Środek okręgu opisanego na trójkącie

Wprowadzenie
Przeczytaj
Symulacja interaktywna
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Środek okręgu opisanego na trójkącie

Źródło: dostępny w internecie: BarBus z Pixabay, domena publiczna.

Każdemu z nas zdarzyło się wskazywać miejsce spotkania, mając na uwadze, by każdy miał
taką samą odległość do pokonania. Dzięki temu materiałowi nauczymy się, jak precyzyjnie
wskazać takie miejsce dla trzech osób, których położenie nie jest współliniowe (osoby nie
stoją wzdłuż jednej prostej). Trzy punkty na płaszczyźnie, które nie są współliniowe
wyznaczają trójkąt. Naszym zadaniem będzie wyznaczenie punktu, który będzie
równooddalony od każdego wierzchołka. Punkt ten, to środek okręgu opisanego na
trójkącie.

Twoje cele

Wskażesz, gdzie leży środek okręgu opisanego na trójkącie.

Wyznaczysz długość promienia okręgu opisanego na trójkącie.
Określisz miary kątów wewnętrznych w trójkącie, jeżeli jest opisany na nim okrąg.
Przeczytaj

Na początku przypomnimy:

Twierdzenie: o symetralnych boków trójkąta

Symetralne boków trójkąta przecinają się w jednym punkcie, który jest środkiem okręgu
opisanego na tym trójkącie.

Reguła: środek okręgu opisanego na trójkącie

Środek okręgu opisanego na trójkącie:

ostrokątnym leży wewnątrz trójkąta;

prostokątnym leży na środku przeciwprostokątnej;
rozwartokątnym leży na zewnątrz trójkąta.

Ważne!

Promień okręgu opisanego na trójkącie oznaczamy R.

R – jest odległością środka okręgu od wierzchołków trójkąta.
Przykład 1

Trójkąt ABC O
jest trójkątem równoramiennym. Punkt jest środkiem okręgu opisanego
D C
na tym trójkącie, zaś – spodkiem wysokości opuszczonej z wierzchołka na podstawę
AB. Obliczymy długość promienia tego okręgu, jeśli:
a) |CD| = 5 i |AB| = 4,

b) |CD| = 3 i |AB| = 8.

Rozwiązanie

CD| = 5 i |AB| = 4, to trójkąt ABC jest trójkątem ostrokątnym:

a) Skoro |
Zwróćmy uwagę, że | OD| = |CD| − |CO| = 5 − R
Stosując twierdzenie Pitagorasa dla trójkąta prostokątnego ADO, otrzymujemy:
R2
= (5 −R) + 2
2 2

R2
= 25 − 10R + R + 42

10R = 29

R = 2, 9
b) Skoro |CD| = 3 i |AB| = 8, to trójkąt ABC jest trójkątem rozwartokątnym:
 OC| = R, zaś |OD| = R − 3.
Z ilustracji graficznej widzimy, że |

Stosując twierdzenie Pitagorasa do trójkąta prostokątnego ADO otrzymujemy:

R = (R − 3) + 4
2 2 2

R = R − 6R + 9 + 16
2 2

6R = 25

R=4 1
6

Przykład 2

Obliczymy długość promienia okręgu opisanego na trójkącie prostokątnym:

a) równoramiennym o przyprostokątnej długości 6 cm,

b) o przyprostokątnych długości 15 cm i 8 cm.

Rozwiązanie

a) Skoro mamy trójkąt prostokątny, to wiemy już, że środek okręgu opisanego na trójkącie
prostokątnym leży na środku przeciwprostokątnej, zatem długość promienia tego okręgu
równa jest połowie długości przeciwprostokątnej.

R = c, gdzie c jest długością przeciwprostokątnej.

1
2

Na początek przypomnijmy sobie zależności, jakie są charakterystyczne dla trójkąta

prostokątnego równoramiennego.
Nasze przyprostokątne są długości 6 cm, zatem przeciwprostokątna jest długości
6√2 cm.
R = 12 ⋅ 6√2 = 3√2 [cm]
b) Wiemy, że potrzebujemy długości przeciwprostokątnej, zatem stosujemy twierdzenie
Pitagorasa, by ją obliczyć.

c
Załóżmy, że nasza przeciwprostokątna, to , wówczas otrzymujemy:

c2 = 152 + 82
c2 = 225 + 64
c2 = 289
c = 17 [cm]
Znając długość przeciwprostokątnej, obliczymy długość promienia okręgu opisanego na
tym trójkącie

R = 21 ⋅ 17 = 8, 5 [cm].
Własność: długość promienia okręgu opisanego na trójkącie równobocznym

W trójkącie równobocznym symetralne zawierają wysokości tego trójkąta, które

przecinają się w jednym punkcie, który dzieli każdą z nich w stosunku 2 : 1, licząc od
wierzchołka.
 R = 32 h = ⋅ a2 3 = a3 3
2 √ √
3

Przykład 3

Obliczymy długość promienia koła opisanego na trójkącie równobocznym o polu 36√3.

Rozwiązanie

Na początek korzystając ze wzoru na pole trójkąta równobocznego P = a 4 obliczymy

2√
3

długość boku trójkąta.

36√3 = a 4√3
2

a2 = 144
a = 12
Mając długość boku, bez problemu obliczymy R.

12√3
R= 3 = 4√ 3

Przykład 4

Wyznaczymy miarę kąta α z rysunku.

Rozwiązanie

Wprowadźmy dodatkowe oznaczenia na rysunku.

Zauważmy, że trójkąt o kątach 25°, β oraz bokach długości r jest równoramienny, zatem:
β = 180° − 2 ⋅ 25° = 130°

α β
Ponieważ jest kątem wpisanym, a kątem środkowym opartym na tym samym łuku co
α
kąt , to z własności kątów wpisanych i środkowych w kole mamy

β = 2 α, czyli α =
1
2
β
Zatem α =
1
2
⋅ 130° = 65°.

Przykład 5

O
Punkt jest środkiem okręgu opisanego na trójkącie ostrokątnym . KątABC jest ACO
cztery razy większy od kąta BAO
, a miara kąta CBO
jest o 12° większa od miary kąta
ABO. Obliczymy miary kątów trójkąta ABC.
Rozwiązanie

Narysujmy okrąg o środku w punkcie O opisany na trójkącie ABC i wprowadźmy

oznaczenia, jak na rysunku.
Niech|∢BAO| = α.
Wobec tego |∢ACO| = 4α.

Zauważmy, że trójkąty ABO, BCO oraz ACO są równoramienne.

Zatem:

|∢ACO| = |∢CAO| = 4α
|∢BAO| = |∢ABO| = α
|∢BCO| = |∢CBO| = α + 12°
Wobec faktu, że suma miar kątów wewnętrznych w trójkącie wynosi 180°, by wyznaczyć
wartość α, rozwiązujemy równanie:
4α + 4α + α + α + α + 12° + α + 12° = 180°
12α = 156°
α = 13°
Zatem miary kątów trójkąta ABC wynoszą:

|∢BAC| = 13° + 52° = 65°

|∢ACB| = 52° + 25° = 77°
|∢ABC| = 13° + 25° = 38°
Przykład 6
 Pokażemy, że odległość wierzchołka trójkąta ABC
od ortocentrum jest dwa razy dłuższa
od odległości środka okręgu opisanego na trójkącie ABC
od środka przeciwległego
boku.

Rozwiązanie

Przyjmijmy oznaczenia jak na rysunku:

O
gdzie oznacza ortocentrum trójkąta ABC, zaś S – środek okręgu opisanego na
trójkącie .ABC
ACO KNS są podobne, gdyż AO ∥ SK, CO ∥ SN oraz
Zauważmy, że trójkąty i
AC KN
∥ ∢COA| = |∢KSN |, |∢ACO| = |∢KNS| i
, co oznacza, że: |
|∢OAC | = |∢SKN |. Ponieważ odcinek KN jest odcinkiem środkowym trójkąta ABC ,
1
to skala tego podobieństwa wynosi 2 .

To oznacza, że: | SK| = 21 |AO| co należało udowodnić.

Słownik
symetralna

symetralna boku to prosta prostopadła do tego boku, przechodząca przez jego środek;
istotną własnością symetralnej jest fakt, że punkt leżący na niej jest równooddalony od
końców tego odcinka

okrąg opisany na trójkącie

okrąg jest opisany na trójkącie, jeżeli wszystkie wierzchołki trójkąta leżą na okręgu;
wówczas powiemy, że trójkąt jest wpisany w okrąg

ortocentrum

punkt przecięcia wysokości trójkąta

własności kątów wpisanych i środkowych w kole

1. miara kąta środkowego jest dwa razy większa niż miara kąta wpisanego opartego na
tym samym łuku
2. miary kątów wpisanych opartych na tym samym łuku są równe
Symulacja interaktywna

Polecenie 1

Trójkąt, którego boki są liniami środkowymi, nazywamy trójkątem środkowym. Uruchom

symulację i obserwuj zależność długości promienia okręgu opisanego na trójkącie środkowym
DEF od długości promienia okręgu opisanego na trójkącie ABC .

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DIXctkolM

Polecenie 2

Jaka jest zależność między długościami promieni okręgów opisanych na trójkącie i jego
trójkącie środkowym? Odpowiedź uzasadnij.
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Uzupełnij luki w zdaniach.

Środek okręgu opisanego na trójkącie jest punktem przecięcia się tego trójkąta.
Środek okręgu opisanego na trójkącie jest punktem równoodległym od tego
trójkąta.
Środek okręgu opisanego na trójkącie prostokątnym leży .
Środek okręgu opisanego na trójkącie ostrokątnym leży .

wewnątrz trójkąta na środku przeciwprostokątnej symetralnych boków

wierzchołków

Ćwiczenie 2 醙

Ćwiczenie 3 輸

Zaznacz poprawną odpowiedź. Jeżeli trójkąt jest równoboczny, to:

 środek okręgu na nim opisanego leży na zewnątrz tego trójkąta

 środek okręgu na nim opisanego jest punktem przecięcia środkowych tego trójkąta

 wysokości w tym trójkącie nie zawierają się w symetralnych jego boków

Ćwiczenie 4 醙

Zaznacz poprawną odpowiedź. Promień okręgu opisanego na trójkącie prostokątnym

o przyprostokątnych długości 1 i 7 ma długość równą:

 5

 2, 5

 5√ 2

5√ 2
 2

Ćwiczenie 5 醙

Długość boku trójkąta równobocznego wynosi 18√3. Promień okręgu opisanego na tym
trójkącie ma długość:

 24

 12

 36

 18
Ćwiczenie 6 醙

Okrąg opisany na trójkącie równobocznym ma promień długości 6. Wówczas obwód tego

trójkąta jest równy:

 18

 18√3

 6√3

 12√3

Ćwiczenie 7 醙

Odcinek AC O B
jest średnicą okręgu o środku w punkcie . Punkt leży na tym okręgu.
α β
Wyznacz miary kątów tego trójkąta, jeżeli wiadomo, że 2 − = 60°.

Ćwiczenie 8 醙

Na trójkącie o bokach √10, √13, √23 opisano okrąg. Oblicz długość promienia tego okręgu.
Ćwiczenie 9 難

Punkt O jest środkiem okręgu przedstawionego na rysunku. Oblicz długość promienia R

okręgu i pole tego trójkąta.
Dla nauczyciela

Autor: Agnieszka Alabrudzińska

Przedmiot: Matematyka

Temat: Środek okręgu opisanego na trójkącie

Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:

VIII. Planimetria.

Zakres podstawowy. Uczeń:

2) rozpoznaje trójkąty ostrokątne, prostokątne i rozwartokątne przy danych długościach

boków (m.in. stosuje twierdzenie odwrotne do twierdzenia Pitagorasa i twierdzenie
cosinusów); stosuje twierdzenie: w trójkącie naprzeciw większego kąta wewnętrznego leży
dłuższy bok;

10) wskazuje podstawowe punkty szczególne w trójkącie: środek okręgu wpisanego

w trójkąt, środek okręgu opisanego na trójkącie, ortocentrum, środek ciężkości oraz
korzysta z ich własności;

11) stosuje funkcje trygonometryczne do wyznaczania długości odcinków w figurach

płaskich oraz obliczania pól figur.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne:

Uczeń:

wskazuje, gdzie leży środek okręgu opisanego na trójkącie;

wyznacza długość promienia okręgu opisanego na trójkącie;
określa miary kątów wewnętrznych w trójkącie, jeżeli jest opisany na nim okrąg.
Strategie nauczania:

konstruktywizm
konektywizm

Metody i techniki nauczania:

pogadanka w oparciu o symulację interaktywną;

liga zadaniowa;
burza mózgów;
technika świateł drogowych.

Formy pracy:

praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu.

Środki dydaktyczne:

komputery z dostępem do Internetu

projektor multimedialny
e–podręcznik
celofan, pisaki

Przebieg lekcji

Faza wstępna:

1. Nauczyciel podaje temat i cele zajęć oraz wspólnie z uczniami ustala kryteria sukcesu.
2. Uczniowie, metodą burzy mózgów, przypominają informacje o okręgu opisanym na
trójkącie.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie, pracując w parach, analizują przykłady zawarte w sekcji „Przeczytaj”

i aplecie.
2. Nauczyciel kontroluje pracę uczniów, wyjaśnia wątpliwości.
3. Nauczyciel wyświetla symulację interaktywną i prowadzi rozmowę tak, by uczniowie
odpowiedzieli na pytanie z Polecenia 2. Nauczyciel uzasadnia prawdziwość wniosku
w oparciu o rozwiązanie tego polecenia.
4. Nauczyciel dzieli klasę na 4‐osobowe grupy. Uczniowie rozwiązują ćwiczenia
interaktywne 4 – 9 na czas. Grupa, która rozwiąże poprawnie ćwiczenia jako pierwsza,
wygrywa, a nauczyciel może nagrodzić uczniów ocenami za aktywność. Rozwiązania są
prezentowane na forum klasy, wątpliwości omawiane.
Faza podsumowująca:

Na koniec zajęć nauczyciel przypomina uczniom cel lekcji i kryteria sukcesu. Pyta,
używając techniki świateł drogowych, o stopień ich realizacji.

Praca domowa:

Uczniowie jako zadanie domowe wykonują ćwiczenia 1 – 3 z sekcji „Sprawdź się”.

Materiały pomocnicze:

Okrąg opisany na trójkącie

Wskazówki metodyczne:

Symulację interaktywną można wykorzystać podczas realizacji tematu „Własności okręgu

opisanego na trójkącie”.