Sosnowieckie Centrum Edukacyjne EDUKATOR

OŚRODEK DOSKONALENIA NAUCZYCIELI

Placówka akredytowana przez Śląskiego Kuratora Oświaty

Od depresji do manii – choroba

afektywna dwubiegunowa

Opracowanie i prowadzenie:
Łukasz Pilawski
 Od depresji do manii –
choroba dwubiegunowa

mgr Łukasz Pilawski

psycholog, specjalista psychoterapii dzieci i
młodzieży
w trakcie specjalizacji z psychologii klinicznej
 Choroba afektywna dwubiegunowa
ChAD, inaczej zaburzenie afektywne dwubiegunowe –
dawniej określane jako choroba/psychoza maniakalno-
depresyjna lub cyklofrenia.
Polega na występowaniu u tej samej osoby depresji,
manii/hipomanii lub tzw. epizodów mieszanych.
Pomiędzy nimi zazwyczaj występują okresy remisji (brak
objawów lub obecność pojedynczych symptomów o
nieznacznym nasileniu).
 Choroba afektywna dwubiegunowa czy depresja
jednobiegunowa – błędne diagnozy

Właściwe rozpoznanie ChAD jest zazwyczaj opóźnione, czasami

nawet o kilka - kilkanaście lat. Dzieje się tak między innymi
dlatego, że epizod manii lub hipomanii niejednokrotnie pojawia się
dopiero po jednym lub kilku epizodach depresji, a wówczas
początkowo rozpoznawana jest depresja jednobiegunowa. Jednak
rozróżnienie tych jednostek jest bardzo ważne ze względu na
odmienność leczenia.
Częstość występowania podstawowych dwóch typów ChAD
szacuje się na około 2%, natomiast rozpowszechnienie wszystkich
zaburzeń ze spektrum dwubiegunowego to 6-11%. Na ChAD
chorują równie często kobiety, jak i mężczyźni. Rozpoznanie tego
zaburzenia najczęściej ma miejsce między 20 a 30 rokiem życia,
choć często pierwszy epizod występuje przed 20 rokiem życia.
 Klasyfikacja DSM-5 Amerykańskiego
Towarzystwa Psychiatrycznego
Aby zapobiec stawianiu błędnej diagnozy ChAD w populacji
dzieci i młodzieży, a także rozpoznawaniu tego schorzenia
u młodych osób z przewlekłą drażliwością, ze stałymi
zaburzeniami kontroli złości w odpowiedzi na zwykłe bodźce
oraz niektórymi objawami podobnymi do manii (ale bez
spełnienia wszystkich kryteriów objawowych dla rozpoznania
epizodu manii lub hipomanii), wprowadziła w rozdziale
dotyczącym zaburzeń depresyjnych pojęcie zaburzenia o
destrukcyjnej regulacji nastroju (DisruptiveMood Dysregulation
Disorder – DMDD)
 Zaburzenia nastroju
ICD 10
Zaburzenia nastroju [afektywne] (F30–F39)
Ta część obejmuje zaburzenia charakteryzujące się
przede wszystkim zmianą afektu lub nastroju w kierunku
depresji (z towarzyszącym niepokojem lub bez niepokoju)
lub nastroju podwyższonego. Zmianie nastroju towarzyszy
zazwyczaj zmiana napędu; większość pozostałych
objawów jest albo wtórna, albo zrozumiała w kontekście
zmiany nastroju i aktywności. Większość tego typu
zaburzeń ma charakter nawrotowy, a ich epizody często
bywają spowodowane przez stresujące wydarzenia lub
sytuacje.
Zaburzenia afektywne dwubiegunowe
ICD 10
Zaburzenia afektywne dwubiegunowe F31
Zaburzenia charakteryzujące się występowaniem dwóch lub więcej
epizodów chorobowych z wyraźnie zaburzonym nastrojem i aktywnością
w postaci podwyższenia nastroju, wzmożonej energii i aktywności
(hipomania lub mania) lub obniżenia nastroju oraz energii i aktywności
(depresja).
Do zaburzeń dwubiegunowych zalicza się również nawracające epizody
hipomanii lub manii.
Obejmuje: maniakalno-depresyjna:
• choroba
• psychoza
• reakcja
Nie obejmuje: zaburzenia dwubiegunowe, pojedynczy epizod
maniakalny (F30.–), cyklotymia (F34.0).
 Zaburzenia afektywne dwubiegunowe
ICD 10
F31.0 Zaburzenie afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod hipomanii
●
Pacjent znajduje się obecnie w stanie hipomanii i przebył w przeszłości co najmniej
jeden inny epizod zaburzeń
afektywnych (hipomaniakalny, maniakalny, depresyjny lub mieszany).

F31.1 Zaburzenie afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod maniakalny bez

objawów psychotycznych
●
Pacjent znajduje się obecnie w stanie maniakalnym bez objawów psychotycznych
(opisanym w F30.1) i przebył w przeszłości co najmniej jeden inny epizod zaburzeń
afektywnych (hipomaniakalny, maniakalny, depresyjny lub mieszany).

F31.2 Zaburzenie afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod maniakalny z objawami

psychotycznymi
●
Pacjent znajduje się obecnie w stanie maniakalnym z objawami psychotycznymi
(opisanym w F30.2) i przebył w przeszłości co najmniej jeden inny epizod zaburzeń
afektywnych (hipomaniakalny, maniakalny, depresyjny lub mieszany).
 Zaburzenia afektywne dwubiegunowe
ICD 10
F31.3 Zaburzenie afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod depresji o łagodnym lub
umiarkowanym nasileniu
●
Pacjent znajduje się obecnie w stanie depresji, taka jak w epizodzie depresyjnym o
łagodnym lub umiarkowanym nasileniu (F32.0 lub F32.1) i przebył w przeszłości co najmniej
jeden potwierdzony epizod zaburzeń afektywnych (hipomaniakalny, maniakalny lub
mieszany).

F31.4 Zaburzenie afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod ciężkiej depresji bez objawów
psychotycznych
●
Pacjent znajduje się obecnie w stanie depresji, tak jak w epizodzie ciężkiej depresji bez
objawów psychotycznych (F32.2) i przebył w przeszłości co najmniej jeden potwierdzony
epizod zaburzeń afektywnych (hipomaniakalny, maniakalny lub mieszany).

F31.5 Zaburzenie afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod ciężkiej depresji z objawami

psychotycznymi
●
Pacjent znajduje się obecnie w stanie depresji, tak jak w epizodzie ciężkiej depresji z
objawami psychotycznymi (F32.3) i przebył w przeszłości co najmniej jeden potwierdzony
epizod zaburzeń afektywnych (hipomaniakalny, maniakalny lub mieszany).
 Zaburzenia afektywne dwubiegunowe
ICD 10
F31.6 Zaburzenie afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod mieszany
●
Pacjent przebył co najmniej jeden potwierdzony epizod zaburzeń afektywnych (hipomaniakalny,
maniakalny, depresyjny lub mieszany), a obecnie występują szybko zmieniające się objawy depresji
i manii lub objawy obu
zespołów występują jednocześnie.
Nie obejmuje: pojedynczy epizod mieszanych zaburzeń afektywnych (F38.0)

F31.7 Zaburzenie afektywne dwubiegunowe, obecnie remisja

●
Pacjent przebył co najmniej jeden potwierdzony epizod zaburzeń afektywnych (hipomaniakalny,
maniakalny lub mieszany) i dodatkowo co najmniej jeden inny epizod zaburzeń afektywnych
(hipomaniakalny, maniakalny, depresyjny lub mieszany), jednak obecnie (od kilku miesięcy) nie
występują żadne wyraźniejsze zaburzenia nastroju. Kod ten należy również stosować w okresie
remisji w czasie postępowania profilaktycznego.

F31.8 Inne zaburzenia afektywne dwubiegunowe

●
Zaburzenie dwubiegunowe typu II
●
Nawracające epizody maniakalne BNO

F31.9 Zaburzenia afektywne dwubiegunowe, nieokreślone

 Wstępne objawy

●
Obecnie około 30–60% dorosłych z ChAD zgłasza początek wystąpienia
objawów:przed 20. r.ż. W badaniu Goetza i wsp. przeprowadzonym w
Czechach średni wiek wystąpienia pierwszego epizodu ChAD wynosił 14,9 lat
(14,6 dla depresji i 15,6 dla hipomanii), a 15% badanych miało pierwszy
epizod choroby przed 13. r.ż.
●
Szereg badań wskazuje, że częstość występowania ChAD wśród dzieci
i młodzieży różni się w poszczególnych krajach. Bardzo widoczny wzrost
rozpoznawania choroby w tej populacji obserwuje się szczególnie w Stanach
Zjednoczonych Ameryki. Obraz kliniczny i leczenie choroby afektywnej
dwubiegunowej u dzieci i młodzieży– z 0,42% w 1994 roku do 6,7% w 2003
roku.
●
Natomiast w innych krajach, jak np. Kanada, Holandia, Rumunia, Szwajcaria,
znacznie rzadziej niż w USA rozpoznaje się wczesny początek ChAD.
 Rodzaje ChAD

W ChAD I: występują epizody depresyjne oraz co najmniej jeden lub kilka

epizodów manii.
W ChAD typu II: występują epizody depresyjne oraz co najmniej jeden lub
kilka epizodów hipomanii.
Cyklotymia jest przewlekłym stanem, w którym dystymia (tj. chroniczne
utrzymywanie się pojedynczych objawów depresyjnych, które nie spełniają
kryteriów depresji, ale są źródłem istotnego dla pacjenta cierpienia i
problemów z funkcjonowaniem) występuje na przemian ze stanami hipomanii.
Rzadką postacią ChAD jest tak zwana mania jednobiegunowa, tj.
występowanie wyłącznie nawracających stanów maniakalnych lub
hipomaniakalnych bez epizodów depresyjnych.
Choroba afektywna dwubiegunowa z szybką zmianą faz. Jest to taki etap,
okres przebiegu choroby, kiedy epizody nawracają z bardzo dużą częstością
(co najmniej 4 epizody w roku) lub przechodzą bezpośrednio jeden w drugi.
 Depresja w przebiegu ChAD

Jest podobna do powszechnie znanej depresji nawracającej (tak zwanej jednobiegunowej) i

przejawia się smutkiem, utratą radości życia i zainteresowań, zmniejszeniem energii i codziennej
aktywności, męczliwością, spowolnieniem szybkości procesów myślowych i wypowiedzi,
zaburzeniem koncentracji uwagi oraz problemami z pamięcią).
Częstym zjawiskiem jest:
●
nadmierna senność i osłabienie popędu seksualnego,
●
czasami pojawia się lęk i napięcie.
●
odmiennością w stosunku do depresji jednobiegunowej mogą być takie objawy jak: gonitwa i natłok
myśli, chwiejność nastroju oraz drażliwość.
●
podobnie jak w depresji nawracającej, stopniowej utracie sensu życia mogą towarzyszyć myśli i
tendencje samobójcze.
●
poczucie niskiej wartości, pesymistyczna ocena własnej przeszłości, teraźniejszości i przyszłości. W
●
w skrajnych przypadkach mogą się rozwinąć objawy psychotyczne – np. urojenia (tj. fałszywe,
chorobowe przekonania) winy, kary, grzechu, ubóstwa, katastrofy, poczucia ciężkiej choroby.
Sporadycznie mogą wystąpić halucynacje słuchowe (.np głosy osób, których nie ma w otoczeniu,
potwierdzające treść urojeń lub zachęcające do zrobienia sobie krzywdy).

Depresja w przebiegu ChAD może pojawiać się spontanicznie,

bywa jednak czasem następstwem epizodu manii lub hipomanii.
 Mania w przebiegu ChAD

Manie charakteryzuje:
●
zawyżone poczucie własnej wartości,
●
nadmiernie optymistyczna ocena swojej sytuacji i przyszłości,
●
poczucie zwiększonej energii oraz nadmierne poczucie radości i szczęścia, które są nieadekwatne do
rzeczywistości.
●
częstym zjawiskiem jest zmniejszona potrzeba snu lub wręcz jej brak, bez uczucia zmęczenia po
nieprzespanej nocy.
●
występuje skłonność do głośnego zachowania, wesołkowatość, nadpobudliwość, drażliwość oraz poczucie
przyśpieszenia myśli, niekiedy z ich chaotycznością.
●
inna grupa objawów to skłonność do dominacji i narzucania otoczeniu swoich planów i zamiarów. Chorzy
podejmują niekontrolowane działania, ryzykowane i niebezpieczne zachowania, a z powodu zwiększonego
libido mają skłonność do częstszych i niejednokrotnie przypadkowych kontaktów seksualnych.
●
osoby z manią nie mogą się powstrzymać od natychmiastowej realizacji swoich zamiarów, a gdy to się
spotyka z odmową ze otoczenia – budzi w nich frustrację, gniew a nawet zachowania agresywne. Osoby z
manią często nie widzą nic złego w swoim stanie i uważają, że są zdrowe, nie mając ochoty i potrzeby aby
korzystać z pomocy psychiatry.
●
Dodatkowo mogą występować takie zachowania jak: nadużywanie alkoholu lub narkotyków, zaciąganie
pożyczek, niekontrolowane wydatki, często na niepotrzebne rzeczy, czasami zwraca uwagę zmiana w
dotychczasowym wyglądzie, na przykład pod postacią jaskrawego i wyzywającego makijażu oraz noszenia
jaskrawych ubiorów. W bardzo nasilonej manii mogą wystąpić objawy psychotyczne – urojenia wielkościowe,
posłannictwa, wielkiej misji. Może się wówczas ujawnić nieodparte poczucie posiadania niezwykłej mocy
uzdrawiającej, wynalazcze.
 Hipomania w przebiegu ChAD

Cechuje się objawami podobnymi do manii, które jednak są mniej nasilone,

trwają krócej i najczęściej nie powodują wyraźnej destrukcji życia pacjenta,
nie pojawiają się też objawy psychotyczne.
Pacjent zachowuje zdolność do kontroli swoich zachowań i częściowy
krytycyzm wobec swojego stanu. Odczuwając zwiększoną energię i optymizm
ma wprawdzie poczucie zwiększonej siły i własnych możliwości, w związku z
czym może podejmować różne ambitne działa, ale zazwyczaj ich nie kończy.
Aktywności te bywają ryzykowne i lekkomyślne, ale jednak ze skłonnością
choćby częściowego kontrolowania swoich zachowań.
Często pacjent skarży się na trudności z koncentracją uwagi.
Osoby z hipomanią zwykle nie postrzegają się jako takie, które by wymagały
leczenia. Również ich otoczenie niejednokrotnie nie widzi takiej potrzeby.
Hipomania bywa błędnie postrzegana jako stan korzystny, czasem jako
poprawa i nadrabianie zaległości po okresie depresyjnym.
●
 Stan mieszany

Stan mieszany to równoczesne występowanie

objawów depresji, jak i manii/hipomanii – na przykład
współwystępowanie spowolnienia psychoruchowego
i smutku oraz myśli samobójczych z przyspieszeniem
myśli, niepokojem ruchowym i rozdrażnieniem.
Remisja to stan, w którym objawy chorobowe nie
występują lub są bardzo mało nasilone.
 Obraz kliniczny zaburzeń afektywnych
dwubiegunowych
w populacji dzieci i młodzieży

W badaniu obejmującym populację 1106 pacjentów Safer i

wsp. wykazali, że:w porównaniu z osobami dorosłymi u dzieci
i młodzieży częściej występowały objawy:
●
agresji i drażliwości,
●
podczas gdy u osób dorosłych zaburzenia funkcji
poznawczych, wielomówność i zaburzenia treści myślenia.

Metaanaliza 20 badań przeprowadzona, przez Van Meter i

wsp. w 2016 roku wskazuje, że za najczęstszy objaw manii w
dzieciństwie uważa się zwiększenie energii (79%), a drugim
najczęstszym objawem jest drażliwość (77%).
 Badanie

Wiele badań przeprowadzonych wśród osób z ChAD poniżej 18. r.ż.

dowodzi, że choroba w tej grupie wiekowej rozpoczyna się
najczęściej epizodem depresji.
W badaniu Goetza i wsp. u 56% dzieci i młodzieży pierwszym
epizodem była właśnie depresja. Ponadto aż 80% młodych pacjentów
w tym badaniu było początkowo leczone z powodu innego niż ChAD
schorzenia psychiatrycznego, np. zaburzeń depresyjnych, ostrej
psychozy, epizodu mieszanego/maniakalnego, zaburzeń
adaptacyjnych, myśli i czynności natrętnych, ADHD, jadłowstrętu
psychicznego, zaburzeń lękowych, zaburzeń zachowania czy
zaburzeń osobowości nieokreślonych.
 Różnicowanie ChAD

ChAD w populacji dzieci i młodzieży towarzyszy wysoki wskaźnik

współwystępowania innych chorób psychicznych. Wśród zaburzeń
współistniejących obserwuje się najczęściej:
●
ADHD,
●
osobowość typu borderline,
●
zaburzenia lękowe,
●
zaburzenia opozycyjno-buntownicze czy zaburzenia zachowania.
●
specyficzne zaburzenia rozwoju umiejętności szkolnych,
●
nadużywanie substancji psychoaktywnych.
Wczesny początek choroby wiąże się ze zwiększonym ryzykiem używania
substancji psychoaktywnych, co w perspektywie ma wpływ na proces
leczenia chorego i pojawiające się komplikacje. Według Goldsteina i wsp.
aż 32% badanych młodych osób z ChAD zaczyna nadużywać substancji
psychoaktywnych.
Objawy maniakalne, które mogą występować u dzieci
i młodzieży z ADHD

Kryteria diagnostyczne manii Objawy

(+) które mogą
występować u dzieci
i młodzieży z ADHD
(-) niewystępujące u dzieci
i młodzieży z ADHD
1. Wzmożona aktywność lub +
niepokój fizyczny
2. Wzmożona rozmowność +
(potrzeba mówienia)
3. Gonitwa myśli lub subiektywne -
odczuwanie ich przyspieszenia
4. Utrata normalnych zahamowań +
społecznych, prowadząca do
zachowań
niedostosowanych do okoliczności
5. Zmniejszona potrzeba snu -
Objawy maniakalne, które mogą występować u dzieci
i młodzieży z ADHD

Kryteria diagnostyczne manii Objawy

(+) które mogą
występować u dzieci
i młodzieży z ADHD
(-) niewystępujące u dzieci
i młodzieży z ADHD
6. Wzmożona samoocena lub -
poczucie wyższości
7. Łatwa odwracalność lub +
stałe zmiany aktywności lub
planów
8. Zachowania +
bezceremonialne lub
lekkomyślne, z niedocenianiem
ryzyka
9. Wzmożona energia -
seksualna lub seksualne
nietakty
 Różnicowanie zaburzeń afektywnych
dwubiegunowych i osobowości borderline według
Dudek
WYSZCZEGÓLNIENIE CHAD OSOBOWOŚĆ BORDERLINE
Przebieg cykliczny, fazowy, przewlekły
rzadziej
chroniczny
Obniżenie nastroju typowe epizody afekt depresyjny: zmienność w
depresyjne, ciągu dnia, a nawet godzin, duża
spełnione kryteria reaktywność w stosunku
depresji do wydarzeń i bodźców
środowiskowych, rzadko obecne
inne typowe objawy, kryteria
depresji często niespełnione
Podwyższenie nastroju mania lub hipomania z czas trwania podwyższonego
typowymi nastroju rzadko spełnia kryteria
objawami, brak czasowe rozpoznawania manii,
wydarzeń może jednak spełnić kryteria
wyzwalających lub
wygaszających
czasowe hipomanii bądź
epizod cyklotymii, obecne
środowiskowe wydarzenia
precypitujące
 Różnicowanie zaburzeń afektywnych
dwubiegunowych
i osobowości borderline według Dudek
WYRÓŻNIENIE CHAD OSOBOWOŚĆ BORDERLINE
Wywiad rodzinny w + +/-
kierunku
ChAD
Funkcjonowanie zależne od fazy rzadko trwające długo okresy
choroby, w remisji dobrego funkcjonowania
często dobre
Tematyka świata zróżnicowana, zależna lęk przed porzuceniem
wewnętrznego od fazy/
stanu
 Przyczyny

Rozwój ChAD tłumaczy model biopsychospołeczny obejmujący

przyczyny:
●
biologiczne (genetyczne i obejmujące zmiany w zakresie
neuroprzekaźników),
●
psychologiczne (konstrukcja osobowości, stresujące wydarzenia)
●
i społeczno-środowiskowe (np. czynniki rodzinne, nieregularny tryb
życia), które wzajemnie na siebie oddziałują.
Należy podkreślić że rozwój ChAD nie jest efektem jednej przyczyny.
Rozpoznanie stawia się w wyniku badania psychiatrycznego, które w
głównej mierze polega na rozmowie z pacjentem i – optymalnie – z
jego bliskimi. Czasami przydatne bywają specjalistyczne testy i
kwestionariusze diagnostyczne.
 Leczenie
Nawrotowy i zmienny charakter ChAD sprawia, że leczenie powinno być
długotrwałe i dostosowane do danego epizodu choroby. Powinno ono
obejmować następujące elementy:
●
farmakoterapia – obejmuje ona: będące fundamentem terapii leki
normotymiczne (czyli stabilizujące nastrój), takie jak: lit, walproiniany,
karbamazepina, lamotrygina oraz atypowe leki przeciwpsychotyczne
(kwetiapina, aripiprazol, olanzapina, czy klozapina); leki przeciwdepresyjne
(stosowane – choć nie zawsze – podczas epizodów depresyjnych);
benzodiazepiny oraz klasyczne leki przeciwpsychotyczne (niekiedy przydatne
w przypadku nasilonego pobudzenia i agresji).
●
elektrowstrząsy – przydatne gdy dochodzi do zagrożenia życia pacjenta
z powodu ChAD oraz w przypadku niepowodzenia kilku prób prawidłowo
prowadzonej farmakoterapii.
●
 Leczenie
●
psychoedukacja – edukacja pacjenta (i optymalnie również jego bliskich) na
temat specyfiki ChAD, strategii leczenia, czynników protekcyjnych i
zwiększających ryzyko nawrotu.
Ważne jest też: wspólne z lekarzem zidentyfikowanie charakterystycznych dla
danego pacjenta objawów poprzedzających nawrót choroby, z
wypracowaniem strategii radzenia sobie w razie ich wystąpienia oraz
zdefiniowanie czynników protekcyjnych, wpływających korzystnie na stan
zdrowia psychicznego danej osoby.

●
psychoterapia – powinna być dostosowana do fazy choroby i aktualnych
możliwości pacjenta (np. psychoterapia wspierająca, poznawczo-
behawioralna, skoncentrowana na rozwijaniu umiejętności radzenia sobie).
W przypadku bardo nasilonych objawów ChAD wskazana bywa hospitalizacja
psychiatryczna.
 Leczenie
Niezbędnym elementem terapii jest dobra współpraca pacjenta z lekarzem oparta na: wspólnym
ustalaniu celów i sposobów leczenia, stosowaniu się do zaleceń, gotowości do otwartego informowania
lekarza o swoim samopoczuciu, zamiarach i obawach. Leczenie należy kontynuować także po
ustąpieniu objawów, ma ono wówczas charakter profilaktyczny, jego celem jest zminimalizowanie
ryzyka nawrotu depresji lub hipomanii/manii.

Warto podkreślić, że leki stosowane w ChAD nie uzależniają. Nie można ich odstawić nagle, gdyż
wówczas może dojść do pogorszenia stanu pacjenta. Warto znać skutki uboczne farmakoterapii, aby w
razie ich wystąpienia skontaktować się z lekarzem, a nie odstawiać leków. Nie zawsze pierwsza próba
farmakoterapii jest skuteczna i u części chorych konieczne jest dalsze poszukiwanie optymalnych
leków. W trakcie farmakoterapii nie wolno używać alkoholu ani innych substancji psychoaktywnych,
gdyż mogą one wpłynąć niekorzystnie na skuteczność leków lub ich profil działań niepożądanych oraz
zwiększają ryzyko nawrotu ChAD.

Ważna jest też modyfikacja stylu życia pacjenta – dbałość o regularny sen, prawidłową dietę i
aktywność ruchową. Ważne jest też korzystanie ze wsparcia bliskich z uwzględnianiem ich opinii o
aktualnym odbiorze zachowań pacjenta. To właśnie oni mogą być bardzo pomocni w wykrywaniu
najwcześniejszych objawów nawrotu i w realizacji działań profilaktycznych.

Wprawdzie Choroba afektywna dwubiegunowa jest chorobą przewlekłą i nawracającą, to przy

odpowiednim leczeniu i dobrej współpracy z lekarzem możliwe jest jej kontrolowanie, dające szanse na
powrót do normalnego funkcjonowania.
 Procesy poznawcze w psychozie
ChAD jest chorobą, w której występują zaburzenia czynności
poznawczych w każdej z podstawowych domen poznawczych, takich jak:
●
Uczenie werbalno-językowe,
●
Pamięć wzrokowa,
●
Kontrola inhibicyjna – ograniczona elastyczność reagowania na regulację
emocji, kontrolę impulsów,
●
Planowanie,
●
Przełączanie uwagowe,
●
Pamięć mechaniczna słuchowa,
●
Pamięć słuchowa,
●
Fluencja słowna,
●
Podejmowanie decyzji i rozwiązywanie problemów,
 Procesy poznawcze a ChAD

W badaniu Heaton, w którym oceniano 142

ambulatoryjnych pacjentów chorych oraz 206 osób
zdrowych osób, badanych poddano kompleksowej ocenie
neuropsychologicznej na początku i ponownie w okresie
od 6 miesięcy do 10 lat (średnio 3 lata po pierwszym
badaniu), nie stwierdzono progresji zaburzeń
neuropsychologicznych związanych z wiekiem, natomiast
osoby chore wykonywały zadania znacząco gorzej niż
osoby zdrowe.
Zaburzenia funkcji poznawczych w przebiegu
ChAD w epizodzie depresji
Podczas epizodu depresji zauważa się:
●
Spowolnienie psychomotoryczne, uwagi (zwłaszcza czujności)
oraz szybkości reakcji i funkcji wzrokowo-przestrzennych,
●
Deficyty w zakresie pamięci operacyjnej i funkcji wykonawczych,
●
Obniżona elastyczności funkcji poznawczej oraz gorszej efektywności
myślenia.
Jest wiele dowodów na to, że istotnym elementem
ChAD są poważne zaburzenia poznawcze. Zaburzenia
dotyczące m.in. funkcji wykonawczych, uwagi,
elastyczności myślenia czy przetwarzania złożonych
informacji utrzymują się także w okresach, kiedy nastrój
pacjentów jest wyrównany, a więc w okresach, które
uważano kiedyś za remisje objawowe. Uważa się, że to
głównie zaburzenia poznawcze odpowiadają za fakt, iż
liczba bezrobotnych w grupie osób z ChAD jest średnio
dziesięciokrotnie większa niż w porównywalnej pod
względem wieku i wykształcenia grupie osób zdrowych.
Zaburzenia funkcji poznawczych w przebiegu
ChAD w epizodzie manii
Nieco inny profil zaburzeń niż w depresji stwierdzano u
chorych w epizodzie manii.
●
Clark i wsp. opisywali deficyty w zakresie: pamięci
werbalnej oraz podtrzymywania uwagi u chorych w ostrej
manii. W fazie tej stwierdza się również zaburzenia związane
z czynnością kory przedczołowej – w zakresie przerzutności
uwagi oraz niektórych aspektów funkcji wykonawczych:
hamowania reakcji, planowania, rozwiązywania
problemów.
●
W przeprowadzonym przez Altshuler i wsp. badaniu
obserwowano znaczne zaburzenia hamowania reakcji
(jeden z aspektów funkcji wykonawczych).
●
U osób w manii obecne są zaburzenia związane z
ryzykownym stylem podejmowania decyzji (w
przeciwieństwie do osób w fazie depresji, u których
występują problemy z jej podjęciem). Chorzy mają dużą
łatwość w podejmowaniu decyzji, nawet jeśli nie są one
słuszne z adaptacyjnego punktu widzenia, co
prawdopodobnie wiąże się z nadmierną koncentracją na
antycypowaniu wynikających z nich korzyści i pozytywnych
skutków, i jednocześnie niedocenianiem informacji
mogących wskazywać na ich niekorzystne efekty.
●
Tworzenie się specyficznego dezadaptacyjnego wzorca
myślenia nakierowanego na szybkie uzyskanie nagrody.
 Rokowanie
Z praktyki klinicznej wiadomo natomiast, że korzystnie na rokowanie
wpływają:
●
ostry/nagły początek choroby,
●
późny wiek zachorowania (po40 r.ż.),
●
brak wcześniejszych problemów ze zdrowiem psychicznym,
●
współpraca pacjenta i rodziny w procesie leczenia.

Negatywne przesłanki wypływają z kolei z:

●
wczesnego wieku zachorowania,
●
Niesystematycznie prowadzonego leczenia,
●
występowania dodatkowych problemów,
●
Złych relacji rodzinnych,
●
uzależnień itp.
 Praca
Innym czynnikiem, który powoduje konieczność zmiany
dotychczasowej formy aktywności zawodowej, mogą być objawy
choroby oraz stosowane leki, a ściślej ich działania uboczne. Tak
więc stan manii utrudnia (często uniemożliwia) kontakty
interpersonalne, co wyklucza pracę w charakterze
nauczyciela/wykładowcy, bezpośrednią obsługę klientów i wszędzie
tam, gdzie wymagana jest stabilność emocjonalna. Zauważmy, że
niestabilny emocjonalnie sędzia, urzędnik wydadzą tylko błędne
decyzje, ale obarczony tą przypadłością lekarz, kierowca, operator
maszyn mogą zaszkodzić innym lub spowodować katastrofę.
Również stosowane w leczeniu zaburzeń afektywnych leki powodują
zazwyczaj senność, osłabienie koncentracji itp., a przez to chory
powinien powstrzymać się od prowadzenia pojazdów, obsługi
maszyn, urządzeń, po to aby nie stwarzać zagrożenia dla osób
trzecich. Jeżeli zatem dotychczasowy charakter zajęć wymagał
takiej aktywności, należałoby jej przynajmniej czasowo zaniecha
 Bibliografia
●
Psychiatr. Pol. ONLINE FIRST Nr 113: 1–16 Published ahead of print
30 October 2018www.psychiatriapolska.pl ISSN 0033-2674 (PRINT),
ISSN 2391-5854 (ONLINE) DOI:
https://doi.org/10.12740/PP/OnlineFirst/92740
●
Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów
Zdrowotnych ICD-10 Rewizja 10, World Health Organization 2008
●
Psychiatria dzieci i młodzieży Tom 1 Janas-Kozik M., Wolańczyk T.
PZWL Wydawnictwo Lekarskie 2021
●
Psychiatria Polska 2011, tom XLV, numer 6 strony 901–910 Zaburzenia
funkcji poznawczych w chorobie afektywnej dwubiegunowej Agnieszka
Kałwa
●
Monica Ramirez Basco Zaburzenie afektywne dwubiegunowe. Jak
opanować wahania nastroju. Podręcznik pacjenta
●
Niespokojny umysł Pamiętnik nastrojów i szaleństwa Kay Redfield
Jamison
●
 Zapraszamy do współpracy!
Sosnowieckie Centrum Edukacyjne „EDUKATOR”:
Internet: www.sceedukator.pl
E-mail: [email protected]
Tel. 603 604 148 lub 661 427 440

Nasze publikacje:

Sztuka zarządzania. Przywództwo i zarządzanie. Teoria i praktyka. NOWIK, Opole 2017.

Sztuka wychowania. Jak nie zepsuć własnego dziecka? NOWIK, Ople 2017.
Sztuka oceniania. Motywowanie uczniów do rozwoju. NOWIK, Opole 2018.
Metody aktywizujące. Jak nauczyć uczniów uczenia się? NOWIK, Opole 2009. (wydanie
czwarte)
Autonomia szkoły. Jak ją tworzyć? Jak z niej korzystać? NOWIK, Opole 2002.
Dziękuję za uwagę :)