Biografia jako tworzywo literackie

Artyści czerpią inspiracje z bardzo wielu źródeł. Dla niektórych znajduje się ona w
czynnikach zewnętrznych, takich jak los, Bóg, społeczeństwo czy natura; jeszcze inni zaś
poszukują jej w przebiegu życia jednostek, czyniąc z nich tym samym studium określonych
zagadnień. W istocie, żywot człowieka ma w sobie niewyczerpany potencjał twórczy, gdyż
za jego pomocą można przedstawić dowolne zagadnienie, co wielu artystów chętnie czyni.
To sprawia, iż biografia jest uznanym od wieków oraz szeroko wykorzystywanym
materiałem twórczym zarówno dla literatów, jak i przedstawicieli innych dziedzin sztuki.
Pomiędzy najważniejszymi powieściami wszechczasów znajduje się wiele takich
historii, które z powodzeniem można określić jako biografie, nawet jeśli zaprezentowanie
żywotu jednej osoby służy w nich jedynie za pretekst do zaprezentowania szerszej
problematyki, przykładowo, społecznej lub obyczajowej. Taki właśnie zabieg zastosował
Gustave Flaubert w swojej powieści “Pani Bovary”, która opowiada historię życia tytułowej
kobiety. Śledzimy jej losy od samych początków aż do smutnej śmierci bohaterki, wraz z nią
przeżywając miłości, rozterki emocjonalne, a także prozę życia czy ważne wydarzenia.
Jednakże, w książce tej ukryte jest drugie dno; oto bowiem pani Bovary jest uogólnieniem,
reprezentacją pewnego rodzaju ludzi, a konkretnie - współczesnemu Flaubertowi
drobnomieszczaństwa. Wszystkie wady, nienasycone tęsknoty kobiety oraz jej cechy
charakterystyczne są zarazem cechami charakterystycznymi warstwy społecznej
krytykowanej przez autora, a przebieg jej życia pokazuje, jakie skutki niesie ze sobą bycie
takim właśnie człowiekiem.
Podobny zabieg zastosował Adam Mickiewicz w trzeciej części swojego
najsłynniejszego dramatu “Dziady”. Poznajemy w nim historię Konrada, który stanowi
swego rodzaju alter - ego autora. Sam jest bowiem poetą, uciśnionym przez rosyjską władzę,
pragnącym za wszelką cenę wyzwolić polski naród spod jarzma zaborcy. Konrad cierpi za
wszystkich swoich rodaków, nie waha się nawet dyskutować z samym Bogiem po to, by
zapewnić Polakom nadzieję wybawienia. Jego historia nie jest wprawdzie kompletną
biografią, gdyż obserwujemy jedynie pewien wycinek z jego życia - w III części “Dziadów”
Konrad odbywa niesłuszny wyrok w carskim więzieniu - jednakże nawet ten fragment
wystarczy, by ukazać nam siłę patriotyzmu ówczesnych Polaków oraz ich wolę walki.
Mickiewicz posługuje się zatem konwencją opisu losów postaci po to, by za ich pomocą
przekazać pewne ważne ideały czytelnikom.
 Jednakże, nie zawsze to historia życia fikcyjnej postaci stanowi inspirację dla twórcy
- czasem czerpie on ze swoich własnych przeżyć, a wówczas materiałem dla jego dzieła staje
się podgatunek biografii, jakim jest autobiografia. Tak właśnie było w przypadku Jana
Kochanowskiego, który w cyklu wierszy znanych jako “Treny” zmierzył się z przeżytą przez
siebie traumą utraty córeczki, Urszulki. Choć we wcześniejszych swoich dziełach poeta
wyraźnie popierał ideały epikurejskie, śmierć dziecka sprawiła, iż spojrzał on na życie oraz
filozofię w zupełnie inny niż dotychczas sposób. “Treny” to klasyczny zapis przebiegu
żałoby, która rozpoczyna się wyparciem, gniewem oraz głęboką rozpaczą, następnie
przechodzi w etap zwątpienia, a później w wyciszenie oraz akceptację. Kochanowski zawarł
zatem w poematach wątki autobiograficzne, opisując własne zmagania z okrucieństwami
losu.
Co znamienne, istnieją osobne nurty literackie, które opierają się właśnie na wątkach
biograficznych. Przykładem może być tutaj powieść typu bildungsroman, w której artysta
opisuje psychologiczne oraz emocjonalne dojrzewanie bohatera. Na polskim gruncie
przedstawicielem tego nurtu jest przede wszystkim Antoni Libera, który w swoim dziele
“Madame” przedstawił wpływ wielu czynników na kształtowanie się charakteru głównej
postaci swojej książki. Ten gatunek powieści stał się szczególnie popularny w czasach
oświecenia, a jego ojczyzną są, jak wskazuje nazwa, Niemcy - stamtąd wywodzą się też
najwybitniejsi przedstawiciele tej konwencji pisarskiej.
Życie człowieka jest tym, co zazwyczaj interesuje nas najbardziej - uwidacznia się to
w popularności plotek, powieści biograficznych, a także po prostu wszelkiego rodzaju
informacji na temat innych. Artyści skwapliwie wykorzystują tę prawidłowość, i bardzo
często ubierają przekazywane przez siebie idee lub krytykę właśnie w formę biografii. Można
zatem rzec, iż ludzkie historie są jednym z najbardziej uniwersalnych i niewyczerpanych
tworzyw literackich.