Twierdzenie o Kacie Wpisanym I D
Twierdzenie o Kacie Wpisanym I D
Twierdzenie o Kacie Wpisanym I D
Wprowadzenie
Przeczytaj
Aplet
Sprawdź się
Dla nauczyciela
Twierdzenie o kącie wpisanym i dopisanym do okręgu
Źródło: Mat Kedzia, licencja: CC 0, dostępny w internecie:
pexels.com.
Kąty w trójkącie
Wyznaczenie miary kąta α, jaki tworzy cięciwa PQ z bokiem trójkąta, sprowadza się do wykorzystania
bilansu kątów w trójkącie oraz zasadniczego twierdzenia planimetrii.
Ponieważ PR=RQ, jako odcinki stycznych poprowadzone z jednego punktu, to trójkąt PRQ jest
równoramienny oraz ∢PQR=α. Stąd
α=12·180°-∢PRQ=12·180°-180°-74°-40°=12·114°=57°.
Kąt α, zaznaczony na rysunku, jest w istocie kątem, jaki cięciwa okręgu tworzy ze styczną do tego okręgu
poprowadzoną w punkcie, który jest końcem tej cięciwy i jest znany, jako kąt między styczną i cięciwą
lub krótko, jako kąt dopisany do okręgu, co będzie tematem niniejszej lekcji.
Twoje cele
Kąt dopisany
Możemy wówczas zaznaczyć miarę kąta α, jaki cięciwa PQ tego okręgu tworzy ze styczną do tego okręgu
poprowadzoną w punkcie P. Zauważmy, że jeśli cięciwa PQ nie jest średnicą, to styczna w punkcie P
tworzy z tą cięciwą dwa kąty, z których jeden jest ostry, a drugi – przyległy do niego – jest rozwarty.
Możemy powiedzieć, że kąt ostry jest oparty na krótszym z łuków o końcach w punktach P i Q, a kąt
rozwarty – na dłuższym z łuków o tych końcach. O kącie α mówimy, że jest to kąt między styczną
i cięciwą lub jako o kącie zdefiniowanym poniżej.
Niech dany będzie okrąg i punkt P leżący na tym okręgu. Kąt o wierzchołku w punkcie P nazywamy
kątem dopisanym do danego okręgu, jeżeli jedno jego ramię zawiera się w stycznej do tego okręgu,
a drugie ramię zawiera jedną z jego cięciw.
Miara kąta dopisanego jest dwa razy mniejsza od miary kąta środkowego opartego na tym samym łuku.
Dowód
Dowód przeprowadzimy w przypadku, gdy kąt dopisany jest ostry. W przypadku kąta rozwartego
wystarczy rozważyć kąt przyległy. Przypadek, gdy kąt dopisany jest prosty jest trywialny.
Przyjmijmy oznaczenia, jak na rysunku. Kąt α jest kątem dopisanym, a kąt β jest kątem środkowym
opartym na tym z łuków PQ, który zawiera się w kącie dopisanym α. Punkt R leży na stycznej, a PQ jest
cięciwą okręgu o środku w punkcie O.
Dowód twierdzenia o kącie dopisanym
Ale ∢OPQ=12·180°-β=90°-β2.
Stąd α=90°-90°-β2=β2.
Co było do udowodnienia.
Miara kąta dopisanego jest równa mierze kąta wpisanego opartego na tym samym łuku.
Przykład 1
Dane są dwa okręgi, które przecinają się w punktach Q i R. Przez punkt R poprowadzono prostą, która
przecina dane okręgi odpowiednio w punktach A i B. Miarą kąta AQB jest równa 74°. Wyznaczymy
miarę kąta APB, pod jakim przecinają sie styczne do odpowiednich okręgów, poprowadzone
w punktach A i B, jak na rysunku.
Zauważmy, że z twierdzenia o kącie dopisanym dla stycznej AP i cięciwy AR mamy, że ∢AQR=∢RAP.
Ale ∢BQR+∢AQR=74°=∢RBP+∢RAP=180°-∢APB.
Stąd ∢APB=180°-74°=106°.
Słownik
kąt środkowy
kątem środkowym w kole (okręgu) nazywamy każdy kąt, którego wierzchołkiem jest środek danego
koła (okręgu)
kąt wpisany
kątem wpisanym w kole (okręgu) nazywamy kąt wypukły, którego ramionami są proste zawierające
cięciwy tego koła (okręgu), a wierzchołek należy do okręgu wyznaczającego brzeg koła
Aplet
Polecenie 1
Uruchom aplet. Punktem wyjścia jest dany okrąg i styczna do tego okręgu poprowadzona w punkcie A.
Wybierz polecenie „Kąt dopisany” i zaobserwuj, jak cięciwa dzieli okrąg na dwa łuki. Zaznacz jeden
z nich i zmieniając położenie punktu B obserwuj, jak zmienia się miara kąta dopisanego, czyli kąta
między styczną i cięciwą. Następnie wybierz polecenie „Kąt wpisany” i zmieniając położenie punktu
C obserwuj, jak zmienia się miara odpowiedniego kąta wpisanego.
Polecenie 2
Zaobserwuj miary kątów wpisanego i dopisanego, wyznaczonych przez cięciwę AB. Sformułuj hipotezę
dotyczącą miar obu kątów. Zmieniaj położenie punktów B i C, by zbadać, czy sformułowana hipoteza
nie zależy od położenia tych punktów.
Polecenie 3
Miara ostrego kąta dopisanego do danego okręgu jest o 48° mniejsza od sumy miar kątów wpisanego
i środkowego, opartych na łuku zawartym w tym kącie dopisanym. Oblicz miarę kąta dopisanego.
Sprawdź się
Ćwiczenie 1 輸
Na rysunku podane są miary dwóch kątów dopisanych. Wyznacz miarę kąta α między odpowiednimi
cięciwami tego okręgu.
Ćwiczenie 2 輸
Kąt, jaki tworzą sieczne, ma miarę równą 40°, a zaznaczony na rysunku kąt dopisany ma miarę 30°.
Zaznacz poprawną odpowiedź. Dany jest okrąg opisany na trójkącie. Kąty trójkąta mają odpowiednio
miary α, β oraz γ, a miary wybranych kątów dopisanych, których wierzchołki pokrywają się
z wierzchołkami trójkąta, są podane na rysunku. Wtedy:
α=39°, β=71°
α=71°, β=39°
α=70°, β=71°
α=71°, β=70°
Ćwiczenie 4 醙
Zaznacz poprawną odpowiedź. Sieczne danego okręgu przecinają się pod kątem 54°. Kąt wpisany,
którego wierzchołek pokrywa się z wierzchołkiem kąta dopisanego ma miarę 78°, jak na rysunku. Kąt
dopisany α ma miarę:
48°
54°
60°
24°
Ćwiczenie 5 醙
Ćwiczenie 6 醙
W danym okręgu poprowadzono cięciwę, której końce podzieliły okrąg na dwa łuki. Stosunek długości
tych łuków ma się do siebie tak, jak 3:5. Oblicz miary kątów dopisanych, których wierzchołkami są
końce poprowadzonej cięciwy.
Ćwiczenie 7 難
Dłuższy bok prostokąta ABCD jest średnicą okręgu o promieniu r, jak na rysunku.
Prosta CD przecięła okrąg w takim punkcie E, że DE=13r. Wyznacz stosunek długości boków tego
prostokąta.
Ćwiczenie 8 難
Dany jest dowolny trójkąt i prosta k przechodząca przez jeden z wierzchołków tego trójkąta.
Zaznacz zdania fałszywe.
Jeśli prosta k tworzy z jednym z boków trójkąta kąt równy jednemu z kątów wewnętrznych tego
trójkąta, to jest ona styczna do okręgu opisanego na tym trójkącie.
Jeśli prosta k tworzy z jednym z boków trójkąta kąt równy kątowi wewnętrznemu leżącemu
naprzeciw tego boku, to jest ona styczna do okręgu opisanego na tym trójkącie.
Jeśli prosta k tworzy z jednym z boków trójkąta kąt równy kątowi wewnętrznemu leżącemu przy
tym boku, to jest ona styczna do okręgu opisanego na tym trójkącie.
Dla nauczyciela
Przedmiot: Matematyka
Grupa docelowa:
III etap edukacyjny, liceum, technikum, klasa I lub II, zakres rozszerzony
Podstawa programowa:
1) wyznacza promienie i średnice okręgów, długości cięciw okręgów oraz odcinków stycznych;
Cele operacyjne:
Uczeń:
Strategie nauczania:
konstruktywizm
dyskusja
rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych
Formy pracy:
praca indywidualna
praca w grupach
praca całego zespołu klasowego
Środki dydaktyczne:
komputery z dostępem do Internetu w takiej liczbie, żeby każda para uczniów miała do dyspozycji
komputer; lekcję tę można przeprowadzić, mając do dyspozycji jeden komputer z rzutnikiem
multimedialnym
Przebieg lekcji
Faza wstępna:
Faza realizacyjna:
1. Nauczyciel wprowadza pojęcie kąta dopisanego informując, że często mówi się o kącie między
styczną i cięciwą. Wskazuje, że kąt przyległy do kąta dopisanego jest także kątem dopisanym.
Następnie poleca uruchomić dołączony Aplet Geogebry i wykonać zamieszczone w nim polecenia.
2. Nauczyciel formułuje twierdzenie o kącie dopisanym (i kącie środkowym) i prosi uczniów
o przeprowadzenie jego dowodu. Następnie pyta o zależność między kątem dopisanym i wpisanym
i uczniowie zapisują odpowiedni wniosek.
3. Nauczyciel formułuje Problem 1. Uczniowie pod kierunkiem nauczyciela rozwiązują problem
w parach, a następnie omawiają wspólnie efekty pracy.
4. Uczniowie wykonują zaproponowane ćwiczenia interaktywne, wykorzystując umiejętności z różnych
działów matematyki.
Faza podsumowująca:
Praca domowa:
Nauczyciel poleca, aby uczniowie wykonali w domu ćwiczenia interaktywne, które nie zostały wykonane
w czasie zajęć. Ewentualnie może prosić o dokończenie dowodu twierdzenia.
Materiały pomocnicze:
Wskazówki metodyczne:
Aplet można zastosować w ramach powtórzenia przed sprawdzianem. Można wykorzystać go przy
realizacji tematu o okręgu opisanym na trójkącie.