ICBM'18

CBM'1 29 Nov - 1 Dec 2018

PROCEEDINGS OF THE
INTERNATIONAL
CONGRESS ON
BUSINESS AND
MARKETING' 18
Maltepe, İstanbul 2018

Editors:
Gonca Telli
Irina Shelenkova

İstanbul 2018
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

MALTEPE UNIVERSITY
FACULTY OF BUSINESS AND MANAGEMENT SCIENCES

INTERNATIONAL CONGRESS ON
BUSINESS AND MARKETING
2018

PROCEEDINGS

Gonca Telli Yamamoto (Ed.)

Irina V. Shelenkova (Ed.)

ISTANBUL, 2018
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

The papers in this proceedings book have been provided by the authors. The authors
are responsible for the contents of their own papers and are also responsible for
copyrighted materials in their studies in terms of legal issues.

ISBN 978-605-2124-09-03

Published by Maltepe University, Faculty of Business and Management Sciences

I. Business II. Marketing III. Management IV. Economy

Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

PARTNERS

i
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Honour Committee
Şahin Karasar, Rector, Maltepe University, Istanbul/Turkey
Volodymir Ponomarenko, Rector, Kharkiv National University of Economics, Ukraine
Viera Cibáková, Rector, School of Economics and Management of
Public Administration, Slovakia
Krzysztof Rejman, Rector, Bronisław Markiewicz State Higher School of
Technology and Economics in Jarosław, Poland
Tunç Erem, Chairman,
Former Rector, 24th Chairman of Inter-university Board
of Turkey and Former Rector of Marmara University, Istanbul/Turkey
Betül Çotuksöken, Vice-Rector, Maltepe University, Istanbul/Turkey
Claudiu Kifor, Vice-Rector, Lucian Blaga University of Sibiu, Romania
Elena S. Mischenko, Vice-Rector, Tambov State Technical University, Russia
Irina Yatskiv, Vice-Rector, Transport and Telecommunication Institute, Latvia
Inga Žalėnienė, Vice-Rector, Mykolas Romeris University, Lithuania
Member of the Committee, Position/Title, University, Country

ii
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Organizing Committee

Oleksandr Dorokhov, Prof, PhD, Kharkiv National University of Economics, Ukraine

Stanislav Filip, Prof, PhD, School of Economics and Management of Public Administration, Slovakia
S. Gonca Telli, Prof, PhD, Maltepe University, Istanbul/Turkey
Veselin Draskovic, Prof, DSSc, University of Montenegro, Montenegro
Dalia Štreimikienė, Prof, DSSc, Vilnius University, Lithuania
Irina Shelenkova, Assoc. Prof, PhD, Maltepe University, Istanbul/Turkey
Esra Aksoylu, PhD, Maltepe University, Istanbul/Turkey
Samet Aydın, PhD, Maltepe University, Istanbul/Turkey
Deniz Özbay, PhD, Maltepe University, Istanbul/Turkey
Mürşide Özgeldi, PhD, Maltepe University, Istanbul/Turkey
Fulya Taşel, PhD, Maltepe University, Istanbul/Turkey
Gülnihal Akan , PhD Candidate, Maltepe University, Istanbul/Turkey
Deniz Altun, PhD Candidate, Okan University, Istanbul/Turkey
Ahmet Durmuş, PhD Candidate, Maltepe University, Istanbul/Turkey
Müge Neda Altınoklu Şenay, PhD Candidate, Maltepe University, Istanbul/Turkey
Eda Telli, PhD Candidate, Bradford University, Great Britain
İlknur Yardımcı, PhD Candidate, Maltepe University, Istanbul/Turkey
Serdar Çeken, MSc Candidate, Maltepe University, Istanbul/Turkey
Ayşenur Yaman, MSc Candidate, Maltepe University, Istanbul/Turkey
Yusuf Avcı, MSc Candidate, Maltepe University, Istanbul/Turkey
Erdem Orhan, MSc Candidate, Maltepe University, Istanbul/Turkey

iii
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Scientific Committee
Vladimir Chernov, Prof, DSSc, Vladimir State University, Russia
Liudmyla Malyarets, Prof, DSSc, Kharkiv National University of Economics, Ukraine
Andriy Pylypenko, Prof, DSSc, Kharkiv National University of Economics, Ukraine
Melek Akgün, Prof, PhD, Sakarya University, Sakarya/Turkey
Yonca Aslanbay, Prof, PhD, Bilgi University , Istanbul/Turkey
Kenan Aydın, Prof, PhD, Yıldız Technical University, Istanbul/Turkey
Müberra Babaoğul, Prof, PhD, Hacettepe University, Ankara/Turkey
Burcu Candan , Prof, PhD, Kocaeli University, Kocaeli/Turkey
Nuran Cömert, Prof, PhD, Marmara University, Istanbul/Turkey
Metin Çancı, Prof, PhD, Yalova University, Yalova/Turkey
Beril Durmuş, Prof, PhD, Marmara University, Istanbul/Turkey
Veselin Drašković , Prof, PhD, University of Montenegro, Montenegro
Ercan Gegez, Prof, PhD, Altınbaş University, Istanbul/Turkey
Josef Jablonsky, Prof, PhD, University of Economics, Prague , Czech Republic
Yavuz Odabaşı, Prof, PhD, Anadolu University, Eskişehir/Turkey
M. Yaman Öztek , Prof, PhD, Galatasaray University, Istanbul/Turkey
Sevgi Ayşe Öztürk , Prof, PhD, Anadolu University, Eskişehir/Turkey
Mariana Petrova, Prof, PhD, St. Cyril and St. Methodius University of Veliko Turnovo, Bulgaria
Mehmet Tanyaş, Prof, PhD, Maltepe University, Istanbul/Turkey
S. Gonca Telli, Prof, PhD, Maltepe University, Istanbul/Turkey
Ercan Sirakaya-Turk, Prof, PhD, University of South Carolina, USA
Bilsen Bilgili, Assoc. Prof, PhD, Kocaeli University, Kocaeli/Turkey
Şeref Demir, Assoc. Prof, PhD, Maltepe University, Istanbul/Turkey
Liudmyla Dorokhova, Assoc. Prof, PhD, National University of Pharmacy, Ukraine
Turhan Erkmen , Assoc. Prof, PhD, Yıldız Technical University, Istanbul/Turkey
Altan Kar , Assoc. Prof, PhD, Yeditepe University , Istanbul/Turkey
Fazlı Yıldırım, Assoc. Prof, PhD, Yeditepe University , Istanbul/Turkey
Cenk Yüksel, Assoc. Prof, PhD, Istanbul University, Istanbul/Turkey
Enes Sukic, PhD, Association for Information Communication Technology Education and Science, Serbia
Zeynep Akın, PhD, Maltepe University, Istanbul/Turkey
Barış Altaylıgil, PhD, Istanbul University, Istanbul/Turkey
Bekir Buket, PhD, Maltepe University, Istanbul/Turkey
Cangül Örnek, PhD, Maltepe University, Istanbul/Turkey
Mürşide Özgeldi, PhD, Maltepe University, Istanbul/Turkey
Marcin Staniewski, PhD, University of Finance and Management, Poland

iv
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

CONTENTS
Honour Committee .............................................................................................................................. ii
Organizing Committee ....................................................................................................................... iii
Scientific Committee .......................................................................................................................... iv
Contents............................................................................................................................................... v
Opening Speakers................................................................................................................................ 1
Prof. Dr. Şahin KARASAR................................................................................................................. 1
Prof. Dr. Veselin DRASKOVIC ......................................................................................................... 2
Prof. Dr. S. Gonca TELLİ ................................................................................................................... 3
Introduction ......................................................................................................................................... 4
Papers
1.Business and Management ............................................................................................................... 1
1.1. Short Papers ........................................................................................................................................1
HUMAN DEVELOPMENT IN THE CONTEXT OF THE FORMATION OF SOCIAL
ECONOMY..................................................................................................................................... 2
Galina Nazarova
Nikita Nazarov
Alina Demianenko

IMPACT OF FUNCTIONAL TEAM LEADER’S PERSONALITY AND BEHAVIOUR ON

TEAM’S TECHNOLOGY ACCEPTANCE................................................................................... 7
Naeem Ahmed Tahir

HUMAN RESOURCE SKILLS IN THE 21ST CENTURY WORK ENVIRONMENT............... 11

Irina V. Shelenkova

REINVENTING BUSINESS FOR POSITIVE IMPACT: A PRELIMINARY LOOK AT B

CORPS .......................................................................................................................................... 15
Ayla Esen

DIGITAL LEADERSHIP ............................................................................................................. 21

Necmiye Tülin İrge

1.2. Full Papers.........................................................................................................................................28

TOWARDS A BETTER UNDERSTANDING OF IMMIGRANT ENTREPRENEURSHIP ..... 29
Radjabu Mayuto
Zhan Su

v
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

EXPERIENTAL LEARNING WITH VIRTUAL REALITY FOR PREVENTION OF

OCCOPATIONAL ACCIDENTS ................................................................................................ 58
Gonca Telli
Neylan Zümrüt
Deniz Altun

THE EFFECTS OF ATTITUDES AND SOCIAL NORMS ON ECOLOGICALLY

CONSCIOUS CONSUMPTION BEHAVIOR ............................................................................. 80
Tulin Ural

THE EFFECT OF ORGANIZATIONAL CYNICISM AND SOCIAL INTELLIGENCE ON

EMPLOYEE PERFORMANCE AND INTENTION TO LEAVE............................................... 99
Mürşide Özgeldi
Gülay Diktaş

THE MARKETING PRINCIPLES WITH BALANCE OF DEMAND AND SUPPLY ........... 111
Sadettin Özen
İlknur Yardımcı
Samet Aydın

2. Marketing .................................................................................................................................... 134

2.1. Short Papers ....................................................................................................................................134
IMPORTANCE OF THE ENTERPRISE’S BRAND AND IMAGE FOR IMPLEMENTATION
OF ITS ACTIVITY ..................................................................................................................... 135
Olena Iastremska
Olesia Iastremska
Tetiana Sigaieva

THE RELATIONSHIP BETWEEN CONSUMER RIGHTS CONSCIOUS LEVEL AND

SAVING BEHAVIOR: A STUDY ON VOCATIONAL HIGH SCHOOL STUDENTS .......... 140
Gülden Gök

A RESEARCH ON PREFERENCE OF KITCHEN DESIGN ACCORDING TO

DEMOGRAPHIC CHARACTERISTICS OF INDIVIDUALS ................................................. 145
Oğuz Ateş
Hicran Özalp

DETERMINING CONSUMERS’ ELECTRONIC WORD OF MOUTH MOTIVATIONS IN

ONLINE COMMUNITIES AND A STUDY ............................................................................. 151
Başak Tavman
Ahmet Başcı

THE CONTRIBUTION OF AGILE MARKETING TO THE EFFICIENCY OF MARKETING

OPERATIONS: AN EMPRICAL STUDY IN A TELECOMMUNICATION COMPANY ..... 156
Samet Aydın
Levent Yaşarol

vi
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

PRACTICES OF NEUROMARKETING TECHNIQUES IN FOOD PRODUCTS .................. 164

Tuğçe Boğa

ENVIRONMENTAL MARKETING IN THE INTERNATIONAL MODERN CONDITIONS168

I.E. Rugaleva
N. V. Podroba
A.A Nescheretova

SUSTAINABLE MARKETING UNDER THE INFLUENCE OF THE SUSTAINABLE

DEVELOPMENT GOALS OF THE UN FOR 2030 .................................................................. 174
I.E. Rugaleva
N. V. Podroba
A.A Nescheretova

2.2. Full papers ..................................................................................................................................180

SALES EFFECT OF PRODUCT POSITIONING ON AVERAGE SALES PRICE LEVEL IN
TURKEY SMARTPHONE MARKET ....................................................................................... 181
Fehim Düzgün
Gonca Telli

FACTORS INFLUENCING CONSUMER BEHAVIOUR MANAGEMENT.......................... 195

Tetyana Lepeyko
Jan-Urban Sandal
Elvin Omarov

E-TOURISM AND THE CASE OF KUSADASI ...................................................................... 212

İbrahim Gönen
Gonca Telli

3.Economy and Finance .................................................................................................................. 229

3.1.Short Papers .............................................................................................................................. 229
OPTIMIZING WAREHOUSE LAYOUT .................................................................................. 230
Ayşe Cilacı Tombuş

INVESTIGATION OF THE RELATIONSHIP BETWEEN EXCHANGE RATE AND

MACROECONOMIC VARIABLES.......................................................................................... 236
Esra Aksoylu

THE RELATIONSHIP BETWEEN INTERNATIONAL TRADE AND FINANCIAL

PERFORMANCE ....................................................................................................................... 241
Fulya Taşel
Deniz Özbay

vii
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

3.2. Full Papers ..................................................................................................................................246

OVERCOMING THE PROBLEMS OF FORCED LABOUR MIGRATION IN THE CONTEXT
OF A NEW PARADIGM OF INTERNATIONAL ECONOMIC RELATIONS ...................... 247
Volodymyr Yermachanko
Nadiya Dekhtyar
Maryna Pudrovska

MATHEMATICAL TOOLS FOR MONITORING EXPORT-IMPORT CAPACITY OF

UKRAINIAN INDUSTRIAL ENTERPRISES .......................................................................... 260
Lydymyla Malyarets
Igor Barannik
Andriy Zhukov

FUZZY MODELS IN LOGISTICS: APPROACHES AND EXAMPLES ................................ 274

Oleksandr Dorokhov
Vladimir Chernov
Liudmyla Dorokhova

EFFECTS OF DOLLARIZATION ON THE COST OF FINANCING: A COMPARATIVE

ANALYSIS ON THE TURKISH ECONOMY .......................................................................... 288
Hasan Zeybek

INDIVIDUAL RISK EVALUATION IN AUTOMOBILE INSURANCE USING

GENERALIZED LINEAR MODELS ........................................................................................ 310
Abbas Dündar

THE ASYMMETRIC EFFECTS OF OIL PRICE SHOCKS ON ECONOMIC ACTIVITIES IN

ALGERIA: AN EMPIRICAL ANALYSIS ................................................................................ 318
Dahmani Mohamed Driouche
Attouchi Manel
Nemmiche Khadidja

4. Sustainability ................................................................................................................................... 331

4.1.Short Papers .............................................................................................................................. 331
A LITERATURE REVIEW ON GREEN INNOVATION AND SUSTAINABLE GROWTH 332
Fulya Taşel
Sinan Apak
Burak Küçük

4.2. Full Papers................................................................................................................................ 335

GREEN BUSINESS STUDIES IN CIVIL AVIATION INDUSTRY ........................................ 336
İbrahim Gönen

viii
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

GREEN BUSINESS STUDIES IN HOTEL INDUSTRY .......................................................... 351

İbrahim Gönen

AS A FINANCIAL/EFFECTIVE VEHICLE IN THE PREVENTION OF CLIMATE CHANGE

“CARBON EMISSION TAX OR CARBON EMISSION TRADING ?” .................................. 362
Dilek Yılmazcan
Hüseyin Çakmak

5. Management Information Systems.................................................................................................. 379

5.1. Short Papers ............................................................................................................................ 379
TRUCK PACKING PROBLEM: MINIMIZING INTERCITY TRANSPORTATION COSTS
USING MATHEMATICAL MODELLING FOR AN AUTOMATIVE COMPANY
SUBCONTRACTING MILK RUN OF THE SUPPLIERS ....................................................... 381
Önder Tombuş

5.2. Full Papers ............................................................................................................................... 391

AUTOMATING THE VIRTUAL HOSTS MAINTENANCE IN A MULTI-SITE
ENVIRONMENT........................................................................................................................ 392
Mariana Petrova
Martin Aleksandrov

THE STATE OF COOPERATION IN THE FIELD OF EDUCATIONAL TOURISM

BETWEEN UKRAINE AND KAZAKHSTAN ......................................................................... 405
Olena Sushchenko
Oleksandr Zyma
Radmila Burakhanova

SAFETY IN E-TRANSFORMATION APPLICATIONS .......................................................... 421

Önder Şahinaslan
Ender Şahinaslan

INFORMATION TECHNOLOGY QUALITY MANAGEMENT PROCESS APPROACH TO

COMPATIBLE WITH BUSINESS GOALS .............................................................................. 437
Önder Şahinaslan
Ender Şahinaslan

ix
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

OPENING SPEAKERS

Prof. Dr. Şahin KARASAR

Rector of Maltepe University

Rector of Maltepe University Dr. Şahin Karasar received his undergraduate degree at Anadolu
University in the field of “Cinema and Television”, completed his Master’s degree in the field
of Broadcast Management at Marquette University in America and completed his Ph.D. in
Communication Sciences at Anadolu University.

He worked as a Research Assistant and faculty member at Anadolu University, Wisconsin

Marquette University, and Gazi University. In addition to faculty member, he has also served
as Department Head, Vice Dean, Dean, and Vice Rector respectively at Gazi University,
Eastern Mediterranean University, International Manas University, and Istanbul Maltepe
University.

Karasar has many articles and books published in Turkey and abroad, he has participated in
various projects. In addition to his academic career, he has also worked as a documentary
producer and director. There are 4 documentaries in 13 parts broadcasted on TRT. He has also
worked in administrative positions at the Directorate of Television at the Eastern
Mediterranean University and the Turkish Airlines Education Directorate. Karasar is a
member of scientific organizations, such as Turkish Educational Research Association,
Informatics Association of Turkey, IAA (International Advertising Association), TEGEP
(Turkish Training and Development Association).

1
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Prof. Dr. Veselin DRASKOVIC

University of Montenegro

Veselin Draskovic was born in Niksic in 1954 where he completed high school of natural
science and mathematics. He is a full professor at the University of Montenegro and visiting
professor at the Faculty of Economics (School of Masters) MGU “M.V. Lomonosov”, the
State University Tyumen (International Institute of Finance management, and business),
Faculty of Economics, University of Zagreb, Faculty of Economics at the International
University of Travnik et al.

He is a member of professional council at the University of Montenegro, the Philosophy and

Economic Scientific Society, Governance Research and Development Centre.

He is the author of 7 scientific monographs, 17 textbooks, 24 manuals and scripts, over 200
scientific papers, and 50 articles, editorials, proceedings, contributions and interviews. He is
the co-author of 8 scientific monographs, 6 textbooks, 8 manuals and scripts, and more than
30 scientific papers. He has written the Principles of Economics textbooks for secondary
schools of economic science in Montenegro, took part in many projects and investment
programs.

He was the Head of Department of Economics and Organization of Maritime Transport

(1977-2002) at the Faculty of Maritime Studies in Kotor, Head of Postgraduate studies (2001-
2009), Head of Department of Economics and Management in Maritime Transport (since
2002), Editor of ”Zbornik FZP” (since 2002), Director of Postgraduate Studies (since 2010)
and Director of Doctoral studies (since 2012).

V. Draskovic is the President of the Government of Montenegro Commission for control and
evaluation of the dynamics of investing (since 07.04.2004), and an expert in the Ministry of
Tourism of Montenegro for evaluation of business plans and investment programs (since
10.05.2004).

He is an expert in the Ministry of Education of Montenegro for the accreditation of academic

study programs (since May 2011).

2
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Prof. Dr. S. Gonca TELLİ

Dean - Faculty of Business and Management Sciences / Maltepe University

Gonca Telli completed her undergraduate and graduate studies at Marmara University and her
Ph.D. at Anadolu University on “Strategic Marketing Planning in Higher Education”. She is
the author of more than 10 books published in Turkey and abroad in the fields such as sales,
marketing, social media, e-commerce. She has written chapters in more than 20 books and
published more than 100 articles in national and international journals.

Recently she has been working on digital marketing, mobile marketing, Mobile Life and
applications, e-learning and information technology. In Turkey she is one of the academic
leaders in e-learning. She has received project support from various organizations such as
TUBITAK, ISTKA, British Council in Turkey. She has worked as the project leader and
specialist in various projects. Telli was in Digital Agenda Turkey team in 2013-2014 and
worked as a ICT-based Beneficiary Group Leader for the EU Community. She is a member of
TOBB Istanbul Women Entrepreneurs Board and Istanbul Women Entrepreneurs Support
Committee. She is a referee in various international journals. In 2005 and 2006 she received
numerous awards including International Academy of E-Business, Top Paper Winners, and
Best Paper Award from the Association for Global Business Conference in 2012. She is a
consultant and project manager for various national and international projects.

3
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

INTRODUCTION

Değerli ICBM’18 Katılımcıları!

Уважаемые участники ICBM’18!
Dear participants of ICBM’18,

I would like to welcome the keynote speakers, presenters and attendees of the 1st
International Congress on Business and Marketing 2018 (ICBM’18). This brief introduction
to the Congress Proceedings is intended to draw together some of the themes and issues
emerging from the wide range of papers and presentations on business and marketing at
ICBM’18 in Istanbul, Maltepe University.

Maltepe University was founded in 1997 and today it is an internationally recognized

University with 9 faculties, 3 graduate schools, 2 schools and a vocational school. Our motto
is “Free in thought, modern in education, universal in science.” We all share the same idea at
the Faculty of Business and Management Sciences. This is also the first International
Congress executed by Maltepe University, Faculty of Business and Management Sciences.

The idea of this Congress was developed in August 2018 after visiting Simon Kuznets
Kharkiv National University of Economics in Ukraine. We, academics of Maltepe University,
understand great importance of cooperation between universities. Because of this, we decided
to implement collaboration between several universities internationally. We organized this
Congress in a very short period of time and it was a challenge for us.

Information age accelerated the changes in technology and business. Nowadays this
means that we are facing many fast and interesting developments occurring in a very short
time span. Due to these signs of the 21st century, we need to re-examine ourselves as
academicians, our scientific work, and collaborate more in the global arena.

In such a fast-changing environment, it is important to identify new features and

demands of academic cooperation. Moreover, in our globalized world, these determinations
should be not only national but also international. Some fundamentally new and profoundly
more efficient approaches to business and marketing are also important.
Because of these reasons, we decided to organize the first Congress in Istanbul. Istanbul
with its rich history, traditions and culture is a special city. This is the place where East meets
West. Istanbul is the bridge between Europe and Asia, and Turkey is a melting pot of several
cultures. So, it was a good idea to organize the Congress in such a prominent city.

We also decided to make this Congress special - different from other conferences all
around the world. This idea of being special and unique can certainly inspire all of us during
the Congress.

4
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

The purpose of ICBM’18 is to give vision and impulse to this issue and to help in
defining directions and options which should be proposed for the discussion at the highest
academic level. Perhaps, the most important aspect of the Congresses is that it is the place
where individuals, communities and countries can share with each other new business and
marketing approaches and knowledge. This means understanding each other better.

I would like to thank the Rector of Maltepe University, Prof. Şahin Karasar for giving
the opportunity of the Congress implementation to the Faculty of Business and Management
Sciences, the Rector of Simon Kuznets Kharkiv National University of Economics, Prof. Dr.
Volodymyr Ponomarenko and Prof. Oleksandr Dorokov for cooperation, ICBM’18 keynote
speaker Prof. Dr. Veselin Draskovic from University of Montenegro for the specific
information on research and publications in Web of Science (WOS) and Scopus and his
thoughts about research dissemination by these publications. I would also like to express my
special thanks to Ph.D. Assoc. Prof. Irina Shelenkova for her excellent efforts and to my
colleagues for the contribution they have made to make ICBM’18 possible.

I truly appreciate the work of all my assistants, their help in collecting the Congress
papers, and I have special thanks to Erdem Orhan for his efforts to get ICBM’18 Proceedings
published.

I can assure you that this is just the 1st in the series of Congresses, and we look forward
to meeting you and new colleagues during our upcoming events. You can rely on our full
commitment and be sure to find interesting, challenging and supportive environment for your
area of research on business and marketing.

Prof. Dr. Gonca Telli,

ICBM’18 Chair,
Istanbul, 2018

5
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

1.Business and Management

1.1. Short Papers
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

HUMAN DEVELOPMENT IN THE CONTEXT OF THE FORMATION

OF SOCIAL ECONOMY

Galina Nazarova Nikita Nazarov Alina Demianenko

Simon Kuznets Kharkiv National Simon Kuznets Kharkiv National Simon Kuznets Kharkiv National
University of Economics University of Economics University of Economics
Ukraine Ukraine Ukraine
[email protected] [email protected] [email protected]

ABSTRACT

The article explores the theoretical aspects of the concept of human development in
the context of the social economy formation, their interconnection and differences.
The results of the analytical assessment of the development of the social economy
for the needs of human development confirm the inadequate effectiveness of
government policy. It was determined that the accumulated human potential in
Ukraine isn't implemented effectively in the context of human needs. It identifies a
number of negative phenomena in the social and economic problems. As a result,
short recommendations have been proposed to promote the further development of
the social economy and the formation of human development.

Keywords: social economics, human development, realization of human potential

government policy.

JEL Classification: O15, I00.

Methodology of research. The fundamental nature of the processes taking place in modern
economic life, both in our country and on a world scale, forces us to return again and again to
the deep-seated problems of economic science, whose solution determines the direction of
social development. First of all, it concerns to the problem of a human being, as a subject of
the economic life of society and the goal of economic development. Thus, the concept of
human development is a new socio-economic paradigm, the basis for the formation of which
was the transition from the traditional model of economic development to innovation. In
conditions of progressive development of science and technology, the inevitable is the
integration of science and production, when science provides theoretical and practical
production activities. These processes marked the beginning for a theoretical rethinking of
social relations and social production.
The importance of the concepts of human development and social economy is confirmed by
the significant scientific work on this issue. It is worthwhile to highlight such scientists:
G. Becker, D. Bell, P. Drucker, T. Schultz, J. Schumpeter, F. Hayek, Mahbub ul Haq, A. Sen,

2
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

E. Libanova, A. Kolot, O. Hrishnova. However, the question of human development in the

context of the formation of the social economy remains open to further research.
The aim of the research is to determine the relationship between the concepts of human
development and social economy in the measurement of statistical indicators.

Results. In the social interaction of people, there are processes that are related to each other
by common goals of people's activities, elements, character and concrete result. Investigating
the theoretical aspect of forming the concepts of human development and social economics, it
is determined that there are significant differences between them. If the concept of human
development determines that person is the center of economic development as a goal of
development, the opportunity to realize the basic human values and rights, then the concept of
social economy reflects real changes in the economy, as a result a person becomes a source of
growth in societal wealth. As a result of theoretical research, it is determined that the social
sphere plays the role of the basic set of factors in relation to human development, creating the
necessary conditions for its optimal development, and human development plays the role of a
secondary derivative of the set of factors in relation to the social economy, providing the
necessary means for its realization.

That is, the intensity of human development depends decisively on the state socio-economic
policy. Its effectiveness determines the creation of appropriate conditions for the realization of
rights, freedom of choice and personal development. The state's role is to provide legal,
environmental, economic, information, cultural and other aspects of life support, which are
guaranteed by the state and transformed into society.
Such a division of roles, the social economy includes some fundamental functions such as
health and labor protection, provision of living conditions and social services. Thus, both
concepts open the opportunity to redefine the purpose of social wealth, welfare and prosperity
of the nation.
The study of key trends in human development is an important indicator for assessing the
level of socio-economic development. Careful statistical analysis and search for correlations
that characterize the current state of the components of human development in Ukraine will
make appropriate conclusions to make a decision in choosing the further direction of
improvement or adjustment of national development strategies of the country, etc.
Nazarova G. (2018).

3
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Current data on life expectancy and healthy life expectancy is a reflection of the health
status of a particular country throughout life. So, according to the latest data of the World
Health Organization (2017), the expected life expectancy of Ukrainians in 2017 was 71.3, the
expected healthy life expectancy is much lower - 64.1. It should be noted that the expected
life expectancy varies by country's regions. According to the State Statistics Service of
Ukraine (2018), in 2017, the average life expectancy at birth in Ukraine varies from 70 to 74
by region, but this indicator does not correlate well with the level of socio-economic
development of the region. Therefore, in our opinion, the analysis of the health of the
population requires additional research. The level, quality and accessibility of medical
services affect the life expectancy of the population. Ukraine lacks highly qualified medical
personnel. Thus, there is a steady tendency towards a decrease in the number of medical
personnel in Ukraine: if in 2010 the number of medical personnel was 467 people, by the end
of 2017 this figure would be reduced to one hundred people according to the State Statistics
Service of Ukraine (2018).

Today, in Ukraine, a high educational and qualification potential of innovative development

has been formed, it confirms the significant contribution of the educational component to the
high ranking positions on the human development index. According to another ranking
“Global Talent Index” Lanvin B. (2016), Ukraine ranked 61st position (41.50) in 2018, for
comparison, in the report of 2015-2016Ukraine ranked 66th position. This indicates not only
the improvement of conditions, but also shows the existence of reserves to ensure the
country's innovative development in the long run. In 2017, Ukraine ranked 36th in the world
Ranking of National Higher Education Systems (2016) (for comparison, in 2015, the country
ranked 42nd). However, the accumulated human potential in Ukraine is being implemented
inefficiently in the context of the needs of modern development, this impedes socio-
economic, scientific and technological development in Ukraine (Fig. 1).

4
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

The inability to effectively realize human potential leads to:

rising unemployment in the country

lost Gross Domestic Product

reducing budget revenues

underfunding of state social and economic programs

low quality of life

obsolescence of knowledge, loss of outflow of highly skilled

qualifications professionals

inhibition of social and economic development

або
Figure 1. The chain of consequences of ineffective implementation of human potential
Despite the high resource potential of development in the country, the impossibility of its
effective implementation in the form of employment leads to an increase in economic and
aggravation of social problems. As a result of inefficient use of resource potential, there is a
lack of national income. Therefore, since the GDP of the country is the main source of budget
formation, its reduction gradually leads to a reduction in the taxation and, accordingly, to a
reduction in budget revenues, that negatively affects government social and economic policy.
As a result, such changes lead to a deterioration in the quality of life.

Conclusions. Thus, the research substantiates the theoretical aspect of the formation of
human development and social economy. The results of the analytical assessment of the
development of the social economy for the needs of human development confirm the
inadequate effectiveness of government policy. Therefore, first of all, it is necessary to
provide favorable social, economic, political, demographic and environmental conditions for
realization of human potential. Involving investors through the liberalization of legislation
and improving the investment climate in the country, the further formation of favorable
conditions for doing business, and the development of small and medium-sized businesses
will increase the amount of workplaces and knowledge-intensive production. This will enable
the employee to meet the needs and ensure their further development, and through a
transparent redistributive mechanism will form the basis for the socio-economic direction of
state development.

References
5
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Lanvin B. (2016) The Global Talent Competitiveness Index. Retrieved from http://global-
indices.insead.edu/gtci/documents/ INSEAD_2015-16_Full_Book_Ebook.pdf.
Nazarova G. (2018) Approach to analytical support for assessing the security of human
development. Scientific bulletin of Polissia. № 2 (14), P. 210-215. doi:
10.25140/2410-9576-2018-1-2(14)-210-215.
Ranking of National Higher Education Systems (2017). Retrieved from
http://www.universitas21.com/article/projects/details/158/overall-2017-ranking-
scores.
State Statistics Service of Ukraine (2018). Retrieved from: https://ukrstat.org/en.
World Health Organization (2017) Monitoring health for the SDGs Sustainable development
goals. Retrieved from http://apps.who.int/iris/bitstream/10665
/255336/1/9789241565486-eng.pdf?ua=1.

6
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

IMPACT OF FUNCTIONAL TEAM LEADER’S PERSONALITY AND

BEHAVIOUR ON TEAM’S TECHNOLOGY ACCEPTANCE

Naeem Ahmed Tahir

Riphah International University,
Islamabad, Pakistan
[email protected]

ABSTRACT

For the last 30 years organizational scholars are striving to explore the link
between personality and organizational outcomes, this paper is a concept paper
based on literature review and tries to find out the impacts of Functional unit heads
on User acceptance of technology and team level of analysis. The comparison point
was Technology acceptance model; it found out that extraversion and openness of
functional unit leaders are positively related to technology acceptance. It also
suggests that Team leader’s supportive behavior must also be deeply studied in
technology acceptance.

Keywords: Team leader’s, personality, behavior, technology

JEL Classification: N7, 014, C91

1. INTRODUCTION

In the last four to five decades technology has changed rapidly, the major area where
firms had to invest is the area of information technology. An estimated 50% of total cost
incurred during the last two decades on technology transformation is related to information
technology (Westland and Clark, 2000). The major problems faced by the organizations in the
transformation process in the technology acceptance are related to human behavior, as
research indicate very significant variance in technology acceptance by individuals which
reaches about 40 % (Taylor et al. 1995; Davis et al. 1989;; Venkatesh et al. 2000). A major
question faced by the organizational scholars is to identify the specific behavior patterns
guiding individuals to accept and apply technology developed by others (King and Jun 2006).
Technology growth is rapid and is accelerating 10 times in a decade, in this context this
remains a major question that can the users keep up with that pace (Davis et al, 1989.). If the
managers can apply the information technology properly they can achieve significant
performance gains, but the main problem is to communicate this significance to the end users.
One of the means to communicate the significance to the end user is to make it properly

7
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

functional and provide a proper graphic user interface (March 1987: Mitroff and Mason,
1983). For this purpose researchers are trying to find out a spontaneous system which can
fulfill the user requirements in very early stages of system and through the implementation
phase. (Bewley et al. 1983; Alavi 1984 ; Branscomb et al. 1984 ; Gould et al. 1985).

2. LITERATURE REVIEW

In this paper we are trying to relate the individual behavior of a specific personality type
of the functional unit heads with big five factors of personality traits, referred to as “big five”
model, focusing on the five major personality traits and dimensions as
extraversion/introversion, agreeableness, conscientiousness, emotional stability and openness
to experience. As per research this model is suffice to explain the personality in detail as it
encompasses many of the personality traits.

2.1.TAM

When studying technophobia and technology acceptance some of the personality traits and
their correlation can give useful insights to explaining negative and positive attitudes about
computers. These personality traits are further defined and explained by Appa Rao Korukonda
(2004) as:

2.2 Extraversion
Extraversion implies an “energetic approach to the social and material world and includes
traits such as sociability, activity, assertiveness, and positive emotionality”.

2.3 Neuroticism
The degree to which an individual can face and handle stress is called emotional stability on
the contrary degree of insecurity, nervousness and negative tendencies of individuals are
referred to as the neuroticism.

2.4 Openness to Experience

The tendency of any individual to go beyond their comfort zone in order to experience and
adventure and novelty is known as openness. The correlation of this trait of personality with
reference to individual and computer relation has been investigated by huma saleem et al.
(2005).

8
 Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

2.5 Conscientiousness
Ranging form the extremes of careful planning, tidiness and dependability to other extremes
of impulsive, carefree and lack of responsibility (Hogan 1991) such charatersitics lead us to
the personality dimension termed as conscientiousness.

2.6 Agreeableness
Hogan (1991) in his attempt to explain the personality traits defined agreeableness to be a trait
diverging between attributes such as warmth, diplomatic and highly considerate to highly
independent, dry and extremely cold. These cross functional teams are one of the critical
success factors for the successful implementation of enterprise wide solutions (Nah, Lau and
Kuang, 2001)

Extension of Technology Acceptance Model: Leadership role at Functional Teams

Level
Figure 1: Extension of Technology Acceptance Model:

TAM at Team Level

Leader’s Openness
Extraversion

Perceived Ease
of Use
Supportive Behaviour
of Leader
Intention to Usage
Use Behaviour

Perceived
Usefulness

9
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

CONCLUSION
On the basis of above mentioned literature we conclude that the type of personality and
behaviors of function and organisation heads can be a very significant predictor of technology
acceptance in the organisation. As IT technologies are implemented at the functional level this
finding has a very important implication to predict success of technology adaptation. Though the
purchase decision of integrated applications like enterprise resource planning application is made
at a higher level than the function, the success of its implementation in the organisation is heavily
dependent on the ability of the functional teams to accept innovation and change. This
emphasizes the importance of team leaders at functional levels in technology acceptance.

REFERENCES
Alavi, M. (1984). An assessment of the prototyping approach to information systems
development. Communications of the ACM, 27(6), 556-563.
Korukonda, A. R. (2005). Personality, individual characteristics, and predisposition to
technophobia: some answers, questions, and points to ponder about. Information Sciences,
170(2-4), 309-328.
Barrick, M. R., & Mount, M. K. (1991). The big five personality dimensions and job
performance: a meta‐analysis. Personnel Psychology, 44(1), 1-26.
Brosnan, M. J. (2002). Technophobia: The psychological impact of information technology.
Routledge.

Costa, P. T., & McCrae, R. R. (1992). NEO PI-R Professional Manual. Odessa, FL:
Psychological Assessment Resources.

Cohen, S. G., & Bailey, D. E. (1997). What makes teams work: Group effectiveness research
from the shop floor to the executive suite. Journal of Management, 23(3), 239-290.

10
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

HUMAN RESOURCE SKILLS IN THE 21ST CENTURY WORK

ENVIRONMENT

Irina V. Shelenkova
Maltepe University
Turkey
[email protected]

ABSTRACT

Competitiveness in the 21st century is based on the new quality of knowledge and the
certain set of skills. Among them are “soft skills” such as empathy, context sensing,
collaboration, creative thinking, emotional intelligence, and cognitive flexibility.
Digital skills are still important and they mean the understanding of the algorithm, why
it is needed and how to use it.
There are certain barriers in the development of “soft skills”. The main ones are
traditional ways of consuming knowledge we got used to at schools, overuse of
technology, and stressful work environment. There are ways to eliminate these
obstacles, improve “soft skills” and develop other important the 21st century skills
which are mainly focused on constant practice and lifelong learning.

Keywords: soft skills, hard skills, lifelong learning, work environment

JEL Classification: M53, M54

The most vivid signs of the 21st century reality are globalization, the increasing speed of
change and the tremendous progress of technology. What skills do human resources need to
acquire and develop to ensure the employability in the nearest future? The future competitiveness
is based on the new quality of knowledge and the certain set of skills that an employee must
possess.

Knowledge Update and Mastering New Technologies. As soon as we give up the idea of
lifelong learning, we become uncompetitive. In progressive branches of industry 50% of
employees’ knowledge and skills lose their competitive advantage in maximum 2 years. An
employee can be outside the competitive zone of the labor market after this period of time. To
create and sustain it one needs to generate new knowledge and timely renew it. So, the habit of
acquiring new knowledge of wide coverage and drawing it from a variety of sources for
synthesizing it the human brain is the necessity of the modern work environment. The way we

11
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

acquire knowledge is also important. Employees should consume knowledge faster than it was
before with the help of new technologies.

New Set of Skills. What human resource skills will be in demand in the nearest several
years according to experts of the World Economic Forum? These are “soft skills” that will
become increasingly valuable — skills such as empathy, context sensing, collaboration, and
creative thinking. Emotional intelligence was named among new necessary skills. Creativity has
boosted and moved from the tenth to the third place of necessity.

And there is one more extremely demanded skill - cognitive flexibility. Psychologists
define it as a person's ability to keep in mind heterogeneous, contradictory ideas and at the same
time be able to operate on them and act. Cognitive flexibility allows a person to maintain
individual competitiveness.

Digital skills. What do they mean for non-programmers? This is the understanding of the
algorithm, why it is needed and how to use it. This knowledge is not at all common. With the
appearance of artificial intelligence we need to reconsider what can and should be algorithmized.

Artificial intelligence can set tasks for itself and create the beginning of the algorithm but it
cannot carry out independent goal-setting. One of our main tasks is to understand in which cases
a person should be replaced by a machine and in which ones should not. When it is possible and
necessary to algorithmize something, and when human intelligence is absolutely necessary.

Main Barriers in the Development of Soft Skills. We understand quite well how to
develop “hard skills” of analysis, decision-making, and analytical judgment, but we know much
less about soft skill acquiring. Younger generation is much better in digital skills, but it is losing
the skills of socialization and it is difficult to resolve conflict situations for them. This ability
should be taught because digital skills cannot be used separately from the “soft“ ones in the work
environment. Understanding the obstacles in the development of “soft skills” and then
eliminating them is very important for our schools, homes, and work environment.

12
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

The following are the main barriers to “soft skills”:

• System of Education. A habitual and traditional way of consuming knowledge we got
used to at schools and most higher education institutions in the recent past is not enough.
Children are trained to stay still for hours, to master rote learning, and follow the rules –
the skills at which machines are highly competent. This environment and learning style do
little to develop in children the skills of compassion, inventiveness, and being able to
interpret people correctly.
• Overuse of technology. When people spend a lot of time engaged with virtual online
games and social media, their face-to-face social skills start to decline. Short and rare
social interaction does not improve social skills.
• Stressful work environment. Normally adult people learn a great deal at work. The fact
is that the development and use of “soft skills” such as empathy and creativity are highly
sensitive to how the person is feeling. When people are under pressure and treated
unfairly, the brain closes down to learning or performing “soft skills”. Usually workplaces
create the environment that results in high level of employees’ stress.

Ways to Develop “Soft Skills”. We all have the ability to develop “soft skills”. We
continue to communicate face to face fulfilling our job responsibilities. Here employees deal with
communication difficulties that should be regarded as opportunities for “soft skills” practicing
and improvement. If you have to deal with a different kind person who does not think like you
and can hardly understand what you are saying, treat this as a challenge, a problem that needs to
be solved with “soft skills”. Surrounding yourself with people different from you is one of the
most important skills of a man in the future.

We should check what has been learned during the week, month, year, if we want to build
the life on learning. If we reject this idea, saying that we are too busy with operational things,
then after a while we will find out that the world has gone ahead but we have remained in one
and the same place and our competitiveness has dramatically decreased.

13
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Interpersonal skills should be mainly developed through practice. If you are not a very good
speaker and have fear of any public speaking, the only way to learn is to force yourself to
perform for different audiences. If you are not good at something, the main personal strategy is to
force yourself to do it, overcome fear and desire to stay in the comfort zone.
Conflict management is a very important skill. There are theoretical ideas that need to be
mastered: conflicts are not always harmful, they have important potential. You have to be able to
fight, compromise, be able to cooperate and concede.

It is clear that there is no easy answer to the challenge of developing human resource 21st
century skills, but the response is greatly needed and the speed of its implementation is vital.

REFERENCES
Avent, Ryan, (2016) The Wealth of Humans: Work and its Absence in the Twenty first
Century, Penguin
Deloitte, (2018) Reconstructing Jobs: Creating good jobs in the age of artificial
intelligence,
https://www2.deloitte.com/content/dam/insights/us/articles/AU308_Reconstructing-
jobs/DI_Reconstructing-jobs.pdf
Deming, David and Lisa B. Kahn, (2018) “Skill Requirements across Firms and Labor
Markets: Evidence from Job Postings for Professionals”, Journal of Labor Economics, vol.
36, no. S1, pp. S337–S369
The Future of Jobs Report 2018. World Economic Forum
http://www3.weforum.org/docs/WEF_Future_of_Jobs_2018.pdf

14
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

REINVENTING BUSINESS FOR POSITIVE IMPACT: A PRELIMINARY

LOOK AT B CORPS

Ayla Esen
Altınbaş University
Turkey
[email protected]

ABSTRACT

The concept of “benefit corporation” has emerged as a new form of organization that
combines aspirations of for-profit and non-profit organizations. Companies that wish to
use business for doing good voluntarily apply for a B Corp certification and try to meet
standards of social and environmental performance along with transparency and
accountability. The main purpose of this study is to provide a preliminary look at the
social and environmental impact these organizations create and to assess the
differences among various types of impact B Corps make across industries. Impact
scores of 2180 B Corps in designated categories of environment, workers, customers,
community and governance are analyzed to explore the differences across industries.

Keywords: Benefit corporations, social impact, environmental impact

JEL Classification: M10, M14

1. INTRODUCTION

Organizations are increasingly becoming committed to social purposes that go beyond

philanthropy and corporate social responsibility. It has been acknowledged by all parties that the
complex environmental and social problems of today cannot be solved by governments or
nonprofit organizations alone. More and more for-profit organizations, regardless of size, join a
global movement that focuses on taking part in making positive social and environmental impact
and becoming part of the solution.

The B Corp movement emerged with the purpose of shaping a new business structure that joins
forces of profit with social benefit; B Corps aim to give back to the community while doing
business. B stands for “benefit”, emphasizing the focus on benefiting the community, workers,
customers and the environment.

15
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

2. CERTIFIED B CORPS AND IMPACT ASSESSMENT

B Corps have entered the research agenda of academics in the last few years (Wilburn and
Wilburn, 2015; Rodrigues et al., 2015; Shields and Shelleman, 2017; Erbil and Demirdağ, 2017).
The basic premises of the movement depict close linkages with concepts such as conscious
capitalism (Fyke and Buzzanell, 2013) and shared value creation (Porter and Kramer, 2011). A B
Corp is an organization that is certified by B Lab, a nonprofit organization that aims to support a
global movement of people and organizations that wish to use business for purposes of doing
good for the society (Benefit Corporation, 2017). Shields and Shelleman (2017) define B Corp as
“an organization that has taken the B impact assessment and scored sufficient points on its
environmental and social impacts as scored by the B Lab organization to become a Certified B
Corporation (p.12)”. The certification requires companies to have goals over and to be assessed
under five categories, namely environment, workers, customers, community and governance.

Table 1. Topics Covered Under Each Impact Area in B Impact Assessment

Impact Area Topics Covered

Facilities
Materials, resource and energy use
Environment Emissions
Distribution channels/supply chain
Design of products/services to solve an environmental issue
Compensation, Training, Benefits
Ownership
Management/worker communication
Worker
Job flexibility
Corporate culture
Health and safety
Products/services promoting public benefit
Customers Serving underserved populations
Design of products/services to solve a social or environmental issue
Supplier relations, diversity and involvement in the local community
Community
Practices and policies around community service and charitable giving
Mission
Stakeholder engagement
Governance
Transparency
Accountability

16
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

The B Impact Assessment is a framework for sustainability reporting. The assessment questions
under each category form a basis for organizations of all size to build sustainability and
social/environmental impact standards (Honeyman, 2014), as can be seen in Table 1. Following
the impact assessment and calculation of impact scores, companies that reach an overall score
that is equal to or greater than 80 are certified as a B Corp. The scores revealed after the B impact
assessment are valuable in observing the positive change made by these organizations from a
wide variety of industries.

3. METHODOLOGY OF RESEARCH
An exploratory research design has been applied in this study, since the main aim was to provide
a preliminary overview of B Corps. Impact score data of 2180 companies from over 50 countries
were obtained from the web site of Certified B Corporations (Certified B Corporations, 2018).
Company data was then categorized under industries. Mean impact scores for environment,
workers, customers, community and governance areas were analyzed across industries.
Additionally, differences among industries were analyzed for each impact area.

4. RESULTS
The distribution of companies across industries and mean impact scores for each industry can be
seen in Table 2. B Lab categorizes companies under 69 industries. For ease of analysis, these
categories were combined into broader groups using the SIC (standard industrial classification)
framework (please see Appendix).

17
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Table 2. Impact Score Mean Data by Industry Type

Number
Industry Environment Workers Customers Community Governance
Industry of B-
SIC Code* Impact Score Impact Score Impact Score Impact Score Impact Score
Corps
Agriculture,
A Forestry, & 65 36.49 18.00 16.00 34.68 10.69
Fishing
C Construction 26 30.58 22.25 20.63 31.15 10.19
D Manufacturing 69 26.03 21.73 25.53 31.07 11.25
Transportation &
E Public Utilities
79 33.90 23.15 25.00 28.43 12.52

G Retail Trade 436 24.74 20.79 12.69 38.13 11.61

Finance,
H Insurance, & Real 204 11.19 27.66 31.13 27.90 13.79
Estate
I Services 1280 13.47 26.25 22.81 32.33 12.70
No Industry Info 21 15.45 25.27 27.71 28.55 12.65
Total 2180 17.56 24.64 23.21 32.92 12.44

In order to explore the differences of impact scores across industry types, independent samples
Kruskal-Wallis test was conducted. The Kruskal-Wallis nonparametric analysis of variance is
utilized instead of one-way ANOVA when data is from a non-normal population (Breslow,
1970). Kruskal-Wallis test results revealed that there are significant differences across industries
for each impact score category (Table 3). Organizations’ positive impact on social and
environmental issues differ according to their main areas of activity.

Table 3. Kruskal-Wallis Test Results on Impact Score Differences Across Industries

Null Hypothesis Test Sig. Decision
The distribution of Environment Impact Score Independent-Samples Reject the null
1 ,000
is the same across categories of Industry. Kruskal-Wallis Test hypothesis.
The distribution of Customers Impact Score is Independent-Samples Reject the null
2 ,000
the same across categories of Industry. Kruskal-Wallis Test hypothesis.
The distribution of Workers Impact Score is Independent-Samples Reject the null
3 ,000
the same across categories of Industry. Kruskal-Wallis Test hypothesis.
The distribution of Community Impact Score Independent-Samples Reject the null
4 ,000
is the same across categories of Industry. Kruskal-Wallis Test hypothesis.
The distribution of Governance Impact Score Independent-Samples Reject the null
5 ,000
is the same across categories of Industry. Kruskal-Wallis Test hypothesis.

18
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

5. CONCLUSION
This study acts as the first stage in an ongoing research. In stages to follow, it might be useful to
extend the study using sub-categories of industries to see where the differences stem from more
clearly. Further analysis should focus on the relationship between industry type and
environmental/social impact levels to better explain how benefit corporations become part of the
solution.

REFERENCES

Benefit Corporation. (2018). State by state status of legislation. Available at

http://benefitcorp.net/ policymakers/state-by-state-status (accessed 1February 2018).
Breslow, N. (1970). A generalized Kruskal-Wallis test for comparing K samples subject to
unequal patterns of censorship. Biometrika, 57(3), 579-594.
Certified B Corporations. (2018). B Corp Community. Available at
https://www.bcorporation.net/b-corp-community (accessed 1 February 2018).
Erbil, C., & Demirdağ, G. E. (2017). Sosyal işletmecilik biçimi olarak fayda şirketleri:
Türkiye’deki B Corp sertifikalı işletmeler üzerinden bir değerlendirme. Third Sector Social
Economic Review, 52(2), 140-155.
Fyke, J. P., & Buzzanell, P. M. (2013). The ethics of conscious capitalism: Wicked problems in
leading change and changing leaders. Human Relations, 66(12), 1619-1643.
Honeyman, R. (2014). The B Corp Handbook: How to Use Business as a Force for Good. San
Francisco, CA: Berrett-Koehler Publishers, Inc.
Porter, M. and Kramer, M. (2011) Creating shared value, Harvard Business Review, 89(1/2), 62–
77.
Rodrigues, J., Comini, G., Fischer, R. M., Dujardin, F., & Santos, A. D. (2015). The B
Corporation Movement in Brazil: A Portrait of Certified Companies. In Academy of
Management Proceedings (Vol. 1). Academy of Management.
Shields, J. F., & Shelleman, J. M. (2017). A method to launch sustainability reporting in SMEs:
The B Corp Impact Assessment framework. Journal of Strategic Innovation and
Sustainability, 12(2), 10-19.
Wilburn, K., & Wilburn, R. (2015). Evaluating CSR accomplishments of founding certified B
Corps. Journal of Global Responsibility, 6(2), 262-280.

19
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

APPENDIX. Categorization of Industries that B-Corps Operate In

SIC code* Industry Categories Used by B Lab SIC code* Industry Categories Used by B Lab
1 H Accounting Services 36 D Industrial Manufacturing
2 A Agricultural Services 37 H Insurance
3 G Apparel, Footwear & Accessories 38 H Investment Advisor
4 I Architecture/Design/Planning 39 I IT Software & Services/Web Design
5 G Automotive Sales & Repair 40 G Jewelry
6 D Books & Media 41 I Legal
7 G Building Materials 42 D Machinery & Equipment
8 H Carbon Capture & Credits 43 I Management and Financial Consulting
9 I Catering & Meeting/Event Management 44 I Marketing & Communications Services
10 I Consumer Rewards 45 G Merchant Services
11 C Contractors & Builders 46 I Nonprofit Consulting & Fundraising
12 H Credit Provider 47 G Office Products & Printing
13 C Design/Build 48 I Online Community
14 I Education & Training Services 49 G Online Marketplace
15 I Electronic Distribution 50 I Other
16 D Electronics 51 I Other Business Products
17 I Employee Benefits 52 E Other Energy Generation
18 I Energy Efficiency & Consulting 53 G Pet Products
19 I Environmental Remediation 54 G Pharmaceuticals & Supplies
20 H Equity Investor - Developed Markets 55 D Print Publications
21 H Equity Investor - Emerging Markets 56 I Product Ratings
22 I Facilities, Grounds & Maintenance 57 H Real Estate Development
23 I Film & Music Production 58 I Recycling Services & Waste Management
24 I Fine Arts 59 E Renewable Energy Generation & Installation
25 I Fitness & Wellness Centers 60 I Rental Services
26 G Food & Beverage 61 I Research & Design
27 A Forest Management 62 G Restaurant
28 A Growers 63 G Sports Equipment, Toys & Accessories
29 H Health Insurance 64 G Storefront
30 I Healthcare Consulting 65 I Sustainability Consulting
31 I Healthcare Providers 66 E Telecommunications
32 I Home & Personal Care 67 E Transportation & Logistics
33 I Hospitality 68 I Travel & Leisure
34 G Housewares, Home Furnishings, & Accessories 69 E Waste Management
35 I HR Consulting & Recruiting

*: A. Agriculture, Forestry, & Fishing; B. Mining; C. Construction; D. Manufacturing; E. Transportation & Public Utilities; F. Wholesale Trade;
G. Retail Trade; H. Finance, Insurance, & Real Estate; I. Services; J. Public Administration; K. Nonclassifiable Establishments

20
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

DİJİTAL LİDERLİK
N. Tülin İRGE
İstanbul Aydın Üniversitesi,
Tükiye,
[email protected]

ÖZ
Küreselleşen dünyada işletme sahipleri ve örgütler bir yöneticiden daha öte bir lidere
ihtiyaç duymaktadır. Çalışanların bireysel güçlerini farklı yöntemlerle harekete
geçirebilme becerisine sahip olan liderler işletmeyi geleceğe taşıyacak kişilerdir. Bir
lider öncelikle, örgüt için belirlediği vizyonun çalışanların değerleriyle uyumlu olması
için çabalar ve bunu onların toplumsal anlayışlarıyla çelişmeyen bir biçimde ifade
etmeye özen gösterir. Bu vizyonun hayata nasıl geçirileceğine dair aldığı kararları
çalışanlarıyla paylaşır. Günümüzde iş çevreleri köklü ve sürekli bir değişim içindedir.
Dijitalleşme bütün dünyayı olduğu gibi örgütleri de etkilemekte ve buna uygun
liderlere ihtiyaç duyulmaktadır.
Bu çalışmada gelişen bilgi ve iletişim teknolojisiyle birlikte değer kazanan dijital
liderlik kavramı açıklanmaya çalışılmıştır. Bir işletmenin dijital dönüşüm süreci ne
kadar kısa, ne kadar başarılı ve ne kadar uyumlu ise; onun gelecekteki rekabet gücü ve
yaşam süresi de bu dönüşümün başarı derecesiyle orantılı olacaktır. İşletmelerde bu
dönüşümün mimarları da dijital liderler olacaktır.

Anahtar Sözcükler: Dijitalleşme, Dijital İşletme, Dijital Liderlik

Jel Kodu: M10, D23

DIGITAL LEADERSHIP
ABSTRACT

In a globalizing world, business owners and organizations need a leader rather than a
manager. Leaders who have the ability to mobilize their individual forces with
different methods are the ones who will carry the business to the future. First, a leader
strives to ensure that the vision that the organization sets is in line with the values of
the employees and expresses in a way that does not contradict to their social
understanding. He shares his decisions about how to pass this vision to life. Nowadays,
business circles are in a radical and continuous change. Digitization affects
organizations as well as the whole world, and there is a need for appropriate leaders.
In this study, the concept of digital leadership is tried to be explained, which gains
value along with the developing information and communication technology. The
shorter, the more successful and the more consistent the digital transformation process
of a business; its future competitiveness and life expectancy will be proportional to the
degree of success of this transformation. The architects of this transformation in
enterprises will also be digital leaders.

Keywordss: Leadership, Digitalization, Digital Business, Digital Leadership

Jel Code: M10, D23

21
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

1. DİJİTAL LİDERLİK

1.1 Dijitalleşme Kavramı ve Dijitalleşme Süreci

Dijital kelimesi TDK’ya göre, “Verileri bir ekran üzerinde elektronik olarak gösteren” şeklinde
karşılık bulmaktadır (TDK, 2018). Bilişim teknolojilerinin temelini oluşturan sayısallaştırma
mantığını ifade eden bir kavram olarak dijital sıfatı, işletmelerin bilişim teknolojileri ile
geçirdikleri değişim ve dönüşümü ifade etmektedir (Aksel vd., 2013).

Teknolojik ilerleme ile dijitalleşme aynı manada düşünülmekle birlikte aslında sadece benzer
ifadeler taşımaktadır. Teknolojik ilerleme sürdürülebilir bir yenilik çabasıdır. Dijitalleşme ise
etrafımızdaki her bir sistemi, manuel sistemden koparma eylemidir ve iki kavramın arasındaki en
temel farkın bu olduğu söylenebilir. Dijital hem iş hem özel hayatımıza girmiştir ve hızlı bir
dönüşüm başlatmıştır. Sosyal medya ve internet dijitalleşmenin ve teknolojik ilerlemenin
kendisini en yoğun şekilde hissettirdiği alanlardır.

Dijitalleşme önemli bir süreçtir ve bu süreç bütün ya da çoğu iş ve eylemleri dijital bir ortamda
gerçekleştirebilme kabiliyetine ulaşmak için yapılan faaliyetleri kapsar. Teknoloji işletmelerin
kabiliyetlerini, stratejik seçimlerini ve hareket alanlarını genişletmiştir ve tüm bu gelişmeler
dijital işletme kavramını ortaya çıkarmıştır.

1.2 Dijital İşletme

Bilgiye dayalı yenilikçiliğin değişimin temel dinamiği olduğu yeni ekonomi ortamının işletme
tipi olan dijital işletmelerde işletme işlevleri ve süreçleri ile bilişim teknolojileri uygulamaları
bütünleşmektedir (Aksel vd., 2013). Dijital işletmeler; yeni teknolojileri kullanan, çoğu işleri
otomasyona bağlayan, farklı iş süreçleri ve uygulamaları olan ve çoğunlukla sanal ortamdan
ulaşılabilen işletmeler olarak tanımlanabilir. Dijital bilgi akışı sayesinde işlerin kalitesinde ve iş
yapış yöntemlerinde çok hızlı gelişmeler yaşanmaktadır. İnternetin bilgi paylaşımı, işbirliği ve
ticaret için yeni bir evrensel alan yarattığı dijital çağın olanakları bize bilgiye kolaylıkla
erişebilmek, paylaşabilmek ve üzerinde çalışabilmek için yeni ve önemli fırsatlar sunmaktadır
(Gates, 1999).

22
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Tüsiad, Samsung Electronics, GFK ve Deloitte işbirliği ile ‘’Türkiye’deki Dijital Değişime CEO
Bakışı’’ adlı araştırmanın Eylül 2015-Ocak 2016 arasında 58 CEO ile yapılan görüşmelerin ve
global bulguların değerlendirildiği raporunda belirtildiği üzere değişimin işletmelere sağladığı en
önemli faydalar öncelikle verimlilik, rekabet avantajı, müşterilere hızlı cevap verme ve karlılık
olarak sıralanabilmektedir. Dijital dönüşümün önündeki en önemli engellerin ise dijital strateji ve
vizyon eksikliği, dijital eleman eksikliği, parasal sorunlar, zaman sorunu, teknoloji kısıtı, yasa ve
bazı düzenlemeler ile ilgili olduğu ifade edilmektedir (https://tusiad.org/tr/tum/item/8712-turkiye-
deki-dijital-degisime-ceo-bakisi-arastirma-sonuclari%20raporu).

Bilgi ve iletişim teknolojilerinin gelişmesiyle ortaya çıkan dijital değişim ve dönüşümün etkin
yönetimi, olağan durumların ötesinde liderlik yaklaşım ve becerileri gerektirmekte ve işletmeler
devamlılıkları ve rekabet avantajları için dijital dönüşüme ayak uydurmayı başaracak liderlere
ihtiyaç duymaktadır. Bu da dijital liderlik kavramını ortaya çıkarmıştır.

1.3 Dijital Liderlik ve Dijital Lider

Herşey gibi bilginin de hızla tüketildiği 21 yy’da, günümüz örgütlerinin en büyük sorunu, bu hızlı
değişimi takip etmek, yapı ve süreçlerini buna uyarlamak olmaktadır. Hızlı gelişim ve değişimler
bazen geleceği öngörememe ve yanlış tahminde bulunmaya sebep olabilir. Önemli olan liderlerin
doğru zamanda doğru kararlar almaları, yenilik ve değişimlerle ilgili olarak izleyicilerini doğru
yönlendirmeleridir. Çağın gerekliliklerine bağlı olarak dijital lider özgüven, yaratıcılık, empati,
risk alma, esneklik, küresel düşünce, bilgi paylaşımı ve vizyon belirleme gibi liderlik özellikleri
ve davranışlarına daha fazla önem vermektedir. Dijital liderler daha işbirlikçi bir tutum
içerisindedir ve yazılı iletişime daha fazla önem vermektedir. Duygusal zekâları daha gelişmiş
olan liderler daha başarılı olmaktadır (Owie, 2017).
Dijital liderler bilgi toplumuna geçişe katkılarından dolayı işlevsel olarak da
tanımlanabilmektedir. Farkındalık oluşturma, kaynak seferberliği, operasyonel liderlik ve yapısal
liderlik olarak sıralanabilen işlevlere sahip olan dijital liderler, bilgi ve iletişim teknolojilerini
kullanarak toplum üzerinde bir etki yaratıp hedeflerine varmak istemektedir. Dijital liderlik
ayrıca bilgi toplumunun temelindeki alt yapıları da yönetebilen operasyonel uygulama ve
faaliyetleri de içermektedir (Wilson III, E. J. 2004).
23
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Günümüzde liderlerin sosyal medya sayesinde kişisel yorumlarını, yeni fikirlerini ve

tartışmalarını rahatça duyurabilmekte olduğu görülmektedir. Liderliği bir kişinin, bir grup insanı
etkileme süreci olarak değerlendirdiğimizde kendi düşüncelerini yaymada sosyal medya Papa
Francis için pozitif bir etken haline gelmiştir (Narbona, 2016).

Dijitalleşme ve dijital liderliğin süreçlere negatif ve pozitif etkileri vardır. Dijitalleşme

kavramıyla birlikte kapalı iş süreçleri açık iş süreçlerine dönüşmektedir. Yani, önceden sadece
fiziksel olarak bir mağazadan alınacak ürünler şimdi çevrimiçi olarak her zaman her yerden
alabilmektedir. Bir diğer etkisi ise, iş modellerini ve iş gücü kavramını değiştirmesidir. İş gücü
anlamında insana olan ihtiyaç azalmakta ancak sektörde farklı işlerin doğuşuna da yol
açmaktadır. Bu anlamda içinde bulunduğumuz dönemde işletmeler için pozitif, çalışanlar için
negatif bir etkiye sahip olduğu düşünülmektedir (Ademola, 2016).

İş dünyasında da teknolojik ilerleme için bilgi, bilginin yönetimi, stratejik düşünme ve internet
uygulamaları ile çözüm arayışları devam etmektedir (Mütercimler, 2016). Bu artan çözüm
arayışları şirketleri ister istemez bir dijitalleşme sürecine itmektedir. Kendilerine yenilik
katamayan işletmeler gerilemekle kalmayıp, kaybolup gitmeye yüz tutmaktadır.

Bu sebeple işletmelerin dijital süreçlere olan ilgileri fazlalaşmakta, uygulamaları ise aslında
araştırma konumuz olan “dijital liderlik” başlığının önemine dikkat çekmektedir. Bu uygulamalar
önce dijital sürece geçiş ile başlamakta, dijital yönetim ile devam etmekte ve bu süreçleri en iyi
şekilde yönetebilecek dijital lider saptamakla sonuçlanmaktadır.

Bu süreci bir dijital ekip yönetmektedir. Tüm verilerin işlenmesi ve yönetilmesi süreci artık
manuel olmadığı gibi tümüyle dijit bir süreç ile yönetilmektedir. Böylesine bir ortamda çalışan
tüm bireylerin de dijital olmaları gerekmektedir. Bu sürecin yönetimindeki en önemli konu
“dijital liderlik” vasfına sahip liderin sergilediği tutum ve davranışlardır.

24
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

1.4 Dijital Liderlerin Özellikleri

Kotter “dönüştürücü liderlerin değişimi başarılı kılacak bir sistem yaratırken sahip olmaları
gereken üç temel özelliği çoklu zaman dizilerini yönetmek, koalisyonlar kurmak ve vizyon
yaratmaktır’”şeklinde ifade etmiştir (Kotter, 1999). Bu anlamda dijital liderlerin bir bakıma
dönüştürücü liderlerle benzerlikler içermekle birlikte onlardan daha kapsamlı özelliklere sahip
olmaları gerektiği görülmektedir. Dijital liderliğin altı özelliğini şu şekilde sıralayabiliriz
(https://digileaders.com/6-characteristics-digital-leadership/).

• Dijitalin insanları ve çalışma biçimlerini dönüştürmek ile ilgili olduğunun bilincine

varmak.

• Organizasyon genelinde dijital beceriler geliştirmek.

• Dijital süreçleri ve teknolojileri şekillendirmek ve yapı ile bütünleştirmek

• Bunlar için liderlere bir bütçe sağlamak

• Uygulamalarla ilgili olarak geri dönüşler almak.

• Dijital dönüşümün faydaları hakkında başarılı küçük deneyleri olsa bile yaratıcı ekipler ve
kurullar kurmak.

Uluslararası iş yapabilme imkanı sağlayan küreselleşme ve teknoloji ile sınırların kalktığı, özgür
ve geniş ortamda dijital dönüşüme ayak uydurabilen ve risk almaktan korkmayan tüm işletmeler,
rekabet üstünlüğü kazanacaklardır. Şirketlerin teknoloji ve inovasyonda arttırılacak yetkinlikler
ile kurumsal ölçekte dijitalleşme stratejilerinin sürdürülebilir şekilde hayata geçmesi
sağlanacaktır. Dolayısıyla bu konuların şirketlerin tepe yönetimlerinin sürekli gündeminde olması
ve etkin bir liderlik yönetimi gerekmektedir (Efe, 2018). Tüm bu değişim ve dönüşümü yaparken
liderin kendi inançlarının doğruluğu konusunda izleyicilerini ikna etme kabiliyeti de önem
kazanmaktadır (Sipahi ve Berber, 2002). Ayrıca çalışanların sahip olmaları gereken yetkinlikler
de yeniden konumlanmaktadır. Bu yetkinliklerden en önemlisi de dijital kabiliyetlerdir. Çünkü
tüm bu teknolojik gelişmelere uygun yeni beceri, yetenek ve yetkinliklerin geliştirilmesi
gerekecektir (Toduk, 2014).
İçinde bulunduğumuz dijital çağda çağın gerekliliklerine bağlı olarak liderlik özellikleri ve
davranışları boyut değiştirmektedir. İşletmeler dijital dönüşümlerini, liderlik kavramını çok yönlü

25
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

düşünerek ve “Dijital çağda dijital lider nasıl olmalıdır?” sorusundan yola çıkarak ortaya çıkan
dijital liderlik anlayışıyla gerçekleştireceklerdir.
2. YÖNTEM
Bu çalışma tarama yöntemiyle gerçekleştirilmiştir. Tarama yönteminin amacı nesnelerin,
olayların ve kurumların özelliklerini tanımlamaktır. Bu anlamda çalışmada dijital liderlikle ilgili
özellikler ve gelişmeler kısaca tanımlanmıştır.

SONUÇ
Son yüzyılının önemli akımlarının başında gelen küreselleşme, hayatımızın her alanında
değişiklik yaptığı gibi, lider kavramı üzerinde de gerek olumlu gerek olumsuz etkiler
bırakmaktadır. Bilgiye ulaşmanın artık daha kolay olduğu bir zamanda liderlik ve dijital liderlik
kavramları da yeniden sorgulanarak modernize edilmeye başlanmıştır. Küreselleşme ile birlikte
ekonomik hayatın içindeki şirketlerin iş yapma süreçlerinin ve yapay zeka sistemlerinin
tartışıldığı bir ortamda dijital liderlik giderek önem kazanmaktadır. Günümüzde çalışanların
güvenini ve saygısını kazanan, yenilikçiliği bir vizyon olarak benimseyen ve dijital kabiliyetlere
sahip olan liderler ön plana çıkmaktadır.
Bu çalışmada işletmelerin dijitalleşme süreçleri ve dijital işletme kavramları ele alınmış ve dijital
liderlik konusunda bir tarama çalışması gerçekleştirilmiştir. Bu yapıda dijitalleşmenin
gerekliliklerine bağlı olarak liderlik özellikleri ve davranışlarının daha farklı bir boyutta ele
alınması gerekliliği öne çıkmıştır. İlerideki çalışmalarda bu dönüşüm ve değişim ile ilgili
yapılarda dijital liderlerin nitelikleri ele alınmalıdır. Ayrıca sosyal yapı ve kurumsal yapı
içerisinde liderlerin dijital lider olarak başarılı olmalarının temel sebepleri gibi konuların ele
alınmasının da yararlı olacağı düşünülmektedir.

26
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

KAYNAKLAR:

Ademola E. O. (2016), ‘’Shifting management and leadership Roles in A Digital Age: An

Analysis’’, The Journal of Digital Innovations and Contemporary Research in Science
and Engineering” Vol.:4 No:4 pp:13-18.
Aksel İ. & Arslan M. L. & Kızıl C., Okur M. E. & Şeker Ş. E. (2013), Dijital İşletme, Cinius
Yayınları, İstanbul.
Efe U. (2018), “Dönüşümün Dijital Hali”, İstanbul Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler Odası
İki Aylık Yayını, ISSN 1306-5653, İstanbul, Sayı:75, ss: 22-25.
Gates B. (1999), Dijital Sinir Sistemiyle Düşünce Hızında Çalışmak, Çeviren: Ali Cevat
Akkoyunlu, Doğan Yayıncılık, İstanbul.
Kotter J. P.,(1999), Değişimin Önünü Açmak, Ed:Farances Hesselbein, Paul M. Cohen, Çeviri:
Salim Atay, Mess Yayınları, sy:75-86.
Mütercimler E., (2016), Yüksek Stratejiden Etki Odaklı Harekata: Geleceği Yönetmek, ALFA
Yayınları, İstanbul, ss: 297-697.
Narbona J.. (2016), “Digital Leadership, Twitter and Pope Francis”, Church, Communication and
Culture, 1:1, 90-109
Owie E. T. (2017), “A Review of the Digital Age and Its Implications for Leadership and
Management”, Proceeding of the ISTEAMS Multidisciplinary Cross –Border
Conference, October 2017, 211-216
Sipahi S. ve Berber A., (2002), "Dönüşümsel Liderlik Perspektifinin Analitik Hiyerarşi Prosesi
Tekniği Ile Analizi", İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, Cilt:31, No:1,
ss.7-30,
Toduk Y. (2014) ,2023 Lideri, Dijital Çağın Liderlik Sırları, Doğan Yayıncılık A.Ş., İstanbul.
Wilson III, E. J. (2004), “Leadership in the Digital Age.” In Encyclopedia of Leadership, edited
by Goethals, G. R., G. Sorenson, and J. Mac Gregor: 859–862. London: Sage.

www.tdk.gov.tr, erişim tarihi 12.09.2018

https://digileaders.com/6-characteristics-digital-leadership/ erişim tarihi 21.10.2018

https://tusiad.org/tr/tum/item/8712-turkiye-deki-dijital-degisime-ceo-bakisi-arastirma-
sonuclari%20raporu, erişim tarihi 26.10.2018

27
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

1. Business and Management

1.2. Full Papers

28
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

TOWARDS A BETTER UNDERSTANDING OF IMMIGRANT

ENTREPRENEURSHIP

Radjabu Mayuto Zhan Su

Ph.D student Full Professor
Laval University Laval University
Canada Canada
[email protected] [email protected]

ABSTRACT

The growing number and importance of immigrants, and particularly immigrant

entrepreneurs (IEs), deserves more attention from international business practitioners
and scholars. Their integration within western host countries is increasingly becoming
an international issue. Immigrants can be a source of socioeconomic vitality. However,
the positive potential of immigration can only be realized if, inter alia, entrepreneurial
integration into host societies is successful. In this study, our objective is to generate a
theoretical framework for understanding the factors influencing immigrants’
entrepreneurial performance. We use qualitative research with IEs in Canada to argue
that the performance of IEs depends in large part on their motivation to perform in
their host country, which is largely explained by their motivation to create business.
From the qualitative data, we derive four different types of immigrant entrepreneur,
and suggest that the particular type will determine the performance of the immigrant.
The relationship between motivation to create and motivation to perform as well as the
relationship between motivation to perform and performance itself is moderated by
“strategy”, “commitment” and “opportunity”, such that the effects of these, in turn,
vary according to the different types of immigrant entrepreneur. Recognition or
knowledge of the types of IE and the moderating factors will be valuable for
practitioners, as well as opening up new investigation avenues for academics.

Keywords: immigrant entrepreneur, motivation to create, performance, strategy, commitment.

JEL Classification: L26, M10, D91

INTRODUCTION

With immigration projected to account for all population and labor force growth in Canada by
2031 [1], both small and large cities are facing pressure to attract immigrants to counter aging
trends in the population and boost economic productivity. As we seek to understand the nature of
motivation with its conditions for performance, momentum is also growing to study how
immigrant entrepreneurs (IEs) develop. Therefore, integration of ethnic entrepreneurship

29
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

initiatives in a formal urban economy is needed in order to ensure a sustainable development and
to benefit from market expansion opportunities.

Empirical research on the seedbed factors for successful ethnic entrepreneurship has certainly not
reached a stage of solid conceptual modelling. Although Chrysostome [2] clarified the success
factors of necessity immigrant entrepreneurs, most of the research has been rather fragmented
and sometimes qualitative in nature, but not necessarily addressing behavioral and motivational
issues from a dynamic perspective in particular.

There has been debate as to whether the changing role of immigrants’ motivation is a new
conducive phenomenon to performance. If so, what factors influence the performance of IEs? We
question the role of motivation as an important resource for entrepreneurship [3] and how it
intervenes in a performance process. While high levels of motivations foster entrepreneurial
success, they are no guaranty of good business prospects. Hence, our objective is to generate a
theoretical framework for understanding the factors influencing entrepreneurial performance of
foreign born Canadians, a model that can serve as a theoretical foundation for research that will
focus on explaining performance as a dynamic process. To better understand motivation, we
adopt a well-known perspective on human motivation, the effort-performance-outcome model of
expectancy theory [4a, 4b]. In this regard, we suggest that immigrants are motivated to expend
efforts towards the creation of a new business because they believe this will lead to some desired
outcomes. Expectancy theory belongs to process theories of motivation. Process theories deal
with the way people are motivated. As such, it could help to better examine the specific steps
involved in the motivation process leading to performance. Since this is an exploratory study, we
start with the presentation of our methodology. We then scrutinize the IEs’ own accounts of the
link between their motivation to create business, their efforts to perform and their performance in
the host country. A typology of IEs according to their motivation to create is offered, which will
be valuable to researchers, international entrepreneurs and international businesses. Accordingly,
we argue that the typology helps us to better understand the likely outcomes of their efforts
towards performing. Finally, we conclude by highlighting the study’s theoretical and practical
contributions as well as its implications.

30
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

1. METHODOLOGY OF RESEARCH
1.1. Sample and Context
This is an inductive theory development paper. Consistent with grounded theory [5], our sample
was non-randomly selected. Our objective is to generate a theoretical framework [6] for
understanding the factors influencing Canadian immigrants’ performance within the
entrepreneurial process. Since Immigration, Refugees and Citizenship Canada is not allowed to
give out contact information of registered immigrants, compiling our sample was a challenge.
Therefore, we adopted a snowballing approach [7] in which some IEs led us to others (who met
our criteria) through their personal contacts. This enabled us to have the greatest diversity
possible, in terms, for instance, of nationality and profession. These IEs were the ideal source of
information about the factors influencing their performance, which is at the heart of our main
research question. Our theoretical framework was developed principally from interviews with 13
IEs.

Table 1: Sampled IEs’ characteristics

31
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

1.2. Data collection and Analysis

Following Shah and Corley [8], we conducted in-depth, semi-structured interviews so as to have
a deeper understanding of the immigrant entrepreneurship phenomenon from the point of view of
those involved in it. We progressively built up the themes used in the interview guide, based on
empirical work on motivations of migrant entrepreneurship in Greece [9]. Our initial interview
guide was structured around four main issues: the participants’ career, the story of their
businesses (both before and after starting the business), their activities and views of
entrepreneurial performance in Canada, as well as their accomplishments in this regard.

Through an iterative process of analysis and review, we structured the data by recurrent patterns
and organized them into analytical themes [5, 7]. Data were analyzed using the QSR NVivo
package. We performed the coding based on the conceptual framework and the existing literature,
the combination of similarities, the comparison subjects and the establishment of categories to
make sense of the information collected. Results were verified by a research assistant and two
supervisors, and were then compared to the existing literature.

Figure 1 offers an overview of our data structure. Data analysis followed Gioia et al.’s [10]
recommendations for qualitative rigor and adopted a three-step process. In the first-order
analysis, we identified 28 codes using the IEs’ own terms. In a second-order analysis, we
identified ten theoretical themes. In a third step, we aggregated these categories into three
theoretical dimensions: motivation to create, motivation to perform and performance. We begin
our discussion of the results by focusing on motivation to create.

32
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Figure 1: Overview of data structure

Legend: (*) = acting as downstream specific component of moderator

2. RESULTS

2.1. Motivation to create

We found that the creation decision was indeed the core of the IEs’ stories. Business creation
presents specific challenges for IEs [11, 12]. In relation to the envisioned profession
(entrepreneurship), they were motivated by 5 sets of factors: cultural factors such as immigrants’
community ties, the individual characteristics such as opportunity for being independent and
family factors, usually survival needs alongside with market conditions of the host environment.
In relation to their previous occupation, they left it due to human factors which included, among
others, experience and education (poor working conditions and undervalued diploma which did
not encourage them to perform effectively in an hostile environment, coupled with economic
problems). The reasons behind business creation may of course be a combination of factors that
will be included in the personal true story of immigrants. These motives are similar to those
commonly found in the literature on self-employed triggers and the creation of IEs’ small
enterprises [9, 13].

33
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Following Cerdin, Diné, and Brewster [14], we adapted their fourfold migration classification
into a classification of the business creation decision, in which the motivation of IEs can be
understood as a problem of positive (gain view) and negative (loss view) framing. Positive or
gain framing refers to IEs’ hopes of gaining something from the envisioned profession [14],
internal experiences (motives) that stimulate the trends of approach, as well as external events
that attract the individual to engage in a sequence of actions [15]. Negative or loss view framing
refers to IEs’ fear of losing something [14] in their previous work because of the creation (such as
social and professional status), and to internal experiences (motives) that stimulate the trends of
avoidance, as well as external events that prevent the individual from engaging in a sequence of
actions [15]. When IEs frame their gains and losses, they evaluate the level of risk involved in
their decision to create. Gain framing refers to the perception that the risk of creating is
worthwhile (an opportunity), whereas loss framing refers to the perception that the risk of
creating is not worth taking [14] (a threat) but intenders have no choice [16] (Figure 2, typology).

In the same vein, motivations to enter business ownership are often grouped into two categories
referred to as push versus pull factors [17]. Pull factors focus on the positive aspects of self-
employment, which turn it into an attractive endeavor, entered into by choice [18] - what De
Freitas [17] calls mobility motives. Push factors, in contrast, explain entry into self-employment
as a last resort, caused by one’s exclusion from the primary job market [19] - what De Freitas
[17] calls escape motives. Individual characteristics and the geographic area in which one is
located can also act either as push or pull factors [16], or both of them. These motivation
perspectives can also lead to business creation.

Thus, the four types of business creation in our typology are felicitous creation, desperate
creation, chance creation and dream creation. Given the space constraint, unfortunately, we can
only show limited rather than full extracts (verbatims) from the interview data that we analyzed.

34
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Figure 2: Typology of IEs according to their motivation to create business. Adapted from [14]

Felicitous
Dream creation

GAIN or PULL
creation

k
Chance creation Desperate
creation

Weak Strong
LOSS or PUSH

Felicitous creation applies to IEs with strong gain and loss framings. These IEs (2.15% of our
sample) were pushed out of their previous occupational activities, but at the same time were very
attracted to creating business: they estimated that their gains and losses would both be high as a
result of the business creation. As there were strong reasons for them to leave their former
occupations and to expect significant gains from creating small businesses in Canada, the creation
risk was perceived as worthwhile. Such is the case, for instance, of IE2 and IE8.

At work ... I noticed I was taking more and more responsibilities and considering my qualifications, I felt I was
underpaid and therefore could make a better living by working on my own account (IE8)
[…] my supervisor did not give me enough work corresponding to my abilities ... did not allow any autonomy … I
took the risk of leaving the job and starting my own company. My family wanted me to earn more money because I
was capable of doing so … (IE2)

Desperate creation concerns IEs who perceive the gains from business creation as weak and the
losses as strong (weak pull framing, strong push framing). Business creation came for these IEs
(4.31% of our sample) as a result of being pushed by their situation in the host country, meaning
it was not entirely their decision to create. These individuals do not want to be entrepreneurs
particularly, but had to do something. Though they expected the risk to be too high, these
individuals felt they had little choice to create. That was, for instance, the case of IE4, IE5, IE6
and IE7.

35
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

After completing my studies, I found myself faced with the reality of life working in a factory... Leaving this job
meant losing all the achievements of this job while I don't know what will happen tomorrow. It was really risky but [I
had] no choice. At least it gave me the opportunity to take care of my family in due course. (IE4)

I was working on 2 jobs at the time and booked only weekends to step into self-employment (food deliveries to my
compatriots) ... although the increasing number of compatriots finally convinces me, I talked a lot with my wife and
greatly hesitated in making decision to really start my business. (IE6)

Chance creation concerns situations where IEs perceive both their gains and their losses from
business creation to be low (weak pull and push framing). For these IEs (3.23% of our sample),
the chance to start-up a business arose, and they took it. There were no significant factors
stimulating them to enter, nor was there any strong reason attracting them into entrepreneurship.
However, they thought that despite the issues involved in creating, the opportunity to undertake
business should be seized, since there was at least some benefit to be gained from it (language
skills, job experience, etc.) and few losses. Thus, the risk might be worth it. Such is the case, for
instance, of IE9, IE10 and IE11.

My father is a great trader who travels across Asia and Africa. …I didn’t think I was losing a lot in attempting to
work alone ... Even if unsuccessful, I still have the option of going back to work with him. (IE11)

Dream creation concerns IEs with weak push/loss framing and strong pull/gain framing. These
IEs (4.31% of our sample) had no particular reason to create a business in their host country, but
they were highly attracted into entrepreneurship, framing their business creation mainly in terms
of gain. They had “dreamed” of entering entrepreneurship, expecting that the risk would almost
undoubtedly be worthwhile. So, they approached business creation with confidence. They were
looking forward to the experience, and were genuinely happy to become businessmen/women.
IE1, IE3, IE12 and IE13 are examples of this type.

I left a good job ... I have nothing to lose by trying, quite the opposite. By creating my small business, I have
achieved the childhood dream of doing as my father did in Algeria ... proud to become a businessman in Canada.
(IE1)

36
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

2.2. Motivation to perform

The motivation to perform refers to the extent to which IEs are stimulated to make efforts to
achieve desired results according to their goals, such as the intention to grow the new venture
[20]. From our interviewees, we discerned a relationship between the motivation to create a
business in Canada and the motivation to perform after business entry. Thus the different
categories of IEs showed different motivations through their level of efforts. That is depending on
the intention to grow and the growth potential versus stagnating (opportunity), uncertainty and
resources (strategy) as well.

The IEs who undertook a dream creation display the highest motivation to perform overall. Their
pull/gain framing is very strong, while, at the same time, they are aware that they have very little
to lose. They will do whatever they can to make their dream become reality, socializing with
native Canadian people (suppliers, customers), learning the culture and the language; and will
stop at nothing to understand their business environment. Such is the case of IE1, and IE13 who,
as an Italian shoes sale manager, noted:

When I opened a shoe store, I used Giorgio Armani Trademark [introducing new fashion in Canada]…for 7 to 8
years before I received a formal notice claiming to change the Trademark. (IE13)

The interview responses show that IEs who undertake a felicitous or chance creation also have a
high motivation to perform in Canada, although not as high as dream IEs. For both types of
entrepreneurs, pull framing and push framing work together in the same direction. In felicitous
creation, both are strong while in chance creation, both are weak. Thus, they are positioned at an
intermediary level between dream creation and desperate creation in terms of their level of
efforts to perform. Unlike dream migrants, felicitous and chance entrepreneurs focus their
performance efforts on one particular area, which can be professional or personal. Entrepreneurs
claimed to stand on learning marketing by networking (IE2) or strong ethnic ties (IE9, IE10),
whereas others claim to be gaining experience and trust for the purpose of gaining more contracts
(IE8).

37
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

IEs who undertake a desperate creation have little motivation to perform in Canada. They feel
that their losses are more than their gains. Being pushed from their last occupation into business
brings substantial losses, for example, in terms of mentors, friends, and workmates, or a
satisfactory professional situation that they left behind (maybe also in their home country). They
have no other choice but to accept substantial losses through their business creation, which results
in their making very little or no effort to perform. As a Ghanaian businesswoman noted:

[…] born to a well-to-do Ghanaian family. Here, I came face to face with life. If I don’t do it, nobody will do it for
me. (IE4)

Therefore, on the basis of these pieces of information gathered from the IEs interviewed, we can
advance the following propositions:
Proposition 1: IEs will be motivated to perform depending on the balance and extent of the
perceived gains vs the perceived losses of being an entrepreneur. The more negative the balance
between perceived gains and losses (weak perception of gain and strong perception of loss), the
lower the motivation of IEs to perform. Therefore IEs who undertake a desperate creation are
likely to be less motivated to perform than IEs who undertake a chance or felicitous creation, and
very much less likely to be motivated to perform than those who undertake a dream creation.

2.3. Moderating role of Strategy, Opportunity and Commitment

Alain Fayolle reported new venture creation as a strategic and dynamic decision/action process
triggered by a change in the IPISC (individual’s perceived instantaneous strategic configuration)
[21a]. An IPISC results from the combination of three sets of perceptions. The first one relates to
the goals and objectives underpinning individual’s aspirations, the second concerns the
individual’s perceived resources and skills, and the third relates to the perceived opportunities
and threats of the environment. The IPISC model amounts to applying a traditional strategic
analysis process to new venture creation, led by an individual with bounded rationality. These
changes in perception are what make individuals go through various stages in their perception of
new venture creation: indifference-propensity-action [21b].

38
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Our interviews data indicated that three variables moderate the relationship between motivation
to create and motivation to perform: strategy, opportunity and commitment. These variables also
moderate the relationship between motivation to perform and performance itself. These are
included in our framework for understanding the performance of IEs (Figure 3), which we will
explore in more detail after examining the three variables.

Strategy
Balancing two cultures can offer opportunities as well as challenges. Nascent immigrant
entrepreneurs, for example, immediately face a product/market strategic choice that may
determine the success of their ventures, enclave strategy versus dominant strategy: either to
pursue a strategy that focuses on the niche represented by their ethnic enclave, and thereby
benefit from a distinct competitive advantage over nonimmigrants, or instead, to address their
new country’s dominant marketplace [22].

What led to the decision to create has an impact on the efforts of IEs to perform. Their motivation
to perform is likely to increase when they have resources that can positively affect their strategic
choice, and it is likely to decrease when they do not master the resources in line with their
strategic choice. We found that this varies with business creation type. Since we could not collect
data on original strategies (as done by [23] and [22]), we relied instead on the extent of the IEs’
“resource” as a proxy.

Ethnic strategies emerge from the interaction of opportunities and group characteristics, as ethnic
groups adapt to the resources made available by opportunity structures and in an attempt to carve
out their own niches (as ethnic groups adapt to their environments) [23]. Business creation and
management by immigrants are generally performed using mainly the resources raised in the
reference group. Creation strategy aims at the first-level result of the entrepreneurial outcome
which leads to motivation to create. Performance strategy aims to achieve the second-level
process outcome to which motivation to perform is committed [20].
At the first-level stage, effective “enclave strategies” are premised on the entrepreneur's strong
ties and social capital in the ethnic community, whereas effective “dominant market strategies”
require human capital that can build weak ties or networks and generate economic capital from
39
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

the dominant local community [22]. It is argued that necessity immigrant entrepreneurs whose
ethnic resources are their prerogative [2] implement enclave strategy. As such, on the one hand,
felicitous and desperate entrepreneurs may be more likely than the two other types to pursue
enclave strategy. On the other hand, dream and felicitous entrepreneurs, supposedly, may be
more likely to follow dominant strategy. Both weak levels of pull and push framing prevent
chance entrepreneurs to perform well, unlike opportunity or necessity entrepreneurship.
For felicitous IEs who reflect on their creation in terms of strong pull/gain and strong push/loss
framing, availability of resources increases the motivation/performance relationship slightly. A
Lebanon auto-mechanic, who was prepared to make effort to perform through numerous
interactions with Haitian people, signed up for an advanced ongoing training in car mechanics
course as a result of positive surprises encountered in the new profession in Canada:

After my professional qualification, I opted for a continuous learning at Parity committee of the automotive services
industry in Montréal … in order to update my expertise and to boost my career…Customer deserves good service,
good respect, good price! (IE2)

Proposition 2a: The relationship between IEs’ motivation to create and their motivation to
perform is moderated by the degree to which their (pre-entrepreneurial) strategy aligns with the
market reality. For IEs with high pull/gain framing (felicitous and dream entrepreneurs),
inaccurate strategic choice (resource for a market access) will strongly diminish the efforts to
perform, while accurate choice will slightly increase them. For IEs with low pull/gain framing
(chance and desperate entrepreneurs), the accurate strategic choice will strongly increase the
efforts to perform, while inaccurate strategic choice will slightly diminish them.

Since the resources and opportunities available to a person must, to some extent, dictate the
likelihood of behavioral achievement [24], the relationship between motivation and performance
is predictable [25]. Accordingly, even if immigrants hold necessary resources for creation, in the
second-level process only specific combinations of capital endowments and strategy are likely to
result in venture success [21b]. These authors address it in terms of configurational “fit” between
capital and strategy. Thus, they defined two configurations or “ideal types”: (1) high economic
and high human capital, combined with weak ties outside the ethnic community and a dominant

40
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

market strategy; (2) high social capital, combined with strong ties within the ethnic community
and an enclave strategy. Consistent with our preceding data reasoning, dream and chance
entrepreneurs may more likely correspond to ideal type 1 while felicitous and desperate
entrepreneurs may more likely match the ideal type 2. For felicitous IEs, who reflect on their
creation in terms of strong pull/gain and strong push/loss framing for better result, resources
increase the motivation-performance relationship slightly, as they strategically adjust the process
somewhat. A Tunisian driving school entrepreneur, who was prepared to make effort to perform
through license purchase and interactions with nonimmigrant people, signed up for a new driving
school as a result of brightly inspired capital-fit in Canada:

Since I run Technic business [franchise]…I hired nonimmigrant instructors but the secretary is immigrant, I pay
more now and the price is higher than in the first place…majority of customers are non-ethnic… (IE8).

Based on the above, we propose:

Proposition 2b: The relationship between IEs’ motivation to perform and their performance is
moderated by the degree to which their strategy fits the specific configuration. For IEs with high
loss framing (felicitous and desperate entrepreneurs), configuration fit will strongly increase the
performance while a misfit will considerably diminish it. For IEs with low loss framing (chance
and dream entrepreneurs), configuration fit will strongly increase the performance while a misfit
will greatly (dream) or slightly (chance) diminish it.

Opportunity
Our interviews data also shed light on the link between opportunity and IEs’ motivation to
perform. IEs who discover and feel excited by entrepreneurial opportunities are likely to be more
motivated to perform than those who feel they miss out on opportunity in dealing with the
process of performance.

To explain the presence of entrepreneurial opportunities, Eckhardt and Shane [26] first define
what they are and contrast them with other opportunities for profit. This dichotomy emerged
through our interviews data: IEs associated opportunity with creation and performance. Since an
opportunity-based perspective on entrepreneurship may explain many parts of the entrepreneurial

41
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

process [26], interviewees pointed out two stages where opportunity intervened. Depending on
when discovery, evaluation, and exploitation occur in the process, while entrepreneurial
opportunities enable entrepreneurs to act (create business), opportunities for profit allow them to
obtain and use resources in the search for profit.

Entrepreneurial opportunities (upstream opportunity) were found to be reinforcing business

project feasibility and hastening its creation. When IEs strongly frame their creation in terms of
push/loss (felicitous and desperate IEs), entrepreneurial opportunities significantly strengthen the
relationship between motivation to create and motivation to perform, as they allow them to
compensate for the loss of their previous career. A felicitous IE, a Lebanese mechanical manager,
increased his efforts to perform when he discovered opportunity to take up government-funded
training that enabled him to buy an initial business afterwards:

I was advised by Canadian immigration service to complete a vocational training program geared towards
underserved jobs such as auto mechanic and catering sector… I chose auto mechanic sector. (IE2)
When IEs frame it in terms of weak loss (dream and chance IEs), entrepreneurial opportunities
somewhat strengthen the relationship between motivation to create and motivation to perform,
those actors need more tangible opportunities to perform.

Therefore, we propose:
Proposition 3a: The relationship between IEs’ motivation to create and their motivation to
perform is moderated by opportunity, such that positive conjecture about the opportunity
increases the motivation to perform. When push/loss framing is high (felicitous and desperate
entrepreneurs), entrepreneurial opportunities significantly strengthen the relationship between
motivation to create and motivation to perform, whereas when push/loss framing is low (dream
and chance entrepreneurs), such opportunities will have less impact.

Relatedly and on a further stage, opportunities for profit (downstream opportunity) can provide
openings for success. If IEs align resources necessary for expansion, and the environment offer
suitable growth opportunities, this can result in performance-related pay [25]. When IEs strongly
frame their creation in terms of push/loss (felicitous and desperate IEs), opportunities for profit

42
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

significantly strengthen the relationship between motivation to perform and performance, as it

allows them to compensate for the loss of their previous employment in the host country.

When profitable conjectures about an opportunity “prove correct, entrepreneurs earn

entrepreneurial profit, but when they prove incorrect, entrepreneurs incur entrepreneurial loss”
[26, p.339]. According to Eckhardt and Shane, “it is the possession of idiosyncratic information
that leads to the existence and identification of entrepreneurial opportunities, - opportunities to
obtain and use resources in the search for profit” [26, p.345].

Certainly, environmental circumstances can create an opportunity for entrepreneurial profit, as a

felicitous IE, a Lebanese garage keeper, increased his efforts to perform during the major snow
storm in Eastern Canada, Quebec (1998), thus offering him the exceptional opporunity of a
winter accompanied by many badly damaged cars that needed to be repaired:

With the snow storm…Yes … I won the lottery… car accidents and repairs (accidents with a repair cost of over
$500) from there that I earned money to do many things: I became a car dealer… I started out business as a small
mechanic, from there, it became mechanical garage, body repair, painting…. I do all of this.

Therefore, we propose:
Proposition 3b: The relationship between IEs’ motivation to perform and their performance is
moderated by opportunity (for profit), such that positive conjecture about the opportunity
increases the performance. When push/loss framing is high (felicitous and desperate
entrepreneurs), opportunities for profit significantly strengthen the relationship between
motivation to perform and performance, whereas when push/loss framing is low (dream and
chance entrepreneurs), such opportunities will have less impact.

Commitment
From the iron cage perspective market disadvantages theory, Chrysostome’s [2] theoretical
explanations of necessity immigrant entrepreneurship propose determination and commitment to
succeed as survival factors, since self-employment is the ultimate job alternative.

43
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Proposing a dynamic model of new venture creation structured around the concept of
commitment, Bruyat [28] argues that commitment may be partial or total. Commitment is
considered total when a stage has been reached in the process that makes going back impossible.
Once fully committed to the process, the individual will go through with his or her project, as
disengagement costs will appear too high [29]. This type of commitment examined in Fayolle et
al. [29]’s work relates to knowledge and resources that are specific to the process whereas
those depicted by Allen and Meyer [30] are affective commitment, which refers to the emotional
attachment and involvement in the organization; continuance commitment, referring to the
awareness of the costs associated with leaving the organization; and normative commitment,
when referring to the feeling of moral obligation to stay with the organization [2].

Hence, on the one hand and in addition to strategy and opportunity, our interviews data shed light
on the link between commitment and IEs’ motivation to perform. IEs who are committed are
likely to be more motivated to perform than those who feel less engaged in the performance
process.

For felicitous IEs, who reflect on their creation in terms of strong pull/gain and strong push/loss
framing, they expect a lot from their new profession, even while feeling that they have lost a lot
in their past work - commitment increases the motivation-performance relationship slightly, as
they are somewhat access to knowledge and resources. Knowledge motivates the individual to
make efforts [31], this happened to a Lebanese garage IE:

I have finished the training as a first-class student… why? For two reasons: I am a family man [and] I wanted to
learn a business. So, I took it upon myself to gain a good education and to turn my learning into a business. So I
learnt thoroughly... in class… at home. (IE2)

Therefore, we propose:
Proposition 4a: The relationship between IEs’ motivation to create and their motivation to
perform is moderated by upstream commitment, such that intense commitment increases the
motivation to perform. When loss framing is high (felicitous and desperate migrants),
commitment significantly strengthens the relationship between motivation to create and

44
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

motivation to perform, whereas when loss framing is low (dream and chance migrants), such
commitment will have less impact.

On the other hand, interviewees reported the link between commitment and IEs’ performance in
addition to strategy and opportunity.
From a business success perspective through necessity entrepreneurship, felicitous and desperate
entrepreneurs may be more likely than the two other types to apply knowledge and resources to
opportunity for more performance. While through opportunity entrepreneurship, dream and
felicitous entrepreneurs may be less likely to seek more knowledge and resources, both weak
levels of pull and push framing prevent chance entrepreneurs to perform well, but neither
opportunity nor necessity entrepreneurship do so. If they reach total commitment, entrepreneurs
may follow more necessity than opportunity trend.
For felicitous IEs (strong pull/gain and strong push/loss framing), total commitment increases the
motivation-performance relationship considerably, as they adjust their behavior to support
process at all costs. Resistance to change is overcome. A Lebanese mechanic boss said:

Till date… 20 years, I have not stopped learning. Every six months, I go to the parity committee, I do a course and
continuous learning is an important part of our work. Commitment to continuous learning and professional
development is like a commitment toward the entire family.

The stronger the commitment to a business, the more likely would be its performance. Therefore,
drawing from our interviews data, we propose:
Proposition 4b: The relationship between IEs’ motivation to perform and their actual
performance is moderated by downstream commitment, such that positive conjecture about the
opportunity increases the performance. When loss framing is high (felicitous and desperate
migrants), commitment significantly strengthens the relationship between motivation to perform
and performance, whereas when loss framing is low (dream and chance migrants), such
commitment will have less impact.

45
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Figure 3: Theoretical framework of IEs’ performance.

In sum, strategy, opportunity and commitment all moderate the relationship between motivation
to create and motivation to perform. Together, they moderate the relationship between motivation
to perform and performance alike. However, these three variables do not moderate the
relationship in the same way for each type of IE. Strategy and commitment intervene on the
relationship through IEs’ gain framing, whereas opportunity mitigates their loss framing (see
Figure 3).
2.4. IEs’ Performance
Perhaps unsurprisingly, we detected a relationship between IEs’ motivation to perform and their
performance in Canada. Not all immigrant entrepreneur performance criteria [32, 33] fit into our
IE context. Studies on immigrants use proxies for performance such as small business age and
profitability [2] or objectives indicators including sales, net profit, employees’ number [32], but
similar practices can be witnessed. The IEs’ accounts of their “success versus survival” in Canada
used some criteria (self-satisfaction, business age, profitability, number of employees) as
reflected in the literature on both “objective and subjective indicators”, referring globally to the
feeling of accomplishment and satisfaction that individuals have towards their life in general, and
their incomes, in terms of financial success and self-realization [20]. A Tunisian driving school
boss said:

I had too much problems at the start … I worked very hard and for long hours before coming to some results …
cannot say how proud I am. I moved from apartment, bought a house in Montreal and built another one in my
country (IE8).

46
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

From the IEs’ accounts, we speculate that our participants, with relatively well-paid activities and
good social standing within their communities, reach a different position from immigrants at the
other end of the social ladder. For them, even if they do not gain a lot, they experience fewer
intervening issues that may prevent their motivation to perform from translating into success in
their social and business lives. They become more experienced, self-confident and able to take on
more complex issues for their ongoing businesses. In most cases, their efforts pay off. Therefore,
the following proposition can be advanced:
Proposition 5: The more IEs are motivated to perform, the more successful their performance is
in terms of self-satisfaction, business age, profitability and increase in number of employees.

3. DISCUSSION AND CONCLUSION

Immigrants arriving with the intention to stay in their host country for a long time make up the
economic operator’s pool, among which are necessity-motivated and opportunity-initiated
entrepreneurs. This makes their integration for performance an important issue, both for native
entrepreneurs, the IEs themselves and the host country that receives them. This paper has
attempted to contribute to the understanding of the performance of IEs by considering their
motivation to create, their motivation to perform and three moderating factors: strategy,
opportunity and commitment. Through this theoretical framework, it disarms criticism against the
ethnic model by which resources are not able to explain immigrant entrepreneurship as a dynamic
process (see [3]). It acknowledges the fact that motivation can evolve over time, which will affect
entrepreneurial performance.

The IEs’ stories indicate that migrants’ performance is the result of a complex process. How they
perceive their business creation, in terms both of gains and losses (pull/push framing) while in
their previous occupation, impacts the level of efforts to perform once they entered
entrepreneurship in the host country. These statements are carried out under certain conditions of
IEs’ resources and knowledge. Resources and knowledge were conceived / conceptualized in
terms of strategy, opportunity and commitment. Positive immigrant entrepreneurial experiences,
like when strategy capacity (choice) proves correct, and when opportunity is providing support
and involving commitment, reinforce their level of efforts to perform. Conversely, negative
47
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

experiences discourage them. Particularly, the variation in efforts made depends on who goes
through these experiences: if an IE enters business hoping to gain a lot from the entrepreneurship
in the host country (dream/felicitous-pull creation conceiver), the negative surprises (inaccurate
strategy, low commitment) will be especially significant in reducing their level of efforts,
whereas if someone enters with very low gain framing at the outset (chance/desperate), any
positive surprise (accurate strategy, high commitment) will greatly increase their drive to
perform. On the other hand, those who engage in business with the fear of losing a lot
(desperate/felicitous-push creation conceiver) will benefit greatly from entrepreneurial
opportunity, whereas an IE who did not lose much by going into entrepreneurship in the host
country (chance/dream) will not respond well to such opportunities.

Moreover, if an IE entered business through strong pull framing, hoping to gain a lot from the
entrepreneurship in host country (dream/felicitous), the negative surprises (inaccurate strategy,
low commitment) will be especially significant in diminishing their performance, whereas if
someone enters with very weak pull framing at the outset (chance/desperate), any positive
surprise (accurate strategy, high commitment) will greatly increase their performance drive. On
the other hand, those who engage in business with the strong push framing fear of losing a lot
(desperate/felicitous) will benefit greatly from opportunities for profit, whereas an IE who
engages in business with weak push framing (chance/dream) will not respond well to such
opportunities.
From the analysis of the narratives that our participants offered, the importance of motivation to
perform, measured by their level of efforts to perform, embodies an unexpected and interesting
finding, in a context where research on international/immigrant entrepreneurship has tended to
seek direct relationships between motivation to go into entrepreneurship and immigrant
entrepreneurship outcomes [13, 34]. Given the importance of this mediator between motivation to
create and performance, it is suitable to propose a theory of motivation to perform (TMP),
summarized in Figures 2 and 3. This theory stipulates that the motivation to perform is a function
of how immigrants frame their entrepreneurial experience in terms of gains/pull and losses/push,
prior to venture creation. This offers four types of entrepreneurs (felicitous, dream, chance and
desperate), who put in different levels of effort to entrepreneurially perform in the host country.
The relationship between motivation to create and motivation to perform is moderated by strategy
48
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

(S) and commitment (C) related to pull/gain framing, and opportunity (O) related to push/loss
framing. These same factors act as moderators for performance. Given that mediation process
integrates upstream and downstream SCO moderators, TMP suggests that motivation to perform
leads to performance.

3.1. Theoretical implications

Our data analysis has led us to construct a theoretical framework that is linked to existing
literature, yet improves it, and results in five propositions. Our approach takes into account both
the moment of decision before leaving one’s previous occupation and the entrepreneurial
experiences lived once inside the business creation process. It also integrates Fayolle [21a]’s
view of new venture creation as a strategic and dynamic decision/action process triggered by a
change in the IPISC. Therefore, this model meets the conditions for a rewarding theory on
immigrant entrepreneurship [34, 35, 36].
This study provides a strong and meaningful support to expectancy theory. The logic of
expectancy theory has prompted researchers to call it the thinking immigrant’s motivation theory.
Expectancy theory is used in entrepreneurship research to describe the predictors of
entrepreneurship as a discrete occupational choice. Expectancy theory explains motivation based
on three relationships of the following variables: “expectancy, or the subjective probability that
effort will lead to an outcome or performance; valence, interpreted as the importance,
attractiveness, desirability, or anticipated satisfaction with results; and instrumentality, or the
relationship between an outcome and another outcome” [20, p.176]. In this study, we
conceptualize performance as carried out by both motivation and the SCO moderators, driven by
and built through a strong momentum shown in the first-level outcome and resulting in a high
second-level outcome. Based on the value of reward, commitment to the probability of receiving
a reward, and the linkage between effort, performance and opportunity, one could consider a
rapprochement between the first (VIE), and the second (SCO) variables. Our performance
approach seems to better cope with its individual and contextual conditions by helping
immigrants and researchers understand the importance of a finer-grained view as appropriate
when looking at start-up and performance behaviors (in order to keep the entrepreneurial
activities under control).

49
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

This approach highlights the importance of the motivation to perform as a critical factor in IEs’
performance. The influence of the motivation to enter business on the success of an
entrepreneurial experience has already been presented in earlier work on motivation (e.g., [3,
34]). Previous studies on creation motivation did not necessarily adopt the push/pull theory
proposed by Lee [37]. Yet, Kloosterman et al. [38] stress that high level of unemployment pushes
an increasing number of immigrants towards entrepreneurship. Push and pull characteristics of
the host country, respectively, work supportively or act against each other in the decision-making
process of individuals who create venture. TMP would apply to several types of immigrant
entrepreneurship, as it shapes a relationship between an attitude toward an action (the decision to
create itself) and the behavior that results as a consequence of the action (efforts to perform). This
relationship is evocative of the reasoned action approach [39]. In inductive research,
transferability is about concept and theory [10]. The concept of gain and loss framing borrowed
from Cerdin et al. [14] (in other words pull and push framing) as well as the IPISC notion [20]
through the TMP theory are applicable to immigrant entrepreneurs and other types of
entrepreneur to explain their performance. TMP offers a better understanding of the antecedents
and moderators of performance of entrepreneurs. This sheds new light on the activation
mechanism of the IPISC as leading to successful outcomes. As such, TMP would apply to
various types of immigrant entrepreneurship or any entrepreneurship whatsoever.
Once entrepreneurially busy, IEs ascertain the gap between what they have gained and what they
planned to gain (according to their strategic choice: opportunity cost). We found that opportunity
(environment side) for IEs also have an impact on this experience. The effects of strategy and
commitment (individual side) on the relationship between motivation to create and motivation to
perform are explained by pull/gain framing, while the effects of opportunity are explained by
push/loss framing (upstream effects). Similarly, such effects are perceptible on the relationship
between motivation to perform and performance (downstream effects). Thus in this respect, for
immigrant ventures, the degree of focus on the ethnic market and the extent of ethnic resources
used are fundamental strategic choices. An immigrant venture can pursue either an enclave
strategy or a dominant strategy [22]. Immigrant ventures are not constrained only to pure forms
of either strategy. Thus, there are pure and mixed forms of immigrant venture strategies, based on
the degree to which each venture serves and sources from the ethnic community.

50
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

3.2. Practical Implications

From a practical point of view, not only do IEs carry out business in a generally highly
committed manner, but they also need additional understanding of other components to be taken
into account so as to be successful: the impact of opportunity as a moderating factor and the value
of fitted strategy in ensuring the commitment of IEs to their entrepreneurial endeavor. On the
other hand, through a better understanding of the stories behind IEs’ venture creation, and the
unique combination of risks, gains and losses that varies for each IE - coupled with resources and
knowledge of the process in terms of strategy, opportunity and commitment - it becomes essential
for policy makers to ensure that they are selecting immigrants from the categories that are most
likely to be successful at entrepreneurship; and for accompanying agencies to develop correct
guidelines which will include practical information to assist successful entrepreneurship in order
to ensure that Agency priorities are translated into action, and that resources are well allocated.
Understanding these individual motivational backgrounds should allow governments to
effectively implement policies that are geared towards supporting immigrant entrepreneurship.

Since motivation itself is not a static process, one may upgrade strategy and commitment from a
lower to a higher level in the presence of promising opportunity. Alongside the value of fitted
strategy and self-involvement, for IEs, entrepreneurial opportunity might be a powerful tool for
moderating their feelings about their entrepreneurial experience, and enhance their motivation to
perform, while opportunity for profit might switch on the process to get performance under way.
The determinants of IEs performance proposed in this paper should enable researchers and
business coaching organizations (BCO) to comprehend the phenomenon of the international
enterprising world of immigrants. We hope that the model proposed and the results presented will
help BCO professionals to bring an added value to their organizations in supervising these
immigrants appropriately. By taking into account the different backgrounds of IEs, BCO
professionals can better take charge, monitor and, if necessary, take steps toward increasing the
motivation of these IEs to perform. This should increase the likelihood of success for both IEs
and such organizations.

3.3. Limitations and Directions for Future Research

51
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Since the results of our study must of course be viewed in the light of its limitations, caution is
particularly needed to avoid generalization based on our non-randomly selected sample. The IEs
that constitute our sample are not fully representative of the diversity of all the IEs in Canada, or
in other countries. Our sample is composed of IEs whose industries are not necessarily closely
linked to their actual qualifications. Some sectors are functionally demanding, at the limit of
capacity of certain foreigners. In our sample, the adaptability to change was a major stress factor
for IEs during venture creation. Our model applies to this particular type of IEs, and it remains to
be tested and validated on other larger samples, including other types of IEs. Even though we
have taken into account the differences in terms of gender and demographics, future quantitative
studies should control these variables. Since our study has an interpretative focus, we cannot
judge our data analysis based on whether or not other researchers would reach the same results
[8]
It is important to bear in mind that time factor operates rather differently in the process. This
gives rise to three concerns. First, the length of time that most of the IEs have been in Canada
may affect the process. Though time is always a factor in planning and executing, however we
are unable to specify a time frame for motivation to perform or for performance. Imposing an
external time frame here would severely limit our findings and our understanding. We have
therefore used all the stories as presented.

Secondly, there is a concern about the moment when an immigrant raises the commitment to his
own initiative; it is incurred or assumed by the entrepreneur at a time referred to as the
“commitment time”. We were unable to capture when strategically the immigrant becomes self-
supportive. A shift in such "time commitment" is likely to postpone the motivation to perform
and to delay entrepreneurial performance. The wise approach would be to match the first
commitment with opportunity no sooner than by the end of strategy in the upstream stage and to
be committed to performance no later than the beginning of strategy-opportunity matching in the
downstream stage of the process (as indicated in fig.3).

Thirdly, a concern might exist concerning the possible impact of memory on the data collected.
Baumeister et al. report that “the brain responds more strongly to bad than good things and that it
retains the memory of bad things, even when the behavioral response has undergone extinction”
52
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

[40, p.337]. Therefore, we have assumed that a longitudinal study monitoring IEs regularly from
their first day of operation in Canada (host country) would be ideal, though difficult to realize in
practice.
Lastly, the measures of performance here should not be considered to be universal. When our
respondents referred to performance, they emphasized self-satisfaction, business age, profitability
and growth obtained as a result of the efforts to perform. We have therefore grouped these
elements under the “performance” variable. The motivation to perform, not the performance
itself, lies at the heart of our theoretical framework. Performance itself deserves further
examination, as works on survival (e.g., [2]) and productivity (e.g., [32]) indicate that all these
constructs are not easy to define, particularly as they relate to the idea of success. In this sense,
should we not be ensuring that entrepreneurial performance is distinguished from business
performance?

Given the limitations of our sample and a theory generation approach [8], the thoughts developed
in this paper remain speculative, and tests of the theoretical framework will depend on future
quantitative studies. Nonetheless, we believe that the frameworks and propositions presented
could help to improve the field under study.

REFERENCES
1. Statistics Canada (2006). Portrait of the Canadian Population in 2006, 2006 Census:
Population and Dwelling Counts, 2006 Census. Catalogue no. 97-550-XIE.
2. Chrysostome, E. (2010). The success factors of necessity immigrant entrepreneurs: In search of
a model. Thunderbird International Business Review, 52(2), 137-152.
3. Kontos, M. (2003). Considering the concept of entrepreneurial resources in ethnic business:
Motivation as a biographical resource? International Review of Sociology/Revue internationale
de Sociologie, 13(1), 183-204.
4a. Gatewood, E. J., Shaver, K. G., Powers, J. B., & Gartner, W. B. (2002). Entrepreneurial
expectancy, task effort, and performance. Entrepreneurship theory and practice, 27(2), 187-206.
4b. Vroom, V. H. (1964). Work and motivation. New York: Wiley.

53
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

5. Glaser, B., & Strauss, A. (1967). The discovery of grounded theory: strategies for qualitative
inquiry. Chicago: Aldin.
6. Lee, T. W., Mitchell, T. R., & Sablynski, C. J. (1999). Qualitative research in organizational
and vocational psychology, 1979–1999. Journal of vocational behavior, 55(2), 161-187.
7. Miles, M., & Huberman, M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded sourcebook, 2nd
ed. Thousand Oaks, CA: Sage.
8. Shah, S. K., & Corley, K. G. (2006). Building better theory by bridging the quantitative–
qualitative divide. Journal of Management Studies, 43(8), 1821–1835.
9. Liargovas, P. G., & Skandalis, K. S. (2012). Motivations of migrant entrepreneurship in
Greece: a factor analysis approach. Journal of Small Business and Enterprise Development,
19(4), 627-639.
10. Gioia, D. A., Corley, K. G., & Hamilton, A. L. (2013). Seeking qualitative rigor in inductive
research: Notes on the Gioia methodology. Organizational Research Methods, 16(1), 15-31.
11. Mushaben, J. M. (2006). Thinking globally, integrating locally: Gender, entrepreneurship and
urban citizenship in Germany. Citizenship Studies, 10(2), 203–227.
12. Teixeira, C., Lo, L., & Truelove, M. (2007). Immigrant entrepreneurship, institutional
discrimination, and implications for public policy: A case study in Toronto. Environment and
Planning C: Government and Policy, 25(2), 176–193.
13. Ilhan-Nas, T., Sahin, K., & Cilingir, Z. (2011). International ethnic entrepreneurship:
Antecedents, outcomes and environmental context. International Business Review, 20(6), 614-
626.
14. Cerdin, J. L., Diné, M. A., & Brewster, C. (2013). Qualified immigrants' success: Exploring
the motivation to migrate and to integrate. Journal of International Business Studies, 45(2), 151-
168.
15. Reeve, Johnmarshall (2012). Psychologie de la motivation et des émotions. Traduction de
Slim Masmoudi. 1re éd. Bruxelles : De Boeck.
16. Shinnar, R. S., & Young, C. A. (2008). Hispanic Immigrant Entrepreneurs in the Las Vegas
Metropolitan Area: Motivations for Entry into and Outcomes of Self‐Employment. Journal of
Small Business Management, 46(2), 242-262.
17. De Freitas, G. (1991). Inequality at Work: Hispanics in the U.S. Labor Force. New York:
Oxford University Press.
54
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

18. Fairlie, R.W., & Meyer, B. D. (1996). Ethnic and Racial Self-Employment Differences and
Possible Explanations. The Journal of Human Resources, 31(4), 757–793.
19. Feldman, H. D., Koberg, C. S., & Dean, T. J. (1991) (1991). Minority Small Business
Owners and Their Paths to Ownership. Journal of Small Business Management, 29(44), 12–27.
20. Edelman, L. F., Brush, C. G., Manolova, T. S., & Greene, P. G. (2010). Start-up motivations
and growth intentions of minority nascent entrepreneurs. Journal of Small Business Management,
48(2), 174–196.
21a. Fayolle, A. (2007). Entrepreneurship and new value creation: the dynamic of the
entrepreneurial process. Cambridge: Cambridge University Press.
21b. Fayolle, A. (2003). Le métier de créateur d'entreprise. Paris: Ed. d'Organisation.
22. Ndofor, H. A., & Priem, R. L. (2011). Immigrant entrepreneurs, the ethnic enclave strategy,
and venture performance. Journal of Management, 37(3), 790-818.
23. Waldinger, R., Aldrich, H., & Ward, R. (1990). Ethnic entrepreneurs: Immigrant business in
industrial societies. Newbury Park: Sage Publications
24. Ajzen, I. (1991). The theory of planned behavior. Organizational Behavior and Human
Decision Processes, 50(2), 179–211.
25. Wiklund, J., & Shepherd, D. (2003). Aspiring for, and achieving growth: the moderating role
of resources and opportunities. Journal of management studies, 40(8), 1919-1941.
26. Eckhardt, J. T., & Shane, S. A. (2003). Opportunities and entrepreneurship. Journal of
management, 29(3), 333-349.
27. Shane, S. & Venkataraman, S. (2000). The promise of entrepreneurship as a field of research.
Academy of management review, 25(1), 217-226.
28. Bruyat, C. (1993). Création d'entreprise: contributions épistémologiques et modélisation.
Thèse pour le doctorat ès sciences de gestion, Université Pierre Mendès-France-Grenoble II.
29. Fayolle, A., Basso, O., & Tornikoski, E. T. (2011). Entrepreneurial commitment and new
venture creation: a conceptual exploration. In Hindle, K. & Klyver, K (eds). Handbook of
research on new venture creation. UK: Edward Elgar Cheltenham.
30. Allen, N. and Meyer, J. (1990). Measurement and antecedents of affective, continuance and
normative commitment to the organization. Journal of Applied Psychology, 63(1): 1-17.
31. Festinger, L. (1957). A Theory of Cognitive Dissonance, Stanford, CA: Stanford University
Press.
55
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

32. Sahin, M., Nijkamp, P., & Stough, R. (2011). Impact of urban conditions on firm
performance of migrant entrepreneurs: a comparative Dutch-US study. Annals of Regional
Science, 46(3), 661-689.
33. Legros, M., Karuranga, E. G., Lebouc, M.-F., & Mohiuddin, M. (2013). Ethnic
Entrepreneurship in OECD Countries: A Systematic Review of Performance Determinants of
Ethnic Ventures. International Business & Economics Research Journal 12(10), 1199-1216.
34. Masurel, E., Nijkamp, P., Tastan, M., & Vindigni, G. (2002). Motivations and performance
conditions for ethnic entrepreneurship. Growth and Change, 33(2), 238-260.
35. Masurel, E., Nijkamp, P., & Vindigni, G. (2004). Breeding places for ethnic entrepreneurs: a
comparative marketing approach. Entrepreneurship & Regional Development, 16(1), 77-86.
36. Kloosterman, R. C. (2010). Matching opportunities with resources: A framework for
analysing (migrant) entrepreneurship from a mixed embeddedness perspective. Entrepreneurship
and Regional Development, 22(1), 25-45.
37. Lee, E. S. (1966). A theory of migration. Demography, 3(1), 47-57.
38. Kloosterman, R., Van der Leun, J., & Rath, J. (1998). Across the border: Immigrants’
economic opportunities, social capital and informal business activities. Journal of ethnic and
migration studies, 24(2), 249-268.
39. Ajzen, I. 2012. Martin Fishbein’s legacy: The reasoned action approach. Annals of the
American. Academy of Political and Social Science, 640(1): 11–27.
40. Baumeister, R. F., Bratslavsky, E., Finkenauer, C., & Vohs, K. D. (2001). Bad is stronger
than good. Review of general psychology, 5(4), 323-370.

56
 Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

İŞ KAZALARININ ÖNLENMESİNDE SANAL GERÇEKLİK

TEKNOLOJİSİ İLE DENEYİMSEL ÖĞRENME

Gonca Telli Yamamoto Neylan Zümrüt Deniz Altun

Maltepe Üniversitesi, İşletme ve İst. Aydın Üniversitesi, SBE., Psikoloji İst. Okan Üniversitesi, SBE., İşletme
Yönetim Bilimleri Fakültesi, İstanbul Yük. Lisans ABD., İstanbul Doktora ABD., İstanbul
Türkiye Türkiye Türkiye
[email protected] [email protected] [email protected]

ÖZ

Öğrenen makineler, sürücüsüz otomobiller, “cankurtaran” dronlar, yemek siparişini

alırken müşteri ile sohbet eden yazılımlar, duyguları analiz eden tarayıcılar, cerrahi
operasyon yapan robotlar gibi unsurlarla gelen bilgi çağı, baş döndüren bir hızla
hayatımızı şekillendirmektedir. Ancak dijitalleşen bu dünyanın başrolünde hala insan
olduğunu göz önüne alarak davranmak gerekmektedir.
Bilgiyi değere dönüştüren, hedefe, sürece ve sonuca anlam katan insan, tüm
zamanların en değerli kaynağı olmaya devam ederken dünya genelinde her yıl binlerce
kişi iş kazaları ve meslek hastalıkları sonucu yaşamını ya da çalışma gücünü
kaybetmektedir. Sürdürülebilirliği hedefleyen işletmeler, insan kaynağını işle bağlantılı
risklerden korumak ve potansiyelinin performansa dönüşmesini engelleyen unsurları
en aza indirgemek için, teknolojiye her geçen gün daha fazla yatırım yapmaktadır.
Bu çalışmada, iş kazaları ve meslek hastalıkları ile ortaya çıkan travma ilişkili
psikolojik bozuklukların tedavisinde kullanılan “kontrollü maruz bırakma” yönteminin,
bu kaza ve hastalıkları oluşmadan önlemek amaçlı eğitimlerde “sanal gerçeklikle
deneyimsel öğrenme” tekniği olarak kullanılması incelenmiştir. Stratejik insan
kaynakları bakış açısı ile “tazmin edici” nitelikteki reaktif yaklaşım yerine “önleyici”
nitelikteki proaktif yaklaşıma geçilmesinin, işletmelere sağlayacağı yönetsel, finansal,
itibarî katkılar ortaya konmaya çalışılmıştır.

Anahtar kelimeler: bilgi çağı, iş kazaları, meslek hastalıkları, travma sonrası stres bozukluğu
(TSSB), travma ilişkili psikolojik bozuklukların tedavisi, bilişsel davranışçı terapi (BDT),
kontrollü maruz bırakma, sanal gerçeklik, VR, deneyimsel öğrenme

JEL Sınıflandırma Kodu: I15, I18, I20, J24, J28, J81, L20, O15, O33

57
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

EXPERIENTAL LEARNING WITH VIRTUAL REALITY FOR

PREVENTION OF OCCOPATIONAL ACCIDENTS
ABSTRACT

Learning machines, self-driving cars, "lifeguard" drones, software chatting with the
customer while taking meal order, emotions analyzing scanners, robots performing
surgical operation, etc. Information age is shaping our life at a great pace. However, it
is necessary to act in view of the fact that still human is leading the increasingly digital
world.
While human who transforms the information into value, adds meaning to the goal, the
process and the result continues to be the most valuable source of all time, each year
thousands of people in the world lose their lives or their working power as a
consequence of occupational accidents or diseases. That's precisely why businesses
targeting sustainability are investing more and more in technology every day to
minimize business-related risks threatening human resources and the elements that
prevent turning its potential into performance.
This study investigates the implementation of "controlled exposure" which is used in
the treatment of trauma related psychological disorders caused by occupational
accidents and occupational diseases, to "experiential learning with virtual reality"
technique in trainings aimed at preventing accidents and diseases before they occur. It
is tried to put forward the managerial, financial and reputational contributions of the
"preventive" proactive approach, instead of the "compensatory" reactive approach by
the strategic human resources point of view.

Keywords: information age, occupational accidents, occupational diseases, post-traumatic

stress disorder (PTSD), treatment of trauma related psychological disorders, cognitive
behavioral therapy (CBT), controlled exposure, virtual reality, VR, experiential learning

JEL Codes: I15, I18, I20, J24, J28, J81, L20, O15, O33

58
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

1. GİRİŞ

Alvin Toffler (1981) Üçüncü Dalga adlı eserinde, her biri; yeni değerler, ilişkiler, kavramlar ve
yaşam tarzları getiren değişim dalgalarından söz eder. Bunların ilki 1000 yıl kadar süren Tarım
Devrimi, ikincisi yaklaşık 300 yıl süren Sanayi Devrimi ve üçüncüsü, birkaç onyılda
tamamlanacağı öngörülen Bilgi Devrimi’dir ve gerçekten de son 30 yılda çok farklı gelişmelerle
yaşamımıza girmiştir. Her dalga ile birlikte ekonomik, sosyal, siyasal ve kültürel alanda da
dönüşümler yaşanmaktadır. Bilgi Devrimi ile insan ve işlevsel bilgi, ekonomik faaliyetin
neredeyse en önemli üretim girdileri haline gelmiştir. Geleneksel üretim faktörleri olan doğal
kaynaklar, emek ve sermaye, ancak bilgi sayesinde elde edilebilmektedir. Değer, “üretkenlik” ve
“inovasyon” ile yaratılmakta olup her ikisi de bilginin işe uygulanması ile mümkündür (Drucker,
2012). İşletmelerin hayatta kalması ve büyümesi için, bilginin üretimine katkı sağlayan ve onu
kullanacak olan insana yapılacak yatırımlar ön plana çıkmaktadır.

İşletmeler, stratejik insan kaynakları yönetimi ile bir yandan sahip oldukları insan kaynağının
potansiyelini geliştirmeyi, diğer yandan da potansiyelin performansa dönüşmesini engelleyen
pürüzleri azaltmayı hedefler. Buna bağlı kurumsal performansın artırılması için de, teknik ve
teknolojik alandaki ilerlemelerle kaynakların verimliliği, dolayısıyla işletmenin kâr yaratma
potansiyeli artırılmaya çalışılırken, buna engel olan unsurların etkilerini azaltmaya yönelik İş
Sağlığı ve Güvenliği gibi disiplinlere; insan kaynağının ve işletmenin fiziki malvarlığının
korunması, iş sürekliliği, sürdürülebilirlik gibi hedefler yön vermektedir (Esen).

2. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ (İSG)

Dünya Sağlık Örgütü (WHO), Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) ve Türkiye’de 6331 sayılı İş
Sağlığı ve Güvenliği Kanunu (2012) “İş Sağlığı ve Güvenliği”ni, çalışanları çalışma koşulları ile
bağlantılı fiziksel ve psikolojik tehlikelerden korumak, aynı zamanda “iş ve insan” uyumunu
sağlayacak şekilde işlere yerleştirmek şeklinde tanımlamıştır. Gelişmiş ülkelere benzer şekilde
Türkiye’de de kanun koyucu, "tazmin edici" reaktif yaklaşım yerine "önleme amaçlı" proaktif bir
yaklaşım benimsemiştir. Böylece iş kazaları ve meslek hastalıklarından doğan geri döndürülemez
kayıplar ve diğer sonuçlar ile mücadele etmek yerine bunları ortaya çıkmadan önlemeyi mümkün
kılacak bir düzen hedeflenmektedir (Özkılıç, 2005; Korkmaz & Avsallı, 2012).

59
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

3. İŞ KAZALARI

İSG önlemlerinin yetersiz olduğu işyerlerinde ortaya çıkan olumsuzlukların başında iş kazaları
gelir. 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu (2006) ile 6331 sayılı İş
Sağlığı ve Güvenliği Kanunu (2012) uyarınca “iş kazası”; çalışanın işyerinde ya da görevli olarak
işyeri dışında bulunduğu esnada, yürütmekte olduğu iş nedeniyle ya da işveren tarafından
sağlanan bir taşıtla işe gidiş gelişi sırasında meydana gelen, ölüme neden olan veya vücut
bütünlüğüne zarar vererek kişiyi bedenen ya da ruhen engelli hâle getiren her türlü olay şeklinde
tanımlanmıştır. Ancak bu tanım, sigortalı olmayan çalışanların başına gelen kazaları dikkate
almadığı gibi, işyerlerinde yaşanan şiddet, taciz, mobbing (yıldırma), tükenmişlik gibi olguları da
kapsamamaktadır (Özkan & Emiroğlu, 2006; Yardım, Çipil, Vardar, & Mollahaliloğlu, 2007).

3.1. İŞ KAZALARININ SEBEPLERİ

İş kazalarının nedenleri ülkelere, kültürlere ve sektörlere göre değişkenlik göstermekle birlikte

genel olarak; ülkenin sanayileşme biçimi, işletme yapıları, iş kazası ve meslek hastalıkları
istatistiklerinin, kök neden araştırmalarının yetersizliği, iç-dış denetim eksikliği, çalışanların
nitelikleri, iş sağlığı ve güvenliği bilincinin kazandırılamamış olması gibi faktörler etkilidir
(Ulutaş, 2016; Özkan & Emiroğlu, 2006; Taylan, 2008).

Dursun (2012), kök neden araştırmaları sonucunda, çalışma hayatında meydana gelen iş
kazalarının %80-95’inin çalışanların güvensiz davranışlarından kaynaklandığı ifade etmiştir.
Çalışanların güvensiz davranışları; işyerindeki güvenlik kültürü, güvenlik iklimi, iş yükü, zaman
baskısı, rol çatışması, ekonomik kaygılar, sağlık kaygıları, stres, çalışanlardan beklentiler, liderlik
biçimleri, risklere ilişkin farkındalık düzeyi ve bilgi, beceri, deneyim eksikliği gibi faktörlerden
kaynaklanır (Dursun & Keser, 2014). Uluslararası Çalışma Örgütü’nün (ILO) 2002 yılında
hazırladığı Güvenlik Kültürü Raporu’na göre, meslek hastalıklarının tümü ve iş kazalarının
%98’i önlenebilir niteliktedir (Kılkış & Demir, 2012). Bu da proaktif yaklaşımla getirilecek
düzenlemelerin ve alınacak önlemlerin iş kazalarının önlenmesinde ne kadar etkili olabileceğinin
göstergesidir.

60
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

3.2. İŞ KAZALARININ YAŞANMA SIKLIĞI

Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) ve Dünya Sağlık Örgütü (WHO) verilerine göre; dünya
genelinde her 15 saniyede bir iş kazası meydana gelmektedir. 1 yılda yaklaşık 270 milyon iş
kazası yaşanmakta, 350 bin kişi iş kazaları nedeniyle hayatını kaybetmektedir. Yine her yıl
yaklaşık 160 milyon kişi meslek hastalıklarına yakalanmakta, bu kişilerden 1 milyon 700 bini
meslek hastalıkları nedeniyle yaşamını yitirmektedir (Yardım, Çipil, Vardar, & Mollahaliloğlu,
2007).

3.3. İŞ KAZALARININ ETKİ ALANI

İş kazası denince akla ilk olarak inşaat, havacılık, lojistik gibi sektörler gelse de, finans, eğitim ya
da perakende mağazacılık gibi, İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin İşyeri Tehlike Sınıfları Tebliği
(2012) uyarınca “az tehlikeli” kabul edilen sektörlerde de ciddi olumsuz sonuçlar doğuran iş
kazaları yaşanabilmektedir. Örneğin, insan kaynağının büyük bölümü ofis çalışanlarından oluşan
finans kurumlarının güvenlik görevlileri ya da para nakil araçlarının şoförleri; soygun, silahlı
saldırı, fiziksel şiddet, silahla yaralanma, hatta ölüm tehlikesine maruz kalabilmektedirler. Ya da
iş sağlığı ve güvenliği açısından alınmayan tedbirler yüzünden çalışanlar ciddi hastalık ya da
ölüm tehlikesiyle karşılaşabilmektedirler.

3.4. İŞ KAZALARININ SONUÇLARI

İş kazaları; can, mal ve çalışma gücü kayıplarının yanında, potansiyel iş kazalarına zemin
oluşturmak, çalışanlarda travma ilişkili psikolojik bozukluklar meydana getirmek gibi etkileri ile
çalışanlara, işletmeye ve topluma maliyeti yüksek bir risk unsurudur (Karacan & Erdoğan, 2011;
Bacak & Yiğit, 2014; Vatansever, 2014; Sözen, İnce, Dı̇ kı̇ cı̇ , Diraçoğlu, & İnce, 2009).

İş kazalarına ve meslek hastalıklarına maruz kalanlar açısından can kaybından sonra en büyük
zarar, çalışma gücünün kaybıdır. Dünya Sağlık Örgütü’nce (WHO) çalışma sırasında bedenin;
psikolojik, fizyolojik veya anatomik bütünlüğünde ya da fonksiyonlarındaki kaybın uzun süreli
olması sonucunda normal hareket serbestisindeki eksiklik “malûliyet” olarak kabul edilmiştir
(İnce, İnce, & Tüzün, 2000).

61
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

İnsani yönden çalışanı, ailesini ve yakınlarını derinden etkileyen bu olayın ekonomik boyutu da
ürkütücüdür. Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) kaynaklarına göre iş kazaları ve meslek
hastalıklarının ülke ekonomilerine maliyeti, bu ülkelerin gayri safi yurtiçi hasılalarının %1 ilâ 4’ü
arasında değişmektedir (Kılkış & Demir, 2012). Örneğin, çalışanlarda teşhis edilen depresyonun
Avustralya ekonomisine yıllık 2,8 milyar USD, Amerikan ekonomisine 33 milyar USD ve İngiliz
ekonomisine 8 milyar Pound maliyet getirdiği belirtilmektedir (Bacak & Yiğit, 2014).

Özkılıç (2005), iş kazaları ve meslek hastalıkları sonucu meydana gelen maliyetleri; tıbbi
müdahale ve tedavi masrafları, iş göremezlik ödenekleri, maddi ve manevi tazminatlar, zarar
gören maddi unsurların tamir ya da yenileme maliyeti, iş gücü kaybı, iş göremeyen çalışanın
yerine alınan çalışana verilen eğitimin ve işi öğrenmesi esnasında geçen sürenin getirdiği maliyet,
bürokratik işlemler için harcanan zaman, siparişin zamanında teslim edilememesi nedeniyle
uğranacak kayıplar vb. olarak sayar.

4. TRAVMA

Bireyin yaşamsal tehlike, yaralanma, cinsel saldırı gibi olaylara fiilen maruz kalması ya da
bunların kıyısından dönmesi, bu tür olaylara tanıklık etmesi veya bir yakınının başına böyle bir
olayın gelmesi, psikolojik açıdan travmatik yaşantı olarak kabul edilmektedir (Çam,
Büyükbayram, & Öztürk Turgut, 2016). Travmatik yaşantıyı diğer olumsuz yaşantılardan ayıran
faktör kişinin yaşamına ya da beden bütünlüğüne yönelik bir tehdit, şiddet ya da ölüm
tehlikesiyle karşı karşıya gelmesidir. Bu yaşantı kişinin mevcut bilişsel şemalarına oturmaz;
denetleme, bağlantı kurma ve anlamlandırma gibi uyumu sağlayan olağan baş etme sistemlerini
felce uğratır (Gürdil Birinci & Erden, 2016). İş kazaları ve meslek hastalıkları da, deneyimin
kendisi ve kısa/uzun vadeli sonuçları itibariyle kişiyi travmatize eden olaylardır.

4.1. TRAVMATİK OLAYA MARUZİYET SIRASINDA YAŞANANLAR

Travmatik olaylar karşısında verilen tepki; savaşmak, kaçmak ya da donup kalmak şeklindedir.
Korku, dehşet, çaresizlik hissi veren olaylar karşısında vücutta salgılanan adrenalin ve kortizol
gibi stres hormonları, kalp atışlarını hızlandırır, kan basıncını artırır. Retiküler (ilkel) beyin
yönetimi ele geçirdiğinde kaslar gerilir, beynin prefrontal korteks adı verilen, düşünen,

62
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

muhakeme eden, karar alan kısmı, yani bilinçli zihin felce uğrar. Kişi paralize olur, seçenekleri
tartma süreci yavaşladığından yanlış kararlar almaya daha yatkın hale gelir (Van der Kolk, 2014).

Robinson ve Leach (2018), felaket anlarında gelişmelerin çok hızlı olduğunu vurgularlar.
Örneğin, acil durumda uçakların 90 saniye içinde boşaltılması gerekir, zira daha fazla zaman
geçtiğinde yangın ihtimali büyük ölçüde artar. Oysa çoğu kişi bu süre içinde hala kemerini
çözmekle ya da bagajını almakla uğraşır. Tehlikeli durumlarda yaratıcı düşünme becerisi
hayatidir, ancak gerçekte travmatik yaşam olayları karşısında retiküler beyin “önceden bilinen”
kaçış planlarını başlatır ve tekrarlamakta ısrar eder (Van der Kolk, 2014).

Bazı kişiler ise tehdidi reddeder ve donup kalma tepkisi verirler. Bedenleri tehdidi kaydederken
duygusal beyinleri hiçbir şey olmamış gibi hareketsiz kalma sinyali gönderir. Kişi depersonalize
olur, yani bedeninden ayrılmış, kendini dışarıdan izliyormuş gibidir (Van der Kolk, 2014).
Hawaii Üniversitesi Afet ve Acil Durum İdaresi Uzmanları Goff ve Dominey-Howes (2013),
tsunami sırasında cüzdanını almak veya ocağı açık unutup unutmadığını kontrol etmek için eve
dönerek hayatını kaybedenlerin sayısının oldukça yüksek olduğunu ifade etmişlerdir.

Savaşma, kaçma ya da donma tepkisi başarılı olur ve tehlike savuşturulursa kişi ruhsal dengesine
yeniden kavuşur, aşamalı olarak duyularını tekrar kazanır. Ancak bu tepki bir sebeple engellenir
ya da başarısızlığa uğrarsa travmatik olayı anlamlandıramayan beyin stres kimyasallarına maruz
kalmaya devam eder, kişi zaman algısını kaybeder, o anda sıkışıp kalır, yaşamına yeni
deneyimler katamaz. Yaşam enerjisi, sürekli yaşanan kaosun yönetilmesine odaklanır, bağışıklık
sistemini yıpratan fiziksel hastalıklara zemin hazırlar ve etrafta olup bitenlerin, hayatın akışının
fark edilmesini engeller. Bu yüzden travma tedavisinde beden, zihin ve beynin bir bütün olarak
ele alınması gerekir (Van der Kolk, 2014).

Nörogörüntüleme teknikleri (FMRI, PET vb.) ile yapılan taramalar, geçmiş travmanın beynin sağ
(sezgisel, duygusal, görsel, mekânsal, dokunsal, sanatsal) tarafını aktifleştirirken sol (akılcı,
mantıklı, sözel, ardışık, analitik) tarafını etkisiz hale getirdiğini göstermiştir. Beynin sağ ve sol
yarısı normalde uyumlu bir şekilde çalışır, ancak bir sebeple bir yarısı kısmen ya da tamamen
kapandığında yeti kaybı olur. Örneğin, travma nedeniyle sol yarının etkisiz hale gelmesi,
63
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

deneyimlerimizi mantıklı bir sıraya dizme, duyguları ve algıları söze dökme kapasitesini engeller.
Sıralama yapamayınca kişi neden sonuç ilişkilerini kavrayamaz, plan yapamaz, eylemlerinin
uzun vadeli etkilerini öngöremez (Van der Kolk, 2014).
Travmatize olan kişinin benliği, baş edebileceğinden fazla içsel ya da dışsal uyarana maruz kalır.
Etkisiz baş etme çabaları sonucunda ise Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB), anksiyete,
majör depresif bozukluk, madde kötüye kullanımı, kişilik bozuklukları gibi psikolojik sorunlar ve
çeşitli fiziksel hastalıklar gelişebilir (Çam, Büyükbayram, & Öztürk Turgut, 2016); (Erden,
2016).

4.2. TRAVMA İLİŞKİLİ BOZUKLUKLARIN TEDAVİSİ

Travma ilişkili bozuklukların tedavisinde farmakolojik tedaviler ile Bilişsel Davranışçı Terapi
(BDT), Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme (Eye Movement Desentization
and Reprocessing – EMDR), Bilişsel Davranışçı Grup Terapisi, Psikodinamik Tedaviler ve Sanat
Terapisi gibi psikososyal yöntemler birlikte kullanılır (İzci & Ünveren, 2017; Yavuz & Karatepe,
2015; Dural, Gür, & Çetinkaya, 2015).

Bilişsel Davranışçı Terapi temelde, örseleyici olayı yaşayan kişiyi, bu yaşantı ile değişik
teknikler aracılığıyla, sistematik bir şekilde yüz yüze getirerek anksiyete ile başa çıkma
yöntemlerinin öğretilmesi, kaçınma davranışlarının ortadan kaldırılması ve kaybedilen kontrol
duygusunun yeniden kazandırılması amacına yöneliktir (Erbay & Ünal, 2017; Lanius, 2015).

Tedavide anksiyete uyaranlarına maruz bırakma; gerçek, hayali ya da sanal olabilir. Örneğin,
deprem sırasında, yaşam üçgeni oluşturabilecek bir yerde güvenli pozisyon almak yerine
sarsıntının durmasını bekleyen kişi travmatik olay karşısında donup kalma tepkisi vermektedir.
Bu kişiyi Londra - Natural History Museum’dakine benzer bir deprem simülatörüne almak, kişi
için depremin yarattığı sarsıntı deneyimini bilinmezlikten çıkarıp, uyaranlar ve duygular ile
birlikte hafızaya bir anı olarak kaydedilecektir. Böylece olayı yaşarken sağ beyni aktive olan
kişinin, sarsıntı deneyimine kontrollü maruz bırakma yolu ile sol beyni de etkinliğini kazanacak
ve beyinde işlenen deneyimin kişiye getirdiği yük hafifleyecektir.

64
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

5. İŞ GÜVENLİĞİ KÜLTÜRÜ VE GÜVENLİ DAVRANIŞ BECERİSİ GELİŞTİRME

Beynin travma anındaki otomatik tepkilerini devre dışı bırakmak kolay değildir, çünkü bilinç dışı
işleyen bu süreç, bilinç düzeyindeki bir kararla yönetilemez. İşte bu yüzden "Acil durumlara
hazırlık eğitimlerinde insanlara felaket anında ne yapmaları gerektiği değil, yönelebilecekleri
otomatik davranışlardan nasıl kaçınacakları öğretilir." (Robinson & Leach, 2018).
Travmayı tedavi etmek için kullanılan birçok yöntem ve genel olarak eğitim sistemleri, otonom
sinir sistemi ile birbirine bağlanan beyin-akciğerler-mide-pankreas-bağırsaklar arasındaki
duygusal etkileşimi göz ardı ederek zihnin bilişsel kapasitesini iyileştirmeye odaklanır. Oysa
beyin yeni bir düşünce sistemini denemeden önce güvende olduğundan emin olmaya ihtiyaç
duyar. Bu da ancak karşılaşılan durumun “bilinmez” ve “tehdit edici” boyutunun azaltılması ile
mümkündür (Van der Kolk, 2014).

5.1. REAKTİF YAKLAŞIMDAN PROAKTİF YAKLAŞIMA GEÇİŞTE İNSAN

KAYNAKLARININ (İK) ROLÜ

İSG alanında “önleyici” yaklaşımda işletmelerin İK yönetimi fonksiyonları (Dursun & Keser,
2014; Karacan & Erdoğan, 2011; Das, Kumar, & Ramprasat, 2015; Ackroyd & Marsden, 2006);
• iş analizi ve risk değerlendirmesi,
• acil durum eylem planları hazırlanması,
• işgücü planlaması ve yedeklemesi,
• işe uygun işgören seçimi,
• çalışanların işe başlamadan önce ve sonra sürekli eğitim ile desteklenmesi,
• performans değerlendirmede İSG unsurlarının gözetilmesi
gibi uygulamalar ile iş kazalarını ve meslek hastalıklarını önemli düzeyde azaltabilmektedirler.

İş kazalarını önlemeye yönelik atılacak ilk adım, mevcut kazaların tüm detaylarıyla
incelenmesidir. Kazaların kök nedenlerinin doğru tespiti, benzer kazaların tekrarlanmaması için
alınacak önlemlerin temelini oluşturmaktadır. Örneğin, Uluslararası Denizcilik Örgütü’nün
(IMO) pek çok kural ve kriteri, yukarıda bahsedilen ana prensibe dayanarak, meydana gelen
büyük kazalardan alınan derslerle ortaya çıkmıştır.
Travma tedavilerinde olumlu sonuç verdiği belirlenmiş olan tekniklerin, proaktif yaklaşımla,
travma gerçekleşmeden önce, risk analizi ve kök neden araştırmaları sonuçlarına göre tasarlanmış
65
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

bir deneyim olarak kişilere öğrenme amaçlı sunulması mümkündür. Örneğin, Bilişsel Davranışçı
Terapi kapsamında sözü edilen hayali veya sanal maruz bırakma, sorumlulukları risk içeren
asker, polis, güvenlik görevlisi, acil durum müdahale ekip üyeleri gibi kişilerin mesleki
eğitiminde, bir çeşit deneyimsel öğrenme yöntemi olarak kullanılabilmektedir.

Mesleki eğitimle, sağlık ve güvenlik konusunda ortak bilinç oluşturarak pek çok kaza ve kayıp
engellenebilir. Yapılan araştırmalar, kaza sonucu oluşan maddi kayıpların, kazaları önlemek için
yapılacak harcamalardan 4 kat fazla olduğunu ortaya çıkarmıştır (Taylan, 2008). İş kazaları ve
meslek hastalıklarının yarattığı sosyoekonomik kayıpların azaltılması, aynı zamanda
gelişmişliğin de bir göstergesidir (Şerifoğlu & Sungur, 2007).

5.2. DENEYİMSEL ÖĞRENME

Gencel (2007), çağdaş eğitim anlayışının, öğrencilerin öğrenme süreçlerine ve buna bağlı olarak
öğrenme stillerinin incelenmesine bağlı olduğunu ifade etmektedir. Öğrenme süreçlerine
yansıyan öğrenme stillerinin belirlenmesi ve eğitimin stillere göre farklılaştırılarak sunulması,
kalıcı öğrenmenin sağlanması açısından önemlidir.

Öğrenme psikolojisine bilişsel yaklaşımı benimseyen “Bilgi İşleme Kuramı”na göre, çevreden
gelen uyarıcılar, duyu organları tarafından anlık belleğe iletilir. Dikkat ve algı süzgeçlerinden
geçen bilgi fark edilir ve kısa süreli belleğe alınır ki burada en fazla 20 saniye kadar
depolanabilir. Son olarak bilgi; tekrar işlenip kullanıldığında, süresi ve kapasitesi sınırsız olan
uzun süreli belleğe kaydolur ve kurama göre bilgi ancak uzun süreli belleğe kaydolduğunda
öğrenilmiş sayılır (Öztürk & Kısaç, 2017).

Öğrenme üzerine çalışmalar yapan ve “eğitimde modern medyanın babası” olarak anılan
(Schreck, 2009) psikolog Edgar Dale (1946; 1954; 1969), “Öğretimde Görsel-İşitsel Yöntemler”
adlı eserinde literatüre kazandırdığı “öğrenme piramidi”, diğer adıyla “deneyim konisi”nde, aktif
öğrenmenin gerçekleşebilmesi ve bilginin uzun süreli belleğe kaydedilmesinde uygulamanın
rolünü vurgular. Dale’e (1969) göre, okuyarak öğrenilmiş bilginin ancak %10’u bu çalışmadan 2
hafta sonra hatırlanabilirken, edinilen bilginin sunum yapma, deneyimi simülasyonlarla veya

66
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

gerçekten yaparak tekrarlama şeklinde işlendiği durumda %90’ı hatırlanabilmektedir

(Yamamoto, Özgeldi, & Altun, 2018). Bu yaklaşım Dale’den önce Haskell (1913) tarafından
Montessori metodu olarak açıklanmış olsa da teorik çerçevesi Edgar Dale tarafından ortaya
konulmuştur.

Edgar Dale gibi öğrenmeyi, “bilginin deneyimler yoluyla oluşması süreci” olarak tanımlayan
Kolb (1984, s. 34-39), geliştirdiği “deneyimsel öğrenme” kuramı ile sadece öğrenme stillerini
ortaya koymayı değil, öğrenme ve bireysel gelişme ile ilgili temel soruları da cevaplamayı
amaçlamıştır. Dale ve Kolb’un ortak yaklaşımları olan “yaparak öğrenme” ya da “öğrenmenin
içinde olma” teorilerinde insan beyni yaşadığı deneyimi “anı” olarak kaydeder ve bu deneyimi
“unutulmayacak” şekilde hafızasına yazması, öğrenme etkinliğini artırır.

Psikolog Bruner (1966) de, Dale’in modeli üzerinden geliştirdiği etkin, ikonik ve soyut öğrenme
tabanlı “Keşifsel Öğrenme Modeli” ile bu teorik çerçevenin genişlemesini sağlamış, dolayısıyla
“deneyimsel öğrenme”, öğrenenin deneyimlediği yaşantıları “anlamlı bilgi”ye dönüştürmesinde
en etkili öğrenme yöntemi olarak ortaya çıkmıştır.

Baukal (2013), “Soyutlamanın Çoklumedya Konisi” adlı çalışmasında Dale’in öğrenme

piramidini “deneyimsel öğrenme” (Bruner, 1966; Kolb, 1984) yaklaşımı üzerinden güncelleyerek
“yaparak öğrenme” ya da “öğrenmenin içinde olma” kavramları yerine günümüzdeki en etkin
öğrenme aracı (teknolojisi) olan Sanal Gerçeklik (Virtual Reality) teknolojisinin geçtiğini ifade
etmiştir (Yamamoto, Özgeldi, & Altun, 2018). Baukal (2013) bu yaklaşımını “Günümüzün sanal
gerçeklik teknolojisi, deneyimin neredeyse orada olmaktan öte olduğu kadar gerçekçidir.”
şeklinde ifade etmiştir.

5.3. İSG EĞİTİMLERİNDE SANAL GERÇEKLİK TEKNOLOJİSİNİN KULLANIMI

Sanal gerçeklik, bilgisayar teknolojileri ile yaratılan etkileşimli 360° sanal (dijital) ortamlar ile
gerçek dünya algısını değiştiren bir teknolojidir (Yamamoto, Özgeldi, & Altun, 2018). Bir
öğretim aracı olarak son dönemde çok farklı alanlarda ilgi görmektedir. Havacılık, askeriye,
oyun, endüstri, sağlık, spor, turizm ve eğitim gibi çeşitli alanlarda simülasyonların daha gerçekçi
olmasını sağlarken son 10 yılda pazara giren ve “sanal gerçeklik gözlükleri” olarak adlandırılan

67
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

son kullanıcı donanımları sayesinde söz konusu alanlarda uygulama maliyetlerini de çok keskin
bir biçimde düşürmeye başlamıştır.

Robert Barker’ın oval bir bina içine çizdiği 360° tablosu (Nature à Coup d’Oeil), Charles
Wheatstone’un 2 boyutlu görüntüleri birleştirerek 3 boyut algılaması yarattığı “the stereoscope”
cihazı gibi erken dönem çalışmalarını 90’lı yıllarda Sega ve Nintendo gibi oyun konsollarının
ürettiği sanal gerçeklik gözlükleri ve Nasa’nın çalışmaları takip etmiş, 2000’li yılların ortalarında
Oculus, HTC, Google Cardboard gibi cihazların son kullanıcıya sunulması ile günümüzdeki
uygulamalar üretilebilir hale gelmiştir (Yamamoto, Özgeldi, & Altun, 2018).

Baukal (2013) sırasıyla Dale (1946; 1954; 1969), Bruner (1966) ve Kolb’un (1984) çalışmalarını
güçlendirerek sanal gerçekliği deneyimsel öğrenmenin en etkin teknolojisi olarak ifade etmiş,
yapılan araştırmalar da, etkileşimli multimedya tabanlı eğitimlerin, bilimsel veya teknik
akademik uygulamalarda öğrenme performansı üzerinde olumlu bir etkiye sahip olabileceğini
ortaya koymuştur (Zaidel & Luo, 2010; Dreher, Reiners, Dreher, & Dreher, 2009; Rea & Harris,
2009). 2016 yılında yayınlanan Goldman Sachs raporunda, 2025 yılına kadar okullarda ve
üniversitelerde sağlık, iş, iletişim, bilim ve eğitim alanlarında kullanılmak üzere yeni bir öğrenme
kaynağı olarak 15 milyon VR kullanıcı pazarı olabileceği tahmin edilmektedir (Bellini, et al.,
2016).

Bir konuda bilgi edinmek, davranış değişikliği için yeterli değildir. Özellikle tehlike anında
davranışa dönüşmesi istenen bilginin, öğrenen tarafından algılanması, deneyimle pekiştirilmesi
ve uzun süreli belleğe kaydedilmesi gerekir (Topçuoğlu & Özdemir). Bunun için sanal gerçeklik,
eğitim ve öğrenimde devrim niteliğinde eşsiz bir fırsat sunmaktadır. İnsan beyni, içinde
bulunduğu sanal deneyimi tıpkı gerçek bir deneyimmiş gibi algılar. Travmatik olayla ilk
karşılaştığında şok tepkileri veren kişinin, sanal deneyimle hazırlıklı ve planlanmış biçimde
karşılaşması, ihtiyaç halinde erken sonlandırılabileceğini bilmesi, uyarıcıların kendisine kademeli
olarak verilebilmesi, gerçek olayların rastsallığı yerine bilinçli olarak alternatif durumların her
birinin ele alınabilmesi, tekrarlı maruz bırakma sayesinde bilginin işlenip bir anı niteliği
kazanması, kişinin beklenen davranışı tekrar tekrar uygulama yaparak pekiştirmesi gibi
özellikleri ile sanal deneyimden etkili bir öğrenme sağlanabilmektedir. Bu sebeple sanal
68
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

gerçeklik geleneksel eğitim araçlarına göre ekonomik bir alternatiftir, eğitim süresini kısaltabilir,
bilgi ve becerilerin uzun süreli tutulmasını sağlayabilir (Sadagic, 2007; Potkonjak, et al., 2016).

Sanal gerçeklik, etkileşimli özellikleri sayesinde eğitim alacak olan bireylere ürün veya
sistemlerin işlevlerini ve özelliklerini 3 boyutlu gerçekçi görüntüler ile çeşitli açılardan ve
mesafelerden inceleme fırsatı sunarken öğrenenler, eşzamanlı olarak sunulan uyaranlar sayesinde
öğrenme nesnelerinin kavranmasını kolaylaştıran güçlü bir “oradaymış gibi” hissi yaşarlar (Klein,
2003). Aynı eğitim klasik multimedia destekli olarak statik görüntü veya resimlerle verildiğinde
kavrama yetkinliğinin daha düşük olduğu gözlemlenmiştir (Suh & Eun Lee, 2005).

Aşağıda, İSG eğitimlerinde deneyimsel öğrenme aracı olarak sanal gerçeklik teknolojisinin
kullanımına yönelik örnekler sunulmuştur.

Sanal gerçeklik ile hazırlanmış simülasyonlar, gerçek dünyada büyük makineleri inşa etmek,
kullanmak ve taşımak gibi çok maliyetli, zor ve tehlikeli olabilecek aktivitelerin çok daha düşük
maliyet ile uygulanabilmesine imkân vermektedir. Örneğin, Amerikan Hava Kuvvetleri sanal
gerçeklik ile hazırlanan paraşüt eğitimi sayesinde 2012-2016 yılları arasında gerçek eğitim
uçuşlarını azaltarak ile 1,7 milyar USD tasarruf sağlamıştır (Tucker, 2015).

Günümüzde işletmelerde güvenlik personelinin karşı karşıya kaldığı soygun, silahlı saldırı, adam
kaçırma gibi durumlara hazırlık için kullanılabilecek sanal gerçeklikle deneyimsel öğrenme
örneği, ABD şerif yardımcılarını ve diğer kolluk kuvvetlerini eğitmek için gerçek senaryolar ile
tasarlanmış sanal gerçeklik ortamlarıdır. Her türlü muhtemel olay, öğrenenlere 360° duvarlara
yansıtılan gerçek görüntüler ile kontrollü maruz bırakma şeklinde deneyimletilmektedir (Jung,
2014). Bu yöntemle yalnızca işe alınan kişilerin mesleki eğitimi ve gelişimi değil, işe alım
süreçlerinde yetkinliklerin davranışa dönüşmüş olarak değerlendirilmesi ve işe uygunluğun teyit
edilmesi de mümkün olabilir.

Paterson (2014) yangın veya tahliye gerektiren diğer acil durumlarda engellilerin ortamı güvenli
biçimde terk edebilmesi için alınabilecek önlemlerin, çeşitli senaryolar yardımıyla daha açık
şekilde ortaya konabileceğini ifade etmektedir.
69
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Otistik çocuklarla yapılan çalışmalarda, trafikte karşıdan karşıya geçme (2008) gibi uzamsal akıl
yürütme kabiliyeti ya da sürüş (2016) gibi motor beceriler gerektiren, dolayısıyla zorlayıcı olan
aktivitelerin sanal gerçeklikte yapılabildiği, hayata uyum sağlamalarının kolaylaştığı, olası
krizlerin ve donmaların engellenebildiği tespit edilmiştir. Sanal gerçeklik ile deneyimsel öğrenme
uygulamaları, otistik bireylerin sosyal hayata katılmalarını kolaylaştırabilir, hatta meslek sahibi
olmalarını mümkün kılabilir.

Manchester Görselleştirme Merkezi, geliştirdiği sanal gerçeklik tabanlı elektronik sağlık sistemi
projesi kapsamında, 3 boyutlu modeller ile oluşturulan cerrahi simülasyonlar üzerine
çalışmaktadır (John & Phillips, 2000).

Sanal Gerçeklik Ameliyathanesi olarak tanımlanan etkileşimli eğitim ortamları (Olasky, et al.,
2015) yetişme sürecindeki cerrahlara sınırsız pratik yapma olanağı sağlarken, kendilerine, diğer
sağlık personeline ve elbette hastaya verebilecekleri zararlar en düşük seviyeye indirilmekte,
geleneksel öğretim yöntemindeki kadavra ihtiyacı da azalmaktadır (Lee, 2013).

Kızıl ve Joy (2018), sanal gerçeklik ile iş sağlığı ve iş güvenliği deneyimsel eğitimine örnek
olarak, 25 farklı felaket senaryosunun modellendiği AIMS’ Hazard Simülatörünü vermektedirler.
Simülasyonda iş makineleri ve kamyon kullanımı sırasında karşılaşılabilecek kaza örnekleri
kullanıcılara deneyimletilmektedir. Yapılan çalışmalarda eğitim maliyetlerinin, kaza oranlarının
ve dolayısıyla maddi zararların gözle görülür bir biçimde azaldığı ifade edilmektedir. Benzer
avantaj ve yaklaşımları Abdel-Wahab (2018), Yeraltı Hizmetlerinde Tehlikeden Kaçınmak
projesi kapsamında anlatmaktadır. Deutsche Gesetzliche Unfallversicherung (2018), sanal
gerçekliğin, ürün yaşam döngüsünün her aşamasını, simüle, analiz ve optimize edilebilecek
şekilde İSG amaçları için kullanılabileceğini belirtmiştir. Dolayısıyla yangına müdahale, yüksek
maliyetli ve riskli cihazların kullanımı, uzak mesafeli lojistik eğitimleri gibi birçok alanda sanal
gerçeklik teknolojisi İSG kapsamında deneyimsel eğitim amacıyla kullanılabilmektedir.

Learnbrite (learnbrite.com) firması, sanal gerçeklik ile deneyimsel eğitim konusunda hazırladığı
eğitim üretim platformunda İSG dışında birçok alanda da içerik üretim imkânı sunmaktadır.
70
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

6. STRATEJİK İK UYGULAMALARININ MUHTEMEL KAZANIMLARI

İş Sağlığı ve Güvenliğini sağlamaya ve riskleri önlemeye yönelik çalışmalar işletmeye etkin

yönetim, denetim ve karar alma kabiliyeti sağlar.

Üretim açısından bakıldığında; işe bağlı kaza, hastalık, sakatlık ve işgücü kayıpları azalır,
kaynakların verimli kullanımı ile katma değer ve tasarruf sağlanır. Toplumsal açıdan örnek teşkil
edecek uygulamalar sayesinde işletmenin imajı ve marka değeri güçlenir (Özkılıç, 2005).

Yönetim açısından; etkin risk yönetimi sayesinde finansman maliyeti, sigorta primleri, ceza ve
tazminat bedelleri azalır. ISO 45001 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi, ISO 22301 İş
Sürekliliği Yönetim Sistemi, ISO 9001:2008 Kalite Yönetim Sistemi gibi uluslararası standartlara
uygunluk, akreditasyon ve yasal uyum sayesinde işletmenin yatırım yapılabilirlik derecesi
yükselir, finansal kaynaklara erişim avantajları elde edilir. Çalışan sağlığını, güvenliğini ve
geleceğini gözeten uygulamalar, tercih edilen işveren algısını ve çalışan bağlılığını güçlendirir,
çalışan turn over (değişim) oranını ve maliyetini düşürür.

71
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

SONUÇ

İş kazaları, neden oldukları insani kayıpların yanında işletmenin fiziki varlıklarını, verimliliğini,
imajını ve dolaylı olarak toplumsal dinamikleri olumsuz etkilemektedir. İşletmeler açısından
bütünsel olarak bakıldığında, gerçekleşmesi halinde çeşitli açılardan ciddi maliyetlere, hatta geri
döndürülemez kayıplara yol açabilecek riskleri öngörerek bunlara karşı güvenli davranış becerisi
geliştirmeye yönelik deneyimsel öğrenme yatırımı, bir yandan kayda değer tasarruf sağlarken bir
yandan da kurumsal yönetim avantajlarını beraberinde getirir. Sanal gerçeklik teknolojisi ise
riskleri ve etkilerini senaryolaştırarak simülasyonlara dökmek ve bunları görsel ve işitsel olarak
yaşıyormuşçasına deneyimlemeyi ve buna bağlı öğrenmeyi getirmektedir. Bu bağlamda sanal
gerçeklik teknolojisi iş sağlığı ve güvenliği konusunda doğrudan, dolaylı maliyetleri ve riskleri
azaltırken etkili ve kalıcı öğrenmeyi sağlamadaki avantajları ile stratejik insan kaynakları
yönetimini hedefleyen işletmelerin vazgeçilmezi haline gelmek için en kabiliyetli adaydır.

72
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Kaynakça
21c Staff, I. (2008, 01 31). Virtual reality helps autistic kids cross the road.
https://www.israel21c.org: https://www.israel21c.org/virtual-reality-helps-autistic-kids-
cross-the-road/ adresinden alınmıştır

Abdel-Wahab, M. (2018, 01 18). A Virtual Reality (VR) experience for Health and Safety
Training in Construction. linkedin.com: https://www.linkedin.com/pulse/virtual-reality-
vr-experience-health-safety-training-abdel-wahab/ adresinden alınmıştır

Ackroyd, P., & Marsden, S. (2006). Enhancing Safety Culture-Simple, Effective Approaches to
Making Improvement.

Ausburn, F. B., & Ausburn, L. J. (2008a). Sending students anywhere without leaving the
classroom: Virtual reality in CTE. Techniques: Connecting Education & Careers, 83(7).
Journal of Industrial Teacher Education, 43-46.

Bacak, B., & Yiğit, Y. (2014). İşe Devamsızlığın Nedenleri, Ekonomik Sonuçları ve Azaltılması
İçin Alınması Gereken Önlemler. Girişimcilik ve Kalkınma Dergisi, 29-44.

Başbakanlık Mevzuatı Geliştirme ve Yayın Müdürlüğü. (2006). 5510 sayılı Sosyal Güvenlik ve
Genel Sağlık Sigortası Kanunu. Ankara: T.C. Resmi Gazete.

Başbakanlık Mevzuatı Geliştirme ve Yayın Müdürlüğü. (2012). 6331 sayılı İş Sağlığı ve

Güvenliği Kanunu. Ankara: T.C. Resmi Gazete.

Baukal, C. (2013). Research papers a proposed multımedıa cone of abstractıon. Journal of

Educational Technology, 9(4):15-24.

Bellini, H., Chen, W., Sugiyama, M., Shin, M., Alam, S., & Takayama, D. (2016). Virtual &
Augmented Reality: Understanding the race for the next computing platform. Profiles in
Innovation, 1-30.

Bruner, J. (1966). Toward a Theory of Instruction. Cambridge: Belknap Press.

Buckwalter, J., Rizzo, A., John, B., Newman, B., Williams, J., & Parsons, T. (2012). STRIVE:
Stress resilience in virtual environments. Proceedings - IEEE Virtual Reality, 173-174.

Çam, O., Büyükbayram, A., & Öztürk Turgut, E. (2016). Travma Sonrasında Ruh Sağlığı ve
Hastalıkları Hemşirelik Yaklaşımı. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 210-
216.

Dale, E. (1946). Audio-visual methods in Teaching. New York: The Dryden Press.

Dale, E. (1954). Audio-visual methods in Teaching. (2nd ed). New York: The Dryden Press.

Dale, E. (1969). Audio-visual methods in Teaching. (3rd ed). New York: The Dryden Press.
73
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Das, D., Kumar, P., & Ramprasat, K. (2015). 9-S Model Approach To Safety Culture
Management From Laboratory To Large Scale Industry. Guwahati: 68th Annual Session
of Indian Institute of Chemical Engineers.

Dennison, W. F., & Kirk, R. (1990). Do, review, apply: A simple guide to experintial learning.
England: Oxford OX.

Deysam. (2017, 07 19). Sanal Gerçeklik Ve Engelsiz Yaşam. (G. T. Yamamoto, Röportaj
Yapan)

disabled-world.com. (2016, 07 26). VADIA Virtual Reality Simulator Helps Teenagers with
Autism Learn How to Drive. https://www.disabled-world.com: https://www.disabled-
world.com/assistivedevices/computer/vr-driving.php adresinden alınmıştır

Dreher, C., Reiners, T., Dreher, N., & Dreher, H. (2009). Virtual worlds as a context suited for
information systems education: Discussion of pedagogical experience and curriculum
design with reference to Second Life. Journal of Information Systems Education, 20(2),
211–224.

Drucker, P. (2012). Post-Capitalist Society. Abington, Oxon: Routledge.

Dural, S., Gür, E., & Çetinkaya, H. (2015). Öğrenilmiş Korkunun Söndürülmesinde Yeni Bir
Yaklaşım: Belleğin Yeniden-Bütünleştirme Sürecine Müdahale.

Dursun, S. (2012). İş Güvenliği Kültürü. İstanbul: Beta Basım.

Dursun, S., & Keser, A. (2014). İş Güvenliği Farkındalığı ve İş Güvenliği Davranışları

Arasındaki İlişkilerin Araştırılması. Cilt, 5(2), 1-9.

Erbay, L., & Ünal, S. (2017). Terapi beyinde ne yapar?

Erden, N. S. (2016). Travma Sonrası Stres Bozukluğu, İşyerinde Zorbalık ve Nörotiklik.

Journal of International Social Research, 674.

Esen, D. (tarih yok). Sürdürülebilir İnsan Kaynakları Yönetimine Genel Bir Bakış. Journal of
Current Researches on Business and Economics, 85-104.

Gencel, İ. (2007). Kolb'un Deneyimsel Öğrenme Kuramına Dayalı Öğrenme Stilleri Envanteri-
III'ü Türkçeye Uyarlama Çalışması. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Dergisi, 9(2), 120-139.

Goff, J., & Dominey-Howes, D. (2013). Tsunami. Treatise on Geomorphology, 204-218.

Gürdil Birinci, G., & Erden, G. (2016). Yardım Çalışanlarında Üstlenilmiş Travma,İkincil
Travmatik Stres ve Tükenmişliğin Değerlendirilmesi. Türk Psikoloji Dergisi, 10-26.

74
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Haskell, F. (1913). A good for the montessori method. Journal of Education, 638.

Heim, M. (1998). Virtual Realism. Oxford: Oxford Univ. Press.

Herrmann, N. (1988). The creative brain. North Catoline: Lake Lure.

http://www.georgiabreakthru.org/. (2015, 02). http://www.georgiabreakthru.org/:

http://www.georgiabreakthru.org/ adresinden alınmıştır

Huxley, A. (1932). Brave New World. London: Chatto & Windus.

İnce, H., İnce, N., & Tüzün, B. (2000). İş Kazaları ve Çalışma Gücü Kayıplarının Türkiye'deki
Yasal Düzenlemeleri. Adli Tıp Bülteni, 5(1), 12-14.

itv.com. (2015, 06 6). Virtual reality could improve doctors' bedside manner.
http://www.itv.com: http://www.itv.com/news/westcountry/update/2015-04-06/virtual-
reality-helping-doctors-see-through-patients-eyes/ adresinden alınmıştır

İzci, F., & Ünveren, G. (2017). Travma Sonrası Stres Bozukluğunda Bilişsel Davranışçı Terapi
ve Göz Hareketleri ile Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme. Bilişsel Davranışçı
Psikoterapi ve Araştırmalar Dergis, 6(1), 31-38.

John, N., & Phillips, N. (2000). Surgical simulators using the WWW. Stud Health Technol
Inform, 146-152.

Johnson, W. L. (2009). A Simulation-Based Approach to Training Operational Cultural

Competence. International Congress on Modelling and Simulation (MODSIM), 187-
194.

Jung, Y. (2014, 11 18). Virtual reality program trains deputies for real cases. tucson.com:
http://tucson.com/news/blogs/police-beat/virtual-reality-program-trains-deputies-for-
real-cases/article_60f1f953-3ec5-5ed0-9f12-baad70bbf2ab.html adresinden alınmıştır

Karacan, E., & Erdoğan, Ö. (2011). İşçi Sağlığı ve İş Güvenliğine İnsan Kaynakları Yönetimi
Fonksiyonları Açısından Çözümsel Bir Yaklaşım. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü DergisiKocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21(1), 102-116.

Kılkış, İ., & Demir, S. (2012). İşverenin İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimi Verme Yükümlülüğü.
Ocak, 3(1), 23-47.

Kızıl, M., & Joy, J. (2018). What can Virtual Reality do for Safety? Minerals Industry Safety
and Health Centre The University of Queensland, 11.

Klein, L. R. (2003). Creating Virtual Product Experiences: The Role of Telepresence. Journal
of Interactive Marketing, 7(1), 41-55.

75
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Kolb, D. A. (1984). Experiential learning: experiencies as the source of learning and

development. Englewood Cliffs: Prentice-Hall.

Korkmaz, A., & Avsallı, H. (2012). Çalışma Hayatında Yeni Bir Dönem: 6331 Sayılı İş Sağlığı
ve Güvenliği Yasası. Ağustos(26), 153-167.

Lanius, R. (2015). Trauma-related dissociation and altered states of consciousness: A call for
clinical, treatment, and neuroscience research. European Journal of
Psychotraumatology.

Lee, H. (2013). 3D Holographic Technology and Its Educational Potential. TechTrends, 57(4),
34-39.

Mayer, R., & Moreno, R. (2002). Animation as an Aid to Multimedia Learning. Educational
Psychology Review, 14(1).

Mazuryk, T., & Gervautz, M. (1997). Virtual Reality History , Applications , Technology and
Future History. Virtual Reality(January).

Müdürlüğü, B. M. (2012). İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin İşyeri Tehlike Sınıfları Tebliği.

Ankara: T.C. Resmi Gazete.

Noha307. (2017, May 29). Link Trainer. wikipedia.org:

https://en.wikipedia.org/wiki/Link_Trainer adresinden alınmıştır

Olasky, J., Sankaranarayanan, G., Seymour, N., Magee, J., Enquobahrie, A., Lin, M., . . . Jones,
D. (2015). Identifying Opportunities for Virtual Reality Simulation in Surgical
Education. Surgical Innovation, 22(5), 514-521.

Özkan, Ö., & Emiroğlu, N. (2006). Hastane Sağlık Çalışanlarına Yönelik İşçi Sağlığı ve İş
Güvenliği Hizmetleri.

Özkılıç, Ö. (2005). İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemleri ve Risk Değerlendirme

Metodojileri. Ankara: Türkiye İşveren Sendikaları.

Öztürk, B., & Kısaç, İ. (2017). Bilgiyi İşleme Modeli. B. Yeşilyaprak içinde, Eğitim Psikolojisi
(s. 304-338). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.

Paterson, S. (2014, NOV 13). https://www.vrcircle.com/how-to-disable-the-health-and-safety-

warning-on-oculus-rift-dk-2/. How To Disable The Health And Safety Warning On
Oculus Rift DK 2: https://www.vrcircle.com/how-to-disable-the-health-and-safety-
warning-on-oculus-rift-dk-2/ adresinden alınmıştır

76
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Potkonjak, V., Gardner, M., Callaghan, V., Mattila, P., Guetl, C., Petrović, V., & Jovanović, K.
(2016). Virtual laboratories for education in science, technology, and engineering: A
review. Computers & Education, 95, 309-327.

Prasolova-Førland, E., Fominykh, M., Darisiro, R., & Mørch, A. (2013). Training Cultural
Awareness in Military Operations in a virtual Afghan village: A methodology for
scenario development. Proceedings of the Annual Hawaii International Conference on
System Sciences, 903-912.

Rea, A., & Harris, A. (2009). Web 2.0 and virtual world technologies: A growing impact on IS
education. Journal of Information Systems Education, 20(2), 137–144.

Rizzo, A., Pair, J., Graap, K., Manson, B., McNerney, P. J., Wiederhold, B., . . . Spira, J. (2006).
A Virtual Reality Exposure Therapy Application for Iraq War Military Personnel with
Post Traumatic Stress Disorder: From Training to Toy to Treatment. NATO Advanced
Research Workshop on Novel Approaches to the Diagnosis and Treatment of
Posttraumatic Stress Disorder, IOS Press, 235-250.

Robinson, S., & Leach, J. (2018). Fighting for our lives: the psychobiology of surviving an
emergency. The Routledge International Handbook of Psychobiology, 19-41.

Sadagic, A. (2007). The deployment and use of virtual training simulations: What does it take to
serve the needs of majority of its users? Proceedings of New Learning Technologies , (s.
1-13).

Schreck, M. K. (2009). Transformers: Creative Teachers for the 21st Century. California:
Corwin.

Sözen, Ş., İnce, H., Dı̇ kı̇ cı̇ , F., Diraçoğlu, D., & İnce, N. (2009). Maluliyet (Meslekte Çalışma
Gücü Kayıplarının) Hesaplanması. Ş. Sözen, H. İnce, F. Dı̇ kı̇ cı̇ , D. Diraçoğlu, N. İnce, S.
Koç, & M. Can (Dü) içinde, Birinci Basamakta Adli Tıp (s. 235-242). İstanbul: İstanbul
Tabip Ocağı.

Steuer, J. (1992). Defining virtual reality: Dimensions determining telepresence. Journal of

Communication, 42:73-93.

Suh, K.-S., & Eun Lee, Y. (2005). The Effects of Virtual Reality on Consumer Learning: An
Empirical Investigation The Effects of Virtual Reality on Consumer Learning: An
Empirical Investigation1. Source: MIS Quarterly MIS Quarterly, 29(4), 673-697.

Surface, E. A., Dierdorff, E. C., & Watson, A. M. (2007). Special Operations Language
Training Software Measurement of Effectiveness Study: Tactical Iraqi Study Final
Report. Los Angeles, California: Surface, Ward, & Associates.

77
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Şerifoğlu, E., & Sungur, E. (2007). İşletmelerde Sağlık ve Güvenlik Kültürünün Oluşturulması;
Tepe Yönetimin Rolü ve Kurum İçi İletişim Olanaklarının Kullanımı. İstanbul
Üniversitesi İşletme İktisadı Enstitüsü Yönetim Dergisi , 58(18), 2-17.

Taylan, M. (2008). Tersanelerde Meydana Gelen İş Kazaları ve İş Güvenliği.

Toffler, A. (1981). The third wave. New York: Bantam Books.

Topçuoğlu, H., & Özdemir, Ş. (tarih yok). İş Sağlığı ve Güvenliğinde Davranış Değişikliği.

Tucker, P. (2015, 01 30). Better Simulation Could Save the Military Millions. defenseone.com:
https://cdn.defenseone.com/a/defenseone/interstitial.html?v=8.18.0&rf=https%3A%2F%
2Fwww.defenseone.com%2Ftechnology%2F2015%2F01%2Fbetter-simulation-could-
save-military-millions%2F104172%2F adresinden alınmıştır

Ulutaş, B. (2016). Türkiye'deki İllerin İş Kazaları ve Meslek Hastalıkları Açısından Veri

Zarflama Analizi İle Değerlendirilmesi. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari
Bilimler Dergisi, 23-46.

Uricchio, W. (2011). A ‘proper point of view’: The panorama and some of its early media
iterations. Early Popular Visual Culture, 9(3), 225-238.

Van der Kolk, B. A. (2014). The body keeps the score: Brain, mind, and body in the healing of
trauma. New York: Viking.

Vatansever, Ç. (2014). Risk Değerlendirmede Yeni Bir Boyut: Psikososyal Tehlike ve Riskler.
Çalışma ve Toplum, 1, 117-138.

Virtual reality in occupational safety and health. (2018, 08 03). dguv.de:

https://www.dguv.de/medien/ifa/en/fac/virtual_reality/sutave_flyer_en.pdf adresinden
alınmıştır

vrs.org.uk. (2016). Who Coined the Term “Virtual Reality”? vrs.org.uk:

https://www.vrs.org.uk/virtual-reality/who-coined-the-term.html adresinden alınmıştır

vrs.org.uk. (2017). History Of Virtual Reality - Virtual Reality. vrs.org.uk:

https://www.vrs.org.uk/virtual-reality/history.html adresinden alınmıştır

Wikipedia. (2017). Virtual reality. https://en.wikipedia.org:

https://en.wikipedia.org/wiki/Virtual_Reality adresinden alınmıştır

Wilson, C. (2008). Avatars, Virtual Reality Technology, and the U.S. Military: Emerging Policy
Issues. 0-6.

78
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Yamamoto, G. T., Özgeldi, M., & Altun, D. (2018). Instructional Developments and Progress
for Open and Equal Access for Learning. Open and Equal Access for Learning in School
Management (s. 117-143). içinde IntechOpen.

Yardım, N., Çipil, Z., Vardar, C., & Mollahaliloğlu, S. (2007). Türkiye İş Kazaları ve Meslek
Hastalıkları: 2000-2005 Yılları Ölüm Hızları.

Yavuz, K., & Karatepe, H. (2015). Travma Sonrası Stres Bozukluğunun Psikoterapisi.

Yoh, M.-S. (2001). The Reality of Virtual Reality. Proceedings of the Seventh International
Conference on Virtual Systems and Multimedia (s. 1-9). California: Institute of Electrical
and Electronics Engineers (IEEE).

Zaidel, M., & Luo, X. (2010). Effectiveness of multimedia elements in computer supported
instruction: Analysis of personalization effects, students’ performance and costs. Journal
of College Teaching & Learning, 7(2), 11-16.

79
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

THE EFFECTS OF ATTITUDES AND SOCIAL NORMS ON

ECOLOGICALLY CONSCIOUS CONSUMPTION BEHAVIOR

TULIN URAL
Hatay Mustafa Kemal University,
Turkey
[email protected]

ABSTRACT
Researchers have been expressing for many years about the fact that misuse of natural
resource, over consumption practices and irresponsible consumption cause
environmental deterioration. Reducing environmental deterioration requires to change
consumption behavior based on a better understanding antecedents determining
consumers’ action toward ecologically conscious consumer behavior (ECCB).
Recently, consumers are more ecologically conscious than those who are in past
decades, but they are struggling to translate this into purchases. Therefore, explaining
the antecedents of ecologically conscious consumer behavior may contribute to
understand this paradox. In this study, only two antecedents such as consumer’s
attitudes toward the environment and social norms are examined. The model of the
study includes in the effects of attitudes and subjective norms on both of behavioral
intention and actual behavior (reported). To test hypotheses model associations, the
survey was conducted on households who live in Hatay-a province of Turkey. Data
was obtained by convenience sampling technique and face to face method. In the first
step, exploratory factor analysis (EFA) was applied to explore the possible underlying
factor structure of a set of observed variables. Confirmatory factor analysis (CFA) was
also used to examine reliability and validity of measurement model. The second step
was to test the relationships among proposed constructs by structural equation
modelling (SEM). The results of the study reveal that consumer’s attitudes toward the
environment positively influence to ecologically conscious consumer behavior
(ECCB). But, contrary to our expectation, relationship between consumer’s attitudes
toward the environment and behavioral intention is insignificant. The subjective norms
have significant and positive direct effect on behavioral intention. The results also
indicated that the subjective norms has indirect effect on ECCB via behavioral
intention. These findings shed light on how marketing strategies which promote
environmental consumer behavior are developed by policymakers and marketers.

Keywords: Ecologically conscious consumption behavior, attitudes, social norms, behavioral

intention.
JEL Classification: M31

80
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

1. INTRODUCTION

In recent years, researchers have been expressing the fact that environmental deterioration
results from consumption attributes (Dermody, 2011). Overuse of natural resource, over
consumption practices and irresponsible consumption are causing environmental damage across
to the world (Tuna and Ozkocak, 2012: 131-147). Inter-governmental Panel on Climate Change
Report (IPCC)(2016) indicated that “global energy consumption and associated emissions can be
reduced by changing consumption habits, adoption of energy savings measures, dietary change,
and reduction in food wastes” (Taufique and Vaithianathan, 2018 :46-55). Promoting
consumption toward environment protection is important aspect of sustainable development,
which depends on achieving long-term economic growth that is consistent with environmental
and social needs (www.oecd.org. 9.16.2018). Studying the underlying forces of environment-
related behaviors at all levels in Turkey is very important. An awareness of resource conservation
and environmental protection has been emerging gradually in Turkey. Nevertheless, consumers’
poor consciousness is a major obstacle for Turkey to build an environmentally-friendly society.
“To conserve nature for the next generation, the consumers may behave in an ecologically
conscious manner and off course wisely trigger a chain of changes in attitudes and behaviors
toward the nature”. (Varijan, 2018; www.recentscientific.com, 9.16.2018). Additionally, even if
consumers are in favor of green consumption, there may be a discrepancy between their attitudes
and behavior in the context of switching from this attitudes to behavior. “The attitude-behavior
gap is where 30% of consumer reported that they are very concerned about environmental issues
but they are struggling to translate this into purchases” (Young et al. 2009: 20-31).
Considering this phenomena, challenging the environmental problems resulting from
consumption behaviors of consumers is very important. To create more conscious into consumers
toward environment protection and reflection this to behavior, it’s necessary to understand the
antecedents that are underlying their ecologically conscious consumption behavior.
On the other hand, there are many researches in marketing literature associated with
challenging environmental deterioration. Most of them have been done in developed countries.
However, developing countries, such as Turkey, are different in socio-economic, demographic,
cultural and especially living standards of consumers. These differences may cause to change the

81
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

result of researches conducted in developing countries. Consumers in developing countries are

likely to have lower willingness for environmentally purchase and, have lower level of
ecologically conscious because they have still had lower income, education level and living
standards than those who live in developed countries. Turkey is one of the emerging markets
(Cavusgil and Buckley, 2016) and, its Gross National Income (GNI) per capita is $10,787 in
2016 (https://www.data.worldbank.org; 18.06.2018), But, consumers‘ conscious toward
environment protection hasn’t been achieved sufficiently yet.
This study aims to investigate the antecedents of ecologically conscious consumer
behavior in basis of the Theory of Planned Behavior (TPB) (Ajzen, 1985) framework. The TPB is
one of the satisfying theories to understand behavioral intention and behavior. The TPB theory
assumes that attitudes and subjective norms affect intention, which in turn, determines behavior.
The model of the study covers the direct and indirect effects of attitudes and subjective norms on
both of behavioral intention and actual behavior, in the environmental protection context.
Additionally, most of previous research have gathered data from student samples. This
situation decreases generalizability of the research findings. In this study, data was obtained from
the households.
This study will be significant to develop sustainable marketing strategies and promote
environmental consumer behavior. Roberts and Bacon (1997: 79-89) argues that “in order to
encourage ecologically conscious consumers behavior it is essential for public policy makers and
marketers to have clear understanding of the antecedents of such behavior”. The findings provide
important public policy implications for government and business to guide consumers to engage
in ECCB.

2. CONCEPTUAL FRAMEWORK
Ecologically conscious consumer behavior is getting progressive attention in marketing
and consumer behavior literature. According to Roberts (1996: 222) “ecologically conscious
consumers are defined as “those who purchase products and services which they perceive to have
positive (or less negative) impact on environment”. Ecologically conscious consumer believes
that, as individuals, they have significant opportunities to influence change and feel empowered
to assist in the resolution of environmental problems. Research indicates that consumers are
likely to pay more for environmentally friendly products; change their habits to help protect the
82
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

environment; and have a propensity to buy products only from companies with reputation for
environmental and social responsibility (Creyer and Ross, 1997: 421-432).
According to the TTB, attitudes and subjective norms affect to ecologically conscious
consumer behavior. The TPB is widely accepted as a theory that is applicable and powerful to
estimate either behavioral intention or actual behavior across environment context (Taufique and
Vaithianathan, 2018: 46-55). Therefore, the conceptual model of presented study has been
developed based on the TPB framework. The model covers attitudes and subjective norms which
are the antecedents of behavioral intentions, then, intention connects with actual behavior (Figure
1).Attitudes toward environment protection
“Attitude toward a behavior is interpreted as the extent of an individual’s favorable or
unfavorable assessment of a particular behavior” (Ajzen, 1991:179). In the environmental
context, attitude is defined as “cognitive and affective evaluation of the object of environmental
protection” (Bamberg, 2003: 21-23). One of the antecedents of ecologically conscious consumer
behavior is attitude that refer to concern for ecology (Kinnear et.al., 1974).

Attitudes
toward
environment
Ecologically
Behavioral conscious
intention consumer
behavior

Subjective
norms

Figure 1. Conceptual model

Source: The model was adopted the study which developed by Khan Md.Raziuddin Taufique and Sridhar
Vaithianathan. “A fresh look at understanding green consumer behavior among young urban Indian consumers
through the lens of Theory of Planned Behavior, Journal of Cleaner Production, 2018, p.46-55.

According to Ajzen (1985), consumer attitudes lead to behaviors. Although some

researchers have confirmed attitude-behavior relationship (Polonsky et.al. 2012: 238-263.), others
have argued that sometimes there isn’t significant association between them (Leire and Thidell,
2005: 1061-1070). Rex & Baumann (2007: 46-55) and Wang et.al. (2014: 152-165) found that
consumers with greater environment concern are more likely to be pro-environmental in their

83
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

consumption behavior. Verna and Chandra (2018: 1152-1162) stated that there is a significant
positive influence of attitudes on green purchase intention. To make more clearly this discussion,
we argue that consumers who have attitudes toward environment protection are more likely to
have intention of consuming eco-friendly. Similarly, consumers who have attitudes toward
environment protection are more likely to purchase eco-friendly products and services. In line
with these considerations, the following hypotheses were proposed:

H1a: Consumer attitudes toward the environment affect significantly to behavioral intention.
H1b: Consumer attitudes toward the environment affect significantly to ECCB.
Subjective norms
“Subjective norms refer to the individual’s assessment of others’ pReferences and support
for a behavior” (Verner, 2004: 125-147). ‘Others’ concept includes in any References groups
such as; family members, friends, co-workers. This social conformity motivates an individual to
behave based on desirable behavior of the majority. The effect of subjective norms is similar to
effect of reference groups on consumer behavior (Yang et.al.2007:319-339). The effect of
subjective norms is also specific based on culture. In collective society, a person’s behavior is
influenced by others. In line with this rationale thinking, the following hypotheses were
proposed:
H2a: Subjective norms (social compatibility) affect significantly to behavioral intention.
H2b: Subjective norms affect significantly to ECCB.
Behavioral intention and ecologically conscious consumer behavior (ECCB)
Behavioral intention is defined that “an individual’s degree of determination and
willingness to perform specific behavior, which is often determined by attitudes and subjective
norms” (Ajzen, 1988). Ajzen, stated that “more willingness are likely to result in a better chance
of performing behavior”. This behavioral intention theory applied to both individualistic society
and collectivist society (Lee and Green, 1991: 289-334). Past studies confirm the intention-
behavior relationship in the context of ECCB (e.g. Flamm, 2009: 272-279, Polonsky et.al, 2012:
238-263), although some researchers have suggested there is also sometimes an intention-
behavior gap (e.g. Leire and Thidell, 2005). In line with these considerations, the following
hypothesis is proposed:
H3: Consumer’s behavioral intention affects significantly to ECCB.

84
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

This study also tested the mediating effect of behavioral intention between attitudes and
ECCB and between social norms and ECCB. Bamberg and Moser (2007: 14-25) found that
intention plays a mediating role between psycho-social variables and ECCB. In line with these
considerations, the following hypotheses were proposed:
H4: Behavioral intention plays a mediating role between attitudes toward environment and
ECCB.
H5: Behavioral intention plays a mediating role between subjective norms and ECCB.

3. METHODOLOGY
3.1. Sample and data collection
In order to test hypotheses associations, the survey was conducted on households who live
in Hatay-a province of Turkey. Convenience sampling technique and face to face method were
used for collecting data. Sample size was accounted by formula as shown below:

n = p*q / (e/z)2 = 0.50*0.50 /(0.05/1.96)2 = 384 firms.

-n: sample size; p value refers to the ratio of consumers who have ecologically conscious; q value
refers to the ratio of consumers who don’t have ecologically conscious; it was taken maximum
variance of p and q (p=q: 0.50); e: 0,05 (tolerance level), z=1,96 (confidence level: 0.95)-.
The sample consists of 360 firms (n=360) due to omit some uncompleted questionnaires.
A pre-test with 20 households was performed. There was no criticism regarding understanding of
the questions of the survey.
3.2. Measurement
Validated instruments in existing literature were adopted in the current study. Three items
were adopted from Lee (2011) and Taufique &Vaithianathan (2018: 46-55) to measure consumer
attitudes toward environment. A seven-item scale for measuring subjective norms and six-item
scale for measuring behavioral intention were adopted from Minton and Rose (1997: 37-48).
Roberts (1996: 217-231) and Taufique& Vaithianathan’s (2018: 46-55) twelve-item scale was
used for measuring ECCB. A five-point Likert-type scale (1= strongly disagree; 5= strongly
agree) was used.

85
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

4. ANALYSES AND RESULTS

Exploratory factor analysis (EFA) was applied to explore the possible underlying factor
structures of a set of observed variables by SPSS software. Thus, we can understand whether the
scales of the structures taken from existing literature are compatible with Turkish culture or not.
Then, structural equation modeling (SEM) was used to test the hypotheses by LISREL software.
In this stage, following Anderson and Gerbing (1988: 411-423), it was used a two-steps method
to analyze data. Reflective measurement model was performed to test reliability and validity of
the constructs before proceeding with the analysis of the structural model. In the first step,
confirmatory factor analysis (CFA) was applied to examine reliability and validity of
measurement model. The second step was to conduct SEM analysis to test the relationships
among proposed constructs: attitudes toward environment, subjective norms, behavioral intention
and ecologically conscious consumption behavior.
4.1. Characteristics of the sample
Of the total of respondents, 55% were male, 54% were 20-29 old years. Majority of
respondents (26.1%) had monthly income as TL. (Turkish lira) 2501-4000. 50.8% of respondents
has university degree. The means of the constructs are shown as Table 1.

Table 1. Descriptive statistics of constructs.

Constructs M Std.
ean Dev.
Attitude 4. 0.90
35
Norm 3. 0.95
20
Intention 2. 1.28
90
Behavior 4. 0.83
13

4.2. Measurement model: Reliability and validity

Because we detected that the data distributions of items didn’t have normal distribution,
the data was standardized. The results of EFA for scales showed satisfactory statistics. Four
factors were identified based on the rule of Eigenvalues greater than one and Screen test.
Maximum Likelihood Method and Direct Oblimin Rotation were used in the analysis. Iteration
numbers is 13. The factors explained 74% of the variance. A value of KMO (Kaiser-Meyer-Olkin
measure of sampling adequacy) test was found as 0.80 and obtained χ2 of 3768.108 (df = 120, sig
86
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

= 0.00) for Bartlett’s test. EFA indicated that 12 items needed to be removed because they
exhibited loadings below 0.70 (Hair et.al, 2016). Sixteen of original items remained for the
measurement model.
CFA was also conducted for the reliability and validity of the measurement model (Figure
2). We need to retest the measurement model after EFA because some items was omitted from
original scale items as mention above (according to Hair’s recommendation). To provide more
robustness, CFA was applied to the remaining scale items. In CFA, the indexes such as Chi-
square/degree of freedom, goodness-of-fit index (GFI), comparative fit index (CFI), normed fit
index (NFI), non-normed fit index (NNFI), incremental fit index (IFI) and root mean square error
of approximation (RMSEA) value were used to measure the acceptability of fit between the
measurement model and the data set. According to the results, the values of χ2 /df = 383.83/ 98 =
3.91; RMESA = 0.09; NFI= 0.97; NNFI= 0.97; CFI= 0.98; IFI=0.98; GFI= 0.97 and Critical N=
125 were found. These figures mean that the measurement model was acceptable according to the
criteria recommended by Hu and Bentler (1999). Although some researcher argue that RMSEA
should be under 0.05, greater of others accept commonly that it might be under 0.10 if other
index values of analysis have acceptable level (Simsek, 2007). Therefore, RMSEA value has
been accepted. Additionally, the reliability of constructs was tested by Cronbach’s alpha and
composite reliability values. Cronbach’s alpha values ranged from 0.78 to 0.91. Composite
reliability was used to assess the internal consistency of measurement items. The values of
composite reliability should be greater than 0.70 according to Hair et.al. (2016). Composite
reliability values of this research meet threshold condition and, ranging from 0.84 to 0.97.

87
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Figure 2. Measurement model-Standardized solution.

Average variance extracted (AVE) and factor loadings were estimated to assess
convergent validity. The AVE values of four constructs (attitude, norm, intention and behavior)
all exceeded the minimum value and ranged from 0.84 to 0.93. All the factor loadings of the
measurement items were higher than the criteria of 0.70 (Hair et.al, 2016), ranged from 0.75 to
0.96 and, t- statistics are statistically significant (Anderson and Gerbing, 1988: 411-423). This
finding provides evidence to convergent validity of the constructs (Hair et.al, 2012) (Table 2).

88
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Table 2
Construct Item Loading Cronbach’s Composite AVE
alpha value reliability
Attitude A1: In my view, it is very important to raise 0.78 0.81 0.87 0.84
environmental concern among our people in
Turkey.
A2: In my view, more environmental protection 0.91
works are needed in Turkey.
A3: In my view, it is essential to promote green 0.83
living in Turkey.
Norm S1: Most of my friends think I should recycle 0.90 0.91 0.97 0.93
household garbage.
S2: Most of neighbors think I should use 0.93
environmentally friendly household products.
S3: Most of neighbors think I should recycle. 0.96
S4: Most of my co-workers think I should use 0.94
environmentally friendly household products.
S5: Most of my co-workers think I should recycle. 0.92
S6: Most of my family members think I should use 0.95
environmentally friendly household products.
S7: Most of my family members think I should 0.93
recycle.
Intention B3: I would be willing to pay more taxes to support 0.95 0.78 0.84 0.86
greater government control of pollution.
B4: I would be willing to pay more each month for 0.75
electricity if it meant cleaner air.
Behavior E9: I try to buy energy-efficient household 0.94 0.90 0.93 0.89
appliances.
E10: I have purchased a household appliance 0.86
because it uses less electricity than other brands.
E11: I have replaced light bulbs in my home with 0.90
those of smaller wattage so that I will conserve on
the electricity I use.
E12: I have purchased light bulbs that were more 0.85
expensive but saved energy.
. Results of the measurement model analysis.

For discriminant validity, Fornell-Larcker criterion (1981: 39-50) was applied. According
to this criterion, the square root of AVE values of all the reflective constructs should be higher
than the inter-construct correlations. This situation indicates the discriminant validity. In our
research, the results showed that the discriminate validity was acceptable, as shown Table 3. In
the table, bold diagonal values show squared root of AVE values, and off-diagonal values
represent the correlations of each construct with other constructs.

89
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Table 3. Fornell-Larcker criterion for discriminant validity

Attitude Norm Intention Behavior

Attitude 0.84
Norm 0.17 0.93
Intention 0.08 0.33 0.86
Behavior 0.35 0.19 0.20 0.89

Structural equation model was tested by Weighted Least Square-WLS method instead of
Maximum Likelihood-MI, because the data didn’t have normal distribution (Jöreskog and
Sörbom, 1993). Furthermore, Correlation matrix and Asymptotic covariance matrix (ACM) was
accounted (Simsek, 2007: 55).
To test the potential mediating effects of Intention between Attitude and Behavior and,
between Norm and Behavior, Baron and Kenny (BK) (1986: 1173-1182) procedure was
implemented. According to BK recommendation “that a variable functions a mediator when it
meets the following conditions: (a) variations in levels of the independent variable significantly
account for variations in the presumed mediator, b) variations in the mediator significantly
account for variations in the dependent variable, and c) when item (a) and item (b) are controlled,
a previously significant relation between the independent and dependent variables is no longer
significant or it is significantly decreased” (Ndubisi et al., 2014:374).
To achieve all these tasks, firstly, it was tested the direct effects of Attitude and Norm on
Behavior in Model 1. The findings show that both of direct effects are significant and, β =0.44,
p<0,001 and β =0.39, p<0,001, respectively. The fit indexes of Model 1 were found as χ2 /df =
326.52/ 72 = 4.53; RMESA = 0.08; NFI= 0.97; NNFI= 0.97; CFI= 0.98; IFI=0.98; GFI= 0.98.
Critical N was found as 114. Therefore, H1b and H2b are supported.

90
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Figure 3. Results of structural Model 1 analysis

For a, b and c conditions of BK procedure, Model 2 was tested. Intention variable was
added to the Model 1. According to Hu and Bentler’s criteria (1999), the proposed structural
Model 2 had an acceptable fit (χ2 /df = 342.47/ 96 = 3.56; RMESA = 0.08; NFI= 0.97; NNFI=
0.98; CFI= 0.98; IFI=0.98; GFI= 0.97). Critical N was found as 138. As shown in Figure 4, the
results indicated that the path coefficient from Attitude to Behavior was statistically significant (β
=0.44, p<0.001). The path coefficient from Attitude to Intention was statistically non-significant.
H1a was rejected. The relationship between Norm and Intention was significant and positive
direction. Thus, H2a (β =0.38, p<0.001) was supported. The path coefficient from Norm to
Behavior was statistically non-significant. The relationship between Intention and Behavior was
significant (β =0.16, p<0.001). Thus H3 was supported. The findings show that the relationship
between Norm and Behavior was non-significant in this model. Put differently, in the Model 2
which was added Norm-Intention path, Norm-Behavior path transforms from significant
relationship to non-significant relationship. This points out the mediating effect of Intention
between Norm and Behavior (Baron and Kenny, 1986: 1173-1182). Therefore, it can be said that
Intention plays a mediating role between Norm and Behavior. The results indicated that
subjective norms had a significantly positive indirect effect on ECCB through behavioral
intention. Thus, H5 was supported. However, because the relationship between Attitude and

91
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Intention was non-significant, mediating effect of Intention for Attitude was not supported. Thus,
H4 wasn’t supported. Attitude had only direct effect on Behavior.

Figure 4: Results of structural Model 2 analysis.

Briefly, results of the hypotheses test are shown as Table 4.

Table 4. Hypotheses testing and structural results.

Hypotheses Effect β p-value Yes/No

Model 1
H1b Direct effect of Attitude on Behavior 0.44 0.000 Yes
H2b Direct effect of Norm on Behavior 0.39 0.000 Yes
Model 2
H1a Direct effect of Attitude on Intention NS - No
H2a Direct effect of Norm on Intention 0.38 0.000 Yes
H3 Direct effect of Intention on Behavior 0.16 0.000 Yes
H4 Mediating effect of Intention between Attitude and Behavior No
H5 Mediating effect of Intention between Norm and Behavior Yes

92
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

5. DISCUSSION AND IMPLICATIONS

This research attempts to understand the antecedents of ecologically conscious consumer

behavior, in Turkey context. The proposed model has robust theoretical foundation such as,
theory planned behavior. Most of previous researches were conducted in developed countries
and, on student samples. However, developing countries have different cultural, socio-economic
structure and living standards of consumers. This study conducted in a developing country (in
Turkey) and, on households sample. The conceptual model was developed based on the effects of
consumer’s attitudes toward environment and social norms on both of behavioral intention and
ecologically conscious consumer behavior.
The results of the study reveal that attitudes toward environment have significant and
positive effect on ecologically conscious consumer behavior. This finding indicates that attitudes
is an important antecedent of ecologically conscious consumer behavior. Chan & Lau (2002: 9-
40), Ramayah et.al. (2012: 141-147) and Taufique & Vaithianathan (2018: 46-55) also supported
this finding. But, contrary to our expectation, there is no significant relationship between attitudes
toward environment and behavioral intention. It’s surprising that attitudes doesn’t determine
intention, but it affect to actual behavior. Attitude is defined as “cognitive and affective
evaluation of the object of environmental protection” (Bamberg, 2003: 21). It’s clear that this
evaluation is insufficient to willing to pay more to support greater environment protection. An
individual may have many obstacles about that. It’s possible that she/he isn’t willing to pay more
price for an ecological product due to his/her situational conditions like lower income.
Additionally, this finding may emerge because ECCB scale covers only items associated with
using energy-efficient household appliances, after reducing some items of the scale in its
reliability analysis. In Turkey context, consumers may look at from the highly narrow window to
the environmental problems. This consideration may be normal, because an individual fails to
meet basic requirements yet, he/she might not able to consider others or environment problems
even he/she imposes to these environmental deteriorations. This finding might explain why
research findings conducted in developed countries are different from those conducted in
developing countries societies.
The subjective norms influence positively to behavioral intention. It is also affect
ecologically conscious consumer behavior. This finding can be expected in collective societies,
like Turkey, because social norms are dominant in these societies. This finding is different from
93
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

the study of Taufique & Vaithianathan (2018: 46-55). This result may cause therefore they have
conducted their study on only young consumers.
The influence of behavioral intention on ecologically conscious consumer behavior was
found significant and, parallel with the findings of consumer behavior researches in the literature
(e.g. Ajzen, 1988).
The results of the study have some possible implications. Both of policy makers and
marketers should developed communication plans that switch the consumer attitudes to favorable
direction toward green consumption in developing countries. This could be done by explaining
how green products and services can help to reduce environmental deterioration. This approach
might change favorably the consumers’ attitudes toward the environment. Additionally,
marketers should send message to society rather than to an individual, about benefits of
environment protection. The reference groups was also found to be important among Chinese
consumers (a collective society) where subjective norms impact on ecologically conscious
consumer behavior (Tang et al. 2011: 848-877).
Businesses and government should develop communication campaigns to encourage
socially-conscious consumption. These include efforts to get people to purchase ecologic
products and services. Social norms include in moral norms related to culture. Moral norms refer
to responsibility to perform or not perform a particular behavior (Ajzen, 1991: 179-211).
Literature has many evidence about relationship between moral norms and environmentally
concern behavior. The ethical dimensions of ecological consumption should expressed in
government communications campaigns. This campaign may increase consumer awareness. On
the other hand, education is one of the most powerful tools for providing individuals with
appropriate skills and competencies to become sustainable consumers. Governments should aim
to produce lessons and practical exercises for sustainable consumption at all level education.
The study has some limitations. One of the limitations is the limited geographical
coverage. Future research may repeat the research in other geographic fields. Further research is
recommended a conceptual model that includes in new factors such as, environmental
knowledge. They may also work moderator effect of age, education, income, etc.
Briefly, this study is meaningful due to attempt to understand antecedents of ecologically
conscious consumer behavior in basis of theory planned behavior, collectivist society and
developing country.
94
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Acknowledgement
The author acknowledges and is grateful to Yunus Karaömer, Cemal D. Celebi, Mustafa G. Kılıcaslan, Eda P. Tufan
and Gulsah S. Sagıroglu (students) for their efforts in collecting data process.

REFERENCES
Ajzen, I. (1985), “From Intentions to Actions: A Theory of Planned Behavior”, In: Kuhl J.,
Beckmann J. (Eds) Action Control, SSSP Springer Series in Social Psychology,
Springer, Berlin, Heidelberg.

Ajzen, I. (1988), Attitudes, Personality, and Behavior. Open University Press.

Ajzen, I. (1991), “The theory of planned behavior”. Organizational Behaviorand Humanities

Decision Process. 50(2), 179-211.

Anderson, J.C., D.W. Gerbing (1988), “Structural Equation Modeling in practice: a review and
recommended two-step approach”. Psychology Bulletin. 103(3), 411-423.

Bamberg, S. (2003), “How does environmental concern influence specific environmentally

related behaviors? A new answer to an old question”, Journal of Environmental
Psychology, 23(1), 21-23.

Bamberg, S., G. Moser (2007), “Twenty years after Hines, Hungerford, and Tomera: a new
meta-analysis of psycho-social determinants of pro-environmental behavior”, Journal of
Environmental Psychology, 27(1), 14-25.

Baron R.M., D.A Kenny (1986), “The moderator-mediator variable distinction in social
psychological research: conceptual, strategic, and statistical considerations”, Journal of
Personality and Social Psychology, 51 (6), 1173-1182.

Cavusgil, S.T., P.J Buckley. (2016), “Interdisciplinary perspectives on the middle class
phenomenon in emerging markets”, International Business Review, 25, 621-623.

Chan R. and Lau LBY,(2002). “Explaining green purchasing behavior: A cross-cultural study
on American and Chinese consumers”, Journal of International Consumer Marketing,
14(2/3), 9-40
Creyer E.H. and Ross, W.T. (1997). “The influence of firm behavior on purchase intention: Do
customers really care about business ethics?” Journal of Consumer Marketing, 14 (6),
421-432.

95
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Dermody, J. (Ed.) (2011), “Green Consumerism: an A-to-z Guide”, vol.6, Sage.

Flamm, B. (2009). “The impacts of environmental knowledge and attitudes on vehicle

ownership and use”, Transportation Research Part D Transport and Environment, 14
(4), 272-279.

Fornell, C., D.F Larcker (1981), “Evaluating structural equation models with unobservable
variables and measurement error”, Journal of Marketing Research, 18 (1), 39-50.

Hair, J.F., G.T.M Hult, Ringle C.M., M Sarstedt (2016), “A primer on Partial Least Squares
Structural Equation Modeling (PLS-sem)”, Sage Publication.

Hair, J.F., M. Sarstedt, C.M. Ringle, J.A. Mena (2012), “An assessment of the use of partial
least squares structural equation modeling in marketing research”. Journal of the
Academy Marketing Sciences, 40 (3) 414-433.

http://www.oecd.org/greengrowth/40317373.pdf.; (9.16.2018).

Hu, L., P. Bentler (1999),” Cut off criteria for fit indices in covariance structure analysis:
conventional criteria versus new alternatives”, Structural Equation Modeling, 6, 1-55.

Intergovernmental Panel on Climate Change Report (IPCC), (2016)

https://www.data.worldbank.org. (Accessed 18 June 2018).

Jöreskog K.G., D. Sörbom (1993), LISREL.8 User’s Reference Guide. Chicago, IL: Scientific
Software.

Kinnear, T.C., James R.T., A.A Sahrudin (1974), “Ecologically concerned consumers: Who are
they?” Journal of Marketing, 38 (2), 20-24.

Lee, C., R.T. Green (1991), “Cross-cultural examination of the Fishbein behavioral intentions
model”, Journal of International Business Studies, 22, 289-334.

Lee, K. (2011), “The role of media exposure, social exposure and biospheric value orientation
in the environmental attitudes-intention-behavior model in adolescents”, Journal of
Environmental Psychology, 31, (4), 301-308.

96
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Leire, C., A Thidell (2005), “Product-related environmental information to guide consumer

purchase- a review and analysis of research on perceptions, understanding and use
among Nordic consumers”, Journal of Cleaner Production, 13 (10), 1061-1070.

Minton, A.P., R.L Rose (1997), “The effects on environmental concern on environmentally
friendly consumer behavior: an exploratory study”, Journal of Business Research, 40 (1)
37-48.

Ndubisi, N.O., R. Nataraaca, R. Lai (2014), “Customer perception and response to ethical
normas in legal service marketing”, Journal of Business Research, 67, 369-377

Polonsky, M.J., A. Vocino, S.I. Grau, R. Garma, A.S. Ferdous (2012), “The impact of general
and carbon-related environmental knowledge on attitudes and behavior of US
consumers”, Journal of Marketing Management, 28 (3-4), 238-263.

Ramayah T. Lee, J.W.C., Lim S. (2012). “Sustaining the environment through recycling: An
empirical study”. Journal of Environmental Management, 102, 141-147.

Rex, E. and Baumann, H. (2007). “Beyond ecolabels: what green marketing learn from
conventional marketing”. Journal of Cleaner Production, 15 (6), 46-55.

Roberts J.A. and Bacon D.R. (1997), “Exploring the subtle relationships between environmental
concern and ecologically conscious consumer behavior”, Journal of Business Research,
40, 79-89.

Roberts, J.A. (1996), “Green consumers in the 1990’s: profile and implications for advertising”,
Journal of Business Research, 36 (3), 217-231.

Simsek, Ö.F. (2007), Introduction of structural equation modelling (Yapısal Esitlik

Modellemesine Giris)”, p.55, Ekinox, Ankara.

Tang, Z. Chen, X., Luo, J. (2011). “Determining socio-psychological drivers for rural
household recycling behavior in developing countries: A case study from Wugan,
Hunan”, China. Environmental Behavior, 43 (6), 848-877.

Taufique K. Md.R., S. Vaithianathan (2018), “A fresh look at understanding Green consumer

behavior among young Urban Indian consumers through the lens of Theory of Planned
Behavior”, Journal of Cleaner Production, 183, 46-55.

97
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Tuna, Y., L. Ozkocak (2012), “The first step communication with environmentally responsible
consumers: measuring environmental conscious of Turkish consumers”, Online Journal
of Communication Media Technology, 2, 131-147.

Varijan, 2018; http://www.recentscientific.com, (9.16.2018)

Verna, V.K. and Chandra, B. (2018). “An application of Theory Planned Behavior to predict
young Indian consumers’ green hotel visit intention”, Journal of Cleaner Production,
172, 1152-1162.

Verner, P. (2004), “Reasoned action and planned behavior”. In Peterson S.J. Bredow T.S.
(Eds), Middle Range Theories: Applications to Nursing Research Lippincot Williams &
Wilkins, Philadelphia, 125-147.

Wang, P. Liu, Q., Qi, Y. (2014). “Factors influencing sustainable consumption behaviors: a
survey of the rural residents in China”. Journal of Cleaner Production, 63, 152-165.

Yang, J., X. He, H. Lee (2007), “Social References group influence on mobile phone
purchasing behavior: a cross-nation comparative study”. International Journal of Mobile
Communication, 5(3), 319-338.

98
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

ÖRGÜTSEL SİNİZM VE SOSYAL ZEKÂNIN ÇALIŞAN

PERFORMANSI VE İŞTEN AYRILMA NİYETİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ

Mürşide Özgeldi Gülay Diktaş

Maltepe Üniversitesi Maltepe Üniversitesi
Türkiye Doktora Öğrencisi
Türkiye
[email protected] [email protected]

ÖZ

Bu çalışmanın amacı örgütsel sinizm ve sosyal zekânın çalışan performansı ve işten

ayrılma niyeti üzerindeki etkisini incelemektir. Bu amaçla yapılan çalışma
İstanbul’daki Reklamcılar Derneği 2017 yılı üyesi reklam ajanslarında
gerçekleştirilmiştir. Yapılan analizler sonucunda örgütsel sinizm ve sosyal zekânın
çalışan performansı ve işten ayrılma niyeti üzerinde anlamlı bir etkiye sahip olduğu
ortaya çıkmıştır.

Anahtar Kelimeler: Örgütsel Sinizm, Sosyal Zekâ, Çalışan Performansı, İşten Ayrılma Niyeti
JEL Sınıflandırma Kodu: M10, M12, L20

THE EFFECT OF ORGANIZATIONAL CYNICISM AND SOCIAL

INTELLIGENCE ON EMPLOYEE PERFORMANCE AND INTENTION
TO LEAVE

ABSTRACT

The objective of this study is to examine the effect of organizational cynicism and
social intelligence on employee performance and intention to leave. The study carried
out for this purpose has been conducted in advertising agencies member of the
Association of Advertisers for the year 2017 in Istanbul. As a result of the analyses, it
is concluded that social intelligence and organizational cynicism has a significant
effect on organizational cynicism, employee performance and the intention to leave.

Keywords: Organizational Cynicism, Social Intelligence, Employee Performance, Intention to

Leave
JEL Code: M10, M12,L20

99
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

1. GİRİŞ

İşletmelerin rekabet üstünlüğü elde etmelerinde en önemli kaynaklardan biri insan

kaynaklarıdır. İnsan kaynağının verimliliğinin, performansının arttırılması ve işe devamlılığının
sağlanması için bu kaynağın etkili ve verimli bir şekilde yönetilmesi gerekmektedir.

Çalışanların performanslarını etkileyen ve işten ayrılma sürecine götüren birçok unsur

mevcuttur. Bu unsurlardan birisi de örgütsel sinizmdir. Çalışanların içinde bulunduğu örgüte
karşı geliştirmiş olduğu negatif tutumlar örgütsel sinizm olarak (Dean, Brandes ve Dharwadkar,
1998; Tokgöz ve Yılmaz, 2008:283) tanımlanabilir. Çalışanların örgüte karşı negatif tutumlar
geliştirmesinde örgüt içinde yaşamış olduğu olaylar kadar kendi kişilik özellikleri de etkilidir.
Örgütsel sinizm çalışanların örgütlerine karşı olumlu beklentilerinin yok olmasına, bağlılıklarının
azalmasına, performanslarının düşmesine, yetenekli insan kaynağının işten ayrılmasına veya
ayrılma niyeti içerisine girmesine sebep olabilmektedir.

İşten ayrılma niyeti, bireyin belirli bir süre sonra isteyerek çalıştığı kurumdan ayrılmak
istemesidir. İşten ayrılma niyeti gerçek manada işten ayrılma eylemini ifade etmemekle birlikte
işgücü devrinin güçlü bir yordayıcısıdır (Cho, S. Johanson, M. M. & Guchait, P. 2009). Diğer bir
anlatımla işten ayrılma eyleminin ön göstergesidir

Bireylerin diğer bireylerle iletişim kurmalarında ve çevreleriyle uyum içinde

olabilmelerinde en önemli unsurlardan biri de sosyal zekâdır. Sosyal zekâya sahip bireyler sosyal
dünyayı yeteri derecede algılayabilir ve diğerleri ile iletişimde daha başarılıdırlar (Doğan ve vd.,
2009:237). Sosyal zekâ çalışanların diğer bireylerle daha iyi iletişim kurmalarını
sağlayabilmekte, sorunlar için çözüm üretmelerine yardımcı olabilmekte, performanslarını
olumlu yönde etkileyebilmekte ve işte ayrılma niyeti içine girmelerine engel olabilmektedir.

Bu araştırmanın amacı, örgütsel sinizm ve sosyal zekânın çalışan performansı ve işten

ayrılma niyeti üzerindeki etkisini incelemektir. Bu bağlamda çalışmanın problem cümlesi
“örgütsel sinizm ve sosyal zekânın çalışan performansı ve işten ayrılma niyeti üzerinde etkisi var
mıdır?” olarak ifade edilebilir.

100
 Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

1. LİTERATÜR ÖZETİ

1.1.Örgütsel Sinizm

Örgütsel sinizm ise çalışanların bağlı oldukları örgüte karşı geliştirdikleri negatif tutumdur
(Tokgöz ve Yılmaz, 2008:283). Hem olumsuz beklentiyi hem de olumsuz tutumu ifade eden
örgütsel sinizm, çalışanlar örgüte karşı inançsızlık ve güvensizlik duygusu beslemesi ve
yöneticilerinin gerçek karakterlerini göstermediği inancını taşımasıdır (Helvacı ve Çetin,
2012:1477). Dolayısıyla organizasyona karşı hayal kırıklığını, ümitsizliği (Brown ve Cregan,
2008:669) içeren örgütsel sinizm, Bommer, Rich ve Rubun (2005)’e göre adaletsizlik,
güvensizlik hissi ve bağlantılı davranışlara ilişkin kanaatlerden oluşan bilişsel, duygusal ve
davranışsal bakış açılarının sonuçlarından meydana gelen kompleks bir tutumdur. Örgütsel
sinizmin üç boyutundan bahsedilebilir. Bunlar bilişsel boyut, duyuşşsal boyut ve davranışsal
boyuttur (Dean vd, 1998:345-346).

1.2.Sosyal Zekâ

İlk kez 1920 yılında Edward Torndike tarafından ortaya atılan sosyal zekâ, zekâ
kuramcılarının sosyal yeteneklerdeki farklılıkları ölçmenin yollarını bulmaya çalışmalarının
(Goleman, 2015: 405) bir sonucudur. Pratik düşünce, genel yetenek veya sosyal uyumun belirli
bir formu şeklinde sunulan genel zekânın bir parçası olarak (Yermentaeyava vd., 2014:4761)
tanımlanabilecek olan sosyal zekâ, sosyal gruplarla etkileşim halinde olmamızı, onlarla yakın
ilişkiler kurmamızı, başkalarının ne hissedeceğini, düşüneceğini ve davranacağını tahmin
etmemizi, kendimizi başkasının yerine koyabilmemizi, başkalarının nasıl davranacağını
yorumlamamızı sağlayan yetenekleri kapsar (Baron-Cohen vd., 1999:1891). Diğer bir anlatımla
sosyal zekâ “ başkalarının düşünce, duygu ve niyetlerini (psikolojik tutum) anlama yeteneği”dir
(O’Sullivan vd., 1965:5). Sosyal zekâ düzeyi yüksek olan bireyler sözlü ve sözsüz iletişim
becerisine sahip olup ortama uygun davranışı üretebilme yeteneğine sahiptir (Björkqvist,
2000:192).

101
 Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

1.3.Çalışan Performansı

Performans, belirli bir zaman dilimi içinde çalışanın kendisinden beklenen görevleri
yerine getirmesi ve böylelikle ulaştığı sonuçtur. Bu sonuçlar eğer olumlu ise çalışanın yüksek bir
performans gösterdiği, kendisinden beklenen görev ve sorumlulukları başarıyla yerine getirildiği
anlaşılır. Sonuçlar olumsuz ise çalışanın performansının beklenen düzeyde olmadığı yani düşük
olduğu düşünülür (Bingöl, 2016). Dolayısıyla çalışan performansı, çalışanın verilen görevi
standartlara uygun bir başarıyla yerine getirmesini ifade eder. Çalışanın sorumluluklarını ne
ölçüde etkili bir şekilde yerine getirdiğini gösterir.

1.4.İşten Ayrılma Niyeti

İşten ayrılma niyeti, çalışanın çalıştığı kurumdan bilinçli ve kararlı bir şekilde ayrılma
isteğini ifade eder. İşten ayrılma niyeti çalışanları örgütlerine karşı memnuniyetsizlik duymaları
ve işten ayrılmayı düşünmeleri olarak da tanımlanabilir (Yıldırım vd., 2014:36). Lee ve Mowday
(1987)’e göre işten ayrılma niyeti, işten ayrılma durumu ile sonuçlanmasa bile çalışanın verdiği
bir sinyaldir. Bu sinyal sayesinde gerekli önlemler alınarak bu niyetin işten ayrılma ile
sonuçlanması engellenebilir.

102
 Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

2. YÖNTEM

Örgütsel sinizm ve sosyal zekânın çalışan performansı ve işten ayrılma niyeti üzerindeki
etkisini incelemek amacıyla yapılan bu araştırmanın modeli, Şekil1’deki gibidir.

Şekil 1. Araştırma Modeli

Bu araştırmanın çalışma grubunu 2017 yılında İstanbul’daki Reklamcılar Derneği’ne üye

109’u tüzel kişi 28’i gerçek kişi olmak üzere toplam 137 reklam ajansında çalışanlar
oluşturmaktadır. Çalışmaya 381 reklam ajansı çalışanı katılmış ancak anket sorularının tamamı
cevaplanmadığı için 343 kişiden alınan veriler analiz edilmiştir.

Araştırmaya katılanların %54.5’i erkek, %45.5’i kadın, %55’i bekâr ve %45’i ise evlidir.
Katılımcıların %32’si 32-37 yaş, %29’u 26-31 yaş, %16’sı 38-43 yaş, %14’ü 20-25 yaş ve %9’u
44 yaş ve üzerinde olup %57’si lisans mezunu, %18’i lisansüstü, %13’ü lise ve %11’i ön lisans
mezunudur. %46’sı 1-5 yıl, %23’ünün 1 yıldan az, %18 ’i 6-10 yıl, %9’u 11-15 yıl, %3’ü 16-20
yıl ve %2’i 21 yıldan fazla bir süredir şu anda çalıştıkları reklam ajansında görev yapmaktadır.
Araştırmaya katılanların toplam çalışma hayatındaki kıdemleri ise %27’sinin 1-5 yıl, %23’ünün
6-10 yıl, %22’sinin 11-15 yıl, %13’ünün 16-20 yıl, %10’unun 21 yıl üzeri ve %4’ünün ise 1
yıldan azdır.

103
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Araştırmada veri toplamak için yaygın bir şekilde kullanılan, geçerlik ve güvenirlik
çalışmaları yapılmış olan örgütsel sinizm, sosyal zekâ, çalışan performansı ve işten ayrılma niyeti
ölçekleri kullanılmıştır. Ayrıca çalışanların demografik özelliklerine yönelik bir soru formu da
kullanılmıştır. Araştırmada kullanılan ölçeklerle ilgili bilgiler kısaca şöyledir;

• Örgütsel sinizm ölçeği: Brandes, Dharwadkar ve Dean (1999) tarafından geliştirilmiş ve

Kalağan (2009) tarafından kullanılarak geçerlik ve güvenirliği test edilen ölçek 13
sorudan oluşmaktadır.
• Tromso sosyal zekâ ölçeği: Silvera, Martinussen ve Dahl (2001) tarafından geliştirilmiş
ve Türkçe uyarlaması Doğan (2006) tarafından yapılmıştır. Ölçek 21 sorudan
oluşmaktadır.
• Çalışan performansı ölçeği: Kirkman ve Rosen (1999) ile Sigler ve Pearson (2000)
tarafından kullanılmış ve Çöl (2008) tarafından Türkçe’ye uyarlanmış, geçerlik ve
güvenilirliği test edilmiştir. Dört sorudan oluşan ölçeğe ayrıca üç soru (“performansımdan
memnunum”, “çalışırken potansiyelimi tam anlamıyla kullanmıyorum” ve
performansımın giderek azaldığını düşünüyorum”) daha ilave edilmiştir.
• İşten ayrılma niyeti ölçeği: Mobley, Horner ve Hollingsworth (1978) tarafından
geliştirilmiş ve Örücü ve Özafşaroğlu (2013) tarafından kullanılmış ve geçerlik güvenirlik
çalışması yapılmıştır. Üç sorudan oluşmaktadır.
• Kişisel bilgi formu: Katılımcıların demografik özelliklerine yöneliktir.

Araştırmada kullanılan ölçeklerin tümü 5’li Likert tipinde olup “(5) Kesinlikle Katılıyorum,
(4)Katılıyorum, (3) Kararsızım, (2) Katılmıyorum, (1) Kesinlikle Katılmıyorum” şeklindedir. Bu
ölçekler ve kişisel bilgi formu, SurveyMonkey üzerinden e-ortamda reklam ajansındaki
çalışanlara gönderilmiştir. Reklam ajansları araştırmacı tarafından aranarak anketin
cevaplandırılması sağlanmaya çalışılmıştır.

Araştırmada toplanan veriler SPSS programıyla analiz edilmiştir. Güvenirlik analizi

açıklayıcı faktör analizi, korelasyon ve regresyon analizi yapılmıştır.

104
 Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

3. BULGULAR

3.1 Açıklayıcı Faktör Analizi Sonuçları

Araştırmada yapılan açıklayıcı faktör analizi sonucunda örgütsel sinizmdeki faktörler

toplam varyansın %73,858’ini; sosyal zekâ varyansın %42,649’unu; çalışan performansı
varyansın %42.652’sini; işten ayrılma niyeti ise varyansın %77,671’ini açıkladığı ortaya
çıkmıştır. Analiz sonuçlarına göre Örgütsel Sinizm (0,833), Sosyal Zekâ (0,818), Çalışan
Performansı (0,709), İşten Ayrılma Niyeti (0,854) yüksek bir güvenirliğe sahiptir.

3.2. Korelasyon Analizi Sonuçları

Araştırma değişkenleri arasındaki ilişkileri ortaya koymak için yapılan korelasyon

analizinden elde edilen sonuçlara göre değişkenler arasındaki ilişkiler şöyledir;

• Sosyal zekâ ile örgütsel sinizm arasında (r= -0.138; p<0.05) negatif ve çok düşük (çok
zayıf) çalışan performansı arasında (r=0.343; p<0.05) pozitif ve düşük düzeyde (zayıf);
işten ayrılma niyeti arasında (r=-0.188; p<0.05) ise negatif ve çok zayıf bir ilişki vardır.
Bu ilişki anlamlıdır.
• Örgütsel sinizm ile çalışan performansı arasında (r=-0.228; p<0.05) düşük düzeyde,
negatif; işten ayrılma niyeti arasında (r=0.670; p<0.05) pozitif ve yüksek düzeyde anlamlı
bir ilişki vardır.
• Çalışan performansı ile işten ayrılma niyeti arasında (r=-0.402; p<0.05) negatif ve
orta düzeyde anlamlı bir ilişki vardır.

3.3. Regresyon Analizi Sonuçları

Sosyal zekâ ve örgütsel sinizmin çalışan performansı ve işten ayrılma niyeti üzerindeki
etkisini belirleyebilmek için regresyon analizi yapılmış olup elde edilen sonuçlar şöyledir;

• “Örgütsel sinizm” üzerindeki değişimin %1,3’ünün “sosyal zekâ” (Düzenlenmiş

𝑅𝑅 2 =0.013) ile açıklandığı,
• “Çalışan performansı” üzerindeki değişimin %4,4’ünün “örgütsel sinizm” (Düzenlenmiş
𝑅𝑅 2 =0.044) ile; % 14,2’ünün sinin ise “sosyal zekâ” (Düzenlenmiş 𝑅𝑅 2 =0.142) ile

105
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

açıklandığı,
• “İşten ayrılma niyeti” üzerindeki değişimin % 47.9’unun “örgütsel sinizm” (Düzenlenmiş
𝑅𝑅 2 =0.479) ile; % 2,6’sının ise “sosyal zekâ” (Düzenlenmiş 𝑅𝑅 2 =0.026) ile; % 13,2
“çalışan performansı” (Düzenlenmiş 𝑅𝑅 2 =0.132) ile açıklandığı görülmektedir.
• “Çalışan performansı” üzerindeki değişimin %16.9’unun sosyal zekâ ve örgütsel sinizm
(Düzenlenmiş 𝑅𝑅 2 =0.169) ile açıklandığı görülmektedir. Sosyal zekânın örgütsel sinizme
oranla çalışan performansı üzerinde etkisi daha fazladır (Beta: 0.359>0.173).
• Örgütsel sinizm ve sosyal zekânın işten ayrılma niyeti üzerinde anlamlı (F=161.617;
p<0.05) bir etkisinin (Beta katsayısı, t ve R değerleri) olduğu görülmektedir. Bu bağlamda
“işten ayrılma niyeti” üzerindeki değişimin %48,4’ünün sosyal zekâ ve örgütsel sinizm
(Düzenlenmiş 𝑅𝑅 2 =0.484) ile açıklandığı söylenebilir. Sosyal zekâya oranla örgütsel
sinizmin işten ayrılma niyeti üzerindeki etkisi daha fazladır (Beta: 0.683>0.085).
• “İşten ayrılma niyeti” üzerindeki değişimin %48,4’ünün sosyal zekâ ve örgütsel sinizm
(Düzenlenmiş 𝑅𝑅 2 =0.484). ile açıklandığı söylenebilir. Sosyal zekâya oranla örgütsel
sinizmin işten ayrılma niyeti üzerindeki etkisi daha fazladır (Beta: 0.683>0.085).

SONUÇ

Araştırma elde edilen sonuçlara göre sosyal zekâ örgütsel sinizme göre çalışan performansı
üzerinde daha fazla etkiye sahiptir. Örgütsel sinizm ise sosyal zekâya göre işten ayrılma niyeti
üzerinde daha fazla etkiye sahiptir. Başka bir anlatımla bireyin karşısındaki bireyin duygu ve
düşüncelerini anlamasını ve daha etkili iletişim kurmasını saylayan sosyal zekâ çalışan
performansı üzerinde daha fazla etkiliyken, çalışanın çalıştığı örgüte beslediği ümitsizlik, öfke,
nefret gibi duygular, olumsuz düşünceler ve negatif davranışlardan oluşan örgütsel sinizm
performansları üzerinde daha az etkiye sahiptir. Bununla birlikte, işten ayrılma niyeti üzerinde,
örgüte karşı olumsuz bir tutum olan örgütsel sinizmin etkisi büyüktür.

Örgütlerin sosyal zekâ kavramına önem vermeleri ve sosyal zekâyı geliştirici faaliyetlerde
bulunmaları, örgüt içinde örgütsel sinizme yol açabilecek durumların belirlenmesi ve
iyileştirmelerin yapılması çalışanların performansları olumlu yönde etkileyebilir. Çalışanları
olumsuz duygu ve düşüncelere yönlendirecek sorunlardan uzak iyi bir iletişim ortamının
sağlanması çalışanların işten ayrılma niyeti içine girmelerini engelleyebilir.
106
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

KAYNAKÇA

Baron-Cohen, S., Ring, H., Wheelwright, S., Bullmore, E., Simmons , A., & Williams, S. (1999).
Social intelligence in the normal and autistic brain: An FMRI study. European Journal of
Neuroscience, 11, 1891-1898.

Björkqvist, K., Österman, K., & Kaukiainen, A. (2000). Social intelligence - empathy =
Aggression? Aggression and Violent Behavior, 5(2), 191-200.

Brandes, P., Dharwadkar, R., & Dean, J. W. (1999). Does organizational cynicism matter?
Employee and supervisor perspectives on work outcomes. Eastern Academy of
Management Proceedings, 150-153.

Brown, M., & Cregan, C. (2008). Organizational change cynicism: The role of employee
involvement. Human Resource Management, 47(4), 667-686.

Bommer, W. H., Rich, G. A., & Rubin, R. S. (2005). Changing attidues about change:
Longitudinal effects of transformational leader behaviour on empoyee cynicism about
organizational change. Journal of Organizational Behaviour, 26(7), 733-753.

Bingöl, D. (2016).İnsan Kaynakları Yönetimi. 10. Baskı. İstanbul: Beta Basım Yayım.

Cho, S. Johanson, M. M. & Guchait, P. (2009). Employees Intent to Leave: A Comparison of

Determinants of Intent to Leave Versus Intent to Stay. International Journal of
Hospitality Management, 28(3): 374-381.

Çöl, G. (2008). Algılanan güçlendirmenin işgören performansı üzerine etkileri. Doğuş

Üniversitesi Dergisi, 9(1), 35-46.

Doğan, T., Totan, T., & Sapmaz, F. (2009). Üniversite öğrencilerinde benlik saygısı ve sosyal
zeka. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi(17), 235-247Dean, J., Brandes, P., &
Dharwadkar, R. (1998). Organizational cynicism. The Academy of Management Review,
23(2), 341-352.

Dean, J., Brandes, P., & Dharwadkar, R. (1998). Organizational cynicism. The Academy of
Management Review, 23(2), 341-352.
107
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Goleman, D. (2015). Sosyal zeka insan ilişkilerinin yeni bilimi (5. b.). (O. Deniztekin, Çev.)
İstanbul: Varlık Yayınları.

Helvacı, M. A., & Çetin, A. (2012). İlköğretim okullarında görev yapan öğretmenlerin örgütsel
sinizm düzeylerininin belirlenmesi (Uşak İli örneği). International Periodical For The
Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 7(3), 1475-1497.

Kalağan, G. (2009). Araştırma görevlilerinin örgütsel destek algıları ile örgütsel sinizm tutumları
arasındaki ilişki. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü, Antalya.

Kirkman, B. L., & Rosen, B. (1999). Beyond self management antecendents and consequences of
team empowerment. Academy of Management Journal, 42(1), 58-74.

Lee, T. W., & Mowday, R. T. (1987). Leaving an organization: An emprical investigation of

Steers and Mowday's model of turnover. Academy of Management Journal, 30(4), 721-
743.

Mobley, W. H., Horner, S. O., & Hollingsworth, A. T. (1978). An evaluation of precusors of

hospital employee turnover. Journal of Applied Psychology, 63(4), 408-414.

Örücü, E., & Özafşaroğlu, S. (2013). Örgütsel adaletin çalışanların işten ayrılma niyetine etkisi
Güney Afrika Cumhuriyeti'nde bir uygulama. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü Dergisi, 10(23), 335-358.

Silvera, D., Martinussen, M., & Dahl, T. I. (2001). Tromso social intelligence scale a self-report
measure of social intelligence. Scandinavian Journal of Psychology(42), 313-319.

Tokgöz, N., & Yılmaz, H. (2008). Örgütsel sinisizm: Eskişehir ve Alanya'daki otel işletmelerinde
bir uygulama. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(2), 283-305.

O'Sullivan, M., Guilford, J., & DeMille, R. (1965). The measurement of social intelligence. U.S.
Department of Health, Education and Walfare Office Office of Education, Report from
the Pyschological Labarotary the University of Southern Colifornia .

108
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Yermentaeyeva, A., Aureova, M., Uaidullakyzy, E., Almira, A., & Muldabekova, K. (2014).
Social intelligence as a condition for the development of communicative competence of
the development of communicative competence of the future teachers. Procedia-Social
And Behavioral Sciences, 116, 4758-4763.

Yıldırım, M. H., Erul, E. E., & Kelebek, P. (2014). Tükenmişlik ile işten ayrılma niyeti
arasındaki ilişki banka çalışanları üzerine bir araştırma. Organizasyon ve Yönetim
Bilimleri Dergisi, 6(1), 34-44.

109
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

TALEP VE ARZ OLANAKLARI İLE PAZARLAMA YÖNTEMİ

Sadettin Özen Samet Aydın İlknur Yardımcı

Maltepe Üniversitesi Maltepe Üniversitesi Maltepe Üniversitesi
Türkiye Türkiye Türkiye
[email protected] [email protected] [email protected]

ÖZ

Pazarlama sektörlerde, piyasalarda arz ve talebin, talebin gereksinimleri

doğrultularında birbirlerini karşılıklı doğru tanıma, tanıtma etkinlikleri bilgileri ve
teknikleri toplamı olarak bilinmektedir. Bu bağlamda işletmenin, arzın özgün ve
stratejik üretim ve satış miktarlarının, niteliklerinin zaman içinde araştırılması,
öngörülmesi, etkinliği ve bilimidir.

Bu çalışma kapsamında arz, talep ve pazarlama bağlamlı kavramların birbirleri ile olan
ilişkileri matematiksel iktisat formülasyonları, lineer grafikler ve denklemler ile ifade
edilerek ilişkisel çıktılarının belirlenmesi amaçlanmıştır. Sektörlerde ve iş süreçlerinde
optimum makul pazarlama kararları için yöntemler ile nesnel ölçütler ve öncelikler
araştırılmıştır. Sektörlerde mikro ve üretim ekonomisi düşünceleri doğrultusunda arz
ve talep fiyat dengesi, maliyet ve gelir analizi, kar, zarar, katma değer değişimi
süreçleri ve yöntemleri temel alınmıştır. Üretim ve kalkınma ekonomisi sorunları,
sektör ve iş alanlarında verimlilik, karlılık, süreklilik, esneklik, girişimcilik ölçütleri
yönlerinde araştırılmıştır. Çalışma sektörlerde, işletmenin, üretimin uzun ve kısa
dönemde deterministik, analitik ve sentetik üretim ve satış fonksiyonları tanımlamaları,
çözümlemeleri doğrultularında ilerletilmesi gerektiğini saptamıştır.

Sektörlerde pazarlama kararlarının; marjinal ve ortalama verimlilik, karlılık, katma

değer ölçütlerini, yöntemlerini, analitik ve parametrik formüllerini tanımlama temelli
ve amaçlı olduğu görülmüştür. Girişim ve yatırım kararlarının nesnellik, öznellik,
özgürlük, bütünlük ve özgünlük düşünceleri ile somutlaştırılması gerektiği ortaya
çıkmıştır. Aynı yönde yatırım yapılabilirlik kararlarında sabit yatırım maliyetinin; talep
miktarının, talebin gelir ve ücret düzeylerinin önemli belirleyici olduğu sonucu elde
edilmiştir. Uzun dönemde ortalama ve standart sapma değerlerinin önemli olduğu
saptanmış olup, sektörler ve iş kolları süreçlerinde yine uzun dönemde büyük iş
hacimli teknoloji değiştirme girişim, yatırım ortalama ve marjinal değerler
çözümlemelerinin ekonomik olarak birbirlerine yaklaşmakta olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler: Üretim, teknoloji ve kalkınma ekonomisi, marjinal ve

ortalama verimlilik, karlılık, stratejik çözümleme ve planlama.

JEL Sınıflandırma Kodu: A19, C02

110
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

THE MARKETING PRINCIPLES WITH BALANCE OF DEMAND AND

SUPPLY

ABSTRACT
The basic problem of the marketing and economy is to estimate the balance of demand
and supply, the priorities in sectors and product capacities, and also investment and
operation capitals. In the marketing process it is important the visions and long term
planning decision criteria, the medium term planning decision criteria because of the
using productivity of investment capitals. The solutions of these problems are to
increase the importance of the average values of demand, supply, also the added values
with the costs of investments and operation in production processes. These problems
are to increase the importance of the marketing depending on social perceptions,
benefit and costs, and also social responsibilities.
So, this study has focused to the problems of the marketing, the balance of demand and
supply and economic solutions of the priorities in sectors and product capacities, and
also investment capitals in general. The study has researched the as the maximizing the
productivity, the economic and the added values. In the same way, this study’s goal is
to bring out analyzing the marketing problems depending on the developing production
economic processes. So the developing production economics concepts are tried to be
defined accordance with the views of the deterministic marketing.

Keywordss. Production economics, productivity, visions, long term planning, decision

criteria, demand, sectors and product capacities, investment capitals.

JEL Code: A19, C02

1. GİRİŞ

Kalkınma, bilindiği gibi, arz ve talebin; doğru bilgi ve teknik, doğru gereksinim, doğru
mal ve hizmet; doğru yer, fiyat, miktar doğrultularında karşılanmaları etkinlikleri ve
birikimleridir. Kalkınma, etkin geniş bir pazarlama etkinliğini gerektirir. Pazarlama aynı yönde
sektörlerde, piyasalarda talebin gereksinimlerini karşılama doğrultularında arz ve talebin
birbirlerini karşılıklı doğru tanıma, tanıtma bilgileri ve teknikleri toplamıdır.

Piyasalarda talep, üretim ve arz, pazarlama ve alt süreçleri sürekli, değişim, gelişim ve
etkileşim halindedirler. Üretim, tüketim ve pazarlama etkinlikleri gelişimi sorunları bütün
sektörler, işletmeler, iş kolları içinde ve arasında üretim ve tüketim süreçleri ilişkilerini, sosyal
etkinlikler tanıtımlarını kapsayan sorunlardır. Genel üretim, pazarlama, tüketim etkinlikleri
sorunları bir yandan kültür, bilgi, bilim, teknik eğitim, mühendislik, teknolojik ve üretim
süreçleri; diğer yandan ekonomik gelişme teorileri ve uygulama süreçleri araştırma geliştirme
111
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

süreçleri ve olanakları sorunları ile ilişkilidir. Üretim, tüketim ve pazarlama teorileri ve sorunları
genelde, makroekonomi, mikroekonomi, talep ve arz kesimlerinin verimlilik, karlılık, süreklilik,
bütünlük, esneklik düşünceleri, taktik ve stratejik planlama teknikleri, ölçütleri yönlerinde
sorunlardır. Pazarlama etkinlikleri yönetimi sorunları üretim, tüketim, girişim, yatırım, yönetim
etkinlikleri süreçleri ve ekonomilerine bağlı araştırma, bilgilendirme ve uygulama teknikleri ve
hizmetleri, teknik geliştirme uygulanmaları doğrultusunda ortaya çıkar.

Pazarlama, diğer ifade ile sektörlerin, işletmelerin stratejik özgün üretim, tüketim
önceliklerini, üretim ve büyüme modellerini, piyasaların ve talebin miktar ve biçimlerini
belirleme odaklıdır. Bu düşünceler yönünde pazarlama bilgi ekonomisi, eğitim ekonomisi, enerji
ekonomisi, sağlık ekonomisi, araştırma ekonomisi, tarım ekonomisi, üretim ekonomisi, işletme
ekonomisi, ulaştırma ekonomisi, büyüme ve kalkınma ekonomisi, dünya ekonomisi ve
uygulamaları temellidir, amaçlıdır. Pazarlama diğer yandan toplumların, kesimlerin sosyal
psikoloji, sosyal davranış, örgütsel davranış bilimleri ve uygulamaları temellidir, amaçlıdır.

Bu yönde pazarlama çalışması talep ve arz, üretim ve yatırım ekonomisinin karar

ölçütlerine ilişkin deterministik, analitik ve sentetik etkinlik ve yöntemlerin ortaya konmasına,
yerel, bölgesel ve küresel sektör süreçlerine ilişkin değerlendirmelerine yönelikliktir. Orta ve
uzun dönemli üretim ve tüketim temel karar ölçütlerini, biçimlerini ve etkilerini ortaya koymaya
çalışır. Yatırım, üretim ve pazarlama girdilerinin, kaynakların orta ve uzun dönemli önemli
marjinal verimlilik ve karlılık karar ölçütlerini, girişimin sabit yatırım, sosyal sermaye ve işletme
sermayesi girdilerinin ekonomiklik ölçütlerini ortaya koymayı amaçlar. Kaynakların heba
olmadan ekonomik kullanım ölçütlerini ortaya koymayı odaklıdır.

Dolayısı ile çalışma öncelikle mevcut ekonomik koşullar ve olanaklar; kısa, orta, uzun
dönemli talep, arz, üretim ve pazarlama etkinlikleri modeli ve fonksiyonları, sektörlerin arz ve
talep büyüme sorunları, uygun dengeleri, üretim süreçleri gelir, maliyet, kar zarar karar
yöntemleri, ölçütleri çerçevesinde ilerletilmeye çalışılır. Sektörler ve firmalar düzeyinde üretim,
arz teknikleri ve maliyetleri, talep, arz ve talep dengesi, fiyat dengesi, gelir, kar, katma değer,
zarar değerleri değişim ilkelerini ve karar yöntemlerini araştırır. Pazarlama etkinlikleri ve
ekonomisi belirli sektör ve iş alanlarında araştırma geliştirme, eğitim öğretim, teknik, teknoloji,
üretim, çevre, kalkınma ve sağlık süreçlerine uygulanmakta ve süreçler ile biçimlenir. Çalışma

112
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

süreçlerde, ülkede insanların gelir, sosyoekonomik ve refah düzeylerini, sosyal algı psikoloji,
sosyal davranış ve girişimci düzeylerini, katma değerleri üretme, yükseltme tekniklerini,
ölçütlerini araştırma, tartışma ve ortaya koyma amaçlıdır.

2. MATERYAL VE YÖNTEM

2.1. Genel Tanımlar

Pazarlama yönetimi deterministik, analitik, sentetik olarak açıklanabilmesi için öncelikle

arz, talep, üretim, pazarlama, süreç, model, yöntem yönetim temel kavramlarının
tanımlanmasında yarar görülmektedir (Dinler, 1994; Karayalçın, 1979; Gökdere, 1991).

Talep: Talep belirli piyasalarda belirli kültür, değer ve fiyat koşullarında satın alınmak
istenen, satın alınan mal ve hizmet miktarıdır.

Arz: Arz belirli piyasalarda belirli kültür, değer ve fiyat koşullarında üretilmek, satılmak
istenen mal ve hizmet miktarıdır.

Üretim: Üretim, toprak, toprak altı ve toprak üstü doğal kaynaklar, üretim tesisleri,
sermaye, emek, nitelikli personel üretim olanakları kullanılarak örgütlenerek mal ve hizmetin
elde edilmesidir. Meyve, sebze, hayvan yetiştirmek; makine, giysi, salça, şeker yapmak; araca,
insana bakmak, bozulanı onarmak, yolcu ve eşya taşımak, öğretim yapmak, insan yetiştirmek
üretim etkinlikleridir. Üretimin parasal karşılığına gelir denilir. Üretim sonuçları genel olarak
tüketim, tasarruf, üretim, yatırım, ihracat olarak kullanılır.

Pazarlama: Pazarlama, mal ve hizmetlerin üreticiden tüketiciye, kullanıcıya akışını etkin,

verimli ve ekonomik biçimlerde harekete geçiren, sürdüren işletme etkinlikleri yan dalı
toplamıdır. Pazarlama talebi etkilime, yönlendirme odaklıdır. Pazarlama mal ve hizmetin
üretiminden önce başlatılan, satışından sonra da devam ettirilen, ettirilmesi gereken karşılıklı
araştırma ve tanıtım etkinlikleri toplamıdır (Tokol, 1986).

Tüketim: Tüketim, gereksinimlerin direkt karşılaması, fayda sağlanması doğrultusunda

mal ve hizmetin kullanılması işlemidir. Ekmeğin yenmesi, otomobil gezintisi, eğitim öğrenim
alınması tüketim olaylarıdır.

113
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Üretim Olanakları: Bir ülkenin veya bölgenin üretim olanakları toprak, toprak altı ve
toprak üstü doğal kaynaklar, üretim tesisleri, sermaye, emek, nitelikli personel ve örgütlenme
düzeyi toplamlarından oluşur. Belirtilen üretim olanakları belir bir zaman kesitinde sınırlıdır.
Dolayısıyla ele alınan zaman kesitinde ve döneminde üretim miktarı, bu sınırlı üretim
olanaklarına, üretim ve büyüme politikalarına bağlı olarak belirli özellikleri ile sınırlıdır (Dinler,
1994; Gökdere, 1991).

Süreç: Sistemlerin, unsurların belirli bir zaman ve mekan çerçevesinde belirli amaçları ve
işlevleri gerçekleştirmek için harekete geçen, geçirilen, oluşturulan etkinlikler, olaylar
bütünlüğüdür.

Sorun: Sorun genel olarak süreçlerde oluşan darboğazlara, sıkışıklıklara sınırlı

kaynakların, olanakların etkin ve uygun biçimlerde dağıtımı ve kullanımı zorluklarına bağlı
olarak ortaya çıkar. Sorun basit tanımı ile olayların, süreçlerin temel ilkelere, kısıtlara ve
amaçlara ters yönde gelişmesine bağlı olarak ortaya çıkar (Türk Dil Kurumu; Karayalçın, 1979).
Aynı yönde sorun olayların geçmişten bugüne, geleceğe uzantılarının; bilimsel doğrular, ilkeler
ve kurallar, toplulukların genel amaçları çerçevesinde neden-sonuç ilişkileri, yarattıkları olumsuz
etkileri ortaya konarak belirlenir. Sorunlar olayların uzantılarının insanların ve toplulukların
dönemsel genel doğruları, ilkeleri, kısıtları, amaçları ile uyumsuzluklar yaratması, insanlara
rahatsızlık ve endişe vermesi sonuçlarına bağlı olarak belirirler; insanların olayların gelişim
uzantılarını arzuları, amaçları doğrultusunda düzenleme, yönlendirme, kullanma amacına ve
ekonomisine paralel olarak önem ve öncelik kazanırlar. Başka bir deyiş ile sorun süreçler içinde
olaylar çizgisinde kısmi bilgiler ve olaylar arasında somut ve belirli ilişkilere dayalı olarak
amaçlanan somut bilgilerin elde edilmesi yönünde tanımlanır. Bu yönde sorunların çözümü ise
olayların uzantılarını, insanların amaçları çerçevesinde bilimsel ilkeler, modeller, yöntemler,
teknikler doğrultusunda düzenleme ve bu olaylardan ve tekniklerden yararlanma işlemi, işi
şeklinde belirginleşirler.

Araştırma: Varlıklar arasında ilişkileri, bilgileri, bilimsel ilkeleri, yasaları fark etme ve
bulma; ürün geliştirme ve üretme etkinlikleridir. Araştırma insanlığa fayda sunmak amacıyla
doğa, fizik, teknik ve sosyal olaylardan, objelerden, ekonomik kaynaklardan, arz ve talep
oluşumlarından; olanaklardan ve temel bilimlerinden; bilgi, bilim, model, yöntem, ekonomi,

114
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

yöneylem düşüncesi ilkeleri ve yöntemleri ile yeni bilgi, ürün, sistem, üretim süreci ve yöntemi
belirleme, geliştirme, üretme etkinlikleridir.

Model: Sistemin belirli üretim amacı için üretim süreçlerinin dinamik, fiziki yapısını
tanımlayan, ana işlevini belirleyen kısıt, kapasite ve amaç bağıntıları kümesidir. Model
matematik ifadeleri; sistemin veya sürecin karakteristik yapısının parametresini, katsayını,
kontrol edilebilir ve edilemeyen kontrol büyüklüklerini içerir. Model sistemin sürecin tüm üretim
olanaklarını verimli kullanımına aracılık eder. Model ayrıca kapalı ya da açık olarak sorunun
çözümüne olanak verecek bir yöntem, yöntemler dizi ima eder veya içerir (Karayalçın, 1979).

Yöntem: Yöntem, kısa bir tanım ile fizik ötesini, bilinmeyenleri bulma ve belirleme
aracıdır. Süreçlerde olaylar çizgisinde kısmı verilere, bilgilere ve olaylar arasında somut
değişmez ve kararlı ilişkilere, yasalara, kısıtlara dayalı olarak somut, belirsiz, bilinmeyen amaç
bilgilerin bilinmesi yönünde ilkeler, aksiyomlar, ifadeler sistemi biçimde tanımlanır (Karayalçın,
1979).

Yönetim: Yönetim bilimleri insanlığa ilişkin gereksinimleri etkin biçiminde

karşılanmaları temelli ve amaçlı düşünce ve yöntemler toplamı olarak tanımlanır. Yönetim
bilimleri bireylerin ve toplumların fizyolojik, ekonomik, güvenlik, psikolojik, sosyolojik,
saygınlık gereksinimlerinin etkin olarak karşılaması amacıyla üretim olanaklarının sağlanması
aşamalarına ilişkin öngörüler, ilkeler ve yöntemler bütünlüğü ve uygulamaları biçiminde ele
alınır (Koçel, 1998; Akat, İ. ve. Arkadaşları, 2002). Bu bağlamda yönetim bilimleri ve yaklaşımları
klasik, neo klasik, modern yönetim, post modern yönetim ileri teorileri, biçimlerinde ilerletilir
(Koçel, 1998). Yönetim bilimlerinin temeli fizik, matematik, ekonomi, istatistik, teknik ve
yöneylem araştırması bilimleri ile psikoloji, sosyoloji, sosyal psikoloji, sağlık, eğitim bilimleri;
süreçlere ve gereksinimlere uygun sentezleridir. Yönetim bilimleri temel olarak; politika, plan,
program kavramları ile bunları belirleme, planlama, örgütleme, isteklendirme, koordine etme,
denetleme ve bütçeleme çalışmalarını kapsar.

Üretim ve pazarlama sorunları birbirini izleyen, birbirine paralel bütünleşik sorunlardır.

Dolayısı ile pazarlama sorunları talebin arzın koşullarına, beklentilerine uygun birbirleri ile
ilişkili kapsamlı karar yöntemlerini, yönetim biçimlerini gerektirir. Üretim ve pazarlama
etkinlikleri birbirleri ile ilişkili mikroekonomi, işletme ekonomisi, ölçek ekonomisi, piyasa
115
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

ekonomisi, yatırım ekonomisi, sektör ve üretim süreci ekonomisi, kalkınma ekonomisi, sosyal
psikoloji, sosyal davranış, örgütsel davranış bilimleri ve yöntemlerini kapsar. Aynı yönde üretim
süreçlerinde pazarlama yönetimi, başa baş noktası analizi, bu günkü net değer analizi, fayda
maliyet analizi, iç verimlilik analizi, lineer programlama yöntemleri çözümlemelerini kapsar.

2.2. Pazarlama Bilimi, Yöntemi ve Etkinliği

Pazarlama, mal ve hizmetlerin üreticiden tüketiciye, kullanıcıya akışını etkin, verimli ve

ekonomik biçimlerde sağlama, sürdürme; kullanıcılar ile buluşturma temel işletme bilimi dalı ve
etkinliğidir. Pazarlama arz ve talebin piyasa ve üretim süreçlerinde birbirlerini doğru tanıma,
tanıtma etkinlikleri bilimidir. Pazarlama işletme, arz ve arz ekonomisinin, mikroekonominin
pazar ekonomisinin, uygulamalı alanı ve disiplinidir. Diğer bir ifade ile pazarlama talebi
bilgilendirme, etkileme, yönlendirme bilimidir, odaklıdır. Pazarlama mal ve hizmetin üretiminden
önce başlatılan, satışından sonra da bilgilenme ve tanıma işlemleri devam ettirilen, ettirilmesi
gereken arz ve talep kesimleri arasında araştırma ve tanıtım etkinlikleri toplamıdır (Tokol, 1987).

Diğer yandan pazarlama kendine özgü belirli ilkelere ve yöntemlere dayanan sentez bilim
dalıdır; bütünleşik yöntemdir. Pazarlama sosyoloji, mikroekonomi, makroekonomi, istatistik,
yöneylem araştırması, üretim ve yönetim teknikleri, üretim ve yönetim ekonomisi, sosyal
psikoloji, pazar psikolojisi bilim dallarının ileri sentezlerinden oluşur, oluşturulur. Pazarlama
yöntemi bir yandan pazarlama bilim dalı varsayım, ilke ve yöntemleri, diğer yandan da arz ve
talep kesimlerinin beklentileri, arz ve talep fonksiyonları kayma, değişim ve yeni ekonomik
optimum denge noktaları araştırma yöntemlerini, analiz ve sentez çözümleme etkinliklerini
kapsar. Pazarlama ve araştırma etkinlikleri mal ve hizmetlerin arzında kalite, marka, itibar,
tüketim miktarı doğrultularında algılar, sosyal algılar ve düşünceler ile olanakları, teknikleri,
ekonomik karar yöntemlerini; uygun girişim, yatırım ve işletim koşullarını, sosyal psikoloji
duyum, öğrenim, eğitim süreçlerini, tekniklerini, araçlarını ve etkinliklerini kapsar, araştırır.

Bu belirlemeler ışığında pazarlama arz ve talep kesimlerinin beklentileri, arz ve talep

fonksiyonlarının kayma, değişim ve yeni ekonomik optimum denge noktalarını belirleme ve
tanıtma çalışmaları doğrultusunda gerçekleştirilir. Arz ve talep kesimleri arasında ekonomik
optimum denge noktalarını hesaplama, belirleme; denge noktaları doğrultularında bilgilendirme,
eğitim etkinliklerini ve tekniklerini gerçekleştirme amaçlıdır. Dolayısı ile pazarlama ekonomik,
116
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

sosyal fayda ve sorumluluk değerlerini yükselten uygulamalı bir bilim dalıdır, yöntemidir ve
etkinliktir. Pazarlama araştırma teknikleri ve etkinlikleri işletmenin, girişimin orta ve uzun
dönemli ekonomik karar ölçütlerini mal ve hizmetlerin miktar ve nitelik dağılımlarını, marjinal
karar ölçütleri belirlenmelerini işaret eder.

2.3. Talep ve Arz

Piyasalarda arz ve talep belirli ve rastgele etkenlere bağlıdır. Dolayısı ile arz ve talep
fonksiyonları ve denge noktaları, toplumun gelir, sosyal seçim; yatırımcıların birikim, yatırım
düzeyleri, kullanıcıların tüketim, birikim ve tercihleri doğrultularında belirli ve rastgele etkenlere
ve fonksiyonlara dayalı belirirler, tanımlanırlar.

2.3.1. Talep, Talep Fonksiyonu Kayması

Talep arz ve işletme kesiminin istemi dışında önemli ölçülerde belirli ve rastgele etkenlere
bağlıdır. Talep belirli piyasalarda belirli fiyat koşullarında satın alınmak istenen, satın alınan mal
ve hizmet miktarıdır. Belirli piyasa koşullarında fiyat değişimlerine bağlı satın alınmak istenen
mal miktarları belirli olarak değişim noktaları Şekil 2.1.’de belirtildiği biçiminde fiyata bağlı
qt ( p ) talep fonksiyonunu verir (Gökdere, 1991; Dinler, 1994; Türkay, 1983). Talebin beklentileri
şöyledir (Morlok, 1978; 1978; Umar, N. Yayla, 1992; Berkmen, 1965).

• Güvenlik,
• Güvenirlik, düzenlilik, planlılık ve programlılık
• Hızlılık,
• Sıklık,
• Açıklık, nesnellik
• Esneklik,
• Uygunluk,
• İzlenirlik,
• Sorumluluk,
• Servislerde tutarlılık, süreklilik,
• Ekonomiklik.

117
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

(q), Ürün (birim/dönem)

q0

qt = ft ( p) ( p ) Fiyat

Şekil 2.1. Talep Fonksiyonu

Diğer yandan piyasada belirli etkenlere, çeşitli değişimlere bağlı olarak qt ( p ) talep
fonksiyonunda azalma ve artma kayma değişimleri oluşur. Talep fonksiyonunda Şekil 2.2.’de
belirtildiği biçiminde ürün ve fiyat eksenlerine yaklaşma biçiminde azalma (-); uzaklaşma
biçimlerinde artma (+) kayma değişimleri ortaya çıkar.

(q), Ürün (birim/dönem)

q0

(-) (+)

qt = ft ( p)
( p ) Fiyat
Şekil 2.2. Talep Fonksiyonunda Kayma Durumları

Talep fonksiyonunda azalma artma kayma değişimleri şu etkenlere bağlıdır.

118
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

• Kullanıcıların gelir düzeylerinin değişimlerine,

• Kullanıcıların bilgi, kültür, değer yargısı, beğeni düzeyleri ve önceliklerinin
değişimlerine,
• Başka alternatif mal ve hizmetlerin fiyatlarının değişimine,
• Başka alternatif mal ve hizmetlere olan reklamların niteliklerinin değişimine,
• Yeni mal üretimi, mal ve hizmetlerin kalite değişimine.

Kullanıcıların, üreticilerin gelir, tüketim, düzeylerinin artması durumunda talep

fonksiyonunda da artma kayması koşullarının ortaya çıkmakta olduğu görülür. Talep bu
beklentileri bir bütün olarak en iyi düzeylerde karşılayabilecek biçimlerde uygun ürüne, işletme
ve arz sistemine yönelme, satın alma eğilimindedir.

2.3.2 Arz, Arz Fonksiyonu Kayması

Arz piyasalarda belirli fiyat koşullarında üretilmek, satılmak istenen mal ve hizmet
miktarıdır. Arz işletmenin içsel daha belirli etkenlerine bağlıdır. Arz fonksiyonu belirli piyasa
koşullarında fiyat değişimlerine bağlı satılan, satılmak istenen mal miktarları değişim noktaları
olarak Şekil 2.3.’de belirtildiği biçiminde qa ( p) oluşur (Gökdere, 1991; Dinler, 1994; Türkay,
1983)

(q), Ürün (birim/dönem)

q0

qa = f a ( p)

( p ) Fiyat
Şekil 2.3. Arz Fonksiyonu

Bu yönde işletme sistemleri daha ayrıntıda aşağıda sıralanan ölçütlerin ve amaçların

gerçekleştirilmesine çaba gösterirler (Morlok, 1978; 1978):

119
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

120
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

• Üretim işlemi başına doluluk/kapasite kullanım oranının yüksekliği,

• Sistemin günlük, yıllık sefer kullanım oranının yüksekliği,
• Servis hattı kapasite kullanımının yüksekliği,
• Üretim aracı ve hattı hızının uygunluğu,
• Üretim hattı veriminin yüksekliği,
• Çevre kirliliğinin küçüklüğü,
• Birim başına yakıt tüketimin küçüklüğü,
• Bakım onarım işinin küçüklüğü,
• İşletmenin dış ve hava koşullarına uygunluğu, esnekliği,
• Yatırım ve işletme maliyetlerinin küçüklüğü,
• Üretim iç hizmetlerinin küçüklüğü ve ekonomikliği,
• Verimlilik yüksekliği,
• Karlılığın yüksekliği,
• Büyümenin sürekliliği,
• İmaj ve itibar.

Bu beklentilerin bir kısmının, işletme sistemlerinin, kullanıcıların beklentileri ile çatışma

eğilimindedir. Belirtilen beklentilerin optimum ve dengeli olarak belirlenip ürünlerin bu
doğrultuda pazarlanması yolu yaklaşımları önem kazanır. Bu yönde arz fonksiyonunda azalma
artma kayma değişimleri şu etkenlere bağlıdır.

• Mal ve hizmet üretimi teknik ve teknolojilerinin değişimine,

• Mal ve hizmet üretimi girdileri fiyatlarının değişimine,
• Başka alternatif mal ve hizmetlerin üretim teknolojilerinin değişimine,
• İşletmeci ve girişimlerin kültür, değer yargısı, beğeni düzeylerinin değişimine,
• Yeni mal üretimi, mal ve hizmetlerin kalite düzeylerinin değişimine.

Piyasalarda bu teknik, ekonomik ve yatırım koşullarında değişimlere bağlı olarak

qa = f a ( p) arz fonksiyonunda azalma ve artma kayma değişimleri ortaya çıkar. Arz fonksiyonun
Şekil 2.4.’de belirtildiği biçiminde orijinden fiyat ekseni yönünde uzaklaşma kaymasına azalma
(-); fiyat ekseni tersi yönünde orijine yaklaşma kayması biçimlerinde artma (+) kayması oluşur.

121
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

(q), Ürün (birim/dönem)

q0

qa = f a ( p)

(+) (-)

( p ) Fiyat
Şekil 2.4. Arz Fonksiyonunda Kayma Durumları

Arz fonksiyonun artma kayması aynı fiyat koşullarında daha çok mal ve hizmet
üretimlerine, arz edilmelerine olanak sağladıkları görülür; kullanıcılara sunulan malların artmakta
olduğu görülür.

2.3.3. Arz ve Talep Denge Noktası

Arz ve talep kesimleri birbirlerini kontrol ederek, pazarlık ederek, deneyerek en

ekonomik, optimum kararlı denge durumuna yaklaşmak için çaba gösterirler. Bu tanım ile

piyasalarda arz ve talep denge durumu dolayısıyla p d denge fiyatı, q d denge ürün miktarı
değerleri Şekil 2.5.’de belirtildiği biçiminde tanımlı qt = ft ( p ) talep fonksiyonu ile qa = f a ( p )

arz fonksiyonlarının qa ( p) = qt ( p ) eşitliği dolayında belirlenir.

122
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Ürün(q), birim/dönem

q0

q a = fa ( p)

D
qd

pa pd ( p ) Fiyat
Şekil 2.5. Arz ve Talebin Denge Durumu

2.4. Pazarlama Sürecinde Belirgin Yöntemler

Pazarlama işletme ve araştırma ekonomisi temelli karar yöntemleri talebin gelir ve ödeme
düzeyleri, ortalama ve standart sapma değerleri; uzun, orta ve kısa dönemli planlama düşünceleri
hesaplama ve karar yöntemleri ve etkinlikleri doğrultularında geliştirilmiş; ilerletilmeye çaba
gösterilmektedir. Pazarlama uzun, orta ve kısa dönemli satış, tüketim fiyatları, üretim olanakları,
yatırım ve işletme geliştirme projelerinin yapılabilirlik karar ölçütleri; maliyetleri, gelirlerinin
bugünkü değerleri ile değerlendirme, planlama, yatırım girişim tekniklerine, kararlarına dayanır.
İşletme ve pazarlama belirgin karar yöntemleri mikroekonominin, işletme ekonomisinin karar
tekniklerine dayanır dayanır.

3. ÇÖZÜMLEME VE BULGULAR

Pazarlama çözümlemesi arz ve talep kesimlerinin üretim, gelir, birikim ve ödeme

düzeyleri, beklenti ve tercihleri, arz ve talep koşulları, arz ve talep fonksiyonları kayma, değişim
ve yeni ekonomik denge noktaları değişimleri, analiz ve sentez çözümlemeleri doğrultusunda
gerçekleştirilir. Pazarlama araştırma çözümlemeleri deterministik, teknik, istatistik, ekonomik ve
psikolojik çözümlemeleri kapsar. Pazarlama araştırma çözümlemeleri aynı yönde yerel, bölgesel
ve küresel ölçeklerde, sektörlerin piyasalarında teorik, kavramsal, yöntemsel ve sayısal
çözümlemeler, uygun karar ölçütleri doğrultusunda ilerletilir. Pazarlama araştırma çözümlemeleri
ve yönetimi genelde sektör pazarlarında talebe, talep dağılımlarına uygun kalite, uygun fiyat,

123
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

uygun yer ve zaman, uygun mal ve hizmet dağılım ve miktarlarını belirleyerek, tanımlayarak
hazır bulundurmanın koşullarını saptama ve geliştirme temellidir.

3.1. Arz ve Talep Denge Uzamı ve Süreci

Piyasalar arz ve talep kesimleri birbirlerini deneyerek, kontrol ederek denge durumlarına
ulaşmak için çaba gösterdikleri belirtilmişti. Bu yönde dinamik piyasa koşullarında, süreçlerinde
arz ve talep denge noktası arz ve talebin, arz ve talep fonksiyonlarının değişme ve kayma
koşullarına bağlı Şekil 3.1.’de görüldüğü biçimde belirli bir denge ve karar uzamında/bölgesinde
ortaya çıkabileceği görülür.

(q), Ürün (birim/dönem)

q0

qt = ft ( p)
qa = f a ( p)
qd D

pa pd ( p ) Fiyat

Şekil 3.1. Arz ve Talep Fonksiyonlarında Kayma ve Denge Uzamı

Bu saptama, düşünce doğrultusunda piyasalarda denge bölgesi, noktası ve kararı teknik,

ekonomik, istatistik olarak araştırılarak, tanımlanarak, basitleştirilerek; örneğin Şekil 3.2.’de

gösterilen q ( p ) talep ve q a ( p) arz fonksiyonlarının lineer olduğu varsayımı;

p = f (q) = p 0 − ρq
p a = f a (q) = p a + bq

ve denge durumlarında eşitlikleri varsayımı ile şöyle,

p a + bq = p0 − ρq
124
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

yazılır ve belirlenir (Gökdere, 1991; Dinler,1994; Türkay, 1983).

Fiyat(p), pb/birim

p0
p a = f a (q)

pd
pa
qd Ürün(q), birim/dönem
Şekil 3.2. Arz ve Talep Fonksiyonları Denge Durumu

Dolayısıyla q d denge ürün miktarı ve p d denge fiyatı,

p0 − p a
qd =
ρ +b

p0 − p a
p d = f (q d ) = p0 − ρq d = p0 − ρ
ρ +b

olarak hesaplanır, belirlenir. İşletmeler bu değerler yönünde gelir, maksimum gelir,

dolayısıyla başa baş, kar ve zarar durumları q ( p ) talep ve q a ( p) arz fonksiyonlarının kısa ve
uzun dönemli denge durumlarında belirirler.

3.2. Uzun Dönemli Birim Fiyat

İşletmenin yatırım ve işletme girdileri ile yapı ve tesis yatırım maliyeti bileşenini içeren

mt “uzun dönemli ortalama yatırım ve işletme birim maliyeti” değeri veya ifadesi,

A
f 1 ≥ mt = + m1
1+ a  1+ a  
n

q0 × 1 −   
r − a   1 + r  

125
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

olur.

Bu ifadede;

A = Projeye ait yatırım giderlerinin işletmenin başlangıç yılındaki sermaye ve

faiz yükü toplamı, Pb,
r= Projenin yıllık gelir ve giderlerini güncelleştirme faiz yüzdesi değeri,
n = Projenin yıl olarak işletme dönemi süresi
m1 = Birim başına ortalama işletme gideri, Pb/birim,
q 0 = İşletmenin açılış yılındaki trafik talebi miktarı, birim/yıl
a = Talepteki yıllık artış yüzde değeri,

değerlerini gösterir. Bu ifade mt ifadesi marjinal sıkışma ve bekleme maliyet bileşenini

içermemektedir. Bu ifade sadece yatırımın ortalama birim maliyeti ile işletme maliyeti ve piyasa
fiyat değerleri ilişkileri, yatırımın mali ve ekonomik yönden işletile bilirlik karar ölçütü
koşullarını sağlar. Hesaplanan değerler ve piyasa saha gözlem çalışmaları ile elde edilebilecek
gerçek değerler karşılaştırılarak yatırımın işletile bilirlik ölçütü ve koşulları belirlenebilir (Özen,
2015).

3.3. Uygun Kar/Zarar Süreçlerinde Pazarlama Ölçütleri

Bir işletmenin yönetim kararları için daha çok dönemsel maliyet ve gelir fonksiyonları ile
tanımlanıp analizleri temeldir. İşletmenin dönemsel sabit sermaye, arz miktarı büyüklüklerine
bağlı üretim, sıkışma-bekleme, arz ve yönetim maliyet bileşenlerini içeren dönemsel toplam
maliyet fonksiyonu şöyle tanımlanabilir.

M (q ) = m0 + m1q + αm2 q 2

Dönemsel talebe ve fiyata bağlı toplam gelir fonksiyonu ise şöyledir.

G (q ) = ( p0 − ρq)q

Üretim süreçlerinde, son birim ürünün oluşturduğu toplam maliyet, toplam gelir, toplam
kar, toplam zarar farkı kavramları ve büyüklükleri ile ortalama maliyet, ortalama gelir, ortalama

126
 Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

kar, ortalama zarar kavramları ve büyüklükleri oldukça önemli karar ölçütleridir. Bir üretim
sürecinde son birim ürünün oluşturduğu toplam maliyet, toplam gelir, toplam kar, toplam zarar
farkı büyüklükleri aynı zamanda sıra ile marjinal maliyet, marjinal gelir, marjinal kar, marjinal
zarar olarak da tanımlanır. Bu kavramlar temelli bir işletmenin kar ve zarar koşulları, değerleri
şöyle tanımlanır, irdelenir (Dinler, 1994; Gökdere, 1991). Bir işletmenin q ( p ) arz/hizmet
düzeyine bağlı karlılık koşulu, G (q ) toplam gelirin M (q) toplam maliyetten büyük veya eşit
olması koşulu temeldir:

K (q) = G (q) − M (q ) ≥ 0 .

İşletmenin q ( p ) arz/hizmet düzeyine bağlı karlılık koşulunda K (q ) = 0 olması durumu,

işletmenin karlılık için başa baş üretim sınır değerlerini, bir diğer deyiş ile ekonomik üretim
başlangıç son değerlerini verir:

G (q) − M (q) = ( p0 − ρq )q − (m0 + m1q + αm2 q 2 ) = 0

Arz ve talep q ( p ) fiyat değişkenine bağlı ikinci dereceden bir bilinmeyeni denklemin
çözümünden bulunan kökler ile;

• sanal iki kök işletmenin zarar sürecinde çalıştığını,

• gerçel iki kök işletmenin karlı üretim süreci aralığı değerleri bulunduğunu,
• gerçek bir kökü işletmenin normal karlı bir üretim/arz durumu bulunduğunu,
ortaya koyar. Bu yönde, örneğin yukarıda verilen ikinci dereceden denklemin

m0 − ( p 0 − m1 )q + (αm2 + ρ )q 2 = 0

biçiminde düzenlenmesinden sonra karlılık gerçek kökü için denklemin diskirimant kök içi
ifadesine ait,

( p0 − m1 ) 2 − 4(αm2 + ρ )m0 ≥ 0

ifadesi elde edilir. Bu ifadeden karlılık için m0 işletmenin sabit sermaye ve işletme
maliyetinin,
127
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

( p 0 − m1 ) 2
m0 ≤
4(αm2 + ρ )

koşulunu sağlaması, sağ taraftaki değere eşit veya ondan küçük olması gerektiğini ortaya
koyar. Diğer yandan işletmenin q ( p ) arz/hizmet düzeyine bağlı öngördüğü işletme karar
dönemlerinde karın maksimum, zararın minimum olmasını amaçlar. Bu yönde, kar fonksiyonu
K (q ) ’nin türevi olarak marjinal kar/zarar fonksiyonu,

K ' (q) = G ' (q) − M ' (q) = p 0 − 2 ρq − m1 − 2αm2 q = 0

koşulunu sağlaması beklenir. Buradan maksimum kar/minimum zarar için marjinal gelirin
marjinal maliyete

G ' (q) = M ' (q)

eşit olması beklenir: Aynı yönde maksimum kar/minimum zarar için uygun üretim miktarı,
uzun dönemli yatırım kararı üretim miktarı değeri

p 0 − m1
qk =
2(αm2 + ρ )

olarak bulunur. Bu üretim satış düzeyi ifadesi, maksimum kar/minimum zarar koşulunun
yukarıda verilen G (q ) toplam gelir fonksiyonunun M (q) toplam maliyet fonksiyonundan büyük

ya da en eşit, başa baş olmaları; yani G (q ) ≥ M (q) durumlarını ortaya koyar. Burada m0 ve q k

kritik değer ifadelerinin incelenmesinden bir yandan, piyasada p0 talep başlangıç fiyatının,

p 0 > m1 olması gerektiği; diğer yandan birim fiyat ρ değişim oranı ile m2 üretim miktarı

sıkışıklık maliyeti toplamının ters yönde etki yaptığı görülür. Üretim kanallarında üretimin
miktarının veya üretim miktarı kapasite oranının belirli değerlerinin altında olması durumunda
m2 üretim miktarı sıkışıklık maliyet katsayısı değeri de ihmal edilebilecek derecede küçük

olabilir, ihmal edilebilir.

128
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

3.4. Katma Değer

İşletmelerin ve sektörlerin üretim katma değerleri/katkı payları, dönemsel gelir, maliyet

ve kar ilişkileri yönlerinde somutlaşır. Dolaysı ile pazarlama çalışmaları üretim ve piyasa
süreçlerinin üretimin katma/katkı değerleri yönünde aşağıdaki gibi tanımlanır.

katma değer =gelir- değişken maliyet =sabit maliyet ± işletme karı

katma değer = ( p0 − ρq )q − (m1 + αm2 q )q = m0 ± kar

katma değer = ( p0 − ρq )q − (m1 + αm2 q )q ≥ m0

Bu ifadelere göre üretimin, arzın katma değeri, ekonomik olarak, m0 yıllık/dönemsel sabit
maliyetten büyük olması gerektiği açıklık kazanır. Bunun için talebe bağlı fiyat birim maliyet
ilişkisinin,

m0
( p0 − ρq ) − (m1 + αm2 q ) ≥
q

olması gerektiği görülür. Aynı yönde üretim arzı maksimum katma değerlerinin, karın
maksimum değerlerinde gerçekleşebileceği açıklık kazanır. Yine işletmelerin katma değeri,
sosyoekonomik etkinliklere bağlı sabit yatırım ve işletme sermayesi girdileri, vergi, net
kar/faydalar ile yaratılan diğer sosyal faydalar toplamlarından oluşabileceği görülür. Katma
değerler ayrıca yeterli pazar, talep, alış veriş oluşumu oranlarında artar; etkinlik temelli somut
gelir, sosyal faydalar ile kullanıcıların gerçekten sosyoekonomik kalıcı kazanım oluşumlarını
işaret eder. Üretim arzı pazarı ilişkilerinde büyük katma değerlerin büyük pazar ve sosyal
paylaşımları gerektirdiği görülür.

3.5. Pazarlamada Satış Simülasyonu

Pazarlama, diğer yandan satış simülasyonu çözümleri doğrultusunda yürütülür. Satış

simülasyonu modeli belirli üretim kararı, talep belirli olasılık dağılımları süreçlerinde ekonomik

uygun üretim miktarının belirlenmesi eksenlidir. Üretim ve satış süreçlerinde talep q i olasılık

129
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

dağılımı ile rasgele değişken olarak ortaya çıkar ve tanımlanır. Üretilen ürünün birim üretim
maliyeti yanı sıra, zamanının günün geçmesine, mevsiminin modasının geçmesine bağlı kayıp
maliyetleri de oluşabilir. Üretim süreçlerinde üretim miktarına, talebe, satış miktarlarına bağlı
gelir, üretim maliyeti, ürün değer kaybı maliyeti, kar ve zarar büyüklükleri; ayrıca yok satmasına
bağlı kar kayıp maliyetleri hesabına bağlı yürütülür. Bu düşünce ve model talebe uygun üretim ve

fiyatın belirlenmesine aracılık eder. Üretim ve satış süreçlerinde q i talep dalgalanmalarına, s j

üretim/satış miktarlarına bağlı gelirlerden maliyetler farkı olarak satış ve kar durumları değerleri
ifadeleri;

• qi ≤ s j ise, kar, k j = ∑ {( p − m)qi − (m − h)( s j − qi )}

• qi > s j ise, kar, k j = ∑ {( p − m) s j } ve

kar kaybı, k j = ∑{( p − m)(q i − s j )}

biçiminde tanımlanır (Hallaç, 1991; Karayalçın, 1979). Bu ifadede,

p = ürünün birim satış fiyatını,

m = ürünün birim satış arz maliyetini,
h = mevsimi, günü geçmiş ürünün birim satış fiyatını gösterir.

3.6. Pazarlama Çözümlemesine Son Bakış

Genelde temel üretim, pazarlama, büyüme, kalkınma süreçleri ve yönetimleri

birbirlerine bağlı, birbirlerini destekleyen süreçlerdir. Dolayısı ile pazarlama, bölgesel toplumsal
kültür, bilgi, eğitim öğretim, bilim, sermaye, teknik, talep, üretim ile sosyal algılar ve değerler,
sosyal sorumluluklar, sosyal katkılar, katılımlar ve etkinlikler ile sosyoekonomik iç etkileşimler,
gelişmeler gerektirir. Pazarlama aynı yönde sosyal kültür, vicdan, sanat, sosyal verim ve kalite,
sosyal birikim ve sermaye değerlerine bağlıdır. Üretim ve pazarlama diğer yandan kaliteli eğitim,
araştırma geliştirme, toplam verim ve değer dönüşümleri çalışmaları gerektirir.

130
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Pazarlama çalışmaları işletmelerin geleceğe dönük uzun ve orta dönemli yatırım, üretim;
yeni arz ve talep üretim, tüketim ve pazarlama planları ve etkinlikleri için öncelikle teknik,
ekonomik ve istatistik analiz ve sentez bilimleri ve teknikleri kullanma durumundadır. Pazarlama
çözümlemesinin diğer teknik yanları da piyasalarda işletmelerin, arz ve talep kesimlerinin
verimlilik, karlılık, süreklilik, bütünlük, esneklik düşünceleri ile işletmelerin taktik ve stratejik
üretim planlama bakış açıları, teknikleri, ölçütleri yönlerinde ele alınmasıdır, ilerletilmesidir.
Süreçler içinde ayrıca yerel, ulusal, bölgesel ve küresel ölçeklerde sektörlerin verimli alt
sektörleri, iş kolları üretim hacmi, kapasite, gider ve maliyet gelişimlerinin, üretim yönetimi
ölçütlerinin, talebin gelir, gider, ödeme düzeylerinin, iş miktarlarının belirlenmesidir,
bilinmesidir. Pazarlama çözümleme etkinlikleri sektörlerin üretim, tüketim ve pazar süreçlerini;
makroekonomi, mikroekonomi, istatistik, yöneylem araştırması sorunlarını ve tekniklerini;
psikoloji, sosyoloji, sosyal psikoloji bilişim ve yöntem ilişkilerini ilerletme durumundadır. Bu
bakış açıları ile pazarlama yöntemleri, işletmelerin, sektörlerin üretim teknikleri ve sınırlarının
belirlenerek ortaya konması temeldir.

4. ÇIKARIM, SONUÇ

Pazarlama üretim, tüketim, yatırım ve kalkınma süreçleri ve ekonomileri gereklilikleri

doğrultusunda birbirine paralel, birbirini izleyen kapsamlı uzun soluklu bütünleşik üretim ve ürün
tanıtım işlemleridir; işletme ve ürün tanıtımı bilim dalı ve etkinlikleri, yöntemleri toplamıdır.
Aynı yönde pazarlama birbirini izleyen, birbirine paralel özgün esnek modelleri ve yöntemleri ve
stratejileri gerektirir, içerir. Üretim ve pazarlama süreçleri ve sorunları yerel sektörler olanakları,
süreklilikleri, küresel dinamikler, ölçütleri içinde ele alınmaları temeldir. Üretim ve pazarlama
sorunları yöntemleri, çözümleri ve yönetimleri sorunu kısa, uzun ve orta dönemli bir sorundur.
Pazarlama materyalleri mikroekonomi, işletme ekonomisi, ölçek ekonomisi, piyasa ekonomisi,
yatırım ekonomisi, sektör ve üretim süreci ekonomisi, lojistik ve taşıma ekonomisi, büyüme ve
kalkınma ekonomisi teorileri ve yöntemlerini, sentezlerini kapsar. Bu ekonomilerin bilgi
araştırma, bilgilenme ve bilinçlenme süreçleri, uygulamalı bilim felsefeleri ile gerekliliklerini,
yöntemlerini, gelişimlerini gerektirir, kapsar.

Pazarlama çalışmaları geleceğe dönük yeni arz, talep üretim, tanıtım ve tüketim
çalışmaları ve ekonomisi süreçlerinde istatistik ve ekonomik analiz ve sentez sonuçları

131
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

gerekliliklerini, tekniklerini kullanır. Dolayısı ile pazarlama çalışması geleceğe dönük yeni arz ve
talep yöntemleri, çözümleri istatistik çözümlemeleri gerektirdiğinden bu çözümlemeler belirli
ölçülerde ortalama ve standart sapma değerleri ile belirli ve belirsiz bilgileri içerir, dolayısı ile
ancak belirli ölçülerde ve güvenirliklerde ortaya konabilecekleri belirginlik kazanır.

Pazarlama etkinlikleri ekonomik büyüme değerlerinin uzun dönemli deterministik analitik

yaklaşım ve değerlendirmeler içinde isabetli büyüme modelleri ve stratejik çözümlerinin ardışık
ölçütlerini kapsar. Uzun önemli kalkınma ve stratejik pazarlama çalışmaları için, sermaye,
yatırım ve üretim olanaklarının ve kapasitelerinin özgün ileri teknolojiler, teknikler, yüksek
kapsamlı projeler ile araştırılması, geliştirilmesi etkinliklerinin gerektiği belirginlik kazanır.

Bu yönlerde sonuçta, ekonomik üretim ve pazarlama süreçlerinde kısa, orta ve uzun

dönemli pazar bakış açıları, vizyon ve misyon doğrultuları; aynı ölçeklerde toplam, ortalama ve
marjinal üretim, verim, gelir ve maliyet fonksiyonları analizleri, karar ölçütleri ile pazarlama
teknikleri ve etkinlikleri temel oldukları ve olacakları görülür. Üretim ve pazarlama süreçlerinde
yerel üretim ve kalkınma olanakları, küresel arz ve üretim olanakları, talep, piyasa ve pazar
koşullarının zamana ve mekana bağlı uzun dönemli değişim, gelişim ve dönüşüm bilgilerinin
önemli oldukları görülür. Ekonomik üretim ve pazarlama süreçlerinde ayrıca, işletme ve
sektörlerin üretim ölçek ve kapsam ekonomilerinin, sermaye birikimi ve üretim olanaklarının,
gelişme, değişme karakteristik koşulları bilgilerinin bilinmesi gereklidir.

Kaynakça

Akat, İ. G. Budak, G. Budak. (2002), İşletme Yönetimi, Barış Yayınları, Fakülteler

Kitabevi, 4. Bası, İzmir.
Altan, E.(1975), Yüksek Matematik I, Birsen Kitabevi Yayınları, 6. Baskı, İstanbul.
Birdal, İ. (1986), İşletme Ekonomisi, Çağlayan Kitabevi, Birinci Baskı, İstanbul.
Dinler, Z. (1994), Mikro Ekonomi, 10. Baskı, Ekin Kitabevi Yayınları, Bursa.
Gökdere, A. (1991), Bankacılar İçin Ekonomi Bilgisi, Yayın No:245, Isbn 975-537-000-5,
Adalet Matbaacılık Tic. Ltd. Şti., Ankara.
Hallaç, O. (1991). Kantitatif Karar Verme Teknikleri (Yöneylem Araştırması), Evrim
Dağıtım, İstanbul.

132
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Işık, A. (1998), Mühendislik Ekonomisi, Üçüncü Baskı, Birsen Yayınevi, ISBN 975-511-
392-4, İstanbul.
İşgüden, T.(1985), Makro İktisat, Bilim Ve Teknik Yayınları, İstanbul.
Jones, C. I. (2001), (Çev: Ş. Ateş, İ. Tuncer), İktisadi Büyümeye Giriş, Literatür Yayıncılık,
ISBN:975-8431-36-6, İstanbul.
Karayalçın, İ. (1979), Harekât Araştırması, İ.T.Ü. Kütüphanesi, İstanbul.
Karluk, R.(2004), Türkiye Ekonomisi, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş., İstanbul.
Kılıçbay, A. (1988), İktisat Teorisi, İktisat Politikaları Ve İşletme, İstanbul Üniversitesi
Yayını, No: 3488, İstanbul.
Koçel, T. (1998), İşletme Yöneticiliği, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. Yayın No. 405, 6.
Baskı, ISBN 975-486-304-0, İstanbul.
Kegel, J. A.(1982), (Çev: Ö. Gökay), İktisadi Büyüme Teorisi, Akbank Kültür Yayınları,
İstanbul (Macmillan Press, 1976, New York).
Milli Prodüktivite Merkezi, (2004), Verimlilik Raporu 3 “Sürdürülebilir Büyümenin
Anahtarı: Verimlilik”, Nisan, Ankara.
Okka, O.( 2003), Mühendislik Ekonomisine Giriş, Nobel Yayın Dağıtım, ISBN 975-591-
447-1, Ankara.
Öney, E.(1987) İktisadi Planlama, Savaş Yayınları, 5.Baskı, Ankara.
Özen, S.&S. Gürsev (2015) Üretim ve Kalkınma Ekonomisi Sorunları ve Yönetimi, ,
Analiz Dergisi, Maltepe Üniversitesi Yayınları: Maltepe Üniversitesi, İstanbul.
Tokol, T. (l987), Pazarlama Yönetimi, Örnek Kitabevi, Bursa.
Türkay, O.( 1983), İktisat Teorisine Giriş, Mikro İktisat, Doruk Yayınları, No: 29, Ankara.
Türk Dil Kurumu, (1988), Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları: 549, Ankara.
T.C. Devlet Bakanlığı, (1983), Türk Bilim Politikası, 1983-2000, Ankara.
Yıldırım, C. (1991), Bilim Felsefesi, 3. Baskı, Remzi Kitabevi, Evrim Matbaacılık,
İstanbul.

133
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

2. Marketing
2.1. Short Papers

134
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

IMPORTANCE OF THE ENTERPRISE’S BRAND AND IMAGE FOR

IMPLEMENTATION OF ITS ACTIVITY

Olena Iastremska Olesia Iastremska Tetiana Sigaieva

Simon Kuznets Kharkiv National Simon Kuznets Kharkiv National Simon Kuznets Kharkiv National
University of Economics University of Economics University of Economics
Ukraine Ukraine Ukraine
[email protected] [email protected] [email protected]

The article considers the necessity of the formation of an effective image and brand for
the successful work of the enterprise. The conditions of their formation, main actions,
and characteristics were introduced. It is recommended to conduct the budget of
expenses of the marketing department for the formation and maintenance of the
effective image and brand. The main tools for forming the image and brand of the
enterprise are the integrated marketing communications. It was suggested, for the
successful formation of the image and brand, to determine the information that may be
of the interest to the representatives of the external and internal environment of the
enterprise, to develop the measures for forming the positive image of the enterprise, to
integrate the program of stereotyping the positive image of the enterprise with the aim
to achieve the positive image and effective brand. They influence affirmatively the
inflow of the financial resources of the enterprise and its competitiveness. In this case,
the enterprise will be able to realize the accepted strategies of its development.

Keywordss: image, brand, enterprise, success, effectiveness

Classification of JEL: M310, M390, L140.

1. METHODOLOGY OF RESEARCH

The generalized indicator of the success of the general economic activity of the enterprise
implementation of the measures of the integrated communications of the enterprise with the
external environment is the level of its image. As each audience of the external market (broad
segments of the population, consumers of the products, business partners, government structures)
is aimed at obtaining specific information about the enterprise and thus forms its image and brand
in its imagination, it is expedient to transfer information for each of them by various means,
using effective methods of influence taking into account the active motivational needs of the
audience. One of the important conditions for success in the process of working with the
audience is the defining the organizations, institutions and specific individuals who are able to

135
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

influence the process of forming the public opinion about the company and the establishment of
direct or indirect business contacts with them. A lot of scientists [1 - 8] paid attention to studying
problems of forming an image and brand of the enterprise, and, in their works, the general
theoretical questions about its formation and quantitative estimation were highlighted. However,
the analysis of the conditions for its formation and the complex significance of the image is
considered insufficiently complete, therefore, there is a need for additional research on this
problem.
The purpose of the research is to present the results of the study on the main conditions for the
formation of a positive image and a well-known brand of the enterprise. As research
methodology, the following methods were used: analysis and synthesis, logical generalization,
monographic, which allowed to make theoretical summaries and check the obtained results on the
example of the work of enterprises.

2. RESULTS
The value of a positive image of the enterprise is to create its additional value, brand, that is, the
image and brand is to be considered as intangible assets that should provide cognitive and
emotional advantages in the process of cooperation with the partners’ enterprise and the use of
manufactured products by consumers. In the process of working on creating and maintaining an
image and brand, an enterprise needs: identify its separate specific features that may be of interest
to certain potential partners, for example, such features as profitability, liquidity, business
activity, property status, labor and innovative potential, social security of business activities); to
develop measures for the formation of a general positive image of the subject of economy as an
innovator, successful simulator, social defender or partner with a well-established economic
situation; introduce a program of stereotyping of the acquired image with the purpose of
generalization and transformation into an image and a successful brand.
Summarizing the suggestions of scientists and practitioners in relation to the formation of image
and brand, it is possible to create conditions for their success: creation in advance, that is before
the offers for foreign economic activity; taking into account the expectations of market
participants, that is, partners and consumers; getting the attention of the market participants
according to the schedule of communicative activity and its maintenance; provision of social and
economic attractive features to the owner and top managers of the enterprise; taking part in
136
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

professional events, during which there may be a high probability of receiving positive feedback
on the work of the company; originality (expressed competence) in the formulation of
notifications about opportunities and achievements of the enterprise, that is, in submitting
information, carrying out a certain number of socio-economic measures, and giving them a vivid
advertising character; taking into account the international orientation of the operation of the
enterprise; formation and active support of the enterprise brand.
In order for the image to be efficient, and for the brand to be effective, they should have the
following features: integrity and consistency with both the mission of the enterprise and the
network image space of the business partners; objectivity; relative stability to the influence of
negative relevant factors for external environment; reflexivity to sensitive events; certain
simplicity of presentation according to the level of readiness of the audience; personalization
according to the opportunities and achievements of the enterprise and expectations of the
audience.
The main documents that must accompany and substantiate the work of forming a brand are
estimates (one-time - for a certain event or multiple, that is, escorting) and a schedule of
communication activity that may be common for all communication tools or for each
individually, in which it is advisable to focus information about time, place, content of the
corresponding message. It is important to emphasize that information messages must be built on
the basis of a rational correlation between positive and negative information about the company.
Then the representatives of the external environment will have a real impression about the
company and their level of trust in its activities will be quite high. In addition, it is important to
emphasize that in the reports on the formation of the image it is necessary to: balance the interests
of the company and partners, the possibility of the first and the expectations of others; show the
company's care about the need for change in society and its position in these processes.

CONCLUSIONS
Thus, the image and brand of the enterprise are essential for the success of the enterprise. The
main tools for their formation and support are integrated marketing communications. Directions
of further scientific research are the generation of suggestions for quantitative determination of
the level of image of an industrial enterprise.

137
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

REFERENCES
Aacker, D. (1996). Building Strong Brands. N.−Y. : The Free Press, 546.
Arnold, D. (1992) The Handbook of Brand Management. London : Economist Books Ltd, 432.
Bruce, B. (1992). Images of Power. London, 224.
Chuck, P. TechnoBrands. How to Create & Use Brand Identity to Market, Advertise & Sell
Technology Products. http://www.brend.com/frame1.htm
Cutlip, S.M., Center, A. H., & Broom. G. M. (1994). Effective Public Relations: 7th Edition.
N.J.: Englewood Cliffs, 320.
Feldwick, P. (1996)/ What is brand equity anyway, and how do you measure it? Journal of
market research society, № 38(2). 85 – 104.
Sampson, E. (1994) The Image Factor. London, 312.

138
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

TÜKETİCİ HAKLARI BİLİNCİNİN TASARRUF DAVRANIŞI İLE

İLİŞKİSİ: MESLEK YÜKSEK OKULU ÖĞRENCİLERİ ÜZERİNE BİR
UYGULAMA

Öğr. Gör. Dr.Gülden Gök

Selçuk Üniversitesi Meslek Yüksekokulu
[email protected]

ÖZ
Bu çalışma, tüketici hakları bilinç düzeyi ile tasarruf davranışları ilişkisinin ortaya
çıkarılması amacıyla düzenlenmiştir. Bu amaca uygun olarak hazırlanan bir anket
Selçuk Üniversitesi Meslek Yüksekokulu Bankacılık, Dış Ticaret, Büro Yönetimi ve
Halkla İlişkiler bölümünde okuyan öğrencilere uygulanmıştır. Anket kapsamına dahil
edilen öğrenciler tüketici hakları bilinci daha yüksek olması muhtemel varsayılarak
niyetli bir şekilde yukarıdaki bölümlerden seçilmiş ve tasarruf alışkanlıkları
sorgulanarak tasarruf ile tüketici hakları ilişkisinin varlığı ve kuvveti araştırılmıştır.
Söz konusu bölümlerden rastgele örnekleme yöntemiyle 50’şer öğrenci alınarak yüz
yüze anket çalışması yapılmıştır. Öğrencilerin tasarruflarını harçlıklarından ya da
çalışıyorlarsa gelirlerinden yaptıkları varsayılmaktadır. Toplanan veri istatistiksel
yöntemlerle (regresyon, ki kare, korelasyon vb.) analiz edilmiş ve bu ilişki hakkında
MYO’da ilgili bölümlerde okumalarına rağmen öğrencilerin tüketici hakları bilinç
düzeyinin düşük olduğu buna karşılık tasarruf davranışlarının iyi düzeyde olduğu
anlaşılmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Tüketici hakları, Tüketici farkındalığı, Tasarruf davranışları
JEL Sınıflandırma Kodu: E, E2

139
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

THE RELATIONSHIP BETWEEN CONSUMER RIGHTS CONSCIOUS

LEVEL AND SAVING BEHAVIOR: A STUDY ON VOCATIONAL HIGH
SCHOOL STUDENTS

ABSTRACT
In this study, it is aimed to find out the relationship between consumer rights conscious
level and saving behavior. A questionnaire prepared according to this purpose was
applied to the students studying in the Banking, Foreign Trade, Office Management
and Public Relations Departments of Selçuk University Vocational School. The
students who were included in the survey were selected from these departments
intentionally assuming that consumer rights conscious was higher in order to find the
existence and strength of the relationship between savings and consumer rights. A
random sampling method was used to collect 50 students and a face-to-face
questionnaire study was performed. It is assumed that the students make their savings
from their allowances or from their income if they work. The collected data were
analyzed by statistical methods (regression, chi-square, correlation, etc.) and many
results were obtained.
Keywords: Consumer rights, Consumer awareness, Saving behaviors
JEL Code: E, E2

INTRODUCTION

According to the Law No. 6502 on Consumer Protection, “Consumer is real or legal
person acting for non-commercial or non-professional purposes”. Consumer is a person who buys
and uses the goods in order to satisfy his / her individual needs. (Yavuz, 2010:17).

Nowadays, the developments in technology and communication opportunities have

increased the production, it made possible for a wide variety of goods in the markets. Conscious
consumption habits are becoming more and more important and consumers who do not acquire
them experience victimization.

Consumers were protected and strengthened against sellers in every period of the history.
For example, Pharaohs in Egypt, the kingdom of Mezapotamia, Babylonian, Sumerians, Hittites,
ancient Greeks and Egypt and the Roman Empire, and in the Ottoman Empire, fraudulent and
health goods were prohibited in the sale and the sellers were banned in various ways.
(Bayhan,24;May,2012:12;Poroy,1978:518;Çadırcı,1991:123;Ekinci,1990; Göle,1983;Deryal ve
Korkmaz,205:7Akipek,1999:85).

140
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

In this study, it is aimed to determine the consumer rights awareness level and saving
behaviors of the students in Banking, Foreign Trade, Office Management and Public Relations
Department of Selçuk University Vocational School.

1. METHODS

The universe of the study is the students of Vocational High School in the campus area of
Konya Selcuk University. Simple random sampling technique was used to find out how many
students would be surveyed. A questionnaire consisting of 20 multiple-choice questions was
applied to 201 (two hundred one) students according to the calculated sample volume (n).
Each correct answer was evaluated as 5 points, and CRALP (Consumer Rights Awareness Level
Point) was calculated for each student over 100 points. Since these scores are not suitable for
normal distribution, nonparametric tests were used in the analyzes. The data were evaluated with
SPSS 17 package program by using Kuruskal Wallis or Mann Whitney U test for the comparison
of the mean of the independent groups. Chi-Square method was used for the analysis of
categorical data. Other methods such as frequency distribution and correlation analysis were also
used.

2. FINDINGS

The ratio of female to male in the surveyed students is approximately equal (51% -
49%). 90 % of the students are in the 16-25 age range.

2.1. Consumer Rights Awareness Levels of The Students

The average of the awareness level points (CRALP) of the students in 20 questions
was calculated as 46%. This score, which is below 65%, indicates that students' level of
awareness is low. CRALPs were examined according to gender, age, departments and monthly
income groups of the students, but no significant difference was found between the averages of
these groups. This data was interpreted as the fact that there is no factor affecting the level of
consumer rights awareness of the students and that they all need information and awareness about
this issue. Some statistics are given in the following tables:

141
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Tablo-1-2: CRALP distribution of students according to monthly income groups and

departments

Average Std. Students Avarage

Income groups N Departments
CRALP Deviation (N) CRALP 2
0-1000 TL 115 46% 16% Banking 51 42%
2001-3000 TL 64 46% 15%
.2.
Office management 50 48%
3001-4000 TL 15 43% 16% Stud
Foreign trade 49 47%
4000 TL over 7 50% 15%
Total 201 46% 16%
Public relations 51 46% ents'
Total 201 46%
Savi
ngs Behaviors
According to answers of the students of the question “Do you make regular
savings?”, there is no meaningful relationship between the age groups, genders or monthly
average income with “Yes” or “ No” answers.
It was calculated that 53.2% of the students make regular savings. This ratio was
found to be quite satisfactory. 65.3% of the students stated that they are thinking about making
life-long savings. These data are interpreted as the rate of savings in the students will increase to
65% when they have the possibilities.
It was found that the most eager group to make life-long savings was Office
Management students, while the percentage of life-long savings was the highest among students
aged 16-20 (72.1%), as the other age groups had close percentages.
It was calculated that students with the highest percentage of thinking of life-long
savings among departments were Office Management students and the lowest rate were in Public
Relations students. These data were interpreted as students who have high social relations loose
life-long savings habits gradually.
The reasons that students think as an obstacle to saving were: “not having enough income
“,“ because I have debts “and I dont want to make any effort to save money“. In the analysis, a
significant relation was found between these obstacles and Foreign Trade and Banking students,
consequently it was found that the debt ratios of these students were quite high compared to other
departments. This data was excluded from the evaluation because of abnormal distribution in the
randomly selected sample.
The objectives of savings of the students according to priority: “ Investment for the
future “,“ Assurance for unexpected situations” and “ for holidays, travel etc.”
142
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Students' most preferred areas as savings areas have emerged as mattress savings, gold
accounts and foreign currency. This data is interpreted as the students directing their savings to
the areas that are more easy to convert into cash.

RESULTS
It was found that there was a relationship between income groups and savings areas, of
the students, this data is interpreted as “ Low income group( 0-1000TL) prefer to keep their
investments ready for immediate needs".
The students who said “I make regular savings ” had higher points higher CRALPs than
the students who said “ I didn't“ and this difference (5%) was calculated significant on average.
Although the average of students is as low as 46%, this 5% difference is considered to be very
important and it is foreseen that increasing the consumer awareness of the students will make
positive effects on increasing the saving rate.On the other hand, the results of the analysis showed
that students who had higher saving percentages did not have higher CRALPs. This has been
interpreted as the awareness of consumer rights poses a positive impact on savings, but it does
not necessarily mean that students who have higher saving percentages have higher consumer
rights awareness.

143
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

REFERENCES

Akipek, Ş., (1996), “Batı Ülkelerinde ve Avrupa Birliği’nde Tüketicinin Korunması”

Türkiye’de Tüketicinin Korunması Perspektifler, TES-AR Yayınları, No:18, s.21-29, Ankara.
Aslan,Y.,(2015). “6502 Sayılı Kanuna Göre Tüketici Hukuku,Ekin Yayınevi,5.
Baskı,Bursa.

Bayhan ,V.,(2011). Tüketim Toplumunda Bireyin Ontolojik Mottosu: Tüketiyorum

Öyleyse Varım,Sosyoloji Konfreransları Dergisi, Sayı:43
http://www.journals.istanbul.edu.tr/iusoskon/article/view/1023011361 E.T.27.01.2017
Çadırcı, M. (1991). Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik
Yapıları, TTK Basımevi, Ankara.

Deryal,Y.,&Korkmaz,Y.,(2015).Tüketici Hukuku Ders Kitabı, Adalet Yayınevi,

3.Baskı,Ankara.

Ekinci,Y.,(1990). Ahilik ve Meslek Eğitimi, MEB Yayınları,No: 862, Bilim ve Kültür

Eserleri Dizisi, No.132, İstanbul.

Göle, C.,(1983). Ticaret Hukuku Açısından Aldatıcı Reklâmlara Karşı Tüketicinin

Korunması, Ankara: Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü Yayınları.

May, H.,(2012). “La protection du consommateur des services bancaires et des services
d’assurance”, Université Panthéon-Assas école doctorale de droit privé, Université libanaise
école doctorale de droit et des sciences politiques, administratives et économiques Thèse de
doctorat en droit soutenue le 10 décembre 2012.

Poroy, R., (1979).”Tüketicinin Korunmasına İlişkin Bazı Özel Hukuk Sorunları”

Arslanlı’ya Armağan.

144
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

A RESEARCH ON PREFERENCE OF KITCHEN DESIGN ACCORDING

TO DEMOGRAPHIC CHARACTERISTICS OF INDIVIDUALS

Oğuz Ateş Dr. Hicran Özalp

ABST Maltepe University Maltepe University
RACT Turkey Turkey
[email protected] [email protected]
K
i
tchen is one of the most important areas of residences. This area is an area where
cooking and eating are provided as well as pleasant conversations with friends and also
is a communication center of family members and their friends. In order to meet the
expectations and needs of the individuals who make kitchen design and kitchen
production companies to make decisions and apply these decisions, should have
knowledge about individual’s characteristics, behaviors and pReferences. In other
words, it is necessary to know the individuals, to design the kitchen and make the
production according to their demographic characteristics and desires. The aim of this
study is to determine the kitchen design pReferences according to the demographic
characteristics of the individuals. For this purpose, a review of the literature on kitchen
and kitchen design was given. The findings of this research, which was conducted with
the participation of 355 people, included the results and recommendations.

Keywords : 1. Kitchen; 2. Design; 3. Demograhic Characteristics;

JEL Classification : Z00; J00;

INTRODUCTION

People have the necessary necessities such as nutrition and shelter in order to survive. These
spaces are divided into various sections according to their functions. One of the places where
these functions take place is the kitchen. The kitchen is one of the most important living spaces in
residences. The kitchen is an interior where meals are prepared, meals are eaten, sometimes
guests are hosted, family members are chatting and have a pleasant time. In other words, the
kitchen is a place where the main function is cooking and eating different dishes. The lifestyle,
characteristics, family size, food consumption habits, characteristics of the house and the like can
be influential in the individuals who use the kitchen (Levin, 2010). The size of the space is also
important for the kitchen to be used outside of its original function. Depending on the size of the
house the space allocated to the kitchen may also be different. A small kitchen can be convenient
and comfortable with an accurate design. A large kitchen can also lead to loss of time physical
problems, and inefficiencies due to the wrong use of the space, an uncomfortable and unusable

145
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

kitchen with wrong design (İçel, Kayahan ve Avcı 2017:144-152). For a functional, comfortable
kitchen, you need to design the kitchen in line with their features, needs and expectations, get the
opinions of the kitchen users. This will ensure that individuals are happy, increase the equality of
life and save time. Therefore, it will contribute to family and country economy.

1. WHAT IS KITCHEN
The kitchen is a place where meals are prepared, cooked, sometimes consumed, sometimes
guests are hosted, family members are chating and pleasant times are spent (Rapoport, 1969:46).
It is a culture where individuals' lifestyle, characteristics, family size, food consumption habits,
dwelling and cuisine are seen.
1.1.1 Kitchen Type
In order to achieve a practical layout in the kitchen, planning should be done in such a way as to
minimize the waste of time and force of various working rows. Kitchen plan types frequently
used can be grouped into six groups. These; Single wall type, corridor type, L type, U type
kitchens (Figure 1). (Yazicioglu, 2010;150-161; Ağat,1983).

Figure 1. Kitchen Types.

1.1.2 Kitchen Style

Today's important kitchen styles; Country, modern and smart style kitchen (Figure 2). Country
kitchen style is similar to country houses. It has functionality outside of its nostalgic appearance.
They have kitchens with high storage capacity, durable flooring materials and wooden tables.
Although it evokes the past, it is equipped with modern tools (Beazley, 1999). The modern
kitchen is one of the kitchen styles that people who love the layout of the products designed with
advanced technology can prefer (Danielsen 2012). There are many cupboards and the exterior
surfaces are plain and empty. One of the kitchens of the 21st century is the Smart Kitchen style.
These kitchens are equipped with digital technologies and are designed to enable the interaction

146
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

of kitchen products with the user's perception and information system (Stander vd, 2012). Smart
Kitchen is a kitchen with technological applications that make life easier.

Figure 2. Kitchen Styles.

2. METHOD
Survey model is a method that aims to describe or describe a situation that exists in the past or at
the moment (Karasar, 2017). In the questionnaire form, a total of 30 questions about the kitchen
design pReferences of the individuals were asked to 355 person. Descriptive statistics
(descriptive statistics), frequency and percentage distributions have been tabulated, cross-tables
(crosstabs), graphs and so on. Metod processes; identifying contacts, creating a survey form and
transfer to persons with snowball method (Özdemir, 2008: 96).

2.1.1 Demographic Characteristics

According to demographic characteristics; gender, marital status, educational status, age,
occupation, working seniority, monthly income. The research survey result shown in table (Table
1).

147
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Table 1. Demographic characteristics of the study group

Demographic Characteristics f %

Gender Female 227 63,9

Male 128 36,1

Marital Status Married 192 54,1

Single 163 45,9

Primary School 17 4,8

High School 27 7,6

Education
University 195 54,9
Master Degree 75 21,1
PhD 41 11,5

20-25 42 11,8

26-31 103 29
Age
32-37 87 24,5
38-43 54 15,2
44-49 37 10,4
50-55 24 6,8
56-60 5 1,4
Over 61 3 0,8

148
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

RESULTS
The preferred type of kitchen; Single wall type kitchen (I type). The preferred color in the
kitchen; white. The preferred style/style in the kitchen; modern style. Preferred floor covering in
the kitchen; natural stone. The preferred counter top in the kitchen; granite. The preferred cabinet
door in the kitchen; lacquer. Preferred food in the kitchen; oven and grill dishes. Today's kitchen;
It is an important living area where individuals can eat and eat social activities. Therefore, it
should be designed as an area where individuals can be happy and spend more time.
• The preferred type of kitchen; Single wall type kitchen (I type)
• The preferred color in the kitchen; white
• Preferred floor covering in the kitchen; natural
• The preferred cabinet door in the kitchen; lacquer
• The preferred food in the kitchen; oven and grill dishes.
For a functional, comfortable kitchen, it is necessary to take the opinions of the kitchen
users and to design the kitchen according to their features, needs and expectations. This will
contribute to the economy of the country as well, since both individuals are happy and save time
and money. The kitchens, which are designed taking into consideration the characteristics, desires
and needs of individuals, can be effective in increasing the quality of life. Kitchen design should
be done carefully and meticulously to ensure that the kitchen is functional and efficient results are
obtained. Kitchen; It contains many fields of action such as preparation, cooking, eating, and
washing. Incomplete determination of needs, expectations, wrong ordering of the physical areas
of the kitchen, improper selection of light, color and material cause the wrong design of the
kitchen. Kitchen design should be done by professional people with design programs. In this
process, the designer should be familiar with the users and should make their design complete
with all material choices by taking into consideration the lifestyles of storage, preparation,
cooking areas, necessary accessories, built-in appliances and other devices, ventilation, gas and
electrical systems.
In summary, there are many activities, equipped with the latest generation of technological
intelligent built-in devices, equipped with rich cellar storage units and accessories, glass or
colored lacquered covers, are designed in a modern way using shelf units, the quartz or corner
combinations Acrylic loom, ceramic tile, modular structure, ready-to-serve after-sales service can
be recommended. In this context, the following kitchen designs can be preferred.
149
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

REFERENCES
Ağat, N. (1983). Konut tasarımına mutfağın etkisi ve mutfak tasarımı. İstanbul: İTÜ.

Bech-Danielsen, C. (2012). The kitchen: an architectural mirror of everyday life and societal
development. Denmark.

Beazly, M. (1999). The new kitchen planner. London: Octopus Publishing Group Ltd.

İçel, B., Kayahan ve Özkan A., (2017). Yeni tasarlanacak mutfak masa ve sandalyelerinde
kullanıcı beklentilerinin belirlenmesi: Bartın İli TOKİ konutlarına yönelik bir araştırma. Bartın
Orman Fakültesi Dergisi. 19(2): 144-152.

Karasar, N., (2017). Bilimsel araştırma yöntemi:Kavramlar ilkeler teknikler. 32.Baskı. Ankara:
Nobel Akademik Yayıncılık.

Levin A., I., (2010). Migrants' houses: the importance of housing form in migrants' settlement.
PhD thesis. Faculty of Architecture, Building and Planning, The University of Melbourne.

Özdemir, A., (2008). Yönetim biliminde ileri araştırma yöntemleri ve uygulamalar. İstanbul: Beta
Basım A.Ş.

Rapoport, A., (1969). House form and culture., New .Jersey: Englewood Cliffs, Printice Hall,
USA.

Stander, M. v. (2012). A smart kitchen infrastructure. Multimedia (ISM), 2012 IEEE

International Symposium on.

Yazıcıoğlu, D. A., (2010). Mutfak tasarım süreci: Analiz, karar, planlama. İstanbul:Literatür
Yayınları.

150
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

DETERMINING CONSUMERS’ ELECTRONIC WORD OF MOUTH

MOTIVATIONS IN ONLINE COMMUNITIES AND A STUDY

E. Başak TAVMAN** Ahmet BAŞCI***

Turkey Turkey
Marmara University Marmara University
[email protected] [email protected]

ABSTRACT

Lots of messages are received by customers through mass communication. Thus, they
tend to rely on word of mouth, which is one of the most objective ways of receiving
information at shopping. At this point, word of mouth becomes a very important source
for the customers who have not experienced the products and services and an effective
tool for competition for the organisations. Recently word of mouth plays an important
role as a promotion tool.

Sharing consumer experiences about products and services in online areas have
transformed the concept of word of mouth into electronic word of mouth
communication. Due to the fast arrival and impact of worx of mouth, it becomes most
importance to determine the motivators that draw consumers’ to online platforms to
search for knowledge. This research aims at identifying the motives of electronic word
of mouth communication. In this research, 435 participants’ word of mouth searching
and sharing motives are tried to be measured.

Keywords: Word of Mouth, Electronic Word of Mouth, Online Communities

JEL Classification Codes: M30, M31

* Adapted from master dissertation by E. Başak Tavman, the paper called ‘Determining Consumers’ Electronic
Word of Mouth Motivations in Online Communities and A Study in 2016 from Marmara University, Institute of Social
Sciences, Department of Marketing

** Marmara University, Institute of Social Sciences, Department of Marketing, Doctoral Student

*** Marmara University, Faculty of Business Administration, Department of Management, Assistant Professor

151
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

LITERATURE REVIEW

The literature on word of mouth marketing from the earliest marketing applications backs
to the 1960s (Arndt, 1967; Engel, Kegerreis, & Blackwell, 1969; Dichter, 1966). Addressing
word of mouth communication within the context of marketing coincides with the years after the
Second World War (Buttle, 1998, p. 241).

Arndt (1967), one of the earliest researchers working on word of mouth communication,
defined word of mouth communication as non-commercial communication that occurs verbally
between a recipient and a sender of a product, brand or service (Arndt, 1967, p. 291).

Digital merging and the development of the internet have brought new forms of word of
mouth communications with personal comments and ideas being moved to virtual environments.
This new phenomenon is called electronic word-of-mouth communication (Heyne, 2009, p. 18;
Sarıışık & Özbay, 2012, p. 2).

Hennig-Thurau et al. (2004) defined electronic word-of-mouth communication as positive

and negative expressions that could be made by potential, current or former customers about the
product or business over the internet. On the other hand, Litvin et al. (2007) refer to unofficial
communications made to consumers through the use of Internet-based technology related to the
use or characteristics of certain goods and services (Litvin, Goldsmith, & Pan, 2007, p. 467).

Although there are many channels where electronic word-of-mouth communication can
take place through, online communities have been the subject of greatest interest to academics
and practitioners due to their exceptional popularity and rapid dissemination (Yoo & Gretzel,
2009, p. 285).

In order to understand how online communities are influencing consumers on decision-

making, it is necessary to identify motivations that drive consumers to seek and share information
on these platforms. The identification of these motivations is crucial in understanding consumers'
reasons for seeking information on products and services and writing comments on these
platforms.

152
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

The most comprehensive study in the literature on electronic word of mouth

communication motivations was carried out by Hennig-Thurau and Walsh (2003). Search
motivations are investigated in this study. Later, by doing an extensive research, both searching
and articulation motivations were searched.

Hennig-Thurau and Walsh (2003) categorized the motivations that motivate consumers to
search for information into five factors. They found that consumers get information by reading
comments on online platforms about purchasing, social orientation, membership, remuneration
and how to use the product. Hennig-Thurau et al. (2004) found that motivations for writing on
online platforms are; concerning for other consumers, helping the company, social benefits,
advice seeking, Extraversion/Positive self-enhancement, venting negative feelings, platform
assistance and economic incentives.

METHODOLOGY

Data Collection and Sampling

In this research electronic survey method was used to collect data and gather information.
The questionnaire consists of four parts. First part contains usage of the internet questions aiming
to define average daily internet usage and determining the social networks of which they are
members. The second and third part contains electronic word of mouth communication questions.
The last part contains demographic questions. The questionnaire was asked to 435participants.

Measurement

Two different scales were used in the study to measure the related constructs. E-wom
motivation scales were adapted from Hennig-Thurau and Walsh (2003) and Hennig-Thurau et al.
(2004).

RESULTS

In this study, it was tried to determine the motives that drive customers to get and provide
information on online platforms.

153
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Two factors of seeking information gained after the first factor analysis are named as
social orientation through information/obtaining buying-related information and community
membership.

The second factor analysis carried out to determine the motives of electronic word of
mouth communication demonstrated these factors: advice seeking / concern for other consumers
and helping the company, social benefits, extraversion/positive self-enhancement, platform
assistance and venting negative feelings.

The findings of the research are important for platform operators. Defining search
motivations allows the platform administrator to change the design and functionality of online
sites to focus on users in order to allow consumers to post comments.

When the social / economic benefits and community membership factors are considered,
platform managers may offer services that encourage consumers to comment more on online
sites. Organisations may encourage consumers to comment on these motivations.

Online communities are helping consumers make purchasing decisions by giving

information and share ideas and evaluations about products and services with other consumers.
Platform managers may provide appropriate infrastructure for consumers to shorten the search
time on these sites and access more information.

From an organizational point of view, these platforms have both opportunities and risks
because of the rapid spread of positive and negative comments to many people. Businesses may
regularly monitor these sites and prevent negative communication spread by responding to
negative comments or solving the problem.

154
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

REFERENCES

Arndt, J. (1967). Role of product-related conversations in the diffusion of a new product.

Journal of Marketing Research (4), 291-295.

Buttle, F. A. (1998). Word of mouth: understanding and managing refferal marketing.

Journal of Strategic Marketing, 6, 241-254.

Dichter, E. (1966). How Word-of-mouth Advertising Works. Harvard Business Review

(44), 147-166.

Engel, J. F., Kegerreis, R. J., & Blackwell, R. D. (1969). Word-of-mouth commnication

by the innovator. Journal of Marketing, 33, 15-19.

Hennig-Thurau, T., & Walsh, G. (2003). Electronic Word-of-Mouth: Motives for and
Consequences of Reading Customer Articulations on the Internet. International Journal of
Electronic Commerce, 8 (2), 51-74.

Hennig-Thurau, T., Gwinner, K. P., Walsh, G., & Gremler, D. D. (2004). Electronic
Word-of-Mouth Via Consuemr-Opinion Platforms: What Motivates Consuers to Articulate
Themselves on the Internet? Journal of Interactive Marketing, 18 (1), 38-52.

Heyne, L. (2009). Electronic word of mouth- a new marketing tool. Master Dissertation .
Düsseldorf.

Litvin, S. W., Goldsmith, R. E., & Pan, B. (2007). Electronic word-of-mouth in

hospitality and tourism management. Tourism Management, 29 (3), 458-468.

Sarıışık, M., & Özbay, G. (2012). Elektronik Ağızdan Ağıza İletişim ve Turizm
Endüstrisindeki Uygulamalara İlişkin Bir Yazın İncelemesi. Uluslararası Yönetim İktisat ve
İşletme Dergisi, 8 (16), 1-22.

Yoo, K. H., & Gretzel, U. (2009). What motivates consumers to write online travel
reviews? Information Technology and Tourism, 10 (4), 283-295.

155
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

THE CONTRIBUTION OF AGILE MARKETING TO THE EFFICIENCY

OF MARKETING OPERATIONS: AN EMPRICAL STUDY IN A
TELECOMMUNICATION COMPANY

Samet AYDIN Levent YAŞAROL

Maltepe University Bahçeşehir University
Turkey Turkey
[email protected] [email protected]

ABSTRACT

This research has been carried out in order to evaluate the contribution of agile
marketing methodology, which is considered to provide the highest quality product in
the fastest possible time, in the environment where competition and market conditions
are very tough. To obtain comparable findings, an empirical study was designed in a
telecommunication company during the development of a new mobile internet
campaign. The same campaign was run simultaneously with two different approaches;
conventional waterfall model for prepaid plans and agile method for postpaid plans. As
a result of the study, agile method provided 33.2% improvement in time-to-market
while letting go live after 9.2 days, the latter lasted 22 days. The results revealed that in
addition to responding quickly to customer demands, agile approach increased the
efficiency of marketing operations.

Keywords: Agile marketing, marketing operations, telecommunication industry.

JEL Classification: M31, M15, L96

In contemporary marketing, product orientation left its place to delivering better quality products
to customers in the shortest and fastest way. From this point of view, the concepts of marketing
and agility have been frequently used together and the concept of agile marketing has been
formed by bringing together the parts of the two phenomena that are complementary to each
other.
In recent years, many companies have been implementing agile processes from law to
information technology, sales to marketing in order to make all kinds of business processes more
efficient thus to increase the profit of the company and to have a larger share in their sector
(Poolton et al., 2006). Noting that agile focuses on speed and quality, agile marketing is thought
to provide a large contribution to return on investment by “try, measure, arrange, try again”
iteration cycles (Agile Alliance, 2001, Highsmith & Cockburn, 2001). In this study, in order to

156
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

evaluate these positive effects agile approach was implemented in a simultaneous manner during
a new campaign of a Turkish GSM operator.
LITERATURE REVIEW
Agile marketing is a new approach and methodology for marketing which tries to enable
resources to be used in the most efficient way and focus on prioritizing the important ones. In
general, agile marketing can be differentiated from the classical approach; from its emphasis on
(1) responding to change instead of implementation of a plan, (2) rapid repetition instead of large
and long-term campaigns, (3) testing and data instead of ideas and contracts, (4) countless small
experiments instead of a small number of large estimates, (5) individuals and interaction instead
of targeted marketing, and (6) cooperation instead of large departments.
Agile marketing is committed to improving speed, predictability, transparency and adaptation for
the change and improvement of marketing function (Brinker, 2012; Petersen, 2011). According to
Ewel (2013), agile marketers set a communication model that will increase speed in a way that it
matches the goals of the organization in the light of certain rules.
The first priority in this respect is to be able to satisfy consumers in the earliest and continuing
way to solve problems and create added value. Changes are welcome, and even planned. It is
believed that responding quickly to the change creates a competitive advantage. Marketing
programs are based on shorter time intervals (Fusaro et al., 2016). Effective marketing should be
closely related to sales and business development. The motivation of the employees is also
important. The environment, support and confidence they need are provided. Besides, for the
sake of self-development freedom to make mistakes is recognized (Fryrear, 2016).
Agile marketing processes are similar to the agile software development processes which it was
inspired. The process consists of five basic headings; (1) Sprint Planning, (2) Sprint & Scrum, (3)
Daily Meeting, (4) Sprint Review, and (5) Sprint Retrospective (Burgio, 2018). Each of these
processes is tied together like a loop in the order in which they are defined. Agile marketing
processes; carries continuous repetition, allows short turnaround marketing trials, receives
frequent feedback, and reacts instantly to changes in the market (Cohen et al., 2004).

157
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

METHODOLOGY OF RESEARCH

The study was designed to apply the traditional waterfall model and agile marketing rituals
simultaneously for the prepaid and postpaid plans during a new mobile Internet campaign to be
launched by a Turkish GSM operator in order to understand the true contributions of agile
marketing approach to marketing operations. For prepaid plans the campaign was carried out
with the traditional waterfall model, on the other hand for postpaid plans agile marketing method
was executed.
While the waterfall model comprised “research, segmentation, target identification & positioning,
tactical marketing, execution, IT waterfall, and control” steps (McCormick, 2012), the agile
method was implemented through scrum framework as exhibited in Figure 1.

Figure 1: Scrum Framework (Fusaro et al., 2016; Schwaber, 2013)

In the first step of agile method, which was the goal setting process, the product owner defined
the most optimum product, content, and price assigned for a small target group according to the
market conditions. In the planning phase, the speed planning meetings were held in order to
assign the tasks. In the stages of implementation and measurement, the technical team realized
the process of maturation, analysis, design, coding and testing in the same team together with the
product owner. In agile development process, with the help of 15-minute daily meetings, the
158
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

development team expanded the process awareness by sharing their knowledge with each other
and resolved problems and obstacles. The development progress metrics were followed by the
burndown chart and the team continued to work by measuring where the ideal timing plan was.
The resulting product was tested and was commissioned with the DevOps technique. After the
first iteration, the development team held a retrospective meeting and, while receiving permanent
solutions in order to survive the obstacles that they faced in the metropolitan area they were
living in, they made continuous improvements to the tasks they successfully completed.
In the second iteration; the priority tasks in the product backlog list to complement the product
were revised by the product owner with the gains observed in the first iteration so that the product
backlog items were sorted according to priority order. Throughout this iteration, goal setting
process, active planning, implementation and measurement, testing and executing processes were
carried out. As a result of the first iteration, previously proposed customers were migrated to the
new bid by the development team. As a result of the second iteration, the final offer was
presented to the mass postpaid customers.

159
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

RESULTS
As exhibited in Table 1, with the traditional waterfall model it took 22 days to go live for the
prepaid plans (lead time). For agile method, the delivery period was the last day of the first
iteration cycle, 9.1 days. After this iteration, the most basic version of the offer (product) was
obtained and the campaign got started for a selected group. Along with the second iteration, the
product was revised and the remaining complementary features were added, and the delivery
duration was observed as 5.6 days.
Table 1. Time-to-Market (days)
Conventional Waterfall Model Agile Marketing Model
Research 5.0 Goal Setting 3.0
Segmentation, targeting, & positioning 3.0 Planning 1.0 1st Iteration
Marketing Mix 5.0 Implementation & Measurement 4.5
Implementation (waterfall) 9.0 Test 0.5 9.1 days
Prioritization 0.5 Execution 0.1
Maturation 1.0 Goal Setting 1.0
Analysis 2.0 Planning 1.0 2nd Iteration
Design 1.0 Implementation & Measurement 3.0
Coding 3.0 Test 0.5 5.6 days
Test 1.0 Execution 0.1
Total 22.0 Total 14.7

The number of new acquisitions for both prepaid and postpaid plans are depicted in Figure 2, and
it’s obvious that the agile method let accepted bids only after 9.1 days of start.

30000

25000

20000

15000

10000

5000

0
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41

Agile Conventional

Figure 2. The Number of Daily Acquisitions

160
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

CONCLUSIONS
One of the key performance indicators in the telecommunication industry is the number of
acquisitions to a campaign. The end-to-end production process of campaign lasted 22 days with
the traditional waterfall model. On the other hand, with the agile method after the first iteration
(9.1 days) first acquisitions were observed and the whole work finished in 14.7 days. This
generated a 33.2% improvement in terms of time-to-market.
Promoting campaigns in two phases enabled marketers make better decisions about allocating
marketing investments. In the first part of the agile marketing practice, the basic problems
experienced in the first iteration were tried to be solved and the processes were aimed to be
improved in the second iteration. The study revealed successful results for agile marketing
methods in terms of delivering the product to the market in a shorter time.

161
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

REFERENCES
Agile Alliance (2001). Principles behind the Agile Manifesto. Retrieved August 16, 2018, from
http://agilemanifesto.org/iso/en/principles.html
Brinker, S. (2012, July 31). 10 key principles of agile marketing management. Retrieved August
6, 2018, from https://chiefmartec.com/2012/07/agile-marketing-in-a-single-whiteboard-
sketch/
Burgio, R. (2018, April 05). Agile marketing: Here's how to get started. Retrieved August 23,
2018, from https://www.stryvemarketing.com/blog/agile-marketing/
Cohen, D., Lindvall, M., & Costa, P. (2004). An introduction to agile methods. Advances in
computers, 62(03), 1-66.
Ewel, J. (2013). Getting Started With Agile Marketing. Retrieved August 17, 2018, from
www.agilemarketing.net/GettingStartedWithAgileMarketing.pdf
Fryrear, A. (2016, November 2). 5 Steps to Getting Started With Scrumban for Agile Marketing.
Retrieved August 16, 2018, from https://www.agilesherpas.com/5-steps-getting-started-
scrumban-marketing/
Fusaro, R., Speksnijde, G., & Comella-Dorda, S. (2016, November). How IT can drive agile
development. Retrieved August 23, 2018, from https://www.mckinsey.com/business-
functions/digital-mckinsey/our-insights/how-it-can-drive-agile-development
Highsmith, J., & Cockburn, A. (2001). Agile software development: the business of innovation.
Computer, 34(9), 120–127. doi:10.1109/2.947100
McCormick, M. (2012, September 8). Waterfall vs. Agile Methodology. Retrieved August 6,
2018, from http://www.mccormickpcs.com/images/Waterfall_vs_Agile_Methodology. pdf
Petersen, M. (2011). Agile marketing. United States New York: Apress.
Poolton, J., Ismail, H. S., Reid, I. R., & Arokiam, I. C. (2006). Agile marketing for the
manufacturing‐based SM E. Marketing Intelligence & Planning, 24(7), 681–693.
doi:10.1108/02634500610711851
Schwaber, K. (2013, July). The Scrum Guide. Retrieved August 17, 2018, from
https://www.scrumguides.org/docs/scrumguide/v1/Scrum-Guide-US.pdf

162
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

GIDA ÜRÜNLERİNDE NÖROPAZARLAMA TEKNİKLERİ

UYGULAMALARI

Tuğçe Boğa
Maltepe Üniversitesi
Türkiye
[email protected]

ÖZ

Gıda ürünlerini seçmek, hem mantıksal yargıları hem de hedonik dürtüler, fizyolojik
süreçler, yaşam tarzı ve gıdayla ilişkilendirilen mutluluk veya heyecan gibi istemsiz
yargıları içeren oldukça karmaşık bir konudur. Bu karmaşa, bir ürünün seçimi ve
tüketimi alanında tüketici çalışmaları yapmak ve henüz nispeten keşfedilmemiş olsa
bile nöropazarlama yöntem ve araçlarını geliştirmek için oldukça ilginç bir uygulama
haline getirmektedir. Nöropazarlama yöntemleri, gıda ürünlerinde karar verme
süreçlerini kaydeden beyin yapılarının fMRI (fonksiyonel manyetik rezonans), EEG
(elektroensefalografi) ve deri iletkenliği gibi teknikler sayesinde görüntülenmesi ile
pazarlama araştırmalarına avantaj sağlamaktadır. Dünya çapında birçok araştırmacı da
gıda ürünleri konusunda nöropazarlama tekniklerinin daha fazla sayıdaki deneysel
uygulamalarını geliştirmektedir. Bu çalışmada, nöropazarlama kavramı hakkında bilgi
verilmiş ve nöropazarlama yöntemleri olan göz izleme, deri iletkenliği, fMRI ve EEG
yöntemleri kullanılarak gerçekleştirilen gıda ürünleri tercih süreçleri konusundaki
çalışmalar derlenmiştir.

Anahtar kelimeler: Nöropazarlama, tüketici davranışı, karar verme, fMRI, EEG.

JEL Sınıflandırma Kodu: D87, M31

163
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

PRACTICES OF NEUROMARKETING TECHNIQUES IN FOOD

PRODUCTS

ABSTRACT

Food decision-makings is a complex process including both rational attitude and

irrational judgements such as hedonic urges, psychological systems, lifestyle and
pleasure from food products. This complexity makes researches about consumer
behavior and food choice by using neuromarketing techniques attention-grabbing.
Neuromarketing techniques provide an advantage to marketing research, especially
decision making processes in food products, by imaging the brain structure through
methods such as functional magnetical resonance imaging (fMRI),
electroencephalography (EEG) and skin conductance. Many researchers around the
world have tried to improve numerous experimental design about neuromarketing
methods in making decision of food products. In this review, there are definitions of
neuromarketing and consumers’ decision-making process in food products by using
techniques such as eye tracking, skin conductance, fMRI and EEG.

Keywords: Neuromarketing, consumer behavior, decision-making, fMRI, EEG.

JEL Classification: D87, M31

GIDA ÜRÜNLERİNDE NÖROPAZARLAMA TEKNİKLERİ UYGULAMALARI

Kişilerin beyanların üzerine kurulu geleneksel pazarlama araştırmalarında kullanılan

anket, gözlem, odak grup görüşmeleri gibi yöntemler tüketici kararlarını ve davranışlarını tam
olarak açıklayamamaktadır (Aytekin ve Kahraman, 2014). Modern pazarlama uzmanları, giderek
karmaşık hale gelen tüketicilerin karar verme sürecini anlamlandırmak için çok disiplinli
yaklaşımlar geliştirmiştir ve tüketicilerin karar verme sürecinin çok boyutlu yapısı nedeniyle
psikoloji, sosyoloji, antropoloji gibi disiplinlerden türeyen kavram, teori ve metodolojileri
geliştirip zenginleştirmişlerdir (Stasi ve ark., 2018).
Gıda ürünlerinin seçiminde tüketicinin seçenekleri basitçe değerlendirmesini imkânsız
kılan ve farkında olmadığı içgüdüsel, duygusal, hedonik veya psikolojik dürtüler gibi birtakım
sebepler bulunabilmektedir. Bu nedenle tüketici davranışlarını nörolojik yöntemlerle
inceleyebilen nöropazarlama çalışmaları, son zamanlarda büyük dikkat çekmektedir (Bayır,
2016). Ancak nöropazarlamada kullanılan yöntemlerin maliyetleri oldukça yüksektir. Ayrıca bu
yöntemlerle elde edilen verilerin yorumlanması uzmanlık gerektirmektedir. Uzman olmayan

164
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

kişilerin yorumladığı verilerle yapılan çalışmalar araştırmacıları yanlış yönlendirebilmektedir

(Aytekin ve Kahraman, 2014).
Nöropazarlama, iletişimsel uyaranlara fizyolojik cevapları değerlendirmek amacıyla
biyolojik sinyalleri ve biyomedikal görüntüleri analiz etmek için nörobilimsel araçları kullanan
bir disiplindir. Bu disiplinde kullanılan ölçüm yöntemlerinden bazıları şöyledir: göz izleme, deri
iletkenliği, fMRI, EEG, MEG (manyetoensefalografi), yüz okuma. Gıda ürünlerinin seçimiyle
ilgili araştırmalarda sıkça faydalanılan yöntemler göz izleme, deri iletkenliği, fMRI ve EEG ve
teknikleridir (Stasi ve ark., 2018).
Göz izleme yöntemi araştırmacıya, kullanıcının nereye baktığını belirleme imkânı
tanımaktadır. Ayrıca bir uyarana karşı ilgili olunduğunu belirten göz bebeği büyümesini veya
uyaranın kişideki duygusal değerini gösteren göz kırpma sayısını belirlemek de mümkündür. Bu
yöntem ambalajın, gıda seçimine etkisini belirlemek üzere yapılan pek çok araştırmada
kullanılmıştır. Göz takibi yöntemi sayesinde ambalaj ile ilgili çeşitli faktörleri, genel olarak en
çok gözlenen bilgi ile bu bilginin farklı kültür, yaş, cinsiyet ve sosyo-ekonomik durumdaki hedef
kullanıcılar tarafından farklı şekilde nasıl kullanıldığını keşfetmek mümkün olabilmektedir
(Rebollar ve ark., 2015; Ares ve ark., 2013).
Deri iletkenliği seviyesi ölçümü en eski psiko-fizyolojik ölçüm yöntemidir. Son yıllarda
nöropazarlama araştırmalarında kullanılan deri iletkenliği yönteminin kullanımı, laboratuvar
dışında araştırma yapma olanağı sağlayan taşınabilir ekipmanları sayesinde giderek artmaktadır.
Deri iletkenlik seviyesi otonom sinir sistemindeki sempatik sinirler tarafından kontrol edilen ter
bezlerinin aktivitesi ile belirlenmektedir. Bu yöntemde genellikle bir elin avuç içine yerleştirilen
iki elektrot veya işaret parmağı ve orta parmak üzerine yerleştirilmiş iki küçük halka şeklindeki
sensörler ile ölçüm yapılmaktadır (Danner ve ark., 2014).
fMRI ile beyindeki sinirsel aktiviteyle ilişkili olan kan dolaşımını gözleyerek metabolik
aktivite ölçülmektedir; ancak yöntem, tarama esnasında gürültülü bir makinede yüz üstü şekilde
yatan denek için oldukça sinir bozucu olabilmektedir. Gıda ile ilgili çalışmalarda EEG gibi daha
taşınabilir çözümlerden faydalanılabilmektedir (Vecchiato ve ark., 2011).
EEG, kafa derisi yüzeyi boyunca yerleştirilen elektrotlarla beyin yüzeyindeki kortikal
aktiviteyi ölçer. EEG yöntemi bağlılık, reklamların işlenmesi ve reklamların hatırlanıp
hatırlanmayacağını öngörmek gibi tüketici tepkilerinin farklı yönlerini ölçmek üzere, pazarlama

165
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

uyaranlarıyla ilgili araştırmalarda kullanılmıştır (Vecchiato ve ark., 2011; Venkatraman ve ark.,

2015; Bayır, 2016; Aytekin ve Kahraman, 2014).
Literatürde genel olarak, ürün bilgisinin ve markanın yer aldığı ambalaj ve ürünün tadı
açısından tüketicilerin fiyatlandırma konusundaki nörolojik reaksiyonları incelenmiştir. Göz
izleme tekniği, özellikle beslenmeyle ilgili olmak üzere markanın ve etiketteki bilgilerin önemini
araştırmak için kullanılan yaygın bir tekniktir (Rebollar ve ark., 2015). Deri iletkenliği yöntemi
ise gıda ürünlerinin kişide oluşturduğu memnuniyetin keşfedilmesi ve tüketici tercihinin tahmin
edilmesi amacıyla kullanılmaktadır (Danner ve ark., 2014). EEG yöntemi genellikle tat alma
sırasında belli kokuların etkisini değerlendirmek üzere gıda reklamcılığında kullanılmaktadır
(Vecchiato ve ark., 2011). Ancak günümüzde duygusal reaksiyonları laboratuvarlar yerine, in
vivo koşullarda tespit edip okuyabilecek tasarımlar gerekmektedir (Aytekin ve Kahraman, 2014).
Nöropazarlama yöntemleri hakkında bazı etik kaygılar bulunmaktadır. Kaygı duyulan iki
temel unsurdan ilki, araştırmada zarar görebilecek veya suiistimal edilebilecek tarafları
koruyabilmek; ikincisi ise nöropazarlamanın bireyleri etkileme düzeyi kritik seviyeye geldiğinde,
tüketici bağımsızlığını koruyabilmektir. (Murphy ve ark., 2008).
Yapılan taramalar sonucunda, gıda tercihleri alanında aynı deneyde çoklu teknikler
uygulayan herhangi bir çalışma bulunmamıştır. Gıda tercihlerini keşfetmek için çoklu
yöntemlerin kullanılması ilginç bir araştırma geliştirme yöntemi olacaktır. Ülkemizde
nöropazarlama tekniklerinden EEG, göz izleme tekniğinin daha çok kullanıldığı fMRI tekniğinin
ise muhtemelen maliyeti sebebiyle tercih edilmediği gözlenmiştir.

166
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

KAYNAKÇA
Ares, G., Giménez, A., Bruzzone, F., Vidal, L., Antunez, L., Maiche, A. (2013).
Consumer visual processing of food labels: Results from an eye-tracking study. Journal of
Sensory Studies, 28 (2), 138-153.
Aytekin, P., Kahraman, A. (2014). Pazarlamada Yeni Bir Araştırma Yaklaşımı:
Nöropazarlama. Journal of Management, Marketing and Logistics. 1 (1), 48-62.
Bayır, T. (2016). Marka kişiliği algısının ölçümünde anket ve nöropazarlama
yöntemlerinin karşılaştırılması (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Anadolu Üniversitesi,
Eskişehir.
Danner, L., Sidorkina, L., Joechl, M., Duerrschmid, K. (2014). Make a face! Implicit and
explicit measurement of facial expressions elicited by orange juices using face reading
technology. Food Quality and Preference, 32, 167–172.
Murphy, E.R., Illes, J., Reiner, P.B. (2008). Neuroethics of neuromarketing. Journal of
Consumer Behaviour, 7, 293-302.
Rebollar, R., Lidòn, I., & Valleio, F. J. M. (2015). The identification of viewing patterns
of chocolate snack packages using eye-tracking techniques. Food Quality and Preference, 39,
251–258.
Stasi, A., Songa, G., Mauri, M., Ciceri, A., Diotallevi, F., Nardone, G., Russo, V. (2018).
Neuromarketing empirical approaches and food choice: A systematic review. Food Research
International 108, 650-664.
Vecchiato, G., Toppi, J., Astolfi, L., De Vico Fallani, F., Cincotti, F., Mattia, D.,
Babiloni, F. (2011). Spectral EEG frontal asymmetries correlate with the experienced
pleasantness of TV commercial advertisements. Medical & Biological Engineering &
Computing, 49, 579-583.
Venkatraman, V., Dimoka, A., Pavlou, P.A., Vo, K., Hampton, W., Bollinger, B., Winer,
R.S. (2015). Predicting advertising success beyond traditional measures: New insights from
neurophysiological methods and market response modeling
Journal of Marketing Research, 52 (4) 436-452.

167
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

ENVIRONMENTAL MARKETING IN THE INTERNATIONAL MODERN

CONDITIONS

I.E. RUGALEVA N. V. PODROBA A.A NESCHERETOVA

Belarusian national Technical Belarusian national Technical Belarusian national Technical
University, Minsk, Belarus University, Minsk, Belarus University, Minsk, Belarus
[email protected] [email protected] [email protected]

ABSTRACT
The article is devoted to the study of environmental marketing. Since the theme of
ecology is popular, this direction is gaining momentum in modern environmental
conditions and is widely implemented in the organization. "Green marketing" means
the promotion of eco-goods and services. In order to preserve the biosphere, it is
necessary to make decisions that will help in promoting environmental marketing. This
is one of the main tasks of mankind.

Keywords: environmental marketing, green marketing, environment, pollution.

Classification JEL: M31 M30, D83

MAIN PART
The priority directions of environmental policy for 2016 — 2020 are increase in efficiency of use
of natural resources; hydrometeorological activity; improvement of the address with waste;
improvement of quality of atmospheric air and water resources; maintaining biological and
landscape diversity, etc. In the country work on regulation of emissions of the enterprises and
transport, creation of green zones in settlements and forest belts around them for decrease in dust
pollution is conducted. On September 25, 2015 member states of the UN adopted the Agenda in
the field of sustainable development till 2030. This document contains a number of the purposes
directed to poverty eradication, preservation of resources of the planet and ensuring wellbeing for
all. Each of 17 Purposes contains a number of indicators which have to be reached within 15
years. Joint efforts of the governments, the private sector, civil society and inhabitants of Earth
are necessary for achievement of the goals in the field of sustainable development. Adoption of
the Agenda in the field of sustainable development till 2030 became a new push for development
of ecological marketing. The modern consumer realizes importance of ecological influence
equally, as well as concerning social influence of products which they buy. Now demand for
ecological products is higher, than ever.

168
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

RESEARCH METHODOLOGY
Today, the theme of ecology in the world is one of the most popular and pressing topics of
mankind. Some sources interpret that in the world because of various pollution 40% of people
die. Everything that surrounds us: water, earth, air today threatens human health. Cornell
University informs that together with the rapid population growth, this environmental problem
leads to an increase in the number of diseases. It is known that various programs for the
preservation of the biosphere are being developed everywhere. This direction is implemented in
all organizations. Thus, environmental marketing began to exist. In Western countries, instead of
the concept of "environmental marketing" is widely used the concept of "green marketing",
which translated "green marketing". Environmental marketing is the promotion of goods and
services that do not harm the environment, but rather are aimed at the preservation and
maintenance of environmental programs.

For the implementation of environmental marketing can include such methods as the
development and implementation of legislation and standards for the rational use of natural
resources, the introduction of new waste-free and safe technologies, the development of
environmentally friendly goods and services, as well as support for innovations that motivate,
change the culture of behavior and consumption, aimed at creating interest in new The methods
also include environmental PR, which follows from environmental marketing. The most effective
is the system of payments for pollution and environmental taxes. [3]

In addition to the fact that this direction of marketing has an unconditional benefit, it at the same
time has a positive effect on the organization. In the late 60-ies there has been a reorientation of
the economy of developed countries. With the advent of environmental norms and standards,
companies began to operate, which received income through the actions of environmental
regulations. Despite the fact that the enterprises had to reduce the cost of raw materials and save
energy, they still continued to increase production.

169
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

The creation of a positive image in the eyes of many consumers, shareholders and investors,
thanks to the company's openness strategy, contributed to the preservation of the leading
positions and income of organizations. The companies realized that customers ' loyalty and trust
are caused by actions to solve environmental problems.

Thus, consumers after some time overestimated the value in favor of environmentally friendly
products, as they were interested in the production of goods that bring less harm to the
environment. As a result, the growth of interest in organic products has increased significantly,
which influenced the growth of demand for this type of product.[2]

Likewise, environmental marketing will allow companies to upgrade their own environmental
management capabilities. Thanks to this, advanced technologies will appear. "Foreign experience
shows that the effectiveness of marketing approaches to pollution control is higher than the
greater environmental and economic socialization of production in the region they lead. In
particular, it was found that the 65 per cent reduction in air pollution in the application of the
bubble principle was achieved by two times less than in the case of traditional control measures
for each individual source of pollution. In the marketing approach, ie. trade permits for pollution
between enterprises, efficiency may increase several times." [4]

It should be taken into account that environmental marketing is a large-scale direction that forces
companies to rethink 4P traditional marketing, and start to adhere to new strategies to promote
environmentally friendly products and services. After the adoption of the new concept, the
organizations will be able to occupy the new "green" niche to which they aspired. It is very
important for a modern marketer to understand environmental problems and not to leave them
without attention in the process of strategic marketing management. Environmental marketing
strategies often occupy the main part in the marketing activities of enterprises. Companies each
time have to pay more attention to the development of internal and external strategies that have a
"green" focus.

170
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

In environmental marketing identified and described four basic strategies: "lean green",
"Defensive green", "Shay-bits green and Extreme green." Each company independently decides
what strategy to adhere to it, based on its goals. There is also an alternative to "greening" all 4P
or just some of them.[5]
Nevertheless, no matter how popular and useful environmental marketing is, not all organizations
are ready to restructure their strategies to a new stage of environmental marketing. So, for
example, thanks to special expensive researches, scientists have established that in the territory of
twenty national parks of the USA meets at least seventy versions of poisonous substances.

Ecologists of Russia found that life in the cities of their country has also become dangerous for
normal life, but in the reserves the permissible rate of pollution is not exceeded.

In the Republic of Belarus in 2015 formed about 49.9 million tons of waste. Figure 1 shows that
the volume of waste decreased by 5% compared to the previous year. This is, without a doubt, a
positive result for our country, but in the future we should increase this figure.[6]

t
60000
52529
49865
50000
43775 44307
39768 40847 40305
40000 37955
34782 33455

30000 27277

20000

10000

0
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 year
Figure 1. Dynamics of waste production

Despite numerous measures to call on the entire population to stop environmental pollution,
various anti-premiums and taxes, the current state of the world's environment leaves much to be
desired. Sources report that the solution of the environmental problem is most interesting to
commercial structures, unlike public authorities. A large percentage of government organizations
171
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

perceive this movement as a risk to their business, refusing to realize the seriousness of the
situation.[1]

In order to solve such a global problem, one should, first of all, take it seriously and in no case
demonstrate active support for environmental marketing, but sincerely strive for greening and act.
A successful solution for organizations will be to choose the path of eco-positioning.[7]

Environmental marketing should become the basis for cooperation in the field of
entrepreneurship. This is the kind of program that most organizations in the world should stick to.
By implementing "green marketing" companies should share their experience gained in the
conduct of their activities. With common efforts, "green marketing" can become an international
program that will be used in the training of environmentally oriented personnel. In the future,
there may be whole sections that will closely monitor and manage the environmental activities of
companies.
Organizations should use technologies and processes in their production that will help reduce the
negative impact on the environment. [8]

CONCLUSION
Thus, the marketing approach to environmental management along with the current legislation
gives significant results. But, unfortunately, this direction is not enough. Since the current
situation is global, it should also be approached globally. This problem has been relevant for
many years and will remain Central for future research. It is necessary to make sure and establish
for yourself that her decision was not on a specific group of people, and on the shoulders of all
living on Earth, and every second is progress towards progress.

172
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

REFERENCES
1. Pollution of the environment. Retrieved from http://www.vitamarg.com/article/425
2. What is "environmental marketing"? Retrieved from
http://www.ecolog.by/articles/obshchaya-ekologiya/10292-chto-takoe-ekologicheskiy-marketing/
3. Environmental marketing. Retrieved from http://www.marketch.ru/marketing_
dictionary/je/ekologicheskiy_marketing/
4. Environmental marketing. Retrieved from http://lib ahhh!sale/menedjment-otrasli-book /
ekologicheskiy-marketing.html
5. Environmental marketing: trends and prospects. Retrieved from https://cyberleninka.ru
/article/n/ekologicheskiy-marketing-tendentsii-i-perspektivy
https://cyberleninka.ru/article/n/ekologicheskiy-marketing-tendentsii-i-perspektivy
6. Environmental Bulletin for 2015. Retrieved from http://www.minpriroda.gov.by/ru/
ecoza2015/
7. Environmental marketing. Retrieved from https://www.e-xecutive.ru/wiki/index.php/
Ekologicheskiy_marketing
8. Environmental marketing. Retrieved from https://studopedia.org/10-93680.html

173
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

SUSTAINABLE MARKETING UNDER THE INFLUENCE OF THE

SUSTAINABLE DEVELOPMENT GOALS OF THE UN FOR 2030

I.E. RUGALEVA N. V. PODROBA A.A NESCHERETOVA

Belarusian national Technical Belarusian national Technical Belarusian national Technical
University, Minsk, Belarus University, Minsk, Belarus University, Minsk, Belarus
[email protected] [email protected] [email protected]

ABSTRACT

This article describes the concept of stable marketing, the goal of stable development.
Examples of the introduction of sustainable marketing in the production of goods and
services are given. The main trends of development of the marketing environment
under the influence of the environmental factor and the priority of stable development
are described. it describes the sustainable goals of the republic of belarus under the
impact of sustainable un development goals for 2030. Objectives and examples of
sustainable marketing in the world. Compliance with the sustainable goals set by the
United Nations for all its member countries.

Keywords: stable marketing, steady aim, example of stable marketing, development of the concept of
stable marketing
Classification JEL: M31 M30, D83

MAIN PART
Sustainable marketing is a hot topic all over the world. With the advent of heavy industry, such as
engineering, oil refining factories of the chemical industry concern citizens the influence of
industry on the environment increases with each passing day more and more. The first unrest
arose in the 1970s. Since the mid-1980s, there have been concerns about environmental pollution,
resource depletion and population growth, which have been influenced by new industries:
cosmetics, food, household appliances, tourism.

On September 25, 2015, the UN member States adopted the 2030 agenda for sustainable
development. The document contains a number of goals aimed at eradicating poverty, preserving
the planet's resources and ensuring well-being for all. Each of the 17 Goals contains a set of
indicators to be achieved within 15 years. Joint efforts by governments, the private sector, civil
society and the people of the Earth are needed to achieve the sustainable development Goals.

Sustainable goals include: eradication of poverty; the elimination of hunger; good health and
well-being; quality education; gender equality; clean water and sanitation; affordable and clean
174
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

energy; decent work and economic growth; industrialization, innovation and infrastructure;
reducing inequality; sustainable cities and settlements; responsible consumption and production;
the fight against climate change; conservation of marine ecosystems; conservation of terrestrial
ecosystems; peace, justice, effective institutions; partnership for sustainable development [2].

The adoption of the 2030 agenda for sustainable development was a new impetus for sustainable
marketing. The modern consumer is aware of the importance of environmental impact as much as
the social impact of the products they buy. Currently, the demand for sustainable products is
higher than ever.

So what is sustainable marketing? Sustainable marketing is a call to adopt environmental and

social restrictions for traditional marketing, as it is no longer possible to ignore environmental
issues, since August 1, 2018, humanity is living in debt to the Earth.

The goal of sustainable marketing is to promote sustainable consumer behavior and offer suitable
products for economic and environmental sustainability. Sustainable marketing explains the
benefits of environmental, green corporate marketing strategies and includes environmental
management, product and service life cycle management [3].

RESEARCH METHODOLOGY
The environmental, social and economic aspects are part of sustainable marketing. The objects of
the social aspect are employees, society and equality. Employees should be treated equally,
regardless of race, gender, age, etc.it is Expected that working conditions in companies and
factories will become better, and workers will be treated with respect. Production can lead to air
pollution, increased sound noise and other external factors.

The environmental aspect refers to the adoption of responsible business decisions and reducing
the negative impact on the environment. Special attention is paid to the product life cycle
(production, implementation, disposal). Sources of raw materials, material and energy
consumption, emissions during production, waste, packaging and distribution are all taken into
account to minimize the negative impact on the environment at all stages under consideration.

175
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Manufacturing companies should conduct a study on the impact of the product on the
environment during its operation and at the end of its life cycle, to determine whether it is
possible to recycle it or to dispose of it more efficiently.

For example, the company-manufacturer of natural cosmetics "Yves Rocher" uses tubes of
environmentally friendly materials, and inform the consumer about it. Thus, consumers feel that
they belong to a good cause and the probability that they will purchase this product again
increases.

At present, progress has been made in the use of reusable and recyclable resources, but there is a
concept of further development, based on the use of non-waste production systems that do not
harm the environment, which must be developed and implemented in the sustainable activities of
companies.

One example of the use of reusable toilets is in fast food restaurants McDonalds in Spain, which
use a closed sewer system. This system works on the principle of recirculation of liquid for
flushing the toilet, which is originally taken from a separate tank. During the day after the flush,
the waste is filtered and the filtered liquid is sent to the toilet. In this case, chemicals are added to
the tank for disinfection and deodorization of the liquid. Consumers are informed about the use of
this system, describe how much drinking water is saved thanks to this system.

The main trends in the development of the marketing environment under the influence of
environmental factors and the priority of sustainable development:
1.Formation of market demand for environmentally friendly goods and services.
2. Changing the structure of demand for environmentally friendly goods and services.
Previously, the main consumers of eco-friendly goods and services were the United States,
Western Europe and Japan, currently active consumers are China, South Korea, Malaysia and
India.
3. Increased competition in the green goods and services sector. The main competition for the
markets takes place between the companies of the USA, Japan, Germany, France, great Britain,
China. Belarusian companies are not considered a serious competitive threat today.

176
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

4. Growth of ecological culture of individual consumers, change of their consumer behavior,

formation of segments and niches of ecologically oriented consumers.
5. Changing the behavior of market participants, environmental culture is included in the
corporate culture and market strategy, including as sustainable development programs and the
corresponding concept of sustainable marketing. This trend requires the development of new
educational programs at all levels to educate consumers. For example, in Canada there is a rating
of "green" employers (Cana-da's Greenest Employer), which includes the most environment-
oriented employers in Canada. Taking into account the environmental factor in the company's
corporate and marketing strategy and initiatives to preserve the environment is no longer
perceived as something unusual and innovative and has been successfully used by both global
and regional companies.
6. The growth of environmental problems leads to changes in the competitiveness of individual
regions and entire countries, limiting economic growth, causing "environmental" migration and
deterioration of the quality of life. This trend is reflected in the understanding of the need to
develop and implement the concept of sustainable development at the level of subjects, regions
and countries[1].

In today's world, consumers buy not only goods or services, but also the values that goods can
bring. Value is understood as material and spiritual phenomena that have positive significance for
a person, social group, society as a whole and serve as means of satisfying their needs and
interests.

CONCLUSION
At present, producers and consumers are aware of the limitations of natural resources, there is an
increasing interest in the consumption of environmental products by the population, increasing
the overall environmental awareness of consumers, as well as the need to understand and
maintain the state of sustainable development of companies, markets, the concept of sustainable
marketing is the most logical and this concept should be implemented at the level of management
of commercial and non-profit companies, municipal and public administration entities,
international organizations, but additional studies should be carried out to detail its main
elements.

177
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

178
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

REFERENCES

1. Internet resource: Skorobogatykh, I. I. the Concept of sustainable marketing/

Skorobogatyh I. I., A. V. Lukin, J. B. Musatova, [access Mode]: https://www.academia.edu/
Concept of steady marketing date of access: 24.09.2018
2. Internet resource: sustainable development Goals [access Mode]:
https://www.un.org/sustainabledevelopment/ru/sustainable-development-goals/ access date:
24.09.2018
3. Internet resource: Sustainable marketing: study of factors influencing the propensity to
purchase sustainable products on the example of IKEA in Russia [access Mode]:
https://revolution.allbest.ru/marketing/00810228_0.html date of access: 24.09.2018

179
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

2. Marketing
2.2. Full papers

180
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

SALES EFFECT OF PRODUCT POSITIONING ON AVERAGE SALES

PRICE LEVEL IN TURKEY SMARTPHONE MARKET

Dr. Fehim Duzgun Prof. Dr. Gonca Telli Yamamoto

Huawei Telecom Maltepe University
Turkey Turkey
[email protected] [email protected]

ABSTRACT
Product positioning is an important part of a marketing plan. Positioning is also
one of the critical elements for brand awareness and perception. Brands should
make right product positioning for an effective product launch to the market.
Although it is said that many corporate companies should consider positioning
strategically, brands position their products based on either intuitive approach
or competitors’ actions most of the time. There is a need of scientific analysis
of market status for right product positioning. Consumer needs and demands
should be considered while product positioning. Non-popular products also can
reach successful sales performance and become popular with fulfilling
consumer demands with the correct positioning. In this study, we have
examined the sales performance of a smartphone product that positioned empty
ASP (average sales price) level. Aim of this study is to check the consumer
demands on ASP level with positioning new product on that price segment.

Keywords: Product, Positioning, Sales, Smartphone, Price segment, ASP (Average Sales Price)

INTRODUCTION
Smartphone penetration is very high with covering people from all strata. Smartphone
demand has been increasing day by day from all levels of income. Every price level has an
importance for customer. The question is which level of product will be more attractive and fulfil
the consumer needs based on the market conditions.
Analyzing the market dynamics, trend and consumer demand status is critical for product
positioning. With the correct product positioning, even empty price segment product can fulfil
consumer demand and increase customer satisfaction. Correct product positioning and
segmentation will provide correct product offer for the consumer. Hence, companies should make
correct product positioning and segmentation while defining their sales & marketing strategy.
Product positioning is an important element of a marketing plan. It is the process marketers
use to determine how to best communicate their products' attributes to their target customers
181
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

based on customer needs (Richards, 2018). Successful positioning requires offering and
communicating a product concept that matches customers’ needs and pReferences (Weiss, 1995)
.
According to Wu (2004) there’s a shortening of product shelf lives due to rapid changes in
consumer needs and wants. In order to compete, a firm must continuously develop and introduce
new products to the market place. Firms use a product line extension to introduce these products
to the market. A product line extension where a firm develops a new product by modifying an
existing one is the most common type of new product introduction (Wilson & Norton, 1989; Wu,
2004).
In many markets these assumptions are not very problematic most of the time. However, in
new or high-technology markets, the assumption of static market segments may be flawed.
Researchers of high-technology business markets observe that customers adopting an innovation
frequently undergo change in organizational structure (Barley 1986, Gerwin 1981; Johnson,
1996).
To maintain and enhance a firm’s level of profits in the presence of various external forces,
a firm must continuously reposition or redesign its existing products or introduce new products.
To do so requires knowledge of the key attributes for a particular product category, the
importance of each attribute, and information about how the existing products are positioned
(with respect to key attributes) in the attribute space. The firm must decide whether the
positioning or design its existing products can be improved or find the best positioning and
design for its new product (Anil, Kaul, & R. Rao, 1995).
Especially for the smartphone market, it is expected to change or create new segments by
virtue of high technology products in the market. According to above explanations, we may say
that high tech smartphone company should position new product to new price segments due to
quick segment change is expecting in high tech smartphone market.

182
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

2. LITERATURE REVIEW
2.1 Segmentation & Positioning

Kotler (1991) presents market segmentation, market targeting, and product positioning as
three-step process at the core of strategic analysis (Urban & Star, 1991) Segmentation analysis
defines the market for management and identifies target market opportunities. Market targeting
involves segment evaluation and selection. Product positioning takes place within a target market
segment and involves the determination of how to compete and allocate resources most
effectively in a given segment.
Positioning is an integral part of marketing (Kotler & Armstrong, 2010). Positioning
activities positively impact a firm's long-term competitive advantage (Swati, Audhesh, &
Sailendra, 2018). Positioning can distinguish the company with other competitors; a company
cannot provide all customers all services or products, so company should be targeted (Lin, 2011).
Product positioning decision is a key marketing strategy that precedes other strategic decisions.
Positioning decisions need to incorporate the anticipated market outcomes in price competition
and demand (Orhun, 2006;Aaker, Gary and Shansby (1982).
Market positioning is a technique used to classify the image or identity of a store in the
target consumer’s mind, by which retailers can focus on store attributes or characteristics that are
consistent with their customers’ shopping needs and priorities. Depending on their perception of
store attributes, consumers may patronize or switch retail formats (Paulins & & Geistfeld, 2003).
Understanding the retail attributes that shoppers desire from their shopping trips enables retailers
to attract more shoppers while retaining their existing shoppers (Min-Young, Kelly, Youn-
Kyung, & Soo-Hee).
Product positioning is concerned with the customer’s evaluation of the complete product
offering, including the promotion and distribution effort, physical product features, and price
(Urban & Star, 1991).
Product differentiation and market segmentation have long been recognized as important
strategic choices by firms (Smith W. R., 1956). Firms may strategically differentiate their
product(s) by brand and/or quality attributes to uniquely position their product(s) with consumers.
Market segmentation is the strategy of choosing which products to produce from a finite set of
existing or potential product(s) (Xu & Kalyn, 2015).
183
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Market segmentation is the process of identifying and grouping people based upon similar
characteristics and/or behaviors so that a retail strategy can be adapted to meet the group’s
specific needs (Blackwell, Miniard & Engel, 2001).
In order to identify an attractive market segment, the firm must first properly segment the
market. A market segment is a subset of the overall market composed of customers with similar
pReferences for the product. There are many ways to segment a market. Here is a list of some
market segmentation dimensions that may be useful as suggested by Kotler (1994). Market
segmentation variables are listed as 1. Industry, 2. Geographical areas, 3. Company size, 4.
Applications, 5. Risk averse vs. risk seeking customers according to Lee (1999). Weiss (1995)
stated that ASP level products might match with customer needs and pReferences.

2.2 Sales Campaigns

Right sales actions are getting critical for companies due to the smartphone market are
getting important and competitive. Smartphones are multifunctional devices and include many
features in one device. People are not sensitive about price and are ready to buy all in one device
with high price (Duzgun & Yamamoto, 2016).
As Duzgun & Yamamoto (2018) stated that, sales person performance is important for
company sales performance in Turkey smartphone market and sales campaigns is one of the
strong tools for sales person to increase smartphone sales. Smartphone market is competitive
market which many global brands position many products in every segment.
After positioning a new product, we think that, company needs to announce to consumer to
get their attention about new products. So, we may say that, marketing communication and sales
campaigns are important after new product positioning in new price segment.
While doing segmentation & positioning; companies should make up to date scientific and
numerical analysis instead of following competitors position strategy or intuitive approach
according to past experiences. We made a case study to analyse sales performance of new
positioned product on market empty ASP level.

184
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

3. RESEARCH
In Turkey, there are many kinds of products range in each price level and segments.
Product price starts from 799 TL level to 9.999 TL level according to brand and product features
in Turkey. Smartphone is an expensive product. Despite this expensiveness these products still
have a high demand from consumer side. In Turkey, Smartphone sales quantity is around 1
Million and ASP (Average sales price) level reached around 2.000 TL in 2017. But surprisingly,
there was no competitive product around 2.000 TL price level till last quarter of 2017. Mainly
products are positioned on 1000-1500 and over 2500 TL level.
If we look at the brands positioning status in 2017; Apple position their products only on
high level segment (over 3.000 TL), Samsung mainly position high (over 2.500 TL) and mid low
segment (less than 1.500 TL). Actually, Samsung had some product but price & feature was not
competitive enough and there was no communication and focus for these models.
Vestel and General Mobile around 1.000 TL level, Huawei over 3.000 and less than 1.500
TL. Hence, there was no competitive product on 1500-2500 price level. As we showed in next
pages, there was no competitive product on average sales price level in the Turkey smartphone
market till end of 2017.
The aim of this study is to analyse consumer response for an empty ASP level of product.
In this study we checked the position Huawei Mate 10 Lite product to around ASP level (2199)
and focus all channel and partners to this model to get full attention of market. We also observed
the sales campaigns and communication for consumer to check whether they are willing to pay
for product which on ASP price level or not. In our research we have analysed result of these
actions to see how the consumer demand for ASP level of products is in Turkish smartphone
market.

185
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

3.1 Research Model

Our research model is determined as below;

Figure 1. Product positioning Model

In our research, we analysed product segmentation based on the price and target the mid
level customer which is potential to buy ASP ( Average Sales Price) level product.
According to our research model, the market and segment analysis has been done to find
out average sales price (ASP) level segment. Then product is positioned on ASP segment to fill
the empty place in price range. After that, sales campaigns made with focusing product that
positioned on ASP level. Finally, sales result is analyzed to find out sales performance of product
which is positioned on ASP level. These movements are the examination of the product
positioning activity to stimulate the sale of a product that is unsold.

186
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

3.2 Market Analysis

Smartphones Turkey

Oct 16 Nov 16 Dec 16 Jan 17

3.500

3.000

Figure 2. Average Sales Price of Turkey Smartphone Market (GFK, Oct 2017)

According to GFK data, Turkey ASP is increased from 1500 TL to 1900 TL for Android.
For the total Market (including Apple) ASP increased from 1500 TL to 2000 TL in 2017. This
situation shows that, there might be opportunity on ASP price segment. (Duzgun, Factors
Affecting Sales Person's Performance in Turkey Smartphone Market, 2018)

3.3 Product Segment Analysis

We analysed the product segment in the market and found out below status;
• Many products positioned lower than 1500 TL and over 2500 TL
• Market segment share was around %5 for this empty segment (1500-2500 TL).
• There is no competitive product on ASP segment

187
 Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Figure 3. Product price segment status of Turkey Smartphone Market

3.4 Product Positioning

Market and segment analysis showed us that, on ASP price level there might be sales
potential in case of consumer demand. To examine the potential on ASP level segment, we have
positioned a product with below competitive features on 2199 TL price level.
• High Screen (6 inch)
• High Performance (4-64 GB)

Figure 4: Product portfolio of Huawei in Turkcell Channel (Dec 2017)

At the beginning all market partners (Turkcell, distributors, dealers and field sales people)
were defensive for Mate 10 lite positioning due to price segment. Because, so far this segment
volume share was very low, and nobody wants to take a risk. Strategy and segment analysis
showed and explained to all channel partners to convince and give confidence to the all market
partners.

188
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

3.5 Sales Campaigns

After Mate 10 Lite is positioned in the channel, all kind of sales actions and campaigns
applied for this model. Such as; operator instalment campaigns, dealer bonus incentive, dealer
base sales activities and full coverage live devices positioning in the stores. However, Mate 10
Lite positioned as main focus while doing channel communication to get all attention from
market for Mate 10 Lite instead of other products. These attractions are common marketing
communication, digital communication, operator base co-marketing communications.
Additionally, specific sales actions has been applied for sales people, such as Mate 10 Lite gift
for distributor field sales force and discount price for Mate 10 lite for floor sales man in the
stores.

Picture 1: Campaign visuals

For the distribution of the Mate 10 Lite, similar strategy applied as focus and prioritize
while field delivery and penetration.
As a result, Mate 10 lite put in the focus for all sales and marketing actions.
3.6 Sales Result
Monthly sales trend of Mate 10 lite actualized as below table;

Dec Jan Feb Mar Apr May Jun

Model Table
17 18 18 18 18 18 18
1:
5.04 10.3 15.0 21.0 20.4 18.23 18.0
Mate 10 Lite Mont
0 12 54 89 64 7 14
hly
Sales data of Mate 10 Lite

189
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Figure 5: Sales Trend of Mate 10 Lite

According to result;
• 4 times sales increased in 6 months
• Mate 10 Lite became Top 2 selling model in Turkcell channel
• Get attention of other channels (other channels also started to focus to Mate 10 lite)
• Mate 10 Lite became Top 3 selling model in all smartphone market

However, with Mate 10 Lite sales performance, ASP (average sales price) increased from
1900 TL to 2100 TL level (see figure 6). Hence, Mate 10 Lite provided high revenue for
company and sales partners.

Figure 6: Average Sales Price of Turkey Smartphone Market (GFK, Feb 2018)

190
 Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Existing work approaches first-mover advantages from a number of different perspectives.

Lieberman and Montgomery (1988) have also defined first-mover advantage as the pioneer's
ability to earn profit (Binshao, 2008).
We have observed similar result as Lieberman stated;
• After Mate 10 lite success, Huawei expanded product quantity in all portfolio, from 4 to 9 models
(See figure 7).
• Increase empty segment with positioning new device P20 lite on 1500-2500 TL segment

Figure 7: Product portfolio of Huawei in Turkcell Channel (Apr 2018)

CONCLUSION
People started to reserve more budget for smartphone. Because smartphone increase
personal satisfaction level of people with providing attractive features. In the smartphone market
there are several products for customers. On the other hand, some of these products are not
popular in the market. There must be some solutions for these kind of product sales. In our study
we had a case study of a smartphone product Huawei Mate 10 Lite. This study is a case study of
an operation made to expand the market by positioning the product to an area that is empty in the
market.
Turkey market status shows that, day by day consumer price preference is moving higher
level. Between 2016 Oct to 2017 Oct, ASP (average sales price) increased from 1.500 TL to 2000
TL level. This figure shows us that, consumer’s spending for smartphone increasing and
consumer prefer more expensive product to have better quality & features product.

191
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Despite consumer price preference is moving higher level, we found out there is no
competitive product on ASP level in Turkey smartphone market. Mainly volume maker products
are positioned low (below 1500 TL) and high segment (Over 2500 TL). So, despite average sales
price comes to 2000 TL level there is no competitive product on this level. In case of marketing
communication, brands also doing marketing communication to only high segment products.
They allocate their investment to only high segment products. Hence, we think that there might
be opportunity on average sales price level due to consumer technically spending on average
price level.
In our study, we have positioned Mate 10 Lite which has competitive features with average
sales price level. Then we focused the channel with allocating sales and marketing investments to
this model. As a result; Mate 10 lite reached high volume of sales with being the first 3 selling
models in Turkey smartphone market. It means, Mate 10 Lite moved market demand from high
and low level to ASP level (Mid-level) and expand ASP level segment.
According to result, we may say that, product positioning on average sales price level may
bring high volume of sales due to consumer may ready to pay for ASP (average sales price) level
products.
The result also shows that companies should make technical analysis of market trend and
ASP level while position new products to the market.
Further research can be applied for different sectors and different product groups to analyse
and compare consumer demands for ASP level products.

192
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

References

Aaker; David A., J. Gary; Shansby. (1982). Positioning Your Product. Business Horizons, 25 (3),
56-62.

Anil, Kaul, V., & R. Rao. (1995). Research for product positioning and design decisions: An
integrative review . Intern. J. of Research in Marketing 12 , 293-320.

Binshao, B. (2008). Three Essays on Product Positioning and Pricing. Illionis: Institute of
Systems Science, Chinese Academy of Sciences,.

Blackwell, R. D.; Miniard, P. W. & Engel, J. F. (2001). Consumer behavior (9th ed.).

Butt, I. (2009). The Impact of Product Positioning Strategy, Manufacturing Strategy and their
co-alignment on Firm's Performance . Arizona, USA: The College of Wooster, Ohio, USA.

Duzgun, F. (2018). Factors Affecting Sales Person's Performance in Turkey Smartphone Market.
Istanbul : Okan University .

Duzgun, F., & Yamamoto, G. T. (2016). The Effect of Promoter Incentive to the Smartphone
Sales in Retail Chains A Turkish Case. International Journal of Economics & Management
Sciences, 5-6.

Duzgun, F., & Yamamoto, G. T. (2018). Performance of Sales Person in a Smartphone Market in
Turkey. Financial and credit activity: problems of theory and practice, 3(26).
doi:https://doi.org/10.18371/fcaptp.v3i26.144792

Johnson, B. (1996). A Framework and Procedure for Assessing Market Segment Change and
Stability: An Application in a High-Technology Business Market . Pennsylvania: The
Pennsylvania State University .

Kotler, P. (1991). Marketing Management (7th ed.). NJ: Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall,
Inc.

Kotler, P. (1994). Marketing Management. New Jersey: Prentice-Hall.

Kotler, P., & Armstrong, G. (2010). Principles of marketing. Pearson education.

Lee, E. Y. (1999). A Decision Process for Introducing New High-Technology Products. Stanford:
Stanford University.

Lieberman, M. B., & Montgomery, D. B. (1988). First-mover Advantages. Strategic

Management Journal 9, 41-58.

Lin, S. (2011). Marketing Positioning of Service Products. Henan, China: Henan Polytechnic
Institute.
193
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Min-Young, L., Kelly, G. A., Youn-Kyung, K., & Soo-Hee, P. (n.d.). Competitive Analyses
between Regional Malls and Big-box Retailers: A Correspondence Analysis for Segmentation
and Positioning .

Orhun, A. Y. (2006). Product Positioning Strategy. Business Administration. Berkeley:

University of California.

Paulins, V. A., & & Geistfeld, L. (2003). The effect of consumer perceptions of store attributes
on apparel store preference. Journal of Fashion Marketing & Management, 7(4), , 371-385.

Richards, L. (2018, 06 27). smallbusiness.chron.com. Retrieved from smallbusiness.chron.com:

https://smallbusiness.chron.com/importance-product-positioning-marketing-plan-24275.html

Smith, R. W. (1956). Product Differentiation and Market Segmentation as Alternative Marketing

Strategies. Journal of Marketing. 21, 3-8.

Smith, W. R. (1956). Product differentiation and market segmentation as alternative marketing

strategies. . Journal of Marketing, 21(1), 3-8.

Swati, P., Audhesh, K. P., & Sailendra, P. M. (2018). Impact of positioning strategies on
franchise fee structure. Industrial Marketing Management, 1.

Urban, L. G., & Star, H. S. (1991). Advanced Marketing Strategy. NJ: Prentice-Hall, Inc.

Weiss, M. M. (1995). Optimal Product Design and Resource Allocation within a Normative
Benefit Segmentation Framework. Michigan: Michigan State University .

Wilson, L. O., & Norton, J. A. (1989). Optimal Entry Timing for a Product Extension. Marketing
Science. Vol. 8 (1), 1-17.

Wu, L. (2004). Essays on Product Variety Management . Iowa: The University of Iowa .

Xu, X., & Kalyn, T. C. (2015). Product market segmentation and output collusion within
substitute products . Journal of Economics and Business, 1-15.

Young, M., Lee, K., Green Atkins, Y.-K., Kim, S. H., & Park. (2006). Competitive Analyses
between Regional Malls and Big-box Retailers: A Correspondence Analysis for Segmentation
and Positioning. Journal of Shopping Center Research Volume 13, 1.

194
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

FACTORS INFLUENCING CONSUMER BEHAVIOUR MANAGEMENT

Prof. Dr. Tetyana Lepeyko Prof. Dr. Jan-Urban Sandal Elvin Omarov

Simon Kuznets Kharkiv National Fil. Dr. Jan-U. Sandal Institute Simon Kuznets Kharkiv National
University of Economics Norway University of Economics;
Ukraine Fil. Dr. Jan-U. Sandal Institute,
[email protected] [email protected] Ukraine
[email protected]

ABSTRACT

Since the early stages of market exchange development, traders learned and could
understand their consumers in the process of constant communication with them.
Current scale of markets and economy have significantly complicated the interaction
between seller and buyer and the only way out is coming from constant and thorough
consumer research.
The main task of any commercial enterprise management is to research how consumers
react to the different marketing incentives that enterprise can apply. The enterprise,
which has figured out how consumers react to different product characteristics, prices
and advertising, will have a huge advantage over competitors. That is the reason why
both managers and scientists spend so much time researching the dependencies
between the motivating factors implied by company’s management and consumer
responses.

Keywords: Consumer, consumer behaviour, management, purchase decision

JEL Classification: M11, M21, M30

INTRODUCTION

The study of consumer behaviour is relatively new area of knowledge not only in Ukraine, but
also in the USA, at motherland of management and marketing. The first textbooks mentioning
consumer behaviour appeared in the USA in the 1960s. Political and economic reforms in
Ukraine put the problem not of production, but of selling, as already in 1993 the supply of
merchandise began to exceed the effective demand of the population (Pyrog, 2010). Therefore,
the survival of enterprises and their prosperity directly depends on the degree of consumers’
satisfaction. Works of such authors as: Zeithaml V.A. (1988), Kotler P. (1997), Baluk N.R. and
Basii N.F. (2011), Jack E.P. and Powers T.L. (2013), Grabovska S. (2013), Kuchma I.Z. (2014)
are devoted to management of consumer behaviour. And, despite the variety of authors studying

195
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

different consumer characteristics: Gupta A.P. and Shrivastave M. (2003), Kruger D. and Byker
D. (2015), Pyrog O. (2010), Lepeyko T. I. and Blyznyuk T.P. (2016), Sandal Y.U. (2016),
differentiation of instruments managing consumer behaviour in accordance to consumer
characteristics is constituting the research gap. Thus, studying of consumer characteristics and
finding the ways of managing consumer behaviour in correspondence to these characteristics are
forming the goals of current research.

1. ESSENCE OF CONSUMER BEHAVIOUR

Consumer behaviour is an activity aimed on obtaining, consuming and disposing of goods,

including decision-making processes that precede and follow these actions. The scientific and
practical discipline “Consumer behaviour”, which emerged at the interface of economics,
management, marketing and psychology, studies the behaviour of such market subjects as buyers
and consumers of services and products. Deep and comprehensive study of the needs and
requests of the consumer and the patterns of his/her behaviour, which allows establishing stable
mutually beneficial relations between the seller and buyer, is the key to the successful market
activity of the modern enterprise. The starting point of all these efforts is the model of purchasing
behavior (Kotler, 1997) presented in figure 1.

Reaction of the consumer

Purchase situation Consumer's mental "Black Box" - Purchase or not to purchase
- Company's incetives; - Consumer charactersitcs - Purchased product;
- Enviromental factors. - Dicision making process - Purchased model;
- Time and place of the purchase

Figure 1. Stimulus response model (Kotler, 1997), Adapted.

196
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

The left-hand rectangle shows two types of driving factors. The company’s incentives include
four elements: product itself, price, distribution method and marketing instruments. Other
stimulus are composed of the main forces and events from the buyer’s environment: economic,
scientific, technical, political and cultural environment. Passing through the "black box" of the
buyer's mind, all these stimulus trigger a series of observable customer reactions represented in
the right rectangle: product selection, brand selection, dealer selection, purchase timing, choice of
purchased volume and so on.

The task of the manager is to understand what is happening in the "black box" of the consumer's
consciousness between the arrival of stimuli and the manifestation of responses to them. The
"black box" consists of two major parts. First contains the characteristics of the buyer, which
affect how a person perceives and reacts to stimuli and second part implies the process of making
purchase decision, which is directly results on management task.

Consumers are not making their decisions in vacuum. The purchases made by them are greatly
influenced by cultural, social, personal and psychological factors, which are presented in figure 2.
For the most part, these factors can not be controlled by market actors, nevertheless they should
be deeply considered as they make crucial influence on purchase decision.

Personal
Social factors
factors

Cultural Psychological
factors factors
Consumer

Figure 2. Factors influencing purchase decision.

197
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Thus, main factors influencing consumer’s decision are cultural, social, personal and
psychological. Cultural factors are playing significant role on consumer behavior as human
behavior is acquired from the culture where individual was being raised. The child learns the
basic set of values, perceptions, pReferences, manners and deeds, characteristic of his family and
the basic institutions of society. Social factors includes belonging to social class, referent groups,
family and people of direct communication. Personal factors are age and lifecycle stage of the
consumer, physical and personal characteristics. Psychological factors are mainly influenced by
motivation and perception of the consumer.

According to the consumer decision-making model (Engel et al. 1995), presented in figure 3,
management of instruments influencing consumer behaviour should be applied long before
purchasing process. With the help of commercials and other instruments, companies are
stimulating need recognition, raising beneficial perception of their products during alternative
evaluation stage, using appropriate marketing mix during purchase and even continuing
communication with the customer during after purchase stage in order to make customer loyal.

Need
recognition

Purchase Information
evaluation search

Evaluation
Purchase of
decision alternatives

Figure 3. Decision-making model (Engel et al. 1995).

At the same time, on some of the markets producer does not have possibility to follow consumer
during all stages of purchasing process, as the purchase is made from reseller or distributor. The

198
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

best example in this case would be purchasing process in supermarket. Even if producer has built
his/her marketing strategy around certain consumer segment, his/her products will be placed near
the product of other producer, who can be focused on consumer segment with totally different
consumer characteristics. Simultaneously, owner of the supermarket is facing diverse amount of
customer segments and is interested in high revenue in total, rather than increase of sales for
certain product. In addition, because of the big product assortment and related to it high costs of
marketing campaign aimed on all stages of decision making model, owner of the supermarket is
focused on usage of instruments managing consumer behaviour only during purchase process.

2. PRICE PERCEPTION

Researchers (Zeithaml, 1988; Kotler P., 1997; Pyrog, 2010) over the years have studied the
variables that are influencing the decision-making process of the customers during the purchase
situation. Among these variables, perception of price by the customers is one of the most
important and is significantly influencing on the purchase decision. Many research studies and
experiments (Baluk N.R. and Basii N.F., 2011; Jack E.P. and Powers T.L., 2013) have been
devoted to the topic of price perception and the factors that are influencing it. Reaction of the
consumers on prices has a greater motivation than simple rational calculations. Firstly, the
consumers’ response is determined not only by the valuation of the product and its price, but also
by the overall purchase situation. Secondly, even if buyers accurately perceive prices and the
situation of purchase, they do not always rationally evaluate them.

Different ways of price presentations, for example price cuts, have different impacts on
consumers’ price evaluation, price perception and finally on their buying decisions. The authors
understand price presentation as retailers’ way and opportunity to present and communicate price
information to their target groups. The fact that consumers react differently towards an objective
price stimulus is widely known. It can be explained by the process of consumers’ encoding an
objective price to form a subjective price. In this encoding process, consumers integrate not only
the price of a good or service but also further price information like other product prices or
internal reference prices based on price knowledge and experience. As a result of this encoding
process, an objective identical price stimulus can be evaluated differently by different customers.
199
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

The fact that consumers respond differently on the same price information is a main focus of
behavioural pricing research (Grabovska S., 2013). Behavioural pricing research can be regarded
as an extension of the traditionally economic pricing theory, which is based on the assumption of
a rational thinking buyer. Due to consumers’ general limitations of price knowledge and
cognitive capacity to compare all offered price information, behavioural pricing research reflects
how consumers actually perceive, evaluate, and respond to price information. Over the years,
researchers have studied essence of psychological tricks of price presentation influencing
perception of the price by the consumers. Nevertheless, different empirical studies have shown
diverse range of changes in sales after introduce of different pricing technique’s. One of the main
and commonly used on the market psychological pricing methods is the odd pricing technique.
Tactical method of odd pricing technique is based on setting prices lower than a rounded sum of
the purchase. During the history of studying effect of odd pricing technique on the demand of
products, scientists have been facing with contradictory results. The main source of the
disagreement between researches lies in the problem that outcome of experimental studies of
different authors are contradictory to each other. Some experiments in the field of odd pricing
technique have shown no effect on the demand of the products, some have shown significant
increase of the demand, and others have stated changes in the demand only in specific conditions.
Shortcut of the experimental studies is given in the table 1.

Table 1. Literature review of odd pricing effect

Year Author (-s) Effect of odd pricing technique on the demand

Positive effect on some types of products and negative on the
1936 Ginzberg
others
1985 Dodds and Monroe No effect
1986 Schindler and Wiman Positive effect in specific purchasing situations
1995 Holdershaw Positive effect
1996 Schindler and Kibarian No effect
1997 Stiving and Winner No effect
2003 Anderson and Simester Positive effect, which is dependent on purchasing situation
2005 Manoj and Morwitz Positive effect, only in specific situations
Positive effect, only if changes of rightmost digit in the price shift
2010 Thomas and Morwitz
leftmost digit.

200
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

2012 Manning and Sprott Effect is dependent on purchasing goal

Despite the great variety of studies aimed on tracking the influence of different psychological
techniques on sales, none of the studies did not segmented consumers according to the consumer
characteristics.

3. CONSUMER CHARACTERISTICS

3.1. Generation Theory

One of the most important characteristics influencing consumer behaviour is age or belonging to
one of the generations. American scientists Neil Hove and William Strauss in 1991 created a
theory of generations. They independently from each have noticed that the conflicts between
generations are appearing not so much because of age difference, but rather because of the
difference in values. Otherwise, people would acquire almost the same values and characteristics
as their ancestors when they mature. However, this does not happen and new generations become
different. Scientists studied the period of world history from 1584 to 1991, made forecast until
2069 and have determined six generations: GI generation 1901-1924; Silent generation 1925-
1942; (baby) Boom generation 1943-1960; Thirteenth (X) generation 1961-1981; Millennial (Y)
generation 1982-2004; New silent (Z) generation 2005-…. Due to the small amount of
representatives of GI and Silent generations and minority of Z generation, current research is
focused only on Boom, Thirteenth and Millennial generations. These generations are composing
the main part of purchasing power and differences in their values are presented in table 2
(Rokeach, 1979; Lepeyko and Blyznyuk, 2016; Blyznyuk, 2018). In addition, most of
researchers splitting generation Y into two parts – people who were born 1995 and those who
were born after. Such division follows by the different values and attitudes caused mainly by two
reasons: usage of internet since childhood and lose of job in the beginning of career because of
world economic crisis in 2008.

Table 2. Differences in values of generations

Generation Values
Boom Health, active life, interesting job, love, inner harmony
201
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Thirteenth Freedom, independency, possibility for realization, comfortable

life
Millennial Family values, self-realization, status

3.2. Gender Marketing

Nature divides people by sex on male and female. Men and women perceive differently vital
values and qualities that they would like to possess. Men, regardless of their social level, prefer
boldness, competitiveness, influence, self-confidence, danger and self-control. Women in the
majority are choosing absolutely other list of qualities: sincere warmth, love, impulsiveness,
generosity, sympathy and tenderness. Empirical research done in the UK (Pospisilova 2013) has
shown significant differences in the purchasing behaviour of men and women. Thus, it was found
that:
• Women are more likely to express positive attitude towards shopping than men,
and, accordingly, men are more likely to negatively estimate shopping than women
are;
• Women often express strong positive attitude towards shopping, saying that they
rather “adore” than simply “like” shopping; men often express a negative attitude -
they rather “hate” shopping than they just do not like it;
• Women like to buy goods from a wide range of assortment, whereas men generally
value positively the purchase of very few specific products (for example, the
purchase of electronical products and their components);
• Women are more often rate shopping above many other forms of leisure activities,
such as watching movies or visiting restaurants than men.

There are various models describing consumer behaviour, both men and women. The influence of
gender on consumer behaviour, in author’s opinion, is worth considering on a complex decision-
making model of purchasing (Kotler, 1994), as there is possibility for change in behaviour at each
stage, and each stage is matched with certain tools. According to the opinion of Barletta (2011),
the cardinal difference between female and male consumer behaviour in the context of the
purchasing decision model is most pronounced at the information search and evaluation of
alternatives stages. It consists in the fact that women process a much larger amount of
202
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

information and, unlike men, tend to return to the already passed stages in the purchase decision
model.

At the stage of information search, women inevitably asking the opinion of the reference group
(by this term group of people who influence decision-making process is understood). Women ask
friends and sellers, while men prefer to search for information on their own. Another behaviour
seems for men as sign of incompetence and threatens their male status. For the same reason, men
more often refuse the services of sales consultants.

Women are trying to find the ideal variant, and men are looking for acceptable one. Barletta
(2011) argues that immediately after awareness of the need stage man makes a list of important
parameters of the product or service for himself, which must be matched. The availability and
duration of the evaluation phase of alternatives depends on how quickly he stumbles upon a
suitable product. Having discovered such commodity often man immediately makes a purchase.
Based on this, it can be concluded that advertising aimed at men, especially in the field of durable
goods, should contain a similar list of qualities of goods in direct or indirect form. The quality
criteria, in turn, should be determined in the result of customer research.

The timeline for completing stages of collecting information and evaluating alternatives for
women are usually much longer: women tend to get as much information as possible and do not
stop comparing alternatives until they are convinced that the solution found is not just acceptable,
but the best possible one. While for men, the fewer alternatives, the better, and while they tend to
reduce number of alternatives, women seek to increase it. This is also connected to the fact that
the revision of the previously adopted decision is associated for men with uncertainty, which is
not peculiar to masculinity. Women can afford to doubt in their previous decision. In most cases,
thanks to this, women often return to the passed stages of the model. This means that marketing
tools are able to exert a strong influence on a man only during the stages of understanding the
need, searching for information and choosing alternatives, while the woman is equally vulnerable
to the impact at almost any stage of the purchase. In case of satisfaction with the purchase,
women tend to show loyalty in subsequent appeals to the brand more than men.

203
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

According to the study conducted by Arsel, Zeynep, and Moisander (2015) men value
convenience and prefer shopping near the house and are trying to spend minimal amount of time
on the purchasing process. They are not benevolent to communicate with seller- consultants and
prefer to make purchasing choice on their own, without someone's help. Women makes
purchases with enthusiasm and are spending more time on it. In addition, women are not trying to
avoid communication with sellers. After studying various literature on gender differences in
consumer behaviour, it is possible to summarize the researchers’ opinions on the gender
differences in consumer behaviour:
• Women have more emotional motives, and men have more rational motives;
• As a rule, for men, the involvement in the buying process is lower than that for women.
The exception are products for durable usage intended for men;
• Women are more easily forming loyalty to the brand in the case of satisfaction with the
purchase.

3.3. Reference Group

External factors influencing consumer behaviour are composed by the social environment of the
consumer. Household is the main environment for the formation of the future consumer, or
consumer socialization. Consumer socialization is the process of young people to acquire skills,
knowledge and attitudes that affect their functioning in the market as consumers. According to
Mishina (2016), consumer socialization occurs as the transfer of cultural values from one
generation to another in a nuclear or extended family.

Studying family composition and household is important in consumer behaviour studies, since
most products are purchased for the whole family. At the same time, family is primary reference
group where the decision to purchase depends on its members.

The notion of "reference group" was introduced into scientific circulation by Herbert Hyman
(1942) in his work “Archives of Psychology”. By reference, he understood the group that an
individual uses to compare his own position or behaviour. Hyman distinguished the group to
which the individual belongs and the reference or reference group that serves as a comparison
criterion. Family is a group of two or more people who live together and are related by blood or
204
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

marriage. The influence of spouses and children varies depending on the resources they possess,
type of product that is purchased, stage of the family in life cycle model and the stage of the
purchasing decision process. From the point of view of consumer behaviour in the life cycle of
the family, four main phases are distinguished (Kruger D. and Byker D., 2015):

• Phase I - stage of unmarried life. Interest in fashion, entertainment, buying clothes,

furniture, cars, holiday vouchers;
• Phase II – newlyweds without children. The highest intensity of purchases, including
products for long-term use;
• Phase III – “full nest”. The appearance of children leads to an increase in costs, purchase
of additional expensive products, products for children's, intension in buying behaviour is
made in the direction of goods in large packages.. With the growth of economic situation,
family buys more non-essential goods;
• Phase IV – “empty nest”. Children live separately. Most families are satisfied with their
financial situation. There is growing interest in buying luxury goods. After retirement,
family incomes fall sharply, demand for medical goods and services is growing.

3.4. Social Stratification

An important factor in the behaviour of a person as a consumer is his/her belonging to one of the
social groups. Groups develop their subculture, which is imposed to the individuals entering it.
To live in a society means to belong to a social group. Each group has written and unwritten
rules, which are imposed on the members of the group. Standards represent consumption
standards adopted in this group. Any group consists of status positions that prescribe certain
obligations, give certain rights. A style of behaviour, a woman's clothing in the role of a young
wife, mother, grandmother or head of a company can vary very significantly, since the status
position occupies a style. Members of the group learn to behave in accordance with the norms
and values of the group in the process of socialization or resocialization. During the entire stay in
the group, people are gently or rigidly trained to consume as “decent member of this group”
(Ghosh, 2004). These norms are initially external and compulsory, but gradually norms are
internalizing and turn into internal norms, which appear as the result of own free choice.

205
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Differences in the behaviour between the consumers who are living in cities and in villages is
widely spread in scientific literature (Gupta and Srivastava, 2003; Nabi and Pant, 2005). Main
explanation of the behaviour differences lies not just in taste differences, rather in such external
factors as electrification, distance to the places, water availability, etc. Most of the authors are
proposing usage of different marketing strategies in rural regions. Gupta and Srivastava (2003) in
their work have mentioned: “'Even the most sincere endeavour for penetration in rural markets
would be doomed if it is fashioned on urban lines”. Bhatia and Bawa (2012) have identified the
following features of rural market:
• Rural market uses a large variety of brands.
• In the rural market also there are multi brand user households.
• Local brands are used in the urban as well as rural market, but they manage to obtain very
tiny market share.
• Promotion schemes are popular.
• Here is high exposure to television advertisements.
• Retail shops are the most popular distribution outlet.
• Loyalty to distribution outlet is less than loyalty to brand.
• A large number of households are brand loyal.

The social occupation of people is of great importance in consumer behaviour. The existence of a
social-class structure presupposes the existence of various ways of behaviour of representatives
of classes. Investigation of the structure of social classes is important for economics, as class
representatives differ in consumer behaviour while making decision of purchasing products,
using them and communicating their (un-)satisfaction. Belonging to the social class has a strong
influence on the adherence of consumers to brands, styles, shopping. Social stratification is used
as a variable for segmenting the market and positioning the products. Positioning is carried out on
the basis of the association of goods with the social class to which the consumer belongs or seeks
to belong. Consumers use the status characteristics of goods in the decision to purchase (Kaul,
2007). Today, in almost all countries of the world, societies are stratified, that is have formal
systems of inequality. Such systems of inequality are social classes, castes and estates. Given the
uneven distribution of financial, material, intellectual and other resources in the society,

206
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

stratification ensures the social identification of members of society and establishes the
boundaries of relationships between people and groups with different social status.

Belonging to the social class is determined by such variables as occupation, income, education,
material well-being and other characteristics. Strictly and rigidly defined system of social classes
in most developed countries does not exist. Social class systems are ranked by family classes
whose members share common characteristics: living in the same house, income, common values
(Kotler, 1997). These characteristics determine the similarity of the purchasing behaviour of
family members.

Over the history, scientists have suggested different methods of dividing society into classes.
Weber, a well-known German sociologist, philosopher, historian and political economist of the
late nineteenth and early twentieth centuries, interpreted social stratification as a structured
division of society based on three aspects: relations to property, prestige and power. Attitude to
property is the criterion for dividing society into classes. Max Weber developed the following
system of classes in capitalist society: the bourgeoisie (the class of owners of capital),
professionals (the class of intellectuals, managers), the petty bourgeoisie (the class of small
entrepreneurs and traders) and the working class. Accordingly, the higher the position of the
individual in the class system, the higher the position of this individual in society in relation to
the labour market and goods.

Another, more modern social stratification is described by Sandal (2016) in his work “The new
social class system”. According to Sandal, today there are three social classes presented all over
the world: Starving class, Desperate class and Elite class. People who belong to starving class are
starving, have limited access to water and other life-important resources. Desperate class is
represented by global workforce. Representatives of Elite class are belonging to highest social
ranking, those people are living dynamic lives and not dependent from others.

Still, the most common class scheme in use up to our time is the neoclassical capitalistic class
hierarchy of nine distinct social classes (Sandal, 2016). Neoclassical capitalistic class hierarchy
divides people into 9 classes according to the access and owning resources, power and
207
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

occupation. The classes in this hierarchy are Upper-upper class, Middle-upper class, Lower-upper
class, Upper-middle class, Middle-middle class, Lower-middle class, Upper-lower class, Middle-
lower class and Lower-lower class.

CONCLUSION

Different psychological techniques influencing consumer behaviour during purchase process are
widely used by sellers. Basing on the aims of present research, the following techniques, studied
by scholars (Thomas and Morwitz, 2010; Manning and Sprott, 2012) all over the world are
investigated:
• Odd pricing technique. The essence of this technique lies in decreasing left digit of the
prices by 1 and increasing all other digit to maximum.
• Indication of old, higher price on the price label. The essence of this technique lies in
anchoring higher reference price to the mind of the customer.
• Specifying sale on set of products. This technique is creating illusion of reasonable
purchase, forcing customers purchase products they did not have intension to buy.
• Indication of “Sale” or “Discount” on price label. Such way of price presentation is
attracting consumer’s attention and appealing as right choice to buy.
• Sound of rhythmic music in the place of sale. Reason of the effect of this technique lies in
fact, that consumers are partly allocating their conscious mental resources on listening the
music and the influence of other psychological techniques on unconscious mind increases.

On the basis of relation between the consumer characteristics and impact of psychological
techniques on purchase decision from one side and variety of techniques managing consumer
behaviour and different degree of impact of this techniques in empirical studies from other side
management of the company should differentiate its marketing incentives and techniques
managing consumer behaviour according to consumer characteristics. Thus in order to decrease
management risk during the process of applying instruments influencing consumer behaviour
these techniques should be differentiated according to the consumers’ characteristics. Main
consumer characteristics influencing the effectiveness of psychological techniques are belonging
to certain generation, gender of the consumer, type of settlement where consumer is living and
partly social class to which consumer associate himself or herself and amount of family members,
208
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

with whom consumer is living. In addition, the effectivity of applying psychological techniques is
also dependent from the appearing frequency of these techniques. Finally, management practice
of influencing consumer behaviour during purchase stage should be differentiated according to
the characteristics of the consumers. Thus, same technique influencing consumer behaviour will
significantly improve sales among one consumer segment and will have no positive effect among
other segments.

209
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

REFERENCES

Anderson, Eric T., & Simester, Duncan (2013). Effects of $9 Price Endings on Retail Sales:
Evidence from Field Experiments. Quantitative Marketing and Economics, 1 (January), 93-110.

Baluk N.R., & Basii N.F. (2011). Systematisation of Consumer Behaviour Models as Means of
Searching Direction of Their Improvement. Scientific Journal of NLTU, 21 (4), 370-377 (in
Ukrainian).

Beracha, Eli, & Seiler, Michael J (2014). The Effect of Listing Price Strategy on Transaction
Selling Prices. Journal of Real Estate Finance and Economics, 49(2), 237-256.

Bray, Jeffery P., & Harris, Christine (2006). The Effect of 9-Ending Prices on Retail Sales: A
Quantitative UK Based Field Study. Journal of Marketing Management, 22 (June), 601-617.

Gladkikh, Igor V., & Svetlanova, Janna (2015). Management of the Perception Process and
Evaluation of Retail Prices by the Buyer. Vestnik of Saint-Petersburg University, 8 (1), 87-118.

Grabovska, S. (2013). Consumer’s Motivation: Psychological Angle. Journal of Lviv University,

5, 416-422 (in Ukrainian).

Gupta, A.P., Shrivastava, M. (2003). Marketing Strategies for the rural sector: Some issues. The
Indian Journal of Commerce, 177, 73-79.

Harris, Christine & Jeffery Bray (2007). “Price endings and Consumer Segmentation,” Journal of
Product and Brand Management, 16 (3), 200-205.

Harris, Lloyd C. & Rebekah Russell-Bennett (2015). "All Anglos are Alike? A study of
Whinging Poms and Bloody-Minded Aussies," Journal of Marketing Management, 31 (8), 827-
855.

Holdershaw, Judith (1995). The Validity of Odd Pricing. Palmerston North: Massey university.

Jack, Eric P., & Powers, Thomas L. (2013). Shopping Behaviour And Satisfaction Outcomes.
Journal of Marketing Management, 29 (14), 1609-1630.

Kotler, Philip (1997). Marketing Management: Analysis, Planning, Implementation and Control
(9th ed.). India: Prentice Hall.

210
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Kruger, Daniel, & BYKER, Dreyson (2015). Evolved Foraging Psychology Underlies Sex
Differences in Shopping Experiences and Behaviors. Journal of Social, Evolutionary and
Cultural Psychology, 3 (4), 328-342.

Kuchma, I.Z. (2014). Motivation of Consumer Behaviour. Scientific works. Sociology, 165, 96-99
(in Ukrainian).

Launspach, Julia, & Burmann, Christoph (2010). The Impact of Price Presentation on
Consumers’ Price Perception and Evaluation. Brand Management Journal, 1 (April), 20-32.

Lepeyko, Tatyana I., & Blyznyuk, Tatyana P. (2016). Generational Theory: Value-Oriented
Approach. Business Inform, №11, 24–30.

Manning, Kenneth C. & David E. Sprott (2012). "Price Endings, Left-Digit Effects, and
Choice," Journal of Consumer Research, 36 (2), 328-335

Monroe, Kent B. (1973). "Buyers' Subjective Perceptions of Price," Journal of Marketing

Research, 10 (1), 70-80.

Pyrog, Olga (2010). Trends At The Economic Development Of Countries Of European Union
And Ukraine: Comparative Analysis. Journal of Dnipropetrovsk University, № 10, 64-73 (in
Ukrainian).

Sandal, Jan-Urban (2016). The New Social Class System. Role of Higher Education Institutions
in Society: Challenges, Tendencies and Perspectives. № 1(5), 210-215.

Thomas, Manoj & Vicki Morwitz (2010). “Penny wise and pound foolish: the left-digit effect in
price cognition,” Journal of Consumer Research, 32(1), 54–64.

Zeithaml, Valarie A. (1988). "Consumer Perceptions of Price, Quality, and Value: A Means-End
Model and Synthesis of Evidence," Journal of Marketing, 52 (3), 2-22.

211
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

E-TOURISM AND THE CASE OF KUSADASI

Assoc. Prof. Dr. İbrahim Gönen Prof. Dr. Gonca Telli Yamamoto
Nişantaşı Üniversitesi Maltepe Üniversitesi
ibrahim.gonen@nisantası.edu.tr. [email protected]

ABSTRACT

With globalization, the dimensions of trade in the national and international

fields have expanded considerably. It has become a necessity to be involved in
the developing virtual world and to use communication technologies effectively
and efficiently in this environment for all sectors. Therefore, the technological
infrastructure used in e-commerce has become a structure which can differ in
terms of the way in which system tools are used and their functions. Recently,
e-commerce and mobile marketing are now widely used in the tourism sector.
Kuşadası is one of the very important touristic centers in Turkey. We would
like to make a detection for Kuşadası on this study.
E-commerce, mobile marketing, e-tourism and mobile tourism concepts are
mentioned and the case of Kuşadası is used in the context of using e-commerce
applications in tourism promotion.
Keywords: e-commerce, mobile marketing, e-tourism, mobile tourism, promotion, tourism
promotion.

E-TURİZM ve KUŞADASI ÖRNEĞİ

ÖZ
Küreselleşmeyle birlikte, ulusal ve uluslararası alanda ticaretin boyutları
oldukça genişlemiştir. Artık gelişen sanal dünyada yer almak ve iletişim
teknolojilerini bu mecrada etkin ve verimli kullanabilmek zorunluluk haline
gelmiştir. Dolayısıyla e-ticaret kullanılan teknolojik alt yapı, sistem araçlarının
kullanılma şekli ve işlevleri yönünden farklılıklar gösterebilen bir yapıya
bürünmüştür. Bununla birlikte temelde pazarlama faaliyetlerini kapsayan e-
ticaret ve mobil pazarlama her sektörde kullanılmaya başlamıştır. Dijital
teknolojilerin turizmde kullanılması ile de e-turizm ve mobil turizm kavramları
gündeme gelmiştir.
Bu çalışmada e- ticaret, mobil pazarlama, e-turizm, ve mobil turizm
kavramlarından bahsedilmiş olup, e-ticaret uygulamalarının, turizm
tanıtmasında kullanılması bağlamında Kuşadası örneğine yer verilmiştir.
Anahtar Kelimeler: e- ticaret, mobil pazarlama, e-turizm, mobil turizm, tanıtma, turizm
tanıtması.

212
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

GİRİŞ
1. E- Ticaret Uygulamaları ve Turizmde Kullanılması
Turizm sektöründe faaliyet gösteren işletmeler ve bunların hizmet pazarlama çabaları,
aslında mal üreten işletmelerin pazarlama çabalarından çok farklı değildir. Dolayısıyla turizm
işletmelerinin de tıpkı mamul mal üreten ve/veya pazarlayan işletmeler gibi ürettikleri mal ve
hizmetlerle ilgili olarak benzer iletişim tekniklerini benimseyerek uygulamaya koymaları söz
konusudur.

Ancak turizm işletmelerinin hizmet üretme işlevleri dikkate alındığında ve bu hizmetin

gerek üretilmesi ve gerekse, tüketicilere iletilmelerinde insan ilişkilerinin önemli olduğu gerçeği
göz önüne alındığında, düşünülen iletişim sistem ve uygulamalarında bazı değişiklikler yapılarak
sektörün gereklerine uygun hale getirme çabaları söz konusu olabilmektedir (Ayhan, 1980).

E-ticaret ürün ve hizmetlerin üretim, reklam ve satışının internet ve/veya çeşitli teknolojik
gereçler üzerinde güvenli bir ortamda yapılmasıdır. (Telli Yamamoto, E-Ticaret Kavramlar
Gelişim ve Uygulamalar, 2013) “E-ticarette çok sayıda insana aynı anda süratli bir şekilde
ulaşılabilmesi, yeni pazarlama stratejilerinin geliştirilebilmesi ve ürün veya hizmetin dünyanın
her yerine en ekonomik ve en kısa sürede pazarlanabilmesi imkânı, şirketlerin dinamizmini
arttırmış ve pazar paylarını pozitif etkilemiştir” (Aksü, 2011).

Tüketici harcamalarının giderek internete kaydığı gelişmiş piyasalarda ya da hızlı

kentleşmenin yaşandığı ve artan (mobil) internet kullanımının günlük hayata nüfuz ederek,
yepyeni alışveriş alışkanlıkları yaratmakta olduğu gelişmekte olan piyasalarda tüketiciler
alışverişi her geçen gün daha da sanallaştırmaktadır. Trendwatching.com’un, “(R)etail
(R)evolution-Perakendede e-ticaret devrimi” başlıklı raporunda 2016 yılında ABD’de, e-ticaret
hacminin yüzde 62 büyümeyle 327 milyar dolara, Avrupa’da ise, yüzde 78 büyümeyle 230
milyar dolara ulaşması” (Perakendede e-ticaret devrimi, 2012) öngörüsünden sonra Türkiye’de de
Pazar büyüklüğü 2016’da % 30,8’lere ulaşırken ulaşım ve seyahatin bunda kapladığı alan %10,1,
2018’de ise sırasıyla %42,2 ve %14,8 mertebelerine ulaşmıştır (TÜBİSAD, Deloitte, etid, 2018).

2000’li yılların başından itibaren ise cep telefonları üzerinden yapılan tanıtım, reklam ve
satış faaliyetleri artık “mobil pazarlama sektörü” olarak ayrı bir iş kolu yaratırken, bu sektörün
Türkiye’deki büyüklüğü de 150 milyon doları aşmıştır” (Telli Yamamoto, Mobil Pazarlama ,
2011). Bu yüzden E-ticaret ve mobil ticaret günümüzün ticari anlamda yükselen trendleridir.
213
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

E-ticaret ve özellikle mobil uygulamalar konusunda sistem kuran, alt yapı oluşturan ve
çalıştıran firmalardan oluşan ayrı bir sektörler de gelişmekte, üstelik bu firmalar faaliyet alanları
bazında uzmanlaşmaktadırlar. E-ticaret aynı zamanda seçenek, fiyat, kolaylık, ürün
değerlendirme ve puanlarından ibaret bir ticaret değil tüketicinin yaptığı tüm alışverişlerin
ardında yatan; statü, doğru ürün ve zevkli deneyim taleplerinin de karşılandığı bir sürece
dönüşmektedir (Perakendede e-ticaret devrimi, 2012). E-ticarette, ürünlerin çevrimiçi olarak
alınıp satılabildiği pazaryeri niteliğindeki alıcı ve tedarikçi yönlü web siteleri geniş bir yelpazede
ürünler alınıp satılabildiği ortamlardır (Telli Yamamoto, E-Ticaret Kavramlar Gelişim ve
Uygulamalar, 2013, s. 83) E-ticaretin gelişmesiyle birlikte ürünlerin sipariş ve gönderim (her ikisi
de dijital olarak yapılabilen) süreçleri daha iyi anlaşılmış ve uluslararası ticarete dahil olan farklı
aktörler de gündeme gelmeye başlamıştır (https://eb.ticaret.gov.tr/, 2018). E-ticaretin, geleneksel
pazarlama yöntemlerinin kullandığı satış kanallarına bağımlılığını ortadan kaldırmanın yanında
ilave satış hacmi yaratması ve bu kanalların oluşturduğu ek maliyetin optimizasyonu gibi
avantajlar yaratması nedenleriyle de Turizm işletmeleri tarafından kullanılmasının ekonomik
açıdan bir değer taşıdığı açıktır. Bu alanda yer alan firmalar profesyonel yazılım sistemleri; e-
ticaret, Web sayfaları geliştirme, m-ticarette kullanılan mobil uygulama geliştirme ve her ikisinde
de kullanılan sosyal medya pazarlaması ve e-posta pazarlama uygulamaları şeklinde hayata
geçirilebilmekte, tek tek ya da birlikte kullanılabilmektedir. Buna göre;

Web sayfaları: İşletmeyle ilgili bilgileri geniş kitlelere sunmanın hızlı ve kolay sunmak için
çoğu zaman profesyonelce tasarlanmış ve altyapısı hazırlanmış portallardır.

Mobil Uygulamalar (Apps): Mobil uygulamalar mobil cihazlarda pratik olarak bazı işlemleri
yapmak, oyun vb kurgulamak ve müşteri tarafında bir çeşit kolaylık ve memnuniyet sağlamak
için yapılan yaratıcı ve uygulamada kolaylık sağlayıcı unsurlardır.

Sosyal medya pazarlaması: Sosyal ağlar, bloglar, mikro bloglar, anlık mesajlaşma programları,
sohbet siteleri, forumlar vasıtasıyla içerik ve bilgi paylaşmasını sağlayan internet siteleri ve
uygulamaların pazarlama amacıyla kullanılmasıdır.

Hatta günümüzün neredeyse sürekli çevrimiçi ve sosyal ağlara bağlı tüketiciler için, internet
ortamında en kolay başarılan şeylerden birisi, kitlesel işbirliği, diğeri ise, kalabalığın gücünü
yepyeni ve yenilikçi şekillerde kullanmak (crowdsourcing) eğilimi olarak karşımıza çıkmaktadır.
(Görgülü, 2012).
214
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Öte yandan Facebook, twitter, instagram gibi sosyal şebekelerin kullanıcı sayılarının ciddi
şekilde artması bu şebekeleri de pazarlama açısından önemli bir mecra haline getirmekte
böylelikle bilinçli müşterinin gelişimi ile birlikte müşteri beklentilerinin artmasına da sebep
olmaktadırlar (Telli Yamamoto, Mobil Pazarlama , 2011).

E-posta Pazarlama: Genel olarak mesajların hedef kitleye direk e-posta yoluyla
gönderilme işlemidir. Konvansiyonel pazarlamadaki postayla iletişim yerine hızlı şekilde e-posta
gruplarına ulaşmayı sağlamaktadır. Web olanakları geliştikçe bireye özel mesajları da
beraberinde getirmektedir.

Bunun dışında çevrimiçi Pazar yerleri de birçok wen sayfasının birarada olabileceği genel
pazaryeri mantığında alışveriş yapılabilen ortamlar olarak E-ticaret faaliyetlerinde göze çarpan
unsurlar arasındadır.

Mobil Pazarlama
Mobil pazarlama; uzaktan ve kablosuz iletişime uygun olan cep telefonları, cep
bilgisayarları gibi gereçler yoluyla müşteriye ulaşarak kurum, ürün, hizmet, fikir, eylem ve
kişilere ilişkin pazarlama faaliyetlerini yapmak olarak nitelendirilebilir. Mobil terimi, hareketlilik
ve taşınabilirliği içerir. Mobil pazarlama faaliyetleri gerçekleştirilirken ürün veya hizmetlerin
tanıtılması ya da kitlelere duyurulmasında bireyin hareket halinde olması söz konusudur. Mobil
pazarlama dijital pazarlamanın çok önemli bir alt boyutudur. Bununla birlikte mobil pazarlama
işlevsel olarak klasik pazarlamadan çok büyük farklar arz etmektedir.

Örneğin; Bir genel pazarlama kampanyasında hazır müşterilere veya potansiyel müşterilere
ulaşabilmek için; televizyon, radyo, gazete, dergi gibi kitle iletişim araçları ve bunların reklam
mecraları kullanılmaktadır. Burada müşterinin televizyondan sunulan pazarlama mesajını
görebilmesi için TV başında bulunması, o anda reklamın çıktığı kanalda olması, ya da reklamları
görmemek amacıyla kanalı zaplamaması gerekmektedir. Mesaj gazete veya dergiler aracılığıyla
veriliyorsa da o gazete ya da dergi vb. yazılı basında sunulan pazarlama mesajının bulunduğu
sayfayı açması gerekmekte ve konu internetten sunuluyorsa reklâm bandı (banner) gibi araçları
tıklaması gibi durumlar söz konusu olmaktadır. Mobil pazarlama ile istenilen zamanda belirli bir
hedef kitleye ilgisi ve izni dahilinde herhangi bir kısıtlama olmadan cep telefonlarına SMS vb.
mesajlar göndermek suretiyle ulaşmak söz konusu olmaktadır. Buradaki en büyük farklılık

215
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

tüketicilerin de bu mobil kanallar üzerinden geri bildirim yaparak katılımda bulunmalarına olanak
sağlanmasıdır (Telli Yamamoto, Mobil Pazarlama , 2011. 71-74).

Mobil pazarlama işletmelerin müşterilerini analiz ederek değerlendirip ona göre teklifler
sunmak, satış öncesi ve sonrası süreçlerini takip etmek, tüketicilerin satın almayı istedikleri
ürünlere istedikleri zaman istedikleri yerden ulaşabilmelerini sağlamak gibi eylemlerin yanında,
perakendecilerin müşterileri ile iletişim kurmak için zamanında etkileşim ve gerçek zamanlı
olarak ilgili teklifler sunma gibi konularda kolaylık getirmekte ve işletmeler buna ilişkin pek çok
tutundurma faaliyetini de hızlı ve kolayca yapabilecek hale gelmektedir.

Telli Yamamoto’ya (2011) göre Mobil pazarlama uygulamaları konusunda günümüzde en

yoğun gerçekleştirilen uygulamalar SMS (Short Message Service – Kısa Mesaj Servisi),
bluetooth mesajları, video trailer vb. uygulamalarıdır. Günümüzdeki gelişmelerle 3G’nin de
mobil internet de SMS’e ciddi bir rakip olabileceği değerlendirilmektedir. Bunun dışında mobil
uygulamalar olarak; içerik teslim hizmeti, web içeriği indirme, ambalaj üzerine kodlar, mobil
yayıncılık, mobil anket, mobil kupon, mobil ödüller gibi pek çok çeşitlendirme yapmak
mümkündür.

Mobil pazarlamanın kullanıcılarına sağladığı bazı avantajları da şöyle sıralamak

mümkündür. Mobil pazarlama ölçülebilirdir, pazarı ve müşterileri analiz etmek için önemli
veriler sunar, tüketici sadakati oluşturur, fonksiyoneldir pazarlama kampanyalarına nispetle mobil
pazarlamanın ölçümlemesinin kolaylığı, yapılan yatırımın geri dönüş oranının yüksekliği,
bilhassa niş veya bireysel hedeflere doğru mesajları sunabilme yeteneği gibi farklı özellikleri de
bulunmaktadır.

2. E-Turizm
“E-ticaretin turizm endüstrisinde yaygınlaşması e-turizm kavramını da ortaya çıkarmıştır.
Bu kavramla birlikte turizm endüstrisinde de ürün ve hizmet pazarının yapısı değişmekte, yeni
ürünler, yeni dağıtım ve pazarlama teknikleri, yeni müşteri memnuniyeti kavramı, yeni dağıtım
kanalları oluşmaktadır (Aksü, 2011). Bu kapsamda turistik hizmet verenler, havayolları, otomobil
kiralama şirketleri ve otel zincirleri gibi hizmet sektöründe yoğun çalışma yapanlar e-ticaret ve
mobil ticaret uygulamalarının gelişmesiyle müşterilere daha farklı şekillerde ulaşır hale
gelmişlerdir. Tutar, Kocabay ve Kılınç’a (2007) göre müşterilerin doğrudan rezervasyon
sistemlerine ulaşmalarını sağlama yönünde e-ticaret çalışmaları hızlanmış ve bu doğrultuda
216
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

destinasyon yönetimi ve pazarlama sistemlerini yeniden yapılandırılmıştır. E-turizmin gelişmesi

ve yapılandırılması da sözü geçen işletmelere interaktif etkileşim olanağı, kişisel mesajlarla
müşteriye ulaşabilme ve özel teklifler sunabilme, sonuçların ölçülebilme kolaylığı ve geri
bildirim sağlanması, insan kaynaklarının etkin kullanımı, esneklik, pazar/pazarlama araştırması
ve veri toplamada kolaylık gibi bir takım avantajlı uygulamaları beraberinde getirmiştir. Öte
yandan E- turizm, seyahat acenteleri ile tur operatörleri gibi diğer turizm ürün ve hizmet
sunucularının kendi aralarında yani işletmeden-işletmeye (B2B) iletişim kurmaları olanağını da
sağlamaktadır.

Bunların yanında turizm işletmeleri E-turizme temel oluşturan sistemleri kullandıklarında;

müşterilerine; uçak rezervasyon bilgilerinden vize işlemlerine, tur bilgilerinden tesis bilgilerine
kadar birçok ayrıntıyı sunabilmekte, yurt içi ve yurt dışı turlar hakkında bilgiler verebilmekte,
araç kiralama bilgileri ve seyahat sigortası bilgileri gibi verilere sitesinde yer vererek
müşterilerini yönlendirebilmekte, müşterilerine gönderdiği mesaj ve duyuruların etki ve
sonuçlarını ölçümleyebilmekte, sadık müşteriler yaratarak ve onlarda aidiyet duygusu yaratarak
satışlarını arttırma yönünde önemli avantajlar yakalamaktadırlar. Hatta bu konuda uzmanlaşmış
booking.com, tripadvisor, hotwire, ucuzabilet gibi portaller de kendi içinde rekabet eder hale
gelmiştir.

E-turizm, turizm işletmeleri müşterilerine konaklama yerleri ile ilgili bilgi vermenin
yanında bu yerleri kıyaslama imkanı da sunmaktadır. Bu da turistlerin tatil esnasında yaşanacak
problemlerle karşılaşma riskini en aza indirgeme olanağı yaratmaktadır.

Ancak bunları doğru bir şekilde gerçekleştirebilmek için bilgisayar tabanlı sistemleri
kullanmaları nedeniyle; Web sitelerini sürekli güncellemeleri, müşterilerine kullanım kolaylığı
sağlamaları, kullanılan dil ve tasarımın amaca uygunluğunu test etmeleri, Web sitelerini
geliştirilmeye elverişli şekilde düzenlenmeleri ve bunları müşterilerin istek ve talepleri
doğrultusunda yapmaları gerekmektedir. (Aksü, 2011).

Turizm işletmeleri; e-turizm ve mobil turizm (m-turizm) sayesinde, taleplere mobil

kanaldan hızla mekân ve zaman kısıtlaması olmadan cevap verebilmekte ve acil durum
değişimleri hakkında tüketiciyi bilgilendirebilmektedir Ayrıca operasyonel uygulamalar için
kullanılabilen mobil cihazlarla operasyon hızını artırabilmektedirler. E-turizm ve m-turizmin
sağladığı ortam ve olanaklar sayesinde turistler genel bilgi edinmenin yanında ulaşım olanakları,
217
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

konaklama işletmeleri, fiyat ve ödeme koşulları gibi detaylar hakkında bilgi edinmenin yanında
rezervasyon ve check-in işlemlerini de gerçekleştirebilmektedirler.

Mobil turizm bağlamında; turizm işletmelerinin ve bağlantılı diğer işletmelerin bireysel ya

da birlikte kullanabilecekleri sistemleri kurgulayan ve çalıştıran yazılım işletmelerinin yanı sıra,
turistlere ve potansiyel turistlere hizmet vermek amacıyla sistem oluşturan yazılım yapan kamu
ve/veya özel sektör işletmeleri de bulunmaktadır. Örneğin, 25’i aşkın ilin harita ve turistik yer
bilgileri dijital ortama aktarılmıştır. Bu sayede, turistler, GPS (Küresel Konum Yer Belirleme
Sistemi) üzerinden bağlanabilen mobil cihazlarını kullanarak kaybolma gibi risklerden
kaçınabilmekte ve o bölgelerle ilgili en güncel ve en güzel gezi önerilerini içeren bilgiler,
otomatik olarak (e) veya mobil portallere yüklenmektedir. Hatta-“GPS Turizmi”- olarak
adlandırılan bu sistem içinde GPS uyumlu mobil cihazlarla, turistlere rehberlik eden yol gösteren
ve bu yolun üzerindeki görülmesi gereken yerler, yemek yenecek mekanlar gibi geniş alanda
bilgi sağlayan bu sistemler -mobil rehber- olarak da adlandırılmaktadır (Turizmde mobil rehber
dönemi, 2012). Bu konuda gerçekleşen Troya Kültür Rotası Projesi Troya, Alexandria Troas,
Apollon Smintheion ve Assos gibi bölgenin en önemli arkeolojik ve tarihsel değerlerini birbirine
bağlayan bir yapıda oluşturan projelere örnek gösterilebilir. Bu proje kapsamında yürüyüş
rotaları, GPS koordinatları belirlenerek yürüyüş daha kolay emniyetli ve bölgedeki köylerle
eşgüdüm halinde çalışmalar yapılmaktadır (DHA, 2018). Bugün bilhassa trekking, doğa yürüyüşü
gibi parkur gerektiren ya da av turizmi gibi bölgesel alanın bilinçli şekilde kullanılması gereken
noktalarda da bu olanaklar çok büyük fayda yaratmaktadır.

Görüldüğü gibi e-turizm sayesinde turistin, turizm anlamında seçme olanakları ve hareket
serbestisi artmıştır. Buradan yola çıkarak sadık müşteri profilinin değişmesi söz konusu
olmaktadır. Bu ise, turizm işletmelerini rekabet edebilirlik anlamında yeni arayışlara
sürüklemektedir. Her ne kadar, E-turizm ve m-turizm hem işletmeler ve hem de turistler
açısından engin olanaklar sağlasa da, bunların doğru planlanıp, doğru biçimde kullanılması ve
gizlilik, etik dışı kullanımların engellenmesi, karşı siber saldırılara karşı güvenli sistemler olarak
kurgulanması önem arz etmektedir.

Müşteri beklentilerinin arttığı günümüzde şikayetlerin ciddi olarak incelenmesi,

çözümlenmesi ve müşteriye kısa sürede geri dönülerek bilgilendirilmesi, eskisinden çok daha
önemli ve önemsenmesi gereken bir temel konu olarak ön plana çıkmaktadır. Zira teknolojik

218
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

üstünlüğe sahip mobil telefonlar özellikle gençler arasında yaygın olarak kullanılmakta ve
facebook, twitter, msn, vb. çoklu ortamlar ve sosyal medya sıklıkla ziyaret edilerek her türlü bilgi
(memnuniyet, şikayet, eleştiri vb.) anında milyonlarca kullanıcıya servis edilebilmektedir.

Dolayısıyla bahse konu sistemlerin; temini, işletme sistemine adapte edilmesi, sistemin test
edilmesi, sistem güvenliğinin sağlanması ve kullanılması aşamalarının bilinçli, ekonomik ve
gelişen teknolojiye uygun olması, aynı zamanda teknolojik değişim ve gelişimlere uyum
sağlayabilecek ve bir üst seçeneğe geçirme (upgrade) ve-güncelleme işlemlerini de yeni satın
alma maliyetine katlanmadan uzun süre sistemi çalıştırabilecek yeterlilikte kurulması
gerekmektedir.

Bu sistemler işletmelere yeni pazarlar ve yeni müşteriler bulma yönünde önemli katkılar ve
rekabet avantajı getirmektedir. Bunun yanında ve özellikle kriz dönemlerinde kullanılan Reklam
ve Halkla ilişkiler gibi pazarlama iletişimi bileşenlerini daha ucuza ve daha büyük kitlelere
ulaşabilecek şekilde kullanabilme olanağı yaratacaktır. Dolayısıyla Türk turizm işletmelerinin de
vakit geçirmeden bilinçli ve günün gereklerini içerecek şekilde yeniden yapılanması, gerekli alt
yapıları oluşturarak, sistem kurması ve bu eğilime ayak uydurması zorunlu hale gelmektedir.

Buradan yola çıkarak, yazımızda e-turizm kapsamında ülkemizde yapılan uygulamalara

örnek olarak, Kuşadası turizmi ve yaşanan sorunlarla baş edebilme ve turist sayılarını artırabilme
yönündeki çalışmalar ve e-turizm uygulamaları üzerinde durulmuştur.

3.Kuşadası Turizmi

Kuşadası; Türkiye’nin en önemli kıyı ve kültür turizmi merkezlerinden biridir. İzmir, Efes,
Meryem Ana, Milet, Didim, Pamukkale, Marmaris, Bodrum gibi önemli tarihi ve turistik
merkezlerin odağında bulunmaktadır.

Kuşadası’ndaki turizm çeşitleri incelendiğinde, oldukça büyük bir çeşitlilik görülmektedir.

Kuşadası’nda; Deniz /Güneş/ Kum, Kültür ve İnanç Turizmi, Sağlık ve Termal Turizmi,
Gastronomi Turizmi, Kongre Turizmi, Kruvaziyer Turizmi, Yat Turizmi, Botanik Turizmi, Golf
Turizmi, Su Altı Dalış (Neopolis) Turizmi gibi çok farklı turizm çeşitlerinin varlığı söz
konusudur.

219
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Ekonomik yapısı turizm ve turizme bağlı hizmetler sektörüne dayanmakta hem yabancı
turistler, hem yerli turistler hem de yazlıkçıların yoğunluklu olarak tercih ettikleri bir turizm
destinasyonu olarak göze çarpmaktadır. Bu nedenle, ekonomik canlılığın turizmin canlı olduğu
bahar ve yaz dönemlerinde yaşandığı, kış aylarında ise ilçenin kendi iç dinamikleri ile baş başa
kalarak ekonomik ve sosyal açıdan durgunluğa girdiği söylenebilir.

Kuşadası aynı zamanda turistik olanaklar bakımından da pek çok unsura sahiptir (Kuşadası
Ticaret Odası, 2018):
• Kuşadası-Efes Kongre Merkezi; Ege Bölgesi’nde bulunan, toplam kapasite olarak
Türkiye’nin en büyüğü Efes Kongre Merkezi 30 Ekim 2013'de faaliyete geçmiştir.
• Setur Kuşadası Marina, Ege’nin ünlü tarihi ve turistik ilgi odaklarına en yakın
konumlanmış marinadır. Marina ve çevresinin balık tutmaya elverişli olmasının yanı sıra
özellikle kış aylarında balık tutma turları düzenlenmektedir. 45 ton boat mover – tekne
taşıyıcı ve 162 m yeni yüzer iskele 2011 yılında hizmete girmiştir. Modernizasyon
yatırımları sürmektedir. Ayrıca, Kuşadası Marina yatçılarının yurtdışı giriş / yurtdışı çıkış
işlemleri gibi zorunlu yapması gereken pasaport kontrolü yapabileceği önemli
marinalardandır. Kuşadası’nın iklimi yazları sıcak ve nemsiz kışları ılık olması ve beldede
12 ay yaşam canlılığı nedenleriyle yatçıların sürekli konaklama merkezi haline gelmiştir.

• İzmir uluslararası hava alanının yaz - kış açık ve 75 km gibi yakınlığı yerli ve özellikle
yabancı yatçıların tercih nedeni olmaktadır.
• Kuşadası'nda Konaklama Sektörü; Kültür ve Turizm Bakanlığı Belgeli, 2 adet tatil köyü,
10 adet 5 yıldızlı, 24 adet 4 yıldızlı, 11 adet 3 yıldızlı, 5 adet 2 yıldızlı, 3 adet apart otel, 1
adet butik otel, 2 adet özel konaklama tesisi bulunmaktadır. Bakanlık Belgeli 58 adet
tesisteki toplam Oda sayısı 11.601, yatak sayısı 24.086'dır. Belediye Belgeli tesislerde
dikkate alındığında, ilçenin toplam yatak kapasitesi 40.000 civarındadır.

• Kuşadası’nda Kadınlar Denizi, Kuştur Plajları ve incecik sedefli kumu ile tanınan
Pamucak Sahilleri gibi çeşitli sahiller ve plajlar bulunmaktadır. Bu plajları Kuşadası'nda
21 adeti Mavi Bayraklıdır.
• Kuşadası ve yakın çevrede bulunan bulunan aquaparklarda, sahillerde ve sayısız turistik
tesiste her türlü su sporu yapmak mümkündür.
220
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

• Deniz-güneş-kum, tarih, kültür-inanç, kruvaziyer, yat limanı, kongre merkezi, doğa, at-
jeep safari, tracking, kuş gözlemciliği, termal, gastronomi gibi turizmin bütün türleri
Kuşadası'nda mevcuttur. Turizme bağlı olarak, restorant, cafe, eğlence sektörü, tekstil,
kuyum, deri, gıda, inşaat, finans, ulaşım gibi sektörler de gelişmiştir. Kuşadası’nın turizm
kaynaklarının etkin ve verimli kullanılması ve turizmin on iki aya yayılması kapsamında,
ilçede faaliyet gösteren esnaf ve işletmelerin dağılımı göz önünde bulundurulduğunda,
kruvaziyer turizmin ön plana çıktığı görülmektedir.

• Kuşadası Limanı, Türkiye'nin en fazla kruvaziyer gemi ve yolcusunun geldiği limandır.

Kuşadası kruvaziyer turizmi, 2007’yılında 613 sefer, 2008’de 646 sefer ve 2009’da 616
seferle altın çağını yaşamış, zaman içinde dönemsel olarak sefer sayılarındaki küçük farklılıklarla
günümüze kadar devam etmiştir. (Global liman İşletmeleri A.Ş.,(2013),

Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı verilerine göre; 2012 yılında; 464

kruvaziyer gemisi, 564.317 yolcu, 2013 yılında; 428 kruvaziyer gemisi, 577.685 yolcu, 2014
yılında; 448 kruvaziyer gemisi, 556.745 yolcu, 2015 yılınada; 506 kruvaziyer gemisi, 567.315
yolcu, 2016 yılında; 271 kruvaziyer gemisi, 349.781 yolcu ve 2017 yılında ise, Kuşadası
Limanına 126 kruvaziyer gemisi yanaşmış ve 119.884 yolcu gelmiştir (DTGM).

2018 yılı Eylül ayı sonuna kadar 134 sefer yapılmış olup, yıl sonuna kadar 18 sefer daha
plan dahilinde gerçekleşecektir. Dolayısıyla 2018 yılı 152 seferle kapanacaktır.

Bu son verilere göre sefer sayıları incelendiğinde; 2016 yılında bir önceki yıla oranla
%53’lük bir düşüş yaşanmış, 2017 yılında ise; 2016 yılına göre, %46’lık bir düşüş daha
yaşanmıştır. Dolayısıyla 2015 yılına göre 2016 ve 2017 yıllarında, gemi sefer sayılarında önemli
oranda düşüş olmuş bu ise Kuşadası esnafı ve turizmi için kriz dönemi sayılabilecek bir etki
yaratmıştır. 2018 yılındaki bir önceki yıla göre %8’lik artış ise sektörün içine düştüğü
zorluklardan kurtulması için yeterli olamamıştır.

Royal Caribbian’ın internet sitesinde ana liman olarak görünen Kuşadası Limanına olan
sefer sayılarının; 2004 yılında Ege Ports’un işletmeye başladığı 2011 yılına kadar % 208 arttığı
gözlenmektedir. 2004’de sefer sayısı 347 ve yolcu sayısı 215.094 iken, 2011’de sefer sayısı 568
ve yolcu sayısı ise 662.792 ye ulaşmıştır (Global Liman İşletmeleri A.Ş., 2013).

221
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Kuşadası limanına olan sefer sayılarının artması nedeniyle, Kuşadası’nda, derici, kuyumcu,
halıcı, yiyecek-içecek, hediyelik eşya, konaklama gibi sektörlerin sayısal olarak artmasına neden
olmuştur.

Ancak zaman içinde yaşanan politik, ekonomik vb. krizler nedeniyle sefer sayılarında
meydana gelen önemli düşüşler, bu seferlere bel bağlayan sektörlerin içine düştükleri krizlerin de
temel nedeni konumuna gelmiştir.

Dönemsel olarak ve ülkemizin siyasi ve ekonomik koşullarından kaynaklanan nedenlerle

kruvaziyer gemi gelişleri, yıllar itibariyle farklılıklar göstermiş ve son yıllarda gemi sefer
sayılarında büyük düşüşler yaşanmıştır. Bunun etkisiyle gemilerden gelecek turistlere odaklanmış
olan Kuşadası esnafı da büyük ekonomik zorluklar içine girmiş ve sektörel olarak kapanan işyeri
sayıları son dönemde hızla artmıştır.

Kuşadası Ticaret Odası’nın verilerine göre; 15 Temmuz 2016’dan 03.10.2018 tarihine

kadar Kuşadası Ticaret Odası’na kayıtlı işyerlerinden kapanan işletme sayısı 600 civarında
gerçekleşmiştir. Bunların, 215 tanesi turizmle direkt ilgili alanlarda faaliyet gösteren, konaklama,
yiyecek-içecek, hediyelik eşya, halı, kuyum, dericilik, seyahat acenteciliği gibi işlerle iştigal eden
işletmelerden oluşmaktadır. İşletme statüleri bağlamında ise, gerçek kişi ticari işletmesi yanında
Anonim şirket, Limited şirket gibi işletmelerin de yer alması nedeniyle Kuşadası Turizminde
ciddi bir krizin yaşandığı değerlendirilmektedir.

Bunun yanında, 2019 yılı cruise gemi gelişleriyle ilgili protokollerin halen imzalanmadığı
ve gemi gelişlerinin belirsiz olduğu söylentileri yayılmış, bu ise yatırımcı ve esnafı tedirgin
etmeye başlamış, yine benzer ekonomik sıkıntıların yaşanabileceği endişesini doğurmuştur.
Dolayısıyla bir an önce bu belirsizliğin ortadan kaldırılması gerekmektedir.

Kuşadası’na gemi gelişlerinin azalması yanında, gelen gemilerin bazılarının orijinal yolcu
sayılarıyla değil, yolcuların bir kısmını Yunan Adalarında indirerek, oralarda konaklamalarını
sağladıkları ve Kuşadası’na eksik yolcuyla yanaştıkları, üstelik konaklama olanağı sağlamadan
günübirlik seferler yaptıkları bildirilmektedir.

Bir diğer konu ise; halen Kuşadası’nda faaliyet gösteren ve gemilerden karşılanan
yolcuların alış-veriş ve diğer ihtiyaçlarını karşılayan tur operatörünün de yolcuları gemiden alıp,
Kuşadası dışına transfer etmesi ve tarihi, turistik mekan gezileri, alış-veriş işlemlerini ilçe dışında

222
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

yaptırarak geminin kalkmasına çok az süre kala yolcuları gemilere teslim etmesi ve dolayısıyla
ilçe esnafının satış yapmasını engellemesi nedeniyle ilçe ekonomisinin zarar gördüğü, birebir
görüşülen Kuşadası esnafı tarafından dile getirilmektedir. Olayın yetkililer tarafından bu yönüyle
de incelenerek gerekli önlem ve uygulamaların hayata geçirilmesinin önemli olduğu
değerlendirilmektedir.

4. Kuşadası E- Turizm Örneği

Kuşadası yukarıda belirtilen özelliklere sahip bir yer olmakla birlikte bilhassa kruvaziyer
turizmi sayesinde 2017’de ziyaretçi sayısı 5,5 milyona ulaşan Santorini Adasının ziyaretçi
rakamlarının onda birine ulaşmamaktadır (BBC, 2017). Bu yüzden sadece doğal güzellikler ve
özellikler haricinde de çalışmaların yapılması ve bazı tedbirlerin alınması gerekmektedir. Bu
anlamda Turizm kuruluşları ve Ticaret odaları gibi kamu kuruluşları ve belediyelere özel görevler
düşmektedir.

Literatürde, tanıtmanın yerel, bölgesel bazda ve o yörenin işletme, kurum ve kuruluşları

eliyle yapılması, daha sonra da ülke değerlerini de göz önünde bulundurarak makro tanıtmanın
yapılması gerekliliği vurgulanır. Bu yönüyle Kuşadası Ticaret Odası, yerel ve bölgesel tanıtma
konusundaki sorumluluklarını “Kuşadası Güvercin” isimli facebook sayfasını 2016 yılı Ocak
ayından itibaren hayata geçirerek yerine getirmiştir. İlçe tanıtmasını, sosyal mecranın gücünün
farkında olarak e-turizm kapsamında yapmaya başlamıştır.

Bu anlamda Kuşadası Ticaret Odası’nın “Kuşadası Güvercin” isimli Facebook sayfasından

bugüne kadar sosyal medya pazarlaması ile 295.926.360 reklam gösterimi, 46.952.835 video
gösterimi, 48.346.826 gönderi etkileşimi sağlanmıştır.“Kuşadası Güvercin’in” takipçilerinin 383
bini Türkiye’den, 525 bini ise; Amerika, Avrupa, Asya, Ortadoğu, Balkanlar, Arap Yarımadası
gibi dünyanın dört bir yanından olan Kuşadası Ticaret Odası’nın Kuşadası Güvercin isimli
Facebook sayfası, bugüne kadar toplam; 287 milyon reklam gösterimi, 45 milyonu aşan video
görüntülenmeleri, 10,6 milyon dakika video izlenme süresi ve 908 bin takipçisi ile Kuşadası’nın
yurtiçi ve yurtdışında tanıtımında önemli bir rol oynamaktadır. “Kuşadası Güvercin”2018 yılında
1.000.000 takipçiye ulaşmış olup, Boomsocial verilerine göre Türkiyede seyahat alanında
5.sıradadır. Takipçilerinin %37 kadın %63 ü erkektir. Yine takipçilerin dili 406.000 Türkçe
402.000 İngilizce ve diğer dillerdir. Sayfa açıldığından bugüne kadar 35 farklı tematik video 286
fotoğraf 100 GİF ve klip yayınlanmıştır. (Kuşadası Ticaret Odası, 2018)

223
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Kuşadası Ticaret Odası tarafından bugüne kadar hazırlatılarak sosyal medya hesaplarında
yayınlanan 33 farklı konudaki videoya ilave olarak, plajlar videosu yenilenmiş ve plajlar 2018
versiyonu olarak sosyal medya hesaplarında yayınlanmaya başladıktan kısa süre sonra 228 bin
kişiye ulaşmıştır.

Kuşadası Ticaret Odası tarafından hayata geçirilen “Kuşadası Güvercin” Facebook

sayfasının ilçe turizminin tanıtımında büyük katkıları olmaktadır. Ancak eldeki kaynaklarla
yetinmeyerek yeni alternatif turizm kaynakları oluşturulması ve bunların ise, daha çok gelir
düzeyi yüksek turistler tarafından tercih edilen aktivitelerden seçilmesinin de önemli olduğunu da
söylemek mümkündür.

Bu konuda, Kuşadası’nın yakın çevredeki Selçuk, Güzelçamlı gibi turistik destinasyonların

turistik olanaklarını da kapsayacak yeni turistik ürünler yaratılması bunların facebook twitter gibi
sosyal medya araçlarından sunulması ve olabildiğince geniş kitlelere ulaşılması önem arz
etmektedir.

Kuşadası’nda da Selçuk’ta dünyaca bilinen Efes Antik Kenti, Meryem Ana ve diğer turistik
kaynaklarına ilaveten, ihaleleri yapılan, Selçuk-Meryem Ana teleferik projesi, Efes-Pamucak
arasında yapılacak olan Antik kanal projelerinde olduğu gibi yeni projeler geliştirilip bu mecrada
yayınlanması sağlanabilir. Çeşitli sanal gerçeklik uygulamaları geliştirilerek bireylerin buralara
gelme istekleri tetiklenebilir. Gelir düzeyi, harcama kapasiteleri ve konaklama ve geceleme
sayıları yüksek turistleri ilçeye çekecek, Kuş gözlemciliği gibi merak konuları ya da yamaç
paraşütü gibi sportif alanların desteklenmesi ve bu tarz alanların video materyalleriyle ve
dedikodu pazarlaması yoluyla yayılması da başka bir noktada e-turizm kanallarının
çalıştırılmasına bağlıdır.
Bu kapsamda, yazarlardan biri olan Doç. Dr. İbrahim Gönen ve ilgili taraflar ile, yapılan
çalışmada bölgenin yamaç paraşütüyle atlamak için gerekli termik akımlarına da sahip uygun
yerleri belirlenmiştir.

Bütün bunların yanında, Kuşadası için beklenen turist sayılarına ulaşabilmek için, bahse
konu edilen yeni alternatif turizm projelerinin hayata geçirilebilmesi, Tarım ve Orman
Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı ve Yerel Yönetimler ile STK’ların işbirliği ve uyumunun
sağlanarak, bürokratik işlemlerin çabuklaştırılması ve gerekli izinlerin alınmasına bağlı olduğu
anlaşılmaktadır. Bununla birlikte, hızlıca tanıtım yapılacak ve üzerinde durulacak alan ve
224
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

konuların belirlenerek, gerek sosyal medya fenomenlerinden yararlanılması, gerekse sosyal

medyada ünlenmiş ve çok geniş takipçileri olan fotoğrafçılar ya da yıldızların kendi sitelerinde
Kuşadası’nın bu özelliklerinden bahsedilmesinin sağlanması gibi turistin ilgisini çekici merak
uyandırıcı faaliyetler üzerinde durulmalıdır. Ayrıca otellerin yine kolayca bulunması ve
özelliklerinin belirlenmesi için de portal desteği gibi maddi destekler de bu konulara daha hızlı
adapte olunmasını sağlayabilecektir.

225
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

SONUÇ VE ÖNERİLER

Günümüzde turizm, yaklaşık bir milyar kişinin katıldığı bir sektör haline gelmiştir ve her
geçen gün artarak devam etmektedir. Turizm hareketine katılan insanların gelişen iletişim
teknolojileri ve akıllı telefonları etkin şekilde kullanan yeni bir nesilden oluştuğu da göz önünde
bulundurulduğunda, Turizmin bu dinamik özelliği nedeniyle, e-turizm ve m-turizmin gereklerini
yerine getirebilecek alt yapıların ve ilgili kaynakların temin edilerek devreye sokulması önemli
konuma gelmiştir.

Kuşadası’nın turizm kaynaklarının etkin ve verimli kullanılması ve turizmin on iki aya

yayılması kapsamında, bahse konu projelerin hayata geçirilebilmesi ve diğer yörelere de örnek ve
kaynak oluşturabilmesi için, başta Tarım ve Orman Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı ve
Yerel yönetimler ile STK’ların işbirliği ve uyumunun sağlanması ve bürokratik işlemlerin
çabuklaştırılması zorunluluğu yanın da hızlı e-pazarlama çabaları da önemli ve gereklidir.

Kuşadası Ticaret Odası tarafından hayata geçirilen “Kuşadası Güvercin” facebook sayfasının ilçe
turizminin dönemsel olarak yaşadığı kriz benzeri olayların atlatılmasında ve ilçe tanıtımında
elbette büyük katkıları olacaktır. Ancak eldeki kaynaklarla yetinmeyerek yeni alternatif turizm
kaynakları oluşturulması ve bunların ise, daha çok gelir düzeyi yüksek turistler tarafından tercih
edilen aktivitelerden seçilmesinin de önemli olduğunu belirtmek mümkündür.

Bu kapsamda, yakın çevredeki Selçuk, Güzelçamlı gibi turistik destinasyonların turistik

olanaklarını da kapsayacak yeni turistik ürünler yaratılması önem arz etmektedir. Bu da çeşitli
turistik niş alanlar belirlenip bu alanlarla konu ve projelerin geliştirilmesiyle başlayabilir. Bu
projelerin diğer turizm yöre, belde ve bölgeleri için de örnek oluşturacağı ve yeni turistik
kaynaklar yaratılması ve tanıtılması bağlamında önemli bir alt yapı oluşturacağı
değerlendirilmektedir.

Kuşadası’nın turizm kaynaklarının etkin ve verimli kullanılması ve turizmin on iki aya

yayılması kapsamında, ilçede faaliyet gösteren esnaf ve işletmelerin dağılımını göz önünde
bulundurulduğunda, kruvaziyer turizmin ön plana çıktığı görülmektedir. Ancak dünyadaki pek
çok benzerinden maalesef daha düşük ziyaretçi sayısı bulunmaktadır. Kruvaziyer turistin ilgisini
çekecek e-kampanyalar yapılması önerilebilir.

226
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Bu konuda gerekli girişimlerin yapılması ve Ülkemizin menfaatleri de göz önünde

bulundurularak özenli davranılması gerekmektedir.

Kaynakça
Aksü, S. (2011). Mobil Turizm. G. Telli Yamamoto içinde, Mobil Yaşam ve Uygulamaları (s.
153). İstanbul.

Ayhan, D. Y. (1980, 11). Türk Turizm Pazarlamasında Satış Artırıcı Teknikler. (T. T. Semineri,
Dü.) 11.

BBC. (2017, 9 1). Santorini halkı turist sayısına sınırlama istiyor. 10 9, 2018 tarihinde
https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-41122862 adresinden alındı

DHA. (2018, 7 11). 'Troya Kültür Rotası Projesi'nin saha çalışmaları başladı. 10 10, 2018
tarihinde http://www.hurriyet.com.tr/troya-kultur-rotasi-projesinin-saha-calismala-
40893497 adresinden alındı

DTGM. (tarih yok). https://atlantis.udhb.gov.tr/istatistik/istatistik_kruvaziyer.aspx. 10 5, 2018

tarihinde https://atlantis.udhb.gov.tr/istatistik/istatistik_kruvaziyer.aspx adresinden alındı

Global Liman İşletmeleri A.Ş. (2013). "Kuşadası Limanı / Ege Ports”, Kuşadası Limanı, Antik
Scala Nuova’dan Modern Ege Ports’a. İstanbul,: Bilgi Matbaası.

Görgülü, G. (2012, 7 10). E-ticaretin değişimi. www.dunya.com.

http://1sosyalmedyaajansi.com/yeni-bir-izm-e-turizm. (2012, 07 12).

https://eb.ticaret.gov.tr/. (2018, 10 9). Türkiye Cumhuriyeti Ticaret Bakanlığı Portali:

https://eb.ticaret.gov.tr/portal/faces/oracle/webcenter/portalapp/pages/content/htmlView
er.jspx?contentId=UCM%23dDocName%3AEK-
090046&parentPage=ihracat&_afrLoop=2637128119561179&_afrWindowMode=0&_a
frWindowId=null&_adf.ctrl-state=1davfwukz5_161#!%40%40%3F_ adresinden alındı

Kuşadası Ticaret Odası. (2018, 10 4). .(https://www.kuto.org.tr/tr/haberler/kusadasi-guverci-n-

1.000.000-taki-pci-si-i-le-ucuyor/. Erişim tarihi:04.10.2018).

Kuşadası Ticaret Odası. (2018, 10 4). https://www.kuto.org.tr/tr/kusadasi/turizmi/. Kuşadası .

adresinden alındı

Kuşadası Ticaret Odası. (2018). https://www.kutokusadasi-yeni-bir-turizm-dalinda-daha-lider-

olmaya-hazirlaniyor. 10 7, 2018 tarihinde https://www.kuto.org.tr/tr/haberler/kusadasi-
yeni-bir-turizm-dalinda-daha-lider-olmaya-hazirlaniyor/ adresinden alındı

227
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Perakendede e-ticaret devrimi. (2012, 7 10). http://trendwatching.com/tr/trends/etailevolution/

adresinden alındı

Telli Yamamoto, G. (2011). Mobil Pazarlama . G. Telli Yamamoto içinde, Mobil Yaşam ve
Uygulamaları (s. 71). İstanbul.

Telli Yamamoto, G. (2013). E-Ticaret Kavramlar Gelişim ve Uygulamalar. İstanbul : Kriter.

Turizmde mobil rehber dönemi. (2012). 7 12, 2012 tarihinde

http://www.tatilyolu.net/c/haber.asp?id=1960 adresinden alındı

Tutar, F., Kocabay, M., & Kılınç, N. (2007, 6). Turizm Sektöründe E-Ticaret Uygulamaları:
Nevşehir Örneği. Selçuk Üniversitesi Karaman İİBF dergisi, s. 200.

TÜBİSAD, Deloitte, etid. (2018). Türkiye'de 2017 e-ticaret pazar büyüklüğü. 10 9, 2018
tarihinde https://www2.deloitte.com/content/dam/Deloitte/tr/Documents/technology-
media-telecommunications/turkiyede-2017-e-ticaret-pazar-buyuklugu.pdf adresinden
alındı

228
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

3.Economy and Finance

3.1.Short Papers

229
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

OPTIMIZING WAREHOUSE LAYOUT

Ayşe Cilacı Tombuş

Maltepe University
Turkey
[email protected]

ABSTRACT

In the competitive environment, warehouse design and optimization is very important

for firm’s profitability. In this study, a combined approach has been suggested for a
chemical material warehouse. The warehouse has been analyzed and optimized by
using AHP, multi-criteria ABC analysis and mathematical optimization techniques
consecutively.
AHP method and multi-criteria ABC analysis have been used to determine the most
moving materials in the warehouse. An integer programming model has been
developed and solved optimally by using an optimization solver for the minimization
of the total handling.

Keywords: Analytical Hierarchy Process (AHP), Multi-Criteria ABC Analysis, Integer

Programming, Assignment Problem

JEL Classification: C61, M11

Designing an effective warehouse layout requires carefully planning when running an effective
and efficient business. In this study, a chemical material warehouse has been analyzed and
improved to reduce handling time. The firm has 170 chemical products and 3 types of pallet such
as CP1, CP3 and Euro pallet. Each product is carried by only one type of pallet and also there
exists 8 hallways, totally 3188 shelves and 502 stacker areas. Shelves have different sizes
according to the hallways. Each pallet has been placed in only one shelf. Pallets place the
products in the stacker area and top shelves of the stacker area include same product. Thus, firstly
products will be placed in stacker area.

The project has three stages. In first stage, the importance ratings of the criteria has been
calculated with AHP method. Then products have been classified by using multi-criteria ABC
analysis. Finally, mathematical model which is integer programming was developed which
minimizes work order and haul of product in warehouse.
230
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Well-designed shelf space and warehouse enhances the enterprises’ stock investments and also
increases customer satisfaction and sales and profit margin. Yang solves the shelf space layout
problem by developing an algorithm similar to the algorithm used to solve the knapsack problem.
In this model, the proposed heuristic method distributed the rack space in descending order of the
sales’ rate of each product relative to the area covered by the rack under certain constraints [1].
The shelves where the products are displayed and stocks are stored are one of the main sources of
the enterprise. Therefore, it is important to decide how the shelf management should be done.
Firms can increase their profitability and decrease their costs by warehouse management systems
[2]. Non-linear programming model has been developed for shelf space allocation, which
includes the area flexibility of the demand function as well as the cross product flexibility
between products, and the lower and upper limit constraints of the supply and product quantities
are included to the model structure by Cortjens and Doyle [3].

Analytical hierarchy process has been developed by Saaty in 1980 and it is used by a lot of
researcher (Gajpal et al., 1994, Partovi and Burton, 1993, Partovi and Hopton, 1994) in ABC
clasification. [4] The ABC analysis is an inventory categorization technique. ABC analysis
divides an inventory into three categories- "A items" with very tight control and accurate records,
"B items" with less tightly controlled and good records, and "C items" with the simplest controls
possible and minimal records. NG has developed a weighted linear optimization model for the
solution of the ABC stock classification model with multiple criteria. In this model, all criteria
were transformed into a single scalar scorecard and inventory classification was made by the
ABC method using the calculated score [5]. A mathematical model for efficient layout of a raw
material warehouse has been developed and by Murat Çolak et al. in 2016. [6]

231
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

METHODOLOGY OF RESEARCH
Analytical Hierarchy Process
AHP can be described as a decision making and forecasting method that gives the percentage
distributions of decision points in terms of the factors affecting the decision, which can be used if
the decision hierarchy can be defined. The AHP relies on individual benchmarks on a decision
hierarchy using a pre-defined comparison scale in terms of the factors that influence decision
making and, the significance of decision points in terms of these factors. As a result, differences
in significance are transformed into percentages on decision points. The steps to be taken in order
to solve a decision making problem with AHP are described below:

The implementation of AHP method has four consecutive steps. In first step, data is collected
from specialist and decision makers. Then pairwise comparison matrix is created by using 1-9
scale. Comparison matrix is given Table 5.1.

Table 1. Comparison Matrix Value

Expession Numerical Value
Equal Importance 1
Moderate Importance of one over
3
another
Essential or Strong Importance 5
Very Strong Importance 7
Extreme Importance 9
Intermediate Values between the Two
2,4,6,8
Adjacent Judgements

In second step, key criterion and their sub-criterion is calculated by using comparison matrix. In
third step, consistency of matrix is checked, if consistency ratio is greater than 0.1, matrix is
regulated. Consistency ratio is calculated by equation (1) and (2).

CI = (λmax – n) / (n-1) (1)

CR = CI / RI (2)
λmax expresses maximum eigenvalue of decision matrix and n expresses number of criterion. RI
expresses random index and it may change by number of criterion. Final step of AHP method,
weighted value is calculated related alternative. [6]

232
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

ABC Analysis
ABC analysis is an inventory categorization method which consists in dividing items into three
categories; A, B, C.
• A being the most valuable items,
• C being the least valuable ones.
The ABC approach states that a company should rate items from A to C, basing its ratings on the
following rules,
• ‘A’ items are goods which annual consumption value is the highest; the top 70-80% of the
annual consumption value of the company typically accounts for only 10-20% of total inventory
items.
• ‘B’ items are the interclass items with a medium consumption value; those 15-25% of
annual consumption value typically accounts for 30% of total inventory items.
• ‘C’ items are, on the contrary, items with the lowest consumption value; the lower 5% of
the annual consumption value typically accounts for 50% of total inventory items.

Steps for the Classification of Items

1. Find out the unit cost and the usage of each material over a given period;
2. Multiply the unit cost by the estimated annual usage to obtain the net value;
3. List out all the items and arrange them in the descending value (Annual Value);
4. Accumulate value and add up number of items and calculate percentage on total inventory
in value and in number;
5. Draw a curve of percentage items and percentage value;
6. Mark off from the curve the rational limits of A, B and C categories.
Multi – Criteria ABC Analysis
The usual ABC analysis classification based on single criterion, namely the value of annual use.
Single criterion classification can also be done according to the other criteria but considered
separately. However, the inventory managers need more than one factor taken into account
simultaneously in classification.

233
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Mathematical Model Formulation

i : Products
j : Shelves
Cj : Volume of shelf j
Vi : Volume of product i
ki : Importance index on ABC of product i
dj : Distance of shelf j
𝐼𝐼𝐼𝐼 𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝 𝑖𝑖 𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝 𝑠𝑠ℎ𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒 𝑗𝑗, 1
Xij : �
𝑂𝑂𝑂𝑂ℎ𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒 , 0

Min Z = ∑170 502

𝑖𝑖=1 ∑𝑗𝑗=1 𝑘𝑘𝑖𝑖 ∗ 𝑑𝑑𝑗𝑗 ∗ 𝑋𝑋𝑖𝑖𝑖𝑖 (3)
∑170
𝑖𝑖=1 𝑋𝑋𝑖𝑖𝑖𝑖 = 1 ∀𝑗𝑗 (4)
∑502
𝑗𝑗=1 𝑋𝑋𝑖𝑖𝑖𝑖 ≤ 1 ∀𝑖𝑖 (5)
𝐶𝐶𝑗𝑗 ≥ ∑170
𝑖𝑖=1 𝑉𝑉𝑖𝑖 ∗ 𝑋𝑋𝑖𝑖𝑖𝑖 ∀𝑗𝑗 (6)

Equation (3) expresses objective function and it minimizes total handling by using importance
index on ABC analysis, distance of shelves and decision variable Xij. The class A products placed
nearest the door than others such as Class B and Class C because they are most moving products.
First constraint guarantees (4) that each product places down only one shelf. Second constraint
guarantees (5) that each shelf has capacity for only one pallet. Third constraint is equation (6) that
is related with capacity of shelf. If volume of product is less than capacity of the shelf, pallets
place down suitable shelf.

234
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

RESULTS
Warehouse management is an important part of the supply chain management and creates huge
cost for companies. Therefore, well designed warehouse increases firm’s profitability and
continuity. In this study, chemical warehouse was analyzed, then improvements of the warehouse
efficiency were studied. In this project, we have 109 chemical products and products were placed
down into the stacker area with pallet. In the warehouse, 8 hallways, totally 3188 shelves and 502
stacker areas. Shelves have different sizes according to the hallways. Top shelves of the stacker
area involves same product. Pallet sizes and heights have been multiplied and product volume has
been found out.
Firstly, products were ranged accordingly multi-criteria ABC analysis. Afterwards, mathematical
model was designed by using criteria weight from ABC analysis. The mathematical model was
solved by using IBM ILOG CPLEX and products was placed down into shelf as a result of a
mathematical model. The total handling was found 2391.509 (cm) via IBM ILOG CPLEX.

REFERENCES
[1].Yang, M.H., “An efficient algorithm to allocate shelf space”; European Journal of
Operational Research, 131: 107-118 (2001).
[2].Hwang, H., Choi, B. Ve Lee, M.J., “A model for shelf space allocation and inventory
control considering location and inventory level effects on demand”; International Journal of
Production Economies, 97: 185-195 (2005).
[3].CORSTJENS, Marcel, Peter Doyle; 1981; A Model For Optimizing Retail Space
Allocations; Management Science; Volume: 27; No:7; pg.: 822¬ 833.
[4] ANDERSON, E. Evan; 1979; An Analysis of Retail Display Space: Theory and
Methods; Journal of Business; Volume: 52, No: 1; pg.: 103¬ 118.
[5] ÇOLAK, M., KESKİN, G., GÜNEL G., AKKAYA D.; “A Model For Efficient Layout
Of A Raw Material Warehouse In A Chemical Company” Beykent University Journal Of Science
And Engineering; Volume: 9 (2) ;pg.: 55-76 (2016).

235
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

DÖVİZ KURU VE MAKROEKONOMİK DEĞİŞKENLER

ARASINDAKİ İLİŞKİNİN İNCELENMESİ

Esra Aksoylu
Maltepe Üniversitesi / Türkiye
[email protected]

ÖZ

Bu çalışmada, 2005-2018 yılları arasında Amerikan Doları/TL kuru ile

makroekonomik değişkenler arasındaki nedensellik ilişkisi incelenmektir. Çalışmada
Dolar/TL kuru ile nedensellik ilişkisi incelenen değişkenler; Borsa İstanbul 100
Endeksi ve tüketici fiyat endeksi (TÜFE)’dir. Çalışmada değişkenler arasındaki
nedensellik ilişkisinin tespiti için Hatemi J. (2012) asimetrik nedensellik testi
uygulanmıştır. Çalışmanın sonucunda BIST100 ve TÜFE’nin döviz kuruyla arasında
nedensellik ilişkisine rastlanmamıştır.
Anahtar kelimeler: Döviz Kuru, Nedensellik, Makroekonomik değişkenler
JEL Sınıflandırma Kodu: F43, G10, G30

INVESTIGATION OF THE RELATIONSHIP BETWEEN EXCHANGE

RATE AND MACROECONOMIC VARIABLES

ABSTRACT
In this study, the casuality relationship between US Dollar / TL exchange rate and
macroeconomic variables between the years 2005-2018 is examined. The variables
examined in the study are BIST 100 Index and consumer price index (CPI). In order to
determine the causality relationship between the variables, Hatemi J. (2012)
asymmetric causality test was applied. As a result of the study, no causality
relationship is observed between BIST100 index, CPI and USD/TRY exchange rate.
Keywordss: Exchange Rate, Casuality, Macroeconomic Variables
JEL Classification Codes: F43, G10, G30

236
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

1. LİTERATÜR İNCELEMESİ

Döviz kuru hem ulusal ekonominin sağlamlığı hem de makroekonomik dengenin sağlanması
açısından oldukça önemlidir. Döviz kurlarındaki oynaklık ülkelerin ulusal paralarında değer
kaybına neden olduğundan; ülkenin döviz rezervlerinin ve uluslararası ticarette rekabet gücünün
azalmasında, ülke riskinin ve kırılganlığının artmasında önemli rol oynamaktadır. Bu özellikler
döviz kurlarını birçok makroekonomik değişkenin belirleyicisi konumuna getirmektedir. Söz
konusu özellikleri sebebiyle döviz kurları ve döviz kurlarını etkileyen değişkenleri açıklamaya
yönelik çalışmalar akademik yazında oldukça geniş yer almaktadır.

Gül ve Ekinci (2006) çalışmalarında, 1984- 2003 yılları arasında döviz kuru ve enflasyon
arasındaki nedensellik ilişkisini Granger nedensellik testi yardımıyla incelemiştir. İnceleme
sonunda döviz kurundan enflasyona doğru tek yönlü ve uzun dönemli bir ilişki olduğu
görülmüştür.

Elmas ve Esen (2011)’ in 1999-2010 dönemini ele alan çalışmasında Türkiye, Almanya, Fransa,
Hollanda, Rusya ve Hindistan’ın borsa endeksi ile döviz kuru arasındaki ilişki araştırılmaktadır.
Granger nedensellik testi uygulanarak yapılan çalışmada içinde Türkiye’nin de yer aldığı dört
ülkede döviz kurundan borsa endeksine doğru, diğer iki ülkede ise borsa endeksinden döviz
kuruna doğru nedensellik ilişkisine rastlanmıştır.

Kaplan ve Yapraklı (2014), çalışmalarında 2000-2012 yılları arasında 12 gelişmekte olan ülkede
döviz kurunu etkileyen faktörleri standart hataları düzeltilmiş tahminciler yöntemi ile incelemiş,
analiz sonucunda enflasyon ve döviz kuru arasında negatif bir ilişki olduğu sonucuna ulaşmıştır.

Benli (2015), çalışmasında 2005 – 2013 yılları arasında dolar kuru ile BIST 100 endeksi
arasındaki nedensellik ilişkisini eş bütünleşme ve Granger nedensellik testiyle incelemiş
çalışmanın sonucunda dolar kuruyla BIST 100 endeksi arasında uzun dönemli bir ilişki tespit
edilemezken, kısa dönemli çift yönlü bir ilişki olduğu sonucuna varılmıştır.

Akgül ve Özdemir (2018) yaptıkları çalışmada 2003- 2016 yılları arasında döviz kuru-enflasyon
ile faiz oranı-enflasyon arasındaki nedensellik ilişkisini Diks-Panchenko doğrusal olmayan
237
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

nedensellik testi yardımıyla araştırmıştır. Çalışmanın sonucunda faiz oranı ve enflasyon arasında
çift yönlü bir nedensellik ilişkisine rastlanırken, döviz kurundan enflasyona doğru tek yönlü bir
nedensellik ilişkisi olduğu gözlemlenmiştir.

Polat (2018) çalışmasında, 2010-2016 yılları arasında 19 OECD ülkesinde döviz kuru ve hisse
senetleri getirisi arasındaki nedensellik ilişkisini eş bütünleşme testiyle araştırmıştır. Analiz
sonucunda 7 ülkede nedensellik ilişkisine rastlanmazken, 4 ülkede döviz kurundan hisse
senetlerine doğru, Türkiye’nin de içinde bulunduğu 7 ülkede ise hisse senedi getirilerinden döviz
kuruna doğru nedensellik gözlemlenmiştir.

Topaloğlu ve Karakozak (2018) yapmış oldukları çalışmada, 2007-2017 yılları arası döviz kuru,
enflasyon oranı, altın fiyatı, faiz oranı ve para arzı ile hisse senetleri getirisi arasındaki ilişkiyi
pooled OLS yöntemiyle incelemiştir. İncelemenin sonucunda hisse senetleri ile döviz kuru
arasında ve faiz oranı ile para arzı arasında negatif yönlü bir ilişkiye rastlanmıştır.

2. VERİ SETİ VE YÖNTEM

Çalışmada döviz kuru ve seçilmiş makroekonomik değişkenler arasındaki nedensellik ilişkisinin

incelenmesi amaçlanmıştır. Çalışmada Amerikan Doları/Türk Lirası bağımlı değişken olarak
seçilmiştir. Çalışmanın bağımsız değişkenleri ise, Borsa İstanbul 100 Endeksi ve tüketici fiyat
endeksi (TÜFE)’dir. Çalışmanın veri setini Haziran 2005- Temmuz 2018 tarihleri arasında 13
yıllık bir dönemi kapsayan aylık veriler oluşturmaktadır. Kullanılan verilerin ay sonu değerleri
dikkate alınmıştır. Veriler Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası elektronik veri dağıtım
sisteminden temin edilmiştir.

Çalışmada Dolar/TL kuru ile seçilmiş makroekonomik değişkenler arasındaki nedensellik ilişkisi
Hatemi J. (2012) asimetrik nedensellik testi yardımıyla incelenmiştir. Hatemi-J. (2012) asimetrik
nedensellik testi, simetrik nedensellik testlerinin aksine, iki zaman serisi arasındaki ilişkinin
negatif ve pozitif şoklarda farklı olabileceğini göz önünde bulundurarak şokları pozitif ve negatif
olarak ayrıştırarak incelemektedir. Böylece negatif ve pozitif şoklardan yalnızca birinde ortaya
çıkan ya da negatif ve pozitif şoklarda farklı düzeylerde gerçekleşen nedensellik ilişkisi

238
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

görülebilmektedir. Dolar kurunda yaşanan asimetrik hareketlerin varlığı bilindiğinden asimetrik

nedensellik testinin ilişkiyi açıklamakta daha başarılı olacağı düşünülmüştür.
Hatemi-J. Asimetrik nedensellik testi yapılırken seriler öncelikle pozitif ve negatif bileşenlerine
ayrıştırılmıştır. Negatif ve pozitif bileşenlerden yeni seriler elde edilmiştir. Ayrıştırma sonucu
elde edilen bu yeni serilerin ilk olarak durağanlığı sınanmıştır. Serilere Im, Pasaran ve Shin
(2003) birim kök testi uygulanarak serilerin durağanlığı ve uygun gecikme uzunlukları
belirlenmiştir. Ardından Hatemi J. (2012) asimetrik nedensellik testi uygulanmıştır.
Birim kök testleri Eviews programı, asimetrik testler Gauss-18 programı kullanılarak yapılmıştır.

3. BULGULAR

Yapılan asimetrik nedensellik testinde TÜFE’de meydana gelen pozitif ve negatif şokların
Dolar/TL kuru üzerindeki etkisi incelenmiştir. İnceleme sonucunda TÜFE ile Dolar/TL kuru
arasında asimetrik nedensellik ilişkisine rastlanmamıştır. Benzer şekilde BIST 100 endeksinde
pozitif ve negatif şoklar dikkate alındığında döviz kuru ile arasında nedensellik ilişkisi
bulunamamıştır.

4. SONUÇ
Çalışmada BIST 100 endeksi ve TÜFE’nin Dolar/TL kuru ile olan nedensellik ilişkisi asimetrik
nedensellik testiyle sınanmış, analiz sonucunda literatürdeki birçok çalışmanın aksine bu iki
değişken ile Dolar kuru arasında nedensellik ilişkisine rastlanmamıştır. Bunun başlıca sebebinin
analizde kullanılan asimetrik nedensellik yöntemi olduğu düşünülmektedir. Asimetrik nedensellik
testi serileri pozitif ve negatif şoklara ayrıştırarak incelediğinden, elde edilen sonuçlar geleneksel
simetrik testlerle varılan sonuçlardan farklılaşabilmektedir. Bu farklılığın temelinde geleneksel
simetrik testlerin seriler arasındaki asimetriyi dikkate almaması yatmaktadır. Ayrıca araştırmanın
zaman aralığı da varılan sonuçlar üzerinde etkili olmaktadır. Bu analizin sonuçları
değerlendirildiğinde, döviz kuruyla ilişkili olduğu düşünülen başka değişkenlerin de araştırmaya
dâhil edilerek çalışmanın genişletilmesi faydalı olacaktır.

239
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

KAYNAKÇA

Akgül, I., & Özdemir, S. (2018, Ocak ). Enflasyon-Faiz Oranı ve Enflasyon-Döviz Kuru İkilemi: GEG
Programı Döneminde Türkiye Gerçeği. Ege Akademik Bakış, 18(1), s. 153-165.

Benli, Y. K. (2015). Döviz Kuru İle Borsa İstanbul 100 ve Sektör Endeksleri Arasındaki İlişkinin
Ampirik Analizi. Uluslararası Hakemli Beşeri ve Akademik Bilimler Dergisi, 4(12), s. 55-72.

Cihangir, Ç. K., & Tanrıöven, C. (2016). ABD Devlet Tahvili Faiz Oranlarındaki Değişimin Kurlara
Etkisi; Kırılgan Paralar, Kırılgan Ekonomiler. İşletme Araştırmaları Dergisi, 8(4), s. 1-14.

Elmas, B., & Esen, Ö. (2011, Ekim). Hisse Senedi Fiyatları İle Döviz Kuru Arasındaki Dinamik. s. 153-
170.

Gül, E., & Ekinci, A. (2006, 1). Türkiye’de Enflasyon ve Döviz Kuru Arasındaki Nedensellik İlişkisi:
1984 - 2003. Sosyal Bilimler Dergisi , s. 91-106.

Hacker, R. S., & Hatemi-J, A. (2006). Tests for causality between integrated variables using asymptotic
and bootstrap distributions: theory and application. Applied Economics, 38(13).

Hatemi-J, A. (2012). Asymmetric Causality Tests with an Application. Empirical Economics, 43(1), s.
447-456.

Im, K. S., Pesaran, M. H., & Shin, Y. (2003, July). Testing for unit roots in heterogeneous panels.
Journal of Econometrics, 1(115), s. 53-74.

Jammazi, R., Ferrer, R., Jareño, F., & Hammoudeh, S. M. (2017). Main driving factors of the interest
rate-stock market Granger causality. International Review of Financial Analysis(52), s. 260–280.

Kaplan, F., & Yapraklı, S. (2014). Ekonomik Kırılganlık Endeksi Göstergelerinin Döviz Kuru
Üzerindeki Etkileri:Kırılgan 12 Ülke Üzerine Panel Veri Analizi. Uluslararası Alanya İşletme
Fakültesi Dergisi, 6(3), s. 111-121.

Polat, M. (2018). Döviz Kurunun Firmaların Piyasa Değerine Etkisi: Oecd Ülkeleri Üzerine
Eşbütünleşme ve Nedensellik. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 32(2), s.
211-229.

Topaloğlu, E. E., & Karakozak, Ö. (2018, Nisan). Makroekonomik Faktörler ve Pay Senedi Getirisi:
BIST Banka Endeksi Firmaları Üzerine Panel Veri Analizi. Muhasebe ve Finansman Dergisi, s.
199-215.

240
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

THE RELATIONSHIP BETWEEN INTERNATIONAL TRADE AND

FINANCIAL PERFORMANCE

Fulya Taşel Deniz Özbay

Maltepe University Maltepe University
Turkey Turkey
[email protected] [email protected]

ABSTRACT

In today’s global environment, companies are trying to increase their competencies in

international environment because of the high competition both in domestic and
international market. Therefore, international trade plays an important role for
companies who are seeking new markets and trying to find new opportunities to
increase their competitiveness. While presenting the importance of international trade
for companies, the other important issue is to analyze its effect on firm’s performance.
The aim of this research is to figure out the impact of international trade especially on
firm’s financial performance and which factors can be used to evaluate the financial
performance.

Keywords (bold): International Trade, Financial Performance

JEL Classification: L25, P45

1. Literature Review
Due to the globalization and increasing competition in the world markets international trade and
internationalization of companies becomes more important. Companies are trying to keep pace
with the changing lifestyles and pReferences of the customers and also at the same time try to
compete with their competitors. On the one hand, while companies try to increase their
participation in international markets, on the other hand, they are trying to increase the benefit for
themselves (Barcellos, Cyrino, Junior, & Fleury, 2010). Buckley et al. stated that the more a
company spreads to foreign markets, the faster its growth takes place (Buckley, Dunning, &
Pearce, 1984).

In general exporting is the most popular way of interacting with international markets.
Exporting allows companies to use unused operational capacity, increase production efficiency
and, in turn, profits, and so survive in a highly globalized marketplace (Azar & Ciabuschi, 2017).

241
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Besides understanding the driving forces of export market performance is crucial to explain the
international competitiveness of companies (Morgan, Katsikeas, & Vorhies, 2012).

There are several important advantages of exporting. One of those advantages is, exporting
generates many positive learning effects. The second important advantage is, exporting expands
the market and focusing to a larger market and gets the benefits of economies of scale in
production. Moreover, it maintains an important reduction in cyclical variations in domestic
demand. Another advantage is, exporting has an important effect on product variety. Therefore, it
is clear that exporting plays an important role, but on the other hand, importing is also another
important factor for companies. Import is considered to be one of the major reasons for the
transfer and adoption of new technologies (Sharma & Mishra, 2015). From another point of view
some researches suggest that outsourcing is one of the key sources for increasing a firm’s
performance. Some researches stated that outsourcing makes a firm more agile, and hence allows
companies to concentrated on its core activities. Furthermore outsourcing also decrease the
production costs because of using specialized suppliers and also increases the firm’s strategic
flexibility so that the company can deal with technological or volume fluctuations (Kotabe &
Mol, 2009).

Some researches indicates that exporting companies are more profitable and more
productive than firms that only serve to the domestic market (Pham, 2015). Although it is and
multidimensional concept and also requires multiple indicators evaluation of export performance
is very important. According to Cavusgil and Zou (1994), the degree to which an export
enterprise achieves its financial and strategic objectives will determine its performance (Cavusgil
& Zou, 1994). Morgan et al. stated that effective implementation of export marketing strategy is
positively related to the export venture’s (a) market performance (e.g., market share, customer
satisfaction), and (b) financial performance (e.g., sales revenue, margins) outcomes (Morgan,
Katsikeas, & Vorhies, 2012).

Early studies between firm performance and multinationality analyze the positive
relationship between these subjects was expected due to MNEs' accumulation of market power,
economies of scale, monopolistic advantages, risk reduction and knowledge acquired from. On
the other side, another argument suggests that companies with a higher degree of multinationality

242
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

also face important challenges because of, for example, cultural differences and coordination
challenges across multiple markets (Geleilate, Magnusson, Parente, & Alvarado-Vargas, 2016).
There are different types of performance structures. Performance measurement can be related
with financial factors or non-financial factors (e.g. operational factors). The main focus of this
paper is to analyze the relationship between international trade and financial performance of a
company. The recent researches about international trade and international business pointed out
the importance of International trade on firms’ financial performance. Morgan et al. stated that
there is a strong positive link between export market performance and financial performance
outcomes (Morgan, Katsikeas, & Vorhies, 2012). Business performance is described as the extent
of the business unit’s financial success. There are researches which underlines the relevance of
financial performance as a proxy of export success (Gnizy, Cadogan, Oliveira, & Nizam, 2017).
For instance Makri et al. point out the importance of experience and stated that export experience
of a company may influence its financial performance (Makri, Theodosiou, & Katsikea, 2017).
There are many studies in international trade analyzing the role of internationalization in terms of
economic and financial performance of the firm measured in terms of profitability indicators
based on accounting or market-based indicators of firm value (Castellani, Montresor, Schubert, &
Vezzani, 2017). There are many different measurements used for analyzing financial
performance. Overall profitability; return on assets, return on equity, return on investment, return
on sales, earnings per share, stock price, profit margin, sales growth, increase in external sales
and Tobin’s Q, are some of the indicators which can be used for evaluating the financial
performance of the company (Barcellos, Cyrino, Junior, & Fleury, 2010).

2. Conclusion

Consequently, when the literature is analyzed, we can clearly see that studies which examines the
relationship between international trade and financial performance have many different results
from each other. Some studies (Ioulianou, Trigeorgis, & Driouchi, 2017; Buckley, Dunning, &
Pearce, 1984; Grant, 1987; Pham, 2015) found a positive relationship between international trade
and financial performance, while some others had negative (Collins, 1990; Barcellos, Cyrino,
Junior, & Fleury, 2010) or mixed (Sharma & Mishra, 2015) results. On the other hand, some of
empirical studies did not find any significant relationship between the two constructs. The
differences of the empirical studies are not limited to the findings. In most of studies, a linear
243
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

relationship is accepted between international trade and financial performance, while some
limited number of others (Hitt, Hoskisson, & Kim, 1997) are based on a curvilinear relationship.
So, analyzing methods which used in empirical research are also different from each other.
Furthermore, the data of developed economies are used in many studies, but developing country
researches are limited. On the other hand, when we examine the performance criteria, we can
clearly see that there are more similarities especially in financial performance measures. While
return on asset, return on equity and return on sales are the most used accounting based
performance indicators, Tobin's Q is the most commonly used market based criterion within the
examined studies.

References

Azar, G., & Ciabuschi, F. (2017). Organizational innovation, technological innovation, and
export performance: The effects of innovation radicalness and extensiveness.
International Business Review, 26, 324-36.
Barcellos, E. P., Cyrino, A. B., Junior, M. O., & Fleury, M. L. (2010). Does Internationalization
Pay off? A study of the Perceived Benefits and Financial Performance of the Inter.
Globalization, Competitiveness & Governability, 4(3), 38-61.
Buckley, P. J., Dunning, J. H., & Pearce, R. D. (1984). An Analysis of the Growth and
Profitability of the World's Largest Firms 1972-1977. KYKLOS(37), 3-26.
Castellani, D., Montresor, S., Schubert, T., & Vezzani, A. (2017). Multinationality, R&D and
productivity: Evidence from the top R&D investors worldwide. International Business
Review(26), 405-416.
Cavusgil, T. S., & Zou, S. (1994). Marketing Strategy-Performance Relationship: An
Investigation of the Empirical Link inExport Market Ventures. Journal of Marketing,
58(1), 1-21.
Collins, J. M. (1990). A Market Performance Comparison of U.S. Firms Active in Domestic,
Developed and Developing Countries. Journal of International Business Studies, 21(2),
s. 271-287.
Geleilate, J.-M. G., Magnusson, P., Parente, R. C., & Alvarado-Vargas, M. J. (2016). Home
Country Institutional Effects on the Multinationality-Performance Relationship: A

244
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Comparison Between Emerging and Developed Market Multinationals. Journal of

International Management(22), 380-402.
Gnizy, I., Cadogan, J. W., Oliveira, J. S., & Nizam, A. (2017). The emprical link between
export dispersion and export performance: A contigency-based approach. International
Business Review(26), 239-249.
Grant, R. M. (1987). Multinationality and Performance among British Manufacturing
Companies. Journal of International Business Studies, 18(3), s. 79-89.
Hitt, M. A., Hoskisson, R. E., & Kim, H. (1997). International Diversification: Effects on
Innovation and Firm Performance in Product - Diversified Firms. Academy of
Management Journal, 40(4), s. 767-798.
Ioulianou, S., Trigeorgis, L., & Driouchi, T. (2017). Multinationality and firm value: The role of
real options awareness. Journal of Corporate Finance(46), s. 77-96.
Kotabe, M., & Mol, M. J. (2009). Outsourcing and financial performance: A negative
curvilinear effect. Journal of Purchasing & Supply Management, 15, 205-213.
Makri, K., Theodosiou, M., & Katsikea, E. (2017). An emprical investigation of the antecedents
and performance outcomes of export innovativeness. International Business Review(26),
628-639.
Morgan, N. E., Katsikeas, C. S., & Vorhies, D. W. (2012). Export Marketing strategy
implementation, export marketing capabilities, and export venture performance. Journal
of the Academy of Marketing Science(40), 271-289.
Pham, T. T. (2015). Does Exporting Spur Firm Productivity. Journal of Southeast Asian
Economies, 1(32), 84-105.
Sharma, C., & Mishra, R. K. (2015). International trade and performance of firms: Unraveling
export, import and productivity puzzle. The Quarterly Review of Economics and
Finance(57), 61-74.

245
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

3.Economy and Finance

3.2. Full Papers

246
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

OVERCOMING THE PROBLEMS OF FORCED LABOUR MIGRATION

IN THE CONTEXT OF A NEW PARADIGM
OF INTERNATIONAL ECONOMIC RELATIONS

Volodymyr Yermachanko Nadiya Dekhtyar Maryna Pudrovska

Simon Kuznets Kharkiv National Simon Kuznets Kharkiv National Simon Kuznets Kharkiv National
University of Economics University of Economics University of Economics
Ukraine Ukraine Ukraine
[email protected] [email protected] [email protected]

ABSTRACT

Public governance must ensure the sustainable functioning of economic complexes and
support the decent level of socio-economic development. Today in Ukraine, as in other
Eastern European countries with similar socio-economic systems, there are some
negative demographic tendencies that provoke the outflow of intellectual capital
abroad and increase social stresses because of dissatisfying concerns about the public
regulation of employment. Ukraine is gradually losing services sectors' specialists who
are forced to work for foreign companies lacking the demand for their professions in
the innovation sphere in the domestic market. State support of the non-material
production and expanding the range of services by national companies would increase
the volume of employment in the tertiary sector and encourage talented young people
to stay in the region, but the implementation of such strategies at the national level is
hampered by an obsolete theoretical framework that requires reviewing, namely of the
paradigmatic foundations of international economic relations.
The article reveals the important problem of socio-demographic changes in Ukraine
today which have a significant impact on the domestic employment policy and,
accordingly, productivity in priority sectors; substantiates the necessity of researching
the potential of intellectual capital in order to involve it into innovative production;
proposes to consider human capital as a priority element of the new cyclic economy,
and defines the methods for its evaluation as an obligatory component of state
strategies. Forced labour migration causes a shortage of skilled workforce at a time
when the state should focus its efforts on new industries and sectors of activity.
Therefore, a procedure for the practical measures development for the restructuring of
national industries, the use of mathematical apparatus in planning regional and state-
level strategies; intensification of entrepreneurial activity in the sphere of small and
medium business; infrastructure support for innovation entrepreneurship is suggested
on the example of Ukraine.

247
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Задачей государственного управления является обеспечение устойчивого

функционирования как хозяйственных комплексов, так и поддержание
необходимого уровня социально-экономического развития. Сегодня в Украине,
как и в других странах Восточной Европы с похожими социально-
экономическими системами, наблюдаются определенные негативные
демографические тенденции, которые провоцируют отток интеллектуального
капитала за границу и рост напряженности в обществе из-за беспокойства
населения по поводу механизмов регулирования рынка занятости. Украина
постепенно теряет специалистов сферы услуг, которые вынуждены работать на
иностранные компании из-за недостатка спроса на профессии инновационной
сферы на внутреннем рынке. Обеспечение деятельности отраслей
нематериального производства и расширение номенклатуры услуг
национальными компаниями позволило бы увеличить объемы занятых в
третичном секторе экономики и стимулировать талантливую молодежь
оставаться в регионе, но реализация таких стратегий на государственном уровне
тормозится устарелостью теоретической базы, которая требует пересмотра
парадигмальных основ мирохозяйственных отношений.
Статья раскрывает важную проблему социально-демографических изменений,
которые сегодня происходят в Украине и оказывают существенное влияние на
внутреннюю политику в сфере занятости и, соответственно, производительность
труда в приоритетных отраслях; обосновывает необходимость исследования
потенциала интеллектуального капитала с целью его привлечения в
инновационные производства; предлагает рассматривать человеческий капитал
как первоначальный элемент новой циклической экономики, а определение
методов его оценки – обязательной составляющей государственных стратегий.
Вынужденная трудовая миграция вызывает нехватку квалифицированной
рабочей силы именно тогда, когда государство должно сосредоточить усилия на
новых отраслях и секторах деятельности. Поэтому на примере Украины
предложен порядок подготовки практических мероприятий по реструктуризации
отраслей промышленности, использовании математического аппарата в
планировании стратегий регионального и государственного уровня; активизации
предпринимательской деятельности в сфере малого и среднего бизнеса;
инфраструктурной поддержки инновационного предпринимательства.

Keywords: paradigm of cyclical economy, forced labour migration in Ukraine, global market
Ключевые слова: парадигма циклической экономики, принудительная трудовая
миграция в Украине, мировой рынок
JEL Classification: P51, J61

248
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

INTRODUCTION

The development of the non-material production sphere is considered, in modern conditions, as

an integral part of the country's competitiveness in the world market. On this basis, the world
countries are informally divided into the semi-periphery and periphery regions. Ukraine is
characterized by many international organizations as a transitional economy and belongs still to
the first group, but due to the relatively high, even among the world leaders, indicators of social
and intellectual capital, can equal with the developed countries. Currently, the problem is not
provoked by a lack of resources for innovative development, especially human capital, but the
insufficient and fragmented infrastructure of innovative entrepreneurship and undue state support
of business environment for start-ups. The lack of orders for innovative products by national
enterprises causes forced labour migration, which is particularly noticeable among young
professionals. Therefore, the government should find the optimal strategy for increasing the
competitiveness of the tertiary sector of Ukraine's economy in foreign markets by activating
innovative entrepreneurship among young professionals and developing state and regional
programmes to prevent forced labour migration.

1. LITERATURE OVERVIEW

In recent years, the number of publications has been noticeably increased, in which the authors
not only state the presence of certain crisis phenomena in the world economic system, pay heed
to the growth of protectionist measures initiated by states in the competitive struggle in the global
market, to the artificial restructuring of national industries in response to external threats, but try
to find an explanation of the consequences of such negative trends, find their backgrounds. Also,
many scholars are turning to the basics of economic theory, comparing the unchangeable until
recently postulates with contemporary insurmountable problems, which prove the need to replace
the established paradigms and research methodology.
Thus, C. Bjørnskov [1] tries to answer the question whether the degree of national markets
deregulation and the concept of free entrepreneurship, which is currently the basis of
international economic relations, depends on the risks of global economic crises and what policy
– protectionism or liberalization – the government should choose in order to prevent negative
consequences in the future.
249
 Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

M. Zaharia, C. Popescua and C. Feniser [2] analyze the EU employment market and human
resources potential in compliance with the education level of the economically active population
in the context of the Europe 2020 strategy, assessing the relationship between labour productivity
in different countries and the degree of intellectual capital development.
J. Taalbi [3] explores the environment of the innovation transformations emergence and the
corresponding reaction of business entities to the unusual conditions in the national market,
arguing that innovative entrepreneurship is a natural response to an economic crisis.
A. Wickramasinghe and W. Wimalaratana [4] conduct a historical analysis of international
migration and try to construct a scientific substantiation of migration processes using the
methodological apparatus of economic theory.
Among scholars from Ukraine, the following works are distinguished, in which theoretical issues
are considered in terms of the national economy evolution. The world market's driving forces and
the means of countering global challenges on the example of various fields of activity were
studied by O. Dovhal and H. Dovhal [5], V. Swichkar [9]; causes and consequences of global
crises and the latest theories of restructuring the system of international economic relations – by
O. Orlovska [7], H. Reviakin, V. Sidorov [8]; peculiarities of industrial policy of different
countries on the basis of innovative technologies implementation – by V. Khaustova [10]. Yu.
Orel [6] attempted to systematize the reasons for the national economy stagnation and to explain
the complexity of socioeconomic changes that took place in recent years in Ukraine.

2. SETTING THE GOAL AND OBJECTIVES OF THE ARTICLE

In spite of the considerable impact of scientists working on the problems of integration of

national economies into the world economic system, of the counteraction of traditional and high-
tech industries, of the global market restructuring, there is a prior need to supplement the
theoretical backgrounds underlying the policy of socio-economic processes regulation, by the
following:
● the study of the intellectual capital potential, employment and international migration – by the
classification and methodology for evaluating forced labour migration. This type of migration
should be distinguished separately, since it is the basis of other socio-economic processes and in
itself can lead both to the growth of intellectual capital of a country and demographic crisis;

250
 Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

● modern theories of international economic relations and methodology for analyzing the global
market trends, including world crises – by the proof for a new paradigm of the cyclical economic
model and the spatial-resource confinement of the global geopolitical system. Despite the
intensification of regionalization processes, a country can no longer remain outside the global
market, and in any case it is forced to take part in the competition;
● theoretical aspects of the emergence of innovations and methods of practical implementation of
innovation activity, especially in the tertiary sector of economy – by further improvement of the
innovative entrepreneurship strategies on the basis of attraction of social potential of territorial
economic systems and intellectual capital at different levels. Without a sufficient number of
highly skilled, and most importantly, motivated professionals, it is impossible to create
innovative production. Several years ago, the EU began various grant research and education
programmes aimed at attracting talented youth to leading training centres and research
institutions. Students of higher educational institutions of Ukraine and young scientists happily
took advantage of this opportunity, adding to the statistics of external migration.
Thus, the goal of the article is to identify the trends in the global market, which lead to significant
changes in the theoretical postulates, on the basis of which the current paradigm of world
economic relations was constructed, and the impact of these changes on the processes of forced
labour migration. In Ukraine, the latter is also observed among highly skilled workers and
research staff, which primarily forms the intellectual capital of a nation. Therefore, the next task
is to outline the priority areas of state regulation and strategic goals that should be implemented
in order to prevent Ukraine from losing its innovative and technical potential. For the other world
countries where similar trends are observed, the results of the study will also be useful.

3. ASPECTS OF THE PARADIGM CHANGES OF THE NEW ECONOMIC THEORY

The peculiarity of the modern globalization era is that small and medium-sized enterprises
(SMEs) are struggling against increasing difficulties in competing in the global market. The fight
for resources and markets is already running not even at the level of transnational corporations,
but of regional associations, which include various institutes of different subordination. This
becomes especially noticeable in the analysis of transboundary cooperation trends. A mechanism
is necessary to support the interests of each market actor which can minimize the damage to other
251
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

participants, otherwise the inevitable local conflicts (within the state and between the border
areas) will arise due to the uneven socio-economic development.
The main hypothesis which should check long-term strategies of higher administrative levels
(supra-state, or macro-regional, state and regional ones) is the need to recognize the fact of
paradigmatic changes in the system of world economic relations. They consist in the transition
from the theory of linear (extended reproduction) to cyclical (spatially confined) economics,
which requires the radical restructuring of the sectoral composition of national economies, new
mechanisms of regulation of socio-demographic processes, the substantiation of managerial
decisions at different levels with the help of mathematical and econometric models , the
achievement of a common and fair system of international relations in order to save modern
civilization.
The linear economic model, which forms today the basis of the world economic system, requires
the constant growth of absolute volumes of used natural resources and means of production,
expansion of markets, sales volumes to end users with simultaneous reduction of the life cycle of
goods. The pursuit of this concept is the core background of international conflicts over the right
to own and dispose the main resources which hold the leadership of the vast majority of world
monopolies and multinational corporations. On the contrary, the cyclical economic model implies
thoughtful consumption, the limitation of harmful productions and the desire for an even
redistribution of income both within the country and globally. The new concept is based on
finiteness, the existence of a ceiling on the total capacity of consumer markets, and proposes to
recognize the limitations of non-renewable natural resources as soon as possible, so it is now
necessary to switch to alternative methods of production that are provided today in the traditional
way. So far, the main work is undergoing now in the field of alternative energy, but the cyclical
economy, the prerequisite of which was the paradigm of sustainable development, is much
broader in its essence and requires radical worldview reorganization, and not only within the
system of economic relations. As we deal with a limited purchasing power and spatial market
dimension (in other words, a natural economy in the global geographic scale), econometric
models balancing demand and supply, using resources and means of production become
indispensable.

252
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

If the new paradigm of the cyclical economy is to be the basis of national public strategies, the
following provisions should be preconditioned in order to prove the expediency and necessity of
developing a substantially new approach to modelling the activities of economic agents:
1. Despite the further concentration of the material and non-material production, including
innovative sectors, in the world market, the development of small and medium-sized enterprises,
the enrichment of intellectual capital and the expansion of the potential of consumer demand at
the expense of individual participants at the national and regional levels serve as an indicator of
the country's prosperity and provides proper level of security of the national economy system
during periods of crisis caused by both external and internal factors.
2. Although developed countries seek to reduce output in the primary and even secondary
sectors and therefore maximize the revenues and resources of the tertiary sector, a certain balance
must be maintained between the material and non-material sectors. Disproportions in both
production and consumption can lead to internal conflicts, worsening socio-demographic
conditions and dependence on importers of raw materials.
3. The balance determination between the material and non-material production, the structure
of the national economy, the priority of demand and supply of products of various industries and
fields of activity is individual for each country. The most successful experience can not be
implemented without taking into account the specifics of the socio-economic state of a country,
but the effectiveness of measures can be predicted in most cases by mathematical models, which,
in turn, should be based on data received directly from those objects and economic agents on
which the built models will be checked.
4. The outflow of intellectual capital from the country must be stopped, a uniform distribution
of internal labour migrants should be ensured, in order to encourage young people to stay in the
country and to implement innovative projects in all regions. Innovative entrepreneurship can be
the basis for a strategy of the revival of depressed areas and those local units where the traditional
industry will be ineffective. Manufacturing services, as compared to material industries, require
minimal infrastructure, but the provision of qualified specialists is of a paramount importance.
The service sector is the most attractive to young people, who serves simultaneously their
preferred consumer.
5. Geopolitical changes lead to a refusal from the free market in favour of "the planned
intervention". Production becomes effective only when a consumer has been previously known.
253
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

In a closed production and distribution system, a limited amount of resources is dispersed among
the declared number of actors. The basis of the future economic system (the cyclical model) will
be the quotas at all stages of a technological cycle and during the consumption process, ranging
from local territorial units to the global world. The theory of regionalistics will be aimed at
building mathematical models of the interaction of economic agents within these units and their
cooperation with each other. In order to preserve a modern civilized world, one must strive not
for the maximization of profits and/or social benefits of one agent, but for the parity distribution
of wealth among all the participants. Consequently, the theory of competitiveness will change,
which influences on the development of practical measures for economic actors.

4. PRACTICAL PROBLEMS OF THE NATIONAL ECONOMY RELATED TO

LABOUR MIGRATION, AND THE WAYS TO OVERCOME THEM

Eliminating the boundaries between states for the transfer of productive assets at a global scale,
liberalizing foreign trade and increasing the level of information availability about the state of
investment potential and human development in different countries, on the one hand, have
contributed to a more efficient deployment of productive forces and the transfer of demanded
resources to more effective enterprises and institutions, on the other – have led to social tension
and dissatisfaction with the policy of national governments in the countries which, at that time,
could not provide at their own territory the expected standard of living for the population and
business infrastructure for enterprises. Among the consequences of the negative impact of the
globalization process, particular attention should be paid to labour migration, which, on a large
scale, led to the withdrawal of entire regions and industries from the structure of national
economies. The extremely negative demographic trend in Ukraine today is the outflow of
intellectual capital abroad, the so-called forced labour migration, especially from depressed
regions. Among the young and middle-aged people who traditionally form the basis of the most
economic active population, there is no certainty about the existing mechanisms for regulating
the employment market. This is particularly evident in the services and innovation sectors –
specialists are forced to recruit in foreign companies, as national enterprises are unable, in
comparison with EU countries and other developed countries of the world, to demand for non-
productive professions. The successful experience of newly created start-ups in the field of non-
254
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

material production (as an example, in the field of information technology) proves that Ukraine
has the potential to introduce innovative ideas tested by global leaders and to create its own
products that may not even have analogues in the world. being entered into the nomenclature of
national enterprises. It is necessary to restore the practice of science parks and techno-towns, but
in a more modern format, since the innovative branches and the tertiary sector as a whole do not
develop massively not because of the lack of inventions and trained specialists, but mainly due to
the lack of infrastructure supporting start-ups and their integration into the national production
system. Not individual projects, but the system of interaction between innovators, producers and
distribution networks will stimulate talented youth to stay in Ukraine, improve their own ideas
and implement them in their own region. Another problem for Ukraine is interregional labour
migration and the displacement of young population from the periphery to large cities
(metropolitan areas or regional centres). Since young people of reproductive age leave, many
settlements in the countryside are under the threat of extinction.
The acute problem in Ukraine is the choice of an optimal strategy for the behaviour of economic
agents (especially in the industries and key enterprises of the sphere of non-material production)
in the context of the global market challenges and potential. Sectoral strategies should be based
on the use of national social potential and intellectual capital, which in turn will help to solve the
problem of supporting depressed regions and overcome the discrepancies between public
administration, local government and business community based on public-private partnerships.

5. CONCLUSIONS

The goal of the national state policy should become the development of practical
recommendations to overcome the demographic crisis in many regions of Ukraine, driven by
forced external and internal labour migration. Two reasons are the most important:
• lack of jobs and orders from national enterprises for specialists in the sectors of non-
material production, especially in the sphere of innovative technologies;
• the negative vision of young specialists of the career prospects in the domestic labour
market and unjustified expectations regarding the achievement of a certain life quality
standard based on supposedly compulsory international samples.
• The practical implementation of this policy should include:
255
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

• determining the optimal ratio between the volume of production and consumption
between the primary, secondary and tertiary sectors of the national economy;
• offering infrastructural and financial support to the most effective industries and
production of the non-material sectors, which, on the one hand, will increase the
competitiveness of Ukraine's economy in the EU national markets and other developed
countries, on the other – in a comparatively (with other similar sectors) short time will
accumulate intellectual potential and engage free resources, including those from
depressed regions;
• developing a strategy and an action plan for the short- and long-term period included into
the programme of overcoming forced labour migration and hidden unemployment among
young people and highly skilled middle-aged professionals.
• Planning long-term complex and industrial development programmes still contains a
contradiction between concentration and diversification strategies; the concept of the
future country development is still unclear. It should be built on the combination of efforts
of each participant in the national market – large business, small and medium enterprises,
as well as individual contributions of citizens, which together will constitute an innovative
intellectual potential. So far, the attention of stakeholders is focused on the large-scale
(often foreign or with a significant share of foreign capital) production and distribution
structures that monopolize the domestic market (including mass consumption sphere) and
do not allow small businesses to work. The last are forced to survive in a narrow niche
segment, which makes it practically impossible to start foreign economic activity, and
thus hinders the spread of international cooperation in many innovative sectors.
• There is a prevailing opinion among practitioners (which, unfortunately, is still confirmed
by the current distribution of spheres of influence in the global market) that only a
concentrated business in the form of national and transnational monopolies is able to
compete in the global geopolitical and economic environment. However, the basis of the
consumer market (at the stages of intermediate and final consumption) are small structural
units, which is confirmed by statistical data. Their share and number in different countries
may vary from the average world-wide average, but there are no states that completely
abandon the support of small businesses and the purchasing power of individual
consumers whose queries can not be unified. Similarly, the complete neglect of the
256
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

primary production sector may lead to a shortage of the most essential goods and services
and bring the country closer to the critical level of economic security.
The practical side of the implementation of the cyclic economy paradigm, based on the
hypothesis testing results (described in the previous section), should include the following
minimum set of stages and constituents.
1. Model for determining the optimal structure of the domestic (national) economy of a
country.
2. Methodology for selecting the most effective sectors of the non-material industries.
3. Recommendations on enhancement of innovation entrepreneurship and the preservation of
intellectual capital.
The basis for strategic planning should be the following postulates:
1. Proving the need to support small and medium-sized enterprises at the state level,
individual innovation initiatives that, together with highly concentrated enterprises and powerful
monopolies, ensure the state's economic security in international relations through the creation of
a powerful domestic market capable to accumulate the part of released resources in case of
negative changes in the world market.
2. Determining the optimal ratio between the sectors of primary, secondary and tertiary
production in the national economy structure and developing practical recommendations for the
selection of the most effective branches of the service sector.
3. Ensuring the adoption of strategic decisions at different levels of management through
mathematical models, forecasting performance and modelling the behaviour of economic agents
in a confined economic space; studying the experience of leading countries in implementing
social potential development programmes and attracting intellectual capital, selecting, based on
scenario modelling, those measures that will prove to be optimal in domestic conditions.
4. Working out the programme for decreasing forced labour migration, recommendations on
the construction of the infrastructure for innovative entrepreneurship and providing mechanisms
for supporting its self-organization.
5. Further development of the cyclic economy theory, the methodology of planning economic
activity in a closed business environment.
Local governments continue the new state policy, introducing:

257
 Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

• methods of determining the optimal structure of the territorial and economic complex taking
into account the need for the intensification of foreign economic activity of each
administrative unit;
• the formation of a list of industries of non-material production that can prove to be of the
highest efficiency and should become a priority in the tertiary sector;
• state and regional programmes countering forced labour migration, restoration of social
potential and intellectual capital of Ukraine;
• measures to intensify innovation entrepreneurship, especially in depressed regions.

REFERENCES

1. Bjørnskov, C. (2016). Economic freedom and economic crises. European Journal of Political
Economy, 46, 11-23. URL: http://dx.doi.org/10.1016/j.ejpoleco.2016.08.003

2. Zaharia, M., Popescua, C., & Feniser, C. (2016). The Structure of Active Population by
Educational Levels before and after the Economic Crisis. Was it Influenced by the Crisis?
Procedia - Social and Behavioral Sciences, 221, 317-325. URL:
http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/

3. Taalbi, J. (2017). What drives innovation? Evidence from economic history. Research Policy, 46,
1437-1453. URL: http://dx.doi.org/10.1016/j.respol.2017.06.007

4. Wickramasinghe, A., & Wimalaratana, W. (2016). International migration and migration

theories. Social Affairs, Vol. 1, No.5, 13-32. URL:
http://socialaffairsjournal.com/Achive/Fall_2016/2.International%20Migration%20and%20Migra
tion%20Theories_A.A.I.N.Wickramasinghe_W.%20Wimalaratane_SAJ%201(5).pdf

5. Dovhal, O., & Dovhal, H. (2016). Dehlobalizatsiini tendentsii u suchasnii svitovii torhivli v
umovakh nestabilnosti [De-globalization tendencies in the modern world trade in the conditions
of instability]. Visnyk Kharkivskoho natsionalnoho universytetu imeni V. N. Karazina. Seriia :
Mizhnarodni vidnosyny. Ekonomika. Krainoznavstvo. Turyzm, 5, 19-26. (Ukrainian). URL:
http://nbuv.gov.ua/UJRN/VKhMv_2016_5_5

258
 Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

6. Orel, Yu. (2015). Netsyklichna kryza ekonomiky Ukrainy v period z 2013 po 2015 roky:
prychyny vynyknennia ta shliakhy podolannia [Non-cyclical crisis of Ukraine's economy from
2013 to 2015: causes of emergence and ways to overcome it]. Aktualni problemy derzhavnoho
upravlinnia, 1, 275-279. (Ukrainian). URL: http://nbuv.gov.ua/UJRN/apdy_2015_1_40

7. Orlovska, O. (2015). Svitovi ekonomichni kryzy: prychyny vynyknennia, naslidky ta shliakhy

podolannia [World Economic Crisis: Causes, Consequences and Ways to Overcome]. Naukovyi
visnyk natsionalnoho lisotekhnichnoho universytetu Ukrainy. – Lviv: RVV NLTU Ukrainy, 25.2,
197-202. (Ukrainian). URL: http://nbuv.gov.ua/UJRN/nvnltu_2015_25.2_36

8. Reviakin, H. , & Sidorov, V. (2017). Vplyv hlobalizatsii na synkhronnist protikannia

ekonomichnykh protsesiv u ramkakh svitovoi ekonomiky [Impact of globalization on the
synchronization of economic processes in the framework of the world economy]. Biznes Inform,
3, 16-20. (Ukrainian). URL: http://business-inform.net/annotated-
catalogue/?year=2017&abstract=2017_03_0&lang=ua&stqa=1

9. Svichkar, V. (2017). Svitova finansova systema: problemy ta perspektyvy reformuvannia [The

World Financial System: Problems and Prospects for Reform]. Ekonomika i rehion, 4(65), 45-49.
(Ukrainian). URL : http://reposit.pntu.edu.ua/handle/PoltNTU/2858

10. Khaustova, V. (2014). Promyslova polityka v providnykh krainakh svitu ta krainakh, shcho
strimko rozvyvaiutsia [Industrial policy in the leading countries of the world and rapidly
developing countries]. Ekonomika. Menedzhment. Pidpryiemnytstvo, 26(ІІ), 46-60. (Ukrainian).
URL : http://nbuv.gov.ua/UJRN/ecmepi_2014_26%282%29__8

259
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

MATHEMATICAL TOOLS FOR MONITORING EXPORT-IMPORT

CAPACITY OF UKRAINIAN INDUSTRIAL ENTERPRISES

Lyudmyla Malyarets Igor Barannik Andriy Zhukov

Simon Kuznets Kharkiv Simon Kuznets Kharkiv Simon Kuznets Kharkiv
National University of National University of National University of
Economics, Ukraine Economics, Ukraine Economics, Ukraine
[email protected] [email protected] [email protected]

ABSTRACT

Efficiency of using export-import potential depends on well-running operating system.

Monitoring also takes a great part in operating system of institution’s export-import
potential because the results of its work provide quality and data support of the whole
operating system and promptitude of problem solving. Based on specified meaningful
essence of export-import potential and definition of monitoring as a Ukrainian
industrial institution’s component, it is offered for analytical support for monitoring the
potential, in particular: total performance system, the complex of mathematical tools
and procedures of monitoring. As a monitoring assessing export-import potential,
forecasting its indicators, optimizing the indicator’s values for strategies development
and increasing the effectiveness of its use is offered.

Keywordss: mathematical methods, monitoring, management, export-import potential.

Classification of JEL: CO2, C61, L1.

INTRODUCTION

Global economic development, the impact of which extends to the economy of all
countries, including Ukraine, increases its export-import potential, one of the main elements of
which is the export-import potential of industrial enterprises. Due to it, the capacity of national
economy increases. Due to the official statistical data, export of the goods from January until July
2018 was $ 26876.2 million or 112.7 % in comparing with the indexes of January- July 2017.
The import was $ 3093, 9 million or 115, 9%. Unfavorable balance was $ 4063, 7 million (the
same balance in 2017 year equaled $ 2847, 5 million.) [1]. The export-import coverage ratio was
0, 87 (during the time from January till July 2017 the index was 0, 89), which holds down the
economic growth. For moving it, faster Ukrainian’s international organizations give the financial
backing. Therefore, the current portfolio of the International Bank for Reconstruction and
Development’s projects consists of eight investment projects totaling about $ 2.5 billion and one
260
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

guarantee for $ 500 million. Ukraine and consequently entrepreneurship are in the face of new
opportunities of growing up based on effective using of the ongoing free trade arrangements, in
particular, with the EU, EFTA, CIS, Canada, Georgia, Turkey, Israel, and the accession to the
Regional Convention on Pan-Euro-Mediterranean Preferential Market Access Rules. With
reference to what was said above the management of the developing export-import potential
requires constant monitoring, which should be carried out on a scientific basis. The efficiency of
using export-import potential fully dependent on the current management system. Monitoring
takes a big part in a managing system of export0import potential of an entrepreneurship since the
results of its operation determine the quality and scope of information support for the entire
management system, as well as the timeliness of eliminating the problems that come up.

1. LITERATURE REVIEW

The scientific basis for solving such problem is the results of economist’s researches in
such areas as: modeling theoretical and methodical principles of export-import potential
management, export-import activities of enterprises, exactly Spiridon Pralea (2012) [2], Minh
Quang Dao (2014) [3], Cooke, S., & Watson, P. (2011) [4], Stoian, M., Rialp, A., & Rialp, J.
(2012) [5], Draghescu, F. (2015) [6], Mishra, P. (2011) [7], Obešlo, F. (2017) [8] etc. The
analysis of scientific and practical works of these and other well-known experts on the issues of
potential, foreign economic and export-import activities of enterprises, attest to disambiguate
insight of specified meaningful essence of export-import potential and forms of manifestation of
export-import potential. The concept of export-import potential of the enterprise has been formed
in scientific concepts not so far ago. The meaningful essence of export-import potential depends
on its object, with help of which we can distinguish the export-import potential of the country,
region and enterprise, in case that the export-import potential of enterprise is the basis of
formation the previous ones. Based on the conceptual approach to distinguishing the components
of the subjective (ability) and object (capability) potential, it is offered to determine the export-
import potential of the enterprise as the ability to carry out export and import operations. Also, to
ensure their positive balance, particularly carry out effective export- import activity for
reproduction and forming the competitive position of the company in the external and internal
markets.

261
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

2. OBJECTIVE
The meaningful essence of export-import potential reside in the fact that it may represent
different types of export-import potential of industrial enterprises, especially organizational
capacity, management capacity and resource potential, which consists of labor resources, means
of production (basic and reversible), natural, monetary, information resources, which provide
labor, technic, finance, technological and informational potential. These types of potential are
used to implement production, financial, innovation-investment, marketing, export-import
activities of the enterprise.

Considering monitoring as a functional component of export-import potential of

enterprises’ management, analytical support should give an opportunity to do systematic
monitoring, evaluation, control and forecast the states of the potential through instrumental,
organizational and methodological ways.

The monitoring of the EIPE (export-import potential of enterprise) should observe such
requirements as monitoring which provides a methodological aspect of the construction of the
EIPE management process, improves the economic structure of EIPE management, realizes the
social structure of management process, and forms the organizational structure of EIPE
management process. Monitoring is an active functional component of the management, which
implements the functional structure of the management process and informally supports all
management functions. It is carried out with the help of analytical tools, which we could find in
its methodological support. Therefore, a new approach to the management of the export-import
potential of the enterprise is provided theoretically.

3. DATA AND METHODS

The effectiveness of management measures entirely depends on the data objectivity on

which they were developed. Monitoring requires a system of indicators which, first of all,
adequately describes and determines the potential, its structure and elemental composition [9].
The monitoring of EIPE system is described in terms of the analyze of methodological
approaches to assessing the potential of industrial enterprises, their export potential, export-

262
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

import activities and also of the relative frequency of recommendations for the use of a given
indicator by leading experts. (tab. 1)

Table 1. The system of indicators of monitoring of export-import potential of the enterprise

Group The name of indicators and denomination

x1 − the export's quota in the volume of the sold output (Ex); x2 − the export's quota in the
volume of the sold output (ІМ); x3 − export condensation of enterprise in the external market
Partial indicators
of the state of (EC); x4 − the part of domestic market (PDM); x5 − the rate of change in export supply
EIPE and the
overall potential of (RCES); x6 − the rate of change in import supply (RCIS); x7 − the level of product
the company
which provides it diversification of exports (PDE); coefficient of use of working time (CUWT); x9 − specific

gravity of the employee with the academic institution; x10 − specific gravity of the employee
who were trained by a new profession
x11 − specific gravity of the employee who improved their qualification in the reporting
period; x12 − turnover rate; x13 − the work’s productivity; x14 − coefficient of renewal of
basic funds; x15 − capital productivity ratio; x16 − capital-labor ratio; x17 − current assets
coverage ratio; x18 − part of working capital financed by owner's equity; x19 − ratio of capital
Partial indicators turnover; x 20 − ratio of owner’s capital turnover; x 21 − turnover ratio of productive
of the state of
EIPE and the supplies; x 22 − finished goods turnover; x 23 − turnover ratio of owners' equity; x 24 −
equity-assets ratio; x 25 − coefficient of maneuverability; x 26 − the index of finance
overall potential of
the company
which provides it leverage; x
27 − coefficient of stock and cost maintenance of own funds ; x 28 − reserve
supplies; x 29 − materials/output ratio; x 30 − total costs ; x 31 − depreciation charge;
x 32 − labor payment expenses; x 33 − benefits-related deduction; x 34 − another
operating expenses; x 35 − total production stock; x 36 − amount of work in progress;
x 37 − amount of finished commodity
y1 − economic efficiency of export; y 2 − economic efficiency of import; y 3 −
Partial indicators profitability of export; y 4 − cost effectiveness of export operations; y 5 − rentability of
import; y 6 − rentability of aggregate capital; y 7 − gross profit margin of solds; y 8 −
of EIPE usage

operating margin of solds; y 9 − net margin of solds

Integrated Development Index; EIPE, integrated Indicator of EIPE use, Integrated Indicator of
Integral indicators General Condition of EIPE

This system is meeting all needed requirements, such as adequate reflection of the
substantive essence of the EIPE, its state. Also being hierarchic which means to contain
263
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

indicators, which define elementary, factor and complex signs. Next requirement is to be
multidimensional, express metric and nonmetric values of signs. In addition, it is important to be
limited by the main determinants, contain the information, which is compared in space and time.
Conform to the principles of preparing statistical reporting and rely on data from primary
accounting records and summary records of management accounting. Formed system of
monitoring indicators is a tool, which floats the information support for managing the export-
import potential of an industrial enterprise.
4. RESULTS
The procedure for assessing the export-import condition is one of the obligative
components of its monitoring tool. In order to designate the assessment objectively, you must
have the correct conceptual representation of this concept. It is suggested to determine the rate as
a management function that provides a description of the object in the economy by its features.
Besides managing function provides the formation of indicators' system, the establishment of the
trends to change the values of indicators based on the analysis of their dynamics and the
comparison of achieved values’ levels with planned, normative or reference that usually
accompanied by search and detection of reserves, diagnosis of critical situations. Especially in the
dynamics of observing the change in the values of the EIPP indicators, the establishment of their
tendencies to change, the comparison with the laws, the identification of internal based on causal
relationships mechanisms is carried out well . First of all, the most important impact indicators of
EIPP, which stay in dense causal relationships and form interconnection mechanisms in the
process of using EIPP, should be monitored. For managing the potential, it is necessary to
determine both direct and indirect factors’ influence of the internal environment. Due to this goal
it is recommended to identify the causal relationships monitoring system of EIPE indicators
based on the use of cluster, factor and canonical analysis [10]. The practical check-over of the
proposed EIPP evaluation procedure was carried out at the Ukrainian industrial enterprises such
as: PJSC "KhMZ" Svetlo Miner ", PJSC" Turboatom ", PJSC" Ukrelectromash ", PJSC" Zavod
im. Frunze ", PJSC" Kharkiv Bearing Plant ", State Enterprise" Kharkiv Machine-Building Plant
"FED" using the statistical package Statgraphics Centurion. The system of indicators that
describe the state of the EIPE and its use with cluster analysis should be structured at first. It
makes it possible to systematize indicators by groups. On the Figure 1 the results of cluster
analysis of EIPP state indicators and their us are presented.
264
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

An analysis of the composition of each cluster of indicators allows to establish the

relationship between these indicators. To determine the internal causation mechanisms in the
export-import activity of the investigated enterprises and to identify the most influential
indicators that determine the state of the EIPE and its use, should be used the factor analysis and
canonical analysis in each of the four groups of indicators.

D en d ro g r am
W ar d 's M eth o d ,Sq u ared Eu clid ean

1500

1200

900
Distance

600

300

0
x1
y3
x28
y7
y8
y9
y5
x36
x32
x33
x35
x12
x29
y4
x17
y6
x18
x24
x27
y1
y2
x10
x25
x30
x37
x8
x11
x3
x7
x2
x4
x13
x20
x5
x6
x14
x16
x34
x9
x22
x31
x15
x19
x21
x26
x23
Figure 1. Dendrogram of the system of indicators describing the state of the EIPE and its use at the
investigated enterprises

Thus, for the first group of EIPE indicators that was obtained by cluster analysis, the first
system of equations of general variables U і V in in the model of the relationship between the
indicators of the development of EISP and indicators of its use has the form:

rU V = 0,949, p − value = 0,000;

1(1) 1(1)
U1(1) = 0,28 x1 + 0,419 x28 + 0,993x32 − 0,687 x33 − 0,139 x35 + 0,258 x36 , (1)
V
 1(1) = 0,676 y3 + 0,24 y5 + 0,543 y 7 + 0,297 y8 − 0,461y9 ,

From where the r

UV is the coefficient of canonical correlation.

The most influential determined indicators allowed to reveal internal factors of the EIPE
development and to carry out an objective assessment of its use at the investigated enterprises.
The most influential indicators include the level of product diversification of exports. Based on

265
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

the benefits of defining a taxonomic development indicator for building integral indicators in the
economy, this integral indicator is recommended for measuring EIPP levels (Table 2). Analysis
of the dynamics of values of integral indicators expands the possibilities of monitoring EIPP.

The analysis of the EIPP's integral indicators provide evidence of an aggregate downward
trend of concern, as this trend will affect the level of potential use in subsequent periods of time.
The exception is PJSC “Turboatom”, where there is a tendency to increase both the level of use
and development of EIPE.

Table 2. Integral indicators of export-import potential of the investigated enterprises

Enterprises 2012 year 2013 year 2014 year 2015 year 2016 year
Integral indicator of the current state of development of EIPP
PJSC "KhMZ" The Light of a
Miner " 0,211 0,126 0,156 0,237 0,171
PJSC "Turboatom" 0,302 0,397 0,449 0,465 0,597
PJSC "Ukrelectromash" 0,208 0,308 0,181 0,186 0,198
PJSC "Zavod im. Frunze » 0,200 0,318 0,169 0,274 0,248
PJSC "KhPZ" 0,222 0,410 0,288 0,405 0,380
SE "KhMZ" FED " 0,299 0,273 0,349 0,232 0,179
Integral indicator of EIPP usage
PJSC "KhMZ" The Light of a
Miner " 0,380 0,571 0,539 0,351 0,356
PJSC "Turboatom" 0,379 0,596 0,622 0,633 0,789
PJSC "Ukrelectromash" 0,658 0,439 0,446 0,401 0,374
PJSC "Zavod im. Frunze » 0,672 0,322 0,570 0,519 0,550
PJSC "KhPZ" 0,461 0,430 0,678 0,372 0,457
SE "KhMZ" FED " 0,427 0,411 0,668 0,707 0,569

Assessment of the EIPP level will be objective if it is carried out according to the proposed
rules. For example – the formation of a system of partial indicators, definition of causal
relationships in the system of indicators, determining the rating of the most influential indicators.
The analysis of trends in changing indicators to identify critical states and reserves for the
development of EIPP. Determination and analysis of the current state and use of EIPP. In
addition, the last rule is expressed as a modelisation of management measures for the
development and use of EIPP.

In the process of monitoring, in order to understand deeply the trends in the state of EISP, it
is necessary to predict the significance of its indicators. It is recommended to carry out a
procedure for forecasting the EIPP monitoring indicators based on the calculation of growth

266
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

curves. Therefore, the equation of the growth curve of the export density of PJSC "KhMZ" Light
Miner "in the foreign market has the form:

5,44 E 9
x3 = − 1,58 E 8 + . (2)
t

The model is qualitative according to statistical criteria that characterize the quality of this

calculated model, namely the determination coefficient R 2 = 0,8596 , Fisher's criterion

F = 18,37 and the Durbin-Watson criterion DW = 2,039 . The predicted values of this
indicator for 2017-2019, namely 27374.2; 24894.3; 22858.5, represent the change in values.
Therefore, the company should urgently develop measures to correct this situation. Loss of
market share and business partners will instantly lead to a reduction in the efficiency of the entire
business activity. Thus, the calculated forecast of the key indicators' values of the enterprises'
export-import potential led to conclusions about its status and use. Their analysis makes it
possible to timely develop management measures to prevent the emergence of critical situations
in the development and use of EIPP. The assessment and analysis of the impact of environmental

factors on the level of development ( I s ) and the level of use of EIPP ( I v ) have been made for

PJSC Turboatom on the basis of computing multifactor regression dependencies on

macroeconomic factors (market, technological, social, international), represent to their different
influence. In particular, the equation of the level of development of the enterprises' export-import
potential from the environmental macroeconomic factors has the form:

I s = 0,4872 + 0,0000355 Х 2 + 0,0000022 Х 4 (3)

The level of the EIPP development of this enterprise depends very heavily on two
macroeconomic factors, such as: the increase of the average salary per one employee (X2), the

increase of total exports in Ukraine (X4). It does not depend from the rest of the economic factors

of the environment such as the level of GDP in actual prices) (X1), capital investments (X3),

import volumes (X5). The model is statistically qualitative, the evidence for it are the

267
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

2
determination coefficient R = 0 ,5156 and Fisher's criterion - F = 4,62. The significance of the
regression parameters is also confirmed by Student stats. According to the model of increase of
wages average per one employee per 1 UAH will result in an increase in the level of EIPP
development of the company by 0,0000355, and the increase in total exports in Ukraine by 1
million USD. The US will increase the EIPP by 0,0000022.

The forecast of the key indicators of enterprises’ export-import potential gave an

opportunity to make conclusions about its state tendencies and trends of use (Table 3).

The analysis of the 3d table shows that there are negative trends in the forecast for changes
in the values of EIPP indicators, which are opposite to the logical progressive changes in its
condition and use.

Table 3. Forecast of the changes directions in values of key indicators of export-

import potential of PJSC "KhMZ" Svit Miner "

Forecast of change in indicators' values growth Forecast in the values indicators' change
forecast of change in indicators' values enterprise’s export density in the
growth; Productivity; recovery factor of fixed foreign market; the pace of import changes;
assets; coefficient of capital turnover; the export's product diversification level; the
coefficient of own working capital turnover; share of employees trained in new
turnover rate of inventories; coefficient of professions; the share of employees, which
finished products`s turnover; return on equity have increased qualification in the reporting
ratio; financial leverage indicator;salary period; share of own current costs in assets;
expenses; deductions for social coefficient of autonomy; coefficient of
events;profitability of export operations; maneuverability; coefficient of stock and cost
maintenance of own funds; the amount of
accrued depreciation; volume of work in
progress; volumes of finished products; net
profitability of sales

There are the tendencies of such indicators as: financial leverage; export density of the
enterprise in the foreign market; import change rate; the level of exports' product diversification ;
the proportion of workers trained in new professions; the share of workers who have increased
qualification in the reporting period; share of own working capital in assets; coefficient of
autonomy; coefficient of maneuverability; coefficient of stock and cost maintenance of own
sources of formation; net profitability of sales. These indicators contribute to the immediate
268
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

development of a measures system to prevent negative critical trends in changing the state of
export-import potential of the enterprise, which will lead to loss of financial stability and the
spread of the crisis situation.

The search for compromise alternatives to solve the problems with many criteria, such as
the level of development of export-import potential and the effectiveness of its use, is based on
the solution of the multicriteria optimization problem. An mathematical methods' analyze for
solving these problems proves the feasibility of using the fminimax procedure, which is
programmed in the MatLab environment. The partial criteria in the multicriteria problem of

optimization of EIPP indicators is the level of its development ( F1 → max ), which is reflected
by the relevant indicators, and the level of effectiveness of its use F2 → max .

While developing partial criteria it should be taken into account the impact of each
individual EIPP factor. To do this, it is necessary to calculate the paired dependencies of the
respective levels on each individual factor. In this multicriterion optimization problem, the
intervals of changes in the values of factors based on their numerical characteristics, namely the
standard error, are used as constraints. Partial criteria should be constructed with taking into
account the dependencies of the level of use of export-import potential in the enterprise from its
factors with the established weighting factors, which are based on the priority of the decision of
tasks in functional strategies.

In the multicriteria task of optimization of development indicators and use of EIPP for

PJSC “Turboatom”. Partial criteria, such as the level of EIPP development ( F1 ) and the level of

effectiveness of its use ( F2 ) are maximized. And the second criteria looks like:

 
 
F2 = 0 ,2
1
+ 0 ,15 1  + 0 ,2 0 ,1276 + 0 ,2952 +
6 ,0467 − 3,6403 y1  3,1784  y3
 − 0 ,3987 + 
 y2  (4)

269
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

 
 
 505,31   1  1 +
+ 0 ,15 0 ,9465 −  + 0 ,1  + 0 ,05
 y 4   1,3329 − 0 ,4465 ln y 5   0 ,0507 
 1,0803 + 
 y6 

 
0 ,251−
0 ,1957  
y8  1  → max
+ 0 ,05 0 ,079 + 2 ,2857 y 72 + 0 ,05е + 0 ,05
 0 ,1751 
 0 ,8448 + 
 y9 

270
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

As a result of solving this problem in the MatLab environment, taking into account the
limitations of the change in the values of the indicators, the following optimal values of the EIPP

indices were obtained as: x1 = 0 ,4671 ; x2 = 0 ,1227 ; x3 = 10301,27 ; x 4 = 0,9055 ; x5 = 0,8929 ;

x6 = 1,0918 ; x7 = 0,8267 ; x8 = 0,8543 ; x9 = 0,2967 ; x10 = 0,0602 ; x11 = 0 ,1953 ; x12 = 0 ,0291 ;

x13 = 26,9076 ; x14 = 0 ,019 ; x15 = 1,5143 ; x16 = 43,3698 ; x17 = 0,4036 ; x18 = 0,2309 ;

x19 = 0,3102 ; x20 = 1,0012 ; x21 = 0 ,9501 ; x22 = 2 ,008 ; x23 = 0,3989 ; x24 = 0 ,6556 ;

x25 = 0,3486 ; x26 = 0,2803 ; x27 = 0,4346 ; x28 = 401596,0 ; x 29 = 3,053 ; x30 = 0,4774 ;

x31 = 0,0244 ; x32 = 0,1998 ; x33 = 0,0775 ; x34 = 0,086 ; x35 = 0,1792 ; x36 = 0,1275 ;

x37 = 0,0643 ; у1 = 1,0865 ; у 2 = 1,0537 ; у3 = 2,5947 ; у 4 = 1000 ,963 ; у5 = 0,0537 ; у6 = 0,0324 ;

у7 = 0,2805 ; у8 = 0,1653 ; у9 = 0,1043 .

The value of the partial criteria, in particular, the maximum level of development of the
EIPP of PJSC "Turboatom" is 0,4004 , while the maximum level of use is 0,4392. Comparison of
the obtained levels refers to greater possibilities of the enterprise to use its EIPP. The obtained
optimum values of monitoring indicators should be used in the process of strategy development
for PJSC Turboatom.

271
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

CONCLUSION

In conclusion to monitor the export-import potential of an industrial enterprise, it is

recommended to use the complex of mathematical instruments. Tools of mathematical statistics
and multi-factor regression analysis, which are to monitor environmental factors that affect
export and import potential, as well as to evaluate and analyze trends in the development of
export-import activities of industrial enterprises in Ukraine and in the world. Factor and
canonical analysis methods are to determinate the rating of the indicators’ influence and causal
relationships between the state of export-import potential and its use at the enterprise. Method of
constructing a taxonomic indicator of development is to elaborate integrated indicators of
development and use of export-import potential of industrial enterprises. Models of growth
curves - for forecasting trends of potential indicators and multi-objective optimization method -
to determine the optimal values of export-import potential indicators in developing strategies for
its development and use.

272
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

REFERENCES

1. Publication of documents of the State Service of Statistics of Ukraine. Retrieved from

https://ukrstat.org/uk
2. Pralea, S. (2012). References Of The New Theory Of Trade And Economic Growth. CES
Working Papers, 4(4), 824-836.
3. Minh Quang Dao, M. (2014). Exports, imports, government consumption and economic
growth in upper-middle income countries. Progress in Development Studies, 14(2), 197-204.
4. Cooke, S., & Watson, P. (2011). A Comparison of Regional Export Enhancement and Import
Substitution Economic Development Strategies. Journal of Regional Analysis and Policy, 41(1),
201-215.
5. Stoian, M., Rialp, A., & Rialp, J. (2012). International marketing strategy and export
performance in Spanish SMEs: a contingency approach. International Journal of
Entrepreneurship and Small Business, vol. 15(2), 213-236.
6. Draghescu, F. (2015). The Analysis Of Flat Glass Exports For Romania Using The Gravity
Model. Annals of Faculty of Economics, 1(1), 1224-1235.
7. Mishra, P. (2011). The Dynamics of Relationship between exports and economic growth in
India. International Journal of Business and Economic Sciences Applied Research, 4(2), 53-70.
8. Obešlo, F. (2017). Export and Import Functions - Empirical Analysis on the Example of the
Czech Republic. European Financial and Accounting Journal, 2017(3), 5-16.
9. Malyarets L., Draskovic M., Proskurnina N., Dorokhov O., Vovk V. Analytical support for
forming the strategy of development of export-import activity of enterprises in Ukraine.
Problems and Perspectives in Management, Volume 16, Issue 3, 2018, 423-431.
10. Ponomarenko, V., & Malyarets, L. (2009). Analysis of data in studies of socio-economic
systems. Kharkiv, INZHEK.

273
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

FUZZY MODELS IN LOGISTICS: APPROACHES AND EXAMPLES

Oleksandr Dorokhov Vladimir Chernov Liudmyla Dorokhova

Kharkiv National University Vladimir State University National University of Pharmacy
of Economics, Ukraine Russia Ukraine
[email protected] [email protected] [email protected]

ABSTRACT

The difficulties of using classical probability-statistical methods in the problems of

logistics are described. The necessity and expediency of using for these problems
(under conditions of uncertainty and indistinctness of factual information) the methods
based on the theory of fuzzy sets is substantiated.
Fuzzy multiple approaches to such tasks as optimization of transport distribution and
customer service processes, risk assessment using fuzzy conditional certificates,
placement of distribution warehousing centers at the service ground have been
conceptually presented.
Also, are given features of the application for logistics tasks so-called fuzzy sets of the
second order. The proposed approaches provide a more capacious and adequate
representation of logistics information, which allows to realize more accurate
calculations and thereby increase the economic efficiency of logistical optimization.

Keywords: logistics, decision making, fuzzy modeling

JEL Classification: G20; G21; G32

INTRODUCTION

The effective advancement of material flow in the face of uncertainty environmental conditions
and the dynamics of its surroundings considerably complicates logistics management tasks. In
this regard, appears the problem of creating a new organization for processes of material objects
delivery to destinations providing stability for the functioning of various parts of the logistic
chain of material flows depending on the requirements of the delivery process. Currently are
developed various classical methods, providing its wide tools for solving problems of logistics.
Many of these approaches are successfully used for various tasks of logistics, depending on the
characteristics and limitations of the initial conditions. They are based on an assumption that
there are relatively accurate data regarding parameters of the logistic structure. Among them may
be noted mathematical modeling, based on the finding extreme values of functions (especially for
274
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

distributing tasks), linear (non-linear) programming and network algorithms, that solves problems
of network modeling, methods of different types of integer programming [5, 6, 9 - 13].

It should be noted that initial prerequisites, used in these methods somewhat limited their area of
using because they can’t always be ensured in real conditions. The apparatus of probability
theory is used in many applications of operations research, for example, for forecasting
(regression and correlation analysis), probabilistic inventory management, simulation of queuing
systems, imitating modeling of elements of logistics systems. Game and decision-making theory
considering the processes of choosing the best of several alternative variants of logistics system
construction (the data are known exactly), under conditions of risk (the data can be described
using probability distributions), in conditions of uncertainty (the probability distribution is either
unknown or can’t be determined). The successful application of probabilistic and statistical
methods in the study of mass statistically homogeneous processes has provided by widespread
methods of classical probability theory. In a theoretical perspective, it is the most substantiated
there exist homogeneous events of a mass character. If the supply chain has an unchanging
structure with a constant number of participants and operates within a sufficiently long time
interval, then the use of probabilistic and statistical methods is quite appropriate.

Such logistics structure can be investigated by methods of queuing theory. However, a

completely different situation occurs if (under the influence of external circumstances) there are
changes in the supply structure, which can have not a predictable character. In this case, can’t be
ensured fulfillment of the axioms of classical probability theory. On the axioms of classical
probability theory are based on game theory and statistical decision theory. There is assumed that
the optimal strategy of behavior in the given conditions (which remain unchanged) can be found.
In game theory spaces of strategies of participants are predetermined and known to all players. It
is also believed that results (due to the chosen strategy) are accurately known. In conditions when
the logistics structure should be changed due to hardly predictable influences of external
conditions, these assumptions may not be achieved.

Significantly better position in this situation is occupied by the theory of fuzzy sets. First of all,
this theory was originally created in order to give a rigorous mathematical representation (without
275
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

stringent regulatory restrictions on their character) for vague, qualitative descriptions and
evaluations. Strict mathematical representation in the form of membership functions allows for
unambiguous mathematical transformations and find unambiguous decisions. In the theory of
fuzzy sets is absent condition of the necessity of statistical homogeneity variables for studied
processes. Important circumstance is also that the fuzzy data conversion procedures do not
depend on the type of membership functions. In view of this in the theory of fuzzy sets, it is
assumed that experts may have different views about the form of membership functions and base
sets, on which they are defined, it does not affect on used procedures of processing and
transformation.

The use of so-called "soft calculations" gives both the assessment of the studied process
parameters and risk assessment. Because the results are presented in the form of fuzzy sets, the
degree of their fuzziness (vagueness) can be naturally interpreted as the level of risk. Methods
and models of fuzzy set theory in logistics systems allow us to represent in mathematical form
and used for decision-making subjective, verbal expert information for logistics system:
pReferences, rules, estimates of the values of its quantitative and qualitative indicators.
Integration period of logistics systems, which is characterized by the union of logistics functions
of the company and its logistics partners in the so-called full logistic chain (buying -
manufacturing - distribution and selling), as well as by management of material and the attendant
flows and creation of international logistics systems, added to the problem of logistics
management still a number of factors of uncertainty, the influence of which must take into
account. All the above questions have been thoroughly investigated by the authors for several
years and significant results have been published [1 - 4, 7, 8 ].

Fuzzy sets theory methods can be classified as heuristic methods for solving complex problems
in the field of designing, forecasting, and management. Heuristic methods are highly useful in the
conditions of use of interactive systems, when a person, making the decision, has the final say on
the development of decisions. The tasks of logistics that can be solved on the basis of methods of
the fuzzy set theory include problems of organizing of traffic flows, separation on service areas,
the formation of stocks in warehouse and others.

276
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

1. OPTIMIZATION OF TRANSPORT ALLOCATION AND CUSTOMER SERVICE

Let us consider a complex solution for problems of optimization processes of transport allocation
and customer service and present a mathematical formulation of the classical single-commodity
(for simplicity) production and transportation problem. We will talk about creating a network of
storage systems at landfills of service, about the rational distribution of functions between
distribution centers, warehouses, and consumers depots, as well as about identification of trade
zones on the basis of consumer grouping and rational attaching them to the production points.
Consider general principles of solving the problem of allocation of cargoes on landfill (Figure 1).

Figure 1. The simplest location scheme of manufacture points (squares),

warehouse distribution centers (circles) and consumers (triangles)

The mathematical formulation of single-commodity production and the transportation problem of

attachment manufacturers to its customers in trade zones with the participation of regional
distribution warehouse centers can be represented in the following manner.

Let there be given: i = 1,…, n – points of products manufacture; j = 1,…, r - warehouse

distribution centers; k = 1,…, m - customers; хij - cargo flow from i enterprise to j warehouse
distribution center; хjk - cargo flow from j warehouse distribution center to k customer; хj - the
number of stored and processed cargo in warehouse distribution center; Сj - the cost of storing
and processing of cargo unit in regional warehouse distribution center; Qi - the number of
products coming onto the magistral transport from i customer; qj – demands of k product
277
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

recipient; Cij and Cjk - costs of moving the product unit (accordingly) from point i to j warehouse
distribution center and from j warehouse distribution center to k point of consumption. Then the
task of distribution of material flows between producers, warehouse distribution centers, and
consumers is formulated as follows:

(1)

(2)

(3)

(4)

(5)

The task is to find such Xij and Xjk, which would minimize the target function (1) at the
observance of restrictions (2-5). The target function expresses the total costs associated with the
transportation and processing of cargoes in warehouse distribution centers. Restrictions (3) and
(4) represent the condition of balance between manufacturing and consumption of production. In
this model (when necessary) can be introduced limitations for processing capacity of technical
means Рj (including the capacity of the storage area):

Additionally, may be imposed limitations on the carrying capacity of the main transport in areas
(i, j) and (j, k). If (in addition to the allocation of flows) is necessary to optimize the number and
location of warehouse distribution centers at the landfill, then production and transport task is
complemented by a combinatorial task on the basis of application method of directional
exhaustive search of variants. The solution of such tasks can be performed using one of the
heuristic methods, namely the theory of fuzzy sets and fuzzy modeling.

Let us consider the task of improving the efficiency of logistics management of the transport
system "supply point - recipient" on the example of delivery of material resources necessary for
the functioning of the recipient. Achieving the goals is possible by using methods of fuzzy sets
theory and artificial neural networks, allowing take into account various inaccuracies and
278
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

uncertainties, appearing in materials management processes, in the mode of real-time. The

efficiency of logistic management of material flow is achieved through the coordinated
interaction of individual units and elements of the logistics chain of resource delivery in the
system "supply point - recipient" by promptly responding to incoming information about the
current change of complex conditions in all stages of the transport process. The process of
delivery of material resource in system "supply point - recipient" represented by the following
stages: loading in the consignor enterprise; transportation of cargo to the consignee with a choice
of transport mode and route; unloading at reception point; storage; reloading on a vehicle when
arises the necessity of further displacement. Each stage is characterized by a variety of indicators,
reflecting the levels of transport services, which at the stage of project development are the fuzzy
linguistic variables, therefore it is advisable to use fuzzy sets apparatus.

When materials management in real-time mode is necessary to process large flows of hard
structured information about the current state of objects of the transport system, therefore,
proposes the use of artificial neural networks. In order to effectively coordinated interaction of
adjacent transport modes at different stages of the transport process of delivery of cargoes in
points of consumption in real time mode is possible to use automated information management
expert system based on using the fuzzy neural network.

In general case, the mathematical model [4] of the system "supply point - recipient" is a functional
relationship between the variables of the system states, control actions, the observed parameters of the
system and the external environment:

( )
Y ( t ) = F X ( t ) ,U ( t ) ,V ( t ) , (6)

where X ( t ) – vector of the current state of system model; V ( t ) - – vector of control actions;

U ( t ) – vector of external influences; Y ( t ) - – vector of model output signals.

A neural network consists of a directed graph wherein the peaks are neurons, external input or output
variables, arcs are directions of signal propagation or synapses. The number of layers of neurons
depends upon the particular task. The number of connections between neurons is also not limited. A
neuron has a definite internal structure (Figure 2) and the transformation rules.
279
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Figure 2. The structure of an artificial neuron

Fuzzy neural production network ensures the implementation of the mechanism of fuzzy logic
conclusions and includes the following steps: the first: are calculates the values of the
membership function for input fuzzy linguistic variables, such as readiness of line and point of
transportation, the bandwidth of transportation point, the cost of shipping, etc. A number of
elements for this layer are equal to the number of membership functions for all term sets of input
variables. Under the term set of the linguistic variable, we mean the set of linguistic (verbal)
values of variables indicators of work for logistics hub of the transport system, wherein each of
these values is a fuzzy variable.

The second: are reflects possible values of output variable (e.g., transport service satisfactory) for
given values of the input linguistic variables, formed on the basis of the rules of the form:

where - input variables involved in forming of conditional part for the rule Pi;
- the linguistic value of the input variable xi, used in conditional part of the rule Pj;
N Pj - the number of input of variables, involved in forming of conditional part for the rule Pj.
These rules form the knowledge database of the system. Linguistic values of the variables in the
conditional part of the rules that represent the values of material flow transport service level indicators
are formalized by fuzzy
= sets L {µ Li , j ( y ) / y}, y ∈ [0,1] . For example, if busyness for a line of

transportation is "low" and readiness of point of transportation is "high" and carrying capacity is
280
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

"high", then the satisfaction of transport services (determined by the time of delivery at destination) is
"high", i.e. delivery time is "small".
The third: if in the conditional part of the rules are present compound statements, carried out their
convolution, i.e. they are reduced to a simple statement. The convolution is performed using
operations with fuzzy sets, formalizes relevant linguistic values of the input variables, taking into
account the structure of the conditional part of the rules. In general case, the current situation with
varying degrees of truth may correspond to a few rules of fuzzy conditional output. Depending on
the selected method for obtaining final solutions one rule or more with the highest degree of truth of
the implementation of the conditional can be used. This choice must be justified at the beginning of
the task solution. In any case, the final stage of the processing of fuzzy inference rules will be the
calculation of fuzzy implications follow one of the well-known formulas. Most commonly used are
Mamdani, Sukamoto, Lukasiewicz implications. In some cases, are used Larsen and Sugeno
implications. If you are using few rules, the results of calculation of the implications for individual
rules are aggregated.
The fourth: Is carried out defuzzification of the output variable, i.e, defined its clear quantitative
value. As an example, consider the solution of the problem of choosing the rational route of delivery
with the required level of sufficiency for transport service of material flow, expressing the indicator
«just in time». Modeling results are given for the following values of the terms of the input linguistic
variables, expressed in percentage terms: line readiness– 70%; readiness of transportation point –
30%; carrying capacity of transportation point – 25%. As can be seen from Figure 3, the result of
solution of the considered problem is a fuzzy set representing the possible values of a variable
"satisfactory of transport services". It is easy to see that this value for considered logistics system will
be "low". Hence, it is necessary to choose another transportation point having a greater carrying
capacity.

very low low middle high very high

281
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Figure 3. The Graph of membership functions terms for output linguistic variable
"transport services satisfactory", measured in fractions

As already noted, one of the most important indicators of logistics systems is the ratio between
the volume of movable freights and costs of their transportation. If all parameters of the logistics
system and external environment would be accurately known, then for finding the optimum value
of this ratio could have been used optimization methods. In conditions of the uncertainty of
external environment, as well as in the preliminary stages of development of the logistics project
has to rely on the expert assessment of the situation, that does impossible correct application of
optimization methods. Alternative methods of solution can be the use of fuzzy conditional
evidence. This method does not give clear quantitative estimates for one or another logistics
structure. However, it can be used to streamline choice and assess the level of risk. Further
consideration dropped to reduce the volume of the article.

3. RISK ASSESSMENT USING FUZZY CONDITIONAL EVIDENCE

The method of fuzzy conditional evidence based on fuzzy probability assessments and fuzzy
estimates of factors influence the development of the analyzed situations that, generally speaking,
remove the question about the character of the probability distribution. Using fuzzy conditional
evidence allows obtain two estimates - expected necessity and expected possibility. An expected
necessity in the case of a risk assessment – it is the minimum level of risk, objectively connected
with the concrete activity. Expected possibility for development of risk situation – it is a level of
risk, which may be the case in a concrete situation, at a particular level and the combination of
factors, able induce the development of risk situations.

As criteria for evaluating the logistics system can be, for example, select the amount of cargo
transported in the system and the size of costs associated with these. As influencing factors can
be considered: bandwidth of transit points, losses during transportation, the rate of cargo
movement, etc. Cargo volume and size of expenses can be considered as risk factors. But this
index is not directly determined but through values of expected opportunity and expected
necessity of some linguistic assessment for cargo volume and the size of expenses. For example,
if for the volume of the cargo of linguistic assessment "insignificant" the expected necessity and
possibility will be greater, than for a linguistic evaluation of "significant", then logistics system
282
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

can be considered as insufficiently reliable. If in addition, it appears that expected necessity and
the possibility of linguistic assessment "large" for expenses will be larger than expected necessity
and the possibility for assessment "below average", then logistics system, even more, should be
considered risky.

Application of fuzzy conditional evidence method for risk assessment is not required point values
of risk assessments. It is sufficient only estimations of intervals of values, where they can be
located, that considerably expand their applicability. To disadvantages of this approach to risk
assessment can be attributed a quite laborious procedure of formation of expert evaluations,
especially if there is a significant number of factors, and that risk assessment is presented in an
implicit form through the linguistic assessments for cargo volume and size of expenses. It should
be noted that the selected assessment criteria are not mandatory and their choice does not
influence the decision process. It is obvious that between the influencing factors and criteria
must be a meaningful and not contradictory relationship.

4. USAGE OF FUZZY SETS OF THE SECOND ORDER

Blurred concepts using fuzzy representation copes with the inaccuracy of information better than
ordinary logical methods, as it allows to use the degree of membership. It can to fit any value
from the interval [0,1] and gives a more adequate result for assigned task, than Boolean
representation, in the form of 0 or 1. Fuzzy multiple variables of the model using the semantics of
the subject area. This representation is appropriate because it allows specifying inexact matching
to these concepts, not trying to get closer to an accurate level. Thus, using the theory of fuzzy sets
allows making more reasonable logistics forecasts and estimates, than using the classic "clear"
methods, because it comprises more intuitive expert representations.

This approach significantly expands possibilities for solving logistics problems, however, and it
is not always able to reveal the full extent of uncertainty, inherent to the problem under
consideration. In this connection, it is proposed to use a natural extension of this theory, namely
fuzzy sets of second order. They allow specifying the degree of membership functions
uncertainty, that adds another dimension of uncertainty. To accomplish this, need to change the
283
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

fuzzy model, by modifying way of modeling for the degree of belonging to the fuzzy set. If the
own degree of membership describes using uncertainties, i.e. by the first type of fuzzy numbers
on [0,1], then created a model that takes into account the uncertainty in yet another dimension.
Uncertainty in the fuzzy variable can be used in the process of logic inference, which gives a
more reliable and complete solutions. Outlined ideas are already well described in terms of
"footprint (trace) of uncertainty" or "fuzziness". In the theory of fuzzy sets is available ability to
carry out operations such as over concrete fuzzy set and between several sets. In each case, we
have a completely new set having other (different from the initial) values of characteristics.
Fuzzy sets of the second type are expanded by information for representing the uncertainty of
membership degree which creates additional computational complexity.

5. AN EXAMPLE OF THE FUZZY APPROACH APPLICATION

As an example of the application of fuzzy sets theory in the field of material and technical supply
we can consider a variant when on some landfill of products distribution are placed two
distribution warehouse centers. The objective is to set approximate geographic attractions to their
servicing. The criterion for consignor or consignee in a choice of storage center preference is
availability conditioned by "space factor" (distance, time, costs).
It is necessary to establish boundaries of fuzzy subsets А1 and А2 (when two distribution
warehouse centers), which express the spatial or temporal consumer pReferences of consignors or
consignees. PReferences are expressed by function, kind of which experts selected on the basis of
common sense. Suppose that as a result of studying the physical nature of products distribution
process on trade zones experts obtained some function, satisfactorily describes the decision-
making process. In the considered case it will be a natural assertion that with distant recipients
from warehouse centers, which are expressed by coordinates Х1 and Х2, the degree of
membership decreases and users' pReferences in relation to these centers are falling. Figure 4
shows dependences mА1(х) and mА2(х). As can be seen from these graphs, preference equal to
maximum membership degree reaches to SupmA(X=1) in immediate proximity from distribution
warehouse centers, where х = Х1 and х = Х2.

284
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Figure 4. Dependence between membership function and pReferences

Also follows that the highest degree of separation of service areas for distribution warehouse
centers in the present case is Imax=1-SupmA1A2(х), and separation threshold I0 should satisfy the
condition: and the maximum degree of separation and threshold is
reached at the point Х0, which determines boundaries of trade zones attraction to centers.

Two forms of supply of consumers are the most common: transit, with the participation of
transshipment warehouses and regional intermediary bases. Currently, the point of view of
various experts in the field of logistics concerning the participation of warehouse systems in the
process of product distribution comes down to approach, that delivery of cargoes just in time (in
some cases) may reduce to a minimum necessity of creating inventories on directions of material
flows.

Although for consumers with small size cargoes receipt warehousing form of supply remains the
most preferable. In the case where the service is carried out by special intermediary centers (large
freight expedition agencies or distribution warehouse centers), then appears problem of
identification of trade clients and service areas. To solve this problem it is necessary to carry out
the grouping of consumers on the nature and volume of services taking into account the
geographical factor. Based on the criterion of minimum radius of service and amount of
expenses, as well as on a requirement for delivery of cargoes just in time, is possible to
successfully solve the problem of optimizing the size of trading zones.

285
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

CONCLUSIONS

Summing up the overall results, it can be argued that using a fuzzy degree of membership to
represent consumer pReferences gives a more capacious display of information, that allows
making more accurate calculations and thereby increase the economic efficiency of the logistics
optimization. Unfortunately, the existing computing capacities do not enable the use of a full-
dimensional representation of fuzziness, therefore for calculations is advisable to use a simplified
form of fuzzy sets of the second order - interval type, which is characterized by the use of
homogeneous membership function of second order.

REFERENCES

1. Chernov, V., Dorokhov, O., & Dorokhova, L. (2016). Fuzzy logic approach to SWOT
analysis for economics tasks and example of its computer realization. Bulletin of the
Transilvania University of Braşov, Volume 9, 147-168.
2. Chernov, V., Dorokhov, O., & Dorokhova, L. (2017). Decisions in uncertainty based on
entropy. Bulletin of the Transilvania University of Brasov, Volume 10, 231-246.
3. Chernov, V., Dorokhov, O., Dorokhova, L., & Chubuk, V. (2015). Using fuzzy logic for
the solution of economic tasks: two examples of decision making under uncertainty.
Montenegrin Journal of Economics, Volume 11, 85–100.
4. Chernov, V., Dorokhova, L., & Dorokhov, O. (2016). Fuzzy approach to estimates of
entropy and risks for innovative projects and programs. Montenegrin Journal of
Economics, Volume 12, 55 - 68.
5. Chiu, C., Lin, Y., & Yang, M. (2014). Applying fuzzy multiobjective integrated logistics
model to green supply chain problems. Journal of Applied Mathematics, Volume 14, 1-12.
6. Chu, L., Shi, Y., Lin, S., Sculli, D., & Ni, J. (2010). Fuzzy chance constrained
programming model for a multi-echelon reverse logistics network for household
appliances. Journal of the Operational Research Society, Volume 61(4), 551-560.
7. Dorokhov, O., Chernov, V. (2011). Application of the fuzzy decision trees for the tasks of
alternative choices. Transport and Telecommunication, Volume 12, 4-11.

286
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

8. Dorokhov, O., Chernov, V., Dorokhova, L., & Streimkis J. (2018). Multicriteria choice of
alternatives under fuzzy information. Transformations in business & economics, Issue 2,
95–106.
9. Gomes, I., Rosa, A., Musso, K., Cinelli, L., Rodrigues, V., & Silva, D. (2017). Planning
the reverse logistic for recyclable solid waste by a mathematical model and a simulated
annealing metaheuristic. International Journal of Logistics Systems and Management,
Volume 26(2), 181-202.
10. Gradinaru, D., Gradinaru, P. (2017). The use of mathematical models for the optimization
of transports from the company’s logistics and of forrester modeling techniques on traffic
problems. Scientific Bulletin University of Pitesti, Volume 16(3), 194-199.
11. Pang, Y., Xia, Y. (2015). Risk evaluation on logistics finance of agricultural products
based on fuzzy-AHP model. Asian Agricultural Research, Issue 9, 1-6.
12. Prakash, C., Barua, M. (2017) Flexible modeling approach for evaluating reverse logistics
adoption barriers using fuzzy AHP and IRP framework. International Journal of
Operational Research, Volume 30(2), 151-171.
13. Wang, J., Li, X., Wang, G., & Du, Z. (2015). Modeling a remanufacturing reverse
logistics system using fuzzy stochastic Petri net. International Journal of Industrial and
Systems Engineering, Volume 19(3), 311-325.

287
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

EFFECTS OF DOLLARIZATION ON THE COST OF FINANCING: A

COMPARATIVE ANALYSIS ON THE TURKISH ECONOMY

Dr. Hasan ZEYBEK

Halk Bank
Türkiye
[email protected]

ABSTRACT
In this study by the help of surveys it is adressed that how banks are affected by
liability dollarization. In this research, Minimum Variance Portfolio (MVP) has been
calculated as the dollarization value representing the optimum level. MVP has been
compared with realized dollarization values, with the conclusion that the current level
of dollarization is high. The findings of Granger Causality Test show that MVP is the
cause of liability dollarization.
Keywords: Dollarization, Liability Dollarization, Financing Cost, Minimum Variance Portfolio

DOLARİZASYONUN FİNANSMAN MALİYETİ ÜZERİNE ETKİSİ:

TÜRKİYE EKONOMİSİ ÜZERİNE KARŞILAŞTIRMALI BİR ANALİZ

ÖZ

Bu çalışmada bankaların Türkiye ekonomisi vasıtasıyla yükümlülük

dolarizasyonundan hangi düzeyde etkilendikleri incelenmiştir. Çalışmada, olması
gereken dolarizasyon düzeyini ifade etmesi amacıyla minimum varyans portföyü
(MVP) değeri hesaplanmıştır. Ulaşılan sonuçlara göre, MVP, mevcutta sahip olunan
dolarizasyon rakamları ile karşılaştırılmış ve dolarizasyon düzeyinin, olması gereken
optimum dolarizasyon düzeyinden daha yüksek bir seviyede olduğu bulgularına
ulaşılmıştır. Gerçekleştirilen Granger Nedensellik Testi sonuçları da MVP'nin,
yükümlülük dolarizasyonunun nedeni olduğunu da ortaya koymuştur.
Keywords: Dolarizasyon, Yükümlülük Dolarizasyonu, Finansman Maliyeti, Minimum Varyans
Portföyü
JEL Sınıflandırma Kodu: G23; P44

288
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

GİRİŞ

Farklı ekonomilerin farklı derecede güce sahip olmaları ve ekonomilerde görülebilen

kırılganlıklar, yerli para birimi yerine küresel olarak kabul görmüş yabancı para cinslerinin daha
çok tercih edilmelerini sağlayabilmektedir. Söz konusu tercih, “dolarizasyon” olarak adlandırılır
(Zeybek, 2014).
Dolarizasyon, paranın bir veya birkaç işlevinin yerli paradan yabancı paraya geçmesidir.
Özellikle gelişmekte olan ülkelerde iktisadi birimler, makro istikrarsızlıkların bir sonucu olarak,
finansal varlıklarının değer yitirmesi korkusu ile daha istikrarlı para biriminden varlıklara
yönelebilmektedirler. Ekonomik birimler bu şekilde çeşitlendirme yaparak riski azaltma çabası
içerisine girmektedirler.
Bu çalışmanın amacı, iktisat literatüründeki optimalite kavramından hareketle, Türkiye için
optimal dolarizasyon düzeyinin bulunması ve mevcut dolarizasyon düzeyinin finansman maliyeti
açısından risk yaratacak derecede olup olmadığının ortaya konulmasıdır.
Çalışmada bankaların Türkiye ekonomisi vasıtasıyla yükümlülük dolarizasyonundan hangi
düzeyde etkilendikleri incelenmiştir. İnceleme kapsamında bankaların finansal işlemlerinde
yükümlülük dolarizasyonun belli derecelerde olmasının, finansal performansı etkilemesi beklenti
dahilindedir.
Çalışmada gerçekleştirilen analiz kapsamında, Türkiye ekonomisinin makroekonomik
koşulları çerçevesinde portföylerin para birimi bileşimini etkileyecek iki değişken olarak yerli
paranın ve reel döviz kurunun varyansı kullanılarak en düşük Varyanslı Optimal Dolarizasyon
Bileşimini veren “Minimum Varyans Portföyü” hesaplanmıştır. Minimum varyans portföyü ile
portföyde olması gereken yabancı para düzeyi bulunarak mevcut durum ile karşılaştırılması
yapılmış ve yaratacağı sıkıntının boyutu ortaya konmaya çalışılmıştır. Minimum varyans
portföyünün doğru bir ölçüm aracı olduğundan emin olabilmek için ise nedensellik analizi
yapılarak verilerin teoriyi destekleme gücü test edilmiştir.

289
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

1. DOLARİZASYON KAVRAMI

Döviz kurlarındaki büyük çaplı değişimler, ekonomik ve finansal krizler dolayısıyla ödemeler
dengesindeki sorunlar gibi hususlarla birlikte düşünülen dolarizasyon (Neanidis ve Savva, 2013);
bir ülkedeki ekonomik aktörlerin giderek büyük bir ağırlık kazanacak şekilde yabancı bir para
cinsinden varlık tutmaları ve borçlanmaları (Basso ve diğerleri, 2007) şeklinde tanımlanabildiği
gibi, ülkedeki ticari ve finansal işlemlerde yabancı bir para cinsinin tercih edilmesi şeklinde de
düşünülebilmektedir (Levy-Yeyati ve Sturzenegger, 2005). Küreselleşmenin bir sonucu ve bir
gereği olarak dikkate alınan dolarizasyon, başta bankalar olmak üzere (Levine, 1997;
Athanasoglou vd, 2008) bir ülkenin ekonomik ve finansal altyapısında yer alan aktörler üzerinde
ciddi etkiler yaratabilmektedir (Chang ve Velasco, 2001). Dolarizasyon, yüksek enflasyon ve ani
devalüasyon dönemleri sonrasında piyasa oyuncularının yabancı para mevduatlara ve kredilere
yönelmesi nedeniyle ortaya çıkmaktadır (Honohan ve Shi, 2001).
Dolarizasyon olgusuna yol açan nedenler içerisinde enflasyon karşısında değer yitirme
korkusu, faiz ya da vergi oranları farkına bağlı olarak beklenen getirilerin değişmesi ve portföyde
çeşitlendirme yapılarak riskin azaltılması gibi nedenler ilk akla gelenlerdir. Ancak literatürde bu
nedenler farklı paradigmalara ayrılarak incelenmiş, yazarlar tarafından farklı yaklaşımlar
sergilenmiştir. Bu yaklaşımlar da, dolarizasyonun hangi evrede olduğuyla ilgili olarak
geliştirilmiştir. 1980’lerde para ikamesinin nedenleri üzerinde durulurken, günümüz literatüründe
finansal dolarizasyon kavramı üzerinde durulduğu görülmektedir.
Finansal dolarizasyon; mevduat, kredi ya da diğer finansal sözleşmelerin yabancı para
kullanılarak gerçekleştirilmesidir. Dolayısıya finansal dolarizasyon varlık ve yükümlülük
dolarizasyonu olarak iki kısımda incelenir. Son yıllarda yapılan çalışmalar özellikle yükümlülük
dolarizasyonunun finansal kırılganlığı arttırdığını göstermiştir. 1994-95 Tekilla krizi, 1997’de
Asya’da başlayan ve yayılan krizlerde bu kırılganlıkların önemli rolü bulunmaktadır (Galindo ve
Liederman, 2005).
Karşılaştırmalı makalelerde, yüzde 50 civarında ABD Doları’nın Amerika Birleşik
Devletleri dışında bulunduğunu ifade edilmektedir. ABD dışında dolaşımda bulunan dolar
miktarı tartışmaları devam etmektedir. ABD Doları’nın durağan olması, güvenilir bir satın alma
aracı olmasını sağlamıştır.

290
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

2. DOLARİZASYONUN FİNANSMAN MALİYETİ VE BANKALAR ÜZERİNDEKİ

ETKİLERİ
Bankacılık sektör maliyetleri açısından bakıldığında, dolarizasyonun pek çok etkiye yol
açabildiği ortaya çıkmaktadır. Tam dolarizasyonun olması durumunda ülkenin merkez bankasının
para basması ve buna bağlı olarak bankalara kredi vermesi mümkün olmamaktadır. Bankaların
tüm yükümlülükleri yabancı para cinsinden olmakta (Chang ve Velasco, 2000) ve ülkenin
kredibilitesi ile bankaların yükümlülük miktarına bağlı olacak şekilde, bankaların yeni kredi
bulma ve taşıma maliyetleri yükselebilmektedir (Calvo, 2001). Ancak tam dolarizasyon, merkez
bankasına bir avantaj da sağlayabilmektedir. Ülkenin merkez bankasının kendi imajının veya
yerli para biriminin imajının zedelenmesi durumunda, imajı güçlendirmek için uygun para
politikasının güdülmesi gerekecektir ve bu politika, özellikle volatil bir ekonomide bankaların
kredi bulmaları ve müşteri kredilerinin takibi gibi hususlarda maliyetleri yükseltecektir (Gale ve
Vives, 2002). Ayrıca avantaj, sadece merkez bankasının imajı için değildir; tam dolarizasyona
geçen ülkelerde, örneğin Ekvator’da, ülke riski çok ciddi oranda düşmekte ve bu durumda da
bankaların kredi maliyetleri azalırken, karlılıkları artmaktadır (Quispe-Agnoli ve Whisler, 2006).
Bir ekonominin küresel entegrasyonu açısından tam dolarizasyon faydalı olabilmektedir.
Bankaların, yabancı bankalar ve müşterilerle olan işlemlerinde yerli-yabancı döviz kuru farklılığı
bulunmayacağından ötürü, bankaların işlem yapma maliyetleri düşecektir (Minda, 2005).
Zorunlu rezervlerin yabancı para cinsinden tutulmaları durumunda, ekonomik otoritenin
yabancı paraya yönelik güveninden ötürü, rezerv tutma alt limitleri azaltılabilir; böylece bankalar
rezerv tutma maliyetlerini azaltacakları gibi, daha fazla kaynağı piyasaya sürebileceklerdir
(Moreno-Villalaz, 1999). Daha da önemli olan bir husus ise zorunlu rezervler dahilindeki
kaynakların sigortalarının, bankalar açısından ek bir maliyet doğurabilmesidir ve resmi açıdan
tam veya kısmi dolarizasyonun olduğu bir ülkede, yabancı para cinsinden tutulacak rezervlerin
riski düşük algılanacağından ötürü, bu rezervlerin sigorta maliyetleri, dolayısıyla bankaların
maliyetleri düşecektir (Quispe-Agnoli ve Whisler, 2006). Literatürdeki bulgulara göre özellikle
tam dolarizasyona geçen bazı ülkelerde enflasyonda ani ve kalıcı düşüşler gözlenmiştir. Bu
durumda banka aracılık maliyetlerinin düştüğü ve banka karlılıklarının olumlu etkilendiği ortaya
çıkarken, zorunlu rezervlerdeki azalışların da karlılığa ayrıca katkı sağladığı ifade edilmektedir
(Towers ve Borzutzky, 2004).

291
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Finansal serbestleşme sayesinde bankacılık sektörü hızlı bir biçimde büyümekte iken,
kısmi dolarizasyonun oluşması durumunda büyüme sağlıklı olmayabilmekte ve kur riskini
üstlenmedeki sorunlar, bankaların döviz kurlarına bağlı işlem maliyetlerini artırabilmektedir
(Saprin, 2001).
Dolarizasyonun olması durumunda sadece finansman maliyeti artışları değil, gelir
azalması potansiyeli de ortaya çıkmaktadır. Bu bağlamda dolarizasyonun görüldüğü bir
ekonomide bankaların kar marjları genel olarak azalma eğilimi gösterirken, bu eğilim tüketiciler
ve işletmeler lehine çalışmaktadır (Swiston, 2011).

3. TÜRKİYE’DE DOLARİZASYONUN FİNANSMAN MALİYETLERİ ÜZERİNDEKİ

ETKİSİ: KARŞILAŞTIRMALI BİR ANALİZ

3.1. Dolarizasyon Düzeyi Tespitinde Minimum Varyans Portföyü (MVP)

Ize ve Levy-Yeyati (1998), makroekonomik belirsizliklere bağlı olarak kur seçiminin
yapıldığı bir portföy modeli geliştirmişlerdir. Bu modelde belirlenen portföy içindeki dolar
miktarı, portföyde “olması gereken” dolar miktarını vermektedir. Dolayısıyla modelin belirlediği
minimum varyans portföyü, ekonomideki dinamiklere bağlı olarak şekillenmekte ve dolarizasyon
için doğal bir kıstas oluşturmaktadır.
Ekonominin temel dinamiklerince belirlenen MVP tarafından gösterilen dolar düzeyi,
portföyde tutulması gereken optimum dolar düzeyidir. Teoriye göre MVP, dolarizasyonun temel
belirleyicisi ise, nedensellik analizi sonuçlarında yükümlülük dolarizasyonu ve “Kısa vadeli
yabancı para pozisyonu / Bankacılık sektörü toplam aktifler” oranının nedeni olarak görülmelidir.
Böylece, dolarizasyon düzeyine ilişkin kanaatin sağlam bir temele dayanıp dayanmadığı ortaya
konmuş olacaktır.
Çalışmada öncelikle minimum varyans portföyünün belirlediği dolar düzeyi bulunarak
gerçekleşen dolarizasyon düzeyleri ile kıyaslanmış, buna bağlı olarak da ülke içindeki
dolarizasyonun risk boyutu tartışılmıştır. Ölçüm kıstası olarak belirlenen MVP’nin teoride olduğu
gibi verilerle de dolarizasyonun nedeni olduğunun belirlenmesi, ölçüm kıstasının gücünü ortaya
koyacağı için Granger Nedensellik Analizi uygulanmıştır. Uygulanmış olan Granger Nedensellik
Analizi’nden beklenen, değişkenler arası ilişkilerin teoride belirtildiği yönde çıkmasıdır.

292
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Türkiye’de olması gereken düzey, Levy-Yeyati (2006) yöntemi uygulanarak

hesaplanmıştır. Logaritmik farkı alınan TCMB dolar alış kurundan, logaritmik farkı alınan
tüketici fiyat endeksi çıkarılarak reel döviz kuruna ilişkin seri bulunmuş ve formülde bu seriler
yerine konarak MVP düzeyi 2000:01 - 2015:03 dönemi için hesaplanmıştır.
(𝑣𝑣𝑣𝑣𝑣𝑣(∆𝑝𝑝) − 𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐(∆𝑝𝑝, ∆𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟))
MVP =
(𝑣𝑣𝑣𝑣𝑣𝑣(∆𝑝𝑝) + 𝑣𝑣𝑣𝑣𝑣𝑣(∆𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟) − 2𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐(∆𝑝𝑝, ∆𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟))
∆𝑝𝑝 = 𝑇𝑇𝑇𝑇𝑇𝑇𝐸𝐸 ′ 𝑛𝑛𝑛𝑛𝑛𝑛 𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙 𝑓𝑓𝑓𝑓𝑓𝑓𝑓𝑓𝑓𝑓 𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎ş 𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠
∆𝑒𝑒𝑒𝑒 = 𝑇𝑇𝑇𝑇𝑇𝑇𝑇𝑇 𝐴𝐴𝐴𝐴𝐴𝐴 𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷 𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎ş 𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘 𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙 𝑓𝑓𝑓𝑓𝑓𝑓𝑓𝑓𝑓𝑓𝑓𝑓 𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎ş 𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠
∆𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟 = ∆𝑒𝑒𝑒𝑒 − ∆𝑝𝑝
Gerçekleşen dolarizasyon göstergeleri olarak yükümlülük dolarizasyonu ve TCMB kısa
vadeli yabancı para pozisyonu / Bankacılık sektörü toplam aktifler oranı kullanılmıştır. Mevduat
dolarizasyonu, yerleşiklerin yabancı para mevduatının toplam mevduata oranıdır.
Özellikle gelişmekte olan piyasalarda yakın geçmişte sıkça yaşanan bankacılık krizleri,
iktisat yazınına varlık dolarizasyonunun yanı sıra “yükümlülük dolarizasyonu” kavramını da
eklemiştir. Yükümlülük dolarizasyonu; ülkedeki bankacılık ve kamu kesimi dahil olmak üzere
tüm ekonomik birimlerin, yabancı para cinsinden büyük miktarda yükümlülüklerinin
bulunmasıdır (Serdengeçti, 2005).
Rennhack ve Nozaki (2006), dolar mevduatların toplam mevduatlar içerisindeki oranını
dolarizasyon göstergesi olarak bağımlı değişken şeklinde regresyona dahil etmiş ve analizlerde
bulunmuştur. Yazarlar, bu oranın mükemmel olmasa da dolarizasyonun en iyi göstergesi olarak
yaygın kullanımına dikkat çekmişlerdir. Regresyondaki bağımsız değişkenler ise; MVP,
enflasyon, bütçe açığı, kurumsal ve politik yönetime ilişkin endeksler ve dolarizasyonun varlığına
ilişkin yasal kısıtlamalardır.
Çalışma kapsamında verilerin derlenmesinde, Türkiye Cumhuriyet Merkez
Bankası’nın web sitesinde yer alan elektronik veri dağıtım sisteminden (EVDS) yararlanılmıştır.
Gerçekleşen ve olması gereken dolarizasyona ilişkin sonuçlar Grafik 1’de gösterilmektedir:

293
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Türkiye'nin Olması Gereken ve Gerçekleşen Yükümlülük

Dolarizasyonu
65,0% 64,4%

55,0%
50,4%
45,0% 44,9% 41,3%
38,4% 39,1%
38,9% 35,6% 34,6%
35,0% 30,9% 33,0% 34,4%
31,4% 29,0%
26,8% 24,8% 30,8%
27,0%
25,0% 21,3% 24,4%
21,3%
21,0% 16,7% 20,1% 17,9%
15,0%

Dolarizasyon MVP

Grafik 1: Türkiye’nin Olması Gereken ve Gerçekleşen Yükümlülük Dolarizasyonu Düzeyleri

Türkiye’nin, enflasyon ve reel döviz kuru dalgalanmalarının işaret ettiği optimal portföy
bileşimini veren dolar oranının çok ötesinde bir dolarizasyon sürecinde olduğu görülmektedir. Bu
durumda “dalgalanma korkusu”nun varlığını ortaya koymak ve bunu önleyici çabalar, olası
krizleri önleme açısından önemlidir.
Grafik 1’e göre, Türkiye için yükümlülük dolarizasyonu düzeyi %64,4 ile en yüksek
seviyesini 2001 yılında görmüş olup, devam eden süreçte dolarizasyon düzeyinin %30 ile %45
arası bantta seyrettiği görülmektedir. Grafikten de görüleceği üzere, Haziran 2015 döneminde
%43,1 düzeyinde olan dolarizasyon derecesi, o dönemin değişkenlerinin dalgalanmalarının
belirttiği MVP düzeyinin üzerindedir.

3.2. Veri Seti

Verilerin derlenmesinde, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın web sitesinde yer alan
Elektronik Veri Dağıtım Sistemi (EVDS) ve Uluslararası Para Fonu’nun International Financial
Statistics (IFS) serilerinden yararlanılmıştır. Seriler 2000Q1 - 2015Q1 arasını kapsamaktadır.
Kullanılan açıklayıcı değişkenler; kısmi dolarizasyona, makroekonomik duruma ve finansal
sisteme ilişkin değişkenler olmak üzere üç grup altında incelenebilmektedir. Kısmi dolarizasyona
ilişkin; literatürün tamamına yakın kısmında kullanılarak temel gösterge haline gelmiş olan
294
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

mevduat dolarizasyonu ve kur riskine bağlı olarak ortaya çıkan geri ödenmeme riskinin bir
göstergesi olarak da yükümlülük dolarizasyonu 1 kullanılmıştır.
Makroekonomik duruma ilişkin değişkenler; enflasyon, gayri safi yurt içi hasıla (GSYİH)
büyümesi 2 ve faiz oranı değişimidir. Finansal sisteme ilişkin değişkenler ise; risk almanın boyutu
olarak yurt içi özel sektöre verilen kredilerin GSYİH’ye oranı 3, kredi patlaması var ise bu
durumun ölçütü olarak yurt içi kredilerin büyüme oranı, ani sermaye çıkışları olup bankadan
çıkışlar başlarsa oluşacak riskin boyutu olarak M2 para arzının TCMB yabancı para rezervlerine
oranı ve bankacılık sisteminin likiditesinin ölçütü olarak da nakit ve banka rezervleri toplamının
banka varlıklarına oranı alınmıştır.
Yükümlülük dolarizasyonu, mevduat bankaları ile kalkınma yatırım bankalarının
kullandırdıkları yabancı para kredilerin bankacılık sistemi kredi hacmi içindeki oranıdır.
TCMB kısa vadeli yabancı para pozisyonu / Bankacılık sektörü toplam aktifler oranı ise,
yerleşiklerin yabancı para mevduatının bankacılık sektörü kayıtlı toplam aktiflerine oranıdır.
Gösterge tahvil faizi olarak, IFS’in sunduğu, Türkiye Interbank Para Piyasası’nda gerçekleşen
24 aylık gösterge tahvil faizi alınmıştır. GSYİH büyümesi, üçer aylık GSYİH artışlarıdır.

3.3. Araştırma Modeli ve Değişkenler

Modelde bağımlı değişken olarak banka karlılığı; bağımsız değişkenler olarak ise
makroekonomik değişkenler (üçer aylık GSYİH artışları, gösterge tahvil faizi (24 ay)), ülke
bankalarının kredi riski oranı (%) 4, ülke bankalarının sermaye yeterliliği rasyosu (%), ülke
ekonomilerinin dolarizasyon göstergesi – ((M2-M1-yerel mevduat)/GSYİH) dolarizasyon düzeyi
kullanılmıştır.

1
Kurdaki dalgalanmaya bağlı olarak ortaya çıkabilecek bir geri ödenmeme riski araştırıldığı için kime verildiğine
bakılmaksızın dolar kredilerin tamamı alınmıştır.
2
Mevsimsellik tespit edildiği için öncelikle Tramo/Seats yöntemi kullanılarak mevsimsellikten arındırılan seri
kullanılmıştır.
3
Bankaların temel işlevi fon aktarımı olduğu için topladıkları mevduatın ne kadarını ekonomiye, özellikle de reel
sektöre aktardıkları önemlidir. Mevduat bankalarının kredi/mevduat oranı TCMB verilerine göre 2008 yılında 68,1
iken 2014 yılında bu rakam 79,8’e ulaşmıştır.
4
CRR rakamına bankaların alacaklarını devretlemeleri ve bilanço düzenlemeleri dikkate alınarak %20 düzeyinde bir
fark eklenmiştir.
295
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

ARAŞTIRMA MODELİ:
KVYP
𝐵𝐵𝐵𝐵 = f �GDP , i , BSCO , CGA , , CAR , M2�
TA
BP:Banka Karlılığı (Bank Profitability)
GDP: Ülke Ekonomisinin Bir Önceki Yıla Göre Büyüme Yüzdesi (%)
i: Gösterge Tahvil Faizi
BSCO: Ülke Bankaların (TR) Kredi Yükümlüğü – (Yükümlülük Dolarizasyonu)
KVYP/TA: TCMB Kısa Vadeli Yabancı Yabancı Para Pozisyonu / Toplam Aktifler (%)
CGA: Ülke Bankaların (TR) Kredi Büyüme Hızı (%)
CAR:Ülke Bankalarının (TR) Sermaye Yeterliliği Rasyosu (%)
M2:Ülke Ekonomilerinin(TR) Dolarizasyon Göstergesi – ((M2-M1-Yerel Mevduat)/GDP) 5
Araştırma modeli için 2000-2015 arası dönem tercih edilmiş olup bu döneme ait veriler
kullanılmıştır.

3.4. Nedensellik Analizi İle MYP ve Dolarizasyon İlişkisinin Tespiti

Çalışmada yükümlülükler dolarizasyonu ve TCMB kısa vadeli yabancı para pozisyonu /
Bankacılık sektörü toplam aktifler oranına, MVP’nin oynadığı belirleyici rolün nedensellik
ilişkisiyle ortaya konması amacıyla Granger Nedensellik Testi uygulanmıştır. Bu uygulamayla
amaçlanan, ölçüm kriteri olarak kullanılan MVP’nin verilerle de gücünün ortaya konmasıdır.
Nedensellik, korelasyondan farklı bir olgudur. Korelasyon, iki değişken arasındaki ilişkiyi
vermekte ancak ilişkinin yönüne dair bir bilgi sunmamaktadır. X ve Y korelasyona sahip iki
değişken ise, Y, X’i açıklayabilmek için kullanılabilirken X de aynı zamanda Y’yi
açıklayabilmektedir (Granger ve diğerleri, 2001).
Ekonometride en geniş kabul görerek kullanılan operasyonel tanım, Wiener- Granger ya da
Granger tanımıdır ve şu şekilde formüle edilebilir: Diğer her şey sabit iken şu anki Y, X’in tüm
geçmiş değer verileri dahil edilerek daha iyi tahmin ediliyor ise X, Y’nin Granger nedenidir.
Anlık nedensellik ise, diğer her şey sabit iken şu anki Y, X’in şu anki ve tüm geçmiş değer
verileri dahil edilerek daha iyi tahmin ediliyor ise X, Y’nin granger anlık nedenidir.

5
Dolaşımdaki para miktarının ekonomik büyüklüğü /GSYİH oranı %8 düzeyinde kabul edilmektedir. Dolaşımdaki
yerli para miktarı bu düzeyin altına gerilemesi halinde aradaki fark YP ile telafi edilmektedir.
296
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Granger nedensellik ve Granger anlık nedensellik kavramları arasındaki ilişki daha formel bir
şekilde de tanımlanabilmektedir (Charemza ve Deadman, 1997). Değişkenler arasındaki ilişkinin
yönünü, nedenselliğin yönü belirlemekte olup üç farklı durum bulunmaktadır. Bunlar;
A. Tek yönlü nedensellik (X → Y): Y=f(x) biçimdeki tek denklemli bir modelde Y bağımlı
değişken, X ise bağımsız değişkendir. Burada X’ten Y’ye doğru bir nedensellik ilişkisi
bulunmaktadır. Bağımsız değişken, neden konumunda olup bağımlı değişken üzerinde bir
sonuç etkisi yaratmaktadır.
B. Çift yönlü nedensellik (X ↔Y): Değişkenler arasında karşılıklı bir etki olabilir Y=f(x) ve
X=f(y)
C. İlişki bulunmaması: İki değişkenin birbirini etkilememesi, birbirinden bağımsız olmasıdır.

Gujarati (2001)’ye göre, gelecek geçmişi kestiremeyeceğine göre, eğer X değişkeni, Y

değişkeninin (Granger) nedeni ise X’teki değişmeler Y’deki değişmelerden önce gelmelidir.
Dolayısıyla, Y’nin kendi geçmiş değerleri de dahil başka değişkenlere göre regresyonuna X’in
geçmiş ya da gecikmeli değişkenleri de eklendiğinde Y’nin kestirimi anlamlı biçimde
iyileşiyorsa, o zaman “X, Y’nin Granger nedenidir” denilebilir. Aynı tanım, Y, X’in granger
nedeniyse de yapılabilir.
Nedensellik testi ise, bir değişkenin geçmiş değerlerinin diğer değişkenin denklemine dahil
olup olmadığının araştırılmasıdır (Enders, 1995).

Serilerin Durağanlıklarının Tespiti

MVP -Yükümlülük dolarizasyonu ve MVP -TCMB kısa vadeli yabancı para pozisyonu /
Bankacılık sektörü toplam aktifler oranı için yapılacak nedensellik analizinde ilk adım serilerin
durağanlığının araştırılmasıdır.
Granger ve diğerleri (1986) yaklaşımına göre durağanlık şu şekilde ifade edilebilmektedir.
yt = yt -1 + ε t
Ardışık bağlanımlı yukarıda yer alan eşitliğe test amaçlı ρ=1 katsayısı eklendiğinde:
yt = ρ * yt -1 + ε t
ε t eğer Beyaz Gürültü (White Noise) 6 sergileyen bir hata terimi ise, bu eşitlik ρ=1 iken rassal
yürüyüş sergileyecektir. Rassal yürüyüşe sahip bir değişken de durağan olmayacaktır. Eğer, |ρ| <1

6
Sıfır ortalamalı, sabit varyanslı, seriler arası kovaryansı sıfır olan hata terimidir.
297
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

olursa yt , durağan ve I(0) olacaktır. En yaygın kullanılan genişletilmiş Dickey-Fuller Testi’nin

özünde bu arayış yatmaktadır.
Nedensellik testlerinin yapılabilmesi için öncelikle bu değişkenlere ait serilerin durağan
olması gerekmektedir. Bu nedenle değişkenlere ait serilerin durağan olup olmadıkları
araştırılacaktır. Bir serinin birim kök içermesi o serinin durağan olmadığını göstermektedir.
Regresyondaki tüm değişkenler durağan ise sonuçlar anlamlı çıkacaktır. Ancak, durağan
olmayan serilerde durağanlık sağlanıncaya kadar farkları alınıp fark serileri analiz edilirse
sonuçlar anlamlı yorumlanabilecektir (Enders, 1995).
Durağanlık, zaman serisinin birim kökü olup olmadığına bakılarak anlaşılır. Dickey Fuller ya
da Genişletilmiş Dickey Fuller sınamaları bu amaçla kullanılır. Bir seriyi durağan yapmak için d
kez farkı alınır. Zaman serisi I(d) ise d kez farkı alınınca I(0) olur. I(0) seri, birim kökü olmayan
seridir (Gujarati, 2001). Regresyon sonuçlarının sahte sonuçlar vermesi zaman serilerinde olası
durumlardan biridir. Bunu engellemek için analize tabi tutulan serilerin birim kök içerip
içermediklerinin araştırılması gereklidir. Serinin birim kök içermesi durağan olmadığı anlamına
gelmektedir.
En yaygın kullanılan Genişletilmiş Dickey-Fuller (GDF) Testi’nde boş hipotez, serinin birim
köke sahip olmasıdır. Serinin birim kökten kurtulması amacıyla farkı alınarak durağan serinin
analize katılması sağlanmalıdır. Bu amaçla Tablo 1’de her bir değişken serisinin birim köke sahip
olmayan düzeyinin bulunması amacıyla yapılan GDF test sonuçları sunulmuştur:
Tablo 1: Değişkenlerin Birim Köklerine İlişkin Genişletilmiş Dickey-Fuller Testi Sonuçları
Değişkenlerin GDF Birim Kök Testine Göre P Değerleri
Düzey 1. Fark I (d)
Sadece Keşisim Katsayısı ile
MVP 0,0822** 0,0000* I (1)
YD 0,9249 0,0000* I (1)
KVYP / TA 0,7092 0,0000* I (1)
Keşisim Katsayısı ve Trend ile
MVP 0,2412 0,0000* I (1)
YD 0,4295 0,0000* I (1)
KVYP / TA 0,6073 0,0000* I (1)

*%1 ve **%10 düzeyinde anlamlıdır.

Değişkenlerin düzey değerleri için boş hipotezin reddedilmesi mümkün olamamakta,
dolayısıyla birim köke sahip serilerin birinci farkları alındıktan sonra birim kök araştırmasına
devam edilmektedir. MVP serisi için sadece kesişim katsayısı alınarak yapılan analizlerde %10

298
 Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

düzeyinde anlamlılık çıksa bile, düzeyin düşük bulunması, kabul gören düzeyin en fazla %5
olması ve sadece bir seçenek için geçerliliği sebebiyle serinin düzey değeri durağan kabul
edilmemiştir.
Modelde kullanılan serilerin birinci farklarında durağan hale gelmelerinden ötürü I(1) olarak
birim kök sayısı belirlenmektedir. Durağan olmayan değişkenlerin oluşturacağı analizlerde sahte
regresyon problemi ortaya çıkacağı için, zaman serileri çalışmalarında ilk kontrol edilen serilerin
birim kök içermesi durumudur.

Seriler Arasındaki Eşbütünleşmenin Araştırılması

Nedenselliği ölçmek için uygun yöntem, eşbütünleşmenin varlığına göre belirlenmektedir.
Eşbütünleşme, seriler arasında mevcut ise uzun dönemli nedensellik hata düzeltme modeli
kullanılarak ortaya konmalıdır (Rodriguez ve Rowe, 2007).
Eşbütünleşme ilişkisi Granger nedenselliğin var olup olmadığını göstermesine rağmen,
değişkenler arasındaki nedensellik ilişkisinin yönünü gösteremez. Granger nedenselliğin yönü,
standart Granger Nedensellik Analizi ile tespit edilebilir (Engle ve Granger, 1987).
Engle ve Granger (1987)’a göre, iki değişkenin eşbütünleşmesi şu şekilde
tanımlanabilmektedir:
yt , xt ~ CI (d, b)
yt ve xt olarak iki seri d, b dereceden eşbütünleşik serilerdir, ve d > b > 0 , eğer:
• Her bir serinin durağanlık düzeyi d ise

• İki değişkenin doğrusal bileşimi, örneğin α1 * xt + α2 * yt , d-b dereceden entegre iseler [α1 , α2 ]
vektörü eşbütünleşme vektörüdür.

Amaç, MVP - yükümlülük dolarizasyonu ve MVP - TCMB kısa vadeli yabancı para
pozisyonu / bankacılık sektörü toplam aktifler oranı arasındaki ilişkileri araştırmak olduğundan
iki ayrı eşbütünleşme testi uygulanmıştır. Eşbütünleşme analizi için Trace Value Testi ve Max-
Eigen Value Testi yapılmıştır. Test sonuçları Tablo 2 ve Tablo 3’te verilmiştir:

Tablo 2: MVP ve Yükümlülük Dolarizasyonu İçin Eşbütünleşme Testi

N H0 H1 P Değeri Değerlendirme
Trace Value 151 r=0 r >=1 0,0349 Eşbütünleşme Var
Max-Eigen Value 151 r=0 r >=1 0,0301 Eşbütünleşme Var

299
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Tablo 3: MVP ve KVYP / TA İçin Eşbütünleşme Testi

N H0 H1 P Değeri Değerlendirme
Trace Value 151 r=0 r >=1 0,0679 Eşbütünleşme Var
Max-Eigen Value 151 r=0 r >=1 0,0711 Eşbütünleşme Var

Değişkenler arasında eşbütünleşme ilişkisinin bulunması dolayısıyla, VAR Analizi

kapsamındaki standart Granger Nedensellik Analizi’nin uygulanmasına karar verilmiştir.
Serilerin Granger Nedensellik Testi Sonuçları
Serilerin uygun hale getirilmelerinin ardından etkinin yönünü bulabilmek amacıyla Granger
Nedensellik Testi uygulanmıştır. Testin öncesinde gecikme uzunluğu belirlenmiştir. Granger
Nedensellik Testi’nde, gecikme uzunluğunun farklı uygulanması test sonuçlarının değişmesine
neden olmaktadır. Analiz sonuçlarına göre ele alınması gereken gecikme uzunluğunun iki (2)
olması gerekmektedir. LR Test İstatistiği hariç diğer tüm kriterlerin gecikme uzunluğu 2
bulunmuş olup, buradan aylık veri kullanıldığı için değişkenlerin birbirini anında değil 2 aylık bir
gecikme ile etkilediği sonucu çıkarılmaktadır. Uygun gecikme uzunluğunun bulunmasının
ardından Granger Nedensellik Testi uygulanmaktadır.
Yükümlülük dolarizasyonu ve MVP ile MVP - TCMB kısa vadeli yabancı para pozisyonu /
Bankacılık sektörü toplam aktifler oranı arasındaki nedensellik ilişkileri aşağıdaki Tablo 4’te
verilmiştir:
Tablo 4: Yükümlülük Dolarizasyonu ve MVP Arasındaki Nedensellik İlişkisi
Model Hipotez P Değeri
1 H0: MVP, yükümlülük dolarizasyonunun Granger nedenidir. 0,0194*(+)
2. H1: Yükümlülük dolarizasyonu, MVP’nin Granger nedeni değildir. 0,8678 (-)
H0: MVP, TCMB Kısa Vadeli Yabancı Para Pozisyonu / Bankacılık Sektörü
3 0,0175*(+)
Toplam Aktifler oranının Granger nedenidir.
H1: TCMB Kısa Vadeli Yabancı Para Pozisyonu / Bankacılık Sektörü Toplam
4 0,5968 (-)
Aktifler oranı, MVP’nin Granger nedeni değildir.
Gözlem 151
*%5 düzeyinde anlamlılığı ifade etmektedir.
Tablo 4’te de görüldüğü üzere, aylık verilere uygulanan Granger Nedensellik Testi sonuçları,
literatürü de doğrulayarak MVP'nin yükümlülük dolarizasyonunun nedeni olduğunu ortaya
koymuştur.

300
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Tablo 4’te, boş hipotezlerin reddedildiği durumlar (P değeri: 0.0194<0.05 ve 0.0175<0.05)

yükümlülük dolarizasyonunun ve TCMB kısa vadeli yabancı para pozisyonu / Bankacılık sektörü
toplam aktifler oranının temel belirleyicisinin MVP olduğunu ortaya koyarak ilişkinin yönünü
doğru yansıtmaktadır.
Beklendiği gibi, nedensellik ilişkileri tek yönlü bulunmuştur. Yükümlülük dolarizasyonunun
ve TCMB kısa vadeli yabancı para pozisyonu / Bankacılık sektörü toplam aktifler oranının,
MVP’nin Granger nedeni olmadığını belirten hipotezler reddedilmeyerek geçerliliğini
korumaktadır (0.8678 > 0.05 ve 0.5968 > 0.05).
Sonuçlara göre MVP’nin, literatüre paralel şekilde yükümlülük dolarizasyonu ve TCMB kısa
vadeli yabancı para pozisyonu / Bankacılık sektörü toplam aktifler oranı için iyi bir ölçüt çıkması
ve MVP’nin de gerçekleşen düzeylerin oldukça altında hesaplanması, beraberinde mevcut
dolarizasyon düzeyinin bir risk unsuru oluşturduğu çıkarsamasını doğurmaktadır. Böylelikle,
MVP’nin dolarizasyon sürecinde güçlü bir gösterge olduğu verilerle de ortaya konmuş
olmaktadır.

3.5. Nedensellik Analizi İle Yükümlülük Dolarizasyonu, Kredi Faizi, Gösterge Faiz Ve
Döviz Kuru İlişkisinin Tespiti
Analiz kapsamında bir diğer ortaya konmak istenen bölüm olan finansman maliyetlerinin
Türkiye ekonomisi üzerine etkisidir. Bu kapsamda, kredi faizi ve gösterge faizin ortaya
konmasında döviz kurunun etkisinin nedensellik ilişkisi, yine Granger Nedensellik Testi ile
analiz edilmiştir. Bu uygulamayla amaçlanan, ölçüm kriteri olarak kullanılan döviz kurunun
etkisinin verilerle ortaya konmasıdır.
Serilerin Durağanlıklarının Tespiti
Yükümlülük Dolarizasyonu (YD) - Kredi Faizi (KF), Döviz Kuru (DK) - Kredi Faizi (KF) ve
Döviz Kuru (DK) – Gösterge Faiz (GF) için yapılacak nedensellik analizinde ilk adım serilerin
durağanlığının araştırılmasıdır.
Tablo 5’te Genişletilmiş Dickey-Fuller (GDF) testinde ait sonuçlar yer almaktadır.

301
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Tablo 5: Değişkenlerin Birim Köklerine İlişkin Genişletilmiş Dickey-Fuller Testi Sonuçları

Değişkenlerin GDF Birim Kök Testine Göre P Değerleri

Düzey 1. Fark I (d)

Sadece Keşisim Katsayısı ile
YD 0,0648** 0,0000* I (1)
DK 0,0824** 0,0000* I (1)
KF 0,4268 0,0000* I (1)
GF 0,6284 0,0000* I (1)
Keşisim Katsayısı ve Trend ile
YD 0,2436 0,0000* I (1)
DK 0,2844 0,0000* I (1)
KF 0,3588 0,0000* I (1)
GF 0,4264 0,0000* I (1)
*%1 ve **%10 düzeyinde anlamlıdır.

Değişkenlerin düzey değerleri için boş hipotezin reddedilmesinin mümkün olmaması

sebebiyle, birim köke sahip serilerin birinci farkları alındıktan sonra birim kök araştırmasına
devam edilmiştir. Yükümlülük dolarizasyonu serisi için sadece kesişim katsayısı alınarak yapılan
analizlerde, yükümlülük dolarizasyonu ve döviz kuru için %10 düzeyinde anlamlılık çıksa bile,
düzeyin düşük bulunması, kabul gören düzeyin en fazla %5 olması ve sadece bir seçenek için
geçerliliği sebebiyle serinin düzey değeri durağan kabul edilmemiştir.
Bu nedenle modelde kullanılan serilerin birinci farklarında durağan hale gelmelerinden ötürü
I(1) olarak birim kök sayısı belirlenmektedir. Durağan olmayan değişkenlerin oluşturacağı
analizlerde sahte regresyon problemi ortaya çıkacağı için zaman serileri çalışmalarında ilk
kontrol edilen serilerin birim kök içermesi durumudur.
Analiz sonucunda görüldüğü gibi; kullanılan veri setinde yükümlülük dolarizasyonu, döviz
kuru, kredi faizi ve gösterge faiz verileri birinci farklarında durağan hala gelmektedir. Birim kök
analizi yapılarak durağan olup olmadığına karar verdiğimiz değişkenleri nedensellik analizine
sokmadan önce değişkenler arasında eşbütünleşme analizi gerçekleştirilip, sonra nedensellik
analizine geçilecektir.

302
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Seriler Arasındaki Eşbütünleşmenin Araştırılması

Tablo 6, Tablo 7 ve Tablo 8’de sırasıyla yükümlülük dolarizasyonu ve kredi faizi, döviz kuru
ve kredi faizi ile döviz kuru ve gösterge faiz arasındaki ilişkileri araştırmak amacıyla iki ayrı
eşbütünleşme testi uygulanmıştır. Eşbütünleşme için analizi için Trace Value Testi ve Max-Eigen
Value Testi yapılmıştır.
Tablo 6: Yükümlülük Dolarizasyonu ve Kredi Faizi İçin Eşbütünleşme Testi
N H0 H1 P Değeri Değerlendirme
Trace Value 151 r=0 r >=1 0,0612 Eşbütünleşme Var
Max-Eigen Value 151 r=0 r >=1 0,0729 Eşbütünleşme Var

Tablo 7: Döviz Kuru ve Kredi Faizi İçin Eşbütünleşme Testi

N H0 H1 P Değeri Değerlendirme
Trace Value 151 r=0 r >=1 0,0363 Eşbütünleşme Var
Max-Eigen Value 151 r=0 r >=1 0,0386 Eşbütünleşme Var

Tablo 8: Döviz Kuru ve Gösterge Faiz İçin Eşbütünleşme Testi

N H0 H1 P Değeri Değerlendirme
Trace Value 151 r=0 r >=1 0,0725 Eşbütünleşme Var
Max-Eigen Value 151 r=0 r >=1 0,0714 Eşbütünleşme Var

Serilerin Granger Nedensellik Testi Sonuçları

Granger Nedensellik Testi’ne geçmeden önce, uygun gecikme uzunluğu tespit edilmiştir.
Analiz sonuçlarına göre ele alınması gereken gecikme uzunluğunun bir (1) olması gerekmektedir.
LR Test İstatistiği hariç, diğer tüm kriterlerin gecikme uzunluğunu 1 vermesi, aylık veri
kullanıldığı için değişkenlerin birbirini anında değil 1 aylık bir gecikme ile etkilediği sonucunu
çıkarmaktadır.
Serilerin uygun hale getirilmelerinin ardından etkinin yönünü bulabilmek amacıyla Granger
Nedensellik Testi uygulanmıştır. Döviz kuru ve kredi faizi ile döviz kuru ve gösterge faiz
arasındaki nedensellik ilişkisi Tablo 9’da verilmiştir.

303
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Tablo 9: Yükümlülük Dolarizasyonu, Kredi Faizi, Gösterge Faiz ve Döviz Kuru Arasındaki
Nedensellik İlişkisi
Model Hipotez P Değeri
1 H0: Yükümlülük dolarizasyonu, kredi faizinin Granger nedenidir. 0,0282* < 0.05 (+)
2 H1: Kredi faizi, yükümlülük dolarizasyonunun Granger nedenidir. 0,0438* <0.05(+)
3 H0: Döviz kuru, kredi faizinin Granger nedenidir. 0,0254*<0.05(-)
4 H1: Kredi faizi, döviz kurunun Granger nedenidir. 0,0466*<0.05(-)
5 H0: Döviz kuru, gösterge faizin Granger nedenidir. 0,0314*<0.05(-)
6 H1: Gösterge faiz, döviz kurunun Granger nedenidir. 0,0472*<0.05(-)
Gözlem 151
*%5 düzeyinde anlamlılığı ifade etmektedir.

Tablo 9’da görüldüğü üzere, aylık verilere uygulanan Granger Nedensellik Testi sonuçları,
literatürü de doğrulayarak hem yükümlülük dolarizasyonunun ve döviz kurunun, finansman
maliyetlerini oluşturan kredi ve gösterge faizlerinin nedeni olduğunu; hem de kredi ve gösterge
faizlerinin, yükümlülük dolarizasyonunun ve döviz kurunun nedeni olduğunu ortaya koymuştur.
Beklendiği gibi, nedensellik ilişkileri çift yönlü bulunmuştur.
Sonuçlara göre döviz kurunun ve yükümlülük dolarizasyonunun literatüre paralel şekilde
finansman maliyetlerini oluşturan kredi ve gösterge faiz için iyi bir ölçüt çıkması, durumun
mevcut dolarizasyon düzeyi açısından bir risk unsuru oluşturduğu çıkarsamasını karşımıza
çıkarmaktadır.

304
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

4.SONUÇ

Dolarizasyon, paranın üç işlevine (ödeme aracı, hesap birimi ve değer saklama aracı) ve
bilanço yapısı etkilerine dayandırılarak tanımlanmaktadır. Bu çerçevede, finansal dolarizasyon;
bir ülkenin başka bir ülkenin parasını ödeme aracı, değer saklama aracı ve hesap birimi olarak
kullanmasıdır. Buna bağlı olarak, yabancı para cinsinden mevduatların ve kredilerin kullanılması
nedeniyle de hem varlık hem de yükümlülük dolarizasyonu tek bir başlık altında toplanmaktadır.
ABD Doları’nın en yaygın kullanılan yabancı para olması nedeniyle bu olguya finansal
dolarizasyon denmiştir.
Literatürde dolarizasyonun ölçümü, genel olarak, yabancı para cinsinden mevduatların,
toplam mevduatlar ya da geniş para arzı içindeki payı olarak ölçülmektedir. Ancak, finansal
dolarizasyonun varlık ve yükümlülük tarafına geldiğimizde, yükümlülük dolarizasyonu tanımı ve
bunların ölçülmesi öne çıkmaktadır. Finansal dolarizasyonun varlık tarafını ifade eden bankacılık
sektörü kredi yükümlülüğü (yükümlülük dolarizasyonu), bankacılık sektörünün yabancı para
cinsinden kredilerinin, toplam kredilere oranı ile ölçülmektedir.
Dolarizasyonun yükümlülük tarafını ifade eden TCMB kısa vadeli yabancı para
pozisyonu/Bankacılık sektörü toplam aktifler oranı, bankacılık sektörünün yabancı para
mevduatlarının, toplam mevduatlara veya toplam yükümlülüklere oranı ile ölçülmektedir.
Ekonominin iç dinamiklerine bağlı olarak, olması gereken optimal düzeyde dolarizasyonu
açıklayan minimum varyans portföyü yaklaşımına göre; yatırımcıları dolar kullanmaya iten
unsur, döviz kuru ve enflasyonun düzey değerleri değil, görece dalgalanmalarıdır. Yatırımcılar,
yerli paranın oynaklığını gösteren enflasyon, reel kura göre daha az volatil ise enflasyon yüksek
olsa bile güvenli liman olarak yine de yerli parayı tercih edecektir. Tersine, reel kur, enflasyona
göre daha az volatiliteye sahip ise dolar cinsinden sözleşmeler tercih edilecektir. Böylelikle
ekonominin önemli iki makroekonomik değişkenine göre belirlenmiş doğal bir dolarizasyon
oranının varlığından söz edilebilmektedir.
Bu çalışmada öncelikle minimum varyans portföyünün belirlediği dolar düzeyi bulunarak
gerçekleşen dolarizasyon düzeyleri ile kıyaslanmış, buna bağlı olarak da ülke içindeki
yükümlülük dolarizasyonunun risk boyutu tartışılmıştır. Ölçüm kıstası olarak belirlenen MVP’nin
teoride olduğu gibi verilerle de yükümlülük dolarizasyonun nedeni olduğunun belirlenmesi,
ölçüm kıstasının gücünü ortaya koyacağı için Granger Nedensellik Analizi uygulanmıştır.

305
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Uygulanmış olan Granger Nedensellik Analizi’nden beklenen, değişkenler arası ilişkilerin teoride
belirtildiği yönde çıkmasıdır.
Verilerin derlenmesinde, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın web sitesinde yer alan
Elektronik Veri Dağıtım Sistemi (EVDS) ve Uluslararası Para Fonu’nun International Financial
Statistic (IFS) serilerinden yararlanılmıştır. Seriler 2000Q1 - 2015Q1 arasını kapsamaktadır.
Bu kapsamda, 2000:01 - 2015:03 dönemi için aylık verilerle elde edilen sonuçlara
bakıldığında gerçekleşen dolarizasyon düzeylerinin olması gerekenin oldukça üzerinde olduğu,
ancak enflasyondaki artışa bağlı olarak 2015 yılında durumun tam tersine döndüğü
görülmektedir.
Serilerin uygun hale getirilmelerinin ardından etkinin yönünü bulabilmek amacıyla Granger
Nedensellik Testi uygulanmıştır. “Bir ölçüm kriteri olarak kullanılan MVP bu amaca ne kadar
uygun bir kriterdir, teoride belirtildiği gibi dolarizasyonun temel belirleyicisi ise nedensellik
testlerinde de aynı yönde etkileri sunabilecek midir?” sorusundan hareketle dolarizasyon ve MVP
arasındaki nedensellik ilişkisine göre, uygulanan Granger Nedensellik Testi sonuçları teoriyi
destekler nitelikte çıkmıştır.
Aylık verilere uygulanan Granger Nedensellik Testi sonuçları, teoriyi doğrulayarak MVP'nin
yükümlülük dolarizasyonunun ve kısa vadeli yabancı para pozisyonu / Bankacılık sektörü toplam
aktifler oranının nedeni olduğunu ortaya koymuştur. Dolayısıyla, ölçülen MVP’nin optimal
değerlerin belirlenmesinde güçlü bir araç olduğu sonucuna varılmıştır.
Sonuçlara göre MVP’nin, teoriyle uyumlu şekilde dolarizasyon için iyi bir ölçüt çıkması ve
MVP’nin de gerçekleşen düzeylerin oldukça altında hesaplanması, beraberinde mevcut
dolarizasyon düzeylerinin bir risk unsuru oluşturduğu çıkarsamasını getirmektedir. Dolayısıyla
kredi alırken ve mevduat saklama tercihlerinde kişilerin yerli para ve yabancı paranın göreli
dalgalanmasının farkında oldukları söylenebilir. Böylelikle, MVP’nin dolarizasyon sürecinde
güçlü bir gösterge olduğu verilerle de ortaya konmuş olmaktadır.

306
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

KAYNAKÇA
Athanasoglou, P.P., Brissimis, S.N. and Delis, M.D. 2008. Bank-Specific, Industry- Specific and
Macroeconomic Determinants of Bank Profitability, Journal of International Financial
Markets, Institutions and Money, 10(2): 121-136.
Basso, H.S., Calvo-Gonzalez, O. and Jurgilas, M. 2007. Financial Dollarization: The Role of
Banks and Interest Rates, ECB Working Paper, No.748.
Calvo, G.A. 2001. Capital Markets and The Exchange Rate with Special Reference to The
Dollarization Debate in Latin America, Journal of Money, Credit, and Banking, 33(2):312-
334.
Chang, R. and Velasco, A. 2000. Financial Fragility and The Exchange Rate Regime, Journal of
Economic Theory, 92(1): 1-34.
Chang, R. and Velasco, A. 2001. Monetary Policy in A Dollarized Economy Where Balance
Sheets Matter, Journal of Development Economics, 66(2):445-464.
Charemza, W.W. and Deadman, D.F. 1997. New Directions in Econometric Practice: General to
Specific Modelling, Cointegration and Vector Autoregression, Second Edition, Cheltenham:
Edward Alger Pub.
Enders, W. 1995. Applied Econometric Time Series, New York: John Wiley&Sons Inc.
Engle, R.F. and Granger, C.W.J. 1987. Co-integration and Error Correction: Representation,
Estimation, and Testing, Econometrica, 55(2): 251-276.
Gale, D. and Vives, X. 2002. Dollarization, Bailouts, and The Stability of The Banking System,
The Quarterly Journal of Economics, 117(2): 467-502.
Galindo, A. and Leiderman, L. 2005. Living with Dollarization and the Route to Dedollarization,
Inter-American Development Bank Research Department, Working Paper No. 526.
Granger, C.W.J.; Newbold, P. and Shell, K. 1986. Forecasting Economic Time Series, 2nd
Edition, Ed. J. Scott Bentley, New York: Academic Press.
Granger, C.W.J. and Yoon, G. 2001. Self Generating Variables in a Cointegrated VAR
Framework, UCSD Economics Discussion Paper, No.2001-04.
Gujarati, D.N. 2001. Basic Econometrics, Fourth Edition, New York: McGraw-Hill Companies.
Honohan, P. and Shi, A. 2002. Deposit Dollarization and The Financial Sector in Emerging
Economies, World Bank Policy Research Working Paper No. 2748.

307
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Ize, A. and Levy-Yeyati, E. 1998. Dollarization of Financial Intermediation: Causes and Policy
Implications, IMF Working Paper, No.98/28: 1-48.
Levine, R. 1997. Financial Development and Economic Growth, Journal of Economic Literature,
35(2):688-726.
Levy-Yeyati, E. 2006. Financial Dollarization: Evaluating the Consequences, Economic Policy,
21(45):62-118.
Levy-Yeyati, E. and Sturzenegger, F. 2005. Classifying Exchange Rate Regimes: Deeds and
Words, European Economic Review, 49(6):1603-1635.
Minda, A. 2005. Official dollarization: A last resort solution to financial stability in Latin
America?, Groupment de Recherches Economiques et Sociales Working Paper No. 2.
Moreno-Villalaz, J.L. 1999. Lessons From Themonetary Experience of Panama: A Dollar
Economy With Financial Integration, Cato Journal, 18(30):421-439.
Neanidis, K.C. and Savva, C.S. 2013. Institutions and Financial Dollarization: Indirect Effects
Based on a Policy Experiment, CGBCR Discussion Paper Series No. 186.
Quispe-Agnoli, M. and Whisler, E. 2006. Official Dollarization and the Banking System in
Ecuador and El Salvador, Economic Review, 91(3): 55-71.
Rennhack, R. and Nozaki, M. 2006. Financial Dollarization in Latin America, IMF Working
Paper, No. 06/7.
Rodriguez and Rowe, 2007. Why U.S. money does not cause U.S. output, but does cause Hong
Kong output, Journal of International Money and Finance, Vol.26 Issue.2: 1174-1186.
Serdengeçti, S. 2005. Dolarizasyon / Ters Dolarizasyon, TCMB Konuşması, 3 Ekim 2005.
Structural Adjustment Participatory Review International Network (SAPRIN). 2001. The
Liberalization of the Financial System in El Salvador: Executive Summary,
http://www.saprin.org/elsalvador/research/els_sum_financial_sys.pdf, Erişim Tarihi:
11.06.2015.
Swiston, A. 2011. Official Dollarization as a Monetary Regime:Its Effects on El Salvador,
International Monetary Fund, Working Paper WP/11/129.
Towers, M. and Borzutzky, S. 2004. The Socio Economic Implications of Dollarization in El
Salvador, Latin American Politics and Society, 46(3):29-54.
Zeybek, H. 2014. Dolarizasyon ve Finansman Maliyeti, İşletme ve İktisat Çalışmaları Dergisi,
2(2): 44-61.
308
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

309
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

INDIVIDUAL RISK EVALUATION IN AUTOMOBILE INSURANCE

USING GENERALIZED LINEAR MODELS

Abbas DÜNDAR
Maltepe Üniversitesi
Türkiye
[email protected]

ÖZ

Sigortacılık risklerin alınıp satıldığı finans dünyasında önemli bir uygulama alanıdır.
Araç sigortası da ülkemizde sigortacılığın önemli bir bölümünü oluşturmaktadır.
Sigorta kuruluşlarının satın alınan risklere bağlı olarak poliçeleri doğru fiyatlandırması
rekabet adına çok önemlidir. Poliçe ucuza satılırsa şirket bu satıştan zarar edecek,
pahalı olursa da müşterilerini rakiplerine kaptırabilecektir. Poliçenin değeri satın alınan
riskin büyüklüğü ve riskin gerçekleşme olasılığına bağlıdır. Bu çalışmada genellikle
bağımsız olduğu kabul edilen bu iki bölümün olasılık tarafı üzerinde çalışılmıştır. Bir
sigorta şirketinin 2007 yılına ait araç kasko verileri ile lineer modeller ile poliçelerin
tazminat talebi olasılıkları tahmin edilmeye çalışılmış ve negatif-binom ve Poisson-
ters-Gaussçu modellerle başarılı sonuçlar elde edilmiştir.
Keywords: araç sigortası, genelleştirilmiş lineer regresyon, Poisson regresyonu
JEL Sınıflandırma Kodu: C16, C35

GENELLEŞTİRİLMİŞ DOĞRUSAL MODELLER İLE ARAÇ SİGORTALARINDA

BİREYSEL RİSK DEĞERLENDİRMESİ

GİRİŞ
Sigorta, aynı türden tehlikeyle karşı karşıya olan kişilerin, belirli bir miktar para ödemesi yoluyla
toplanan tutarın, sadece o tehlikenin gerçekleşmesi sonucu fiilen zarara uğrayanların zararını
karşılamada kullanıldığı, bir risk transfer sistemidir. Bu sistem sayesinde kişiler, karşı karşıya
bulundukları tehlikelerin neden olabileceği, parayla ölçülebilen zararlarını, nispeten küçük
miktarlarda ödemiş oldukları primler yoluyla paylaşmaktadırlar (TSB, 2018).
Sigortacılıkta işletmenin yaptığı faaliyetlerden kar edebilmesi için istenilen fiyatın sigortacı
tarafından üstlenilen finansal riskin üzerinde olması, ürünün rekabetçi ve satılabilir olması için de
bu farkın çok büyük olmaması gereklidir. Buna rağmen ürünlerin fiyatlandırılmasında
kullanılacak olan sigortalıdan devir alınan riskin finansal değeri maalesef önceden
bilinmemektedir.
310
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Bir sigorta kuruluşu tarafından sigortalıdan bir risk satın alındığında bu riskin iki boyutu vardır;
birincisi riskin finansal büyüklüğü, ikincisi riskin gerçekleşme olasılığı.

Risk = Büyüklük ∙ Olasılık

1)

Çoğu uzman tarafından kabul edilen araç sigortası risk modellerinde oluşan riskin bağımsız
olduğu varsayılsa da bu konuda eleştirel çalışmalar (Gschlößl & Czado, 2007) da bulunmaktadır.
Bu çalışmada da bu bağımsızlık varsayımından yola çıkılarak bu riskin sadece olasılık tarafı
regresyon metodu kullanılarak incelenmiş ve Türkiye’de bir sigorta şirketinin 2007 yılına ait 7
bine yakın sigorta verisi üzerinde çalışılarak risk tahmini yapılmıştır.

1.YÖNTEM
Regresyonun bilinen ilk formları Carl Friedrich Gauss (Gauss, 1809) ve Adrian Marie Legendre
(Legendre, 1805) tarafından astronomik gözlemlerin yorumlanması amacı ile kullanılmakla
birlikte terimin ortaya çıkışı Francis Galton’ın biyolojik bulgular arasındaki ilişkileri açıklamaya
çalışmasına dayanmaktadır (Galton, 1989).
Daha sonra 1972’de John Nelder ve Robert Weddeburn bu doğrusal regresyon modelinin
matematiksel dönüşümlerle normal dağılımdan farklı olarak binom, Poisson, gamma gibi üstel
ailesindeki diğer dağılımlarla kullanılabilmesini sağlayan “genelleştirilmiş liner modelleri
(GLM)” geliştirmiştir (Nelder & Wedderburn, 1992).
Kestemont ve Paris ise GLM yaklaşımını, Poisson süreçlerinin karıştırması ile elde edilen birçok
sayıdaki başka dağılımlara açmıştır ve Gossiax ve Lemaire’in (Gossiaux & Lemaire, 1981) veri
seti üzerinde çalışarak çok başarılı sonuçlar elde etmiştir (Kestemont & Paris, 1985) .
Gorieroux ve Jasiak yazdıkları kitapta GLM yaklaşımının bireysel risklerin hesaplanmasını
işlemiştir. Araç sigortalarında negatif binom ve gamma hetorojenliği ile Poisson regresyon
modellerini uygulamış ve sonuçlarını karşılaştırmıştır (Gourieroux & Jasiak, 2007).

311
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Basit bir doğrusal regresyon modeli;

𝑦𝑦 = 𝑥𝑥𝑥𝑥 + 𝜀𝜀
2)

şeklinde olup x bağımsız değişken için gözlem matrisi, β regresyon katsayı vektörü, ε rastgele
hata terimi ve y bağımlı değişken vektörüdür. Klasik modelde hata teriminin ortalaması 0 be
sınırlı varyansa sahip normal dağılımda geldiği kabul edilir.
Bu modelde y bağımlı değişkeninin x koşuluna göre beklenen değeri alınırsa genel linear model
elde edilir.
E(𝑦𝑦|𝑥𝑥) = 𝑥𝑥𝑥𝑥
3)

Bu modelde y bağımlı değişkenini 𝑔𝑔[𝐸𝐸(𝑦𝑦)] şeklinde bir g fonksiyonu ile değiştirilirse

genelleştirilmiş lineer model elde edilir. Bu durumda regresyon denklemi g fonksiyonun tersine
bağlı olarak
E(𝑦𝑦) = 𝑔𝑔−1 (𝑥𝑥𝑥𝑥)
4)

şeklinde olur.
Bu model üstel dağılımlarda sayma verileri için kullanılabilecek Poisson dağılımına üstel
fonksiyon linki ile uygulanacak olursa
E(𝑦𝑦|𝑥𝑥) = 𝜆𝜆 = exp(𝑥𝑥𝑥𝑥)
5)

şeklinde bir regresyon denklemi elde edilir. Burada Poisson süreçlerinin özelliği itibarı ile y
değişkeninin koşullu varyansı Var(𝑦𝑦|𝑥𝑥) da 𝜆𝜆 olmalıdır. Bu çoğu gerçek hayat verisinde
gerçekleşmez ve genellikle gözlenen varyans 𝜆𝜆’dan daha büyük olur. Aşırı saçılım (over
dispersion) denilen bu gibi durumlarda Poisson regresyon modelinin kullanılabilmesi için modele
E(𝑦𝑦|𝑥𝑥) = 𝜆𝜆 = exp(𝑥𝑥𝑥𝑥) ∙ 𝑢𝑢
6)

312
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

şeklinde sürekli bir u değişkeni eklenir. Buradaki u değişkeni için herhangi bir sürekli dağılım
kullanılabileceği gibi çalışmalarda genellikle gamma, ters-Gaussçu ve log-normal dağılımlarının
kullanıldığı görülmektedir. Bu modelde koşulsuz ortalama ve varyans;
E(𝑦𝑦) = 𝜇𝜇E(𝑢𝑢)
7)
Var(𝑦𝑦) = 𝜇𝜇E(𝑢𝑢) + 𝜇𝜇 2 Var(𝑢𝑢)

şeklinde olur. Eklenen u değişkeni beklenen değeri 1 ve varyansı verinin varyansı ile uyumlu
olacak şekilde seçilir.
Araç sigortalarında birçok farklı yaklaşım uygulanmaktadır. Herkese aynı tarifenin uygulandığı
bir yaklaşım olabileceği gibi kaza geçmişi, bulunulan bölge gibi bazı kriterlere bağlı bir ödül-
ceza sistemi ile fiyatlandırma yapılabilir. Aşağıdaki balık kılçığı diyagramında kaza olasılığını
etkileyebilecek çeşitli kaynaklar gösterilmiştir.

Sürücü Araç
marka, model
yaş tip
cinsiyet
ağırlık
eğitim
meslek bakım
evlilik, çocuk yaş
sağlık güç Kaza riski

trafik şahsi
iklim, hava şirket
nüfus kiralık
yol ve işaretler km
bölge, hayvan riskli iş
Çevre Kullanım Tipi

Şekil 1: Araç kaza riskini etkileyebilecek faktörler (Dündar, 2011)

Bu çalışmada var olan veriye GLM yaklaşımı ile regresyon metodu uygulanmış ve sonuçları
değerlendirilmiştir.

313
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

2.BULGULAR
Sigorta verisindeki kaza sayılarına ait histogram ve betimleyici istatistikler Şekil 2’de verilmiştir.
Burada verinin ortalaması ile varyansı, bir Poisson süreci için aşırı saçılım olduğunu
göstermektedir.

Şekil 2: Kaza sayıları dağılımı ve betimleyici istatistikler

Veride yer alan değişkenler Tablo 1’de, dönüştürülen veya diğer kaynaklar kullanılarak
eklenen değişkenler Tablo 2’de gösterilmiştir.

314
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Tablo 1: Poliçe ile ilgili veride bulunan bilgiler

değişken açıklama
ren Poliçe yenileme (1) ya da yeni (0)
erexp Kazanılan maruziyet (exposure)
age Araç yaşı
tou Araç kullanım tipi
sumin Sigorta bedeli
brand Araç markası
city Aracın kayıtlı olduğu şehir
noc Bildirilen kaza sayısı

Tablo 2: Modelde kullanılmak üzere dönüştürülen veya eklenen bilgiler

değişken açıklama
ofset ln(erexp)
suming Grup sigorta bedeli
pop Nüfus (milyon)
noveh Araç sayısı (x1000)
vpt Bin kişiye düşen araç sayısı

Öncelikle eldeki veriye göre;

ln(𝜇𝜇𝑖𝑖 )=ln(𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑖𝑖 ) + 𝛽𝛽0 + (𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑖𝑖 )𝛽𝛽1 + (𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑖𝑖 )𝛽𝛽2 + (𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑖𝑖 )𝛽𝛽3
+ (suming)𝛽𝛽4 + (𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑖𝑖 )𝛽𝛽5 + (𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐𝑖𝑖 )𝛽𝛽6 8)
+ (noveh)𝛽𝛽7 + (𝑣𝑣𝑣𝑣𝑣𝑣𝑖𝑖 )𝛽𝛽8

şeklinde bir regresyon modeli kurulmuştur. Veri üzerinde yapılan ilk analizlere göre
modelde kullanılabilecek değişkenlerin yenileme (ren), yaş (age), marka (brand) ve şehir (city)
olduğu görülerek regresyon modeli bu parametrelere göre daraltılmış ve Poisson, negatif-binom
ve Poisson-ters-Gausçu model spesifikasyonlarına göre Tablo 3’teki model parametre değerleri
elde edilmiştir. Bu modellerin performans sonuçları da Tablo 4’teki gibi olmuştur.

315
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Tablo 3: Model parametre değerleri ve standart sapmalaları

Tablo 4: Model fit sonuçları

3.SONUÇ
Bir sigorta şirketinde araç sigortası 2007 yılı için gerçekleşen tazminat talepleri için
genelleştirilmiş lineer modeller kullanarak tahmin metodu uygulanmıştır. Seçilen üç model içinde
negatif-binom ve Poisson-ters-Gausçu modellerin oldukça iyi sonuçlar verdiği ve negatif-binom
modelin performansının bu veri seti için biraz daha iyi olduğu görülmüştür.

316
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

KAYNAKÇA
Dündar, A. (2011). Determining Policy Premiums in Automobile Insurance By Use Of Count
Data Models (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.

Galton, F. (1989). Kinship and Correlation. Statistical Science, 4(2), 81–86.

https://doi.org/10.1214/ss/1177012581

Gauss, C. F. (1809). Theoria motus corporum coelestium in sectionibus conicis solem

ambientium. https://doi.org/10.3931/e-rara-522

Gossiaux, A.-M., & Lemaire, J. (1981). Methodes d’Ajustement de Distributions de Sinistres.

Bulletin of the Swiss Association of Actuaries, 87–95.

Gourieroux, C., & Jasiak, J. (2007). The econometrics of individual risk: credit, insurance, and
marketing. Retrieved from www.jstor.org/stable/j.ctt7t5fb

Gschlößl, S., & Czado, C. (2007). Spatial modelling of claim frequency and claim size in non-life
insurance. Scandinavian Actuarial Journal, 2007(3), 202–225.
https://doi.org/10.1080/03461230701414764

Kestemont, R.-M., & Paris, J. (1985). Sur l’ajustement du nombre de sinistres. Bulletin of the
Association of Swiss Actuaries, 157–164.

Legendre, A. M. (1805). Nouvelles méthodes pour la détermination des orbites des comètes. F.
Didot. Retrieved from https://books.google.com.tr/books?id=spcAAAAAMAAJ

Nelder, J. A., & Wedderburn, R. W. M. (1992). Generalized Linear Models. In S. Kotz & N. L.
Johnson (Eds.), Breakthroughs in Statistics (pp. 547–563). New York, NY: Springer New York.
https://doi.org/10.1007/978-1-4612-4380-9_39

TSB. (2018, November 7). Sigorta Tanımları, Türkiye Sigorta Biriliği. Retrieved November 12,
2018, from https://www.tsb.org.tr/sigorta-tanimlari.aspx?pageID=648

317
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

THE ASYMMETRIC EFFECTS OF OIL PRICE SHOCKS ON ECONOMIC

ACTIVITIES IN ALGERIA: AN EMPIRICAL ANALYSIS

Dr. Dahmani Attouchi Manel Dr. Nemmiche

Mohamed Driouche Khadidja

Djilali Liabes University, Djilali Liabes University, University Center

Sidi Belabes Sidi Belabes Maghnia
Algeria Algeria Algérie
[email protected] [email protected] [email protected]
m

ABSTRACT

This article analyses the impact of oil price shocks on economic growth,
unemployment, government revenue and government expenditure in Algeria using a
Structural Vector Autoregressive methodology for the period 1970-2017.We use
contemporaneous restriction and new technique to identify structural oil price shocks
in Algeria. The estimation results show that the positive oil price shock are found to
have relatively small (though positive) effect on economic growth. Dutch disease
prevents the expected positive effects of positive oil shocks. In order to avoid the
harmful effects of oil price fluctuations decision makers have to diversify economy
and unlink government expenditure from oil revenues.
Keywords : oil shocks , output growth , government expenditure , unemployment and SVAR.
JEL Classification : O47, O49, E00

INTRODUCTION
Oil is the main source of energy, it is a strategic raw material as 60% of global oil
production accounts for nearly three-quarters of international energy trade and it achieves global
economic growth. Oil continues to play an important role to satisfy industrial needs. Its
considerable importance is illustrated both in the economic and productive activities by its energy
function, and in the international trade by the amounts presented in the financial markets.
Economists have considered oil price shocks due to significant effects on macroeconomic
variables. Various negative and positive oil price fluctuations have been experienced by the
world economy. Fluctuations in oil prices have been a main cause of disturbance in economic
activities of the oil exporting economies because oil sector plays an important role in production
and exports. Since the oil sector of oil exporting countries is subject to uncertainty in oil markets

318
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

of the world; therefore, the macroeconomic variables have been affected significantly by
fluctuations in oil price ( Monesa , Laila Taskeen Qazi , 2013).
Oil revenues in some developing oil exporting countries is the main source of their
government. This dependence on oil has caused oil shocks to be the main source of
macroeconomic volatilities which, in turn, have important effects on economic policy, these
fluctuations were regarded as one of the main causes of economic failure in developing countries
because of the inability to change their policies and the domination of natural resources on their
exports, for instance the case of North Africa and the Middle East. At the same time, except
(Norway and Indonesia, which rely on oil exports) that achieve successes . Despite the massive
flow of oil dollars, which many developing oil exporting countries have benefited for some time
in the form of net oil revenues, they have not been able to transform them into an economic
power . As the economic development of Algeria is mainly due to the revenue of natural
resources of oil and gas. Despite the improvement in economic performance indicators after
2001, Algeria, thanks to the oil boom, achieved remarkable progress in economic growth levels,
the excessive dependence on oil has put Algeria in a difficult position in which it faced
significant economic challenges in order to sustain economic growth. Oil has been the main
source of budget funding in Algeria over the past decades, with the latter still constituting an
important proportion of the total government revenues. Algeria (like other oil exporting
developing countries) has failed to break this vicious circle by relying heavily on the revenues of
these non-renewable extractive natural resources in financing their development projects. These
resources have been between 30% and 50% of GDP since the country's independence. Exports of
these resources account for between 75% and 95% of the country's total exports. Statistics of
2003 indicate that the hydrocarbon sector dominates the structure of the Algerian economy, this
sector accounts for 36% of GDP, nearly 70% of the financial revenues and 98% of the country's
exports. By the end of 2008, the data have not changed much, oil revenues accounting for 48% of
GDP, and more than 95% of the country's exports account for 75% of the budget revenues.
It is known that hydrocarbon sector is characterized by its intensity of capital compared to
labor. While the industrial sector, which includes also the agricultural sector, accounts for about
35% of the workforce (International Monetary Fund, 2008) , it contributes only with 5% to the
gross domestic product. The agricultural sector also contributes less than 8%. In addition, the
private sector's productive and service activity has been linked to the government expenditure,
319
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

which is basically limited to oil revenues. Only a few sectors of the Algerian economy contribute
to the structure of economic growth in Algeria, including public works sector, the latter also
relies on hydrocarbon revenues.
As the economic development of Algeria is mainly due to the supply revenue of natural
resources from hydrocarbons, we will try through this paper to answer some questions about how
this resource is used to diversify the country's economy and achieve economic growth ? and what
is the impact of oil shock on the economic activity ?
1. LITERATURE REVIEW

(Karim Emami, Mehdi Adibpour 2012) presented a study entitled " Oil income shocks and
economic growth in Iran " using the Structural Vector Autoregressive (SVAR) model in the
period 1959-2008. The aim of this study was to examine how output growth, government
spending, liquidity supply, and the real exchange rate of oil revenue shocks in Iran are
responding. From the economic theory researchers made an equation system of the SVAR , and
the structural shocks coefficients of this model were estimated. The results indicate that the
positive and negative shocks of oil revenues affect the output negatively an positively
respectively, but these effects are asymmetric, where the negative shocks of oil revenues had a
significant negative effect on economic growth, but the Dutch disease in this country prevents the
positive effects of positive oil shocks to influencing. The effects of the negative oil shock were
greater than the positive shocks that had limited impact on stimulating output growth. One
possible explanation in the Iranian economy is the curse of resources through increased oil
revenues, the emergence of Dutch Disease symptoms and fluctuations in the public budget.
A recent study by (A, G, Aremo, M, A, Orisadare, C, M, Ekperiware, 2012) entitled "Oil
price shocks and fiscal policy management: Implications for Nigerian economic planning (1980-
2009)". The aim of the paper was to analyze the impact of the oil price shock on fiscal policy in
Negeria. The researchers used the SVAR methodology to track the effects of crude oil price
fluctuations on macroeconomic variables. The study was from 1980 to 2009, using quarterly data.
The variables are, government expenditure and government revenues, money supply and GDP.
The results showed that oil prices had a significant impact on fiscal policy in Nigeria during the
period of the study. The oil price shock affects the volume of revenue and GDP first, and then
ultimately affected the level of government spending. An analysis of the impact of shocks
showed that although oil prices contributed to the determination of government revenues, such
320
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

changes in income were not translated proportionately to the increase in government expenditure.
Finally, the study suggests a strong trend towards diversification of the economy in order to
minimize the effects of oil price fluctuations on government revenues.
(Kilian , 2009) uses the structural VAR model by identifying three different shocks: the
crude oil supply shock, the aggregate demand shock, and the specified demand shock to the
world crude oil market. He found that the rise in US prices (inflation) is essentially dependent on
the increase in oil prices. Changes in the composition of shocks help explain why regressions of
macroeconomic aggregates on oil prices tend to be unstable. Evidence that the recent surge in oil
prices was driven primarily by global demand shocks helps explain why this shock so far has
failed to cause a major recession in the United States. On the other hand, its model does not
show the interaction between the world oil market, the country's macroeconomic activity and
monetary policy.
(Brument and Ceylon, 2007) published a paper witch titled “The impact of oil price shocks
on the economic growth of the selected MENA countries”. They used the VAR model, this study
examined the effects of oil shock on the economy of the MENA region for the period 1960 -
2003. The results indicate that the effect of positive oil price shock on output in most countries is
significant, whereas for a minority of countries the effect is insignificant.
(Samimi and Shahryar ,2009) studied the effect of oil shocks on inflation and output in six
OPEC members, namely Iran, Nigeria, Venezuela, Saudi Arabia, Indonesia and Kuwait using
yearly data from 1970 to 2005 and applying Structural Vector Autoregressive (SVAR) method.
The results indicated that in long run, the impact of oil shocks on the real GDP growth was
positive for all the economies, but not Kuwait. In Kuwait, this impact was negative in the long
run, but positive in the short run. The real GDP was positively affected by supply side shocks in
all countries and for Iran, Saudi Arabia and Kuwait; in long run, this impact was more permanent
as compared to others. In long run, there was a more positive and permanent impact of demand
side shock on inflation as compared to supply side shocks.

321
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

1.EMPIRICAL PART
1.1. Data & methodology:

The aim of this study is to analyze the dynamic relationship between our macroeconomic
variables which are: the Gross Domestic Product “GDP”, unemployment rates “unem” ,
government expenditure “spen” , government revenue “reve” and oil prices shocks ( positive oil
shock “posoil” & negative oil shock “negoil”). Our data was imported from the National Office
of Statistic , except oil price was bring from the OPEC (Organization of the Petroleum
Exporting Countries). The period of study is from 1970 to 2017.
We have a Vector Autoregressive model, VAR (p):
yt = A0 + A1 yt −1 + ... + Ap yt − p + ut
Where 𝑦𝑦𝑡𝑡 = (𝑦𝑦1𝑡𝑡 , …, 𝑦𝑦𝑘𝑘𝑘𝑘 )' is a (k× 1) vector of dependent variables, 𝐴𝐴0 is a (k× 1) vector of
intercepts, 𝐴𝐴𝑖𝑖 (i=1, …, p) are (k× 𝑘𝑘) coefficient matrices and 𝜇𝜇𝑡𝑡 is a (k× 1) white noise error
vector with zero mean and covariance matrix ∑𝜇𝜇 . To identify the structural innovations that
reduce the impact of structural shocks, we can write the following structural form and we
multiply the two parts of the equation above by the matrix A:
A𝑦𝑦𝑡𝑡 = 𝐴𝐴∗0 + 𝐴𝐴1∗ 𝑦𝑦𝑡𝑡−1+ . . . + 𝐴𝐴∗𝑝𝑝 𝑦𝑦𝑡𝑡−𝑝𝑝 + 𝜀𝜀𝑡𝑡
Where 𝜀𝜀𝑡𝑡 is a vector (k× 1) of structural perturbations with zero mean and covariance
matrix ∑𝜀𝜀 . When we multiply this equation by the inverse of A , we will find the reduced form
(which is the first equation). Take: 𝜇𝜇𝑡𝑡 = 𝐴𝐴−1 𝜀𝜀𝑡𝑡 = B 𝜀𝜀𝑡𝑡 . This relation relates the perturbations of

the reduced form 𝜇𝜇𝑡𝑡 with the structural shocks 𝜀𝜀𝑡𝑡 where B is the restriction matrix.
The identification of structural shocks is linked to the creation of the transition matrix. It is
written as follows: 𝑆𝑆 = 𝐴𝐴−1 𝐵𝐵
In order to measure oil shocks, we will use the definition of oil price shocks which is
presented by (Mork ,1989) & (Hamilton, 1996) to distinguish between positive and negative oil
shocks:

Posoil = max ( 0 , ∆ 𝑅𝑅𝑅𝑅𝑅𝑅𝑅𝑅 𝑡𝑡 ) , represente positive oil price shock.

Negoil = min ( 0 , ∆ 𝑅𝑅𝑅𝑅𝑅𝑅𝑅𝑅 𝑡𝑡 ) , represente negative oil price shock.

Reminder that positive oil price shock means the evolution of oil prices, and negative oil
shock signifies the decrease of oil prices.
322
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

1.2. Results & analysis :

We begin our analysis by using unit root tests for all of the variables, we utilized
Augmented Dickey Fuller (ADF) and Philips and Perron (PP) tests. Based on the obtained
results, the variables which are integrated of order zero or I(0) are 𝑁𝑁𝑁𝑁𝑁𝑁𝑁𝑁𝑁𝑁𝑁𝑁 , 𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃 , 𝐺𝐺𝐺𝐺𝐺𝐺 and
𝑅𝑅𝑅𝑅𝑅𝑅𝑅𝑅 ; unem & spen are stationary after their first differentiation (dUnem , dSpen) , therefore, all
the variables considered here are stationary. Table 1 presentes the results of unit root tests:
Table 1: unit root results
ADF PP

Variables Intercept Intercept & Intercept Intercept &

trend trend
Posoil -5.03 *** -5.39 *** -5.11 *** -5.42 ***

Negoil 0.39 -6.42 *** -5.80 *** -6.41 ***

GDP -8.84*** -9.15*** -8.54 *** -8.85 ***

dUnem 5.19 *** 5.12 *** -5.37 *** -5.31 ***

dSpen -5.22 *** -5.12 *** -8.63 *** -8.22 ***

Reve -2.32 3.67 ** -2.35 -3.46 *

(*)Significant at the 10%; (**)Significant at the 5%; (***) Significant at the 1% and (no) Not Significant

Second , the lag length criteria were employed to select optimal lag order of a VAR model.
This order was chosen according to Jmulti program , the lag length suggested was 3 so we have a

VAR(3) .

The estimated VAR model achieves the conditions of stability. Most coefficients are less
than one. All roots are located within the unit circle (ie, the model does not suffer from the
problem of autocorrelation between errors).

323
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Inverse Roots of AR Characteristic Polynomial

1.5

1.0

0.5

0.0

-0.5

-1.0

-1.5
-1.5 -1.0 -0.5 0.0 0.5 1.0 1.5

Figure 1: Eigenvalues of the characteristic polynomial

The matrix A and B will help us to find the transition matrix S: this new matrix allows the
creation of structural model factors, its variance and the statistics of each coefficient. The results
are as follow:
𝑒𝑒𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃 𝑒𝑒𝑁𝑁𝑁𝑁𝑁𝑁𝑁𝑁𝑁𝑁𝑁𝑁𝑁𝑁 𝑒𝑒 𝐺𝐺𝐺𝐺𝐺𝐺 𝑒𝑒 𝑈𝑈𝑈𝑈𝑈𝑈𝑈𝑈 𝑒𝑒𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝑛𝑛 𝑒𝑒𝑅𝑅𝑅𝑅𝑅𝑅𝑅𝑅
1 0 0 0 0 0
⎡ 0 1 0 0 0 0 ⎤
⎢ 0.014 0.047 1 0 −0.021 0.028 ⎥
𝐴𝐴 = ⎢ ⎥
⎢−0.009 0.014 0.327 1 −0.192 −0.079⎥
⎢−0.051 −0.093 0 0 1 0.021 ⎥
⎣ 0.20 0.013 0 0 −0.183 1 ⎦

𝑢𝑢𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃
𝑡𝑡 𝑢𝑢𝑁𝑁𝑁𝑁𝑁𝑁𝑁𝑁𝑁𝑁𝑁𝑁𝑁𝑁
𝑡𝑡 𝑢𝑢𝐺𝐺𝐺𝐺𝐺𝐺
𝑡𝑡 𝑢𝑢𝑈𝑈𝑈𝑈𝑈𝑈𝑈𝑈
𝑡𝑡 𝑢𝑢𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆
𝑡𝑡 𝑢𝑢𝑅𝑅𝑅𝑅𝑅𝑅𝑅𝑅
𝑡𝑡

⎡ 5.857 0 0 0 0
0 ⎤
𝑩𝑩 = ⎢ 0 8.828 0 0 0
0 ⎥
⎢ 0 0 1.832 0 0
0 ⎥
⎢ 0 0 0 1.712 0
0 ⎥
⎢ 0 0 0 0 1.946 0 ⎥
⎣ 0 0 0 0 0 3.39⎦

⎡ 5.857 0 0 0 0 0 ⎤
⎢ 0 8.828 0 0 0 0 ⎥
𝑺𝑺 = ⎢−0.045 −0.402 1.832 0 0.030 −0.097⎥
⎢ 0.041 0.164 0.599 1.712 0.390 0.284 ⎥
⎢ 0.322 0.818 0 0 1.939 −0.071⎥
⎣−1.110 0.030 0 0 0.354 3.377 ⎦

324
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Response of GDP to Negoil Response of GDP to Posoil

Figure 2 : Responses of output to positive & negative oil shock

Fig. 1 gives the responses of output to positive and negative oil revenue shock. According
to our estimate, we note that one positive shock will have a significant & slight effect on
economic growth rates during the first year. This multiplier is within a small percentage of
0.17%. In the second year, 0.25% and then begins to improve after the third year, this effect is
significant only for five years. While a negative shock has a negative impact on output This effect
appears to be clear in the third period and reaches a low value of -0.76%.
The positive and negative shocks of oil revenues have respectively positive and negative
impact on economic growth, but these effects are asymmetric. One possible explanation for these
different effects is the resource curse.

Response of dUnem to Negoil Response of dUnem to Posgoil

Figure 3 : Responses of unemployment to positive & negative oil shock

A positive shock in oil prices will have a positive effect on unemployment. This shock will
generate a decline in unemployment rates and will continue for four years and gradually drives
down into the second year by -0.33% to return and increase in the fifth year by 0.21%.
While one negative shock in oil prices will have a negative impact on unemployment. This
shock generated by a greater value in the second year 0.53%.

325
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Responses of unemployment to positive & negative oil shock are asymmetric while the
effect of negative oil shock are greater than the positive one.

Responses of dSpen to negoil Responses of dSpen to Posoil

Responses of Reve to negoil Responses of Rev to Posoil

Figure 4 : Responses of government expenditure & government revenue to positive & negative oil
shock
Positive oil price shock leads to an increase in government expenditure into the second year
after it begin to drop until to reach to the third year and then it returns to improve. A negative oil
revenue shock pushes government expenditure down before reaching the second year.
A positive oil shock has a negative effect on government revenue in the two first years, but
from the second year this impact becomes positive. While a negative oil price shock drives
government revenue, down.

326
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

CONCLUSION
This paper investigates the macroeconomic effects of oil price shocks in Algeria using a
Structural Vector Autoregressive (SVAR) methodology. The aim is to study how output growth,
unemployment, government expenditure and government revenue respond to the evolution or the
decrease of oil prices .
The results indicated that the impact of a positive oil revenue shock on output growth is
positive while a negative one decreases output, and the effects of negative oil shock are greater
than positive shocks. While positive oil shocks have limited impacts on stimulating output
growth, negative ones deeply affect output growth. One possible explanation for these different
effects is the resource curse. By increasing oil revenues, Dutch disease retard output
performance.
Algeria such as some oil exporting countries, its oil revenues could not cushion oil shocks
that would expose economic activity to booms and busts. Indeed, some oil exporting countries
suffer from a weak economy which is dependent to oil revenues knowing that oil prices are
volatile and uncertain. In order to minimize the harmful effects of these fluctuations, policy
makers must diversify the domestic economy and unlink government expenditure from oil
revenues by imposing rules into the budget balance.

327
 20
24
28
32
36
40
44
48
0

-20
-10
10
20
30

0
100
120

20
40
60
80
1970 1970
1969 1971
1970 1971
1972 1972
1971 1973
1972 1973
1974 1974
1973 1975 1975
1974 1976 1976
1975 1977 1977
1976
Appendix

1978 1978
1977 1979 1979

-11.33 %
1978 1980 1980
27.42 %

1979

22.46 %
1981 1981
1980 1982 1982
1981 1983 1983
1982 1984 1984
1983 1985 1985
1984 1986 1986
1985 1987
1986 1987
1988 1988
1987 1989
1988 1989
1990 1990
1989 1991
1990 1991
1992 1992
1991 1993
rgdp

1992 1993
1994 1994
1993 1995
1994 1995 1996

Depes
1995 1996 1997
1996 1997 1998
1997 1998 1999
1998 1999 2000
1999 2000 2001

Max Oil
2000 2001 2002
2001 2002 2003
2002 2003

Les prix du pétrole (Brent)

2004
2004
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

2003 2005
2004 2005 2006
2005 2006 2007
2006 2007 2008

112.89
2007 2008 2009
2008 2009 2010
2009 2010 2011
2010 2011 2012
2011
2012
2012
2013 45.57 % 2013
2014
2013 2014 2015
2014 2015 2016
2015 2016

328
20
24
28
32
36
40
44
20
24
28
32
36
40
44
48

-50
-40
-30
-20
-10
0
10
20
30
40
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018

1969 1970 1970

1970 1971 1971
1971 1972 1972
1972 1973 1973
1973 1974 1974
1974 1975 1975
1975 1976 1976
1976 1977 1977
1977 1978 1978
1978 1979 1979
Figure 5 : Graph of time series

1979 1980 1980

22.46 %

1980 1981 1981

1981 1982 1982
1982 1983 1983
1983 1984 1984
1984 1985 1985
1985 1986 1986
1986 1987 1987
42.67 %

1987 1988 1988

1988 1989 1989
1989 1990 1990
1990 1991 1991
1991 1992 1992
1992 1993 1993
Reve

1993 1994 1994

1994 1995 1995
Depes

1995 1996 1996

1996 1997 1997
1997 1998 1998
1998 1999 1999
1999 2000 2000
2000 2001 2001
2001 2002 2002
2002 2003 2003
les variations du prix du pétrole

Max Doil

2003
20.28 %

2004 2004
2004 2005 2005
2005 2006 2006
2006 2007 2007
2007

Min Doil
2008 2008
32.64

2008 2009 2009

2009 2010 2010
2010 2011 2011
2011
45.57 %

2012 2012
2012

-43.59
2013 2013
2013 2014 2014
2014 2015 2015
2015 2016 2016
 0
5
10
15
20
25
30
1970 35
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Positive Oil Price Changes

2003
2004
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Figure 6 : First measures of Mork (1989)

2012
2013
2014
2015
2016

329
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018

-50
-40
-30
-20
-10
0

1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Negative Oil Price Changes

2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

REFERENCES
Adeleke, Gabriel Aremo., Monica, Adele, Orisadare., C, Moses, Ekperiware,.(2012). Oil price
shocks and fiscal policy management: Implications for Nigerian economic planning (1980-
2009). International Journal of Development and Sustainability. Volume 1, Number 3.
December 2012.
Berument, H. and N.B. Ceylan, 2005. The impact of oil price shocks on the economic
growth
of the selected MENA countries. Proceedings of the Economic Research Forum (ERF)
12th Annual Conference, December 19-21, 2005, Cairo, Egypt -.
Hamilton, J. (1996) , “This is What Happened to the Oil Price-Macroeconomy
Relationship”, Journal of Monetary Economics, 38, 215-220.

Karim Emami, Mehdi Adibpour. (2012). Oil income shocks and economic growth in Iran.
Economic Modeling 29 (2012) 1774–1779

Kilian, Lutz. 2009. "Not All Oil Price Shocks Are Alike: Disentangling Demand and
Supply Shocks in the Crude Oil Market." American Economic Review, 99 (3): 1053-69.
Monesa & Laila Taskeen Qazi, 2013. "The Effects of Oil Price Shocks on Economic
Growth of Oil Exporting Countries: A Case of Six OPEC Economies," Business &
Economic Review, Institute of Management Sciences, Peshawar, Pakistan, vol. 5(1) pages 65-
87,
April.
Mork, K. A. (1989) , “Oil and Macroeconomy when Prices go Up and Down: An Extension
of Hamilton’s Results”, Journal of Political Economy, 97 (3) , 740-744.
Samimi, A. J. & Shahryar, B. (2009). Oil Price Shocks, Output and Inflation: Evidence
from Some OPEC Countries. Australian Journal of Basic and Applied Sciences, Vol. 3(3)
pp.2791-2800.

330
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

4. Sustainability
4.1. Short Papers

331
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

A LITERATURE REVIEW ON GREEN INNOVATION AND

SUSTAINABLE GROWTH
Fulya Taşel Sinan Apak Burak Küçük
Maltepe University Maltepe University Maltepe University
Turkey Turkey Turkey
[email protected] [email protected] [email protected]

ABSTRACT

To achieve sustainable growth environmental factors plays an important role.

Environmental issues are very important for consumers, companies and also for
countries. Companies are trying to achieve new improvements for their products and/or
processes to decrease their costs, to differentiate their products or to satisfy consumer
needs etc.. Innovation is a critical factor for development. The aim of this research is to
make a short literature review and figure out the importance of innovation that focuses
environmentally effective developments which is called green innovation. There are
various studies in literature about green innovation that concentrates on current and
future environmental issues and reducing energy and resource consumption.
Keywords (bold): Green Innovation, Sustainable Growth
JEL Classification: O39, Q01, Q56

Literature Review
It is well known that innovation is a driving force of economic and social progress on a
national level and also driver of business success and competitive advantage at the firm level.
Michael Porter claimed that “innovation is the central issue in economic prosperity” (OECD,
2012).
Nowadays environmental concerns play an important role for countries. At the same time
companies are trying to achieve environmentally effective developments both in their
products and also in their companies. For a while ago with the growing importance in
environmental effects a new concept gained importance “green innovation”. In literature there
are several terms that have been used to describe green innovation: “Green innovation”,
“Ecological innovation”, “Environmental innovation” (Arfi, Hikkerova, & Sahut, 2018).
Such innovations should promote sustainable economic activity while presenting new ways of
handling current and future environmental issues and reducing energy and resource
consumption (OECD, 2012). While traditional innovation concentrated on the development
332
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

of new materials, services, processes, products and organizational forms to achieve

competitive advantage, green innovation refers to the creation of new goods, ideas, processes,
services, or management systems which deals with environmental issues (Saunila, Ukko, &
Rantala, 2018).
There are different types of categorization of green innovation in literature. Burki and
Dahlstrom (2017) take into consideration green process innovation and green managerial
innovations. Green process innovation points out the innovations that improve existing
processes and/or developing new ones to decrease the negative impact of hazardous waste,
hazardous emissions, operational pollution and energy consumption on environment. Green
managerial innovation is the action that concentrates on redesign and improve current
products, services and operations in order to meet internal green management efficiency
(Burki & Dahlstrom, 2017).
Chen et al. stated that the evaluation of the performance of green product innovation includes
four factors: (1) The firm selects the materials that produce the least amount of pollution; (2)
the firm selects the materials of the product that consume the least amount of energy and
resources; (3) the firm uses the least amount of materials to comprise the product; (4) the firm
would deliberately raise awareness of whether the product is easy to recycle, reuse and
decompose, for conducting the product development and design ( Chen, Lai, & Wen, 2006).
According to Chen et al. the evaluation of the performance of green process innovation
includes four factors: (1) the firms production process effectively decreases the emission of
hazardous materials or wastes; (2) the firms production process recycles waste and emission
and let them to be reused; (3) the firms production process decreases the usage of electricity,
water, oil, or coal; (4) the firms production process decreases the usage of raw materials (
Chen, Lai, & Wen, 2006).
Green innovations should create future benefits for companies that meet cost reduction, such
as better use of raw materials, or strong consumer demands (Arfi, Hikkerova, & Sahut, 2018).
Businesses can design and develop green products that not only increase the efficiency of the
resource through green innovation, but also enable them to demand higher profits and
improve their corporate image ( Chen, Lai, & Wen, 2006).
Many governments now see eco-innovation as part of their growth strategy. In light of the
major global challenges such as economic downturns, environmental deterioration, and
333
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

scarcity of resources, eco-innovation can be an important factor for reconciling economic and
environmental priorities and open new sustainable paths for industry (OECD, 2012).
Sustainability is a very important subject and can be seen as the development that covers
environmental, social, institutional, and economic dimensions. The valuation and individual
dimensions of sustainability are seen as important drivers of green innovation. According to
the environmental perspective of sustainable development, important changes have been
observed in technology and services aimed at reducing negative impacts on environment.
(Saunila, Ukko, & Rantala, 2018).

Conclusion
Innovation is an important factor for countries development and it is an important driver for
economic growth. Today’s environmental concerns plays a critical role for companies growth
strategies. Companies are trying to achieve environmentally innovative developments and
they are increasingly give importance to green innovation. Also governments give importance
to environmentally effective innovative developments for achieving sustainable growth.

References
Arfi, W. B., Hikkerova, L., & Sahut, J.-M. (2018). External knowledge sources, green innovation and
performance. Technological Forecasting & Social Change, 129, 210-220.

Burki, U., & Dahlstrom, R. (2017). Mediating effects of green innovations on interfirm cooperation.
Australasian Marketing Journal(25), 149-156.

Chen, Y., Lai, S., & Wen, C. (2006). The Influence of Green Innovation Performance on Corporate
Advantage in Taiwan. Journal of Business Ethics, 67, 331-339.

OECD. (2012). THE FUTURE OF ECO-INNOVATION: The Role of Business Models in Green
Transformation.

Saunila, M., Ukko, J., & Rantala, T. (2018). Sustainability as a driver of green innovation investment
and exploitation. Journal of Cleaner Production, 179, 631-641.

334
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

4. Sustainability
4.2. Full Papers

335
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

GREEN BUSINESS STUDIES IN CIVIL AVIATION INDUSTRY

Assoc. Prof. Dr. İbrahim Gönen
Nişantaşı Üniversitesi
ibrahim.gonen@nisantası.edu.tr

ABSTRACT

The interest in environmental issues around the world has increased due to the increase
in global warming and the expansion of the openness in the ozone layer after the
increase in greenhouse gas emissions caused by developed countries. Within this
scope, efforts to prevent climate change and its damages on a global scale, The Kyoto
Protocol (Kyoto Protocol), which came into force in 2005 under the leadership of the
United Nations and with the participation of developed countries, is taken as the basis.
Turkey, the European Union harmonization process within the framework of the
environment and so on. makes its own arrangements based on EU norms.
Tourism, which is the locomotive sector of the Turkish economy, and its integral part,
are in a position to be extremely sensitive about the environment in air transportation.
In the study, the civil aviation and environmental studies, are described by giving
examples from the world and Turkey. Based on this, in relation to the Green Airport
Project and the Green Enterprise certificate, it is aimed to contribute to those who are
interested in the subject by providing explanations based on what needs to be done.
Keywordss: Tourism, Environment, Civil Aviation, Green Airport, Green Enterprise.
JEL Code:

336
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

SİVİL HAVACILIK SEKTÖRÜNDE YEŞİL İŞLETME ÇALIŞMALARI

ÖZ

Dünya genelinde çevre konularına olan ilgi, küresel ısınmanın artması ve özellikle
gelişmiş ülkelerin neden olduğu sera gazı salınımlarındaki artış sonrasında ozon
tabakasında meydana gelen açıklığın genişlemesi nedenleriyle artmıştır. Bu kapsamda
küresel boyutta iklim değişikliği ve zararlarının engellenmesi çalışmaları, Birleşmiş
Milletler Teşkilatının öncülüğünde ve gelişmiş ülkelerin katılımıyla 2005 yılında
yürürlüğe giren Kyoto Protokolü (Kyoto Protocol) temel alınmaktadır.
Türkiye, Avrupa Birliği uyum süreci çerçevesinde çevre vb. konularda AB normlarını
esas alarak kendi düzenlemelerini yapmaktadır.
Türk ekonomisinin lokomotif sektörü olan Turizm ve ayrılmaz parçası olan hava
taşımacılığı çevre konusunda son derece hassas olunması gereken bir konumda yer
almaktadırlar.
Çalışmada, sivil havacılık ve çevre konusunda yapılan çalışmalar, Dünyadan ve
Türkiye’den örnekler verilerek anlatılmaktadır. Buradan yola çıkarak, Yeşil Havaalanı
Projesi ve Yeşil Kuruluş sertifikasıyla ilgili olarak, yapılması gerekenler temelinde
açıklamalar getirilerek konuyla ilgilenenlere katkı sağlamak amaçlanmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Turizm, Çevre, Sivil Havacılık, Yeşil Havaalanı, Yeşil Kuruluş.

JEL Kodu:

GİRİŞ

Türkiye’de sivil hava taşımacılığı hızla gelişmekte, yeni havaalanları kurulmakta, yeni hava
taşımacılığı şirketleri faaliyete geçmektedir. Bunun ülke ekonomisine ve turist sayısının
artmasına önemli katkıları olacağı açıktır. Bununla birlikte her yeni açılan havaalanı ve her yeni
uçuş hattı, uçak motoru emisyonlarının yerel hava kalitesine olan olumsuz etkileri vb. kontrol
edilmesi gereken, yeni çevre sorunlarını da beraberinde getirmektedir. Bunun yanında turistlerin
havayoluyla bir ülkeye ilk giriş yaptıkları gümrük kapıları olan havalimanları, turistin gözünde
olumlu imaj geliştirme anlamında da önemli referanslar konumunda yer almaktadır. Bu nedenle
havaalanları ve havalimanlarında işletici ve yönetici konumda olan kurum ve kuruluşlar ile Sivil
havayolu işletmelerinin çevre konusunda bir takım gereklilikleri yerine getirmesi zorunlu hale
gelmektedir.

337
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Havaalanları çevresindeki yerleşim yerlerinin giderek çoğalması ve ticari hava

taşımacılığının artmaya devam etmesi nedeniyle çevrede meydana gelen hava kirliliği yerel /
bölgesel yönetimler için önemli bir sorun haline gelmiştir.

Türk Sivil havacılığının çevreyle ilgili konuları ise; Uluslararası Sivil Havacılık
Organizasyonu (International Civil Aviation Organisation) (ICAO)’nun tavsiye kararları ve
Avrupa Sivil Havacılık Konferansı (European Civil Aviation Conference) ECAC’ın
direktifleri referans alınarak ve yapılan Uluslar arası anlaşmalar çerçevesinde; Ulaştırma,
Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı, Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü (SHGM) denetimi ve
çevre projeleri çerçevesinde yürütülmektedir.

Uluslararası Havacılık ve Yerel Hava Kalitesi

Uluslararası Sivil havacılık otoritesi olarak Birleşmiş Milletler bünyesinde görev yapan
Uluslararası Sivil Havacılık Organizasyonu (International Civil Aviation Organisation) (ICAO)
Dünya genelinde Sivil Havacılık konularıyla ilgili olarak araştırmalar yaparak, üye devletlere ve
diğer ülke sivil havacılık kuruluşlarına tavsiye niteliğinde yayınlar yapmak suretiyle görevini icra
etmektedir (wikipedia.org. 2012, 09 07).
ICAO, Dünya çapında uluslararası sivil havacılığın güvenli ve düzenli gelişimini
desteklemek, havacılık emniyeti, güvenlik ve çevre koruma konularında küresel standartlar
belirlemekte ve tavsiye kararları yayınlamaktadır. (ICAO int/environmental-
protection/Documents 2012,09 06).
ICAO Konseyi, 7-8 Ekim 2009’da düzenlediği uluslararası toplantıda, Uluslar arası
Havacılık ve İklim Değişikliği üzerine hazırlanmış olan tüm eylem programlarının kabul edilmesi
kararını almıştır. (ICAO. (2009) Declaration, erişim.2012, 09.07).
ICAO’nun bu toplantıda aldığı kararlardan sonra yayınladığı tavsiye kararları içinde
konumuzla ilgili olan aşağıdaki maddeler dikkati çekmektedir.

• Havacılık sektörü için sürdürülebilir alternatif yakıtlar ve daha verimli uçak teknolojileri
uygulamalarının geliştirilmesi için sanayinin gelişimini teşvik etmek,
• Gürültü ve sera gazı salınımları arasındaki bağımlılık bilgisini korumak ve güncellemek için
uluslararası havacılık sera gazı salınımlarına yönelik önlemlerin geliştirilmesi

338
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

• Uluslararası havacılık sektöründen kaynaklanan emisyonları azaltmak amacıyla hava trafik

yönetimi ve havaalanı sistemlerinin iyileştirilmesi uygulanmasını kolaylaştırmak için,
operasyonel değişikliklerin sanayi ile işbirliği içinde gerçekleştirilmesi,
• Uygun standart metodolojiler ve ölçme/tahminleme, izleme ve uluslararası havacılıktan gelen
küresel seragazı emisyonları doğrulamak için bir mekanizma belirlenmesi ve trafik ve yakıt
tüketimine ilişkin yıllık veri raporlama yoluyla ICAO çalışmalarının desteklenmesi

Ülkeler için asgari kabul edilebilir havacılık CO2 emisyonu konusunda eylem planlarının
ve düzenli raporların ICAO’ya sunulması. kararları havacılık ve çevre konusunda konumuzun da
sınırlarını belirlemektedir. (ICAO. (2009) Recommendations, erişim.2012, 09.06).

Yerel hava kalitesi kaygıları, uçakların iniş ve kalkışları sırasında 3000 feet (915 metre)
altındaki emisyonları ile hava trafik, yer hizmetleri ekipmanları ve buzlanmayı önleme
çalışmaları gibi havaalanı kaynakları tarafından oluşturulan etkileri üzerinde yoğunlaşmaktadır.
(ICAO int/environmental-protection/Documents 2012,09 06).

Bu doğrultuda Uçakların ICAO Konseyi tarafından benimsenen çevre sertifikasyon

standartlarını karşılaması gerekmektedir. Bu standartlar, Uluslararası Sivil Havacılık Sözleşmesi
Ek 16 (Annex-16) Çevre Koruma yayınında yer almaktadır…Bu belgelendirme Standartları,
havaalanları çevresinde yerleşenler üzerinde oluşan ve havacılık faaliyetlerinden kaynaklanan
çevresel etkilerle ilgili endişelere cevap vermek amacıyla düzenlenmiş ve güncellenmiştir. (ICAO
int/environmental-protection/Documents 2012,09 06).

Bölgesel Sivil Havacılık Kuruluşlarının Çevre Çalışmaları

Dünya genelinde Uluslar arası sivil havacılık kuruluşu olarak ICAO kurallarını temel almak
kaydıyla, Sivil havacılık konusunda bölgesel kuruluşlar görev yapmaktadır ve Avrupa Birliği’nde
Sivil havacılık konularında yetkili kuruluş, Avrupa Sivil Havacılık Konferansı (European Civil
Aviation Conference) ECAC’dır. (bilmiyorsanogren.com. 2012, 09 08)

ECAC, havacılık sektörünün çevresel etkilerinin bilincinde olarak çevreyle ilgili temel
önceliklerini belirlemiştir. Bu doğrultuda ECAC bünyesinde, Hava taşımacılığının neden olduğu
rahatsızlıkların azaltılması konusunda uzmanlardan oluşan, The standing Group of Experts on the
Abatement of Nuisances Caused by Air Transport (ANCAT) görev yapmaktadır. (ecac-ceac.org,
2012, 09 06)

339
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Bu konuda Avrupa Birliği çevre mevzuatı içinde yer alan ve AB uyum süreci çerçevesinde
Türkiye’nin de yakından takip ettiği ve kendi mevzuatına da uyarladığı bazı direktif, yönerge ve
yönetmelikler bulunmaktadır.

Türkiye’de Sivil Havacılık Çevre Koruma Çalışmaları

Türkiye’de çevre konusundaki çalışmaların, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı denetiminde ve

Avrupa Birliği uyum süreci çerçevesinde, AB normlarına uygun ve konuyla ilgili yayınlanmış
olan direktif vb. kaynaklar referans alınarak hazırlanan ya da yeni hazırlanacak olan kanun,
yönerge, yönetmelik vb. ile yürütülmesi söz konusudur.

Bu doğrultuda yapılan çalışmaların, Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne uyum sürecindeki

hedeflerinin gerçekleştirilmesinede katkı sağlayacağı değerlendirilmektedir (ubak.gov.tr. 2012,
09 09).

Havaalanı Sertifikasyonu
Hava aracı operasyonlarının emniyetli olarak yapılabilmesini teminen belirlenmiş olan bir
takım uluslararası ve ulusal standartların havaalanlarında sağlanması gerekmektedir. ICAO
tarafından uluslararası sivil hava trafiğine açık havaalanları için zorunluluk haline getirilen
havaalanı sertifikasyonu, ülkemizde de tüm havaalanları için bir zorunluluk olarak düzenlenmiş
olup, bu kapsamda bir havaalanının işletilebilmesi için öncelikle, Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı,
Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü (SHGM) tarafından sertifikalandırılmış olması gerekmektedir.
Sertifikalandırılan havaalanı, uluslararası ve ulusal düzeydeki emniyet standartlarını tamamen
karşılıyor anlamına gelmektedir. Havaalanı sertifikasyonuna ilişkin usul ve esaslar Havaalanı
Sertifikasyon ve İşletim Yönetmeliği (SHY-14A) ile düzenlenmiştir. (SHGM 2018, 10 08)

27 Ekim 2017 tarihi itibariyle, Halen 57 havaalanı sertifika almış olup, bunlardan 49 adedi
Devlet Hava Meydanları İşletmesi Genel Müdürlüğü tarafından işletilmekte, sekiz adedi ise,
diğer kurum ve kuruluşlar tarafından yönetilmektedir. (SHGM 2018, 10 07)

03.07.2017 tarihinde Uşak Havalimanı, Tokat Havalimanı, Adana Havalimanı “Yeşil

Havaalanı Projesi” kapsamındaki gereklilikleri yerine getirerek "Yeşil Kuruluş" ve “Yeşil
Havaalanı” unvanı almaya hak kazanmış ve en son 23.03.2018 tarihinde Erzincan Havalimanı bu
belgeye sahip olmuştur. Ayrıca, havaalanlarında görev yapan işletme kurum, kuruluşlar
340
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

tarafından farklı havalimanlarında faaliyette bulunan birimleri için 2014 ve 2018 yılları arasında
153 adet "Yeşil Kuruluş" sertifikası alınmıştır. (SHGM 2018, 10 09)

Türkiye’de Yeşil Havaalanı (Green Airport) Projesi

Yeşil Havaalanı Projesi, Hava alanlarında faaliyet gösteren işletmelerin çevreye verdikleri
zararların sistematik bir şekilde azaltılmasını ve mümkünse ortadan kaldırılmasını sağlamak
amacıyla devreye sokulmuştur. Ülkemizde faaliyet gösteren ve “Yeşil Havaalanı Projesi”
kapsamındaki gereklilikleri yerine getirerek "Yeşil Kuruluş (Green Company)" unvanı almak için
başvuracak sivil havacılık kurum, kuruluş ve işletmelerinin yerine getirmesi gereken işlemler ise;
Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü’nün 2009 yılında Çevre Projeleri kapsamında ilk kez devreye
koyduğu ve Türk Sivil Havacılık kurum ve kuruluşlarına gönderdiği 25/06/2009 tarih ve 9416
sayılı yazısıyla başlatılmıştı. (http://web.shgm.gov.tr/kurumsal.php?page=projeler. Erişim
Tarihi: 04.09.2012).

Projede öncelik, trafiği yoğun olan Atatürk, Adana, Adnan Menderes, Antalya, Dalaman,
Esenboğa, Milas Bodrum ve Trabzon havaalanlarının, terminal bagaj ayırım sahalarında; bagaj
hareketleri amacıyla akaryakıt ile çalışan, insan sağlığına zararlı ortam oluşturan araçların yerine,
2009 yılı sonuna kadar %50'si, 2010 yılı sonunda ise tamamı elektrik enerjisi ile hareket eden
araçların kullanımına geçilmesi konusuna verilmiş ve yer hizmetleri kuruluşları bu konuda
uyarılmıştı. (SHGM 2012, 09 04)

İlerleyen süreçte değişen koşullar nedeniyle, Yeşil Havaalanı Projesi’nin şartları, projenin
geliştirilmesi ve daha iyi şartlarda uygulanabilmesi amacıyla, 15/12/2010 tarihli ve 16031 sayılı
yazıyla yeniden düzenlenmiş, devam eden süreçte; proje kapsamında yapılan başvurularda
sıklıkla karşılaşılabilen hataların önlenebilmesi amacıyla SHGM ,başvurular ile ilgili olarak,
20/02/2012 tarihli ve B.11.1.SHG.0.10.01.07-YH0-337/2124 sayılı yazı ile tüm havaalanı
işletmecilerinin ve havaalanı işletmecileri aracılığıyla havaalanlarında faaliyet gösteren havacılık
işletmelerinin uyması gereken hususları yeniden düzenlemiştir. (SHGM 2018, 10 06).

Bu kapsamda işletmelerden TS EN ISO 14001 standardının yürürlükteki versiyonuna ve

SHGM ile TSE tarafından belirlenmiş olan sektörel kriterlere uygun bir Çevre Yönetim Sistemi
oluşturması, uygulaması, dokümante etmesi, sürekliliğini sağlaması ve TSE tarafından

341
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

gerçekleştirilen TS EN ISO 14001 "Çevre Yönetim Sistemi Belgelendirmesi" işlemini

tamamlaması; her takvim yılı için TS EN ISO 14064-1 standardının yürürlükteki versiyonuna ve
sera gazı kriterlerine uygun bir Sera Gazı Envanter Raporu oluşturması ve TS EN ISO 14064-3
standardına göre TSE tarafından Sera Gazı Envanter Raporunun doğrulama işlemini
tamamlaması istenmektedir. Bir havaalanında bulunan tüm işletmelerin "Yeşil Kuruluş
Sertifikası" alması durumunda, o havaalanına "Yeşil Havaalanı Sertifikası" verilmektedir.
(SHGM 2018, 10 08).

Proje kapsamında Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü'ne (SHGM) yapılacak başvurular ile
ilgili detaylar "Yeşil Havaalanı Projesi Uygulama Esasları"nda belirtilmiştir. Türk Standardları
Enstitüsü’ne, (TSE) yapılacak başvurularda ise TSE ile irtibata geçilmesi gerekmektedir.
(SHGM2018,1008).

Konuyla ilgili olarak yapılması gerekenler, hazırlanması gereken dosya içerikleri, formlar
vb. ne ulaşmak için SHGM’nin web sayfasından, Kurumsal, projeler, Yeşil Havaalanı (Green
Airport) Projesi, İlgili dokümanlar, seçim sırasıyla ulaşılabilmektedir. (SHGM 2018, 10 08).

Proje kapsamında, SHGM’ye yapılacak başvuruların, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı'nca

verilen Çevre Danışmanlık Yeterlik Belgesi'ne sahip şirketler tarafından:

- SHGM tarafından proje kapsamında yayımlanmış ve müteakip süreçte yayımlanabilecek

formlar kullanılarak, başvuru dosyasının ve mahallindeki uygulamaların incelenmesi,

- Başvuru dosyasında ve mahallindeki uygulamalarda eksiklik tespit edilmemesi

durumunda, belirtilen formların, mahallindeki uygulamaları gösteren resim ve benzeri belgelerin
ve başvuru dosyasının eksiksiz olarak Sivil Havacılık Genel Müdürlüğüne gönderilmesi suretiyle
yapılması gerekmektedir. (shgm.gov.tr, 2012, 09 04).

Bahse konu Çevre ve Şehircilik Bakanlığı'nca verilen Çevre Danışmanlık Yeterlik

Belgesi'ne sahip şirketler, 2872 sayılı Çevre Kanununun 11 inci maddesine dayanılarak
hazırlanan ve Resmi Gazete Tarihi: 29.04.2009 Resmi Gazete Sayısı: 27214 olan, “Çevre
Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik” çerçevesinde
tanımlanmıştır…Yönetmeliğin 6. Maddesinin Birinci fıkrasına göre; Çevre izin veya çevre izin
ve lisansı başvurusu, çevre yönetim birimi, istihdam edilen çevre görevlisi ya da Bakanlıkça

342
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

yetkilendirilmiş çevre danışmanlık firmaları tarafından yapılmaktadır. Yönetmeliğin 6.

Maddesinin Dördüncü fıkrasına göre ise; İzin ve lisansa esas teşkil edecek tüm ölçüm ve
analizlerin Bakanlığa veya Bakanlıkça yetkilendirilmiş kurum ve kuruluşlara yaptırılması
gerekmektedir. Bununla birlikte Başvuru dosyasının yetkili mercilere sunulmasından, başvurunun
sonuçlanmasına kadar olan tüm süreçler ile bilgi, belge ve raporların doğruluğu, mevzuata
uygunluğu ve doğacak hukuki sonuçlar konusunda işletmeci ve hizmet satın alımı yoluyla
işlemlerin gerçekleştirilmesi durumunda yetkilendirilmiş çevre danışmanlık firması,
Yönetmeliğin 6. Maddesinin Beşinci fıkrası gereğince müteselsilen sorumlu olmaktadır (Resmi
Gazete (2009).

Proje kapsamında, Terminal İşletmeciliği yapan kuruluşların yerine getirmesi gereken

şartlar aşağıda yer almaktadır.

• Çevre El Kitabının oluşturulması (projede tanımlanan 18 alt maddeyi içerecek şekilde)

• Tehlikeli atıklar ve tehlikeli olmayan atıklar için ayrı ayrı hazırlanacak Atık Yönetim
Planlarının ilgili tüm mevzuat koşullarını karşılayacak şekilde oluşturulması ve ilgili
otoritelerden onaylatılması
• Havaalanı sınırları içinde kullanılan araçların egzoz emisyon ölçümlerinin yaptırılması
• Atıkların ayrıştırılmasının sağlanması için gerekli tedbirlerin alınması (ayrı toplama kutuları,
ayrı geçici depolama alanları, atık toplayıcı firmaların tesislerinde atık ayrıştırma
proseslerinin işletilmesi vb.)
• İç ve dış müşterilerin, 3. ahısların çevre ile ilgili şikayet/önerilerinin değerlendirileceği bir
sistem oluşturulması
• Tüm personelin ve ilgili alt yüklenici çalışanlarının çevre eğitimleri alması
• Terminalde faaliyet gösteren banka, döviz bürosu, büfe gibi küçük kuruluşların
yararlanabileceği düzenlemeler yapılması. Konularını kapsamaktadır. (shgm.gov.tr. 2012, 09
05).

Yeşil havaalanı projesinin yaygınlaştırılması ve daha fazla işletmenin projeye katılmasını

özendirmek maksadıyla bazı teşvikler devreye sokulmuştur. Bu doğrultuda; Bir havaalanında,
SHGM tarafından yetkilendirilmiş bir kuruluşun, proje dahilinde SHGM tarafından belirlenen
şartları yerine getirmesi halinde, söz konusu kuruluşa "Yeşil Kuruluş (Green Company)" unvanı
verilmekte ve söz konusu kuruluşun o havaalanı için SHGM Hizmet Tarifesi gereği ödeyeceği
343
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

yetki belgesi, ruhsat, sertifika gibi izin belgelerinin temdit ücretlerinde %20 indirim
yapılmaktadır. Havaalanı işletmecilerinin ve havaalanlarındaki diğer hizmet sağlayıcıların
tümümün gereklilikleri yerine getirmesi durumunda ise, söz konusu havaalanına SHGM
tarafından “Yeşil Havaalanı (Green Aırport)" unvanı verilmekte ve gereklilikleri yerine getiren
tüm kurum ve kuruluşların SHGM tarafından verilen yetki belgesi, ruhsat, sertifika gibi izin
belgelerinin temdit ücretlerinde %50 indirim yapılmaktadır (SHGM. 2018, 10 08).

Yeşil Havaalanı Projesi İstanbul Sabiha Gökçen Uluslararası Havalimanı Örneği

Çalışmamızda, Yeşil Havaalanı Projesi çalışmalarını tamamlayarak “Yeşil Kuruluş” ünvanı

almaya hak kazanan, İstanbul Sabiha Gökçen Uluslararası Havalimanı Yatırım Yapım ve İşletme
A.Ş. tarafından gerçekleştirilen çalışmalar, ilgilenenlere örnek ve yardımcı olması açısından
değerlendirilmektedir.

ISG Yatırım Yapım ve İşletme A.Ş. Yeşil Havaalanı (Green Airport) Projesi kapsamında,
çevreye en az zarar verecek şekilde ileri teknoloji, fiziki altyapı ve eğitimli insan gücüne önem
vererek modern ve çevre dostu bir terminal işletmeciliği modeli oluşturmuş ve 17 Mayıs 2012
tarihinde “Yeşil Kuruluş” unvanı almaya hak kazanmıştır (sabihagokcen.aero. 2012, 08 31).

Proje kapsamında, İstanbul Sabiha Gökçen Uluslararası Havalimanı Yatırım Yapım ve

İşletme A.Ş., çevreyle ilgili çalışmaları başlatmakla birlikte çevre, kalite, iş sağlığı ve güvenliği
gibi konulardaki şirket politikalarını da yeniden revize etmiştir.

ISG Yatırım Yapım ve İşletme A.Ş. Çevre, İş Sağlığı ve Güvenliği Politikası çerçevesinde;
bünyesindeki tüm faaliyetlerin çevresel boyut ve etkilerinin dikkate alınması, zararların
önlenmesi ve kontrolü, etkin iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin alınması ve uygulanması için
entegre bir yönetim sistemi kurmuştur.

Bu amaçla şirket tarafından; Entegre Çevre, İş Sağlığı ve Güvenliği politikası oluşturulmuş

ve ilan edilmiştir. Bu Politikanın ana unsurları ise;

• Ulusal çevre ve iş sağlığı güvenliği mevzuatına tam olarak uymak ve uluslararası mevzuatı
takip etmek,
• Önemli çevresel boyutu olan ve iş sağlığı güvenliği riski taşıyan tüm faaliyetlerin etkin
kontrolü ile ilgili riskleri minimize etmek,
344
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

• Atıkları kaynağında azaltmak ve kurallara uygun olarak bertaraf edilmesini sağlamak,

• Çalışanlarda çevre ve iş sağlığı güvenliği bilincinin geliştirilmesi maksadıyla gerekli
eğitimleri vermek,
• İklim değişiklikleri ve küresel ısınmanın önlenmesi amacıyla tüm operasyonlarımızda doğal
kaynak tasarruf tedbirlerini özendirmek,
• Çevre ve İş Sağlığı Güvenliği Yönetim Sisteminin performansını ve etkinliğini izlemek,
ölçmek ve sürekli iyileştirmek,
• Mal ve hizmet alımlarımızda çevre ile uyumlu ürün ve hizmetleri tercih etmek,
• Etkin bir iş sağlığı ve güvenliği raporlama sistemi kurarak potansiyel işgücü kayıplarını
azaltmak,
• Gelecek kuşaklara yaşanabilir bir çevre sunulabilmesi için yürütülen çevreci projelere katkıda
bulunmak,
• Yolcularımızı ve yerleşik halkı çevre ile ilgili proje ve uygulamalar hakkında olabildiğince
bilgilendirmek, gelebilecek geribildirimleri sürekli iyileştirme aracı olarak değerlendirmek,
• İnsana verdiğimiz değerin bir yansıması olarak çalışanlarımızın sağlık ve güvenliğinin
korunması için tüm gerekli tedbirleri almak. Şeklinde belirlenmiş ve yayınlanmıştır.
(sabihagokcen.aero. 2012, 08 30).

Aynı kapsamda kuruluşun, Kalite, Çevre, İş Sağlığı ve Güvenliği Politikası; Bölgesinde

müşteri havayolları ve yolcuları tarafından tercih edilen havalimanı olmak ve Türk havacılık
sektörünün gelişimine katkıda bulunarak yolcu ve kargo taşımacılığında uluslararası bir bağlantı
merkezi haline gelmek amacına ulaşmak için; yolcuların beklenti ve tercihlerine cevap
verebilecek hızlı, ulaşılabilir, güvenli, modern ve yüksek kalitede Terminal Hizmetleri
sağlanması hedeflenmiş ve ISG Yatırım Yapım ve İşletme A.Ş. bünyesindeki tüm faaliyetlerin,
çevresel boyutları dikkate alınarak zararların önlenmesi ve kontrolü, etkin iş güvenliği
tedbirlerinin uygulanması için entegre bir yönetim sistemi kurulmuştur. Şirket bu Politika ile
aşağıda yer alan faaliyetlerin gerçekleştirilmesini taahhüt etmektedir.

• Yatırım yapılan ileri teknolojik altyapıyı etkin ve verimli bir şekilde kullanmak ve
değişen müşteri beklentileri ile uyumlu olarak güncel tutmak,

• İSG Havalimanını kullanan tüm engelli yolcuların beklentilerini karşılayabilmek için

hizmetleri kolay ve ulaşılabilir kılmak,
345
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

• Müşteri Memnuniyeti Yönetim Sistemi şartlarının karşılanmasında ve bu sistemin

işletmedeki etkinliklerinin geliştirilmesinde güçlü iç iletişim ve eğitimler ile tüm
çalışanların katılımını sağlamak,

• Yolculardan ve kurumsal müşterilerden kuruma iletilen şikayetleri, şeffaf ve tarafsız bir

yaklaşımla araştırarak, en kısa sürede çözüm üretmek ve şikayetlerin tekrar etmemesi için
kalıcı tedbirler almak,

• Kalite, çevre ve iş sağlığı güvenliği bilincinin geliştirilmesi maksadıyla çalışanlarının

eğitim ve gelişimine gereken önemi vererek çalışan memnuniyetini üst noktaya taşımak,
kurumsal bağlılığı ve takım ruhunu sürekli desteklemek,

• Ulusal havacılık, çevre ve iş sağlığı güvenliği mevzuatına tam olarak uymak ve

uluslararası mevzuatı ve standartları takip etmek,

• Önemli çevresel boyutu olan ve iş sağlığı güvenliği riski taşıyan tüm faaliyetlerin etkin
kontrolü ile ilgili riskleri minimize etmek,

• İklim değişiklikleri ve küresel ısınmanın önlenmesi amacıyla tüm operasyonlarda doğal

kaynak tasarruf tedbirlerini özendirmek,

• Kalite, Müşteri Memnuniyeti, Çevre ve İş Sağlığı Güvenliği Yönetim Sistemlerinin

performansını ve etkinliğini izlemek, ölçmek ve sürekli iyileştirmek,

• Mal ve hizmet alımlarımızda çevre ile uyumlu ürün ve hizmetleri tercih etmek,

• Çalışanların katılımının sağlandığı etkin bir iş sağlığı ve güvenliği raporlama sistemi

kurarak potansiyel işgücü kayıplarını azaltmak,

• Gelecek kuşaklara yaşanabilir bir çevre sunulabilmesi için yolcuları ve yerleşik halkı
çevre ile ilgili proje ve uygulamalar hakkında olabildiğince bilgilendirmek, gelebilecek
geribildirimleri sürekli iyileştirme aracı olarak değerlendirmek. (sabihagokcen.aero. 2012,
08 30).

• ISG Yatırım Yapım ve İşletme A.Ş “Yeşil Kuruluş” olmak için proje kapsamındaki tüm
gereklilikleri karşılamak amacıyla sırasıyla aşağıdaki faaliyetleri yerine getirmiştir:
• Çevre Politikası, amaçları ve hedefleri oluşturulmuştur. Periyodik hedef değerlendirmeleri
yapılarak sistem etkinliği değerlendirilmektedir.
346
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

• Geri dönüştürülebilen atıkların ayrı olarak toplanması için Terminal içerisinde atık
toplama kutuları yerleştirilmiştir.
• Çevre risk değerlendirmeleri yapılmış, çevre acil durumlarının yönetilmesi için süreçler
oluşturulmuştur.
• Çevre Bilinçlendirme Eğitimleri ile personel bilgi seviyesi ve farkındalığı arttırılmıştır.
Ayrıca Terminal kiracıları ve işletme adına çalışan taşeronların Atık Yönetim
Planlarımıza göre bilgilendirilmeleri, faaliyet göstermeleri sağlanmıştır.
• Tehlikeli Atık Yönetim Planı Çevre İl Müdürlüğüne, Tehlikeli Olmayan Atık Yönetim
Planı ise Havaalanı Otoritesine onaylatılmıştır.
• Mevzuatta tanımlanan gerekliliklere uygun Tehlikeli ve Tehlikeli Olmayan Atık Geçici
Depolama Alanları oluşturulmuştur.
• Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından onaylanmış yetkili kuruluşlar ile anlaşmaya
yapılarak atıkların mevzuata uygun olarak taşınması, depolanması ve bertaraf edilmesi
sağlanmıştır.

• İç çevre denetimleri gerçekleştirilmiştir, çevre yönetim sistemi ve mevzuat uyumu

sağlanmıştır. (sabihagokcen.aero. 2012, 09 06).

347
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

SONUÇ

Bilindiği gibi Dünya genelinde Küresel ısınma, sera gazı salınımları vb. çevre sorunlarıyla
ilgili konular 1997 yılında Birleşmiş Milletler Teşkilatı öncülüğünde toplanan ve 2005 yılında
yürürlüğe giren Kyoto ptotokolü temelinde ele alınmaktadır.

Uluslar arası düzeyde sivil hava ulaştırmasından kaynaklanan çevre sorunları ve bunların
ortadan kaldırılması mümkün olmasa bile asgari düzeye düşürülmesi ile ilgili çalışmalar; Uluslar
arası Sivil havacılık otoritesi olarak Birleşmiş Milletler bünyesinde görev yapan Uluslararası
Sivil Havacılık Organizasyonu (ICAO) koordinesinde ve ICAO kurallarını temel almak
kaydıyla, Avrupa Birliği’nin Sivil havacılık konularında yetkili kuruluşu, Avrupa Sivil Havacılık
Konferansı (ECAC) örneğinde olduğu gibi bölgesel kuruluşların da konuyla ilgili katılımları ve
çalışmalarıyla yürütülmektedir.

Türkiye de konuyla ilgili gelişmeleri yakından takip etmekte ve AB uyum süreci

çerçevesinde Avrupa Birliği çevre mevzuatı içinde yer alan bazı direktif, yönerge ve
yönetmeliklerden de yararlanarak kendi mevzuatını oluşturmakta ve üzerine düşen görevleri
yerine getirme gayreti içinde bulunmaktadır.

Türk turizminin ayrılmaz parçası olan sivil havayolu taşımacılığından kaynaklanan çevresel
sorunların çözümüne ilişkin çalışmalar ise; Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü yetkisi ve
denetiminde yürütülmektedir. Bu doğrultuda SHGM tarafından Hava alanlarında faaliyet
gösteren işletmelerin çevreye verdikleri zararların sistematik bir şekilde azaltılmasını ve
mümkünse ortadan kaldırılmasını sağlamayı amaçlayan “Yeşil Havaalanı Projesi” hayata
geçirilmiş ve projenin yaygınlaştırılması ve daha fazla işletmenin projeye katılmasını özendirmek
maksadıyla bazı teşvikler devreye sokulmuştur.

Çalışmamızda “Yeşil Havaalanı Projesi” ve proje gereklerini yerine getirmek kaydıyla

alınacak olan “Yeşil Kuruluş” unvanıyla ilgili olarak yapılması gerekenler bağlamında, İstanbul
Sabiha Gökçen Uluslararası Havalimanı Yatırım Yapım ve İşletme A.Ş. tarafından
gerçekleştirilen çalışmalar örnek olarak ele alınmış ve konuyla ilgilenenlere açıklayıcı ve
kapsamlı bilgilere yer verilmiştir. Çalışmanın ilgililer için bir referans kaynak olacağı
değerlendirilmektedir.

348
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

KAYNAKÇA
1. (bilmiyorsanogren.com. 2012, 09 08), (http://www.bilmiyorsanogren.com/ne-nedir/terms-of-
aviation/5160-european-civil-aviation-conference-ecac-.html. Erişim Tarihi: 08.09.2012).
portalından alındı.

2. (ecac-ceac.org, 2012, 09 06), (https://www.ecac-ceac.org//activities/environment. Erişim

Tarihi: 06.09.2012), portalından alındı.

3. (ICAO int/environmental-protection/Documents 2012,09 06)

(http://www.icao.int/environmental-protection/Documents/CO2%20Metric%20System%20-
%20Information%20Sheet.pdf. Erişim Tarihi: 06.09.2012) portalından alındı.

4. (ICAO. (2009) Declaration, erişim.2012, 09 07). (ICAO. (2009) Declaration by the High-
level Meeting on International Aviation and Climate Change (HLM-ENV/09) in October
2009. Erişim tarihi:07.09.2012) portalından alındı.

5. (ICAO.(2009) Recommendations, erişim.2012, 09 06). (ICAO. (2009). Recommendations by

the High-level Meeting on International Aviation and Climate Change (HLM-ENV/09) in
October 2009. 06.09.2012) portalından alındı.

6. (ubak.gov.tr. 2012, 09 09), (http://www.ubak.gov.tr/. Erişim Tarihi: 09.09.2012). portalından

alındı.

7. SHGM 2018, 10 08) (http://web.shgm.gov.tr/tr/havaalanlari/2079-havaalani-sertifikasyonu.

Erişim tarihi: 08.10.2018). portalından alındı.

8. (SHGM 2018, 10 07), (http://web.shgm.gov.tr/documents/sivilhavacilik/files

/pdf/havaalanlari / Ek-2.pdf.Erişim tarihi: 07.10.2018). portalından alındı.

9. (SHGM 2018, 10 09),(http://web.shgm.gov.tr/documents/sivilhavacilik/files

/pdf/projeler/yhp.pdf) erişim tarihi: 09.10.2018. portalından alındı.

10. (SHGM 2012, 09 04) (www.shgm.gov.tr/greenairport. pdf . Erişim Tarihi: 04.09.2012).

portalından alındı.

11. (SHGM 2018, 10 06). (http://web.shgm.gov.tr/tr/kurumsal-projeler/194-yesil-havaalani-

green-airport-projesi. Erişim tarihi:06.10.2018). (shgm.gov.tr, 2012, 09 04)
(http://web.shgm.gov.tr/doc4/3.pdf. Erişim Tarihi: 04.09.2012). portalından alındı.

12. (shgm.gov.tr, 2012, 09 04), (http://web.shgm.gov.tr/doc4/3.pdf. Erişim Tarihi: 04.09.2012).

portalından alındı.

13. (shgm.gov.tr. 2012, 09 05. (http://web.shgm.gov.tr/doc4/8.pdf. Erişim tarihi: 05.09.2012).

portalından alındı.

349
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

14. (Resmi Gazete (2009) “Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında
Yönetmelik” Resmi Gazete Tarihi: 29.04.2009 Resmi Gazete Sayısı: 27214).

15. (sabihagokcen.aero. 2012, 08 31). (http://www.sabihagokcen.aero /yesil_havaalani_projesi.

Erişim Tarihi: 31.08.2012). portalından alındı.

16. (sabihagokcen.aero. 2012, 08 30). (http://www.sabihagokcen.aero

/cevre_is_sagligi_ve_guvenligi_politikamiz. Erişim Tarihi: 30.08.2012). portalından alındı.

17. (sabihagokcen.aero. 2012, 09 06). (http://www.sabihagokcen.aero /yesil_havaalani_projesi.

Erişim Tarihi: 06.09.2012). portalından alındı.

18. (wikipedia.org. 2012, 09 07),

http://tr.wikipedia.org/wiki/Uluslararas%C4%B1_Sivil_Havac%C4%B1l%C4%B1k_%C3%
96rg%C3%BCt%C3%BC. Erişim Tarihi: 07.09.2012) portalından alındı.

350
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

GREEN BUSINESS STUDIES IN HOTEL INDUSTRY

Assoc. Prof. Dr. İbrahim Gönen

Nişantaşı Üniversitesi
ibrahim.gonen@nisantası.edu.tr

ABSTRACT

Our country signed the Kyoto Protocol, which came into force on 16 February 2005.
The utmost attention is given to environmental issues. The relevant institutions are
implementing sanctions and incentive projects on enterprises, institutions and
organizations operating in their respective fields.
In this direction, Facilities having Tourism Operation Certificate, when they meet the
criteria required, from the Ministry of Culture and Tourism that they can get “Green
Star Certificate“.
The conditions of getting Green Star Certificate in our article, the necessary
documents, the required qualifications, scoring criteria and the benefits of green
tourism to the enterprises are mentioned and the importance of these practices in terms
of sustainable tourism is emphasized.
Keywords: Green Tourism, Green Star, Sustainable of Tourism

JEL Code: Z3

OTELCİLİK SEKTÖRÜNDE YEŞİL İŞLETME ÇALIŞMALARI

ÖZ

16 şubat 2005’te yürürlüğe giren Kyoto protokolüne Ülkemiz imza atmıştır ve çevre
konularına azami dikkat gösterilmektedir. Bu konuyla ilgili olan kurumlar, kendi
görev alanlarında faaliyet gösteren işletme, kurum ve kuruluşlar üzerinde yaptırımlar
ve teşvik projeleri uygulamaktadır.
Bu doğrultuda, Turizm İşletme Belgesi'ne sahip olan tesisler, gerekli kriterleri
sağladıkları zaman, Kültür ve Turizm Bakanlığı’ndan “Yeşil Yıldız Belgesi”
alabilmektedirler.
Yazımızda Yeşil Yıldız Belgesi alabilme koşulları, gerekli belgeler, aranan nitelikler,
puanlama kriterleri ve yeşil turizmin işletmelere sağladığı yararlardan bahsedilmekte
ve bu uygulamaların Sürdürülebilir turizm açısından önemi vurgulanmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Yeşil Turizm, Yeşil Yıldız, Sürdürülebilir Turizm

Jel Code: Z3

351
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Literatür Taraması

Konuyla ilgili kaynaklar incelenmiş olup, Yeşil turizm ve yeşil yıldız belgesi almak
konusunda çalışmamıza ışık tutan kaynaklara yoğunlaşılmıştır.

GİRİŞ

Türkiye’de çevre konusundaki çalışmaların, Avrupa Birliği uyum süreci çerçevesinde, AB

normlarına uygun ve konuyla ilgili yayınlanmış olan direktif vb. kaynaklar referans alınarak
hazırlanan ya da yeni hazırlanacak olan kanun, yönerge, yönetmelik vb. ile yürütülmesi söz
konusudur (ubak.gov.tr. 2012, 09 09).

Çevrenin korunmasına önem verilen ülkemizde Konaklama sektöründe, Sürdürülebilir

turizm kapsamında, çevrenin korunması, çevre bilincinin geliştirilmesi, turistik tesislerin çevreye
olan olumlu katkılarının teşvik edilmesi ve özendirilmesi amacıyla, 1993 yılından itibaren talep
eden ve aranılan nitelikleri taşıyan konaklama tesislerine, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından
Çevre Dostu Kuruluş Belgesi (Çam Simgesi) verilmiştir.

Bununla birlikte, Sürdürülebilir Turizm” kapsamında ve “Çevreye Duyarlı Konaklama

Tesisleri” projesi çerçevesinde, 22.09.2008 tarihinden bu yana “Turizm İşletmesi” Belgeli
Konaklama Tesislerine Çevreye Duyarlılık Kampanyası (Yeşil Yıldız) uygulaması başlatılmıştır.
Kültür ve Turizm Bakanlığı’ndan Çevreye Duyarlı Konaklama Tesisi (Yeşil Yıldız
Simgesi) Belgesi alacak tesislerin, çevrenin korunmasına katkıda bulunurken, aynı zamanda
tanıtım ve pazarlamalarında bir ayrıcalık yaratabilecekleri, hizmet kalitelerinden ödün vermeden,
işletmelerine ve ülkemiz ekonomisine tasarruf yolu ile katkıda bulunabilecekleri, çevrenin
korunmasında üstlenecekleri roller ile yörelerinde örnek tesisler olabilecekleri düşünülmektedir.
(yigm .kulturturizm.gov.tr. 2018, 10 07)

Çevreye Duyarlılık Kampanyası (Yeşil Yıldız)

Konaklama Sektöründe Yeşil Yıldız Kampanyası; T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın

başlattığı “Çevreye Duyarlı Konaklama Tesisleri” projesi ve “Sürdürülebilir Turizm”
kapsamında; çevreye duyarlı konaklama tesislerine verilen bir «Çevre Etiketi» uygulamasıdır.
22.09.2008 tarih ve 27005 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Turizm İşletmesi

352
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Belgeli Konaklama Tesislerine Çevreye Duyarlı Konaklama Tesisi Belgesi Verilmesine Dair
Tebliğ (Tebliğ No:2008/3) kapsamında verilmektedir. (yigm .kulturturizm.gov.tr. 2018, 10 07),

Çevrenin korunmasına yönelik önlemler ülkemizde giderek daha fazla önem

kazanmaktadır. Bu nedenle, çevreye duyarlı konaklama işletmeleri için uygulanmakta olan
sınıflandırma formu, güncelleştirilmiş ve geliştirilmiş olup “Turizm İşletmesi Belgeli Konaklama
Tesislerine Çevreye Duyarlı Konaklama Tesisi Belgesi Verilmesine Dair 2008/3 no’lu Tebliğ”
ekinde, 22.09.2008 tarih ve 27005 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

Tebliğ, enerji, su, çevreye zararlı maddelerin tüketiminin ve atık miktarının azaltılmasını,
enerji verimliliğinin arttırılmasını, yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımının teşvik
edilmesini, konaklama işletmelerinin yatırım aşamasından itibaren çevreye duyarlı olarak
planlanmalarını ve gerçekleştirilmelerini, tesisin çevreye uyumunu, çevreyi güzelleştirici
düzenleme ve etkinlikleri, ekolojik mimariyi, çevreye duyarlılık konusunda bilinçlendirmeyi,
eğitim sağlanmasını ve ilgili kurum ve kuruluşlarla işbirliği yapılmasını kapsamaktadır.

Tebliğ ekinde bulunan sınıflandırma formu, çevreye duyarlılık konusunda çalışma yapan
turistik işletmelerin talebi üzerine, formun uygulama esaslarında belirlenen temel kriterlere sahip
olan konaklama tesislerine uygulanacaktır.

Asgari puanlar, konaklama işletmelerinin kapasiteleri ve çevreye olan etkileri dikkate

alınarak, işletmelerin tür ve sınıflarına göre belirlenmiştir. Konaklama işletmelerinin bu formda
bulunan bütün kriterleri yerine getirmesinin uygulanabilir olmadığı düşüncesiyle, tesislerin tür ve
sınıfları dikkate alınarak, asgari puanlar formda bulunan bütün kriterlerin puanlarının toplamı
olan azami puandan düşük tutulmuştur. Böylece, işletmelere temel kriterler dışında kalan, diğer
kriterler arasında seçim yapma imkanı sağlanmıştır.
Tür ve sınıfına ilişkin belirlenen asgari puanı aşan tesislerden, simgesi yıldız olan
konaklama tesislerinin plaketlerinde sınıflarını gösteren yıldızlar yeşil renkli düzenlenecektir.
Ayrıca plaket üzerinde Çevreye Duyarlı Tesis ibaresi yer alacaktır. (yigm .kulturturizm.gov.tr.
2018, 10 07)

353
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Kampanyanın Amacı
• Çevrenin korunması,
• Çevre bilincinin geliştirilmesi,
• Turistik konaklama işletmelerinde çevreye duyarlı yapılaşmanın ve işletmecilik özelliklerinin
teşvik edilmesidir. (yigm .kulturturizm.gov.tr. 2018, 10 07),

Çevreye Duyarlılık Kampanyası Neleri Kapsamaktadır.

• Su tasarrufunu,
• Enerji verimliliğinin arttırılmasını, • Çevreye zararlı maddelerin tüketiminin ve atık miktarının
azaltılmasını,
• Yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımının teşvik edilmesini,
• Konaklama işletmelerinin yatırım aşamasından itibaren çevreye duyarlı olarak planlanmalarını,
• Turistik tesisin çevreye uyumunu, çevreyi güzelleştirici düzenleme ve etkinlikleri, ekolojik
mimariyi,
• Çevreye duyarlılık konusunda bilinçlendirmeyi, eğitim sağlanmasını, ilgili kurum ve
kuruluşlarla işbirliği yapılmasını,
• Kültür ve Turizm Bakanlığının, 1993 yılından itibaren bu konudaki tecrübelerini, ilgili kurum
ve kuruluşların görüşlerini ve bu konudaki AB kriterlerinin (Eco-label) genelini içermektedir.
(yigm .kulturturizm.gov.tr. 2018, 10 07)

31.07.2014 itibari ile Tüm Türkiye’deki Yeşil Yıldızlı Otel Sayısı Toplam: 121, Yeşil
Yıldızlı Otel Olan Toplam Sehir Sayısı: 19 olmuştur. (tuyup.kulturturizm.gov.tr. 2018, 10 03)

Projeye olan rağbet oldukça yüksek olmuş ve 15.09.2014 tarihinde yeşil yıldız belgeli tesis
sayısı 23 ilde 135 işletmeye yükselmiştir. Son dönem kayıtlarına ise ulaşılamamıştır. (Tuyup
Yeşil Yıldız Bilgilendirme Broşürü, s.5)

Yeşil Yıldız Belgesi;

-Su tasarrufu sağlamak

-Doğal kaynakların tasarruflu kullanımını sağlamak

-Enerji verimliliğinin arttırılmasını sağlamak

354
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

-Çevreye zararlı maddelerin tüketiminin ve atık miktarının azaltılmasını sağlamak

-Yenilenebilir enerji kaynaklarının ve geri dönüşümlü maddelerin kullanımının teşvik

edilmesini sağlamak

-Konaklama işletmelerinin yatırım aşamasından itibaren çevreye duyarlı olarak

planlamalarını sağlamak

-Kapsayıcı bir yaklaşımla çevreyi korumak

-Çevre bilincinin geliştirilmesi ve bu bilince sahip kitle tarafından tercih edilmek

-İşletme ölçeğinde orta vadeli maliyetleri azaltmak

-Tesis çalışanlarının bilinçlenmelerini sağlamak

-İş gücünün en verimli şekilde kullanılmasını sağlamak

-Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın sağladığı Elektrik Enerjisi Desteğinden faydalanmak

-Sürdürülebilir rekabet üstünlüğü elde etmek

-Çocuklarımıza “Yeşil Bir Miras” bırakabilmek için önemlidir! (Tuyup Yeşil Yıldız
Bilgilendirme Broşürü, s.3)

Yeşil Turizmi destekleyen ve Yeşil Yıldız Belgesi alan konaklama işletmelerinin

sağlayacağı avantajlar aşağıda sıralanmaktadır.

-Yeşil Turizm, Turizm endüstrisinde en hızlı büyüyen sektörlerden biri olmaktadır.

-Yeşil Turizmi tercih eden turistlerin yıllık seyahat harcamaları geleneksel bir turistten
2000 Dolar daha fazladır.

-Yeşil Turizmi tercih eden turistlerin yarısından fazlası bir destinasyonda 8-14 gün
kalmaktadır.

-Yeşil Turizmi tercih eden her dört turistten birinin yıllık gelir seviyesi 90 bin doların
üstündedir.

-Tatil planlayanların %56’sının tesislerin ‘yeşil’ olup olmadığını detaylı olarak

sorgulamaktadır.

-İş için seyahat edenlerin %95’i otellerin ‘yeşil’ olması gerektiğine inanmaktadır.
355
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

-Tesiste sıcak su üretimi, ısıtma ve soğutma işlemlerinde 1‘C lik değişim % 5-7 tasarruf
sağlamaktadır.

-Yapılacak yatırımın planlama aşamasında YEŞİL BİNA olarak yapılması, inşaatın yapım
maliyetini % 5-10 artırırken, tasarruf % 50-70 olmaktadır.

-Tasarruflu aydınlatma araçları ile %20 ile % 80 arası tasarruf sağlanmaktadır.

-Isıtma ve soğutmanın otomasyon sistemine bağlanması % 20 tasarruf sağlamaktadır.

-Frekans invertörü, ısı pompası, ısı geri kazanım sistemi, eşanjör, buhar jeneratörü,
kojenerasyon, trijenerasyon ve hibrit sistemler gibi enerjinin kontrollü kullanılmasını sağlayan
ekipmanlar büyük oranda tasarruf sağlamaktadır. (Tuyup Yeşil Yıldız Bilgilendirme Broşürü,
s.18)

Yeşil Yıldız Projesi kapsamında başvuru yapan işletmeye ait dosyanın, T.C. Kültür ve
Turizm Bakanlığı tarafından 6 Eylül 2013 Tarihinde 2013/5265 Sayılı Karara dayanılarak uygun
bulunması durumunda, işletme «Çevreye Duyarlı Konaklama Tesisi» olarak elektrik enerjisi
desteğinden yararlanabilecektir. Elektrik Enerjisi Desteği tutarı, Bakanlıkça Çevreye Duyarlı
Konaklama Tesisi Belgesi ile belgelendirilmiş turizm işletmelerinde, tüketilen elektrik enerjisi
giderlerinin; tesisin bulunduğu ildeki mesken ve sanayi abonelerine uygulanan tarifelerden en
düşüğü ile kendi abone grubuna uygulanan tarife arasındaki fark kadardır. Elektrik enerjisi
desteği ödemeleri, Bakanlık bütçesine konulan ödenekten karşılanır. (Tuyup Yeşil Yıldız
Bilgilendirme Broşürü, s.19).

Turizm işletme belgeli konaklama tesislerinin “çevreye duyarlı konaklama tesisi belgesi”
alabilmeleri için yeşil yıldız başvuru dosyası hazırlamaları ve başvuru dilekçelerini ise, Kültür
ve Turizm Bakanlığı, Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü, Kontrolörler Kurulu
Başkanlığına iletmeleri gerekmektedir. (yigm .kulturturizm.gov.tr. 2018, 10 07),

356
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Yeşil Yıldız Başvuru Dosyası İçeriği;

• Başvuru dilekçesi.

• İşletmenin çevre politikası ve eylem planı, bu plan doğrultusunda yaptığı tüm faaliyetleri
içeren raporlar.

• Tesiste eylem planını uygulayacak özel ya da tüzel kişiye ait bilgiler.

• Eylem planının uygulamasını temin etmek için personele verilen eğitimlere ilişkin bilgi ve
belgeler, dokümanlar.

• Çevreye duyarlı atık su planı, bu konuda ilgili idare yazısı.

• İşletmede kullanılan tüm tesisat, teçhizat ve donanımların koruyucu bakım ve onarımının

periyodik yapıldığına dair kayıtlar, bakım raporları.

• İşletmenin su, ısıtma ve soğutma için enerji tüketimi, elektrik tüketimi ve genel enerji
tüketimi konusunda verileri kullandığına ve izlediğine ilişkin raporlar. (kapalı alan m2 başına
enerji tüketimi veya geceleme başına enerji tüketimi) aylık, üç aylık ve yıllık raporlar.

• İşletmede kullanılan kimyasal maddelerin (hacim veya ağırlık olarak) izlendiğine ve

verilerin toplandığına ilişkin raporlar (kapalı alan m2 başına enerji tüketimi veya geceleme başına
enerji tüketimi) aylık, üç aylık ve yıllık raporlar.

• Tesiste ortaya çıkan atık miktarının (hacim veya ağırlık olarak) izlendiğine ve verilerin
toplandığına ilişkin raporlar (kapalı alan m2 başına enerji tüketimi veya geceleme başına enerji
tüketimi) aylık, üç aylık ve yıllık raporlar.

• Tesiste kullanılan tesisat, teçhizat ve malzemelerin çevreye duyarlı olduğuna, bakımların

düzenli yapıldığına ve tesiste yapılan çevreye duyarlı çalışmalara ilişkin üretici firmanın faturası,
raporu, tanıtım broşürü, bakım yapan firmanın faturası, raporu, ilgili kurum ve kuruluşların
yazısı, ilgili meslek kuruluşunun raporu vb. evrak.

• Çevreye duyarlılık konusunda sivil toplum kuruluşları, ilgili kurum ve kuruluşlarla

yapılan işbirliği, koordinasyon çalışmalarına ilişkin evrak. (Tuyup Yeşil Yıldız Bilgilendirme
Broşürü, s.6)

Yeşil Yıldız Belgesi alma aşamaları aşağıdaki safhaları kapsamaktadır.

357
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

• Yeşil Yıldız Belgesi Başvuru Dosyası Hazırlanması

• Dosyanın Kültür ve Turizm Bakanlığı’na Sunulması
• Başvurunun Değerlendirilmesi
• Denetim Planlaması
• Saha Denetimi
• Belge Yayını

Bu kapsamda;

1-Kültür ve Turizm Bakanlığı’na hazırlanan dosya sunulur.

2-Dosya Bakanlık tarafından değerlendirilir.

3-Başvuru dosyası; - Uygun bulunmaz ise gerekçeli olarak iade edilir. - Uygun bulunur ise
gün belirlenir.

4-Denetimde tebliğ kapsamı, kriterler ve puanlama esasları kontrol edilir.

5-Denetim sonucu yeterli puanı toplayarak uygun bulunan tesislere “Çevreye Duyarlı
Konaklama Tesisi Belgesi” (Yeşil Yıldız) düzenlenir. (Tuyup Yeşil Yıldız Bilgilendirme
Broşürü, s.5)

Yeşil yıldız almak için başvuruda bulunan işletmelerin kendi kategorilerinde almaları
gereken asgari puanlar aşağıdaki tablolarda yer almaktadır.

TATİL TESİSLERİ

SINIFI ASGARİ PUAN

5 YILDIZLI TATİL KÖYÜ 330
5 YILDIZLI OTEL 300
4 YILDIZLI TATİL KÖYÜ 280
4 YILDIZLI OTEL 230
3 YILDIZLI OTEL 170
1 VE 2 YILDIZLI OTEL- DİĞER 140
KONAKLAMA TESİSLERİ
Kaynak: Tuyup Yeşil Yıldız Bilgilendirme Broşürü, S.7.

358
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

ŞEHİR TESİSLERİ

SINIFI ASGARİ PUAN

5 YILDIZLI OTEL 250
4 YILDIZLI OTEL 200
3 YILDIZLI OTEL 170
1 VE 2 YILDIZLI OTEL- DİĞER 140
KONAKLAMA TESİSLERİ
Kaynak: Tuyup Yeşil Yıldız Bilgilendirme Broşürü, S.7.

Çevreye Duyarlı Konaklama Tesisleri İçin Sınıflandırma Formunda, aşağıdaki ana

başlıklarda yer alan alt kriterlere verilen puanlarla yukarıdaki tablolarda yer alan kategorilerdeki
asgari puanların toplanması ve belirtilmesi gerekmektedir.

• Genel Yönetim
• Eğitim
• Tesisin Yatak Odalarındaki Düzenlemeler
• Tesisin Çevreye Uyumu, Çevreyi Güzelleştirici Düzenleme ve Etkinlikler
• Ekolojik Mimari
• Enerji

A) Tesiste Enerji Verimliliği Ve Tasarrufuna Yönelik Önlem ve Çalışmalar

B) Tesiste Güneş, Rüzgar, Jeotermal, Hidro, Dalga Enerjisi, Biyogaz vb.Yenilenebilir Enerji
Kaynağı Kullanımı

• Su
• Deterjanlar, Dezenfektanlar ve Tehlikeli Kimyasal Maddeler
• Atıklar
• Diğer Hizmetler. (Tuyup Yeşil Yıldız Bilgilendirme Broşürü, ss:9-17)

359
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

SONUÇ VE ÖNERİLER

Günümüzde Yeşil turizm yapan ülkeler ve işletmeleri tercih edilmekte ve onlar popüler
destinasyonlar olarak ön plana çıkmaktadır. Gayri safi milli hasılasında yer alan kalemler
arasında turizme bel bağlayan ülkelerin de son dönemdeki turistik eğilimlere yani yeşil turizm
yapan ülkelere olan turistik talep artışlarını dikkate almaları ve onun gereklerini yerine
getirmeleri zorunluluk haline gelmiştir.

Türkiye’de çevre konusundaki çalışmalar, Avrupa Birliği uyum süreci çerçevesinde, AB

normlarına uygun olarak sürdürülmektedir.

Ülkemizde, Yeşil yıldız kampanyası, çevreye duyarlı, eldeki değerleri gelecek kuşaklara
kayıpsız aktarabilme çabası içinde, sürdürülebilir turizm yapan işletmelerin çoğalmasına katkı
sağlayacak bir proje olarak ümit vadetmektedir. Bu doğrultuda ilgili tarafların top yekün çaba
sarf etmeleri ve gönüllü katkı sağlamaları da önem arzetmektedir.

“Yeşil Yıldız Belgesi” alabilme koşulları, gerekli belgeler, aranan nitelikler, puanlama
kriterleri yanında yeşil turizmin işletmelere sağladığı yararlardan bahseden çalışmanın, konuyla
ilgilenen taraflara bilgi sunmak, onlara rehberlik etmek konularında katkı sağlayacağı
değerlendirilmektedir.

KAYNAKÇA

(tuyup.kulturturizm.gov.tr. 2018, 10 03),)

(http://tuyup.turizm.gov.tr/Pages/GreenStar.aspx#1. Erişim tarihi: 03.10.2018). Portalından
alındı.

(Tuyup, Turizm Sektöründe İşverenlerin ve Çalışanların Uyum Yeteneklerinin Artırılması

Projesi, Yeşil Yıldız Bilgilendirme Broşürü, s.3)

(ubak.gov.tr. 2012, 09 09), (http://www.ubak.gov.tr/. Erişim Tarihi: 09.09.2012).

Portalından alındı.

(yigm .kulturturizm.gov.tr. 2018, 10 07), (http://yigm.kulturturizm.gov.tr/TR-

11596/cevreye-duyarlilik-kampanyasi-yesil-yildiz.html. erişim tarihi: 07.10.2018). Portalından
alındı.

360
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİN ÖNLENMESİNDE MALİ/İKTİSADİ ARAÇ

OLARAK: KARBON EMİSYON VERGİSİ Mİ? KARBON EMİSYON
TİCARETİ Mİ?

Prof. Dr. H. Dilek Yılmazcan Dr. Hüseyin Çakmak

Maltepe Üniversitesi Maltepe Üniversitesi
Türkiye Türkiye
[email protected] [email protected]

ÖZ
Serbest piyasa sistemi içerisinde ekonomik birimlerin yapmış oldukları faaliyetler
sonucunda toplumsal refahın maksimize edilememesi durumu, piyasa başarısızlığı
olarak yorumlanabilir. Piyasa başarısızlığı durumuna kamunun değişik ekonomik ve
politik araçlarla müdahale etmesi gerekir. Bu kapsamda, iklim değişikliğini ekonomik
birimlerin faaliyetleri sonucunda ortaya çıkan en büyük piyasa başarısızlıklarından biri
olarak ifade etmek mümkündür. Merkantilistlerden günümüze kadar atmosfere salınan
karbon emisyonlarının negatif dışsallıklara neden olarak toplumsal refaha zarar verdiği
görülmektedir. Devletler mali, ekonomik ve politik araçlar kullanarak ortaya çıkan
negatif dışsallıklara sebep olan karbon emisyonlarının azaltılmasını sağlayabilir.
Devletler yapacakları düzenlemeler ile karbonun fiyatlandırılmasını, karbon vergisi ya
da emisyon ticareti uygulamaları yollarından birini veyahut her ikisini de tercih ederek
sağlayabilir. Burada devletler vergiler ile doğrudan, emisyon ticareti ile dolaylı olarak
piyasa başarısızlığına müdahale etmiş olur. Devletlerin bu araçları uygulaması, karbon
içeriğine sahip yakıtların fiyatlarını yükselterek üretici ve tüketicileri daha düşük
karbon içeriğine sahip enerji ürünleri tüketmeye yöneltebilir.
Devletlerin karbona fiyat konulmasında kullanacağı karbon vergisi ve emisyon ticareti
tercihlerinin uygulamada birbirinden farklı sonuçları ortaya çıkaracağı öngörülebilir.
Şöyle ki, karbon vergisi ile karbonun kirletme maliyeti ya da emisyon fiyatı tam olarak
belirlenebilir ancak karbonun neden olduğu kirliliğe sebep olan emisyon miktarını ne
kadar azaltacağını tahmin etmek zordur. Emisyon ticaretinde ise yapılacak pazarlıklara
bağlı olarak kirliliğe neden olan emisyon miktarının ne kadar azaltılacağı belirlenebilir
fakat sınırlamaya bağlı olarak ortaya çıkacak emisyon fiyatının ne olacağını tahmin
etmek zordur.
Bu çalışmada mevcut uygulamalar dikkate alınarak, karbon emisyonu azalımı için
karbon vergisi ve emisyon ticareti uygulamasının karşılaştırmalı bir analizi
yapılacaktır.

Anahtar Sözcükler: Karbon Emisyon Vergisi, Karbon Emisyon Ticareti

361
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

AS A FINANCIAL/EFFECTIVE VEHICLE IN THE PREVENTION OF

CLIMATE CHANGE “CARBON EMISSION TAX OR CARBON
EMISSION TRADING ?”

ABSTRACT

In the free market system, the failure of social welfare to be maximized as a result of
the activities of the economic units can be interpreted as market failure. The state of
market failure must intervene with various economic and political means. In this
context, it is possible to express climate change as one of the biggest market failures
resulting from the activities of economic units. Carbon emissions released from the
mercantilists to the present day have been seen to cause negative externalities and harm
social welfare. States can reduce the carbon emissions that cause negative externalities
resulting from some economic and political instruments.
States can provide for the pricing of carbon and carbon tax or emissions trade
practices, either by choosing one or both of them. Here, the states intervene directly
with the taxes and indirectly the market failure with the emission trade. As a result of
the implementation of these instruments, the state may increase the prices of fuels with
carbon content and lead producers and consumers to consume energy products with
lower carbon content.
Different consequences may emerge in practice in which carbon tax and emission trade
pReferences will be used by states to price carbon. Thus, the cost of polluting the
carbon tax and the carbon, or the emission price, can be precisely determined, but it
can be difficult to predict how much the amount of emissions caused by carbon will be
reduced. In the case of emission trade, it can be determined how much the amount of
emissions causing pollution will be reduced depending on the negotiations, but it can
be difficult to predict what the emission price will be due to the limitation.
In this study, a comparative analysis of carbon tax and emission trade application will
be made for carbon emission reduction, taking into account the current practices.

Keywordss: Carbon Emission Tax, Carbon Emission Trading

1. GİRİŞ
Dünyanın ısınmasına neden olan sera gazı emisyonlarının azaltılması konusu uluslararası
örgütlerin yaptıkları müzakerelerde en çok tartışılan konular arasında yer almaya başlamıştır.
Ülkeler ne kadar sera gazı azaltışı yükümlülüğü alacağı konusundaki tutumlarını hem bilimsel
esaslara göre, hem toplumsal sorumluluklarına göre, hem de azalım yapabilme kapasitelerine
göre belirleyebilirler.
Sera gazı emisyonlarının azaltışı için başta enerji sektörünün kendisi ve enerjiyi yoğun
kullanan sektörler olmak üzere tüm ekonomik alanda ciddi bir dönüşümün sağlanması

362
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

gerekmektedir. Özellikle karbon emisyonu salan kömür, petrol ve doğal gaz gibi fosil yakıtları
kullanan bireysel toplu taşıma araçlarının yerine yenilenebilir enerji ile çalışan toplu taşıma
araçlarının kullanılması (Yılmazcan D. H., 1984) karbon emisyonlarının azaltılmasında önemli
bir gelişme yaratabilir. Düşük karbonlu ekonomiye geçiş olarak ifade edilen bu şekildeki bir
dönüşümü gerçekleştirmek için politika yapıcıların, ekonominin arz yönünü temsil eden
üreticilerin ve talep yönünü temsil eden tüketicilerin tutum ve davranışlarında radikal bir
değişikliğin sağlanması gerekmektedir. Düşük karbonlu ekonomiye geçişi genel hatlarıyla iki
şekilde sağlanabilir. Bunlardan ilki, enerji verimliliği, ikincisi ise fosil yakıtlardan vazgeçip
rüzgâr, güneş, su gibi yenilenebilir kaynaklardan elde edilen enerjiye geçiş ile mümkündür.
Enerji verimliliği konusu, daha az enerji tüketimi sağlayan ekipmanların geliştirilmesi için
teknolojik gelişimin sağlanmasını ve talep yönünden kitleleri daha az enerji tüketimine
yönlendirecek politikaların geliştirilmesini içermektedir. Kirletici fosil yakıtlardan yenilenebilir
enerjiye geçiş ise temiz enerji teknolojilerinin teşviki ve fosil yakıtların serbest piyasa
koşullarında fiyatlarının yükseltilmesi ile mümkün olabilir (Karakaya, 2016).
Hükümetler, düşük karbonlu ekonomiye geçişi sağlamak için gerekli yatırımları ve tüketim
alışkanlıklarını değiştirmek amacıyla hem ulusal hem de uluslararası düzeyde farklı politika ve
araçlar geliştirmek durumundadırlar. İklim değişikliği ile etkin bir mücadele yapabilmek için
seçilen politikaların iklim değişikliğine yol açan faktörlerin özelliklerinin çok iyi analiz etmek
gerekir. Genel anlamda çevre kirliliği ve özellikle karbon emisyonlarının azalımı için tasarlanan
politika araçları ya azalımı sağlamayı teşvik edecek biçimde ödüllendirme şeklinde, ya da bu
azalımı yapmadığı takdirde cezalandırma şeklinde, ya da her ikisini birden barındıracak bir
uygulama geliştirebilmelidir. Karar vericiler geliştirecekleri politika araçlarını seçerken, bu
araçların uygulanabilir, çevre açısından sonuç alıcı, ekonomik açıdan etkin, düşük maliyetli, adil
ve uluslararası rekabetten en az şekilde etkilenecek şekilde olmasını arzu ederler (OECD, 2003).
Bu çalışmada düşük karbonlu ekonomiye geçiş için uygulanacak mali ve ekonomik
araçların değerlendirmesi yapılacaktır. Bunu yaparken, özellikle mali ve ekonomik araçların
temelini oluşturan karbon emisyon vergisi ve emisyon ticaret uygulamaları incelenecektir.
Sonrasında bu uygulamaların kendi aralarında karşılaştırmalı bir analizi yapılacaktır. Çalışmanın
içeriği şu şekilde tasarlanmıştır. İlk kısımda karbonun fiyatlandırması konusu incelenecektir.
Daha sonraki bölümde karbon fiyatlandırmasını sağlayan mali ve ekonomik araçlardan Karbon
vergisi ve emisyon ticareti içeriği, tasarlanması ve gelişimi değerlendirilecektir. Sonraki bölümde
363
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

karbon vergisi ve emisyon ticareti uygulamaları karşılaştırmalı olarak analiz edilecektir. Son
bölümde ise karbonun fiyatlandırılmasına yönelik değerlendirme ve öneriler yapılacaktır.

2. KARBON EMISYON FİYATLAMASI

İklim değişikliği insanoğlunun neden olduğu en büyük piyasa başarısızlıklarından birisi
olarak görülmektedir (Stern, 2007). İnsanoğlunun üretim ve tüketim süreçlerinde özellikle fosil
kaynaklı enerji kullanımı sonucu sera gazı emisyonlarının artış gösterdiği ve bu emisyon
seviyelerindeki artışın yer kürenin ısınmasına yol açtığı bilim çevrelerince kabul edilmektedir
(IPCC, 2014). Artan emisyonların belli bir seviyede kontrolü sağlanmadığı takdirde etkisini
şimdiden hissettiğimiz iklim değişikliğinin gelecekte çok daha büyük felaketlere yol açacağı
öngörülebilir.
Bir ülkede uygulanan mali ve ekonomik politikalar, sera gazı salan ekonomik faaliyetleri
destekler nitelikte olabileceği gibi cezalandıran nitelikte de olabilir. Bu nedenle, ekonomi bilimi
sera gazı emisyonlarının azaltılması ve küresel ölçekte düşük-karbonlu bir ekonomiye dönüşümü
sağlamada merkezi bir role sahiptir. İktisatçılar, negatif dışsallığa yol açan bu problemin, üretici
ve tüketiciler tarafından atmosfere salınan emisyonların yol açtığı maliyetlerin gerçek fiyatlara
yansıtılmaması nedeniyle kaynaklandığını iddia etmektedirler (Karakaya, 2016). Gerçek
fiyatların uygulanmadığı durumda sosyal maliyetler bu emisyonlara asıl neden olanlara değil tüm
toplumun katlanmak zorunda olduğu bir yük olarak kalacaktır. Hükümetler bir dizi ekonomik
araç kullanarak negatif dışsallık yaratan bu emisyonların azaltılmasını sağlayabilirler. Bu
anlamda, iktisatçılar, karbonun fiyatlandırılması ile bu sosyal maliyetlerin içselleştirilebileceğini
ve sera gazı azalımının en düşük maliyetle sağlanabileceğini iddia etmektedir. Karbonun
fiyatlandırılması temel olarak “karbon vergisi” ile doğrudan ya da “emisyon ticareti” uygulaması
ile dolaylı yoldan sağlanabilir. Her iki araçta, teorik olarak, karbon içeriğe sahip olan fosil
yakıtları pahalılaştırarak, üretici ve tüketicileri düşük karbonlu bir ekonomik sisteme
yönlendirebilir (Karakaya & Yılmaz, 2016).
Son yıllarda birçok ülkede karar vericiler, iş dünyası ve sivil toplum kuruluşları sera gazı
azalımı için en etkin çözümün karbon fiyatı olduğunu belirtmekte ve ülkelerin bu konuda aktif
olmasını talep etmektedir (Worldbank, 2015). İş dünyasının karbon fiyatı uygulaması konusunda
istekli olması, azalım yükümlüğünün kendilerini yakından ilgilendirdiğinin farkında olmaları ve
bu azalımın daha düşük maliyetle sağlanabileceğine inanmalarındandır.
364
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

İster karbon vergisi ister emisyon ticareti yoluyla olsun, karbona bir fiyat konulması
işletmeler için önemli bir sinyal olabilir ve üretim süreçlerini buna göre şekillendirebilirler.
Karbon fiyatı uygulaması sonrası kirlilikten asıl sorumlu olanlar, emisyona neden oldukları
faaliyeti tamamen durdurabilir, kısabilir ya da kirliliğe devam ettiği sürece neden olduğu
emisyonlar için belli bir fiyatı ödemek zorunda kalırlar. Bu sayede, esnek ve düşük maliyetle sera
gazı azalımı sağlanmış olur. Karbon fiyatı aynı zamanda temiz teknolojilere geçişi ve yenilikleri
tetikleyerek düşük karbonlu ekonomik büyümeyi sağlayan bir araç haline dönüşebilir (Karakaya,
2016).
Bu konuda asıl mesele karbon fiyatının nasıl uygulanacağı ve fiyatın nasıl belirleneceğidir.
Teorik olarak, karbon fiyatı negatif dışsallık yaratan sera gazı emisyonlarının yol açacağı
tahribatın, zararın maliyetinin karşılanmasını esas almalıdır (Saruç & Karakaya , 2008).
Karbonun Sosyal Maliyeti (Social Cost of Carbon-SCC) olarak bilinen bu zararın bedeli, salınan
bir ton CO2’nin yol açacağı iklimsel felaketlerin bugünkü değeri olarak hesaplanmaktadır. Ancak
karbonun sosyal maliyetini modellemek oldukça güçtür. Çünkü geleceğe yönelik yapılan
projeksiyonlarda kullanılan varsayımlar, emisyonların nasıl seyredeceği, buna göre hangi iklimsel
felaketlerin ne şiddette yaşanacağı ve bu etkilerin maliyet olarak modellenmesi konusunda birçok
belirsizlik mevcuttur (Kuik, Buchner, Catenacci, & Goria, 2008). Bu nedenle, pratikte ülkeler
karbonun fiyatını gönüllü ya da zorunlu olarak almış oldukları emisyon azalımı yükümlülüklerine
göre belirlemektedir. Bunun sonucu olarak, ulusal ya da bölgesel ölçekte karbon fiyatı
uygulamasında görülen karbon fiyatlarının nispeten düşük ve ülkelere göre oldukça farklılık
gösterdiği söylenebilir. Emisyon azalımı hedefi ne kadar yüksek olur ise sera gazı azalımının
marjinal maliyeti daha yüksek olacağı için karbon fiyatı da nispeten yüksek olur. Azalım
yükümlülüğünün daha düşük olduğu durumda ise karbonun fiyatı nispeten düşük kalacaktır.
Ancak her halükarda, optimum seviyede olmasa da belirlenen bir karbon fiyatı ile ciddi
miktarlarda sera gazı azalımı sağlanabileceği ve bu azalımın daha düşük maliyetle gerçekleşeceği
iddia edilmektedir (Marron & Toder, 2014). Uygulamada, karbon fiyatının ilk başlarda düşük
belirlenmesi tavsiye edilmektedir. Çünkü düşük karbon fiyatı siyasi açıdan savunulabilir,
kamuoyunun kabul etmesi ve uygulamaya adapte olması açısından uygun bir temel oluşturur.
Ancak, sonraki dönemde karbon fiyatının kademeli olarak arttırılması gerekir. Bunun nedeni,
hem gerekli teknolojik dönüşüm için yüksek bir karbon fiyatına ihtiyaç olmasıyla hem de
karbonun sosyal maliyetinin her yıl artış göstermesiyle açıklanabilir (Marron & Toder, 2014).
365
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Dünya Bankası verilerine göre 2015 yılı sonu itibarıyla 40 ülke ve 20’den fazla eyalet ya da
şehirde karbon fiyatı uygulaması başlamış ya da yakın zamanda başlaması planlanmaktadır.
Karbon fiyatı uygulamasının genellikle karbon emisyon vergisi ve bazı yerlerde ise karbon
emisyon ticareti şeklinde olduğu görülmektedir (EDF & IETA , 2016).
Küresel ısınmayı yavaşlatmak buna bağlı olarak iklim değişikliği ile mücadelede fosil yakıt
talebini azaltmaktan, güneş, rüzgar ve dalga enerjisi gibi yenilenebilir enerji kaynaklarının teşvik
edilmesine kadar, alınan birçok önlem karbondioksit salınımı azaltmaya yöneliktir. Karbondioksit
küresel ısınmaya neden olan en önemli sera gazıdır. Bu bilimsel gerçekten dolayı, karbondioksit
salınımı azaltmaya yönelik iklim politikası, esasen karbon içeren fosil yakıtlara olan talebi
azaltmaya yöneliktir (IPCC, 2014). Bu durumda karbon azalım politikasının en önemli araçları
fosil yakıtlara karbon içeriklerine göre konacak karbon vergisi ile karbon emisyonunu sınırlayıcı
işleve sahip olan pazarlanabilir karbon emisyon haklarıdır. Pazarlanabilir karbon permilerden
dolayı miktara yönelik bir politika aracıdır. Karbon vergisi ise karbon içeren fosil yakıtların nispi
fiyatlarını değiştirerek karbon gazlarının azalımını gerçekleştirmeyi amaçlayan bir araçtır
(Akkaya, 2017). Bu kapsamda, emisyon üst sınırı ve ticareti aracılığıyla yapılan karbon
fiyatlandırması, sadece 27 üye ülkeyi kapsayan AB için geçerli olan “AB ETS” ve “Yeni Zelanda
Emisyon Ticaret Planı” ile sınırlı kalacaktır. Bu sistem doğrultusunda CO2 fiyatının 2020 yılında
30$/ton olacağı, 2035 yılında ise 45$/ton tutarına erişeceği öngörülmektedir. CO2 emisyonu
fiyatlandırmaları hakkında yapılan bu öngörüler, elektrik enerjisinin toptan fiyatlarını da büyük
ölçüde ilgilendirmektedir. Örneğin AB’de 2035 yılında, yükselen CO2 fiyatları neticesinde,
toptan satış fiyatlarının üçte bir oranında artacağı ve bu artışın neredeyse yarısını CO2 fiyatlarının
oluşturacağı öngörülmektedir (Yılmazcan & Dağ, 2018). Bundan dolayı, serbest piyasa sistemi
koşulları içerisinde kalarak karbon emisyonlarının azaltılmasında karbonun fiyatlandırılması, biri
mali araç olan karbon emisyon vergisi ve diğeri ekonomik araç olarak ifade edilen karbon
emisyon ticareti yoluyla gerçekleştirilebilir.
2.1. Karbon Emisyon Vergisi
Vergiler genellikle, CO2 emisyonu ve yerel hava kirliliği gibi enerji kullanımından
kaynaklanan dışsallık veya sosyal maliyetlerin bir kısmının fiyatlandırılması amacıyla kullanılır.
Dışsallıkların fiyatlandırılması için vergilerin kullanımı, “Pigouvian vergilendirmesi” olarak
adlandırılmaktadır. Geleneksel Pigouvian yaklaşımına göre, karbon vergisi marjinal zararlara eşit
olmalı ve doğrudan emisyon kaynağı üzerinden tarh edilmelidir (Yılmazcan & Dağ, 2018).
366
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Karbon vergisi, karbondioksit salan faaliyetlerin cezalandırılmasını ve kirleten öder

prensibiyle kirlenmeye yol açanları hedefler. Doğrudan karbonun fiyatlanmasına yol açan bu
vergi, emisyon salan faaliyetlerin fiyatını etkileyerek, fiyat mekanizması yoluyla karbon
emisyonuna neden olan fosil yakıtların kullanım maliyetlerini artırmayı amaçlar. Bunun
sonucunda, karbon emisyonuna neden olanlar, zorunlu olarak daha az fosil yakıt kullanır ya da
temiz enerji teknolojilerine geçer. Düzgün bir şekilde tasarlanan ve uygulanan karbon vergisinin,
doğrudan fiyatları etkilemesi nedeniyle etkin ve düşük maliyetli azalım sağlayacağı
belirtilmektedir (Marron & Toder, 2014).
Tüm ülkelerde aynı oranda konan karbon vergisi karbon salınımının azaltılmasının marjinal
maliyetini tüm ülkelerde eşitleyecek, dünya açısından en düşük maliyetle karbon azalımını
sağlayabilecektir. Diğer bir ifadeyle ülkelerin karbon salımı üzerine, aynı oranda karbon vergisi
koymaları halinde, sağlanan gelirin kaynak dağılımı üzerindeki etkisinin dikkate alınmadığı dar
manada maliyet etkinlik koşulu sağlanarak dünya refahı maksimize edilecektir (Ian, Eduardo, &
Aldy, 2008).
Etkin ve başarılı bir karbon emisyon vergisi uygulamasının tasarımı ve yönetimi büyük
önem arz etmektedir. Bu kapsamda, karbon emisyon vergisi tasarlanırken, nelerin
vergilendirileceği ve nasıl vergilendirileceği, vergi oranın ne kadar olacağı ve toplanan verginin
nasıl kullanılacağı konuları ciddi olarak çalışılmalı hatta disiplinler arası bir yaklaşım
benimsenmesi yararlı olabilir (Karakaya, 2016).
Genel adıyla çevre vergilerinin öncelikli konusu vergi matrahının (vergi toplanmasında esas
alınan miktar) ne olacağının belirlenmesidir. Negatif dışsallıkların içselleştirilmesi için kullanılan
vergilerin doğrudan dışsal maliyet yaratan faaliyet üzerine uygulanması gerekmektedir. Eğer bir
malın üretim süreci zarar verici salımlar içeriyorsa, malın kendisi değil salınan emisyon verginin
konusu olmalıdır. Bu nedenle, kirletici bir endüstrinin kârları ya da çıktısı üzerindeki bir vergi,
zarar veren faaliyetin kendisi üzerindeki bir verginin ikamesi değildir (Kargı & Yüksel , 2010).
Karbon emisyon vergisi alınırken vergi matrahının seçimi konusundaki en temel sorun
emisyonların hesaplanmasında yaşanan zorluktur. Normal şartlarda en ideal yöntem CO2
emisyonlarının tümünün ölçülüp sabit bir oranda vergilendirilmesidir. Ancak, tüm emisyonların
hesaplanması zor ve maliyetli olacağı için, genellikle, kirlilikle ilgili seçilen temsili bir ölçüt esas
alınır. Bu anlamda, uygulamada fosil yakıtların karbon içeriğine göre, bu yakıtların yanması
sonucu salınan her bir ton CO2 birim olarak kabul edilir. Bilindiği gibi, CO2 emisyonlarının
367
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

yaklaşık %90’ı fosil yakıtların yanması sonucu atmosfere salınır (Marron & Toder, 2014). Bu
durumda, karbon içeriğinin kolayca hesaplanabileceği arz zincirinin başlangıç noktasını esas
alarak uygulanacak bir vergi, daha az sayıda vergilendirilecek bir kitleyi hedeflemiş olur (Metcalf
& Weisbach, 2009).
Karbonun nasıl vergilendirileceği konusunda uygulamada en fazla kullanılan yöntem her
bir ton CO2 için kaç TL ya da Dolar fiyat konulacağı şeklindedir. Vergi miktarının ne kadar
olacağı konusunda farklı argümanlar vardır. İdeal olanı, her bir ton karbonun yol açacağı zararı
(karbonun sosyal maliyeti) tazmin edecek kadar bir fiyat belirlenmesidir (Çakmak, 2018).
Bunun yanında, karbon vergisinin siyasi olarak kabul edilebilir bir seviyeyi aşmamasına
özen gösterilmelidir. Aksi takdirde, uygulamanın itirazlara yol açabileceği veya sonuçsuz
kalabileceği göz önünde bulundurulmalıdır. Bu anlamda, karbon fiyatının ilk başlarda düşük bir
seviyede konulması ve daha sonrasında kademeli olarak arttırılması daha uygun olacaktır. Bu
sayede, toplumun karbon vergisine adapte olması, sonuçların değerlendirilmesi ve buna göre yeni
fiyat belirlenmesi için ortamın sağlaması kolaylaşacaktır (Marron, Toder, & Austin, 2015).
Çevre kirliliğini azaltması hem de bu vergilerden elde edilen gelir ile istihdam, gelir ya da
kurumsal vergilerin düşürülmesi sağlanabiliyor ise bu duruma “çifte kazanç” (double dividend)
etkisi denir (Çakmak, 2018). Şöyle bir gerçeklik vardır ki, ülkelerin sera gazı azalımı
faaliyetlerinin, özellikle enerji karışımında fosil yakıtların ağırlıklı olduğu ülkelerde önemli bir
maliyeti olacaktır. Örneğin, kullanılan fosil yakıtlara bağlı olarak karbon vergisinin kullanıcılar
üzerine ilave bir maliyeti vardır. Düz oranlı bir vergi türü olan karbon vergisinin özellikle düşük
gelirli hane halkları için maliyeti daha yüksek olacaktır. Çünkü, enerji tüketimine ödenen meblağ
düşük gelir grubunun toplam geliri içinde daha yüksek bir paya sahiptir. Bu anlamda, literatürde
yapılan ampirik çalışmalar, karbon vergisi yoluyla sağlanan gelirin başta emek olmak üzere gelir
ve kurumsal vergilerin azaltılması sağlanarak yapılması durumunda, maliyetlerin daha az olacağı
belirtilmektedir (Karakaya, 2008). Yapılan çalışmalar göstermektedir ki, karbonun fiyatlanması
sonucu elde edilen gelirin nasıl kullanılacağı ülkeden ülkeye ve zamana göre etkinlik açısından
farklılık arz etmektedir. Kanada için yapılan bir çalışmada karbonun fiyatlanması sonucu elde
edilecek gelirin nasıl sağlanacağı ülke içinde bölgeden bölgeye bile farklı sonuçlar ortaya
koymaktadır (Karakaya, 2016). Bundan dolayı, karar vericilerin bu şekilde bir politika
uygulaması sonrası elde edilecek kaynağı nasıl kullanacağına zamana ve koşullara uygun şekilde
karar vermesi ve düzenli olarak değişen şartlara göre yeniden değerlendirmesi gerekmektedir.
368
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

2.2. Karbon Emisyon Ticareti

AB ETS, AB’nin iklim değişikliği ile mücadele politikasının temel taşı olup, endüstriyel
sera gazı emisyonlarının maliyet etkin şekilde azaltılmasında önemli bir araçtır. 2003 yılında ETS
hakkında Direktif ile getirilmiş bu sistem, uluslararası alanda ilk ve halen açık ara en büyük
sistemdir. 28 AB üyesi ülkeye ilaveten İzlanda, Lihtenştayn ve Norveç’in de bulunduğu toplam
31 ülkedeki havayolları ve 11.000’in üzerindeki santral ve endüstriyel tesis üzerinde etkindir.
Böylelikle AB karbon emisyonlarının yaklaşık %50’sini kapsamı altına almaktadır. Direktif
düzenlemelerine göre, CO2 yayan ve ölçülmüş ısı girdisi 20 MW’ı aşan santraller sera gazı izni
almak zorundadırlar (Yılmazcan & Dağ, 2018).
Üye ülkeler, her bir santral için ödenek miktarını belirleyeceklerdir. AB ETS, “üst sınır ve
ticaret (cap and trade)” prensibine göre işlemektedir. Sistemdeki fabrikalar, güç santralleri ve
diğer kurulumlardan salınan belirli sera gazlarının toplam miktarı üzerine bir üst sınır
konulmakta; zamanla toplam emisyonlar azaldıkça, bu üst sınır düşürülmektedir. Üst sınır
dahilinde şirketler, ihtiyaç duyduklarında ticaretini yapabilecekleri “emisyon karşılıkları” satın
almakta veya kazanmaktadırlar. Şirketler, her yılın sonunda tüm emisyonlarını kapsamaya
yetecek miktarda emisyon karşılığı teslim etmek zorundadırlar; aksi takdirde ağır para cezaları
uygulanmaktadır. Eğer şirket, emisyon miktarını, elindeki karşılıkların altına düşürmeyi
başarırsa; fazlaya ilişkin karşılıklarını gelecek ihtiyaçları için biriktirebileceği gibi, ihtiyaç duyan
başka bir şirkete de satabilecektir. Emisyon karşılıklarının fiyatı, arz ve talep durumlarına göre
belirlenmektedir (Yılmazcan & Dağ, 2018).
Etkin ve işlerliği olacak bir emisyon ticaretinde, karbon fiyatının yüksek ve istikrarlı olması
oldukça önemlidir. Çünkü karbonun fiyatı temiz enerji teknoloji maliyetlerinden ne kadar yüksek
olur ise işletmelerin daha fazla düşük karbonlu üretim yapmaları söz konusu olacaktır. Piyasada
oluşacak karbon fiyatı işletmelere getirilen emisyon sınırlandırması seviyesine bağlıdır. Eğer ki
ciddi oranda bir azalım yükümlülüğü getirilmiş ise, piyasada oluşan karbon fiyatı daha yüksek
olacak, aksi durumda ise nispeten düşük kalacaktır. Bu nedenle ülkeler, her yıl sera gazı azalımı
hedeflerini önceki yıllara göre daha fazla arttırıp karbonun fiyatını yüksek tutmayı amaçlamalıdır
(Karakaya, 2016).
Emisyon ticareti sistemi 20 yılı aşkın süredir değişik ülke ve bölgelerde çevre politikası
aracı olarak kullanılmaktadır. Her ne kadar kurulan bu ETS teoride belirtildiği gibi emisyona bir
sınırlama getirip daha sonra kirletme haklarının ticaretini sağlayacak bir piyasa sistemi oluştursa
369
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

da, uygulamada bir kısım farklılıklar göstermektedir (Schmalensee & Stavins) , 2015). Emisyon
ticaretinin topluma iyi anlatılması gerekmektedir. Çünkü bu uygulama halkta karbon emisyonu
yaratanların ödüllendirilmesi gibi algılanabilir. Bu durum, toplumda küresel ısınma ve iklim
değişikliği gibi çevresel olaylara duyarlılığı zayıflatabilir.
3. KARBON EMİSYON VERGİSİ VE KARBON EMİSYON TİCARETİ
KARŞILAŞTIRILMASI
Karbon emisyonlarının fiyatlandırılmasında her iki uygulama ile karbona bir fiyat
konulması söz konusudur. Her iki uygulamada karbon emisyonu salan firmalar, bu emisyonları
azaltmaya ve temiz teknolojilere geçişe yönlendirmektedir. Karbona bir fiyat konulması ile etkin
ve düşük maliyet ile sera gazı azalımı sağlanacağı kabul edilse de, karbon vergisi ve emisyon
ticareti uygulamasının, pratikte farklı sonuçları ortaya çıkabilmektedir (Çakmak, 2018). Ağırlıklı
olarak 1990 yılından sonra uygulanmaya başlanan bu iki aracın uygulanmasına yönelik olarak
teorik ve pratikte görülen farklılıkları ve bu farklılıkların birbirlerine sağladığı avantaj ve
dezavantajları aşağıda karşılaştırmalı olarak analiz edilmektedir.
*Öncelikle, literatürde bu iki aracın sınıflandırılması konusunda önemli bir kavram
kargaşası yaşandığı söylenebilir. İlk yıllarda her iki uygulamada ekonomik araç olarak
adlandırılırken, son yıllarda emisyon ticareti sistemi ekonomik araç, karbon vergisi ise mali araç
olarak kabul edilmektedir (Karakaya, 2008).
*İlk yıllarda her iki uygulamada piyasa temelli araçlar olarak isimlendirilirken, özellikle
uluslararası iklim müzakerelerinde bazı ülkeler bu sınıflandırmaya şiddetle itiraz etmiş ve BM
Taraflar Konferansı kararlarında emisyon ticareti piyasa temelli yaklaşım (market approach),
karbon vergisi ise piyasa-dışı yaklaşım (non-market approach) olarak sınıflandırılmıştır. Buradaki
temel ayrım, sera gazı emisyonu azalımlarının sertifikalandırılarak ulusal ya da uluslararası
düzeyde başka işletmelere ticaret yoluyla “transferi” söz konusu olup olmadığı ile ilgilidir. Bu
anlamda emisyon ticareti, sertifikalandırılmış emisyon permilerinin transferini mümkün kıldığı
için piyasa temelli olarak görülürken, karbon vergisi sadece yükümlülük alan kuruluşun
sorumluluğuyla kaldığı için piyasa-dışı yaklaşım olarak kabul edilmektedir (UNFCCC, 2014).
*Karbon vergisi ve emisyon ticareti uygulaması arasındaki en temel fark emisyon miktarı
ve emisyon fiyatı üzerinde kontrol ve kesinlik sağlanabilmesi ile ilgilidir (Baranzini, Van Den
Bergh, Carattini , Howarth, Padilla, & Roca, 2016). Şöyle ki, karbon vergisi uygulaması ile her
bir ton karbonun fiyatı doğrudan kanunla belirlenirken, bu fiyat nedeniyle sera gazı azalımının ne
370
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

kadar olacağı bilinemez. Sınırla ve al-sat (cap and trade) şeklindeki emisyon ticareti
uygulamasında ise emisyon miktarının ne kadar azaltılacağı kesin olarak bilinir iken, bu
uygulama sonrası oluşacak karbon fiyatının ne olacağı bilinmez. Fiyatlar ETS’de ticareti yapılan
kirletim hakları olan emisyon permilerinin piyasada talep ve arzına göre belirlenir. Görüleceği
gibi, fiyat ve azalım miktarı konusunda iki çeşit belirsizlik söz konusudur ve bu belirsizliğin
etkisi ve önem derecesine göre seçilecek politika araçlarından ETS veya karbon vergisinin
avantaj/dezavantajları görülebilir.
*Buna göre, sınırlanan emisyon miktarı, bir ülkenin azalım yükümlülüğünü yerine
getirecek seviyede, ya da arzulanan çevresel tahribatı azaltacak seviyede ise, emisyon ticareti
sistemi bu hedefe ulaşmak için net bir miktar kısıtlaması getirdiği için kesin sonuç alıcı
niteliktedir. Dahası, sistemde kirletme haklarının ticaretine izin verilerek piyasa mekanizması ile
oluşacak karbon fiyatı tüm işletmelerin marjinal azalım maliyetini eşitleyecektir. Bu sayede
sınırlanan emisyon hedefi daha düşük maliyetle gerçekleşmiş olacaktır. Karbon vergisi
uygulamasında ise uygulanan vergi ile arzulanan azalımın sağlanacağı kesin değildir. Çünkü
karbon vergisi ile fiyatların artmasına rağmen işletmeler ya da tüketiciler hala karbon-içerikli
ürünleri kullanmaya devam edebilir. Uygulanan karbon vergisinin, karbon içerikli faaliyeti ne
kadar azaltacağı, ilgili ürünün talebinin fiyat esnekliğine bağlıdır. Eğer ilgili ürünün fiyat
esnekliği düşük ise, arzulanan azalımın gerçekleşmesi daha az olacaktır. Bu anlamda, eğer
ülkenin almış olduğu azalım hedefini tutturmak çok önemli ise, ya da sera gazlarının çevresel
tahribata yol açması bu azalım hedefi ile başarılmış olacak ise, politika seçeneği olarak azalım
miktarı konusunda belirsizliği ortadan kaldıran ve kesinlik sağlayan emisyon ticareti sistemi
azalım garantisi veremeyen karbon vergisi uygulamasına göre tercih edilir (Karakaya, 2008).
Öte yandan, karbon vergisi yoluyla karbon fiyatının biliniyor olması, fiyat netliği olmayan
ETS uygulamasına göre önemli avantajlar sunmaktadır. Şöyle ki, karbon vergisi karbon fiyatının
ne kadar olacağını belirlenen orana göre azalım sağlayacaklara net olarak bildirmektedir. Bu
bilgilere göre işletmeler bugünden geleceğe kendi pozisyonlarını ayarlayabilirler. Dahası, karbon
vergisi oranları kısa dönemde değişmeyeceği ve gelecek dönemde ne kadar artırılacağı tahmin
edilebilir olacağı için yatırımcılar gelecek planlarını daha kolay yapabilirler. Emisyon ticareti
uygulamasında ise kirletilebilir emisyon miktarı sabit olacağı için, arz edilebilir permilerin
esnekliği tam inelastik olacak ve piyasada oluşacak karbonun fiyatı tamamen bu permilere
yönelik talebe göre belirlenecektir. Talebin az veya fazla olması fiyatı etkileyecektir. Özellikle
371
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

ekonomik genişleme ve daralma dönemlerinde karbon permilerine talep büyük değişim

göstereceği için karbon fiyatı ciddi dalgalanma gösterebilecektir. Örneğin, 2005-2007 Avrupa
Birliği ETS pilot uygulama döneminde işletmelere kirletme hakları oldukça cömert bir şekilde
dağıtıldığı için karbon permilere talep ciddi bir şekilde düşmüş ve bir yılın sonunda 31 Euro olan
karbon fiyatları tabana vurmuş ve dönem sonunda tamamen sıfırlanmıştır (Saruç & Karakaya ,
2008). Daha sonra, 2008 küresel finans krizi özellikle AB ülkelerinde ciddi bir resesyona neden
olunca, EU ETS piyasasında yine arz fazlası yaşanmış ve karbonun fiyatı bugüne kadar hala 5-6
Euro civarlarında seyretmektedir. Haliyle, bu şekilde ekonomik şoklardan ciddi bir şekilde
etkilenen ve uzun yıllar düşük kalan EU ETS karbon fiyatları, emisyon azalımı ve teknolojik
dönüşüm için gerekli olan fiyat sinyalini verme konusunda etkisiz kalmaktadır (Grodecka &
Kuralbayeva, 2015). Emisyon ticaretinin fiyat volatilitesini artırması konusunda diğer bir uç
örnek Kaliforniya eyaletinde dolaylı sera gazı olan Nitrik Oksit (NOX) emisyonları azalımı
programı RECLAIM emisyon ticareti sisteminde yaşanan tecrübelerdir. 2000 yılında yaşanan
elektrik santrallerindeki yoğun bozulmalar nedeniyle, Los Angeles şehrinde bir çok elektrik
üreticisi artık kullanılmayan eski ve daha kirletici santralleri devreye sokunca, NOx emisyonları
radikal bir şekilde artmış ve bunun sonucunda emisyon piyasasında bir ton NOx permi fiyatları
400 $’dan ortalama 40000 $’a çıkmıştır (Gaulder & Schein, 2013). Görüleceği gibi, emisyon
ticareti sisteminde fiyat dalgalanmaları çok şiddetli olabilmektedir. Emisyon ticareti sisteminde
karbon fiyatının ekonomik şoklar neticesinde bu şekildeki aşırı dalgalanma göstermesi,
işletmelerin azalım stratejileri geliştirmesini ciddi anlamda olumsuz etkileyecektir. Ekonomik
dalgalanmalar özellikle gelişmekte olan ülkelerde daha sık, uzun dönemli ve daha zor tahmin
edilebilir olacağı için, gelişmekte olan ülkelerin uygulayacağı emisyon ticareti bu tür riske daha
fazla sahip olacaktır (Karakaya & Yılmaz, 2016). Fiyat dalgalanmasını asgariye indiren karbon
vergisi bu anlamda daha tercih edilir bir politika seçeneği olarak görülebilir.
Sera gazı emisyonu azalımı sağlamak için geliştirilecek politika aracının idari yapılanması
ve yönetim maliyetleri konusu karbon vergisi ve emisyon ticareti uygulaması açısından önemli
farklılıklar göstere bilmektedir. İdari yapılanma açısından, karbon vergisi uygulaması ülkeler için
daha kolaydır. Çünkü mevcut vergiler için yıllardır süregelen bir kurumsal yapılanma
oluşturulmuştur. Dahası, ülkelerin birçoğu enerji ve yakıt üzerinden vergi alınması konusunda
tecrübeli olduklarından mevcut enerji ve yakıt vergilerinin karbonu esas alarak geliştirilmesi ile
karbon vergisi uygulaması hazır hale gelebilir. ETS ise nispeten daha kompleks ve idari
372
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

maliyetleri daha yüksek olacaktır. Dahası ETS sistemi kurulması yeni bir kurumsal yapılanmayı
gerektirecektir. ETS uygulamasından sorumlu makam, sadece emisyonların izlenmesi konusunda
idari düzenleme yapmakla kalmaz. Aynı zamanda, emisyonların tescil işlemlerinin yapılması ve
bunların ticaret ve takas kayıtlarını da sağlayacak idari yapılanmaya gitmesi gerekecektir. Bu
işlemlerin gerçekleşmesi ve yürütülmesi haliyle bürokrasiyi ve idari maliyetleri önemli miktarda
artıracaktır (Gaulder & Schein, 2013).
ETS yapılanmasının çevre ve şehircilik bakanlığında ya da hazine ve maliye bakanlığı
sorumluluğunda olup olmaması da öncelikle düşünülmesi gerekir. Güney Kore ETS
uygulamasında, örneğin, sorumlu kuruluşun çevre bakanlığı olması piyasa temelli bir ekonomik
enstrümanı idare etme açısından ciddi sıkıntılar yaratmış ve daha sonra ETS ile ilgili yükümlülük
maliye bakanlığına devredilmiştir. Karbon vergisinde temel yükümlülük tecrübeli kuruluş olan
maliye bakanlığına bırakılırken, ETS için yükümlülüğün her iki bakanlığa (Çevre veya Maliye)
bırakılması sorun yaratacaktır. Çevre bakanlığı piyasa temelli bir aracın uygulanıp işletilmesinde
sorun yaşarken, Maliye bakanlığı ise emisyonların izlenmesi, permilerin dağıtımı ve yönetimi
konusunda teknik açıdan sıkıntı yaşayabilecektir (Karakaya, 2008).
ETS sisteminin idari işlemlerinin yoğun ve yüksek maliyetli olması nedeniyle, ulaştırma
sektörü, ısıtma ve soğutma gibi daha fazla aktörü içeren sektörler için uygulaması daha zordur.
Bu sorun, ETS uygulamasının karbon vergisine göre başka bir dezavantajlı yönünün ortaya
çıkarmaktadır. ETS sistemi toplam CO2 ya da diğer sera gazı emisyonlarının ancak büyük
işletmelerce gerçekleştirilen kısmını kapsam alanına alabilir. Düşük miktarlı ancak toplamda
büyük bir meblağa ulaşacak enerji kaynaklı emisyonlar için karbon fiyatı uygulaması ancak
karbon vergisi ile sisteme dâhil edilebilir. Bu tür sorunları aşabilmek için son yıllarda büyük
tesisler için ETS ve ulaştırma sektörü başta olmak üzere küçük ölçekli emisyon kaynakları için
ise karbon vergisinin uygulandığı hibrid bir sistemin daha etkili olacağı tartışılmaktadır (Saruç &
Karakaya , 2008).
Karbon vergisi uygulaması ile hükümetler önemli miktarda gelir sağlayabilirler. Bu
durumda karbon vergisine tabi olan işletme veya tüketiciler neden olduğu kirletme miktarına göre
devlete sabit oranda vergi ödemek zorundadır. Emisyon ticareti sisteminde ise, kirletme hakkı
olan permiler işletmelere ilk başta bedava dağıtılmış ise, devletin karbon vergisinde olduğu gibi
belli bir gelir sağlama imkanı yoktur. AB ETS uygulamasının pilot uygulama döneminde böyle
bir yöntem geliştirilmiştir. Ancak, son yıllarda mevcut ya da yeni yapılanan emisyon ticareti
373
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

uygulamaları permilerin ilk dağıtımını belli bir fiyat üzerinden devlete gelir sağlayacak şekilde
ticarete konu olan işletmelere satmaktadırlar. Bu anlamda, ETS uygulamasında ilk dağıtılan
permiler belli bir fiyat karşılığı devlete gelir sağlamaktadır. Daha sonraki piyasada oluşan fiyattan
azalım sağlayabilen işletmeler, sattıkları permilerle kendileri belli miktarlarda gelir
sağlamaktadır. Karbon vergisi ile devlete sağlanan gelirin, fiyat belirli olduğu için, yıllık tutarının
ne kadar olabileceği öngörülebilir iken, ETS uygulamasında özellikle fiyatların aşırı dalgalı
olduğu durumlarda bu gelirin ne kadar olacağını öngörmek zordur. Emisyon ticareti sisteminin
karbon vergisine göre diğer önemli bir farkı, ETS uygulamasının ulusal ya da uluslararası diğer
ETS uygulamaları ile işbirliğine gidip ortak bir karbon fiyatı belirleyerek koordineli çalışmasına
imkân sağlamasıdır. Bu şekilde oluşacak sistem sayesinde genişletilen emisyon ticareti
uygulaması ile tek bir karbon fiyatı geçerli olur. Bu sayede piyasada fiyat seviyesi daha fazla
istikrar kazanır ve daha fazla piyasa derinliği sağlanabilir. Buna örnek olarak, AB ETS ile İsviçre
ETS uygulamalarının ya da Quebec (Kanada) ve California (ABD) emisyon ticareti sistemlerinin
birleştirilmesi gösterilebilir (Worldbank, 2015).
Bu şekilde küresel ölçekte bir karbon piyasasının oluşturulması da teorik olarak
mümkündür. Karbon vergisi uygulaması ise genellikle ulusal ölçekte olup uluslararası ya da
bölgesel olarak uygulanması daha zordur. Bunların dışında, emisyon ticareti ile denkleştirme
(offsets) olarak bilinen ETS uygulamasına dahil olmayan kuruluşların sera gazı azalımı sonucu
kazandığı azalım kredilerinin sisteme transferi sağlanabilir. Kyoto döneminde uygulanan proje
temelli mekanizmalar olan Ortak Yürütme (JI) ya da Temiz Kalkınma Mekanizması (CDM)
yoluyla azalım sağlanmasıyla elde edilen karbon birim kredileri EU ETS sisteminde alınıp
satılabilmekteydi. ETS uygulamasının sağladığı bu kredileri transfer edebilme fırsatı, düzgün
işlediği zaman, ETS dışında kalan diğer sektörlerin de emisyon azalımı sağlamasına imkan
tanımaktadır (Karakaya & Yılmaz, 2016).
Türkiye’de uygulanan gönüllü karbon piyasası sisteminde görüldüğü gibi, bu tür transfer
imkânıyla yenilenebilir enerji teknolojilerine geçişi teşvik eden karbon finansmanı sağlama
imkânı da yaratılmış olur. Yukarıdaki konuyla da ilgili olarak, emisyon ticaretinin bir özelliği de
diğer politika araçları ile birlikte kullanıldığında etkinliğinin azalması durumudur. Şöyle ki,
politika aracı olarak standartlar veya yenilenebilir enerji teşvikleri ile birlikte ülkede emisyon
ticareti sistemi uygulanıyor ise, bu uygulamaların sonucunda sağlanan ilave bir emisyon azalımı
olmayabilir. Çünkü, doğası gereği emisyon ticareti sisteminde zaten azalım miktarı belirli bir
374
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

miktarla sınırlandığı için, bu alternatif araçların uygulanması bu hedefin daha altına inmesine yol
açmayabilir. Örneğin ETS uygulaması ile birlikte bir düzenleme veya yenilenebilir enerjiye sabit
fiyat alım garantisi (feed-in-tariff) gibi bir teşvik mekanizması uygulanıyor ise, bu durumda
hedeflenen azalımdan daha fazla bir azalım gerçekleşmeyip, aksine bu düzenleme ve teşvikler
nedeniyle karbon fiyatlarının daha düşük kalmasına yol açabilmektedir (Worldbank, 2015).
Karbon vergisi uygulamasıyla birlikte diğer alternatif araçların birlikte uygulanmasında ise bu tür
bir sonuç ortaya çıkmamaktadır. Son olarak, hem emisyon ticareti hem de karbon vergisi
uygulaması nedeniyle ülkede karbon fiyata maruz kalan bazı sektörlerin rekabet avantajı
yaşayabileceği söylenebilir. Bunun sonucunda, bazı enerji-yoğun kirletici işletmelerin
üretimlerini başka ülkelere kaydırmaları söz konusu olabilecektir. Bu sorunun en etkili çözümü
uluslararası camianın ‘küresel bir karbon fiyatı’ koyması yoluyla olabilir.
4. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME
Ekonomik araçlar, özellikle karbonun karbon vergisi ya da ETS yolu ile fiyatlandırılması,
sera gazı emisyonu için oldukça önemlidir. Kısaca özetlemek gerekirse, politika aracı olarak
karbon fiyatı uygulamasını cazip kılan nedenler şunlardır;
Karbon fiyatı kirleticilere mümkün olan en düşük maliyetle azalım sağlamayı özendiren
güçlü bir ekonomik araçtır. Daha maliyet-etkin teknolojilerin geliştirilmesini ödüllendirerek
teknolojik gelişmeyi teşvik eder. Düşük karbonlu yatırımların finansmanı için özel sektörü teşvik
eder. Hükümetler için gelir yaratır. Ayrıca, karbon fiyatı uygulaması ülkeler arasında iş birliğini
güçlendirerek daha ileri düzeyde iklimle mücadeleyi teşvik eder. Karbon fiyatı uygulamasının
diğer politika araçlarına göre önemli avantajları vardır. Karbon fiyatı uygulaması için ister karbon
vergisi ister karbon emisyon ticaret uygulaması konulsun, genellikle benzer sonuçlar alınacaktır.
Önemli olan, ilgili seçeneğin kurulumu ve tasarlanmasının düzgün yapılmasıdır. Bununla birlikte,
ülke içinde düşük karbonlu ekonomiye dönüşümü sağlayacak istikrarlı ve etkin bir karbon
fiyatının oluşturulmasıdır.
Karbona bir fiyat konulması tek başına yeterli değildir. Karmaşık ve birçok farklı dinamiği
de barındıran düşük karbonlu ve iklime dirençli bir ekonomik dönüşümü sağlamak için bütün
ekonomik araçların ve emir komuta yöntemlerinin birbirini tamamlayacak şekilde birlikte
kullanımı sağlanabilmelidir.
Hükümetler, karbon emisyon vergisi ya da karbon ticaretinden elde edilen gelirleri, karbon
emisyonlarının azaltan teknolojilerin geliştirilmesinde teşvik aracı olarak kullanabilir. Bununla
375
 Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

birlikte, emek faktörünün vergi yükünün azaltılması ile işveren sosyal güvenlik prim
ödemelerinin azaltılması yönünde kullanarak sektörleri ekonomik büyüme yönünde teşvik
edebilir.
İklim değişikliği ile mücadelede karbon emisyonlarının fiyatlandırılmasında uluslararası
anlaşmalarla devletlerin karbon emisyonlarına ton CO2 başına vergileri eşitlemeli böylelikle
firmaların karbon ağırlıklı üretim faaliyetlerini diğer ülkelere kaydırmalarının önüne geçebilir.
Karbon vergisi, karbon emisyonuna neden olanları vergilendirirken bu kapsamda kirleten
öder ilkesine daha uygun bir mali araç olduğu görülmektedir. Bununla birlikte, emisyon ticareti
ise kirletenlerin ödüllendirilmesi gibi bir izlenime neden olabilen bir ekonomik araç olarak
görülmektedir. Bu kapsamda karbon emisyonlarının azaltılmasında ilk tercihin karbon emisyon
vergilerinin olması daha doğru bir tercih olarak görülürken, karar vericiler içinde bulundukları
siyasi, mali, ekonomik ve sosyal koşullara göre, mali ya da ekonomik araçtan birini seçebilir ya
da her iki aracı birlikte kullanma yönünde karar verebilirler.
Kaynakça

Akkaya, Ş. (2017). Yerelden Küresele Çevre Vergileri İktisadi Bir Analiz. İstanbul: Filiz Kitabevi.

Anthoff, D., & Tol, R. (2013). The Uncertainty About the Social Cost of Carbon: A
Decomposition Analysisi Using Fund". Cllimatic Change, 117(3), 515-530.

Baranzini, A., Van Den Bergh, J., Carattini , S., Howarth, R., Padilla, E., & Roca, J. (2016). Seven
Reasons to Use Carbon Pricing in Climate Policy. Center for Climate Change Economics
and Policy Working Paper No. 253 Canada's Official Commission.

Canada's Official Comission. (2016). Choose Wisely: Options and Trade-offs in Recycling Carbon
Pricing Revenues. 10 29, 2018 tarihinde
http://ecofiscal.ca/wpcontent/uploads/2016/04/Ecofiscal-Commission-Choose-Wisely-
Carbon-PricingRevenue-Recycling-Executive-Summary-April-2016.pdf. adresinden alındı

Çakmak, H. (2007). Türkiyede Uygulanan Çevresel Vergilerin Eleştirirel İncelenmesi. İstanbul:

Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Maltepe Üniversitesi.

Çakmak, H. (2018). Çevresel Vergilerin Ekonomik Etkileri: Karbon Vergisi. İstanbul:

Yayınlanmamış Doktora Tezi, Maltepe Üniversitesi.

Duval, R. (2008). A Taxonomy of Instruments to Reduce Greenhouse Gas Emissions and their
Interactions” OECD Economics Department Working Papers, No. 636, OECD Publishing.
10 30, 2018 tarihinde http://dx.doi.org/10.1787/236846121450. adresinden alındı

376
 Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

EDF , & IETA . (2016). Carbon Pricing the Paris Agreement’s Key Ingredient. 10 29, 2018
tarihinde
http://www.ieta.org/resources/Resources/Reports/Carbon_Pricing_The_Paris_Agree
ments_Key_Ingredient.pdf. adresinden alındı

Gaulder, L., & Schein, A. (2013). Carbon Taxes versus Cap and Trade: A Critical Review.
Climate Change Economics, Vol.4, No.3.

Grodecka, A., & Kuralbayeva, K. (2015). The Price vs Quantity Debate: Climate policy and the
role of business cycles. Grantham Research Institute on Climate Change and the
Environment.

Gündüz, İ. O. (2013). Bir Çevre Vergisi Türü Olarak Enerji Vergisi: Fosil Yakitlarin
Vergilendirilmesi I. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22.

Hatunoğlu, H., & Tekeli, R. (2007). Karbon Vergisinin Ekonomik Analizi ve Etkileri: Karbon
Vergisinin Emisyon Azaltıcı Etkisi Varmı?". Sosyoekonomi 6(6).

Ian, P., Eduardo, L., & Aldy, J. (2008). A Tax Based Approach to Slowing Global Climate
Change. National Tax Journal, 493-516.

IPCC. (2014). Climate Change 2014, Synthesis Report. IPCC.

Karakaya, E. (2008). İklim Değişikliği ve Kyota Protokolü. İstanbul: Bağlam Yayınevi.

Karakaya, E. (2016). İklim Finansmanı: İklimle Mücadelede Rolü. Uluslararası İlişkiler Dergisi,
Özel Sayı.

Karakaya, E., & Yılmaz, B. (2016). Avrupa Birliği'nde Enerji ve İklim Değişikliği Politikalarının
Gelişimi. Gedikkaya Bal, P. , & İzci Connelly, R içinde, “Ekonomik Kriz ve Avrupa
Birliği” (s. 131-156). İstanbul: Der Yayınları.

Kargı , V., & Yüksel , C. (2010). Çevresel Dışsallıklarda Kamu Ekonomisi Çözümleri. Maliye
Dergisi, Sayı 159.

Kuik, O., Buchner, B., Catenacci, M., & Goria, A. (2008). Methodological aspects of recent
climate change damage cost studies. Integrated Assessment 8(1).

Marron, D., & Toder, E. (2014). Tax policy issues in designing a carbon tax. The American
Economic Review, 564-568.

Marron, D., Toder, E., & Austin, L. (2015). Taxing Carbon: What, Why, and How. Tax Policy
Center, Urban Institute, Brookings Institution.

Metcalf, G., & Weisbach, D. (2009). Design of a Carbon Tax. The. Harv. Envtl. L. Rev., 33, 499.

377
 Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

OECD. (2003). Policies to Reduce Greenhouse Gas Emissions in Industry - Successful Approaches
and Lessons Learned”. 10 29, 2018 tarihinde https://www.oecd.org/env/cc/2956442.pdf.
adresinden alındı

Saruç, N., & Karakaya , E. (2008). Emisyon Ticareti ve Karbon Piyasası içinde edit: Karakaya, E.”
Küresel Isınma ve Kyoto Protokolü”. E. Karakaya içinde, ” Küresel Isınma ve Kyoto
Protokolü” (s. 197-224). İstanbul: Bağlam Yayınevi.

Schmalensee, R., & Stavins) , R. (2015). Lessons Learned from Three Decades of Experience with
Cap-and-Trade. The Harvard Project on Climate Agreements, 15-81.

Stern, N. (2007). The economics of climate change: the Stern review. Cambridge University Press.

UNFCCC. (2014). FVA, NMA and NMM technical papers. UNFCCC Briefing on the Technical
Papers on FVA, NMA and NMM, Lima, Peru.

Worldbank. (2015). Decarbonizing Devlopment: Three steps to a Zero-Carbon Future.

Washington: Climate Change and Development. Worldbank.

Yılmazcan, D. H. (1984). Air Pollution and Energy. Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari
Bilimler Fakültesi Dergisi, Yayın No:365,, s. 114-126.

Yılmazcan, D., & Dağ, C. (2018). Enerji Politikalarındaki Mali Düzenlemeler. International
Conferance on Eurasian Economies 18-21 June 2018. Taşkent, Özbekistan.

378
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

5.Management Information Systems

5.1. Short Papers

379
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

TIR TOPLAMA PROBLEMİ: MİLK-RUN YAPAN BİR OTOMOTİV

ŞİRKETİNDE MATEMATİKSEL MODELLEME İLE TAŞIMA
MASRAFLARINI EN KÜÇÜKLEMEK

Önder Tombuş

Maltepe University
Turkey
[email protected]

ÖZ

Bu çalışmanın amacı milk run yapan bir otomotiv şirketinde matematiksel modelleme
ile taşıma masraflarını en küçüklemektir. İncelenen sistemde üretim için malzemeye
ihtiyaç duyan bir üretici firma ve üretici firmanın tedarik operasyonlarını
gerçekleştiren taşıyıcı firma yer almıştır. Şehirlerarası taşıma söz konusudur. Taşıyıcı
firma üretici firmanın farklı bir şehirde bulunan tedarikçilerinden taşınacak
malzemeleri milkrun sistemi ile toplamaktadır. Şehiriçi milkrun operasyonu taşıyıcı
firmanın sorumluluğundadır ve bu operasyon için üretici firmadan ücret talep
etmemektedir. Taşıyıcı fima şehirçinde toplanan malzemenin şehirlerarası taşıma seferi
başına aradaki mesafeye ve sefere çıkacak aracın büyüklüğüne göre ücret talep eder.
Burada şehirlerarası sefere çıkacak araçları etkin bir şekilde doldurup şehirlerarası
taşıma masraflarını en küçüklemek üretici firma sorumluluğundadır.

Üretici firmanın karşılaştığı atama problemi knapsack (sırt çantası) toplama

probleminin değişik bir versiyonudur. Bu problem karışık tamsayılı programlama
matematiksal modeli ile tanımlanmıştır. Tanımlanan problem Cplex Tamsayı çözüm
motorunda yaklaşık 15 dakika içinde çözülmüş ve kabul edilir güzel sonuçlar
alınmıştır.

Keywords: karışık tamsayılı modelleme, optimizasyon, lojsitik, otomotiv, çanta toplama, milk
run

JEL Sınıflandırma Kodu: C61, L620, l91

380
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

TRUCK PACKING PROBLEM: MINIMIZING INTERCITY

TRANSPORTATION COSTS USING MATHEMATICAL MODELLING
FOR AN AUTOMATIVE COMPANY SUBCONTRACTING MILK RUN OF
THE SUPPLIERS

ABSTRACT

We have modelled a mixed integer programming model minimizing the transportation

cost of an automative company. In this system there is an automative manufacturer
company and a logistic company which transports the production components from the
suppliers in different cities to the the manufacturer company. The logistic company
groups the suppliers in the same city and collects the components usin g a milkrun
system. However the logistic company doesn’t charge the manufacturer company for
the intracity transportation. The logistics company only charges for the intercity
transportation depending on the number of trips and the type of the vehicle used. From
the point of the manufacturer’s view the problem is to assign and pack the intercity
vehicles in an efficient view.

The assignment problem of the manufacturer company is a variation of knapsack

packing problem. The mixed integer programming (MIP) model of the problem has
been defined. And the definen model implemented and run in Cplex MIP solver engine
in about 15 minutes and the results are satisfactory.

Keywords: mixed integer programming, optimization, knapsack, logistics, automotive, milk

run

JEL Classification Code: C61, L620, l91

1. GİRİŞ

Milk-run sistemi, adından da anlaşılacağı gibi süt toplama sisteminden esinlenerek

tasarlanmış bir hammadde ve malzeme çekme yöntemidir. Milk-run sisteminin üretim
işletmelerinde iki ayrı uygulama alanı vardır. Bunlar tedarikçilerden şirket hammadde deposuna
(merkeze toplama), hammadde deposundan üretim istasyonlarına (merkezden hücrelere dağıtım)
dağıtımdır.
Tedarikçilerden şirket hammadde deposuna milk-run uygulamasında tedarikçiler şirketin en
yakınından uzağına bölgeler ve rotalar bazında gruplanır. Amaç bölgeler ve rotalar bazında araç
doluluğunu sağlayarak tedarikçilerin mevcut sevkiyat sıklığını arttırmaktır.

381
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Hammadde deposundan üretim istasyonlarına milk-run uygulamasında depoda mevcut parçaların

ihtiyaç anında ve uygun miktarda kullanıcının yanında olması sağlanırken bu işlemin en az
kaynak harcanarak yerine getirilmesi sağlanır.
Milk-run uygulamasının yararları olarak malzemelerin ihtiyaç miktarında ve tam zamanında elde
edilmesi, stok, alan ve dolayısıyla işletme finansman ihtiyaçlarının azalması, üretimin lojistik
kaynaklı bekleme ve set-up kayıplarının azalması, temin maliyetlerinde azalma (navlun ve
elleçleme), Hammadde ve malzeme kaynaklı kalite maliyetlerinde azalma, tedarikçilerin üretim
ve lojistik imkanlarının artışı ile üretim ve kalite maliyetlerinde azalma gösterilebilir. [1]

Çanta (knapsack) problemi basitçe bir torbanın içerisine en fazla eşyanın yerleştirilmesini
hedefler. Sırt çantası probleminin tanımlanması için şu notasyon kullanılmaktadır: Çantanın
içinde konulması gereen n değişik nesne bulunur ve birden n’e kadar numaralanır. Her bir i
nesnesinin maddi değeri vi ve çantaya getireceği yük wi olarak tanımlanır. Genelde nesnelerin
değerleri ve yükleri pozitif olur. Çanta içinde taşınabilecek tüm yüklrtin toplam ağırlığını en fazla
W değerine sahip olur, Çanta içine atanan toplam yükler W değerini aşamaz. [2]
Amacımız, tır veya kamyonlarda taşınan malzemelerin kapladığı alanlar değil hacim kısıtlarına
göre toplam maliyeti en küçükleyecek en az maliyetle en fazla ürünü bir konumdan diğer bir
konuma ulaştırmayı hedefleyen bir kombinasyonel en iyileme problemine çözüm bulmaktır.

Bütün müşterilere hizmet vermek için gerekli olan araç sayısının en küçüklenmesi,
müşterilere parçalı dağıtım yapılmasından kaynaklanan ceza maliyetlerinin en aza indirilmesi,
seyahat süresi ve araç yükü açısından denge oluşturulması ve araçların en fazla %90 doluluk
oranına sahip bir şekilde sevkiyatı gerçekleştirmesi planlanmaktadır. Tedarik zincirinin ve aynı
zamanda tedarik zincirinin parçası olan lojistiğin ana karar alanlarından biri olan taşıma ve
kapasite planlama ile doğrudan ilişkilidir.

2. LİTERATÜR ARAŞTIRMASI

Daha önce de belirtildiği gibi çalışmada milk run yapan bir otomotiv şirketinde
matematiksel modelleme yardımıyla toplam taşıma maliyetlerini en aza indirmek

382
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

amaçlanmaktadır. Berberler’in doktora tezinde sırt çantası problemleriyle ilgili olarak şu bilgiler
yer almaktadır[3]:
“Sırt çantası problemleri, kesikli optimizasyon problemleri içerisinde tam sayılı doğrusal
programlamanın en basit türüdür. Problemin bir dağcının tırmanırken sınırlı kapasiteye sahip sırt
çantasını optimum biçimde doldurması biçiminde tanımlanması, gerçek dünya problemlerinde
karşılaşılan bir çok durumun bu şekilde kolayca ifade edilmesinden dolayıdır.
Genel bir sırt çantası problemini şöyle ifade edebiliriz. Elimizde n tane madde olduğunu ve sınırlı
hacme sahip bir sırt çantasını bu maddelerin bir alt kümesiyle doldurmaya çalıştığımızı
düşünelim. Her bir madde j nin cj kadar fayda sağladığını ve sırt çantasında bj kadar yer
kapladığını varsayalım. Sırt çantasının toplam hacmi ise B olsun. Bu durumda sırt çantasına sahip
olan kişinin amacı, mümkün olduğu kadar kendisine en fazla toplam katkıyı sağlayacak maddeler
alt kümesi ile çantasını doldurmak olacaktır. Aynı zamanda maddelerin bir bütün olduğunu ve
parçalara ayrılamayacağını varsayalım. Genel formu bu şekilde tanımlanabilen sırt çantası
probleminin anlaşılmasının kolaylaştırmak amacıyla uygulamada karşılaşılan durumlar itibariyle
sınıflandırmak yararlı olacaktır.”

Saraç ve Sipahioğlu’nun yayınlanan makalede sırt çantası probleminin yöneylem

araştırmasında iyi bilinen tam sayılı programlama problemlerinden birisi olduğundan, bir çok
farklı tipi bulunan sırt çantası probleminin söz konusu makalede tek amaçlı olarak
incelendiğinden, karın en büyük ve riskin en küçük olmasının istendiği yatırım probleminde
olduğu gibi, birbiriyle çelişen iki ya da daha fazla amacın var olduğu durumlarda problemi çok
amaçlı olarak ele almak gerektiğinden bahsedilmiştir. [4]

Abdullayev ve arkadaşları çalışmalarındaki tırlar ve tır doluluk oranları hakkındaki

bilgiler bulunmaktadır. [5] Mevcut durumda taşıyıcı firmaya yapılan ödemeler, bölgelere göre
belirlenmiş birim malzeme taşıma fiyatları üzerinden hesaplanmaktadır. Bahsedilen birim
malzeme taşıma fiyatları, taşıyıcı firmanın teklifinin, üretici firma tarafından kabul edilmesiyle
belirlenmekte ve belirli aralıklarla ihaleler yoluyla yenilenmektedir. Taşıyıcı firma, birim fiyat
teklifini, öngördüğü ortalama doluluk oranlarına göre belirlemektedir. O zamanki durumda bu
öngörü yaklaşık olarak %60 olarak kabul edilmekte ve taşıma aktiviteleri bu öngörü üzerinden
hesaplanan ve bölgeler bazında farklılık gösteren birim malzeme taşıma fiyatları ile
383
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

ücretlendirilmektedir. Bu öngörünün gerçekliğini test etmek ve uygulanmakta olan birim taşıma

fiyatlarının analizini yapabilmek amacıyla, üretici firma için Nisan-Eylül 2012 tarihleri arasında
gerçekleştirilen sevkiyatlar incelenmiştir.
Bizim çalışmamızda sevkiyatı gerçekleştirecek olan kamyonet, kamyon ve tırların en fazla %90
hacim doluluk oranına sahip olması gerekmektedir. Projemizde, 24 m3, 47 m3, 96 m3 hacim
kapasiteli araçlar kullanılmıştır. Problemi çözmek için bir tam sayı programlama modeli
kurulmuştur. Model Cplex 12.6.3'te çözülmüştür. Cplex IBM ILOG firmasının tam sayı
programlama problemlerini çözen ürünüdür[6]

3. MEVCUT DURUM ANALİZİ

Mevcut sistemde, üretici firmanın taşımacılık faaliyetleri, milk run sistemi ile yerli
tedarikçilerden malzeme teminleri de lojistik firması tarafından gerçekleştirilmektedir. Ele alınan
lojistikfirması taşıma maliyetlerini en küçüklemek için aynı şehirde bulunan tedarikçilere milk
run uygulaması ile nakliyat firmasına araç seferleri düzenlemektedir. Aynı şehir içinde olan
dolaşmalar için nakliyat şirketi ücretlerinde kullanılmamakta, sadece o şehir ile İstanbul
arasındaki seferin ücretini almaktadır. Problem çanta toplamaya benzeyen bir atamaya
dönüşmüştür. Hedef değişik yük ve hacimlerdeki parçaları araçların yük ve hacim kapasitelerini
aşmadan doldurmaktır. Bu sistemde sevkiyatları gerçekleştirmek için Tır, kamyon ve nadir olarak
da kamyonetleri tercih ettiği 3 çeşit araç tipi mevcuttur. Kullanılan araçların hacimleri
kamyonetler için 24m3, kamyonlar için 47m3 ve tırlar için de 96m3 olarak belirlenmiştir. Verimli
bir sevkiyat için bunların doluluk oranlarının en fazla %90 olması istenmektedir. Araçların
ağırlıkları ise kamyonet için 5000, kamyon için 10000, tır için 25000 olarak ele alınmıştır. Eldeki
bu veriler ve karşılanması gereken kısıtlar ile matematiksel model İntel Core i5- 5200U CPU
@2.20 GHz 2.20GHz işlemcili bilgisayarda Cplex 12.6.3 sürümünde 852 saniyede çözülmüştür.

384
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

4. MATEMATİKSEL MODEL

4.1. İndeksler
a: Araç tipleri indeksi a ϵ A, A tüm araç tiplerinin kümesidir.
e: Sevkiyat indeksi e ϵ E, E tüm sevkiyatların kümesidir.
i: Sipariş indeksi i ϵ I, I tüm siparişlerin kümesidir.
n: Gün indeksi n ϵ N, N modelde planlana tüm günlerin kümesidir.

4.2. Parametreler
Ya: a araç tipinin taşıma kapasitesi
VAa: a araç tipinin hacmi
Ma: a araçlarının araç tipinin ilgili şehirden sefer masrafı
D: araçların en fazla doluluk oranı
fi : i siparişinin gönderilebileceği en erken tarih
gi: i siparişinin gönderilebileceği en geç tarih
VIi: i siparişin hacmi
YIi: i siparişinin ağırlığı

4.3. Karar Değişkenleri

Tae: a araç tipi e sevkiyatında kullanılırsa 1 kullanılmazsa 0
Zen: n. gün ve e sevkiyatı gerçekleşirse 1 gerçekleşmezse 0
Cin: n. gün i siparişi verilirse 1 verilmezse 0
Kie: i siparişi e sevkiyatında ise 1 yoksa 0
YEe: e sevkiyatının ağırlığı
We: e sevkiyatının araç tipi
Pi : i siparişinin sevkiyat kodu
Maliyet: Toplam maliyeti gösteren bir değişken
AmacFonksiyonu: Amaç fonksiyonunu gösteren değişken
4.4. Amaç Fonksiyonu

385
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Amaç fonksiyonunun birinci bölümünde Her a aracının masrafı ile her a aracının her e
sevkiyatında kullanılıp kullanılmama durumunu çarpılır. Bu durumda a aracı e sevkiyatında
kullanılırsa ‘1’ kullanılmazsa ‘0’ olacağı için Ma*Tae çarpımlarının toplamı toplam araç maliyetini
vermektedir. Amaç fonksiyonunun ikinci bileşeni Σe (n-e) * Zen formülü, Mümkün olan en küçük
sevkiyat gününün, en küçük numaralı sevkiyata atanması için eklenmiştir.

AmacFonksiyonu = ΣeΣa Ma . Tae + Σe (n-e) . Zen Denklem (4.4.1)

4.5. Kısıtlar
∑𝑁𝑁
𝑛𝑛=1 n. c𝑖𝑖𝑖𝑖 ≥ fi , ∀i Denklem (4.5.1)
En erken sevkiyat belirleme kısıtıdır. Sevkiyatın en erken hangi tarihte yapılabileceği
bilgisini vermektedir.
∑𝑁𝑁
𝑛𝑛=1 n. 𝑐𝑐𝑖𝑖𝑖𝑖 ≤ g i, ∀i Denklem (4.5.2)
En geç sevkiyat belirleme kısıtıdır. Sevkiyatın en geç hangi tarihte yapılabileceği bilgisini
vermektedir.
Cin , eğer n. gün i siparişi verilirse ‘1’ verilmezse ‘0’ değerini alır. Bulunan tüm değerlerin
toplamı siparişin en erken sevk tarihi ile en geç sevk tarihi arasında kalmalıdır.
Örnek : 1.Ci1 + 2.Ci2 + 3.Ci3 + 4.Ci4 + 5.Ci5 + 6.Ci6 şeklinde toplama yapılır ve bu toplama
işlemi her i değeri için gerçekleştirilir.

∑𝑛𝑛 cin= 1 , ∀i Denklem (4.5.3)

Bir sipariş için sadece tek bir gün seçilir. Bir sipariş yalnızca bir güne atanabilir. Aynı
sipariş aynı anda farklı günlere atanamaz.

∑𝑛𝑛 zen= 1 , ∀e Denklem (4.5.4)

Bir sevkiyat için sadece bir gün seçilir. Bir sevkiyat için yalnız bir güne atanabilir. Aynı
sevkiyat aynı anda farklı günlerde olamaz.

386
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

zen ≤ cin + (1- Kie) ∀i,e,n Denklem (4.5.5)

cin ≤ zen+ (1– Kie) ∀i,e,n Denklem (4.5.6)
Eğer i siparişi e sevkiyatında ise Kie değeri 1 olacaktır ve ( 1- Kie ) değeri sıfır olacaktır. Bu
durumda zen ≤ cin ve cin ≤ zen eşitsizlikleri zen ≤ cin eşitliğini sağlar.

∑𝑖𝑖 VIi . Kie = VEe ∀e Denklem (4.5.7)

Gerçekleşecek olan her e sevkiyatının hacmi ile her e sevkiyatında bulunan i siparişlerinin
hacimleri toplamı birbirlerine eşittir.

VEe ≤ Σa VAa Tae D ∀e Denklem (4.5.8)

Her e sevkiyatının hacmi VEe ile tanımlanmıştır. Eğer e sevkiyatına a aracı atanıyorsa Tae 1
değerini alacaktır. VAa*Tae ise atanan aracın hacim kapasitesinin limitidir. Sevkiyatın toplam
hacmi atanan a aracının hacim kapasitesini geçemez.

YEe ≤ Σa YAa Tae ∀e Denklem (4.5.9)

Her e sevkiyatının toplam ağırlıgı YEe ile tanımlanır. Eğer e sevkiyatına a aracı atanıyorsa
Tae ‘1’ alacaktır. YAa*Tae ise atanan aracın yük kapasitesinin limitidir. Sevkiyatın toplam yükü
atanan a aracının yük.

Σa Tae = 1 , ∀e Denklem (4.5.10)

387
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Her sevkiyat için bir araç atanmasını sağlayan kısıttır. A indeksinde araç kodları 1,2,3,4
olarak belirtilmiş ve hepsi sevkiyat yapılabilecek araçları temsil etmektedir.

1 : Sevkiyat için herhangi bir araç atanmadığını temsil eden hayali bir aracın kodudur. Bu
aracın yük ve hacim kapasitesi ve taşıma maliyeti sıfırdır.

2: Sevkiyat için kamyonet tipi araç atandığını temsil etmektedir.

3: Sevkiyat için kamyon tipi araç atandığını temsil etmektedir.

4: Sevkiyat için tır tipi araç atandığını temsil etmektedir.

Σa a Tae = We , ∀e Denklem (4.5.11)

Bu kısıtta e sevkiyatına atanan a aracının kodu We değişkenine atanır.

Σe Kie =1 , ∀I Denklem (4.5.12)

Her siparişin bir sevkiyata atanır. Bir sipariş aynı anda birden fazla sevkiyatla atanamaz.

Pi = Σe e Kie , ∀i Denklem (4.5.13)

Pi karar değişkeni, i siparişi hangi e sevkiyatıyla taşınıyorsa onun değerini alır.

ΣeΣa Ma . Tae = Maliyet , ∀e,a Denklem (4.5.14)

Toplam maliyet hesabı kısıtıdır. Toplam maliyetin karar değişkeni olarak excel sonuç
tablosuna yazılması için kullanılmaktadır.

AmacFonksiyonu = Σe Σa Ma . Tae + Σe (n-e) . Zen Denklem (4.5.15)

Amaç fonksiyonunu hesaplayan kısıttır. Amaç fonksiyonunun değerinin excel sonuç
tablosuna yazılması için kullanılmaktadır.

388
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

SONUÇ

Çalışmada yapılan uygulamada CPLEX 12.6.3 programında kısa sürede sonuç alınmıştır.
En fazla çözüm süresi limiti 15 dakikaya ayarlanıp optimum çözüm 852 saniyede elde edilmiştir.
Elde edilen sonuçlara göre amaç fonksiyonuz 7767 olarak bulunmuştur. Çözümün toplam
maliyeti 7060 ₺ olarak bulunmuştur. 4. Güne kadar herhangi bir araç kullanılmamıştır. 5. Gün
kamyon, 6 ve 7. Gün tır, 8. Gün ise sevkiyat için kamyonet kullanılmıştır. Sevkiyat ayın 3’ünde,
5’inde, 9’unda ve 10’unda gerçekleşmiştir. Sevkiyat hacmi 5. Gün kamyon için 41.593 m3, 6.
Gün tır için 84.224 m3, 7. Gün yine tır için 86.268 m3 ve 8. Gün kamyonet için 20.092 m3 olarak
bulunmuştur.
Sonuçlar gerçek hayatta yapılan atamalarla karşılaştırıldığında çok büyük farklar ortaya
çıkmaktadır. Bunun asıl nedeni gerçek hayatta lojistik firmasının yüklenen şehirlerarası araçların
en az %90 oranında dolu olma kısıtına dikkat etmemesi ve üretici firmanın da bunu kontrol
etmemesidir. Firmada bu yönde iyileştirmelere gidilmiştir.

KAYNAKÇA

[1] Atasagun, Gözde Can, Zaman Bağımlı Eş Zamanlı Topla Dağıt Araç Rotalama Problemi,
Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015
[2] https://tr.wikipedia.org/wiki/S%C4%B1rt_%C3%A7antas%C4%B1_problemi [Ziyaret Tarihi
17.11.2016]
[3] Berberler, Murat Erşen, Sırt Çantası Problem Türleri Ve Uygulamaları, Ege Üniversitesi Fen
Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 2009
[4] Saraç, Tuğba ve Sipahioğlu, Aydın, Çok Amaçlı Sırt Çantası Probleminin Çözümüne Yeni
Bir Yaklaşım: Konik Skalerleştirme, Endüstri Mühendisliği Dergisi, Cilt no:21, Sayfa no: 2-12,
2010
[5] Abdullayev, Vugar, Akkaya, Ezgi, Cesur, Murat, ve Gürbüz, Kübra, Bir Otomobil Üretim
Firması İçin Yurtiçi Milk Run Malzeme Tedarik Sisteminin Tasarlanması, ODTÜ Endüstri
Mühendisliği, Bitirme Projesi, 2012
[6] http://www-03.ibm.com/software/products/tr/ibmilogcplecpopti [Ziyaret Tarihi 13.11.2016]

389
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

[7] Bowersox, D. J., Closs, D. J., & Cooper, M. B. (2002). Supply chain logistics management.
McGraw-Hill/Irwin.
[8] Gumus M., & Bookbinder, J. H. (2004). Cross-docking and its implications in location-
distribution systems. Journal of Business Logistics, 25(2), 199-228.
[9] Lowe, D. (2002). The dictionary of transport and logistics. Kogan Page.
[10] Proceedings of the World Congress on Engineering 2011 Vol I WCE 2011, July 6 - 8, 2011,
London, U.K.
[11] http://bilgisayarkavramlari.sadievrenseker.com/2008/03/24/torba-problemi-knapsack-
problem/ [Ziyaret Tarihi 22.11.2016]

390
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

5.Management Information Systems

5.2. Full Papers

391
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

AUTOMATING THE VIRTUAL HOSTS MAINTENANCE IN A MULTI-

SITE ENVIRONMENT

Mariana Petrova Martin Aleksandrov

St.Cyril and St.Methodius University of Veliko Tarnovo,
Veliko Tarnovo, Veliko Tarnovo, Bulgaria Bulgaria
[email protected] [email protected]

ABSTRACT

There are many companies, that offer platforms, hosting multiple sites and
applications, offering identical or similar services and functionalities, but are different
in design and have different domain names and configurations. At some point adding
new sites and maintaining the existing ones becomes time-consuming, as their number
grows.
This process can be automated by creating a generation script, which reads JSON
configuration files, containing the different information for each host like server name,
ssl certificates, environment variables, etc., and generates the corresponding virtual
host configuration files, based on a predefined template. The script can read different
information from the JSON files and use different templates, based on the environment
- development, integration, production.
Using this automation script makes the updates for hundreds of virtual hosts an easy
process, taking only seconds.
The effectiveness of the application is shown by the conducted experiment with 150
different hosts, each taking approximately 2 minutes to manually edit and activate.
Using the script, this time is decreased 150 times (the number of hosts), as it takes only
2 minutes to edit the template and run the script. It is obvious that the effectiveness
grows with the number of hosts.
The paper could be also used as a basic template or pattern for any other
implementation of the JSON API in any web-based application.

Keywords (bold): virtual host, web server, automation script, Apache, NginX, JSON

JEL Classification: C6, C8, M02

392
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

INTRODUCTION
A large company offers development and maintenance of web applications to its clients, as each
of these applications are using a common platform, offering similar services to the end users, but
each of them is accessible through a different domain name and has a different design.
There are classes implementing functionality common for all sites, located in the common
platform directory, but some of the sites need to overwrite or extend parts of the functionality as
it is specific to them. Each of the sites has a different directory for their classes, extending the
common ones, overwriting only the functionality they need different. The same applies for their
templates - there is a common template directory, but as each site has a different design, they
must load different templates, CSS and JavaScript files.
Each site has a virtual host configuration file which points the server to the same platform, but
sets environment variables to different values (site_id and site_name), so the platform knows
which site to load. This may vary for different companies. In a different scenario, the company
may differentiate between sites with different variables or they may use a separate root directory
for each site.

393
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Figure 1. Example virtual host file

The company has 3 environments - Integration, UAT and Production. Each of these environments
has 1 or more Linux servers, each requiring a virtual host for each site.
When a new site comes up, the following process is used to enable a site on 1 single server:
1. Connect with SSH to the server
2. Copy an existing virtual host file:
cp /etc/nginx/sites-available/existingsite.com.conf /etc/nginx/sites-available/newsite.com.conf
3. Edit the new virtual host file with VIM:
vim /etc/nginx/sites-available/newsite.com.conf
4. Edit the necessary lines in the file and save it
5. Enabling the new host:
ln -sf /etc/nginx/sites-available/newsite.com.conf /etc/nginx/sites-enabled/
6. Restart the web server:
service nginx restart

394
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

This has to be done for each server, where the site has to be available. The process is not so
difficult to perform for 1 or 2 hosts and the company does not have a new site coming up every
15 minutes.
The problem arises when the company already has a lot clients, for example more than 50, and
there is a need to add something new to all or most of the hosts, due to business requirements
changes.
The administrator has to edit all the virtual host files manually and update the changes
accordingly, which is time consuming and most importantly - prone to errors, due to the
monotonous work.
Global search and replace also can not be used in every case, as the virtual hosts are very similar,
but for some there are differences.
The difficulty increases with each new site the company releases.

SOLUTION
The solution is to automate the whole process of adding and editing the virtual host
configurations in an easy and fast way. The automation will also significantly reduce the chance
of typos and other types of errors. The idea is to be able to generate a large amount of files for a
few seconds.
Analyzing the virtual host files shows that they all have a similar content with only a few
differences - server_name, site_id, site_name. Some of the sites are available on HTTPS, so the
SSL certificates need to be configured in the host, while others are working only on HTTP and do
not have certificates. [Petrova, 2017b]
This can be achieved with creating a template file of the common virtual host, which will contain
the content every host has, and also has placeholders, which have to be replaced with the values,
different for each site.
The values for the placeholders need to be stored somewhere in a readable and easy to edit
format. There are different options to achieve that - one would be storing them in a database,
another is to store them in JSON files - format easy to read and easy to work with. The JSON
files have another advantage - they do not require additional knowledge in databases and can be
created and maintained by person, without any additional training. Almost every programming

395
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

language has libraries and interfaces for working with JSON files, which are read as a string and
then converted to data structures like arrays or objects. [Petrova, 2017a]

Example JSON string:

{ "name":"Martin", "age":29, "country":"Bulgaria" }

The virtual host template needs to be structured as different modules (part of the whole template)
combined together, because each site has to be able to overwrite parts of the common host
template. If we have the whole template in 1 file and a site wants to overwrite only a few line of
it, it will have to overwrite the whole file, which will lead to a lot of duplications and will
complicate the future maintenance. By dividing the template in modules (or sections) the site can
overwrite only the section necessary and not the whole file.

CREATING TEMPLATE FILES

We have 2 general layouts for the virtual host files - one enabling only HTTP, and the other is for
sites using HTTPS which enable both HTTP and HTTPS protocols. Both of these general
templates will include the same partial templates.

Figure 2. Example of the HTTPS template layout

396
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

In Figure 2. for the HTTPS template, we have placeholders like {{SERVER_NAME}} which
will be replaced by the script with an actual value like “samplesite.com”. We also have
{{PHP_LOCATION}} placeholder, which will be replaced with another template. This way we
have different modules of the host file, which can be overwritten per site. The script will read the
general template, replace the template placeholders with the corresponding template partials,
which will result in a whole template of the host. Finally all placeholders will be replaced with
actual values and the final virtual host is generated.
Since the company has different environments (integration, uat, production), the templates can be
organized to be different for each environment. As a result we will have 3 folders, 1 for each
environment, and inside each of them will be located the common templates. If a site needs to
overwrite one or more of the template files, a separate folder needs to be created for that site,
which would contain the specific tempates, overwriting the common ones. Sample template
folder structure is shown in Figure 3.

397
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Figure 3. Template folder structure

398
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

CREATING THE JSON FILES

The JSON files need to contain the actual values, which will be replaced in the host templates.
For each site we need to specify the relevant information, so we can fill the templates correctly
and generate the final virtual hosts.
We have to be able to differentiate between environments, so we can organize the files in
different folders, similar to the templates organization. However, the json format allows us to do
it easier, by specifying the environments inside, as the base key.
Example json file for a single site is shown in Figure 4.

Figure 4. JSON file for a single site

This json file defines the settings for two environments - integration and production. The
integration settings define the values for server name and the site id. The production settings
contain server name, server alias, site id and the ssl certificates.

399
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

PUTTING IT ALL TOGETHER

To put it all together we need to create a script, which will run through all json files, read their
settings, read the host templates and generate the correct virtual hosts.
There are multiple ways and languages in which we can write a script to implement the logic, we
want. We can use Bash Script, NodeJS, C++, JAVA – basically every single programming
language that allows us to read and write files. It is a matter of what is easier to create and update
in the future. Using C++ or JAVA requires installing the necessary software, like compilers and
interpreters, so we can compiler and then run our program. NodeJS also requires the installation
of additional software. The simplest option is to do it with Bash script, which is specific to Linux
environments. The benefits are that it is not compiled, since it is only a set of linux shell
commands, we would normally type ourselves on the command line (such as cd, ls or cp for
example) and commands we could type on the command line but generally would not, as it
includes a lot of other logic like conditionals and loops. It can be run fairly easy and does not
require any further software to be installed.
Since we have different environments we will need to be able to set a specific environment, to get
the correct settings and templates. So if the script is called generatehosts.sh and we run it on the
integration server, we would call it with:
virtualhosts.sh -e integration
That will generate all available virtual hosts for the integration environment. However we may
want to generate only 1 specific virtual host for a specific site. So the script needs to take also a
site parameter, and be called with:
virtualhosts.sh -e integration -s examplesite
That will generate only the examplesite virtual host for the integration environment.
The main algorithm of the script is as follows:
1) Get the parameters, passed to the script and set the appropriate variables, like paths, depending
on the environment
2) Once the paths are set, backup the existing virtual hosts file (for nginx it is the /etc/nginx/sites-
available/ folder), in case anything goes wrong
3) Generate a list of json files to be read - if we have set a specific site, the list contains only that
site’s json file, otherwise the list contains all json files in the specified folder.
4) Run through all the json files in the list and for each one::
400
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

a) Call a php script, passing it the json filename and the environment
b) Reads the json file and parses it as an array
c) if there are no settings for the current environment, exit the PHP script with a warning
displayed in the console and move on the next json file in the list
d) Read the correct template files for the current site and the specified environment. Some sites
may have specific templates, which take precedence over the common ones.
e) Replace the partials in the template layout and generate a complete host template
f) Replace the placeholders with the values from the json file
g) Save the generated file with a filename in the format <server_name>.conf (for example -
samplesite.com.conf)
h) Exit the PHP script and return the name of the generated file
i) Symlink the generated file from /etc/nginx/sites-available/ to /etc/nginx/sites-enabled/ so it is
enabled by the web server
5) Restart the web server, so it can read the new virtual hosts
Once we have the script on all servers, all we have to take care for is deploying the updated
versions of the json files, which can be easily automated with a tool like Jenkins. The whole
script and the json files can be stored in a git repository and deployed together when needed.
So if we need to make an update to all virtual hosts we have available, for example there is a
change in the static partial template, we have to:
1) edit 3 files (1 for each environment) and make the update (5 minutes)
2) deploy the updated templates with Jenkins - (1 minute)
3) Login each server and run the script (1 minute per server):
virtualhosts.sh -e integration (or production, or uat)
4) That is it - all the updated files are generated, enabled, and the servers are restarted
If we have 150 sites on 3 servers, that will take us less than 10 minutes to make an update to all
of them and enable them on the web servers.

401
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

FUTURE DEVELOPMENT
It is possible to further develop the process by dynamically adding DNS records for the newly
generated hosts if the company uses a DNS service like Amazon, which has easy to use API for
updating DNS. That way, whenever a host is generated on the server and there is no DNS record
created for it, the script will dynamically add it, using the API.
Another possible improvement is modifying the script, so it can generate virtual host even easier
for local environments, used by developers. Basically the idea will be the same, but with less
configurations (for example, server name will not be necessary, it can be always in the format
<site name>.local). It can also automatically update the /etc/hosts file of the developer’s machine,
so it knows that this domain is hosted locally.
A current possible issue with the script is that it is tied to UNIX-based operating systems, like
Linux, because of the usage of bash scripts and NginX paths, which are default for Linux OS. It
might be further customized, so it supports Windows OS. In that case we can apply the same
logic, but using another language that can be run on any kind of operating system. There are
multiple options out there, depending if we want a scripting language or something that can be
compiled, like C++, for example.
An easy option here would be NodeJS, which is getting a lot of popularity lately, and is really
easy to write console applications with. It can also run on any operating system, and has a huge
community, a lot of libraries that are free to use, which can facilitate the development.
We can make its usage even broader if we have more options available to customize. User might
be able to set what web server they are using (Apache, Nginx, IIS), where to look for templates,
where to save and how to enable the virtual hosts, based on this web server. With NodeJS we can
even make the script a fully working user-interactive console application, robust and scalable.
A great improvement in the whole process would be if all that automation is implemented with a
Continuous Integration (CI) tool like Jenkins CI. Jenkins is mainly used for automating
deployments over multiple servers and environments with a single click of a button. It is an open
source automation server that is used to automate all kinds of tasks related to delivering and
deploying software on multiple servers. It is built on JAVA, so it is cross-platform and can run on
different operating systems.
Most of the companies and organization use such CI tools like Jenkins, so they can automate their
deployments, not only because it is easy to do it, but also can keep track of what exactly gets
402
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

deployed to each environment. Another great feature is that you can run different scripts as part
of the deployment process, for example clearing cache, send notifications for failures and many
more. In our case the virtual host script can be run as part of the deployment process, so on each
deployment to an environment, the script will generate the needed virtual hosts for the new sites
deployed. As a result it won’t be needed for an administrator to login to servers and run the script
manually in order to generate the hosts.

CONCLUSION
Automating the virtual host generation may not be very useful and probably will be an overkill
for smaller companies with just a few sites. However for large companies which have numerous
clients and constantly changing business requirements, such an automation would be of great use,
significantly reducing time and efforts spent, as well as the chance of errors.
There are multiple options out there on the tools and technologies that can be used to reach the
final goal of full automation, so it is up to the organization to choose them. They may vary
between organizations, based on what technologies and environments they already use, but in
general the algorithm can be applied almost everywhere – business companies, state
organizations, non-government organizations. It requires little configuration and can be achieved
with free and open source tools and technologies, without adding additional price to the
organization product, but adding a significant value.

403
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

REFERENCES
Petrova M.M. (2017a) Automation and unification of the web sites of the courts as a stage in the
E-Government Development in Bulgaria, CED-2017, Simon Kuznets Kharkiv National
University of Economics, Kharkiv, p.190 -194
Petrova M.M. (2017b). Integration of the information processes. Automation and unification of
the judicial system. «Economics of Development», № 2 (82), pp.50-59.
Pukala, R. (2016). Use of neural networks in risk assessment and optimization of insurance cover
in innovative enterprises. Economics and Management, 8(3), 43-56
Pukała R. (2013) „Efficient insurance protection management as a determinant of micro and
small enterprises operation risk limiting”, Economic Annals-XXI, Nr 9-10, p. 67-70.
Pukała R. (2018) Start-ups as a foundation of innovative economy. Scientific searches in the 3rd
millennium: social, legal, economic and humanitarian dimensions: III International Scientific and
Practical Conference (April 27-28). Kropivnitsky: PVVZ KIDMU. Pp.181-183
Sushchenko, O. (2016). Creation of innovation clusters as a line of enterprise competitiveness
improvement in the field of foreign economic activity, Actual Problems of Economics, 177(3),
191-198

404
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

THE STATE OF COOPERATION IN THE FIELD OF EDUCATIONAL

TOURISM BETWEEN UKRAINE AND KAZAKHSTAN

Olena Sushchenko Oleksandr Zyma Radmila Burakhanova

Simon Kuznets Kharkiv National Simon Kuznets Kharkiv National Simon Kuznets Kharkiv National
University of Economics University of Economics University of Economics
Ukraine Ukraine Ukraine
[email protected] [email protected] [email protected]

ABSTRACT

Ukraine and Kazakhstan have a long history of partnership in many spheres –

economics, culture, and politics. Countries have common interests in various fields.
The main current directions were established by the Action Plan "Ukraine-Kazakhstan
for 2015-2017" (the Road Map-5), which identified key vectors of bilateral
cooperation. Therefore, the development of international cooperation between Ukraine
and Kazakhstan in the field of education (and, accordingly, the field of educational
tourism) is today relevant.
The article reveals the main aspects of trade and economic cooperation between
Ukraine and Kazakhstan in the field of providing educational services; gives a
comparative assessment of the state of the national educational systems in two
countries; substantiates the prospects of further development of educational tourism
from Kazakhstan to Ukraine in the sector of higher education. The main indicators of
the higher educational institutions' activities, the value and dynamics of the students
number are presented, and the main problems that reduce the competitiveness of the
national educational services for foreign entrants are highlighted.

Keywords: Cooperation Between Ukraine and Kazakhstan, Educational Tourism,

Export of Educational Services
JEL Classification : I2, A2, I25

Украина и Казахстан имеют многолетнюю историю партнерских отношений во

многих сферах – экономической, культурной, политической. Страны имеют
общие интересы в различных областях. Основные направления нынешнего
сотрудничества были закреплены Планом действий "Украина-Казахстан на 2015-
2017 годы" ("Дорожная карта – 5"), в котором определены ключевые векторы
двустороннего сотрудничества. Поэтому развитие международного
сотрудничества между Украиной и Казахстаном в сфере образования
(соответственно, и в области образовательного туризма) является сегодня
актуальным.
Статья раскрывает основные аспекты торгово-экономического сотрудничества
между Украиной и Казахстаном в области предоставления образовательных
услуг; приводит сравнительную оценку состояния национальных
образовательных систем двух стран; обосновывает перспективность
405
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

дальнейшего развития образовательного туризма из Казахстана в Украину в

секторе высшего образования. Приведены основные показатели деятельности
ВУЗов, количество и динамика контингента студентов, освещены главные
проблемы, снижающие конкурентоспособность национальных образовательных
услуг для иностранных абитуриентов.

Ключевые слова: сотрудничество между Украиной и Казахстаном, образовательный

туризм, экспорт образовательных услуг

JEL Classification: I23, F55

INTRODUCTION

The Republic of Ukraine and the Republic of Kazakhstan have significant potential for
cooperation in the field of educational tourism, because, despite the considerable geographical
distance between countries, they are important trade partners in different fields [1]. In addition,
the entrepreneurs from both countries have a long experience of working together in projects of
different scales and understand the peculiarities of business cooperation in national markets.
Therefore, the active policy of the state plays an important role in supporting the international
cooperation between Ukraine and Kazakhstan in the field of educational tourism and creating
conditions for increasing the attractiveness of the infrastructure of the national education system.
This confirms the relevance of the topic.
The purpose of the article is to substantiate theoretical aspects and develop practical
recommendations for the development of international cooperation between Ukraine and
Kazakhstan in the field of education.
Object of research is international cooperation of Ukraine and Kazakhstan in the field of
education; subject – theoretical, methodological and practical aspects of implementation of
measures aimed at intensification of international cooperation between Ukraine and Kazakhstan
in the field of educational tourism.

406
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

1. COMPARATIVE CHARACTERISTIC OF NATIONAL EDUCATION SYSTEMS IN

UKRAINE AND KAZAKHSTAN

Education in Kazakhstan is a continuous process of education and training, which is carried out
with the aim of moral, intellectual, cultural, physical development and the formation of
professional competence. By the nature of educational programs, education in Kazakhstan is
divided into the general and vocational one. There are such levels of education: pre-school
education and training, secondary, higher and basic scientific, vocational education levels.
Secondary education in Kazakhstan is compulsory and includes secondary, vocational, and
secondary vocational education. Children are taken to the first class being 6-7 years old.
Secondary general education in Kazakhstan contains 3 levels: primary (1-4 grades), basic (5-9
grades) and senior (10-11 grades). For the most complete development of the potential of
especially talented pupils, profound educational programmes are being implemented in
specialised schools for gifted children.
Vocational technical education in Kazakhstan is acquired in 2-3 years in vocational schools and
professional lyceums after the basic general education. Secondary vocational education is
obtained in 3-4 years in colleges and specialised schools after the basic general education on a
competitive basis.
Higher education in Kazakhstan is acquired on the basis of secondary education. School
graduates take final and entrance exams in the form of a unified national testing or complex
testing (for graduates of past years) in order to enter higher education institutions. Citizens of
Kazakhstan have the right to award the international scholarship "Bolashak" on a competitive
basis for studying abroad. After completing the study at a HEI, a graduate receives a bachelor's
degree (the educational programme lasts 4 years), a specialist's (1 year) or a master's degree (2
years). The second higher education in Kazakhstan is received only on a paid basis with an
accelerated term (2-3 years).
In order to receive postgraduate vocational education in Kazakhstan, a specialist's or master's
degree is required. Scientific staff is trained at postgraduate schools, assistant internships, special
postgraduate studies and schools of doctoral studies at universities. Citizens of Kazakhstan have
the right to award the international scholarship "Bolashak" for the postgraduate study abroad on a

407
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

competitive basis. The term of studies in postgraduate schools does not exceed 3-4 years, in
assistant internships – 2-3 years, in the doctoral programmes – 3 years.
According to the Law "On Education" ("Қазақстан Республикасының білім беру саласындағы
заңнамасы"), free secondary and primary vocational education is guaranteed in Kazakhstan, as
well as free secondary, vocational, and postgraduate education by awarding the state grants on a
competitive basis, if a citizen acquires education for the first time. In addition, a state educational
loan could be provided. The competition is conducted on the basis of certificate scores issued
under the results of the unified national testing or complex testing. Holders of the "Altyn Belgi"
sign ("Алтын белгі"), as well as nominees and winners of international and republican contests,
competitions and olympiads, have the prior privilege to receive a grant.
Foreigners and stateless persons permanently residing in Kazakhstan are provided the right to
receive education on an equal basis with the citizens of Kazakhstan in accordance with the
procedure established by the legislation of the Republic of Kazakhstan, international treaties, and
also under the contracts with educational institutions of Kazakhstan.
The analysis of Kazakhstan's national system of education shows that the country has a lot in
common with the educational system of Ukraine.
Education in Ukraine, according to the Law of Ukraine "On Education", is based on the
principles of humanism, democracy, national consciousness, mutual respect between nations and
peoples.
In May 2005, Ukraine joined the Bologna Process at the European Ministers Conference in
Bergen (Norway). As a participant of the Bologna Process, Ukraine had to solve a number of key
tasks that included the introduction, by 2010, of the standards, recommendations and key tools of
the European Higher Education Area: the national qualifications framework, the innovative
European Credit Transfer System, and appendices to diplomas of higher education of the
European standard ("diploma supplements").
Ukraine became a full member of the European Quality Assurance Register (EQAR) on March 4,
2008 in Brussels (Belgium). The 18 members of the Bologna Process became the governmental
members of this register.
The network of general educational institutions by educational levels is formed taking into
account the demographic, ethnic and socio-economic state. According to the educational levels,
there are general educational institutions of the 1st degree (elementary school); 2nd degree
408
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

(secondary school); 3rd degree (high school). General educational institutions of all three levels
can be integrated or function independently.
Education at a secondary school starts at the age of six or seven and lasts for 9-12 years.
Vocational education is carried out on the basis of complete general secondary education or basic
general secondary education with the possibility of obtaining a full general secondary education.
Higher education is carried out on the basis of complete secondary education. Persons who have
basic general secondary education may be admitted to higher education institutions that provide
training for junior specialists.
Higher educational institutions are: a technical school, a college, an institute, a conservatory, an
academy, a university and others. There are four levels of accreditation for higher education
institutions:
1. Technical school, college, and other institutions of higher education equivalent to them.
2. College, other institutions of higher education equivalent to it.
3-4. Depending on the results of accreditation – conservatory, academy, institute, university.
A comparative analysis of the structure of national education in Ukraine and Kazakhstan is given
in Table 1.

409
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Table 1. Comparison of education levels in Ukraine and Kazakhstan

Level Ukraine Kazakhstan

Secondary education Preliminary general education; Elementary level (grades 1-4);
basic general secondary education; basic degree (grades 5-9);
complete secondary education senior degree (grades 10-11)
Vocational and 2-3 years in vocational schools and 2-3 years in vocational schools and
technical education professional lyceums on the basis of basic professional lyceums after the basic general
general education; education;
3-4 years in technical schools and colleges 3-4 years in technical schools and colleges
after the basic general education on a after the basic general education on a
competitive basis competitive basis
Higher education Bachelor's degree (4 years), Bachelor's degree (4 years),
master's degree (1,5 - 2 years) specialist's degree (1 year),
master's degree (2 years)
Postgraduate Postgraduate schools – 3-4 years; assistant Postgraduate schools – 3-4 years, assistant
education internships – 3 years, schools of doctorate internships – 2-3 years, schools of doctorate
studies – 2 years studies – 3 years.

In Ukraine, higher educational institutions are divided by the form of ownership into the
institutions of state, communal and private property, which are completely equal by the other
parameters and provide an identical quality of education.
Ukraine can boast by the near to world-class spending on education, which only leads to a higher
percentage of people with higher education than in other countries, but does not lead either to an
increase in labour productivity or to the satisfaction of employers with the quality of workers.
The historical reason for this is that the demographic trends were neglected for many years when
determining the cost of higher education such as: birth rate decline, urbanization, and also the real
needs of the economy in the personnel with a certain set of knowledge and skills.
Due to the lack of a flexible response to demographic changes in the field of higher education, a
number of imbalances have emerged. Thus, the number of children aged 15-19 decreased by 41%
during 2000-2015, and the number of students correspondingly by 8%.
The gradual decrease in the number of school leavers began with a delay and was very slow. So,
in 2013, 4/5 of Ukrainian youth received higher education. In 2016, the situation remained
unchanged, as 80% of school graduates entered universities, compared to 50% in 2000.

410
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

As a result, there is a significant gap between the requirements of employers and the level of
education in Ukraine. 30% of Ukrainians feel that they have a higher level of education than they
need to do their job.
Another disproportion is that during 2010-2015 the total number of students decreased by 33%,
while the number of those studying at the state ("budget") cost was only 19%. In 2016, more than
half of enrolled university students – 51% of the total – were trained using state funds compared
with 38% in 2010. The number of students per teacher, taking into account the full-day, evening
and part-time forms of study, was about 11 people in 2015, while the average for the European
countries was 15.4 in 2013 [2].
Some data on the dynamics of the HEIs and their students number is represented in Table 2 [3].

Table 2. The higher educational institutions and students number in Ukraine

HEIs, units HEIs students, thousand people

Years I-II levels of III-IV levels of I-II levels of III- IV levels of
accreditation accreditation accreditation accreditation
2011/12 501 345 356,8 1954,8
2012/13 489 334 345,2 1824,9
2013/14 478 325 329 1723,7
2014/15* 387 277 251,3 1438,0
2015/16* 371 288 230,1 1375,2
2016/17* 370 287 217,3 1369,4
2017/18* 372 289 208,6 1330,0
Note. Data * are processed without the ATO zone and the AR of Crimea

Assessment of the quality of education in Kazakhstan is carried out on the basis of the
methodology of state accreditation of educational institutions and the methodology of ranking
universities in specialties. The objectives of the evaluation are to create a competitive
environment, improve the quality of education and allocate efficiently public educational grants.
The methodology of ranking uses the method of self-esteem, responsible for which are the heads
of universities, with the subsequent rank calculation of not a single HEI, but the groups of
universities, within which the scatter of scores does not exceed 5-7% of the total points.
According to the latest official data there are 133 HEIs in Kazakhstan (Table 3) [4].

411
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Region HEIs number

Total in the country 133
Akmola region 6
Aktobe region 6
Almaty region 3
Atyrau region 3
East Kazakhstan region 7
Karagandy region 10
Kostanay region 7
Kyzylorda region 4
Mangystau region 2
North Kazakhstan region 2
Pavlodar region 4
Region HEIs number
South Kazakhstan region 11
West Kazakhstan region 2
Zhambyl region 5
с. Astana 16
с. Almaty 45
HEIs by types
National 9
State (public) 31
International 1
Joint-stock companies 17
Non-civil 13
Private 62

Typically, the number of HEIs is directly proportional to the quality of education in the country,
but it is not unequivocally now, as requirements to graduates are presented not only on the
national but also on the global labour market.
The Global Competitiveness Index 2017-2018, published by the World Economic Forum,
includes the elements assessing national education systems.
The general index consists of 114 indicators, of which 34 are calculated on statistical data, and
the rest – according to expert estimations by managers of medium and large enterprises. 114

412
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

indicators are combined in 12 factors of competitiveness, which detail the countries' performance,
predominantly in business operations [5].
Traditionally, the general rating was headed by Switzerland. The top ten most competitive
national economies, as in the previous study, included the United States, Singapore, the
Netherlands, Germany, Hong Kong, Sweden, Great Britain, Japan and Finland. The position of
Ukraine and Kazakhstan is presented in Table 4 [5].

Table 4. Countries' rating by the Global Competitiveness Index

2016-2017 2017-2018
Country's position
(among 138 countries) (among 137 countrie)
Ukraine, general rating 85 81
Higher education and training 33 35
Kazakhstan, general rating 53 57
Higher education and training 57 56

The last report assessed 137 countries. Kazakhstan gained 57th place, having lost 4 points in
comparison with last year's rating.
Ukraine took 81st place this year, improving its positions by four points. According to the study,
Ukraine has worsened its position in 4 out of 12 key indicators. The most (minus 13 points) was
lost in the pillar "Labour market efficiency". The tendency to deterioration of this indicator was
observed also in last year's researches, as its position dropped by 17 points in 2016.
Ukraine also suffered losses in the estimation of the innovation component of the Index (minus 9
points), infrastructure (minus 3 points), higher education and vocational training (minus 2 points)
(Table 5) [5].

413
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Table 5. Higher education and training pillar of the GCI in Ukraine and Kazakhstan

Country Ukraine Kazakhstan

Indicator Rank / 137 Scores Rank / 137 Scores
Secondary education enrolment 51 99,2 18 112
Tertiary education enrolment 16 82,3 63 46,3
Quality of the education system 56 3,9 77 3,5
Quality of math and science education 27 4,8 64 4,2
Quality of management schools 88 4 100 3,8
Internet access in schools 44 4,8 39 4,9
Availability of research and training services 68 4,3 59 4,5
Extent of staff training 88 3,7 70 3,9

Gross tertiary education enrolment is defined as the ratio between the number of students,
regardless of age, who study at institutions of technical and vocational education (ISCED-5) and
universities (ISCED 6-8), to the total population aged 18-22 years, in accordance with the
methodology of the Statistics Service of Kazakhstan [6]. Despite this indicator, the level of
education in Ukraine and in Kazakhstan is partly similar.

2. THE PROBLEMS OF HIGHER EDUCATION COMPETITIVENESS (ON THE

EXAMPLE OF THE TOURISM INDUSTRY)

Both in Ukraine and Kazakhstan, studying is provided on the commercial and the state budget
basis.
According to the Association of Higher Educational Institutions of Kazakhstan, studying at the
undergraduate programme at Kazakh universities in 2016-2017 academic year cost from 150
thousand to two million KZT (13341,75 - 177890,00 UAH). Every year, the cost of training for
undergraduate students is approved by the Ministry of Education and Science of the Republic of
Kazakhstan and "is descended" to high schools in June. As a rule, student tuition fees increase by
approximately 10-15 percent every year, some private universities leave the cost unchanged to
attract more students. The most expensive HEI, according to the Association, was Kazakhstan
Institute of Management, Economics and Strategic Research (KIMEP). One credit made 172 550
KZT (15 347,46 UAH), and the annual price – 2 070 600 KZT (240 156,84 UAH). Kazakh-
British Technical University followed with the average cost of 1.6-1.7 million KZT (151 206.50
414
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

UAH). At the Faculty of Information Technologies and the Center of Mathematics and
Cybernetics, one course cost 1.52 million KZT (135 196,40 UAH), at specialities "Finance" and
"Economics" – 1.8 million KZT (160 101,00 UAH). At Al-Farabi Kazakh National University
(KazNU), the average annual tuition fee was 900 thousand KZT (80 050.50 UAH). Law
specialities cost 990 thousand KZT (88 055.55 UAH), economic – 890-990 thousand,
mathematical ones - 820-850 thousand KZT, courses at the faculty of "International relations" –
990 thousand KZT (88 055.55 UAH). Prices are not commonly published for the public, we
needed to contact the HEIs' administration to get them [1 USD = 372.022 KZT; 1 USD = 28.0294
UAH (rates of 2018, October 9). Retrieved from https://www.xe.com . KZT to UAH conversion
rates used for calculations may not correspond to this period].
Notwithstanding high prices, the current state in the market of educational services for the
tourism sector in Kazakhstan requires the adoption of urgent measures for its qualitative change,
as the number of tourists is permanently increasing.
The tourism industry of Kazakhstan lacks personnel of different specializations. In Kazakhstan,
practically there are no scientists able to conduct serious applied research in the field of tourism,
marketers ready to organise complex marketing research on the attractiveness of Kazakhstani
tourism and the policy of advertising and positioning tne national sites in the world tourist
market. Kazakhstan uses services of foreign experts for this purpose, for example, "IPK
International". For Kazakhstan, the problem of improving the training system for the tourism
sector is of particular importance, as the development of domestic and inbound tourism requires
highly skilled professionals. The rapidly expanding tourism industry in Kazakhstan feels a
shortage of trained personnel. Just several higher educational institutes in Kazakhstan train
specialists in the field of tourism:
L. N. Gumilyov Eurasian National University;
Al-Farabi Kazakh National University;
Abai Kazakh National Pedagogical University;
М. Auezov South Kazakhstan state university;
North Kazakhstan State University, named for M. Kozybaev;
Kostanay State Pedagogical Institute;
Makhambet Utemisov West Kazakhstan State University;
Kazakh Academy of Sports and Tourism.
415
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

This situation in Ukraine is more positive, training skilled personnel for the tourism industry is
provided by multiple HEIs in almost all regions. Core education is one of the main conditions for
ensuring the competitiveness of a national tourist product both in the domestic and foreign
services markets. However, despite the relatively high profitability of tourism in comparison with
other branches of the national economy, there are some problems in planning the demand for
specialists in the given sphere in the labour market and, accordingly, grounding the efficiency of
public expenditures in support of educational institutions that train specialists for this industry. In
addition, the technological cycle of creation and provision of tourist services has to be
considered, that stipulates certain differences and additional requirements for the implementation
of labour law.
Students' mobility is one of the development priorities of the higher education market in Ukraine,
as well as increasing the exports of educational services. Foreign students yield USD 500 million
per year into Ukrainian economy. Each of 63 thousand foreign students pays about USD 2
thousand tuition fee and threefold more for other needs (living, recreation, travelling etc.).
According to the Center of Corporate Social Responsibility Development, the number of foreign
students in Ukraine reached almost 70 thousand in the pre-crisis period of 2013-2014, or 4.1% of
the total (1.724 million) [7]. This number has been decreasing since 2014, and dropped to 48.9
thousand at the beginning of 2017/2018 academic year. Thus, in order to develop international
cooperation in the field of higher education and integrate the higher education system into the
world educational space, the state contributes to:
the introduction of a mechanism for guaranteeing the quality of higher education in order to
create the necessary mutual trust, harmonize the systems for assessing the quality of higher
education in Ukraine in accordance with the European Higher Education Area, and harmonize the
National Qualifications Framework with the qualifications framework of the European Higher
Education Area to ensure academic and professional mobility and lifelong learning;
the cooperation with the European Network of National Information Centers on academic
mobility, recognition and implementation of results of scientific, technical, technological and
other researches made by higher educational institutions, the sale of their patents and licenses in
the international market;
the attraction of sponsorships from international funds, institutions, public organizations, etc., for
the implementation of scientific, educational and other programmes in the academic field.
416
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

The main areas of international cooperation of HEIs are participation in programmes of bilateral
and multilateral intergovernmental and inter-university mobility of students, postgraduate and
doctoral students, pedagogical, scientific, administrative staff; conducting joint research;
organization of international conferences, symposiums, congresses and other events; participation
in international educational and scientific programmes in accordance with international treaties of
Ukraine, as well as agreements between HEIs and their foreign partners, other forms of
cooperation not prohibited by law.
Negative trends in attracting foreign students to Ukrainian universities has a negative impact on
the macroeconomic indicators of both the educational sector in general and revenues to the state
budget. One of the key indicators that significantly correlates with the value of the net inflow of
students to Ukraine is the cost of research work carried out in the country.
Graduating specialists in large scales is not the only challenge. Not all professions are in demand.
In Kazakhstan, for example, qualified teachers are needed, especially for secondary schools. But
young professionals are diverted from vacant jobs because the salaries of teachers are relatively
low. Now there is a catastrophic lack of teachers in physics, chemistry, computer science.
What specialities are chosen by entrants from Kazakhstan who want to study in higher
educational institutions of Ukraine? Basically, as practice shows, citizens of Kazakhstan go to
Ukraine to receive such specialties as doctors, engineers, specialists in the field of tourism and
others. HEIs of Ukraine provide a full package of services in obtaining various academic degrees.
Ukrainian universities can compete with universities in Europe by the volume of professional
literature, usage of latest technologies and equipment, the availability of libraries. Another
competitive criterion is low prices.
Why do Kazakh entrants choose to study in Ukraine? According to experts' estimation, the first
reason is the chance to avoid the unified national testing at home. Indeed, entrance to an
educational institution in another country does not require the results of testing, which are
mandatory for HEIs in Kazakhstan, but foreign universities may demand other certificates, for
example, of the language proficiency. The second reason is the availability of prices for studying,
which are lower in several times in Ukraine than in Kazakhstan. The third reason is the desire to
see as more as possible in a receiving country – this contributes to communication needs, helps to
learn the native language, get acquainted with and exchange cultural traditions.

417
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

CONCLUSION

The prerequisites for improving international cooperation in the field of educational tourism
between Ukraine and Kazakhstan are the high level of cooperation in the field of economy.
Ukrainian-Kazakh economic cooperation at the present stage covers a wide range of promising
projects in such strategically important areas as fuel and energy (including transportation of
energy), space, aviation, and machine building. It is assumed that the intensification of
cooperation between two countries in the field of goods transportation by the sea, rail and road
highways will considerably expand the geography of trade routes from Asia to Europe.

Graduates of secondary and high schools in Kazakhstan face the choice of higher education every
year. For those who want to study abroad, Ukraine is a viable alternative to European
universities. The system of higher education in Ukraine is well-developed and is represented by
numerous educational institutions that train leading specialists in various fields of knowledge.
The structure of higher education in Ukraine corresponds to the national systems of education of
many developed countries of the world. The fact that Ukraine joined the Bologna system in 2005
and actively began to develop the European standards in the field of higher education is
considerably important.
Many Kazakh citizens, who had graduated in Ukraine, were able to realize themselves, to achieve
high positions. Nursultan Nazarbayev, the President of Kazakhstan, demonstrates one of the most
worthy examples of those who received the first higher education in Ukraine.

418
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

REFERENCES

1. Agreement between Ukraine and the Republic of Kazakhstan on the establishment of

diplomatic relations (2018, October 9). Retrieved from
http://zakon.rada.gov.ua/laws/show/398_036 (Ukrainian)

2. Education in Ukraine: 129 billion is the waste or investment? (2018, October 2).
Ekonomycheskaia pravda. Retrieved from
https://www.epravda.com.ua/rus/publications/2017/02/15/620955/

3. The official site of the State Statistics Service of Ukraine (2018, October 2). Retrieved from
http://www.ukrstat.gov.ua/

4. The list of HEIs in Kazakhstan. (2018, October 2). The official site of the Association of
Higher Educational Institutions of the Republic of Kazakhstan. Retrieved from
http://edurk.kz/ru/349-spisok_vuzov_kazahstana.html

5. The Global Competitiveness Report 2017-2018. (2018, September 7). Retrieved from
https://www.weforum.org/reports/the-global-competitiveness-report-2017-2018

6. The official site of the Committee on Statistics of the Ministry of National Economy of the
Republic of Kazakhstan. (2018, September 7). Retrieved from http://stat.gov.kz

7. The official site of the Center of Corporate Social Responsibility Development. (2018,
September, 28). Retrieved from http://csr-ua.info

419
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

E-DÖNÜŞÜM UYGULAMALARINDA GÜVENLİK

Önder Şahinaslan Ender Şahinaslan

Maltepe Üniversitesi, Türkiye Anadolu Üniversitesi, Türkiye
[email protected] [email protected]

ÖZ

İşletmelere maliyet ve verimlilik avantajı sağlayan e-dönüşüm projelerinde kişisel

verilerin gizliliğine gereken önemin verilmemesi başta olmak üzere yapılan bir takım
yanlışlar büyük maddi zararlara ve itibar kayıplarına neden olabilmektedir.
Şirketlerin bilgi varlıkları hızla dijital ağlar üzerine taşınmaktadır. Endüstri 4.0, IoT
tabanlı yeni nesil teknoloji araçlarının kullanımıyla siber tehditlerin hedefi daha da
büyümektedir. 2018 Küresel bilgi güvenliği araştırma raporunda robot bilim yâda
otomasyon kullanan şirketlerin %40’ı sistemlerine yapılacak bir siber saldırının en
kritik sonucunun sistemlerin kesintiye uğraması olduğunu belirtiyorlar (PwC, CIO ve
CSO, 2018). Diğer taraftan Alibaba.com e-ticaret sitesi 11.11.2017’de kutlanan
Singles' Day gününde 1 milyar dolarlık satış işlem hacmini 2 dakika içerisinde
tamamlamışken, 2018 yılında aynı işlemi 85 saniyede gerçekleştirmiştir (Alibaba.com,
2018). Ticarette küresel boyutta değişim gösteren dijital market uygulamalarında
olduğu gibi e-dönüşüm projelerinde de müşteri güven ve sadakatinin sürdürülebilmesi
şirketlerin ve müşterilerinin kritik bilgilerine ilişkin güvenliğin uçtan uca sağlanması
ile mümkündür.
Bu çalışma, işletmeler açışından ortaya çıkabilecek siber tehdit ve saldırılara bağlı
oluşan yeni risklerin görülebilmesi ve etkili tedbirlerin önceden alınabilmesine katkı
sağlamaya yönelik güvenlik çerçevesi oluşturma adımlarını sunmayı amaçlamaktadır.

Anahtar kelimeler: Bilgi Teknolojileri, E-Dönüşüm, Siber Güvenlik, Dijitalleşme, Güvenlik

Çerçevesi
JEL Sınıflandırma Kodu: M15, L63, L86

420
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

SAFETY IN E-TRANSFORMATION APPLICATIONS

ABSTRACT

In e-transformation projects that provide cost and efficiency advantages to enterprises,

a number of mistakes especially not giving special importance to personal data can
cause big material losses and loss of reputation.

The companies' information assets are quickly carried over to digital networks. The use
of Industry 4.0, IoT-based next-generation technology tools, further increases the target
of cyber threats. 40% of companies using robotics or automation in the global
information security research report state that the most critical result of a cyber attack
on their systems is the disruption of systems (PwC, CIO and CSO, 2018). On the other
hand, the Alibaba.com e-commerce website completed the transaction volume of $ 1
billion in 2 minutes on Singles' Day, which was celebrated on 11.11.2017, and in the
85 seconds in 2018 (Alibaba.com, 2018). As in digital market applications that change
globally in trade, maintaining customer trust and loyalty in e-transformation projects is
possible by providing end-to-end security for critical information of companies and
customers.

The aim of this study is to present the steps of creating a security framework in order to
see the new risks arising from the cyber threats and attacks that may arise from the
enterprises' perspective and to contribute to the pre-acquisition of effective measures.

Keywords: Information Technology, E-Transformation, Cyber Security, Digitization, Security

Framework
JEL Classification: M15, L63, L86

421
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

GİRİŞ

Hızla dijitalleşen dünyada istenilen içeriklere, istenilen yer, zaman ve cihazlarla erişim imkânı
oluşmaktadır. Son kullanıcı alışkanlıkları çeşitli yapay zekâ teknikleri ile izlenilmekte ve bu yolla
ilerleyen süreçte tavsiyeler ve reklamlar iletilmektedir.

Son kullanıcılarda oluşan talep ve beklenti değişmesiyle başlayan bu süreç çeşitli teknolojiler
kullanılarak deneyimler ve geri bildirimlerin alınması teknoloji firmalarının laboratuvarlarında
şekillenmektedir. Memnuniyet anketleri düzenlenerek veya ilave beklentiler ve yeni ihtiyaçlar
tespit edilmekte ve geleceğe yönelik yatırımlara katkı sağlanmaktadır. Mobil teknolojiler ve
yazılımlar üzerinden toplanan son kullanıcı deneyimlerine ait elde edilen veriler analiz,
ölçümleme ve hızlı üretim aşamalarından sonra piyasaya verilen ürünler aslında teknolojik
dönüşüm sürecinin bir ürünüdür. Önümüzdeki 25 yılda şu anki şirketlerin ancak üçte biri ayakta
kalabileceklerdir. Bu şirketler teknoloji iyi kullanan, marka ve itibar değerini koruyan ve dijital
dönüşüme ayak uyduranlardır (Kıvılcım, 2018).

Bir firmanın marka ve itibar değerini korumak bir yönüyle bilgi güvenliğinin bir parçasıdır. Gizli
kalması gereken şirket içi bir bilgi yeteri derece konamadığı durumda hem yasalar karşısında suç
işlenmiş hem de müşteri ve iş ortakları bağlamında itibar kaybına neden olur. Aynı zamanda pek
çok finansal zararlara sebebiyet verir. Çeşitli stratejik ve taktiksel boyutta düzenlenen hedefli
saldırılar firmaları iş yapamaz hale getirir. Sıralanabilecek benzeri pek çok siber tehdit
problemlerine karşı etkili bir savunma sistemi oluşturulmalıdır.

Dijital dönüşüm projelerinin başlangıcından itibaren tüm uygulama geçiş evrelerinde güvenlik
unsuru da dikkate alınarak gerekli kontrol ve önlemlerin alınması gerekmektedir. Günümüzde
yaşanan siber saldırı vakaları incelendiğinde aslında güvenliğin çok boyutlu yani bütünsel açıdan
planlanmadığı durumu ortaya çıkmaktadır. Dijital dünyada sıklıkla duymaya bağladığımız bu tür
güvenlik zafiyet probleminin giderilmesine katkı sağlamak amacıyla çok katmanlı bir dijital
güvenlik yaklaşımı ortaya konulmuştur.

422
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

1. DİJİTAL DÖNÜŞÜMDE SİBER GÜVENLİĞİN ÖNEMİ

Sanayi 4.0 süreci bütün dünyada hayata geçmektedir. Dijital dönüşümlere bağlı olarak akıllı
sistemler, robot uygulamalar, sensörler, bulut bilişim, büyük veri tabanları, 3 boyutlu baskı
makinaları bu sürecin parçalarıdır. Dolayısıyla tüm sektör firmaları, kamu kurumları, özel veya
resmi organizasyonlar dijital dünyanın bir kolu haline gelmektedir. Dijital dünyanın önünde
aşılması gereken problemlerin başında siber güvenlik gelmektedir. Siber güvenlik alanında
yapılan yatırımlar, doğrudan milli güvenliğe yapılan yatırımlardır. Dünyada, günde 230 bin kötü
niyetli yazılım ve virüs eklenerek yayılmaktadır.

Siber saldırılar sonucu dünyaya oluşan kayıp, 2017 yılında yaklaşık 500 milyar dolardır. 2020
yılında ise yaklaşık 2 trilyon dolar olarak hesaplanmaktadır. Bu nedenle, siber güvenlik artık bir
sanayi koludur (Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, 2018). Alınabilecek basit düzeyde
güvenlik tedbirleri yetersiz kalmaktadır. Çünkü saldırganlar artık daha deneyimli ve bu alanda
bilgili ve tecrübeliler. Acımasız saldırı senaryoları ve hacker yöntemleri gizli veya açık formlarda
en ince detaylarına varana kadar uygulanma biçimleri tariflenmektedir. Bu durumdan vazife
çıkaran tecrübeli veya tecrübesiz kişiler, dünyanın bir ucundan hedefli veya hedefsiz olarak
internetten saldırı düzenlemektedirler. Bazen bu saldırlar devletler eliyle çeşitli istihbarat
birimleri kullanılarak profesyonelce gerçekleştirilmektedir. Saldırı nedeniyle milyarlarca dolar
maddi kayıplar ve bilgi kayıpları yaşanmaktadır. Kaçınılmaz olan bu tehlike ve kayıplara karşı
dijital altyapı ve yazılımsal bilgi varlıkları mutlak korunaklı olmalıdır.

Dünyada siber güvenlik alanında yapılan yatırımlar yükselen bir artış göstermektedir. Ülkemizde
her gün 48 milyon kişi interneti kullanmakta ve son 5 yılda yapılan siber güvenlik harcaması, 340
milyon dolar civarındadır (Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, 2018). Bölgelere göre
baktığımızda ise siber güvenlik çalışmaları için, Amerika’nın 2017 yılında yaklaşık 31,5 milyar
dolar, Batı Avrupa’nın ise 19,5 milyar dolarlık bir harcama yaptığı hesaplanmaktadır (IDC
Analyze The Future, 2017).

Bilgi teknolojilerindeki gelişmelere bağlı olarak süre gelen değim ve dönüşümler bilimde,
politikada, ticarette, sosyal ve ekonomik yaşamda yeni fırsat ve olanakları beraberinde

423
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

getirmiştir. Ancak bu dijital dönüşüm yaşanırken siber güvenliğin kritik bir unsur olduğu
bilinmesi gerekir. Gün geçtikçe artan siber saldırı ve tehditlere maruz kalan organizasyonların
siber güvenlik stratejilerini hayati bir konu olarak ele almalarını ve buna yönelik çözümlere her
zamankinden daha çok yatırım yapmalarını gerektirmektedir.

Tek bir siber güvenlik vakası büyük işletmeler için ortalamada 861.000 dolar maliyet
oluşturuyor. KOBİ’ler için ise bu rakam 86.500 dolar (Kaspersky, 2017)

2018 Mart ayında Symantec güvenlik firması tarafından kendi güvenlik uygulamaları baz
alınarak ülkelerdeki IP adreslerine yapılan IoT saldırılarına ilişkin ülkeler bazındaki rapor özeti
Şekil 1’de verilmiştir. Dünya ölçeğinde yayımlanan bu raporda nesnelerin interneti (IoT)
saldırılarının 2017 yılında, 2016 yılına oranla %600 arttığı vurgulanmaktadır. Bu rapora göre
yapılan saldırıların dağılım oranları Çin %21 ile birinci, ABD’nin %10,6 ile ikinci, Brezilya’nın
da %6,9 ile ilk üç sırayı paylaşmaktadır. IoT saldırılarına kaynak teşkil eden ülkeler arasında
ülkemizin %4,1 ile yedinci sırada yer almaktadır (Symantec, 2018). Ülkemiz 2016 yılında ilk 10
sırada yer almazken 2017 yılında hızla üç basamak birden yükselerek 7 sıraya çıktığı
gözlemlenmektedir.

Şekil 1: Ülkelerdeki IoT saldırılarının dağılımı (Symantec, 2018)

İllegal terör amaçlı hareket eden birçok kişi ve grubun yatırım maliyetlerinin düşük, insan kayıp
oranlarının az ve oluşturulan bir siber silahla yaygın bir hedefi defalarca etkiyebilmesi dolayısıyla
424
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

terör kaynaklı saldırılarda da artış gözlenmektedir. Özellikle Rusya, Çin, ABD, İran, Kuzey Kore
arasında hükümet politikalarına yansıyan karşılıklı suçlamalara neden olmaktadır. Rusya, Kuzey
Kore ve İran finansal kurumlara saldırılarda, Çin ise siber casusluk alanında en aktif ülkeler.
Siber suçlarda Rusya ilk sırada Kuzey Kore ikinci sırada yer alıyor (ALTUN, 2017). Yakın
zamandaki pek çok gelişme ve yaşanmış örnekler güvenlik zafiyetlerinin varlığını
göstermektedir. Dijital dönüşümü yaşayan her kurumun, sektörlerin siber açıklıklarla etkili
mücadele etmeli ve ülke güvenlik boyutuyla da ele alınmalıdır.

2. SİBER TEHDİTLERDEKİ YAPISAL DEĞİŞİM

Bilgi teknolojilerini hedef alan siber tehditler, yıllar içeresinde şekil ve taktiksel atak
değişiklikleri ile dijital dünyanın problemi olmaya devam etmektedir. Saldırı yöntemlerindeki
değişiklikler çoğu zaman işletmelerin almış oldukları basit güvenlik seviyelerini aşmaktadırlar.
Güncel yeni nesil uygulamalarını desteklemeyen basit güvenlik taraması gerçekleştiren koruma
tedbirleri yetersiz kalmaktadır. Günümüz saldırıları çok boyutlu ve çok aşamalı olabilmektedir.
Arada kalan boşluklar gelişmiş açıklık tarayıcı yazılımlar tarafından tespit edilebilmektedir. Bu
açıklık saldırgan tarafından tespit edildiğinde zararın boyutu maddi kayıplar ve itibar yönünden
artmaktadır. Bilgi kaynaklarına ve sistemlere zarar veren bu yıkıcı unsurlar son çeyrek yıl
içeresinde Şekil 2’de görüldüğü biçimde taktik, yetenek ve etkileri bakımından nesil
değişimlerine uğramıştır.

Şekil 2 Siber Saldırılardaki Nesil Değişimleri (Check Point Software Technologies, 2018).

1980’li yıllarda kişisel bilgisayarların bir ağ üzerinden haberleşmediği dönemlerde yaygın olarak
kullanılan disketler üzerinden virüsün ilk sürümü(gen 1) yaygınlaşmaya başladı. Buna basit anti-

425
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

virüs uygulamaları geliştirilerek önlem alındı. 1990’larda ağ ve internetle birlikte ikinci

sürüm(gen 2) diye bilinen dolandırıcılık ve hırsızlık teşebbüsleri baş göstermeye başladı. Önlem
olarak anti virüslerin yanı sıra güvenlik duvarları gibi ağ tabanlı önlemler alınmaya başlandı.
2000’li yıllara gelindiğinde bilgi teknolojileri altyapısına yönelik üçüncü sürüm(gen 3) ile
uygulamalar üzerindeki güvenlik açıklıkları kullanılarak sistemler sabote edilmeye, sömürülmeye
çalışıldı. Veri tabanlarına yönelik ‘SQL injection’ ve solucan saldırıları düzenlendi. Bu dönemde
saldırıya özel farklı kurumsal güvenlik teknolojileri kullanılmaya başlandı. 2010 yılında
dördüncü sürüm(gen 4) yani daha karmaşık ve profesyonel yöntemlerle saldırılar yapılmaya
başlandı. Kişisel bilgiler ve veri tabanları ele geçirilmeye, sunuculara, bilgisayarlara, dosyalara
şifreler konularak mağdurdan fidyeler istenmeye, bu kötü amaçları gerçekleştirmek için ‘spam’
ve tuzak maillerde artış yaşandı, sahte link ve adreslere tıklatılarak farklı adreslere yönlendirme
yapılarak kullanıcı bilgi ve şifreler ele geçirildi. Tedbir olarak çok çeşitli güvenlik ürünleri, farklı
çözümler ve gelişmiş önlemler kullanılmaya başlanıldı. Fakat güvenlik yönetimi iyice karmaşık
ve zor yönetilir bir boyuta ulaştı. İçinde bulunduğumuz nesnelerin interneti(IoT), bulut ve mobil
uygulamalar, kritik enerji ve askeri sistemler, hızlı hareket eden, uzaktan algılayan duyarlı
sistemler, yeni nesil akıllı dijital uygulamalar ve alt yapıdaki yoğunluk gibi pek çok unsur
güvenliği içinden çıkılamaz hale getirdi. Basit ve yönetilemeyen, bir birleri ile bütünleşik
olmamış parçalı güvenlik çözümleri etkisini kaybetmiştir. Kurumsal ve bütünsel bir güvenlik
şemsiyesine ihtiyaç vardır.

3. E-DÖNÜŞÜMDE SİBER GÜVENLİK ÇERÇEVESİ

E-dönüşüm projelerinde olası siber tehditleri önceden görmek, iş ve hizmet süreçlerinde yazılım,
donanım ve iletişim teknolojilerinden güvenli bir şekilde yararlanmak ve olası siber zorbalıklara
karşıda etkin mücadele yöntemi bilişim uygulamalarının temelinde yer almak zorundadır.
Tehdit ve saldırılara karşı tek konsol üzerinden izlenebilen ve yönetilebilen, korunan varlıkların
zafiyetlerini tespit ve önlemini alan, hiçbir boşluk alan bırakmayacak şekilde takip ve
güncellenebilen yapılara ihtiyaç vardır. Zafiyetlerin önceden tespit edilerek kısa zamanda
kapatılması ve bütünsel bir güvenlik mimarisinde uçtan uca ele alınması gerekmektedir.

426
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

E-DÖNÜŞÜME YÖNELİK BİLGİ

VARLIKLARININ BELİRLENMESİ
• Mevcut Mimari Yapı
• Donanım Bileşenleri
• İşletim Sistemleri
• Uygulama Yazılımları
• Veritabanları
• Ağ Yapısı ve Erişimler

KONTROL VE İYİLEŞTİRME E-DÖNÜŞÜM ANALİZİ VE PLANLAMA

• Güvenlik Standart ve Politikalarına Uyum • Planlanan Mimarinin Projelendirilmesi
• Güvenlik İz Kayıtlarını Tutma ve Takip • Yeni Nesil Teknolojik Yatırımlar
• Yedekleme ve Kurtarma • Güçlü Ağ ve İnternet Erişimi
• Güvenlik Kontrol ve Testleri • Varlıklara Dayalı Güvenlik Analizi
• Sürekli İyileştirme • Siber Tehdit Önleyici Güvenlik Uygulamaları

GÜVENİLİR YAZILIM VE SİSTEM

ALTYAPISININ KURULUMU
• Yazılım Entegrasyonu
• Veri Tabanı Entegrasyonu
• Yönetilebilir Güvenlik Yapılandırılma
• Kimlik Yönetimi ve Yetkilendirme
• Güvenli Ağ ve Sistem Kurulumu
• Zafiyet Yönetimi

Şekil 3 E-Dönüşümde Siber Güvenlik Çerçevesi

Her geçen gün daha da karmaşık ve telafisi güç etkiler doğurabilecek tehditlere karşı tam bir
güvenlik şemsiyesi oluşturmak tam olarak mümkün görülemese de önerilen Şekil 3’de verilen E-
Dönüşüm güvenlik çerçevesindeki adımların işletilmesiyle olası risk ve kayıpların önlenmesi ya
da en az hasarla atlatılması sağlanabilir.

a. E-Dönüşüme Yönelik Bilgi Varlıklarının Belirlenmesi

Bilgi varlıklarının belirlenmesi, gizlilik derecelerine göre sınıflandırılarak dijital dönüşümde

bilginin gizliliğinin güvence altına alınmaya yönelik çalışmadır. Bilgi varlıkları, bilginin
niteliğine, tutulduğu ortama, saklanmasına, sunulmasına, işlenmesine ya da aktarılmasına ilişkin

427
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

hususlar göz önünde bulundurularak sınıflandırılır. (Ulaştırma ve Haberleşme Denizcilik

Bakanlığı, 2016). Bunlar;
• Mevcut Mimari Yapı
• Donanım Bileşenleri
• İşletim Sistemleri
• Uygulama Yazılımları
• Veri tabanları
• Ağ Yapısı ve Erişimler

Bu çalışma yapılırken mevcut varlıkların korunmasında öncelik verilecek belirlenen gizlilik

derecelerine göre kategorize edilir. Şekil 4’de bir bakanlığa ait sınıflandırma örneği verilmiştir.

Çok Gizli
Özel
Ticari Gizli
Gizli
GİZLİLİK
Kişisel Gizli
Kişiye Özel
Tasnif Dışı
Hizmete Özel

Şekil 4 Bilgi Güvenliği Gizlilik Dereceleri (Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, 2018)

Sahip olunan bütün varlıkların güncel ve tutarlı dökümü, işletim sistemleri, veri tabanları,
sunucular, kurumsal erişim bağlantıları, bunlar arasındaki yetki protokolleri, kısıtlamalar, izinler,
paylaşımlar, güvenlik süreç modelleri kayıt altına alınır. Bu şekilde dönüşüm sonrası hatalı veya
geride unutulan bilgilerin önüne geçilmiş olunur. Mevcut durum analiz edilirken, belirlenmiş olan
çalışma boyutları kapsamında doküman analizi, mülakat, soru setleri gibi çeşitli analiz teknikleri
kullanılmaktadır (IIBA Standart and Resources, 2009). Ayrıntılı olarak yapılan bu analiz
üzerinde kullanılmakta olan mevcut güvenlik yapılanması ve uygulanan politikalar ve yaşanan
problemler varsa belirlenir. Böylece dönüşüm entegrasyonu için ön hazırlık aşaması
tamamlanmış olunur

428
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

429
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

b. -Dönüşüm Analizi ve Planlama

Bu kapsamda strateji ve eylem planları geliştirilir. Dönüşüm öncesi yapı ve ilişkiler ayrıntılı
olarak analiz edilir (BILGEM, 2018). Geleceğe yönelik model geliştirilir, gerekli adımlar
belirlenir, öncelikle dirilir, isterler ve kaynaklar doğrultusunda yol haritası belirlenir. Kurumun
bilgi teknolojilerine dayalı büyüme hedefleri gelecek vizyonu kapsamında e-dönüşüm projesi
planlanır (Jeffrey, 2012).

Analiz ve planlamada dikkate alınacak başlıklar;

• Planlanan Mimarinin Projelendirilmesi
• Yeni Nesil Teknolojik Yatırımlar
• Güçlü Ağ ve İnternet Erişimi
• Varlıklara Dayalı Güvenlik Analizi
• Siber Tehdit Önleyici Güvenlik Uygulamaları
Dijital dönüşüm ihtiyaçlarına cevap verebilecek boyutta, beklentileri karşılayacak perspektifte,
siber güvenlik altyapısına sahip yeni nesil araçlarında sisteme dâhil olduğu bir platform şeklinde
geliştirilir (Vargas, 2010). Benzer uygulama örnekleri incelenir. Tasarım, kurulum, yapılandırma,
uyarlama, vb.) ve kapsamı (sunucu, ağ cihazları, depolama, vb.) belirlenmeli, hizmet kapsamında
gerçekleştirilmesi istenen güvenlik yapılandırma faaliyetleri iç veya dış hizmet alımı şeklinde
detaylı güvenlik analizleri de dâhil edilerek plan aşaması tamamlanır.

3.3 Güvenilir Yazılım ve Sistem Altyapısının Kurulumu

Dönüşüm projelerinde çalışanların verimli ve işgücü kaybı yaşamadan güvenli şekilde işlemlerini
devam ettirebilmeleri güvenilir bir yazılım ve kesintisiz bir altyapı ile mümkündür. Planlanan
proje doğrultusunda aşağıdaki işlem adımları işletme varlıklarına göre takip edilir

• Yazılım Entegrasyonu
• Veri Tabanı Entegrasyonu
• Yönetilebilir Güvenlik Yapılandırılma
• Kimlik Yönetimi ve Yetkilendirme
• Güvenli Ağ ve Sistem Kurulumu
• Zafiyet Yönetimi
430
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

E-Dönüşüm projelerinde internet ve hızlı ağ bağlantıları çok önemlidir. Omurga ağ bağlantıları

aktif hale getirildikten sonra donanımsal ürünler uzman kişiler tarafından prosedürlere uygun
şekilde yerleştirilir. Planlanan mimaride verileri, uygulama yazılımlarının, sistem ve donanım
cihazlarının siber saldırılara duyarlı şekilde kurulumu, işletimi ve bakımı profesyonel ekipler
tarafından yapılır. Daha çok web uygulamalarının ağırlıkta olduğu e-dönüşüm projelerinde farklı
platformlarda çalışan yazılımların güvenilir bir altyapı ile entegrasyonu sağlanır, yetkisiz
erişimlere tamamen kapalı hale getirir.
Yeni nesil saldırı tespit ve engelleme sistemi, güvenlik duvarı, DLP-veri sızıntısı engelleme
sistemi, WAF (web uygulama güvenliği), DoS/DDoS engelleme ve tespit sistemleri, log
yönetimi, URL ve içerik filtreleme çözümleri, analiz ve korelasyon sistemleri, erişim kontrolü,
veri tabanı aktivite monitörü, APT(hedef odaklı saldırı koruma), yük dengeleme, SSL ve VPN
(şifreli erişim) gibi zafiyet önleme ve güvenlik araçlarının yönetim ve işletimi güvenlik uzmanları
tarafından konumlandırılmalıdır. Yama ve güncelleme gibi süreçler izlenerek sürekli denetim
altında tutulmalıdır.
Bilgi sistemlerine erişim kimlik tanımlama ve yetkilendirme prosedür çok düzgün şekilde
işlemelidir. Varlıklar, kullanıcı profil bilgileri, e-posta adresi, kaynaklara (uygulamalar, işletim
sistemleri, dizinler vs.) erişim için gerekli olan kullanıcı adı şifre, atanmış roller işe alım ve işten
ayrılma durumlarında sıkı takibi yapılmalıdır.
Önceki kullanımda olan veri, bilgi ve belgeler varsa bu kayıtların yeni mimariye aktarımı veri
tabanında bulunan tabloların, ilişkilerin, kuralların, kayıtların titizlikle eşlenmesi gerekir. Veri
tabanı sunucularına erişme yetkisi olan web sunucuları, işletim sistemleri, kullanıcı tanımları,
yetki ve kısıtlamalar uzman kişiler tarafından güvenlikli hale getirilmelidir. Güvenliği sağlamanın
bir diğer yolu, saldırıların nasıl gerçekleştirildiğini bilmekten ve anlık takip etmekten
geçmektedir. Varlıklar üzerinde varsa zayıf noktaların belirlenmesi, izlenmesi, açıkların ve
tehditlerin belirlenmesi, açıklıkların önlenerek çözümün zamanında tesis edilmesi ve sonucun
raporlandığı yönetim sistemleridir. Bilgi varlıklarının çeşitli ve karmaşık hale gelmesi bu tür
önlem gözetim merkezinin kararlı ve bütünlük içerisinde yetkin ve sorumlu kişiler tarafından
ve/ya konunun uzmanları tarafından izlenip anlık ve prosedürlere uygun şekilde ortaya çıkan
açıklıklar kapatılmalıdır. Böylece önceki yapıda kullanılan bilgi ve kaynakların yeni mimariye
aktarımı gerçekleşmiş olur.

431
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

3.4. Kontrol ve İyileştirme

Yeni nesil mimariye dayalı kurulan sistemin sürekliliğinin ve güvenliğinin güncel kalabilmesi
için belli başlı kontrol ve iyileştirme prosedürleri uygulanır. Bunlar;

• Güvenlik Standart ve Politikalarına Uyum

• Güvenlik İz Kayıtlarını Tutma ve Takip
• Yedekleme ve Kurtarma
• Güvenlik Kontrol ve Testleri
• Sürekli İyileştirme

Sistemlerin siber saldırılara karşı dayanıklılığının sağlanması için takip edilmesi gereken
uluslararası güvenlik standartları ve kılavuzlar vardır. Bu prosedürlerin yerine getirilmesi zafiyet
ve tehditlerin azaltılması yönünde sistemler sürekli kontrol ve gözlem altında tutulur. Siber
tehditlere karşı alınması gereken uluslararası en iyi yaklaşımlar, ISO/IEC 27001, ISO/IEC 27005,
NIST, COBIT, PCI DSS vb. uluslararası standart kontrol kılavuzlarıdır.

Veri kayıplarına karşı sistemlerin ikincil hatta üçüncül bir alanda güncel verilerin yedeği
tutulmalıdır. Yedeklenen veriyi optimize etmek, kurtarma anında en hızlı sürede geri
döndürebilmek kritik öneme sahiptir. Kurulan sistem üzerinde dâhil olan bütün bilgi varlıkları
üzerinde açıklıkların kapatılması, sürüm güncelleme, kayıt denetimleri yapma, düzenli güvenlik
testleri yaparak sonuçlarını işlenmesi ve güvenlik sisteminin kontrol altında tutulması gereklidir.

Günümüz dijital dönüşüm sistemleri çoğunlukla 7x24 saat çalışabilir mimariler üzerine inşa
edilmektedir. Uygulamalar ve cihazlar kesintisiz şekilde donanım ve yazılım güncellemesi
yapılacak şekilde yönetilerek vakit kaybetmeden siber ataklara karşı güvenlik açıklıkları
giderilmelidir. Düzenli şekilde güvenlik durum raporları analiz edilmelidir. Çıkan eksik noktalar
ve iyileştirme alanları sürekli yeni nesil teknolojilerle desteklenmelidir. Kritik bilgi ve yetkilere
sahip çalışan kişilere farkındalık ve bilinçlendirme eğitimleri ile desteklenmelidir.

432
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Bilgi varlıkları ve iletişim teknolojileri üzerindeki günümüz siber tehditlerin risk dağılımlarını ve
etki faktörlerini görmek ve güvence altına almak için tehditleri izlemek ve yönetmek gereklidir.
İz kaydı ve takip; sistemlerde yaşanan ve kayıt altına alınmış olay bilgilerinin toplanmasına ve
sistemlerde yapılan işlemler hakkında analiz ve raporların takip edilmesine dair işlemlerdir.
Yazılımlar, işletim sistemleri sunucular, uygulamalar, ağ cihazları ve enerji-altyapı sistemlerinin
izlenmesinde aktif olarak kullanılmaktadır. Her kurumun kendi varlıkları ve iş koluna ait muhtelif
risk güvenlik değerlerine sahiptir. Toplanan veriler raporlanırken aynı zamanda grafikleri ve
geçmiş analizleri de oluşturulur. Belirlenen uyarı kriterine uygun şekilde, sorun durumlarında
alarm oluşturur ve ilgili kişilere e-posta/sms gibi uyarılar gönderir.

Siber saldırı veya fiziksel bir felaket durumunda veri kaybını önlemek ve iş sürekliliğini
sağlayarak aşırı hizmet kesintilerinin önlenmesi amacıyla alınan tedbirdir. Kamusal kesimin veri
kaybı ve veri kesintilerine tahammülü yoktur. Sistemlerin ikincil hatta üçüncül bir alanda güncel
verilerin yedeği tutulmalıdır. Yedeklenen veriyi optimize etmek, kurtarma anında en hızlı sürede
geri döndürebilmek kritik öneme sahiptir. Yedeklemede elle ve müdahale gerektirmeyen
otomatik olarak bulut veya sanal veri depolama merkezleri ile entegre edilmiş hızlı, yenilikçi,
kolay yönetilebilen teknolojilerle, esnek artırılabilen veri kapasitelerine sahip yedekleme altyapısı
inşa edilmelidir.

Her gün çok sayıda zararlı virüs, worm, trojan ile belli açıklıklar üzerinde çalışan exploit’ler
etrafımızı sarmış durumdadır. Öncesinde kritik bilgi üreten ve işleyen personel, bilgi güvenliği
farkındalık eğitimi ile siber tehditler konusunda bilinçlendirilmelidir. Varlıkların güvende olup
olmadığı kullanılan güvenlik kontrollerinin denetlenmesi ile saptanabilir. Güvenlik testlerini
gerçekleştiren açık kaynak kodlu yazılımlar oldukça faal olarak kullanılmaktadır. Tespit edilen
açıklıklarla ilgili güvenlik önlemi alınarak yeniden ilgili açıklık sızma testine tabi tutularak
kontrol edilir ve zafiyetin giderildiği garanti edilir (Şahinaslan Ö. , Çok Katmanlı Mimariye
Dayalı Siber Güvenlik, 2016). Bu yazılımlarla içerden veya dışarıdan saldırgan rolünde sistemi
kırma ve ele geçirme dâhil bilgi varlıkları üzerinde pek çok zorlama ve sızma senaryoları
uygulanır. Siber dayanıklılık ve olası hizmet engelleme ataklarına karşı dijital sistemlerin ayakta
kalma durum raporu oluşturulur. Tüm bu süreçler bir güvenlik takip ve önleme sistemi ile düzenli
şekilde bir otomasyonla desteklenmesi gerekir.

433
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

SONUÇ

E-Dönüşüm dönüşüm projelerinde olası siber tehditleri önceden görmek, iş ve hizmet

süreçlerinde yazılım, donanım ve iletişim teknolojilerinden güvenli bir şekilde yararlanmak ve
olası siber zorbalıklara karşıda etkin mücadele yöntemi bilişim uygulamalarının temelinde yer
almak zorundadır. Bu çalışmaya E-Dönüşüm uygulamalarında kritik bilgi sistemlerine yönelik
gelebilecek siber tehdit ve saldırı risklerinin önceden görülerek etkili tedbirlerin şirket ve müşteri
tarafında uçtan uca alındığı siber güvenlik çerçevesinin oluşturulması gerçekleştirilmiştir. Aynı
zamanda günümüz siber tehditlerinin önemi ve etkileri incelenmiştir. Bilgisayarın yaygın
kullanılmaya başlanıldığı son 30 yıl içeresinde yaşanan virüs ve türevlerinin yapmış olduğu
tahribatın etki ve önlemler üzerinde bilgi aktarılmıştır.

Dönüşen dijital teknolojileri, ticari, ekonomik ve sosyal hayatta bireyler, kurumlar ve devletler
için yeni fırsatlar ve olanakların beraberinde kaçınılmaz olan siber tehdit önleminin gerekliliği
ortaya çıkmaktadır. Öncelikle sahip olunan dijital bilgi varlıkları tespit edilerek eski ve yeni
yatırımlar güvenlik boyutunda incelenmelidir. Gelecek yatırım planlaması doğru ve güçlü
yapılmalı, güvenlik ürünlerinin güncel teknolojiyi destekleyen yapıda olması ve profesyonel
kişilerce güvenli şekilde yapılandırılmalıdır. Ardından geçiş öncesi ve geçiş sonrasında belli
dönemlerde güvenlik politikaları doğrultusunda sızma testleri, iyileştirme, güncelleme, takip ve
raporlamalar gerçekleştirilmelidir.

Bildiride ana başlıkları ile çerçevesi oluşturulan güvenlik modeli E-devlet uygulamalarından
finans ve bankacılık uygulamalarına, elektronik ticaretten dijital medyaya, giyilebilir
teknolojilerden robotik sistemlere, sosyal medyadan sanal gerçekliğe kadar tüm dijital ve
dönüşüm uygulamalarında rahatlıkla uygulanabilir. Böylece daha güvenli ve güçlü bir dijital
gelecek için güvenli platformların oluşturulmasına katkı sağlanmış olur.

434
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Kaynakça

Alibaba.com. (2018, 11 11). Global Trade Starts Here. Alibaba Group:

https://www.alibaba.com/ppc/sourcing.html adresinden alındı

ALTUN, A. (2017, 03 25). Cyber Warfare In The Context Of Us. International Journal of Academic
Value Studies(3), 24-34.

BILGEM. (2018, 10 03). Yazılım Teknolojileri Araştırma Enstitüsü. Kurumsal e-Dönüşüm Analizi ve
Planlama: http://yte.bilgem.tubitak.gov.tr adresinden alındı

Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı. (2018, 03 19). Türkiye'de Bilişim Sanayisi.

http://www.sanayi.gov.tr adresinden alındı

Check Point Software Technologies. (2018, 10 01). Future of Cyber Security. Stepping Up to Gen V
Generation of Cyber Security: www.checkpoint.com/gen-v-cyber-security/ adresinden alındı

IDC Analyze The Future. (2017, 06 30). https://www.idc.com/topic/security adresinden alındı

IIBA Standart and Resources. (2009). Business Analysis Body Of Knowledge (BABOK 2.0).
https://www.iiba.org/standards-and-resources/babok/ adresinden alındı

Jeffrey, P. (2012, 05 25). Project Management: Achieving Competitive Advantage. Prentice Hall.

Kaspersky. (2017, 06 09). Kaspersky Internet Security 2017. Kaspersky Lab Technical Support:
https://support.kaspersky.com/13002 adresinden alındı

Kıvılcım, C. T. (2018, 10 12). İnovasyonun Anahtarı. (T. T. TV, Röportaj Yapan)

PwC, CIO ve CSO. (2018, 18 10). Global Annual Review 2018. Küresel Bilgi Güvenliği Araştırması:
https://www.pwc.com.tr/gsiss2018 adresinden alındı

Symantec. (2018, 03 01). ISTR(Internet Securty Threat Report).

https://www.symantec.com/content/dam/symantec/docs/reports/istr-23-2018-en.pdf adresinden alındı

Ulaştırma ve Haberleşme Denizcilik Bakanlığı. (2016, 05 01). Siber Güvenlik Platformu.

Vargas, R. V. (2010). Using the analytic hierarchy process (AHP)) to select and prioritize projects in a
portfolio. Paper presented at PMI® Global Congress, 1-2.

435
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

İŞ HEDEFLERİYLE UYUMLU BİLGİ TEKNOLOJİLERİ

KALİTE YÖNETİM SÜREC YAKLAŞIMI

Ender Şahinaslan Önder Şahinaslan

Anadolu Üniversitesi, Türkiye Maltepe Üniversitesi, Türkiye
[email protected] [email protected]

ÖZ

Bilgi teknolojileri(BT) iş ve yaşam dünyası ile her geçen gün daha fazla iç içe
geçmekte, bu teknolojiler olmadan yürüyemez hale gelmektedir. Altyapıdan iletişime,
veri merkezlerinden buluta, büyük sistemlerden mobile, internete, pazarlamadan
reklama, sosyal sitelerden artan e-ticaret gibi pek çok servis ve uygulamaya kadar her
alanda hizmet sunan bir konumdadır.
Bu teknolojileri kullanan iş yönetim hedefleri bakımından incelendiğinde bu
kaynakların etkin ve verimli bir şekilde iş ve kullanıcı hedefleriyle uyumlu şekilde
işletilmesi esastır. Günümüzde bu beklentinin ötesine geçilerek bilgi teknolojilerinin
sağlayacağı yeniliklerle kurum ve iş hedeflerinin belirlenmesinde liderlik etmesi bile
beklenmektedir. BT yönetimleri ise tüm bu beklenti ve talepleri belirli bir standart
içerisinde, kesintisiz ve sürekli sağlayarak iş yönetimlerine güvence verebilmelidir.
Bunu sağlamanın tek yolu sunulan iş ve hizmetlerin belirli bir kalite yönetim süreci
içerisinde yönetilmesinden geçmektedir.
Bu çalışma, iş istekleriyle uyumlu standart, formal ve sürekli iyileştirmelerle kaliteyi
hedefleyen bir yaklaşım içerisinde hizmet sunmada gerekli olan BT kalite yönetim
süreç ve yaklaşımını sunmayı amaçlamaktadır.

Anahtar kelimeler: Bilgi Teknolojileri, BT yönetimi, BT kalite süreci, COBIT, ISO, Uyum
JEL Sınıflandırma Kodu: L15, M15, M42

436
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

INFORMATION TECHNOLOGY QUALITY MANAGEMENT PROCESS

APPROACH TO COMPATIBLE WITH BUSINESS GOALS

ABSTRACT

Information technology (IT) is becoming more and more intertwined with the business
and life world, and it cannot walk without these technologies. It is an issue that
provides services in every field with many services and applications such as
infrastructure, communication from data centers to cloud, big systems to mobile,
internet, marketing to advertising, social sites and increasing e-commerce.
When analyzed in terms of business management objectives using these technologies,
it is essential that these resources are effectively and efficiently operated in compliance
with business and user objectives. Nowadays, it is expected to be able to lead the
determination of institutions and business targets through the innovations provided by
information technologies. IT management should be able to provide assurance to
business management by providing all these expectations and demands within a certain
standard continuously and continuously. The only way to do this is by managing the
work and services offered in a certain quality management process.
This study aims to present the IT quality management process and approach that is
required to provide services in an approach that aims at quality with standard, formal
and continuous improvements in line with business demands.

Keywords: Information Technology, IT management, IT quality process, COBIT, ISO,

Compliance

JEL Classification: L15, M15, M42

437
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

GİRİŞ

21. Yüzyılda ölçek ekonomisinin yerini çeşit ve esneklik ekonomisi almış, teknolojide ve üretim
sistemlerinde meydana gelen değişimler, pazarın müşteriler tarafından belirleniyor olmasına yol
açmıştır. Böylece işletmeler ayakta kalabilmek için, müşteri beklentilerinin ötesinde en
mükemmel kalite özelliklerinde mal ve hizmet üretmek zorunda kalmışlardır. Bu yüzden
işletmeler, yeniden yapılanmaya giderek, bilgisayar destekli tasarım ve üretim, robotlarla üretim
ve esnek üretim sistemlerini kullanarak yüksek teknolojinin nimetlerinden yararlanmaktadırlar
(Selçuk, 2000).

Teknoloji, kuruluşlara yeni ve daha etkin bir hizmet sunmak ve müşteri memnuniyetini artırmak
için iç iletişimi, yeterliliği ve verimliliği geliştirme yolu sağlar (Hernon & Whitman, 2001).
Teknolojik imkânlardan yararlanarak işlerin sistematik hale getirilmesi, insandan kaynaklı hata
ve değişkenliklerin en aza indirgenmesi için önemlidir (Erbayraktar, 2004).

Teknolojik gelişmeler her alanda olduğundan daha fazla bilgi teknolojileri alanında
yaşanmaktadır. Bilgi teknolojileri iş ve yaşamın adeta ayrılmaz bir parçası haline gelmiştir. Bu
hayatın her alanında olduğu gibi işletmelerin iş yapış şekillerini, bireylerin ve toplumların yaşam
standart ve süreçlerinde köklü değişiklikler meydana getirmekte, bir nevi değişime zorlamaktadır.
Günümüz küresel rekabet ortamında kalite ve başarı süreçlerin doğru yönetilmesiyle ilintilidir.

Süreç, genel olarak bir hedefe ulaşmak ya da bir görevi yerine getirmek için yapılan işlemler
dizisine denir. İnsan, makine, malzeme, para, bilgi, zaman gibi kaynakları işleyip değer katarak
(iç veya dış) müşteri istek ve beklentilerini karşılayacak çıktıları üreten eylem ve işlemler dizileri
Girdileri çıktı haline getiren birbirleriyle ilgili ve etkileşimli faaliyetler takımı (TS-EN-ISO
9001:2000) olarak tanımlanmaktadır. Yine ISO 9001:2000’e göre “Girdileri çıktı haline getiren
birbiriyle ilişkili ve etkileşimli faaliyetler takımı”, (ISO 9001:2008)’de ise “kaynakları kullanan
ve girdilerin çıktılara dönüşümünün sağlanması için yönetilen faaliyet” olarak tarif yapılmaktadır.

Strateji amaçlara ulaşmak için oluşturulan araçlardır. Amaçlar işletmenin strateji ya da planlarına
yol gösteren birer unsur oldukları gibi hedeflerin oluşmasına da temel teşkil eder (Eren, 2006).
Strateji, gerek kamu gerekse özel kurum/kuruluşların değişen çevre koşullarını dikkate alarak

438
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

kurum hedef ve amaçlarının gerçekleştirilebilmesini sağlayan uzun dönemli kararlar olarak

tanımlanabilir (Aytepe, 2008).

Stratejik yönetim genel anlamda yönetim kavramının bütün özelliklerini taşıması gereken bir
yönetim yaklaşımıdır. Ancak bu fonksiyonları yerine getirirken, genel yönetimden farklı olarak,
geçmişteki başarılar veya mevcut durumdan ziyade örgütün geleceğine yönelik olarak bu
fonksiyonların yerine getirilmesini amaçlamaktadır (Aydın, 2012).

Strateji yönetim süreci, kurumsal yönetimin ilk basamağı olup geleceğe dönük düşünülen
adımların kurum ölçeğine göre uzun vadeli planlanmasıyla başlar. Stratejik planlama, yarına
sahip olmak için bugün ne yapılması gerektiğine karar vermektir (Tümer, 1993). Bu, geçmiş
birikim ve deneyimle geleceğe dair olmak istenilen yere ulaşma hedefiyle analize dayalı,
katılımcı bir yaklaşımla ele alınan, yönetim liderlik ve desteğiyle birlikte tüm katılımcılar
tarafından da sahiplenmesi gereken faaliyetleri planlanma sürecidir. Bu planlar, sektör ölçeğine
göre değişmekle birlikte genelde 3-5 ya da 5-10 yıllık stratejik planlar şeklindedir. Daha kısa
vadeli taktiksel planlar, projeler ve hatta daha küçük görevler şeklinde ele alınarak hayata
geçirilmektedir. Bu süreç aşamaları belli bir plan ve program dâhilinde, müşteri, yönetim ve
çalışanlar gibi tüm tarafların katılımıyla gerçekleştirilir.

Globalleşen dünyada hayatta kalabilmek için klasik rekabet stratejilerini uygulamak artık yeterli
olmamaktadır. Tek başına yüksek kalite veya tek başına düşük maliyet işletmenin amaçlarına
cevap verememekte, her ikisini beraber sağlamak zorunlu hale gelmektedir(Dinç, 2002).
Kurumların rekabet üstünlüklerini belirleme de ‘kalite’ önemli faktörlerden biri olarak karşımıza
çıkmaktadır.

Kalite, Fransızca kökenli bir kelime olup, bir şeyin iyi ya da kötü olma özelliğini nitelik olarak
tanımlanır. (Erkan vd., 2008) kaliteyi “üretilen mal veya hizmetin tüketici istek ve
gereksinimlerini tatmin etme düzeyi” olarak tanımlamaktadır. Kalite bakımından sunulan-alınan
ürün ya da hizmetin müşteri ihtiyaç ve beklentilerini ne düzeyde karşılayabildiğiyle de ilintilidir.
Bazen aynı hizmeti alan bir müşteri ya da kullanıcı ‘çok memnun’ olabilirken bir başka müşteri
‘daha az memnun’ olabilmekte ya da hiç memnun olamamaktadır.

439
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Rekabet koşullarının zorlaştığı ve tüketici bilincinin sürekli arttığı hizmet sektöründe başarılı
olmanın temelinde kaliteli hizmet sunulması yatmaktadır. Bunun bilincine varan şirketler hizmet
kalitesini daha da arttırmanın yollarını araştırmaktadırlar(Saraç, 2002).

Diğer taraftan internetin hayatımıza girmesi, elektronik ticaretin gelişmesiyle adeta küresel bir
köy halini alan dünyada işletmeler ve ürünleri zorlu bir rekabet ortamına girmiştir. Rekabette
bilgi teknolojilerinin sunduğu imkânların yanında sunulan ürün ya da hizmet kalitesinin varlığı ve
önemi her zamanki önemini korumaktadır.

1. İŞ VE BİLGİ TEKNOLOJİLERİ

Bilgi Teknolojisi, bilgi ekonomisinde ve oluşumların operasyonel ve finansal yönetim

merkezinde başarıya ulaşılmasında önemli bir faktördür. Bunun sonucunda artık, kurumsal
yönetişim ve BT yönetimi ayrık ve farklı bir disiplin olarak ele alınamaz. (Hacısüleymanoğlu,
2010).

Özellikle 1995’li yıllardan itibaren bilgi ve iletişim teknolojilerindeki gelişmeler, internetin

kullanımı, bilgi teknolojilerini hayatın bir parçası haline getirmiştir. Her alanına olduğu gibi
işletmelerde de kullanımı yaygınlaşmıştır. Üretimden, mali raporlamaya, altyapıdan
haberleşmeye, satış, pazarlama, denetim, insan kaynakları, yönetim gibi işletmenin her alanında
hizmet sunar hale getirmiştir.

BT işletmelerde yaygın bulunmakla birlikte çoğu zaman önemli yatırımları gerektirmekte ve

işletme performansına önemli etkileri olmaktadır(Çetinkaya, 2017). BT yardımıyla ürün ve
hizmetler daha kısa zamanda, daha az maliyetle, daha kaliteli bir şekilde sunulabilir haldedir. BT
sürdürülebilir bir müşteri memnuniyetinin sağlanmasına da katkı sunar hale gelmiştir.

2. KALİTE VE STANDARTLAR

Kalite ile ilgili pek çok benzer sübjektif tanımlar yapılmakla birlikte kısaca ‘bir beklentinin
karşılanma seviyesi’ olarak tanımlanabilir. Kalitenin geçmişi insanoğlunun tarihi kadar eskidir.
İnsanın doğası gereği hep daha iyiyi daha güzeli arama ve gerçekleştirme çabası aslında bir

440
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

‘kalite’ arayışından başka bir şey değildir. Tarihsel süreç bakımından muayene, kalite kontrol,
kalite güvencesi ve toplam kalite evresinden oluşur. Sanayinin ilk dönelerinde ürünler kalite
bakımından iyi-kötü ürün ayrımına tabii tutulmakta bu yaklaşım ‘muayene’ olarak
isimlendirilmektedir. Birinci dünya savaşı sonrasında seri imalatla birlikte ‘kalite kontrol’, 1930
yıllarda tüketim ihtiyacında yaşanan artış karşısında ürünlerin tek tek kontrolü yerine ürünün
parti şeklinde ele alınarak o partinin bütünü üzerinden belli kabul kriterleri içerisinde yani ‘kalite
güvence’ şeklinde değerlendirme evresine geçilmiştir. Bu evreye geçişte tüketici ihtiyaçları
kaliteli bir şekilde karşılanırken üreticinin de korunması gerektiğinden yola çıkılmıştır. Bu
amaçla ilk defa kalite kontrol kitabı ve kalite kontrol standartları yayınlanmıştır (TSE, 1997).

İkinci dünya savaşı sonrası endüstrisi tahrip olan Japonya’da, kalifiye iş gücünü de kaybetmenin
bir sonucu olarak ucuz ve kalitesiz üretim yeni arayışlara zorlamıştır. Toplam kalite felsefesi
1950’li yıllarda Japonya’da başlamış, 1970’li yıllardan itibaren Amerika ve Avrupa’da ilgi
uyandırmaya başlamıştır(Erkan vd., 2008). Kaliteyi artırmaya dönük çalışmaların bir ürünü
olarak ‘kalite yönetim’ pratikleri gelişerek fabrikalarda kullanılmaya başlamıştır. Bir Japon
Yönetim Felsefesi olarak da adlandırılan üretimde ‘kalite kontrol ve yönetim’ yaklaşımı zamanla
üretilen ürünlerde kaliteyi artırırken maliyetleri düşürüp dünyada önemli bir rekabet
üstünlüğünün elde edilmesine yol açmıştır.

Geleceğin ürününü belirleyen hemen tüm yenilikler ve proses geliştirme faaliyetleri, Amerikan
işletmelerinde ortaya çıkmıştır. Japonlar ise bu yeni yöntemleri kendi bünyelerine göre
uyarlamışlar ve Kaizen felsefesiyle de sürekli iyileştirmişlerdir(Selçuk, 2000).

Toplam kalite kontrol sürecinde kalitenin bir kişi ya da bölümün sorumluluğundan öte
organizasyonda görev alan tüm insanların ortak sorumluluk fikri yer almaktadır (TSE, 2001).

Kalite ve standartlaşma hareketi 20. Yüzyılın başlarında Kanada, Avustralya, Yeni Zelanda,
Güney Afrika, Amerika, Almanya’ya hızlı bir genel kabul görmeye başlamıştır. 1921’de
İngiltere’de ‘Markalama Komitesi’ kurulup yasallaştıktan sonra firmalara lisans vermeye
başlamıştır. Bu yaklaşımın diğer Avrupa ülkelerince de benimsenmesinin bir sonucu olarak 1946
yılında kurulmuş olan Uluslararası Standart Organizasyonu (ISO) günümüzde 162 üye ülkeye
ulaşmıştır (ISO).

441
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Kalite standartlaşma tarihi bakımından ele alındığında 1963 yılında Amerikan askeri ve savunma
sanayi standardı (MIL-Q 9858A), 1969’da İngiliz savunma standardı(UK DEF Standards),
1974’de NATO ülkeleri tarafından savunma ürünlerine yönelik kalite güvence standardı(AQAP
Defence Standards), 1979'da dünyanın ilk yönetim sistemleri standardı olan İngiliz BS 5750
yayınlandı. Bu standart 1987 yılında ISO 9000 serisi uluslararası standartlar getirildi (BSI). ISO
9000 standart serisi 1994’de ISO 9001, ISO 9002 ve ISO 9003 standartları tek bir standart olarak
revize edildi, aynı standart 2000 yılında ‘süreç bazlı bir yönetim sistemi’ne, 2008’de ve 2015
yıllarında revizyona uğratılmıştır. Son güncellemeyle birlikte ‘liderlik’, ‘dokümante bilgi’, ‘risk
temelli süreç yönetimi’, ‘uygun olmayan çıktı’ ve ‘dış tedarikçiler’ şeklinde önemli yenilikler
getirmiştir (ISO 9001-Sigma).

Uluslararası Standart Organizasyonu (ISO) tarafından yayınlanan Kalite Yönetimi ve Kalite

Güvencesi (ISO 9001:2015) standardı yanında farklı iş kolları ya da konuları özelinde
yayınlanmış standartlar mevcuttur. Özellikle bilgi teknolojilerine yönelik olarak Türk Standartları
Enstitüsü ve SO tarafında da onaylı belli başlı uluslararası standartlar Tablo 1’de gösterilmiştir.

Tablo 1. Uluslararası Kalite Standart Örnekleri (TSE-ISO Kalite)

Standart No Başlık
ISO/IEC 2382 Bilgi teknolojisi- Terimler ve tarifler
ISO 9001 Kalite yönetim sistemleri - Şartlar
ISO 9002 ISO 9001: 2015'in uygulanmasına ilişkin esaslar - Kalite
yönetim sistemleri
ISO 9003 Kalite sistemleri-Son muayene ve deneylerde kalite
güvencesi modeli
ISO 9004 Bir organizasyonun kalitesi - Sürdürülebilir başarıya
ulaşmak için rehber
ISO/IEC TR 9294 Bilgi teknolojisi-Yazılım dökümantasyonu yönetimi için
kılavuz
ISO 10002 Müşteri memnuniyeti - Kuruluşlarda şikâyetlerin ele
alınması için rehber
ISO 10006 Kalite yönetimi - Projelerde kalite yönetimi için kılavuzlar
442
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

ISO/IEC 15504-5 Bilgi teknolojisi - Süreç değerlendirme

ISO 14000 Çevre Yönetimi
ISO/IEC 14764 Bilgi teknolojisi - Yazılım bakımı
ISO/IEC 15416 Bilgi teknolojisi-Otomatik tanıma ve veri yakalama
teknikleri
ISO/IEC 19794 Bilgi teknolojisi - Biyometrik veri değişim formatları
ISO/IEC 19796-1 Eğitim, öğretim ve alıştırma - Kalite yönetimi, güvencesi ve
ölçütü
ISO/IEC 20000 Bilgi teknolojisi - Hizmet yönetimi
ISO/IEC 22000 Gıda Güvenliği
ISO/IEC 22301 Toplumsal güvenlik - İş sürekliliği yönetim
ISO/IEC 21500 Proje yönetimi kılavuzu
ISO/IEC 23004 Bilgi teknolojileri - Çoklu ortam ara yazılımı
ISO/IEC 25051 Yazılım mühendisliği – Sistem ve yazılım Kalite
Gereksinimleri ve Değerlendirme (SQuarRE) – Kullanıma
Hazır Yazılım Ürünü (RUSP) kalitesi için gereksinimler ve
test talimatları
ISO/IEC 27001 Bilgi güvenliği yönetim sistemi
ISO/IEC 27035 Bilgi güvenliği ihlal olayı yönetimi
IEC/ISO 31010 Risk Yönetimi – Risk değerlendirme teknikleri
ISO/IEC 38500 Bilgi teknolojileri - Kuruluş için bilgi teknolojilerinin (BT)
yönetişimi
ISO/IEC 50001 Enerji Yönetimi

Bilgi teknolojilerine ilişkin uluslararası standartlar sadece ISO tarafından yayınlanan

standartlardan ibaret değildir. ISO yanında diğer standart örgütleri tarafından da belli konulara
ilişkin standartlar geliştirilmiştir. Bunlardan bazıları daha sonra ISO tarafından ayrıca standart
olarak da yayınlanmıştır. Konularına göre bilinen ve en yaygın kullanılan bilgi teknoloji
standartları Tablo 2’de özetlenmiştir.

443
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

444
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Tablo 2. Bilgi Teknoloji Kalite Standartları

Tür - Konu İlgili Standart

BT Yönetişimi COBIT, ISO/IEC 38500

Hizmet Yönetimi ITIL, ISO/IEC 20000

İş Sürekliliği BSI 25999-2, ISO/IEC 22301

Güvenlik BSI 7799, ISO/IEC 27001, PCI DSS ( Kart Teknolojileri)

Kalite - Yazılım ISO/IEC 9001, AQAP-160, CMMI, ISO/IEC 25051, SPICE,

TICKIT (Yazılım Kalite)

Proje Yönetimi PMI, ISO/IEC 10006, ISO/IEC 21500

Risk Yönetimi AS/NZS 4360, ISO/IEC 27005, ISO/IEC 31000

Ülkemizde başta milli savunma, finans, bankacılık, sigorta, telekomünikasyon şirketleri gibi bilgi
teknolojilerinin yoğun kullanıldığı şirketlerde iş yapış şekillerine göre yukarıda yer alan
standartlardan birçoğu yaygın olarak kullanılmaktadır.

Rekabette bir adım önde olmak isteyen, işlerini belli bir süreç, yol ve standart yöntemlerle
profesyonel olarak sürdürmede bu standartlara başvurmak ve referans kaynağı olarak almak,
hatta sertifikasyonunu almak büyük avantajlar sağlayacaktır.

3. BİLGİ TEKNOLOJİLERİNDE KALİTE YÖNETİM SÜRECİ

Bilgi, teknoloji ve iletişim alanındaki önemli gelişimler toplumları her geçen gün yeni
gelişimlerin yaşandığı ekonomik bir yarışa itmiştir. Kalite bu yarışta en belirleyici unsurdur.
Günümüzde müşteri beklenti ve ihtiyaçlarına uygun güvenli mal ve hizmet üretiminin sağlanması
üretim, pazarlama ve satış sonrası hizmetlere kadar tüm aşamaları kapsayan ve sürekli gelişmeyi

445
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

hedefleyen kalite yönetim ve kalite güvence sistemlerinin uygulanmasıyla olmaktadır (Erkan vd.,
2008).

Türkiye’de son yıllarda yayılmakta olan CobiT, iş ihtiyaçlarına göre Bilgi Sistemleri’nin ne kadar
hizmet verdiğinden emin olunmasını sağlayan öneriler bütününden oluşan bir çerçevedir.
“Teknoloji risklerini nasıl yöneteceğiz ve bağlı oldukları yapıyı daha güvenli hale nasıl
getireceğiz?” sorularının yanıtları, sadece bilgi işlem yöneticileri değil, teknoloji yoğun çalışan ve
iş süreçlerine teknolojiyi entegre etmiş olan tüm kurumların yöneticileri için önem taşımaktadır.
(Artinyan). Bu tür sorunları önlemenin yolu iş-yönetim istek ve gerekliliklerine uygun şekilde
ürün ya da hizmet sunabilecek tanımlanmış, tekrarlanabilir, kontrol ve sürekli iyileştirilebilir bir
BT kalite yönetim sisteminin kurulup işletilmesinden geçmektedir.

BT kalitesinin ölçümlenmesi ve ihtiyaçlara göre sürekli iyileştirmeler sağlanması, kurum kalite

süreç ve standartlarıyla uyumlu hareket etmesi büyük önem taşımaktadır. COBIT, bilgi
teknolojileri ve kontrol hedeflerini tanımlayan, iş ve BT hedeflerini örtüştürmesinde BT’nin etkin
ve verimliğini değerlendirmeye yarayan bir nevi ilgili taraflara BT’nin karnesini sunmaya yarar.
Kendisi standart olmayan, çözümlerde ilgili alana özgü uluslararası standart ve en iyi sektör iyi
uygulamaların baz alınmasını tavsiye eden, bunula birlikte nelerin yapılması gerektiğine dair BT
kontrol standartlarına dair çerçeve sunar.

COBIT planlama ana süreç içerisinde yer alan ‘Kalite Yönetim’ süreç ve alt süreçlerinde BT
kalite yönetimine ilişkin olması temel kontroller tanımlanmaktadır. Buna göre tanımlı BT kalite
yönetimi alt süreçler bu gölümde ele alınmıştır.

3.1 Kalite Yönetim Sistemi

Kalite yönetim sistemi; gereksinim ve ölçüt kriterleri, anahtar BT süreçleri ve bunların sırası,
birbirleriyle ilişkileri, politikaları, varsa uygunsuzlukları ortaya çıkarma, tanımlama, düzeltme ve
önleme için kıstas ve metotları açıkça belirlenir.

Kurum bünyesinde organizasyonun gereksinimlerini sağlamaya yönelik bir kalite güvence

tüzüğü/yönetmeliği veya güvence prosedürü oluşturulur. Kalite yönetim sisteminin işletilmesinde

446
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

organizasyon yapısı tanımlanır, bu yapıda roller, görevler ve sorumlulukları tanımlanır. İlgili

tarafların anahtar iş hedeflerine dayalı kalite planlarını belirlenir, zamanla iyileştirmeler yaparak
geliştirilir ve kayıt altına alır.

Kalite yönetim sisteminin kabul edilebilirliğini ve etkinliği düzenli aralıklarla gözden geçirilerek
ölçülür, gerekli olduğunda iyileştirmeler yapılarak PUKÖ döngüsü olarak da adlandırılan Planla-
Uygula-Kontrol et-Önlem al kalite çevrimi işletilir.

3.2 BT Standartları ve Kalite Uygulamaları

Kalite yönetim sisteminin istenilen amaca ulaşabilmesi ve organizasyona yol göstermek amacıyla
uygulama, geliştirme ve hizmet sunumu gibi anahtar BT süreçleri için uygulanacak standart,
politika, prosedür ve uygulamaların hazırlanma aşamasıdır. Bunların belirlenmesi, kalite
uygulamalarını geliştirilmesi ve uyarlanmasında ilgili standartlar yanında başarılı endüstri
uygulamaları da referans olarak kullanılabilir.

3.3 Standartları Edinme ve Geliştirme

Tüm geliştirme, edinim, servis, hizmet, güvenlik, risk gibi tüm BT faaliyet alanlarına ilişkin
belirlenen standart ve en iyi uygulamaların edinme ve geliştirme aşamasıdır.

Uygulama geliştirme ya da temininde kurum bünyesinde bir ‘yazılım kalite güvence’ planı
oluşturulur. Bu plan, yazılım kodlama standartlarını, isimlendirme kuralları, dosya standartları,
veri-şema ve veri sözlüğü tasarım standartları, kullanıcı ara yüz standartları, sistemlerin uyum ve
performans ölçüm kriterleri, sistem etkinlik, ölçülene bilirlik, uygulama geliştirme ve test
standartları, iş isteklerin geçerliliğini, test planları, birim, onay ve bütünlük testlerini de
kapsayacak şekilde geliştirilebilir.

3.4 Müşteri Odaklılık

BT standart ve uygulamalarının tasarım, gelişim ve işletiminde iş birim isteklerini karşılamaya

dönük odaklanmalı, kullanıcı/müşteri ve BT organizasyonu arasında çıkabilecek bir uyuşmazlığı
giderecek, çözüm üretecek rol ve sorumlulukların tanımlanması bu alt süreçte gerçekleştirilir.

447
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Özetle her türlü BT hizmetinden yönetim, iş ve müşteri gibi tarafların beklenti ve istekleri ön
planda tutularak çözümler üretilir, anlaşmazlık durumlarında tanımlı rol ve sorumluluklar
çerçevesinde çözüm sağlanır.

3.5 Sürekli Gelişim ve İyileştirme

Sürecin bu aşamasında bütün BT ürün ve hizmetlerini kapsayan ve sürekli gelişimi sağlayacak bir
toplam kalite planı oluşturulur. Planın bakımı ve gözden geçirilmesi düzenli olarak yapılır.

3.6 Kalite Ölçümü, Gözlemleme ve Gözden Geçirme

Kalite Yönetim Sistemi ile mevcut uygunluğun ve kalite sistemin sağladığı yararın izlenmesine
yönelik ölçüm parametre ve yöntemlerin belirlenmesi, bunların sürekli ölçüm ve gözden geçirme
faaliyetlerinin planlanarak gerçekleştirilmesi, ölçüm, kontrol ve değerlendirme sonuçlarına göre
gerekli önleyici aksiyon ve/veya iyileştirmelerin gerçekleştirilme aşamasıdır.

SONUÇ

Bilgi teknolojileri her geçen gün hayatın her alanında kendisini hissettirmekte, işletmelerin iş
yapış şekillerini, bireylerin ve toplumların yaşam standart ve süreçlerinde köklü değişiklikler
meydana getirmekte, bir nevi değişime zorlamaktadır. Tüm bu gelişmeler hali hazırda var olan
bilgi teknolojilerine olan bağımlılığı daha da artırmaktadır.

Günümüzde hizmet sektöründeki kalite olgusu da rekabetin önemli öğelerinden birini teşkil
etmektedir. Kalite güvence sisteminin benimsenmesiyle üretim sektöründe müşteri memnuniyeti
önem kazanmıştır. (Erkan vd., 2008). Aynı zamanda bir hizmet sektörü de olan bilgi
teknolojilerine ilişkin (Çalık, 2010) tarafından yapılan gerek literatür gerekse saha çalışmalarında
BT kalite standartlarını uygulayan firmalarda, bu sistemlerden beklenen etki; ürün ve hizmet
kalitesinde, müşteri tatmin ve sadakatinde, takım yönetimi ve motivasyonunda ve proje yönetim
performansında olumlu, pozitif bir artış yaşandığı yine finansal ve yönetimsel faydalar sağlandığı
gözlemlenmiştir. Bu çalışmada ankete katılan 94 firma tarafından verilen yanıtların
değerlendirmesinde kalite sistemlerini kullanan firmaların kullanmayana göre ürün ve hizmet
kalitesi, müşteri tatmin ve sadakatinde, takım yönetimi ve motivasyonu ve yönetimsel fayda

448
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

kalemlerinde artış gözlendiği, proje yönetim performansı ve finansal fayda da farklılık

bulunamadığı sonucuna varılmıştır.

Bu ve benzeri çalışmalar gösteriyor ki bilgi teknolojileri alanında faaliyet konusuna göre ilgili
standardın referans alınması işletme açısından pek çok başarı ve kazancı beraberinde
getirmektedir. Günümüz koşullarında BT ile entegre olmuş işletmelerde küresel rekabet
edebilmenin koşulu insana güven duygusunu da yaşatan kalite güvencesini vermekten
geçmektedir. Her alanda olduğu gibi hizmet sunan ve/veya alan konumunda olan bilgi
teknolojilerinde faaliyet alanlarına özgü zamanla olgunlaşarak artık herkes tarafından kabul
edilebilir hale gelmiş ilgili kalite standartlar referans alınarak süreç bazlı yönetim başarının
anahtarı rolünü görecektir.

Bu çalışma ile bu alanda çalışma yapacak araştırmacılara, rekabet ortamında bilgi

teknolojilerinden istenilen verimi almayı hedefleyen iş yönetimlerine, bilgi teknolojileri alanında
çalışan veya BT’de neyi, nasıl yapmalıyım? Kabul görmüş bir standart yol, yöntem var mı sorunu
yaşayan ya da nerede arayış içerisinde olanlara ve yine BT kontrol ve denetim görevini üslenen
ya da ihtiyaç duyanlara bir yol yöntem göstererek yardımcı olmak, farklı bir bakış açısı
kazandırmak amaçlanmıştır.

Bilgi teknolojilerinin yönetim ve kontrolünde, hizmet kalitesinin artırılmasına ilgili standart ve

süreçlerin içselleştirilmesi giderek daha da önem kazanacak bu alanlarda yetişmiş insan kaynağı
ihtiyacı da artmaktadır. Üniversitelerimiz tarafından bu alanda lisans ya da lisansüstü çalışmalar
yaptırılabilir, eğitim müfredatlarına ilgili dersler, projeler konularak yetişmiş insan kaynağının
artırılmasına daha donanımlı, daha yetkin bireyler yetiştirilmesine katkı sağlanabilir. Bu,
ülkemizin, işletmelerimizin ve bireyin gelişimi için büyük önem arz etmektedir.

449
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

KAYNAKÇA

Artinyan E.N., COBIT Çerçevesi, Deloitte – Kurumsal Risk Hizmetleri,

http://www.denetimnet.net/UserFiles/Documents/Makaleler/BT%20Denetim/CobiT%20%C3%8
7er%C3%A7evesi.pdf, Erişim Tarihi: Kasım 2018

Aydın, M.(2012), Kamu Yönetiminde Stratejik Planlama ve Stratejik Plan Hazırlama Süreci, T.C.
Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Ankara.

Aytepe, T.(2008), Türk Kamu Yönetiminde Stratejik Yönetim ve Stratejik Planlamanın

Uygulanabilirliği, Yüksek Lisans Tezi, Polis Akademisi Başkanlığı, Ankara

BSI, https://www.bsigroup.com/tr-TR/BSI-Hakkinda/ , Erişim Tarihi: Kasım 2018

Çalık, E.(2010), Türkiye'de Bilişim Teknolojileri Birimlerinde/Firmalarında Kullanılan Kalite

Yönetim Sistemlerinin Firmalara Etkilerinin İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik
Üniversitesi, İstanbul

Çetinkaya, E. (2017), Bilgi Teknolojilerinin Yönetim Uygulamalarının İşletmelerin Anahtar

Performans Göstergelerine Etkileri, Yüksek Lisans Tezi, Ufuk Üniversitesi, Ankara

Dinç, M. (2002), Toplam kalite yönetimi ve ISO 9000 kalite güvence sisteminin kalite
maliyetlerine etkisi ve ISO 9000 belgeli KOBİ’lerde kalite maliyetleri üzerine bir araştırma,
Yüksek Lisans Tezi, Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü, Kocaeli

Erbayraktar, O. (2004), ISO 9001:2000 Kalite Yönetim Sisteminin Uluslararası Gözetim

Şirketlerine Etkileri: Türkiye'ye Yönelik Bir Durum Çalışması, S.27, Yüksek Lisans Tezi, Dokuz
Eylül Üniversitesi

Eren, E. (2006), Stratejik Yönetim, Anadolu Üniversitesi, Yayın No: 1491, S:4-5, Eskişehir.

Erkan, N., Alakavuk, Ü. D., ve Tosun, Y. S., (2008). Gıda Sanayinde Kullanılan Kalite Güvence
Sistemleri, Journal of Fisheries Sciences, ISSN 1307-234X

Hacısüleymanoğlu, E.(2010). Bilgi Teknolojileri Yönetişim Yöntemleri ve COBIT ile Ulusal Bir
Bankada Uygulaması, Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul.
450
Proceedings of the International Congress on Business and Marketing, 2018
Maltepe University, Istanbul, 29.11.2018-01.12.2018

Hernon, P. & Whitman, J.R.(2001). Delivering Satisfaction and Services Quality, American
Library Association, USA

ISO, https://www.iso.org/about-us.html , Erişim Tarihi: Kasım 2018

ISO 9001-Sigma, https://www.sigmacenter.com.tr/iso-90012015-revizyonunun-getirdikleri.html,

Erişim Tarihi: Kasım 2018

Saraç, S. (2002). Bankacılıkta Hizmet Kalitesi ve ISO 9000-9001-9004 Standartlarının Koçbank

Kalite Güvence Sistemiyle Karşılaştırılması, Yüksek Lisans, Anadolu Üniversitesi

Selçuk, A.(2000). Üretim Yönetiminde Amerika ve Japonya`daki Uygulamaların Kalite Anlayışı

Açısından Karşılaştırılması, Yüksek Lisans, Kocaeli

TSE-ISO Kalite, https://intweb.tse.org.tr/Standard/Standard/StandardAra.aspx,

https://www.iso.org/popular-standards.html Erişim Tarihi: Kasım 2018

Türk Standartları Enstitüsü (TSE) (1997), TS-EN- ISO 9000 Kalite Broşürü, TSE Yayınları

Türk Standartları Enstitüsü (TSE) (2001), Kalite Yönetim Sistemleri Şartlar, TSE Yayınları

Tümer, S.(1993), Neden Stratejik Yönetim, Verimlilik Dergisi, S.90, Ankara.

451
 29 Nov - 1 Dec 2018

PROCEEDINGS OF THE
INTERNATIONAL
CONGRESS ON
BUSINESS AND
MARKETING' 18

Maltepe, İstanbul 2018

The purpose of the Congress is to bring scientists and researchers working

in the field of business and marketing together at the international arena in
order that they benefit from each other’s knowledge and experience and
share scientific outputs of their academic studies and researches, and thus,
follow current developments in the field.

The papers presented at the Congress include not only the theoretical field
but also the developments that can be applied in practice. It is important for
the participants to follow the level of scientific and technological progress in
the other countries of the world if they aim to expend their vision of
international business and marketing.

[email protected]
www.icbm.world

Marmara Education Village Istanbul, TURKEY