Sinus dowolnego kąta

Wprowadzenie
Przeczytaj
Aplet
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Sinus dowolnego kąta

Źródło: Kelly Lacy, dostępny w internecie: www.pexels.com.

Znasz już definicje związków trygonometrycznych w trójkącie prostokątnym. W praktyce

oznacza to, że potrafisz obliczyć sinus, cosinus, tangens i cotangens kąta o mierze od 0 do
90 stopni. W matematyce, fizyce, technice, geodezji i wielu innych dziedzinach
technicznych przydają się również funkcje trygonometryczne kątów o miarach większych
niż 90 stopni. W tym rozdziale zajmiemy się jedną z tych funkcji. Poznasz definicję funkcji
sinus dla kąta skierowanego umieszczonego w układzie współrzędnych.

Twoje cele

Obliczysz sinus wielokrotności kąta prostego.

Obliczysz sinus dowolnego kąta.
Wyznaczysz miarę kąta, znając wartość jego sinusa.
Przeczytaj

Przypomnijmy najpierw, że sinus kąta ostrego w trójkącie prostokątnym to stosunek

długości przyprostokątnej leżącej naprzeciw tego kąta do długości przeciwprostokątnej,
czyli przy oznaczeniach jak na rysunku to

sin α = ac .

Jeżeli w prostokątnym układzie współrzędnych umieścimy dowolny kąt skierowany

w położeniu standardowym, czyli wierzchołkiem w punkcie (0, 0) w taki sposób, aby jedno
X
ramię pokrywało się z osią , i wybierzemy na drugim ramieniu tego kąta punkt M
xy
o współrzędnych ( , ), to łącząc punkt M X
z osią pod kątem prostym utworzymy trójkąt
prostokątny. Zauważmy, że jeśli nasz kąt jest ostry, to długości przyprostokątnych są równe
M
współrzędnym punktu . Wówczas sinus tego kąta skierowanego wyniesie

sin α = yr ,
gdzie

r = √x + y 2 2

i r nazywamy promieniem wodzącym punktu M .

Zwróćmy jeszcze uwagę, że tę definicję można rozszerzyć do sytuacji, gdy α jest kątem
rozwartym (a nawet wklęsłym). Na przykład jeśli α jest kątem rozwartym - jak na rysunku
sin
poniżej, to nadal α możemy obliczyć jako iloraz drugiej współrzędnej punktu M przez
promień wodzący tego punktu. Zatem

sin α = b
r
.

Przykład 1

Oblicz:
a) sin 120°

W prostokątnym układzie współrzędnych umieszczamy kąt o mierze 120° w położeniu

standardowym. Na drugim ramieniu wybieramy punkt . Promień wodzący punktuM M
jest równy 1 (nie zastanawiaj się za długo, dlaczego akurat 1 – równie dobrze mógłby to
być dowolny inny punkt). Wówczas trójkąt MOP jest połową trójkąta równobocznego,
a zatem |MP | =
1
2
OP
, | | =
√3

2
.

M to ( ( )
√3

Wobec tego współrzędne punktu −

1
2
,
√3

2
). Zatem sin 120° = 2

1
=
√3

2
.

b) sin 225°

Spójrzmy na rysunek poniżej. W prostokątnym układzie współrzędnych umieszczamy kąt

o mierze 225° w położeniu standardowym. Na drugim ramieniu wybieramy punkt M.
Niech będzie to punkt, którego promień wodzący jest równy 2. Wówczas trójkąt MOP
MP
jest połową kwadratu, a zatem | , OP | = √2 | | = √ 2.

Wobec tego współrzędne punktu M to ( ). Zatem sin 225° = − .

√2
−√ 2, −√ 2 2
 c) sin 330°

W prostokątnym układzie współrzędnych umieszczamy kąt o mierze 330° w położeniu

M
standardowym. Na drugim ramieniu wybieramy punkt . Niech będzie to punkt,
którego promień wodzący jest równy 2 . Wówczas trójkąt MOP jest połową trójkąta
równobocznego, a zatem | MP | = √ 3, |OP . | = 1

Wobec tego współrzędne punktu M to ( √ 3, −1 ). Zatem sin 330° = − 1

2
.

W następnym przykładzie rozważymy sinusy kątów skierowanych ujemnie.

Przykład 2

Oblicz:

a) sin(−60°)

W prostokątnym układzie współrzędnych umieszczamy kąt o mierze −60° w położeniu

standardowym. Na drugim ramieniu wybieramy punkt M . Niech będzie to punkt,
którego promień wodzący jest równy 2. Wówczas trójkąt MOP jest połową trójkąta
równobocznego, a zatem |MP | = √3, |OP | = 1.

Wobec tego współrzędne punktu M to (1, −√3). Zatem sin(−60°) = −

√3
2
.

b) sin(−150°)

W prostokątnym układzie współrzędnych umieszczamy kąt o mierze −150° w położeniu

M
standardowym. Na drugim ramieniu wybieramy punkt . Niech będzie to punkt,
którego promień wodzący jest równy 2. Wówczas trójkąt MOP jest połową trójkąta
równobocznego, a zatem |MP | = 1, |OP | = √3.

Wobec tego współrzędne punktu M to (−√3, −1). Zatem sin(−150°) = − . 1

2
c) sin(−210°)

W prostokątnym układzie współrzędnych umieszczamy kąt o mierze −210° w położeniu

M
standardowym. Na drugim ramieniu wybieramy punkt . Niech będzie to punkt,
którego promień wodzący jest równy 2. Wówczas trójkąt MOP jest połową trójkąta
równobocznego, a zatem |MP | = 1, |OP | = √3.

Wobec tego współrzędne punktu M to (−√3, 1). Zatem sin(−210°) = .

1
2
Ciekawostka

Istnieją również inne, nieco bardziej “nowoczesne”, definicje funkcji sinus. Jedna z nich
wykorzystuje nieskończoną sumę zwaną szeregiem Taylora.

Według tej definicji:

sin x x
= −
x3

3!
+
x 5

5!
−
x7

7!
+. . .

Inna definicja funkcji sinus wykorzystuje iloczyny nieskończone:

sin x x
= ⋅ (1 − πx ) ⋅ (1 − πx ) ⋅ (1 − πx ) ⋅ (1 − πx )⋅. . .
2
2

⋅1
2 2
2

⋅2
2 2
2

⋅3
2 2
2

⋅4
2

Niektóre definicje wykorzystują tzw. ułamki łańcuchowe lub równania różniczkowe, ale
te zagadnienia są na tyle wymagające, że pominiemy szczegóły.

Przykład 3

Wyznaczymy miary wszystkich kątów α, dla których sinα = .

√3
−
2

Z definicji funkcji sinus mamy, że sin α =

y.
r
W tym przypadku
y .
r
√3
= −
2

Ponieważ r > 0, to y = −√ 3 k i r k dla pewnej liczby k

= 2 > 0.

Ponieważ możemy wybrać dowolny punkt na drugim ramieniu kąta, więc niech = 1. k
Wówczas punkt M
ma drugą współrzędną równą −√3 i jego promień wodzący jest
równy 2.
Zauważmy, że są dwa takie punkty: jeden leży w trzeciej, a drugi – w czwartej ćwiartce.
Z twierdzenia Pitagorasa możemy wyznaczyć ich odległości od osi Y:
|MP |2 + |PO|2 = |OM |2
|MP |2 + 3 = 4
|MP |2 = 1
Zatem pierwsza współrzędna punktu M to 1 lub −1. Niech M1 = (−1, −√3) i
M2 = (1, −√3).
Wynika stąd, że każdy z trójkątów M PO i M PO jest połową trójkąta równobocznego.
1 2

Jednocześnie trójkąt M M O jest równoboczny.

1 2

Zatem szukane kąty mają miary 180° + 60° = 240° oraz 270° + 30° = 300°.

Zwróćmy jeszcze uwagę, że po obrocie drugiego ramienia kąta o 360° w jedną lub
w drugą stronę, to ramię znajdzie się w dokładnie tym samym położeniu. Zatem

sin 240∘ = sin(240∘ + 360∘ ) = sin(240∘ + 2 ⋅ 360∘ ) =. . .

 i

sin 240∘ = sin(240∘ − 360∘ ) = sin(240∘ − 2 ⋅ 360∘ ) =. . ..

Stąd wszystkie kąty tej postaci możemy zapisać jako 240° + k ⋅ 360°, gdzie k ∈ Z.
Ponadto

sin 300∘ = sin(300∘ + 360∘ ) = sin(300∘ + 2 ⋅ 360∘ ) =. . .

sin 300∘ = sin(300∘ − 360∘ ) = sin(300∘ − 2 ⋅ 360∘ ) =. . ..

Stąd wszystkie kąty tej postaci możemy zapisać jako 300° +k ⋅ 360°, gdzie k ∈ Z.
Dostaliśmy dwie serie rozwiązań: 240° + k ⋅ 360° oraz 300° + k ⋅ 360°, gdzie
k ∈ Z.
Słownik
promień wodzący punktu

odległość punktu od początku układu współrzędnych

sinus kąta skierowanego

stosunek rzędnej dowolnie wybranego punktu M

należącego do drugiego ramienia tego
M
kąta do promienia wodzącego punktu , definicja wymaga, aby kąt był umieszczony
w położeniu standardowym
Aplet

Polecenie 1

Przeanalizuj, jak zmienia się wartość funkcji sinus dla ustalonego kąta przy zmianie promienia
wodzącego punktu B na drugim ramieniu kąta.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/Dq8swSWYD

Polecenie 2

Wypełnij tabelę, korzystając z apletu. Pamiętaj, że obliczone w ten sposób wartości funkcji
sinus są zwykle przybliżone.

Przybliżona wartość z dokładnością do

Funkcja
dwóch miejsc po przecinku

sin 15°

sin 100°

sin 261°

sin 301°
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Na podstawie definicji oblicz wartości sinusów podanych niżej kątów i uzupełnij tabelkę,
wpisując odpowiednią wartość.

sin 0° sin 90° sin 180° sin 270° sin 360°

Ćwiczenie 2 輸

Ćwiczenie 3 醙

Połącz w pary sinusy kątów z ich wartościami.

sin 225° − √23

√3
sin 300° 2

sin 120° −1

sin 270° − √22

√2
sin 90° 2

sin 30° 0

sin 0° 1

1
sin 135° 2
Ćwiczenie 4 醙

Połącz w pary sinusy kątów z ich wartościami.

1
sin(−120°) − 2

1
sin(−225°) 2

√3
sin(−30°)
2

√3
sin(−210°) − 2

√2
sin(−135°) − 2

√2
sin(−300°)
2

Ćwiczenie 5 醙

Ćwiczenie 6 醙

Zaznacz poprawne odpowiedzi. Uważaj! Więcej niż jedna odpowiedź może być prawidłowa.
Który z punktów leży na drugim ramieniu kąta o podanej mierze?

30° 135° 240° 300°

(√3, 1)  (−3, −3)  (−√3, −1)  (1, −√3) 

(1, √3)  (2, −2)  (−1, −√3)  ( 12 , − √23 ) 

(2√3, 2)  (−5, 5)  (− √23 , − 21 )  (2, −2√3) 

Ćwiczenie 7 難

Choć dziś już przez większość zapomniana, dawniej w użyciu była jeszcze jedna funkcja
trygonometryczna blisko związana z funkcją sinus - cosecans. Cosecans jest odwrotnością
funkcji sinus i oznaczamy go skrótem csc. Zatem csc α = sin1 α . Na podstawie podanego
wzoru przyporządkuj cosecansom ich wartości.

csc 270° 1

csc 30° −√2

csc 210° nie istnieje

csc 135° 2√3

3

csc 225° −1

csc 120° 2

csc 300° √2

csc 0° −2√3
3

csc 90° −2

Ćwiczenie 8 難

W każdym pytaniu wybierz wszystkie poprawne odpowiedzi (może ich być więcej niż jedna).

Miary kątów, dla Miary kątów, dla Miary kątów, dla Miary kątów, dla
których sinus jest których sinus jest których sinus jest których sinus jest
równy
√3
to: równy −
√3
to: równy − 12 to: równy −
√2
to:
2 2 2

60°  240°  330°  330° 

120°  330°  210°  675° 
150°  300°  570°  585° 
Dla nauczyciela

Autor: Sebastian Guz

Przedmiot: Matematyka

Temat: Sinus dowolnego kąta

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:
Treści nauczania – wymagania szczegółowe:
VII. Trygonometria. Zakres podstawowy. Uczeń:
Zakres rozszerzony 2) posługuje się wykresami funkcji trygonometrycznych: sinus, cosinus,
tangens;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji

kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii
kompetencje cyfrowe
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się

Cele operacyjne:

Obliczysz sinus wielokrotności kąta prostego.

Obliczysz sinus dowolnego kąta.
Wyznaczysz miarę kąta, znając wartość jego sinusa.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

odwrócona klasa;
rozmowa nauczająca w oparciu o treści zawarte w sekcji „Aplet” i ćwiczenia
interaktywne;
dyskusja.

Formy pracy:
 praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Uczniowie zapoznają się z treściami zapisanymi w sekcji „Przeczytaj”.

Faza wstępna:

1. Nauczyciel prosi o przygotowanie w parach pytań związanych z tematem. Czego się

uczniowie chcą dowiedzieć? Co ich interesuje w związku z tematem lekcji?

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel prosi, aby wybrany uczeń przeczytał polecenie numer 1 z sekcji „Aplet”.
Uczniowie zapoznają się z materiałem i zapisują ewentualne problemy z jego
zrozumieniem. Następnie dzielą się na grupy i ponownie analizują jego treść wspólnie
wyjaśniając zaistniałe wątpliwości.
2. Uczniowie wykonują pierwsze dwa ćwiczenia interaktywne z sekcji „Sprawdź się”.
Wyniki pracy omawiane są na forum i komentowane przez nauczyciela.
3. Uczniowie wykonują indywidualnie ćwiczenia 6, 7 i 8, ale następnie porównują swoje
odpowiedzi z kolegą lub koleżanką.
4. Praca indywidualna – implementacja poznanej techniki do rozwiązywania problemów
informatycznych – wykonywanie ćwiczeń z sekcji „Sprawdź się”.

Faza podsumowująca:

1. Omówienie ewentualnych problemów z rozwiązaniem ćwiczeń z sekcji „Sprawdź się”.

2. Nauczyciel omawia przebieg zajęć, wskazuje mocne i słabe strony pracy uczniów,
udzielając im tym samym informacji zwrotnej.Wybrany uczeń podsumowuje zajęcia,
zwracając uwagę na nabyte umiejętności.

Praca domowa:

1. Uczniowie wykonują ćwiczenie nr 8 z sekcji „Sprawdź się”.

 2. Uczniowie opracowują FAQ (minimum 3 pytania i odpowiedzi prezentujące przykład
i rozwiązanie) do tematu lekcji („Sinus dowolnego kąta”).

Materiały pomocnicze:

Własności funkcji sinus

Wykres i własności funkcji sinus

Wskazówki metodyczne:

Nauczyciel może wykorzystać medium w sekcji „Aplet” do pracy przed lekcją.

Uczniowie zapoznają się z jego treścią i przygotowują do pracy na zajęciach w ten
sposób, żeby móc samodzielnie rozwiązać zadania w temacie „Sinus dowolnego kąta”.