"Formy I Normy, Czyli Poprawna Polszczyzna W Praktyce" Katarzyna Kłosińska

Formy
1 hormy,
czyli poprawna
polszczyzna
w praktyce
Praca zbiorowa pod redakcją naukową

Katarzyny Kłosińskiej
YDAWNICETWO
Warszawa 2004
Polonistyka.com
e
©Copyright by Wydawnictwo FELBERG SJA,
Warszawa 2001, 2004
Recenzenci naukowi:
prof. dr hab. Andrzej Markowski
prof. dr hab. Jan Miodek
Redaktor prowadzący:
Adam Wolański
Redaktor merytoryczny:
Anna Kozłowska
Redaktor techniczny:
Barbara Gluza
Korekta:
Joanna Cierkońska (wydanie I),
Teresa Kruszona (wydanieII)
Projekt graficzny okładki:

Andrzej-Ludwik Włoszczyński
DTP:
A.L.W. GRAFIK
BIBLIOTEKA Nauk Politycznych

wydziału Dziennikarstwa | sza wskiego
Uniwersytetu War
rsz
Nowy Świat 69, 00-046 Wa
Wszystkie nazwy handlowe i towarów występujące w niniejsz
ej tel. 620-03-81 w. 295, 236
żonymi lub nazwam i
publikacji są znakami towarowymi zastrze
zastrzeżonymi odpowiednichfirm odnośnych właścicieli.
Wydawca dołożył wszelkich starań, aby zapewnić najwyższą

jakość tej książce. Jednakże wydawca nie jest w żadnym
63157
przypadku odpowiedzialny za jakąkolwiek szkodę będącą
następstwem korzystania z treści zawartych w niniejszej
publikacji.
Cytaty z wydawnictw zwartych i wydawnictw ciągłych

zostały Biblioteka WDi
NP UW
LITU
przytoczone w niniejszej książce wyłączn ie wzakres ie
uzasadnionym wyjaśnianiem, analizą krytyczną i nauczaniem.
Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część niniejszej książki, 1098035821

zarówno wcałości, jak i we fragmentach, nie może być
reprodukowana ani przetwarzana w sposób elektroniczny.
mechaniczny, fotograficzny i inny oraz nie może być
przechowywana w żadnej bazie danych bez pisemnej zgody
wydawcy.
Wydanie ll poprawione i uzupełnione
Printed in Poland
ISBN 83-88667-06-8
Polonistyka.com
Spis treści
Przedmowa do drugiego Wydamła ...LLuaaaaaaaaaaeaeaaaaaawaaiaza zizi 7

1. Podstawowe pojęcia kultury języka Elzbieta Grabska-Moyle......aaaaaaaaaaaaaaa ii ii. 9
2.Poprawność fonetyczna Katarzyna Kłosińska ...uaaeaaaaaaaaaaaaawa aaa i iA 12
3.Poprawność ortograficzna Katarzyna Kłosińska ....uaaaaeaaaaeaaaawaaaa zania aiz iaaiii 16
4. Poprawność interpunkcyjna Dorota Zdunkiewicz-Jedynak .....eaaaaaaaeaaa aaa zaa iii 18
$.Poprawność fleksyjna — nazwy własne Zespół ......aaeaaaaaaaaaaaaaaaaaaaia aan iii 20
6. Poprawność słowotwórcza — nazwy własne Elżbieta Grabska-Moyle .........424..2.2.... 30
7. Poprawnośćfleksyjna — nazwy pospolite — rzeczownik Katarzyna Kłosińska ............... 33
8. Poprawność fleksyjna — nazwy pospolite — przymiotnik i zaimek Katarzyna Kłosińska ....... 38
9. Poprawność fleksyjna — nazwy pospolite — czasownik Dorota Zdunkiewicz-Jedynak ......... 40
10. Poprawność fleksyjna i składniowa — liczebnik Katarzyna Kłosińska .........4444444111.. 44
11. Poprawność składniowa — związek zgody Magdalena Bondkowska, Iwona Burkacka ........ 49
12. Poprawność składniowa — związek rządu Magdalena Bondkowska, Iwona Burkacka ......... 52
13. Poprawność składniowa — skróty Magdalena Bondkowska, Iwona Burkacka .......... . z. 57
14. Poprawność składniowa — wyrazy funkcyjne Magdalena Bondkowska, Iwona Burkacka,
kwa Rudnicka uuuuuaaaaaraaeawaaawaawa aaa A 59
15. Poprawność składniowa — szyk wyrazóww zdaniu Magdalena Bondkowska,
Iwona Bukkacka ..uueaeaaaaeaeaaaaaa wawa aaa 64
16. Poprawność składniowa — imiesłowowe równoważniki zdań Magdalena Bondkowska,
lwona Burkacka „uuu aaaaeaaaaaaa wawa aaa aaa aaa aaa 66
17. Poprawność składniowa — budowa zdania złożonego Magdalena Bondkowska,
Iwona Burkacka, Ewa Rudnicka „..uuaaeaaaaaaaaa ea. 69
18. Wstęp do poprawności leksykalnej Katarzyna Kłosińska ......u.aaaaaaaa aaa aaa ii: 73
19. Poprawność słowotwórcza — nazwy pospolite Elżbieta Grabska-Moyle...............1.... 75
20. Poprawność leksykalna — zapożyczenia Elżbieta Grabska-Moyle, Adam Wolański ........... 79
21. Poprawność leksykalna — łączliwość Katarzyna Kłosińska......uuaaaaaaaaaaaaa agi i cii. 86
22.Poprawność frazeologiczna Katarzyna Kłosińska ....aeaaaaaaaaaaaaaaaa aaa ii 90
23. Poprawność leksykalno-stylistyczna — metafory Katarzyna Kłosińska ..........24.1.11111. 96
24. Poprawność leksykalno-stylistyczna — konstrukcje redundantne Anna Ciesielska ............ 99
25. Redundancja a łączliwość leksykalna Agata Hącia.......uaaaaaaaaaaaaaaa aaa iii iii 102
26. Poprawność leksykalno-stylistyczna — szablon językowy, wyrazy modne,
poprawność semantyczna Anna CleslelSka ...-uuaaaeaaaeaaaaaaaaaa aaa az aaa ii 107
27. Poprawność stylistyczna — środkistylistyczne w tekstach użytkowych Adam Wolański ....... 114
28. Poprawnośćstylistyczna — stylistyczne zróżnicowanie współczesnej polszczyzny
Adam Wolański, Dorota Zdunkiewicz-Jedynak ...-.aaaaaaaaaaaaaaaaaa aaa aaa) 120
29.Redagowanie tekstu Dorota Zdunkiewicz-Jedynak ....uuaeaaaaaaaa LLL 131
30. Remanenty gramatyczne Ewa Rudnicka ...euaaaaaaaaaaaaaaa aaa 13
31l.Pisać każdy może... Katarzyna Kłosińska. ...uauouaaaaaaaaaaa aa 143
32.Podstawy leksykologii Katarzyna Kłosińska .....uuuaaaaaaaaaaaa ii 148
Odpowiedzi i omówienia wybranych zagadnień (klucz).......uauauaaaaaaaa LLL] 153
Polonistyka.com
Gorąco dziękujemy Panom Profesorom
Andrzejowi Markowskiemui Janowi Miodkowi
za cenne uwagi, które pomogły
w przygotowaniu ostatecznej wersji książki
Zespół
Polonistyka.com
Przedmowa do drugiego wydania
Książka „Formy i normy, czyłi poprawna polszczyzna wanym przez profesora Andrzeja Markowskiego. Wszyst-
wpraktyce” jest przeznaczona dla wszystkich, którzy pra- kie ćwiczenia, które znalazły się w tomie, były przez kilka
gną rozwijać praktyczną umiejętność posługiwaniasię języ- lat stosowane na zajęciach ze studentami. Pozwoliło to na
kiem ojczystym i pogłębiać o nim wiedzę. Zawiera ćwicze- takie ich zmodyfikowanie, by stały się jak najbardziej funk-
nia z kultury języka polskiego wraz z ich rozwiązaniami. Są cjonalne. Drugie wydanie jest w stosunku do pierwszego po-
w niej omówione najbardziej typowei najczęstsze błędy ję- prawione oraz uzupełnione. Dziękujemy wszystkim, którzy
zykowe popełniane przez Polaków, dzięki temu — z jednej przyczynili się do usunięcia niedoskonałości książki.
strony — jest wykładnią normy językowej (wszystkie roz- Żadnego zdania wykorzystanego w zbiorze (a jest ich po-
strzygnięcia normatywne są zgodne z przyjętymi w „Nowym nad 1700) nie wymyśliliśmy sami. Wszystkie są autentyczne
słowniku poprawnej polszczyzny PWN” pod redakcją — pochodzą głównie z prasy. Staraliśmy się nie ingerować w ich
A. Markowskiego, Warszawa 1999), z drugiej zaś — zdaje formę — są więc takie, jakimi stworzyli je ich autorzy (dzien-
sprawę z najważniejszych tendencji rozwojowych współcze- nikarze, politycy, urzędnicy). Nie należy się zatem dziwić
snej polszczyzny. Mamy nadzieję, że korzystanie z niej nie temu, że zawierają błędy językowe, nielogiczne sformułowa-
tyłko przyczyni się do wyrobienia sprawności językowej, nia czy wywołują komiczny efekt. Ich nieporadność może sta-
lecz także pozwoli na pobudzenie refleksji nad językiem, na nowić pewnego rodzaju ostrzeżenie — może uzmysłowić Czy-
pogłębienie świadomości językowej. telnikom, jakie są konsekwencje niesprawnego posługiwania
Koncepcja tomu jest wynikiem przemyśleń zespołu (oprócz się językiem. Wierzymy, że ta książka pomoże wszystkim
obecnych autorów wpracach brali udział, w początkowym eta- w wyrabianiu tej sprawności.
pie, dr Anna Cegieła i dr Tomasz Karpowicz), osób prowadzą-
cych zajęcia z kultury języka polskiego w Instytucie Języka
Polskiego Uniwersytetu Warszawskiego, w zakładzie kiero- Katarzyna Kłosińska
Polonistyka.com
1. PODSTAWOWE POJĘCIA KULTURY JĘZYKA
Elżbieta Grabska-Movyle
I. Proszę określić, które z wymienionych środkówjęzyko- „ Dobre to, co polskie.
O
wych należą do systemu językowego, które do normyję- . Dobre to, co powszechnie używane.
zykowej, a które do uzusu. Część z nich należy jednocze- . Dobre to, co precyzyjne.
mo
śnie do dwóch lub trzech grup. Dobre to, co regularne.
przyjacieli (D. lm.), przyjaciół (D. tm.), bratowi (C. lp.), bra- „ Dobre to, co używane przez wielopokoleniowąinteli-
9
tu (C. Ip.), koniami (N. Im.), końmi (N. Im.), gałęziami gencję humanistyczną.
(N. lm.), gałęźmi (N. lm.), zaczęłem (1. os. r.m. Ip. cz. prze- . Dobre to, co wypełnia lukę w języku.
oz
szłego), zacząłem (1. os. r.m. lp. cz. przeszłego). — innowacje precyzujące;
— innowacje regulujące;
IL. Na podstawie własnego poczucia językowego proszę oce- — innowacje skracające;
nić, na jakim poziomie normy językowej sytuują się na- — innowacje uzupełniające.
stępujące sposoby użycia języka.
1. Dlaczego nie pościeliłeś łóżka? V. Podkreślone wyrazy i formy wponiższych zdaniach
2. Gdzieżeś ty bywał, czarny baranie? We młynie, we mły- są (lub były do niedawna) innowacjami językowymi.
nie, mój mości panie. Cóżeś tam robił, czarny baranie? Proszę określić typ każdej innowacji (uzupełniająca, re-
Mełł mąkę, męłł mąkę, mój mości panie. gulująca, rozszerzająca, alternatywna, nawiązująca,
. Zjadłem ten kotlet z prawdziwą przyjemnością, był do- Skracająca, precyzująca) oraz sprawdzić w „Nowym
11)
skonale przyprawiony. słowniku poprawnej polszczyzny PWN”pod red. A. Mar-

4. Codziennie podlewam wszystkie kwiaty, ale kaktusa pod- kowskiego, które z tych wyrazówi form zostały uznane
lewam rzadziej. za błędne.
5. Najbardziej lubię scenę, w której Kmicic jedzie z Oleńką 1. Pani Wanda mieliła kawę.
sańmi. . Nie przywiązywali uwagi do wyglądu.
9
6. Kiedy zobaczyłam ta dziewczynę wtelewizji, miałam wra- . Komisja zdecydowała się uhonorować medalem te z ja-
2
żenie, że ją znam. gniąt, które osiągnęło najwyższą wagę.

. W oparciu o wcześniejsze uzgodnienia podjęliśmy decy- . Lubię promocje, bo zawsze można coś wygrać, taniej ku-
>
zję o zamknięciu firmy. pić albo spróbować czegoś dobrego.

„ Listy wysyłaj na mój nowy adres. . Kupiłem dwa dobre przewodniki po Warszawie.
M
© © w
. Proszę, siadajcie państwo. . Nasi piłkarze przegrali pięć ostatnich meczy.

o
. Niepotrzebnie rnagłośniono tę sprawę. . Badany enzym odgrywa duże znaczenie wprocesie tra-
"mJ
—
wienia.
HL. Proszę wyjaśnić, czy można uznać za poprawne. 8. Specjalne sygnały będą nadawane przed i po reklamach.
„ Podkreślone formy: 9. Kicia urodziła cztery kocięta.
a. Przyszedł wujciu Józiu, żeby oglądnać kurczęta polu.
b. Trzasło, błysło, a ona nie wróciłasię. VI. Proszę połączyć każdą z nazw postaw wobec języka
c. W studio gościliśmy wybitnego pisarza. z sądem, który mógłby być wypowiedziany przez osobę zaj-
d. Stępniówna. proszę do tablicy! mującą daną postawę.”
„ Wymowę typu gienerał. . Abnegacja;
SJ
. Indyferentyzm;
ŁY. Proszę połączyć nazwy kryteriów poprawności języ- „ Konserwatyzm;
2
kowej z odpowiednimi wyjaśnieniami. (Uwaga: do nie- . Leseferyzm;

BE
których typów kryteriówodnosisię kilka wyjaśnień). Na- . Logizowanie w języku;

U:
stępnie do kryterium wystarczalności językowej oraz kry- . Naturalna (spontaniczna) postawa wobec języka;
O
terium ekonomiczności proszę odnieść typyinnowacji ję- . Perfekcjonizm;

1
zykowych, przy których ocenie dane kryterium jest przy- „. Puryzm egocentryczny;
060
datne. „. Puryzm elitarny;

DO
I. Kryterium wystarczalności językowej; 10. Puryzm nacjonalistyczny;

„ Kryterium ekonomiczności; It. Puryzm tradycjonalistyczny;
NM
„ Kryterium uzualne; 12. Racjonalizm;

w
13, Umiarkowanyliberalizm.
2
„ Kryterium autorytetu kulturalnego;

. Kryterium narodowe; a. Dobre jest to, co ja akceptuję.
Ut
„ Kryteriumestetyczne. b. Dobre jest to, co rodzime, a więc należy walczyć z za-

O
a. Dobre to, co krótsze. pożyczeniami. Należybronić języka przed wpływami

b. Dobre to, co nie budzi niepożądanych skojarzeń. obcymi.
Polonistyka.com
c. Dobre jest to, czym się posługuje stara inteligencja, więc 2. Słowniki specjalne języka polskiego:
należy walczyć z formami, których używają ludzie z in- a. wyrazówobcych:
nych warstw społecznych. — W. Kopaliński, „Słownik wyrazów obcych i zwrotów
d. Język jest czymś naturalnym, zwyczajnym, więc nie obcojęzycznych”, Warszawa........... .
będę się zastanawiał, jak go używać. — „Słownik wyrazów obcych”, red. J..........eessanaena ,
e. Język nic mnie nie obchodzi, nie jest dla mnie warto- Warszawa 1971.
— „Słownik wyrazówobcych. 2... eeaezaennaaazarearanaeć sA
ścią.
red. E. Sobol, Warszawa 1995.
f. Język powinien byćprecyzyjny i logiczny, więc nale-
— A. Markowski, ,, wee eee eaaeno aaa iznezaoczawiaca najnowszych
ży usuwać niejednoznacznościi sformułowania nie-
wyrazów obcych”, Warszawa..............
logiczne.
— R. Pawelec, ,,......ueeeaaaaaa aaa aa acaaaa "Słownik wyrazów
. Język powinien być precyzyjny i zgodny z systemem,
GQ
obcych nie tylko dła gimnazjalisty”, Warszawa 1999.

więc należy dążyć do ograniczenia wariantywności
— A. Markowski, R. Pawelec, ,, .......ueeeuaaaaaaa aaa aaa acaacacai
w języku i odstępstwod systemu. Należy walczyćz for-
słownik wyrazów obcych i... eee eee zazna
mami nieprecyzyjnymi i wyjątkowymi, zarówno daw-
Warszawa 2001.
nymi, jak i innowacyjnymi.
b. frazeologiczne:
h. Język się zmienia, bo zmienia się rzeczywistośći spo-
— S.
a „Słownik frazeologiczny języka polskie-
łeczeństwo. Niektóre zmiany językowe są potrzebne,
„tI, II, Warszawa............ -1968.
inne są zbędne. Język jest używany w różnych sytu-
— 5.NE , G. Dziamska, J. Liberek,
acjach i przez różnych ludzi, dlatego należy akcepto-
NE słownik frazeologiczny
wać jego wielostylowość i wielopoziomowość jego
języka polskiego”, Warszawa 1995.
normy.
— K. Mosiołek-Kłosińska, A. Ciesielska, „W ............... .
i. Język się zmienia, bo zmienia się rzeczywistośći spo-
Słownik frazeologiczny języka polskiego”, Warszawa
łeczeństwo. Niektóre zmiany językowe są potrzebne,
2001.
inne są zbędne. Aby ocenić te innowacje, trzeba do-
c. porządkujące słownictwo według relacji znaczeniowych:
brze poznać mechanizmyrządzące językiem. Zjawisk
CE , „słownik wyrazów
językowych nie można oceniać przez pryzmat wła-
bliskoznacznych”, Warszawa.......... .
snych doświadczeń i emocji, lecz w wyniku ich do-
— D. Buttler, „Słownik polskich ..........eeeaessananaaeee
głębnej analizy.
całkowitych”, Warszawa 1988.
. Nie mam zdania na temat języka.
LL,
— W. Cienkowski, „Praktyczny słownik wyrazów blisko-

k. Wszystkie formy językowe sąjednakowo dobre; skoro
znacznych”, Warszawa..........
są używane, to znaczy, że są potrzebne. Nie należy in-
— A. Dąbrówka, E. Geller, R. Turczyn, „Słownik ...........
gerować w rozwój języka. NEA », Warszawa.......... .
l. Kiedy byłem młody,język był poprawnyi bardziej pre- — Z. Kurzowa 1 in., „Słownik .....ee-eeee eee aaa arena aaana
cyzyjny niż dziś, więc należy bronić języka przed nie- aaa polskich”, Warszawa........11.-- -
potrzebnymi, używanymi głównie przez młode poko- — A. Dąbrówka, E. Geller, „Słownik ........eeareanneeea
lenie wyrazami i formami, ponieważ dawne wyrazy
i formy w zupełności wystarczają. d. dotyczące określonej sfery słownictwa:
Ł. Dawniej język był poprawny i elegancki, a więc należy — M. Grochowski, „Słownik polskich ......ee:::111121
walczyć z innowacjami. Należy uświadamiać młode- baw », Warszawa 1995.
mu pokoleniu, że mówi źlei nieelegancko. -J. Anusiewicz, J. Skawiński, „Słownik polszczyzny
pzez », Warszawa-Wrocław 1996.
VII. Proszę uzupełnić spis podstawowych słowników i wy- — A. Dąbrowska, „Słownik ...........-eeea-eesosneez: polskich,
dawnictw poprawnościowych. czyli w rzeczy mocno, w sposobie łagodnie”, Warsza-
1. Słowniki ogólne języka polskiego: wa 1998.
— „Słownik języka polskiego”, red. W. u. meeeeeeeena , e. poprawnościowe:
t. I-XI, Warszawa............. - 1969. — „Słownik poprawnej polszczyzny”, red. W. .......11..1.- ,
—_ „Słownik języka polskiego”, red. M. Szymczak,t.I-...., |: ONA , Warszawa.......... .
Warszawa ........... -1981, wyd. 1. scalone, Warszawa — 1. Bartmińska,J. Bartmiński, „SIOWNIK ...uaeeeeaaee cena
1998. b nazwisk obcych”, Olsztyn 1992.
—_ „Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny”, red. — M. Bańko, M. Krajewska,„Słownik wyrazów............
- . Zgółkowa,tI, i. 1994. aaa nawa iiariiaaaazacw aaa », Warszawa.......... .
gear słownik języka polskiego”, red. E. So- — „Praktyczny słownik poprawnej polszczyzny. Nie tyl-
boł, Warszawa ............... . ko dla młodzieży”, red. A. ue
— SŁOWNIK eee języka polskiego”, Warszawa .......... .
Ted. B. eee aaa cani , Warszawa............ . — J. Grzenia, „Słownik Lee : ortogra-
ga słownik języka polskiego”, red. M. Bańko, fia, wymowa, słowotwórstwo i odmiana”, Warszawa
aaa Warszawa 2000. 1998.
Polonistyka.com
10
pa eye nnawan a słownik poprawnej polszczyzny PWN”, — A, Cegieła, A. Markowski, „Z polszczyzną za pan brat”,
red. A. Markowski, Warszawa .......... . Warszawa...........
— J. Podracki, „Słownik skrótów1 ............eeeeaoue-oooeeaoż sA — B. Klebanowska, w. Kochański, A. Markowski, „O do-
Warszawa 1999. breji ..........4....11-1... polszczyźnie”, Warszawa .......... .
f. ortograficznei interpunkcyjne: — $. Bąba, B. Walczak, „Na końcu języka. Poradnik ....
— „Słownik ortograficzny języka polskiego PWN”, Tedh eee », Warszawa-Poznań .......... .
|Y ORO , Warszawa.......... . — „Połszczyzna płata nam figle. Poradnik językowy dla
panowania słownik ortograficzny PWN”, każdego”, red. J. ............14240.141112.. „Warszawa.......... .
red. E. Polański, Warszawa.......... — A. Markowski, „Polszczyzna znana .................11.11. 2a
— J. Podracki, „Słownik interpunkcyjny języka polskie- Warszawa.......... .
go z zasadami przestankowania”, Warszawa............. . m Jaaa , „Rozmyślajcie nad mową! ”,
3. Wydawnictwa poprawnościowe: Warszawa 1998.
— E. i F. Przyłubscy, „Gdzie postawić ..............1.-11111.- 2 mJ , „Mówi się. Porady językowe”,
Warszawa.......... . Warszawa 2001.
R DN R: OE , 74ROA », miesięcznik, Kraków.
HL aaa aaa aaaazaa ana , „Kultura języka polskiego”, — „Poradnik Językowy”, miesięcznik,.......e--see-u1s00- .
t I, Warszawa 1973, t. M, Warszawa 1982.
7 Ćwicz. I i VI zostały opracowane przez Katarzynę Kłosińską.
11
Polonistyka.com
2. POPRAWNOŚĆ FONETYCZNA
Katarzyna Kłosińska
I. Proszę głośno przeczytać następujące zdania, zazna- 3. nauka — naukowy — naukowiec — nauczyciel — nauczka;
4, mozaika — mozaikowy;
czyć akcenty w podkreślonych wyrazach (zgodnie z wy-
5. rozmaity;
maganiami normy wzorcowej) oraz uzasadnić swoje de-
6. boisko;
cyzje._ P>
7. planetoida.
1.śćjlibyściee egzaminy na Luniwersytet, później jeden zaj-
e
(mowałby się jakąś epoką sprzed kilkusetlat, drugi prze-
prówiadzałby analizy kosmetyków, a wzdstalbyś prezy- IV. Proszę przeczytać głośno następujące zdania, a potem
dentem Rzeczypośpolitej. O określić sposób realizacji liter ei 4.
2. Tenaarcymistrż (mój eksmaż) nie dał rady,czterystu mate- 1. Mój mąż czmychnął stąd, bojąc się ukąszenia węża.
. Wziął coś na ząb.
MN
(matykom. =
3.Oficerii dwaj chómicy zwiedzilibi:Kostaryke, a potem po- „, Chlusnał wodą na ręce i na wąsy.
>
jechaliby na Korsykę, gdzie1nasz prezydent poznał tego . W gąszczu wywęszył łabędzie depczące żołędzie.
2
. Odpędzał ręką bąka, który wleciał za węgiel.
o u
fizyka.
4:*Chotiażbyś nie chciał, pojedziesz do muzeum w+ Afryce. . Jej pięciu zięciów przebrało się za księży i chodziło po
kolędzie, by zbierać pieniądze.
5. PSLii SLD poprosiły UW i AWS o wstrzymanie prywaty-
7. Omi idą z matką na mszę.
zacji PKP i PBK.
6. CBOS i OBOPspytały Polaków, jak oceniają ZBoWiD,
Polmos i PKS. V. Proszę przeczytać głośno następujące zdania, a potem
7. W ostatniej chwili złapał pekaes. określić sposób realizacji połączeń literowych an, en, 0h,
Yh, in, un.
1. Spontanicznie powinszowałem inteligentnemu inżyniero-
1L. Proszę zaznaczyć akcenty podkreślonych wyrażeń przy-
imkowych. wi awansu, który od dawna musię należał za bezprece-
1. Zrób to dla mnie. densowe i kunsztowne zsynchronizowanie obrazuz dźwię-
. Czekaj na mnie.
kiem w filmie o konspiracji.
19
. Ten blondyn Antek miał do nas pretensję o to, że na plan-

|
„ Myśl-o. nas.
U
. Idę na msze. szy doczepionej do tramwaju nie zamieściliśmyreklamy

A
. Dał na mszę. dzinsów.

OWU
„ Aroganckielegancik stawiał pasjansa i czytał anonse 0 za-

UJ)
„ Wszedł po:pas,
ginionych kundlach.
. Czytał głóś:
na głóś
. Czekał riagłos .
©
„ Brał ją pod włos. VI. Proszę ocenić poprawność każdej realizacji wygłoso-
O
„ Kandydat na prezydenta liczył tylko na wieś. Wiedział, że wych ei ą w zdaniu: Chcęsię przejść tą ulicą.
O
mieszkańcy miast nie będą na niego głosować. 1. [chcę się przejść tą ulicą] => bardzo silna realizacja noso-
11. Wybrał się na wieś. wości;
12. Wyjechał na rok. 2. [chcę się przejść tą ulicą] => słabsza realizacja nosowości;
13. Robi to raz na rok. 3. [chce sie przejść tą ulicą] => ę wymawiane ustnie, q —
14. Oparł się o mur. ROSOWO;
15. Przekręcił się na bok. 4. [chce sie przejść to ulico] > ęią wymawiane ustnie;
16. Ciotka mówiła, że coś ją kłuje w lewym boku. Wogóle 5. [chcem siemprzejść tom ulicom] > ę, a wymawiane jako
em, Om;
od jakiegoś czasuskarżysię na bok.
. Założył szelki na krzyż. 6. [chcełsiełprzejść tołulicoł] => ę, q wymawiane jako eż, oł.
—
m
. Patrzył na krzyż na ścianie.

0 GO
p m
na.dół,
. Spojrzał najpierw w górę, a potemin VIL Proszę przeczytać głośno poniższe zdania, a następ-
. Popatrzył dół w ziemi. nie określić sposób realizacji litery z przed ki g.
©
LM
. Wyszedłna dwór. 1. W banku przy parkingusiedziała w okienkupanienka, któ-

KM MD
(9
ra marzyła, że tańczytango w Kongu.

„ Poszła zadom.
. W bunkrze cinkciarz z łysinką, pijąc drinka, wszedł na
to
. Wyszła za maż.
M»
1
drabinkę, by naprawić kinkiettej babinki.

II. Proszę określić liczbę sylab w każdym z następujących
3. Adiunkt z Bangkoku dostał cynk od blondynki, że altan-
ka nie oferuje już wyszynku.
wyrazów, zapisać sposób ich wymowyoraz zaznaczyć ak-
centy.
1. laurka — laur — laurowy — laureat; VIII. Proszę przeczytać głośno poniższe zdania, a następ-
2. dinozaur — dinozaury; nie określić sposób realizacji litery 4.
12 Polonistyka.com
1. Założyciel klubu Pogoń Szczecin pamiętał z dzieciństwa . Według Andrzeja wszystkiemu winni są współtwórcy
u)
pewne afrykańskie państwo, w którym panował błazeń- pierwszego z trzech budżetów.
ski, a zarazem barbarzyński obyczaj. . Wreszcie się okazało, że on jest spoza koalicji.
—
2. W końcu jedna z pań zawołała: „Na koń!”. . Przynajmniej on był porządny.
MU
. Zjadł jabłko przed śniadaniem.
"IO
LX. Proszę przeczytać głośno poniższe zdania, a następnie „. Mistrz spod Tczewa naprawiał oryginalne drzwi.
zapisać sposób realizacji miękkich spółgłosek w podkre-
ślonych wyrazach. XV. Proszę przeczytać poprawnie poniższe zdania oraz
. Ten okropny chłopiec kopie kopie tych dzieł. określić sposób realizacji podwójnych liter w śródgłosie.
m
. Dania to kraj, w którym jadłem wspaniałe dania. 1. „Jaka miękka i lekka wanna!” — krzyknęła zaaferowana
NW
„. Onsię utopi w oparach tej utopii. Oni się zaś nie utopią ze tym happeningiem bystrooka Wioletta.
LA
swoją utopią. 2. Dla przeciwwagi Hanna w legginsach słuchała jazzu

. Znam Manię, co cierpi na manię prześladowczą. i uprawiała jogging dookoła surrealistycznych peerelow-
=
. Dziewczynka chodziła po linie, a chłopiec rysował dwie skich fontann (chciała zwalczyć cellulitis).
Gi
linie. . Bezzębny buddysta w nieefektownej mrozoodpornej wło-
tu
6. Przedstawiciel Wielkiej Brytanii wykazał się znajomością siennicy trzymał erratę do bestsellera, którego motto
ortografii. brzmiało: „Prędzej yuppie popełni seppuku, niż wwiezie
7. Powiedział w euforii, że Czeczenia nie jest członkiem Unii. arrasy do willi mułły”. .
4. Widyllicznym nastroju radiooficer zeppelina słuchał reg-
X. Proszę przeczytać głośno poniższe zdania, a następnie gae i przygotowywał collage na biennale.
zapisać sposób realizacji połączeń ge, gie, bio w podkre- . Jego hobby było graffiti i wojenne druki offsetowe.
"JO
ślonych wyrazach. . Nieelegancka hostessa nie uległa terrorowi bossa.

1. Inteligentny ewangelik Genio był najgenialniejszym dy- . „Włożę dessous, bo robiłam mammografię” — powiedzia-
rektorem PGR-u. ła panna staccatem.
2. Przeczytałem biografię tego biologa. 8. Ani hippis, ani ten lobbysta nie przeżyliby bessy.
9. Narrator wlał mokkę do brytfanny i tak zaczął się poran-
XI. Proszę przeczytać głośno poniższe wyrazyoraz sprawny horror.
dzić ich pochodzenie. Czy wszystkie występujące w nich
głoski należą do polskiego systemu fonologicznege? XVI. Proszę przeczytać następujące wyrazy oraz zapisać
1. dżin, jesziwa, żigoło, lodżia, dżins, reżim; ich wymowę i zaznaczyć akcenty.
2. sinus, maksimum, Circa, cissus, Zanzibar. 1. A propos 29. crescendo
2. A rebours 30. deja vu
XII. Proszę przeczytać poniższe wyrazy oraz zaznaczyć 3. atergo 31. disc jockey
miejsca, w których w ogólnopolskiej normie wzorcowej do- 4. AIDS 32. dubbing
chodzi do udźwięcznienia głosek. 5. anchois 33. dumping
1. bransoletka 6. konsul 6. aperitif 34. ćcru
2. chromosom 7. liczba 7. art dóco 35. e-mail
3. defensywa 8. liposomy 8. atelier 36. emploi
4. glista 9. prośba 9. attachć 37. en bloc
5. huśtawka 10. transakcja 10. au courant 38. enfant terrible
11. autodafe 39. erzac
XII. Proszę starannie przeczytać poniższe zdania oraz za- 12. babysitter 40. expose
pisać sposób wymowy, akceptowany przez ogółnopolską nor- 13. barachło 41. fair play
mę wzorcową, wskazanych połączeń „wygłos — nagłos”. 14. biedermeier 42, faux pas
1. Razbyłem nadmorzem. 15. big-band 43. femme fatale
. Jużstawiałem kilka domówzpiasku. 16. bon mot 44, fin de siecle
W
. Jaświeczorem powiedział, że pięćgwiazdŚwieci. 17. bon ton 45. fondue

R w
. Jużwiedział, że obrazzginął. 18. boom 46. frottć

. Bratmówił, że to jest samochódojca. 19. breakdance 47. garnie
ti
20. businesswoman 46. gieroj

XIV. Proszę wyraźnie przeczytać poniższe zdania oraz za- 21. callanetics 49. grand prix
znaczyć miejsca, w których dochodzi do uproszczeń 22. cappuccino 50. gros ( większość )
i upodobnień artykułacyjnych. Proszę ocenić poprawność 23. casting 51. handicap
każdego z tych uproszczeń i upodobnień. 24. casus 52. happening
I. Wziął dwadzieścia cienkich banknotów, a po chwili po- 25. chargć d'affaires 53. heavy metal
kazałich sześćset. 26. circa 54. high life
2. Krakowska wyprzedaż tych trzydziestu garnkówto był 27. clou 55. hobby
strzał wdziesiątkę. 28. concerto grosso 56. IQ
Polonistyka.com
57. igloo 86. pointer (rasa psa) _ W chwilach stresów graliście w badmintona i uprawiali-
58. image 87. poncho Ście rugby, dlatego nie zadowala was branie leków uspo-
59. intermezzo 88. porte-parole kajających ani włączanie telewizora.
60. interview 89. public relations - Wokolicach skansenu na Westerplatte hydraulik namalo-
61. jogging 90. publicity wał portrety Narbutta i Traugutta.
62. jolnt-venture 91. punk . Glista chodziła po śliskim chodniku.
63. jojoba 92. quasi . Przeczytaliśmy w „Swiecie nauki”, że centaur miał głowę
64. joystick 93. quiz w kształcie litery ipsylon.
65. junta 94. remake
66. jury 95. rendez-vous XIX. Proszę starannie przeczytać poniższe wiersze S. Ba-
67. kaput 96. richelieu rańczaka.
68. khaki 97. risotto 1. Chrzęst szczęk pstrych krów wprządł w słuch
69. know-how 98. rugby Szept: „Trwasz wśród warstw łgarstw? Tchórz!
70. laburzysta 99, savoir-vivre Stwórz wpierw z przerw werw, z chwil skruch
71. leasing 100. scherzo Strzęp chwalb — nerw ścierw czymś strwóż!”
12. legginsy 101. skow
73. lobby 102. sic! . O, Aido! Woalami
to
74. lunch 103. steward 1 aloesami wonna,
75. macho 104. superman Nie dbająca, co salami
76. maksimum 105. surfing Neon, Cohen i Madonna,
71. menu 106. tableau Ego neo-elit, Mao... —
78. mezzosopran 107. team Oddalona o eony —
79. minimum 108. tete-a-tete O, idolu, pieję jao
80. motokros 109. thriller Tobie pean nieuczony!
81. papier machć 110. twist
O, oazo, o opoko
82. par excellence I11. vacatio legis
Oka, ucha, ust i uda!
83. patchwork 112. vis A vis
O, omijaj ją, epoko,
84. pizza 113. yuppie
Bo kto ufa, że się uda
85. playback
Naukowy opis — sto sond
XVII. Proszę wstawić odpowiedni przyimek.* Dowódjemujeno da,
|--O E stadniny (skąd?) Że o sobie mylny osąd —
r
|ZJAWA źrebięciem (z czym?) A io Aidzie ma.

5
WOJA uuu aaa aaa ata znana sokiem (jaka?)

GG
ian środę (kiedy?) XX. Obok poniższych zdań została zapisana wymowa nie-
=
- ZAGTOJY aaa wsi (gdzie?) których słów i połączeń wyrazowych. Jest ona charakte-
"O GO I O U
. WEŻ MNIE |... seen aaa nana aenannia sobą (z kim?) rystyczna dla niektórych regionów Polski. Proszę połączyć
. kamienice .....-..-eueeee oaza anawa iwa Lwowie (gdzie?) każde zdanie z nazwą typu wymowy.
„ kamienice |... eee Wrocławiu (gdzie?) 1. Przyjechał brat matki. [brad matki]
7
. kamienice ........ ue Wiedniu (gdzie?) Kobieta wyszła z pieskiem na miasto. [kobzieta, psieskiem,
czwartek (kiedy?) mniasto]
„ Kiedy sprzedasz na giełdzie keks, cukieri gęsi? [kedy, geł-
tu)
XVIII. Proszę przeczytać poniższe zdania, zwracając uwa- dzie, kieks, cuker, gjęsi|
gę na wymowę podkreślonych wyrazówi połączeń. Proszę . Głupi chłop się kłócił. [gupi, chop, kucił]
4
także zaznaczyć akcenty wyrazów wyróżnionych pismem . Włożył czapkęi szalik. [włozył capke i salik]
U
pochyłym. . Zobaczył ptaka. [zuobouczył ptouka]

O
1. W lecacym nad Ukrainą aeroplanie piekna stewardesa wy- „ Drzemał trzy godziny pod drzewem. [dżemał, czy, dżewem]
HI
jęła krem z liposomami. „. Oni idą tą drogą. [idomtom drogom|]

W
. W jakiejś chińskiej instytucji detektyw rozmawiałz praw- „ Nie chciał siedzieć bez ciebie. [sedzec, cebie]
(©
15
nikiem cierpiącym na ischias, . Omi idą tą drogą.[ido to drogo]

O
—
- W Pałacu Staszica obok drzwi drzemał poczmistrz, które- „ Siedział pod lipąi pisałlist. [siedziałpod lypą i pisał lyst]
m
—
UJ
musię śniło, że zwiedza Jatvkan. „ Staliśmy w kolejce, ale biletów nie dostaliśmy.[staliźmy,
0
—
. W kontrofensywie rzucił petarde przed siebie, co spowo- dostalizmy|]

. Kupił owies i kozę. [kłupił łowies, ktozę]
u2
m
dowało feerię barw.

. Nonszalancka blondynkaz oryginalna egipską bransoletą . Szybko ciągnął ciotkę. [szipko cziongnoł cziotkę]
ra
tn
na reku przeprowadzała wbibliotece sondaż, w którym — asynchroniczna wymowaspółgłosek wargowych mięk-

respondenci wyrażali swe opinie dotyczące transakcji za- kich (diałekt mazowiecki — gwara kurpiowska);
wartej piętnaście łat temu między naszym sponsorerm a fa- — dyftongiczna wymowa samogłosek (gwary wielkopol-
bryką obuwia miękkiego. skie, niektóre śląskie, częściowo — małopolskie);
Polonistyka.com
— dyftongiczna wymowa wygłosowych samogłosek noso- — uproszczenia grup spółgłoskowych tsz, dź (gwary ma-
wych (gwary Polski południowo-zachodniej i środkowej); łopolskie, wielkopolskie);
— fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca (dialekty: — ustna wymowa wygłosowych samogłosek nosowych
wielkopolski, małopolski, śląskie, gwary kujawskie, gwary mazowieckie).
chełmińsko-dobrzyńskie);
— jabłonkowanie — sziakanie (gwara cieszyńska, gwary XXI. Proszę przeczytać poniższe zdania zgodnie z normą
ostródzko-łubawskie, gwary warmińskie); ogólnopolską, a następnie określić, jak bywają wymawia-
-- kaszubienie (gwary kaszubskie); ne podkreślone wyrazy i połączenia wyrazów we wskaza-
— labializacja (niektóre gwary wiełkopolskie, małopol- nych regionach.
skie, śląskie); l. „Strzeżmy się zła, ztóbmy coś dobrego” — powiedział
— mazurzenie (gwary mazowieckie, małopolskie i północ ksiądz _Jan, więc napisaliśmy listy do SLD i PSL-u, po
nośląskie); czym zostawiliśmy je w okienku. (południe Polski)
— mieszanie grup ke, kie, ge, gie (gwary mazowieckie); 2. Poszliśmy z chłopakami nad rzekę koło cegielni, jedliśmy
— twarda wymowaI przed i (gwary mazowieckie); maliny i kiełbasę, aż zemdliło tego chytrego Genka. (Ma-
— udźwięcznianie wewnątrzwyrazowe (Polska południo- zowsze)
wa, szczególnie Małopolska); . Głuchy jesteś?! Słuchaj! Ja wcale nie kłamię, że już nie
u)
— uproszczenia grup łu, ło (gwary małopolskie i śląskie); chrapię. (Małopolska)
j : Ćwicz. IViXVIUI zostały opracowane przez Iwonę Burkacką.

" Wiersze z cyklu „Mankamęty” [w:] S. Barańczak, „Pegaz zdębiał. Poezja
nonsensu a życie codzienne: Wprowadzenie w prywatną teorię
gatunków”,
Londyn 19953, s, 75, 76.
Polonistyka.com
3. POPRAWNOŚĆ ORTOGRAFICZNA
1. Z podanych form proszę wybrać poprawne. Każdą de- [może/ morze] [uwierzył/ uwieżył]. [Śmię/ Śmiem] [wontpić/
cyzję proszę uzasadnić odpowiednią regułą ortograficzną wątpić] w [znastwo/ znawstwo] tego [supermena/ superma-
zawartą w „Nowym słowniku ortograficznym PWN”pod na/ super mena/ super mana/ super-mena/ super-manaj. Ten
red. E. Polańskiego. [niby sworzeń/ niby sforzeń/ niby swożeńy niby sfożeń/ niby-
[Nowo wybrana/ Nowowybrana] [Przewodnicząca/ prze- sworzeń niby-sforzeń/ niby-swożeń/ niby-sfożeń/ nibyswo-
wodnicząca] [Komisji Skrutacyjnej/ komisji skrutacyjnej/ rzeń/ nibysforzeń/ nibyswożeń/ nibysfożeń] to kawałek sier-
Komisji Skrótacyjnej/ komisji skrótacyjnej] w [antycelluli- pa, którym [rzęto/ rzento/ żęto/ żento] [zborze/ zboże], zwy-
tisowych/ anticellulitisowych/ anty cellulitisowych/ anti cel- kłe [dziadowstwo/ dziadostwo], a nie [część/ czeńść] [Forda/
lulitisowych/ anty celulitisowych/ anti celulitisowych] [ie- forda]. [Napewno/ Na pewno| chce go pani (schandlować/
ginsach/ legginsach|], ze [szczero złotą/ szczerozłotą] [pseł- zchandlować/ zhandlować/ shandlować] za [pareset/ paręset/
dorococową/ pseudorococową/ pseudo rococową/ pseudo- pare set/ parę set] [rupji/ rupii/ rupi] i szuka pani naiwnego
rococową/ pseudo rokokową/ pseudorokokową/ pseudo-ro- [klijenta/ klienta]. [Do prawdy/ Doprawdy], [na podstawie/
kokowa] [kolią/ kolja] na [szyji/ szyi] [nie jawnie/ nie-jaw- napodstawie] [ustawy Prawo o nieoszukiwaniuw/ ustawy pra-
nie/ niejawnie], [półschylając się/ pół schylając się/ pół-schy- wo o nieoszukiwaniw ustawy Prawo o Nieoszukiwaniuwusta-
lając się], [wyjęła/ wyjeła] [z pomiędzy/ zpomiędzy/ spo- wy Prawo o nie oszukiwaniu/ ustawy prawo o nie oszukiwa-
między] kartek jakieś fextraspiczaste/ ekstraspiczaste/ extra niu/ ustawy Prawo o Nie oszukiwaniu/ Ustawy Prawo o nie-
spiczaste/ extra-spiczaste/ ekstra spiczaste/ ekstra-spiczaste] oszukiwaniu/ Ustawy prawo o nieoszukiwaniu/ Ustawy Pra-
f[żeławstwo/ żelastwoj. wo o Nieoszukiwaniw Ustawy Prawo o nie oszukiwaniw/ Usta-
— |Popatrzcie no/ Popatrzcieno] na ten [arcypiękny/ acy- wy prawo o nie oszukiwaniu/ Ustawy Prawo o Nie oszukiwa-
piękny/ arcy piękny] [Dortmundzki/ Dortmuncki/ dortmundz- niu] [należało by/ należałoby] panią zamknąć za taką [tran-
ki/ dortmuncki] [sworzeń/ sforzeń/ swożeń/ sfożeń] znaleziony zakcjęj transakcję].
nad [Jeziorem/ jeziorem] Leman przez [Genia/ Gienia], moje- — A panu za[nic nie robienie/nic nierobienie/ nicnierobie-
go [chożego/ hożego/ chorzego/ horzego| [eks-męża/ eksmęża/ nie] [trzebaby/ trzeba by], zgodnie z [ustawą o przeprowa-
eks męża/ ex-męża/ exmęża” ex męża]i [wice dyrektora/ wice- dzaniu głosowań/ Ustawą o przeprowadzaniu głosowań, Usta-
dyrektora/ wicedyrektora/ vice dyrektora/ vice-dyrektora/ vi- wą o Przeprowadzaniu Głosowań], zawiesić [członkostwo
cedyrektora| [zarazemza razem], [adiunkta/ adjunkta/ adiónk- członkowstwo] w komisji!
ta/ adjónkta/ Adiunkta/ Adjunkta/ Adiónkta/ Adjónkta] w [In- — O [kurde balans/ kurde-balans/ kurdebalans]! Nie ścier-
stytucie/ insytucie] [Planetołogi/ Planetologii/ planetologii/ pla- pię już tej [żmiji/ żmii]! — [wrzasnął/ wrzasnoł] [hyży/ chyży/
netologi! i [Planetojd/ Planetoid/ planetojd/ płanetoid]. chyrzy/ hyrzy] [Świerćłużyczanin/ ćwierćłurzyczanin/ ćwierć-
— [Gdzież/ Gdzierz/ Gdziesz] Dortmund,a [gdzież/ gdzierz/ Łużyczanin/ ćwierć-Łurzyczanin/ ćwierć Łużyczanin/ ćwierć
gdziesz] [Jezioro/ jezioro] [Genewskie/ genewskiej! — |krzyk- Łurzyczanin|, [czmyhnął/ czmychnął] za [przepierzenie/
nął/ krzyknoł] w[furji/ furii] [Przedstawiciel/ przedstawiciel] przepieżenie/ pszepierzenie/ pszepieżenie] i [joł/ jął] kreślić
[Związku związku] [myślistwa/ myśliwstwa/ Myślistwa/ [wszerz/ wszerz/ w szeż/ wszeż| I [w zdłuż/ wzdłuż! wzdłóż/
Myśliwstwa] [Suwalskiego/ suwalskiego] i [w okamgnieniu/ wzdłóż] kartek do głosowania [esy floresy/ esy-floresy/ esy-
wokamgnieniu/ w oka mgnieniu] [zkonsumował/ zkąsumo- floresy]. — [Che, che/ he, he]! [Chi, chi/ Hi, hi]! [marzę/ mażej]
wał/ skonsumował/ skąsumował] [kogiel-mogiel/ kogiel mo- kartki! [Nie za długo/ Niezadługo| nie będzie śladu po tym
giel/ kogielmogiel/ kogel-mogel/ kogel mogel/ kogelmogel] fidijotycznym,idiotycznym] głosowaniu. [Nie chybnie/ Nie-
z zawartością [skrobii/ skrobi] oraz [szałwii/ szałwi] [prze- hybnie/ Nie hybnie/ Niechybniej czeka cię [ponadtrzyipół-
ciwgrypowej/ przeciw grypowejj. roczna/ ponad trzy i pół roczna/ ponad trzyipół roczna/ ponad
— [Alerz/ Alesz/ Ależ] [niekrzyczże/ niekrzycz że/ nie trzyipółroczna/ ponad 3,5-roczna] odsiadka w największym
krzyczże/nie krzycz że] tak pan! [PrzecieżbymyPrzecież bym] więzieniu[kielecczyzny/ Kielecczyzny/ kieleczczyzy/ Kielecz-
nie mówiła, [gdybym/ gdy bym] nie wiedziała. To [kilkucen- czyzny]. Aby uratować swój [chonor/ honor], musisz [zerzreć/
tymetrowe/ kilku centymetrowe| cudo [wysunęło się” wysu- zeżreć| [cjanek/ cyjanek] lub popełnić [sepuku/ sepucwsepó-
neło się] [z pod/ zpod; spod] [gąsienicy/ gąsiennicy] [późno ku/ seppuku/ seppucu/ seppóku].
zimno wojennego/ późnozimnowojennego/ późno zimnowo-
jennego/ późno-zimno-wojennego/ późno zimno-wojennego] Il. W następujących tekstach proszę podkreślić i popra-
[austryjackoniemieckiego/ austryjacko-niemieckiego/ austry- wić wszystkie zauważone błędy ortograficzne.
jacko niemieckiego/ austriackoniemieckiego/ austriacko-nie- 1. Zanim by ten shańbionynie-buddysta spostrzegł służące
mieckiego/ austriackoniemieckiego] czołgu marki fFord/ ford]. do spinania liści konopi agrawki, których super ukłucie
— |Klituś-bajduś/ Klituś bajduś/ Klituśbajduś]! [Gdybym/ sprzed ponad godziny wywołało w nim żywe wspomnie-
gdy bym] nie był [zwycięzcą/ zwycięscą/ zwyciężcą] [kon- nie o tureczczyźnie, doszłoby do chryji, o której nie moż-
kursu/ kąkursu] na temat [XX-wiecznych/ dwudziesto wiecz- naby mówić nawet Eustachemu — pół husycie specjalizu-
nych/ dwudziestowiecznych] [armii/ armi], [tobym/ to bym] jącemu się w wyrobie warząchwii.
16 Polonistyka.com
2. Jeżeli byśmy mieli dać wiarę słowom tej półprotestantki, mieszkający w Opolu) pół kiwając się, otworzył butelkę
należałoby czym prędzej czmyhnąć stąd na Półwysep rakiji i krzyknąwszy „Na pohybel!”, nalał kolegom.
Helski i zapomnieć o tym całym paskuctwie, które zosta- 7. Znany Ślązak, artysta-malarz, autor serii obrazów poświę-
wiła po sobie sfora niby bulterierów i superhartów nale- conych Unii Lubelskiej, trzymał w zębach agrawkę i pół
żących do shajduczonego prapraprzodka austryjackich leżąc szkicował na lśniącobiałym papierze super-Azjatę
baronostwa, którzy z powoduciągłego nie odpisywania jedzącego potrawęz soji i czytającego książkę o budowie
na listy krewnych nie zostali opisani w ponad trzystulet- Kanału Panamskiego. Przypominały mu się wtedy lata
nim herbażu. spędzone na wychodźctwie.
„ Oddałbym pół darmo Volvo i ponad stuletni zamek nad Lo- 8. Do spółki z pochodzącym z opolszczyzny inżynierem-gór-
12)
arą, gdyby tylko ktoś zechciał mnie uwolnić od tej kobiety- nikiem kupiłem cicho piszącą maszynę, aby spisać wra-
wampa, którą poznałem nad cieśniną Meksykańską. Wy- żenia z podróży wszechczasów — wyprawy na Pustynię
obrażcie sobie, że ta Białostoczanka (mieszka od urodzenia Gobi. Książka przeznaczona będzie dla niegeografów.
w Białymstoku) uwiodła mnie w czasie zawieji śnieżnej, Każdy, kto ją przeczyta i odpowie na półżartobliwe pyta-
a następnie oświadczyła, że zostanie ze mną do końca ży- nie dotyczące okoliczności zażywania przez nas hininy,
cia, gdyż nienawidzi swojego męża — właściciela fabryki otrzyma super nagrodę — możliwość spaceru do mierzei
kremówz lipozomamii innymi ohyctwami, dzięki którym w towarzystwie człowieka, który pamięta czasy Hołdu Pru-
nie najmłodsze już kobiety czują się ekstra świeżo. skiego.
4. Nie wyciągaj dalekoidących wniosków z pół żartobliwych 9. Dopóki by temu wędkarzowi wszechczasów starczyło sił,
opowieści tego ponad osiemdziesięcioletniego kaszuba. Wi- dopótyby się zajmował rybołóstwem. Od przedwczoraj
dział on, co prawda, w okolicy Wyspy Uznam zaprojekto- jednak pół pracował, gdyż wzdłuż, wgłąb i wszerz jeziora
wany przez pewnego nieinżyniera statek-cysternę, który niepodobna było znaleźć choć jednej ryby wyglądającej
zniknął, dopłynąwszy do kei. Widział też, że jego kapitan na niechorą, Chcąc nie chcąc, musiał łowić nie ryby — raki
odjechał później rozklekotanym Oplem, którego kupił po i niby ślimaki — jednak w porównaniu z cztero i półkilo- :
ekstra okazyjnej cenie od pewnego maminsynka, autora gramowymi szczupakami to była średniowietczyzna. Po-
„Księgi Odkryć”. Nie świadczy to jednak o tym, że kapitan zostało mu też myślistwo wknieji i strzełanie do ptaków.
uciekł od żony, gdyż nie mógłznieść jej hipochondri.
. Niechby ten ponadosiemdziesięcioipółletni ćwierć Ślązak, II. Proszę znaleźć w tekście błędy ortograficzne, popra-
tn
który jeździ do cerkwii nienajnowszym, ałe jednak ultra- wić je i uzasadnić właściwą pisownię wyrazów.
nowoczesnym Mercedesem, uwierzył, że to dobiegające Ambroży nie był zgoła maminsynkiem, przeciwnie — byłnie-
spod maski rzężenie, którego niesposób nie usłyszeć, jest doważonym swawolnikiem, utalentowanym artystą-rysowni-
skutkiem nienaprawiania tuleji łączącej sworzeń z wałem kiem, wrażliwymna piękno przyrody. Niejednokrotnie czmy-
rozrządu, a może by wreszcie zdecydowałsię zawieść auto chał rankiem z domu i myk-myk biegł do jednego ze swych
do reperacji. ulubionych (choć nie najulubieńszego) miejsc, gdzie rósł po-
6. Mieszkańcy wyżyny Małopolskiej, którzy założyli Sto- nad dziesięcioipółmetrowy miłorząb japoński, a nieopodal
warzyszenie Właścicieli Psów-Przewodników wybierają w wolno płynącej, srebrzysto-błękitnej strużce zakwitał co rok
się popojutrze do Krakowa, aby przeprowadzić super ma- długoogonkowy, wonny żabiściek pływający. Wtej swojej
nifestację przeciwko rozporządzeniu wojewody o nie re- niby arkadii mógł niemalże codziennie spędzać wiele godzin,
jestrowaniu nowopowstałych stowarzyszeń. Tymczasem nie myśląc o niczym. Wtenczaspół leżąc na trawie, podziwiał
przewodniczący organizacji (Małopolanin chwilowo ów półrealistyczny, pół fantastyczny pejzaż.
BIBLIOTEKA m
Wątziatu Dziennikarstwa i Nauk Politycznych
Uniwersytetu Warszawskiego
i] Nowy Świat 69, 00-046 Warszawa
tel. 620-03-81 w. 295, 296
EEEE
"Ćwicz. HI zostało opracowane przez Ewę Rudnicką.
Polonistyka.com
17
4. POPRAWNOŚĆ INTERPUNKCYJNA
Dorota Zdunkiewicz-Jedynak
L. Proszę określić, które zdanie jest prawdziwe,a które fał- II. Proszę dokonać korekty interpunkcyjnej zdań.
szywe. I . W I klasie było 20 dzieci. (W pierwszej klasie...).
1. Kropkinie stawiamy po nazwisku autorai po tytule całe- . W 2 grupie znalazło się 5 chłopców.(W drugiej grupie...).
B > DN
„ Dziadek należał do 2 pułku piechoty.
go dzieła na okładce oraz stronie tytułowej.
. Po ulicy snuły się tłumy ludzi: chłopców, dziewcząt, do-
. Przed przytoczeniem słów lub myśli cudzych albo wła-
rosłych obywateli miasteczka, samochody z trudem toro-
snych używamy tylko myślnika.
wały sobie drogę między nimi.
. Dwukropek wydziela część zdania zawierającą wynik, sku-
. Problem dlaczego dziecko zaczęło się w nocy moczyćnie
tek, uzasadnienie, wyjaśnienie, sprostowanie lub uściśle-
został rozwiązany.
nie tego, o czym jest mowa w części zdania przed tym
„, Na biurku leżą pióro, linijka, ołówek.
znakiem interpunkcyjnym.
. Nastole stoi: wazon z kwiatami, świecznik i porcelanowy
. Zdanie wplecione w inne zdanie wydziela się przecinka-
aniołek.
mi z dwóch stron i tu po przecinku zamykającym może
„ Każdego dnia czuł się coraz gorzej — choroba czyniła spu-
stać spójnik z grupy i lub ani.
stoszenie w jego ciele i umyśle.
. Porównań nigdy nie oddzielamy przecinkami.
m
. Jej główny cel zdobycie I miejsca w konkursie chopinow-

. Jeśli wskutek wplecenia zdania znajdą się obok siebie dwa
skim nie mógł być osiągnięty.
wskaźniki zespolenia (dwa spójniki, np.: albo gdy; spój-
10. Pierwszy tom powieści wydawał mi się pasjonujący, dru-
nik i zaimek, np.: że gdy) nie usuwa się przecinka, który
gi piekielnie nudny.
otwiera zdanie wplecione.
11. Stare okna, zniszczona elewacja, butwiejące podłogi
. Myślnik umieszczamy w dłuższych zdaniach po członach
wszystko czekało na remont.
przedstawiających składniki jakiegoś obrazu łub wyli-
12. Andrzej ten najstarszy był najzdolniejszy.
czających szereg czynności, a przed członem ogarniają-
13. Wrócę do Wrocławia do rodzinnego miasta.
cym, syntetyzującym to wyliczenie, nawiązującym Cczę-
14. Idziemy, chociaż jesteśmy bardzo zmęczeni i na pewno
sto towarzyszy takiemu myślnikowi wyraz uogólniający:
dojdziemy.
słowem.
. Lekarz przystojny bardzo zaprosił nas do gabinetu.
. Wielokropek w nawiasie kwadratowym lub okrągłym . Przyjedzie jutro, rano.
oznacza opuszczenie części cytatu. . Był między młotem a kowadłem.
, Przed wyliczeniem wprowadzanym słówkiem jaknie sta- . Jest mały ale mądry.
wia się przecinka. „ Była bardzo pracowita więc ponieważ roboty miała dużo
Ł0. Przed imiesłowowym równoważnikiem zdania, nawetnie- powodziło się jej całkiem dobrze.
rozbudowanym, i po nim stawia się przecinek. . Pracowałjak się patrzy.
li. Po zwrotach inicjujących wyliczenie (po pierwsze, po dru- . Mimo choroby, była bardzo samodzielna.
gie) można postawić wyłącznie przecinek.
. W polskich skrótach wielowyrazowych, w których drugi III. Proszę wybrać wersję zdania poprawną pod względem
lub kolejny człon zaczyna się od spółgłoski(np. cdn),sto- interpunkcyjnym.
suje się kropki między poszczególnymiliterami skrótu. 1. a. Nie był zarozumiały, mimo że miał dużo pieniędzy.
13. Po każdej literze polskiego skrótu wielowyrazowego, któ- „ Nie był zarozumiały mimo, że miał dużo pieniędzy.
GG
rego drugi lub kolejny człon zaczyna się od samogłoski „ Idąc ulicą oglądał się za wszystkimi dziewczynami.
r
(np.: pne), stawia się kropkę. „ Idąc ulicą, oglądał się za wszystkimi dziewczynami
po
14. W skrótach obcych połączeń wyrazowych (typu eo ipso) . Wiem, że Adam przyjdzie jutro i to, że nie będzie miał
u)
zawsze stawiamy kropki po każdej literze. pieniędzy i to, że będzie prosił o pożyczkę.
. Postawienie kropki po skrócie może w niektórych wypad- b. Wiem, że Adam przyjdzie jutro, i to, że nie będzie miał
kach rozstrzygać o znaczeniu skrótu lub sensie zdania. pieniędzy, i to, że będzie prosił o pożyczkę.
16. Na końcu zdania oznajmującego należy unikać skrótu, któ- c. Wiem, że Adam przyjdzie jutro i to, że nie będzie miał
ry pisany jest bez kropki. pieniędzy, i to że będzie prosił o pożyczkę.
17. Jeżeli zdanie kończy się skrótem z kropką, to niezależnie „a. Żebyś nie wiem jak się starał nikt cię nie doceni.
od niej na końcu zdania stawiamy kropkę lub inny sto- b. Żebyś nie wiem jaksię starał, nikt cię nie doceni.
sowny znak interpunkcyjny: wykrzyknik, pytajnik itp.
18. Nie należy stawiać kropek po liczebnikach porządkowych dv.. Proszę zweryfikować pisownię podanych skrótów pod
oznaczonych cyframi rzymskimi. względem poprawności interpunkcyjnej. Może są wśród
19. Po liczebnikach porządkowych oznaczonych cyframiarab- nich takie, które w zależności od kontekstu należy zapisać
skimi należy zawsze stawiać kropkę i nie ma od tej zasa- wróżnysposób? Proszę uzasadnić wprowadzoną korektę,
dy żadnych odstępstw. odwołując się do odpowiednich zasad interpunkcyjnych.
18 Polonistyka.com
Ip 5. Kupił samochód, dom, jacht słowem spełnił swoje marzenia.
SONONAWEH
zł 6. Wieczorem zmierzyłem gorączkę miałem 37,8.

„ s (sekunda)
itd VII. Proszę zdecydować, czy podane niżej zdania nałeży
itp uzupełnić dodatkową kropką, czy też kropkę trzeba z nich
dol usunąć. A może są wśród poniższych przykładów zdania
mgr poprawne pod względem interpunkcyjnym? Proszę uza-
kg sadnić swoją decyzję, odwołując się do odpowiedniej za-
str sady interpunkcyjnej.
dr 1. Pokoje na 3 piętrze były droższe, ale ładniejsze.
O
joaak
. ha . Nagrodę przyznano dr. Antonowiczowi.
tt
R WN M
parh
. ds (do spraw) . Za 5 zł nie dzisiaj nie kupisz.
A W
jpamk
. wg „. Na koncie mam jeszcze 2000 doli jakieś złotówki.

pamak
. pne „ Urodziłem się 15 09 1957 roku.
M th
tamh
. el (e0 ipso) . I wojna światowa wybuchła 1. IX. 1939r.

OU
fa
. cm
pom
. oprac VIII. Proszę przypisać wymienione poniżej znaki inter-

hh
. płk punkcyjne do odpowiednich punktów, w których sprecy-

00
19. inż zowano ich charakter i funkcję. Należy pamiętać, że dany

20. przyp (przypis) znak może pełnić kilka funkcji, a zatem może zostać wpi-
21. pm (post meridem) sany w kilka miejsc.!
22. cdn cudzysłów, dwukropek, dwa przecinki, dwa myślniki, krop-
23. cos ka, myślnik, nawias, pytajnik, przecinek, średnik, wielokro-
24. m in pek, wykrzyknik;
1. Znaki oddzielające => zamykanie zdań lub równoważni-
V. Proszę wstawić,jeśli to konieczne, przecinki. kówZdania: |... mean ;
i. Kiedy wiał wiatr od wschodu do przystani dolatywały - Znaki oddzielające => oddzielanie od siebie mniejszych ca-
9
zapachy z przetwórniale dziś ledwie się je czuło bo wiatr łości w obrębie wypowiedzenia, np. zdań pojedynczych lub
przesunął się na północ więc na plaży było przyjemnie. STUD WYTAZÓW: Lae aaa zatr znanea
. Iwtedy okazało się że okulary których szukał od godziny 3. Znaki prozodyczne => zwracanie uwagi odbiorcy na pew-
3
miał... na nosie. ne fragmenty wypowiedzi, oznaczanie szczególnej intona-

„ Wrócił do domu i choć był zmęczony zaraz usiadł do pi- cji, zawieszenia głosu lub przerwania wypowiedzi: .........
u
sania artykułu. ,
. Film składa się z szeregu statycznych obrazów tzw. klatek. 4. Znaki emocji => oddanie emocjonalnych właściwości
R
„ Nie spodziewałsię, że gdy przyjdzie drzwi będą zamknięte.

"JO>
mowy, oznaczanie stanów uczuciowych: -....eueezaeaunea4212-

. Spotkamysię pojutrze czyli we wtorek.
. Pasażerowie przechadzali się grupkami żywo rozprawia- 5. Znaki opuszczenia => oznaczanie pominięcia fragmentu
jąc o ostatnich wydarzeniach albo oparci o balustradę wpa- wypowiedzi, oznaczanie miejsca wystąpienia domyślnego
trywali się w przestrzeń. członu zdania (np. pominiętego czasownika): ..........1-11...-
8. Paweł który jak mu się to często zdarzało przyszedł ostat-
ni stał na progu. 6. Znaki wyodrębniające => wprowadzenie jakiejś wyodręb-
9. Znam ją z liceum tj. prawie 10 lat. nionej partii wypowiedzi, np. cytatu, wyliczenia, uzasad-
10. W całym domujest ciemnoczyli nie ma nikogo.
il. Orzeczenie zaprzeczone wymaga rzeczownika w dopeł- 7. Znaki wyodrębniające => wydziełanie z całości tekstu pew-
niaczu jak np. w ostatnim zdaniu. nych fragmentów o charakterze pobocznym, uzupełniają-
2. Nauczyciel poczekał chwilę żeby uczniowie umilkli i roz- cym, drugoplanowym, cytatów: Leasai .
począł lekcję.
VI. Proszę wstawić w odpowiednim miejscu myślnik lub

dwukropek.
l. W ogrodzie botanicznym rosło wiele rzadkich roślin pal-
my, drzewa pomarańczowe, eukaliptusy i ołiwki.
. Odległe gwiazdy i mgławice, góry i oceany, człowiek
to
i bakterie wszystko zbudowane jest z atomów.

. Przeżyłem wielką niespodziankę przeczytałem książkę,
LL
która miała być nudna, a okazała się niezwykła.

- W X konkursie wzięli udział studenci z różnych krajów
Austrii, Szwecji, Węgier i Litwy. 1 Ćwicz. VIH zostało opracowane przez Ewę Rudnicką.
Polonistyka.com
19
5, POPRAWNOŚĆ FLEKSYJNA - NAZWY WŁASNE
Zespół
który mieszkał pod numerem ósmym obok dwóch pięknych

I. Proszę uzupełnić podane zdania, wpisując w odpowied-
Polek, sióstr (Leniewiczówna — Im.) uu eeeeeeecc
nich formach wyrazy podane w nawiasach, a następnie
Mogłoby się zdawać, że Horty, podobny do (Clark Gable)
uporządkować je według typów deklinacyjnych.
p , nie chciałby się zadawać z kobietą o fizjonomii
Detektyw "ary Little szedł budapeszteńską ulicą (Imre Nagy)
tego pijaka (Józef Sidło) .........4:--0-4- eee i figurze przy-
NENA i rozmyślał
--- pominającej gitarę (PiCaSSO) ......-------1----11------ . Jednak w grę
o skomplikowanej sprawie (Eustachy Dąb)......-..--:-1----------
zenia, (Ałła) .... mogły wchodzić sprawy pieniężne. Ałła Dąb odziedziczyła
zdradzanego przez żonę, Rosjankę z pochod
spory majątek po wuju (Hugo MAatców) eee eeeeaoaannz wez ,
RE z (Otwinow — Im.) 2...
którybył zresztą spokrewniony z rosyjskim politykiem (Ruc-
z Węgrem mieszkającym na placu (Henri Matisse) ............. .
KOJ) aaa „ Temu (Horty) ......--::21:-1:1-- mogło
pa . Któż mógłby zawrócić w głowie (Ała)
także zależeć na (Ała) ......1..11111--. , dlatego że ma ona rozie-
p ? Detektywowi(Harry Little) ........-.:-0--:--1:1::1--
głe znajomości w świecie polityki. Spędziła niejedne wakacje
chodziła po głowie myśl o (Gabor Kossuth) ....--...0:4::211:01--:-- .
z senatorem (Kennedy) .......1.4.---:e0eneeun aan oraz z pre-
jako sprawcy nieszczęścia rodziny (Dąb) -..-eu::0--e-esesszesnea
ai zydentami (Jacques Chirac)... erze eee
Mieszkał on pod numerem siedemnastym,tuż obok (Jarem
i (Georges Pompidou) ..-.-..---.---.--n-nnnaan anna anenwe , bywała na
Anna Dowgiałło) ......eeeeeeeaeee eee
a-
(Ja- przyjęciach u państwa (Havel) ........----e:-----:---4-neeer eee
którzy przybyli na Węgry w poszukiwaniu pamiątek po
t) ........... .-.1---.. , i (Carter) ......14.1441241--1-1--- oraz na dworze (Mobutu Seseseko)
MES JOYCE) Leu , (Becket
aaa . Jej przodkowie byli częstymi
(Watt), uaueaoaoea eo aaznoaananeace N(GCORMNENAZA ,
, gośćmi w domu państwa (Bonaparte) .....------.---:::--+:---0+-++++- ,
(Proust) ....--e-eseae eee , (Rabelais) ...........:4---0-uueaann00001
CH JN ON ZE a także przyjaźnili się z kardynałem (Richelieu) .....-....--.---.. .
(Linde), .....-eeaueeeen een NYC
No cóż, może Horty przyprawia rogi panu (Dąb)..-.-.---------- ,
i (Victor Hugo) ...--.--ee-eeeeeeeeeeannna000 „ Niewierna Ałła poznała
ponieważ chce zostać politykiem na miarę (Butros Ghali)
(Kossuth)..-..4-:.:0:-0:00-1:031- w Bratysławie, gdzie na Uniwer-
NE , (Klaus Kinkel)) .......e:0--ueeneee nne 3
sytecie (Komensky) ..-..-..41441-111111--- razem studiowali dzieła
(Kim Ir Sn) eee AT czy
(Chomsky) uazie . Mimo że urodą nie grzeszyła,
(MarianPiłka) -....2.-.-- eee eee earn ? Swoimi
wpadła tam w oko (Kosma ALORA
podejrzeniami detektyw podzielił się z przyjaciółmi domnie-
— tłumaczowiksiążek (Remarque) .....-----e::--eeeneee seen eeeee , ,
manego rogacza, państwem (Gudzweler) ........---.::-21-1:1:1-1-::
(Beaumarchais), ...---..-1-1:11----- , (Newerly) .......44:404-1-1-1002 , e ,
(SZJ , (Kulesza) ...... ee
(Paul Valery) ........:.-1-14:1:11-11 i (Jules Verne) .........1-111-1:1-- .
Ponieważ Rosjanka odrzucała zaloty literata, musiał on szu- [OLO RZZAE , (Hadke) ...........--u-enseaeeeeeee ,
(Katoni) .....eeeeeeaeaenaeeaeeeo (Kłosiński) ...-.-essasa arena ,
kać pocieszenia u badaczki twórczości (Goya) 1.-.11111122-- , udu-
(Mity) ue eee i (BOTKOWY) Lua eee .
chowionej (Anna Ondraszkov4)........----:::ueueeeeee een
(Gudzweler).........-1-1.11::-1-1-1-1-- NOO ,
Tymczasem Ałła zagięła parol na przystojnego Węgra i pod
(Kulesza) .....-eseenernn aaa OLO
pretekstem szukania sensu w zdaniu: „Bezbarwnezielone idee
uznali, że Harry Little poszedł właściwym tropem, natomiast
śpią wściekle” zaciągnęła go do pustego mieszkania państwa
(Hadke) ......u.eeeeeee ane , (Katoni) .....uoemesasaeereeee ozone ,
(Lange) .....:2422420211121:-- , którzy poprosili ją, by podczas ich
nieobecności opiekowała się ich kotem (Rende) .........--..--.. .
(Kłosiński) eee i (Miły) eee esa
byli odmiennego zdania, a (BOTKOWY) -..---:----:--:4-4::+4:::+-1+4:-++
Nie w ciemię jednak bity Gabor wiedział od razu, co się świę-
ci, i uciekł do sąsiadów, którymi okazali się Połacy, państwo nie wiedzieli, co o tym wszystkim sądzić. (Little) ........--------
,
(SadOWY) -..141212440122101- . Dochodził u nich do siebie, słucha- nie pozostało więc nic innego niż poradzić (Dąb) .......-1-1-----
by powiesił sobie na cianie portret (Otello) ......:42444:041-01-1-1-
jąc piosenek (Turnau) ...........-1111---- i oglądając filmy (Wajda)
i godzinami przyglądał się temu (Otello) ........eeaeeeeeeeeno .
pea . Następnego dnia, gdy opowiadał kolegom na uni-
Może to go wyleczy z chorobliwej zazdrości?
wersytecie 0 (Turnau) ..........--1-1-1-. i (Wajda) ........111----. , Alła,
1. Nazwiska i imiona męskie zakończone (w wymowie)spół-
którą od dawna podejrzewanoo to, że jest pacjentką psychia-
głoską:
try (Andrew Monroe) ........-..::4:::4-4:0--1-0--:-- , podbiegła do Ga-
a. przykłady z tekStut ..............::1111-+. NE ,
bora i, krzycząc, że już go nie kocha, spoliczkowała go, po
czym rzuciła się na szyję (Jerome Kuzio) .....-.-.1--4:-::1::-1-:++- .
To zdarzenie sprawiło, że wszyscy wzięli (Gabor) -..--.-------
i (Ałła) ..........41:11-21. za parę, Wtę pułapkę dał się złapać tak-
że zazdrosny o żonę Eustachy Dąb, który zlecił (HarryLittle)
A odnalezienie kochankai utopienie go w wo-
dach Dunaju. Jednak podejrzenia błyskotliwego (Harry Lit-
,
LOWE nie padły na (Gabor Kossuth).......------
3
A lecz na (Istvan Horty) 2a
Polonistyka.com
c. odmiana w liczbie mnogiej:
b. odmiana w liczbie pojedynczej:

IVO
DL wawa
Cozaar -0 poprzedzonym spółgłoską miękką:
| EEE a. przykłady z tekstu: ........................ NE ;
|INNE b. odmiana w liczbie pojedynczej:
MS. ewa ewa aaa anawa naawzatnia
ML wear zazaan ina
DLA
O aaa
EE
IRE
MS. asa aaaawearazaanie
|ODZYWE
„ Nazwiskai imiona męskie zakończone (w wymowie) -a:

a. przykłady z tekstu: ..................1..1.. RR ,
. Niesłowiańskie nazwiska i imiona męskie zakończone

w
(w wymowie) -o:
a. przykłady z tekStu:.........,..14.111-... R ;
Ms.
I OE
. Słowiańskie nazwiska męskie zakończone (w wymowie)

13
-0 poprzedzonym spółgłoską twardą:

a. przykłady z tekStu: Lu. ue aaa , . Słowiańskie imiona męskie zakończone (w wymowie) -o:
a. przykłady z tekstu: iu. ;
b. odmiana wliczbie pojedynczej:
M. IOE
Polonistyka.com
-i, mające postać
9, Nazwiska męskie zakończone -owy, -y,
przymiotnika:
e ,
a. przykłady Z tekstu: i. ee
;
(w wymowie) -e: VOO
7. Nazwiska i imiona męskie zakończone
e , c. odmiana w liczbie mnogiej:
a. przykłady z tekstu: ...--e.-eeees eee ee
b. odmiana w liczbie pojedynczej: (w wymowie)

N TE 10. Nazwiska i imiona męskie zakończone
M. zzz wnetrz wie)
N -y; pozostałe nazwiska męskie zakończone (w wymo
PO
-i, imiona zakończone (w wymowie) -i:
Gaza RE ,
a. przykłady z tekstu: |... RA
Baa
N.E
;
|YOOO
M. zazna aaa anawa teza
PY
YA
Cae aaaaaeaateeaee e azeeaE
|
tO
Nana etz
eter 0
MS. uuu et ae
UWaga: eee a aaaeYNYNYY
-ckij, -Skij,
8. Nazwiska męskie zakończone -ski, -cki, -dzki,
-ckoj, -skoj:
,
a. przykłady Z tekStu: .-.eee------:-::1:-- A
11. Nieodmienne nazwiska i imiona męskie:

a»
a. przykładyZ tekStut ...e-e-ee-e----n:1--- pawian
wymowie)
12. Nazwiska i imiona żeńskie zakończone (w
ska, -cka, -dzka -owa:
ez ;
a. przykłady Z tekstu: ...-..e---e-e esse eeee eee ayz
Polonistyka.com
c. odmiana w liczbie mnogiej: A. (Domżał) Lee aaa
|OE b. niż o (Strejlau) |...
2. Choć lubię i Burowa,i Capote'a,i Fabre'a, i Rollanda, to
wolę rozmawiać o
13. Pozostałe nazwiska i imiona żeńskie zakończone (w wy- 3. Lubię, co prawda, zarówno Nowaka, jak i Enrica, ale wolę
mowie) -a oraz zakończone -ówna: rozmawiać z
a. przykłady z tekstu: .........-. eau aaaaiaaaa , EWA ONOZ EA
b. NIŻ Z (ENICO) |nazwa naazana .
4. Znam pana Toremakę i de Sicę, ale wolę przesiadywać u
a. (Toremaka)..... aan
b. niż u (de SiCa) aaa ana,
5. Znam Janka Ciepłego i Wojtka Białego oraz Alka Merle-
go i Jasia Lindego, ale wolę rozmawiać
a. z(Ciepły) .................1..... O (Biały) ....... aaa naaaaeaa
b. niż z (Merle) .................... o (Linde) .......................... .
6. Lubię obu Włochów — zarówno
A. (PAnani) ewa ,
b. jak i (Batolli) .............. ua. ao .
7. Kłaniam się zatem i
A. (PANANI) Lea ,
b. I (Batolli) 2... aaa ian .
IY. Proszę podać odpowiednie formy nazwisk, odpowia-

I. Proszę uzupełnić zdania, wpisując w odpowiednich formach dając na pytanie, kto się komu przygląda. Ćwiczenie pro-
wyrazy podane w nawiasach,a następnie sformułowaćregułę szę wykonać według wzoru: Jolanta Kwaśniewska przy-
dotyczącą użycia apostrofu w odmianie nazwiski imion. gląda się Lechowi Wałęsie, Lech Wałęsa przygląda się Edith
1. Na rondzie (de Gaulle) ........................ dowiedziałem się, Cressonitd.
że u państwa(Joffre — nazwisko franc.) ............1..4-..1-.1-.. Edith CreSSon => nana ,
nie było wczoraj (Charles — imię franc.) .................1.1-.... Jacques Santer mb |... aaa ,
(Gore)... aan. . Ester Aguirre => ea ,
2. Interesowałsię (DescarteS)...........uuu ania. , Augusto Pinochet > Lee ainaiiiaiiia ,
więc trochę porozmawialiśmy o (DescarteS) .................. . Hilary CIinton =>... eee ,
3. Ukłoniłem się (Jacques)............uaa aan , Butros Ghal => La iaiiianaziaaiaL. ,
bo chcę mieć dobre stosunki z (Jacques) ........................ . |ECOEEDZYCE ZJAWA ,
4. Mieszkamy na (Baley) ..............-. ana, , Cristiano Pinzauti => aaa. ,
w sąsiedztwie Janka (Brytau) ........ enia Lucella Santos => aaa
miłego Francuza(Eric) ........-.ue.euauaae0.211.-2. (Chevaillier) Michał Boni mL... aaa aaiana niania ,
aanita i Włocha (Enrico) .................44:1:421-.-.. Edward Wende => eee naanzniii zaa ,
(BOŻE) 2. Jan SZYSZKO Sb aaa ,
5. U(Andr6) .....................-.... (Brichais) ........uoeuaaaaaaaaaaiaa Emma TROMPSoN Rb aaa nataanazaiinzA ,
spotkaliśmy się z państwem (Leclanch6) ...................... . Joschka Fischer => a. iaLa, ,
6. Czytałem coś(de Vigny) ...... eee. , Sarah Miles =D ein ,
ale, prawdę mówiąc, nie mam zbyt dużego pojęcia o (de Claude Perry aaa ,
Vigny) BOSCAWICZZZA ,
7. Oglądałem prace (Kandinsky) 2... ez eaaza ea aaacaaah , Olaf Lubaszenko zb eee inzaaaaiLiaLA ,
bo ad dawnainteresuję się (Kandinsky) ..................2-1-22. . Izabella SCOTUPCO b aaa ,
8. Obgadywaliśmy 6:(0132 POOANE . Alec Baldwin > Lai, ,
Greta SCACChi => ua, ,
IU. Nazwiska podane w nawiasach proszę wpisać w odpo-
JETEMY ITONS ZD ne ,
wiednich formach, a następnie — na podstawie porówna- Deborah Foreman => aaa iii ,
nia form umieszczonych w punktach b. z formami umiesz- CAroS Moya m eee ianaiia ,
Czonymi w punktach a. — proszę wskazać trudności w od- Krystyna Janda Ro aan ,
mianie nazwisk z punktów b. Pele SAMpTas => ei ,
1. Choć lubię i Janka Domżała, i Antka Strejlaua, to wolę Margaret Thatcher => ai ,
rozmawiać o Leonid Kuczma > ei, ,
Polonistyka.com
Barbara Labuda =»
rzymysię (Mech) ......-11144.1421411-11 , dostrzeżemy,że bliżej
mu chociażby do (OkrZeja).....-..-1.11--1141:11-- czy do innych
NECE-HTNN ,
logikówze szkoły (Stefan Baley)......---.:-u-u:u:- eee .
Fiodor Szczerbatskoj => eee ,
7. W ostatnim numerze „Ruchu Filozoficznego” zamieszczo-
Giennadij Sielezniow => L.-ueeeeeeeeeeezt ,
no polemikę (Tadeusz Pini) ......-.-.---eeeeeeeee enea wennene
Martina Hingis => eee eee ,
z (Zygmunt BTAVO) nieee eee
Yusuf Habibi => .... eee eee ,
i (Bernard WermeT) -.....---e-e4neoe aaa .
Gabriela Sabatini =3 Le. uuue eee .
8. Prognozy powyborczych roszad mówią o (Rosati) .........
p , (Labuda) ................ 1 (Kołodko) .....--n:------:---- +
V. Wyrazy podane w nawiasach proszę wpisać w odpowied-
Czasem wymienia się również (OlekSY/) ...-..-111121--::1111:1-- ,
nich formach.
. (Bender)...........121111-1----1- czy (Korwin-Mikke) ..............
1. Sklep braci (Tlałko) |--o
es ma n > NE — są to jednak politycy spoza rządu.
2. Cukiernia „U państwa (Mojcy) es
. 9, W radiu nadano wywiadz (Józef Waczków)..........-11:1----
3. Warsztat Jana (MoKTo) |. eee eee
.
4. Wyścig imienia Józefa (JeSke)...-.:----:-0-uuuueeeenene
e 10. W rozkazie wymieniono tyłko dwóch oficerów — (Sito)
5. Panu Marianowi (Morzyca) ..- ee
A i (Beskosty)... seu
wyrazynajgłębszego współczuciaz powodu śmierci ojca
Pominięto natomiast (Ryni, Bałóg, Stępień, Cyzio oraz
Jana (MOTZYCA) 2a
składają Anna i Jerzy (Grudka) .....-.:-::---e:-eeeeeeerearetee . KOJTO) ewa .
6. Udzielam nagany Adamowi(Renke)...........--1:1:----:----+--- . 11. Bójka (Staszek Kocioł) |...
z (Janek Gołąb)...
7. W imieniu Rady Miasta składam Janowi (Toń)....-.--.-....
wstrząsnęła(Jurek Gałąż)|... eee eee .
gratulacje z okazji pięćdziesięciolecia pracy twórczej.
12. Komentarz (Igor Janke) |... eee ea
8. Kupuj u braci (RySZKO) |... session
i (Juliusz Kaziów) -...- eee azer
9. Najlepsze wakacje z firmą Jana (Kość) |. neo .
. w „Życiu Warszawy”dotyczył strajków gómiczych.
10. Kocham Kamila (Strudel) ..........-e.-eueeene rana
. 13. Podczas imienin Jurków: (Krzemień) .......:-.4.-44:-4::11:11--
11. Najlepsze zakupy u (Bruno Kędzio) .....eueueza aan
W) L-uueee1204 22- i (Stępień) .....eeee eee podawano czekoładę
12. Drogiemu Kierownikowi (Eustachy WAańkÓ
pa życzenia dalszych sukcesów składają
(Wedel) ........aeeeea oraz owa .
14. W referacie autor zajął się sylwetkami(Zieja).......--------.
pracownicy firmy „Sprzęt pana (Kojro) Lean >
i (Puzyna) .......2.22121--1: , choć kilka uwag poświęcił także
13. — Słucham, tu rezydencja państwa (Ciepły) -..-.-1--1-1------- .
14. Mamo, wyszłam na chwilę do Kasi (Kwirężówna).........
swojemu nauczycielowi — (Weryho) ......-.:::------1:::1---:--- .
15. Książkę (Zofia BOTOWY) seata
O (Tadeusz Gajcy) season
15. Jesteśmy pogrążeni w bółu po stracie Anastazego (Cyzio)
uznano za mało odkrywczą. Pochwalono natomiast zbiór
wierszy (Ewa i Jacek WOŹNICA) |...
i felietony (Otto ByZi0) ..-.-.ae eee .
VI. Podane w nawiasach imiona i nazwiska proszę wpisać
16. We Wrocławiu odwiedziła (Paweł Jeske)..............11111----
w odpowiednich formach — zgodnie z zaleceniami doty-
NAA ale zapomniała o (Janek Raducha) ..........
czącymi polszczyzny wzorcowej.
NZ i (Marysia Mazurówna)...-e..eeereeenazee eee
1. Na spotkanie z premierem (Grzegorz Kołodko)..........-.--
której miała przekazać pozdrowienia od (Wojtek Kędzia)
we zaproszono (Janusz Korwin-Mikke)
EA , (Andrzej Ostoja-Owsiany)
17. Całe biuro plotkuje o (Emilia Latocha-Marczak) ............
pana i (Marian Piłka) 2... eee
paw nta i (Piotr Biega) ....-uae mean:
2. Spytaliśmy prezesa (Renke).........-.:-::---4-4::---:re:eurerene-+-
18. Państwo (Biały) ......-.-eaeseeseaeenannene zaprosili na wakacje
0 udział w zawodach sióstr (TlałkóWNA) ......2..4:2:2000-1:0-- .
swoich przyjaciół (Saloni) ....-..-.-:-:-e-eesseeeee arena .
3. Referat radnego (Dąb-Kociof) ..-.--e:eeeeee eee
19. W reportażu (Krzysztof BTEja) .....-::::--:-0::-- eee
dotyczył przede wszystkim rządów poprzedniego burmi-
słowa (Stanisław Tekieli) ......-..::-e- eee
strza — (Leopold Ryszka) |...
pomyłkowo przypisano (Bruno CSCA .
. Na wakacje zwykłe wyjeżdżam z przyjaciółmi: (Staszek
20. W książce o (Bohdan Czeszko) ae pca ,
Ozimek, Czesiek Kość, Jurek Kędzia, Lucek Surdel i Ryś
którą pożyczyłem (Roman Błachnio).......-.:::4:4-1--4:---1:-- ,
Daleczko) uuu
zostawiłem wycinek z reportażem (Leon Bójko) ........... .
„ Niespodzianką było dopiero siódme miejsce (Tkaczów-
, podczas gdy (Kwirężyna)
i młodszej z sióstr (Ciepły) VIL. Proszę poprawić błędy w poniższych zdaniach.
szczęście dopisało i obie . Jacek chodził do szkoły imienia Hugo Kołłątaja, a teraz
p
uplasowały się wtrzeciej dziesiątce.

chodzi do szkoły imienia Brunona Schulza.
Ci panowiezostali laureatami Nagrody Świętego Otto.
w
. Trudno nie zgodzić się z (Lange)

Dziś wieczorem przyjdą do nas Stachu i Jasiu.
wtej materii, jednakże stanowisko (Bruno Mech) .........
pozostawia drogę otwartą. Gdy przyj- _ Spotkamsię dziś z Barnabem Żegotem Kaliskim.
a
Polonistyka.com
. Zaprosiłem na wystawę Salomeje Niemnowę. równanie (Daniel Defoe).............-.eu eee aaa
. Na spotkaniu Waldemara Pawlaka z Grzegorzem Kołod- z (Bernardo Canaletto) .............----ue-ee eee aaa aaa
kiem rozwiązano problem obsady stanowiska ministra fi- Gdy jednak w rozdziale poświęconym(Pierre Comeille)
nansów. A więcej słychać o (Dumas)..................
_ Jeśli ostatecznie odmówi, to propozycja zostanie złożona niż o autorze „Cyda”, miarka się przebiera. Z, całego ży-
Jerzemu Jaskiernii. cia (BeaumarchaiS)......--...-eee oe

_ Trzecią nagrodę przyznano Krzysztofowi Hejke'owi. dła autora istotna jest jedynie polityka.
„ © Grzegorzu Turnau wiemy, że pochodzi z rodziny ludzi 11. W niedzielę wybórjest trudny, gdyż biografię (Gene Kel-
zajmujących się pisaniem zawodowo, jest wnukiem Ste- CA nadadzą w tym sa-
fana Turnau;dziennikarza. mym czasie co kolejny odcinek odysei (Jacques Cousteau)
LO. Zamierzał oświadczyć się pannie Bohuszewiczównej na
złość jednej z Mazurówien. . O (Paul McCartney) ............. eee annah mówią
11. Chodzę do klubu gimnastycznego Joanny i Jerzego Ga- więcej niż o (limmy Hendrix) .......-.. eee aaa .
wełów. 13. Praca (Louis Marrault) ...........-eue eee aanawea
. Proponujemy zabiegi kosmetycznew salonie Anny Humieji. traktuje o (Mendelssohn-Bartholdy) ................-....1122---..
13. Czy słyszałeś o Barbarze Latocha-Wałenckiej i Józefie 14. Gdyby tegoroczne wybory zakończyły się zwycięstwem
Besterze? (Bob Dole) ....................-...0--12-2. , Z pewnością odnoto-
. Nazwisko Tytusa Benni'ego powinno być znane studen- wano by usunięcie (Gregory Blake) .................eeesuuseena
tom polonistyki. przez (Johnny Staircase)............eeueee- eee oaza awiiiae ,
15. W zawodach zwyciężył młodszy z braci Pająk. a znanym z konserwatyzmu wobec rozszerzenia NATO
(Gary Pete Donahue)..................-.e. eee oaza aaa aaa
YIM. Podane w nawiasach imiona i nazwiska proszę po- posłużyłobysię stronnictwo kierowane przez (Luther Co-
stawić w odpowiednich formach, zgodnie z zaleceniami do- panSsky) .......eeueo aaa aaa enea — równie wielkiego
tyczącymi polszczyzny wzorcowej. konserwatystę.
1. Na mocy decyzji (Benny LESney) ....u. eee eee 15. W rywalizacji (Żytnij) ue ue nacea
w centrum miasta ma stanąć pomnik (La Fayette) ......... . z (Pankratenko) ............eeeeeeeo eee aaa aaa aaa aaa
. Nie wiem,jak odróżnić malarstwo (Claude Monet)........ lepszy okazałsię ten trzeci — stałe miejsce w drużynie przy-
to
aaa aiizai aa aace od obrazów (Edouard Manet) znano (Suchoruczenkow) |... eeeeeeseeeaoe aaa naa areoraaaninaa .
Cogorsza, nie wyjaśnia tego amerykański bryk dła opor- IX. Podane w nawiasach imiona i nazwiska proszę wpisać
nych autorstwa (George Boley) ...........ueueeaaaaa aaa caaen . w odpowiednich formach, zgodnie z zaleceniami dotyczą-
. O (Rabełais) ...................... i (Goethe) .................:.1.2.1.2. cymi połszczyzny wzorcowej.
Lb
napisano już wszystko, a życiorysy (Corneille) .............. 1. Trzeba być więcej niż ignorantem, żeby (Murat) ............
czy (Manzoni) ../......eeeuaaeeaaaanaanaiaa są prawie nieznane pomylić z (Mauriac) ..........e-e-eu aaa szeezarencaaa , a autorstwo
humanistom. „Boskiej komedii” przypisać (RabelaiS) .............111.111112. .
„. Posłuchamyteraz (Karel Mlady).............eeazaezzinna , A twój kolega mówi o (Rimbaud) ............-usaeszesaecnanaaea
a następnie oddamy głos (Grigorij Łysenko) .............1.... „realista?!
„ W tym procesie ujawniono powiązania (Andreotti) ........
0
„ Weseju (Hans Besse) ...............eueeeeua aaa czytamy, anawa azwaiawiiza aw awe ze (Scarlatti) .......eeoeuaaea anawa
że suita „Popołudnie fauna” autorstwa (Claude Debussy) Winy dopatrzono się nawet u (Braga) ...........eu.a:asrs21:111- ,
OE , inspirowana wierszem podczas gdy z (Pietro Sorelli) ............. ue: aanna
(Stephane Mallarm€) .....-eee eee aaa , łączyła go dżentelmeńska umowa. O tym, że słowa w po-
stała się manifestem nowejestetyki. lityce niewiele znaczą, przekonał się cały gabinet (Betti-
„ Wostatnim numerze tego miesięcznika można znaleźć wy- NO CTaXi) eee aaa awn awa — tyle że ludzie
powiedź Mariusza (Benoit) .........--..--0:--useee eee oaza aaanea (Nodelli) .................42.12.11-... nie mogli tego wykorzystać
o (Samuel Beckett) .......--euasa eee aaa . przeciwko (Gianluca Cornetta).......... eee enea .
- W świadomości Japończyków panowanie cesarza (Hiro- . Każdy rozdział rozpoczyna się cytatem z (Voltaire) .......
1
hito) oznaczanie tylko wojnę. Z (Hirohito) paca lub (Goethe) .............................. ; zdarza się,
zewn a a kojarzy im się również cierpienie. że uczony wspomina o (Rousseau) ..............-ue:n-4::121211-+
„ Utwory sceniczne (Gabriele d' Ańnunzio).......-...:.1.21---. Czyni to raczej z niechęcią — myślimy, że w głębi duszy
skłaniały do odchodzenia pozostaje wierny (DescarteS) ............ueeueaea aaa
od iluzjonizmu w kierunku stylizacji. . Na wystawie można było obejrzeć niepokazywane dotąd
. Współcześni teoretycy bajki może są dalecy od przece- szkice (el GTEco) ........e aaa aaa ana aaa , akwarele
nienia (La Fontaine) .....-.ue aaa , (Auguste Renoir) ...-.. eee „ anawetrzeżby
ale bez wątpienia uznają (Charles Perrault) .................... autorstwa (Leonardo da Vincl).......... eee eaza aaa enacać .
A . Lekceważąza to (Kryłow) ....11121-1111. . . Jeśli rozumiesz (Hume) |... aaa aaa. , ZTOZUMIESZ
- Wpracach (Auguste Virane).......- uuu także (Locke) ...........022221041:2201 czy(Taine) ...............-.. .
widać tylko lawirowanie po kulturze. Można ścierpieć po- Z (Berkeley) ..............0..2.1:.1.122. inna sprawa: jeśli go nie
Polonistyka.com
25
rozumiesz, spróbuj poczytać (Nietzsche) ......ueeeeeeeeeua1 8. Przedstawiciele ambasady odbyli rozmowę telefoniczną
zamiast (Jean Paul Sartre)... . z wiceministrem spraw zagranicznych Siergiejem Kryło-
6. Pytano go o (DescarteS).............. , (Rousseau) ............... , wowem na terenie kontrolowanym przez Dżochara Duda-
(Locke) ..eeoeaaaeaaa i (Heidegger) .................2111-11111. . jewa.
A ja musiałem się męczyć, opowiadając o (Voltaire) 9. Film przedstawia przekonania Lynn White, zdaniem któ-
NR „(Mill ............., (Spinoza) ........-neuasa rego kryzys ekologiczny skończysię wtedy, gdy człowiek
(Blaise Pascal) .......... eee aaa . wyrzeknie się religii monoteistycznych.
7. Historycy milczą o samotnym łocie (Jacques Etienne 10. Rezultat to kontuzja McClennana, inwalidztwo Michaela
Montgolfier)........ue.eeeea zana . Watsona, śmierć Bradley'a Stone'a.
8. Ostatnio przeczytałemkilka interesujących szkicówo (Re-
MATTUE) 2. oazach , (Proust) 2... , KI. Proszę pogrupować podane nazwy własne ze względu
(Rimbaud) .......ueueezaaszaaaa i (Joyce) Learn . na ich charakterystykę fleksyjną.
9. Wielkie powieści (Lew Tołstoj)... eee Babimost, Bardo Śląskie, Biała Podlaska, Białobrzegi, Biały-
nie były, na szczęście, adaptowane przez (Walt Disney) stok, Bielsko-Biała, Borne-Sulinowo, Busko Zdrój, Charzy-
kowy, Chocim', Choroszcz, Chyżne, Częstochowa, Golub-
10. Nie szczędził słów krytyki (Viscardi, Joyce, Syzdół, Ra- -Dobrzyń, Gołdap, Hrebenne, Istebna, Jabłonna, Jarosław,Ja-
|=0:(e)70 NOOO ZZE , sło, Katowice, Kędzierzyn-Koźle, Kołobrzeg, Konstancin-Je-
jak i (Charles Cocteau) .......-.ueeeaee eee ziorna, Końskie, Krasnystaw, Kwidzyn, Limanowa, Łapy,
tl. Bardzo lubię oglądać w akcji Francuza, (Philippe Cande- Makoszowy, Mielno, Międzylesie, Międzywodzie, Między-
OTO) „aaa aaa zanie . zdroje, Murzasichle, Nowy Targ, Okocim, Ostrów Mazowiec-
12. Opublikowano oświadczenie (Miguel Indurain)............. ka, Ostrów Wielkopolski, Oświęcim, Parczew, Pisz, Piwnicz-
aaa aanita , że gotów jest pobić rekord na, Poniatowa, Prokocim, Psary, Równe, Ruciane-Nida, Ry-
(Tony Rominger)...........e- seen . tro, Skarżysko-Kamienna, Sochaczew, Suwałki, Świeradów
13. Trzecią nagrodę przyznano (Luke Hidy) ........114414111111-. , Zdrój, Tarnobrzeg, Tczew, Toruń, Trzebież, Tychy, Włoszczo-
który pokonał (Gregory White)..........-:e.eeueeeuaueaeaeaneanac wa, Wodzisław, Wrocław, Wschowa, Wysokie Mazowieckie,
i (Luciano Schwarzer)... eee Zakopane, Zamość
Polak obiecał, że w przyszłym roku nie da żadnych szans 1. Nazwy niezłożone:
(Krytow) eee oraz (Bradley a. deklinacja rzeczownikowa męska twardotematowa —
[GO PRE . forma podstawowa W Ep.I use esa zee
14. Do egzaminuz literatury staropolskiej trzeba przeczytać
rozprawę (Sante Graciotti) .........:-uneee eee eee , b. deklinacja rzeczownikowa męska miękkotematowa —
a także przejrzeć najnowsząantologię poezji polskiego ba- forma podstawowa wIp.?. usenet aaaaacw eee
roku, zestawioną przez jego przyjaciela — (Luigi Marinel-
M aaa . c. dekłinacja rzeczownikowa męska — forma podstawo-
15. Nie mam pojęcia o karierach politycznych (Ghandi) ...... WA W MI aaa aaa wana anitat ranata ania
pa , (Kennedy) .............-.--1... , (Horthy) -.....4.1-1-11-1-..
czy (Imre Nagy)... eee aaa . d. deklinacja rzeczownikowa nijaka — twardotematowa
(WOZEKPRA
X. W podanych zdaniach proszę poprawić błędnie odmie-
nione imiona i nazwiska. — miękkotematowa (MS. -u): 2... ueeeasaaszaz az ezzaznz zana ;
1. Wicepremier Włodzimierz Cimoszewicz z ambasadorem e. deklinacja rzeczownikowa żeńska — twardotematowa
USA Nicolasem Rey'em otworzyli wczoraj okolicznościo- (REVCHO PEN
wą konferencję.
. Otrzymaliśmy zapewnienie komisarza INS, James'a Pu- — miękkotematowa (C., Ms. -i, -Y): esa zaasanaeenaewee ;
to
ela, że biuro nasili w tym roku ekstradycje nielegalnych f. deklinacja przymiotnikowa męska — forma podstawo-
imigrantów. NZORA
„ Pytanie o brakujące pieniądze przewodniczący pierwszy
u)
zadał Gregory owi Grahamowi. g. deklinacja przymiotnikowa męska — forma podstawowa

4. Cóż, spotkałem się z panem Cole i wiem, kto dostanie UTWOR ;
większą część dochodówPhilipa Boyes. h. deklinacja przymiotnikoważeńska: .....-esaeaae
5. W tym czasie don Pasquale związał się z Totem Rina, któ-
ry jeszcze wtedy był prokonsulem u Lucciano Leggia. 2. Nazwyzłożone:
6. Kilka miesięcy temu nadano film o rodzinie Kennedych. a. nazwy z fleksją wewnętrzną: ........eeseeze anawa
Była to wzruszająca opowieść o pełnej hartu postawie Ted-
dego Kennedy'ego. b. rzeczownik+rzeczownik: ........u. eee earn
7. Film Sydneya Pollacka to remake (odtworzenie) filmu pod
tymtytułem zrealizowanego w 1954 r. przez genialnego c. rzeczownik+przymiotnik: eee nananaaeezenawanać
Billy Wilder.
Polonistyka.com
d. przymiotniktrzeczownik:.....e- eee eee acec 9. W czwartek wyjeżdżamy z (Gołdap) ..........e.e.eeussauaeeeaeaa
i jedziemy do (Supraśl) ...............e.eueeeea sea anaaaa . Potem
ruszamy do (Brzeg)............144.1442211111--- ,a całą wędrówkę
skończymy w (Górne Bystre) .......... esse eee naa cnaca
XI1. Wyrazy w nawiasach proszę wpisać w odpowiednich 10. Znał przepaści (Andy) ........1..1..1--1-.1. , szczyty (Himalaje)
formach. Proszę wyjaśnić, czym są spowodowane różnice EA , stoki (Apeniny) .....- uuu eeeeeaseanaenneż
w odmianie poszczególnych nazw wzdaniach od 1 do 8. i wąwozy (Kordyliery)..........-...ueeee eos e aaa aananacecna .
1. Wrócił z (Babimost) ................20.02002-2 i od razu pojechał Pochodził z (Malbork) .............oueeee oe ea aaa awananaaa ,
dO (PISZ) sue i (Tarnobrzeg ).........-.--110:241 . lecz dzieciństwo spędził w (Bydgoszcz) ..........11.11111211-1. .
2. Już miał zmierzać ku (Radom") -...u uuu naeaa , Góry poznał późno — jako szesnastolatek w (Zakopane)
gdysię okazało, że całą swoją uwagę powinien poświęcić
(TCZEW) eee aaa nana i (Jasło) ....... aan . 11. Autobus z (Nowogród) ...:.. e. eaeeea anna aaa aaa aaaaannzraeiac
3. Miał jechać do (Białobrzegi) ......u.. ue , na pewno się spóźni.
ale spotkał Jaśka wracającego z (Charzykowy) ............. , 12. Od lat kibicował piłkarzom z (Liverpool) ..............-1-1... .
więc pojechał z nim do (Łapy) Lea . 13. W (Gorkij) .........eemoeooaaeaawa cna cnanea można było zobaczyć
4, Przez rok mieszkał w (Rytro) ................ ale później do- wiele zabytków z tego okresu.
stał pracę w (Murzasichle) ........... ea 14. Mój brat pojechał do (Michajłowskoje) .................-...11.. .
5. Pojechał do (Jabłonna)... i (Istebna) 15. Wybieram się do (Biała Podlaska) ................e..-.o.aaaaenana ,
pa „chociaż wolał wybraćsię do (Trzebież) a Anna — do (Bielsko-Biała)................e.eo eee aaa cana .
ZE i (Nowa Słupia) .......eeeeeaaeazaanannenea 16. Często jeżdżę do (Tychy) ............ eee oem aaannaaaa .
6. Nigdy nie był we (WŁOSZCZOWA)... aura cenenceać
ani w (Piwniczna) =......ueeeeeeeeea oaza nrawnac , ale za to był XIV. Proszę poprawić błędy w poniższych zdaniach, a na-
w (Ostrów Mazowiecka) .........ueeaezaaa aaa stępnie uzasadnić swe decyzje.
i w (Limanowa) ....... eee eee raza anit nine . 1. Babcia Oli pochodzi z Krasnystawu, a dziadek — z Babi-
7. Zachwycał się (Hrebenne) ............ eee , mostu.
(Wysokie Mazowieckie) ............ee. e ozaazasna zaa za anna aniaea On często mówi o Wysokim Mazowieckim, ale sam po-
rJ
i (Końskie)... ea ee eee earn . chodzi z Międzyzdrojów.

8. Zjadł obiad w (Chyżne) .............eeaoiiina2 , anocował W lipcu byłem w Gołdapiu, a w sierpniu — w Limanowej.
w (Zakopane) .........-ese.eseeee osa aeacaaoaa , więc nie mógł być „ Anna przeniosła się z Barda Śląskiego do Rytrego.
0KOC)<J OC . Moje wspomnienia z dzieciństwa wiążą się z Końskim
9. Wybierał się do (Ostrów Wielkopolski) ...............44:1111-1- i Kielcami.
p i (Bielsko-Biała) ...................1.11.... Marzy mi się podróż od Apenin do And.
p , ale w końcu dotarł do (Skarżysko-Kamienna) Podróż z Dwikóz do Dusznik zajmie im ze cztery godziny.
m
. Gdyby w Zakopanem odbyła się olimpiada, mogłaby prze-

10. Zawdzięczał wszystko (Bardo Śląskie) ..................1...-.... wyższyć tę, która miała miejsce w Chamoniksie.
ROA , (Bielsko-Biała) .............ueenaeaaanaaaiaaia
(Skarżysko-Kamienna)...........--e.eeeeaeea earn , XV. Proszę uzupełnić zdania, nadając wyrazom podanym
(Ostrów Wielkopolski) ...........-.eeeu eee w nawiasach odpowiednie formy, zgodnie z zaleceniami
i (Ruciane-Nida) ...........ueeeesuasaeaoa ae a aaa zanaaa wana . polszczyzny wzorcowej.
1. Mieszkańcy (Nowogródek) ............e.u--eeee see eee aaaeneaaaannencaa
XIU. Proszę wpisać we właściwych formach nazwy miej- i (Tarnopol) mieli okazję spotkać się
scowe i geograficzne zapisane w nawiasach. z polskimi historykami: (Manteuffel, Skowronek, Mrocz-
1. Moja ciotka mieszka w (Jabłonna).........eeemeeanazazaaani , ko, Poppe, Holzer, Małowist oraz Tanty)
jej córka pochodzi z (Brzeg) ...........-.--oueeeeaee anna ,
a syn ma willę w (Stara Miłosna) .............-eeeearnaszaenaana . Goście natomiast wysłuchali wykładu ukraińskiego na-
2. Wujek zdecydował się wrócić z (Ateny) .............1-11--11-. ukowca mieszkającego na stałe w (Jarosław)..................
do (Chyżne) ....... uuu . — profesora (Igor Senko)............ eee osee zaawan .
3. Nie wolno niszczyć (Bieszczady).........-e.uneeeausaueessnn12 Uczony mówił o losie ostatnich przedstawicieli dynastii
i (Sudety) ........ ua . (Romanow) ....... eee seann aaa ata raze .
4. Ten reaktor z (Czarnobyl).........111-11-.. wciąż jest czynny. . Cytuje (Rabełais, Montaigne, Goethe i Rousseau) ..........
tr
5. W sobotę pojedziemy do (Laski) ...............e.-n:s---1-x2-1+- ,

(Marki) ..........1212.1.-... albo do (Suwałki) .............2:::::12. . Z drugiej strony — myli (Hugo Kołłątaj) ....................-.1-..
6. W(Krasne) ...............1-11--.. i (Bogate) ...........eeeaeenaasaa021 z (Victor Hugo) .. eee eee aaa aaa aaa .
mieszkają zamożni gospodarze. . W (Białystok) ........u eee nie lubi się
23
7. Mówisię „w (Poznańskie) ..........-eaa » czy małżeństwa (Pałko) uuu

„w (województwo poznańskie) .........--eeseezeseean aaa ac >? — tak mówią koledzy(Ryszard Dyja)............-..-00:4--2-1--. .
8. Moja rodzina spędza lato nad (Muliczne)............1.111111--. . Zaprosiłem na wystawę(Ingrid Nienacka)...................-. ,
t stamtąd wysyła pocztówki do ciotki z (Końskie) ......... . (Brigitte Bołdyga) ............ eee ,
Polonistyka.com
27
(Karin Religa) ...............ue oe 15. Otrzymaliśmy pozdrowienia z wakacji od (Jurek Dąb)
oraz (Teresa Zarembina) ..........e.ueeaaa aaa ara . RA z (Prokocim) ......-.e. o oeeeo eee aaanana
. Słyszałem, że wyjazd (Maja Kowalówna)..................-12. i od (Staszek Gałąż).........-...:--u:1:21-1:11-1- z (Żary) ......... .
pea away aaniia do (Krasnystaw)
i (Makoszowy)... eee aaa aaa awa zer aznztaztniria XVI. Proszę uzupełnić zdania, nadając wyrazem podanym
zależy od zgody (Otto Srebro) ............e.-e-eeeeeeezaczzacnzena . w nawiasach odpowiednie formy, zgodnie z zaleceniami
. Lokalne gazety wyjaśniają, dlaczego nie doszło do spo- polszczyzny wzorcowej.
tkania burmistrza (Stefan Walerych) 1. Wydawnictwo obiecuje czytelnikom album (Boticelli)
z radnym (Józef Kopania) ...........eueeasaeeasaara ara a znana OE , wznowienia tomików (Verlaine)
Można o tym przeczytać w reportażu (Elżbieta Sadowy) saa i (Gajcy) ........eeeeaa ana nerocinn:1.. OTAZ
pt. „Co się nie zdarzyło koło (Suwałki) ..........-1.1.2111-1... > autobiografię (Francois Dubois) ...........-s-eeueeasasaaaneananaa .
7. O adwokacie (Wende) ...............14.41:11111- , mieszkającym 2. Słowa przypisywane (ChondrokostaS) ..........es-ssu111-12
w (Wysokie Mazowieckie) ............euueseeaseezaz zen nnah , powinniśmy kojarzyć z (Roman Grzesiów) .............11.-. .
mogę — jako mieszkaniec (Międzyzdroje) ...........444111111-. To właśnie on wypowiedział je w (Mokra) ..............1.-... ,
— powiedzieć więcej dobrego niż o mecenasie (Świa- zaraz po wygłoszeniu aforyzmu (Beaumarchais) ........... .
ŁO) ue aaa aan , pracującym w (Zakopane) 3. W wyścigu wokół (Schwarzwald) ..........eeuesezoeazaeaeaeaceaai
na pewnonie zabraknie (Biełyj) ............-eeeaezaeaannacenaa ,
8. Młodego (Kazio Stasiów) ........e.eueeeme aranz zaraza zana (Spassowskij) ..........0-ouoeoea sean na ea nzaea , (Proszczenko)
nie zmusisz do lektury (Gide) .................. i (Maupassant) REA i obu braci (Smirnow)... ezeeaaa ana
aaa anawa . Dobrze, że czyta 4. W tym roku mamy zamiar pojechać do (Kwidzyn) .........
chociaż (Saint-Exup$ry) |... eee pa , w odwiedziny do (Hugo Boni) ..............1-.-:-:1:1- ,
9. W (Złotoryja) ....-.e.eeeeeeeeaaaaaaanana , a także koło (Duszniki) który przeniósł się tam na stałe z (Okocim) .................. .
patent , ciągle słychać echa sporu między 5. Wyślijcie pozdrowienia do znajomych, których poznali-
(Bruno LeSIów).....-e.ee u oee eee aaa aaa ście w (Piwniczna) ...........e eee ea aaa zza atayzaizatncca .
a najstarszą z sióstr (Kosówna)......ue.euee zee aaa an ana . Przekażcie najlepsze życzenia imieninowe Janom: (Ra-
Dła (Zoja Birtusówna)................. z (Jabłonna).............. ducha) ............-...... i (Jeske).....................-..110- ,a potem
i rodziny (Popow) .................. z (Bułgaria) .............-..-1--- ruszajcie naszym szłakiem od (Beskidy) .............4.411-11112.
cała sprawa na szczęście się skończyła. do (Sudety)..............--.-.-.. i (Karkonosze) ..................... .
10. Z (Magdeburg) ..............422214:111112- przyszła elektryzująca 6. Lubimy Piotrka (Piecychna)........-eeeeeeaa sean enacnawe
wiadomość o odkryciulistów (Renć Descartes).............. i Stasia (Duży) ........ uuu aaa aaa , może nawet
A adresowanych do mało znanego Leszka (Gratka) ............-....-... z (Wesoła) ..................... ,
malarza i domorosłegofilozofa (Jacques-Pierre Bretegnier) ale nie odzywamy się do Kazia (Błachnia)......................
EE , zamieszkałego w alpejskim z (Końskie) .............1.1211.11.. , bo on o nas nigdy nie pamię-
miasteczku niedaleko (Innsbruck)...............ca . ta. Poza tym wyślemykartki (Zdenek Vesely) ................
11. Ani (Joasia Nowakówna)........-e.eueeeeee aaa oaza oazach pana z (Hradec Kralove) ....................es2:12.
z (Chęciny) ...... uuu oeeeo eee oeaaao nah , ani Staszkowi (Gołąb) (Iwan Łysenko) ...........e.eeeeeae zaa aaa cwa z (Mińsk)
e z (Ostrów Wielkopolski) ................... sy rodzinie (Konew)............u-sse.e1-112
wwa nie przyszło do głowy, z (Drohobycz) ........... ZE . Dla (Zuzia Bałukówna)
że w samym centrum (Gołdap) .......e.eeeseeeseeeza zania cenia ECA z (Jabłonna) ......eeaaaannaaa
mogą spotkać Michała (Jurków)... ezaznaneana , (Elżunia Biały) ..............-........ z (BTZEg) eee aaaanca1
czytającego (Camus)... aorta . i (Zoja Kaleta) .............. eee aaa z (Kwidzyn)
12. W ostatnim wywiadzie (Duda-Gracz) .......uee.eeeassaezaneaaż , CA wybieramynajładniejsze
udzielonym (Kaja Wesoły) ...........-e.eeaeeeaa aaa znana awa , widoczki, bo wszyscy kochamysię w tych dziewczynach.
można było przeczytać o hołdzie złożonym przez polskiego 7. Słyszałem od (Jacek Milde) ..............ueeeaa aaa cna
malarza (Pablo Picasso) ...........-..ue eee aaa aaa anaiia z (Limanowa) |... eee aaa aaa aaa aacenaa „że w okolicach
Co ciekawe, (Duda-Gracz)............---2.41-221--1 skłonni byli- (Dębe Wielkie) ................eo aaa aaa ostatnio
byśmy przypisywać raczej rozbrat z (PicaSS0)..............- . wybudowano dwie szkoły podstawowe i nowoczesną przy-
13. W (Bardo Śląskie)...................1...:...-1-1.. nikt nie słyszał chodnię lekarską.
o (Jerzy Lato) .......e.ueeeaea aaa aaaaaacanaac . Natomiast postać 8. W(Chocim) ...........-.--1--.. obok domupaństwa(Jastrząb)
(Jan MTÓZ) eee eee aaa cca jest wiecznie żywa, eh stoi dom rodziny (SZEWCÓW).....-...1111111-1.
mimo że od jego wyjazdu do (Babimost) .............-..1121--. Pierwsi przyjechali z (Ryki)............euneea _ drudzy
minęło już dwadzieścia lat. z (Ostrów Mazowiecka) ...........uueu maa ey aaa ana aaazzianzaaa
14. Poprosiłem młodsząz sióstr (Boguszówna).........1111111--. , 9. Obraz (Boticelli) ..............,..4..2..1..... został odkupiony od
żeby przyniosła mi z biblioteki jakąś powieść (Jules Verne) (Galtiem) .........---1.02.112.- przez (Landau) ...............1..11... .
, Opowiadania (Poe) 10. Głos osiemnastowiecznego śpiewaka (Farinelli) ........... .
(Bruno Schulz) słynnego kastrata, zmiksowano z nagrań dwojga artystów:
Ale, jak ją znam, z pewnością zapomni o (James Joyce) (Ewa Małas-Godlewska)................ee.eeeeeaeo aaa
NE i będę musiał iść sam. i (Derek Regin) ....... eee .
Polonistyka.com
11. Za pracę poświęconą(Toricelli) ................... maturzystce która — jeśli wierzyć obu biografom: (Nascogny)...........
(Sylwia Biały) .............1.1...... przyznano główną nagrodę seeeeee..... i (Martin) ................. — odbyła się w jakiejś ka-
w konkursie, który objął licea (Ełk) ........ i (Pisz) ......... . wiarni w południowej dzielnicy (Strasburg) .................- .
i2. Obrazy tego malarza, niezmiennie dedykowane (Pablo Pi- 14. Był to plan godny (Machiavelli) ................eeeaaaaaaaai .
EEC) NOE , odznaczają się prostotą i siłą. 15. Niestety, z (Piatigorsk) ........ eee.
Jest w nich zachwyt nad życiem, znany z opowiadań (Er- od jakiegoś czasu nie odchodziły pociągi.
nest Hemingway) ...... uuu ee aaa aaa aaa aszzazaaca . 16. Wtedy (Kuzniecow) ...........ue.esusauauai2.. nie pozostało nic
Jednakże kombinacja konturów i operowanie mglistymi innego jak pisać dla partii o robotnikach (Magnitogorsk)
kolorami sprawiają, że myślimy o (Michel Butor).......... una „, jak myśleć o (Biełowa)..................... ,
pawiana jako literackim patronie jak czytać (Thackeray) .................................... po nocach.
NENA (Kazimierz Dobrychłop).
13. W pamiętniku (Andrć MalrauX) .......eeoaeeeea zeznan
nie ma wzmiankio polemice z (Camus) ..............1--1--.-.- ,
KENA
*7—_ Por. też rozdz. 7, ćwicz. VIL.
Polonistyka.com
6. POPRAWNOŚĆ SŁOWOTWÓRCZA — NAZWY WŁASNE
Elżbieta Grabska-Moyle
I. Proszę utworzyć przymiotniki od podanych nazw miej-

scowych. Na podstawie analizy przykładów proszę dodać, Leżajsk — ua ;
jakie przyrostki służą do tworzenia przymiotników od Przeworsk — ... uuu aaa aaa aaa ;
poszczególnych nazw miejscowych, i wyjaśnić, od czego Lipsk — aaa ;
załeży wybór przyrostka. 11. Siemiatycze — ........ueee ear ;
1. Augustów — ; ZJ<U3ECCE ;
Zambrów— ; WNICZZETN ;
BYACYZOOZOE ; Oleśnica — .....euuu uuu aaa anawa aa aaa aaa aaa wawa aaaowin ane ena ;
GŁOGÓW — out ; Zgorzelec — ..... mea ;
WC ZST ; Lubliniec — Lee ee eee aaae awa aaa a aaa aaa aa racwiaacia ;
PI 14722EEN ; ECOCORAZ ;
KISZONE ; | PELECZCERA ;
UCZEZENNNE ; Chełmno — Lean zaawan awake aa 02 ;
Kutno — eee aaa atak aaa a aaa anawa waza aaa wne aanaaiznaa ;
3. Legionowo — uwaa ;
WSO ; LIPNO — ua ;
DZZEYGONE ONCE ; ;
IYTECOWCON NNZE ; ,
Ą. GFAJEWO — „eee ; a. nazwy zakończone na -ów => przyTosteK ........111.-1111- ;

Braniewo — eee aa aaa aaa anaanatar at ktaae ; b. nazwy zakończone na -ew=> przyrostek ;
WĘBOTZEWO — uuu : c. nazwy zakończone na -owo => przyTostek..........-1-1-.. ;
5. Wschowa — ..... ; d. nazwy zakończone na -ewo => przyTostek.......1..1--1-.. ;
Limanowa — ; e. nazwy zakończone na -owa => przyrostek..........---.-.. ;
Włoszczowa — ; f. nazwy zakończone na-in (-yn), -ina (-yna), -iny(-vny)
= PTZYTOStEK |... ;
g. nazwy zakończone spółgłoską miękką => przyrostek
EE ;
NZ ; h. nazwy zakończone spółgłoską stwardniałąc, cz, dz, dź,
Gostynin — eee ; rz (2), SZ => PTZYTOstekLu. ;
[EGtaZeECCE ; i. nazwy zakończone tematycznym k, ch, g > przyrostek
GOESraEE : paw aaa owe ;
PSZCZYNA — „aaa aaa aan ;
j. nazwy zakończonena -sk, -sko => przyrostek ........... ;
7. Lubań — aaa anta ; k. nazwy zakończone na-ec, -ica, -ice, -ycze =» przyro-
Biłgoraj — ...- aaa ;
SEK „aaa aaa aaa zen ana ;
Gdynia — out ; l. nazwy zakończone na -Ho => prZyTOStek -....11.11-1-1---- .
GOStYŃ — Loan ;
8. Zgierz — Lae ; I. Od wymienionych poniżej nazw miejscowych można
utworzyć dwie formy przymiotnikowe. Proszę zapisać
funkcjonujące współcześnie przymiotniki oraz znałeźć
dublety — warianty recesywne i ekspansywne. Jaką ten-
dencję w rozwoju języka obrazują zmiany w używaniu
ROT)ROH)< NE ; przymiotników odmiejscowych?
SZUKA ; 1. Bronowice — ........eu uuu aaa anawa aaa wawa azzy zaw aiaaa ;
2. . ;
WZYAYSOR ZE ;
; 3. ;
Włocławek —
Tarnobrzeg —..-.-e ue A ; 4, SObIESZYN — ....-.. eee ;
Przysucha — .. ; 5. SZCZUCZYN — eee ;
Lębork — auta ; ORYZWACZT ;
Kluczbork — e... eeeeeeaoa aaa aaa aaa aaa aaa aaa awatar ; rAS KU)SONA :
TYCHY — aaa ; 8. Zebrzydowice —........u eee aannkkaa aaa aeć .
Elbląg — aaa ;
IVOECHA ; Ii. W miejsce kropek proszę wpisać przymiotniki utwo-
| OE 220 SEN ; rzone od nazw miejscowych podanych w nawiasach. Czy
||yZJ<< ONNNNNRZE ; te derywaty zostały utworzone regularnie?!
30 Polonistyka.com
Usiedliśmy w (Babimost) ...........e2- eee 10. Magdeburg — ....-u.aueeu aaa zain ;
kawiarence, żeby porozmawiać o naszym starym majątku 11. Palestyna — .........-eu ua iaa ;
OGGSORZENE . | PIB zaZEE ;
Po pewnym czasie zaczęliśmy ogłądać zdjęcia z zabytkami | ESOI ;
(LESZNO) 1130r , | EXCI CEE ;
a to nam przypomniało spacer po (Nisko) ...........1.1-1.1:1411-1-1.. | BRRGIGUU: OWE ;
rynku. Później przenieśliśmy się wspomnieniami na (Sącz) 16. SŁOWACJA — oem aniaka awa ;
anna Stoki i (UJAZd)u |IKARYOZOUC EEE ;
uliczki oraz do zamku (Lublin) 2... . |KHKOCO SONA ;
Nagle usłyszeliśmy wradiu o odkryciu nowego skarbu (Śro- | EZAWEIOCENA ;
ORA i o odnowie (Zamość) 20. Warmia — ao oaza aaa zza az wia ;
Ratt rynku, a następnie o problemach 21. Wiedeń — ...... eee eaeaeza aaa aaa ana aaaza ia anaiaawy aaa ;
(Tarnowskie GÓRY) eee 22. Wielkopolska—.............. e.na aaa .
fabryk i (Zawichost) ........u eee nzninca kopalń.
VIII. Proszę zgromadzić jak najwięcej nazw mieszkań-
TY. Proszę podać nazwy miejscowości, od których mogły- ców utworzonych od nazw miast polskich i zagranicznych.
by zostać utworzone poniższe przymiotniki. Na podstawie analizy słowotwórczej proszę wyciągnąć
| NIVE1C)<A ; wnioski dotyczące regularności tworzenia tego typu de-
PESOBDSEE ; rywatów.
EMvc)<KA ;
PO< EOOE ; IX. Spośród podanych niżej propozycji proszę wybrać naj-
5. międzyrzecki — ..... eee eee aaa zain ; odpowiedniejsze według normy nazwy mieszkańców. Wy-
6. pasłęcki —......... eee ; bór proszę uzasadnić.
7. Słupski — Lo aaa ; 1. Armenia — Ormianin, Ormianka;
8. strzeliński — ....... een ania ; — Armeńczyk, Armenka;
PARTY)EE ; 2. Azerbejdżan — Azerbejdżanin, Azerbejdżanka;
|STRONA . — Azer, Azerka;
3. Finlandia — Finlandczyk, Finlandka;
V. Proszę utworzyć przymiotniki od podanych niżej nazw — Fin, Finka;
dwuczłonowych. Jaka jest zasada tworzenia przymiotni- 4. Kraków — krakowiak, krakowianka;
ków od takich nazw? — krakowianin, krakowianka;
1. Biała Podlaska —............. essay aaa na nic aiaaca ; 5. Lidzbark — lidzbarczyk, lidzbarczanka;
2. Bielsko-Biała — ............e eee aaa : — lidzbarczanin, lidzbarczanka;
3. Gołub-Dobrzyń — eee een : 6. Moskwa — moskwiczanin, moskwiczanka;
4. Grodzisk Mazowiecki — ... uuu eeeesaa zana ; — moskwianin, moskwianka;
5. Jelenia Góra —......... uu ; . Radom — radomiak, radomianka;
=
6. Mińsk Mazowiecki —...........u eee ; — radomianin, radomianka;

FABNOZY sir: OE ; 8. Warszawa — warszawiak, warszawianka;
ONOA DNO ; — warszawianin, warszawianka.
9. Święty KOZyŻ — Lee .
X. Proszę połączyć podane niżej nazwy z odpowiednimi
VI. Które kryterium poprawnościowe jest najważniejsze przyimkami, odpowiadając na pytania: gdzie? i dokąd?,
brzy ocenie derywatów od polskich nazw geograficznych, oraz sformułować reguły składniowe dotyczące używania
a które przy ocenie derywatów od nazw obcych? Proszę przyimków sa, w oraz do.
podaćprzykłady ilustrujące odpowiedź.
a. Białoruś b. Anglia
VII. Proszę utworzyć nazwy mieszkańców od podanych Bornholm Australia
niżej nazw. Jakie formanty tworzą formy rodzaju męskie- Cypr Austria
ge i żeńskiego? Gibraltar Czechy
L ANQla — ; Grenlandia Estonia
2. AUGUSKÓW — Lau nnA ; Kuba Holandia
ZZ CENNE ; Litwa Niemcy
4. Bartoszyce — aaa ; Łotwa Nowa Zelandia
Ś. BYdgOoSZCZ — eee ; Majorka Prusy
6. CZECZENIA — eee ; Słowacja Rosja
|. KUppie — ; Tasmania
Ś.DAOS— a I Ukraina c. Białostocczyzna
9. LADONIA — eine Węgry Kieleckie
Polonistyka.com
Krakowskie f. Warszawa Białołęka
Lubelszczyzna WarszawaBielany
Małopolska Warszawa Bródno
Rzeszowskie Warszawa Gocław
Siedmiogród Warszawa Grochów
Wielkopolska Warszawa Kabaty
Warszawa Mokotów
„ Kurpie Warszawa Natolin
Mazury Warszawa Ochota
Podhale Warszawa Praga
Podlasie Warszawa Sadyba
Polesie Warszawa Saska Kępa
Pomorze Warszawa Stare Miasto
Suwalszczyzna Warszawa Śródmieście
Syberia Warszawa Tarchomin
Śląsk Warszawa Targówek
Warszawa Ursus
. Alpy Warszawa Ursynów
Beskidy Warszawa Włochy
Bieszczady Warszawa Wola
Kaukaz Warszawa Żoliborz
Sudety
Tatry
Ural
1 Ćwicz. II zostało opracowane współnie z Katarzyną Kłosińską.
32
Polonistyka.com
7. POPRAWNOŚĆ FLEKSYJNA — NAZWY POSPOLITE — RZECZOWNIK
L. Proszę uzupełnić podane zdania wyrazami znajdujący- 11. Wysłał

mi się poniżej nich i sformułować reguły, według których a. JEdeN faks 2... oaza .
nastąpił dobór końcówek deklinacyjnych. b. jeden e-mail ............ aa .
1. Nie widzę C. JEdEN SMS ........... aaa .
a. ten bandaż ............. eee aaa aaa naanananiecaa . . Spotkał
b. ten baobab.......... eee ua zaawan aaaaaanacaa . a. ta wychowawczyni... naa .
OSSOE . b. ta goSpOdyNI............- au .
d. ten afiSZ.......... uuu aaa aaa aaa zania . c. ta MONATCHINI |... aaa .
e. ten termometr........... u... . 13. Niech cię piekło pochłonie,ty
ES0 <1)REA . a. wredny Chłopiec........ee eee aaa !
g. ŻEN KOŃ Luna . b. wstrętny złośliwiec ........... eee aaa caaaa !
| 0)PE . c. wstrętny zuchwalec |... oaza aaa aaa aaa aiaa !
2. Przyglądam się d. złośliwy malec ....... aus !
A. EN SŁÓŁ amen ana azzzanza naa nania . e. ZrZĘdlIIWY StATZEC ....... aaa !
b. ten kieł ............ eee ua . f.
c. ten diabeł ..........-..- omen . 14.
d. ten człek .............u eee aaa aaa aaa .
SKOv-7PRE .
NCEC EE .
3. Przyglądam się
A. O DIUTO neuen .
b. to prześcieradło .............-u- uuu ian .
O OE©o)OE .
4. Zjadł
A. SZATA MYSZ ........ aaa aaa aaa wawa aaa aaaazniiai ia .
a. jeden kotlet .................. aaa .
b. mała WeSZ......... eau uuu aaaizaziazniaziiai .
b. jeden hamburger............. uuu .
c. jeden banan... oaza .
d. biała NOC. .
d. jeden batonik |... .
16. Tu pracują
5. Gram w -
. psycholog... aaa aaa aaa .
dm r PO mo Mo Sp
ENOCO .
SEOU: .
b. krykietLea .
LOS Ci .
6. Grano
a. smutny polonez ........ uuu eau aaaazaczazczacina. .
a.
'g
8 =
a <
ESYUA ZICZE .
Cc. SMUtNY MATSZ |... .
7. Kupił
COS sto223:ORA .
b. NOWY PANASONIC aaa .
17. o są
ENO LOT OE .
O p
8. Wydał
a. jeden Tubel....... .
LO
b. jeden dolar LL... .

C. JEdEN rank L.A .
m O
H
©
N
o
z
©
a
97)
9. Wypalił
a. jeden papieros |... eee naa aaana .
FO
b. jeden carmen... ina .

C. JEdEN Skręt... .
10. Wyrwał
A. ZATOWY ZĄB Lawa . ENOUO .
b. ZATOWY SIEKACZ aaa . C. KSONOfOD neue aaa aaa iiiaa .
C. ZATOWY Kleb u ee aa . d. Cherląk Lee .
Polonistyka.com
ONOCI ORA . CAONZ
ROCZNEKORE . WB XiKONNA .
g. łajdak aaa . J. SYMdOJ La .
h. cham. aaa . 24. Nie widziałem tych
L. GTOSZOTÓDLune . a. chemikalia ..........2e eee oaza aanita .
ja ARAD aaa . b. AKCESORIA .......ueeeo ae cea .
M)CZE)SZA . OCHCETA .
1. chłopaki... . NEOGI EAE .
19. To są 25. Nie widziałem tych
a. forum dyskusyjne |... . a. anglikanin |... eee .
b. centrum operacyjne ........upeeeaeea saa ena . b. luteranin ..........u- u eeeeeee eee aaa .
c. antidotum ....-ee eee aaa oaza zazna ceceć . c. wegetarianin... aaa .
d. cymelium |... . d. samarytanin .......eau eee aaa a aaa neera eee .
e. kondominium ....ee. eee eee eee . e. MIESZCZANIN une eee zazna aaa .
20. Nie widziałem tych f. powodzianin ...........ue pasowe raza .
a. ŻOŁNIETZ |... eee aaa aaa aaa . 26. Nie widziałem tych
|: OE . NIL1YSC ORNE .
C. MALSZ Lau aaa ena . b. ciuchcia....... eee eee aorta aint ae ae .
d. fundusz... eee aaa aaa aaa aaa wana aaa . €. MAMUSIA |... eee wana a zana .
E. HUSZCZ eee . d. skromnisia.......... out wzaa aaa at aaa .
f. proboSZCZ |... owa . ORUSCNO ZANE .
. PCZYDYSZLane . f. spółdzielnia ........--.-e-- eee .
h. SpiNACZ |... awa et . g. cegielnia ...............ueumee eee .
1. DYdZ ae aaa . h. patelnia...............--ueasesz earn .
JE KOSZ sowa . i. CZETEŚNIA....-uuaeau aaa aaa aaa oaza aaa .
|SE” . je Stajnia... aaa .
1. hamulec... eee auta ena ae acee . |SB 150 POPE .
Ł. kaganiec .......-.- eee . l. bagażownia |... aaa .
EE©OCE . Ł. brzoskwinia .......... eee aaa owania nata .
M. ZAJĄC pauza . m. CETEMONIA .... uuu eee aaa aaa .
OBJCHARA . 27. Nie widziałem tych
| 0 OOO . ENKZICWOONZZZNACE .
q. KOJEC Lwa . |-5 -|CORR .
dhZ)CORE . CHEMCHEZ .
S. PAIEC ........ Ia oaza . CRKZUCZE .
21. Nie widziałem tych E. KTOPIA 2... aaa .
ENSO E . £. dziupla .....-.ueeeee aaa aaa .
|. 0 | OOCE . .
g. PĘKA |... awa azyaaaaana w ewneeeaeezezz et
0. KOŃ eee aaa anawa aaa karane . | WSZ): OCE .
d. UCZEŃ Lau a wa aaza ata n az ayi A . Ł. JĘdZA aaa.
22. Nie widziałem tych .
J. PRYCZA owane
A. POKÓJ Lua . SKOvż: WERE .
NEGRO . 1. ODTOŻA żuawa raze .
c. Złodziej .......uuee aaa . Ł. WIECZERZA |... aaa aan .
CN)<A . M. POMATAŃCZA |... aoi .
OTzaORCO . 28. Interesowałem się tymi
f. NAdÓJ 2.2 aaa . NJ <A .
g. Klej Lae . |--Z NRNERRCE
h. SłÓJ 2. . Co GOŚĆ naa aka
1. FAMWAJ ian . ENO©WREN
23. Nie poznałem tych ©. GWÓŻWŹ eee aaa
A. CYWA oazie . F. gałąź aaa
b. nauczyciel .........ueeeeue eee . Z. WIAdOMOŚĆ |... .
Oc)PE .
d. Metal 2... . JL Proszę podkreślić formę poprawną.
OCE] KN . 1. a. Nie zjadł kisielu/ kiślu.
ARJ A . b. Nie zjadł pumpernikiela' pumpernikielu/ pumpernikla/
g. KOTA aaa . pumperniklu.
34 Polonistyka.com
c. Wiał silny wiater/ wiatr. 30. POMATAŃCZ — aaa ;
d. Kupił ładny sweter/ swetr. 31. pomarańcza — ..... eee eau aacna ;
e. Założyli filter/ filtr do wody. 32. prTEMIET — |... ;
f. Przyjechał ceper/ cepr. 33. DROfESOT — aaa ;
. Zniszczyło się pięć kolumien/ kolumn. 34. prosperity — Lua aaaaaiaaannizzA ;
5* dQ
, Pisząc na złej maszynie, zniszczył osiem kalek/ kałk. ENEA ;

„ Stoczyli pięć bitew/ bitw. 36. TĘDAJO — ena ;
—.
„ Naprawił pięć sprzęgieł/ sprzęgł. 37. safanduła — uuu aaa ;

—.
„ Słońce schowało się za widnokręg/ widnokrąg. RZEKA ;

to
©
. Wyręb/ wyrąb loduzajął im trochę czasu. CZAKIZEE ;

GO
„ Wziął jedną żołędź/ żołądź. LZY cej: RAN ;

©
„ Obejrzeli kilka łóż/ łoży królewskich. 4]. SKWarek — Lean ;

O p»
t
. Sobół/ soboljest ssakiem drapieżnym. 42. SKWATKA — Lua aaa ia adna ;

. Mieszkał w powiecie/ powiacie nowodworskim. ENEIUCZE ;
R
Gm
. Przyglądałsię tej gwieździe/ gwiaździe. AĄ, SUCEĄ — Lean zaaiziazaaia ;

„ Urwał skrzydełko pszczele/ pszczole. 45. SYTUCIA — „aaa aaa aaa nainaaa ;
©
KE co): CENNA ;
IM. Wyrazy podane w nawiasach proszę wpisać w edpo- 47. telegram — ......... ua ;
wiednich formach. 48. torbiel — 2... ae. ;
1. Mieszkał w (getto) ......--.euee-au aaa mean anaaaazaaiianae . 40, tOWINEĆ — aaa aaa ;
2. Znałazł muchę w (mokka) ...... eee eassaa rea aaanaa a wzacaea . SQ. WIdEO — aaa aaa ania ;
3. Powierzył swój problem wielkiemu (mułła) .................. . 51. wykidajło — eee eee ;
4, Przyglądałsię tej (mirra)... ua aaa . RZECZSOwa ;
5. Znalazł jedną rodzynkę w (pascha) ..........-eesszasa aaa znana . 53. ZAPISkA — neuen aaa ;
6. Nie dał rady (wataha)..............e.ueuaauaanaaasaa1 opryszków. PEREZ:CCR ;
7. Jechał na (yamaha) .............-. ooo aaa aaa aaa acanaia . EOZYZNCCENEA ;
RISE10)v27KOREA ;
IV. Proszę określić rodzaj gramatyczny każdego wyrazu oraz RYRZZUctZEE
wskazać fermy błędne (wyrazy zostały podane w M. lp.).'
| PE: A ; V. W poniższych zdaniach proszę podkreślić błędy morfo-
PROCE ; logiczne oraz wyjaśnić, na czym one polegają.
EECZEE ; 1. Benzyny trafią do stacji, natomiast ołeje napędowe — głów-
Es)410POOR NE ; nie do rezerw państwowych, które zostały naruszone dła
5. €xpoSĆ —.............ania aaa wana aaaueonianceie ; ratowania rynku.
6. frĘdzel — aaa ; 2. Sprzedam ręczniki (ceny fabryczne) oraz pościele „Cora”,
T. PRĘdZIA — aaa ; firany, tkaniny obiciowei inne.
B. GAdUŁA — aaa ; . Uczestnicy konferencji będą się domagać rezygnacji USA
1)
9. GOdEŃ — ae ; z umieszczenia nowych broni jądrowych w Europie.

10. informatyk — Lean
; 4. Jutro temperatury będą wysokie.
WSZE ;
12. kaleka — | ea ea
; VI. Wyrazy podane w nawiasach proszę wpisać w odpo-
D3. KBOMO — een ; wiednich formach.
LA. KIOMDA — |nne ; 1. Nie znam tego (sędzia) ............. eee a aaa aaa awzaca .
MS. KAUSek — aaa ; 2. Widzisz tego (hrabia) ..........-osouann aaa ana ana aniazaain aaa ?
LO SUOCNA ; 3. Rozmawialiśmy o starym (sędzia) ........ esa aaaaananaaiaaa.
UT. KOGISKO — aaa ; i młodym (hrabia)... eee aaa zznaie .
ICS COUEA ; 4. (ten książę) ....... asa nia aa nie mogli przyjechać.
DO. KONENOJA — ee ; 5. Rozmawiam z nowymi(ksiądz) ...........useuaezaaasaasaanacenaaa .
O. RAmag. — ; 6. Nie widzę ani jednej (kamea)............................ , ani jed-
2 Magiel — ania ; nej (orchidea).........e.eeuaaaaaaaaaaaaaaiana , ani jednej (statua)
22. WACZYSKO — aaa ;
23. MEMENŁO —
; 7. Widzę dwie (kamea)........................-....... , trzy (orchidea)
ZA. Minister — ; RE i cztery (Statua) ......uua aaa aaa aacnaaa 2
25. OPONA — ;
26. OPUS — aaa znaaaiaia ; VII. Wyrazy w nawiasach proszę wpisać w odpowiednich
formach. Proszę podzielić te rzeczowniki na dwie grupy,
28. POdkOSzułek — LI w zależności od zakończenia tematu.”
29. podkoszulka — 1. Obejrzał się za (ŻUTAW) Lai .
Polonistyka.com
35
2. Wszedł do (SAW) uuu . 8. Wypił sto (gram)
3. Przestraszyłsię (gołąb) 2-100: NN
, 9. Minister przyjął (chargć d'affaireS) .....-ueeeeaa aaa
4, Nie Wyrwał (ZĄD) nieee . Kuby w Warszawie.
5. Zjadł tłustego (KAIp) -----eeeeeee eee . XII. Wponiższych zdaniach proszę wskazać błędy flek-
6. Zszedł ze (SIUp) +... eee . syjne, scharakteryzować je oraz poprawić.
7. Włożono trumnę do (grób) ......eeueeesee ozna aza asza anaz ania . 1. Kupiliśmy kiełbasę na grilla.
8. Kupiła metr (jedwab) ........-..--u- uuu mae .
. Funkcjonariusze nie mogli dopasować tarczy ochronnych
9
VIII. Proszę podkreślić formy poprawne. do rąk.
1. z łamów/ z łam prasowych;
. na dworze/ na dworzu; . Różne są przyczyny kraks na szynach. Bardzo często mo-
12
A w DN
. w cudzysłowie/ w cudzysłowu; torniczy uderzają w pojazdyjadące przed nimi.

. mysza/ mysz;
. wsza/ WEeSZ; . W ubiegłym roku zamojscy okuliści i Zarząd Koła Tere-
U
. smycza/ smycz; nowego nr l rozpoczęli akcję zbierania pieniędzy na za-

O
. łabędź/ łabądź. kup laseru argonowego.

-—
IX. Podkreślone wyrazy w poniższych zdaniach występu- . Prezesem PRE został ponownie zwierzchnik polskich lu-
tn
ją w błędnych formach. Czy w innych znaczeniach także teran bp Jan Szarek.
należałoby je zakwalifikować jako niepoprawne?
1. Ta siatka ma urwane uszy.
. Byłaby pani królową wszystkich bali.
aw
. Kupili sobie stół ze świerka.

. Ptak przestraszył się strachu na wróble.
. Nie znał końcówkitrzeciego przypadku.
tu
. Obejrzał trzy akta sztuki.

"JO
. W starszym wieku prawie wszystkie organa nie funkcjo- . Każda gospodynia zna te pytania bardzo dobrze, ale nie
nują już prawidłowo. zawsze zna odpowiedzi.
. Zakochał się, więc czynił jej awansy.
. Masz krostę na czele. 10. Na koniec spotkania z dziennikarzami artysta pochwalił
10. We włosach znajdowała się wielka wsza. się, że jest koneserem białego i czerwonego wina (ma po-
11. Przy układaniu grafika meczów bierzemy pod uwagę nad 300 rodzaji) oraz że nie korzysta przed koncertem z na-
wszystkie możliwości. poji wysokoprocentowych.
X. Podane rzeczówniki proszę połączyć z odpowiednią for- 11.

mą zaimka wskazującego żen, a następnie proszę utworzyć
formę Ms. Ip. Proszę zwrócić uwagę na znaczenia tych wy- . Kilkaset pesetów musiał zapłacić Rodriguez za przekro-
razów. czenie przepisów drogowych.
1. baronostwo;
hrabiostwo;
państwo.
. Dzisiaj w nocy w Warszawie notowano temperatury ujem-
XI. Proszę uzupełnić poniższe zdania, wpisując wyrazy ne, w granicach minus czterech, minus pięciu stopni.
podane w nawiasach w odpowiednich formach. Czy w od-
mianie tych rzeczownikówsą jakieś osobliwości?
1. Pobrudził sobie sweter (kakao)..............-eeaenaaaeaa aaa naaea .
2. Ten koń został zwycięzcą (derby) .........usasezaeaa aaa . 16. Firma poleca: artykuły metalowe, budowlane, ścierne, siatkę
3. Wystawa została zorganizowana u nas w(studio) .......... . ogrodzeniową, powlekaną, ruszta piecowe,drut kolczasty.
4, Brak było gniazdka z napięciem dwustu dwudziestu (wolt)
17. Zakład handlowy uruchomił sprzedaż hurtową i detalicz-
ną najlepszych w Polsce klei.
stotinek. 18.
„Czy koncepcja wprowadzenia egzaminów wstępnych
wszkołach średnich była swego rodzaju (widzimisię) 19.
s resortu oświaty i wychowania czy
konkretną potrzebą?
1. Nie wypłacono mi należnych (procent) .......-.-2:4:40::2::- .
36 Polonistyka.com
, Nie wiem, czy każda apokalipsa ma swoją królowę. 44. Ich ósmego longplayu zapewne nie zdążą nabyć wszyscy
chętni.
. Powiedzmy, że jakaś maszyna myśląca — w cudzysłowiu
— zaczyna się psuć. 45. Jeden z wielu warszawskich kiermaszy przedświątecznych
zakończy się dziś o godzinie osiemnastej.
47. Zjadłbym pomarańcz, chociaż w zasadzie nie lubię cytru-

, Walka między tymi koniami zapowiadała się bardzo cie- sów.
kawie.
48. Kolejka zjechała w czarny gardziel tunelu.
26. Jednak muzeum francuskim na mocy ustawy przysługuje
prawo pierwokupu.
XIII. Proszę wyjaśnić, jaka cecha polskiej fleksji została
27. wyzyskana wwierszu S. Barańczaka „Przy lekturze Bsów
Fiodora Dostojewskiego”.*
28.
Gdy zza odległych Bytu teł
Nowesię wyłaniają tła,
Z milionów Ludzkich wtedy Dzieł
Ostają się nieliczne Dźła:
Te, które wątłym ruchem Płetw

(W skrajnych wypadkach — jednej Płtwy)
Brną przez mrok Wółg, Wisł i Vletv
. Tatrzańskiemu Parku Narodowemujest potrzebna jeszcze (Gen. pl. przedmiotu czci Czchów — Vltvy),
znaczniejsza pomoc.
Lub przedzierają się jak Kret
Przez Glbę ku innym bratnim Krtom —
;. Wiem, że kierowcy taksówek korzystają z pewnych przy-
Stopę w pasterski wbiwszy Getr,
wiłel.
Wiodą krdle Ówc na przekór Pchom —
. Perspektywa marynatówi suszonych borowikówjest sil- Nie szczędząc własnym Plcom kropl Dźdżów
niejsza niż poranny sen. (W jeden platoński zlanych Dźdż),
anawa wawa o ady apa Roa amp noz aaa wa ane a nag zie az maca aroma wew o toe nat oaa Chyłąsię, gdzie pod pń cdru Żółw
. Teraz nie ma chętnych do słuchania takich módł, trzeba Padł, rzężąc swe bolesne „Żżżżż” —
się rozliczać przed sobą. O, takie jeno z Człeczych Dzieł
Przydadzą się Bożemu Dźłu:
„ Tak więc utrzymano reglamentowaną sprzedaż mięsa i jego Te, co doktryny Mniejszych Zeł
przetworów, wyrobów czekoladowych i kaszy mannej. Odpchnąprcz, k*chwale Ńbios, wbrew Pkłu!
37.
XIV. Proszę wskazać błędyfleksyjne w poniższych zdaniach
oraz określić, na czym one polegają.
1. Uważaj, nie przesol tej zupy!
. Działalność ta powinna być możliwie najpełniej przed- . GwizdamSobie na wszystko i jest mi dobrze.
M
stawiona szerokiemu kręgu znawców muzyki. . Poznał całkiem młodą wdową.

U
. Z arbuza wyciekła soczysta miąższ.

A
. Zapraszamy do obejrzenia zwiastunufilmu węgierskiego . Opowiadali o swoich życiach.

U
„Księżniczka”. . Obejrzał kolekcję japońskich wachlarzów.

TO
. zapłaciliśmy aż tysiąc forint!

40. Podajemy streszczenia pięciu najpopularniejszych pol-
. Nazwafirmy była umieszczona pod logiem.
0
skich telenoweli. . Muszę wymyśleć coś do jutra.

O
41.
! Ćwicz. IV zostało opracowane wspólnie z Iwoną Burkacka.

* Por. też rozdz. 5, ćwicz. XI i XII.
3 Ćwicz. X zostało opracowane wspólnie z Dorotą Zdunkiewicz-Jedynak.
*_ $. Barańczak, „Pegaz zdębiał. Poezja nonsensu a życie codzienne: Wpro-
wadzenie w prywatną teorię gatunków”, Londyn 1993, s. 78. 79.
Polonistyka.com
8. POPRAWNOŚĆ FLEKSYJNA — NAZWY POSPOLITE — PRZYMIOTNIK I ZAIMEK
I. Proszę podać wszystkie możliwe, a zarazem poprawne Hit. Proszę uzupełnić poniższe zdania, wpisując przymiot-
formy stopnia wyższego podanych niżej przymiotników niki podane w nawiasach w odpowiednich formach.
i przysłówków. Jeżeli nie można utworzyć od danego wy- 1. Uliczki są tutaj (wąski) ................. niż w centrum miasta.
razu stopnia wyższego, proszę krótko wyjaśnić, dlaczego 2. Wolała kupić atłas, bo był (miękki) .................... od tafty.
nie jest to możliwe.! 3. W tym miejscu nurt potokujest (DYStTY) ......11.4:121221-1-21--
1. ważne (zagadnienie) —........ eee aaa ; niż w tamtym.
2. gęsty (SOS) — Lae aaa ; 4. Silne ruchy tektoniczne spowodowały,iż teren teraz jest
3. uprzejmy (chłopiec) — eesti ; (płaski)... oaza niż poprzednio.
4. mały (plecak) —..........- eee zeza nawa ; 5. To pomieszczeniejest (czyste) ...........-11111-1--- od tamtego
5. rozwlekły (tekst) — ......euee eee ; 6. Do tej potrawy sos musi być (gęsty) ......-1111-1--11-.- niż ten.
6. zwichnięty (obojczyk) —........ eee ; 7. Na drugi raz kup już trochę(tłusty) ......- eee aasaaena ee
7. czerwona(tkanina) — ......u2e. eee ; OE ser niż ten.
8. rychłe (zmiany) — .......-u ue ;
9. chytry (brat) — 2... esz ; IV. Proszę podać formy stopnia równego i wyższego
10. czerstwy (chleb) — ......... eee eee ; M. Im. rodzaju męskoosobowego poniższych przymiot-
11. czysta (bluzka) — ........ eee saa a aaa aa ; ników. Ćwiczenie proszę wykonać według wzoru: On jest
12. łagodny (pies) —......... uzo eaaaaaawanziezzaa ; stary. => Oni są starzy. => Oni są jeszcze starsi.
13. płochy (ptak) — ........ ue ea ; On jest obcy. => Oni SĄ wow .
14. pusta (sala) — ............- oaza ; => Onisą jESZCZE....-.u.u ae .
15. skąpy (Wuj) — eee ; On jest hoży. => Oni SĄ... eee aaa .
16. brudny (sweter) — ............. eee ; => Oni są jeSZCZE .........uueu aaa .
17. zarozumiały (chłopiec) —.......ueaeeezez aaa ; Qn jest chyży. => Oni Są... eee zee ara .
18. łekki (plecak) — .......... oss a ea eaaawaaaaA ; => Oni są JESZCZE... .
19. chory (dziadek) — .........u.e eee zee ; On jest zasadniczy. => OniSĄ... .
20. zielona (trawa) — .... eee ; => Oni są JESZCZE .........--uouea aaa .
21. złamany (ołówek) —...... usera ; On jest duży. => Oni Są|... award .
22. (patrzeć) bezlitośnie — .......-.-uueaaeea eee ; => Onisą jeSZCZE.........-eeaa aaa aaa .
23. (wyglądać) wątło —.......u. u uaeeaaaaaanacnanaaawe ; On jest łakomy. > OniSĄ... eee .
24. (leżeć) wąsko — uuu ; ==> Oni są jeSZCZE......-.--u eau .
25. (myśleć) racjonalnie ........-.--eeuaue eee ; On jest uprzejmy. => Oni SĄ....- eee eea esa .
26. (wygłądać) blado —............ eee aaa aaa ; ==> Onisą jeSZCZE........-eueee aaa .
27. (rosnąć) płytko — 2... zazna aaa ; On jest tępy. => Oni Są... .
28. (działać) nowatorsko — ...... usa a eee ; => Oni są jeszcze............e oaza .
29. (działać) czynnie — ............ eee ; On jest bystry. > Oni SĄ Lae. -
30. gładko (sczesane Włosy) — eee . => Oni są jeSZCZE ......... eee aaa oaza znin RE .
On jest płochy. => Oni Są Leese aaa .
il. Podane przymiotniki proszę podzielić na cztery => Oni SĄ JESZCZE .....-..e uu .
grupy.” On jest lichy. => Oni Są ...... eee .
1. Przymiotniki, które się nie stopniują:.....- eee =» Oni są jeszcze .........euee aaa aaa .
On jest tęgi. => Oni Są...........-eeeee aaa .
=zb Oni SĄ JESZCZE .......u. ue .
2.
3,
0
z.
E.
a,
©:
p.
Z.
PR
5=
o
ry
"e
o
r
A
2
<
Q
G
O
1
©
<
<<
N
G
ta
[o
7
z
po
8
m
M
N
On jest lekki. => Oni Są... .

==> Oni SĄ JESZCZE |... aaa .
R.
ŹAS
2.
E.
a,
2.
rów
O:
R.
B.
m.
et
=
w
ry
a
Sr
te
GQ
N
©
4
0
w
Łe
7
e»
Q
N
JJ
0
a
O
RJ
o
5
H
M
N
LĄ
On jest biegły. => Oni Są ......uee eee .

4. Przymiotniki, które mogą być stopniowane na dwa sposoby: => Oni SĄ JESZCZE |... aaa aaa .
On jest czuły. > Onisą... uwaa a aaa .
barwny, chyży, ciekawy, cierpki, demokratyczny, doświadczo- => Oni SĄ JESZCZE... .
ny, drewniany, drogi, dumny, gratisowy, hoży, inteligentny, Qn jest dojrzały. => Oni Są ........ eee aan .
jaskrawy, krępy, łysy, miękki, modny, nachalny, nagi, niechęt- => Oni są JESZCZE |... .
ny, nieprzyjazny, pobłażliwy, populistyczny, potulny, przebie- On jest drętwy. => Oni SĄ... aaa aranz .
gły, pusty, rzutki, sprawdzalny, sypki, szczery, śliski, tępy, => Oni SĄ JESZCZE .......... uuu .
ubogi, wesoły, wolny 'swobodny, niezajęty', wrogi 'nieprzy- Onjest siwy. > Omi SĄ... uuu .
chylny”, zaborczy, zmęczony. => Oni są JESZCZE ......... ua .
38 Polonistyka.com
v. Podane zdania proszę przekształcić tak, by orzeczenia 10. Kiedy koleżanki ruszyły do wyjścia, wstaliśmy, aby ich
występowały wliczbie mnogiej. odprowadzić.
1. Łysy, goły i bosy, ale już całkiem suchy mężczyzna biegł 11. Wiem, że jeszcze popełniam błędy,i staram się ich wyeli-
po trawie. minować.
12. [...] Italia nie unika takiej walki, ale jeśli stosuje tą broń
przez sześćdziesiąt, siedemdziesiąt minut, to może ona
przynieść efekt.
13. Wszystko było takie same jak zawsze: dom, stodoła, let-
Vi. Proszę uzupełnić zdania oraz określić kategorię gra- nia kuchnia, podwórze.
matyczną form utworzonych od czasowników. Ćwiczenie 14. Winę za sytuację w gminie Centrum ponosi tylko te ugru-
proszę wykonać według wzoru: zbaranieć => Oni całkiem powanie.
zbaranieli. => Zbaraniali ludzie wyszli stamtąd. 15. [...] miałem jeszcze dopisać, że oświetlenie owe [...] ma
schamieć => Oni całkiem ........ eee awaria . i tę zaletę, że wypłoszyło gnieżdżące się na drzewach ptac-
EE ludzie wyszli stamtąd. two [...].
wyłysieć => Oni Całkiem .......-.0- mean .
RE ludzie wyszli stamtąd. X. Proszę wpisać w odpowiednich formach zaimki podane
odrętwieć => Oni całkiem |... . w nawiasach.”
OH nA ludzie wyszli stamtąd. 1. (Ja)... wananacaa też się ona podoba.
osiwieć => Oni całkiem .............peea aaa . 2. Może(ty) .............. tak, ale (ja) ........... to nie odpowiada.
EE ludzie wyszli stamtąd. ODRA nie lubię, (ty)..........111:121122. bardzo.
oniemieć => Oni całkiem .......... uuu . 4. Powiedz (on) ............ , żeby (ja) .......... nie przeszkadzał.
RH aaa ludzie wyszli stamtąd. 5. Nie można (ON)... use wn awa tak traktować.
osłupieć => Oni całkiem ......... eee . 6. Daj to (On) |... owe a aaaaazr anna .
RE ludzie wyszli stamtąd. 7, Dlaczego on (ty)... aeaa aaa aaa aaa aaa az waazaaiinace nie lubi?
NETABIOsiR ZONE 8. Ukłoń się (On) ..... eee aaa aaa anawa aaa aanawinwa na korytarzu.
9. Nie ZNAM (ty) LL... eee aaa aaa ania ayiae .
10. — Komu to dali? — (ja) ...........ee eee eee aaa .
VIL. Każde zdanie proszę uzupełnić odpowiednim przy-
miotnikiem, a następnie sformułować regułę dotyczącą XI. Proszę poprawić i omówić błędy fleksyjne, które wy-
użycia form bezkońcówkowych. stępują w poniższych zdaniach.
1. (zdrów/ zdrowy).........1...... chłopiec przyszedł do szkoły. 1. Nie ma sensu walczyć o te rozporządzenie — nawetjeśli
2. Obiad jest już (gotów/ gotowy) .....-- eee seann . się go uchwali, to nie ma szans wejść w życie.
3. (wesół/ Wesoły) ..........4.41-2112112-1- Józio wszedł do pokoju. . To ktoś naprawdę godzien zaufania.
N
4. Jestem (pełen/ pełny) ..........eeeeo aaa aaaA obaw. . Twoje pranie może być jeszcze bardziej miększe, jeśli uży-
2
jesz nowego płynu do płukania.

VIII. Proszę wyjaśnić, na czym polega dwuznaczność po- 4. Leccy jak ptaki ruszamy do pracy czy po zakupy.
danego słoganu reklamowego? 5. W Słupsku powstało hospicjum dla osób chorych na raka.
„Pewna pani, pewien pan — sklep, gdzie zawsze pewność mam” Architekci zaprojektowali go za darmo.
6. Uderzył go w tylni zderzak.
IX. W poniższych zdaniach proszę zaznaczyć błędy flek- 7. Posłowie przekrzykiwali się wzajemnie, a każden jeden
syjne związane z użyciem zaimków, scharakteryzować te miał inne zdanie.
błędy oraz je poprawić. 8. Przypomnijmy, że rząd otrzymał już bardzo wstępny pro-
1. Zapytany, czy ulubiony kolor pani Barbary rozciąga się jekt.
także na komplet pościelowyi noszoną przezeń bieliznę, 9. Do tej pory, jeżeli ktoś zatrudniał powyżej dwudziestu
pan Józef wymownie się uśmiecha. osób, mógł ubezpieczyć ich grupowo.
. Wstała, gdy przysiadł się doń mężczyzna, od którego je- 10. Teren stawał się coraz płasszy.
to
chało wódką. 11. Kibice Legii byli zawiedzieni ostatnim meczem.

. Spojrzał na dziecko, a potem powiedział doń: „Chodź tu, 12. Dam tobie zaraz pieniądze na książki.
U)
dziecinko”. 13. Weź szklankę i wsyp doń dwie łyżki kawy.

„ Zbudowałszałas i mieszkał weń jakiś czas.
42
14. Jestem pewien siebie.

. Zwierzę nie zostało złapane. W pobliżu zastawionych na
tn
15. Kiedy ojciec otworzył okno, Jurek zaraz chciał go za-

niego pułapek wciąż pojawiają się świeże ślady. mknąć.
. Stłukłam jajko. Sprzątnij go z podłogi.
MN
16. Wstaliśmy rano Świezi i wypoczęci.

„ Drewno jest, ałe jak go zapalić? 17. Omi byli zbyt śmieli w stosunku do dziewcząt.
. Prawie każdy lubi spędzać czas we własnym mieszkaniu,
ale mało kto lubi go sprzątać.
- Zatrzymał na ulicy trzy dziewczynki i zapytał ich o go-
1.3 Ćwicz. £i X zostały opracowane przez Ewę Rudnicką.
dzinę. * Ćwicz. Il zostało opracowane wspólnie z Dorotą Zdunkiewicz-Jedynak.
Polonistyka.com
39
9. POPRAWNOŚĆ FLEKSYJNA — NAZWYPOSPOLITE - CZASOWNIK
i. Spośród dwóch form bezokolicznika proszę wybrać po- EO CERA ;

prawną. 4. OBJAŚNIĆ — |... aaa aaa ;
miąć — mnąć; pachnąć — pachnieć; rzednąć — rzednieć; spolsz- OJCZE ;
czać — spalszczać; zastępować — zastępywać; zawiadować —- 6. usprawiedliwić — .......... uuu aaa aaazazawwiaia ;
zawiadywać; zaspokajać — zaspakajać; żąć — żnąć; wziąć — EEC ;
wziąść; gęstnieć — gęstnąć; upokarzać — upakarzać; udowad- NARZ)4 CZE ;
niać — udawadniać. 9. JEŻdZIĆ — ........u eee ;
10. ciągnąć — ...... oaza znika .
I. Podane pary form proszę podzielić na następujące
grupy: V. Od podanych czasownikówproszę utworzyć formy imie-
1. Takie, w których obie formy są poprawne, ale końcówka słowów przymiotnikowych czynnych.
bezokolicznika zależy od znaczenia czasownika. 1. dorównywać — .... uuu eee eony ataratt ati ;
. Takie, w których tylko jedna forma jest poprawna; proszę 2. oddziaływać — seen aanita atak ;
|oS/
ją wskazać. 3. POTÓWNYWAĆ — 2... azana anawa eaa ;

. Takie, w których obie formy są poprawnei nie różnią się 4. przekonywać — „eee aaa aaa zazna tti ;
LJ
pod względem znaczenia. PIRCONANCZE .

4. Takie, w których obie formy są poprawne,lecz jedna z nich
jest rzadsza. VI. Proszę zaznaczyć, które formy są rezultatem kontami-
bielić — bieleć; lubić — lubieć; nienawidzić — nienawidzieć; nacji dwóch wzorów odmiany czasowników.
niszczyć — niszczeć; okupować — okupywać; patrzeć — patrzyć; 1. oddziałujący, przekonujący, wykonywający, przekonywa-
rozpatrzyć — rozpatrzeć; skruszyć — skruszeć; swędzieć — swę- Jacy, porównujący;
dzić; świerzbić — świerzbieć; wymyślić — wymyśleć. . przekonywujący, oddziaływujący;
M
. przerysowuje, oddziałuje, przerysowywuje, rozpamiętu-

1
I. Proszę wskazać poprawnie utworzoną formę 1. osoby je, rozpamiętywuje, oddziaływuje, rozpamiętywa, prze-
liczby pojedynczej. Proszę utworzyć 3. osobę liczby poje- konywa, oddziaływa, odbudowywuje, odbudowuje.
dynczej czasu teraźniejszego.
1. bazgrzę — bazgram — ......eu eee taaa ; VII. Proszę utworzyć formę męskoosobową podanych imie-
2. bełkotam — bełkoczę — ........u eee eee aaa aaa aaa tziiaca ; słowówi połączyć ją ze wskazanym rzeczownikiem.!
3. deptam — depczę — aaa ; 1. ociemniały — .........ueue.ee eee earn ania mężczyźni;
4. dygotam — dygoczę — ...... uuu ; 2. zgorzkniały — ........ eee aaa aaa zazttzna starcy;
5. jazgotam — JaZgOczę — ... ae. ; 3. wyłysiały — 2... eee eee zaa aazazaaaazaataazatcte wujowie;
6. łaskoczę — łaskotam — ....-- eee eee aaa ; EKIGA z wypadku chłopcy;
7. rechotam — rechoczę —.......uueae aaa aaa aaa ; 5. OSIWIAłY — Lee aaa aaa awansie ojcowie;
8. żebrzę — ŻEbTam — ...... eee az tean ania ; 6. przygnieciony —.....ueu eee acaena skałami turyści;
9. karam — karzę — ue tzza wt a0A ; 7. WIEdZIONY — Lu. eee intuicją nauczyciele.
10. terkoczę — terkotam — ........u- eee aaa aaa zza ;
11. świszczę — Świstam — eee aaa aaa earn aniczae ; VI. Proszę dobrać odpowiednią końcówkę3. osoby licz-
12. głaszczę — głaskam — .......ue eee : by pojedynczej czasu teraźniejszego.
13. pluszczę — płuskam — ....... eee asa ; 1. -ą czy -eją:
14. kołaczę — kołatam — ... uuu eee aaa ; a. umieć — ONI ...... saa een zzz aaa aaa wana a nazi an eg eee ;
15. szczebioczę — szczebiotam —........ eee oaza ; b. rozumieć — Oni .......uueee aaa aan zaa awa uzy aa wazaa aaa raaeaaecea ;
16. klaszczę — klaskam — .......... eee eee aaa aan ; C. ŚMIEĆ — OD aaa aaaaaaaaanie ;
17. mlaszczę — mlaskam — .........u. eee aan ; 2. -ą czy -ają:
18. babrzę się — babram SIę — ..... eee aaa aaa aaa ; ZNCCZSEONOWA ;
| CEECCEKSCEE ; b. łgać — Oni ....................wawa ;
20. kraczę — krakam — .... uuu ; c. gwizdać — Oni.......-- eee aaa aaa ;
21. łgam — Iżę — 1... aaa ; d. papłać — ONI... eee eee aan ;
22. szamoczę — szamocę — Szamotalm — |... . ENG]<CEZO NONE ;
SKOczGEEK O) OE ;
TY. Od podanych bezokoliczników proszę utworzyć formę g. tajać — Śniegi............ eee .
2. osoby liczby pojedynczej trybu rozkazującego.
1. kłopotać Się — ........ ue ; IX. Wktórych z podanych czasowników wformach liczby
PJ <<) CENNE ; pojedynczej czasu teraźniejszego występuje oboczność e:0,
40 Polonistyka.com
a w których możliwe jest utworzenie wszystkich form bez XIII. Proszę połączyć osobowe formy czasownikówz wła-
wymianye na o. Ściwymi bezokolicznikami oraz ocenić poprawność każde-
brać, wlec, gnieść, oblec, wieźć, pleść. go paradygmatu. *
1. ścielę, ścielesz, ścielisz, Ścieli, ściele, słał, ścielił;
X. Które czasowniki zachowują w3. osobie czasu prze- 2. mielę, mielesz, mielisz, mieliliśmy, mełliśmy;
szłego występującą w bezokoliczniku cząstkę -mą/ -nę? 3. pielę, pielesz, pielisz, pielił, peł.
Proszę się zastanowić, jaką funkcję znaczeniową pełni ta M ETON ;
cząstka w poszczególnych czasownikach. ŚCIENÓŻ aaa ;
błysnąć, ślepnąć, minąć, dźwignąć, ginąć, zamknąć, plunąć, IWC ;
prysnąć, rosnąć, moknąć, schnąć, kwitnąć, klęknąć, pełznąć IWICZNA ;
( czołgać się”), ucichnąć, zgadnąć, trzasnąć, kopnąć, sięgnąć, PiEMĆ: eee aaa aaa aaa aaa away aaa wana aaa zaa aaeaaazanaica ;
chudnąć, ziębnąć, niknąć, stygnąć, gasnąć, krzepnąć. 2 COZZA .
X1. Od podanych niżej bezokoliczników proszę utworzyć XIV. Proszę uzupełnić pary aspektowe czasownikówi utwo-
formy 1. i 3. osoby rodzaju męskiego i żeńskiego liczby rzyć od nich odpowiednie formy imiesłowówprzysłówko-
pojedynczej czasu przeszłego.” wych.”
| CCR ; | UEIC RRENARAE ;
2. blednąć — ............:::11:211 aaa ; Płyt)CEZ ;
3. DŁySNĄĆ — aaa ; 3. abdykować — ...... eee aaa aaa aaa iza ;
Ą, CRUANĄĆ — aaa ; 4. wychować —.....ena eee ianiAA ;
PKSUt:CZERNA ; RY: (ZONA ;
6. ZASNĄĆ — aaa aaa ; ONEWZT:CZNA .
7. klęknąć — „2a ;
REYCERZE ; XV. Proszę uzupełnić zdania odpowiednimi formami cza-
O nctv2OWCE ; sowników.$
10. mięknąć — uuu eee abzacac ea ; I. Nie wiem,czy (potrafić — 1. os. Ip. cz. teraźniejszy) ......
|SOs0)4:OE ; EE jeszcze robić takie rzeczy.
12. FOSNĄĆ — „aero a ; „ Dzisiaj nic nie powiedział, ale jutro na pewno (kazać —
to
| ESCCZE ; 3. os. Ip. CZ. przyszły) uazie nam to zrobić.

| ESR:ysyit:CZA E ;
. Nie (jeździć — 2. os. Ip., tr. rozkazujący) ...........eues-ue:1:2.
2)
| BNCCZE ;
rowerem po trawniku!
16. więdnąć — ... i... eeeeee eee owane anna ra tna ;
4. Jeśli chcesz wziąć udział w losowaniu, (wypełnić — 2. os.
IVAZA:CZE ;
Ip., tr. rozkazujący) Lee formularz.
18. zamknąć —... aaa ea aan wa ian aaa ;
5. Teraz (rwać — 3. os. lm. cz. teraźniejszy)...........:4411111:1121.
19. zlęknąć SiĘ — eau .
sobie włosy z głowy, ale niestety na wszystko jest już za
późno.
XAL. Proszę podać postać bezokolicznika oraz formę 2. 050-
6. Jeśli to ty zawiniłeś, (ukorzyć się — 2. os. lp., tr. rozkazu-
by liczby pojedynczej trybu rozkazującego podkreślonych
JĄCY) eee przed nim, a na pewno ci wybaczy.
czasowników.
7. Najpierw (dokonywać— 3. os. lp., cz. teraźniejszy) ........
1. Krowa bodła pastuszka.
analizy zebranego materiału, a dopiero potem (porówny-
wać — 3. os. Ip., cz. teraźniejszy) ..........e---zaeeezaran anna
2. Troski mu dobodły.
wyniki swoich badań z normami.
8. Zawsze (płukać — 1. os. Ip., cz. teraźniejszy) .........1..1.1...
3. Twoje słowa mnie ubodły.
włosy w wywarze z ziół.
9. Nie (drażnić — 2. os. lp., tr. rozkazujący) uu eueeeannaaa1n22
psa, bo możesię to źle skończyć.
10. Denerwuje mnie, gdy tak (bełtać — 3. os. lp., cz. terażniej-
SARZE zupę łyżką.
11. Od tygodnia tak (dąć — 3. os. lp., r.n., cz. przeszły) ........
śniegiem, że nie można było wyjść z domu.
12. Nic mi z tego nie wychodzi, choć (dąć — 1. os. Ip., cz. te-
TAŹNIEJSZY) 22a w tę trąbęile sił.
13. Oni zawsze (śmiaćsię — 3. os. lm., cz. przeszły).............
ze mnie.
14. Zawsze zachowują się tak samo: kiedy już (rozpostrzeć —
3. Os. lm., CZ. przyszły) uuu koc na
trawie i się na nim położą, nie ruszą się z niego przez cały
dzień.
Polonistyka.com
41
„I wtedy Kinga (zgadnąć — 3. os. Ip., cz. przeszły)........... , . Wszystko to razem stwarza bardzo skomplikowane ukła-
o co mi chodzi. dy magnetyczne oddziaływujące na człowieka.
16. (wziąć — 1. os. lp., r.m., cz. przeszły) „. Żeby wykonywać ten zawód,trzeba go po prostu lubieć.
ten samochód na kredyt. „ Teraz rolnicy gromadzą paszę na zimę i wiosnę oraz orają
17. (kołatać — 3. os. lp., cz. teraźniejszy) ..........11------..- R pola pod przyszłoroczne uprawy.
mi w głowie jedna myśl. . A możeniejeździjcie tak często tymi pociągami?
18. Czy (dojść — 2. os. łp., r.m., CZ. przeszły)............-.--111-1--- . Przed trzema laty podjęłem tę decyzję.
z bratem do porozumienia? „ Pamiętaj tylko: jak do nich wejdziesz, od razu zdejm buty!
19. Suche gałęzie (trzasnąć — 3. os. lm., cz. przeszły) ...........
p nam pod nogami, a ptaki — spłoszone — odfrunęły. XIX. Proszę omówić błędy związane z użyciem czasowni-
. (zdjąć — 2. os. Ip., tr. TOZKAZUJĄCY) Lua ków w poniższych zdaniach.”
płaszcz, bo się zgrzejesz. 1. Przytoczone opisy zaczerpnęłem z niemieckiego repor-
tażu.
XVI. Do podanych niżej form czasownikówoznaczających . Jednak jedynym dniem w roku, w którym wzajemnie ob-
czynność jednokrotną proszę dopisać formy oznaczające darowywują się tylko zakochani, jest 14 lutego.
czynność wielokrotną.” . Wierzę, że odniesiecie korzyści z rozwoju, jaki planuje
tu)
1. |ZERA ; Warszawa,i że dzięki temu będziecie mogli lepiej zaspa-
„ POŁĄCZYĆ — noun ; kajać swoje własne potrzeby.
OONWDRAEEK
STAĆ — wawa ; . [...] zatrzymano Adama Zawadzkiego[...], który właśnie

OCZNE ; udawał się do domu.
PIĆ — aaa teza ; di
. Ilnterweniujący policjanci, Ryszard P. i StanisławS., zo-
4 PISAĆ — |... ; stali zaatakowani, bici i ciągnieni za włosy.
pTZEłĄCZYĆ — oaza ; . Skłusowanego żubra znaleziono w głębi puszczy.
SCZERNA ; „O 20” spojrzał na zegarek, oznajmując, że za 20 minut
WĄCZYĆ — aurita jest początek szabasu, więc każdy porządny Żyd powi-
nien być w domu.
XVII. Proszę ocenić poprawność form czasownikówuży- „ Ludzie szeptają o porachunkach między dwoma grupami
tych w podanych zdaniach oraz poprawić formy błędne. przestępczymi, które zajmują się kradzieżami samocho-
. Codziennie rano ślę łóżko. dówi intratnym handlem narkotykami.
010
„. Wyżnę sweter z wody. „ Prywatnie jest sympatycznym mężczyzną. Bardzo zasko-

. Gdzie się podzieliście? czyło mnie, że mało pija. Tylko czasami wychyli kieli-
U
Zamkła po cichu drzwi. szek wódki do obiadu.

A
. Gad pełzł w naszym kierunku. 10. Tymczasem nie było żadnej sprawy z przemytem broni,
O (O 06 JO MU
. W końcu zgadnął, kto z nas narysował jego portret. a zmyślonaprzez„Oczkę” opowieść miała przyczynić się
. Jej kariera sięgła szczytu. do jego „nietykalności” — podsumowywują aferę rozma-
„ Nie pastw się nad zwierzętami! wiający z nami policjanci.
. Zgodź się na nasz wyjazd!
. Nie słódź tyle, bo cukier jest niezdrowy. XX. Proszę wskazać zdania zawierające błędy związane
pni
. Porozumiej się z dyrektoremszkoły. z odmianą czasowników, poprawić je, a następnie omówić

m
to m
„. Małe dzieci często ssią palce. mechanizm powstania błędów."

1. Pochowując Polinejka, Antygona zdawała sobie sprawę
XVIII. Proszę poprawić błędyfleksyjne w następujących z tego, że łamie prawo.
zdaniach.” . Najpierwtłuczę mięso, a następnie je panieruję.
10
1. Przychodzi taka do pracy i nawet nie pokraja dobrze wa- . Nie mógł zrozumieć, co Joanna szepce mu do ucha.
U
rzyw. . Siadajcie do stołu, póki obiad jeszcze nie wystygnął.

a
. Trzeba by wreszcie się domyśleć, że tradycja polska wy- . Współczesne nastolatki świetnie umią sobie radzić wta-
M
bo
gląda inaczej. kich sytuacjach.

. Nie śmię prosić o tę przysługę. . Jak oni śmieją tak postępować z ludźmi?
lo)
4)
. Po wypraniu swetra nie można go mnąć w czasie wyży- . Wkrótce Agencja Rynku Rolnego zacznie skupywać ży-
mania; suszyć rozłożony. wiec wieprzowy po nowych cenach.
. Dlaczego nie ścielisz łóżka? „. Uczniowie nie potrafią, niestety, wynajdować odpowied-
tn
. My chcemy wymyśleć coś takiego, co łatwo będzie zmon- nich pozycji w katalogu rzeczowym.
tować. . Dachy domów powoli nikły nam z oczu.
. Obwieszone siatkami kobiety moknęły w ulewnym desz- 10. Najpierwja prysłam ją wodą, a później ona prysła mnie.
czu, czekając na autobus. 11. Mógł nawet przysięgnąć, że już kiedyśtu był.
| Nie dbała o to, że córka będzie ją teraz nienawidzieć do
. Kiedy stajesz przed dyrektorem, łgasz jak najęty, a prze-
cież on chce ci pomóc. końca życia.
. Oni niczego nie rozumią. „ Jeśli nie wiesz, co się stało, spróbuj się domyśleć.
Polonistyka.com
14. Szacuje się, że w czasie ostatnich walk w tym rejonie mo- b. Jakeśmy przyszli, nikogo już nie było.
gło polegnąć nawet 1250 żołnierzy. c. Jak przyszliśmy, nikogo już nie było.
15. Doradziła mi: „Ssaj sobie coś słodkiego”, więc teraz za- 2. a. Po coś to zaczynała?
miast palić papierosy, ssam miętówki. b. Po co żeś to zaczynała?
16. Nie mogłemsię odezwać, po prostu się trzęsłem. c. Po co toś zaczynała?
17. Spojrzyj tylko! Czy to nie cudny widok?! d. Po co to zaczynałaś?
18. Łatwo powiedzieć: „kochaj i rozumiej swoje dziecko”, ale 3. a. W górach byście naprawdę wspaniale odpoczęli.
to nie jest takie proste. b. W górach naprawdę wspaniale odpoczęlibyście.
4. a. Domyślił się, żeśmy tu wczoraj byli.
XXI. Proszę ocenić poprawność różnych wariantów zdań." b. Domyślił się, że tu wczoraj byliśmy.
1.a. Jak żeśmy przyszli, nikogo już nie było.
no
" „Par. też rozdz. 8, ćwicz. V.
mil Ćwicz. XI, XTV-XVIoraz XXi XXI zostały opracowane przez Ewę
Rudnicką.
m 8 Ćwicz. XU, XIII, XVIH, XIX zostały opracowane przez Katarzynę
Klosińską,
Polonistyka.com
10. POPRAWNOŚĆ FLEKSYJNA I SKŁADNIOWA — LICZEBNIK
I. Które z podanych rzeczownikównałeży łączyć z liczeb-

nikami zbiorowymi, a które z głównymi? Proszę przekształ-
cić podane połączenia według wzoru: (11) kocię — jedena-
ścioro kociąt.
1. G)SZCZenię — Lean ;
2. (6) kurczak — maaac ;
ENOLCETORNE ;
4. (12) dziewczę— Lee ;
5. (3) spodnie — Lease)
AOJCOCZN ;
7. (6) kaloryfery — eee ;
8.(T)SAaMe— zaawan ; HI. Proszę wpisać w odpowiednich formach wyrazy poda-
9. (2) oko ( narząd WZroku) — eee ; ne w nawiasach. Liczebniki należy zapisać słownie. Wćwi-
10. (2) drzwi — aaa ; czeniu nie występują liczebniki porządkowe.
11. (18)lampa— aaa ; 1. W domu (być; 5; SChOdy) LL.
12. (13) dziecko — wana ;
13. (14) pracownik — eee aaa aaa ;
©:
No
B.
Ź
Go
3
4
—h
o
o
4
m5
gt
©Q
H
o
3
GQ
14. (16) nożyce — Linea ua i ;
15. (9) puszka — |... ;
G. ©:
z.
Nm
2
2.
U
-
pn
Q
s
<
—
e
N
=
z
<
16. (7) kaczę — Lua aaa ;

17. (23) Osoba — aaa ;
R.
CE.
1"
©
No
2.
—
SG
J
©
8
'
Ń
A
>
| EKEOKCCZEN ; patiaa na wywiadówkę.

19. (2)ręka— Lea aaa ; . Brakowało 5 (dziecko) ........e.. esse oaa ae eee zaa nzaaazna aaa .
U
20. (10) przykazanie — Lea ; . Nie wziął 2 (skrzypce) |... eee enea anatw .
"JO
21. (8) skrzypce — Lae ; . Nie nakarmi 51 (kocię) 2... aaa anawa
PZECCESNUZR .
il. Proszę wpisać w odpowiednich formach wyrazy poda-

ne w nawiasach. Liczebniki należy zapisać słownie. Wćwi-
czeniu nie występują liczebniki porządkowe.”
1. 2 (alpinista; dotrzeć) |... 10. Przyglądał się 8 (SZCZenIię) .......-.u eee aaa .
aaa aka wczoraj do celu.
11. Pogratulował (oboje; WUJOStWO) uuu
2. 15 (chłopiec; nie przyjść) ...... eee
aaa wczoraj do szkoły.
3. Brakowało 3 (Strona) 2. uuu .
NE do szkoły.
4. Nie poznał 21 (kandydatka) |... eee
13. Nie słyszy na (oboje; ucho) .........ueeaez aaa zecewce .
14. Ma już (zdrowe; ODOJE; OKO) |.
5. Używał 1837 (narzędzie) |...
6. Pogratulował 55 (OSObA) ....... uuu eee
16. Szedł z 8 (pisklę) Li... aaa

7. Ukłonił się 2 (pan)... eee .
8. Zapłacono 9741 (ŻOMAERZY ea
17. Interesował się 1871 (zabytkowe drzwi) ....eueeee1112-1.
9. Spotkał 2 (kolega) i... ua .

18. Zajmowałsię (oboje; rodzeństwo) .....uueeeueea ce
10. Obejrzałem 500 (kandydat)... eee
aa do tej roli
19. Stał przy 3 (AFZWI) 2... .
11. Poznałem 3696 (uczennica) ........eeeeeeaa zaznać
20. Zatrzymał się na 2 (światła) ......... eee eee .
NE tej szacownej szkoły.
21. Był na 25 (imieniny) Lewe zaa
12. Wygrał 8 (głoS) Lae .
| EZZCZECI HI E .
14. Spotkałem się z 1526 (absolwent) |...
OE naszej szkoły.
Polonistyka.com
IV. Proszę wyjaśnić, jaka jest różnica znaczeniowa między VI. Proszę wskazać, które zdania są poprawne, a które
zestawionymi ze sobą wyrażeniami. błędne, i poprawić te z błędami.
l . dwoje rodzeństwa — dwa rodzeństwa; 1. Oboje panowie wyszli z pociągu.
. dwoje wujostwa — dwa wujostwa; . Wyszedłem na spacer z sześciu psami.
W
10
. dwoje kochanków— dwóch kochanków; „ Rozmawialiśmy o kilku dzieciach.
>
. dwoje narzeczonych — dwóch narzeczonych; . W wielu skrzypiec były wady.
a
2
„ dwoje dziadków — dwóch dziadków; „ Rozmawiam z dziesięciorgiem dziećmi.
U
o m
. dwoje zawodników — dwóch zawodników. . Przyjdź do szkoły z oboma rodzicami.
MEGO
. Z osiemnaściorga dzieci tylko jedno było zdrowe.
V. Proszę wpisać w odpowiednich formach wyrazy poda- „ Dwadzieścioro jedno niemowlę leżało na tym oddziale.
©
ne w nawiasach. Liczebniki należyzapisać słownie. W ćwi- . Z tych dwu ostatnich zadań nie zrozumiałem żadnego.
©
czeniu nie występują liczebniki porządkowe.” . Dzięki tych pięciorgu szczeniąt hodowca dostał medal.
O
m
1. Na front wysłano dokładnie 15 761 (żołnierz)................ . Troje dzieci najlepiej znające historię Polski weźmie udział
—
=
w konkursie.
2. 3 (dziewczę; nie być)... . Zastanawialiśmy się nad sześciorgiem drzwiami, z któ-
EE na zajęciach w zeszły czwartek. rych wyrwano klamki.
3. Przymierzył 3 (Spodnie)........---e--- eee eee zezencnca . 13. Przygłądałem się pięciorgu kurcząt, chodzących po po-
4, Kupiłem 3 (młotek) ..........u.e eee znana dwórku.
i 5 (kombinerki) ......u eee . 14. Te osiem rur na naszym osiedlu, które naprawiano w ze-
5. Naliczył w górze Ż2 (TĘka) ...... mae . szłym tygodniu, znowu pękły.
6. Mogliśmy usłyszeć 2 (skrzypce)...-...-s-u-ueueeeneeea ener: . 15. Przy dwojgu drzwistoją szafy.
7. Była dumna ze swoich 3 (niemowlę)..............-.-441:1111--- 16. Na spotkanie przyszli oboje rodzice.
17. Oboje podróżni wysiedli w Łodzi.
8. Brakuje nam 1534 (Złoty) oaza
VII. Proszę wpisać w odpowiednich formach wyrazy pe-
9. 253 (żołnierz; pojechać)... dane w nawiasach (proszę zwrócić uwagę na liczbę rze-
peta w zeszłym miesiącu na urlop.
czowników). Czasownikom proszę nadać formę czasu prze-
10. Cata klasa, 27 (chłopiec i dziewczę) .......uueunouaeae nawe szłego.
pazia , pojechała na wycieczkę. 1. Pół (grupa; czekać) ...............eeaeasanu1111 na wykładowcę.
tl. Droga była pusta,jeśli nie liczyć rolnika z 3 (cielę) .......
2. (upłynąć) 2. uuu dwai pół (miesiąc)
12. Nie znaleziono 4 (zwierzę) ..........eeeeeez aaa aaa .

3. Osiem i jedna trzecia (porcja) ........ee aaa aaa anawa
13. Wówczas (istnieć).....-.--: eee ae azazatia tylko
(zostać sprzedane) ..............-.ue-ae near .
5 (takie skrzypce) ............eeee aaa ana .
4. Zrobił to dla jednej czwartej (Polak) ..............244:1111111:-1 .
14. Pielęgniarka umyła 12 (plecy) Lua .
5. Zrobił to dla dwóch i jednej piątej (pracownik)............. .
15. W4 (sanie) ...........ueeu aaa anna aninna jechali wieśniacy.
6. Nie ma pięciu i jednej trzeciej (klasa) ...........44-4:0:2:0--. .
16. Na pierwszejstronie znalazła 10 (przykazanie) ..............
7. Przysłuchiwałsię jednej czwartej (kandydat) ...............- .
17. Nie rozkładaj swych 2 (ręka) ........u eee !

8. Przyglądałsię trzem i dwóm trzecim (kawałek) .............
18. Nie zawracaj sobie głowy 3 (dzieWCZĘ) ......:.1:-21-1:11-1-1--
sera.
9. Przyjrzał się ośmiu i jednej czwartej (część).................. .
19. Potrzebuję do sklepu 12 (nożyczki) ......ueseeeeeenen cene
OE do paznokci.
10. Zrobił to wbrew jednej trzeciej (pracownik) ..........111111.. .
20. 3 (dTZWE) LL. aaa pomalowano
11. Mieszkaliśmy tam jednątrzecią (rok) ..............-e:u::::::1:12- .
na czerwono, a (15) .........eeueeaazzeeannanaca — na niebiesko. 12. Obejrzał cztery i pół (odcinek) ..........-uassusmanes00-. filmu.
21. 30 (PŁASZĘĘ aan 13. Obejrzał dziesięć i pół (odcinek) ............122421111111-. filmu
pa nie trzyma się na balkonie! 14. Wróci za dwa i pół (miesiąc) .......ueueeeue earn nania .
22. 4 (niemowlak; KrZYCZEĆ) ..- usuwana 15. Zajmowałsię jedną i dwiema trzecimi (grupa) .............. .
p na całe gardło, dopóki nie przyszła pielęgniarka. 16. Pojechał z trzema i jedną drugą (klasa) .........111111.11111---. .
23. Kulig składał się z 15 (Sanie) .......--es--eeeeeea aaa . 17. Wrócił przed półtora (miesiąc).......... eee .
24. Wczoraj (przyjść) ... wee eee 18. Wrócił przed półtora (Tok) ........ ema oaza aaa .
na świat 21 (niemowlę) ......... eee . 19. Wrócił przed dwoma i pół (tydzień) ............--eunuas-1:11 .
25. Nie interesowałem się minionymi 365 (dzień) ................ 20. Mówił o jednej trzeciej (uczeń) ..............ueeueeeaaaeaana acne .
21. Pamiętał o pięciu i dwóchtrzecich (fragment)................
26. Interesowałsię losem 21 (SZCZENIĘ)...........-..--1-41:1-41111111-- poematu.
22. Wyjechał po półtora (miesiąc) ..........u.eeee asza ezaen znana .
27. Wczoraj 22 (pies; SZCZEKAĆ) .........- emu 23. Wyjechał po dwóch i pół (miesiąc) ........eueeeaeeenieneaanne .
EE cały dzień 24. Wyjechał po pięciu (miesiąc) ...........ueueeeeeasaa zana .
45
Polonistyka.com
VIII. Liczebniki proszę wpisać słowami, a wyrazom w na- 10. Na obszarze dwudziestu i pół
wi asach proszę nadać odpowiednie formy. tego osiedla nie ma gazu.
1 . 6,5 (dzień) 11. Przysłuchiwaliśmy się siedemdziesięciu
pracował bez odpoczynku. jego wyjaśnień.
. Upiłem 2/3 (Wino) |... eee aaa aaa aaa „. Dzięki dwudziestu i pół NE mieszkańców
0
z 2/3 (butelka) ............ueee eee aaa awa . udało się wyremontować ten zabytek.
. Wyjechał bez 1/3 (klasa) .......eea eau aaa aaa . . Siedmioma........eueeeeaaaa ana wszystkich nie obdzielisz.
U
. Był tam 1,5 (tydzień)............. eee azer . . Nasz kandydat wygrał dwomai pół..................... głosów.
ZA
„ Wrócił po 1,5 (godzina)......... eee zarasta . . Pojechaliśmy na wycieczkę z trzydziestoma

u
. Zrobił to dla 2 i 1/3 (grupa) ..............aaa . dzieci.

O
. Narazili się 8 i 1/4 (grupy)... oesie . . W osiemdziesięciu

JI
. Pisał o 9 i 1/8 (grupa)... eee . dowody były spreparowane

60
. Przyjedzie za 2 1 1/3 (Tok)... aaa . 17. Na trzydziestu

O
„ Wróci po 61 1/4 (godzina)..........ees aaa aaa earn . 18. Myślał o dwóch i pół... uueeu oaza aaa aanaci nai
O
—
dzieci, które nie wyjechały.

IX. Proszę wybrać poprawną formę. Na przykładzie zda-
nia 6. proszę omówić różnicę między błędami składniowy- XII. Proszę wpisać w odpowiednich formach wyrazy po-
mi a fleksyjnymi. da ne w nawiasach. Czasownikom proszę nadać formę cza-
l . Jeszcze przed półtora tygodniem tygodnia się nie znali- su przeszłego.
śmy. Ł. To osiedle liczy (kilkaset; mieszkaniec) .............0.::2:111.
. Chodziłem na angielski przez pięć i pół miesięcy/ mie-
tJ
siąca. To miasto liczy (kilkaset; rok) .........eeeeeaeeeeaaa aaa

19
. Półtorej/ półtora roku to dużo, by się poznać. (kilkanaście; dziecko) 2... eee aan
tu
W
. Wyszedł przed półtorej godziną/ godziny. saa a az a bawi się w parku.

2
. Zniszczyło się/ zniszczyły się trzy czwarte tony surowca. . Dziesiątka pracowników (zostać; nominowany) ............
e
m
. Napisałem test na dziesięć i pół punktów/ punktu/ punkta. AE do nagrody.

"JO
. Przez sześć i jedną dziesiątą miesięcy/ miesiąca nie dosta- „ Dziesiątki łudzi (zostać) .............-ueeeuaeeeaenaaca w bez pracy.
M
wał wynagrodzenia. . Bez pracy (zostać) ...........ueea eee aaanaanee dziesiątki ludzi.
O
. Ten dom jest dwa i pół razy/ raza/ razu większy od tam- . Na urlop (PÓJŚĆ) .....-.e..-oeeeuoeaaaoeaaaaeać setka pracowników.
1
Go
tego. . Setki ludzi (Zostać) ............eueeeaeeaaaaana aa aaanaaac bez pracy.

00
. Zrobił to półtora razy/ raza/ razu szybciej niż ty. . Bez pracy (Zostać) ..........-.eeeeea az a an anaranaanae setki ludzi.
DO
. Nastole (leżeć) ............eeee ua anannaca dwie setki.

o
p p a —
X. Proszę poprawić zdania, w których występują błędy RCUCO NE tysiąc Serbów.

W
językowe.” . Tysiąc Serbów (zginąć) .......eeesz aaa rawa aaa anni .

1. Nie widzieli jeszcze tych siedmiu cieląt. . Tysiące ludzi (zginąć) ..........euee eee aaa .
>
„. Oni mają pięćdzieci. . Na ulice (Wyjść) ...........-eeueanaon. tysiące demonstrantów.

2
KN
- W naszej klasie jest jedenaścioro chłopców. . Milion turystów (odwiedzić)..............-.-::.1--2-12 ten kraj.
7ą
mm
>
„ Dziś porozmawiamyo „Dziesięciu przykazaniach”. . Cały milion turystów (odwiedzić) ..................... ten kraj.
"O
AG
R
„. Czekał na nich pół godzinę. . Tę wyspę (odwiedzić) .......................... milion turystów.

OG U
. Kupiłem dwai trzy czwarte metry materiału w kropki. . Dwa miliony turystów (odwiedzić) ................... ten kraj.
0
mm
. Studiował tylko dwai półlata. . Miliony turystów(odwiedzić) ..................1-1111-1- ten kraj.

O DD
—
O © NI
. Spóźniłeś się dwie i pół godzin! . Masa turystów (wracać) ...............1-11.. tam na drugi rok.
tJ
. W tym roku otrzymałam dwai pół raza więcej walenty- . Przed końcem spektaklu (wyjść) ...............-.. masa ludzi.
tO
rm
nek niż w ubiegłym. . Gros osób (nie pojawićSiĘ) ............eeeueaeea aaa aannannana .
O
W
10. Zdawała sobie sprawę, że trudno jest się opiekować kil- . Kawałek papieru (leżeć) .............eesaaaaaaaazaa na stole.
BŚ
R ©
kunaściorgiem dzieci. . Szereg przyjezdnych (zatrzymywaćSIĘ) -..-ueeesaeeen:114121

whotełu.
XI. W miejsce kropek proszę wpisać wyraz procent w 0d- „ Ostatni szereg (cofnąć SIĘ) ..............-...00u202112 dwa metry.
M
IS
powiedniej formie. . (wiele) ................ ludzi (czekać) ................. na prezesa.

"m m
WM
1. Pięć ...................... pracowników zachorowało na grypę. . Większość osób o tym (wiedzieć) ...........-.-eeeeuananaaaaaa .
2. Ceny wzrosły 0 pięć I pół ....... eee eee aaa rzci .
3. Obserwujemy dwa... eee aaa pacjentów. XIIL Proszę podkreślić poprawną formę. Na przykładzie
4. Bez tego jednego.............eeeaea aaa nie wygrałbym. zd ania 4. proszę omówić różnicę między błędami fleksyj-
5. Bez tych 22... nie miałbyś szans. nymi a składniowymi.
6. Nauczyłem się na pamięć oŚiniui pół ..........111111--- tekstu l . Szereg studentównie zdawał/ nie zdawało sobie sprawy
7. Nie napisałem jeszcze trzech ........ea aa anaaeea tekstu z tego, że termin egzaminujuż się zbliżał.
8. Zabrakło mi ośmiu I pół .........eee eee zasnac . . Wszeregu wypadków/ wypadkach nie masz racji.
15
9. Nie przygotował ani jednego .........ueeuaesaaena11a1 tekstu. . Rozmawialiśmy o szeregu osób/ osobach.
03
46 Polonistyka.com
. Przysłuchiwałem się szeregowi/ szeregu osób/ osobom. 13. Pytało o ciebie (wiele) .............ea aaa aaa ludzi
ER
, Dwatysiące osób zwiedziły/ zwiedziło wystawę. 14. Dziesiątki zadań (nie zostać; wykonany) ......eeaasaaaeaaua
-J O tn
. Tysiące osób przyszło/ przyszły na wiec.

_ Świecił/ świeciło tysiąc gwiazd na niebie. 15. Masa dzieci (wyjechać) .........uuu eee ciaea
. Milion listów przyszedł/ przyszło do redakcji. EE przed końcem turnusu.
. Na przystanku jest wiele/ wielu ludzi. 16. Na obóz (pojechać) .........e eee aaa ana zazna aananananana
. Dyrektor postąpił tak wbrew dużo/ wiele/ wielu pracow- 3 (dZIEWCZĘ) eee aaa anna aa a aa aaa aaa aaayiziaia .
nikom/ pracowników. 17. Wczoraj (patrzeć) ......... eee aaa zazna zza iza nia
, Z francuskiego zostały przetłaumaczone/ zostało przetłu- na nas 10 (oko) ...........e uuu aaa aaa aaa aaa aaa nzazzzzzzawaaiaaeca .
maczonych wiele książek 18. Po tej operacji ona ma (zdrowy; oboje; oko) ..........1-1.1...
. Poszkodowane/ Poszkodowanych w wypadku kiłka osób
wniosły/ wniosło sprawę do sądu. 19. Okulista opowiadał o operacji (te) .................-asa.asusa11-1.
. Większość nieletnich było/ była już karanych/ karana. |EEC)CJ EE .
20. Chirurg zrobił nacięcia na 15 (plecy) .....-..eeueuasansaasaaaaai
XIY. Wyrazy podane w nawiasach proszę wpisać w odpo-
wiednich formach. 21. Wszyscy naprawiali wady w 75 (nożyczki) ....esuasaae11..
1. Polska przyjęła chrzest w(966) ........... een
patiaa roku. 22. Przeczytaliśmy wszystko o 5 (skrzypce) .......e.us-ssaen1221
AZCELZON RAE
paw roku był koronowany Chrobry. 23. Przeczytałem artykuł o chorobach 1851 (niemowlę) .....
3. Skończyłem studia w (2000)...............e.ee.emeuaoaasaanacnaea
EEmaaac... POKU. 24. Przy 16 (dTZWI) L.. au aazaziaaawnana
4, Skończyłem studia w (2001).....:.........e. ooo eee oaza A stali lokaje.
pawiana roku.
25. Przed godziną 5 (kurczak; chodzić) .....-.... esse rasasasasasnana
5. Skręcił na (124) aaa boa EE po podwórku.
RE metrze PZEDIE CYZ512) NR
6. Skręcił na (300.) ............u. uuu ia ca nace metrze.
aaa mieszkało w tym schronisku.
7. Dano kwiaty (5555.) uuu wina
PID BECENIONE
OE osobie
A trzeba wymienić płozy.
6. Pogratulowano (5000.)............eeeee aaa aaa aanaasewaiai awizo
28. Dzięki 3 (niemowlę) |... eee
EE uczestnikowi konkursu.
peer aa ten szpital jest znany w całym kraju.
8. Jesteś (2 000 000.) .................-. uuu
29. (oboje; nauczyciel; postawić) ......-ee-e esa e aaa aaa aaaaracnranc
EE gościem naszego portu lotniczego.
EE temu dziecku jedynkę.
IWACSCYCEZCYZCAA
30. Myślę o (oboje; rodzice) ...........-e.esouu saa aaa aaa aaa cnnaae .
RE osobą odwiedzającą naszą witrynę.
31. (oboje; wujostwo; przyjechać) ....-.... uuu sean aan nz aancaa
CE wczoraj.
XV. Proszę wpisać w odpowiednich formach wyrazy po-
32. Jaś wyjechał z (oboje; rodzeństwo) ..........-eauaeaaunaaaaanea
dane w nawiasach. Liczebniki należy zapisać słownie.
W ćwiczeniu nie występują liczebniki porządkowe. Cza-
33. Na urłop (pÓJŚĆ) -.- ee... aea aaa aaa aaa aaa caaaia dokładnie
sownikom proszę nadać formę czasu przeszłego.
1352 (pracownik) |... ue aa zaa za cana aaiaazcawacia .
l. Byłem tam przed 1,5 (miesiąc) .....-.ee een .
34. Przepustkę (dostać) .........e. eee aaa aaa nana anaanacnaa wczoraj
2. Przyszedł tam już przed 1,5 (tydzień) ........1.1.1221212111---
|OECZOrWE .
3. Wrócę za 1,5 (tydzień) -...a eee eneeaa . 35. Prezydent wygrał 1653 (głoS) ...-...usue-oesea aaa aan aiaancaia
4. Wróciłem przed 1,5 (godzina) ....u.-ueaaesueeueuaaaaeeaeaaeaaea2> .
5. Marzyło 8,5 (procent; punkt) u... nansaeauaaea enea
XVI. W poniższych zdaniach proszę poprawić błędy zwią-
6. Zabrakło mi 1 (punkt) neuen . zane z użyciem liczebników. Proszę zaklasyfikować każdy
7. Napisałem test na 10,5 (punkt) uuu błąd de odpowiedniego podsystemu języka oraz opisać me-
chanizm powstania każdego błędu.
8. W szeregu (punkt)... uuu. były błędy. 1. Już tylko trzy dni dzieli uczniów szkół podstawowych od
9 . Rozmawialiśmy z (SZEreg; OSOba) ......1.1.-1...44.441.1-11:1--- . rozpoczęcia nowego roku szkolnego.
- Daliśmy wymówienia(szereg; pracownik) „ Udało się to tylko 10 dziewcząt.
tO
. Rozmawiał z tysiąc pięćset dwudziestu jedną osobą.

U
- Ten dom jest 2,5 (raz) - Zmniejszono koszty o 12,5 procentu.

m
większy niż tamten. - A przecież tych dwoje ludzi, o których opowiadam, chcą
R
« On jest 3,5 (Vaz). wzajem dła siebie dobrze.

starszy od niej. . Przyznano nagrody dwudziestu procent uczniów.
Polonistyka.com
47
7. Wprawdzie ponad 70% dzieci stwierdziło, że tylko czasa- 31. Sześć medali przywiezionych z Wrocławia na każdym
mi wierzyw to, o czym zapewnia je reklama, jednak bli- musiały zrobić wrażenie.
sko połowa na pytanie „Jaki smak ma batonik Bounty?” . Sprzedał cztery ze swych trzystu dwudziestu jednej szabli.
LJ
u 9
odpowiedziało: „Ma smakraju! ”. „ Komisja nie podpisała protokołu zdawczo-odbiorczego,
. Rzecznik przyznał, że 200 egzemplarzy książeczki Jana ponieważ przy trzech schodach nie było poręczy.
Żaryna zostało rozesłane do bibliotek 150 ambasad.
„ Kilka grup, potwierdzających początkowo odkrycie fuzji, XVII. Proszę zapisać słownie liczebniki, a wyrazom poda-
znalazły błędy w swoich doświadczeniach i, zwykle po nym wnawiasach nadać odpowiednie formy.
cichu, odwołały uprzednie oświadczenia. Spośród 1852 ......... ue. eoe eee aaa aaa ewiene
10. W spółdzielni zostało złożonych 5284 wniosków o przy- osób, które brały udział w konkursie, tylko 22 ..............11-1...
dzielenie mieszkania, ale tylko 2997 wnioski zostały za- RE udało się dostać do finału. (czworo; zawodnicy)
kwalifikowane do rozpatrzenia przez komisję. pana yaiziar aaa zabrakło po 2,5 (punkt),
. Rząd japoński pragnie utrzymać wydatki na zbrojenia po- a (dwoje) ...............-.2.:124222. — po 4 (punkt) ..........eueesueuaa-22-. .
niżej jednego procent budżetu globalnego. Oboje (pechowiec, pochodzić) ........... uuu eee aaa aananae
. Czworo dzieci zostało zabrane z przedszkoła, a troje po- z Poznania.
zostawionych bez opieki. Pani Maria z Kłodzka, na którą liczyło (3,5-tysięczne) ........
. Gospodarz opowiedział bajkę o trojgu koźląt. sata grono widzów,
. Tłum pasażerów wysypało się z pociągu. miała pecha — potrafiła powiedzieć wszystko o 2342 (aktor)
. W czterysetną rocznicę stołeczności Warszawy władze
miasta zorganizowały szereg uroczystości. z Hollywood, lecz nie wiedziała nic o Gustawie Holoubku.
„ Większość posłów wtedy zapomniało o wyborcach. Przez to zdobyła 0 3 (procent) |...
. „Uczynię cud, aby wszyscy uwierzyli” — miała powiedzieć punktów mniej, niż sądziła. -
Matka Boska, kiedy w lipcu po raz pierwszy objawiła się Takie przykre niespodzianki przydarzały się też (szereg; inne
trojgu portugalskich dzieci, pasających owce w okolicach OT3 PO NEE . Pan Jarosław
górskiej wioski Fatimy. z Bytomia wyliczył sobie przed konkursem, że uzyska co naj-
18. Wszystkiego na trzynaścioro osób mają osiemset złotych. mniej 180,5 (punkt) ............-esseeesaesnanea , co odpowiadałoby
19. W wyniku czołowego zderzenia mercedesa z audi zginęło 77 (procent) .......-.u eee eee aaa aaa aaa
siedem osób, a dwoje zostało rannych. testu. Tymczasem zamiast spodziewanych pytań o najnowsze
20. Jesteśmy trzeci na liście, ale wy — niestety — jesteście do- osiągnięcia techniki, dostał pytania dotyczące swojej rodziny.
piero dziesiąci. Był tak tym zaskoczony, że zapomniał opowiedzieć o (swoje;
. Jej życie całkowicie wypełniają synowie — 12-letni Be- ErC0 | .
niamin Nikodem, 11-letni Marek Aureliusz, 10-letni Szy- Nie pamiętał też, że przed 35 (lata)
mon Mateusz i 6,5-letni Samuel Jonasz. oświadczyłsię żonie w sylwestra, parę minut przed (wpół do;
. W dziewięćdziesięciu procent masz rację. dwunasta)... see so seann aaa aaa aaa oeateneceaoca .
. W tegorocznym budżecie gminy Warszawa Centrum, wy- Ze zdenerwowania powiedział o (szereg; niepotrzebne rze-
noszącym około 8,8 mld złotych, na inwestycje przezna- VAR E
czono zaledwie 45 mln zł, czyli 5,5 procentu. i w sumie mówił 2,5 (TAZ) 2... eee aaa anaaiaca wa
. W jego organizmie stwierdzono 6,28 promile alkoholu. niż powinien był. Dostał za to 15,5 (punkt karny) ............11..
. Poderżnął konkubinie gardło nożem kupionym poprzed- sa , więc mógł już przestać marzyć
niego dnia w „Tysiącu jednym drobiazgu”. O 77 (procent) ...... eee eau aaa aaa aaa .
. Przypomniała sobie wtedy o szeregu obietnicach składa- Uzyskał jedynie 33 (procent) ..........e eee eee aaa ,
nych przez tego drania po pijanemu. ale cóż można zrobić z 33 (procent) .......--eeueeeae aaa ?
27. Od poniedziałku sąd pracowałjuż normalnie, o czym moż- Pani Mirosława z Radomia była pewna, że będzie odpowia-
na się było przekonać z wokand wywieszonych na kilku- dać z historii starożytnej. Ten temat przecież wylosowała przed
nastu drzwiach. 1,5 (miesiąc) ....... eee weliminacjach.
. Siedem dużych hal targowych (Wola, Mirowska, Sezam, Tymczasem kazano jej wyszukiwać wady w 36 (sanie) ........
Banacha, Kopińska, Uniwersam, Megasam) razem kupu-
ja żywność u producentów, dlatego w tych placówkach opowiadać o 10 (skrzypce)
handlowych są stosunkowo niskie ceny. i przyglądać się 12 (zabytkowe drzwi) ............eeeeeuaaa aaa
. Badania przeprowadzone przez niemieckich lekarzy do- pat , aby później o nich opowiadać.
wiodły, że w 83% przypadkach ciężkiej alergii w rok po Nie udało jej się więc zdobyć 80,5 (procent) ................-....-.
zakończeniuterapii stwierdzono całkowite wyleczenie. EE punktów,
. Kilkaset widzów w Sali Kongresowej Pałacu Kultury wy- a taka liczba była potrzebna, by przejść do następnego etapu.
kazało jednak wielką wytrzymałość.
13.* Ćwicz. I, V i X zostały opracowane przez Tomasza Karpowicza.

2 Ćwicz. I zostało opracowane wspólnie z Tomaszem Karpowiczem.
48 Polonistyka.com
11. POPRAWNOŚĆ SKŁADNIOWA — ZWIĄZEK ZGODY
Magdalena Bondkowska, Iwona Burkacka
t. Proszę zapisać orzeczenia wczasie przeszłym. 30. Jej Ekscelencja ambasador Elżbieta Smułkowa (podpisać)
, Ewa i Piotr (obejść)...................-1..11-..- wszystkie sklepy, NA ten dokument w imieniu naszego rządu.
ale odpowiedniej sukienki nie (znależć)......................... . . Małżeństwo Kowalskich (mieszkać)
„ Właściwy zespół (tWOTZYĆ).....-.ue. au. eee ana aaaoacewe na Starym Mieście.
dopiero lekarz stomatolog i anestezjolog. W ubiegłym rokustryjostwo (zwiedzić) ..........1.1.1.111111..
. Kobieta, pistolet i młody mężczyzna(leżeć) ................... Wawel.
na podłodze. . Czy państwo (być) ......-..e.ueeueasaauaeaaa. u nich o czwartej?
U
tu)
„ Troje dzieci i ich ciotka (wyjechać)...................eeeaaa2. . Dziś (przyjechać) ...........euaeuaa aaa moje rodzeństwo.
U
ER
na wczasy. „. Dlaczego hrabiostwo (odjechać) .............e.aeaaaaaaaneaa.. ?
0
M <n
. Chłopcy i psy (wbiec) . Wujostwo (zaprosić) nas na kolację.
W
m
. Wtedy Anka i Kaśka (zobaczyć) . PKS w Krakowie (zakupić)
LU
—
>
że Ala i Szarik (pobiec)................ kilka nowych autobusów.

. Azor i Burek (okazać się) 38. W kuluarach sejmu wrze — UW(nie poprzeć)
bardzo inteligentnymi psami. tej ustawy.
„ Radio i telewizja obszernie (informować) ............-1111---... 39. PWST (wykształcić) |... eee aaa zaaaaazaneniać
o wizycie prezydenta. wielu znanych aktorów.
40. Z Jacka (być) ......-. eee aaaaa aaa a acaaaaaa poczciwy chłopina.
w ustaleniu winy.
. Entuzjazm mieszkańców miasta i ich wola walki (zdecy- I. Proszę wpisać we właściwych formach wyrazy podane
o zwycięstwie. w nawiasach. Orzeczenia proszę zapisać w czasie prze-
szłym.
jego postępowaniem. 1. Ogień i zgiełk pogromu(oddałać się) ..............1.21:1.1111.21. .
. Prezydent z małżonką (udać się) 2. Wiatr i śnieg (utrudniać) .........e uses aaa zaawan zazna grę.
na bankiet do ratusza. 3. Zmrok i cisza (ogarnąć) ..............11..111112. go natychmiast.
. Babcia z wnuczką(przygotować) ........ueemeuaeaaaaaacaawa 4 . Przygotowanie i oddanie do użytku tego obiektu (zbiec
kolację. się) z otwarciem wystawy.
„. Anka (wyjechać) . Estetyka i uroda (mieć)
ze swoją przyjaciółką nad morze. zatem wymiar ekonomiczny.
15. Kasia, podobnie jak jej mąż, często nas (odwiedzać) . Naszą grupą (opiekować się)
piłot Janicki i tłumacz Grzybowski.
. Zarówno ojciec, jak i matka (skrytykować) 7. Dwie dziewczynkii cztery pieski (IŚĆ) ............esaaueuuaea
ubiór córki. wzdłuż ogrodzenia.
17. Ani babcia, ani wnuczka (nie lubić) 8. Mała dziewczynkaz pieskiem (ŚĆ) ..............-.-u-nanearanan--
wcześnie wstawać. wzdłuż ogrodzenia.
„ Dobry film oraz interesująca książka (umilić) 9. Ojciec z synem (pracować) ........euauauuuaaaaa ae w ogrodzie.
co
m
muczas. 10. Ojciec z matką (wyjechać) ...................2:1.121122. na wczasy.

- Ani on,ani ja (nie mieć)
r
W
11. Ojciec (wyjechać) ...........oaaaaaa12 z matką na wczasy.

. Kawałek mydła (leżeć)................e.e.s.-u.ua212. na podłodze.
O
©
12. Ojciec ze swoimdzieckiem (wejść)...

„ Tłum pasażerów(wysypaćSIĘ)Lee
O
—
do pokoju.
z pociągu. 13. Apolinary Drzewiecki, głowa starej arystokratycznej ro-
. Szereg problemów(zostać rozwiązany) ..............1:-1:11.--. .
ro
PO
dziny, (Skrytykować) ....-. ua aaa azazazna nina

„ Większość mieszkańców(głosować) ...............1..1..-...RE
b
3
postępowanie bratanka.
na ekologów. 14. Premier Polski, Hanna Suchocka, (odłecieć)...................
- Wielu kolegów (być zadowolonym) .........u.ueuuueuaeesa21:12. . do Francji.
. Dwudziestoletni Michał, duma naszego zespołu,i tym ra- 15. Hanna Suchocka, premier Polski, (odlecieć) ...................
ZEM(SPISAĆ SIĘ) a doskonałe. do Francji.
- Szef oddziału, Anna Kuć, (pokazać) 16. Gniezno, pierwszastolica Polski, (lcZYĆ) .............111121-.. ,
gościom budynek. że zostanie miastem wojewódzkim.
. Licealiści z Krakowa, ozdoba turnieju, (rozmawiać) ...... 17. Warszawskie kino Femina (przygarnąć) ............2.14411211::21
EE długo z kibicami. wystawę.
- Asy zespołu, Jacek i Michał, (rozgrywać) ................1....-. 18. Femina, reprezentacyjne kino warszawskie, (przygarnąć)
świetnie sytuacje pod koszem. aaa aaa aaa owa aiee wystawę.
- Posiedzenie senatu(OTWOrZYĆ) .....-e-ouea uuu 19. (Początkujący) ...-...1............ pani psycholog (opracować)
Jego Magnificencja Rektor Uniwersytetu Warszawskiego. NA nowykwestionariusz.
Polonistyka.com
49
_ Sfora rzuciła się na niego z podnieceniem, ale niełatwa
(WsStrĘtnYy) 2. eesti babsztyl! (krzyczeć)
im było pokonać potężne zwierzę.
AN na małego chłopca.
.
. Mój ojciec jest (wspaniały) ......-.-u:e:-ue eee
Pod jego wpływem stałem się (LEPSZY) 1.4 00
)
. Pod wpływemjego nauk stałem się (lepszy człowiek
to
o
10. Młodzież na wsi nie uczyła się, gdyż nie mieli odpowied-
) nich warunków.
Ludność tej republiki (Być) ..::4:4:---0-:::::::0:: to (imigrant
12
9
A z sąsiedni ch państw.
11. Wychowawca, jeśli opiekuje się pewną grupą młodzieży,
UT. Z. podanych grup wyrazówproszę ułożyć zdania wcza- powinien wiedzieć o nich wszystko.
sie przeszłym.
1. Prymas Józef Glemp; głowa Kościoła katolickiego; w Pa- . Sandra ani nawetjej rodzina nie wiedzieli o śmierci dziew-
ryżu; złożyć wizytę czynki.
9
VI. Proszę przeanalizować poniższe zdania i wskazać typ

. Adamowski; gwiazda polskiej sceny; wystąpić; w Nowym błędu, który wnich popełniono.
1)
Jorku 1. Zakłócenie związku zgody między podmiotem a orzecze-

niem prostym;
. dostać; nagrodę; filar naszego przedsiębiorstwa; Zofia . Zakłócenie związku zgody między podmiotem a orzecze-
to
Nowak niem imiennym;
. Zakłócenie związku zgody międzyzdaniowej (zakłócenie
12
spójności składniowej).
IV. Proszę wybrać poprawną formę. a. Wtedy playboye i młode milionerki otaczałysię „„dwo-
L. Grupa uczniów sądziła, że jej/ ich obowiązki kończąsię rem” młodych, pięknych i inteligentnych.
na przychodzeniu do szkoły.
. Ciemne kuchnie projektował/ projektowała znany/ znana b. Zawodnicy warszawskiej Polonii będą faworytem pły-
to
architekt — Kowalska. wackich mistrzostw Polski seniorów.

. Mój/ moja promotor — Anna Nowak — jest niezwykle wy-
tj
magający/ wymagająca. c. Niezwykła siła i brutalność, jaką stosował wobec nie-

„ Pani Katarzyna, zdolny/ zdolna elektronik, jest kierowni- posłusznych kolegów z zakładu, zapewniły mu w kon-
kiem tego zespołu. sekwencji całkowitą bezkarność.
. Zasłużony/ zasłużona badacz/ badaczkaliteratury, pro-
fesor Maria Janion, była recenzentem/ recenzentką tej d. Malcy mają wielki dar kończenia rozmowy w tym mo-
pracy. mencie, gdy dowiedziały się tyle, ile chciały.
YV. Na podanych przykładach proszę wyjaśnić zjawisko e. Listonosze przynosili worki kuponów,zdjęć i listów,
zgody realnoznaczeniowej, formalnogramatycznej i kon- w których dziewczęta z całej Polski pytały, czy mają
tekstowej. szansę zostać modelką na miarę Cindy Crawford.
l. Niespodziewaną porażkę poniosła premier Hanna Su-
chocka. £. Towarzystwo zaprasza osoby w wieku 18-50 łat, które
mają problemy z nieśmiałością, lękiem, niepokojem,
. „Jakie ładne chłopaki tę wojnę wygrały” — a więc spró- czują się osamotnieni.
o
bujmy odpowiedzieć: jacy byli, kiedy wygrały.

. Dla większości mężczyzn żona i dzieci są ważni, choć
Ga
. Niestrudzonymi kibicami mistrzostw świata w piłce noż- wiełu z nich ceni pracę i własne hobby.
1)
nej jest przede wszystkim młodzież.

h. Ostatnim w pianistycznej rewii jest Polak, Krzysztof
. Młodzież ta nie ma nawyku uczenia się. Niektórzy z nich Jabłoński, zdobywcatrzeciej nagrody XI Konkursu im.
pochodząz rodzin bez jakichkolwiek ambicji kulturalnych. Chopina w 1985 r.
i. Protesty ZNP poparł OPZZ,które zwróciło się do pre-

miera o pilne spotkanie ze związkowcami.
j. PSE, wrazie gdyby SLD nie zgodziło się na te kandy-

. Znała także doskonale życie biedoty wiejskiej, umiała datury, zamierzają zaproponowaćna stanowisko szefa
współżyć z nimi, często nawet pomagając im materialnie. rządu obecnego wicepremiera Aleksandra Łuczaka.
Polonistyka.com
k. Zaraz jednak dodaje, że mimo to mężczyźni nie wy- 11. Apatia i zniechęcenie nie sprzyjają aktywności.
obrażają sobie życia bez kobiet, które... i tak pozostają
najlepszym przyjacielem mężczyzn. . Zmiana kształtu półfabrykatówi technologii ich produk-
cji nie wymagają dużych nakładówinwestycyjnych.
1. Zdaniem jednej grupy lokatorów ofiarami było starsze
małżeństwo, których syn naraził się mafii. „ Paryż, jak i inne miasta francuskie, przybrały niecodzien-
ny wygląd.
VIL Proszę wskazać zdania bezbłędne. Pozostałe proszę 14. Głównymi tematami będą współpraca ekonomiczna i han-
poprawić. dlowa oraz aktualne problemy międzynarodowe.
i. Bogactwo uzdolnień, różnorodność życiowych doznań idą
wparze z gruntownym wykształceniem. „. Mniejszym zainteresowaniem cieszy się natomiast schab
i łopatka.
. Będzie musiał wystarczyć ogród, piaskownica i plastyko-
NM
wy basen. 16. Zaskakujące są okrucieństwo i zdeterminowanie wyko-

nawcówzleconych zadań.
. Wogóle płotkarzei sprinterki wypadły zdecydowanie le- VIII. Proszę poprawić i scharakteryzować zauważone
piej niż specjaliści innych, a zwłaszcza technicznych kon- błędy.
kurencji. 1. Po dwóch członków powoływałby prezydent, Sejm, Se-
nat i Krajewa Rada Sądownictwa.
. Możliwe jest wykrywanie, zlokalizowanie i sygnalizacja
tego zagrożenia. . Jednak tym samozwańczym dziewicom z SLD i PSL war-
ty
to może przypomnieć, że mieli ten kraj na własność.

M
. Leopold Tyrmand należał do tych, który w najczarniej-

LJ
szym okresie powojennej dyktatury ratował honor środo-

—
wisk intelektualnych.
. Zaopatrzone w poręcze krzesło i łóżko zaprasza do wy-
poczynku. . Opisano w nim przypadki systematycznego rozkradania
pomocy humanitarnej z Zachodu dla ofiar katastrofy, do-
. Jednakże sposób ich powiązania między sobą i ustalenia konywanych przez przedstawicieli Związku Czarnobyła.
wzajemnych zależności nie zawsze są ujęte w odpowied-
nie normy. „. Krystyna Zielińska przedstawiła audycję „„Pod skrzydła-
mi Hermesa” poświęconego problemom handlu i usług.
10. Nasza babcia, tak jak i jej ojciec, są pochowani na Powąz-
kach.
Polonistyka.com
51
12. POPRAWNOŚĆ SKŁADNIOWA — ZWIĄZEK RZĄDU
. ty; ciążyć; wina

i. Proszę wpisać we właściwych formych gramatycznych
wyrazy podane w nawiasach.
1. Tym razem musimy użyć (penicylina) |... .
2. Nie powinien panstosować (żadne gorące okłady) ........
3. Do doświadczenia użyliśmy (pięć; gramy; miedź i dzie-

sięć; mililitry; KWAS SOLNY) eau
4. Starał się ochronić (dziecko)...

przed przeziębieniem, nie zdołał jednak obronić (ono)
s przed zarażeniem się ospą.
5. Odważnie bronił (swoje stanowisko) ........--eusnseeasnae1> .
6. (Takie wyniki) ...... eee
osiąga się tylko wytrwałą pracą.
7. Bramkarz dotknął (piłka) ....... eee zeza ,
ale nie zdołał (ona) ..............eeuseeeas zaa aaanncn zatrzymać.
8. Dotknął (babcia)... eesti
swoją wypowiedzią o przeszłości.
9. Daj mi (cukier) ...........e.ueas zaawan . 16.
10. Czy mógłbyś zrobić (herbata) ...........---eeneeeeeeenenacna nai ?
11. Głowa już (ona)... aez aaa aeeeae nie boli. 17.
12. Nie stać (Ona) .......e uuu aaa na kupno domu.
13. Traktował(to)................. jako (obelga)............1.111:11--1. . 18.
14. Nie traktował(to) ................. jako (obelga) ...........1211-.. .
15. Nie siedział tu (trzy godziny) eee . 19.
16. Nie przejechał (pięć kilometrów) .........- eee .
17. Dał wyraz (swoje oburzenie) ..........ueeeeaeane ena .
18. Przestępca uszedł (kara) .......... eee .
19. Proszę zwrócić (on)........ uwagę, żeby tak nie hałasował.
20. Czy mógłby pah zwrócić uwagę (słuchacze)...............-...
na to, że wykład się już rozpoczął.
21. Wyniki eksperymentu zwróciły uwagę(uczeni) .............
z całego świata.
22. Dowodził (słuszność) ............14:1111111111- swoich poglądów.
23. Porucznik salutuje (kapitan) |... aaa .
24. Przepisy są po to, żeby (one).............111111--. przestrzegać.
25. Piotr przestrzega (Maria) .......eeeeeze aa
przed niebezpieczeństwem.
I. Z podanych wyrazówproszę ułożyć zdania (można do-

dawać przyimki).
. Janek; wybić; szyba; sąsiedzi
—
b
1l1. Proszę ułożyć po dwa zdania pojedyncze z każdej roz-

1)
sypanki (można użyć tyłko podanych wyrazów).

1. Maria; traktować; Anka; domownik; Paweł; uważać; Jaś;
przyjaciel; za; jak
R
2. krytyk; ocenić; obraz Piotra; arcydzieło; przyjaciele;

uznać; wiersz Jana; wybitny; utwór; za; jako
Polonistyka.com
Oszczędzam siły witalne.
th
. Oszczędzam sił witalnych.
Uą
. świat; apelować; zaprzestanie; próby jądrowe; opozycja; . Wysłuchaliśmy koncertu.
©
122
postulować; powołanie; nowy gabinet; o „ Wysłuchaliśmy koncert.
GU
. Wysłuchaliśmy tę dziewczynę.
MMO
„ Wysłuchaliśmy tej dziewczyny.
4 , Kasia; wytłumaczyć się; nieobecność; Jan; odpowiadać; . Wypatrzył zdobyczy.
OP
nadużycia; za; z . Wypatrzył zdobycz.
. Wypatrywałsobie dobre miejsce.
MLO
„ Wypatrywał sobie dobrego miejsca.
. Zapomniałam zeszyt.
GAR
. Zapomniałam zeszytu.
Zapomniałam ci już dawnych win.
LO
. Zapomniałam ci już dawne winy.
KV. Proszę uzupełnić zdania rzeczownikiem odczasowni- 10. . Dostarczono warzywa.
OP
kowym ałbo bezokolicznikiem. „. Dostarczono warzyw.
1. Latem planuję (wyjechać; wyjazd) ............... nad morze. „. Dostarczono węgiel.
GO
2. Zakazał im (palić; palenia) ................-..-:4221-. w pokoju. „ Dostarczono węgia.
3. On wciąż jeszcze nie przestawał (rozmawiania; rozma- „ Dostarczono miłe wzruszenia.
mo
CIJ RE o polityce. Dostarczono miłych wzruszeń.
4. Kontynuuję (pisanie; pisać)...................--.. tego artykułu. 11. . Poruszył głowę manekina.
OB
5. Po chwili przerwała (czytać; czytanie) ..........eeuas-seaasa-u2 . . Poruszył głową. >

6. Lekarz polecił mu (długo leżeć; długie leżenie) .............. . Poruszył sprawę.
AO
EE w łóżku. „. Poruszył sprawą.

7. Nie omieszkał (skorzystać; skorzystania) ...................1.... . Wstrząsnął butelkę.
OP
z okazji. „. Wstrząsnął butelką.

„ Dietetyczka zaleciła też (codziennie gimnastykowaćsię; Ta sprawa nim wstrząsnęła.
LO
codzienne gimnastykowanieSIĘ) .......-e- eee aaa . . Ta sprawa go wstrząsnęła.

. Zaczął (omawiać tekst; omawianie tekstu) ..................... .
. Zapomnieliśmy (zamknąć okno; o zamknięciu okna) ..... VI. Wyrazy podane w nawiasach proszę wpisać we właści-
wych formach gramatycznych.
1 . czekać (dziewczyna)
V. Proszę ocenić poprawność podanych zdań. — oczekiwać (dziewczyna) ......:eeeeaemea aaa ana aaanaaaaaaaa cia ;
1. a. Jan ciągle ogląda się na dziewczyny. . płacić (książka)
to
„ Jan ciągle ogląda się za dziewczynami. — opłacić (rachunek)

© AO OBW MAO O BP AG O OB% mo MAO O W LO OP G
. Był dla nas bardzo przychylny. . Twój charakter jest podobny (mój) ..........useauaaaananaaanaea ;
to
(03
. Był nam bardzo przychylny. zbliżony (mój)

I
Był sprawie bardzo przychylny. pokrewny (mój)

„ Był dla sprawy bardzo przychylny. identyczny (mój)... eee anna aaaaaanszaawaca
Mam zaufanie do ludzi. taki sam (mój)
u
- Mam zaufanie do komputerów. . używać(pasta do zębów)

Mam zaufanie dla ludzi. — stosować (pasta do zębów)
„. Mam zaufanie dla komputerów. „ bronić (TOdzina) ...... eee aaa aaa anazzi anie
Mam zaufanie wobec ludzi. — chronić (rodzina)
Mam zaufanie wobec komputerów. . żądać (władza)... eeaaa aaa aaa ataayaya zawie
- Podkręcił włosy. — żądny (władza)... eee aaa anazzaazaciia ;
. Podkręcił włosów. . pobłażać (dziecko) .........e.euo eau aa pana aaaanaw aaa aaananaaznzane
Podkręcił wąs. — pobłażliwy (dziecko)
. Podkręcił wąsa. „. szkodzić (chory)
Pożycz czerwoną kredkę! — szkodliwy (chory)
. Pożycz czerwonej kredki! „ kierować (fIMA) |... oaza zania
- Pożyczyła sól. — kierowanie (firma) ........... eee
- Pożyczyłasoli. — kierownictwo(firma)
. Oszczędzam wodę. 10. czytać (powieść) ... uuu aaa
„. Oszczędzam wody. — czytanie (powieść)
Oszczędzam zdrowie. 11. przedstawiać (plan) ....... aaa
„ Oszczędzam zdrowia. — przedstawianie (plan)
- Oszczędzam mu kłopotów. . prać (spodnie)
Polonistyka.com
— pranie (Spodnie) ..... essence ;
13. celować (tarcza) Lau... e iii
©:
z
2.
GT
Ne
r
2
O
7
p
z
o
O
z
©
o
o
42
o
4
NN
M4
e
3
©
u
W
r
— celować (nauki ścisłe) ........ eee aaa ;
14. zaprzeczać jej (uroda) ........eeee aaa
— zaprzeczać (plotki) |... aaa ;
15. mój sąd (Film) i...
— odbyłsię sąd (zdrajca) .........-u. easy ;
16. Zobacz, używam(taki lek)... aaa
z
o
pa
Pi
So
90
2.
2
N
śm
GQ
o
£
5
£ź
Q
o
>
3
<
LĄ
s
4
LÓ
— używać (perswazja) 2... maaac ;
17. napotkać (opór przeciwnika) |...
— napotkać (matka) eee eee errata .
10. Uważał za stosowne przeprosić klientkę.
VII. Proszę uzupełnić zdania odpowiednimi formami wy-
razów podanych w nawiasach. Jeśli potrzeba, proszę tak-
że użyć odpowiednich przyimków.! IX. Z podanych wyrazów proszę ułożyć zdania w czasie prze-
1. Najstarszy w bandzie (zostać wybrany; herszt) .............. . szłym,a następnie określić znaczenie użytych wnich czasow-
2. Moi dziadkowie zawsze lubili doglądać (gospodar- nikóworaz podać wymagania składniowe tych czasowników.”
AO) ONCE , babcia ze szczególnym 1. dochować
umiłowaniem doglądała (kwiaty) ......-..ueueaesaeezaaeeaeeceea , a. rolnik; ziemniaki; zima
dziadek zaś (zwierzęta domowe) ..........eeeeaeza aaa .
3. Dawid stawił (czoło) -.......-u.eeeua aaa sna zanaa zacne Goliatowi.
4. Zawsze chyłiłem (czoło) ..........11112111111-- przed mądrością
mego wuja.
5. Drzewo z roku na rok mocniej chyliło się (ziemia) ....... .
6. Będziemy dociekać (przyczyna) .....1.4424141:41111-1- zjawiska. . brakować
0)
7. W maju obronił (praca magisterska) .........:-:::0-4---:1-1:1-1:- . a. pracownicy; towar

CUORE sobie nie odmawiamy.
9. Nie było tam (nie) .......uee.eeazezeenzanaeecaeaa godnego uwagi.
10. Przepisy (nic) ......-eeu eee aero nie zabraniają.
11. Kto pilnował(dziecko) ............1-1.-.. , kiedy cię nie było? . dostarczyć
1)
12. Pracując jako kaskader, często ryzykował(życie)......... . a. listonosz; przesyłka

13. Przed chwilą wysłuchali państwo (koncert noworoczny)
14. Skosztuj (Wino) ........ueue een „ jest wyśmienite!

15. Jeśli potrzebujesz (oprogramowanie) ...........1.1:1.1:-11-111- , 4. dotknąć
zgłoś się do nas. a. jej ręka; czoło matki
16. Pożycz mi (ołówek) .........uuues eesti .
17. Wychowanie dziecka nastręczało mu (problemy).......... .
18. W ten sposób nastręczyliśmy (ona; nowy lokator) ..........
5. nabyć
19. Nienawidził(ta robota) ............ eee seaa zza .
20. Już od wielu lat szukał (swoja ciotka) ............eeeeesaiesa0e- ,
która była jego jedyną krewną................--1-.. strony ojca.
21. Traktowali mnie ............. ESSE .
22. Oceniam ją ............. (kłamczucha) .......ueeeaaea aaa . 6. cieszyć się
23. Rodzice uznali chłopca ........ ZENIUSZ) ........-..oeueuanann002 . a. rodzice; prezent
24. Następne zdanie zaczyna się (a0wy Wiersz) .........1111-1-- .
25. Nigdy nie opływaliśmy....... (luksusy) ..eeeeeeaaanaanancaa .
VIII. Do poniższych zdań proszę dopisać ich zaprzeczone

odpowiedniki.”
1. Kasię swędzi nos.
2. Stać ją na kupno samochodu. 7. bronić

a. prelegent; swoje stanowisko
3. Traktowaliśmyto jako porażkę.
4, Żal mi marmować czas.
54 Polonistyka.com
c. adwokat; przestępca . pod rząd (TOS.) — Leu aaa
. wysyłać na czyjś adres (TOS.) — uuu ;
. brzydzić się . telefonować na jakiś numer (ros.) —............uuaeaeuaaaiaao ;
a. ciotka; kłamstwo . w miejsce CZEgoŚ(TOS. — een ;
. szampon dla włosów (ang.) — eee aaa .
XI. Proszę poprawić i scharakteryzować zauważone

. przestrzegać błędy.
a. Monika; zasady - Szkolnictwo pociąga za sobą ogromne wydatki, które pań-
stwo nie może ponieść.
. Będziemy te oszczędności uzyskiwać, przestrzegając
to
10. emanować wprowadzone niedawno ograniczenie prędkości.
a. kula ziemska; ciepło
. Syntezę dokonał profesor Uniwersytetu Adama Mickie-
u)
wicza w Poznaniu — Janusz Pajewski.
. Górnicy zapobiegają różnymi metodami przeciwko wy-

stąpieniu tąpnięcia.
11. oszczędzać
a. Kamiński; gaz
. Jest wiele elementów wskazujących na to, że ludzie nad-
używają leki.
„ Dość ciekawą wysłuchałem audycję, jadąc właśnie, by spo-

tkać się z państwem w „Sygnałach dnia”.
„ Kładzie się nacisk na rozwój wymiany handlowej, która

napotyka wciąż jeszcze w RFN na różne przeszkody i ba-
. dostać
riery.
a. Tomek; grypa
. Społeczeństwo dało wyraz swego uznania dla ich pracy

nad wychowaniem młodego pokolenia.
. godzić
a. Malinowscy; nowa szwaczka . Dzięki nowym osiągnięciom technicznym potrafimy te
deficytowe tworzywa używać w sposób ogromnie OSz-
czędny.
10. Po wybiciu krążka przez Zagłębie pierwszy za linią bram-

kowądotknął ten krążek obrońca Podhala Nowy Targ.
14. wypalić
a. dziadek, fajka „ Pomoc społecznanie ograniczała się jedynie w organizo-
waniu egzaminów.
. Zakaz reklamy papierosów dotknie przede wszystkim ich

dochodowego przedsiębiorstwa.
X. Proszę podać rodzime odpowiedniki poniższych zapo-
życzeń składniowych.* . Ten realny spadek nakładów dotknął tak samo lecznicę
1. szukać za czymś(niem.) — pamana ; rządową.
2. rozumieć coś pod czymś (niem.) — ..-.uuueueeesueeu1:411.4111-. ;
3. w nawiązaniu do (niem.) — uuu ;
4. wybrać kogoś kimś(ros.) — Loewe ;
3. winić kogoś W CZYMŚ(TOS.) — „neuen ;
6. coś służy dowodem, przykładem (ros.) — ......1...1.-111-.-... ;
7. zamienić się czymś (ToS.) — uuu ;
8. odnośnie CZEgOŚ (TOS. — eee ;
9. podobny komuś, CZEMUŚ (TOS.) — uuu aueeeaa uwaa. ; 7. My ją w ogóle nie interesujemy.
10. pożyczyć u kogoś (TOS.) — uazie ;
Polonistyka.com
. Także na lekcjach geografii pani Jasińska stara się w nas
u
18.
LI
To nabiera sens.
wpoić miłość do Polski.
19.
. Krem „„Practi Creme” firmy „Kiwi” można używać do

wszystkich skór. . Jego autorytet nie był widocznie tak wielki, skoro wy-
brano go prezesem stowarzyszenia dopiero wtrzecim gło-
sowaniu.
. Zaszła potrzeba o dofinansowanie ze sfery pozabudże-

towej.
skóry. . Mieszkańcy Brwinowa uważali swego burmistrza dobro-

czyńcą miasta.
39.
40. Postulowano o zmianę lokalizacji dwóch autokarów-ba-

„ Jest to wartość niewymierna, którą nie powinno się prze- rów ustawionych na placu Zamkowym.
liczać na pieniądze.
41. „Skromny” zameczek, w którym sędziwy Aaron zamiesz-
kuje, został wybudowany za 45 milionów dolarów wnaj-
modniejszej dzielnicy Beverly Hills.
„ Lecz oto sztuczne symbole mają zadośćuczynić turyście
za to, że przez wiele tygodnilub miesięcy był odcięty od 2. Piotr Strzelczy, który stracił żonę i dziecko, domaga się
doznań rzeczywistego Świata. sześć milionów dolarów.
. Nikt z lewicy nie znalazł waszej akceptacji, nikt nie jest

„godny” do współpracy z wami.
. Zaczynasię ciekawie, ale niepozornie. Na londyńską au-
kcję trafia złote jajko. Kiedyś należało do carów, teraz wła- 44. O tym, kto w oczach radnych zyska większe zrozumienie,
dza radziecka próbuje dobrze klejnot sprzedać. Ciekawe, a tym samym pomoc finansową, okaże się niebawem.
na co potrzebuje pieniądze?
„ Kuria metropolitalna w Łodzi podtrzymała odmowęudzie-
. Będzie można skorzystać z kilku usług: bezpłatne wywa- lenia religijnego pochówku dla znanego łódzkiego gine-
8
LJ)
żanie opon, pomiar ciśnienia i głębokości bieżnika, poka- kologa, który jeszcze na dzień przed śmiercią przeprowa-
zane zostaną też opony zimowe. dzał aborcje.
Ii Ćwicz. VII-X zostały opracowane przez Ewę Rudnicką.
56 Polonistyka.com
13. POPRAWNOŚĆ SKŁADNIOWA — SKRÓTY
£. Proszę wskazać konstrukcje składniowe, które wyma- 10. Mamwreszcie dom, którego wprawdzienie zbudowałam od
gają rozwinięcia, oraz te, które go nie wymagają, i wyja- podstaw, ale wykończyłam, urządziłam, zorganizowałam.
śnić dlaczego.
11. Zacięte starcia, do jakich w ciągu dwóchostatnich dni do-
1. To są życzenia świąteczne dla i od przyjaciół. ................
chodziło w okolicach i w samym mieście Goma[...], zmu-
siły do ucieczki dwa tysiące uchodźców.
bJ
.[...] wzrasta zainteresowanie i prestiż prywatnych szkół

22
katolickich.
. Nie chciał potwierdzić ani zaprzeczyć informacjomo no-

minacji Porackiego.
, Staje przed nami zasadnicze pytanie, co powinniśmy czy- 14. Siostrę oskarżono o bicie oraz moralne i fizyczne znęca-
nić i jakie przedsięwziąć środki, aby opanowaći przezwy- nie się nad dziećmi.
ciężyć kryzys między Sejmem a Belwederem. ................
15. W 1983 r. stworzyłi kierował Spółdzielnią Usług Wyso-
kościowych „Swietlik”, w której znaleźli schronienie zwol-
—1
nieni z pracy działacze opozycji, m.in. Aleksander Hall

. Często możnatakich strat uniknąć, a niemal zawsze zre- i Donald Tusk.
kOMDPENSOWAĆ. aero ztzztzntata
16. [...] tam właśnie poznaje i zakochuje się w uroczej mło-
9. dziutkiej tancerce Baletów Rosyjskich.
17. Wiadomo jednak, że zainicjował i uczestniczył w wielu

II. Proszę poprawić niewłaściwie użyte skróty składniowe! akcjach pomocy społecznej.
1. Ginko nawilża i nadaje połysk włosom.
18. Wiele osób pouczono i zwrócono uwagę w związku z na-
gannym zachowaniem.
0)
„ Nie wolno także sugerować dziecku, że powinno kupić 19. Prokuratura rejonowa w Białymstoku skierowała do sądu
lub poprosić rodziców o kupienie promowanego towaru. akt oskarżenia przeciwko dwunastu osobom, którym za-
rzuca głównie sprowadzanie i handel narkotykami[...].
. Uczniowie odbierają reklamę przeznaczonądla siebie jako
jeszcze jeden film albo integralną część programudla dzie- . Stosujemy nowoczesne metody zapobiegania i leczenia
ci nadawanego przed lub po programie. chorób przyzębia i śluzówek.
. Porzuciła karierę filmową i zamieszkała z narkotyzują-

cym się synem Anthonym w Irlandii, gdzie uczestniczyła LIL. Proszę wskazać konstrukcje składniowe, które wyma-
i właściwie prowadziłaterapię. gają rozwinięcia, i wyjaśnić dlaczego.
1. Po tych zawodach wydaje się, że poziom amatorów nie
. Ekipy energetyczne używają helikopterów, aby zlokali- odbiega od zawodowców........ users eee zaa aacneć
zowaći dotrzeć do miejsc awarii.
. Tył najnowszego volkswagena przypomina nasze cinque-
LS
. Obie strony przywiązują szczególną wagę i wyrażają peł- [cs OWN
ne poparcie dla doniosłych propozycji rozbrojeniowych.

„. Kupcy na Stadionie Dziesięciolecia będąpłacili najniższe
1
. W Niemczech nie wyświetla się takich filmów na 15 mi- stawki opłat targowych spośród wszystkich warszawskich
nut przed i 15 minut po programie dla najmłodszych. |Z2ż100):ZONE
. Ktokolwiek kupił i zaopiekował się psem, jest proszony . Powojenne władze uznały uratowanie bobra od zagłady
o wiadomość. za sprawę równie honorową co żubra i niedźwiedzia. ....
Polonistyka.com
tn
. Tomka Sakiewicza bolał ząb i seplenił...........u--1:1-111-1. 9. Zdaniem prokuratora zabójstwo dokonane przez pielęgnia-
Pianina wear aranz etie ie rza, RomanaZ., który z premedytacją podał Annie B. ów
. Z powoduchoroby sklep nieczynny.......... ŚCOWEK. aaa aa
. Po wyjściu z Wisły panie składały skoczkom gratulacje. 10. O tytuł najlepszych kanarków kształtnych i kolorowych
I
walczyli warszawscy hodowcy..............

. Podobnie z bezpańskimi psami. Do tej pory nie nauczyły
się jeszcze korzystać z domofonów, to może ktoś litości-
wy otworzyłby im kłatkę schodową w celu ogrzania się
przy ciepłym kaloryferze. s---r anecee
NE 12. Po kilku godzinach wędkowania leszczestały się ostroż-
NIEJSZE. aaa aaa aaa
I Ćwicz. II zostało opracowane wspólnie z Katarzyną Kłosińską.
58 Polonistyka.com
14. POPRAWNOŚĆ SKŁADNIOWA — WYRAZY FUNKCYJNE
Magdalena Bondkowska, Iwona Burkacka, Ewa Rudnicka
1 Proszę poprawić błędne konstrukcje składniowe.

1. Wartość opracowania stanowią nie tyle ustalone wielko-
ści liczbowe, co zastosowana metodologia.
. Skutkiem akcji kontrolnej są nie tylko doraźne decyzje IL. Proszę poprawić poniższe zdania i sformułować zasady
b
oraz nałożone na personeł sankcje. użycia przyimków oprócz i poza.

1. „Teraz Brazylia to mój atut” — śmieje się, bo zna świetnie
portugalski i oprócz telewizji pracuje w dziale handlowym
. Przeczytałem zarówno wypowiedzi znawców literatury ambasady Brazylii.
2)
oraz krytyków, ale i kolegów pisarza.
. Czym większy wysiłek włożony w pracę, tym większa . Oprócz swych zwykłych pracowniczych czynności mu-
satysfakcja. to szą podawać kawę kolegom, chodzić po papierosy, a wie-
czorem zostawać dłużej — uważa się bowiem, że nie wy-
pada, by kobieta opuściła stanowisko pracy wcześniej niż
kolega.
. Gdy jedni studenciuczyli się systematycznie, drudzy prze-

głądali notatki dzień przed egzaminem.
u)
. Poza wyrywkowymi informacjami, których udzielił nam

katowicki komendant wojewódzki, policja nabrała wody
w usta.
10. „ Ustala się zasadę, w myśl której rzecznicy dyscypliny bud-

dę z domu. żetowej powoływani są, oprócz regionalnych izb obra-
chunkowych, przez ministra.
1 . Dotąd będę tu siedział, póki nie otrzymam gwarancji od

dyrektora.
IM. Proszę wyjaśnić, na czym polegają nadużycia przyim-

. Kiedy pod koniec lat osiemdziesiątych francuskie ubez- kó w dla, przy, 0, na w poniższych zdaniach, oraz poprawić
pieczenia społeczne osiągnęły niebotyczne sumy, to ów- błędne konstrukcje językowe.
czesny premier Michel Rocard stwierdził lakonicznie [...]. l . Używaj szamponu dla pięknych i zdrowych włosów. Naj-
lepszy będzie szampon dla włosów suchych.
. Chociaż rocznie w walce tej giną setki milionów ptaków,

ale do czasu następnych zbiorów odbudowują swój stan
to
liczbowy.
LU)
. Dla małego dziecka najlepiej podawać do picia przegoto-

Lh
15. Jej podopieczni odnosili wspaniałe sukcesy, nie tylko w ob- waną, świeżą wodę, herbatki ziołowe.
słudze przeróżnych imprez wyjazdowych, no i na różne-
go typu eliminacjach artystycznych.
Polonistyka.com
7
. Jednym z ważniejszych celów mojej pracy w ostatnich „ Do najczęściej zamawianychnależy kuracja na otyłość za-
dwudziestu latach było znajdowanie rozwiązań dla róż- pewne dlatego, że efekt jej działania jest najbardziej wi-
nych problemów — rozwiązań niekonwencjonalnych. doczny.
8 „ Ich starsza koleżanka trafiła do szkoły po konkursie dła

„ Konstrukcja wzorowana na wojskowym torze przeszkód miss nastolatek.
i uzupełniona drabinkami, linami, huśtawkami, „domka-
mi”, zjeżdżalniami będzie przydatna dła rehabilitacji ru-
chowej dzieci.
V. W wykropkowane miejsca proszę wstawić odpowiednie
formy wyrazowe spajające zdania.
l . Spójniki łączne:
a. Wysokość drzwi............-uses1-112-. odstępy między nimi
„ Młodzież zjada ponad 15 g tłuszczów pochodzenia zwie-
harmonizują z przestronnością sali audiencyjnej.
rzęcego przy zalecanych 6 gramach.
b. W przedstawieniu wzięli udział aktorzy teatru Rampa
studenci, tegoroczni absolwenci
warszawskiej Akademii Teatralnej.
c. Kupił jedynie mleko parę bułek.
d. Król ..............11:212. cały dwór francuski godnie przyjęli
10.
poselstwo polskie.
. Spójniki przeciwstawne:
o
11.
a. Pasjonowałsię twórczością Kundery,
rzadko o niej rozmawiał.
. Nie było też pod hotelem białego mercedesa o krakow-
b. Zjadł ziemniaki i mięso, surówkę zostawił.
skich numerach rejestracyjnych.
c. Nie nauczyciele powinni o tym decydować, ...............
rodzice.
d. Ważnajest praca,............. nie twoje kłopoty rodzinne.
. Nie czytali lektur, teraz boją się egzaminu.
w
Nie miał wyższego wykształcenia,.......eeseaueaie0

m
znalazł ciekawą i dobrze płatną pracę.

„. Babcia choruje, ............ dziadek czuje się znakomicie.
= 0d
. Rano zwiedzimy Zamek Królewski,

po południu wybierzemy się na spacer do Łazienek.
i. Michał studiuje prawo,........ jego brat fizykę jądrową.
TV. Proszę podać, jakie relacje (czasowe, przyczynowo-skut-
kowe, przestrzenne) są nazywane przez wyróżnione przy- VI. Proszę uzupełnić brakujące człony skorełowanych
imki, oraz poprawić błędne konstrukcje językowe. wskaźników zespolenia i podać przykłady użyć tego typu
1. Ewa postanowiła odwiedzić męża, który pracował ok. spójników.
30 km pod Warszawą. 1 „ NIE tyle LL... :
N
. Konkurs ten to obecnie jedno z najważniejszych wydarzeń

1)
na świecie mody służące promocji młodych projektantów.
. Światową sławę przyniósł mu dopiero zrealizowany

w 12 łat później „Conan Barbarzyńca”.
. Gdyby nie to, że cała ulica była usiana witrynami barów

i dyskotek, pomyślałaby, że to warszawska Ząbkowska
przy bazarze Różyckiego o wczesnym wieczorze.
. Gdy już osiągamy zamierzonyefekt, poprzez kolejne pory

roku możemy obserwować zachodzące zmiany.
60 Polonistyka.com
LL. dOTĄd ua
a WPTZÓW
Boa tylEkROĆ: VIII. Proszę wskazać poprawne konstrukcje składniowe
DĄ, jakoBo io kreślić, jakie tendencje językowe można zaobserwować

wzakresie użycia przyimków.
13. JOSZCZE . podobny czemuś — podobny do czegoś;
—
. godny do naśladowania — godny naśladowania;
9
NE . aneksja na wzgórzach — aneksja wzgórz;
©
. mianować na delegata — mianować delegatem;
2
aan POŁEME . pomoc dla studentów — pomoc studentom;
M
. konieczny komuś — konieczny dła kogoś;
OG
. niezbędny komuś — niezbędny dla kogoś;
I
. krem dła cery suchej — krem do cery suchej;
©
V21. Proszę podać neutralne odpowiedniki poniższych spój-
. materiały do badań — materiały dla badań;
©
ników i partykuł nacechowanych, a następnie ułeżyć zda-
10. warunki do nauki — warunki dla nauki — warunki nauki;
nia, wykorzystując formy nacechowane.
11. nienawiść dla kogoś — nienawiść do kogoś;
l FEE :
12 nieufność dla kogoś — nieufność do kogoś;
13. sympatia do kogoś — sympatia dla kogoś;
3
14. przychylność dla kogoś — przychyłność do kogoś;

15. wdzięczność komuś — wdzięczność dla kogoś;
td
16. pogarda do kogoś — pogarda dła kogoś — pogarda kimś;

17. szacunek dla kogoś — szacunek do kogoś;
18. podstawa do decyzji — podstawa dla decyzji — podstawa
decyzji;
19. na miasto — do miasta;
20. na mieście — w mieście.
IX. Jakimi przyimkami można zastąpić wyróżnione przy-

imki wtórne w podanych zdaniach? O jakich tendencjach
wpolszczyźnie można mówić na tej podstawie?
l . W stosunku do obcych odnosił się grzecznie, ale przyja-
ciół traktował obcesowo.
„. Kierowca nawet się nie zatrzymał, jechał dalej w kierun-
o
na Rzeszów.
. Wszczęto dochodzenie w kierunku wyjaśnienia okolicz-
U)
ności wypadku.
. Jutro odbędzie się zbiórka pieniędzy na rzecz pomocy dla
10. ofiar wojny w Czeczenii.
. W odniesieniu do policjantów manifestujący zachowywali
11. się agresywnie.
. Na terenie miasta zorganizowanoliczne festyny.
. Polska niestety nie mogła oczekiwać poparcia ze strony
Zachodu.
. Starania w kierunku uzyskania dotacji ze strony ministra
okazały się płonne.
. Postanowił, że pojedzie do hotelu, w wypadku gdyby nie
zastał nikogo w domu.
. Na przestrzeni dwóch lat na osiedlu wiele się zmieniło.
. Wszystko przemawia więc za tym, żeby w miejsce super-
samu zaprojektowano sklepy branżowe bardziej odpowia-
dające charakterowi Starego Miasta.
. Posłowie opowiedzieli się na rzecz wprowadzenia ustawy.
. Spóźnih się ze wzgłędu na złą komunikację.
. W ramach festiwalu zorganizowano w mieście pokaz
sztucznych ogni.
. Wycieczkę odwołano z uwagi na pogodę.
61
Polonistyka.com
X. Proszę uzupełnić poniższe wyrażenia przyimkami (jeśli 10. Punktem wyjścia dla mojego wystąpienia w dyskusji było
jest to konieczne), a wyrazy podane w nawiasach proszę sprawozdanie premiera.
wpisać w odpowiednich formach.
|. SZOSA „aaa (długość stu kilometrów);
2. w porównaniu...... eee een (tamta kobieta); 11. Nie należy zabraniać zaciągania pożyczek za granicą dla
3. DOJZIEC ..... ea aaa (działanie); inwestycji gospodarczych.
4, materiały ...-..eeee aaa (budowa domu);
5. dystans ...... eee wanna (polski zawodnik; lider);
6. dyStANS ...-..e ooo (przeszłość); „ Dla wszystkich naszych krewnych przekazujemy serdecz-
7. Wydział... eee zeznanie (sprawy lokalowe); ne pozdrowienia za pośrednictwem radia.
8. KOMISJA ... eee aaaezanazznzrazninaa (sprawy kadrowe);
9. brak zainteresowania ............-..eeuaeaea aaa aaa cod (problem);
10. niezbędny .......... eee eee eony aiace (życie);
11. głosować............eue eee naa nania (poprawka do ustawy); dzić.
| ZAR:(0 EE (polegli);
13. poświęcić SIĘ ....... eee (kariera);
| EECGEECKI CE (cele naukowe); 14.
| EH(SKI CEN (nauka);
16. KSIĄŻki -.... eee aaa aaa (pierwsza klasa);
17. dOBIEC |... eee aaa aaa aaa awnaaicać (droga);
| Oza< ZE (klucz);
19. SYTOP Lae aaa aan cnecn 11.2... (KasZEŁ);
16. W tym roku Agencja Rynku Rolnego skupiła około mi-
lion ton pszenicy i owsa.
PIUS CCU<OOEE grypa);
21. opierać SIĘ .........e eee aaa (błędne twierdzenie);
POREASZICINE (pięć minut).
17.
czelny.
XI. Wponiższych zdaniach proszę wskazać błędy związa-
ne z użyciem wyrazów funkcyjnych i omówić mechanizm
ich powstania.
18. Ambasador przypomniał zdarzenia sprzed trzydziestu dzie-
1. Decyzję podejmie nie kierownik, a dyrektor.
więciu łaty.
. Rano zwiedzili miasto, natomiast po południu poszli na

to
plażę.
. Później firma przez pewien czas prosperowała znakomi-

ul
cie, aż nie zbankrutowała.
dzieć.
. Na razie nasi zawodnicy grają jeszcze trochę ospale, ale
przy poprawie stylu mają jeszcze szansę na medal.
. Był artystą, którego cechował bunt wobec tradycyjnych . Czy nie czuje się pani nadmiernie obciążona obowiązka-
reguł kompozycji. mi, przecież oprócz telewizji gra pani jeszcze w teatrze?
. Póki co choroba nie dotarła do Polski, ale trzeba pomy-

śleć o działaniach profilaktycznych. XII. Proszę określić, jaka jest różnica znaczeniowa mię-
dzy zdaniami typu a., b., c., i wyjaśnić, czy zdania typu b.
zawsze są poprawne.
1. a. Spotkała przyjaciółkę idącą ze swoim mężem.
b. Spotkała przyjaciółkę idącą z jej mężem
Polonistyka.com
. Spotkała przyjaciółkę idącą z mężem. . Od XVII wiekuBastylia stała się najcięższym więzieniem
O
, Kazałjej przynieść swoją pracę. PAŃSTWOWYM, tumor zazazazna nz zaaac cna

3
Ge
. Kazałjej przynieść jej pracę.

„ Kazał jej przynieść pracę. „ Po kraju wcześniej gruchnęła wieść, że bank zbankruto-
©
, Zwrócił się do nas z prośbą o przesłanie swoich doku- ZION

u)
mentów.
„ Zwrócił się do nas z prośbą o przesłanie naszych doku- . Gdyby zarządy spółdzielni włączyły się do akcji budowa-
G
mentów. nia programu i stworzenia warunków dla przekształceń,

. Zwrócił się do nas z prośbą o przesłanie dokumentów. to są szanse na zmiany. ...... eee eee aaa aaa aaaizear aira
O
. Słuchał pacjenta rozprawiającego o swoich problemach.

OB
. Słuchał pacjenta rozprawiającego o jego problemach. . Zwróciła pierścionek zaręczynowy, założyła drugi. Za
. Słuchał pacjenta rozprawiającego o problemach. sześć miesięcy stanęli przed ołtarzem. Piotr okazałsię ide-
O
„ Przyniosła mi swoją sukienkę. alnym mężem... znana aa

Gm
. Przyniosła mijej sukienkę.

. Przyniosła mi sukienkę.
o
. Nakazał im uporządkować swoje książki.

Os
©
, Nakazał im uporządkowaćich książki. . Program pielęgnacyjny dr Ireny Eris dla cery z rozszerzo-
OG
. Nakazał im uporządkować książki. nymi naczynkami. |... eee earn aaa wcze
o
. Zastał profesora porządkującego swoje notatki.

00m
. Zastał profesora porządkującego jego notatki. 10. Dopiero na interwencję senatora doszło do spotkania
„ Zastał profesora porządkującego notatki. w Urzędzie Wojewódzkim w Siedlcach. ..............0-0:111111
* XIII. Proszę poprawić i scharakteryzować błędy doty- 11. Cena wywoławcza a cena uzyskana podczas aukcji była
czące użycia wyrazów funkcyjnych. PACZCEZY:WARE
1. Gabinet kosmetyczny oferuje w szerokim zakresie usługi
kosmetyczne wykonywane na kosmetykach renomowa- . Wielkie brawa należą się zawodnikom, niezwykle skrom-
nych firTn. wwa nym, ałe niezwykle sympatycznym. u... esasaeaearaeeeeee cena
.Za czasów mojej młodości na ulicach paradowały setki

to
Bardotek.........eeeeseee aaa aaa aa aaa o ww nnaiiia

14. „Jedynką” szarpały konflikty między nowymi ludźmi ze
. Odczuwam prawdziwą przyjemność, gdy wychodzę do starymi pracownikami. .......ue eee aaa ena zeznan cna
u
TINGU. eee aaa aaa ance cia
Polonistyka.com
15. POPRAWNOŚĆ SKŁADNIOWA — SZYK WYRAZÓW WZDANIU
I. Na podstawie poniższych przykładów proszę omówić,

na czym polega znaczeniotwórcza funkcja szyku.
1. a. Na każdej karcie pod srebrną farbą znajduje się ukryta Do Krakowadyrektor z żoną wyjechał wczoraj.
litera, którą należy zdrapać pierwszego dnia każdej edy-
cji. Jeżeli z kolejnych dwunastu edycji odkryte litery HI. Z podanych wyrazówproszę utworzyć związki skła-
utworzą napis „Super Express”, wygrałeś miliard. dniowe, uwzględniając właściwy szyk przydawek.
b. To kryminalna historia o detektywie poszukującymro- 1. a. szkoła (wyższa) — ...... eee aaa aaa area ;
dziny bogatej klientki, rozproszonej podczas rewolucji b. Szkoła (Wyższa; Biznes) —........... eee aaa ;
bolszewickiej po świecie. c. Szkoła (Wyższa; Prawo; Administracja) — .....1:11111111-1.
c. Małżeństwoz pierwszym mężem Barbary było nadzwy-
czaj udane. d. poradnik (prawny) — eee zasza zaawan wazna ;
d. [...] nakłonił rówieśnika z Bud Kaleńskich do zareje- e. poradnik (prawny; dla pracownikówadministracji) —
strowania w Urzędzie Gminy [...] mercedesa na swoje
nazwisko, którego nie był właścicielem. f. aktywność (polityczna) — uuu eee ;
e. Syna zabrało pogotowie z silnymi poparzeniami twa- g. ocena aktywności(polityczna) grupy — wau ee eeeeeeseeeass01
rzy.
£. Zabił żonę siekierą, z którą miałtroje dzieci. 2. a. Mieł .............1.1... ŻONĘ „uuu , ale głupią. (ładna);
g. Ślub kościelny powinien poprzedzać ślub cywilny. b. asystentka (zdolna; energiczna; wykształcona) — ........
h. Rury kanalizacyjne przedziurawiły dzieci.
i. W poprawnych zdaniach tego typu dopełniacz powi- ERZE UCZENNICA eee annac nna
nien poprzedzać biernik. i bardzo uzdolniona. (pracowita; skromna);
j. Dzieci noszą tam kobiety na rękach. d. książka (interesująca) — ......... eee eee ;
a. niedźwiedź brunatny — brunatny niedźwiedź; CELE PTACA aaa , a nawet
3
b. szkoła hołenderska — holenderska szkoła; mniej niż przeciętna. (przeciętna);

c. komentator dyplomatyczny — dyplomatyczny komen- f. kobieta (przestraszona) — .....ueseeuee eee
tator; g. enea kobieta, ..............-..... , nie składała zeznań.
d. aktor komiczny — komiczny aktor; (przestraszona);
e. ociemniały chory — chory ociemniały; 3. a. okruchy (chłeba) — ...........e eee zana aaa ;
f. oskarżony chory — chory oskarżony. b. dama(z łasiczką) —........ eee ;
. O ostatnich działaniach prokuratury, związanych ze c. lekarz (dentysta) — ........-.uuu asa ;
23
zwalczaniem afer gospodarczych, poinformował prezy- d. dom (mój; stary; ten) —.......... eee eee aeraeanawaenenaea ;
denta RP Lecha Wałęsę na spotkaniu w Belwederze e. brat (matki) — .....uu. eee eerenneać ;
minister sprawiedliwości i prokurator generalny Zbi- f. kaplica (w skale) — ..........ueee aaa ;
gniew Dyka. g. kobieta (demon) — .......-.... ue ;
h. literatura (polska; współczesna) — uuu anna
II. Proszę ułożyć pytania, na które odpowiedziami są po-
niższe zdania, i ogólnie określić sytuację komunikacyj- i. prom (kosmiczny; amerykański) — eee eee
ną, w jakiej mogą one być użyte. Proszę także określić,
na jakie miejsca w zdaniu pada akcent logicznyoraz któ- j. drużyna (piłkarska; doskonała) — eee
re ze zdań mogą funkcjonować jako zdania samodzielne,
a które nie.' k. bilet (nieważny; kolejowy) — ....... eee asa nenea
l. koncert (znany; fortepianowy) — 2. uu eeaea eee eacach
Ł. kompozytor (współczesny; węgierski) — ......:1--1-1111-1-.
m. przyjazd (do domu; rodziców) — eee eee een
IV. Proszę ocenić poprawność składniową poniższych zdań.

. Terroryści czują się od 20 lat bezkarnie — dwa miesiące
temu podparyski dom specjalizującego się wtekstach
Wczoraj dyrektor z żoną wyjechał do Krakowa. o korsykańskim terroryzmie dziennikarza lewicowego
64 Polonistyka.com
dziennika „„Liberation” ostrzelany został z broni maszy- 14. Zmarł w drodze do szpitala w wyniku spowodowanego
nowej. urazem czaszki wylewukrwi do mózgu.
. Postulował profesor rozwój medycyny szkolnej i objęcie

nią całej młodzieży.
16. Najmłodsza dziewczynka uprawiająca prostytucję, o któ-

„ Przytacza autor obelżywe określenia, jakich wobec króla rej słyszałem, miała 12 lat.
i jego zwolennikówużyli w swych pracach o insurek-
cji.
17. Janek kupił rower do spółki z Markiem, którym teraz do-
jeżdża do pracy.
„ Miłą niespodzianką zakończyły się rozgrywane w niedzielę
R
na basenie Legii w Warszawie w ramach międzypaństwo-

wego meczu Polska — Czechy skoki do wody. 18. Mieszkańcem Będzinajest dr Bogusz, rozmowęz którym
zamieszcza cytowany tygodnik.
. Jednocześnie prosi wydział o osobiste zgłoszenie się za-

tn
interesowanych. 19.
. Wydział rolnictwa przedstawił wniosek Bankowi Rolne- W ciągu ostatnich kilkunastu lat jeszcze nigdy nie zda-
mu o przyznanie pożyczki. rzyło się, by jakieś referendum osiągnęło we Włoszech
kworum.
„Le Monde” obciąża odpowiedzialnością obecny rząd za

stosunek do Algierczyków. V. Szyk w polszczyźnie jest swobodny,ale nie dowolny. Na
podstawie poniższych przykładówproszę określić, jakie są
ograniczenia w dowolności szyku.”
1. Kobiety w ciąży duchy uważają za istoty nie z tego świata
(bo mają dwa serca, dwa mózgiitp.), dlatego też chętnie
wchodzą w ich ciało.
„ Za chwilę gola zdobytego przez Sylwestra Czereszewskie- . Przed wózkiem premiera i za nim identyczne ośle zaprzę-
o
go nie uznał sędzia, który dopatrzył się spalonego. gi wiozły w ciemnych okularach agentów ochrony osobi-
stej, zgodnie ze stylem obowiązującym wFBI.
. Gdy kawiarnia splajtowała, nie poddał się — założył towa-
tu
. Opowieścią o drapieżcy wśród drapieżców nazwał film rzyską agencję, której pracownice świadczyły usługi pa-
recenzent „Kina”. nom, spragnionym mocnych wrażeń.
. Rozmowy, inicjatorami których byli goście z Olsztyna,
nie dotyczyły jeszcze konkretnych problemównurtujących
11. Już po kilku rundach skóra na ramionach obydwu rywali mieszkańców.
spieczona słońcem zaczęła pękać. . W sprawie państwa Mandugequich rząd polski powinien
tn
podziękować pozarządowym organizacjom obrony praw

człowieka za zachowanie i honoru i — pośrednio — kon-
12. Wezwany na przesłuchanie wyznał, że istotnie wystawił traktówna chińskie trampki, które tak bardzo naszym po-
fałszywą fakturę na kwotę miliona złotych, opiewającą litykom leżą na sercu.
remont kotła, którego nie widział na oczy. . Ostrzegaliśmy was, żebyście nie wychylali się!
„. Udzielamy pełnych gwarancji, bowiem każde stanowisko

zostało ubezpieczone.
i
Ćwicz.Izostało opracowane przez Ewę Rudnicką.
* Ćwiez. V zostało opracowane przez Katarzynę Kłosińską.
Polonistyka.com
65
16. POPRAWNOŚĆ SKŁADNIOWA - IMIESŁOWOWE RÓWNOWAŹNIKI ZDAŃ
. Prawdę powiedziawszy, nie miał ochoty nigdzie wy-

Ł Proszę przekształcić imiestowowe równoważniki zdań
o
wzdania podrzędne oraz określić typy tych zdań. ZACZ E
1. Jadąc do pracy, spotkałem kolegę.
0)
„a. Zatrzymała samochód, pytając przygodnego przechod-

nia o drogę na POZNAŃ. .....e- aus awe eee anna
UJ
b. Wyszedł z domu, udając się do banku w celu uregulo-

wania Opłat. ue eee sa eee
Sa
danie. c. Rozpoczęto poszukiwania, po dwóch dniach odnajdu-

jąc ciało zaginionej kobiety.......-.-e-ueeuuee enea
a. Zadzwonił do mnie Tomek, prosząc o podanie mu ad-
Sa)
ślady.
resu mojej CIOtKI. .......ueuee zeza
b. Minister spotkał się ze związkowcami, omawiając za-

sady przyszłych podwyżek płac. |... eeeseeeaa zeznan
I. Proszę wskazać zdania, w których występują błędy
związane z użyciem imiesłowowych równoważników c. Brawurowozagrał dwie sonaty, zajmując pierwsze miej-
zdań, oraz określić, jakie zasady użycia imiesłowowych sce w konkursie. ....... uuu eee zaraza ea
równoważników zdań zostały naruszone. Proszę popra-
wić te zdania.! d. Uprawiając tę roślinę, możecie być narażeni na wizyty
1. a. Będąc jeszcze w przedszkolu, pobił mnie kolega. ....... GrZPA
b. Mając wysokie dochody, niczego nam nie brakuje. ....
c. Słuchając twoich wywodów, nasuwają mi się pewne

pTZyPUSZCZENIA.2.2.
d. Doszedłszy do pełnoletności majątek przejdzie na wła-

SNoŚĆ państwa WNUCZKI. eee
7.a. Kończąc szkołę, po roku zaczął pracować jako me-
„a. Został przyłapany, włamując się do pobliskiego kio- CHAaMk. LL. eeaaeae aaa anawa awatar anawa aaa aaa aa z zatzace
to
IORO
b. Skończywszystudia, został zatrudniony wjednym z wy-

EMtAARNE 8. a. Przechodząc przezulicę, należy uważać na nadjeżdża-
jące samochody. eee tzn
c. Wracając do domu, został zatrzymany przez patrol po-
KCYJDY. aaa b. Wyjeżdżając za granicę, trzeba wykupić ubezpieczenie
ZdTOWOotNE. eee aaa aan a
d. Składając zeznania, była pytana o szczegóły swojej zna-
jomościz prezydentem. -....-1e-e-e-eeees eee
III. W podanych zdaniach proszę zastąpić jedno z orze-
„a. Krótko mówiąc, musimy się zdecydować jak najprę- czeń imiesłowem przysłówkowym współczesnym. Jeśli jest
dZEJ. ea to niemożliwe, proszę wyjaśnić, dlaczego.
1. Kiedy wychodziliśmy z domu, usłyszeliśmy dziwny
b. Zakładając pomyślny przebieg operacji, jego wątro- hałas.
ba powinna pracować normalnie jeszcze przez wiele
lat.
66 Polonistyka.com
. Kiedy uruchamiał samochód, pojazd głośno warczał, co 10. Małomiasteczkowy drukarz francuski, Jean Marie Duchet,
03
denerwowało sąsiadów. wpisał się do księgi Guinnessa, wyrzucając naleśnik z pa-

telni tak wysoko wgórę, jak nikt przed nim.
. Kiedy przygotowywał pracę doktorską, zbierał materiały 11. Wspólnie pojechali nad Wisłę i tu utopili auto, wymonto-
na małychfiszkach. wując wcześniej radio.
. Fenomen wczorajszego meczu przy Łazienkowskiej po-
. Kiedy starał się o pracę, chodził codziennie do urzęduza- legał bowiem na tym, że obie drużyny — prezentując żało-
trudnienia, czym doprowadzał pracujące tam urzędniczki sny poziom — wygrały.
do pasji. „ Wtedy to dziadek obecnego prezesa firmy, Ryszarda Strzel-
czyka, zajmował się wykupem mieszkań, współpracując
6. z jednym z banków.
14. Wszystkie prace zostały ukończone, stawiając fabrykę
„ Wychodził z domu, szedł do kiosku, kupował gazetę i szedł w rzędzie najbardziej nowoczesnych zakładów.
na przystanek.
V. Proszę wskazać zdania błędne, poprawić je oraz okre-
Ślić przyczynę błędu.
GO
łogę. 1. Krajała cebulę na talarki, smażąc ją na wolnym ogniu.

2 Używając komputera,trzeba się liczyć z tym, że pewnego
dnia wszystkie dane mogą zniknąć.
ja . Pisząc ten list, myślałem o ostatnim naszym spotkaniu.
10. Kiedy był na trzyletnim kontrakcie w Egipcie, złamał . Oglądając zdjęcia, przypomniały mi się wakacje.
nogę. - . Starając się o przyjęcie do NATO, Solana stwierdził, że
th
Polska ma duże szanse.

. Kiedy mieszkaliśmny w dużym mieście, wydawało nam się, . Wracając z alkoholowego przyjęcia, pies był bity przez
że niedługo umrzemy od smrodu spalin. pijanego właściciela.
. Nie powiem, ściągając koszulę, wszyscy patrzyli na mnie,
. Kiedy złodziej kradnie radio samochodowe, grozi mu pół Jakbym postradał piątą klepkę.
roku więzienia. „ Jak klacz, wyglądająca jak zagłodzony roczny źrebak, mo-
gła wygrać wyścig, pokonując dziewięć innych, tryskają-
i3. Trzeba być miłym dla ludzi, skoro się wie, jak dużo jest cych zdrowiem, pozostanie niezbadaną zagadką końskie-
na świecie okrucieństwa. go organizmu.
„ Wczoraj Francuzka męczyła się z ciemnoskórą Randrian-
14. tefy z Madagaskaru, przegrywając nawet drugiego seta.
10. Chodząc do liceum, przyjaźniła się z młodszą koleżanką.
11. Przetestuj sama najdelikatniejsze metody depilacji, kupu-
IV. Proszę zaznaczyć zdania z poprawnie użytym imiesło- jąc model Satinelle Vitesse.
wowym równoważnikiem zdania. . Jurek właśnie zrobił maturę, gdy zadzwonił do niego przy-
i . Zszedł do wyjścia i ukrywszy się za drzwiami, obserwo- jaciel, mówiąc mu, że jest robota w pracowni lichtarzy
wał ulicę. pod Warszawą.
. Prezydent RP, Lech Wałęsa, podjął decyzję o rozwiązaniu . Widząc na podwórzu dorodnego gąsiora, zatoczyły jed-
Sejmu, rozmawiając uprzednio ze wszystkimi zaintereso- no, potem drugie kółko.
wanymi stronami. . 21-letnia Veronique Passini weszła w jego życie jak bu-
„ Wybuchło już trzydzieści pięć pożarów, wyrządzającstraty. rza, przywracając mu radość życia, zmieniając jego przy-
13
„ Trasa omija centrum miasta, jest ona dwujezdniowai ja- zwyczajenia i upodobania.
dąc z Warszawy do Cieszyna dobrze oznakowana. . Mimo ciągłego przeszukiwania gęstwiny przez rzesze tro-
- Kościół zdaje sobie sprawęz tego, że trzymając się kurczo- picieli, czujna „świnka” tylko zostawia po sobie ślady, ni-
tn
wo starej polityki, będzie musiał uznać Afrykę za straconą. czym tybetański yeti, irytując tym bezradnych przyrodni-
. Odbywając zasadniczą służbę wojskową, udał się do miej- ków.
scowej dyskoteki. 16. Druga [petardaj spadła między samochodami stojącymi
. Białostocczyzna ma w małym stopniu skażone środowi- przed biurem, powodując niewielki pożar.
sko naturalne. Niemniej jednak nie posiadając większego 17. Wyobraźcie sobie zmiany, jakie balsam wprowadzi w wa-
przemysłu, jej rzeki są coraz bardziej zanieczyszczone sze życie, mając ciało bardziej powabne.
spływającymi do nich ściekami. 18. Czytając ten artykuł, wydał misię szalenie poważnyi na-
[--.] równie wielu podobnychpośrednikówpojawia się u naukowy.
Szych kontrahentów, proponując ułatwienia w handlu z nami. 19. Bandyci odcięli prąd, unieruchamiając ciepłownię i po-
- Kolejnych 400 [samochodów] dostanie [importer] po roz- wodując zamrożenie szyb.
liczeniu się z poprzedniej puli samochodów, udokumen- . Przeglądając te rezultaty, nasuwa się pytanie, czy nie mo-
towując ich sprzedaż konkretnym osobom. gło być lepiej.
Polonistyka.com
67
21. Wystawił fabrykę na przetarg, wpierw doprowadzając ją 6. Jadąc roweremprzez Pekin, otrzymał od prezydenta For-
da telegram wzywającydo objęcia szefostwa CIA.
do ruiny.
7. Nie mając dobrych partnerów, trudno im się było pokazać

VI. Proszę podać, jakie typy zdań zastępuje imiesłowowy
równoważnik zdania w podanych przykładach oraz pro- z jak najlepszej strony.
szę ocenić poprawność tych konstrukcji.
1. Porwana cudem zdołała zatelefonować do domu, prosząc 8. Zatrudniona została zgodnie z ukończoną specjalizacją,
o ratunek. pełniąc odpowiedzialne funkcje w przemyśle.
. Najpierw długo kołują, nabierając wysokości, potemlecą, 9. Carter umiejętnie rozgrywa także wydarzenia w Afgani-
o
wznosząc się i opadając w prądach powietrznych. stanie, ułatwiając sobie walkę z konkurencją.
. W wyścigu na 10 kilometrów piąty był Jaromir Radke,

U)
zdobywając pierwsze dwa punkty dla Polski. VIII. Proszę wskazać i omówić konstrukcje z poprawnie
użytym imiesłowowym równoważnikiem zdania.
4. Po awansie Siarki do ekstraklasy rozegrał w niej 49 me- 1. Nie znając całego materiału dowodowego, przyznaję, że
czów, zdobywając 20 goli. oskarżeni mieli małe szanse na uniewinnienie.
5. Przecież chcąc się zatrudnić w studiu Murzyna, nie poja- . Codziennie dzwonią do nas ludzie, narzekając na korki
t
dę do Marsylii, tylko do Nowego Jorku. uliczne.
6. W kraju, w którymprywatny samochód to wciąż jeszcze . Polskę odwiedziła niedawno ze swoim muzycznympart-
u
szczyt luksusu, motorowery i skutery mogą rozwiązać pro- nerem, gitarzystą Gilem Dorem, dając w duecie wspania-
bliemy komunikacyjne, godnie zastępując rowery. ły występ na festiwalu Jazz Jamboree.
7. Na zawodowstwo przeszedł w 1989 roku, ścigając się 4. Biorąc pod uwagę fakt, że preparaty kolagenowe mogą
wpierwszym sezonie w barwach grupy Malvor-Sidi. być stosowane do każdego rodzaju cery, polecamy je
wszystkim paniom.
8. Niepospolitego młodzieńca trzeba dziś sławić, odwołując
się do przykładów Bonda czy Supermana. . Uprawiając ją w ogródkach, może się stać uciążliwym
tn
chwastem.
6. [...| wychodząc ze spotkania [...], potknął się o krawęż-

10. Jest tu, trzeba powiedzieć, w czym wybierać, ponieważ nik i upadł, łamiąc rękę.
nie licząc barów i kościołów, autorka wymienia aż 20
miejsc, w których dobrze jest poznać mężczyznę. 7. Kilka dni temu byłem wDolinie Krzemowej w doskona-
łym przedsiębiorstwie, noszącym nazwę Silicon Graphies,
które rozwinęło się w zawrotnym tempie, częściowodzięki
VII. Proszę ocenić poniższe zdania zgodnie z zasadami opracowywaniu oprogramowania komputerowego o trwa-
normy wzorcowej oraz uzasadnić, dłaczego w niektórych łości od 12 do 18 miesięcy, wiedząc, że po tym okresie
z nich imiesłowowy równoważnik zdania nie powinien się będzie ono przestarzałe, i zawsze mając przygotowany
pojawić. nowy produkt do zastąpienia starego.
1. Prawdziwego pecha miała natomiast Wisła Kraków. Gra-
jąc w Brukseli z RWO Molembeek, po 90 minutach wy- 8. Rozszerzone zostały możliwości rysowania, pozwalając
nik brzmiał 1:1. na wstawianie nowych obiektów graficznych nawet nad
tekstem.
2. Te badania podjęto już w USA, uzyskując pomyślne re-
zultaty. 9. Znalazłszy się już na miejscu, pada ofiarą bandy kłusow-
nikówpolujących na słonie, próbując rozpocząć zdjęcia
. Dyktator kierował szerokimi represjami, zwracając prze- do zamierzonego reportażu.
13
ciwrewolucji niemałą część tych, w którychinteresie re-

wolucji tej dokonano. 10. Będąc na dyskotekach, uśmiechają się do mnie lub moje-
go brata (19 lat) ładne dziewczyny.
. Nie chcąc budzić matki, cały wieczór nie wychodził z po-

th
koju.
i
Ćwicz. II zostało opracowane przez Ewę Rudnicką.
Polonistyka.com
17. POPRAWNOŚĆ SKŁADNIOWA — BUDOWA ZDANIA ZŁOŻONEGO
Magdalena Bondkowska, Iwona Burkacka, Ewa Rudnicka
i. Zdania pojedyncze proszę połączyć wjedno zdanie zło- 14. Przyniósł dowody. Na podstawie tych dowodów określił
żone, używając w tym celu odpowiednich form zaimków sprawcę napadu.
względnych.
1. Nalotnisku młodzi ludzie powitali swojego idola. Już od
dawna czekali na jego występ. 15. Był pisarzem. W jego utworach zawierało się dużo ele-
mentów autobiograficznych.
, Aresztowany zostałjeden z uczniówostatniej klasy. W miesz-

kaniu aresztowanego znaleziono 1,5 kg narkotyku.
IL. Z podanych luźnych zdań proszę zbudować spójne zda-
nia złożone lub rozwinięte, pamiętając o poprawnej inter-
. Był nauczycielem w naszej szkole. Tylko jemu przyznano punkcji. Proszę określić rodzaje zdań podrzędnych i współ-
tad
nagrodę ministerstwa za szczególne osiągnięcia. rzędnych.

1. Ismena pragnęła pochować swojego brata. Ismena się wa-
hała. Ismena obawiała się o swoje życie.
„ Ostatecznie zrezygnowali z wyjazdu. Wyjazd kosztował-
by ich ponad trzy tysiące złotych.
.'W ostatnich dniach dał się zauważyć wyraźny wzrost tem-
o
peratury. Nie oznacza to jednak końca zimy.

. Chodziło o powieść Mniszkówny. Powieść ta nie cieszyła
się uznaniem krytyków.
. Rano na drogach w wielu miejscach jazdę utrudniał pada-
13)
jący śnieg. Wieczorem lokalnie widoczność ograniczały

. Od dwóch godzin poszukiwano synówsąsiadów. Syno- mgły. Zaspy wciąż blokują osiem odcinków szos długości
wie najprawdopodobniej zgubili się w hipermarkecie. 21 km.
. Warunki żeglugi w dalszym ciągusą bardzo trudne. Pola

lodowe wzdłuż brzegówsięgają do 50 mil morskich. Po-
krywa lodugdzieniegdzie jest bardzo gruba. Można cho-
. Na konferencji referat wygłosił kierownik naszej katedry. dzić po niej bez obawy o przykry wypadek.
Referat wzbudził wiele kontrowersji.
. Europa wschodnia jest pod wpływem niżu. Skandynawia

. Wponiedziałek odbyło się spotkanie z rodzicami. Na spo- ma pogodę wyżową.
tkaniu omawiano sprawę opłat za naukę.
„ Jutro w Polsce będziemy niewątpliwie odczuwać sąsiedz-

10. two wyżu skandynawskiego. Wciągu dnia w zachodniej
części kraju wystąpi niż. Spowoduje napływ nieco cie-
plejszego powietrza. Z nim można wiązać pewne nadzie-
11. Poznaliśmy się na imprezie u Marka. Znalazłem się tam je na ocieplenie.
zupełnie przypadkiem.
. Obok niej siedział człowiek. Był wysoki i chudy. Miał

. Rozmawiano o ustawie. Nad wprowadzeniemtej ustawy rude włosy. Na głowie miał czapkę. Na szyi miał wełnia-
zastanawiano się przeszło miesiąc. ny szalik w kratę. W ustach trzymał fajkę. Jego fajka była
taka sama jak moja.
. Prowadzązajęcia praktyczne. W czasie tych zajęć wszy-

scy uczestnicy muszą być bardzo aktywni. . Zadzwoniłem do swego mieszkania. Nikt nie otwierał.
Zdziwiło mnie to bardzo. Gospodyni o tej porze nigdy nie
opuszczała domu. Zacząłem głośno pukać do drzwi.
Polonistyka.com
69
9. Nie jest rzeczą przyjemną czekać na stacji parę godzin. 9. Nic nie wiemna temattego, iż policjanci przymykają oko
Wypowiedziałem w myśli krytykę pod adresem dyrekcji na łamania prawa przez przestępców.
kolejowej. Siadłem zrezygnowany wsalce restauracyj-
nej. Była to zarazem poczekalnia. Popatrzyłem na pla-
katy rozwieszone na ścianach. Wstałem. Zbliżyłem się 10. Tenstan rzeczy — kpiny z prawa przez przedstawicieli pra-
do ubogiego bufetu. Za bufetem siedziała panienka. Czy- wa jest demoralizujący i paraliżujący działania państwa
tała książkę. polskiego.
10. Jednego z ostatnich porankówlipca ujrzeliśmy na drodze 11. Zegarki z kolekcji Baby-G są kolorowe i z podświetlaną
z Kalińca czarną chmurę. Chmura ta pęczniała szybko. tarczą.
Zdążała ku Skalmierzycom. Chmurze towarzyszył prze-
raźliwy krzyk. Krzyk ustawicznie rósł. Był podobny do
ujadania psów. . To nie jest najszczęśliwszy pomysł, że pacjentka przeby-
wa akurat u nas.
III. Proszę wyjaśnić, na czym polegają błędy w strukturze . Brakowało jednak przepisów wykonawczych, które okre-
zdań. $łały wielkość sfery ochronnej wokół dawnych obozów
1. Każda spółdzielnia ma swój zarząd,radę zakładową i co zagłady [...].
pewien czas urządza się walne zgromadzenia.
14. Wprawdzie podczas odsiadywania wyroku Koszut praco-

. Ambicją budowlanychjest nie tylko dotrzymanie termi- wał, jednak jego zarobkibyły za niskie, by otrzymać pra-
to
nu,ale równocześniestarają się oni, aby nowy obiekt otrzy- wo do zasiłku.

mał estetyczną oprawę.
„ Żeby zastosować podsłuch, nasze podejrzenia muszą być

.'W Moskwie rozgrywany jest mecz między Michałem Ta- uzasadnione, a sprawa poważna[...].
LU
lem i Michałem Botwinnikiem,który jest twórcą radziec-

kiej szkoły szachowej i jednocześnie wielu widzi w nim
najlepszego szachistę świata. 16. Jeśli pojawią się nowe, nieznane dowody czy okołiczno-
ści, które mogą jednoznacznie wyjaśnić wątpliwości co
do wyroku, wtedy przewód może zostać wznowiony.
4. Chłopka z gminy Jędrzejów swoje przemówienie, przery-
wane często burzliwymi oklaskami, które skierowała rów-
nież do prezydium,tak je zakończyła[...]. 17. Chyba Krzaklewski musi jeszcze popracować, żeby do-
stał Nobła i wiele odznaczeń.
. [...] chciałbym im życzyć, aby ich życie potoczyłosię tak,

ti
że Franek Kimono zmarłby na śmietniku zapomnienia.

18. Robaki mięsne i mączne zakładamy na haczyklekko tyl-
ko zaczepiając jego grot o oskórek dlatego, żeby nie de-
formowaćciała i nie spowodować wylania się zawartości
6. Unici opowiadają się za oddaniem zdrowiajako zadanie
jamy ciała.
samorządom, a składka powinna wynosić nieco ponad
6 proc.
19. Belgijski pedofil Dutroux zagłodził w piwnicy swoje nie-

letnie ofiary, gdy sam trafił do więzienia.
7. Jaki ostatecznie będzie podział administracyjny kraju, I czy
wogóle, trudno dziś przesądzić.
„ Ponieważ więc na wielkanocnymstole królować będzie,

oczywiście poza jajkiem, szynka, niech nie zabraknie
8. Nie ulega wątpliwości, że opowieść Henryka Błaszczyka
i chrzanu.
o tym, że został on porwany przez Żydów i trzymany
w piwnicy, została zmyślona, że była to prowokacja, zaś
wiele śladów prowadzi do UB.
70 Polonistyka.com
21. Więc można się nawet nie dziwić sokistom, że niezbyt
żywo protestowali przeciw wysypywaniuziarna, bo kie-
dy sąd — zgodnie z tradycją — uznałby, że rolnicy bronili
swojego uzasadnionego interesu, okazałoby się jeszcze, 7. Katowiczanie już od dawna nie dostają pensji oraz premii
że funkcjonariusze SOK im to utrudniali. i właściwie i tak zrobili grzeczność swoim działaczom
i wybrali się do Warszawy.
IY. Proszę przekształcić podane zdania tak, by ich skład-

nia stała się jasna i prosta. . Jednym z powodówjest chęć pozbycia się konkurencji
L. Minister poinformował, że głównym zadaniem,które powie- lub ktoś komuś nadepnął na odcisk.
rzył mu prezydent, jest uspokojenie i wyciszenie zaistniałej
burzy oraz poprawić „nieprzyjemną atmosferę” w MSW. 9. Taki aparat do treningu psychicznego działa na tej zasa-
dzie, że osobie badanej w postaci wysokiego lub niskiego
tonu między innymi, który badany słyszy w słuchawkach
nałożonych na głowę, wysoki lub niski ton wskazuje o po-
. Siedemdziesięcioletniej kobiecie bandyci złamali rękę ziomie natężenia jego reakcji emocjonalnych w organizmie.
to
i pocięli nożem.
. Najprostszym i najczęściej stawianym zarzutem, jaki sta-

u)
wia się dziennikarzom, to brak rzetelności. 10. Dlatego, że jest to konkurencja, w której właśnie fakt, że
ona została po raz pierwszy włączona do mistrzostw Eu-
ropy, coraz więcej zawodniczek przestawia się na tę kon-
. Wiełoletnia praktyka wszystkich wysokiej klasy szkółję- kurencję.
zykowychi opinie największych autorytetów z dziedziny
metodyki nauczania języków obcych wskazują, że tylko
nauka w międzynarodowych grupach, w których uczą się
razem kursanci z różnych krajów, a jedynym wspólnym 11. W tej relacji generał Berling opowie między innymio swej
językiem jest język kraju, w którym odbywasię kurs, daje słynnej rozmowie ze Stalinem, kiedy decydował się wła-
rzeczywiście dobre efekty edukacyjne. śnie na ten fakt, że po wyjściu armii Andersa ze Związku
Radzieckiego miały powstać nowe jednostki Ludowego
Wojska Polskiego.
. Cała miejscowość jest dla wszystkich i dłatego też ko- . Ludzie powiedzieli mi, że byli ogromnie zastraszeni, że
egzystencja jest możliwa i każdy, który chce i szuka w So- dwa miesiące temu, kiedy przyjechałem do Oryszewai ro-
kołowsku odpoczynku, czy będzie kuracjuszem, czy bę- biłem wstępną kontrolę powiedzieli, że wszystko jest w po-
dzie zwykłym turystą, zwykłym przechodniem, znajdzie rządkui dlatego ja odstąpiłem od swojej propozycji, żeby
to, czego potrzebuje: ciszy, spokoju, no i pięknego klima- dodać pani Lucynie jeszcze dwoje ludzi, którzy by jej po-
tu, co mogą potwierdzić panowie, którzy przeprowadzają magali.
z nami wywiad.
. Członków zarządu miasta pytał, gdy mówili, że Sucho-

„Ja chciałem państwu zaproponowaćdo obejrzenia w ponie- dolski zrobił błąd, co złego uczynił.
działek film, który poświęconyjest historii, ałe historii w ta-
ki sposób pokazanej, w jaki sposób, no prawdę mówiąc, ja
najbardziej chciałbym oglądać pokazywanąhistorię, miano-
wicie wformie artystycznego paradokumentu,takiego prze- Y. Proszę wyjaśnić, z czego wynika komizm podanych
tworzenia, odtworzenia wydarzeń, które nastąpiły. zdań.
1. Całe szczęście, że rzeka przepływająca przez miasto nie
jest głęboka i zwykle kończy się na katarze, a wnajgor-
szych przypadkach na zapaleniu płuc.
Polonistyka.com
71
6. I tak rozwiązanie zagadki stojącej w parku okalającym pen-
sję figury kobiecej, którą dziewczęta nazywają Abigel,
. W moim domujest koszyk i płaska, prostokątna torba u której szukają pomocy i pośrednictwa,jest kresem mło-
to
z uszami, które wprost uwielbiam. dzieńczych złudzeń i otwarciem wrót świata dojrzałości nio-
sącego zagrożenia, ale też Świata uczuć prawdziwych.
„ Jednak nasze miasto należy oczyścić od paskudztwa, po-

(0
nieważ jego rozmiar wzrasta. . Tragedią narodowąbyło, że kraj będący niemal ustawicz-
nie wstanie wojny, najeżdżany przez sąsiadów, był stale
narażany na podeptanie i spalenie przez wojska nieprzy-
. Jeśli chodzi o walca angielskiego, fokstrota, tango argen- jacielskie dzieł kultury zaczętych, których nie można było
tyńskie, więc pary są wścisłymzłączeniu, tak żeby mate- dokończyć, lub nawet produktów już gotowych.
riał przylegał do materiału, ale nie ciało do ciała.
. Włoski liryk Giambattista Marino (1569-1625) zapładniał

. Partner obejmuje partnerkę prawymramieniem, umiesz- twórczo licznych poetów barokowych, ale potomność oce-
w
cza ją na wysokości podjej lewą łopatką. niła go niżej.
Polonistyka.com
18. WSTĘP DO POPRAWNOŚCI LEKSYKALNEJ
1, Wśród poniższych wyrazówi wyrażeń, które weszły do towaru”; republika kolesiów'państwo, w którym ludzie spra-
polszczyzny ogólnej w latach 1989-1999, proszę wskazać: wują władzę nie dzięki kompetencjom, lecz dzięki znajomo-
1. Neologizmy; ściom'; restauracja bar'; różowy zwolennik ideologii le-
. Neosemantyzmy; wicowej, który oficjalnie się jej przeciwstawia; sponsor
M
. Neofrazeologizmy; *osoba lub instytucja dobrowolnie finansująca czyjąś dzia-

w
. Zapożyczenia leksykalne: łalność; surfować po Internecie 'przeglądać wiadomości

4
a. wewnętrzne; w Internecie”; szopoholik/ shopoholik 'osoba, która nie po-

b. zewnętrzne; trafi się powstrzymać przed robieniem zakupów”; telegap/
5. Zapożyczenia frazeologiczne: telegapa 'osoba spędzająca cały wolny czas na bezmyślnym
a. wewnętrzne; oglądaniu programówtelewizyjnych ; wojna na górze 'wal-
b. zewnętrzne; ka o władzę”; zapping/ zaping ciągłe przerzucanie pilotem
6. Zapożyczenia semantyczne: telewizyjnym kanałów, oglądanie po kilka sekund każdego
a. wewnętrzne; programu ; zarządzanie zasobami ludzkimi prowadzenie po-
b. zewnętrzne. lityki kadrowej”; żegłować po Internecie 'przeglądać wia-
asystentka 'sekretarka”; browar'piwo'; chodnik 'nieskompli- domości w Internecie”.
kowana muzyka dyskotekowaz polskim tekstem, który zwy-
kle opowiada o miłości”; czarny marsz 'pochód, którego II. Odwołując się do kryteriów: wystarczalności, systemo-
uczestnicy protestują przeciwko przemocy oraz manifestują wego, ekonomiczności oraz estetycznego, proszę ocenić na-
oburzenie i smutek wywołane tym, że niewinna osoba padła stępujące innowacje leksykalne:
ofiarą zbrodni”; dealer pośrednik handlowy między produ- 1. ulicznica na kiju 'miotła';
centem a konsumentem; disco polo 'nieskomplikowana mu- . market sklep”;
U
zyka dyskotekowaz polskim tekstem, który zwykle opowia- . liczarka 'urządzenie do liczenia pieniędzy ;
BU
da o miłości; dresiarz mężczyzna zachowujący się prymi- . spolegliwy'uległy';

tywnie i agresywnie oraz eksponujący siłę fizyczną i zamoż- „autorstwo w zd.: Sąd z urzędu nakazał Władysławowi
1
ność, należący do subkultury, której znakiem rozpoznawczym G. płacenie alimentówna dziecko uznawanego przez pra-
jest dres jako strój jej członków”; drobny ciułacz 'osoba, któ- wo za jego, mimo że Kazimierz Ł. nie wypierałsię au-
ra inwestuje swe niewielkie oszczędności na giełdzie finanso- torstwa,!
wej lub w banku ; dzieciak 'dziecko'; garaż 'warsztat samo- 6. twarz w zd.: Pomysł zorganizowania takiej debaty spo-
chodowy”; hipermarket "wielki supermarket; internauta '080- tkał się z dużym odzewem ze strony środowisk, które
ba korzystająca z Internetu”; /nternet ogólnoświatowa sieć kształtują twarz miasta.
komputerowa”; kabel 'telewizja kablowa ; kasa 'pieniądze'; 7. tornado w zd.: Następne kilka dni można określić tylko
klinika 'prywatna przychodnia lekarska”; komórka 'telefon jako polityczne tornado. Zazwyczaj pięknie wystrzyżony
komórkowy”; konkurs zdobywanie dóbr materialnych drogą trawnik przed Białym Domem został zdeptany w błotni-
losową”; kultowy 'e filmie, książce itp.: dzieło ambitne, uzna- ste klepisko przez obłegający tłum reporterówi ekip tele-
wane przez młodzież za wyznaczające wspólny obszar kultu- wizyjnych.
rowy”; leasing forma dzierżawy maszyn, urządzeń itp., pole-
gająca na przekazaniu ich na określony czas klientowi, który IL. Proszę połączyć nazwy innowacji leksykalnych i fra-
płaci za ich użytkowanie najczęściej z wpływów uzyskiwa- zeologicznych ze zdaniami zawierającymi te innowacje.”
nych dzięki eksploatowaniu tych urządzeń; po spłaceniu 1. Użycie niewłaściwej konstrukcji (zły dobór paradygma-
ostatniej raty prawa własności przechodzą na klienta”; logo tyczny) — analityzm;
"znak firmowy”; małolat 'osoba niepełnoletnia”; muzyka . Użycie niewłaściwego słowa(zły dobór paradygmatycz-
0
chodnikowa *nieskomplikowana muzyka dyskotekowaz pol- ny) — pleonazm lub tautologia;

skim tekstem, który zwykle opowiada o miłości”; ogiądacz „ Użycie niewłaściwego słowa (zły dobór paradygmatycz-
LO
'człowiek ciągle oglądający telewizję”; okablować 'założyć ny) — wyraz modny, szablon językowy;
telewizję kablową”; okrągły stół 'porozumienie zwalczają- . Użycie niewłaściwego słowa (zły dobór paradygmatycz-
1
cych się do niedawna stron, w którym nikt nie zajmuje uprzy- ny) — brak determinatora kontekstowego;
wilejowanej pozycji”; oszołom osoba ogarnięta jakąś ideą „. Użycie niewłaściwego słowa (zły dobór paradygmatycz-
th
i próbująca narzucić ją innym"; paker "mężczyzna ćwiczący ny) — niepotrzebne zapożyczenie leksykalne łub seman-
mięśnie w siłowni”; pakernia 'siłownia'; pracokolik 'osoba tyczne;
nie umiejąca się powstrzymać przed pracowaniem ; promo- 6. Użycie niewłaściwego słowa (zły dobór paradygmatycz-
cja 'wzmożona działalność reklamowa związana z wprowa- ny) — wyraz wzłym znaczeniu;
dzeniem jakiegoś towaru na rynek”; promotor 'osoba, która 7. Użycie niewłaściwego słowa(zły dobór paradygmatycz-
Promuje towar”; promować realizować promocję jakiegoś ny) — błędnie utworzona metafora;
Polonistyka.com
73
. Niepoprawne połączenie słów(zły dobór syntagmatycz- . Kolarze grupy Mroza, podrażnieni udaną ucieczką bez ich
co
ny) —zakłócenie łączliwości systemowej (kategorialnej) udziału na pierwszym etapie 10. Wyścigu Solidarności
i normatywnej; i Olimpijczyków, w środę postanowili pokazać peletono-
„ Użycie frazeologizmuw złymznaczeniu— innowacja fra- wi, kto w nim rządzi i dopięli swego.
zeologiczna uzupełniająca; . Wczoraj odwiedziłem parę praktyk lekarskich w Hambur-
10. Zakłócenie łączliwości frazeologicznej — innowacja fra- gu, aby się zorietować w zakresie rozszerzenia się strajku
zeologiczna rozszerzająca; lekarzy.
11. Modyfikacja struktury frazeologizmu — innowacja fraze- Rząd lwią część energii i sił trwoni na walkę z ideologicz-
ologiczna modyfikująca (skracająca, rozwijająca, wymie- nym przeciwnikiem i własną autoreklame.
niająca, regulująca) — dwa przykłady; . Za sobą zostawia Europę podzieloną, zniszczoną dwiema
GQ
. Skrzyżowanie dwóch frazeołogizmów— innowacja fraze- morderczymi wojnami, kraje skaczące sobie do gardeł i na-
ologiczna kontaminująca; rody mordujące się w imię wyższości rasowej czy koniecz-
ności dziejowej.
. Jeśli epidemia grypy będzie postępowała w takim tempie, . Szymborska przekroczyła narodowy Rubikon — jej poezja
to wszpitalach zabraknie łóżek. jest na wskroś europejska.
. Swój udział w pogorszeniu kondycji branży owocowo-wa- Stan chorego uległ polepszeniu.
rzywnej mają też sieci handlowe, które narzucając morder- Zarżniętych i wyczerpanych uczniów GOPR-owcyzabrali
cze warunki cenowe, wysysają soki z wytwórców. ze szlakui bezpiecznie przetransportowali do Wetliny.
- Swój udział w pogorszeniu kondycji branży owocowo-wa- . Ten rynek jest zapełniony po pękające w szwach brzegi.
rzywnej mają też sieci handlowe, które narzucając morder-
cze warunki cenowe wysysają soki z wytwórców.
! Zd. z: W. Pisarek, „Słownik języka niby-polskiego, czyli błędy językowe

wprasie”, Wrocław 1978, s. 174.
2 Ćwicz. II zostało opracowane wspólnie z Elżbietą Grabską-Moyle.
Polonistyka.com
19. POPRAWNOŚĆ SŁOWOTWÓRCZA — NAZWY POSPOLITE
Elżbieta Grabska-Moyle
1 Podane niżej wyrazy podzielono na grupy. Na tej pod- racji, plakatów, recenzji, znajdujący się zwykle warchi-
stawie proszę powiedzieć, jakie dwie podstawowe tenden- wach, wytwórniach filmowych, także w prywatnych rę-
cje występują w polskim słowotwórstwie. Przejawem któ- kach; archiwum filmowe”;
rej z nich są poszczególneciągi?! 7. fonoteka 'skatalogowany zbiór materiałów fonograficz-
1. przerób, wysyp, przestój, zwis, odczyt(licznika), wykop; nych, np. płyt gramofonowych, taśm magnetofonowych
. aierzalny, usuwalny, wykonalny, odrabialny, naprawial- z zapisem utworów muzycznych, efektów akustycznych
to
ny, wyleczalny; itp., służący do celów dokumentacji, realizacji programów

. chłoporobotnik, klubokawiarnia, chłodziarkozamrażarka, radiowych, filmów;
1)
pralkosuszarka; 8. groteka "miejsce, gdzie zgromadzono różnego rodzaju gry,

„ pracodawca, zleceniodawca, pyłochłonny, dźwiękochłonny; automaty do gier”;
Eo
„odrzutowiec, motorówka, przegubowiec, poprawczak, 9. infonauta 'określenie osoby szukającej informacji;

Lh
ogólniak, ekonomik. 10. infostrada 'szybki dostęp do światowej sieci komputero-

wej, Internet;
Ii. Proszę wymienić przymiotniki pochodzące od słów wiek, 11. łottomat "maszyna do automatycznego losowania liczb
kultura, owoc i podać ich znaczenia. Każdego z wyrazów w grze łotto ;
proszę użyć we właściwym dla niego kontekście. O jakiej 12. parkomat 'urządzenie do zautomatyzowanego pobierania
tendencji językowej można mówić na tej podstawie?* opłat za parkowanie”;
1. owoc; 13. płytoteka 'zbiór płyt gramofonowych; komplet płyt z ja-
2. wiek; kimiś nagraniami; dyskoteka”;
3. kultura. 14. rollomat 'nazwa firmy zakładającej żaluzje, rolety”;
15. zaśmoteka 'zbiór taśm magnetofonowych z utrwalonymi
IM. Proszę ocenić poprawność poniższych derywatów. nagraniami;
1. cepeliada "festyn organizowany przez Cepelię (Centralę 16. wideofon 'aparat telefoniczny z kamerą i odbiornikiem te-
Przemysłu Ludowego i Artystycznego) z udziałem arty- lewizyjnym umożliwiającym wzajemne widzenie się roz-
stów ludowych,przedstawiających swój dorobek twórczy”; mówców;
. cukiniada 'bigos z cukinii; 17. wideoteka *zbiór wideokaset z utrwalonymi nagraniami”.
5
„ Jamiliada tytuł konkursu telewizyjnego, w którym biorą

u
udział rodziny”; | V. Proszę wskazać:

4. gimnazjada 'zawody sportowe, w których współzawod- 1. Neologizmy poprawnie utworzone;
niczą szkoły średnie”; 2. Neologizmy, które mogą wzbudzać wątpliwości popraw-
5. parafiada 'zawody sportowe, w których współzawodni- nościowe; proszę je ocenić, biorąc pod uwagę m.in. kry-
czą zespoły z parafii”. teria systemowe, wystarczalności językowej, uzualne;
. Neologizmy utworzone niepoprawnie;
0
IV. Proszę pogrupować podane niżej przykłady tak, aby a. babownica duża 'forma do pieczenia”;
pokazać struktury słowotwórcze powstałe w sposób ana- b. hermetyk 'naczynie szczelnie zamknięte ;
logiczny. Proszę ocenić analizowane derywaty pod wzglę- c. kablówka 'telewizja kablowa”;
dem poprawnościowym. d. odmechacacz 'szczotka do usuwania zmechaconej weł-
1. akwanauta 'badacz głębin albo dna morskiego ; ny ze swetra ';
2. alkomat 'urządzenie do zautomatyzowanego pomiaru stę- „. pizzer kucharz — specjalista od przygotowywania pizzy;
0
żenia alkoholu w organizmie człowieka”; f. rozbieracz (mięsa) osoba, która w rzeźni rozbiera mięso
„ bankomat 'elektroniczne urządzenie do wypłacania pie- zabitego zwierzęcia”;
1)
niędzy, identyfikujące klienta na podstawie specjalnej karty . ściemniacz (oświetlenia) 'urządzenie do automatycz-
e
magnetycznej; automatyczny kasjer '; nej regulacji natężenia światła ;

4. domofon 'aparat telefoniczny o uproszczonej budowie, h. zdrapka 'rodzaj loterii, w której numer decydujący o wy-
przeznaczony do prowadzenia rozmów na niedużą odle- granej ukryty jest pod substancją, którą należy zdrapać;
głość (najczęściej w obrębie jednego budynku) bez po- i. znakowarka 'przyrząd do znakowania towarów”.
średnictwa centrali łączącej ;
5. dyktafon 'przenośny uproszczony magnetofon do zapisy- VI. Proszę ocenić poprawność podanych złożeń, odwołu-
wania i odtwarzania wyłącznie mowy; używany wbiu- jąc się do kryteriów systemowego, wystarczalności języ-
rach do dyktowania korespondencji, do zapisywania roz- kowej, uzualnego.
mówtelefonicznych itp. '; 1. arbitografo 'urządzenie do sprawdzania biegania sędziów
6. filmoteka 'skatalogowany zbiór kopii filmów i materia- na boisku”;
łów dotyczącychfilmu, np. scenariuszy, projektów deko- 2. czteropak 'opakowanie zawierające cztery sztuki czegoś;
Polonistyka.com
75
. Czujgaz wykrywacz gazu”; f. Naruszenie jego własności, owocucałożyciowej krwa-
u)
4, elektroskrob 'elektroniczna obieraczka do owocówi wa- wicy, nie mogło nie być ukarane.
rżyw ;RE . W naszej wsi grasuje kurokrad.
UQ
. kipichron krążek wkładany do garnka po to, by nie wyki- . Wsobotę odbędzie się turniej rolkowców.
0
piało mleko; . Potem przyszła kolej na grafficiarzy obsmarowujących
GG
. majtopasy majtki spełniające jednocześnie funkcję pasa mury, elewacje, dalej — zaśmiecających ulice i parki,
do pończoch ; głośno się zachowujących.
„ międzyświęcie 'dzień powszedni wypadający między świę- Fiskalizuj się z nami przed czasem!
tami”; . a. W wynikuderegulacji najpierw nastąpiła eksplozja firm
. próżnostan wolne mieszkanie”. przewoźnickich, następnie kilka przedsiębiorstw prze-
jęło większość przewozów.
VII. W podanych niżej przykładach zebranych z prasy, ogło- b. Elektryczny obieracz (na baterie). Ten nieprawdopo-
szeń oraz zasłyszanych proszę znaleźć neologizmysłowo- dobny, bezsznurowy, zasilany bateryjnie obierak jest
twórcze. Proszę także wyjaśnić, jakie potrzeby nazewnicze szybkim i łatwym rozwiązaniem.
spowodowały utworzenie tych neologizmów, oraz określić, c. Na ulicy Sikorskiego w Wołominie nielat skradł polo-
czy nowe słowa utrzymają się w języku. W odpowiedzi pro- neza.
szę się odwołać do analizy poprawnościowej derywatów. d. Dla Twej idealnej figury: wystarczy włożyć sałatę lub
1. a. Rozbranżowiony został zakład usługowy nr l w Kro- inne warzywa do pomocy kuchennej, zamontować nóż,
śnie. nakryć pokrywkę, kilka razy pokręcić i Twoja bogata
b. Nasi kolarze będą chcieli podmęczyć przed tą próbą w witaminy surówka gotowa będzie do spożycia.
reprezentantów NRD. e. Od rokudo pięciu lat więzienia przewiduje przygoto-
c. Musimy jeszcze podredagować tekst. wanyprzezresort sprawiedliwości projekt nowelizacji
d. Podremontowano przepusty i tamy. ustawy antynarkotycznej, przedstawiony wczoraj na po-
e. Szczególnie narażone na działanie azotynówsą małe siedzeniu Międzyresortowego Zespołu ds. Koordyna-
dzieci, u których np. większa ilość wędłiny lub sok cji Środków Odurzających i Psychotropowych.
z przenawożonej marchewki może wywołać sinicę. f. Prokuratura zatrzymała jednego z dwóch sprawców
f. Przedsezonowe rozjeżdżanie instruktorów(z ogłosze- zgwałcenia, do jakiego doszło wsierpniu[...].
nia szkoły narciarskiej). „ Idealnym, antystarzeniowym koktajłem są kosmetyki
UQ
„ Jechaliśmy na kłaksonie, po drodze musiałam pacjenta zawierające jednocześnie witaminę D.

0Q
podreanimować — mówi dr Krystyna Jędrzejewska.

h. Przed świętami powinniśmy jeszcze dotowarowaćnasz VII. Proszę wybrać derywat najodpowiedniejszyz funk-
sklep. cjonujących (lub proponowanych) obecnie na określenie
i. Grajewski zwrócił się z prośbą o przefotografowanie nowych zjawisk. Proszę uzasadnić swój wybór, odwołując
58-stronicowego przemówienia. się do konkretnych kryteriów poprawności językowej.
j. Nie podał także żadnych danych, które pozwoliłyby na Uzasadnienia wymaga też odrzucenie wszystkich propo-
zidentyfikowanie przewerbowanego Rosjanina. zycji lub stworzenie własnej.
k. W pięć miesięcy później inny pocisk zabił szóstkę 1. *osoba zajmująca się rozpoznawaniem płci kurcząt” => sek-
uchodźczych dzieci w podtuzlańskich Zivinicach. siarka/ sekserka;
l. Przekazując oświatę gminom, państwo niedoszacowa- „ elektryczne urządzenie do pieczenia” > opiekacz/tosier/
e
ło koszówjej utrzymania. grill;

ł. Brakuje ich na remonty bieżące, naprawę dachów, do- . posiadacz obligacji” > obligacjonariusz/obligatariusz;
w
posażenie internatu. . nazwa partii Unia Demokratyczna =» UDudecja;

e
EE)
.a. Ta psychiczna obsesjonatka osiągnęła to, co chciała. . 'czcionka charakterystyczna dla napisu „Solidarność >
<H
to
b. Komisarki wystawy Wiesława Wierzchowskai Elżbieta solidarka/ solidaryca;

Dzikowska |...]. . urządzenie służące do przekazywania krótkich informa-
c. Adwokatka zamachowca zamierza wnieść dzisiaj wnio- cji = pager/przywoływacz;
sek o zwolnienie swojego klienta. „ forma dokonanaod 'standaryzować” => wystandaryzować/
d. Kate Baker była najbardziej popularną przestępczynią zestandaryzować/ zstandaryzować;
tat trzydziestych. . przymiotnik od rzeczownika ekspert => ekspercki/ eksper-
„a. W wytrzeżwialni znów były nadkomplety. iowy;
LJ
b. Po tym jednak, jak depnął na gaz, autobus został ob- „rzeczownik odsłowny od budżetować => budżeiing/ bu-
rzucony kamieniami. zetowanie;
c. Był nawettaki filmek „„Mąż Fołtasiówny”. 10. rzeczownik odsłownyod kontrolować => konirolingkon-
d. Włosi polują na kuropatwy, a najchętniej strzelaliby trolowanie;
do wszystkiego, co żywe. To raczej strzelacze niż my- 11. rzeczownik odsłowny od monitorować => monitoring
śliwi. monitorowanie;
e. Poprawne miejsce dla discojapostudio klientów bawią- „rzeczownik odsłowny od sponsorować => sponsoring/
cych się przy np. pop techno. sponsorowanie/ sponsorat.
16 Polonistyka.com
1X. Proszę ocenić poprawność poniższych nazwżeńskich. ekonomiczności, wystarczałności i estetyczne. Uznajemy,
Proszę porównać nacechowanie stylistyczne poszczegól- że kryterium funkcjonalne jest w tym wypadku spełnio-
nych derywatów. Jaką tendencję można zaobserwować ne, natomiast kryterium uzualne nie może być zastoso-
w tworzeniu nazw żeńskich? Czyjest ona korzystna dla wane, ponieważ żadna z tych innowacji nie funkcjonuje
języka? w języku.”
i. pani dyrektor, pani kierownik, lekarz, pani redaktor, na- ciapciuś, domiątko, domił, domiłek, domisio, domiś, domi-
uczyciel, asystent (na uczelni); zwierz, domkowiec, domkozwierz, domokot, domolubnik,
„ polonistka, dozorczyni, sprzedawczyni, przedszkolanka, domomieszkacz, domomiłek, domorek, domotrzódka, domo-
8)
przestępczyni, złodziejka, księgowa, pankówa, gojka, ko- wiak, domowiątko, domowiec, domowik, domowlak, domo-
muszka, sowietka, hitlerówka, dawajka, obsesjonatka, wniaczek, dormowniczek, domowy ulubieniec, domoz, do-
rzeczniczka, wójcina; mozjad, domozwierz, domozwierzaczek, domozwierzak, do-
. psycholożka, socjolożka, premierka, adwokatka, komisar- mozwierzątko, domuś, dziabąg, dźwil — domowy źwierz
2)
ka [wystawy]. wodny i lądowy, futrzak, głaskadło, goguś, gucek, gucuś,

hodowlak, hodzwierz, kanapowiec, kłopotek, kochotek, ło-
X. Proszę ocenić fortunność nazw własnych podanych po- siek, maskotnik, menażeria domowa, michalik, milusiński,
niżej. W analizie tych innowacji proszę się odwołać do kon- miluśl, miluśnik, miłek, muflon, muflonik, muminek, niu-
kretnych kryteriów poprawności językowej. Proszę także niek, petek, petik, piecurzak, pieszczak, pieszczątko, piesz-
wyjaśnić, jakie cechy współczesnego systemu słowotwór- czoch, pieszczoch domowy, pieszczoszek, pikor — pies t kot
czego i współczesnej leksyki ilustrują te przykłady. + ryba, porcelanownik, przyjaciel domu, przytulaczek, przy-
l.a. Beibik — sklep z artykułami dla dzieci; tułak, przytulanek, przytułasek, puciatek, pupilek, pupil-
b. Chickenik — nazwa sklepu; zwierz, pysiak, rodzimek, sierściuch, ulubiątko, ulubieniec,
c. Rollomat — firma sprzedająca żaluzje i rolety; ulubieńczyk, uppcin — ubezwłasnowolniony przez pseudo-
a. Balkonex — nazwa firmy oferującej usługi ślusarsko- cywilizowanychintruzów natury, zagrodnik, zoodomownik,
-spawalnicze; zwierzaczek, zwierzak, zwierzasiek, zwierzaś, zwierzątko
. Exdrób — nazwa sklepu; domowe, zwierzodomek, zwierzusiek, zwierzuś, żyjątko,
Gg
c. Gniadex — nazwa firmy oferującej strojenie fortepia- żywa maskotka.

nów;
. Kasix Auto Mix — nazwa firmy: XII. Proszę utworzyć nowe wyrazy, które mogłyby zastą-
£L
Rybex — nazwa sklepu; pić wyrazyobce, takie jak np. peź ( zwierzę,które jest trzy-
©
Warzywex — nazwa sklepu; mane w domu dla towarzystwa i traktowane z czułością”).

m
Władex — nazwasklepu; Proszę wykorzystać plan zaproponowany przez B. Kreję

JO
Biuroland — nazwasklepu; w artykule „Słowotwórstwo a problem tworzenia nowych

LJ
©
Butland — nazwasklepu; wyrazów” opublikowanym w „Pracach Fiłologicznych”

O
. Chlebland — nązwa sklepu; XXXXI(1982).

LO
. Ciuchland — nazwa sklepu; 1. Definicja (opis) nowego zjawiska, ścisła i odpowiednio

.Cleanland — nazwa myjni; szeroka, także ze wskazaniem cech drugorzędnych:
O
.Dywanoland — nazwa sklepu;

M
.Hofjland — nazwa sklepu;

—. 2 UdQ
.Jeansland — nazwa sklepu; . Wyodrębnienie części ogólnej w definicji (opisie), czyli

5
.Mebelland — nazwasklepu; przyporządkowanie do klasy pojęć podobnych:

.Mlekoland — nazwa sklepu;
PI tm.
Mlekovita — nazwa produktu spożywczego;

„.
.Piesokotek — nazwa sklepu z artykułami dla zwierząt . Wyodrębnienie części szczegółowej w definicji (opisie),
LJ
ma
domowych; czyli odróżnienie od innych pojęć tego typu: ...........-.....

łŁ. Schabland — nazwa sklepu;
m. Tapetoland — nazwa sklepu;
. But Hala — nazwa sklepu obuwniczego; 4. Przypisanie elementomdefinicji (opisu) odpowiednichele-
b. Doman-firyz-shop — nazwa sklepu z artykułamifryzjer- mentów formalnych: wybór odpowiedniego przyrostka
skimi, którego właścicielem jest p. Domański; związanego z kategorią słowotwórczą, odpowiadającą czę-
c. Mlemix — nazwa produktu spożywczego; ści ogólnej definicji:
d. Translud — nazwa przedsiębiorstwa przewozowego;
Weddpol — firma szyjąca suknie ślubne.
p
. Przypisanie elementom definicji (opisu) odpowiednich ele-

wn
XI. Proszę ocenić, które z przedstawionych niżej inno- mentówformalnych: ze szczegółowej części definicji wy-
wacji są najlepszym odpowiednikiem angielskiego słowa bór elementu najtrafniej charakteryzującego nazywany
pet (zwierzę, które jest trzymane w domu dla towarzy- przedmiot:
stwa i traktowane z czułością”). Wanalizie należy wziąć
pod uwagę kryteria poprawności językowej: systemowe,
Polonistyka.com
6. Połączenie tematu z formantem: stworzenie nowych de-
rywatówi ich ocena według kryteriówsystemowegoi es- EN
tetycznego: b. ;
5. barkowy:
XIII. Proszę podać dzisiejsze odpowiedniki przytoczonych

niżej wyrazówstaropolskich. Proszę również wyjaśnić,
jakim słowotwórczym przemianom uległy wyrazy staro-
polskie oraz z jakimi ogólnymi tendencjami rozwoju języ-
ka należyje łączyć?
l.a. przezpieczny;
b. przebyt;
. pokłonienie;
ro
©
b. władanie; XV. Do podanych prefiksówi sufiksówproszę dopisać przy-

c. rozkazanie; kłady brakujących członów. Proszę podać, jak nazywają
. poważność; się powstałe derywaty, oraz wyjaśnić, jak je należy oce-
10
©
b. niechętność; niać z punktu widzenia poprawności słowotwórczej.”

4.a. miłosirdy; 1.
b. wszemogący.
ORO LJOLU AW
XIV. Proszę wyiaśnić zjawisko homonimii słowotwórczej
na podstawie dwuznaczności, która charakteryzuje nastę-
pujące wyrazy:*
1. nadrobić:
A maa
PO ;
2. kapka
M
CN ;
m
Doza ;
M
3. studniowy:
—
NEA ;
Dae
1.2,3-7
Ćwicz.I, 1 oraz XIII-XVzostały opracowane przez Ewę Rudnicką.
*_ Definicja zaczerpnięta z „Innego słownika języka polskiego”, red. M. Bań-
ko, Warszawa 2000, s. 1319,
*_W ćwicz. XI zostały wykorzystane wyniki ankiet przeprowadzonych wśród
studentów Wydziału Polonistyki UW.
Polonistyka.com
28. POPRAWNOŚĆ LEKSYKALNA — ZAPOŻYCZENIA
Elżbieta Grabska-Moyle,
« 2 Adam Welański
2. nieuchwytny hacker — .... eee eee aaa ;

i. Proszę wyjaśnić, jakie elementy językowe zostały za-
pożyczone przez połszczyznę w podanych niżej przykła- 3. przewód światłoczuły—..... uuu zannananance :
dach. 4. warsztaty piosenkarskie — ............ eee ;
1. a. chipsy [wym. cz ipsy]; 5. nowy Organizer — ........eeuue oaza enea ;
. techno [wym. te'no]; 6. uciążliwe brakoróbstwo — ..... uuu sa sea aaa aaa aware ;
o
. (jeść) Magdalenas (nazwa ciasteczek); 7. prezydent banku — eee eee aaa ;

tr
. (pójść do) McDonald'sa (nazwa baru); 8. nowoczesny notebook —.... ;

GG
. eurogłosowanie; 9. optyka widzenia — .......... eee ;

42)
GE
„ multikino; 10. straszne rozwarstwienie — .........e eee aaa aaa .

. Syndy— która jest wszystkim, o czym marzysz;
hm
O ©
„ biznes informacje; IY. Proszę podzielić poniższe wyrazy ze względu na kryte-

. lunch; rium stopnia przyswojenia na następujące grupy:
O
. tipsy; 1. Cytaty (wtręty);

. szampon i odżywka w jednym; 2. Zapożyczenia częściowo przyswojone;
R
om OG m
„. numer jeden na Świecie; 3. Zapożyczenia całkowite.

. prezydent (firmy); A propos, ab ovo, bantu, bikini, budżet, bursztyn, con amore,
m
„ kondycja (gospodarki). dżem, erzac, explicite, fair play, kakao, konfetti, majster, mar-
tini, notabene, okey, par excellence, pro forma, qui pro quo,
Ii. Proszę podzielić poniższe wyrazy ze względu na kryte- sake, sałata, sojusz, sorry, tabu, vis-A-vis
rium przedmiotu zapożyczenia na następujące grupy: 1. Cytaty (wtręty):
1. Zapożyczenia właściwe (leksykalne);
2. Zapożyczenia semantyczne (znaczeniowe);
3. Zapożyczenia strukturalne (kałki językowe);
4. Zapożyczenia sztuczne (hybrydy).
analiza, atom, atrament, autopoprawka, bar, biennale, brako-
róbstwo, brydż, butik, chipsy, ciucholand, czasokres, czaso-
pismo, dieta (sposób odżywiania się”), dokładnie (właśnie
tak!”), domofon, dywagacje ( rozważania ), hamburger, han-
del, interfejs, keczup,.kemping,listonosz, nastolatek, ognio-
trwały, pager, ping-pong,pizza, relaks, rozwarstwienie, Świa-
iłoczuły, światopogląd, telewidz, transgraniczny, trywialny
( oczywisty, łatwy”), zabezpieczyć ( zagwarantować).
1. Zapożyczenia właściwe (leksykalne): V. Proszę określić stopień przyswojenia podanych niżej
wyrazów(cytat, częściowo przyswojony, całkowicie przy-
swojony). Analizując dany wyraz, należy wziąć pod uwagę
jego wymowę, pisownię, cechy fleksyjne i zdolność dery-
2. Zapożyczenia semantyczne (znaczeniowe) wacyjną. Ćwiczenie proszę wykonać według następujące
go wzoru: aerobik — wymowa (+); pisownia (+); odmiana
(+); derywacja (—) => częściowo przyswojeny.
1. baby-sitter — wymowa(...); pisownia (...); odmiana(.. U
3. Zapożyczenia strukturalne (kalki językowe) derywacja (...) =>
. biznesmen — wymowa(...); pisownia (...);, odmiana (.. )
to
derywacja (...) >

3. dealer - wymowa(...); pisownia (...); odmiana (...); dery-
ZG EIOOEZZ RA ;
4. dźins — wymowa(...); pisownia (...); odmiana(...); dery-
ZCERRO ;
5. kakao — wymowa (...); pisownia (...); odmiana (...); dery-
WACJA (1.2) ZD aaa ;
LiL. Wponiższych połączeniach wyrazowych występują za- 6. pejdźer — wymowa(...); pisownia(...); odmiana(...); de-
pożyczenia właściwe, semantyczne i strukturalne. Proszę RAVEHOORN
określić typ poszczególnych zapożyczeń. 7. sporismen — wymowa(...); pisownia (...); odmiana(...)
1. filozofia rządzenia —..........eeueee eee aaa ; derywacja (...) 2 aaa ;
Polonistyka.com
79
8. weekend — wymowa(...); pisownia (...); odmiana (...); rząd, podobny czemuś, pornografia twarda, póki co, rzecz
derywacja (...) => ; wtym, rzeczoznawca, służyć przykładem, szampon i odżyw-
9. wideo — wymowa (...); pisownia (. ; odmiana (...); de- ka w jednym, szukać za czymś, tu leżypies pogrzebany, tym
TYWACJA (...) ZR az . niemniej, w nawiązaniu do, w odpowiedzi na, w pierwszym
rzędzie, wiodący ( główny), wlec się w ogonie, wybrać czymś,
VI. Proszę wyjaśnić znaczenie podanych niżej wyrazów wziąć się za coś, z dużej litery, za wyjątkiem, zabezpieczyć
(wyrażeń) cytatów: ( zagwarantować ), zdjąć ze stanowiska
l. Z języka łacińskiego: 1. Kalki słowotwórcze:
A. Ad REM —* uazie 0 :;
b. ad VOCE— © eee e
€. NOtADENE —* eee aaa aaa znana train i ;
d. PFO fOFMA — * zeza ;
€. PRO PUBIICO DONO — * see e
ak”ZEE ;
2. Z języka angielskiego:
A. CALI girl — * wa e
b. SElf-tMade MAN — * eee e
C. DADY-SIIEF — * ewa e
d. fair play — * wawa *
€. JAVE O 'CIOCk=* wee s
f. pin Up girl = * esa a
3. Z języka francuskiego: -
a. Ń PFODOS — * eate n aaa aserzanaae e
b. carte blanche —* wee aaa ;
c. dósintóressement — * eee ;
A. eN DIOC —Ć waeeeeza aaa aaa ena aaa nace :
EL EN fACE— * eee :
f. fAUX DAS — Ćw ;
4. Z języka niemieckiego:
A. gliikWeIŃ — * aaa
b. reisefiber — * ua
c. sehadenfreude — * eee
d. schlagferlig— | e RE ;
€. ZWISCHENTUŻ— | ea :
5. Zjęzyka włoskiego:
a. a CADPElIA — * eee :
b. A CONIO — | ueeeeeeaaaaa aaa aaa aaa aanita arian :
ZKZ EDO e
ERZECEZ :
€. COHCEFIO GFOSSO — eee e
£. dolce Vita —* eee AA >.
VII. Proszę podzielić poniższe zapożyczenia strukturalne

na następujące grupy:
1. słowotwórcze;
Kalki
2. znaczeniowe;
Kalki
3. Kalkifrazeologiczne;
4. Kalkiskładniowe.
Następnie proszę określić język pochodzenia każdej kalki,
ocenić jej poprawność i — w wypadku niepoprawnych
struktur — podać polski, poprawny odpowiednik.
„A” klasa, autor ( wykonawca, sprawca”), but hała. być na
tapecie, być na topie, być wposiadaniu, cienka aluzja, dości-
gnać celu, iść w odstawkę, jak by nie było, konferencja ('gru-
pa rozgrywek koszykówki amerykańskiej), kredyt bank, krem
Pata .
dla cery suchej, na numer, narkotyki miękkie, nastolatek, nie
być w stanie, numer jeden, obraz('film'), od przypadku do VIII. Proszę podzielić poniższe leksemyze wzgłędu na spo-
przypadku, odnośnie czegoś, okazywać pomoc, parostatek, pod sób przyswojenia zapożyczenia na następujące grupy:
80 Polonistyka.com
1. Zapożyczenia brzmieniowe (słuchowe, dźwiękowe); 9. Turcyzmy(zapożyczenia tureckie):
2. Zapożyczenia graficzne (wzrokowe).
barman, biuro, brylant, buble, bufet, cukinia, derby, dżem,
ewenement, fryzjer, giermek, girlsa, grejpfrut, kajet, karabin,
majster, nylon, run, spacer, sweter,taxi
1. Żapożyczenia brzmieniowe (słuchowe, dźwiękowe):
X. Proszę wskazać, z jakich języków pochodzą poniższe

2. Zapożyczenia graficzne (wzrokowe): zapożyczenia. Które języki miały największy wpływna pol-
szczyznę po 1939 roku?
aggiOlNamento — nau
APATALCZYK — aaa ;
bagietka — eee rze ;
DASKINKA — aaa ;
IX. Proszę zakwalifikować poniższe zapożyczenia ze wzglę- biennale — Lae aaaaaaaa ;
du na kryterium pochodzenia (język źródła). |<LICNRNNNNE ;
atłas, atrament, baleron, balsam, bankiet, bekon, biżuteria, bla- Deer — La ;
cha, bokser, bulion, burmistrz, chałwa, czajnik, czyhać, dedy- tt CZNA ;
kacja, deresz, deser, dobosz, dywan, dżentelmen, fontanna, |]ORNE ;
giermek, gułag, hajduk, hańba, haracz, hokej, hultaj, inżynier, DUtik — aaa aaa aaazazn nai ;
jarmark, jarmułka, kalafior, kawa, kindersztuba, kniaź, komi- CASSAE — eee ;
sja, krynica, manowce, marcepan, muszkiet, okutać, orszak, chałtura — Leao wana aannkkaa wyzsza kiaad antena ;
pawlacz, peruka, poker, ratusz, raut, recepta, religia, robot, ChłAM — Lewant ;
robotny, rura, rynsztok, samowar, spartakiada, spolegliwy, eo) CZONR ;
szereg, sztylet, torba, wiedźma, zsyłka AŻINS — uuu uuu aaa aaa aizciinaiiae ;
1. Anglicyzmy (zapożyczenia angielskie): ESPTESSO — aaa ;
fOIKSAOJCZ — 2... aaa ;
EEV)SO ;
SIETOJ — aaa aaa ;
2. Bohemizmy(czechizmy, zapożyczenia czeskie): harmoszka — ue
iMpresSArio — aaa ;
|--IKONNE ;
|GEE ;
3. Galicyzmy (zapożyczenia francuskie): KECZUP — aaa anawa ;
| GiRE
komputer—
kufajka — ;
kukuruźnik —.
kułak — ;
|ASED — aaa ;
loggia — ;
5. Hungaryzmy (zapożyczenia węgierskie) MOKASYNY — pana ;
jtEE ;
OTAMON — Lau uee a aaaa a aaa aaa aa aaa ;
aaa ; pierepałki — „aaa ;
6. Italianizmy(zapożyczenia włoskie): prezenter — ua aaa aaa ;
PTOSPETItY — uuu ;
protest SONG — L.A ;
ix:(0: KEOOORNNE ;
7. Latynizmy (zapożyczenia łacińskie): SOMA] — aaa ;
SKUŻET — ea ;
SIOgAN — aaa :
saa ; solejka — eee raaia ;
$. Rusycyzmy (zapożyczenia rosyjskie): SZMIZJETKA — aaa aaa ;
WAJCRA — eee ;
WINAJSEEK — awa .
Polonistyka.com
81
XI. Wponiższych zdaniach proszę wskazać wyrazyrodzi- 2. Okcydentalizmy (zapożyczenia z języków zachodnio-
me oraz wyrazyobcego pochodzenia. Proszę określić, z ja- europejskich).
kich językówzostały zapożyczone.! basza, bazar, biskup, bohater, buhaj, bukłak, buzdygan, chan.
1. Hrabia w koszuli z jedwabiu dryfowałłajbą i grał na gitarze. dama, dragon, dżentelmen, galant, hajdamaka, haracz, horda,
2. Proboszcz wsutannie leżał na hamaku na ganku swojej jacht, jałmużna,janczar, jasyr, klomb, kołczan, kruchta, kur-
chaty i jadł z filiżanki bigos z papryką. han, mnich, reduta, rewolwer, saraj, szarańcza, szpada, szpa-
„ Admirał drukował w maglu banknotyz wizerunkiem het- rag, tort, trener, tulipan, wataha
1
mana trzymającego berło. 1. Orientalizmy:

4. Na bankiecie ten bubek i szpieg bumelował, zamiast mel-
dować o kosztach produkcji robota montowanego wbu-
dzie między regałem a zegarem.
5. W dorożce, którą kierował wampir, na bankiera czyhał
nasz bohater, który miał zamordować go cegłą wyjętą z da-
chu altany.
6. Dziarski sędzia włóczył się po ulicach z jakąś ubogą dzie-
wicą, która z zimna aż drżała i zgrzytała zębami.
XV. Wponiższych zdaniach i połączeniach wyrazowych
XIL. Wśród podanych niżej zapożyczeń właściwych i sztucz- występują przymiotniki stanowiące przykład nadużywa-
nych proszę wskazać internacjonalizmy. Czym charakte- nych we współczesnej polszczyźnie lub wogóle nieaprobo-
ryzuje się ten typ zapożyczeń? wanych przez wydawnictwa normatywne zapożyczeń se-
alienacja, analiza, autoserwis, biologia, chemia, domofon, mantycznych. Proszę wskazać, które z przymiotnikówzo-
eurobank, frustracja, handel, infolinia, kakao, komputer, ma- stały użyte z pogwałceniem normy wzorcowej polszczyzny,
gnetofon, metr, mikrofon, multikino, nuklearny, perfumy,piz- a które są nadużywane wokreślonych stylach. Następnie
za, polityka, radio, rockfan, rondo, sputnik, sweter, szlaban, proszę podać rodzime i jednocześnie poprawne odpowied-
telefon, telewizja, totalitaryzm, trolejbus, wizażysta. niki tychże przymiotników.
Ł. Zatrudnimy agresywnych pracownikówdo działu sprzedaży.
XIII. Proszę wyjaśnić znaczenie poniższych wyrazów „ burzliwy rozwój gospodarczy;
W
i wskazać języki,z których pochodzą. Jak nazywają się wy- . dynamiczny wzrost produkcji;
(w
razy, które odnoszą się do obcych realiów? „ inteligentny proszek do prania;

2
1. ajatollah — * 2... eee „ kluczowe gałęzie przemysłu;

M UR
. kreatywna osobowość;
PKOic! ZANE „ prawidłowa decyzja;
1
NOE ; . przyjazny dla środowiska;

60
3. hunwejbin — © 2... eee e „ trywialne zadanie;

o = (OW
aanita aaa awanse iatziia ; . unikalny obiekt muzealny;

a
4. ikebana — * aaa aaa zaawan a aria iinizzaaaca , . wiodący temat dyskusji;

. znacząca powieść w dorobkuautora.
CU SLC NONE ,
XVI. Proszę podać polskie odpowiedniki poniższych — nie-
6. KUMONO — neuen aaa aaa wania zee akceptowanych w normie wzorcowej — hybryd językowych
złożonych z morfemów obcych i polskich (lub dawno wpol-
7. LASAgNE — | aaa szczyźnie przyswojonych).
1. agrowypoczynek — .... eee eee aaa :
2. antynatarcie — u. ;
3. AUOCZĘŚCI — „aaa ;
4, EKOŻYWNOŚĆ — Leży a eae it rtatie ;
5. €UTOWYBORY — aaa ;
6. hydrolecznictwo — ....--.ueu eee ;
7. NEOZWIĄZKA — „aaa aaa ;
8. pornogwiazda — |... eee zeznania ;
9. postSOlidATNOŚCIOWY— aaa zeza ;
10. specustawa — ue ;
Il. telewidownia — LL... eee earn .
XIY. Proszę zakwalifikować poniższe zapożyczenia ze XVIL Proszę zastąpić podane niżej wyrazy modne pocho-
względu na kryterium pochodzenia do następujących dzenia obcego ich polskimi lub dawno wpolszczyźnie przy-
dwóch grup: swojonymi odpowiednikami.
1. Orientalizmy(zapożyczenia z języków wschodnich); NEGOSZURZNNNNNNN NA :
82 Polonistyka.com
, ambiwalentny — eau sea eee aaa aaa ana aaa zania eazcech ; budżetowej, wybierze projekt optymalny tylko dla swoje-
tO
4KOZERA ; go elektoratu wyłącznie po to, by wnastępnej elekcji upla-

LI
efektywny — Leao ; sować się na wysokiej pozycji.

=
ekstremalny — 2... aaa aaa ana cnca ;

LM
kolegialny —.... XX. Proszę wyjaśnić, jaka cecha współczesnych tekstów

"JO
. komponent — polskich została wyzyskana wponiższym tekście.”

. korelować — 2. eau aaa anawa awaai ach 3 Relaksacja ze spaceringiem
w
SACRA a) Spacering jest ważną formą zagospodarowania tzw. free-

O o
. permanentnie — |... oaza ; time'u. Może być prowadzony według różnych opcji. Najpo-
m
„ proBIEM — kane ; pularniejszy jest w singlu bądź w deblu (tzw. one-to-one),

a
o
. prominentny— Linea ; chociaż przy skompletowaniu właściwego teamu można upra-

th LL W
WE pp
IRSZOZ CEN ; wiać spacering grupowy. Istnieje również spacering ze spon-

„ SDEKtAKULATNY — aaa aaa ; soringiem(„Masz tu dychę, skocz do kina”), spacering z mo-
WENA — aaa . nitoringiem(„Dzwonię i dzwonię na tę Twoją komórkę! Gdzie
jesteś? Czekam z obiadem... ””), spacering z mailingiem(wyj-
XVIIL. Wponiższych zdaniach proszę wskazać wyrazyobce ście na odległą pocztę) oraz spacering z talk-showem (tj. po-
użyte niezgodnie ze znaczeniem. Proszę wyjaśnić właściwe łączony z obserwacją tokującychcietrzewi).
znaczenia tych wyrazów, a następnie poprawić zdania tak, Nasz organizm domaga się reenergizowania. Przeróżne for-
by stanowiłylogiczną całość. my aktywności weekendowej (np. jogging, tramping, carava-
1. W Jurgowie doszło do prowokacji. A właściwie do kolej- ning, body-building, surfing, face-lifting, petting, marketing,
nej promocji słowackiego fałszu i zakłamania. billing, leasing, factoring, patch-working, god-save-the-king,
. Wałęsa znówbędzie miał alibi, żeby nic nie robić. tudzież snowboard) nie zawsze zastępują codzienną potrzebę
KO
. Nie będę się rozwodzić nad pomysłami kandydatów, któ- autorestrukturyzacji naszego ego. W rankingu naszych doznań
LJ
rzy snuli program naprawy Rzeczpospolitej, ponieważ nie na samym topie znajdować się winna erupcja energii witalnej
chcę się wgłębiać w polityczne dywagacje. (vital energy eruption).
4. Bareja otoczy się najprawdopodobniej establishmentem Pamiętajmy: nie wszystko wżyciu musi być „ing”; Świa-
samorządowym — to będzie zupełnie nietwórczy, konser- tem rządzi też jin i jang.
wujący układ. Rozparcelowanie celów bliższych i dalszych, antypaupery-
3. Nie głosowano, kto jest za tym, żeby nie jechać [mowa zacja I autoimpregnacja własnego wnętrza muszą staćsię na-
t
o głosowaniu w PKOL wsprawie uczestnictwa polskiej czelnymi zasadami konstrukcyjnymi naszego„life-schedule”.

ekipy wigrzyskach w Los Angeles], ale przyjęto stanowi- To nie dwudniowy wyjazd na narty curvingowe spowoduje
sko rządowe jako consensus. należytą hiperwentylację naszego ducha, ale regularny space-
ring do klubówfitness. Nasza dusza wymaga takiego samego
XIX. Proszę znałeźć w poniższych zdaniach wyrazy obce peelingujak nasza skóra. Wysiądźmy więc czasem z naszego
użyte niepotrzebnie lub niepoprawnie. Proszę zastąpić te vana albo pick-upa i w środku parku naśladujmy Jacksonow-
wyrazy ich polskimi odpowiednikami.* ski moon-walk!
1. Połacy nie odgrywali w wyścigu wiodącej roli. (Tekst nadesłany na konkurs literacki „Magazynu Gazety
2. Kwestia rozbudowy przedszkola wymaga szybkiego roz- Wyborczej”, 19-20 lutego 1999).
patrzenia.
. Globalnie w pierwszym kwartale nastąpił wzrost produkcji. XXI. Proszę wyjaśnić, czy potrzebne są poniższe zapoży-
LL
. Wykończenie akcji piłkarskich szwankowało. czenia. Wodpowiedzi proszę się odwołać do kryterium wy-
2
. Generalnie rzecz biorąc, wczasy wprzyszłym roku nie po- starczalności. W omówieniu proszę wykorzystać wnioski
winny być droższe. z analizy podanych przykładówz prasy(zapożyczeń i utwo-
6. Przyczyną trudności są permanentne braki zaopatrze- rzonych na gruncie języka polskiego derywatów).
niowe. 1. lobby:
7. Wzrost efektywności hodowli stanowi obiecującą pro- a. Na Bielanach potrzebna jest kompetentna, profesjonalna
gnozę. władza, która wykorzystywałaby możliwości lobbowa-
8. Dziennikarze PAP dokonali rekonesansu w kilkunastu nia na rzecz własnej gminy przez biełańskich przedsta-
uczelniach. wicieli w Radzie Powiatu i Radzie Warszawy.
9. Redakcja „Twojego Dziecka” stara się monitorować sytu- b. Mogą lobbować ten kierunek wsejmie.
ację dziecka wszpitalach. c. Gdy sondaże zaczynają pokazywać, że różnica między
10. Miasto musi się starać o sprawnąrealizację metra. kandydatami zmniejszyła się do kilku procent, a coraz
li. Wysoki poziom cukru we krwi manifestuje się sennością. mniej ankietowanych osób deklaruje, że nie wie, na
12. Na briefingu zorganizowanym po pikiecie arbiter w tym kogo głosować, kandydaci muszą powrócić do trady-
konflikcie wyraźnie wyartykułował, że winę za impas cyjnego lobbingu. Spotkania z wyborcami trudno uznać
wnegocjacjach ponosi lider formacji optującej za forso- za stratę czasu, zwłaszcza że doniesienia z nich poja-
waniem reformy. Wiadomo, że gdy dochodzi do takiej ko- wiają sięwTV, i to za darmo [...].
lizji interesów, to każdy populista, znając kondycję sfery d. W Połsce zawsze brakowało lobby dla zdrowia.
Polonistyka.com
. spot, reklamówka, reklama: sce nowoczesny produkt bankowo-ubezpieczeniowy.
3
a. Sztab republikanina Dwighta Eisenhowera zdecydował Łączy cechy korzystnie oprocentowanej lokaty banko-
się wówczas, by zamiast nadawać w TV fragmenty prze- wej oraz atrakcyjnego ubezpieczenia na życie.
mówień,„sprzedać prezydenta jak każdyinny produkt: b. Tunezja. Oferta nagrodzona hitem lata *96 oraz hitem
za pomocąspotu reklamowego”. Kilkudziesięciosekun- lata '97, Złoty Jaśmin przyznany przez Ministra Tury-
dowyfilmik ustanowił standard na lata. styki i Rzemiosła Tunezji oraz Globus '98 za najlepszy
b. Wiele kontrowersji wzbudziła reklamówka wyborcza produkt wturystyce wyjazdowej — Tunezja. Promocyj-
„Ręce”, [...] wykorzystywana przez republikanina Jes- na sprzedaż, ceny od 999 zł. Ilość miejsc ograniczona.
sego Helmsa wwalce o fotel senatora w Północnej Ka- c. Przedstawiamy Państwu nowy produkt naszej firmy—
rolinie; kamera pokazała zbliżenie białych dłoni [...]. Ubezpieczenie Młodzieżowe.
c. W tymtygodniu przeanalizujemy kasetę ze wszystki- d. Wprowadzając nowy regulamin Superkonia, stawia-
mi reklamami nadanymi wtym czasie przez TVN. Je- my również do dyspozycji klientów dwa rodzaje kre-
żeli w bloku reklam znałazłysię reklamy wyborcze lub dytów — kredyt odnawialny oraz kredyt gotówkowy.
społeczne, to będą odliczone — mówi rzeczniczka prze- Kredyt gotówkowyjest nowym produktem, z które-
wodniczącego KRRiTV. go można skorzystać po 6 miesiącach posiadania ra-
d. Z Ustawy o radiofonii i telewizji wynika, że „Reklamy chunku.
nie powinny zajmować więcej niż 15 proc. dziennego
e. Sztab republikanina Dwighta Eisenhowera zdecydował
czasu nadawania programui nie więcej niż 12 minut się wówczas, by zamiast nadawać w TV fragmenty prze-
wciągu godziny” [...]. 25 października między godz.
mówień, „sprzedać prezydenta jak każdyinny produkt:
16 a 17 TVN przekroczyła limit, nadając rekordową za pomocą spotureklamowego”. Kilkudziesięciosekun-
liczbę reklamówek.
dowyfilmik ustanowił standard na lata.
. PIP:
1
. projekt:
13
a. [...] kandydaci proszą o poparcie „niezdecydowanych”

a. Mądzik swoje warsztaty prowadzi już od roku 1973. [...]
VIP-ów — wpływowych postaci, aktywistów popular-
Ostatnio pojechał do Bielska-Białej, gdzie przez dwa ty-
nych wlokalnej społeczności.
godnie pracowałnad projektem zatytułowanym „Irakt”.
4. performer:
. Marcin Kydryński przedstawia wieczór trzech specjal-
g
a. Sabina z Monachium jest performerką, a Martin z Ber-

nych projektów przygotowanych na Czterdziestolecie
lina — aktorem.
. shop, market, supermarket, hipermarket; Festiwalu Jazz Jamboree.
U
. notebook, laptop, palmtop; „ Projekt specjalny — „Coltrane/ Hartman Tribute”.

Q
O
. Projekt — akcja artystyczna [...].

2
. manager;
JT
. native speaker; e. Na aktorów chyba nie mogliście narzekać? Wszyscy,

GG
„ baby-sitter. a zwłaszcza ci z pierwszej linii, podeszli do tego pro-

(O
jektu strasznie poważnie. Choć z początku niektórzy

XXII. Wykorzystując przytoczone przykłady, proszę do- byli nieufni. Przekonali się, obejrzawszy na podglądzie
konać poprawnościowej analizy wskazanych zapożyczeń. zarejestrowane materiały. Wiktor Zborowskimiał świet-
Proszę określić rodzaj zapożyczenia i ocenić jego przydatny pomysł na rolę Podbipięty. (o realizacji filmu J. Hof-
ność, odwołując się do konkretnych kryteriów poprawno- fmana „Ogniem i mieczem”)
ści językowej. . dokładnie:
1. filozofia: a. — Dzień dobry, czy to firma „Anter”?
a. Reforma stwarza szanse na unowocześnienie progra- — Dokładnie!
mów[...]. Zmienić ma się filozofia uczenia — dziś na- b. — A policja ogląda się na politycznych dysponentów
uczycielrealizuje program nauczania, w przyszłości ma i gdy nie czuje ich wsparcia, to działa nieskutecznie,
realizować program ucznia. opieszale, zachowawczo.
b. Możliwe sątrzy filozofie edukacyjne; każda ma jakieś — Potwierdzam. Tak dokładnie jest. Wiem to, bo roz-
zasadnicze wady. mawiam z policjantami i uczestniczę w różnych odpra-
c. W filozofii Opla pracownik nie jest uważany za tryb wach.
wielkiej machiny.
. SYSTEMU:
d. Będziemy musieli zrewidować nasze obyczaje i filo-
a. Rapid White. Wybielający system do zębów. Natural
zofię chodzenia spać [...].
White jest wiodącym producentem preparatów wybie-
e. To wielka zmianafilozofii przyjmowania emigrantów
lających w USA i szeroko znanym wcałej Europie.
i otrzymywania przez nich „zielonej karty”, która
Mamy przyjemność przedstawić przełom technologicz-
uprawnia po pięciu latach do uzyskania obywatelstwa.
ny— system Rapid White — wybielający zęby już o kil-
Jego filozofią są piękne włosy.
rt
ka odcieni już w pierwszym tygodniustosowania. [...]

Filozofia tej metody [nauki języków obcych] polega
da
Wybielający system Rapid White ma łagodny smak,

na nieużywaniu polskich słów.
a zawarte w nim specjalne składniki umożliwiają usu-
2. produki:
nięcie osadu z zębów. Rapid White jest przetestowa-
a. Kredyt Bank PBI S.A. wspólnie z BTUiR HEROS LIFE
proponuje Państwulokatę na życie. To pierwszywPol- nym preparatem o naturalnym pH. [...]
Polonistyka.com
XXIH. Wpodanych zdaniach proszę znaleźć wyrazyobce . Nawet nie wspominaj mi o ostatnim play off z SuperSo-
od niedawna obecne w połszczyźnie i ocenić je, odwołując nics. Gdy przechodziłem do nich przed ponad rokiem, ich
się do konkretnych kryteriów poprawności językowej. coach George Karl zapewniał mnie, że sprowadził mnie
1. [...] głównym „newsem” w tym okresie w Połsce było z Golden State po to, by jego zespół nie doznał już więcej
odsunięcie od władzy partli postsolidarnościowych wła- tak sensacyjnych porażek jak w play off 1994.
śnie przez SLD i PSL! . W barwach teamu znad Wisłoka zadebiutuje w tym spo-
„ Własny „byline” — prawo do sygnowania artykułów na- tkaniu Czech Antoni Kasper.
zwiskiem — świadczy o wysokiej pozycji zawodowej. „. Mają jednak w związku z publikacją Ministerstwa Pracy
„ 14 miesięcy [Celine] spędził wceli śmierci i dzięki amne- sporą zagwozdkę, bo choć jest w spisie zawód „„monter
1)
stii ledwo wywinął się od egzekucji. Wyroku śmierci dla harmonijek ustnych”, to nie ma zawodu„technik ekono-
pisarza domagałsię np. Sartre. [...] Jakkolwiek by nie było, mista”.
nie można podważać wyjątkowego znaczenia pierwszej . Popis skutecznego bronienia dał natomiast golkiper gości
powieści pisarza, „Podróżydo kresu nocy” (1932), w świa- Szypowski, który złapał w ręce „jedenastkę” bitą przez
towymdziedzictwie literatury. Dymkowskiego.
. Wprowadzenie dodatkowej opłaty celnej ma być poprze- . Bitwa z policją, pożar, wandalizm na stadionie i ulicach
dzone monitoringiem rynkowym, a wielkości tzw. progo- towarzyszyły wsobotę piłkarskim derbom stolicy Polo-
we cen na te towary, zaproponowaneprzez resort rolnic- nia — Legia.
twa, obowiązywałyby tylko w 1996 roku.
Ćwicz. XI zostało opracowane przez Katarzynę Kłosińską i Barbarę Pędzich.

Ćwicz. XIX zostało opracowane przez Katarzynę Kłosińską.
Ćwicz. XX zostało opracowane wspólnie z Katarzyną Kłosińska.
Polonistyka.com
21. POPRAWNOŚĆ LEKSYKALNA - ŁĄCZLIWOŚĆ
IL. Do podanych niżej wyrazówproszę dopisać rzeczowniki, gdzie to możliwe, proszę określić, czy zakres łączliwości wy-
które wchodzą z nimi w typowe związki wyrazowe. Natej pod- znaczonyjest przez znaczenia słów, czy wynika ze zwyczaju
stawie proszę określić zakres łączliwości podanych wyrazów.! językowego.
1. żywić *OdCZUWAĆ” — enea ; 1. niebotyczny — ue east ;
PIESZAZOE : 2. niebagatelny — Le... ;
3. frenetyCzne — ....-en uuu ; 3. SOlIdNY — aaa ;
4. fEdTowaĆ — ..... uuu een aaa aaa ; Ą. SŁUSZNY — uwaa ;
5. podatny Na — eee aaa ewa ; 5. wybujały — oaza ;
6. SĄŻNIStY — „aaa aaa att ttn0A ; 6. rozległy — eu ;
7. cieszyć się 'doświadczać CZEgOŚ! — Lene ; 1. MCZNY — aaa ;
8. drakońskie — ......ueeeeeea aaa aaa aaa aa eza ata e wata wani aee ; 8. okazały — Lausanne att ati ;
Q. darzyć — „aaa : 9. CIĘŻKI — „aaa ;
10. BFOCZYĆ — Laon owane : 10. POKAŹNY — aaa .
Li. nabawić SIĘ — .....a eee aaa ;
12. popełnić — ......aue aus tt ; V. Proszę zastąpić przymiotnik przykry synonimami.
1. przykry zapach — Leao ;
13. płonne — Li... ;
2. przykra WIadOMOŚĆ — ananasa eeeaero ;
14. wdrażać — Lu meeeenew aaa aaa awa zaawan owiana ;
3. przykre zdarzenie — |... eee denen ;
15. wybitny —..... eee .
4. przykra choroba — uwaa eee ;
5. przykry charakter — |--na owane nace .
II. Proszę określić, czym jest dobór syntagmatyczny, a czym
dobór paradygmatyczny wyrazów. Do podanych wyrazów
proszę dopisać wyrazy pozostające z nimi w relacji: a. syn- VI. Synonimy wyrazu przykry z poprzedniego ćwiczenia
tagmatycznej i b. paradygmatycznej.” proszę połączyć z jak największą liczbą rzeczowników.
1. nobliwy
a. w relacji syntagmatycznej: een ;
b. w rełacji paradygmatycznej: ....-euueeeeee een nneecc ;
2. kradzież
a. w relacji syntagmatycznej: Lee ; VII. Do każdego z podanych w punktach od 1. do 7. cza-
b. w relacji paradygmatycznej: .....e-e-ueeeeeee eee ecc ; sownikówproszę dobrać jak najwięcej rzeczownikówspo-
3. dysponować śród zamieszczonych poniżej:
a. w relacji syntagmatycznej: Lumene ; awantura, badania, buty, ciasto, dobry uczynek, film, głup-
b. w rełacji paradygmatycznej: 1. ; stwo, grzech, krok, krzywda, mięso, model, notatki, obiad,
4, smutek porządki, pranie, przyjęcie, szafa, zadanie, zastrzyk, zebranie
a. w relacji syntagmatycznej: |--inne ; | ZZOICCE POZA ;
b. w relacji paradygmatycznej: Li... . 2. WYTZĄdZIĆ — „aaa ;

3. POPEłNIĆ — |. tat ;
LIL. Proszę dopisać rzeczowniki, które łączą się z następu- 4. UCZYNIĆ — aaa er ;
jącymi synonimami wyrazu czarny: 5. UCZĄdZIĆ — „out :
6. WYKONAĆ — |. aa a aaa a aaa ttantz ntt ;
|CZNA :
2. KTUCZOCZATNY— neue eee aanita ; 7. PRZYTZĄdZIĆ — oe .
3. hebanowy — eau ;
4, SMOLStY — eee aaa ; VIII. Spośród podanych przymiotników proszę wybrać jak
Ś. KATY — ua ; najwięcej określeń rzeczowników.
RODZ ; 1. bogaty, obfity, zamożny, ubogi, biedny
7. CIEMNY — Lat ; A. POŁÓW— Lua znanta :
ORZECAZER ; b. deSZCZE —.....u earn ,
QL KIPaowYy— „ea ; c. Człowiek — eee aaa aaa raze ;
10. nieszczęśliwy — ae aaa ; NEI CZENNNZ ;
; CSKFENN ;
M. złowieSZCZzy — uuu
. F. ZDIOTY — La pa ;
12. POSĘPNY — Lau
Z. OSOBOWOŚĆ — „aanita ;
| EAZA KCZZECCNA ;
IV. Proszę podać rzeczowniki, które są określane przez na-
1. Słownictwo — eau atari n 0 ;
stępujące przymiotniki — synonimy wyrazu wielki. Tam,
86 Polonistyka.com
je dZIEŃ — Lae we wrażenia; a. ;
|SEO ZE w witaminy; b. małżeństwo — .......e eee aaa a ziinn :
2. lichy, mierny, wybitny, średni c. związek małżeński — .... e ;
a. specjalista — Leao ; ZBcej ZONA ;
ro
b. Chirurg — uuu aaa aaa aaa aaa aaa aaa zaawan raza aaaziaaaiacacae ; b. godność — |... eee eee ;
ORWTRE C. SIANOWISKO — L.A ;
d. uczeń — ; d. UCZĄ — aaa .
e. zdolności ;
f. utwór — ; XII. W następujących zdaniach proszę podkreślić kon-
g. talent — ; strukcje, w których w nieuzasadniony sposób doszło do
h. płaszczyk — Lawa ; naruszenia łączliwości leksykalnej, oraz: a. wyjaśnić me-
1. UPOdA — aaa . chanizm powstania naruszenia łączliwości, czyli opisać,
dlaczego są one nieuzasadnione,b. zastąpić je formami nie-
L<. Proszę podać antonimy przymiotników występujących innowacyjnymi.
w następujących wyrażeniach: 1. Żaden młody ankietowany nie odpowiedział, że przezna-
1. zdrowy: czyłby miliard na zafundowanie dziadkom luksusowej sta-
KGCZCZA CENE : rości.
;
;
; . Pakt ten przewiduje, że kraje-sygnatariusze nie będąudzie-
o
. ; lały pomocy materialnej ani finansowej organizacjom upra-

f. krytyka — ....... eee aaa anacZa ; wiającym terroryzm.
g. TEAKCJE — L.A ;
szeroki:
W
PNRDICZENNNA ; . Zastanawiałam się, jak to będzie, ale wierzyłam, że nasza

LU)
b. ; miłość zwycięży wszelkie przeszkody.

c. ;
d. ;
wysoki . Bandziorów trzeba likwidować wzarodku i pokazać, że
ZOO EEE ; naród jest silniejszy niż bandzior.
|oz2030SANA :
c. odznaczenie — .. ;
d. urzędnik — .....eeaes ananasa aaa ananasa aaaa ; . Przybywać też będzie informacji drobnych, o charakterze
a
e. kultura —.........EE . wybitnie lokalnym.
A. Fam, gdzie to możliwe, proszę przekształcić wyrażenia

„rzeczownik+przydawka przymiotnikowa” w wyrażenia . Odkąd lekarzem wojewódzkim został Andrzej Rogaliń-
„rzeczownik odprzymiotnikowy+przydawka dopełniaczo- ski, objęty został dobry kierunek zmian.
wa”. Ćwiczenie proszę wykonać według wzoru: wysoki dom
— wysokość domu.
1. a. wysokie drzewo —........ eee eee ; . [...] jak rozstrzygać pojawiające się napięcia i różnice zdań
b. wysokie odznaczenie —..........eeeeueeeussaea aaa aaa aaa nanoacea ; występujące w społecznościach lokalnych?
c. wysoki urzędnik —
d. wysoka kultura — .........
a. zdrowe dziecko — .......uu eee aaa zina : . Nie ma wątpliwości, że ten piękny majowy wieczór, roz-
o
b. zdrowy wygląd — Laon anna ; poczęty dwujęzycznym nabożeństwem i kontynuowany

c. zdrowy Sen — ......-eeu eee aaa ; w serdecznych rozmowach wogrodzie parafii, był naj-
d. zdrowe jedzenie —.......... eee ; lepszą lekcją europejskiej wspólnoty.
e. zdrowe poglądy — ;
f. zdrowa krytyka — ie ;
g. zdrowe reakcje — |... aaa ; . Przyjeżdżał z Chorzowa dwa razy do roku, by podkuro-
a. szeroka Ulica —......-.eeu aaa aaa aaa awaria zaawan aca ; wać w uzdrowisku podupadające zdrowie.
13
b. szerokie horyzonty — Laur ;

c. szeroka oferta —..... eu. aaaa rain ie ;
d. szeroka Wiedza —..... eee . 10. Rzeźby Antoniego Toborowicza prowokują do uśmiechu
i ciepła.
M1. Proszę podać, z jakimi czasownikami łączą się nastę-
pujące wyrazy i wyrażenia synonimiczne:
Polonistyka.com
11. Padły dwa wnioski: jeden o „przedłużenie prezydium” po- 23 „Referendum odbędzie się 23 kwietnia — na dwa dni
przedniego zebrania, drugi o nowe wybory przewodniczą- przed postawionym przez Zachód ostatecznym termi-
cego. nem przystąpienia do rozmówz kosowskimi Albańczy-
kami.
2. Myślę, że wszyscyjesteśmy zmęczeni oglądaniem się na

to, jakich granic przestrzega lub nie przestrzega nasza kon-
kurencja. XIII. Wnastępujących zdaniach proszę podkreślić inno-
A. aaa ; wacje polegające na naruszeniu łączliwości leksykałnej.
Baa ; Proszę także wyjaśnić mechanizm ich powstania.
. Sąd rejonowy w Katowicachuniewinnił Kazimierza Swi- 1. Jeśli mieli wątpliwości, powinni je stracić.
tonia od zarzutu „publicznego nawoływania do waśni na-
rodowościowych”. . [...] dwustronne rozmowy doprowadziły do powołania
0
EN E ; komisji muzułmańskich duchownych — ulemów, którym
bas aaa aaa wa awa oazyzazaaaz aaa nreca ; by powierzono znalezienie politycznego rozwiązania to-
14. Rok temu, wzimie, w rejonie dworca PKP Radom pozna- czącego się w Afganistanie konfliktu.
ła starszego o czterdzieści lat Zaliwę, z którym odbyła mie-
. W drugim orzeczeniu TK orzekł, że złamaniem konstytu-
LJ
sięczny konkubinat.
cji było uwłaszczenie OPZZ majątkiem Funduszu Wcza-
Panna sów Pracowniczych.
. Zginęła jedna osoba — Artur G., ps. Kręciłapka, którego
rozszarpała 21 lipca eksplozja odpalonej za pomocą radia . Pomysł zorganizowania takiej debaty spotkał się z dużym
bomby umieszczonej w bramie budynku przy ul. Jagiel- odzewem ze strony środowisk, które kształtują twarz miasta.
lońskiej.
A aaa aaa ; . Sądzę, że wśród tych ludzi było przekonanie, że nikt poza
BL wear ; nimi nie zajrzy do tych dokumentów.
16. Jego radośćtrwała krótko. Zepsułją złotnik, który stwier-
dził, że jednopensówek nie kupuje. „ Kredyt w BŚ da już w tym roku oszczędność w wysoko-
NN ; Ści 1,8 miliona zł.
Basanti zat azaaareniewi ;
17. Wszyscy, którzy mają odpowiadać przed sądem, chorują . Wiele wybuchów jest spowodowanychludzką głupotą i złym
— stwierdziła Skorupka, wzbudzając oklaski AK-owców. korzystaniem z urządzeń gazowniczych.
A aaa aaa anawa ;
ROEE ;
18. Wybuch wojny izraełsko-egipskiej i zerwanie stosunków
przez ZSRR i Polskę z Izraelem zaowocowało słynnym
oświadczeniem Władysława Gomułki.
NE ; 10. W tej samej gonitwie prawdziwy popis nieudolności dali
EE ; jeźdźcy na koniach trenowanych przez Bogdana Chrza-
19. [...] atmosfera w Warszawie stawała się coraz bardziej nowskiego.
napięta, a jej ukoronowaniem był wybuch Powstania.
11. Wielka Brytania przoduje w europejskiej klasyfikacji przy-
padków wymuszania okupu za produkty przemysłowe.
20. Nikt nie oczekuje, że w ciągu roku-dwóch dokonamy gwał-
townego wzrostu wydatków na cele związane z wejściem „. Doskonale radziły sobie w I kwartale stosunkowo nowe
do NATO. na rynku Powszechne Świadectwa Udziałowe.
. Wobec nieudostępnienia mi przez konkubinęi jej rodzinę

. Jeśli minister zdrowia stosuje się do wartości chrześcijań- kontaktówz dzieckiem [...] informuję, że przejmuję wła-
skich, co ciągle podkreśla i czule jest obejmowany przez dzę rodzicielską nad swoim synem [...].
prymasa Glempa, to ja mam wnosie takie wartości i wolę
być ateistą. 14. Za taką próbę uznaje sądoweorzeczenie [...], które zapa-
dło wprzeddzień sierpniowej rocznicy robotniczego zwy-
cięstwa z 1980 roku.
2. [...] w rokowaniach nie dokonano praktycznie żadnego
o
I
postępu [...]. _[.. Jjeśli ktoś [.. .] sprawuje jakieś ważne stanowisko, po-
winien liczyć się z krytyką.
Polonistyka.com
16. Posłowie AWS nadrobili swój błąd natychmiast[...]. 21. Powzięte przeze mnie próby dotarcia do oskarżonej lub
A do jej opiekunówspełzłyna niczym.
17. Ministrowie [...] rozpoczęli w Bonn obrady nad WeNntu- eee
alnym wzmocnieniemsankcji wobec Belgradu. „ Rada Naczelna katolicko-narodowego Ruchu Odbudowy
to
to
Połski |...] wyraziła słowa wdzięczności dla Prymasa
18. [...] rząd wytyczył sobie zupełnie inny priorytet (...]. Polski[...].
19. [...] zażądała od Rady Warszawy wprowadzenia korekty. 23. Natychmiast podjęli więc zobowiązanie, że uchwalą od-
EE powiednie uchwały, które pomogą ten stan zmienić.
20. Irak długo przeciwstawiałsię udostępnieniu pałaców TZą- eee aaa
dowych komisji ONZ [...].
ag
*3. Ćwicz.I-II] zostały opracowane przez Ewę Rudnicka.
Polonistyka.com
69
22. POPRAWNOŚĆ FRAZEOLOGICZNA
I. Wponiższym tekście proszę podkreślić wszystkie związ- 4. a. Nie można sprowadzać do wspólnego mianownika
ki frazeologiczne. wszystkich tych okropności.
b. Dziecko podeszło do tablicy i sprowadziło wszystkie
Starania Józefa o pracę zostały uwieńczone sukcesem. Do-
liczby do wspólnego mianownika.
stał ciepłą posadkę — został zastępcą dyrektora Telewizji
„XYZ”. Co prawda, na dziennikarstwie znał się jak kura na 5. a. Premierrzucił na szałę cały swój autorytet, aby obronić
pieprzu, ale zdawał sobie sprawę z tego, że gdzie indziej le- ministra.
piej mu nie będzie. Był teraz tak ważną osobą, że każdy reży- b. Premier rzucił cały swój autorytet, aby obronić ministra.
ser, który pragnął, by jego film wszedł na antenę, próbował 6. a. Wszystkie wróble ćwierkają, że zarządzenie Rady Miej-
dać mu łapówkę. skiej nie ma podstaw prawnych.
Swoje urzędowanie zaczął od zatrudnienia nowej sekretar- b. Wszystkie dobrze poinformowane wróble ćwierka-
ki — młodej blondynki o piwnych oczach, do której od razu ją, że zarządzenie Rady Miejskiej nie ma podstaw
zapałał miłością. Następnym krokiem było wyrzucenie na prawnych.
śmietnik maszyny do pisania i kupno komputera. Poza tym 7. a. Wszystkie znaki na niebie i ziemi wskazują, że nie masz
nie podjął żadnych innych działań, ponieważ na niczym się racji.
nie znał. Wyjaśnił krótko i węzłowato swoim podwładnym, b. Wszystkie ślady na niebie i ziemi wskazują, że przele-
że jeśli będą wobec niego lojalni, to on odpłaci im się tym ciał tędy helikopter.
samym. Jak Kuba Bogu, tak Bóg Kubie. O nic innego się nie 8.a. Zapytał, czy może usiąść obok mnie. Zmierzyłam go
martwił, telewizyjny młyn kręcił się sam, a Józefliczył tylko od stóp do głów.
. Krawcowa zmierzyła go od stóp do głowy.
na to, że żadna burza go stamtąd nie zmiecie.
p Gp o
„ Klamka zapadła. Skreślono mnie z listy studentów.

o
. Pieczęć przybita. Skreślono mnie z listy studentów.

M. Każde wyrażenie i każdy zwrot proszę zakwalifikować
do odpowiedniej kategorii grupyI i grupyII. 10. . Przyszła na przyjęcie wystrojona jak stróż w Boże
1. czarny marsz; Ciało.
2. mokry piach; b. Przyszła na przyjęcie wystrojona jak pudel na wystawę
3. pić kawę; psówrasowych.
4, pieska dola;
5. smalić cholewki; IV. W miejsce kropek proszę wpisać w odpowiednich for-
6. wszcząć postępowanie; mach wyrazy podane w nawiasach, a następnie proszę po-
GrupaI: " GrupaII: dać schematy składniowe frazeologizmów występujących
a. związek frazeologiczny a. związek frazeologiczny: wponiższych zdaniach.
Stały: eee an ; 1. Mieliśmy dosyćciągłych zmagań z prezesem, więc mach-
z łączliwością nęłiśmy (na; ta sprawa) ręką.
b. zwiążek frazeologiczny b. połączenie
normatywną: ......u-ee:211221 ; . Próbowali dobrać się (my) ....
NW
łączliwy: assezaaniecnna ;
połączenie z łączliwością . Przymknęliśmy oczy (na; ta nieścisłość) ........-..11.1.--111----
©
c. związek frazeologiczny c.
użny: eee eee . SYSTEMOWĄ: ..-4:4424141-00- . pana i wydaliśmy zezwolenie.
„. Anna obgadywała sąsiadów, wieszała (na; oni) ..............
ES
LIL. Proszę określić, które cechy frazeologizmów wysuwają paka taaa ... psy.
się na pierwszy plan, gdy porówna się użyte w poniższych „ Premier rozdzierał szaty (nad; stan państwa).......... aaa .
th
zdaniach związki frazeologiczne z laźnymi grupamisyntak- 6. Pasierbica była zawsze (macocha) .... eee een
tycznymi. sołą w oku.
Cechy: 7. Wnuczek był oczkiem wgłowie (dziadek) ..................... .
— globalność znaczenia, 8. Nie szczędził środków, by przychylić nieba (ukochana
— nieciągłość składu, „0ZO NORA .
— stałość formy, 9. Nasze dzieci ostrzyły sobie zęby (na; ta willa) .............. .
— utrwalenie w systemie polszczyzny. 10. Nawet najlepszy reżyser połamałby sobie zęby (na; ta sztu-
1. a. Matka musiała zawsze świecić oczami za syna. KA) aaa aaa aaa .
. Matka musiała zawsze wstydzić się za syna.
G
. Ta sprawa spędzała musen z powiek. YV. Proszę uzupełnić poniższe wyrażenia tak, aby powstały
5
pop
. Ta sprawa go niepokoiła związkifrazeologiczne, oraz podać ich znaczenie.

_ Anna miała nóż na gardle — do końca miesiąca musiała
2)
spłacić wszystkie długi.

b. Gdy się odwróciła, dopadł ją bandyta z nożem w ręku.
Po chwili miała nóż na gardle.
90 Polonistyka.com
3, stroić Się W CUdZE.........e.u eee aaa aan aiancaa , . Tak KrTAWIEC L........ aaa aaa ana za zaawan aazine .
to
dakp.Mniedźwiedziu, Panu BoguŚwieczkę... eee eee aaa aaa aaa aaa aaacca
U)
5. POJTZUCAĆKOMUannJAJO, pnagAMAKIlepi
BinnnnannnniWpięKĘ, Niemiałababakłopotuea
DannUWAGI, NADZTaaa
8. KIĄĆWŻYWYaaa BOGAŁEPUaan
9. POTYWAĆSięZmana.NASłoŃE, KŁOWiatrSlęjeaaa
10. ATAa panSWÓJOgoNEKChWaI
HL głuchyjakaaa 10. CZYMSkOpkaanna
[2. podbijać(Komuś)aaa, pzZAWIE,8manuPOWIESZONO.

PannnAMATOR, 12. pinPARBÓGkulenoi.
14. pAMdÓW ynOMIECZAgiNIE.

spobioany 14. Zły10płakooo
16, JANUSOWE„aaa 15. ŁASKApaŃskamaa
LT. PYTPASOWEaan 16. PIZYSANIAŁKOCIOŁgAraKOWIaaa
18. ChłopiecdO„aaa 17. nimi.KODAUCZY.
19. TOBIEZaaaCHOJEWĘ, 18. NiOdPZUann.ZDUJOWANO
20.nn.WCZAMMDU, 19. CZĘgOOkonieWidzi.
21. WylaĆdzieckoZsaa, nu.AMAWiÓTYlECĄ,

2. kłaśćZATOWĄgłOWĘPodaaa panCZYNIAZłodZIEJA
D3, POKAZAĆaaa.PAZUE NAzłodziejuaaa
24, SZYĆ(KOMUŚ)s NiedlapsaKiełbasaona
25. ZMYĆ(KOMUŚ)„aa Plotkawyleci...,AWICaa
26. SZPAKAMaaa 25. painZAglĄdAsiĘWzĘDY.
29. aan.RubIkOM,
VII. Na podstawie analizy poniższych związkówproszę
DB. an.STEbMNKI, określić, jaki obraz 1. kobiety i mężczyznyoraz 2. człowie-
ka i zwierząt został utrwalony wpolszczyźnie.
29, WOWan l . babskie gadanie; kobieca logika; babskie plotki; męska
rozmowa; zachować się jak prawdziwy mężczyzna; mę-
ska decyzja; Gdzie diabeł nie może, tam babę pośle; Baba
VI. Proszę uzupełnić brakujące człony przysłówi podać z wozu, koniomlżej;
przybliżone znaczenie tych przysłów.! 2. podłożyć komuś świnię; uparty jak osioł; głupia gęś; kura
1. A jaskółka WIOSNY 2. eee aan A domowa; małpia złośliwość; wieszać psy na kimś; barani
teb; wyjść na ludzi; człowiek przez duże „„C”; zrobić z ko-
Polonistyka.com
91
goś człowieka; zachowywać się jak człowiek; robić coś X. Podane niżej frazeołogizmy proszę pogrupować we-
po ludzku; postąpić po ludzku. dług styłów, do których należą.
1. Styl potoczny: ua eee ;
VII. Proszę określić, jaką ocenę desygnatów przynoszą 2. Stył książkowy (Erudycyjnyj: eee eee ;
frazeologizmy mówiące o: 3. Styl literacki: |... aaa ;
1. ludziach mało inteligentnych: . Styl oficjalny: 1... eee awa aaa .
ES
ciężkaartyleria, głupi jak but, głupi jak noga stołowa, ba- brzydkie kaczątko, ciemna strona, gadać jak najęty, judaszowe
rani łeb, ośli łeb, zakuta pała, kurzy/ ptasi móżdżek, nie srebrniki, kamień na kamieniu nie został, kraj lat dziecinnych,
mieć oleju w głowie, mieć siano w głowie, mieć spóźnio- małe piwo, masz babo placek, miecz Damoklesa, nie ma sprawy,
ny zapłon; nie w ciemię bity, odwaga cywilna, opływać wdostatki, pałec
. ladziach niezrównoważonych psychicznie: Boży, płaszczyzna współpracy, scena dziejów, światło wtunelu,
to
mieć fioła, mieć fisia, komuś się pomieszało w głowie, 2 uszyć komuś buty,
torować sobie drogę, wąskie gardło, zielone
mieć nie po kolei w głowie, mieć źle w głowie, mieć źle światło (dla kogoś, czegoś), zdać życiowy egzamin.
poukładane wgłowie, upaść na głowę, mieć hopła, mieć
hysia, komuś brakuje piątej klepki, dostać kuku na mu- XI. Na podstawie poniższych przykładów proszę omówić
niu, rzuciło się komuś na mózg, mieć odbicia, padło ko- mechanizmy powstawania następujących innowacji fra-
muś na mózg/ na rozum/ na umysł, mieć niepoukładane/ zeologicznych:
nierówno pod sufitem, mieć szmery pod czaszką/ pod ko- 1. Rozszerzających:
pułą, dostać/ mieć szmergla, byćnie tego; a. Czyżby prawo chyliło czoła przed mamoną?
3. oszukiwaniu innych:
robić kogoś w konia, robić kogoś w trąbę, robić kogoś
w balona, zrobić kogoś w bambuko, nabić kogoś wbutel-
kę, bawić się z kimś wciuciubabkę, wystrychnąć kogoś
na dudka, wpuścić kogoś w kanał, wykręcić/ zrobić ko-
muś numer, wystawić kogoś do wiatru; d. Bo wiele trudutrzeba, by stawić czoła przeciwnościom,
4. |lekceważeniu innych: nierównościompól i lasów.
traktować kogoś per noga. zadzierać nosa, mieć kogoś
w głębokim poważaniu; . Skracających:
to
5. dokuczaniu innym: a. Ścisłe regulacje austriackiej ustawy bankowej i prawa

chodzić komuś po głowie, wchodzić komuśna głowę, jeź- dewizowego wystarczają, by zapobiec praniu pienię-
dzić po kimś jak po łysej kobyłe, ciosać komuś kołki na dzy poprzez anonimowe konta oszczędnościowe.
głowie, wiercić komuś dziurę w brzuchu, psuć komuśkrew,
działać komuś na nerwy, grać komuś na nerwach, zaleźć b. Gaża była nielicha, co dało się zauważyć natychmiast.
komuśza skórę, dać komuś wciry. Co bowiem robi Amerykanin, któremu podniosła się
stopa? Zmienia dom.
IX. Proszę zastąpić podkreślone połączenia wyrazowe
związkami frazeologicznymi. c. A przecież bezrobocie to nie jest jedyny orzech do zgry-
Zenon był bardzo biedny,nie starczało mu pieniędzy na utrzy- zienia.
manie, często nie miał co jeść. Chciał załatwić sobie dobrze
płatną pracę, chodził po różnych urzędach,ale odsyłano go z jed- d. Wcześniej jednak, daleką i nie zawsze usłaną drogę mu-
nego miejsca do drugiego i z każdego urzędu wychodził. nie siały przebyć kobiety, zanim dopuszczonoje do głosu.
załatwiwszy sprawy. Był bardzo nerwowy i mówił wszystko
wszystkim otwarcie, więc nikt nie chciał z nim rozmawiać. Po . Rozwijających:
1)
paru tygodniach takiego załatwiania spraw Zenon zaczął roz- a. Szczęśliwym wybrankiemjej kapryśnego serca został
paczać. Robił wszystko, by znaleźć pracę. Wreszcie stało się! ponoć prezenter.
Nieoczekiwanie zaproponowano mupracę wfilharmonii. Po-
czuł się bardzo szcześliwy. Zatrudnił się w filharmonii, mimo b. Toczy się śledztwo, które — miejmynadzieję — oddzieli
że nie był muzykalny i w ogóle na muzyce się nie znał. Nieste- piewę od procesowego ziarna.
ty, po paru dniach wszystko sie wydało i zwolnili z pracy bied-
nego Zenona. Ten już całkiem sie załamał, gdy nagle się okaza- c. Mimo to zdążyła urodzić trzecie dziecko, zagrać
ło, że zwrócił na siebie uwagę jednej niezbyt urodziwej i nie- w „Czterech weselach i pogrzebie” i wypłynąć na sze-
zbyt młodej, ale za to bardzo bogatej wdowy. Zenon udał, że rokie wodykina.
nie widzi jej wad, szybko ja sobie podporządkowałi nie minę-
ły dwa miesiące, a zamieszkał razem z nią. Żyli w miarę spo-
kojnie, nie kłócili się, jednak Zenon czułsię nieszczęśliwy, bo
nie kochał Zenobii. Miał teraz trudny problem do rozstrzygnie- e. Prawdziwym kijem włożonym w mrowisko był niedaw-
cia: udawać, że nie widzi tego, że jest nieszczęśliwy, i zostać ny wywiad słynnego aktora udzielonytełewizji CNN.
z Zenobią, czy opuścić ją i być samotnym?
92 Polonistyka.com
4, Wymieniających: że tylko, gdy obie strony wyjdą na swoje, związek jest
a. Toteż zresztą nie najtańsze rozwiązanie -- trzy rzędySie- kompletny.
dzeń wklasie turystycznej samolotu kosztują 27 tys. ma-
rek. Sałomonowe wyjście zaproponowała prokuratura. b. Szymborska przekroczyła narodowy Rubikon — jej po-
ezja jest na wskroś europejska.
b. Jerzy Brzostek z Myszyńcajest człowiekiem operatyw-
nymi raczej majętnym. Już dawno temu chwycił spra-
wy wswoje ręce. Od tamtej porytrzyma je mocno i nie XII. Proszę poprawić i scharakteryzować błędy frazeolo-
popuszcza. giczne w następujących zdaniach.
1. Wielu uznałobyto spotkanie za zły omen, ale nasi „musz-
kieterowie” dalecy byli nie tylko od wszelkich przesądów,
z.
z
2.
pa»
pna
E,
—
„U
4
A5
0
N
o
3
EB
=
LĄ
B
O
a
na
W
3
ź
<
o
ź
mi
e)
fo
©
ale i zdrowego rozsądku.

d. Kilka minut przed przerwą Robert Baggio dał do zro-
. Na drugiej pozycji, między mieszkaniem i autem, plasuje
SJ
zumienia zgromadzonym na San Siro, że Milan ma ty-
tuł w zasięgu widelca. się ludzka zapobiegliwość.
. Gdy składnica miała nóż na gardle, dynamicznie rozwija-
u
5. Regulujących:
a. Wytyka wszystko palcem, co śmiechu warte. ły się prywatne hurtownie księgarskie.
. Negocjatorzy obydwustron podpisują układ o zawiesze-

b. Wicepremier Kołodko — znany z impulsywnego cha-
niu ognia.
rakteru — tym razem przeszedł sam siebie. Najpierwdał
podatnikom prezent w postaci darowizn, a teraz nie-
„ Jest autoremkilku książek, które mają takie tytuły, że ciarki
Lt
wybrednymi słowami beszta ich za korzystanie z ulg.

biorą gęsią skórkę.
c. Dwadni(14-15 marca) spędzi w Warszawie nowy szef

. Nie powiem, ściągając koszulę, wszyscy patrzyli na mnie,
dyplomacji rosyjskiej Jewgienij Primakow. Program
jakbym postradał piątą klepkę.
jego rozmówjest dopiero dopinany na ostatni guzik.
„. Wszak gwiazdor muzyki pop przyzwyczaił świat do tego,

d. Mecz był bardzo emocjonujący dla widzów i z minuty
że dziewczyny zmieniał jak koszulę.
na minutę stojący na coraz wyższym poziomie.
. Irlandzka Armia Republikańska planowała zdmuchnąć

e. Uczestnicy dowiedzieli się o wszystkim dosłownie na
z powierzchni Ziemi gmach brytyjskiego parlamentu oraz
minuty przed akcją.
symbol Londynu, słynnego Big Bena.
. Kontaminujących:
. Nie pamięta, ile razy pluła sobie w twarz I mówiła: „Ni-
a. Był tylko trybikiem w wielkiej i bardzo niebezpiecznej
gdy więcej!”.
grze, do której dał się wciągnąć.
10. Im była bardziej słaba, tym na wyższych obrotach praco-

b. Dziwię się bardzo, po jakie trzy grosze prokuratura i sądy
wała jej świadomość.
ceregielą się z bandzioramii trzymają ich w więzieniach.
11. Intencja odstawienia na aut prezydenta wtej materii była
c. Już nie mogła odgrywać w ich stadle pierwszych skrzy- czysta jak łza.
piec.
. Przyrost informacji o podjęciu leczenia powinien przy-
d. Na pięknymstadionie „Kontrida”, gdzie mecz obejrza- najmniej dotrzymać kroku przybywaniu nowych przypad-
ło 8 tysięcy kibiców|...], wiatr od zimnego o tej porze ków nadciśnienia.
roku Morza Adriatyckiego wiał niestety polskim pił-
karzom w oczy. . Filmy, które zostały odsądzone przez krytyków od czci 1
wiary, szybko zniknęły z ekranów.
e. Historia aferzysty Cziczikowa, opowiadana w konwen-
cji komedii typów,to dła reżysera |...] pretekst do in- 14. Jestem bardzo szczęśliwa, że nie muszę do tego przywią-
nej, dziwnie znajomej historii przekupnychurzędników, zywać uwagi.
prawników gmatwających sprawyi łajdaków, którzy
wtej mętnej wodzie pływają jak ryby. . Tej deski ratunku chwyciłysię nawet koncernyhotelowe,
które wykorzystując wzory najtańszych kompleksówtu-
7. Uzupełniających: rystycznych, oferują mieszkania socjalne po bezkonku-
a. Jeśli chcemy, by partner wynosił korzyści i był zado- rencyjnie niskich cenach.
wolony, nie musi to być bezinteresowne. Chodzi o to,
Polonistyka.com
. Trafiłem w stówę z tym zawodem. 37. Dzięki członkostwu w UE Irlandia zyskała miano tygrysa
Europy z rocznym wzrostem rzędu 10 proc.
17. Wdrugiej odsłonie ciężar wokalu wziął na siebie Darek
Fijałkowski.
KI. Poniższe zdania zawierają zamierzone innowacje
. Mafia zreorganizowała swoje struktury, natomiast akcja frazeologiczne. Proszę określić przyczyny powstania tych
antymafijna rządu włoskiego przeszła do przeszłości. innowacji.
1. Wydawało się, że goście już nie dadzą rady, gdy sprawy
w swoje nogi wziął Leszek Pisz. Kapitan wojskowych
19. Pierwszy rząd, powstały po odzyskaniu władzy, najczę-
ściej skazany jest na pożarcie. dwukrotnie w popisowy sposób wykonał rzuty wolne.
. Skrywany przez rząd tajny kosztorys stworzenia i utrzy- . Start w Brnie nie uszedł kolarzom na sucho. Po raz pierw-
3
mywania wydziałówteologicznych na wyższych ucze|- szy tego dnia padał deszcz, który w środku dystansu
„spompował” wszystkich równo.
niach może przewyższyć najśmielsze oczekiwania.
. Gdy na drewnianej łopacie wyjmowano z pieca upieczo- „ Wszystko na nic. Żarłoczne świnie najwyraźniej postano-
2
ne ciasto, napięcie kobiet było wzenicie. wiły puścić go z torbami.
. Wędkarzy było w weekend nad Zegrzem mrowie, lecz ryba

e,
tJ
niestety nie dopisała.

UJ
bo
1h
. Rząd chce natomiast, abysilną władzę w rękach mieli wo-

jewodawie.
. Na pierwszych miejscach szef MSZ wymienił integrację

z NATO i Unią Europejską. XIY. Proszę scharakteryzować oraz ocenić innowacje fra-
zeologiczne w poniższych zdaniach.
. Ze strzępków rozmów, z rzuconych mimochodem słów I „ Ostatnio pojawiły się nowe światełka w narkotycznym tu-
odtwarzamkoleje losów dziewczynki. nelu, nowe sposoby na dłuższe życie.
. Ten ostatni krzyk narciarskiej nowoczesności został wy-
3
myślonyprzez Salomona.
. Postać Eugeniusza L. wyskoczyła jak przysłowiowyFilip
2)
. Na pierwszy ogień wytypowano 4-kilometrowy odcinek z konopi.

od przejścia granicznego do stacji benzynowej. _ Nie przejmuj się problemami Byka, on spadnie nacztery łapy.
. Oczywiście, pierwsze skrzypce są nadal wjego rękach,
ale jak może być inaczej na płycie gitarzysty.
. Z całkiem innego powoduzagotowała się krew w Albań-
czykach. . Podczas akcji policjanci zatrzymali na gorącym uczynku
produkcji narkotyku trzech mieszkańców Warszawy
w średnim wieku.
. Kiedy tylko pociąg zniknął w sinej dali, nasz bohater ru-
. Również nowo upieczonyrząd Giuliano Amato z trudem szył do najbliższego aparatu telefonicznego, by sprosić
znajomkówna kawalerską balangę.
zdobył wotum zaufania wizbie deputowanych.
- Wdniuogłoszenia przez policję kolejnej akcji „Trzeźwość
. Ale ta ekspansywność ma oczywiście swoją cenę — wsło- na drodze”jedna z katowickich gazet rzuciła kłody przed
nych honorariach za prawdę. radiowozy.
. Pani Kucharska, choć bardzo się stara, nie potrafi ukryć
wzruszenia. Ale nikt się temuspecjalnie nie dziwi. Prze-
toJ
Uh
cież to JEJ syn. A i kolegom kręcą się lzy.
. Przewodniczącyrosyjskiej Dumy— Giennadij Sielezniow 10. Odchodzą jak muchy.

DJ
UJ
— oskarżył amerykańską sekretarz stanu Madeleine Adbri- 11. Jedynymwyjściemz sytuacji wydaje się być ostre zacią-
ght o wbijanie klina między Moskwęi byłe republiki ra-
gnięcie pasa.
dzieckie podczasjej wizyty w Azji Środkowej. . Za drzwiami z szyldem .„Pracownia” można się zakuć
wzbroję od stóp po teb!
94 Polonistyka.com
. Podpisaliśmytraktat pokojowy, któremusądzonejest ode- sędzia., hiobowa wieść,iść jak z płatka, Jaką miarką mierzysz,
grać historyczną rolę, ponieważ stawia on kropkę nad 400- taką ci odmierzą., kocie łby, kołos na glinianych nogach, ko-
„letnimi zaszłościarmni. ści zostały rzucone, Kto się buduje, ten się rujnuje., lecieć
. Pozostawili w tyle Sebastiana Ułamka i Rafała Dobrue- z rąk, Łatwiej wór pcheł upilnować niż jedną kobietę., Masz
kiego, po czym wałczyli niemal w łeb. babo placek!, na oko, niedzielny kierowca, obiecywać grusz-
, Studenci wymieniają tylko kiłka nazwisk profesorówprzez ki na wierzbie, Od wódkirozum krótki., otóż to, paść na mózg,
duże P. Według nichjest ich tylu, ile palców u jednej ręki. patrzeć wilkiem, pełnej krwi, psim swędem, szewska pasja,
5, jest zadaniem Syzyfa stworzyć znak, który mógłby od- umarł w butach, w związkuz..., żeteż....
zwierciedlić wszystkie najważniejsze w dziejach miasta
Podział wg Podział wg
zdarzenia.
S. Skorupki A.M. Lewickiego
17. Przy jednej pieczeni dwie rzeczy załatwiono.
(ze wzgl. na budowę (ze wzgl. na odrębność
18. Zamiast zadowolić się skromną posadą kaprala pniemy
związku): i funkcję składniową
się po różnych stołkach, dochodząc wreszcie do upragnio-
związku):
nego celu.
19. Każdego roku na likwidację skutkówtragedii powinna ona
Wyrażenia: Wyrażenia rzeczownikowe:
[Ukraina] łożyć około dwóch miliardów dolarów. — Same-
mu naszemu państwujest zbyt trudno udźwignąć taki krzyż.
20. „Jeśli równowaga nie zostanie zachowana, związek popa-
Wyrażenia określające:
da w tarapaty.
. Naszfutbol cienko przędzie, więc ewentualny występ Po-
laka w finale Ligi Mistrzów byłby jakąś pociechą.
Wyrażenia frazeologiczne:
„. Francuzi na własnym boisku zagrali jednak jak z nut.
. Gospodarze rozpoczęli z wysokiego „C”; już w 42. se-
kundzie, po błędzie obrońcówLegii, Szamotulskiego po-
Zwroty: Zwroty:
konał Jan Woś. To były jednak miłe złego początki.
„ Deszcz lał jak z cebra.
. Coś złego czuł w powietrzu.
Frazy: Frazy:
. [...] służba zdrowia z 69 procentami ocen złych, która tak-
że zadebiutowała w tym rankingu, „pobiła na łeb na szy-
ję” najgorzej dotąd oceniane instytucje — policję (48 proc.)
Przysłowia: Przysłowia:
i prokuraturę (40 proc.).
27. „Skóra jest kamieniem węgielnym zdrowiai życia”, ponie-
waż przez skórę wydalane są produkty przemiany materii,
a od jej stanu zależy skuteczność samoobrony organizmu.
. Monika nie ukrywa, że pierwsze skrzypce sąjej specjalno-
ścią i potrzebą, — Po prostunie znoszę, gdy ktoś mną kieru-
je lub w czymś mnie wyręcza. Ja pod rządami pana męża?
. Oznacza to postawienie Polaków przed faktami dokona-
nymi o nieobliczalnych skutkach.
. Trener Hubert Wagner wielokrotnie przyznawał, że boj-
kot igrzysk skręcił kark drużynie, która nigdy później nie
odniosła sukcesów odpowiadających potencjalnym moż-
liwościom.
. Krwią ociekła pierwsza strona „EW” 10 stycznia. Zamor-
dowano dozorcę szkoły podstawowej na Żoliborzu.
. Podobno decydujący „cynk” otrzymali policjanci od by-
łego oficera Stasi.
- W tym sezonie kłopoty finansowe spowodowały, że S0-
kół przypominał podrzucone kukułcze piskię.
. Jedna z kul utkwiła ochroniarzowi w kamizelce kulood-
pornej. Trzech pracowników agencji ochroniarskiej nie
straciło głowy. Też zaczęli strzelać.
XV. Podane związki wyrazowe proszę zaklasyfikować do

odpowiednich grup zgodnie z podziałami S. Skorupki
I A.M. Lewickiego.”
bawić się jak kot z myszką, bądź... bądź..., całą gębą, chory i Ćwicz. VI zostało opracowaneprzez Ewę Rudnicką.
z urojenia, ciosać kołki na głowie, Co człowiek, to drugiego 2 Ćwicz. KVzostało opracowane przez Agatę Hącię.
Polonistyka.com
95
23. POPRAWNOŚĆ LEKSYKALNO-STYLISTYCZNA — METAFORY
I. W poniższych zdaniach proszę wskazać wyrażenia, zwro- 9. Na emigracji przeszedł istną gehennę.
ty i frazy metaforyczne oraz określić ich strukturę i pod- 10. Ten zakład to prawdziwa menażeria.
stawę porównania.
I. Uśmiechając się, odsłoniła perły zębów. TY. Proszę określić, jaką funkcję pełnią metafory w poda-
. Zwiedzaliśmy prawdziwąperłę architektury. nych tekstach.
NN
. Ciągle jeździsz tym trupem? 1. Gwiazdyjej oczubłyszczałyjakimś dziwnym nieokreślo-

2
. Dorobiła się świetnie zarabiającego męża. nym blaskiem.

BR
„ Nie kupuj sobie samochodu, który będzie skarbonką. . Nasza gospodarka przypomina rozpędzoną lokomotywę,
to
m
. Ta fabryka jest hamulcem naszej gospodarki. która jedzie po torowisku nieprzystosowanym do takich
OG
prędkości. W dodatku maszynista dosypał w zeszłym roku

il. Proszę wyjaśnić, jak doszło do powstania wtórnych za dużo węgla.
Zn aczeń podanych wyrazów. . Trzeba popierać lewicę, ponieważ zdrowyorganizmmusi
120
1. rączka: mieć silne obie nogi — i lewą, i prawą.
— "mała ręka”, np.: Dziecko wzięło jabłko do rączki. 4. Przedmałżeńskie stosunki po to, „abysię wypróbować”,
— "uchwyt walizki, torby, garnkaitp.” Wtorebce urwała przypominają zrywanie gałązek z kwitnącej jabłoni. Wy-
się rączka; głądają prześlicznie po wstawieniu do wazonu, potemjed-
. kalendarz: nak usychają.
to
— *system rachubyczasu”, np.: kalendarz gregoriański; 5. Osoba stosująca metody antykoncepcyjne może być po-
— *spis dni całego roku”, np.: Dostałamładnykalendarz; równana do takiej, która bez względu na pogodęcały czas
— planowany układ dat, terminów itp. ', np.: kalendarz chodzi pod parasolem. Zupełnie nie zwraca uwagi, że
wyborczy, kalendarz spotkań; deszcz pada tylko czasami(tak jak kobieta jest zdolna do
. świnia: poczęcia tylko przez część cyklu). Czy takie postępowa-
1)
— *zwierzę”, np.: Świnia chrząkała wchlewiku; nie uznamyza rozsądne?

— *człowiek podły”, np.: Okazał się świnią;
. głowa: V. Proszę ocenić fortunność metafor użytych w poniższych
— *część ciała”, np.: Boli mnie głowa; zdaniach, biorąc pod uwagę:
— *najważniejsza osoba”, np.: głowa państwa, głowaro- 1. Ich łączliwość z pozostałymi słowami wzdaniu i tworzo-
dziny; ny przez nie obraz:
„ bank: a. Po wprowadzeniu zmian ta nowa droga do mieszkania
— *instytucja zajmująca się przechowywaniem pieniędzy, natychmiast straci całą atrakcyjność.
udzielaniem kredytów, dokonywaniemróżnych opera- b. Tomasz G. aż palił się do gaszenia pożarów.
cji finansowychitp. ; c. Do pracy dojeżdżam autobusem. Tego dnia nie dojecha-
— 'instytucja, która coś gromadzi”, np.: bank danych, bank łam, bo przy ruszaniuz przystankusilnik nagle wyzionął
krwi, bank fotografii, bank genów, bank twarzy(por. ducha.
Przyślij swoją fotografię do naszego banku twarzy. d. Zaparkowany na osiedlowymparkingu samochód przy-
Może wystąpisz w reklamie); witał go smętnie czterema flakami, czyli poprzebija-
. czapa: nymi oponami we wszystkich, poza zapasowym, ko-
— nakrycie głowy”, np.: Sprawił sobie baranią czapę; tach.
— środ.: *kara śmierci”, np.: Za takie coś możesz dostać e. Bezkompromisowyobrońca kloszardów — kapucyn oj-
tylko czapę. ciec Pierre spadł na złamany kark z samego wierzchoł-
ka sondaży popularności, gdzie utrzymywałsię prawie
III. Proszę wskazać motywację określeń metaforycznych przez pół stulecia.
w poniższych wypowiedzeniach i określić „stopień żywo- f. Z czasem ulica obrosła legendą. Dla jednychstała się
ści *» tych metafor.! „gniazdem terroru”, dla innych oazą wolności, centrum
„ Film nakręcony na kanwie powieści Aleksandra Dumasa. antyfaszystowskiego oporu, symbolem walki alterna-
—
„ Płatki śniegu tańczyły na wietrze. tywnychze „zgniłym mieszczaństwem”. Na Hafenstras-

9
. Cała przyroda tęskniła już za słońcem. se poślizgnął się były burmistrz Hamburga, Klaus von
©
. Fłumy poruszały się w powodzi świateł. Dohkany.

A
„ Na trasie wyjazdowej na Poznań doszło do karambolu . Łódzcy prokuratorzy uznali, że Anioła dokładał wszel-
Ga
n
ośmiu samochodów. kich starań, by wyjaśnić okoliczności napadu na „Re-

. Parowóz sapał, pokonując wzniesienie. dutę”, a ponadto nie znał całego planu wybielenia poli-
GN
. Ta dziewczynato anioł. cjantów, który opracowali oficerowie odpowiedzialni

=
. Wkoronie dębu świergotały ptaki. za zbadanie sprawy.
96 Polonistyka.com
„ Wielbiciele jej [Hanki Bielickiej] talentu mogą ją po- . Ich motywację:
bo
dziwiać przede wszystkim na scenie Teatru Syrena, któ- a. Nic nie usprawiedliwia naszej gry bez zęba, bez zacię-
rego pani Hankajest filarem. cia.
„. Dzieci przedwojennych ziemian wyrastały wcieniu cu- . Prasa, przeciwna wynikom wyborówprezydenckich,
dem ocalałych portretów przodkówi resztek porcelany. uderzyła w dzwony na trwogę, bo oto Polska znalazła
. To orzeczenie jest jaskółką dla innych sprawdotyczą- się na krawędzi dziejowej czeluści, na dnie której czają
cych naszego państwa, które będą rozpatrywane. się złe moce pragnące naszej zguby.
. Abysię zbliżyć do obserwowanej osoby albo zrobić Uważam, że propozycja organizacji olimpiady na tym
rozpoznanie, policjanci mogą się przebierać za osobę, terenie jest po prostu pustą purchawką.
która w danej sytuacji nie będzie budziła podejrzenia, . Myślę, że przyniesie to ulgę wszystkim, a szczególnie
na przykład za listonosza, kelnera czy pielęgniarza. dzieciom, które nie znoszą niedomówień i stanu zamro-
Jednak każda przykrywka, jak twierdzą funkcjonariu- żenia.
sze, może napotkać na różne trudności. . Podczas zagrożenia dorosły człowiek odruchowo re-
„Nasz kraj zaś stał się prawdziwym importerem nóg: ile- aguje całymciałem, a dziecko jest bezwolne jak gala-
kroć wypłynie jakiś zdolnypiłkarz, natychmiast sprze- reta.
daje się go do państwa, które płaci. f. Oprócz tysięcy prostych bloków mieszkaniowych są
. Młody Cruyff był wtrudnej sytuacji. Stał tyłem do w Warszawie także bloki krzywe, czyli nie łapiące pio-
bramki, a na plecach wieszał musię Sołozbał. Mimo to nu, niczym pijak.
zdołał musnąć piłkę. . [...] dła polskiego cietrzewia jenot jest jak dawny Układ
GQ
. Moses Taniu już obejrzał plecy Cosmasa przed rokiem, Warszawski, a amerykańska norka niczym NATO.
więc tym razem wolał pokazać mu swoje. h. Przemyślana operacja asów propagandy, z rozpaczli-
. Sześć kul przerwało jego życie w momencie, kiedy po wą próbą uczynienia z księdza biskupa Pieronka pri-
raz kolejny poderwałsię do lotu. mabaleriny mediów[...] skończyła się klapą.
„ I tak oto kobiety, z wielkim krzykiem protestu i miota- . Nie przejmujcie administracji budynków do czasu wy-
niem na prawo i lewo białą niewolnicą, uciskiem czło- dobycia dokumentów. Inaczej będziecie zawsze trak-
wieka przez człowieka[...], dyskryminacją płci, oraz towani jak misie proszalne.
innymi podobnymi bredniami, osiągnęły wielki sukces . Norbert A. — tak przynajmniej wynika z dochodzenia —
w postaci galerniczej pracy własnej i niebotycznych ulg był jednym z mózgów doskonale zorganizowanego pro-
dla mężczyzn. cederu.
. Tu także mieścił się mózg Państwowych ZakładówLot- . Stopień ich zharmonizowania stylistycznego z pozostały-
1)
niczych. mi słowami wzdaniu:

. Ta czwórka i jeszcze kilku innych obcokrajowcówto a. I tak niewinna łapówka wręczona gliniarzowi na dro-
importowy plon przerwy zimowej. dze przeradza się z biegiem lat w apokalipsę życia co-
. Zobaczyłam Sławka wszklanym pudełku. dziennego, w chorobę, która żeruje na naszej obojęt-
„Znowu więc odgrzano Pawlaka. ności wobeczła.
. Pani J. Kowalska [...] starała się „wmówić” mi, że ma . |...] służba zdrowia — uzdrowiona, sterylna — wyłoni
dowody na współpracę kina z konikami, a wszystko się jak królewna z żaby.
ukryte jest pod płaszczykiem biletów grupowych, któ- . Jacek F. natychmiast zapomniał o meandrach hipokra-
re stanowią przykrywkę, bo faktycznie bilety te trafia- tesowej spuścizny, którą właśnie z mozołem sobie przy-
ja do koników. swajał.
u. Bucha ze mnie energia, kwitnę, nie muszę niczego uda- . Nie może federacja piłkarska kraju w środku Europy,
wać ani wpinać piór, żeby wyglądać i czuć się fanta- który w dodatku ofiarował światu Mikołaja Kopernika
stycznie. — ekonomistę, twórcę prawa o lichym pieniądzu wy-
. Z bokserskich maszynek zrezygnowała już federacja pierającympieniądz solidny — pozwałać sobie, by gra-
bokserska USA. Być może Europa również pójdzie po no jej na nosie wybrane standardy oparte na motywach
rozum do głowy i korzystając ze świątecznej okazji, wiedeńskiej operetki.
pozbędzie się śmierdzącego, sędziowskiego jaja. . [Tenisistka] nie tłucze każdej piłki jak młotkiem, lubi
. Mimo że ich szlaki są żelazne, także kolejarze posta- sprytnie zmienić rytm, speszyć przeciwniczkę drop-sho-
nowili nagiąć tory wstronę kapitalizmu. tem. [...] W minionych dniach Kurnikowa pokonała
. Co zrobić z pasztetem, z którego trudno będzie zmaj- Monicę 7:5, 6:4. Wcześniej zawiesiła u pasa skalp Ma-
te
strować wyborczą kiełbasę? riany Lucić 6:4.

. Wydawać by się mogło, że nic nie jest w stanie prze- f. Jeśli w warszawskim procesie zapadnie wyrok skazu-
szkodzić w tym, by odbył się największy na Świecie jącyredakcję „„Życia”, istnieje obawa, że dziennikarze,
wyścig. Jak się jednak okazuje, niezbadane są wyroki redaktorzy i wydawcy będą obawiali się publikowania
przyrody. Wśrodę wieczorem Dubaj nawiedziła strasz- „złych nowin”, a polskie media przybiorą postać pa-
na ulewa. Pustynia zaiskrzyła się od wody niczymlu- pierowychtygrysów, których funkcja sprowadzisię do
strzana tafla. smarowania warstw balsamu na wiecznie zapracowa-
. [Reportaż] zakończony pełną nadziei beczką miodu. ne dusze społeczeństwa.
Polonistyka.com
97
VE Proszę ocenić kształt językowy poniższych wypowiedzi. nazwiska będące prawdziwymi maszynkami do wygry-
1. Wyborcy w miastach głosowali przede wszystkim według wania wyborów.”
klucza politycznego. W Radomiu duet SLD-AW„S” oka- 2. [...] ogłaszam koniec w tymrokuz działalnością złodziej-
zał się drogowym walcem, który zmiażdżył pozostałych skich spółek. Czerwone światło stop — dla złodziejskiej
8 komitetów wyborczych. Wszelkie próby wyjścia poza prywatyzacji, stop — dla wywłaszczenia narodu polskie-
ten układ skończyłysię tragicznie. Radomska AW„S” wy- go, stop — dla złodziei, a otwarte drzwi i więzienia dla
stawiła ludzi młodychi często nawet nieznanych, a mimo przestępców. Będę głosował przeciwko tej ustawie, będę
to zdobywali oni głosy wyborców. [...] AW„S” wystawi- głosował za odrzuceniem wcałości tej ustawyjako
ła ludzi młodych również dłatego, że większość najbar- sprzecznej z interesami narodui państwa polskiego. [...]
dziej znanych nazwisk, niczym rodzynki z drożdżówki, Oto za komuny mój ojciec i ja, gospodarując na 20 ha
wyłuskał do swojego komitetu prezydent Radomia, Ry- ziemi V i IV klasy, nazywani byliśmy kułakami i wyzy-
szard Fałek. Możliwe, że chciał stworzyć wokół swojej skiwaczami, zmuszani byliśmy do produkcji rolnej, która
osoby partię prawicową, będącą alternatywądla zdomi- była potrzebna komunie, a nam się nie opłacała. Za tę pro-
nowanej przez działaczy związków zawodowych AW„S”. dukcję płacono nam połowę wartości, a czasami i mniej.
Niestety, eksperyment zakończyłsię klapą — „Centropra- Prasa, gazety, radio opluwały nas wbardzo niekulturalny
wica *98” zdobyła zaledwie 3 mandaty i jako partia poli- sposób [...]. Ci ekspartyjniacy gloryfikowali leniów, lu-
tyczna raczej trafi do politycznego folkloru. [...] Wynik dzi bez żadnej wartości moralnej, bez honoru i ambicji,
wyborów w Radomiu to raj dla małych komitetów, które ludzi, którzy żywili się potem i krwią uczciwie pracują-
mogątrzymać drogowy walec SLD-AW „S” na smyczy i żą- cych Polaków. Zachowywali się jak trutnie w pracowitej
dać czego tylko zapragną. [...] W mniejszych ośrodkach rodzinie pszczelej, żrąc owoce pracy robotnic i zanieczysz-
decydują koleżeńskie układy, a silne osobowości startują czając ul. Ci sami ludzie, czyli te same trutnie, przeniosły
woddzielnych komitetach jeszcze chętniej niż w ćwierć- się do nowego ula, by zjeść ostatni plaster miodu. To samo
milionowym Radomiu. Na wsi dochodzi do głosutrzecia robią, czyli żrą miód z ostatniego piastra. Zanieczyszcza-
siła polityczna — Polskie Stronnictwo Ludowe. Partia ta ja dom zbudowany przez ludzkie polskie robotnice, mar-
w tym roku startowała wspólnie z Unią Pracy oraz Krajo- nując ich ciężką pracę. Znane są nam takie polskie trut-
wą Partią Emerytów i Rencistów pod nazwą Przymierze nie, czyniące przy tym taki huk, że to uniemożliwia nor-
Społeczne. Uwzględniając zmianę nazwy, można śmiało malne życie i pracę w polskim ulu. Te trutnie to politycz-
stwierdzić, że we wszystkich radach powiatowych trójka ne akty polskiej prywatyzacji. [...] Tyle ugorówpo trut-
wielkich SLD-PSL-AW „S” zmiotła z drogi wszystko, co niowskiej pracy Balcerowicza i jego kumpli trutniów,tyle
żywe. [...] Niekiedy wystarczy jedna energiczna osoba, ruin zakładówpracy zniszczonych przez krajowych trut-
by wpływać na bieg wydarzeń. Na terenie województwa niów Lewandowskiego i Kaczmarka i ich podtrutniów.
radomskiego Unia Wolności niemalnie istnieje, a i w sa- Wypędzić ich z nieswoich ramek miodu, a niech obsiądą
mym Radomiu balansuje na krawędzi. Jednak w Szydłow- ugory i zaczną żyć owocami swojej pracy! Ucichnie bu-
cu mieszka działaczka tej partii, Ewa Kopacz, która po- czenie i dopiero wtedy naród polski będzie mógł rozpo-
trafiła wokół siebie zgromadzić tyle osób, że kandydaci cząć swoją nową twórczą wiosnę.”
UWzdobyli aż 5 mandatów[...]. Również w Radomiusą
Ćwicz. I zostało opracowane przez Ewę Rudnicką.

„Echo Dnia”, 16 paździenika 1998, nr 24ł, s. il.
3 Fragment wystąpienia senatora RP, październik 1996.
Polonistyka.com
98
24. POPRAWNOŚĆ LEKSYKALNO-STYLISTYCZNA — KONSTRUKCJE REDUNDANTNE
Anna Ciesiełska
1. Proszę wskazać te właściwości, którymi charakteryzuje 6. Planowali przestępstwa z precyzyjną dokładnością.

się połączenie wyrazowe będące pleonazmem. 7. W woj. szczecińskim zaczął się długi maraton podwyżek
1. Jest to konstrukcja zawierająca co najmniej dwa wyrazy. cen.
. Jest to połączenie wyrazów znaczeniowo tożsamych. 8. Koncertowi towarzyszył kiermasz „„pamiątek” chopinow-
ID
„ Jest to związek wyrazowy, w którym składnik podrzędny skich [...] 1 sannickiej sztuki ludowej [...] oraz wernisaż
Lo
gramatycznie (człon określający) i wyraz nadrzędny (człon otwarcia wystawy.

określany) mają takie samo znaczenie. 9. Wizualnie patrząc, pijaczków na ulicach miast nie było.
4, Jest to związek wyrazowy, w którym człon podrzędny gra- 10. Taki test na pewno ułatwi nam wybranie kilkorga bardziej
matycznie powtarza część treści wyrazu nadrzędnego. zdolniejszych dzieci.
„ Jest to związek wyrazowy o stałej formie i zmiana jego
LM
elementów składowych jest niemożliwa. IY. Proszę określić, czy znaczenie elementów podrzędnych
6. Jest to połączenie, którego składniki wykluczają się na- w połączeniach pleonastycznych, użytych w poniższych
wzajem pod względem znaczeniowym. zdaniach, są tożsame z najważniejszymi czy z drugorzęd-
7. Jest to połączenie wyrazów charakteryzujące się global- nymi cechami znaczeniowymi elementów nadrzędnych.
nością znaczenia, tzn. znaczenie połączenia nie jest sumą Które z tych pleonazmów są całkowicie błędne, a które
znaczeń elementów składowych. — akceptowalne?!
1. Mimo że matka ciężko harawała jako szwaczka, nie pod-
IL. Wpodanych wyrażeniach proszę usunąćten człon, który jał pracy. >
w odniesieniu do znaczenia połączenia jake całości jest ele- . Wiedziałem, że gra ta polega na strzelaniu goli do bramki.
a w two
mentem semantycznie „pustym”, powielającym część tre- . Jednym duszkiem wypił szklankę piwa.
ści innege składnika związku, i który decyduje o pleona- . Został zwolnionyz pracy, wyrzucony z partii i skazany na
styczności całego połączenia wyrazów. przymusowe wygnanie na wieś.
1. tradycyjny zwyczaj; . Czy reforma oświaty będzie panaceum na wszystkie pro-
LH
„ Interesująca ciekawostka; blemyszkół?

PJ
. praktyczne działanie; 6. Długotrwałe oglądanie telewizji może zaburzać sen i utrud-

0
. przychylna aprobata; niać uczniom koncentrowanie uwagi w czasie lekcji.

HA
. ściśle sprecyzować; 7. Słynny reżyser obchodził niedawno 95-lecie urodzin.

tm
. potencjalne możliwości; 8. Teraz policja dysponowała kompletem odciskówwszyst-

OG
. zamierzenia na przyszłość; kich jego palców.

M
. anachroniczne przeżytki; 9. To miasto znajduje się w bardzo trudnej sytuacji, jest skłó-
©
. najbardziej optymalny (sposób działania); cone i wewnętrznie rozdarte przede wszystkim z powodu
(©
. wzajemna kooperacja; partykularyzmu własnego radnych i członkówzarządu.

pak
O
. wspólna wymiana poglądów. 10. Wszranki o zwycięstwo stanęło kilkadziesiąt szkół.

e
—
— Na czym polega poprawa połączenia pleonastycznego? 11. Nie możemypotępiać w czambuł wszystkich dziennika-
— Czy elementem nadającym się do usunięcia może być rzy pracujących wtakich tygodnikach.
dowolnyczłon pleonazmu? 12. Eugeniusz żył ostentacyjnie na pokaz. Nie krył się ze swo-
im bogactwem.
II. Wpodanych zdaniach proszę wskazać pleonazmy, a na-
stępnie tam, gdzie jest te możliwe, opisać mechanizm po- V. Proszę wybrać zestaw zawierający wyłącznie związki
wstania pleonazmu lub określić przyczynę użycia pleona- płeonastyczne, które ustabilizowały się w powszechnym
stycznego połączenia wyrazów oraz poprawić błędne kon- użyciu i stały się środkami normatywnymi (nie są uzna-
strukcje. wane za niepoprawne).
1.[...] jedynym ratunkiem dla byłego eksboksera jest prze- 1. straszne nieszczęście, eksport zagraniczny, akwen wod-
szczep nerki[...]. ny, wejść (po schodach) na górę;
. Z naszych obserwacji wynika, że najbardziej preferowa- . całkowicie zlikwidować, widzieć na własne oczy, obliga-
to
r
ne są dwa języki: angielski i niemiecki. toryjny obowiązek, stary dziadek;

. [...] stosunki z Rosją nadal będąjednym z czołowychprio- . mały domek, młoda dziewczyna, zupełnie pusty, zejść na
tu.
112
rytetów Białego Domu. dół;

4. Największe apogeum popularności przeżywał dwa, trzy 4. całkiem pełny, końcowa puenta, wzajemna współpraca,
łata temu. aktywna działalność.
. Piłkarz ten już przebił Brazylijczyka Ronalda. Znalazł so-
LR
bie bowiem osobistego rzecznika prasowego ds. kontaktu Yi Proszę wyjaśnić, dlaczego wskazanych związków wy-
z mediami. razowych nie uznamyza pieonazmy.
99
Polonistyka.com
1. Od niedawna biała bielizna pościelowa jest znówchętnie „Słownik języka polskiego” pod red. M. Szymczaka,
kupowana. „Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny” pod red.
. Nie łepsza jest sytuacja uczniów o wybitnych zdolno- H. Zgółkowej, s
10
ściach, ponieważ dła nich też nie opracowano specjalnych „Słownik wyrazów obcych. Wydanie nowe” pod red. E. Sobol,
programównauczania. „Słownik współczesnego języka polskiego” pod red. B. Du-
. Także leżące w tym regionie miasto Bobolice zasługuje naja, *
L)
na większe zainteresowanie turystówi zagranicznych „Inny słownik języka polskiego” pod red. M. Bańki;
inwestorów. — przeanalizowanie odpowiednich części artykułu hasłowe-
4. Od niedawna, wtak skomplikowanych sytuacjach, pań- go życie w dowolnymsłowniku ogólnymjęzyka polskiego.
stwa Unii Europejskiej mogą zawierać specjalne umowy
multilateralne, czyli wielostronne. IX. Na podstawie analizy podanych przykładów tautolo-
5. Promienny uśmiech malował się na twarzy dziecka. gii proszę określić, czym charakteryzuje się tautologiczna
6. Nazwy osób wykonujących czynności zawodowe: dźwi- konstrukcja składniowa. Proszę poprawić każdą z błęd-
gowy dźwigu towarowego; szklarz szkła galanteryjnego. nych konstrukcji przez usunięcie tego jej członu, który jest
7. Mówię ci, słyszałam na własne uszy, jak się z nią uma- elementem semantycznie nadmiarowym. Proszę także wy-
wiał na wtorek. jaśnić, czy elementem nadającym się do usunięcia może
8. Nad jakąś rzeką, w jakimś mieście, być dowołnyczłon tautologii.
gdzie ślubowałemślub niewieście, 1. zimne i wolne od emocji kalkulacje;
gdzie domstworzyłemjej i sobie . dobre rozpoznanie słabychstron i słabostek innychludzi;
z myślą o jednym wspólnym grobie. 19
2 . wykorzystują ich bezgraniczna ufnośći ślepa wiarę:
S. Wyspiański, „Gdy przyjdzie mi ten świat porzucić” „ klimat i atmosfera spotkania;
A
9. Żegnaj, królowo, żegnaj,dziewo, . adaptacja i przystosowanie do nowych warunkówekono-

tj
we złotym dyjademie, micznych;

Wisła ci śpiewkę śpiewa śpiewną . bogate dzieje i długa historia naszej organizacji;
EN
przez Polską płynąc ziemię. . arcydzieła i perły mieszają się ze zwykłą szmirą;
. poprawa I polepszenie usług telefonicznych;
(© ©
S. Wyspiański, „Legenda II”

. jedyny i niepowtarzałny smak;
VII. Proszę ocenić, czy związek wyrazowystały bywalec „. cena terenu podwoiła się i wzrosła o 100%:
(O
(np. kawiarni, teatru itp.) jest pleonazmem. . [...] jest to po prostu powszechnie stosowany przez wszyst-
m
Aby właściwie wykonać zadanie, należy skorzystać z nastę- kich proceder.

pujących słownikówjęzyka polskiego: 12. Wbrewpozorom — z przewodnikiem — niejest to tak nie-
„Słownika języka polskiego” pod red. W. Doroszewskiego, bezpieczny sport, jakby się mogło wydawać.
„Słownika języka polskiego” pod red. M. Szymczaka,
„Słownika współczesnego języka polskiego” pod red. B. Du- X. Wpodanych zdaniach proszę wskazać tautologie, a na-
naja, * stępnie tam, gdzie jest to możliwe, opisać mechanizm po-
„Innego słownika języka polskiego” pod red. M. Bańki. wstania błędu lub określić przyczynę użycia konstrukcji
W każdym ze słowników(wkolejności, wjakiej zostały wy- tautologicznej oraz poprawić błędne konstrukcje.
mienione) należy wnikliwie przeanalizować odpowiednie czę- I. Ja mogę tylko wygłosić swoją opinię i zdanie.
ści artykułówhasłowych bywalec i stały — ważne są nie tylko . Jak dotychczas nie pobito jeszcze rekordu.
w NW
definicje znaczeniowe, ale także przykłady użyć obu wyrazów. . Pruszkowscy koszykarze mogą wciąż jeszcze trenować na
swoich obiektach.
VIH. Proszę ocenić, czy wyróżniony związek wyrazowy . Ten program według prezenterów ma tylko samezalety.
A
stanowi połączenie pleonastyczne. . Czy są to praktyki legalne I zgodne z prawem?

ti
[...] przedstawił stan polskich teatrów dramatycznych i mini- . Najtańsza wiertarka tej firmy kosztuje ok. 480 zł, a cena
O
sterialny program animowania życia teatralnego. najdroższej zaś to grubo ponad 3000 zł.
Właściwe wykonanie zadania umożliwią: 7. Popularność programów telewizyjnych typu „ukryta ka-
— przeanalizowanie artykułu hasłowego hasła czasownikowe- mera” zadziwia mnie nieustannie. Jakżeż bardzo lubimy,
go animo, -are że „Słownika łaciny średniowiecznej w Po|- kiedy ekipa filmowa robi kogoś w konia, a sprowokowa-
sce” pod red. M. Plezi, ny delikwent wychodzi na idiotę.
— porównanie artykułów hasłowych czasownika animować 8. Nasz zawodnik mógł być najlepszym na Świecie piłka-
(należy uwzględnić: definicje znaczeń czasownika; rodzaj rzem, futbolistą, baseballistą,
kwalifikatorów, jakimi opatrzono interesujące nas znacze- 9. Oskarżanie każdego polityka próbującego porozumieć się
nie; przykładyużycia wyrazu wtym znaczeniu; informacje wtej sprawie z lewicą, że jest na utrzymaniu komunistów,
o etymołogii czasownika) umieszczonych wnastępujących to obelga, potwarz i oszczerstwo.
słownikach (ważna jest podana kolejność źródeł): 10. Jednocześnie w tym samymczasie całej sprawie nadano
J.A. Karłowicz, A.A. Kryński, W. Niedźwiecki, „Słownik bieg służbowy.
języka polskiego , 11. Od pewnego czasu budowaschroniska dla zwierząt bul-
„Słownik języka polskiego” pod red. W. Doroszewskiego, wersuje I oburza mieszkańcówtego osiedla oraz liczną
100 Polonistyka.com
grupę użytkownikówdziałek rekreacyjno-wypoczynko- . Niech cię piekło pochłonie, ty zdrajco i judaszu!
wych. . Policjanci dokładnie i skrupulatnie spisali zeznania świad-
. Wiem, że każda z tych osób tak ciężko pokrzywdzonych ka zuchwałej kradzieży.
przez los potrafi być twórcza i kreatywna. 17. Oskarżony jest butny i zbyt pewny siebie, co nie uszło
. Pieniądze (środki finansowe) przewidywane na budowę uwagi ławników.
dworca proponujemy przeznaczyć na budowę lokalnej ob- 18. Z racji swojego wykształcenia wywyższała się, wynosząc
wodnicy. się nad inne sekretarki.
. Stały stres, napięcie, w jakim żyją, mszczą się nerwicami . Teraz policja dysponowała kompletem odcisków wszyst-
i zawałami. kich jego palców.
Ćwicz. TVzostało opracowane przez Katarzynę Kłosińską.
Polonistyka.com
101
25, REDUNDANCJA A ŁĄCZLIWOŚĆ LEKSYKALNA
Agata Hącia
CAŁY: ...
I. Na podstawie Słownika języka polskiego pod red.
ego
M. Szymczaka, Uniwersalnego słownika języka polski
pod red. S. Dubisza i i Innego słowni ka języka polski ego
je ko-
pod red. M. Bańki proszę wypisać szkicowe definic
h w zda- POKÓJ: ...
lejnych znaczeń podkreślonych wyrazów użytyc
nad następ ującym i kwe-
niach a i b oraz zastanowić się
stiami:
1. Które znaczenia uaktywniają się wtych konkretnych
FRUWAĆ: ...
kontekstach? Co łączy te znaczenia?
2. Które znaczenia poszczególnych wyrazówsą bardzo
je
odległe od tych wybranych w punkcie 1.? Czy coś
łączy?
KOT: ...
3. Dzięki czemu wypowiedzenia te są najlepiej rozumiane?
4. Czy wnioski z powyższych obserwacji mogą być pod-
stawą do sformułowania jakiegoś prawa językowego?
od
a) Po całym pokojufruwały koty, gnieżdżące się tu już
7 GNIEŹDZIĆSIĘ: ...
kilku dni.
zesnym
b) Cegła i szkło są bardżo popularne we współc
wzornictwie.
PRZYKŁAD:
DZIEŃ: ...
Wlesie liściastym rosna różne grzyby, na przykład kozaki.
LAS: 1. 'skupisko drzew”; 2. 'wielka liczba długich (wyso-
gęsta
kich), sterczących przedmiotów(/as rąk, las dzidy; 3.
i bujna roślinność”
W rozumieniu zdania uaktywniają się następujące znaczenia:
LIŚCIASTY: 1. mający liście (a nie igły) — o drzewach i krze-
wach”; 2. mający liście lub postać liści (warzywa liściaste,
CAŁY -...,POKÓJ-..., FRUWAĆ- ..., KOT -...., GNIEŹ-
DZIĆ SIĘ — ..., DZIEŃ — .... Ich wspólne elementy znacze-
herbatyliściaste)”
dłuż- EOZE HE
ROSNĄĆ: 1. "stopniowo stawaćsię coraz większym,
szym, wyższym”; 2. 'zmieniać się w istotę dorosłą”; 3. 'znaj-
;
dować się i żyć w jakimś środowisku(głównie o roślinach)
4. stawać się coraz większym, pęcznieć”; 5. *zwiększać swo-
ja liczebność, wartość, intensywność (temperatura rośnie, ceny
biletów rosną itp.)' Bardzo oddalone od powyższych znaczeń są następujące zna-
GRZYB: |. *'organizm żywy, mający postać kapelusza

i nóż- czenia wyrazów: CAŁY — ..., POKÓJ — ..., FRUWAĆ — ...,
ki, rosnący w lesie”; 2. 'chorobotwórczy organizm żywy
wy- KOT - ..., GNIEŹDZIĆSIĘ ..., DZIEŃ — ....
(grzyb na ścianach )';
stępujący na powierzchni czegoś
'stara i znie-
3. przedmiot przypominający kształtem grzyb”.4.
dołężniała osoba”; 5. 'słup radioaktywnych pyłówi dymów
(grzyb atomowy)”
b) Cegła i szkło są bardzo popularne we współczesnym wzot-
KOZAK: 1. "mężczyzna narodowości kozackiej ; 2. *osoba
nictwie wnętrzarskim.
odważna i lubiąca ryzyko”: 3. rodzaj wysokiego buta, zwłasz-
CEGŁA: ...
cza na zimę”; 4. 'grzyb jadalny”
Wrozumieniu zdania uaktywniają się następujące znacze-
nia: LAS — 1, LIŚCIASTY - 1, ROSNĄĆ — 3, GRZYB — |.
— wy-
KOZAK — 4 (ich wspólne elementy znaczeniowe: las
KOZAK; 'roślina, ce- SZKŁO: ...
stępuje w leksemach LAS, GRZYB,
chy roślinne” — występuje w leksemach LAS, LIŚCIASTY.
ROSNĄĆ).
wyra-
Najbardziej oddalone są od siebie następujące znaczenia
zów: LAS — 2, LIŚCIASTY— 2, ROSNĄĆ — 5, GRZYB — 4.
POPULARNY: ...
KOZAK - 3.
a) Po całym pokoju fruwały koty, gnieżdżące się tu już od
kilku dni.
Polonistyka.com
102
WSPÓŁCZESNY: ... . Niestety, Wacławprzejrzał na oczy poniewczasie, a wte-
22
dy było już za późno na ratowanie jego małżeństwa.
4. Nasza firma oferuje nie tylko doskonałej jakości sprzęt,
ale także i fachową obsługę.
WZORNICTWO: ... 5. Tych tragicznych wydarzeń nie mogliśmy przewidzieć
wcześniej, dlatego nikogo nie ostrzegliśmy.
6. Mimo niepłacenia czynszu od kilkunastu miesięcy wielu
lokatorów nadal pozostaje w swoich mieszkaniach.
WNĘTRZARSKI: ... 7. Nie gniewaj się, musiałem skorzystać z Twojej pomocy,
bo ponieważ to zadanie było dla mnie za trudne.
8. Dlaczego sobie tego nie przyswoiłeś? Przecież to najbar-
dziej podstawowe zasady naszej pracy.
W rozumieniu zdania uaktywniają się następujące znaczenia: 9. Badania pokazują, że firmy, które weszły na nasz rynek wla-
CEGŁA — ..., SZKŁO — ..., POPULARNY — ..., WSPÓŁ- tach 90., dobrze prosperują mimo przejściowych trudności.
CZESNY - ..., WZORNICTWO —..., WNĘTRZARSKI 10. Sąd okręgowy w Warszawie ma poważny problem — musi
— ... Ich wspólne elementy znaczenioweto: ...............1-11.--. jeszcze w tym tygodniu zakończyć sprawę wielokrotnego
mordercy.
Il. Czy mógłbyś podać mi tę kartkę papieru?
12. Takie zjawisko naprawdę rzadko się zdarza — wykorzy-
stajmy okazję, że możemyje obserwować.
Bardzo oddalone od powyższych znaczeń są następujące zna- 13. Młodzi, ambitni ekonomiści pną się w górę i bardzo szyb-
czenia leksemów: CEGŁA — ..., SZKŁO — ..., POPULAR- ko robią karierę. -
NY —..., WSPÓŁCZESNY — ..., WZORNICTWO - ..., 14. Jeśli chodzi o poruszoną kwestić, to — niestety — musimy
WNĘTRZARSKI - .... się pogodzić z tym, że czeka nas długi proces przemian
społecznych i gospodarczych.
TY. Co można powiedzieć o pleonastyczności połączeń typu:

psyszczekają, szczekanie psów, ptaki ćwierkają, ćwierkanie
H. Proszę przeanałizować związki wyrazowe z grup a) i b) ptaków, broczyć krwią, wykluwać się z jaj, wykluwanie się
oraz określić, w jaki sposób ich człony są połączone skła- z jaj, zaspy Śnieżne, zaspy Śniegu, wypieki na twarzy? Jak je
dniowo i znaczeniowo, a następnie uzupełnić podaną niżej można ocenić ze wzgłędu na powtórzenie treści? Czy za-
wypowiedź. wsze da się usunąć redundancję z tych związków?
a) swoisty fenomen, malutkie wysepki, złudne miraże, pada
na dworze, stoczyć się wdół, kopnąć noga, nie widzieć na V. Proszę porównać wyrażenia i zwroty z grupy A z ich
oczy, wypłacać pieniądze odpowiednikami z grupy B. W której z tych grup wystę-
b) ale jednak,i jeszcze w dodatku, więc w takim razie, przy- pują połączenia redundantne? Czy redundancja ta jest
jęcie i akceptacja [wniosku], w ogóle nie stało się nic, czymś uzasadniona?
w ogółe nie ma tego wcale, niechcący znowu mu wyszedł A.l1. ciężko harować
mimochodem [wierszyk], ciekawa i interesująca debata 2. straszna tragedia
W związkach pierwszej grupy wyrazy są połączone w stosun- . nadęty bufon
U
TNO , aw związkach drugiej gru- . zdać pomyślnie

R
DY — W StOSUNKU...... uuu eau eeanaaace . dobrze sobie poradziła

AWR M (O © O LU
Pub en . Połączenia . sroga nagana

pierwszego typu, czyli takie, w których elementtreści wyrazu „. bardzo fascynujące
JES a w treŚCi WYTAZU -.....ueeueeuaaaaaaaea , „ kolor bluzki dobrze harmonizuje z...
ZE . Połączenia drugiego . poważny problem
. harować ciężej od kogoś
. tragedia straszniejsza od innych
znaczenie, NAZYWASIĘ... . . jeden bufon bardziej nadęty od drugiego
Związki obu typów FĄCZY„eee eee . . zdać pomyślniej od kogoś
Zjawisko to NAZYWAMY |... . . poradziła sobie lepiej od kogoś
Ut
. nagana sroższa od poprzedniej

O
HE. W poniższych zdaniach proszę znaleźć połączenia re- . bardziej fascynujące od czegoś innego
1
dundantne i wskazać ich przyczyny. . kolor lepiej harmonizuje z...

o GO
1. Rzadko która kobieta nie lubi tego okresu swojego życia, . problem poważniejszy od innych
kiedy była młodą dziewczyną. C. najbardziej podstawowy; silniej nierozstrzygalny.
2. Trzeba koniecznie zakręcać gaz, kiedysię na dłużej wy- Czym się różnią pod względem stopniowalności członów
jeżdża z domu. nadrzędnych i podrzędnych połączenia z grupy A 6d wy-
Polonistyka.com
103
rażeń z grupy ©? Dlaczego wyrażenia z grupy C są niepo- c) możliwości gramatyczno-semantyczne członu podrzędnego:
prawne? — z redundancją usuwalną przez stopniowanie członu pod-
rzędnego
VI. Podkreślone połączenia wyrazów proszę przeanalizo- — z redundancją nieusuwalną mimo stopniowania członu
wać według poniższych kryteriów i przyporządkować podrzędnego
w sposób niewykluczający się (czyli taki, że jedno połącze- — z niestopniowalnymsemantycznie członem podrzędnym
nie można zakłasyfikować do odpowiednich grup według d) obecność wyrazu obcego:
co najmniej dwóch kryteriów) do odpowiednich podgrup. — zawierające wyraz obcy
Czy według przedstawionych kryteriówda się ocenić każ- — piezawierające wyrazu obcego
de połączenie? e) morfologiczne wykładniki redundancji:
— tę samą treść przekazuje jeden człon [wyraz] związku
. Takich rzeczy nie można wypowiadać na głos. i morfem drugiego
—
. Janek był głównym prowodyrem zajścia. — tę samą treść przekazują morfemy obu członów [wyra-
9
. Mam nadzieję, że końcowy efekt Państwa zadowoli. zów] związku |

©
. Przecież jego słowa to tylko puste frazesy! — redundancja ma wykładniki leksykalne, a nie morfolo-
2
. Muszę napisać trzy wypracowania, posprzątać cały dom, giczne

(nh
odebrać brata z przedszkola i jeszcze w dodatku nie mam f) cechy składniowe

czasu na wyjście z koleżankami! — człony pełnią różną funkcję składniową
„ Popełniłeś błąd, więc w takim razje muszę wyciągnąćz te- — tę samą funkcję składniową pełnią oba wyrazy
m
go konsekwencje. — tę samą funkcję pełni jeden wyraz i morfem drugiego.

.
Ten chłopiec to rzeczywiście nadęty bufon! PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA ŁĄCZLIWOŚĆ
M
.
Często stosowaną karą wobec dzieci jest sroga nagana. luźna obu członów
©
.
Ta wycieczka to była — mimo obaw — wesoła zabawa.
O
.
W tamtej klasie najbardziej dominują trzy dziewczynki:
O
Kasia, Ania i Małgosia.

11. Lusia, którą widać na zdjęciu, to kotka o lekko brazowa-
wejsierści.
12. Trzeba się więc przyjrzeć ewolucji zmiany znaczenia wy-
branych leksemów.
13. Pytasz, jak mi poszło? Ogólnie generalizując, to nawet
nieźle.
14. Niestety, zaufałem mu, a on wszedł w tajne konszachty
z moim największym wrogiem.
15. Jak sądzisz, czy tym kamieniem przebiję na wylot tamtą
tekturową ściankę?
16. Jedno zjego ulubionych powiedzonekto: „Czasem takbywa”.
17. A teraz spróbujmy scalić w całość nasze obserwacje.
18. Nowy system ochrony budynkówjest bardziej nowocze-
niejszy niż dotychczasowy.
19. Spróbujmy zestawić ze sobą argumenty za tezą i przeciw
niej.
20. Oprawcy okrutnie zakatowali więźnia na śmierć.
21. Kto jak kto, ale my doskonale rozumiemy się wzajemnie.
22. Wiele domowych sprzętów to wygodne samoregulujące
się urządzenia.
23. Masz niewątpliwie rację, ale jednak spróbuj zrozumieći
mnie!
KRYTERIA:
a) łączliwość:
— luźna obu członów
— luźna jednego członu, ograniczona — drugiego
— ograniczona obu członów
b) frazeologizacja:
— połączenia sfrazeologizowane (czyli te, które są usank-
cjonowane np. zapisem w słownikach języka polskiego)
— połączenia frazeologizujące się — częste, ale nieskodyfi-
kowane
— połączenia rzadkie, indywidualne
104 Polonistyka.com
PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA OBECNOŚĆ WYRAZU
OBCEGO
zawierające wyraz obcy
PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA MORFOLOGICZNE

PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA MOŻLIWOŚCI GRAMA- SKŁADNIKI REDUNDANCJI
TYCZNO-SEMANTYCZNE CZŁONU PODRZĘDNEGO tę samą treść przekazuje jeden człon [wyraz] związku i mor-
z redundancją usuwalną przez stopniowanie członu podrzęd- fem drugiego
nego
z redundancją nieusuwalną mimo stopniowania członu pod- tę samą treść przekazują morfemy obu członów [wyrazów]
rzędnego związku
Polonistyka.com
VIH.Proszę określić, czy poniższe zdania są poprawne ję-
zykowo mimo występowania w nich redundancji. Zda-
nia niepoprawne proszę poprawić. Ćwiczenie zostało na-
pisane na podstawie ankiety do pracy magisterskiej. Ba-
danie zostało przeprowadzone w 2001 r.; wzięło w nim
udział 205 osób w różnym wieku i z różnych środowisk
wcałej Polsce. Wyniki ankiety, a także badania Interne-
towego Archiwum „Gazety Wyborczej” [IAGW] (zawie-
rającego w roku 2001 około miłiona siedmiuset tekstów)
dały podstawę do ocenyoraz określenia statusu norma-
tywnego niektórych redundantnych połączeń wyrazo-
wych polszczyzny.
1. Zimą leżały w naszym mieście ogromne zaspy Śniegu.
. Ranny broczył krwią przez wiele godzin.
N
„ Nie mogła nic wymyślić z głowy, mimo że się bardzo sta-
U
rała.
. Zosia zeszła w dół po schodach.
M
. Nie zakładaj z góry, że nie zdasz egzaminu.
U
. To jest moja dobra przyjaciółka Anna.
PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA REDUNDANCJĘ SKŁA-
"JO
DNIOWĄ . Teraz przedstawimy Państwu wiadomości naszego serwi-
su informacyjnego.
człony pełnią różną funkcję składniową
. Dobrze wychowana dama.zawsze wie, jak się zachować.
oo
9. Jest już szesnasta po południu, a Mirek jeszcze nie przy-

jechał, choć miał być rano.
10. Mój syn zdał pomyślnie ostatni egzamin.
11. Kolor tej bluzki dobrze harmonizuje z kolorem Twoich
oczu.
12. Przedstawiam Państwu najbardziej podstawowe założe-
nia matematyki.
13. Janek i Franek żyli ze sobą w dobrej komitywie.
14. Teraz trzeba scalić wcałośćto, co już wiadomo.
15. Donosiciele donieśli premierowi o nieuczciwych działa-
niach niektórych polityków.
16. Ten samochód jest bardziej nowocześniejszy od tamtego.
17. Komisja musiała zestawić ze sobą wyniki kontroli prze-
prowadzonych we wszystkich grupach.
18. Ciągle napotykam wpracy na jakieś przeszkody.
19. Przysuń bliżej krzesło do stolika.
20. Trwało to tylko krótką chwilkę.
21. Ucho, niestety, czasami mnie pobolewa.
22. Jesteśmyprzyjaciółmi i świetnie się rozumiemy nawza-
jem.
. Pożyczyłem Ci mój sweter.
to
13
. Załóżmy razem spółkę!

=
to
„ Nie poinformowano ich wcałe o niczym.

to
U
. Ależ wogóle nic się nie stało!

M
to
. Myślałem, że Ci się uda, ale jednak się pomyliłem.

W
e)
„ Wielu wynalazcówchciałoby skonstruować samonapędza-

o
r
jacy się samochód.

29. W tymgronie zwykle mówi się o ludziach dobrze.
30. Ciągle bezwiednie chce mi się spać.
106 Polonistyka.com
26. POPRAWNOŚĆ LEKSYKALNO-STYLISTYCZNA
— SZABLON JĘZYKOWY, WYRAZY MODNE, POPRAWNOŚĆ SEMANTYCZNA
Anna Ciesielska
1. Proszę określić, z jakich wyspecjalizowanych odmian poi- 29. obligatoryjny (np.: 7o wy nie wiecie, że w tymroku szkol-
szczyzny pochodzą podane wyrazyi wyrażenia, które w języ- nymte zajęcia są obligatoryjne?!);
ku ogólnym stały się jednostkami leksykałnymi nadużywa- 30. wiodący (np.: Dla wiodących placówek oświatowychprze-
nymi, modnymi. Zdania w nawiasach ilustrują użycie tych widziano nagrody).
jednostek jako modnych elementów językowych.
1. akcent (np.: Położono akcent na sprawę kulturyosobistej II. Na przykładzie rzeczownika fiskus proszę określić, ja-
uczniów); ką rolę w zjawisku modyjęzykowej odgrywają środki ma-
. posiadać (np.: Płyn posiada właściwości bakteriobójcze); sowej komunikacji. Właściwe wykonanie zadania umożli-
W
„ aktualnie (np.: Aktualnie tą kwestią zajmuje się zarząd); wi przeanalizowanie użycia jednostek leksykalnychfiskus
>
. aktualny (np.: Przedstawiono aktualną sytuację ekono- oraz urząd skarbowy w poniższych zdaniach (pochodzących
miczną gminy); wyłącznie z jednego artykułu informacyjnego zamieszczo-
5. adekwatny (np.: / uważasz, że jej zachowanie było ade- nego w „Gazecie Wyborczej” z 12 stycznia 2001 r.):
kwatne do jej wieku albo do stanowiska?!); 1. Od lat namawiamy czytelników, by o swoich podatkach
6. ambiwalentny (np.: Ich postępowanie budzi w nas ambi- myśleli przez cały rok, a nie tylko wtedy, gdy przychodzi
walentne uczucia); pora rozliczeń z fiskusem.
„ Niestety, wiele osób myśli o podatkach tylko raz wroku —
9
7. prawidłowy (np.: Nie podała pani prawidłowego numeru

konta); - przy rocznym rozliczeniu z fiskusem.
. Nie będą potrzebne żadne nerwowe ruchyi poszukiwanie
1)
8. asortyment (np.: Narty można wypożyczaćjuż od tego tygo-

dnia, a asortyment mamy naprawdę szeroki); sposobówna uratowanie pieniędzy przed fiskusem.
4. Jeśli bowiem cena działki będzie „rażąco” odbiegać od
9, szeroki (np.: Zależy nam na szerokim udziale młodzieży
cen gruntów wtej okolicy, może to wzbudzić podejrzenia
w wyborach);
fiskusa i zostać zakwestionowane.
10. realizować (np.: Nie mamy pieniędzy na to, żebyrealizo-
5. Jeśli budujesz i odliczasz, poproś swój urząd skarbowy, by
wać wszystkie żądania uczniów!);
nie pobierał od twoich zarobków miesięcznych zaliczek na
11. aspekt (np.: Zpewnością takie zagadnienie można przed-
podatek. Zasada jest taka: jeśli masz udokumentowane wy-
stawić w tylu aspektach, ilu jest rozmówców);
datki mieszkaniowe [...] fiskus może ,,zaniechać poboru”
12. poprzez (np.: Może poprzez jakąś darowiznę pana firma
całości bądź części |...] zaliczek na podatek.
wspartabydziałalność naszego ośrodka”? );
6. Inaczej fiskus zwróci ci je dopiero w kilka miesięcy po
13. super (np.: A nie mówiłam,że ta ofertajest super — pięćset
zakończeniu roku podatkowego.
złotych za tydzień w Alpach!; Po tych kilku dniach na Ma-
7. Eiskus zgodziłsię, że od dochodu mogąodliczać także ci,
zurach czuję się po prostu super);
którzy kontynuują budowę domów[...].
14. dysponować (np.: FHnaszym pensjonacie nie dysponuje-
8. Dotej pory [...] — urzędy skarbowe odmawiały rodzicom
myjuż wolnymi miejscami);
prawa do ulgi, jeśli ich dzieci zarobiły jakiekolwiek pie-
15. szczebel (np.: Sprawę można załatwić na szczeblu po-
niądze [...].
wiatu);
9. Jeśli na braku dokumentuprzyłapie cię fiskus, to zakwe-
16. ekstra (np.: Drogiten kurs, ale — mówię ci —jest ekstra!);
stionuje twoje prawo do ulgi.
17. szereg (np.: Znowu czeka szereg sprawdo załatwienia);
10. Od początku 1999 r. tylko część naszychzaliczek na po-
18. ekstremalny (np.: A co do jego poglądów — przecież to
datek dochodowy trafia do urzędu skarbowego.
ekstremalnyliberał!); 11. [...] ktoś, kto wydaje dużo pieniędzy na cele objęte ulga-
19. fajny (np.: Fajny ten nasz nowyszef”); mi podatkowymi, może nie odzyskać w całości tego, co
20. test (np.: Każdyelement mebla poddajemy testom na wy- fiskus powinien mu zwrócić.
irzymałość); oraz porównanie artykułów hasłowych rzeczownika fiskus
21. testować (np.: Czy dziennikarze wten sposób testują wia- umieszczonych w następujących słownikach (ważnajest po-
rygodność rządu? ); dana kolejność źródeł):
. istnieć (np.: W tymzakresie istnieją spore niedociągnięcia);
PO NW
WZ
„Słownik języka polskiego” pod red. W. Doroszewskiego,

. totalny (np.: 70 jest totalna nieodpowiedzialność); „Słownik języka polskiego” pod red. M. Szymczaka,
. kondycja (np.: Dyskutowano o kondycji polskiej oświaty):
b
du
„Słownik współczesnego języka polskiego” pod red. B. Dunaja,

. transza (np.: Firma znalazła się w drugiej transzy przed- A, Markowski, „Leksykon najnowszych wyrazów obcych”,
»
LH
siębiorstw przeznaczonychdo prywatyzacji); „Innysłownik języka polskiego” pod red. M. Bańki.

. trend (np.: 70 nowe trendywnaszejpolityce gospodarczej);
12
O
„ na luzie (np.: Zachęcamydorosłych, abyi oni do takich III. Wszystkie podane niżej zdania zawierają modne jednostki
9
—
egzaminówpodchodzili na luzie); leksykalne, których użycie powoduje, że zdania te ałbo wy-

. w temacie (np.: Nic nie możemy zrobić w temacie dofi- rażają określone treści w sposób szabłonowy, albo są niejed-
2)
co
nansowania szpitala); noznaczne, albo też zupełnie niepoprawne. Proszę ocenić pod
Polonistyka.com
107
tym wzgłędem każde ze zdań i zastąpić wskazane wyrazyich d. Eilozofia postępowania takich pseudoministrówjest pro-
bardziej precyzyjnymi znaczeniowe bądź poprawnymi odsta — traktują oni rząd jak trampolinę, z której można
powiednikami tak, aby wypowiedź stała się mniej szablono- się odbić i wskoczyć na bardziej lukratywną posadę.
wa, bardziej zrozumiała czy jednoznaczna lub poprawna. e. Osiągnięcia naszej szkoły nauczania językówobcych
1. a. Z przykrością to mówię,ale te objawy i wyniki badań znacznie przewyższają wyniki innych szkół. Jest to
wskazują, niestety, na poważną chorobę. między innymiefekt zupełnie irinej, nowocześniejszej
flozofii kształcenia językowego.
b. Myślę,że jest pani poważną osobą i nie nakarmi dziec- Proszę przeanalizować podane zdania i określić, jakie są
ka z celiakią chlebem czy herbatnikami. negatywne językowe konsekwencje nadużywania w wypo-
wiedziach pewnych elementówleksykalnych, czyli posłu-
c. Znamy pani kwalifikacje i zdecydowaliśmy się właśnie giwania się wyrazami modnymi.
pani powierzyć to poważne zadanie.
IV. Proszę ocenić poprawność użycia czasownika posiadać
d. Nie zawracałbymci głowy, gdyby to, z czym przycho- wponiższych zdaniach oraz określić zakres jego łączliwo-
dzę, nie było naprawdę poważną sprawą. ści. Proszę poprawić błędne zdania.*
1. Dziadek posiadał majątek ziemski na Wileńszczyźnie.
e. W tym kwartale nastąpił poważny spadek liczby eks-
porterów drobiu.
. To nie sąjakieś nieprzemyślane uwagi, ale poważne wąt-

Ga
pliwości i pytania, nad którymi warto się zastanowić.

. Każda Australijka, kończąc 30 lat, posiada sztuczne uzę-
UR
h. Trzeba się z nimliczyć, bo mapoważne kontakty w mi- bienie.?

nisterstwie i niejedno może załatwić.
. Prawdopodobnie obecnie posiada włosy krótkie w kolo-
. Znów popadliśmy w długi i mamy problemy finansowe. rze ciemnej szatynki.
o
o
b. Brakiem przyjaciół i złym samopoczuciem nie możesz uspra-

wiedliwiać wszystkich swoich problemówwszkołe.
c. Zawsze,jak tylko będziesz miał jakiś poważny problem,
przychodź do mnie.
d. Przede wszystkim musimy zająć się problemem zaopa-
trzenia mieszkańcówtych miejscowości w wodę pitną.
e. Teraz moim największym problemem jest pogarszają-
cy się stan jego zdrowia. 10. W szpitalu przebywali pacjenci, którzy posiadali schorze-
f. Chciałbym w swoim wystąpieniu poruszyć kilka pro- nia kończyn górnych.
blemów, mających dla całej sprawy nieco mniejsze zna-
czenie, myślę jednak, że chodzi nam o jakieś całościo- 11.
we spojrzenie na omawiane kwestie.
. Myślę, że w tych wszystkich naszych oddziałach, gdzie
LL
m
istnieję ksero, można kopiować ten poradnik.

b. Należy zgłaszać nam wszystkie miejsca, gdzie istnieją
ograniczenia w odbiorze naszego programu.
c. Stolik nocny — płyta paździerzowa, okleina naturalna; 14.
istnieje w kolorach: brzoza, buk, wiśnia.
d. A istnieją też takie przypadki kradzieżypieniędzy, o któ- 15.
rych uczniowie nie informują nauczycieli.
4. a. Funkcjonariusz służby cywilnej to zawód, który wy-
maga kompleksowego przygotowania.
b. Nauczanie, także w przedszkolnych zerówkach, powin- 17.
no mieć charakter kompleksowy.
1 a. To właśnie filozofia działania organizacji pozarządowych 18.
Z)
powoduje, że są one częstokroć niezwykle skuteczne.

b. Nowy premier ma po prostu inną niż jego poprzednik 19. Zdajemysobie sprawę, jakie znaczenie dla rządu posiada
filozofie sprawowania władzy. kwestia poprawy bezpieczeństwa.
c. Myślę, że w stosunku do wszystkich, zarówno miesz-
kańcówmiast, jak i ludzi mieszkających na wsi, powin-
niśmy stosowaćfilozofię równych szans i możliwości.
108 Polonistyka.com
21. Ministerstwo posiada zrozumienie dla potrzeb.” 16. Niezadowolony z werdyktujury aktor demonstrował swoje
oburzenie.
22. Muzyka posiada wyjątkową możliwość przemawiania do nas.
17. Wefekcie zatrudniono kogoś bardziej doświadczonego
wdziałalności wydawniczej.
w. Proszę wskazać w zdaniach modne elementyjęzykowe,
a następnie zastąpić je odpowiednikami bardziej precyzyj- 18. Zwykle podziwiamytylko obrazylub rzeźby, a czy zauwa-
nymi znaczeniowo łub poprawnymi (jeśli w wyniku uży- żamyjak wiele z tych ekspozycji zdobią piękne bukiety,
cia modnej jednostki łeksykalnej została naruszona nor- ułożone według barokowej czy rokokowej ikonografii?
ma językowa). Proszę wskazać także wyrażenia i zwroty
szablonowe. 19. Do końca kampanii trzeba walczyć o ten niezdecydowa-
1. Działalność tego ministra jest wysoce szkodliwa nie tylko ny elektorat.
dla reformy [...].
20. Na prośbę widzów ponownie rozpoczęliśmy emisję tego
. Zarówno Barcelona, jak i PSG straciły już praktycznie lubianego serialu.
|)
szanse na zdobycie mistrzostwa w swoich krajach.

21. Nic dziwnego, że taki system zakupu surowców,organi-
. Przeszukiwanyjest praktycznie każdy pojazd, a kontrolo- zowania produkcji tych urządzeń i późniejszej ich dystry-
13
wane są nawet drugie śniadania. bucji generuje straty.
22. Nasze procedury rozliczania się z bankami nie są kompa-

tybilne z procedurami Financial Management S.A.
5. Wielu posłów z naszej partii optuje za usunięciem z klubu
parlamentarnego tych, którzy głosowali za odrzuceniem 23. Nowy imageniezbyt lubianego dotąd polityka wykreowały
ustawy. media.
24. Posłowie ci potwierdzili tylko znaną prawdę, że optyka

się zmienia wzależności od tego, czy jest się w koalicji,
7. W tej chwili poprzez fundację będziemy promowali sty- czy w opozycji.
pendium dla zdolnego ucznia ze środowiska wiejskiego.
25. Niestety, nasza łuczniczka, z którą wiązaliśmy tak wiel-
8. Duża grupa respondentów negatywnie oceniła agresywną kie nadzieje, plasuje się dopiero na dziesiątym miejscu.
kampanię wyborczą i postawę przywódców kilku partii,
którzy bez zahamowań artykułowali swoje poglądy na te- 26. Jak zorganizowane są eurowybory do parlamentu w Stras-
mat braku możliwości dotrzymania obietnic przedwybor- burgu?
czych składanych przez ich przeciwnikówpolitycznych.
27. Działanie nowego preparatu na organizm ludzki testuje-
9. Paniom zapewne przypadną do gustu supernowoczesne my wyłącznie na chorych, którzy wyrażą na to zgodę.
kuchnie gazowe.
28. Otóż obserwuje się wyraźną przemianę z totalnego prze-
10. Jest to tak rozległy kompleks różnorodnych zagadnień, że ciwnika w poważnego partnera w promocji programów
Zarząd Miasta nie zdąży nawet pobieżnie zapoznać się z zakresu ekorozwoju.
z nimi w czasie jednego posiedzenia.
29. — Jak to, szef tak cię chwalił, tak dziękował za przygoto-
11. Sprawę należy rozpatrywaćnie tyle w aspekcie gospodar- wanie konferencji i dał ci tylko pięćdziesiąt złotych pod-
czym, co w politycznym. wyżki?! — Dokładnie!
12. Fakt, że zawody

y wygrał
wygrał p polski skoczek, zaskoczył wielu
miłośnikówlekkoatletyki. VI. Wjakim znaczeniu został użyty wyrazformuła w każ-
dym z następujących zdań? Proszę porównać te znaczenia
13. Strona rządowa i przedstawiciele nauczycieli osiągnęli ze znaczeniami łeksemu formuła podanymi w „Słowniku
konsensus w sprawie podwyżki płac. języka połskiego” pod red. M. Szymczaka (lub w „iśom-
puterowym słowniku języka polskiego”) i w„Innym słow-
14. Nie próbujemy nawet definiować warunków wstępnych, niku języka polskiego” pod red. M. Bańki oraz w „Nowym
żebynie zniechęcać naszych partnerówdo negocjacji. słowniku poprawnej polszczyzny PWN” pod red. A. Mar-
kowskiego. Czy podane tu użycia można uznać za innowa-
15. Pan, jako minister, wielokrotnie deklarował gotowość do cyjne? Jeśli tak jest, to proszę postarać się tak przekształ-
podjęcia rozmówz protestującymi lekarzami. cić zdania, by nie występowały wnich te wyrazy. Czy wszę-
dzie jest to możliwe?”
109
Polonistyka.com
l. Za rok będziemy może spotykali się wtroszeczkę innej . Mumo że warunki fizyczne nie (predysponowały/ prede-
formule. Stynowały) -...u eee aaa aaa aaa eraciaea go do uprawiania
jeździectwa, ma wtej dziedzinie niemałe osiągnięcia.
. Dobra to chyba okazja, żeby odpowiedzieć na pytania . Tradycje rodzinne (predestynują/ predysponują)........-...
to
związane z objęciem konsumenta ochroną przed żywioło- ją do zostania farmaceutką.

wo rozwijającą się formułą rynku. . Kiedy po raz kołejny zaproponowano mu stanowisko za-
stępcy, tym razem ministra, uznał, iż pełnienie funkcji
czyjegoś zastępcy to jego (predestynacja/ predyspozy-
w
o
B.
ht
2
N=
gS
jaj
td
a
>)
R
m»
<
I
[ej
2
N
z
ź
©
z
©
o
N
18. Ciekawe, jak politycy wyobrażają sobie (reprywatyzację!

4. Dzięki najnowszej formule nowy szampon jest dwa razy prywatyzację) |... eee
skuteczniejszy od zwykłych szamponów. takich molochów, jak na przykład Huta Katowice?!
19. Z fuzją obu spółek łączy się zmiana ich (statutustatusu)
EE prawnego.
20. Zatwierdzony właśnie (statut/ status) ...........--aeeeenenaa
VI. Podane niżej zdania proszę uzupełnić jedną z form naszej organizacji wyraźnie określa, kto nie może zostać
podanych w nawiasie (w wypadku trudności z ustałeniem jej członkiem.
znaczenia wyrazówproszę odwołać się do słownikówogól- . Związkowcy jeszcze raz zaprotestowali przeciwtemu, że
nych i odpowiednich specjalnych języka polskiego). dość wysoki (status/ statut) ............u eee
1. Dopiero po kilku dniach chłopiec (zaadoptował się/ za- nauczycieli wspołeczeństwie nie znajduje odzwierciedle-
adaptowałSIĘ)... asa aaa nane w nowej klasie. nia wich zarobkach.
. Firma oferuje do sprzedaży budynek mieszkalny, obecnie . W zamierzeniu organizatorów konferencja ma skłonić jej
to
to
t
(zaadaptowany/ zaadoptowany) ... assess eee uczestnikówdo refleksji nad niezwykle ważnym zagad-
na mały hotel. nieniem — jak odbudować (zdezawuowany/ zdewaluowa-
. W końcu(adaptowali/ adoptowali) ........ueesaeeaeeeeeeaeananeca MOORE autorytet dorosłych.
w
dwoje dzieci — rodzeństwo. . Kilku delegatów próbowało (dezawuować? dewaluować)

4. Nawet szybko przebiegająca (klimatyzacja! aklimatyza- pawie deklaracje lidera partii.
CJA) ena dzieci nad morzem potrwa kilka dni. . Już od roku jestem (abonamentemabonentem) ..........-..
5. Wszystkim odradzam ten hotel, ponieważ zwykle są tam telewizji kablowej Net City.
kłopoty z niesprawną(klimatyzacją/aklimatyzacją) .......
VI1U. Proszę zaznaczyć, które z wymienionych poniżej błę-
6. Na swojej działce możesz posadzić nawet egzotyczne To- dówsiownikowych polegają na:
śliny. Po kilkulatach niektóre z nich będą znakomicie (kli- 1. Użyciu wyrazu w niewłaściwym znaczeniu (zbędnej
matyzowane/ zaaklimatyzowane) |... neosemantyzacji);
do naszych warunków. Poemyleniu znaczeń wyrazów podobnych brzmieniowo
7. Pomyśl tylko, taki oportunista przez tyle lat (formułował/ łub morfologicznie i ich niepoprawnym wymiennym
formował) ......-..eenaea eee esaa ce poglądy naszych dzieci. użyciu;
8. Zadaniem tamtej grupy jest (sformułowanie/ sformowa- Posłużeniu się zbędnym piecnazmem;
ONZ oddziałówterenowych naszego koła, Nadużyciu wyrazu modnego."
. nadał kontynuować 'robić coś w dalszym ciągu ;
O o
zasad ich działalności. . dywagacje 'rozważania;

9. Te przepisy są chyba specjalnie tak (formułowane/ for- . generować wytwarzać ;
Lo
Mowane)......-.....11-1. , żeby nikt nie mógł ich zrozumieć. . enigmatyczny 'zdawkowy, lapidarny;
10. Niepokoi (konsumpcjonizm, konsumeryzm) -......4-1-101---- . dokładnie właśnie tak, zgoda, aha!';
©
młodzieży, ałe taka postawa jest w dużym stopniu odbi- . lider "przywódca;
—-
ciem świata wartości dorosłych. . adoptować przystosować ;

2 U
1. Niestety, (konsumpcjonizm/ konsumeryzm) -.....4:1-1:::2 . rozpłaszczyć się 'zdjąć płaszcz;

nie jest jeszcze u nas zbyt silny. Nie wspiera go też posta- . wnioskować zgłaszać wniosek”;
m,
wa konsumentów, którzy z góry zakładają, że nie uda im .formować (wnioski) *krótko i zwięźle wyrażać jakąś
ta
się wygrać z handlem, i nie dochodzą swoich praw. myśl;

12. Wnajbliższym czasie przedstawiciele Sejmu i Senatu spo- k. kreować * tworzyć ;
tkają się z (parlamentariuszami/ parlamentarzystami) .... l. efektowny skuteczny, wydajny :
AE niemieckimi. t akwen wodny zbiornik wodny;
13. (Parlamentariuszom,parlamentarzystom)....-.:4:-44:1:11-11-11 Bi. opcja 'jedna z możliwości do wyboru ;
udało się ustalić korzystne warunki kapitulacji. n. nostalgia 'tęsknota ';
14. Już w młodości ujawniłysię jej bioenergoterapeutyczne o. technologia (wydawnicza) opartyna teorii sposób wy-
(predestynacje/ predyspozycje)... . konania, metoda '.
110 Polonistyka.com
IX. W podanych zdaniach podkreślone wyrazyzostały 14. Trener powiedział, że aktualna kondycja zawodnika unie-
użyte w sposób innowacyjny. Proszę podać ich znaczenia możliwia mu wzięcie udziału w rozgrywkach.
tradycyjne oraz określić znaczenia występujące w tych
zdaniach, a także określić przyczynę powstania innowa-
cji. Czy wszystkie innowacje są błędne?” 15. Poinformowano nas o aktualnie występującej sytuacji na
i. Jeśli takich oportunistów jak ci, którzy dziś odmówili polskich drogach.
udziału w akcji, będzie więcej, plan na pewno nie zosta-
nie zrealizowany.
16. WKaliszuta gałąź jest strategiczna, bez niej miasto nie-
wątpliwie przestałoby się rozwijać.
17. Głównym elementem planu było obniżenie kosztówpro-

3. Takich pasjonatów jak pan Tomasz H., od piętnastu lat dukcji energii, a ponadto poprawa kondycji środowiska
zbierający modele śmigłowców wojskowych, jest w na- naturalnego w mieście.
szej jednostce niewielu.
18. Drażni mnie miejscowy folklor, nie lubię małomiastecz-

kowościi płotek.
4. Po długich rozmowach okazało się, że prołongata pobytu
polskiej ekipy na Malcie jest niemożliwa.
19. Zapraszamy do siebie wszystkich małych jubilatów— zor-

ganizujemy im wspaniałe przyjęcie urodzinowe z udzia-
5. Liderzy opozycji praktycznie zgadzali się z przedstawi-
łem przezabawnych klaunów!
cielami rządu.
20. Z uwagi na przykre incydenty z nietrzeźwymi klientami

kierownik kategorycznie zabronił prowadzenia alkoholu
w restauracji.
7. Producenci przecenili jednakten film, publiczność bowiem

przyjęła go bez entuzjazmu.
X. W poniższym tekście proszę znaleźć wyrazy, które budzą

wątpliwości poprawnościowe. Następnie proszę uzasadnić
$. Znamienna część polskiego społeczeństwa opowiada się
błędność ich użycia i zastąpić formy błędne poprawnymi.*
za przystąpieniem Polski do NATO.
Podczas spotkania liderzy zaakcentowali także problem po-
ważnego bezrobocia w kraju. Szerokie grono członkówpartii
zaniepokojone tym faktem było zgodne co do tego, że jeśli
9. — Czy jest pan tego pewien?
sytuacja szybko nie ulegnie poprawie, trzeba będzie interwe-
— Zdecydowanie.
niować u władz najwyższego szczebla. Największe kłopoty
ze zdobyciem pracy posiadają mieszkańcy północnozachod-
nich regionówi to właśnie im przede wszystkim trzeba, zda-
10. Termin szczytu Unii Europejskiej w sprawie interwencji
niem uczestników spotkania, zabezpieczyć zatrudnienie.
NATO w Kosowie nie został jeszcze określony.
XI. Proszę podać właściwe znaczenia i przykłady użycia
poniższych wyrazów. Wjakich znaczeniach są one błędnie
II. Niestety kierownictwonie jest w stanie zabezpieczyć środ- używane?'*
kówfinansowych na tę inwestycję. 1. burzliwy — ;
PIE St:ZEE ;
3. ZAJĄĆ — aaa aaa ;
12. Wczoraj doszło do kolejnej konfrontacji wojsk libańskich SEO KR ;
i izraelskich w południowej części Libanu. 5. generacja — uazie ;
6. pOdSZYĆ SIĘ — eau aaa aaa aaa aaa aaa ;
7. adekwatny — eee ;
8. ENIQMAYCZNY— aaa aaa ;
9. abnegacja — ......... eee aaa ;
10. apologeta — ,
11. biodegradacja — ....-u. eee aaa anawa ;
Polonistyka.com
111
12. anachronizm — „aaa aaa aaa ran ; > Piwo schłodzone winteligentnej lodówce.
EM GO OZIOECENNN A > Niewiele bankówmainteligentne bankomaty.
14. alternatywa — 1... b. Użycia tradycyjne:
| DOMACERZE ; > Inteligentny człowiek sam odgadnie, co miałem na
|CYZ SCENE ; myśli.
|IWART AOZCZE ; Chłopczyk miał inteligentne oczy.
v vv
18. resentyment — ...........ueu eee . Miała 18 lat, uśmiechdziecka, twarz inteligentną. [...]
Prowadziliśmyinteligenine rozmowy.
XII. Proszę przeanalizować innowacyjne użycia wyrazów Inteligentny — rozumny, zdolny, bystry, pojętny”
nominacja, ekskluzywny, elitarny, inteligentny, agresywny, (o człowieku, rzadko o zwierzętach takich jak: pies,
nostalgia, chemia, lustracja (lustracyjny), spolegliwy, mole- koń, słoń, delfin); także: świadczący o takich cechach
stować (molestowanie). Jakie znaczenie przypisuje się tym charakteru.
słowom? Następnie proszę porównać te znaczenia z poda- 5.AGRESYWNY
nymi poniżej definicjami znaczeń tychsłów, zaczerpnięty- a. Użycia innowacyjne:
mi ze „Słownika języka polskiego” pod red. M. Szymcza- >. Dla inwestorówdobrym pomysłemjest zakup jedno-
ka oraz ze „Słownika języka połskiego” pod red. W. Do- stek uczestnictwa agresywnych funduszy inwestycyj-
roszewskiego. Jakie zmiany znaczeniowe zaszły w tych wy- nych.
razach — rozszerzenie (generalizacja) znaczenia, zawęże- > Absolwenci są coraż bardziej ambiini i agresywni.
nie (specjałizacja) znaczenia czy przeniesienie znaczenia? 5 Agresywni, bo coraz aktywniej poszukują pracy.
1. NOMINACJA > Auto zwraca uwagę agresywną, wydłużonąjak cyga-
a. Użycia innowacyjne: ro linią karoserii.
Miał szansę na uzyskanie olimpijskiej nominacji. > Najlepiej byłoby upodabniać się do twarzy z reklam
4s
Ogłoszono nominacje do Oscarów. zdrowymblaskiemoczu(...), lecz nie agresywnymuzę-

V V
Po ogłoszeniu wstyczniulisty nominacji uroczystość bieniem.

rozdania Oscarów zapowiadała się nieciekawie. b. Użycia tradycyjne:
> Kogo nominujesz do opuszczenia programu? [Big Bro- > Byłem wobec niego opryskiiwyi agresywny.
ther, TVN] > agresywnapolityka
b. Użycie tradycyjne: > agresywny głos
> Oczekiwałoficjalnej nominacji na redaktora. dgresywny — 1. stosujący metody agresji, dokonują-
Nominacja — ostateczne wyznaczenie na stanowisko” cy zbrojnej napaści; 2. zachowujący się wrogo, na-
(najpierw whierarchii kościelnej — na stanowisko bi- pastliwie, zaczepnie”
skupie, później także wojskowej i urzędniczej), 6. NOSTALGIA
2. EKSKLUZYWNY a. Użycia innowacyjne:
a. Użycia innowacyjne: > Nostalgia jest słodką pułapką: oferuje jasne i trwałe
> drzwi płycinowe z ekskluzywnej klejonki sosnowej; miary wartości zaczerpnięte z czasu minionego.
Ekskluzywny narkotyk zdobywapolski rynek. > Po roku 1918 nikt nie gloryfikował zaborów, choć
Y
Śmiertelność mamy ekskluzywną jak na te warunki. gdzieniegdzie istniała nostalgia po starych, dobrych
W
Sytuuje nas to w gronie państw bogatych. czasach.

b. Użycia tradycyjne: Jeszcze bardziej na czułych nutach nostalgii zagrał
W
> Pracownicy tworzyli bardzo ekskluzywne koło, pisu- Folkswagen.

jące wyłącznie dla siebie o rzeczach nikogo nie inite- > WRosji powrót do produkcji krajowej ma jeszcze je-
resujących. den zaskakującyskutek uboczny — pączkującą nostal-
> ekskluzywne stowarzyszenie gię za sowieckim jedzeniemi piciem.
Ekskluzywny — przeznaczony dła zamkniętej grupy” >Niejesi to chybajednak nostalgia za samą Ireną Dzie-
3. ELITARNY dzic.
a. Użycia innowacyjne: b. Użycie tradycyjne:
Wiersze czytaelitarnym tonem Jan Englert. > Niechęć do wychodźstwa objaśniał przywiązaniem do
VŹ
> Elitarne włamanie na Uniwersytecie Princeton. swych góri nostalgią, która ciągnie każdego Darwa-
> Na Beverly Hills grasuje elitarny element przesięp- za z powrotem do gniazda rodzinnego.
czy. Nostalgia — tęsknota za krajem
b. Użycie tradycyjne: 7. CHEMIA
> Szkoła średnia i wyższa przestała być szkołą elitar- a. Użycia innowacyjne:
ną, przeznaczoną przede wszystkim dla dzieci boga- > Napytanie, czyta decyzja nie popsuje chemii w dru-
tych. żynie, odpowiedział. [...]
Elitarny — przeznaczony, dostępnydla elity” >. Wprzypadku wyższychstanowisk, kiedychemia między
4.INTELIGENTNY szefem a zespołemnie zagra, doradzałbymodejście.
a. Użycia innowacyjne: b. Użycie tradycyjne:
> Dzięki inteligentnej podkoszułce nie pocitasię wcale. > Interesował się chemią od wczesnej młodości.
112 Polonistyka.com
Chemia — 'nauka zajmująca się badaniem właściwo- 6. To typowy gadżet komputerowy, w zamyśle taki sam jak
ści i budowyróżnych substancji oraz badaniem prze- ekskluzywna mysz bezprzewodowa czy zestawładnych
mian jednych substancji w inne głośników.
3. LUSTRACJA, LUSTRACYJNY 7. Każdy specjalny wysłannik, rasowy dziennikarz, docie-
a. Użycia innowacyjne: kliwy reporter musi mieć ekskłuzywny wywiad.
>. Lustracji polityków domaga się 80 proc. Polaków. 8. Wnaturęfestiwali opolskich wpisana jest nostalgia za so-
>. Lustracja byłaby aktem sprawiedliwości dziejowej. cjalizmem.
> Jestjuż uchwałalustracyjna. 9. Reklama nowej generacji próbuje udowodnić, że potrafi
b. Użycia tradycyjne: być bardziej subtelna: umie wywołać łzy wzruszenia, no-
>. Postanowiłzrobić lustrację majątku i wezwać oficja- stalgię, rozrzewnić, rozśmieszyć.
listów na rodzaj odprawy. 10. Jednak czytając i słuchając o tych ciągłych roszadach,
» lustracja pomieszczeń po remoncie o nieustannej siatkarskiej, koszykarskiej czy piłkarskiej
Lustracja — oględziny, przegląd, kontrola wędrówce ludów, człowieka doprawdy zdejmuje nostal-
9.SPOLEGLIWY gia.
a. Użycia innowacyjne: 11. Pierwszainteligentna podkoszulka Sensateksu przypomi-
> On mógłbybyć /...] zbyt spolegliwy wobec ewentual- na zwykłą podkoszulkę z miękkiej, bawełnianopodobnej
nego rządu Millera. dzianiny.
>. Partia uderza wspolegliwyton, jakbystępił się chłop- 12. W tym czasie możesz spokojnie popijać piwo ochłodzone
ski pazur.
do idealnej temperatury przez inteligentna lodówkę.
>. Przekażmyspolegliwym mediom elektronicznym, że w
13. Kłopoty publicznychfinansów pośrednio przekładają się
Polsce źle się dzieje.
na kondycję gospodarstw domowych.
b. Użycia tradycyjne:
14. Znaczna liczba kobiet i mężczyzn przejawia głęboko osa-
> Godnyszacunkujest opiekun spolegliwy.
dzone skłonności homoseksualne i nie wybiera swej ho-
Spolegliwy— *ktoś, na kim można polegać”, 'ktoś nie-
moseksualnej kondycji.
zawodny”
15. Do naszego języka napływacoraz więcej zapożyczeń. Jak
10. MOLESTOWAĆ, MOLESTOWANIE
Pan Profesor ocenia kondycje polszczyzny?
a. Użycia innowacyjne:
16. W tamtych czasach panowała moda na agresywnetrans-
> Czy zapisać wkodeksie karnym, że molestowanie sek-
akcje handlowe, szkoły prawniczei długie limuzyny.
sualne to przestępstwo?
17. Robert z innyrni „nawróconymi” rockmanamizałożył bar-
> Tylu facetom pchała się do łóżka, że żadne molesto-
dzo agresywny muzycznie zespół wykonujący biblijne
wanie wjej przypadku nie wchodzi wgrę.
teksty.
> Trzy tygodnie po opisaniu przypadkówmolestowania
18. Auto zwraca uwagę agresywną, wydłużoną jak cygaro li-
/...] w poznańskiej diecezji odczytano list. [...]
nią karoserii i dużym jak paszcza rekina wlotem powie-
b. Użycia tradycyjne:
trza.
> Na Ksawerego posypałysię listy i depesze molestują-
19. Być może już niedługo Condoleezza Rice zostanie archi-
ce o przyjazd.
tektem polityki zagranicznej jedynego światowego mo-
> Jęli mnie molestować, abymwybrałsię z nimi na bal
carstwa.
do szkoły morskiej.
20. Kapitan drużyny Urugwaju uważany jest za głównego at-
Molestować — 'natrętnie o coś prosić, nudzić ciągłymi
chitekta zwycięstwa nad Brazylią.
prośbami, naprzykrzać się”.
. Anatomia każdego kryzysu walutowegojest nieco inna.
t5
9 —
XIII. Wpodanych przykładach proszę zastąpić zaznaczo- . Aż trzy filmy są anatomią bezinteresownych morderstw
ne wyrazy użyte w znaczeniach innowacyjnych wyrazami dokonanych przez młodych, wrażliwychludzi.
. Związkowcy okazywali się niekiedy bardziej spolegliwi
NJ
1
o znaczeniach tradycyjnych rejestrowanych wsłownikach

języka polskiego.'$ wobec rządzącej koalicji.
4. Przekażmy spolegliwyvm mediom elektronicznym, że
to
1. American Airlines otworzyły na lotniskachsalony z prysz-

nicami w odpowiedzi na posunięcie British Airways. wPolsce źle się dzieje.
. W przypadku wyższych stanowisk, kiedy chemia między
Io
tn
. Pistolety na strzelnicy i czołgi w akcji oraz najnowocze-

b
śniejszy polski sprzęt wojskowybędzie można zobaczyć szefem a zespołem nie zagra w sprawach zasadniczych,
wKielcach na II Międzynarodowym Salonie Przemysłu doradzałbym odejście.
Obronnego.
. Takie wzory spotkać można tylko wsalonie dywanów
1)
orientalnych.
4. Victory Spa to ekskluzywnalinia wanien firmy Technik U Por. też rozdz. 20, ćwicz. XXII.
2.10 Ćwicz. IVi VI zostały opracowane przez Katarzynę Kłosińską.
Industry. 3-7 Zd. z: D. Buttler, H. Kurkowska, H. Satkiewicz, „Kultura języka polskie-
5. To pierwsza ujawniona przez nas próba hurtowego han- go”, Warszawa 1987, t. II, s. 131, 132.
dłu kokainą i jedna z nielicznych takich spraw wkraju. 8.9 Zd. z: W.Pisarek, „Słownikjęzyka niby-polskiego,czyli błędyjęzykowe
wprasie”, Wrocław1978, s. 86.
Świadczy to o tym, że ten ekskluzywny narkotyk zdoby- H+ Ćwicz. VIII-XI zostały opracowane przez Ewę Rudnicką.
wa polski rynek. 5.16 Ćwicz. XII i XIII zostały opracowane przez Teresę Kruszonę.
Polonistyka.com
113
27. POPRAWNOŚĆ STYLISTYCZNA
CH UŻYTKOWYCH
_ ŚRODKI STYLISTYCZNE W TEKSTA
Adam Wolański
E ;
stylistycznych: ani- OCEN
|
1. Poniżej przytoczono definicje 9 figur
kdochy, peryfra-
aau
syne
mizacji, personifikacji, metonimii,
porównania. Proszę
zy, epitetu, eufemizmu, hiperboli i
ch figur do odpo-
przyporządkować nazwy poszczególny
= LJ — © O 0
wiednich definicji.
aa
ba e a
iska (najczęściej
a
— przesadny opis przedmiotu lub zjaw
c razy ci powia-
a m p
pod względem ilościowym), np.: żysią
rzałem zamiast wiele razy.
Dae
dmiotówna ozna-
— użycie nazwycałości lub ogółu prze
odwrót), 15.
czenie części lub jednego przedmiotu (albo na
16.
np.: liczył siedem wiosen zamiast lat.
17. TZEKA eau
Baa YET ;
, ordynarnego lub 18. SEDCE aaa
— zastąpienie dosadnego, drastycznego
zwrotu innym 19. temperatura
nieprzyzwoitego wyrazu, wyrażenia lub tt :
eki na za- 90. Wiatr. aaa
elementem leksykalnym, np.: zamknął powi .
21. ZEGAT uuu
wsze zamiast zmarł.
NEC miotnikowe uka-
zjawiskomprzy- UI. Proszę dopisać utarte określenia przy
— przypisanie przedmiotom martwym, rzęc ia przeniesioną na
właściwych zujące charakterystyczną cechę zwie
rody lub pojęciom abstrakcyjnym cech wyjaśnić znaczenie
człowieka lub jego zachowanie. Proszę
człowiekowi, np.: los się uśmiecha.
powstałych wyrażeń.
serce
sk na podsta- 1.
— zestawienie dwu przedmiotów lub zjawi
pując ej jedn ak w róż-
wie jakiejś cechy wspólnej, wystę
i, czyli nogi
nym stopniu natężenia, np.: nogijak patyk
cienkie, chude jak patyk.
zjawiskom przy-
— przypisanie przedmiotom martwym,
istot żywych,
rody lub pojęciom abstrakcyjnym cech
np.: wiatr wyje.
ości, osoby lub

— zastąpienie nazwy przedmiotu, czynn
autor „Pa-
cechy bardziej rozbudowanym opisem, np.:
na Tadeusza” zamiast Mickiewicz .
nazwą inne-
— zastąpienie właściwej nazwy przedmiotu
im stosunkiem
go przedmiotu związanego z poprzedn
rającegoitp..
przyczyny do skutku, zawartości do zawie
dzonych pie-
np.: żyje z oszczędności, czyli z zaoszczę
niędzy.
tniającego
— dodanie do rzeczownika określenia uwyda
ującego
cechy ludzi, przedmiotów, zjawisk lub wskaz
na wartość uczuciową, np.: sziumiącyl as.
cych określeniami
II. Do poniższych rzeczowników — będą
rody i pojęć abstrak-
przedmiotów martwych, zjawisk przy
by powstały zwro-
cyjnych — proszę dopisać czasowniki, tak
ty oparte na animizacji łub personifikacji.
a ;
|. BIeda Le
E CE ;
PRDZN
a ;
3. CENY aa
Polonistyka.com
114
IEEE łzy, 13. Ostry język przysparzał mu kłopotów. — ......uueu.eu.e.2..
|VAEEEE móżdżek, 14. Dziennikarze okrzyknęli go pierwszą rakietą Wimbledo-

| ENA ;
BŚ. eau aaaaaaa zaawan kawiarnia złośliwość, 15. Podał mu śmierć w ampułce. — 2... ea
16. Pozostali przy życiu obrońcy twierdzy przynieśli gałązkę

TY. Proszę podać znaczenia poniższych czasownikówutwo- OWNĄ — aaa aaa wia ;
rzenych na podstawie obserwacji zachowania i życia zwie- 17.tęga głowa — Lan|
rząt oraz wyglądu drzew.
Ł. gruchać, * aneta : 18. WkamiemieypogasłyOk,man
2. tozindyczyć SIĘ, * Lua aaa aan aniincanzea :
3. spsieć, | .......... EE ; 19, WostatnimmoczuWygrałaPolska,nn.
Ą. ZASĘDIĆ SIĘ, * aaa ;
Ś.OSOWIEĆ, | eee aaa anni : M0. Wyiłkłelłehdoda,nh
6. NaAjEŻYĆ SIĘ, |... uuu azaari zina! "
PAROrly : 21. Wizytakatolickiegodostojnikanakrótkozażegnałaspór
8. ZDATANIEĆ, | LL... aaa ; między krzyżem a półksiężycem. —
EZ(-|o) ©ONE ;
10. UŚWIEKKNĄĆ, * a..z ” . Zginął od kuli. —.
V. Proszę wyjaśnić znaczenia poniższych określeń przy- . Współcześnicenili go bardziej jako znakomity pędzel niż
miotnikowych o charakterze animistycznym. jako mistrza pióra. — ......... een
1. głucha wieś, * LL... aaa narnii iR
2. głupia Sprawa, * neue aaa aaa aaa awa ai e „. Podczas karnawałowego baluzostał zabity przez tajemni-
czą maskę. —
3. naga prawda, * e
4. Ślepa UliCA, | Lean iii
„ Żyje Z handlu. — aaa
. Zakład odzieżowydaje chleb 300 osobomz okolicznych

Y1. Proszę objaśnić mechanizm powstania metonimii wy-
NOUN ;
stępujących w poniższych wyrażeniach, zwrotach i frazach.
a. metonimia przyczyny (przyczyna zamiast skutku): ....
Następnie proszę zakwalifikować owe wyrażenia, zwroty
EE ;
i frazy do 12 typów metonimii wyróżnianych przez trady-
b. metonimia skutku (skutek zamiast przyczyny): ..........
cyjne stylistyki. |
aaa aaa ;
1. Cała Wisła cieszyła się ze zwycięstw Małysza. —
c. metonimia autora (autor zamiast dzieła): ..............-.....
EE ;
d. metonimia narzędzia (narzędzie zamiast wytworu łub
OSI)NRA ;
e. metonimia zawartości (przedmiot zamiast zawartości):
pea aaa aaa ;
f. metonimia miejsca (miejsce zamiast przedmiotu lub
osoby tam zlokalizowanej): .......e aaa ;
g. metonimia znaku/symbolu (znak zamiast rzeczy ozna-
74:15) NONE ;
h. metonimia konkretu (pojęcie konkretne zamiast abs-
LAKGUJE easy cnA ;
i. metonimia patrona (imię/ nazwisko patrona zamiast rze-
CZY OZNACZANEJ): aura azz zina aa ;
j. metonimia rzeczy (przedmiot zamiast innego przedmio-
tu będący z nim w związku przyczynowym): .............
*
pf
tn
zr
cy
koda e
pa
z.
ze
a
zr
pe
ką
©
u
BI
«b
gi
©
o
2
s
e
sa
> rg
©
z
wb
2
m
ez
ce
z
ę
>
©
ź
z
at
Polonistyka.com
115
Następnie proszę zakwalifikować owe wyrażenia, zwroty
i frazy do 8 typówsynekdoch wyróżnianych przez trady-
cyjne stylistyki. 28. Żołnierz polski wałczył na wielu frontach II wojny świa-
tOWEJ. — aaa ;
. chodzące nieSZcZĘęŚCIE — eee ; 29. Naprawił samochód, w którym brakowało świateł stopu.
—
„ Cieszyła się na myśl, że zmusiła tego donżuana do kapitu-

9
lacji — aa ;
synekdocha części (część zamiast całości, pars pro to-
p
O) aaa aaa aaa
. Ośrodkiem kultu gromowładnego była świątynia Trójcy
to)
Kapitolińskiej. —
b. synekdocha całości (całość zamiast części, łotum pro
2411NRRERRECE ERZE ;
„ Kolejny wykład będzie poświęcony zmiennocieplnym krę-
gowcom lądowym: hatteriom, żółwiom, jaszczurkom, wę- c. synekdocha materiału (materiał zamiast wytworu z nie-
żom i krokodylom. — 2.0 ZO ZTODIONEgO): ..--2eee aaa ;
d. synekdochaliczby (liczba pojedyncza zamiast liczby
kaKopamikewModrzewskich,Kolęajówea mnogiej lub liczba określona zamiast nieokreślonej):
m
LondynDyłZAWSZETYWAlEMPAPYŻA. —ao e. synekdocha gatunku(gatunek zamiast rodzaju): ........
MamtysiąceSpEAWdOZAŁAYIENIA,— £. synekdocha rodzaju(rodzaj zamiast gatunku): ...........
WmiasteczkumiałOpinię|OWElaGa, g. synekdocha abstrakcji (pojęcie abstrakcyjne zamiast

|<4-16) NONE ;
Morderczysztylet przerwał jegopróżniaczyżywot—.... h. synekdocha imienia (imię własne zamiast imienia po-
spolitego albo na odwrót; antonomazja): ......----1------- .
MówiłemCHSłoPRZY, = an
VIII. Proszę zastąpić podane nazwyperyfrazami.
NagołeCiałonosiLylkObawełnę, a 1. Nazwy pospolite:
a. angielSZCZYZNA — „naa ;
NadpolamiUROSiłyięOyBmy,ne b. bibliografia — ........-... eee ;
C. CZOŁG — nawa ;
NiesamymchlebemCzłowiekŻyje,u d. mikrofalówka — „uuu eee aaa aaa :

e. modlitewnik — eee aaa aaa aaa zy wear naa ;
14. Olbrzymiessakimorskie wpłynęły napłytkiewodyza- f. premier — .......-.- eu ;
UTENA ; g. prezydent — ....-..e eee ;
15. Jego sakiewka wypchana była złotem. — Lee h. prezydentowa — aaa ewa ;
1. przychodnia — ...-. ue ;
16. DYDETZZAKUŁYWŻOIAZO-an J. SENAE — aaa ;
k. stolarnia — eee een ;
17. SytygłodnegoNieZKOZUMIE,— pa 1. średniowiecze —......- eee aaa ;
Ł Żurmał — Loan
18. UderzyłW KIAWiSZEINSŁTUEMENEU.— 2. Nazwy własne osobowe:
a. Homel... eueea aaa aaa aaa kaan aaa aaa aan awake eerece ;
19. Wczasiebitwybyło słychaćSZCZĘKŻelaza.— b. Leonardo da Vinci — taaa ee eeea eee earn ;

c. Mikołaj Kopermik — .....ae esz ;
Przyjął80 PodSWÓJdach.- aa d. Jan IM Sobieski — ..... eee aaa aaa
e. Ignacy Krasicki — L.A
Wiódłwystawneżycie,jakna krezusaprzystało.— ..... f. Jan Matejko — ......ue eee aaa ;
g. Henryk Sienkiewicz — eee eee ;
WziąłdeskiIposzedłMASłok= aa h. Erwin Rommel (dowódca niemiecki, twórca Afrika-
KOLDS) — ue ;
DAMĘłOE ŻTEOGanni i. Enrico Caruso (śpiewak włoski) — ... uuu aeenanetoe ;
j. Nicolae Ceaugescu(rumuńskidziałacz komunistyczny)
ZnalazłSZCZOGTEGOMIOCENASA,- a
GADAPIĘKNOŚĆan
ZostałaWYTZUCONANA Druk,= naa
Ł Elvis Presley — aa ;
Polonistyka.com
m. James Brown (wokalista amerykański) — ... 33. ulec zmianie — |... eee ;
n. Wisława Szymborska — ....... eee zaa aaa aa zaa aaaniacwaca . 34. wprawić w zdumienie — |... ;
3. Nazwy własne geograficzne: 35. WYTAZIĆ ZgOdĘ — |... ;
ZGRAC ; 36. wystąpić z propozycjąwyjść z propozycją — ...a.a..1.1111.. .
| 2410)s: PE ;
C. JAPONIA — L.A ; X. Proszę zamienić nadużywane w styłu prasowym i urzę-
KONNE ; dowym orzeczenia peryfrastyczne na neutralne, proste
CJ UCEZ ; formy czasowników.
IWA EUCENE ; l . Ceny komputerówuległy obniżce o 5 procent.
CZASU ; . Chcemy dokonać oceny wynikówtrzech kwartałów.
M
h. Petersburg —.......... e.na aaa aaa anawa aaa ; . Kilkadziesiąt osób z pensjonatu„„Jantar” uległo zatruciu.
w
| <=)GOV ; . Na całym obszarze kraju pogoda nie ulegnie zmianie.
nA
IEUCZZUZEE ; . Nasi eksperci będą próbowali dać odpowiedź na pytania
k. Gniezno — usuwania aaa niia ; czytelników.
1. Zakopane — ue awa ; . Turyści nie posiadali znajomości języka niemieckiego.
jen
Ł Hollywood — 2... een ; . Obecnie czynimy starania, aby pozyskać środki pomoco-
m. Warmia I Mazury — eee aaa aaa aaa aaa kaaeaaa isa cia ; we z Unii Europejskiej.
n. Kaszuby — eee . „ Policjant musiał udzielić pomocyosobie, która uległa wy-
wróceniuna łodzi.
IX. Proszę zastąpić poniższe peryfrazy gramatyczne, tzw. 9. Poprawie uległa praca urzędów zatrudnienia.
orzeczenia peryfrastyczne składające się z czasownika i rze- . Trzeba dołożyć starań, aby palacze podjęli próbę wstrzy-
czownika, prostymi formami czasownika o równoważnym mania się od palenia.
znaczeniu. Następnie proszę określić, które konstrukcje
analityczne stanowią zwroty powszechnie przyjęte i akcep- XI. Każdyz podanych poniżej wyrazów proszę zastąpić co
towane, zwroty dopuszczalne, nadużywane wstylach ofi- najmniej 4 wyrazami lub wyrażeniami o charakterze eu-
cjalnych oraz zwroty niepoprawne. femistycznym.
1. brać udział — .... 1. gruby — ....
2. czynić starania — ....... eee ; 2. KŁAMAĆ — Lee aaa :
3. dać odpowiedź/ udzielić odpowiedzi — ........................... ; EZMsy ;
4. dać WYTAZ — Lae ee ; 4, zabić się (umyślnie) — .... ea .
5. dobiec końca — u. izin iii ;
6. dokonać kontroli — ....... eee aaa zaawan ; XII. Proszę wyjaśnić znaczenie poniższych wyrażeń i zwro-
7. dokonać mianowania — ...... u eeeaaaee away aa aaa ; tów o charakterze eufemistycznym.
8. dokonać morderstwa — ........... uuu ; | BO ZUSANN :
9. dokonać OCENY — aaa aaa aaa aaa enaea ; 2. być w błogosławionym stanie, * LL... uuu ;
i0. dokonać przesunięcia — .......-.. eee ; 3. być w wiekubalzakowskim, |... aaa :
il. dokonać włamania —...... ea ; 4. chleb w płynie, * L.A Ę
| PAZ(cyaoZcięKE ; 5. choroba francuska, * uuu :
13. mieć tość — L.A ; 6. córa Koryntu, |... een aaa aaa aca Ę
14. mieć miejsce — ......... ue aia aa ; 7. czesać się na Kojaka, ....... umer Ę
15. mieć SZĄCUNek — ea ; 8. czteryMery, * uazie e
16. mieć wpływ/ wywierać wpływ — eee ue : 9. dolna część bielizny, | aaa e
17. mieć zaufanie/ żywić zaufanie — .........ua aaa aan ; 10. dom pod czerwoną latamią, |... eee naaaea ”
18. odbywać podróż — aaa aaa aaa aaa acaaca ; tl. dysfunkcja erekcji, |... ;
19. odbywać Spacer — uuu ania ; 12. film się komuś urwał, * een ię
20. okazywać pomoc — aaa aaa aaa ; 13. jechać do Rygi, * LL. uuu ;
21. posiadać znajomość —........e uuu eau ; 14. kowbojskie nogi, |... Ę
PZEE NZtWACK CZA ; 15. mieć nierówno pod sufitem, |... ema eiaannch :
23. prowadzić Sprzedaż — ..... uuu aaa ; 16. mieć rubensowskie kształty, * .................. CE Ę
24. udzielać pomocy m eee ; 17. mieć za długie ręce, ©... uuu aaa aaa aaa 1,
25, UlEC ObNIŻCE — L.A ; 18. ministerskie CZOŁO, * Leeuw wziniica e
26. ulec panice — uuu ; 19. nie móc związać końca z końcem, |... aaaaai ;
27. ulec polepszeniu—.. e 20. nie wylewać za kołnierz, * .........s..-..e.21..
28. ulec poprawie — .... pa 21. okna można przy kimś trzymać otwarte, *...
29. ulec wywróceniu — Lua ; 22. oprzeć sprawę o bufet, *'.... ;
30. ulec zatruciu — ea ; 23. pigułka pO, * wawa :
31. ulec zbutwieniu — ...... A ; 24. pikantne Zdjęcie, * A ie
32. ulec zepsuciu — ua ; 25. pocałunki SŁOŃCA, * eee aaa aaa e
Polonistyka.com
117
" 5.a. Operacja na otwartym sercu jest bardzo ryzykowna
26. przyprawiać komuśrogi,
i trzeba się liczyć z najgorszym.
27. sztuczne poronienie, * eee eee :
28. tam, gdzie plecy tracą swą szlachetną nazwę, A : b. W Warszawie został uruchomiony zakład spopiełania
29. trzecie ZĘDY, * uuu earn ; zwłok.
30. ustronne Miejsce, |... easy ;
31. żyć z kimś na kocią łapę, * eee saa n ee . XV. Proszę zastąpić poniższe wyrażenia, zwrotyi frazy
środkami językowymi o charakterze hiperbolicznym.
XIII. Proszę wyjaśnić znaczenie i mechanizm powstania 1. a. głęboka miłość — ......... eee aaa aanita ;
poniższych eufemizmów. b. mnóstwo kwiatów — ......-. e eeeee eee aaa aan anewena ;
| SE:G(GECENN ; c. niezwykła siła — .....uuu eee aaa aaa anawa naia ;
2d... = aaa aaa nana aaa zazna wzywa waza aan iaaeaaaewca ; d. piękna suknia —...........- oe ee awa ;
3. dać sobie W SZYJĘ — Le. uuu ; 2. a. Powtarzał mu to wiełe razy —................. ;
4, fioletowe wino — b. Ta powieśćjest dużo lepsza od poprzedniej — pa
5. ja-pier-0-kur — .......uee eo ;
6. kur Warszawa nie hoduje — ..........sueeeeeeea eee aaa ee cewce ; c. Z czoła spływał mu obfity pot — u. ue. asaae ez eseazeeaccc .
7. los alpagoS —........ueuoee ea ;
8. marycha — ae oe eee aanita aranz niec ; XVI. Proszę dopisać odpowiednie czasowniki, tak by po-
9. napić się wódki z grabarzem —.....u eur e ae naaeaeea ; wstały zwroty o charakterze hiperbolicznym.
10. narządy — ; o z radości, ze śmiechu, z zazdrości, ze złości;
1. niewysoki — Li... eee eee aaa ; PE z ciekawości, ze strachu, z nudów, ze zmęczenia;
12. odruch dekonsumpcyjny — ....... eee een ; CN z radości, z rozpaczy, z wściekłości, z zazdrości;
13. przeczyć nazwie bielizna — .........uueeeae eee ; EEEE ze wstydu;
| Z SCZZERA ; ONZE z bólu.
15. sprawny inaczej — aaa aaa ;
16. świerszczyk — ; XVII. Człony porównania są łączone nie tylko spójnikiem
|KARAZONCZ RECE ; jak, lecz także innymi spójnikami lub wyrażeniami peł-
18. volkswagen — ...........e.eeueea eee aaa . niącymi ich funkcję: jakby, jak gdyby, jako, jakoby, niby,
niczym, niż, podobnie jak. Proszę użyć tych spójników do
XIV. Wponiższych zdaniach proszę wskazać eufemizmy, połączenia członów porównania w poniższych zdaniach.
podać ich „mocne” odpowiedniki, a następnie określić Każdego ze spójników można użyć tylko raz.
powody, dla których zostały użyte. Proszę także wyjaśnić, kiedy w porównaniu występuje spój-
1. a. Polacy często posługują się słowem na k. nik niż.
b. Czy mógłby się pan odkopulować odemnie”? 1. Jest dla nich.............ue aaa matka.
. Koncert był zarąbisty. 2. Postępował........ eee aeza eee aaa aaa zaawan ani ojciec.
LQ
. Po ostatniej wywiadówce dostał opeer od ojca. 3. Siostra była zdolniejsza .........eeeu eee aaa brat.
. Ogłoszenia prasowe wrubryce „zdrowie”: „Absolutnie 4. Był mizerny ... z krzyża zdjęty.
to
Pp
wszystkie usługi”, „Zabiegi w narkozie — pełen zakres”, 5. Czuł się Źle ............euuaea aaa aaa miał zemdleć.
„Wywoływanie miesiączki”. 6. Żołnierze Stali ........-eee-u uuu mur.
b. Ogłoszenia prasowe w rubryce „towarzyskie”: „Agen- 7. Używała panieńskiego nazwiska ................. pseudonimu.
cja towarzyska «INA» zaprasza”, „Salon masażu 8. Biegł .........ueen aaa skrzydła wyrosły mu z ramion.
«AMOR»zaprasza”.
. Gazeta z 1981 roku: „Wponiedziałek bojkot pracy miał
LU)
w
miejsce w dwóch kopalniach — «Ziemowit»i «Piast»”. XVIII. Proszę zastąpić poniższe wyrażenia i zwroty porów-
b. Gazeta z 1956 roku: „Od pewnego czasu agentura im- naniami o charakterze związkówfrazeologicznych, funk-
perialistyczna i reakcyjne podziemie starały się wyko- cjonującymi w języku potocznym.
rzystać trudności ekonomiczne i bolączki w niektórych 1. chude nogi — .......uue eee aanita I
zakładach Poznania dla sprowokowania wystąpień prze- 2. duży, mięsisty NOS — au eee ;
ciw władzy ludowej”. 3. bardzo biały — ;
c. Gazeta z 1976 roku: „Wsklepie nr 28 przy ul. Żelaznej 4. bardzo CZATY — Lau. aaa ;
kierowniczka p. Alina Pawlicka prosi, aby podzięko- 5. bardzo potulny— ua eeaeezawaaaawaaznitnia ;
wać na łamach gazety za wprowadzenie biletówtowa- 6. bardzo głodny —....... uazie ;
rowych na cukier”. 7. bardzo pracowity — Lu. uuu een aaa wana :
d. Gazeta z 1976 roku: „Wczoraj przedłożyłem Sejmowi 8. bardzo Uparty — uuu een ;
i społeczeństwu rządowyprojekt zmiany poziomu 9. bardzo wierny — ;
i struktury cen dotyczącychniektórych artykułówro|l- 10. bardzo twardy —...... asusa aaa anawa aaa aar aaa aacceh ;
no-spożywczych. Il. bardzo ZArowYy— L.A :
4.a. Jak babcię kocham, nie wiem, gdzie ona była! 12. bardzo Silny — „Leasai ;
b. Oranykoguta, co on narobił najlepszego! 13. bardzo Zły — aaa aaa iiaca :
118 Polonistyka.com
14. bardzo odWaŻNy — ...... eau ;
15. nic niewiedzący —........ eee aaa anawa ;
16. bardzo zblednąć —.......... eee ;
17. drżeć bardzo silnie — ;
18. żyć w niezgodzie — .......... uuu aaa aaa aaa anna aaaaaca . 2. Epitety sfrazeologizowane:
a. przymiotnikowe:
XIX. Poniższe wyrażenia z epitetami proszę zakwalifiko-
wać do podanych grup. Proszę wyjaśnić znaczenie połą-
czeń wyrazowych z epitetami sfrazeologizowanymi.
barania głowa, czarna rozpacz, czarny koń, kary koń, martwa
cisza, męki Tantala, nić Ariadny, niebieskie oczy, odrażający
postępek, pęd samochodu,pięta Achillesa, prawa ręka, pyrru-
sowe zwycięstwo, sałomonowy wyrok, szum topól, tańcząca
para, twarde głazy, wieża gigant, wysokie drzewa, zburzone Jaką funkcję w zdaniu pełnią epitety przymiotnikowe
szczęście, złota rączka i imiesłowowe oraz rzeczownikowe?
1. Epitety zwykłe:
a. przymiotnikowe i imiesłowowe:
Polonistyka.com
110
. marek dusza pokutująca, potępieniec:: |oNA-(7223)CHORE ;
a. frazeologizmy: ....-.e eee aware aaa , 22. złupić 'zedrzeć z czegoś zewnętrzną warstwę”:
a. frazeologizm: Lu... ;
b. znaczenie: * ....u. earn wienia e
Historyzmy:
. myszka specyficzny zapach starego wina”: 1. czambuł 'zbrojny oddział tatarski zapuszczający się na
a. frazeologizim: -....-u eee ; obce terytorium :
b. znaczenie: * a. frazeologizm: .......uuee uwaza ;
. palma 'triumf': b. znaczenie: | |... aaa aaa aaa aaa ie
a. frazeologizm:. 2. funt jednostka wagi obowiązująca w dawnej Polsce, równa
b. znaczenie: * eee owa 350-560 g':
8. pastwa *pokarm,żer, zdobycz': a. frazeologizm: ........eueeezss eee ;
a. frazeologizm: |... aaa b. znaczenie: * .......... s eeeeaz zaa aaa anawa wne aaa ania ;
b. znaczenie: * .... a..z 3. kopia 'rodzaj broni drzewcowej o długości 3,5 m używa-
9. pielesz 'legowisko dzikiego zwierza”: nej przez husarię polską do połowy XVIII w.':
a. frazeologizm: |... ; a. frazeologizm: ....eeeeeue eee ;
b. znaczenie: |... uuu aaa nna ; b. znaczenie: * ......... eee aaa aaa aaa aaa nina wawa ie
10. posada 'fundament, podstawa”: „ korzec dawna polska miara objętościciał sypkich, równa
a. frazeologizm: |... aaa ; około 1201
FAZZZ CHWINA ; a. frazeologizmy! ......-.uee saa ,
Il. rej 'szereg, rząd:
a. frazeologizm: „i... ;
b. znaczenie: * i... eee aaa aaa aaa aaa Cyan aaa razie :;
12. rozpuk 'rozpęknięcie się”: „ łut dawna jednostka ciężaru, wynosząca 1/32 części fun-
+
a. frazeologizm: |... aaa ; ta”:
a. frazeologizm: ....u- eee
b. znaczenie: | ....ueuue wana anna aaa raaaa a recccc ;
13. sedno *rana na grzbiecie końskim powstała od ucisku siodła”: b. znaczenie: *
a. frazeołogizm: ........eue azer ; . nawiązka odszkodowanie za wyrządzoną krzywdę mo-
b. znaczenie: ......e. eee azer 0a e ralną lub ból fizyczny :
14. słomiany'nierzeczywisty, pozorny, fałszywy”: a. frazeologizm: zauwaza aaa azy aa anaa anni aeiaia ;
a. frazeologizmy: Les aeae aaa . b. znaczenie: ae.
7. pręgierz *słup, do którego przywiązywano skazanych na
uuu a awa ae aaa aaat aaa aan ..
b. znaczenia: |. chłostę”:
N O NE ; c. frazeologizm: ......-. eee ;
15. sukurs 'pomoc, wsparcie”: d. znaczenie: *
a. frazeologizm: .....e.eeueuee eee ;
b. znaczenie: * ..... eee aaa anawa anawa arti ee ecaa00 ; VI. Proszę podać współczesne odpowiedniki poniższych
16. sumpt nakład pieniężny, wydatek : archaizmów i wyrazów przestarzałych (wychodzących
a. frazeologizm: ..........ee eee z użycia).
b. znaczenie: * ......ueeeee eee aaa away anawa Archaizmy:
17. szranki *walka, pojedynek”: | NTTZEE ;
a. frazeologizmi .........esee ozna ; 2. AZal— uuu aaa aaa kakadu anawa ewa aaa etaty aaaacea ;
b. znaczenie: * ...... eee aaa aw rear anintaanaecie : 3. bałamutka — eee aaa aaa aaa oznaka ee ;
18. sztok 'pień, kłoda': KUSY(2)POOR ;
5. bydlić — ;
a. frazeologizmy: Le. ,
gospodzin — . ;
NE ; 6.
7. gzłO — wani ;
|NE4::107251 WRONA *
WE ; 8. Hardosz uaaueueaaaaawaea
9. JUZYNA — wee ;
19. tapet *sukno, którym nakrywasię stół”:
10. klecha — ea ;
a. frazeologizm: ........e.ee eee aaa ;
M. kmieć — „uuu. aaa ;
b. znaczenie: |... eee ;
20. umór Śmierć, zguba, zagłada”: | PAŁ111- EE ;
a. frazeologizmy: Li... , 13. MACIeKZ — ue ;

NT17214. PORE ;
tn 4
msza
| SAMOLZEĆ — e ueeaaaa aaa aaa aaa aaa awake awa iaeta nysa a akatee ać ;
b. znaczenia: eee aaa aaa aaa eee aeeirzzaiaa 00a ia
| SOMOWIÓW — uaaasaaa aaa a aaa ea aaa taaa nara c0ae ;
© MOG
2.
M ra
<
21. wstręt przeszkoda,trudność : SDOŻYĆ — eee aaa ;

| SIĄGIEW — aaa aaa aan ;
a. frTAZEOlOSIZM: „neuen ;
12 2 Polonistyka.com
20. WAFEKO — aaa aaa ; 5.
PIDZECCEE ; 6.
32. WIOdYKA — ea ; 7. ;
23. ZAWŻdY — wee ; 8. Ee
JĄ. ZOCZYĆ — wee . 9. *
Wyrazy przestarzałe (wychodzące z użycia): 10. Ę
1. adMIFAtOF — Lae aaa aaa aannkkaa arian agi aacać ; 11. ;
2. AdWEFSAVZ — Lee aaa aaa ian aaa wanaaace ; 12. Ę
ENTZZ2Z0PEEE ; 13. s
4. Gfekt — aaa ; IE RY2714- ROEE ;
5. GŁOlE— aaa ; | DORCZ(210.EEEE 2;
6. baczenie —... ; 16. żętyca * .... ",
7. bawialnia — eee aaa ;
021120411 EEEE ; 1X. Proszę podać ogólnopolskie odpowiedniki poniższych
9. CYKIISIA — aaa aaa ; regionalizmów.
10. dalibóg — 2... aaa aaa ; 1. Regionalizmy warszawskie:
| OR.22410)EA ; EWE010151SA ;
12. dusery— ...... „a ; b. czarna jagoda — ...
13. dykteryjka — ; c. kubełek —
JERZYEE ; d. na dwór —
15. JTASUNEK — „aaa A ; ©. ŹREDAK — uuu aaa ;
16. jednaki — ...... eee aaa aaa yta ; . Regionałizmy krakowskie:
No
| WAR (2)121. EA ; a. bławatek — ;

18. łacniej — ... ; b. borówka — ;
19. obaczyć — ; C. fIASZKA — aaa aaa ;
20. OCHFONka — uuu aaa anawa zaa nazececenaea ; (9 (71547)7ZOE ;
21. onegdaj — ... eee. ; €. KTEMÓWKA — Lu... ;
PPESCYC ECCE : £. kwaśne mleko — uses aaa ;
PEATOKI CZE ; g. NA POLE — „eee aaa ;
PERI! EZR . h. ożyna, ostrężyna — ;
1. płytki LAleFz — ea ;
VII. Poniższe wyrazy proszę uporządkować ze względu na J. SQQAN — eee aaa ;
typ ograniczenia geograficznego. k. SZNYŻKA — eee ;
ajuści ('tak właśnie”), akuratnie ( właśnie, tyle samo”), bań- 3. Regionalizmy poznańskie:
ka ( bombka na choinkę”), cepak ( młocarz ”), cięgiem('bez- a ;
ustannie ), dlaboga ('na litość boską”), drzewko ( choinka ), b ;
dychać ( dyszeć, sapać ”), fiakier ( dorożka ), ichni ( należą- c ;
cy do nich”), jadzić się ('ropieć”), ładzić ( porządkować, do- d. ;
prowadzać do ładu '), nazad (' z powrotem '), oprzątnąć ('opo- € >
rządzić ), ośródka ( wnętrze czegoś ), prażucha ( potrawa HO 12041041SEE ;
z prażonej mąki żytniej lub gryczanej ), prymariusz ( naczel- g. petronelka — ;
ny lekarz szpitala”), sklep ( piwnica), skład ( sklep”), skopo- h. ;
wina (baranina), taksówka ( samochód osobowy”), tuk 1. ŚWIĘOJANKA — aaa ;
(tłuszcz), tum ( katedra”), tytka ( torebka papierowa ') J. WĘDOREK — aaa aaa aaa ;
1. Dialektyzmy (gwaryzmy): Luo aaa K. DOFARNIK — eee aaa aaa awa ina .
X. Poniższe wyrazy proszę uporządkować ze względu na

2. Regionalizmy (prowincjonalizmy): ..... typ ograniczenia środowiskowego.
Uwaga: niektóre wyrazy występują więcej niż wjednej
gwarze.
basior, blotka, chawira, chewra, cool, dać cynk,doliniarz, dzia-
VII. Wiele dialektyzmówz gwary podhalańskiej weszło — jako dek, fala, figura, grać pod stół, grać z odkręconym potencjo-
zapożyczenia wewnętrzne — do polszczyzny ególnej. Proszę metrem, jarzyć, jucha, knerać, korki, kot, metal się komuś
wyjaśnić znaczenie poniższych dialektyzmów(gwaryzmów). obsunął, odiotowy, ogonista, przyciąć kota na ogona, rekon-
1 DACA * earn ; tra, skoki, słuchy, ściema, tankomat, wkuwać
2. DEYNdZA * aaa ie 1. Gwara złodziejska: ....... eee aaa aaa aaa
3. GAŻdA * ea e
Polonistyka.com
14. Widok splądrowanego mieszkania... rei.
+3
go przeraził.
s
XIV. Proszę podać nienacechowane stylistycznie odpowied-

4. Gwara żołnierska: .....uuaa aaa aaa aranz ca niki poniższych poetyzmów.
a . bezkres —..
5. Gwara brydżystów: eee b . brzask — ........-.
c. dziewica — ;
d. gOTZEĆ — Lua. ;
6. Gwara młodzieżowa: .......eezeee aaa aan aaa e cc n ch
;
e. korab —...... uuu eaaa aaa aaa aa annaasawca
| <CEZEOTNONNNNNNNA;
g. JAZUD — Lao ;
XI. Do poniższych wyrazówneutralnych proszę dopisać
h. nadobny — ;
jak największą liczbę bliskoznacznych ekspresywizmów
NOZE OE ;
i określić ich tzw. barwę emocjonalną.
J. OdMĘt — naa ;
1. chłopak: u.e..e aaa
;
k. TOMIĆ — aaa aaa anna
l. ruczaj — „ana ;
ON Sk lasc:|SEROWA ;
m. Siejba — |... oe ;
A. SKRA — Lua aaa aaa aaa warzywa uran a atena aaa eee :
pduewewenn ORKCIOSSE ;
NOSCE NE ;
q. SZKarłat — aaa ;
NOA E. WONNOŚĆ —.... eee ea eau aaa area n zat araat eee ccenaa ;
a. fale burzanów — ......e.. uuu eee aaa amen eaae ;
to
| <140ZONE ;
c. ;
królowa kwiatów —........eee aaa eee aaa anaza zazna aaeceeenca
d. ;
nocny towarzysz zakochanych — aueeeeeeeee eee
XII. Proszę wyjaśnić mechanizm powstania tzw. barwy
e. płowa KOSA —.......- ue :
emocjonałnej w poniższych wyrazach.
f. płynące po niebie barany — eee eee eee ;
adwokacina, anarch, biurwa ( biuro + kurwa”), brudas, bu-
g. pora babiego lata — .......-uneae- eee ;
blicystyka ( bubel + publicystyka ), chytrus, dziewczynisko,
ideolo, pętak, piczka ( Porozumienie Centrum"), piśmidło, h. ściana jesiennego płaczu— uuu ;
ponureska(ponura humoreska”), pracuś, rozpylacz ( karabin i. zwiastunka burzy —
maszynowy ), smarkacz, socjał, staruch, tluścioch, urzędni-
czyna, zmoralista ( *moralista, dręczący jak zmora) XV. Wykorzystując wzorce derywacji prostej lub kompo-
zycji, proszę utworzyć poetyzmy o poniższych znaczeniach.
XIII. Wjęzyku nieustannie trwa proces odnawiania środ-
kówekspresji. Słownictwo mało wyraziste jest wypierane
przez „uintensywnione” synonimy. W wykropkowane
miejsca proszę wstawić potoczne przysłówki oznaczające
intensywność (synonimy przysłówka bardzo). Raz użyte-
go ekspresywizmu nie można powtórzyć w kolej nych zda-
niach.
1. Tobyła eee
. Zrobiło się
tJ
. W nowymtowarzystwie czuł się

u
„. Podczas ostatniej projekcji filmu

4
. Dostrzegł.............eeuaaazaa
U
.
Po intensywnymtreningu był ....
O
. Najnowsza wersja kabrioletu |...

"JJ
mu się podobała.
8. Ten samochód był ...... uuu aaa earn
9. Wyemitowany w sobotę film był
10. W nowej pracy musiał SIĘ |... eee eee
ti. Od piątku było... eee
12. Idolem nastołatek był L.A
przystojny piosenkarz.
13. Wsobotę zrobiło SiĘ... eee earn zimno. *mającyzłociste kłos
124 Polonistyka.com
XVI. Proszę zastąpić podane kancelaryzmyśrodkami lek- i imię osoby, na którą została wystawiona, oraz adres wniej
sykainymi typowymidła języka ogólnego: wskazany. Przepisywanie książeczki na nazwisko innej
1. akcja SIEWNA — LL. aware ; osobyjest niedopuszczalne.
, nawiązać stosunek pracy -- . Nasza obecna wiedza o ruchu ciał wywodzi się od kon-
bo
NSZ CU Z ; cepcji Galileusza i Newtona. Przedtemludzie wierzyli Ary-

U
„ opłata za przejazd —..........-u- eee eee ; stotelesowi, który twierdził, że naturalnym stanem ciała
a
. przeprowadzić Kontrolę — eee ; jest spoczynek i że porusza się ono tylko pod wpływem
ti
. środek płatniczy — Lae easy siły lub pchnięcia. Wynikało stąd, że ciężkie ciała powin-
M
„ uiścić Opłatę — „une ; ny spadać szybciej niż lekkie, ponieważ są mocniej przy-
M
- WYlEW TZEKI — „naa . ciągane w kierunku Ziemi.

O
„. Medal dla Pavarottiego. Słynny włoski tenor Luciano Pa-

XVII Proszę znaleźć potoczne odpowiedniki następujących varotti otrzymał Medal Nansena, najwyższe odznaczenie
wyrazów: Wysokiego Komisariatu ONZ ds. Uchodźców. fo nagro-
dać — Leeuw uwaa area atana aaa kaaa ; da za zaangażowanie artysty w pomoc dla uchodźcówz ca-
r
OCZNA ; łego świata. Pavarotti organizował m.in. wielkie koncerty

9
„ naśladować — ..... eee aaa aaa aaa aaa aaa aaa aaa aaa nezacca ; na rzecz Bośni, Gwatemali, Kambodży, Liberii i Kosowa.
U)
. ociemniały — Medal wręczono w Modenie podczas koncertu, z którego

+
. specjalista — dochód (ponad 1,5 mln doł.) przeznaczony zostanie na po-

M
MSEC - moc dzieciom w obozach afgańskich uchodźców w Paki-

DN
stanie.Ś
XVII. Które z poniższych wyrazów mają nacechowanie . Jadę ja kiedyś z nim na, wiesz, wuef, dziesiątką, tłok taki,
książkowe, przynależą do stylu podniosłego? Proszę po- że nie wiem co, a on mówi, żebyśmy się przesiedli do
dać ich odpowiedniki stylistycznie neutralne. ósemki, bo pusta. No to wysiedliśmy na przystanku, pod-
zgładzić, upadek, gniew, gnuśny, podążać, ohydny, plucha, jeżdża ósemka, ale wcale się nie zatrzymuje. Patrzę, a to,
niezapominajka, woń, spopielić, honorarium, wiarołomny, kurde, do zajezdni. I staliśmy jak głupki na tym przystan-
zapłata, konieczny, postradać, afisz, rubieże ku, czekaliśmy na następny tramwaj; przyjechał dopiero
po półgodzinie. Wściekłem się jak chołera, bo mieliśmy
XIX. Proszę określić, jakie odmianystylowe reprezentują być o 1170 na wuefie, a tak w ogóle nie weszliśmy na salę,
poniższe fragmenty. Na podstawie przytoczonych tekstów no bo byliśmy spóźnieni ponad pół godziny.
proszę wskazać charakterystyczne cechy poszczególnych . Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Dwa dni temu, 26 maja,
stylów.? obchodziliśmy Dzień Matki. Jest to święto najbliższe sercu
1. Są takie tragiczne chwile historycznych rozliczeń, kiedy każdego z nas. Matka rodzicielka, matka żywicielka, matka
nie ma się żadnej ochoty powiedzieć: — a jednak na moje ziemia i matka ojczyzna. Tyle znaczeń ma najpiękniejsze sło-
wyszło, raczcie spojrzeć na fakty. Nie potrafię jednak zawo matka. Tyle ról musi ona pełnić, a każdaz nich jest wiel-
pomnieć aroganckiej buty zjazdu Unii Wolności, który gór- ka. To nasze matki dały nam życie, wiarę, przekazały trady-
nie i chmurnie, wykorzystując do tego niezwykle zasłu- cję. Nauczyły mówić i kochać ludzi i Polskę. Stworzyły nam
żoną, a najwidoczniej słabo poinformowaną osobę, przy- dom rodzinnyi były dla nas tarczą obronną.
równywałprotest przeciwko bombardowaniu Serbii do po- Niech mi będzie wolno z trybuny Wysokiej Izby złożyć
pierania ludobójstwa. Bo i cóż się okazało po roku inten- z okazji minionego święta hołd wszystkim polskim mat-
sywnych poszukiwań, które miałyby stworzyć alibi dla kom i podziękować im za całe dobro, jakie od nich otrzy-
zrzucania supernowoczesnych bombek? Nie znaleziono maliśmy. Składam każdej z nich gorące życzeniatego, co
bodaj w Kosowie ani jednego masowego grobu, nie po- najlepsze, a także wiary i nadziei, że wszystkie oczekiwa-
twierdziły się oficjalne albańsko-natowskie sensacje.” nia matek spełnią się w ich dzieciach. Szczęść Boże
2. Badania struktury tekstu spójnego ujawniły, że pewne cha- wszystkim polskim matkom.
rakterystyczne ukształtowania wypowiedzi występują tak-
że na skraju wewnętrznej przestrzeni tekstu objętej ramą. XX. Proszę napisać dwie wersje stylistyczne tego samego
Dotyczy to w szczegółności początkutekstu. W tej pozy- listu na dowolny temat: pierwsza jest adresowana do przy-
cji pojawiają się często (tak jest z zasady w wypowiedziach jaciółki; druga — do osobystarszej.
narracyjnych) omówione już wcześniej zdania egzysten-
cjalne, a więc nie rozczłonkowane wypowiedzenia czysto XXI. W podanych niżej zdaniach proszę wskazać te wyra-
rematyczne.* zy, które nie harmonizują stylistycznie z resztą zdania tek-
. Woparciu o zarządzenie nr 231/200, Administracja Do- stu prasowego.”
1)
mów Mieszkalnych „Robotnik” informuje, że użytkow- 1. W łóżeczkudarło się niemowlę płci męskiej, Bartek, obiekt
nik lokalu obowiązany jest dokonać wpłatynależności za nienawiści obustarszych sióstr.
lokal w terminie do 10 każdego miesiąca w wysokości . Zdjęcia trupa Pol Pota mają zostać przedstawione dzisiaj.
IN
podanej w specyfikacji opłat, pod rygorem dochodzenia „. Wicepremier Balcerowicz twierdzi, że jeśli epidemia zwol-
LD
od niezapłaconych należności, odsetek ustawowych za nień chorobowych będzie postępowała wtakim tempie,
zwłokę. Książeczka opłat jest ważna tylko na nazwisko to wypłaty rozwalą budżet ZUS i państwa.
Polonistyka.com
125
. Zdarza się jednak, iż nawet jedząc niewiele, odczuwamy leży oczekiwać, że będzie postępował dalszy, obserwo-
bóle poniżej łuków żebrowych i w centrum brzucha. wany obecnie wzrost liczby spraw kierowanych do Dzia-
. Posłowie gotowi są wprowadzić w Polsce instytucję świadka tu przez senatorów.
LH
koronnego na wzór amerykański[...]. By usprawnić walkę „ Podstawowe zadania Biura wynikające z regulaminu Orga-
to
z mafiami, policja i resort sprawiedliwości od dawna chcą nizacyjnego polegające na zapewnieniu obsługi organiza-
mieć prawo nagradzania przestępcy, który sypnie kumpli. cyjno-technicznej posiedzeń plenarnych Senatu, dystry-
. Generał zatrudnił konstruktora Oscara V. Paine'a i zlecił bucji materiałów dla senatorówi Prezydium Senatu, przy-
muzaprojektowanie właśnie pistoletu maszynowego. 10 1i- gotowywaniu porządków dziennych obrad Senatu oraz
stopada 1918 r. pierwsząpartię pistoletówdostarczono do obsługę komisji senackich ulegną w 1997 r. zwiększeniu
portu, aby je wysłać do wojującej Europy, ale ta nazajutrz w związku z zakończeniem III kadencji Senatu RP.
. Po przeprowadzeniu wnikliwej analizy aktualnych moż-
11
złośliwie przestała się rżnąć.
. Kiedy biedaczysko stanął na własnych nogach na ziemi liwości ruchowych w rejonie ul. Nowy Świat, która wy-
rodzicielce, natychmiast przystąpili doń policjanci mole- kazała istnienie rezerwy przepustowości tego odcinka, Za-
stowani przez właściciela knajpy. rząd Transportu Miejskiego informuje, że powstały wa-
„ Jankowi nauka zawszeszła opornie. Skończył już 15 wio- runki dla przywrócenia kursowania autobusówlinii 175
sen i nadal kiblował w 7. klasie podstawówki. na ul. Nowy Świat, a więc trasą obowiązującą przedre-
. Może pod skrzydłami pierwszej damy Rzeczypospolitej montem wzmiankowanej ulicy.
poprawisię zespołowi, któremu wkrótce stuknie 45 lat.
10. Facet w maskującej panterce stał w odległości dwudzie- XXIV. Proszę przeczytać poniższe teksty i ocenić zastoso-
stu kroków,strzelając w okienny otwór domu oznaczone- wane wnich środki stylistyczne.”
go numerem 17. 1. Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Panie Premierze! Było pre-
11. Spojrzenie zatrzymuje się na ułamek sekundy na twarzy, tendentówwielu, ale żaden z nich nie mógł stanąć przy... Tu
koncentruje się na biuście, schodzi w dół — na chwilę za- przerwę parafrazę cytatu z księgi narodu i odniosę tę myśl
wisa na miednicy, zdecydowanie dłużej na nogach i znów do tej Izby, najwyższej izby państwa polskiego w ostat-
wraca do twarzy. niej dekadzie XX wieku, demokratycznie wybranej, od-
- W tymże lokalu, jak to teraz modne, dla uciechy gości do zwierciedlającej w takim stopniu, na jaki zasługuje, głos
napojów wyskokowych serwowano striptiz, a głębokimi swoich wyborców, a więc Polaków,którym dobro ich mat-
nocami — odważniejsze obyczajowo „numery”, czyli tań- ki Rzeczypospolitej leży na sercu. [...] Wysoki Sejmie!
cowanie rozdzianych do rosołu najętych niewiast wokół Z tej okazałej mównicy wygłosiłem już swoje poselskie
tzw. rury. credo. Nie będę więc spóźnionym echem samegosiebie.
Ale dzisiaj, po wysłuchaniu tych poniekąd niezrozumia-
XXII. Proszę określić, jakim stylem napisany jest każdy tych dła mnie, retorycznie pięknych, oratorsko wspania-
z tekstów. Czy użycie tego stylu jest uzasadnione? łych mówsejmowych, zwracam się do pana marszałka Sej-
1. Gospodarz otworzył i w tym samym momencie zainkasował mu i do 460 wspaniałych i szlachetnych Polek i Polaków
mocny cios pięścią w głowę. po którym upadł na podłogę. I Rzeczypospolitej — my nie jesteśmy „oni”, lecz „ny”.
. Ciekawe, że nawet słonie urodzone w niewoli, które ni- Wysoki Sejmie! Oczekuje tego od nas Ojczyzna, pol-
bO
gdy nie chłały, kiedy podsunie się im alkohol [...]. skie społeczeństwo, ludzie, którzy przestają wierzyć
. Francuskich chłopów wkurza taka polityka i zbudowali w uczciwość i prawość, bo postrzegają symulowanie pra-
13
piramidę z niechcianych warzywi owoców. cy. Czyta Izba lub poza nią ten wspaniały naród nie widzi
. Redaktor Klaudia Michalak w lokalnej „Trybunie Śląskiej” tej postaci mecenasa Olszewskiego, która przełamie tę nie-
walnęła tytułem „Żegnaj, piesku”. moc? Pytam więc w tym krótkim wystąpieniu: czy uchwa-
. Prezes kopalni, Józef Matysik, który stał na czele załogi, limy najpierw mądre i dobre prawo, czy czeka nas naro-
pierwszy został capnięty przez policję. dowa tragedia? Na Śląsku mówią: „Modlitwą i pracą lu-
„ Do „Victorii” przybyły osobistości z pierwszychstron ga- dzie się bogacą”. Pracujmy aż do skutku. Modlitwą bo-
zet, z wyjątkiem lewicowców, chociaż pojawił się Jerzy wiem możemysię umocnić, ale pracę musimy wykonać
Urban, który przez ostatnie lata harował jak wół, żeby Lech rzetelnie i uczciwie. Głosem wołającego na puszczy zwra-
Wałęsa przegrał prezydenturę. camsię do Wysokiej Izby: nie wyjeżdżajmy stąd, dopóki
. Ledwie dziewczęta wysypałysię z autobusu, gdy nagle nie wybierzemynajlepszego rozwiązania. Czyż przyto-
z odległości ok. 30 metrówżołnierz arabski, stojący w wie- czony na początku przeze mnie cytat ma dalej funkcjono-
życzce strzelniczej, bez ostrzeżenia zaczął pruć do nich wać w naszym narodzie? Oczywiście, użyłem metafory,
z karabinu. Seria skosiła kilkanaścioro dzieci. ale ufam, że Wysoki Sejm moją intencję rozumie. Wyra-
żając moją najwyższą atencję Wysokiej Izbie, dziękuję za
XXIII. Proszę podać, jakim stylem napisany jest każdy uwagę.
z poniższych tekstów, oraz wskazać cechy charakterystycz- . Ocknęła się z bolącą głową, przyklejona taśmądo fotela.
J
ne tego styłu i przeredagować tekst tak, by był napisany Usta miała uszczelnione na amen. Nawet piskunie mogła
językiem ogólnym. z nich wydobyć. Pan K.już od progu wiedział,że stało się
l. WDziale Listówi Interwencji będą wykonywane zadania coś złego. Drzwi były zamknięte tylko na klamkę. Przera-
wzakresie nie zmienionym wstosunkudo roku 1996. Na- ził się jednak na widok straszliwego bałaganu i żony
126 Polonistyka.com
skrępowanej taśmamijak przesyłka pocztowa. Sporo cza- stał się nietykalny? A może z innego powodu? Przy okazji,
su zajęło muprzecinanie klejących więzów. Potem dopie- ciekawe na jakich oponachjeździ papamobile?
ro zadzwonił na policję. Dowiedział się, że właśnie wy- A przecież nie powinno być wątpliwości. Komentarz do ar-
słali ekipę do sąsiedniego budynku, do podobnego wy- tykułu 198 kk o obronie uczuć religijnych wyraźnie mówi, że
padku w mieszkaniu państwa U. Więc jak policjanci skoń- przedmiotem ochrony są uczucia religij-
czą tam robotę, przyjdą do państwa Z. [...]. W kilka go- ne wyznawców religii, której atrybutem
dzin po napadzie pani U. słyszała dzwonek i walenie do są przedmioty czci religijnej [...]. Chodzić
drzwi. Pracownicy, którzy przyjechali wymieniać okna, więc musi o wizerunek ukrzyżowanego, a nie o tło, na którym
wściekali się, gdy nikt im nie otwierał. W tym czasie Bo- się znajduje. Jeżeli mimo to plakat do filmu urażał uczucia,to
żena U. skrępowana taśmąjak baleron siedziała przykle- reklama opon z Ronaldo, też idealnie nadaje się do ciągania
jona do fotela. po sądach.
Ale bądźmy spokojni — nic się nie stanie.
XXV. Wpodanym tekście proszę wskazać oraz omówić te Ronaldo po spotkaniu z papieżem jest już pod prawną ochro-
elementyjęzykowe, które można uznać za stylistycznie nie- ną. Może nawet reklamować prezerwatywy i pies z kulawą
nogą nic mu nie powie. Reżyser Miloś Forman też miałby
stosowne i nieestetyczne.
„Ronaldo rozpięty” spokój, gdyby przed wejściem „Skandalisty” na ekrany cmok-
nął świętego papę w pierścionek. Mógłby nawet wypuścić por-
Popatrzmy na dwa zdjęcia — 1 i 2.
Czym się one różnią? Mnóstwem nieistotnych szczegółów. nosa do rozpowszechniania w przedszkolach.
Kto ma błogosławieństwo Kościoła kat. jest zawsze OK.
Łączy je natomiast to, że obiekty na obu zdjęciach występują
z rozłożonymi ramionami. To naturalna ludzka poza, wystę-
Kościół funkcjonuje tak od wieków.
To się nazywa obłuda czy jakoś podobnie.!!
pująca w różnych sytuacjach.
Jednak tylko fotografia nr 2 dostąpiła zaszczytu zaskarże-
XXVI. W poniższym tekście Mrożka proszę podkreślić ele-
nia przez sfanatyzowanych klerykałów w Polsce, żądających
menty leksykalne należące do stylu urzędowego. Proszę
zdjęcia z ulic tego plakatu, na którym jakiś aktor występuje
wyróżnić także słowa, które pozostają w wyraźnej styli-
na tle damskich bioder. Na przykład Ryszard Bender, prze-
stycznej dysharmonii ze stylem pism urzędowych. Czemu
wodniczący Stowarzyszenia Obrony Radiosłuchacza i Tele-
służy taka stylizacja tekstu?
widza, donosząc prokuraturze o popełnieniu przestępstwa
DO DYREKCJI MUZEUMW LÓWR(sic!), ZAGRANICĄ
i wnosząc o ukaranie winnych, stwierdzał, że plakat obraża
Niniejszym donoszę, że mam dla Dyrekcji niespodziankę.
uczucia religijne w Polsce, znieważając przedmiotczci reli-
Przy kopaniu na działce wykopałem dwie ręce w stanie do-
gijnej, jakim jest symboliczna postać ukrzyżowanego Chry-
brym, z kamienia.
stusa. Wynikaz tego, że obraząjest naśladowanie pozycji roz-
Orientuję się, że Dyrekcja jest w posiadaniu starożytnej rzeż-
piętego na krzyżu Jezusa.
by greckiej bogini Wenus Zmilo (sic!). Dyrekcja nie zaprze-
Popatrzmy teraz na zdjęcia I 13.
czy, bo są świadkowie.
Na pierwszym jest dość znany kopacz piłki, Brazylijczyk
Wyżej wzmiankowanarzeźba nie ma rąk,bo jej brakują. Ja
Ronaldo, stojący nad dużym miastem. Na trzecim — figura
o tym wiem z dobrego źródła.
Chrystusa stojąca nad brazylijskim miastem Rio de Janeiro.
Sytuacja jest teraz taka, że ja ręce znałazłem.
Podobieństwo na nasz gust jest uderzające, a pejzaż ten sam.
Mogęte ręce dosłać Dyrekcji za uiszczeniem opłaty pocz-
Plakat z wizerunkiem Ronaldo reklamuje doskonałe opo-
towej przy odbiorze. Za to proszę Dyrekcję o spełnienie mo-
ny firmy Pirelli i był rozpowszechniany w Polsce i jakoś
ich życzeń.
nikomuto nie przeszkadzało. Nie wiadomo, gdzie podział
Moje życzenia są takie: Wycofanie obcych wojsk z terenu
się czujny jak żuraw Ryszard Bender, co robił seksuolog Jan
mojego kraju.
Szafraniec, członek krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Rozpisanie wolnych wyborówdo Sejmu drogą powszech-
który plakat z filmu „Skandalista Larry Flynt" natychmiast
nego głosowania.
wskazał prokuraturze, i dlaczego zgrzeszył zaniedbaniem kar- Niezwłoczne zaopatrzenie nas w mydło, buty i pastę do zę-
dynał Franciszek Macharski, tak pryncypialny podczas po- bów.
ganiania krakowskiej prokuratury, by wzięła za mordę dys- Jeżeli Dyrekcja nie może tego załatwić sama,to niech się
trybutorów plakatu z filmu o Larrym Flyncie. Nie wiadomo, porozumie z Narodami Zjednoczonymi. Im chodzi o kulturę
dlaczego leni się prawnik prokuratury Mirosław Lewandow- światową i jest jasne, że albo bogini będzie dalej bez rąk, albo
ski, który w procesie cywilnym pozwał przed sąd Mieczy- już będzie z rękami.
sława Majcherczyka, prowadzącego przedsiębiorstwo „Fil- Dla mnie osobiście proszę za fatygę o wysłanie mi puszki
motechnika” Zakład Plakatowania, i domagał się, byten za- kawy mielonej w proszku marki Nescafe. Proszę o wysłanie
płacił karę za wykonanie swojej roboty, czyli za rozklejanie przesyłką poleconą, bo kradną.
plakatówdo filmu. Z wyrazami poważania
Nasze najważniejsze pytanie: dlaczego wymienieni obroń- Sławomir Mrożek — połak (sic!)
cy wiary są tak nieruchawi, gdy chodzi o plakat z wizerun-
kiem Ronalda, naśladującego Chrystusa? Czydlatego, że pan XXVII. Proszę zastąpić podkreślone zdania wyrażeniami
papież przyjął na audiencji futbolistę Ronaldo. przez co ten i wyjaśnić, na czympolega różnica stylistyczna (jeśli w ogó-
Polonistyka.com
127
i wie-
a zda- 4. Niedoświadczone. Patrzy ciekawie, chciwie słucha
le będzie zauważalna) między zdaniami złożonymi buzi,
znomi nałiz owany m. rzy. „Jabłuszko, ciocia, nie wolno” — wierzy. „Daj
niami pojedynczymi ze składnikiem ko się uderzy ło; „daj,
ukłoń się, podziękuj” — wierzy . Dziec
1. Sprawę skomplikowało to. że ojciec zachorował. się przez łzy;
eksów. mama pocałuje, już nie boli”. Uśmiecha
. To. że była arogancka, wynikało z różnych kompl
u
bie-
zawod nicy osiagn ą na olim- mama pocałowała, już nie boli. Uderzyło się, więc
. Spodziewaliśmysię, że nasi . !?
gnie po lekarstwo, pocału nek. Wierzy
piadzie sukces.
w Sa- . Świat był i jest niesprawiedliwy. Wiedzieli to ludzie pro-
. Słoneczna jesień sprzyja temu. że szybko dojrzewają
4
4
eli to
ści, biedni, niewykształceni, bo byli głodni. Wiedzi
dach owoce. tam-
ludzie światli, zamożni, wykształceni, bo współczuli
. Sąd udowodnił oskarżonemu, że jest winny.
M
tym.!”
„ Rząd grozi, że wprowadzistan wojenny.
MN
pro-
6. Mickiewicz, czując tę nieadekwatność (brrr. . „) słowa,
. Matki zasługują, żebyśmy je szanowali. (po-
1
ny i bez- ponował wprowadzenie wizualnych znakówpisarskich

. Wszyscy cenili dziekana dlatego. że był odważ Się,
O
kręca wąsa, uśmiechaSię, przym ruża oko, zdumi ewa

kompromisowy. ą w stół itd.).
erancyjni. rozkłada ręce, szydzi, waha się, uderza pięści
9. Dzieci często skarżąsię, że ich rodzice są nietol nagi
y ich poste powanie. Jakże by żywiej było słuchać Paska niż czytać jego
10. Ludzie obrażają się, gdy krytykujem u: „Kaza łem ja swo-
m z nimi tekst, pozbawiony wizualnego sukurs
11. Urzędnicy SB namawiali mnie do tego. żeby
im wołać «Jezus Maria», lubo insi wołali «hu, hu, hu!»,
współpracował. ten
odpo- bomsię spodziewał, że mi więcej pomoże Jezus niżeli
12. Nowe władze skończyły z tym. że nikt za nic nie w„na
pan Hu” (znak szyderstwa). Zaproszony przez bojaró
wiadał. „marko tno mi było;
za przy- huzine koleno i łebedye huzno”, pisze:
13. Nigdy nie śmiej się z tego, że ktoś wierzy wleps 1...”
myślę sobie, co za moda zapraszać kogo na kolano
szłość. biełu-
wypo- (pokręcenie wąsa). A jeszczem nie wiedział, co jest
14. Premier się zastrzegał, by nie interpretowano jego e to huzno sam zje, ale
ga. Jużem chciał wymówić: niechż
wiedzi jako pogróżki. edział em, że
, żę się zatrzymałem(pokręcenie głową). Odpowi
_ Codziennie mamy możliwość przeczytania w prasie ja, pro-
„jestem wdzięczen za tę Cara Imości łaskę, tylko że
nasztenisista robi zawrotną karierę. asę (rozkł ada ręce), lubo
sty żołnierz nierad się specya łamip
proszę omó- się stawię, to tylko dlatego, że się spodziewam znaleźć co
XXVIII. Na podstawie poniższych fragmentów zale-
rzędn ie i podrzędnie innego do zjedzenia, bo te specyały, tak znamienite,
wić stylistyczną funkcję zdań współ
cam panom posłom”(przymrużenie oka).!*
złożonych. adzo-
e ciemnia- 7. Dziś trudno nam docenić, jakim przewrotem wprow
Od godziny byłem sam i mogłem pisać. Na dworz
palmir ,rozle gał się coraz nymprzez chrześcijaństwo, było np. zlikwidowanie walk
ło. Z ogrodu, od strony czerwonych w ko-
żaby, również gladiatorów(pomyślmyco za koszmar: miesiącami
namiętniejszy odgłos świerszczy,a dziwaczne zostać zabity m na arenie,
szcza- szarach trenuję, żeby zabić lub
mieszkanki ogrodu, zaczynały szczekać jak psy, obwie
. Ktoś wiem, że już za chwilę albo ja umrę, albo on).'*
jąc nadejście tropikalnej nocy. Było duszno i gorąco h dru-
[...| uśmie chała się 8. Świat urządzonyjest na zasadzie żywienia się jednyc
zapukał. Otworzyłem. Młoda Indianka
zdrow e gimi. Z punktu widzenia jedzącego — jest dobry, z punktu
filuternie i wesoło jak dziecko [...] Szczerzyła białe,
widzenia zjadanego — niekoniecznie.”
zęby. jak z niego
9. Jeśli [dziecko] ma posłuch, czym go uzyskało,
go pożąda , czy cierpi, czy gniewa
składnio- korzysta; jeśli nie, czy
XXIX. Proszę określić, jakie stylistyczne Środki nalega , czy ustępu je?
się, czy dąsa, czy biernie zazdrości,
we zastosowali autorzy w poniższych tekstach. kie-
szka Czy oponuje często czy rzadko, ma słusznośćczynie,
1.[...] W białym jest nieco czarnego, wczarnym — domie brutalnie
ruje się ambicją czy kaprysem, taktownie czy
białego. ch, którz y przewo dzą, czy
narzuca swą wolę? Czyunikaty
2. Dobre dziecko. Strzec się należy, by nie mieszać dobre —
po- Ignie do nich?”
z wygodne. Mało płacze, w nocynas nie budzi, ufne, do czło-
iwe, bez widom ego 10. Cóż, zapytałem sam siebie, jaką miarę przykładać
godne — dobre. Złe — kapryśne, krzykl ię stali mądrze jsi, czło-
niż mi- wieka, co wymagał od nas, byśmys
powodu daje matce więcej przykrych wzruszeń mi, człowi e-
ne, wieka utożsamiającego się ze swoimi ucznia
łych. [...] Jedno ospałe — ruchy leniwe, ssanie powol k? Może
nego efektu . Drugi e ka, który tak ofiarnie kochał swoją żonę. Dziwa
krzyk bez żywego napięcia, wyraź
czywe , dziwak!
pobudliwe — ruchy żywe, sen czujny, ssanie zapal
krzyk aż do sinicy." przyda-
zo- XXX. Do rzeczownika miłość proszę dopisać kilka
. Dobrze było harcować bosymi piętami po nie ogrod
2)
za,
ie wiślan e, wek nierzeczownikowych np.: moja, młodzieńcza, pierws
nym jeszcze parku, zapuszczać się na pustac ownik a gruszk i — dorodn e,
on- ta wróżnej kolejności, a do rzecz
błądzić w wyprawach odkrywczych uliczkami Marym który zaś
takiej wypra wie leżeć na dywan ie dwie, żółte. Któryszyk jest styłistycznie neutralny,
tu [...]: Dobrze było po )?
komin ku [...]. Do- stylistycznie nacechowany(np. archaiczny, poetyckiitp.
wbibliotece przy ogniu buzującym w
pa- 1. miłość:
brze było szmyrgać do klubu, gdzie rozbawieni starsi
z to
nowie wtajemniczali obdraponogich Tatarów wcora
nowe sporty, a nawet nauczyli grać w brydża.
Polonistyka.com
128
2. gruszki: f. Popsuła sobie wzrok, bo po kilka godzin dziennie praco-
aaa aaa ataki aaaaaazzeniazaiaea wała przy komputerze.
XXXI. Podkreślone konstrukcje składniowe proszę zastą- g. Zapach kwiatów był tak silny, że bolała głowa i nie
pić konstrukcjami synonimicznymi. Proszęsię zastanowić, można było spać.
czy takie konstrukcje składniowe różnicują siępod WZglęś ee
dem stylistycznym. aaa aaa aaa zaawan aaa aaa aaa wana baw aa aaa k izka e zazna nan ca cania
1. Gdy piszemy o czasie zdarzenia: h. Ponieważ mam coraz słabszą pamięć, wszystko zapi-
a. Kiedy Tomasz był w Polsce, poznał wielu przyjaciół. suję w kalendarzu.
„. Kiedy tłumaczyłemartykuł na język angielski, korzy- . Gdy piszemy o celu czynności:
L)
stałem aż z 4 słowników. a. Przyszedł do nas, abyśmy mu poradzili.
b. Ubierał się i zachowywał dziwacznie, bo chciał na sie-

bie zwrócić uwagę.
e. Podjęto różnorodne działania, aby zreformować służ-

be zdrowia.
4. Gdy piszemy o utrudnieniach wrealizacji czynności:

GQ
a. Chociaż miała niełatwe życie, nie traciła optymizmu.

dia.
. Kiedy profesor wygłosił referat, rozpoczęła się ożywio-

na d skusia. 7 - PE z..a zez zeaepe
YSCUSJ 5. Gdy piszemy o warunkach, które muszą być spełnione:

a. Jeśli matka wyzdrowieje, dzieci staną się spokojniej-
SZE.
Kiedy tylko lekarz zbadał chorego, skierował go do
szpitala.
2. Gdy piszemy o przyczynie zdarzenia:

a. Poszedł do lekarza, bo czuł sie coraz gorzej.
Nie mogła nic powiedzieć, bo tak się denerwowała. d. Jeśli się zmeczysz, przerwij na chwilę ćwiczenie.
Ji ©- i i i Ó < ; A eq* . .. . + . .
aan ao Reza ozna za kaza ą az e aaa rana e. Nasi zawodnicy przegrają ten mecz, jeśli nie beda in-
Jechali powoli, bo stan pacjenta był coraz gorszy. tensywnie trenować
. Andrzeja W. skazano na 10 lat, bo kradł samochody. f. Oskarżonego nie aresztują, jeśli nie będzie wyrokusą-
PEEP EETEPCPEENA dowego.
Szybko wracał do zdrowia, bo troskliwie opiekowali „ Jeśli dziecko ciagle oglada filmy pełne agresji. samo
GQ
się nim najbliżsi. staje się agresywne.
Polonistyka.com
h. Jeśli dzieci sa kochane przez rodziców,lepiej się rozwi- „ Piłka nożna była pasją Jego życia, którą interesowałsię
to
do ostatnich chwil swojego życia.
. Taki sposób życia może prowadzić do choroby, a nawet
1)
do osłabienia organizmu.
i. Jeśli meżczyzna ma takie poglady, nie powinien się że- . Opóźnienie nie niepokoiło nikogo.
ER
„ Problem ten interesował wielu uczonych i ludzi.
o M
NIĆ.
. Także niemieckie mercedesy odnosiły sukcesy.
XXXII. Proszę wyjaśnić, na czym polega nieudolność sty-

listyczna poniższych zdań.
1. Dokładne okoliczności śmierci Świerczewskiego nigdy nie
zostały dokładnie wyjaśnione.
1 Ćwicz.HI zostało opracowane przez Ewe Rudnicką.

2 Ćwicz. XIX zostało opracowane przez Katarzynę Kłosińską i Ewę
Rudnieką.
3 LL. Stomma, „Na dwa świerszcze” [w:] „Polityka”, 2001, nr 14.
+ T. Dobrzyńska,„Tekst” [w:] „Encyklopedia kultury polskiej XX w.”, t. Il,
„Językoznawstwo”, red. J. Bartmiński, Wrocław 1993, s. 288, 289.
*_$. W. Hawking,„Krótkahistoria czasu, Od wielkiego wybuchu do czarnych
dziur”, tłum. P. Amsterdamski, Poznań 2000, s. 25.
6 „Medal dla Pavarottiego” [w:]..Gazeta Wyborcza”, | czerwca 2001, nr 127,
S. 2.
1-10 Ćwicz. XXI-XXIVzostały opracowane wspólnie z Katarzyną Kłosińską.
UM. Wiśniowski, „Ronaldo rozpięty” [w:] „Nie”, 1998, nr 39, s. 8.
12 Ą. Fiedler, „Ryby śpiewają w Ukajali”, Warszawa 1971, s. 79.
3 8. Kruś, „Felietony przekorne”, Warszawa 1993, s. 142.
i]. Korczak, „Jak kochać dziecko?”, Warszawa 1992, s. 15.
15M. Wańkowicz, „Ziele na kraterze”, Warszawa 1973,s. 114, 115.
J. Korczak, op. cit., s. 64.
US. Kruś, op. cit, s. 71.
18 M. Wańkowicz, „Karafka La Fontaine'a"”, Kraków1972, tl. s. 271.
185, Kruś, op. cit., 8. 83.
"Ibidem, s. 83.
2! ]. Korczak, op. cit, 8. 16.
= 8. Kruś. op. cit. 8. 48.
Polonistyka.com
29. REDAGOWANIE TEKSTU
I. Pamiętając o tym, aby wypowiedź pisemna miała ton ślała ważność chwili. Niektóre hasłowe pojęcia, odwołując
indywidualny, proszę zredagować krótki, kilkuzdaniowy, się do niebywale nośnej perswazyjnej kategorii czasu, wpro-
stylistycznie neutralny opis: wadzały nieporozumienia interpretacyjne, jak sławna gruba
1. skowronka; linia, znana też jako gruba kreska. Z innych czasowych okre-
2. ziemi. śleń wskazać można na zabiegi numeracyjne (/ kadencja,
Proszę zaproponować płan krótkiego opisu: III Rzeczpospolita), liczne odwołania do przełomu (od nowa,
1. żmii; nowypoczątek), a także na jawne sloganoweteraz!i przyspie-
2. nietoperza; szenie.
3. raka. Tej wspólnotowej frazeologii po stosunkowo niedługim cza-
sie zaczęło towarzyszyć wtekstach politycznych odwoływa-
I. W kilku zdaniach proszę porównać: nie się do specyficzności instytucji i instrumentów demokra-
1. sól i cukier; cji, pojawiły się znamiona języka polityki jako zbioru termi-
2. lato i zimę. nówi fraz politycznych — podobnie jak wprowadzanie gospo-
darki rynkowej do świadomości odbiorców odbywało się za
I. Proszę napisać streszczenie następującego tekstu: pomocą onieśmielającej mnogości terminów ekonomicznych.
Spróbujmy [...] opisać niektóre najwyraźniejsze zjawiska Można było zauważyć satysfakcję, z jaką politycy i dzienni-
w zakresie współczesnego polskiego mówienia politycznego karze wymieniali rząd na gabinet, mówili o filozofii rządze-
i dociec przyczyn tak powszechnie wyrażanego obecnie bra- nia, artykułowaniuinteresów, kształtowaniuopinii; określali
ku satysfakcji z formy wypowiedzi naszych polityków. własne ugrupowanie mianami nie tylko chadecji czy socjal-
Za stałą cechę publicznych wypowiedzi, zwłaszcza politycz- demokracji, ale także nowoczesnej orientacjiprawicowej czy
nych, uważa się niebezzasadnie wielosłowie i pustosłowie, wręcz umiarkowanej centroprawicy. Celebrowanie terminów
objawiające się w obfitości elementówretardacyjnych, meta- szczególnie było widoczne, gdy mówiono o zjawiskach ra-
tekstowych, modalnych. W tych tekstach spodziewane są abs- czej niepomyślnych, ale przecież pokazujących rzetelność
trakcyjne ogólniki, brak jednoznaczności, niechęć do stwier- naszej rodzącej się demokracji: o przesileniach, kryzysach,
dzeń weryfikowalnych. To tu najczęściej pojawiają się sza- patach gabinetowych i parlamentarnych. Już nie tyle prezy-
blonoweformuły typu: sprawa ma wiele interesujących aspek- dent „dawał do zrozumienia”, ile Belweder wysyłał sygnały,
tów, musimy z całą mocą podkreślić, powinniśmy stale dążyć rzecznik zaś rządu z lubością korzystał z formuły: nie potwier-
iip., formuły wielokrotnie ośmieszane jako składniki stylu dzam, ale też nie zaprzeczam.
urzędowo-oficjalnego, znamienne dla dawnego zrytualizowa- W wypowiedziach politycznych pojawiły się też wyraźne
nego języka polityki, ale trwale obecne i wdzisiejszych wy- Sygnały ogólnej retoryki politycznej: patetyczna teatralizacja,
powiedziach. Niechęć do konkretności pozwala na tworzenie odwołująca się do wzorców mowy wysokiej, i populistyczne
takich tekstów, jak coś, co moglibyśmy nazwać być może czymś chwyty, czerpiące z wzorów mowy niskiej.
wrodzaju, czy chcę stwierdzić w sposób w moim przekonaniu Podniosłe wypowiedzi, z wyraźnie obecnym przeświadcze-
stanowczy. Znaczna przewidywalność obecności tych właśnie niem ważności chwili, może najlepiej ziłustrować początek
cech współtworzy wyobrażenie o językupolityki. exposć jednego z premierów: Mam pełną świadomość wiel-
Kolejną, także językową cechą politycznego mówienia jest kiej powagitej chwili, kiedystaję tutaj, przedpierwszym wol-
wypowiadanie się za innych. Po długim okresie narzuconego, nym Sejmem Trzeciej Rzeczypospolitej. Dodać można, że pa-
fikcyjnego porozumienia Naroduz Partią, już wkrótce po prze- tetyczność wzmagał sposób wygłoszenia tego zdania. Patos
łomie 1989 r. w wypowiedziach przedstawicieli dotychczaso- ma także odmianę „,czarną”, w której pojawiają się łatwo ta-
wej opozycji, a nowej władzy, pojawiło się nowe „my” wspól- kie określenia, jak: zbrodnie, hańba, mordercy narodu, śmiet-
ne. Te zachowania językowe przypominające przemawianie nik historii czy cywilizacja Śmierci.
w imieniu społeczeństwa, które teraz przeżywało wspólne Do zabiegów populistycznych zaliczyć wypada elementy
obalenie komunizmu, mogły nie tylko u osób związanych słownictwa agresywnego, humorystycznego i potocznego (cza-
z dawnym układem władzy wywołać wrażenie nadmiernej, sem nawet wulgarnego), które spektakularnie obniżały normę
a nawet uzurpacyjnej identyfikacji. W tekstach o funkcji po- Języka publicznego: język nieparlamentarny zagościł w parla-
litycznej z upodobaniem używano charakterystycznej topiki mencie. Niewybredne żarty językowe prezydenta Wałęsy da-
solidarnościowej (godność, etos, umęczone społeczeństwo), wały się, choć z trudnością, usprawiedliwić osobliwą rubasz-
zwracano uwagę na radykalność przełomu w publicznym nością, ale liczne zachowania posłów, przywódcówpartyjnych
mówieniu, deklaracyjnie wprowadzając prawdę w miejsce i związkowych, ministrów, a nawet premierów — są już trud-
propagandy(negowano nawet prowadzenie polityki informa- niejsze do ogólnego zaakceptowania. Dodać trzeba, że media,
cyjnej, co było tylko pozornie formułowane jako zarzut), oburzając się często na zbyt potoczne wyrażenia, skwapliwie je
a zwłaszcza eksponowano deiktyczne wskazania na czas. Re- cytują, przez co przyczyniają się do ich rozpowszechnienia —
toryka przełomu zakładała negowanie kontynuacji i podkre- i dalszego obniżenia normypublicznego mówienia. W tytułach
Polonistyka.com
13]
i cytatach z wystąpień pojawiają się takie sformułowania,jak: 2. Usunąć powtarzający
jącysięSIĘ podmiot, stworzyć podmiot do-
prać się, gówniarstwo i chamstwo, dać na luz, rżnąć głupa, myślny;
[...] obudziliśmysię z ręką w nocniku i wiele innych. Wtakich 3. Usunąć powtórzenia wyrazowe,stosując zaimek tub elipsę;
politycznych wystąpieniach, jak okrzyki podczas manifestacji 4, Dodać wyrazy spajające.
już żadnych ograniczeń językowych oczywiście nie ma. Wanda— córka Kraka, która objęła po jego śmierci panowa-
Te wszystkie wyliczone cechy są powszechnie postrzegane nie nad Krakowem. Była panną wielkiej urody i rozumu.
i opisywane, a nawetpotępiane. Współkształtują one publicz- Usłyszał o urodzie książę niemiecki Rydgier i przysłał do
ny obrazjeśli nie języka, to wypowiedzi politycznych.! Krakowa posłówz prośbą o rękę, a gdyby odmówiła — gro-
ził wojną. Niemieckiego księcia nie chciała poślubić Wan-
IV. Proszę przygotować argumenty przemawiające za da: jej — wolnej pani wolnego królestwa — siłą chciał swą
wskazaną tezą. Proszę ocenić ich przydatność perswazyj- wolę narzucić. Odmówiła swej ręki. Na czele wojsk wkro-
ną. Które są najmocniejsze, a które najsłabsze? czył w granice królestwa. Zgromadziła rycerzy i mężnie sta-
1. Należy znieść karę śmierci. wiła czoła najeżdźcy, odnosząc wspaniałe zwycięstwo. Uzna-
2. Kobiety XXI wieku są skazane na brak sukcesu w pracy ła, że po takim zwycięstwie należy się bogom ofiara dzięk-
zawodowej. czynna i złożyła ją z życia, w nurty Wisły rzucając się. Ku
jej czci poddani usypali wysoki kopiec pod Krakowem. Dziś
V. Proszę zgromadzić wyrazy, wyrażenia i zwroty, które Nowa Huta rozciąga się dookoła kopca Wandy.”
ułatwią łagodne wprowadzenie do tekstu polemicznych
opinii i przekonań bądź krytykę stanowiska innych. IX. Wpodanych zdaniach proszę wskazać leksykalne ele-
menty służące spójności zdań.
VI. Proszę przygotować szczegółowy plan tekstu ulotki in- 1. Wczoraj wieczoremporywacze oddali rodzicom porwaną
formacyjnej o schizofrenii. przed tygodniem dziewczynkę. Dziewczynka jest w szo-
ku i wymaga opieki psychologa.
VIL Proszę przeredagować poniższe teksty, zwiększając ich 2. Dziś przylatuje do Polski Ojciec św. Papież pozostanie
spójność przez dodanie wyrazówspajających, dobranych w ojczyźnie do 14 czerwca.
spośród podanych niżej: 3. W ogrodzie kwitły żonkile i tulipany. Kwiaty tworzyły na
dlatego, dlatego też, więc, toteż, zatem, żeby, aby, ponieważ, trawniku barwny kobierzec.
a ponieważ, potem, a następnie, jednak, jednakże, a, zaś, któ- 4. Często rozmawiam z kobietami mającymi problem z nad-
ry, to, gdy, lecz, oraz, czyli, i oto, następnie wagą. Na ogół są one zdziwione, gdy słyszą o możliwości
1. Wieże mariackie były budowane przez dwóch braci. Je- kształtowania swojej sylwetki.
den chciał być lepszy od drugiego i wyżej wybudować . Nauczanie nie jest dziś zajęciem ani łatwym,ani wdzięcz-
wn
swoją wieżę, każdy z nich śpieszył się z robotą. Starszy nym. Nauczyciel jest narażony na wiele przykrych do-
brat szybciej zakończył budowę. Nie chciał, aby wieża świadczeń.
młodszego dorównywała jego dziełu, zabił brata nożem. 6. Lubię twórczość Lema. Fantastyka naukowa to mój ulu-
Wyrzuty sumienia nie dawały mu spokoju, tym samym biony gatunek literatury.
nożemprzebił własne serce. Nóż ten — symbol zbrodni-
czej zazdrości — wisi do dziś w tzw. krzyżu Sukiennic, X. Proszę prześledzić łańcuch powiązań między kołejny-
w miejscu skrzyżowania się dwóch przejść przez tę naj- mi zdaniami gwarantujący spójność następującego tekstu.
starszą i najpiękniejszą halę targową w Polsce.” Pajęczyna jest bardzo wytrzymałym materiałem: pięć razy
2. Krzysztofory — stary pałac przy Rynku Głównym, pod nim odporniejszymna rozciąganie niż stal, 30% elastyczniejszym
licznie rozgałęzione lochy, piwnice, tajemne przejścia. Po- od nylonu. Przyczynąjej wytrzymałości i elastyczności zajęli
dobno przechowywano tam niegdyś złoto mieszkającego się naukowcy z Uniwersytetu Wyoming. Uczeni stwierdzili,
wKrzysztoforach alchemika. Pewnego dnia kucharka że pojedyncza nić pajęczyny składa się z maleńkich cząste-
z Krzysztoforów miała zabić na obiad koguta. Wyrwałsię czek wyposażonych na końcach w mikroskopijne„,zatrzaski”
jej, uciekł do lochów. Ona pobiegła za nim, zabłądziła. pozwalające im łączyćsię jak klocki lego. Tajemnica niezwy-
Wtem coś błysnęło, stanął przed nią kogut, przemówił kłych właściwości zatrzasków”tkwi w genach odpowiedzial-
ludzkim głosem: wskazał kucharce drogę do wyjścia, dał nych za powstawanie protein tworzących szkielet konstruk-
garść złota, zakazał oglądać się za siebie. Kucharka po- cyjny pajęczyny. Odkrycie tych genów i wprowadzenie ich
szła. Wychodząc z piwnicy, obejrzała się, drzwi zatrza- do komórek pewnychbakterii pozwoli uzyskać proteiny iden-
snęły się z hukiem, złoto zamieniło się w śmieci. Skarb tyczne jak wpajęczynie. Podobne proteiny będą zastosowane
krzysztoforski został w podziemiach, po latach część lo- wprodukcji na przykład nici chirurgicznych cieńszych, lecz
chówzawaliła się, odcięła dojście do skarbu.? mocniejszych od stosowanych dotychczas. Takie nici prote-
inowe zmniejszą krwawienie i urazy tkanek.
VII. Proszę przeredagować poniższytekst tak, aby two-
rzył spójną wypowiedź. Wtymcelu można: XI. Proszę wyjaśnić, na czym polega niespójność podanych
1. Zmienić, gdzie trzeba, szyk wyrazówwsąsiadujących zda- tekstów. Proszę je przeredagować tak, aby były spójne.
niach, tak aby treść końcowa jednego zdania wiązała się l. Listem gończym poszukiwanyjest 60-letni Janusz M.
z treścią początku zdania następnego; z Gdańska, który przez trzy lata współżył z 15-letnią
132 Polonistyka.com
dziewczyną. M. uciekł z budynku prokuratury po prze- się obiektywnie nowa relacja między językiem a wspól-
słuchaniu. Zanim jednak prokuratura zdążyła wystąpić do notą narodową, związki wzajemne stały się w nim Ścisłe.
sąduo areszt, mężczyźnie udało się zbiec. Liczni Polacy mieszkający za granicą tracą znajomość pol-
. W miejscowości Nowogrodziec w woj. jeleniogórskim skiego języka, niektórzy z wielkim wysiłkiem próbują
bo
w pobliżu dyskoteki „Maks” znaleziono zwłoki żołnierza wracać do języka ojców. Z drugiej strony, osoby znające
z jednostki w Żaganiu. Policja zatrzymała trzech ochro- polszczyznę biegle deklarują się jako obcy narodowo,
niarzy z dyskoteki. Według świadków, ochroniarze około a wielu cudzoziemców uczy się polskiego ze względów
czwartej nad ranemszarpali się z żołnierzem. Jego zwłoki czysto praktycznych, chcąc w Polsce studiować lub pro-
znaleziono dwie godziny później. wadzić interesy. Osiągamy pod tym względem status wła-
ściwy językom światowym. Przestaje być więc język me-
XH. Proszę zgromadzić wyrażenia i zwroty metatekstowe, chanicznym kryterium narodowości, pozostaje jednak dalej
podkreślające porządek i logiczność wypowiedzi. w szerokim odczuciu społecznym istotnym czynnikiem
identyfikacji narodowej i najbardziej oczywistą więzią
XIII. Proszę napisać akapit wstępny do tekstu na temat: łączącą Polaków.”
„Wartości w życiu człowieka”. Proszę wykorzystać 3 kon- . Obóz koncentracyjny Gross-Rosen — obecnie Rogoźnica,
L)
wencjonalne sposoby rozpoczynania tekstu: woj. wrocławskie — założono 2 sierpnia 1940 r. jako filię
1. Opowiedzenie historii, która zilustruje argumentowaną obozu Sachsenhausen-Oranienburg. Miejsce pod obóz wy-
tezę; znaczono w bezpośrednim sąsiedztwie miejscowego ka-
2. Zakwestionowanie powszechnego poglądu; mieniołomu, a więźniówtraktowano jako siłę roboczą.
3. Zinterpretowanie cytatu, który wiąże się z tematem. Warunki życia w Gross-Rosen należały do najcięższych.
Głodowe wyżywienie, praca ponad siły w kamienioło-
XIV. Niżej podano początkowe fragmenty tekstówna te- mach, brak pomocy lekarskiej, bicie i maltretowanie po-
mat „Motyw pychy w Biblii”. Proszę przeprowadzić ich wodowały wysoką śmiertelność. 1 maja 1941 r. podobóz
krytykę i wyjaśnić, dlaczego takie rozpoczynanie tekstu przekształcono w samodzielny obóz koncentracyjny.
jest niezręczne. Wśród więźniów tego obozu byli obywatele belgijscy,
1. Na ogół mieszkańców Sodomy i Gomory kojarzy się czescy, holenderscy, niemieccy, polscy, radzieccy. Od je-
z łudźmi, którzy zatracili się bezrefleksyjnie w grzechu sieni 1941 r. Gross-Rosen stał się również obozem zagła-
i materialnych uciechach. Wydaje się jednak, że dokład- dy jeńcówradzieckich.*
niejsza lektura Biblii może przynieść rozleglejsze spoj-
rzenie na problem grzechu, w tym grzechu pychy. XVI. Proszę podzielić tekst na akapity. Proszę pamiętać, że
. Grzech ten z punktu widzenia religii chrześcijańskiej to każdy akapit powinien stanowić odrębną całość treściową.
tO
nie zarozumialstwo czy wynoszenie się nad innych, ale Słowo, jeśli nie jest sztucznym tworem terminologicznym,
poczucie, że Bóg nie jest nam potrzebny, a co za tym idzie powstaje zawsze w czyimś tekście, jest słowem moim, two-
Świadome odrzucenie jego osoby. im, słowem dziecka lub poety. Lubimy takie słowa czyjeś —
. Zerwanie jabłka z rajskiego drzewa — przejawludzkiej py- zaskakujące nas, świeże, czasem Śmieszne, czasem coś nowe-
13)
chy — zmusiło człowieka do samodzielności, do pracy, go odkrywające w rzeczywistości. Takie Wańkowiczowskie

w efekcie do rozwoju kultury — materialnej i duchowej. chciejstwa, nadobłocza Słowackiego, niepoirafy i mironczar-
4. Biblia to księga, która składa się ze Starego i Nowego Te- nie Białoszewskiego, dziecięce trzymaczki zamiast rąk, doro-
stamentu. Nowy Testament — w naszej kulturze lepiej zna- ślakówzamiast dorosłych, kradników zamiast złodziei, publi-
ny — tworzą Ewangelie, Listy, Dzieje Apostolskie i Apo- cystycznych okłaskiwaczy, schemaciarzy, papierojadówi pań-
kalipsa. stwobójstwa. Jednakże podstawowe nasze porozumienie musi
się odbywać za pomocą słównam wspólnych, słów, które z in-
XV. Proszę zanalizować budowę poniższych trzech akapi- dywidualizmówprzeobraziły się w wyrazy języka ogólnego
tów i wyjaśnić, wjaki sposób rozłożona jest w nich treść. czy przynajmniej słowa jakiejś jego odmiany, stały się tym,
1. Przemiany wielu sfer życia wpływają na sytuację języka. co tradycja oświeceniowa określała metaforą „słowa — wy-
Odzyskanie niepodległości państwowej zmniejsza zapo- miennej monety”. Co to właściwie znaczy, że słowojest wspól-
trzebowanie na podniosłyjęzyk religijno-narodowej reto- ne, że słowo jest wymienną monetą? Czy tylko to, że np. dla
ryki przez długie lata tak skutecznie podtrzymującej wśród nas wszystkich brać to syn tej samej matki, a matka to ta, któ-
Polaków ducha wspólnoty i oporu. Postęp demokracji ra nas urodziła, wychowała? — Nie tylko, to także fakt, żei brat,
i pluralizmu politycznego przynosi zwycięstwo zasady ję- i matka to słowa niosące poczucie bezpieczeństwa, oparcia,
zykowej wielopodmiotowości i dialogu. Liberalizm go- bliskości, zrozumienia, dobre konotacje odzywające się
spodarczy i rozwój indywidualnej aktywności ekonomicz- wprzesunięciach znaczeń takich, jak brać *ktoś bliski” — stąd
nej otwiera pole dla rozwoju nowego słownictwa tech- także brat 'zakonnik” — w użyciach przenośnych takich, jak
nicznego i handlowego. Intensyfikacja kontaktówze świa- Franciszkowe brat słojice | brak wilk, jak matka ziemia 1 mat-
tem i Europą oznacza nieuniknione szerzenie się wjęzy- ka ojczyzna. Jednakże są znaczenia i są zwłaszcza konotacje
ku obcych słów.Ś słów, które nas łączą, i takie, które nas dzielą, nawet w obrę-
. Wypada [...] zauważyć, że w dobie współczesnej w wybie jednego języka, zasadniczo jednego kręgu kulturowego.
bo
niku migracji i zmian granic państwowych ukształtowała Bywają układy rodzinne, doświadczenia życiowe takie,
Polonistyka.com
133
wktórych słowo brać, a nawet słowo matka stają się niena- 7. Czytamy upoety:
wistne, doświadczenia, które niszczą całe przez pokolenia Raj tu nielichy,
stworzone otoczki ciepła i światła wokółtych słów. Człowie- graj pan — muzyki:
kowi o takim balaście doznań nic nie powie czyjaś deklara- ja pantofelkami
cja: „chcę być dła ciebie bratem”, „chcę być dla ciebie mat- radi-radi-ra!
ką”. Słowo nie funkcjonuje tu jako moneta wymienna, to samo Maj
słowo dwóch ludzi rozumie różnie wich aksjologicznym nami po głowie
cechowaniu, ich dialog przestaje być dialogiem porozumie- OW-
nia. Nie tylko jednak różnice indywidualnych doświadczeń szem, nie powiem
niszczą mit słowa — wymiennej monety. Niszczy go również radi-radi-radi-
znamienny dla współczesności, ale przecież zawsze w jakimś ra-ra:!
stopniu obecny pluralizm kulturowy, światopoglądowy. Co (M. Białoszewski, „Ballada z makaty””)
innego znaczy słoworeligia dla człowieka wierzącego, co in-
nego dla zagorzałego ateisty. Innymi konotacjami obrasta sło- XVIII. Proszę przeczytać fragment tekstu, w którym au-
wo posłuszeństwo we wspólnotach zakonnych — i w środowi- tor wprowadza do własnej wypowiedzi cudze myśli, jed-
nak nie przez cytowanie, lecz parafrazowanie. Czym róż-
skach młodych kontestatorów, podobniejak różne są konotacje
ni się zabieg cytowania od parafrazowania?
słowa socjalizm, komunista, a z drugiej strony ksiądz, Kościół
Ostatnio ważnymi w życiu publicznym Polski słowami stały
w rozmaitych odłamach naszego społeczeństwa, w innych tak-
się europejskość i normalność — wyrazy nie będące dotąd na-
że społeczeństwach współczesnego świata. I wreszcie wielo-
zwami wartości. Dziś tymczasem dla jednych są one nace-
znaczność i nieostrość znaczeniowasłów, tylu słówtak dla nas
chowane pozytywnie. Dla innych zaś niosą złe skojarzenia:
ważnych. eż dyskusji wokół słowa godność, słowa prawda
pamiętamy np., jak hasło droga do Europy zostało skomento-
czy wolność.Ileż razy ci, którzy używają tych słów, rozumieją
wane przez Papieża Jana Pawła II w czasie jednej z pielgrzy-
je całkiem inaczej niż ci, którzy ich słuchają, którzy je czytają.
mek do kraju. O negatywnych asocjacjach normalności pisał
Wnioski z tego oczywiste — słowa wcale nie zawsze stanowią
w „Tygodniku Powszechnym” M. Król, nazywając ją normal-
monetę wymienną o stałym kursie, słowa nie zawsze prowadzą
nością afatyków, amnezjaków, alergików. (por. „Tygodnik
do zrozumienia, bardzo często — do nieporozumień.”
Powszechny” 1992, nr 50, s. 1-6)
XVII. Na podstawie niżej przytoczonych fragmentówtek-

XIX. Proszę poprawić błędy w poniższym spisie literatury.
stów proszę omówić najważniejsze zasady obowiązujące
Bartoszyński K., „Zagadnienie komunikacji literackiej
I
podczas cytowania, tj. sposoby odsyłania do źródeł cyta-

wutworach narracyjnych” [w:] „Problemy socjologii lite-
tów oraz sposoby ingerowania w cytat (oznaczenia i wy-
ratury”, red. J. Sławiński, Wrocław-Gdańsk 1971.
różnienia stosowane w cytatach).
— Chatman S., „O teorii opowiadania”, „Pamiętnik literacki”
1. W prasie manifestowanajest coraz częściej nieufność do
1984, 4.
pojęć: polityk i polityka. Politycy „są [...] postrzegani jako
— R. Ingarden, „O poznaniudziełaliterackiego”, tłum. D. Gie-
dyletanci, amatorzy” [1], ludzie zajęci wyłącznie własną
rulanka, Warszawa 1976.
karierą, a nie dobrem publicznym. — Korolko M. „Sztuka retoryki. Przewodnik encyklopedycz-
1. „Rzeczpospolita” 1992, nr 50, s. 3. ny”, Wiedza Powszechna, Warszawa 1990.
.W IVksiędze kroniki Wincenty Kadłubek wspomina — U. Eco, „Lector in fabula, Współdziałanie winterpretacji
e)
o konfrontacji króla Mieszka II Starego z biskupem kra- tekstów narracyjnych”, Warszawa 1994.
kowskim Gedeonem, który, jak powiada kronikarz, „nie — M. Głowiński, „Bohater zbiorowy” [w:] „Słownik Termi-
mógł [...] bez narażenia własnego zbawienia zlekcewa- nówLiterackich”, red. J. Sławiński, Wrocław-Łódź 1988.
żyć lub milczeniem pokryć tak przykrego ucisku swej — Ong W. J., „Oralność i piśmienność. Słowo poddane tech-
trzody”. nologii”, tłum. J. japola, Lublin 1992.
. „Jakkolwiek bybyło, dla człowieka dorosłego i odpowie-
2)
działnego zabawajest funkcją, której równie dobrze może XX. Proszę przeczytać następujące fragmentytekstów. Na
zaniechać. Zabawa jest zbyteczna. Potrzeba jej staje się tej podstawie proszę określić, jakie znaczenie ma dla stylu
tylko o tyle gwałtowna, o ile wywodzi się z niej przyjem- zastosowanie zdań krótkich, a jakie długich.
ność [podkreślenia D.Z.J.].”'' 1. Mój dom. Piec kaflowy, lampa o łagodnym świetle, ada-
. „Jeżeli stan ogólny chorego nie pozwala na zastosowanie pter technicznie tradycyjny, książki pełne najnowocze-
4x
tej pozycji [siedzącej — D.Z.J.], masaż należy wykonywać Śniejszej mądrości, sprawdzonej od kiłku tysięcylat.
wpozycji leżącej tyłem”. * Lampka wina z Hanią i chłopcami, najlepszy mazurek
. Załuski uważanyjest za „pierwszego historyka naszego orzechowyświata, niech to trwa, niech nasze sukcesy i po-
dh
Oświecenia, dłatego że docenił w zupełności znaczenie rażki rozkładają się na czworo (przepraszam, na sześcio-
źródeł". ro), nas sześcioro, życzącychsobie dobrze [...].
6. Poetka pisze: „jeśli zechcesz odejść ode mnie/ nie zapo- Mój dom. Przez jakiś czas go nie miałem. Chłopcy poje-
minaj o uśmiechu/ możesz zapomnieć kapelusza”. chali trochę w świat w nadziei na pieniądze. Pozostały
namich głosy, słuchane z taśmystale od początku. Dwoje
H. Poświatowska, „Jeśli zechcesz odejść...”, op. cit. starzejącychsię ludzi — czekało. Wrócili.'*
4. Polonistyka.com
120
ph
2. Wzruszenia. Upadła na trawę, ryzyko podjęcia. Zginęła, z punktu widzenia badań biblijnych, musimypowiedzieć,
poszukiwania. Omal szyby nie wybiła. Wleciała na szafę, że zaznaczyłsię on w teologii biblijnej znacznym rozwo-
jak ją zdjąć? — narada. Uderzył czy nie? Kto winien: ten, jem, dla którego wyraźnym impulsem było ogłoszenie
co krzyworzucił, czy ten, który nie złapał? Ożywionyspór. wdniu 18 XI 1969 r. Konstytucji Soboru Watykańskie-
Indywidualne urozmaicenia. Zwodzi: udaje, że rzuci; cego II „O Objawieniu Bożym”, która inspirowała badania
luje w jednego, a w drugiego bije; schował zręcznie, niby w tym kierunku, a stąd też i wiek XX nazywa się coraz
że nie ma. Dmucha wrzuconą piłkę, żeby prędzej leciała; częściej „stuleciem teologii biblijnej”.
niby się przewrócił przy chwytaniu; próbuje łapać usta- „ Święta żydowskie to świat na ziemiach polskich już zagi-
to
mi; udaje, że się boi, gdy do niego rzucają; udaje, że go niony, ale przecież żydowska kultura, wiara, tradycja żyją,
mocno uderzyła. Bije piłkę: „Ty, piłka, ja ci dam! Tam coś zwłaszcza w Izraelu, dlatego chęć ich poznania, w tym
stuka w piłce, potrząsają, słuchają”.'> świąt i obrzędów, może być motywowana nie tylko uczu-
3. Mowa ojczysta to nie wybredne i dobrane dla dziecka prze- ciem nostalgii za utraconym kolorytem dawnej Polski, ale
pisy i morały, a powietrze, którym dusza jego oddycha na także mieć znaczenie dla zrozumienia narodu, który za-
równi ze zbiorową duszą narodu. Prawda i wątpliwość, równo w Palestynie, jak i w innych częściach świata, od-
wiara i obyczaj, miłość I niechęć, swawola i powaga,cała grywa ogromnąrolę.
dostojność i poziomość, bogactwo i ubóstwo, wszystko, . Pamiętam z dzieciństwa nasz dom, z którego rozciągał się
tu)
co stworzył w natchnieniu wieszcz I wyrzygał w pijanym piękny widok na jezioro.
bredzeniuzbir, stulecia pracy zbożnej i lata niewoli. . Baobaby, których wiek dochodzi czasem do kilku tysięcy
Kto nad tym myślał, kto o tym pisał, kto badał, jak tępić lat, należą do najstarszych drzew.
bakterie i przesycać ten żywioł ozonem? Może by się oka- . Na południu Polski powódźzalała rozległe tereny, co spo-
zało, że nie zdrowe ludowe„srać”, a salonowe „warta grze- wodowało ogromne straty gospodarcze.
chu” zawiera zarodki rozkładu?!'Ś „ Dzieci powinny spędzać wakacje na wsi, gdzie powietrze
jest dużo lepsze niż w mieście.
XXI. Proszę przeredagować podane zdania, zamieniając
je na kilka zdań krótszych. Jaki efekt stylistyczny jest kon-
sekwencją takiego zabiegu?
1. Gdy zbliżamy się do końca XX wieku i oceniamy go z per-
spektywy różnych dziedzin życia, to patrząc na niego
l
J. Brałczyk, „Język polityki i polityków” [w:] „O zagrożeniach i bogac-
twie polszczyzny”, Wrocław1996, s. 121-135.
R
J. Adamczewski, „Krakówod A do Z”, Kraków 1980, s. 51. 32.
Ibidem, s. 52.
* Ibidem, s. 31.
Ćwicz. XI zostało opracowane przez Katarzynę Kłosińską.
„Encykłopedia kultury polskiej XX w.”, t II, „Językoznawstwo”, red.
I. Bartmiński, Wrocław1993, s. 15.
Ibidem, s. 17.
8 J. Jaworska, „Nie wszystek umrę. Twórczość plastyczna Połakówwhitle-
rowskich więzieniach i obozach koncentracyjnych 1939-1945", Warszawa
1975, s. 33.
9
J. Puzynina, „Czym jest słowo” [w:] „Słowo — wartość — kultura”, Lublin
1997, s. 12-14.
10
W. Kadłubek, „Kronika Polska”, Warszawa-Wrocław 1992, s. 183.
LB)
I. Huizinga, „Homo ludens. Zabawajako źródło kultury”, Warszawa 1983,
20, 21.
12
Z. Prochowicz, „Podstawy masażu leczniczego”, Warszawa 1990,s. 55.
3
K. Bartoszewicz, „Józef Jędrzej Załuski i jego niewydane dzieło” [w:]
„Szkice i portretyliterackie”, Kraków1930, t. I. s. 197.
tą
S. Kruś, „Felietony przekorne”, Warszawa 1993, s. 130.
13
J. Korczak, „Jak kochać dziecko?”, Warszawa 1992, s. 72.
tó
Ibidem, s. 91, 92.
Polonistyka.com
30. REMANENTY GRAMATYCZNE
Ewa Rudnicka
I. Proszę uzupełnić tekst odpowiednimi formami nazw wła- (Kwiecień) ...................... z (Charzykowy) .....eeeeeaaaaezaecea. ,
snych podanych w nawiasach, określenia: „mieszkańca (Gajcy) Z Lueeuaes2112 (Golub-Dobrzyn) ........---eeessssraneaa. ,
miejscowości X” proszę zastąpić jednowyrazową nazwą (Dudek) ................... z (Międzywodzie) .............----::0s1:1:1112. ,
mieszkańca danej miejscowości. (Sęp Szarzyński) ..............1.111--.. z (Kołobrzeg) .........1.1111-... ,
Pan Idzi Wiater zżymałsię zawsze,ilekroć błędnie odmienia- (Lato) ..............2.2... z (Suwałki) .....e.eeeeeea aaa ana eznianwia ,
no jego imię czy nazwisko i mówiono na przykład: ,„Przedsta- (LeESIÓW) .........euoauaanaaaoea z (Głuchołazy)......ssezeeeaaa e
wiampaństwu panaIdzia Wiatra”. Postanowił więc poszukać Pan Idzi często prowadził z różnymi osobami długie dyskusje
dla siebie odpowiedniego towarzystwa. na temat polskich nazwisk. Dużo czasu poświęcił m.in. (Kon-
W ubiegłe wakacje w (DWikOZY) 1... eaee eee stancja Krukówna) ........ ue
niedaleko (Tarnobrzeg) ....-.-e.e:ee eee FAWCUSZZE ,
odbył się zjazd Towarzystwa Miłośników Fleksji Polskiej, na (Samuel Górców) ....... eee aaa aaa aaa
który wybrał się również panIdzi. Była to dla niego wspania- Z (StrZElCE) ........u eau ,
ła okazja do zawarcia znajomości z wieloma osobami, które (Hugo ReSszko) ............. uuu aaa aaa
miały kłopoty podobne do jego własnych. Poznał m.in. (miesz- z (Duszniki Zdrój) ........eeeee eee ,
kańca miejscowości Bełżyce) |... aaa (Antoni Świdrygiełło) .......- esse seann aznaaa
(Alojzy Konca)....... eee eee aaa aaa , Z (KTZNA) 2. aaa ,
(mieszkańca miejscowości Giżycko) .......--eee:eeeeeee aan aszencnin (państwo Szafraniec — M. Ip.) aus
(Eustachy Plocio) .....eeeee eee owane aaa , z (Przysucha) .....e.u eee ,
(mieszkańca miejscowości Dąbrowa Górnicza) ........-1...11-1-:- (Luiza Szajnocha)...........ue.eee eee
PE (Tomasz Wojtków).....uueeaeaseaaazananeacce 3 AO)PRZE ,
(mieszkankę miasta Elbląg) .........eeeeeaa ewa (Romualda Okrzeja) ............. oaza zeza zaa
(Ruth Żiaja) ........ eee aaa , z (Małogoszcz) ...-.- eee eee aaa aaa aaa ,
(mieszkańcówmiasta Drezno) ......ueeseea eee (Tytus Ferency) |... eee eee
(bracia Wróbel) .............u uuu aan , Z (Łobez)... eee aaa ,
(mieszkańców miasta Gdańsk) .......... eee aan (państwo Kieł) ........... ooo aaa
(państwo MOoTrowy)Leese zazna aanita , ZAWSZEONORA .
(mieszkańca miasta Gniezno) eee Ponadto pan Wiater wiele dowiedziałsię też o odmianie imion
(Cezary Pobóg-Malinowski) ......... eee sze saaa ea . i nazwisk obcych, więc nie ma już teraz kłopotów z (Gabriel
Zaprzyjaźnił się też z (Hiacynta Miodunka) AE G7Crr2(e)NEA ,
mieszkającą w (Końskie) ........-.... uses , (Friedrich Murnau) .............oeeeeuee eee aaa wata ,
(Anastazy Ryto) ......uueeuoeeu eee oaza i (Sean O Kelly) ...........ueoeea aaa aaa ,
mieszkającym w (Gołdap)... , (Tom Christie) ..........-. eee aaa ,
(Marek Rakoczy) ...-..uueue eee aaa (Piotr Curie) ........- eee aaa ,
mieszkającym w (Kwidzyn) ...... esata , (Hans Weigel) ........... ua etać >
(Jakub Chrościenka)............e.eeeeee aaa aaa (Bertrand Russell) ................2eeeo eee anawa ,
mieszkającym w (Krasne) ......... moesz , (Evangelista Torricelli) ............. aaa ,
(Bronisława Rola-Żymierska) .......-e-e.useeea enea (Ruggiero Leoncavallo) ......... eee asa ,
mieszkającą w (SUbKOWY) 22. zana , (Giambattista VICO) |... eee aaa aan anawa ,
państwem (Stępień — M. Ip.) Lease (Dezsó KosztołAanyl).......u eee aaa aaa ,
mieszkającymi w (Wysokie Mazowieckie) ...........1.-111-1111-1-1. (Nikołaj Trubieckoj) .....ue eee ,
nie warto też już wspominać o (Nikolaus Lenau)..................
(bracia Miziowie) ..........u uuu
mieszkającymi w (Nowogród) ........eeeezeeeezes aaa , (Francois Mitterrand)..........-.ee eee aaa ,
(Paweł Ostoja-Chrostowski) ........... eee (Pierre Beaumarchais) ...........0.uue eo ,
mieszkającym w (Kargowa) ..........uueeee aaa , (Jakob Boehme) ..............eee eee ,
(Otto Lehr-Spławiński) |... eee eee GUUCZNECANOE ,
mieszkającym w(Konstancin-Jeziorna) .....-.ueeeseeaeaeeeai (Andriej Bieły) ..........ue eee ,
(Tatiana Tołstaja) .......eeeee aaa aaa naa ,
Przekonał się, że mili są państwo (Polowy) ....eueeu12-4:1-2. (Władimir Sołowiow).....e.e eee aaa aaa wana azer enia ,
z (Rydułtowy) Lae eee aaa eozyna . (Walt Disney) ..... eee aaa anawa ,
(ŻWIFKO) uuu aanaaaa z (Suchożebry) -.eeaueeeeeaeeeeea een , (Edgar Wallace) ...........uuee oaza an .
(Raducha) ...........uuu.1eu2122-2 z (Jodłowa) .....e..ueeeea zeznania , (Ałła PUugaczowa) ....ue eee awarii ,
(Obłomow) ....ueueeeaaeaesaaaaaaaaac z (Kruty) Leese , (Francisco FTAnco) |... eee aaa aaa zina ,
136 Polonistyka.com
(IWAN FTANKO) Lowe „Niewyżyta spikerka”
Wszyscy miło spędzali czas, lecz niestety część osób musiała Siedziałam właśnie zasłuchana wsłodki głos (Salomea Sie-
wyjechać nieco wcześniej. Siostry Zielińskie z Kalisza wyru- IMASZKÓWNA) eee ace
szyły ku Warszawie, państwo (Bukiel) .........-........2--1:12111--1-- gdy nagle piosenkę przerwano, a na antenie radiowej dał się
z (Babimost) .........-12142111111-121. ku (Wrocław) ........eueeuaauaun2 , słyszeć zgrzytliwy alt mojej sąsiadki, pani (Hortensja Rokita)
bracia (Gołąb)... eee eee awa anzianacć
z (Białobrzegi) .............e.ee oe Znana ze swej wścibskości trajkotka zaczęła prowadzić rado-
ku (Międzylesie) ...............u.ue.ee eee aan! , sny monolog na temat mieszkańców naszego spokojnego mia-
siostry (Janowicz — PANNY) 2... oesie steczka,tj. (NarKoWwYy) Lau aaa anna znana czne .
ACEON Największe zainteresowanie pani (Hortensja) .......................
ku (Supraśl) wee zazna , budziły zawsze romanse. Zaczęła więc szczegółowo opowia-
bracia (Malec) ..........ee eee aaa awaria dać o znajomościach panny (Elwira Skarga”) ..........1:111.111-..-
z (Bielsko-Biała)... aaa A z panem (Polikarp Radziwiłł)......eeezeaeeaannaae 3
ku (Dąbie) ......... eee eee , pana (Marceli Bien) ...............e eee aaa aaa zazna zayaiazacaia
siostry (Pług — z panią (Kinga Swarna) ........auu eee asa zaaniii wia ,
ACONZO ROZA pani (Daria Wolska) ...........aosuee aaa aaa aaa aaaanainaaa
ku (Kobyle-Gródek)..............e.eeeeeeeae owane anni aiacenia , z panem (Pankracy Mech) .......--.--eueeeseaez aaa anawa aaa caaea ,
państwo (Kolicki) ....... eee aaa pana (Bartosz Kycia)... aaa aaa aaa znana azaniaaknca
PAGUOSPE z panią (Sława Kopania) ..........e. eee eee aaa aaa aaawaanaaaaawaia ,
OTOUO CCZNEGI , panny (Cecylia Horawa*) |... eee aaa aaa ana eaaiaa
państwo (Mały) |... oe aras z panem (Wawrzyniec Mrzygłód)...........eeeesaee aa eaaae ea anaaanaee ,
z (Cieplice Śląskie Zdrój) -.......-.-ee eee pana (Jarema Wojnar) .........---.ee eee aaa aaa
ku (Krasnystaw) ........ueeeeoeee zaawan eianaać , z panią (Eliza Nagrodzka).......-...e-oeeee eee aaa anawa aan ,
panna (Ordon) 1... easy a zac panny (Klarysa Małkiewicz”) .........-.eeeae eee zaa aaa aaa aaa
z (Golub-Dobrzyń)....-.eee eee nazca z panem (Barnaba Merkel) ..............ueeuee aaa anawa ,
OKEEUCYZAROA , pana (Maciej Podsiadło) ..............------s essence
pani (żona pana Puzyny).......-e.- eee eee eee aaa anaeaaawa z panią (Andrea Pućka) ........-...uee usera cana ,
z (Istebna) .........--aoeeeeee aaa aaa aaa aa pani (Gryzelda Nałęcz*) ............. ue eeee aaa acnca
ku (Hradec Kralov6) ................ eee aanaazaza r azarawaziniia , z panem (Dionizy Kopyto) .......-.-.-uee eee eeee asa een naeac ne ,
siostry (Struge — panny) ......-uue eee eee wania pana (Bruno Pytel) ...............e.e eee
z (Lidzbark) ......---.eeee eee aaa aaa aaa z panią (Amelia Korfanty) ..........-ueee eee aaa awa aanawa ,
ku (Piotrków) uuu aaa aaa anawa aaa aaa ani ae . pani (Łucja Bałdyga”) .........-eau eee asza aaa nianaa
Jako ostatni z (Dwikozy) ......-e-ee eee eeee aaa aaa nnaena z panem (Kacper Jarząb)............- eee eee ,
wyjechał nasz bohater. Niezwykle zadowolony ze spotkania, pana (Ludwik Kwapień)............ eee eeeeeo aaa aaa aaa znawca
nucąc piosenki (Frank Sinatra) ...........e.u eee eee aan za aan acwce z panią (Ludwika Zaręba”) ............eeeee eee aaa aan aw naa ,
skierował się ku (Miłosna) ............e essence . pani (Marcjanna Kołpyś*) .........uuue eee aaa anawa
z panem (Antoni Dzien) ...........e. eee eee .
Ii. Proszę uzupełnić zdanie odpowiednimi formami nazw Po godzinie rozochocona pani Hortensja zostawiła wreszcie
pasm górskich. w spokoju biednych (mieszkańców miejscowości Narkowy)
W przeciwieństwie do mojej siostry bardzo lubię góry. Ona peace i zaczęła snuć opowieści o własnych
nie łubi ani (Andy) eee aaa aaa , adoratorach. Wspominała czasy swoich podróży po świecie
ani (Bieszczady) |... eee , oraz wszystkich uwodzicielskich mężczyzn, których wtedy
ani (Himalaje) ............- eee season , poznała: (Louis Georges AubeT).................eeeeeeaea ananasa anna ,
ani (Harc/ Harz) ........eeee eee aaa aaa aan einaa , (Charles Jaques Pompidou) ............ueeoee eee aaa ,
ani (Pieniny) 2... uuu ua ea iaieei ea , (Charles George O'Hara) |... ,
ani (Apeniny)... eee eee aaa aan zaaiaia , (Heinz Beckenbauer) ...........ueea aaa aaa aaa aaa ,
EIC GRAC) , (Frank Tschudi) |... uuu aaa aaa aaa ,
ani (Kordyliery) .........--.e-e easy , (Giuseppe Luigi Craxi) ........e eee aaa aaa ,
EECC)10-) NAWIE , (Benito Giovanni Malaparte) ............e.eee eee ,
ANI (ANDY) eee aaa aaa , (Zoltan Ormandy) ........ ue ,
ani (Pireneje) ........... ue ee eee , (Ferenc Eugene Kodóly) ............ eee eee aaa ,
EJ19:13PODA . (Pietia Kołokolcew) ......... eee aaa ,
(Wasilij StawTrogin) .... uuu aaa aaa ,
II. Proszę uzupełnić tekst odpowiednimi formami nazwisk (Harry Moore) .......u.u eee aaa aaa ,
podanych w nawiasach. W wypadku nazwisk odnoszących (Brad Spencer Murphy)... eee aaa aaa een ,
się do kobiet, a oznaczonych gwiazdką, proszę utworzyć (Jean Pierre MaraiS) |... .
wtradycyjny sposób odpowiednie nazwisko panieńskie lub Padałycoraz dziwniejsze nazwiska, a ja— znużona paplaniną
odmężowskie. pani (Rokita) Luo oaza aaa — zasnęłam.
Polonistyka.com
137
Nie mogłam jednak uwolnić się od myśli o tych wszystkich 12. Poezję Mariny Cwietajewy cechowała podniosła retoryka
flirtach. Śniłam więc o romansach pana(Polikarp Skarga) ..... i bliska akmeizmowi przedmiotowość widzenia poetyc-
RE z panną (Elwira Radziwiłłówna) kiego.
13. Absołutystyczne rządy Hirohito zakończyły się po woj-
pani (Kinga Bien) ..............ee eee nie, w roku 1945, kiedy to cesarz musiał zrezygnować
z panem (Marcel Skwarny) .....-.-e-uese azer , z prerogatywcesarskiej „boskości”.
pana (Pankracy Wolski) .........u.ueoseeaes zara waa nz 14. Dramat Szekspira wtłumaczeniuJerzego Sito.
z panią (Daria Mech) ............- east , 15. Z okazji rocznicy wybuchu insurekcji kościuszkowskiej
pani (Sława Kycia) naa zawarcie na ostatnich stronach czasopisma zamieszczono artykuł
z panem (Bartosz Kopania)... eee , o Hoenem-Wrońskim.
pana (Wywrzyniec Horawa) |... eee awzcie 16. Sędzia przyznał 28-letniemu Watsonowi odszkodowanie
z panią (Cecylia Mrzygłód) |... eee , ze strony Kevin Graya, sprawcy brutalnego zagrania [...].
pani (Eliza Wojnar) ue zara awaria 17. Jednocześnie jeszcze krytyczniej odnoszęsię do ludobój-
z panem (Jarema Nagrodzki) ...-euueeezeeee eee , stwa, którego dopuszczają się serbscy oprawcy na czele
pana (Barabasz Małkiewicz) .......ueeezes zaawan z Milośeviciem, którego stawiam w jednym szeregu z Hi-.
z panną (Klarysa Merkel) ...........-e. eee aaa , tlerem.
pani (Andrea Podsiadło) ........... esse sa szerzenia 18. Cóż za kontrast przy pełnym uroku George'u Clooneyu
z panem (Maciej Pucka) ............ ue a zeza aaa ne a , i odpowiedzialnym Anthony Edwardsie!
pana (Dionizy Nałęcz) .......0.. ue uesesz asza era aaa nana 19. Nawet czerwona kartka dla Figo nie jest w stanie odebrać
z panią (Gryzelda Kopyto) ...........ees zaraza , im tytułu.
pani (Amelia Pytek) |... szan 20. Zjawiłasię razemz kolegą, sierżantem sztabowym Janem
z panem (Bruno Korfanty) ........eseszesaeas ee ezaezwaaa ae aacwnaa , Patynko.
pana (Kacper Bałdyga) ........... eee asza aaa
z panią (Łucja Jarząb) ......... eee ena , V. Każdy z poniższych podpunktów zawiera zdanie, w któ-
pani (Ludwika Kwapień)..............eesaeareez zna aaa rym występują błędne formy fleksyjne różnych nazwwła-
z paniem (Ludwik Zaręba) ....... usa , snych. Proszę podkreślić błędy i podać formy poprawne.
pana (Antoni Kołpyś)........... eee szersza I. Panien Weroniki Podbielskiej I Justyny Ordonówny z Ma-
z panią (Marcjanna Dzień) ..........u. eee zaa koszowych nie było w tym miesiącu w pracy, gdyż obie
Na koniec przyśnił mi się oczywiście romans (BU Clinton) wybrały się ze swoimi narzeczonymi panem Ottem Ko-
AE z (Monika ILewinsky).........eessaasenaaanania wadełkiem i panem Antonim Pyziem na wczasy do Przy-
suchej niedaleko Skarżyska-Kamiennej, a w drodze po-
IV. W poniższych zdaniach proszę znaleźć błędy, pole- wrotnej spędziły jeszcze parę dni w Sandomierzu i Zawi-
gające na niewłaściwej odmianie nazw własnych, omó- choście.
wić je i poprawić. Uwaga: nie wszystkie zdania zawie- Formy mianownikowe: Weronika Podbielska, Justyna Or-
rają błędy. donówna, Makoszowy, Otto Kowadełko, Antoni Pyzio,
1. Owego czasu o Apollinaire'em krążyło mnóstwopłotek. Przysucha, Skarżysko-Kamienna, Sandomierz, Zawichost.
2. Znajomi zgodnie twierdzili, że z Beaumarchaisem trudno . Od godziny na dworcu kolejowym w Krasnystawie pan
o
było wytrzymać. Roman Lasota oczekiwał z niecierpliwością swojej ku-

3. Podróże Marco Pola i Vasci da Gamy były inspiracją dla zynki Moniki Kuświkówny z Lidzbarku Warmińskiego.
wielu młodych chłopców. Miała ona przyjechać wraz ze swoim narzeczonym pa-
4. Bracia Jan i Pieter Bruegelowie byli kontynuatorami dzieła nem Ignacem Iwanaszką, cechującymsię urodą boskiego
swego ojca, najwybitniejszego małarza niderlandzkiego Apolla. Wieczór zbliżał się coraz szybciej, a pociąguz El-
XVI wieku. blągu wciąż nie było widać.
. Pissarro dostrzegł w Cezannie wielki talent i postanowił Formy mianownikowe: Krasnystaw, Roman Lasota, Mo-
U
wspierać młodego malarza. nika Kuświkówna, Lidzbark Warmiński, [gnacy Iwanasz-

6. W drugiej sali galerii znajduje się m.in. słynny portret Ma- ko, Apollo, Elbląg.
rii Ludwiki Gonzagi.
7. Bierność współczesnych wobec zła do głębi wstrząsała VL Proszę podkreślić formy poprawne.
Antonim Czechowym. 1. wyblaknięte kolory — wyblakłe kolory;
8. Wysłuchali państwo „„Popołudnia fauna” Clauda Debussy. 2. nie mądrz się — nie mądrzyj się;
9. Starszy Wereszczak, jeden z braci tej Wereszczakównej, 3. zdejm płaszcz — zdejmij płaszcz;
w której swego czasu zakochał się Mickiewicz, chętnie 4. ścielę łóżko — ślę łóżko.
gościł siostrę w Tuhanowiczach.
10. Dramaty Garcii Lorki nie były często wystawiane na pol- VIL. Proszę podać odpowiednie formy czasowników.
skich scenach. (M. Ip. Federico Garcia Lorca) I. miąć (1. os. lp., cz. teraźniejszy, tr. orzekający)
11. Prekursorzy naturalizmu, bracia Goncourt, rozpoczęli swą
twórczość wspólnymi monografiami na temat literatury i
sztuki XVIII wieku.
138 Polonistyka.com
3. rozpamiętywać (1. os. Ip., cz. teraźniejszy, tr. orzekający) a. Marlowie, Canaletto, Borgii, Taranienku;
b. Marlowe, Canaletcie, Borgiu, Taranience;
c. Marlowe, Canaletcie, Borgii, Taranience;
d. Marlowie, Canalet'cie, Borgiu, Taranienku;
. Goya, Remarque, Montaigne, Rabelais — N. Ip.:
|8)
a. Goyą, Remarque'm, Montaigne m, Rabelais m;
b. Goją, Remarkiem, Montaigne'em, Rabelais' em;
c. Goyą, Remarkiem, Montaigne em, Rabelais' m;
d. Goją, Remarque m, Montainiem, Rabelais;
. Voltaire, Szewczenko, Rimbaud, Toeplitz — Ms. lp.:
LI)
a. Voltairze, Szewczenku, Rimbaud, Toeplitzu;
b. Volterze, Szewczenku, Rimbaudzie, Toeplicu;
c. Volterze, Szewczence, Rimbaud, Toeplitzu;
d. Voltairze, Szewczence, Rimbaudzie, Toeplitzu;
. Borgia, Beaumarchais, Canaletto, Hesse — D. lp.:
4
a. Borgi, Beaumarchais go, Canaletty, Hessa;
li. żąć (3. os. lp., cz. przeszły,r.ż., tr. orzekający) b. Borgii, Beaumarchais go, Canaletta, Hessego;
c. Borgi, Beaumarchais'ego, Canaletty, Hessego;
d. Borgiego, Beaumarchais, Canaletta, Hessa.
12. dąć (1. os. Ip., cz. teraźniejszy,tr. orzekający)
X. Proszę podkreślić te ciągi wyrazowe, które zawierają

13. dokonywać(2. os. Ip., cz. teraźniejszy, tr. orzekający)
wyłącznie poprawne formy.
1. porównujący, przekonywający, przechowujący;
. oddziaływający, pokonywujący, przesłuchujący;
IW
. przechowywający, dokonywający, pokonujący;

tw»
. przekonujący, oddziaływający, wykonujący;

>
. wykonywający, porównywujący, przesłuchujący;

ts
. oddziaływający, przechowywający, pokonujący;

O
VIIL. Proszę wybrać poprawne formy nazwisk i uzupełnić

. przesłuchujący, porównywujący, pokonujący;
1
nimi podane zdania.

. oddziaływający, przekonujący, przechowujący;
60
1. Owego CZASU O -...- eee ooo aaa waaaanawe

. dokonywający, przechowywający, pokonujący.
©
krążyło mnóstwo plotek. (M.Ip. — Guillaume Apollinaire)

a. Guillaume'em Apollinaire em;
XI. W każdym z punktów podano 4 ciągi złożone z róż-
b. Guillaumie Apollinairem;
nych form czasownikowych. Preszę wybrać ciąg, w któ-
c. Guillaumie Apollinaire em;
rym wystąpiła błędna forma fleksyjna:
d. Guillaumie Apollinairze;
1. a. kopnąłem, kopnęłam, kopnął, kopnęła;
. Wysłuchali państwo „Popołudnia fauna” ............--..ee24-.
r
b. szarpnąłem, szarpnęłam, szarpnął, szarpła;

p . (M. Ip. — Claude Debussy)
. błysnąłem, błysnęłam, błysnął, błysła;
b» Lo OP BO
a. Claudela Debussy;
. stygłem, stygłam, stygnął, stygła;
b. Claude'a Debussy ego;
. zasnąłem, zasnęłam, zasnął, zasnęła;
nd
c. Claude'a Debussiego;
. klepnątłem, klepnęłam, klepnął, klepnęła;
d. Claude'a Debussyego; . moknąłem, mokłam, moknął, mokła;
- ZAINSPITOWANYLae
1)
. miękiem, miękłam, mięknał, miękła;

zaczął pisać esej. (M. Ip. — Michel de Montaigne) . marzłem, marzłam, marznął, marzła;
03
*
a. Michelem de Montaigne; . zamknąłem, zamknęłam, zamknął, zamkła;

G
b. Michelem de Montaigne em: . gasnąłem, gasłam, gasł, gasła;

-o
c. Michel de Montaigne m; „ kląkłem, klękłam, kląkt, klękła.

d. Michelem de Montaigne m:
4. Na przyszły tydzień jest zapowiedziana wizyta .............. X. Proszę podkreślić właściwą formę wyrazową(niekie-
ER . (M. lp. — Francois Mitterrand) dy można podkreślić więcej niż jedną).
a. Francois Mitterrand; . Czy Wasza Eminencja dobrze spał/ spała?
DO
b. Francoisa Mitterranda; . Jej Magnificencja Rektor Uniwersytetu Śląskiego otwo-

c. Francois Mitterranda; rzył/ otworzyła obrady.
d. Francoisa Mitterrand a. . Czy Wasza Ekscelencja jest gotów/ gotowy/ gotowa do
e
drogi?
IX. W każdym z punktówpodano 4 nazwiska. Proszę wy- . Gdzie są moje okułary? Zostawiłemich/ je chyba na biurku.
4
brać ciąg zawierający wyłącznie poprawne formy odpo- . Podgrzałam ci mleka, wypij go/ je, zanim wyjdziesz.
U
wiedniego przypadka podanych nazwisk: . Poddani z namaszczeniem bili pokłony królowiprzed kró-
D
1. Marlowe, Canaletto, Borgia, Taranienko — Ms. Ip.: lem.
Polonistyka.com
139
7. Jadę w delegację / na delegację? w delegacji.
8. Jako cel/ Za cel stawiał sobie przede wszystkim założenie
własnej firmy.
9. Co/ Czego chcesz? . Przychodząc do nas, twoje problemyznikną: spokojni in-
tO
10. Nic/ Niczego nie rozumiem. struktorzy zrobią z ciebie kierowcę.
tl. Decyzję podjęto na podstawie opinii/ opierając się na opi-
nii/ opierając się o opinię/ w oparciu o opinię eksperta.
12. Niewiele rodzin stać na to, aby tylko jeden rodzic pracował/
jeden z rodziców pracował/ jedno z rodziców pracowało. . Od dwóch lat z dużym powodzeniem reklamowałi han-
1)
13. Oszczędzaj prąd/ prądu. dlował swoimi wyrobami cukierniczymi.
14. Od tygodnia poszukuje się sprawcę/ sprawcytej zbrodni.
15. Mięso dusiła na oleju, a masła roślinnego/ masłoroślinne
używała do smażenia ryb.
16. Uznali go jako winnego/ winnym/ za winnego morder- 4. Jednak kierując wreszcie samodzielnie firmą ojca, miała
stwa. zawał i musiała przerwać pracę.
17. Nie wystarczaprzestrzegać przepisy/ przepisów,trzeba je
też aprobować.
18. W nowej pracy napotykał/ napotykał na/ natrafiał/ natra-
fiał na liczne przeszkody.
19. Tubylcy czczą go i uważają jako bóstwo/ za bóstwo.
20. Kasjerka zaczęła wypłacać stypendia dla studentów,stu-
dentom. -
21. Jako pierwszy/ Pierwszy na metę przyjechał kolarz au- 6. W wypadku przemoczenia trzeba z nóg zdjąć buty i po-
stralijski. rządnie je wytrzeć.
. Nazwy państw piszemy od wielkiej litery/ wielką literą/
o
tro
z wielkiej litery/ dużąliterą/ z dużej litery.

„ Już od dawna planował wyjechać/ wyjazd za granicę.
M
U
. Zamierzamy wkrótce wyjechać/ wyjazd w góry.

(9
2
. Rodzice postulowali wprowadzić nowysystem ocen/

9
tn
wprowadzenie nowego systemu ocen. 8. Projekt został zgodnie z planem przyjęty przez komisję
26. Widziałją z daleka, ale bał się do niej/ doń podejść. statutową. [...] Chcąc zrobić zadymę, szuka się różnych
27. Rozbijaliśmy skałę przy pomocy różnych narzędzi/ za po- pretekstów. Żeby tylko jak najdłużej nękać się, przecią-
mocą różnych narzędzi/ przy użyciu różnych narzędzi/ róż- gać uchwalenie statutu w nieskończoność.
nymi narzędziami/ używając różnych narzędzi.
XII. Proszę poprawić błędyfleksyjne w poniższym tek-

ście. 9. Ci, którzy nie piją i nie bawią ich tańce, spróbowali swych
Krzyś zawsze był bardzo bojaźliwym dzieckiem. Bał się nie- sił w sylwestrowymbiegu.
omal wszystkiego, co się tylko ruszało, to znaczy wszelkich
ćmów, czerwi, pcheł, krokodylów, wydr. Pewnego razu, gdy
Krzyś zjadł już na śniadanie kawałek tosta i codzienną porcję
miisli oraz wypił kubek kakaa, ojciec zabrał go ze sobą na
połe, bowiembył to czas żniw.I podczas gdytata żnął zboże, 11. Dziś Marek chodzi w eleganckich marynarkach, jednak
chłopiec bawił się zielonymi gałężmi rosnącego w pobliżu zakładając do nich często dżinsy.
krzaku głogu. Nagle na najpiękniejszym kwiecie zauważył coś
poruszającegosię delikatnie. Okazało się, że była to maleńka
muszka. W pierwszej chwili chłopiec zlęknął się i chciał uciek- 12. Po odejściu z Urzędu Rady Ministrów Ewa Wachowicz po-
nąć, ale pomyślał sobie: „Eee, wytrzymam i przełamię swój wróciła do Krakowa. Naserio zajęła się studiami, z Akade-
strach”. A kiedy minęło 15 minut, jeden ze żniwiarzy odpo- mii Rolniczej przenosząc się na Akademię Ekonomiczną.
czywający nieopodal usłyszał radosny okrzyk Krzysia: „Czło-
wiecze, ozdrowiałem, zły czar prysnął!”.
XIV. Proszę znaleźć zdania zawierające błędy gramatycz-

ne, określić typ błędu, uzasadniając swoją ocenę, i podać
formy poprawne.
1. Krótko po wyjeździe na wczasy do Włoch dom został do-
szczętnie okradziony przez trzech nastolatków znanych 15 . Posiadając odpowiednie uprawnienia, możliwe jest wy-
już policji z podobnych wykroczeń. konywanie samodzielnych lotów.
140 Polonistyka.com
. Co by nie powiedział, zawsze miała do niego pretensje.
. Proszę łykać tabletki trzy razy dziennie, przed lub po je- . Zaczął się przyjaźnić z Wojtkiem, pod wpływem którego
dzeniu. zupełnie się zmienił.
, Przeszkadzało mu to, ponieważ kończył w pośpiechu ja- .[...] młody człowiek nie nadający się do pracy naukowej,
kiś artykuł, a mając oczy w tak złym stanie, pisanie było odchodząc do innej pracy, miałby taki staż zaliczony.
dła niego ciężka próbą, biedactwo.
. Prezes banku, w którym ulokowaliśmy pieniądze, okazał

się być hochsztaplerem.
18. [...] nikomunieznany przybysz mógł konkurs taki wygrać,
eliminując miejscowego ustosunkowanego kandydata.
. Patrząc wprzyszłość, gnębiła go świadomość popełnio-
nej zbrodni.
. Został zatrzymany, uderzając policjanta kijem baseballo-

wym.
. Zapisując się do nas na kurs prawa jazdy, zapewniamyci

wych. kodeks gratis, nowe samochody[...].
. Napotykając coraz większe trudności, zaczęło mu brako-

wać zapału do tego, czym kiedyś zajmowałsię z pasją.
„ Przekazał życzenia chorej żonie od wszystkich jej współ-

pracowników.
24. Na łamy prasowe wróciła znów sprawa zaborupolicyjnej

pałki przez pana Serafina. 40. Jadąc na czerwonym świetle, staruszka została potrącona
przez samochód.
. Kierowców bardzo proszę o ostrożność, zwłaszcza jadąc

tą trasą.
. Wisząca groźba przegranej nad zespołem podziałała na

zawodników mobilizująco.
27. Matka oczywiście współczuje i próbuje usprawiedliwiać

winowajcę za wszelką cenę. . Nie znajdując okoliczności łagodzących, sąd stanowy ska-
zał go na karę śmierci.
44. Mimo hałasu za oknemi kartek, leżących wnieładzie nai

wokół stołu, pracował w skupieniu.
. Został wybranyna to stanowisko, zdając sobie doskonale

sprawę z obowiązków, które na siebie bierze. . Jak wiemy, stosunki społeczne za Ludwika XVI a dzisiej-
sze różnią się między sobą bardzo.
Polonistyka.com
XV. Do podanych niżej wyrazów proszę dopisać odpowied- metalowe strzemię — metalowe strzemiono;
=
nie formy: . kolorowa frędzła — kolorowy frędzel;
O M
1. margrabia (Ms. Ip.) —.... uuu eee aaa aaa iaie ; . ta latorośla — ta latorośl;
2. tarcza (D. Im.) — e... aaka aa eaaaaaec ; . biały swetr — biały sweter;
I
3. kisiel (D. Ip.) — ......... eee ; . tę cerkwię — tę cerkiew;
60
4. mirra (MS. Ip.) — Lee inaw ea ; . mocna dratew — mocna dratwa;
O O
5. monoki (D. Im.) —...... use eaa aaa asaz wana zaa aaa waza eaaiinencc ; . trzy tułowia — trzy tułowie;
M
6. niuans (M. Im.) — aaa zaawan aaa czarna ; . ostatni łazanek — ostatnia łazanka;
p
—
7. bilecik (D. Ip.) — .....-eu eos aaa ; . jechać sańmi — jechać saniami;
W
8. kalesony (D. Im.) —....... uuu asesora ; . szeleścić liśćmi — szełeścić liściami;
->©
9. źrebię (D. Im.) — 2. ; . rozstawić rożen — rozstawić rożno;
R
10. cudzysłów (D. Ip.) —....... eee aaa aaa aaa aan ; . czerwony gerber — czerwona gerbera;
jar
in
11. pacholę (Ms. Ip.) — ........... eee aaa oe ; . zrąb skały — zręb skały;
M
pam
12. krosno (D. Im.) — Leese each ; „ dużo okruszek — dużo okruszków;
pak
—1
13. mokka (Ms. Ip.) — .......u.e eee aaa an nadia ; . tych listw — tych listew;
(© 00
p ph
14. turniej (D. Im.) — 2... aaa eee aaa aaa ; . dwaj premierowie — dwaj premierzy;
15. szympans (M. lm.) — 2... eee eee eee aan zawzeiaa ; . sto gramów — sto gram;
©
19
16. torcik (D. Ip.) — eee aaa aaa aaa ; . bawoli ozor — bawoli ozór;
M łY
m
17. sędzia (Ms. Ip.) — ..... eee ; . z łamówgazet — z łam gazet;
W
18. rajstopy (D. Im.) — 2... ; M9 . dalekie peryferia — dalekie peryferie;
U
19. topór (D. Ip.) — ........ eee oaza ; „ kilku pedofili -- kilku pedofilów;
9
M
20. hrabia (Ms. Ip.) —.....umawia anna ; ..dwa kilo mąki — dwa kiła mąki;
5 9
OG m
21. cudzysłów (Ms. Ip.) —.......... eee eee eee aaaZ ; . poruszać gałęziami — poruszać gałęźmi;
22. maść (M. lm.) — La. east eaaae ; . słodki strucel — słodkastrucla;
KW
OJ
23. niedziela (D. Im.) — 2... eee aaa niena rawa ; . ciasny podkoszulek — ciasna podkoszulka;
MO 60
9 [M0
24. rajtuzy (D. Im.) —..... eee aaa aaa ; . powozić końmi — powozić koniami;
PRJJOSCZOONDEE ; . słodki winogron — słodkie winogrono;
O
66
26. kolec (D. Im.) — 2. sauna aaa aaa wear war ane ; . używać różnych styli — używać różnych styłów;
6
—
27. stateczek (D. Ip.) — L.A ; . kilka świni — kilka świń;

0 603
0 (0
28. sążeń (D. Im.) — Lua aaa aaa aaa . . wszyscy ministrowie — wszyscy ministrzy;
. skwar poranka — skwar poranku;
U w 6
— O u 2
XVT. Proszę podkreślić formy poprawne. . przyglądać się statule — przyglądać się statui;
1. kłaskać dłońmi — klaskać dłoniami; . pięć medali — pięć medalów;
. rzucać kośćmi — rzucać kościami; . jednego punktu — jednego punkta.
IJ
„. duża przerębel — duży przerębel;

U
Polonistyka.com
31. PISAĆ KAŻDY MOŻE...
1 Proszę poprawić i omówić wszystkie błędy językowe 17. Dyskusyjny Klub Filmowy„Ekran” w Rybniku nowy rok
w poniższych tekstach. zaczyna porcją kolejnych wrażeń, których załetąjest m.in.
1. Obecna reforma przygotowywana wspólnymisiłami przez to, że tym razem będzie to zupełnie obce naszym roda-
poprzednią i obecną koalicję pogłębia ubóstwo, bezrobo- kom kino albańskie [...].
cie i marginalizację osób, którzy z jakichś powodów są 18. Jeśli chcemy, by partner wynosił korzyści i był zadowolo-
słabsi. ny, nie musi to być bezinteresowne. Chodzio to, że tylko,
. Odnotowanoteż w tym czasie tendencję wzrostową udzia- gdy obie strony wyjdą na swoje, związek jest kompletny.
N
łu sektora prywatnego w gospodarce narodowej i jedno- 19. Gdyby jednak stwierdzili, że małżonek popełnił przestęp-
cześnie malejącą udziału wydatków inwestycyjnych stwo na swej współmałżonce,[...] wówczas wzywają po-
w budżetach gmin. gotowie lub izolują sprawcę.
. Wiemy doskonałe, że ruch i ćwiczenia intensywnie od- 20. Statek ten nocą 14 I 1993 r. w mocnym sztormie zatonął
(4)
działywują na całe nasze ciało, wpływając korzystnie na u wybrzeży Rugii pociągając za sobą 55 śmiertelnych ofiar.
czynności narządów wewnętrznych, poprawiając ich funk- . Mam 60 lat, jestem samotny, ale mam możliwości seksu
cjonowanie. z miłymi paniami. Obawiam się jednak zaczynać, ponie-
. Wyjściem naprzeciw oczekiwaniom młodszej publice ma waż mam bardzo słaby wzwód,jak też szybko przychodzi
być trójwymiarowa gra komputerowa„Polski wiatr”. mi wytrysk, Gdybym się zdecydował na seks, mogę zo-
. Nie powstrzymała gabinetowych polityków wisząca nad stać ośmieszony za moją nieudolność i dlatego bardzo ucie-
całą operacją perspektywa referendum, co dodatkowo ob- kam zbliżeń z panią, która mocno pragnie seks ze mną.
naża bezwstyd głowy państwai jego rozmówcówz koali- Tłumaczęsię różnymi wymówkami.
cji. . 36 proc. ma odczucie upośledzenia pod względem dostę-
. Wybuch wojny izraelsko-egipskiej i zerwanie stosunków pu do służby zdrowia [...].
przez ZSRR i Polskę z Izraelem zaowocowało słynnym . Program pielęgnacyjny dr Ireny Eris dla cer z rozszerzo-
o
0
oświadczeniem Władysława Gomułki[...]. nymi naczynkami[...].

7. Zamiast tłumów mieszkańców zjawiłasię garstka, którzy, . Prawdą jest, że Izrael zrezygnował z okupowania przy-
jak tłumaczyłi — z obawy o utratę członkostwa postano- granicznego pasa Libanu także w następstwie strat, jakie
wiłi nie przedstawiać swoich zarzutów nie tylko prezeso- doznał od partyzantów Hezbollahu. [...] Zasiane ziarna
wi, ale nawet nie ujawniać ich dziennikarzom. mogą wydać więcej owoców. Pod warunkiem jednak, że
. Jeśli w mieście wojewódzkim są 2 lub 3 tysiące osób za- izraelskie posłanie nie zostanie odrzucone lub fałszywie
trudnione w urzędach administracji państwowej — gdy do- zinterpretowane.
liczyć ich rodziny — zmiany struktury urzędów mogą skom- .[...] przedstawiciele przestępczych imperiówna wyspie
r
tn
plikować sytuację nawet 10 tysięcy osób. Aruba dokonali porozumienia z kolumbijskimi narkoty-
. W obsłudzeliturgicznej udział wzięła młodzież z Techni- kowymi kartelami.
kum Budowlanego, Szkoły Podstawowej nr 4 oraz harce- 26. Wprawdzie w obliczu strajku odwołano pomysł o zwol-
rze ze Szczawina Kościelnego. nieniu 670 pracowników, ale zmiany w zarządzie i tak oka-
10. W. konkursowym starciu najbardziej preferowanymiję- zały się konieczne.
zykamijest angielski i niemiecki. 27. Jechali więc do Izraela wczorajsi dygnitarze i oczekujący
11. Program imprezy umili swoimi występami: Piotr Bukar- lepszego jutra przeciętni obywatele. Jedni wysiadali na
tyk z kabaretu „Pod Egidą” oraz zespół „Bambi” [...]. przejściowych etapach podróży, inni zmierzali do końco-
. Oprócz dokumentacji i fotografii w eleganckiej sepii, wego celu.
książka prezentuje fragmentyrecenzji poświęconym płoc- . Obecnie panuje pogląd, że pogrom był „spontaniczny”,
kim spektaklom. tj. dokonany przez mieszkańców Kielc [...].
. Przestrzegam młode matkii ojców przed uleganiemtyra- „ Urzędnik konsularny nie może podlegać jakiemukolwiek
nii nadużywającego alkohol współmałżonka. pozbawieniu lub ograniczeniu wolności oprócz wykona-
. Wyniki badań, w których uwzględniono wpływdiety, styl nia prawomocnego orzeczenia sądowego.
życia i inne czynniki na występowanieraka piersi, brały się „. Umawiające się Strony popierać będą dokonywanie przekła-
z masowych badań u 322.647 kobiet w USA, Holandii, dówi wydawanie dzieł naukowych,literackich i artystycz-
Szwecji i Kanady, które poddano obserwacji przez 11 lat. nych partnera oraz nawiązywanie kontaktów między wydaw-
.[...] cyfrowe komórki są następcą ich analogowej gene- nictwami obu krajów, jak również poprzez przyznawanie sty-
racji [...]. pendiówdla tłumaczy dziełliterackich kraju drugiej Strony.
. Jeżeli najmłodsze pokolenie jest związane z Mitterandem . (Białostocczyzna ma w małym stopniu skażone środowi-
wyłącznie w sposób uczuciowy, dwa następne połączył sko naturalne). Niemniej jednak nie posiadając większe-
z lewicowym prezydentem gordyjski węzeł oczekiwań, nago przemysłu, rzeki są coraz mocniej zanieczyszczone
dziel i rozczarowań. spływającymi do nich ściekami.
Polonistyka.com
143
2. Rolnicze warunki (ostre zimy, przewaga gleb lekkich) 17. Grand Prix konkursu zdobył zespół „Iwanici” z Białorusi,
ro
UJ
sprawia, że żyto odgrywa poważną rolę w gospodarce z Mereszowszczyzny — miejsca urodzenia T. Kościuszki,
zbożowej. który brawurowo wykonał m.in. pieśni „Bartoszu, Barto.
. Wszystkie prace zostały ukończone, stawiając tabrykę szu”.
1)
10
wrzędzie najbardziej nowoczesnych zakładów. 18. Mimo usilnych starań nie udawało musię utrzymać przy
34. Szansę na porozumienie zdecydowanie pogorszyło piąt- życiu żadnej rośliny, chociaż starannie je podlewał, ną.
kowe zabójstwo bośniackiego wicepremiera Hakiji Turaj- woził i pielęgnował z nie mniejszą troską niż ludzkich
licia przez uzbrojonego Serba, gdy jechał on transporte- pacjentów.
rem opancerzonym „błękitnych hełmów”. 19. [...] kobieta technik konserwator urządzeń telekomuni.
kacyjnychjest w naszym kraju raczej męskim zawodem.
I. Proszę wyjaśnić, jakie błędy językowe spowodowały 20. Pielęgniarka zawiązuje fartuch żonie prezydenta Czech
komizm poniższych wypowiedzi. Dagmarze Havel udającej się wczoraj z wizytą do męża
1. Kryminalna historia o detektywie poszukującym rodziny Vaclava Havla wszpitalu w Innsbrucku. Prezydent Havel
bogatej klientki, rozproszonej podczas rewolucji bolsze- przeszedł we wtorek bardzo skomplikowaną operację pęk-
wickiej po świecie. nięcia dwunastnicy.
. Pięć osób przeżyło katastrofę samolotu TU-154, który roz- . Elegantki lubią, żeby ich kożuch był rustykalny, pozba-
bił się wczoraj na Spitsbergenie i znajduje się obecnie wiony zapięć, z frędzlami, dziwnymi klamrami, nawet
w szpitalu. dwuczęściowy, odsłaniający brzuch, który swym wyglą-
.[...] dzieci i młodzież konkurować będą w następujących dem bardziej przypomina dzieło sztuki niż masową pro-
LJ
dyscyplinach: 60 metrów dziewcząt i chłopców. dukcję.

„ Ate zwierzaki są tak mądre, że od razu nauczyły się, jak . Janek kupił rower do spółki z Markiem, którym teraz do-
podchodzić do dojenia. Mają rozległe plany. Chcą zwięk- jeżdża do pracy.
szyć produkcję mleka. . Wydaje się niemożliwe, aby kilkunastoletni chłopcy [...]
. Mężczyzna osiąga szczyt rozbudzenia seksualnego już pod byli
y zdolni do zabicia człowieka z zimną1 krwią.l
koniec wieku nastoletniego, kobieta w połowie lat trzy- . W sprawie państwa Mandugequich rząd polski powinien
dziestych. podziękować pozarządowym organizacjom obrony praw
. Ponocnej podróży na boisku poruszali sięjak muchy w smołe. człowieka za zachowanie i honoru, i — pośrednio — kon-
. Samotny żołnierz w upale i w ciepłym berecie krąży wy- traktów na chińskie trampki, które tak bardzo naszympo-
trwale między ambasadą a konsulatem. litykom leżą na sercu.
. Z zagrody wielbłądziej rodzina Netanjahu udała się na pu- . Akcję na 0:2 rozpoczął Maciej Szczęsny, który dalekim
stynię dwukołowym wózkiem ciągniętym przez osiołka. wykopemożywił Cezarego Kucharskiego.
Przed wózkiem premierai za nim identyczne ośle zaprzę- „. Włoskiliryk Giambattista Marino (1369-1625) zapładniał
gi wiozły w ciemnych okularach agentów ochrony osobi- twórczo licznych poetów barokowych, ale potomność oce-
stej, zgodnie ze stylem obowiązującym w FBI. niła go niżej.
. Sąd Konstytucyjny, który poparł wniosek Dumy w spra- . Zarżniętych i wyczerpanych uczniów GOPR-owcy zabrali
wie ustawy o restytucji dóbr kultury, a nie prezydenta, wy- ze szlaku i bezpiecznie przetransportowali do Wetliny.
mierzył mi i rządowi policzek [...]. . W tej dolegliwości palce maczają pewne bakterie.
10. Dwie godziny po wyjściu Jacka rodzice otrzymali telefon . Szczęście może się do ciebie uśmiechnąć podczas mycia
z policji o znalezieniu samochodu syna pływającego wje- zębów.
ziorze. 30. Padły dwa wnioski: jeden o „przedłużenie prezydium” po-
11. Tych zaś, którzy chcieli zachować jedność z Rzymem, przedniego zebrania, drugi o nowe wybory przewodniczą-
prześladowano aż po męczeństwo. cego [...].
. Prenumeratę mogą zamawiać wszyscy mieszkańcy woj. . |.-.] chciałbym im życzyć, aby ich życie potoczyło się tak,
warszawskiego z wyjątkiem lokali, gdzie dostęp jest utrud- że Franek Kimono zmarłby na śmietniku zapomnienia.
niony, np. bloki z domofonem [...]. „ Korepetycji chwytamy się jak brzytwy, gdy dziecko ma
. Opięć źrebakówpowiększyło się stado konikówpolskich nóż na gardle.
na Roztoczu. Przyszyty one na świat w Ośrodku Hodowli . Podobnie i tragiczna historia naukowca, pozbawionego
Zachowawczej Konika Polskiego w Zwierzyńcu. Jan Sło- wwyniku zamachuna jego życie skóry, doczekała się kon-
miany, kierownik ośrodka, spodziewa się kolejnych pię- tynuacji.
ciu źrebiąt. . Idzie o wydanie ciał i o wyprawienie pogrzebu, co zostaje
14. Pianista, którego trasa koncertowa rozpoczyna się dwo- uwieńczone powodzeniem przy pomocy Tezeusza ustyli-
ma koncertami w Londynie, obejmuje Danię, Szwecję, zowanego na idealnego władcę.
Niemcyi Szkocję. . Spółdzielczość była siłą twórczą, niosła dobro i dach nad
. Żona zmarłego dwukrotnie, wakcie rozpaczy, próbowała głową nam, zwykłym ludziom — robotnikom, nauczycie-
rzucić się na trumnę[...]. lom, pielęgniarkom itp.
. Według danych komendystołecznej wzrasta liczba prze- . Młodzież można skłonić do szacunku wobec mienia spo-
stępstw popełnianych przez nieletnich, szczególnie tych łecznego, mnożac siłypolicji pilnującej dyskotek i anga-
najcięższych. żując coraz więcej wykidajłów.
144 Polonistyka.com
. Piłkarz GKS był podglądany przez trenera belgijskiego . Zapraszam państwa do obejrzenia dziesiątego odcinku
zespołu. serialu.
„ Drugie miejsce i dwa punkty otrzymała piosenka „Wielka . Można dotknąć i obejrzeć twarze modelek.
zima” w wykonaniu Krystyny Prońko, którą niezwykle . Rząd powinien trochę zreflektować się nad tym, co zo-
subtelnie, posługując się małym zestawem instrumentów, stało zrobione.
zaaranżował Wojciech Trzciński. „ Kiedy koledzy zagwizdają na niego, świat przestaje ist-
[eo]
. Zabrakło toalet i młodzież załatwiała swoje fizjologiczne nieć.
potrzeby w krzakach. Do tych kilku, ustawiały się niemal „ Kilka grup, potwierdzających początkowo odkrycie fu-
kilometrowe kolejki. zji, znalazło błędy w swoich doświadczeniach i, zwykle
. Po trzech godzinach wędkowania leszcze stały się ostroż- po cichu, odwołały uprzednie oświadczenia.
niejsze. 10. Kiedy płatki spęcznieją, dosypujemy kaszę manną.
tl. Rodzice zawodnika byli odwiedzaniprzez działaczy spor-
IM. Proszę wskazać nielogiczne sformułowania w poniż- towych, którzy oferowali im złote góry.
szych zdaniach. „ U wielu kosmonautówradzieckich i amerykańskich wy-
1. Na sali wypełnionej po brzegi publicznością, w domach stępowały zakłócenia zmysłu równowagi, które charak-
przed telewizorami I przed trzynastoosobowym jury [...] teryzowały się zawrotami i bólami głowy, a czasem na-
wystąpiło dziesięć dziewczyn ubiegających się o miano wet nudnością.
najpiękniejszej |...]. . Wiceminister pracy Andrzej Bączkowski obiecał prze-
. Wprowadzenie obowiązkowych szczepień noworodków, dyskutowanie pod koniec maja problemu podwyżek.
Ro
osób z grup ryzyka, jak również zaszczepionych w ramach 14. Dziewczynka ze zdjęcia ma zadartego noska.
trwającego od dwóchlat Programu Edukacyjnego WZW 15. Obwieszonesiatkami kobiety moknęły w ulewnym desz-
B, zaowocowało wyraźnym spadkiem liczby zgłaszanych czu, czekając na autobus. |
zachorowań. 16. 50-letni aktor na łeb na szyję poprosił o rękę długoletnią
„. Akt oskarżenia zawiera prócz morderstw, handel narkoty- przyjaciółkę.
12
kami, przynależność do zbrodniczego stowarzyszenia [...]. 17. Andrzej Telko, prezydent Oświęcimia, twierdzi, że nie
„ Ich starcie na gruzach ojczyzny było wistocie lamentem wyraził zgodę na demonstrację.
za utraconym pokojem, który próbuje Kreon zabliźnić pra- 18. Ten, kto przyszedł na Stegny, mógł się przekonać, że pan-
wem, a Antygona uczuciem. czenistki to zgrabne dziewczyny, a ich kołedzy to przy-
. Od momentu wejścia w życie w ubiegłym roku we Fran- stojne chłopy na schwał.
cji nowego prawa imigracyjnego, około 60 tys. osób utra- 10. Zorganizowano konkursy mistrzów,przyjacieli i wycho-
ciło ważność wiz pobytowych. wawców młodzieży.
. Nasze wysiłki na rzecz dobra drugiego człowieka prze- 20. Strajkujący mieszkańcy Skokowej chcą bronić swoje pra-
O
t
trwają nawet próg śmierci. wa.

- Zdaniem rodziców i nauczycieli uniform utrudnia uczest- . Pytał, czy ja bym mu nie ułatwił wystartować w branży.
NW
>
niczenie w szkolnych bandach i wagarach oraz ogranicza . Zapoznaliśmy się z życiem muzułman.
B
NW
liczbę przestępstw dokonywanych przez nieletnich i na „ W rundzie jesiennej w Krakowie w meczu Wisła — Polo-
o
10
nieletnich. nia padł wynik bezbramkowy.

. Rozmnażające się chomiki umożliwiają także obdarowy- 24. Jak dziś ministerstwo widzi rolę domów kultury i co się
S)
a
wanie nimi kolegów i znajomych[...]. od nich wymaga?

. Głównym bohaterem spektaklu jest mężczyzna i jego sto- . Od tamtej pory wszyscy zatrudnieni tutaj ludzie zaczęli
sunek do dwóch kobiet — kolejnych żon. nabierać wody wusta.
. Były to więc stroje naturalne, preferowane przez mło- . Skutki tej lekkomyślności są fatalne, bo nie dość, że stam-
dzież, zmierzające w kierunku niekrępującego, wygod- tąd nie można się wydostać taksówką do miasta, to rów-
nego ubioru, noszące jednocześnie charakter wizytowy nież nie można taksówką wrócić, ponieważ taksówka-
i wieczorowy. rze nie chcą w tamtą stronę jechać, gdyż nie mają się
. Wnoszononie tylko bukiety, wręcz całe kosze z imponu- gdzie zatrzymać, aby złapać pasażera z powrotem.
jącym, złożonym z 70 pąsowychróż, bukietem. . Przywrócono kopcu jego dawny wygląd.
26. Mocarstwa sprawujące nadzór nie zawahały się podjąć
Tv. Proszę scharakteryzować oraz poprawić błędyjęzyko- decyzję o interwencji wojskowej.
we w poniższych zdaniach. . Codziennie ryzykuje swoim życiem i zdrowiem.
. Na wystawie można było zobaczyć dziewiętnastowiecz- . Opiekunowie czekają na weterynarza, który przed odlo-
ne zabawki i przedmioty codziennego użytkui w ogółe tem do ciepłych krajów zbada bociany.
tu jest masę innych takich ciekawostek. . Musimy pamiętać o dobrze, którym należy walczyć ze
. Ofiara wypadkutrafiła na zwolnienie lekarskie. złem.
PU
„ Cały wysiłek koncentrujemyna profilaktykę i wczesne „ Dzieje się tak dlatego, że wiele jego kolegówi koleża-
U
U
to
leczenie zachowawcze. nek traktuje swoją karierę poważnie.

. Zespół uczniów, zwykle trzy — cztery osoby, otrzymują „ A ja przypominam, że słuchamy jeszcze polskich prze-
u)
2)
za każdym razem inne zadanie do wykonania. boi.
Polonistyka.com
145
„ Do utworzenia wspólnego błoku prawicypo raz kolejny 61. Przychodzitaka do pracyi nawet nie pokraja dobrze wa-
zaapelowało wsobotę i niedzielę kilka ugrupowań z tej rZyW.
strony sceny politycznej. . Powszechnie znanymjest fakt, że Węgry podczas II wojny
. Premier Bashim Fino pojechał wczoraj na południe kra- światowej były wielkim ośrodkiem polskiej konspiracji.
ju, by wesprzeć na duchulokalne władze. . Na uwagę,że jako opiekun miał prawo proponować or-
. Zaich produkcję i rozpowszechnianie grozi kara dwóchlat ganizatorom i pomysłodawcomimprezy wyjazdowej inną
więzienia, a w przypadku, gdy ktoś sam organizuje i kieru- alternatywę, machnął ręką i powiedział „A co, miałem
je działalnością piracką, może pójść do więzienia na 5 lat. się narażać?”.
. Wyniki spotkań: Serock — Wieliszew 1:1, Serock — Nie- 64. Była to mąka przydatna do pyzów ziemniaczanych.
poręt 1:1. Podczas meczu Wieliszewa z Nieporętem nie „ Bank nie decydował o tym,czy udzielić pożyczki kopal-
było już salomonowego wyniku. ni, hucie czy też innemu kolosowi na strasznie glinia-
. PGM-y przygotowały około czterystu pięćdziesięciu pie- nych nogach.
cy akumulacyjnych, olejowych i dmuchaw. 66. Bruksela nie kryje, że część ciężarów będą musiały po-
. Sam Ibisz dementuje tę sensacyjną informację według nieść aspiranci do Wspólnoty — Polska, Czechy, Słowa-
formuły „nie potwierdzam, ale i nie zaprzeczam”. cja i Węgry.
40. Majątek placówki wychowania przedszkolnego może być 67. W niedzielę rano z Paryża do Maszchadu wyleciał sa-
przekazywany lub zbywany na zasadachi w trybie okre- mołot transportowy z 39 tonami pomocy humanitarnej.
ślonym odrębnymi przepisami. 68. Spał przykryty warstwą kocy.
41. Sprawa jest tym trudniejsza, gdyż do wielu wsi nie za- 69. Poeta wytyka u Chłopickiego brak wiary w zwycięstwo.
wsze docierają autobusy PKS. 70. Dobrze pracują przemysły wydobywcze.
2. W związku z tym od 6 kwietnia trwaw tej sprawie kore- 71 „. Dwudziestogodzinny program telewizyjny na pewno usa-
spondencja pomiędzy zarządem PKN a NIK. tysfakcjonuje tak zwane nocne marki.
. PKS w Krakowie zakupiło 20 nowych autobusów. . Mamy coraz mniej ropy naftowej i coraz mniej benzyn:
. W majowe, wolne dni kierowcy ze szczególną uwagą ołowiowej i bezołowiowej.
powinni przestrzegać przepisy. . Zdenerwowana nauczycielka postawiła czworgu najbar-
„ Nie jest to wcale proste zadanie, bowiem Mustafa zażą- dziej rozrabiających uczniów pały.
dał, aby niewiasta była koniecznie Włoszką. „ Reżyser będzie chciał wnajbliższej przyszłości adopto-
46. [...] równie wiełu podobnych pośredników pojawia się wać to dzieło literackie.
u naszych kontrahentów, proponując ułatwienia w han- . Kościół zdaje sobie sprawę, że trzymając się kurczowo
dlu z nami. starej polityki, będzie musiał uznać Afrykę zastraconą.
47. Zamiast palić papierosa, ssam cukierka. 76. Senatorowie nie uznali natomiast za słuszne skreślenie
48. Na rynkupracy panuje spory bałagan, na którym usiłują wustawie o podatku dochodowym od osób prawnych
żerować zarównonieuczciwi pracodawcy,jak i nieuczci- przepisu, nakładającego na wspólników odpowiedzia|-
wi pracownicy. ność majątkiem osobistym za zobowiązania podatkowe
49. Przyznaje się do niego cyganeria i pacyfiści. spółek.
50. Ofiara jest podobna do niego jak dwie krople wody. 17. To osiedle projektował znany architekt, Halina Skib-
51. Turcy, którzy uważali się za przywódcówświata islam- niewska.
skiego, chcieli być zwierzchnikami nad całym zjedno- 78. Fundacja będzie udzielała bezrobotnym niskoprocento-
czonym niegdyś przez proroka Mahometa Półwyspem we pożyczki na rozpoczęcie działalności gospodarczej
Arabskim. i organizowała inkubatory przedsiębiorczości.
. Kolejne 400 samochodówimporter dostanie po rozlicze- 79. Jego autorytet nie był widocznie tak wielki, skoro wy-
s)
to
niu się z poprzedniej puli samochodów, udokumentowu- brano go prezesem stowarzyszenia dopiero wtrzecimgło-
jąc ich sprzedaż konkretnym osobom. sowaniu.
. Spodziewał się pan, że urwiecie aż trzy punkty Wybrze- 80. Wfirmie pierwsze skrzypce adgrywała sekretarka, a dy-
r
UJ
żowi? rektor właściwie nie miał nic do gadania.

. Jak dotychczas nie pobito jeszcze rekordu sprzed ośmiulat. 81. Trudno jej było uwierzyć wto, że sąsiad nie żyje. Wi-
tn
d
. Wystąpią niewielkie wzrosty ciśnienia. dzieli się przecież jeszcze przed półtorej godziną.
(m
w
. W beczce miodułyżka dziegcia czyni miód bezużytecz- >. Otworzył okno i wyrzucił przezeń doniczkę, która spa-
o
wm
nym. dła tuż obok przejeżdżającego samochodu.

. Prasa pisała o sprawie nielegalnego przywozui handlu . Jest to giełda przeznaczona dla majsterkowiczy.
—I
Ss)
benzyną na terenie zachodnich województw. 4. Szansę powiększenia przewagi gospodarze przegrali po

. Chociaż wiele osób poddaje w wątpliwość sens Waszej pierwszymrzucie.
DO
Ut
pracy, nie powinniście się załamywać. . Materia jest jednak delikatna, bowiemte właśnie podat-
9. Damian i Justynka przyszły na świat w Cynkowie pod ki, niestety, są poważnym źródłem dochodówpaństwa.
Ji
Koziegłowami. Zaś każda. nawet z pozoru drobna zmiana, wywołuje

60. Groll zajmował się szeregiem rozmaitych innych spraw skutki liczone w milionach złotych.
nie związanych z samym księgarstwem — on nie tylko . Również nowo upieczony rząd Giuliano Amato z tru-
handlował, ale i drukował książki. dem zdobył wotum zaufania wizbie deputowanych.
146 Polonistyka.com
87. Zemsta i zaślepienie kierowało jego postępowaniem. . Nasz futbol cienko przędzie, więc ewentualny występ
88. Przedstawione w niedzielę przez Serbówpropozycje mó- Polaka wfinale Ligi Mistrzów byłbyjakąś pociechą.
wią także o przeprowadzeniu referendum wtrzy miesią- . Nigdynie było łatwiej schudnąć. Nasz preparat pozwoli
ce po zaprzestaniu działań zbrojnych, które zadecydo- Wam stracić ok. 5-7 kg w ciągu dwóch tygodni. Zoba-
wałoby o przebiegu granic. czycie, to naprawdę spektakularne.
89. Brytyjskie firmy otrzymują 1,5 miliarda funtówna ba- 106. Wszystko się jej w mężu podobało, a rodzinną atmosfe-
dania, m.in. nad broniami laserowymi i elektromagne- rę starała się podgrzewać własnoręcznie przygotowywa-
tycznymi. nymi obiadami.
. Każdego dnia około dwa tysiące wagonówodprawianych 107. Ciotka, chociaż nie kochała dziecka, dbała o niego i sta-
jest z górki rozrządowej. rała się, by niczego munie brakowało.
. Wnieśli go do przedziału pijanego jak belę. 108. Wieś głosowała na Kwaśniewskiego z resentymentu za
. Takimi siećmi tego nie wyłowimy. realnym socjalizmem.
„l pos. Zemke faktycznie się martwił, a owocem tego 109. Wychowawcy pochowali głowy w piasek i odrzucili
zmartwienia jest projekt przyjęty przez sejmową Komi- wniosek o ukaranie młodego bandyty.
sję Obrony Narodowej. 110. Po ucieczce z kraju mieszkanie zostało skonfiskowane
94, W zastraszająco szybkim tempie rośnie także krąg iudzi przez UB.
będących na zasiłkach lub pobierających świadczenia 111. Nie zwlekaj. Już dziś kup depilator dla pięknych nóg.
przedemerytalne. 12. Gdy kawiarnia splajtowała, nie poddał się — założył to-
. [...] wpuszcza żyłkę z błyskiem na przynętę i... wycią- warzyską agencję, której pracownice świadczyły usługi
ga dorszyka polarnego, jakieś 20 cm. [...] Macha, za- spragnionym mocnych wrażeń panom.
kręca i wyciąga dorszyka rekordzistę — 40 cm! 113. Będąc we Włoszech, zabrakło mi pieniędzy.
96. Mogę zagrać w każdym filmie, czy. to będzie thriller lub 114. Do administracji wpłynęła skarga mieszkańców na do-
najzwyklejsza komedia. ; zorcę domu, który wyciął w pień trzy topole rosnące na
97. Jerzy Lejk [...] był entuzjastą szwedzkiego rozwiąza- podwórku.
nia, gdzie we wszystkich miastach, liczących powyżej 5. Prekursorem mostu tego typu był Ralf Modrzejewski,
10 tys. mieszkańców,działa ten sam system płatnego par- syn sławnej polskiej aktorki Heleny Modrzejewskiej.
kowania. 116. Nikt nie przypuszczał, że ten kongenialny bramkarz nie
96. Komisja nie podpisała protokołu zdawczo-odbiorczego, obroni rzutu karnego.
ponieważ przy trzech schodach nie było poręczy. 117. Pomogliśmy prawie tysiącu sierot, które nie miały żad-
99. Premierostwo Izraela zamieszkało wwilli należącej do nych szans na wyjazd.
biznesmena przebywającego za granicą. 118. Oświetlenie owe mai tę zaletę, że wypłoszyło gnieżdżą-
100. Na dobre się przestraszył dopiero wtedy, gdy się dowie- ce się na drzewach ptactwo.
dział, że nie dotarł na miejsce tysiąc pielgrzymów. 119. Błędnie zapisano w kartotekach wagę i datę urodzenia
101. Sprawę przekazano doświadczeńszemu policjantowi, sześciu niemowląt.
który od dawna rozpracowywuje ten gang. . Płacąc rachunki na poczcie, zapodziała misię gdzieś rę-
102. Lekarze nieoficjalnie przestrzegają przed zażywaniem kawiczka.
tabletek z krzyżykiem, które tylko na krótko uśmierzają „ Nie bądź taki pewny siebie, bo jak cię sąsiad przydyba
bół, a czynią w organizmie spustoszenie i są najlepszym na kradzeniujabłek, to ci dopiero pokaże, gdzie raki zi-
przyczynkiem do uzależnień. mują!
. Po przebadaniu wykrywaczem kłamstw prokurator nie 2. [...] przeżyć życie w konwencjach porządnego człowie-
dał wiary zeznaniom. ka, nie waląc głową wtwardą Ścianę ludzkich nieszczęść.
Polonistyka.com
147
32. PODSTAWY LEKSYKOLOGII
£. Proszę opisać strukturę znaczenia podanego wyrazu. 9. opona:

— kot "nieduże miłe, ale też często fałszywe i mające dystans a. ' zasłona okrywająca, opinająca coś”;
wobec ludzi, puszyste, najczęściej szare zwierzę udomowio- b. *gumowa obręcz nakładana na koło pojazdu';
ne, które miauczy”;
10. paralela:
a. 'prosta równoległa do innej prostej ;
b. *zestawienie dwóch lub więcej rzeczy ukazujące „„rów-
noległość” pod pewnym względem i różnice pod in-
Il. Proszę przeanalizować pierwotne i wtórne znaczenia nym względem ;
podanych słówi określić, jakie zmiany semantyczne w nich
zaszły w ciągu wieków.! 11. piwo:
1. grawitować: a. 'to, co się pije”;
a. 'ociele niebieskim — być przyciąganym przez inne cia- b. napój o małej zawartości alkoholu, otrzymywany
ło”; z chmielu, drożdży i wody”;
b. 'skłaniać się ku czemuś”;
12. płajta:
„ kończyna: a. czyjeś umyślne bankructwo spowodowane chęcią
9
a. koniec, kraniec; ukrycia przed wierzycielami części majątku ;

b. 'ręka albo noga; b. bankructwo;
„ laureat: 13. Polaroid/ polaroid:

u)
a. zwycięzca uwieńczony laurem ; a. Polaroid Land Corporation — 'amerykańska firma pro-

b. 'zdobywcajakiejś nagrody”; dukująca aparaty fotograficzne, w których po raz pierw-
szy zastosowano technikę pozwalającą otrzymać wy-
4. letarg: konane zdjęcie już po kilkudziesięciu sekundach ;
a. 'stan śmierci pozornej, uśpienie połączone z bezwła- b. polaroid ' aparat fotograficzny wyprodukowany przez
dem i niewrażliwością na bodźce”; tę firmę”;
b. *bezwład, bezczynność społeczeństwa lub jakiejś oso- c. polaroid — *każdy aparat fotograficzny do fotografii
by w pewnej dziedzinie”; | natychmiastowej ;
d. polaroid — *'zdjęcie wykonane takim aparatem ';
5. Lynch, lincz:
a. Lynch — nazwisko osiemnastowiecznego sędziego ame- 14. prezerwatywa:
rykańskiego, który zalecał, by społeczeństwo samo wy- a. środek zapobiegawczy lub ochronny ;
mierzało karę przestępcom ; b. *osłonka z gumy zabezpieczająca przed zajściem w cią-
b. lincz — 'samosąd ; żę”;
6. magnat: 15. ukraina/ Ukraina:

. bardzo bogaty arystokrata”; a. ukraina — kraj nad granicą, kresy ;
©
b. bardzo bogaty i wpływowyczłowiek”: magnat prasowy, b. Ukraina — 'państwo leżące za wschodnią granicą Pol-
magnat przemystowy; ski;
1. majestat: 16. złodziej:

a. 'godność i władza monarchy; a. *ten, kto czyni zło;
b. *godność jakiejś władzy: Reprezentować majestat pre- b. ten, kto kradnie”;
zydenta;
6. Mecenas/ mecenas: Ht. W „Komputerowymsłowniku języka polskiego”, „In-

a. Gaius Cilnius Maecenas — bogaty rzymski arystokrata, nym słowniku języka połskiego” pod red. M. Bańki oraz
który był opiekunemi dobroczyńcą artystów: „Nowym słowniku poprawnej polszczyzny PWN”pod red.
b. mecenas — 'osoba lub instytucja, która dba o rozwój A. Markowskiego proszę znaleźć znaczenie słówautor(au-
sztuki albo nauki, m.in. finansuje działalność artystycz- torstwo) oraz ocenić poprawność użycia tych wyrazów
nąi naukową; w podanych zdaniach. Proszę wyjaśnić, jakie zmiany zna-
czeniowe w nim zachodzą.
148 Polonistyka.com
. Chcieliśmy się spotkać z autorami tej oceny. 3. lekceważyć — być obojętnym;
m
. Policja schwytała autora tego strasznego mordu. 4. blondyn — szatyn.

10
. Autorem tej dewastacji jest przedsiębiorstwo ustrzyckie.

0
. Te bezładne krzyki dowodzą, że ich autorzy nie rozumie-

42
ją, o co chodzi.
. Wszyscy gratulowali autorowi bramki. VI. Z każdym z podanych wyrazówproszę ułożyć zda-
lu
. Autor tych mieszkań dostał nagrodę. nie któregoś typu:

O
„ Kazimierz Ł. nie wypierał się autorstwa dziecka.” I. „A jest x-owe (x-owy), ale mogłoby (mógłby) być bar-
JJ
dziej x-owe (x-owy).”

IV. Proszę podać, ile jest wyrazów, a ile leksemów w zda- . „Każde A, które nie jest x-owe, jest niex-owe” lub: „Każ-
1
niu: dy A, kto nie jest X-em,jest nie-X-em.”
Człowiek człowiekowi wilkiem. 3. „A jest X-em B, co znaczy, że B jest Y-em A”.
Następnie proszę dobrać do podkreślonych słów inne słowa
(oznaczone jako y, znajdujące się pod przykładami a.-f.)
i utworzyć z nimi oraz z wyrażeniami (B) zdania podobne
V. Wśród podanych par wyrazów proszę wskazać Syno- do tych z wyrażeniami (A) i (X).
nimy: a. — moja uczelnia (A): cywilny (x-owy)
1. Całkowite; — twoja uczelnia (B) ..... eee aaa aaa aaa aaa aaaniananaa
2. Częściowe, nacechowane chronołogicznie; b. — Jan (A), kat (X)
3. Częściowe, © różnym zasięgu terytorialnym; — Maria (B): ........... earn zwi
4. Częściowe, nacechowane stylistycznie; . — ten drut (A): długi (X)
[e]
5. Częściowe, o innej intensywności; — tamten drut (B): ............uue eee aaa aaa aaaai rania
6. Częściowe, różniące się cechami znaczeniowymi; + d. — on (A): pacjent (X)
7. Częściowe, różniące się zakresem łączliwości. ko:CE(:) PRRONE
a. abecadło — alfabet...............eaea aaa ; e. — mój samochód (A): polski (x-owy)
b. aktualny — obecny... eee aaa aaa ; — twój samochód (B): .......-eue eee ear aaaa
c. biustonosz — stanik .....e een , — ona (A): madry (x-owy)
rh
d. bramka — gol .............. uuu eee naiieaaaa ; — OM (B) aaa

e. całkiem — zupełnie ...........ee ae ; y: lekarz, zagraniczny, głupi, krótki, ofiara, wojskowy
f. centralny — ŚTOdKOWY Lee aaa cnaia ; Proszę podać, jak się nazywają pary wyrazów, które moż-
g. chaber — bławatek........,... eee ; na opisać w sposób podanyw:
h. chęć — ochota .........eu eee aaazac ; 1. punkcie 1.;
i. czubek — szpic ... ; 2. punkcie 2.;
j. dworzec — Stacja 4... ; 3. punkcie 3.
k. fotografia — zdjęcie.............uue aaa ;
1. kłamstwo — nieprawda............uuueeee aaa aaa ; IX. Na podstawie obserwacji zdań z poprzedniego ćwicze-
Ł. naumyślnie — specjalnie |... ; nia proszę zbudować definicje pojęć: „antonimia”, „kom-
m. swoboda — wolność ..... eee uuaaa aan azzazaaice ; plementarność”, „konwersywność (konwersja)”, używając
n. ślepa kiszka — wyrostek robaczkowy ........eu-esuseeaaeaa ; podanych niżej słów i wyrażeń.
o. ślub — związek małżeński...... ea . 1. dwa uzupełniające się podzbiory; 2. dwa nieuzupełniające
się podzbiory, 3. dwumiejscowy; 4. niestopniowalny; 5. prze-
VI. Podane wyrazy proszę pogrupować wpary: hipero- ciwstawność; 6. sprzeczność, 7. stopniowalny;
nim — hiponim: 1. Antonimia to relacja ......... umawia .
pies, krzesło, mebel, miłość, przestępczość, uczucie, zjawi- zachodząca między AWwOMA.......auuessaea aaa ananasa niewa
sko, zwierzę wyrażeniami, które EWOTZĄ .......uuuaeuaa zana aa ae .
2. Komplementarność to relacja .........e eee ,
zachodząca między dwoma wyrażeniami, które tworzą ..
VII. Proszę określić, jaka cecha znaczeniowa wiąże oba 3. Konwersywność (konwersja) to relacja ..................1..--. ,
człony każdej z wymienionych par antonimicznych. zachodząca między dwoma wyrażeniami, z których jedno
1. górny — dolny LL... aaa ; można w danym kontekście zastąpić drugim, pod warun-
2. stary — młody = ..ueuaaaiaaea a; kiemże jednocześnie zamieni się miejscami ich argumen-
3. lekceważyć — SZAROWAĆ LL. ; ty. Konwersywność szczególnie często występuje wśród
. blondyn — brunet > Lana . wyrazówodnoszących się do relacji społecznych między
4x
Proszę wyjaśnić, dlaczego wyrazy w podanych niżej pa- ludźmi.

rach nie są antonimami.
1. górny — środkowy; X. Proszę połączyć słowa z obu kolumn tak, aby każda
2. stary — w średnim wieku; para tworzyła relację antonimii, komplementarności lub
Polonistyka.com
149
konwersji. Proszę wyjaśnić, czy ze wszystkimi wyrazami c. Cała szkoła pojechała na wycieczkę.
można to zrobić.
1. amatorski I. babcia . szklanka:
o
2. dziadek 2. czerwony a. Stłukł 2 szklanki.
3. psuć 3. mąż b. Wypił 2 szklanki soku.
4. przykrywać 4. młodość
5. pycha 5. naprawiać
Q
2
3
=
u
6. różowy 6. odkrywać a. Dermatolog leczy choroby skóry.
7. starość 7. ojciec b. Uszył sobie płaszcz ze skóry.
8. syn 8. owalny c. Przyszła do kościoła w skórze.
9. trójkątny 9. skromność
10. żona 10. zawodowy 4. noga:
a. Ona ma zgrabne nogi.
XI. Na podstawie podanych wyrażeń proszę wskazać ce- b. Naprawił nogę krzesła.
chy semantyczne przymiotników kwaśny, gorzki, słodki,
które spowodowały powstanie wtórnych znaczeń. 5. kożuch:
1. kwaśny: a. Ubrał się w kożuch.
a. kwaśne jabłko, kwaśne porzeczki; b. Zdjął kożuch z mleka.
b. kwaśna mina, kwaśny nastrój, kwaśny uśmiech;
. gorzki: 6. klapa:
to
a. gorzki lek, gorzkie zioła, gorzki migdał; a. Podniósł klapę do piwnicy.

b. gorzki zapach, gorzka woń; b. Płaszcz miał za szerokie klapy.
c. gorzkie doświadczenie, gorzka prawda, gorzkie myśli, c. Nikt się nie spodziewał, że ta sztuka zrobi taką klapę.
gorzka mądrość, gorzki humor, gorzki uśmiech, gorz-
kie wymówki; 7. pokój:
. słodki: a. W mieszkaniu są dwa pokoje.
2)
a. słodka kawa,słodkie ciasto, słodkie lody, słodkie owoce; b. Po 6 latach wreszcie zapanowałpokój.
słodki zapach, słodka woń;
O
„ słodka melodia, słodkie dźwięki; 8. poczytać:

a-Oo
słodkie wspomnienia, słodki spokój; a. Czy możesz mi poczytać książkę?

„. słodka dziewczyna, słodki uśmiech, słodki charakter. b. Mogę go poczytać za wariata.
0
XII. Przymiotniki z poprzedniego ćwiczenia proszę za- 9. klon:

stąpić: a. Przed domem rośnie piękny klon.
— synonimami (czym się różnią te wyrazy bliskoznaczne?); b. Kupiłem meble z klonu.
— antonimami (czy wszędzie jest to możliwe?). c. Wyhodowaliśmy klon owcy.
XHIL. Wyrazy z przytoczonych niżej gniazd (zaczerpnię-

tych ze „Słownika antonimów” A. Dąbrówkii E. Geller) XV. Proszę wyjaśnić, które relacje wyrazowe (semantycz-
proszę zestawić w pary antonimiczne i podać kontekst, ne lub formalne) zostały wyzyskane w poniższych zdaniach.
decydujący o ich przeciwstawności.* 1. Jan udusił żonę i grzyby.
211 ciepły
gorący,letni, letni, rozżarzony, gorejący], płomienisty, ogni- 2. Dwie babki i małą czarną — rzekł kanibal, wchodząc do
sty e rozgrzany, rozmarznięty + ocieplany, gruby, zimowy, kawiarni.
ciepły + przytulny, przyjemny, rozgrzewający;
212 zimny . — Pieniądze albo śmierć!
L2
chłodny, mroźny, srogi, lodowaty, przejmujący * zmarznięty, — To ja już wolę śmierdzieć!

zziębnięty, przemarznięty + zdrętwiały, zesztywniały, sztyw-
ny, skostniały, zgrabiały + nieprzytulny, nieprzyjemny, prze- 4. — Jedziesz do Ameryki z Tadkiem?
wiewny % rybi. — Statkiemsię płynie, nie jedzie.
XIV. Proszę określić związek znaczeniowy między wyróż- . — Idę jutro na przyjęcie.
ty
nionymi wyrazami w każdym ze zdań. Proszę wyjaśnić, — To się już nie struj, tak jak poprzednio.
czy wszędzie jest to możliwe, oraz podać, jaki typ relacji — Czego ty ode manie chcesz, wcale się nie stroiłam!
wyrazowych ilustrują poniższe przykłady.
1. szkoła: 6. Ksiądz wyraził zadowołenie z faktu, że w Polsce jest tak
a. Trzeba zreformować polską szkołę. wielu młodych komunistów.
b. Latem wyremontowaliśmy szkołę.
150 Polonistyka.com
1. — Jakie są cele rządu? e. Porządek wyrazówwzdaniujest niewłaściwy.
— Cele, jak cele: ciasnełmewygodnea naa aaa rana
AE 2. a. Naścianie wisiały rogijelenia.
8. — Zadzwoń do mnie na komórkę. EEEE
— To ty trzymasz telefon w komórce? b. Uciekający mężczyzna biegł prosto ulicą, a po chwili
AE zniknął za rogiem.
XVI. Proszę podać znaczenia podkreślonych wyrazów, c. Wtuliła się w róg kanapy.
określić typ relacji, jaka między nimi zachodzi, a następ zwa
nie w każdym ze zdań podkreślony wyraz zastąpić jego 3. a. W ciągu jednego popołudnia posadził trzysta młodych
synonimem.” drzewek.
1.a. Postanowili wreszcie zaprowadzić porządek W pokoju uwaa aaa
na poddaszu. b. Nauczyciel posadził mnie w ostatniej ławce.
b. Dzieci dbały o porzadek w swoim pokoju. c. Posadzili go za włamanie.
c. Wykaz przedmiotów został sporządzony w porządkual- d. Dziadek posadził sobie wnuka na kolanach. ...............
e121-13754:M5:WINONNNNNNNNNN EE
d. Musimy przedyskutować porzadek dnia.
t
Definicje znaczeń większości wyrazówza: R. Pawelec, „Wieża Babel. Słow-
nik wyrazówobcychnie tyłko dla gimnazjalisty”, Warszawa 1999.
* Zd. z: W, Pisarek, „Słownik języka niby-polskiego, czyli błędy językowe
wprasie”, Wrocław1978, s. 174.
3.3 Ćwicz. XNIH i XVI zostały opracowane przez Ewę Rudnicką.
Polonistyka.com
151
Odpowiedzi i omówienia wybranych zagadnień (klucz)
1. PODSTAWOWE POJĘCIA KULTURY JĘZYKA
6. końmi (N. lm.):

> System językowy jest to zbiór elementówjęzykowych(są a. system: — (ponieważ klasa rzeczowników przybierają-
nimi fonemy, morfemyi leksemy — wyrazy) i reguł grama- cych w N. Im. końcówkę-smijest nieliczna i zamknięta);
tycznych, pozwalających na wyrażanierelacji między tymi b. norma: + (jest to forma poprawna);
jednostkami (np. na tworzenie nowych wyrazów, form gra- c. uzus: + (jest to forma używana);
matycznych czy zdań). W systemie znajduja się wyłacznie 7. gałęziami (N. tm.):
formy regularne; reguły systernowe obejmują całe klasy jed- a. system: + (ponieważ w N. lm. rzeczowników występu-
nostek — te klasy, które można wyodrębnić na podstawie je końcówka -ami);
jakichś kryteriów (np. fonetycznych czy semantycznych) b. norma: + (jest to forma poprawna);
— nie dotyczą zaś wyjątków, czyli tych form językowych, c. uzus: + (jest to forma używana);
które trzeba zapamiętywać z osobna. 8. gałęźmi (N. lm.):
> Norma językowa jest to zbiór form językowych uzna- a. system: — (ponieważ klasa rzeczownikówprzybiera-
nych przez daną społeczność w danym okresie za popraw- jących w N. Im. końcówkę -mi jest nieliczna i zam-
ne. Wnormie znajdują się zatem wyłacznie formy po- knięta);
prawne. b. norma: + (jest to forma poprawna);
> Uzus językowy jest to panujący w danym środowisku po- c. uzus: + (jest to forma używana); -
wszechny zwyczaj używania określonych form języko- 9. zaczętem(1. os. r.m. lp. cz. przeszłego):
wych. W uzusie znajdują się zatem wszystkie formy (po- a. system: — (ponieważ w czasownikach zakończonych
prawne i niepoprawne) używane powszechnie. w bezokoliczniku na -ąć ą wymienia się na ę w 1. os.
1. przyjacieli (D. lm.): r.m. lp. cz. przeszłego);
a. system: + (ponieważ w D. Im. rzeczowników męskich b. norma: — (jest to forma niepoprawna);
zakończonych na / występuje końcówka -i, por. nauczy- c. uzus: + (jest to forma używana);
ciel — nauczycieli, myśliciel — myślicieli); 10. zacząłem(1. os. r.m. Ip. cz. przeszłego):
b. norma: — (jest to forma niepoprawna); a. system: + (ponieważ w czasownikach zakończonych
c. uzus: +/-— (jest to forma spotykana,lecz niezbyt często); w bezokoliczniku na -ąć ą wymienia się na ę w 1. os.
2. przyjaciół (D. lm.): r.m. lp. cz. przeszłego);
a. system: — (ponieważ jest to wyjątek); b. norma: + (jest to forma poprawna);
b. norma: + (jest to forma poprawna); c. uzus: + (jest to forma używana).
c. uzus: + (jest to forma używana);
. bratowi(C. lp.): I.
tu)
a. system: + (ponieważ w C. lp. rzeczowników męskich > Norma językowajest zróżnicowana wewnętrznie — wyróż-
występuje końcówka -owi, por. wuj — wujowi, profesor nia się jej dwa poziomy: poziom wzorcowy i użytkowy.
— profesorowi, dawną końcówkę celownikową -u przy- Na normę wzorcową składają się staranniejsze elementy
bierają współcześnie nieliczne rzeczowniki, np.: pies, języka i wypowiedzi, na normę użytkową zaś — elementy
kot, brat, pan, ksiądz, ojciec); bardziej swobodne. Przestrzeganie normy wzorcowej po-
b. norma: — (jest to forma niepoprawna); winno obowiązywać woficjalnych kontaktach językowych,
c. uzus: — (jest to forma nieużywana); szczególnie wówczas, gdy mówiącego (np. nauczyciela,
4. bratu (C. lp.): dziennikarza, aktora) uważa się za autorytet kulturalny.
a. system: — (ponieważ klasa rzeczowników męskich przy- Norma użytkowa obejmuje formy językowe używane
bierających w C. Ip. końcówkę-u jest nieliczna i zam- przede wszystkim wkontaktach prywatnych. Normy użyt-
knięta); kowej nie należy utożsamiać z uzusem — nie wszystkie for-
b. norma: + (jest to forma poprawna); my używane przez społeczeństwo weszły w jej skład.
c. uzus: + (jest to forma używana); pościeliłeś => NU; mełł => NW; zjadłem ten koilet => NW;
5. koniami (N. lm.): kaktusa podlewam = NU; sami => NW; tą => NU; w opar-
a. system: + (ponieważ w N. lm. rzeczownikówwystępu- ciu o > NU; na adres => NU; siadajcie państwo => NU; na-
je końcówka -ami, por. dom — domami, matka — matka- głośniono > NU.
mi, słoń — słoniami; dawną końcówkę celownikową
-mi przybierają współcześnie nieliczne rzeczowniki IL
miękkotematowe, np.: dziecko, rzeczownik ten ma > Formyl.a., 1.b. mieszczą się w normie regionalnej (są po-
w liczbie mnogiej temat dzieć-; liść, gość, nić); prawne, choć „zdradzają” pochodzenie geograficzne mó-
b. norma: — (jest to forma niepoprawna); wiącego).
c. uzus: +/— (jest to forma spotykana, lecz niezbyt często); > Formyl.c., 1.d. oraz 2. są poprawne, choć przestarzałe.
Polonistyka.com
m
153
IV. . Język powinien być precyzyjny i zgodnyz systemem, więc
Q
Kryteria wewnątrzjęzykowe: należy dążyć do ograniczenia wariantywności wjęzyku
1. Kryterium wystarczalności językowej => Dobre to, co wy- i odstępstw od systemu. Należy walczyć zformami niepre-
pełnia lukę wjęzyku(innowacje uzupełniające); cyzyjnymi i wyjątkowymi, zarówno dawnymi, jak i inno-
2. Kryterium ekonomiczności => Dobre to, co krótsze (in- wacyjnymi =>» periekcjonizm;
nowacje skracające); Dobre to, co precyzyjne (innowa- h. Język się zmienia, bo zmienia się rzeczywistość i społeczeń-
cje precyzujące); Dobre to, co regularne (innowacje re- stwo. Niektóre zmianyjęzykowe są potrzebne, inne są zbęd-
gulujące); ne. Językjest używanywróżnychsytuacjachi przez różnych
Kryteria zewnątrzjęzykowe: ludzi, dlatego należy akceptowaćjego wielostylowość i wie-
3. Kryterium uzualne => Dobre to, co powszechnie używane;
4 lopoziomowośćjego normy => umiarkowanyliberalizm;
4. Kryterium autorytetu kulturalnego => Dobre to, co używa- i. Język się zmienia, bo zmienia się rzeczywistośći społeczeń-
ne przez wielopokoleniowąinteligencję humanistyczną; stwo. Niektóre zmianyjęzykowe są potrzebne, inne są zbęd-
. Kryterium narodowe => Dobre to, co polskie; ne. Abyocenić te innowacje, trzeba dobrze poznać mecha-
wu
„ Kryterium estetyczne => Dobre to, co nie budzi niepożą- nizmy rządzące językiem. Zjawisk językowych nie można
O
danych skojarzeń. oceniać przezpryzmat własnych doświadczeńi emocji, lecz

wwyniku ich dogłębnej analizy => racjonalizm;
j. Nie mamzdania na tematjęzyka => indyferentyzm;
„ mieliła =» innowacja regulująca — usunięcie wyjątku — za- k. Wszystkie formy językowe są jednakowo dobre; skoro są
m
akceptowana w normie użytkowej; używane, to znaczy, że są potrzebne. Nie należy ingero-

. Nie przywiązywali uwagi => innowacja nawiązująca, po- wać w rozwójjęzyka => leseferyzm;
ro
wstała pod wpływem frazeologizmu zwracać uwagę na . Kiedy byłem młody, język był poprawny i bardziej precy-
—
coś; błąd językowy; zyjnyniż dziś, więc należy bronićjęzyka przed niepotrzeb-
. te => innowacja rozszerzająca — formy zaimkówr.n. z koń- nymi, używanymi głównie przez młode pokolenie wyraza-
0)
cówką -o w M. lp. (to, tamto, owo) są wyjątkami; regular- mi i formami, ponieważ dawne wyrazy iformy w zupełno-
ne są formy z -e (moje, twoje itd.); błąd językowy; ści wystarczają => konserwatyżm;
. promocje => innowacja uzupełniająca — dotychczas nie Ł Dawniej język był poprawny i elegancki, a więc należy
—
było nazwy działań zmierzających do zwiększenia sprze- walczyć z innowacjami. Należy uświadamiać młodemu po-
daży jakiegoś produktu; zaakceptowana; koleniu, że mówi źle i nieelegancko => puryzm tradycjo-
. przewodniki => innowacja precyzująca —przewodnicy'lu- nalistyczny.
LH
dzie”, przewodniki 'książki”; zaakceptowana;

6. meczy => innowacja alternatywna, powstała obok istnie- VII.
jącej formy meczów; błąd językowy; 1. Słowniki ogólne języka polskiego:
„ odgrywa znaczenie => innowacja nawiązująca, powstała pod „Słownik języka polskiego”, red. W. Doroszewski,
—
wpływemfrazeologizmu odgrywaćrolę; błąd językowy; t I-XI, Warszawa 1958-1969.
. przed i po reklamach —> innowacja skracająca — użycie „Słownik języka polskiego”, red. M. Szymczak,t. I-II,
©
krótszej konstrukcji składniowej zamiast tradycyjnej Warszawa 1978-1981, wyd. 1. scalone, Warszawa 1998.
(przed reklamami i po nich); błąd językowy; — „Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny”, red.
9. cztery kocięta => innowacja rozszerzająca — reguła uży- H. Zgółkowa,t. I, Poznań 1994.
wania liczebników zbiorowych obejmuje mniejszą kłasę — „Podręczny słownik języka polskiego”, red. E. Soboł,
wyrazów niż reguła używania liczebników głównych; błąd Warszawa 1996.
językowy. — „Słownik współczesnego języka polskiego”, red. B. Du-
naj, Warszawa 1996.
VL. —_ „Inny słownik języka polskiego”, red. M. Bańko, War-
. Dobre jest to, co ja akceptuję => puryzm egocentryczny; szawa 2000.
o
. Dobrejest to, co rodzime, a więc należywalczyć z zapoży- . Słowniki specjalne języka polskiego:
r
TG
czeniami. Należy bronić języka przed wpływami obcymi a. wyrazów obcych:

=> puryzm nacjonalistyczny; — W. Kopaliński, „Słownik wyrazówobcych i zwro-
. Dobrejest to, czymsię posługuje stara inteligencja, więc tów obcojęzycznych”, Warszawa 1967.
O
należy walczyć z formami, których używają ludzie z in- — „Słownik wyrazów obcych”, red. J. Tokarski, War-
nych warstwspołecznych = puryzm elitarny; szawa 1971.
. Językjest czymś naturalnym, zwyczajnym, więc nie będę — „Słownik wyrazówobcych. Wydanie nowe”, red. E. So-
2
się zastanawiał, jak go używać => naturalna (spontanicz- boł, Warszawa 1995.
na) postawa wobec języka; — A. Markowski, „Leksykon najnowszych wyrazów ob-
e. Język nic mnie nie obchodzi, nie jest dla mnie wartością cych”, Warszawa 1996.
=> abnegacja: — R. Pawelec, „Wieża Babel. Słownik wyrazówobcych
f. Język powinien być precyzyjnyi logiczny, więc należy usu-
wać niejednoznaczności i sformułowania nielogiczne — — A, Markowski, R. Pawelec, „Wielki słownik wyra-
logizowanie wjęzyku: zówobcychi trudnych”, Warszawa 2001.
154 Polonistyka.com
b. frazeologiczne: — „Praktycznysłownik poprawnej polszczyzny.Nie tyl-
— S. Skorupka, „Słownik frazeologicznyjęzyka połskie- ko dla młodzieży”, red. A. Markowski, Warszawa
go”, t.I, l, Warszawa 1967-1968. 1995.
— S$. Bąba, G. Dziamska, J. Liberek, „Podręczny słow- — J. Grzenia, „Słownik nazw własnych: ortografia, wy-
nik frazeologiczny języka polskiego”, Warszawa 1995. mowa, słowotwórstwo i odmiana, Warszawa 1998.
— K. Mosiołek-Kłosińska, A. Ciesielska, „„W kilku sło- — „Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN”, red.
wach. Słownik frazeologiczny języka polskiego”, A. Markowski, Warszawa 1999.
Warszawa 2001. — J. Podracki, „Słownik skrótów i skrótowców”, War-
c. porządkujące słownictwo według relacji znaczenio- szawa 1999.
wych: f. ortograficzne i interpunkcyjne:
— 8. Skorupka, „Słownik wyrazów bliskoznacznych”, — „Słownik ortograficzny języka polskiego PWN”, red.
Warszawa 1957. M. Szymczak, Warszawa 1975.
— D. Buttler, „Słownik polskich homonimów całkowi- — „Nowy słownik ortograficzny PWN”, red. E. Polań-
tych”, Warszawa 1988. ski, Warszawa 1996.
— W. Cienkowski, „Praktyczny słownik wyrazów bli- — J. Podracki, „Słownik interpunkcyjny języka polskie-
skoznacznych”, Warszawa 1993. go z zasadami przestankowania”, Warszawa 1998.
— A. Dąbrówka, E. Geller, R. Turczyn, „Słownik syno- . Wydawnictwa poprawnościowe:
U
nimów”, Warszawa 1993. — E.1F. Przyłubscy, „Gdzie postawić przecinek?”, War-
— Ż. Kurzowa i in., „Słownik synonimów polskich”, szawa 1967.
Warszawa 1998. — D. Buttler, H. Kurkowska, H. Satkiewicz, „Kultura ję-
— A. Dąbrówka, E. Geller, „Słownik antonimów”, War- zyka polskiego”, t. I, Warszawa 1973, t. II, Warszawa
szawa 1995. 1982.
d. dotyczące określonej sfery słownictwa: — A. Cegieła, A. Markowski, „Z polszczyzną za pan brat”,
— M. Grochowski,„Słownik połskich przekleństw i wul- Warszawa 1982.
garyzmów”, Warszawa 1995. — B. Klebanowska, W. Kochański, A. Markowski, „O do-
— J. Anusiewicz, J. Skawiński, „Słownik polszczyzny brej i złej polszczyźnie”, Warszawa 1989.
potocznej”, Warszawa-Wrocław 1996. — 8. Bąba, B. Walczak, „Na końcu języka. Poradnik lek-
— A. Dąbrowska,„Słownik eufemizmów polskich, czyli sykalno-gramatyczny”, Warszawa-Poznań 1992.
w rzeczy mocno, w sposobie łagodnie”, Warszawa — „Polszczyzna płata nam figle. Poradnik językowy dla
1998. każdego”, red. J. Podracki, Warszawa 1992.
e. poprawnościowe: — A. Markowski, „Polszczyzna znana i nie znana”, War-
— „Słownik poprawnej polszczyzny”, red. W. Doro- szawa 1993.
szewski, H. Kurkowska, Warszawa 1973. — J. Miodek, „Rozmyślajcie nad mową!”, Warszawa 1998.
— I. Bartmińska,J. Bartmiński, „Słownik wymowy i od- — J. Bralczyk, „„Mówisię. Porady językowe”, Warszawa
miany nazwisk obcych”, Olsztyn 1992. 2001.
— M. Bańko, M. Krajewska,„Słownik wyrazów kłopo- — „Język Polski”, miesięcznik, Kraków.
tliwych”, Warszawa 1994. — „Poradnik Językowy”, miesięcznik, Warszawa.
2. POPRAWNOŚĆ FONETYCZNA
L. przeprowadzałby => akcent proparoksytoniczny; uzasad-

1. Zdalibyście => akcent na 4. sylabie od końca; uzasadnie- nienie systemowei historyczne (3. os. Ip. tr. przyp.);
nie systemowei historyczne (2. os. lm. tr. przyp.); analizy! analizy => akcent paroksytoniczny; drugi sposób
egzaminy => akcent paroksytoniczny; inny sposób akcen- akcentowania ma uzasadnienie normatywne (kontynuacja
towania nie ma uzasadnienia; akcentu w greckim słowie andlysis);
uniwersytet > akcent proparoksytoniczny; uzasadnienie kosnietykówi kosmetyków=> akcent proparoksytoniczny;
normatywne (kontynuacja akcentu włacińskim wyrazie uzasadnienie systemowei historyczne (wyrazy pochodze-
universitaS); nia greckiego zakończone na -yka/-ika); forma z akcen-
zajmowatby się => akcent na 4. syłabie w zestroju akcentem paroksytonicznymjest innowacją regulującą, powstałą
towym; uzasadnienie systemowei historyczne (3. os. lp. w wyniku działania tendencji do ujednolicania systemu;
tr. przyp.); zestałbyś => akcent proparoksytoniczny; uzasadnienie sys-
epoką (dopuszczalne też: epoką) > akcent paroksytonicz- temowe i historyczne (2. os. tp. tr. przyp.);
ny; drugi sposób akcentowania ma uzasadnienie norma- Rzeczypospolitej! Rzeczypospolitej => akcent proparoksyto-
tywne (tradycja); niczny ma uzasadnienie normatywne (przeniesienie akcentu
kilkuset > akcent proparoksytoniczny; uzasadnienie sys- z łacińskiego słowa res publica), akcent paroksytoniczny —
temowe i historyczne (zaimkiliczebne z cząstkami -Aroć, systemowe (wyraz Rzeczpospolitanie należy do żadnej gru-
-set/-Sta); py słów. które mają akcent innyniż paroksytoniczny);
Polonistyka.com
2. arcymistrzi arcymistrz => akcent oksytoniczny ma uza- zbowid, Polmos => akcent paroksytoniczny; uzasadnienie
sadnienie systemowe (jednosylabowe wyrazyz przedrost- systemowe (skrótowiec mieszany);
kiem arcy- akcentowane są oksytonicznie); forma z ak- pekaes — nazwaprzedsiębiorstwa; PKSjest skrótowcem
centem paroksytonicznymjest innowacją regulującą, po- (literowcem), więc akcent oksytoniczny ma uzasadnienie
wstałą w wynikudziałania tendencji do ujednolicania sys- systemowe;
temu; 7. pekaes = potoczna nazwa autobusu kursującego między

eksmąż => akcent oksytoniczny; uzasadnienie systemowe miastami; PKS — skrótowiec zautonomizowałsię jako od-
(jednosylabowe wyrazy z przedrostkiem eks- akcentowa- rębny wyraz, więc akcent paroksytoniczny tego rzeczow-
ne są oksytonicznie); nika pospolitego ma uzasadnienie systemowe.
czterystu => akcent proparoksytoniczny; uzasadnienie sys-
temowei historyczne (wyrazy złożone z dwusylabowego il.
> W połączeniach ,„jednosylabowy przyimek+jednosylabowy
liczebnika głównego);
matematykomi matematykom — akcent proparoksytonicz- zaimek” akcent pada na przyimek:
1. Zrób to dlą mnie; 2. Czekaj na mnie, 3. Myśl o nas.
ny; uzasadnienie systemowei historyczne (wyrazy pocho-
> W połączeniach „jednosylabowy przyimektjednosylabowy
dzenia łacińskiego zakończone na -vka/ -ika oraz utwo-
rzeczownik” akcent pada na rzeczownik. Czasami w wyra-
rzone od nich nazwy osób związanych z daną dziedziną
żeniach sfrazeologizowanych pada na przyimek:
nauki); forma z akcentem paroksytonicznym jest innowa-
4. Idę na mszę; 5. Dał na mszę (wyrażenie sfrazeologizo-
cją regulującą, powstałą w wyniku działania tendencji do
wane); 6. Wszedł po pas; 7. Czekał na_głos; 8. Czytał na
ujednolicania systemu;
głos (wyrażenie sfrazeologizowane); 9. Brał ją pod włos;
. Oficer => akcent paroksytoniczny; inny sposób akcento-
10
10. /...] liczył tylko na wieś; 11. Wybrał się na wieś (wyją-
wania nie ma uzasadnienia;
tek); 12. Wyjechał na rok; 13. Robi to raz na rok (wyją-
chemicy => akcent paroksytoniczny; inny sposób akcen-
tek); 14. Oparł się o mur; 15. Przekręcił się na bok (wyra-
towania nie ma uzasadnienia(nie jest to wyraz pochodze-
żenie sfrazeologizowane); 16. /...] skarży się na_bok;
nia greckiego ani łacińskiego);
17. Założył szelki na krzyż (wyrażenie sfrazeologizowane);
zwiedziliby =» akcent proparoksytoniczny; uzasadnienie
18. Patrzył na krzyż na ścianie; 19. Spojrzał najpierw w gó-
systemowei historyczne (3. os. lm. tr. przyp.);
rę, a potem na dół (wyrażenie sfrazeologizowane); 20. Po-
Kostarykę => akcent paroksytoniczny; inny sposób akcen-
patrzył na dół w ziemi, 21. Wyszedł na dwór (wyrażenie
towania nie ma uzasadnienia (nie jest to wyraz pochodze-
sfrazeologizowane); 22. Poszła za dom; 23. Hyszła za mąż
nia greckiego ani łacińskiego);
(wyrażenie sfrazeologizowane).
pojeckaliby => akcent proparoksytoniczny; uzasadnienie
systemowei historyczne (3. os. lm. tr. przyp.);
It.
Korsykę => akcent proparoksytoniczny; uzasadnienie sys-
„ la-ur-ka — laur(nie: ła-ur!!!) — lau-ro-wy — lau-re-at;
—
temowe i historyczne (wyrazy pochodzenia łacińskiego

. di-no-zatr(nie: di-no-za-ur!!!) — di-no-zau-ry;
15
zakończone na -yka/ -ika); . na-u-ka (nie: nał-ka!!!) — na-u-ko-wy — na-u-ko-wiec —

2
prezydent!prezydent => akcent proparoksytoniczny ma uza-

na-u-czy-ciel — na-u-czka;
sadnienie normatywne(tradycja), akcent paroksytoniczny . mo-zaj-ka (nie: mo-za-i-ka!!!) — mo-zaj-ko-wy(nie: mo-
Ju
— systemowe (wyraz prezydent nie należy do żadnej grupy za-i-ko-wy!!!);

słów, które mają akcent innyniż paroksytoniczny); . roz-ma-i-ty (nie: roz-maj-ty!!!);
U
fizykal fizyka => akcent proparoksytoniczny; uzasadnie- . bo-i-sko (nie: bojsko!!!);

G
nie systemowei historyczne (wyrazy pochodzenia łaciń- . pla-ne-toj-da (nie: pla-ne-to-i-da!!!).

JJ
skiego zakończone na -vka/ -ika oraz utworzone od nich > W wyrazachlaw; laurowy, laureat, dinozaur (też: jarma-
nazwy osób związanych z daną dziedziną nauki); forma ceuia, terapeuta i in.) mamydo czynienia z u niezgłosko-
z akcentem paroksytonicznymjest innowacją regulującą, twórczym (wymawianym jak £, por. Europa, autobus),
powstałą w wyniku działania tendencji do ujednolicania a w wyrazach mozaika, mozaikowy, planetoida — z i nie-
systemu; zgłoskotwórczym (wymawianymjak j). W słowie nauka
. Chociażbyś = akceni proparoksytoniczny: uzasadnienie występuje u zgłoskotwórcze (wymawiane zgodnie z pisow-
systemowe i historyczne (spójniki połączone z ruchomy- nią), gdyż jest ono na granicy morfologicznej słowa. Wsło-
mi końcówkami czasownika); wie laurka też występuje u zgłoskotwórcze.
muzeum => akcent paroksytoniczny; inny sposób akcen-
towania nie ma uzasadnienia; Tv.
Afryce > akcent proparoksytoniczny; uzasadnienie sys- 1. mąsz > przed spółgłoską szczelinową samogłoska noso-
temowe i historyczne (wyrazy pochodzenia łacińskiego wa zachowuje nosowość;
zakończone na -vka/-ika); cznrychnoł = przed spółgłoską półotwarią samogłoska no-
. peesel, eselde, uwu, awues, pekape, pebeka = akcent oksy- sowa jest realizowana jako ustna;
toniczny; uzasadnienie systemowe(literowce); Stont => przed spółgłoską zwartą samogłoska nosowajest
. cebos, obop => akcent paroksytoniczny; uzasadnienie syS- realizowana jako połączenie samogłoskiustnej i spółgło-
temowe (skrótowiec mieszanyi głoskowiec): ski nosowej;
156 Polonistyka.com
bojonc => przed spółgłoską zwarto-szczelinową samogło- pieniondze — przed spółgłoską zwarto-szczelinową sa-
ska nosowajest realizowanajako połączenie samogłoski mogłoska nosowajest realizowana jako połączenie samo-
ustnej i spółgłoski nosowej; głoski ustnej i spółgłoski nosowej;
sięł sie => ę w wygłosie zachowuje lekką nosowość lub 7. idą => q w wygłosie zachowuje nosowość;
jest odnosowione; matką => qą w wygłosie zachowuje nosowość;
ukąszenia => przed spółgłoską szczelinową samogłoska mszęl msze => ę w wygłosie zachowuje lekką nosowość
nosowa zachowuje nosowość; lub jest odnosowione.
węża =>» przed spółgłoską szczelinową samogłoska noso-
wa zachowuje nosowość; V.
„wzioł => przed spółgłoską półotwartą samogłoska noso- 1. Spontanicznie = przed spółgłoską zwartą połączenie „sa-
NN
wajest realizowana jako ustna; mogłoska+spółgłoska nosowa” wymawianejest zgodnie

zomip => przed spółgłoską zwartą samogłoska nosowajest z pisownią;
realizowana jako połączenie samogłoski ustnej i spółgło- powiszowałem =ż przed spółgłoską szczelinowąpołączenie
ski nosowej; „samogłoska+spółgłoska nosowa” wymawianejest jako sa-
„ chlusnoł => przed spółgłoską półotwartą samogłoska no-
o)
mogłoska nosowa (w tym wypadku i nosowe); dopuszczal-

sowajest realizowana jako ustna; na jest też wymowa zgodnaz pisownią: powinszowałem;
wodą => q w wygłosie zachowuje nosowość; inteligentnemu=> przed spółgłoską zwartą połączenie „sa-
rence => przed spółgłoską zwarto-szczelinową samogło-
mogłoska+spółgłoska nosowa” wymawianejest zgodnie
ska nosowajest realizowana jako połączenie samogłoski z pisownią;
ustnej i spółgłoski nosowej;
inżynierowi => w wyrazach pochodzenia obcego, zaczy-
wąsy => przed spółgłoską szczelinową samogłoska noso-
nających się na in-, kon-, połączenia in, on wymawiane są
wa zachowuje nosowość;
zgodnie z pisownią, ponieważ in-, kon- są genetycznymi
. gąszczu => przed spółgłoską szczelinową samogłoska no-
przedrostkami; jeżeli ix występuje przed spółgłoską szcze-
sowa zachowuje nosowość;
linową, może być wymawianejako i nosowe: iżynier;
wywęszył > przed spółgłoską szczelinową samogłoska no-
awdsu =» przed spółgłoską szczelinową połączenie „„sa-
sowa zachowuje nosowość;
mogłoskat+spółgłoska nosowa” wymawianejest jako sa-
iabeńdzie => przed spółgłoską zwarto-szczelinową mięk-
mogłoska nosowa (w tym wypadku a nosowe); dopusz-
ką samogłoska nosowajest realizowana jako połączenie
czalna jest też wymowa zgodna z pisownią;
samogłoski ustnej i miękkiej spółgłoski nosowej;
bezprecedensowe! bezprecedęsowe => wymowa zgodna
depczonce => przed spółgłoską zwarto-szczelinową samo-
z pisownią lub połączenie „samogłoska+spółgłoska noso-
głoska nosowajest realizowana jako połączenie samogło-
wa” jest wymawiane jako samogłoska nosowa (w tym wy-
ski ustnej i spółgłoski nosowej;
padku e nosowe), gdyż występuje przed spółgłoską szcze-
żołeńdzie = przed miękką spółgłoską zwarto-szczelino-
linową;
wą samogłoska nosowajest realizowana jako połączenie
kunsztownel kiisztowne => wymowa zgodna z pisownią
samogłoski ustneji miękkiej spółgłoski nosowej;
lub połączenie „samogłoska+spółgłoska nosowa” jest wy-
. odpendzał > przed spółgłoską zwarto-szczelinową samo-
mawiane jako samogłoska nosowa (w tym wypadkuu no-
głoska nosowa jest realizowana jako połączenie samogło-
sowe), gdyż występuje przed spółgłoską szczelinową;
ski ustnej i spółgłoski nosowej;
zsynchronizowanieł zsjchronizowanie => wymowa zgod-
rerjką => przed spółgłoską zwartą tylnojęzykową samo-
na z pisownią lub połączenie „„samogłoska+spółgłoska no-
głoska nosowajest realizowana jako połączenie samogło-
sowa” jest wymawiane jako samogłoska nosowa (wtym
ski ustnej i tylnojęzykowego n (7); w wygłosie ą zacho-
wuje nosowość; wypadku y nosowe), gdyż występuje przed spółgłoską
szczelinową;
boyka => przed spółgłoską zwartą tylnojęzykową samo-
głoska nosowa jest realizowana jako połączenie samogło- konspiracji => w wyrazach pochodzenia obcego, zaczy-
ski ustnej 1 tylnojęzykowego s(7); nających się na in-, kon-, połączenia in, ox wymawiane są
weggiel > przed spółgłoską zwartą tylnojęzykową mięk- zgodnie z pisownią, ponieważ in-, kon- są genetycznymi
ką samogłoska nosowa jest realizowana jako połączenie przedrostkami; jeżeli on występuje przed spółgłoską szcze-
samogłoski ustnej i tylnojęzykowego miękkiego n (y'); linową, może być wymawiane jako o nosowe: kąspira-
6. pieńciu => przed spółgłoską zwarto-szczelinową miękką cja);
. blondyn => przed spółgłoską zwartą połączenie „samo-
ko
samogłoska nosowajest realizowana jako połączenie sa-

mogłoski ustnej i miękkiej spółgłoski nosowej; głoska+spółgłoska nosowa” wymawianejest zgodnie z pi-
zieńciów => przed spółgłoską zwarto-szczelinową mięk- sownią;
ką samogłoska nosowa jest realizowana jako połączenie Aniek = przed spółgłoską zwartą połączenie „samogło-
samogłoski ustnej i miękkiej spółgłoski nosowej; ska+spółgłoska nosowa” wymawiane jest zgodnie z pi-
księży => przed spółgłoską szczelinową samogłoska no- sownią;
sowa zachowuje nosowość; pretensję:pretęsję > wymowa zgodna z pisownią lub po-
koleńdzie > przed spółgłoską zwarto-szczełinową mięk- łączenie „„samogłoska+spółgłoska nosowa”jestwymawia-
ką samogłoska nosowa jest realizowana jako połączenie ne jako samogłoska nosowa (w tym wypadku e nosowe),
samogłoski ustnej i miękkiej spółgłoski nosowej; gdyż występuje przed spółgłoską szczelinowa;
Polonistyka.com
157
planszy! pldszy => wymowa zgodna z pisowniąlub połą- VI.
czenie „samogłoskatspółgłoska nosowa” jest wymawia- 1. . Pogoj”, dziecijstwa, afrykajskie, pajstwo, błazejski, bar-
ne jako samogłoska nosowa (wtym wypadku «c nosowe), barzyjski => ń przed głoską szczelinową przekształca się
gdyż występuje przed spółgłoską szczelinową; wj nosowe (występuje tu rozsunięcie artykulacyjne);
trwaju => przed spółgłoską szczelinową połączenie „sa- 2. końcu, pań, koń => przed głoskami innymi niż szczelino-
mogłoska+spółgłoska nosowa” wymawiane jest jako sa- we oraz w wygłosielitera 4 wymawianajest zgodniez pi-
mogłoska nosowa (w tym wypadku a nosowe); dopusz- sownią.
czalna jest też wymowa zgodnaz pisownią: źramwaju; > Asynchroniczna wymowa ń przed głoską zwarto-szczeli-
dzinsów! dżisów=> wymowa zgodnaz pisownią lub połą- nową — z nosowym j (]) i n(fkojncu) jest niepoprawna.
czenie „samogłoska+spółgłoska nosowa” jest wymawia- > Twarda wymowa ń: fkoncujest niepoprawna.
ne jako samogłoska nosowa (w tym wypadkui nosowe),
gdyż występuje przed spółgłoską szczelinową; | IX.
„ Arogancki — przed spółgłoską zwarto-szczelinową połą- 1. kopie, kopje; 2. Dańja, dania; 3. utopi, utopji, utopią, uto-
uj
czenie „samogłoska+spółgłoska nosowa” wymawiane jest pją, 4. Manię, mańję; 5. linie, lińje, 6. Wielkiej Brytańji, or-
zgodnie z pisownią; tografji, 1. euforji, Czeczeńja, Uńji.
elegancik => przed spółgłoską zwarto-szczelinową połą- > W wyrazach obcego pochodzenia po spółgłosce miękkiej
czenie „samogłoska+spółgłoska nosowa” wymawiane jest należy wymawiaćj. W wyrazach rodzimych zachowujemy
zgodnie z pisownią; miękkość synchroniczną spółgłoski (por. np.: kopie — ko-
pasjansal pasjdsa => wymowa zgodna z pisownią lub po-
pie ze zd. 1., Dania — dania ze zd. 3.).
łączenie „samogłoskarspółgłoska nosowa” jest wymawia-
ne jako samogłoska nosowa (w tym wypadku a nosowe), X.
gdyż występuje przed spółgłoską szczelinową; 1. Inteligentny ewangelik Geniol Gienio był najgenialniej-
anąse => przed spółgłoską szczelinową połączenie ,,sa- szym dyrektorem Pegieeru => wymowainteligientny, ewan-
mogłoska+spółgłoska nosowa” wymawiane jest jako sa- gielia, gienialnyjest przestarzała, ale poprawna. Należy
mogłoska nosowa (w tym wypadku o nosowe); dopusz- jednak pamiętać o tym, że w środowisku aktorskim wy-
czalna jest też wymowa zgodna z pisownią: anonse; mowa wyrazówinteligencja, inteligentny, ewangelia,
kundlach => przed spółgłoską zwartą połączenie „samo- ewangelista(i innych z tych rodzin) z miękkim g (inteli-
głoska+spółgłoska nosowa” wymawiane jest zgodnie z pi- giencja, ewangielia itd.) jest uznawana za wzorcową.
sownią. W imieniu Gesio może wystąpić g lub g', podobnie jak
> W wyrazach obcego pochodzenia połączenia „samogło- winnych formach tego imienia (np. Eugeniusz, Geniek).
ska+spółgłoska nosowa” przed głoskami szczelinowymi W skrótowcu PGR wymawia się miękkie g, gdyż tak wła-
wymawia się zgodnie z pisownią (jako om, em itd.) tub śnie wymawiana jest dziesiąta litera alfabetu;
jako samogłoskę nosową (4, ę, i, 1 itd.). Należy pamiętać, . Przeczytałem biografię! bjografię tego biologa! bjologa
to
że ten drugi sposób artykulacji — charakterystyczny np. dla =» wymowabijografia, bijolog jest dziś przestarzała, ale
wymowy scenicznej — jest staranniejszy. poprawna.
VL. XI.
1. hiperpoprawne, pretensjonalne; 2. poprawne, bardzo sta- 1. dżin, jesziwa, żigolo, lodźia, dźins, reżim => są to wyrazy
ranne; 3. poprawne; 4. ę wymawiane ustnie => poprawne; pochodzenia obcego, w których występują głoski mięk-
ą wymawiane ustnie => w normie ogólnopolskiej niepopraw- kie dziąsłowe (dźi, szi, żi), nienależące do polskiego sys-
ne; gwarowe (por. ćwicz. XX); 5. w normie ogólnopolskiej temu(cz, dź, sz, ż są wprawdzie historycznie miękkie, ale
niepoprawne; gwarowe (por. ćwicz. XX); 6. niepoprawne, choć stwardniałe, dlatego nie ulegają już zmiękczeniu);
. S-inus, maks-imum, c-irca, C-iSSUS, Zanz-ibar => są to
9
bardzo rozpowszechnione.
wyrazy obcego pochodzenia, w których występują gło-
VIL ski palatalne (przedniojęzykowo-zębowe miękkie s, c ',
> W wyrazach obcego pochodzenia n przed k, g powinno być z ), nienależące do polskiego systemu (w polszczyźnie
wymawiane tylnojęzykowo (jako 7; por. przykł. 1.a., 1.b., występują tylko głoski spalatalizowane — środkowoję-
L.e., 1.f.,2.a.,2.d., 2.f.. 3.a., 3.b., 3.c.). Wymowazn przed- zykowe miękkie, takie jak w wyrazach siła, siano, ciało,
niojęzykowo-zębowym jest niestaranna. W wyrazach ro- zima, ziemia).
dzimychtylnojęzykowa wymowa »przed k, g jest regio-

nalna (małopolska), w normie ogólnopolskiej niezalecana XII.
(por. przykł. 1.c., 1.d., 2.b.. 2.0., 2.e., 2.g., 3.d., 3.e., 3.f.). > bransoletka, chromosom, defensywa, glisia, huśtawka, kon-
1. a. bagku; b. parkiggu; ©. okienku; d. panienka; e. taqpgo; sul, liposomy => w tych wyrazach w ogólnopolskiej nor-
t. Koggu. mie wzorcowej głoskas i połączeniast, $t nie powinnybyć
2. a. bugkrze; b. cinkciarz; c. łysinką; d. drigka; e. drabinkę; udźwięczniane (wymowa branzoleika, chromozom, defenzy-
f. kig'kiet; g. babinki; wa, huźdawka, lipozomyjest charakterystyczna dla Wiel-
3. a. Adiugkt; b. Bazjgkoku, ©. cygk; d. blondynki; e. altanka; kopolski i Małopolski; wymowa — i pisownia — glizda jest
f. wyszynku. potoczna);
158 Polonistyka.com
>
liczba [wym.: lidźba], prośba [wym.: proźba|, transakcja wszystkiemu = wymowa: fszystkiemu (nie: fszyskiemu,
[wym.: trdzakcja/ tanzakcja] => udźwięcznienie akcepto- szystkiemu, szyskiemu); wymowa z twardym k (fszyske-
wane w ogólnopolskiej normie wzorcowej. mu) jest niepoprawna(jest to wymowa gwarowa, charak-
terystyczna dla Mazowsza; por. też ćwicz. XX);
XIIE. winni => wymowa winńi lub wini (nie: wini);
1. raz byłem, nad morzem, 2. Jusz stawiałem, domufs piasku; współtwórcy => wymowa: jspułtfurcy (nie: spułifircy);
3. Jaź wieczorem, piędź gwiast świeci; 4. Już wiedział, obraz pierwszego => staranna wymowa: pierfszego, potocznie
zginął; 5. Brat mówił, samochutojca. dopuszczalnajest też pierszego;
> Przed nagłosową spółgłoską dźwięczną inną niż półotwar- trzech => staranna wymowa: tszech; potocznie dopuszczal-
ta wygłosowa spółgłoska wymawianajest zawsze dźwięcz- ne jest też czszech; wymowaz uproszczoną grupątsz: czech
nie, niezależnie od tego, czy jest to głoska dźwięczna czy jest niepoprawna (jest to wymowa gwarowa,charaktery
bezdźwięczna (raz byłem, obraz zginął, piędź gwiast, Jaź styczna m.in. dła części Małopolski i Wielkopolski);
wieczorem, już wiedział). budżetów==> staranna wymowa: bud-żetuf, poprawnajest
Przed nagłosową spółgłoską półotwartą oraz samogłoską również z d upodobnionym do ż pod względem miejsca
wygłosową spółgłoska wymawianajest bezdźwięcznie (brat artykulacji i stopnia zbliżenia narządów mowy: budżźże-
mówił, samochut ojca). Udźwięcznianie charakterystycz- tuf; wymowaz uproszczonągrupą spółgłoskową (budżet)
ne jest dla Polski południowej (tzw. wymowa krakowsko- jest niepoprawna;
-poznańska; typ: brad mówił, samochód ojca; por. ćwicz. . Mreszcie => wymowa: wreszcie (nie: wreście);
XX). jest spoza => staranna wymowa: jest spoza, pot.: jesspoza;
Wyjątek stanowią przyimki, które przed nagłosową spół- koalicji => wymowa: koalicji (nie: kalicji);
głoską półotwartą oraz samogłoską w wymowie ogólno- . Przynajmniej => wymowa: pszynajmniej (nie: pszynaj-
polskiej zachowują dźwięczność ostatniej spółgłoski (nad miej);
morzem). porządny => wymowa: porzondny (nie: porzonny);
Przed nagłosową spółgłoską bezdźwięczną wygłosowa „ zjadł > staranna wymowa: zjadł, pot.: zjatł, jeszcze bar-
spółgłoska wymawianajest bezdźwiecznie (jusz stawiałem, dziej pot.: zjaż;
domufs piasku, gwiast świeci). jabłko — staranna (ale rzadka) wymowa: jabłko, mniej
staranna iapiko, potoczna z uproszczoną grupą spółgło-
XIV. skową: japko;
l . dwadzieścia => należy wymawiać zgodnie z pisownią; wy- przed śniadaniem => staranna wymowa: przet śniadaniem;
mowa dwajeścia i dwajścia jest niepoprawna; pot.: przeć śniadaniem;
cienkich => jedyna poprawna wymowato ciegkich; wy- . Mistrz => staranna wymowa: mistsz; potocznie dopusz-
mowa cieńkich (z miękkim g) i cienkich (z n przednioję- czalne jest też misczsz oraz miszczsz, wymowaz uprosz-
zykowo-zębowym) jest niepoprawna; . czoną grupą tsz: miszcz jest niepoprawna(jest to wymowa
sześćset =» starannie należy wymawiać sześset; potocznie gwarowa, charakterystyczna m.in. dla części Małopolski
dopuszczalna jest też wymowaszejset, natomiast wymo- i Wielkopolski);
wa szesseti literowa (sześćset) jest niepoprawna; spod Tczewa =» staranna wymowa: spot tczewa; wymowa
. Krakowska = staranna wymowa: krakojska; potocznie do- z uproszczoną grupą spółgłoskową(spoczczewa)jest nie-
to
puszczalne jest też krakoska; poprawna;

wyprzedaż => wymowa wypszedasz; oryginalne => wymowa: oryginalne (nie: orginalny);
trzydziestu => staranna wymowa:iszydziestu; potocznie do- drzwi — staranna wymowa: dźwi; potocznie dopuszcza|-
puszczalne jest też czszydziestu, wymowa z uproszczoną ne jest też dź-źwi, wymowa d-źwi jest niepoprawna, po-
grupą tsz: czydziestu jest niepoprawna (jest to wymmowa gwa- dobnie jak dźwi.
rowa, charakterystyczna m.in. dla części Małopolski i Wiel-
kopolski); niepoprawnajest też wymowa £szyestu; RV.
garnków => staranna wymowa garnkujf, potocznie dopusz- > W wyrazach: lekka, wanna, żaaferowana, bystrooka, Wiolet-
czalnejest też garkuji ta, dla przeciwwagi, Hanna, surrealistycznych, fontann,
strzał > staranna wymowa: słszał; potocznie dopuszcza|- bezzębny, buddysta, nieefektownej, mrozagdpornej, erratę,
ne jest też sczszał; wymowa z uproszczoną grupą isz 1 $ upo- motto, wwiezie, artasy, willi, mułły, idyllicznym, radioofi-
dobnionym do cz pod względem miejsca artykulacji cer, biennale, hobby, graffiti, wojenne, nieelegancka, ho-
(szczaf) jest niepoprawna(jest to wymowa gwarowa, cha- stessa, terrorowi, maminografię, panna, staccatem, lobby-
rakterystyczna m.in. dła części Małopolski i Wielkopol- sta, bessy, narrator, mokkę, brytfanny, poranny, horror =>
ski); podwójne litery należy wymawiać jako przedłużone lub po-
. Według => wymowa wediuk (nie: weduk); dwójne głoski.
10
Andrzeja => staranna wymowa: and-żeja, poprawna jest Połączenie 00 w wyrazie dookoła należy wymówić z pau-
również z d upodobnionym do ź pod względem miejsca zą (do-okoła), choć możliwa jest też wymowa dokoła, bę-
artykulacji i stopnia zbliżenia narządów mowy: andzżeja. dąca realizacją zapisu dokoła.
Wymowaz uproszczoną grupą spółgłoskową (andżeja) jest Połączenie ee w słowie peerelowski należy wymówić z pau-
niepoprawna; zą (pe-erelowski), gdyż każde z e należy do innego wyrazu
Polonistyka.com
159
tworzącego skrótowiec PRL (i utworzony od niego przy- „ chijskiej; instytucjitstytucji, detektyf (nie: dedektyfj,
to
miotnik peerelowski). prawnikiem(nie: prawnikiem), cierpioncym(nie: cierpią-
W wyrazach: miękka, happeningiem, wlegginsach, jazzu, cym); ischjas (nie: jischjas, iszjas, isjasz);
jogging, cellulitis, włosiennicy, bestsellera, yuppie, seppu- . staszyca (nie: staszica); dźwi; pot. też dź-żwi (nie: d-źwi,
td
ku, zeppelina, reggae, collage, ofjsetowe, bossa, dessous, dźwi); d-żemał, pot. też: dźżemał = grupa d-ż nie może
hippis wyróżnione głoski należy wymawiać pojedynczo. ulec uproszczeniu do dź; watykan(nie: wątykan);
4. kontrofęsywie/ kontrofensywie => s nie może być wyma-
RVI. wiane dźwięcznie; pszet siebie (pszeć siebie jest dopusz-
L. apropo;
.propQ 2. arebur;
BU 3. atergo;g 4. ejtsl
Jisr ajts;
aj 5. dszła/anszła; czalne tylko w wymowie potocznej);jeerję (nie: ferję, fe-
6. aperitif] aperitif, 1. ar deko; 8. atelie; 9. atasze; 10. o kurd; rię, feerię);
11 . autodafe; 12. bejbi s-itter;, 13. barachło, 14. bidermajer; . nąszalancka/ nonszalancka; blondynka (nie: błądynka);
sa
15 . bigbent, 16. bą mo; 17. bą ta; 18. bum; 19. brejkdansi oryginalną (nie: orginalną); brdsoletą/ bransoletą =» s nie
brejkdens; 20. biznesłumien,; 21. kalanętiks; 22. kapuczino; może być wymawiane dźwięcznie; reyku (nie: renku);
23 . castigk; 24. kasus (uwaga: możliwa jest też pisownia i wy- biblioteka, rzad. biblioteka; sondasz (nie: sądasz); respon-
mowa kazus); 25. szarżę dafer; 26. c-irka, 27. klu ; 28. kon- deńci (nie: respądęci, respądenci, respondęci, responden-
czerto grosso; 29. kreszendo; 30. deża wi; 31. disk dżokej; ci), opińje (nie: opinie); dotyczonce (nie: dotyczące); trdza-
32 .dabiyk; 33. dampigk; 34. ekrii; 35. i-mejl;, 36. dplua; kcji! tranzakcji => s musi być wymawianejako z; pietna-
37 . dblok; 38. Gfd teribl; 39. er-zac; 40. ekspoze; 41. fer plej; Ście (nie: piętnaście, pieninaście); spąsorem/ sponsorem;
42 . fo pa; 43. famfatal; 44. ję de s-iekl; 45. fondii; 46. frote; miegkiego (nie: miękiego, miękkiego, miegkkiego);
47 „garni, 48. gieroj, pot. gieroj; 49. grdpri, 50. gro; 51. hendi- 6. fchfilach(nie: *filach); stresuf(nie: stressuf); graliście,
kepi handikap; 52. hepenigk, 53. hewi metal; 54. haj lajf, potocznie dopuszczalnejest graliście (nie: grałyście); bad-
55 . hobbi; 56. aj kiw/ i-ku; 57. iglo, rzad. iglu; 58. imasz/ imicz; mintona (nie: babingtona, bagmintona, badminingtona);
59. intermecco/ intermedzdzo; 60..interwju; 61. dżogigk, uprawialiście, potocznie dopuszczalne jest uprawialiście
62. dżojnt wenczer; 63. żożoba/ chochoba; 64. dźojstik; (nie: uprawiałyście); ragby(nie: rugby); zadowała (nie:
65. chunta; 66. żiiri, 67. kaput, 68. khaki! kaki, 69. noł hat; zadawala); uspokajajoncych (nie: uspakajajoncych, uspa-
70. lejburzysta; 11. liz-igk; 72. leginsy, 13. lobby; 14. lancz; kajających, uspokajających); włonczanie (nie: włączanie,
75. maczo; 16. maks-imum, pot. makszimum, 11. menii; włanczanie, widczanie);
78. mecosoprani medzosopran, 19. minimum, pot. minimum, 7. w okolicach, w okolicach: skóinsenul skansenu; westerpla-
80. motokros; 81. papje magsze; 82. par ekselds; 83. paczłorki te/ wesierplate (nie: westerplatte), hydrałlik, pot. hydrau-
peczłork, 84. picca, 88. plejbek, 66. pojnter; 87. ponczo, lik; narbuta (nie: narbutta); trałguta (nie: iraigutta, irau-
88 . port parol; 89. pablik rilejszyns; 90. pablis-ity; 91. pagjk; gutta, trauguta);
92 . kfaz-i; 93. kfis, 94. rimejk, 95. rdde wu, 96. riszelje, 8. a. glisia, pot. glizda; b. śliskim (nie: ślizgim);
97 „ rizotto ; 98. ragby; 99. sawuarwiwr; 100. skerco; 101. szoł; 9. przeczytaliśmy, potocznie dopuszczalne jest przeczytali-
10 2. s-ik; 103. stiuart, 104. supermen; 105. serfigk, 106. ta- Śmy (nie: przeczytalyśmy — wymowa mazowiecka, nie:
blo; 107. tim; 108. tetatet; 109. triler; 110. tfist;, 111. wakacjo przeczytaliźmy — wymowa krakowsko-poznańska); nayki
legis; 112. wizawi; 113. japi. (nie: nałki); centałr(nie: centaur), ipsylon (nie: ips-ilon,
xps-ilon, ypsyłon).
XVII.
1. koń ze stadniny; 2. klacz ze źrebięciem; 3. woda z sokiem — XTX.
forma woda ze sokiemjest regionalna (występuje w Małopol-
sce); 4. w Środę! we środę; 5. zagrody we wsi; 6. weż mnie ze XX.
sobą; 1. kamienice we Lwowie, 8. kamienice we Wrocławiu; 9. ka- 1. brad matki = fonetyka międzywyrazowa udźwięczniają-
mienice w Wiedniu — forma kamienice we Wiedniujest regiona|- ca (dialekty: wielkopolski, małopolski, śląskie, gwary ku-
na (występuje w Małopolsce); 10. wczwartek! węczwariek. jawskie, chełmińsko-dobrzyńskie);
> Form we, ze używa się zawsze wpołączeniu z wyrazami . kobzieta, psieskiem, mniasto > asynchroniczna wymowa
Pro
s,
zaczynającymisię od wlub /, po których następuje inna spółgłosek wargowych miękkich (dialekt mazowiecki —
spółgłoska(por. 1., 2.,5., 6., 8.) oraz — niekiedy w połącze- gwara kurpiowska);
niu z wyrazami zaczynającymisię zbitką spółgłoskową (por. . kedv, geldzie, kieks, cuker, gjęsi => mieszanie grup ke, kie,
1)
p. 4., 7., 10.). W Małopolsce używasię ich w połączeniu ge, gie (gwary mazowieckie);
z każdym wyrazem zaczynającym się od w, /(por. p. 9.) 4. gupi, chop, kucił => uproszczenia grup lu, ło (gwary ma-
oraz — czasami — w połączeniuz innymi wyrazami zaczy- łopolskie i śląskie);
nającymi się spółgłoską szczelinową (por. p. 3.). 5. włozył capkei salik => mazurzenie (gwary mazowieckie,
małopolskie i północnośląskie);
XVIII. 6. zuobouczył piouka = dyftongiczna wymowa samogłosek
l „ leconcym(nie: lecący); ukrainąukrajiną (nie: ukrajna); (gwary wielkopolskie, niektóre śląskie, częściowo mało-
aeroplanie (nie: areoplanie); piegkna (nie: pigkna), siju- polskie);
ardesa (nie: stewardesa): wyjeła (nie: wyjęta); liposoma- 7. dżemał, czy, dźewem=> uproszczenia grup spółgłoskowych
mi (nie: lipozomami); tsz, dź (gwary małopolskie, wielkopolskie):
160 Polonistyka.com
8. idom tom drogom — dyftongiczna wymowa wygłosowych b. wymowa południowopolska: szczeżmy, zrubmy,ksiondz
samogłosek nosowych (gwaryPolski południowo-zachod- jan, napisaliźmy, ezelde, peeżelu, zostawiliźmy, okień-
niej i środkowej); ku;
9. sedzec, cebie = kaszubienie (gwary kaszubskie); -. wymowaogólnopolska: poszliśmy, chłopakami, rzeke/
to
p
10. ido to drogo = ustna wymowa wygłosowych samogłosek rzekę, cegielni, jedliśmy, maliny, kiełbase/ kiełbasę, ze-
nosowych (gwary mazowieckie); mdliło, chytrego, gienka;
11. siedział pod lypą i pisał lyst = twarda wymowa / przed b. wymowa mazowiecka: poszłyśmy, chłopakamy,rzekie,
i (gwary mazowieckie); cegelni, jedlyśmy, malyny, kełbase, zemdlyło, chitrego,
12. staliźmy, dostaliźmy => udźwięcznianie wewnątrzwyrazo- genka;
we (Polska południowa, szczególnie Małopolska); . wymowa ogólnopolska: głuchy, słuchaj, kłamie/kłamię,
13
e»
13. kłupił łowies, kłozę — labializacja (niektóre gwary wiel- chrapie/ chrapię;
kopolskie, małopolskie, śląskie); b. wymowamałopolska: guchy, suchaj, kłame, chrape.
14. szipko cziongnoł cziotkę => jabłonkowanie — sziakanie
(gwara cieszyńska, gwary ostródzko-lubawskie, gwary
warmińskie).
XXI. ' W zapisie wymowy używanesą litery alfabetu polskiego oraz następujące
litery alfabetu fonetycznego: 4 — awans [awds], 7- inżynier [£ynier), j— bar-
1. a. wymowa ogólnopolska: stszeszmy, zrupmy, ksioncjan, barzyński [barbarzyjski], g — bank [bagk], i — kunszt [kiszt], ) — zsynchroni-
napisaliśmy, eselde, peeselu, zostawiliśmy, okienku; zować[zsjchronizować], i-- jury (żiri].
3. POPRAWNOŚĆ ORTOGRAFICZNA
ka w największym więzieniu Kielecczyzny. Aby uratować swój

Nowo wybrana przewodnicząca komisji skrutacyjnej w an- honor, musisz zeżrećcyjanek lub popełnić seppuku.
wcellulitisowych legginsach, ze szczerozłotą, pseudorokoko- OMÓWIENIE
wą kolią na szyi, niejawnie, półschylając się, wyjęła spomię- 1. nowo wybrany > połączenie „przysłówek+imiesłów lub
dzy kartekjakieś ekstraspiczaste żelastwo. przymiotnik” pisze się oddzielnie;
— Popatrzcie no na ten arcypiękny dortmundzki sworzeń . antycellulitisowy, pseudorokokowy, arcypiękny, eksmąż,
to
znaleziony nadjeziorem Leman przez Genia,mojego hożego niby-sworzeń, wicedyrektor => przedrostki te z innymi wy-
eksmęża i wicedyrektora zarazem, adiunkta w Instytucie Pla- razami pisze się łącznie; wyjątki stanowią przedrostki: niby-
netologii i Planetoid. , i i quasi-, które pisze się z łącznikiem (np.: niby-sworzeń);
— Gdzież Dortmund, a gdzież Jezioro Genewskie! — krzyk- . szczerozłoty, późno-zimno-wojenny, dwudziestowieczny,
U)
nął wfurii przedstawiciel Związku Myślistwa Suwalskiego kilkucentymetrowy, ponadtrzyipółroczny, austriacko-nie-

iw okamgnieniu skonsuinował kogel-mogel z zawartością miecki => przymiotniki złożone pisze się razem, jeśli
skrobi oraz szałwii przeciwgrypowej. wchodzące w ich skład człony tworzą związek nadrzęd-
— Ależ nie krzyczże tak pan! Przecieżbymnie mówiła, gdy- no-podrzędny (np.: szczerozłoty, dwudziestowieczny, kil-
bym nie wiedziała. To kilkucentymetrowe cudo wysunęło się kucentymetrowy, ponadtrzyipółroczny). Wyjątek stano-
spod gąsienicy późno-zimno-wojennego austriacko-niemiec- wią przymiotniki utworzone od trzech podstaw słowo-
kiego czołgu marki Ford. twórczych, jeżeli dwie pierwsze są rzeczownikami lub
— Klituś-bajduś! Gdybymnie był zwycięzcą konkursu na przymiotnikami połączonymi spójką -o- (np.: późno-zim-
temat dwudziestowiecznych armii, tobym może uwierzył. no-wojenny). Jeśli składniki przymiotnika złożonego
Śmiem wątpić w znawstwo tego supermana, Ten niby-sworzeń tworzą związek współrzędny, pisze się je z łącznikiem
to kawałek sierpa, którymżęto zboże, zwykłe dziadostwo, a nie (dywizem), np.: austriacko-niemiecki;
część forda. Na pewno chce go pani zhandlować za paręset 4. przewodnicząca, adiunkt => wyrażenie przewodnicząca
rupii i szuka pani naiwnego klienta. Doprawdy, na podstawie komisji skrutacyjnej nie jest nazwą urzędu jednoosobo-
ustawy Prawo o nieoszukiwaniu należałoby panią zamknąć wego, więc pisze się je małą literą: adiunkt to nazwa sta-
za taką transakcję! nowiska, więc także pisze się ją małąliterą;
— 4 panu za nicnierobienie trzeba by, zgodnie z Ustawą „ komisja skrutacyjna = nie jest to nazwa instytucji, więc
w
0 przeprowadzaniu głosowań, zawiesić członkostwo wkomisji! pisze się ją małąliterą;

— O, kurdebalans! Nie ścierpię już tej żmii! — wrzasnął 6. skrutacyjry => przez u, gdyż pochodzi od łac. serutatio
chyży ćwierć-Łużyczanin, czmychnął za przepierzenie i jął "badanie;
kreślić wszerz i wzdłuż kariek do głosowania esy-floresy. . kolia, austriacki, adiunkt, rupii, klient, idiotyczny, cyja-
—
— Che. che [popr. też He, he]! Hi, hi [popr. też Chi, chi]! Mażę nek => po I, r, d pisze się i (wyjątki: cyjanek, Syjam, Sy-
kartki! Niezadługonie będzie śladu po tymidiotycznym gło- jon). Literę j pisze się tylko po c,z, s (np.: lekcja, pasja,
sowaniu. Niechybnie czeka cię ponadtrzyipółrocznaodsiad- Gruzja);
Polonistyka.com
161
8. na szyi, żmii, planetologii, furii, armii, artylerii, szałwii, się s, a przed literą oznaczającą spółgłoskę dźwięcznąpi-
skrobi, rupii => D., Ć. i Ms. rzeczownikówżeńskich obce- sze Się Z;
go pochodzenia przybiera końcówkę -ii, a te same formy 23. skonsumować — w większości wyrazów obcego pocho-
rodzimych rzeczownikówżeńskich mają końcówkę-i; dzenia pisze Się -omt-, -0R-, -EM-, -EN-;
9. na szyi, żmii => po samogłosce a przedi litera j zanika; 24. kogel-mogel, klituś-bajduś, esy-floresy => są to tzw. pary
10. niejawnie, nieprzezroczysty > partykułę nie z przysłów- bliźniacze, które pisze się z łącznikiem (dywizem);
kami wstopniu równym pochodzącymi od przymiotni- 25. przeciwgrypowy=> w wyrazie powstałym z wyrażenia przy-
kówpisze się łącznie; imkowego (przeciwgrypie) przytmekpisze się łącznie;
11. półschylając się, ćwierć-Łużyczanin => liczebniki pół, 26. przecieżbym, gdybym, tobym, trzeba by, należałoby=» par-
ćwierć, jeżeli nie oznaczają — odpowiednio -— 'połowy”, tykułę bypisze się łącznie z innymi partykułami(np.: prze-
*<ćwiartki" (czyli jeżeli nie łączą się z D.), pisze się łącznie cieżbym) i ze spójnikami(np.: tobym, gdybym). Z czasow-
z rzeczownikami, przymiotnikami, przystówkami odprzy- nikami wformie nieosobowej oraz z czasownikami nie-
miotnikowymi, czasownikami, liczebnikami. Jeżeli wy- właściwymipartykułę bypisze się osobno (np.: trzeba by);
raz, z którym jeden z tych liczebników wchodzi w połą- 27. zwycięzca => jest to pisownia niezgodna z zasadą morfo-
czenie, jest nazwą pisaną wielkąliterą, oddzielamy go od logiczną, według której jeśli w wyrazie podstawowym wy-
niej łącznikiem (dywizem); stępuje ż, to w derywacie powinno się pojawić -żca (np.:
12. wyjęła, krzyknął, wrzasnął, jął, wysunęło się => w czasie krążyć — domokrążca);, w tym wypadkupiszesię -zca;
przeszłym czasowników zakończonych na -ąć pisze się, 28. śmiem=> jest to jeden z nielicznych czasowników(oprócz
niezgodnie z wymową, 4, €; umiem, rozumiem, wiem, jem, powiem), w którym 1. 08.
13. spomiędzy => przyimki powstałe z połączenia dwóch przy- Ip. ma końcówkę -em;
imków pisze się łącznie; jeśli drugi człon zaczyna się lite- 29. ustawa Prawo o nieoszukiwaniu, Ustawa o przeprowa-
rą oznaczającą spółgłoskę bezdźwięczną, to w pierwszym dzaniu głosowań => w nazwach aktów prawnych tylko
członie występuje litera s; jeśli drugi człon zaczynasię; pierwsze słowo pisze się wielkąliterą (np.: ustawa Prawo
literą oznaczającą spółgłoskę dźwięczną, to w pierwszym o nieoszukiwaniu— tu słowo ustawa pisane jest małąlite-
członie występuje litera z (np.: znad); rą, ponieważ nie wchodzi wskład nazwy aktu prawnego);
14. żelastwo, członkostwo, dziadostwo, myślistwo, znawstwo = 30. nieoszukiwanie, nicnierobienie => nie z rzeczownikamipi-
cząstkę -wsitwo pisze się tylko wtedy, kiedy dany rzeczow- sze się łącznie;
nik powstał od czasownikalub rzeczownika mającego w za- 31. (ćwierć-)Łużyczanin => nazwy narodowości pisze się wie|-
kończeniu literę w(np.: znawca — znawstwo); w pozosta- ką literą;
łych wypadkachpiszesię -stwo. (W wyrazie myślistwo nie . mażę => bezokolicznik mazać; wymianaz:ź;
U
tJ
malitery w, gdyż genetycznie myśliwyto przymiotnik); . Kielecczyzna => nazwy regionów geograficznych pisze się
u
u
15. popatrzcie no, gdzież, ależ, krzyczże =» partykuły-ż, -że wielkąliterą: końcowe c z podstawy kielecki przekształ-
pisze się łącznie z czasownikami; partykułę -0 — osobno; ca się wcz.
16. dortmundzki => wyraz ten pisze się małąliterą, ponieważ
jest to przymiotnik; w zakończeniujest -dz, ponieważ w pod- IL.
stawie słowotwórczej (Dortmund) występuje litera d; 1. Zanimby, zhańbionyniebuddysia, agrafki, superukłucie, tu-
17. jezioro Leman, Jezioro Genewskie => wyrazy typu morze, recczyźnie, chryi, nie możnaby, półhusycie, warząchwi; 2. Je-
góra,jezioro pisze się małąliterą, jeśli następujący po nich żelibyśmy, czmychnąć, paskudztwie, niby-bulterierów, super-
wyraz jest rzeczownikiem w M. (np.: jezioro Leman) — chartów, zhajduczonego, austriackich, nieodpisywania, ponad-
wówczas tylko drugi człon wyrażenia stanowi nazwę geo- trzystuletnim herbarzu; 3. półdarimo, volvo, ponadstuletni, ko-
graficzną,Jeśli drugi człon wyrażenia jest przymiotnikiem biety wampa, Cieśniną Meksykańską, białostoczanka, zawiei,
lub rzeczownikiem w D., całość stanowi nazwę geogra- liposomami, ohydztwami, ekstraświeżo, 4. daleko idących,
ficzną i oba wyrazy pisze się wielką literą (np.: Jezioro półżartobliwych, ponadosiemdziesięcioletniego, Kaszuba,
Genewskie); wyspy Uznam, statek cysternę, oplem, ekstraokazyjnej, „Księ-
18. czołę marki Ford; część forda => nazwy marek i firm pi- gi odkryć”, hipochondrii; 5. ćwierć-Ślązak, cerkwi, nie naj-
sze się wiełką literą, gdyż są to nazwywłasne (np.: czołg nowszym, mercedesem, ie sposób, tulei, zawieźć; 6. Wyżyny
marki Ford), a nazwy wyrobówfirm — małą literą. gdyż Małopolskiej, Psów Przewodników, supermanifestację, nie-
są to nazwypospolite (np.: część forda); rejestrowaniu, nowo powstałych, półkiwającsię, rakii; 7. ar-
19. zarazem, na pewno, niezadługo, doprawdy = zarazem, tysta malarz, unii lubelskiej, agrafkę, półleżąc, lśniąco bia-
doprawdyi niezadługo to dawne połączenia przyimkowe, łym, soi, wychodźstwie; 8. Opolszczyzny, inżynierem górni-
które we współczesnej polszczyźnie są zrostami; na pew- kiem, wszech czasów, pustvnię Gobi; chininy, supernagrodę,
no to przylmek z dawnymprzysłówkiem; hołdu pruskiego; 9. wszech czasów, dopóiv by, rybołówstwem:
20. Instviut Planetologii i Planetoid, Związek Myślistwa Su- półpracował; wgłąb, nieryby, niby-ślimaki, czteroipółkilogra-
walskiego => są to nazwyinstytucji, więc pisze się je wiel- mowymi, średniowieczyzna, kniei.
kimiliterami:
21. w okamgnieniu => okamgnienie to żrost; I.
22. skonsumować, zhandlować, ścierpieć => w czasownikach 1. *niedoważony, popr.: niedowarzony=» wzn. niedojrzały
przed literą oznaczającą spółgłoskę bezdźwięczną pisze umysłowo, niepoważny” wyraz pisze się przez rz, ponie-
162 Polonistyka.com
waż pochodzi on od czasownika warzyć 'gotować” i ma szy człon je doprecyzowuje, piszemy łącznie, np.: blado-
przenośny sens przypisany imiesłowowi niedowarzony; żółty żółty o bladym odcieniu”, ałe: biało-żófty(częścio-
. "artystą-rysownikiem, popr.: artystą rysownikiem => ze- wo biały, częściowo żółty);
r
stawienia tego typupisze się rozdzielnie, ponieważ czło- . Fniby arkadii, popr.: niby-arkadii =» w pisowni połączeń
ny nie są równorzędne, człon drugi jest członem podrzęd- wyrazowych z członem niby- (z wyjątkiem terminów me-
nym, pełni funkcję określenia członu pierwszego; łączni- dycznych) stosuje się łącznik. Wyraz arkadia jest zapisa-
ka używa się w przypadkurównorzędności członów w ze- ny poprawnie małąliterą, ponieważ w tym wypadku wy-
stawieniu, np.: kucharz-dietetyk; stępuje nie jako nazwa krainy geograficznej, lecz jako epo-
„ *myk-myk, popr.: myk, myk => pisownię z łącznikiem sto- nim oznaczający miejsce wiecznej szczęśliwości;
1)
suje się w przypadkuustalonych połączeń wyrazów, jeśli . Fpół leżąc, popr.: półleżąc > jeśli wyraz pół nie występu-
są to dwa różne wyrazy, np.: stuk-puk, rach-ciach, czary- je w funkcji zwykłego liczebnika ułamkowego, lecz jest
-mary. Jeśli natomiast zostaje powtórzony ten sam wyraz elementem wyrazu złożonego (niezależnie od tego, czy
— oddziela się go przecinkiem, por.: stuk-puk, ale: stuk, drugi człon jest rzeczownikiem, przymiotnikiem, czasow-
stuk, ciach-mach, ale: ciach, ciach; nikiem, imiesłowem, przysłówkiem czy innym liczebni-
. "ponad dziesięcioipółmetrowy, popr.: ponaddziesięcioipół- kiem), stosujemy pisownię łączną; jedynie w przypadku,
metrowy => przymiotniki pochodzące od liczebników po- gdy w zdaniu występują dwa wyrazy z cząstką póź, a słu-
rządkowych oraz od liczebników zawierających człon pół żą nazwaniujednej czynności, rzeczy, jednego pojęciaitp.,
pisze się łącznie; obowiązuje pisownia rozdzielna, np.: pół realistyczny, pół
. *srebrzysto-błękitnej, popr.: srebrzystobiękitnej => przy- Jantastyczny; pół zabawa, pół nauka; pół klęcząc, pół sie-
R
miotniki złożone z członównierównorzędnych, w których dząc, pół żartem, pół serio.

główne znaczenie zawiera się w członie drugim, a pierw-
4. POPRAWNOŚĆ INTERPUNKCYJNA
Po pierwsze, nie znaliśmy angielskiego.

. prawda; Po pierwsze: nie znaliśmty angielskiego.
. nieprawda => w takich sytuacjach używasię przede wszyst- Po pierwsze nie znaliśmy angielskiego.
2
kim dwukropka, np.: Kasia powiedziała ze smutkiem: „Od- . nieprawda => np.: cdn.;
chodzę”. Jeśli przytaczany jest dialog, poszczególne kwe- . prawda = np.: p.ze.;
stie rozmówców są poprzedzane myślnikiem, np.: 4. prawda;
— Powiedz mi, jak mnie kochasz. . prawda =>» np.: do dr Załogi (kobieta) — do dr: Załogi (męż-
— Powiem. czyzna); £. — tom, f — tona;
. prawda =>» np.: Był człowiekiemtolerancyjnym: akcepto- . prawda => gdyż wtedy kropka kończąca zdanie może być
u
wał wszystkie ludzkie dziwactwa; mylnie odczytana jako należąca do skrótu;

. prawda => np.: Myślę, że masz dużo racji, i dlatego nie . częściowo prawda => jeżeli zdanie kończy się skrótem
będę dłużej dyskutował; z kropką, to na końcu zdania można postawić dodatkowo
. nieprawda => nie wydziela się przecinkiemtylko porów- inny znak interpunkcyjny: wykrzyknik, pytajnik itp., jed-
nań krótkich, jednowyrazowych, np.: słodkijak miód, biel- nak nie drugą kropkę;
szy niż Śnieg. Każde porównanie będące zdaniem oraz po- 18. prawda => należy jednak pamiętać, że kropkę stawia się
równanie dłuższe, rozwinięte oddziela się przecinkiem, po liczbach rzymskich wprowadzających wyliczenia;
np.: Przyjmując nagrodę, miała minę tak obojętną, jakby 19. nieprawda => po liczebnikach porządkowych oznaczonych
to należało do jej codziennych obowiązków; cyframi arabskimi należy stawiać kropkę, chyba że cyfry
„nieprawda = usuwa się przecinek otwierający zdanie oznaczają godziny bez minut (przy czym wyraz godzina
wplecione, pozostawia zaś przecinek zamykającytakie jest wymieniony, np.: Będę o godzinie 12 po południu);
zdanie, np.: Chodził w swetrze albo gdy było trochę cie- dni miesiąca, po których jego nazwa podana jest słowami
piej, w wełnianej koszuli; (up.: 2 grudnia); numer strony wopisie bibliograficznym
. prawda = np.: Nastrychuleżałystare abażury lamp, ze- (up. s. 32 i nast.).
psuty odkurzacz, pordzewiałe szczątki roweru, słowem— U.
było to cmentarzysko przedmiotów wycofanych z użytku; „ W. klasie było 20 dzieci.
BO KW orm
. prawda; „Wo. (lub 2) grupie znalazło się 5 chłopców.

. nieprawda => np.: Wszuljadzie kuchennego stolu można . Dziadek należał do 2. pułku piechoty.
było znaleźć różne przedmioty, jak stare kłódki, klucze, . Po ulicy snułysię ilumyludzi: chłopców, dziewcząt, doro-
baterie, gwoździe i gumki; stych obywateli miasteczka; samochodyz irudem torowa-
10. prawda; tv sobie drogę międzynimi.
1. nieprawda => przecinek można zastąpić dwukropkiemlub . Problem: dlaczego dziecko zaczęto się w nocy moczyć?
th
można go pominąć, np.: nie został rozwiązany.
Polonistyka.com
163
6. Na biurkuleżą: pióro, linijka, ołówek.
R
7. Na stole stoi wazon z kwiatami, świecznik i porcelanowy 1. Kiedy wiał wiatr od wschodu, do przystani dolatywały za-
aniołek. pachyz przetwórni, ale dziś ledwie się je czuło, bo wiatr
8. Każdego dnia czułsię coraz gorzej: chorobaczyniła spu- przesunął się na północ, więc na plaży było przyjemnie.
stoszenie wjego ciele i umyśle. 2. I wtedyokazałosię, że okulary, których szukał od godziny,
9. Jej głównycel: zdobycie I miejsca wkonkursie chopinow- miał... na nosie.
. Wrócił do domu i choć był zmęczony, zaraz usiadł do pi-
wz)
skim, nie mógł być osiągnięty.
sania arytykułu.
10. Pierwszy tom powieści wydawał mi się pasjonujący, dru-
. Filmskładasię z szeregu statycznych obrazów, tzw. klatek.
4a
gi — piekielnie nudny.
„ Nie spodziewałsię, że gdyprzyjdzie, drzwi będą zamknięte.
ll. Stare okna, zniszczona elewacja, butwiejące podłogi —
—J O Ut
wszystko czekało na remont. . Spotkamysię pojutrze, czyli we wtorek.
12. Andrzej (ten najstarszy) był najzdolniejszy. . Pasażerowie przechadzali się grupkami, żywo rozprawia-
13. Wrócę do Wrocławia, do rodzinnego miasta. jąc o ostatnich wydarzeniach, albo, oparci o balustradę,
14. Idziemy, chociaż jesteśmy bardzo zmęczeni, i na pewno
wpatrywali się w przestrzeń.
dojdziemy. 8. Paweł, któryjak musię to często zdarzato, przyszedł ostat-
ni, stał na progu.
15. Lekarz, przystojny bardzo, zaprosił nas do gabinetu.
16. Przyjedziejutro rano. 9. Znamją z liceum, tj. prawie 10 lat.
17. Był między młotem a kowadłem. 10. Wcałym domujest ciemno, czyli nie ma nikogo.
18. Jest mały, ale mądry. 11. Orzeczenie zaprzeczone wymagarzeczownika w dopełnia-
czu, jak np. wostatnim zdaniu.
19. Była bardzo pracowita, więc ponieważroboty miała dużo,
powodziło się jej całkiem dobrze. 12. Nauczyciel poczekał chwilę, żeby uczniowie umilkli, i roz-
20. Pracował jak się patrzy. począłlekcję. -
21. Mimo chorobybyła bardzo samodzielna.
VI.
. W ogrodzie botanicznymrosło wiele rzadkich roślin: pal-
a
II.
l.a., 2.b., 3.b., 4.0. my, drzewa pomarańczowe, eukaliptusyi oliwki.
. Odległe gwiazdy i mgławice, góryi oceany, człowiek i bak-
2
Iv. terie — wszystko zbudowane jestz atomów.

1. ip.; 2. zł; 3. s (sekunda); 4. itd.; 5. itp.; 6. doł; 7. mgr: . Przeżyłem wielką niespodziankę: przeczytałem książkę,
u)
8. kg; 9. str; 10. dr; ll. ka; 12. ds. (do spraw); 13. wg;
która miała być nudna, a okazała się niezwykła.
14. p.n.e.; 15.e.i. (eo ipso); 16. cm; 17. oprac.; 18. pik; 4. W X konkursie wzięli udział studenci z różnych krajów:
Austrii, Szwecji, Węgier i Litwy.
19. inż.; 20. przyp. (przypis); 21. p.m. (post meridem);
. . Kupił samochód, dom, jacht — słowem, spełnił swoje ma-
Li
22.edn.; 23. cos; 24. m.in.

> W polskich skrótach wielowyrazowych, których drugi lub rzenia.
kolejny człon zaczyna się od spółgłoski, kropkę piszemy 6. Wieczorem zmierzyłem gorączkę: miałem 37,8.
po ostatniej literze skrótu.
Wskrótach nazwjednostek miar, wag, rodzimych jedno- VII.
v
stek monetarnych, symbolach matematycznych, skrótach 1. Pokoje na 3. piętrze byłydroższe, ale ładniejsze.
stosowanych w matematyce i wfizyce nie używasię kro- > Po cyfrach oznaczających liczebniki porządkowe na-
leży umieszczać kropkę.
pek.
> Po skrótach nazw obcych jednostek monetarnych stawia 2. Nagrodę roku przyznano dr. Antonowiczowi.
się kropki. > Po skrócie, którego ostatnia litera jest jednocześnie
> Po skrócie, którego ostatnialitera nie jest jednocześnie ostat- ostatnią literą wyrazu, kropkę się pomija. Jeśli jednak
nią literą skracanego wyrazulub formy wyrazowej, należy tego typu skrót użyty jest w odniesieniu do formy.
postawić kropkę. wktórej ostatnia litera nie jest ostatnią literą skrótu,
kropkę należy postawić.
> Po skrócie, którego ostatnia litera jest jednocześnie ostat-
3. Za 5 zł nie dzisiaj nie kupisz.
nią literą wyrazu, nie stawia się kropki, jednak jeśli tego
typu skrót użyty jest w odniesieniu do formy, w której > Wskrótach nazw rodzimychjednostek monetammych nie
ostatnia litera nie jest ostatnią literą skrótu, to kropkę się używa się kropek.
stawia, np.: Wszpitalu pracuje dr Wielgus; ale: Wszpita- 4, Na koncie mam jeszcze 2000 dol. i jakieś złotówki.
lu nie ma dr. Wielgusa. > Wskrótach nazwobcych jednostek monetarnych uży-
> Wskrótach jednowyrazowych zapożyczonych na ogół nie wa się kropek.
. Urodziłemsię 13.09.1957 roku.
tę
ma kropki.
> Wskrótach obcych nazw wielowyrazowych zawsze sta- > Po cyfrach arabskich użytych dla oznaczenia dnia i imie-
wia się kropkę po każdej literze skrótu. Siąca używa się kropek.
> Wpolskich skrótach wielowyrazowych, których drugi lub
6. I wojna światowa wybuchła I IX 1939 r.
> Jeśli w dacie miesiąc oznaczonyjest cyframi rzymski-
kolejnyczłon zaczyna się od samogłoski, kropkę pisze się
po skrócie każdego wyrazu. mi, to w takim zapisie nie stosuje się kropek oddziela-
164 Polonistyka.com
jacych dzień oraz miesiąc. Jeśli zdanie kończy się skró- obojętnie jakiego rodzaju,np.: Albo napisz do mnie, albo
tem z kropką, to na końcu zdania nie stawia się drugiej lepiej zadzwoń; I śmiałsię, ipłakałjednocześnie; 3. przed
kropki. przykładowym wyliczeniem i wyszczególnieniem, wpro-
wadzanym słówkiemjak, np.: Kupili wiele różnych owo-
VIII. ców, jakjabika, gruszki, pomarańcze, winogrona.
i. kropka; . wielokropek, myślnik, pytajnik;
1
2. średnik, przecinek; . wykrzyknik, pytajnik, myślnik, wielokropek;
42
> Przecinkiem zawsze oddziela się zdania podrzędne . wielokropek, myślnik;
1%
i imiesłowowe równoważniki (np.: Idąc, rozmyślała > Opuszczenie fragmentu cytowanego tekstu oznaczamy
o wakacjach), jak również zdania (lub człony zdania) za pomocą wielokropka umieszczonego w nawiasie
współrzędne bezspójnikowe, przeciwstawne(np.: Nie kwadratowym lub okrągłym, np.: Nikodembył niegdyś
miał ochoty wychodzić z domu, ale musiał wyprowa- fornalem |...]. Trudno mu wymawiać, że się nie leczył,
dzić psa), wynikowe (np.: Zachowali się bezczelnie, gdyż leczyłsię przez piętnaście lat. [...]| na koniec, gdy
więc zostali ukarani), synonimiczne (np.: Hoknie do- już zaczął być do ludzi niepodobny, wysłali go na koszt
strzegłam światło i poruszające się cienie, czyli ktoś dworu do szpitala do Kalisza lub: Ulicą Słowackiego
był w mieszkaniu); nie oddzielamy zaś przecinkiem (...) pierwsi drżący przechodnie przemykali pod ścia-
zdań (lub członów zdań) współrzędnych łącznych (np.: nami domów(...). H tych okolicznościach nikt nie do-
Mówiła z pasją i gestykulowała przy tym żywo), Troz- strzegł, że na balkonie starego domu z wieżyczką pło-
łącznych(np.: Popołudniami chodziła na spaceryalbo nie ognisko.
pracowała w ogródku), wyłączających (np.: Nie od- > Umieszczenie myślnika w zdaniu złożonym często po-
robiły lekcji gni nie posprzątały pokoju). Nie oddzie- zwala uniknąć powtórzenia orzeczenia, np.: Rano pił
lamy też przecinkiem przydawki precyzującej (np.: kawę, wieczorem — herbatę.
Pierwsze wolne wybory; Moi bliscy znajomi) i oko- 6. dwukropek;
liczników różnego typu (np.: Wieczorem w ogrodzie > By użyć dwukropka do wprowadzenia wyliczenia, na-
było cicho). leży uprzednio treść wyliczenia ująć i zasygnalizować
Ponadto warto pamiętać, że przecinek stawiamy: l. przed wsposób ogólny. Poprawne jest więc zdanie: Wskład
członami dopowiedzianymi, wtrąconymi (pomimo spój- komisji oceniającej wchodzą: dyrektor, lektor i członek
ników np. rozłącznych lub łącznych), np.: Był człowie- niezależny, błędne zaś: *Egzamin oceniają: dyrektor,
kiem żartobliwym, lub raczej złośliwym; Kochała go, i to lektori członek niezależny.
od bardzo dawna; Zmęczonyrzucił się na łóżko, czy ra- 7. nawias, dwa przecinki, dwa myślniki (otwierający i za-
czej stary tapczan; 2. przed podwojonym spójnikiem, mykający), cudzysłów.
5. POPRAWNOŚĆ FLEKSYJNA — NAZWY WŁASNE
1. 1. Nazwiska i imiona męskie zakończone (w wymowie) spół-

Imrego Nagya, Eustachego Dąba, Alię z Otwinowów, Henri głoską:
Matisse 'a; Alle; Harry emu Little owi, Gaborze Kossucie, Dą- a. przykłady z tekstu: Little, Nagy, Dąb, Otwinow, Matis-
bów; Jaremy i Anny Dowgiałłów, Jamesie Joysie, Becketcie, se, Gabor, Kossuth, James, Joyce, Beckett, Watt, Gide,
Waicie, Gidzie, Prouście, Rabelais'm, Lindem, Mórimćeem, Vic- Proust, Paul, Victor, Remarque, Jules, Verne, Turnau,
torze Hugo; Kossutha, Komenskiego, Chomsky'ego/ Chomskie- Monroe, Jerome, Istvan, Clark, Gable, Józef, Marców,
go; Kosmie Żyrze, Remarque 'a, Beaumarchais go, Newerlego, Jacques, Chirac, Georges, Havel, Carter, Butros, Kim
Paula Valery 'ego i Jules'a Verne'a; Goi, Anny Ondraszkovej; Ir Sen, Marian, Gudzweler:
Langów, Rendem;, Sadowi; Turnaua, Wajdy; Turnau i Wajdzie, b. odmiana w liczbie pojedynczej > rzeczownikowa mę-
AndrewMonroe 'a/Monroe go, Jerome 'owi Kużiowi; Gaborai ska, jak w wyrazach pospolitych zakończonych spół-
Alię; Harry'emu Little owi; Harry'ego Little a, Gabora Kos- głoską:
sutha, Istvana Hortyego; Leniewiczówien; Clarka Gable 'a, Jó- M. Camus, Little (jak: generał, myśliciel)
zeją Sidły, Picassa; Hugonie Marcowie, Ruckim; Hortvemu, Alle; D. Camusa, Little 'a (jak: generała, myśliciela)
Kennedym, Jakiem Chirakiem | Georges 'em Pompidou, Havlów C. Camusowi, Little'owi (jak: generałowi, myślicie-
I Carterów, Mobutu Seseseko; Bonapartów, Richelieum; Dąbo- lowi)
wi, Butrosa Ghalego, Klausa Kinkela, Kim Ir Sena czy Maria- B.=D.
na Piłki, Gudzwelerami, Cyziami, Kuleszami, Sitami, Hadka- N. Camusem, Little 'em(jak: generałem, myślicielem)
mi, Katonimi, Kłosińskimi, Mitymi, Borkowymi; Gudzwelero- Ms. o Camusie, o Littlu (jak: o generale, o myślicielu)
wie, Cyziowie, Kuleszowie, Sitowie, Hadkowie, Katoniowie, c. odmiana wliczbie mnogiej => rzeczownikowa męsko-
Kiłosińscy, Mili/ Miłowie, Borkowi; Little 'owi, Dąbowi, Otelia, osobowa, jak w podobnych wyrazach pospolitych:
Qiellowi. M. Camusowie, Litile owie (jak: generałowie)
Polonistyka.com
165
D. Camusów, Little 'ów (jak: generałów) odmmienianie nazwisk tego typu, np.: Spotkałemsię z pa-
C. Camusom, Little om(jak: generałom) nemSidło; Pojechaliśmy do Józia Lato.
B.=D. 4. Słowiańskie nazwiska męskie zakończone (w wymowie)
N. Camusami, Little ami (jak: generałami) -0, poprzedzonym spółgłoską miękką:
Ms. o Camusach, o Little 'ach (jak: o generałach) a. przykłady z tekstu: Kuzio, Cyzio;
Uwaga: b. odmiana wliczbie pojedynczej => rzeczownikowa mę-
> Nazwiska zakończone ł zapisywane jako -oe, -Qu, -aw, ska:
-owe (np.: Ramlau) mają Ms.=M. M. Kuzio (jak: Józio)
> Oboczności zachodzące w N. i Ms. zapisujemy zgod- D. Kuzia (jak: Józia)
nie z wymową: Joyce — Ms. o Joysie; Horvath — Ms. C. Kuziowi(jak: Józiowi)
o Horvacie; Eric — N. Erikiem, Braque — N. Brakiem. B.=D.
>. Apostrof służy zaznaczeniu różnicy ilościowej (nie: ja- N. Kuziem(jak: Józiem)
kościowej) między wymową a pisownią zakończenia Ms. o Kuziu (jak: Józiu)
tematu nazwiska. c. odmiana wliczbie mnogiej => rzeczownikowa męsko-
2. Nazwiska i imiona męskie zakończone (w wymowie)-a: osobowa:
a. przykłady z tekstu: Jarema, Kosma, Goya, Wajda, Pil- M. Kuziowie (jak: generałowie)
ka, Kulesza; D. Kuziów(jak: generałów)
b. odmiana wliczbie pojedynczej => rzeczownikowa żeń- C. Kuziom (jak: generałom)
ska, jak w wyrazach pospolitych zakończonych-a: B.=D.
M. Jarema (jak: głowa) N. Kuziami (jak: generałami)
D. Jaremy (jak: głowy) Ms. o Kuziach (jak: o generałach)
C. Jaremie (jak: głowie) Uwaga: -
B. Jaremę (jak: głowę) > Z imieniem,tytułem lub innym wyrazem wskazującym
N. Jaremą (jak: głową) na funkcję składniową nazwiska dopuszcza się nie-
Ms. Jaremie (jak: głowie) odmienianie nazwisk tego typu, np.: Spotkałemsię z pa-
c. odmiana w liczbie mnogiej = rzeczownikowa męsko- nem Kuzio; Pojechaliśmy do Adama Byzio.
osobowa: . Niesłowiańskie nazwiska i imiona męskie zakończone
u
M. Jaremowie (jak: generałowie) (w wymowie) -o:

D. Jaremów(jak: generałów) a. przykłady z tekstu: Picasso, Otello;
C. Jaremom(jak: generałom) b. odmiana wliczbie pojedynczej => rzeczownikowa mę-
B.=D. ska żywotna, jak w wyrazach pospolitych zakończo-
N. Jaremami (jak: generałami) nych spółgłoską:
Ms. o Jaremach(jak: o generałach) M. Picasso (jak: student)
Uwaga: D. Picassa (jak: studenta)
> Cwymawiane jako k w D. zapisujemy jako k: de Sica — C. Picassowi(jak: studentowi)
de Siki. | B.=D.
. Słowiańskie nazwiska męskie zakończone (w wymowie) N. Picassem(jak: studentem)
U
-0, poprzedzonym spółgłoską twardą: Ms. o Picassie (jak: o studencie)

a. przykłady z tekstu: Dowgiałło, Żyro, Sidło, Sito; c. odmiana wliczbie mnogiej => rzeczownikowa męsko-
b. odmiana wliczbie pojedynczej => rzeczownikoważeń- osobowa:
ska, jak w wyrazach pospolitych zakończonych -a: M. Picassowie (jak: generałowie)
M. Żyro D. Picassów(jak: generałów)
D. Źyry (jak: wiary) C. Picassom(jak: generałom)
C. Żyrze(jak: wierze) B.=D.
B. Żyrę (jak: wiarę) N. Picassami(jak: generałami)
N. Żyrą (jak: wiarą) Ms. o Picassach(jak: o generałach)
Ms. o Żyrze(jak: o wierze) Uwaga:
c. odmiana wliczbie mnogiej = rzeczownikowa męsko- > Oboczności zachodzące w N. i Ms. zapisujemy zgod-
osobowa: nie z wymową: Enrico — N. Enrikiem, Figaro — Ms.
M. Żyrowie (jak: generałowie) o Figarze, Canaletto — Ms. o Canaletcie.
D. Żyrów (jak: generałów) 6. Słowiańskie imiona męskie zakończone (w wymowie)
C. Żyrom (jak: generałom) -0:
B.=D. a. przykładyz tekstu: Hugo:
N. Żyrami (jak: generałami) b. odmiana wliczbie pojedynczej > rzeczownikowa mę-
Ms. o Żyrach(jak: o generałach) ska, z rozszerzonymtematem:
Uwaga: M. Fugo
>. Z imieniem, tytułemlub innym wyrazem wskazującym D. Hugona
na funkcję składniową nazwiska dopuszcza się nie- C. Hugonowi
166 Polonistyka.com
B.=D. N. Kłosińskimi, Ruckimi (jak: polskimi)
N. Hugonem Ms. o Kłosińskich, o Ruckich(jak: o polskich)
Ms. o Hugonie Uwaga:
c. odmiana wliczbie mnogiej => rzeczownikowa męska, > Nazwiska nie-Słowian, np. Chomsky, mogą w D. lp.
z rozszerzonym tematem: przybierać dwojakie formy: Chomsky 'ego lub Chom-
M. Hugonowie skiego.
D. Hugonów 9. Nazwiska męskie zakończone -owy,-y,-i, mające postać
C. Hugonom przymiotnika:
B.=D. a. przykłady z tekstu: Sadowy, Borkowy, Miły;
N. Hugonami b. odmiana wliczbie pojedynczej => przymiotnikowa;
Ms. o Hugonach M. Sadowy(jak: nowy)
Uwaga: D. Sadowego (jak: nowego)
> Rozszerzony temat. C. Sadowemu (jak: nowemu)
7. Nazwiskai imiona męskie zakończone (w wymowie) -e: B=D.
a. przykłady z tekstu: Imre, Rabelais, Linde, Merimće, N. Sadowym(jak: nowym)
Beaumarchais, Lange, Rende, Monroe, Bonaparte, Ri- Ms. o Sadowym(jak: o nowym)
chelieu, Hadke; c. odmiana wliczbie mnogiej => przymiotnikowa:
b. odmiana wliczbie pojedynczej => przymiotnikowa: M. Sadowi(jak: nowi)
M. Imre, Mórimće, Beaumarchais (jak: dobre) D. Sadowych(jak: nowych)
D. Imrego, Mórimćego, Beaumarchais 'go (jak: dobre- C. Sadowym(jak: nowym)
g0) B.=D.
C. Imremu, Merimóemu, Beaumarchais 'mu (jak: do- N. Sadowymi (jak: nowymi)
bremu) : Ms. o Sadowych(jak: o nowych)
B.=D. 10. Nazwiska i imiona męskie zakończone (w wymowie)
N. Imrem, Mórimeem, Beaumarchais m (uwaga!) -y; pozostałe nazwiska męskie zakończone (w wymowie)
Ms. Imrem, Merimćem, Beaumarchais'm (uwaga!) -i, imiona zakończone (w wymowie)-i:
c. odmiana w liczbie mnogiej => rzeczownikowa męsko- a. przykłady z tekstu: Harry, Eustachy, Newerly, Falery,
osobowa: Horthy, Keneddy, Ghali, Katoni;
M. Imrowie, Mórimće 'owie, Beaumarchais 'owie (jak: b. odmiana wliczbie pojedynczej => przymiotnikowa:
generałowie) M. Katoni, Eustachy(jak: tani, cichy)
D. Imrów, Mórimće ów, Beaumarchais ów(jak: gene- D. Katoniego, Eustachego (jak: taniego, cichego)
rałów) C. Katoniemu, Eustachemu(jak: taniemu, cichemu)
C. Imrom, Mórimće 'om, Beaumarchais 'om(jak: gene- B.=D.
rałom) N. Katonim, Eustachym(jak: tanim, cichym)
B.=D. Ms. o Katonim, o Eustachym(jak: o tanim, o cichym)
N. Imrami, Mćrimće ami, Beaumarchais 'ami (jak: g c. odmiana w liczbie mnogiej => mieszana:
©
Q
i
nerałami) M. Katoniowie, Eustachowie (jak: generałowie)

Ms. Imrach, Mćrimee ach, Beaumarchais 'ach(jak: ge- D. Katonich, Eustachych(jak: tanich, cichych)
nerałach) C. Katonim, Eustachym(jak: tanim, cichym)
Uwaga: B.=D.
> W N., Ms. Ip. występuje końcówka deklinacji -er?. N. Katonimi, Eustachymi (jak: tanimi, cichymi)
8. Nazwiska męskie zakończone -ski, -cki, -dzki, -ckij, -Skij, Ms. o Katonich, o Eustachych(jak: o tanich, o cichych)
-ckoj, -skoj: Uwaga: .
a. przykłady z tekstu: Komensky, Chomsky, Ruckoj, Kło- > Nazwiska węgierskie odmieniają się według wzorca:
Siński; Horthy — Horthyego; nazwiska niewęgierskie według:
b. odmiana wliczbie pojedynczej > przymiotnikowa: Debussy — Debussy ego.
M. Kłosiński, Ruckoj (jak: polski) > Nazwiska, w których przed i jest /, odmieniają się we-
D. Kłosińskiego, Ruckiego (jak: polskiego) dług wzoru: Casarolli — Casarollego, Casarollemuitd.
C. Kłosińskiemu, Ruckiemu(jak: polskiemu) 11. Nieodmienne nazwiska i imiona męskie:
B.=D. a. przykładyz tekstu: Henri, Hugo, Andrew, Pomidou, Mo-
N. Kłosińskim, Ruckim (jak: polskim) buiu, Seseko.
Ms. o Kłosińskim, o Ruckim(jak: o polskim) 12. Nazwiska i imiona żeńskie zakończone (w wymowie)
c. odmiana w liczbie mnogiej => przymiotnikowa: -ska, -cKa, -dzka, -owa:
M. Kłosińscy, Ruccy(jak: polscy) a. przykładyz tekstu: Ondraszkovd;
D. Kłosińskich, Ruckich (jak: polskich) b. odmiana wliczbie pojedynczej > przymiotnikowa:
C. Kłosińskim, Ruckim (jak: polskim) M. Ondraszkovd(jak: nowa)
B.=D. D. Ondraszkowej (jak: nowej)
Polonistyka.com
167
C. Ondraszkowej (jak: nowej) > W odmianie nazwisk męskich zakończonych na -i,
B. Ondraszkową (jak: nową) poprzedzonym /, i wypada.
N. Ondraszkową(jak: nową)
Ms. Ondraszkowej (jak: nowej) Iv.
c. odmiana w liczbie mnogiej => przymiotnikowa: Jacques owi Santerowi, Ester Aguirre, Augustowi Pinocheto-
M. Ondraszkowe (jak: nowe) wi, Hilary Clinton, Butrosowi Ghalemu, Geenie Davis, Cri-
D. Ondraszkowych(jak: nowych) stianowi Pinzautiemu, Lucelli Santos, Michałowi Boniemu,
C. Ondraszkowym(jak: nowym) Edwardowi Wendemu, Janowi Szyszce, Emmie Thompson,

Joschce Fischerowi, Sarze Miles, Claude 'owi Perry emu, De-
B.=M.
N. Ondraszkowymi(jak: nowymi) brze Winger, Olafowi Lubaszence, Izabelli Scorupco, Aleco-
wi Baldwinowi, Grecie Scacchi, Jeremiemu Ironsowi, Debo-
Ms. o Ondraszkowych(jak: o nowych)
rze Foreman, Carlosowi Moi, Krystynie Jandzie, Peie'owi
13. Pozostałe nazwiska i imiona żeńskie zakończone (w wy-
mowie) -a oraz zakończone -ówna: Samprasowi, Margaret Thatcher, Leonidowi Kuczmie, Bar-
barze Labudzie, Sukartowi, Fiodorowi Szczerbatskiemu, Gien-
a. przykładyz tekstu: Ałła, Anna, Leniewiczówna;
nadijowiSielezniowowi, Martinie Hingis, Xusufowi Habibie-
b. odmiana w liczbie pojedynczej => rzeczownikowa:
mu, Gabrieli Sabatini,
M. Leniewiczówna (jak: wiosna)
D. Leniewiczówny(jak: wiosny)
V.
C. Leniewiczównie (jak: wiośnie)
i. Tlałków; 2. Mojców; 3. Mokry; 4. Jeskego;, 5. Morzycy,
B. Leniewiczównę (jak: wiosnę)
Morzycy, Grudkowie; 6. Renkemu; 1. Toniowi; 8. Ryszków;
N. Leniewiczówną (jak: wiosną)
9. Kościa; 10. Strudela/ Strudla; 11. Brunona Kędzia; 12. Eu-
Ms. o Łeniewiczównie (jak: o wiośnie)
stachemu Wańkowowi, Kojry; 13. Ciepłych; 14. Kwirężówny;
c. odmiana w liczbie mnogiej => rzeczownikowa:
15. Cyzia.
M. Leniewiczówny(jak: wiosny)
D. Leniewiczówien (jak: wiosen)
VI
C. Leniewiczównom(jak: wiosnom)
1. Grzegorzem Kołodką, Janusza Korwin-Mikkego, Andrzeja
B.=M.
Ostoję-Owsianego, Mariana Piłkę; 2. Renkego, Tlałkówien;
N. Leniewiczównami (jak: wiosnami)
3. Dąba-Kocioła, Leopolda Ryszki; 4. Staszkiem Ozimkiem,
Ms. Leniewiczównach(jak: o wiosnach)
Cześkiem Kościem, Jurkiem Kędzią, Luckiem Surdelem/ Sur-
dlem, Rysiem Daleczką; 5. Tkaczówny, Kwirężynie, Ciepły;
I. 6. Langem, Brunona Mecha, Mechowi, Okrzei, Stefana Ba-
1. de Gaulle 'a, Joffre 'ów, Charles'a , Gore'a; 2. Descartes'em,
leya; 1. Tadeusza Piniego, Zygmuntem Bravem, Bernardem
Descarcie; 3. Jacques 'owi, Jakiem; 4. Baleya, Brytaua, Eri- Wernerem; 8. Rosatim, Labudzie, Kołodce, Oleksego, Bende-
ca, Chevailliera, Enrica, Botellego; 5. Andrćgo, Brichais go, ra, Korwin-Mikkego; 9. Józefem Waczkowem, 10. Sitę, Be-
Leclanchć 'ami; 6. de Vigny'ego, de Vignym; 1. Kandinsky 'ego/ skostego; Ryniego, Bałoga, Stępnia, Cyzia, Kojrę; 11. Staszka
Kandinskiego, Kandinskim; 8. Horihyego.
Kocioła, Jankiem Gołąbem, Jurkiem Gałąziem; 12. Igora Jan-
> Apostrof służy zaznaczeniuróżnicy ilościowej (nie: jako- kego, Juliusza Kaziowa; 13. Krzemienia, Stępnia, Wedla;
ściowej) między wymowąa pisownią zakończenia tematu 14. Ziei, Puzyny, Weryże, lepiej: Werysze; 15. Zofii Borowy,
nazwy. Tadeuszu Gajcym, Ewy i Jacka Woźniców, Ottona Byzia;
16. Pawła Jeskego, Janku Radusze, Marysi Mazurównie, Hojt-
IL ka Kędzi; 17. Emilii Latosze-Marczak, Piotrze Biedze; 18. Bia-
1. a. Domżale; b. Strejlau. ły, Salonich; 19. Krzysztofa Brei, Stanisława Tekielego, Bru-
> Nazwiska zakończone w wymowie na £ zapisywane nonowi Lesiowowi; 20. Bogdanie Czeszce, Romanowi Błach-
jako -0e, -au, -aw, -owe mają Ms. lp. równy M. Ip. ni, Leona Bójki.
. Burowie; b. Capocie, Fabrze, Rollandzie.
1»
©
> Końcowespółgłoski tematu, zmiękczone przez koń- VIL

cówkę, zapisuje się zgodnie z wymową, nawetjeśli 1. Hugona; 2. Ottona; 3. Stach i Jasio; 4. Barnabą Żegoią;
spowoduje to znaczną różnicę w pisowni między for- 5. Salomeę Niemenową; 6. Kołodką; 7. Jaskierni, 8. Hejke-
mą podstawowąa formą z obocznością. mu; 9. Stefana Turnaua; 10. Bohuszewiczównie; 11. Gaw-
. Nowakiem; b. Enrikiem. łów; 12. Humiei, 13. Latosze-Walenckiej; 14. Benniego;
01
w
> Por. 2. 15. Pająków.

. Toremaki; b. de Siki. VHL.
> Por. 2. 1. Benny ego Lesneva, La Fayeite 'a; 2. Claude a Moneta, Edo-
„a. z Ciepłym, o Białym; b. z Merlem, o Lindem. uarda Maneta. George 'a Boleva; 3. Rabelais'm | Goetkem,
th
> Nazwiska męskie zakończone na -e mają w N. i Ms. Corneille a, Manzoniego; 4. Karla Mladego, Grigorijowi Ły-
dawną końcówkę przymiotnikową-emr. sence; 5. Hansa Bessego. Claude'a Debussy'ego, Stephane G
6. a. Pananiego;, b. Batollego. Mallarmego: 6. Benoit, Samuelu Beckeicie; 1. Hirohita, Fi-
„a. Pananiemu, b. Batollemu. rohitem => o nieodmienianiutakich nazwisk zdecydował uzus.
—Ą
168 Polonistyka.com
jednak brak systemowych przeciwwskazań do ich odmiany; -u). Międzylesie, Międzywodzie, Murzasichle; M. To
8. Gabriela d Annunzia; 9. La Fontaine a, Charles a Perraul- Jasło, Międzylesie jest piękne, D. Jadę do Jasła, Mię-
ta; Kryłowa; 10. Auguste 'a Virane a, Daniela Defoe, Bernar- dzyłesia, C. Jadę ku Jasłu, Międzylesiu, B. Jadę przez
dem Canaletiem; Pierre owi Corneille owi, Dumasie, Beau- Jasło, Międzylesie, N. Jestem przed Jasłem, Międzyle-
marchais'go; ll. Gene'a Kelly'ego, Jacques'a Coustequ; siem, Ms. Mieszkam wJaśle, Międzylesiu;
12. Paulu McCartneyu, Jimmym Hendriksie; 13. Louisa Mar- e. deklinacja rzeczownikowa żeńska — twardotematowa
raulta, Mendelssohnie-Bartholdym;, 14. Boba Dole a; Grego- (C., Ms. -'e): Częstochowa, Jabłonna, Włoszczowa,
ry 'ego Blake a, Jolinny 'ego Staircase 'a, Garym Pete'em Do- Wschowa i miękkotematowa(C., Ms. -i, -y): Choroszcz,
nahue, Luthera Copansky'ego; 15. Żytniego, Pankratenką, Su- Gołdap, Trzebież, M. Ta Częstochowa, Choroszcz, Gol-
choruczenkowowi. dap jest piękna, D. Jadę do Częstochowy, Choroszczy,
Gołdapi, €. Jadę ku Częstochowie, Choroszczy, Goł-
IX. dapi, B. Jadę przez Częstochowę, Choroszcz, Gołdap,
1. Murata, Mauriakiem, Rabelais mu; Rimbaudzie; 2. Andre- N. Jestem przed Częstochową, Chorosżczą, Gołdapią,
ottiego; Ścarlattim;, Bragi, Pietrem Sorellim, Bettina Craxiego, Ms. Mieszkam w Częstochowie, Chorosżczy, Gołdapi;
Nodellego, Gianluce Cornetcie; 3. Voltaire 'a, Goethego, Ro- f. deklinacja przymiotnikowa męska — forma podstawo-
usseau; Descartes 'owi; 4. el Greca, Auguste 'a Renoira, Le- wa wlp.: Chyżne, Hrebenne, Równe, Zakopane; M. To
onarda da Vinci; 5. Hume 'a, Locke a, Taine 'a; Berkeleyem, Chyżne jest piękne, D. Jadę do Chyżnego, C. Jadę ku
Nietzschego, Jeana Paula Sartre 'a; 6. Descartes a, Rouss- Chyżnemu, B. Jadę przez Chyżne, N. Jestem przed Chyż-
eau, Locke a, Heideggera; Voltairze, Millu, Spinozie, Bla- nem, Ms. Mieszkam w Chyżnem;
isie Pascalu; 1. Jacques'a Etienne'a Montgolfiera, 8. Re- GQ
. deklinacja przymiotnikowa męska — forma podstawowa
margque 'u, Prouscie, Rimbaudzie, Joysie; 9. Lwa Tołstoja, w lm.: Końskie; M. Te Końskie są piękne, D. Jadę do
Walta Disneya; 10. Viscardiemu, Joyce 'owi, Syzdołowi, Ra- Końskich, €. Jadę ku Końskim, B. Jadę przez Końskie,
tanowowi, Charles 'owi Cocteau; 11. Philippe 'a Candelora; N. Jestem przed Końskimi, Ms. Mieszkam w Końskich;
12. Miguela Induraina, Tony'ego Romingera; 13. Luke owi h. deklinacja przymiotnikowa żeńska: Istebna, Limano-
Hidy 'emu, Gregory 'ego White'a, Luciana Shwarzera; Kry- wa, Piwniczna, Poniatowa; M. Ta Istebna, Limanowa
łowowi, Bradleyowi Cone'owi; 14. Santego Graciottiego, jest piękna, D. Jadę do Istebnej, Limanowej, C. Jadę
Luigiego Marinellego; 15. Ghandiego, Kennedy ego, Hor- ku Istebnej, Limanowej, B. Jadę przez Istebną, Lima-
thyego, Imre Nagya. nową, N. Jestem przed lstebną, Limanową, Ms. Miesz-
kam wIstebnej, Limanowej.
X. . Nazwy złożone:
he)
1. Kevem; 2. Jamesa; 3. Gregory emu; 4. Cole 'em, Boyesa; a. nazwy z fleksją wewnętrzną: Białystok, Krasnystaw;
5. Riną, Luciana Leggii; 6. Teddy'ego; 1. Billy'ego Wildera; M. Ten Białystokjest piękny, D. Jadę do Białegostoku,
8. Kryłowem; 9. Lynna White'a; 10. Bradleya. C. Jadę ku Białemustokowi, B. Jadę przez Białystok,
N. Jestem przed Białymstokiem, Ms. Mieszkam
XI. wBiałymstoku;
I. Nazwy niezłożone: b. rzeczownik+rzeczownik(litery odsyłają do odpowied-
a. deklinacja rzeczownikowa męska twardotematowa — nich typów nazwjednoczłonowych): Busko Zdrój
forma podstawowa w lp.: Babimost, -u; Kołobrzeg,-u; (d.rb.), Golub-Dobrzyń (b.tb.), Kędzierzyn-Kożle
Kwidzyn, -a; Parczew, -a; Pisz, -a; Sochaczew,-a; Tar- (a.+b.), Konstancin-Jeziorna (a.+t.), ŚwieradówZdrój
nobrzeg, -a; Tczew, -a; M. Ten Babimost jest piękny, (a.+b.);
D. Jadę do Babimostu, C. Jadę ku Babimostowi, B. Jadę c. rzeczownik+przymiotnik: Bardo Śląskie (d.+przym.r.n.),
przez Babimost, N. Jestem przed Babimostem, Ms. Bielsko-Biała (d.+h.), Ostrów Mazowiecka (e.th.),
Mieszkam w Babimoście; Ostrów HMielkopolski (a.tf.), Skarżysko-Kamienna
b. deklinacja rzeczownikowa męska miękkotematowa — for- (d.rh.);
ma podstawowa w 1p.: Chocim, Jarosław, Okocim, d. przymiotnik=-rzeczownik: Borne-Sulinowo (przym.rn.*a.),
Oświęcim, Prokocim, Toruń, Wodzisław, Wrocław, Za- NowyTarg (f.+a.), Ruciane-Nida (przym. r.n.+e.);
mość; M. Ten Chocimjest piękny, D. Jadę do Chocimia, e. przymiotnik--przymiotnik: Biała Podlaska (h--hb.), Hy-
C. Jadę ku Chocimiowi, B. Jadę przez Chocim, N. Je- sokie Mazowieckie (przym. r.n.+przym. r.n.).
stem przed Chocimiem, Ms. Mieszkam w Chocimiu;
c. deklinacja rzeczownikowa męska — forma podstawo- XII.
wa w lm.: Białobrzegi, -ów; Charzykowy, g; Katowice, 1. z Babimostu, do Pisza, Tarnobrzega = końcówka-a/-u
6; Łapy, 6, Makoszowy, 6; Międzyzdroje, -ów; Psary, 8; wD. Ip. r.m. wynikają ze zwyczaju językowego; współ-
Suwaiki, e, Tychy, g; M. Te Białobrzegisą piękne, D. Ja- cześnie brak uzasadnienia systemowego;
dę do Białobrzegów, C. Jadę ku Bialobrzegom, B. Jadę . Radomiowi=> miękki temat (ślad dyspalatalizacji głosek
tJ
przez Biaiobrzegi, N. Jestem przed Biatobrzegami, Ms. wargowych miękkich), końcówka C. -owi charakterystycz-
Mieszkam w Biaiobrzegach, na dla r.m.; Tczewowi => końcówkaC. -owi, charaktery-
d. deklinacja rzeczownikowa nijaka — twardotematowa styczna dla r.m.; Jasłu => końcówka C. -u, charaktery-
(Ms. -*e): Jasło, Mielno, Rytro 1 miękkotematowa (Ms. styczna dla r.n.:
Polonistyka.com
169
. Białobrzegów, Charzyków, Łap => g/-ów w D. lm. r.m. wiu, Igora Seńki; Romanowów; 2. Rabelais 'go, Montaigne a,
1)
wynikają ze zwyczajujęzykowego; współcześnie brak uza- Goetliego, Rousseau; Hugona Kołłątaja, Victorem Hugo;
sadnienia systemowego; 3. Białymstoku, Pałków, Ryszarda Dyi; 4. Ingrid Nienacką,
4. Rytrze => końcówka Ms. -'e charakterystyczna dla rze- Birigitte Bołdygę, Karin Religę, Teresę Zarembinę; 5. Mai Ko-
czownikówtwardotematowych; Murzasichlu => końcówka walłówny, Krasnegostawu, Makoszów, Otiona Srebry; 6. Ste-
Ms. -u charakterystyczna dla rzeczowników miękkotema- fana Walerycha, Józefem Kopanią; Elżbietą Sadowy, Suwałk;
towych; 7. Hendem, Wysokiem Mazowieckiem, Międzyzdrojów, Świa-
. Jabłonny, Trzebieży, (Nowej) Słupi => odmiana rzeczow- tle, Zakopanem; 8. Kazia Stasiowa, Gide 'a, Maupassania,
tu:
nikowa; Istebnej, Nowej (Słupi) => odmiana przymiotni- Saint-Exupećry ego; 9. Złotoryi, Dusznik, Brunonem Lesio-
kowa; wem, Kosówien; Żoi Birtusówny, Jabionny, Popowów, Bulga-
6. Włoszczowie, Ostrowi (Mazowieckiej) =» odmiana rze- rii, 10. Magdeburga, Renć Descartes 'a, Jacques 'a-Pierre'a
czownikowa; Piwnicznej, Limanowej, (Ostrowi) Mazo- Breiegniera, Innsbrucku; 11. Joasi Nowakównie, Chęcin, Go-
wieckiej => odmiana przymiotnikowa; łąbowi, Ostrowa Wielkopolskiego, Gołdapi, Jurkowa, Camu-
7. Hrebennem, Wysokiem Mazowieckiem => odmiana przy- sa; 12. Dudy-Gracza, Kai Wesoły, Pablowi Picassowi; Du-
miotnikowa w lp.; Końskimi => odmiana przymiotnikowa dzie-Graczowi, Picassem; 13. Bardzie Śląskim, JerzymLacie,
w lm; Jana Mroza, Babimostu; 14. Boguszówien, Jules'a Ferne a,
8. Chyżnem, Zakopanem => odmiana przymiotnikowawlp.; Poego (lub: Poe), Brunona Schulza; Jamesie Joysie; 15. Jur-
Końskich => odmiana przymiotnikowa w Im.; ka Dąba, Prokocimia, Staszka Gałązia, Żar.
9. Ostrowa Wielkopolskiego, Bielska-Białej, Skarżyska-Ka-
miennej; RY.
10. Bardu Śląskiemu, Bielsku-Białej, Skarżysku-Kamiennej, 1. Boticellego, Verlaine a, Gajcego, Franęois Dubois; 2. Chon-
Ostrowowi Wielkopolskiemu, Rucianemu-Nidzie. drokostasowi, Romanem Grzesiowem, Mokrej, Beaumar-
chais'go; 3. Schwarzwaldu, Biełego, Spassowskiego, Prosz-
XII. czenki, Smirnowów; 4. Kwidzyna, Hugona Boniego, Okoci-
1. Jabłonnie, Brzegu, Starej Miłośnie/ Starej Miłosnej (uzus); mia, 5. Piwnicznej, Radusze, Jeskemu, Beskidów, Sudetów,
2. Aten, Chyżnego; 3. Bieszczad, rzad. Bieszczadów, Sudetów; Karkonoszy; 6. Piecychnę, Dużego, Gratkę, Wesołej, Blachni,
4. Czarnobyla; 5. Lasek, Marek, Suwałk, 6. Krasnem, Boga- Końskich, Zdenkowi Veselemu, Hradca Kralove, Iwanowi Ły-
tem, 7. Poznańskiem, województwie poznańskim; 8. Mulicz- sence, Mińska, Konewów, Drohobycza; Zuzi Bałukówny, Ja-
nem, Końskich; 9. Gołdapi, Supraśla, Brzegu, w Górnem By- błonny, Elżuni Biały, Brzegu, Zoi Kalety, Kwidzyna; 1. Jacka
strem; 10. Andów, Himalajów, Apeninów, Kordylierów, Mal- Mildego, Limanowej, Dębego Wielkiego, 8. Chocimiu, Ja-
borka, Bydgoszczy, Zakopanem, 11. Nowogrodu; 12. Liver- strząbów, Szewcowów, Ryk, Ostrowi Mazowieckiej; 9. Boli-
poolu; 13. Gorkim; 14. Michajłowskiego; 15. Białej Podlas- cellego, Galtieriego, Landaua; 10. Farinellego, Ewy Małas-
kiej, Bielska-Białej; 16. Tych, reg. Tychów. -Godlewskiej, Dereka Regina; 11. Toricellemu, Sylwii Biały,
Ełku, Piszu. 12. Pablowi Picassowi, Ernesta Hemingwaya,
XIV. o Michelu Butorze, Kazimierza Dobrychłopa; 13. Andrego
1. Krasnegostawu; 2. Wysokiem Mazowieckiem; 3. Gołdapi; Malraux, Camusem, Nascogny'emu, Martinowi, Strasburga;
4. Rytra; 5. Końskimi, 6. Apeninów, Andów; 7. Dwikozów; 14. Machiavellego; 13. Piatigorska, 16. Kuzniecowowi, Ma-
8. Chamonix. gnitogorska, Biełowej, Thackeraya.
XV.
i. Nowogródka, Tarnopola, Manteufjlem, Skowronkiem,
Mroczką, Poppem, Holzerem, Małowistem, lantym, Jarosła-
6. POPRAWNOŚĆ SŁOWOTWÓRCZA — NAZWY WŁASNE
8.zgierski, bydgoski, grudziądzki, chodzieski, piski =

1. augustowski, zambrowski, dzierżoniowski, głogowski, wo- -Ski;
łowski > -ski; 9. sokółski, suwalski, wałbrzyski, włocławski, tarnobrzeski,
. parczewski, tczewski, pleszewski = -ski; przysuski, lęborski, kluczborski, tyski, elbląski, morąski
tO
„ legionowski, wejherowski, działdowski, mrągowski => -Ski; => -SKi,

62
. grajewski, braniewski, węgorzewski => -Ski; 10. łaski, brzeski, leski, leżajski, przeworski, lipski => -Ski;
m
. wschowski, limanowski, włoszczowski, kolbuszowski, czę- 11. siemiatycki, polkowicki, milicki, oleśnicki, zg zgorzelecki,
ZY
stochowski => -ski; lubliniecki, wągrowiecki > -cki;

6. lubiński, strzeliński, gostvniński, garwoliński, kościerski! . gnieźnieński, chełmiński, kutnowski, lipnowski, lipieński,
tJ
pa
kościerzyński, pszczyński => -Ski; wąbrzeski,jaworzański=> -ski (z ucięciem tematycznego

7. lubański, biłgorajski, gdyński, gostyński => -Ski; -n0), -eński, -ański, -iński/-yński, -owski.
170 Polonistyka.com
i. VI.
1. bronowicki, daw. bronowski; 2. lipowski, daw. lipieński; 1. Anglik, Angielka; 2. augustowianin, augustowianka; 3. Azja-
3. proszowicki, lok. proszowski; 4. sobieszyński, daw. sobie- ta, Azjatka; 4. bartoszyczanin, bartoszyczanka; 5. bydgosz-
ski; 5. szczuczyński, daw. szczucki; 6. szczytnowski, daw. Szczy- czanin, bydgoszczanka; 6. Czeczen[o]/ Czeczeniec, Czeczen-
cieński; 1. turkowski (nowe, nienormat.), trad. turecki; 8. ze- ka; 1. Kurpfe], Kurpianka; 8. Laotańczyk, Laotanka; 9. La-
brzydowicki, ale: Kalwaria Zebrzydowska. pończyk, Laponka; 10. magdeburczyk, magdeburka; tl. Pa-
> Tendencja do upraszczania systemu; zwyciężają formy lestyńczyk, Palestynka, 12. paryżanin, paryżanka; 13. Persfa],
utworzone za pomocą najpopularniejszego modelu(najbar- Persyjka, Persjanka; 14. Poleszuk, Poleszuczka; 15. Saksoń-
dziej regularne), bezwymian, które umożliwiają wypro- czyk, Saksonka; 16. Słowak, Słowaczka; 17. Słowenięc, Sło-
wadzenie formy podstawowej. wenka; 18. Ślązak, Ślązaczka; 19. Walonfa]/ Walończyk, Wa-
>. Do zaniku tradycyjnej (starszej, lokalnej) formy przymiot- lonka; 20. Warmiąk, Warmiaczką; 21. wiedeńczyk, wiedenka;
nika od nazwy niewielkiej miejscowościprzyczyniasię wej- 22. Wielkopolanin, Wielkopolanka.
ście tej nazwy do ogólnonarodowego obiegu polszczyzny,
VII.
użytkownicy nieznający tradycyjnej formy tworzą przy-
> -anin to najczęstszy formant tworzący nazwy mieszkań-
miotnik w sposób regularny (np.: szczytnowski — od czasu
ców od polskich nazw miast.
założenia w miasteczku szkoły policyjnej).
-czyk to częstszy formant tworzący nazwy mieszkańców
v
od obcych nazw miast.
II.
-ak to formant wprowadzający nacechowanie potocznością.
babimojskiej, koneckim, leszczyńskimi, niżańskim, sądeckie, Ww
> Od wielu nazw polskich i obcych nie tworzy się nazw miesz-
ujejskie, lubelskiego, średzkiego, zamojskiego, tarnogórskich,
kańców.
zawichojskich.
>. Derywaty te ze współczesnego punktu widzenia są niere-
IX. :
gulame, gdyż zostały utworzone według dawnych zasad 1. Ormianin, Ormianka => nazwy narodowości; Armeńczyk,
lub od dawnych form (np. dawna nazwa Leszna brzmiała Armenka => nazwy obywateli państwa (rzadko);
Leszczno, Niska — Niżsko, Sącza — Sądcz, Lublina — Lubel 2. Azerbejdźanin, Azerbejdźanka => nazwy obywateli pań-
lub Lubla). stwa; Azer, Azerka => nazwy narodowości;
. Finlandczyk, Finlandka => nazwy obywateli państwa; Fin,
1
Iv. Finka => nazwy narodowości;

1. Biała, Biała Podlaska; 2. => Bielsko-Biała, Bielsk Podlaski; 4. krakowiak, krakowianka => gorsze, pot.; polisemiczne
3. Brześć, Brzesko, Brzeg; 4. Łeba, Łebsko; 5. Międzyrzec, Mię- względem nazwy tańca; krakowianin, krakowianka => lep-
dzyrzecz, Międzyrzecze; 6. Pasłęk, Pasłęka; 7. Słupsk, Słupia; sze, niepot.;
8. Strzelin, Strzelno; 9. Supraśl (r.m.), Supraśl(r.ż.); Sucha, Susz. . *lidzbarczyk, *lidzbarczanka => niepopr.; lidzbarczanin,
m
lidzbarczanka => popr., ponieważ formant -anin najczęściej

V. tworzy nazwy mieszkańców od nazwpolskich;
1. bialskopodlaski, bialski; 2. bielski, bielsko-bialski; 3. go- 6. moskwiczanin, moskwiczanka =» gorsze, pot.; moskwia-
lubsko-dobrzyński; 4. grodziski; 5. jeleniogórski; 6. miński; nin, moskwianka => lepsze, poprawnie utworzone;
7. nowokhucki; 8. nowodworski; 9. świętokrzyski. 7. Śradomiak, *radomianka = niepopr.; radomianin, rado-
> Od dwuczłonowych nazw miejscowych, składających się mianka => popt.;
z przymiotnika i rzeczownika, następującego po tym przymiot- 8. warszawiak, warszawianka; warszawianin, warszawian-
niku, tworzy się przymiotniki oparte na dwóch podstawach, ka => obydwie formy możliwe, druga ma charakter bar-
pisane bez łącznika (np.: Jelenia Góra —jeleniogórski). dziej oficjalny.
> Od dwuczłonowych nazw miejscowych, składających się
X.
z rzeczownika i przymiotnika, następującego po tym rze-
Gdzie? Dokąd?
czowniku, tworzy się przymiotniki jedynie od członu rze-
a. na Białorusi, na Białoruś; dziś nazwa państwa, daw. na-
czownikowego (np.: Mińsk Mazowiecki — miński).
zwa części;
Od dwuczłonowych nazw miejscowych, składających się
v
na Bornholmie, na Bornholm; nazwa wyspy:

z elementów współrzędnych (pisanych z łącznikiem), two-
na Cyprze, na Cypr; nazwa wyspy;
rzysię przymiotniki dwuczłonowe, pisane z łącznikiem (np.:
na Gibraltarze, na Gibraltar;
Golub-Dobrzyń — golubsko-dobrzyński).
na Grenlandii, na Grenlandię; nazwa wyspy:
na Kubie, na Kubę; nazwa wyspy;
VI na Litwie/ w Litwie, na Litwę; dziś nazwa państwa, daw.
> Derywaty od polskich nazw geograficznych — przede nazwa części;
wszystkim kryterium uzualne (zgodność z lokalną trady- na Łotwie, na Łotwę; dziś nazwa państwa, daw. nazwa
cją), np.: szczycieński, nie: szczytnowski. części;
> Derywaty od obcych nazwgeograficznych — przede wszyst- na Majorce, na Majorkę; nazwa wyspy:
kim kryterium systemowe (tworzenie formacji regularnych, na Słowacji, na Słowację; dziś nazwa państwa, daw. na-
analogicznych). np.: kongijski, bo belgijski. zwa części;
Polonistyka.com
171
na Tasmanii, na Tasmanię; nazwa wyspy; wTatrach, w Tatry;
na Ukrainie, na Ukrainę; dziś nazwa państwa, daw. nana Uralu, na Ural — wyjątek;
zwa części; f. w Białołęce, do Białołęki; dziś część miasta, daw. jego
na Węgrzech, na Węgry — wyjątek (tradycja); nazwa;
. w Anglii, do Anglii; na Bielanach, na Bielany;
wAustralii, do Australii; na Bródnie, na Bródno;
wAustrii, do Austrii; na Gociawiu, na Gocław;
wCzechach, do Czech; na Grochowie, na Grochów;
wEstonii, do Estonii; w/ na Kabatach, do Kabat/ na Kabaty; dziś nazwa dzie|-
wHolandii, do Holandii; nicy, daw. nazwa odrębnej jednostki;
w Niemczech, do Niemiec; na Mokotowie, na Mokotów;
w Nowej Zelandii, do Nowej Zelandii; w/ na Natolinie, do Natolina/ na Natolin; dziś nazwadziel-
wPrusach, do Prus; nicy, daw. nazwa odrębnej jednostki;
wRosji, do Rosji; na Ochocie, na Ochotę;
„ na Białostocczyźnie, na Białostocczyznę; na Pradze, na Pragę;
wKieleckiem, w Kieleckie; na Sadybie, na Sadybę;
w Krakowskiem, w Krakowskie; na Saskiej Kępie, na Saską Kępę;
na Lubelszczyźnie, na Lubelszczyznę; na Starym Mieście, na Stare Miasto;
w Małopolsce, do Małopolski — wyjątek; wŚródmieściu, do Śródmieścia — wyjątek;
w Rzeszowskiem, w Rzeszowskie; w/ na Tarchominie, do Tarchomina/ na Tarchomin; dziś
wSiedmiogrodzie, do Siedmiogrodu; dziś nazwa części, nazwa dzielnicy, daw. nazwa odrębnej jednostki;
daw. nazwa samodzielnego terytorium; na Targówku, na Targówek;
w Wielkopolsce, do Wielkopolski — wyjątek; w Ursusie, do Ursusa; dziś nazwa dzielnicy, daw. nazwa
. ha Kurpiach, na Kurpie; odrębnej jednostki;
na Mazurach, na Mazury; na Ursynowie, na Ursynów;
na Podhalu, na Podhale; we Włochach, do Włoch; dziś nazwa dzielnicy, daw. na-
na Podlasiu, na Podlasie; zwa odrębnej jednostki;
na Polesiu, na Polesie; na Woli, na Wolę;
na Pomorzu, na Pomorze; na Żoliborzu, na Żoliborz.
na Suwalszczyźnie, na Suwalszczyznę; Przyimki do i włączą się z nazwami terytoriów (np.: Jadę
na Syberii, na Syberię; do Jabłonny), a przylmek na z nazwami części składo-
na Śląsku, na Śląsk: wych większych terytoriów (np.: Jadę na Suwalszczyznę;
. w Alpach, w Alpy; Jestem na Suwalszczyźnie). Od tej zasady są wyjątki — obej-
w Beskidach, w Beskidy; mują one przede wszystkim nazwyterytoriów, które hi-
wBieszczadach, w Bieszczady; storycznie były częściami jakichś większych całości,
na Kaukazie, na Kaukaz — wyjątek; a obecnie są samodzielne, np.: Białoruś, Ukraina.
w Sudetach, w Sudety;
7. POPRAWNOŚĆ FLEKSYJNA — NAZWY POSPOLITE — RZECZOWNIK
współczesny jest odmienny od dawnego — po języku

. a. tego bandaża, rzad. bandażu; b. tego baobabu; c. iego prasłowiańskim polszczyzna odziedziczyła trzy zakoń-
dębu; d. iego afisza; e. tego termometru; f. iego kilofa, czenia C. Ip. r.m: -u, -i Oraz -owi. W prasłowiańsz-
rzad. kilofu; g. tego konia; h. tego wołu; czyźnie oraz w początkowym okresie rozwoju polsz-
> Rzeczowniki nieżywotne rodzaju męskiego mogą przy- czyzny-owi była bardzo rzadką końcówką — przybie-
bierać w D. Ip. końcówki -a lub -u. Niekiedy obie koń- rałyją tylko rzeczownikinielicznej deklinacji -u/- (np.:
cówki występują obocznie. Zasady ich doboru nie są syn, dom). Rozpowszechnienie się tej końcówkijest wy-
ściśle określone, a ich „rywalizacja” trwa od począt- nikiem działania we fleksji tendencji do precyzji i wy-
kówjęzyka polskiego. Wszystkie rzeczowniki żywot- razistości — końcówka-owinie jest bowiem wykładni-
ne rodzaju męskiego, z wyjątkiem wół, bawół od XVI w. kiem żadnej innej kategorii fleksyjnej.
przybierają zawsze końcówkę-a. . a. temu biuru; b. temu prześcieradiu, €. temu srebru;
„a. temu stołowi; b. temu kłowi; c. temu diabłu; d. temu > W C. Ip. rn. zawsze występuje końcówka-u.
|
człekowi, rzad. człeku; e. temuorłowi, rzad. orłu; £. temu . a. jeden kotlet, pot. jednego kotleta; b. jednego hambur-
dx
kotu; gera; ©. jeden banani jednego banana; d. jeden batonik,

» Końcówką ekspansywną wC. lp. r.m. jest -owi. Tylko pot. jednego batonika;
kilkanaście rzeczowników(np.: pies, kot, pan, ojciec, > Rzeczowniki męskie nieżywotne mają w zasadzie
ksiądz, diabeł) przybiera recesywną końcówkę-t/. Stan B. równy M. (np.: Mamstół, Kupiłem obraz). co wy-
172 Polonistyka.com
stępowało już w prasłowiańszczyźnie. Istnieje jednak (w czasach prasłowiańskich) była ona charakterystycz-
kilka kategorii nazw (potraw — p. 4., gier sportowych — na dla deklinacji -u- (np.: syn — synove, vol — volove,
p. 5., gatunków muzycznych — p. 6., wyrobówfabrycz- dom — domove). W średniowieczu zaczęły ją przybierać
nych — p. 7., pieniędzy— p. 8.), które mogą przybierać także inne rzeczowniki męskie, gdyż była bardzo wyra-
wbierniku końcówkę -a. Słowo papieros i jego Syno- zista (por. krukowie, orłowie,językowie). W XVI w. za-
nimy oraz hiponimy(p. 9.) zawsze mają w B. końców- czął się jej regres. Współcześnie jej zakres użycia nie
kę -a. Natomiast B. wyrazuząb i jego Synonimóworaz jest dokładnie określony, choć można wskazać pewne
hiponimów(p. 10.) zawsze jest równy M. grupy rzeczownikówtwardotematowych męskich oso-
. a. tenisa; b. krykieta; c. bilard, pot. bilarda; bowych, które ją przybierają (np. te zakończonena-f).
.a. smutnego poloneza; b. smutnego walca; c. smutnego 17. a. lasy; b. frazesy; c. szympansy; d. alianse; e. rezonanse,
marsza; rzad. rezonansy; f. pasjanse/pasjansy; g. seanse/ $seanSy;
. a. nowego fiata; b. nowego panasonica; €. nowego ro- h. transy;
vera; > Rzeczowniki męskie pochodzenia łacińskiego zakoń-
. a. jednego rubla; b. jednego dolara; c. jednego franka; czone na -ans przybierały dawniej końcówkę-e (np.:
.a. jednego papierosa; b. jednego carmena; c. jednego alians, rezonans, pasjans, seans). Pod wpływem pozo-
skręta; stałych rzeczowników twardotematowych(np.: las,fra-
10. a. zdrowyząb; b. zdrowy siekacz; c. zdrowykieł; zes) zaczęły przyjmować także końcówkę-y (por. re-
11. a. jedenfaks; b. jeden e-mail, pot. jednego e-maila; c. je- zonans, pasjans, seans, tranS).
den SMS, pot. jednego SMS-a; 18. a. Polacy; b. chłopi; c. ksenofobi; d. cherlaki, rzad. cher-
12. a. tę wychowawczynię; b. tę gospodynię; c. tę monar- lacy, e. ciemniaki, rzad. ciemniacy; f. cwaniacy, ekspr.
chinię; cwaniaki; g. łajdacy, ekspr. łajdaki; h. chamy; i. groszo-
> W rodzaju żeńskim wszystkie rzeczowniki zakończone roby; j. draby; k. bliźniaki/ bliźniacy, 1. chłopaki, rzad.
na -a oraz -i (z wyjątkiem pani) mają w B. końcówkę chłopacy; :
-ę. Formy z końcówką-qą (Spotkał tę *wychowawczy- > Rzeczowniki męskoosobowe w liczbie mnogiej przy-
nią) są rażącymi błędami. bierają końcówki charakterystyczne dla swojego rodza-
. a. wredny chłopcze; b. wstrętny ztośliwcu; c. wstrętny zu- ju: twardotematowe końcówkę -i (np.: chłop, kseno-
chwalcu, rzad. zuchwalcze; d. złośliwy malcu, podn. mal- fob), zakończone na -k i -g— końcówkę-y (np.: Polak).
cze; e. zrzędliwystarcze, f. podły stoczniowcu; W. niektórych pogardliwych nazwach (np.: cherlak,
>. Pierwotnie rzeczowniki męskie zakończonena -ec przy- ciemniak, cwaniak, łajdak, cham, groszorób, drab)
bierały w wołaczu końcówkę-e (np.: ajcze!, chłopcze!). mogą współistnieć jednak dwie końcówki — właściwa
Ponieważ jednak pozostałe rzeczowniki miękkotema- rzeczownikom niemęskoosobowym oraz właściwarze-
towe przybierają końcówkę -u(np.: żołnierzu!, gościu!), czownikom męskoosobowym. Takie oboczności wystę-
jest ona coraz powszechniej stosowana także dla rze- pują też w kilku rzeczownikach nie mających charak-
czowników zakończonych na -ec. Formy z końcówką teru ekspresywnego (np.: chłopak, bliźniak). Trzeba
-e są dziś rzadkie, uznawane za przestarzałe lub pod- pamiętać także o składni tych wyrazów — tego typu rze-
niosłe. czownik wymaga od pozostałych wyrazów w zdaniu
14. a. kości; b. goście; c. Śmieci/ śmiecie; d. postacie/postaci; występowania w formie, którą sam przybiera (np.: le
e. baśnie,rzad. baśni;f. wsie; g. dnie/ dni (ale tylko: dwa, cherlaki tu przyszły, ale: Ci cherlacy tu przyszli).
trzy... dni); 19. a.fora dyskusyjne; b. centra operacyjne; c. antidota; d. cy-
> Rzeczowniki męskie miękkotematowe mają w M. Im. melia; e. kondominia;
końcówkę -e (np.: liście, ognie, pierścienie). W para- > Mianownik Im. rzeczownikównijakich zakończonych
dygmacie żeńskim panuje rozchwianie — część rzeczow- na -um ma końcówkę-a, z pominięciem cząstki -1um.
ników(te, które wywodząsię z prasłowiańskiej dekli- . a. żołnierzy; b. stróżów; c. marszów; d. funduszyfundu-
nacji -ja-, np.: bogini) przybiera końcówkę-e, część szów; €. tłuszczów; f. proboszczów, g. przybyszów, rzad.
zaś (te, które wywodząSię z prasłowiańskiej deklinacji przybyszy; h. spinaczy; 1. rydzów; j. koszy/ koszów; k. mie-
-i-, np.: kość) przybiera końcówkę-i. Występują też for- czów; 1. hamulców; ł. kagańców; m. materaców; n. zajęcy,
my oboczne, zarówno wrodzaju żeńskim (postać), jak rzad. zająców; o. kolców; p. koców; q. kojców;r. walców;
i męskim ($mieć, dzień). s. palców;
„a. szare myszy; b. małe wszy; ©. śliczne twarze; d. białe > Za końcówkę D. lm. charakterystyczną dla rzeczowni-
noce; ków męskich zakończonych spółgłoską miękką uznaje
> Bezkońcówkowe rzeczowniki żeńskie zakończone spół- się -i (np.: koń, gość), dla rzeczownikówzakończonych
głoską półtwardą przybierają w M. lm. końcówkę-e. spółgłoską stwardniałą — końcówkę-y (np.: żołnierz, ia-
Rzeczowniki mzysz, wesz są wyjątkami. lerz), a dla twardotematowych końcówke -ów(np.: kot,
16. a. psycholodzypsychologowie; b. astronomowie; c. chi- dom). Od tej zasady jest jednak wiele odstępstw —
rurdzy; d. kynolodzy; e. ministrowie; t. premierzy; g. foto- końcówkę -ówprzybierają nie tylko rzeczowniki twar-
grafowie; h. opiekunowie; i. łoirzy; j. szpiedzy; dotematowe. Niewątpliwie należy to uznać za wynik
>. Niektóre rzeczowniki twardotematowe męskie osobowe działania tendencji do precyzji i wyrazistości (końców-
przybierają w M. lm. końcówkę -owie. Pierwotnie ka -ównie jest wykładnikiem żadnej innej kategorii gra-
Polonistyka.com
173
matycznej), chociaż trzeba także pamiętać o tym, że wiem wykładnikiem żadnej innej kategorii fleksyjnej,
już wczasach prasłowiańskichniektóre rzeczownikiza- Warto zwrócić uwagę, że końcówka -ami powstała do-
kończone spółgłoską stwardniałą(te, które należały do piero w XVIw. (z prasłowiańszczyzny odziedziczyli.
deklinacji -jo-) miały końcówkę -ów. śmy trzy końcówki N. Im.: -y, -i oraz -mi).
. a. gości; b. liści; c. koni; d. uczniów;
>» 0
9
. a. pokojów, pokoi; b. napojów, napoi; ©. złodziei, rzad. il.

złodziejów; d. lokajów/ lokai, e. burżujów; f. naboi/ na- 1. a. kisielu, b. pumpernikla/pumperniklu;, c. wiatr; d. swe-
bojów; g. klejów; h. słojówy słoi; 1. tramwajów, pot. tram- ter; e. filtr, f. ceper; g. kolumn; h. kalk; i. biiew/ bitw;
wal; j. sprzęgieł;
23. a. cywilów! cywili; b. nauczycieli; c. hoteli; d. metali; e. me- 2. a. widnokrąg; b. wyrąb; ©. żołądź;
dali, f. idoli; g. korali, rzad. korałów; h. styłów; i. konsu- 3. a. łóż; b. Soból;
lów; j. symboli; 4. a. powiecie; b. gwieździe, c. pszczołe.
24. a. chemikaliów, b. akcesoriów; c. tekstyliów, d. fekaliów; > Odmiana wyrazówpolega nie tylko na doborze końcówek,
> Rzeczowniki nijakie zakończone na -um (np.: akceso- lecz także na stosowaniu wymian tematycznych. W języku
rium) oraz męskie singularia tantum zakończone na -a polskim występują cztery rodzaje oboczności samogłosko-
(np.: chemikalia) w D. lm. zawsze mają końcówkę wych: e:[a] (np.: pies-psa), ą:ę (np.: ząb-zęby), ó:0 (np.:
-ów. Formy typu *chemikalii, *akcesorii są rażącymi wóz-wozy) Oraz €:0 i e:a (np.: anioł — aniele, kwiat — kwie-
błędami. cie). Nie zachodzą one jednak we wszystkich wyrazach,
25. a. anglikanów; b. luteranów; c. wegetarianów; d. sama- wktórych mogłyby wystąpić.
rytan; e. mieszczan; f. powodzian,
> Nazwy zakończone na -anin mogą mieć D. lm. bez- IU.
końcówkowy(np.: mieszczanin, powodzianin, arianin) 1. getcie wym. gećcie/gecie]; 2. mokce [wym. mokce]; 3. mul-
lub z końcówką -ów(np.: anglikanin, luteranin, wege- le, 4. mirrze [wym. mirze]; 5. passze [wym. passze/paszsze];
tarianin). Przy ich odmianie należy także pamiętać 6. watasze/ wataże; 1. yamasze.
o ucięciu tematycznej cząstki -in. > W rzeczownikach z podwojoną spółgłoską (np. getto, mokka,
26. a. babć; b. ciuchci; c. mamuś; d. skromnisi/ skromniś; mirra) wymienia się tylko ostatnia. Wyjątek stanowią nazwy,
e. truś/ trusi; f. spółdzielni, rzad. spółdzielń, g. cegielni, których temat kończy się podwójnym / — w nich wymianie
rzad. cegielń; h. patelni, rzad. patelń, i. czereśni, j. stajni/ ulegają obie głoski (np.: mułła). Tematyczne ch wymienia się
siajen; k. kuchni, rzad. kuchen, l. bagażowni; ł. brzoskwiń; na sz (np.: mucha, pascha), a h — na sz (wbrewsystemowi,
m. ceremonii; pod wpływem uzusu) oraz ź (zgodnie z systemem).
> Rzeczowniki żeńskie miękkotematowe zakończone
w M. Ip. końcówką -a mają D. lm. bezkońcówkowy IV.
(np.: babcia, brzoskwinia) lub — częściej — zakończo- 1. ten cytat — r.m.; 2. ta cytata — r.ż. (forma rzadka; reglona-
ny na -i (w wyrazach obcego pochodzenia -iż). W wielu lizm krakowski); 3. to derby — r.n. (o gonitwie konnej) oraz ie
rzeczownikach występują oboczne końcówki (zero- derby — lm. (o meczupiłkarskim); 4. ten doktor — r.m. (o męż-
wa oraz -i). Wypieraniu końcówki zerowej sprzyja czyżnie) oraz ła doktor — r.ż. (o kobiecie); 5. to exposć — [.n.;
trudność wymowy zbiegu dwóch wygłosowych spół- 6. ten frędzel — r.m. (forma rzadka; częściej: ta frędzia); 7. ta
głosek — łatwiej wymówić cegielni, patelni niż cegielń, frędzla — r.ż.; 8. ta gaduła — r.ż. (o kobiecie) oraz ten gaduła —
patelń. r.m. (o mężczyźnie); 9. ta goleń — r.ż.; 10. ten informatyk —
27. a. sal; b. fal; c. auli; d. aureoli; e. kropli/ kropel; f. dziupli; r.m.; 1. tojury —r.n.; 12. ta kaleka — r.ż. (o kobiecie) oraz ien
g. pętli; h. szabli/ szabel, i. jędz, j. prycz/ pryczy; k. obe- kaleka — r.m. (o mężczyźnie); 13. ten klomb —r.m., 14. *klom-
rży, rzad. oberż; |. obroży; 1. wieczerzy, m. pomarańcz/ ba — forma niepoprawna (popr.: ten klomb); 15. ten klusek —
pomarańczy; r.m. (forma rzadka; częściej: ta kluska); 16. ta kluska — r.ż.;
> Rzeczowniki żeńskie zakończone w M. lp. końcówką 17. to kocisko — r.n. (rzad. ten kocisko — t.m.); 18. "kontrol —
-a, których temat kończysię spółgłoską stwardniałą, forma niepoprawna(popr.: ta konirola); 19. ta kontrola — r.ż.
mają D. lm. bezkońcówkowy (np. sała,fala, jędza) lub 20. ta łamaga — r.ż (o kobiecie) oraz ten łamaga — r.m. (0 męż-
zakończonyna -y. W wielu rzeczownikach występują czyźnie); 21. ten magiel — r.m. oraz — regionalnie w Poznań-
oboczne końcówki (zerowa oraz -v). skiem i Krakowskiem — ia magiel; 22. to matczysko — Ln.;
28. a. końmi; b. liśćmi, c. gośćmi; d. sioniami; e. gwozdziami, 23. to memento — r.n.; 24. ten minister — rm. (0 mężczyźnie)
rzad. gwoźdźmi; . gałęziami, rzad. gałęźmi; g. wiadomo- oraz ta minister — r.ż. (o kobiecie); 25. ta oferma — r.ż. (o ko-
ściami; biecie) oraz ien oferma — r.m. (o mężczyźnie); 26. to opus —
> Współcześnie rzeczowniki miękkotematowe (obu ro- r.n.; 27. ża piszczeł —r.ż./ten piszczel — r.m.; 28. ten podkoszu-
dzajów) przybierają w N. Im. końcówkę -ami (która lek — r.m. (forma należąca do normy wzorcowej); 29. ia pod-
jest charakterystyczna także dla rzeczowników twar- koszulka — r.ż. (formia potoczna); 30. *pomarańcz — forma nie-
dotematowych). Nieliczne nazwytworzą N. Im. za po- poprawna (popr: ta pomarańcza), 31. ta pomarańcza — r.ż.;
mocą końcówki -mi, Rozpowszechnienie się końców- 32. ten premier— r.m. (o mężczyźnie) oraz ia premier — r.ż.
ki -amijest wynikiem działania we fleksji tendencji do (o kobiecie); 33. ten profesor — rum. (0 mężczyźnie) oraz id
wyrazistości i precyzji — końcówka -ami nie jest bo- profesor — r.ż. (o kobiecie); 34. ta prosperity — rż: 35. ieji
Polonistyka.com
radca — r.m.; 36. ten rębajło — r.m.; 37. ten safandufa — r.m. 4. Jutro temperatury będą wysokie = wyraz temperatura nie
oraz — z silnym zabarwieniem ekspresywnym — ta safanduła ma liczby mnogiej.
—r.ż. — obie tylko o mężczyźnie; 38. ten sędzia — r.m. (0 męż- > Błędy fieksyjne w tych zdaniach polegają na utworzeniu
czyźnie) oraz ta sędzia — r.ż. (o kobiecie); 39. ten show— I.m.; nieistniejących form.
40. ten sierota — r.m./ ta sierota — r.ż.; 41. ten skwarek — r.m.
(poprawna jest też forma ta skwarka); 42. ta skwarka — r.ż.; VL.
43. ta sługa — r.ż. (o kobiecie) oraz ten sługa — r.m. (o męż- 1. sędziego (przestarz. sędzi); 2. hrabiego (przestarz. hrabię);
czyźnie); 44. *strucel — forma niepoprawna(popr.: ta struc- 3. sędzi (przestarz. sędzim), hrabi (przestarz. hrabim); 4. Ci
la); 45. ta strucla — r.ż.;, 46. to tabu — r.n.; 47. ten telegram — książęta; 5. księżmi; 6. kamei, orchidei, statui; 7. kamee, or-
rm.; 48. ta torbiel — r.ż.; 49. to tournee — r.n.; 50. to wideo — chidee, statuy.
rn.; 51. ten wykidajło —r.m.; 52. ten zapisek — r.m. (poprawna > Rzeczowniki kamea, idea, orchidea, statua odmieniają się
jest też formata zapiska); 53. ta zapiska — r.ż. (forma rzadka; tak jak miękkotematowe żeńskie z -a w M. lp. (np. babcia,
częściej: ten zapisek); 54. ten zawias — r.m. (poprawnajest też kawiarnia). Wyjątkowo wM. Im. wyrazu statua jest koń-
forma ta zawiasa); 55. ta zawiasa — r.ż. (forma rzadka; czę- cówka-y(a nie -e, jak w pozostałych rzeczownikach nale-
ściej: ten zawias); 56. ta zgorzel — r.ż.;, 57. ta żołądź — r.ż. żących do tej kategorii).
(termin anatomiczny) oraz żen żołądź — r.m. (1. o owocu dębu, > Rzeczowniki sędzia i hrabia mają w liczbie pojedynczej
2. *kolor w kartach”). odmianę mieszaną — współczesne formy D., C. i B. są ty-
> Niektóre wyrazy (np.: cytat cytata, magiel, frędzla/frę- powe dla rzeczowników, podczas gdy N. i Ms. mają formy
dzel, klusek/ kluska, podkoszulek/podkoszulka) cechuje wa- przymiotnikowe.
riantywność rodzajowa — wówczas na ogół jedna z form
jest rzadka (np.: ten frędzel, ta kluska), regionalna (np.: ta VII.
cytata, ta magiel) lub mniej staranna (np.: ta podkoszulka). 1. żurawiem; 2. stawu; 3. gołębia; 4. zęba; 5. karpia; 6. słupa;
> W niektórych wyrazach (np.: derby, żołądź) rodzaj zależny 7. grobu; 8. jedwabiu.
jest od znaczenia. > W części rzeczowników męskich zakończonych spółgłoską
> Istnieje także grupa rzeczowników dwurodzajowych (np.: wargową(b, p, m, w, f) występuje zmiękczenie tematu(żuraw,
premier, doktor, oferma, sędzia), które — w zależności od karp, gołąb, jedwab, też np.: tułów, jastrząb), w części zaś —
tego, czy odnoszą się do mężczyzny czy do kobiety — są temat twardy (staw, ząb, słup, grób). Do XVI w. większość
rodzaju męskiego lub żeńskiego. Należy pamiętać o tym, wygłosowych spółgłosek wargowych była miękka, później
że rzeczowniki żeńskie o bezkońcówkowym M. lp. (np.: ta zaczął następować proces dyspalatalizacji tych głosek.
doktor, ta minister) są nieodmienne (Rozmawiałem z nową
minister Kowalską) albo odmieniają się tak jak rzeczowni- VIII.
ki męskie (Rozmawiałem z nowym ministrem Kowalską). L. z łamów; 2. na dworze; 3. w cudzysłowie, 4. mysz; 5. wesz;
> Niektóre nazwy zawodów, funkcji, stanowisk itp. wystę- 6. smycz; 7. łabędź.
pują tylko w rodzajw męskim, nawetjeśli odnosząsię także
do kobiet (np.: informatyk, radca). Wówczas wymagają IX.
określeń w rodzaju męskim (Rozmawiałem ze zdolnymin- . popr: ucha; uszy narząd słuchu”, ucha 'część torby ;
M
Jformatykiem Kowalską). . popr: balów; balów zabawa”, bali kłoda';

> Kłopot mogą sprawiać wyrazy, których zakończenie jest . popr.: świerku, Świerku drewno”, świerka 'drzewo';
60
charakterystyczne dla innego rodzajuniż ten, który wyni- . popr: stracha; stracha — konkret, strachu — abstrakt, na-
M
kałby z ich znaczenia (np.: safanduła, matczysko, kocisko, zwa uczucia;

wykidajło). .popr.: przypadka; przypadka — kategoria gramatyczna,
Sa)
> Bezkońcówkowe nazwy „„medyczne” z miękką wygłoso- przypadku 'zdarzenie ;

wą spółgłoską (np.: goleń, piszczel, zgorzel) tradycyjnie są 6. popr.: akty; akty częśćsztuki”, akty czyn, działanie”, akty
rodzaju żeńskiego. Niektóre z nich (np.: piszczel) pod wpły- *dzieło sztuki przedstawiające nagą postać”, akta, rzad.
wem rzeczowników męskich zakończonych na / (np. na- akty *dokument';
uczyciel, myśliciel) są używane także w rodzaju męskim 7. popr.: organy; organy narządy wewnętrzne”, organy/ or-
(działa tu prawo analogii we fleksji). gana'urząd, instytucja ;
8. popr.: awanse; awanse zaloty”, awanse/ awansy 'przej-
Ście na wyższe stanowisko ;
1. Benzynytrafią do stacji, natomiast oleje napędowe — głów- 9. popr.: na czole; na czole 'część twarzy”, na czele 'z przodu;
nie do rezerw państwowych, które zostały naruszone dla 10. popr.: wesz; wesz 'stworzenie”, wsza — pogardliwie o czło-
ratowania rynku =» wyraz benzyna nie ma liczby mnogiej; wieku;
2. Sprzedamręczniki (cenyfabryczne) oraz pościele „Cora, Il. popr: grafiku; grafiku rozkład zajęć, grafika — 0 czło-
firany, tkaniny obiciowe i inne = wyraz pościel nie ma wieku.
liczby mnogiej;
. Uczestnicy konferencji będą się domagać rezygnacji USA 1. baronostwo:
1
z umieszczenia nowychbronijądrowych wEuropie => wy- a. ci baronostwo — o tych baronostwu => baron z żoną;
raz broń nie ma liczby mnogiej: b. to baronostwo — tym baronostwie => godność barona ;
Polonistyka.com
175
2. hrabiostwo: 29. *ugor, popr.: ugór => niewłaściwa postać tematu;
a. ci hrabiostwo — o tych hrabiostwu => twabia zżoną'; 30. (potrzebne inne) *rożno, popr.: (potrzebnyinny) rożen =>
b. to hrabiostwo — tym hrabiostwie => *godność hrabiego”; przypisanie wyrazowiniewłaściwego rodzaju, a w konse-
3. państwo: kwencji niepoprawna postać M. Ip.;
a. ci państwo — o tych państwu => 'pan i pani; 31. *krokwia, popr.: krokiew=> zła końcówka M.lp.;
b. żo państwo — tym państwie => kraj. 32. *Parku, popr.: Parkowi => zła końcówka C. Ip.;
33. *przywilei, popr.: przywilejów => zła końcówka D. Im.;
34. *marynatów, popr.: marynat > zła końcówka D. lm. lub
. kakao => wyraz nieodmienny; przypisanie rzeczownikowi niewłaściwego rodzaju(*ten
F—
. derby => wyraz nieodmienny wzn. gonitwa konna'; marynat, zam. ta marynata);
NW
. w studiu => wyraz odmienny, choć poprawnajest również . *módł, popr.: modłów = zła końcówka D. lm.;
4
W
U
nieodmienna, przestarzała forma Ms. wstudio; . *mannej, popr.: manny => wybór niewłaściwego wzorca
m
L
4. woltów => wyraz odmienny; odmiany(przymiotnikowego zam. rzeczownikowego);
5. trzy lewy = wyraz odmienny; 37. *medalów, popr.: medali = zła końcówka D. Im.;
6. widzimisię = wyraz nieodmienny; 38. *kręgu, popr.: kręgowi => zła końcówka C. lp.;
7. procentów => rzeczownik procent się odmienia, jeślinie 39, tzyjastunu, popt.: zwiastuna => zła końcówka D. lp.;
jest poprzedzony liczebnikiem (o połączeniach rzeczow- . "telenoweli, popr.: telenowel =» zła końcówka D. Im.;
nika procent z liczebnikamipatrz rozdz. 10 „Poprawność 4]. *om, popr.: omów=> zła końcówka D. Im.;
fleksyjna i składniowa— liczebnik”); . Frajtuz, popt.: rajiuzów — zła końcówka D. Im.;
8. gramów => Wyraz odmienny; | 43. *Statule, popr.: Statui = zła końcówka Ms. lp. i zła po-
9. chargć d'affaires => wyraz nieodmienny. stać tematu;
44. *longplayvu, popr.: longplaya > zła końcówka D. lp.;
XII. 45. *kiermaszy, popr.: kiermaszów-— zła końcówka D.Ip.;
1. *na grilla, popt.: na grill > zła końcówka B. Ip.; 46. *podeszew, popr.: podeszwę = zła końcówka B. lp. (kon-
2. *tarczy, popr.: tarcz => zła końcówka D. lm.; sekwencja błędnej formy M. Ip. *podeszew);
3. *motorniczy, popr.: motorniczowie = zła końcówka M. „a . Fpomarańcz, popr.: pomarańczę =» zła końcówkaB. lp.
lm.; w zdaniu występuje też błąd składniowy — zaimek (konsekwencja błędnej formy M. Ip. *ta pomarańcz);
nimi odnosi się do rzeczownika motorniczowie; 48
*(czarny) gardziel, popr.: (czarną) gardziel =» przypisa-
4. *laseru, popr.: lasera => zła końcówka D. lp.: . . .
- . h nie wyrazowizłego rodzaju.
5. *luteran, popr.: luteranów=> zła końcówka D. lm.;
6. *szpon, popr.: szponów=> zła końcówka D. lm.; XIU
7. *goleniu, popr.: na goleni => przypisanie rzeczownikowi Do.
Sole, popr" $ © Przyp. o. Oboczności samogłoskowe.
goleń niewłaściwego rodzaju (męskiego zam. żeńskiego);
8. *siemia, popr.: siemienia => niewłaściwa postać tematu;
XIV.
9. *gospodynią, popr.: gospodyni => zła końcówka M. lp.;
1. nie przesol => popr. nie przesól; błąd w temacie wyrazu —
. Frodzaji, popr.: rodzajów, *napoji, popr.: napojów=> zła ,
brak oboczności „o”: „ó;
końcówka D. lm.; . NA ZE a:
z - . - 3 , . gwizdam = popr. gwiżdżę; wybór niewłaściwego wzorca
bo
11. *przedzie, popr.: na przodzie => niewłaściwa postać tematu; . . > - n .

7 w : „> - odmiany — zamiast do, koniugacji na ,,-ę, -esz', przypisa-
12. *pesetów, popr.: peset => zła końcówka D. tm. lub przypi- - - >
. . s > 1% no czasownik do koniugacji na „-am, -asz” (konsekwen-
sanie rzeczownikowi niewłaściwego rodzaju (*£ten peset , , , ODA .
zam. ta peseta); cją tego jest wybór złej końcówki, a konsekwencją wybo-
o ru złej końcówki jest brak w temacie oboczności „zd” :
13. *Mysza, popr.: mysz = zła końcówka M. Ip.; m
14. *temperaturv (ujemne), popr.: temperaturę (ujemną) => - „Żdź » O. |.
utworzenie nieistniejącej formy fleksyjnej; 3. (poznał) wdową => popr. wdowę; wybór niewłaściwego
15. *gigantu, popr.: giganta = zła końcówkaD. Ip.: wzorca odmiany - wdowa została odmieniona według
16. *ruszta, popr.: ruszty > zła końcówka M. lm.; modelu przymiotnikowego zamiast rzeczownikowego;
17. *klei, popr.: klejów => zła końcówkaD. lm.; 4. ta miąższ => popr. ten miąższ; wybór niewłaściwego ro-
18. *na dworzu, popr.: na dworze = zła końcówka Ms. lp.; dzaju gramatycznego; . A
19. *wegeiarian, popr.: wegetarianów => zła końcówka D. lm; 5. te życia =» popr. ło życie; odmienienie wyrazu w katego-
20. *wszę, popr.: wesz > zła końcówkaB. lp.; rii, w której się on nie odmienia (tu: wliczbie mnogiej);
21. *królowę, popt.: królową => zła końcówkaB.lp.; 6. wachlarzów = popr.: wachlarzy; wybór niewłaściwej
22. *wcudzysłowiu, popr.: w cudzysłowie => zła końcówkaMs.Ip.; końcówki; .
23. *plastr, popr: plaster => niewłaściwa postać tematu; 7. (tysiąc) forint =» popr: tysiąc forintów; nieodmienienie
24. *brzytew, popr.: brzytwa = zła końcówka M. Ip.; wyrazu, który się odmienia;
25. *koniami, popr.: końmi = zła końcówka N. Im.; 8. (pod) logiem => popr.: podlogo; odmienienie wyrazu, któ-
26. *muzeum, popr.: muzeom = zła końcówka C. lm.; ry się nie odmienia;
27. *kolegia, popr.: kolegium => zła końcówka D. lp.; 9. wymyśleć => popr.: wymyślić; niewłaściwa postać wy-
28. *strucel, popr.: struclę =» przypisanie wyrazowi niewła- razu.
ściwego rodzaju;
176 Polonistyka.com
8. POPRAWNOŚĆ FLEKSYJNA — NAZWY POSPOLITE — PRZYMIOTNIK I ZAIMEK
1. tęgi iędzy tężsi

> Stopniują się tylko przymiotniki jakościowe, czyli takie, lekki lekcy lżejsi
które nazywają cechy bezwzględne przedmiotu (osoby). biegły biegli bieglejsi
> Nie stopniują się przymiotniki relącyjne, czyli takie, które czuły czuli czulsi
nazywają cechy zależne od sytuacji, charakteryzujące pod- dojrzały dojrzali dojrzalsi
miot przez odniesienie do sytuacji innych przedmiotów, drętwy drętwi drętwiejsi
osób. Siwy siwi bardziej siwi
l. ważniejsze; 2. gęstszy, rzad. gęściejszy, rzad. bardziej gęsty;
3. uprzejmiejszy/ bardziej uprzejmy; 4. mniejszy, 5. bardziej V.
rozwlekły; 6. Nie stopniuje się, ponieważ jest to przymiotnik 1. Łysi, golii bosi, ale już całkiem susi mężczyźnibiegli po
relacyjny; 7. czerwieńsza/ bardziej czerwona; 8. rychlejsze; trawie.
9. chytrzejszy/ bardziej chytry, 10. czerstwiejszw bardziej czer- 2. Cicisi, łysi mnisi stali obok nas.
stwy; 11. czystsza/ czyściejsza; 12. łagodniejszy, 13. bardziej VI.
płochy; 14. Nie stopniuje się, ponieważ jest to przymiotnik Onicałkiem... „..Judzie wyszli stamtąd.
relacyjny; 15. bardziej skąpy, 16. brudniejszy; 17. bardziej schamieć schamieli Schamiali
zarozumiały, rzad. zarozumialszy, 18. lżejszy; 19. bardziej cho- wyłysieć wyłysieli Wytysiali
ry; 20. zieleńsza/ bardziej zielona; 21. Nie stopniuje się, po- odrętwieć odrętwieli Odrętwiali
nieważ jest to przymiotnik relacyjny; 22. bezlitośniej/ bardziej osiwieć osiwieli Osiwiali
bezlitośnie; 23. wątlej; 24. węziej; 25. racjonalniej; 26. bladziej/ oniemieć oniemieli Oniemiali
bledziej, rzad. bardziej blado; 27. płycej; 28. bardziej nowator- osłupieć osłupieli Osłupiali
sko; 29. czynniej; 30. gładziej, rzad. bardziej gładko. Nazwaformy: 3 os. lm. r.m.os. cz.przeszłego; imiesłówprzy-
miotnikowy przeszły (który często się łeksykalizuje, por. np.:
II. dojrzały, zmurszały).
1. Przymiotniki, które się nie stopniują: drewniany, gratiso-
wy, nagi, pusty; VII.
2. Przymiotniki, które stopniują się wyłącznie opisowo: chy- 1. Zdrowy; 2. gotów/ gotowy; 3. Hesoły; 4. pełen.
ży, cierpki, demokratyczny, doświadczony, hoży, krępy, łysy, > Bezkońcówkowe formy przymiotników (będące pozosta-
niechętny, nieprzyjazny, populistyczny,rzutki, sprawdzal- łością tzw. rzeczownikowej odmiany przymiotników) uży-
ny, Sypki, Śliski, wrogi, zaborczy, zmęczony; wane są tylko jako orzeczniki w orzeczeniach imiennych.
„ Przymiotniki, które stopniują się wyłącznie syntetycznie:
UJ
barwny, ciekawy, drogi, jaskrawy, modny, potulny, prze- VIII.

biegły, ubogi, wesoły, wolny; Pewien pan — 'jakiś pan”, tymczasem — jak można przypusz-
4. Przymiotniki, które mogą być stopniowane na dwa spo- czać — autorzy sloganuchcieli wyrazić treść 'pan, który jest
soby: dumny, inteligentny, miękki, nachalny, pobłażliwy, pewien tego, że kupuje w dobrym sklepie”. W tym znacze-
szczery, tępy. niu przymiotnik pewien występuje tylko worzeczeniu imien-
nym, por. Jestemtego pewien, ale: Pewny swychracji kłócił
UL się dalej.
l. węższe; 2. bardziej miękki, rzad. miększy; 3. bystrzejszy;
4. bardziej płaski; 5. czystsze/czyściejsze; 6. gęstszy, rzad. gę- IX.
ściejszył bardziej gęsty; 1. tłustszy/ bardziej tłusty, rzad. tlu- > Zdania |.-3. => utworzono formę skrótową z połączenia
ściejszy. przyimka i zaimkówona (zd. 1., 2.) i ono (zd. 3.). Popraw-
ne jest tylko tworzenie form skrótowych, stanowiących po-
Iv. łączenie przyimka i zaimka on w B. lub D. Poprawnie:
On jest... Omi są... Omi są jeszcze... 1. przez nią; 2. do niej; 3. do niego.
obcy obcy bardziej obcy > Zdanie 4. => utworzono formę skrótowąz połączenia przy-
hoży hoży bardziej hoży imka w, rządzącego M., i zaimka on. Poprawnejest tylko
chyży chyży bardziej chyży tworzenie form skrótowych, stanowiących połączenie przy-
zasadniczy zasadniczy bardziej zasadniczy imka i zaimka on wB. lub D. Poprawnie: w nim.
duży duzi (wyjątek!) więksi > Zdania 5.-8. = błędnie utworzona forma B. zaimka ono:
lakomy iakomi bardziej łakomi *go, zam. je. Jest to najprawdopodobniej wynik tendencji
uprzejmy uprzejmi uprzejmiejsi/ bardziej do regulowania systemu — paradygmat zaimkówon, oo
uprzejmi różni się tylko formą M. i B. Poprawnie: 5. nanie; 6.-8. je.
tępy tępi bardziejtępi > Zdania 9.-11. => błędnie utworzona forma B. zaimka one:
bystry bysirzy bystrzejsi *ich, zam. je. Jest to najprawdopodobniej wynik tenden-
płochy płosi bardziej piosi cji do regulowania systemu — paradygmat zaimkówoni,
lichy lisi bardziej lisi one różni się tylko formą M.i B.
Polonistyka.com
177
> Zdanie 12. > błędnie utworzona forma B. zaimka ona: *iq, śtylni = błędna forma M.;
zam. tę. Forma tąjest zgodna tylko z normą potoczną. Po- 1. Posłowie przekrzykiwali się wzajemnie, a każdyjeden miał
wstanie i szerzenie się formytą jest wynikiemtendencji do inne zdanie (lepiej: każdy miał inne zdanie).
regulowania systemu — żywa jeszcze w XIX w. końcówka *każden =ż błędna forma M.;
-ę zaimkówżeńskich(ta, owa, tamta, moja itp.) pod wpły- 8. Przypomnijmy, że rząd otrzymał już wstępnyprojekt.
wemparadygmatu przymiotnikowego ustąpiła miejsca koń- *bardzo wstępny=> intensyfikacja cechy wyrażonej przy-
cówce -q. miotnikiemrelacyjnym:
> Zdania 13.-15. => błędna końcówka zaimkówtakie samo, 9. Do tej pory,jeżeli ktoś zatrudniał powyżej dwudziestu osób,
to, owo.
mógł ubezpieczyć je grupowo.
*ubezpieczyć ich (osoby) = błędna forma B. zaimka one;
X. 10. Teren stawał się coraz bardziejpłaski.
1. Mnie; 2. tobie, mnie; 3. Jego, ciebie; 4. mu, mi; 5. go; 6. jemu; *płasszy => błędnie utworzona forma stopnia wyższego;
7. cię/ ciebie; 8. mu; 9. ciebie; 10. Mnie. 11. Kibice Legii byli zawiedzeni ostatnim meczem.
XI. *zawiedzieni => błędny temat;
1. Nie ma sensu walczyć o_to rozporządzenie — nawetjeśli 12. Damci zaraz pieniądze na książki.
się je uchwali, to nie ma szans wejść w życie. *tobie =» nieuprawnioneużycie długiej formy zaimka (nie
*te rozporządzenie => błędna końcówka M. zaimka to; znajduje się na początku zdania i nie pada na nią akcent
*uchwali się go (rozporządzenie) => błędna forma B. za- logiczny);
imka Ono; 13. Weź szklankę i wsyp do niej dwie łyżki kawy.
2. To ktoś naprawdę godny zaufania. *doń (do szklanki) =» nieuprawnione utworzenie formy
*godzien => użycie bezkońcówkowej formy przymiotni- skróconej z połączenia przyimka do i zaimka ona;
ka jako przydawki> 14. Jestem pewnysiebie.
. Twoje pranie może byćjeszcze bardziej miękkie (możliwe *pewiensiebie => nieuzasadnione użycie bezkońcówko-
L)
też: miększe), jeśli użyjesz nowego płynudo płukania. wej formy przymiotnika we frazeologizmie;
*bardziej miększy => forma pleonastyczna, zdublowanie 15. Kiedyojciec otworzył okno, Jurek zaraz chciałje zamknąć.
komparatywności; *zamknąć go (okno) => błędna forma B. zaimka ono;
4. Lekcyjak ptaki ruszamydo pracy czypo zakupy. 16. Wstaliśmy rano Świeży i wypoczęci.
*leccy => błędna forma stopnia wyższego; *świezi => błędna forma M. lm. r. m.os.;
. Architekci zaprojektowalije za darmo. 17. Oni byli zbyt śmiali w stosunku do dziewcząt.
hi
*zaprojektowali go (hospicjum) => błędna forma B. zaim- *śmieli =» błędna forma imiesłowu przymiotnikowego
ka ono; przeszłego (utożsamienie jej z formą 3 os. cz. przeszłego
6. Uderzył go w tylny zderzak. czasownika śmieć).
9, POPRAWNOŚĆ FLEKSYJNA — NAZWY POSPOLITE — CZASOWNIK
L. kiotam— szczebiocze, rzad. szczebiota; 16. klaszczę, rzad. kla-

miąć; pachnieć; rzednąć/ rzednieć; spolszczać; zastępować; skam — klaszcze, rzad. klaska; 11. mlaszczę, rzad. mlaskam—
zawiadywać; zaspokajać; żąć; wziąć; gęstnieć/ gęstnąć; upo- nilaszcze, rzad. mlaska, 18. babrzę się, rzad. babramsię —
karzać; udowadniać. babrze, rzad. babra się; 19. ssę — ssie; 20. kraczę — kracze;
R
21.lżę — lżej 22.8 zumioczę, książk. szamocę, rzad. szamotaim
— szamocze. książk. szusioce, rzad. szamotda.
IL.
t. bielić — bieleć; skruszyć — skruszeć; niszczyć — niszczeć;
TY.
okupować — okupywać; nie: nie kłopotaj się); 2. krój (nie: kroj):
1. (nie) kłopocz
2. lubić (nie: lubieć); nienawidzić (nie: nienawidzieć); wy-
3. goligól; 4. objaśnij (nie: objaśń), 5. oclij (nie: ocł); 6. uspra-
myślić (nie: wymyśleć):
wiedliw(nie: usprawiedliwij); 7. zdejmij (nie: zdejm); 8. tęsk-
3. patrzeć —patrzyć; swędzieć —swędzić; świerzbić —Ś1 vierzbieć; nij (nie: tęskńy: 9. jeźdź (nie: jeździj); 10. ciągnij (nie: ciąg).
4. rozpatrzyć, rzad. rozpatrzeć.
EU. 1. dorównujący: 2. oddziałującył oddziaływający; 3. porów-

1. bazgrzę — bazgrze; 2. bełkoczę — belkocze; 3. depczę — depcze; nujący: 4. przekonującyprzekonywający; 5. wykonujący, prze-
4. dygoczę — dygocze;5.jazgoczę —jazgocze; 6. łaskoczę —łasko- starz. wykonywający. |
cze; 7. rechoczę — rechocze; 8. żebrzę — żebrze: 9. karzę — karze;
10. terkoczę — terkocze; 11. świszczę, rzad. świstam — świszcze, VI.
rzad. śwista: 12. głaszczę, rzad. głaskam— głaszcze, rzad. giaska; 2. przekonywujący, oddziaływujący;
13. pluszczę/pluskam — pluszcze/pluska, 14. kołaczę, rzad. 3. przerysowywuje, rozpamiętywuje, oddziaływuje, odbudo-
wywuje.
kofatam — kołacze, rzad. kołata; 15. szczebioczę, rzad. szcze-
178 Polonistyka.com
VIL. XI.
1. ociemniali mężczyźni, 2, zgorzkniali starcy; 3. wyłysiali wu- . biegłem, biegłam, biegł, biegła;
—
jowie; 4. ocalali z wypadku chłopcy; 5. osiwiali ojcowie; . bladłem, bladłam, bladź, rzad. bladnął, blednął; bladła,
o
6. przygnieceni (nie: przygniecieni) skałami turyści, 7. wie- rzad. bledła;
dzeni (nie: wiedzieni) intuicją nauczyciele. . błysnąłem, błysnęła, błysnął, błysnęła/błysła;
u
. chudłem, chudłam, chudł, rzad. chudnął; chudła;
[—
YI. . cichłem, cichłam, cichł/ cichnątł, cichła;
MH
1. -q czy -eją: . gasłem, rzad. gasnąłem, gasiam, gasł, rzad. gasnął; gasła;
JO
a.oni umieją (nie: umią); b. oni rozumieją (nie: rozumią); . klęknąłem, kląkiem, klęknęłam klęklam, klęknął, rzad.
c. oni śmieją/śmią (!); kląkt; klęknęła, rzad. klękta;
2. -ą czy -ają: 8. kopnąłem, kopnęlam, kopnął, kopnęła;
a. oni dają (nie: dawają); b. oni łżą (nie: łgają); c. oni 9. marzłem, marzła, marzi/ marznął, marzła;
gwiżdżą (nie: gwizdają); d. oni paplą/ papłają; e. oni ska- 10. miękiem/ mięknąłem, miękłam, miękł/ mięknął, mięknęła;
czą (nie: skakają); f. oni orzą (nie: orają); g. śniegi tają 11. mmokłem, mokłam, mókł/ moknął, mokła;
(nie: tajają). 12. rosłem, rosłam, rósł, rosła;
13. stygłem, stygłam, stygł/ stygnął, stygła;
IX. 14. szarpnąłem, szarpnęłam, szarpnął, szarpnęła;
Czasowniki z obocznością: biorę — bierzesz; gnioię — gnie- 15. uległem, uległam, uległ, uległa (uwaga: częściej używaną
ciesz; plotę — pleciesz; wiozę — wieziesz. formą bezokolicznikajest ulec);
Czasowniki, w których oboczność nie jest wymagana: wlokę, 16. więdłem, więdłam, wiądł, rzad. więdnął; więdła;
rzad. wlekę — wleczesz; oblokę, rzad. oblekę — obleczesz. 17. wziąłem, wzięłam, wziął, wzięła;
18. zamknąłem, zamknęłam, zamknął, zamknęła;
W op4
19. złąkiemsię, ziękiamsię, zląkł się, zlękła się.

>. Jeśli przed wskazaną cząstkąjest samogłoska — zawszejest
ona zachowana w odmianie; błędy w użyciu takich cza-
XII
sowników są bardzo rzadkie: |
1. bóść, bódź; 2. dobóść, dobódź; 3. ubóść, ubódź; 4. rosnąć,
plunąć — plunął; ginąć — ginął;, minąć — minął.
rzad. róść; rośnij, 5. wziąć, weź; 6. wymyślić, wymyśl; 7. owdo-
> Jeśli cząstka -ną sygnalizuje formę dokonaną, jednokrotną
wieć, owdowiej; 8. osamotnieć, osamotniej, 9. mleć, miel;
— najczęściej jest ona zachowywana w odmianie:
10. słać, Ściel oraz: ścielić, ściel.
dźwignąć — dźwignął, dźwignęła; kopnąć — kopnąf, kopnę-
ła; zamknąć — zamknął, zamknęła; błysnąć — błysnął, bły-
XIII.
snęłał błysła, też: błysnęto! błysto; trzasnąć — trzasnąt,trza-
Słać: ścielę, Ścielesz, ściele, siał => formy należące do normy
snęła; sięgnąć — sięgnął, sięgnęła; wyjątek: zgadnąć — zgadł,
wzorcowej;
zgadła.
Ścielić: ścielę, ścielisz, ścieli, ścielił => formy należące do
Niektóre czasowniki dopuszczają formy oboczne, jednak
NW
normy użytkowej, pochodzenia regionalnego;

z wyraźną preferencją dla form dłuższych:
Mielić: mielę, mielisz, mieliliśmy => formy należące do nor-
— w obu rodzajach:
my użytkowej;
prysnąć — prysnąt, rzad. prysł; prysnęła, rzad. prysła;
Mieć: mielę, mielesz, metliśmy => formy należące do normy
klęknąć — klęknąt, rzad. kląki; klęknęła, rzad. klękia;
wzorcowej;
— tylko w rodzaju męskim:
Pielić: pielę, pielisz, pielił => formy należące do normy użyt-
pełznąć — pełznął/ pełzi, ale tylko: pełzła.
kowej;
> Jeśli cząstka -ną wskazuje na nabywanie jakiejś cechy, to
wczasie przeszłym przeważają formy oboczne dla rodzaju Pleć: pielę, pielesz, pelł =» formy należące do normy wzorco-
męskiego (z wyraźną preferencją dla form krótszych) oraz wej.
formy bez -ną dla rodzaju żeńskiego:
chudnąć — chudt, rzad. chudnął, ale tylko: chudła; moknąć XIV.
— mókł/ moknął, ale tylko: mokła; schnąć — sechł! schnął, 1. potrafić dk. i ndk. => nie ma żadnych form imiesłowo-
ale tylko: schła; ucichnąć — ucichł/ ucichnął, ale tylko: uci- wych, forma potrafiąc (podobnie jak potrafiący) jest nie-
chła; gasnąć — gasł! gasnął,ale tylko: gasła; stygnąć — stygł! poprawna;
. zdołać dk. = nie ma formyaspektowej ndk., imiesłów od
to
stygnął, ale tylko: stygła; krzepnąć — krzepi krzepnął, ale

tylko: krzepła; ślepnąć — ślepi/ ślepnął, ale tylko: ślepia; formy dk.: zdoławszy;
. abdykować dk. i ndk. > nie ma imiesłowuod formy dk.,
1)
ziębnąć — ziąbł ziębł! ziębnął, ale tylko: ziębła.

> Niektóre czasowniki dopuszczają w obu rodzajach wyłącz- imiesłów od formy ndk.: abdykując;
nie formybez -nqą: 4. wychować dk. — wychowywać ndk. => nie ma imiesłowu
rosnąć — rósł, rosła. od formydk., imiesłów od formy ndk.: wychowując;
> Niektóre czasowniki dopuszczają formy oboczne woburo- 5. anułować dk. i ndk. => nie ma imiesłowu od formydk.,
dzajach: imiesłów od formy ndk.: anulując;
kwitnąć — kwit, rzad. kwiinąt; kwitła, rzad, kwitnęła; nik- . awansować dk. i ndk. => nie ma imiesłowuod formy dk.,
M
nąć — nikiłniknął; nikła! niknęła. imiesłówod formy ndk.: awansując.

Polonistyka.com
179
XV. 6. *Sklusowany => czasownik kłusować nie ma odpowied-
1. potrafię; 2. każe; 3. jeźdź; 4. wypełnij! wypelń; 5. rwą; nika dokonanego skłusować;
6. ukorz się/ ukórz się; 1. dokonujei dokonywa; porównujel 7. Foznajmując => błędnie utworzona forma (popr.: oznaj-
porównywa; 8. płuczę; 9. drażnij! draźń; 10. bełta, rzad. bel- miać — oznajmiając). W zdaniu występuje też błąd skła-
cze; 1. dęło; 12. dmę; 13. śmiali się; 14. rozpostrą; 15. zga- dniowy — imiesłowowy równoważnik zdania wyraża czyn-
dła; 16. wziąłem, 11. kołacze/ książk. kołace, rzad. kołata; ność, która następuje po czynności opisanej w zdaniu nad-
18. doszedłeś; 19. trzasnęły, 20. zdejmij. rzędnym (por. rozdz. 16 „Poprawność składniowa — imie-
słowowe równoważniki zdań”);
8. *szepiają = wybór złego wzorca odmiany(-am, -aSz, za-
RVI.
miast -ę, -esz), co spowodowało błąd w temacie;
1. bywać; 2. dołączać; 3. grywać; 4. mawiać; 5. pijać; 6. pisy-
wać; 1. przełączać,8. sypiać; 9. włączać. 9. mało *pija =» przypisanie czasownikowipijać błędnego
znaczenia, utożsamienie go z czasownikiem pić (błąd se-
mantyczny, nie fleksyjny) lub: autor użył czasownika pić
XVIL
z błędną końcówką(błąd fleksyjny);
1. Codziennie rano ścielę łóżko (ale: ślę pozdrowienia).
. Fyżme sweter z wody(ale: wyżnę coś z drewna).
10. *podsumowywują => niewłaściwa postać tematu; zdublo-
9
wanie cząstki -yw-.

. Gdzie się podzieliście? => zd. popr., choć trzeba pamię-
L
tać, że forma podzieliście jest regionalna; w starannej pol-

szczyźnie lepiej zastąpić ją ogólnopolską: podzialiście;
XX.
1. *pochowując, popr.: chowając => błąd fleksyjny, od cza-
4. Zamknęła po cichu drzwi.
sowników dokonanych nie tworzy się form imiesłowu
5. Gad pełzł w naszym kierunku => zd. popr., forma obocz-
przysłówkowego współczesnego;
na: pełznąt; tJ
. *Huczę, popr: tłukę => błąd fleksyjny, brak oboczności
6. W końcu zgadł, kto z nas narysowałjego portret.
w temacie;
7. Jej kariera sięgnęła szczytu. ;
. zdanie popr.;
w
8. Nie pasiwsię nad zwierzętami! => zd. popr., forma obocz-

. zdanie popr., można też użyć formy wystygź;
>
na: nie pastwij się;

. *umią, popr.: umieją => błąd fleksyjny, wybór niewłaści-
hh
9. Zgódź się na nasz wyjazd! => zd. popt;

wej postaci tematu fleksyjnego;
10. Nie słódź tyle, bo cukierjest niezdrowy => zd. popr., fot- 6. zdanie popr., możliwe jest też użycie formy śmią, która
ma oboczna: słodź;
jest nawet częściej spotykana;
11. Porozumiej się z dyrektorem szkoły => zd. popr., forma
7. *skupywać, popr.: skupować => błąd fleksyjny, wybór nie-
oboczna: porozumsię;
właściwego przyrostka tematowego przy wtórnym two-
12. Małe dzieci często ssą palce.
rzeniu postaci bezokolicznika;
8. zdanie popr., choć częściej używanąpostacią bezokolicz-
RVHI. nika jest: wynajdywać,
1. pokraje; 2. się domyślić (lepiej również: [...] że tradycja 9. zdanie popr., można też użyć formy niknęły;
polskajest inna); 3. Nie śmiem, 4. miąć; 5. nie Ścielesz; 6. wy- 10. zdanie popr., choć częściej spotykanesą formy prysnęłam
myślić; 7. mokty; 8. łżesz; 9. rozumieją; 10. oddziaływające/ oraz prysnęła;
oddziałujące; 11. lubić; 12. orzą; 13. jeźdźcie; 14. podjąłem, 11. zdanie popr., choć częściej spotykana jest forma przysiąc;
15. zdejmij. 12. *nienawidzieć, popr.: nienawidzić => błąd fleksyjny, wy-
bór niewłaściwej postaci wyrazu przez analogię do cza-
XIX. sownika widzieć;
1. *zaczerpnęłem => niewłaściwa postać tematu; brak wy- 13. *domyślećsię, popr.: domyślić się => błąd fleksyjny, wy-
miany q:ę; bór niewłaściwej postaci wyrazu w odniesieniu do zna-
. *obdarowywują się => niewłaściwa postać tematu; zdu- czenia, istnieje czasownik domyśleć, ale ma on znaczenie
to
blowanie cząstki -vw-; *dokończyć myślenie nad czymś;

. *zaspakajać => niewłaściwa postać tematu; niepotrzebna 14. zdanie popr., choć częściej używaną postacią bezokolicz-
UJ
wymiana o:a (zaspokoić — *zaspakajać); nika jest: połec;

4. właśnie *udawał się do domu => w zn. 'pójść dokądś, . *ssaj, *ssam, popr.: ssij, ssę => błędy fleksyjne, wybór
ty
zmierzać dokądś” występuje czasownik dokonany udać niewłaściwego wzorca odmiany;

się, jego forma niedokonana udawać się ma charakterite- 16. *izęsłemsię, popr.: trząstemsię => błąd fleksyjny, wybór
ratywny — używana jest tylko na oznaczenie wielokrotno- niewłaściwej postaci tematufleksyjnego;
ści czynności (Codziennie rano udawał się do pracy). 17. zdanie popr., choć lepsza i częściej spotykana jest forma
W zdaniu: [...] właśnie udawał się do domu czasownik spójrz;
wyraża początkowy moment czynności, na co zresztą 18. zdanie popr.
wskazuje użycie przysłówka właśnie;
. *zostali [...] bici i ciągnieni => niewłaściwe utworzenie XXI.
U
strony biernej: *zostali bici, *zostali ciągnieni (popr.: 1. a. zdanie niepopr. => osobowychcząstek czasownikównie
zostać>czasownik dk., byórczasownik ndk.); popr.: byli dołącza się do partykułyże:
bici i ciągnieni; b. zdanie popr:
180 Polonistyka.com
c. zdanie popr; niu, chyba że nie ma innej możliwości,por. zd. 2.d. lub
2. a. zdanie popr.; np.: Najpierwsię pożegnaliśmy z gospodarzami, a po-
b. zdanie niepopr. > por. p. l.a.; tem wyszliśniy;
c. zdanie popr.; 4.a. zdanie popr. => w tym wypadku że występuje nie
d. zdanie popr.; wfunkcji partykuły, lecz spójnika;
3. a. zdanie popr.; b. zdanie popr.
b. zdanie niepopr. => czasownikówz cząstkami osobowy-
mi raczej nie umieszczamyna ostatniej pozycji w zda-
10. POPRAWNOŚĆ FLEKSYJNAI SKŁADNIOWA —- LICZEBNIK
1. 3 . dwoje kochanków'kochanek i kochanka” — dwóch kochan-

1. troje szczeniąt; 2. sześć kurczaków: 3. dwa okna; 4. dwana- ków *dwóch mężczyzn, będących czyimiś kochankami”
ście (trad. dwanaścioro) dziewcząt, 5. trzy pary(rzad. troje) (albo: *'dwóch kochanków homoseksualistów);
spodni; 6. pięcioro kociąt; 7. sześć kaloryferów; 8. siedmioro 4. dwoje narzeczonych 'narzeczony i narzeczona” — dwóch
sań/ sani; 9. dwoje oczu; 10. dwoje drzwi; ll. osiemnaście narzeczonych *dwóch mężczyzn, będących czyimiś narze-
lamp; 12. trzynaścioro dzieci; 13. czternastu/ czternaścioro czonymi” (albo: 'dwóch narzeczonych homoseksualistów);
(jeśli są różnej płci) pracowników; 14. szesnaście par(rzad. 5. dwoje dziadków 'dziadek i babcia” — dwóch dziadków
szesnaścioro) nożyc; 15. dziewięć puszek; 16. siedmioro ka- *dwóch mężczyzn, będących czyimiś dziadkami ;
cząt; 17. dwadzieścia trzy osoby; 18. trzy dania; 19. dwie ręcel 6. dwoje zawodników *zawodnik i zawodniczka” — dwóch za-
dwoje rąk (jeśli są to ręce tej samej osoby); 20. dziesięcioro wodników *dwóch mężczyzn, będących zawodnikami”.
ziesięć przykazań; 21. ośmioro skrzypiec; 22. troje schodów.
V.
U. l. piętnaście tysięcysiedemset sześćdziesięciujedenżołnierzy;
1. Dwaj alpiniści dotarli/ Dwóch alpinistówdotarło; 2. Pięt- 2. Trzech dziewcząt trojga dziewcząt nie było; 3. trzypary, rzad.
nastu chłopców nie przyszło; 3. trzech stron; 4. dwudziestu troje spodni; 4. trzy młotki, pięć par, rzad. pięcioro kombine-
jeden kandydatek; 5. tysiąca ośmiuset trzydziestu siedmiu na- rek; 5. dwadzieścia dwie ręce; 6. dwoje skrzypiec; 1. trojga nie-
rzędzi, 6. pięćdziesięciu pięciu osobom; 1. dwóm/ dwom/ dwu mowiąt; 8. tysiąca pięciusettrzydziestu czterechzłotych; 9. Dwu-
panom; 8. dziewięciu tysiącom siedmiuset czterdziestu jeden stu pięćdziesięciu trzech żolnierzypojechało; 10. dwadzieścio-
żołnierzom; 9. dwóch/ dwu kolegów; 10. pięciuset kandyda- ro siedmioro chłopcówi dziewcząt; 11. trojgiemcieląt; 12. czte-
tów; 11. trzy tysiące sześćset dziewięćdziesiąt sześć uczennic; rech/ czworga zwierząt, 13. istniało pięcioro takich skrzypiec;
12. ośmioma/ ośmiu głosami; 13. szesnastoma/ szesnastu ko- 14. dwanaścioro pleców; 15. czworgu saniach; 16. dziesięcio-
taini; 14. tysiącem pięciuset dwudziestoma sześcioma absol- ro/ dziesięć przykazań; 11. dwojga/ dwóch/ dwu/ obojga/oby-
wentami; 15. czterdziestoma/ czterdziestu tysiącami trzystu dwojga/ obu rąk; 18. trzema dziewczętami/ trojgiem dziewcząt;
pięćdziesięcioma robotnikami;16. trzystu tysiącami bezrobot- 19. dwunastu par; rzad. dwanaściorga nożyczek; 20. Troje drzwi,
nych; 17. sześciu uczniach, 18. dwudziestu jeden pokojach; piętnaścioro; 21. Trzydzieściorga ptasząt; 22. Cztery niemow-
19. pięciutysiącachtrzystu siedemnastu pracownikach. laki krzyczały; 23. piętnaściorga sań; 24. przyszło dwadzieścioro
jeden niemowląt; 25. trzystu sześćdziesięcioma pięcioma/trzy-
LE stu sześćdziesięciu pięciu dniami, 26. dwadzieściorga jeden
1. bylo pięcioro schodów; 2. Tysiąc osiemset siedemdziesię- szczeniąt, 27. dwadzieścia dwa psyszczekały.
ciorojeden niemowląt chorowało; 3. Dwoje zawodników wró-
ciło; 4. Oboje rodzice przyszli; 5. pięciorga dzieci; 6. dwojga
Ź
skrzypiec; 1. pięćdziesięciorga jeden kociąt; 8. obojga pań- . Obaj panowie wyszli z pociągu.
BLN
stwa młodych; 9. obojgu dziadkom; 10. ośmiorgu szczenię- . Zdanie popr. (możliwe też: z sześcioma).
tom; 11. obojgu wujostwu; 12. dwóm/ dwom/ dwu tysiącom . Rozmawialiśmyo kilkorgu dzieciach.
siedmiuset dziewięćdziesięciorgu jeden dzieciom zdającym; . M wielu skrzypcach były wady.
13. oboje uszu; 14. zdrowe oboje oczu; 15. obojga/ oboje pro- . Rozmawiamz dziesięciorgiemdzieci.
O th
Jesorostwa;, 16. ośmiorgiempiskląt, 17. tysiącem ośmiusetsie- . Przyjdź do szkołyz obojgiem rodziców.
demdziesięciorgiem jeden zabytkowych drzwi; 18. obojgiem . Zdanie popr.
m O W 60 I
rodzeństwa; 19. trojgu drzwiach; 20. dwojgu światłach; . Dwadzieścioro jeden niemowląt leżało na tym oddziale.
21. dwadzieściorgupięciorgu/ dwudziestu pięciu imieninach; . Zdanie popr. fnożliwe też: z tych dwóch).
22. tysiącupięciuset dziewięćdziesięciorgu jeden kociętach. . Dzięki tvm pięciorgu szczeniętom hodowcadostał medal.
m
. Troje dzieci najlepiej znających historię Polski weźmie

=
Iv. udział w konkursie.

1. dwoje rodzeństwa *brati siostra” — dwa rodzeństwa dwie 12. Zastanawialiśmy się nad sześciorgiem drzwi, z których
grupy dzieci mających wspólnychrodziców”; wyrwano klamki.
2. dwoje wujostwa 'wuj i ciotka” — dwa wujostwa *dwie pary, 13. Przygłądatemsię pięciorgu kurczętom, chodzącympo po-
wuj i ciotka”; dwórku.
Polonistyka.com
181
14. Tvch/ te osiem rur na naszymosiedlu, kióre naprawiano 5.-8. procent; 9. procentu (por. p. 4.); 10. procent; L1., 12. pro-
w zeszłym tygodniu, zaowu pekto. centomt; 13. procentami; 14. procent; 13. procentami, 16., 17. pro-
15. Przy dwojgu drzwiachstoją szafy. centach, 18. procent.
16. Zdanie popr.
17. Oboje podróżnych wysiadło w Łodzi. XII.
1. kilkuset mieszkańców, 2. kilkasetlat; 3. Kilkanaścioro dzieci;
VI. 4. została nominowana, 5. zostało/zostały, 6. zostało/ zosia-
1. Pół grupyczekało; 2. Uptynęło, miesiąca; 3. porcji zostało bv; 7. poszła; 8. zostało/zostały; 9. zostało/zostały; 10. leżały;
sprzedanych; 4. Polaków; 5. pracowników; 6. klasy; 7. kandy- 11. Zginęło; 12. zginęło; 13. zginęło/ zginęły, 14. wyszło/wy-
datów; 8. kawałka; 9. części; 10. pracowników; ll. roku; szły; 15. odwiedziło; 16. odwiedziło/ odwiedził; 17. odwiedzi-
12. odcinka; 13. odcinka; 14. miesiąca; 13. grupy; 16. klasy; ło/ odwiedził; 18. odwiedziłyodwiedziio; 19. odwiedzito/od-
17. miesiąca; 18. rokiem (wyjątek: rzeczownik rok w połą- wiedziły; 20. wracała; 21. wyszła; 22. się nie pojawiło; 23. le-
czeniuz liczebnikiem półtora i przyimkiem przed występuje żał, 24. zatrzymywało się; 25. cofnął się; 26. Wielu, czekało;
w N.); 19. tygodnia; 20. uczniów; 21. fragmentu; 22. miesią- 27. wiedziała.
ca; 23. miesiąca; 24. miesiącach.
XIII.
VIII. 1. nie zdawało; 2. wypadków; 3. osób; 4. ...szeregowi osób;
1. Sześć i pół dnia; 2. dwietrzecie wina z dwóchtrzecich bu- > *Przysłuchiwałem się szeregu osób => błąd fleksyjny, po-
telki; 3. bez jednej trzeciej klasy; 4. półtora tygodnia; 5. pół- legający na wyborze złej końcówki C. Ip. wyrazu szereg
torej godziny; 6. dla dwóchi jednej trzeciej grupy; 1. ośmiu (-u zam. -owi).
i jednej czwartej grupy; 8. o dziewięciui jednej ósmej grupy; * Przysłuchiwałemsię szeregowi osobom=> błąd składnio-
W
9. za dwa ijedną trzeciąroku; 10. po sześciuijednej czwartej wy, polegający na zastosowaniu niewłaściwej konstrukcji
godziny. z wyrazem szereg. W połączeniu „szereg+rzeczownik”
wyraz szereg jest nadrzędny i wchodzi z rzeczownikiem
IX. w związek rządu (rządzi D.). W powyższym zdaniu nato-
1. przedpółtora tygodnia; 2. przez pięć i pół miesiąca; 3. Pół- miast połączenie „szeregtrzeczownik” błędnie uznano za
tora roku; 4. przedpółtorej godziny; 5. obie formy popt.; 6. na związek zgody, w którym wyraz szereg jest podrzędny.
dziesięć i pół punktu; 5. zwiedziło, 6. obie formy popr: 7. Świeciło; 8. przyszło;
> *Napisałem test na dziesięć i pół punktów => błąd skła- 9. wielu; 10. wielu pracownikom; 11. zostało przetlumaczo-
dniowy, polegający na złym doborze formy rzeczownika nych; 12. Poszkodowanych, wniosło; 13. była karana.
punkt (D. lm. zam. lp.).
>. *Napisałemtest na dziesięć i pół punkta = błąd fleksyjny, XIY.
polegający na wyborze niewłaściwej końcówki D. Ip. rze- 1. dziewięćset sześćdziesiątymszóstym, 2. tysiąc dwudziestym
czownika punkt. piątym; 3. dwutysięcznym, 4. dwa tysiące pierwszym; 5. sto
7. Przez sześć i jedną dziesiątą miesiąca; 8. dwa i pół razy dwudziestym czwartym; 6. trzechsetnym; 1. pięć tysięcy pięć-
(wyjątek: rzeczownik raz w połączeniu z liczebnikami set pięćdziesiątej piątej osobie; 8. pięciotysięcznemu; 9. dwu-
występuje w formie razy; por. też p. 9.); 9. półtora raza milionowym; 10. sześć milionówtrzysta czierdzieścisześć ty-
(wyjątek od zasady opisanej wp. 8., po liczebnikupółiora sięcy siedemset dwudziestą trzecią.
rzeczownik raz przybiera formę raza).
RV.
1. przedpółtora miesiąca; 2. przed półtora tygodnia; 3. za pół-
. Nie widzieli jeszcze tvch siedmiorga cieląt. tora tygodnia; 4. przed półtorej godziny; 5. o ośmiui pół pro-
a0 m
. Oni mają pięcioro dzieci. cent punktów; 6. jednego punktu, 1. na dziesięć i pół punktu.
„ Wnaszej klasie jest jedenastu chiopców. 8. punktów; 9. z szeregiem osób; 10. szeregowi pracowników;
. Zdanie popr. (możliwe też: o ,„Dziesięciorgu przykaza- LL. dwai pół razy; 12. trzyi pół razy; 13. wielu; 14. nie zostało
niach.) wykonanychnie zostało wykonane; 15. wyjechała; 16. poje-
. Czekał na nich pół BICIE
godziny. chatytrzy dziewczętapojechało troje dziewcząt, LI. patrzyło
U
. Kupilem dwa i trzy czwarte metra materiału wkropki. dziesięcioro oczu; 18. zdrowe oboje oczu; 19. tych dwanaścior-
UN
. Studiował tylko dwa i pół roku. ga oczu; 20. na piętnaściorgu plecach; 21. w siederndziesięciu
I
. Spóźnili się dwie i pół STLŁETEA

godziny! pięciu parach nożyczek, rzad. wsiedemdziesięciorgu pięciorgu
60
. Wtym roku otrzymalem dwai pół razy więcej walentynek nożyczkach; 22. o pięciorgu skrzypcach; 23. tysiąca ośmiusel
O
niż w ubiegłym. pięćdziesięciorga jeden niemowląt; 24. Przy szesnaściorgu

10. Zdawała sobie sprawę, że trudno jest się opiekowaćkil- drzwiach; 25. pięć kurczaków chodziło; 26. Dziewięćset pięć-
kanaściorgiem dzieci. dziesięcioro jeden szczeniąt, 27. Wpiętnaściorgu saniach;
28. Dziękitrojgu niemowlętom; 29. Oboje nauczycieli postawi-
XI ło: 30. o obojęu rodzicach; 31. Oboje wujostwo przyjechali:
L.-3. procent; 4. proceniu (wyjątek: po liczebnikujeden wy- 32. z obojgiem rodzeństwa; 33. poszło, tysiąctrzysta pięćdzie-
raz procent w D. się odmienia i przybiera formę procentu); sięciu dwóchdwu pracowników (możliwe też: tysiąc trzystu
182 Polonistyka.com
pięćdziesięcioro dwoje pracowników,jeśli są to kobiety i męż- konstrukcji dopełniaczowej zamiast mianownikowej i od-
czyźni); 34. dostało, stu sześćdziesięciujeden żołnierzy; 35. tv- wrotnie;
siącem sześciuset pięćdziesięcioma trzema głosami. 11. poniżejjednego procentu;
*ponizejjednego procent => błąd fleksyjny; użycie w D.
XYL. formy bezkońcówkowej wyrazu procent zamiast formy
1. trzy dni dzielą; z końcówką(z liczebnikiemjederi wyjątkowo stosuje się
*trzy dni dzieli = błąd składniowy; zastosowanie kon- formy odmienne wprzypadkach zależnych);
strukcji z orzeczeniem wlp. (na wzór pięć dni dzieli) za- . zabranych;
miast konstrukcji z orzeczeniem w lm., wymaganej przez *Czworo dzieci zostało zabrane => błąd składniowy; za-
wyrażenie trzydni; stosowanie konstrukcji mianownikowej zamiast dopełnia-
. dziesięciwdziesięciorgu dziewczętom, czowej, wymaganej przez liczebnik zbiorowy;
2
* Udało się to tylko 10 dziewcząt => błąd składniowy; za- . koźlętach;

stosowanie związku rządu zamiast związku zgody w kon- *o trojgu koźląt => błąd składniowy; zastosowanie związ-
strukcji z liczebnikiem w C.; ku rządu w konstrukcji „„liczebnik zbiorowy w Ms.+rze-
. z tysiącempięciuset dwudziestu/ dwudziestomajeden 050-
14)
czownik” zamiast związku zgody;

bami (lub — jeśli miał to być liczebnik porządkowy — z ty- 14. wysypałsię;
siąc pięćset dwudziestą pierwszą osobą); * Thum pasażerów wysypało się > błąd składniowy, za-
*z tysiąc pięćset dwudziestu jedną osobą => błąd fleksyj- stosowanie konstrukcji z orzeczeniem w r.n., charaktery-
ny; niewłaściwa odmiana liczebnika głównego — odmie- stycznej dla liczebników i zaimkówliczebnych, zamiast
nienie członujeden na końcu wielowyrazowego liczebni- konstrukcji z orzeczeniem uzgodnionym pod względem
ka spowodowało powstanie błędu składniowego (rzeczow- rodzaju z podmiotem, charakterystycznej dla rzeczowni-
nik osoba w N. lp.); lub błąd fleksyjny, polegający na nie- ków;
właściwej odmianie liczebnika porządkowego;
. JHczterechsetną;
4. procent, *czterysetną => błąd fleksyjny; niewłaściwa odmiana li-
*o 12,5 procentu => błąd fleksyjny; zastosowanie w D.
czebnika czterysta (brak fleksji wewnętrznej);
Ip. formy z końcówką-u zamiast bezkońcówkowej — pro-
16. zapomniała;
cent; * Większość postów zapomniało =ż błąd składniowy; na-
. chce;
ruszenie związku zgody pod względem rodzaju; zastoso-
*dwoje ludzi chcą => błąd składniowy; zastosowanie kon-
wanie konstrukcji z orzeczeniem w r.n., charakterystycz-
strukcji z orzeczeniem w lm. (na wzór dwaj ludzie chcą)
nej dla liczebnikówi zaimkówliczebnych, zamiast kon-
zamiast konstrukcji z orzeczeniem w lp., wymaganej przez
strukcji z orzeczeniem uzgodnionym pod względem ro-
liczebnik zbiorowy;
dzaju z podmiotem, charakterystycznej dla rzeczowników;
6. procentom;
17. portugalskim dzieciom, pasającym;
*Przyznano nagrody dwudziestu procent uczniów => błąd
*trojgu portugalskich dzieci, pasających owce => błąd
składniowy; zastosowanie konstrukcji z bezkońcówkową
składniowy; zastosowanie związku rządu zamiast związ-
formą rzeczownika procent zamiast formy proceniom wła-
ku zgody w konstrukcji z liczebnikiem w C.;
ściwej dla €. Im. — związek zgody;
18. trzynaście;
. odpowiedziała;
*irzynaścioro osób => błąd składniowy; wybór liczebni-
*połowa odpowiedziało => błąd składniowy; naruszenie
ka zbiorowego zamiast liczebnika głównego, wymagane-
związku zgody pod względem rodzaju; zastosowanie
konstrukcji z orzeczeniem wr.n., charakterystycznej dla
go przez rzeczownik osoba;
. dwie zostały ranne;
liczebników, zamiast konstrukcji z orzeczeniem uzgod-
nionym pod względem rodzaju z podmiotem, charakte- *zginęło siedem osób, a dwoje zostało rannych => błąd
rystycznej dla rzeczowników; składniowy; wybór liczebnika zbiorowego zamiast liczeb-
. rozesianych; nika głównego, wymaganego przez rzeczownik osoba;
*200 egzemplarzy zostało rozesłane > błąd składniowy; . zajmujecie dopiero dziesiąte miejsce;
zastosowanie konstrukcji z imiesłtowem w M. (jak wzd. dwa *jesteście dziesiąci > błąd fleksyjny; użycie liczebnika
egzemplarze zostały rozesłane) zamiast konstrukcji z imie- porządkowego dziesiąty w formie, której on nie przy-
słowem w D., wymaganej przez liczebnik dwieście; biera;
. znalazło, odwolało; . 6,5-roczny;
*Kilka grup znalazły, odwotały => błąd składniowy; za- *6,5-letni > błąd słowotwórczy; utworzenie wyrazu od
stosowanie konstrukcji z orzeczeniem wlm. (na wzór dwie nieistniejącej podstawy (podstawą jest wyrażenie sześć
grupy chcą) zamiast konstrukcji z orzeczeniem wlp., i pół roku, nie zaś sześć i pół lat);
wymaganej przez liczebnik kilka; . procentach;
10. zostały złożone 5284 wnioski, 2997 wniosków zostało za- *IV/dziewięćdziesięciu procent — błąd składniowy; za-
kwalifikowanych; stosowanie konstrukcji z bezkońcówkową formą rzeczow-
*zostało złożonych 5284 wniosków, 2997 wnioski zosta- nika procent (związek rządu zamiast formy procentach
ty zakwalifikowane => błędy składniowe; zastosowanie właściwej dla Ms. lm. — związek zgody):
Polonistyka.com
183
. procent; . trojgu.
U)
tu)
9
u
*5,5 procentu => błąd fłeksyjny; zastosowanie w D. Ip. *przytrzech schodach = błąd składniowy; wybór Hczeb-
formy z końcówką -u zamiast formy bezkońcówkowej rze- nika głównego zamiast zbiorowego wpołączeniu z rze-
czownika procent; czownikiem schody.
24. promila;
*6,28 promile => błąd składniowy; zastosowanie rzeczow- XVII.
Spośródtysiąca ośmiuset pięćdziesięciu dwóch osób, które
nika w M. lm. zamiast w D. lp., co jest wymagane przez
brały udział w konkursie, tylko dwudziestu dwóm udało się
liczebnik ułamkowy;
. w „Tysiącu jeden drobiazgów '; dostać dofinału. Czworgu zawodnikomzabrakło po dwa i pół
>
SJ
punktu, a dwojgu — po cztery punkty. Oboje pechowcówpo-

*w „ Tysiącu jednym drobiazgu” => błąd fleksyjny; nie-
chodziło z Poznania.
właściwa odmiana liczebnika głównego — odmienienie
Pani Maria z Kłodzka, na którą liczyło trzyipółtysieczne
członujeden na końculiczebnika złożonego; oraz = błąd
grono widzów, miała pecha — potrafiła powiedzieć wszystko
składniowy, polegający na podporządkowaniu rzeczow-
o dwóch tvsiacach trzystu czterdziestu dwóch/ dwóch tvsią-
nika drobiazg przyimkowi w zamiast liczebnikowi żysiąc
cach_ trzystu czterdzieściorgu dwóch aktorach z Hollywood,
jeden;
lecz nie wiedziała nic o Gustawie Holoubku. Przez to zdobyła
26. obietnic;
o trzy procent punktówmniej, niż sądziła.
*o szeregu obietnicach => błąd składniowy; zastosowanie
Takie przykre niespodzianki przydarzałysię też szeregowi
związku zgody w konstrukcji „szereg+rzeczownik” za-
innych osób. Pan Jarosław z Bytomia wyliczył sobie przed
miast związku rządu;
konkursem, że uzyska co najmniej sto osiemdziesiąt i pół
27. na kilkanaściorgu;
punktu, co odpowiadałobysiedemdziesięciu siedmiu procen-
*aa kilkunastu drzwiach => błąd składniowy; wybór li-
tom testu. Tymczasem zamiast spodziewanych pytań o naj-
czebnika głównego zamiast zbiorowego w połączeniu
nowsze osiągnięcia techniki dostał pytania dotyczące swo-
z rzeczownikiem drzwi;
jej rodziny. Był tak tym zaskoczony, że zapomniał opowie-
28. kupuje;
dzieć o swoich czwergudzieciach. Nie pamiętał też, że przed
* Siedem dużych hal kupują => błąd składniowy; zastoso-
trzydziestoma pięcioma laty oświadczył się żonie w sylwe-
wanie konstrukcji z orzeczeniem w lm. (na wzór dwie hale
stra, parę minut przed wpół do dwunastej. Ze zdenerwowa-
kupują) zamiast konstrukcji z orzeczeniem w Ip., wyma-
nia powiedział o szeregu niepotrzebnych rzeczy i w sumie
ganej przez liczebnik siedem;
mówił dwa i pół razydłużej, niż powinien był. Dostał za to
29. przypadków;
piętnaście i pół punktu karnego, więc mógłjuż przestać ma-
*w 83% przypadkach => błąd składniowy, zastosowanie
rzyć o siedemdziesięciu siedmiu procentach. Uzyskał jedy-
związku zgody zamiast związkurządu w konstrukcji z wy-
nie trzydzieści trzy procent, ale cóż można zrobićz trzydzie-
razem procent;
stoma trzema procentami?
30. Kilkuset;
Pani Mirosława z Radomia była pewna, że będzie odpo-
*Kilkaset widzów => błąd składniowy; nieuzgodnienie ro-
wiadaćz historii starożytnej. Ten temat przecież wylosowała
dzaju liczebnika z rzeczownikiem; lub błąd fleksyjny,
przed półtora miesiąca weliminacjach. Tymczasem kazano
polegający na niewłaściwej odmianie liczebnika (brak flek-
jej wyszukiwać wady wtrzydzieściorgu sześciorgu saniach,
sji wewnętrznej);
opowiadać o dziesięciorgu skrzypcachi przyglądać się dwa-
31. musiało;
naściorgu zabytkowym drzwiom, aby później o nich opowia-
*sześć medali musiały => błąd składniowy; zastosowanie
dać. Nie udało jej się więc zdobyć osiemdziesięciui pół pro-
konstrukcji z orzeczeniem wlm. (na wzór dwa medale
cent punktów, a taka liczba była potrzebna, by przejść do na-
musiały) zamiast konstrukcji z orzeczeniem wIp., wyma-
stępnego etapu.
ganej przez liczebnik sześć;
32. trzystu dwudziestu jeden;
*trzystu dwudziestu jednej szabli = błąd fleksyjny; nie-
właściwa odmiana liczebnika — odmienienie członujeden
na końcu;
11. POPRAWNOŚĆ SKŁADNIOWA— ZWIĄZEK ZGODY
1. rodzaju gramatycznym; 12. udał się (względy hierarchiczno-

1. obeszli, znaleźli; 2. tworzyli; możliwe również (w normie dyplomatyczne) lub rzad. udalisię; 13. przygotowałylub przy-
potocznej): tworzył => w zdaniu występuje szyk orzeczenie gotowała => zróżnicowanie znaczenia; 14. wyjechała; 15. od-
— podmiot, a składniki podmiotu są w tym samym rodzaju wiedzała; 16. skrytykowali; 17. nie lubiłynie lubiła; 18. umi-
gramatycznym; 3. leżeli; 4. wyjechali; 5. wbiegli; 6. zobaczy- lity; 19. nie mieliśmy; 20. leżał; 21. wysypał się; 22. zostało
ły, pobiegli; 7. okazały się; 8. informowały; 9. pomogły; rozwiązanych; 23. głosowała; 24. było zadowolonych; 25. spi-
10. zdecydowań:; 11. kierowałykierowała => w skład pod- sał się; 26. pokazała; 21. rozmawiali; 28. rozgrywali; 29. otwo-
miotu wchodzą dwa rzeczowniki abstrakcyjne w tym samym rzył; 30. podpisała; 31. mieszkało; 32. zwiedzili; 33. byli;
184 Polonistyka.com
34. przyjechało; 35. odjechali; 36. zaprosili, 37. zakupił lub z niej), lepiej zamienić rzeczownik młodzież na wyraże-
zakupiła => rodzaj czasownika zależy od tego, czy forma orze- nie młodzi ludzie.
czenia będzie dostosowywana do skrótowca czy do rozwinię- 5. Młodzież to rzeczownik zbiorowy, występuje jednak wlp.
iej nazwy— staranniejsza polszczyzna; 38. nie poparta, rzad. i wymaga określeń w Ip. Tu błędnie zastosowano zgodę
nie poparto => por. p. 37.; 39. wykształciła, rzad. wykształciło realnoznaczeniową zamiast formalnogramatycznej.
=>» por. p. 37.; 40. był. 6. Naruszenie zgody międzyzdaniowej — wpierwszym zda-
niu składowym pojawia się rzeczownik oznaczający zbiór,
II. w drugim — błędnie zastosowano orzeczenie wlm.
1. się oddalały;, 2. utrudniały; 3. ogarnęty; 4. zbiegły się, moż- 7. Naruszenie zgody międzyzdaniowej — w pierwszym zda-
we również: zbiegło się => w skład podmiotu wchodzą dwa niu składowym pojawia się rzeczownik oznaczający zbiór,
rzeczowniki abstrakcyjne w tym samym rodzaju gramatycznym; w kolejnych — błędnie zastosowano zaimki w lm.; zdanie
5. miały, możliwe również: miała => por. p. 4.; 6. opiekowali wymaga przeredagowania.
się, możliwe również: opiekował się => w zdaniu występuje 8. Naruszenie zgody międzyzdaniowej — w pierwszym zda-
szyk orzeczenie — podmiot, a składniki podmiotu są w tym saniu składowym pojawia się rzeczownik oznaczający zbiór,
mym rodzaju gramatycznym (wersja z |p. dopuszczalna w nor- w kolejnych — błędnie zastosowano zaimek w lm.; zdanie
mie potocznej); 7. szli; 8. szła; 9. pracowali/pracował => zróż- wymaga przeredagowania.
nicowanie znaczenia; 10. wyjechali/ wyjechał => por. p. 9.; 9. Drużyna to rzeczownik zbiorowy, ale występuje wIp. Ża-
11. wyjechał; 12. wszedł; 13. skrytykował; 14. odleciała; 13. od- stosowano tu zgodę realnoznaczeniową zamiast forma|l-
leciała; 16. liczyło; 17. przygarnęto; 18. przygarnęła; 19. po- nogramatycznej, być może dlatego, że orzeczenie stoi
czątkująca, opracowała; 20. wstrętny, krzyczat; 21. wspaniały, przed podmiotem.
lepszy; 22. lepszym człowiekiem, 23. byli, imigranci. 10. Naruszenie zgody międzyzdaniowej — w pierwszym
zdaniu składowym pojawia się rzeczownik w lp. ozna-
II. czający zbiór, w drugim — błędnie zastosowano orże-
1. Prymas Józef Glemp, głowa Kościoła katolickiego, złożył czenie w lm.
wizytę w Paryżu > możliwy także inny szyk; należy tylko I1. Naruszenie zgody międzyzdaniowej — w pierwszym
pamiętać, że w normie wzorcowej nie powinno się budo- zdaniu składowym pojawia się rzeczownik w Ip. ozna-
wać zdania o następującej kolejności wyrazów: *Głowa ko- czający zbiór, w kolejnych — błędnie zastosowano za-
ścioła katolickiego, prymas JózefGlemp, złożył wizytę. Wy- imek w Im.
stępuje wtedy konflikt między zgodą formalną a realno- 12. Pojawia się orzeczenie w r.m.os. (choć żaden ze składni-
znaczeniową, dotyczy to również zd. 2.-4.; 2. Janowski ków podmiotu w tym rodzaju nie występuje) prawdopo-
i Kowalski, asy lotnictwa, wygrali zawody; 3. Adamowski, dobnie dłatego, że wśród członków rodziny są również
gwiazda polskiej sceny, wystąpił w Nowym Jorku; 4. Zofia mężczyźni. Zastosowano więc błędnie zgodę realnozna-
Nowak, filar naszego przedsiębiorstwa, dostała nagrodę. czeniową. Zastosowanie zgody formalnogramatycznej jest
również niemożliwe (*nie wiedziaży), dlatego zdanie wy-
IV. maga jakiegoś uzupełnienia leksykalnego, np.: Ani San-
1. jej; 2. projektowała, znana; 3. moja, wymagająca; 4. zdol- dra, ani czlonkowie jej rodzinynie wiedzieli [...].
ny; 5. zasłużona, badaczka, recenzentką/ recenzentem.
VI.
V. a. playboye i milionerki otaczały się — L.;
I. Jeśli rzeczownik premier uznamy za rzeczownik dwuro- b. zawodnicy będą faworytem — 2.;
dzajowy, to mamy tu do czynienia ze zgodą formalnogra- c. siła i brutalność, jaką stosował, zapewniły mu — 3.; =>
matyczną. niekonsekwentne stosowanie dwóch możliwości uzgod-
. Rzeczownik chłopak wymaga ze względówformalno- nienia orzeczenia z podmiotem szeregowym wyrażonym
SJ
gramatycznych orzeczenia wr.m.os.; w tym zdaniujed- przez rzeczowniki abstrakcyjne — orzeczenie w lm. lub
no z orzeczeń przybrało formę męskoosobową, co jest w Ip.;
wyrazem niepoprawnego zastosowania zgody realnozna- d. malcy dowiedziałysię tyle, ile chciały — 3. => forma orze-
czeniowej. czenia w zdaniu podrzędnym lub 1. => orzeczenie nie-
. Młodzież to rzeczownik zbiorowy, występuje jednak wIp. uzgodnione z podmiotem domyślnym;
19
i wymaga określeń w Ip. Tu błędnie zastosowano zgodę e. dziewczęta pytały, czy mają szansę zostać modelką —3. =>
realnoznaczeniową. Zastosowanie zgody formalnograma- zastosowanie lp. zamiast Im.;
tycznej również daje zdanie nieakceptowalne. Dlatego f. osoby, które czują się osamotnieni — 3. => forma orzecze-
warto zastąpić rzeczownik młodzież wyrażeniem młodzi nia w zdaniu podrzędnymlub 1. = orzeczenie nieuzgod-
ludzie. nione z podmiotem domyślnym;
4. Młodzież to rzeczownik zbiorowy, występuje jednak wIp. g. żonai dzieci są ważni — 2;
i wymaga określeń wIp. W wyrażeniuniektórzy z nich h. ostatnimjest Polak — 2.;
błędnie zastosowano zgodę realnoznaczeniową zamiast i. Protesty popart OPZZ, które zwróciło się — 3. => forma
formalnogramatycznej. Ze względu na niemożliwość prze- zaimka względnego otwierającego zdanie podrzędne; for-
kształcenia drugiego zdania (*niektórzyz niej, *niektóry mia orzeczenia wzdaniu podrzędnym — niekonsekwentne
Polonistyka.com
185
stosowanie dwóch możliwości uzgodnienia orzeczenia VI.
i zaimka ze skrótowcem; 1. powolywaliby => błąd w zw. zgody, orzeczenie powinno
J. PSL zamierzają — 1.; występować wlm., wr.m.os., bo jeden ze składnikówpod.
k. [kobiety] które pozostają przyjacielem— 2. =» zastosowa- miotu szeregowegojest rzeczownikiem w takim rodzaju,
nie Ip. zamiast Im.; dwa inne zaś są rzeczownikami w r.m.;
. ofiarami było małżeństwo — 2., małżeństwo, których — 3. . miały => błąd w zw. zgody, orzeczenie powinno występo-
o
==> forma zaimka względnego otwierającego zdanie pod- wać wr.nm.os., bo w takim rodzaju jest podmiot;
rzędne musi być uzgodniona z formami wyrazów, do któ- „do tych, którzy => błąd w zw. zgody, zaimek względny
0)
rych zaimeksię odnosi. powinien występować wlm., ponieważ odnosi się do za-
imka tych ze zdania nadrzędnego:
VII. . rozkradania dokonywanego => błąd w zw. zgody między
1. zdanie popr.; 2. będą musiały; 3. zdanie popr.; może też rzeczownikiem a przydawką przymiotną; błąd w konstruk-
być: nie czuwają; 4. wypadli; 5. zdanie popr., może też być: cji zdania (lepiej: Opisano w nim przypadki systematycz-
Możliwe są; 6. zdanie popr. w normie potocznej; w normie nego rozkradania pomocy humanitarnej z Zachodu. Przed-
wzorcowej: mieli, 7. zdanie popr.; może też być: patronują; stawiciele Zwiążku Czarnobyla przywłaszczali sobie dary
8. zapraszają, 9. jest ujęty; 10. jest pochowana; ll. zdanie przeznaczone dla ofiar katastrofy);
popr.; 12. nie wymaga; 13. przybrał; 14. zdanie popr.; 15. cie- . audycję poświęconą => błąd w zw. zgody między rzeczow-
szą się; 16. zdanie popr. nikiem a przydawką przymiotną.
12. POPRAWNOŚĆ SKŁADNIOWA — ZWIĄZEK RZĄDU -
. Rzemieślnik wybił ściany adamaszkiem => wybić 'obić'

ło
. penicyliny => użyć+D.; +B.*N.;

. żadnych gorących okładów = nie stosować+D.; . Jeszcze trzeba wybić deseń na płótnie => wybić *wydru-
1.)
. pięciu gramów miedzi i dziesięciu mililitrów kwasusol- kować +B.rnarMSs.;

nego => użyć+D.; . Uczeń poci się nad zadaniem z matematyki => pocić się
„ dziecko => ochronić+B., go = nie zdołał obronić+D.; pot. 'ślęczeć rnad+N.;
4
. swojego stanowiska => bronićtD.; . Robotnik pocisię od gorąca => pocić sięrwyrażenie przy-
2
u
. takie wyniki => osiągaćtB.; imkowe — od+D. (przyczyna zewnętrzna);

O
. piłki => dotknąć wzn. czynności fizycznej+D., jej => nie . Uciekinier poci się ze strachu => pocić siętz+D. (przy-
—"
zdołać zatrzymać +D.; | czyna wewnętrzna);

. babcię = dotkńąć w zn. 'sprawić przykrość +B.; . Na tobie ciąży wina = ciążyć obciążać +na+ Ms.;
. cukru lub cukier =» możliwyjest zarówno B. 'całą por- . Janowiciąży obowiązek wyprowadzania psa na spacer =
cję”, jak i D. partytywny: ciążyć przeszkadzać +C. lub Na Janie ciąży obowiązek
10. herbaię lub herbaty => por. p. 9.; wyprowadzania psa na spacer=> ciążyć ' obciążać +na+MSs.;
11. jej lub ją => dopełnienie dalsze: tradycyjny B., nowszy D.; . Pawłowi ciążą poranne rozmowyze wścibskim sąsiadem
2. jej lub ją = por. p. LL:
12 = ciążyć przeszkadzać +C.;
13. to, obelgę => traktować+B.trjako+B.; 10. Piotr ciąży ku poglądomliberalnym = ciążyć 'skłaniać
14. iego = dopełnienie orzekające: tradycyjny B., nowszy D., się tku+C.;
obelgi lub obelgę => nie traktować+D.; Lt. Nad tobą ciąży niebezpieczeństwo = ciążyć 'zagra-
. trzech godzin lub trzy godziny =» nie siedział+D. współ- żać rnad+"N.;
cześnie częstszy niż tradycyjny B.: . Anna chce tę sukienkę = chcieć+B. — rzeczownik kon-
„ pięciu kilometrów => nie przejechać+D.; kretny oznaczający całość;
. swojemu oburzeniu => dać wyraz+C.; „ Anna chce twojej pomocy => chcieć+D. — rzeczownik abs-
. karykarze > ujść+D. lub C.; trakcyjny;
. mu z zwrócić uwagę upomnieć +C.; 14. Paweł wyszukałtę książkę dla ciebie => wyszukać+B.+dla+1.;
. słuchaczom => zwrócić uwagę 'upomnieć +C.; 15 Szukam tej książki już dwa tygodnie = szukać+D.;
. uczonych => zwrócić uwagę 'skupić czyjąś uwagę TD.; 16. Jan chełpi się swoimi dokonaniami => chełpić się*N.:
. słuszności => dowodzić udowadniać +D.; 17. Kasia znowudostała kataru => dostać nabawić się +D.;
1
tu
. kapitanowi,rzad. kapiiana = salutować+C., rzad.t 18. Dziecko dostalo jabiko od matki = dostać 'otrzymać”
W
0
„ ich => przestrzegać stosować się do +D.; +B.rod+D.;

2
—
. Marię => przestrzegać ostrzegać +B. 19. Kobieta dotknętacz fa ręką => dotknąć czynność Hzycz-
ŁU
tn
na +D.*N.:
IŁ. „ Jan dotknął żonę swoim zachowaniem => dotknąć 'Spra-
1 . Janek wvbii szybę sąsiadom => wybić 'stluc +B.+C.; wić przykrość —B."N.;
186 Polonistyka.com
„ Rybak wybrałrybyz sieci > wybrać 'wyjmować + B.-rz+D.; 12. a. (); b. (+) => w zn. ' gwałtownie poruszyć; c. (+) =>
m
15
. Nauczyciel wybrał go spośród innych uczniów =» wybrać w zn. 'spowodować nagłe wzruszenie”; d. (+) => wzn.
R
5
"decydować się na kogoś +B.+spośród+D.; *spowodować nagłe wzruszenie”.

. Członkowie zarządu wybrali Piotra na prezesa => wybrać
(12
e)
*przeznaczyć na stanowisko +D.+na+D.;

. Anna godzi pracę z wychowywaniem dzieci = godzić 'łą- l. na dziewczynę, ale: wzn. 'trwać wnapięciu, niecierpliwie
a
to
czyć +B.+z+N.; czekać” czekać kogoś, czegoś, np.: dziewczyny od kilku

. Maria musi zgodzić niańkę do dziecka = godzić 'zatrud- godzin — dziewczyny;
ih
3
nić” przestarzałe+B.+do+D.; . za książkę — rachunek;
15
. Jan godzi Piotra z Jerzym — godzić jednać +B.; . do mojego — do mojego — mojemu — z moim —jak mój;
U
Go
10
. To godzi w mój honor => godzić 'uwłaczać +w+B.; pasty do zębów— pastę do zębów;
u
—
bO
. On godzi w nią nożem => godzić 'uderzać +w+B.+N. „ rodziny — rodzinę;
O M
GO
O
. władzy — władzy;
IL. „ dziecku — dla dziecka/ wobec dziecka;
1
> Można ułożyć różne zdania. Najistotniejsze jest zachowa- „ choremu — dla chorego;
O © GO
nie wymagań składniowych czasowników. . firmą —firmą —firmy;
1. Maria traktuje Ankę jak domownika. Paweł uważa Jasia . powieść — powieści;
pk
za przyjaciela. „ plan — płanu;
pk
=
. Krytyk ocenił obraz Piotra jako arcydzieło. Przyjaciele ph
W
. spodnie — spodni,
tr
uznali wiersz Jana za wybitny utwór. „ do tarczy — w naukachścisłych;

2
p
. Świat apeluje o zaprżestanie prób jądrowych. Opozycja . wrody — ploikom;

M
JO U
1)
postuluje powołanie nowego gabinetu. - „o filmie — nad zdrajcą;

m
. Kasia wytłumaczyła się z nieobecności. Jan odpowiadał „ takiego leku — perswazji;

M
—
za nadużycia. . opór przeciwnika — matkę.

m
5. Mama czeka na Jasia. Ania oczekuje koleżanki.

VII.
Iv. 1. został wybrany na herszta, 2. gospodarstwa, kwiatów,
1. wyjazd; 2. palić/ palenia; 3. rozmawiać, 4. pisanie; 5. czy- zwierząt domowych; 3. czoła/ czoło; 4. czoło/ czoła; 5. ku
tanie; 6. długo leżeć; 7. skorzystać; 8. codzienne gimnastyko- ziemi/ do ziemi; 6. przyczyny; 1. pracę magisterską; 8. ni-
wanie się; 9. omawiać tekst/ omawianie tekstu, 10. zamknąć czego; 9. nic/ niczego; 10. niczego; Ll. dziecka; 12. życie;
okno/ o zamknięciu okna. 13. koncertu noworocznego, pot. koncert noworoczny;
14. wina; 15. oprogramowania; 16. ołówek, pot. ołówka;
V. 17. problemów; 18. jej nowego lokatora => w zn. 'powo-
1. a. (*) > rzad. w zn. spoglądać ; możliwe wzn. *liczyć dować, dostarczać” — por. p. 17. — czasownik nastręczać
na kogoś, spodziewać się od kogoś pomocy”; b. (+); ma rząd dopełniaczowy i występuje w schemacie Afoś na-
- a. (7); b. (7);c. (7); d. (7); stręcza (komuś) czegoś, natomiast w zn. 'polecać, rekomen-
I
- a. (7); b. (7; c. (2); d. (); e. (2); £.(-); dować” — użytym w tym zdaniu — czasownik ma rząd bier-
w
- a. (F); b. (>); €. (-); d. + => systemowo: podkręcić+B.; tu nikowy i występuje w schemacie ktoś nastręcza (komuś)
e
wyjątek; kogoś, coś; 19. tej roboty; 20. swojej ciotki, ze; 21. jako
- a. (+); b. (r) > chwilowość posiadania; c. (+); d. (+) > gościa/jak gościa; 22. jako kłamczuchę; 23. za geniusza;
u
D. cząstkowy; 24. od nowego wiersza; 25. w luksusy.

6. a. (+) > wzn. 'gospodarzyć czymś oszczędnie ; b. (+) >
rzad. w zn. 'gospodarzyć czymś oszczędnie” tylko z rze- VII
czownikami konkretnymi; c. (+): d. (—) > por. 6.0.; zdro- 1. Kasię nie swędzi nos! Kasi nie swędzi nos => wyrazów
wie jest abstraktem; e. (-+); f. (+) > 'szanować” tylko z rze- występujących w funkcji dopełnienia dalszego wpołącze-
czownikami abstrakcyjnymi; g. (-); niu z czasownikami zaprzeczonymi używamyalbo wB.
7. a. (+) > wzn. 'spędzić czas na słuchaniu ; b. (-); e. (+) (formastarsza i lepsza) albo w D. (forma nowsza);
=> wzn. 'spełnić prośbę”; d. (+) => wzn. spędzić czas na . Nie stać ją na kupno samochoduNie stać jej na kupno
14
słuchaniu”; samochodu=> por. p. l;

8. a. (—) => czasownik dk. wypatrzyć--B.; b. (+); ©. (—) =» . Nie traktowaliśmy tego jako porażkęł Nie traktowaliśmy
tuJ
czasownik ndk. wypatrywać+D.; d. (+); tego jako porażki =» wyrazów występujących wfunkcji
a. (-); b. (+) => w zn. 'nie wziąć czegoś przez nieuwagę”; dopełnienia orzekającego w połączeniu z czasownikami
o
m
- (7); d. ($) > wzn. 'puścić coś wniepamięć ; zaprzeczonymi używamyraczej wB., formy dopełniaczo-
O
. (7) => treść konkretna, całość; b. (+) => D. cząstkowy; we są wtórne, uznawane za gorsze i nie zawsze dopusz-
o
p
. (+) > treść konkretna, całość; d. (+) => D. cząstkowy; czalne, np.: Traktował to jako obelgę > Nie traktował
>
- (>); £. (77) =» treść abstrakcyjna; tegojako obelgę/ Nie traktowałtegojako obełgi, ale: Uwa-
©
Il. a. (>): b. (+) => znaczenie konkretne: c. (+) > znaczenie żali nas za przyjaciółkii tylko: Nie uważali nas za przyja-
abstrakcyjne; d. (—); ciółki;
Polonistyka.com
187
. Nie żal mi marnować czaswNie żal mi marnować czas % . Rodzice cieszyli się ładną pogodą => cieszyć się w zn.
gdy wfunkcji nadrzędnego członu wypowiedzenia wystę- *doznawać radości z czegoś trwającego przez pewien
puje zaprzeczonyczłon imienny(np. rzeczownik, przymiot- czas FN.;
nik), a nie czasownikowy, istnieje możliwość użycia do- . Rodzice cieszyli się na przyszłoroczny wyjazd => cie-
pełnienia bliższego albo w B. (formalepsza), albo w D.; szyć się w zn. odczuwać radość z powodu czegoś prze-
D. Nie określiłjejjako osobę zrównoważoną! Nie określiłjej widywanego, mającego nastąpić +na+B.;
jako osoby zrównoważonej => por. p. 3.; . Rodzice cieszyli się dobrymzdrowiem => tylko w połą-
6. Nie odbierali tych opinii jako krzywdzącel Nie odbierali czeniu z nazwami oznaczającymi zjawiska korzystne:
tychopinii jako krzywdzących => pot. p. 3.; *mieć coś jakiś czas, doznawać czegoś, np. jakiegoś po-
. Nauczycielkę nie drażni takie zachowanie! Nauczycielki zytywnego stanu lub uczucia”; cieszyć siętN.;
nie drażni takie zachowanie = por. p. L.; „ Prelegent bronił swojego stanowiska => bronić wzn.
. Niezdolnybył okłamać wychowawcę! Niezdolny był okła- *odpierać zarzuty w jakiejś sprawie; występować jako
mać wychowawcy => por. p. 4.; obrońca jakiejś sprawy, idei itp. --D.;
. Matkę nie bolą nogi! Matki nie bolą nogi => por. p. 1.; . Żołnierze bronili ojczyzny => bronić w zn. 'odpierać
. Nie uważał za stosowne przeprosić klientkęl Nie uważał atak, napaść, czynnie kogoś, coś ochraniać, zwykle
za stosowne przeprosić klientki = jeśli orzeczenie w zda- z bronią w ręku +D.;
niujest złożone z rozwiniętego związku wyrazowegoI bez- . Adwokat bronił przestępcę = bronić w zn. 'ujmować
okolicznika, wówczas dopełnienie bliższe tego bezoko- się, wstawiać się za kimś; występowaćjako czyjś obroń-
licznika może wystąpić albo w B., albo w D. ca wsądzie +B.;
. Ciotka brzydziła się kłamstwem=> brzydzić się wzn.
IX. *czuć do kogoś, czegoś wstręt moralny, psychiczną
Większość czasownikóww języku polskim ma rząd bier- odrazę +N.;
nikowy, często się jednak zdarza, że czasownik może wy- . Ciotka brzydziła się robaków — brzydzić się w zn. 'czuć
stąpić w paru różnych schematach składniowych, przy do kogoś, czegoś wstręt fizyczny,fizyczną odrazę +
czym wybór odpowiedniego schematu ma uwarunkowa- „ Monika przestrzegała zasad => przestrzegać w zn. 'Sto-
nie znaczeniowe. Często na różnicowanie schematówskła- sować się do czegoś, postępować zgodnie z czymś +D.;
dniowych ma wpływto, czy czasownik oznacza czynność . Monika przestrzegała koleżankę przedniebezpieczeń-
konkretną czy abstrakcyjną. stwem => przestrzegać wzn. udzielać przestrogi, na-
„a. Rolnik dochował ziemniaki do zimy => dochować w zn. pomnienia, ostrzegać +B.+przed+N.;
*przechować coś do pewnego czasu +B.; 10. . Kula ziemska emanowała ciepło => emanować w zn.
b. Piotr dochowałtajemnicy => dochować w zn. 'nie wy- *wydziełać coś z siebie, promieniować czymś+B.;
dać czegoś, zatrzymać coś dla siebie +D.; ziewczyna emanowała urodą => emanować wZn. 'UWi-
c. Mąż dochowałżonie wierności =» dochować w zn. *nie daczniać coś, oddziaływać czymś na otoczenie +N.;
zdradzić kogoś +C.+D.; | . Chłód emanował z każdej scenyfilmu => emanować
. a. Pracownicybrakowali towar => brakowaćwzn. 'kon- w zn. 'dawać się odczuć, roztaczać wokół jakąś aurę”
to
trolować jakość wyrobów, odrzucając braki +B.; M.+z+D.+okolicznik;

b. Pracownikom brakowało zapału => brakować wzn. 11. . Kamiński oszczędzał gaz (rzad. gazu, na gazie) >
*być w niewystarczającej ilości, nie wystarczać ko- oszczędzać+rzeczownik konkretny: 'używać czegoś
muś +C.-+D.; z umiarem, bez rozrzutności +B., rzad. +D., na-Ms.;
.a. Listonosz dostarczył przesyłkę = dostarczyć w zn. . Kamiński oszczędzał zdrowie => oszczędzać + rzeczow-
u)
*sprawić, żeby się coś znalazło, w jakimś określonym nik abstrakcyjny: 'szanować coś, nie narażać czegoś
miejscu; doręczyć coś” (czynność konkretna)+B.; na szkodę” +B.;
b. List dostarczył wzruszeń => dostarczyć w zn. 'stać się . Kamiński oszczędzał matce zmartwień => oszczędzać
źródłem czegoś” (czynność abstrakcyjna)+D.; wzn. nie narażać kogoś na przykre doznania+C.+D.;
„a. Jej ręka dotknęła czoła matki => dotknąć wzn. 'zbli- . Wróg oszczędzał kobietyi starców=> oszczędzać wZn.
żyć coś do kogoś, czegoś aż do zetknięcia” (czynność *darować komuś życie +B.;
konkretna)-+D.; Tomek dostał grypy => dostać w zn. zachorować na
b. Jej uwaga dotknęła matkę = dotknąć w zn. 'sprawić coś +D.;
komuśprzykrość, urazić czymś kogoś” (czynność abs- . Tomek dostał komputer=> dostać wzn. 'otrzymać, uzy-
trakcyjna)+B.; skać coś za darmo lub za pieniądze, za pracę itp. +B.;
a. Karol nabył majątek ziemski => nabyć w zn. 'kupić coś . Malinowscy godzili nową szwaczkę => godzić wzn.
tn
lub otrzymać coś na własność, np. przez wymianę” *najmować kogoś do pracy, umawiać się z kimś o pra-
(czynność konkretna)+B.; cę+B.;
b. Karol nabvł rozumu => nabyć wzn. dojść do czegoś, . Malinowscygodzili pracę z rozrywką => godzić wzn.
zyskać, osiągnąć coś” (czynność abstrakcyjna)--D.; *łączyć harmonijnie dwie różne rzeczy, sprawy +B.*
a. Rodzice cieszyli się z prezentu = cieszyć się w zn. 'do- Z+N.;
znawać radości z tego, co miało miejsce lub ma miej- . Malinowscygodzili sąsiadów=> godzić wzn. 'dopro-
sce w danym, bieżącym czasie +z+D.; wadzać do porozumienia, do zgody; jednać +B.;
188 Polonistyka.com
1. a. Dziadek wypalił fajkę > wypalić wzn. 'paląc, zużyć 17. zdanie popr. = ją lub jej, zaimek wfunkcji dopełnienia
coś lub zawarty w czymś tytoń -+B.; dalszego po czasowniku zaprzeczonym bezpośrednio (tra-
b. Dziadek wypali! ze strzelby do sarny => wypalić wzn. dycyjny B., nowszy D.);
*wystrzelić pocisk +do+D. 18. sensu > nabierać+D.;
19. regulaminu => przestrzegać wzn. 'stosować się do +D.;
X. 20. kremu => używać+D., tu: dopełnienie przed orzeczeniem,
1. szukać czegoś; 2. rozumieć coś przez coś; 3. nawiązując do; co zwiększa prawdopodobieństwa wystąpienia błędu;
4. wybrać kogoś na kogoś; 5. winić kogoś za coś; 6. coś służy 21. tego => słuchać+D., dopełnienie przed orzeczeniem, co
za dowód, ża przykład; 7. zamienić się na coś; 8. odnośnie do zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia błędu;
. którego => szukać+D., dopełnienie przed orzeczeniem, co
3
b
czegoś/ w odniesieniu do czegoś; 9. podobny do kogoś, cze-
goś; 10. pożyczyć od kogoś; 11. z rzędu; 12. wysyłać pod czy- zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia błędu;
3. zakupem => być zainteresowanym*N.;
5
imś adresem; 13. telefonować podjakiś numer; 14. zamiast
. paniom => oferować coś (B.) komuś (C.), nie: oferować
„a
czegoś; 15. szampon do włosów.
dla kogoś; tu: rekcja analityczna zamiast syntetycznej, nad-
XI. użycie przyimka dla;
1. których — dopełnienie bliższe przed czasownikiem po- 23. końca > dobiegać+D., nie: dobiegać do+D. (zdublowa-
średnio zaprzeczonymm wystąpiło w B. zamiast w D.; ny przedrostek);
2. wprowadzonego ograniczenia => przestrzegać w znacze- 26. za filozofa => kontaminacja: uznać zatB. 1 potraktować
niu 'stosować się do” wymaga D.; jako+B.;
. Syntezy => dokonać+D.; 27. której =» zaimek przed czasownikiem zaprzeczonym po-
13)
4. zapobiegają wystąpieniu => konstrukcja analityczna za- średnio wystąpił w B. zamiast w D.;
28. steków => rzeczownik po czasowniku zaprzeczonym po-
miast C. przy czasowniku zapobiegać,
średnio wystąpił w B. zamiast w D.;
5. leków =» nadużywać+D.;
29. to =» zadośćuczynić+B., nie: zadośćuczynić za+B. (zdu-
6. ciekawej audycji => specjalizacja znaczeniowa: wysłu-
blowany przedrostek);
chać+D. (spędzić czas na słuchaniu”), wysłuchać+B.
30. kłamał matce => kłamać+C. (ale: oklama! matkę => okła-
( spełnić prośbę, życzenie );
mać+B.);
7. napotyka przeszkody =» napotykać+B., nie: napotykać
t. pieniędzy > potrzebować+D.;
na+B. (zdublowany przedrostek);
2. bezpłatnego wyważania opon, pomiaru ciśnienia [powie-
8. swemu uznaniu => dać wyraz + C.;
trza w oponach] i [pomiaru] głębokości bieżnika =» sko-
9. tych deficytowych tworzyw => używać+D., tu: dopełnie-
rzystać z+D.;
nie przed orzeczeniem, co zwiększa prawdopodobieństwo
33. nam/ w nasze umysły => wpajać+B.+C. lub: w+B.;
wystąpienia błędu;
34. dawki =» por. p. 31.;
10. tego krążka =» dotknąć w zn. czynności fizycznej-+D.;
35. na prezesa =» wybraćtB.+na+B.;
Li. do organizowania =» ograniczać się do czegoś, tu: zły
36. ją => pielęgnować+B.;
dobór przyimka;
31. dofinansowania > potrzeba+D.;
12. dochodowe przedsiębiorstwo => coś dotknętotB., w zn.
38. za dobroczyńcę =» uważać+B.+rza+B.;
*coś złego kogoś spotkało ; 39. wtę dziedzinę = wnieść+B.rw+B.;
13. zdanie popr. => coś dotknęło + B., w zn. 'coś złego kogoś . postulowano zmianę = postulować+B.;
A
o
spotkało ; 41. zameczek, który sędziwy Aaron zamieszkuje > zamieszki-

14. a czego =» zaimek przed czasownikiem zaprzeczonym bez- wać--B. (pomylono z rekcją częściej używanego czasow-
pośrednio wystąpił w B. zamiast w D.; nika mieszkać);
15. błędów = rzeczownik po czasowniku zaprzeczonympo- 42. sześciu > domagać się--D.;
średnio wystąpił w B. zamiast w D.; 3. „godny” współpracy => być godnym+D.;
16. zdanie popr. => ją lub jej, zaimek po czasownikuzaprze- 44. To, kto = to jest podmiotem;
czonympośrednio (możliwy zarówno B. jak i D.); 45. znanego łódzkiego ginekologa > pochówek+D.
13. POPRAWNOŚĆ SKŁADNIOWA — SKRÓTY
. zdanie nie wymaga rozwinięcia = oba czasowniki mają

U
1. zdanie nie wymaga rozwinięcia = oba przylmki mają ten ten sam rząd (biermnikowy);
samrząd (dopełniaczowy);
6. zdanie nie wymaga rozwinięcia > por. p. 5.;
. przed obiadem i po nim = dwa przyimki o różnych rek-
2)
7. czytanie książeki zainteresowanie nimi => dwa rzeczow-

cjach;
. jak dbać ręce ije pielęgnować => dwa czasowniki o róż- niki o różnych rekcjach;
u
nych rekcjach; 8. je zrekompensować => dwa czasowniki(uniknąć, zrekon-

4. z mlekiemI bez mleka => dwa przylmki o różnychrekcjach; pensować) o różnychrekcjach;
Polonistyka.com
189
9. 70 lat => konieczne jest uzupełnienie leksykalne, ponie- konieczne uzupełnienie leksykalne, ponieważ w innym
waż wobu częściach zdania złożonego występują różne wypadkuporównuje się kupców do bazarów;
liczebniki: 70 wymaga D. lm., 92 wchodzi z rzeczowni- 4, co uratowanie żubra i niedźwiedzia => konieczne uzupeł.
kiem w związek zgody. nienie leksykalne, ponieważ w obu częściach zdania do-
pełnieniem czasownika uznałyjest rzeczownik uratowanie;
ir. . Tomka Sakiewiczabolał ząb i chłopiec seplenit =» koniecz-
th
1. nawilża włosyi nadaje im połysk; 2. na stole i pod nim, 3. kur- ne uzupełnienie leksykalne, ponieważ wobu zdaniach skła-
pić promowanytowar lub poprosić rodzicówo jego kupienie; dowych występują różne podmioty;
4. przed prograniemlub po nim; 5. uczestniczyła wierapii, a wła- 6. Z powodu choroby personelu => konieczne uzupełnienie
ściwieją prowadziła; 6. zlokalizować miejsca awarii i dotrzeć leksykalne, ponieważ wyrażenie przyimkowe odnosi się
do nich; 1. przywiązują szczególną wagę do doniosłych propo- do innego wykonawcy czynności (personel choruje, a sklep
zycji rozbrojeniowych i wyrażają dla nich; 8. przed programem jest nieczynny);
dla najmłodszychi 15 minut po nim; 9. kupił psa i zaopiekował 7. Skoczkom. którzy wyszli z Wisły, panie składały gratula-
się nim, 10. ale który wykończyłam, urządziłami zorganizowa- cje => nie można użyć konstrukcji przyimkowej, ponie-
łam; 11. w okolicach miasta Gomai w sartym mieście, 12. za- waż wykonawca czynności wyrażonej rzeczownikiem od-
interesowanie szkołami katolickimi i ich prestiż; 13. potwier- słownym(wyjście) nie jest tożsamy z wykonawcą czyn-
dzić informacji o nominacji Porackiego ani im zaprzeczyć; ności wyrażonej czasownikiem (składały);
14. o bicie dzieci oraz moralne (lepiej: psychiczne) i fizyczne 8. żeby mogłysie ogrzać przy ciepłym kaloryferze => nie moż-
znęcanie się nad nimi; 15. stworzył Spółdzielnie Usług Wysoko- na użyć konstrukcji przyimkowej, ponieważ wykonawca
ściowych.. Świetlik” i nią kierował. Współdzielni znaleźli schro- czynności wyrażonej rzeczownikiem odsłownym(ogrza-
nienie; 16. poznaje uroczą młodziutką tancerkę Baletów Rosyj- nia się) nie jest tożsamy z wykonawcą czynności wyrażo-
skich i zakochuje się niej; 17. zainicjowałwiele akcji poniocy nej czasownikiem (otworzyfby);
społecznej i w nich uczestniczył, 18. zwrócono im uwagę; 9. zostało dokonane przez, lepiej: zabójstwa dokonał=> bra-
19. sprowadzanie narkotykówi handelnimi; 20. zapobiegania kuje czasownika w formie osobowej (części orzeczenia
chorobomprzyzębia i śluzówek i leczenia ich. wstronie biernej), lepiej użyć strony czynnej;
10. Kanarki wystawione przez warszawskich hodowcówwal-
UL czyły o tytuł najlepszego (kanarkaj/ O tytuł (zwycięzcy)
1. od poziomuzawodowców= konieczne uzupełnienie lek- dla najlepszych kanarkówwalczyli warszawscy hodowcy
sykalne, ponieważ w zdaniu porównuje się poziomy ama- =» konieczne jest przeredagowanie zdania, ponieważ za-
torów i zawodowców; stosowany błędnie skrót składniowy powoduje, że mamy
2. przypomina tył naszego cinquecento = konieczne uzu- zdanie o warszawskich hodowcach walczących o tytuł naj-
pełnienie leksykalne, ponieważ porównuje się tyły obu sa- lepszych kanarków.
mochodów; li. Gdy wyjechał na wakacje..., lub: Po jego wyjeździe na
„ będąpłacili najniższe stawki opłat targowych spośród wakacje (por. 7).
13
sprzedawców na wszystkich warszawskich bazarach = 12. Gdyłowiliśmyjuż kilka godzin, leszcze... (por. 7).
14. POPRAWNOŚĆ SKŁADNIOWA — WYRAZY FUNKCYJNE
1. 5. [...] rzecznicydyscypliny budżetowej są powoływani przez

1. nie tyle, ile; 2. nie tylko, lecz także; 3. zarówno, jaki; 4. Im, ministra lub wojewodę. Dotyczy to wszystkich, oprócz
tym, 5. Tak czy inaczej; 6. Podczas gdy; 7. trudniejsze niż; rzecznikówregionalnychizb rozrachunkowych.
8. nie tyle, ile; 9. Najpierw, a później; 10. Dopóki, dopóty; > Przyimki oprócz i pozatworzą wyrażenia:
11. dotąd... aż; 12. Kiedy |...) osiągnęły, [...] stwierdził; — wskazujące, że ktoś, coś jest dodatkiem, nadwyżką do
13. Chociaż, to, 14. tak, jak i/ mogą być kapłankami, a nawet tego, co nazywa przyłączany rzeczownik, np.: Oprócz
biskupami; 15. |...] nie tylko [...], lecz także w [...] elimina- naleśnikówzjadł jeszcze kawalek ciasta, Oprócz siostry
cjach |...] => błędnie użyty przylmek na przy rzeczowniku zaprosił także dwie kuzynki; Oprócz geografii intereso-
eliminacje w zn. "wstępnyetap konkursu; 16. dlatego że. wał się zoologią;
— oznaczające, że czynność lub stan nie obejmuje osoby
11. lub rzeczy, którą nazywa przyłączany rzeczownik, np.:
1. [...] i pracuje nie tylko w telewizji, ale także wdziale han-
Wyszli wszyscy oprócz wuja; Zwiedziłem wszystko oprócz
dlowym ambasadyBrazylii.
skarbca królewskiego.
. Oprócz swych zwykłych pracowniczychczynności mają do-
bo
Przyimki te są współcześnie w wielu kontekstach zamien-

datkowe obowiązki: [...].
nie stosowane, jednak oprócz jest coraz częściej zastę-
. Zarzuty postawiliśmy nie tylko panu G., lecz takżejeszcze
U.)
powanyprzez poza(np.: Poza mną zabrało gios jeszcze

jednej osobie.
kilka osób). zaleca się używanie wyrazu oprócz (lepiej:
. Policja nabrała wodywusta. Tylko katowicki komendant
4a
wojewódzki udzielił nam wyrywkowychinformacji. Oprócz mnie zabrało głos jeszcze kilku osób).
190 Polonistyka.com
Należy też pamiętać o ich różnych wymaganiach skła- 1. z trzema sypialniami;
dniowych — oprócz łączy się z rzeczownikiem (lub in- 12. zkrakowskimi numerami rejestracyjnymi:
nym wyrazem wjego funkcji) w D., poza zaś z N. (lub > Przyimek na wpołączeniu z rzeczownikiem wB. tworzy
z B. — winnych znaczeniach). wyrażenia wskazujące, że ruch odbywa się ku powierzch-
ni, górnemu punktowi czegoś albo na jakąś płaszczyznę.
L Wskutek znacznego rozpowszechnienia dopuszczalne są
art
po
>. Przylmek dla oraz: w języku środowiskowym np. takie określenia: /Ść na fa-
— nazwaistoty żywej; użytkownikiem danej rzeczy ma być brykę, na zakład, na kopalnię (zwłaszcza gdy chodzio te-
ta istota lub ze względunajej korzyść coś się dzieje, np.: ren, a nie o konkretny budynek), na bramę, na świetlicę,
szpital dla dzieci; na stołówkę, na portiernię. Wstarannej polszczyźnie nale-
— nazwy uczuć — wymiennie z do, np.: szacunekdla/ do ko- ży posługiwać się jednak określeniami tradycyjnymi: do
goś; fabryki, do zakładu, do kopalni, do branty, do świetlicy, do
— przymiotniki oznaczające ogólnie pożytek — wymiennie z C. stołówki.
(konstrukcje celownikowe często przestarzałe), np.: przyja- 13. w sklepie > wyrażenie na sklepie oznacza, że towar znaj-
zny dla ludzi(przestarz. ludziom), ale: milysercu; duje się na dachu sklepu (podobnie p. 14.1 15.);
— rzeczowniki odsłowne(często) — tworzy wyrażenia ozna- 14. wlokalu;
czające cel, np.: dla podkreślenia powagi sytuacji. 15. do sali.
Przyimek dla jest przestarzały w funkcji przyczynowej,
np.: dla ważnych przyczyn(lepiej: z ważnych przyczyn). IV.
1. zeby mieć piękne i zdrowe włosy — włosyto nie nazwa . 30 km od Warszawy => relacja przestrzenna; ale: mieszkał
istoty żywej; ze zdania może wynikać, że szamponu mogą pod Warszawą;
używać tylko ci, którzy mają piękne i zdrowe włosy; . w pogotowiu =» konstrukcja wskazuje na instytucję; por.
to
szampon do włosów suchych; opis przyimka na w omówieniu do ćwicz. IM; środ. na

. Pokarm, dzięki któremusierśćstaje się zdrowa > por.p. L.;
15
pogotowiu;
. kąpiel stóp =» stopy to nie nazwaistoty żywej, por. p. 1.;
©3
„ w świecie mody=> inny rodzaj relacji przestrzennej w wy-

u
częste w Polsce północno-wschodniej;

rażeniu w świecie modyniż na świecie;
. Zagrożeniem zdrowia ludzkości => zagrożenie+D., nie:
a
„ dwanaście lat później => relacje czasowe;

=
zagrożenie dla+D. — błędnie użyta konstrukcja analitycz-

. wczesnym wieczorem =>» relacje czasowe;
U
na;
. podczasł w czasief wciągu => relacje czasowe;
GO
5. Małemudziecku => niepoprawne użycie rekcji analitycz-

. kuracja odchudzająca => relacja przyczynowo-skutkowa;
O
nej z przyimkiem dla zamiast rekcji syntetycznej (celow-

. zdanie popr. => relacja przyczynowo-skutkowa lub cza-
nikowej), częste w Polsce północno-wschodniej;
sowa.
6. rozwiązań różnych problemów=> rozwiązania+D., nie:
rozwiązania dla+D. — błędnie użyta konstrukcja anali-
V.
tyczna;
1. Spójniki łączne:
7. przydatna do/ w rehabilitacji => przydatny dla kogo, nie:
a. if oraz; b. oraz! jak również; c. il oraz; d. tudzież;
dla czego;
. Spójniki przeciwstawne:
0)
Przyimekprzy określa stosunek współwystępowania, stycz-

W
a. ale/ jednaki lecz; b. a/ ale/ tylko;

ności w czasie lub w przestrzeni:
— 'przedmiot położony w pobliżu, w najbliższym sąsiedz- c. ale > niemożliwe jest w tym wypadku zastosowanie
twie”, np.: stół przy oknie; spójnika a, ponieważ w znaczeniu przeciwstawnym nie
— 'czas (często przybliżony), kiedy się coś dzieje”, np.: po- można go używać po zaprzeczonymczłonie zdania; wy-
gawędkaprzy kolacji; jatek stanowi sytuacja, gdy następne zdanie jest przy-
— *osoba lub rzecz, której ktoś towarzyszy, współuczestni- zwalające, wynikowe lub uzupełnia ono treść zdania
cząca w czymś”, np.: rozmowa przy świadkach; zaprzeczonego, por. p. d. i e.;
— "okoliczność towarzysząca czemuś, przyczyna czegoś”, d. a = spójnik a w znaczeniu przeciwstawnym może zo-
np.: wypadek przypracy; stać użyty przed zaprzeczonymczłonemzdania;
— *rzecz stanowiąca kontrast z czymś”, np.: Grajej zbladła . a = spójnik a może wprowadzać zdania wynikowe;
©
. jednak)a;
th
przy grze wielkiego artysty;

— *to, z czego ktoś korzysta, co ktoś ma, zachowuje”, np.: „ af natomiastzaś = przy uwzględnieniu zmiany szyku
9
być przy zdrowych zmysłach. wyrazów: Babcia choruje, dziadek natomiast zaś czu-
8. podczas gdyzalecasięł chociaż zaleca się tylko: je się znakomicie;
9. I taką pogodę; h. a/ zaś > przy uwzględnieniu zmiany szyku wyrazów:
10. Fobęęc takich żądań; Rano zwiedzimy Zamek Królewski, po południu żaś wy-
> Przylmek o oraz rzeczownik wfunkcji przydawki określa- bierzemy się na spacer do Łazienek; nie można zasto-
jącej cechy charakterystyczne; wyrażenie bardziej książ- sować spójnika natomiast, ponieważ niepoprawnejest
kowe w porównaniu z odpowiednimi wyrażeniami z przy- używanie go, aby do zdania wprowadzić dopowiedze-
imkiemz, np.: kobieta o ciemnych włosach. nie, nową informację;
Polonistyka.com
191
i. af zaś => przy uwzględnieniu zmiany szyku wyrazów: 16. poza tym, ponadto; Pracowała wszkole, nadto prowadzi.
Michałstudiuje prawo, jego brat zaśfizykęjądrową. ła gospodarstwo.
17. niechybnie, z pewnością, Ani chybi przyszli prosić króle
VI. o łaskę.
. nie tyle, ile, np.: Jest nie tyle mądry, ile zaradny. 18. więc; Drzwi był» zamknięte, wszedł tedy przez okno.
—
. nie tylko, lecz także, np.: Nie tylko się uśmiechnęła, lecz 19. i, oraz, a także, Szanował wuja tudzież ciotkę.
5
także uktoniła.
. zarówno, jak (i), np.: Zarówno dzieci, jak (i) dorośli po- VIL
LJ
winni unikać nadmiaru słodyczy. 1. podobny do czegoś, 2. godny naśladowania; 3. aneksja

4. im, tym, np.: Im bardziej się denerwował, tym szybciej szedł. wzgórz, 4. mianować delegatem, 5. pomoc dla studentówi
. co do, to, np.: Co do mnie, to się zgadzam. pomoc studentom, 6. konieczny dla kogoś, 1. niezbędnyko-
tn
6. równie, jak (i), np.: Turystykajest równie przyjemna, jak muś, pot. niezbędny dla kogoś; 8. krem do cery suchej; 9. ma-
i kształcąca. teriały do badań; 10. warunki do nauki lub w innym znacze-
7. dlatego, że, np.: Został ukaranydlatego, że nie słuchał niu: warunki nauki; 11. nienawiść do kogoś; 12. nieufność do
kogoś; 13. sympatia dla kogośl sympatia do kogoś; 14. przy-
rodziców.
chylność dla kogoś, rzad. przychylność do kogoś; 15. wdzięcz-
8. dopóki, dopóty, np.: Dopókisię coś nie wydarzy, dopóty
ność dla kogoś; 16. pogarda dia kogoś; 17. szacunek dla ko-
będę czekać.
goś; 18. podstawa do decyzji lub w innym zn.: podstawa de-
9, chociaż,to, np.: Chociaż mało pracuje, to dużo zarabia.
cyzji, 19. na miasto lub w innymzn.: do miasta; 20. na mie-
10. co, to, np.: Co chcesz, to weż.
ście lub w innymzn.: w mieście.
1. dotąd, aż, np.: Dotąd prosił, aż się zgodziła.
W zakresie użycia przyimkówdaje się zaobserwowaćkilka
12. zanim/ nim, wprzód, np.: Nim usiądziesz do stołu, wprzód
tendencji:
umyj ręce.
— szerzenie się konstrukcji przyimkowych, które wypierają
13. ilekroć, tylekroć, np.: Ilekroć słyszę tę melodię, tylekroć
konstrukcje syntetyczne, ponieważ konstrukcje analitycz-
przypominają mi się wakacje.
ne wydają się precyzyjniejsze od syntetycznych (np.: mia-
14. jak tylko, zaraz, np.: Jak tylko dojedziemy na miejsce, za-
nować kogoś na kogoś, zam.: mianować kogoś kimś, por.
raz pójdę popływać w morzu.
p. 2., 3., 7.); niekiedy jednak, zgodnie z normą, poprawne
15. jeszcze, a/a już/ ale już, np.: Jeszczejest lato, ajuż ludzie
są wyłącznie konstrukcje przyimkowe (por. p. 1., 6.);
chodzą wkurtkach.
— ekspansywność przyimka dla, który występuje nie tylko
16. już to, jużto, np.: Już to płakała, już to się śmiała.
wkonstrukcjach określających przeznaczenie przedmio-
17. najpierw/ naprzód, potem, np.: Najpierw pomyśl, potem
tu przez wskazanie osoby lub instytucji mających z nie-
odpowiadaj.
go korzystać, ale coraż częściej pojawia się w konstruk-
cjach niewymagających użycia przyimka w ogóle (np.:
VU. dać coś dla kogoś, zam.: dać coś komuś lub por. p. 5.)
. choć, mimo że;.Ustąpił, acz niechętnie.
m
wypiera on także przyimek do z konstrukcji określają-

. zatem, więc; Księżyc wzeszedł, zrobiło się przeto widniej.
9
cych przeznaczenie przedmiotu przez wskazanie nieoso-

. i rzeczywiście, więc; Medycyzastosowali nowylek, jakoż bowego obiektu (np.: iusz dla rzęs, zam.: tusz do rzęs.
u)
choryszybko zaczął wracać do zdrowia. por. też p. 8.), być może dzieje się tak pod wpływem
4. bo, ponieważ; Dzień był ciemny, albowiem chmuryzasła- j. ang.;
niały słońce. — w wypadkukonstrukcji z nazwami niepozytywnych uczuć
5. inaczej, czyli, Gościem na wieczorku był Jan Brzechwa i obiektami tych uczuć można zaobserwować częstsze
alias Lesman. użycie przyimka do i przyimka dla, jeśli uczucie jest po-
6. naprawdę; To zaiste trudna sprawa. zytywne; jednak i tu jest wiele wahań i trudno jedno-
7. a. ale; Szli dalej, aliści sił im brakowało. znacznie określić normę;
b. a oto; Aliścijakiś szmerich przebudził. — specjalizacja znaczeniowa konkurencyjnych konstrukcji
. wcale, zupełnie, ani trochę; Miała głos wysoki, ale bynaj- z przylmkiem za i z przyimkiem w(także z przyimkiem
0
mniej nie piskliwy. na i z przyimkiem do), np.: załatwił na mieście kilka

9. mimo to, a jednak, a przecież; Nie miał najmniejszej chę- spraw(jeśli ktoś mieszka w mieście i załatwił sprawy
ci, niemniej przemógłsię i poszedł. w urzędach, znajdujących się w tym mieście), ale: zała-
10. jednak, mimo to, wszakże; Kochalją bardzo, atoli zostać twił w mieście kilka spraw(jeśli ktoś przyjechał do mia-
nie mógł. sta np. ze wsi, żeby załatwić swoje sprawy).
l. czy; Rodzice panny chcieli wiedzieć, azali to szlachcic.
12. a. choć; Powiedz bodaj parę słów. TX.
b. oby; Bodaj przetrzymali tę zimę, a będzie dobrze. 1. Do obcych => możliwe jest także pozostawienie przyim-
3. czy. Czyż; Alboż ci to źle ze mną? ka wtórnego, ale w zestawieniu z innym czasownikiem:
14. jednak; Dombyłjuż stary, jednakowoż wygodny. Był grzecznyw stosunku do obcych, ale przyjaciół irakio-
15. choć, chociaż; Panienka, lubo niepiękna, dobra bytai pra- wał obcesowo. Podany przykład ilustruje wypieranie przy-
cowita. imkówprostych przez przyimki wtórne, które często
192 Polonistyka.com
stwarzają pozór oficjalności, urzędowości wypowiedzi, . Fnatomiast, popt.: a/za to => użycie spójnika wyrażają-
O
a także rozszerzanie łączliwości przyimków wtórnych; cego silne przeciwstawienie w funkcji spójnika wprowa-
. dalej w kierunku Rzeszowa! jechał dalej na Rzeszów=>
rJ
dzającego dodatkową informację;

preferowanie konstrukcji analitycznych, które wydają się . *nie zbankrutowała, popr.: zbankrutowała => błędne uży-
LU)
precyzyjniejsze od syntetycznych; nie należy używać wy- cie partykuły przeczącej; czasownik w zdaniu podrzędnym
rażeń przyimkowych, gdy wystarcza użycie samego rze- wprowadzonym spójnikiem aż nie może występowaćwfor-
czownika; mie zaprzeczonej; popr. też: póki nie zbankrutowała;
. w celu wyjaśnienia => rozszerzanie łączliwości przyim-
03
- ENa(dziś), popr.: do (dziś) = czasownik zrealizować(coś)

ków wtórnych, w tym wypadku: przylmek wkierunkulą- wymaga uzupełnienia do kiedy, a nie na kiedy(ale: przy-
czy się z określeniami przenośnymi pierwotnie związa- gotować coś nakiedy);
nymi z ruchem,np.: poczynić kroki wkierunku; - *Naile, popr.: wjakim stopniu! jak dalece => niewłaści-
ti
4. napomoc > wypieranie przyimków prostych przez przy- wie zbudowane wyrażenie przyimkowe;
imki wtórne, a także rozszerzanie łączliwości przyimków . zdanie popr. =» niektóre innowacje polegające na wyko-
wtórnych; na rzecz nie łączysię z rzeczownikami abstrak- rzystaniu przyimkówprzed, po jako przedrostków two-
cyjnymi; rzących rzeczownikowe określenia czasu zyskały już apro-
. Fobec policjantów=> preferowanie konstrukcji analitycz-
in
batę; inne przykłady wykorzystania podobnych konstruk-

nych, które wydają się precyzyjniejsze i bardziej urzędo- cji: od przedwojny, na powakacje;
we od syntetycznych (podobnie p. 6.-10.i 12.);
„ *(buni) wobec (tradycyjnych reguł kompozycji), popr.:
6. I mieście;
przeciw/przeciwko tradycyjnymregułom kompozycji >
7. poparcia Zachodu;
rzeczownik bunt wymaga przyimkaprzeciwlub przeciw-
8. Starania o uzyskanie dotacji ministra => drugie wyraże-
ko; błąd polega na wykorzystaniu w wyrażeniu przyim-
nie przyimkowe należy w ogóle pominąć;
ka ogólnorelacyjnego, zamiast konkretnego, oznaczają-
9. gdvbwjeśliby nie zastał;
cego relację między jakąś zasadą a działaniem z nią
10. Przez dwa lata;
sprzecznym;
11. zamiast supersamu=> rozszerzanie łączliwości przyimków
. EPóki co, popr.: narazie/ tymczasem — katka składniowa
wtórnych, wtym wypadku wyrażenie przyimkowe w miiej-
Z j. TOS.;
sce łączy się z czasownikami oznaczającymi wymianę ja-
. *zapamiętali o tymwszystkim, popr.: zapamiętali to wszyst-
kiegoś elementu, np. wszawić coś wmiejsce czegoś;
ko => kontaminacja dwóch schematówskładniowych: za-
2. za wprowadzeniem ustawy;
pamiętać coś i pamiętać o czymś;
3.z powodu złej komunikacji => rozszerzanie łączliwości
10. *punkiem wyjścia dla mojego wystąpienia, popr.: punk-
przyimków wtórnych, w tym wypadku wyrażenie przy-
tem wyjścia mojego wystąpienia (ewentualnie rzad. punk-
imkowe ze względu na łączy się z rzeczownikami osobo-
tem wyjścia do mojego wystąpienia) => wyrażenie punkt
wymii wskazuje na relację przyczynową zależną od oso-
wyjścia wymnaga rzeczownika wD. lub konstrukcji do+D.;
by, np.: Przyszli tam tylko ze względu na Marka;
11. *dla inwestycji gospodarczych, popr.: na inwestycje go-
14. Z okazji/ wtrakcie festiwalu =» szerzenie się niektórych
spodarcze => użycie niewłaściwego przyimka na oznacze-
wyrażeń, uznawanych za modne, zwykle nacechowanych;
nie celu; przyimek d/a oznacza przeznaczenie w połącze-
w ramach jest wyrażeniem o nacechowaniu oficjalnym,
urzędowym, zdecydowanie nadużywanym; niu z nazwami osób (np. pożyczki dla inwestorów), w od-
15. z powodu pogody => por. p. 14. niesieniu do działań stosuje się przyimek na;
. *Dla wszystkich naszych krewnych, popr.: wszystkim na-
X. szym krewnym => czasownik przekazywać ma rząd bezpo-
średni, celownikowy;
1. bez przyimka/ z przyimkiem o; 2. z tamią kobietą; 3. do dzia-
łania; 4. do budowy domu; 5. międzypolskim zawodnikiema li- . *Dla, popr.: z powodu © użycie niewłaściwego przyim-
derem; 6. wobec! w stosunku do przeszłości; 1. bez przyimka, ka; przylmek dła tworzy wyrażenia oznaczającecel, a nie
a rzeczownik i przymiotnik wD.: sprawlokalowych; 8. do spraw przyczynę; znaczenie przyczynowe przyimka dla nie funk-
kadrowych; 9. bez przyimka, a rzeczownik wN.: probleniem; cjonuje w polszczyźnie już od dawna;
10. do życia; 11. nad poprawką do ustawy; 12. bez przyimka, 14. zdanie popr., choć możliwejest też na Litwę i Łotwę =>
a rzeczownik wC.: poleghim, 13. bez przylmka, a rzeczownik przed nazwamiterytoriówsamodzielnych występuje przy-
wC.: karierzeł dla kariery, 14. do celów naukowych; 15. da imek do, a przed nazwami części składowych kraju wy-
nauki, 16. dlapierwszej klasy; 17. do drogi; 18. od klucza; 19. od stępuje przyimek na (istnieją wyjątki: na Węgry, do Wiel-
kaszlu/na kaszel; 20. przeciwgrypie; 21. na błędnymtwierdze- kopolski), tradycyjnie więc nazwy Litwa i Łotwa użyte
niu;3 dema
22. bez przyimka/ z przylimkiemo. w B. powinny zostać poprzedzone przyimkiem na, ze
względujednak na pozajęzykowe zmiany w rzeczywisto-
XI. ści dopuszczony został też wariant do+D.;
1. *a, popr.: Jecz => użycie niewłaściwego spójnika wyraża- . "na numer, popt.: pod numer => kalka składniowazj. ros.;
jącego przeciwstawienie po zdaniu z członem zaprzeczo- 6. Około *milion ton, popr.: około miliona ton => przyimek
nym (jest to dopuszczalne tylko wtedy, gdy spójnik wpro- około rządzi D.;
wadza zdanie okolicznikowe przyzwolenia, np.: Nie stu- 17. *Było blisko pierwszej wnocy, popt.: była blisko pierwsza
diował, a mimo to znalazł ciekawą pracę); wnocy => przyimek blisko ma rząd dopełniaczowy lub
Polonistyka.com
193
biermikowy, w tym wypadkunależało zastosowaćten ostat- Rozmawiał ze swoją mamąrzeczownik mama Oznacza mat-
ni; błąd mógł też wyniknąć z zastosowania analogicznego kę osoby nazywanej przez podmiot, natomiast w zd.: Roz-
schematu, jaki obowiązuje w wypadkusynonimuprzyim- mawiał z jego mamą stowo mama oznacza matkę innego
ka blisko, mianowicie przyimka około: Było około pierw- mężczyzny, nie tego, do którego odnosi się podmiot).
szej w nocy; Zdania typu b. nie zawsze są poprawne, zawszezaśsą nie-
18. *sprzedtrzydziestu dziewięciu laty, popr.: sprzedtrzydzie- ścisłe. Jeżeli chcemy wyrazić myśl, że właścicielem danej
stu dziewięciu lat => kontaminacja dwóch schematówskła- rzeczyjest osoba określana przez podmiot zdania, nie wol-
dniowych: przed iluś laty oraz sprzed iluś lat; no nam użyć przyimkówjej, jego, ich — por. zd. 1.b., 3.b.,
19. *przytakiej pogodzie, popr.: w taką pogodę/ podczas ta- 4.b., 6.b., 7.b. Z kolei zdania typu 2.b., 5.b. zawsze są nie-
kiej pogody > wykorzystanie przylmka ogólnoakcesoryj- jednoznaczne.
nego w kontekście, w którym powinien wystąpić przy- Zdania typu c. zawsze są poprawne, jednak zawsze niepre-
imek odnoszący się do czasu; cyzyjne. Nie wskazują bowiem osoby, do której przynależy
. zdanie popr., choć zamiast wyrażenia mieszkania o oknach, danyprzedmiot (określony przez dopełnienie), czy z którym
lepiej użyć: mieszkania z oknami => przyimek łączy się związana jest dana osoba (określona przez dopełnienie).
zwykle z nazwami osób (np.: dziewczynka o czarnych
oczach), w odniesieniu do przedmiotówstosuje się czę- XIII.
ściej przyimekz (np.: stół z okrągłymblatem); 1. Błędnie użyty przyimek na wzn. 'za pomocą”, popr.: przy
. *Dopiero w7 lat później, popr.: dopiero 7 lat później! do- użyciu kosmetyków.
piero po 7 latach => przysłówek później wymaga uzupeł- . Błędnie użyty przyimek na przy czasownikuparadować,
r
nienia ileś lat; błąd mógł również wyniknąć z kontamina- popr.: po ulicach paradowaty.
cji schematów składniowych: zrobić (tu dowolny czasow- . Błędnie użyty przyimek do przy rzeczownikuring (*kwa-
1)
nik dk.) coś wileś lat oraz ileś lat później/ wcześniej; dratowa podłoga na podwyższeniu), popr.: wychodzęna ring.
. *parę uwag odnośnie kwestii, popr. parę uwag odnośnie . Błędnie użyty przyimek od(sugerujący wtym kontekście
do kwestii => użycie niewłaściwej — skróconej — postaci początkowy moment czynności, która trwa) przy czasow-
zleksykalizowanego wyrażenia przyimkowego; niku stać się (wskazującym na zdarzenie momentalne),
. *Idąc poprzez osiedle, popr.: idąc przez osiedle = przy- popr: WXVII wieku Bastylia stała sięł Od XVII wieku
imek poprzez tworzy wyrażenia oznaczające miejsce mię- Bastylia jest.
dzy punktem rozpoczęcia ruchu a odległym celem (np.: „ Błędnie użyty przyimek po przy zwrocie gruchnęła wieść,
poprzez pola i lasy wędrowali do zamku), natomiast przy- popr.: Wkraju gruchnęła wieść.
imek przez tworzy wyrażenia oznaczające miejsce ruchu; . Błędnie użyty przyimek dla przy rzeczowniku warunki,
. *przy poprawie stylu, popt.: jeśli poprawią styl => utwo- popr.: warunkówdo przekształceń (wg „Nowego słownika
rzenie niewłaściwego skrótu składniowego i zastąpienie poprawnej polszczyzny PWN”: warunki czegoś, np.: wa-
zdania okolicznikowego warunku wyrażeniem przyimko- runki życia, warunki naturalne terenu, warunki do czegoś,
wym, zawierającym przyimek ogólnoakcesoryjny; np.: Kuracjuszom stworzono warunkido rehabilitacji, nie:
. *oprócztelewizji gra pani [...] wteatrze, popr.: oprócztego, dla czegoś, na coś); w zdaniu występuje też inny błąd skła-
BO
Lh
że pracuje pani w telewizji, gra pani[...] wteatrze > utwo- dniowy — niepoprawna konstrukcja wypowiedzenia ze zda-
rzenie niewłaściwego skrótu składniowego i zastąpienie niem okolicznikowym warunku, popr.: gdyby, to byłoby.
całego zdania podrzędnego jednym z jego członów; przy- . Błędne użycie przyimka za (może się odnosić do przy-
imek oprócz wymaga użycia dwóch członóww schemacie szłości) przy czasowniku wczasie przeszłym, popr.: Po
oprócz czegoś — coś, przy czym człony muszą mieć taki sześciu miesiącachstanęli przed ołtarzem.
sam charakter,tj. np. dwa rzeczownikilub dwa zdania. „ Błędne użycie przyimka na, analogicznie do patrzeć na,
popr.: zapatrzonywSyna.
AIL . Błędne użycie przyimka dla w zn. przeznaczenia (w połą-
>
Zdania typua. są precyzyjne. Jednoznacznie określają, do czeniu z rzeczownikiem nieżywotnym), popr.: Program
kogo należy przedmiot określany przez dopełnienie (do osoby pielęgnacyjny|...] do cery.
określonej przez podmiot zdania) lub z kim jest związana 10. Błędne użycie przyimka na wzn. 'po czym, skutkiem cze-
osoba określana przez dopełnienie (z osobą określoną przez go, dzięki czemu”, popr.: po interwencji senatoral dzięki
podmiot zdania). W wypadku zdania złożonego 0 jedno- interwencji senatora.
znaczności można mówić tylko wtedy, gdy zachodzi tożsa- „ Błędne użycie spójnika a, co pociąga za sobą zakłócenie
mość podmiotów członu nadrzędnego i podrzędnego. Za- szyku, popr.: Cena wywoławcza była znacznie wyższa niż
imek swój zastępuje inne zaimki dzierżawcze (mój, twój,jej, cena uzyskanaz aukcji.
jego, nasz, wasz, ich) i odnosi się do przedmiotu należącego 2. Błędnie użyty spójnik ale; nie ma sensuprzeciwstawianie
do osoby nazywanej przez podmiot wypowiedzenia. Wpol- sobie cech skromny i sympatyczny, popr.: skromnymI Sym-
szczyźnie potocznej jest dopuszczałna wymienność zaimka patycznym.
swóji zaimkówmój. twój, nasz, wasz we wszystkich kon- . Błędne użycie przyimka w kontekście typu: włosy do końca
tekstach. Natomiast zastępowalność zaimka swój zalmkami brody, do połowy ucha, popr.: Włosy równoprzycięte do
jej. jego, ich jest ograniczona, ponieważ wniektórych kon- pałowypoliczków.
tekstach może wiązać się ze zmianą sensuzdania (np. wzd.: . Błędne użycie: między+N+z+N, zamiast między+Ntra*N.
194 Polonistyka.com
15. POPRAWNOŚĆ SKŁADNIOWA — SZYK WYRAZÓW W ZDANIU
Ł IL.
>
s
PF Jeśli podmiot i dopełnienie mają tę samą postać w M. i B. Akcent logiczny pada na początek i koniec zdania, dlatego
(por. zd. 1.g.-1.j.), to zdanie powinno mieć następującyszyk też miejsca te są zarezerwowane dla wyrazówistotnychtre-
„podmiot, orzeczenie, dopełnienie”. Można również zasto- ściowo. Nie należy w tych miejscach umieszczać wyrazów
sowaćstronę bierną. niesamodzielnych znaczeniowo, nie mających samodziel-
Jeśli przydawka przymiotnikowa ma wskazywać na cechę, nego akcentu, np. przyimków,spójników, partykuł (chyba
W
to powinna być umieszczana przed rzeczownikiem(np. dy- że nie ma innej możliwości, jak np. w pytaniu: Śmiałeśsię?).
plomatyczny komentator — komentator, który zachowuje się Szyk wyrazówwzdaniu zależy też od kontekstu, sytuacji
NZ
dyplomatycznie '), jeśli zaś ma wskazywać na przynależność użycia. Zasadniczo można wyróżnić trzy rodzaje szyku:
przedmiotu do jakiegoś zbioru (przydawka gatunkująca), to — szyk neutralny(niezależny od kontekstu, zawsze wystę-
należy ją umieścić po rzeczowniku(np.: komentator dyplo- pujący wzdaniach izolowanych, ale także często w zda-
matyczny— komentator, który zajmuje się sprawami dyplo- niach w tekście „grupa podmiotu+grupa orzeczenia”);
macji”); por. zd. 2.a.-2.d., por. też kryminalnahistoria wzd. — szyk rozwinięcia (załeżny od kontekstu, występujący je-
1.b. Są od tej zasady różne odstępstwa (np.: Polskie Radio), dynie w zdaniach w tekście, uzupełniający, rozwijający
por. klucz do ćwicz. IL. informacje podawane przez ostatni człon zdania poprze-
Jeśli w dwuelementowej grupie syntaktycznej występują dzającego, np.: Piotr wyjechał na wakacje z dziewczyną.
wyrazy będące przymiotnikami (z których jeden to gene- ziewczynę tę poznał właściwie dzięki mnie);
tyczny imiesłów), to ten, który jest użyty w funkcji rze- — szyk nawiązania (zależny od kontekstu, występujący je-
czownikowej (wyraz nadrzędny), znajduje się na drugiej dynie w zdaniach w tekście, uzupełniający treść zdania
pozycji (np.: chory ociemniaty — 'ociemniały, który jest poprzedzającego przez nawiązanie do jednego z jego po-
chory”; chory oskarżony — oskarżony, który jest chory”; czątkowych lub środkowych członów, np.: Piotr wyje-
ociemniały chory — chory, który nie widzi”; oskarżonycho- chał na wakacje z dziewczyną. O wakacjach marzył już
ry — chory, Który jest o coś oskarżony”), por. zd. 2.e., 2.f. od dawnai zaplanowałje szczegółowo).
Zdanie podrzedne odnosi się zawsze do najbliżej stojącego Zazwyczaj pytanie narzuca porządek członów odpowiedzi,
rzeczownika występującego w zdaniu nadrzędnym. Rze- na ogół zasadnicze informacje — te, o które pytamy — poda-
czownik ten musi mieć ten sam rodzaj, co zaimek który, je człon końcowy.
wprowadzającyto zdanie podrzędne. Zmiana szyku zaim- 1. Zdanie może funkcjonować jako samodzielne. Możliwe
ka który (i całego zdania podrzędnego) może spowodować są pytania: a. Co nowego wbiurze? b. Co się dzieje z dy-
zmianę znaczenia, por. zd. 1.a. Na każdej karcie podsrebr- rektorem? c. Gdzie jest dyrektor? Pytania te mają cha-
ną farbą znajduje się ukryta litera. którą należy zdrapać rakter ogólny, mogą na przykład inicjować rozmowę, ale
[...] zam.: [...] ukryta litera znajduje się pod srebrną far- równie dobrze mogą pojawić się w dalszym ciągu roz-
bą. którą należy zdlrapać; 1.d. [...] nakłonił rówieśnika mowy. Tego typu pytania wymagają, by szyk wyrazów
z Bud Kaleńskich do zarejestrowania w Urzędzie Gminy wzdaniu następującym po nich był neutralny. Pytanie
[...] mercedesa na swoje nazwisko, którego nie był właści- c. ma charakter szczegółowy i narzuca określony szyk
cielem zam.: [...] mercedesa, którego nie był właścicielem; wyrazów w zdaniu będącym odpowiedzią na-pytanie:
1.f. Zabił żone siekierą, z którą miał troje dzieci zam.: Sie- Gdzie jest? Wyjechał do Krakowa.
kierą zabił (albo: Zabił siekierą — w zależności od tego, co . Zdanie nie może funkcjonować jako samodzielne, po-
o
chcemy uwydatnić) żonę. z która [...|. nieważ szyk określeń orzeczenia nie jest neutralny. Moż-
Wyraz określający powinien znajdować się jak najbliżej liwe pytania: a. Dokąd i z kim dyrektor wyjechał? b. Z kim
wyrazu określanego — nie tylko ułatwia to lekturę tekstu, i dokąd wyjechał wczoraj dyrektor? Pytania te mają cha-
lecz także pozwala uniknąć dwuznaczności, por. zd. l.b. rakter szczegółowy, narzucają określony szyk wyrazów
To kryminalna historia o detektywie poszukującym rodziny w odpowiedzi. Taka wymiana zdań zakłada sytuację ofi-
bogatej klientki, rozproszonejpodczas rewolucji bolszewic- cjalną (wsytuacji potocznej odpowiedź zamknęłaby się
kiej po świecie zam.: rodziny rozproszonej po Świecie; 1.C. zapewne wparu słowach: Do Krakowa z żoną) oraz to,
Madżeńsiwo z pierwszym mężem Barbarybyło nadzwyczaj że rozmówcy już jakąś wiedzą dysponują, czyli np. roz-
udane; może: Pierwsze małżeństwo Barbary|...] => dwu- mawiali na ten temat już wcześniej.
znaczność; 1.e. Syna zabrało pogotowie z silnymi poparze- . Zdanie nie może funkcjonować jako samodzielne, ponie-
1)
niami twarzy zam.: synaz silnymi poparzeniami [...]. waż szyk określeń orzeczenia nie jest neutralny. Możliwe
W polszczyźnie szyk jest też wykiadnikiem struktury tema- pytanie: Kiedy dyrektor (z żone) wyjechał do Krakowa?
tyczno-rematycznej — elementy rematyczne (akcentowane) Podobnie jak wprzykł. 2. pytanie ma charakter szczegóło-
znajdują się na końculub na początku zdania (por. zd. 3. — wy, narzuca określony szyk wyrazów w odpowiedzi. Taka
akcent logiczny pada na części: O ostatnich działaniach wyrmiana zdań zakłada sytuację oficjalną, o czym świadczy
prokuratury, związanych ze zwalczaniem afer gospodar- powtarzanie w odpowiedzi informacji o tym. kto i dokąd
czych, poinformował prezydenia RP Lecha Wałęsę na spo- wyjechał. Niezbędna jest też wiedza rozmówców o wyjeź-
tkaniu w Belwederze minister sprawiedliwości i prokura- dzie dyrektora z żoną. Taka wymiana zdań stanowi nawią-
ter generalny Zbieniew Dvkaj. zanie do jakichś wcześniejszych wymian informacji.
Polonistyka.com
195
4, Zdanie może funkcjonować jako samodzielne. Wzdaniu wyrazu doskonała wfunkcji przydawkiorzekającej druży-
z neutralnym szykiem okolicznik czasu może rozpoczyna piłkarska — doskonała => por. p. 2.; k. nieważnybilet
nać wypowiedzenie. Możliwe pytanie: Co robi wczoraj kolejowy!bilet kolejowy — nieważny, por.p. 2.; 1. znany kon-
dyrektor? Pytanie to ma charakter ogólny, sytuację ko- cert fortepianowy! koncert fortepianowy — znany => pot.
munikacyjną można określić tak samo jak wprzykł. 1. p. 2. Ł. współczesny węgierski kompozytor! współczesny
. Zdanie nie może funkcjonować jako samodzielne, ponie- kompozytor węgierski; m. przyjazd rodzicówdo domu!przy-
iS
waż szyk określeń orzeczenia nie jest neutralny, ponadto jazd do domu rodziców=> zróżnicowanie znaczenia.
przemieszane są grupy podmiotu i orzeczenia. Możliwe
pytania:a. Kiedy w końcu dyrektorz żoną wyjechał do Kra- TY.
kowa? b. A do Krakowato kiedy pan dyrektor wyjechał? . Terroryści czują się od 20 lat bezkarnie — dwa miesiące
Pytania te mają charakter szczegółowy, chodzi wnich o do- temu podparyski dom specjalizującego się w tekstach
precyzowanie posiadanych przez jednego z rozmówców o korsykańskim terroryzmie dziennikarza lewicowego
informacji. Oba narzucają określony szyk wyrazów wod- ziennika „Liberation ” ostrzelany został z broni maszy-
powiedzi. Wymiana zdań zakłada sytuację oficjalną. nowej => podmiotjest zbyt oddałony od orzeczenia, a przy-
dawka (dziennikarza) od określanego rzeczownika (dom),
III. czego należy unikać w tak rozbudowanych zdaniach;
1. > Przydawki gatunkujące (klasyfikujące) mogą stać przed . Postulował profesor rozwój medycynyszkolnej i objęcie
3
wyrazem określanym, jeżeli: nią całej młodzieży => w zdaniach izolowanych podmiot
— wzdaniu występuje także przydawka dopełniaczo- znajduje się przed orzeczeniem,a nie po nim; wtekście
wa (por. p. 1.b. i 1.c.) lub przyimkowa (por. p. 1.e.); kolejność podmiotu i orzeczenia zależy od struktury te-
— kontekst nie rozstrzyga dostatecznie jasno, do które- matyczno-rematycznej;
go wyrazu wzdaniusię odnoszą (np. w konstrukcji . Przytaczą autor obelżywe określenia, jakich wobec króla
tu)
językowej: *ocena aktywności politycznej grupy ijego zwolennikówużyli w swych pracacho insurekcji —
przydawkę politycznej można odnieść i do aktywno- por. p. 2.; |
ści, i do grupy!, por. p. 1.g.). „ Miłą niespodzianką zakończyły Się rozgrywane wniedzielę
a. szkoła wyższa; b. Wyższa Szkoła Biznesu => gdyby to na basenie Legii w Warszawie w ramach międzypaństwo-
nie była nazwa własna, możliwy byłby również szyk: szko- wego meczu Polska — Czechy skoki do wody = por. p. 3.
ła wyższa biznesu; c. Wyższa Szkoła Prawa i Administra- oraz zbędne oddzielenie części określanej od określającej;
cji => por. p. 1.b.; d. poradnik prawny; e. prawnyporad- . Jednocześnie prosi wydział o osobiste zgłoszenie się zain-
nik dla pracownikówadministracji! poradnik prawnydla teresowanych =» dwuznaczność — (ktoś) prosi wydziało 0s0-
pracowników administracji; f. aktywność polityczna; biste zgłoszenie (wydział — B.; dopełnienie) lub — bardziej
g. ocena politycznej aktywności grupy => inny szyk po- prawdopodobne — wydział prosi o osobiste zgłoszenie (wy-
woduje dwuznaczność. dział — M.; podmiot). Jeśli jakiś wyraz ma tę samą postać
2. > Przydawki charakteryzujące mogą stać po wyrazie okre- w M. i B., to podmiot powinien poprzedzać orzeczenie;
ślanym,jeżeli: . Wydział rolnictwa przedstawił wniosek Bankowi Rolne-
—_ pełnią funkcję przydawek orzekających (tworzą z rze- muo przyznanie pożyczki => rozbicie wyrażenia wniosek
„. czownikiem grupę półpredykatywną; są wtedy wy- o przyznanie pożyczki dopełnieniem dalszym, które po-
. „dzielane przecinkamilub myślnikami,por. zd. 2.g.); winno stać bezpośrednio przy orzeczeniu;
2 „Ź są składnikami wyrażeń przeciwstawnych(por. zd. . „Le Monde” obciąża odpowiedzialnością obecnyrząd za
ea 2.a.); stosunek do Algierczyków => zły szyk dopełnień. Gdy przy
— wchodzą w skład wyliczeń (por. zd. 2.0.); jednym wyrazie określanym trzeba użyćkilku dopełnień,ich
— pada na nie akcentlogiczny” (por. zd. 2.€.); kolejność jest następująca: 1. dopełnienia w C., 2. w B./D.,
a. Miał żonę ładną, ale głupią; b. zdolna, energiczna i wy- 3. w N., 4. dopełnienia mające formę wyrażeń przyimko-
kształcona asystentka; c. To uczennica pracowita, skromna wych. Zgodnie z tą zasadą zdanie należy przekształcić tak:
i bardzo uzdolniona => ze względu na umieszczenie ostat- [...] obciąża obecny rząd odpowiedzialnością za stosu-
niego elementu wyliczenia po wyrazie określanym może nek do Algierczyków;
wystąpić tylko taki szyk przydawek;d. interesująca książ- . Mamyi ciocie wycierają wzruszone nosy => przydawka
ka; e. To pracaprzeciętna, a nawet mniej niż przeciętnai To powinnastać przy wyrazie określanym. Ze zdania wyni-
przeciętna praca, a nawet mniej niż przeciętna => lekka ka, że to nie mamyi ciocie są wzruszone, ale ich nosy
różnica znaczeniowa, złagodzenie zarzutu; £. przestraszo- (efekt komiczny). Możliwajest też taka postać tego zda-
na kobieta; g. Kobieta, przestraszona, nie składała zeznań nia: Mamyi ciocie wyciercją, wzruszone, nosy — przy-
— ze względuna zastosowaną w przykładzie interpunkcję dawka pełni wówczas funkcję półpredykatu;
— tylko taki szyk przydawki; gdyby nie było przecinków, . Za chwilę gola zdobytego przez Sylwestra Czereszewskie-
możliwybyłbyszyk: Przestraszonakobieta[...]. go nie uznał sędzia, który dopatrzył się spałońiego =
3. a. okruchychleba; b. dama z łasiczką; ©. lekarz dentysta; w zdaniach izolowanych dopełnienie znajduje się po orze-
d. ten mój starydom; e. brat matki; t. kaplica w skale; g. ko- czeniu, natomiast wtekście kolejność części zdania zale-
bieta demon; h. polska literatura współczesna! współcze- ży od struktury tematyczno-rematycznej;
sna literatura polska; i. amerykański prom kosmiczny; j. do- . Opowieścią o drapieżcy wśród drapieżców nazwałfilm
skonala drużyna piłkarska => możliwe również użycie receńnzej! i.Kina” => por. p.9.;
196 Polonistyka.com
. Już po kilku rundach skóra na ramionach obydwurywali 19. Po odejściu od kasyreklamacji nie uwzględnia się — zły
spieczona słońcem zaczęła pękać = wyrazy określany szyk zaimka się, popr.: się nie uwzględnia;
i określający powinny stać jak najbliżej siebie albo wyra- „. Wciąguostatnich kilkunasiulaijeszcze nigdy nie zdarzy-
żenie spieczonasłońcem powinno być ujęte w przecinki ło sie, bvjakieś referendum osiągnęło we Włoszech kwo-
jako dopowiedzenie; rum => lepszy byłby szyk, w którym zaimek się nie wy-
. Wezwany naprzesłuchanie wyznał, że istotnie wystawił stępowałby na końcuzdania — się nie zdarzyło.
Jałszywą fakturę na kwoię miliona złotych, opiewającą
remont kotła, którego nie widział na oczy = określenie
powinnostać jak najbliżej wyrazu określanego —fakturę . Kobiety wciąży duchy uważają za istotynie z tego świata
opiewającą, a nie: fakturę na kwotę [...], opiewającą; [...] > Kiedy podmiot i dopełnienie biemikowe mają tę samą
. Udzielamypełnych gwarancji, bowiem każde stanowisko postać, to podmiot musi znajdowaćsię przed orzeczeniem.
zostało ubezpieczone = lepiej: każde bowiem stanowi- . [...] ośle zaprzęgi wiozły w ciemnych okularach agentów
to
sko; bowiem tradycyjnie nie występuje na początku zda- i...] => Wyrażenie określające powinnostać jak najbliżej
nia, współcześnie szyk zaprezentowany w przykładzie jest wyrazu określanego.
dopuszczalny, ale oceniany jako gorszy; . towarzyska agencja => Przydawka, która nie wskazuje na
UJ
14. Zmarł w drodze do szpitala w wyniku spowodowanego ura- cechę, lecz na przynależność zjawiska, nazywanego rze-
zemczaszki wylewu krwi do mózgu => zła kolejność okre- czownikiem, do jakiegoś zbioru (przydawka gatunkują-
śleń, popr.: w wyniku wylewu krwi do mózgu. HMylewten ca) powinna stać po rzeczowniku.
był spowodowanyurazemczaszki; . Rozmowy, inicjatorami którychbyli [...] => Zaimek który
15. Kilkakrotnie chore zwierzęta znaleziono na Mokotowie => powinien rozpoczynać zdanie podrzędne.
złe miejsce okolicznikaczasu (wtórny związek kilkakrot- . [...] kontraktów na chińskie trampki, które tak bardzo
nie chore), popt.: chore zwierzęta znaleziono kilkakrotnie, naszympelitykom leżą na sercu. => Zdanie podrzędne musi
16. Najmłodsza dziewczynka uprawiająca prostytucję, któ- stać bezpośrednio przy tym członie zdania nadrzędnego,
rej słyszałem, miała 12 lat > złe miejsce zaimka względ- do którego się odnosi.
nego który wprowadzającego zdanie podrzędne; w zda- . [...] żebyście
, nie wychylali
YCH) się!
ę => Zaimek się,
ę towarzysza-
i
niu nadrzędnym dwarzeczownikirodzaju żeńskiego; cy czasownikowi, nie powinien znajdować się na końcu zda-
17. Janek kupii rower do spółki z Markiem, którym teraz do- nia, w którego skład wchodzi więcej wyrazów niż tylko
jeżdza do pracy => złe miejsce zaimka względnego który czasownik i ten zaimek (i ewentualnie — partykuła nie).
wprowadzającego zdanie podrzędne; w zdaniu nadrzęd-
nym. dwa rzeczowniki rodzaju męskiego;
18. Mieszkańcem Będzina jest dr Bogusz, rozmowę z którym
„Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN”, red. A. Markowski, War-
zamieszcza cytowany tygodnik => zły szyk zaimka względ- szawa 1999, s. 1729.
nego, popr.: Bogusz, z którym rozmowę; 2 Ibidem.
16. POPRAWNOŚĆ SKŁADNIOWA — IMIESŁOWOWE RÓWNOWAŻNIKI ZDAŃ
czasem trwania czynności opisanej w zdaniu głównym

. Kiedyjechałem do pracy => zd. ok. czasu; a czasem trwania czynności opisanej równoważnikiem
Nor
. Kiedy oglądałamtelewizję =» zd. ok. czasu; (okres chodzenia do przedszkola obejmuje zwykle parę
. Ponieważ pracował w banku => zd. ok. przyczyny lub: lat, pobicie zaś jest czynnością krótkotrwałą), popr.: Kie-
w
Kiedy pracował w banku => zd. ok. czasu; dy byłem jeszcze w przedszkolu, pobił mnie kolega,
. Ponieważ nie mogła znaleźć pracy => zd. ok. przyczyny; b. podmiot zdania głównego — nic, podmiot (domyślny)
a
. Ponieważ czuł się zdrowy — zd. ok. przyczyny; imiesłowowego równoważnika zdania, występujący
. Ponieważ bał się konsekwencji swojego czynu > zd. ok. zresztą w dopełniaczu — my, popr.: Ponieważ mamy
przyczyny; wysokie dochody, niczego nam nie brakuje;
. Rolnicyprotestowali wten sposób, że blokowali drogi > c. podmiot zdania głównego — przypuszczenia, podmiot
zd. ok. sposobu. (domyślny) imiesłowowego równoważnika zdania —ja,
popr.: Kiedy siucham twoich wywodów, nasuwają mi
U. się pewne przypuszczenia;
d. podmiot zdania głównego — majątek, podmiot (domyśl-
> Brak tożsamości podmiotów członu nadrzędnego ny) imiesłowowego równoważnika zdania — wnuczka;
(zdania głównego) i członu podrzędnego (imiesło- dodatkowo została naruszona zasada użycia imiesłowu
wowego równoważnika zdania). przysłówkowego uprzedniego, który wskazuje zawsze
a. podmiot zdania głównego — kolega, podmiot (domyśl- czynność przeszłą, wcześniejszą niż czynność (także
ny) imiesłowowego równoważnika zdania —ja, dodat- przeszła) zdania głównego, popr.: Kiedy państwa wnucz-
kowo w zdaniu wystąpiła także dysproporcja między ka dojdzie do pelnoletniości, majątek przejdzie na jej
Polonistyka.com
197
własność lub: Majątek przejdzie na własność państwa licznikowych celu (zd. 5.a., 5.b.), skutku (zd. 5.c.),
wnuczki, kiedy dziewczynka dojdzie do pełnoletniości. warunku (zd. 5.d.). Niekiedy jednak imiesłowowy
równoważnik może być dwojako interpretowany? np.
po
> Połączenie imiesłowowego równoważnika zdania jako zastępujący zdanie ok. celu albo ok. przyczyny
z członem nadrzędnym, w którym wystąpiło orze- (zd. 5.e.). Wtakich wypadkach konstrukcje imićsło-
czenie wstronie biernej. wowe są dopuszczalne, lecz jedynie w teksfich,
. popr.: Został przyłapany, kiedy włamywałsię do pobli- wktórychnie jest wymaganaprecyzja informacji.
skiego kiosku; a. równoważnik zastępuje zd. ok. celu, popr.: Zadzwonił
. popr.: Kiedyskończył studia, został zatrudniony wjed- do mnie Tomek, żeby poprosić o podanie mu adresu
nym z wydawnictw/ Po skończeniu studiów został za- mojej ciotki;
trudniony wjednym z wydawnictw; . równoważnik zastępuje zd. ok. celu, popr.: Minister spo-
. dodatkowo wzdaniu brak tożsamości podmiotówczło- tkał się ze związkowcami, żeby omówić zasady przy-
nu nadrzędnego i podrzędnego, popr.: Kiedy wracał do szłych podwyżek płaci Minister spotkałsię ze związkow-
domu, został zatrzymanyprzeż patrol policyjny: cami wcelu omówienia zasadprzyszłych podwyżekpłac;
. popr.: Kiedy składała zeznania, była pytana o szczegó- . równoważnik zastępuje zd. ok. skutku, popr.: Brawu-
by swojej znajomości z prezydentem! Podczas składa- rowo zagrał dwie sonaty, dzięki czemu zajął pierwsze
nia zeznań była pytana o szczegóły swojej znajomości miejsce w konkursie;
z prezydentem! Kiedy składała zeznania, pytano ją . równoważnik zastępuje zd. ok. warunku, popr: Jeżeli
o szczegółyjej znajomości z prezydentem. będziecie uprawiać tę roślinę, możecie być narażeni na
wizyty kretów;
tu)
>. Pomimo braku tożsamości podmiotówczłonu nadrzęd- . równoważnik zastępuje zd. ok. celu lub ok. przyczyny,
nego i podrzędnego, w niektórych wypadkach dopusz- dopuszczalne w wypowiedzi niewymagającej precyzji in-
cza Się użycie imiesłowowego równoważnikazdania, formacji, lepiej: Upiekła ciasto, bo chciała zrobić muprzy-
jeśli jest to związek frazeologiczny(np.: nawiasem jemność! Upiekła ciasto, żebyzrobić mu przyjemność.
mówiąc, prawdę mówiąc, szczerze mówiąc, lekko li-
cząc, biorąc pod uwagę, wziąwszy pod uwagę, nazy- > Niezachowane proporcje długości trwania czynno-
wając rzecz po imieniu, ogólnie rzecz biorąc). ści wskazanych w zdaniu głównym i równoważniku
. zdanie popr.; zdania. By konstrukcja zawierająca imiesłowowy
„ imiesłów nie jest członem związkufrazeologicznego, równoważnik zdania była poprawna, czas trwania
lecz występuje w swojej zwykłej funkcji, popr.: Jeżeli czynności wskazanej w zdaniu głównym powinien
przebieg operacji będzie pomyślny, jego wątroba po- być zbliżony do czasutrwania czynności wskazanej
winna pracować normalnie jeszcze przez wiele lat; wczłonie podrzędnym (równoważniku).
. zdanie popr.; . popr.: Wdzieciństwie, kiedy mieszkał na wsi, wpadł do
. zdanie popr. rzeki;
. popr.: Kiedy na początku prowadził gospodarstwo rol-
> Niezachowane relacje czasowe — błędy we wszystkich ne, stracił lewą nogę.
zdaniach polegają na tym, że imiesłów przysłówko-
wy współczesny odnosi się do czynności następczej > Niezachowane relacje czasowe między zdaniem
w stosunku do czynności zdania głównego. Popraw- głównym a imiesłowowymrównoważnikiem zdania.
nie jest, gdy imiesłów przysłówkowy współczesny Błąd polega na tym, że imiesłów przysłówkowy
wskazuje czynność równoczesną z czynnością zdania współczesny odnosi się do czynności uprzedniej
głównego(przeszłąlub teraźniejszą), a imiesłówprzy- wstosunku do czynności zdania głównego. Popraw-
słówkowyuprzedni wskazuje czynność wcześniejszą nie zaś imiesłów przysłówkowy współczesny wska-
od czynności zdania głównego(tylko przeszłej). zuje czynność równoczesną z czynnością zdania
a. popr.: Zatrzymała samochód i zapytała przygodnego głównego, do wyrażenia zaś czynności wcześniej-
przechodnia o drogę na Poznańi ZatrzymawszySAIO- szej niż ta ze zdania głównego służy imiesłówprzy-
chód, zapytała przygodnego przechodnia o drogę na słówkowyuprzedni.
Poznań; . popr.: Kiedy ukończyłszkołę, zaczął pracowaćjako me-
. popr.: Wyszedł z domu i udał się do bankuwcelu uregu- chanik samochodowy? Po ukończeniu szkołyzaczął pra-
lowania opłat! Wyszedłszy z domu, udał się do banku cować jako mechanik samochodowy:
wcelu uregulowaniaopłat; . popr.: Kiedv wyjechała do Anglii, rozpoczęła studia
. popr.: Rozpoczęto poszukiwania, a po dwóchdniach od- w Oksfordzie! Wyjechała do Anglii i rozpoczęła studia
naleziono ciało zaginionej kobiety! Po dwóch dniach wOksfordzie! Po wyjeździe do Anglii rozpoczęłastudia
od rozpoczęcia poszukiwań odnaleziono ciało zaginio- wOksfordzie.
nej kobiety.
> Zdania popr. — w wypowiedzeniach bezpodmioto-
CH
> Niezachowanerelację czasowe — imiesłowowe rów- wychużycie imiesłowowego równoważnika zdania

noważniki zdania nie mogą zastępować zdań oko- jest dopuszczalne, nawet wpolszczyźnie starannej,
198 Polonistyka.com
choć tradycyjna norma zaleca unikanie tego typu mieszkający w małym miasteczku albo prowincjonalny(w za-
konstrukcji. leżności od sensu); 11. (--); 12. (>); 13. (+); 14. (-).
a. lepiej: Podczas przechodzenia przez ulicę należy uwa-
zać na nadjeżdzające samochody! Kiedy przechodzimy YV
przez ulicę, powinniśmy uważać na nadjeżdzające sa- 1. Zdanie błęd. > czynności nie są równoczesne, doświad-
mochody; czenie życiowe wskazuje, że smażenie cebuli jest czyn-
b. lepiej: Przed wyjazdem za granicę trzeba wykupić ubez- nością następującą po jej krojeniu, popr.: Krajała cebulę
pieczenie zdrowotne/ Kiedy wyjeżdza się za granicę, na talarki, a następnie smażytają na wolnymogniu;
irzeba wykupić ubezpieczenie zdrowotne. . Zdanie błęd. => transformacja zdania warunkowego, popr.:
bo
Jeżeli używasię komputera, trzeba się liczyć z tym, że pew-
IU. nego dnia wszystkie dane mogą zniknąć;
1. Hychodząc z domu, usłyszeliśmydziwny hałas. . Zdanie popr.;
1.
2. Hałas usłyszeliśmy po wyjściu z domu =» czynności na- . Zdanie błęd. => brak wspólnego podmiotu (dodatkowo
ER
stępują jedna po drugiej; gdyby został użyty imiesłówna różne relacje trwania czynności — przypomniały — jedno-
-ąc, powstałoby zdanie z przykł. 1., wskazujące na to, że krotność), popr.: Kiedy oglądałemzdjęcia, przypomniały
czynność słyszenia zachodzi w trakcie czynności scho- mi się wakacje;
dzenia ze schodów; imiesłów przysłówkowy współcze- . Zdanie błęd. => brak wspólnego podmiotu — to Polska,
LĄ
sny tworzy się od tematu czasu teraźniejszego czasowni- a nie Solana, stara się o przyjęcie do NATO, popr.: Solana
kówndk., a w zdaniu występuje czasownik dk. — wyjść. stwierdził, że Polska ma duże szanse na przyjęcie do NATO;
3. Kiedy uruchamiał samochód, pojazd głośno warczał =» 6. Zdanie błęd. => brak wspólnego podmiotu, wskazującego
w zdaniach są różne podmioty; pojazd głośno warczał, co wykonawcę czynności (zd. nadrzędne ma orzeczenie
denerwowało sasiadów => zd. ok. skutku. wstronie biernej) — to właściciel wraca z przyjęcia, a nie
4. Przygotowując pracę doktorską, zbierał materiały na ma- pies (ponadto właściciel najpierw wrócił do domu, a po-
łych fiszkach. tem bił, chyba że był na przyjęciu z psem, co jest mniej
5. Starając się o pracę, chodził codziennie do urzędu zatrud- prawdopodobne, możliwość dwoistej interpretacji jest
nienia, czym doprowadzał pracujące tam urzędniczki do kolejnym powodem uznania konstrukcji za zd. biędne),
pasji =» trzecie zdanie: czym doprowadzał pracujące tam popr.: Po powrocie z alkoholowego przyjęcia pijany wła-
urzędniczki do pasji — wyraża skutek, nie może być więc ściciel bił psai Kiedypijany właściciel wracał Pijany
przekształcone na imiesłowowy równoważnik zdania. właściciel, wracając, bił psa;
6. Drugie zdanie wyraża skutek. 7. Zdanie błęd. => brak wspólnego podmiotu. W tym zdaniu
7. Zdania wyrażają czynności następujące po sobie. występuje też błąd frazeologiczny — kontaminacja dwóch
8. Drugie zdanie wyraża skutek, ewent.: Woda, ciągle ka- zwrotówpostradać zmysły | nie mieć piątej klepki, popr.:
iąc z nieszczelnej rury, niszczyła podłogę. Nie powiem, kiedy ściągałem koszulę, wszyscy patrzyli na
9. Uśmiechał się, wiedząc, że ona to lubi. mnie, jakbym postradał zmysły! nie miał piątej klepki;
10. Nieporównywalny czas wykonywania obu czynności — 8. Zdanie popr.;
kontrakt trwałtrzy lata, a złamanie kilka sekund. 9. Zdanie błęd. => nieporównywałny czas wykonywania obu
11. Brak wspólnego mianownikowego podmiotu. czynności — męczyła się cały mecz, a nie tylko przegrywa-
12. Różne podmioty. jąc drugiego seta (ponadto może to być transformacja zda-
13. Trzeba być miłymdla ludzi, wiedząc, jak dużojest na świe- nia ok. skutku; zawiłe relacje między częściami zdania),
cie okrucieństwa => dawniej występowanie zdania bezpod- popr.: Wczoraj Francuzka tak męczyła się z ciemnoskórą
miotowego w tekście nienaukowym uniemożliwiało zasto- Randriantefy z Madagaskaru, że przegrała nawet [...];
sowanie imiesłowowego równoważnika zdania na -qc. 10. Zdanie popr.;
14. Stosując tę dietę, możesz schudnąć nawet 10 kilo > daw- 11. Zdanie błęd. => niezgodność czasu — czynności nie da się
niej występowanie czasownika modalnego wzdaniu nad- wykonać jednocześnie (tryb rozkazujący), popr.: Przete-
rzędnym uniemożliwiało zastosowanie imiesłowowego stuj sama najdelikatniejsze metody depilacji, kup model
równoważnika zdania na -qc. Satinelle Vitesse;
12. Zdanie błęd. => transformacja zdania ok. celu, popr.: /...]
Tv. zadzwonił [...], żeby powiedzieć;
I. (7), choć to nieco przestarzała konstrukcja; 2. (—); 3. (-); 4. (-): 13. Zdanie popr.;
5.(—): 6. (—); 7. (2); 8. (—); 9. (7); 10. (+) wzdaniu tym wystę- 14. Zdanie błęd. => transformacja zdania ok. skutku, popr.:
pują natomiast usterki leksykalne: wpisać się — czasownik zbyt 21-letnia Veronique Passini weszła wjego życiejak burza
dosłownie użyty wkontekście zdania; małomiasteczkowy — i przywróciła mu radość życia. Zmieniłaieżjego przyżwy-
wyraz ma następujące znaczenie 'mieszkający, znajdujący się czajenia i upodobania;
w małym miasteczku, charakterystyczny dla małego miasta. . Zdanie błęd. => transformacja zdania współrzędnego o tre-
SZ)
m
prowincjonalny”; druga część definicji wskazuje na znacze- ści wyrażającej skutek, popr.: Mimo ciągiego przeszuki-
nie, które współcześnie jest znacznie częściej kojarzone z przy- wania gęstwiny przez rzesze tropicieli, czujna „świnka”
miotnikiem małomiasteczkowy; aby uniknąć dwuznaczności tylko zostawia po sobie ślady, niczym tybetańskiveti, i iry-
wyrażenia małomiasteczkowy drukarz, należałoby napisać: tuje tym bezradnych przyrodników;
Polonistyka.com
199
16. Zdanie błęd. > transformacja zdania złożonego współ- VI
rzędnie o treści wyrażającej skutek; dodatkowo — błędny 1. zd. ok. celu(—-); 2.zd. ok. celu: nabierając wysokości (-),
rząd (spaść między+B., nie: *spaść między+N.), popr.: Dru- zd. ok. sposobu: wznosząc się i opadając (—) > ponieważ zda-
ga[petarda] spadła między samochodystojące przed biu- nie jest niejednoznaczne; 3. zd. skutkowe (—); 4. zd. skutkowe
remi spowodowała niewielki pożar; (-); 5. zd. warunkowe (-); 6. zd. złożone współrzędnie albo
17. Zdanie błęd. > niezgodność podmiotówi wieloznaczność zd. ok. sposobulub zd. ok. skutku(-), por. p. 2.; 7. zd. złożo-
konstrukcji (zd. warunkowe — jeżeli macie lub będziecie ne współrzędnie (--) => brak jednoznaczności czynności; 8. zd.
mieli ciało bardziej powabne; zd. ok. przyczyny — ponie- ok. sposobu (+); 9. zd. złożone współrzędnie bądź zd. z ok.
waż macie, wyobraźcie sobie), popr.: Balsam sprawi, że akcesoryjnym (+); 10. zd. wtrącone; wyrażenie nie licząc to
wasze ciało będzie bardziej powabne. Wyobraźcie sobie zwrot sfrazeołogizowany(+).
zmiany, które potem nastąpią |...];
18. Zdanie błęd. > niezgodność podmiotów, popr.: Czytając VII.
ten artykuł, myślałem, że jest on szalenie poważnyi na- 1. (7) niezgodność podmiotów; 2. (--) zd. ok. skutku; 3. (-) zd.
ukowy; ok. skutku; 4. (—) zd. ok. skutku; 5. (+); 6. (--) nieporówny-
19. Zdanie błęd. => transformacja zdania o treści skutkowej, walny czas wykonywania czynności; 7. (+); 8. (-) różny wy-
popr.: Bandyci odcięli prąd i unieruchomili ciepłownię, konawca czynności (strona bierna); 9. (+).
co spowodowało zamrożenie szyb;
20. Zdanie błęd. => niezgodność podmiotów, popr.: Kiedy VIIL
przegląda się te rezultaty, nasuwa się pytanie, czy nie 1. (+) zd. ok. przyczyny (ewent. zd. ok. przyzwołenia); 2. (-);
mogło być lepiej; 3. (-); 4. (+) zwrot sfrazeologizowany; 5. (—);6. (-); 7. (>);
21. Zdanie błęd. => imiesłowowy równoważnik zdania wyra- 8. (-); 9. (+) zd. ok. czasu (choć niezręczne jest użycie obok
ża czynność uprzednią, popr: Wystawiłfabrykę na prze- siebie dwu imiesłowowych równoważników,z których jeden
targ, doprowadziwszyją do ruiny. — uprzedni — jest konstrukcją nieco archaiczną); 10. (-).
17. POPRAWNOŚĆ SKŁADNIOWA — BUDOWA ZDANIA ZŁOŻONEGO
8. Na konferencji kierownik naszej katedry wygłosiłreferat,

1. Na lotnisku młodzi ludzie powitali swojego idola, na któ- który wzbudził wiele kontrowersji = żeby uniknąć dwu-
rego występ czekali już od dawna => zaimek względny znaczności konieczna jest zmiana szyku wyrazóww zda-
musi stać po przyimku, a przed rzeczownikiem (niepopr. niu nadrzędnym;
więc: *na występ którego); 9. W poniedziałek odbyło się spotkanie z rodzicami, na któ-
. Aresztowanyzostałjeden z uczniówostatniej klasy, w któ- rym omawiano sprawę opłat za naukę => błędne byłoby
3
rego mieszkaniu znaleziono 1,5 kg narkotyku => por. p. 1.; w tym wypadku użycie zaimka gdzie;
„ Był jedynym nauczycielem wnaszej szkole, któremu przy- 10. Weszli do sali, w którejsiedziałojuż kilkanaścioro dziecii
2)
znano nagrodę ministerstwa za szczególne osiągnięcia! Był Weszli do sali, gdzie siedziałojuż kilkanaścioro dzieci;
nauczycielem wnaszej szkole, któremu jako jedynemu przy- Il. Poznaliśmy się na imprezie u Marka, na której znala-
znano nagrodę ministerstwa za szczególne osiągnięcia, złem się zupełnie przypadkiem/ Poznaliśmy się na im-
4. Ostatecznie zrezygnowaliz wyjazdu, który kosztowałbyich prezie u Marka, gdzie znalaziem się zupełnie przypad-
ponadtrzytysiące złotychi Ostatecznie zrezygnowali z wy- kiem;
jazdu, ponieważ kosztowałbyich ponad trzytysiące złotych; 2. Rozmawiano o ustawie, nad której wprowadzeniemzasta-
5. Chodziło o tę powieść Mniszkówny, która nie cieszyła się nawianosię przeszło miesiąc => por. p. 1. (niepopr.: *nad
uznaniem krytyków =ż żeby uniknąć dwuznaczności, trzeba wprowadzeniem której);
jeszcze uzupełnić zdanie zaimkiem wskazującym, które- 13. Prowadzą zajęcia praktyczne, w czasie których wszyscy
go wstawienie uniemożliwia odniesienie zdania podrzęd- uczestnicy muszą być bardzo aktywni => w wypadku przy-
nego do przydawki AMniszkówny:; imkówwtórnych zaimek względny umieszczasię nie bez-
6. W tym wypadku wstawienie po prostu zaimka którzyjest pośrednio po przyimku, lecz po całości (niepopr. więc:
niemożliwe, ponieważ zdanie sugerowałoby, że zgubili *wv których czasie);
się sąsiedzi: *Od dwóch godzin poszukiwano synówsa- 14. Przyniósł dowody, na podstawie których określił sprawcę
siadów, którzy najprawdopodobniej zgubili się whiper- napadu = por. p. 13.;
markecie. Trzeba więc przeformułowaćcałe zdanie, np.: . Był pisarzem, Eten
w którego utworach zawierało się dużo ele-
—
th
Od dwóch godzin sąsiedzi wraz z innvmi poszukiwali mentówautobiograjicznych => por. p. 1.

swoich svnów, którzy najprawdopodobniej zgubili się
w hipermarkecie; il.
7. Oddał odkurzacz do naprawy, która wwała dwa tygodnie Propozycje zdań złożonych:
=> konieczna wtym wypadkujest zmiana szyku wyrazów 1. Ismiena pragnęła pochowaćswojego brata, ale się waha-
wzdaniu nadrzędnym; ła => zd. współrzędne względem1., przeciwstawne; po-
200 Polonistyka.com
nieważ obawiała się o swoje życie > zd. podrzędne wzglę- warzyszył jej przeraźliwy, ustawicznie rosnący krzyk po-
dem2., ok. przyczyny; dobny do ujadania psów => zd. współrzędne względem
. Hostatnich dniach dał się zauważyć wyraźny wzrost tem- 1., łączne.
0
peratury, co nie oznacza jednak końca zimy => zd. pod-

rzędne względem 1., rozwijające; Il.
R
J. Rano na drogach w wielu miejscachjazdę utrudniał pada- l . Każda spółdzielnia ma swójzarząd, radę zakładową i co
jący śnieg, wieczorem zaś lokalnie widoczność ograniczały pewien czas urządza się walne zgromadzenia => wpierw-
mgły => zd. współrzędne względem 1., przeciwstawne; po- szym członie zd. złożonego współrzędnie występuje pod-
nadto zaspy wciąż blokują osiem odcinkówszos długości miot (spółdzielnia), drugi człon zaś to zd. bezpodmiotowe;
21 km => zd. podrzędne względem 1. i 2., rozwijające; . Ambicją budowlanychjest nie tylko dotrzymanie terminu,
3
„. Warunki żeglugi w dalszym ciągu są bardzo trudne, po- ale równocześnie starają się oni, aby nowy obiekt otrzy-
nieważ pola lodowe wzdłuż brzegów sięgają do 50 mil mal estetyczną oprawę => niewłaściwa postać spójnika zło-
morskich => zd. podrzędne względem 1., ok. przyczyny; żonegonie tylko, lecz także, niezharmonizowanie podmio-
a pokrywa lodugdzieniegdziejest tak gruba = zd. współ- tów w zd. składowych: dotrzymanie (terminu) jest ambi-
rzędne względem 2., łączne; że można chodzić po niej bez cją — starają się oni (budowlani), wielosłowie;
obawy o przykry wypadek => zd. podrzędne względem 3., . I Moskwie rozgrywanyjest mecz między Michałem Ta-
232
ok. stopnia i miary; lem i Michaiłem Botwinnikiem, któryjest twórcą radziec-
. Europa wschodniajestpod wpływem niżu, natomiast Skan- kiej szkoły szachowej i jednocześnie wielu widzi w nim
dynawia ma pogodę wyżową — zd. współrzędne wzglę- najlepszego szachistę świata => brak konsekwencji w kon-
dem 1., przeciwstawne; strukcji zd. podrzędnego (brak tożsamości podmiotów) —
. Jutro w Polsce będziemy niewątpliwie odczuwać sąsiedz- który jest [...] i wielu w nim widzi [...];
two wyżu skandynawskiego, lecz w ciągu dnia w zachod- . Chłopka z gminy Jędrzejów swoje przemówienie, przery-
=
niej części kraju wystąpi niż =» zd. współrzędne wzgłę- wane często burzliwymi oklaskami, gtórę skierowała rów-
dem 1., przeciwstawne; który spowoduje naptyw nieco cie- nież do prezydium, tak zakończyła [...] => źle wprowa-
plejszego powietrza => zd. podrzędne względem 2., przy- dzone zd. podrzędne, zaimek anaforyczny wprowadzony
dawkowe; z czym można wiązać pewne nadzieje na ocie- jak w wypowiedzi mówionej; anakolut (konstrukcja skła-
plenie => zd. podrzędne względem 3., rozwijające; dniowatypowa dla języka mówionego);
„. Obok niej siedział wysoki i chudy człowiek o rudych wło- . [...] chciałbym im życzyć. aby ich życie potoczyło się tak.
th
sach, który miał na głowie czapkę => zd. podrzędne wzglę- że Franek Kimono zmarłby na śmietniku zapomnienia =>
dem |., przydawkowe; a na szyi wełnianyszalik w kratę złe wprowadzenie zd, ok. sposobu; brak związku logicz-
=> zd. współrzędne względem 2., przeciwstawne; w ustach nego pomiędzy członami zd. złożonego, zły wskaźnik ze-
zaś trzymał fajkę => zd. współrzędne względem 2. i 3., spolenia;
przeciwstawne; która była taka samajak moja => zd. pod- „. Unici opowiadają się za oddaniem zdrowia jako zadanie
rzędne względem 4., przydawkowe; samorządom, a składka powinna _wynosić nieco ponad
. Zadzwoniłem do swego mieszkania, ale nikt nie otwierał 6 proc. => błędnie zbudowane zd. współrzędne; drugi człon
=> zd. współrzędne względem 1., przeciwstawne; co mnie zd. nie jest powiązany składniowo z jego pierwszą czę-
bardzo zdziwiło => zd. podrzędne względem 2., rozwija- ścią; występuje także inny błąd składniowy (naruszenie
jące; gdyż gospodynio tejporze nigdy nie opuszczała domu związku rządu — za oddaniemzdrowia jako zadanie);
=$ zd. podrzędne względem 3., ok. przyczyny; zacząłem . Jaki ostatecznie będzie podział administracyjnykraju, czy
i
więc głośno pukać do drzwi => zd. współrzędne wzglę- w ogóle, trudno dziś przesądzić = zd. wtrącone jest ana-
dem 2., wynikowe; kolutem, w którym brakuje orzeczenia;
. Nie jest rzeczą przyjemną czekać na stacji parę godzin, „ Nie ulega wątpliwości, że opowieść Henryka Blaszczyka
więc wypowiedziawszy w myśli krytykę pod adresemdy- o tym, że został on porwanyprzez Żydówi trzymanywpiw-
rekcji kolejowej => imiesłowowy równoważnik zdania peł- nicy została zmyślona, że była to prowokacja, wiele
zaś
niący funkcję zd. podrzędnego względem 3., ok. czasu; śladów prowadzi do UB => ostatnia część zd. jest niepo-
siadłem zrezygnowany wsalce restauracyjnej =» zd. współ- wiązana składniowo z poprzedzającą ją częścią; zd. nie-
rzędne względem 1., wynikowe; która była zarazem po- zręczne stylistycznie (składniowo też) ze względu na kil-
czekalnią => zd. podrzędne względem 3., przydawkowe; i kakrotne użycie spójnika że wprowadzającego różne zd.
popatrzyłem na plakaty rozwieszone na ścianach => zd. podrzędne (być może wpływjęzyka mówionego); wystę-
współrzędne względem 3., łączne; następnie wstałem => pują także inne błędy — fleksyjny został trzymanyi naru-
zd. współrzędne względem 3. 1 5., łączne; i zbliżyłem się szenie szyku — wyraz zaś powinien pojawić się na co naj-
do ubogiego bufetu > zd. współrzędne względem6., łącz- mniej drugim miejscu po przecinku;
ne; za którymsiedziała panienkaczytająca książkę => zd. 9 . Nie nie wiem na temat tego. iż policjanci przymykąją oko
podrzędne względem 7., rozwijające; na łamania prawa przez przestępców => zd. podrzędne
10. Jednego z ostatnich poranków lipca ujrzeliśmy na drodze powinno zostać wprowadzone spójnikiem wskazującym
z Kalińca czarną chmurę, która szybko pęcznialła => zd. na to, że wyrażoną wnimtreść podaje się w wątpliwość
podrzędne względem |., przydawkowe; i zdążała ku Skal- — Nic nie wieim na temat tego, iżbypolicjanci przymykali
mierzycom > zd. współrzędne względem2., łączne; io- oko [...]:
Polonistyka.com
201
10. Ten stan rzeczy — kpinyz prawaprzez przedstawicieli pra- riusze SOK im to utrudniali => wprowadzenie zd. podrzęd-
wajest demoralizujący i paraliżujący działania państwa nego ok. warunkuzaimkiem kiedy zam. gdyby,jeżeli; spój-
polskiego = zamiast rozwinięcia zd. pojedynczego przez nik więc nie powinien rozpoczynać zdania.
rozbudowanyczłon paraliżującydziałania państwa pol-
skiego należało wprowadzić zd. złożone; TV.
11. Zegarki z kolekcji Baby-G sa kolorowe i z podświetlaną . Minister poinformował, że głównymzadaniem, które po-
|
tarczą => zwrot zegarek jest z podświetlaną tarczą jest wierzył mu prezydent, jest uspokojenie i wyciszenie burzy
niepoprawny(popr.: zegarek ima podświeilanątarczę,jak: oraz poprawienie „nieprzyjemnej atmosfery” w MSW.
on majasne włosy, nie: *onjest zjasnymi włosami), dla- . Bandycipocięli nożemsiedemdziesięcioletnią kobieię i zla-
to
tego należało użyć zd. współrzędnego — są kolorowe i mają malijej rękę.
podświetlaną tarczę; . Najprostszym i najczęstszym zarzutem, który stawia się
u
. Tonie jest najszczęśliwszy pomysł. że pacjentka przebywa dziennikarzom, jest brak rzetelności.
akurat u nas => zd. podrzędne powinno być wprowadzo- . Wielolemia praktyka wszystkich szkół językowych wyso-
ne spójnikiem wskazującym na to, że wyrażoną w nim kiej klasy i opinie autorytetów z dziedziny metodyki na-
treść podaje się w wątpliwość — żeby; uczania języków obcych wskazują, że rzeczywiście dobre
. Brakowało jednak przepisów wykonawczych, które okre- efekty edukacyjne daje tylko nauka w międzynarodowych
ślaty wielkośćsfery ochronnej wokół dawnych obozówża- grupach, wktórychjedynym wspólnymjęzykiemjestjęzyk
głady [...] => w zd. podrzędnym powinien zostać zasto- kraju, w którym odbywasię kurs.
sowanytryb przypuszczający — określałyby (wynika to z . Sokołowsk (Sokołowsko)jest miejscowością, wktórej każdy
th
treści zd. nadrzędnego — brakowało); czuje się dobrze — kuracjusz, turysta, a nawet zwykłyprze-
. Wprawdzie podczas odsiadywania wyroku Koszui praco- chodzień. Każdy, kto szuka odpoczynku, ciszy czy spoko-
wał, jednakjego zarobki były zaniskie, by otrzymać pra- ju, znajdzieje tutaj. Mogąto potwierdzić panowie, którzy
wo do zasiłku => błędnie wprowadzone zd. ok. celu; po- przeprowadzająz nami wywiad.
nieważ podmiot zd. podrzędnego nie jest tożsamy z pod- . Chciałem państwu zaproponować do obejrzenia ponie-
miotem zd. nadrzędnego, należy w zd. podrzędnym użyć działkowyfilm, który poświęconyjest historii, ale historii
konstrukcji osobowej — by mógł otrzymać; pokazanej w mój ulubiony sposób, wformie artystyczne-
. Żeby zastosować podsłuch, nasze podejrzenia muszą być go paradokumeniu (iakiego przetworzenia, odtworzenia
uzasadnione, a sprawa poważna |...] => błędnie wprowa- wydarzeń historycznych).
dzone zd. ok. celu; ponieważ podmiot zd. podrzędnego . Katowiczanie już od dawnanie dostali pensji ani premii.
nie jest tożsamy z podrniotem zd. nadrzędnego, nałeży Wybierając się do Warszawy, zrobili więc grzeczność swo-
wzd. podrzędnym użyć konstrukcji osobowej — Żebyśmy im działaczom.
mogli zastosować podsłuch[...]; . Przyczynąjest chęć pozbyciasię dokuczliwej konkuren-
16. Jeśli pojawią się nowe, nieznane dowodyczyokoliczności, cji.
które mogąjednoznacznie wyjaśnić wątpliwości co do wyro- . Aparat do treningu psychicznego działa na następującej
ku, wtedy przewód może zostać wznowiony => błędnie wpro- zasadzie: wysokość tonu, który osoba badana słyszyw słu-
wadzone zd. ok.; z jego konstrukcji *jeśli [...], wtedy nie chawkach, wskazuje poziom natężenia reakcji emocjonal-
można wywnioskować, czy wyraża ono warunek czy czas; nych wjej organizmie.
17. Chyba Krzaklewski musijeszcze popracować, żeby dostał 10. To, że ta dyscyplina po raz pierwszyzostała włączona do
Noblai wiele odznaczeń — błędnie wprowadzonezd. ok. mistrzostw Europy, sprawiło, że coraz więcej zawodniczek
celu; ponieważ podmiot zd. podrzędnego jest tożsamy ją uprawia.
z podmiotemzd. nadrzędnego, należy w zd. podrzędnym 1. Wtej relacji generał Berling opowie międzyinnymi o swej
użyć konstrukcji bezokołicznikowej — żeby dostać; słynnej rozmowie ze Stalinem, w której zdecydowano
18. Robaki mięsne i mączne zakładamyna haczyk lekko tylko o powstaniu nowych jednostek Ludowego Wojska Pol-
zaczepiając jego grot o oskórek dlatego, żeby nie defor- skiego po wyjściu armii Andersa ze Związku Radzieckie-
mować ciała i nie spowodować wyłania się zawartości go.
jamyciała => błędnie wprowadzone zd. ok. celu *dlate- . Ludzie powiedzieli, że byli ogromnie zastraszeni. Lowa mie-
go, żeby zam.: po to, żeby; siące temu, kiedy przyjechałem do Oryszewa i robiłem
19. Belgijski pedofil Dutroux zagłodził w piwnicy swoje nie- wstępną kontrolę, powiedzieli, że wszystko jest w porząd-
letnie ofiary, gdy samtrafit do wiezienia = nieuzasadnio- ku. Odstąpilem więc od swojej propozycji dodania pani
ne wprowadzenie zd. ok. czasu; Lucynie dwojga ludzi do pomocy.
. Ponieważ więc na wielkanocnymstole królować będzie, „ Usłyszawszy od członkówzarządu miasta, że Suchodolski
oczywiście poza jajkiem, szynka, niech nie zabraknie popełnił bląd, pytał ich, co złego Suchodolski zrobił.
i chrzanu = błędne wprowadzenie zd. ok. przyczyny *po-
nieważ więc;
. Więc możnasię nawet nie dziwić sokistom, że niezbyt żywo . Cale szczęście, że rzeka przepływająca przez miasto nie
protestowali przeciw wysypywaniu ziarna, bo kiedy sąd — jest głębokai zwykle kończysię na katarze. a w najgor-
zgodnie z radvcją — uznatby. że rolnicybronili swojego uza- zych przypadkach na zapaleniu pluc —skrót: Hypadki
sadnionego interesu. okazałoby się jeszcze, że funkcjona- (kąpiele wrzece) kończą się [...];
202 Polonistyka.com
„Mmoim domu jest koszyk i płaska, prostokątna torba u której szukają pomocyi pośrednictwa, jest kresem mło-
3
z uszami, które wprost uwielbiam —> zd. podrzędne odno- dzieńczych złudzeń i otwarciem wrót świata dojrzałości
si się do słowa tuszy; niosącego zagrożenia, ale też świata uczuć prawdziwych
. Jednak nasze miasto należy oczyścić od paskudztwa. po- => zagadka stoi w parku, park okala pensję figury kobie-
u)
nieważ jego rozmiar wzrasta => animizacja paskudztwa; cej, a kobieca figura ma pensję;
. Jeśli chodzi o walca angielskiego, fokstrota, tango argen- . Tragedią narodową było, że kraj będącyniemal ustawicz-
tyńskie, więc pary są w Ścisłym złączeniu, tak żeby imate- nie wstanie wojny, najeżdźany przez sąsiadów, był stale
riał przylegał do materiału, ale nie ciało do ciała — nie- narażany na podeptanie i spalenie przez wojska nieprzy-
poradność w określeniu sposobu obejmowania partnerki jacielskie dzieł kultury zaczętych, których nie można było
wtańcu; dokończyć, lub_nawet produktów już gotowych =>» zd.
. Partner obejmuje partnerkę prawym ramieniem, umiesz- skomplikowane składniowo, usterki w szyku, wielosło-
cza ją na wvsokości podjej lewa łopatką — ze zd. wyni- wie, niewłaściwy dobór leksykalny;
ka, że partnerka się rozdwaja; „ Włoskiliryk Giambattista Marino (1569-1625) zapładniął
„I tak rozwiazanie zagadki stojącej w parku okalającym twórcza licznych poetów barokowych. ale potomność oce-
pensję figury kobiecej, którą dziewczęta nazywają Abigel, niła go niżej = tzn. jednak nie zapładniał wielu...
18. WSTĘP DO POPRAWNOŚCI LEKSYKALNEJ
. market sklep” => nie spełnia kryterium wystarczalności

o
. Neologizmy [termin „neologizm” używany jest w dwóch (nie wypełnia luki w słownictwie); spełnia kryteriumsys-
znaczeniach: szerszym — jako nowy element leksykalny, temowe (wyraz całkowicie zaadaptowany w polszczyź-
utworzony na gruncie tego języka (np. dresiarz) lub zapo- nie); mógłbysię przyjąć jako nazwa wielkiego sklepu (hi-
życzony (np. dealer); węższym — jako nowy element lek- permarketu) i wtedy spełniałby kryterium ekonomiczno-
sykalny utworzony na gruncie tego języka (np. dresiarz). ści (zam. hipermarket mówiłoby się market);
W tej pracy posługujemysię terminem „neologizm” w dru- . Jiczarka 'urządzenie do liczenia pieniędzy” => spełnia kry-
1)
gim rozumieniu]: dresiarz, oglądacz, okablować, oszołom, terium systemowe (wyraz utworzony zgodnie z modelem
paker, pakernia, telegap/ telegapa; słowotwórczym, przez co jest też precyzyjny, por. zmy-
. Neosemantyzmy: chodnik, kabel, komórka, konkurs, kul- warka, suszarka, koparka), wystarczalności (wypełnia lukę
NN
towy, promotor, różowy; w słownictwie), ekonomiczności (jest krótszy niż wyra-

. Neofrazeologizmy: czarny marsz, disco polo, muzyka żenie maszyna do liczenia pieniędzy) oraz estetyczne (nie
1)
chodnikowa, okrągłystół, republika kolesiów, wojna na wywołuje negatywnych skojarzeń);

górze, żeglować po dniernecie; . spolegliwy uległy” => nie spełnia kryterium wystarczalno-
. Zapożyczenia leksykalne: ści (nie wypełnia luki w słownictwie) ani systemowego (nie
a. wewnętrzne: dzieciak; wiadomo, co jest jego podstawą słowotwórczą);
b. zewnętrzne: hipermarket, dealer, internauta, Internet, .[...] Kazimierz Ł. nie wypierał się autorstwa |dziecka]
leasing, logo, pracoholik (jest to kalka słowotwórcza — = nie spełnia kryterium wystarczalności (istnieje słowo
por. ang. workaholic), szopoholik/shopoholik, zapping/ ojcostwo) ani estetycznego (wywołuje komiczne skoja-
zaping; rzenia);
. Zapożyczenia frazeologiczne: . Pomysł zorganizowaniatakiej debaty spotkał się z dużym
a. wewnętrzne: drobny ciułacz (z gwary środowiskowej odzewemze strony środowisk, które kształtują twarz mia-
pracownikówgiełdy papierów wartościowych); sta => nie spełnia kryterium wystarczalności ani estetycz-
b. zewnętrzne: zarządzanie zasobami ludzkimi (ang. hu- nego;
man resources management), surfować po Iniernecie . Następne kilka dni można określić tylko jako polityczne
(ang. to surf on Internet); tornado [...| => spełnia kryterium wystarczalności (nie
. Zapożyczenia semantyczne: istniała tak ekspresywna nazwa wielkich zmian politycz-
a. wewnętrzne: browar(z gwary młodzieżowej, w której nych).
jest to neosemantyzm), kasa (z gwary młodzieżowej,
w której jest to neosemantyzm), małolat (z języka po-
tocznego); 3.6. 4j.; 5.e.; 6.d.; 7.b.; 8.a.; 9.h.; 10.g.; Ll.g., h.:
b. zewnętrzne: asystentka, garaż, klinika, promocja, pro-
mować, restauracja, Sponsor.
LE.
. ulicznica na kiju 'miotła” => nie spełnia kryterium wy-
starczalności (nie wypełnia luki w słownictwie) ani kry-
terium estetycznego (wywołuje komiczne skojarzenia);
Polonistyka.com
o
0
O
19. POPRAWNOŚĆ SŁOWOTWÓRCZA — NAZWY POSPOLITE
owocowe, przetwórstwo owocowe; 2. 'taki, który wy-

We współczesnym słowotwórstwie polskim działają sil- daje jadalne owoce”: drzewa, krzewy owocowe; ogród
nie dwie przeciwstawne sobie tendencje, mianowicie ten- owocowy;
dencja do skrótu i tendencja do precyzji. 2. wiek:
„. Wszystkie derywaty z tego ciągu powstały na skutek de- a. wieczny 'mieograniczony w czasie, niemający począt-
rywacji wstecznej, są więc efektem tendencji do tworze- ku ani końca, trwający ciągle, nieustannie, nieskończo-
nia konstrukcji skrótowych. ny”: wieczny byt; wieczna chwała, stawa; wieczne kło-
. Ten ciąg składa się z derywatówutworzonych od czasow- poty, nieporozumienia; wieczne zmartwienie; życie
to
ników za pomocą sufiksu -alny, który we współczesnym wieczne; wieczny odpoczynek;

języku wyspecjalizował się w tworzeniuprzymiotnikowych b. wiekowyl. taki, który ma bardzo wiele łat, stary”: wie-
derywatówodczasownikowych o znaczeniu 'możliwy do kowa budowla; wiekowa kultura, tradycja; wiekowe
czegoś, umożliwiający wykonanie jakiejś czynności” — jest drzewa; wiekowyczłowiek; 2. 'taki, który dotyczy okre-
to przejaw tendencji do precyzji jezykowej. (Ponadto su- ślonego wieku”: kategoria, klasa wiekowa wdyscypli-
fiks ten tworzy także przymiotnikowe formacje od rzeczow- nie sportowej; grupy wiekowe w przedszkolu;
ników obcych, np. diecezjalny, ekstremalny). c. wiekuisty trwający zawsze, nieograniczony wczasie,
. Tego typu złożenia są właściwie przejawemobu tendencji. nieskończony” (wyraz nacechowany podniosłością, dziś
U
Działa tu tendencja do skrótu, ponieważ wyrazy te zastępu- występujący głównie w terminologii religijnej): świa-
ją dwuczłonowe zestawienia rzeczownikowe o członach iłość wiekuista; wiekuista chwała; wiekuiste szczęście;
równorzędnych: chłop-robotnik, klub-kawiarnia, chłodziar- d. wieczysty trwający od wieków, nieprzemijający (wy-
ka-zamrażarka, pralka-suszarka. Z drugiej zaś strony uwi- raz przestarzały, dziś występujący głównie w termino-
dacznia się tu tendencja do precyzji, ponieważ derywaty te logii prawniczej i religijnej): księgi wieczyste; dzierża-
przekazują pełną informację semantyczną zawartą w powa wieczysta; śluby wieczyste. Użycia przestarzałe:
szczególnych członach odpowiednich zestawień. wieczysta sława, chwała; wieczyste drzewa;
ą
. W tymciągu wystąpiły dwa typy derywatów, mianowicie 2. kultura:
konstrukcje utworzone z użyciem cząstek -dawca i -chłon- a. kulturalny 1. odnoszącysię do kultury, związanyz kul-
ny. Są one przejawem tendencji do precyzji językowej, turą, stanowiącyjej przejaw”: placówka kuliuralna; wy-
ponieważ odznaczają się całkowitą regularnością znacze- darzenie kulturalne; życie kulturalne; centrum kuliu-
niową (definicja realna w pełni odpowiadadefinicji struk- ralne; 2. "odznaczający się dużą kulturą, wykształco-
turalnej). ny, dobrze wychowany, obyty; właściwy człowiekowi
. Każdy z wyrazów w tymciągu jest nacechowanym, po- o dużej kulturze”: kulturalny sposób bycia; kuliuralna
(M
tocznym odpowiednikiem neutralnego określenia dwuwy- jazda samochodem; kulturalny starszy pan;
razowego (odrzutowiec <- samolot odrzutowy, motorów- b. kulturowy związany z kulturą, odnoszący się do kul-
ka <- łódź motorowa, przegubowiec <- autobus przegu- tury jako całokształtu dorobku materialnego i ducho-
bowy, poprawczak <- zakład poprawczy, ogólniak <— li- wegoludzkości; stanowiący wyodrębnioną całość wjej
ceum ogólnokształcące, ekonomik <— liceum ekonomicz- zakresie”: trendy, prądy kulturowe; różnice kulturowe;
ne), obrazują zatem tendencje do skrótu. Charakterystycz- kontekst kulturowy.
ny dla konstrukcji tego typu jest ponadto brak precyzji
znaczeniowej. IL.
> Należy sprawdzić, czy nowe derywaty wpisują się wciąg
I. istniejących już struktur analogicznych, tzn., czy charak-
Przytoczone poniżej przykłady obrazują, w jaki sposób teryzują się regularnością strukturalną i semantyczną.
dokonuje się w językuspecjalizacja znaczeniowa wsytu- (W poszukiwaniu derywatów analogicznie zbudowanych
acji, gdy jeden wyraz stanowi podstawę słowotwórczą można wykorzystać „Indeks a tergo” do „Słownika języ-
kilku synonimicznych derywatów. We wszystkich trzech ka polskiego” pod red. W. Doroszewskiego lub „Kompu-
wypadkach utworzone derywaty funkcjonowały począt- terowy słownik języka połskiego i wyrazów obcych
kowo jako synonimy, a tym samym były względem siebie PWN”).
formami konkurencyjnymi. Z punktu widzenia użytkow- .cepeliada => mieści się w ciągu struktur robinsonada,
nikówjęzyka było to oczywiście niefunkcjonalne, żeby jeremiada, klaunada, arlekinada, żakinada, czyli nazw
więc nie zanikła żadna z form, musiał się dokonać podział czynności pochodzących od nazwy własnej (jak Robin-
funkcji między nimi. son czy Jeremiasz) czy nazwy osoby (osób) uczestniczą-
-. OWOC: cej w wykonywaniutej czynności i nadającej charakter
a. owocny'taki, który przynosi korzyści, daje dobre re- działaniu (jak klaun, arlekin, żak). Formant -adaniesie
zultaty”: owocne dyskusje, obrady, rozmowy; owocna tu znaczenie 'działanie takie, jakie jest charakterystycz-
praca; ne dła obiektu wskazywanego przez podstawę słowotwór-
b. owocowy|. sporządzony z owoców; dotyczący prze- czą”. Można więc uznać, że derywatjest poprawny; 2. Czt-
twarzania owoców”: dżem, sok owocowy; przetwory kiniada => jako struktury analogiczne można tujedynie
204 Polonistyka.com
wskazać wyrazyoznaczające napoje cytrynada, lemonia- dzenia kryteriumsystemowego można zaakceptować ten neo-
da, oranżada. Wyodrębniającysię tu formant -ada po- logizm, o jego wejściu do zasobówleksykalnych polszczy-
winien nieść znaczenie '(orzeźwiający) napój o smaku zny przesądzi uzus.
owoców wskazanych przez podstawę słowotwórczą”. Nie
można więc uznać analizowanego derywatu za popraw- V.
ny; nie jest tu wykorzystane żadne z dotychczasowych c. kablówka, h. zdrapka, i. znakowarka > neologizmy utwo-
znaczeń formantu -ada, znaczenie neologizmu nie wy- rzone poprawnie, mające przejrzystą strukturę słowotwórczą
nika z jego struktury; 3. familiada; 4. gimnazjada; 5. pa- (kablówka: kablowy+-ówka, por. inne uniwerbizacje, np.: pod-
rafiada — jako struktury analogiczne można tu wskazać stawówka, budżetówka; zdrapka: zdrapać+-ka, por. np.: za-
wyrazy oznaczające zawody sportowe olimpiada, spar- pałka, zabawka; znakowarka: znakować+-arka, por. np.: su-
takiada, uniwersjada. Formant -ada niesie znaczenie 'za- szarka, zmywarka), powszechnie używane;
wody (zwykle sportowe), w których biorą udział zawodni- a. babownica => użycie formantu-ownica do nazwania pro-
cy reprezentujący miejsca, organizacje wskazane w pod- stego narzędzia nie jest fortunne, gdyż tworzy on najczę-
stawie słowotwórczej”. Można więc uznać analizowane ściej nazwy urządzeń -— terminy techniczne, por. np.: bra-
derywaty za poprawne. mownica, bruzdownica, cechownica. Z punktu widzenia kry-
teriów wystarczalności i ekonomiczności taką nazwę można
rv. uznać za potrzebną — w języku funkcjonuje tylko nazwa ogól-
1. akwanauta, 9. infonauta => derywaty te wpisują się w ciąg naforma (foremka) do ciasta. Neologizm nie jest powszech-
analogiczny utworzony przez formacje takie jak: argonau- nie używany;
ta, astronauta, kosmonauta, lunonauta, selenonauta; człon b. hermetyk => jest to poprawna nazwa nosiciela cechy, utwo-
-nauia żeglarz” jest dodawany do cząstek obcych wskazu- rzona z ucięciem tematu słowotwórczego (hermetyczny —
jących nateren eksploracji. Obydwa derywaty należy uznać hermetyk), wątpliwości poprawnościowe można mieć ze
za poprawne. : względu na kryterium wystarczalności (czy w języku rze-
2. alkomat, 3. bankomat, 11. lottomat, 12. parkomat, 14. rol- Czywiście jest potrzebna oddzielna nawa dła hermetycznego
lomat => cząstka -mat wyodrębniona ze słowa automat infor- naczynia?) i kryterium uzualne (nazwa nieużywana po-
muje o automatycznym charakterze czynności wskazywanej wszechnie) oraz estetyczne (podobieństwo do słowa heretyk);
przez podstawę słowotwórczą lub związaną z nią; wszystkie d. odmechacacz => neologizm utworzony poprawnie (mecha-
derywaty poza rollomatemnależy uznać za regularnie zbudo- cić — zmechacić, *odmechacić — odmechacacz); może jednak
wane, poprawne; rollomat nie zawiera w swoim znaczeniu wzbudzać wątpliwości, ponieważ nie da się umieścić jego
schematu 'zautomatyzowane urządzenie do... ”, nie mieści się domniemanej podstawy w schemacie: odkurzyć 'usunąć kurz”
w ciągu analizowanych struktur analogicznych, należy więc -> odkurzacz, odrdzewić 'usunąć rdzę” —> odrdzewiacz, od-
uznać ten derywat za niepoprawny; tłuścić usunąć tłuszcz” — odiłuszczacz. Z, punktu widzenia
4, domofon, 5. dyktafon, 16. wideofon => analizowane dery- kryteriów wystarczalnościi ekonomiczności taką nazwę można
waty wpisują się w liczną grupę derywatów(47w „Kompu- uznać za potrzebną, jest lepsza niż pojawiająca się na etykie-
terowym słowniku języka polskiego PWN”) z cząstką -fon tach golarka do swetrów. Nazwa rzadko używana;
niosącą ogólne znaczenie 'związany z dźwiękiem”. Mimo e. pizzer, f. rozbieracz (mięsa), g. ściemniacz (oświetlenia) =»
że derywaty te są do siebie podobne, nie tworząjednego cią- neologizmy utworzone poprawnie; budząjednak wątpliwości
gu analogicznego. Domofon i wideofon tworzą ciąg analo- poprawnościoweze względu na skojarzenia, jakie wywołują:
giczny z wyrazem telefon, natomiast dyktafon — z wyrazem pizzer — picer 'ten, kto picuje”, rozbieracz — *ten, kto kogoś
megafon. Taka homonimiczność cząstki słowotwórczej jest rozbiera”, a więc za podstawę słowotwórczą może być wzięty
potencjalnym utrudnieniem zrozumienia nowych struktur. czasownik rozbierać w znaczeniu 'zdejmować z kogoś ubra-
W ostatecznej ocenie należy wziąć pod uwagę kryterium uzu- nie, bieliznę”, a nie rozbierać (mięso, zwierzynę) w znaczeniu
alne, które w tych wypadkach przemawia na korzyść oma- terminologicznym 'oprawiać ubitą zwierzynęi dzielić na czę-
wianych formacji; ści mięso”, ściemniacz — ten, kto mówi nieprawdę” (a więc za
6. filmoteka, 1. fonoteka, 8. groteka, 13. plytoteka, L5. taśmo- podstawę słowotwórczą może być wzięty czasownik Ściem-
teka, 17. wideoteka => analizowane derywaty należą do licz- niać używany w odmianie środowiskowej "mówić niepraw-
nej grupy derywatów (14 w „Komputerowym słownikujęzy- dę”, a nie ściemniać 'czynić coś ciemnym, ciemniejszym lub
ka polskiego PWN”) z cząstką -teka niosącą znaczenie 'zbiór, mniej świecącym niż poprzednio).
kolekcja”. Są przejrzyste znaczeniowo, poprawnie tworzone
od podstaw obcych, a także od tych, które są odczuwane jako VL
rodzime (np.: taśmia). Spośród podanych słów wątpliwości po- 1. arbitografo:
prawnościowe budzi jedynie groteka;trudno jest odczytać jej a. k. systemowe => derywat zbudowany niepoprawnie,
znaczenie strukturalne ze względu na krótką podstawę słowo- nieuzasadnione ucięcie cząstki podstawyarbiter, nie-
twórczą (gra) i skojarzenie brzmieniowe ze słowem groia; uzasadnione rozszerzenie cząstki -graf © końcowe-o;
10. infostrada => ten derywat tworzyciąg słowotwórczyz wy- b. k. wystarczalności => lepsza nazwa opisowa, ponieważ
razami autostrada, nartostrada, Wisłostrada. Jego znaczenie desygnat jest specyficznym miernikiem, niezwykle
realne pokrywasię ze znaczeniem strukturalnym tych forma- rzadko spotykanym;
cji droga (dla aut, narciarzy, wzdłuż Wisły)”. Z punktu wi- c. k. uzualne => wyraz nieużywany;
Polonistyka.com
5
©
Gi
d. ocena poprawnościowa > niepopr.; 5 . kipichron:
2. czteropak: a. k. systemowe => derywat najprawdopodobniej utwo-
a. k. systemowe => kalka z j. ang. (fourpack), która z po- rzony od dwóch podstaw czasownikowych (Aipieć,
wodupodobieństwa do polskiego wyrazu opakowanie chronić) lub za pomocą nieuzasadnionego ucięcia jed-
może być odczuwana jako złożenie od polskich pod- nej z podstaw ('chroni przed wykipieniem — *wyki-
stawcztery i opakowanie lub paka, paczka; z powodu pichron), obydwa sposoby są niezgodne z normą sło-
podobieństwa ta kalka stała się podstawą ciągu dery- wotwórczą;
watów sześciopak, ośmiopak, duopak(tu wyraźnie za- b. k. wystarczalności => można przypuszczać, że istnieje
pożyczenie właściwe, pierwsza częśćnie została prze- potrzeba nazwania tego specyficznego urządzenia;
tłumaczona); parafraza słowotwórcza derywalu — 'czte- c. k. uzualne => wyraz nieużywany;
ry (sztuki) w opakowaniu lub w paczce” -- pokazuje d. ocena poprawnościowa => niepopr.;
taki związek między podstawami, który nie jest zwy- . majtopasy:
kle punktem wyjścia do powstania złożenia, ponadto a. k. systemowe = forma majt- wskazuje, że podstawą
powstający tu mechanizm słowotwórczy zakłada nie- formacji jest zgrubienie majty; nieuzasadnionajest licz-
uzasadnione ucięcie jednej podstawy (-pak z opako- ba mnoga drugiej podstawy; powoduje to efekt komicz-
wania lub paczki); analizowana kalka jest obca polskie- ny; powinno być *majtkopas;
musystemowi słowotwórczemu; b. k. wystarczalności językowej => można przypuszczać,
b. k. wystarczalności => słowo potrzebne, nie ma wpol- że istnieje potrzeba nazwania tej specyficznej części
szczyźnie precyzyjnego określenia nowego typu opa- garderoby;
kowania; c. k. uzualne = słowo używane raczej rzadko;
c. k. uzualne => słowo używane, szczególnie często wre- d. ocena poprawnościowa => niepopr.;
klamach sklepowych; . międzyświęcie: s
d. ocena poprawnościowa => lepszy byłby *czierosztuk, a. k. systemowe => derywat utworzony poprawnie, por.
zgodny z normą słowotwórczą; kryterium uzualne zmu- międzywojnie, międzygórze, międzyżebrze;
sza jednak do zaakceptowania niepoprawnej formy ana- b. k. wystarczalności => potrzebny;
lizowanego derywatu; c. k. uzualne => wyraz rzadko używany;
Nieuchronna akceptacja ma jednak groźne konsekwen- d. ocena poprawnościowa => popr.;
v
cja dla polskiego systemusłowotwórczego. Ciąg forma- 8 . próźnostan *wolne mieszkanie :

cji nowego typu przyzwyczaja użytkownikówpolszczy- a. k. systemowe => derywat utworzony popt., por.: błogo-
zny do możliwości słowotwórczego odzwierciedlania po- stan, drzewostan, ale znaczenie strukturalnejest zbyt od-
łączeń gramatycznych, które do tej pory mogły być oddalone od znaczenia realnego, nacechowana stylistycz-
dawane jedynie za pomocą zestawień (por. maszyna nie podstawa próżny powoduje też efekt komiczny
do pisania). Poza tym utrwala to przeświadczenie o moż- (*'mieszkanie wstanie próżnym ); ostatniej niezręczno-
liwości prawie dowolnego ucinania wyrazów(opakowa- ści unika neologizm pustostan;
nie, paczka); b. k. wystarczalności > niespełnione, gdyż istnieje już pur-
. czujgaz: StoStan:
1
a. k. systemowe => derywat zbudowany niepoprawnie — c. k. uzualne => wyraz rzadko używany;
nieuzasadnione ucięcie obydwupodstaw('czujnik ga- d. ocena poprawnościowa => raczej niepopr.
zowy '); odczucie niepoprawności tej formacji zwięk-
sza homonimiczność wstosuaku do związku zawiera- VIL
jącego tryb rozkazujący (czuj gaz): l „a. Rozbranżowiony; b. podmęczyć; c. podredagować;
b. k. wystarczałności => można przypuszczać, że istnieje d. Podrermontowano; e. przenawożonej, f. rozjeźdzanie;
potrzeba wyodrębnienia za pomocą nazwy specyficz- g. podreanimować; h. dotowarować, i. przefotografowa-
nego czujnika; nie; j. przewerbowanego, k. uchodźczych, podtuzlańskich;
c. k. uzualne => wyraz nieużywany; 1. niedoszacowało; ł. doposażenie => utworzone neologi-
d. ocena poprawnościowa => niepopr.; zmy obrazują tendencję do precyzji oraz do skrótu, por.
. elektroskrob: przykł, k. — uchodźczych, podtuzlańskich. Nowe słowa są
a. k. systemowe => wobec funkcjonujących nazw narzę- poprawnie utworzone, funkcjonalne i używane; można
dzi skrobak, skrobaczka zastosowanie tu derywacji przypuszczać, że utrzymają się w odmianach środowisko-
wstecznej jest niefortunne; wrażenie niefortunności wych, w których wtej chwili funkcjonują, a te najczęściej
całej formacji pogłębiają trudności w wymowie (dwie używane być może wejdą do polszczyzny ogólnej. Nale-
sąsiadujące grupyspółgłoskowe, zaciemniające znacze- ży jednak zrezygnować z derywatów, które są homoni-
nie, ubezdźwięcznienie na końcu wyrazu); miczne wstosunkudo już istniejących form (przykł. £. —
b. k. wystarczalności językowej => można przypuszczać, rozjeżdźanie), są niejasne oraz wywołują efekt komiczny;
że istnieje potrzeba nazwania tego specyficznego narzę- . a. obsesjonatka; b. Komisarki, c. Adwokaika; d. przesiep-
bJ
dzia; czynią => utworzone nazwy żeńskie obrazują tendencję

c. k. uzualne => wyraz nieużywany; do precyzji i ekonomiczności. O potrzebie tego typu de-
d. ocena poprawnościowa = niepopr.: rywatów może świadczyć, przykł. c. — adwokatka, nazwa
206 Polonistyka.com
ta pojawia się coraz częściej wpolszczyźnie pisanej, mimo wytruć, wyginąć, wygnić); wy- duża ilość znaczeń fakul-
że do tej pory nie została uznana za formację poprawną. tatywnych wnoszonych przez formant;
Należy jednak rezygnować z derywatów, które ze wzglę- zsiandaryzować => prefiks z- najczęściej wyraża aspekt
du na skojarzenia z innymi słowami mogą sugerowaćja- dokonany, tu należy go zastąpić formą rozszerzoną ze- ze
kieś nacechowanie neologizmu, śmieszność, por. przykł. względuna zbitkę spółgłoskową (wsłownikach notowa-
b. — komisarka ( czapka ); ne tylko zsiąpić), analogia do normalizować — znormali-
. a. wytrzeźwialnia; b. depnąć; ©. filmek; d. strzelacze; e. di- zować;
1
scojaposiudio; £. catożyciowy; g. kurokrad => utworzone . ekspercki/ ekspertowy=> najnowsze słowniki notują eks-
derywaty pełnią funkcję ekspresywną, są indywidualizma- percki z przykładami użycia: zaplecze eksperckie, fundusz
mi. Do polszczyzny ogólnej mają szansę wejść te neolo- szkoleńifundusz ekspercki, z tego wynika znaczenie przy-
gizmy, które są częściej używane; miotnika 'dotyczący działalności ekspertów; drugi przy-
. a. rolkowców;b. grafficiarzy; c. Fiskalizuj => derywaty są miotnik — też poprawnie utworzony — może się przydać
poprawnie utworzone, nazywają nowe elementy rzeczy- winnym znaczeniu, np.: inform. system ekspertowy:
wistości. To, czy zostaną w połszczyźnie, zależy w dużej 9. budżeting/ budżetowanie;
mierze od istnienia desygnatów; 10. kontroling/ kontrolowanie;
. a. deregulacji; b. obieracz, obierak; ©. nielat; d. do pomo- 11. monitoring/ monitorowanie;
cy kuchennej; e. antynarkotycznej; . zgwałcenia; g. anty- 12. sponsoringsponsorowanie/ sponsorat => zapożyczenia
starzeniowym => neologizmy zastosowane w powyższych z cząstką -ing zdecydowanie rażące; można przypusz-
zdaniach miały zapewne odświeżyć teksty, brzmieć no- czać, że po pojawieniusię monitoringu został wyodręb-
wocześnie (modnie), wzbudzają jednak wątpliwości po- niony obcy formant -ing, który zaczyna wchodzić do
prawnościowe: dublują istniejące już formacje (przykł.: polskiego systemu słowotwórczego jako niepotrzebny
b. — obieraczka, c. — nieletni, e. — antynarkotykowy, f. — dublet przyrostków-anie, -enie, -cie; derywat sponsorat
gwałt), są utworzone niepoprawnie (przykłady: a. — dere- urobiono na wzór nazw stanowisk i urzędów(por. kali-
gulacja, d. —-pomoc kuchenna, g. — antystarzeniowy). Moż- fat, notariat, wikariat), znaczenie strukturalne tego neo-
na przewidywać, że nie wejdą do polszczyzny. logizmu nie jest jasne. Poprawne są więc formacje z for-
mantem -anie (budżetowanie, kontrolowanie, monitoro-
VEL. wanie, sponsorowanie).
1. seksiarka =» forma ze zmiękczeniem (seks — seksiarz —
seksiarka) może się kojarzyć ze słowem sekciarz — z tego IX.
powodu lepsza sekserka; nazwa jest używana; 1. We współczesnej polszczyźnie dwurodzajowe nazwyza-
„ grill > oznacza inne urządzenie niż opiekaczi toster, które
o
wodówi stanowisk wypierają odpowiedniki żeńskie ist-

wskazują na urządzenie do opiekania tostów; obydwa neo- niejące i do niedawna jeszcze używane wpolszczyźnie
logizmy równie dobre, za żosterem przemawia także to, ogólnej. Formy żeńskie tych rzeczowników w różnym
że jest internacjonalizmem,za opiekaczemzaś —jego przej- stopniu zyskują wtej chwili nacechowanie potocznością,
rzystość słowotwórcza; por. lekarka w wypowiedzioficjalnej może być odczuwa-
. obligacjonariusz = regularnie utworzony od rzeczowni-
0
na jako określenie z niewystarczająco wyrażonymszacun-

ka obligacja/e za pomocą formantu-ariusz z rozszerze- kiem.
niem -on- jak akcjonariusz, cesjonariusz; budowa obliga- „ Wszystkie derywaty są utworzone poprawnie, za pomocą
0
tariusz jest niejasna: podstawą powinna być obligacja/e, typowych — wwiększości — formantów. Warto zanalizo-
wderywacieucięcie oblig- i rozszerzenie -at-, którego nie wać ciekawsze formacje:
da się wyjaśnić sygnatariuszem (od sygnatura); — pankówa =>» forma utworzona od pak (punk) za po-
. UD => skrót neutralny, udecja derywat utworzony od mocą formantu -ówka, który po zgrubieniu zyskał for-
skrótu, nacechowany pejoratywnie (wzbudza skojarze- mę -ówa;
nia z ubecją); — dawajka = forma utworzona za pomocą rzadkiego for-
. solidarka/ solidaryca = obydwa formanty niefortunne; mantu-ajka od czasownika dawać(por. szachrajka od
formant -ka jest tu niejasny (nazwa czynności z odcie- szachrować); pejoratywne nacechowanie derywatupo-
niem potoczności), solidaryca urobiona na wzór cyrylicy chodzi od podstawy;
Jest lepsza, ale cyrylica (z analogicznymużyciem formantu — obsesjonatka => forma utworzona mimonieistniejące-
-ica/-yca) jest słowem rzadkim, skojarzenia solidarycy go *obsesjonat, analogicznie do pasjonat — pasjonat-
mogą dotyczyć nazwekspresywnych typu akforzyca; ka, posesjonat — posesjonatka;
. pagerprzywoływacz => ze względu na kryterium uzual- — wójcina = próba urobienia formyżeńskiej za pomocą
ne należy zaakceptować wyraz obcy, można propagować żeńskiego przyrostka-ina 'żona'; wykorzystany przy-
jego polską pisownię; za przywoływaczem przemawia rostek ma odróżnićregularnie utworzoną wójtową *żonę
przejrzystość słowotwórcza; wójta” od kobiety sprawującej funkcję wójta”; mimo
. wystandaryzować => derywat modyfikacyjny o znacze- istniejących precedensów(por. posłanka) próba niefor-
niu np. "wytworzyć przedmiot za pomocą akcji podsta- tunna ze względu na odczuwalny związek ze znacze-
wy” (por.: wykuć, wystrugać, wymyślić) lub ogarnąć ak- niem *żona wójta” oraz homonimiczność wójcina 'po-
cją wszystkie przedmioty zbiorowości” (por. wyłapać. błażliwie, pogardliwie o wójcie” (por. chłopina).
Polonistyka.com
207
. Formy nieakceptowane w polszczyźnie ogólnej, używane dziwnego skrzyżowania psa i kota, a nie do znaczenia
1)
w odmianie mówionej, są nacechowane potocznością. zwierzęta domowe”, o które — jak można się domyślać--
Z przyczyn pozajęzykowych ogranicza się użycie derywa- chodziło właścicielowi sklepu;
tów żeńskich na oznaczenie zawodówi stanowisk, które 4. a., d., e. skrótowce, potępiane wpolszczyźnie ze wzglę-
mogą się cieszyć prestiżem społecznym. Może to dopro- duna sposób utworzenia; dodatkowymzarzutemjest tu po-
wadzić do osłabienia tego regularnego typu derywacji. łączenie wyrazówpolskich i obcych, szczególnie w przy-
kładzie e. — Heddpol, czyli wedding polski (po polsku);
X. b. > zestawienie niepoprawne ze względu na niejasny
„a. b. => zdrobnienia wyrazówangielskich utworzone za związek składniowy obydwuczłonów; But można inter-
pomocą polskich środków słowotwórczych. Takie zabie- pretować jako ucięcie od (Hala) butów, z butami lub jako
gi nie znajdują aprobaty poprawnościowej głównie ze rzeczownik but zestawiony (bez połączenia składniowe-
względuna kryterium wystarczalności języka — w polsz- go) z drugim członem; rażąca działalność słowotwórcza;
czyźnie istnieją odpowiednikisłów babyi chicken; kryte- c. => przykład całkowicie niefortunnej nazwy,która jest
rium systemowe nie dopuszcza tworzenia derywatówod utworzona z uciętych wyrazów, łączy elementy rodzime
słów(niezapożyczonych) z językówobcych. Analizowa- z wyrazem obcym oraz jest za długa.
ne wyrazy można uznać za zabawę językową, szczegó|-
nie w przypadkufonetycznego zapisu słowa baby(jest to XI.
zabieg już wykorzystany, por.: nazwę mleka dla niemow- — ciapciuś, domowy ulubieniec, domuś, kanapowiec, mena-
ląt Bebiko), jednak nie jest to działanie fortunne — nazwy żeria domowa, milusiński, miluś, pieszczoch, pieszczoch do-
nie są zrozumiałe po pierwszym odczytaniu; mowy, pieszczoszek, pupilek, ulubieniec, zwierzaczek, zwie-
c. => połączenie obcej podstawy (por. ang. rollerblind) rzak, żywa maskotka => neosemantyzmy, dotychczasowe
i cząstki -mat (por.: automat, bankomat), która wnosi zna- znaczenia wykorzystanych wyrazówsą bliskie znaczeniu
czenie 'automatsłużący do/ jako”. W tym wypadku anali- słowa peł, częściowosię na nie nakładają; z tego względu
zowany derywat można odczytywać jako 'automatyczne innowacje są niezbyt fortunne;
rolety”, co nie było — jak można przypuszczać — intencją domowyulubieniec, menażeria domowa, pieszczoch domo-
autora nazwy; ocena negatywna; wy, zwierzątko domowe, żywa maskotka => innowacje dwu-
. a.-g. => neologizmy słowotwórcze utworzone od podsta- wyrazowe,a tym samym za długie i bez względu na miej-
ro
wy za pomocą nowego formantu -ex/-ix. Nowy formant sce przydawki (w innowacjach menażeria domowa, piesz-
pochodzi ze skrótowcówlub złożeń z obcym słowem eks- czoch domowy, zwierzątko domowe — przydawki klasyfiku-
port i należałoby oczekiwać, że będzie wnosił znaczenie jące) niezbyt fortunne;
związane z tym słowem. W przytoczonych przykładach domisio, domiś, domkowiec, domowiec, domowniczek, kło-
jedyna funkcja tej cząstki to modny, obcy ornament, któ- potek, miłek, miluśnik, pieszczak, pieszczątko, pysiak, ulu-
ry w zestawieniuz polskimi podstawami daje wręcz efekt biątko, zwierzusiek, zwierzuś => neologizmysłowotwórcze
komiczny (por. przykł. ©., d., g. utworzone od nazwiska poprawnie utworzone od podstaw: dom, domek, domow-
bądź imienia właścicieli). Takie zabiegi słowotwórcze trze- nik, kłopot, miły, pieszczoch, pieszczota, pyś/pysio, ulubio-
ba zdecydowanie potępić. ny, zwierz za pomocą formantów: -owiec, -ek, -uŚ, -qtko,
. a. => drugi człon złożenia jest wyraźnie obcy i to powo- -ak. Powstały w ten sposób zdrobniałe derywaty onoma-
u)
duje brak akceptacji poprawnościowej; zjologiczne, luźno związane(por. kłopotek — swego rodza-
b.,©., f.,i.,j., ł., m. => połączenie rzeczownikówo pro- ju żart językowy) ze znaczeniem słowa pet. Za bardziej
zaicznym znaczeniu, odnoszących się do sfery bytowej udane można uznać innowacje domowiec (ze względu na
z obcą cząstką wywołuje efekt komiczny; takie konstruk- możliwą analogię do dachowiec) i ulubiątko (deminutyw-
cje językowe są szczególnie rażące; w derywacie mebel- na nazwa subiektu od imiesłowuulubiony);
land dodatkowo rażące jest niezręczne podwojenie gło- domokot, domotrzódka, donozwierz, domkozwierz, domo-
ski I; zwierzak, domozwierzaczek, domozwierzątko => złożenia,
d. => złożenie od podstawy ciuch nacechowanejstylistycz- z których żadne nie oddaje trafnie znaczenia słowa pe;
nie (potoczność) i obcego -Jand: połączenie szczególnie zakresy znaczeń są zbyt wąskie (domokot) lub szerokie
rażące; (domotrzódka, domozwierz, domkozwierz, domozwierzak,
e. > nazwa niezrozumiała, nawet jeśli przetłumaczymy domozwierzaczek, domozżwierzątko). Sposób tworzenia
obaczłony,to nie zastępują one nazwy myjnia funkcjonu- wyrazówza pomocą formantu-o- nie jest w pełni akcep-
jącej w polszczyźnie; połączenie szczególnie rażące; towalny;
g., h. =» połączenia z obco brzmiącym nazwiskiem, z wy- — futrzak, muflon, muflonik, niuniek, przyjaciel domu, żyjątko
razem obcym; dobre przykłady złożeń z cząstką -land; => neosemantyzmy, których znaczenia są bliskie znaczeniu
k. > rażące połączenie polskiej i obcej podstawy; w tym słowa peź i częściowo się na nie nakładają (futrzak, przyja-
wypadku można jednak złagodzić zarzuty ze względu na ciel domu, żyjątko). Są też słowa o znaczeniach dalekich (/u-
obecność w polszczyźnie łacińskiego słowa viła w na- trzak, muflon, muflonik, niuniek), ale niemające żadnego
zwach (por. nazwa margaryny Fita); związkuz poszukiwanym odpowiednikiem słowa pei;
l. > poprawnie utworzonezłożenie, jednak możnasię za- domiątko, domowiak, doniowiątko, dontowniaczek, kocho-
stanawiać nad fortunnością takiej nazwy, która odsyła do tek => innowacje domiątko, domowiak, domowniaczek, do-
208 Polonistyka.com
mowiątko urobione od podstaw domlub domowyto forma- — dziabąg, łosiek, michalik, puciatek, piecurzak, sierściuch
cje nieregularne, znaczenie strukturalnejest trudne do wy- => innowacje zupełnie nieprzejrzyste;
prowadzenia (domowniaczek) lub wręcz mylące (domiąt- gucek, gucuś => innowacje, dla których podstawą było na-
ko). Domowiątko można zinterpretować jako błędnie utwo- zwisko Gucwińskich — prowadzących ogród zoologiczny
rzony derywat lub jako swoisty skrótowiec (złożeniowiec) we Wrocławiu, znanych jako miłośnicy wszelkich zwierząt
od domowe zwierzątko. Kochotek można także potraktować w domu; deminutywne formanty można kojarzyć ze zna-
jako zabawę słowotwórczą — skrótowiec powstały od ko- czeniem'traktować z czułością”; żart językowy, który może
chanykotek; być ciekawą propozycją zastąpienia słowapet;
głaskadło, maskotnik, porcelanownik => winnowacji gła- domiorek, domowik => innowacje zagadkowe — niejasne jest
skadło wykorzystano formant -adło, który może wskazy- rozszerzenie -or- (może to ucięcie od Azorek?) oraz zna-
wać na obiekt lub środek czynności; powstały derywatjest czenie wnoszoneprzez formant-ik (deminutywnośćlub no-
niejasny. Z podobnych względównależy zdyskwalifikować siciel cechy?);
innowacje maskotnik 1 porcelanownik — formant-nikjest domowlak, hodowlak = pojawia się tu być może nowy
wielofunkcyjny, połączony z podstawą maskotka, porcela- formant -/ak, ale niejasne jest jego znaczenie (por. bydlak,
nowy nie buduje zrozumiałego słowa (można się tu doszu- cielak, chuderiak, niemowlak, pisklak, przedszkolak, umar-
kiwać analogii do terminówprzyrodniczych, które są dery- lak, wróblak, zdechlak), trudno jest tu także określić pod-
watami onomazjologicznymi, up.: jedwabnik, kornik). Do stawy słowotwórcze (domowy, ale hodować, hodowla, ho-
negatywnej oceny innowacji porcelanownik należy dałą- dowlany);
czyć zarzut dotyczący nieuzasadnionego wyboru podstawy domił, domiiek, domomiłek => domił, domiłek — można się
słowotwórczej; tu domyślać nieakceptowanych w polszczyźnie skrótow-
przytulaczek, przytulak, przytulanek, przytulasek => inno- ców (złożeniowców) od słów domi miły. Domomiłek to zło-
wacje te są związane z czasownikiemprzytulać, powstały żenie o niejasnym znaczeniu; nie wiadomo, w jakim sto-
w wyniku regularnej derywacji. Ciekawa jest innowacja sunku do siebie są dwie podstawy domi miły lub miłek(ten,
przytulanek — jako czytelny żart językowy (męska forma który jest miłkiem domowym, który jest miły w domu, mi-
od przytulanki) słowo to mogłoby mieć szansę na zaakcep- łuje dom itp.);
towanie, jednak czasownik będący źródłem tych derywa- domizwierz, domoz, hodzwierz = złożenia zbudowane nie-
tów nie oddaje w pełni znaczenia słowapeź (zwierzęta ho- poprawnie — nieodpowiedni w formacji rzeczownikowo-
dowane w domudla towarzystwato nie tylko takie, które rzeczownikowej interfiks -i-, zagadkowo ucięte podstawy
można przytulać); (hod- od hodować, hodowli, -z od zwierzę?) niepozwalają-
rodzimek, ulubieńczyk, zagrodnik, zwierzasiek, zwierzaś => ce na odczytanie znaczenia derywatu;
innowacje utworzone poprawnie i poza innowacją zagrod- zoodomownik => złożenie, którego budowa narusza regułę
nik (nietrafna podstawa) mogą mieć szansę na zaakcepto- o niełączeniu ze sobą obcych podstaw; ze względu na po-
wanie; | dwojone o wyraz może być trudny do wymówienia;
domolubnik, domomieszkacz => innowacje są poprawnie dźwil, uppcin => niefortunne skrótowce. Dźwił możesię ko-
utworzonymi złożeniami, jednak znaczenie obydwu dery- jarzyć z pejoratywnym debil. Innowacja uppcin trudna do
watówjest zbyt ogólne, aby słowa mogły być zaakcepto- wymówienia.
wane jako dobre odpowiedniki wyrażu peł;
domozjad, zwierzodomek, pupilzwierz => innowacje nieuda- XIL.
ne; dwie pierwsze ze wzgłędu na niejasne znaczenie (do- Tworzenie nowego wyrazu:
mozjad 'ten, który zjada w domu”, a może analogia do dar- l. Zwierzę, które jest trzymane w domu dla towarzystwa
mozjad?, zwierzodomek 'domek zwierza ”?), trzecia ze i traktowane z czułością.
względu na człon -zwierz, który można potraktować jako . Zwierzę, które jest trzymane w domu dła towarzystwa
o
zgrubienie lub słowo o znaczeniu niepokrywającym się z po- i traktowane z czułością; nazwasubiektu czynności, pro-
szukiwanym słowem pet; cesu lub stanu.
pikor => skrótowiec mieszany; może się kojarzyć z takimi . zwierze, które jest trzymane w domu dla towarzystwa
L)
derywatamijakjęzor, gąsior, kędzior, sugerowaneprzez nie 1 traktowane z czułością.

zgrubienie może potwierdzić jeszcze jedna asocjacja Pikuś 4. a. -acz, -Ca, -iciel, -ator; b. -arz, -nik, -ak, -ec; ©. -ek, -ik,
— pikor. Z, tych powodówinnowacja nie ma raczej szans na -uch, -un, -eniec,-(t)or; d. -elec, -aniec, -uła, -och, -qtko,
zaakceptowanie społeczne; -UŚ.
- peiek, peiik > zdrobnienia od zapożyczonego pet są utwo- 5. a. ten, któryjest ulubiony; b. ten, na którego chucha się
rzone niepoprawnie (bez koniecznej tu pałatalizacji — pe- i dmucha; c. ten, którego traktuje się czule.
cik), prawdopodobnie, aby uniknąć skojarzenia ze znaczeniem 6. a. ulubieniec; b. chuchuśŚ; ©. czułuś.
polskiego słowa peź 'niedopałek”. Nie zaleca się ponadto
tworzenia derywatówod wyrazów,które nie istnieją w pol- XIII.
szczyźnie, a takim jest niewątpliwie słowo pet; 1. a. przezpieczny— bezpieczny; b. przebył — pobyt = wję-
goguś; muminek => niefortunne neosemantyzmy wyrazów zykustaropolskim często funkcjonowały wtym samym
nacechowanych emocjonałnie, ograniczonychstylistycznie czasie wyrazy pochodne utworzone od tej samej podsta-
i środowiskowo; wysłowotwórczej za pomocą różnych przedrostków, a ma-
Polonistyka.com
209
jące to samo znaczenie, jednak część z nich zaginęła. Wy- Nie są zaś homonimami jednostki derywowane od różnych
szły z użycia te z wyrazów równoznacznych, w których znaczeń wyrazówpolisemicznych(np.: bałonowya. *mają-
przedrostek nie miał wyrazistego znaczenia. Działała cy związek ze statkiemlatającym — balonem wzn. LU: pilot
wtym wypadkutendencja do precyzji językowej związa- balonowy, zawody balonowe; b. "mający związek z oponą
na z procesemspecjalizacji znaczeniowej formantów: samochodową lub rowerową — balonem wzn. 5.” — opony
. a. pokłonienie — pokłon; b. władanie — władza; c. rozkaza- balonowe, por. też p. 7.).
NS)
nie — rozkaz => sufiksy -anie, -enie w wyraźny sposób 1. nadrobić:

zachowują czynnościowycharakter wyrazu. Tendencja do a. *uzupełnić braki, zaległości lub straty” (<— nadrobić);
wyrazistości środkówjęzykowych zdecydowałao odróż- b. *pokruszyć coś drobno (<— na*drobić);
. kapka:
nieniu rzeczownikowych określeń czynności (wtej funk-
r
cji wspomniane sufiksy) od „efektów” tychże czynności a. *kropla, zwłaszcza spływająca z czegoś” (<— kapać);
b. mała kapa, narzutka” (— kapa);
(wtej funkcji derywacja wsteczna). Na wykorzystanie de-
rywacji wstecznej miały także wpływ gwary, w których . studniowy:
U
derywaty wsteczne są powszechne; a. *mający związek ze studnią” (<— studnia);
. a. powaźność — powaga; b. niechętność — niechęć —» na- b. *mającysto dni; trwający sto dni” (<— sto dni);
uj
zwy cech abstrakcyjnych oderwanych tworzono w XVI w. 4. barowy:

i wcześniej za pomocą przyrostka -ość, kategoria ta jed- a. "mający związek z barem — lokalemgastronomicznym,
np.: stołek barowy(<— bar1);
nak była nieliczna. Niektóre z tych wyrazówjuż nie funk-
cjonują we współczesnej polszczyźnie (np.: dowierność, b. *mający związek z barem — metalem, pierwiastkiem che-
krewność), inne zmieniły postać, sama jednak kategoria micznym”, np.: siarczan barowy(< barIl);
słowotwórcza znacznie się rozbudowała. Tendencja do 5. barkowy:
tworzenia nowych kategorii słowotwórczych wynika z po- a. 'obejmującycałość lub część zespołu kości tułowia
trzeb użytkownikówjęzyka i wiąże się Ściśle z przemia- kręgowców, służących do umocowania kończyny gór-
nami wrzeczywistości społecznej. Język staropolski wy- nej lub przedniej”, np.: staw barkowy, obręcz barko-
wa (<— bark);
kazywał się dużo większym stopniem konkretności niż
współczesny; b. mający związek z barką — statkiem do przewozu to-
4. a. miłosirdy — miłosierny; b. wszemogący — wszechmogą- warów, głównie wodami śródlądowymi”, np.: port bar-
kowy(< barka);
cy => w tym wypadku także mamy do czynienia z przy-
kładem bogacenia zasobutypówsłowotwórczych. Złożeń 6. molowy:
wstaropolszczyźnie było mało (przykład mogą stanowić a. "mający związek z molem — jednostką chemiczną”, np.:
roztwór molowy(<— mol);
staropolskie imiona dwuczłonowe, np. Dobiesław, Cieszy-
mysł, Sławomir), w leksykonie zdecydowanie przeważały b. "mający związek z gamą muzyczną, tonacją opartą na
wyrazy proste i derywaty. Wyrazy złożone były najczę- małej tercji”, np.: skala molowa (<— moll);
ściej kalkamiz greki lub łaciny (benedicere — błogosta- 7. skrzydłowy(to nie jest przykład homonimii, lecz polise-
wić; misericordia — miłosierdzie). Typ ten jednak rozpo- mil):
wszechnił się głównie dzięki wykorzystywaniutego grec- a. 'dotyczący skrzydeł ptaków, owadów”, np.: pokrywy
skrzydłowe (— skrzydło w zn. 1.);
ko-łacińskiego modeluprzez polskich pisarzy (m.in. przez
Kochanowskiego); dziś złożenia są powszechne. b. *'okrążający z boku, boczny”, np.: natarcie skrzydłowe,
atak skrzydłowy (< skrzydło w zn. 2.);
XIV. c. *zawodnik grający na bocznej części (skrzydle) boiska”
> O homonimii słowotwórczej mówimy wówczas, gdy mię- (<— skrzydło w zn. 3.).
dzy derywatami utworzonymi od różnych podstaw słowo-
twórczych zachodzi identyczność brzmieniowa (a zwykle
także graficzna), czemu towarzyszy brak wspólnych ele- 1. de-/dez- =» przedrostek pochodzenia łac.: demonopolizo-
mentówznaczeniowych. Mogą to być: wać*, deszyfrować*, dekapitalizować*, dechrystianiza-
cja*, decentralizacja;
— jednostki derywowane od zupełnie różnych podstaw(np.
łączka I << łąka //łączkaII — łączyć, por. też p. 2. i 6.); . super- => przedrostek pochodzenia łac.: superkolor*, Su-
3
— jednostki derywowane od podstaw tożsamych brzmienio- perkomfortowy*, supermęski*, superoszczędny*, superwy-

wo (najczęściej również graficznie), które już są homoni- czyn*, supersoniczny, Superrecenzeni;
mami (np.: piłeczka I <— pilkaI //piłeczka II <- piłka LI, . anty- = przedrostek pochodzenia grec.: antyatomowy*,
13
rakietowyI <- rakieta 1//rakietowy II < rakieta II, por. też antypowieść*, antychrap*, antygen, antytoksyna, aniy-
aborcyjny, antytotalitarny;
p. 4.):
— jednostki derywowane od różnych podstaw, które cechuje 4. pseudo- — cząstka słowotwórcza pochodzenia grec.: pset-
homonimia w obrębie tematu słowotwórczego (up.: gazo- dokredyt*, pseudoturystyka*, pseudogóralski*, pseudoso-
wyI — gaz // gazowy II — gaza, por. też p. 5.); cjalistyczny*;
— jednostki o odmiennych granicach między formantema te- 5. mini- => cząstka słowotwórcza pochodzenia ang.: mini-
spódniczka*, miniscenka*, miniosiedle*, minimetr, mi-
matem(np. podróż-ować I <— podróż //pod-róż-ować II <—
różować, por. też p. 1., 3.). nikomputer:;
210 Polonistyka.com
„ mikro- => przedrostek pochodzenia grec.: niikrospołecz- Wszystkie z wymienionych cząstek słowotwórczych na-
ność*, mikrocząsteczka*, mikrosonda*, mikroanaliza, mi- leżą do grupy szczególnie produktywnej, jeśli chodzi
krochirurgia; o tworzenie hybryd językowych. Hybrydy to derywaty,
. iele- cząstka słowotwórcza pochodzenia grec. = telera- których człony mają różne pochodzenie językowe, czyli
nek*, teleplotki*, telezakupy*, telenowela*, teleturniej *, np. złożenia polsko-obce lub wyrazy o budowie: „obcy
telewidz*, telefotografia, telekineza; przedrostek+-polski temat słtowotwórczy” (szczególnie po-
. wideo-/video- =ż cząstka słowotwórcza pochodzeniałac.: pularny model). Hybrydami są również wyrazy w całości
wideopiractwo*, wideozabawa*, wideopornografia*; zbudowane z cząstek obcych, zaczerpniętych z dwóchróż-
„ 1e0- => cząstka słowotwórcza pochodzenia grec.: neopo- nych języków, choć tego rodzaju wyrazy zwykle nie są
piwek*, neoglobalizm*, neoliberalny*, neoplatonizm; postrzegane jako hybrydy, a norma językowa nie kwestio-
. eko- = cząstka słowotwórcza pochodzenia grec.: ekoro- nuje ich poprawności. Na początku XX w. derywaty zbu-
zwój*, ekoturystyka”, ekokonwersja*, ekopolityka*, ekoton; dowane z cząstek polskich i obcych były zdecydowanie
. post- > przedrostek pochodzenia łac.: postkomunistycz- krytykowane i odrzucane przez normatywistów. W tej
ny*, postsolidarnościowy”, posiponować, postscriptum; chwili, głównie ze względuna intensywny wzrost liczby
.-land = cząstka słowotwórcza pochodzenia ang.: ciu- takich konstrukcji, są one tolerowane, normastaranna jed-
chland*, komputerland,; nak zdecydowanie zaleca unikanie ich i używanie kon-
„ -izm => przyrostek pochodzenia grec.: iumiwisizm*, eu- strukcji omownych(np.: spódniczka mini zam. minispód-
ropeizm*, ekumenizm, politeizm. niczka, wyjątkowo oszczędny zam. superoszczędny).
Uwaga: oznaczone formy to twory hybrydalne.
20. POPRAWNOŚĆ LEKSYKALNA — ZAPOŻYCZENIA
III.
. Elementy fonologiczne (obce głoski): [cz 'ipsy] => zmięk- 1. filozofia rządzenia — zapożyczenie semantyczne => tufi-
czone cz; [te*no] => k z przydechem; lozofia w zn. sposób”; trad, — 'nauka zajmująca się roz-
. Elementy fleksyjne => *Magdalenas — utworzenie liczby
1
ważaniami dotyczącymi bytu ludzkiego” i 'czyjś system

mnogiej przez dodanie ang. końcówki-s, popr.: Magda- wartości ;
lenki; *McDonald sa połączenie ang. formy D. McDo- . nieuchwytny hacker — zapożyczenie właściwe;
bo
nald s z rodzimą końcówką -a, popr: (pójść do) McDo- . przewód światłoczuły — zapożyczenie strukturalne (niem.
1)
nalda; McDonald (bar samoobsługowy); McDonalda, lichtempfindlich);

McDonaldowi, MeDonaldzie itd.; MeDonald 5 (sieć ba- . warsztaty piosenkarskie — zapożyczenie semantyczne =>
rówsamoobsługowych) ndm.; tu warsztaty w zn. zajęcia o charakterze ćwiczeń”, trad. —
. Elementy słowotwórcze => euro- i multi-.
tu)
*'pomieszczenia, w których się wykonuje określone prace

. Wzorce składniowe => *Syndy — która jest wszystkim, rzemieślnicze”;
o czym marzysz, popr: Syndy— twojejedyne marzenie; *biz-
. nowyorganizer — zapożyczenie właściwe:
th
nes informacje, popr.: informacje biznesowe;

. uciążliwe brakoróbstwo — zapożyczenie strukturalne (ros.
„. Elementy leksykalne > obca forma i treść: lunch, tipsy;
w
brakodielstwo);
. Elementy frazeologiczne => kalki frazeologiczne: szampon
. prezydent banku — zapożyczenie semantyczne = tu pre-
i odżywka wjednym, popr.: szampon razem z odżywką; nu-
zydent wzn. 'prezes, przewodniczący”, trad. — tylko 'gło-
merjeden na świecie, lepiej i po pol.: najlepszy na świecie;
wa państwa”;
„. Elementy semantyczne => kalki semantyczne: *prezydent
. howoczesnynotebook — zapożyczenie właściwe;
(firmy), popr.: prezes (firmy); kondycja(gospodarki), popr.:
. optyka widzenia — zapożyczenie semantyczne = tu opiy-
stan (gospodarki).
ka wzn. 'punkt widzenia”, trad. — 'dział fizyki;
10. Straszne rozwarstwienie — zapożyczenie strukturalne (ros.
IL.
rossłojenie).
. Zapożyczenia właściwe: analiza, atom, atrament, bar,
biennale, brydź, butik, chipsy, hamburger, handel, inier-
Jejs, keczup, kemping, pager, ping pong, pizza, relaks; rv.
. Zapożyczenia semantyczne: dieta, dokładnie, dywagacje, . Cytaty (wtręty): a propos, ab ovo, con amore, erzac, expli-
|0)
trywialny, zabezpieczyć; cite, fair play, notabene, okey, par excellence, pro forma,
. Zapożyczenia strukturalne: brakoróbstwo, czasokres, cza- qui pro quo, SOFry, vis-a-viS;
toJ
sopismo, listonosz, nastolatek, ogniotrwały, rozwarstwie- . Zapożyczenia częściowo przyswojone: bantu, bikini, ka-
FD
nie, światłoczuły, światopogiąd,; kao, konfetti, martini, sake, tabu;

. Zapożyczenia sztuczne: autopoprawka, ciucholand, do- . Zapożyczenia całkowite: budżet, bursztyn, dżem, majster,
13)
mofon, telewidz, ansgraniczny. sałata, Sojusz.
Polonistyka.com
211
V. a. nastolatek — j. ang., popr:
1. baby-sitter — wymowa(-); pisownia (-); odmiana(-); de- b. parosiatek — j. niem., popr;
rywacja (—-) => cytat; c. rzeczoznawca— j. niema., popr.
2. biznesnien — wymowa (+); pisownia (+); odmiana (++); de- 2. Kalki znaczeniowe:
rywacja (+) > całkowicie przyswojony; a. autor— j. ang., błędne wzn. 'ten, kto coś zdobył, doko-
3. dealer — wymowa(+); pisownia (—); odmiana (+); dery- nał czegoś, wykonawca, sprawca itp.”, popr. po pol.:
wacja (+) = częściowo przyswojony; sprawca, wykonawca, zdobywca itp.;
b. cienka aluzja — j. ros., błędne, popr. po pol.: subtelna, |
4. dźins - wymowa(+); pisownia(+); odmiana (+); derywa-
cja (7) > całkowicie przyswojony; delikatna aluzja;
5. kakao — wymowa (+); pisownia (+); odmiana (-); dery- c. konferencja — j. ang., błędne wzn. *grupa rozgrywek
koszykówki amerykańskiej”, grupa roz-
J.P popr. po pol.: grup i|
J (=) => częściowo przyswojony;
wacja
6. pejdżer — wymowa (+); pisownia (+); odmiana (+); dery- grywek;
wacja (—) => częściowo przyswojony; d. obraz — j. ang., nadużywane wzn. 'film', lepiej po poł.:
7. sportsmen — wymowa(+); pisownia (+); odmiana (=); de- film;
rywacja (+) => całkowicie przyswojony; e. wiodący — j. ros., błędne w zn. 'główny”, popr. po pol.:
8. weekend — wymowa (+); pisownia (—); odmiana(+); dery- główny, przewodni, podstawowy, przodujący, kierowni-
wacja (+) => częściowo przyswojony; czy, najlepszy;
9. wideo — wymowa(+); pisownia (+); odmiana (-); dery- f. zabezpieczyć — j. ros., błędne w zn. 'zagwarantować,za-
wacja (-—) => częściowo przyswojony. pewnić coś”, popr. po pol.: zagwarantować, zapewnić.
3. Kalki frazeologiczne:
VI. a. być na tapecie — j. niem., lepiej po pol.: być omawia-
l.a. *do rzeczy, wrócić do właściwego tematu; nym, być tematem;
b. być na topie —j. ang., lepiej po pol.: być u szczytu popu-
, 7 - . +... *
: ?.
b. *w sprawie, co się tyczy ;

< + są
c. *w dodatku, nawiasem mówiąc”; larności: 2
c. być w posiadaniu—j. niem., błędne, popr. po pol.: mieć;

ad Ż . + = +
d. *dla zachowania pozorów ;

6 >. ż
< 1
d. doścignąć celu— j. ros., błędne, popr. po pol.: osiągnąć

+ . . r
e. *dla dobra publicznego, dla dobra ogółu s z

< 1 8 >.
f. ' patrz, zobacz (wskazówkaodsyłająca do innego miej- cel:

a e. iść w odstawkę — j. ros., lepiej po pol.: odstawiać kogoś
+ z
sa
.
a
|.
sca w tekście) ;
dr h +
<ó i >.
2. a. 'prostytutka zgłaszająca się na zamówienie telefoniczne; na bocznytor:

ima 2
b. „człowiek owzystko zawdzięczający tylko sobie, swo f. narkotyki miękkie —j. ang., lepiej po pol.: narkotyki słabe;
im zdolnościom i pracowitości ; b g. nie być w stanie — j. niem., lepiej po pol.: nie móc;
o iekuj i iećmi i ności To- - . . . >
© m, opiekująca się dziećmi podczas nieobecność h. numerjeden — j. ang., lepiej po pol.: najpopularniejszy,
q. = ZICÓW ; , , kach najlepszy;
. uczciwa gra, w tępowanie w stosunkac - 2.
ud 2 gra, uczciwe posiępo 1. od przypadku do przypadku — j. niem., błędne, popr. po
z ludźmi '; db , , kl pol.: od czasu do czasu;
; e bidni .
e. 'przyjęcie popołudniowe, odbywające się zwykle o >go- . ; .
donic ; o P odbywające SIĘ ZWY j. okazywać pomoc j. ros., błędne, popr. po pol.: udzie-
- PIAŁEJ > M, . . lać pomocy, przychodzić z pomocą;
f. młoda aktorka, której zdjęcia umieszczane są w pi- . .
. . k. pornografia twarda — j. ang., błędne, popr. po pol.: por-
smach ilustrowanych ; -
- 2 . , nografia ostra, mocna;
3.a. 'przy sposobności, w związkuz tym; e . |. .
"e . . . NE l. póki co — j. ros., lepiej po poł.: na razie, tymczasem,
b. "nieograniczone pełnomocnictwo, swoboda działania ; . . .
: . . - 23 Ł rzecz wtym—j. ros., lepiej po pol.: chodzi o to;
c. brak zainteresowania, obojętność ; 2. . .
; A m. szamponi odżywka wjednym— j. ang., błędne, popr. po
d. *wcałości, ogółem ; -
. , pol.: szampon razem z odżywką;
e. 'z przodu, twarzą do patrzącego ; leży pi ; a lepiej LOż
: 0. . , n. tu leży pies pogrzebany — j. niem.,> lepiej po pol.: o ło
f. "uchybienie formom towarzyskim, gafa”; ,p p > -J €PIEJ PO P
. . 0, właśnie chodzi;
4.a. 'grzane wino z korzeniami '; , 1 L= ni te jednał
: . . o. tym niemniej — j. tos.,POP popr. po poł: nieniniejJID jednak,
b. *zdenerwowanie przed wyjazdem; a JJ dzi P O d |
: z p - . w pierwszym Li rzędzie — j . niem., błędne, popr. po pol.:
c. 'zła radość (np. z czyjegoś niepowodzenia)”; P- wp , - © J , biĘGNE, popr. Po p
: . IE aoi rzede > wszystkim;Na lepiej ! ,
d. błyskotliwy, zdolny do ciętej odpowiedzi ; w
"W ie w Ogołie — |. TOS., IE .. pozostawać
e.
< : : 3 .
okrzyk z sali przerywający przemówienie ; q lo € ogonie j. Tos., lepiej po po... pozoż
Z <a - : A , wtvie; i
5.a. Spiew bez akompaniamentu instrunientów muzycznych ; ! 3 ©: . .
b. *na poczet, na rachunek (należności) ; r. zająć ze stanowiska — j. ros., błędne, popr. po pol: usu-
e. "malowanie na suchym tynku”; NĄC ZE stanowiska.
d. *z zamiłowaniem, z upodobaniem; 4. Kalki składniowe:
e. *forma koncertuinstrumentalnego okresu baroku; a. „A” klasa — j. ang., błędne, popr. po pol.: klasa „A
f. beztroskie życie”. klasa pierwsza;
b. but hala — j. ang., błędne, popr. po pol.: hala z butami;
VAL. c. jak bynie było — j. ros., błędne, popr. po pol.: jakkol-
Wiek > pvia:
1. Kalki słowotwórcze:
: :
wiek by było;
212 Polonistyka.com
d. kredyt bank — j. ang., błędne, popr. po pol.: bank kredy- 4. Język franc.: bagietka, baskinka, boucie, butik, solejka,
towy; szmizjerka;
e. krem dla cery suchej — j. ang., błędne, popr. po pol: 5. Język wł: aggiornamento, biennale, cassate, espresso, im-
krem do cery suchej; presario, loggia, ortalion;
- ha numer— j. ros., błędne, popr. po pol: pod nuiierem,
m
> Polszczyzna po 1939 r. pozostawała w sferze oddziały-

. odnośnie czegoś -- j. ros., błędne, popr. po pol.: odno- wania dwóchjęzyków— najpierwjęzyka rosyjskiego, a na-
GQ
śnie do czegoś; stępnie angielskiego. Pożyczki z innych językówzdarza-

h. pod rząd — j. ros., błędne, popr. po pol.: z rzędu, z kolei; ły się wyjątkowo. Nowe zapożyczenia niemieckie weszły
i. podobny czemuś — j. ros., błędne, popr. po pol.: podob- do języka polskiego w okresie okupacji i dotyczyły re-
ny do czegoś; aliów wojennych (np.: auswajs, bunkier, kenkarta, szmu-
j. służyć przykładem — j. ros., błędne, popr. po pol.: służyć giel). Obecnie w większości należą do słownictwa bier-
jako dowód, nego. Wpływy francuskie dotyczyły głównie mody i ko-
k. szukać za czymś —j. niem., błędne, popr. po poł.: szukać smetyki. Pożyczki z języka włoskiego zdarzały się nie-
czegoś; zwykle rzadko i nie tworzyły określonych zespołów se-
. w nawiązaniu do — j. niem., błędne, popr. po poł.: na-
—
mantycznych czystylistycznych.
wiązując do;
„ w odpowiedzi na —j. niem., błędne, popr. po pol.: odpo-
kóre
XI.
wiadając na;
1. Hrabia (czes. z niem.) w koszuli (czes. z łac.) zjedwabiu
m. wybrać czymś— j. ros., błędne, popr. po pol.: wybrać na
(czes.) dryfował(ros.) łajbą (Hń.) i grał na gitarze (hiszp.).
co;
2. Proboszcz (czes. z niem.) wsutannie (franc. z wł.) leżał
n. wziąć się za coś — j. ros., błędne, popr. po pol.: wziąć
na hamaku(franc. z hiszp.) na ganku(niem.) swojej chaty
się do czegoś;
(ukr.) i jadł z filiżanki (rum. z osm.tur.) bigos (niem.) z
o. z dużej litery — j. ros., błędne, popr. po poł.: dużą, wiel-
papryką (węg., serb.chorw.).
ką literą;
3. Admirał (niem, hol., ang.) drukował (niem.) w maglu
p. za wyjątkiem— j. ros., błędne, popr. po pol.: z wyjątkiem.
(niem.) banknoty(niem. z ang.) z wizerunkiem (niem.) het-
mana (czes. z niem.) trzymającego berło (czes.).
VIIL
4. Na bankiecie (wł.) ten bubek (niem.) szpieg (czes. z niem.)
1. Zapożyczenia brzmieniowe: biuro, cukinia, dżem,fryzjer,
bumelował (niem.), zamiast meldować (niem.) o kosztach
giermek, grejpfrut, kajet, karabin, majster, spacer;
(niem. z wł.) produkcji (niem., ang., franc. z łac.) robota
2. Zapożyczenia graficzne: barman, brylant, buble, bufet,
(czes.) montowanego(franc.) w budzie (niem.) między re-
derby, ewenenient, girlsa, itylon, run, sweter, taxi.
gałem (niem.) a zegarem (niem.).
5. W dorożce (niem. z ros.), którą kierował (niem.) wampir
IX.
(franc. z niem.austr.), za bankiera (wł.) czykał (czes.) nasz
. Anglicyzmy: bekon, bokser, dżentelmen, hokej, poker, raut;
mk
bohater (ukr.), który miał zamordować (niem.) go cegłą

2. Bohemizmy: czyhdć, hańba, pawlacz, robot, spartakiada,
(niem.) wyjętą z dachu(niem.) aliany(wł.).
spolegliwy;
6. Wszystkie słowa są rodzime, wywodząsię z prasłowiańsz-
. Galicyzmy: baleron, biżuteria, bulion, deser, muszkiet,
UJ
czyzny.
peruka;
4. Germanizmy: blacha, burmistrz, jarmark, kindersztuba,
ratusz, rura, rynsztok;
XIL.
5. Hungaryzmy: deresz, dobosz, giermek, hajduk, orszak, Internacjonalizmy: alienacja, analiza, biologia, chemia, fru-
szereg; stracja, kakao, komputer, magnetofon, metr, mikrofon, nukle-
6. Italianizmy: bankiet, fontanna, inżynier, kalafior, marce- arny, perfumy, pizza, polityka, radio, sputnik, telefon, telewi-
pan, sztylet; zja, totalitaryzm.
7. Latynizmy: atrament, balsam, dedykacja, komisja, recep- > Internacjonalizmy to wyrazy charakteryzujące się podo-
ta, religia; bieństwem formy,treścii funkcji, które są rozpowszech-
8. Rusycyzmy: czajnik, gułag, okutać, robotny, samowar, nione w przynajmniej trzechjęzykach należących do róż-
zsyłka; nych gałęzi indoeuropejskiej rodziny językowej (romań-
9. Turcyzmy: atłas, chałwa, dywan, haracz, kawa, torba; skiej, germańskiej i słowiańskiej).
10. Ukrainizmy: hultaj, jarmulka, kniaź, krynica, manowce,
wiedźma. XIII.
I. "tytuł wyższego duchownego u muzułmanów szyickich”,
z j. nowoper.;
. Język niem.: folksdojcz, kacet, kapo, wajcha, wihajster; 2. *terenowy organ władzy państwowej w Mongolii”, zj. mong.;
—
. Język ros.: aparatczyk, chaliura, chłam, gazik, gieroj, har- 3. 'chiński czerwonogwardzista, uczestnik rewolucji kultu-
95
moszka, kotchoż, kufajka, kukuruźnik, kułak, pierepałki; ralnej w Chinach, z j. chiń.;

. Język ang.: bikini, blezer, brojler, drybling, dźins, keczup, 4. "sztuka układania kwiatów, szczególnie rozwinięta wJa-
1)
kompuier, laser, mokasyny, motel, prezenier, prosperity, ponit”, zj. jap.;

protest song, radar, serial, skuter, slogan; 5. 'kolektywne gospodarstwo rolne w Izraelu”, zj. nowohebr.;
Polonistyka.com
213
6. 'długa, luźna szata z jedwabiu, będąca tradycyjnymstro- gadnienie, sprawa, kłopot, zmartwienie; 12. wybitny, przodu-
jemjapońskim”, zj. jap.; jący, wyróżniającysię; 13. podawać, oferować, proponować;
7. "potrawa składająca się z płatów makaronowegociasta 14. widowiskowy, pokazowy; 13. tendencja, prąd, kierunek,
przełożonych mielonym mięsem, serem, pieczarkami, be- skłonność.
szamelem”, zj. wł; XVIII.
8. *uczestnik ruchureligijnego, społecznego lub wyzwoleń- 1. promocja =ż reklamowanie i lansowanie jakiegoś towa-
czego wkrajach muzułmańskich”, zj. arab.; ru'; A właściwie do kolejnego aktuszerzenia słowackiego
9. *napój alkoholowy wyrabiany w Japonit, z j. jap.: fałszu i zakłamania;

10. *strój kobiecy, noszony przez kobiety Indii, Cejlonui In- 2. alibi => dowód stwierdzający, że osoba podejrzana o po-
donezji”, z hindi; pełnienie przestępstwa nie przebywała w miejscu prze-
11. państwowe gospodarstwo rolne w ZSRR”, zj. ros.; stępstwa w tym czasie, gdy zostało ono popełnione”; bę-
12. cienki placek kukurydziany z mięsem, serem itp., popu- dzie miał wymówkeę;
. dywagacje =» 'mówienie lub pisanie bezładne, rozwlekłe”;
13
larny w Ameryce Łacińskiej”, zj. hiszp.
> Wyrazy nazywające obce realia to egzotyzmy (ksenizmy). ponieważ nie chcę się wgłębiać w polityczne rozważania;
4, establishment => ' osoby, instytucje, grupy społeczne, wy-
XIV. wierające wpływ na życie publiczne '; Bareja otoczysię
1. Orientalizmy: basza, bazar, bohater, buhaj, bukłak, buzdy- najprawdopodobniej urzędnikami samorządowymi;
gan, chan, hajdamaka, haracz, horda, janczar, jasyr, koł- 5. consensus => ' porozumienie, osiągane przez kompromisy
czan, kurhan, saraj, szarańcza, wataha; i stopniowe uzgadnianie stanowisk”; przyjęto stanowisko
. Okcydentalizmy: biskup, dama, dragon, dżentelmen, ga- rządowe jako obowiązujące (albo: kompromisowe).
to
lant,jacht, jałmużna, klomb, kruchta, mnich, reduta, rewol-

wer, szpada, szparag, tort, trener, tulipan. XIX.
1. wiodącej(głównej, ważnej) roli; 2. Kwestia (sprawa) rozbu-
XV. dowy; 3. Globalnie (ogólnie); 4. Wykończenie akcji (ataków)
1. agresywny (błęd., popr.: rzutki, energiczny) pracownik piłkarskich szwankowało; 5. Generalnie (ogólnie) rzecz bio-
działu sprzedaży; rąc; 6. permanentne (ciągłe) braki; 1. obiecującą prognozę (za-
. burzliwy(błęd., popr.: intensywny, szybki) rozwój gospo- powiedź), 8. dokonali rekonesansu (rozeznania); 9. monitoroz
o
darczy; wać (kontrolować, sprawdzać, śledzić na bieżąco) syiuację

„ dynamiczny(nadużywane wpublicystyce,lepiej: gwałtow- dziecka (lepiej: dzieci) w szpitalach; 10. realizację (budowę)
u)
ny, szybki) wzrost produkcji; metra; M. manifestuje się (objawia się) podwyższonym; 12. Na
4. inteligentny(błęd.) proszek do prania; briefingu (konferencji prasowej) zorganizowanym po pikiecie
5. kluczowe (nadużywane, lepiej: główne, podstawowe) ga- (proteście) arbiter(rozjemca, sędzia) w tym konflikcie (sporze)
ięzie przemysłu; wyraźnie wyartykułował (powiedział), że winę za impas (opóź-
6. kreatywna (nadużywane, lepiej: twórcza) osobowość; nienie) w negocjacjach (rozmowach) ponosilider (przywódca)
7. prawidłowa (błęd., popr.: stosowna, właściwa) decyzja; formacji (ugrupowania) optującej (opowiadającej się) za for-
8. przyjazny (nadużywane, lepiej: nieszkodliwy, dobry) dla sowaniem reformy. Wiadomo, że gdy dochodzi do takiej kolizji
środowiska; (sprzeczności) interesów, to każdy populisią (osobalicząca na
9. trywialne (nadużywane, lepiej: oczywiste, banalne) zadanie; poklask) znając kondycje(stan) sfery budżetowej wybierze pro-
10. unikalny (nadużywane, lepiej: jedyny w swoim rodza- jekt optymalny(najlepszy) tylko dla swojego elektoratu (wy-
ju, niepowtarzalny, wyjątkowy, unikatowy) obiekt mu- borców) wyłącznie po to, by wnastępnej elekcji (wyborach)
zealny; uplasować się (zająć) na wysokiej pozycji.
11. wiodący(błęd., popr.: główny, przewodni) temat dyskusji;
12. znacząca (błęd., popr.: istotna, ważna) powieść w dorob-
ku autora. Tekst ten jest żartem ze współczesnej modyna zapożyczenia
angielskie.
XVI. > Nagromadzono w nim anglicyzmy. Pojawiają się one nie
1. wypoczynek na wsi; 2. przeciwnatarcie; 3. części samocho- tylko we właściwych sobie znaczeniach i kontekstach, lecz
dowe; 4. żywność ekologiczna; 5. wyboryeuropejskie; 6. wodo- także w całkiem nietypowych użyciach, co czyni tekst ab-
lecznictwo; 1. nowe związki; 8. gwiazda porno; 9. posolidarno- surdalnym i komicznym, por.: Przeróżne formy aktywno-
ściowy; 10. ustawaspecjalna; 11. widowniatelewizyjna. ści weekendowej (np. jogging, tramping, caravaning, body-
building, surfing, face-lifiing, petting, marketing, billing,
XVII. leasing. factoring, patch-working, god-save-ihe-king, tu-
1. odpowiedni, stosowny, właściwy(do potrzeb, oczekiwań), dzież snowboard) |...].
przystosowany: 2. dwuznaczny, niejednorodny, mieszany > Występują w nim hybrydyzłożone z rodzimych lub dawno
(o uczuciach); 3. cecha, właściwość; 4. skuteczny, wydajny; przyswojonych słówi obcych formantów(spacering, hi-
5. krańcowy, radykalny, skrajny: 6. zbiorowy; 7. składnik, czyn- perwentylacja, relaksacja).
nik, elenient, 8. uzgadniać, ujednolicać. zestawiać; 9. spra- > Do nazwania zwykłych czynności wyzyskane są angielskie
wa, zagadnienie; 10. stale, nieprzerwanie, bezustannie; 11. za- słowa tradycyjnie nazywające czynności mniej prozaiczne
214 Polonistyka.com
(mailing "wyjście na pocztę”, monitoring Sprawdzanie, co nie można zaliczyć do potrzebnych(kryterium wystarcza|-
robi bliska osoba”, sponsoring 'zafundowanie biletu do kina”). ności).
Występuje w nim stylizacja na język ulotek reklamowych,
kolorowych pism itp., w których polskie określenia tłuma- XXII.
czone są dodatkowo na język obcy (erupcja energii wital- 1. filozofia => neosemantyzm, nowe znaczenie 'sposób” jest
nej — vital energy eruption; w deblu — tzw. one-to-one) oraz pożyczką z j. ang., doprowadza do rozszerzenia tradycyj-
nadużywasię zapożyczeń należących do środowiskowych nego zakresu znaczenia i zatarcia (rozmycia) treści zna-
odmian języka, często opatrując te zapożyczenia wskaźni- czenia pierwotnego; innowacja szkodliwa ze względu na
kami dystansu (wyrażeniem iak zwanylub cudzysłowem — kryterium systemowe (zmiana znaczenia doprowadza do
tzw. free-fime,, life-schedule "). zakłócenia komunikacji) i zbędna ze względu na kryte-
Zadomowione wjęzyku wyrażenia obcego pochodzeniasto- rium wystarczalności (istnieją precyzyjne słowa, np.: spo-
suje się w innym znaczeniu, wyzyskując podobieństwo sób, zasady, reguły);
brzmieniowe tychże zapożyczeń do polskich słów(talk- a. filozofia uczenia = 'sposób uczenia”, użycie wyrazu
show obserwacja tokujących cietrzewi ); filozofia na granicy poprawności;
b. filozofie edukacyjne = 'sposoby uczenia”, 'podejście
XXL. do tego problemu”, znaczenie wyrazu filozofia nieja-
1. lobby => zapożyczenie właściwe z j. ang.; przyswojone sne, zastosowany wzór łączliwości wprowadza w błąd,
na poziomie słowotwórczym, ałe nie ma ustalonych wzo- ponieważ sugeruje odwołanie do jakiejś teorii, szkoły
rów derywacyjnych, por. przykł. a., b. oraz c.; nieustalona filozoficznej, por. filozofia mistyczna, materialistycz-
łączliwość składniowa, por. przykł. d.; raczej potrzebne na itp.;
w polszczyźnie (kryterium wystarczalności), za zaakcep-
c. w filozofii Opla = *sposób traktowania pracownika
towaniem przemawia także kryterium uzualne;
przez pracodawcę”, użycie błędne, związek ze znacze-
. spot => zapożyczenie właściwe z j. ang., w polszczyźnie
niem podstawowym bardzo daleki;
ogólnej funkcjonuje jako zapożyczenie wewnętrzne z od-
d. filozofia chodzenia spać => przyzwyczajenia dotyczą-
miany środowiskowej; w polszczyźnie ogólnej nie jest po-
ce chodzenia spać”, użycie błędne: odniesieniefilozofii
trzebne, może być zastąpione przez wyraz reklama lub re-
do konkretnego działania, związek ze znaczeniem pod-
klamówka;
stawowym bardzo daleki (przyzwyczajenie 'stały spo-
. FIP => zapożyczenie właściwe skrótu z j. ang., interna-
u)
sób robienia czegoś”); zrewidować filozofię — błędna

cjonalizm, przyswojone na poziomie fleksyjnym; potrzeb-
łączliwość;
ne (kryterium wystarczalności); używane;
e. zmiana filozofii przyjmowania emigrantów => 'spo-
. performer => zapożyczenie właściwez j. ang., przyswojo-
„x
sób przyjmowania emigrantów , użycie błędne że

ne na poziomie fleksyjnym, słowotwórczym; potrzebne
względu na odniesieniefilozofii do konkretnego dzia-
(kryterium wystarczalności), chociaż wątpliwości budzi nie-
łania;
jasność znaczenia,por. performer — aktor — happeningo-
f. jegofilozofią są piękne włosy => znaczeniefilozofii nie-
wiec; częste użycia mogą być wynikiem mody językowej;
jasne, całkowite zakłócenie komunikacji;
. shop => zapożyczenie właściwez j. ang., dubłuje znacze-
g. filozofia metody polega na => znaczenie filozofii nieja-
niowo wyraz sklep, niepotrzebne (kryterium wystarczal-
sne; być może: 'istota metody polega na';
ności); nie należy akceptować go mimo uzusu; market =>
2. produkt => zapożyczenie wewnętrzne z odmiany Środo-
zapożyczenie właściwezj. ang., niepotrzebne (kryterium
wiskowej, jednocześnie być może neosemantyzm, pożycz-
wystarczalności); nie należy akceptować go mimo uzusu;
ka z j. ang.; w polszczyźnie ogólnej doprowadza do roz-
supermarket, hipermarket => zapożyczenia właściwe, po-
szerzenia zakresu znaczenia i zarazem łącziiwości leksy-
trzebne przynajmniej jedno z nich do nazwania wielkiego
sklepu samoobsługowego(kryterium wystarczalności); za kalnej; w polszczyźnie ogólnej innowacja niepotrzebna
zaakceptowaniem przemawia także kryterium uzualne; ze względu na kryterium systemowe (niepotrzebne roz-
. hotebook, laptop, palmtop => zapożyczenia właściwe szerzanie słownika), kryterium wystarczalności (istnieją
z j. ang., potrzebne (kryterium wystarczalności); używane; w polszczyźnie precyzyjne określenia „produktów po-
. manager => zapożyczenie właściwezj. ang., także w spol- szczególnych firm”), ekonomiczności (określenia precy-
szczonej wersji menedżer, w polszczyźnie nie ma odpo- zyjne skracają komunikację); w odmianie specjalistycz-
wiednika tego słowa, zapożyczenie można więc uznać za nej języka innowacja uzasadniona ze względu na kryteria
potrzebne (kryterium wystarczalności), pod warunkiem wystarczalności i ekonomiczności (np. wteorii zarządza-
jednak że nie jest używane wzn. kierownik”; nia: produkt 'to, co sprzedaje dana firma”); oraz kryte-
. hative speaker => zapożyczenie cytat z j. ang., przyswaja- rium systemowe (rozszerzenie dotychczas istniejącego
ne na poziomie fleksyjnym(zative spekaera, native spe- znaczenia nie spowoduje zakłócenia komunikacji);
akerzy); polskie odpowiedniki tego określenia są znacz- a. produkt bankowo-ubezpieczeniowy => użycie błędne
nie dłuższe: rodzimy użytkownikjęzyka; zapożyczenie moż- wpolszczyźnie ogólnej, rozszerzenie znaczenia i zara-
na więc uznać za potrzebne (kryterium wystarczalności); zem łączliwości leksykalnej;
jest też używane; b. produkt w turystyce wyjazdowej => użycie błędne w pol-
. baby-sitter => zapożyczenie cytat z j. ang., przyswajane szczyźnie ogólnej, rozszerzenie znaczenia i zarazem
na poziomie słowotwórczym(baby-sitterka); zapożycze- łączliwości leksykalnej;
Polonistyka.com
tó
Ut
+r—
c. produkt naszejfirmy — Ubezpieczenie Młodzieżowe = . system => neosemantyzm, pożyczka z j. ang., wynik nie-
użycie błędne wpolszczyźnie ogólnej, rozszerzenie zna- poradnego tłumaczenia ulotki reklamowej; może dopro-
czenia i zarazemłączliwości leksykalnej; wadzić do rozszerzenia znaczenia wyrazu o znaczenie kon-
d. kredyt gotówkowyjest nowym produktem =» użycie kretne; innowacja niepotrzebna ze względu na kryterium
błędne w polszczyźnie ogólnej, rozszerzenie znacze- wystarczalności(istnieją w polszczyźnie precyzyjne okre-
nia i zarazem łączliwości leksykalnej; ślenia, np.: zestaw, zespół);
e. sprzedać prezydenta jak każdyinny produkt => tu uży- a. system do zębów, system Rapid White = użycie nieja-
cie poprawne (porównanie). sne, nie wiadomo, czy chodzi o pastę do zębów, czy
. projekt => neosemantyzm, pożyczka z j. ang., jednocze- o zestaw środkówdo pielęgnacji zębów.
śnie być może zapożyczenie wewnętrzne z odmiany Śro-
dowiskowej; doprowadza do powstania nowego znacze- XXIII.
nia zupełnie niezwiązanego ze znaczeniamidotychczas ist- 1. a. news > zapożyczenie cytat z j. ang.; w języku ogólnym
niejącymi wpolszczyźnie; innowacja szkodliwa ze wzglę- zapożyczenie z odmiany środowiskowej polszczyzny,
du na kryterium systemowe (nowe znaczenie może być przyswajane na poziomie fleksyjnym (newsy, newsów); po-
mylące: 'plan' czy 'zrealizowane przedsięwzięcie arty- trzebne; b. postsolidarnościowy=> hybryda językowa,le-
styczne”) i zbędna ze względu na kryterium wystarczal- piej: posolidarnościowy(kryterium systemowe);
ności (są wjęzykusłowa precyzyjne, np.: utwór,film, kom- . byline % zapożyczenie cytat z j. ang.; w języku ogólnym
NW
pozycjaitd.); zapożyczenie z odmiany środowiskowej polszczyzny nie-
a. pracował nad projektem = użycie niejasne, nie wia- potrzebne(kryterium wystarczalności), polski odpowied-
domo, czy chodzi o warsztaty teatralne, czy o przygo- nik: podpis;
towanie nowego spektaklu (nie wynika to także z tre- LI
. jakkolwiek by nie było = kalka frazeologiczna z j. ros.;
- ści całego artykułu); niepotrzebna (kryterium systemowe); powszechny niemał
b: [...] specjalnych projektów przygotowanych na Czter- uzus zwrotujak by nie było zam. popr.jakkolwiek bybyło;
dziestolecie Festiwalu => użycie błędne wzn. występ ; . monitoring = zapożyczenie z j. ang., wyraz modny; zapo-
c. projekt specjalny — „Coltrane/ Hartman Tribute” = życzenie niepotrzebne (kryterium wystarczalności), polskie
użycie błędne w zn. płyta”; odpowiedniki: nadzór, kontrola, obserwacja, śledzenie;
d. projekt — akcja artystyczna =» użycie błędne w zn. . a. playoff=> zapożyczenie cytatz j. ang.; w języku ogól-
th
*spektakl; nym zapożyczenie z odmiany środowiskowej połszczy-

e. podeszli do tego projektustrasznie poważnie => użycie zny, przyswajane na poziomiefleksyjnym (playoffy, play
błędne w zn. film; ofłjów) potrzebne; b. coach => zapożyczenie cytatz j. ang.,
4. dokładnie => neosemantyzm, pożyczka z j. ang., wyraz niepotrzebne (kryterium wystarczałności), polski odpo-
modny, najprawdopodobniej wynik nieporadnego tłuma- wiednik: trener;
czenia dialogóww filmach angielskojęzycznych; dopro- . team =>» zapożyczenie cytat z j. ang., niepotrzebne (kryte-
wadza do powstania nowego znaczenia, zupełnie niezwią- rium wystarczalności), polski odpowiednik: drużyna;
zanego ze znaczeniami dotychczasistniejącymi w polsz- . zagwozdka => zapożyczenie cytatz j. ros., używane w ję-
czyźnie; innowacja szkodliwa (mimo że zarejestrowana zyku potocznym wfunkcji ekspresywnej, taką funkcję peł-
wsłownikach) ze względu na kryterium systemowe (nowe ni też w tekście pisanym;
znaczenie może być mylące) i zbędna ze względu na kry- . golkiper=> zapożyczeniecytat z j. ang., niepotrzebne (kry-
terium wystarczalności (są w języku słowa oznaczające terium wystarczalności), polski odpowiednik: bramkarz;
potwierdzenie, np.: właśnie, oczywiście, tak, no), . derby =» zapożyczenie z j. ang., użyte poprawnie.
a. Dokładnie! =>użycie błędne;
b. Potwierdzam. Tak dokładnie jest => użycie błędne
wfunkcji partykuły;
21. POPRAWNOŚĆ LEKSYKALNA - ŁĄCZLIWOŚĆ
1. z nazwami środkówmaterialnych, zwłaszcza finanso-

1. żywić — nadzieję, obawę, podejrzenia, urazę, niechęć, żal, wych;
pogardę, sympatię, szacunek, uczucie przyjaźni, nienawi- b. lekkomyślnie, bez zastanowienia nad (złymi) konse-
ści; czasownik łączysię z nazwami stanówpsychicznych, kwencjami mówić coś lub korzystać z czegoś” — dow-
zwłaszcza emocjonalnych, zarówno pozytywnych, jaki ne- cipem, pochwałami, komplementami, słowami, obiet-
gatywnych: nicami, zdrowiem; czasownik łączysię z niektórymi na-
. szafować — wzależności od znaczenia łączysię z różnymi zwami krótkich wypowiedzi ustnych, wyjątkowoze sło-
klasami wyrazów: wemzdrowie;
a
a. "używać czegoś w sposób rozrzutnyi nieprzemyślany” 2. Jienetvczne — brawa, oklaski, okrzyki, owacje; przymiot-
— pieniędzmi, złotem, majątkiem, czasownik łączysię nik łączy się z nazwami sposobówwyrażania uznania przez
216 Polonistyka.com
publiczność po jakimś przedstawieniu; (frenetyczny zna- cję semantyczną. Wrelacji paradygmatycznej zatem po-
czy: 'pełen entuzjazmu, zapału; burzliwy”); zostają głównie synonimy.
„fedrować — węgiel, czarne złoio; czasownik łączy się 1. Z wyrazem nobliwypozostają wrelacji:
z określeniami węgla; [fedrować znaczy: 'urabiać i wy- a. syntagmatycznej np.: towarzystwo, rozrywki, wygląd;
dobywać (węgiel) |]; b. paradygmatycznej np.: szlachetny, wytworny, wykwint-
. podatny na — perswazję, złe wpływy, choroby; przymiotny, elegancki;
nik łączy się z nazwami abstraktów, zjawisk postrzega- - Z wyrazem kradzież pozostają wrelacji:
5
nych jako niepożądane; a. syntagmatycznej np.: drobna, zuchwała; pieniędzy, sa-
. sążnisty — list, sprawozdanie, artykuł, przymiotnik łączy mochodu, mienia, towaru; dokonać, dopuścić się, po-
się z niektórymi nazwami krótkich wypowiedzi pisem- pełnić;
nych, dawniej miał znacznie szerszy zakres łączliwości, b. paradygmatycznej np.: złodziejstwo, grabież, łupież, ra-
mógł określać np. takie wyrazy, jak: chłop, szczupak, ra- bunek, przywłaszczenie, defraudacja, przestępstwo;
miona; (sążnisty znaczy: bardzo długi ); . Z wyrazem dysponować pozostają wrelacji:
1)
. cieszyć się— uznaniem, poważaniem, sympatią, sławą, sza- a. syntagmatycznej np.: majątkiem, pieniędzmi, czasem;
cunkiem, zdrowiem; w sensie 'doświadczać czegoś z czy- b. paradygmatycznej np.: rozporządzać, posiadać, mieć
jejś strony” czasownikłączysię tylko z abstraktami o zna- do dyspozycji;
czeniu dodatnim; 4. Z wyrazem smutek pozostają w relacji:
. drakońskie — prawa, przepisy, zarządzenia, kary, wyroki, a. syntagmatycznej np.: bezdrzeżny, głęboki, niewymow-
dieta; przymiotnik łączy się z niektórymi nazwami prze- ny; ogarnia, przytłacza, trapi;
pisów prawnych (zwykle występującymi w liczbie mno- b. paradygmatycznej np.: przygnębienie, otępienie, apa-
giej) i wyjątkowo z wyrazem dieta; tia, posępność,splin.
. darzyć — miłością, sympatią, przyjaźnią, życzliwością, ża-
ufaniem, uczuciem, szacunkiem, względami; czasownik łą- HI.
czy się z nazwami pozytywnych uczuć; „ kruczy — włosy, warkocze, pióra;
—
10. broczyć — krwią, posoką, farbą, juchą; czasownik łączy . kruczoczarny — jw.;
ts
się z wyrazem krew i jego synonimami; . hebanowy — włosy, twarz, skóra;

0
11. nabawić się — kłopotów, strachu, kataru, zapalenia płuc, . smolisty — oczy, włosy;
a
reumatyzmu; czasownik łączy się z nazwami chorób lub 5. kary — koń, rumak, ogier, wierzchowiec, źrebak itp.;
określeniami stanów albo sytuacji nieprzyjemnych; 6. wrony — jw.;
12. popełnić — w zależności od znaczenia łączy się z różnymi 7. ciemny — chmury, okulary, noc, niebo, las, suknia, brwi,
klasami wyrazów: włosy, oczy itp.;
a. *zrobić coś złego” — błąd, grzech, nietakt, wykroczenie, 8. czarniawy — twarz, włosy;
kradzież, zbrodnię, nadużycie, przestępstwo, nieprzyzwo- 9. kirowy — sukno;
itość, niezręczność,nielojalność, niedyskrecję; czasow- 10. zieszczęśliwy — okres, rok, tydzień, los, miłość, małżeń-
nik łączy się z nazwami uczynków ocenianych jako złe; stwo, zbieg okoliczności, wypadek itp.;
b. "napisać, skomponować —poemat, powieść, wiersz; Cza- 11. złowieszczy — myśli, nastrój, cisza, Sen => znaczenie wy-
sownik łączy się z nazwami utworów, zwykle pisanych; razu czarny odpowiadające wyrazowizłowieszczyjest zna-
. płomie — marzenia, nadzieje, wysiłki, zabiegi, obawy; przy- czeniem przenośnym, wobec czego łączliwość wyrazu zło-
miotnik łączy się z niektórymi nazwami abstraktów zwią- wieszczy jest w tym wypadku znacznie szersza niż jego
zanych z jakimiś działaniami lub stanami mentalnymi; przenośnego synonimu;
(płonny znaczy: 'daremny, próżny ); 12. posepny— nastrój, myśli, noc, niebo, las, mina, twarz, uspo-
14. wdrażać — projekt, wyniki badań, zasady; czasownik łą- sobienie, człowiek.
czy się z nazwami efektów działań ludzkich, którymi
można kierować (por. np.: *wdrażać postęp); Iv.
. wybitny — znawca, chirurg, poeta, matematyk, badacz, 1. niebotyczny —
uczeń, prawnik, kolarz (?); przymiotnik łączysię z niena- a. gmach, góry, drzewo => nazwy rzeczy mających dużą
cechowanymi nazwami ludzi wykonujących pracę umy- wysokość, mogących „dotykać nieba” (łączliwość wy-
słową, cieszącą się jakimś prestiżem (por. *wybiiny hy- nika ze znaczenia, które jest utrwalone w etymologii
draulik, *wybitny urzędnik) oraz (na granicy normy) —- z na- słowa niebożyczny— dosł. 'dotykający nieba );
zwami sportowców. b. głupstwo, sława, bzdura => przenośne nazwy niektó-
II. rych zjawisk mogących „dotykać nieba” (łączliwość
Dobór syntagmatycznyto selekcja elementów słownych wynika z przyjętego zwyczaju językowego, por. nie-
ze względu na ich wzajemną „tolerancję” lub wyklłucza- botyczne głupstwo, ale *niebotyczna mądrość);
nie się w tekście. W relacji syntagmatycznej zatem pozo- 2. niepagatelny — sukces, rola, sława, suma => nazwyzja-
stają wyrazy, które łączą się ze sobą wzdaniu. wisk, które odbierane sąjako ważne, znaczące (łączliwość
Dobór paradygmatyczny to dobór, selekcja elementów wynika ze znaczenia, które utrwalone jest w etymologii
V
słownych spośród wyrazówtworzących uporządkowane słowa: bagatela — *coś nieważnego, błahego”, niebagatel-
klasy(kategorie semantyczne) i pełniących tę samą funk- ry — *nie będący bagatelą — ważny, niebłahy );
Polonistyka.com
217
. solidny — porcja, lanie, wycisk => przymiotnik solidnynie VI.
1)
nakłada wyraźnych ograniczeń semantycznych na rze- 1.swąd, woń; 2. list, rozmowa, słowa; 3. sen, wspomnienie,
czowniki, z którymi się łączy; porcja, lanie należą do cał- doświadczenie, sytuacja; 4. dolegliwość, schorzenie, przypa-
kiem różnych grup znaczeniowych; dłość; 5. osoba, usposobienie.
4. słuszny — wzrost, daw. też: kawaler, młodzieniec (dawniej
słuszny znaczył wysoki” i łączył się z nazwami ludzi), VAL.
dziś zakres połączeń tego przymiotnika ewoluuje wkie- 1. awanturę, badania, buty, ciasto, dobry uczynek, film, głup-
runkułączliwości jednostkowej, np.: Ktoś jest słusznego stwo, krok, krzywdę, mięso, model, notatki, obiad, porządek,
wzrostu); pranie, przyjęcie, szafę, zadanie, zastrzyk, zebranie; 2. krzyw-
. wybujały — dę; 3. głupstwo, grzech; 4. krok (w znaczeniu przenośnym
wn
a. chwast, roślina, chłopiec = rzeczowniki oznaczające *działanie ); 5. awanturę, obiad (w znaczeniu'przyjęcie ),

to, co rośnie wzwyż(łączliwość wynika ze znaczenia); przyjęcie; 6. badania, buty, film, model, szafę, zadanie, ze-
b. fantazja, ambicja, temperament =>przenośne nazwy zja- branie, 7. mięso, obiad,
wisk, które mogą osiągać różne rozmiary (jest to uwa-

runkowane zwyczajem językowym, gdyż nie wszystkie VIL
rzeczownikiz tego pola wchodzą w związki z przymiot- l.a. obfity; b. obfite, c. bogaty, zamożny, ubogi, biedny;
d. bogate, zamożne, ubogie, biedne; e. bogaty, ubogi, bied-
nikiem wybujały, por. np.: *wybujałe potrzeby);
ny; f. bogate, ubogie; g. bogata; h. bogata, uboga; i. bo-
6. rozległy —
gate, ubogie; j. obfity, bogaty; k. obfity, bogaty;
a. gmach, hala, równina, las, plac, teren => rzeczowniki
. a. mierny, wybitny; b. mierny, wybitny, średni; €. mierny,
tr
oznaczające to, co może obejmować znacznąprzestrzeń
wybitny, Średni; d. lichy, mierny, wybitny, średni; e. wy-
(łączliwość wynika ze znaczenia — rozległy 'obejmują-
bitne, Średnie; f. lichy, mierny, wybitny, średni; g. mier-
cy znaczną przestrzeń );
ny, wybitny, średni; h. lichy; i. mierna, wybitna, średnia.
b. przywileje, wiedza, wiadomości => rzeczowniki ozna-
czające zjawiska, które mogą mieć szeroki zasięg (w tym
IX.
wypadku łączłiwość wynika także ze znaczenia — rozle-
l.a. chore, niezdrowe; b. zły, niezdrowy, €. niezdrowy;
gły 'mający szeroki zasięg”);
d. niezdrowe; e. chore; £. chora; g. brak antonimu (ewent:
7. liczny— chore reakcje);
a. rodzina, klasa =» nazwy zbiorów (łączliwość wynika
„a. wąska; b. ciasne; c. skromna; d. brak antonimu;
M
ze znaczenia — liczny złożony z wielu elementów');

.a. niskie; b. niski; ©. brak antonimu; d. niski; e. antoni-
U
b. zwolennicy, wojny, sukcesy, domy => rzeczowniki ozna-

mem przymiotnika wysoki w wyrażeniu wysoka kuliura,
czające zjawiskai rzeczy, których może być wiele (łącz-
znaczącym 'wysoki poziom rozwoju jakiegoś społeczeń-
liwość wynika ze znaczenia);
stwa, narodu itp.”, jest niski; w wyrażeniu kultura wyso-
8. okazały — dąb, lusza, wzrost, mężczyzna, pałac => nazwy
ka, odnoszącym się do ogółu materialnego i duchowego
rzeczy i ludzi, które (którzy) „dobrze się prezentują, mogą
dorobkuludzkości przymiotnik nie ma antonimu.
wzbudzać podziw swoją wielkością” (łączliwość wynika
raczej ze znaczenia przymiotnika — okazały *dobrze się
pe
h
prezentujący, wzbudzający podziw swoimi rozmiarami”,

. a. wysokość drzewa; b.-d. —;
—
chociaż wydaje się, że nie wszystkie rzeczowniki ozna- .a. zdrowie dziecka; b.-g. —;
5
czające rzeczy i ludzi, którym można przypisaćtę cechę, . a. szerokość ulicy; b. szerokość horyzontów, c.-; d.—.
L2
mogą tworzyć połączenia z przymiotnikiem okazały, por. Przymiotniki wysoki, zdrowy, szeroki w swych podstawo-
4
V
np.: "okazały długopis, *okazałyzeszyt); wychznaczeniach tworzą derywaty, które przejmują od nich
9. ciężki — zarzut, grzech, kłopot, cios, zmartwienie, Strata, łączliwość leksykalną (por. wysokie drzewo — wysokość
krzywda =» nazwy negatywnychzjawisk, które są w przy- drzewa). Nie dzieje się tak w znaczeniach przenośnych
kry sposób odczuwane przez człowieka lub których kon- (por. szeroka oferta — *szerokość oferty).
sekwencje mogą być przykre (łączliwość wynika ze zna-
czenia — ciężki 'odczuwany wprzykry sposób przez czło-
wieka”); l. a. wziąć; b. zawrzeć; ©. wstąpić w, zawrzeć;
10. pokaźny — majątek, rozmiary, zbiory, zapasy => nazwy rze- 2. a. pełnić,oficj. piastować, oficj. sprawować, niepopr.: zaj-
czy, których wielkość może wzbudzać podziw; por. p. 8. mować, b. piastować, sprawować, c. oficj. piastować,zaj-
> Łączliwość uwarunkowaną znaczeniami słów nazywamy mować, niepopr.: pełnić, sprawować; d. piastować, spra-
łaczliwościa systemowa(kategorialna]. Jej naruszenie pro- wować, niepopr.: pełnić.
wadzi często do powstawania błędówlogicznych.
> Łączliwość uwarunkowaną zwyczajem językowym nazy- AI.
wamyłaczliwością noumatywną. 1. zafundowanie luksusowej starości:
a. luksusowy+nazwyprzedmiotów, zajiundowaćtnazwyrze-
Y. czy (konsumpcyjnych), które można kupić; błędne są dwa
1. nieprzyjemny, niemiły, odpychający: 2. smutna; 3. smutne, połączenia: *zafimdować starość; "luksusowastarość;
niemile; 4. dotkliwa; 9. nieprzyjemny, niesypmatyczny. b. zapewnienie dostatniego życia nasiarość;
218 Polonistyka.com
2. uprawiającymterroryzm: 9. podkurować zdrowie:
a. uprawiaćrnazwy zajęć wykonywanych dla przyjem- a. kurować, podkurować łączą się z nazwami osobowymi
ności; np.: uprawiać sport, hazard, turystykę, choć też: (tak jak /eczyć, podleczyć, które są ich synonimami):
uprawiać nierząd, proceder. Innowacja nie ma uzasad- rzeczownik zdrowie wymaga obecności czasowników
nienia funkcjonalnego; poprawić, podreperować itp. Innowacja nie ma uzasad-
b. stosującymterroryzm(lepiej: stosować terror); nienia funkcjonalnego;
. zwycięży przeszkody: b. by się podkurować lub: by podreperować podupadają-
12
a. pomieszanie zakresów łączliwości synonimicznych ce zdrowie;

zwrotów pokonać przeszkody, przezwyciężyć Wudności; 10. prowokują do uśmiechui ciepła:
czasownik zwyciężyć nie występuje w przypisywanym a. prowokować do+nazwy działań lub negatywnych reak-
mu tutaj znaczeniu. Innowacja nie ma uzasadnienia cji na coś (awantury, dyskusji, działania); uśmiechto na-
funkcjonalnego; zwa pozytywnej reakcji, natomiast ciepło to metaforycz-
b. pokona przeszkody: na nazwa uczucia, która w tym zdaniuzresztą użytajest
4. Bandziorówtrzeba likwidować wzarodku: niefortunnie, gdyż nie łączy się ona z czasownikami na-
a. likwidować(lepiej zresztą: tłumić) w zarodku wzn. 'eli- zywającymi wywoływanie jakichś uczuć czy reakcji (por.
minować, niszczyć źródła” łączy się z nazwami abs- *wzbudzać ciepło, wywoływać wkimś ciepło). lnnowa-
trakcyjnymi, np. bandytyzm. Tu zastąpienie słowa abs- cja nie ma uzasadnienia funkcjonalnego;
trakcyjnego bandytyzm nazwą konkretną bandyci dało b. należy zrezygnować z rzeczownika ciepło; wywołują
efekt komiczny i niezamierzoną zmianę znaczenia ( do- uśmiech (lepiej zresztą użyć nazwy abstrakcyjnej ra-
konywać aborcji”). Innowacja nie ma uzasadnienia dość) i ciepłe uczucia;
funkcjonalnego; 11. „przedłużenie prezydium:
b. Bandytyzmtrzeba likwidować wzarodku; a. przedłużenie wymaga obecności rzeczownika odnoszą-
. wybitnie lokalnym; cego się do jakiejś czynności lub nazywającego coś, co
tn
a. wybitnie łączy się z przymiotnikami stopniowalnymi; ma wymiar czasowy; połączenie go z rzeczownikiem

lokalny jest przymiotnikiem relacyjnym. Innowacja nie konkretnym prezydium powoduje powstanie treści wy-
ma uzasadnienia funkcjonalnego; ciągnięcie prezydium tak, aby było ono dłuższe”. Inno-
b. o charakterze wyłącznie lokalnym; wacja nie ma uzasadnienia funkcjonalnego;
6. objęty został kierunek: b. przedłużenie kadencji prezydium;
a. przyjąć, wyznaczyć, obrać kierunek; czasownik objąć 12. jakich granic przestrzega lub nie przestrzega:
łączy się z nazwami dotyczącymipełnionych stanowisk a. przestrzegać wymaga obecności rzeczownika oznacza-
(objąć posadę, stanowisko, urząd). Innowacja nie ma jącego przepisy, zasady (przestrzegać przepisów, zasad,
uzasadnienia; reguł, prawa itp.), słowo granica nie ma takiego zna-
b. przyjęty, obrany został dobry(lepiej: właściwy) kierunek; czenia. Innowacja nie ma uzasadnienia funkcjonalne-
7. rozstrzygać napięcia i różnice zdań: go. Wtym zdaniu niepoprawnie użyto także przymiot-
a. nastąpiło pomieszanie zakresówłączliwości słów w ob- nika zmęczony, któremuprzypisano znaczenie 'mający
rębie zwrotów synonimicznych rożładowywać/ łago- dosyć czegoś”;
dzić tnapięcia; niwelować/ likwidować+różnice zdań; b. jakie granice przekracza nasza konkurencja, a jakich
rozstrzygać +spory, wątpliwości. Innowacja nie ma uza- nie przekracza;
sadnienia funkcjonalnego; 13. uniewinnił od zarzutu nawoływania do waśni narodowo-
b. rozładowywać/łagodzić napięcia i niwelować/likwi- ściowych:
dować różnice zdań; a. uniewinnić nie wymaga określenia, gdyż jego znaczenie
8. wieczór, rozpoczęty kontynuowany w rozmowach: zawiera element wina”; uniewinnić 'uznać, że ktoś jest
a. kontynuowaćtnazwy czynności; rzeczownik wieczór, niewinny”; uwolnić od zarzutu, Czasownik nawoływać
który występuje tu w zn. 'spotkanie”, nie łączysię z cza- (tu: w znominalizowanej postaci nawoływanie) łączy się
sownikami rozpocząć, kontynuować ani z żadnym in- z nazwami działań (nawotywać do wojny, do pracy). In-
nym zawierającym składnik *robić' (por. *przedłużyć nowacje nie mają uzasadnienia funkcjonalnego;
wieczór, ciągnąć dalej wieczór, *skończyć wieczór). b. uwolnił od zarzutu wywoływania waśni narodowościo-
Innowacja nie ma uzasadnienia funkcjonalnego. Wy- wych;
stąpił tu też błąd składniowy — kontynuować nie łączy 14. odbyła konkubinat:
się z okolicznikiem sposobu, wyrażonym w+Ms. (tu: a. odbyćrnazwy czynności, np. odbyć praktykę, służbę
*kontvnuować w+MS.: w rozmowach); wojskową, rozmowę, podróż; konkubinat jest nazwą sta-
b. należy zmienić rzeczownik wieczór na wyraz zawiera- nu. Innowacja nie ma uzasadnienia funkcjonalnego;
jący w swymznaczeniu składnik spotkanie i prze- b. z którym przez miesiąc żyła w konkubinacie;
kształcić zdanie, np.: [...] to spotkanie, które odbyło 15. rozszarpała eksplozja:
się pięknego majowego wieczoru, rozpoczęte dwujęzycz- a. rozszarpać znaczy'rozerwać na kawałki”, a więc pod-
nym nabożeństwemi kontynuowane wogrodzie para- miotem zdania z tym czasownikiem musi być rzeczow-
Ji, gdzie wszyscy serdecznie rozmawiali, było najlep- nik nazywającyrzecz, która może rozerwać coś lub ko-
szą lekcją europejskiej wspólnoty; goś na części. np. bomba; rzeczownik eksplozja nazy-
Polonistyka.com
219
wa czynność. Innowacja nie ma uzasadnienia funkcjo- sówtączliwości słów w obrębie zwrotów synonimicz-
nalnego; nych;
b. [...] którego rozszarpała bomba, umieszczona wbra- . toczącego się konfliktu => toczy się wojna; konflikt trwa;
3
mie budynku przyul. Jagiellońskiej. Ładunek eksplo- pomieszanie zakresówłączliwości słów w obrębie zwro-
dował w wyniku odpalenia za pomocą radia; tówsynonimicznych;
16. radość |...]. Zepsuł [...]: . złamaniem konstytucji => łączliwość normatywna: zła-
UJ
a. psuć/zepsuć łączysię z rzeczownikami, oznaczający- mać przepisy; naruszyć konstytucję; pomieszanie zakre-
mi zjawiska, którym można przypisać cechę bycia do- sówłączliwości słów w obrębie synonimicznych związ-
brymi lub złymi (humor, nastrójitp.), a tego warunku ków wyrazowych;
nie spełnia leksem radość. Innowacja nie ma uzasad- . bwarz miasta => rzeczownik twarz nie występuje w zna-
nienia funkcjonalnego; czeniu przenośnym, które mająjego synonimyoblicze,wi-
b. Przerwałją złotnik; zerunek;, pomieszanie zakresów łączliwości słów wobrę-
7. wzbudzając oklaski: bie wyrażeń synonimicznych;
a. wzbudzaćłączy się z nazwami uczuć, oklaski zaś to na- . było przekonanie =» łączliwość normatywna: panowało
zwa reakcji na coś lub przejawuuczuć. Innowacja nie przekonanie; zastąpienie czasownika panować ekspansyw-
ma uzasadnienia funkcjonalnego. Zdanie wzbudzając nym być;
oklaski jest także niepoprawne ze względówskładnio- „da oszczędność = łączliwość normatywna: przyniesie
wych — to imiesłowowy równoważnik zdania, który za- oszczędność; zastąpienie czasownika przynieść ekspan-
stępuje zdanie podrzędne rozwijające; sywnym dać;
b. czym wywołała oklaski; . złym korzystaniem — z nazwamidziałań łączysię raczej
18. Wybuchi zerwanie stosunków zaowocowało: przymiotnik ziewłaściwy; wyraźna ekspansja pojemnego
a. zaowocować wymaga rzeczownikównazywających zja- znaczeniowo przymiotnika zży;
wiska oceniane pozytywnie. Innowacja nie ma więc „ uległ zawałowi => łączliwość normatywna: ulec wypad-
uzasadnienia funkcjonalnego. W zdaniu występuje też kowi; mieć zawał; ekspansja modnego, bo urzędowego,
błąd składniowy — orzeczenie przy podmiocie szerego- czasownika ulec;
wym powinno być w liczbie mnogiej; . duży obowiązek => łączliwość normatywna: poważny obo-
b. Efektem wybuchuwojnyi zerwaniastosunkówbyło słyn- wiązek; ekspansja pojemnego znaczeniowo przymiotnika
ne oświadczenie [...]; duży;
19. ukoronowaniem [atmosfery] był: 10. popis nieudolności => popistnazwy zjawisk ocenianych
a. ukoronowanie łączy się z rzeczownikami oznaczający-
pozytywnie; tu zastosowanie tego rzeczownika wydaje się
mi działania. Innowacja nie ma uzasadnienia funkcjo-
uzasadnione chęcią nadania zdaniu odcienia ironicznego;
nalnego; nieinnowacyjnie: nieudolni okazalisię;
b. gdynapięcie sięgnęło zenitu, wybuchło Powstanie;
11. przoduje w klasyfikacji przypadków wymuszania okupu =>
. dokonamy wzrostu:
przodować w+nazwy zjawisk ocenianych pozytywnie; por.
a. dokonać łączy się z nazwami czynności (dokonać od-
p. 10.; nieinnowacyjnie: Wielka Brytania jest krajem,
krycia, dokonać przeglądu) wykonywanychprzez czło-
wktórymnajczęściej dochodzi do wymuszania;
wieka, a taką nie jest wzrost. Innowacja nie ma uzasad-
12. radziły sobie Powszechne Świadectwa Udziałowe =» ra-
nienia funkcjonalnego;
dzić sobie+nazwy osobowe; zamierzona — jak się wydaje
b. spowodujemy gwałtowny wzrost;
— personifikacja;
. stosuje się do wartości:
nieudostępnienia kontaktów => uniemożliwienie kontak-
a. stosowaćsię łączysię z rzeczownikiem zalecenie i jego
tów, nieudostępnienie (jak udostępnienie, udostępnić) tą-
synonimami. Innowacja nie ma uzasadnienia funkcjo-
czy się z nazwami rzeczy lub zjawisk; udostępnić coś
nalnego;
*umożliwić kontakt z tym”; pomieszanie zakresów łączli-
b. wyznaje wartości lub hołduje wartościom;
wości wyrazudefiniowanego z zakresem łączliwościsło-
. nie dokonano postępu:
to
o
wa wchodzącego wskład definicji znaczenia;

a. dokonać tączysię z nazwami czynności (dokonać od-
14. orzeczenie zapadło — łączliwość normatywna: wyrok za-
krycia, dokonać przeglądu). Innowacja nie ma uzasad-
nienia funkcjonalnego. W zdaniu nadużyto także wy- padł; orzeczenie zostało wydane; pomieszanie zakresów
łączliwości słów w obrębie zwrotów synonimicznych;
razu modnego praktycznie;
b. nie osiągnięto żadnego posiępu, . sprawuje stanowisko => łączliwność normatywna: spra-
wować władzę, godność, urząd, ale: zajmować, piastować
. przed postawionymterminem:
bo
1)
a. nastąpiło pomieszanie łączliwości słówwobrębie zwro- stanowisko; pomieszanie zakresówłączliwości słów wob-
tów wyznaczyć termin; postawić zadanie, cel. lnnowa- rębie zwrotów synonimicznych;
cja nie ma uzasadnienia funkcjonalnego; 16. nadrobili błąd => naprawić błąd; nadrobić stratę, być
b. przed wyznaczonymterminem. może konsekwencją błędu postów AWS mogło być po-
niesienie przez kogoś straty;
XIII 17. wzmocnieniem sankcji => tączliwość normatywna: za-
1. wątpliwości stracić => łączliwość normatywna: stracić ostrzyć sankcje, ekspansja pojemnego znaczeniowo rze-
złudzenia, pozbyć się wątpliwości, pomieszanie zakre- czownika wzinochić;
220 Polonistyka.com
18. wytyczył priorytet =» wyznaczyć priorytet; wytyczyć kie- 21. Powzięte próby => łączliwość normatywna: powziąć decy-
runek (połączenie wytyczyć priorytet jest pozbawione zję, plan, zamiar, myśl, postanowienie, uchwałę, projekt, po-
motywacji); pomieszanie zakresów łączliwości słów w ob- dejrzenie; podjąć próbę; pomieszanie zakresówłączliwości
rębie zwrotów mającychbliskie znaczenie; słów w obrębie synonimicznych związków wyrazowych;
19. wprowadzenia korekty => wprowadzić poprawki; dokonać . wyraziła słowa > tączliwość normatywna: wyrazić+na-
o
0)
korekty; pomieszanie zakresów łączliwości słów w obrę- zwa uczucia (wdzięczność); skierować słowa;
bie wyrażeń synonimicznych; . uchwalą uchwały => tączliwość normatywna: podjąć, po-
0
U)
20. przeciwstawiał się udostępnieniu = przeciwstawiać się wziąć, przyjąć uchwałę; uchwalić łączy się z nazwami
komuś; sprzeciwiać się czemuś; pomieszanie zakresów aktów prawnych, z wyjątkiem uchwały(np. uchwalić kon-
łączliwości słów w obrębie zwrotów synonimicznych; stytucję, ustawę, rezolucję).
22. POPRAWNOŚĆ FRAZEOLOGICZNA
1. Zwroty: na niczym innymsię nie znał,liczył na to są luźny-

> Wpolskiej lingwistyce znane są dwie teorie związku fraze- mi połączeniami czasowników znać się na czymś, liczyć na
ologicznego — Stanisława Skorupki oraz Andrzeja Marii Le- coś z ich określeniami.
wickiego. Jak Kuba Bogu, tak Bóg Kubie jest przysłowiem, czyli sa-
Skorupka za związek frazeologiczny uznaje każde połącze- modzielnym tekstem. Frazeologizmy zaś są jednostkami ję-
nie wyrazów. W zależności od stopnia leksykalizacji, dzie- zyka, które stają się składnikamitekstów.
li frazeologizmy na trzy grupy — związki luźne (charakte- ZwToty: telewizyjny młynsię kręci, burza nie zmiecie (go) są
* ryzują się niewielkim stopniem scalenia oraz tym, że każdy doraźnymi metaforami, nie są utrwalone w systemie języka.
składnik zachowuje swe znaczenie, np.: ciepła herbata,
spacer po parku), łączliwe (stopień zespolenia jest znacz- I.
ny, każdy z elementów zachowuje swe znaczenie, np.: do- > Pary terminów „związek frazeologiczny stały” i „związek
bry/ zły humor, wszcząć kłótnię, wziąć zakręt) i stałe [sto- frazeologiczny”, „związek frazeologiczny łączliwy” i ,„po-
pień zespolenia jest znaczny, znaczenie całościnie jest sumą łączenie z łączliwością normatywną”, „związek frazeolo-
znaczeń poszczególnych składników, np.: drzeć (z kimś) giczny luźny” i „połączenie z łączliwością systemową” od-
koty, stawać okoniem]. noszą się do tych samych zjawisk językowych, lecz należą
Według Lewickiego frazeologizm to jednostka leksykalna, któ- do różnych teorii związku frazeologicznego (por. ćwicz.I).
rą cechuje: 1. nieciągłość składu (używając terminologii Sko- 1. czarny marsz (a.); 2. mokry piach(c.); 3. pić kawę (C.);
rupki, można powiedzieć, że związek frazeologiczny złożony 4. pieska dola (b.); 5. smalić cholewki (a.); 6. wszcząć
jest z kilku wyrazów), 2.stałość formy, 3. globalność (idioma- postępowanie (b.).
tyczność) znaczenia (summa znaczeń składników niejest znacze-
niem całości), 4. utrwalenie w systemie języka. II.
Zgodnie z tym ujęciem frazeologizmami w podanym tek- Globalność znaczenia => w związku frazeologicznym suma
ście są: ciepła posadka, znać się (na czymś) jak kura na pie- znaczeń składników nie równa się znaczeniu całości. Ilustru-
przu, zdawać sobie sprawę (z czegoś), gdzie indziej, wejść na ja to przede wszystkim przykł, 3.a. i 4.a.
antenę, krótko i węziowato, odpiacić się (komuś) tym samym, Nieciągłość składu =» związek frazeologiczny jest jednostką
gdyż tylko te jednostki spełniają cztery wymienione warunki. leksykalną nieciągłą (używając terminołogii Skorupki — zło-
Niejasny status ma zwrot wyrzucić (coś) na śmietnik — jeśli żoną z kilku wyrazów), podczas gdy pozostałe jednostkilek-
przypisze się mu znaczenie dosłowne 'zostawić coś w miej- sykalne mają charakter ciągły. W przykł. l.a. i 2.a. treść zo-
scu, gdzie zostawia się śmiecie”, należy go uznać za połącze- stała wyrażona za pomocąfrazeologizmu, a w przykł. 1.b.i 2.b.
nie lużne. Jeśli zaś przypisze mu się znaczenie 'uznać coś za — za pomocą luźnego połączenia.
rzecz niepotrzebną”, należy uznać go za frazeologizm. Stałość formy => frazeologizmy mają stałą formę, a możliwość
Jednostki: zastępca dyrektora, maszyna do pisania są że- dokonywania zmian w ich obrebie jest w zasadzie z góry okre-
stawieniami, czyli wyrażeniami, które cechuje znaczny sto- ślona i niewielka (mamy wówczas do czynienia z wariantami
pień utrwalenia i dosłowność znaczeń komponentów. Pod pew- frazeologicznymi). Zmodyfikowanie formyfrazeologizmupro-
nymi względami zatem możnaje uznaćza frazeologizmy, po- wadzi na ogół do powstania zdania pozbawionego sensu(przykł.
nieważ jednak są one tworzone seryjnie (por. maszyna do 5.b., 6.b.) lub do udosłownienia związku(przykł. 7.b., 8.b.).
pisania, szyciaitd.), uznaje się je także za grupy syntaktyczne Utrwalenie w systemie polszczyzny => przykł. 9.b. i 10.b. za-
(połączenia wyrazów). wierają okazjonalne wyrażenia metaforyczne, podczas gdy przykł.
Wyrażenia: ważna osoba, piwne oczy, dać łapówkę, następ- 9.a. i 10.a. — utrwalone wsystemie związki frazeologiczne.
nykrok oraz zwroty: uwieńczyć sukcesem, zapałać miłością,
podjąć działania to —w terminologii Skorupki — związki łącz- EV.
liwe lub luźne, gdyż każdy z elementów zachowuje swe zna- 1. machnęliśmyną tę sprawę ręką = ktoś machnął ręką na
czenie. COŚ;
Polonistyka.com
5
5
—
r . Próbowali dobrać się nam do skóry => ktoś dobiera się/ . pokazać wipazur => 'o autorze dzieła: w pelni ujawni:
dobrał się komuś do skóry; swój talent;
. Przymknęliśmy oczy na tę nieścisłość > ktoś przymyka/ . szyć (komuś) buty => robić intrygi przeciwko komuś”;
03)
przymknął oko/ oczyna coś; . zmyć (komuś) głowę => 'surowo kogoś skrytykować;
. wieszała na nich psy => ktoś wiesza psy na kimś; . szpakamikarmiony => przebiegły, chytry':
„ rozdzierał szatynadstanem państwa => ktoś rozdziera sza- przekroczyć Rubikon => 'powziąć nieodwołalną decyzję”;
ty nad czymś; . judaszowe/judaszowskie srebrniki => zapłata otrzymana
. była zawsze macosze solą w oku = ktoś jest komuś solą za zdradę”;
w oKu; „ wdowi grosz => 'niewielka suma ofiarowanaze szczerego
. był oczkiem w głowie dziadka => ktoś jest oczkiem wgło- serca przez kogoś niezamożnego .
wie kogoś;
. przychylić nieba ukochanejżonie => ktoś przychyliłuchy-
lit nieba komuś: . Jedna jaskółka wiosny nie czyni => 'jeden przypadek po-
. ostrzyły sobie zęby na tę willę = ktoś ostrzy sobie zęby jawienia się czegoś wyczekiwanego o niczymjeszcze nie
na coś/ na kogoś; przesądza ;
. Tak krawiec kraje, jak (mu) materii staję => kiedy coś
bo
. połamałbysobie zęby na tej sziuce = ktoś połamał sobie
zębyna czymś. robimy, jesteśmy ograniczeni czynnikami natury material-
nej, organizacyjnej itp. niezależnymi od nas samych;
. Panu Bogu świeczkę i diabłu ogarek => *żeby mieć spokój,
1)
dobrze jest starać się dogodzić jednej i drugiej stronie”;
l. łapać wiatr w żagle = 'zacząć intensywnie działać ;
„Nie Święci garnki lepią => żeby wykonać to, o czym
. sypać piaskiem w oczy => celowo wprowadzać kogoś
to
mowa, wcale nie trzeba być nikim szczególnym;

w błąd”;
. Nie miała babaktopotu, kupila sobie prosię > '0 kimś,
R
.stroić się w cudze piórka = przypisywać sobie zasługi

s)
kto podjął się czegoś, a tym samym niepotrzebnie przy-

kogoś innego”;
sporzył sobie dodatkowych obowiązków, kłopotów;
. dzielić skóre na niedźwiedziu = 'dzielić coś, co jest jesz-
. Na bezrybiu i rak ryba = 'skoro nie ma tego, czego by-
cze nieosiągalne ;
śmypragnęli, trzeba się zadowolić czymś skromniejszym,
. podrzucać komuś kukułczejajo = 'zrzucić na kogoś zała-
co jest”;
twienie trudnej sprawy, której się samemunie chce zała-
. Bogatemu (to_i) diabeł dziecko/ dzieci kołysze = 'z za-
twić';
zdrością o kimś, kto nie dość, że już jest w bardzo dobrej
. gonić w piętkę = *zachowywaćsię tak, jakbysię straciło
sytuacji materialnej, to jeszcze ma dużo szczęścia, powo-
sprawność umysłową”;
dzenia w tym, co robi;
. języczek u wagi => *sprawa lub rzecz z pozorubłaha, któ-
. Kto wiatrsieje, zbiera
burzę => 'ten, kto powoduje za-
ra może jednak odegrać w czymś decydującą rolę, zawa-
mieszanie, niepokój, ponosi później konsekwencje, które
żyć na czyichś losach”;
są cięższe, poważniejsze od tego, co robił;
„ kląć w żywy kainień — bardzo krytycznie, emocjonalnie
. Każda liszka/pliszka/sroczką swój ogonek chwali => 'każ-
i na ogół dosadnie wypowiadaćsię o czymś lub o kimś”;
dy chwali swoje, jak tyłko może, a nie zwraca uwagi na
. porywać się z motyką nasłońce => 'podejmowaćsię zro-
walory innych ;
bienia rzeczy niemożliwej ; 10. Czymskorupka za młodu nasiąknie, tym na starość trąci
. trącić myszką => 'o wytworach ludzkiego umysłu — być = 'złe przyzwyczajenia, wady, nałogi nabyte w młodości
przestarzałym; nie dają się wykorzenić, a z czasem narastają;
. głuchyjak pień = całkowicie głuchy: 11. Kowal zawinił, a Cygana powieszono/ Ślusarz zawinił,
. podbijać (komuś) bębenka = zachęcać kogoś do zrobie- a kowala powiesili = 'zawszejest taki ktoś, na kogo zrzu-
nia czegoś, schlebiając mu”; ca się wszystkie winy”;
. pleść androny => 'wygadywać głupstwa ; . Człowiek strzela. (a) Pan Bóg kule nosi => niezależnie
14. przysiąść fałdów > wziąć się do pracy: od naszych starań, efekty tego, co robimy, zależą od woli
15. grób pobielany = 'osoba obłudna; opatrzności ;
16. Janusowe oblicze => *'dwa aspekty jednego zjawiska”; . Kto mieczem wojuje, od miecza ginie =» *stosowanie dra-
17. pyrrusowe zwyciestwo => 'pozome zwycięstwo; zwycię- stycznych środków, metod przeciwko komuś często obra-
stwo, które jest w rzeczywistości klęską”; ca się przeciwko temu, kto je stosuje ;
18. chłopiec do bicia => *osoba, na którą wszyscy zrzucają 14. Zły to ptak, co własne gniazdo kala => *żle postępuje ten.
odpowiedzialność za niepowodzenia ; kto występuje przeciwko środowisku, z którego się wy-
. robić z gęby cholewę => *nie dotrzymywać słowa ; wodzi, np. rodzinie ;
. potępiać w czambuł => całkowicie potępiać wszystkich . Łaska pańska na pstrym koniu jeździ => łaskawość i przy-
a
ty
i wszystko ; chylność ludzi wysoko postawionych, zamożnych są nie-

. wiać dziecko z kapielą
I-
=> chcąc przeciwdziałaćzłu, nie- stałe, zależne od ich kaprysów;
chcący zatracić także pozytywnyaspekt jakiejś sprawy; 16. Przyganiał kocioł garnkowi, a sam Smoli/ a obydwa sino-
„ kłaść (zdrową) głowę pod ŻALE,
ewangelię => Świadomie nara- lą = 'ktoś wytyka innym ich błędy i wady, choć sam po-
żać się na kłopoty, niebezpieczeństwo ; stępuje tak samo ':
Polonistyka.com
17. Pańskie oko konia tuczy = 'jeśli sprawypilnuje osoba to, co powinna (mieć siano w głowie), lub jest „zakuta”,
bezpośrednio nią zainteresowana, wszystko toczy się po- więc „nie przepuszcza” żadnychtreści (zakuta pała).
myślnie ; . Przywołane frazeologizmy wyrażają negatywny i lekce-
PO
18. Nie odrazu Kraków zbudowano => nie da się osiągnąć ważący stosunek do obiektu, są świadectwami stereotypu
wszystkiego od razu, zwłaszcza rzeczy poważnych ; osoby niezrównoważonej psychicznie jako „pomylonej”.
19. Czego oko nie widzi, tego sercu nie żal = 'lepiej, że ktoś Niektóre z nich odzwierciedlają przyczynę braku równo-
jest nieświadomy,bo jeśli nie wie o czymś, z czego mógł- wagi psychicznej (upaść na głowę, dostać kuku na muniu
by skorzystać,to nie żałuje tego : — słowo munio, niewystępujące wjęzyku poza tymfraze-
20. Gdzie drwa rąbią, tam wiórylecą = kiedy się coś robi, ologizmem, odnosi się do mózgu — rzuciło się komuś na
nie da się uniknąć pewnych skutków ubocznych”; mózg, padło komuś na mózgi na rozumy na umysł) lub jej
21. Okazja czyni złodzieja => 'nawet osobę uczciwą sprzyja- objawy(mieć szmery pod czaszką/pod kopułą, miećfiota,
jące warunki mogą skusić do wyrządzenia zła '; mieć fisia, mieć hopla, mieć hysia, mieć odbicia, dostać
22. Na złodzieju czapka gore = winowajca na każdym kro- mieć szmergla). W głowie człowieka niezrównoważone-
ku czuje się zagrożony możliwością zdemaskowania go go panuje nieład (konruś się pomieszało w głowie, mieć
i często zdradza się swoim podejrzanym zachowaniem; nie po kolei w głowie, mieć źle w głowie, mieć źle po-
23. Nie dla psa kiełbasa, nie dla kota sadio/ spyrka/szperka układane wgłowie, komuś brakuje piątej klepki, mieć
=> '0 Czymś, co jest przeznaczonenie dla tego, kto miałby niepoukładane/ nierówno pod sufitem) — wraz z innymi
na to ochotę, tylko dła kogoś bardziej godnego ; frazeologizmami dotyczącymi równowagi psychicznej
tworzyto spójny obraz (ludzie rozsądni i zrównoważeni
. Plotka wyleci wróblem, a wraca wołem — nie zawsze
Si
to
są określani jako tacy, którzy mają poukładane wgło-

należy wierzyć temu, co inni mówią, bo ludzie, powtarza-
wie, sama głowa zaś jest rozumiana jako siedlisko rozu-
jąc sobie różne nowinki i plotki, zwykli wszystko wyol-
mu). Obraz metaforyczny obecny w większości z wy-
brzymiać ; 7
mienionych związków frazeołogicznych jest zabawny
. Darowanemukoniowi nie zagląda się w zęby > 'nie na-
0
wh
(np. dostać kuku na muniu, mieć szmery pod czaszką),

leży oceniać ani krytykować tego, co otrzymało się za
co świadczy o lekceważącym stosunku użytkowników
darmo”.
języka do przynoszonych przez nie treści. Niektóre zwro-
ty zawierają wyrazy dziwnie, nieco śmiesznie brzmiące,
VII.
które w zasadzie nie mają znaczenia (np. miećfioła, mieć
1. Kobietę cechuje głupota (kobiecalogika), kobieta zajmu-
fisia, mieć hopla, mieć hysia, dostać/ mieć szmergla), co
je się mało ważnymisprawami(babskie gadanie, babskie
zdaje się wskazywać na odrębność, inność i śmieszność
płotki), mężczyzna rozmawia na trudne tematy (męska roz-
nazywanychprzeznie ludzi. Świadectwem traktowania
mowa), podejmuje ważne i odważne decyzje (męska de-
chorób psychicznych jako tabujest eufemistyczny zwrot
cyzja), jest silny fizycznie i psychicznie (zachowaćsięjak
być nie tego.
prawdziwy mężczyzna). Kobieta jest sprytna (Gdzie dia-
> Pozostałe frazeologizmy należy opracować na podsta-
beł nie może, tam babę pośle), lecz jednocześnie bywa
wie podanych analiz.
kimś niepotrzebnym, przysparza ludziom kłopotów(Baba
z wozu, koniomlżej).
IX.
. Zwierzętom przypisuje się na ogół negatywne cechy ludz-
tr
— biednyjak mysz kościelna, klepał biedę, nie starczało mu

kie (podłość — podłożyć komuś świnię, wieszać psy na kimś,
do pierwszego, groszem nie Śmierdział;
upór — upartyjak osioł, brak inteligencji — głupia gęś, kura
— ledwo wiązał koniec z końcem;
domowa, barani łeb, złośliwość — małpia złośliwość), lu-
— nie miał co do garnka,ust/ włożyć;
dziom zaś — pozytywne cechy moralne (uczciwość, pra-
— odsyłano go od Annasza do Kajfasza;
wość itp.): wyjść na ludzi, człowiek przez duże „C”, zro-
— odchodził z kwitkiem;
bić z kogoś człowieka, zachowywaćsię jak człowiek, ro- — walił prosto z mostu, nie owijał w bawelnę, wykładał kawę
bić coś po ludzku, postąpić po ludzku. na ławę;
— wpadł w czarną rozpacz, zaczął załamywać ręce, rwał
VIII. włosyz głowy;
I. Przywołane frazeologizmy wyrażają negatywny i lekce- — stawał na głowie;
ważący stosunek do obiektu. Ludzi mało inteligentnych — jak z nieba spadła mu propozycja, ni stąd ni zowąd, ni
porównuje się na ogół do zwierząt (ośli łeb, barani ieb, z tego ni z owego;
kurzy/ ptasi móżdżek) lub do przedmiotów, o których — jakby Pana Boga złapał za nogi, był cały w skowron-
wogóle się nie myśli w kategoriach „inteligentny — niein- kach, był wsiódmymniebie;
teligentny”(głupijak nogastołowa,głupijak but ). O czło- — sfoń mu nadepnął na ucho, miał drewniane ucho;
wieku mało inteligentnym mówisię także w kategoriach — znał sięjak kura na pieprzu, nie miał o muzyce zielonego
niesprawnej lub źle czy ciężko działającej maszyny (nie pojęcia;
mieć oleju w głowie, mieć spóźniony zapłon, ciężka arty- — postali na zielonątrawkę;
leria). Głowa, która w polszczyźnie jest rozumiana jako — wyszło na jaw, wyszło szydło z worka;
siedlisko rozumu, u osób nieinteligentnych„„zawiera” nie — zaczął rwać włosy z głowy, wpadł w czarną rozpacz;
Polonistyka.com
223
wpadł w oko (+C.); te warunki, natomiast rzeczownik nierównościnie jest
ciepła wdówka; ani nazwą osobową, ani abstrakcyjną;
— przymknął oko najej wady; . Innowacje skracające (pominięte składniki zostały pod-
3
owinął ją dookoła palca (uwaga: zwrotu wziąć (kogoś) kreślone):
pod pantojel można użyć tylko wtedy, gdy podmiotem a. pranie brudnych pieniędzy;
zdania jest rzeczownik oznaczający kobietę, a dopełnie- b. podniosła się stopa życiowa;
niem — rzeczownik oznaczający mężczyznę); c. twardyorzech do zgryzienia;
uwili gniazdko, zamieszkali pod wspólnym dachem; d. droga usłana różami;
nie darli kotów; . Innowacje rozwijające (niepotrzebne elementy żostały
U
twardy orzech do zgryzienia; podkreślone):
— przymknąć oko na to, że; a. wybrankiem kapryśnego serca;
— sam jak palec, jak groch przy drodze. b. oddzieli plewę od procesowego ziarna;
c. wypłynąć na szerokie wodykina;
d. odkrył karty do końca;
1. Styl potoczny: gadać jak najęty, maie piwo, masz babo €. Prawdziwymkijem włożonym w mrowisko był;
placek, nie ma sprawy, nie w ciemię bity, uszyć komuś buty; „. Innowacje wymieniające:
. Styl książkowy (erudycyjny): brzydkie kaczątko, kraj lat a. Salomonowe wyjście => salomonowywyrok; koniecz-
to
dziecinnych, odwagacywilna, opływać w dostatki, palec na jest też zmiana łącziiwości (np.: salomonowywyrok
Boży; wydała |...]);
. Sty! literacki: judaszowe srebrniki, kamień na kamieniu „ chwycił sprawy wswoje ręce. Od tamtej pory trzymaje
u)
nie został, miecz Damoklesa; mocno i nie popuszcza =» wziąć sprawy wswoje ręce;
. Styl oficjalny: ciemnastrona, płaszczyzna współpracy, sce- związek został udosłowniony przez rozwinięcie, które
a
nadziejów, światło w tunelu, torować sobie drogę, wąskie znalazło się w 2. zd.;
gardło, zielone światło (dla kogoś, czegoś), zdać życiowy . się związać węzłem matrymonialnym =>» połączyć się
egzamin. węzłem małżeńskim,
Za potoczne uznajemyte związki, których używaSię wsy- d. wzasięgu widelca => wzasięgu ręki;
NW
tuacjach prywatnych. Użycie jednostki potocznej w sto- . Innowacje regulujące:

tn
S unku do osoby nieznanejlub takiej, z którąjesteśmy w re- a. Hytyka palcem => wytykać palcami (zmiana liczby),
lacjach innych niż prywatne, może być odebrane jako prze- tu też zostaje naruszona łączliwość: wytykać palcami
jaw brakukultury lub chęć skrócenia dystansu. + kogoś;
Związki książkowe (erudycyjne) używane są w wypowie- „ przeszedł samsiebie => przejść samegosiebie (zmiana
v
dziach mówionych, nadają im „uczony” ton, mogą być przypadka);

odebrane jako przejaw inteligencji, oczytania nadawcy. . jest dopinanyna ostatni guzik => dopiąć (coś) na ostat-
Związki literackie stosowane są w tekstach literackich. Ich ni guzik (zmiana aspektu);
W
znajomość jest w zasadzie bierna. Użyte w wypowiedzi . był stojący na coraz wyższym poziomie => stać na wy-
nieliterackiej czynią ją trochę pretensjonalną — bardziej sokim poziomie (przekształcenie czasownika w imie-
" uczoną” niż jednostki erudycyjne.
słów i użycie go w funkcji orzecznika);
Związki oficjalne używanesą głównie w tekstach publicy- na minuty przed akcją => na minutę (przed czymś)
stycznych, w wypowiedziach polityków, w dokumentach (zmiana liczby);
politycznychitp. Wtekstach mówionych stosowane są w . Innowacje kontaminujące:
zasadzie jedynie wówczas, gdy rozmówcy nie występują a. trybikiem wgrze = trybik w maszynie, pionek wgrze;
Jako osoby prywatne,lecz jako reprezentanci pewnych grup b. po jakie trzy grosze => po jakie licho, wtrącać swoje
z awodowychlub społecznych. Ich zastosowanie w kontak- trzy grosze;
tach prywatnychlub półprywatnych może być odebrane jako . odgrywać pierwszychskrzypiec => odgrywaćrolę, grać
c hęć zwiększenia dystansu wobec rozmówcy. pierwsze skrzypce;
„ wiatr od morza wiał w oczy =» wiatr od morza, biedne-
XI. mu zawsze wiatr w oczy wieje;
1. Innowacje rozszerzające: . w mętnej wodzie pływająjak ryby => łowić ryby w męt-
a. chylić czoła (przed czymś) => wymaga podmiotu oso- nej wodzie, czuć się jak ryba w wodzie,
bowego; w pozycji dopełnienia mogą wystąpić rze- „. Innowacje uzupełniające:
czowniki osobowe lub nazywające jakieś wartości; a. gdyobie strony wyjdą na swoje, związekjest kompłet-
. maczać (w czymś) palce => wymaga podmiotu osobo- ny => wyjść na swoje odnosisię do sprawfinansowych;
wego; tu też: naruszenie łączliwości leksykalnej *wynosić ko-
. mieć (coś) w zanadrzu => nie łączy się z rzeczownika- rzyści zam. czerpać korzyści, a także niezrozumiałe uży-
mi osobowymi; tu raczej: mieć kogoś w odwodzie; cie przymiotnika kompletny;
. siawić czoła (komuś, czemuś) = wymaga dopełnienia . Szymborska przekroczyła narodowy Rubikon — jej po-
będącego nazwą osobową lub abstrakcyjną; pierwszy ezjajest na wskroś europejska => przekroczyć Rubikon
człon dopełnienia stawić czoła — przeciwności spełnia *powziąć nieodwołalną decyzję”.
Polonistyka.com
to
XII. . wybiła chwila = wybiła (jakaś) godzina; innowacja wy-
. dalecybyli od zdrowego rozsądku => zdrowyrozsądek łą- mieniająca;
czy się z czasownikiem mieć; innowacja rozszerzająca; . światełko nadziei => iskierka nadziei, Światełko wtunelu;
„ na (drugiej) pozycji plasuje się ludzka zapobiegliwość =>» innowacja kontaminująca;
o
plasowaćsię na(którejś) pozycji wymaga podmiotu oso- . patrzyjak sroka na malowane wrota =>» patrzećjak cielę
bowego; innowacja rozszerzająca; w malowane wrota, gapić sięjak sroka wkość/gnat; inno-
. składnica miała nóż na gardle > mieć nóż na gardle wy- wacja kontaminująca;
maga podmiotu osobowego; innowacja rozszerzająca; . władzę w rękach mieli => mieć władzę, mieć coś wręku;
. zawieszeniu ognia => przerwanie ognia, zawieszenie bro- innowacja kontaminująca;
ni; innowacja kontaminująca; . na pierwszych miejscach => na pierwszym miejscu; inno-
„ ciarki biorą gęsią skórkę > ciarki przechodzą po plecach, wacja regulująca (zmiana liczby);
dostać gęsiej skórki; innowacja kontaminująca; „ koleje losów=> koleje losu; innowacja regulująca (zmiana
. postradał piątą klepkę > postradać ziysły, nie mieć pią- liczby);
tej klepki; innowacja kontaminująca; w zdaniu występuje . przykładamywiele wagi => przykładać wagę (do czegoś)
też błąd składniowy— naruszenie zasady tożsamości podnie wymaga rozwinięcia; innowacja rozwijająca;
miotóww zdaniu z imiesłowowymrównoważnikiem; 30. Napierwszyogień wytypowano => pójść napierwszy ogień;
. zmieniał jak koszulę = zmieniać (coś, kogoś) jak ręka- innowacja wymieniająca;
wiczki;, innowacja wymieniająca;
. zagotowała się krew=> krewsię burzy, wre, kipi, gotuje
„.zdmuchnąć z powierzchni Ziemi => znieść (coś) z po-
się (w kimś); w tym związku występuje czasownik ndk.;
wierzchni ziemi; innowacja wymieniająca; też: wyraz zie-
innowacja regulująca;
mia we frazeołogizmie powinien być napisany małąlite-
32.jestem solą woku „, Pruszkowa” => być (komuś) solą woku,
rą, ponieważ występuje w znaczeniu 'podłoże”, nie zaś
nie: *być solą w oku (kogoś); niewłaściwa składnia ze-
*'planeta';
wnętrzna frazeologizmu;
„ pluła sobie w twarz => pluć sobie w brodę; innowacja
. kowo upieczonyrząd => świeżo upieczony; innowacja wy-
wymieniająca;
mieniająca;
10. świadomość pracowała na wyższych obrotach => praco-
. w słonych honorariach = słone ceny; innowacja wymie-
wać na wysokich obrotach wymaga podmiotu osobowego;
niająca;
innowacja rozszerzająca; w zdaniu występuje też błąd skła-
. bajońskiej inflacji > bajońskie sumy; innowacja wymie-
dniowy;
niająca;
11. intencja była czystajak iza => czystyjak lza wymaga pod-
. wbijanie klina między Moskwęi byłe republiki radzieckie
miotu osobowego; innowacja rozszerzająca; w zdaniu
= wbijać klin (między kogoś a/ i kogośj/ wbijanie klina
występuje też niefortunna, bo pozbawiona motywacji, me-
(między kogoś a/i kogoś) wymaga wpozycji dopełnienia
tafora odstawić na aut (piłkę się wybija na aut, nie odsta-
rzeczownika osobowego. W tym zdaniu mamy do czynie-
wia) — lepiej było użyć np. frazeologizmu odstawić na
nia z naruszeniemłączliwości frazeologizmu (innowacja
boczny tor;
rozszerzająca), co doprowadziło do dosłownego odczyta-
przyrost informacji powinien dotrzymać kroku przybywa-
nia związku;
niu = dotrzymać kroku wymaga określeń osobowych; in-
. tygrysa Europyz rocznym wzrostem rzędu 10 proc. => wy-
nowacja rozszerzająca;
rażenie tygrys Europy 'dynamicznie rozwijające się pań-
13. filmy odsądzone odczci i wiary =» odsądzić (kogoś) od
czci i wiary wymaga rzeczownika osobowego wpozycji stwo europejskie” nie wymaga określeń (innowacja roz-
szerzająca).
dopełnienia; innowacja rozszerzająca;
. przywiązywać uwagi => przywiązywać wagę, nie zwracać
uwagi; innowacja kontaminująca; XIII.
deski ratunku chwyciłysię => ostatnia deska ratunku, to- 1. Sprawy w swoje nogi wziął Leszek Pisz => wziąć sprawy
nący brzytwysię chwyta; innowacja kontaminująca; wswoje ręce; zamierzona innowacja wymieniająca, gdyż
16. Trafiłem w stówę => trafić w dziesiątkę, innowacja wymowa o meczu piłki nożnej;
. nie uszedł kolarzom na sucho => (coś) nie uszło (komuś)
R
mieniająca;
17. ciężar wokału wziął na siebie => wziąć na siebie ciężar na sucho *ktoś został za coś ukarany”; zamierzona inno-
odpowiedzialności; imnowacja wymieniająca; wacja uzupełniająca, gdyż mowa o deszczu;
18. przeszła do przeszłości = przejść do historii; tu: innowa- . świnie najwyraźniej postanowiły puścić go z torbami =
u)
cja wymieniająca; puścić (kogoś) z torbami wyraaga podmiotu osobowego;

19. skazanyjest na pożarcie => rzucić(coś, kogoś) na pożar- zamierzona innowacja rozszerzająca, gdyż mowa o ho-
cie; innowacja wymieniająca; dowli świń, przez którą właściciel spłajtował;
. przewyźszyć najśmielsze oczekiwania > przejść najśmiel- „ ryba niestety nie dopisała => pogoda nie dopisała; zamie-
sze oczekiwania; innowacja wymieniająca; rzona innowacja wymieniająca, gdyż mowa o rybołów-
„ było w zenicie > sięgnąć zenitu; innowacja wymieniająca; stwie;
. kamień u nogi —> kula u nogi, kamień u szyi, innowacja . lek na wagę zdrowia — na wagę złota; zamierzona inno-
1
kontaminująca; wacja wymieniająca, gdyż mowa o leku:

Polonistyka.com
o
NW
mn
6. Dove odsyła je do lakmusa => odsyłać (coś) do lamusa; zmieniono także strukturę składniową zdania z frazeolo-
zamierzona innowacja wymieniająca, gdyż mowa o moż- gizmem:
liwości sprawdzenia działania mydła przez użycie papier- 8. jedna z katowickich gazet rzuciła klody przed radiowozy
ka lakmusowego; innowacja wyzyskuje jednocześnie treść — rzucać kłody pod nogi wymaga podmiotu osobowego;
niesioną przez wyrażenie odsyłać(coś) do lamusa; tu: innowacja wymieniająca, regulująca i rozszerzająca;
7. Komu w drogę, temu Żywiec => Komu wdrogę, temu . kręcą się łzy => (komuś) kręcisię Iza w oku; innowacja
wczas; zamierzona innowacja wymieniająca, gdyż mowa regulująca i skracająca;
o piwie marki Żywiec; 10. Odchodzą jak muchy => padają jak muchy; innowacja
wymieniająca;
8. Pijany mecenasz Lublina spadł z wokandy — artykuł pod
takim tytułem opisywał zdarzenie, polegające na tym, że „ zaciągnięcie pasa => zaciskać pasa możesię łączyć z okre-
z powodunietrzeźwości adwokata prowadzona przez nie- śleniem mocno; innowacja regulująca, wymieniającai roz-
go sprawa spadła z wokandy,czyli się nie odbyła. Chcąc szerzająca;
przyciągnąć uwagę czytelników, autor stworzył obraz — 2. od stóp po łeb => odstóp do głów; innowacja wymienia-
jąca i regulująca;
wswoim mniemaniu — komiczny. Liczył jednak zapewne
na to, że czytelnicy nie znają znaczenia słowa wokanda
. stawia on kropkę nad 400-letnimi zaszłościami =» posta-
( wywieszana na drzwiachsali sądowejlista rozpraw ma- wić, stawiać kropkę nad i wymaga podmiotu osobowego
jacych się odbyć danego dnia wtej sali”), gdyż w innym ima znaczenie 'ostatecznie coś wyjaśnić, rozstrzygnąć,
wypadku musieliby zinterpretować treść niesioną przez przypieczętować coś”; innowacja rozszerzająca, wymie-
zdanie jako pozbawioną sensu. niająca i uzupełniająca;
14. walczyli niemal w łeb => biec, iść łeb w łeb; innowacja
skracająca i wymieniająca;
XIV.
1. pojawiły się nowe światełka w narkotycznym tunelu => . jest ich tylu, ile palcówujednej ręki => policzyć (coś, kQ-
ujrzeć światełko w tunelu; innowacja wymieniająca (po- goś) na palcachjednej ręki, innowacja regulująca (niepo-.
jawiły się zam. ujrzeć), rozwijająca (narkotyczny) oraz trzebnie dodany przyimek palce u ręki) i wymieniająca(jest
regulująca (wyraz świateiko we frazeologizmie występu- kogośtyle, ile zam. policzyć kogoś), której towarzyszy zmia-
je w B. Ip., tu zaś w M. lm.); zmieniono także strukturę na struktury składniowej zdania z frazeologizmem;
składniową zdania z frazeologizmem; 16. Jest zadaniem Syzyfa =» luźne nawiązanie do wyrażenia
. ostatni krzyk narciarskiej nowoczesnościzostał wymyślo- syzyfowa praca: innowacja wymieniająca (zadanie zam.
to
ny przez Salomona => ostatni krzyk mody; innowacja Toz- praca) i regulująca (przydawka wyrażona rzeczownikiem
wijająca (narciarska), wymieniająca (nowoczesność zam. wD. zam. przymiotnikiem). Jak się wydaje, także zna-
moda) i rozszerzająca (wymyślić krzyk); czenie frazeologizmu'praca ciężka i niedająca żadnych
. Postać Eugeniusza L. wyskoczyła jak przystowiowy Filip wyników; praca, której nigdy nie można skończyć” nie
tu)
zostało oddane w tym zdaniu;

z konopi => (ktoś) wyrwał sięjakfilip z konopi; innowacja
wymieniająca (wyskoczyć zam. wyrwać się), rozwijająca 17. Przyjednej pieczeni dwie rzeczy załatwiono =» luźne na-
(przysłowiowy), rozszerzająca (postać wyskoczyła); zda- wiązanie do zwrotuupiec dwie pieczenie najednym ogniu;
nie zawiera też błąd ortograficzny — wyrazfilip nie jest 18. pniemysię po różnych stołkach = luźne nawiązane do
imieniem, lecz ludową nazwą zająca, a zatem powinien zwrotu wspinać się po szczeblachkariery,
być pisany małą literą; 19. państwu jest zbyt trudno udźwignąć taki krzyż =» dźwigać
4. [...] Byka, on spadnie naczteryłapy => ktoś spada, spad- krzyż ma znaczenie 'godnie znosić wszelkie nieszczęścia
nie na cztery łapy; użyty w zdaniurzeczownik Bykjest, i łączy się z rzeczownikami osobowymi; innowacja regu-
lująca, uzupełniająca i rozszerzająca;
co prawda, nazwą osobową — odnosi się do ludzi urodzo-
nych pod znakiem Byka,jednak wpołączeniuz frazeolo- . związek popada w tarapaty =» wpaść wtarapaty łączy się
©
to
gizmem spaść na czteryłapy całość nabiera dosłownego z nazwami osobowymi; innowacja rozszerzająca (naru-
szenie łączliwości) i wymieniająca;
charakteru; jest to więc innowacja rozszerzająca;
5. pierwsze skrzypce są nadal w jego rękach => grać pierw- . Naszfutbol cienko przędzie = cienko prząść wymaga pod-
sze skrzypce; innowacja regulująca (pierwsze skrzypce miotu osobowego i ma znaczenie być wzłej sytuacji finan-
we frazeologizmie występują w B., tu zaś w M.) poła- sowej”: innowacja rozszerzająca (naruszenie łączliwości)
czona ze zmianą funkcji składniowej wyrażenia pierw- i uzupełniająca (nadanie frazeologizmowiinnego znaczenia);
sze skrzypce; użycie wyrażenia pierwsze skrzypce w tek- . zagralijak z nut => kłamaćjak z nut *bez wahania mówić
ście poświęconym gitarzyście nadaje całości dosłowny kłamstwa”; innowacja wymieniająca i uzupełniająca; zwrot
charakter; zagrać jak z nut można odczytać dosłownie, jednak nie
wodniesieniu do gier sportowych;
6. zatrzymali na gorącym uczynku produkcji = ziapać,
schwytać, przyłapać (kogoś) na gorącym uczynku nie wy- . rozpoczęli z wysokiego „C' => zacząć z wysokiego „C”
1
ro
maga określeń; innowacja wymieniająca i rozszerzająca; nazywa poważny, patetyczny sposób wypowiadania SIĘ;
. pociąg zniknął w sinej dali = pójść, odejść w siną dal innowacja wymieniająca i uzupełniająca:
—J
wymaga podmiotu osobowego i ma znaczenie odejść

94
4. Deszcz lał, jak z cebra = leje jak z cebra; innowacja re-
b
skądś na zawsze, nie wiadomo dokąd ; innowacja wy- gulująca (użycie czasownika właściwego zam. niewłaści-
mieniająca, regulująca. rozszerzająca i uzupełniająca; wego) i rozszerzająca:
226 Polonistyka.com
23. Coś złego czuł w powietrzu = coś złego wisi w powietrzu; miotnik, bywa nim również imiesłów przymiotnikowy, a na-
innowacja wymieniająca oraz regulująca (we frazeologi- wet przysłówek.
zmie coś występuje w M., tu zaś w B.). Towarzyszy temu całą gębą, choryz urojenia, hiobowawieść, kocie łby, kołos
zmiana struktury składniowej zdania; na glinianych nogach, na oko, niedzielny kierowca, otóż to!
26. stużba zdrowia „pobiła na leb na szyję” najgorzej dotąd pełnej krwi, psim swędem, szewska pasja, w związkuz..., że
oceniane instytucje => na łeb na szyję wymaga obecności ież...
czasownikówbiec, uciekać itp. i w połączeniu z nimi Zwrot: zespół wyrazów powiązanych składniowo, w którym
znaczy'biec, uciekać bardzo szybko”. Znaczenie 'zdecy- człon podstawowy ma charakter werbalny; ośrodkiem zwrotu
dowanie kogoś pokonać” niesie zaś frazeologizm pobić jest czasownik lub imiesłów nieodmienny.
(kogoś) na głowę; bawić się jak kot z myszką, ciosać kołki na głowie, paść na
27. „Skórajest kamieniem węgielnymzdrowiai życia” => ka- mózg, lecieć z rąk, obiecywać gruszki na wierzbie, patrzeć
mieniem węgielnym jakichś wartości, czyjejś legendy, hi- wilkiem, iść jak z płatka.
storii, teorii itp. można nazwać jakiś dokument, jakieś wy- Fraza: zespół wyrazowyzłożony z członów nominalnych i
darzenie, czyjąś postawę, myśl itp., które się uważa za werbalnych, mający postać zdania, o charakterze utartym. Do
podstawę tych wartości, tej legendy,historii, teorii itp., za fraz należą wszelkiego rodzaju przysłowia, sentencje, maksy-
czynnik, który najbardziej przyczynił się do ich powsta- my, powiedzenia i porzekadła. .
nia lub rozwoju. Ani skóra, ani zdrowie i życie nie speł- Co człowiek, to drugiego sędzia, Jaką miarką mierzysz, taką
niają zatem wymagań semantycznych stawianych przez ci odmierzą, kości zostałyrzucone, Kto się buduje, ten się ruj-
wyrażenie kamień węgielny wyrazom, które wchodzą nuje, Łatwiej wór pcheł upilnować niż jedną kobietę, Masz
z nim w połączenia; babo placek!, Od wódkirozumkrótki, umarł w butach. Kon-
28. pierwsze skrzypce sąjej specjalnością i potrzebą => luźne strukcji bądź... bądź... S. Skorupka nie uznaje za frazeolo-
gizm.
i niepotrzebne nawiązanie do zwrotu grać pierwsze skrzyp-
ce być najważniejszą osobą”; A.M.:Lewicki (i A. Pajdzińska, Frazeologia [w:| Współcze-
shyjęzyk polski, red. J. Bartmiński): kryterium — funkcja skła-
29. postawienie (Polaków) przedfakiami dokonanymi o nie-
dniowa zwiazku:
obliczalnychskutkach — postawić kogoś przedfaktem do-
Wyrażenie rzeczownikowe: frazeologizm przystosowany do
konanyim; innowacja regulująca (zmiana liczby) oraz nie-
funkcji rzeczownika; ma postać grupyalbo szeregu rzeczow-
potrzebne uzupełnienie frazeologizmu wyrażeniemo nie-
nikowego lub zaimkowego, odmienia się przez przypadki; jeśli
obliczalnych skutkach (innowacja rozwijająca);
wyrażenie rzeczownikowe jest utrwalone tylko w jednej for-
30. bojkot igrzysk skręcił kark drużynie => skręcić kark zna-
mie przypadka, staje się wyrażeniem określającym.
czy zabić się lub zrobić sobie krzywdę (fizyczną) i wy-
hiobowa wieść, kocie tby, kolos na glinianych nogach, nie-
maga określeń osobowych; innowacja uzupełniająca
dzielny kierowca, szewska pasja
(zmiana znaczenia) i rozszerzająca (zmiana łączliwości);
Wyrażenie określające: frazeologizm będący określeniem
w zdaniu występuje też pleonazm *potencjalne możli-
rzeczownika, czasownika, przymiotnika lub przysłówka; może
wości; *
zawierać przymiotnik łub zaimek przymiotny (zwykle jest
31. Krwią ociekła pierwsza sirona > ociekać (tylko w aspek-
wtedy określeniem rzeczownika), przysłówek lub imiesłów
cie dokonanym) krwią wymaga podmiotu nazywającego
przymiotnikowy (zwykle jest wtedy określeniem czasowni-
film, scenę itp.; innowacja regulująca (zmiana aspektu)
ka); większość wyrażeń określających nie ma jednak morfo-
i rozszerzająca (zmiana łączliwości);
logicznie określonego zakresu użycia. Wyrażeniami określa-
. decydujący„cynk” otrzymali => dostać cynk; innowacja
se)
to
jącymi są także wyrażenia porównawcze.

wymieniająca i rozwijająca (niepotrzebny element decy-
całą gębą, choryz urojenia, pełnej krwi, psim swędem
dujący); Zwrot: frazeologizm pełniący podstawowo funkcję czasow-
. Sokół przypominał podrzucone kukułcze pisklę >» podrzu-
UJ
1
nika; aby stworzył zdanie, wymaga uzupełnienia członami no-

cić (komuś) kukułcze jajo; innowacja wymieniająca; po-
minalnymi(np. rzeczownikamilub zaimkami); niektóre zwroty
łączenie tego frazeologizmu z nazwą Sokół, homonimicz- nie zawierają czasownika (np. /ktoś] w krzyk); zwroty się od-
ną względem nazwy ptaka, daje efekt udosłownienia; mieniają przez różne kategorie gramatyczne — wzależności
34. Jedna z kul utkwiła ochroniarzowi w kamizelce kulood- od tego, jakie wyrazy wchodzą wich skład i jakie są wewnętrz-
pornej. Trzech pracownikówagencji ochroniarskiej nie ne ograniczenia zwrotów (np. niektóre mogą wystąpić tylko
straciło głowy => użycie frazeologizmunie stracić gło- wczasie przeszłym).
wy w wypowiedzi mówiącej o strzelaniu powoduje jego bawić się jak kot z myszką (=> ktoś bawisię z kimś$ jak kot z
udosłownienie. myszką), ciosać kołki na głowie (= ktoś ciosa/ciosze komuś
kołki na głowie), lecieć z rąk (=> coś leci komuś z rąk), paść
RY. na mózg (=> padło komuś na mózg), obiecywać gruszki na
S. Skorupka (ze wstepu do Słownikafrazeologicznego jezyka wierzbie (=> ktoś obiecuje komuś gruszki na wierzbie), pa-
polskiego pod red. S.9.): kryterium — budowa zwiazku: trzeć wilkiem(=> ktoś patrzy na kogoś wilkiem), iśćjak z płat-
Wyrażenie: zespół co najmniej dwu wyrazówstanowiących ka (=> coś idzie jakz płatka)
całość syntaktyczną i mających charakter nominalny(imien- Fraza: frazeologizm używany podstawowo wfunkcji zdania;
ny); ośrodkiem wyrażenia jest zwykle rzeczownik lub przy- fraza jest gramatycznie kompletna, nie wymaga uzupełnienia,
Polonistyka.com
227
ży wa
może wystąpić jako samodzielne zdanie (jest wtedy zbliżona nia wskaźników frazeologicznych od przypadkowych zbi-
do przysłowia), ale ponieważ jest zwykle komentarzem do tek słownych.
jakiejś treści, wchodzi wskład dłuższego tekstulub jest kwe- Przysłowie: minimalny tekst utrwalony w społecznym zaso-
stią w dialogu. bie tekstówi formuł tekstowych; może występować osobno
kości zostały rzucone, Masz babo placek!, umarł w butach lub jako tekst wtekście.
Wskaźnik frazeologiczny: frazeologizm pełniący funkcję Co człowiek, to drugiego sędzia, Jaką miarką mierzysz, taką
pomocniczą — przyimka (np. w związkuz...), spójnika (bądź... ci odmierzą, Kto się buduje, tensię rujnuje, Łatwiej wór pcheł
bądź...), partykuły (w tym wypadkujest zbliżony do frazy, upilnować niż jedną kobietę, Od wódki rozumkrótki.
np. że też..., otóż to); niejasne są jednak kryteria odróżnia-
23. POPRAWNOŚĆ LEKSYKALNO-STYLISTYCZNA — METAFORY
1. pomocny, ułatwiający pracę. Podobną rolę ogrywają nie-

1. perły zębów =» metafora dopełniaczowa„zęby to perły”; kiedy np. powieści, wydarzenia autentyczne itp. względem
temat główny — perła; temat pomocniczy — zęby; podsta- innych powstających dzieł. I tak na przykład scenarzysta
wa porównania — wygłąd porównywanych obiektów; może wykorzystać powieść do napisania scenariusza — wtej
. perła => metafora„in absentia” „coś (zabytek, budowla) sytuacji powieść będzie pełnić podobną funkcję użytko-
N
to perła” — ze zaktualizowanym tylko tematem głównym, wą względemscenariusza jak kanwa względem haftu. Na
temat pomocniczy można zaktualizować na podstawie kon- podstawie takiej analogii ukształtowało się nowe przeno-
tekstu; podstawa porównania — piękno, doskonałość po- śne znaczenie wyrazu kanwa tło, podstawa”. Żywotność
równywanych obiektów; tej metafory w powszechnym mniemaniu jest jednak bar-
. trup => metafora„coś (np. samochód)to trup” — ze zaktu- dzo słaba ze względu na dużo częstsze używanie znacze-
U
alizowanym tylko tematem głównym, temat pomocniczy nia wtórnego niż pierwotnego i rzadsze niż niegdyś wy-
można zaktualizować na podstawie kontekstu; podstawa korzystywanie samej kanwy jako materiału. Można więc
porównania — stan porównywanych obiektów; kanwę 2. uznać za główne znaczenie wyrazu, chociaż
. (dorobiła się) męża => metafora „mąż to wartościowy wniektórych słownikach odnajdziemyjąjeszcze opatrzoną
=
przedmiot” z niezaktualizowanym tematem głównym kwalifikatorem — przen.;

— jest on wprowadzony tylko przez łączliwość wyrazu 2. płatki śniegu tańczyły => znaczenie przenośne przysługu-
dorobić się; . je tu wyrazowitańczyć. O metaforze decyduje podobień-
5. samochód będzie skarbonką => metafora predykatowa„,Sa- stwo obserwowanego ruchu płatków w powietrzu do ru-
mochódto skarbonka”; temat główny — skarbonka; temat chutańczących par. Ze względu na bardzo częste wyko-
pomocniczy — samochód; podstawa porównania — funk- rzystywanie tego wtórnego znaczenia wyrazu żańczyć(po-
cja porównywanych obiektów; ruszać się w sposób przypominającytaniec, chwiejąc się,
6. fabryka jest hamulcem =» metafora predykatowa „fabry- kołysząc, wirując”), i to w odniesieniu do różnych obiek-
ka to hamulec”; temat główny — hamulec; temat pomoc- tów(np.: Łódka tańczyła na falach. Liście tańczą w par-
niczy —fabryka; podstawa porównania — funkcja porów- kowychalejkach. Ciężarówka tańczyłana oblodzonejjezd-
nywanych obiektów. ni) przenośność tego znaczenia, choć łatwa do wykrycia
i uzasadnienia, nie jest powszechnie odczuwana. Wtórne
znaczenie zleksykalizowało się już bardzo;
1. rączka => funkcja; . przyroda tęskniła =» znaczenie przenośne przysługuje tu
UJ
2. kalendarz => funkcja; wyrazowi fęsknić. Mamytu do czynienia z antropomorft-

3. świnia => konotacje znaczeniowe — świnia 'zwierzę nie- zacją przyrody, czyli przypisaniem jej cech ludzkich. Zna-
czyste” (brud wchlewie — nieczystość moralna); miennejest, że metafory tego typu, tzn. dotyczące uczuć,
„ głowa => konotacje znaczeniowe — głowa 'najważniejsza, wpołączeniu z podmiotami ze świata nieożywionego dość
42
najwyżej położona część ciała, siedlisko rozumu”; trudno się leksykalizują, ich przenośność utrzymuje się
. bank = funkcja; wjęzykubardzo długo (np. wyraźnie metaf.: Mimoza prze-
U
. czapa — związek z głową. straszona dotykiemstuliła listki. Kiełki boją się mrozu.
O
Liście radośnie wirowały wpowietrzu., ale już zleksyka-

IU. lizowane, dosł.: Poświęcał Katarzynie caty swój czas, cier-
1. nakręcony na kanwie powieści => znaczenie przenośne przy- piała na tym jegofirma). Metafora z tego zdania jest więc
sługuje tu wyrazowi kanwa. Wpierwotnymznaczeniukan- metaforą żywą, zresztą niewykorzystywaną nazbyt często
wa to sztywna tkanina siatkowa, używana jako podkład (okazjonalną), co też nie jest bez znaczenia, jako że szyb-
do wyszywania włóczką lub jedwabiem”. Jest to zatem dla ciej i łatwiej zatracają przenośny charakter metafory wy-
osoby haftującej materiał nie tyle niezbędny, ile bardzo zyskiwane często;
28
0)
Polonistyka.com
4. powódź świateł = znaczenie przenośne przysługuje tu wy- i stanowi swego rodzaju ozdobę. Podobnie część drzewa
razowi powódź. W podstawowym znaczeniu powódźto 'za- składająca się z licznych konarów i gałęzi znajduje się
lanie przez wodę terenównisko położonych, zwykle w wy- u góry, niejako na pniu i jest w pewien sposób ozdobą
niku wezbrania rzeki”, ale równie często wykorzystywane drzewa. Zatem podobieństwo wyglądu, funkcji i umiej-
jest znaczenie wynikłe z przesunięcia semantycznego, mia- scowienia jest motywacją wtórnego znaczenia 'górma roz-
nowicie 'wielka ilość wody zalewająca jakieś miejsce”. To gałęziona część drzewa”. Motywacja ta jest jednak nie-
właśnie drugie znaczenie stanowi podstawę znaczenia prze- kiedy trudna do odczytania, co przemawia za uznaniem
nośnego wielka ilość czegoś, masa, mnóstwo czegoś”. tej metafory za martwą;
Metafora ta, choć wykorzystywana bardzo często, niekie- . gehenna => w znaczeniu pierwotnym, aczkolwiek już prze-
dy wręcz nadużywanma, jest jednak metaforą żywąi świeżą, starzałym, gehenna to 'piekło, miejsce przeznaczone dła
a przy tym nieco banalną, wyświechtaną. Decydują o tym potępionych, w którym doznają oni wiecznychcierpień”.
m.in. mocno ugruntowane znaczenia podstawowe oraz ogra- Doznawanie cierpień związane z gełienną motywowało
niczona (a na dodatek normatywna) łączliwość leksykalna nowe przenośne (a właściwie metonimiczne) znaczenie
powodzi w znaczeniu przenośnym: powódź kwiatów, traw *szereg długotrwałych, wielkich cierpień”. Dziś znacze-
(ale nie: zbóż), listów, papierów(ale nie: telefonów, $mie- nie pierwotne wyszło już całkowicie z użycia, dlatego jego
ci), słów(ale nie: komplementów, gratulacji), świateł (ale miejsce zajęło znaczenie wtórne, które jest jedynie gene-
nie: cieni, dźwięków), barw(ale nie: kolorów); tyczną, czyli martwą, metaforą:
. karambol % w znaczeniu pierwotnym karambol to 'ro- 10. menażeria => w znaczeniu pierwotnym menażeriato 'dzi-
dzaj bilardu rozgrywanego trzema kulami na stole bez kie zwierzęta w klatkach obwożone na pokaz; także miej-
otworów, w którym punktuje się uderzenie czerwonej bili sce lub pomieszczenie, w którym są one zgromadzone
w dwie pozostałe”, a także — na zasadzie przesunięcia se- wcelu pokazywania ich publiczności”. Menażeria, która
mantycznego — 'punktowane uderzenie czerwonej bili podobnie jak cyrk pełniła funkcję rozrywkową, miała za
w dwie pozostałe . To ostatnie stanowi motywację zna- zadanie przyciągać widzów. egzotycznością, dziwaczno-
czenia przenośnego 'niespodziewane, gwałtowne zderze- ścią prezentowanych wniej zwierząt. Ta (konotowana)
nie się pojazdów, zwykle wielu”. Że względu jednak na cecha dziwaczności okazówstała się motywacją do wy-
bardzo ograniczony — środowiskowy — zasięg użycia wy- odrębnienia się nowego znaczenia *' grupa osób o różnora-
razu w jego znaczeniu wyjściowym i częstość użycia zna- kich charakterach, o różnym wyglądzie, często dziwacz-
czenia przenośnego metafora szybko się zleksykalizowa- nych lub śmiesznych”. Ponieważ znaczenie pierwotne
ła i zdominowała znaczenie niegdyś podstawowe. Jest to wyrazu wychodzi z użycia, nasila się tendencja do dosłow-
więc metafora martwa; nego traktowania znaczenia wtórnego. Powszechnie nie
. parowóz sapał > znaczenie przenośne przysługuje tu wy- jest już uświadamiany jego przenośny charakter. Jest to
razowisapać. Podobnie jak w przykł. 3. występuje tu an- zatem metafora w pewnym stadium pośrednim między
tropomorfizacja. Motywację metafory stanowi w tym wy- metaforą żywą a martwą.
padku podobieństwo odgłosu wydawanego przez lokomo-
tywę parową do odgłosu wydawanego przez ciężko oddy- Iv.
chającego człowieka lub zwierzę. Nie jest to metafora roz- . Metafora w tym zdaniuto ozdobnik, figura stylistyczna.
o
powszechniona, raczej okazjonalna, a co za tym idzie — . Wyzyskuje się przystępność poznawczą metafory, za jej
9
żywa; pomocą można wyjaśniać zjawiska trudne do zrozumienia.

. anioł => w znaczeniu podstawowym według wierzeń reli- „ Metafora w tym zdaniupełni funkcję perswazyjną; za po-
1
gijnych to "istota niematerialna pośrednicząca między mocą metafory nadawca chce przekonać odbiorców do
Bogiem a ludźmi, zwykle uosabiająca doskonałość i do- słuszności swoich poglądów; metafora jest nienegowalna
broć”. Podstawą wyodrębnienia się znaczenia przenośne- — zaprzeczenie treści zdania spowoduje powstanie treści
go jest właśnie przypisywana aniołom cecha niezwykłej bezsensownej, sprzecznej z wiedzą o świecie (por. Zdro-
dobroci. Przenośność tego znaczenia, tatwa do wykrycia wyorganizm nie musi mieć silnych obu nóg); jedyną me-
i uzasadnienia, nie jest powszechnie uświadamiana przy todą walki z takim sposobem argumentacji jest zanego-
użyciu tego wyrazu w odniesieniu do osoby. Podobnie wanie sensu porównania (Dlaczego porównuje się system
zresztą ma się rzecz m.in. z wyrazem diabeł (np.: Ten dia- polityczny wpaństwie do ludzkiego organizmu?) lub ,„roz-
beł, majster, zna się na takich sprawkach). Wtórne zna- brojenie” metafory — odpowiedzenie na nią inną metaforą
czenie na tyle się zleksykałizowało, że należy je już trak- (np.: Alejeślijedna noga ma gangrenę, to lepiejją ampu-
tować jako odrębne. W słownikach jednak można znaleźć iować, bo zarazi caty organizm).
rozbieżne interpretacje metaforyczności aniofa; . Por. p. 3.
„ korona dębu => znaczenie przenośne przysługuje tu wy- . Por. p. 3. Siła perswazyjna tego tekstu jest wzmocniona
razowi korona. Znaczenie podstawowe wyrazuto boga- pytaniem retorycznym.
to zdobiona obręcz, zwykle złota, wkładana na głowę i bę-
dąca symbołem władzy monarszej'. Koronę nosi się na
głowie, a zatem najwyżej jak tylko można, a poza tym ma „a. nowa droga do imieszkania straci atrakcyjność => błąd
ona zwykle ostre, wznoszące się ku górze zakończenia wdoborze paradygimatycznym: droga wznaczeniu 'spo-
(dlatego korona drzewa, a nie np. kapelusz czy czapka) sób” łączysię z nazwami abstrakcyjnymi: droga do ka-
Polonistyka.com
229
riery, sukcesu itp. Połączenie wyrazu droga z wyraże- zrozumieć dosłownie; piłkarz wypłynie => niefortunne
niem do mieszkania, a także ze stracić atrakcyjność spra- użycie wypłynąć, które w znaczeniu 'ujawnić się” po-
wia, że całość może zostać odczytana dosłownie; winno wchodzić w związki z nazwami abstrakcyjnymi
. palił się do gaszenia pożarów => zamierzone, jak się (np.: jego talent wypłynął dopiero po roku); połączenie
wydaje, uaktywnienie podstawowego znaczenia cza- go z nazwą piłkarz daje efekt dosłowności;
sownika palić się (do czegoś) poprzez połączenie go . Na plecach wieszał mu się Solozbal => metafora udo-
e
z wyrażeniem gaszenie poźarów; słowniona. Wjęzyku polskim zwrot wieszać się komuś
. silnik wyzionął ducha => zamierzone, jak się wydaje, na plecach nie ma utrwalonych konotacji. Odczytanie
połączenie nazwysilnik z wyrażeniem wyzionął ducha, sensu przenośnego tego zdania możliwe jest tylko po
które wymaga rzeczowników osobowych(lub żywot- „uruchomieniu” wiedzypozajęzykowej, jest to bowiem
nych), co spowodowało upersonifikowanie silnika; metafora z niezaktualizowanymtematem pomocniczym
. samochódprzywitał go sniętnie => por. p. 3.; (nie zawiera wyrazówużytych dosłownie);
. spadł na złamany kark z wierzchołka sondaży, gdzie m. Moses Taniu już obejrzał plecy Cosmasaprzed rokiem,
©
utrzymywał się prawie przez pół stulecia =» udosłow- więc tymrazem wolał pokazać mu swoje => całe zdanie
nienie metafory przez nagromadzenie wyrazówopisu- jest niefortunną, dosłownie rozumianą metaforą, wktó-
jących upadek z jakiejś wysokości — niefortunne uży- rej obejrzeć plecy X-a znaczy'dobiec do mety za X-em',
cie wyrażenia wierzchołek sondaży(którego tradycyj- zaś pokazać X-owiswoje plecy — *'dobiec do mety przed
nymi odpowiednikami są: wysokie miejsce na liście, X-em'. Odczytanie sensu przenośnego tego zdania moż-
szczyt popularnościitp.) i połączenie go z wyrażenia- liwe jest tylko po „uruchomieniu” wiedzy pozajęzyko-
mi: spaść na złamanykark oraz utrzymywaćsię (przez wej, jest to bowiem metafora z niezaktualizowanymte-
prawie pół stulecia); matem pomocniczym (nie zawiera wyrazówużytychdo-
na Hafenstrasse poślizgnąt się były burmistrz Hiambur- słownie);
ga = udosłownienie metafory przez określenie prze- . Sześć kul przerwało jego życie w momencie, kiedy po
nośnie użytego poślizgnąć się ( popełnić jakiś brzemien- raz kolejny poderwałsię do lotu => całe zdanie można
ny w skutki błąd ) nazwą ulicy; rozumieć dosłownie jako opowieść o lotniku lub ptaku,
. plan wybielenia policjantów = udosłownienie metafo- zastrzelonym, kiedy podrywał się do lotu. Odczytanie
GQ
ry poprzez połączenie przenośnie użytego wybielenie sensu przenośnego tego zdania możliwe jest tylko po
( przywrócenie honoru, oczyszczenie z zarzutów') z rze- „uruchomieniu” wiedzy pozajęzykowej, jest to bowiem
czownikiem konkretnym policjanci; metafora z niezaktualizowanymtematem pomocniczym
„ pani Hankajest filarem teatru=> rzeczownikfilar, któ- (nie zawiera wyrazówużytych dosłownie);
rego przenośne znaczenie 'najważniejszy element cze- „ miotanie na prawo i lewo białą niewolnicą => połącze-
goś, element dzięki któremucoś istnieje” już utrwaliło nie czasownika miotać, który tradycyjnie wchodzi
się wjęzyku,został tutaj odniesiony do człowieka, a do- wzwiązki z rzeczownikami abstrakcyjnymi, z rzeczow-
datkowo wystąpił obok słowa scena, przez co całość nikiem żywotnymwlp. daje efekt dosłowności;
można rozumieć dósłownie; . mózg Państwowych ZakładówLotniczych => połącze-
. dzieci wyrastały wcieniu portretówi resztek porcelany nie rzeczownika mózg z nazwą przedsiębiorstwa(trad.:
=> niefortunne użycie przenośnego wyrażenia wczy- mózg+nazwy grupyludzi, por. mózg gangu) daje efekt
imŚ cieniu, które wymaga obecności czasownikówpo- dosłowności;
zostawać lub być oraz rzeczowników osobowych(np.: . czwórka to plon => rzeczownik plon w przenośnym zna-
Jan pozostawał w cieniu ojca) i ma znaczenie: X pozo- czeniu 'efekt" nie powinien łączyć Się z nazwami Ży-
staje wcieniu Y-a *X jest niedoceniany, ponieważ wszy- wotnymi — może wówczas bowiem dojść do udosłow-
scy cenią tylko Y-a, który jest wjakiś sposób związany nienia metafory;
z X-em'. Połączenie go z czasownikiem wyrastać (uży- r. szklane pudełko > telewizor”. Odczytanie sensu prze-
—
tymzresztą błędnie zam. dorastać) oraz z wyrazami kon- nośnego tego zdania możliwejest tylko po „uruchomie-
kretnymi portreti resztki porcelany powoduje udosłow- niu” wiedzy pozajężykowej, jest to bowiem metafora
nienie metafory; z niezaktualizowanym tematem pomocniczym (nie za-
. orzeczenie jest jaskółką => nawiązanie do przysłowia wiera wyrazówużytych dosłownie);
Pierwszajaskółka wiosnynie czyni, polegające na uży- . odgrzano Pawlaka == zaczęto zastanawiać się nad kan-
ciu słowa jaskółka w znaczeniu 'znak, objaw czegoś dydaturą Pawlaka ; odczytanie sensu przenośnego tego
nowego”. Odniesienie tak stworzonej metafory do aktu zdania możliwe jest tylko po „uruchomieniu” wiedzy
prawnego spowodowało jej udosłownienie; pozajęzykowej, jest to bowiem metaforaz niezaktuali-
k. przykrywka może napotkać naróżne trudności => uży- zowanym tematem pomocniczym (nie zawiera wyra-
cie słowa przykrywka wprzenośnymznaczeniu 'kamu- zówużytych dosłownie);
flaż” w połączeniu ze zwrotem może napotkać trudno- . wszystko ukryte jest pod płaszczykiem biletów grupo-
+
ści powoduje udosłownienie metafory: tu także błąd ję- wych, które stanowią przykrywkę => w krótkim zdaniu
zykowypolegający na zdublowaniu przedrostka na-; zastosowano dwie metafory z użyciem tego samego sło-
. importer nóg = niepotrzebna metonimia piłkarz — noga, wa(bilety io płaszczyki bilety to przykrywka), co może
co wpołączeniu z czasownikiem importować można spowodować ich udosłownienie;
Polonistyka.com
u. Bucha ze mnie energia, kwitnę, nie muszę wpinać piór sadnione porównanie zwierząt do organizacji połitycz-
= wjednym tekście użyto metafor z trzech dziedzin — nych;
autorka porównałasiebie do lokomotywy (Bucha ze mnie „ próba uczynienia z księdza biskupa Pieronka primaba-
energia), kwiatu (kwitnę) i ptaka (nie muszę wpinać piór); leriny mediów = metafora nie ma motywacji — prima-
w. śmierdzące, sędziowskiejajo => odczytanie sensu prze- balerina we wszystkich znaczeniach nazywa kobietę.
nośnego tego zdania możliwe jest tylko po „uruchomie- Rzeczownik ten ponadto ma konotacje związane z ka-
niu” wiedzy pozajęzykowej, jest to bowiem metafora pryszeniem;
z niezaktualizowanymtematem pomocniczym(nie za- „ będziecie zawsze waktowanijak misie proszalne > me-
e
wiera wyrazówużytych dosłownie); tafora nie ma motywacji — znaczenie słowa miś nie za-
. Mimo że ich szlaki są żelazne, także kolejarze postano- wiera składnika 'prosić o coś”;
wili nagiąć tory wstronę kapitalizmu — dość interesu- . Norbert A. byłjednym z mózgów procederu = metafo-
tm:
jący zabieg, polegający na nagromadzeniu słów zwią- ra niefortunna z powoduniewłaściwej łączliwości (po-
zanych z koleją (żelazny, szlaki, kolejarze, nagiąć tory), łączono rzeczownik mózg z nazwąabstrakcyjną proce-
z których trzy mają znaczenia przenośne (szlak — 'spo- der) oraz braku motywacji (tu: kilka mózgów, podczas
sób postępowania”, żelazny — *nie dający się zmienić”, gdy każdy organizm matylko jeden mózg);
nagiąć tory wstronę czegoś — 'skłonić się ku czemuś); . brak harmonii stylistycznej => potoczne słowa łapów-
LJ
e»
. pasziet, z którego trudno będzie zmajstrować wyborcza ka, gliniarz występują obok patetycznych apokalipsa
kiełbasę => nagromadzenie metafor „kulinarnych ”: życia codziennego, choroba, która żeruje na naszej obo-
pasztet 'coś źle wykonanego” i kiełbasa wyborcza 'obiet- jętności wobec zła;
nice składane przez polityków przed wyborami '; tu też . porównanie służby zdrowia do królewny wydaje się pre-
błąd wszykuprzydawki przymiotnej; tensjonalne;
„ Pustynia zaiskrzyłą się od wody niczymlustrzana tafla . treść 'postępować niezgodnie z zasadamisztuki lekarskiej”
0
=> niefortunne połączenie wyrazu odnoszącego się do wyrażona została w zawiły, pretensjonalny sposób:
ognia (zaiskrzyć się) z rzeczownikiem woda; . nie do końca zrozumiała treść wyrażona w dziwaczny
. [Reportaż] zakończonypełną nadziei beczką miodu => sposób: federacja nie może pozwalać sobie, by grano
zdanie zawiera metaforę „szczęśliwe wydarzenie to jej na nosie wybrane standardy oparte na motywach
beczka miodu”, która — choć może razić pretensjonal- wiedeńskiej operetki;
nością — nie jest pozbawiona motywacji. Połączenie jed- €. wygranie meczutenisowego zostało porównane do za-
nak wyrażenia beczka miodu ze zwrotem pełna nadziei wieszenia u pasa skalpu przeciwnika, co nie wydaje się
daje efekt absurdalny — beczka miodujest pełna nadziei. zabiegiem fortunnym, tym bardziej że w tym samym
Także zwrot reportaż zakończony beczką został utwo- tekście została zastosowana inna metafora ([tenisistka]
rzony z naruszeniem łączliwości leksykalnej; nie tłucze każdejpilkijak miotkiem), pozbawione sensu
„ gra bez zęba, bez zacięcia => metafora 'zacięcie to ząb” jest także połączenie metafory zawiesiła u pasa skalp
w
nie ma motywacyji — rzeczownik ząb nie ma konotacji Mariany Lucić z wyrażeniem oznaczającym wynik
związanych z zacięciem; meczu — 6:4;
. krawędź czeluści => metafora nie ma motywacji — cze- t. polskie media przybiorą postać papierowychtygrysów,
luść to przestrzenie niemające krawędzi; którychfunkcja sprowadzi się do smarowania warstw
. Propozycja jest purchawką =» metafora nie ma moty- balsamu na wiecznie zapracowane dusze społeczeń-
wacji, gdyż purchawce przypisuje się cechę bycia pu- stwa => nagromadzenie metafor: papierowy tygrys
stym, której z kolei nie można przypisać propozycji (por. i smarowanie warstw balsamu na dusze oraz brak mo-
*pusta propozycja); tywacji metafory zapracowane dusze sprawiają, iż
. dzieci nie znoszą niedomówieńi stanu zamrożenia = całość razi.
metafora z niezaktualizowanym tematem pomocniczym.
Niezależnie jednak od tego, jaki stan został nazwany VI.
stanem zamrożenia, porównywanie dzieci do produk- t. W tekście użyto kilku metafor z różnych dziedzin (wałec
tów, które można zamrażać, wydaje się bezpodstawne; drogowy, drożdżówki, folklor, raj, trzymanie na smyczy,
. dzieckojest bezwolnejak galareta =» galareta ma wpol- balansowanie na krawędzi, zmiatanie z drogi, maszynka),
szczyźnie konotacje 'trzęsienia się” (trząść się jak ga- co zakłóca jego odbiór, niekorzystnie wpływa na jego es-
lareta), a nie braku woli; tetykę i logikę.
bloki krzywe, czyli nie łapiące pionu, niczym pijak => a. W Radomiu duet SLD-AW„S” okazał się drogowym
metafora ma motywację kulturową — pijany człowiek walcem, który zmiażdżył pozostałych 8 komitetów wy-
nie potrafi ustać pionowo. Brakuje jej jednak motywa- borczych;
cji semantycznej — w polszczyźnie cecha niestabilności . większość najbardziej znanych nazwisk, niczym rodzynki
nie jest wiązana z rzeczownikiem pijak. W zdaniu tym z drożdżówki, wyłuskał do swojego komiietu prezydent
razi też użycie podniosłego niczyjm w sąsiedztwie Śro- Radomia, Ryszard Fałek;
dowiskowego łapać pioni potocznego pijak; . partia politycznaraczejtrafi do politycznego folkloru;
. dla polskiego cieirzewia jenot jestjak dawny Układ Mar- „ Hónik wyborów w Radomiuto raj dla małych komitetów,
GQ
szawski, a amerykańska norka niczym NATO =» nieuza- które mogą trzymać drogowy walec SLD-AW„S” na
Polonistyka.com
231
smyczyi żądać, czego tylko zapragną => zdanie zawiera Tekst razi i śmieszy obecnością alogizmów(Otwarte drzwi
trzy metafory: 1. wynikto raj; 2. ugrupowania politycz- i więzienia dla przestępców — przestępcy są miłe widzia-
ne to walec drogowy; 3. dyktowanie komuś warunkówto ni?), pleonazmów(Opliuważłynas w bardzo niekulturalny
trzymanie go na smyczy. Pierwsza z nich jest pozbawio- sposób— senator nie wyjaśnił, jak można kogoś opłuwać
na motywacji semantycznej, gdyż rzeczownik raj moż- w kulturalny sposób) oraz — przede wszystkim — metafor.
na odnieść do jakiegoś miejsca, nie zaś do abstraktu, ja- O państwie mówi się jak o „rodzinie pszczelej”, co jest
kim jest wynik. Dwie pozostałe metafory mają, co praw- dość nietypowym zabiegiem retorycznym. Metafory by-
da, motywację semantyczną, jednak połączenie ich two- wają udosłowniane (up.: ludzie, którzy żywili się potem
rzy kolejną metaforę, która jest już pozbawiona moty- i krwią uczciwie pracujących Polaków; Ci samiludzie, czy-
wacji — walca drogowego nie trzyma się na smyczy. li te same irutnie, przeniosły się do nowego ula, by zjeść
Wzdaniu wystąpił także błąd składniowy— przydawka ostatni plaster miodu; Zanieczyszczają dom zbudowany
w wyrażeniu drogowywalec ma charakter gatunkujący, przez ludzkię polskie robotnice; Tyle ugorówpo trutniow-
powinna więc stać po rzeczowniku(walec drogowy); skiej pracyBalcerowicza i jego kumpli trutniów). Niektó-
e. trójka wielkich SLD-PSL-AW„S”' zmiotła z drogi re metafory są niespójne (Ci sami ludzie, czyli te same
wszystko, co żywe; trutnie, a później: Te trutnie to polityczne akty polskiej
f. Unia Wolności[...] balansuje na krawędzi => brak okre- prywatyzacji). Autor próbuje nadać tekstowi cechy stylu
ślenia rzeczownika krawędź (por. popr. zd.: Balanso- naukowego, wprowadzając taksonomię(frutnie — podirut-
wał na krawędzi bankructwa. Żył na krawędzi nędzy); nie). Razi swoją dosłownością (przez co śmieszy) połą-
. Również w Radomiu są nazwiska będące prawdziwymi czenie potocznego wyrazu kumpel z użytym metaforycz-
uQ
maszynkami do wygrywania wyborów; nie truteń.
24. POPRAWNOŚĆ LEKSYKALNO-STYLISTYCZNA — KONSTRUKCJE REDUNDANTNE
2. *najbardziej preferowane = preferować to 'przedkładać

ależy wskazać cechy wymienione w punktach: 1. i 4. Odpo- coś nad coś innego, dawać komuślub czemuś pierwszeń-
edź zawarta w punkcie 2. po uzupełnieniu: jest to połącze- stwo, stawiać kogoś lub coś wyżej niż kogoślub coś inne-
e współrzędne określa jedną z właściwości konstrukcji bę- go, a więc: jeśli mówimy o czymś, że to preferujemy,
„cej tautologią. Cechy wymienione w punktach 5. i 7. to stwierdzamy tym samym, że jest to coś, co najbardziej
taściwości związków frazeologicznych. nam odpowiada, co najbardziej cenimy, co uważamyza
najlepsze (dla siebie) itp.; czasownik preferować to wy-
raz obcego pochodzenia, do niedawna książkowy (co może
dowolnym słowniku ogólnym języka polskiego należy być przyczyną niedokładnej znajomości jego treści) —
rawdzić, jakie znaczenie mają wyrazy będące w analizowa- obecnie modny, nadużywany (co może prowadzić do za-
'ch połączeniach członami określanymi (w wypadku wyra- cierania się wyrazistości znaczeniowej czasownika i uży-
'w wieloznacznych należy wybrać to znaczenie, w którym wania wyrazu w zbyt ogólnym znaczeniu 'wybierać coś
yraz został użyty w związku wykorzystanym w ćwiczeniu): zamiast czegoś innego, decydowaćsię na jedno, nie na
1. zwyczaj; 2. ciekawostka; 3. działanie; 4. aprobata; 3. spre- drugie ); popr.: preferowane;
' cyzować, 6. możliwości; 7. zamierzenie; 8. przeżytki; 9. opiy- . *czołowych priorytetów => priorytet to 'rzecz, sprawa
u
malny;, 10. kooperacja; 1. wymiana poglądów. pierwszoplanowa, najważniejsze zadanieitp.”, czołowy zaś
złony pleonazmów,które należy usunąć: to 'pierwszy, jeden z pierwszych, wysuwający się na czo-
l. tradycyjny; 2. interesująca; 3. praktyczne; 4. przychył- ło, na pierwszy plan *; mamy tu do czynienia z użyciem
na; 5. ściśle; 6. potencjalne; 1. na przyszłość; 8. anachro- wyrazu modnego o bardzo ogółnikowej treści — czołowy
niczne; 9. najbardziej; 10. wzajemna; 11. wspólna. — w połączeniu z wyrazem obcym priorytet, którego zna-
Człon pleonazmu, który pozostanie po skróceniu kon- czenia użytkownik języka dokładnie nie zna; popr.: prio-
strukcji, musi być znaczeniowo tożsamyz całym połą- rytetów;
czeniem pleonastycznym, które zostało przekształcone. „ *Największe apogeum: => apogeum to najwyższystopień,
Pleonazm może być skrócony tylko o taki człon, które- szczytowy punkt np. rozwoju czegoś”; już sam wyraz okre-
go usunięcie pozwoli spełnić ten warunek. W połącze- ślany apogeum wyraża stan o charakterze skrajnym, o naj-
niach pleonastycznych takim elementem jest składnik wyższym stopniu intensywności, nie ma więc potrzeby
podrzędny gramatycznie, powtarzający jakąś część tre- podkreślania tej informacji za pomocąformy stopnia naj-
ści wyrazu nadrzędnego. wyższego przymiotnika duży. Błąd spowodowany jest
użyciem wyrazu zapożyczonego apogeum w niewłaści-
wymznaczeniu, który zastosowanotutaj w zasadzie jako
l. *bvłego eksboksera — nieznajomość znaczenia obcego, synonimrzeczownika nasilenie; popr.: apogeum;
pochodzącego z j. łac., przedrostka eks- 'były, dawny”, . "rzecznika prasowego ds. kontaktówz mediami => rzecz-
łączącego się zwykle z wyrazami oznaczającymitytuł, zanik prasowyto *ten, kto wypowiada się wimieniu innej
wód, status społecznyitp.; popr. eksboksera; osobyi reprezentuje ją w kontaktach z dziennikarzami
2
2)
Polonistyka.com
wszelkich środków upowszechniania informacji, czyli me- akceptowalny, szczególnie w potocznej odmianie języka
diów ; gdyby nadawca tekstu niewłaściwie interpretował — ze względu na uwydatnienie elementów emocjonalnych.
treść nazwy funkcji rzecznik prasowy oraz zapożyczenia . strzelanie goli do bramki => *Do bramki” to podstawowy
to
mediai przypisywał im znaczenie, np. odpowiednio: 'ten, składnik znacz. zwrotu sźrzelać gole; pleonazmtrudny do
kto wypowiada się w imieniu innej osoby i reprezentuje zaakceptowania.
ją w kontaktach z prasą” oraz 'środki społecznego przeka- „jednym duszkiem wypił => Wypić coś duszkiem to "wypić
1)
zu — telewizja i radio”, użyłby w swojej wypowiedzi innej to za jednym razem, bez odrywaniaust od naczynia ; 'jed-
konstrukcji składniowej, np. rzecznika prasowego i ds. nym” jest więc podstawowymskładnikiem znacz. zwrotu
kontaktówz mediami, w wynikuczego mielibyśmy do czy- wypić duszkiem; pleonazmtrudny do zaakceptowania.
nienia z tautologią. Użycie zbędnego określenia ds. kon- 4. skazanyna przymusowe...; przymusowe wygnanie => Pod-
taktówz mediami wynika więc raczej z bezrefleksyjnego stawowym elementem znacz. czasownika skazać i rze-
podejścia do języka lub z chęci popisania się przez mó- czownika wygnanie jest 'przymusowość ”, pleonazmy są
wiącego erudycją; popr.: rzecznik prasowy; więc nieakceptowalne.
. *z precyzyjną dokładnością =» precyzyjnyto 'odznaczają- 5. tragiczna katastrofa => Choć 'tragiczny to obligatoryjny
cy się precyzją, dokładnością, dbałością o szczegóły w wy- składnik znacz. rzeczownika katastrofa, to pleonazm wy-
konaniu czegoś”; nadawca tekstu nie zna dokładnie zna- daje się akceptowalny, szczególnie w potocznej odmianie
czenia zapożyczonego rzeczownika precyzja i pochodne- języka — ze względu na uwydatnienie elementów emocjo-
go od niego przymiotnika precyzyjnyi nie zdaje sobie spra- nalnych.
wy z tego, że precyzja i dokładność oraz precyzyjny i do- 6. panaceum na wszystkie... => *Wszystkie to podstawowy
kładnyto pary synonimów. Jednocześnie, jak to wynika z składnik znacz. rzeczownika panaceum; pleonazm nieak-
wypowiedzi, jego intencją jest określenie (a nawet pod- ceptowalny.
kreślenie) stopnia dokładności, z jaką planowano działa- 7. koncentrowanie uwagi => *Uwaga' to podstawowyskład-
nia; popr.: z dużą, wyjątkową, itp. dokładnością; nik znacz. rzeczownika koncentrowanie (się); pleonazm
. *długi maraton => składnikiem treści, który decyduje nieakceptowalny.
o wykorzystywaniu rzeczownika maraton w różnego To- 8. 95-lecie urodzin => *...-lecie” to podstawowy składnik
dzaju wyrażeniach metaforycznych, jest cecha "maraton znacz. rzeczownika urodziny, pleonazm nieakceptowalny.
jest bardzo długi” ('ma znaczny wymiar wzdłuż; jest roz- 9. kompletne fiasko => Kompletny” to drugorzędnyskład-
ciągły w przestrzeni”, a więc 'trwa znaczny przeciąg cza- nik znacz. rzeczownika fiasko; pleonazm akceptowalny,
su; jest długotrwały”), por. np.: maraton filmowy, rocko- ze względu na uwydatnienie elementów emocjonalnych.
wy. Podwyżki cen, nawetjeśli jest ich bardzo wiełe i są 10. partykularyzm własny => Własny” to podstawowy skład-
(będą) wprowadzane jedne po drugich przez dłuższy czas nik znacz. wyrazu partykularyzm; pleonazm nieakcep-
(taką właśnie informację chciał przekazać odbiorcom autor towalny.
wypowiedzi), są aktami jednorazowymi i nie można im 11. w szranki o zwycięstwo stanęło... => 'O zwycięstwo” to
przypisać cechy długotrwałości” — stąd też niefortunność podstawowy składnik znacz. zwrotu stanąć w szranki; ple-
metafory odczuwana prawdopodobnie przez samegojej onazm nieakceptowalny.
twórcę, który zdecydowałsię podkreślić długotrwałość pro- 12. trafna mądrość życiowa = Trafność to drugorzędny
cesu wprowadzania podwyżek za pomocąprzymiotnika, bę- składnik znaczenia wyrażenia mądrość życiowa; pleonazm
dącego w tym połączeniu elementem nadmiarowym, seman- akceptowalny.
tycznie pustym; ze względu na niefortunność metafory (por. 13. potępiać w czambuł wszystkich...=> Wszystko” to pod-
powyżej) należy zrezygnować z wyrażenia metaforyczne- stawowy składnik znacz. zwrotu potępiać w czambuł; ple-
go i wyrazić myśl w sposób dosłowny; onazm nieakceptowalny.
. *wernisaż otwarcia wystawy => niedokładna znajomość 14. ostentacyjnie na pokaz => na pokaz i ostentacyjnie są pra-
treści wyrazu zapożyczonego wernisaż, czyli 'oficjalne- wie dokładnymisynonimami; pleonazm nieakceptowalny.
go, uroczystego otwarcia wystawy dzieł sztuki; popr.:
wernisaż lub uroczyste otwarcie wystawy; V.
. wizualnie patrząc = wizualnie, czyli *'za pomocą wzro- Należy wybrać zestaw 3. W pozostałych zestawach związki,
ku, wzrokowo, w sposób postrzegalny wzrokiem ; niezna- które nie są uważane za błędne, to: straszne nieszczęście, wejść
jomość znaczenia wyrazu obcego, który także jako książ- (po schodach) na górę, widzieć na wiasne oczy, stary dziadek,
kowy jest rzadziej używany; popr. oceniając wizualnie całkiem pełny.
(albo: wzrokowo);
10. *bardziej zdolniejszych => niepotrzebne uzupełnienie przy- VIL
słówkiem bardziej formystopnia wyższego przymiotnika 1. Na skutek procesuhistorycznej zmienności znaczeń wy-
zdolny, co powoduje, że połączenie wyrazówjest nie tyl- razówzatarło się znaczenie etymologiczne wyrazubieli-
ko pleonastyczne, ale także narusza normę fleksyjną pol- zna 'coś białego; to, co białe”. To ogólne znaczenie było
szczyzny; popr.: zdolniejszych; dawniej konkretyzowane m.in. wtakich znaczeniach, jak:
TY. bielizna 'biaty ubiór, strój, biała suknia, szata”; bielizna
. ciężko harowała > Choć 'ciężko” to obligatoryjny skład- *biały obrus, białe nakrycie, a także w większej liczbie —
nik znacz. czasownika harować, to pleonazm wydaje się białe serwety, obrusy, itp. . Współcześnie wyraz bielizna
Polonistyka.com
233
używany jest w dwóch znaczeniach:1.'odzież z tkaniny VII. —
lub trykotu noszona pod ubraniem wierzchnim ; 2.'wyro-
by z tkaniny używane zwłaszcza do potrzeb domowych VIIL. —
takie, jak pościel, obrusy itp. . Jak widać cecha 'białość,
biały kołor” nie jest niezbędnymskładnikiemtreści wyra- IX.
zu bielizna w żadnym ze znaczeń. > Wujęciu autorek pracy „Kultura języka polskiego” za kon-
. Połączenie wybitne zdolności nie zawiera nadwyżek se- strukcje tautologiczne uznaje się „połączenia współrzędne
5)
mantycznych, ponieważ zdolności, czyli predyspozycje o składnikach znaczeniowo tożsamych”oraz „konstrukcje,

do łatwego opanowywania pewnych umiejętności, ucze- wktórych elementy powtarzające tę samą treść nie pozo-
nia się czegoś” mogą być oczywiście zróżnicowane,a więc, stają ze sobą w bezpośrednim związku współrzędnym, nie
np.: mierne, duże, nadzwyczajne, wybitne. określają się też na zasadzie podrzędności/ nadrzędności,
„ O ile szerzące się w polszczyźnie ogólnej pod wpływem lecz mają różną strukturę gramatyczną i stanowią dwa od
12
stylu urzędowego połączenia typu miasto Warszawa, mia- siebie niezależne, często oddalone człony tego samego zda-
sto Gdańsk, miasto Katowice są pleonazmami, ponieważ nia”, Takie właśnie ujęcie zagadnienia tautołogii zostało
wiadomo, że Warszawa, Gdańsk czy Katowice to miasta przyjęte za podstawę rozstrzygnięć poprawnościowych
i rzeczownik pospolity nie wnosi do całego połączenia żad- wniniejszym ćwiczeniu.
nej nowej informacji, o tyle połączeń typu miasto Boboli- Proszę porównać, jak tautologia została zdefiniowana win-
ce, miasto Szczuczyn nie uznamyza ploeonastyczne. Wta- nych wydawnictwach, np. w: „Słowniku poprawnej polsz-
kich wypadkach użycie rzeczownika miasto znajduje uza- czyzny” pod red. W. Doroszewskiego i H. Kurkowskiej;
sadnienie funkcjonalne, ponieważ służy przekazaniu in- „Encyklopedii języka polskiego” pod red. S. Urbańczyka;
formacji, o tym, że te nieduże miejscowości mają prawa „Encyklopedii językoznawstwa ogólnego” pod red. K. Po-
miejskie, o czym zapewne wie niewielka grupa osób. lańskiego; „Nowym słowniku poprawnej polszczyzny
W przytoczonym zdaniu przymiotnik wielostronne pełni PWN” pod red. A. Markowskiego.
funkcję parentezy wyjaśniającej znaczenie wyrazu obce- Jeżeli jest to konieczne, należy sprawdzić w dowolnym
go inaczej niż w połączeniu, np. wielostronne umowy mul- słowniku ogólnym języka polskiego, jakie znaczenie mają
tilateralne, w którymjeden z wyrazówokreślających jest wyróżnione wyrazy i związki frazeologiczne (w wypad-
elementem zbędnym, semantycznie pustym. ku wyrazów wieloznacznych należy wybrać to znacze-
. Choć wiadomo, że uśmiech może pojawiać się wyłącznie
1h
nie, w którym wyraz został użyty w przykładzie w ćwi-

na twarzy, użycie w zdaniu okolicznika na twarzyjest ko-
czeniu).
nieczne ze względu na wymagania konotacyjne czasowni- > Ta część konstrukcji tautologicznej, która pozostanie po usu-
ka malować się w zn. 'uzewnętrzniać się, odzwierciedlać
nięciu członu nadmiarowego, musi zawierać wystarczającą
się” w odniesieniu do uczuć, emocji, stanów psychicznych.
do wyrażenia określonej (zgodnej z intencją nadawcy) tre-
„Pomimo że dźwigowy to 'ten, kto obsługuje dźwig”,
ści liczbę składników. W wypadkuwielu tautologii można
a szklarz to — w jednymze znaczeń — 'robotnik pracujący
osiągnąćtaki efekt przez usunięcie dowolnego członu nad-
w hucie szkła”, wskazanych połączeń wyrazowych nie
miarowego niepoprawnej konstrukcji. np.: *klimat atmos-
uznamy za pleonazmy, ponieważ człony określające za-
fera spotkania => klimat spotkania lub atmosfera spotka-
wierają istotne z punktu zawodowegoinformacje (wska-
nia; np.: *adaptacja i przystosowanie do nowych warun-
zują — odpowiednio: jaki rodzaj dźwigu obsługuje dźwi-
kówekonomicznych => adaptacja do nowych warunkóweko-
gowy — towarowy, a nie np.: osobowy, osobowo-towaro-
nomicznych lub przystosowanie do nowych warunkóweko-
wy, szpitalny itd. oraz przy wytwarzaniu jakiego typu
nomicznych, *[...] jest to po prostu powszechnie stosowa-
przedmiotów, wyrobów szklanych zatrudniony jest
ny KZEZ_WSZvstkich proceder => |...] jest to po prostu po-
szklarz). Inaczej musimy jednak ocenić takie nazwy osób,
wszechnie stosowany procederlub [...] jest to po prostu
jak np.: filtrowyfiltrów, wagowy wagi wagowej.!
stosowanyprzez wszystkich proceder.
. Użycie semantycznie nadmiarowego w tym połączeniu
Niekiedy jednak tylko usunięcie określonego elementu seman-
członu na własne uszy wynika oczywiście z chęci uwy-
tycznie nadmiarowego pozwoli na uzyskanie konstrukcji po-
datnienia tego składnika wyrażanej treści, który osoba
prawnej pod względem leksykalnym czy stylistycznym, np.
mówiąca uznała za bardzo ważny — faktu, że przekazuje
* jedyny i niepowtarz.alnv smak => popr.: [Ta potrawa miała]
informację, której nie uzyskała od osób trzecich, a którą
niepowtarzalny smak. Podobnie *arcydzieła i perły mieszają
usłyszała jako świadek rozmowy. Należy zgodzićsię z oce-
się ze zwykłą szmirą => ze względówstylistycznychlepiej: [Na
ną normatywną Doroszewskiego dotyczącą takich wyra-
wystawie] arcydzieła mieszają się ze zwykłą szmirą.
żeń jak widzieć (coś) na własne oczy, fakt autentyczny,
najprawdziwsza prawda? i uznać połączenie sżyszeć (coś)
na własne uszy za ekspresywne wzmocnienie, którego uży- X.
cie jest dopuszczalne w swobodnej rozmowie. l . Ja mogę tylko wygłosić swoją opinie i zdanie.
.,9. Wutworachliterackich połączenia pleonastyczne mogą 2. Jak dotychczas nie pobitojeszcze rekordu.
. Pruszkowscykoszykarze mogą wciąż jeszcze trenować ina
19
być świadomie zastosowanymi środkami ekspresji arty-

stycznej. Użycie przez Wyspiańskiego przytoczonych swoich obiektach.
w ćwicz. konstrukcji pleonastycznych znajduje takie wła- Ten program według prezenterówmatylko same zalety.
. Czy sąto praktyki legalne i z godne ż prawem?
w
śnie uzasadnienie funkcjonalne.
Polonistyka.com
6. Najtańsza wiertarka iejfirmy kosztuje ok. 460 zi, a cena 15. Niech cię piekło pochłonie, ty zdrajco i judaszu.
najdroższej zaśto grubo ponad 3000 zt. 16. Policjanci dokłądnie i skrupulatnie spisali zeznania świad-
7. Popularność programówtelewizyjnych typu „ukryta ka- ka zuchwałejkradzieży.
mera” zadziwia mnie nieustannie. Jakżeż bardzo lubimy, 17. Oskarżonyjest bulnyi zbyt pewnysiebie, co nie uszło uwagi
kiedyekipafilmowa robi kogoś wkonia, a sprowokowany ławników.
delikwent wychodzi na idiotę. 18. Z racji swojego wykształcenia wywyższała się, wvnosząc
8. Nasz zawodnik mógł być najlepszym na świecie piikarzem, sie nad inne sekretarki.
futbolistą, baseballistą. > Mechanizmy powstawania i przyczyny używania kon-
9. Oskarżanie każdego polityka próbującego porozumiećsię strukcji zawierającychskładniki semantycznie nadmiaro-
wtej sprawie z lewicą, żejest na utrzymaniu komunistów, we zostały omówione w kluczu do ćwicz. III.
to obelga, otwarz i oszczerstwo. > Por. także klucz do ćwicz. IX.
10. Jednocześnie wtvimsamymczasie calej sprawie nadano 19. Teraz policja dysponowała kompletem odcisków wszyst-
bieg służbowy. kichjego palców.
l. Od pewnego czasu budowa schroniska dla zwierząt bul-
wersuje i oburza mieszkańcówtego osiedla oraz liczną grupę
użytkownikówdziatek rekreacyjno-wypoczynkowych.
12. Wiem, że każda z tych osób tak ciężko pokrzywdzonych
przez los potrafi być twórcza i kreatvwna. I Wymienione przykłady nazw przytoczone za: M. Ruszkowski, „„Zas-
tosowanie kryterium funkcjonalnego w normatywnym wartościowaniu ple-
13. Pieniądze (Środki inansowe) przewidywane na budowę onazmówi tautologii” [w:] „Poradnik Językowy” 1995, z. 9, 10, s. 27.
dworca proponujemy przeznaczyć na budowę lokalnej ob- 2. Por. W. Doroszewski, „O kulturę słowa. Poradnik językowy”, Warszawa
wodhicy. 1970, wyd. 3, t. I, s. 277, 278.
3. D. Buttler, H. Kurkowska, H. Satkiewicz, „Kultura języka polskiego.
14. StatyStres. napięcie, w jakim żyją, mszczą się nerwicami Zagadnienia poprawności leksykalnej (słownictwo rodzime)”, Warszawa 1987,
i zawałami. s. 70, 72.
25. REDUNDANCJA A ŁĄCZLIWOŚĆ LEKSYKALNA
1. rym wszystko się udaje lub nie udaje (twój dziej to Śro-
a) Po całym pokoju fruwały koty, gnieżdzące się tu już od kil- da)”; 6. bip. 'okres życia (w ostatnich dniach zmizerniała)'
ku dni. Odp. 1.
CAŁY: 1. 'obejmujący wszystkie części składowe, wszy- W rozumieniuzdania uaktywniają się następujące znaczenia:
stek, kompletny”; 2. jedyny, wyłączny (mieszkanie było CAŁY — I, POKÓJ — I, FRUWAĆ — 2, KOT — 6, GNIEŹ-
jego całym majątkiem)”; 3. duży, znaczny, wielki (cały stos DZIĆ SIĘ — 2, DZIEŃ — 2. Ich wspólne elementy znaczenio-
listów)”; 4. "mały (fojej cała wiedza na ten temat); 5. 'nie- weto: fragment przestrzeni, w którym da się wydzielić czę-
uszkodzony” ści składowe” — występuje wsłowach POKÓJ, CAŁY, GNIEŻ-
POKÓJ: |. 'część domu, mieszkania”; 2. brak wojny”; DZIĆ SIĘ; *lekkość, nieożywioność” — występuje w słowach
3. 'układ o zakończeniu działań wojennych”; 4. 'spokój” FRUWAĆ, KOT, 'trwać, odbywać się wjakimś czasie” — wy-
FRUWAĆ: |. 'przenosić się z miejsca na miejsce, unosząc stępuje w słowach GNIEŹDZIĆSIĘ, DZIEŃ.
się w powietrzu dzięki skrzydłom ; 2. poruszać się od pędu Odp. 2.
powietrza(firankifruwają)”; 3. "często podróżować, szyb- Bardzo oddalone od powyższych znaczeń są następujące zna-
ko zmieniać miejsce pobytu(fruwać po Świecie); 4. 'zo- czenia wyrazów: CAŁY —4, POKÓJ - 4, FRUWAĆ — 1, KOT
stać energicznie rzuconym — o przedmiotach (wszystkofru- — 4, GNIEŻDZIĆ SIĘ — 1, DZIEŃ — 5.
wało po pokoju)” Nie łączą ich elementy znaczeniowe.
KOT:1. zwierzę domowe”; 2. rodzina zwierząt; 3. 'wło- b) Cegła i szkło są bardzo popularne we współczesnym wzor-
wiectwie: zając; 4. żołnierz rozpoczynający służbę woj- nictwie.
skową”; 5. "uczen pierwszej klasy lub student pierwszego CEGŁA: 1. materiał budowlany z gliny i piasku; kostka
roku ; 6. 'kłąb kurzu”; 7. "mała kotwica; drapacz” takiego materiału”; 2. 'ciężka, duża książka, często niecie-
GNIEŹDZIĆSIĘ: |. 'zakładać,słać sobie gniazdo (o pta- kawa ; 3. "książka, na którą nie ma popytu
kach)”; 2. *gromadzić się, skupiać, tkwić (wsercu gnieździ SZKŁO: |. 'przezroczysta substancja ; 2. łatwo tłukąca się
się rozpacz; działacze ruchu oporu gnieżdżą się w stoli- płyta, tafla z tej substancji”; 3. zbiorowo: naczynia z tej sub-
cy) ; 3. mieszkać wciasnocie ; 4. kręcić się, wiercić, szu- stancji: szklanki, kieliszki, wazonyitd. ; 4. 'odłamek tafli
kając dogodnej pozycji, układać, usadzać się wygodnie na z tej substancji; potłuczone szkło”; 5. 'soczewka wprzyrzą-
jakimś miejscu, jak ptak w gnieździe” dach optycznych”; 6. butelka lub butelki z alkoholem”
DZIEŃ: 1. *okres od wschodu do zachodusłońca”; 2. *24 go- POPULARNY: |. przeznaczonydla odbiorcy nieprofe-
dziny, doba; 3. dzień, w którym obchodzonejest jakieś sjonalisty, łatwy, prosty, przystępny”; 2. powszechnie zna-
święto (Dzień Matki); 4. wyznaczony termin, data (Roz- ny, ceniony, używany ; 3. 'cieszącysię rozgłosem; sław-
prawę wyznaczono na dzień 10 maja); 3. dzień, w któ- ny'; 4. dostarczającyrozrywki (muzyka popularna)
Polonistyka.com
WSPÓŁCZESNY: 1. występujący, żyjący w tym samym w ogóle [nie ma tego] wcale — wyrazyo tej samej treści,
czasie, w którym żył ten, o kim mowa”; 2. występujący niepołączone składniowo
obecnie, charakterystyczny dla dzisiejszej epoki” niechcacy [znowu mu wyszedł] mimochodem [wierszyk] —
WZORNICTWO: 1. projektowanie wzorów, modeli do wyrazyo bardzo bliskiej treści, niepołączone składniowo
wyrobówprzemysłowych ; 2. 'wzory i modele” ciekawa i interesujaca [debata] — wyrazy o tej samej treści,
Odp. 1. połączone w związku współrzędnym
W rozumieniu zdania uaktywniają się następujące znaczenia: Wzwiązkach pierwszej grupy wyrazy są połączone wstosun-
CEGŁA — 1, SZKŁO — I, POPULARNY — 2, WSPÓŁCZE- ku nadrzędno-podrzędnym, a w związkach drugiej grupy —
SNY— 2, WZORNICTWO — 2. Ich wspólne elementy zna- w stosunku współrzędnymlub nie są bezpośrednio połą-
czeniowe to: budowanie, konstruowanie, tworzenie czegoś” czone składniowo. Połączenia pierwszego typu, czyli takie
— występuje w słowach CEGŁA, SZKŁO i WZORNICTWO; w których element treści wyrazu nadrzędnego jest powtó-
*budynek, pomieszczenie, budowła” — występuje w wyrazach rzony wtreści wyrazu podrzędnego, nazywa się płeona-
CEGŁA, SZKŁO; powszechność — występuje w leksemach zmami. Połączenia drugiego typu, czyli takie, w których wy-
POPULARNYi WSPÓŁCZESNY. razy mają takie samo lub zbliżone znaczenie, nazywa się tau-
Odp. 2. tologiami.
Bardzo oddalone od powyższych znaczeń są następujące zna- Związki obu typów łączy powtórzenie treści. Zjawisko to
czenia leksemów: CEGŁA — 3, SZKŁO — 6, POPULARNY —3, nazywamy redundancją językową.
WSPÓŁCZESNY— 2, WZORNICTWO - 1
Nie łączą ich elementy znaczeniowe. HL
Odp. 3. 1. młodą dziewczyną; 2. Trzeba koniecznie; 3. przejrzał na
Powyższe wypowiedzenia są zrozumiałe dzięki takiemu do- oczy; 4. ale także; 5. przewidzieć wcześniej; 6. nadal pozosta-
borowi znaczeń wiełoznacznych wyrazów, że powtarzanajest je; 7. bo ponieważ; 8. najbardziej podstawowe; 9. dobrze pro-
maksymalnie duża liczba elementów znaczeniowych; wybór sperują; 10. poważny problem; 11. kartkę papieru; 12. rzadko
tych znaczeń, w których się nie powtarzają elementy treści, się zdarza; 13. pną się w górę; 14. proces przemian.
powoduje niezrozumiałość wypowiedzi. Można wyróżnić kilka przyczyn powstawania redundantnych
Odp. 4. połączeń wyrazowych. Nierzadko występują one wspólnie
Na postawie tych obserwacji można odtworzyć regułę (sfor- i prowadządo frazeologizacji niektórych związkówi ich ak-
mułowanąprzez J.D. Apresjana) maksymalnej powtarzalno- ceptacji w normie językowej. Do powstania omawianych
ści elementów znaczeniowych w wypowiedzeniu (w tekście) połączeń przyczyniły się głównie:
dla optymalnego zrożumienia jego treści: im więcej elemen- a) emfaza wypowiedzi (uwydatnienie elementów zarówno
tów znaczeniowych powtarza się w zdaniu, tym bardziej jest emocjonalnych, jak i znaczeniowych), np. młoda dziew-
ono zrozumiałe. Odczytując sens zdań, nieświadomie łączy- czyna, trzeba koniecznie, przejrzeć na oczy, ale także i, prze-
my te znaczenia leksemów wieloznacznych, które są sobie
widzieć wcześniej, nadal pozostawać, bo ponieważ, kartka
najbliższe treściowo — dzięki temu w rozumieniu wypowiedzi
papieru, piąć się w górę;
wieloznaczność nam nie przeszkadza. Łamanie tej reguły, tzn.
b) nieznajomość znaczenia jednego z wyrazów wchodzących
łączenie tych znaczeń, które są od siebie oddalone, jest często
w skład związku, np. dobrze prosperować — prosperować
spotykane w poezji i prozie artystycznej, a służy zwróceniu
jest używane wznaczeniu'działać ”; proces przemian — pro-
uwagi odbiorcy na język jako tworzywo literackie.
ces to ciąg przemian”, a jest użyty w znaczeniu'ciąg';
c) przesunięcia semantyczne wyrazu nadrzędnego, np. naj-
AL.
bardziej podstawowy— tu podstawowy może być rozumia-
a) Elementy wyrażeń i zwrotówz grupy pozostają względem
ny jako ważny”, a całe wyrażenie znaczy 'najważniejszy ;
siebie w stosunku nadrzędno-podrzędnym. Element pod-
poważny problem — problem zaczyna znaczyć 'sprawa',
rzędny powtarza część znaczenia elementu nadrzędnego —
choć tradycyjne znaczenie tego wyrazu to "poważnaspra-
w znaczeniusłowafenomen mieści się cecha 'swoistości ;
wa”; rzadko się zdarza — zdarza się, znaczące tradycyjnie
w znaczeniu słowa wysepka(będącego zdrobnieniem) mie-
*rzadko jest”, nabiera znaczenia 'jest'. ,
ści się cecha 'małości”; znaczenie słowa miraż zawiera ele-
ment 'złudny” itd.
Iv.
b) Połączenia tego typu mają bardzo ograniczonąłączliwość lek-
ale jednak — wyrazyo tej samej treści (wjednej z interpre-
sykalną; ich człony są niewymienne lub wymieniają się naj-
tacji — jeśli przyjąć, żejednakjest spójnikiem przeciwstaw-
wyżej z kilkoma wyrazami. Trudno więc powiedzieć, czy
nym, a nie partykułą), niepołączone składniowo
i jeszcze w dodatku — wyrazy i wyrażenie o tej samej tre- związki tego typu nazywać pleonazmami, czy właśnie połą-
ści, niepołączone składniowa czeniami o bardzo ograniczonej łączliwości. Analiza struktu-
więc w takim razie — człony o tej samej treści, niepołączo- ry tych wyrażeń i zwrotówdostarcza jednak ciekawychinfor-
ne składniowo macji — czasami po usunięciu wyrazu podrzędnego otrzymu-
przyjęcie i akceptacja [wniosku] — wyrazyo tej samej tre- jemy użycie niepoprawne wpolszczyźnie (np. niepoprawne
ści, połączone w związku współrzędnym jest używanie samego czasownika broczyć: *Rannybroczył
wogóle [nie stało się] nic — wyrazyo bardzobliskiej treści, wiele godzin — dopełnienie czasownika broczyć jest w zdaniu
niepołączone składniowo obligatoryjne), a czasami usunięcie nadmiarutreści nie wpły-
236 Polonistyka.com
wa na poprawność związku(np. zdanie Wmieście leżały za- polisemiczność słowa wypieki. Można sobie wyobrazić nieja-
spy znaczy tyle co zdanie Wmieście leżały zaspy śniegu). sność zdania: „4le masz wypieki! skierowanego do kucharza
SZCZEKANIE PSÓW, PSY SZCZEKAJĄ; ĆWIERKA- czy piekarza — wypowiedź ta może być zrozumiana: „Ale masz
NIE PTAKÓW, PTAKI ĆWIERKAJĄ ciasta, chleby, bułkiitd.!”. Dopiero doprecyzowanie: Ale masz
We wsi psy szczekały / We wsi szczekaty psy to zdania popraw- wypieki na twarzy(albo odpowiedni gest — wskazanie na po-
ne; koniecznie muszą zawierać podmiot gramatyczny, wyra- liczki — który pełni tę samą funkcję, co informacja leksykalna
żony rzeczownikiem psylub jego synonimem lub hiponimem „Ia twarzy”) wtakiej sytuacji może zapobiec nieporozumie-
(np. jakieś burki, kundle). niu.
*'e wsi szczekaty — zdanie niepoprawne, ponieważ nie ma
w nim podmiotu wyrażonego osobnym słowem (choć wiado- V.
mo, jaki jest wykonawca czynności — [psy]). W grupie A i człony podrzędne, i człony nadrzędne wskazują
We wsi słychać było szczekanie — zdanie poprawne, mimo że na cechy i zjawiska, które się stopniują. Redundancja jest więc
na powierzchni nie widać wykonawcy czynności (podobnie uzasadniona, jeśli chce się wskazać na stopień intensywności
jak w zdaniu powyżej). Gdyby wykonawca się uwidocznił, to cechy wyrażonej członem nadrzędnym (np. ciężko harowa-
jako przydawka dopełniaczowa: We wsi słychać było szczeka- ta). Jeśli chce się natomiast porównać intensywność zjawiska
nie psów. To właśnie zdanie — z przydawką dopełniaczową — wyrażonego członem nadrzędnym z jakimś innym podobnym
mimo nadwyżki treści i mimo że nadwyżkę tę można usunąć zjawiskiem— czyli jeśli członu podrzędnego użyje się wstop-
bez szkody dla sensu wypowiedzenia,jest jednak poprawne — niu wyższym, to redundancja jest zniesiona (grupa B): haro-
pleonastyczności połączenia szczekanie psów nie uważa się wać ciężej od kogoś; tragedia straszniejsza od innej; jeden
za błąd. bufon bardziej nadęty od drugiego; zdać pomyślniej od ko-
Podobnie rzecz się ma z połączeniami: ptaki ćwierkają, Ćwier- goś; poradziła sobie lepiej od kogoś; nagana sroższa od po-
kanie ptaków: przedniej; bardziej fascynujące od czegoś innego; kolorle-
Rano ćwierkały ptaki/ Rano ptaki ćwierkały — zdania popraw- piej harmonizuje ż...; problem poważniejszy od innych.
ne. W grupie © wyrazy nadrzędne: podstawowy, nierozstrzygal-
*Rano ćwierkały — zdanie niepoprawne. ny nie wskazują na cechy czy zjawiska stopniowalne, przez
Rano stychać było ćwierkanie — zdanie dobre, tak samo jak: co nie można ich łączyć z wyrazami wskazującymi na stopień
Rano słychać było ćwierkanie piaków. intensywności cechy (bardzo, silnie), Niepoprawne są więc
Wniosek: Gdy wykonawcyczynności: [psy], [ptaki] uwidacz- połączenia tych wyrazównadrzędnych z wyrazami podrzęd-
niają się w zdaniach jako podmioty gramatyczne, powtórze- nymi zarówno wstopniu równym, jak i w stopniu wyższym.
nie treści jest konieczne, aby nie powstały zdania niepopraw-
ne. Gdy wykonawcy czynności: [psy], [ptaki] uwidaczniają VI.
się w zdaniach jako przydawki dopełniaczowe, nie są w zda- Połączenia redundantne można analizować na wiele sposo-
niach obligatoryjne, ale też ich obecność nie powoduje błędu bów: biorąc pod uwagę łączliwość ich członów, stopień fra-
językowego. , | zeologizacji związku, sposób wyrażenia redundancji, własno-
BROCZYĆ KRWIĄ ści semantyczne i gramatyczne członów podrzędnych, pocho-
Broczyć krwią, krew broczy — element [krew] może się uwi- dzenie wyrazówtworzących związek. Każde kryterium po-
docznić w zdaniu tylko jako podmiot albo jako dopełnienie, zwala poznać inne własności połączeń, każde zatem jest waż-
za każdym razem obligatoryjne. ne, żeby uzyskać możliwie bogatą wiedzę o związku redun-
Poprawne są zdania: Ranny broczył krwią wiele godzin. Krew dantnym.
broczyła mu z ramienia całą noc, ale niepoprawne są wypo- PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA ŁĄCZLIWOŚĆ
wiedzenia z niewyrażonym elementem [krew]: *AKannybro- luźna obu członów
czył wiele godzin. *Broczyła mu z ramienia całą noc. wypowiadać na głos, końcowyefekt, ijeszcze w dodatku,
ZASPY ŚNIEŻNE, ZASPY ŚNIEGU, WYPIEKI NA więc wtakimrazie, wesoła zabawa, lekko brązowawy,cza-
TWARZY semtak bywa, bardziej nowocześniejszy, zestawić ze sobą,
Zaspy śnieżne, zaspy Śniegu, wypieki na twarzy — elementy alejednak
podrzędne [śnieg], [twarz] są przydawkami, lecz nieobligato- luźna jednego członu, ograniczona — drugiego
ryjnymi: zaspy znaczą bowiem tyle co zaspyŚniegu czy zaspy głównyprowodyr, pustefrazesy, sroga nagana, najbardziej
śnieżne; wypieki znaczą to samo, co wypieki na twarzy. Zda- dominować, tajne konszachty, ogólnie generalizując, rozu-
nie Pies tarzałsię z radości w zaspachjest równoznaczne ze miemysię wzajemnie, samoregulujące się urządzenie
zdaniami Pies tarzał się z radości w zaspach śniegu i Pies ograniczona obu członów
tarzał się z radości w zaspach śnieżnych. Zdanie Ze zdener- nadęty bufon, ewolucja zmianyznaczenia, przebić na wy-
wowania dostała wypiekówjest równoznaczne ze zdaniem Ze lot, scalić wcałość, zakatować na śmierć
zdenerwowania dostała wypiekówna twarzy. Z pleonastycz- PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA FRAZEOLOGIZACJĘ
nych elementów Śnieg, na twarzy można więc zrezygnować połączenia sfrazeołogizowane
bez uszczerbku dla poprawności zdań, a także bez uszczerbku wesoła zabawa, ale jednak
dla poprawności zdań można je zostawić wzdaniu. połączenia frazeologizujące się
Wszczególnych kontekstach określenie rzeczownika wypieki końcowyefekt, puste frazesy, więc wiakim razie, sroga
przydawką na twarzyjest wręcz wskazane, a to ze względu na nagana, tajne konszachty, przebić na wylot, czasem tak
Polonistyka.com
237
bywa, scalić w całość, zestawić ze sobą, rozumiemysię redundancja ma wykładniki leksykalne, a nie morfelo-
wzajemnie giczne
połączenia rzadkie, indywiduałne główny prowodyr, końcowyefekt, pustefrazesy, ijeszcze
wypowiadać na głos, głównyprowodyr.ijeszcze w dodai- wdodatku, więc wtakim razie, nadęty bufon, sroga naga-
ku, najbardziej dominować, lekko brązowawy, ewolucja na, wesoła zabawa, ewolucja zmiany znaczenia, ogólnie
zmiany znaczenia, ogólnie generalizując, bardziej nowo- generalizując, tajne konszachty, alejednak
cześniejszy, zakatować na śmierć, samoregulujące się urzą- PODZIAŁ ŻE WZGLĘDU NA CECHY SKŁADNIOWE
dzenie członypełnią różną funkcję składniową
PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA MOŻLIWOŚCI GRAMA- wypowiadać na głos, główny prowodyr, końcowyefekt,
TYCZNE I SEMANTYCZNE CZŁONÓWPODRZĘD- puste frazesy, nadęty bufon, sroga nagana, wesoła zaba-
NYCH wa, najbardziej dominować, lekko brązowawy, ewolucja
z redundancją usuwalną przez stopniowanie członu pod- zmianyznaczenia, ogólnie generalizując, tajne konszach-
rzędnego ty, przebić na wyłot, czasem tak bywa, scalić w całość,
nadęty bufon(ale: jeden bufon nadęty bardziej od drugie- zakatować na śmierć, bardziej nowocześniejszy
go nie jest redundantne), sroga nagana (ale: jedna naga- tę samą funkcję składniową pełnią oba wyrazy
na sroższa oddrugiej nie jest redundantne), wesoła zaba- ale jednak,i jeszcze w dodatku, więc wtakimrazie
wa (ale: wczorajsza zabawa weselsza oddzisiejszej nie tę samą funkcję pełni jeden wyraz i morfem drugiego
jest redundantne) zestawić ze sobą, rozumiemysię wzajemnie, samoregulu-
z redundancją nieusuwalną mimo stopniowania członu jące się urządzenie
„podrzędnego Nie każde połączenie redundantne da się przyporządkować
| lekko brązowawy(także lżej brązowawyjest redundant- do odpowiednich grup według wszystkich kryteriów (np. kry-
ne), najbardziej dominować (także bardziej daminować terium stopniowalności członu podrzędnego nie obejmuje tau-
jest redundantne), ogólnie generalizując (także ogólniej tologii), niemniej większość związków można analizować na
generalizując jest redundantne), bardziej nowocześniej- każdympoziomie. Świadczyto o możliwości wielostronnego
szy(także bardzo nowocześniejszyi najbardziej nowocze- i wieloaspektowego analizowania połączeń redundantnych
Śniejszy Są redundantne). (i połączeń wyrazowych w ogóle), a także o uzupełniającym
'z niestopniowalnym semantycznie członem podrzędnym charakterze ww. kryteriów — nie mają one charakteru takso-
wypowiadać na głos, główny prowodyr, końcowyefekt, nomicznego.
pustefirazesy, ewolucja zmianyznaczenia, tajne konszachty,
przebić na wylot, czasemtak bywa, scalić wcałość, zesta- VAL.
wić ze sobą, zakatować na śmierć, rozumiemy się wza- Wyniki:
jemnie, samoregulujące się urządzenie 1. Za niepoprawne można uznać 15 spośród 30 badanych
' PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA OBECNOŚĆ WYRAZU połączeń: bardziej nowocześniejszy, wymyślić z głowy, nie
OBCEGO | poinformować wcale o niczym, donosiciele doniesli, krót-
zawierające wyraz obcy - ka chwilka, rozumiemysię nawzajem, bezwiednie chce mi
główny prowodyr, końcowyefekt, puste frazesy, nadęty się, scalić w całość, szesnasta po południu, załóżmyra-
bufon, ewolucja zmianyznaczenia, ogólnie generalizując, zem, dobrze harmonizować, przysunąć bliżej do, w ogóle
tajne konszachty, najbardziej dominować nic się nie stało, dobra komitywa, zdać pomyślnie — związki
niezawierające wyrazu obcego te zostały uznane za błędne przez większość responden-
wypowiadać na głos, i jeszcze w dodatku, więc w takim tów oraz były nieobecne lub prawie nieobecne w IAGW.
razie, sroga nagana, wesoła zabawa, lekko brązowawy, Zdania z nimi można poprawić np. następująco (propozy-
scalić wcałość, bardziej nowocześniejszy, zestawić ze sobą, cje poprawy pochodzą z odpowiedzi respondentów):
zakatować naśmierć, rozumiemysię wzajemnie, Samore- Zdanie 3. Nie mogła nic wymyślić z głowy, mimo że się
gulujące się urządzenie, ale jednak bardzo starała.
PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA MORFOLOGICZNE — Nie mogła nie wymyślić, mimo że się bardzo starała.
SKŁADNIKI REDUNDANCJI — Nie mogła nic wymyślić pomimo starań.
(tę samą treść przekazuje jeden człon [wyraz] związku — Nie nie przychodziło jej do głowy, mimo że się bardzo
i morfem drugiego starała.
wypowiadać na głos, najbardziej dominować, lekko — Nie nie przychodziło jej do głowy, mimo że bardzo sia-
brązowawy, przebić na wylot, czasem tak bywa, zesta- rała się coś wymyślić.
wić ze sobą, zakatować na śmierć, rozumiemy Sie Wzq- Zdanie 9. Jest już szesnasta po południu, a Mirekjeszcze
jemnie nie przyjechał, choć miał być rano.
tę samą treść przekazują morfemyobu członów[wyrazów] — Jestjuż szesnasta, a Mirekjeszcze nie przyjechał, choć
związku miał być rano.
scalić w cafość, bardziej nowocześniejszy (wyraz bardziej — Jestjuź czwarta po południu, a Mirekjeszcze nie przy-
jest tutaj wykładnikiem stopnia wyższego, dlatego traktu- jechał, choć miał być rano.
jemygo jako morfemfleksyjny), samoregulujące sie urzą- Zdanie 10. Mój syn zdał pomyślnie ostatni egzamin.
dzenie — Mój syn zdai ostatni egzamin.
238 Polonistyka.com
Zdanie 11. Kolor tej bluzki dobrze harmonizuje z koło- Zdanie 25. Nie poinformowano ich o
wcale niczym.
rem Twoich oczu. — Nie poinformowano ich o niczym.
— Kolortej bluzki harmonizuje z kolorem Twoich oczu. — Nie poinformowano ich wcale.
— Kolor tej bluzki pasuje do koloru Twoich oczu. — Wcale ich nie poinformowano.
— Kolortej bluzki pasuje Ci do oczu. — Wogóle ich nie poinformowano.
— Kolortej bluzki dobrze się komponuje z kolorem Two- Zdanie 26. Ależ w ogóle nie się nie stało!
ich oczu. — Ależ nic się nie stało!
Zdanie ł3. Janek i Franek żyli ze sobą w dobrej komity- — Nic się nie stało!
wie. Zdanie 30. Ciągle chce spać.
— Janek i Franek żyli w komitywie — Ciągle chce mi się spać.
— Janek i Franek żyli w dobrych stosunkach. — Ciągle chce misię spać i nie mogę nadtym zapanować.
— Janek i Franek żyli w zgodzie. . Nie można bezwzględnie traktować jako niepoprawne
r”
— Janek i Franek żyli w przyjaźni. związków: zestawić ze sobą, serwis informacyjny, napo-
ewentualnie (niektórzy ankietowani usuwali oba związki tykać na, samonapędzającysię, broczyć krwią(zostały one
redundantne: żyli ze sobą i dobra komitywa, niektórzy uznane za niepoprawne przez mniejszość respondentów;
— tylko jeden z nich): dość często występowały również w IAGW). W tym ostat-
— Janek i Franek żyli
w ze sobą w komitywie. nim połączeniu — broczyć krwią — powtórzenietreści jest
— Janek i Franek żyli ze sobą w dobrych stosunkach. wręcz konieczne; budowanie zdań z samymtylko czasow-
— Janek i Franek żyli ze sobą w zgodzie. nikiem broczyć bez jego dopełnienia powoduje, że zdania
Zdanie 14. Teraz trzeba scalić wcałośćto, co już wiadomo. są niepoprawne. (por. ćw. IV).
— Teraz trzeba scalić to, co juź wiadomo. . Niejasny jest status normatywny 9 z 30 połączeń:
— Teraz trzeba zebrać wcałość to, co już wiadomo. a) najbardziej podstawowy — przez zdecydowaną więk-
— Teraz trzeba ująć wcałość to, co już wiadomo. szość ankietowanych zostało ono uznane za niepopraw-
— Teraz trzeba połączyć to, co już wiadomo. ne, natomiast w LĄGW występuje dość często; być może
— Teraz trzeba żebrać i połączyćto, co juź wiadomo. mamy tu do czynienia z rozmyciem znaczenia wyrazu
Zdanie 15. Donosiciele donieśli premierowi o nieuczci- podstawowy — wydaje się, że w wielu użyciach znaczy
wych działaniach niektórych polityków. on po prostu ważny ;
— Donosiciele poinformowali premiera o nieuczciwych b) zejść w dół — większość respondentów uznała ten zwrot
działaniachniektórych polityków. za niepoprawny, natomiast jego wystąpienia w tekstach
— Doniesiono premierowio nieuczciwychdziałaniachnie- IAGWnie sąjednostkowe. Możnasięjednak domyślać,
których polityków. że większość ankietowanych celowo szukała w zdaniach
— Donosiciele powiedzieli premierowi o nieuczciwych błędów, a nie notowała naturalne użycie języka;
działaniach niektórych polityków. alejednak — wielu respondentów wysunęło propozycję
Ne
GQ
— Donosiciele powiadomili premiera o nieuczciwych dzia- zmiany tego połączenia, choć jest ono przecież po-
łaniach niektórychpolityków. wszechnie, jak się zdaje, stosowane; potwierdzato jego
— Donosiciele przekazali premierowi informacje o nie- wysoka frekwencja w LAGW; można się zastanawiać,
uczciwych działaniachniektórych polityków. czy jednak jest w tym wyrażeniu spójnikiem, czy par-
— Donosiciele dostarczyli premierowi informacji o nie- tykułą; jeśli uznać je za spójnik, połączenie jest jawnie
uczciwych działaniachniektórych polityków. tautologiczne; jeśli przyjąć, że jednak to partykuła,
Zdanie ł6. Ten samochód jest bardziej nowocześniejszy wyrażenie należy chyba uznać za poprawne;
od tamtego. d) czasami pobolewa — mimo iż niewielu respondentów
— Ten samochódjest nowocześniejszy od tamtego. uznało to połączenie za niepoprawne, bardzo niewiele
— len samochódjest bardziej nowoczesny od tamtego. razy wystąpiło ono w IAGW-— być może jednak niska
Zdanie 19. Przysuń bliżej krzesło do stolika. frekwencja była spowodowana rzadkością w IAGW
— Przysuń krzesło do stolika. różnych połączeń z członem „czasami/czasem””, co się
— Przysuń krzesło bliżej stolika. okazało wcatym badaniu IAGW. Może zatem za po-
Zdanie 20. Trwało to tylko krótka chwilkę. prawne uznaćnie tyle samo to połączenie,ile schemat:
— Trwało to tylko chwilkę. „czasami + czasownik z morfologicznym wykładnikiem
— Trwało to tylko krótką chwilę. treści przysłówka czasami”?
— Trwało to chwilkę. e) dobraprzyjaciółka — tylko jedna trzecia respondentów
— Trwało to chwilę. uznała to połączenie za błędne, ale w LAGW wystąpiło
— Trwało to tylko chwilę. ono jedynie cztery razy; być może na tę niską frekwen-
— Trwało to tvlko chwilkę. cję miały wpływtematykai rodzaj badanych tekstów —
Zdanie 22. Jesteśmy przyjaciółmi i świetnie sie rozumie- wwielu połączenie dobraprzyjaciółka nie mogło wy-
my nawzajem. stąpić. Warto zauważyć, że słowo przyjaciółkanie tą-
— Jesteśmy przyjaciółmi i świetnie się rozumiemy. czysię raczej z przymiotnikiem dobry wstopniu wy-
Zdanie 24. Załóżmy razem spółke! ższymani z jego odpowiednikiem antonimicznym. De-
— Załóżmy spółkę! wiacyjne wydają się połączenia lepsza przyjaciółka
Polonistyka.com
239
i gorsza przyjaciółka. Co ciekawe, ustabilizował się stów z ujawnionym nadawcą, czyli przede wszystkim
natomiast związek z przymiotnikiem wstopniu najwyź- tekstów mówionych;
szym: najlepsza przyjaciółka; h) zaspyśnieżne,zaspyśniegu — mimo że tylko 15 respon-
f) dobrze wychowana dama — tylko nieco ponad jedna dentówuznało to połączenie za niepoprawne, w LIAGW
trzecia ankietowanychuznała to połączenie za niepo- znalazło się ono jedynie 6 razy — być może wskutek
prawne, a mimo to nie wystąpiło ono w LAGWanirazu; poprawek korekty, która polega na rozstrzygnięciach
być może można to thimaczyć niewielką liczbą tekstów, normatywnych z dostępnych źródeł naukowychi po-
wktórych wyrażenie owo mogłoby wystąpić; pularnonaukowych, a te — jak wiadomo— w większości
g) pożyczyłem Ci mój(sweter itp.) — zaledwie jedna piąta uznają pleonazmy za błędy;
respondentówuznała to połączenie za błąd; w IAGW i) zwykle mówisię — trudno wytłumaczyć akceptację tego
wystąpiło ono — przy uwzględnieniu wymienności za- połączenia przez 90% respondentówi jedynie pięcio-
imka i drugiego dopełnienia — jednak tylko 6 razy — krotne pojawienie się go w LAGW; zwrot ten nie nale-
być może dlatego, że jest charakterystyczne dla tek- ży przecież do żadnej szczególnej odmiany języka.
26. POPRAWNOŚĆ LEKSYKALNO-STYLISTYCZNA

— SZABLOŃ JĘZYKOWY, WYRAZY MODNE, POPRAWNOŚĆ SEMANTYCZNA
1. ważne kontakty utworzono przez analogię do związkuli-

Styl urzędowy: aktualnie, aktualny, asortyment, dysponować, czące się kontakty w błędnym przeświadczeniu, że tożsa-
istnieć, obligatoryjny, poprzez, posiadać, prawidłowy, reali- mości czy bliskości znaczeniowej wyrazów(tu: przymiot-
zować, szczebel, szereg, szeroki, trend, w temacie, wiodący; nikówpoważnyi liczącysię) zawsze towarzyszytożsamość
Styl naukowy: adekwatny, akcent, ambiwalentny, aspekt, eks- łączliwości leksykalno-semantycznej.
tremalny, kondycja, obligatoryjny, test, testować, transza, trend; a. groźną chorobę; b. odpowiedzialną osobą; ©. trudne zada-
Gwara młodzieżowa: ekstra, fajny, na luzie, super, totalny. nie; d. ważną sprawą; e. znacznyspadek; $. liczącysie/ znace-
nv/ duży dorobek naukowy; g. istotne wątpliwości i wnikliwe
U pytania; h. rozlegle/liczące się kontakty;
>
Podczas analizy zdań należy zwrócić uwagę na znaczenie,
w jakim użyty jest w nich rzeczownik fiskus, i porównać Występujące w zdaniu 2.c. połączenie poważnyproblem
X
częstotliwość użycia w podanym tekście obu jednostek: fi- jest nie tylko szablonowe, ale także pleonastyczne, pro-
skus i urząd skarbowy. Analiza artykułówhasłowych pozwoli blem bowiem to 'istotne, ważne zagadnienie, zadanie wy-
ocenić zmianywstrukturze znaczeniowej rzeczownika. Ob- magające rozpatrzenia, rozwiązania; trudna do rozstrzy-
serwacje te umożliwią sformułowanie wniosków dotyczą- gnięcia kwestia”.
cych nie tylko wpływu środków masowej komunikacji na > Zdania 2.:a., b., d., e. są pozbawione wyrazistości infor-
zjawisko mody językowej, lecz także językowych konse- macyjnej, którą uzyskają po zastąpieniu rzeczownika pro-
kwencji posługiwania się modnymi jednostkami leksyka|- blem jego bardziej precyzyjnymi znaczeniowo odpowied-
nymi (por. ćwicz. II). nikami leksykalnymi.
> Zdanie 2.f. należy uznać za niepoprawne. Użyty w nim wy-
UI. raz problem występuje jako synonim rzeczownikówzagad-
1! nienie lub kwestia w kontekście językowym odpowiadają-
> Zdania 1.: a., c.-g. zawierają wyrażenia szablonowe: po- cym tym właśnie rzeczownikom. O ile jednak zagadnienie
ważna choroba, poważne zadanie, poważna sprawa, po- czy kwestia mogą mieć dla jakiejś sprawy„nieco mniejsze
ważny spadek, poważnydorobek, poważne wątpliwości. znaczenie”, o tyle problem, zgodnie z podaną wyżej defini-
W zdaniu |.b. połączenie poważna osoba jest niejedno- cją, ma dla niej zawsze istotne znaczenie. Użycie rzeczow-
N
znaczne, przyjmujemy jednak, że nadawca użył określe- nika problem zamiast wskazanych wyrazówbliskoznacz-
nia poważna w znaczeniu odpowiedzialna , na co może nych powoduje, że w zdaniu elementy leksykalne nie są ze
wskazywać ostatnie zdanie składowe zdania złożonego. sobą zespolone zgodnie z wymaganiami logicznymi.
Zdanie 1.h. jest niepoprawne, ponieważ, nawet przy tak a. kłopotyfinansowe; b. kłopotówytrudnościwszkole: ©. wiel-
V
znacznej, jak obserwujemy,utracie ostrości semantycznej, ki/ dużykłopot; d. sprawąkwestią zaopatrzenia; e. najwięk-
przymiotnikpowaźnynie nabył znaczenia 'rozległy”. Z kolei szym zmartwieniem, kłopotem, t. kilka zagadnieńykwestii;
wznaczeniu liczącysię” przymiotnik ten jest nadużywany 3.
i tworzy szablonowe na ogół połączenia z niektórymi na- > Czasownikaistnieć o znaczeniu'być, trwać, żyć” nie uży-
zwami osób (np.: poważny naukowiec, poważnyautorytet, wa się w odniesieniu do rzeczownikówkonkretnych. Zda-
poważnypolityk) lub instytucji, organizacji (np.: poważny nia 3.a., 3.e., w których mamydo czynienia z takim wła-
bank, poważna organizacja) czy też związki wyrazowe Śnie użyciem wyrazuisznieć, są niepoprawne. Zdania 3.b.,
o charakterze normatywnym,np.: poważnydorobek, poważ- 3.d. można uznać za poprawne, jednak użycie istnieć w zna-
ny spadek/ wzrost (np.: oprocentowania). Połączenie po- czeniu 'zdarzać się stanowi już dość duże rozszerzenie
240 Polonistyka.com
znaczenia tego czasownika i dlatego należy unikać uży- > Należy wyraźnie uświadamiać sobie, że wyrazy polise-
wania isźnieć jako synonimuzdarzać się, a wydawnictwa miczne są zwykle nadużywane wjednym ze znaczeń (spo-
poprawnościowe(np. „Słownik poprawnej polszczyzny” radycznie tylko w dwóch, trzech), tak więc — kiedy posłu-
pod red. W. Doroszewskiego i H. Kurkowskiej czy „Nowy gujemysię określeniem „wyraz modny” wodniesieniu do
słownik poprawnej polszczyzny PWN” pod red. A. Mar- wyrazu wieloznacznego, mamy na myśli: wyraz naduży-
kowskiego) kwalifikują użycie istnieć w znaczeniu 'zda- wany w określonym znaczeniu. Jeśli natomiast mówimy
rzać się” w formie zaprzeczonej jako błędne. o synonimach (a. wyrazach bliskoznacznych) wyrazu
a. gdzie jest/ gdzie znajduje się/ które mają ksero; b. gdzie modnego, to mamy na myśli synonimy wyrazu naduży-
występuja/ gdzie zdarzają się ograniczenia; ©. stolik jęst do- wanego w określonym znaczeniu (uwaga ta dotyczy tak-
stepny; d. zdarzają się też takie przypadki; że innych relacji semantycznych).
4. >
Negatywne konsekwencje posługiwania się wyrazami
> Zdanie 4.a. jest niejednoznaczne, a 4.b. właściwie niezro- modnymi to przede wszystkim:
zumiałe (kontekst językowyjest tu tak ogólny, że precy- — nadmierna wieloznaczność nadużywanych wyrazów
zyjne ustalenie, w jakim znaczeniu nadawca tekstu użył (por. zd. 4.a., 4.b.) lub utrata ostrości znaczeniowej wy-
modnego przymiotnika kompleksowy, jest utrudnione). razów modnych, spowodowana przejmowaniem przez
Aby zdania zyskały wyrazistość informacyjną, przekazy- nie odcieni semantycznychbliskich znaczeniowo wy-
wały treść zgodną z intencją nadawcy, należy w każdym razów, z którymi konkurują (por. zd. 1.a.-1.h.);
z nich zastąpić przymiotnik kompleksowyjego precyzyj- — modyfikacje w zakresie łączliwości leksykalno-seman-
niejszym znaczeniowo odpowiednikiem. tycznej wyrazów ekspansywnych, nadmierne rozsze-
a. wszechstronnego/ gruniownego przygotowania; b. być rzenie się zakresu łączliwości — wyraz występuje w ty-
wszechsironne/ być gruntowne/ być zróżnicowane/ mieć cha- powych kontekstach swych synonimów(por. zd. 1.g.,
rakier całościowy pod względem metod (jeśli mówiący miał 1.h., 2.a., 3.a., 3.0., 3.d.);
na myśli np. łączenie elementówprogramówz różnych przed- — spowodowane ekspansją wyrazów modnych ogranicze-
miotów nauczania); nie częstości używania konkurujących z nimi wyrazów,
5. zwykle bardziej precyzyjnych znaczeniowo, a więc le-
>. „Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN”,a także — piej pełniących swe funkcje (por. zd. 1.a.-i.h.).
w wyjątkowo zamieszczonej w tym wydawnictwie wska- Konsekwencje innegorodzaju — możliwe do ustalenia w wy-
zówce normatywnej — „Słownik współczesnego języka niku analizy większej ilości materiału językowego — to:
polskiego”rejestrują fakt używania wyrazufilozofia w zna- — zacieranie się różnic znaczeniowych między wyrazami
czeniu odpowiadającym takim jednostkom leksykalnym, będącymi synonimami wyrazu modnego i — co za tym
jak: sposób (działania), metoda, idea, dewiza, koncepcja, idzie — zmiana strukturyrelacji semantycznych mię-
zasada, założenie (leżące u podstawczegoś) i kwalifikują dzy nimi;
takie użycie rzeczownika jako niepoprawne (NSPP) lub — zmiany wstrukturze zasobu słownego polszczyzny spo-
jako zbędne i nadużywane (słownik ogólny). Możnajed- wodowane wzrostem częstości użycia słów pochodnych
nak przypuszczać, iż mimo ostrzeżeń językoznawców,rze- od wyrazów modnych lub związanych z nimi etymolo-
czownikfilozofia jako atrakcyjny dla użytkowników, ale gicznie oraz zmianami w zakresie relacji semantycznych,
coraz bardziej nieprecyzyjny znaczeniowo, wyraz mod- np. synonimii, antonimii między wyrazami modnymia in-
ny, będzie nadal używany jako odpowiednik wymienio- nymi elementami leksykalnymi systemujęzykowego;
nych synonimów. Najmniej rażące jest użycie tego rze- — zubożenie zasobu słownictwa czynnego użytkowników
czownika w znaczeniu najbardziej zbliżonym do znacze- polszczyzny;
nia podstawowego— tzn. jako 'sposób traktowania, ujmo- — stereotypowość, schematyczność wypowiedzi.
wania czegoś; koncepcja, idea” — a więc w takim, jak się
wydaje, użyciu, jak w zdaniu 5.b. czy 5.e. Wskazane wy- Tv.
Żej, innowacyjne, znaczenie rzeczownikafilozofia będzie 2
Poprawny schemat łączliwości leksykalnej czasownika po-
oczywiście modyfikowało tradycyjny zakres łącziiwości siadać to: „ktoś posiadatnazwa dużego obiektu, mające-
leksykalno-semantycznej tego wyrazu, ale propagowanie, go znaczną wartość materialną”, a zatem zd. 1. i 2. są po-
wyznawanie, stosowanie itp. także filozofii czegoś musi prawne.
przysługiwać człowiekowi, a więc zdania typu Filozofia
>
Wszystkie pozostałe zdania są niepoprawne:
iej metody polega na uczeniu gramatyki wsposób syste- — podmiotami zd. 3.-6. są co prawda rzeczowniki osobo-
matycznydopiero po kilku tygodniach konwersacji sąi bę- we, ale dopełnienia nie nazywają już dużych obiektów,
dą zawsze kwalifikowane jako niepoprawne. Zgodnie mających znaczną wartość, lecz po prostu rzeczy. Wzd.
z przedstawionymi rozstrzygnięciami normatywnymi — 5. konieczna jest także poprawa błędu składniowego,
przyjmujemy tu kwalifikację poprawnościowąza „Nowym polegającego na niewłaściwym użyciu imiesłowego rów-
słownikiem poprawnej polszczyzny PWN” — wszystkie noważnika, popr.: Każdatrzydziestoletnia Australijka ma
zawarte w ćwiczeniu zdania są niepoprawne. sztuczne uzębienie. Zd. 6 zawiera także modny przysłó-
a. metodysposobydziaiania; b. koncepcje/ sposób sprawo- wek aktualnie oraz błędy *włosy wkolorze ciemnej sza-
wania władzy; ©. zasadę równych szans i możliwości, d. takty- bmnki, *włosy krótkie, popr.: Prawdopodobnie terazjest
ka postępowania, e. koncepcji/ metody kształcenia. ciemną szatynką i ma krótkie włosy;
Polonistyka.com
241
3. Mam komplet garnków; 4. powinno miećzeszyt; 5. mą sziucz- . praktycznie, lepiej: w zasadzie/ właściwie:
PJ
ne uzębienie; 6. ma krótkie włosy; . praktycznie każdy, lepiej: właściwie/ w zasadziej niemalj
UD
— dopełnieniami orzeczenia wzd. 7.-11. są rzeczowniki abs- prawie każdy;
trakcyjne: nałogi, czas, popularność, schorzenia, pozycja. . Totalna wyprzedaż, mogłoby być np.: Wyprzedaż (wszyst-
1»
Zakres łączliwości czasownika posiadać znacznie się za- kich) mebli lub też — w celach reklamowych — np.: Wielka
tem rozszerza, co prowadzi do szablonizacji wypowiedzi a nawet (Niczym) nieograniczona wyprzedaż mebli! —
oraz rozmywania się jego znaczenia — posiadać wypiera przymiotnik totalny jest nadużywany w języku potocz-
bowiem nie tylko synonimiczny względem niego czasow- nym jako odpowiednik wyrazówcałkowity, zupełny, kom-
nik mieć, lecz także inne konstrukcje (por. zd. 9.-11.); pletny(oczywiście, kompletny nie wzn. 'stanowiący kom-
7. Nie mam nałogów; 8. Mam trochę wolnego czasu; 9. był piet; tworzący całość '), a w analizowanym zdaniu chęć
niezwykle popularny, 10. cierpieli na schorzenia; ll. zajmo- posłużenia się wyrazem modnym doprowadziła do utwo-
wali kilka ładnychpozycji; rzenia konstrukcji zupełnie niepoprawnej. Fyprzedażja-
— wzd. 12.i 13. nie tylko dopełnienia są błędnie dobrane, kichś towarów(a zapewne mowa tuo takiej wyprzedaży)
lecz także podmioty — są nimi nazwy nieosoboweulica, to sprzedawanie wszystkich tych towarów po obniżonej
autobus. cenie, wcelu pozbycia się ich”, nie ma więc potrzeby pod-
Poprawa zd. 12. polega na zamianie czasownika posiadać na kreślania, że wyprzedający zamierza sprzedać całytowar.
mieć (Ulica ma dobrą nawierzchnię), w zd. 13. zaś należy Można oczywiście zaznaczyć, że wyprzedaż obejmuje
zmienić całą konstrukcję podmiotowo-orzeczeniową (HFau- wszystkie rodzaje towarów(tu: mebli) i o to właśnie,jak
tobusie było 30 miejsc siedzących), podobnie jak wzd.9.-11., się wydaje, chodziło nadawcy tekstu. Jednakże określe-
mamy tu więc do czynienia z szablonizacją wypowiedzii bra- nia: całkowita, zupełna (wyprzedaż mebli) uznał on za nie-
kiem precyzji znaczeniowej; odpowiednie, i to chyba nie tyłko z powoduich języko-
— jeszcze mniej precyzyjne i bardziej szablonowe są zd. 14.- wej „nieatrakcyjności”, alebyć może także wskutek uświa-
-18. Wyrażone przeznie treści można bowiem poprawnie domienia sobie niepoprawności (płeonastyczności) połą-
oddać na kilka sposobówbez użycia czasownika posiadać, czeń całkowita wyprzedaż czy zupełna wyprzedaż (mebli).
którego znaczenie jest tu całkowicie rozmyte; Wtej sytuacji wolał użyć mniej wyrazistego znaczenio-
14. Wprzedszkolu pracuje pięć wychowawczyń/ Przedszkole wo, no i jakże modnego, określenia żołalna;
zatrudnia pięć wychowawczyń/ Wprzedszkolu zatrudnionych . optuje, lepiej: opowiadasie;
O Ut
jest pięć wychowawczyń; 15. Wleinim rozkładzie pociągów . adresowana jest do, lepiej: przeznaczona jest dla;
jest wiele zasadniczych zmian/Letnirozkład pociągówzawie- . będziemypromowali — zd. jest niejasne z powoduużycia
—J
ra wiele zasadniczych zmian; 16. Klocek zawiera 9 metrów” eliptycznej konstrukcji będziemy promowalistypendium,
surowca; 11. Tekst zawierał liczne błędy/ W tekście było wiele lepiej: popierali pomysł (ideę) ufundowania stypendium/
błędów/ Wtekście zauważono liczne błędy; 18. Kasza jęcz- będziemy popierali przyznanie stypendium zdolnemu
mienna ma dużo witamin i minerałów/Kasza jęczmienna jest uczniowi; poprzez, lepiej: za pośrednictwem;
bogata w witaminy i minerały, Kasza jęczmienna jest Źró- . agresywną kampanię,lepiej: napastliwą; artykułowali po-
dłem wielu witamin i minerałów. glądy, lepiej: wyrażali! przedstawiali poglądy;
— wzd.i 19. 120. naruszono struktury i tak nadużywanych . supernowoczesne kuchnie => modnym, nadużywanymele-
w stylu oficjalnym i urzędowym frazeologizmówmieć mentem językowymjest tutaj przedrostek siuper-, który
znaczenie, mieć miejsce, zastępując czasownik mieć wy- wpołączeniach z rzeczownikami i przymiotnikami może
razem posiadać; być zastępowany innymi określeniami; w tymzd. — le-
19. jakie znaczenie dla rządu ma kwestia, lepiej: jak ważna piej: najnowocześniejsze! niezwykle nowoczesne;
dla rządu jest kwestia/ jak dużą wagę rząd przywiązuje do 10. (rozległy) kompleks, lepiej: zbiór” zestaw => zwłaszcza
kwestii; 20. Wypadek w ogóle nie miał miejsca, lepiej: Fypa- że są to zagadnienia różnorodne; zwróćmytakże uwagę
dek wogóle się nie zdarzył; na to, że rzeczownik kompleks, który realizuje tu zna-
— sens czasownika posiadać wzd. 21. i 22. jest całkowicie czenie ogólne 'zbiór jakichś elementów, uzupełniających
rozmyty — zamiast rozumieć (zd. 21.) i przemawiać się, tworzących całość” występuje w tym zd. w kontek-
(zd. 22.) użyto rażących analityzmówposiadać zrozumie- ście charakterystycznym dla najbardziej wyrazistej re-
nie, posiadać możliwość przemawiania, co można tłuma- alizacji ww. znaczenia ogólnego 'tworzącycałość zespół
czyć jedynie dążeniem autorów do nadania ich wypowie- budowli”. Częste powtarzanie połączeń wyrazowychtypu
dziom waloru oficjalności (stosowanie analityzmówjest rozległy kompleks (wzn. duży,liczny zbiór, zestawcze-
charakterystyczne dla tekstów urzędowychi oficjalnych, goś”) może wpływać na uogólnianie się treści przymiot-
por.: uiścić opłatę = opłacić, dokonać podziału = podzie- nika, co może uczynić zeń wyraz nieprecyzyjny znacze-
lić, ulec poprawie = poprawićsię itp.): niowo, mogący występować wzróżnicowanych kontek-
21. Ministerstwo rozumie potrzeby, 22. Muzyka w wyjątkowy stach. a przez to często i chętnie używany, czyli wyraz
sposób może do nas przemawiać [cokolwiek byto znaczyło]. modny;
. w aspekcie, lepiej: w: ujęciu = wyrażenie szablonowe;
V. . fak, lepiej: to, że zawody wygrał polskiskoczek, zasko-
1. jest wysoce szkodliwa,lepiej: bardzo”niezwykle szkodli- czyło) yin
wygranapolskiego skoczka zaskoczyła;
wa; wysoce szkodliwa — zwrot szablonowy: . konsensus, lepiej: porozuinienie;
242 Polonistyka.com
4. definiować, lepiej: określać; z drugiej, powoduje, iż przymiotnik totalnyjest używany
15. deklarował,lepiej: zgłaszał gotowość! oświaądczał, że jest jako odpowiednik wyrazów z pierwszej pary, we właści-
gotów podjąć rozmowy; wychdła nich kontekstach. Wziąwszy pod uwagę powyż-
16. demonstrował, lepiej: demonstracyjnie okazywał: sze stwierdzenia, a także to, iż:
17. wefekcie, lepiej; w rezultacie => wyrażenie szablonowe; — wpolszczyźnie używane jest — zresztą rzadko — jedy-
18. ekspozycji, lepiej: wvsław; nie połączenie całkowity przeciwnik (np.: Jestem cał-
19. niezdecydowanyelektorat, lepiej: niezdecydowanych wy kowitymprzeciwnikiemorzekaniatak surowych kar za
borców=> wyrażenie szablonowe; tego rodzaju przewinienia);
. emisję, lepiej: nadawanie: — nie można zakresułączliwości jednego wyrazu automa-
. generuje straty, lepiej: powoduje straty! sprzyja powsta- tycznie utożsamiać ze sferą łączliwości jego synonimu
waniu strat; czy też wyłącznie na zasadzie analogii dokonywać zmian
. "nie są kompatybilne => początkowo kompatybilne mo- wzakresie łączliwości wyrazówbliskoznacznych;
to
to
gło być na przykład jakieś urządzenie, zwłaszcza kompu- — związek wyrazowy totalny przeciwnik należy trakto-
terowe, które współdziałało z innym, nie powodując za- wać jako nadmierne, nieuprawnione, rozszerzenie łącz-
kłóceń. Obecnie często używa się tego przymiotnika wcelu liwości leksykalno-semantycznej przymiotnika żotał-
określenia czegoś w ogóle *zgodnego z czymś innym, ny i oczywiście, ujmując zagadnienie z innej strony,
wzajemnie się z czymś uzupełniającego. Należy jednak rzeczownika przeciwnik. Poprawnie zatem: zdęklaro-
unikać nadmiernego rozszerzania zakresu łączliwości wajego/ całkowitego przeciwnika. Oprócz tego zd. 28.
omawianego przymiotnika w tym uogólnionym znacze- zawiera następujące modne elementy językowe:
niu i połączenia typu kompatybilne systemy wartości, ten wpromocji, lepiej: w popieraniu/ w lansowaniu; ż za-
punkt widzeniajest kompatybilny z moimtrzeba uznać za kresu, lepiej: w dziedzinie => wyrażenie szablonowe;
niepoprawne. Procedury, o których jest mowa wanalizo- ekorozwoju — ekorozwój to 'rozwój zgodny z wyma-
wanym zdaniu, są zapewne opracowane w formie progra- ganiami ekologii, realizujący program ekologii. Do-
mów komputerowych, jednak i tu lepiej użyć konstrukcji: dawana do rzeczowników cząstka eko- ma dość ogólne
nie są zgodne z; znaczenie *związany ze środowiskiem naturalnym,
„image => wyraz modny, zwłaszcza wymawiany jako z ekologią” i często wyrazy, których jest składnikiem,
„imydź” — lepiej: wizerunek; wykreowały— lepiej: stwo- mają trudne do odczytania znaczenie strukturalne. Stąd
rzyły; też lepiej użyć w analizowanym zdaniu precyzyjniej-
. optyka, lepiej: punkt widzenia/ sposób widzenia jakiejś szych konstrukcji opisowych: rożwoju zgodnego Z wy-
sprawySposób patrzenia na jakąś kwestię; maganiami ekologii! rozwoju ekologicznego;
. plasuje się, lepiej: zajmuje; 29. Dokładnie! = tak modne obecnie używanie przysłówka
. *eurowybory =» zjawisko łączenia cząstki euro- (o zna- dokładnie wfunkcji partykuły w znaczeniu ' właśnie (tak),
czeniu 'związany z Europą, europejskością, europejski”) ależ tak' może być — tak jak w tym wypadku — przyczyną
z wyrazamirodzimyminie zasługuje na aprobatę i zamiast tworzenia wypowiedzi niejasnych, dwuznacznych. Tak
tych właśnie hybrydalnych struktur należy używać — więc odpowiedź: — Dokładnie! można interpretowaćjako:
zwłaszcza w polszczyźnie starannej — konstrukcji opiso- Tak, dostałam dokładnie pięćdziesiąt złotych podwyżki
wych. Tak więc w tym zdaniu powinno być: wybory euro- (Tak, dostałam właśnie taką podwyżkę) lub jako: Masz
pejskie lub wybory do parlamentu europejskiego; rację, właśnie tak mnie potraktował!
27. testujemy, lepiej: badamy sprawdzamy;
28. *totalnego przeciwnika => przymiotnik totalnybył tu już VI
charakteryzowany jako wyraz nadużywany, modny (por. Starsze słowniki, np. „Komputerowy słownik języka pol-
p. 4.). W odniesieniu do osób przymiotnik ten jest łączo- skiego”, notują tylko tradycyjne znaczenia słowaformuła
ny z nazwami charakteryzującymi człowieka ze względu — 'ustalony przepis, prawidło, wzór; określenie ujęte
na jakąś, zwykle negatywną, cechę wcelu podkreślenia w zwięzłą formę, czasem mające charakter hasła, maksy-
jej maksymalnego nasilenia, a więc zastępuje w takich pomy”. Wydany w 2000r. „Inny słownik języka polskiego”
łączeniach wyrazistsze znaczeniowo przymiotniki trady- rejestruje (jako 3.) znaczenie 'formułajakiejś imprezy, au-
cyjnie występujące w sferze łączliwości tych nazw oso- dycji, gazety itp. to ich charakter i organizacja” (np.: For-
bowych, takie jak: skończonyi kompletny(np.: skończony muła naszego pisma jest pojemna|...], Formuła konkur-
wariat, kompletny głupiec). Mogące także wystąpić su ewoluowała wkierunku jazzu nowoczesnego) i (jako
wpołączeniach z nazwami osobowymi przymiotniki zu- 4.) znaczenie ' formuła leku lub kosmetykuto ich skład
pełny| — rzadziej — całkowity są używane nie tyłe wcelu i działanie” (np.: łagodnaformuła kremu). To ostatnie zna-
podkreślenia wyjątkowego nasilenia określonej cechy, ale czenie „Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN”
raczej, aby zaznaczyć, że osoba, do której daną nazwę uznaje za niepoprawne, a przedostatnie — za nadużywane
odnosimy, ma wszystkie cechy typowe, charakterystycz- (a więc na granicy poprawności).
ne dla danego pojęcia (np.: zupełnyidiota, całkowity igno- . Za rok będziemy może spotykali się wtroszeczkę innejfor-
rant, całkowity degenerat).Wskazana różnica wartości mule = użycie niejasne. Formuła może tu oznaczać za-
emocjonalnej, jaką można przypisać określeniom skończo- równo skład, jak i charakter. Poza tym naruszona została
ny i kompletny z jednej strony oraz zupełnyi całkowity iączliwość łeksemu — wzn. charakter" powinien on łą-
Polonistyka.com
243
czyć się z rzeczownikami oznaczającymi jakieś imprezy, czegoś, odpowiadać czemuś”. Innowacja polegająca na
a w zn. 'skład” — substancje chemiczne; użyciu wyrazu w nowymznaczeniu wyodrębnionym pod
. Dobra to chyba okazja, żeby odpowiedzieć na pytania wpływemj. ang., zaakceptowana już jednak przez norma-
to
związane z objęciem konsumenta ochroną przed żywioło- tywistów(lepiej: odpowiadać);

wo rozwijającą się formułą rynku => użycie całkowicie . pasjonat => zn. trad.: 'człowiek porywczy wybuchowy,
123
niejasne. Zastąpienie słowaformuła którymś z synonimów raptus” (od pasja 'gniew, złość ); zn. użyte w zd.: 'czło-
— w zależności od znaczenia — przepis, charakter, skład wiek ogarnięty pasją” (od pasja zamiłowanie ). To zna-
nie ma sensu, por. *ochirona przed żywiołowo rozwijają- czenie, które wystąpiło wzdaniu,jeszcze do niedawna było
cym się przepisem/ wzoremrynku (!),*ochrona przed ży- traktowane jako błąd słownikowy, obecnie uzyskało czę-
wiołowo rozwijającymsię charakteremrynku(!),*ochro- ściową aprobatę normatywną — weszło w skład normy
na przed żywiołowo rozwijającym się składemrynku(!). użytkowej; w starannej polszczyźnie jednak w dalszym
Jest to zatem przykład całkowicie pustego semantycznie ciągu zaleca się używanie w tym znaczeniu słów miło-
użycia słowa. Zdanie zyska sens, jeśli omawiany leksem Śnik, entuzjasta, hobbisia;
w ogóle się pominie: ochrona przed żywiołowo rożwijają- . prolongata =» zn. trad., właściwe: 'przedłużenie okresu
cym się rynkiem; ważności jakiegoś dokumentu, aktu prawnego; odrocze-
. To zapowiedź zmian w formule matury => autor najpraw- nie terminu wykonania jakiegoś zobowiązania, zwykle
tu)
dopodobniej miał na myśli sposób przeprowadzania ma- prawnego”; zn. użyte wzd.: przedłużenie”. Pojawiająca
tur. Wyraz formuła ma tu znaczenie zbliżone do 1. 'prze- się tu innowacja jest błędna; popr.: przedłużenie. Polega
pis” 12. charakter '; ona na rozszerzeniu zakresu znaczeniowego wyrazu, Spo-
4. Dzięki najnowszej formule nowy szamponjest dwa razy wodowanego rozszerzeniem normatywnejłączliwościlek-
skuteczniejszy od zwykłych szamponów=> użycie zgodne sykalnej wyrazu;
z4. znaczeniem podanym w„Innym słownikujęzykapol- . praktycznie => zn. trad.: 'w sposób praktyczny; także:
LH
skiego” (uznanym przez „Nowy słownik poprawnej pol- mając na względzie praktyczny pożytek”; zn. użyte wzd.::
szczyzny PWN” za niepoprawne). *prawie zupełnie, w zasadzie, właściwie”. Innowacja po-
legająca na użyciu wyrazu w nowym znaczeniu wyodręb-
VII. nionym pod wpływemj. ang., zaakceptowanaprzez nor-
1. zaadaptował się; 2. zaadaptowany, 3. adoptowali; 4. akli- matywistów, zdecydowanie jednak nadużywana(lepiej:
matyzacja; 5. klimatyzacją; 6. zaaklimatyzowane; 1. formo- właściwie);
wał; 8. sformowanie, sformułowanie; 9. formułowane; . cytować => zn. trad., właściwe: 'przytaczać w dosłownym
10. konsumpcjonizm; 11. konsumeryzm, 12. parlamentarzy- brzmieniu czyjeś słowa; także: wymieniać, wyliczać ; zn.
stami; 13. Parlamentariuszom; 14. predyspozycje; 15. pre- użyte w zd.: przytaczać, wymieniać, wyliczać”. Innowa-
destynowałył predysponowały => można posłużyć się obo- cja błędna, polegająca na rozszerzeniu zakresu znaczenio-
'ma formami, gdyż w znaczeniu, w którym zostały tu użyte — wego wyrazu, spowodowanego rozszerzeniem normatyw-
*przeznaczać do czegoś” — czasowniki te są synonimami. nej łączliwości leksykalnej wyrazu cytować; popr.: przy-
16. predestynują; 17. predestynacja; 18. prywatyzację; taczać/ podawać. Błąd wyniknąt z pomylenia zakresów
19. statusu; 20. statut, 21. status; 22. zdewaluowany; 23. de- łączliwości dwóch synonimów częściowych cytować
zawuować; 24. abonentem. i przytaczać,
. przecenić => zn. trad.: |. 'ocenić zbyt wysoko, przyznać
VIII. komuś lub czemuś większe znaczenie niż na to zasługu-
1. Użycie wyrazu wniewłaściwym znaczeniu (zbędna neo- je”, 2. zmienić cenę czegoś na niższą”; w tym zdaniu wyraz
semantyzacja): b., d., e., h., 1., n. użyty wzn. 2. Zdanie jest w pełni poprawne;
. Pomyłenie znaczeń wyrazów podobnych brzmieniowo lub . znamienny => zn. trad., właściwe: właściwy komuś, cze-
o
morfologicznie i ich niepoprawne wymienne używanie: muś, charakterystyczny, typowy dla kogoś, czegoś”; zn.
g.,j., 1, 0. użyte w zd.: 'dość duży pod względem ilości, liczby, po-
. Posłużenie się zbędnym pleonazmem: a., £. kaźny, niemały”. Innowacja błędna, polegająca na użyciu
U)
. Nadużycie wyrazu modnego: ©., e., £., k., m. wyrazu wzłym znaczeniu(popr.: znaczny). Błąd wyniknął
4x
z braku znajomości dokładnego znaczenia wyrazu znamien-

IX. sryi pomyleniujego znaczenia ze znaczeniem wyrazu znacz-
1. oportunista => zn. trad., właściwe: 'człowiek, który korzy- ny — brzmieniowo podobnego do wyrazu znamienny;
ści doraźne przedkłada nad zasadyideowe ; zn. użyte wzd.: . zdecydowanie => zn. trad., właściwe: *wsposób zdecydo-
"stawiający opór, przeciwstawiającysię czemuś”. Innowa- wany, niepozostawiający wątpliwości, bez wahania, sta-
cja błędna, wynikająca z zasugerowania się formą wyrazu, nowczo ; zn. użyte w zd.: zupełnie, w pełni”. Innowacja
potraktowania go jako formy derywowanej od polskiego błędna, polegająca na użyciu wyrazu wzłym znaczeniu
wyrazuopóri przypisania muznaczenia wynikającegoz te- (popr.: całkowicie/ absolutnie). Błąd wyniknął z braku
go powiązania (właściwe od fr. opportuniste). Popr.: wy- znajomości dokładnego znaczenia wyrazu, który jako
wrotowiec/ kontesiator; wyraz nadużywany zaczyna tracić precyzję znaczeniową;
2. korespondować => zn. trad.: pisać do siebie listy, kontak- 10. SZ Vf => zn. trad.: najwyżej wzniesiona część góry, naj-
towaćsię listownie”; zn. użyte wzd.: być stosownym do wyższy punkt czegoś, wierzchołek, czubek; zn. użyte
244 Polonistyka.com
w zd.: 'spotkanie najwyższych władz różnych państw”. mianownikową(więc: [...] ta gałąźjest podstawowa/naj-
Neologizm poprawny, choć nadużywany wtekstach pu- ważniejsza |...], lepiej: Jest to podstawowa/ najważniejsza
blicystycznych, powstały wskutek skrótu myślowego: kon- gałąź |...]);
Jerencja przywódcówpaństw —» konferencja na najwyż- 17. kondycja => zn. trad.: stan fizyczny, sprawność fizycz-
szym poziomie — konferencja na szczycie — szczył; na, forma ; zn. użyte w zd.: 'stan czegoś, poziom”. Inno-
11. zabezpieczyć = zn. trad., właściwe: 'uczynić bezpiecz- wacja polegająca na użyciu wyrazu w nowym znaczeniu
nym, dać ochronę”; zn. użyte w zd.: 'uczynić pewnym wyodrębnionym pod wpływem j. ang., zaakceptowana
uzyskanie czegoś przez kogoś; sprawić, że ktoś z pew- przez nornatywistów, zdecydowanie jednak nadużywa-
nością z czegoś skorzysta, czegoś doświadczy”. Błąd lek- na (lepiej: stan/ sytuacja);
sykalny polegający na użyciu wyrazu w niewłaściwym 18. folklor => zn. trad.: 'ludowa twórczość artystyczna, oby-
znaczeniu (popr.: zapewnić/ zagwarantować). Znacze- czaje i obrzędy ludowe”; zn. użyte w zd.: 'ogół obycza-
nie to, powstałe pod wpływem j. ros., jest kalką seman- Jów, zachowań panujących w pewnym środowisku, niety-
tyczną; powym,jakoś się wyróżniającym”. Innowacja ta, polega-
. konfrontacja => zn. trad.: porównanie, zestawienie”; zn. jąca na użyciu wyrazu w nowym znaczeniu, weszła już
użyte wzd.: 'spotkanie się dwóch przeciwnych sił w wal- w obręb normy, w starannej polszczyźnie jednak zaleca
ce lub potyczce słownej”. Innowacja polegająca na uży- się używanie w tym znaczeniu okreśłeń: obyczajowość,
ciu wyrazu w nowym znaczeniu wyodrębnionym pod koloryt lokalny. Przesunięcie znaczeniowe mogło być efek-
wpływem j. ang., zaakceptowana już jednak przez nor- tem następującej ewolucji: obyczaje i obrzędy ludowe +
matywistów (lepiej: właściwie); obyczajowość ludowa — obyczajowość ludu — obycza-
13. adresować => zn. trad.: 1. wypisywać adres” oraz 2. 'kie- jowość ludu — klas pracujących, robotniczych — obycza-
rować coś do kogoś, przeznaczać coś dla kogoś”; w tym jowość różnych charakierystycznych środowisk, postrze-
zdaniu wyraz użyty w znaczeniu 2. Zdanie jest w pełni ganych zwykle niepozytywnie;
poprawne, sam jednak wyraz adresować wzn. 2. jest nad-* 19. jubilat zn. trad., właściwe: 'osoba obchodząca swój
używany, lepiej używać go wymiennie z wyrazami: prze- jubileusz, uroczyście świętująca okrągłą rocznicę czegoś;
znaczać, kierować; zn. użyte w zd.: 'kilkuletnie dziecko obchodzące swoje
14. aktualny => zn. trad., właściwe: 1. 'zachowujący waż- urodziny”. Innowacja błędna, polegająca na użyciu wyra-
ność w danej chwili” (np.: aktualny rozkładjazdy auto- zu w nowymznaczeniu; popr.: sołenizant. Błąd wyniknął
busów), 2. "będący na czasie, dotyczący teraźniejszości” z braku znajomości dokładnego znaczenia wyrazu i po-
(np.: aktualnytemat); zn. użyte w zd.: odnoszący się do mylenia zakresów dwóch wyrazówbliskoznacznych ju-
bieżących dni, właśnie istniejący; bieżący, obecny, dzi- bilat i solenizant;
siejszy”. Innowacja polegająca na użyciu wyrazu w no- 20. prowadzenie => zn. trad., właściwe: kierowanie, zarządza-
wym znaczeniu wyodrębnionym pod wpływem j. franc. nie działalnością czegoś”; zn. użyte w zd.: 'sprzedawanie,
Ta kalka semantyczna, choć bardzo rozpowszechniona, wydawanie towarówpo określonej cenie, handel”. Innowa-
wręcz nadużywańa, przez wielu normatywistów w dal- cja błędna, polegająca na użyciu wyrazu w nowym znacze-
szym ciągu jest uważana za błąd słownikowy (popr.: niu; popr.: sprzedaż/handel. Błąd wyniknął z zastosowa-
obecny, dzisiejszy); nia skrótu: prowadzenie sprzedaży czegoś —> prowadzenie
. aktualnie => ten przysłówek z trzech znaczeń przymiotni- czegoś i przeniesienia znaczenia usuniętego członu podrzęd-
ka aktualny odziedziczył tylko jedno, mianowicie 'obecnego na człon nadrzędny.
nie, w tej chwili, teraz, dziś”, czyli to, które wielu norma-
tywistów wciąż traktuje jako niepoprawne. To znaczenie X.
zostało także wyzyskane w przytoczonym zdaniu. Wyklu- zaakcentowali problem — akcentować — zaakcentować =
czenie tego znaczenia oznaczałoby wykluczenie z zasobu często używane zamiast słów podkreślać — podkreślić, uwy-
leksykalnego polszczyznytakże tego wyrazu, co nie wy- puklać — uwypuklić, uwydatniać — uwydatnić, tu dodatko-
daje się racjonalne. Wyraz jest jednak wyraźnie naduży- wo nabiera znaczenia 'poruszyć, omówić jakieś zagadnie-
wany, lepiej więc zastępować go określeniami: obecnie, nie”, wobec czego prowadzi do rozmycia precyzji znacze-
wtej chwili; niowej. Początkowo wyraz ten cechował się większą eks-
16. strategiczny=> zn. trad., właściwe: 'oparty na zasadach stra- presją, nadużywanie go zaciera jednak tę ekspresywność;
tegii; ważny z punktu widzenia całości działań wojennych; poważnego bezrobocia => w znaczeniach podstawowych
zn. użyte wzd.: 'stanowiący podstawę,taki, na którymsię przymiotnik ma wyraźnydo dziś związek z rzeczownikiem
coś opiera; najważniejszy, główny”. Innowacja błędna, po- powaga i dlatego najlepiej używać go wtedy, kiedy — przy
legająca na użyciu wyrazu w nowym znaczeniu wyodręb- odpowiedniej zmianie budowy zdania — można go zastąpić
nionym pod wpływem rozpowszechnienia znaczenia prze- wyrażeniem z rzeczownikiem powaga (np.: poważna chwila
nośnego wyrazustrategia(np.: strategia ekonomiczna, go- — taka, w której wszyscy zachowują powagę; poważna mina
spodarcza, strategia rozwoju przemysłu) i przesunięcia się — wyrażająca powagę). Winnych kontekstach przymiotnik
dominanty znaczeniowej wtreści wyrazu sirategiczny ten jest używany wzn. "mający zasadnicze znaczenie”, nad-
(popr: kluczowy podstawowy/ najważniejszy). Ponadto używa się go jednak kosztem bliskich mu znaczeniowo
wzdaniu wystąpił błąd składniowywzakresie związku zgo- w takim kontekście słów: istotny, ważny. W tym wypadku
dy, wtego typu zdaniach orzecznik powinien mieć formę przymiotnik poważnyzostał użyty zamiast wyrazówznacz-
Polonistyka.com
245
ny, wielki, ogromny, co jeszcze bardziej rozszerza jego zna- pola, majątku ziemskiego), kłopoty z pewnością nie mogą
czenie kosztem precyzji i narusza normę językową; być przedmiotem posiadania. W zdaniu powinien zostać
szerokie grono członkówpartii => taka konstrukcja języko- użyty czasownik mieć, ewent. odczuwać;
wa jest pretensjonalna, poza tym znaczenie wyrazuszeroki — zabezpieczy! * zatrudnienie > czasownik zabezpieczyć Wzn.
w tym wyrażeniu nie odpowiada już nawet nowemu, wtór- *uczynić pewnym uzyskanie czegoś przez kogoś; zapew-
nemuznaczeniu wyrazu'mający dużyzasięg, obszerny; róż- nić” jest niepotrzebną pożyczką znaczeniową zj. ros., wpol-
norodny” (np. szerokie zainteresowania, szeroki temat). szczyźnie znaczy 'uczynić bezpiecznym: dać ochronę”, dla-
Narusza to normę, rozszerzając zarazem znaczenie przy- tego lepiej użyć czasownika zapewnić! zagwarantować.
miotnika, który wypiera inne bliskie mu znaczeniowo(choć
niesynonimiczne) wyrazy: liczny, mnogi, nieprzeliczony, XI.
masowy, ogólny, powszechny, rozległy, bogaty. Wtym wy- 1. burzliwy => 1. odznaczający się burzami; pełen burz”, np.:
padku lepiej powiedzieć: liczne grono członkówtub po pro- burzliwe lato; 2. *© morzu, rzece itp.: pełen wirów, wzbu-
stu wielu członków; rzony, niespokojny”, np.: burzliwe wody oceanu3. 'obfi-
zaniepokojone tym faktem => fakt to rzeczownik, który czę- tujący wniezwykłe wydarzenia dziejowe, pełen niepoko-
sto jest zupełnie niepotrzebnie wplatany w zdanie, w mnie- ju, zamętu”, np.: burzliwe czasy, burzliwa młodość 4. 'prze-
maniu wielu osób nadaje on bowiem wypowiedzi poważ- jawiający się gwałtownymi reakcjami uczuciowymi; na-
niejszy, oficjalniejszy charakter. Tymczasem opuszczenie go miętny, wybuchowy”, np.: burzliwy charakter 5. 'gwał-
na ogół nie powoduje uszczerbku wtreści zdania, a często towny, ożywiony, pełen emocjonalnych reakcji, zacho-
poprawia wartośćstylistyczną wypowiedzi, jak w tym wy- wań”, np.: burzliwa narada; błędne wzn. 'szybki, inten-
padku; sywny”, np.: "burzliwy rozwój, *burzliwe przeobrażenia;
nie ulegnie poprawie => ulec w zn. doznać działania cze- . wiodący = 'ten, który wiedzie, prowadzi dokądś, do cze-
|
goś” możnatylko czemuś, co powoduje ujemne następstwa, goś”, np.: droga wiodąca do wsi, krok wiodącydo zguby;
dlatego nie ulega się ani poprawie, ani polepszeniu, choć błędne wzn. najlepszy, główny, przewodni, zasadniczy,
często można taką konstrukcję analogiczną również usły- przodujący” (zapożyczenie semantyczne z j. ros.), np.:
szeć, należy mówić: polepszyć się, poprawić się. Błąd w tym *wiodąca szkoła, *wiodącyproszek do prania;
wypadkupolega na rozszerzeniu normatywnej łączliwości . zdjąć => 'unieważnić, znieść coś, zwolnić kogoś od cze-
0)
leksykalnej wyrazu, choć samo znaczenie zostaje zacho- goś”, np.: zdjąć z kogoś odpowiedzialność za coś; błędne
wane. Nie zaleca się też nadmiernego używania konstruk- wzn. usunąć, odwołać”, np.: *zdjąć kogoś ze stanowiska;
cji analitycznychtypu ulec pogorszeniu, zepsuciu, zeschnię- 4, autor => 'twórca jakiegoś dzieła; także inicjator, projek-
ciu poza stylem oficjalnymi urzędowym. Ze względówsty- todawca czegoś”, np.: autor opery, autor programu; błęd-
listycznych zdecydowanie lepsze są formy pogorszyćsię, ne w zn. wykonawca, sprawca, zdobywca”, np.: *autor
zepsuć się, zeschnąć; bramki, *autor skoku;
— na najwyższymszczeblu => przenośne znaczenie wyrazudra- 5. generacja => ogół ludzi (także zwierząt lub roślin) żyją-
bina — 'hierarchia, stopniowanie, gradacja' — pociągnęło za cych w tym samym okresie i będących mniej więcej w tym
sobą metaforyzację szczebla występującego coraz częściej samym wieku; pokolenie”, np.: przedstawiciel młodszej
jako stopień whierarchii społecznej, urzędniczej, nauko- generacji; nadużywane wzn. 'typ, model, seria produk-
wej, towarzyskiej itp.'. Szczególnie modnejest „szczeblo- tów”, np.: nowa generacja kremów; błędne w połączeniu
wanie” różnych władz, mówi się więc: władze szczebla wo- z nazwami przedmiotówdrobnych, o prostej budowie, np.:
jewódzkiego, władze szczebla centralnego itp., zamiast po *nowa generacja żyletek;
prostu władze wojewódzkie, władze centralne. Formyte, 6. podszyć się =» podać fałszywie czyjeś dane jako swoje”,
choć silnie nacechowane urzędowością, są dopuszczalne. np.: podszyła się pod nazwisko ciotki, błędne wzn. 'uda-
Jednak skrót myślowy, który wystąpił także w tymtekście, wać kogoś, kimsię nie jest, podawaćsię za kogoś, przed-
interweniować u władz najwyższego szczebla —> interwe- stawiać się jako ktoś inny”, np.: podszył się pod agenta
niować na najwyższymszczeblu jest już błędem. Wtym bo- ubezpieczeniowego;
wiem wypadku na wyraz szczebel przenosi się znaczenie 7. adekwatny => zgodnyz czymś, odpowiadający czemuś,
wyrazu władza; odpowiedni”, np.: ocena adekwatna do umiejętności; błęd-
kłopotyze zdobyciem pracyposiadają => czasownik posia- ne wzn. bardzo dobry, właściwy, trafny”, np.: *adekwat-
dać często jest wymiennie używanyz czasownikiem mieć ne posunięcie, "adekwatna odpowiedź;
jako rzekomo niepospolity, elegantszy, a więc lepszy. Rze- 8. enigmatyczny => zagadkowy, tajemniczy, niejasny”, np.:
czywiście występuje tu różnica w nacechowaniustylistycz- enigmiatyczna postać; błędne wzn. 'krótki, krótkotrwały,
nym, jednak wyrazy te różnią się nie tylko stylistycznie, lapidarny, efemeryczny”, np.: *jasna, enigmatyczna od-
ale i znaczeniowo. Posiadać to tyle, co 'być właścicielem powiedz;
czegoś, zwykle mającego dużą wartość materialną, np. nie- 9. abnegacja = *niedbanie o wygląd, o własne wygody.
ruchomości, ziemi. zasobówpieniężnychitp. , ponadto np.: Zakonników cechowała skrajna abnegacja; błędne
posiadać coś może tylko osoba (nie można powiedzieć: fir- w zn. negowanie wszystkiego”, np.: "młodzieńcza abne-
ma posiada...). Czasownik jest użyty poprawnie wówczas, gacja wszelkich autorytetów:
gdy można go zastąpić zwrotembyć posiadaczem (np.: po- 10. apologeta =ż *żarliwy obrońca jakiejś idei, doktryny”, np.:
siadać dom. pole. majątek ziemski= być posiadaczem domu, opór apologetów usiroju wobec zmian, błędne w zn.
46 Polonistyka.com
-chwalca, poplecznik, gorący zwolennik”, np.: *Peany na i producentówróżnych towarów wcelu przekonania od-
cześć poetv wygłaszane przezjego apologetów: biorców, klientów, że jeśli kupią to, co oferuje im sprze-
11. biodegradacja => 'naturalnyrozkład substancji następu- dający, staną się posiadaczami czegoś wyjątkowego, że
jący pod wpływem enzymówi mikroorganizmów”, np.: sami są wyjątkowi. Ekskluzywny w wyrażeniu ekskluzyw-
biodegradacja detergentów; błędne wzn. 'zniszczenie śro- na śmiertelność ma wskazywać na to, że niski wskaźnik
dowiska”, np.: *biodegradacja rezerwatu; umieralności noworodkówsytuuje Polskę wśród bogatych
12. anachronizm = 1. 'przeżytek, coś przestarzałego”, np.: [nowoczesnych, cywilizowanych — czyli: lepszych] kra-
anachronizm minionej epoki; 2. błąd chronologiczny”, np.: jów Europy Zachodniej.
wytykać anachronizmyautorowi scenariusza; błędne w zn. „ Elitarny — znaczenie innowacyjne: 'odnoszącysię do osób
10
"głupstwo, coś niedorzecznego”, np.: *Nie zwracał uwagi wybranych spośród jakiejś grupy, specjalny, wybrany”.
na plotki i anachronizmy; Znacznie rozszerzyła się łączliwość tego przymiotnika, co
13. konsensus = 1. 'porozumienie osiągnięte w wyniku dys- doprowadziło do generalizacji znaczenia: elitarnyton Jana
kusji, zazwyczaj wymagające kompromisów”, np.: Osią- Englerta — Englert uznawany jest za aktora należącego do
gnąć konsensus po kilku dniach obrad, 2. zgodne stano- elity polskiego kina, elitarne włamanie na Uniwersytecie
wisko w pewnej sprawie”, np.: brak consensusu co do Princeton — Uniwersytet Princeton to uczelnia, w której
ubocznych skutkówleku; błędne wzn. porozumienie, zgo- kształcą się dzieci zamożnych rodziców, rodziny królew-
da w ogółe; zgodność stanowisk”, np.: *Rozmówcy od skiej, czyli elity społeczeństwa; elitarny element przestęp-
początku deklarowali konsensus; czy na Beverly Hills — przestępcy, którzy popełniają prze-
14. alternatywa = 1. wybór jednej z dwóch wykluczających stępstwa wobec osób publicznych, zamożnych, czyli elity.
się możliwości”, np.: Miał alternatywę:studia lub praca, Rozszerzenie (generalizacja) znaczenia; przesunięcie cen-
2. inna od danej możliwość, inne od danego rozwiąza- trum znaczeniowego przy zachowaniu znaczenia ogólnego
nie”, np.: Alternatywądla wyjścia do teatru było pójście — przeznaczony dla wąskiej grupy ludzi”.
do kina.; błędne w zn. 'jedna z wielu możliwości do wy- Przymiotnik elitarny bywa stosowany jako synonim przy-
boru”, np.: *kilka alternatyw; miotnika ekskluzywny.
15. optyka =ż *sposób widzenia czegoś, perspektywa”, np.: - Inteligentny —- znaczenie innowacyjne: w odniesieniu do
przyjąć czyjąś optykę; błędne wzn. pogląd, stanowisko rzeczy 'sprawiający wrażenie, że odgaduje swoje prze-
w jakiejś sprawie”, np.: *Optvka partii się nie zmienia; znaczenie, automatycznie dostosowujący swoje parame-
16. filozofia => *nauka zajmującasię ogólnymi rozważaniami try do oczekiwań użytkownika”. Rozszerzenie łączliwo-
na tematistotyi struktury bytu, ludzkiego poznania, za- ści przy minimalnej zmianie znaczeniowej. Za sprawąta-
sad wartościowania”, np.: średniowiecznafilozofia teore- kiego rozszerzenia przymiotnik inteligentny odnoszony
tyczna; błędne wzn. 'sposób działania czegoś, koncepcje, jest nie tylko do ludzi, ale także do rzeczy. Być może na
zasady będące podstawą czegoś”, np.: *filozofia zarządza- pojawienie się takich innowacyjnych użyć miał wpływ
nia firmą; język angielski, w którym podobne znaczenie występuje.
17. serwować => 'podawaćjedzenie dostołu”, np.: Kelnerser- . Agresywny — znaczenie innowacyjne: 'odważny, podejmu-
wował zakąski.; błędne w zn. przyrządzać, przygotowy- Jący wyzwanie,niebojący się ryzyka”. Rozszerzenie znacze-
wać, np.: *Chwalit żonę, że serwuje pyszne sałatki; nia połączone ze zmianą nacechowania ekspresywnego.
18. resentymeni => 'uraza, niezadowolenie, niechęć”, np.: ła- Agresywnefundusze inwestycyjne — znaczenie metaforycz-
godzić resentymenty, błędne w zn. 'powtórny sentyment, ne w stosunku do znaczenia realizowanego przez wyraże-
odżycie jakiegoś dawnego uczucia”, np.: *Uśmiechnięty, nia agresywny sprzedawca, agresywnydziennikarz.
z resentymentempatrzył nazdjęcie. Agresywne uzębienie, agresywna karoseria — można się
domyślać, że agresywny zaczyna nabierać znaczenia wy-
XII. razisty, zauważalny”, 'nowoczesny”. Występuje tu prze-
1. Nominacja — znaczenie innowacyjne: *każde wyznacze- sunięcie znaczenia — drugorzędna cecha znaczeniowa przy-
nie do czegoś: na jakieś stanowisko, do opuszczenia ja- miotnika agresywny 'odważny, podejmujący wyzwanie,
kiegoś miejsca (tu dodatkowo mamy do czynienia ze zmia- niebojący się ryzyka, a przez to zauważalny, wyrazisty”
ną nacechowania — nominacja nie jest awansem, lecz wy- stała się cechą dominującą.
typowaniem do usunięcia z gry, z zabawy) do nagrody”. Q ile w tradycyjnym znaczeniu przymiotnik ten był silnie
Rozszerzenie (generalizacja) znaczenia — przesunięcie nacechowany ujemnie, o tyle w podanych przykładach ma
centrum znaczeniowego przy zachowaniu znaczenia ogól- on nacechowanie dodatnie.
nego — 'wyznaczenie, wytypowanie”. Być może na poja- Być może na pojawienie się takich innowacyjnych użyć
wienie się takich innowacyjnych użyć miał wpływjęzyk miał wpływ język angielski, w którym podobne znacze-
angielski, w którym podobne znaczenie występuje. nie występuje.
. Ekskluzywny(ekskluzywnaklejonka sosnowa, ekskluzyw-
o
„ Nostalgia — znaczenie innowacyjne: 'tęsknota za czymś,

ny narkotyk) — znaczenie innowacyjne: 'nowoczesny”; co minęło i nie wróci, sentyment”. Rozszerzenie (genera-
"drogi". Rozszerzenie (generalizacja) znaczenia — przesu- lizacja) znaczenia. W analizowanych przykładach rze-
nięcie centrum znaczeniowego przy zachowaniu znacze- czownikiem nostalgia określa się uczucie tęsknoty za mi-
nia ogólnego — *przeznaczony dla wybranych, wyjątko- nionymi [czyli: lepszymi] czasami, odczuwanej przez lu-
wych”. Taki zabieg jest stosowany przez sprzedawców dzi nieobiektywnie oceniających przeszłość. Być może na
Polonistyka.com
247
pojawienie się takich innowacyjnych użyć miał wpływ zmów. Użycie słowa nostalgia w tym wypadku może świad-
język angielski, w którym podobne znaczenie występuje. czyć o nierozumieniu przez autora znaczenia tego słowa —
7. Chemia — znaczenie innowacyjne: 'porozumienie między zarównoinnowacyjnego, jak i tradycyjnego (w zdaniu wystę-
ludźmi, zgranie zespołu”. Przeniesienie znaczenia (meta- puje też błąd składniowy — brak tożsamości podmiotówprzy
fora), w którymbierze udział element znaczeniowy 'sub- imiesłowowym równoważniku). Nostalgia — 'tęsknota za kra-
stancje i ich przemiany”; porozumienie między ludźmi jest jem ojczystym”.
kojarzone z wydzielaniem się jakichś substancji (podob- 11. podkoszulka dopasowującasię do kształtu ciała, być może:
ny proces zaszedł w znaczeniu wyrazufluid — l. [daw- podkoszulka wchłaniająca pot; 12. łodówka, w której można
niej] *nieważka substancja uważana za istotę elektrycz- zaprogramować żądaną temperaturę chłodzenia. /nfeligentny
ności, ciepła”; 2. [współcześnie] energia emanująca z ja- — a) 'obdarzony inteligencją (w odniesieniu do ludzii niektó-
kiejś osoby, umożliwiająca porozumienie się jej z inny- rych zwierząt, jak: kot, pies, koń); rozumny, bystry, pojętny”;
mi”). Wyraz staje się nazwą innych realiów mających b) 'charakteryzujący człowieka obdarzonego inteligencją”.
z pierwotnymi desygnatami wspólne tylko nieliczne, czę- 13. sytuację ekonomiczną gospodarstw; 14. orientacji seksu-
sto drugorzędne cechy. alnej, upodobań seksualnych; 15. stan polszczyzny. Kondy-
8. Lustracja — znaczenie innowacyjne: 'sprawdzenie, czy cja — 'stan fizyczny, sprawność fizyczna, forma”.
osoby pełniące funkcje publiczne współpracowały ze służ- 16. niebojące się ryzyka, inwestujące odważnie; 17. nowo-
bami bezpieczeństwa”. Zawężenie (specjalizacja) znacze- czesny, grający nowoczesną muzykę; 18. nowoczesną, rzu-
nia — ze znaczenia ogólnego 'sprawdzenie czegoś” (Szcze- cającą się w oczy, ekstrawagancką. Agresywny — a) 'stosują-
gólnie: 'sprawdzenie jakiegoś miejsca”) do: *sprawdze- cy metody agresji, dokonujący zbrojnej napaści”; b) 'zacho-
nie, czy ktoś współpracował ze służbami bezpieczeństwa”. wujący się wrogo, napastliwie, zaczepnie, świadczący o ta-
9. Spolegliwy — znaczenie innowacyjne: 'ktoś uległy, posłusz- kiej postawie, przejawiający się w ten sposób”; c) "mający wła-
ny, bez oporu poddający się czyjejś władzy”. Przeniesie- ściwości niszczącego działania”. Zmiana nacechowania eks-
nie nazwy. Nowe znaczenie z tradycyjnym nie ma nic presywnego; w znaczeniutradycyjnym — silne nacechowanie
wspólnego (może poza podobieństwem fonetycznym). ujemne.
10. Molestować (molestowanie) — znaczenie innowacyjne: 19. twórcą, kimś mającym decydujący wpływ; 20. kogoś,kto
*próbować, niekiedy za pomocą szantażu lub przewagi najbardziej przyczynił się do zwycięstwa, dzięki komu dru-
służbowej, wykorzystać kogoś seksualnie”. Zawężenie żyna zwyciężyła. Architekt — inżynier, specjalista w dziedzi-
(specjalizacja) znaczenia — od ogólnego 'domagać się czenie projektowania i wznoszenia budowli odznaczających się
goś” do 'domagać się Świadczenia usług seksualnych”. wartościami użytkowymii artystycznymi”.
Czasownik molestować występuje głównie z przysłów- 21. historia, geneza, struktura; 22. analizą, historią, opisem.
kiem seksualnie; współcześnie wielu użytkowników ję- Anatomia — a) "nauka o budowie organizmu człowieka, zwie-
zyka uważa konstrukcje molestować seksualnie, molesto- rząt i roślin”; b) budowa organizmu żywego lub jego części”.
wanie seksualne za połączenia pleonastyczne. Rezygnują 23. ulegli, skłonni do współpracy, zgodni; 24. uległym, ła-
więc w takich konstrukcjach z użycia przysłówka seksu- twowiernym. Spolegliwy — 'taki, na którym można polegać,
alnie, wychodząc zapewne z założenia, że czasownik na którego można liczyć, godny zaufania, pewny” (termin w
molestować i rzeczownik molestowanie zawierają już tymznaczeniu ukuty przez prof. Tadeusza Kotarbińskiego miał
w sobie element znaczenia 'seksualny”. Być może na po- nacechowanie ekspresywne dodatnie, w znaczeniu innowa-
jawienie się takich innowacyjnych użyć miał wpływ ję- cyjnym ma nacechowanie ujemne).
zyk angielski, w którym podobne znaczenie występuje. 25. porozumienie, zrozumienie, dobry kontakt. Chemia — 'na-
uka zajmująca się badaniem właściwości i budowy różnych
XIII. substancji oraz badaniem przemian jednychsubstancji w inne".
1. kabiny, pomieszczenia, łazienki; 2. na wystawie, podczas
prezentacji; 3. w sklepie. Salon — a) 'obszerny pokój przezna-
czony do przyjmowania gości (...), bawialnia”; 2. 'elegancki
lokal mieszczący zakład usługowy albo sklep połączonyz wy-
stawą”.
4. nowoczesna, elegancka; 5. drogi, trudno dostępny; 6. nowo-
czesna, dobrej jakości, rzadko spotykana; 7. wywiad na wy-
łączność, wywiad zdobyty z wielkim trudem, bardzo ciekawy.
Ekskluzywny — 'odgradzający się od ogółu, przeznaczony dla
zamkniętej grupy; żądający dla siebie wyłączności; elitarny”.
8. tęsknota, sentyment do socjalizmu, wspomnienie; 9. zadu-
mę, sentyment; 10. przerażenie ogarnia, zdejmuje trwoga,ręce
opadają — autor, chcąc przekazać swoje przemyślenia w atrak-
cyjnej formie, mógł użyć któregoś z powyższych frazeologi-
I Por. też klucz do ćwicz. X z tego rozdz.
248 Polonistyka.com
, 27. POPRAWNOŚĆ STYLISTYCZNA
— ŚRODKI STYLISTYCZNE W TEKSTACH UŻYTKOWYCH
L M
1. Hiperbola; 2. Synekdocha (w niektórych ujęciach bywa . wieś zapadła, oddałona od większego miasta ;
—
uznawana ża rodzaj metonimii); 3. Eufemizm; 4. Personifika- . nieprzyjemna, kłopotliwa, przykra sprawa”;
0
cja; 5. Porównanie; 6. Animizacja; 7. Peryfraza; 8. Metoni- . 'prawda ukazana bez pomijania żadnych faktów”;
u
mia; 9. Epitet. . "ulica niemająca wylotu, zamknięta na końcu”.
m
il. VI.
1. piszczy, panuje, wkrada się, zagląda (woczy); 2. rozłażąsię; 1. Misła zam. mieszkańcy Wisły > nazwa miejscowości zam.
3. rosną, maleją, galopują; 4. panuje, ogarnia (coś); 3. bębni jej mieszkańców;
(o szyby); 6. rośnie; 7. rośnie; 8. wyjaśniają, mówią (za siebie); . szkoła zam. dzieci ze szkoły = nazwa budynku zam. osób
1
9. ryczą, nadchodzą, biją (o brzeg); 10. kwitnie, rozwija się; wnimprzebywających;
1. kiełkują; 12. gryzą się; 13. budzi się, odzywasię (w czyimś . pot, krewi łzy zam. ciężka praca i olbrzymi trud => skutek
13
sercu), 14. kole, boli, bije (w oczy); 15. budzi się (do życia); zam. przyczyny;
16. bierze, chwyta, targa (kimś); 17. szumi, wije się; 18. bije, 4. Balzaka zam. utwory Balzaka => autor zam. dzieła;
uderza, wali; 19. rośnie, maleje, spada, skacze; 20. wyje, dmie, 5. Nobla zam. Nagrodę Nobla > nazwisko patrona zam.rze-
przycicha, zrywa się, uspokaja się; 21. chodzi, spieszy się. czy oznaczanej;
6. fordem zam. samochodem marki Ford => nazwisko patro-
m. na zam. rzeczy oznaczanej;
. gołębie, ' łagodne usposobienie, wielka łagodność ; 7. Rubensa zam. obraz Rubensa => autor zam. dzieła;
—
. wilczy, bardzo duży apetyt, uczucie silnego głodu”; . Chopina zam. utworów Chopina => autor zam. dzieła;
Go
9
„ lisi, "krok ostrożny, skradający się”; 9. matczyne serce zam. matczyne uczucia => pojęcie kon-
W
. sokoli, bardzo dobry wzrok, sięgający daleko ; kretne zam. abstraktu;

2
. strusi, zdrowy żołądek, mogący strawić najciężej straw- 10. Niebo zam. Pan Bóg => miejsce zam. osoby;
nh
ne pokarmy ; 11. Brukseli zam. urzędnikówz Brukseli > miasto zam. osób
. ośli, "uporczywe obstawanie przy swoim”; w nim pracujących;
J
. orli, "nos wydatny, z lekka zakrzywiony”; 12. 200 koni zam. 200 jeźdźców => przedmiot zam. posiada-
„ łabędzia, 'szyja długa, zgrabna, o pięknym kształcie”; cza;
GO
9. kurzy, ograniczony umysł; 13. ostryjęzyk zam. człowiek mającyostryjęzyk => narzędzie
10. mrówcza, 'żmudna praca'; zam. osoby;
11. końskie, dobre zdrowie ; 14. pierwsza rakieta zam. pierwszy tenisista => narzędzie zam.
12. krecia, 'skryte działanie, skierowane przeciwko komuś; osoby;
13. owczy, bezmyślne, ślepe naśladowanie działania innych ; 15. podał mu śmierć zam. truciznę =» skutek zam. przyczyny;
14. kaczył kaczkowaty, chód chwiejny, kołyszący się”; 16. przynieśli gałązkę oliwną zam. przyszli z propozycją po-
15. świńskie, 'oczy (człowieka) bardzo małe, w zbyt jasnej koju => symbol zam. rzeczy oznaczanej; gałązka oliwna
oprawie; jest symbolem zgody, pokoju;
16. krokodyle, 'nieszczery, udawany płacz; także: obłudne, 17. tęga głowa zam. wielki rozum =>» pojęcie konkretne zam.
kłamliwe zachowanie; wyrażenie to nawiązuje do prze- abstraktu;
konania, jakoby krokodyłowileciały łzy z żalu za ofiarą, 18. pogasły okna zam. pogasły światła (w oknach) => przed-
którą miał zjeść ; miot zam. innego przedmiotu będący z nim w związku
17. ptasi, "umysł ciasny, ograniczony ; przyczynowym;
18. małpia, wyjątkowa złośliwość, stała chęć robienia ko- 19. wygrała Polska zam. drużyna polska => kraj zam. osób go
muśprzykrości”. reprezentujących;
20. kielich zam. wino => przedmiot zam. zawartości;
rv. 21. między krzyżema półksiężycem zam. chrześcijanami a mu-
. czule rozmawiać ze sobą, okazywać sobie miłość; zułmanami => symbol zam. rzeczy oznaczanej;
r
. "wpaść w złość, rozgniewaćsię”; 22. od kuli zam. od ran spowodowanych przez kulę => przy-
NW
. zbiednieć; czyna zam. skutku;

03
. "stać się ponurym, smutnym ; 23. pędzel zam. malarz, mistrz pióra zam. wybitny pisarz =>
2
„ stać się smutnym, przygnębionym, apatycznym ; narzędzie zam. osoby;

O m
. przybrać postawę obronną, stać się nieufnym, nieprzy- 24. przez maskę zam. przez osobę w masce => elementy stroju
stępnym ; zam. osoby;
. stracić odwagę, Śmiałość, przestraszyć się”; 25. z handlu zam. z zysków, jakie daje handel => przyczyna
M
„ 'stracić orientację, zdolność rozumowania; zam. skutku;

60
. zdumieć się, osłupieć ; 26. chleb zam. pracę, utrzymanie — pojęcie konkretne zam.
W
. 'przemarznąć, zziębnąć”. abstraktu;

O
Polonistyka.com
249
. metonimia przyczyny: 22, 25; . piękność zam. piękna osoba > pojęcie abstrakcyjne zam.
Is
o
©
. metonimia skutku: 3, 15; konkretu;

G"
. metonimia autora: 4, 7, 8; . bruk zam. ulica => część zam. całości;
OG
tO
Go
. metonimia narzędzia: 13, 14, 23; . śmiertelnicy zam. ludzie => rodzaj zam. gatunku;
5
M
. metonimia zawartości: 20; . Zołnierz zam. żołnierze => liczba pojedyncza zam. liczby
GO
5
m0
. metonimia miejsca: I, 2, 10, li, 19; mnogiej;

. metonimia znaku/symbolu: 16, 21; . samochód(w którym brakowało świateł stopu) zam. świa-
9
0
.mlq
. metonimia konkretu: 9, 17, 26; tła stop (w samochodzie) => całość zam. części.
i. metonimia patrona: 5, 6; . synekdochaczęści: 6, 20, 23, 26;
© w
j. metonimia rzeczy: 18; . synekdocha całości: 29;
k. metonimia ubioru: 24; . synekdocha materiału: 11, 15, 16, 19, 22;
Lo
1. metonimia posiadacza: 12. . synekdocha liczby: 5, 7, 10, 12, 17, 28;
. synekdocha gatunku: 4, 9, 13;
m0
VIL . synekdocha rodzaju: 14, 18, 27;
1. chodzące nieszczęście zam. nieszczęśliwy człowiek => po- . synekdocha abstrakcji: I, 25;
"U
jęcie abstrakcyjne zam. konkretu; . synekdocha imienia: 2, 3, 8, 21, 24 = rzeczownikitakie,
2 „donśuan zam. uwodziciel => imię własne zam. imienia jak donżuan, lowelas, krezus i mecenas dość szybko się
pospolitego; Don Juan, legendamy bohater hiszpańskich zleksykalizowały,tzn. ich pierwotna motywacja od imion
romanc ludowych; własnychsię zatarła, i obecnie nie są postrzegane przez
. gromowładny zam. Jowisz => imię pospolite zam. imienia zwykłych użytkownikówjęzyka jako synekdochy.
LJ)
własnego;
. hatterie, żółwie, jaszczurki, węże i krokodyle zam. gady VIII.
=> gatunek zam. rodzaju; 1. a. język Szekspira;
. Koperników, Modrzewskich, Kołłątajów zam. Kopernika, . literatura przedmiotu;
G*
Modrzewskiego, Kołłątaja = liczba mnoga zam. liczby . bojowy pojazd gąsienicowy;

LO
pojedynczej; . kuchenka mikrofalowa,

. Londyn [...] Paryża zam. Anglia (...] Francji = część . książeczka do nabożeństwa,
mo
zam. całości; . szef rządu, prezes Rady Ministrów;

. tysiące zam. mnóstwo — liczba określona zam. nieokre- . głowa państwa;
da
śłonej; h. żonaprezydenta, pierwsza dama;

„ lowelas zam. kobieciarz => imię własne zam. imienia po- i. ośrodek zdrowia, zakład leczniczy, placówka ochrony
spolitego; Lovelace, nazwisko bohatera powieści Richard-
zdrowia;
sona pt. „Klaryssa, czyli Historia młodej damy”;
. izba wyższa parlamentu,
> tn.
. sztylet zam. broń => gatunek zam. rodzaju;

. zakład stolarski;
10. sto zam. wiele => liczba określona zam. nieokreślonej;
. wieki średnie;
—
11. bawełna zam. bawełniana odzież => materiał zam. wy-

. magazyn mody;
Bom
tworu z niego zrobionego;

. twórca „lliady”i Odysei;
to
12. dymy zam. dym => liczba mnoga zam. liczby pojedynczej;
. twórca „Danyz łasiczką ”;
O
13. chleb zam. pożywienie =» gatunek zam. rodzaju;

. autor„O obrotachsfer niebieskich ”, twórca heliocen-
O
14. olbrzymie ssaki morskie zam. wieloryby => rodzaj zam.

trycznej teorii budowyświata;
gatunku;
. zwycięzca spod Wiednia;
c
15. złoto zam. złote monety => materiał zam. wytworu z niego
. autor „Monachomachii ”, autor pierwszej polskiej po-
©
zrobionego;
wieści nowoczesnej;
16. żelazo zam. zbroja => materiał zam. wytworuz niego zro-
. autor„Bitwy pod Grunwaldem";
r"
bionego;
. autor , Trylogii”;
+ UQ
17. syty głodnego zam. syci głodnych => liczba pojedyncza

. lis pustyni;
zam. liczby mnogiej;
i. król tenorów;
18. instrument zam. fortepian — rodzaj zam. gatunku;
. Słońce Karpat, geniusz Karpat;
PS tn.
19. żelazo zam. broń => materiał zam. wytworu z niego zro-
„królowa kryminału, autorka „Morderstwa w Orient
bionego;
. pod (swój) dach zam. do (swojego) domu => część zam. Expressie ';
. mistrz suspensu, reżyser„Ptaków;
m
całości;
„ król rock androlla;
a
. krezus zam. bogacz => imię własne zam. imienia pospoli-

tego; Krezus, słynny z bogactwkról Lidii; . ojciec soulu;
. deski zam. narty => materiał zam. wytworu z niego Zro- n. polska laureatka Nagrody Nobla;
Ó
to
. czarnyląd, czarny kontynent;

1)
bionego;
m
. źrenice zam. oczy => część zam. całości; . stary kontynent;

GO
LU
M
. mecenas zam. opiekun — imię własne zam. imienia pospo- . Kraj Kwitnącej Wiśni,
to
Lo
litego; Gaius Cilnius Maecenas, patron poetówi artystów; . Państwo Środka, Uśpiony Lew;
0 Polonistyka.com
o
mn
e. ojczyzna Moliera, kraj nad Sekwaną; „ pot. bajerować, opowiadać bajki, pot. blagować, pot. bu-
bo
f. stolica Piotrowa, Stolica Apostolska, państwo kościelne; jać, pot. być dalekim od prawdy, pot. czarować, fantazjo-
g. Wieczne Miasto, Miasto Siedmiu Hzgórz; wać, forsować coś wbrewfaktom, pot. koloryzować, pot.
h. Wenecja Północy; kręcić, pot. mijać się z prawdą, pot. zmyślać;
i. gród Kraka, dawnastolica Polski; . rozstać się z tym światem, pot., rubaszne napić się wódki
LI
J. stolica Polski, gród Warsa i Sawy; z grabarzaini, oddać ducha Bogu, pot., rubaszne odwalić
Kk. pierwszastolica Polski, stolica pierwszych władców pia- kitę, [o dziecku] powiększyć grono aniolków, pot., rubasz-
stowskich, kolebka państwowościpolskiej; ne pójść do piachu, pot., rubaszne przejechać się na tam-
1 stolica Tatr, zimowa stolica Polski; ten Świat, przenieść się na łono Abrahama, podn. prze-
Ł stolica światowego kina; nieść się do wieczności, podn. przenieść się w zaświaty,
m. Kraina Tysiąca Jezior; podn. przerwać księgę żywota, pot. uderzyć wkalendarz,
n. Szwajcaria Kaszubska, Pojezierze Kaszubskie. pot. wąchać kwiatki od spodu, podn. zamknąć Oczy, ża-
mknąć powieki na zawsze, zejść z tego świata;
IX. 4. odebrać sobie życie, popełnić samobójstwo, pozbawić się
1. uczestniczyć, 2. starać się; 3. odpowiedzieć; 4. okazać, zycia, skończyć ze sobą, iargnąć się na życie, zginąć z wła-
5. skończyć się; 6. skontrolować; 7. mianować; 8. zamordo- snej ręki.
wać; 9. ocenić; 10. przesunąć; 11. włamaćsię; 12. postarać
się; 13. litowaćsię/ zlitować się; 14. dziać się, wydarzyćsię, XI.
zdarzać się; 15. szanować; 16. wpływać; 17. ufać; 18. podró- 1. sen” (brat snu= *śmierć ); 2. być wciąży ;3. 'o kobiecie:
żować; 19. spacerować; 20. pomagać; 21. znać; 22. grać; być dojrzałą”, pierwotnie określenie kobieta w wieku balza-
23. sprzedawać; 24. pomagać; 25. obniżyć się; 26. spaniko- kowskim odnoszono do kobiety trzydziestoletniej; 4. 'wód-
wać; 27. polepszyć się; 28. poprawić się; 29. wywrócić się; ka”; 5. kiła ;6. 'prostytutka ; 7. być łysym ; 8. dupa”, daw-
30. zatruć się; 31. zbutwieć; 32. zepsuć się, 33. zmienić się, niej był to zastępnik innego wulgaryzmukiep 'genitalia żeń-
34. zdumieć się; 35. zgodzić się; 36. zaproponować. skie”; 9. "majtki; 10. 'burdel'; 11. 'impotencja'; 12. 'ktoś upił
Zwroty powszechnie przyjęte i akceptowane: 1. brać udział; się do utraty przytomności”; 13. rzygać; 14. 'krzywe nogi;
2. czynić starania; 3. dać odpowiedź! udzielić odpowiedzi; 15. 'być głupim”; 16. 'o kobiecie: być grubą”; 17. być zło-
4. dać wyraz; 5. dobiec końca; 12. dołożyć starań; 16. mieć dziejem '; 18. 'łysina; 19. "mieć bardzo mało pieniędzy ;
wpływ! wywierać wpływ; 17. mieć zaufaniel żywić zaufanie; 20. nadużywać alkoholu”; 21. 'o kimś głupim” (motywacja:
18. odbywać podróż; 19. odbywać spacer; 22. prowadzić grę; kto nie jest orłem, nie wyleci); 22. 'pić alkohol, załatwiając
24. udzielać pomocy; 34. wprawić w zdumienie; 35. wyrazić przy tym jakąś sprawę; 23. 'środek wczesnoporonny ;
zgodę; 36. wystąpić z propozycją/ wyjść z propozycją. 24. *zdjęcie pornograficzne ; 23. 'piegi'; 26. 'o żonie: zdra-
Zwroty dopuszczalne, nadużywane wstylach oficjalnych: dzać męża; 27. 'usunięcie ciąży, aborcja; 28. 'pośladki ;
6. dokonać kontroli, lepiej: skontrolować; 7. dokonać miano- 29. 'sztuczne zęby”; 30. *ubikacja, toaleta”; 31. żyć z kimś
wania, lepiej: mianować; 8. dokonać morderstwa, lepiej: a- Jak w małżeństwie, ale bez ślubu”.
ta
mordować; 9. dokonać oceny,lepiej: ocenić; 10. dokonać prze-

sunięcia, lepiej: przesunąć; 11. dokonać włamania, lepiej: wła- XIII.
mać się; 13. mieć litość, lepiej: litować się; 14. mieć miejsce, 1. "AIDS" = aluzja fonetyczna do nazwyfirmy produkują-
lepiej: zdarzać się, dziać się, odbywaćsię; 15. mieć szacunek, cej odzież sportową;
lepiej: szanować; 23. prowadzić sprzedaż,lepiej: sprzedawać; . dupa” =» ucięcie po pierwszej literze;
9
25. ulec obniżce, lepiej: obniżyć się; 26. ulec panice, lepiej: . "napić się wódki” => nawiązuje do znanego gestu, ozna-
1
spanikować; 29. ulec wywróceniu, lepiej: wywrócić się; czającego picie alkoholu;
30. ulec zatruciu, lepiej: zatruć się; 31. ulec zbutwieniu, le- . denaturat" => odwołuje się do koloru napoju, jednocze-
=
piej: zbutwieć; 32. ulec zepsuciu, lepiej: zepsuć się; 33. ulec śnie dowartościowuje denaturat przez nazwanie go winem;
zmianie, lepiej: zmienić się. 5. *ogólne wyrażenie negatywnych emocji” => zbitka sylab
Zwroty niepoprawne: 20. okazywać ponioc (rusycyzm), popr.: pochodzących z dwóch wulgarnych zwrotów: (ja pier)dolę
pomagać, udzielać pomocy; 21. posiadać znajomość, popr.: i fo kurjwa;
znać; 27. ulec polepszeniu, popr.: polepszyć się; 28. ulec po- 6. *kurwa' => aluzja fonetyczna do wyrazu zastępowanego;
prawie, popr.: poprawić się. . 'alpaga, tanie wino” => dowartościowanie przez styliza-
—]
cję na język obcy;

A. 8. marihuana” = aluzja fonetyczna i odpodobnienie wyra-
1. obniżyły się! spadły; 2. ocenić; 3. zatruło się; 4. nie zmieni zu zastępowanego;
się, 5. odpowiedzieć, 6. nie znali; 7. staramysię; 8. pomóc, 9. *umrzeć” > nawiązanie do zajęcia grabarza;
wywróciłasię; 9. poprawiła się, 10. postarać się, spróbowali. 10. narządypłciowe, genitalia” => usunięcie drugiego czło-
nu wyrażenia powoduje, że staje się ono ogólniejsze, mniej
AL precyzyjne i dlatego łagodniejsze;
1. cierpiący na nadwagę, dobrze odżywiony, mocno zbudo- LI. "niski => ominięcie wyrazu nazywającego wprost cechę,
wany, nieszczupłiy, okrągluiki, przykości, pulchny, puszy- którą uważa się za niekorzystną, i nawiązanie do słowa
Sty, tęgi; kojarzącego się pozytywnie;
Polonistyka.com
O
tn
—
12. *odruch wymiotny, wymiotowanie” => skojarzenie z wy- 2. a. Powtarzał muto stol tysiąc razy, b. Ta powieśćjesio nie-
razem konsumpcja, oznaczającym czynność odwrotną do bo lepsza od poprzedniej; c. Z czoła pot spływał muSiru-
wyrazu zasiępowanego; imieniami.
13. *być brudnym” => wykorzystanie etymologicznego zna- XVIL.
czenia wyrazubielizna; l. pękać; 2. umierać; 3. szaleć; 4. spalić się; 5. wyć.
14. *dolary” => nawiązanie do kołoru banknotów;
15. inwalida, kaleka” => wyzyskanie dodatnich skojarzeń XVI.
związanych z wyrazem(pełno)sprawny, określenie poja- 1. niby, niczym; 2. podobnie jak; 3. niż; 4. jakby, jak gdyby,
wiające się współcześnie na wzór stosowanych wpubli- niczym, 5. jak gdyby; 6. niczym; 7. jako; 8. jakoby, jakby;
cystyce amerykańskiej; > Wniektórych zdaniach możliwe jest użycie więcej niż jed-
16. czasopismo pornograficzne” => nazwa przeniesiona z ty- nego spójnika. Jednak, aby spełnić polecenie i poprawnie użyć
tułu czasopisma dla dzieci na zasadzie kontrastu; każdego ze spójników tylko raz, należy w kolejnych zda-
17. *ty świnio” => złagodzenie przez przestawienie sylab; niach wpisać następujące spójniki: 1. niby; 2. podobnie jak;
18. człowiek garbaty” => skojarzenie z wyrazem garbus, na- 3. niż; 4. jakby; 5. jak gdyby; 6. niczym; 1. jako; 8. jakoby.
zwą jednego z typów volkswagena. > Spójnik niż używany jest między członami porównania
wówczas, gdy w pierwszym członie porównania występuje
XIY. stopień wyższy przymiotnika lub przysłówka(np.: Była star-
1. a. słowo na k — kurwa; b. odkopulować — odpierdolić; c. zasza niż Maria, nie: *Była starsza jak Maria).
rąbisty — zajebisty, d. opeer — opierdol.
> Eufemizmy zostały użyte zamiast wyrazówskrajnie do- XVIII.
sadnych, nieprzyzwoitychi ordynamych (wulgaryzmów). 1. nogijakpatyki; 2. nosjak kartofel; 3. białyjak śnieg; 4. czar-
. a. absolutnie wszystkie usługi, pełen zakres, wywoływanie nyjak noc; 5. potulnyjak baranek; 6. głodnyjak wilk; 1. pra-
tS
miesiączki — usuwanie ciąży, aborcja; b. agencja towa- cowity jak mrówka; 8. uparty jak osioł, 9. wierny jak pies;
rzyska, salon masażu — dom publiczny, burdel. 10. hwvardyjak kamień,jak skała, jak stal; 11. zdrowyjakryba,
> Eufemizmy zostały użyte w celu zakamuflowanego jak koń, jak byk; 12. silnyjak tur; 13. złyjak osa; 14. odważny
zareklamowania usług zakazanych przez prawo, jak jak lew; 15. ciemnyjak tabaka wrogu; 16. zblednąć jak płót-
aborcja i stręczycielstwo. Bezpośrednie reklamowanie no; 17. drżeć jak liść; 18. żyć jak pies z kotem.
gabinetu ginekologicznego, wktórymprzeprowadzasię
aborcję, czy też domu publicznego, w którym organi- XIX.
zuje się pracę prostytutek, byłoby jawnym przyznaniem
1. Epitety zwykłe:
się do przestępstwa. a. przymiotnikowe i imiesłowowe:
. a. bojkot pracy— strajk; b. trudności ekonomiczne i bolącz-
UJ
barania głowa (por. epitety sfrazeologizowane); kary

ki — kryzys; ©. bilet towarowy — kartka (na zakup towarów
koń; niebieskie oczy; odrażający postępek; prawaręka
codziennego użytku); d. zmiana poziomui struktury cen —
(por. epitety sfrazeologizowane); żańcząca para; twar-
podwyżkacen, artykuły rolno-spożywcze — żywność. de głazy, wysokie drzewa; zburzone szczęście;
> Eufemizmy zostały użyte w celach propagandowych,
b. rzeczownikowe:
aby złagodzić wydźwięk — rzecz jasna tylko w warstwie
pęd samochodu; szum topól; wieża gigant;
werbalnej — informacji prasowych ukazujących sytu-
2. Epitety sfrazeologizowane:
ację w kraju. Zastosowanie wyrażeń o znaczeniu ogól-
a. przymiotnikowe:
niejszym, a przez to mniej precyzyjnych, miało łago-
barania głowa 'ktoś ograniczony, tępy ; czarna roz-
dzić obraz rzeczywistości pozajęzykowej, na którą skła-
pacz wielka, ogromna rozpacz”; czarny koń 'cichy fa-
dały się bunty robotnicze, ciężka sytuacja ekonomicz-
woryt'; martwacisza absolutna, zupełna cisza”; pra-
na, podwyżki cen żywności itd.
wa ręka 'główny pomocnik, osoba niezbędna ; pyrru-
4. a. Jak babcię kocham — Jak Boga kocham; b. O rany ko-
sowe zwycięstwo zwycięstwo pozorne, niewspółmier-
guta — O ranyboskie.
ne do poniesionych strat”; salomonowy wyrok 'wyrok
> Eufemizmyzostały użyte w związkuz religijnym za-
uwzględniający interesy obustron, sprawiedliwy; złota
kazem „wymawiania imienia boskiego nadaremno”.
rączka *ktoś umiejący wszystko naprawić, zrobić”;
Strach przed gniewem bogówlub bóstw z powoduwy-
b. rzeczownikowe:
mawiania ich imion był praprzyczynązastępczego Sto-
męki Tantala dręczące, niezaspokojone pragnienie
sowania wyrazów wwielu językach.
czegoś; nić Ariadny 'sposób wybrnięcia z beznadziej-
. a. najgorsze — śmierć; b. zakład spopielania zwłok — kre-
tn
nie zawikłanej sprawy”; pięta Achillesa 'czyjaś słaba

matorium.
> Eufemizmyzostały użyte zamiast wyrazów zbyt do- strona”.
> Epitety przymiotnikowe i imiesłowowe pełnią w zdaniu
sadnych lub drastycznych, mogących wywołać u od-
biorcy nazbyt negatywne skojarzenia. funkcję przydawki przymiotnej. Epitety rzeczownikowe
mogą albo pełnić funkcję przydawki rzeczownej (np.: wie-
RV. ża gigant), albo dopełniaczowej (np.: pęd samochodu, szum
1. a. bezbrzeżna miłość; b. morze kwiatów; c. nadludzkasiłań topół).
tytanicznasiła; d. nieziemska suknia;
252 Polonistyka.com
28. POPRAWNOŚĆ STYLISTYCZNA
— STYLISTYCZNE ZRÓŻNICOWANIE WSPÓŁCZESNEJ POLSZCZYZNY
1.
1. Regionalizm; 2. Profesjonalizm; 3. Poetyzm; 4. Archaizm; l „ daw. ciemność , wsp.: motyl nocny ';
5. Kancelaryzm; 6. Dialektyzm; 7. Ekspresywizm; 8. Histo- 2. daw. stosowny, odpowiedni, wsp.: dobrze wychowany;
4
ryzm; 9. Kolokwiałizm; 10. Argotyzm. J „daw. dowcip, żart, wsp.: trafny pomysł;
4. daw. książę , wsp.: duchowny chrześcijański ';

Il. 5.daw. 'mężczyzna', wsp. mężczyzna będący w związku
1. adwokat, ale, cena, chętnie, ciężki, dłoń, dziecko, i, iść, li- małżeńskim ';
tera, ładny, naleśnik, nuta, piwo, radość, sąd, surowy, to- 6. daw. 'księżyc , wsp.: 'okres kalendarzowybliski okresowi
nąć, tynk, wiadomo, wzdłuż, zacząć, zasłona; jednego okrążenia Księżyca wokół Ziemi ;
2. a. azali, białogłowa, giermek, hreczecha, kapo, kmieć, lan- 7. daw. "wspomnienie ', wsp.: podarek, przypominającyja-
do, łagiew,łożnica, ogrodny, otrok, szafarz, waćpan, zawź- kąś osobę, miejsce lub zdarzenie;
dy; b. ajuści, bławatek, gazda, omasta, prażucha, pyrki, 8. daw. przeszyć, przebić , wsp.: mocno przestraszyć
siklawa, smrek, tum, żętyca; ©. basior, blotka, czyhitać, do- 9. daw. 'obecny', wsp.: będący wpełni świadomości ;
liniarz, giętarka, giwera, knerać, scalak, wapniak; d. ba- 10. daw. 'tron, krzesło monarchy”, wsp.: odchody”,
chor, belfer, lazur, monitować, podpieprzyć, prolongować, li. daw. 'tarcza , wsp.: najwyżej wzniesiona część góry;
ruczaj, ruń, smarkacz, smętek. 12. daw. 'radość , wsp.: przyjęcie z okazji ślubu .
NIE V.
Typ nacechowania: Archaizmy:
1. Nacechowanie stylistyczne: 1. wziąć na ambit uznać za punkt honoru, postanowić osią-
a. książkowy = akceptacja, baczyć, tudzież; gnąć coś trudnego ;
b. oficjałny => desygnować, reprezentować; . mieć duszę na ramieniu bardzo się bać;
NN
c. poetycki > białoskrzydły, ruczaj, zefir; . uczynić, urządzićjatkę pozabijać ludzi;

w
d. podniosły > niepomny, służebnica, zaprawdę; . przyjdzie, przyszła na kogoś kryska 'przyjdzie, przyszła
A
e. potoczny > cackaćsię, fuszerka, widzimisię; czyjaś kolej, konieczność ulegnięcia czemuś ;
£. profesjonalny = alternator, grochodrzew, mejoza, mi- 5. nocny marek 'człowiek, który siedzi długo w nocy, pracu-
nuskuła; je po nocy'; tłuc się jak marek po piekle 'nie móc się na
g. urzędowy => konsumpcja, uiścić; niczym skupić ani niczym zająć;
. Nacechowanie emocjonalne: 6. trącić myszką być przestarzałym, niemodnym,staroświec-
to
+
a. eufemizm = księżycówka, przywłaszczyć sobie, puszy- kim;
sty; 7. palma pierwszeństwa, zwycięstwa 'pierwsze miejsce,

„. lekceważący =» chabeta, gadanina, smarkacz; pierwszeństwo ;
U
. obelżywy => cham, szujowaty, 8. słać się, paść itp. pastwą czegoś 'stać się czyimś łupem,
__ao
„ pieszczotliwy => nóżęta, żabcia; żerem, ulec zniszczeniu przez coś lub kogoś, dać się opa-
e. pogardliwy => dureń, poecina, sługus; nować czemuś złemu ;
f. pospolity => barachio, graba, japa; 9. wrócić, powrócić do rodzinnychpieleszy wrócić, powró-
g. poufały > koleżka, matula, ojczysko; cić do własnego domu”;
h. rubaszny = kałdun, nochal; 10. chwiać się, drżeć, trząść się w posadach o ziemi, budyn-
i. wulgarny > dopierdolić, kutas; kach: być gwałtownie, silnie wstrząsanym ;
j. żartobliwy => ancymonek, chudeusz, wszędobylski, I 1. wodzić rej przewodzić komuś gdzieś, dyrygować,rządzić”;
. Nacechowanie związane z występowaniem na określonym 12. śmiać się do rozpuku 'zanosić się śmiechem, pękać ze śmie-
3)
p)
terenie lub w określonej grupie społecznej: chu ;
a. egzotyzm =» hurysa (arab.), kamikadze (jap.), ranczo 3. trafić w sedno 'uchwycić istotę rzeczy, znaleźć właściwe
(amer.), samowar(ros.); rozwiązanie”;
b. gwarowy = kelokać (gór.), mniasto (warmiń.), smrek 14. słomiany wdowiec, słomiana wdowa *mąż lub żona pozo-
(podhal.); stający w domu przez pewien czas bez współmałżonka ;
c. regionalny = białka (kaszub.), hałba (ŚL), potoknąć słomiany zapał, ogień nagle powstający i bardzo inten-
(maz.), rżany (wlkp.); sywny, ale krótkotrwały zapał, entuzjazm ;
d. środowiskowy => gawra(łow.), giwera (wojsk.), kuk 15. iść, śpieszyć komuś wsukurs 'iŚĆ, śpieszyć na pomoc, z
(żegl.), mydelniczka(szofer.), ryć (uczn.); odsieczą;
4, Nacechowanie związane z ograniczeniem czasowyrn: 16. własnymsumptem 'na własny koszt, własnymi środkami”;
a. archaizm = acan, giezło, inkaust, jeno, lulka, taraban; 17. wejść, stanąć w szranki 'stanąć do walki, do współzawod-
b. historyzm => szambelan, krynolina, giermek, miecznik; nictwa';
c. przestarzały => guwernantka, subiekt, chorzeć, chuć. 18. pijany, zalany wsztok zupełnie, kompletnie pijany”; upić
Uwaga: w nawiasach podano pochodzenie wyrazów. się, urżnąć się itp. w sztok 'upić się bardzo ;
Polonistyka.com
un
o
LU)
19. być, pojawić się natapecie 'być omawianym, stać się te- . "stroma ścieżka górska;
M
matemzainteresowania ; wypędzanie owiec na hale';
6
20. pić na umór pić do utraty przytomności ; zakochać się . "wodospad górski;
© O
w kimś na umór zakochać się w kimś bez pamięci ; . świerk;
21. robić, czynić komuś wstręty utrudniać mucoś, przeszka- . 'odosobnionyszczyt górski o stromym wierzchołkui stro-
—
dzać mu wdziałaniu; mych zboczach ;
22. złupić z kogoś skórę wyciągnąć od kogoś wiele pieniędzy; 12. 'rozległy, łagodnie nachylony stok górski”;
Historyzmy: 13. "wielki kamień, głaz, skała ;
1. potępić, potępiać w czambuł *potępić bez wyjątku wszyst- 14. 'ognisko wgórach;
ko i wszystkich; 15. wierzchołek, szczyt górski”;
. coś nie (jest) wartefunta kłaków*cośjest bezwartościowe”; 16. serwatka z mleka owczego”.
19
. kruszyć kopie o kogoś, o coś 'walczyć o tę osobę lub o to,

G)
występować wich obronie; IX.

. dobrać się (z kimś) w korcu maku bardzo do siebie paso- 1. a. cielę; b. jagoda; c. wiadro; d. na podwórko; e. źrebię;
4a
wać”; chować coś(jakąś sprawę) pod korcem'ukrywać to 2. a. chaber; b. jagoda; c. butelka; d. włoszczyzna; e. napole-
(tę sprawę), utrzymywać wtajemnicy ; onka; f. zsiadłe mleko; g. na podwórko; h. jeżyna; i. płaski
5. lut szczęścia odrobina szczęścia będąca koniecznym wa- talerz, j. czajnik; k. kromka;
. a. poziomka; b. indyczka; c. czajnik; d. kogut; e. płaskita-
UJ)
runkiem powodzenia ;
6. oddać coś z nawiązką oddać coś ponad należność ; lerz; f. chaber; g. biedronka; h. ziemniak, kartofel; i. po-
7. postawić kogoś pod pręgierzemopinii publicznej *obwi- rzeczka; |. wiadro; k. szlafrok.
niać, oskarżać, napiętnować kogoś lub coś publicznie”.
VI. t. Gwara złodziejska: chawira ( dom, mieszkanie”), chewra

Archaizmy: ( gang”), dać cynk ( ostrzec, zawiadomić '), doliniarz ('zło-
1. sypialnia; 2. czy, 3. kokietka; 4. ogrom, bezmiar; 5. miesz- dziej kieszonkowy );
kać; 6. pan; 1. koszula; 8. pyszałek; 9. podwieczorek; . Gwara łowiecka: basior( dorosły samiec wilka”), jucha
o
10. ksiądz (dziś pogardliwie o księdzu); 11. chłop; 12. duże ( krew zwierzęcia”), knerać ( dźwięki wydawane przez ła-
łoże, zwłaszcza małżeńskie, sypialnia; 13. matka; 14. dziew- będzia”), kot ( zając”), skoki ( nogizająca”), słuchy('uszy
czyna, młoda kobieta; 15. we troje, we trzech; 16. we dwoje, zająca );
we dwóch; 17. zjeść; 18. duże naczynie do picia; 19. matka . Gwara aktorska: grać z odkręconympotencjometrem ( grać
UJ
męża; 20. szybko; 21. wrota, brama; 22. rycerz, 23. zawsze, rolę przesadnie, nadużywając środkówekspresji '), metal
24. spostrzec, ujrzeć. się komuś obsunął ( aktor ma chrypkę), ogonista ('staty-
Wyrazy przestarzałe (wychodzące z użycia): 1. wielbiciel; sta, epizodysta );
2. przeciwnik, nieprzyjaciel; 3. lotnisko; 4. miłość, sympatia; 4. Gwara żołnierska: fala (żołnierze z tego samego pobo-
5.jednak, mimo io, wszakże; 6. uwaga, czujność; 1. salon; ru”), kot ( młody żołnierz ), przyciąć kota na ogona ('pa-
8. utracjusz, hulaka; 9. kolarz, rowerzysta; 10. naprawdę, sło- sować rekruta na dojrzałego żołnierza );
wo daję; 11. negliż; 12. komplementy, czułe słówka; 13. aneg- 5. Gwara brydżystów: blotka (słaba karta”), dziadek('fik-
dotka; 14. poważanie, szacunek; 15. zgryzota, troska, kłopot; cyjny gracz na miejscu brakującego do kompletu partne-
16.jednakowy; 17. utrzymanka; 18. łatwo, bez trudu; 19. zoba- ra”), figura (karta mająca duże znaczenie w grze”), grać
czyć, ujrzeć; 20. sierociniec, przedszkole; 21. przedwczoraj; podstół ( grać tak, by wzięła karta leżąca na stole”), re-
22. zostać, pozostawać,23. odezwać się; 24. łatwo, bez wysiłku. kontra ( odpowiedź na kontrę przeciwnika”);
6. Gwara młodzieżowa: coo/ (' świetny”), jarzyć ( rozu-
VIL mieć”), korki ( korepetycje”), odlotowy( świetny”), ście-
1. Dialektyzmy (gwaryzmy): ajuŚci, akuratnie, cepak, cię- ma ('drobne kłamstwo, oszustwo”), wkuwać ('uczyć się
giem, dlaboga, dychać, ichni, ładzić, nazad, oprzątnąć, intensywnie), tankomat (osoba mogąca wypić dużą
ośródka, prażucha, taksówka; ilość alkoholu”).
. Regionalizmy (prowincjonalizmy): bańka (krak.), drzew-
|
ko (krak.), fiakier(krak.), jadzić się (krak.), prymariusz XI.

(krak.), sklep (pozn.), skład (pozn.), skopowina (pozn.), > Barwa emocjonalna to nacechowanie ekspresywne, które
tuk (pozn.), tui (pozn.), żytka (pozn.). wyraz niesie: ironiczne (uszczypliwei drwiące), lekcewa-
VII. żące, obelżywe, obraźliwe, pieszczotliwe (czułe i serdecz-
I. starszy pasterz owiec”; ne), podniosłe (uroczyste), pogardliwe, pospolite, poufałe
2. 'ser z niekwaszonego mleka owczego ; (swobodne, przyjacielskie), rubaszne (proste i dosadne),
3. ' gospodarz na Podhalu: wulgarne, żartobliwe itp.
4. "młodszy pasterz owiec”; 1. chłopaczek (zdrobniale), chłopaczyna(z sympatią, współ-
5. góralskie, płaskie obuwie z jednego kawałka skóry”; czuciemlub politowaniem), chłopaczysko (z pogardą lub
6. "wędzonyser owczy, formowany w drewnianych, często politowaniem), chłopczyk (pieszczotliwie), chłopczyna
rzeżbionych artystycznie formach (z sympatią lub współczuciem), chłopczysko (z niechęcią,
254 Polonistyka.com
pogardą lub politowaniem), chiopię (żartobliwie), chłop- 4. Przez wyzyskanie poczucia związku z podstawą, od któ-
taś (pieszczotliwie), chłoptyś (pieszczotliwie, żartobliwie rej dana forma została utworzona, np.: pętak 'ten, kto się
lub ironicznie), chłysiek (pogardliwie), gołowąs (lekce- pęta pod nogami”, smarkacz 'ten, kto smarka”;
ważąco), małolat (lekceważąco), młokos (lekceważąco), . Przez wyzyskanie kontrastu pomiędzy przenośną a dosiow-
tn
niedorostek (lekceważąco), pętak (lekceważąco), smarkacz ną wartością znaczeniową wyrazu, np.: rozpylacz (wzna-
(lekceważąco), szczawik (żartobliwie), szczeniak (żarto- czeniu nieprzenośnym 'przyrząd służący do rozbijania
bliwie lub pogardliwie), żółtodziób (ironicznie); wodyna strumień drobnych kropelek”).
. bachor (z niechęcią), basałyk (żartobliwie), bąk (żarto-
to
bliwie), berbeć (żartobliwie, rubasznie), bobas (pieszczo- XIU.

tliwie), bobo (pieszczotliwie), brzdąc (żartobliwie lub Na przykład: |. szalenie; 2. strasznie; 3. okropnie; 4. potwor-
pieszczotliwie), dzidzia (pieszczotliwie), dzidziuś (piesz- nie; 5. przeraźliwie; 6. nieludzko; 1. diabelnie/ diabelskol dia-
czotliwie), dzieciaczek (pieszczotliwie), dzieciaczyna blo; 8. kosmicznie; 9. piramidalnie; 10. cholernie; ||. wście-
(z politowaniem lub ze współczuciem), dzieciaczysko kle; 12. nieziemsko; 13. pioruńsko; 14. koszmarnie.
(z politowaniemlub ze współczuciem), dzieciątko (piesz- Powyższe synonimy mogą być — z pewnymi ograniczeniami
czotliwie), dziecię (podniośle), dziecina (pieszczotliwie — używane wymiennie.
lub z politowaniem), dzieciuch (ironicznie), fąfel (żarto-
bliwie), kajtek (żartobliwie), knot (żartobliwie), maluch XIV.
(pieszczotliwie), skrzat (żartobliwie), simarkul (lekcewa- l.a. pustka, b. Świt; c. dziewczyna; d. płonąć, palić się;
żąco lub żartobliwie), smyk (żartobliwie), sraluch (lekce- e. łódź, okręt; f. piękno, uroda; g. biękit; h. dorodny; i. po-
waążąco), szkrab (żartobliwie, pieszczotliwie); le, łan, j. otchiań, toń; k. gubić, wydzielać; |. potok, stru-
. cizia (rubasznie lub lekceważąco), donna (żartobliwie), mień; tŁ koń; m. siew; n. iskra; o. melancholia, smutek;
LI
dupa (wulgarnie), dziewczę (żartobliwie), dziewczynina p. owinąć, okryć; q. czerwień; r. zapach;

(życzliwie, często z odcieniem politowania), dziewczyni- 2. a. wysokie kępy łopianówi ostów; b. ciemność; ©. róża;
sko (z politowaniem, czasem pieszczotliwie lub żartobli- d. księżyc; e. płowy warkocz; f. chmury; g. wczesna je-
wie), dziewica (podniośle, żartobliwie), dziewoja (żartobli- sień; h. deszcz; i. jaskółka.
wie), dziewucha (rubasznie, czasem serdecznie, życzliwie),
dziewuszka (pieszczotliwie), dziewuszysko (pogardliwie, XV.
z politowaniem, czasem pieszczotliwie), dziunia (rubasz- 1. bezkwietny; 2. białoskrzydły; 3. jasnolicy; 4. kasztanowło-
nie), gęś (lekceważąco), kociak (rubasznie, żartobliwie), sy; 5. krasnolicy; 6. niebianin; 1. osrebrzyć; 8. pawiooki;
koza (żartobliwie), laska (rubasznie), lolitka (żartobliwie), 9. srebrnopióry; 10. wygwieździć; LL. złocistokłosy.
pannica (pogardliwie, często z odcieniem nieżyczłiwości),
pannisko (pogardliwie, niechętnie lub z politowaniem), pod- XVI.
fruwajka (żartobliwie), siksa (lekceważąco); 1. siew; 2. zatrudnić; 3. las; 4. bilet; 5. skonirolować; 6. pie-
4. baba (rubasznie, żartobliwie), babeczka (pieszczotliwie), niądz; 7. zapłacić; 8. powódź.
babina (ze współczuciem lub z politowaniem), babsko (po-
gardliwie), babsztył (pogardliwie, z niechęcią), bogini (pod- XVII.
niośle), cipka (wulgarnie), damulka (żartobliwie), facetka 1. odpalić; 2. pichcić; 3. matpować, 4. ślepy; 5. spec; 6. gwizdnąć.
(żartobliwie, z odcieniem ironii), kobiecina (ze współczu-
ciem, politowaniem, serdecznością), niewiasta (książkowo), XVIII.
prukwa (pospolicie, wulgarnie), pudło (pogardliwie), rasz- zgładzić — zabić; gnuśny — leniwy, podążać — iść; woń — za-
pla (pogardliwie), suka (wulgarnie), szantrapa (obelżywie), pach; spopielić — spalić; wiarołomny — niewierny; postradać
wydra (pogardliwie), zotza (pospolicie). — stracić; rubieże — granice.
XIL XIX.
>. Barwa emocjonalna wyrazówtworzona jest w następujący 1. Fragmentfelietonu — styl publicystyczny:
sposób: a. styl z pogranicza dziennikarstwa i literatury, pisane są
1. Przez dodanie regularnych sufiksówekspresywnych(-iria/ nim głównie tzw. małe formy literackie (np. felieton,
-yha, -aS, -US, -UŚ, -uch, -och-isko, -idło), np.: adwokaci- reportaż, artykuł);
na, brudas, chytrus, dziewczynisko, piśmidło, pracuś, Sta- b. charakteryzuje się dużą różnorodnością, mogą w nim
ruch, tluścioch, urzędniczyna; występować elementy stylu naukowego, potocznego,
. Przez deformację struktury wyrazowej, polegającą na skró- artystycznego;
3
ceniu wyrazu, co zapewnia mu większą wyrazistość eks- c. pisane w nim teksty mają na celu nie tyle informowa-
presywną, np.: anarch, ideolo, socjał; nie, ile wpływanie na czytelnika, pobudzanie go do re-
. Przez adideację, czyli przystosowanie postaci danego wy- akcji na omawiane zjawiska (pełnią funkcję impresyw-
13)
razu do jakiegoś innego, niezwiązanego z nim etymolo- ną), ujawniają zatem ocenyi emocje nadawcy (pełnią
gicznie wcelu osiągnięcia wtórnych skojarzeń semantycz- także funkcję ekspresywną), stąd też częste są środki
nych i efektu komicznego, np.: biurwa, bublicystvka, picz- językowe nacechowane ekspresywnie i/lub wartościu-
ka, ponureska, zmoralisia: jąco (np.: arogancka buta, górnie i chmurnie), szcze-
Polonistyka.com
255
gólnie należące do stylu potocznego (np.: na moje wy- c. przewaga konkretności nad abstrakcją— obecność porów-
szło); nań, przenośni, personifikacji oraz innych środkówstyli-
d. język poszczególnych tekstówpisanych tym stylem nosi stycznych, mających uprzystępnić opisywane zjawisko;
piętno indywidualne (np.: swoista ironia, jak w tym wy- d. unikanie terminologii specjalistycznej (z rzadka tylko
padku: alibi dła zrzucania supernowoczesnych bombek, stosuje się najniezbędniejsze terminy — bywają one opa-
czy jednostkowe innowacje słowotwórcze i semantycz- trywane wyrażeniem izw., które wskazuje na dystans
ne, tu np.: oficjalne albańsko-natowskie sensacje); autora wobec formy);
e. nadawca Się ujawnia — występuje najczęściej w1. os. „ Indywidualizacja stylu (teksty te mają oddziaływać nie
©
Ip. (tu np.: Nie potrafię jednak zapomnieć |...]); tylko na rozum, lecz także na emocje czytelnika);
f. w zależności od dziedziny, jakiej dotyczy tekst, używa . Tekst informacyjny — styl dziennikarski:
th
się odpowiednich terminówna poziomie podstawowym; a. przewaga zdań pojedynczych(często rozwiniętych) nad
. Fragment rozprawy naukowej — stył naukowy: zdaniami złożonymi;
0
a. duża abstrakcyjność — używanie czasownikówpojęcio- b. przewaga rzeczownikównad innymi częściami mowy;

wych (np.: ujawnić, występować, dotyczyć) i rzeczow- c. duża liczba wyrazówi wyrażeń niezależnych od autora
ników abstrakcyjnych (np.: ukształtowanie), co wyni- — nazwisk, dat, nazwmiejsc, tytułówitp. (np. Luciano
ka z funkcji tekstu — dążenia do uogólnień i udowad- Pavarotti, Medal Nansena, Wysoki Komisariat ONZ ds.
niania stawianychtez; Uchodźców, Bośnia, Gwatemala, Kambodża, Liberia,
b. obecność wielu środków językowych, spajających tekst Kosowo, Modena) oraz nazw opisywanychzjawisk(np.
(np. omówione już wcześniej; a więc); prezydent może być nazwany tylko prezydentem, gło-
c. częste używanie zdań podrzędnych, wiełokrotnie zło- wą państwa albo za pomocą imienia i nazwiska, nie
żonych; zaś za pomocą indywidualnych określeń peryfrastycz-
d. częste używanie wyrażeń modalnych (np.: może, nie- nych, np.: ten wysoki/niski mężczyzna, ten niewysoki
wątpliwie), wskazujących na postawę autora wobec po- blondyn itp.; w tym tekście — uchodźcy, a nie np.: lu-
ruszanego tematu; dzie, którzy uciekli ze swoich krajów);
e. nieujawnianie się nadawcy (np.: omówione już, a nie d. obiektywizm — używanie słownictwa nienacechowane-
up.: które już omówitam); go wartościująco i ekspresywnie;
f. używanie terminów(oraz symboli, wzorówitp.) nauko- e. obecność słownictwa nienacechowanego stylistycznie,
wych (np.: strukturatekstu, rama, zdania egzystencjal- a także — w mniejszym stopniu — erudycyjnegoi termi-
ne, wypowiedzenia rematyczne), co wynika z dążności nologicznego;
do precyzji; . Fragment rozmowy — styl potoczny:
. Pismo ADM-u do mieszkańców — sty! urzedowy: a. mnogość zdań współrzędnie złożonych (Jadę [...|, tłok
10
a. bezosobowość formy — częste zdania bezpodmiotowe taki [...]|| aon mówi [...]; [...] wysiedliśmy[...], pod-
lub wstronie biernej (np.: Użytkownik lokalu obowią- jeźdza|...], ale wcale się nie zatrzymuje);
zanyjest [...]), a także takie, w których ani nadawca, b. obecność anakolutówskładniowych (Jadę ja kiedyś
ani odbiorca nie są tijawnieni (np.: Przepisywanie ksią- z nim na, wiesz, wuef, dziesiątką, tlok taki, że nie wiem
żeczki na nazwisko innej osobyjest niedopuszczalne); co |...]; Patrzę, a to, kurde, do zajezdni);
b. szablonowość formy (np.: pod rygorem, obowiązany c. obecność słownictwa ekspresywnego (że nie wiem co
jest), co powoduje odindywidualizowanie tekstów(sto- [...]; kurde; wściekłemsięjak cholera), oddającego stan
sunki oficjalne zakładają pewnego rodzaju typizację emocjonalny nadawcy;
i automatyzm); . Przemówienie — styl oficjalny:
c. stosowanie analityzmówleksykalnych (dokonać wpła- a. stosowanie bezpośrednich zwrotów do adresata (np.
ty zam. wpłacić; w terminie do 10 zam. do 10 ) i skła- Panie Marszałku! Wysoka Izbo!);
dniowych (woparciu 0); b. zaangażowanie emocjonalne nadawcy w treść wypo-
d. kategoryczność formy(np.: obowiązanyjest, jest nie- wiedzi (np.: święto najbliższe sercu każdego z nas),a co
dopuszczalne) — teksty te pełnią bowiem funkcję naza tym idzie — stosowanie słownictwa nacechowanego
kłaniającą; ekspresywnie i wartościująco;
e. rozbudowane zdania pojedyncze z licznymi dopełnie- c. patos (np. Matka rodzicielka, matka żywicielka, matka
niami, okolicznikami i przydawkami zamiast zdań pod- ziemia i maika ojczyzna);
rzędnych dopełnieniowych, okolicznikowych, przy- d. stosowanie środkówretorycznych — metafor(np. były dla
dawkowych (np. [...] użytkownik lokalu obowiązany nas tarczą obronną), porównań, pytań retorycznychitp.;
jest|...], pod rygorem[...], anie np.: użytkownik loka- e. przewaga zdań krótkich, które łatwiej docierają do słu-
lu obowiązanyjest [...] — w innym wypadku [...]); chaczy.
4. Tekst popularnonaukowy— styl popularnonaukowy:
a. przekazywanie wiedzy w sposób przystępny, obrazo- XX.
wy(np.: przedtem ludzie wierzyli, wynikałoto stąd, że); > Przygotowując obie wersje listu, trzeba pamiętać o właści-
b. prosta budowa zdań — zdania pojedyncze są krótkie, wym doborze słów: wliście do osoby bliskiej (koleżanki,
nierozbudowane, a wypowiedzenia złożone składają się przyjaciółki, rówieśnika) można sięgnąć po słowaz reje-
najwyżej 2-3 zdań składowych; stru potocznego; bardziej oficjalne relacje z odbiorcą zmu-
56
to
Polonistyka.com
szają nadawcę do używania słownictwa stylistycznie neu- o tej porze — dużo ludzi. Marzy mi sie jakieś spokojne miejsce
tralnego, do staranniejszego doboru wyrazów. odludziu. Nie wiemjednak, czy uda namsię wyjechać choć-
WZÓR by na kilka dni.

Wersja I W Warszawie tymczasem — prawdziwa zima, nie bardzo
mroźżna, ale śnieżna. Zwłaszcza u nas, na przedmieściach ma
Warszawa, 19.01.1999 r.
ona swójurok(jeśli oczywiście nie pamiętać o konieczności
Kochana Anulko,
ogromne dziekizalist, Wyciągnęlamgo ze skrzynki dwa dni temu porannego odśnieżania ulicy).
ijak wszystkie Twoje listy sprawił mi wielką frajdę. Nie muszę Ci Trudno wyobrazić sobie, że u Pani teraz pełnia lata. Proszę
pisać, jak bardzo brakuje mi Ciebie, pogaduchi spotkań z Tobą, napisać, jak znosi Pani upały? Czy ma Pani trochę czasu na
więc każda wiadomość odCiebie strasznie mnie cieszy.
zwiedzanie kraju czyteż praca wypełnia Pani cały czas? Cie-
Takjakprzypuszczałaś, ostatnio nie wiem, w co włożyć rece szylibyśmysię, gdybyrobiła Pani jak najwięcej zdjęć. Razem
z Andrzejem czekamyz niecierpliwościa na spotkanie i Pani
bo urządzanie naszego nowego sklepu-galerii zabiera kupe
opowieścio Afrvce.
czasu. Mamnadzieję, że najpóźniej do połowy przyszłego ty-
godnia interes ruszy. Wreszcie będzie to fajne wnetrze — do- Najserdeczniej pozdrawiam —
ktadnie takie, o jakim sobie myślałam. Julia
PS Basia Malinowska urodziła córeczkę — piekna, zdrowa
W domuostatnio trochę kłopotów — mama złamała nogę.
Na początku wszystko wyglądało OK, ale po zrobieniu rent- dziewczynkę. Oboje z Markiem są wniej zakochani.
gena wyszło, że to niejest tylko głupie złamanie. Na szczęście
ma już zdjęty gips. Musi jednak chodzić na jakieś ćwiczenia.
XXI.
1. Włóżeczku dario sie niemowlę płci meskiej, Bartek, obiekt
Niedługo zaczynająsię ferie. Pojechałabymgdzieś na nar-
ty, ale może tym razem nie do Zakopanego. Tam zawsze o tej nienawiści obu starszych sióstr=> drzeć się — pot.; nie-
porze cholerne tłumyludzi. Chodzi mi po głowie ciche miej- mowlę płci męskiej — urzęd.;
. Zdjęcia trupa Pol Pota mają zostać przedstawione dzisiaj
o
sce, najlepiej na jakiejś wsi zabitej dechami. Nie wiem, czy

moje plany wypalą. =>» trup — pot.;
„ Wicepremier Balcerowicz twierdzi, żejeśli epidemia zwol-
1)
W Warszawie tymczasem — stuprocentowazima, nie bardzo

nień chorobowych będzie posiępowała wtakim tempie, to
mroźna, ale śnieg_wali okropny. Zwłaszcza u nas, na wsi ma
wypłaty rozwałą budżet ZUS i państwa =» rozwalić — pot.;
ona swoje plusy(jeśli oczywiście nie pamiętać o porannym
odśnieżaniu ulicy). 4. Zdarza się jednak, iż nawet jedząc niewiele, odczuwamy
Trudno wyobrazić sobie, że u Ciebie teraz — środek lata. bóle poniżej łuków żebrowychi wcentrum brzucha => luki
Napisz, jak upały? Czy masz chwilę najakieś eskapadyczy żebrowe, centrum brzucha — spec. med.;
„ Posłowie gotowi są wprowadzić w Polsce instytucję świad-
tn
ież robota jest od rana do nocy? Proszę, popstrykaj troche

zdjęć. My z Andrzejemjuż dziś mamy chrapkę na winko i Two- ka koronnego na wzór amerykański [...]. By usprawnić wal-
je opowiastki o Afryce. kę z mafiami, policja i resort sprawiedliwości od dawna
Całuski — chcą mieć prawo nagradzania przestępcy, który sypnie kum-
pli => sypnąć, kumpel — pot.;
Julka
PS Baśka ma córeczkę — piękniutką, zdrowiutka dzidzie. Obo- 6. Generał zatrudnił konstruktora Oscara V. Paine 'a i zlecił
je z Markiem zwariowali na jej punkcie. mu zaprojektowanie właśnie pistoletu maszynowego. 10 li-
stopada 1916 r. pierwszą partię pistoletów dostarczono
Wersja II do portu, abyje wysłać do wojującej Europy, ale ta naza-
Marszawa, 19.01.1999 r. jutrz złośliwie przestała się rżnąć = rżnąć się — pot.;
Kochana Pani Anno, 7. Kiedy biedaczysko stanął na własnych nogach naziemi
serdecznie dziękuję za list. Dostałam go dwa dni temui jak rodzicielce, natychmiast przystąpili doń policjanci mole-
wszystkie Pani listy sprawił mi prawdziwą j stowani przez właściciela knajpy => ziemia rodzicielka,
muszę pisać, jak bardzo brakuje mi Pani, rozmówi spotkań doń — książk.; knajpa — pot.;
więc każda wiadomość, choćbylistowna,
ogromnie ogromnie mnie cie- 8. Jankowi nauka zawsze szła opornie. Skończył już 15 wio-
szy. sen i nadal kiblowałw7. klasie podstawówki = skończyć
lak jak Pani przypuszczała, pochłonięta jestem ostatnio ileś wiosen — książk., arch.; kiblować — pot., posp.;
urządzeniem naszego nowego sklepu-galerii. Mamnadzieję, 9. Może pod skrzydłami pierwszej damy Rzeczypospolitej
że najpóźniej do połowyprzyszłego tygodnia uda sie go otwo- poprawi się zespołowi, któremu wkrótce stuknie 45 lat
rzyć. Wreszcie będzie to ładnie zaprojektowane, przestronne = pod czyimiś skrzydłami— erudyc.; stuknie komuśileś
wnętrze — dokladnie takie, o jakim marzyłam. lat — pot.;
Wdomu ostatnio trochę kłopotów — mama złamała nogę. 10. Facet w maskującej panterce stał w odległości dwudzie-
Na początku wyglądało niegroźnie, ale po zrobieniu zdjęcia stu kroków, strzelając w okienny otwór domu oznaczone-
renigenowskiego okazało się, że to nie jest zwykłe złamanie. go numerem 17 ==> facet — pot.; okienny otwór — spec.;
Na szczęście majuż zdjętygips. Musi jednakchodzić nareha- U. Spojrzenie zatrzymuje się na ułamek sekundy na twarzy,
bilitację. konceniruje się nabiuście, schodzi w dół — na chwilę za-
Niedlugo zaczynająsię ferie. Chętnie pojechałabym gdzieś wisa na jniednicy, zdecydowanie dlużej na nogachi znów
na narty, ale może tymrazem nie do Zakopanego. Tam zawsze wraca do twarzy => miednica — spec. med.;
Polonistyka.com
257
.2 . Htumże lokalu, jak to teraz modne, dla uciechy gości do ny obecnie wzrost liczby sprawkierowanych do Działu
napojów wyskokowych serwowano striptiz, a GDZIE giebokimi przez senatorów.
nocami — odważniejsze obyczajowo „numery, czyli tań- POPRAWA
cowanie rozdzianych do rosołu najętych niewiast wokół WDziale Listówi Interwencji będą wykonywane zadania
tzw. rury => tenże — lekko oficj.; głębokimi nocami — podobnejak w roku 1996. Możemy się spodziewać, że wzro-
książk.; numery — pot.; tańcowanie, rozdziany — książk.; śnie liczba sprawkierowanych do Działu przez senatorów.
rozebrany do rosołu — pot.; niewiasta — książk., arch.; fżw. 2. Podstawowe zadania Biura wynikające z regulaminu Or-
— oficj. ganizacyjnego polegające na zapewnieniu obsługi orga-
W powyższych zdaniach najczęstszym błędemstylistycz- nizacyjno-technicznej posiedzeń plenarnych Senatu, dys-
nym jest użycie wyrazówpotocznych. Nie harmonizują one trybucji materiałów dla senatorówi Prezydium Senatu,
nie tylko ze stylem dziennikarskim, ale często także z te- przygotowywaniu porządkówdziennychobrad Senatu oraz
matem podejmowanym w tekście. W zd. 4., 11. znalazły obsługę komisji senackich ulegna w 1997 r. zwiększeniu
się słowa o nacechowaniuspecjalistycznym (np.: fuki że- w związku z zakończeniem III kadencji Senatu RP.
browe, centrum brzucha, miednica) i w tym wypadkutrud- POPRAWA
no znaleźć uzasadnienie dla takiego zabiegustylizacyjne- Podstawowe zadania Biura wynikające z regulaminu Or-
go. Zdania 1., 7., 8., 9., 10., 12. rażą niespójnością styli- ganizacyjnego: organizowanie posiedzeń plenarnych Sena-
styczną — wneutralnystylistycznie tekst wpleciono wyra- tu, przygotowywanie materiałówdla senatorówi Prezydium
zy z różnychrejestrów. Senatu, przygotowywanie porządkówdziennych obradSe-
natu oraz obsługa komisji senackich w 1997 r. poszerzą się
XXII. w związku z zakończeniemIII kadencji Senatu RP.
> W poniższych zdaniach zaczerpniętych z tekstów praso- . Po przeprowadzeniu wnikliwej analizy aktualnych mozżli-
U)
wych autorzy sięgnęli po elementy stylu potocznego. laka wości ruchowych wrejonie ul. Nowy Świat, która wyka-
stylizacja wypowiedzi dziennikarskiej nie jest tu funkcjo- . zała istnienie rezerwy przepustowości tego odcinka, Ża-
nalnie uzasadniona. Pozostaje w dysharmonii z tematem rząd Transportu Miejskiego informuje, że powstały wa-
wypowiedzi, stanowi także wykroczenie przeciwzasadzie runki dla przywrócenia kursowania autobusówlinii 175
stosownego pod względem stylu dopasowania wyrazów na ul. NowyŚwiat, a więc trasą obowiązującą przed re-
tworzących zdanie. montem wzmiankowanejulicy.
. Gospodarz otworzył i wtym samym momencie zainkasował POPRAWA
mocnycios pięścią w głowę, po którymupadł na podłogę. Żarząd Transportu Miejskiego po dokładnej obserwacji
. Ciekawe, że nawet stonie urodzone wniewoli, które nigdy ruchu samochodowego na Nowym Świecie zadecydował,
|
nie chlały, kiedy podsunie się im alkohol [...]. że autobus 175 znów będzie jeździł trasą obowiązującą
. Francuskich chłopów wkurza taka polityka i zbudowali przed remontemtej ulicy.
u)
piramidę z niechcianych warzywi owoców.

. Redaktor Klaudia Michalak w lokalnej „ Trybunie Ślą- XXIV.
skiej” walnęła tytułem„Żegnaj, piesku” 1. Tekst ten stanowi przykład ożywającego ostatnio w wy-
. Prezes kopalni, Józef Matysik, który stał na czele załogi, stąpieniach publicznych dawnego stylu, który można by
wh
pierwszyzostał capnięty przez policję. nazwać retorycznym. Charakteryzują go: złożona skład-
. Do ,, Victorii” przybyły osobistości z pierwszychstron gania, liczne zdania pytajne (w tym retoryczne), metafory,
zet, z wyjątkiem lewicowców, chociaż pojawił się Jerzy rozbudowane porównania, różnego rodzaju powtórzenia
Urban, który przez ostatnie lata harował jak wół żeby (m.in. anafory, epifory) oraz inne środki retoryczne. Ich
Lech Wałęsa przegrał prezydeniurę. nadmierne nagromadzenie powoduje, że tekst staje się
. Ledwie dziewczęta wysypałysię z autobusu, gdy nagle z od- pretensjonalny, a forma zaczyna dominowaćnadtreścią.
ległości ok. 30 metrów żołnierz arabski, stojący w wie- Wtakim tekście chodzi bardziej o wytworzenie określo-
życzce strzelniczej, bez ostrzeżenia zaczął pruć do nich nego nastroju niż przekazanie myśli autora.
z karabinu. Seria skosiłą kilkanaścioro dzieci. . Autor tekstu dziennikarskiego uległ powszechnej dziś mo-
bo
dzie używania w wypowiedziach prasowych(informacyj-

XALH. nych i komentarzach) słownictwa polszczyzny nieoficjal-
Wszystkie teksty pisane są stylem urzędowym. Występuje nej, potocznej. O atrakcyjności tej odmiany polszczyzny
on wpismach i dokumentach oficjalnych. Charakteryzuje zadecydowałytakie cechy jak obrazowość, ekspresywność,
się znacznym stopniem konweucjonalności, obecnością bezpośredniość — pozostające w opozycji do poprzedniego
licznych skostniałych, swoistych dla tego stylu wyrazów (sprzed 1989 r.) stylu języka mediów: braku nacechowania
i formuł. Typową cechątej odmianypolszczyzny jest prze- ekspresywnego, wtórności wobec odmiany pisanej wyni-
waga wyrażeń i zwrotówanalitycznych nad syntetyczny- kającej z cenzurowania wszelkich wypowiedzi, monoton-
mi, mnogość konstrukcji bezosobowych, wyrazówneutra|- nej, skostniałej, pompatycznej formy wypowiedzi. Styli-
nych pod względem emocjonalnym. styczny, językawyluz ma prawdopodobnie służyć uatrak-
1. WDziale Listów i Interwencji będą wykonywane zadania cyjnieniutekstu dziennikarskiego. przyciągnąć uwagę czy-
w zakresie nie zmienionym w stosunku do roku 1996. Na- telnika, zachęcić do lektury, wytworzyć klimat sensacji,
leży oczekiwać, że będzie postępował dalszy. obserwowa- wreszcie znimiejszyć dystans dzielący dziennikarza od czy-
2 58 Polonistyka.com
telnika. W rzeczywistości dystans między nadawcą i od- Sytuacja jest teraz taka, że ja ręce znalaziem.
biorcą tekstu prasowego jest całkiem naturalnyi nie należy Mogęie ręce dosłać Dyrekcji za uiszczeniem opłaty pocziowej
go nasiłę zmniejszać przez językowe spoufalanie się. W wy- przyodbiorze. Za to proszę Dyrekcję o spełnienie moich życzeń.
padku przytoczonego tekstu zaproponowana przez autora Moje życzenia są takie: Hycofanie obcych wojsk z terenu
stylizacja potoczna pozostaje dodatkowo w wyraźnej dys- mojego kraju.
harmonii z tematem wypowiedzi. Rozpisanie wolnych wyborów do Sejmu drogą powszechne-
go głosowania.
XXV. Niezwioczne zaopatrzenie nas w mydło, buty i pastę do zębów.
Przytoczony artykuł z tygodnika „Nie” stanowi jaskrawy przy- Jeżeli Dyrekcja nie może tego załatwić sama, to niech się
kład, niestety, coraz powszechniejszego u nas, agresywnegosty- porozumie z Narodami Zjednoczonymi. Im chodzi o kulturę
lu wypowiadania się. Wydaje się, że autorowinie chodzi o prze- światowąi jest jasne, że albo bogini będzie dalej bez rąk, albo
kazanie jakiejś opinii, lecz o obrażenie, znieważenie osób, o już będzie z rękami.
których się w tekście mówi. W tym celutekst został nasycony Dla mnie osobiście proszę za fatygę o wysłanie mi puszki
wyrażeniami charakterystycznymi dla stylu niskiego, a nawet kawy mielonej w proszku marki Nescafe. Proszę o wysłanie
wulgarnego: wzięła za mordę, nieruchawi, cmoknął świętego przesyłką poleconą, bo kradną.
papę wpierścionek, pornos, ciąganie po sądach, podziałsię, Z wyrazami poważania
pies z kulawą nogą nic mu nie powie, leni się. Wyrażenia te Sławomir Mrożek — polak(sic!)
pozostają w oczywistej dysharmonii z tematem wypowiedzi. > Zderzenie stylu urzędowego i potocznego wywołuje efekt
Potoczności i wulgarności tekstu towarzyszy wyrafinowanairo- groteskowy.
nia zbudowanana podstawie licznych sugestii (np. tej wprowa-
dzonej przez marginesowe pytanie: Przy okazji, ciekawe, na XXVII.
jakich oponachjeździ papamobile?, sugerującej, że brak zain- 1. Sprawę skomplikowała choroba ojca.
teresowania Kościoła plakatem reklamującym wyroby firmy . Jej arogancja wynikałaz różnych kompleksów.
W
Pirelli podyktowanyjest faktem, że papamobile jeździ na opo- . Spodziewaliśmysię sukcesu naszych zawodnikówna olim-
u
nach tej firmy). Za ironiczne uznać można wyrażenie cziejny piadzie.

jak żuraw. Ironia jest figurą stylistyczną, która blokuje wszelką . Słoneczna pogoda sprzyja szybkiemu dojrzewaniu owo-
dj
możliwość polemiki. Autor zawsze może bronić się, mówiąc, że cówwSadach.

nic takiego nie powiedział. W istocie bowiem wironii właściwy . Sąd udowodni! oskarżonemuwinę.
OG U
sens wypowiedzi podany jest w sposób niejawny, nie wprost. . Rząd groził wprowadzeniem stanu wojennego.
Brak szacunku do osób, o których się mówi, sygnalizowa- . Maiki zasługują na nasz szacunek.
M
ny jest w tekście także przez insynuacyjny sposób nazywania . Wszyscycenili dziekana za odwagę i bezkompromisowość.
©
papieża: pan papież oraz ironiczny zwrot cmoknął Świętego „. Dzieci często się skarżą na nietolerancje swoichrodziców.
O ©
papę wpierścionek, a także przez sposób zapisu Kościół kat. . Ludzie się obrażają za krytykę ich postępowania.
—
Obraźliwe jest stowo kopacz. | „ Urzędnicy SB namawiali mnie do współpracyz nimi.

mmm
Zachowując szacunek dła odbiorcy, należy kierowaćsię za- . Nowe władze skończyły z brakiem odpowiedzialności.
—
sadami etyki komunikacji międzyludzkiej obowiązującymi . Nigdy nie śmiej się z czyjejś wiary wlepszą przyszłość.
MM
w każdej wypowiedzi, zarówno ustnej, jak i pisemnej: . Premierzasirzegał się przed interpretacją jego wypowie-
=
1. Nie poniżaj czytelnika, używając słów wrogich, nieprzy- dzi jako pogróżki.
jemnych, takich, których sam nie chciałbyś czytać. . Codziennie mamy możliwość przeczytania w prasie o za-
—
wh ,
. Nie nadużywaj figur stylistycznych uniemożliwiających wzoinej karierze naszego tenisistv.

O
polemikę (metafor, ironii, sloganów). > Zdania ze składnikiem znominalizowanym ujmują treść
. Nie manipuluj, używając półprawd. w sposób bardziej skondensowany. Wskazują na to, że
w
„. Nie stosuj fałszywych pochlebstw. nadawcę charakteryzuje pewna sprawność i dojrzałość ję-
>
. Wyrażaj się jasno! Pisz więc tak, aby nie utrudniać czy- zykowa.
2
tełnikowi dotarcia do sensu Twojej wypowiedzi.

6. Zachowaj językową poprawność i nie ulegaj stylistycz- XXVIII.
nym modom. Nieobojętny dla stylu tekstujest dobór typów zdań oraz spo-
sobówich łączenia.
XXVI. Składniowa organizacja wypowiedzi, w której zdania łączą
DO DYREKCJI MUZEUMWLÓWR(sic!), ZAGRANICĄ się współrzędnie (spójniki: lub, albo, i, oraz, dlatego, więc,
Niniejszym donoszę, że mam dla Dyrekcji niespodziankę. zatem, a, natomiast, toteż, dlatego też, zaś itp.) znakomicie
Przy kopaniu na dzialce wykopałem dwie ręce w stanie do- nadaje się do zapisywania luźnych spostrzeżeń, opisu wra-
brym, z kamienia. żeń, bez próbyich porządkowania, interpretacji, dochodzenia
Orientuję się, że Dyrekcjajest w posiadaniu starożytnej rzeć- związków, wzajemnych zależności między opisywanymi fak-
by greckiej bogini Wenus Zmilo. Dyrekcja nie zaprzeczy, bo tami, zdarzeniami itd.
są świadkowie. Z kolei składnia zdań podrzędnie złożonych (spójniki:że, bo,
Myzej wzmiankowana rzeżba nie ma rąk, bojej brakują. Ja ponieważ, aby, by, żeby; zatmki względne: kto, co, kiedy, gdzie,
o tym wiem z dobrego źródła. jak, jaki, który itd.) charakteryzuje się znacznym stopniem
Polonistyka.com
259
intelektualizacji. Jest więc stworzona do formułowania tych stawowego, kwalifikują emocjonalnie lub moralnie fakty,
fragmentówtekstu, w których podejmuje się jakieś rozumo- zdarzenia itp., o których mowa wzdaniu głównym. Wypo-
wanie, dochodzi związkówi relacji przyczynowo-skutkowych. wiedzi parenetycznerozbijają wprawdzie składniowoI lo-
Wybór wskładniowej organizacji wypowiedzi zdań podrzęd- gicznie wypowiedź, sąjednak znakomitym środkiem wpro-
nie lub współrzędnie złożonych może wiele powiedzieć czy- wadzania wątków pobocznych, drugorzędnych, dygresji,
telnikowi o kondycji intelektualnej piszącego — sprawności odautorskich komentarzy o charakterze ironicznym, subiek-
w obserwowaniu, ocenianiu świata, faktówi zdarzeń; zdol- tywnym.
ności logicznego prowadzenia myśli. 8. przeciwstawienie, kontrast (antyteza);
> Efektowną, silnie nacechowaną ekspresywnie formą logicz-
XXIX. no-składniowego ukształtowania wypowiedzi, zwłaszcza
1., 2. elipsa i symetria w budowaniuzdań; w części tekstu poświęconej argumentacji, jest antyteza.
> W zakresie kompozycji zdania ważną techniką wzbogaca- Polega ona na ujęciu wjedną całość składniowątreści prze-
nia indywidualnej składni piszącego jest elipsa. Polega ona ciwstawnych.
na pominięciu w zdaniu jednego członu składniowego, 9. pytania;
zwłaszcza orzeczenia. > Zdanie pytajne może służyć różnym cełom: ekspresji uczuć
Wartość elipsy płynie stąd, że kryje ona wsobie zdolność piszącego lub też oddziaływaniu na emocje i przekonania
kondensowania przekazywanych treści, co w czasach po- czytelnika. Jeśli niesie ze sobą intencję prawdziwego pyta-
wszechnego gadulstwa, wielosłowia wydaje się ogromną nia, może stać się wyrazem niepokojów, obaw,ironii piszą-
zaletą. cego lub też pobudzać czytelnika do jego własnej aktywno-
3.-5. powtórzenie (anafora, epifora), paralelizm składniowy; ści intelektualnej, zapraszać do swego rodzajudialogu z au-
> Bardzo przydatnym dla stylu zabiegiem konstrukcyjnym torem. Typem pytań szczególnie przydatnym wkształtowa-
w składni są wszelkiego rodzaju celowe powtórzenia jedne- niu składni tekstu mogą być tzw. pytania retoryczne: wypo-
go lub kilkusłów. Nagromadzone wjednym tekście lub jego wiedzi mające z pozoru:postać pytania, wistocie — niewyra-
fragmencie mają silny walor ekspresywny. Powtórzenie naj- żające intencji pytajnej i niepobudzające czytelnika do wy-
częściej przybiera postać anafory, gdy powtórzony element siłku w poszukiwaniuna nie odpowiedzi, np.:
znajduje się na początku kolejno po sobie następujących Cóżjest piękniejszego niż macierzyństwo?
jednostek składniowych (zdań, fraz). Czasami — epifory — Kto nie chciałby wyruszyć w podróż dookoła świata?
powtórzony element znajduje się na końcuzdania. Komu mamypoświęcić nasz czas, jeśli nie najbliższym?
Powtórzenie bywa źródłem usztywnienia składni tekstu — Czyź nie najważniejsze jest zdrowie?
jego zastosowanie często pociąga za sobą użycie w bezpo- Pytanie retoryczne stanowi czasem nawiązanie do czyje-
średnim sąsiedztwie zdań zbudowanych według tego Sa- goś, rzeczywistego lub tylko zakładanego przez piszącego,
mego schematu, a więc poszczególne części zdania wystę- przypisywanego komuśprzekonania. Dlatego w tekście zna-
pują w nich w podobnej kolejności. Ta właściwość tekstu, komicie nadaje się do formułowania wniosku albo argu-
tzw. paralelizm składniowy, może w pewnych sytuacjach mentu. Zamknięcie sądu autorskiego w formę pytania
być wykorzystana przez autora jako środek ekspresji. wzmacnia go i zabarwia emocjonalnie. Stąd ma znacznie
Domeną powtórzeń jest przede wszystkim poezja, jednak większą siłę perswazji niż podobne znaczeniowo zdanie
jej dobrodziejstwa, zwłaszcza walory perswazyjne, powinny oznajmujące. Forma pytania kamufluje kategoryczność sądu
być docenione w każdym tekście pisanym. Powtórzenie zna- narzucanego odbiorcy. Najczęściej ma postać sentencji spo-
komicie nadaje się z jednej strony do eksponowania treści łecznie aprobowanej, więc uniemożliwia replikę czytelni-
ważnych dla piszącego, z drugiej zaś może onopełnić funk- ka, wymaga od niego akceptującego milczenia. W tym wła-
cję opóźniającą — gdy autor tekstu poprzez powtórzenie śnie tkwi tajemnica jego siły przekonywania.
jakichś słów i opóźnienie pewnych treści skupia uwagę 10. ekskłamacje (wykrzyknienia);
czytelnika, zmuszając go do oczekiwania na te ostatnie. > Dzięki nim tekst nosi wyraźne ślady emocji towarzyszą-
Korzystając z wartości stylizacyjnych celowych powtórzeń, cych pisaniu tekstu.
należy pamiętać o niefortunności powtórzeń przypadko-
wych, nieplanowanych, zwracać uwagę zwłaszcza na „wszę-
dobylskie”, słowo być w najrozmaitszych formach gramatycz- >. Jeśli rzeczownik ma kilka przydaweknierzeczownikowych,
nych, które przecież w różnych kontekstach z pożytkiem to najczęściej zachowują one następującą kolejność:
można zastąpić innymi, szczegółowszymi wznaczeniu cza- . zaimek wskazujący: ten, ta, to;
=
sownikami. . zaimek dzierżawczy: mój, twój, jego itd.;

to
6., 7 parenteza; . liczebnik: dwa, drugi, dwoje itd.;

U
>. Atrakcyjnymstylistycznie zabiegiem konstrukcyjnym zda- . przymiotnik oceniający, np. mądry, dobry;
42
nia jest parenteza, czyli wprowadzanie do zdań głównych . przymiotnik oznaczającycechy zewnętrzne: wielkość, bar-
th
wszelkich struktur nawiasowych, wtrąconych, podanych wę, materiał itd., np.: duży, drewniany;
jako dopowiedzenie, niewiążące się ze zdaniem zasadni- np.: ta moja pierwsza młodzieńcza miłość; dwie dorodne, żół-
czymformalnymi związkami składniowymi. Podobne uzu- ie gruszki.
pełnienia są najczęściej zdaniami wykrzyknikowymi, py- Odstępstwo od takiego szyku wnosi nacechowanie stylistycz-
taniami. Uwydatniają jakiś element wypowiedzenia pod- ne — właściwe jest stylowi podniosłemu, służy archaizacji,
260 Polonistyka.com
poetyzacji itp., np.: młodzieńcza ta moja pierwsza miłość; żółte c. Redakcja odesłała tekst do korekty.
dwie dorodne gruszki. d. Wołał wszystkich na pomoc.
e. Podjęto różnorodne działania w celu zreformowania
XXXI. służby zdrowią.
1. Gdy piszemy o czasie zdarzenia: . Gdy piszemy o utrudnieniach wrealizacji czynności:
a. Podczas pobytu w Polsce Tomasz poznał wielu przyja- a. Miała niełatwe życie, ale nie traciła optymizmu.
ciół. Mimo że miała trudne życie, nie traciła optymizmu.
b. Przy tłumaczeniu artykułu na jężyk angielski korzysta- Mimo trudnego życia nie traciła optymizmu.
łem aż z 4 stowników. b. Aresztowano go bez dowodów.
„. Agata była nieśmiała, dopóki była panną. . Gdy piszemy o warunkach, które muszą być spełnione:
GO
. Dziecko zostało u nas do powroturodziców. a. Może matka wyzdrowieje. Dzieci staną się wtedy spo-
. Pisał listy, dopóki o nas pamietał. kojniejsze.
mo
Odkąd zmarta matka, domjest pusty i smutny. b. Gdvbyś nie lekceważył zasad diety, teraz nie miałbyś
Od śmierci matki domjest pusty i smutny. nadwagi.
. Pierwsze wiersze drukował jeszcze przed ukończeniem c. Dostanie posadę na uczelni, pod warunkiem że zrobi
uQ
studiów. doktorat.
Pierwsze wiersze drukował jeszcze wczasie studiów. d. Wrazie zmęczenia przerwij na chwilę ćwiczenie.
h. Po referacie profesorarozpoczęła się ożywiona dyskusja. e. Nasi zawodnicyprzegrają ten mecz, chyba że będą in-
i. Jak tylko lekarz zbadał chorego, skierował go do szpi- tensywnie trenować.
tala. f. Oskarżonego nie aresztują bez wyroku sądowego.
Ledwie lekarz zbadał chorego, skierował go do szpitala. g. Od ciągłego ogladania filmów pelnych agresji dziecko
Od razu po zbadaniuchorego lekarz skierował go do samo staje się agresywne.
szpitala. h. Pod wpływem miłości rodzicówdzieci lepiej się rozwi-
Natychmiast po zbadaniu chorego lekarz skierował go jają.
do szpitala. i. Z takimi poglądami mężczyzna nie powinien się że-
. Gdy piszemy o przyczynie zdarzenia: nić.
o
a. Poszedł do lekarza, ponieważ czuje się coraz gorzęj.

Poszedł do lekarza, czuł się bowiem coraz gorzej. XXZXKII.
Zpowoducoraz gorszego samopoczucia poszedł do le- 1. Dokładne okoliczności śmierci Świerczewskiego nigdynie
karza. (oficj.) zostały dokłądnie wyjaśnione — niezręczne użycie w jed-
Źle się czuł, więc poszedł do lekarza. nym zdaniu wyrazówpokrewnych słowotwórczo: dokład-
b. Ze zdenerwowania nie mogła nic powiedzieć. ny i dokładnie;
c. Ze wzgledu na coraz gorszy stan pacjenta jechali po- . Piłka nożna była pasją Jego życia, którą interesowałsię
o
woli. oficj.) do ostatnich chwil swojego życia => nieudolne powtórze-

Jechali powoli, bo stan pacjenta był coraz gorszy. (pot.) nie wyrazu życie;
d. Andrzeja W. skazano na 10 lat za kradzież samochodów. . Taki sposób życia może prowadzić do choroby, a nawet do
UJ
e. Szybko wracał do zdrowia dzięki troskliwej opiece naj- osłabienia organiznu =» konstrukcja a nawet wprowadza
bliższych. wpierwszej kolejnościtreść o mniejszym znaczeniu, w dru-
£. Popsuła sobie wzrok przez wielogodzinną prace przy giej — treść o większej wadze, mniej spodziewaną przez
komputerze. odbiorcę, np.: choroba, a nawet Śmierć. W tym zdaniu ko-
. Od silnego zapachu kwiatów bolała głowa i nie można nieczna jest więc zmiana szyku: [...] do osłabienia organi-
GQ
było spać. zmu, a nawet choroby;

h. Z powodu coraz słabszej pamięci wszystko zapisuję . Opóźnienie nie niepokoiło nikogo = niefortunne niecelo-
wkalendarzu. (oficj.) we nagromadzenie sylaby nie;
. Gdy piszemy o celu czynności: . Problem ten interesował wielu uczonych i ludzi > błąd
LI
a. Przyszedł do nas po poradę. wklasyfikacji: uczeni to także ludzie;

b. Ubierał się i zachowywał dziwacznie dla zwrócenia ia . Także niemieckie mercedesy odnosiły sukcesy => nieza-
siebie uwagi. mierzony rym.
29. REDAGOWANIE TEKSTU
nego skowronek. Wydaje się on podobnydo wróbla:jest

Użyte w opisie słownictwo musi mieć charakter stylistycz- mały, upierzenie ma szare, jego dziób przypomina ksztat-
nie neutralny, pozbawiony metafor oraz innych leksykal- tem stożek. Gniazdo wije sobie na ziemi pośród traw
nych środkówpoetyckich. i zboża. Żywi się przede wszystkim owadami. Najesieni
WZORY skowronki zbierają także ziarnka i gromadzą się wtedy
. Kiedytylko śniegi stopnieją i wiosenne słońce zacznie na ścierniskach wwielkie stada. Ludzie lubią te ptaki,
mocniej przygrzewać, przylatuje znad Morza Śródziem- zwłaszczaza ich pięknyŚpiew, wczasie którego wzbijają
Polonistyka.com
261
się one wysoko. Jesienią skowronki znówodlatują do cie- Przybliżając czytelnikowi obraz osoby, autor opisu zobo-
płych krajów. wiązanyjest przedstawić jej sylwetkę, strój, sposób poru-
. Ziemia jest wielką kulą, która krąży wprzestrzeni wokół szania się, mówienia, zachowania, gestykulacji. Szczegó|-
Słońca, obracając się przy tym dookoła własnej osi. Po- ną wagę powinien przywiązywać do charakterystyki jej
krywają Ziemię oceany, morza, wielkie lądy i małe, zwane twarzy ze wszelkimi szczegółami, jak zarost, znamiona, bli-
wyspami. Na powierzchni lądów wznosząsię góryi pa- zny, kolor i oprawa oczuitd. Często oprócz wyglądu ze-
górki, płyną rzeki, rozciągają się lasy, pustynie i urodzaj- wnętrznego przedmiotem opisu staje się czyjaś osobowość.
ne równiny. Taki opis jest już charakterystyką postaci.
Nie nacałej kuli ziemskiejjestjednakowociepło: w dwóch Mając przed sobą zadanie opisu sytuacji, trzeba uwzględ-
miejscach, zwanych biegunami, panują wieczne mrozy; im nić jej miejsce oraz czas, uczestniczące w niej osoby, ich
dalej od biegunów, tym klimat staje się cieplejszy. Najda- zachowania.
lej od nich, przy równiku,jest najgoręcej. Na lądach i wy- Przedstawiając czyjeś przeżycia wewnętrzne, odczucia, na-
spach mieszkają różne ludy, które tworzą państwa. Go- łeży wziąć pod uwagę zarówno zachowania człowieka, jak
spodarzemZiemi jest człowiek. i jego wygląd, który zmienia się pod wpływem doznawa-
ZORY nych uczuć.
tn krótkiego opisu
„ a. Co to jest źmija (gadjadowity); Il.
b. Główne częścijej ciała, ich opis (głowa, szczęki, język,
NN
Ę W tekście porównawczym ważny jest dobór cech, które po-
zęby, tułów, grzbiet, pokrycie ciała); służą do przeprowadzenia porównania, należytakże ustalić
. Ruchy zmii, jej głos; kolejność ich prezentacji. Porównanie może być przepro-
BLO
. Pożywienie, wadzone na dwa sposoby:

. Miejsce, gdzie żyje; a. naprzemienny, tzn. przez omówienie kolejno poszcze-
O
Ukąszenie żmii; gólnych cech lub elementów w obu porównywanych

m
. Pierwsza pomoc w wypadku ukąszenia. obiektach;

PO
zy nietoperz jest ptakiem czy ssakiem? b. całościowy, tj. przez wszechstronne zaprezentowanie obu
. Dlaczego ludzie uważają nietoperza za ptaka? obiektów z osobna.
0.0
. Czymsą skrzydła nietoperza (cienka błona międzypal- Ww ZORY

cami kończyn przednich, tylnymi kończynami i ogo- 1 . Opis naprzemienny:
nem)? Sól i cukier, zwłaszcza wproszku, Są na pierwszy rzut oka
. Kiedyte zwierzęta latają? do siebie bardzo podobne. Łączyje biała barwa. Są dość
ho
. Co robią nietoperze w dzień? twarde i ciężkie. I sól, i cukier błyszczą, rozpuszczają się
Gdzie mieszkają? wwodzie i bywają użyteczne.
. Czymsię żywią? Można jednak spostrzec niemałe różnice międzynimi: sól
mód
. Który zmysł mają najlepiej rozwinięty, a który — naj- ma smak słony, a cukier — słodki; sól o wiele łatwiej się
słabiej? * kruszyijest prawie przezroczysta, a cukierprzejrzystyjest
Czy nietoperze są pożyteczne, czy szkodliwe? tylko na brzegach. Wogniu sól rozpryskuje się i trzaska,
—.
. Opisciała; a cukiertopi się na karmel. Soli używa się przede wszyst-

o ©
. Miejsce, gdzie żyje, kim do mięsa ijarzyn, a cukru — do ciast, owocówi napo-
. Pożywienie; jów.
mo
. Obyczaje, chód; Opis całościowy:

. Odrastanie członków; Sól i cukier, zwłaszcza wproszku, są na pierwszyrzut oka
mo
Racze oczy; do siebie bardzo podobne. Oba mają barwębiałą. Są dość

. Pożytek, który przynosi człowiekowi. twarde i ciężkie. I sól, i cukier błyszczą, rozpuszczają się
a
Opis jest to możliwie jak najdokładniejsze zobrazowanie, wwodzie i bywają użyteczne. Możnajednak spostrzec nie-
przedstawienie za pomocą słów przedmiotu, miejsca, zja- małe różnice między nimi.
wiska, sytuacji, osoby, uczuć i doznań itp. W zależności od Sól masmak słony. Łatwo się kruszy. Jest prawie przezro-
przedmiotu opisu uwaga piszącego koncentruje się na róż- czysta. Wogniu rozpryskuje się i trzaska. Używa się jej
nych elementach. przede wszystkim do mięsa i jarzyn.
Opisując przedmioty, autor powinien wziąć pod uwagę ich Cukier natomiastjest słodki. Przejrzystyjest tylko na brze-
kształt, wielkość, kolor, materiał, z którego są wykonane, gach. Wogniu topi się na karmel. Stosuje się go głównie
powierzchnię, wreszcie przeznaczenie. do ciast, owocówi napojów.
Przedstawiając miejsce czy krajobraz, musi skoncentrować „ naprzemienny:
2
się zwłaszcza na charakteryzującymje układzie przestrzen- Zima i lato są porami roku zupełnie do siebie niepodob-
nymoraz specyfice właściwego im nastroju. Autor opisu nymi. Różnią się wszystkim. Wlecie dzieńjest długi, a no-
zachowuje się jak kamerzysta, który przesuwa „oko” ka- ce krótkie; w zimie — przeciwnie: noc jest bardzo długa,
mery według jakiegoś porządku, np. od punktu centralnego a dzień krótki i ciemny. Wlecie powietrzejest zwykle cie-
ku punktom bardziej odległym lub też z prawej strony ku płe, a nawet dokuczają nam upały; wzimie na ogół bywa
lewej. mroźno. Nawet w chmurach co innego się mieści zimą la-
;2 Polonistyka.com
= 51
tem: wlecie — deszcz, w zimie — najczęściej śnieg biały nia i graficzne wyróżnienia (np. pogrubioną czcionkę, roz-
i miękki. Dlatego też i cała ziemia inaczej wygląda w obu strzelony druk, pismo pochyłe) zastosowane przez samego
tych porach roku: wlecie jest zielona od trawyi innych autora. Na tej podstawie dochodzi się do zrekonstruowania
roślin, złota — od dojrzatych zbóż, błękitna — od przezro- strukturystreszczanego tekstu. Należy przedstawić ją za po-
czystej wody, wktórej odbija się bezchmurne niebo. Wzi- mocą numerowanych punktów— każdemu numerowitrze-
mie — ziemiajesi biała, otulona śniegiem, a rzeki ijeziora ba przyporządkować roboczy tytuł informujący o treści da-
pozostają skute lodem. Zielone wlecie drzewastoją zimą nego fragmentu: w ten sposób uzyskuje się coś na kształt
bez liści, czasem ozdobione szronem; błękitne niebo za- spisu treści. Jeśli każdy punkt zostanie rozwinięty w zdanie
mienia się na szare, lasy i ogrody, wlecie pelne gwaru oznajmujące lub jego równoważnik, powstanie streszczenie.
ptaków, cichną i pustoszeją. Tylko niekiedyrozlega się kra- Streszczać należy każdy dłuższy fragment, którego dokład-
kanie wrony. ne przytoczenie ma mniejsze znaczenie dla pisanej pracy.
Także w ludziach wielka zachodzi zmiana pod wpływem Oto podstawowe kroki, po których wykonaniu powstanie
każdej z tych pórroku. Wlecie, podczas upałów, człowiek strzeszczenie:
staje się leniwy, nie lubi pracować; zimą — przeciwnie — „ krok — selekcja informacji podanych wtekście;
—
pełenjest energii, gotowydo najbardziej nużącej pracy. . krok — spis treści;
9
Opis całościowy: „ krok — napisanie streszczenia.
o
Zima i lato są porami roku zupełnie do siebie niepodob- Streszczanie może być oparte na rekonstrukcji struktury ory-
V
nymi. Różnią się wszystkim. ginału i przyjęciu jego języka. Można jednak, zwłaszcza
Hlecie dzień bywa długi, a noce — krótkie. Powietrzejest gdy relacjonuje się czyjeś myśli w wypowiedzi, korzystać
zwykle ciepie, a nawet dokuczają nam upały. Z chmurpada także z innego typu streszczenia — zbliżonego raczej do
deszcz. Ziemia mieni się barwami: zielenią od trawyi in- komentarza. Podstawą selekcji informacji jest wówczas
nych roślin, złotem — od dojrzałych zbóź, błękitem — od ocena ważności poszczególnych fragmentówstreszczane-
przezroczystej wody, wktórej odbija się bezchmurne niego tekstu. Używa się wtedy mowy zależnej i nie jest się
bo. Lasy i ogrodywlecie tętnią gwarem ptaków. Podczas zobligowanym do przestrzegania układutreści właściwego
upałówczłowiek staje się leniwy, nie lubi pracować. oryginałowi.
Wzimie noc jest bardzo długa, a dzień — krótki i ciemny.
Na ogół bywa mroźno. Z nieba często sypie śnieg biały Iv.
i miękki. Zimą ziemia jest biała, otulona Sniegiem, a rzeki „ Kara śmierci nie działa odstraszająco na przestępców.
go»
i jeziora pozostają skute lodem. Drzewa stoją bez liści, . Nikt nie ma prawa decydować o życiu innych.
czasem ozdobione tylko szronem. Niebo staje się szare. . Przyczyną wielu poważnychprzestępstw, z morderstwem
oo
Lasyi ogrody cichną i pustoszeją. Tylko czasem rozlega włącznie, są zmiany chorobowe, a ludzi chorych nie
się krakanie wrony. Zimą łatwiejjest pracować. można karać za ich choroby.
d. Kara śmiercijest karą nieodwracalną. W wypadkupo-
II. myłki sądu nie można jej cofnąć.
> Streszczenie tekstu wymaga ustalenia tematu publikacji, od- e. Wiele państwzniosło karę śmierci.
dzielenia w czytanymtekście informacji ważnych od mniej f. Kara powinnadziałać wychowująco na sprawcę prze-
istotnych albo powtórzonych wcelach stylistycznych lub stępstwa. Należy zatem dążyć do resocjalizacji, a nie
emfatycznych, czyli oddzielenia oryginalnych opinii auto- unicestwienia człowieka.
ra od tego wszystkiego, co ma ją potwierdzić; odnalezienia . Badaniapsychologiczne pokazują, że samo wykonywa-
uQ
w rzece słów głównego nurtu. Technikę streszczania wy- nie kary śmierci wyzwala wkacie agresję.
korzystuje się, zarówno przygotowując notatki z lektury h. Ocenie sądu podlega nie tylko czyn, ale także człowiek.
przeznaczone wyłącznie do prywatnego użytku, jak i jako Jaki czyn mógłby być podstawąorzeczenia karyśmier-
sposób relacjonowania w tekście autorskim cudzej wypo- ci: jeśli spowodowanie Śmierci, to czy każde, ajeśli nie
wiedzi. Procedurę streszczania należy rozpocząć od pod- każde, to dlaczego życie różnychofiar morderstwa ma
kreślenia ołówkiem tych zdań, a najlepiej słów, które dla mieć różną wartość.
czytanego tekstu są kluczowe. Warto wziąć pod uwagę na- Przykładowe omówienie:
wet kryterium czysto frekwencyjne: duża częstość wystę- Za najmocniejsze, tj. najmniej podległe dyskusji, trzeba
powania słów należących do pewnej klasy znaczeniowej, by uznać argumentya., d.; nieco słabsze — argumenty©. i h.
ich zagęszczenie wjakimś fragmencie tekstu świadczy Najmniej perswazyjnie udane, chociaż także do wykorzy-
o tym, że jest to temat w nim dominujący. Trzeba pamiętać, stania, zdają się pozostałe argumenty. Argument b. zawiera
że na ogół ważne są przytaczane wtekście dane liczbowe, postulat, który wyprowadzonyjest z etyki chrześcijańskiej
a nośnikiemistotnychtreści są wyrazy pełnoznaczne, głów- i tylko na jej gruncie może być przekonujący w walce
nie rzeczowniki i czasowniki, ocen zaś — przymiotniki o zniesienie kary śmierci. Informacja zawarta wzdaniue.
i przysłówki. W wyborze informacji, które zostaną wyko- jest ogółna, dla większej skuteczności w funkcji argumentu
rzystane wstreszczeniu, należy pomijać: przykłady, subiek- wymagałaby uszczegółowienia: wjakich krajach zniesio-
tywne elementytreści, np. dygresje autorskie, fragmenty na została kara śmierci, czy są to kraje o podobnych wa-
powtarzające myśli jakiegoś innego odcinka streszczanego runkach geopolitycznych, podobnym wskaźnikuprzestęp-
tekstu. Trzeba także zwrócić uwagę na wszelkie podkreśle- czości itd. W argumencie f., mającym także charakter po-
Polonistyka.com
263
stulatywny, występuje odwołanie się do pewnej koncepcji, kary śmierci, bezdomnych, celibatu księży, roli policji,
cji prawa, która sama wsobie może być przedmiotem dys- pozaustrojowego zapłodnienia itp. Inaczej zwracamy się
kusji i sporu. Niektóre spośród przytoczonych argumen- przecież do osób o poglądach podobnych do naszych, ina-
tówsą zasadniczo ważne dla uzasadnienia przyjętej tezy, czej do kogoś o odmiennych zapatrywaniach. Niezależnie
lecz wymagają pewnego rozwinięcia i komentarza. Na od tego, do kogo mówimy, do kogo piszemy, starajmysię
przykład argument a. winien być rozbudowany przez po- utwierdzić czytelnika w przekonaniu, że szanujemy jego
danie faktówpotwierdzającychnieskuteczność kary śmier- racje, nawet jeśli się z nimi nie zgadzamy. Nigdy jednak
ci. Argument g. jest mało ważnyspołecznie. wimię uprzejmości, grzeczności, nie rezygnujmy z praw-
W uzasadnianiu różnych racji ważnajest kolejność argu- dy i własnego zdania. W realizacji tego zadania pomogą
mentów. Klasyczna retoryka wprowadziła na określenie naj- nam następujące (przykładowe) formuły:
efektywniejszej kolejności przytaczanych argumentów ter- częściowo; nie do końca; do pewnego stopnia; być może, nie
min ordo Homiericus. Argumenty w potyczce na słowa są całkiem; z wypowiedzi wynika, że tymczasem; rozumiem, że,
Jak wojsko wystawione do obrony przed przeciwnikiem. jednak; trudno nie zgodzić się z, ale, uzupełniając to, co po-
W Homerowskiej „Iliadzie” Nestor ustawił swe wojska tak, wiedział; mogłoby się wydawać, że, ale; X ma rację, jeśli cho-
by najsilniejsze znalazły się na przedzie i na końcu, naj- dzi o, jednak; w moim przekonaniu; według mojego zdania/
słabsze zaś — wśrodku. Podobnąstrategię najlepiej jest przy- mnie jednak; wiem, że, jednak; mam wrażenie, że; nie wiem,
jąć w przekonywaniu do postawionej tezy: pierwszeństwo czy, ale; jak mniemam; można powiedzieć, że, ale z drugiej
należy wtedy dać argumentom najbardziej przekonującym. strony; sądzę, że.
Dla uzyskania efektu dobrego wrażenia puentującego wy- > Wyrażenia podobnego rodzaju pozwolą uniknąć bezpośred-
powiedź dobrze jest zachować także na konieclisty argu- niego, jawnego odrzucenia domniemanego stanowiska czy-
mentówtakie, które wydają się bezdyskusyjne. telnika (słuchacza) i przekazać własny sąd w nieco łagod-
2.a. Od dzieciństwa dziewczynkitraktowane są inaczejniż niejszej formie. Trzeba jednak pamiętać, że wyrażenia „osła-
chłopey. Ma to wpływna ich późniejsze życie zawo- biające” wydłużają z kolei wypowiedź. Zachować więc
dowe: należy umiar wich stosowaniu, by nie utrudniały odbiorcy
— nauczyciele poświęcają więcej uwagi chłopcom niż dotarcia do sensu wypowiedzi.
dziewczętom, są oni częściej odpytywani — wyrabia to
wnich umiejętność radzenia sobie z przełożonymi, VL
— chłopcysączęściej chwaleni za osiągnięcia, krytvko- WZÓR
wani zaś — tylko za zachowanie; stają się więc bar- 1. Co to jest schizofrenia?
dziej odporni na krytykę. a. wyjaśnienie terminu greckiego;
b. Kobiety napotykają w pracy liczne bariery psycholo- b. definicja (schorzenie mózgu powodujące zaburzenia
giczne: wmyśleniu, zachowaniu, uczuciach).
— sukcesy zawodowekobiet oceniane są w kategoriach . Jakie są objawy schizofrenii?
N
szczęścia; mężczyzn —jako efekt wysokich kwalifika- a. objawyniespecyficzne (występujące także w innych cho-
cji zawodowych, . robachj:
— powszechna jest tendencja do niedoceniania pracy — zmienność nastrojów,
kobiet, — problemy wpracyi w szkole,
— niektóre stanowiska są dla kobiet niedostępne. — brak umiejętnościcieszenia się,
c. Kobietyponoszą głównyciężarprowadzenia domui opie- — izolowanie się od świata,
ki nad dziećmi. Żyją w ustawicznymstresie i Jrustracji, — brak dbałości o wygłąd zewnętrzny;
nie mogąc pogodzić roli matki, żony i pracownika. b. objawyspecyficzne tylko dlatej choroby:
— dziwne zachowania,
V. — imówienie „od rzeczy”,
> Każda wypowiedź powstaje z myślą o określonym odbior- — powracające obsesje i urojenia,
cy. Jej nadawca musi więc zawsze brać pod uwagę znajo- — niezdolność do okazywania uczuć,
mość tematu, jaką wykazuje się adresat wypowiedzi, jego wewnętrzne głosy, halucynacje,
przekonania, oczekiwania oraz stosunki, jakie ich wiążą, itp. zaburzenia Snu,
I
Przede wszystkim należy się zastanowić, jaka jest wiedza brak motywacji do działania.
I
adresata tekstu na podejmowany temat. Pamiętać trzeba, że . Kto zapadanaschizofrenię?

u
jeśli się jej nie doceni, zanudzi się czytelnika, podając fak- a. wiek najczęstszych ujawnień choroby;
ty mu znane. Jeśli natomiast się ją przeceni, np. używając b. płeć a schizofrenia(„równouprawnienie płci ').
bez objaśnienia obcych, niezrozumiałych terminów, moż- 4. Jak leczyć schizofrenię?
na go wprawić wzakłopotanie. Autor tekstu musi zatem a. chorobanieuleczalna;
sobie odpowiedzieć na pytanie, co czytelnik sądzi na dany b. rola leków antypsychotycznych.
temat. Czy podziela jego poglądy, czy może różni się od
niego w ocenach? Różnice płci, wykształcenia, wyznania, VII.
życiowych doświadczeń, rodzinnej tradycji, narodowości l. Wieże mariackie byty budowane przez dwóch braci. Je-
itd. są przyczyną rozbieżności wopiniach np. na temat abor- den chciał być lepszy od drugiego i wyżej wybudować
264
Polonistyka.com
swoją wieżę, dlatego każdy z nich śpieszył się z robotą. przez wyraz ogólniejszy. Odwrotna kolejność, tj. zastąpie-
Toto starszy brat szybciej zakończył budowę. Ponieważ nie wyrazuogólniejszego szczegółowszym nie gwarantuje
nie chciał, aby wieża młodszego dorównywałajego dzie- takiej jednoznaczności: Do pokoju weszła kobieta. Tlenio-
łu, zabił brata nożem. Jednakże wyrzuty sumienia nie dana blondynka o wyglądzie Brigitte Bardot milczała (to ta
wałymu Spokoju, toteż tym samym nożemprzebił następ-
kobieta czy inna?).
nie własne serce. Nóż ten — symbol zbrodniczej zazdrości 4. Często rozmawiamz kobietami mającymi problem z nad-
— wisi do dziś wtzw. krzyżu Sukiennic, czyli w miejscu wagą. Na ogół są one zdziwione, gdysłyszą o możliwo-
skrzyżowania się dwóchprzejść przez tę najstarszą i naj- ści kształtowania swojej sylwetki — koreferencyjny za-
piękniejszą halę targową wPolsce.
imek osobowy;
. Krzysztofory to starypałac przy Rynku Głównym, a podnim
to
> Innym sposobem budowania spójności międzyzdaniowej

licznie rozgałęzione lochy, piwnice, iajemne przejścia. Po- jest wykorzystanie leksykalnych nawiązań: formalnych
dobno przechowywano tam niegdyś złoto mieszkającego (przez zastosowanie wyrazu spokrewnionego słowotwór-
wKrzysztoforach alchemika. Gdy pewnego dnia kucharka czo) bądź semantycznych (przez zastosowanie wyrazów
z Krzysztoforówmiała zabić na obiad koguta, wyrwał się należących do tego samego pola tematycznego).
Jej i uciekł do lochów. Ona pobiegła za nim, lecz zabłądzi- 5. Nauczanie niejest dziś zajęciem ani łatwym, ani wdzięcz-
ła. Wtemcoś błysnęło, potemstanął przednią kogut, który nym. Nauczyciel jest narażony na wiele przykrych do-
przemówił ludzkim głosem: wskazał kucharce drogę do wyj- świadczeń => leksykalne nawiązanie słowotwórcze; wy-
ścia, a nastepnie dał garść złota oraz zakazał oglądać się razy nauczanie i nauczyciel odnosząsię do różnych obiek-
za siebie. Kucharka poszła. Wychodząc jednak z piwnicy, tów, jednak są ze sobą powiązane słowotwórczo (mają
obejrzała się, dlatego też drzwi zatrzasnęty się z hukiem, wspólny rdzeń oraz wspólną część znaczenia);
a złoto zamieniło się w śmieci. Skarb krzysztoforski został 6. Lubię twórczość Lema. Fantastyka naukowa to mój ulu-
wiec w podziemiach, po latach zaś część lochówzawaliła biony gatunek literatury =» leksykalne nawiązanie se-
się i odcięła dojście do skarbu. mantyczne; powtórzenie jest w tym wypadku mniej wi-
doczne — wykrywalne tylko na podstawie wiedzy o świe-
VAL. cie. Wyrażenie fantastyka naukowa daje się powiązać
Wandato córka Kraka, która objęła pojego śmierci panowa- z poprzednim zdaniem tylko pod warunkiem,że dla czy-
nie nad Krakowem. Była ona panną wielkiej urodyi rozumu. telnika jasne jest, że Lemjest autorem prozyfantastycz-
Gdy usłyszał o jej urodzie książę niemiecki Rydgier, przysłał nonaukowej. Trzeba więc mieć na uwadze, jak ważne jest
do Krakowa posłówz prośbą o rękę królewny, a gdyby odmó- ustalenie wspólnego zakresu wiedzy z czytelnikiem. Duży
wiła — groziłjej wojną. Wandanie chciała poślubić niemiec- skok pojęciowy, wyzyskujący własne, indywidualne sko-
kiego księcia, ponieważ jej — wolnej pani wolnego królestwa jJarzenia autora możliwy jest tylko wtedy, gdy mamy pew-
— siłą chciał swą wolę narzucić. Odmówiła więc Swej ręki. ność, że dzielimy z czytelnikiem rozległy obszar wspól-
Rvdgier na czele wojsk wkroczył w granice królestwa. Wanda
nych doświadczeń i wiedzy.
zaś zgromadziła rycerzy imężnie stawiła czoła najeźdźcy, od-
nosząc wspaniałe zwycięstwo. Uznała jednak, że po takim X.
zwycięstwie należy się bogomofiara dziękczynna,i złożyłają > Jednym z najważniejszych sposobówkształtowania we-
z zycia, rzucając się w nurty Wisły. Ku czci dzielnej królowej wnętrznej spójności tekstujest takie łączenie ze sobą kolej-
poddani usypali pod Krakowem wysoki kopiec. Dziś dookoła nych zdań, aby każde następne powtarzało część informa-
niego rozciąga sie Nowa Huta. cji przekazanej już w zdaniu poprzedzającym(lub zdaniach
poprzedzających). Powtórzeniu może ulegać element bez-
IX. pośrednio przylegający albo odległy. Dzięki takim powtó-
> Najważniejszym sposobem uzyskiwania spójności między- rzeniom informacji powstaje wtekście cały łańcuch zazę-
zdaniowej jest zastosowanie leksykalnych powtórzeń: do- bień. Element nowo zakomunikowany staje się w dalszej
kładnych lub niedokładnych (synonimów — wyrazów części punktem wyjścia do następnej porcji informacji.
o znaczeniuidentycznymlub zbliżonym; peryfraz — wyTa- Pajęczyna jest bardzo wytrzymałym materiałem: pięć razy
żeń opisowych, hiperonimów — jednostek leksykalnych odporniejszym na rozciąganie niż stal, 30% elastyczniej-
o szerszym zakresie; koreferencyjnych zaimków osobe- szymod nylonu. Przyczyną jej wytrzymałościi elastyczno-
wych i wskazujących, które zastępują jeden wyraz lub od- ści zajęli się naukowcy z Uniwersytetu Wyoming. Uczeni
cinek tekstu). stwierdzili, że pojedynczanić pajęczynyskładasię z maleń-
1. Wczoraj wieczorem porywacze oddali rodzicom porwaną kich cząsteczek wyposażonychna końcach w mikroskopijne
przed tygodniem dziewczynkę. Dziewczynka jest w szoku „zatrzaski” pozwalające imłączyć się jak klocki lego. Ta-
i wymaga opieki psychologa => powtórzenie dokładne; Jemnica niezwykłych właściwości „zatrzasków”tkwi w ge-
2. Dziś przylatuje do Polski Oiciec św. Papież pozostanie nach odpowiedzialnych za powstawanie protein tworzących
wojczyźnie do 14 czerwca — synonim; szkielet konstrukcyjny pajęczyny. Odkrycie tych genów
3. Wogrodzie kwitły żonkile i tulipany. Kwiat tworzyły na i wprowadzenie ich do komórek pewnych bakterii pozwoli
trawniku barwny kobierżec <=» hiperonim: uzyskać protelnyidentyczne jak w pajęczynie. Podobnepro-
> Jednoznaczne nawiązanie między zdaniami powstaje tylko teiny będą zastosowane wprodukcji na przykładnici chi-
wtedy, gdy nazwa zostaje zastąpiona w kolejnym zdaniu rurgicznych— cieńszych, lecz mocniejszych od stosowanych
Polonistyka.com
265
dotychczas. Takie nici proteinowe zmniejszą krwawienie dobrego albo doiknęłamczegoś ladnego czyprzydatnego,
i urazy tkanek. mówili: „„cacy”. Jeśli byłamniegrzeczna, zrobiłamcoś nie-
bezpiecznego, dotknęłam czegoś brudnego, brzydkiego —
Ł. używali słowa „be”. Dziś z perspektywyczasu wiem, że te
1. Niepotrzebnie powtórzono informację o tym, że mężczy- dwadziecinne słowa służyły moimnajbliższym do tworze-
zna uciekł z budynkuprokuratury. nia mojego systemu wartości. Qd najwcześniejszych lat
istem gończym poszukiwanyjest 60-letni Janusz M. z Gdań- dzieciństwajesteśmy wprowadzani wświat wartości. Do
ta, który przez trzy lata współżył z I5-letnią dziewczyną. rodziców dołączająz czasem wychowawcy, księża, polity-
f. uciekł z budynku prokuraturypo przesłuchaniu, zanim pro- cy. Ostatecznie nie da się od wartości uciec, nawet jeśli
iratura zdążyła wystąpić do sądu o areszt. ktoś deklaruje chęć życia bez nich.
2. Niepotrzebnie powtórzono informację o znalezieniu zwłok. . Słowo „wartość ” ludzie na ogół kojarzą z moralnością.
tO
* miejscowości Nowogrodziec w woj. jeleniogórskim wpo- Wydaje sięjednak, że ograniczeniejego rozumienia do wy-
liżu dyskoteki „Maks”, około szóstej rano, znaleziono zwło- miaru etycznego jesi uproszczeniem. O wartościach moż-
' żołnierza zjednostki w Żaganiu. Policja zatrzymała trzech na mówić także w odniesieniu do etyki, religii, pragmaty-
chroniarzyz dyskoteki. Według świadków, ochroniarze oko- ki. Także mój system wartościjest wielowymiarowy.
> czwartej nad ranem szarpali się z żołnierzem. . „Wierzę, że życie warte jest, abyje przeżyć. Twoja wiara
1)
pomoże ci uczynić je pełnym wartości”. Myśl Williama
MŁ. Jamesa wprowadza nas w samo sedno problemu wartości
rzykładowe wyrażenia i zwroty metatekstowe: wżyciu człowieka. O wielkości naszego życia decyduje do-
rzedmiotem mojej wypowiedzi; zacznę od; zajmijmysię naj- konanyprzez nas wybórwartości, którymi się w nim kie-
ierw; po pierwsze, po drugie, po trzecie; przejdźmy do na- rujemy. Czyjest w nim miejsce na miłość, prawdę, uczci-
'ępnego zagadnienia; przejdę teraz do innej sprawy; z kolei wość, odpowiedzialność, sprawiedliwość, przyjaźń, współ-
zjmiemysię; podsumujmydotychczasowe rozważania; ijesz- czucie? Czy może pierwsze miejsce zajmują wnim prag-
ze parę przykładów;tyle o, a teraz 0; reasumując; jak widać; matyzm, pieniądze, chęć zysku?
asuwa się pytanie; tak więc, omównmypo kolei; podsumowu-
ic; i ostatnia kwestia/ sprawa/ problem; zastanówmy się XIV.
reszcie/jeszcze; zjednej strony, z drugiej strony. 1. Wstęp nie ma związku z tematem.
- Pisząc tekst, warto tak poprowadzić w nim myśl, aby jej 2. Tytuł i sam tekst są odrębnymi całościami. Umieszczenie
przebieg i kierunek były dla odbiorcy czytelne. Pomagają w pierwszym zdaniu zaimka zen nawiązującego do użyte-
wtym tzw. tranzycje, tj. formalne, językowe środki stano-
go wtytule wyrazu pycha nie jest fortunne ze względu na
wiące jakby szkielet wypowiedzi, spoiwo pomiędzy po-
naruszenie warunków wewnętrznej spójności akapitu
szczególnymi ogniwami myślowymi wtekście. Przytoczo-
wstępnego.
ne wyżej przykłady sformułowań metatekstowych nadają
. W tym akapicie wstępnym zabrakło jakiegoś ogółniej-
U)
się do wewnętrznego uspójniania akapitów, nadania im

szego zdania, które uzasadniałoby nawiązanie do biblij-
przejrzystej struktury.
nej historii o zakazanym owocu. Rozwinięcie myśli
o twórczym aspekcie ludzkiej pychy stanowi swego ro-
JAII.
dzaju polemikę z intencjami biblijnymi, a te nie zostały
- Należy pamiętać o podstawowych zadaniach, jakie ma do
przez autora jeszcze przedstawione. Podobne zdanie
spełnienia akapit wstępny. Jego celem jest mianowicie:
mogłoby być w odpowiednich warunkach wprowadzo-
1. Odpowiednie przygotowanie czytelnika do lektury tek-
ne do zakończenia.
stu i odbioru tematu;
4. Autor do sformułowanego stosunkowo wąsko tematu do-
2. Zainteresowanie tematem i pracą, skupienie na nich uwagi
biera bardzo ogólny wstęp, poświęcony problematyce
odbiorcówprzez podkreślenie wagi omawianych kwestii;
znacznie ogólniejszej. Tak zredagowany wstęp zapowia-
. Wytworzenie atmosfery życzliwości i przychylności dla
02
da tekst poświęcony raczej Biblii, a nie pysze.

autora i jego wypowiedzi;
4. Spowodowanie takiego stanu świadomości czytelnika,
wktórym miałby on jasność, czego może się spodzie- XV.
wać po lekturze tekstu.
1. Przemiany wielu sfer życia wpływają na sytuację języka.
Należy unikać dwóch zasadniczych grzechówpopełnia- Odżyskanie niepodległości państwowej zmniejsza zapo-
nych często przez niedoświadczonych autorów: itrzebowanie na podniosłyjęzyk religijno-narodowej reto-
1. Zbyt długiego wstępu; rykiprzez długie lata tak skutecznie podtrzymującej wśród
2. Ogólnikowości. Polaków ducha wspólnoty i oporu. Postęp demokracji
Wstęp za długi w stosunku do zasadniczej, rozwijającej i pluralizmupolitycznego przynosi zwycięstwo zasadyję-
części pracy może być źródłem oddalenia się od tematu. zykowej wielopodmiotowościi dialogu. Liberalizm gospo-
Pisanie zaś rzeczy ogólnych często uchodzi za lekcewa- darczy i rozwój indywidualnej aktywności ekonomicznej
żenie odbiorcy. otwiera pole dla rozwoju nowego słownictwatechniczne-
YZÓR go i handlowego. Intensyfikacja kontaktów ze światem
1. Kiedy byłam dzieckiem, często styszalam od rodziców i Europą oznacza nieuniknioneszerzenie się wjęzyku OD-
i dziadków dwa słowa: „cacy” i „be”. Gdy zrobiłamcoś cychsłów.
-66 Polonistyka.com
> Pierwsze zdanie wyraża ogólną myśl, a następne — są jej dycja oświeceniowa określała metaforą „słowa — wymiennej
szczegółowym udokumentowaniem. monety .
2. Wypada f...] zauważyć, że w dobie współczesnej w wyni- Co to właściwie znaczy, że słowo jest wspólne, że słowo jest
ku migracji i zmian granic państwowych ukształtowała wymienną monetą? Czy tylko to, że np. dla nas wszystkich
się obiektywnie nowa relacja międzyjęzkiem a wspólno- brat to syn tej samej matki, a matka fo ta, która nas urodziła,
ią narodową, związki wzajemne statysię w nimŚcisłe. Licz- wychowała?
ni Polacy mieszkający za granicą tracą znajomość pol- Nie tylko, to także jaki, że i brat, i matka to słowa niosące
skiegojęzyka, niektórzyz wielkim wysiłkiem próbują wra- poczucie bezpieczeństwa, oparcia, bliskości, zrozumienia,
cać do języka ojców. Z drugiej strony, osoby znające pol- dobre konotacje odzywające się w przesunięciach znaczeń
szczyznę biegle deklarują się jako obcy narodowo, a wie- iakich, jak brat 'ktoś bliski” — stąd także brat 'zakonnik” —
lu cudzoziemcówuczysię polskiego że względówczysto w użyciach przenośnychtakich, jak Franciszkowe brat siońce
praktycznych, chcąc w Polsce studiować lub prowadzić i brak wilk, jak matka ziemia i matka ojczyzna. Jednakże są
interesy. Osiągamypodtym względemstatus właściwyję- znaczenia i są zwłaszcza konotacje słów, które nas łączą,i ta-
zykom światowym. Przestaje być więc język mechanicz- kie, które nas dzielą, nawet w obrębie jednego języka, zasad-
nym kryterium narodowości. pozostaje jednak dalej wsze- niczo jednego kręgu kulturowego. Bywają układy rodzinne,
rokim odczuciu społecznymistotnymczynnikiem identyfi- doświadczenia życiowe takie, w których słowo brat, a nawet
kacji narodowej i najbardziej oczywistą więzią lączącą Po- siowo matka stająsię nienawistne, doświadczenia, które nisz-
laków. czą całe przez pokolenia stworzone otoczki ciepła i światła
Akapit zbudowanyjest ze zdań — przesłanek, a kończysię wokół tych słów. Człowiekowio takim balaście doznańnic nie
W
wnioskiem. powie czyjaś deklaracja: „chcę być dla ciebie bratem”, „chcę
. Obóz koncentracyjny Gross-Rosen — obecnie Rogoźnica, być dla ciebie matką”. Słowo nie funkcjonuje tu jako moneta
u
woj. wrocławskie — założono 2 sierpnia 1940 r. jako filię wymienna, to samo stowo dwóch ludzi rozumie różnie wich
obozu Sachsenhausen-Oranienburg. Miejsce pod obóz wy- aksjologicznym nacechowaniu, ich. dialog przestaje być dia-
znaczono w bezpośrednim sąsiedztwie miejscowego ka- logiem porozumienia.
mieniołomu, a więźniów traktowano jako siię roboczą. Nie tylkojednak różnice indywidualnych doświadczeń nisz-
Warunki życia w Gross-Rosen należały do najcięższych. czą mit słowa — wymiennej monety. Niszczy go również zna-
Głodowe wyżywienie, praca ponad siły w kamieniołomach, miennydla współczesności, ale przecież zawsze wjakimś stop-
brak pomocylekarskiej, bicie i maltretowanie powodo- niu obecnypluralizm kulturowy, światopoglądowy. Co inne-
wały wysoką śmiertelność. I maja 1941 r. podobóz prze- go znaczysłowo religia dla człowieka wierzącego, co innego
kształcono w samodzielny obóz koncentracyjny. Wśród dla zagorzałego ateisty. Innymi konotacjami obrasta słowo
więźniówtego obozu byli obywatele belgijscy, czescy, ho- posłuszeństwo we wspólnotach zakonnych — i w środowiskach
lenderscy, niemieccy, polscy, radzieccy. Odjesieni 194] r. młodychkontestatorów, podobniejak różne są konotacje sło-
Gross-Rosen stał się również obozem zagładyjeńcówra- wa Sina
socjalizm, komunista, a z drugiej strony ksiądz, Kościół
dzieckich. wrozmaitych odłamach naszego społeczeństwa, winnychtakże
> Akapit zawiera zdania związane wspólnym tematem, po- społeczeństwach współczesnego świata.
daje kolejno nowe informacje o przedmiocie opisu. I wreszcie wieloznączność i nieostrość znaczeniowasłów,
tylu słówtak dla nas ważnych. Ileż dyskusji wokół słowa god-
XVI. ność, słowa prawda czy wolność. Ileż razyci, którzy używają
> Jednym z najważniejszych warunków owocnej lektury każ- tych słów, rozumiejąje całkiem inaczej niż ci, którzy ich słu-
dego tekstu jest zrekonstruowanie jego struktury. Autor po- chają, którzyje czytają. Wnioskiz tego oczywisie — słowa wcale
winien ułatwić to zadanie czytelnikowi, dokonując we- nie zawsze stanowią monetę wymienną o stałym kursie, słowa
wnętrznych podziałów swojego tekstu na akapity. Tekst nie zawsże prowadzą do zrozumienia, bardzo często — do nie-
dłuższy niż pół strony formatu A-4 należy podzielić na aka- porozumień.
pity obejmujące średnio 10-20 wierszy, co daje ostatecznie
3-4 akapity na stronie. XVII.
Słowo, jeśli nie jest sztucznym tworem terminologicznym, > Podczas cytowania obowiązują następujące zasady:
powstaje zawsze w czyimś tekście, jest słowem moim, twoim, — Początek i koniec cytowanego materiału źródłowego trze-
słowemdziecka lub poety. Lubimytakie słowa czyjeś — zaska- ba zaznaczyć cudzysłowem, por. p. 1.-6. w ćwicz., lub też
kujące nas, Świeże, czasem Śmieszne, czasem coś nowego od- (już bez cudzysłowu) złożyć pismem mniejszym od tekstu
krywające wrzeczywistości. Takie Wańkowiczowskie chciej- zasadniczego lub pismem pochyłym (kursywą), por. p. 7.
stwa, nadobtocza Słowackiego, niepotrajyi mironczarnie Bia- w ćwicz.
łoszewskiego, dziecięce irzymaczki zamiast rąk, doroślaków — Po cytacie musi znaleźć się odniesienie do źródła. Można
zamiast dorostych, kradników zamiast złodziei, publicystycz- to zrobić na trzy sposoby. Najprostszym jest podanie w na-
nych oklaskiwaczy, schemaciarzy. papierojadów i państwo- wiasie źródła bezpośrednio po zacytowaniu, por. p. 7.
bójstwa. Jednakże podstawowe nasze porozumienie musi się wćwicz. Informację o źródle cytatu można także podać
odbywać za pomocą słównam wspólnych, słów, które z indy- w postaci przypisu bibliograficznego na dole strony lub
widualizmówprzeobraziły się w wyrazyjęzyka ogólnego czy na końcu pracy (ewentualnie jej rozdziału), por. p. 6.
przynajnniej sitowajakiejśjego odmiany, stałysię tym, co ira- w ćwicz. Przypisy powinny być łączone z tekstem za po-
Polonistyka.com
267
mocą odnośników(odsyłaczy) w postaci cyfr arabskich przytaczania długich fragmentów źródeł i opracowań in-
łożonych mniejszą czcionką w górnej frakcji lub umownych nych autorów. Przy tekście parafrazowanymnie wprowa-
znaków graficznych (np. gwiazdek), por. p. 2.-6. w ćwicz. dza się cudzysłowu, lecz tylko odsyła się do odpowiednie-
Jdsyłaczem do źródła cytatu może być również cyfra arab- go tekstu oryginalnego przez adnotację por. Można powo-
;ka w nawiasie kwadratowym umieszczona tuż po przyto- ływać się wtekście na jakiegoś autora wsposób nieforma|-
:zonymfragmencie tekstu. Źródło cytatu opatrzone taką samą ny, np. w artykule Różyłły albo w pracy Przybylskiego itp.
zyfrą arabską (już bez nawiasu) należy umieścić na końcu Żawsze jednak w tym samym akapicie wymienić należy
zracy(lub jej rozdziału), por. p. 1. w ćwicz. źródło w sposób formalny,tj. przez podanie imienia 1 na-
Ddsyłacz lub nawias z odesłaniem umieszczamypo końco- zwiska autora oraz pełnego tytułu. Nigdy nie używasię
sym znaku przestankowymcytatu, por. p. 1.-5. w ćwicz. wstosunku do osób znanych powszechnie lub środowisko-
leżeli wykorzystanie cytatu kończy się w środku zdania, wo formuł wrodzaju: pani Szymborska, pan Wajda. To po
am umieszczamy odsyłacz lub nawias z odesłaniemdo przy- prostu nieeleganckie! Może nawet wyglądać na ironię.
Jisu, por. p. 1. w ćwicz.
Jeżeli cytujemy tylko fragment zdania, włączamy go w swo-
je pełne zdanie, tak aby stało się częścią spójnej całości > Wszystkie publikacje cytowane wpracy powinny być wy-
składniowej, por. p. 5. w ćwicz. mienione w oddzielnymspisie literatury.
Jeśli w przytaczanym fragmencie celowo coś opuściliśmy, Przygotowująclistę piśmiennictwa wwersji przeznaczonej
ażywamy wielokropka ujętego albo w nawiasy kwadrato- do druku, pamiętać należy o kilku generalnych zasadach:
we albo półokrągłe, abyto zaznaczyć. Opuszczamyjednak 1. Zestaw pozycji bibliograficznych należy umieścić na
tylko takie elementy oryginału, które nie zmieniają zasad- osobnej stronie maszynopisu lub wydruku z kompu-
niczego sensu wypowiedzi, por. p. L., 2. w ćwicz. tera.
Jeżeli podkreślamy, wyróżniamy coś, co nie jest podkre- 2. Przed oddaniem tekstu do druku kilkakrotnie należy
ślone przez autora cytatu, zaznaczamy to w nawiasie kwa- sprawdzić:
dratowym po cytacie [podkreślenia autora pracy, wktó- a. pisownię nazwisk autorów, zwłaszcza prac obcoję-
rej wykorzystano cytaty], por. p. 3. w ćwicz. zycznych;
Jeśli cytowany fragment nie tłumaczy się sam przez się, b. tytuły i podtytuły publikacji, zwłaszcza prac obcoję-
podajemy kontekst, w nawiasie kwadratowym umieszcza- zycznych;
jąc słowa wyjaśnienia, por. p. 4. w ćwicz. c. nazwy oraz siedziby wydawców.
Przytaczając wiersz liczący powyżej 3 wersów, stosujemy Niedokładnie przytoczony tytuł, błędy w nazwiskach są po-
wcięcie od lewego marginesu. Wiernie zachowujemy postrzegane przez czytelnika jako przejawignorancji, braku
dział na wersy. Zwracamy także uwagę na wielkie litery szacunkudla innych autorów podejmujących wprzeszłości
oraz wszelkie wyróżnienia graficzne, por. p. 7. w ćwicz. dany temat.
Jeśli przytaczamy tylko 2, 3 wersy, zamiast wcięcia wcelu 3. Pozycje literaturynależy porządkować konsekwentnie we-
zasygnalizowania początku i końca wersu możemy stoso- dług jednego z dwóchnajczęściej stosowanych systemów:
wać ukośnik, por. p. 6., w ćwicz. System I stosowanyjest przede wszystkim w krótszych pra-
Cytując poezję, jesteśmy zobligowani do użycia cudzysło- cach i artykułach przeznaczonych do publikacji w czasopi-
wu tyłko wtedy, kiedy cytat wprowadzonyjest wtekst cią- smach. Pozycje bibliograficzne są w nim ponumerowane
gły z zastosowaniem ukośników. Wprzytoczeniach z wcię- według kolejności ich cytowania. Odniesienie wtekście jest
ciem cudzysłównie jest konieczny. Możemy natomiast tekst sygnalizowane poprzez cyfry arabskie albo we frakcji gór-
wiersza złożyć pismem mniejszymod tekstu zasadniczego nej, albo podane w nawiasie (najczęściej kwadratowym):
lub pismem pochyłym, por. p. 7. w ćwicz.
Przytaczając cudze słowa we własnychtekstach, należytak- NE "LJ
że pamiętać, iż: SystemII jest wykorzystywanynajczęściej w obszerniej-
Cytować należy wybiórczo! Nie długość i liczba cytatów szych opracowaniach. Pozycje bibliograficzne uporządko-
stanowi o wartości pracy. Powinno się po nie sięgać tylko wane są w nim według alfabetu. Wtekście zaś po cytacie
wtedy, gdy wyjątkowo celnie ujmują myśl ważną dla tema- podaje się nazwisko autorai rok publikacji oraz, jeśli cytu-
tu. Nie mogą one przysłonić wywoduautora. jemy, strony, np.:
Cytaty nie służą czysto technicznemu wypełnianiu tekstu, (A. Rudek 1998, s. 65).
lecz mają pomóc w udowodnieniu postawionej tezy. Po- Publikacje jednego autora pochodzące z tego samego roku
winny więc być możliwie krótkie. oznaczamykolejnymi literami alfabetu, np.:
Cytować nałeży dokładnie! Konieczne jest kilkakrotne (A. Rudek 1987a, s.76).
sprawdzenie każdego cytowanego fragmentuz oryginałem, Wobu systemach opis publikacji powinien zawierać okre-
upewnienie się, czy nie ma błędu wlokalizacji cytatu. ślone dane bibliograficzne.
Przy wprowadzaniuna listę piśmiennictwa artykułówz pe-
VIE. riodykówtrzeba uwzględnić następujące informacje i ich
Parafrazowanie to metoda wprowadzania do tekstu mate- kołejność:
riałówźródłowych, polegająca na włączeniu cudzych my- — nazwiskai inicjały (wpolskiej tradycji często w odwrot-
śli za pośrednictwem mowyzależnej. Pozwala to uniknąć l
nej kolejności) wszystkich autorów:
28 Polonistyka.com
— pełny tytuł artykułu(często umieszczony w cudzysłowie); 4. Wtytułach czasopismi cykli wydawniczych, nazwach
— jeśli tekst jest tłumaczony — inicjały i nazwisko tłumacza; wydawnictwseryjnych wszystkie wyrazy odmienne pi-
— nazwę czasopisma, szemywielką literą (np.: „Język Artystyczny”, „Biblio-
— rok wydania, teka Arcydzieł Literatury Polskiej "); w tytułach czaso-
— numer tomu, woluminu, pism, których nazwy są nieodmienne oraz wtytułach
— numer pierwszej i ostatniej strony tekstu, np.: utworówliterackich oraz tekstów naukowych wielkiej
M. Kielar-Turska (ewent: Kielar-Turska, M.), „Język litery używamy tylko w pierwszym wyrazie (np.: „Po
dziecka w poznawaniu i interpretacji świata” [w:] „Po- prostu”, „Słownikjęzyka polskiego ").
radnik Językowy” 1996, z. 8, s. 28-34, POPRAWA
E. Werber, ,, Talmud — dziedzictwo historii i kultury”, przeł. Literatura z pełnym opisem bibliograficznym:
D. Jovanka-Cirlić [w:] „Literatura na świecie” 19688, — Bartoszyński K., „Zagadnienie komunikacji literackiej w
S. 32-72. utworach narracyjnych " w: „Problemysocjologii literatu-
Wwersji skróconej (jednak zastosowanej konsekwent- ry”, red. J. Sławiński, Wrocław-Gdańsk wydawnictwo 1971,
nie w odniesieniu do bibliograficznego opisu wszystkich S$. 127-148.
artykułów) można pominąć inicjały oraz nazwisko tłu- — Chatman S., „O teorii opowiadania”, tłum. ... [wz] „Pa-
macza, a także strony: miętnik Literacki” 1984,s. 4.
M. Kielar-Turska (ewent: Kielar-Turska, M.), „Język — Ingarden R.. „O poznaniudziełaliterackiego”, tłum. D. Gie-
dziecka w poznawaniui interpretacji świata” [w:] „Po- rulanka, Warszawa wydawnictwo 1976.
radnik Językowy” 1996, z. 8, — Korolko M.. „Sztuka retoryki. Przewodnik encyklopedycz-
E. Werber, „ Talmud — dziedzictwo historii i kultury” [w:] ny”, Marszawa Wiedza Powszechna 1990.
„Literatura na świecie” 1966. — Eco U, „„Lectorin fabula. Współdziałanie winterpretacji
> Bibliograficzny opis monografii i podręcznikówpowinien tekstów narracyjnych”, tlum..... Warszawa wydawnictwo
uwzględniać: 1994. i
— nazwiska i inicjały autorów (wpolskiej tradycji często — Głowiński M., „Bohater zbiorowy” [w:] „Słownik termi-
w odwrotnej kolejności); nówliterackich”, red. J. Sławiński, Wrocław-Łódź wydaw-
— pełny tytuł; nictwo, 19686, ....
S.
— w wypadku drukowanych źródeł historycznych lub lite- — Ong W. J., „Oralność i piśmienność. Słowo poddane tech-
rackich — inicjały i nazwisko edytora naukowego, a w wy- nologii”, tłum. J. Japola, Lublin wydawnictwo 1992.
padku zbioru dzieł wielu autorów — inicjały i nazwisko Literatura ze skróconym opisem bibliograficznym:
redaktora naukowego; — Bartoszyński K., „Zagadnienie komunikacji literackiej w
— jeśli tekst jest tłumaczony — inicjały i nazwisko tłumacza; utworachnarracyjnych " [wz] „Problemysocjologiilitera-
— numer wydania; tury”, red. J. Sławiński, Wrocław-Gdańsk 1971, 127-148.
s.
— miejsce wydania; — Chatman S., „O teorii opowiadania” [w;j] „Pamiętnik Li-
nazwę wydawcy; * teracki” 1984, S. 4.
rok wydania; — Ingarden R., „O poznaniudzieialiterackiego”, Warszawa
I
liczbę tomów lub numer tomui ewent. inicjały i nazwi- 1976.

I
sko jego autora oraz tytuł; — Korolko M., „, Sztuka retoryki. Przewodnik encyklopedycz-
— liczbę stron lub w wypadku cytowania fragmentu — nu- ny”, Warszawa 1990.
mer strony, np.: — Eco U, „Lectorin fabula. Współdziałanie winterpretacji
P. Jasienica, „Rzeczpospolita Obojga Narodów”, wyd. tekstów narracyjnych ”, Warszawa 1994.
II, tI „Srebrny wiek”, Warszawa PIW1992. — Głowiński M., „Bohater zbiorowy” [w:] „Słownik ierminów
J. Huizinga, „Homo ludens. Zabawajako źródło kulitu- literackich”, red. J. Sławiński, Wrocław-Łódź 1966, $. -...
ry”, przeł/tłum. M, Kurecka, W. Wirpsza, Harszawa Czy- — Ong W. J., „Oralność i piśmienność. Słowo poddane tech-
telnik 1963. nologii”, Lublin 1992.
W wersji skróconej można pominąć inicjały i nazwisko
tłumacza, numer wydania oraz nazwę wydawnictwa: XX.
P. Jasienica, „Rzeczpospolita Obojga Narodów, t. I > Długość konstruowanych zdań ma dla stylu podstawowe
„Srebrny wiek”, Warszawa 1992. znaczenie. Wpływa na charakter ekspresji, a w konsekwencji
J. Huizinga, „„Homo ludens. Zabawa jako źródło kultu- na przydatność do przekazywania określonych treści. Sze-
ry”, Warszawa 1903. rokie frazy, obszerne zdania wielokrotnie złożone zwalnia-
> Rozdział z opracowania zbiorowego opisuje się przez wy- ją tempo wypowiedzi. Często jednak zaciemniają przeka-
korzystanie przyimka w zapisywanego w polskiej tradycji zywaną treść. Z kolei zdania krótkie obdarzone są silnym
bibliograficznej na dwa sposoby: ładunkiem emocjonalnym. Umiejętność dobierania zdań
wi... krótkich i długich stosownie do tematuoraz zamierzonego
[w:]..., przez piszącego cełu — to prawdziwa sztuka. Zestawienie
M. Głowiński, „Norwida wiersze przypowieści w. ewent. wypowiedzeń zróżnicowanych co do długości pozwala osią-
f:] „Cyprian Norwid. W150-lecie urodzin”, red. M.Źmi- gnąć ciekawy, zapobiegający znużeniuczytelnika kontrast
grodzka, Warszawa 1973, s. 72-109. intonacyjny.
Polonistyka.com
269
Wyczuł tę subtelną stylistyczną wartość składniowo-inter- długiego ze względówstylistycznych — niecelowe,z takie-
punkcyjną autor „Felietonówprzekornych”. Opisując swój go rozwiązania korzystać.
spójny, harmonijny dom, w którym życie toczy się wsta- . Gdy zbliżamysię do końca XX wieku i oceniamygo z per-
bilnym, odwiecznym tempie, korzystał z obszernego zda- spektywyróżnych dziedzin życia, to patrząc na niego z punk-
nia, szerokiej frazy. We fragmencie zaś mówiącymo pust- tu widzenia badań biblijnych, musimy powiedzieć, że za-
ce domu, w którym zabrakło synów, posłużył się zdaniem znaczył się on wteologii biblijnej znacznym rozwojem. Wy-
krótkim, oszczędnym. W efekcie uzyskał wrażenie ,„poszat- raźnym dla niego impulsem było ogłoszenie w dniu 18 XI
kowania” tekstu, odpowiadające rozpadaniu się domowej 1969 r. Konstytucji Soboru Watykańskiego II „O Objawie-
harmonii i stabilności, niepokojom rodzicielskim, którym niu Bożym”. Inspirowała ona badania w tym kierunku.
poświęconajest ta część tekstu. Wkonsekwencji wiek XX nazywa się coraz częściej ,,stule-
Krótkie zdania nadają wypowiedzi pewien dynamizm, ciemteologii biblijnej".
„przyśpieszają” ją, dają takie wrażenie, jakby powstawały „ Święta żydowskie to Świat na ziemiachpolskichjuż zaginio-
N
na oczach czytelnika. ny. Żydowska kultura, wiara, tradycja jednak żyją, zwłasz-
Zdania długie nadają wypowiedzi charakter tekstu zamknię- cza w Izraelu. Chęć ich poznania, w tym świąt i obrzędów,
tego, do końca przemyślanego, zdaje się doskonałego. może być motywowananie tylko uczuciemnostalgii za utra-
conym kolorytem dawnej Polski. Może także mieć znaczenie
XI. dla zrozumienia narodu, który zarówno wPalestynie, jaki w
> Jedną z najtrudniejszych do opanowania umiejętności w pi- innychczęściach świata, odgrywa ogromną rolę.
saniu jest wyrażanie kwestii złożonych w sposób jasny, . Pamiętam z dzieciństwa nasz dom. Rozciągałsię z niego
13
możliwie prosty, choć nie uproszczony. Chodzi przy tym piękny widok na jezioro.
nie tylko o dobórsłów,lecz także o sięganie po przejrzyste . Baobabynależą do najstarszych drzew. Ich wiek dochodzi
konstrukcje zdaniowe. Długie zdania utrudniają czytelni- czasem do kilku tysięcylat.
kowi dotarcie do ich sensu oraz grożą rozchwianiem skład- . Na południu Polski powódźzalała rozległe tereny. Spowo-
ni. Używanie zdań bardzo długich nie jest oczywiście błę- dowało to ogromne straty gospodarcze.
dem. Warto jednak wszędzie tam, gdzie przekształcenie . Dzieci powinny spędzać wakacje na wsi. Powietrzejest tam
zdania dłuższego w krótsze jest możliwe, a użycie zdania dużo lepsze niż w mieście.
30. REMANENTY GRAMATYCZNE
Polowi z Rydułtów; Źwirkowie z Suchożeber; Raducho-

> Forma B. Ip. od nazwiska Idzi Wiater powinnabrzmieć wie z Jodłowej; Obłomowowie z Krutyni, Kwietniowie
Idziego Wiatera. Nazwisko mogłobytakże przybrać postać Charzyków; Gajcowie z Golubia-Dobrzynia; Dudkowie
b
Wiatra, jako że nazwiska męskie zakończone -er, podob- Międzywodzia; Sępowie Szarzyńscy/ Sęp Szarzyńscy
mW
nie jak rzeczowniki pospolite, odmieniają się z zachowa- z Kołobrzegu; Latowie z Suwałk; Łesiowie z Głuchołaz/
niem -e- ruchomego lub bez jego zachowania, co jednak Głuchołazów;
zdarza się rzadziej. W tym wypadku jednakże lepsza jest Konstancji Krukównie z Karczewa; Samuelowi Górco-
forma Wiatera ze względu na potrzebę zróżnicowania form wowi że Strzelec; Hugonowi Reszce z Dusznik Zdroju;
biernikowych od nazwisk Wiatri Wiater. Antoniemu Świdrygielle z Krzny; państwu Szafrańcom
w Dwikozach; Tarnobrzega; bełżyczanina Alojzego Kon- z Przysuchy; Luizie Szajnosze z Łaska; Romualdzie Okrzei
cę; giżycczanina Eustachego Plocia; dąbrowianina 10- z Małogoszcza; Tytusowi Ferencemu z Łobza; państwu
masza Wojtkowa; elblążankę RuthZiaję; drezdeńczyków Kiełom z Murzasichla;
braci Wróbłów; gdańszczan państwa Morowych; gnieć- Gabrielem d'Annunzienvpot. Gabrielem d'Annunzio;
nianina/gnieźnieńczyka Cezarego Pobóg-Malinowskie- > W wypadkuużycia odmienionego imienia lub innego wy-
go/ Poboga-Malinowskiego; razupotocznie dopuszczalne jest nieodmienianie nazwiska.
> Jeśli pierwszy człon męskiego nazwiska dwuczłonowego Friedrichem Murnauem; Seanem O 'Kelbym; Tomem Chris-
jest nazwą herbu lub zawołaniem bojowym, można pozo- tiem; Piotrem Curie, Hansem Weiglem; Bertrandem Rus-
stawić go w postaci nieodmienionej, w innych wypadkach sellem [wym.: Raselem]; Evangelistą Torricellini, Ruggie-
należy odmieniać oba człony nazwiska. rem Leoncavallem, Giambattistą Vikiem; Dezsem Kosz-
Hiacyntą Miodunką, w Końskich; Anastazym Rytą, w Goł- tolónyim; Nikołajem Trubieckim; Nikolausie Lenau;
dapi; Markiem Rakoczym, w Kwidzynie; Jakubem Chro- Eranęois Mitterrandzie; Pierze Beaumarchais 'm/ pot. Be-
ścienką, w Krasnem; Bronisławą Rola-ŻymierskąRolą- aumarchais; Jakobie Boehmem [wym.: Bómem]; Imre
-Żymierską, w Subkowach; państwem Stępniami, w Wy- Nagyu [wym.: Nodźu]; Andrieju Biełym; Tatianie Tołstej;
sokiem Mazowieckiem, braćmi Miziami, w Nowogrodzie; Władimirze Sołowiowie; Walcie Disneyu; Edgarze Walla-
Pawłem Ostoja-Chrostowskim/ Ostoją-Chrostowskim, sie; Alle Pugaczowej; Franciscu Franco;
w Kargowej; Ottonem Lehrem-Spławińskim, w Konstan- > Nazwisko Franco pozostawia się w postaci nieodmiennej.
cinie-Jeziornie; Iwanie France/ Iwanie Franko;
Polonistyka.com
Bukielowie, z Babimostu, ku Mrocławiowi; Gołąbowie/ Go- mowąa pisownią zakończenia nazwiska występuje różni-
iębiowie, z Białobrzegów, Białobrzeg, ku Międzylesiu, Ja- ca ilościowa, to końcówkifleksyjne zapisuje się po apo-
nowiczówny, z Gniewa/ Gniewu, ku Supraślowi; Malcowie, strofie; jeśli nazwisko kończy się w wymowie -e, to odci-
z Bielska-Białej, ku Dąbiu; Plużanki, z Chyżnego, ku Koby- na się początkowe samogłoski z końcówek przymiotni-
lemu-Gródkowi; Koliccy, z Turku, ku Rucianemu-Nidzie; kowych;
Mali/Małowie,z Cieplic Śląskich Zdroju, ku Krasnemusta- . FFasci, popr.: Fasco = błąd fleksyjny, niepotrzebne od-
UJ
wowi; Ordonówna,z Golubia-Dobrzynia, ku Makoszowom, mienienie imienia nieodmiennego. Imię Marco zaś może
Puzynina,z Istebnej, ku HradcowiKrdlovć; Strużanki, z Lidz- w tym zdaniu wystąpić też w formie odmienionej: Marca;
barku, ku Piotrkowowi Piotrkowu; . *Bruegelowie, popr.: Brueglowie = błąd fleksyjny, nie-
z Dwikóz; Franka Sinatry, Miłośnie /Miłosnej. uwzględnienie wymiany spółgłoskowej przy odmianie na-
zwiska zakończonego -el;
Il. . zdanie popr.;
Andów, Bieszczad/Bieszczadów, Himalajów, Harcu, Pienin, Ape- . zdanie popr., możliwejest też pozostawienie nazwiska w po-
ninów, Atlasu, Kordylierów, Gorców, Alp, Pirenejów, Karpat. stąci nieodmienionej, tj. Marii Ludwiki Gonzaga;
„ *Czechowym, popr.: Czechowem => błąd fleksyjny, zasto-
I. sowanie niewłaściwej końcówki fleksyjnej; w odróżnie-
Salomei Siemaszkówny; Hortensji Rokity; Narków; Horten- niu od przymiotników pospolitych nazwy własne mają
sji, Elwiry Skarżanki z Polikarpem Radziwilłem, Marcelego w N. Ip. końcówkę -em;
Bienia z Kingą Swarną; Darii Wolskiej z Pankracym Mechem,; . FClauda Debussy, popr.: Claude 'a Debussy 'ego => błędy
Bartosza Kyci ze Sławą Kopanią; Cecylii Horawianki z Waw- fleksyjne, niewłaściwy zapis końcówek fleksyjnych oraz
rzyńcem Mnrzygłodem, Jaremy Wojnara z Elizą Nagrodzką; nieodmienienie nazwiska, które ma swój wzorzec dekli-
Klarysy Małkiewiczówny z Barnabą Merklem; Macieja Pod- nacyjny — przymiotnikowy;
siadły z Andreą Pućką; Gryzeldy Nałęczowej z Dionizym Ko- . *Hereszczak, Wereszczakównej, popr.: Wereszczaka, We-
pytą; Brunona Pytla z Amelią Korfanty; Łucji Bałdyżyny z Kac- reszczakówny — błędy fleksyjne, wtórne odtworzenie nie-
prem Jarząbem/ Jarzębem; Ludwika Kwapienia z Ludwiką właściwej postaci mianownikowej nazwiska oraz zasto-
Zrębiną; Marcjanny Kołpysiowej z Antonim Dzienieny/Dniem; sowanie niewłaściwego (przymiotnikowego) wzorca od-
narkowian; Louis/ Louisa Georges'a Aubera; Charles'a Ja- miany do nazwiska panieńskiego zakończonego -ówna
cques'a Pompidou; Charlesa George'a O'Harę; (zam. wzorca rzeczownikowego);
> Imiona francuskie wymawia się i odmienia inaczej niż an- 10. zdanie popr.;
gielskie, zapisywane w podobny sposób. 11. zdanie popr., choć w M. lm. lepiej jest stosować postać
Heinza Beckenbauera; Franka Tschudiego; Giuseppe/ Giu- Goncourtowie;
seppego Luigiego Craxiego; Benita Giovanniego Malaparte- . *Cwietajewy, popr.: Cwietajewej => błąd fleksyjny, zasto-
go; Zoltana Ormandyego; Ferenca Eugene 'a Koddlya; Pietię sowanie niewłaściwego (rzeczownikowego) wzorca od-
Koltokolcewa; Wasilija Stawrogina; Harry'ego Moore 'a; Brada miany do nazwiska żeńskiego zakończonego -ewa (zam.
Spencera Murphy ego; Jeana Pierre'a Marais go; wzorca przymiotnikowego);
Rokity; 13. *Hirohito, popr.: Hirohita => błąd fleksyjny, nieodmienie-
Polikarpa Skargi z Elwirą Radziwiłłówną/ Radziwiłł, Kingi nie nazwiska, które ma swój wzorzec deklinacyjny; dopusz-
Bieniowej/ Bień z Marcelim Swarnym; Pankracego Wolskiego czalne jest wprawdzie użycie postaci nieodmienionej, ale
z Darią Mechową/ Mech; Sławy Kycinw Kyci z Bartoszem tylko wówczas, gdy nazwisku towarzyszy bezpośrednio
Kopanią; Wawrzyńca Horawy z Cecylią Mrzygłodówną/Mrzy- inny wyraz — odmieniony, np.: rządy cesarza Hirohito;
głód; Elizy Wojnarowej/ Wojnarz Jaremą Nagrodzkim, Bar- 14. * Sito, popr.: Sity => błąd fleksyjny, nieodmienienie na-
nabyMałkiewicza z Klarysą Merklówną/Merkel; Andrei Pod- zwiska, które ma swój wzorzec deklinacyjny — rzeczow-
siadłowej/ Podsiadło z Maciejem Pućką; Dionizego Nałęcza nikowy żeński;
z Gryzeldą Kopytową/ Kopyto; Amelii Pytlowej/ Pytel z Bru- 15. *Hoenem-Wrońskim, popr.: Hoene-Wrońskim => błąd flek-
nonem Korfjantym, Kacpra Bałdygi z Łucją Jarząbową/ Ja- syjny, odmienienie członu nazwiska, którego tradycyjnie
rzębową/ Jarząb; Ludwiki Kwapieniowej/ Kwapień z Ludwi- używa się w postaci nieodmienionej;
kiem Zarębą; Antoniego Kołpysia z Marcjanną Dzieniową/ 16. *Kevin, popt.: Kevina => błąd fleksyjny, nieodmienienie
Dniową/ Dzień; członu nazwy, który ma swój wzorzec deklinacyjny;
Billa Clintona z Moniką Lewinsky. 17. zdanie popr.;
18. *Anthony, popt.: Anthonym = błąd fleksyjny, nieodmie-
IV. nienie imienia, które ma swój wzorzec deklinacyjny;
1. *Apollinaire em, popr.: Apollinairze => błąd fleksyjny, za- 19. zdanie popr., często nazwiska obce zakończone spółgło-
stosowanie niewłaściwego wzorca odmiany(przymiotni- ską tylną i samogłoską o pozostają nieodmienione (np.:
kowego, zam. rzeczownikowego męskiego), o wyborze Figo, Eco), choć można zastosować do nich wzorzec de-
wzorca w tym wypadku decyduje wymowa [Apoliner], klinacyjny rzeczownikowymęski (np.: Fico);
nie zaś pisownia; . *Patynko, popr.: Patynką => błąd fleksyjny, nieodmienie-
. *Beaumarchaisem, popt.: Beaumarchais'm => błąd flek- nie nazwiska, które ma swój wzorzec deklinacyjny— rze-
Ro
Syjny, źle zapisana końcówkafleksyjna, jeśli między wy- czownikowyżeński.

Polonistyka.com
271
i
I — forma człowiecze jest nacechowana podniosłością i wy-
.. *z Makoszowych, popr.: z Makoszów; *Ottem, popr.: OQt- stępuje obocznie do neutralnej formy człowieku;
tonem; * Kowadelkiem, popr.: Kowadetką, *do Przysuchej — forma prysnął, od czasownika prysnąć występuje obocz-
— popr.: Przysuchy; nie do rzadszej formyprysł.
1. *wKrasnystawie, popr. Krasnymstawie; *Ignacem, popr:
Ienacym; *Apolla, popr.: Apollina; * Elblągu, popr.: El- AIV.
bląga. 1. *po wyjeździe [...] dom został okradziony => błąd skła-
dniowy, polegający na użyciu niepoprawnego skrótuskła-
L dniowego. Połączenie „przyimek-+rzeczownik odczasow-
wyblakłe kolory; 2. nie mądrz się/ nie mądrzyj się; 3. zdej- nikowy”(pełniące funkcję równoważnika zdania podrzęd-
ij płaszcz; 4. ścielę łóżko. nego) wymaga tożsamości podmiotu zdania głównego
i równoważnika, czego w tym wypadku brak, a co spra-
1. wia, że podmiot zdania — rzeczownik dom-- staje się tak-
mnę; 2. strzygę; 3. rozpamiętuję; 4. strzyże; 5. śmieli; 6. klęk- że domyślnym uzupełnieniem treści wyrazu wyjazd. Popr.:
gł, rzad.: kląkł; 7. umieją; 8. zmełliśmy, 9. zełżę; 10. wypełli- Krótko po tym, jak wyjechali |...], domzostał doszczętnie
sście; 11. żęła; 12. dmę; 13. dokonujesz! przestarz.: dokony- okradziony|...] lub: Krótko po naszym wyjeździe |...]| dom
asz; 14. przesłuchuję, 15. oddziatywałyby. został doszczętnie okradziony|...];
. EPrzychodząc do nas, twoje problemyznikną => błąd skła-
13
IL dniowy, który połega na użyciu imiesłowowego równo-

d.; 2.b.; 3.b.; 4.0. ważnika zdania z jednoczesnym naruszeniem zasady toż-
samości podmiotówczłonu nadrzędnego i podrzędnego:
znikną — problemy, przychodząc — ty. Ponadto imiesło-
wowy równoważnik zastępuje tu prawdopodobnie zdanie
okolicznikowe warunku, co też jest niezgodne z normą.
Popr.: Kiedy/Jeśli przyjdziesz do nas, twoje problemyznik-
ną |...];
. Freklamował i handlował swoimi wyrobamicukierniczy-
UJ
mi => błąd składniowy, polegający na użyciu niepopraw-

nego skrótu składniowego — połączeniu dwóch czasowni-
ków mających różny rząd (reklamować+B., handlo-
wać+N.) i użyciujednego dopełnienia narzędnikowego dla
. spał; 2. otworzyła; 3. gotowy/ gotów; 4. je; 5. je; 6. przed
obu. Popr.: [...] reklamował swoje wyrobycukiernicze i ni-
-ólemykrólowi; 7. w delegacji, pot. w delegację, na delega-
mi handlował;
je; 8. Zacel; 9. Co, pot. czego; 10. Nic, rzad. niczego; 1l.na
. Fkierującfirmą, miała zawał i musiała przerwać pracę =*
odstawie opinii/ opierając się na opinii; 12. jedno z rodzi-
błąd składniowy, polegający na niepoprawnym użyciu
ówpracowało; 13. prąd, rzad. prądu; 14. sprawcy; 15. ma-
imiesłowowego równoważnika zdania, ponieważ między
'a roślinnego; 16. za winnego; 17. przepisów, 18. napoty-
zdaniem głównyma równoważnikiem występują wyraź-
ał/ natrafiał na; 19. za bóstwo; 20. studentom, pot. dla stu-
ne i rażące dysproporcje czasowe. Popr.: Kiedy|...] kie-
entów; 21. Pierwszy; 22. od wielkiej litery wielkąliterq/ dużą
rowałafirmą [...|, miała zawał i musiała przerwać pracę;
terą; 23. wyjazd; 24. wyjechać; 25. wprowadzenie nowego
. Fszukać i wykorzystywać rezerwyprodukcyjne = błądskła-
vstemu ocen; 26. do niej; 27. za pomocą różnych narzędzi/
dniowy, polegający na użyciu niepoprawnego skrótu skła-
Żżnymi narzędziami/ używając różnych narzędzi.
dniowego — połączeniu dwóch czasowników mających
różny rząd (szukać+D., wykorzystywać+B.)— i użyciu jed-
AI.
nego dopełnienia biernikowego dła obu. Popr.: |...] szur-
ćniów, popr.: ciem; *tosta, popr.: tostu, *kakaa, popr.: ka-
kać rezerw produkcyjnych ije wykorzystywać;
ao; *źnął, popt.: żął; *zlęknął się, popr.: zląki się; *ucieknąć,
. *trzeba z nóg zdjąć butyi porządnie je wytrzeć => żeby
Opr.: uciec.
uniknąć dwuznaczności, a tym samym błędu składniowe-
+ Warto też zauważyć, że:
— forma krokodylów, choć rzadka, jest poprawna i wystę- go wzdaniu, należycałe zdanie przebudować. Błąd pole-
puje obocznie do formy krokodyli; ga na zakłóceniu szyku i zastosowaniu niewłaściwego
— forma wydrjest poprawna i występuje obocznie do for- skrótu składniowego, co sprawia, że zaimek je pozostaje
my wyder; wrelacjach gramatycznych z innym wyrazem, niż wyni-
— forma gałęźmi, choć rzadka, jest poprawna i występuje kałoby to ze znaczenia zdania. Reguły gramatyczne każą
obocznie do formy gałęziami; odnosić wyraz je do wyrazubuży, co stoi w sprzeczności
— forma krzaku, choć rzadka, jest poprawna i występuje z relacjami znaczeniowymi, logicznymi, zgodnie z który-
obocznie do formy krzaka; mije odnosi się do nóg. Popr.: [...] trzeba zdjąć buty i no-
- forma zięknąć się występuje obocznie do rzadszej formy gi porządnie wytrzeć;
zląc się, od obu jednak bezokolicznikówforma3. os. ip. . *Przyjeżdżając wpiątek, pogoda była dość dobra = błąd
r.m. ma postać ziąkłsię; składniowy, który polega na użyciu imiesłowowego rów-
72 Polonistyka.com
noważnika zdania z jednoczesnym naruszeniem zasady prawnie: [...] zajęła się studiami, z Akademii Rolniczej
tożsamości podmiotówczłonu nadrzędnego i podrzędne- przeniósłszysię na Akademię Ekonomiczną;
go: była * pogoda, przyjeźdźając — (ktoś). Popr.: Kiedy . *wydawai się być chory => błąd składniowy w zakresie
przyjechaliśmy w piątek, pagoda była dość dobra; związku rządu, czasownik wydawać się wymaga użycia
8. a. *Chcąc zrobić zadymę, szukasię różnych pretekstów=> przymiotnika w M. lub, co rzadsze, w N., w żadnym razie
błąd składniowy, polegający na niepoprawnymużyciu zaś czasownika. Konstrukcja z czasownikiem być jest kal-
imiesłowowego równoważnika zdania, który nie może ką składniowąz j. ang. Popr.: Chłopiec wydawał się chory;
zastępować zdań okolicznikowych celu, jak w tym wy- . *na ponad pięć miesięcy = błąd składniowy, polegający
padku. Ponadto wstarannej polszczyźnie nie powinno na użyciu niepoprawnego skrótu składniowego, konstruk-
się łączyć imiesłowowych równoważników zdania ze cje złożone z dwóch przyimkówo tym samymrządzie i rze-
zdaniami bezpodmiotowymi. Możnateż przyjąćtaką in- czownika często są niezręczne stylistycznie, jak w tym
terpretację, że imiesłowowyrównoważnik zdania zastę- przykładzie (na+B.; ponad+B.) Popr.: [...] na dłużej niż
puje w tym wypadku zdanie okolicznikowe przyczyny, pięć miesięcy;
wówczas jego użycie jest dopuszczalne w normie po- . "posiadając odpowiednie uprawnienia, możliwe jest wy-
tocznej, choć oczywiście lepiej jest użyć zdania podrzęd- konywanie => błąd składniowy, polegający na niepopraw-
nego: Ponieważ chciano zrobić zadymę, szukano różnych nymużyciu imiesłowowego równoważnika zdania, który
pretekstów, żebytylko jak najdlużej się nękać, przecią- nie może łączyć się ze zdaniami nadrzędnymi wstronie
gać uchwalenie statutu w nieskończoność, biernej ani zastępować zdań warunkowych. Popr.: Jeśli
b. *jak najdłużej nękać się => błąd składniowy, niewła- się posiada (lepiej: ma) odpowiednie uprawnienia, moż-
ściwy szyk — zaimek zwrotny nie powinien być umiesz- liwejest wykonywanie samodzielnych lotówlub: Jeśli po-
czony na końcu zdania. Popr.: Projekt został zgodnie siadasz (lepiej: masz) odpowiednie uprawnienia, możesz
z planemprzyjęty przez komisję statutową. Żeby zrobić wykonywać samodzielne loty;
zadymę, szuka się różnych pretekstów, abytylkojak naj- 16. *przed lub pojedzeniu => błąd składniowy, polegający na
dlużej się nękać, przeciągać uchwalenie statutu w nie- użyciu niepoprawnego skrótu składniowego, każdy z przy-
skończoność, imków wymaga bowiem rzeczownika w innym przypad
a. *ci, którzynie piją i nie bawią ich tańce => błąd skła- ku (przed+N.; potMsc.) Popr.: [...] przedjedzeniem lub
dniowy, połegający na użyciu zaimka osobowego zapo jedzeniu,
miast zaimka wzgłędnego, co narusza spójność zdania, 17. *mając oczy wtak złym stanie, pisanie było dlaniego ciężką
powoduje brak harmonii podmiotów; próbą => błąd składniowy, polegający na niezachowaniu
b. *w sylwestrowymbiegu => błąd składniowy, niepopraw- tożsamości podmiotów w wypowiedzeniu z imiesłowo-
ny szyk przydawki gatunkującej. Wyrażenie bieg syl- wym równoważnikiem(mając —> on; podmiot zdania nad-
westrowy ma charakter terminu, a zatem przydawka po- rzędnego: pisanie). Żeby uniknąć powtarzania spójników
winna stać po rzeczowniku. Popr.: Ci, którzynie piją wprowadzających zdania przyczynowe, należy zastąpić
i których nie bawią tańce, spróbowali swychsił w bie- pierwszyspójnik innym synonimicznym. Popr.: Przeszka-
gu sylwestrowym; dzało mu to, gdyż kończył wpośpiechujakiś artykuł, a po-
10. *na i pod krzesłem => błąd składniowy, polegający na uży- nieważ miał oczy w tak złym stanie, pisanie było dla niego
ciu niepoprawnego skrótu skiadniowego, każdy z przy- ciężką próbą. Biedactwo!;
imków wymaga bowiem rzeczownika winnym przypad- „a. *mógł konkurs taki wygrać, eliminując => błąd skła-
ku (na+Msc.; pod+N.). Popr.: [...] na krześle i pod nim, dniowy, polegający na niepoprawnym użyciu imiesło-
11. a. *chodzi w eleganckich marynarkach, jednak zakłada- wowego równoważnika zdania, który nie może zastę-
jąc do nich często dźinsy => błąd składniowy, polega- pować zdań skutkowych;
jący na niepoprawnym użyciuimiesłowowego równo- b. *miejscowego ustosunkowanego kandydata = dwa błę-
ważnika zdania w wypowiedzeniu mającym charakter dy wszykuczłonówzdania — po pierwsze, przydawkę
ogólnego stwierdzenia; przymiotnąjakościową stawiamy przed wyrazemokre-
b. *zakładając do nich często dźinsy => błąd składniowy— ślanym, po drugie, w wypadkukilku przydawek przy-
niewłaściwy szyk, ponieważ okoliczniki miary umiesz- miotnych najbliżej określanego wyrazustoją określe-
czamyna początku lub na końcuzdania, raczej nie wśrod- nia najszczegółowsze. Popr.: [...] mógłtaki konkurs wy-
ku. Popr.: |... ] często jednakzakłada do nich dzinsy; grać i wyeliminować ustosunkowanego miejscowego
. Fzajęta się studiami, z Akademii Rolniczej przenosząc się kandydata;
na Akademię Ekonomiczną = błąd składniowy, polegają- . Fodnośnie każdego wystąpienia => błąd składniowypo-
cy na niepoprawnymużyciu imiesłowowego równoważ- legający na naruszeniu związku rządu — odnośnie wy-
nika zdania, który nie może zastępować zdań wyrażają- maga użycia konstrukcji do+D. Popr.: On ma zawsze ja-
cych następczość. Popr.: [...] zajęła się studiami iz Aka- kieś uwagi odnośnie do każdego wystąpienia, choć le-
demii Rolniczej przeniosła się na Akademię Ekonomicz- piej: On ma zawsze jakieś uwagi co do każdego wysią-
ną. Można też przyjąć inną interpretację — mianowicie, że pienia lub: On ma zawsze jakieś uwagi wstosunku do
imiesłowowy równoważnik zdania wyraża w tym wypad- każdego wystąpienia;
ku czynność uprzednią. Mamy wówczas do czynienia 20. *doń = błąd fleksyjny, polegający na utworzeniu kon-
z użyciem niewłaściwego imiesłowuprzysłówkowego. Po- strukcji ściągniętej od przylmka i zaimka rodzaju żeńskie-
Polonistyka.com
273
Został wybrany[...], ale sam doskonale zdawał sobie spra-
go (poprawnie można je tworzyćtylko z zaimkami rodza-
ju męskiego). Popr.: [...] do niej [...]; wę [---5
. zdanie popr.; . *Kupując paczkę proszku, mydło gratis => błąd składnio-
19
. *napotykając coraz większe trudności, zaczęło mu brako-

wy, polegający na niepoprawnym użyciu imiesłowowego
5
równoważnika zdania, który nie może zastępować zdań

wać zapału =» błąd składniowy, polegający na użyciu imie-
warunkowych. Ponadto człon nadrzędny nie powinien być
słowowego równoważnika zdania z jednoczesnym naru-
eliptyczny. Popr.: Jeśli kupisz paczkę proszku, mydło otrzy-
szeniem zasady tożsamności podmiotów gramatycznych
masz gratis lub ewent.: Przy zakupie paczki proszku my-
członu nadrzędnego i podrzędnego: podmiotem zdania
dło dostaje się gratis;
nadrzędnego jest zapał, napotykając — on. Popt.: Ponie-
waż napotykał coraz większe trudności, zaczęło mu bra- . *co by nie powiedział => błąd składniowy, polegający na
kować zapału[...]; użyciu zbędnego zapożyczenia składniowego, kalki zj. ros.
Popr.: Cokolwiek powiedział, zawsze miała do niego pre-
. *zainteresowałsię i zgłębił to zagadnienie =» błąd skła-
tJ
tensje;
dniowy, polegający na użyciu niepoprawnego skrótu skła-
. *pod wpływemktórego => błąd składniowy, polegający na
dniowego, każdy z czasowników wymaga bowiem rze-
1)
niewłaściwym szyku członów zdania — zaimków względ-
czownika w innym przypadku(zainteresować się+N.; zgłę-
nych, wprowadzających zdania podrzędne, nie mogą po-
bić+B.) Popr.: Zainteresował się tym zagadnieniemi do-
kładnie je zgłębił; przedzać żadne inne wyrazy poza przyimkami lub wyra-
żeniami przylimkowymi: za pomocą, na podstawie, na
| a. *zaboru = błąd słowotwórczy, polegający na użyciunie-
właściwego formantudo utworzenia rzeczownika odcza- mocy, wbraku, wrazie. Popr.:[...], pod którego wplywem
sownikowego nazywającego czynność momentalną; [--.5
. *odchodząc do innej pracy, miałbytakistaż zaliczony =
b. *zaboru policyjnej pałki przez pana Serafina => błąd
23
błąd składniowy, polegający na niepoprawnym użyciu

składniowy — niepoprawnyszyk. Popr.: [...] wróciła
imiesłowowego równoważnika zdania, który nie może za-
sprawazabrania przez pana Serafina policyjnej pałki;
stępować zdań warunkowych. Popr.: [...] miałbytaki staż
proszę o ostrożność, zwłaszcza jadąc tą trasą => błąd
5
zaliczony, gdyby odchodził do innej pracy lub: [...] gdyby

składniowy,który polega na użyciu imiesłowowego rów-
młody człowiek nie nadającysię do pracy naukowej, od-
noważnika zdania z jednoczesnym naruszeniem zasady
chodził do innej pracy, miałbytaki staż zaliczony,
tożsamości podmiotów członu nadrzędnegoi podrzędne-
. *okazał się być hochsztaplerem => błąd składniowy wza-
go: proszę — ja, jadąc — kierowcy. Popr.: Kierowców
kresie związku rządu, czasownik okazać się wymaga uży-
bardzo proszę o ostrożność zwłaszcza wtedy, gdy będąje-
chać tą trasą lub: Kierowcówbardzo proszę O ostrożność
cia rzeczownika wN. lub przymiotnika w M., nie zaś cza-
zwłaszcza podczas jazdytą trasą; sownika. Konstrukcja z czasownikiem byćjest kalką skła-
dniowąz j. ros. Popr.: [...] okazał się hochsztaplieretn;
. *proponuję pójść => błąd składniowy w zakresie związku
. *patrząc w przyszłość, gnębiła go świadomość => błąd
rządu, czasownik proponować wymaga użycia rzeczow-
tu)
składniowy, który polega na użyciu imiesłowowego rÓWw-

nika odczasownikowego w B., nie zaś czasownika. Popr.:
Proponuję pójście do kina; noważnika zdania z jednoczesnym naruszeniem zasady
tożsamości podmiotów członunadrzędnegoi podrzędne-
. *współczuje i próbuje usprawiedliwiać winowajcę > błąd
składniowy, polegający na użyciu niepoprawnego skrótu go: gnębiła — świadomość, patrząc — on. Popr.: Kiedy
patrzył w przyszłość, gnębiła go świadomość popełnionej
składniowego — połączeniu dwóch czasowników mających
zbrodni;
różny rząd (współczuć+C., usprawiedliwiać+B.) i użyciu
. *został zatrzymany, uderzając => błąd składniowy, pole-
jednego dopełnienia biermikowego dla obu. Popr.: [...]
współczuje winowajcyi próbuje go usprawiedliwiać [...]; gający na niepoprawnymużyciu imiesłowowego równo-
ważnika zdania, który nie może łączyćsię ze zdaniami
. *nie potrzebuję dziś wracać => błąd składniowy; czasow-
nik potrzebować wymaga rzeczownika odczasownikowe- nadrzędnymi w stronie biernej. Popr.: Został zatrzymany,
ponieważ uderzył[...] lub: Został zatrzymanyza uderze-
go wD., nie zaś czasownika. W tym wypadku taka kon-
nie |...];
strukcja jest jednak niemożliwa, należałoby więc użyć
. Fzapisującsię do nas na kurs prawa jazdy, zapewniamy
innego czasownika: Nie muszę dziś wracać do domu.
W zdaniachz przeczeniem jednak dopuszczalnejest uży- ci > błąd składniowy, który polega na użyciuimiesłowo-
cie dopełnienia w postaci bezokolicznika. Zdanie popr. wego równoważnika zdania z jednoczesnym naruszeniem
wnormie potocznej; zasady tożsamości podmiotówczłonu nadrzędnego i pod-
rzędnego: zapewniamy — my, zapisując się — tv. Poza
. *został wybrany, zdając sobie doskonale sprawę = błąd
składniowy, polegający na niepoprawnym użyciu imiesło- tym imiesłowowy równoważnik zdania nie może zastę-
pować zdania warunkowego. Popr.: Jeśli zapiszesz się do
wowego równoważnika zdania, który nie może łączyćsię
nas na kurs prawajazdy, zapewnimy ci|...] lub: Tym, któ-
ze zdaniami nadrzędnymi wstronie biernej ani zastępo-
rzy zapisują się do nas na kurs prawa jazdy, zapewniamy
wać zdań warunkowych. Ponadto w starannej polszczyź-
nie nie powinnosię łączyć imiesłowowych równoważni- BZ
kówzdania ze zdaniami bezpodmiotowymi, co w tym 38. a. "wydawał się szczerym => błąd składniowy, polegają-
wypadku wiąże się także z naruszeniem zasady tożsamo- cy na naruszeniu rządu czasownika wwdawać się, który
wymaga użycia przymiotnika w M.;
ści podmiotów członu nadrzędnego i podrzędnego. Popr:
274 Polonistyka.com
v. Fnie ujaliśmiy mu => usterka składniowa — niewłaściwy imków wymaga bowiemrzeczownika winnymprzypad-
szyk członów zdania — zaimkównie powinno się ku (na+Ms.; wokół+D.). Popr.: [...] na stole i wokółniego
umieszczać na końcu zdania. Popr.: Wydawał się szcze- BSE
ry, lecz mimo to mu nie ufaliśmy; 45.a. *stosunki społeczne za Ludwika ATI a dzisiejsze róż-
39. *Przekazał życzenia chorej żonie od wszystkichjej współ- nią się = błąd składniowy, polegający na użyciunie-
pracowników — błąd składniowy wzakresie szyku, po- właściwego spójnika (popr. coś i coś różni się) i zasto-
legający na niezachowaniu właściwej kolejności dopeł- sowaniuskrótu,tj. pominięciu członu określanego, któ-
nień (która powinna być następująca: celownikowe, do- ry w wypadku użycia dwóch różnych typów przyda-
pełniaczowe lub biernikowe bliższe, na końcu zaś do- wek (tu: przyimkowai przymiotna) należy powtórzyć;
pełnienia w formie wyrażeń przylmkowych). Popr.: Prze- b. *różnią się między sobą bardzo => błąd składniowy
kazał chorej żonie życzenia od wszystkich jej współpra- w zakresie szyku — przysłówków nie stawiamy na koń-
cowników; cu zdania. Popr.: Jak wiemy, stosunki społeczne za Lu-
40. *Jadąc na czerwonymświetle, staruszka zostata potrąco- dwika XFI i dzisiejsze stosunki społeczne bardzo się
na => błąd składniowy, który polega na użyciu imiesło- między sobąróżnią.
wowego równoważnika zdania z jednoczesnym narusze-
niem zasady tożsamości podmiotów członu nadrzędnego XV.
i podrzędnego: została potrącona — staruszka, jadąc — 1. margrabi, przestarz. margrabim; 2. tarcz; 3. kisielu; 4. mir-
samochód. Ponadto imiesłowowy równoważnik zdania nie rze, 5. monokli; 6. niuanse; 7. bilecika; 8. kalesonów; 9. źre-
może łączyć się ze zdaniami nadrzędnymiwstronie bier- biąt;, 10. cudzysłowu; 11. pacholęciu; 12. krosien; 13. mokce;
nej. W tym kontekście nie jest teź najlepsza stylistycznie 14. turniejów; 15. szympansy, 16. torciku; 17. sędzi, przestarz.
konstrukcjajechać na czerwonymświetle. Popr.: Starusz- sędzim; 18. rajstop; 19. topora; 20. hrabi, przestarz. hrabim;
ka została potrącona przez samochódprzejeżdżający skrzy- 21. cudzysłowie; 22, maści; 23. niedziel; 24. rajtuzów; 25. ko-
żowanie na czerwonymświetle lub: Samochód, przejeżdźa- cięciem; 26. kolców; 27. stateczka; 28. sążni.
jąc skrzyżowanie na czerwonymświetle, potrącił starusz-
kęj Samochód, jadąc przez skrzyżowanie na czerwonym XVI
świetle, potrącił staruszkę; 1. klaskać dłońmi/ klaskać dłoniami; 2. rzucać kośćmi; 3. duży
41. *kilkaset mieszkańców => błąd fleksyjny, polegający na przerębel; 4. metalowe strzemię; 5. kolorowafrędzla/ koloro-
nieodmienieniu zaimka kilkaset w rodzaju męskoosobo- wyfrędzel; 6. ta latorośl; 7. biały sweter; 8. tę cerkiew; 9. moc-
wym. Popr.:[...] kilkuset mieszkańców|...]; na dratwa; 10. trzy tułowia; 11. ostatni łazanek/ostatnia ła-
42. *wisząca grozba przegranej nad zespołem =» błąd skła- zanka; 12. jechać sańmi/jechać saniami; 13. szeleścić liśćmi;
dniowy w zakresie szyku, polegający na niezachowaniu 14. rozstawić rożen, 15. czerwona gerbera; 16. zrąb skały;
właściwej kolejności i rozmieszczenia członów przydaw- 17. dużo okruszków; 18. tychlistew; 19. dwaj premierzy; 20. sto
ki rozwiniętej. Popr.: Groźba przegranej, wisząca nad że- gramów; 21. bawoli ozór; 22. z łamów gazet; 23. dalekie pe-
społem, podziałałana zawodników mobilizująco: ryferie, 24. kilku pedofilów; 25. dwakilo mąki, 26. poruszać
43, *nie znajdując, sąd stanowy skazał => błąd składniowy, któ- gałęziami, rzad. poruszać galęźmi; 27. słodka strucla; 28. cia-
ry polega na użyciu imiesłowu współczesnego do określe- sny podkoszulek, pot. ciasna podkoszulka; 29. powozić koń-
nia czynności uprzedniej. Popr.: Nie znalazłiszy okoliczno- mi; 30. słodkie winogrono; 31. używać różnychstylów; 32. kilka
ściłagodzących, sąd stanowy skazał go na karę śmierci; świń; 33. wszyscy ministrowie; 34. skwar poranka/ skwar po-
44, Ena i wokół stołu = błąd składniowy, polegający na uży- ranku; 35. przyglądać się statui; 36. pięć medali; 37. jednego
ciu niepoprawnego skrótu składniowego, każdy z przy- punktu.
31. PISAĆ KAŻDY MOŻE...
wą udziału sektora prywatnego wgospodarce naro-

. a. pogłębiać bezrobocie; pogiębiać marginalizację = na- dowej i jednocześnie malejącą udziału wydatkówin-
—
ruszenie łączliwości leksykalnej; westycyjnych wbudżetach gmin) zakłóca jego odbiór.

b. marginalizacja osób =>» naruszenie łączliwości leksy- Można było tego uniknąć, budując wypowiedzenie
kalnej; marginalizacjarzjawisko, problem itp.; złożone;
c. osób, którzysą słabsi => błąd w związku zgody; niedo- b. nadużycie słowa modnego odnotować wzn. 'zauwa-
stosowanie zaimka względnego oraz przymiotnika do żyć;
rzeczownika pod wzgłędem rodzaju; Popr.: Zauważono, że w tym czasie wzrósł udział sektora
Popr.: Obecnareforma przygotowywana wspólnymi siłami prywatnego wgospodarce narodowejijednocześnie zma-
przez poprzednią i obecną koalicję pogłębia ubóstwo, przy- lał udział wydatkówinwestycyjnych w budżetach gmin.
czynia się do wzrostu bezrobocia oraz do osiabienia pozycji „a. oddziatywują => błąd fleksyjny, polegający na znie-
13)
osób, które i tak zjakichś powodówsąsłabsze. kształceniu przyrostka tematycznego czasownika;

2.a. zdanie zbudowane nieporadnie => użycie rozbudowa- b. intensywnie oddziaływać => naruszenie łączliwości lek-
nych określeń wyrazutendencja (tendencję wzrosto- sykalnej;
275
Polonistyka.com
c. oddziaływują na całe nasze ciało, wpływając korzyst- b. postanowili nie przedstawiać swoichzarzutównie tyl-
nie na czynności narządówwewnętrznych, poprawia- ko prezesowi, ale nawet nie ujawniać ich dziennika-
jąc ich funkcjonowanie = błędy składniowe, polega- rzom => błąd składniowypolegający na zaburzeniufor-
jące na użyciu imiesłowowych równoważnikówzdań my spójnika skorelowanegonie tylko... lecz także;
do opisania skutkówczynności; Popr.: Zamiast tłumów mieszkańcówzjawita się garstka
Popr.: Wiemy doskonale, że ruch i ćwiczeniasilnie oddzia- ludzi, którzy, jak tłumaczyli — z obawyo utratę członko-
łują/ oddziaływająna całe nasze ciało, wpływają korzyst- stwa postanowili nie tylko nie przedstawiać swoich za-
nie na czynności narządów wewnętrznych i poprawiają rzutówprezesowi, lecz także nie ujawniać ich dziennika-
ich funkcjonowanie. rzomlub (ponieważ zwrot nie przedstawiać swoich za-
„a. zdanie niespójne stylistycznie => wyjść naprzeciwna- rzutówniesie tę samą treść co nie ujawniać ich): Zamiast
leży do stylu oficjalnego, natomiast publika — do po- tłumówmieszkańcówzjawiła się garstkaludzi, którzy, jak
tocznego; tłumaczyli — z obawyo utratę członkostwa postanowilinie
b. oczekiwaniom młodszej publice => błąd składniowy, po- przedstawiać swoich zarzutównie tylko prezesowi, lecz
legający na naruszeniu rządu rzeczownika oczekiwa- także dziennikarzom.
nia, który wymaga D.; „a. 2 lub 3 tysiące osób zatrudnione > błąd składniowy
c. gra ma być wyjściem naprzeciw oczekiwaniom [młod- polegający na naruszeniu związku zgody między wy-
szej publiczności] => naruszenie łączliwości frazeolo- razami osobyi zatrudnione;
gicznej wyjść komuś/ czemuś naprzeciw(także w zno- b. Jeśli w mieście wojewódzkimsą |...] zmianystruktury
minalizowanej postaci — wyjście komuś/ czemuś naprze- urzędów mogą => błąd składniowy polegający na nie-
ciw) wymaga użycia podmiotu osobowego; poprawnym wprowadzeniu wypowiedzenia ze zdaniem
Popr.: Spełnieniem oczekiwań młodszej publiczności ma okolicznikowym warunku;
być trójwymiarowa gra komputerowa „Polski wiatr”. _ Popr.: Jeśli w mieście wojewódzkimsą 2 lub 3 tysiące osób
. a. gabinetowypolityk => naruszenie łączliwości przymiot- zatrudnionych wurzędach administracji państwowej, to
nika gabinetowy( rządowy), który określa rzeczow- — gdydoliczyć ich rodziny — zmianystruktury urzędów
niki nieosobowe: rozmowy, kryzys, polityka. Być może mogą skomplikować sytuację nawet 10 tysięcyosób.
wyrażenie gabinetowypolityk utrwali się w językujako „a. obsługaliturgiczna => naruszenie łączliwości leksykal-
frazeologizm; nej;
b. wisząca perspektywa => naruszenie łączliwości leksy- b. udział wzięła młodzież [...| oraz harcerze => błąd skła-
kalnej. Czasownik wisieć łączy się z rzeczownikiem dniowy, polegający na naruszeniu związku zgody mię-
groźba; perspektywa wymaga użycia czasownika gro- dzy podmiotem a orzeczeniem pod względem liczby;
zić; Popr.: W posłudze liturgicznej udział wzięli młodzież
c. nad operacją wisi perspektywareferendum => nawet z Technikum Budowlanego, Szkoły Podstawowej nr 4 oraz
jeśli się zamieni czasownik wisieć na grozić (Operacji . harcerze ze Szczawina Kościelnego.
grozi perspektywareferendum), to zdanie nie nabierze 10. a. najbardziej preferowany => błąd leksykalny; pleonazm
sensu, gdyż rzeczownik perspektywa(szansa na to, że (preferować to 'najbardziej lubić );
coś nastąpi”) opisuje zjawiska, z którymi może mieć b. najbardziej preferowanymi językami jest => błąd skła-
do czynienia człowiek; dniowy, naruszenie związku zgody pod względem licz-
d. bezwstyd głowy państwa => metafora pozbawiona mo- by między elementami orzeczenia imiennego;
tywacji (bezwstyd głowy— bezwstydna głowa); Popr.: W konkursowymstarciu prejerowanymi językami
e. obnaża bezwstyd głowypaństwaijego rozmówców=> są angielski i niemiecki.
brak zgody międzyzdaniowej, polegający na niedosto- 11. a. umilić program => naruszenie łączliwości (program jest
sowaniu rodzaju zaimka do wyrazu określanego; abstraktem, więc nie można go „umilić');
Popr.: Nie powstrzymała rządowych polityków groźba b. umili Piotr Bukartyk[...] oraz zespół => błąd składnio-
perspektywa referendum, co dodatkowo świadczy o bez- wy, polegający na naruszeniu związku zgody pod
wstydzie (?) prezydentaijego rozmówcówz koalicji. wzgłędemliczby między podmiotem a orzeczeniem;
„a. wybuch [...] i zerwanie [...] zaowocowało => błąd skła- Popr.: Imprezę umilą swoimi występami: Piotr Bukartyk
dniowy, polegający na naruszeniu związku zgody mię- z kabaretu „Pod Egidą" oraz zespół ,„Bambi” [...].
dzy podmiotem a orzeczeniem(niedostosowanie liczby); „a. jragmenty recenzji poświęconym => błąd składniowy
b. zerwanie stosunków[...] zaowocowato [...] oświadcze- polegający na naruszeniu związku zgody pod wzgłę-
niem => naruszenie łączliwości leksykalnej. Czasow- dem przypadka międzyrzeczownikiemrecenzja a przy-
nik zaowocować łączysię z nazwami zjawisk ocenia- miotnikiem poświęcony;
nymi pozytywnie; b. recenzje poświęcone spektaklom = błąd składniowy,
Popr.: Wybuch wojnyizraelsko-egipskiej i zerwanie sto- polegający na niewłaściwym doborze przydawki. Rze-
sunkówprzez ZSRR i Polskę ż Izraelem spowodowały wy- czownik recenzja wymaga określenia w D., a nie okre-
danie słynnego oświadczenia Władysława Gomułki. ślenia za pomocą wyrażenia poświęcony+C.:
a. garstka, którzy [...] tłumaczyli |...) postanowili > błąd Popr.: Oprócz dokumentacji ifotografii w eleganckiej se-
składniowy polegający na zaburzeniu związku zgody pii, książka prezeniuje fragmenty recenzji płockich spek-
pod względem liczby: takli.
276 Polonistyka.com
13. a. młode matki i ojców — błąd składniowy, polegający rzędnej brakuje spójnika zo, wiążącego elementy wy-
na zaburzeniu związku zgody pod względem rodzaju powiedzenia okolicznikowego warunku;
między przymiotnikiem a określanym przez nie wyra- c. w sposób uczuciowy => nieuzasadnione użycie anality-
żeniem matki i ojcowie; zmu;
b. nadużywać alkohol => błąd składniowy, polegający na d. gordyjski węzeł oczekiwań, nadziei i rozczarowańpo-
naruszeniu związku rządu (popr. nadużywać+D.); łączył [kogoś z kimś] => nieuzasadnione naruszenie
Popr.: Przestrzegam młodych ojcówi matki przed ulega- struktury zwrotu przeciąć węzeł gordyjski, którego część
niemtyranii nadużywającego alkoholu współmałżonka. nominalna nie wymaga żadnych określeń oraz wystę-
. a. wpływdiety, styl życia i inne czynniki = błąd składnio- puje wstałymszyku;
wy, naruszenie związkurządu; popr.: wpływ+D.; e. gordyjski węzeł oczekiwań, nadziei i rozczarowańpo-
b. wyniki [...] brałysię z [badań] => naruszenie łączliwo- łączył [kogoś z kimś] > nieuzasadnione przypisanie
ści leksykalnej; wyrażeniu węzeł gordyjski, które znaczy 'skompliko-
c. badania u kobiet =» błąd składniowy, naruszony rząd wana sytuacja, trudny problem”, innego znaczenia;
rzeczownika badania; popr.: badania+D. (nie: bada- f. najmłodsze pokolenie |...| dwa następne = błąd lo-
nia u+D.); giczny. Nie ma pokoleń, które można by określić jako
d. wyniki badań brałysię [pochodziły] z badań => błąd następne po najmłodszym;
leksykalny; tautologia; Popr.: Najmłodsze pokoleniejest związane z Mitterandem
e. kobiet w [...] Kanady => błąd składniowy, naruszenie wyłącznie uczuciowo, natomiast dwa poprzednie (?) mia-
rządu przyimka w, który powinien łączyć się z Ms.; tv wobeclewicowego prezydenta wiele oczekiwań, wiąza-
f. u 322 647 kobiet w USA, Holandii, Szwecji i Kanady, ły z nim wiele nadziei, a także doznały odniego wieluroz-
które poddano obserwacji =» błąd składniowy,zły szyk czarowań.
zdania podrzędnego; z wypowiedzenia wynika, że to „a. zaleta wrażeń => naruszenie łączliwości leksykalnej;
USA, Holandia, Szwecja i Kanada były obserwowane b. będzie to zupełnie obce naszym rodakom kino albań-
przez 11 lat; skie => użycie zaimka £o bez odniesienia (błąd skła-
. poddano obserwacji przez 11 lat => błąd składniowy; dniowy);
GQ
użycie czasownika dokonanego (poddano) zamiast nie- Popr.: Dyskusyjny Klub Filmowy,„„Ekran” w Rybniku nowy
dokonanego (poddawano). Przyimek przez wskazuje na rok zaczyna porcją kolejnych wrażeń. Będzie niożna po-
trwanie czynności, co powoduje konieczność użycia znać zupełnie obce naszym rodakom kino albańskie.
czasownika niedokonanego; 18. a. jeśli chcemy, by partner wynosił korzyścii był zadowo-
h. poddano obserwacji => zbędne zastosowanie anality- lony, nie musi to być bezinteresowne => naruszenie
zmu; struktury zdania złożonego (jeśli, to);
Popr.: Hyniki, wktórych uwzględniono wpływdiety, stylu b. wynosił korzyści => naruszenie łączliwości leksykal-
życia i innych czynnikówna występowanie raka piersi po- nej, popr.: odnosić korzyści;
chodziły z masowych badań 322 647 kobiet w USA, Ho- c. nie musi to być bezinteresowne => użycie zaimka ło
landii, Szwecji i Kanadzie. Kobiety te obserwowano przez bez odniesienia. Z tego powodulepiej zrezygnować
II lat. z całego pierwszego zdania;
. a. komórki są następcą = naruszenie związku zgody pod d. wyjść na swoje = użycie frazeologizmu w błędnym
względem liczby (błąd składniowy); znaczeniu. Wyjść na swoje znaczy 'nie ponieść stratfi-
b. komórki są następcą|...] generacji => skrót składnio- nansowych wjakiejś działalności”, nie zaś — jak wyni-
wy, polegający na usunięciu wyrazu nadrzędnego wsto- ka z tekstu — 'być zadowolonym;
sunku do słowa generacja. W zdaniu porównuje się e. związekjest kompletny => niejasne użycie wyrazu mod-
telefony do generacji; nego;
c. komórki => jest to wyraz potoczny. Wtekście oficjal- Popr.: Tylko wtedy, gdy obie strony są zadowolone, zwią-
nym właściwsze jest stosowanie wyrażeń neutralnych zekjest udany.
stylistycznie, w tym wypadkutelefony komórkowe; „a. Gdyby|[...] stwierdzili[...], wówczas wzywają[...] lub
d. analogowa generacja => błędnyszyk przydawki. Ana- izolują = błędne połączenie składników wypowiedze-
logowyjest tu przydawką gatunkującą, więc powinien nia ze zdaniem okolicznikowym warunku:
występowaćza rzeczownikiem; b. popełnić przesiępstwo na kimś => naruszenie związku
Popr.: [...] cyfrowe telefony komórkowe są nasiępcami rządu. Zwrot popełnić przestępstwo nie wymaga okre-
ielefonów/ aparatówgeneracji analogowej. ślenia składniowego;
16. a. Jeżeli najmłodsze pokolenie jest związane z Mitieran- c. małżonek, współmałżonka => wyrazyoficjalne, nie-
dem wyłącznie w sposób uczuciowy, dwa następne po- pasujące stylistycznie do pozostałej części wypowie-
łączył z lewicowymprezydentem => nieuzasadnione uży- dzi;
cie wypowiedzenia ze zdaniem okolicznikowym wa- Popr.: Gdyby jednak stwierdzili, że żona siała się ofiarą
runku(błąd składniowy); działalności przestępczej mięża, |...|wezwaliby pogotowie
b. Jeżeli najmłodsze pokolenie jest związane z Miiteran- lub odizolowalibysprawcę.
dem wyłącznie w sposób uczuciowy, dwa następne po- a. w mocnymsziormie => naruszenie normatywnej iączli-
łączył z lewicowymprezydentem[...] => wczęści nad- wości leksykalnej;
Polonistyka.com
271
b. zatonął |...] pociągając >> błąd składniowy, polegają- nak, że izraelskie posłanie nie zostanie odrzucone lubfat-
cy na użyciuimiestowowego równoważnika zdania do szywie zinterpretowane.
„a. przestępcze imperium => błędny szyk przydawki —
tJ
U
opisania skutku czynności;
c. w mocnym Sztormie zaionąt => błędny szyk; umieszczenie przymiotnika przed rzeczownikiem spra-
d. statek pociągał ofiary = naruszenie łączliwości lek- wia, że traktujemy go jako nazwę cechy, nie zaś nazwę
sykalnej; klasyfikującą określane przez nią zjawisko (imperium).
Popr.: Statek ten nocą 14 1 1993 r. zatonął wsilnymsztor- Wątpliwe jest też samo utworzenie metafory imperium
mie u wybrzeży Rugii, co spowodowało śmierć 55 osób. przestępcze;
. a. możliwości seksu => skrót składniowylub naruszenie b. przedstawiciele przestępczych imperiów na wyspie Aru-
łączliwości leksykalnej; ba dokonali porozumienia = błędny szyk wyrażenia
b. obawiam się zaczynać => błędny rząd (popr.: obawiać na wyspie Aruba;
się+D.); c. dokonać porozumienia =» błędna łączliwość;
c. jak też => wyrażenie dość oficjalne, nieharmonizujące d. narkotykowykartel = błędny szyk przydawki — umiesz-
stylistycznie z pozostałą częścią tekstu; czenie przymiotnika przed rzeczownikiem sprawia, że
d. przychodzi mi wytrysk => naruszenie łączliwości leksy- traktujemy go jako nazwę cechy, nie zaś nazwę klasy-
kalnej; fikującą określane przez nią zjawisko (kartel);
e. gdybymsię zdecydował na seks, mogę => błędne po- Popr.: [...] przedstawiciele imperiówprzestępczych zawar-
wiązanie elementów składowych wypowiedzenia ze li na wyspie Aruba porozumienie z kolumbijskimi kartela-
zdaniem okolicznikowym warunku; mi narkotykowymi.
ośmieszony za coś => błędny rząd; . a. odwołano pomysł — naruszeniełączliwości leksykalnej;
mm
. uciekamzbliżeń => naruszenie łączliwości; b. pomysł o => błędny rząd;

> GQ
. pragnie seks => skrót składniowy lub naruszenie łącz- Popr.: Wprawdzie w obliczustrajku zrezygnowano ze zwol-
liwości leksykalnej; nienia 670 pracowników, ale zmiany wzarządzie i tak
i. pragnie seks => błędny rząd (popr.: pragnąć+D.); okazałysię konieczne.
j. tłumaczę się [...|wymówkami => pleonazm; „a. wysiadać na etapach =» naruszenie łączliwości kate-
k. cała wypowiedź jest skonstruowana nieudolnie — kil- gorialnej; wysiadać łączy się z nazwami konkretnymi
kakrotnie pojawia się wniej słowo seks. Nie wiadomo, (np.: stacja, miasto); połączenie wysiadać na przejścio-
czy w ostatnim zdaniu jest mowao jakiejś konkretnej wychetapachrazi brakiem logiki. W zdaniu wyjątko-
kobiecie, czy w ogóle o kobietach; wo nieudolnie i pretensjonalnie wyrażono myśl *wy-
Popr.: Mam 60 lat, jestem samotny, ale mam możliwości siadać po drodze ;
uprawiania seksu z miłymi paniami. Boję się jednak za- b. koricowycel =» pleonazm;
czynać, ponieważ mambardzo słaby wzwód, a także szyb- c. zmierzać do celu => w omawianym zdaniu zwrot ten jest
ko mam wytrysk. Gdybymsię zdecydował na seks, mógi- nieadekwatny do treści, jaką jest 'jechać do Izraela”;
bym zostać ośmieszonyz powodumojej nieudolnościi dla- Aby poprawić tę wypowiedź, należy zrezygnowaćz pre-
tego bardzo unikam zbliżeń z panią, która mocno pragnie tensjonalnych quasi-metafor wysiadać na przejściowych
uprawiać seks ze mną. Tłumaczę się w różny Sposób. etapach podróży; zmierzać do końcowego celu. Możnatę
. a. upośledzenie => użycie wyrazu wbłędnym znaczeniu; treść wyrazić w prosty sposób, np.: Jedni zatrzymywali
b. odczucie upośledzenia = błędna łączliwość; się w Niemczech, Danii [...], inni za cel wędrówki wyzżna-
Popr.: 36 proc. uważa, że ma niedobry dostęp do służby czyli sobie Izrael.
zdrowia. a. panuje pogląd = użycie konstrukcji szablonowej; nad-
.a. program => użycie wyrazuniezgodnie z jego znacze- użycie wyrazu modnego panować;
1)
to
niem ( zestaw kosmetyków '); b. spontaniczny pogrom => naruszenie łączliwości leksy-
b. program[...] dla cer > niepoprawne użycie przyimka kalnej;
dla w połączeniu z nazwą nieosobową; c. był dokonany=> błąd fleksyjny, niewłaściwe utworze-
c. dla cer => utworzenie nieistniejącej formy (liczby mno- nie strony biernej: „być+czasownik dokonany”;
giej) wyrazu cera; d. dokonać pogromu => naruszenie łączliwości leksykal-
Popt.: Zestaw pielęgnacyjnydr Ireny Eris do ceryz roż- nej;
szerzonymi naczynkami. Popr.: Obecnie się uważa, że do pogromu doszło w wyniku
. a. jakie doznał => błędny rząd czasownika doznać; spontanicznych działań mieszkańcówKielc [...].
b. ziarna mogą wydać więcej owoców = brak motywacji „a. podlegać pozbawieniu wolności, podlegać ogranicze-
metafory (ziarna nie wydają owoców; można tu ewen- niu wolności =» w języku ogólnym: naruszenie łączli-
tualnie zastosować metaforę plonu, np. Zasiane ziarna wości leksykalnej; wprowadzanie konstrukcji należą-
mogąsię okazać bogatszym plonem, jednak i ona razi cych do odmiany wyspecjalizowanej;
w tymtekście); b. pozbawieniu lub ograniczeniu wolności => użycie spój-
Popr.: Prawdąjest, że Izrael zrezygnował z okupowania nika wykluczającego zamiast włączającego (i, ani);
przygranicznego pasa Libanu także w nasiępstwie sirat, c. nie może podlegać jakiemukolwiek pozbawieniu lub
jakich doznał od partwzantów Hezbollahu. |...] Takie dzia- ograniczeniu wolności oprócz wykonania prawomoc-
łania mogą wydać więcej owoców, pod warunkiem jednego orzeczenia sądowego =» wprowadzenie wyklu-
278 Polonistyka.com
massecch
czających się wyrazów: po jakiemukolwiek zastrzeże- rem opancerzonym„biękitnych helmów” => dwuznacz-
nie oprócz; ne odniesienie zaimka oh;
d. oprócz wykonania prawomocnego orzeczenia sądowe- Popr.: Zabójstwo wicepremiera Hakii Turajlicia przez
go => niezręczne wykorzystanie równoważnika o struk- uzbrojonego Serba zdecydowanie zmniejszyło szanse na
turze wyrażenia przyimkowego z rzeczownikiem od- porozumienie. Wicepremier został zamordowany w pią-
czasownikowym zamiast zdania typu: chybaże...; tek, kiedyjechał opancerzonymtransporterem„błękitnych
Popr.: Do urzędnikówkonsularnych nie stosuje się kary hełmów".
pozbawienia ani ograniczenia wolności, chyba że zostało
to określone w prawomocnymorzeczeniu sądowym. IL.
.a. umawiające się Strony popierać będa dokonywanie . rodziny bogatej klientki, rozproszonej [...| po świecie >
przekładówi wydawanie dzieł naukowych, literackich klientkę zapewne rozerwała bomba, skoro jest ona teraz
i artystycznych partnera oraz nawiązywanie kontaktów rożproszona po Świecie. Błędny szyk określenia rozpro-
między wydawnictwami obu krajów, jak również poz szona po Świecie;
przez przyznawanie stypendiówdla tlumaczydzieflite- . Samolot TU-154, któryrozbił się wczoraj na Spitsberge-
to
rackich kraju drugiej Strony => brak konsekwencji nie i znajduje się obecnie wszpitalu => samolot w szpita-
w konstrukcji zdania; niewłaściwa kolejność poszcze- lu? Błędna konstrukcja zdania złożonego;
gólnych członów składowych w związku rządu; . 60 metrów dziewcząti chłopców =>» interesująca konku-
LJ
Popr.: Umawiające się Strony będą popierać dokonywanie rencja sportowa — nie wiadomo tylko, czy dziewczęta
przekładów, przyznawanie stypendiówtłumaczomdzieł li- i chłopców mierzysię ułożonych w poziomie, czy w pio-
terackich kraju drugiej strony, a także wydawanie prac nanie. Brak elementu nadrzędnego (bieg) wyrażenia Ó0 nie-
ukowych, literackich i artystycznych partnera oraz nawią- trów;
zywanie kontaktów między wydawnictwami obu krajów. 4, A te zwierzaki[...]. Mają rozległe plany. Chcą zwiększyć
3 1. a. posiadać przemysł = naruszenie łączliwości leksyka|- produkcję mleka => ambitne zwierzęta! Niespójność pod-
nej (*posiadać+nazwa abstrakcyjna); miotów;
b. nie posiadając większego przemysłu, rzeki są coraz moc- „ kobieta [osiąga szczyt rozbudzenia seksualnego] w poło-
niej zanieczyszczone =» brak tożsamości podmiotów w wy- wie lat trzydziestych => w latach 1930—1939 kobiety osią-
powiedzeniuz imiesłowowym równoważnikiem zdania; gały szczyt rozbudzenia seksualnego. Błędne użycie wy-
e. mocno zanieczyszczony =» naruszenie łącziiwości lek- rażenia lata trzydzieste w znaczeniu 'okres między 30 a 39
sykalnej; rokiem życia”; .
Popr.: Chociaż na Białostocczyźnie nie ma większego prze- Po nocnej podróży na boisku poruszali się jak muchy
mysłu, to rzeki w tym regionie są coraz bardziej zanie- wsmole => piłkarze podróżowali po boisku. Błędny szyk
czyszczone spływającymi do nich ściekami. wyrażenia na boisku;
.a. rolnicze warunki = błąd leksykalny, utworzenie nie- . żołnierz w upale i w ciepłym berecie => niefortunne połą-
zrozumiałego połączenia; czenie dwóch określeń mających taką samą formę grama-
b. warunki [...] sprawia =» naruszenie związku zgody tyczną (w+Ms.), lecz odnoszących się do zupełnie innych
między podmiotem a orzeczeniem pod względem licz- zjawisk;
by (błąd składniowy); . ośle zaprzęgi wiozły wciemnych okularach agentówochro-
c. poważna rola => nadużycie wyrazu modnego; ny osobistej => osioł też ma prawo chronićsię przed słoń-
Popr.: Warunki uprawy (ostre zimy, przewaga gleb lek- cem. Błędny szyk wyrażenia wciemnych okularach;
kich) sprawiają, że żyto odgrywa dużą rolę w gospodarce . poparł wniosek Dumywsprawie ustawy o restytucji dóbr
zbożowej. kultury, a nie prezydenta => ciekawe, na czym polega re-
„a. wszystkie prace zostały ukończone, stawiając fabrykę stytucja prezydenta? Błędny szyk wyrażenia w sprawie
0)
=> użycie imiesłowowego równoważnika zdania do opi- ustawyo restytucji dóbr kultury;
sania skutku czynności; brak tożsamości podmiotów 10. o znalezieniu samochodu syna pływającego wjeziorze >
(biąd składniowy); samochód zginął, a syn sobie spokojnie pływa w jezio-
b. stawiaćfabrykę wrzędzie |... | zakładów=> użycie sza- rze... Błędny szyk zwrotu pływającego wjeziorze;
blonowego, nadużywanego wstylu oficjalnym, a nie- 11. prześladowano ażpo męczeństwo => dziwna gradacja prze-
poprawnego w języku ogólnym zwrotu stawiać (coś) śladowania. Czy męczeństwojest ostatnim etapem prze-
wrzędzie (czegoS); śladowań?
c. najbardziej nowoczesny => analityczne stopniowanie . Prenumeraię mogą zamawiać wszyscy mieszkańcy woj.
przymiotnika; warszawskiego z wyjątkiemlokali, gdzie dostępjest utrud-
Popr.: Wszystkie prace zostały ukończone, dzięki czemufa- niony, np. bloki z domofonem => teraz już wiemy, że loka-
brykajest terazjednym z najnowocześniejszych zakładów. le i bloki mogą zamawiać prenumeratę. Zastosowanie skró-
„a. pogorszyć szansę ==> naruszenie łączliwości leksyka|- tu składniowego (usunięcie wyrazu nadrzędnego miesz-
nej; kańcysłów lokal, blok);
b. Hakiji => błąd ortograficzny; . Jan Słomiany, kierownik ośrodka, spodziewasię kolejnych
c. zabójstwo bośniackiego wicepremiera Hakiji Turajli- pięciu źrebiąt => panu należy się nagroda za zajście w cią-
cia przez uzbrojonego Serba, gdyjechał on transporie- żę, i to z klaczą. Użycie dwuznacznego zwrotu spodzie-
Polonistyka.com
279
wać się źrebiąt w połączeniu z podmiotem osobowym 30. przediużenie prezydium" => jak długo ma być prezydium?
(wzd. wystąpił też błąd gramatyczny — powinno być pię- Brakuje wyrazu określającego
uj i >
słowo p prezydium, 7 np.: ka-
cioro źrebiąt, nie: pięć źrebiąt); dencja prezydium;
. Pianista |...| obejmuje Danię, Szwecję, Niemcyi Szkocję . |...] chciałbym imżyczyć, aby ich życie potoczyłosię tak,
= długie ręce ma ten pianista! Błędna konstrukcja zdania że Franek Kimono zmarłbyna śmietniku zapomnienia
złożonego; jaki wpływ ma czyjeś życie na życie F. Kimona? Poza
. Zona zmariego dwukroinie =» pocieszające, że można tym jednak: żeby Franek Kimono zmarł na śmietniku za-
umrzeć dwa razy. Błędny szyk wyrazu dwukrotnie; pomunienia. Metafora umrzeć/ zemrzeć na śmietniku [za-
16. wzrasta liczba przestępstw popełnianychprzez nieletnich, pomnienia] razi swoją dosłownością umrzeć na śmietniku
szczególnie tych najcięższych => ile waży najcięższy nie- i śmieszy precyzyjnością (śmietnik zapomnienia);
letni? Błędny szyk wyrażenia szczególnie tych najcięższych; . Korepetycji chwytamysięjak brzytwy, gdy dziecko ma nóż
LJ
to
17. miejsca urodzenia T. Kościuszki, który brawurowo wykona gardle = rodzice chwytają się brzytwy, a dziecko ma
nał m.in. pieśni ,„Bartoszu, Bartoszu” =» a podobno Ko- nóż na gardle... Nagromadzenie zwrotów przywołujących
ściuszko nie umiał śpiewać... Błędny szyk zdania pod- ten sam typ skojarzeń, co powoduje udosłownienie cało-
rzędnego; ści. Dodatkowo przekształcono tu przysłowie: Tonący
18. starannieje podlewał, nawoził i pielęgnował z nie mniej- brzytwysię chwyta;
szą troską niż ludzkich pacjentów = czyżby zdanie mó- . Podobnie i tragiczna historia naukowca, pozbawionego
wiło o grabarzu, który nawozi i podlewa ludzkich pa- w wyniku zamachunajego życie skóry, doczekała się kon-
cjentów? Błędny szyk części starannie je podlewał, na- tynuacji = naukowiec pozbawiony skóry! Nieumiejętne
woził; zastosowanie leksemu skóra w znaczeniu 'życie” (por. np.:
19. f...] kobieta |...] jest[...] zawodem => pisząc drugą część ratowaćskórę);
zdania, autor widocznie zapomniał, co napisał w pierw- „ Idzie o wydanie ciał i o wyprawienie pogrzebu, co zostaje
szej; uwieńczone powodzeniemprzy pomocy Tezeusza ustylizo-
20. operacja pęknięcia dwunastnicy =» dziwne operacje teraz wanego na idealnego władcę => powodzenie przy pomo-
się wykonuje... Niefortunna zamiana przymiotnika pęń- cy Tezeusza!
nięty rzeczownikiem pęknięcie; . Spółdzielczość była siłą twórczą, niosła dobro i dach nad
„ brzuch, który swym wyglądem bardziej przypomina dzie- głową nam zwykłym ludziom — robotnikom, nauczycielom,
ło sztuki niż masowąprodukcję => ładny brzuch... Błęd- pielęgniarkom itp. => spółdzielczość niosła dach (i do-
ny szyk zdania podrzędnego; bro)! Użycie zwrotu nieść dobro z niewłaściwą łączliwo-
2. Janek kupił rower do spółki z Markiem, którymteraz do- ścią (spółdzielczość) i rozwinięcie go o element dach po-
jeżdża do pracy > ciężko musi być temu Markowi. Błęd- woduje udosłownienie;
ny szyk zdania podrzędnego; . Młodzież można skłonić do szacunku wobec mienia spo-
„ kilkunastoletni chłopcy[...] byli zdolni do zabicia czło- tecznego, mnożąc siły policji pilnującej dyskotek i anga-
wieka z zimną krwią = a do zabicia człowieka z gorącą żując coraz więcej wykidajłów => mnożenie sił policji i za-
krwią też są zdolni? Błędny szyk wyrażenia z zimną trudnianie wykidajłów jako metoda wyrabiania świado-
krwią; mości społecznej młodzieży?
24. kontraktównachińskie trampki, które tak bardzo naszym . Piłkarz GKS był podglądanyprzez trenera belgijskiego
politykomleżą na sercu = ciężkie jest życie polityka, na zespołu => jakie trener miał zamiary wobec piłkarza? Uży-
którego sercu leżą trampki. Błędny szyk zdania podrzęd- cie czasownika podglądać w znaczeniu 'obserwować ;
nego; „. Drugie miejsce i dwa punkty otrzymała piosenka ,, Wielka
„ dalekim wykopem ożywił Cezarego Kucharskiego =» bied- zima” w wykonaniu Krystyny Prońko, którą niezwykle sub-
ny ten Kucharski, „wykopnięty” przez kolegę. Brak okre- ielnie, posiugując się małym zestaweminstrumentów, za-
ślenia rzeczownika wykop (wykop piłki); aranżował Wojciech Trzciński => na czym polega subiel-
. Włoski liryk, Giambattista Marino (1569-1625) zapiad- ne zaaranżowanie piosenkarki? Biędny szyk zdania pod-
niał twórczo licznych poetówbarokowych, ale potomność rzędnego;
oceniła go niżej => niesprawiedliwa potomność... Dwu- . Zabrakło toalet i młodzież załatwiała swoje fizjologiczne
znaczne użycie czasownika zapładniać i nieuzasadnione potrzeby w krzakach. Do tvch kilku, ustawiałysię niemal
użycie spójnika ale; kilometrowe kolejki = kolejki do krzaków? Błędne od-
. Żarźnięci uczniowie => nie powinno się dawać dzieciom niesienie części do tych kilku;
noży... Dwuznaczność imiesitowuzarźnięty; 40. Po trzech godzinach wędkowania leszcze stały się ostroż-
. Wtej dolegliwości palce maczają pewne bakterie => od- niejsze = to leszcze też wędkują? Skrót składniowy.
kąd to bakterie mają palce? Błędna łączliwość frazeologi-
zmu maczać (w czymś) palce; TiL.
. Szczęście może się do ciebie uśmiechnąć podczas mycia L. Nasali wypełnionej po brzegi publicznością, w domach
zębów => dobrze, że szczęście dba o swoje zęby. Skrót przed ielewizorami i przed trzynastoosobowymjury [...]
składniowy, polegający na niewskazaniu wykonawcy wystąpiło dziesięć dziewczyn ubiegającychsię o miano naj-
czynności, przez co nazywające je wyrażenie (miycie zę- piękniejszej |...) => dziesięć dziewczyn wystąpiło w do-
bów) odnosimydo podmiotu; machprzed telewizorami;
280 Polonistyka.com
. Wprowadzenie obowiazkowych szczepień noworodków, „ koncentrujemy na profilaktykę i wczesne leczenie zacho-
LJ
N
osób z grup ryzykajak również zaszczepionych w ramach wawcze = błąd w związku rządu: koncentrować+B.
trwającego od dwóchlat Programu Edukacyjnego WZW (coś), narMs. (na czymś), nie: na+B. (na coś); składnio-
B, zaowocowało wyraźnym spadkiemliczby zgłaszanych wy; popr.: |...] koncentrujemy na profilaktyce i wcze-
zachorowań => wprowadzenie szczepień osób zaszczepio- snymleczeniu zachowawczym;
nych; . Zespół uczniów otrzymują > błąd w związku zgody mię-
. Akt oskarżenia zawiera prócz morderstw, handel narkoty- dzy podmiotem zespół a orzeczeniem otrzymywać (skła-
kami, przynależność do zbrodniczego stowarzyszenia|...] dniowy); popr.: Zespół uczniów, zwykle trzy — cztery 0s0-
= zawierać przynależność?! by, otrzymuje [...];
. Ich starcie na gruzach ojczyzny było wistocie lamentem . dziesiątego odcinku = błędna końcówka D. ip. rzeczow-
za utraconympokojem, którypróbuje Kreon zabliźnić pra- nika odcinek (błąd fleksyjny); popr.: odcinka;
wem, a Antygona uczuciem. > zabliźnić lament uczuciem! . dotknąć i obejrzeć twarze = niepoprawny skrót skła-
. Od momentu wejścia w życie w ubiegłym roku we Francji dniowy: dotknąć+D.; obejrzeć+B., więc każdy z tych cza-
nowego prawa imigracyjnego, około 60 tys. osób utraciło sowników wymaga rozwinięcia; popr.: Można dotknąć
ważność wiz pobytowych => raczej: wizy 60 tys. osób utra- twarzy modelek ije obejrzeć,
ciły ważność; . zreflektować się nad tym, co zostało zrobione => użycie
1
. Nasze wysiłki na rzecz dobra drugiego człowieka prze- czasownikazreflektować się w złym znaczeniu (zreflek-
trwają nawet próg śmierci => czy wysiłek może coś prze- tować się powstrzymać się od jakiegoś działania lub
trwać? wporę zauważyć swój błąd”); błąd leksykalny; popr.:
. Zdaniem rodzicówi nauczycieli uniformutrudnia uczestni- Rząd powinien trochę zastanowić się nad tym, co zosta-
czenie wszkolnych bandachi wagarach oraz ograniczalicz- ło zrobione;
bę przestępstw dokonywanychprzez nieletnich i na nielet- . zagwizdają => zaklasyfikowanie czasownika zagwizdać
nich => uniform może utrudniać najwyżej poruszanie się; do niewłaściwej grupy koniugacyjnej (-am, -asz zam.
. Rozmnażające się chomiki umożliwiają także obdarowy- -ę, -esz), co spowodowało powstanie błędnej postaci te-
wanie nimi kolegówi znajomych[...] => przykład pomy- matu w 3. os. lm. cz. przyszłego (błądfleksyjny); popr.:
lenia dwóch planów zjawisk — zamiast pisać o jakimś fak- zagwiżdżą,
cie (fakt, że chomiki się rozmnażają, umożliwia), pisze się „ kilka grup, zwykle po cichu, odwołały => a. błąd w związ-
o jego cesze. W zdaniu brakuje także określenia,jak cho- ku zgody między podmiotem liczebnikowo-rzeczowni-
miki się rozmnażają (szybko? licznie? często?), co powo- kowym kilka grup a orzeczeniem odwołać(składniowy);
duje dodatkową śmieszność, gdyż w zasadzie prawie b. niepoprawne użycie czasownika dokonanego odwo-
wszystkie istoty żywe się rozmnażają; łać ze słowem zwykle, wskazującym na powtarzalność
. Głównymbohaterem spektaklu jest mężczyzna ijego sto- czynności; popr.: Kilka grup, potwierdzających począt-
sunek do dwóch kobiet — kolejnych żon => wtrakcie pisa- kowo odkrycie fuzji, znalazło błędy w swoich doświad-
nia drugiej części zdania autor chyba zapomniał, co napi- czeniach i, zwykle po cichu, odwoływało uprzednie
sał w pierwszej; oświadczenia;
10. Były to więc stroje naturalne, preferowane przez młodzież, 10. dosypujemy kaszę manną => a. błędne odmienienie rze-
zmierzające w kierunkuniekrępującego, wygodnego ubio- czownika manna według paradygmatu przymiotnikowe-
ru, noszącejednocześnie charakter wizytowyi wieczoro- go (błąd fleksyjny); b. lepiej by było, gdyby czasownik
wy => dokąd zmierzają te stroje? Stroje zmierzające (!) dosypywać łączył się z D. partytywnym; popr.: [...] do-
wkierunku ubioru; stroje noszą charakter — naruszenie sypujemy kaszę mannę lub: kaszy manny;
łączliwości leksykalnej; . oferowali imzłote góry => wymiana elementu w związ-
LL. Wnoszono nie tylko bukiety, wręcz całe kosze z imponują- ku frazeologicznym(błąd frazeologiczny); popr.: [...]
cym, złożonymz 70 pąsowych róż, bukietem => jeden bu- obiecywali im złote góry;
kiet był w kilku koszach? W zdaniu ponadto zdekompo- . charakteryzowałysię zawrotami i bólami głowy, a cza-
nowano spójnik skorelowany nie tylko, lecz także. sem nawet nudnością — utworzenie formyrzeczownika
nudności, której on nie ma — liczby pojedynczej (błąd
ry. fleksyjny); popr.: [...] charakteryzowałysię zawrotamii
I . Na wystawie można było zobaczyć dziewiętnastowiecz- bólami głowy, a czasem nawet nudnościami,
ne zabawki i przedmioty codziennego użytku i w ogółe tu . Wiceministerpracy Andrzej Bączkowski obiecał przedys-
jest masę innych takich ciekawostek => błąd w konstruk- kutowanie pod koniec maja problemu podwyżek => błąd
cji zdania złożonego (składniowy), niezharmonizowane wszyku (składniowy): okolicznik oddziela rzeczownik
orzeczenia, składnia języka mówionego; popr.: Na wy- od przydawki; popr.: Wiceminister pracy Andrzej Bącz-
stawie można było zobaczyć dziewiętnastowieczne za- kowski obiecał przedyskutowanie problemu podwyżek
bawki i przedmioty codziennego użytku oraz masę in- pod koniec maja;
ych ciekawostek; 14. mazadartego noska => błąd w związku rządu: tunie jest
. trafiła na zwolnienie => naruszenie tączliwości leksy- możliwy dopełniacz partytywny(składniowy)lub: błąd
O
kalnej (irafić do szpitala; dostać zwolnienie lekarskie); fleksyjny — utworzenie B.=D. (tak jak pałę papierosa);
popr.: [...] dostała/ otrzymała zwolnienie lekarskie; popr: [...] ma zadarty nosek;
Polonistyka.com
281
. moknęły = nieskrócenie tematu czasownika w odmia- 28. nie zawahałysię podjąć decyzję => błędny rząd czasow-
nie (błąd fleksyjny); popr.: mokły; nika zaprzeczonego pośrednio — biernikowy zamiast do-
16. 50-letni aktor naleb na szyję poprosił o rękę długoletnią pełniaczowego(błąd składniowy); popr.: |...] mie zawa-
przyjaciółkę => użycie frazeologizmu niezgodnie ze zna- hałysię podjąć decyzji |...]:
czeniem i z błędną łączliwością. Na łeb na szyję: 1. je- . ryzykuje swoim życiem i zdrowiem => błędny rząd cza-
chać, biec itp. na łeb na szyję jechać, biec itp. bardzo sownika ryzykować — narzędnikowy zam. biernikowego
szybko”; 2. o walucie: spadać, lecieć itp. na łeb naszyję (błąd składniowy); popr.: [...] ryzykuje swoje życie i zdro-
*gwałtownie tracić na wartości” — błąd frazeologiczny; wie;
popr.: 50-letni aktor nieoczekiwanie (nagle?, natych- . Opiekunowie czekają na weterynarza, który przed odlo-
miast?) poprosił o rękę długoletnią przyjaciółkę; tem do ciepłych krajów zbada bociany => błędny skrót
„ nie wyraził zgodę => błędny rząd czasownika zaprzeczo- składniowy — brak określenia rzeczownika odlot spra-
nego — biernikowy zam. dopełniaczowego(błąd składnio- wia, że łączymy go z podmiotem domyślnym zdania (we-
wy); popr.: [...] zie wyraził zgody |...]; terynarz), przez co powstaje treść weterynarz odleci do
18. przystojne chłopy na schwał => frazeologizm chłop na ciepłych krajów”; popr: [...] który zbada bociany przed
schwał nie wymaga rozwinięcia (błąd frazeologiczny); ich odlotem do ciepłych krajów;
popr.: [...] a ich koledzyto przystojni chłopcy tub: [...] . o dobrze => błędna końcówka rzeczownika dobro (błąd
a ich koledzyto chłopy na schwał; fleksyjny); popr.: o dobru;
19. przyjacieli > błędna końcówka (-i zam. zerowej) D. Im. . wiele jego kolegów => naruszenie związku zgody pod
rzeczownika przyjaciel, której użycie spowodowało po- względem rodzaju między rzeczownikiem koledzy a przy-
wstanie błędnej formy tematu (błąd fleksyjny); popr.: dawką wiele (błąd składniowy); popr.: [...] wielu jego
przyjaciół; kolegówi koleżanek[...] lub: [...] wielu jego kolegówi
. bronić swoje prawa = błędny rząd czasownika bronić — wiele koleżanek|...];
biernikowy zam. dopełniaczowego (błąd składniowy); . przeboi => błędna końcówka rzeczownika przebój (błąd
popr.: [...] bronić swoich praw; fleksyjny); popr.: przebojów;
. nie ułatwił wystartować => błędny rząd czasownika uła- . do utworzenia zaapelowało => błędny rząd czasownika
twić — bezokolicznikowy zam. biernikowego (po czasów- zaapelować — do+D. zam. o+B. (błąd składniowy); popt.:
niku zaprzeczonym— dopełniaczowego); błąd składnio- O utworzenie [...] zaapełowało [...];
wy; popr.: [...] ja bym munie ułatwił wystartowania [..-]: „ wesprzeć na duchu lokalne władze => wymiana elemen-
.z życiem muzułman =» błędna końcówka D. Im. rzecz. tu związku frazeologicznego (błąd frazeologiczny); popr.:
muzułmanin — zerowa zam. -ów(błąd fleksyjny); popr.: [...] podnieść na duchu[...];
muzułmanów;
. organizuje i kieruje działalnością piracką błędny skrót
. padł wynik => naruszenie łączliwości leksykalnej (paść składniowy — organizować wymaga B., a kierować — N.;
+bramka, gol); popr.: [...] mecz [...] zakończył się wyni-
popr.: [...] gdyktoś sam organizuje działalność piracką
kiem bezbramkowym, |
i kieruje nią [...]:
. Jak dziś ministerstwo widzi rolę domówkult uryi co się
. salomonowego wyniku = przekształcenie formy związ-
od nich wymaga? => a. błąd w związkurządu — wyma-
ku salomonowy wyroki użycie go nieadekwatnie do tre-
gać rządzi D. (składniowy); b. zakłócenie spój ności skła-
ści (błąd frazeologiczny). Salomonowy wyrok znaczy
dniowej: w pierwszym zdaniu występuje podmiot mini-
*sprawiedliwy wyrok”; popr.: [...] mie było już remisu;
sterstwo, drugie zdanie jest bezpodmiotowe; popr.: [.. |
. piecy => błędna końcówka D. Im. rzeczownika piec (błąd
i czego od nich wymaga?
fleksyjny); popr.: pieców;
„ zaczęli nabierać wody wusta=> naruszenie stałości for-
to
Ly
. dementuje tę sensacyjną informację według formuły„nie

my gramatycznej frazeologizmu nabrać wody wusta,
potwierdzam, ale i nie zaprzeczam => a. użycie CzasOw-
wktórym występuje tylko czasownik dokonany(błąd fra-
nika denientować w znaczeniu 'komentować” (błąd lek-
zeołogiczny); popr.: [...] /udzie zaczęli milczeć lub: [...]
sykalny); b. nieuzasadnione użycie przyimka według
ludzie nabrali wody wusta;
wzwrocie *dementować (komentować) według formuły
. Skutkitej lekkomyślnościsąfatalne, bo nie dość, że stam-
(błąd składniowy); popr: [...] komentuje |...], używając
tąd nie możnasię wydostać taksówką do miasta, to rów-
formuły„nie potwierdzam, ale i nie zaprzeczam "ub: [...]
nież nie można taksówką wrócić, ponieważ taksówkarze
komentuje [...]: „nie potwierdzam, ale i nie zaprzeczam e
nie chcą wtamtąstronę jechać. gdyż nie mają się gdzie
40. na zasadachi wtrybie określonym odrębnymiprzepisa-
zatrzymać, aby złapać pasażera z powrotem =» składnia
mi => błędny skrót składniowy: przydawka rzeczownika
języka mówionego — dwa zdania podrzędne okoliczni-
zasady musi wchodzić z nim w związek zgody, a więc
kowe przyczyny; popr.: Skutki tej lekkomyślności są fa-
musi wystąpić w Ms. lm.; popr.: [...] na zasadach okre-
talne, bo nie dość, że stamtąd nie można się wydostać
taksówką do miasta, to również nie można taksówką ślonych odrębnymi przepisami i w trybie określonym
odrębnymi przepisami;
wrócić. Taksówkarze bowiem nie chcą wtamtą Stronę
jechać, gdvż nie mają się gdzie zatrzymać, aby złapać 41. tymtrudniejsza, gdyż => wprowadzenie zdania podrzęd-
pasażera z powrotem; nego okolicznikowego stopnia i miary wskaźnikiem ze-
. przywrócono kopcu[...] => błędna końcówka C. Ip. rze- spolenia zdania okolicznikowego przyczyny (błąd skła-
czownika kopiec (błąd fleksyjny); popr.: kopcowi; dniowy): popr.: [...] tym trudniejsza, że [...]:
Polonistyka.com
282
„ trwa korespondencja] => naruszenie łączliwościleksyka|- . Jak dotychczas nie pobito jeszcze rekordu sprzed ośmiu
nej — trwać wymaga określenia nazywającego działanie lat > konstrukcja tautologiczna (błąd leksykalny); popr.:
lub stan; popr.: [...] trwa wymianakorespondencji|...]; Dotychczas nie pobito rekordu[...] lub: Nie pobiiojesz-
. PKS zakupiło =» błąd w zakresie związku rządu pod cze rekordu|...];
względem rodzaju między podmiotem a orzeczeniem . wzrosty => użycie rzeczownika wzrost w lm., której on
(składniowy) lub błędne przypisanie skrótowcowi PKS nie ma (błąd fleksyjny); popr.: Wystąpi niewielki wzrost
rodzaju nijakiego (błąd fleksyjny); popr.: PKS [...] za- ciśnienia;
kupil zakupiła |...]; . dziegcia => błędna końcówka D. lp. rzeczownika dzie-
A4. przestrzegać przepisy = błędny rząd czasownika prze- gieć (błąd fleksyjny); popr.: dziegciu;
strzegać — biernikowy zam. dopełniaczowego(błąd skła- . przywozui handlu benzyną na terenie zachodnich woje-
dniowy); popr.: [...] przestrzegać przepisów; wództw=> błędne skróty składniowe: a. przywóz wyma-
45. Nie jest to wcale proste zadanie, bowiem Mustafa zażą- ga D., a handel — N.; b. przywóztna teren, handel-na
dał, aby niewiasta była koniecznie Włoszką => niezbyt terenie; popr.: [...| nielegalnego przywozu benzyny na
poprawny szyk partykuły bowiem(usterka składniowa); teren zachodnich województw(lepiej: do województwza-
popr.: [...] Mustafa bowiem zażądał [...]; chodnich) i handlunią na tym obszarze;
46. pojawiasie u naszych konrahentów, proponując ułatwie- . poddaje w wątpliwość => wymiana elementu wskładzie
nia w handlu z nami => naruszenie relacji czasowych związkufrazeologicznego (błąd frazeologiczny); popr.:
w wypowiedzeniu z imiesłowowym równoważnikiem [...] podaje w wątpliwość [...];
zdania — zdanie podrzędne wyraża skutek czynności(błąd . Damiani Justynka przyszły > błąd w związku zgody
składniowy); popr.: [...] pojawia się u naszych konra- między podmiotem szeregowym a orzeczeniem pod
hentów i proponuje |...]; względem rodzaju(składniowy); popr.: przyszli;
. ssam => błędna końcówka 1. os. lp. cz. teraźniejszego . handlował, ale i drukował książki => błędny skrót skła-
czasownika ssać (błąd fleksyjny); popr.: ssę; dniowy — handlować wymaga N., a drukować — B.; popr:
48. bałagan, na którymusiłują żerować = naruszenie łącz- [...] on nie tylko handlował książkami, ale ije drukował;
liwości leksykalnej — żerować (w tym znaczeniu) wy- . pokraja = błędna końcówka3 os. lp. cz. przyszłego cza-
maga obecności rzeczownika osobowego lub nazywają- sownika pokrajać (błąd fleksyjny); popt.: pokraje;
cego czyjeś nieszczęście; popr.: [...] bałagan, który pró- . znanymjestfakt = błąd w konstrukcji orzeczenia imien-
bują wykorzystać [...]; nego (składniowy) — orzecznik wyrażony przymiotni-
49. Przyznaje się do niego cyganeria i acyfiści => błąd kiem musi mieć formę M., nie zaś N.;.popr.: Powszech-
w związku zgody między orzeczeniem a podmiotem szenie znanyjestfakt |...];
regowym (składniowy); popr.: Przyznają się [...]; . ha uwagę, żejako opiekun miał prawo proponować orga-
. Ofiara jest podobna do niego jak dwie krople wody=> nizatoromi pomysłodawcom imprezy wyjazdowej inną al-
naruszenie formy gramatycznej, a przez to także łączii- ternatywę => użycie rzeczownikaalternatywa wznaczeniu
wości składniowej frazeologizmu(błąd frazeologiczny); *możliwość” (błąd leksykalny); aliernatywa 'możliwość wy-
popr.: On i ofiara są podobni jak dwie krople wody; borujednej z dwóch wykluczających się możliwości; popr.:
. zwierzchnikami nad całym zjednoczonym niegdyś przez [...] miał prawo proponować [...] coś innego [...];
proroka Mahometa Półwyspem Arabskim => a. błąd 64. pyzów=> błędna końcówka D. Im. rzeczownika pyza,
w zwiążku rządu — zwierzchnik+D., nie: *zwierzchnik co wynika najprawdopodobniej z przypisania temurze-
nad+N. (składniowy); b. błąd w szyku: rozwinięta przy- czownikowi rodzaju męskiego (błąd fleksyjny); popr.:
dawka (zjednoczony niegdyśprzezproroka Mahometa) po- Pyz;
winna znajdować się po wyrażeniu określanym (Późwy- „ kolosowi na strasznie glinianych nogach => rozwinięcie
sep Arabski), nie przed nim (składniowy); popr.: Turcy, frazeologizmu(błąd frazeologiczny); popr.: [...] kołoso-
którzy uważali się za przywódcówświata islamskiego, wi na glinianych nogach;
chcieli być zwierzchnikami całego Półwyspu Arabskiego, 66. będą musiały ponieść aspiranci => błąd w związku zgo-
zjednoczonego niegdyś przez proroka Mahometa; dy między podmiotem a orzeczeniem pod względemro-
. Kolejne 400 samochodów importerdostanie po rozliczeniu dzaju(składniowy); popr.:[...] będą musieli ponieść aspi-
tO
|s4)
się z poprzedniej puli samochodów, udokumentowując ich ranci [...] lub: |...] będą musiałyponieść kraje aspiru-
sprzedaż konkretnym osobom => a. utworzenie imiesłowu jące [...];
przysłówkowego współczesnego od czasownika dokona- 67. z 39 tonami pomocy humanitarnej => naruszenie łączli-
nego (udokumentować) (błąd fleksyjny); b. naruszenie re- wości leksykalnej — pomoc jest rzeczownikiem abstrak-
lacji czasowych w wypowiedzeniu z imiesłowowymrów- cyjnym, więc nie może łączyć się z nazwami wartości
noważnikiem zdania — wyraża on czynność uprzednią wSto- liczbowych; popr.: [...] z 39 tonami darówstanowiących
sunku do czynności opisanej w zdaniu nadrzędnym(błąd pomoc humaniiarną;
składniowy); popr.: [...] dostanie[...], udokumeniowaw- 68. kocy=> błędna końcówka D. lm. rzeczownika koc (błąd
szy [...] lub (lepiej ze względówstylistycznych): [...] do- fieksyjny); popr.: koców;
stanie |...], gdwjeśli udokumentuje |...]: 69. [...] wytyka u Chłopickiego |...] => błędny rząd — cza-
„ Hybrzeżowi => błędna końcówka C. ip. rzeczownika Hy- sownik wytykać wymaga C., a nie konstrukcji u+D. (błąd
112
(w
brzeże (błąd fleksyjny); popr.: [...] Wybrzeżu; składniowy); popr.: [...] wtyka Chlopickiemu|...];
Polonistyka.com
283
70. przemysły = użycie rzeczownika przemysł w Im., której 84. szansę przegrali — naruszenie łącziiwości leksykalnej;
on nie ma (błąd fleksyjny); popr.: [...] pracuje przemysł popr.: Szansę [...] stracili [...];
wydobywczy; 85. Materiajestjednak delikatna, bowiem te wtaśnie podat-
1. tak zwane nocne marki =» rozwinięcie frazeologizmu ki, niestety, są poważnymźródłem dochodówpaństwa.
(błąd frazeologiczny); popr.: na pewno usatysfakcjonuje Zaś każda, nawet z pozoru drobna zmiana, wywołuje skut-
nocne marki. ki liczone w milionachzłotych => niezbyt poprawnyszyk
2. benzyn — użycie rzeczownika benzyna w Im., której on (usterki składniowe); popr.: Materia jestjednak delikat-
nie ma (błąd fleksyjny); popr.: Mamy [...] coraz mniej na, ie podatki bowiem, niestety, są poważnym źródłem
benzyny: ołowiowej i bezołowiowej, dochodówpaństwa. Każda zaś, nawet z pozoru drobna
. postawiła czworgu najbardziej rozrabiających uczniów zmiana, wywołuje skutki liczone w milionachzłotych;
pały =» błędna konstrukcja składniowa z liczebnikiem 86. nowo upieczonyrząd Giuliano Amato — a. wymiana ele-
zbiorowym w C. — związek rządu zam. związku zgody; mentu związku frazeologicznego (błąd frazeologiczny);
popr.:[...| postawiła czworgunajbardziej rozrabiającym b. nieodrnienienie imienia i nazwiska (błąd fleksyjny); popr:
uczniom pały; Również świeżo upieczonyrząd Giuliana Amata [...];
74. adoptowaćto dzieło literackie > użycie wyrazu adop- 87. Zemsta i zaślepienie kierowało => błąd w związku zgody
tować w znaczeniu 'adaptować” (błąd leksykalny); popr.: (błędna liczba) między podmiotem szeregowym a orze-
adapiować, czeniem (błąd składniowy); popr.: [...] kierowały [...];
. Kościół zdaje sobie sprawę, że trzymając sie kurczowo 88. Przedstawione wniedzielę przez Serbów propozycje mó-
starej polityki, będzie musiał uznać Afrykę za straconą. wią także o przeprowadzeniu referendum wtrzy miesiące
=> użycie imiesłowowego równoważnika zdania w wypo zaprzestaniu działań zbrojnych, które zadecydowatoby
powiedzeniu ze zdaniem nadrzędnym wczasie przy- o przebiegu granic => błędny szyk zdania podrzędnego
szłym; użycie imiesłowowego równoważnika zdania (błąd składniowy); popr.: Wniedzielę Serbowie zapropo-
zam. zdania okolicznikowego warunku(błąd składnio- nowali przeprowadzenie referendum, które zadecydowa-
wy); popr.:[...] żejeśli będzie się kurczowo trzymał sta- łoby o przebiegu granic. Referendum miałobysię odbyć
rej polityki, będzie musiał uznać Afrykę za straconą; trzy miesiące po zaprzestaniu działań wojennych;
76. senatorowie nie uznali natomiast za słuszne skreślenie 80. broniami => użycie rzeczownika broń wlm., w której on
=> błąd w związku rządu — czasownik zaprzeczonynie nie występuje (błąd fleksyjny); popr: [...] nad bronią
uznać wymaga D. (błąd składniowy); popr.: [...] nie uzna- laserowąi elektromagnetyczną;
li natomiast za słuszne skreślenia |...]; 90. około dwa tysiące => błędny rząd przyimka około — bier-
17. projektował znany architekt, Halina Skibniewska =» nikowy zam. dopełniaczowego — błąd składniowy; popt.:
przypisanie dwurodzajowemurzeczownikowi architekt [...] około dwóchtysięcy wagonów[...];
wyłącznie rodzaju męskiego (błąd fleksyjny): popr.: 70 91. pijanego jak bele =» naruszenie formy gramatycznej fra-
osiedle projektowała znana architekt, Halina Skibniew- zeologizmu (błąd frazeologiczny).; popr: [...] pijane-
ska; go jakbela;
78. będzie udzielała niskoprocentowe pożyczki => narusze- . siećmi = błędna końcówka N. Im. rzeczownika sieć (błąd
nie związku rządu — udzielać wymaga D. — błąd skła- fleksyjny); popr.: sieciami;
dniowy; popr.: Fundacja będzie udzielata bezrobotnym „owocem tego zmartwienia => naruszenie łączliwości
niskoprocentowych pożyczek|...]; leksykalnej rzeczownika owoc ('efekt') — powinien on
79. wybrano go prezesem => naruszenie związku rządu — wy- być określany nazwami działań; popr.: I pos. Zemke
brać wymaga B. i konstrukcji na-+B. — błąd składniowy; faktycznie się martwił, w wyniku czego powstał pro-
popr.: [...] skoro wybrano go na prezesa stowarzyszenia jekt [...];
l... . w zastraszająco szybkim tempie => konstrukcja pleona-
80. pierwsze skrzypce odgrywała = wymiana elementu styczna (błąd leksykalny); popr.: FFszybkim tempie ro-
związku frazeologicznego (błąd frazeologiczny); popr.: śnie [...] lub: Wzastraszającymtempie rośnie |...];
[...] pierwsze skrzypce grata [...]; . wpuszcza żyłkę z błyskiem na przynętę i... wyciąga dor-
81. przed półtorej godziną = błędna konstrukcja składnio- szyka polarnego,jakieś 20 cm. |...] Mfacha, zakręca i wy-
wa z przylmkiemprzedi wyrażeniem półtorej godziny — ciąga dorszyka rekordzistę — 40 cm! => użycie rzeczowni-
podporządkowanie rzeczownika godzina przyimkowi ka rekordzista w znaczeniu 'rekordowy” (błąd leksykal-
zam. liczebnikowi ułamkowemu; popr.: [...] przed pół- ny); popr: [...] wyciąga rekordowego dorszyka |...];
torej godziny; 96. czwto będzie thrillerlub najzwyklejsza komedia = zde-
. otworzył okno i wyrzucił przezeń doniczkę => nieupraw- komponowanie spójnika skorelowanego czy, czy (błąd
nione utworzenie formy skróconej z połączenia „dot składniowy); popr.: [...] czy to będzie thriller, czy naj-
ono” (błąd fleksyjny); popr.: [...] wyrzucił przez nie do- zwyklejsza komedia;
niczkę [...] lub: [...] wyrzucił doniczkę > z kontekstu 97. był entuzjastą szwedzkiego rozwiązania, gdzie we wszyst-
wynika jasno, że wyrzucił doniczkę przez okno; kich miastach =» użycie zaimka gdzie w zdaniu nie bę-
. majsterkowiczy => błędna końcówka D. Im. rzeczowni- dącym zdaniem okolicznikowym miejsca (błąd składnio-
ka majsterkowicz (błąd fleksyjny); popr.: majsterkowi- wy); popr.:|...] był entuzjastą szwedzkiego rozwiązania,
czów; które polega na tym, że we wszystkich miastach, liczą-
84 Polonistyka.com
cych powyżej 10 tys. mieszkańców, działa ten sam sys- ologizmu(błąd frazeologiczny); popr.:|...] schowali gło-
tem płatnego parkowania; wę wpiasek [...];
98. przytrzech schodach => użycie z rzeczownikiem schody 130. po ucieczce z kraju mieszkanię zostało skonfiskowane >
liczebnika głównego zam. zbiorowego (błąd składnio- błędnyskrót składniowy — brak określenia rzeczownika
wy); popr.: [...] przy trojgu schodach[...]; ucieczka Sprawia, że łączymy go z podmiotem zdania
99. Premierostwo zamieszkało => błąd w związku zgody (mieszkanie), przez co powstaje treść "mieszkanie ucie-
(składniowy) — zastosowanie zgody formalnogramatycz- kło z kraju; popr.: Po ucieczce lksińskich z kraju ich
nej zam. realnoznaczeniowej; popr.: Premierostwo [...] mieszkanie [...];
zamieszkali [...]; IL. depilator dla pięknych nóg = błędne użycie przylimka
100. nie dotari tysiącpielgrzymów=> błędna konstrukcja skła- dla — powinien się on łączyć z nazwami osobowymioraz
dniowaz liczebnikiem tysiąc — potraktowanie go jak rzenie powinien wskazywać na skutek (błąd składniowy);
czownika; popr.: [...] nie dotarło [...]; popr.: [...] depilator, by mieć piękne nogi;
101. doświadczeńszemu|...] rozpracowywuje — a. utworze- . towarzyską agencję => błędny szyk przydawki — zam.
nie stopnia wyższego przymiotnika doświadczony w spo- gatunkującej jest wskazująca na cechę (błąd składnio-
sób syntetyczny (błąd fleksyjny); b. niewłaściwa postać wy); popr.: [...] agencję towarzyską [...];
tematu czasownika — zdublowanie cząstki -yw- (błąd flek- . Będąc we Włoszech, zabrakło mi pieniędzy =» brak toż-
syjny); popr.: Sprawę przekazano bardziej doświadczo- samości podmiotów w wypowiedzeniu z imiesłowowym
nemu policjantowi, który od dawna rozpracowuje ten równoważnikiem zdania (błąd składniowy); popr.: Kie-
gang; dy byłem we Włoszech, zabrakło mi pieniędzy;
„ są najlepszymprzyczynkiemdo uzależnień => użycie rze- 114. wyciął wpieńtrzy topole => naruszenie łączliwościfra-
czownika przyczynek w znaczeniu 'przyczyna (błąd lek- zeologizmuwyciąć wpień, który wymaga obecnościrze-
sykalny); przyczynek artykuł lub niewielki tekst mający czowników osobewych; połączenie wyciąć w pień z na-
poszerzyć wiedzę na temat, który został już dokładnie zwą drzewa powoduje udosłownienie frazeologizmu
opracowany ; popr.: [...] są najlepszą, lepiej: najczęst- (błąd frazeologiczny); popr.: [...] wyciął trzy topole;
szą przyczyną uzależnień; . Prekursorem mostu =» naruszenie łączliwości rzeczow-
. Po przebadaniu wykrywaczem kłamstwprokuratornie nika prekursor, który wymaga obecności nazwyidea lub
dał wiary zeznaniom => błędny skrót składniowy— brak Jej synonimu(błąd łeksykalny); popr.: Pierwszym twór-
określenia rzeczownika przebadanie sprawia, że łączy- cą mostu tego typu był [...];
my go z podmiotem zdania (prokurator), przez co po- 116. kongenialny bramkarz => użycie przymiotnika konge-
wstaje treść 'prokurator został przebadany wykrywaczem nialny w znaczeniu'genialny” (błąd leksykalny); konge-
kłamstw ”; popr.: Po przebadaniu oskarżonego[...]; nialny *tak samo genialny jak inna rzecz”; popr.: [...]
104. Nasz futbol cienko przędzie => naruszenie łączliwości genialny bramkarz [...];
frazeologizmucienko prząść — wymaga on określeń oso- 117. Pomogliśmy prawie tysiącu sierot => błędna końcówka
bowych; użycie frazeologizmu w błędnym znaczeniu C. liczebnika tysiąc (błąd fleksyjny); popr.: tysiącowi;
(popr. cienko prząść 'mieć kłopoty finansowe lub kło- 118. Oświetlenie owe => błędna końcówka M. zaimka owo
poty ze zdrowiem ) — błąd frazeologiczny; popr.: Syiu- (błąd fleksyjny); popr.: Oświetlenie owo [...];
acja polskiej piikijest zła |...]; 119. sześciu niemowląt => użycie liczebnika głównego zana.
105. Nigdy nie było łatwiej schudnąć. Nasz preparat pozwoli zbiorowego, wymaganego przez rzeczownik niemowlę
Wamstracić ok. 5-7 kg w ciągu dwóch tygodni. Zoba- (błąd składniowy); popr.: [...] sześciorga niemowląt,
czycie, to naprawdę spektakularne = użycie przymiot- . Płacąc rachunki na poczcie, zapodziała mi się gdzieś
nika spektakularny w znaczeniu 'skuteczny” lub 'niezwy- rękawiczka — brak tożsamości podmiotów w wypowie-
kły” (popr. spektakularny widowiskowy”) — błąd leksy- dzeniu z imiesłowowym równoważnikiem zdania (błąd
kalny; popr.: [...] to naprawdę skuteczne/ wspaniałe; składniowy); popr.: Gdypłaciłanypłaciłem[...];
106. atmosferę starała się podgrzewać [...] obiadami = uży- . przydybana kradzeniu => a. błędna końcówka 3. os. lp.
cie frazeologizmu podgrzewać atmosferę w złym znacz. przyszłego czasownika przydybać; b. nazwa czynno-
czeniu i z niewłaściwąłączliwością; podgrzewać atmos- ści kradzenie utworzona jest, co prawda, zgodnie z sys-
ferę dążyć do eskalacji konfliktu; popr.: Wszystko się temem, ale nie ma uzasadnienia funkcjonalnego, ponie-
jej w mężu podobało i dbała o rodzinną atmosferę, przy- waż wjęzykuistnieje już kradzież; popr.:[...] przydybie
gotowując obiady; na kradzieży|...];
107. chociaż nie kochała dziecka, dbała o niego = błędna 22.|...] przeży * zycie w konwencjach porządnego człowie-
forma B. zaimka ono (błąd fleksyjny); popr.: [...] dbała ka, nie waląc głową wtwardą ścianę ludzkich nieszczęść
o nie [...]; = a. naruszenie łączliwości wyrazu konwencje (*kon-
108. głosowała z resentymeniu za realnym socjalizmem => wencje porządnego człowieka, "przeżyć życie w konwen-
użycie wyrazu reseńtyment w znaczeniu 'sentyment" cjach); b. niezrozumiała metafora walić głową w twardą
(błąd leksykalny); resentyment żal, uraz”; popr.: [...] ścianę ludzkich nieszczęść; zdanie wyraża banalną treść
z sentymentu za realnym socjalizmem[...]; wzawiły, pretensjonalny sposób i jest niezrozumiałe.
109. pochowali głowy wpiasek = wymiana składnika związ-
kufrazeologicznego i błędna forma gramatyczna fraze-
Polonistyka.com
9
GO
Sa
32. PODSTAWY LEKSYKOLOGII
t0. paralela % podobieństwo między wzajemnym stosunkiem

1. archisem (genus proximum) — 'zwierzę”; linii geometrycznych a stosunkiem zachodzącym między
„.semy dyferencjalne (dijjrerentia specifica) — 'nieduży”, zjawiskami;
1
*udomowiony”, 'miauczący ; Styczność (metonimia):

. semy konotacyjne (potencjalne) — 'miły”, 'puszysty”, 'sza- 13. Polaroid/polaroid (a., b.) > nazwa firmystała się nazwą
13
ry”, fałszywy”, 'z dystansem wobec ludzi”. wyrobutej firmy;

+ Archisem jest nadrzędnym, kłasyfikującym elementem 13. połaroid (€., d.) > nazwa urządzenia stała się nazwąrze-
znaczenia. czy, która powstała wrezultacie działania tego urządzenia.
- Semy dyferencjalne wskazują na relewantne (konieczne,
żeby odróżnić dany desygnat od innego, i wystarczające, ill.
żeby opisać desygnat) cechy wyrazu. > „Komputerowy słownik języka polskiego” notuje dwa zna-
- Konotacje są drugorzędnymi cechami znaczeniowymi — czenia rzeczownika autor: 1. 'twórca dziełaliterackiego,
nie są konieczne do odróżniania desygnatu od innych,nie naukowego, dzieła sztuki, technicznego”, 2. 'sprawca, ini-
służą też do jego wystarczającego opisu. Wskazują na te cjator, projektodawca” (autor planu, plotki, poimystu, pro-
cechy (istniejące obiektywnie lub tylko przypisywane jektu, wieczoru). „Inny słownik języka polskiego” oprócz
przedmiotowi) desygnatu, które spowodowały powstanie tych dwóch znaczeń rejestruje jeszcze 3. 'autoremjakie-
wtórnych znaczeń (np.: kot kupka kurzu pod meblem” > goś działania nazywa się kogoś, kto je wykonał” (autor
*puszystość”, 'szara sierść ), użyć przenośnych (np.: Kot- bramki, autor napadów) — z zastrzeżeniem „Użycie to
ku! — do miłej osoby = przypisywana kotu cecha bycia bywa oceniane przez niektórych jako niepoprawne”. Taką
miłym), związków frazeologicznych kocia wiara, żyć na kwalifikację tego znaczenia stosuje też „Nowy słownik
kocią łapę => fałsz”, 'indywidualizm”. Status konotacji poprawnej polszczyzny PWN”, a drugie znaczenie('spraw-
nie jest jednoznaczny — niektórzy badacze widzą ich miej- ca, inicjator”) uznaje za nadużywane.
sce w znaczeniusłowa, inni lokują je poza nim. Znaczenia 2. i 3. (widoczne wzd. 1.-5.) powstały w wyniku
W
rozszerzenia znaczenia|. — usunięcia z niego elementówspe-

1. cyfikujących: 'twórca dzieła literackiego, naukowego itp.
„awężenie znaczenia: < 'twórca”. Taka zmiana znaczeniowajest wynikiemdziała-
. kończyna => *koniec czegokolwiek” > 'koniec ciała”; nia językowej tendencji do ekonomiczności — wyrażeniaati-
W
. opona => *cośŚ, co opina” > 'coś, co opina koło”; tor oceny, autor mordu, autor krzyków, autor dewastacji są
= O
. piwo =» każdy napój” > 'napój szczególnego rodzaju”; niewątpliwie krótsze niż ich parafrazy 'ten, kto ocenia/ oce-
. prezerwatywa => *każdy środek zapobiegawczy” > 'szcze- nił, ten, kto zamordował”, 'ten, kto krzyczy”, 'ten, kto de-
=
gólny środek zapobiegawczy”; wastuje/ zdewastował”, są także od nich wygodniejsze —

. ukraina/ Ukraina =» radykalne zawężenie, do nazwy wła- nadawca posługuje sięjednym wyrazem do opisania różnych
th
snej (każdy kraj nad granicą” > *konkretny kraj nad gra- sytuacji, nie musi szukać odrębnej formy językowej, odpo-
nicą”); wiedniej dla każdej treści. Ma to więcej skutków negatyw-
6. złodziej => 'ktoś, kto czyni zło” > 'ktoś, kto czynizło szcze- nych niż pozytywnych, prowadzi bowiem — z jednej strony
gólnego rodzaju; do powstawania wypowiedzinieprecyzyjnych, szablonowych
tozszerzenie znaczenia: i ubogich leksykalnie, z drugiej — do zacierania się różnic
nh
3. laureat =» 'zwycięzca uwieńczony laurem' < każdy zwy- znaczeniowych między wyrazami.!
cięzca”; Wzd. 6. użycie słowa aużorjest zbliżone do użycia w zna-
V
. Lynch,lincz = generalizacja nazwy własnej; czeniu 1., jednak też jest niejasne. Nie wiadomo bowiem,
|S2)
„majestat => godność i władza monarchy” < *godność czy autor mieszkańto ten, kto zaprojektował mieszkania,
—
i władza każdego władcy ; czy ten, kto je wybudował, czy też ten, kto je urządził.
. Mecenas/ mecenas => generalizacja nazwy własnej; Zdanie 7, ilustruje proces przesuwania się znaczeń derywatów
W
w tO 0
. plajta = celowe bankructwo” < *każde bankructwo; wtakim kierunku, wjakim przesuwają się znaczenia ich pod-
. polaroid (b., c.) > 'aparat fotograficzny wyprodukowa- staw słowotwórczych. Trudno je jednak uznać za poprawne.
ny przez firmę Polaroid Land Corporation" < 'każdy apa-
rat fotograficzny mający takie cechy, jak ten wyproduko- IV.
wany przez firmę Połaroid Land Corporation" — genera- Leksemjest jednostką systemu, a wyraz — jednostką tek-
V
lizacja nazwy własnej; stu. W zd. Człowiek człowiekowi wilkiem są dwa lekse-
>rzesunięcie znaczenia (metafora): my: człowiek, wilki trzy wyrazy: człowiek, człowiek, wilk,
1. grawitować => podobieństwo między skłanianiem się ku występujące w różnych słowoformach.
czemuś a przyciąganiem;
4, letarg => podobieństwo między uśpieniema bezczynnością;
6. magnat => podobieństwo między wpływowymi ludźmi Aby wykonać to ćwiczenie, nałeży przeanalizować uży-
a arystokracją: cia podanych słówi określić, czy w każdym kontekście,
286 Polonistyka.com
wktórym używa się jednego z członówpary synonimicz- naumyślnie) dlaniej kupił kwiaty, Naumyślnie (też: spe-
nej, można użyć drugiego elementu. Jeśli wyrazy spełnia- cjalnie) go drażnił;
ją ten warunek, są synonimami całkowitymi. m. swoboda— wolność => synonimy całkowite w znacze-
a. abecadło — alfabet = abecadło to przestarzały syno- niu 'możliwość postępowania zgodnie z własną wolą”;
nim alfabetu (synonimy częściowe, nacechowane chro- o. ślepa kiszka — wyrostek robaczkowy = Ślepa kiszka na-
nologicznie); leży do odmianypotocznej, wyrostek robaczkowyzaś
b. aktualny — obecny = akiualny należy do odmian ofi- to termin specjalistyczny. Są to więc synonimy częścio-
cjalnych, a obecnyjest nienacechowany stylistycznie we, różniące się nacechowaniem stylistycznym;
(synonimy częściowe, nacechowane stylistycznie); p. Slub — związek małżeński = różny zakres łączliwości
„ biustonosz — stanik => synonimy całkowite; (wziąć ślub, zawrzeć związek małżeński) i przynależ-
GO
„ bramka — gol = synonimycałkowite; ność do różnych odmian stylowych języka (Ślub — nie-
. całkiem — zupelnie => synonimy całkowite; nacechowane, związek małżeński — oficjalne).
m 0
. centralny — środkowy => choć znaczenia tych przymiot-

ników wydają się identyczne, to można dostrzec mię- VI.
dzy nimi niewielką różnicę, która decyduje także o od- Hiperonim to wyraz nadrzędny wobec innego (swojego
v
miennym zakresie łączliwości: centralnyto położony hiponimu), wyraz o szerszym zakresie użycia i mniejszej
w centrum, w środkowej (i — zwykle — jednocześnie liczbie cech znaczeniowych.
najważniejszej) części czegoś” (np.: centralny punkt Hiponim to wyraz podrzędny wobec innego (swojego hi-
miasta, województwo centralne, centralne miejsce na peronimu), wyraz o węższym zakresie użycia i większej
półce zajmowałpuchar); środkowyto ' położony w Środ- liczbie cech znaczeniowych.
kowej — nieskrajnej — części czegoś” (np.: środkowa Jeśli w odniesieniu do pary wyrazówx, y można zastoso-
półka, środkowa szuflada, środkowypas jezdni); waćformułę: „Każda rzecz nazywana wyrazem x jest ro-
. chaber — bławatek => nazwa chaber używana jest na dzajem rzeczy nazywanej y-iem", to xjest hiponimem, a y —
GQ
Mazowszu, bławatek — w Małopolsce. Ten sam kwiat hiperonimem.

w Wielkopolsce nazywanyjest modrakiem. Są to więc Hiperonimy — hiponimy: zwierzę —pies; mebel — krzesło; uczu-
synonimy częściowe, o różnym zasięguterytorialnym; cie — miłość; zjawisko — przestępczość.
h. chęć — ochota — niewielka różnica w zakresie łączli-
wości, por. Mamochotę/ chęć na ciastko, Nabrał ochotw/ VIL.
chęci do życia, ale raczej tyłko: Mamochotę pójść do . górny — dolny = położenie;
—
kina (zd. Mamchęć pójść do kinajest bardzo nacecho- . stary — młody => wiek;
W
wane stylistycznie), Zrobić coś z chęci (nie: ochoty) . lekceważyć — szanować => stosunek do czegoś lub kogoś;
©
zysku, Było to spowodowane chęcią (nie: ochotą) zro- . blondyn — brunet => kolor włosów;
R
bienia jej przyjemności, Pracowałz ochotą (nie: chę- Pary: górny — środkowy, stary — w średnim wieku, lekcewa-
cią); * żyć — być obojętnym, blondyn — szatyn nie są antonimami,
1. czubek — szpic => szpic jest rodzajem czubka: czubek ponieważ nie nazywają skrajnych cech tego samego zjawi-
to "najwyżej wysunięta część czegoś”, a szpic to *'czu- ska.
bek o ostrym zakończeniu”. Są to więc synonimy czę-
ściowe, różniące się cechami znaczeniowym, a ściślej VIII.
— szpic jest hiponimemczubka(por. ćwicz. VI); 1. „A jest x-owe (x-owy), ale mogłoby (mógłby) być bar-
j. dworzec — stacja => dworzec ma szerszy zakres użycia dziej x-owe (x-owy).” =» długi — krótki; mądry— głupi —
niż stacja — oznacza miejsce przyjazdui odjazduróż- antonimia;
nych środków komunikacji (autobusów, pociągówi sa- . „Każde A, które nie jest x-owe, jest niex-owe” lub: „Każ-
|
molotów), podczas gdy stacja odnosi się do miejsca dy A, kto nie jest X-em, jest nie-X-em” = cywilny— woj-
przyjazdu i odjazdu pociągów. Są to więc synonimy skowy; polski — zagraniczny — komplementarność;
częściowe, różniące się cechami znaczeniowymi, a Ści- . „A jest X-em B, co znaczy, że B jest Y-em A.” > kat —
1
ślej — stacjajest hiponimem dworca (por. ćwicz. VI); ofiara; pacjent — lekarz — konwersywność.
k. fotografia — zdjęcie = zdjęcie ma węższy zakres uży-
cia miżfotografia — w odniesieniu do dzieła artystycz- IX.
nego nie użyje się nazwy zdjęcie, lecz tylko —fotogra- - Antonimia to relacja przeciwstawności zachodząca mię-
Jia. Są to więc synonimy częściowe, różniące się ce- dzy dwoma stopniowalnymi wyrażeniami, które tworzą
chami znaczeniowym,a ściślej —fotografia jest hipo- dwa uzupełniające się podzbiory.
nimemzdjęcia (por. ćwicz. VI); . Komplementarność to relacja sprzeczności, zachodząca
to
1. kłamstwo — nieprawda = nieprawda to „łagodniejszy” między dwoma niestopniowalnymi wyrażeniami, które

synonim kłamstwa. Są to więc synonimy częściowe, tworzą dwa uzupełniające się podzbiory.
o innej intensywności; . Konwersywność (konwersja)to relacja dwumiejscowa, za-
U)
Ł naumyślnie — specjalnie > te przysłówki różnią się za- chodząca między dwoma wyrażeniami, z których jedno
kresemłączliwości — naumyślnie łączysię tylko z wy- można w danymkontekście zastąpić drugim, pod warun-
razami oznaczającymi coś złego, por.: Specjalnie (nie: kiem że jednocześnie zamieni się miejscami ich argumen-
Polonistyka.com
287
ty. Konwersywność szczególnie często występuje wśród kie zioła, gorzki migdał) mają swe antonimy — w obu wy-
wyrazówodnoszącychsię do relacji społecznych między padkachjest to wyraz słodki.
ludźmi. Do przymiotnika słodki zaś w znaczeniu „smakowym”nie
zawsze można dobrać antonim — słodka kawa — gorzka
kawa; słodkie owoce — gorzkie owoce lub kwaśne owoce
.
. amatorski — zawodowy => komplementarność; (w zależności od tego, jaką cechę owocu nazywa przymiot-
r—
. dziadek — babcia = komplementarność; nik słodki), słodkie lody, słodkie ciasto — brak antonimu.
ru
. psuć — naprawiać = antonimia; Antonimem wyrazu gorzki w połączeniach z rzeczowni-
v
we
. przykrywać — odkrywać => antonimia; kami woń, zapachjest słodki.

+
. pycha — skromność => antonimia; Przymiotniki kwaśny, gorzki, siodki w znaczeniach nie od-
W
MI
. różowy — czerwony => żadna z wymienionychrelacji; noszących się do zmysłu smaku mają tak złożoną struktu-
UT
. starość — młodość = antonimia; rę semantyczną, że niemożliwe jest znalezienie w języku

NE
. syn — ojciec > konwersja; wyrazów, które różniłyby się od nich tylko jedną cechą
W
. trójkątny — owalny => żadna z wymienionychrelacji; znaczeniową, znajdującą się w dodatku na krańcowym
NW
. zona — mąż > konwersja. punkcie skali natężenia tej cechy. Przymiotniki w wyra-
M
żeniach wesoła mina, wesoły nastrój, wesoły uśmiech, miłe

doświadczenie, przyjemne myśli, nieprzyjemna melodia,
Powstanie wtórnych znaczeń przymiotników kwaśny, gorz- nieprzyjemne wspomnienia, nieprzyjemny charakter opi-
ki, słodkijest przykładem działania wjęzyku zjawiska sy- sują inne niż kwaśny, gorzki, słodki, nieprzeciwstawne
nestezji — odnoszenia wrażeń zmysłowych (w tym wy- wobec kwaśny, gorzki, słodki cechy zjawisk.
padku — smaku) do innych sfer życia.
Takie przesunięcia semantyczne są świadectwem dostrze- XIII.
żenia przez użytkowników języka podobieństwa między Przykładowe zestawienia:
wrażeniami wywoływanymiprzez jakieś potrawy a wra- gorący— lodowaty, np.: Z kranu poleciała gorąca/ lodowata
żeniami wywoływanymi przez jakieś zdarzenia, sytuacje, woda.
ludziitp. rozgrzany — zgrabiaty, np.: zziębnięty: Rozgrzane/ zgrabiałe,
zziębnięte dłonie.
U. rozgrzany — zmarznięty, np.: Rozgrzanypiasek parzył stopy./
vnonimy: Zmarznięty piasek ziębił stopy.
1. kwaśny: gruby — przewiewny, np.: Gruby/przewiewnysweterek.
a. kwaśne jabłko, kwaśne porzeczki => brak synonimów; przytulny — nieprzytulny, np.: Przytulnynieprzytulny pokój.
b. kwaśna mina, kwaśnynastrój, kwaśny uśmiech => mina przyjemny— nieprzyjemny, np.: Przyjemny/ nieprzyjemnywiatr
— skwaszona; nastrój — zły, kwaśny uśmiech — brak sy- ciepły — sztywny, np.: Powitanie było bardzo ciepłe/ sztywne.
nonimu; płomienisty — lodowaty, np.: Płomieniste/ lodowaie spojrzenia.
2. gorzki: rozmarznięty — zmarznięty, np.: Rozmarznięta/ zmarznięta zie-
a. gorzki lek, gorzkie ziola, gorzki migdał => brak synoni- mia.
mów; ognisty — rybi, np.: Ogniste/rybie oczy.
b. gorzki zapach, gorzka woń => brak synonimów;
c. gorzkie doświadczenie, gorzka prawda, gorzkie myśli, XTV.
gorzka mądrość, gorzki humor, gorzki uśmiech, gorz- 1. szkoła = polisemia (powstała jako metonimia):
kie wymówki => doświadczenie, prawda, myśli, wymów- a. instytucja ;
ki — przykry, doświadczenie, prawda, mądrość (?) — b. ' budynek, w którymsię mieści ta instytucja ;
bolesny; gorzki humor, uśmiech — brak synontmu; c. 'społeczność tej instytucji;
. słodki: . szklanka => polisemia (powstała jako metonimia):
IS)
0
a. słodka kawa, słodkie ciasto, słodkie lody, słodkie owo- a. naczynie”;

ce = kawa — słodzony, słodkie ciasto, lody, owoce — b. *zawartość tego naczynia;
brak synonimu; . skóra => polisemia (powstała jako metonimia):
10
. stodki zapach, siodka woń = brak synonimów; a. 'powłokaciała ;

GG
„. słodka melodia,słodkie dźwięki > mity, przyjemny, ckliwy; b. "materiał wykonanyz tej powłoki”;
Lo
. słodkie wspomnienia, słodki spokój => mity, przyjemny; c. 'ubranie wykonane z tego materiału ;
„ słodka dziewczyna, słodki uśmiech, słodki charakter — . hoga => polisemia (powstała jako metafora):
a
miły, przyjemny: a. *dołna część ciała człowieka, służąca mudo stania”;

Nie do wszystkich użyć podanych przymiotników można b. część sprzętu, stanowiąca jego podporę ;
znaleźć antonimy. Antonimami bowiem są takie dwa wy- . kożuch => polisemia (powstała jako metafora) ewoluują-
razy, które nazywają przeciwstawne cechy, mieszczące się ca ku homonimii (związek znaczeniowy międzya. i b. jest
na skrajnych końcach skali danej cechy. dziś mało odczuwalny):
Niewątpliwie kwaśnyI gorzki w znaczeniach „smako- a. 'ciepłe okrycie z futrem;
wych” (kwaśnejabiko, kwaśne porzeczki; gorzki lek, gorz- b. *wierzchnia, gęsta warstwa jakiejś masy:
88 Polonistyka.com
. klapa => a., b. => polisemia; c. w stosunkudo a. i b. => ma tu możliwości wymiennego użycia synonimówtego
homonimia (leksykalna); związek między tym znaczeniem wyrazu (wadliwe są oba zdania: *Posianowili wreszcie
a znaczeniamia. i b. nie jest dziś odczuwalny: zaprowadzić czystość wpokoju na poddaszu. *Dzieci
a. 'płaska pokrywa; dbałyo czystość w swoimpokoju.), każdy bowiem z wy-
b. 'płaski wyłóg płaszcza, marynarki; razów synonimów: porządek, ład, czystość ma różny
c. niepowodzenie ; zakres łączliwości.
. pokój => współcześnie już homonimia (leksykalna); zwią- c. 'następowanie po sobie różnych elementów według
zek znaczeniowy międzya. i b. nie jest odczuwalny: ustalonej zasady”: Wykaz przedmiotówzostał sporzą-
a. izba; dzony w kolejności alfabetycznej/ w układzie alfabe-
b. *czas bez wojen '; LYCZNYM.
. poczytać => wyrazy nie mają związku znaczeniowego, po- d. znaczenie por. przykł. l.c.: Musimy przedyskutować
nieważ są one homonimami. Jest to homonimia słowo- plan dnia/ rozkład dnia/ harmonogram dnia.
twórcza — każdy z homonimówjest derywatem innego e. znaczenie por. przykł. 1.c.: Szyk wyrazów/ układ wyra-
wyrazu; zów wzdaniu jest niewłaściwy/ Kolejność wyrazów
a. pochodzi od czasownika czytać; wzdaniu jest niewłaściwa. W zdaniach c., d. i e. jest
b. forma dk. czasownika poczytywać, realizowane to samo znaczenie wyrazu porządek, jed-
. klon —a., b. > polisemia (powstała jako metonimia). Zna- nak nie występuje tu pełna wymienność synonimów
czenie c. jesthomonimiczne względem nich — nie ma wspól- (wadliwe są zdania: *Hykaz przedmiotówzostał spo-
nego elementu semantycznego oraz (przede wszystkim) ma rządzony wrozkładzie alfabetycznym. *Musimy prze-
inną etymologię (klon w zn. a. i b. jest wyrazem rodzimym, dyskutować szyk dnia. *Plan wyrazów w zdaniujest
a w zn. c. pochodzi z greckiego klon — 'odrośl, gałąź'): niewłaściwy), każdy bowiem z wyrazów synonimów:
a. drzewo”; porządek, kolejność, układ, plan, rozkład, harmono-
b. "drewno uzyskane z tego drzewa”; gram, szyk ma inny zakres łączliwości.
c. "wegetatywne potomstwo jednego osobnika”. 2. Poszczególne zdania są przykładem wyzyskania polise-
mii wyrazuróg, choć niewykluczone, że słabnąca więż
RV. semantyczna między znaczeniamia. i b. oraza. ic. będzie
1. udusić = polisemia (1. ' spowodować czyjąś śmierć przez powodować stopniowy rozpad homonimiczny jednostki
ograniczenie mu możliwości oddychania”, 2. 'przyrządzić na dwa odrębne leksemy.
potrawę przez ograniczenie jej dostępu powietrza '); a. 'parzyste wyrostki kostne występujące na kości czo-
. a. babka => związek między znaczeniami 'kobieta” i 'cia- łowej niektórych zwierząt”: Na ścianie wisiało poro-
to
sto” nie jest raczej współcześnie odczuwany, więc mamy żejelenia. Zakres łączliwości wyrazu poroże (synoni-
tu do czynienia z homonimią leksykalną; b. mała czarna mu rogów) jest znacznie bardziej ograniczony niż
= polisemia (1. *kobieta o ciemnych włosach lub ciem- wyrazu róg w wyzyskanym tu znaczeniu. Nie w każ-
nej skórze”, 2. '*kawa bez mleka, mająca czamy kolor ); dym więc kontekście możliwa jest ich wymienność,
. śmierć — śmierdź => homonimia brzmieniowa (inny zapis, nie można na przykład powiedzieć o porożu żubra,
1)
taka sama wymowa, brak związku znaczeniowego); krowyczy antylopy;

„z Tadkiem — statkiem = homonimia brzmieniowa (inny b. 'zbieg dwóch ulic; także budynek postawiony w tym
zapis, taka sama wymowa, brak związku znaczeniowego); miejscu”: Uciekający mężczyzna biegł prosto ulicą, a po
. struj się — strójsię => homonimia brzmieniowa(inny za- chwili zniknął za narożnikiemy za węgłeni;
th
pis, taka sama wymowa, brak związku znaczeniowego); c. "miejsce wewnątrz zetknięcia się dwóch Ścian czegoś ':
. komunista => homonimia słowotwórcza (1. derywat rze- Wiuliła się w kąt kanapy;
czownika komunia, 2. derywat rzeczownika komunizm); . Wyrazy z przykładówb. i d. realizują to samo znaczenie
UJ
. cele => homonimiafleksyjna (1. M. Im. rzeczownikaceł, wyrazu posadzić, ponadto w zestawieniu z przykładem c.
2. M. lm. rzeczownika cela); stanowią przykład polisemii. Natomiast czasownik posa-
. komórka => homonimia leksykalna (brak związku znacze- dzić z przykładua. pozostaje z resztą przykładówwrela-
niowego). cji homonimii monogenetycznej — posadzić (a.) pochodzi
od czasownika sadzić, natomiast posadzić (b., €., d.) od
XVI. czasownika sadzać.
1. Poszczególne zdania są przykładem wyzyskania polise- a. "umieścić w ziemi sadzonkę rośliny”: Wciągu jedne-
mii wyrazu porządeń. go popoludnia zasadził trzysta młodych drzewek;
a. 'stan czegoś, kiedy wszystko jest na właściwymsobie b. "umieścić kogoś gdzieś w pozycji siedzącej : Nauczy-
miejscu i łatwe do odnalezienia”: Postanowili wreszcie ciel usadził mnie wostatniej ławce;
zaprowadzić lad wpokoju na poddaszu; c. "umieścić kogoś wwięzieniu, pozbawić kogoś wolnoś-
b. znaczenie por. przykł. l.a.: Dzieci dbały o czystość ci: Zamknęli go za włamanie;
w swoim pokoju. Chociaż w obu zdaniach a. i b. jest d. znaczenie jak w przykładzie b.: Dziadek usadził/usa-
realizowane to samo znaczenie wyrazu porządek, to nie dowił sobie wnuka na kolanach. Choć w tym wypadku
realizowane znaczenie jest takie samo jak wprzykła-
*_ Por. też rozdz. 25. DISLISJ dzie b., możliwości wymiany jest więcej.
zennkarsiwa i Hau
Polonistyka.com
289

"Formy I Normy, Czyli Poprawna Polszczyzna W Praktyce" Katarzyna Kłosińska

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

"Formy I Normy, Czyli Poprawna Polszczyzna W Praktyce" Katarzyna Kłosińska

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

"Formy I Normy, Czyli Poprawna Polszczyzna W Praktyce" Katarzyna Kłosińska

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Formy

Praca zbiorowa pod redakcją naukową

Projekt graficzny okładki:

BIBLIOTEKA Nauk Politycznych

Wydawca dołożył wszelkich starań, aby zapewnić najwyższą

Cytaty z wydawnictw zwartych i wydawnictw ciągłych

uzasadnionym wyjaśnianiem, analizą krytyczną i nauczaniem.

Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część niniejszej książki, 1098035821

Wydanie ll poprawione i uzupełnione

Przedmowa do drugiego Wydamła ...LLuaaaaaaaaaaeaeaaaaaawaaiaza zizi 7

I. Proszę określić, które z wymienionych środkówjęzyko- „ Dobre to, co polskie.

skonale przyprawiony. słowniku poprawnej polszczyzny PWN”pod red. A. Mar-

żenie, że ją znam. gniąt, które osiągnęło najwyższą wagę.

zję o zamknięciu firmy. pić albo spróbować czegoś dobrego.

. Proszę, siadajcie państwo. . Nasi piłkarze przegrali pięć ostatnich meczy.

kowej z odpowiednimi wyjaśnieniami. (Uwaga: do nie- . Leseferyzm;

których typów kryteriówodnosisię kilka wyjaśnień). Na- . Logizowanie w języku;

terium ekonomiczności proszę odnieść typyinnowacji ję- . Perfekcjonizm;

datne. „. Puryzm elitarny;

I. Kryterium wystarczalności językowej; 10. Puryzm nacjonalistyczny;

„ Kryterium uzualne; 12. Racjonalizm;

„ Kryterium autorytetu kulturalnego;

„ Kryteriumestetyczne. b. Dobre jest to, co rodzime, a więc należy walczyć z za-

a. Dobre to, co krótsze. pożyczeniami. Należybronić języka przed wpływami

obcych nie tylko dła gimnazjalisty”, Warszawa 1999.

— W. Cienkowski, „Praktyczny słownik wyrazów blisko-

7 Ćwicz. I i VI zostały opracowane przez Katarzynę Kłosińską.

. Ten blondyn Antek miał do nas pretensję o to, że na plan-

. Idę na msze. szy doczepionej do tramwaju nie zamieściliśmyreklamy

. Dał na mszę. dzinsów.

„ Aroganckielegancik stawiał pasjansa i czytał anonse 0 za-

. Patrzył na krzyż na ścianie.

. Wyszedłna dwór. 1. W banku przy parkingusiedziała w okienkupanienka, któ-

ra marzyła, że tańczytango w Kongu.

drabinkę, by naprawić kinkiettej babinki.

swoją utopią. 2. Dla przeciwwagi Hanna w legginsach słuchała jazzu

linie. . Bezzębny buddysta w nieefektownej mrozoodpornej wło-

ślonych wyrazach. . Nieelegancka hostessa nie uległa terrorowi bossa.

. Jaświeczorem powiedział, że pięćgwiazdŚwieci. 17. bon ton 45. fondue

. Jużwiedział, że obrazzginął. 18. boom 46. frottć

20. businesswoman 46. gieroj

|ZJAWA źrebięciem (z czym?) A io Aidzie ma.

WOJA uuu aaa aaa ata znana sokiem (jaka?)

pochyłym. . Zobaczył ptaka. [zuobouczył ptouka]

jęła krem z liposomami. „. Oni idą tą drogą. [idomtom drogom|]

nikiem cierpiącym na ischias, . Omi idą tą drogą.[ido to drogo]

. W kontrofensywie rzucił petarde przed siebie, co spowo- dostalizmy|]

dowało feerię barw.

na reku przeprowadzała wbibliotece sondaż, w którym — asynchroniczna wymowaspółgłosek wargowych mięk-

j : Ćwicz. IViXVIUI zostały opracowane przez Iwonę Burkacką.

"Ćwicz. HI zostało opracowane przez Ewę Rudnicką.

. Jej główny cel zdobycie I miejsca w konkursie chopinow-

zł 6. Wieczorem zmierzyłem gorączkę miałem 37,8.

. ha . Nagrodę przyznano dr. Antonowiczowi.

. ds (do spraw) . Za 5 zł nie dzisiaj nie kupisz.

. wg „. Na koncie mam jeszcze 2000 doli jakieś złotówki.

. pne „ Urodziłem się 15 09 1957 roku.

. el (e0 ipso) . I wojna światowa wybuchła 1. IX. 1939r.

. oprac VIII. Proszę przypisać wymienione poniżej znaki inter-