WYKŁAD 5

ŚCINANIE
czyste i technologiczne.

Politechnika Wrocławska
Katedra Inżynierii Pojazdów

prowadzący: dr inż. Grzegorz Chruścielski

 ŚCINANIE
ŚCINANIE CZYSTE - stan naprężeń na danej powierzchni (np. przekroju), w
którym występują tylko naprężenia styczne (t ).

Naprężenia styczne pojawiają się podczas rozciągania i ściskania w przekrojach

nachylonych w stosunku do przekroju głównego (normalnego) o kąt a. Wartości
naprężeń normalnych i stycznych w układach naprężeń 1- i 2-osiowych opisują
równania:

sx = s1 cos2 a sx = s1 cos2a + s2 sin2a

tx = s 1 sin a cos a tx = 0,5 (s1 - s2 ) sin 2a
 Ścinanie czyste
Stan czystego ścinania uzyska się, jeżeli w płaskim stanie naprężeń przyłożone
naprężenia normalne s1 i s2 będą miały równe wartości, ale przeciwne znaki.
Wówczas znaleźć można płaszczyznę o kącie nachylenia a =45o, na której wystąpi
czyste ścinanie: działać będą tylko naprężenia tnące, bez naprężeń normalnych.

 t =s
45
 Prawo Hooke’a przy ścinaniu
Na powierzchni, na której panuje stan czystego ścinania, elementarny sześcian pod
wpływem naprężeń stycznych (ścinających) zostaje odkształcony w równoległobok.
Kąt g, o jaki pochylają się ścianki równoległoboku, jest uważany
za miarę odkształcenia przy ścinaniu, a jego wartość w
radianach nosi nazwę odkształcenia postaciowego.
Podczas odkształcania elementarnego sześcianu nie dochodzi
do zmian długości jego krawędzi, a więc objętość sześcianu nie
ulega niemal zmianie, a dochodzi tylko do zmiany jego postaci.
Jest to więc czyste odkształcenie postaciowe.
W zakresie odkształceń sprężystych obowiązuje prawo Hooke’a, według którego
kąt odkształcenia postaciowego jest wprost proporcjonalny do naprężeń
tnących:
𝜏
𝛾=
𝐺
gdzie G - moduł sprężystości postaciowej (moduł Kirchoffa), wyrażany w [MPa] i zależny
od rodzaju materiału.
Wartości modułu sprężystości poprzecznej
(modułu Kirchoffa) dla różnych materiałów
 Związek między modułem Kirchoffa G
i modułem Younga E
Podczas odkształcania się elementarnego wycinka powierzchni poddanej czystemu
ścinaniu odkształcenia w kierunkach głównych wynoszą:

Odkształcenia są więc jednakowe

w obu kierunkach:

Początkowe długości przekątnych kwadratu

ഥ =𝒏
(𝒎 ഥ ) po odkształceniu będą miały wymiary:
𝒎𝟏 = 𝒎ഥ + 𝒎𝜺
ഥ = 𝒎(𝟏
ഥ + 𝜺), ഥ−𝒏
𝒏𝟏 = 𝒏 ഥ𝜺 = 𝒏 ഥ (𝟏 − 𝜺)
Dla kąta (45o – g/2) występuje więc zależność:
𝛾 0,5 𝒏𝟏 ഥ (𝟏 − 𝜺)
0,5 𝒏 𝟏−𝜺
tg 45° − = = =
2 0,5 𝒎𝟏 0,5 𝒎(𝟏 ഥ + 𝜺) 𝟏+𝜺
 Związek między modułem Kirchoffa G
i modułem Younga E
Funkcję tangens różnicy kątów można też rozpisać wg wzorów trygonometrycznych
i dla bardzo małej wartości g otrzymać:
𝜸 𝜸 𝜸
𝜸 𝒕𝒈𝟒𝟓° − 𝒕𝒈 𝟏 − 𝒕𝒈 𝟏 −
𝒕𝒈 𝟒𝟓° − = 𝟐 = 𝟐 ≈ 𝟐
𝟐 𝜸 𝜸 𝜸
𝟏 + 𝒕𝒈𝟒𝟓°𝒕𝒈 𝟐 𝟏 + 𝒕𝒈 𝟐 𝟏+𝟐
Porównując oba wzory na tg (45o – g /2) ostatecznie otrzymamy:
𝜸
𝟏−𝜺 𝟏 − 𝜸 𝜸
𝟐 ,
= 𝜸 a stąd: 𝟏 − 𝜺 𝟏 + = 𝟏 + 𝜺 𝟏 −
𝟏+𝜺 𝟏+𝟐 𝟐 𝟐
𝜸 𝜺𝜸 𝜸 𝜺𝜸
𝟏+ −𝜺− =𝟏− +𝜺− ⟹ 𝜸=𝟐𝜺
𝟐 𝟐 𝟐 𝟐
Uwzględniając, że na ściankach kwadratu występują naprężenia t =s, zgodnie z
prawem Hooke’a i otrzymanymi wcześniej wartościami odkształceń, otrzymamy:
𝝉 𝝈 𝝈 𝝈 𝝈
𝜸= ⟹ 𝟐𝜺=𝟐 𝟏+𝝂 = ⟹ 𝟏+𝝂 = ⟹ 𝟐𝑮𝝈 𝟏 + 𝝂 = 𝝈𝑬
𝑮 𝑬 𝑮 𝑬 𝟐𝑮
𝑬
i stąd związek między modułami E i G ma postać: 𝑮=
𝟐(𝟏 + 𝝂)
 Realizacja czystego ścinania
dla pręta o przekroju kołowym

Realizacja czystego ścinania w pręcie zakłada

występowanie tylko siły tnącej T - jako jedynej siły
wewnętrznej w przekroju pręta. Działanie siły tnącej
może być zrównoważone wyłącznie przez układ
elementarnych sił stycznych o wartościach tdF ,
odpowiadających naprężeniom txy =t.

Jednak założenie, że naprężenia t mają w każdym

punkcie przekroju zwrot zgodny z osią y (czyli t = txy)
nie może być prawdziwe dla punktów leżących na
skraju przekroju kołowego: taki kierunek naprężenia
oznaczałby, że wystąpi tu składowa naprężenia
prostopadła do krawędzi przekroju
 Realizacja czystego ścinania
dla pręta o przekroju kołowym

Realizacja czystego ścinania w pręcie zakłada

występowanie tylko siły tnącej T - jako jedynej siły
wewnętrznej w przekroju pręta. Działanie siły tnącej
może być zrównoważone wyłącznie przez układ
elementarnych sił stycznych o wartościach tdF ,
odpowiadających naprężeniom txy =t.

Jednak założenie, że naprężenia t mają w każdym

punkcie przekroju zwrot zgodny z osią y (czyli t = txy)
nie może być prawdziwe dla punktów leżących na
skraju przekroju kołowego: taki kierunek naprężenia
oznaczałby, że wystąpi tu składowa naprężenia
prostopadła do krawędzi przekroju, a to jest
niemożliwe – na powierzchni swobodnej elementów
nigdy nie mogą działać naprężenia prostopadłe do
tej powierzchni, bo w tym kierunku nie ma
obciążeń!
 Realizacja czystego ścinania
dla pręta o przekroju kołowym
Jedynym kierunkiem działania naprężenia t,
zapewniającym, że nie otrzymamy składowej
prostopadłej do krawędzi przekroju, jest kierunek
stycznej do tej krawędzi.
Tak działające naprężenie t możemy następnie rozłożyć
na kierunki osi y i z, otrzymując składowe txy i txz .
Obecność dwóch składowych stanu naprężenia tnącego
(txy i txz ) wymusza też, zgodnie z aksjomatem
Boltzmanna, działanie naprężeń w kierunkach
równoległych do osi pręta, czyli naprężeń tzx i tyx.
Wynika stąd, że ścianie zachodzi też wzdłuż włókien
równoległych do osi pręta (!)
 Uszkodzenia powodowane przez obecność
naprężeń stycznych w warstwach pręta
Zjawisko ścinania wzdłuż włókien równoległych do osi pręta
(poprzez występowanie naprężeń tyx i tzx ) powoduje
szczególne zagrożenie dla prętów wykonywanych z
kompozytów warstwowych (laminatów). Dochodzi w nich
wówczas do tzw. ścinania międzywarstwowego, które
może doprowadzić do zniszczenia konstrukcji, jeżeli
przekroczona zostanie tzw. wytrzymałość na ścinanie
międzywarstwowe (τ ≥ 𝜏𝐼𝐿𝑆𝑆 , gdzie ILSS – Interlaminar Shear
Strength).
 Równania równowagi statycznej dla przekroju
podczas czystego ścinania
Stan obciążenia powierzchni przekroju poprzecznego przy czystym ścinaniu
spełniać powinien trzy warunki równowagi:

න 𝝉𝒙𝒚 𝒅𝑭 = 𝑻
𝑭

න 𝝉𝒙𝒛 𝒅𝑭 = 𝟎
𝑭

න (𝝉𝒙𝒚 𝒛 − 𝝉𝒙𝒛 𝒚) 𝒅𝑭 = 𝟎
𝑭
 Ścinanie technologiczne
Ścinanie technologiczne - ścinanie występujące w rzeczywistych
przypadkach konstrukcyjnych czy technologicznych, kiedy materiał jest
niszczony naciskami prowadzącymi do jego ścięcia lub przecięcia.
Podczas działania ostrzami tnącymi na pręt w przekroju wewnętrznym występują:
- siła tnąca T - równoważąca siłę zewnętrzną P,
- moment gnący Mg, wynikający z ramienia e, na którym działa para sił P.
Jednak moment Mg = Pe , jako wielkość o małej wartości, można pominąć.
Wówczas w przekroju uwzględnia się tylko siłę T = P oraz przyjmuje równomierny
rozkład naprężeń tnących t w przekroju ścinanym.

Ostrza tworzą parę sił o bardzo małym ramieniu; siły te starają

się przesunąć jedną część materiału względem drugiej.
 Ścinanie technologiczne
- warunek wytrzymałościowy
Obliczenia na ścinanie technologiczne wykonuje się w oparciu o warunek
wytrzymałościowy w postaci:

𝑻
𝝉 = ≤ 𝒌𝒕
𝑭𝒕
gdzie:
T = P - siła tnąca,
Ft - pole ścinanego przekroju,
kt - naprężenia dopuszczalne na ścinanie.

Przekształcając tą zależność obliczyć można minimalną bezpieczną wielkość

pola przekroju elementu ścinanego:
P
F
kt
lub największą siłę, którą może przenieść ścinany element:
P  F  kt
 Ścinanie technologiczne
- przykłady
Przykładami ścinania technologicznego są:
1. Ścinanie nitu lub sworznia łączącego dwa płaskowniki -
siły rozciągające płaskowniki powodują równoczesny
poślizg (ścięcie) jego dwóch przekrojów poprzecznych i
dążą do ścięcia nitu w płaszczyźnie przylegania blach.
 Ścinanie technologiczne
- przykłady
2. Ścinanie łba kołka, wkrętu lub śruby - siły rozciągające element powodują
ścięcie powierzchni na obwodzie trzpienia elementu.
 Ścinanie technologiczne
- przykłady
3. Ścinanie spoiny - siły rozciągające elementy (płaskowniki) spawane powodują
ścięcie spoin wzdłuż ich najmniejszej wewnętrznej powierzchni

𝑷 𝑷 𝑷
𝝉= = = ≤ 𝒌𝒕
𝑭𝒕 𝒂 𝒍 𝟐
𝟐 𝒈𝒍
 Ścinanie technologiczne
- przykłady
4. Ścinanie klinów i wpustów - siły rozciągające lub obracające połączone
elementy osadzane na wale (koła zębate, korby itp.) powodują ścięcie wypustu
lub klinu wzdłuż ich przekroju poprzecznego.
 Literatura
1. Dyląg Z., Jakubowicz A., Orłoś Z., Wytrzymałość materiałów, t. 1, WNT, 1999
i późniejsze
2. Niezgodziński M., Niezgodziński T., Wytrzymałość materiałów, PWN, 1998,
3. Żuchowski R. , Wytrzymałość materiałów, Oficyna Wydawnicza Politechniki
Wrocławskiej, Wrocław 1998.