Twierdzenie o Kacie Wpisanym I D

Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 11

Twierdzenie o kącie wpisanym i dopisanym do okręgu

Wprowadzenie
Przeczytaj
Aplet
Sprawdź się
Dla nauczyciela
Twierdzenie o kącie wpisanym i dopisanym do okręgu
Źródło: Mat Kedzia, licencja: CC 0, dostępny w internecie:
pexels.com.

O pewnym kącie w trójkącie


Rozważmy trójkąt, w którym kąty przy podstawie mają miary 40 ° i 74°, a okrąg wpisany w ten trójkąt jest
styczny do dwóch jego boków odpowiednio w punktach P i Q, jak na rysunku.

Kąty w trójkącie

Wyznaczenie miary kąta α, jaki tworzy cięciwa PQ z bokiem trójkąta, sprowadza się do wykorzystania
bilansu kątów w trójkącie oraz zasadniczego twierdzenia planimetrii.

Ponieważ PR=RQ, jako odcinki stycznych poprowadzone z jednego punktu, to trójkąt PRQ jest
równoramienny oraz ∢PQR=α. Stąd

α=12·180°-∢PRQ=12·180°-180°-74°-40°=12·114°=57°.

Kąt α, zaznaczony na rysunku, jest w istocie kątem, jaki cięciwa okręgu tworzy ze styczną do tego okręgu
poprowadzoną w punkcie, który jest końcem tej cięciwy i jest znany, jako kąt między styczną i cięciwą
lub krótko, jako kąt dopisany do okręgu, co będzie tematem niniejszej lekcji.

Twoje cele

Zastosujesz twierdzenie o odcinkach stycznych.


Zastosujesz twierdzenie o kącie wpisanym i środkowym opartych na tym samym łuku.
Poznasz pojęcie kąta dopisanego i udowodnisz twierdzenie pozwalające obliczyć miarę tego kąta.
Zastosujesz poznane zależności w sytuacjach typowych i problemowych.
Przeczytaj

Kąt dopisany do okręgu


Rozważmy okrąg i dowolną jego cięciwę oraz poprowadźmy styczną przez jeden z końców tej cięciwy, jak
na rysunku.

Kąt dopisany

Możemy wówczas zaznaczyć miarę kąta α, jaki cięciwa PQ tego okręgu tworzy ze styczną do tego okręgu
poprowadzoną w punkcie P. Zauważmy, że jeśli cięciwa PQ nie jest średnicą, to styczna w punkcie P
tworzy z tą cięciwą dwa kąty, z których jeden jest ostry, a drugi – przyległy do niego – jest rozwarty.

Możemy powiedzieć, że kąt ostry jest oparty na krótszym z łuków o końcach w punktach P i Q, a kąt
rozwarty – na dłuższym z łuków o tych końcach. O kącie α mówimy, że jest to kąt między styczną
i cięciwą lub jako o kącie zdefiniowanym poniżej.

Definicja: Kąt dopisany

Niech dany będzie okrąg i punkt P leżący na tym okręgu. Kąt o wierzchołku w punkcie P nazywamy
kątem dopisanym do danego okręgu, jeżeli jedno jego ramię zawiera się w stycznej do tego okręgu,
a drugie ramię zawiera jedną z jego cięciw.

Twierdzenie: Twierdzenie o kącie dopisanym

Miara kąta dopisanego jest dwa razy mniejsza od miary kąta środkowego opartego na tym samym łuku.

Dowód

Dowód przeprowadzimy w przypadku, gdy kąt dopisany jest ostry. W przypadku kąta rozwartego
wystarczy rozważyć kąt przyległy. Przypadek, gdy kąt dopisany jest prosty jest trywialny.

Przyjmijmy oznaczenia, jak na rysunku. Kąt α jest kątem dopisanym, a kąt β jest kątem środkowym
opartym na tym z łuków PQ, który zawiera się w kącie dopisanym α. Punkt R leży na stycznej, a PQ jest
cięciwą okręgu o środku w punkcie O.
Dowód twierdzenia o kącie dopisanym

Wtedy kąt RPO jest prosty oraz α+∢OPQ=90°.

Ale ∢OPQ=12·180°-β=90°-β2.

Stąd α=90°-90°-β2=β2.

Co było do udowodnienia.

Prostą konsekwencją powyższego twierdzenia i twierdzenia o kącie środkowym i wpisanym jest


stwierdzenie poniższe.

Twierdzenie: Twierdzenie o kącie dopisanym i wpisanym

Miara kąta dopisanego jest równa mierze kąta wpisanego opartego na tym samym łuku.

Kąt wpisany i dopisany

Przykład 1

Dane są dwa okręgi, które przecinają się w punktach Q i R. Przez punkt R poprowadzono prostą, która
przecina dane okręgi odpowiednio w punktach A i B. Miarą kąta AQB jest równa 74°. Wyznaczymy
miarę kąta APB, pod jakim przecinają sie styczne do odpowiednich okręgów, poprowadzone
w punktach A i B, jak na rysunku.
Zauważmy, że z twierdzenia o kącie dopisanym dla stycznej AP i cięciwy AR mamy, że ∢AQR=∢RAP.

Podobnie dla stycznej BP i cięciwy BR mamy, że ∢BQR=∢RBP.

Ale ∢BQR+∢AQR=74°=∢RBP+∢RAP=180°-∢APB.

Stąd ∢APB=180°-74°=106°.

Słownik
kąt środkowy

kątem środkowym w kole (okręgu) nazywamy każdy kąt, którego wierzchołkiem jest środek danego
koła (okręgu)

kąt wpisany

kątem wpisanym w kole (okręgu) nazywamy kąt wypukły, którego ramionami są proste zawierające
cięciwy tego koła (okręgu), a wierzchołek należy do okręgu wyznaczającego brzeg koła
Aplet

Polecenie 1
Uruchom aplet. Punktem wyjścia jest dany okrąg i styczna do tego okręgu poprowadzona w punkcie A.
Wybierz polecenie „Kąt dopisany” i zaobserwuj, jak cięciwa dzieli okrąg na dwa łuki. Zaznacz jeden
z nich i zmieniając położenie punktu B obserwuj, jak zmienia się miara kąta dopisanego, czyli kąta
między styczną i cięciwą. Następnie wybierz polecenie „Kąt wpisany” i zmieniając położenie punktu
C obserwuj, jak zmienia się miara odpowiedniego kąta wpisanego.

Polecenie 2
Zaobserwuj miary kątów wpisanego i dopisanego, wyznaczonych przez cięciwę AB. Sformułuj hipotezę
dotyczącą miar obu kątów. Zmieniaj położenie punktów B i C, by zbadać, czy sformułowana hipoteza
nie zależy od położenia tych punktów.

Polecenie 3
Miara ostrego kąta dopisanego do danego okręgu jest o 48° mniejsza od sumy miar kątów wpisanego
i środkowego, opartych na łuku zawartym w tym kącie dopisanym. Oblicz miarę kąta dopisanego.
Sprawdź się

Ćwiczenie 1 輸
Na rysunku podane są miary dwóch kątów dopisanych. Wyznacz miarę kąta α między odpowiednimi
cięciwami tego okręgu.

Ćwiczenie 2 輸
Kąt, jaki tworzą sieczne, ma miarę równą 40°, a zaznaczony na rysunku kąt dopisany ma miarę 30°.

Oblicz miarę każdego z kątów α i β.


Ćwiczenie 3 醙

Zaznacz poprawną odpowiedź. Dany jest okrąg opisany na trójkącie. Kąty trójkąta mają odpowiednio
miary α, β oraz γ, a miary wybranych kątów dopisanych, których wierzchołki pokrywają się
z wierzchołkami trójkąta, są podane na rysunku. Wtedy:

α=39°, β=71°
α=71°, β=39°
α=70°, β=71°
α=71°, β=70°

Ćwiczenie 4 醙

Zaznacz poprawną odpowiedź. Sieczne danego okręgu przecinają się pod kątem 54°. Kąt wpisany,
którego wierzchołek pokrywa się z wierzchołkiem kąta dopisanego ma miarę 78°, jak na rysunku. Kąt
dopisany α ma miarę:

48°
54°
60°
24°

Ćwiczenie 5 醙
Ćwiczenie 6 醙
W danym okręgu poprowadzono cięciwę, której końce podzieliły okrąg na dwa łuki. Stosunek długości
tych łuków ma się do siebie tak, jak 3:5. Oblicz miary kątów dopisanych, których wierzchołkami są
końce poprowadzonej cięciwy.

Ćwiczenie 7 難
Dłuższy bok prostokąta ABCD jest średnicą okręgu o promieniu r, jak na rysunku.

Prosta CD przecięła okrąg w takim punkcie E, że DE=13r. Wyznacz stosunek długości boków tego
prostokąta.

Ćwiczenie 8 難

Dany jest dowolny trójkąt i prosta k przechodząca przez jeden z wierzchołków tego trójkąta.
Zaznacz zdania fałszywe.

Jeśli prosta k tworzy z jednym z boków trójkąta kąt równy jednemu z kątów wewnętrznych tego
trójkąta, to jest ona styczna do okręgu opisanego na tym trójkącie.
Jeśli prosta k tworzy z jednym z boków trójkąta kąt równy kątowi wewnętrznemu leżącemu
naprzeciw tego boku, to jest ona styczna do okręgu opisanego na tym trójkącie.
Jeśli prosta k tworzy z jednym z boków trójkąta kąt równy kątowi wewnętrznemu leżącemu przy
tym boku, to jest ona styczna do okręgu opisanego na tym trójkącie.
Dla nauczyciela

Autor: Jacek Człapiński

Przedmiot: Matematyka

Temat: Twierdzenie o kącie wpisanym i dopisanym do okręgu

Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum, technikum, klasa I lub II, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:

VIII. Planimetria. Zakres podstawowy.

1) wyznacza promienie i średnice okręgów, długości cięciw okręgów oraz odcinków stycznych;

5) stosuje własności kątów wpisanych i środkowych;

12) przeprowadza dowody geometryczne.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji


kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii
i inżynierii
kompetencje cyfrowe

Cele operacyjne:

Uczeń:

zna i stosuje zasadnicze twierdzenie planimetrii


zna i stosuje twierdzenie o kącie wpisanym i środkowym opartych na tym samym łuku
zna pojęcie kąta dopisanego
dowodzi twierdzenie o równości miar kąta dopisanego i odpowiedniego kąta wpisanego
stosuje twierdzenie o kącie wpisanym i dopisanym do okręgu
przeprowadza dowody geometryczne

Strategie nauczania:

konstruktywizm

Metody i techniki nauczania:

dyskusja
rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych

Formy pracy:

praca indywidualna
praca w grupach
praca całego zespołu klasowego

Środki dydaktyczne:

komputery z dostępem do Internetu w takiej liczbie, żeby każda para uczniów miała do dyspozycji
komputer; lekcję tę można przeprowadzić, mając do dyspozycji jeden komputer z rzutnikiem
multimedialnym
Przebieg lekcji

Faza wstępna:

1. Nauczyciel prosi o przypomnienie zasadniczego twierdzenia planimetrii i twierdzenia o kącie


środkowym i wpisanym. Następnie prezentuje na rysunku lub modelu przygotowanym w aplecie
problem wyznaczenia miary kąta wyznaczonego przez odcinek łączący punkty styczności okręgu
wpisanego w trójkąt i prosi uczniów o jego rozwiązanie.
2. Nauczyciel podaje temat i cele zajęć, uczniowie ustalają kryteria sukcesu.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel wprowadza pojęcie kąta dopisanego informując, że często mówi się o kącie między
styczną i cięciwą. Wskazuje, że kąt przyległy do kąta dopisanego jest także kątem dopisanym.
Następnie poleca uruchomić dołączony Aplet Geogebry i wykonać zamieszczone w nim polecenia.
2. Nauczyciel formułuje twierdzenie o kącie dopisanym (i kącie środkowym) i prosi uczniów
o przeprowadzenie jego dowodu. Następnie pyta o zależność między kątem dopisanym i wpisanym
i uczniowie zapisują odpowiedni wniosek.
3. Nauczyciel formułuje Problem 1. Uczniowie pod kierunkiem nauczyciela rozwiązują problem
w parach, a następnie omawiają wspólnie efekty pracy.
4. Uczniowie wykonują zaproponowane ćwiczenia interaktywne, wykorzystując umiejętności z różnych
działów matematyki.

Faza podsumowująca:

Nauczyciel prosi wybranych uczniów o przedstawienie najważniejszych elementów, jakie były


omawiane w trakcie lekcji.

Praca domowa:

Nauczyciel poleca, aby uczniowie wykonali w domu ćwiczenia interaktywne, które nie zostały wykonane
w czasie zajęć. Ewentualnie może prosić o dokończenie dowodu twierdzenia.

Materiały pomocnicze:

Kąt środkowy, kąt wpisany

Wskazówki metodyczne:

Aplet można zastosować w ramach powtórzenia przed sprawdzianem. Można wykorzystać go przy
realizacji tematu o okręgu opisanym na trójkącie.

Przetwarzam wzory matematyczne: 0%

You might also like