‫پائیز ‪1397‬‬

‫راهنمای خودآموز نرم افزار‬

‫‪COMSOL Multiphysics‬‬

‫نویسندگان‪:‬‬

‫سام ستارزاده‬

‫امیرپارسا زیوری‬

‫علیرضا نیک ضمیر‬

‫عباس آسکانی‬

‫استاد‪:‬‬

‫دکتر محمد معماریان‬

‫مهدی چنی‬

‫دانشکده مهندسی برق‬

‫دانشگاه صنعتی شریف‬

 ‫‪ COMSOL‬چیست؟‬
‫نرم افزار ‪ COMSOL‬در اصل یک مجموعه کامل شبیه سازی است که می تواند در یک محیط شبیه سازی‬
‫گرافیکی معادالت دیفرانسیل را به روش اجزای محدود (‪ )Final Element Method; FEM‬حل نماید‪.‬‬
‫زمینه های استفاده این شبیه ساز بسیار گسترده می باشد‪ .‬مسائل اپتیک‪ ،‬الکتروشیمی‪ ،‬حرارت و سیاالت‪،‬‬
‫پالسما‪ ،‬امواج رادیویی‪ ،‬آکوستیک و انواع مختلف و متنوعی از مسایلی که در فضای سه بعدی و یا کم بعد تر‬
‫قابل تعریف هستند در این نرم افزار قابل شبیه سازی می باشند‪ .‬این خودآموز برای شبیه سازی مسائل‬
‫الکتروستاتیک و مغناطیس تهیه شده است‪.‬‬

‫این نرم افزار در سال ‪ 1986‬میالدی و توسط دانشجویان موسسه سلطنتی فناوری سوئد ابداع شد و با نام‬
‫‪ FEMLAB‬آغاز به کار کرد تا در سال ‪ 2005‬به ‪ COMSOL Multiphysics‬تغییر نام داد‪.‬‬

‫‪ COMSOL‬چه کاربردها و مزیت هایی دارد؟‬

‫کامسووول نرم افزار بسوویار کاربردی برای دانشووجویان و محققان حوزه های مرتبط به مخابرات میدان و نوری و‬
‫فیزیک می باشد‪ .‬این نرم افزار همانند متلب قابلیت شبیه سازی مسائل مختلف و گسترده ای را دارد؛ با این حال‬
‫مزیت بزرگ کامسول نسبت به متلب این است که برخالف متلب‪ ،‬کار با نرم افزار کامسول نیاز به کدنویسی را به‬
‫حداقل می رساند و با کار در یک محیط گرافیکی می توان پروژه های مهندسی و علمی مختلفی را شبیه سازی‬
‫نمود‪.‬‬

‫‪ COMSOL‬برای الکترومغناطیس (مقدمه)‬

‫در این خودآموز شما با نحوه استفاده نرم افزار کامسول برای حل مسائل الکترومغناطیس آشنا خواهید شد‪ .‬نحوه‬
‫اجرای نرم افزار بدین صورت است که این نرم افزار به روش ‪ FEM‬معادالت پایه ای الکتروستاتیکی و مغناطیسی‬
‫را با شرایط مرزی و فضایی که شما با توجه به مسئله خود تعیین خواهید کرد حل می کند‪ .‬در این روش‪ ،‬فضای‬
‫سه بعدی به تعداد زیادی مش تق سیم می شود و هر مش به صورت یک المان جزئی در نظر گرفته می شود‪.‬‬
‫سپس معادالت مورد نظر به این جزء ها تعمیم داده می شود و بدین صورت متغیرهایی نظیر پتان سیل‪ ،‬میدان‬
‫الکتریکی‪ ،‬جابجایی الکتریکی و ‪ ...‬در تمام فضا محاسبه خواهند شد‪.‬‬

‫‪1‬‬
 ‫باز کردن یک فضای حل مسئله (‪ )study‬الکتروستاتیک‪/‬‬
‫مغناطیس در کامسول‬
‫برای استفاده از نرم افزار کام سول‪ ،‬ابتدا باید مشخ صات مسئله ای‬
‫که می خواهید تعریف کنید را تعیین نمایید‪ .‬هنگامی که نرم افزار‬
‫کامسول را باز می کنید‪ ،‬با پنجره ای مطابق با شکل ‪ 1‬مواجه می‬
‫شوید‪ .‬شما می توانید با انتخاب گزینه ‪ Model Wizard‬ساخت‬
‫یک فایل ‪ .mph‬را آغاز نمایید‪.‬‬

‫سپس‪ ،‬شما باید ابعاد مسئله را مشخص نمایید‪( .‬شکل ‪ .)2‬مسئله‬

‫شما ممکن است سه بعد‪ ،‬دو بعد‪ ،‬و یا یک بعد را در بر گیرد‪ .‬شما‬
‫با توجه به مدل مسئله خود باید تعداد ابعاد را مشخص نمایید‪( .‬در‬
‫ادا مه این خودآموز این در مورد انت خاب اب عاد توضوووی حاتی ارا ئه‬
‫خواهد شد‪).‬‬

‫در گام بعدی‪ ،‬شما باید محیط م سئله را انتخاب نمایید‪ .‬در محیط‬
‫کامسول‪ ،‬برای حل مسائل مختلف ماژول های متنوعی در نظر گرفته شده است‪ .‬در این درس‪ ،‬شما با ماژول های‬
‫شکل ‪1‬‬ ‫‪ AC/DC‬سر و کار خواهید داشت‪( .‬شکل ‪)3‬‬

‫شکل ‪2‬‬

‫‪2‬‬
‫در این لیست‪ ،‬پس از انتخاب ماژول ‪ AC/DC‬منویی مطابق شکل ‪ 3‬برای شما باز خواهد شد‪ .‬در صورتی که شما‬
‫با مسئله الکتروستاتیک کار دارید‪،‬‬
‫گزینه )‪ Electrostatics (es‬را‬
‫انتخاب نمایید‪ .‬چنانچه قصد شما حل‬
‫یک مسئله مغناطیسی است‪ ،‬گزینه‬
‫)‪ Magnetic Fields (mf‬را از منو‬
‫انتخاب نمایید‪ .‬پس از انتخاب گزینه‪ ،‬با‬
‫فشردن دکمه ‪ Add‬ماژول مورد نظر را‬
‫اضافه کرده و سپس با کلیک بر گزینه‬
‫‪ study‬به آخرین منو بروید‪ .‬در این‬
‫منو (شکل ‪ )4‬حوزه های زمانی و‬
‫فرکانسی مختلفی قابل انتخاب می‬
‫باشند‪ .‬از آن جایی که مسائل‬
‫الکتروستاتیک و مغناطیس در این‬
‫درس مستقل از زمان و در حالت پایا‬
‫حل خواهند شد‪ ،‬در این منو گزینه‬
‫‪ Stationary‬را انتخاب نموده و سپس‬
‫با کلیک بر روی ‪ Done‬در پایین منو‪،‬‬
‫محیط شبیه سازی برای شما ساخته‬
‫خواهد شد‪ .‬در قسمت بعدی‪ ،‬ما شیوه‬
‫پیاده سازی یک مسئله الکتروستاتیک‬
‫را برای شما آموزش خواهیم داد‪.‬‬
‫شکل ‪3‬‬

‫‪3‬‬
 ‫شکل ‪4‬‬

‫تعریف مسئله در فضای کامسول (مقدمه)‬

‫پس از ایجاد یه فضای ‪ study‬در کامسول مطابق آنچه تا اینجا توضیح داده شد‪ ،‬وقت آن فرا رسیده است که‬
‫مسئله خود را به صورت گرافیکی در کامسول شبیه سازی نمایید‪ .‬برای تعریف مسئله در محیط گرافیکی‪ ،‬شما‬
‫باید ‪ 4‬مرحله را انجام دهید‪:‬‬

‫‪ ‬تعریف اشکال هندسی مورد استفاده (‪)Geometry‬‬

‫‪4‬‬
 ‫‪ ‬جنس اشکال تعریف شده (‪)Materials‬‬
‫‪ ‬تعریف پارامترهای الکتروستاتیک مورد استفاده ( مانند بار‪ ،‬پتانسیل‪)...،‬‬
‫‪ ‬شیوه مش بندی فضا‬

‫تعریف اشکال هندسی مورد استفاده (‪)Geometry‬‬

‫در مسائل الکتروستاتیک و مغناطیس‪ ،‬اجسام مختلفی با چگالی بار خطی‪ ،‬سطحی و یا حجمی و همچنین‬
‫جریان سطحی و حجمی تعریف می شوند‪ .‬برای شبیه سازی این اجسام‪ ،‬گام اول آن است که اجسام مورد نظر را‬
‫از قسمت ‪ Geometry‬در منوی‬
‫‪ Model Builder‬واقع در سمت‬
‫چپ محیط نرم افزار انتخاب کنیم‪ .‬با‬
‫پلیک راست بر روی گزینه‬
‫‪ ،Geometry‬منویی مطابق شکل ‪5‬‬
‫باز می شود‪ .‬در این منو‪ ،‬می شما می‬
‫توانید اشکالی مانند کره‪ ،‬مکعب‪،‬‬
‫مخروط‪ ،‬بیضی گون‪ ،‬دونات‪ ،‬بار نقطه‬
‫ای‪ ،‬خط‪ ،‬مارپیچ و ‪ ...‬را تعریف کنید‬
‫که بعضی از این اشکال در زیرمنوی‬
‫‪ More Primitives‬که در شکل ‪5‬‬
‫مشخص شده است قرار دارند‪ .‬هم‬
‫چنین شما در این زیرمنو می توانید با انتخاب دو گزینه ‪ Parametric Curve‬و ‪Parametric Surface‬‬
‫شکل ‪5‬‬ ‫سطوح دیگر را با تعریف تابع آن ها بسازید‪.‬‬

‫با کلیک روی هر کدام از اشکال و تعریف موقعیت مرکز آن ها و سایر پارامترهای مورد نیاز مانند ضلع‪ ،‬شعاع و ‪...‬‬
‫شما در منوی ‪ Settings‬که در کنار منوی ‪ Model Builder‬باز می شود‪ ،‬شکل هندسی مورد نظر در صفحه‬
‫گرافیکی قرار می گیرد‪(.‬شوووکل ‪ )7‬مقادیر مورد نیاز می توانند به صوووورت عدد و یا پارامتر تعریف گردند‪ .‬برای‬
‫تعریف پارامترها‪ ،‬در منوی باالی صفحه و از ق سمت ‪ Definition‬گزینه ‪ Parameters‬را انتخاب کنید ( شکل‬
‫‪ )6‬و سوووپس با نوشوووتن نام (در پنجره ‪ )Name‬و مقدار و واحد معادل پارامترها (در پنجره ‪)Expression‬‬

‫‪5‬‬
 ‫پارامترهای مد نظرتان را اضوووافه نمایید‪.‬‬
‫(وا حد ها با ید در قالب (][) قرار داده‬
‫شوووو ند‪ .‬هم چنین‪ ،‬در پنجره ‪Value‬‬
‫م قدارو وا حدی که تعریف کرده ا ید‪ ،‬به‬
‫صورت خودکار و در سی ستم ‪ SI‬ذخیره‬
‫می شود‪).‬‬
‫شکل ‪6‬‬

‫جنس اشکال تعریف شده (‪)Materials‬‬

‫در این قسمت (گزینه ‪ Materials‬از منوی ‪Model‬‬
‫‪ )Builder‬می توانید پارامترهایی مانند ضریب گذردهی‪،‬‬
‫رسانایی الکتریکی و مغناطیسی و‪ ...‬را که به جنس ماده برمی‬
‫گردند تعریف کنید‪ .‬با کلیک راست بر روی گزینه ‪Materials‬‬
‫و انتخاب گزینه ‪ Blank Material‬شما می توانید ماده‬
‫جدیدی تعریف کنید و ضرایب گذردهی و رسانایی آن را تعریف‬
‫کنید‪( .‬در قسمت ‪ )Material Contents‬سپس‪ ،‬می توانید با‬
‫کلیک بر روی حجم هایی را که در قسمت قبل تعریف نموده اید‬
‫در منوی ‪ Graphics‬که اشکال ساخته شده را به شما نشان‬
‫می دهد‪ Material ،‬خود را به این احجام نسبت دهید‪ .‬شما در‬
‫مسائل الکتروستاتیک نیاز دارید یک محیط بسیار بزرگ با‬
‫ضریب گذردهی ‪( 1‬هوا) را مشخص نمایید که سایر احجام در‬
‫آن قرار دارند؛ زیرا چنین محیطی در فضای کامسول از پیش‬
‫تعریف نشده است‪ .‬در صورت عدم تعریف چنین فضایی‪،‬‬
‫هنگام اجرای شبیه سازی شما به ‪ Error‬بر خواهید‬
‫شکل ‪7‬‬ ‫خورد‪( .‬شکل ‪)8‬‬

‫‪6‬‬
 ‫شکل ‪8‬‬

‫تعریف کمیت الکتروستاتیک مورد استفاده‬

‫در این قسمت شما قادر خواهید بود کمیت های الکتریکی نظیر توزیع بار الکتریکی و پتانسیل الکتریکی را در‬
‫اجسام مختلف تعیین نمایید‪ .‬کمیت هایی که شما تعریف می کنید می تواند مقداری ثابت و یا تابعی بر حسب‬
‫مختصات دستگاه کارتزین (‪ )x, y, z‬باشند‪ .‬شما قادرید با کلیک راست بر روی گزینه ‪ Electrostatics‬در منوی‬
‫‪ Model Builder‬که در هنگام ساخت ‪ study‬آن را اضافه نمودید‪ ،‬کمیت مورد نظر خود را انتخاب نمایید‪.‬‬
‫توجه داشته باشید که برای ایجاد توزیع بار خطی و مقدار بار نقطه ای‪ ،‬نیاز دارید ماوس را بر روی گزینه های‬
‫‪ Edges‬و یا ‪ Points‬بیاورید‪( .‬شکل ‪)9‬‬

‫‪7‬‬
 ‫شکل ‪9‬‬

‫نکته مهم در هنگام ایجاد توزیع بار جدید این است که باید دقت کنید تمامی لبه ها و یا سطوحی را که می‬
‫خواهید توزیع بار را به آن نسبت دهید انتخاب نموده باشید‪( .‬شکل ‪ )10‬گرافیک کامسول به گونه ای است که هر‬
‫شکل را به تعدادی سطح افراز می کند و شما در صورتی که قصد دارید تمامی سطح شکلی را برای نسبت دادن‬
‫ماده و یا کمیت الکتروستاتیک نسبت دهید‪ ،‬باید هر افراز سطح را جداگانه انتخاب نمایید‪ .‬برای مثال‪ ،‬یک کره‬
‫مانند شکل ‪ 10‬به هشت سطح افراز می شود‪ .‬شما در پنجره ‪ Selection‬قادرید سطوح انتخاب شده خود را با‬
‫شماره مربوطه آنان مشاهده فرمائید‪.‬‬

‫هم چنین‪ ،‬از آن جایی که شرایط مرزی در بی نهایت در محیط کامسول تعریف نشده است (با توجه به توضیحاتی‬
‫که در قسمت مش بندی آورده خواهد شد‪ ،‬اگر این شرایط تعریف می شدند‪ ،‬نرم افزار به ساخت بی نهایت المان‬
‫جزئی برای حل مسئله نیاز داشت!!) حتما پیش از انجام مش بندی‪ ،‬شرایط مرزی را برای محیط بسیار‬
‫بزرگی که در قسمت ‪ Materials‬ساخته اید‪ ،‬مشخص نمایید‪( .‬پتانسیل صفر)‬

‫‪8‬‬
 ‫شکل ‪10‬‬

‫مش بندی فضا‬

‫پس از ساخت اجسام و تعیین جنس و کمیت های الکتروستاتیکی آن ها‪ ،‬تنها گامی که برای حل مسئله پیش رو‬
‫داریم‪ ،‬تعیین نوع مش بندی است‪ .‬همان طور که در ابتدا توضیح داده شد‪ ،‬کامسول بر اساس روش ‪ FEM‬مسائل‬
‫مختلف را حل می کند‪ .‬این روش بر اساس محاسبه مشتق های جزئی در المان های سه بعدی مسئله را با تقریب‬
‫بسیار باالیی حل می کند‪ .‬بدیهتاَ کاهش طول المان های جزئی و افزایش تعداد آن ها دقت حل مسئله را باال می‬
‫برد؛ ولی از سویی دیگر موجب افزایش زمان محاسبه توسط نرم افزار نیز می گردد‪ .‬انتخاب نوع مش بندی کامال‬
‫بر عهده کاربر است؛ ولی کاربر باید متوجه محدودیت های احتمالی سیستمی که از آن استفاده می کند‪ ،‬از جمله‬
‫‪ RAM‬پایین باشد‪ .‬چرا که در صورتی که کاربر روی یک سیستم با ‪ RAM‬پایین مش بندی بسیار خوبی را اعمال‬
‫کند‪ ،‬در هنگام مش بندی و یا ‪ study‬ممکن است با مشکالت سیستمی مواجه گردد‪ .‬شکل ‪ 11‬نمونه ای از مش‬
‫بندی به شیوه ‪ Normal‬را نشان می دهد‪ .‬برای انجام مش بندی‪ ،‬پس از تعیین شیوه مش بندی بر روی گزینه‬
‫‪ Build All‬کلیک کنید‪.‬‬

‫‪9‬‬
‫توجه نمائید که شما اگر ‪ Sequence type‬را از حالت ‪ Physics-Controlled Mesh‬بر روی گزینه ‪User-‬‬
‫‪ Controlled Mesh‬تغییر دهید‪ ،‬می توانید جزئیات مش بندی را بر اساس تمایل خود تنظیم کنید‪ .‬ولی‬
‫معموال شما نیازی به این کار نخواهید داشت‪ .‬لذا از همان گزینه ‪ Physics-Controlled Mesh‬استفاده نمائید‪.‬‬

‫شکل ‪11‬‬

‫رسم نمودارها در کامسول‬

‫پس از ساخت مسئله‪ ،‬شما با انتخاب گزینه ‪ study‬از منوی ‪ Model Builder‬و کلیک بر روی گزینه‬
‫‪ Compute‬در منوی ‪ Settings‬ایجاد شده مطابق شکل ‪ 12‬مسئله حل شده را در اختیار دارید و تنها کاری که‬
‫پس از این نیاز دارید انجام دهید رسم کمیت های خروجی مورد نظرتان بر روی نمودار های یک بعدی‪ ،‬دو بعدی‬
‫و یا سه بعدی می باشد‪ .‬در این قسمت‪ ،‬ما مسئله توزیع بار خطی ‪ 0.1 C/m‬بر روی محیط دایره ای به شعاع ‪3‬‬
‫متر را بعنوان یک مثال ساخته ایم‪ ،‬و حال قصد داریم رسم نمودارهای متفاوت این مسئله را آموزش دهیم‪.‬‬

‫‪10‬‬
 ‫شکل ‪12‬‬

‫تنظیم نمودار‬
‫شکل ‪ 13‬نمونه ای از نمودار پتانسیل الکتریکی‬
‫مسئله در فضا را در فضای کامسول نشان می‬
‫دهد‪ .‬شیوه نمایش سه بعدی مطابق شکل به‬
‫گونه ای انتخاب شده است که بتوان به کمک‬
‫آن درک سه بعدی مطلوبی از کل نمودار – که‬
‫بدیهتا در دو بعد به طور کامل قابل رسم نیست‪-‬‬
‫کسب کرد‪ .‬در این بخش توضیح مختصری در‬
‫مورد ‪ ،legend‬تیتر و سایر مشخصات قابل‬
‫تنظیم نمودارها داده خواهد شد‪.‬‬
‫شکل ‪13‬‬

‫‪11‬‬
 ‫شکل ‪14‬‬

‫مطابق شکل ‪ ،14‬زیرمنوی ‪ Data‬که درباره آن در ادامه بیشتر توضیح داده خواهد شد‪ ،‬منبع اطالعاتی را می‬
‫گیرد که بر اساس آن نمودار رسم شده است‪( .‬پیش فرض آن آخرین ‪ study‬صورت گرفته در کامسول است‪ ).‬در‬
‫زیرمنوی بعدی‪ ،title ،‬عنوان نمودار قابل تنظیم است‪ .‬اگر نوع عنوان (‪ )title type‬اتوماتیک باشد‪ ،‬مطابق شکل‬
‫‪ 13‬یک عنوان پیش فرض بر روی نمودار قرار می گیرد‪ .‬با تغییر این نوع به ‪ custom‬می توانید ترکیبی از نوع‬
‫نمودار (در اینجا ‪ ،)Multislice‬نام متغیر و عالمت و واحد آن و یک عبارت پیش فرض که شما آن را تعیین می‬
‫کنید را برای عنوان نمودار بسازید‪ .‬با تغییر نوع به ‪ Manual‬نیز می توانید نام عنوان را کامال دستی و مطابق میل‬
‫خود تعیین نمایید‪.‬‬

‫مطابق شکل ‪ ،15‬در زیرمنوی ‪ Color Legend‬شما می توانید ‪ legend‬یا همان راهنمای نمودار را که مقادیر‬
‫کمیت رسم شده بر حسب رنگ در نمودار را نشان می دهد حذف کنید یا موقعیت آن در نمودار را تنظیم نمایید‪.‬‬

‫‪12‬‬
‫در زیرمنوی ‪ Number Format‬نیز شما قادرید شیوه نمایش اعداد بر روی ‪ legend‬و محورها را مطابق میل‬
‫خود تغییر دهید‪ ( .‬نمایش به صورت نماد علمی‪ ،‬نمایش با ارقام اعشاری‪)...،‬‬

‫شکل ‪15‬‬

‫هم چنین‪ ،‬مطابق شکل ‪ 16‬شما می توانید از طریق زیرمنوی ‪ Window Settings‬پنجره ای جدید با نام‬
‫مشخص را تعریف کنید و سپس با کلیک بر روی گزینه ‪ plot‬در باالی منو یک نمودار جدید در یک پنجره جدید‬
‫رسم نمائید‪.‬‬

‫‪13‬‬
 ‫شکل ‪16‬‬

‫‪14‬‬
 ‫محدوده های نمودار‬
‫برای رسم هر نمودار جدید‪ ،‬ابتدا باید محدوده مکانی‬
‫را که می خواهیم در آن تغییرات یک کمیت را‬
‫بررسی کنیم‪ ،‬تعیین کنیم‪ .‬لذا نیاز به ایجاد ‪Cut‬‬
‫‪ line‬و ‪ Cut Plane‬داریم‪ .‬برای این کار‪ ،‬مطابق‬
‫شکل ‪ 17‬ابتدا بر روی گزینه ‪ Data Sets‬کلیک‬
‫راست کرده و از منوی باز شده گزینه مورد نظر را‬
‫انتخاب می کنیم‪ .‬کات الین های دو بعدی در صفحه‬
‫‪ z=0‬ایجاد می گردند؛ لذا شما با کات الین ‪ 3‬بعدی‬
‫راحت تر خواهید بود‪ .‬در هر نمودار جدیدی که می‬
‫خواهید ایجاد نمائید‪ ،‬کافیست این کات الین یا کات‬
‫پلین را به نمودار بدهید تا در آن محدوده نمودار‬
‫مورد نظر شما را رسم کند‪.‬‬

‫‪ Cut Line‬های سه بعدی به صورت یک پاره خط‬

‫و با وارد کردن نقاط ابتدایی و انتهایی آن ها ایجاد‬
‫می گردند‪ Cut Plane .‬نیز می تواند به صورت یک‬
‫صفحه موازی با یکی از صفحات اصلی مختصات‬
‫ساخته شود؛ و یا با دادن سه نقطه متفاوت‪ ،‬صفحه‬
‫یکتایی که از هر سه نقطه می گذرد به عنوان ‪Cut‬‬
‫‪ Plane‬در نظر گرفته شود‪.‬‬

‫شکل ‪17‬‬

‫ایجاد نمودار‬
‫پس از ایجاد یک محدوده نمودار‪ ،‬می توانید مطابق شکل ‪ 18‬یک نمودار یک‪ ،‬دو و یا سه بعدی ساخته و محدوده‬
‫نمودار مورد نظر را در آن تعریف نمایید‪ .‬همان طور که در پیش آورده شد‪ ،‬در منوی مربوط به نمودار جدید ایجاد‬
‫شده و در زیرمنوی ‪( Data‬شکل ‪ )16‬یک پنجره ‪ Data Set‬وجود دارد‪ .‬این پنجره به طور پیش فرض روی کل‬

‫‪15‬‬
‫مسئله (‪ )study‬قرار دارد؛ ولی شما می توانید آن را روی محدوده نموداری که از قبل تعریف نموده اید تنظیم‬
‫نمایید‪ .‬در این صورت‪ ،‬نمودار شما تنها در محدوده ای که تعریف نمودید رسم خواهد شد‪.‬‬

‫پس از انتخاب یکی از انواع نمودار مطابق شکل ‪ ،18‬گزینه مربوط به آن نمودار در منوی ‪ Model Builder‬اضافه‬
‫می شود‪ .‬با کلیک راست بر روی گزینه ایجاد شده‪ ،‬می توان یک گراف به این نمودار نسبت داد که کمیت مورد‬
‫نظر ما مطابق آن گراف در نمودار نشان داده شود‪ .‬توضیحات درباره این گراف در ادامه آورده خواهند شد‪.‬‬

‫شکل ‪18‬‬

‫افزودن گراف به نمودار‬

‫مطابق شکل ‪ 19‬ما می توانیم انواع مختلفی از گراف های دو بعدی را با کلیک راست بر روی یک نمودار ‪2D‬‬
‫‪ Plot‬که مطابق قسمت قبل ساخته ایم‪ ،‬بسازیم‪ .‬هم چنین‪ ،‬ما می توانیم با انتخاب گزینه ‪ Line Graph‬که در‬
‫منوی نمودار ‪ 1D Plot‬وجود دارد‪ ،‬نمودار یک بعدی بسازیم‪ .‬در این قسمت‪ ،‬ما جزئیات ساخت یک ‪Line Graph‬‬
‫و اضافه کردن آن به یک نمودار یک بعدی را شرح می دهیم‪ .‬سپس‪ ،‬چند نمونه از گراف های دو بعدی را نیز‬
‫نشان و توضیح می دهیم‪ .‬ساخت این گراف ها‪ ،‬بسیار شبیه به گراف خطی می باشد‪ .‬گراف های دوبعدی نظیر‬
‫‪ Arrow Line ،Streamline‬و ‪ ...‬برای رسم کمیت ها در دو بعد‪ ،‬جهت خطوط میدان الکتریکی و مغناطیسی‪،‬‬
‫سطوح هم پتانسیل و ‪ ...‬استفاده دارند‪.‬‬

‫‪16‬‬
 ‫شکل ‪19‬‬

‫برای رسم گراف خطی‪ ،‬همان طور که اشاره شد با کلیک بر روی نمودار یک بعدی مورد نظر و انتخاب ‪Line‬‬
‫‪ Graph‬از منوی مورد نظرگراف مورد نظر ساخته می شود‪ .‬هم چنین‪ ،‬از طریق منوی مربوط به گراف که در‬
‫شکل ‪ 20‬نشان داده شده است‪ ،‬عالوه بر تنظیم جزئیات گراف‪ ،‬می توانید کمیت مورد نظر خودتان را از منویی که‬
‫با کلیک بر روی دو فلش سبز و قرمز رنگ در کنار منوی ‪ y-axis Data‬باز می شود انتخاب نمائید‪ .‬در شکل‬
‫‪ 20‬شما کمیت هایی مانند اندازه میدان الکتریکی‪ ،‬مولفه های میدان در دستگاه مختصات کارتزین‪ ،‬قطبیدگی و‬
‫جابجایی الکتریکی‪ ،‬پتانسیل التریکی و‪ ...‬را می توانید بیابید‪.‬‬

‫‪17‬‬
 ‫شکل ‪20‬‬

‫در شکل ‪ 21‬در صفحه بعد‪ ،‬شما می توانید یک نمونه از نمودار پتانسیل الکتریکی بر حسب مکان را در مسئله‬
‫اشاره شده ببینید‪ .‬نکته دیگری که برای صحت نمودار خود حتما باید رعایت نمایید این است که در منوی ‪x-‬‬
‫‪( Axis Data‬شکل ‪ )20‬متغیر ‪ Arc length‬که در حقیقت طول پیموده شده از ‪ Cut Line‬شماست‪ ،‬به محور‬
‫‪ x‬ها نسبت داده شده است‪ .‬شما باید پنجره ‪ Parameter‬در منوی ‪ x-Axis Data‬را بر روی گزینه‬
‫‪ Expression‬تنظیم نمایید تا به صورت دستی کمیت صحیح (در اینجا مقدار مختصه ‪ z‬دستگاه کارتزین) را به‬
‫محور ‪ x‬ها نسبت دهید‪.‬‬

‫‪18‬‬
 ‫شکل ‪21‬‬

‫عالوه بر گراف خطی که ساده ترین گراف ممکن است‪ ،‬گراف های دو بعدی نیز می توانند حاوی اطالعات بسیار‬
‫مفیدی باشند‪ .‬در شکل های ‪ 22‬تا ‪ ،24‬نمونه هایی از گراف های ‪ Arrow Surface ،Streamline‬و‬
‫‪ Contour‬آورده شده است‪ .‬گراف های ‪ Streamline‬و ‪ Arrow Surface‬برای رسم خطوط میدان کاربرد‬
‫دارند‪ Streamline( .‬خطوط را به صورت شار عبوری رسم می کند‪ ،‬در حالی که ‪ Arrow Surface‬خطوط‬
‫میدان را به صورت برداری رسم می کند‪ .).‬گراف ‪ Contour‬نیز برای رسم منحنی های هم پتانسیل در سطوح‬
‫دو بعدی بسیار کاراست‪.‬‬

‫‪19‬‬
 ‫شکل ‪22‬‬

‫شکل ‪23‬‬

‫‪20‬‬
 ‫شکل ‪24‬‬

‫‪21‬‬