III.

Atmosfera

4. Opady atmosferyczne. Fronty atmosferyczne

 Para wodna i wilgotność powietrza atmosferycznego
Cała wilgoć atmosferyczna pochodzi z parowania wody na powierzchni Ziemi, stąd im bliżej tej powierzchni
znajduje się powietrze, tym jest wilgotniejsze.
Najwięcej pary wodnej z reguły występuje w dolnych warstwach troposfery.
W wyniku konwekcji termicznej (zwykle najsilniejszej koło południa) może ona bowiem szybko odpłynąć do wyższych
warstw troposfery, dzięki czemu staną się one wilgotniejsze od powietrza zalegającego przy podłożu.
 Definicja wilgotności i jego rodzaje
Wilgotność powietrza oznacza zawartość w nim pary wodnej.
Zawartość pary wodnej w atmosferze podlega ciągłym zmianom
przestrzennym i czasowym.

Bezwzględna wilgotność powietrza – masa pary wodnej zawarta w

jednostce objętości powietrza, czyli jest to:
ilościowy stosunek masy pary wodnej do objętości powietrza (w g/m3).
Zależy ona od aktualnej temperatury powietrza.

Względna wilgotność powietrza – stosunek ilości pary wodnej

zawartej w danej chwili w powietrzu do ilości pary wodnej, jaka
maksymalnie może się w nim zmieścić w danej temperaturze i
ciśnieniu (wyrażona w %):
powietrze nasycone – występuje jeżeli wilgotność względna powietrza
wynosi 100%.
niedosyt wilgotności – obecny jest kiedy wilgotność względna jest
mniejsza niż 100%.
Im większy jest niedosyt wilgotności – tym większe jest parowanie.
 Higrometr = urządzenie do pomiaru wilgotności
Higrometr – to urządzenie służące do określania wilgotności powietrza.
Higrograf – jest odmianą higrometru, która samoczynnie rejestruje stan i zmiany wilgotności powietrza.
Zapis w tym przypadku jest dokonywany na wyskalowanym papierze nałożonym na obrotowy bęben.

Schemat budowy higrografu:

a – skala wilgotności,
b – wskaźnik,
c – dźwignia,
d – włosy
 Prężność pary wodnej
Prężność pary wodnej (ciśnienie pary wodnej) – ciśnienie cząstkowe
wywierane przez parę wodną zawartą w powietrzu, określane w
jednostkach ciśnienia (zwykle w hPa – hektopaskalach).
Pomiaru prężności pary wodnej dokonuje się tzw. psychrometrem.
Najniższe wartości obserwujemy na obszarach najzimniejszych w
zimie – w obszarach podbiegunowych – poniżej 1 hPa.
Największe wartości występują w strefie równikowej, do 25-30 hPa.
Prężność pary wodnej określamy jako:
aktualna prężność pary wodnej – prężność występująca w danym
miejscu i w danej chwili (wyrażona w hPa);
maksymalna prężność pary wodnej (prężność nasycająca) –
najwyższą wartość ciśnienia, jaka może wystąpić w danej
temperaturze, odpowiadająca ciśnieniu pary nasyconej w tej
temperaturze,
wartość maksymalnej prężności wzrasta z temperaturą,
im niższa temperatura tym wcześniej jest ona osiągana,
im większe parowanie tym szybciej powietrze się nasyca parą wodną,
po osiągnięciu prężności nasycającej (maksymalnej prężności pary
wodnej) rozpoczyna się proces kondensacji (skraplania) pary wodnej.
 Czynniki wpływające na intensywność parowania
Intensywność parowania zależy przede wszystkim od:
temperatury powierzchni parującej:
rośnie wraz z nią;
stopnia nasycenia powietrza parą wodną:
wzrost wilgotności powietrza ogranicza parowanie;
szybkości przemieszczania się powietrza nad powierzchnią
parującą:
większe parowanie przy większej prędkości wiatru;
ciśnienia powietrza nad powierzchnią parującą:
rośnie wraz z jego spadkiem;
pokrycia terenu:
rośliny magazynują wodę, którą później oddają do atmosfery;
utwory piaszczyste i żwirowe – silnie chłoną wodę, lecz słabo
parują;
utwory nieprzepuszczalne, np. beton uniemożliwia wsiąkanie,
przez co zwiększa parowanie;
ukształtowanie powierzchni:
im większe nachylenie, tym szybszy spływ, a mniejsze parowanie;
ekspozycji stoku:
powierzchnie lepiej nasłonecznione szybciej parują.
 Wpływ temperatury na zawartość pary wodnej w powietrzu
Ilość pary wodnej, jaka może zmieścić
się w danej objętości powietrza, zależy
od jego temperatury.
Im cieplejsze jest powietrze, tym więcej
pary wodnej może wchłonąć.
W określonej temperaturze powietrze
wchłania parę wodną aż do momentu
nasycenia, czyli osiągnięcia
maksymalnej jej zawartości.

Temperatura Maksymalna zawartość

powietrza (w °C) pary wodnej (w g/m3)
-30 0,5
-20 1,1
-10 2,4
0 4,8
10 9,3
20 17,1
30 30,0
 Kondensacja pary wodnej
Para wodna, będąca w atmosferze w stanie gazowym może ulec:
skropleniu (kondensacji) – przekształceniu w kropelki wody (w stan ciekły),
resublimacji – przekształceniu w kryształki lodu (w stan stały).
Proces przechodzenia ze stanu gazowego w ciecz lub stan stały jest uwarunkowany:
względną wilgotnością powietrza,
odpowiednim obniżeniem temperatury,
występowaniem jąder kondensacji bez których ta kondensacja nie rozpocznie się,
nawet przy odpowiednim spadku temperatury i przesyceniu powietrza parą wodną.
 Jądra kondensacji
Jądra kondensacji – mikroskopijnych
rozmiarów pyły i ciecze organiczne lub
mineralne unoszące się w powietrzu
atmosferycznym, które warunkują oraz
przyspieszają proces skraplania pary
wodnej w atmosferze.
Najczęściej są one niewidzialne dla oka
ludzkiego i są to, m.in.:
cząsteczki soli morskich,
bakterie, wirusy, zarodniki roślin,
obumarłe komórki roślin i grzybów,
pyły (eoliczne, wulkaniczne),
zanieczyszczenia (pyły przemysłowe,
komunikacyjne i produkty spalania).
 Temperatura punktu rosy
Temperatura punktu rosy (punkt rosy) – to wartość temperatury, w której powietrze zostanie nasycone parą wodną.
Osiągniecie tej temperatury zwykle wynika ze spadku temperatury, niekiedy tylko z intensywnego parowania z ciepłego
podłoża do chłodnej masy powietrza o okresowo ustabilizowanej temperaturze.
Jej spadek poniżej punktu rosy powoduje skraplanie (kondensację) nadmiaru pary wodnej (przemianę fazową takich jej
ilości, które przy danej temperaturze przekraczają stan nasycenia).
Dzieje się to w strefie kondensacji, której dolną granicę wyznacza poziom punktu rosy, zaś górną poziom zamarzania.
Wysokości, na których znajdują się te strefy, zmieniają się wraz z dobowymi i rocznymi wahaniami temperatury.
 Produkty kondensacji i resublimacji pary wodnej
W wyniku kondensacji i resublimacji
pary wodnej powstają:
osady atmosferyczne,
mgły i chmury,
opady atmosferyczne.
 Chmury
Największymi skupiskami produktów kondensacji i resublimacji pary wodnej są chmury.
Najwięcej chmur powstaje i rozwija się tam, gdzie warunki do kondensacji pary wodnej są najbardziej sprzyjające,
czyli wzdłuż frontów atmosferycznych i na dowietrznych stokach gór.
Z tych obszarów są one przenoszone z prądami powietrza do rejonów o odmiennej temperaturze i wilgotności, co
warunkuje ich narastanie lub zanikanie oraz przekształcanie się.
W rezultacie stopień zachmurzenia oraz rodzaje chmur się zmieniają.
 Skład chmur
Chmury mogą składać się wyłącznie z kropelek wody (chmury
wodne) lub z kryształków lodu (chmury lodowe).
W obu przypadkach są to chmury jednorodne.
Najczęściej jednak powstają chmury mieszane, złożone z kropelek
wody i kryształków lodu wymieszanych w różnych proporcjach.
 Rodzaje chmur i ich związek z opadami
W zależności od rodzaju chmury mogą nastąpić lub nie opady różnego typu i rodzaju, np. deszcz, śnieg, grad.
NAZWA CHMUR
Występowanie (Pietra) Rodzaj opadu
POLSKA ŁACIŃSKA (SYMBOL)
➢ Pierzaste ➢ Cirrus (Ci)
Piętro górne.
➢ Pierzasto – kłębiaste ➢ Cirrocumulus (Cc) Chmury wysokie, których Nie wywołują opadów
podstawa sięga powyżej 7 km nad Ziemią
➢ Pierzasto – warstwowe ➢ Cirrostratus (Cs)

➢ Średnie kłębiaste ➢ Altocumulus (Ac) Piętro średnie. Raczej nie wywołują

Chmury średnie tworzą się przeważnie na opadów
➢ Średnie warstwowe ➢ Altostratus (As) wysokościach od 2 do 7 km nad Ziemią Deszcz i śnieg

➢ Warstwowo – deszczowe ➢ Nimbostratus (Ns) Deszcz i śnieg

Piętro dolne. Deszcz i śnieg, krupa
➢ Warstwowo – kłębiaste ➢ Stratocumulus (Sc) Chmury niskie tworzą się do wysokości śnieżna
2 km ponad powierzchnią Ziemią Mżawka, śnieg
➢ Warstwowe ➢ Stratus (St) ziarnisty

➢ Kłębiaste ➢ Cumulus (Cu) Chmury o budowie pionowej. Deszcz

występujące najczęściej w dolnym Deszcz, grad, śnieg i
➢ Kłębiasto – deszczowe ➢ Cumulonimbus (Cb) i średnim piętrze wysokościowym krupa lodowa
 Rodzaje chmur, ich wygląd i charakterystyka
Międzynarodowa
klasyfikacja chmur opiera
się na ich wyglądzie
zewnętrznym.
Wyróżnia 10 rodzajów
chmur, które dzieli na
gatunki i odmiany:
szczegółowe informacje
o chmurach zawiera
Międzynarodowy atlas
chmur.
 Piętro wysokie: pierzasta (Cirrus/Ci)
Chmura pierzasta (Cirrus/Ci):
pojedyncza, o delikatnej budowie, włóknista,
mająca postać kłaczków, nitek;
zbudowana z rozproszonych kryształków lodu;
zwykle cienka, prawie nie zmniejsza dopływu
promieniowania słonecznego;
biała;
nie daje opadów;
często zapowiada zmianę pogody – nadciąganie
strefy opadowej.
 Piętro wysokie: kłębiasto-pierzasta (Cirrocumulus/Cc)
Chmura kłębiasto-pierzasta (Cirrocumulus/Cc):
ławica złożona z białych, drobnych, prawie przezroczystych kłębków (płatków, kłębuszków, zmarszczek itp.),
przypominająca soczewki lub ości ryby, „baranki”;
zbudowana prawie wyłącznie z kryształków lodu, sporadycznie może zawierać przechłodzone krople wody;
nie daje opadów (jeżeli się zdarzą to wyparowują, zanim dosięgną powierzchni Ziemi – jest to tzw. zjawisko virga –
opadem są kryształki lodu zwane pyłem diamentowym);
poprzedza front chłodny.
 Piętro wysokie: warstwowo-pierzasta (Cirrostratus/Cs)
Chmura warstwowo-pierzasta (Cirrostratus/Cs):
pokrywa niebo całkowicie lub częściowo;
biaława, delikatna zasłona;
jest zbudowana głównie z kryształków lodu;
nie zaciera konturów Słońca lub Księżyca;
daje zjawisko (widoczne na górnym zdjęciu) zwane halo (zjawisko świetlne
mające postać pierścienia wokół tarczy Słońca, będące wynikiem załamania
się promieni światła i odbijania się ich od ścian kryształków lodu);
zapowiada pogorszenie pogody (front ciepły).
 Piętro średnie: średnia kłębiasta (Altocumulus/Ac)
Chmura średnia kłębiasta (Altocumulus/Ac):
biała lub szara ławica chmur, złożona z zaokrąglonych płatów,
brył, „baranków” większych niż w przypadku chmury Cc;
miejscami silnie spiętrzona, o zróżnicowanym oświetleniu,
lokalnie dająca cień;
zbudowana głównie z kropelek wody (latem) lub kryształków
lodu (zimą);
z reguły nie daje opadów (mogą wywoływać virgo – opady nie
docierające do powierzchni Ziemi);
zapowiada pogorszenie pogody.
 Piętro średnie: średnia warstwowa (Altostratus/As)
Chmura średnia warstwowa (Altostratus/As):
szara lub niebieskoszara ławica chmur o
włóknistej strukturze, przez które słabo
prześwieca Słońce;
pokrywa niebo całkowicie lub częściowo;
typowe chmury mieszane, zbudowane z
kropelek wody i kryształków lodu;
zimą daje opad drobnego śniegu,
w lecie wywołuje opady bardzo drobnego
deszczu, tzw. „kapuśniaczka”.
 Piętro niskie: warstwowa (Stratus/St)
Chmura warstwowa (Stratus/St):
niska, mogąca się wznosić kilkadziesiąt metrów nad
powierzchnią Ziemi warstwa chmur (mogą przysłaniać
wyższe budynki lub wzniesienia terenu);
o jednolitej podstawie;
mglista, pokrywająca całe niebo;
zbudowana głównie z kropelek wody,
w niskiej temperaturze z kryształków lodu;
daje opad: mżawki, drobnego śniegu, krupy lodowej i
słupków lodowych.
 Piętro niskie: warstwowo – deszczowa (Nimbostratus/Ns)
Chmura warstwowo – deszczowa (Nimbostratus/Ns):
warstwa chmur o dość znacznej grubości, dochodzącej do
kilku kilometrów oraz o bardzo dużej długości (liczonej
często w setkach km);
ciemnoszara;
nie prześwituje przez nie Słońce;
w dole często postrzępiona;
zbudowana głównie z kropel wody, a w górnej części
z kryształków lodu;
daje długotrwałe i średnio intensywne opady deszczu,
śniegu, krupy śnieżnej.
 Piętro niskie: kłębiasto-warstwowa (Stratocumulus/Sc)
Chmura kłębiasto-warstwowa (Stratocumulus/Sc):
ławice lub warstwy szarych bądź białawych chmur o wyraźnie kłębiastej budowie, charakterystycznych członach w
postaci płatów, zaokrąglonych brył, walców, jednak większych niż w wypadku chmury Ac;
zbudowana głównie z kropel wody, czasem krup śnieżnych lub płatków śniegu, rzadko z kryształków lodu;
daje słaby opad deszczu, śniegu lub krup śnieżnych.
 Chmury o budowie pionowej: kłębiasta (Cumulus/Cu)
Chmura kłębiasta (Cumulus/Cu):
wyraźna postać kłębu o ciemniejszej podstawie;
w znacznych częściach biała, może występować
pojedynczo lub w ławicach;
czasami wyraźnie zaokrąglona, postrzępiona lub o
płaskiej podstawie;
o budowie pionowej;
zbudowana zazwyczaj z kropelek wody;
na ogół nie daje opadów (jeżeli pojawi się opad – jest
krótkotrwały ale krople mogą być stosunkowo duże);
towarzyszy jej piękna pogoda.
 Chmury o budowie pionowej: kłębiasta deszczowa (Cumulonimbus/Cb)
Chmura kłębiasta deszczowa (Cumulonimbus/Cb):
pojedyncza, silnie rozbudowana w pionie chmura (do ponad 12 km);
często w kształcie gór, wież, ogromnych kalafiorów;
górna część w kształcie kowadła;
oświetlona przez Słońce jest biała, jednak bezpośrednio nad
miejscem obserwacji ciemna;
daje krótkie, gwałtowne ulewy, często połączone z wyładowaniami
atmosferycznymi oraz silnym wiatrem;
w dolnej części zazwyczaj zbudowana z kropelek wody, w
środkowej – mieszanina kropel wody i kryształków lodu, w górnej – z
kryształków lodu,
może dać opad gradu, krupy śnieżnej;
na ich tle często obserwuje się tęczę.
 Chmury o budowie pionowej: Kłębiasta deszczowa (Cumulonimbus/Cb)
Chmury Cumulonimbus przyczyniają do powstania najbardziej intensywnych, choć szybko przechodzących, opadów
atmosferycznych, którym towarzyszą wyładowania atmosferyczne.
Tak silnie rozbudowana chmura jest miejscem tworzenia się intensywnych prądów wstępujących oraz zstępujących
(przyczyniających się chociażby do zjawiska tzw. szkwału).
Siła wyzwalana jest także w postaci trąb powietrznych oraz intensywnych gradobić.
 Rozpoznaj główne rodzaje chmur widoczne na zdjęciach
1. …………………… 2. …………………… 3. ……………………

4. …………………… 5. ……………………
 Rozpoznaj główne rodzaje chmur widoczne na zdjęciach (rozwiązanie)
1. Cirrocumulus (Cc) 2. Altocumulus (Ac) 3. Stratocumulus (Sc)

4. Cumulonimbus (Cb) 5. Cumulus (Cu)

 Rozpoznaj główne rodzaje chmur widoczne na zdjęciach
6. …………………… 7. …………………… 8. ……………………

9. …………………… 10. ……………………

 Rozpoznaj główne rodzaje chmur widoczne na zdjęciach (rozwiązanie)
6. Cirrus (Ci) 7. Cirrostratus (Cs) 8. Altostratus (As)

9. Nimbostratus (Ns) 10. Stratus (St)

 Warunki tworzenia chmur
Warunki sprzyjające powstawaniu chmur są w zasadzie tożsame z tymi, które umożliwiają kondensację pary wodnej.
Chmury najczęściej tworzą się w wyniku szybkiego wznoszenia się powietrza.
Rzadziej na skutek: różnic temperatury między powietrzem i podłożem (kształtowanych przez napływ mas powietrza o
odmiennej w stosunku do podłoża temperaturze lub w wyniku wypromieniowywania ciepła z podłoża) oraz mieszania
się ciepłego i chłodnego powietrza.
 Chmury konwekcyjne
Powstają w wyniku silnego
ogrzewania podłoża
przyczyniającego się do
wznoszenia i adiabatycznego
ochładzania się powietrza.
Są to przede wszystkim silnie
rozbudowane w pionie chmury
kłębiasto – deszczowe
(Cumulonimbus) i występujące na
różnych piętrach chmury
kłębiaste (Cumulus) oraz chmury
pierzaste (Cirrus), warstwowo –
pierzaste (Cirrostratus), średnie
warstwowe (Altostratus) i
warstwowo – deszczowe
(Nimbostratus).
 Osady atmosferyczne
Osady atmosferyczne – powstają, gdy produkty kondensacji pary wodnej osadzają się na wychłodzonych
powierzchniach ziemi, roślin i przedmiotów.
Z sytuacją tą mamy najczęściej do czynienia podczas:
silnego wypromieniowywania ciepła w czasie nocnych, bezchmurnych nocy podczas których wiatr jest bardzo słaby
(najlepiej w czasie bezwietrznych nocy),
zetknięcia ciepłego i wilgotnego powietrza z zimnym podłożem.

Szron zimą Rosa latem

 Rosa
Rosa – posiada postać kropel wody na powierzchni
przedmiotów, gruntu, skał i roślin.
Tworzy się w wyniku skraplania się (kondensacji) pary wodnej
„zawieszonej” w powietrzu w ciepłej porze roku:
przy bezchmurnej, bezwietrznej i bezdeszczowej pogodzie:
intensywne wypromieniowanie ciepła z podłoża;
występuje wieczorem, w nocy, nad ranem, gdy temperatura
spada poniżej punktu rosy, para wodna kondensuje na
wychłodzonych przedmiotach.
 Szron
Szron – ma postać kryształków lodu (zwykle drobnych i często
rozgałęzionych igieł lodowych) na powierzchni przedmiotów, gruntu.
Powstaje w wyniku skraplania się pary wodnej zawartej w powietrzu
przy ujemnej temperaturze – prowadzi do resublimacji (przejścia pary
wodnej bezpośrednio w stan stały).
Tworzy się w chłodnej porze roku:
przy bezchmurnej, bezwietrznej i bezdeszczowej pogodzie (intensywne
wypromieniowanie ciepła z podłoża),
wieczorem, w nocy, nad ranem, gdy temperatura spada poniżej punktu
rosy, para wodna kondensuje w postaci kryształków na wychłodzonych
poniżej 0°C przedmiotach.
 Szadź (sadź)
Szadź (sadź) ma postać pozlepianych ze sobą kryształków lodowych,
osadzających się na powierzchni przedmiotów, gruntu i roślin.
Występuje zwykle w postaci srebrzystobiałego i krystalicznego nalotu o
grubości dochodzącej nawet do kilkudziesięciu cm – jeżeli trwa wiele dni).
Powstaje w wyniku zamarzania małych i silnie wychłodzonych kropelek
tworzących mgłę lub niską chmurę podczas bezpośredniego kontaktu z
przedmiotem.
Tworzy się w czasie mrozów:
podczas napływu wilgotnego powietrza w postaci mgły,
lodowe igły tworzą się w kierunku, z którego napływa wilgotne powietrze.
 Gołoledź
Gołoledź ma postać warstwy jednorodnego, przezroczystego i
gładkiego lodu.
Tworzy się na przedmiotach oziębionych poniżej 0°C:
gdy po mroźnej i suchej pogodzie przychodzi ocieplenie, przynoszące
opady,
w wyniku zamarzania spadających kropel opadu.
 Mgły
Mgła – jest skupiskiem mikroskopijnych kropelek wody, powstałych w wyniku kondensacji pary wodnej przy
powierzchni Ziemi, których koncentracja uniemożliwia dostrzeżenie czegokolwiek w odległości większej od 1 km.
Przy mniejszej koncentracji tych kropelek mamy do czynienia z zamgleniami.
Mamy z nimi do czynienia zazwyczaj w początkowych i końcowych stadiach formowania się mgieł.

Mgła Zamglenie
 Mgły radiacyjne
Mgły radiacyjne:
powstają w wyniku wychłodzenia powierzchni ziemi i znajdującego się nad nim powietrza, najczęściej w bezchmurne
i bezwietrzne letnie noce, podczas których dochodzi do wypromieniowania ciepła z podłoża i spadku temperatury;
zanikają tuż po wschodzie w wyniku szybkiego wyparowywania lub wzmożonej cyrkulacji powietrza;
mgłom radiacyjnym towarzyszy przyziemna inwersja temperatury (występuje na wysokości występowania mgieł);
występują w zagłębieniach terenu w obrębie terenów podmokłych (bagien, torfowisk, łąk, polan leśnych);
zasięg lokalny, zwykle o małej grubości (do kilku metrów wysokości),
grubsze i bardziej rozległe, do kilkuset metrów, jedynie w głębszych kotlinach.
 Mgły adwekcyjne
Mgły adwekcyjne:
najczęściej spotykane są na wybrzeżach morskich – związane jest to z napływem ciepłego i wilgotnego powietrza nad
chłodne podłoże (zarówno w wyniku nasuwania się powietrza morskiego nad ląd, jak i lądowego nad morze);
zwykle towarzyszy im zjawisko inwersji temperatury;
odznaczają się rozległym zasięgiem;
często mają dużą grubość,
wynosi ona zwykle kilkadziesiąt metrów, ale może nawet sięgać aż do 1-2 km.
 Mgły z mieszania (zmieszania)
Mgły z mieszania (zmieszania):
powstają w wyniku mieszania się
mas powietrza zimnego i ciepłego
w miejscach ich kontaktu,
przyczyniając się do zjawiska
zwanego „dymieniem mórz
(jezior)”;
najczęściej spotykane są na
wybrzeżach w miejscach:
występowania dużych kontrastów
termicznych, szczególnie w
morzach subpolarnych,
opływanych przez zimne prądy
morskie, szczególnie w strefie
podzwrotnikowej i zwrotnikowej
(np. na pustyni Namib i Atakama);
zasięg zwykle rozległy (niezbyt
gęste),
o różnej grubości.
 Mgły z wyparowania (z parowania)
Mgły z wyparowania (z parowania):
powstają w wyniku unoszenia się pary wodnej z cieplejszej wody do chłodnego powietrza, którego temperatura jest
niższa od temperatury punktu rosy,
proces ten także może wywołać zjawisko „dymienia mórz (jezior)”;
zasięg najczęściej lokalny,
o małej grubości.
 Mgły frontowe (frontalne)
Mgły frontowe (frontalne):
powstają w wyniku mieszania się ciepłego i
chłodnego powietrza na powierzchniach
frontowych (najczęściej frontów ciepłych, tuż
przed linią frontu lub tuż po przejściu frontu);
zasięg zwykle lokalny,
o małej grubości.
 Mgły zboczowe (orograficzne)
Mgły zboczowe (orograficzne):
powstają w wyniku adiabatycznego
ochładzania się powietrza podlegającego
wymuszonej konwekcji na dowietrznych
stokach gór i wyżyn (powietrze unosi się do
góry pokonując przeszkodę),
następuje adiabatyczne oziębienie
rozprężającego się powietrza;
często przechodzą one w chmury stratus;
zasięg lokalny, wymuszony wielkością stoku.
 Smog
Smog – jest swoistym rodzajem mgły, powstającym w okresach podwyższonego ciśnienia atmosferycznego, w
wyniku mieszania się mgieł radiacyjnych z przemysłowymi i komunikacyjnymi zanieczyszczeniami powietrza nad
wielkimi aglomeracjami miejskimi.
Jest on bardzo groźny – w wyniku łączenia się kropelek wody ze związkami chemicznymi zawartymi w tych
zanieczyszczeniach powstają bowiem toksyny utrudniające oddychanie lub nawet powodujące śmierć.
Do aglomeracji, w których smog stwarza okresowo największe zagrożenia należą:
Los Angeles, Sao Paulo, Ateny i Kraków oraz wiele innych zespołów miejskich położonych w kotlinach.
 Rodzaje opadów atmosferycznych oraz ich charakterystyka
W zależności od rodzaju chmur i charakteru procesów fizycznych zachodzących w chmurach, woda jest z nich
wytrącana grawitacyjnie w stanie ciekłym lub stałym.
Do powierzchni Ziemi dociera jako opady atmosferyczne: mżawki, deszczu, gradu, ziaren lodowych, śniegu, krup
śnieżnych itp., zależnie od temperatury panującej w przestrzeni pomiędzy tą powierzchnią i chmurami.

Rodzaj opadu Charakterystyka

mżawka opad o średnicy kropelek poniżej 0,5 mm

deszcz opad kropel o średnicy powyżej 0,5 mm

opad płatków śniegowych – połączonych ze sobą

śnieg
kryształków o zróżnicowanej średnicy (nawet kilku cm)

opad nieprzezroczystych ziaren lodowych

śnieg ziarnisty
o średnicy mniejszej niż 2 mm

opad nieprzezroczystych ziaren lodowych

krupy śnieżne
o średnicy od 2 do 5 mm

opad nieprzezroczystych bryłek lodu (gradzin)

grad
powyżej 5 mm

słupki lodowe opad bardzo drobnych, błyszczących w słońcu kryształków

(pył diamentowy) lodu w postaci sześciokątnych słupków, blaszek
 Deszcz

Deszcz – opad kropel o średnicy powyżej 0,5 mm

 Śnieg

Śnieg – opad płatków śniegowych – połączonych ze sobą kryształków o zróżnicowanej średnicy (nawet kilku cm)
 Krupy śnieżne i grad
Krupa śnieżna i grad są bardzo podobne – w ich rozróżnieniu może pomóc paznokieć (większe formy to gradziny).

Krupy śnieżne – opad nieprzezroczystych ziaren lodowych o średnicy od 2 do 5 mm

Grad – opad nieprzezroczystych bryłek lodu (gradzin) powyżej 5 mm
 Powstawianie gradu
Miejscem powstawania gradu jest chmura cumulonimbus, w której zachodzą różnego rodzaju procesy, a kluczowe
dla powstawania lodowych kul są prądy wznoszące, czyli stały ruch powietrza z dołu do góry.
I tak silny prąd wznoszący nieustannie ciągnie za sobą wilgotne powietrze do pewnego poziomu, na którym następuje
skraplanie pary wodnej i zamiana jej w kropelki wody i dalej w górę aż do pułapu tzw. izotermy zero, czyli pułapu
zamarzania kropelek (powstają wtedy drobne lodowe kuleczki – krupy śnieżne).
Prąd transportuje je w dół chmury (w wyniku działania siły ciężkości opadają), gdzie panują dodatnie temperatury.
I tak w kółko – w górę i w dół, aż kulki gradu, staną się na tyle ciężkie aby spaść na powierzchnię Ziemi.
 Zróżnicowanie warunków opadowych
W związku z tym, że kondensacja pary wodnej i
formowanie się chmur są związane głównie z
adiabatycznym ochładzaniem się powietrza,
największe opady atmosferyczne występują na
frontach (zwłaszcza chłodnych)
Wyróżniamy następujące rodzaje opadów ze
względu na ich przyczyny:
opady frontalne (opady frontowe),
w miejscu zetknięcia się różnych mas
powietrza o odmiennych cechach (odmiennej
temperaturze oraz zawartości pary wodnej),
opady w zależności od frontu mogą mieć
różne cechy i przebieg;
opady konwekcji termicznej (opady
konwekcyjne),
w wyniku wznoszenia się silnie nagrzanego
powietrza (silne ogrzewanie podłoża);
opady orograficzne,
na dowietrznych stokach gór i wyżyn, gdzie
masy powietrza podlegają konwekcji
wymuszonej.
 Opady frontalne
Opady frontalne (opady frontowe) – Front ciepły
występują w miejscu zetknięcia się
różnych mas powietrza o odmiennych
cechach (odmiennej temperaturze oraz
zawartości pary wodnej),
opady w zależności od frontu mogą
mieć różne cechy i przebieg:
front ciepły – opad długotrwały ale
mało lub średnio intensywny;
front chłodny – opad krótkotrwały i
bardzo intensywny.

Front chłodny
 Opady konwekcji termicznej
Opady konwekcji termicznej (opady konwekcyjne),
w wyniku silnego ogrzewania wilgotnego podłoża i następującego w efekcie tego wznoszenia się silnie nagrzanego
powietrza – przyczyniającego się do tworzenia chmur burzowych Cumulonimbus (Cb).
Opad występuje na stosunkowo małej powierzchni i jest krótki i silny.

Opady konwekcyjne Chmura Cumulonimbus

 Opady orograficzne
Opady orograficzne – związane są z wymuszonym przepływem powietrza nad terenami górskimi lub wyżynnymi.
Występują one w wyniku wznoszenia się napływających wilgotnych mas powietrza (konwekcji wymuszonej), które w
wyniku wznoszenia się, ochładzają się i tracą ciepło poprzez skraplanie (zmniejsza się przez to wilgotność mas
powietrza przemieszczających się przez wzniesienia).

Opady orograficzne
 Zróżnicowanie wielkości opadów – najwyższe opady
Najwyższe sumy rocznych opadów
atmosferycznych notowane są:
w strefie równikowej – przyczyną jest
silna konwekcja i powstawanie silnie
rozbudowanych w pionie chmur
kłębiastych i kłębiasto-deszczowych, z
których codziennie padają deszcze
zenitalne;
w strefie oddziaływania monsunów:
letnich w Azji Południowo-Wschodniej,
zimowych w północnej Australii;
w miejscach, gdzie istnieją przeszkody
orograficzne,
na dowietrznych stokach gór, zwykle
do pewnej wysokości (np. Himalaje),
nie przekraczającej zwykle 3 000 m
n.p.m. (powyżej występuje zjawisko
określane mianem inwersji opadowej,
tzn. opady zmniejszają się w miarę
dalszego wzrostu wysokości).
 Opady – rozkład (wpływ prądów morskich)
Podwyższone sumy opadów notujemy także na wybrzeżach sąsiadujących z ciepłymi prądami morskimi.
 Zróżnicowanie wielkości opadów – najniższe opady
Najmniejsze roczne sumy
opadów atmosferycznych
notowane są:
na zawietrznych stokach
górskich,
wewnątrz kontynentów,
zwłaszcza w miejscach
położonych w cieniach
opadowych usytuowanych
za przeszkodą orograficzną,
na obszarach zimnych stref
klimatycznych,
np. tereny leżące w pobliżu
biegunów, na których
występują stałe wyże,
w strefie zwrotnikowej,
w której często występują
pustynie i półpustynie,
na wybrzeżach opływanych
przez zimne prądy morskie.
 Masy powietrza
Masa powietrza – to znaczna objętość powietrza
występująca w troposferze (do kilku tysięcy km długości i
kilku km wysokości), cechująca się dużą jednorodnością
w zakresie posiadanych przez siebie cech fizycznych, tj.
temperatura lub wilgotność.
Obszar źródliskowy – to miejsce formowania się danej
masy powietrza, nad którym zalegając kilka dni lub dłużej
nabiera ona specyficznych cech podłoża.
W dalszym etapie jest ona przemieszczana w inne miejsce
wskutek globalnej cyrkulacji atmosfery.
Prowadzi to często do zmian jej cech, czyli tzw.
transformacji mas powietrza – szczególnie jak znajdzie
się nad obszarem o odmiennych cechach podłoża,
np. wilgotne powietrze powstałe nad oceanem, staje się
suche nad kontynentem.
Zjawisko transformacji mas powietrza prowadzi z kolei
do starzenia się masy powietrza, czyli utraty jej
pierwotnych cech w sposób:
szybki – jeżeli masy powietrza przemieszczają się powoli,
powolny – jeżeli masy powietrza przemieszczają się
szybko (powietrze nie ma wtedy „czasu” na nabycie
nowych cech od odmiennego podłoża).
 Masy powietrza (podział ze względu na miejsce powstania)
W zależności od ich geograficznego
usytuowania (kryterium geograficzne) masy
powietrza (rozdzielone od siebie tzw. frontami
głównymi lub klimatologicznymi) dzielimy na:
(PA) – powietrze arktyczne (na półkuli PN)
lub antarktyczne (na półkuli PD),
(PP) – powietrze polarne,
(PZ) – powietrze zwrotnikowe,
(PR) – powietrze równikowe.
 Masy powietrza (podział ze względu na charakter podłoża)
Masy powietrza zalegające nad akwenem wodnym (oceanem) zwiększa swoją wilgotność – stając się masami
powietrza morskiego, zróżnicowanego także pod względem termicznym w zależności od miejsca formowania się, a
dokładniej strefy występowania: (PAm) – powietrze arktyczne morskie, (PPm) – powietrze polarne morskie, (PZm) –
powietrze zwrotnikowe morskie.
 Masy powietrza (podział ze względu na charakter podłoża)
Masy powietrza zalegające nad kontynentem (lądem) zmniejszają swoją wilgotność – stając się masami powietrza
kontynentalnego: (PAk) – powietrze arktyczne kontynentalne, (PPk) – powietrze polarne kontynentalne, (PZk) –
powietrze zwrotnikowe kontynentalne;
 Masy powietrza (podział ze względu na charakter podłoża)
Specyficzną masą powietrza jest powietrze równikowe (PR) – dla którego nie stosujemy zróżnicowania – ponieważ
przez cały rok jest ono wszędzie wilgotne, tzn. zarówno nad oceanem, jak i na lądzie.
 Masy powietrza (podział ze względu na temperaturę)
Masy powietrza ze względu na temperaturę mas
powietrza (kryterium termiczne) dzielimy na:
masy powietrza ciepłego – cechujące się wyższą
temperaturą od podłoża,
masa taka przemieszczając się nad danym obszarem
wypiera z niego masą o niższej średniej temperaturze,
napływając nad dany obszar przyczyniają się do wzrostu
temperatur;
masy powietrza chłodnego – cechujące się niższą
temperaturą od podłoża,
masa taka przemieszczając się nad danym obszarem
wypiera z niego masą o wyższej średniej temperaturze,
napływając nad dany obszar przyczyniają się do spadku
temperatur.
 Fronty atmosferyczne
Odmienne pod względem cech fizycznych masy powietrza
(np. pod względem temperatury lub wilgotności) są od siebie
oddzielone liniami, tzw. frontami atmosferycznymi – czyli
stosunkowo wąskimi przestrzennie przejściowymi,
granicznymi strefami, tzw. powierzchniami frontowymi.
Powierzchnia frontowa w zależności od rodzaju frontu
nachylona jest pod pewnym, z reguły niewielkim kątem w
stosunku do powierzchni Ziemi:
w przypadku frontu ciepłego bardzo mały – wynoszący
poniżej 1°,
w przypadku frontu chłodnego – kąt jest duży (największy w
przypadku szybko przemieszczającego się frontu – w którym
następuje gwałtowne wypychanie powietrza ku górze).
Front ciepły

Front chłodny
 Przewidywanie pogody na podstawie typu frontu
Analiza poszczególnych typów frontów atmosferycznych daje nam możliwość przewidywania pogody.

„Gęstniejące” chmury cirrus oznaczają zbliżanie się frontu atmosferycznego i zmianę pogody.
Podział frontów ze względu na temperaturę mas powietrza i sposób ich przemieszczania się
Ze względu na temperaturę mas powietrza i sposób ich
przemieszczania się, fronty atmosferyczne dzielimy w zależności od
adwekcji (napływu mas powietrza) na:
front ciepły – w przypadku adwekcji ciepłych mas powietrza,
front chłodny – adwekcja chłodnych mas powietrza,
front zokludowany (front okluzji) – powstające w wyniku połączenia Front ciepły
się dwóch frontów atmosferycznych,
front stacjonarny – w przypadku utrzymywania się linii frontu
atmosferycznego w tym samym miejscu na powierzchni Ziemi przez
dłuższy czas (masy powietrza po przeciwnych stronach frontu
przemieszczać mogą się w przeciwnych lub w tym samym
kierunku).

Front chłodny

Przekrój pionowy przez front okluzji: o charakterze frontu chłodnego (po lewej) oraz o charakterze frontu ciepłego (po prawej)
 Front ciepły
Front ciepły – powstaje gdy przesuwająca się masa powietrza ciepłego (lżejszego) napotka na swej drodze masę
chłodniejszą (cięższą), wtedy lżejsza, cieplejsza masa nasuwa się nad cięższą.
Przemieszczające oraz wznoszące się powietrze powoli się ochładza (zgodnie z gradientem wilgotnoadiabatycznym),
przyczyniając się do powstania:
rozległej strefy zachmurzenia (Cirrus i warstwowego: Cirrostratus i Altostratus),
rozległej strefy ciągłych mało lub średnio intensywnych opadów atmosferycznych (pochodzących z rozległej strefy
chmur Altostratus i Nimbostratus).

Przekrój pionowy
przez front ciepły
 Front ciepły – następstwo zmian pogody
Element pogody Przed frontem W czasie przechodzenia frontu Po przejściu frontu
Ciśnienie wolno i równomiernie obniża się dalej maleje (najniższa wartość w miejscu przecięcia nieznacznie wzrasta
atmosferyczne powierzchni frontowej z powierzchnią Ziemi)
Wiatr stopniowo wzrasta (silny) słabnie (na froncie gwałtownie spada i zmienia się nie ulega znaczącej zmianie (kierunek i
jego kierunek) prędkość)
Temperatura nieznacznie wzrasta lub bez zmian powoli wzrasta (nieco większy wzrost) nieznacznie wzrasta (mniejszy wzrost)
powietrza
Zachmurzenie powoli wzrasta, pojawiają się chmury piętra bardzo rozległe (nawet ponad 500 km) chmury piętra zanik chmur lub chmury piętra niskiego
nieba wysokiego (Ci, Cs), następnie średniego (As) niskiego (Ns) (St lub rzadziej Sc)
Widzialność bardzo dobra (w strefie opadów z As – słaba) ograniczona przez opady i czasem towarzyszące mgły zwykle ograniczona, wskutek
pozioma utrzymujących się mgieł lub zamgleń
Opady czasem niewielki opad z As (mżawka) długotrwały (nawet ponad 24 h) średnio lub mało mało intensywne, powoli zanikające
intensywny z Ns (mogą trwać jeszcze kilka godzin)
Czas Średni: około 1,5 doby, ale może trwać od kilkunastu godzin do nawet kilku dni

Przekrój pionowy
przez front ciepły
 Chmury towarzyszące frontowi ciepłemu
Przed frontem W czasie przechodzenia frontu Po przejściu frontu
Cirrus (Ci) Nimbostratus (Ns) Stratus (St)

Cirrostratus (Cs)

Stratocumulus (Sc)

Altostratus (As)
 Front chłodny
Front chłodny – powstaje gdy przesuwająca się masa powietrza chłodnego (cięższego) wypiera ku górze masę
powietrza ciepłego (lżejszego).
Przemieszczające i szybko wznoszące się powietrze szybko ochładza (zgodnie z gradientem wilgotnoadiabatycznym),
przyczyniając się do powstania:
dość wąską strefą zachmurzenia (Cirrus i kłębiastych: Cc, Ac, Sc),
wąskiej strefy gwałtownych bardzo intensywnych opadów atmosferycznych (pochodzących z mocno rozbudowanych w
pionie chmur Cb).

Przekrój pionowy
przez front chłodny
 Front chłodny – następstwo zmian pogody
Element pogody Przed frontem W czasie przechodzenia frontu Po przejściu frontu
Ciśnienie szybko maleje najpierw maleje (najniższa wartość tuż pod wzrasta, ale znacznie wolniej (w przypadku rozwoju
atmosferyczne chmurą Cb), następnie bardzo szybko wzrasta chmur burzowych – znów okresowo szybko spada)
Wiatr na początku słaby po czym wzrasta dalej wzrasta (bardzo często porywisty) tuż po przejściu silny, zmienia kierunek, następnie
(często jest porywisty) traci na sile,
Temperatura bez zmian lub spada w strefie opadu szybko spada na początku dalej spada, po czym wzrasta (w wynik
powietrza przedfrontowego silnego ogrzewania)
Zachmurzenie powoli wzrasta, chmury pierzaste (Ci) i wąska strefa z (rzadko ponad 50 km) chmur o zanik chmur lub pierzaste (Ci) i kłębiaste (Ac i Cu),
nieba kłębiaste (Ac, Sc, Cu i najrzadziej Cc) budowie pionowej (Cu, Cb – z niską podstawą) po pewnym czasie mogą znów rozbudować się Cb
Widzialność bardzo dobra lub słaba w strefie mocno ograniczona (błyskawice) przez silne szybko ulega poprawie, ale spada gdy dojdzie do
pozioma opadów z Cu i Sc opady z Cb i Cu ponownych opadów
Opady czasem przelotny opad z Cu lub o krótkotrwały (do 1 h) ulewny z Cb (letnie szybko zanikające
różnej intensywności z Sc burze), przelotny z Cu
Czas Średni: około kilka godzin (front chłodny porusza się stosunkowo szybko)

Przekrój pionowy przez front chłodny

 Chmury towarzyszące frontowi chłodnemu
Przed frontem oraz po przejściu frontu W czasie przechodzenia frontu
Cirrus (Ci) Cumulus (Cu)

Cirrocumulus (Cc) Stratocumulus (Sc) Cumulonimbus (Cb)

Altocumulus (Ac)
 Front zokludowany (front okluzji)
Front zokludowany (front okluzji) tworzy się
gdy front chłodny (wędrujący szybciej)
dogoni front ciepły.
Cieplejsze powietrze zostaje wyparte ku
górze i nie ma kontaktu z podłożem.
Najniżej nad powierzchnią Ziemi stykają się
masy powietrza o podobnych
właściwościach – powietrze średnio chłodne
i chłodne – w zależności od cech
termicznych wędrujących mas powietrza
wyróżniamy: Przekrój pionowy przez front okluzji: o charakterze frontu chłodnego (na górze)
okluzja o charakterze frontu ciepłego – oraz o charakterze frontu ciepłego (na dole)
kiedy front chłodny doganiający front
ciepły, będzie przynosił nieco cieplejsze
powietrze (czyli „średnio chłodne”),
występują intensywne opady (głównie z Cb,
Ns i As), po czym temperatura wzrasta;
okluzja o charakterze frontu chłodnego –
gdy front chłodny doganiający front ciepły,
będzie przynosił nieco chłodniejsze
powietrze (czyli „chłodne”),
występują intensywne opady (z Cb), po
czym temperatura nieznacznie obniża się.
 Materiały pomocnicze do nauki
Opracowane w celach edukacyjnych (niekomercyjnych)
Opracowanie i redakcja: Sławomir Dmowski
Kontakt: [email protected]

WSZELKIE PRAWA ZASTRZEŻONE

- KOPIOWANIE ZABRONIONE -