1.

Skład i budowa atmosfery

-atmosfera to powłoka Ziemi stanowiąca mieszaninę gazów zwaną powietrzem
atmosferycznym, w powietrzu występują 3 rodzaje składników :
składniki stałe – gazy , których stężenie nie zmienia się do wysokości około 100km nad
powierzchnią Ziemi , są to – azot , tlen i argon (oraz śladowych ilościach – neon , hel ,
krypton i wodór)
składniki zmienne – ich stężenie zmienia się w czasie oraz w przestrzeni , do tych
składników należą - para wodna , dwutlenek węgla oraz ozon. Na ich zawartość w
atmosferze wpływają procesy naturalne ale także antropogeniczne.
aerozole atmosferyczne – są to substancje ciekłe oraz stałe – pyłki roślin , bakterie ,
popioły , kryształki soli morskiej i sadza

1) Pole magnetyczne ziemi

-znajduje się wokół Ziemi , którego źródłem są ruchy płynnej materii budującej jądro Ziemi
oraz ruchy wykonywane przez całą planetę
-przenika ono atmosferę i tworzy przestrzeń nazywaną magnetosferą – chroni ona życie na
Ziemi przez szkodliwymi cząsteczkami wiatru słonecznego odchylając je przez co większość z
nich nie dociera do naszej planety
-magnetosfera jest spłaszczona od strony Słońca i rozciągnięta w przeciwnym kierunku
1.2) cząstki wiatru słonecznego , których nie zatrzyma magnetosfera docierają do górnych
warstw atmosfery
-zderzają się z atomami i cząsteczkami tlenu oraz azotu ,które pochłaniają energię a
następnie uwalniają ją w postaci światła – TAK POWSTAJE ZORZA POLARNA (zjawisko
świetlne zachodzące w górnych warstwach atmosfery)

2) Budowa atmosfery
-wyróżnia się 5 głównych warstw atmosfery : 1) Troposferę 2) Stratosferę 3) Mezosferę
4) Termosferę 5) Egzosferę
-sa one oddzielone od siebie cienkimi warstwami przejściowymi : 1.2) Tropopauzą 2.2)
Stratopauzą 3.3) Mezopauzą 4.4) Termopauzą

1) Troposfera
-otacza bezpośrednio powierzchnię Ziemi i podlega silnemu oddziaływaniu jej podłoża
-sięga wysokości 6-8km (na obszarach okołobiegunowych) i około i 18km (w strefie
międzyzwrotnikowej)
-skupia 80% masy Ziemi oraz prawie całą zawartą w niej parę modną
-zachodzą w niej wszystkie podstawowe procesy kształtujące pogodę i klimat
1. powstają chmury 2. Tworzą się opady atmosferyczne 3.odbywa się krążenie wody
-spadek temp. 0.6 stp. Celsjusza na 100 m i ciśnienia atmosferycznego 11,5 hPa na 100m
wraz ze wzrostem wysokości
-przy górnej granicy troposfery temp nad równikiem wynosi około -70 przez cały rok a nad
biegunami waha się od -45 (latem) do -70 (zimą)
1.2) Tropopauza
-leży ponad górną granicą troposfery, jej miąższość (grubość) to 1-2 km
-jest izotermiczna w całej miąższości, co oznacza , że charakteryzuje się stałą temperaturą
(średnio około -60 )
 2) Stratosfera
-sięga do wysokości 50-55 km
-na wysokości 15-50 km rozciąga się ozonosfera (warstwa ozonowa) , która pochłania
docierające ze Słońca szkodliwe dla organizmów promieniowanie ultrafioletowe
-największe stężenie ozonu występuje na wysokości 20-30 km
-w dolnej części stratosfery występują bardzo silne poziome ruchy powietrza (prądy
strumieniowe) – osiągają prędkość nawet 370 km/h
-skupia około 20% Ziemi oraz niewielką ilość wody
2.2) Stratopauza
-stanowi wartwę przejściową między stratosferą a mezosferą
-charakteryzuje się stałą temperaturą w całej warstwie – około 0 stopni Celsjusza

3) Mezosfera
-sięga do wysokości około 85 km nad powierzchnią Ziemi
-charakteryzuje się spadkiem temperatury wraz z wzrostem wysokości co sprzyja
intensywnemu mieszaniu się powietrza
-przy górnej granicy mezosfery temperatura obniża się nawet do około -80
3.2) Mezopauza
-cienka izotermiczna warstwa atmosfery ziemskiej , która znajduje się między mezosferą a
termosferą
-temperatura wynosi około -80 a ciśnienie 0,1 hPa

4) Termosfera
-sięga do wysokości około 800 km
-charakteryzuje ją stały wzrost temperatury powietrza , nawet do 1000 – 1500 przy górnej
granicy
-wyróżnia się jonosferę , w której występują zorze polarne
-krąży w niej większość stacji naukowych i sztucznych satelitów

5) Egzosfera
-najwyżej położona warstwa atmosfery ziemskiej – przechodzi w przestrzeń kosmiczną na
wysokości około 2000 km (meteorologiczna granica atmosfery)
-charakteryzuje się znacznie rozrzedzonym powietrzem
-temperatura obniża się do około -273

3) Znaczenie atmosfery
-atmosfera jest najważniejszą powłoką ochronną Ziemi – zabezpiecza ją przed szkodliwym
promieniowaniem kosmicznym (czyli strumieniem protonów , elektronów i cięższych jąder
atomowych)
-chroni planetę także przed meteorytami (większość z nich spala się w górnych warstwach
atmosfery)
-chroni również przed nadmiernym wypromieniowaniem ciepła w przestrzeń kosmiczną
-atmosfera wywiera także wpływ na krajobraz – niektóre spośród obecnych w niej gazów np.
dwutlenek węgla decydują o intensywności procesów krasowych
 2. Temperatura powietrza

1) Promieniowanie słoneczne
-jest głównym źródłem energii cieplnej na Ziemi (tylko nieznaczna ilości energii pochodzi z
wnętrza naszej planety)
- kiedy niebo jest bezchmurne do powierzchni kuli ziemskiej dociera energia słoneczna
przede wszystkim w postaci PROMIENIOWANIA BEZPOŚREDNIEGO
-ponieważ cząstki atmosfery rozpraszają promienie słoneczne , do Ziemi dociera także
niewielka ilość PROMIENIOWANIA ROZPROSZONEGO
-dociera ono także wtedy gdy tarcza słoneczna znajduje się za chmurami (wtedy do Ziemi
dociera tylko promieniowanie rozproszone)
-wtedy głównym czynnikiem rozpraszającym promieniowanie są chmury

2) Temperatura powietrza
-jest to jeden z najważniejszych elementów pogody , określa on stopnie nagrzania atmosfery
-najczęściej wyróżnia się :
 temperaturę aktualną
 średnią dobową temperaturę powietrza
 średnią miesięczną temperaturę powietrza
 średnią roczną temperaturę powietrza – wynosi ona na naszej planecie około 14,5
stopnica Celsjusza. Najniższa roczna temperatura – poniżej -10 stopni Celsjusza –
obserwowana jest na obszarach okołobiegunowych. W miarę oddalania się od biegunów
temperatura wzrasta – w strefie między zwrotnikowej wynosi przekracza 20 stopni Celsjusza
a najwyższą osiąga w pobliżu zwrotników – nawet powyżej 30 stopni Celsjusza

3) Czynniki wpływające na rozkład temperatury powietrza

 szerokość geograficzna - ze względu na kulisty kształt Ziemi oraz wykonywane przez nią
ruchy do poszczególnych miejsc na jej powierzchni dociera odmienna ilość promieniowania
słonecznego
 wysokość nad poziomem morza – wraz z wzrostem wysokości nad poziomem morza
następuje spadek temperatury. Jest to gradient termiczny (wielkość określająca zmianę
temperatury powietrza w atmosferze przypadającą na jednostkę wysokości). Gradient
wilgotnoadiabatyczny powietrze ochładza się co 0,6 stopnia na 100m lub Gradient
suchoadiabatyczny średnio 1 stopień na 100 m
 rzeźba terenu – na półkuli północnej stoki o ekspozycji północnej są chłodniejsze od
stoków o ekspozycji południowej , które są dłużej wystawione na działanie promieni
słonecznych (na półkuli południowej sytuacja wygląda odwrotnie)
 odległość od mórz i oceanów – na terenach sąsiadujących z wielkimi zbiornikami wodnymi
obserwuje się mniejsze wahania temperatur niż na tych w głębi lądu. W chłodnej części roku
nagrzana w lecie woda ochładza się wolniej od lądu , co wpływa na wzrost temperatury na
obszarach nadmorskich. Z kolei w ciepłej porze roku woda nagrzewa się wolniej niż ląd więc
chłodniejszy od otoczenia zbiornik powoduje obniżenie temperatury powietrza na
obszarach , które z nim sąsiadują
 prądy morskie – wpływają na wzrost temperatury powietrza (prądy ciepłe) lub jej
obniżenie (prądy zimne) na obszarach , które opływają. Na przykład ciepły Prąd Norweski
decyduje o tym , że w Norwegii zimą jest znacznie cieplej niż na innych obszarach leżących na
tych samych szerokościach geograficznych
 charakter podłoża – na obszarach zwartych kompleksów leśnych notuje się niższe , a na
obszarach zurbanizowanych wyższe dobowe i roczne amplitudy temperatury powietrza.
Natomiast barwa podłoża wpływa na ilość pochłanianego przez nie promieniowania –
najwięcej promieniowania pochłaniają ciemne powierzchnie dlatego najsilniej się nagrzewają
i oddają najwięcej ciepła atmosferze. Albedo na takich terenach (czyli stosunek ilości
promieniowania odbitego do padającego) jest niskie. Jasne powierzchnie pochłaniają bardzo
mało promieniowania i nagrzewają się znacznie słabiej. Ich albedo jest wysokie
 cyrkulacja atmosferyczna – dzięki niej na dany obszar w krótkim czasie(na przykład kilku
godzin) może trafić masa powietrza , której temperatura będzie się różnić od obecnej nawet
o kilkanaście stopni Celsjusza

4) Amplituda temperatury powietrza

-Dobowa amplituda temperatury powietrza to różnica między maksymalną a minimalną
wartością temperatury w ciągu doby
-największe amplitudy temperatury powietrza na Ziemi występują w strefie zwrotnikowej na
obszarach pustynnych
-Różnica między średnią temperaturą powietrza najcieplejszego i najchłodniejszego miesiąca
w roku jest średnia roczna amplituda temperatury powietrza
-najniższą wartość ma ona w strefie równikowej co wynika z niewielkich różnic w dopływie
promieniowania słonecznego w ciągu roku natomiast najwyższe wartości średniej rocznej
amplitudy temperatury powietrza występują w północno-wschodniej Azji – wiąże się to z
bardzo niskimi wartościami temperatury powietrza zimą

3. Ciśnienie atmosferyczne. Cyrkulacja atmosferyczna

1) Ciśnienie atmosferyczne
-Ciśnienie atmosferyczne (baryczne) to siła z jaką słup powietrza naciska na określoną
powierzchnię Ziemi.
-wartość cieśnienia mierzy się w hPa , gdzie 1 hPa jest równy naciskowi 100 N na 1 m2
-za normalną wartość ciśnienia atmosferycznego przyjmuje się 1013,25 hPa (przy
temperaturze powietrza 0 , na szerokości geograficznej 45 stopni, na poziomie morza)
-IM WYŻSZY SŁUP POWIETRZA TYM WIĘKSZY NACISK NA POWIERZCHNIĘ ZIEMI- dlatego
ciśnienie atmosferyczne w wysokich górach jest znacznie niższe niż na nizinach
-Wartość ciśnienia atmosferycznego maleje wraz ze wzrostem wysokości
-na mapach ciśnienie atmosferyczne przedstawia się za pomocą izobaru czyli linii łączących
punkty o jednakowych wartościach ciśnienia atmosferycznego – dzięki temu można dostrzec
układy o ciśnieniu niższym i wyższym od otoczenia
-wyróżnia się 2 układy baryczne :
1) niż baryczny (cyklon) – układ zamkniętych izobar w którym ciśnienie atmosferyczne maleje
w kierunku środka układu ( w centrum układu wartość ciśnienia jest najniższa)
 ciepłe powietrze się unosi
 powstaje obszar obniżonego ciśnienia (siła nacisku słupa powietrza zmniejsza się)
 wznoszące się powietrze ulega ochłodzeniu – pojawiają się chmury i opady
2) wyż baryczny (antycyklon) – układ zamkniętych izobar w którym ciśnienie atmosferyczne
wzrasta w kierunku ośrodka układu (najwyższą wartość osiąga w centrum układu)
 zimne powietrze opada się i ogrzewa – brak opadów i zachmurzenia
 powstaje obszar podwyższonego ciśnienia przez to , że siła nacisku słupa powietrza się
zwiększa

Prawidłowości ciśnienia
 najwyższe ciśnienie atmosferyczne występuje w strefie zwrotnikowej
 w strefie równikowej oraz w umiarkowanych szerokościach geograficznych jest już ono
niższe
 w okolicach równika obniżone ciśnienie utrzymuje się cały rok
 ośrodki ciśnienia nad morzami są trwałe (całoroczne) a nad lądami ulegają sezonowym
zmianom - latem tworzą się nad lądem niże
- zimą tworzą się nad lądem wyże

2) Ruch powietrza
-jest spowodowany zróżnicowaniem ciśnienia atmosferycznego
-powietrze przemieszcza się w różnych kierunkach
poziomo (jako wiatr) pionowo(konwekcja) nieregularnie (turbulencja)
1) Wiatr
-ruch powietrza w dolnej warstwie troposfery
-przeważnie poziomy
-wywołany różnicą ciśnienia atmosferycznego wynikającą z nierównomiernego nagrzewania
się powierzchni Ziemi
-WIATR WIEJE ZAWSZE OD OBSZARÓW O WYŻSZYM CIŚNIENIU ATMOSFERYCZNEGO DO
OBSZARÓW O NIŻSZYM CIŚNIENIU
-prędkość wiatru zależy od różnicy ciśnienia atmosferycznego – im jest ona wyższa tym
większa jest prędkość
- o kierunku wiatru decyduje wzajemne położenie układów wysokiego i niskiego ciśnienia
oraz oddziaływanie sił Coriolisa. Powoduje ona odchylenie kierunku wiatru na półkuli
 północnej – w prawo
 południowej – w lewo
-nazwa wiatru zawsze pochodzi od kierunku z , którego wieje

2) Konwekcja
-pionowy ruch powietrza atmosferycznego
-jest powodowany różnicą gęstości powietrza wynikającą z jego nagrzewania się
-wyróżnia się prądy konwekcyjne wstępujące i zstępujące
 Prądy wstępujące
-powstają nad silnie nagrzanymi obszarami gdzie powietrze przy powierzchni się rozpręża
(jego gęstość maleje a objętość wzrasta)
-w skutek tego powietrze się unosi a nad obszarem powstaje ośrodek niskiego ciśnienia
 Prądy zstępujące
-tworzą się nad obszarami o niskich wartościach temperatury
-nacisk na podłoże , wywoływany przez opadające zimne i gęste powietrze powoduje tam
wzrost ciśnienia atmosferycznego i powstanie wyżu
 3) Turbulencja
-chaotyczny ruch powietrza na niewielkim obszarze
-powstaje zazwyczaj gdy przemieszczające się powietrze napotka na swojej drodze niewielkie
wzniesienia lub inną barierę
-turbulencje wynikają także z lokalnych różnic w stopniu nagrzania terenu

 WSZYSTKIE RUCHY POWIETRZA W ATMOSFERZE TWORZĄ JEDEN WIELKI UKŁAD

NAZYWANY GLOBALNĄ CYRKULACJĄ ATMOSFERY

Globalna cyrkulacja atmosfery

-krążenie powietrza wokół Ziemi wywołanie różnicami w dopływie energii słonecznej oraz
ruchem obrotowym naszej planety
-na obu półkulach wyróżniamy po 3 komórki cyrkulacyjne , w których obrębie odbywa się
ruch mas powietrza
 Komórka okołobiegunowa – występuje miedzy około 60 stopniem szerokości
geograficznej północnej i południowej a biegunem
 Komórka cyrkulacyjna Ferrela – tworzy się między około 30 a 60 stopniem szerokości
geograficznej północnej i południowej
 Komórka cyrkulacyjna Hadleya – wystepuje między równikiem a zwrotnikiem

4) Cyrkulacja powietrza
4.1) w strefie międzyzwrotnikowej
4.2) w strefach umiarkowanych
4.3) w strefach okołobiegunowych
4.4) prądy strumieniowe

5) Cyrkulacja monsunowa
 Monsun Letni
-w półroczu letnim powierzchnia kontynentu azjatyckiego jest silnie nagrzana więc powietrze
ogrzewa się i unosi.
-nad lądem wówczas tworzy się niż a nad chłodniejszym Oceanem Indyjskim – wyż
-wilgotne powietrze przemieszcza się zatem znad oceanu nad ląd – wieje monsun letni
-powoduje on:
1) wilgotne powietrze 2)duże zachmurzenie 3) opady deszczu
-najwyższe opady atmosferyczne występują u podnóży stoków Himalajów i wynoszą około
11 000 mm na rok

 Monsun zimowy
- w półroczu zimowym kierunek przemieszczania się powietrza ulega zmianie – nad ocean ,
który długo magazynuje ciepło przesuwa się strefa niskiego ciśnienia
-z kolei nad szybko wychładzającym się lądem powstaje wyż baryczny
-zatem zimą powietrze przemieszcza się znad Azji ku Oceanowi Indyjskiemu – wieje tam
monsun zimowy
-jest on wiatrem chłodnym i suchym i kształtującym suchą i słoneczną pogodę
 6) Wiatry lokalne
 Bryza
-występuje w ciepłej porze roku na wybrzeżach mór oraz w strefie brzegowej dużych
śródlądowych zbiorników wodnych
-jej powstanie jest uwarunkowane różnicą temperatur podłoża ( która najsilniej zaznacza się
pod wieczór i nad ranem)
-Kierunek bryzy zmienia się w cyklu dobowym
1) Bryza dzienna (morska) wieje znad zbiornika wodnego w kierunku lądu i przynosi chłodne
powietrze
2)Bryza nocna (lądowa) wieje w kierunku przeciwnym – od lądu w stronę morza
 Fen
-jest to ciepły , suchy i porywisty wiatr , który występuje po zawietrznej stronie pasma
górskiego
-powstaje gdy masy powietrza przemieszczające się z wyżu do niżu napotkają barierę górską
-następuje wówczas wymuszone wznoszenie powietrza wzdłuż stoku podczas , którego
zachodzą przemiany wilgotnoadiabetyczne
-w trakcie wznoszenia dochodzi do kondensacji pary wodnej i powstania opadu
-zachodzą przemiany suchoadiabatyczne co skutkuje wzrostem temperatury po zwietrznej
stornie gór
-wiatr fenowy najczęściej wieje w chłodnej porze roku
-powoduje :
1) gwałtowne ocieplenia 2) w tym samym czasie wzrost zagrożenia lawinowego
 Wiatr górski i dolinny
-występują w górach podczas bezchmurnej pogody a ich kierunek zmienia się w cyklu
dobowym
-powstają w wyniku różnic nagrzewania się dolin i stoków górskich
-w ciągu dnia powietrze przylegające do stoków nagrzewa się szybciej i ponieważ jest lżejsze
unosi się – na jego miejsce napływa chłodniejsze powietrze z dna doliny
-w ten sposób powstaje wiatr dolinny
-w nocy kierunek wiatru ulega zmianie
-powietrze na szczytach się wychładza (silnie się wychładza) , staje się ciężkie i jako wiatr
górski – spływa wzdłuż stoków
 Bora
-zimny , suchy i porywisty wiatr występujący na obszarach gdzie wyżyny lub góry sąsiadują
bezpośrednio z dużym zbiornikiem wodnym (morzem , jeziorem)
-warunkiem wystąpienia tego wiatru jest SILNE WYCHŁODZENIE LĄDU I UTWORZENIE SIĘ
NAD NIM OŚRODKA WYŻOWEGO
-wówczas zimne i ciężkie powietrze spływa gwałtownie po skotach gór w kierunku
cieplejszego morza
-(bor wieje między innymi nad Adriatykiem i Morzem Czarnym)

4. Opady atmosferyczne i fronty atmosferyczne

1) Wilgotność powietrza
-zawartość pary wodnej w powietrzu
-dostaje się ona do atmosfery na skutek parowania wody ze zbiorników wodnych , z gleb i
roślin oraz w wyniku sublimacji (bezpośredniego przejścia ze stanu stałego w gazowy)
-ilość pary wodnej w powietrzu zależy od :
 temperatury powietrza – im jest ona cieplejsze tym może pomieścić więcej pary wodnej
 szerokości geograficznej – generalnie im dalej od równika tym mniej pary wodnej
 odległości od mórz i oceanów
 ukształtowania powierzchni
 pokrycia terenu

2) Kondensacja i resublimacja
-gdy para wodna staje się parą nasyconą , rozpoczynają się procesy kondensacji (przejścia
wody ze stanu gazowego w ciekły) oraz resublimacji (przejścia ze stanu gazowego w
stały)
-mogą one zajść jeśli powietrze osiągnie temperaturę punktu rosy (wartość temperatury
do której powietrze musi się ochłodzić aby para wodna stała się parą nasyconą) i
wystąpią w nim jądra kondensacji
-są to mikroskopijne cząsteczki (stałe lub ciekłe) na których może osadzić się woda
-jądra kondensacji mają pochodzenie naturalne (np. cząstki soli morskiej) lub powstają w
wyniku działalności człowieka (np. dymy , pyły)
-na skutek kondensacji i resublimacji tworzą się miedzy innymi chmury

3) Rodzaje chmur
-Chmura to zbiór kropelek wody lub kryształów lodu (albo mieszanina jednych i drugich)
swobodnie unoszący się w powietrzu
-chmury ulegają ciągłym zmianom
 PIĘTRO NISKIE – 2km
1) Stratus
-zasnuwają niebo grubą , ciemną warstwą spoza której nie widać Słońca
-opady z tych chmur latem mają postać mżawki a zimą ziarnistego śniegu
2) Stratocumulus
-tworzą regularne wały i kłęby ciemniejsze u podstaw
-w niektórych miejscach całkowicie przesłaniają Słońce natomiast w innych pojawiają się
lokalne prześwity
-dają słabe opady deszczu lub śniegu
3) Cumulus
-chmury o rozciągłości pionowej
-mają bardzo wyraźnie zarysowane kontury
-ich podstawy są zazwyczaj ciemne a górne części są rozjaśnione promieniami słonecznymi
-rzadko dają opady deszczu
4) Nimbostratus
-ciemne , niskie chmury z wyraźnie zarysowaną i wyrównaną podstawą
-dają długotrwały opad deszczu
-z powodu dużej grubości nie widać przez nie Słońca
PIĘTRO ŚREDNIE – 7km
1) Altostratus
-przeważnie pokrywają całe niebo szarą lub bladoniebieską zasłoną
-nie wywołują zjawiska halo (zjawisko optyczne zachodzące w atmosferze ziemskiej
obserwowane wokół tarczy słonecznej lub księżycowej. Jest to świetlisty , biały lub
zawierający kolor tęczy pierścień widoczny wokół słońca lub księżyca)
2) Cumulonimbus
-chmury o rozciągłości pionowej
-ich podstawa może znajdować się w piętrze niskim a górna część sięgać kilkunastu
kilometrów
-są to ciemnoszare chmury burzowe w kształcie kowadła
-przynoszą krótkie lecz obfite opady , którym często towarzyszą wyładowania elektryczne
3) Altocumulus
-nie przysłaniają całkowicie Słońca
-mają kłębiastą strukturę oraz wyraźnie zarysowane cienie
-nie dają opadów
PIĘTRO WYSOKIE – 13km
1) Cirrus
-mają wygląd delikatnych włókien lub pasemek w kształcie płóz sań
-nie rzucają cienia lekko przysłaniają Słońce
2) Cirrocumulus
-tworzą pierzaste , regularnie ułożone i wyglądające podobnie kłęby lub płaty
-mają niewielką grubość przez co są przejrzyste i nie przesłaniają Słońca

3) Cirrostratus
-przesłaniają niebo białym welonem , który często przypomina włóczkę
-w chmurach tych pojawiają się czasami otoczki wokół Słońca , nazywane halo

4) Jak powstają opady atmosferyczne

-powstają na skutek procesów zachodzących w chmurach
-kropelki wody i kryształki lodu z których składają się chmury są bardzo małe i dlatego unoszą
się swobodnie w powietrzu (aby pokonać jego opór i spaść na Ziemie muszą zwiększyć swoją
objętość i ciężar)
-w dużych chmurach zbudowanych wyłącznie z kropelek wody , duże krople powstają w
wyniku łączenia się mniejszych kropel – kiedy są zbyt ciężkie aby móc się unosić – wypadają z
chmur w postaci deszczu
-w chmurach zbudowanych z kropelek wody i kryształków lodu przechłodzone kropelki wody
zwiększają objętość poprzez zamarzanie na kryształkach lodu a następnie zaczynają opadać
-Gdy poniżej chmur panuje ujemna temperatura do powierzchni ziemi dociera opad w
postaci śniegu a gdy temperatura jest dodatnia – śnieg topnieje i pada deszcz
-Oprócz śniegu i deszczu do opadów atmosferycznych zalicza się :
 mżawkę  krupę śnieżną  grad

5) Rozmieszczenie opadów atmosferycznych na Ziemi

-wielkość opadów atmosferycznych w poszczególnych regionach Ziemi jest zróżnicowana,
wpływają na nią między innymi :
 globalna cyrkulacja atmosferyczna
 wysokość nad poziomem morza
 rzeźba terenu
 odległość od mórz i oceanów
 prądy morskie
 pokrycie terenu
-najwyższe sumy opadów rocznych atmosferycznych występują w Azji Południowo –
Wschodniej na obszarach objętych działaniem cyrkulacji monsunowej (miejscami mogą tam
one przekraczać nawet 11 000 mm)
-bardzo wysokie sumy opadów odnotowywane są również w strefie równikowej – jest to
związane z występowaniem deszczy zenitalnych
-wysokie opady atmosferyczne są także charakterystyczne dla terenów górskich – pionowy
ruch powietrza , który stwarza odpowiednie warunki do kondensacji i resublimacji jest
spowodowany występowaniem barier orograficznych (górskich)
-najniższe sumy opadów rocznych odnotowuje się w pasie pustyń zwrotnikowych – jest to
spowodowane silnymi ruchami zstępującymi powietrza
-niską roczną sumę opadów atmosferycznych charakteryzują się obszary podzwrotnikowe
Azji Środkowej – wnętrze największego obszaru lądowego na kuli ziemskiej – oraz obszary
polarne

6) Masy powietrza i fronty atmosferyczne

-masy powietrza to duży fragment troposfery charakteryzujący się określonymi
właściwościami fizycznymi - przede wszystkim podobną temperaturą i wilgotnością
-tworzą się one najczęściej nad jednolitym podłożem (np. rozległym lądem lub oceanem) i
nabierają jego cech
-obszar nad którym powstaje masa powietrza to OBSZAR ŹRÓDŁOWY
-masy powietrza zmieniają swoje właściwości kiedy przemieszczają się nad inne tereny
(często odległe) – taki proces to TRANSFORMACJA MAS POWIETRZA
-masy powietrza są rozdzielone strefami przejściowymi , które noszą nazwę FRONTÓW
ATMOSFERYCZNYCH

Front atmosferyczny  granica między graniczącymi ze sobą masami powietrza

1) Front chłodny
-tworzy się wtedy gdy chłodne , ciężkie masy powietrza wsuwają się pod powietrze cieplejsze
a przez to rzadsze i wypychają je do góry
-ciepłe powietrze ochładza się i osiąga temperaturę punktu rosy a zawarta w nim para ulega
kondensacji
-często na froncie chłodnym dochodzi do gwałtownych zjawisk atmosferycznych takich jak
burze
2) Front ciepły
-tworzy się gdy na obszar z zalegającym chłodnym powietrzem napływa cieplejsze i jako
lżejsze wślizguje się na masę chłodną
-powietrze ciepłe się ochładza a zawarta w nim para wodna ulega kondensacji
-tworzą się chmury warstwowo – deszczowe dające dłuogtrwałe opady

3) Front zokludowany
-czasami dochodzi do sytuacji kiedy to przemieszczający się front chłodny dogoni front ciepły
-wówczas fronty nachodzą na siebie i następuje zetknięcie się 2 chłodnych mas powietrza
-masa ciepła odrywa się od powierzchni i unosi się ponad powietrze chłodne – takie zjawisko
nosi nazwę okluzji
-wiążą się z nim długotrwałe opady atmosferyczne , w którym w ciepłej porze roku zazwyczaj
towarzyszą burze.

5. Prognozowanie pogody i ekstremalne zjawiska pogodowe

1) Pogoda
-pogodą nazywamy chwilowy stan atmosfery w danym miejscu i czasie. Określa ją zespół
elementów meteorologicznych do których należą :
 temperatura powietrza
 ciśnienie atmosferyczne
 wiatr
 wilgotność powietrza
 zachmurzenie
 opady i osady atmosferyczne
 inne zjawiska atmosferyczne np. tęcza

2) Podstawy prognozowania pogody

-prognozowaniem pogody zajmuje się synoptyka
-podstawą zdobywania wiedzy o pogodzie są obserwacje i pomiary meteorologiczne
prowadzone w naziemnych stacjach meteorologicznych oraz za pomocą satelitów
meteorologicznych
-w Polsce badaniem pogody zajmuje się IMGW – Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej
-dysponuje on siecią pomiarową w której skład wchodzą stacje oraz posterunki
meteorologiczne
-w stacjach meteorologicznych systematycznie dokonuje się obserwacji i pomiarów
podstawowych elementów meteorologicznych takich jak
 temperatura powietrza i gruntu  ciśnienie atmosferyczne
 kierunek i prędkość wiatru.  wilgotność powietrza
 wielkość i rodzaj opadów atmosferycznych  wielkość zachmurzenia
 usłonecznienie
-przeprowadza się je co najmniej raz na dobę o stałych godzinach (od 3:00 do 24:00 co 3h)
-na posterunkach meteorologicznych pomiary dotyczą mniejszej liczby elementów
meteorologicznych i są wykonywane rzadziej (o 3 godzinach na dobę)
-zebrane w ten sposób informacji przekazuje się do biur pogody – tam są analizowane ,
przetwarzane a następnie publikowane np. w postaci map synoptycznych
-informacje ze stacji naziemnych uzupełnia się danymi pochodzącymi z satelitów
meteorologicznych
-zdjęcia satelitarne ukazują np. układy frontów atmosferycznych czy zasięg mas powietrza
lub pokrywy śnieżnej
-dzięki temu , że satelity wykonują pomiary na bieżąco i zbierają dane z całej kuli ziemskiej
można śledzić zagrożenia pogodowe

3) Na czym polega prognozowanie pogody

-prognozowanie pogody polega na przewidywaniu jej przebiegu na podstawie :
 aktualnego stanu jej elementów
 informacji o warunkach pogodowych występujących w przeszłości
-najbardziej wiarygodne są krótkotrwałe prognozy pogody – te , które opracowano na
jeden , dwa lub trzy dni sprawdzają się w około 90%
-natomiast prognozy długoterminowe (np. Dwutygodniowe) sprawdzają się maksymalnie w
60-70%
-zmiany pogody można przewidzieć także na podstawie zmian przyrody na przykład
systematyczny spadek ciśnienia oznacza zbliżanie się niżu a co za tym idzie – opady deszczu i
silny wiatr
-natomiast systematyczny wzrost ciśnienia oznacza nadciąganie wyżu i poprawę pogody
-czerwono pomarańczowe niebo o zachodzie słońca czy wieczorne wzmaganie się wiatru
zwiastują pogorszenie się pogody
-z kolei pionowa smuga dymu unosząca się z komina oznacza utrzymanie się dobrej pogody
lub jej nadejście

4) Ekstremalne zjawiska atmosferyczne

 Burza
-jedno z najbardziej gwałtownych zjawisk atmosferycznych
-wielkie i groźnie wyglądające chmury , które zapowiadają nadejście tego zjawiska są
jednocześnie „prądnicą” i „akumulatorem ”dla piorunów
-wewnątrz burzowej chmury w wyniku zderzeń małych cząstek lodu powstaje ładunek
eklektyczny
 Szkwały
-jest to gwałtowny i osiągający bardzo dużą prędkość wiatr
-powstaje gdy stykające się masy powietrza znacznie różnią się temperaturą
-wieje najczęściej w sąsiedztwie chmur burzowych
-odmianą tego wiatru jest biały szkwał (jest również gwałtowny ale nie zapowiadają go
chmury burzowe)
 Trąby powietrzne
-jest to gwałtowny wir powietrza rozciągający się między chmurą burzową a powierzchnią
gruntu , któremu najczęściej towarzyszą intensywne opady deszczu lub gradu
-w Polsce występują najczęściej latem

6. Czynniki klimatotwórcze
-systematyczne , trwające co najmniej 30 lat obserwacje i pomiary składników pogody na
określonym obszarze pozwalają scharakteryzować klimat (kształtowany przez czynniki
klimatotwórcze)
-najistotniejszym spośród nich jest ilość energii słonecznej docierającej do powierzchni
naszej planety
-jest to czynnik strefowy – ze względu na kulistość Ziemi ilość tej energii maleje symetrycznie
od równika w kierunku biegunów
-pozostałe czynniki (nazywane astrefowymi) modyfikują rozkład energii cieplnej na
powierzchni planety
 1) Czynniki klimatotwórcze
 szerokość geograficzna (czynnik strefowy) – czynnikiem decydującym o strefowości
klimatycznej jest ilość energii słonecznej docierająca do powierzchni Ziemi zależna od
szerokości geograficznej. Wpływa ona np. na roczny rozkład temperatury powietrza (jest to
jeden z najważniejszych kryteriów podczas wyznaczania granic stref klimatycznych)
rozmieszczenie lądów i mórz (czynnik astrefowy) – kontynentalne masy powietrza są
suchsze z kolei masy formujące się nad morzami zawierają więcej wilgotności
 rodzaj prądów morskich i ich odziaływanie – masy powietrza powstające nad ciepłymi
prądami morskimi mają wyższą temperaturę niż masy powietrza przez które są otoczone
(dlatego gdy napływają nad obszary lądowe umiarkowanych i wysokich szerokościach
geograficznych w chłodnej porze roku powodują wzrost temperatury powietrza)
!!! CIEPŁE PRĄDY MORSKIE PRZYCZYNIAJĄ SIĘ TAKŻE DO ZWIĘKSZENIA WILGOTNOŚCI
POWIETRZA A TYM SAMYM DO WZROSTU OPADÓW ATMOSFERYCZNYCH (TERENACH W ICH
ZASIĘGU!!!
-zimne prądy morskie przyczyniają się z kolei do spadku temperatury powietrza oraz
zmniejszenia sumy opadów atmosferycznych
 wysokość nad poziomem morza – wraz z wzrostem wysokości następuje :
1)spadek ciśnienia atmosferycznego 3) wzrost ilości opadów atmosferycznych
2)spadek temperatury powietrza
 Rzeźba terenu – układ wielkich form rzeźby terenu wpływa na przemieszczanie się mas
powietrza
OBSZARY NIZINNE – UMOŻLIWIAJĄ SWOBODNY PRZEPŁYW MAS POWIETRZA
OBSZARY GÓRSKIE – STANOWIĄ BARIERĘ DLA SWOBODNEGO PRZEPŁYWU MAS
POWIETRZA
-powoduje to zróżnicowanie ilości opadów atmosferycznych po obu stronach pasma
górskiego
-NA STOKACH DOWIETRZNYCH JEST WIĘKSZA SUMA OPADÓW NIŻ NA STOKACH
ZAWIETRZNYCH
 Pokrycie terenu – lasy w porównaniu z obszarami pozbawionymi roślinności odznaczają
się niższą temperaturą powietrza w lecie a wyższą w zimie
- z kolei rozgrzane w lecie zabudowania i nawierzchnie dróg powodują wzrost temperatury
powietrza na terenach miejskich

2) Klimat lokalny a mikroklimat

-Klimat lokalny występuje na przykład w niedużym mieście , na osiedlu , w małej dolinie
rzecznej czy w śródgórskiej kotlinie
-jeżeli warunki występujące na danym obszarze są jednorodne (np. cały obszar jest nizinny i
rozciąga się w dużej odległości od jeziora) to wtedy klimat lokalny może obejmować większy
teren a nawet cały powiat
-MIKROKLIMAT MA MNIEJSZY ZASIĘG NIŻ MIKROKLIMAT
-mikroklimat obejmuje zwykle warstwę powietrza sięgającą do wysokości kilku metrów
-przykładami mikroklimatu mogą być mikroklimat ściany lasu czy zacienionej ściany budynku
-czynniki wpływające na mikroklimat :
1)usłonecznienie – ilość energii cieplnej 2) wiatr
3) pokrycie terenu 4) topografia terenu
-Różnica między klimatem lokalnym a mikroklimatem :
 na danym obszarze panują określone warunku (klimat lokalny) jednak w niektórych
częściach tego obszaru dane mierzące ten klimat są różne miedzy dwa obszarami tego
klimatu lokalnego (mikroklimat)

7. Klimat kuli ziemskiej

-klimaty na kuli ziemskiej układają się strefowo niemal równolegle do równika
-w Polsce stosuje się najczęściej podział Wincentego Okołowicza , uwzględniający typ
krajobrazu , wartości temperatury powietrza oraz ilość opadów – wg. Tego podziału istnieje
9 stref klimatycznych :
 1 strefa równikowa  2 strefy zwrotnikowe  2 strefy podzwrotnikowe
 2 strefy umiarkowane  2 strefy okołobiegunowe

1) Strefy klimatyczne

 STREFA KLIMATÓW RÓWNIKOWYCH

1) Równikowy wybitnie wilgotny
-średnia roczna temperatura powietrza powyżej 20
-roczna amplituda powietrza poniżej 5
-roczna suma opadów atmosferycznych od 2000mm do 3000mm
-BRAK DOMINUJĄCEJ PORY DESZCZOWEJ

2) Podrównikowy wilgotny
-średnia roczna temperatura powietrza powyżej 20
-roczna amplituda temperatury powietrza poniżej 5
-roczna suma opadów atmosferycznych od 1000mm do 2000mm
-jedna lub dwie pory deszczowe

3) Podrównikowy suchy
-roczna amplituda temperatury powietrza powyżej 10
-roczna suma opadów atmosferycznych od 500mm do 1000mm
-jedna pora deszczowa

 STREFA KLIMATÓW ZWROTNIKOWYCH

1) Zwrotnikowy wilgotny
-temperatura powietrza w lecie powyżej 25 w ziemie do 20
-roczna suma opadów atmosferycznych od 1000mm do 2000mm(w odmianie monsunowej
opady powyżej 2000mm)
-OPADY GŁÓWNIE LATEM (związane z monsunem letnim)
-zima sucha i ciepła

2) Zwrotnikowy pośredni
-roczna suma opadów atmosferycznych od 300mm do 1000mm
-wysokie dobowe amplitudy temperatury powietrza
-duże nasłonecznienie
 3) Zwrotnikowy skrajnie suchy
-wysokie dobowe amplitudy temperatury powietrza
-OPADY SPORADYCZNE LUB BRAK OPADÓW

 STREFA KLIMATÓW PODZWROTNIKOWYCH

1) Morski (śródziemnomorski)
-średnia roczna temperatura powietrza powyżej 15
-lata gorące a zimy łagodne
-roczna suma opadów atmosferycznych od 500mm do 900mm
-opady deszczu głównie zimą

2) Pośredni i kontynentalny suchy

-duże dobowe i roczne amplitudy temperatury powietrza
-lata bardzo gorące
-zimą średnia temperatura powietrza może spaść nawet poniżej 0

3) Kontynentalny suchy
-duże dobowe i roczne amplitudy temperatury powietrza
-zimą dobowa temperatura powietrza nawet poniżej 0
-NIEWIELKIE OPADY

 STREFA KLIMATÓW UMIARKOWANYCH (KLIMAT UMIARKOWANY CIEPŁY)

1) Morski
-roczna amplituda temperatury powietrza poniżej 20
-lato chłodne
-zima łagodna
-roczna suma opadów atmosferycznych od 600mm do 1000mm
-opady całoroczne z przewagą jesienno-zimowych

2) Przejściowy
-duża zmienność stanów pogody w zależności od kierunku napływających mas powietrza
-roczna amplituda temperatury powietrza do 25
-opady całoroczne z przewagą w porze letniej
-zimą pada śnieg

3) Kontynentalny
-roczna amplituda temperatury powietrza do 45
-upalne lato wraz z opadami
-mroźna zima
-niewielkie opady
 STREFA KLIMATÓW UMIARKOWANYCH (KLIMAT UMIARKOWANY CHŁODNY)
1) Morski
-roczna amplituda temperatury powietrza do około 15
-lata chłodne
-zimy łagodne
-opady całoroczne z przewagą jesienno-zimowych , dochodzące do 1000mm

2) Przejściowy
-duża zmienność stanów pogody w zależności od kierunku napływających mas powietrza
-roczna amplituda temperatury powietrza powyżej 25
-opady całoroczne z przewagą w porze letniej

3) Kontynentalny
-roczna amplituda temperatury powietrza ponad 45
-lato krótkie i chłodne
-zima długa i mroźna
-roczna suma opadów do 250mm

 STREFA KLIMATÓW OKOŁOBIEGUNOWYCH

1) Podbiegunowy (subpolarny)
-średnia temperatura najcieplejszego miesiąca nieznacznie powyżej 0
-roczna suma opadów atmosferycznych do 250mm
-opady głównie w postaci śniegu

2) Biegunowy (polarny)
-średnia temperatura powietrza najcieplejszego miesiąca poniżej 0
-roczna suma opadów atmosferycznych do 150mm
-opady wyłącznie w postaci śniegu lub brak opadów

2) Klimaty astrefowe
-występują na całej Ziemi niezależnie od stref klimatycznych
-wyróżnia się wśród nich klimat górski , klimat monsunowy oraz klimat miejski
-cechy klimatu górskiego :
spadek temperatury powietrza i ciśnienia atmosferycznego wraz z wysokością
wzrost opadów atmosferycznych (do pewnej wysokości)
wzrost średniej prędkości wiatru wraz ze wzrostem wysokości
wzrost natężenia promieniowania słonecznego wraz ze wzrostem wysokości
duża zmienność warunków pogodowych
duża zależność poszczególnych elementów pogodowych od ekspozycji stoków , układu
dolin i grzbietów górskich
częste występowanie zjawiska inwersji temperatury powietrza
-w klimacie górski występują piętra klimatyczno-roślinne (ich granice przebiegają różnie)
-KLIMAT MONSUNOWY
-występuje tam gdzie istnieje cyrkulacja monsunowa
-charakterystyczne jest występowanie dwóch pór roku – ciepłej i chłodnej
W porze ciepłej – znad oceanu napływa ciepłe i wilgotne powietrze , wieje wówczas
monsun letni , który wywołuje bardzo obfite opady
W porze chłodnej – monsun zimowy przynosi nad ląd suche i zimne powietrze , co
skutkuje BRAKIEM OPADÓW

-klimatem astrefowym jest także klimat miejski

-duże miasta odznaczają się znacznie większym zanieczyszczeniem atmosfery gazami i pyłami
na ich otoczenie
-w związku z tym w miastach zwiększa się zachmurzenie i suma opadów atmosferycznych
-występuje także zjawisko miejskie wyspy ciepła – polega ono na tym że średnia roczna
temperatura jest wyższa w centrum miasta niż na terenach podmiejskich
-do wzrostu temperatury przyczyniają się :
 przewaga betonowej zabudowy i asfaltowych nawierzchni ulic
 emisja ciepła pochodzącego ze spalania paliw oraz z ogrzewania budynków
 zanieczyszczenia atmosferyczne , które utrudniają wypromieniowywanie ciepła nocą