Rozwiązania zadań – Vademecum z matematyki „NOWA Teraz matura”, poziom rozszerzony

10. Stereometria
Zadania maturalne

Numer
zadania Rozwiązania i komentarze
(liczba (każdy etap za 1 punkt)
punktów)

1 Na rysunku przedstawiono przekrój ostrosłupa płaszczyzną przechodzącą

(0–2) przez wysokości przeciwległych ścian bocznych.
Oznaczamy: ℎ – dana wysokość ostrosłupa, 2𝛼 – szukana miara kąta między
przeciwległymi ścianami bocznymi ostrosłupa.
𝑎 𝑎
tg 𝛼 = = √3 = √3
2ℎ 2𝑎
6

𝛼 = 60°
Zatem szukany kąt ma miarę 120°.

2 Po złożeniu siatki otrzymujemy ostrosłup, którego jedna krawędź jest

(0–2) prostopadła do płaszczyzny podstawy. Zatem rysunek trzeba uzupełnić
dwoma trójkątami prostokątnymi, których dłuższe przyprostokątne są
równe przeciwprostokątnym trójkątów danych.

Niech 𝑎 oznacza krawędź podstawy ostrosłupa. Wtedy:

|𝐷𝐵| = 𝑎√2
Na podstawie twierdzenia Pitagorasa w trójkącie 𝑆𝐷𝐵 mamy:
|𝐵𝑆| = 𝑎√3
|𝐷𝐵| 𝑎√2 √6
Zatem: cos 𝛼 = |𝐵𝑆|
= =
𝑎√3 3

3 Przyjmijmy oznaczenia jak na rysunku. Zgodnie z treścią zadania punkt 𝑊

(0–2) jest spodkiem wysokości ostrosłupa oraz środkiem okręgu opisanego na
podstawie ostrosłupa.
Wystarczy wykazać, że |𝑆𝐴| = |𝑆𝐶|, bo analogiczne rozumowanie można
przeprowadzić dla dowolnej pary krawędzi bocznych ostrosłupa.
|𝑊𝐴| = |𝑊𝐶|, ponieważ są to promienie okręgu opisanego na podstawie.

Trójkąty 𝑆𝑊𝐴 i 𝑆𝑊𝐶 są przystające na mocy cechy bkb.

Zatem |𝑆𝐴| = |𝑆𝐶|

4 Przyjmujemy oznaczenia jak na rysunku.

(0–3) Szukana odległość jest równa wysokości trójkąta równoramiennego
𝐷’𝑄𝐵’ opuszczonej na bok 𝑄𝐷’.

2
𝑎√2 𝑎√6
|𝐷′𝑄| = √𝑎2 + ( ) =
2 2

1
Rozwiązania zadań – Vademecum z matematyki „NOWA Teraz matura”, poziom rozszerzony

Obliczamy pole trójkąta 𝐷′𝑄𝐵′ na dwa sposoby i porównujemy wyniki.

1 1 𝑎√6
𝑎√2 ⋅ 𝑎 = ⋅ ⋅ |𝑃𝐵′|
2 2 2
2√3𝑎
Stąd: |𝑃𝐵′| =
3

5 Oznaczmy jako 𝑆 punkt przecięcia przekątnych podstawy 𝐴𝐵𝐶𝐷

(0–3) sześcianu, a jako ℎ – wysokość trójkąta 𝐶𝑃𝑆 opuszczoną z wierzchołka
𝐶 na bok 𝑃𝑆 (jak na rysunku).
Stosujemy twierdzenie Pitagorasa do trójkąta 𝐶𝑃𝑆, aby obliczyć
długość boku 𝑃𝑆.
|𝑃𝑆|2 = |𝐶𝑆|2 + |𝐶𝑃|2
1 2 1 2
|𝑃𝑆|2 = ( 𝑎√2) + ( 𝑎)
2 2
√3
|𝑃𝑆| = 𝑎
2

Pole trójkąta 𝐶𝑃𝑆 jest równe:

1 1 1 1 √2
𝑃𝐶𝑃𝑆 = |𝐶𝑆| ∙ |𝐶𝑃| = ∙ 𝑎 ∙ 𝑎√2 = 𝑎2
2 2 2 2 8
oraz
1 1 1 √3
𝑃𝐶𝑃𝑆 = |𝑃𝑆| ∙ ℎ = ∙ 𝑎√3 ∙ ℎ = 𝑎ℎ
2 2 2 4

√2 √3
𝑎2 = 𝑎ℎ
8 4
√6
Zatem szukana odległość jest równa: ℎ = 𝑎.
6

6
(0–3)

Przekątne przekroju są prostopadłe i punkt 𝑃 jest środkiem odcinka 𝑀𝑁.

Zatem przekrój jest deltoidem.
Trójkąt 𝐷𝐵𝑆 jest równoboczny i ma bok 𝑎√2, |∢𝐷𝐵𝐿| = 30°, więc 𝐵𝐿 jest wysokością trójkąta
𝑎√6
𝐷𝐵𝑆, czyli |𝐵𝐿| = .
2
2
Punkt 𝑃 jest środkiem ciężkości trójkąta 𝐷𝐵𝑆, więc |𝑆𝑃| = |𝑆𝑂|. Trójkąt 𝑆𝑀𝑁 jest zatem
3
2𝑎√2
podobny do trójkąta 𝑆𝐴𝐶 w skali 2 ∶ 3, czyli |𝑀𝑁| = .
3

1 𝑎√6 2𝑎√2 √3
Pole przekroju jest równe ⋅ ⋅ = 𝑎2 .
2 2 3 3

7 Jeżeli wszystkie krawędzie boczne ostrosłupa są równe, to spodek jego wysokości jest środkiem
(0–3) okręgu opisanego na podstawie, w tym wypadku środkiem przeciwprostokątnej. Promień
17
okręgu opisanego na podstawie jest równy: 𝑅 = .
2

17 2 111 √111
Wysokość ostrosłupa jest równa √102 − ( ) = √ = .
2 4 2

1 1 √111
Objętość ostrosłupa to: 𝑉 = ⋅ ⋅ 15 ⋅ 8 ⋅ = 10√111.
3 2 2

2
Rozwiązania zadań – Vademecum z matematyki „NOWA Teraz matura”, poziom rozszerzony

8
(0–3)

Jeżeli wszystkie ściany boczne ostrosłupa są nachylone do płaszczyzny podstawy pod tym
samym kątem, to spodek jego wysokości jest środkiem okręgu wpisanego w podstawę.
Promień okręgu wpisanego w podstawę jest równy połowie wysokości rombu:
1
𝑟 = 𝑎 sin 𝛼
2
Wysokość ostrosłupa jest równa: 𝐻 = 𝑟 tg 𝛽.

1 1 𝑎3 sin2 𝛼tg𝛽
Objętość ostrosłupa to: 𝑉 = ⋅ 𝑎2 sin 𝛼 ⋅ 𝑎 sin 𝛼 tg𝛽 = .
3 2 6

9
(0–4)

Jeżeli wysokości wszystkich ścian bocznych ostrosłupa są równe, to spodek jego wysokości jest
środkiem okręgu wpisanego w podstawę. Oznaczmy promień tego okręgu jako 𝑟.

|𝐴𝐷| = 2𝑟, |𝐸𝐶| = 30 − 6 = 24, |𝐴𝐷| + |𝐵𝐶| = |𝐴𝐵| + |𝐷𝐶| = 36

Stąd: |𝐵𝐶| = 36 − 2𝑟
W trójkącie prostokątnym EBC: (36 − 2𝑟)2 = (2𝑟)2 + 242
Stąd: 𝑟 = 5
2
Wysokość ostrosłupa jest równa √(5√5) − 52 = 10.
1 6+30
Objętość ostrosłupa to: 𝑉 = ⋅ ⋅ 10 ⋅ 10 = 600.
3 2

10 Wprowadzamy oznaczenia:
(0–4) 𝑎 – długość krawędzi podstawy graniastosłupa,
𝐻 – wysokość graniastosłupa,
ℎ – wysokość trójkąta 𝐴𝐵𝐶’ opuszczona z wierzchołka 𝐶’.
Mamy zatem układ równań:
𝑎ℎ
=3
2
𝑎2 √3
𝐻 = 3√2
4
2
2 2 𝑎√3
{ℎ = 𝐻 + ( 2
)

3
Rozwiązania zadań – Vademecum z matematyki „NOWA Teraz matura”, poziom rozszerzony

6
ℎ=
𝑎
4√6
𝐻=
𝑎2
36 96 3 2
{𝑎 2 = 𝑎 4 + 4 𝑎
𝑎6 − 48𝑎2 + 128 = 0
𝑎2 = 𝑡, 𝑡 > 0
𝑡 3 − 48𝑡 + 128 = 0
(𝑡 − 4)(𝑡 2 + 4𝑡 − 32) = 0
(𝑡 − 4)2 (𝑡 + 8) = 0
𝑡 = 4, bo 𝑡 > 0
Zatem: 𝑎 = 2

11
(0–5)

Ostrosłupy 𝐾𝐿𝑀𝑁𝑆 i 𝐴𝐵𝐶𝐷𝑆 są podobne.

Stosunek ich objętości wynosi 1 ∶ 2.
3
Stosunek ich odpowiednich krawędzi to 1 ∶ √2.
3
Stosunek ich pól powierzchni wynosi 1 ∶ √4.
6 3 8 3
Zatem: |𝐾𝐿| = 3 = 3 √4 i |𝑆𝑁| = 3 = 4 √4
√2 √2

Pole podstawy ostrosłupa 𝐴𝐵𝐶𝐷𝑆 wynosi 36.

Ściany 𝐵𝐶𝑆 i 𝐷𝐶𝑆 są przystającymi trójkątami prostokątnymi o przyprostokątnych 𝑆𝐵, 𝐵𝐶 oraz
𝑆𝐷, 𝐷𝐶, gdzie |𝑆𝐵| = |𝑆𝐷| = 10 i |𝐵𝐶| = |𝐷𝐶| = 6.
1 1
Pole powierzchni bocznej ostrosłupa 𝐴𝐵𝐶𝐷𝑆 wynosi 2 ∙ ∙ 6 ∙ 8 + 2 ∙ ∙ 6 ∙ 10 = 108.
2 2
Pole powierzchni całkowitej ostrosłupa 𝐴𝐵𝐶𝐷𝑆 to 144.
144 3
Zatem pole powierzchni całkowitej ostrosłupa 𝐾𝐿𝑀𝑁𝑆 wynosi 3 = 72 √2.
√4
36 3
Pole kwadratu 𝐾𝐿𝑀𝑁 to 3 = 18 √2.
√4
Pole powierzchni bocznej ostrosłupa ściętego ABCDKLMN wynosi
108 3
108 − 3 = 108 − 54 √2.
√4

Zatem pole powierzchni całkowitej ostrosłupa ściętego ABCDKLMN wynosi

3 3 3
36 + 18 √2 + 108 − 54 √2 = 144 − 36 √2.

12 𝑘 jest współczynnikiem liczbowym, który nie zależy od 𝑃 ani od 𝛼, więc obliczymy objętość
(0–5) ostrosłupa prawidłowego o polu powierzchni bocznej 𝑃 = √2, w którym 𝛼 = 30°.
Przyjmijmy oznaczenia jak na rysunku:
𝑎 – długość krawędzi podstawy ostrosłupa,
ℎ – wysokość ściany bocznej ostrosłupa poprowadzonej z wierzchołka 𝑆,
𝐻 – wysokość ostrosłupa,
𝑂 – punkt przecięcia przekątnych podstawy 𝐴𝐵𝐶𝐷,
𝑆𝐸, 𝑆𝐹 – wysokości sąsiednich ścian bocznych,
𝑆𝐺 – wysokość trójkąta 𝑆𝐸𝐹 poprowadzona z wierzchołka 𝑆.

4
Rozwiązania zadań – Vademecum z matematyki „NOWA Teraz matura”, poziom rozszerzony

Wyznaczamy wysokość ℎ ściany bocznej ostrosłupa 𝐴𝐵𝐶𝐷𝑆 poprowadzonej z wierzchołka 𝑆

w zależności od długości 𝑎 krawędzi podstawy ostrosłupa.
1
√2 = 4 ∙ 𝑎ℎ 2
√2
ℎ=
2𝑎

𝛼 = 30°, więc trójkąt równoramienny 𝐸𝑆𝐹 jest równoboczny. Zatem:

𝑎√2
ℎ = |𝐸𝐹| = √2 ⋅ |𝐸𝐵| =
2

Stąd:
√2 𝑎√2
=
2𝑎 2
𝑎=1
2
√2 1
ℎ2 = ( ) =
2𝑎 2

Stosujemy twierdzenie Pitagorasa do trójkąta 𝐹𝑂𝑆 i obliczamy wysokość 𝐻 ostrosłupa 𝐴𝐵𝐶𝐷𝑆.

|𝑂𝑆|2 = |𝐹𝑆|2 − |𝑂𝐹|2
𝑎 2
𝐻 2 = ℎ2 − ( )
2
2 1 1 2
𝐻 = −( )
2 2
1
𝐻=
2

Obliczamy objętość 𝑉 ostrosłupa 𝐴𝐵𝐶𝐷𝑆.

1 1 1 1
𝑉 = 𝑎2 𝐻 = ∙ 1 ∙ =
3 3 2 6
3 1 1
Z treści zadania wiadomo, że 𝑉 = √𝑘 ∙ 𝑃3 ∙ sin 𝛼 ∙ cos(2𝛼), więc 𝑉 = √𝑘 ∙ (√2) ∙ ∙ .
2 2
Porównując otrzymane wartości objętości, obliczamy 𝑘.
1 √2
= √𝑘 ∙
6 2
√2
𝑘=
36
√2
Współczynnik 𝑘 ma wartość .
36

13
(0–5)

Oznaczmy |𝐴𝐷| = 𝑎, |𝐴𝐵| = 𝑏, |𝐴𝐻| = 𝑑, |𝐴𝐹| = 𝑒, |𝐹𝐻| = 𝑐 (zobacz rysunek).

5
Rozwiązania zadań – Vademecum z matematyki „NOWA Teraz matura”, poziom rozszerzony

12
Ponieważ 𝑃∆𝐴𝐹𝐻 = 26,4 oraz sin 𝛼 = , więc
13
1
𝑃∆𝐴𝐹𝐻 = ∙ 𝑑 ∙ 𝑒 ∙ sin 𝛼
2
1 12
26,4 = ∙ 𝑑 ∙ 𝑒 ∙
2 13
𝑑 ∙ 𝑒 = 57,2
12 2 25
Obliczamy cos 𝛼: cos 2 𝛼 = 1 − sin2 𝛼 = 1 − ( ) = i kąt 𝛼 jest ostry, więc
13 169
5
cos 𝛼 = .
13
Stosujemy do trójkąta 𝐴𝐹𝐻 twierdzenie cosinusów i otrzymujemy:
𝑐 2 = 𝑑 2 + 𝑒 2 − 2 ∙ 𝑑 ∙ 𝑒 ∙ cos 𝛼
𝑐 2 = 𝑑 2 + 𝑒 2 − 2 ∙ 57,2 cos 𝛼
Zatem:
5
𝑐 2 = 𝑑 2 + 𝑒 2 − 2 ∙ 57,2 ∙
13
𝑐 2 = 𝑑 2 + 𝑒 2 − 44
Stąd, wobec 𝑐 2 = 𝑎2 + 𝑏 2 oraz 𝑑 2 = ℎ2 + 𝑎2 i 𝑒 2 = ℎ2 + 𝑏 2 , otrzymujemy:
𝑎2 + 𝑏 2 = ℎ2 + 𝑎2 + ℎ2 + 𝑏 2 − 44
ℎ = √22

14 Wprowadzamy oznaczenia: |𝐴𝐹| = ℎ, |𝑆𝐹| = 𝑥, |𝐹𝐺| = 𝑦, |𝐴𝑆| = |𝐵𝑆| = |𝐶𝑆| = 𝑏,

|𝑆𝐾| = 𝐻, jak na rysunku.
(0–6)

𝑥 𝑥+𝑦
Z podobieństwa trójkątów 𝐷𝐸𝑆 i 𝐵𝐶𝑆 otrzymujemy równanie = . Stąd 𝑥 = 2𝑦
4 6
W trójkącie równobocznym 𝐴𝐵𝐶 mamy |𝐴𝐺| = 3√3, |𝐴𝐾| = 2√3, |𝐾𝐺| = √3.
Korzystając z twierdzenia Pitagorasa, zapisujemy układ równań.
ℎ2 + 4𝑦 2 = 𝑏 2
{ ℎ2 + 𝑦 2 = 27
9𝑦 2 + 9 = 𝑏 2
Odejmujemy stronami pierwsze i trzecie równanie.
ℎ2 + 4𝑦 2 = 𝑏 2
{ ℎ2 + 𝑦 2 = 27
ℎ2 − 5𝑦 2 = 9
Odejmujemy stronami drugie i trzecie równanie.
ℎ2 + 4𝑦 2 = 𝑏 2
{ ℎ2 + 𝑦 2 = 27
6𝑦 2 = 18
Stąd otrzymujemy 𝑦 = √3. Zatem |𝑆𝐺| = 3√3
Obliczamy wysokość ostrosłupa:
2
𝐻 = √(3√3) − 3 = 2√6.
Obliczamy objętość ostrosłupa:
1 36√3
𝑉= ∙ ∙ 2√6 = 18√2.
3 4