Filozofia i psychologia

Wprowadzenie
Przeczytaj
Film
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Filozofia i psychologia

Źródło: Pixabay, domena publiczna.

Psychologia, dyscyplina naukowa, która wyodrębniła się w XIX w. z filozofii, zajmuje się
ludzką psychiką. Sama słowo „psychika” wywodzi się natomiast z greckiego psychē, które
oznacza „duszę”. W kontekście filozoficznym zostało ono użyte po raz pierwszy w V w. p. n.
e. przez Sokratesa. Płyną z tego dwa wnioski.

Po pierwsze, na długo przed powstaniem psychologii, filozofowie prowadzili rozważania

dotyczące jej przedmiotu, choć oczywiście rozumieli go nieco inaczej niż współcześni
psychologowie. Ta lekcja pozwoli ci zrozumieć, na czym polegała różnica.

Po drugie, koncepcje psychologiczne podejmują i rozstrzygają problemy, które mają swoje

źródło w filozofii. Dowiesz się również, jakie to problemy i jakie są ich psychologiczne
rozstrzygnięcia.

Twoje cele

Przedstawisz psychologię jako dyscyplinę naukową, która wyodrębniła się z filozofii.

Omówisz filozoficzne koncepcje duszy rozumnej oraz świadomości, które
stanowiące genezę problematyki psychologicznej.
Wyjaśnisz, na czym polega naturalistyczny charakter psychologii eksperymentalnej
oraz behawioryzmu.
Przeczytaj

Filozoficzne koncepcje psychē

Problem psychē, którą psychologia współczesna rozumie jako „psychikę”, zaś tradycyjna
filozofia jako „duszę”, pojawia się w filozofii w wyniku przeciwstawienia sobie człowieka
i świata przyrody. Człowiek posiada ciało i z tego powodu jest częścią przyrody, ale
podejmuje również decyzje i działania, które dotyczą moralności. Czy działania te są
uwarunkowane przez jego przyrodniczą, czyli biologiczną naturę (naturalizm)? Sokrates
nie zgadzał się z tym poglądem. Uważał, że człowiek posiada duszę – psychē – która
pozwala mu na kierowanie się w życiu nie popędami, lecz rozumem.

To pierwsze odróżnienie życia psychicznego człowieka od przyrody dotyczy więc przede

wszystkim moralności – poznania natury wartości oraz działania w zgodzie z rozumem –
które według Sokratesa charakteryzuje człowieka.

Koncepcja duszy znalazła swoje rozwinięcie u Platona. Uznał on, że dusza spełnia dwie
zasadnicze funkcje. Po pierwsze, w całej przyrodzie dusza jest czynnikiem życia – ożywia
martwą z natury materię. U człowieka, oprócz biologicznej, dusza pełni również funkcję
rozumną (którą możemy również określić jako psychologiczną). Realizuje się ona
w epistemologii i dzięki niej człowiek poznaje rzeczywistość, a także ma swoją rolę w etyce.

Platon wyróżnił trzy części duszy: rozumną, popędliwą oraz pożądliwą. Popędliwa część ciągnie człowieka ku
przyjemnościom, pożądliwa ku wzniosłym czynom, zaś rozum harmonizuje je ze sobą. Alegorycznie
przedstawiał je jako rydwan – biały koń przedstawia pożądliwą, czarny – popędliwą, zaś woźnica – rozumną
część duszy.
Źródło: Keith Buhler, Pexels, domena publiczna.
Źródłem moralności jest panowanie przez rozum nad naturalnymi popędami człowieka.

Starożytny spór o duszę prowadził do pytania o naturę człowieka. Możemy uznać go za

część przyrody, której działanie jest uwarunkowane jej prawami (naturalizm). Albo też – za
Sokratesem i Platonem – stwierdzić, że za sprawą rozumnej duszy człowiek przekracza
przyrodę więc ani poznanie, ani działanie nie są przez nią uwarunkowane (antynaturalizm).

Filozoficzne koncepcje świadomości

Spór naturalizmu z antynaturalizmem powraca w filozofii nowożytnej, dotyczy on jednak
nie duszy, lecz nowej kategorii – świadomości. Jej źródłem jest metafizyka XVII‐wiecznego
filozofa, René Descartesa (Kartezjusza). W odróżnieniu od obiektywisty Platona, Kartezjusz
był sceptykiem (sceptycyzm metodyczny). Nie możemy, jak uważał, dostatecznie uzasadnić
twierdzenia, że nasze poznanie w sposób adekwatny odnosi się do rzeczywistości. Doszedł
jednak do wniosku, że jest jedna rzecz, w którą nie sposób zwątpić – świadomość własnego
istnienia.

Punktem wyjścia filozofii Kartezjusza było twierdzenie „myślę, więc jestem” (łac. cogito ergo sum ).
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Kartezjusz odwrócił zatem pogląd na poznanie – to nie zewnętrzna wobec świadomości

rzeczywistość, lecz sama świadomość jest jedynym pewnym przedmiotem poznania,
ponieważ tylko ona dana jest w sposób bezpośredni.
Ból był według Kartezjusza reakcją ciała na bodziec, całkowicie niezależną od myślenia. Człowiek miał według
filozofa dwoistą naturę: ciało to mechanizm podlegający prawom przyrody, zaś myślenie jest od nich
całkowicie niezależne.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Kartezjusz przedstawia więc nową koncepcję podmiotu. Cechą odróżniającą go od

przyrody nie jest już posiadanie rozumnej duszy, lecz samoświadomość, która polega na
tym, że podmiot zdaje sobie sprawę z procesów myślowych, które zachodzą w jego
wnętrzu. Kolejną własnością podmiotu kartezjańskiego jest autonomia – myślenie
w koncepcji Kartezjusza okazuje się całkowicie niezależnie od ciała, tj. od wszelkich
uwarunkowań biologicznych (dualizm psychofizyczny). Znajdujące się w świadomości
treści psychiczne, które są przedmiotem poznania – myśli, przedstawienia przedmiotów,
pojęcia (Kartezjusz nazywał je ideami) – nie pochodzą z zewnętrznej wobec podmiotu
rzeczywistości, lecz są wrodzone (natywizm).
Claude Monet, Impresja, wschód słońca, 1872
Kartezjusz odróżniał idee wrodzone od nabytych. Te pierwsze były jasne i oczywiste, te drugie zaś – mętne.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Inną koncepcję życia psychicznego człowieka przedstawił w XVII w. John Locke.

W przeciwieństwie do Kartezjusza, który przeciwstawił świadomość przyrodzie, Locke
uznał umysł za jej element. Naturalizm Locke’a wyrażał się w poglądzie, że umysł jest
pierwotnie niezapisaną tablicą (łac. tabula rasa), zaś wszystkie idee pochodzą
z zewnętrznego wobec niego środowiska i dostają się do umysłu za pomocą zmysłów
(empiryzm genetyczny). Następnie umysł łączy ze sobą najprostsze idee za pomocą praw
asocjacji (asocjacjonizm), np. na zasadzie podobieństwa. W ten sposób Locke wywodził całą
posiadaną przez człowieka wiedzę z wrażeń zmysłowych.

Powstanie psychologii
Psychologia wyodrębniła się jako nauka w XIX w. Jej przedmiotem było życie psychiczne
człowieka, ale to filozofia ukształtowała dwa główne kierunki jego rozumienia – czynności
poznawcze oraz podejmowane przez człowieka działania.

Za umowny początek psychologii możemy uznać 1879 r., gdy Wilhelm Wundt założył
w Lipsku pierwsze laboratorium psychologiczne. Psychologia eksperymentalna Wundta
traktowała ludzką świadomość jako element przyrody (naturalizm) i z tego powodu była
nauką empiryczną, opartą na introspekcji.
Idea introspekcji wywodzi się w psychologii empirycznej z koncepcji doświadczenia wewnętrznego Locke’a.
Według angielskiego filozofa czynności naszego umysłu, emocje oraz odczucia (takie jak ból) są dane
w doświadczeniu wewnętrznym, w którym umysł obserwuje sam siebie poprzez „zmysł wewnętrzny”.

Zakładano, że podstawą świadomości są elementarne akty myślowe – „atomy świadomości”

– takie jak wrażenia zmysłowe, akty myślowe, emocje, akty woli, które łączą się w bardziej
skomplikowane całości. Pogląd ten, atomizm psychologiczny, łączył się ściśle z obecnym już
u Locke’a asocjacjonizmem.

Pogląd, że świadomość składa się z pewnych elementarnych części zakwestionował filozof

i psycholog, Franz Brentano. Odróżniał on akt psychiczny od jego treści.

Intencjonalność

Akt psychiczny

Wspominanie

Treść aktu

Ulica, przy której mieszkałem

Podstawową własnością psychiki jest to, że jej akty ukierunkowane są na znajdujące się poza
nią przedmioty – Brentano nazwał tę własność intencjonalnością. Przedmiotem psychologii
powinny być według niego tylko akty (nie ich treść), zaś filozofię chciał oprzeć na
psychologii aktów. Poglądy Brentany znalazły szczególnie mocny oddźwięk w XIX‐wiecznej
filozofii pod postacią psychologizmu. Było to stanowisko metodologiczne, które zakładało,
że rzeczywistym przedmiotem dyscyplin filozoficznych (szczególnie logiki oraz teorii
poznania) są akty psychiczne człowieka. W konsekwencji, jedynym dostępnym człowiekowi
przedmiotem poznania okazuje się jego własna świadomość, zaś tworzona przez niego
wiedza odzwierciedla jej strukturę.

Alternatywnym wobec psychologii eksperymentalnej i psychologii aktów Brentany,

naturalistycznym kierunkiem psychologii stał się na początku amerykański (J. B. Watson, B.
F. Skinner) i rosyjski (I. Pawłow) behawioryzm (ang. behaviour – zachowanie). Behawioryści
odrzucali introspekcję, twierdząc, że niemożliwe jest naukowe – czyli empiryczne -
badanie świadomości. Ograniczyli więc przedmiot psychologii do zachowania człowieka,
które rozumieli jako reakcję na pochodzące ze środowiska bodźce.

Rosyjski behawiorysta Iwan Pawłow badał odruchy warunkowe i bezwarunkowe. Ślinienie się jest u psów
odruchem bezwarunkowym, będący, reakcją na bodziec zapachowy – podanie jedzenia. Pawłow dodał do
jedzenia inny bodziec – dźwięk dzwonka. Wykształcił w ten sposób u badanych psów odruch warunkowy –
śliniły się na sam dźwięk dzwonka.
Źródło: Maxxl², dostępny w internecie: Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 4.0.

Trzecim, powstałym na początku XX w. nurtem psychologii była psychoanaliza. Wyrosła ona

z praktyki terapeutycznej prowadzonej w Wiedniu przez Sigmunda Freuda. Psychoanaliza
opiera się na założeniu, że motorem ludzkiej psychiki jest popęd seksualny –libido, który
ograniczany jest przez normy i zakazy narzucane jednostce w okresie dojrzewania przez
środowisko. Dynamika życia psychicznego człowieka jest nieświadoma. Polega na
konflikcie między uwewnętrznionymi zasadami życia społecznego (superego) a popędami
(id). „Ja” (ego), czyli świadomość, jest instancją pośredniczącą pomiędzy tymi dwoma
biegunami ludzkiej psychiki. Świadome życie człowieka okazuje się u Freuda efektem
mechanizmu psychicznego polegającego na tłumieniu konfliktu między id a superego.
Głównym narzędziem ograniczania popędu jest sublimacja – przeniesienie popędu
z zakazanego obiektu erotycznego na inny, społecznie akceptowany obiekt.

Psychika ludzka składa się według Freuda z id, ego i superego. Ego zanurzone jest w id oraz ograniczone przez
superego. Popędy oraz konflikt między id a superego są nieświadome i nie mogą przedostać się do
świadomości. Przedświadomość (pamięć, wiedza) oraz świadomość to tylko wycinek życia psychicznego
człowieka – efekt sublimacji nieświadomych popędów.
Źródło: dostępny w internecie: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Dalszy rozwój psychologii w XX w. polegał na pojawieniu się nowych kierunków – jak

psychologia humanistyczna, nowe nurty psychoanalizy i inne, a także na wyodrębnieniu
szczegółowych pól badawczych – jak np. psychologia poznawcza, psychologia rozwoju
człowieka.

Filozofia a psychologia: problem psychofizyczny

Psychologia wyrosła z zapoczątkowanej w XVII w. tradycji filozoficznej dotyczącej
świadomości i umysłu. Szczególny wpływ miał na nią skrajny dualizm psychofizyczny
Kartezjusza. Radykalne oddzielenie myślenia od cielesności sprawiało, że problematyczna
stawała się kwestia relacji duszy do ciała. Skoro nie wywierają one na siebie żadnego
wpływu, to jak wytłumaczyć, że człowiek działa na podstawie podejmowanych przez siebie
decyzji oraz że odczucia cielesne – jak np. ból – zdają się wywoływać w nim pewne myśli?

Ten tak zwany problem psychofizyczny stanowi istotne wyzwanie dla całej współczesnej
psychologii. Twórca psychologii eksperymentalnej, W. Wundt, posługiwał się stworzoną już
w XVII w. koncepcją paralelizmu psychofizycznego. Głosiła ona, że świadomość i ciało nie są
współzależne, ale istnieją na zasadzie współodpowiedniości. W języku psychologii
empirycznej oznacza to, że szeregowi zjawisk psychicznych odpowiada analogiczny szereg
zjawisk fizycznych. Z tego powodu obserwacja zjawisk fizycznych (bodźców i reakcji ciała
na te bodźce) pozwala na pośrednią obserwację świadomości.

Paralelizm psychologiczny jest jedną z wielu prób rozwiązania problemu psychofizycznego,

które zaistniały w filozofii i psychologii. Mówiąc najogólniej, zależą one od tego, czy uznamy,
że myślenie jest niezależne od ciała (dualizm psychofizyczny), czy odrzucimy to założeniem
twierdząc, jak np. XVIII‐wieczni materialiści, że umysł w niczym nie różni się od ciała. Bez
większej przesady można jednak powiedzieć, że dualizm psychofizyczny leży u podstaw
znacznej części kierunków współczesnej psychologii. Został on zakwestionowany dopiero
w drugiej połowie XX w. z perspektywy neurobiologii. Alternatywą dla dualizmu umysłu
i ciała stała się koncepcja umysłu ucieleśnionego, według której myślenie uwarunkowane
jest przez procesy biologiczne toczące się w organizmie człowieka oraz przez środowisko,
które oddziałuje na nasz umysł za pomocą zmysłów.

Podsumowanie
Problematyka psychologiczna obecna jest w filozofii od starożytności. Dotyczy
czynności poznawczych oraz działania (w kontekście moralności) człowieka.
Psychologia oddziela się od filozofii w XIX w.; wyrasta z zapoczątkowanych w XVII w.
filozoficznych koncepcji świadomości i umysłu.
Stanowiska filozoficzne dotyczące świadomości podzielić można na naturalistyczne
i antynaturalistyczne.
W swoich początkach psychologia jest naturalistyczna (psychologia eksperymentalna,
psychoanaliza Freuda, behawioryzm). Nie cała psychologia jest jednak naturalistyczna.
Jednym z podstawowych problemów filozoficznych w psychologii jest problem
psychofizyczny, który dotyczy relacji umysłu do ciała.

Słownik
antynaturalizm

(łac. anti – przeciw; naturalis – przyroda, natura) pogląd przeciwstawiający się

naturalizmowi; głosi on, że istnieje inna niż przyrodnicza rzeczywistość, zaś człowiek za
sprawą swojej natury przekracza przyrodę

asocjacjonizm

(łac. associatio – połączenie) teoria psychologiczna, która głosi, że źródłem życia

psychicznego człowieka są procesy asocjacji (łączenia) podstawowych elementów
psychiki (wrażeń, idei prostych, impresji) w większe całości (idee złożone) za pomocą
praw asocjacji, takich jako podobieństwo, przeciwieństwo, przyczynowość itp.
dualizm psychofizyczny

(łac. dualis – dotyczący dwóch, podwójny; gr. psychē – dusza; gr. physis – natura,
przyroda) koncepcja człowieka zakładająca, że jest on złożony z dwóch substancji –
duszy/świadomości oraz ciała; w skrajnej wersji dualizmu (R. Descartes) są one od siebie
całkowicie niezależne

empiryzm genetyczny

(gr. empeiros – doświadczony) stanowisko w sporze o źródła poznania, zgodnie z którym

nie istnieją idee wrodzone, zaś cała wiedza pochodzi z doświadczenia zmysłowego

empiryzm metodologiczny

(gr. empeiros – doświadczony) pogląd, zgodnie z którym poznanie prawdziwe musi być
oparte na poprzedzającym je doświadczeniu zmysłowym

introspekcja

(łac. introspectio – wgląd do wnętrzna) jedna z metod badawczych psychologii, która

polegaja na obserwacji przez jednostkę zjawisk psychicznych, które zachodzą w jej
świadomości

materializm

(łac. materialis – dotyczący materii) stanowisko filozoficzne uznające, że rzeczywistość

ma charakter materialny; występował w starożytności, łącząc się z poglądem, że dusza
człowieka jest materialna i stanowi elementy przyrody (stoicyzm); w XVII i XVIII w.
występował pod postacią materializmu mechanistycznego, który taktował rzeczywistość
jako mechanizm, a zmienność przyrody oraz życie duchowe człowieka wyjaśniał
prawami mechaniki; w XIX w. tzw. materializm wulgarny wyjaśniał prawa życia
społecznego za pomocą biologii

metafizyka

(gr. tá metá tá physiká – to, co jest po fizyce) nazwa „pierwszej filozofii” Arystotelesa,
oznaczająca najogólniejszą teorię bytu, zajmującą się pierwszymi zasadami, przyczynami
i strukturą bytu; od XVII w. rozumiano ją jako naukę o tym, co nie podlega zmysłom, lecz
poznaniu rozumowemu

naturalizm

(łac. naturalis – przyrodniczy, naturalny) pogląd głoszący, że jedynym, co istnieje, jest

przyroda (nie ma niczego, co istniałoby poza przyrodą), zaś człowiek jest jej częścią;
naturalizm traktuje życie społeczne, kulturę jako przejawy aktywności człowieka
uwarunkowane przez jego biologiczną naturę
obiektywizm

(łac. obiectivus – odnoszący się do przedmiotu) stanowisko w teorii poznania, które głosi
możliwość intersubiektywnego i adekwatnego poznania rzeczywistości zewnętrznej
wobec poznającego podmiotu

sceptycyzm metodyczny

(gr. skeptomai – obserwuję, oglądam, śledzę, badam) metoda filozoficzna Kartezjusza

polegająca na nieuznawaniu twierdzeń, w które można zwątpić

wyparcie

mechanizm obronny Ja (ego), które blokuje i spycha do id nieakceptowalne społecznie

popędy w celu zachowania stabilności ludzkiej psychiki; za sprawą mechanizmów
przeniesienia, wyparte popędy znajdują po jakimś czasie drogę powrotu do świadomości
Film

Polecenie 1

Zapoznaj się z wykładem prof. Pawła Dybla, a następnie zanotuj podstawy filozoficzne
podejścia Zygmunta Freuda.

Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/Dts1vr1Et

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Nagranie filmowe lekcji pod tytułem Psychoanaliza i filozofia.

Polecenie 2

Jakie znaczenie ma psychoanaliza dla interpretacji dzieła sztuki, dzieła kultury?

Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Zaznacz odpowiedź. Kiedy psychologia wyłoniła się jako nowa nauka?

 w XX w.

 w XIX w.

 w starożytności

 w oświeceniu

Ćwiczenie 2 輸

Zaznacz odpowiedź. Grecki termin psychē, z którego wywodzi się słowo „psychika”, oznaczał
pierwotnie w języku filozoficznym...

 popęd.

 rozum.

 świadomość.

 duszę.
Ćwiczenie 3 輸

Zaznacz odpowiedź. Kto był pionierem psychologii rozumianej jako nauka empiryczna?

 Iwan Pawłow

 Franz Brentano

 Sigmund Freud

 Wilhelm Wundt

Ćwiczenie 4 醙

Wyjaśnij znaczenie pojęć uzupełniając definicje.

Intencjonalność
Własność psychicznych, która polega na tym, że są one ukierunkowane na

przedmioty znajdujące się poza .

Sublimacja
Pojęcie wywodzące się z kierunku psychologii, który nazywa się . Jest to mechanizm
obronny psychiki, polegający na tym, że zostaje przeniesiony z obiektu erotycznego
na inny obiekt, który z punktu widzenia społeczeństwa jest .

Introspekcja
Jedna z metod badawczych w psychologii, która polega na tym, że jednostka dokonuje
samoobserwacji zjawisk psychicznych, które zachodzą w jej . Wywodzi się
z koncepcji doświadczenia , której autorem jest .

wewnętrznego świadomości aktów John Locke świadomością

psychoanalizą popęd seksualny akceptowalny

Ćwiczenie 5 醙

Uporządkuj treści dotyczące dwóch nowożytnych koncepcji psychiki.

Kartezjusz

Umysł jest niezapisaną tablicą.

naturalizm

dualizm psychofizyczny
John Locke
antynaturalizm

Umysł łączy ze sobą proste idee

za pomocą praw asocjacji.

Wszystkie idee pochodzą

z wrażeń zmysłowych.

Umysł posiada idee wrodzone.

Myślenie jest niezależne od ciała.

Świadomość istnienia jest

pewną przesłanką wszelkiej
wiedzy.
Ćwiczenie 6 難

Zdecyduj, czy poniższe twierdzenie są prawdziwe, czy fałszywe.

Zdanie Prawda Fałsz

Główną metodą badawczą
psychologii
 
eksperymentalnej Wundta
była introspekcja.
Behawioryzm
i psychoanaliza były
nurtami  
antynaturalistycznymi
w psychologii.
Idea intencjonalności
została sformułowana przez  
behawiorystów.
Atomizm psychologiczny
był poglądem głoszonym
przez przedstawicieli  
psychologii
eksperymentalnej.

Ćwiczenie 7 輸

Wskaż powody, dla których behawioryzm można uznać za koncepcję naturalistyczną.

 Ujmuje działania człowieka jako ekspresję jego duchowej natury.

 Bada psychikę człowieka za pomocą introspekcji.

 Ujmuje działania człowieka jako reakcję na bodźce płynące ze środowiska.

 Bada zachowanie człowieka za pomocą metod właściwych naukom przyrodniczym.

Ćwiczenie 8 難

Wyjaśnij, na czym polega tak zwany problem psychofizyczny w psychologii oraz opisz jedno
z jego rozwiązań.
Dla nauczyciela

Autor: Ewa Orlewicz

Przedmiot: Filozofia

Temat: Filozofia i psychologia

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:
Zakres rozszerzony
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
III. Wybrane problemy filozofii.
2. Dyscypliny filozofii. Uczeń wymienia następujące dyscypliny filozofii oraz określa przedmioty
ich badań:
2) dyscypliny szczegółowe – filozofia człowieka (antropologia filozoficzna), filozofia przyrody,
filozofia nauki, filozofia kultury, filozofia religii (wraz z teologią filozoficzną), filozofia piękna
i sztuki (estetyka filozoficzna), filozofia polityki;
5. Wybrane spory antropologiczne. Uczeń, definiując odpowiednie terminy i analizując
argumenty, rekonstruuje następujące spory:
1) o istotę człowieka (naturalizm lub redukcjonizm biologiczny lub społeczny – antynaturalizm lub
antyredukcjonizm, np. personalizm);
2) o relację umysł – ciało (dualizm – monizm materialistyczny lub naturalistyczny);

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej;

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.

Cele lekcji ( językiem ucznia):

Przedstawisz psychologię jako dyscyplinę naukową, która wyodrębniła się z filozofii.

Omówisz filozoficzne koncepcje duszy rozumnej oraz świadomości, które stanowiące
genezę problematyki psychologicznej.
Wyjaśnisz, na czym polega naturalistyczny charakter psychologii eksperymentalnej
oraz behawioryzmu.

Cele operacyjne. Uczeń:

 przedstawia psychologię jako dyscyplinę naukową, która wyodrębniła się z filozofii;
omawia filozoficzne koncepcje duszy rozumnej oraz świadomości, które stanowiące
genezę problematyki psychologicznej;
wyjaśnia, na czym polega naturalistyczny charakter psychologii eksperymentalnej oraz
behawioryzmu.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
dyskusja;
film;
mapa myśli.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;
telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom

e‐materiał: „Filozofia i psychologia”. Uczniowie mają zapoznać się z treściami w sekcji
„Przeczytaj” i przygotować prezentację, w której przedstawią przykłady ilustrujące
zagadnienia związane z tematem lekcji.

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel loguje się na platformie i, na tablicy interaktywnej lub za pomocą rzutnika,

wyświetla stronę tytułową e‐materiału. Następnie prosi wybraną osobę o odczytanie
 tematu lekcji oraz celów. Wspólne ustalenie kryteriów sukcesu.
2. Dyskusja wprowadzająca. Zalogowany na platformie nauczyciel, po wyświetleniu
dostępnego w panelu użytkownika raportu, kontroluje przygotowanie uczniów do
lekcji: weryfikuje, którzy uczniowie zapoznali się z udostępnionym przed lekcją
e‐materiałem. Wybrani uczniowie prezentują efekty pracy w domu. Pozostali
uczniowie zadają pytania prezentującym oraz uzupełniają informacje. Tę część lekcji
kończy krótka dyskusja wokół poruszonej tematyki. Po zakończeniu dyskusji
chętna/wybrana osoba przedstawia wnioski.

Faza realizacyjna:

1. Mapa myśli. Nauczyciel zapisuje na tablicy hasło związane z tematem zajęć:

Psychologia. Uczniowie podają swoje pomysły, a wyznaczony moderator zapisuje je na
tablicy w formie mapy myśli/pojęć, której centralnym punktem jest zapisany problem.
Po zapisaniu propozycji uczniowie samodzielnie je weryfikują. Następnie nauczyciel
uzupełnia wypowiedzi uczniów, jeśli jest to konieczne
2. Praca z multimedium. Nauczyciel wyświetla na tablicy interaktywnej materiał z sekcji
„Film”. Wybrany uczeń odczytuje treść polecenia: Zapoznaj się z wykładem prof. Pawła
Dybla, a następnie zanotuj podstawy filozoficzne podejścia Zygmunta Freuda. Klasa
dzieli się na grupy i opracowuje propozycje odpowiedzi. Przedstawiciel wskazanej
grupy prezentuje propozycję rozwiązania zadania, a pozostali uczniowie komentują.
Nauczyciel w razie potrzeby uzupełnia odpowiedzi uczniów, udzielając im informacji
zwrotnej.
3. Ćwiczenia przedmiotowe. Uczniowie dobierają się w pary i wykonują ćwiczenia nr 1‐4.
Następnie konsultują swoje rozwiązania z inną parą uczniów i ustalają jedną wersję
odpowiedzi
4. Uczniowie wykonują ćwiczenia nr 5‐8. Nauczyciel sprawdza poprawność wykonanych
zadań, omawiając je wraz z uczniami.

Faza podsumowująca:

1. Na koniec zajęć nauczyciel raz jeszcze wyświetla na tablicy interaktywnej lub przy
użyciu rzutnika temat lekcji i cele zawarte w sekcji „Wprowadzenie”. W kontekście
wyświetlonych treści prosi uczniów o rozwinięcie zdania: Na dzisiejszych zajęciach
nauczyłem się…

Praca domowa:

1. Uczniowie wykonują polecenie nr 2 zawarte w sekcji „Film”: Jakie znaczenie ma

psychoanaliza dla interpretacji dzieła sztuki, dzieła kultury? Przygotowują uzasadnienia
odpowiedzi.

Materiały pomocnicze:
 Słownik‐przewodnik filozoficzny. Osoby, problemy, terminy, oprac. zbiorowe, Lublin
2012.
Gadacz T., Historia filozofii XX wieku, Kraków 2009.
Migasiński J., Filozofia nowożytna, Warszawa 2011.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Nauczyciel może wykorzystać medium w sekcji „Film” do podsumowania lekcji.