Podstawowe pojęcia psychologii społecznej

Wprowadzenie
Przeczytaj
Mapa myśli
Sprawdź się
Dla nauczyciela

Bibliografia:

Źródło: Timothy D. Wilson, Robin M. Akert, Elliot Aronson, Psychologia społeczna. Serce i
umysł, Poznań 1997.
Źródło: Bogdan Wojciszke, Psychologia społeczna, Warszawa 2011, s. 25.
Źródło: Wpływ portali społecznościowych – zagrożenie czy ogromne możliwości?,
25.04.2018 r., dostępny w internecie: poradnikprzedsiebiorcy.pl [dostęp 7.01.2020 r.].
Źródło: Monika Kornaś, Psychologia społeczna, czyli jak wpływają na nas inni, dostępny w
internecie: edukuj.pl [dostęp 8.01.2020 r.].
Źródło: 8 zasad, jak udzielać informacji zwrotnej, 10.11.2017 r., dostępny w internecie:
porady.pracuj.pl [dostęp 8.01.2020 r.].
 Podstawowe pojęcia psychologii społecznej

Źródło: Pixabay, domena publiczna.

Już Arystoteles wiedział o tym, że człowiek jest istotą społeczną (z łac. homo sociologicus), że
potrzebuje innych ludzi, aby się rozwijać, że żyje w społeczeństwie i jest nosicielem ról
społecznych. Wszystkim, co dla niego jest ważne, chce dzielić się z innymi. Ludzie kształtują
jego myślenie, uczucia i zachowania. Człowiek kopiuje ich myśli, postawy, a nawet sposób
mówienia i poruszania się. Temu wszystkiemu przygląda się właśnie psychologia społeczna.

Twoje cele

Wyjaśnisz, czym jest i czym zajmuje się psychologia społeczna.

Przeanalizujesz najważniejsze pojęcia z zakresu psychologii społecznej.
Ocenisz znaczenie psychologii społecznej w codziennym życiu.

Dla zainteresowanych
Psychologia społeczna – Psychologiczne
wybrane pojęcia koncepcje osobowości
Przeczytaj

Czym dla psychologii społecznej są relacje międzyludzkie?

Psychologia społeczna jest nauką empiryczną z pogranicza psychologii i socjologii, której
głównym zainteresowaniem jest wpływ społeczny. Dla psychologa społecznego ważne jest
nie tylko zachowanie jednostek, ale też ich myśli i uczucia. Wpływ społeczny jest zatem nie
tylko celowym nakłanianiem innych osób do konkretnego działania – sama tylko obecność
ludzi lub myślenie o nich wpływa na jednostkę. Właśnie to założenie, że pomiędzy
jednostką i jej otoczeniem jest ścisły związek, jest podstawą psychologii społecznej.

Jako nauka z pogranicza socjologii i psychologii czerpie wiedzę z obu tych nauk. Bazując na
metodach badań socjologicznych, zajmuje się relacjami człowieka z innymi ludźmi,
natomiast z psychologii czerpie wiedzę na temat mechanizmów funkcjonowania
pojedynczej osoby.

Jako nauka empiryczna za prawdziwe przyjmuje tylko prawa, które zostały potwierdzone
wynikami badań empirycznych. Jednak specyfiką psychologii społecznej jest to, że badań
i wniosków odnoszących się do społeczności w jednym kraju nie zawsze można odnieść do
społeczności innego terytorium, choćby ze względu na różnice kulturowe.

Psychologia społeczna jako nauka wyodrębniła się jako gałąź psychologii dopiero w latach
30. XX wieku wraz z rozwojem badań eksperymentalnych prowadzonych przez Kurta
Lewina. W Polsce początek zainteresowań tą dziedziną datowany jest na rok 1959, kiedy to
ukazało się dzieło Wprowadzenie do psychologii społecznej Stefana Baleya. Jest to więc
nauka stosunkowo młoda.

Psycholodzy społeczni nie tworzą, przynajmniej na razie, żadnej jednolitej teorii

wyjaśniającej wszystkie lub większość wpływów społecznych, jakie ludzie na siebie
nawzajem wywierają. Sformułowali za to wiele pytań, na które starają się znaleźć
odpowiedź.

Pytania te dotyczą m.in.:

motywacji społecznych,
pojęcia człowieka o świecie społecznym,
wiedzy człowieka o samym sobie,
moralności,
uczuć,
postaw i zachowań ludzkich,
wywierania wpływu na innych,
relacji człowieka z innymi ludźmi,
 relacji zarówno wewnątrz grupy, jak i między jednostką a grupą oraz między grupami,
zróżnicowania płci.

Szukając odpowiedzi na swoje pytania, psycholodzy społeczni tworzą teorie wyjaśniające

pojedyncze zjawiska (np. jak obecność kobiety wpływa na męski dotąd zarząd firmy) lub
typy zachowań (np. agresywne). Jednocześnie psychologia społeczna bierze pod uwagę, że
człowiek wpływa, często świadomie, na otoczenie i może je zmieniać, może też zmieniać
samego siebie, pracując nad sobą.

W psychologii społecznej można wyróżnić kilka podejść teoretycznych, które zostały

przedstawione na schemacie.

Charakterystyka podstawowych perspektyw teoretycznych

psychologii społecznej

Oprac. na podst. Bogdan Wojciszke, Psychologia społeczna, Warszawa 2011, s. 25.

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Psychologia społeczna ma zastosowanie w wielu dziedzinach życia. Przykładowe

zastosowania to:

polityka – wpływanie na ludzi podczas kampanii wyborczych i nakłanianie ich do

głosowania na wybranych kandydatów;
rozmowy kwalifikacyjne czy biznesowe – znajomość podstaw psychologii społecznej
pomaga w wywieraniu odpowiedniego wrażenia na rozmówcach oraz osiąganiu celów
biznesowych;
marketing – obecnie większość reklam jest opracowywana w oparciu o osiągnięcia
psychologii społecznej.

Słownik
Elliot Aronson

psycholog amerykański i autor podręczników do psychologii społecznej, znany m.in.

z eksperymentu „klasy z puzzli”

efekt pierwszeństwa

efekt, który wpływa na odbieranie danej osoby według pierwszego wrażenia, jakie na nas
zrobiła

efekt uporczywości
utrzymywanie się pierwotnych przekonań, nawet wówczas, gdy zostały one podważone

heurystyki

umysłowe sposoby myślenia, dzięki którym możemy wydawać sądy w sposób szybki
i efektywny, tzw. drogi na skróty; wnioski wyciągane w ten sposób nie zawsze są
poprawne

postrzeganie społeczne

badanie sposobu tworzenia przez człowieka obrazu innych ludzi i wyciąganie wniosków
na ich temat

poznanie społeczne

sposób, w jaki ludzie selekcjonują, interpretują, zapamiętują i wykorzystują płynące

z otoczenia informacje i na ich podstawie podejmują decyzje oraz budują własną wiedzę
o świecie; sposób myślenia człowieka o świecie społecznym i o sobie oraz jego wpływ na
formułowanie sądów i podejmowanie decyzji

psychologia społeczna

dziedzina nauki łącząca psychologię z socjologią, która bada, w jaki sposób obecność
i działania innych ludzi wpływają na psychikę człowieka; nauka empiryczna z pogranicza
psychologii i socjologii, której głównym zainteresowaniem jest wpływ społeczny

samospełniające się proroctwo

zjawisko, które polega na tym, że oczekując spełnienia się pewnych

zachowań/wydarzeń, swoim działaniem doprowadzamy do ich spełnienia

samowiedza

wiedza na temat samego siebie, sposób myślenia o sobie

schematy poznawcze

schematy, według których wiedza w naszym umyśle zorganizowana jest w określony

sposób oparty na naszych doświadczeniach, rodzaju przeżytych zdarzeń, spotkanych
osób czy obiektów

wpływ społeczny

proces, w wyniku którego człowiek zmienia swoje uczucia, zachowania czy zdanie na
konkretne tematy na skutek oddziaływania innych osób, ich zachowania czy też opinii
Mapa myśli

Polecenie 1

Zapoznaj się z mapą myśli przedstawiającą różne aspekty psychologii społecznej. Jeśli chcesz,
możesz ją rozbudować o ważne dla ciebie informacje. Następnie wykonaj ćwiczenia.

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ćwiczenie 1

Podaj przykład, w jaki sposób człowiek dochodzi do rozumienia innych ludzi.

Ćwiczenie 2

Wyjaśnij, w jaki sposób samowiedza może wpływać na relacje człowieka z innymi ludźmi.
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Dokończ zdanie.
Psychologia społeczna zajmuje się…

 wpływem społecznym.

 wpływem interakcyjnym.

 przepływem informacji.

 wpływem wychowawczo-dominującym.

Ćwiczenie 2 輸

Wskaż dyscypliny, z których badań przede wszystkim korzysta psychologia społeczna.

 psychiatria

 socjologia

 psychologia

 pedagogika
Ćwiczenie 3 醙

Uzupełnij luki w zdaniach.

Psychologia społeczna należy do nauk empirycznych, w związku z czym posługuje się

metodami naukowymi, takimi jak:
– , które wykorzystując m.in. sondaże, badają określone zmienne;
– , które bazują m.in. na danych archiwalnych;
– , wśród których można wyróżnić eksperymenty laboratoryjne.
Jednym z podstawowych pojęć psychologii społecznej jest , definiowane jako
sposób myślenia człowieka o świecie społecznym oraz sposób formułowania przez niego
sądów czy podejmowania decyzji. Z kolei to, w jaki sposób człowiek myśli o samym sobie,
wiąże się z pojęciem .

samowiedzy metody eksperymentalne metody korelacyjne doznanie społeczne

metody laboratoryjne samorealizacji poznanie społeczne metody obserwacji

metody segregacji
Ćwiczenie 4 醙

Scharakteryzuj perspektywy teoretyczne w psychologii społecznej, przypisując do nich

główne dziedziny zainteresowań.

Perspektywa motywacyjna

zachowania prospołeczne

wpływ społeczny

podejście do własnej osoby

Perspektywa społeczno-kulturowa
relacje międzygrupowe

normy społeczne

socjalizacja pierwotna i wtórna

Perspektywa teorii uczenia się
podejście do własnej osoby

socjalizacja pierwotna i wtórna

relacje społeczne
Ćwiczenie 5 醙

Zapoznaj się z ilustracją i wykonaj ćwiczenie.

Relacje biznesowe.
Źródło: domena publiczna.

Podaj nazwę typu wpływu społecznego ukazanego na ilustracji.

Ćwiczenie 6 難

Zapoznaj się z poniższym tekstem, a następnie wykonaj zadanie.

“ Wpływ portali społecznościowych – zagrożenie czy

ogromne możliwości?

Niektórzy nie potrafią już sobie wyobrazić życia społecznego bez

Facebooka czy Twi era. Na wzrost popularności portali
społecznościowych bez wątpienia miało wpływ upowszechnienie się
urządzeń mobilnych z dostępem do internetu bezprzewodowego. Na
każdym kroku możemy spotkać ludzi scrollujących posty na swoich
smar onach czy tabletach. Jednak rzeczywistość przedstawiona
w wirtualnym świecie zdecydowanie odbiega od tego, co spotykamy
w rzeczywistości. Codziennie oglądamy sukcesy i osiągnięcia naszych
znajomych, najlepsze zdjęcia i fantastyczne podróże. Zagłębiając się
w tak przedstawiony obraz, można uznać, że wszyscy dookoła żyją
w idealnym świecie pozbawionym jakichkolwiek negatywnych emocji
czy problemów. Konsekwencją funkcjonowania w przekoloryzowanym
świecie, wykreowanym przez portale społecznościowe mogą być
mocne wahania samooceny i poczucia własnej wartości. Publikowane
treści są odpowiednio wyselekcjonowane i pokazują tylko pozytywne
wydarzenia czy korzystnie wyglądające zdjęcia.

Użytkownicy, którzy chętnie zamieszczają na portalach

społecznościowych treści na swój temat, mogą wpaść w tzw. błędne
koło autoprezentacji. Mimo że najczęstszym motywem tego typu
działań jest chęć podniesienia własnej samooceny, w rezultacie może to
doprowadzić do pogorszenia samopoczucia. Poprawa własnego
wizerunku na tego typu portalach jest bardzo prosta – wystarczy jeden
post czy zdjęcie, aby pokazać się w lepszym świetle. Jednak branie
udziału w niekończącej się gonitwie za lajkami może spowodować
ciągłe pragnienie dowartościowania i pozytywnej oceny innych. Na
 dłuższą metę taka nieustannie wyreżyserowana autoprezentacja może
być męcząca i obciążająca psychicznie. Warto zachować duży dystans
do publikowanych treści, aby negatywny wpływ portali
społecznościowych nie zachwiał naszego poczucia własnej wartości
i umiejętności komunikowania się z innymi ludźmi w świecie realnym.

Podsumowując wpływ portali społecznościowych na ich odbiorców,

można wyciągnąć kilka zasadniczych wniosków: portale
społecznościowe stały się istotną częścią życia współczesnych ludzi.
Duży wpływ portali społecznościowych na społeczeństwo sprawił, że
zainteresowali się tym tematem psycholodzy, obserwując reakcje osób
nadmiernie korzystających z tego medium.

Sieci społecznościowe są niezwykle atrakcyjne dla użytkowników

poprzez ogrom możliwości, jakie oferują. Do głównych motywów
korzystania z portali społecznościowych zaliczamy potrzebę kontaktu,
rozrywkę oraz możliwość autoprezentacji.

Portale społecznościowe przedstawiają użytkownikowi

przekoloryzowany świat, który znacznie odbiega prawdą od
rzeczywistości. Może to powodować zachwianie własnej wartości
i nasilenie potrzeby dowartościowywania się poprzez poprawę
własnego wizerunku w sieci.

Źródło: Wpływ portali społecznościowych – zagrożenie czy ogromne możliwości?, 25.04.2018 r., dostępny w internecie:
poradnikprzedsiebiorcy.pl [dostęp 7.01.2020 r.].

Określ, które z podanych stwierdzeń są prawdziwe, a które fałszywe.

Stwierdzenie Prawda Fałsz

Korzystanie z portali społecznościowych, takich jak
Facebook, Instagram czy Twi er, pozwala na zachowanie  
wysokiej samooceny.
 Stwierdzenie Prawda Fałsz
Problemem, który często występuje u użytkowników
portali społecznościowych, jest błędne pojęcie  
autoprezentacji.
Portale społecznościowe kreują świat wyidealizowany,
w którym każdy odnajdzie się bez najmniejszych  
problemów.
Scrolling jest zjawiskiem nagminnym, polegającym na
przeglądaniu portali społecznościowych nawet  
w miejscach publicznych i podczas spotkań towarzyskich.
Ćwiczenie 7 難

Przeczytaj poniższy tekst i wykonaj ćwiczenia.

“
Monika Kornaś

Psychologia społeczna, czyli jak wpływają na nas

inni

Psychologia społeczna zajmuje się bardzo istotnym dla nas obszarem:

wpływem innych na nas. Jej teorie i wyniki badań znajdują więc
szerokie zastosowanie w życiu codziennym. Jej teorie oraz techniki są
znane światu reklamy i marke ngu. Specjaliści od promocji wykorzystują
szereg mechanizmów psychologii społecznej, np. poprzez stosowanie
manipulacji, perswazji w celu zwiększenia sprzedaży. Psychologia
społeczna odgrywa ważną rolę w pracy trenerów i szkoleniowców.
Każda osoba, która zajmuje się prowadzeniem zajęć, kursów czy
szkoleń, musi posiadać wiedzę z zakresu psychologii społecznej.
Niezbędne są dla niej bowiem informacja odnośnie struktury grupy,
procesów grupowych oraz rozwiązywania ewentualnych konfliktów.
Kompetencje te przydadzą się praktycznie każdemu, kto pracuje
z grupą, czy jest to grupa szkoleniowa lekarzy, czy grupa wesołych
przedszkolaków. Pamiętamy, że procesy grupowe zachodzą w każdej
tego typu zbiorowości. Psychologia społeczna i jej teorie
wykorzystywane są w prowadzeniu szeregu badań psychologicznych
oraz socjologicznych, w terapii psychologicznej, w resocjalizacji,
a nawet terapii medycznej oraz rehabilitacji.

Źródło: Monika Kornaś, Psychologia społeczna, czyli jak wpływają na nas inni, dostępny w internecie: edukuj.pl [dostęp
8.01.2020 r.].
1. Podaj trzy przykłady zawodów, w których wykorzystuje się wiedzę z zakresu psychologii

społecznej, innych niż podane w tekście.

2. Wskaż, jaki zakres wiedzy z dziedziny psychologii społecznej może wykorzystać terapeuta
w trakcie terapii osób uzależnionych od alkoholu.
Ćwiczenie 8 難

Zapoznaj się z materiałami źródłowymi i wykonaj ćwiczenia.

Źródło I

Wahadło Newtona.
Źródło: domena publiczna.

Źródło II

“ 8 zasad, jak udzielać informacji zwrotnej

Konstruktywna informacja zwrotna to jeden z istotniejszych czynników

wspomagających rozwój osobisty. Aby uwaga była faktycznie
wartościowa dla rozmówcy, należy pamiętać o kilku zasadach.
Niewłaściwe jest np. ocenianie człowieka, a nie jego zachowania lub
uogólnianie wniosków na podstawie pojedynczej obserwacji.

Nasza opinia może zmotywować lub zniechęcić ocenianą osobę. Chcąc

nadać komunikatowi właściwy wydźwięk, warto:
 zwracać się bezpośrednio do rozmówcy;

w pewnych okolicznościach unikać publicznej oceny;

przedstawić swoje obserwacje natychmiast po zaistnieniu

określonej sytuacji;

oceniać zachowanie lub wypowiedź, a nie człowieka;

przytaczać konkretne argumenty;

mówić o efektach, jakie przyniosło zachowanie rozmówcy;

przekazywać tylko te informacje, które mogą przynieść korzyść

ocenianej osobie;

równoważyć komunikaty pozytywne i negatywne.

Źródło: 8 zasad, jak udzielać informacji zwrotnej, 10.11.2017 r., dostępny w internecie: porady.pracuj.pl [dostęp
8.01.2020 r.].

1. Wyjaśnij, co łączy wahadło Newtona i powyższy tekst.

2. Wyjaśnij, co łączy wahadło Newtona i feedback z psychologią społeczną.

Dla nauczyciela

Autorka: Małgorzata Krzeszowska

Przedmiot: wiedza o społeczeństwie

Temat: Po co nam psychologia społeczna?

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres rozszerzony

I. Człowiek w społeczeństwie.

Uczeń:

6) analizuje poznawcze przyczyny stosowania stereotypów i związane z tym

niebezpieczeństwa.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

wyjaśni, czym zajmuje się psychologia społeczna;

analizuje podstawowe pojęcia psychologii społecznej;
oceni znaczenie psychologii społecznej dla życia codziennego.

Strategie nauczania:

konstruktywizm.

Metody i techniki nauczania:

burza mózgów;
zamiana grup;
rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych.
Formy zajęć:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;
kartki A4.

Przebieg zajęć:

Faza wstępna

1. Podanie tematu i celów lekcji.

2. Uczniowie wypisują na tablicy swoje skojarzenia z terminem „psychologia społeczna”

metodą burzy mózgów. Następnie rozmawiają na temat skojarzeń i wybierają pięć według
nich najlepszych. Na ich podstawie tworzą definicję pojęcia „psychologia społeczna”.

Faza realizacyjna

1. Uczniowie dzielą się na pięć grup. Każda z grup analizuje jedną z gałęzi mapy myśli
zawartej w multimedium:

co to jest;
dyscypliny pokrewne;
metody psychologii społecznej;
zainteresowania relacjami;
podstawowe pytania.

Każda grupa na podstawie informacji zawartej na gałęzi tworzy krótką notatkę.

2. Uczniowie zamieniają się grupami. W każdej z nowo utworzonych grup powinien być
przynajmniej jeden przedstawiciel każdej z poprzednich grup. W nowych grupach osoby
przedstawiają notatki utworzone we wcześniejszych grupach. W każdej powinno być
przedstawionych pięć notatek. W razie niejasności po prezentacji notatek uczniowie
odpowiadają na pytania innych osób. Po zapoznaniu się z notatkami uczniowie wykonują
ćwiczenia interaktywne 1–3.

3. Uczniowie wykonują ćwiczenie 7. Na jego podstawie rozmawiają na temat zastosowania

psychologii społecznej w życiu codziennym. W trakcie rozmowy warto nakierować
uczniów na podawanie konkretnych przykładów z ich życia.

Faza podsumowująca

1. Uczniowie dokańczają zdanie „Dziś dla mnie najważniejsze było…”.

2. Wybrana osoba podsumowuje wypowiedzi uczniów, podając najczęściej powtarzające się

zakończenia zdań.

Praca domowa:

Uczniowie wykonują pozostałe ćwiczenia interaktywne do lekcji.

Materiały pomocnicze:

E. Aronson, T. D. Wilson, R. M. Akert, Psychologia społeczna, Zysk i S‐ka, Poznań 2006.

B. Wojciszke, Psychologia społeczna, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2011.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Uczniowie mogą w grupach przygotować zamiast notatek formy graficzne, np. rysunek lub
plakat.