ` (1) nmdgmiçmV aoZH$moQ>‘YyZ {‘iUmar Cn`mo{JVm.
(4)  Ooìhm gr‘m§V Cn`mo{JVm hmoVo, Voìhm EHy$U (2) g§JUH$mMo à{ejU nyU© Ho$ë`mZ§Va g§JUH$mVyZ {‘iUmar
Cn¶mo{JVm gdm©{YH$ AgVo. Cn`mo{JVm.
(A) YZ (~) F$U (H$) eyÝ` (S>) OmñV (3) Aer dñVy {OMo bhmZ n[a‘mUm§V {d^mOZ H$aVm `oV Zmhr.
(5) aŠVXmZmV Cn`mo{JVm AgVo. (4) ‘mZdr JaO nyU© H$aÊ`mMr dñVyVrb j‘Vm.
(A) ñWb (~) H$mb (H$) kmZ (S>) ê$n (5) Amamo½`mgmR>r {hVH$maH$ R>aUmam dñVyVrb JwUY‘©.
CËVao : (1) dñVy‘Yrb JaO ^mJdÊ`mMr j‘Vm åhUOo CËVao : (1) H$mb Cn`mo{JVm (2) kmZ Cn`mo{JVm
Cn`mo{JVm hmo¶. (3) A{d^mÁ` dñVy (4) Cn`mo{JVm (5) Cn`wŠVVm.
(2) Ooìhm dñVyMm Cn^moJ dmT>Vmo , Voìhm gr‘m§V Cn`mo{JVm KQ>Vo.
[2]
(3) dñVyÀ`m eodQ>À`m KQ>H$mnmgyZ {‘imbobr Cn`mo{JVm åhUOo
(1) dñVyÀ`m gd© ZJm§nmgyZ {‘imbobr EH${ÌV Cn`mo{JVm.
gr‘m§V Cn`mo{JVm hmo`.
(2) dñVyÀ`m eodQ>À`m dmT>rd ZJmnmgyZ {‘imbobr Cn`mo{JVm.
(4) Ooìhm gr‘m§V Cn`mo{JVm eyÝ` hmoVo, Voìhm EHy$U Cn¶mo{JVm (3) gdm©{YH$ g‘mYmZmÀ`m q~XyZ§VaMr pñWVr.
gdm©{YH$ AgVo. (4) ‘mVrnmgyZ ^m§S>r ~ZdyZ {Z‘m©U H$aÊ`mV Ambobr Cn`mo{JVm.
(5) aŠVXmZmV H$mb Cn`mo{JVm AgVo. (5) Agm dH«$ Omo XmoZ dñVy§À`m g§`moJmÀ`m {d{eîQ> ñWmZmbm
à. 2 {dg§JV eãX AmoiIm :  ( à˶oH$s 1 JwU ) OmoS>Umam dH«$ AgyZ Cn^moŠVm `m dñVy§À`m g§`moOZm~X²Xb
(1) hdm, nmUr, gy`©àH$me, gmoZo. VQ>ñW AgVmo.
(2) nwñVH$, dhr, IS>y, Xmê$. CËVao : (1) EHy$U Cn`mo{JVm (2) gr‘m§V Cn`mo{JVm
(3) {ejH$, Jm`H$, X§Vd¡Xç, IwMu. (3) Ag‘mYmZmMr pñWVr (4) ê$n Cn`mo{JVm (5) g‘d¥ËVr dH«$.
(4) JmS>r, XyaXe©Z g§M, ^mH$ar, nQ>²Q>r. à. 5 `mo½` OmoS>rMm n`m©` {ZdS>m :  ( à˶oH$s 1 JwU )
(5) {hao, gmoZo, Mm§Xr, nmUr.
* (1) " A ' JQ>     " ~ ' JQ>
CËVao : (1) gmoZo (2) Xmê$ (3) IwMu (4) ^mH$ar
(1) H$mb Cn`mo{JVm (A) dmhVyH$
(5) nmUr.
(2) ñWb Cn`mo{JVm ( ~  ) aŠVnoT>r
à. 3 ghg§~§Y nyU© H$am :  ( à˶oH$s 1 JwU ) (3) godm Cn`mo{JVm ( H$) ‘mo~mBb ’$moZ
(1) bmH$S>mnmgyZ ’${Z©Ma : ê$n Cn`mo{JVm : : (4) kmZ Cn`mo{JVm (  S>  ) S>m°ŠQ>a
Aä`mgmMo nwñVH$ : . n`m©` : (A) 1  S>, 2  ~, 3  A, 4  H$.
(2) dñVy§Mo ñWbm§Va : ñWb Cn`mo{JVm : : ( ~  ) 1  ~, 2  A, 3  S>, 4  H$.
{ejH$m§Mo {eH$dUo : . ( H$) 1  A, 2  ~, 3  H$, 4  S>.
(3) gr‘m§Vnyd© ZJ : gr‘m§V Cn`mo{JVm > qH$‘V : … (  S>  ) 1  ~, 2  H$, 3  S>, 4  A.
: gr‘m§V Cn`mo{JVm < qH$‘V. * (2) Cn^moŠË`mMm g‘Vmob Xe©dUmao {dYmZ
(4) Amë’«o$S> ‘me©b : gr‘m§V Cn`mo{JVm : : (A) gr‘m§V Cn`mo{JVm {H$‘Vrnojm OmñV
{hŠg d A°bZ : . ( ~  ) gr‘m§V Cn`mo{JVm d {H$‘Vr g‘mZ
(5) nmUr : Cn`mo{JVm ‘yë` > {d{Z‘` ‘yë` : : ( H$) gr‘m§V Cn`mo{JVm {H$‘Vrnojm H$‘r
: Cn`mo{JVm ‘yë` < {d{Z‘` ‘yë`. (  S>  ) qH$‘V EH$mnojm H$‘r
CËVao : (1) kmZ Cn`mo{JVm (2) godm Cn`mo{JVm n`m©` : (A) A Am{U ~. (~  ) A, ~ Am{U H$.
(3) gr‘m§VmoËVa ZJ (4) H«$‘dmMH$ Cn`mo{JVm (5) {ham. ( H$) A, ~, H$ Am{U S>. (  S>  ) ’$ŠV ~.
2. Cn¶mo{JVm {díbofU 19
(3) " A ' JQ>    " ~ ' JQ> H$‘r hmoV OmVo d g‘mYmZ dmT>V OmVo. EH$m {d{eîQ> q~Xynmer JaO
nyU©nUo ^mJVo. hm q~Xy åhUOo gdm©{YH$ g‘mYmZmMm (V¥ßVrMm) q~Xy
(1) gr‘m§V Cn`mo{JVm (A) ‘hËV‘ EHy$U Cn`mo{JVm
(2) gdm©{YH$ g‘mYmZmMm( ~  ) KQ>Ë`m gr‘m§V Cn`mo{JVoÀ`m hmo`. gdm©{YH$ g‘mYmZmÀ`m q~XyZ§Va {ddoH$erb Cn^moŠVm dñVyÀ`m
q~Xy {gX²Ym§VmMo J¥hrVH$ nwT>rb ZJmÀ`m godZmg ZH$ma XoVmo.
(3) ê$n Cn`mo{JVm ( H$) eodQ>À`m ZJmnmgyZ {‘iUmar * (5) b{bVmZo dhr-noZMm dmna H$ê$Z {Z~§Y boIZmMr JaO

Cn`mo{JVm nyU© Ho$br.


(4) g§»`mË‘H$ ‘yë`‘mnZ (  S>  ) H$mngmnmgyZ H$mnS> ~ZdUo CËVa : (A) CXmhaUmVrb g§H$ënZm : Cn`mo{JVm.
(~) g§H$ënZoMo ñnîQ>rH$aU : ‘mZdr JaO nyU© H$aÊ`mMr
n`m©` : (A) 1  H$, 2  A, 3  S>, 4  ~.
dñVy‘Yrb j‘Vm, åhUOo " Cn`mo{JVm ' hmo`.
( ~  ) 1  A, 2  S>, 3  H$, 4  ~.
(6) gmJaZo CÝhmiçmV erVno`o {dH$Ê`mMm ì`dgm` gwê$ Ho$bm.
( H$) 1  ~, 2  S>, 3  H$, 4  A.
CËVa : (A) CXmhaUmVrb g§H$ënZm : H$mb Cn`mo{JVm.
(  S>  ) 1  H$, 2  A, 3  ~, 4  S>.
(~) g§H$ënZoMo ñnîQ>rH$aU : CËVamgmR>r `mM àíZàH$mamVrb
CËVao : (1) ( ~  ) 1  ~, 2  A, 3  S>, 4  H$.
(2) (  S>  ) ’$ŠV ~. (1) ‘Yrb (~) nmhm.
(3) (A) 1  H$, 2  A, 3  S>, 4  ~. (7) gmoZo OJÊ`mg Amdí`H$ ZgyZhr gmoÝ`mMr qH$‘V OmñV
AgVo.
à. 6 n wT>rb CXmhaUm§À`m AmYmao g§H$ënZm AmoiIyZ Vr ñnîQ> CËVa : (A) CXmhaUmVrb g§H$ënZm : ‘yë`mMm {damoYm^mg.
H$am :  ( à˶oH$s 2 JwU ) (~) g§H$ënZoMo ñnîQ>rH$aU : EImXr dñVy Xw‘ui Agë`mg,
* (1) gb‘mZo {hdmiçmV {VÀ`m d{S>bm§gmR>r ñdoQ>a IaoXr Ho$bo. Ë`m dñVyMo Cn`mo{JVm ‘yë` (OJÊ`mgmR>rMr Amdí`H$Vm) H$‘r
CËVa : (A) CXmhaUmVrb g§H$ënZm : H$mb Cn`mo{JVm. AgyZhr {d{Z‘` ‘yë` (~mOmamVrb qH$‘V) OmñV AgVo. dñVyÀ`m
(~) g§H$ënZoMo ñnîQ>rH$aU : H$mi ~Xbë`mZo H$mimZwgma Cn`mo{JVoV ‘yë` Am{U {d{Z‘` ‘yë` `m§Vrb {damoYm^mgmbm
dñVy‘Ü`o Or Cn`mo{JVm {Z‘m©U hmoVo / dmT>Vo Vr Cn`mo{JVm åhUOo " ‘yë`mMm {damoYm^mg ' åhUVmV.
" H$mb Cn`mo{JVm ' hmo`. à. 7 \$aH$ ñnîQ> H$am :  ( à˶oH$s 2 JwU )
* (2) {ZboeZo Ë`mÀ`m ~{hUrgmR>r Xm{JZo IaoXr Ho$bo. (1) Cn`mo{JVm Am{U Cn`wŠVVm :
CËVa : (A) CXmhaUmVrb g§H$ënZm : ñdm{‘Ëd Cn`mo{JVm.
Cn`mo{JVm Cn`wŠVVm
(~) g§H$ënZoMo ñnîQ>rH$aU : dñVyMr ‘mbH$s EH$m ì`ŠVrH$S>yZ
1. AW©
Xwgè`m ì`ŠVrH$S>o hñVm§V[aV hmoVo Voìhm Or Cn`mo{JVm {Z‘m©U hmoVo/ ‘mZdr JaO nyU© H$aUmam ‘mZdr earamg CnH$maH$
dmT>Vo Vr Cn`mo{JVm, åhUOo " ñdm{‘Ëd Cn`mo{JVm ' hmo`. dñVy‘Yrb JwU åhUOo R>aUmam dñVy‘Yrb JwU åhUOo
* (3) H${dVmZo g§Í`mMo EH$m‘mJo EH$ nmM ZJ godZ Ho$bo.
" Cn`mo{JVm ' hmo`. " Cn`wŠVVm ' hmo`.
CËVa : (A) CXmhaUmVrb g§H$ënZm : Cn^moJ gmVË`. 2. nañnag§~§Y
(~) g§H$ënZoMo ñnîQ>rH$aU : EImXçm dñVyÀ`m {d{dY ZJm§Mo
Á`m dñVy‘Ü`o Cn`mo{JVm AgVo, Á`m dñVy‘Ü`o Cn`wŠVVm AgVo,
{Za§VanUo åhUOoM gmVË`mZo (Z Wm§~Vm) godZ Ho$bo AgVm Aem
Ë`m dñVy‘Ü`o Cn`wŠVVm AgobM Ë`m dñVy‘Ü`o {ZpíMVnUo
Cn^moJmg " Cn^moJ gmVË` ' åhUVmV. Cn^moJ gmVË` ho KQ>Ë`m
Ago Zmhr. Cn`mo{JVm AgVo.
gr‘m§V Cn`mo{JVoÀ`m {gX²Ym§VmMo ‘hËËdmMo J¥hrVH$ Amho.
* (4) ^yfUZo Mma MnmË`m Imëë`mZ§Va nmMdr MnmVr (2) Cn`mo{JVm Am{U g‘mYmZ :
ImÊ`mg ZH$ma {Xbm. Cn`mo{JVm g‘mYmZ
CËVa : (A) CXmhaUmVrb g§H$ënZm : {ddoH$erb Cn^moŠË`mMm 1. AW©
gdm©{YH$ g‘mYmZmMm q~Xy. ‘mZdr JaO nyU© H$aUmam dñVyÀ`m godZmZ§Va {Z‘m©U
(~) g§H$ënZoMo ñnîQ>rH$aU : EImXçm dñVyÀ`m {d{dY ZJm§Mo dñVy‘Yrb JwU åhUOo hmoUmar AmZ§XmMr ^mdZm åhUOo
bmJmonmR> godZ Ho$bo AgVm / Cn^moJ KoVbm AgVm, JaOoMr Vrd«Vm " Cn`mo{JVm ' hmo`. " g‘mYmZ ' hmo`.

20 AW©emñÌ ZdZrV : B¶ËVm ~mamdr


2. ñdê$n à. 8 nwT>rb àíZm§Mr CËVao {bhm :  ( à˶oH$s 4 JwU )
Cn`mo{JVm hr Cn^moJmMr gwédmV g‘mYmZ hm Cn^moJmMm A§{V‘ (1) EHy$U Cn`mo{JVm Am{U gr‘m§V Cn`mo{JVm `m§Vrb g§~§Y
AgVo. n[aUm‘ AgVmo. ñnîQ> H$am.
CËVa$:$EHy$U Cn`mo{JVm Am{U gr‘m§V Cn`mo{JVm `m§Vrb g§~Y§
(3) EHy$U Cn`mo{JVm Am{U gr‘m§V Cn`mo{JVm : nwT>rb H$moîQ>H$mÀ`m, AmH¥$VrÀ`m d ‘wXX² çm§À`m AmYmao ñnîQ> H$aVm `oVmo :
EHy$U Cn`mo{JVm gr‘m§V Cn`mo{JVm dñVyMo ZJ gr‘m§V Cn`mo{JVm EHy$U Cn`mo{JVm
1. AW© 1 08 08
dñVyÀ`m EH$mnmR>monmR> EH$ dñVyÀ`m eodQ>À`m ZJmÀ`m 2 06 14
godZ Ho$boë`m gd© ZJm§nmgyZ godZmnmgyZ àmßV hmoUmar
3 04 18
{‘imboë`m Cn`mo{JVm§Mr hmoUmar A{YH$V‘ (A{V[aŠV)
~oarO åhUOo " EHy$U Cn`mo{JVm ' Cn`mo{JVm, åhUOo " gr‘m§V 4 02 20
hmo`. Cn`mo{JVm ' hmo`. 5 00 20
2. _yë¶ 6 - 02 18
gd©gmYmaUnUo EHy$U Cn`mo{JVoMo gr‘m§V Cn`mo{JVoMo ‘yë` YZ,
‘yë` YZ AgVo. eyÝ` Am{U F$U Agy eH$Vo.
(4) ñWb Cn`mo{JVm Am{U H$mb Cn`mo{JVm :
ñWb Cn`mo{JVm H$mb Cn`mo{JVm
1. AW©
dñVyÀ`m dmna H$aÊ`mÀ`m dñVyÀ`m dmna H$aÊ`mÀ`m H$mimV
ñWmZmV ~Xb H$ê$Z {Z‘m©U {Z‘m©U Ho$bobr Cn`mo{JVm åhUOo
Ho$bobr Cn`mo{JVm åhUOo " ñWb " H$mb Cn`mo{JVm ' hmo`.
Cn`mo{JVm ' hmo`.
2. {Z{_©Vr
(1) dñVyÀ`m gd© ZJm§nmgyZ {‘iUmè`m Cn`mo{JVm§Mr ~oarO
dmhVwH$sÀ`m gmYZm§Mm dmna H$ê$Z gmR>dUrÀ`m gmo`tMm dmna H$ê$Z
åhUOo EHy$U Cn`mo{JVm hmo`. dñVyÀ`m eodQ>À`m ZJmnmgyZ {‘iUmar
ñWb Cn`mo{JVm {Z‘m©U H$aVm `oV.o H$mb Cn`mo{JVm {Z‘m©U H$aVm `oV.o
Cn`mo{JVm åhUOo gr‘m§V Cn`mo{JVm hmo`.
(5) ê$n Cn`mo{JVm Am{U H$mb Cn`mo{JVm :
(2) dñVyÀ`m n{hë`m ZJmÀ`m Cn^moJmÀ`m doir EHy$U Cn`mo{JVm
ê$n Cn`mo{JVm H$mb Cn`mo{JVm gdmªV H$‘r Am{U gr‘m§V Cn`mo{JVm gdm©{YH$ AgVo. dñVyÀ`m nwT>rb
1. AW© ZJmMo EH$mnmR>monmR> godZ Ho$bo AgVm EHy$U Cn`mo{JVm KQ>Ë`m XamZo
dñVyÀ`m ñdê$nmV ~Xb H$ê$Z dñVyÀ`m dmna H$aÊ`mÀ`m dmT>Vo Am{U gr‘m§V Cn`mo{JVm H«$‘e: KQ>V OmVo.
{Z‘m©U Ho$bobr Cn`mo{JVm åhUOo H$mimV ~Xb H$ê$Z {Z‘m©U (3) gr‘m§V Cn`mo{JVm pñWa AgVmZm EHy$U Cn`mo{JVm gdm©{YH$
" ê$n Cn`mo{JVm ' hmo`. Ho$bobr Cn`mo{JVm åhUOo " H$mb AgVo.
Cn`mo{JVm ' hmo`. (4) gr‘m§V Cn`mo{JVm F$U Pmbr AgVm EHy$U Cn`mo{JVmhr KQ>V.o
2. {Z{_©Vr (2) KQ>Ë`m gr‘m§V Cn`mo{JVoÀ`m {gX²Ym§VmMo ‘hËËd ñnîQ>
dñVyMm a§J, ê$n, AmH$ma, ~mhç gmR>dUrÀ`m gmo`tMm dmna H$ê$Z H$am.
ñdê$n BË`mXt‘Ü`o ~Xb H$ê$Z H$mb Cn`mo{JVm {Z‘m©U Ho$br CËVa : KQ>Ë`m gr‘m§V Cn`mo{JVoÀ`m {gX²Ym§VmMo ‘hËËd
ê$n Cn`mo{JVm {Z‘m©U Ho$br OmVo. OmVo. nwT>rbà‘mUo Amho :

2. Cn¶mo{JVm {díbofU 21
(1) Cn^moŠË`m§gmR>r Cn`wŠV : ‘hËV‘ g‘mYmZ àmßV (5) ñdm{‘Ëd Cn`mo{JVm : dñVyÀ`m ‘mbH$s hŠH$m‘wio
H$aÊ`mÀ`m ÑîQ>rZo CnbãY gmYZgm‘J«rMm H$em àH$mao dmna H$amdm, {Z‘m©U hmoUmar Cn`mo{JVm åhUOo ñdm{‘Ëd Cn`mo{JVm hmo`.
`mMr AmIUr H$aÊ`mgmR>r Cn^moŠË`mbm KQ>Ë`m gr‘m§V Cn`mo{JVoMm CXm., XwH$mZmVrb YmÝ`mMr IaoXr Ho$ë`mZ§Va Ë`mnmgyZ {‘iUmar
{gX²Ym§V Cn`wŠV R>aVmo. Cn`mo{JVm.
(2) emgZmgmR>r Cn`wŠV : KQ>Ë`m gr‘m§V Cn`mo{JVoMm (6) H$mb Cn`mo{JVm : dñVyÀ`m dmnamMm H$mi ~XbyZ
{gX²Ym§V emgZmg àJVerb H$a YmoaU, qH$‘V YmoaU, ì`mnma YmoaU dmT>dbobr Cn`mo{JVm åhUOo H$mb Cn`mo{JVm hmo`. CXm., dñVy
BË`mXr {d{dY àH$maÀ`m `moOZm am~dÊ`mgmR>r Cn`wŠV R>aVmo. ‘w~bH$ à‘mUmV CnbãY AgVmZm {VMm gmR>m H$ê$Z Xw‘uiVoÀ`m
(3) ‘yë` {damoYm^mgmÀ`m ñnîQ>rH$aUmgmR>r Cn`wŠV : H$mimV {VMm dmna H$aUo qH$dm nmdgmiçmÀ`m H$mimV N>Í`m {dH«$sg
Cn`mo{JVm ‘yë` Am{U {d{Z‘` ‘yë` `m§Vrb {damoYm^mg ñnîQ> H$mT>yZ Ë`m§‘Ü`o Cn`mo{JVm {Z‘m©U H$aUo.
H$aÊ`mgmR>r hm {gX²Ym§V Cn`wŠV R>aVmo. nmÊ`mMm gmR>m ‘w~bH$
( Zmo§X : CËVamV H$moUVohr Mma ‘wX²Xo Ano{jV. )
Agë`m‘wio nmÊ`mMo Cn`mo{JVm ‘yë` OmñV AgyZhr {d{Z‘` ‘yë`
H$‘r AgVo. na§Vw {hè`m§Mm gmR>m ‘`m©{XV Agë`m‘wio {hè`m§Mo à. 9 n wT>rb {dYmZm§er AmnU gh‘V qH$dm Agh‘V AmhmV
Cn`mo{JVm ‘yë` H$‘r AgyZhr {d{Z‘` ‘yë` OmñV AgVo. Vo gH$maU {bhm :  ( à˶oH$s 4 JwU )
(4) ‘mJUrÀ`m {gX²Ym§VmMm AmYma : ‘mJUrÀ`m (1) KQ>Ë`m gr‘m§V Cn`mo{JVoÀ`m {gX²Ym§Vmbm Iè`m AWm©Zo
{gX²Ym§VmgmR>r KQ>Ë`m gr‘m§V Cn`mo{JVoMm {gX²Ym§V AmYma R>aVmo. AndmX ZmhrV.
Cn^moJmÀ`m gwédmVrÀ`m pñWVrV JaOoMr Vrd«Vm A{YH$ Agë`m‘wio
CËVa : `m {dYmZmer ‘r gh‘V Amho.
gr‘m§V Cn`mo{JVm A{YH$ {‘iVo. Ë`m‘wio J«mhH$ OmñV qH$‘V XoD$Z
H$maUo : `mgmR>r à. 11 ‘Yrb (3) Mo CËVa nmhm.
dñVyMr ‘mJUr H$aVmo. Cn^moJmVrb gmVË`m‘wio JaOoMr Vrd«Vm H$‘r
hmoVo. Ë`m‘wio gr‘m§V Cn`mo{JVm KQ>V OmVo d Ë`m‘wio dñVyÀ`m A{YH$ ( Zmo§X : CËVamV H$moUVohr VrZ ‘wX²Xo Ano{jV. )
ZJm§Mr Ho$di H$‘r {H$‘Vrbm ‘mJUr Ho$br OmVo. (2) Ooìhm gr‘m§V Cn`mo{JVm eyÝ` AgVo, Voìhm EHy$U
(3) Cn`mo{JVoMo àH$ma ñnîQ> H$am. Cn`mo{JVm KQ>Vo.
CËVa : Cn`mo{JVoMo àH$ma nwT>rbà‘mUo AmhoV : CËVa : `m {dYmZmer ‘r Agh‘V Amho.
(1) ê$n Cn`mo{JVm : dñVyMo ñdê$n ~Xbë`m‘wio dmT>bobr H$maUo : (1) Ooìhm gr‘m§V Cn`mo{JVm eyÝ` AgVo, Voìhm
Cn`mo{JVm åhUOo ê$n Cn`mo{JVm hmo`. dñVyMm a§J, ê$n, AmH$ma, EHy$U Cn`mo{JVm gdm©{YH$ AgVo. hr pñWVr Cn^moŠË`mÀ¶m ‘hËV‘
~mhç ñdê$n BË`mXt‘Ü`o ~Xb H$ê$Z ê$n Cn`mo{JVm {Z‘m©U Ho$br g‘mYmZmMr AdñWm Xe©dVo.
OmVo. CXm., ‘mVrnmgyZ ^m§S>r ~ZdUo, bmH$S>mnmgyZ ’${Z©Ma ~ZdUo (2)
BË`mXr.
dñVyMo ZJ gr‘m§V Cn`mo{JVm EHy$U Cn`mo{JVm
(2) ñWb Cn`mo{JVm : dñVyMo ñWbm§Va H$ê$Z dmT>dbobr
1 08 08
Cn`mo{JVm åhUOo ñWb Cn`mo{JVm hmo`. dñVyMo CËnmXZmÀ`m
{R>H$mUmhyZ Cn^moJmÀ`m {R>H$mUr ñWbm§Va Ho$ë`m‘wio ñWb Cn`mo{JVm 2 06 14
{Z‘m©U hmoVo. CXm., g‘wÐmH$mR>Mr dmiy ~m§YH$m‘mÀ`m {R>H$mUr AmUyZ 3 04 18
Ë`m dmiyV Cn`mo{JVm {Z‘m©U H$aUo. 4 02 20
(3) godm Cn`mo{JVm : g‘mOmVrb {d{dY KQ>H$m§Zr nwadboë`m 5 00 20
godm§‘YyZ {‘iUmar Cn`mo{JVm åhUOo godm Cn`mo{JVm hmo`. 6 - 02 18
CXm., S>m°ŠQ>a, dH$sb, {ejH$ BË`mXtÀ`m godm§‘YyZ {‘iUmar darb H$moîQ>H$mdê$Z Ago {XgyZ `oVo H$s, dñVyÀ`m nmMì`m ZJmÀ`m
Cn`mo{JVm. {R>H$mUr gr‘m§V Cn`mo{JVm eyÝ` Amho. `m {R>H$mUr EHy$U Cn`mo{JVm
(4) kmZ Cn`mo{JVm : {d{eîQ> dñVyMo kmZ àmßV H$ê$Z Ë`mnmgyZ gdm©{YH$ åhUOo 20 Amho.
{‘iUmar Cn`mo{JVm åhUOo kmZ Cn`mo{JVm hmo`. CXm., g§JUH$mÀ`m (3) darb VŠË`mdê$Z Ago {XgyZ `oVo H$s, Ooìhm gr‘m§V
{d{dY H$m`©àUmbtMm Aä`mg Ho$ë`m‘wio g§JUH$mX²dmao {‘iUmar Cn`mo{JVm eyÝ`mnmgyZ H$‘r hmoD$Z - 2 hmoVo, Voìhm EHy$U Cn`mo{JVm
Cn`mo{JVm. 20 nmgyZ 18 n`ªV KQ>Vo.
22 AW©emñÌ ZdZrV : B¶ËVm ~mamdr
åhUyZ Ooìhm gr‘m§V Cn`mo{JVm eyÝ` AgVo, Voìhm EHy$U Cn`mo{JVm CËVao : (1)
KQ>V Zmhr Va gdm©{YH$ AgVo.
(3) KQ>Ë`m gr‘m§V Cn`mo{JVoMm {gX²Ym§V ì`mdhm[aH$ÑîQ>çm
‘hËËdnyU© Amho.
CËVa : `m {dYmZmer ‘r gh‘V Amho.
H$maUo : (1) ‘hËV‘ g‘mYmZ àmßV H$aÊ`mÀ`m ÑîQ>rZo CnbãY
gmYZgm‘J«rMm H$em àH$mao dmna H$amdm, `mMr AmIUr H$aÊ`mgmR>r
Cn^moŠË`mbm KQ>Ë`m gr‘m§V Cn`mo{JVoMm {gX²Ym§V Cn`wŠV R>aVmo.
(2) emgZmg àJ{Verb H$aàUmbrMr AmIUr H$aVmZm qH$‘V
YmoaU qH$dm ì`mnma YmoaU R>adVmZm KQ>Ë`m gr‘m§V Cn`mo{JVoMm (2) (A) Ooìhm EHy$U Cn`mo{JVm ‘hËV‘ AgVo, Voìhm gr‘m§V
{gX²Ym§V Cn`wŠV R>aVmo. Cn`mo{JVm eyݶ AgVo .
(3) ‘yë` {damoYm^mgmÀ`m ñnîQ>rH$aUmgmR>r VgoM ‘mJUrÀ`m (~) 
Ooìhm EHy$U Cn`mo{JVm KQ>Vo, Voìhm gr‘m§V
{Z`‘mMm AmYma åhUyZ KQ>Ë`m gr‘m§V Cn`mo{JVoMm {gX²Ym§V Cn`wŠV Cn`mo{JVm F U hmoVo .
R>aVmo.
à. 11  nwT>rb àíZm§Mr g{dñVa CËVao {bhm :
åhUyZ KQ>Ë`m gr‘m§V Cn`mo{JVoMm {gX²Ym§V ì`mdhm[aH$ÑîQ>çm
 ( à˶oH$s 8 JwU )
‘hËËdnyU© Amho.
(4) KQ>Ë`m gr‘m§V Cn`mo{JVoMm {gX²Ym§V AZoH$ J¥hrVH$m§da (1) KQ>Ë`m gr‘m§V Cn`mo{JVoMm {gX²Ym§V CXmhaU d
AmYm[aV Amho. AmH¥$Vrgh ñnîQ> H$am. qH$dm
CËVa : `m {dYmZmer ‘r gh‘V Amho. KQ>Ë`m gr‘m§V Cn`mo{JVoMm {gX²Ym§V g{dñVa ñnîQ> H$am.
CËVa : KQ>Ë`m gr‘m§V Cn`mo{JVoMm {gX²Ym§V nwT>rb ‘wX²Xçm§À`m
H$maUo : `mgmR>r à. 11 ‘Yrb (2) Mo CËVa nmhm.
AmYmao ñnîQ> H$aVm `oVmo :
( Zmo§X : CËVamV H$moUVohr VrZ ‘wX²Xo Ano{jV.)
(1) KQ>Ë`m gr‘m§V Cn`mo{JVoMm {gX²Ym§V gd©àW‘ àm. Jm°goZ
(5) gr‘m§V Cn`mo{JVm Am{U EHy$U Cn`mo{JVm `m§À`mV
`m§Zr ‘m§S>bm. na§Vw Ë`mZ§Va àm. Amë’«o$S> ‘me©b `m§Zr 1890 gmbr
H$mhrM g§~§Y Zmhr.
Amnë`m " AW©emñÌmMr ‘ybVËËdo ' `m J«§WmV hm {gX²Ym§V {dñV¥V
CËVa : `m {dYmZmer ‘r Agh‘V Amho.
ñdê$nmV gmXa Ho$bm.
H$maUo : `mgmR>r à. 8 ‘Yrb (1) Mo CËVa nmhm.
(2) {gX²Ym§VmMo {dYmZ : àm. Amë’«o$S> ‘me©b `m§À`m ‘Vo,
* à. 10 n wT>rb VŠË`mMo {ZarjU H$ê$Z àíZm§Mr CËVao {bhm : "" BVa n[apñWVr H$m`‘ AgVmZm ‘Zwî`mOdi AmYrnmgyZ Agboë`m
 ( à˶oH$s 4 JwU ) EImXçm dñVyÀ`m gmR>çmV dmT> hmoV Joë`mg Ë`mnmgyZ {‘iUmao
A{V[aŠV g‘mYmZ, Ë`m dñVyÀ`m gmR>çmV hmoUmè`m dmT>r~amo~a
dñVyMo ZJ EHy$U Cn`mo{JVm gr‘m§V Cn`mo{JVm
H«$‘e: KQ>V OmVo. ''
1 6 6
(3) KQ>Ë`m gr‘m§V Cn`mo{JVoMm {gX²Ym§V nwT>rb H$moîQ>H$mÀ`m
2 11 5 AmYmao ñnîQ> H$aVm `oVmo :
3 15 4
dñVyMo ZJ gr‘m§V Cn`mo{JVm
4 15 0
1 8
5 14 -1 2 6
(1) EHy$U Cn`mo{JVm d gr‘m§V Cn`mo{JVm dH«$ H$mT>m. 3 4
(2) (A) Ooìhm EHy$U Cn`mo{JVm ‘hËV‘ AgVo, Voìhm gr‘m§V 4 2
Cn`mo{JVm .
5 0
(~) Ooìhm EHy$U Cn`mo{JVm KQ>Vo, Voìhm gr‘m§V
6 -2
Cn`mo{JVm .
2. Cn¶mo{JVm {díbofU 23
(4) darb H$moîQ>H$mdê$Z Ago {XgyZ `oVo H$s, dñVyMm gmR>m 1 Vo (3) EH${OZgrnUm : Cn^moŠVm godZ H$arV Agboë`m dñVy§Mo
6 ZJg§»`m `mà‘mUo dmT>V Joë`mg gr‘m§V Cn`mo{JVm 8 nmgyZ - 2 gd© ZJ EH${OZgr AmhoV, Ago {gX²Ym§V J¥hrV YaVmo. åhUOoM
n`ªV H«$‘e: KQ>V OmVo. dñVyMo gd© ZJ a§J, ê$n, AmH$ma, Md, JwUdËVm BË`mXr ~m~VtV
(5) KQ>Ë`m gr‘m§V Cn`mo{JVoMm {gX²Ym§V nwT>rb AmH¥$VrÀ`m V§VmoV§V EH$gmaIo AmhoV.
AmYmao ñnîQ> H$aVm `oVmo : (4) Cn^moJ gmVË` : dñVyÀ`m {d{dY ZJm§À`m godZmV {Za§VaVm
(gmVË`) Amho, Ago {gX²Ym§V J¥hrV YaVmo.
(5) `mo½` AmH$ma‘mZ : Cn^mo½` dñVyMm AmH$ma ’$ma ‘moR>m qH$dm
bhmZ ZgyZ ‘Ü`‘ ( gd©gmYmaU ) Amho Ago {gX²Ym§V J¥hrV YaVmo.
(6) pñWaVm : Cn^moJmÀ`m H$mbmdYrV Cn^mo³Ë`mMr CËnÝZ-
nmVir, AmdS>, ng§Vr d dñVyMr qH$‘V BË`mXr KQ>H$ pñWa
Agë`mMo {gX²Ym§V J¥hrV YaVmo. VgoM n¡emÀ`m àË`oH$ EH$H$mMr
Cn`mo{JVm pñWa Agë`mMo J¥hrV Yabo OmVo.
(7) {d^mÁ`Vm : Cn^moŠË`mZo Cn^moJmV AmUbobr dñVy
{d^mÁ` Amho.
(8) EH$M JaO : dñVyMm Xwgè`m H$moUË`mhr JaOm
(6) darb AmH¥$VrV " j ' Ajmda dñVyMo ZJ Am{U " ` ' Ajmda
^mJdÊ`mgmR>r dmna Ho$bm Z OmVm Ho$di Cn^moJmgmR>r dmna Ho$bm
Cn`mo{JVoMo EH$H$ Xe©dbo Amho. darb AmH¥$VrVyZ Ago {XgyZ `oVo
OmVmo, Ago {gX²Ym§V J¥hrV YaVmo.
H$s, dñVyÀ`m n{hë`m ZJmnmgyZ Cn^moŠË`mbm gdmªV OmñV Cn`mo{JVm (9) n¡emVrb CËnÝZmMr gr‘m§V Cn`mo{JVm pñWa$:$
{‘iVo. Cn^moŠVm OgOgm dñVyÀ`m nwT>rb ZJm§Mo EH$m‘mJmo‘mJ godZ Cn^moŠË`mÀ`m {eëbH$ am{hboë`m n¡em§Vrb CËnÝZmMr gr‘m§V
H$aVmo, Voìhm gr‘m§V Cn`mo{JVm H«$‘e: KQ>V OmVo. Cn`mo{JVm pñWa Amho.
(7) dñVyÀ`m nmMì`m ZJmÀ`m {R>H$mUr gr‘m§V Cn`mo{JVm eyÝ` (3) KQ>Ë`m gr‘m§V Cn`mo{JVoÀ`m {gX²Ym§VmMo AndmX ñnîQ>
hmoVo. Ë`m‘wio dñVyÀ`m nmMì`m ZJmÀ`m {R>H$mUr gr‘m§V Cn`mo{JVm H$am.
dH«$ " j ' Ajmbm ñne© H$aVmo. hm q~Xy gdm©{YH$ g‘mYmZmMr nmVir CËVa : KQ>Ë`m gr‘m§V Cn`mo{JVoÀ`m {gX²Ym§Vmbm Iè`m AWm©Zo
Xe©dVmo. `m q~Xybm gdm©{YH$ g‘mYmZmMm q~Xy Ago åhUVmV. H$moUVohr AndmX ZmhrV. `m {gX²Ym§Vmg nwT>rb H$mhr AndmX ho
(8) dñVyÀ`m ghmì`m ZJmÀ`m godZmZo Cn^moŠË`mbm Ag‘mYmZ, Ho$di ~mobÊ`mnwaVo AmhoV :
åhUOoM F$U Cn`mo{JVm {‘iVo. WmoS>Š`mV Ago {gX²Y hmoVo H$s, (1) N>§X : Xw‘ui {V{H$Q>o, ZmUr, {MÌo BË`mXtMm g§J«h
dñVyÀ`m Cn^moJmV {Za§Va dmT> Pmë`mg gr‘m§V Cn`mo{JVm KQ>V OmVo. H$aUmè`m ì`ŠVtZm Ë`m§À`mOdirb Xw‘ui dñVy§À`m gmR>çmV dmT>
Ë`m‘wio KQ>Ë`m gr‘m§V Cn`mo{JVoMm dH«$ S>mdrH$S>yZ COdrH$S>o dê$Z Pmë`mg; Ë`mMà‘mUo g§JrVem¡H$sZ ì`ŠVtZm A{YH$m{YH$ g§JrV
Imbr gaH$Vmo. EoH$ë`mZo qH$dm dmMZ{à` ì`ŠVtZm A{YH$m{YH$ dmMZ Ho$ë`m‘wio
(2) KQ>Ë`m gr‘m§V Cn`mo{JVoÀ`m {gX²Ym§VmMr J¥hrVHo$ ñnîQ> A{YH$m{YH$ Cn`mo{JVm {‘iVo, Ago åhQ>bo OmVo. na§Vw {gX²Ym§VmÀ`m
H$am. EH${OZgrnUmÀ`m J¥hrVH$mZwgma Aem ì`ŠVtZm EH$mM àH$maÀ`m
CËVa : KQ>Ë`m gr‘m§V Cn`mo{JVoÀ`m {gX²Ym§VmMr J¥hrVHo$ {V{H$Q>m§Mm qH$dm ZmÊ`m§Mm g§J«h H$aÊ`mg gm§{JVbo AgVm qH$dm
nwT>rbà‘mUo AmhoV : EH$M g§JrV EoH$Ê`mg qH$dm EH$M nwñVH$ dmMÊ`mg {Xbo AgVm
(1) {ddoH$erbVm : Cn^moŠË`mMr dV©UyH$ gd©gm‘mÝ` Amho d gr‘m§V Cn`mo{JVm KQ>Vo. åhUOoM N>§X Iè`m AWm©Zo {gX²Ym§Vmg
‘hËV‘ g‘mYmZ àmßV H$aUo hm Ë`mMm CX²Xoe Amho, Ago {gX²Ym§V AndmX R>aV Zmhr.
J¥hrV YaVmoo. (2) H§$Oyf ì`ŠVr : H§$Oyf ì`ŠVrbm A{YH$m{YH$ n¡emnmgyZ
(2) g§»`mË‘H$ ‘mnZ : Cn`mo{JVm A§H$m‘Ü`o ‘moOVm `oVo Ago A{YH$m{YH$ Cn`mo{JVm {‘iVo, Ago åhQ>bo OmVo. na§Vw H§$Oyf ì`ŠVrMo
{gX²Ym§V J¥hrV YaVmo. åhUOoM Cn`mo{JVm A§H$m§‘Ü`o ‘moOVm `oVo d dV©Z ho {ddoH$s ZgVo. åhUyZ H§$Oyf ì`ŠVr Iè`m AWm©Zo {gX²Ym§Vmg
Cn`mo{JVoMr VwbZm H$aVm `oVo, Ago J¥hrV Yabo OmVo. AndmX R>aV Zmhr.
24 AW©emñÌ ZdZrV : B¶ËVm ~mamdr
(3) A‘br nXmWmªMo ì`gZ : ‘Xçnr ì`ŠVrbm ‘XçmÀ`m (2) g§»`mË‘H$ ‘mnZ : Cn`mo{JVoMo g§»`mË‘H$ ‘mnZ d
A{YH$m{YH$ godZmVyZ A{YH$m{YH$ Cn`mo{JVm {‘iVo, Ago åhQ>bo VwbZmË‘H$ {ddoMZ H$aUo eŠ` AgVo Ago {gX²Ym§V J¥hrV YaVmo.
OmVo. na§Vw {gX²Ym§VmÀ`m J¥hrVH$mà‘mUo ‘Xçnr ì`ŠVrMo dV©Z ho na§Vw àË`jmV Cn`mo{JVoMo g§»`oV ‘moO‘mn H$aUo eŠ` ZgVo.
{ddoH$s AgV Zmhr. åhUyZ ‘Xçnr ì`ŠVr Iè`m AWm©Zo {gX²Ym§Vmg (3) A{d^mÁ` dñVy : KQ>Ë`m gr‘m§V Cn`mo{JVoMm {gX²Ym§V
AndmX R>aV Zmhr. XyaXe©Z g§M, JmS>r, Ka Aem A{d^mÁ` dñVy§gmR>r bmJy nS>V Zmhr.
(4) n¡emMr pñWa gr‘m§V Cn`mo{JVm : n¡emÀ`m àË`oH$
(4) gËVm : A{YH$m{YH$ gËVm {‘idÊ`mMr BÀN>m AgUmè`m
EH$H$mMr gr‘m§V Cn`mo{JVm pñWa amhVo Ago {gX²Ym§V J¥hrV YaVmo.
ì`ŠVrg A{YH$m{YH$ gËVonmgyZ A{YH$m{YH$ Cn`mo{JVm {‘iVo, na§Vw àË`jmV n¡emMr gr‘m§V Cn`mo{JVm pñWa amhV Zmhr.
Ago åhQ>bo OmVo. na§Vw {gX²Ym§VmÀ`m J¥hrVH$mà‘mUo gËVoMr bmbgm (5) EH$M JaO : hm {gX²Ym§V Ho$di {d{eîQ> doir EH$mM
AgUmè`m ì`ŠVrMo dV©Z ho {ddoH$s AgV Zmhr. åhUyZ gËVm Iè`m dñVyÀ`m Cn^moJmVyZ {‘iUmè`m g‘mYmZmnwaVm ‘`m©{XV Amho.
AWm©Zo {gX²Ym§Vmg AndmX R>aV Zmhr. na§Vw àË`jmV ‘Zwî` EH$mM doir AZoH$ JaOm nyU© H$ê$Z g‘mYmZ
(5) n¡gm : A{YH$m{YH$ n¡emnmgyZ A{YH$m{YH$ Cn`mo{JVm {‘idÊ`mMm à`ËZ H$arV AgVmo.
{‘iV OmVo Ago åhQ>bo OmVo. na§Vw àË`jmV n¡emMm gmR>m dmT>bm (6) gr‘m§V Cn`mo{JVm Am{U qH$‘V `m§Vrb g§~§Y ñnîQ> H$am.
AgVm n¡emMr gr‘m§V Cn`mo{JVmhr H$‘r hmoV OmVo. CXm., AË`§V X[aÐr CËVa : ‘mJUrMm {gX²Ym§V KT>Ë`m gr‘m§V Cn`mo{JVoÀ`m
ì`ŠVrg 10 én`m§‘Ü`o OmñV Cn`mo{JVm gmnS>Vo, na§Vw H$moQ>çYre {gX²Ym§Vmda AmYm[aV Amho. ‘mJUrÀ`m {Z`‘mMo ñnîQ>rH$aU
ì`ŠVrbm 10 én`m§‘Ü`o H$‘r Cn`mo{JVm gmnS>Vo. åhUOoM n¡gmhr XoÊ`mgmR>r gd©àW‘ gr‘m§V Cn`mo{JVm Am{U qH$‘V `m§Vrb g§~§Y
OmUyZ KoUo Amdí`H$ AgVo. gr‘m§V Cn¶mo{JVm d qH$‘V ¶m§Vrb
`m {gX²Ym§Vmg Iè`m AWm©Zo AndmX R>aV Zmhr.
g§~§Y OmUyZ KoʶmgmR>r gd©àW‘ gr‘m§V Cn¶mo{JVobm n¡emÀ¶m
* (4) KQ>Ë`m gr‘m§V Cn`mo{JVoMm {gX²Ym§V AndmXm§gh ñnîQ>
ñdê$nmV ì¶³V H$aUo Amdí¶H$ R>aVo. ˶mgmR>r gr‘m§V Cn¶mo{JVoÀ¶m
H$am. {d{eîQ> n[a‘mUmgmR>r n¡emV ‘yë¶ J¥hrV YaUo Amdí¶H$ R>aVo. CXm.,
CËVa : (A) {gX²Ym§V : KQ>Ë`m gr‘m§V Cn`mo{JVoMm {gX²Ym§V 1 ZJ = ` 10 Am{U gr‘m§V Cn¶mo{JVm ` ‘ܶo = gr. C.  ` 10.
nwT>rb ‘wX²Xçm§À`m AmYmao ñnîQ> H$aVm `oVmo : gr‘m§V Cn`mo{JVm Am{U qH$‘V `m§Vrb g§~§Y nwT>rb VŠË`mX²dmao
(1) KQ>Ë`m gr‘m§V Cn`mo{JVoMm {gX²Ym§V gd©àW‘ àm. Jm°goZ ñnîQ> H$aVm `oVmo :
`m§Zr ‘m§S>bm. na§Vw Ë`mZ§Va àm. Amë’«o$S> ‘me©b `m§Zr 1890 gmbr "j' "j ' ¶m gr‘m§V ~mOma gr‘m§V
Amnë`m " AW©emñÌmMr ‘ybVËËdo ' `m J«§WmV hm {gX²Ym§V {dñV¥V ¶m dñVyÀ¶m Cn`mo{JVm qH$‘V/ Cn`mo{JVm
ñdê$nmV gmXa Ho$bm. dñVyMo ZJmnmgyZ (` ‘Ü`o) KQ>H$ ZJ Am{U
(2) {gX²Ym§VmMo {dYmZ : àm. Amë’«o$S> ‘me©b `m§À`m ‘Vo, ZJ {‘iUmar 1 ZJ=` 10 qH$‘V {H$‘VrMr
gr‘m§V gr. C.  ` 10 (` 50) VwbZm
"" BVa n[apñWVr H$m`‘ AgVmZm ‘Zwî`mOdi AmYrnmgyZ Agboë`m
Cn`mo{JVm
EImXçm dñVyÀ`m gmR>çmV dmT> hmoV Joë`mg Ë`mnmgyZ {‘iUmao
1 10 100(10* ` 10) 50 100 gr.C.>` 50
A{V[aŠV g‘mYmZ, Ë`m dñVyÀ`m gmR>çmV hmoUmè`m dmT>r~amo~a
2 8 80 (8* ` 10) 50 80 gr.C.> ` 50
H«$‘e: KQ>V OmVo. ''
3 7 70 (7* ` 10) 50 70 gr.C.> ` 50
(~) AndmX : `mgmR>r `mM àíZàH$mamVrb (3) Mo CËVa nmhm.
4 5 50 (5* ` 10) 50 50 gr.C.=` 50
(5) KQ>Ë`m gr‘m§V Cn`mo{JVoMm {gX²Ym§V d Ë`mÀ`m ‘`m©Xm
5 3 30 (3* ` 10) 50 30 gr.C.< ` 50
ñnîQ> H$am.
6 1 10 (1* ` 10) 50 10 gr.C.<` 50
CËVa : (A) {gX²Ym§V : `mgmR>r `mM àíZàH$mamVrb àíZ
(1) darb H$moîQ>H$mdê$Z Ago {XgyZ `oVo H$s, Cn^moJmÀ`m
(4) (A) nmhm.
gwédmVrÀ`m pñWVrV (ZJ 1, 2 d 3) JaOoMr Vrd«Vm A{YH$
(~) {gX²Ym§VmÀ¶m ‘`m©Xm : KQ>˶m gr‘m§V Cn¶mo{JVoÀ¶m Agë`m‘wio (n{hë`m VrZ ZJm§nmgyZ) n¡emVrb gr‘m§V Cn`mo{JVm
{gX²Ym§Vmg nwT>rb ‘¶m©Xm AmhoV : {H$‘Vrnojm A{YH$ AgVo. `m gd© ZJm§Mr {ddoH$s Cn^mo³Ë¶mH$Sy>Z
(1) AdmñVd J¥hrVHo$ : KQ>Ë`m gr‘m§V Cn`mo{JVoMm {gX²Ym§V ‘mJUr Ho$br OmVo.
hm dñVyÀ`m ZJm§Mm EH${OZgrnUm, Cn^moJ gmVË`, n¡emÀ`m (2) Á`m ZJm§nmgyZ {‘iUmar n¡emVrb gr‘m§V Cn`mo{JVm hr Ë`m
Cn`mo{JVoV pñWaVm, Cn^moŠË`mMo {ddoH$nyU© dV©Z BË`mXr AdmñVd ZJm§À`m {H$‘Vrnojm A{YH$ AgVo, Aem ZJm§Zm gr‘m§Vnyd© ZJ åhUVmV.
J¥hrVH$m§da AmYmabobm Amho. gr‘m§Vnyd© ZJm§À`m ~m~VrV gr.C.>qH$. hr pñWVr AmT>iVo.
2. Cn¶mo{JVm {díbofU 25
(3) Cn^moJmÀ`m gmVË`mZo EH$m {d{eîQ> pñWVrbm (ZJ 4) (4) Cn`mo{JVm d Cn`wŠVVm `m§V ’$aH$ : Cn`mo{JVm Am{U
n¡emVrb gr‘m§V Cn`mo{JVm d qH$‘V g‘g‘mZ hmoVo. `m {R>H$mUr Cn`wŠVVm `m nyU©V: {^ÝZ g§H$ënZm AmhoV. dñVyV Cn`mo{JVm
{ddoH$s Cn^moŠVm g§~§{YV dñVyÀ`m ZJmMr ‘mJUr Wm§~dVmo. hr AgyZhr {VÀ`mV Cn`wŠVVm AgobM Ago Zmhr. CXm., Xmê$, {gJaoQ>
{ddoH$s Cn^moŠË`mMr g‘VmobmMr AdñWm AgVo. `m§gma»`m earamg hm{ZH$maH$ nXmWmª‘Ü`o Ho$di Cn`mo{JVm AgVo,
(4) Á`m ZJmnmgyZ {‘iUmar n¡emVrb gr‘m§V Cn`mo{JVm hr Ë`m Cn`wŠVVm AgV Zmhr.
ZJmÀ`m {H$‘VrEdT>rM AgVo, Aem ZJmbm gr‘m§V ZJ åhUVmV. (5) Cn`mo{JVm d AmZ§X `m§V ’$aH$ : EImXçm dñVyV
gr‘m§V ZJmÀ`m ~m~VrV gr. C. = qH$. hr pñWVr AmT>iVo. Cn`mo{JVm AgyZhr Ë`m dñVyÀ`m godZmZo AmZ§X {‘iVmoM Ago Zmhr.
(5) g‘VmobmÀ`m AdñWoZ§Va Cn^moJ MmbyM R>odbm AgVm (ZJ CXm., H$S>y Am¡fYm§‘Ü`o Cn`mo{JVm AgyZhr Ë`m§À`m godZmZo AmZ§X,
5 d 6) dñVyMr JaO g§në`m‘wio (nmMì`m d ghmì`m ZJmnmgyZ) g‘mYmZ {‘iV Zmhr. åhUyZ Cn`mo{JVm Am{U AmZ§X `m doJdoJiçm
n¡emVrb gr‘m§V Cn`mo{JVm {H$‘Vrnojm H$‘r AgVo. {ddoH$s Cn^moŠVm g§H$ënZm AmhoV.
`m ZJm§Mr ‘mJUr H$arV Zmhr. (6) Cn`mo{JVm d g‘mYmZ `m§V ’$aH$ : Cn`mo{JVm Am{U
(6) Á`m ZJm§nmgyZ {‘iUmar n¡emVrb gr‘m§V Cn`mo{JVm hr Ë`m g‘mYmZ `m nyU©V: {^ÝZ g§H$ënZm AmhoV. Cn`mo{JVm dñVyer
ZJm§À`m {H$‘Vrnojm H$‘r AgVo, Aem ZJm§Zm gr‘m§VmoËVa ZJ g§~§{YV AgVo, Va g‘mYmZ ho Cn^moJ H$aUmè`m ì`ŠVrer g§~§{YV
åhUVmV. gr‘m§VmoËVa ZJm§À`m ~m~VrV gr.C.<qH$. hr pñWVr AmT>iVo. AgVo. Cn`mo{JVm ho Ano{jV g‘mYmZ AgVo d g‘mYmZ hr àË`j
(7) darb H$moîQ>H$mdê$Z Ago {XgyZ `oVo H$s, dñVyÀ`m {d{dY AZw^yVr AgVo. Cn`mo{JVm Cn^moJmMr gwédmV AgVo, Va g‘mYmZ hm
Cn^moJmMm A§{V‘ n[aUm‘ AgVmo.
ZJm§Mo bmJmonmR> godZ Ho$bo AgVm, gr‘m§V Cn`mo{JVm H«$‘e:
(7) Ho$di VmpËËdH$ ‘mnZ eŠ` : Cn`mo{JVm hr ì`pŠV{ZîR>
KQ>V OmVo. Ë`m‘wioM dñVyÀ`m gwédmVrÀ`m ZJm§Mr VwbZoZo OmñV
g§H$ënZm AgyZ Vr g‘mYmZmÀ`m ^mdZoer {ZJ{S>V Amho. Cn`mo{JVobm
{H$‘Vrbm, Va nwT>rb ZJm§Mr Ho$di H$‘r {H$‘VrbmM ‘mJUr
gw{ZpíMV ñdê$nmMo ApñVËd Zmhr. Vr AÑí` d A‘yV© g§H$ënZm
Ho$br OmVo.
Amho. åhUyZ Cn`mo{JVm hr ‘mZgemñÌr` g§H$ënZm Amho. Ë`m‘wioM
(8) Aem àH$mao, gr‘m§V Cn`mo{JVm d qH$‘V `m§Vrb g§~§Y hm
Cn`mo{JVoMo Ho$di VmpËËdH$ ‘mnZ eŠ` AgVo, na§Vw g§»`mË‘H$
‘mJUrÀ`m {gX²Ym§VmMm nm`m R>aVmo.
‘mnZ eŠ` ZgVo.
(7) Cn`mo{JVoMr d¡{eîQ>ço ñnîQ> H$am.
(8) ~hwn`m©`r : EH$mM dñVyX²dmao EH$mhyZ A{YH$ ì`ŠVtÀ`m
CËVa : Cn`mo{JVoMr d¡{eîQ>ço nwT>rbà‘mUo AmhoV :
{Za{Zamiçm JaOm ^mJy eH$VmV. Ë`m‘wio Cn`mo{JVm ~hwn`m©`r Amho.
(1) gmnoj g§H$ënZm : Cn`mo{JVm ñWimZwgma Am{U
CXm., EImXr ì`ŠVr {dOoMm dmna YwbmB© `§Ì MmbdÊ`mgmR>r H$aVo,
H$mimZwgma ~XbVo. CXm., bmoH$arÀ`m C~Xma H$nS>çm§V ‘w§~B©V Va Xwgar ì`ŠVr {dOoMm dmna dmVmZwHy${bV `§Ì MmbdÊ`mgmR>r
H$‘r Cn`mo{JVm Am{U H$mí‘ra‘Ü`o OmñV Cn`mo{JVm AgVo. VgoM H$aVo.
bmoH$arÀ`m H$nS>çm§V CÝhmiçmV H$‘r Cn`mo{JVm Am{U {hdmiçmV (9) JaOoÀ`m Vrd«Voda Adb§~yZ AgVo : Cn`mo{JVm dñVyÀ`m
OmñV Cn`mo{JVm AmT>iVo. JaOoÀ`m Vrd«Voda Adb§~yZ AgVo. dñVyÀ`m n{hë`m ZJmÀ`m doir
(2) ì`pŠV{ZîR> g§H$ënZm : Cn`mo{JVm ì`ŠVrZwgma ~XbV ì`ŠVrMr Ë`m dñVyMr JaO A{YH$ Vrd« AgVo. Ë`m‘wio n{hë`m
OmVo. ì`ŠVrMo d`, qbJ, {ejU, AmdS>r{ZdS>r `m§Zwgma Cn`mo{JVm ZJmnmgyZ gdm©{YH$ Cn`mo{JVm {‘iVo. na§Vw OgOgm dñVyMm gmR>m
~XbV OmVo. CXm., {Zaja ì`ŠVrbm EImXçm nwñVH$mVyZ H$‘r dmT>V OmVmo, VgVer ì`ŠVrMr Ë`m dñVy~m~VMr JaO H$‘r Vrd«
Cn`mo{JVm gmnS>Vo, na§Vw gmja ì`ŠVrbm Ë`mM nwñVH$mVyZ OmñV hmoV OmVo. åhUyZ dñVyMm gmR>m dmT>V Joë`mg gr‘m§V Cn`mo{JVm
Cn`mo{JVm {‘iVo. KQ>V OmVo.
(3) Z¡{VH$ÑîQ>çm VQ>ñW : AW©emñÌmÀ`m ÑpîQ>H$moZmVyZ ‘mZdr (10) ‘mJUrMm AmYma : Cn`mo{JVm ‘mJUrMm AmYma Amho.
JaO nyU© H$aUmè`m Xmê$gma»`m Anm`H$maH$ Am{U XwYmgma»`m EImXçm dñVyV Cn`mo{JVm Zgob, Va {ddoH$s Cn^moŠVm Aem dñVyMr
CnH$maH$ Aem XmoÝhr dñVy§‘Ü`o Cn`mo{JVm AgVo. åhUOoM ‘mJUr H$arV Zmhr. na§Vw EImXçm dñVyV Cn`mo{JVm Agob, Va
Cn`mo{JVoÀ`m g§H$ënZoV `mo½`-A`mo½`, Mm§Jbo-dmB©Q>, CnH$maH$- JaOoÀ`m ‘hËV‘ g‘mYmZmgmR>r Cn^moŠVm Aem dñVyMr ‘mJUr
Anm`H$maH$, Z¡{VH$-AZ¡{VH$ BË`mXr ~m~tMm {dMma Ho$bm OmV H$aVmo. Aem àH$mao hm {gX²Ym§V ‘mJUrÀ`m {Z`‘mbm AmYma R>aVmo.
Zmhr. åhUyZ Cn`mo{JVm Z¡{VH$ÑîQ>çm VQ>ñW AgVo. (Zm|X : CËVamV H$moUVohr AmR> ‘wX²Xo Ano{jV.)

26 AW©emñÌ ZdZrV : B¶ËVm ~mamdr

You might also like