‫دﺳﺘﻮر ﻛﺎر آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﻓﻴﺰﻳﻚ ‪2‬‬ ‫‪1‬‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺧﻄﺎ در اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي‬

‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و ﺗﻌﺎرﻳﻒ آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎﻫﻲ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺧﻄﺎي ﻣﻄﻠﻖ و ﻧﺴﺒﻲ‬

‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ آزﻣﺎﻳﺶ را اﻧﺠﺎم دﻫﻴﻢ دو ﺣﺎﻟﺖ وﺟﻮد دارد‪:‬‬
‫اﻟﻒ( ﻣﻘﺪار دﻗﻴﻖ و واﻗﻌﻲ ﻛﻤﻴﺘﻲ را ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻛﻨﻴﻢ دارﻳﻢ‪.‬‬
‫ب( ﻣﻘﺪار دﻗﻴﻖ و واﻗﻌﻲ ﻛﻤﻴﺘﻲ را ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻛﻨﻴﻢ ﻧﺪارﻳﻢ‪.‬‬
‫در ﺣﺎﻟﺖ )اﻟﻒ( اﮔﺮ ﻣﻘﺪار واﻗﻌﻲ را ﺑﻪ ‪ x‬ﻧﻤﺎﻳﺶ دﻫﻴﻢ وﻣﻘﺪار ﺑﺪﺳــﺖ آﻣﺪه از آزﻣﺎﻳﺶ را ﺑﻪ '‪ x‬ﻧﻤﺎﻳﺶ دﻫﻴﻢ در اﻳﻦ ﺻــﻮرت ﺧﻄﺎي‬
‫ﻣﻄﻠﻖ آزﻣﺎﻳﺶ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪:‬‬
‫‪X‬‬ ‫‪X′‬‬ ‫‪∆X‬‬

‫ﻣﺜﻼً اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺘﺎب ﺛﻘﻞ در آزﻣﺎﻳﺶ ﺳﻘﻮط آزاد اﮔﺮ ‪ g‬ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 9/79‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﻣﺠﺬور ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ‪ g‬آزﻣﺎﻳﺶ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 9/87‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮ‬
‫ﻣﺠﺬور ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺑﺪﺳﺖ آﻳﺪ در اﻳﻨﺼﻮرت ﺧﻄﺎي ﻣﻄﻠﻖ در اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ‪ g‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪:‬‬
‫‪∆g 9.79 7.79 0.08‬‬

‫در ﺣﺎﻟﺖ )ب( ﺑﺪﻟﻴﻞ آن ﻛﻪ ﻣﻘﺪار واﻗﻌﻲ را ﻧﺪارﻳﻢ ﭼﺎره اي ﺟﺰ ﺗﻜﺮار آزﻣﺎﻳﺶ ﻧﻴﺴـــﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺿـــﺮﻳﺐ اﺻـــﻄﻜﺎك ﺑﻪ‬
‫ﺿـﺨﺎﻣﺖ ﻓﻴﻠﻢ ﻳﺎ ﻻﻳﻪ ﺳـﻄﺤﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ دو ﺳـﻄﺢ ﺗﺸـﻜﻴﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد و رﻃﻮﺑﺖ ﻫﻮا ﻫﻤﭽﻮن ﻳﻚ ﻓﻴﻠﻢ ﺑﺎ ﻻﻳﻪ ﺳﻄﺤﻲ روي‬
‫ﺟﺴـﻢ ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و در ﺳﺎﻋﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺟﺮاي آزﻣﺎﻳﺶ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ درﺻﺪ رﻃﻮﺑﺖ ﻫﻮا ﺗﻔﺎوت ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻟﺬا ﭼﺎره اي ﺟﺰ ﺗﻜﺮار‬
‫آزﻣﺎﻳﺶ و ﺑﺪﺳـﺖ آوردن ﭼﻨﺪ ﺿـﺮﻳﺐ اﺻـﻄﻜﺎك ﻣﺜﻼ ‪ μ‬ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ داﺷـﺖ‪ .‬ﭘﺲ از ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﭼﻨﺪ ﺟﻮاب از روش ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﮔﻴﺮي‬
‫ﻣﻘﺪار ﻣﺘﻮﺳﻂ آن ﻛﻤﻴﺖ را ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲآورﻳﻢ در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪s 1  s 2  s 3  ...  sN‬‬
‫‪‬‬
‫‪N‬‬
‫در اﻳﻦ ﺻﻮرت اﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻘﺪار واﻗﻌﻲ ﻛﻤﻴﺖ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ در ﻧﻈﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﻢ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺷﺮط ﻣﻘﺎدﻳﺮ »اﻧﺤﺮاف از ﻣﻌﻴﺎر«‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻘﺎدﻳﺮي ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳـﺎﻳﺮ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﻓﺎﺻﻠﻪ دارﻧﺪ را از ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦﮔﻴﺮي ﺣﺬف ﻛﻨﻴﻢ »اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎ ﻳﻚ دﻳﺪ ﻣﺜﺒﺖ« زﻳﺮا ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﺎ‬
‫را از ﻣﻘـﺪار واﻗﻌﻲ دور ﺧﻮاﻫﻨـﺪ ﻧﻤﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺣـﺎﻟﺖ ﻣﻘﺪار ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻘﺪار واﻗﻌﻲ ﺗﻠﻘﻲ ﻛﺮده و ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺪﺳـــﺖ آوردن‬
‫ﺧﻄﺎي ﻣﻄﻠﻖ ﻣﺜﻼً در اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ‪ s 2‬ﺑﻪ روش ﻗﺴﻤﺖ )اﻟﻒ( و ﺑﻪ ﺷﻜﻞ زﻳﺮ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪:‬‬
‫‪  s 2  s 2‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻗﺪر ﻣﻄﻠﻖ ﺧﻄﺎي ﻣﻄﻠﻖ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﺮ ﻣﻘﺪار واﻗﻌﻲ را ﺧﻄﺎي ﻧﺴﺒﻲ ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ x‬‬
‫=ﺧﻄﺎي ﻧﺴﺒﻲ‬
‫‪x‬‬
‫‪ -2‬درﺻﺪ ﺧﻄﺎ‪ :‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺧﻄﺎي ﻧﺴﺒﻲ ﺿﺮﺑﺪر ‪ 100‬را ﻛﻪ آن را ﺑﻪ ﺻﻮرت درﺻﺪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻨﺪ درﺻﺪ ﺧﻄﺎ و ﻳﺎ درﺻﺪ ﺧﻄﺎي‬
‫ﻧﺴﺒﻲ ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﻛﺎر آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﻓﻴﺰﻳﻚ ‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪ x‬‬
‫‪ 100  %....‬‬
‫‪x‬‬
‫در ﺑﺪﺳـﺖ آوردن ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻳﻚ آزﻣﺎﻳﺶ درﺻﺪ ﺧﻄﺎ از اﻫﻤﻴﺖ زﻳﺎدي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ زﻳﺮا دﻗﺖ ﺷﺨﺺ آزﻣﺎﻳﺶﻛﻨﻨﺪه را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ و‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺑﺰارﻫﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي و ﺧﻄﺎﻫﺎي آزﻣﺎﻳﺸـﮕﺮ در آزﻣﺎﻳﺸـﮕﺎه )‪ 8‬ﺗﺎ ‪ 10‬درﺻﺪ( ﺧﻄﺎي ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل اﺳﺖ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ درﺻﺪ ﺧﻄﺎ‬
‫ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ آزﻣﺎﻳﺶ را ﻣﺠﺪداً ﺗﻜﺮار ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪ -3‬ﺣﺴﺎب اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت ﻳﺎ ﺧﻄﺎﻫﺎ‪:‬‬

‫ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻤﻴﺖ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ‪ x‬ﻏﻴﺮﻣﺴــﺘﻘﻴﻤﻲ از روي ﻣﻘﺎدﻳﺮ دﻳﮕﺮ ‪ c,b,a‬ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﻣﺴــﺘﻘﻴﻤﺎً اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﺑﺪﺳــﺖ‬
‫ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از ﺣﺴـﺎب اﺷﺘﺒﺎه اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ از روي اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت ∆ و ∆و ∆ ﻛﻪ در اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ‪ ...c,b,a‬رخ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ ،‬اﺷﺘﺒﺎه ∆‬
‫ﻛﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻳﻌﻨﻲ ‪ x‬ﺣﺎﺻـﻞ ﻣﻲﺷـﻮد ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲآورﻳﻢ اﻳﻨﻚ ﭼﻨﺪ ﺣﺎﻟﺖ ﺳﺎده اﺷﺘﺒﺎه و ﻧﺤﻮه ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ و‬
‫ﺳﭙﺲ ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪:‬‬

‫)‪ (3-1‬اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ و ﺗﻔﺎﺿﻞ‪:‬‬

‫اﮔﺮ ‪ X=a+b‬ﺑﻮده و ∆ و ∆ ﺣﺪاﻛﺜﺮ اﺷﺘﺒﺎه در ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ a‬و ‪ b‬ﺑﺎﺷﻨﺪ و ∆ ﺣﺪاﻛﺜﺮ اﺷﺘﺒﺎه ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در ‪ x‬رخ ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ ،‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ‬
‫∆ را از راﺑﻄﻪ ذﻳﻞ ﻣﻲﺗﻮان ﺣﺴﺎب ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫∆‬ ‫∆‬ ‫∆‬
‫∆‬ ‫∆‬ ‫∆‬
‫∆‬ ‫∆‬ ‫∆‬
‫∆‬ ‫∆‬ ‫∆‬
‫و اﺷﺘﺒﺎه ﻧﺴﺒﻲ ﺑﻪ ﻃﻮرﻳﻜﻪ ﻗﺒﻼﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪:‬‬
‫∆‬ ‫∆‬ ‫∆‬
‫اﺷﺘﺒﺎه ﺗﻔﺎﺿﻞ دو ﻣﻘﺪار از راﺑﻄﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺣﺴﺎب ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬
‫)‪ (3-2‬اﺷﺘﺒﺎه ﺣﺎﺻﻞﺿﺮب‪:‬‬
‫اﮔﺮ ‪ x=a.b‬و ∆ و ∆ و اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت ﻣﻄﻠﻖ در ‪ a‬و‪ b‬ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ‪:‬‬
‫∆‬ ‫‪∆ .‬‬ ‫∆‬
‫∆‬ ‫‪∆ .‬‬ ‫∆‬ ‫‪.‬‬
‫∆‬ ‫∆‬ ‫∆‬ ‫∆ ∆‬
‫∆ ∆ از دو ﺟﻤﻠﻪ اوﻟﻲ و دوﻣﻲ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮ آن‪:‬‬ ‫ﭼﻮن ﺟﻤﻠﻪ‬
‫∆‬ ‫∆‬ ‫∆‬
‫ﭘﺲ اﺷﺘﺒﺎه ﻧﺴﺒﻲ را در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺴﺎب ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪:‬‬
‫∆‬ ‫∆‬ ‫∆‬ ‫∆‬ ‫∆‬ ‫∆‬
‫⇒‬
‫‪.‬‬
‫و ﻳﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﻞ اﮔﺮ ‪ n‬ﻣﻘﺪار ‪ a‬و ‪ b‬و ‪ c‬و‪ ....‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪:‬‬
‫∆‬ ‫∆‬ ‫∆‬ ‫∆‬
‫⋯‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﮔﺮ ‪ x=an‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت اﺷﺘﺒﺎه ﻧﺴﺒﻲ از راﺑﻄﻪ زﻳﺮ ﺣﺴﺎب ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬
‫∆‬ ‫∆‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﻛﺎر آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﻓﻴﺰﻳﻚ ‪2‬‬ ‫‪3‬‬

‫)‪ (3-3‬اﺷﺘﺒﺎه ﺧﺎرج ﻗﺴﻤﺖ‪:‬‬

‫ﺑﺎﺷﺪ و در ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ a‬و ‪ b‬اﺷﺘﺒﺎه ∆ و ∆ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ‪:‬‬ ‫اﮔﺮ‬
‫∆‬ ‫∆‬ ‫∆‬ ‫∆‬
‫∆‬ ‫∆⇒‬ ‫∆⇒‬
‫∆‬ ‫∆‬ ‫∆‬

‫ﭼﻮن ﺟﻤﻠﻪ ‪ bΔb‬در ﺑﺮاﺑﺮ ‪ b2‬ﻛﻮﭼﻚ اﺳﺖ ﭘﺲ از آن ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻟﺬا‪:‬‬

‫∆‬ ‫∆‬
‫∆‬
‫اﺷﺘﺒﺎه ﻧﺴﺒﻲ در اﺷﺘﺒﺎه ﺧﺎرج ﻗﺴﻤﺖ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬
‫∆‬ ‫∆‬ ‫∆‬
‫‪/‬‬
‫∆‬ ‫∆‬ ‫∆‬

‫ﭼﻮن ﻋﻼﻣﺖ ‪ Δa‬و ‪ Δb‬ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ ‪Δa‬و ‪ Δb‬ﺑﺎ ﻫﻢ ﺟﻤﻊ ﺷﻮﻧﺪ ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬
‫∆‬ ‫∆‬ ‫∆‬

‫دﺳﺘﻮر ﻛﻠﻲ‪ :‬اﮔﺮ ﺑﻴﻦ ﻣﻘﺪار ﻣﻮرد اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ‪ x‬و ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ a‬و ‪ b‬و ‪ ...c‬ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً از آزﻣﺎﻳﺶ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ راﺑﻄﻪ )…‪X=f (a,b,c‬‬
‫دﻳﻔﺮاﻧﺴـﻴﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﺟﺎي دﻳﻔﺮاﻧﺴـﻴﻞﻫﺎ ‪ dc,db,da‬اﺷـﺘﺒﺎﻫﺎت ﻣﺎﻛﺰﻳﻤﻢ ∆ و ∆و ∆‪ ...‬را ﻗﺮار داد و در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺷـﺘﺒﺎه ﻣﻄﻠﻖ‬
‫∆ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‬
‫∆‬ ‫∆‬ ‫∆‬ ‫∆‬ ‫‪⋯.‬‬

‫و‪ ....‬در راﺑﻄﻪ ﻣﺸﺘﻖﻫﺎي ﺟﺰﻳﻴﻲ ﺗﺎﺑﻊ )‪ f(a ,b,c...‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ‪ ...c,b,a‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪,‬‬ ‫ﻛﻪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪,‬‬

‫‪ -4‬ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ‪:‬‬
‫ﺣﺴـﺎﺳـﻴﺖ ﺑﻪ آزﻣﺎﻳﺸـﮕﺮ ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدد و ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﻋﻜﺲ ﺧﻄﺎي ﻧﺴﺒﻲ ﻛﻞ و اﻳﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻗﺪر ﺧﻄﺎي‬
‫ﻧﺴﺒﻲ ﻛﻞ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ آزﻣﺎﻳﺸﮕﺮ آزﻣﺎﻳﺶ را ﺑﺎ ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﻛﻤﺘﺮي ﻛﻪ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن داده اﻧﺠﺎم داده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -5‬دﻗﺖ‪:‬‬
‫دﻗﺖ ﺑﻪ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮدد و ﺑﻨﺎ ﺑﺎ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻋﺒﺎرﺗﺴــﺖ از ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﻘﺪاري ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻳﻚ دﺳــﺘﮕﺎه اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻛﺮد ﻣﺜﻼ‬
‫ﻛﻮﻟﻴﺲ ﺑﺎ دﻗﺖ ‪ 0/0001‬ﻣﺘﺮ ﺑﺎ زﻣﺎن ﺳــﻨﺞ ﻳﺎ دﻗﺖ ‪ 0/01‬ﺛﺎﻧﻴﻪ ﻳﺎ ﺗﺮازوي ﺑﺎ دﻗﺖ ‪ 0/001‬ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم‪ .‬اﺑﺰار اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺑﺎ ارزشﺗﺮ اﺳــﺖ‬
‫ﻛﻪ دﻗﺖ آن اﺑﺰار ﺑﺮ روﻳﺶ ﺛﺒﺖ ﺷـﺪه ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬در اﺑﺰار اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻛﻪ دﻗﺖ آن ﻣﺸـﺨﺺ ﻧﺒﺎﺷـﺪ ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از راﺑﻄﻪ زﻳﺮ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ دﻗﺖ آن اﺑﺰار اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻴﻢ‪:‬‬

‫ﺗﻌﺪاد ﻓﻮاﺻﻞ ﻣﺴﺎوي ﺑﻴﻦ آن دو ﻋﺪد ‪ /‬ﺗﻔﺎﺿﻞ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي دﺳﺘﮕﺎه روي دو ﻋﺪد ﻣﺘﻮاﻟﻲ =دﻗﺖ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي‬

‫ﻧﻜﺘﻪ‪ :‬در ﻣﺤﺎﺳـﺒﻪ درﺻﺪ ﺧﻄﺎ ﺑﺪﻟﻴﻞ آن ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺧﻄﺎي ﺻﻔﺮ درﺻﺪ ﻣﻌﻨﻲ ﻧﺪارد در ﺻﻮرﺗﻴﻜﻪ در ﺟﻮاب ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه‬
‫ﺗﻮﺳﻂ آزﻣﺎﻳﺸﮕﺮ ﺧﻄﺎ ﺻﻔﺮ درﺻﺪ ﺑﺎﺷﺪ در اﻳﻦ ﺻﻮرت اﺑﺰار اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان درﺻﺪ ﺧﻄﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﻛﺎر آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﻓﻴﺰﻳﻚ ‪2‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪ -6‬دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي اﻧﺪازهﮔﻴﺮي‪:‬‬
‫ﭘﻴﺶ از ﺷـﺮوع ﺑﻪ اﺟﺮاي آزﻣﺎﻳﺶ اﺑﺘﺪا ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺼـﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻋﺪدي ﻣﺤﺎﺳـﺒﻪ در ﭼﻪ دﺳﺘﮕﺎﻫﻲ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي و اﺟﺮا ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫دﺳﺘﮕﺎه اﻧﺪازهﮔﻴﺮي »ﺳﻴﺴﺘﻢ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي« ﻧﻴﺰ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﺳﻪ ﻧﻮع ﺳﻴﺴﺘﻢ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي در دﻧﻴﺎ ﻣﺮﺳﻮم اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺳﻴﺴﺘﻢ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ‪ SI‬ﻳﺎ ‪) M.K.S‬ﻣﺘﺮ‪ ،‬ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم‪ ،‬ﺛﺎﻧﻴﻪ( ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺗﻼش ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻠﻴﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن از آن ﭘﻴﺮوي‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺳﻴﺴﺘﻢ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ‪) c.g.s‬ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ‪ ،‬ﮔﺮم‪ ،‬ﺛﺎﻧﻴﻪ( ﻛﻪ زﻳﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي اﺳﺖ از ﺳﻴﺴﺘﻢ ‪SI‬‬
‫‪ -3‬ﺳﻴﺴﺘﻢ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ‪) f.Lbs‬ﻓﻮت )‪ 0/33‬ﻣﺘﺮ(‪ ،‬ﭘﻮﻧﺪ )‪ 0/458‬ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم(‪ ،‬ﺛﺎﻧﻴﻪ ( ﻛﻪ در ﺣﺎل ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻦ در ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -7‬اﻧﻮاع ﻛﻤﻴﺖﻫﺎ‪:‬‬
‫در ﻓﻴﺰﻳﻚ ﻛﻤﻴﺖﻫﺎ ﺑﻪ دو ﮔﺮوه ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫اﺻﻠﻲ‪ :‬ﻛﻤﻴﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺒﻨﺎي ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺳﺎﻳﺮ ﻛﻤﻴﺖﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺧﻮد ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻧﻈﻴﺮ ﻃﻮل‪ ،‬ﺟﺮم‪ ،‬زﻣﺎن‪.‬‬
‫ﻓﺮﻋﻲ‪ :‬ﻛﻤﻴﺖ ﻫﺎي ﻛﻪ واﺑﺴـﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﻤﻴﺖ ﻫﺎي اﺻـﻠﻲ ﻫﺴـﺘﻨﺪ و از ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻛﻤﻴﺖ ﻫﺎي اﺻـﻠﻲ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﻨﺪ ﻧﻈﻴﺮ ﻧﻴﺮو‪ ،‬ﺟﺮم ﺣﺠﻤﻲ‪،‬‬
‫ﺷﺘﺎب و‪...‬‬
‫ﻛﻤﻴﺖﻫﺎي اﺻﻠﻲ و ﻓﺮﻋﻲ و ﻳﻜﺎي آﻧﻬﺎ در ﻓﻬﺮﺳﺖ اﻧﺘﻬﺎب ﻛﺘﺎب آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -8‬ارﻗﺎم ﺑﺎ ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬
‫ﺑﻪ ارﻗﺎﻣﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در ﺣﺪ دﻗﺖ اﺑﺰار اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬در اﻧﺪازهﮔﻴﺮي زﻣﺎن وﻗﻮع ﻳﻚ روﻳﺪاد ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ زﻣﺎن ﺳﻨﺠﻲ ﺑﺎ دﻗﺖ ‪ 0/02‬ﺛﺎﻧﻴﻪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ زﻳﺮ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪهاﻧﺪ‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ 35/284 (s) :‬ب‪ 35/27 (s) :‬ج‪ 35 (s) :‬د‪35/2 (s) :‬‬
‫ﻛﺪام ﮔﺰﻳﻨﻪ ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ؟‬
‫ﭘﺎﺳـﺦ‪ :‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ارﻗﺎم ﺑﺎ ﻣﻌﻨﻲ ﭼﻮن دﻗﺖ اﺑﺰار اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺗﺎ ﺻﺪم ﺛﺎﻧﻴﻪ اﺳﺖ ﭘﺲ ﮔﺰﻳﻨﻪ )د( )ج( ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ اوﻟﻲ ﺗﺎ ﻳﻚ‬
‫رﻗﻢ اﻋﺸـﺎر دارد و دوﻣﻲ ﻋﺪد اﻋﺸـﺎري ﻧﺪارد ﺻـﺤﻴﺢ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷـﻨﺪ ﮔﺰﻳﻨﻪ )ب( ﻧﻴﺰ ﺻـﺤﻴﺢ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷـﺪ زﻳﺮا رﻗﻢ ‪ 7‬ﻋﺪد ﻓﺮدي اﺳﺖ در‬
‫ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ زﻣﺎن ﺳﻨﺞ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻗﺮاﺋﺖ ﻣﻀﺮبﻫﺎي زوج ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬ﮔﺰﻳﻨﻪ )اﻟﻒ( ﻧﻴﺰ ﺻﺤﻴﺢ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ زﻳﺮا رﻗﻢ ‪ 4‬ﻳﻚ رﻗﻢ ﺑﻲﻣﻌﻨﻲ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬
‫دﻗﺖ اﺑﺰار اﻧﺪازهﮔﻴﺮي )ﺗﺎ ﺻﺪم ﺛﺎﻧﻴﻪ( اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ‪ 4‬ﮔﺰﻳﻨﻪ ﺻﺤﻴﺢ ﻧﻴﺴﺖ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﮔﺰﻳﻨﻪ )د( ﺑﺨﻮاﻫﺪ‬
‫ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﻢ )‪ 35/20 (s‬رﻗﻢ ﺻﻔﺮ آﺧﺮ ﻛﻪ ﺟﺰء ارﻗﺎم ﺑﺎ ﻣﻌﻨﻲ در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآﻳﺪ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آزﻣﺎﻳﺸﮕﺮ‬
‫ﻗﺎدر ﺑﻮده ﺗﺎ ﺻﺪم اﻋﺸﺎر را ﻗﺮاﺋﺖ ﻛﻨﺪ ﻣﻘﺪار ﻗﺮاﺋﺖ ﺷﺪه ﺑﺮاﺑﺮ )ﺻﻔﺮ( ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻛﺎر ﺑﺎ ارﻗﺎم ﺑﺎ ﻣﻌﻨﻲ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ دﻗﺖ دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي اﻧﺪازهﮔﻴﺮي‪:‬‬

‫ﺗﻔﺎوت رﻳﺎﺿﻲ آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎﻫﻲ ﺑﺎ رﻳﺎﺿﻲ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ در اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﺣﻖ ﻧﺪارﻳﻢ ﺑﻴﺶ از ارﻗﺎم ﺑﺎ ﻣﻌﻨﻲ در ﺟﻮاب‬
‫آزﻣﺎﻳﺶ رﻗﻢ ﺑﻴﺎورﻳﻢ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﺣﻴﻦ آزﻣﺎﻳﺶ ﺑﺎ ﭼﻨﺪ دﺳـﺘﮕﺎه اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺳﺮوﻛﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻣﻘﺪار رﻗﻢ ﺑﺎ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ در ﻧﻈﺮ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﺣﺪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ دﻗﺖ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي در ﻣﻴﺎن دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬در اﻧﺪازهﮔﻴﺮي از ﺧﻂﻛﺸﻲ ﺑﺎ دﻗﺖ ‪ 0/0001‬ﻣﺘﺮو و ﺗﺮازوي ﺑﺎ دﻗﺖ ‪ 0/001‬ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم و زﻣﺎنﺳﻨﺠﻲ ﺑﺎ دﻗﺖ ‪ 0/01‬ﺛﺎﻧﻴﻪ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ در ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻋﺪدي ﺗﺎ ﭼﻨﺪ رﻗﻢ ﺑﻌﺪ از اﻋﺸﺎر ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ ﺗﺎ ﭼﻨﺪ رﻗﻢ ﺑﺎ ﻣﻌﻨﻲ را ﻣﺠﺎز ﺑﻪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪.‬‬
‫ﭘﺎﺳـﺦ‪ :‬ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ دﻗﺖ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﻂ ﻛﺸﻲ ‪ 0/0001‬ﻣﺘﺮ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﺎ ﭼﻬﺎررﻗﻢ ﺑﻌﺪ از اﻋﺸﺎر ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺎ ‪ 4‬رﻗﻢ ﺑﺎ ﻣﻌﻨﻲ را‬
‫ﻣﺠﺎز ﺑﻪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻫﺴـﺘﻴﻢ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ در ﻛﻠﻴﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت رﻳﺎﺿﻲ ﻣﺜﺎل ﻓﻮق ﻣﺜﺎل ﻣﺠﺎز ﺑﻪ اﻧﺠﺎم اﻋﻤﺎل رﻳﺎﺿﻲ ﻧﻈﻴﺮ‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﻛﺎر آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﻓﻴﺰﻳﻚ ‪2‬‬ ‫‪5‬‬

‫ﺟﻤﻊ ﺿــﺮب و‪ ...‬ﺑﺮاي اﻋﺪاد ﺗﺎ ﭼﻬﺎررﻗﻢ ﺑﺎ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷــﻴﻢ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﻣﺤﺎﺳــﺒﻪاي رﻳﺎﺿــﻲ در ﻣﺜﺎل ﻓﻮق ﺟﻮاب ﺑﻪ ﺻــﻮرت‬
‫‪ 0/78692915‬درآﻣﺪ ﭼﺎره ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺳﻮال ﻓﻮق ﺑﺎﻳﺪ از روش ﮔﺮد ﻛﺮدن ارﻗﺎم اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫‪ -9‬ﮔﺮد ﻛﺮدن ارﻗﺎم )رﺳﺎﻧﻴﺪن ﺑﻪ ﺣﺪ ارﻗﺎم ﺑﺎ ﻣﻌﻨﻲ(‪:‬‬

‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺜﺎل ﻗﺒﻞ اﮔﺮ ﺟﻮاب ﻧﺎﺷﻲ از آزﻣﺎﻳﺶ ‪ 0/78692915‬ﺑﻮد و دﻗﺖ اﺑﺰار اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﺴﺘﻠﺰم داﺷﺘﻦ ‪ 4‬رﻗﻢ ﺑﺎ ﻣﻌﻨﻲ ﺑﻌﺪ از اﻋﺸﺎر‬
‫ﺑﻮد ﺑﺎﻳﺪ از روش ﮔﺮد ﻛﺮدن اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻴﻢ ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻪ‪:‬‬
‫‪ -1‬رﻗﻢﻫﺎي ‪ 4،3،2،1،0‬ﺑﻲاﺛﺮ ﺣﺬف ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬رﻗﻢﻫﺎي ‪ 9،8،7،6،5‬ﺿﻤﻦ ﺣﺬف ﺷﺪن ﻳﻜﻲ ﺑﻪ رﻗﻢ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﺧﻮد ﻣﻲاﻓﺰاﻳﻨﺪ‬
‫ﻻزم ﺑﻪ ﺗﺬﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﻞ رﻳﺎﺿﻲ ﮔﺮدﻛﺮدن از راﺳﺖ ﺑﻪ ﭼﭗ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻓﻮق ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ‪:‬‬
‫‪0/78692915‬‬
‫ﺟﻮاب ﻧﻬﺎﻳﻲ‪0/78693 :‬‬
‫ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ دﻗﻴﻖﺗﺮﻳﻦ اﺑﺰار اﻧﺪازهﮔﻴﺮي‪ ،‬ﺗﺎ رﻗﻢ ‪ 4‬ﺑﺎ ﻣﻌﻨﻲ ﺑﻌﺪ از اﻋﺸـﺎر را ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲداد و ﺿـﻤﻨﺎً ﻣﻀﺮب زوج را ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲداد ﻣﺜﻼً‬
‫دﻗﺘﻲ در ﺣﺪ ‪ 0/0003‬داﺷـــﺖ در اﻳﻦ ﺻـــﻮرت اﮔﺮ ﺟﻮاب ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺻـــﻮرت ‪ 0/7869‬درآﻣﺪ ﻣﻲ ﺗﻮان آن را ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎن زوج ﺧﻮد ﮔﺮد ﻛﺮد و ﻫﺮ دو ﺟﻮاب ‪ 0/7864‬و ‪ 0/7862‬ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﺑﺮاي ﻣﻀﺎرب ﻓﺮد ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻋﻤﻞ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻨﺠﺎ ﻻزم اﺳـﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳـﺶ ﭘﺎﺳـﺦ داده ﺷﻮد ﻛﻪ ﺿﺮورت اﺑﺰارﻫﺎي اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺑﺎ دﻗﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ و آزﻣﺎﻳﺶﻫﺎي دﻗﻴﻖﺗﺮ و در‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺟﻮابﻫﺎي ﺑﺎ ارﻗﺎم ﺑﺎ ﻣﻌﻨﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫در ﭘﺎﺳــﺦ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺿــﺮورت اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﺴــﺘﻘﻴﻤﺎً ﺑﻪ ﻧﻴﺎز ﺷــﺪﻳﺪ در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻣﺮوز ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺎ ﺳــﺮﻋﺖ و دﻗﺖ ﺑﻴﺸــﺘﺮ و ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺎز‬
‫ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﺻـﺪ ﺳـﺎل ﭘﻴﺶ ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺷﺒﺎﻧﻪروز و ﺳﺎﻋﺖ ﺑﺮاي ﺑﺸﺮ اﻫﻤﻴﺖ داﺷﺖ اﻣﺮوزه اﻧﺪازهﮔﻴﺮي زﻣﺎن‬
‫ﺻــﺪم ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر وﻗﻮع ﻳﻚ روﻳﺪاد اﻣﺮي ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﺑﻠﻜﻪ ﭘﻴﺶ ﭘﺎ اﻓﺘﺎده اﺳــﺖ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ داﺷــﺘﻪ ﺑﺎﺷــﻴﺪ ﻛﻪ اﻣﺮوزه ارزش ﺟﻮاب ﻫﺎي‬
‫آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎﻫﻲ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﺑﻪ دﻗﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺑﺰار اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﻟﺬا در اﺟﺮاي آزﻣﺎﻳﺶ ﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﺣﻖ اﺿﺎﻓﻪ‬
‫ﻧﻤﻮدن ﻳﺎ ﻛﺎﺳﺘﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻋﺪدي ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه ﻧﺪارﻳﻢ‪.‬‬

‫‪ -10‬ﻧﻤﺎدﮔﺬاري‬
‫ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ از دﻳﮕﺮ ﺗﻔﺎوت ﻫﺎي رﻳﺎﺿﻲ آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎﻫﻲ ﺑﺎ رﻳﺎﺿﻲ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ آن اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻋﺪدي در آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه‬
‫ﺣﺘﻤﺎً ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻤﺎد )دﻳﻤﺎﻧﺴﻴﻮن – ﺑﻌﺪ( ﻋﺪد ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن ﺛﺒﺖ ﺷﻮد اﮔﺮ ﺟﻮاب ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻳﻚ ﺿﺮﻳﺐ ﻳﺎ ﻋﺪد ﺛﺎﺑﺖ‬
‫اﺳﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺘﻤﺎً در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن ﻛﻠﻤﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﺛﺎﺑﺖ ﻗﻴﺪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫در ﺟﺪول زﻳﺮ ﻧﻤﺎدﻫﺎي ﻣﺘﻌﺎرف ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﻛﻤﻴﺖﻫﺎي ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﻛﺎر آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﻓﻴﺰﻳﻚ ‪2‬‬ ‫‪6‬‬

‫ﺑﻌﻀﻲ از ﻛﻤﻴﺖﻫﺎي ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و واﺣﺪﻫﺎي آﻧﻬﺎ‬

‫راﺑﻄﻪ ﺗﺒﺪﻳﻞ دو دﺳﺘﮕﺎه‬ ‫واﺣﺪ ‪cgs‬‬ ‫واﺣﺪ ‪SI‬‬ ‫اﺑﻌﺎد‬ ‫ﻧﻤﺎد‬ ‫ﻛﻤﻴﺖ‬
‫‪2‬‬
‫‪1 m=10 cm‬‬ ‫‪) Cm‬ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ(‬ ‫‪)M‬ﻣﺘﺮ(‬ ‫‪L‬‬ ‫‪L,1‬‬ ‫ﻃﻮل‬
‫‪3‬‬
‫‪1kg=10 g‬‬ ‫‪g‬‬ ‫‪Kg‬‬ ‫‪M‬‬ ‫‪M,m‬‬ ‫ﺟﺮم‬
‫‪---‬‬ ‫‪S‬‬ ‫‪S‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪T,t‬‬ ‫زﻣﺎن‬
‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪1m =10 m‬‬ ‫‪Cm‬‬ ‫‪M‬‬ ‫‪L‬‬ ‫‪S‬‬ ‫ﻣﺴﺎﻓﺖ‬
‫‪3‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪1m =10 m‬‬ ‫‪Cm‬‬ ‫‪M‬‬ ‫‪L‬‬ ‫‪V‬‬ ‫ﺣﺠﻢ‬
‫‪2‬‬ ‫‪-1‬‬
‫‪1m/s=10 cm/s‬‬ ‫‪cm-s‬‬ ‫‪m/s‬‬ ‫‪LT‬‬ ‫‪V,v‬‬ ‫ﺳﺮﻋﺖ‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪-2‬‬
‫‪1 m/s =10 cm/s‬‬ ‫‪cm-s‬‬ ‫‪m/s‬‬ ‫‪LT‬‬ ‫‪a‬‬ ‫ﺷﺘﺎب‬
‫‪----‬‬ ‫‪Rad‬‬ ‫‪) Rad‬رادﻳﺎن(‬ ‫‪--‬‬ ‫زاوﻳﻪ ﭼﺮﺧﺶ‬
‫‪-1‬‬
‫‪----‬‬ ‫‪Rad-s‬‬ ‫‪Rad/s‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪ω‬‬ ‫ﺳﺮﻋﺖ زاوﻳﻪاي‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪-2‬‬
‫‪---‬‬ ‫‪Rad-s‬‬ ‫‪Rad/s‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪α‬‬ ‫ﺷﺘﺎب زاوﻳﻪاي‬
‫‪-1‬‬
‫‪----‬‬ ‫‪Hz‬‬ ‫‪Hz‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪f‬‬ ‫ﺑﺴﺎﻣﺪ زاوﻳﻪاي‬
‫‪5‬‬ ‫‪-2‬‬
‫‪1N=10 dyne‬‬ ‫‪Dyne‬‬ ‫‪N‬‬ ‫‪MLT‬‬ ‫‪F‬‬ ‫ﻧﻴﺮو‬
‫‪5‬‬ ‫‪-1‬‬
‫‪1kgm/s=10 gcm/s‬‬ ‫‪Gcm-s‬‬ ‫‪Kgm/s‬‬ ‫‪MLT‬‬ ‫‪P‬‬ ‫اﻧﺪازه ﺣﺮﻛﺖ ﺧﻄﻲ‬
‫‪5‬‬ ‫‪-1‬‬
‫‪1N.s=10 dyn.s‬‬ ‫‪Dyn.s‬‬ ‫‪N.S‬‬ ‫‪MLT‬‬ ‫‪I‬‬ ‫ﺿﺮﺑﻪ ﻧﻴﺮو‬
‫‪3‬‬ ‫‪-3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪-3‬‬
‫‪1kg/m =10 g/cm‬‬ ‫‪g/cm‬‬ ‫‪Kg/m‬‬ ‫‪ML‬‬ ‫‪ρ‬‬ ‫ﺟﺮم ﺣﺠﻤﻲ‬
‫‪2‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪-2‬‬
‫‪1N/kg =10 g/cm‬‬ ‫‪Dyn/g‬‬ ‫‪N/kg‬‬ ‫‪LT‬‬ ‫‪g‬‬ ‫ﺷﺪت ﻣﻴﺪان ﮔﺮاﻧﺶ‬
‫‪7‬‬ ‫‪-2‬‬
‫‪1n/m=10 dyn/cm‬‬ ‫‪Dyn/cm‬‬ ‫‪N/m‬‬ ‫‪MT‬‬ ‫‪K‬‬ ‫ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻴﺮوي ﻓﻨﺮ‬
‫‪7‬‬ ‫‪2 -2‬‬
‫‪1n/m=10 dyn/cm‬‬ ‫‪Dyn/cm‬‬ ‫‪N/m‬‬ ‫‪ML T‬‬ ‫‪τ‬‬ ‫ﮔﺸﺘﺎرو ﻧﻴﺮو‬
‫‪2‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪1kgm =10 gcm‬‬ ‫‪Gcm‬‬ ‫‪Kmg‬‬ ‫‪ML‬‬ ‫‪I‬‬ ‫ﮔﺸﺘﺎور ﻣﺎﻧﺪ‬
‫‪2‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2/s‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2 -1‬‬
‫‪1kgm =10 gcm /s‬‬ ‫‪Gcm‬‬ ‫‪Kgm /s‬‬ ‫‪ML T‬‬ ‫‪L‬‬ ‫اﻧﺪازه ﺣﺮﻛﺖ زاوﻳﻪاي‬
‫‪7‬‬ ‫‪2 -2‬‬
‫‪1J=10 erg‬‬ ‫‪Erg‬‬ ‫‪J‬‬ ‫‪ML T‬‬ ‫‪W,E,Q‬‬ ‫ﻛﺎر ﻳﺎ اﻧﺮژي ﻳﺎ ﮔﺮﻣﺎ‬
‫‪7‬‬ ‫‪2 -3‬‬
‫‪1W=10 erg/s‬‬ ‫‪Erg/s‬‬ ‫‪W‬وات‬ ‫‪ML T‬‬ ‫‪P‬‬ ‫ﺗﻮان‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪-1 -2‬‬
‫‪1Pa=10dyn/cm‬‬ ‫‪Dyn/cm‬‬ ‫‪Pa‬‬ ‫‪ML T‬‬ ‫‪P‬‬ ‫ﻓﺸﺎر‬

‫‪ -11‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﻠﻲ ﺧﻄﺎ )ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺧﻄﺎ ﺑﻪ روش ﻟﮕﺎرﻳﺘﻤﻲ(‪:‬‬

‫ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻓﺮدي ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ آزﻣﺎﻳﺶ ﻋﻤﻠﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺻﺤﺖ ﻳﻚ راﺑﻄﻪ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺑﺎ ﺷﻴﻤﻲ ﻳﺎ زﻳﺴﺖ ﻳﺎ‪...‬‬
‫را اﻧﺠﺎم دﻫﻴﺪ ﻳﺎ ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺪﻟﻴﻞ ﻛﻤﺒﻮد وﻗﺖ و اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻣﺎﻟﻲ ﻓﻘﻂ ﻓﺮﺻـﺖ اﺟﺮاي اﻳﻦ آزﻣﺎﻳﺶ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ .‬اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﺳﻮال‬
‫ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﺷـﻮد ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ درﻳﺎﺑﻴﻢ ﺟﻮاﺑﻲ ﻛﻪ ﺑﺪﺳـﺖ آورده اﻳﻢ ﺻـﺤﻴﺢ اﺳﺖ )ﺑﺎ ﻳﻚ آزﻣﺎﻳﺶ (و ﻳﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﻮاب واﻗﻌﻲ ﭼﻘﺪر ﺧﻄﺎ‬
‫داﺷـﺘﻪاﻳﻢ‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ ﺷــﺮاﻳﻄﻲ از ﻣﺤﺎﺳـﺒﻪ ﺧﻄﺎ ﺑﻪ روش ﻟﮕﺎرﻳﺘﻤﻲ اﺳـﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﻜﺎن ﺑﺮاي‬
‫ﺷﻤﺎ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه ﺗﺎ ﺷﺘﺎب ﺛﻘﻞ در ﺳﻴﺎرهاي را ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ از ﻳﻚ اﺑﺰار اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻃﻮل )ﻣﺘﺮ ﻓﻠﺰي ﺑﺎ‬
‫دﻗﺖ ‪ 0/001‬ﻣﺘﺮ( و از ﻳﻚ زﻣﺎنﺳــﻨﺞ )ﻛﺮﻧﻮﻣﺘﺮ ﺑﺎ دﻗﺖ ‪ 0/01‬ﺛﺎﻧﻴﻪ( اﺳــﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ و ﺗﻨﻬﺎ ﻓﺮﺻــﺖ دارﻳﺪ ﻳﻚ ﺑﺎر ﻛﻤﻴﺖﻫﺎي ﻣﻮرد‬
‫‪1 2‬‬
‫‪ y ‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﭘﺲ‬ ‫ﻧﻈﺮ را اﻧﺪازه ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺛﺒﺖ ﻛﻨﻴﺪ ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦ راه از ﻓﺮﻣﻮل ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺳﻘﻮط آزاد ‪gt‬‬
‫‪2‬‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﻛﺎر آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﻓﻴﺰﻳﻚ ‪2‬‬ ‫‪7‬‬

‫از آزﻣﺎﻳﺶ ﻧﺘﺎﻳﺞ زﻳﺮ ﺑﺪﺳﺖ آورده ﺑﺎﺷﻴﺪ )‪ (y=10 m. t=2/24 s‬اﻳﻨﻚ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ از روش ﻟﮕﺎرﻳﺘﻤﻲ درﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻘﺪار ﺧﻄﺎي ﺷﻤﺎ‬
‫‪1 2‬‬
‫‪ y ‬راﺑﻄﻪ را ﺑﺮ‬ ‫در ﺑﺪﺳــﺖ آوردن ‪ g‬در آن ﺳــﻴﺎره ﭼﻘﺪر ﺑﻮده اﺳــﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر اﺑﺘﺪا راﺑﻄﻪ ﺗﺌﻮري ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ را ﻧﻮﺷــﺘﻪ‪gt :‬‬
‫‪2‬‬
‫ﺣﺴﺐ ﻛﻤﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻣﻘﺪار ﺧﻄﺎي آن را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻣﺮﺗﺐ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪:‬‬
‫‪2y‬‬
‫‪g‬‬
‫‪t2‬‬
‫از ﻃﺮﻓﻴﻦ راﺑﻄﻪ در ﻣﺒﻨﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻟﮕﺎرﻳﺘﻢ ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﻢ‪:‬‬
‫‪Lng  Ln 2  Lny  2 Lnt‬‬
‫در ﺑﺪﺳـﺖ آوردن راﺑﻄﻪ ﻓﻮق از ﺧﻮاص ﻋﻤﻠﮕﺮ ﻟﮕﺎرﻳﺘﻢ ﻛﻪ ﺿـﺮب را ﺑﻪ ﺟﻤﻊ و ﺗﻘﺴـﻴﻢ را ﺑﻪ ﺗﻔﺮﻳﻖ و ﺗﻮان را ﺑﻪ ﭘﺸﺖ ﻟﮕﺎرﻳﺘﻢ ﻣﻨﺘﻘﻞ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ اﺳـﺘﻔﺎده ﻛﺮده اﻳﻢ اﻳﻨﻜﻪ از راﺑﻄﻪ ﺑﺎﻻ دﻳﻔﺮاﻧﺴﻴﻞ ﺟﺰﻳﻲ ﻳﺎ ﻣﺸﺘﻖ ﺟﺰﻳﻲ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻳﻢ ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻫﺮﻳﻚ از ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد‬
‫در راﺑﻄﻪ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻮدش در ﻧﻈﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﻢ‪.‬‬
‫‪g  2 y‬‬ ‫‪t‬‬
‫‪( Lng  Ln 2  Lny  2 Lnt ) ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪g‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪t‬‬
‫ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺛﺎﺑﺖ را ﻛﻪ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻮدﺷـﺎن ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﺸـﺎن ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ ﺣﺬف ﻛﺮده و ﭼﻮن ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺧﻄﺎ را ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﻨﻴﻢ‬
‫ﻛﻠﻴﻪ ﻋﻼﻣﺖﻫﺎي ﻣﻨﻔﻲ را ﺑﻪ ﻣﺜﺒﺖ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫‪g y‬‬ ‫‪t‬‬
‫‪‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪g‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪t‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪g‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﺧﻄﺎي ﻧﺴﺒﻲ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺗﻤﺎم ﻋﻼﺋﻢ ﻣﻨﻔﻲ ﺑﻪ ﻣﺜﺒﺖ ﭼﻴﺰي ﻣﺸﺎﺑﻪ‬ ‫اﻳﻨﻚ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ راﺑﻄﻪ‬
‫‪x‬‬ ‫‪g‬‬
‫اﻳﻨﻚ در ﺳــﻤﺖ راﺳــﺖ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺪﺳــﺖ آﻣﺪه اﺧﻴﺮ ﺑﻪ ﺟﺎي ∆ﻫﺎ ﺑﺎ دﻗﺖ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي و ﺑﺠﺎي ﻣﺨﺮج ﻛﺴــﺮﻫﺎ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺑﺪﺳــﺖ آﻣﺪه از‬
‫آزﻣﺎﻳﺶ را ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪:‬‬
‫‪g 0 / 001‬‬ ‫‪0 / 01‬‬
‫‪‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪ 0 / 0001  0 / 008  0 / 0081‬‬
‫‪g‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪2 / 24‬‬
‫‪g‬‬
‫‪ 100  %0 / 81‬‬ ‫و از آﻧﺠﺎ‪:‬‬
‫‪g‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ دﻗﺖ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي در آزﻣﺎﻳﺶ ﻓﻮق درﺻﺪ ﺧﻄﺎي ﻧﺴﺒﻲ در ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ % 0/81‬ﺑﻮده اﺳﺖ ﻟﺬا ﺑﺎ ﻳﻚ ﻧﺴﺒﺖ ﮔﻴﺮي‬
‫ﺳﺎده‪:‬‬
‫‪8 /1‬‬
‫‪100 0 / 81  x ‬‬ ‫‪ %0 / 081‬‬
‫‪100‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪x‬‬
‫درﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻘﺪار ‪ g‬واﻗﻌﻲ در آزﻣﺎﻳﺶ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺑﺎر اﺟﺮاي آزﻣﺎﻳﺶ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ ﺑﺎ‪:‬‬
‫‪m‬‬
‫‪g  10  0 / 081  9 / 919‬‬
‫‪S2‬‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺎ ﻣﺜﺎﻟﻲ ﻛﻪ در ﺑﺎﻻ آورده ﺷـﺪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻧﺎﺷـﻲ از ﻳﻚ راﺑﻄﻪ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻳﺎ ﺷﻴﻤﻲ ﻳﺎ زﻳﺴﺖ از روش‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺧﻄﺎ ﺑﻪ روش ﻟﮕﺎرﻳﺘﻤﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮد‪.‬‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﻛﺎر آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﻓﻴﺰﻳﻚ ‪2‬‬ ‫‪8‬‬

‫آزﻣﺎﻳﺶﺷﻤﺎرة‪1‬‬

‫اﻧﺪازهﮔﻴﺮيﻃﻮل‪ ،‬ﺟﺮم و ﺗﻘﻌﺮ‬

‫ﭼﺮا اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ؟‬

‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻓﻴﺰﻳﻚ ﺑﺼﻮرت ﻣﻌﺎدﻻت رﻳﺎﺿﻲ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎل ﻣﺎ از ﻛﺠﺎ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺧﺎص ‪ ،‬رﻓﺘﺎر ﭼﻴﺰي را ﺑﻴﺎن‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ؟ ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪه اﻣﺘﺤﺎن ﺷﻮد و ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ آزﻣﻮن ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ‪ ،‬اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﻬﺎرﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﻠﻤﻲ و‬
‫دﻧﻴﺎي واﻗﻌﻲ راﺑﻄﻪ اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ راﺑﻄﻪ دو ﻃﺮﻓﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮ روﻳﺪاد اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺷﺪهاي ﻛﻪ ﻗﺒﻼ ﭘﻴﺸﮕﻮﻳﻲ ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺟﺪﻳﺪ آﻧﺮا ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺷﺨﺎﺻﻲ ﻛﻪ ﻛﺎر ﺗﺠﺮﺑﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ اﻃﻼﻋﺎت ﻓﻨﻲ ﺟﺎﻣﻌﻲ از اﺻﻮل اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻧﺤﻮه اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي و‬
‫ﻣﺤﺪودﻳﺘﻬﺎي ﻧﺎﺷﻲ از وﺳﺎﻳﻞ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي را ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ‪ .‬ﻫﺮ داﻧﺸﻤﻨﺪي ﻓﻘﻂ ﺑﺎ داﻧﺴﺘﻦ اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻪ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮﻳﻬﺎﻳﻲ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ و‬
‫ﻧﺤﻮه اﻧﺪازه ﮔﻴﺮﻳﻬﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﺛﺮ و ﻛﺸﻔﻴﺎت داﻧﺸﻤﻨﺪان دﻳﮕﺮ را ﺧﻮب ﺑﻔﻬﻤﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ‪ ،‬اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻫﻨﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﺣﺎﻣﻲ آن اﺳﺖ ‪.‬‬

‫ﻫﺪف آزﻣﺎﻳﺶ‬
‫آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ اﺻﻮل درﺟﻪ ﺑﻨﺪي ورﻧﻴﻪ و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي ﻛﻮﻟﻴﺲ و رﻳﺰﺳﻨﺞ‪ ،‬اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻛﻤﻴﺖ ﻃﻮل ﺑﺎ اﻳﻦ اﺑﺰارﻫﺎ‪ ،‬اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي‬
‫ﺗﻘﻌﺮ و اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺟﺮم ﺑﺎ ﺗﺮازو‪.‬‬
‫ورﻧﻴﻪ‬

‫ورﻧﻴﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ در ﺧﻮاﻧﺪن دﻗﻴﻖ ﺗﺮ ﺗﺎ ﻛﺴﺮي از درﺟﻪ ﺑﻨﺪي رﻳﺰ اﺑﺰار اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻛﻤﻚ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪.‬اﺻﻮل اﻳﻦ درﺟﻪ ﺑﻨﺪي در ﺳﺎل‬
‫‪1631‬ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ورﻧﻴﻪ اﺑﺪاع ﺷﺪ ‪ .‬درﺟﻪ ﺑﻨﺪي ورﻧﻴﻪ ﻳﻚ درﺟﻪ ﺑﻨﺪي ﻛﻤﻜﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﻘﻴﺎس اﺻﻠﻲ‬
‫و ﺛﺎﺑﺖ وﺳﻴﻠﺔ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺟﺎﺑﺠﺎ ﺷﻮد‪ .‬درﺟﻪ ﺑﻨﺪي ورﻧﻴﻪ از ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ ﻃﻮل ﺑﺎ درﺟﻪ ﺑﻨﺪي ﺧﻂ ﻛﺶ اﺻﻠﻲ و ﺛﺎﺑﺖ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻪ ﻃﻮل ‪ n‬ﻋﺪدي ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ دﻗﺖ دﺳﺘﮕﺎه را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪.‬ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪاري ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ درﺟﻪ ﺑﻨﺪي ورﻧﻴﻪ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺗﻔﺎﺿﻞ ﺑﻴﻦ ﻳﻚ درﺟﻪ ﺧﻂ ﻛﺶ ﺛﺎﺑﺖ و ﻳﻚ درﺟﻪ ورﻧﻴﻪ ﻳﻌﻨﻲ اﮔﺮ ﻃﻮل ﻳﻚ درﺟﻪ ورﻧﻴﻪ را ﺑﺎ ‪ x‬و‬
‫ﻃﻮل ﻳﻚ درﺟﻪ ﺧﻂ ﻛﺶ ﺛﺎﺑﺖ را ﺑﺎ ‪ y‬ﻧﻤﺎﻳﺶ دﻫﻴﻢ‪:‬‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﻛﺎر آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﻓﻴﺰﻳﻚ ‪2‬‬ ‫‪9‬‬

‫و ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﻗﺎﺑﻞ ﺧﻮاﻧﺪن ﺗﻮﺳﻂ ورﻧﻴﻪ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‪:‬‬

‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ورﻧﻴﻪ ﺷﻜﻞ ﻓﻮق داراي ‪ 10‬درﺟﻪ اﺳﺖ و ﻃﻮل آن ﺑﺎ ﻃﻮل ‪ 9‬درﺟﻪ ﺧﻂ ﻛﺶ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﻟﺬا ﻫﺮ درﺟﻪ ورﻧﻴﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازه‬
‫درﺟﻪ از درﺟﻪ ﺧﻂ ﻛﺶ ﺛﺎﺑﺖ ﻛﻮﭼﻚ ﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺷﻜﻞ وﻗﺘﻲ ﺻﻔﺮ ورﻧﻴﻪ ﺑﺮ روي ﺻﻔﺮ ﺧﻂ ﻛﺶ ﺛﺎﺑﺖ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫و آﺧﺮﻳﻦ ﺷﻤﺎره‬ ‫ﻋﻘﺐ ﺗﺮ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ دوﻣﻴﻦ ﺷﻤﺎره‬ ‫اوﻟﻴﻦ ﺷﻤﺎره ورﻧﻴﻪ از اوﻟﻴﻦ ﺷﻤﺎره ﺧﻂ ﻛﺶ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻪ اﻧﺪازه‬
‫ورﻧﻴﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻳﺎ ﻳﻚ درﺟﻪ از ﺷﻤﺎره ﺧﻂ ﻛﺶ ﺛﺎﺑﺖ ﻓﺎﺻﻠﻪ دارد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ آﺧﺮﻳﻦ ﺷﻤﺎره ورﻧﻴﻪ ﺑﺮ روي ﻧﻬﻤﻴﻦ ﺷﻤﺎره ﺧﻂ ﻛﺶ‬
‫ﺛﺎﺑﺖ واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل اﮔﺮ ورﻧﻴﻪ ﺣﺮﻛﺖ داده ﺷﻮد ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻛﻪ ﻣﺜﻼً ﺷﺸﻤﻴﻦ درﺟﻪ آن ﺑﺎ ﺷﺸﻤﻴﻦ درﺟﻪ ﺧﻂ ﻛﺶ ﺛﺎﺑﺖ رو ﺑﺮو‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﺳﺎس ﻛﺎر ورﻧﻴﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺻﻮرت ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫×‪ 6‬ﻳﺎ‬ ‫ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻴﺰان ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ آن ﺑﺮاﺑﺮ‬

‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل در ﺷﻜﻞ ﻓﻮق ﺻﻔﺮ ورﻧﻴﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازه ‪ 34‬درﺟﻪ ﺧﻂ ﻛﺶ ﺛﺎﺑﺖ و ﻛﺴﺮي از آن ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ‬
‫ﺳﻮﻣﻴﻦ درﺟﻪ ورﻧﻴﻪ ﺑﺮ ﺳﻮﻣﻴﻦ درﺟﻪ ﺧﻂ ﻛﺶ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﻴﺰان ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﺑﺎ‪:‬‬

‫‪3.34 = 3.0 + 34‬‬

‫ﻣﻘﺪار ﻋﺪد ‪ n‬در اﺳﺒﺎﺑﻬﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ وﻟﻲ اﺻﻮل ﻛﻠﻲ ورﻧﻴﻪ ﻫﺎ ﻳﻜﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده از ورﻧﻴﻪ ﺑﺎﻳﺪ اﺑﺘﺪا‬
‫ﺗﻌﺪاد درﺟﺎت ﺧﻂ ﻛﺶ ﺛﺎﺑﺖ را ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از ﺻﻔﺮ ورﻧﻴﻪ ﻗﺮار دارﻧﺪ ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ درﺟﻪ اي از ورﻧﻴﻪ ﻛﻪ رو ﺑﺮوي ﻳﻜﻲ از درﺟﺎت‬
‫ﺿﺮب ﻧﻤﻮده و ﺑﺎ ﻋﺪد اول ﺟﻤﻊ ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫ﺧﻂ ﻛﺶ ﺛﺎﺑﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ را ﻣﻌﻴﻦ ﻧﻤﻮده و اﻳﻦ ﻋﺪد را در‪y‬‬

‫ﻛﻮﻟﻴﺲ‬

‫ﻗﻄﺮ داﺧﻠﻲ و ﺧﺎرﺟﻲ ﻳﻚ ﻟﻮﻟﻪ را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﺎ دﻗﺖ و ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﻳﻚ ﺧﻂ ﻛﺶ ﻣﺪرج اﻧﺪازه ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي دﻗﻴﻖﺗﺮ آﻧﻬﺎ از‬
‫ﻛﻮﻟﻴﺲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻛﻮﻟﻴﺲ از ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻳﻚ ﺧﻂ ﻛﺶ ﻣﺪرج و ﻳﻚ ورﻧﻴﻪ ﻣﺘﺤﺮك درﺳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻂ ﻛﺶ ورﻧﻴﻪ داراي دو‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﻛﺎر آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﻓﻴﺰﻳﻚ ‪2‬‬ ‫‪10‬‬

‫ﺷﺎﺧﻚ اﺳﺖ ﺷﺎﺧﻚﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻗﻄﺮ داﺧﻞ و ﺷﺎﺧﻚﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻗﻄﺮ ﺧﺎرﺟﻲ اﺟﺴﺎم ﺑﻜﺎر‬
‫ﻣﻲرود‪ .‬ﺧﻂ ﻛﺶ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ ﻣﺪرج ﺷﺪه ورﻧﻴﻪ داراي درﺟﻪ ﺑﻨﺪي ﻛﻮﭼﻜﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻏﻠﺐ ﺷﺎﻣﻞ ‪ 10‬ﻗﺴﻤﺖ ﺑﻮده و ﻣﻌﺎدل ‪9‬‬
‫ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ اﺳﺖ ﻳﻌﻨﻲ ‪ 9‬ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ در روي ﺧﻂ ﻛﺶ ﻛﻮﭼﻚﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻧﻮع ﻛﻮﻟﻴﺲ ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺗﺎ ‪ 0,1‬ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ را اﻧﺪازه‬
‫ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪ .‬دﻗﺖ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻛﻮﻟﻴﺲ از ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮدن ﻳﻚ درﺟﻪ ﺧﻂ ﻛﺶ ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت ورﻧﻴﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪.‬ﺑﺮﺧﻲ از اﻧﻮاع‬
‫ﻛﻮﻟﻴﺴﻬﺎ ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻋﻤﻖ ﻳﻚ ﺗﻴﻐﻪ ﺑﺎرﻳﻚ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ورﻧﻴﻪ ﻣﺘﺼﻞ اﺳﺖ و ﺑﺎ آن ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺻﻔﺮ ورﻧﻴﻪ ﺑﺮ ﺻﻔﺮ ﺧﻂ‬
‫ﻛﺶ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎﺷﺪ اﻧﺘﻬﺎي ﺗﻴﻐﻪ ﺑﺮ اﻧﺘﻬﺎي ﺧﻂ ﻛﺶ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬در ﺻﻨﻌﺖ ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻗﻄﺮ ﮔﻠﻮﻟﻪ و ﺳﻴﻠﻨﺪر و ﭘﻴﺴﺘﻮن و‬
‫ﻃﻮل وﺳﺎﻳﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ از اﻧﻮاع ﻛﻮﻟﻴﺲﻫﺎ ﺑﺎ ﺑﺰرﮔﻲﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫روش ﻛﺎر ﺑﺎ ﻛﻮﻟﻴﺲ‬

‫‪ -1‬اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻗﻄﺮ ﻳﺎ ﻃﻮل‬

‫ﺟﺴﻤﻲ را ﻛﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻃﻮل ﻳﺎ ﻗﻄﺮ ﺧﺎرﺟﻲ آن اﺳﺖ در ﺑﻴﻦ ﺷﺎﺧﻚﻫﺎي ﺛﺎﺑﺖ و ﻣﺘﺤﺮك ﺑﺰرگ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﺑﻄﻮري ﻛﻪ ﻫﺮ دو‬
‫ﺷﺎﺧﻚ ﺑﺎ ﺑﺪﻧﻪ ﺟﺴﻢ ﺗﻤﺎس داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ورﻧﻴﻪ و ﺧﻂ ﻛﺶ اﻧﺪازه ﻃﻮل ﻳﺎ ﻗﻄﺮ ﮔﻠﻮﻟﻪ را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬درﺟﺎت را از‬
‫روي ﺧﻂ ﻛﺶ )ﻋﺪدي ﻛﻪ ﺻﻔﺮ ورﻧﻴﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن ﻗﺮار دارد و ﻳﺎ از آن ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ( و ﻛﺴﺮ درﺟﺎت را از روي ورﻧﻴﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮاي‬
‫ﻛﺴﺮ درﺟﺎت ‪ ،‬درﺟﻪ اي از درﺟﺎت ورﻧﻴﻪ را ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ درﺳﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻳﻜﻲ از درﺟﺎت ﺧﻂ ﻛﺶ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2‬اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻗﻄﺮ داﺧﻠﻲ‬

‫ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻗﻄﺮ داﺧﻠﻲ ﻣﺜﻼ ﻗﻄﺮ ﻳﻚ ﻟﻮﻟﻪ دو ﺷﺎﺧﻚ ﺑﺎﻻﻳﻲ را در داﺧﻞ ﻟﻮﻟﻪ ﻓﺮو ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ و ورﻧﻴﻪ را آﻧﻘﺪر ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ دو‬
‫ﺷﺎﺧﻚ ﺑﺎ ﺟﺪار داﺧﻠﻲ ﻟﻮﻟﻪ ﺗﻤﺎس ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻛﻮﻟﻴﺲ را ﺗﺎ ﺣﺪي در داﺧﻞ ﻟﻮﻟﻪ ﻣﻲﭼﺮﺧﺎﻧﻨﺪ ﺗﺎ دو ﺷﺎﺧﻚ ﺑﺮ ﻗﻄﺮ ﻟﻮﻟﻪ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻗﻄﺮ داﺧﻠﻲ را ﺑﺎ روش ﻗﺒﻠﻲ از روي ﺧﻂ ﻛﺶ و ورﻧﻴﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫رﻳﺰ ﺳﻨﺞ )ﻣﻴﻜﺮوﻣﺘﺮ (‬

 ‫دﺳﺘﻮر ﻛﺎر آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﻓﻴﺰﻳﻚ ‪2‬‬ ‫‪11‬‬

‫ﺿﺨﺎﻣﺖ ورﻗﻪﻫﺎي ﻧﺎزك و ﺳﻴﻢﻫﺎي ﻧﺎزك را ﺑﺎ اﺳﺒﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم رﻳﺰ ﺳﻨﺞ اﻧﺪازه ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺒﺎب از ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻳﻚ ﭘﻴﭻ و ﻳﻚ ﻣﻬﺮه‬
‫ﻣﺪرج ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ ‪ ،‬ﻣﻬﺮه اﺳﺘﻮاﻧﻪاي اﺳﺖ ﺗﻮ ﺧﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺳﻄﺢ ﺧﺎرﺟﻲ آن ﻣﺪرج ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﺳﺘﻮاﻧﻪ ﺑﻪ ﻛﻤﺎﻧﻲ‬
‫ﻣﺘﺼﻞ اﺳﺖ در اﻧﺘﻬﺎي دﻳﮕﺮ ﻛﻤﺎن زاﻳﺪهاي وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﺳﻨﺪان ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ‪.‬‬

‫ﭘﻴﭻ در داﺧﻞ ﻛﻼﻫﻜﻲ ﻗﺮار دارد و در داﺧﻞ ﻣﻬﺮه ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻼﻫﻚ ﭘﻴﭻ ﺑﺮ روي ﺳﻄﺢ ﺧﺎرﺟﻲ ﻣﻬﺮه ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﺻﻮرﺗﻲ‬
‫ﻛﻪ ﭘﺎي ﭘﻴﭻ ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ دور ﻛﻼﻫﻚ ﭘﻴﭻ ﺑﻪ ﭘﻨﺠﺎه ﻗﺴﻤﺖ و اﮔﺮ ﭘﺎي ﭘﻴﭻ ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ دور ﻛﻼﻫﻚ ﭘﻴﭻ ﺑﻪ ﺻﺪ ﻗﺴﻤﺖ‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻪ آن ﻗﺴﻤﺖ از ﭘﻴﭻ ﻛﻪ از داﺧﻞ ﻣﻬﺮه ﺧﺎرج ﺷﺪه و در داﺧﻞ ﻛﻤﺎن ﺟﺎﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﻲﮔﺮدد زﺑﺎﻧﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫اﮔﺮ ﭘﻴﭻ ﻳﻚ دور ﺑﭙﻴﭽﺪ در ﻧﻮع اول زﺑﺎﻧﻪ رﻳﺰﺳﻨﺞ ﻧﻴﻢ ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ وﻗﺘﻲ ﭘﻴﭻ ﺑﻪاﻧﺪازه ﻳﻚ درﺟﻪ ﺑﭙﻴﭽﺪ دﻫﺎﻧﻪ‬
‫رﻳﺰﺳﻨﺞ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻳﻚ ﺻﺪم ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ ﺑﺎز ﻳﺎ ﺑﺴﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از رﻳﺰﺳﻨﺞ دﻗﺖاﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺗﺎ ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ ﺑﺎﻻ ﻣﻲرود‪.‬‬

‫روش ﻛﺎر ﺑﺎ رﻳﺰ ﺳﻨﺞ‬

‫ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺟﺴﻢ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ را از ﺑﻴﻦ زﺑﺎﻧﻪ و ﺳﻨﺪان ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ و ﭘﻴﭻ ﻛﻼﻫﻚ آﻧﻘﺪر ﻣﻲﭼﺮﺧﺎﻧﻨﺪ ﺗﺎ ﺟﺴﻢ ﺑﺎ زﺑﺎﻧﻪ و ﺳﻨﺪان‬
‫ﺗﻤﺎس ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﭼﺮﺧﺎﻧﺪن ﻛﻼﻫﻚ ﭘﻴﭻ ‪ ،‬ﭘﻴﭻ ﻫﺮز ﮔﺮد را ﻣﻲﭘﻴﭽﺎﻧﻨﺪ ﭘﺲ از ﺗﻤﺎس ﺑﺎ زﺑﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﺟﺴﻢ ‪ ،‬ﭘﻴﭻ ﻫﺮز ﮔﺮد ﺻﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺷﻨﻴﺪن ﺻﺪا ﻋﻤﻞ ﭘﻴﭽﺎﻧﺪن را ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت از ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ اﺳﺒﺎب ﻛﺎﺳﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬درﺟﺎت ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ را از روي‬
‫ﻣﻬﺮه و درﺟﺎت ﺻﺪم ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ را از روي ﻛﻼﻫﻚ ﭘﻴﭻ ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬درﺟﻪاي از ﻛﻼﻫﻚ ﭘﻴﭻ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در اﻣﺘﺪاد ﺧﻂ اﻓﻘﻲ‬
‫ﻣﻬﺮه ﻗﺮار دارد‪ .‬رﻳﺰ ﺳﻨﺞ ﻫﺎ )ﻣﻴﻜﺮوﻣﺘﺮﻫﺎ (ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﻮﻟﻴﺲ دو ﻧﻮع ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﻣﻴﻜﺮوﻣﺘﺮﻫﺎي اﻳﻨﭽﻲ و ﻣﻴﻜﺮوﻣﺘﺮﻫﺎي‬
‫ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮي ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ ‪ .‬دﻗﺖ ﻣﻴﻜﺮوﻣﺘﺮ ﻫﺎي ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮي ﺗﺎ ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬دﻗﺖ ﻣﻴﻜﺮوﻣﺘﺮ ﻫﺎي اﻳﻨﭽﻲ ﺗﺎ اﻳﻨﭻ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫در ﺣﺎﻟﺖ ﻛﻠﻲ دﻗﺖ رﻳﺰ ﺳﻨﺞ )ﻣﻴﻜﺮوﻣﺘﺮ( از راﺑﻄﻪ زﻳﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪:‬‬

‫ﺗﻌﺪاد ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت روي اﺳﺘﻮاﻧﻪ ‪ M /‬ﮔﺎم ﭘﻴﭻ = دﻗﺖ رﻳﺰ ﺳﻨﺞ‬

 ‫دﺳﺘﻮر ﻛﺎر آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﻓﻴﺰﻳﻚ ‪2‬‬ ‫‪12‬‬

‫اﺳﻔﺮوﻣﺘﺮ‬

‫اﺳﻔﺮوﻣﺘﺮ ﻳﺎ ﮔﻮي ﺳﻨﺞ وﺳﻴﻠﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ آن ﻣﻲﺗﻮان ﺷﻌﺎع اﻧﺤﻨﺎء ﺳﻄﻮح ﻛﺮوي را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﺮد ‪ .‬اﺳﻔﺮوﻣﺘﺮ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از وﺳﺎﻳﻞ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻣﺆﺳﺴﻪ ي ﻋﻴﻨﻚ ﺳﺎزي ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ از دو ﻗﺴﻤﺖ ﺛﺎﺑﺖ و ﻣﺘﺤﺮك ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬ﻗﺴﻤﺖ ﺛﺎﺑﺖ‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﻳﻚ ﺻﻔﺤﻪ ي ﮔﺮد اﻓﻘﻲ ﺛﺎﺑﺖ ﻛﻪ روي اﻳﻦ ﺻﻔﺤﻪ ﺳﻪ ﭘﺎﻳﻪ ي ﺛﺎﺑﺖ ﻗﺮار دارﻧﺪ ‪ .‬اﻧﺘﻬﺎي اﻳﻦ ﺳﻪ ﭘﺎﻳﻪ ‪ ،‬ﻧﻮك ﺗﻴﺰ اﺳﺖ‪.‬اﻳﻦ ﭘﺎﻳﻪﻫﺎ‬
‫در روي رﺋﻮس ﻳﻚ ﻣﺜﻠﺚ ﻣﺘﺴﺎوي اﻻﺿﻼع ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬ﻗﺴﻤﺖ ﻣﺘﺤﺮك دﺳﺘﮕﺎه ﻧﻴﺰ ﺷﺎﻣﻞ ﻳﻚ ﭘﺎﻳﻪ ي ﻣﺘﺤﺮك ﻛﻪ ﭘﺎﻳﻪ ي ﻣﺘﺤﺮك در‬
‫ﻣﺤﻞ ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﺜﻠﺚ ﻗﺮار دارد و ﻳﻚ ﺻﻔﺤﻪ ي ﻣﺪور ﻣﺪرج ﻣﺘﺤﺮك ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻓﻘﻲ ﻧﺼﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪.‬اﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ‬
‫اﺳﺎس ﺧﺎﺻﻴﺖ ﭘﻴﭻ و ﻣﻬﺮه ﻛﺎر ﻣﻴﻜﻨﺪ ‪ .‬اﻧﺘﻬﺎي ﭘﻴﭻ ﺗﻨﻈﻴﻢ اﺳﻔﺮوﻣﺘﺮ ﻧﻴﺰ ﺗﻴﺰ اﺳﺖ ‪.‬‬

‫روش اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺑﺎ اﺳﻔﺮوﻣﺘﺮ‬

‫ﺑﺎ ﺑﺎز و ﺑﺴﺘﻪ ﻛﺮدن ﭘﻴﭻ ﺗﻨﻈﻴﻢ ‪ ،‬ﺳﻪ ﭘﺎﻳﻪ ﻧﻮك ﺗﻴﺰ و اﻧﺘﻬﺎي ﻧﻮك ﺗﻴﺰ ﭘﻴﭻ ﺗﻨﻈﻴﻢ را ﺑﺎ ﺳﻄﺢ ﻛﺮوي ﻣﻤﺎس ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪.‬ﻻزم ﺑﻪ ذﻛﺮ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺳﻪ ﭘﺎﻳﻪ ﻧﻮك ﺗﻴﺰ ﻫﻢ ﺳﻄﺢ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮﻧﺪ‪.‬اﻣﺎ در ﺳﻄﻮح ﻛﺮوي ﺑﺮ ﺟﺴﺘﻪ ﻧﻮك ﺗﻴﺰ ﭘﻴﭻ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﭘﺎﻳﻪﻫﺎ و در ﺳﻄﻮح‬
‫ﻛﺮوي ﻓﺮو رﻓﺘﻪ ‪ ،‬ﻧﻮك ﺗﻴﺰ ﭘﻴﭻ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ از ﭘﺎﻳﻪﻫﺎ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ a.‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي ﻧﻮك ﺗﻴﺰ از اﻧﺘﻬﺎي ﻧﻮك ﺗﻴﺰ ﭘﻴﭻ ﺗﻨﻈﻴﻢ اﺳﺖ و‬
‫ﺑﺰرﮔﻲ آن ﺑﺮاي ﻳﻚ ﮔﻮي ﺳﻨﺞ ﻫﻤﻮاره ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪ h.‬ﻋﺪدي اﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﻔﺮوﻣﺘﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ‪ h .‬در اﺻﻞ اﺧﺘﻼف ارﺗﻔﺎع ﺑﻴﻦ ﻧﻮك‬
‫ﺗﻴﺰ ﭘﻴﭻ ﺗﻨﻈﻴﻢ از ﻧﻮك ﺗﻴﺰ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ ﮔﻮي ﺳﻨﺞ اﺳﺖ‪ h .‬در ﺣﺎﻟﺖ ﻛﻠﻲ از ﻳﻚ ﻗﺴﻤﺖ ﺻﺤﻴﺢ و اﻋﺸﺎري ﻧﻈﻴﺮ‬
‫‪ 10,42‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﺜﺎل ‪ 10‬ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪.‬اﻳﻦ ﻋﺪد ﺑﺮاي ﺳﻄﻮح ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ) ‪ ( +‬و ﺑﺮاي ﺳﻄﻮح ﻓﺮورﻓﺘﻪ ) ‪ ( -‬اﺳﺖ‪.‬ﻋﺪد‬
‫ﺻﺤﻴﺢ را ﺧﻂ ﻛﺶ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ 0,42.‬ﻗﺴﻤﺖ اﻋﺸﺎري اﺳﺖ‪.‬ﻗﺴﻤﺖ اﻋﺸﺎري را از روي ﺻﻔﺤﻪ ﭼﺮﺧﺎن ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ‪.‬ﺻﻔﺤﻪ ﭼﺮﺧﺎن ﺑﻪ‬
‫ﺻﺪ ﻗﺴﻤﺖ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ دﻗﺖ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ‪ h‬در اﺳﻔﺮوﻣﺘﺮ ‪ ،‬ﻳﻜﺼﺪم ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ راﺑﻄﻪ زﻳﺮ ‪ ،‬ﺷﻌﺎع‬
‫اﻧﺤﻨﺎء ﺳﻄﺢ ﻛﺮوي را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﻛﺎر آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﻓﻴﺰﻳﻚ ‪2‬‬ ‫‪13‬‬

‫ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي دوﺑﺎر ﺷﻌﺎع اﻧﺤﻨﺎي داﺧﻠﻲ و ﺧﺎرﺟﻲ ﻳﻚ ﻋﺪﺳﻲ ﻧﺎزك ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﺑﺪﺳﺖ آوردن ‪ R1‬و ‪R2‬‬

‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻛﺎﻧﻮﻧﻲ ﻋﺪﺳﻲ ﻧﺎزك را ﺑﺪﺳﺖ آورد‪.‬‬

‫ﻛﻪ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎﻻ ‪ n‬ﺿﺮﻳﺐ ﺷﻜﺴﺖ ﺟﺴﻢ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺮازوي ﻳﻚ ﻛﻔﻪ اي‬

‫اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺮازو ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺟﺮم اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗﺮازوﻫﺎي ﻳﻚ ﻛﻔﻪ اي ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه از ﻧﻮع ﺳﻪ اﻫﺮﻣﻲ‬
‫)ﺳﻪ ﻧﺮده اي( ﻳﺎ ﭼﻬﺎر اﻫﺮﻣﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ داراي دﻗﺖ ﻫﺎ و ﻇﺮﻓﻴﺖ ﻫﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﺘﻔﺎوت ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﻧﻮع ﺗﺮازوﻫﺎ ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ اﺳﻤﺸﺎن ﭘﻴﺪاﺳﺖ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﺎﻧﻮن اﻫﺮم ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺪه اﻧﺪ و داراي ﺳﻪ ﻳﺎ ﭼﻬﺎر ﻧﺮده )اﻫﺮم(‬

‫ﻣﺪرج ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ روي ﻫﺮ ﻧﺮده ﻳﻚ وزﻧﻪ ﻣﺘﺤﺮك ﺗﻌﺒﻴﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫روش اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺑﺎ ﺗﺮازو‬

‫ﭘﻴﺶ از اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺟﺮم ﺑﺎ ﻳﻚ ﺗﺮازو زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﻔﻪ ﺗﺮازو ﺧﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺗﻤﻴﺰ و ﺧﺸﻚ اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺎﻫﻴﻦ ﺗﺮازو )ﺷﺎﺧﺺ(اﻧﺘﻬﺎي ﻧﺮده ﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ در‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﻂ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺻﻔﺮ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮد‪ ،‬در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﺗﺮازو ﺧﻄﺎ دارد و ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺪه و ﻳﺎ ﻣﻘﺪار ﺧﻄﺎ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮔﺮدد‪ .‬ﭘﺲ‬
‫ﻗﺒﻞ از اﻳﻨﻜﻪ ﺟﺴﻢ را ﺑﺮاي ﺗﻮزﻳﻦ روي ﻛﻔﻪ ﺗﺮازو ﻗﺮار دﻫﻴﺪ‪ ،‬وزﻧﻪ ﻫﺎي ﻟﻐﺰﻧﺪه روي ﻫﺮ ﻧﺮده را ﺑﻪ اﺑﺘﺪاي ﻧﺮده‪ ،‬روي درﺟﻪ ﺻﻔﺮ‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﻛﺎر آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﻓﻴﺰﻳﻚ ‪2‬‬ ‫‪14‬‬

‫ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺷﺎﻫﻴﻦ ﺗﺮازو ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﻂ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺻﻔﺮ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﺸﺪ ﺗﺮازو ﺧﻄﺎ دارد و ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻴﺰان ﺧﻄﺎ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮔﺮدد‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺎ‬
‫ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻛﺮدن ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ وزﻧﻪ ﻟﻐﺰﻧﺪه )ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ ﻟﻐﺰﻧﺪه روي ﻧﺮده اﻳﺴﺖ ﻛﻪ رﻳﺰﺗﺮﻳﻦ درﺟﻪ ﺑﻨﺪي روي آن ﺣﻚ ﺷﺪه اﺳﺖ(‪ ،‬ﺷﺎﻫﻴﻦ‬
‫را روي ﺧﻂ ﻧﺸﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺣﺎل ﻋﺪدي ﻛﻪ ﺗﺮازو ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ ،‬ﺛﺒﺖ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﺪد ﻫﻤﺎن ﺧﻄﺎي ﺗﺮازو اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي‬
‫ﺟﺮم ﺟﺴﻢ‪ ،‬ﺟﺴﻢ را روي ﻛﻔﻪ ﺗﺮازو ﻗﺮار دﻫﻴﺪ و ﺑﺎر دﻳﮕﺮ وزﻧﻪ را ﺑﻪ اﺑﺘﺪاي ﻧﺮده روي ﺧﻂ ﺻﻔﺮ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻛﻨﻴﺪ؛ ﺷﺎﻫﻴﻦ ﺗﺮازو ﺑﺎﻻﺗﺮ از‬
‫ﺧﻂ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺻﻔﺮ ﻗﺮار دارد‪ .‬وزﻧﻪ ﻫﺎي ﻟﻐﺰﻧﺪه را آن ﻗﺪر ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺷﺎﻫﻴﻦ ﺗﺮازو ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﻂ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮد )ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻛﺮدن‬

‫وزﻧﻪ ﻫﺎ از وزﻧﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮ آﻏﺎز ﻣﻴﺸﻮد و ﺑﻪ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ وزﻧﻪ ﺧﺘﻢ ﻣﻴﮕﺮدد( ﺣﺎل ﺑﺎ ﺟﻤﻊ زدن ﻋﺪد وزﻧﻬﻬﺎي ﻟﻐﺰﻧﺪه و ﻛﻢ ﻛﺮدن ﺧﻄﺎي‬
‫ﺗﺮازو ﺟﺮم ﺟﺴﻢ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫روش اﻧﺠﺎم آزﻣﺎﻳﺶ‪:‬‬

‫اﺣﺘﻴﺎط‪ :‬ﭼﻮن رﻳﺰﺳﻨﺞ وﺳﻴﻠﻬﺎي ﺑﺴﻴﺎر دﻗﻴﻖ و ﺣﺴﺎس اﺳﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺮاﻗﺐ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻓﺸﺎر دﺳﺖ در ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻤﺎس ﻣﻴﻠﻪ رﻳﺰﺳﻨﺞ ﺑﺎ ﺳﻄﺢ‬
‫ﺟﺴﻤﻲ )ﻗﻄﻌﻬﺎي( ﻛﻪ ﺑﻌﺪي از ان در ﺣﺎل اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي اﺳﺖ ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ اﻋﻤﺎل ﻧﺸﻮد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﻗﺴﻤﺘﻲ ﻋﺎج دار در اﻧﺘﻬﺎي‬
‫رﻳﺰﺳﻨﺞ ﺗﻌﺒﻴﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﻓﺸﺎ ردﺳﺖ ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ ﻣﻌﻴﻦ ﺑﻪ ﻗﻄﻌﻪ ﻫﺎ وارد ﻧﺸﻮد‪ .‬در ﺻﻮرت اﻋﻤﺎل ﻓﺸﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ ﻋﺎج دار ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﻫﺮز ﭼﺮﺧﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻧﻴﺮوﻳﻲ را ﺑﻪ ﻗﻄﻌﻪ وارد ﻧﻤﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺻﺪاﻳﻲ از وﺳﻴﻠﻪ ﺑﻪ ﮔﻮش ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ ﻧﺸﺎن‬
‫دﻫﻨﺪه ﭼﺮﺧﺶ ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬از اﻳﻦ رو ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻮاﻇﺐ ﺑﻮد ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎم ﻛﺎر ﺑﺎ رﻳﺰﺳﻨﺞ ﺣﺘﻤﺎً اﻧﺘﻬﺎي ﻋﺎج دار آن را ﺑﺮاي‬
‫ﭼﺮﺧﺎﻧﻴﺪن در دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺧﻄﺎي ﺻﻔﺮ ‪:‬ﺧﻂ ﻧﺸﺎن ﺻﻔﺮ ﻗﺴﻤﺖ ﻣﺘﺤﺮك ﻫﺮ وﺳﻴﻠﻪ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي در ﺣﺎﻟﺖ ﻋﺎدي ﺑﺎﻳﺪ در ﻣﻘﺎﻳﻞ ﺧﻂ ﺻﻔﺮ ﻗﺴﻤﺖ ﺛﺎﺑﺖ آن ﻗﺮار‬
‫ﮔﻴﺮد ‪.‬اﮔﺮ اﻳﻦ دو ﺧﻂ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﻢ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺧﻄﺎي ﺻﻔﺮ وﺟﻮد دارد ‪.‬دراﻛﺜﺮ اﺑﺰارﻫﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي‪ ،‬ﺧﻄﺎي ﺻﻔﺮ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫رﻓﻊ و ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬در ﺻﻮرت رﻓﻊ ﻧﺸﺪن ﺧﻄﺎي ﺻﻔﺮ در رﻳﺰﺳﻨﺞ ﻳﺎ ﻛﻮﻟﻴﺲ‪ ،‬اﮔﺮ ﺧﻂ ﻧﺸﺎن ﺻﻔﺮ ﻗﺴﻤﺖ ﻣﺘﺤﺮك رﻳﺰﺳﻨﺞ ﻳﺎ‬
‫ﻛﻮﻟﻴﺲ از ﺧﻂ ﻧﺸﺎن ﺻﻔﺮ ﻗﺴﻤﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﻣﻘﺎﺑﻞ درﺟﺎﺗﻲ از آن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﺧﻄﺎي ﺻﻔﺮ ﻣﺜﺒﺖ و در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ‬
‫ﺻﻮرت اﻳﻦ ﺧﻄﺎ ﻣﻨﻔﻲ اﺳﺖ ‪.‬در آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻘﺪار ﺧﻄﺎي ﺻﻔﺮ را از ﻣﻘﺪار ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪه ﻛﻢ ﻛﺮد ‪.‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻘﺪار ﺧﻄﺎي‬
‫ﺻﻔﺮ ﻫﺮ وﺳﻴﻠﻪ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻨﻈﻴﻢ را داﻧﺴﺖ و آن را در ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪه دﺧﺎﻟﺖ داد و ﻳﺎ در ﺑﻌﻀﻲ از وﺳﺎﻳﻞ ﻛﻪ اﻣﻜﺎن‬
‫ﺻﻔﺮ آن وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺻﻔﺮ وﺳﻴﻠﻪ را ﻗﺒﻞ از اﺳﺘﻔﺎده ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻛﻮﻟﻴﺲ‬ ‫‪.1‬‬
‫ﻋﻤﻖ‪ ،‬ﻗﻄﺮ داﺧﻠﻲ و ﻗﻄﺮ ﺧﺎرﺟﻲ ﻧﻤﻮﻧﻪ اﺳﺘﻮاﻧﻪ اي ﺷﻜﻞ را ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻛﻮﻟﻴﺲ ﺳﻪ ﺑﺎر اﻧﺪازه ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ و ﺧﻄﺎي ﻣﻄﻠﻖ ﻣﻘﺎدﻳﺮ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪه را در ﺟﺪول ﻳﺎدداﺷﺖ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫ﺧﻄﺎ‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ‬ ‫اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺳﻮم‬ ‫اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي دوم‬ ‫اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي اول‬ ‫ﻧﻮع ﻛﻤﻴﺖ‬
‫ﻗﻄﺮ داﺧﻠﻲ )‪(cm‬‬
‫ﻗﻄﺮ ﺧﺎرﺟﻲ)‪(cm‬‬
‫ﻋﻤﻖ ﻳﺎ ارﺗﻔﺎع)‪(cm‬‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﻛﺎر آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﻓﻴﺰﻳﻚ ‪2‬‬ ‫‪15‬‬

‫اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ رﻳﺰﺳﻨﺞ‬ ‫‪.2‬‬

‫ﺿﺨﺎﻣﺖ ورﻗﻪ ﻫﺎﻳﻲ از ﻛﺎﻏﺬ و ﻓﻠﺰ را ﺑﺎ رﻳﺰﺳﻨﺞ ﺳﻪ ﺑﺎر اﻧﺪازه ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻣﻘﺪار ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪه را در ﺟﺪول ﻳﺎدداﺷﺖ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﺳﻌﻲ ﻛﻨﻴﺪ‬
‫اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي از ﻧﻘﺎط ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺧﻄﺎ‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ‬ ‫اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺳﻮم‬ ‫اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي دوم‬ ‫اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي اول‬ ‫ﻧﻮع ﻛﻤﻴﺖ‬
‫ﺿﺨﺎﻣﺖ ورﻗﻪ ﻛﺎﻏﺬي‬
‫ﺿﺨﺎﻣﺖ ورﻗﻪ ﻓﻠﺰي‬

‫‪ .3‬اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﺳﻔﺮوﻣﺘﺮ )ﮔﻮي ﺳﻨﺞ(‬

‫ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺑﺎ ﮔﻮي ﺳﻨﺞ اﺑﺘﺪا ﺑﺎﻳﺪ ﺻﻔﺮ وﺳﻴﻠﻪ را ﭘﻴﺪا ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺎ ﭘﻴﭻ روي اﺳﻔﺮوﻣﺘﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻣﺘﺤﺮك را ﺑﺎﻻ ﺑﻴﺎورﻳﺪ ﺳﭙﺲ ﮔﻮي ﺳﻨﺞ‬
‫را روي ﻳﻚ ﺳﻄﺢ ﺻﺎف ﺷﻴﺸﻪ اي ﻗﺮار داده و ﭘﻴﭻ را ﺑﭽﺮﺧﺎﻧﻴﺪ ﺗﺎ ﭘﺎﻳﻪ ﻣﺘﺤﺮك ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﺷﻴﺸﻪ ﺑﺮﺳﺪ؛ ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﻧﻮك ﭘﺎﻳﻪ ﻫﺎ ﺑﺮ‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺮﺷﺎن روي ﺷﻴﺸﻪ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺻﻔﺮ ﻣﺪرج ﺑﺮ ﺻﻔﺮ ﺧﻂ ﻛﺶ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺒﻮد ﻋﺪدي را ﻛﻪ در‬
‫اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﺪ ﻳﺎدداﺷﺖ ﻛﺮده‪ ،‬در اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻫﺎ ﻣﻨﻈﻮر ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺷﻌﺎع اﺣﻨﺎ ﻳﻚ ﺳﻄﺢ ﺧﻤﻴﺪه ﻣﺜﻞ ﻋﺪﺳﻲ‪ ،‬ﮔﻮي ﺳﻨﺞ را روي ﺳﻄﺢ ﻗﺮار داده و ﭘﻴﭻ را ﺑﭽﺮﺧﺎﻧﻴﺪ ﺗﺎ ﻫﺮ ﭼﻬﺎر‬
‫ﭘﺎﻳﻪ روي ﺳﻄﺢ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻋﺪدي را ﻛﻪ ﮔﻮي ﺳﻨﺞ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻳﺎدداﺷﺖ ﻛﺮده ﺑﺎ ﻣﻨﻈﻮر ﻛﺮدن ﻋﺪدي ﻛﻪ درﻫﻨﮕﺎم ﭘﻴﺪا ﻛﺮدن‬
‫ﺻﻔﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ آورده ﺑﻮدﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺪار اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ دﺳﺘﮕﺎه را ﺑﻪ دﺳﺖ آورﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ دو ﭘﺎﻳﻪ ﺛﺎﺑﺖ را ﺗﻮﺳﻂ ﻛﻮﻟﻴﺲ اﻧﺪازه ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ و ﻣﻘﺎدﻳﺮ را در ﺟﺪول ﻳﺎدداﺷﺖ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﻣﻘﺪار ‪ - R‬ﺷﻌﺎع اﻧﺤﻨﺎﻋﺪﺳﻲ و ﺧﻄﺎي آن‬
‫را ﺑﻪ دﺳﺖ آورﻳﺪ‪ .‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻛﺎﻧﻮﻧﻲ ﻋﺪﺳﻲ ﻣﺰﺑﻮر ﭼﻘﺪر اﺳﺖ؟‬

‫ﺧﻄﺎ‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ‬ ‫اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺳﻮم‬ ‫اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي دوم‬ ‫اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي اول‬ ‫ﻧﻮع ﻛﻤﻴﺖ‬
‫ﻗﻄﺮ داﺧﻠﻲ )‪(cm‬‬
‫ﻗﻄﺮ ﺧﺎرﺟﻲ)‪(cm‬‬
‫ﻋﻤﻖ ﻳﺎ ارﺗﻔﺎع)‪(cm‬‬
‫‪a‬‬
‫‪h‬‬
‫‪r‬‬

‫‪ .4‬اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺟﺮم‬

‫ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺗﺮازو ﺟﺮم اﺟﺴﺎﻣﻲ را ﻛﻪ در اﺧﺘﻴﺎر دارﻳﺪ ﺑﻪ دﺳﺖ آورﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺧﻄﺎ‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ‬ ‫اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺳﻮم‬ ‫اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي دوم‬ ‫اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي اول‬ ‫ﻧﻮع ﻛﻤﻴﺖ‬
‫ﺟﺮم ﺟﺴﻢ ‪1‬‬
‫ﺟﺮم ﺟﺴﻢ ‪2‬‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﻛﺎر آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﻓﻴﺰﻳﻚ ‪2‬‬ ‫‪16‬‬

‫آزﻣﺎﻳﺶﺷﻤﺎره ‪2‬‬

‫اﺻﻄﻜﺎك‬
‫ﻫﺪف آزﻣﺎﻳﺶ‪ :‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺿﺮﻳﺐ اﺻﻄﻜﺎك اﻳﺴﺘﺎﻳﻲ و ﺟﻨﺒﺸﻲ روي ﺳﻄﺢ اﻓﻘﻲ و ﺷﻴﺒﺪار‬
‫وﺳﺎﻳﻞ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز‪ :‬ﺳﻄﺢ ﺷﻴﺐ دار‪ ،‬زاوﻳﻪ ﺷﻴﺐ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻨﻈﻴﻢ‪ ،‬ﺟﺎ وزﻧﻪ اي‪ ،‬وزﻧﻪ ﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ و ﺑﺰرگ‪ ،‬ﭘﺮه ﻓﻠﺰي و ﭘﻼﺳﺘﻴﻜﻲ‬

‫ﺗﺌﻮري آزﻣﺎﻳﺶ‪:‬‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻳﻚ ﺟﺴﻢ در ﺣﺮﻛﺖ داﺧﻞ ﻳﻚ ﺳﻴﺎل‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺳﻴﺎل آﺑﮕﻮن ﺑﺎﺷﺪ را وﻳﺴﻜﻮزﻳﺘﻪ و در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺳﻴﺎل ﮔﺎز ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻘﺎوﻣﺖ‬
‫ﻫﻮا ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻳﻚ ﺟﺴﻢ در آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺣﺮﻛﺖ و ﻳﺎ در ﺣﺎل ﺣﺮﻛﺖ روي ﺳﻄﺢ ﺟﺴﻢ دﻳﮕﺮ را اﺻﻄﻜﺎك ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ ‪.‬اﺻﻄﻜﺎك در‬
‫ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ دو روي ﺳﻜﻪ اﺳﺖ و ﻧﻘﺸﻲ دوﮔﺎﻧﻪ در ﻃﺒﻴﻌﺖ اﻳﻔﺎ ﻣﻴﻜﻨﺪ و ﺿﻤﻦ آﻧﻜﻪ ﺑﺎﻋﺚ اﺗﻼف اﻧﺮژي اﺳﺖ‪ ،‬ﻻزﻣﻪ ﺑﻘﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻴﺮوي اﺻﻄﻜﺎك‪ :‬اﮔﺮ ﺟﺴﻤﻲ روي ﺟﺴﻢ دﻳﮕﺮ ﺑﻠﻐﺰد اﻳﻦ دو ﺟﺴﻢ ﻧﻴﺮوي ﻣﺘﻘﺎﺑﻠﻲ ﺑﻪ ﻫﻢ وارد ﻣﻴﻜﻨﻨﺪ ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻘﺎوﻣﺖ‬
‫ﻣﻴﻜﻨﺪ و ﺟﻬﺖ آن ﻫﻤﻮاره ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻴﺮو ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻧﻴﺮوي ﻗﺎﺋﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ دو ﺟﺴﻢ ﺑﻪ ﻫﻢ وارد ﻣﻴﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ‬
‫ﻧﻴﺮوي ﻗﺎﺋﻢ را ﺑﺎ ﺣﺮف ‪ N‬ﻧﺸﺎن دﻫﻴﻢ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﻢ‪:‬‬
‫|‪μ |N‬‬
‫در راﺑﻄﻪ ﺑﺎﻻ ‪ µ‬ﺿﺮﻳﺐ اﺻﻄﻜﺎك ﻧﺎم دارد‪ .‬اﮔﺮ ﺟﺴﻢ ﺳﺎﻛﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﺿﺮﻳﺐ اﺻﻄﻜﺎك را در ﺣﺎل ﺳﻜﻮن ‪µs‬و اﮔﺮ داراي ﺣﺮﻛﺖ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﺿﺮﻳﺐ اﺻﻄﻜﺎك در ﺣﺎل ﺣﺮﻛﺖ‪ µk‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺿﺮاﻳﺐ ﻛﻪ ﺑﺪون ﺑﻌﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺟﻨﺲ و وﺿﻌﻴﺖ ﺳﻄﻮح (ﻧﻈﻴﺮ ﻣﻴﺰان آﻟﻮدﮔﻲ‬
‫ﺑﻴﻦ دو ﺳﻄﺢ‪ ،‬ﭘﺮداﺧﺖ ﺳﻄﺤﻲ‪ ،‬ﻓﻴﻠﻢ ﻫﺎ ﻳﺎ ﻻﻳﻪ ﻫﺎي ﻧﺎزك ﺳﻄﺤﻲ و ‪ )...‬و ﺗﺎ ﺣﺪي ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺤﻴﻂ (ﻧﻈﻴﺮ دﻣﺎ‪ ،‬رﻃﻮﺑﺖ و ‪ )...‬ﺑﺴﺘﮕﻲ‬
‫دارد‪.‬‬
‫آزﻣﺎﻳﺶ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﺘﺎﻳﺞ زﻳﺮ را ﺑﺮاي ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﺻﻄﻜﺎﻛﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ داده اﻧﺪ‪:‬‬
‫ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﺻﻄﻜﺎﻛﻲ ﺑﻪ ﺟﻨﺲ ﺳﻄﻮح در ﺗﻤﺎس ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪.‬‬
‫ﻧﻴﺮوي اﺻﻄﻜﺎﻛﻲ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻧﻴﺮوي ﻋﻤﻮدي ﺗﺒﺎدﻟﻲ ﻣﻴﺎن ﺳﻄﻮح اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺳﺮﻋﺖ ﻫﺎي ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻧﻴﺮوي اﺻﻄﻜﺎك ﺟﻨﺒﺸﻲ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﻧﺴﺒﻲ ﺳﻄﻮح ﺑﺴﺘﮕﻲ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫در ﺳﻄﻮح ﺑﺎ ﻣﺴﺎﺣﺘﻬﺎي ﻧﻪ ﭼﻨﺪان ﻛﻮﭼﻚ ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﺻﻄﻜﺎك ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺳﻄﻮح در ﺗﻤﺎس ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺴﺘﮕﻲ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫واﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻴﺮوي اﺻﻄﻜﺎك ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﺳﻄﺢ ﻇﺎﻫﺮي)ﻣﺎﻛﺮوﺳﻜﻮﭘﻲ( ﺗﻤﺎس ﻳﺎ ﺗﻨﺪي ﻧﺴﺒﻲ‪ -‬دو‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ راﺑﻄﻪ |‪μ|N‬‬
‫ﺳﻄﺢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ دو ﺳﻄﺢ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺳﺎﻛﻦ ﻳﺎ در آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺟﺎذﺑﻪ ﺑﻴﻦ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻲ و درﮔﻴﺮﻳﻬﺎي ﺑﻴﻦ دو ﺟﺴﻢ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻢ در ﺣﺎل ﺣﺮﻛﺘﺎﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺎل ﺳﻜﻮن ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي از ﻧﻘﻄﻪ ﻫﺎي ﺗﻤﺎس ﺑﻪ ﻫﻢ ﺟﻮش ﺳﺮد ﻣﻲ‬
‫ﺧﻮرﻧﺪ ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ در ﺣﺎل ﺳﻜﻮن اﻳﻨﺮﺳﻲ ﺳﻜﻮن ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﻴﺮوي اﺻﻄﻜﺎك اﻳﺴﺘﺎﻳﻲ آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻧﻴﺮوي‬
‫اﺻﻄﻜﺎك ﺟﻨﺒﺸﻲ و ﺿﺮﻳﺐ اﺻﻄﻜﺎك اﻳﺴﺘﺎﻳﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﺿﺮﻳﺐ اﺻﻄﻜﺎك ﺟﻨﺒﺸﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﻜﻞ ﺟﺴﻢ در ﺣﺎل ﺗﻌﺎدل روي ﺳﻄﺤﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد و ﻧﻴﺮوي اﺻﻄﻜﺎك ﺑﻴﻦ ﺟﺴﻢ و ﺳﻄﺢ ‪ fs‬ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺟﺴﻢ ﺗﺤﺖ‬
‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻧﻴﺮوي ﻛﺸﺶ ‪ F‬ﻗﺮار ﮔﻴﺮد ﺣﺎﻻت زﻳﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ رخ دﻫﺪ‪:‬‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﻛﺎر آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﻓﻴﺰﻳﻚ ‪2‬‬ ‫‪17‬‬

‫‪N‬‬

‫‪fs‬‬ ‫‪F‬‬

‫‪Mg‬‬

‫اﮔﺮ ‪ F<fs‬ﺑﺎﺷﺪ در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺟﺴﻢ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺣﺮﻛﺘﻲ ﻧﺪارد‪.‬‬

‫اﮔﺮ ‪ F=fs‬ﺑﺎﺷﺪ در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺟﺴﻢ از ﻧﻴﺮوي اﺻﻄﻜﺎك ازد ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻳﺎ در ﺣﺎل ﺗﻌﺎدل ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻴﻤﺎﻧﺪ و ﻳﺎ ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ اﻟﺨﻂ‬
‫ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ اداﻣﻪ ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ‪ F>fs‬ﺑﺎﺷﺪ ﺟﺴﻢ ﺗﺤﺖ ﺷﺘﺎب‬

‫در ﺻﻮرﺗﻴﻜﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻜﻞ ﺟﺴﻢ روي ﺳﻄﺢ ﺷﻴﺐ دار ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ دارﻳﻢ‪:‬‬

‫‪Mg‬‬

‫از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﻃﺒﻖ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺑﺮاي ﺑﻴﺸﻴﻨﻪ ‪) fs‬آﺳﺘﺎﻧﻪ ﻟﻐﺰش(ﻣﻲ ﺗﻮان ﻧﻮﺷﺖ ‪) fs=µsN‬از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻣﻨﻈﻮر از ‪ fs‬ﻫﻤﺎن ﺑﻴﺸﻴﻨﻪ آن ﻣﻲ‪-‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه اﻧﺪازﻫﮕﻴﺮي ﻣﻴﻜﻨﻴﻢ(‪ .‬ﺑﺎ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻛﺮدن ‪ N‬از راﺑﻄﻪ ﺑﺎﻻ ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ دارﻳﻢ‪:‬‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﻛﺎر آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﻓﻴﺰﻳﻚ ‪2‬‬ ‫‪18‬‬

‫ﺣﺎل اﮔﺮ ﺟﺴﻢ در اﺛﺮ ﻧﻴﺮوي وزﻧﺶ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺛﺎﺑﺖ روي ﺳﻄﺢ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﻠﻐﺰد‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺮاي ﺿﺮﻳﺐ اﺻﻄﻜﺎك‬
‫ﻟﻐﺰﺷﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺿﺮاﻳﺐ اﺻﻄﻜﺎك ﻣﻴﺎن ﺳﻄﺢ ﻳﻚ ﺟﺴﻢ و ﺳﻄﻮح زﻳﺮ آن روش ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ در اداﻣﻪ ﺑﻪ دو ﻧﻮع از آن ﻫﺎ‬
‫اﺷﺎره ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫روش اول‪:‬‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﻜﻞ ﻫﺮﮔﺎه ﺟﺴﻢ ‪ M2‬داراي ﻣﻘﺪاري ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ دﺳﺘﮕﺎه در ﺣﺎﻟﺖ آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﻛﻮﭼﻚ ﺟﺮم ‪ ،M2‬ﺟﺴﻢ ‪ M1‬ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫ﻫﺮﮔﺎه ﺟﺴﻢ ‪ M1‬روي ﺳﻄﺢ اﻓﻖ داراي ﺣﺮﻛﺘﻲ ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻌﺎدﻻت ﺑﺎﻻ ﺑﺎز ﻫﻢ ﺻﺎدق اﻧﺪ‪ .‬ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻧﻴﺮوي اﺻﻄﻜﺎك‬
‫اﻳﺴﺘﺎﻳﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻴﺮوي اﺻﻄﻜﺎك ﺟﻨﺒﺸﻲ را ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﻢ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻧﻴﺰ دارﻳﻢ‪:‬‬

‫روش دوم‪:‬‬
‫در ﺷﻜﻞ زﻳﺮ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺟﺮم ‪ M1‬را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮد ﺗﺎ دﺳﺘﮕﺎه در آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﻛﺎر آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﻓﻴﺰﻳﻚ ‪2‬‬ ‫‪19‬‬

‫در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ وزﻧﻪ ‪ M1‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ آﻣﺎده ﺣﺮﻛﺖ ﺑﻪ ﻃﺮف ﺑﺎﻻ ﻳﺎ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ‪ M1‬در ﺷﺮاﻳﻂ آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﺑﻪ ﻃﺮف ﺑﺎﻻ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻲ‬
‫ﺗﻮان ﻣﻌﺎدﻻت زﻳﺮ را ﺑﺮاﻳﺶ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫ﺑﺎ ﺟﺎﻳﮕﺬاري در رواﺑﻂ ﺑﺎﻻ ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫ﺑﺎ داﺷﺘﻦ ﺟﺮم وزﻧﻪ ﻫﺎي ‪ M1‬و ‪ M2‬و زاوﻳﻪ ﺳﻄﺢ ﺷﻴﺐ دار ‪ µs‬ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬در‬
‫ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻛﻪ ﺟﺮم ‪ M1‬ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻪ ﻃﺮف ﺑﺎﻻ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ‪ µk‬دارﻳﻢ‪:‬‬

‫روش ﺳﻮم‪:‬‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﻜﻞ ﻫﺮﮔﺎه زاوﻳﻪ ﺳﻄﺢ ﺷﻴﺐ دار را آن ﻗﺪر اﻓﺰاﻳﺶ دﻫﻴﻢ ﺗﺎ ﺟﺴﻢ ‪ M1‬در آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺣﺮﻛﺖ‬
‫ﺑﻪ ﻃﺮف ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺮاي وزﻧﻪ ﺧﻮاﻫﻴﻢ‬
‫داﺷﺖ‪:‬‬

‫ﻛﻪ ‪ θs‬زاوﻳﻪ ﺳﻄﺢ ﺷﻴﺐ دار در ﺣﺎﻟﺖ آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺣﺮﻛﺖ ‪ M1‬اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ اﮔﺮ ﺟﺴﻢ ‪ M1‬ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻪ ﻃﺮف ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﺪ‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ آورﻳﻢ‪:‬‬

‫روش اﻧﺠﺎم آزﻣﺎﻳﺶ‪:‬‬

‫ﻗﺴﻤﺖ اول‪:‬‬
‫ﺳﻄﺢ دﺳﺘﮕﺎه ﺷﻴﺒﺪار را ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﭽﻪ در روش اول اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺿﺮﻳﺐ اﺻﻄﻜﺎك ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺮاز ﻛﻨﻴﺪ و وزﻧﻪ ‪ M1‬را روي‬
‫ﺳﻄﺢ ﻗﺮار داده و آن را ﺗﻮﺳﻂ ﻧﺨﻲ ﺑﻪ ﻛﻔﻪ ﻧﮕﻪ دارﻧﺪه وزﻧﻪ ﻫﺎ ﻣﺘﺼﻞ ﻛﻨﻴﺪ و ﻧﺦ را از روي ﻗﺮﻗﺮه ﺑﮕﺬراﻧﻴﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻗﺮار دادن‬
‫وزﻧﻪ ﻫﺎﻳﻲ در داﺧﻞ ﻛﻔﻪ ﺣﺎﻟﺘﻲ را ﺑﻪ وﺟﻮد آورﻳﺪ ﻛﻪ ‪ M1‬از ﺣﺎﻟﺖ ﺳﻜﻮن ﺧﺎرج ﺷﻮد‪ .‬ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ وزﻧﻪ ﻛﻤﻲ از ﺟﺎﻳﺶ‬
‫ﺗﻜﺎن ﺑﺨﻮرد‪ .‬ﺑﺎ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺟﺮم ﻫﺎي ‪ M1‬و ‪) M2‬ﻛﻪ در آن‪ ،‬ﺟﺮم وزﻧﻪ ﻫﺎي داﺧﻞ ﻛﻔﻪ ‪ +‬ﺟﺮم ﻛﻔﻪ = ‪ µs ،(M2‬را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫ﻛﻨﻴﺪ و از روي آن ﻫﺎ ‪ µs‬ﻧﻬﺎﻳﻲ )‪ µs‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ( را ﺑﻴﺎﺑﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮدار ‪ M1‬ﺑﺮﺣﺴﺐ ‪ M2‬را در ﻳﻚ ﻛﺎﻏﺬ ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮي ﻳﺎ ﺑﺎ ﻧﺮم اﻓﺰار ‪ Excel‬رﺳﻢ ﻛﺮده و ﺑﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﻴﺐ ﻧﻤﻮدار ‪ µs‬را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮاﺣﻞ ﻓﻮق را ﺑﺮاي ﺳﻄﺢ دﻳﮕﺮ )ﺳﻄﺢ ﭘﻼﺳﺘﻴﻜﻲ و ﺳﻄﺢ آﻟﻮﻣﻴﻨﻴﻮﻣﻲ( ﺗﻜﺮار ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ‪ µk‬ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ ﺣﺎﻟﺘﻲ را ﺑﻪ وﺟﻮد‬
‫آورﻳﻢ ﻛﻪ ‪ M1‬ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺛﺎﺑﺖ روي ﺳﻄﺢ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺎ زدن ﺿﺮﺑﻪ ﻫﺎي ﺧﻔﻴﻔﻲ روي ﺳﻄﺢ ﺷﻴﺐ دار ﻣﻲ ﺗﻮان ﺟﺴﻢ‬
‫‪ M1‬را ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ وا داﺷﺖ‪.‬‬
‫‪ µk‬را از ﺗﻐﻴﻴﺮ دادن ﺟﺮم وزﻧﻪ ‪ M1‬ﺑﺮاي دو ﺳﻄﺢ ﭘﻼﺳﺘﻴﻜﻲ و آﻟﻮﻣﻴﻨﻴﻮﻣﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ آورﻳﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻨﺤﻨﻲ ‪ M1‬ﺑﺮﺣﺴﺐ ‪M2‬‬
‫را رﺳﻢ ﻛﺮده و از روي آن ‪ µ k‬را ﺑﻴﺎﺑﻴﺪ‪.‬‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﻛﺎر آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﻓﻴﺰﻳﻚ ‪2‬‬ ‫‪20‬‬

‫ﺳﻄﺢ ﻓﻠﺰي‬
‫‪M1‬‬ ‫‪M2‬‬ ‫‪µs‬‬ ‫‪M1‬‬ ‫‪M2‬‬ ‫‪µk‬‬

‫= ‪µs‬‬ ‫= ‪µk‬‬
‫ﺳﻄﺢ ﭘﻼﺳﺘﻴﻜﻲ‬
‫‪M1‬‬ ‫‪M2‬‬ ‫‪µs‬‬ ‫‪M1‬‬ ‫‪M2‬‬ ‫‪µk‬‬

‫= ‪µs‬‬ ‫= ‪µk‬‬

‫ﻗﺴﻤﺖ دوم‪:‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ در روش دوم اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺿﺮﻳﺐ اﺻﻄﻜﺎك ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﺳﻄﺢ ﺷﻴﺐ دار را در زاوﻳﻪ ﺛﺎﺑﺘﻲ ﻗﺮار دﻫﻴﺪ و وزﻧﻪ‬
‫ﻫﺎي ‪ M1‬و ‪ M2‬را روي آن ﺳﻮار ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﺷﺒﻴﻪ ﻗﺴﻤﺖ اول ﺑﺎ ﻗﺮار دادن وزﻧﻪ داﺧﻞ ﻛﻔﻪ‪ ،‬ﺟﺴﻢ ‪ M1‬را ﻳﻚ ﺑﺎر در آﺳﺘﺎﻧﻪ‬
‫ﺣﺮﻛﺖ و ﺑﺎر دﻳﮕﺮ در ﺣﺎﻟﺖ ﺣﺮﻛﺖ ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ ﻗﺮار دﻫﻴﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ M1‬و ‪ M2‬را در ﺟﺪول ﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﻳﺎدداﺷﺖ ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از رواﺑﻂ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه در ﻗﺴﻤﺖ ﺗﺌﻮري آزﻣﺎﻳﺶ ﺿﺮاﻳﺐ اﺻﻄﻜﺎك ‪ µs‬و ‪ µk‬را ﺑﺮاي ﺳﻄﻮح ﭘﻼﺳﺘﻴﻜﻲ و‬
‫آﻟﻮﻣﻴﻨﻴﻮﻣﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ آورﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻄﺢ ﻓﻠﺰي‬
‫‪M1‬‬ ‫‪M2‬‬ ‫‪µs‬‬ ‫‪M1‬‬ ‫‪M2‬‬ ‫‪µk‬‬

‫= ‪µs‬‬ ‫= ‪µk‬‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﻛﺎر آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﻓﻴﺰﻳﻚ ‪2‬‬ ‫‪21‬‬

‫ﺳﻄﺢ ﭘﻼﺳﺘﻴﻜﻲ‬
‫‪M1‬‬ ‫‪M2‬‬ ‫‪µs‬‬ ‫‪M1‬‬ ‫‪M2‬‬ ‫‪µk‬‬

‫= ‪µs‬‬ ‫= ‪µk‬‬

‫ﻗﺴﻤﺖ ﺳﻮم‪:‬‬
‫ﺟﺮم ‪ M1‬را روي ﺳﻄﺢ ﺷﻴﺐ دار ﻗﺮار داده و زاوﻳﻪ ﺳﻄﺢ را آرام آرام اﻓﺰاﻳﺶ دﻫﻴﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺟﺴﻢ از ﺣﺎل ﺳﻜﻮن ﺧﺎرج ﺷﺪ‬
‫ﻣﻘﺪار زاوﻳﻪ ‪ θs‬را ﻳﺎدداﺷﺖ ﻛﻨﻴﺪ و از روي آن ‪ µs = tan θs‬را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬آزﻣﺎﻳﺶ را ﺑﺮاي ﺟﺮم ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ وزﻧﻪ ‪M1‬‬
‫ﺑﺎ ﺳﻄﻮح ﺑﺎ ﺟﻨﺲ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ )ﭘﻼﺳﺘﻴﻜﻲ و آﻟﻮﻣﻴﻨﻴﻮﻣﻲ( ﺗﻜﺮار ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪ µk‬ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ زاوﻳﻪ ﺳﻄﺢ ﺷﻴﺐ دار‬
‫ﺿﺮﺑﺎت آراﻣﻲ ﺗﻮﺳﻂ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﺷﻴﺐ دار اﻋﻤﺎل ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺟﺴﻢ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺛﺎﺑﺖ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮد زاوﻳﻪ ﺳﻄﺢ‬
‫ﺷﻴﺐ دار را ﻳﺎدداﺷﺖ ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از راﺑﻄﻪ ‪ µk = tan θk‬ﻣﻘﺪار را ﺑﻴﺎﺑﻴﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻄﺢ ﻓﻠﺰي‬
‫‪M1‬‬ ‫‪θs‬‬ ‫‪θk‬‬ ‫‪µs‬‬ ‫‪µk‬‬

‫= ‪µs‬‬ ‫= ‪µk‬‬

‫ﺳﻄﺢ ﭘﻼﺳﺘﻴﻜﻲ‬
‫‪M1‬‬ ‫‪θs‬‬ ‫‪θk‬‬ ‫‪µs‬‬ ‫‪µk‬‬

‫= ‪µs‬‬ ‫= ‪µk‬‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﻛﺎر آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﻓﻴﺰﻳﻚ ‪2‬‬ ‫‪22‬‬

‫ﺳﺌﻮاﻻت‪:‬‬
‫‪ .1‬اﮔﺮ ﺳﻄﺤﻲ ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ ﻣﻌﻴﻨﻲ ﺻﻴﻘﻞ داده ﺷﻮد ﻣﻘﺎوﻣﺖ اﺻﻄﻜﺎك ﺑﻪ ﺟﺎي ﻛﻢ ﺷﺪن اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬آﻳﺎ ﻣﻲ‪-‬‬
‫‪ .2‬ﺗﻮاﻧﻴﺪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﺪ؟‬
‫‪ .3‬آﻳﺎ ﺿﺮﻳﺐ اﺻﻄﻜﺎك ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ‪ 1‬وﺟﻮد دارد؟ ﭼﻄﻮر؟‪-‬‬
‫‪ .4‬ﻧﻴﺮوي اﺻﻄﻜﺎك ﺑﻪ ﭼﻪ ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد؟‪-‬‬
‫‪ .5‬آﻳﺎ ﻧﻴﺮوي ﻻزم ﺑﺮاي آﻏﺎز ﺣﺮﻛﺖ و اداﻣﻪ آن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ ﻳﻜﺴﺎن اﺳﺖ؟ ﭼﻄﻮر؟‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﻛﺎر آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﻓﻴﺰﻳﻚ ‪2‬‬ ‫‪23‬‬

‫آزﻣﺎﻳﺶﺷﻤﺎره ‪3‬‬

‫آوﻧﮓ ﻛﺎﺗﺮ‬

‫ﻫﺪف آزﻣﺎﻳﺶ‪ :‬اﻧﺪاز ﻫﮕﻴﺮي ﺷﺘﺎب ﺛﻘﻞ زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ آوﻧﮓ ﻛﺎﺗﺮ‪.‬‬
‫وﺳﺎﻳﻞ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز‪ :‬آوﻧﮓ ﻛﺎرﺗﺮ ‪ -2‬زﻣﺎن ﺳﻨﺞ ‪ -3‬ﻣﺘﺮ ﻳﺎ ﺧﻂ ﻛﺶ‪.‬‬

‫ﺗﺌﻮري آزﻣﺎﻳﺶ‪:‬‬

‫ﺟﺴﻢ ﺻﻠﺐ ‪ M‬ﻛﻪﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺣﻮل ﻣﺤﻮر ‪ OZ‬ﻧﻮﺳﺎن ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬آوﻧﮓ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻳﺎ آوﻧﮓ ﻣﺮﻛﺐ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد و زﻣﺎن ﺗﻨﺎوب آن از راﺑﻄﻪ‬

‫ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﻛﻪدر اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ‪ T‬زﻣﺎن ﻧﻮﺳﺎن ﻛﺎﻣﻞ ﻛﻢ داﻣﻨﻪ آوﻧﮓ ﺣﻮل ﻣﺤﻮر و ‪ I‬ﻣﻤﺎن اﻳﻨﺮﺳﻲ آوﻧﮓ ﺣﻮل‬ ‫‪2‬‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺤﻮر‪ M ،‬ﺟﺮم آوﻧﮓ‪ g ،‬ﺷﺘﺎبﮔﺮاﻧﺶ و ‪ a‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﺮﻛﺰ ﺟﺮم آوﻧﮓ ﺗﺎ ﻣﺤﻮر ‪ OZ‬ﻧﻮﺳﺎن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬ﻛﻪاﮔﺮاﻳﻦ راﺑﻄﻪ را ﺑﺎ راﺑﻄﻪ‬

‫اﺳﺖﻳﻌﻨﻲ ﻣﻲﺗﻮان‬ ‫ﺑﺪﺳﺖﻣﻲ آﻳﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻃﻮل آوﻧﮓ ﺳﺎده ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ آوﻧﮓ ﻣﺮﻛﺐ ﻣﺴﺎوي‬ ‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪﻛﻨﻴﻢ‬ ‫‪2‬‬

‫از ﻣﺤﻮر ﻧﻮﺳﺎن آوﻧﮓ ﻓﺮضﻧﻤﻮد و ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﻣﺮﻛﺰ ﻧﻮﺳﺎن ﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻤﺎم ﺟﺮم آوﻧﮓ رادر ﻓﺎﺻﻠﻪ‬

‫ﻗﻀﻴﻪ ﻫﻮﻳﮕﻨﺲ‪ :‬اﮔﺮ ’‪ O‬و ‪ O‬دو ﻧﻘﻄﻪ در دو ﻃﺮف ﻣﺮﻛﺰ ﺟﺮم ﺟﺴﻢ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻏﻴﺮ ﻣﺘﻘﺎرن‬
‫ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ ﻛﻪ زﻣﺎن ﻧﻮﺳﺎن ﻛﺎﻣﻞ ‪ ،‬ﺣﻮل اﻳﻦ دو ﻣﺤﻮر ﻣﺴﺎوي ﺑﺎﺷﺪ‪ O O’ ،‬ﻣﺴﺎوي‬
‫ﻃﻮل آوﻧﮓ ﺳﺎده ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ آوﻧﮓ ﻣﺮﻛﺐ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺗﻌﺮﻳﻔﻲ ﻛﻪ در ﺑﺎﻻ ﻧﻤﻮدﻳﻢ ﻧﻘﺎط‬
‫’‪ O‬و ‪ O‬ﻣﺮﻛﺰ ﻧﻮﺳﺎن اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪاﻧﻴﻢ‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻤﺎن اﻳﻨﺮﺳﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﻮر ‪ OZ‬ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ ﻣﻤﺎن اﻳﻨﺮﺳﻲ ﺟﺴﻢ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﻮري ﻛﻪ ﻣﻮازي ‪ OZ‬ﺑﻮده و ازﻣﺮﻛﺰ ﺟﺮم ﻣﻲ ﮔﺬرد ﺑﻌﻼوه ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب ﺟﺮم ﺟﺴﻢ در‬
‫ﻛﻪ در آن‬ ‫ﻣﺠﺬور ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﺮﻛﺰ ﺟﺮم ﺟﺴﻢ ﺗﺎ اﻳﻦ ﻣﺤﻮر و اﮔﺮﻓﺮض ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‬
‫ﺑﻪ ‪ k‬ﺷﻌﺎع ژﻳﺮاﺳﻴﻮن ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬راﺑﻄﻪ زﻣﺎن ﻧﻮﺳﺎن ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺎ ﻣﻤﺎن اﻳﻨﺮﺳﻲ وﺟﺮم و ﻏﻴﺮه‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ در ﻣﻲ آﻳﺪ‪:‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫ﺣﺎل ﻃﺒﻖ ﻓﺮض ﻗﻀﻴﻪ ﭼﻮن زﻣﺎن ﻧﻮﺳﺎن ﺣﻮل ’‪ O‬و ‪ O‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ دارﻳﻢ‪:‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫⇒‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪:‬‬ ‫‪ .‬ﻗﺒﻼً داﺷﺘﻴﻢ‬ ‫راﺑﻄﻪ ﺑﺎﻻ در ﺻﻮرﺗﻲ درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ‬

 ‫دﺳﺘﻮر ﻛﺎر آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﻓﻴﺰﻳﻚ ‪2‬‬ ‫‪24‬‬

‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﮔﺮ دو ﻣﺤﻮر ﻧﻮﺳﺎن در دو ﻃﺮف ﻣﺮﻛﺰ ﺟﺮم ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ زﻣﺎن ﻧﻮﺳﺎن ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﻣﺴﺎوي ﺑﺎﺷﺪ ﻓﺎﺻﻠﻪ اﻳﻦ دو ﻣﺤﻮر‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و دوﻧﻘﻄﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺮﻛﺰ ﺟﺮم ﻗﺮﻳﻨﻪ‬ ‫ﻣﺴﺎوي ﻃﻮل آوﻧﮓ ﺳﺎده ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎ آوﻧﮓ ﻣﺮﻛﺐ اﺳﺖ در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫روش اﻧﺠﺎم آزﻣﺎﻳﺶ‪:‬‬

‫دﺳﺘﮕﺎه ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه از ﻣﻴﻠﻪ اي ﻛﻪ در دو ﻃﺮف آن دو ﺗﻴﻐﻪ ﺑﺮاي ﻧﻮﺳﺎن ﺗﻌﺒﻴﻪ ﺷﺪه و روي اﻳﻦ ﻣﻴﻠﻪ دو وزﻧﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ دﻳﺴﻚ ﻧﺼﺐ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪه ﻛﻪ ﻣﺤﻞ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ آن در روي ﻣﻴﻠﻪ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﭘﻴﭽﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺤﻞ دووزﻧﻪ ﻣﺮﻛﺰ ﺟﺮم دﺳﺘﮕﺎه را آﻧﻘﺪر‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﻛﻪ زﻣﺎن ﻧﻮﺳﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دو ﻣﺤﻮر ﻣﺴﺎوي ﺷﻮد‪.‬وزﻧﻪ اي ﻛﻪ ﺧﺎرج از دو ﻣﺤﻮر ﻗﺮار دارد ‪ 1000‬ﮔﺮم ووزﻧﻪ اي ﻛﻪ‬
‫داﺧﻞ دو ﺗﻴﻐﻪ اﺳﺖ ‪ 1400‬ﮔﺮم ﺟﺮم دارد‪.‬‬
‫وزﻧﻪ اي را ﻛﻪ ﺧﺎرج از دو ﻣﺤﻮر اﺳﺖ در ﻣﺤﻠﻲ روي ﻣﻴﻠﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮده )از وﺳﻂ ﻛﻤﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮ( و ﻣﺤﻞ‬
‫وزﻧﻪ داﺧﻞ را ‪ 5‬ﺳﺎﻧﺘﻲ ﻣﺘﺮ ‪ 5‬ﺳﺎﻧﺘﻲ ﻣﺘﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﻴﺪ و زﻣﺎن ﻧﻮﺳﺎن ﻛﺎﻣﻞ ﺣﻮل دو ﻣﺤﻮر را ﭘﻴﺪا ﻛﺮده‬
‫و ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮات زﻣﺎن را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻓﻮاﺻﻞ روي ﻛﺎﻏﺬ ﻣﻴﻠﻲ ﻣﺘﺮي رﺳﻢ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ اﻳﻦ دو ﻣﻨﺤﻨﻲ‬
‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را در ﻧﻘﻄﻪ اي ﻗﻄﻊ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و اﻳﻦ ﻫﻤﺎن زﻣﺎن ﻣﺸﺘﺮك اﺳﺖ وﻃﻮل آوﻧﮓ ﺳﺎده ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ‬
‫آوﻧﮓ ﻣﺮﻛﺐ ﻓﺎﺻﻠﻪ دو ﺗﻴﻐﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻣﺘﺮ ﻳﺎ ‪ 100‬ﺳﺎﻧﺘﻲ ﻣﺘﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺑﻴﺸﺘﺮوزﻧﻪ‬
‫ﻫﺰار ﮔﺮﻣﻲ را درﻓﺎﺻﻠﻪ ﻛﻤﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮ از وﺳﻂ ﻗﻄﻌﻪ ﺑﺎﻻﻳﻲ و ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ اﻧﺘﻬﺎي ﻣﻴﻠﻪ ﻧﺼﺐ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ ووزﻧﻪ‬
‫ﻫﺰار و ﭼﻬﺎرﺻﺪ ﮔﺮﻣﻲ را در ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻳﻚ دو ﺳﺎﻧﺘﻲ ﻣﺘﺮ از ﺗﻴﻐﻪ دوﻣﻲ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮده و ﻓﺎﺻﻠﻪ آﻧﺮا ﭘﻨﺞ‬
‫ﺳﺎﻧﺘﻲ ﻣﺘﺮ‪ ،‬ﭘﻨﺞ ﺳﺎﻧﺘﻲ ﻣﺘﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﻴﺪ و ﻧﺘﺎﻳﺞ را در ﺟﺪول ﻧﻮﺷﺘﻪ واز روي ﺟﺪول ﻣﻨﺤﻨﻲ را رﺳﻢ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ و ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ دﻗﻴﻖ ﺑﺎﺷﺪ ﻫﺮ ﺑﺎر ‪ 20‬ﻧﻮﺳﺎن ﻛﺎﻣﻞ را ﺑﺸﻤﺎرﻳﺪ و ازروي آن زﻣﺎن ﻳﻚ ﻧﻮﺳﺎن‬
‫ﻛﺎﻣﻞ را ﺑﺪﺳﺖ آورﻳﺪ‪ .‬روي ﻣﺤﻮرزﻣﺎن ﻫﺮﺳﺎﻧﺘﻲ ﻣﺘﺮ را ﻣﻌﺎدل ﻳﻜﺼﺪم ﺛﺎﻧﻴﻪ و روي ﻣﺤﻮر ‪ d‬ﻫﺮ دو‬
‫ﺳﺎﻧﺘﻲ ﻣﺘﺮ را ﻣﻌﺎدل ‪ 5‬ﺳﺎﻧﺘﻲ ﻣﺘﺮ ﻣﻴﻠﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﻛﺎر آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﻓﻴﺰﻳﻚ ‪2‬‬ ‫‪25‬‬

‫)‪d (cm‬‬ ‫)‪t1000 (s‬‬ ‫)‪T1000 (s‬‬ ‫)‪T1400 (s‬‬ ‫)‪T1400 (s‬‬
‫‪0‬‬

‫‪5‬‬

‫‪10‬‬

‫‪15‬‬

‫‪20‬‬

‫‪25‬‬

‫‪30‬‬

‫‪35‬‬

‫اﻛﻨﻮن ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از راﺑﻄﻪ زﻳﺮ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺷﺘﺎب ﮔﺮاﻧﺶ زﻣﻴﻦ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﭘﺲ ازﺑﺪﺳﺖ آوردن از روي ﻧﻤﻮدار و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻌﻠﻮم ﺑﻮدن‬
‫را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﻮد ‪:‬‬
‫‪4‬‬
‫‪2‬‬ ‫→‬
‫∆‬
‫را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬ ‫∆و‬ ‫ﺣﺎﺻﻞ از آزﻣﺎﻳﺶ ﺧﻄﺎي ﻣﺎﻛﺰﻳﻤﻢ ﻧﺴﺒﻲ‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﻛﺎر آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﻓﻴﺰﻳﻚ ‪2‬‬ ‫‪26‬‬

‫آزﻣﺎﻳﺶﺷﻤﺎره ‪4‬‬

‫ﻓﻨﺮﻫﺎ‬
‫ﻫﺪف آزﻣﺎﻳﺶ‪ :‬ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻓﻨﺮﻫﺎ‬
‫وﺳﺎﻳﻞ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ‪:‬ﭘﺎﻳﻪ ﻧﮕﻬﺪارﻧﺪه ﻓﻨﺮﻫﺎ‪ ،‬ﺧﻂ ﻛﺶ‪ ،‬وزﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﭘﺎﻳﻪ ﺑﺮاي ﺳﻮار ﻛﺮدن وزﻧﻪ ﻫﺎ‬

‫ﺗﺌﻮري آزﻣﺎﻳﺶ‪:‬‬
‫ﻧﻴﺮوي ﻛﺸﺴﺎﻧﻲ )ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻨﺪه( ﻓﻨﺮ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻧﻮع از ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻛﺸﺴﺎﻧﻲ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻮن ﻧﻴﺮوي ﺟﺎذﺑﻪ ﺑﻴﻦ اﺗﻤﻬﺎي ﻳﻚ ﻣﻮﻟﻜﻮل‬
‫ﻳﺎ ﻧﻴﺮوي ﺟﺎذﺑﻪ ﺑﻴﻦ اﺗﻤﻬﺎي ﻳﻚ ﺟﺎﻣﺪ ﺑﻠﻮري را اﻏﻠﺐ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻛﺸﺴﺎﻧﻲ ﻓﻨﺮﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎﺳﺖ ﺗﻘﺮﻳﺐ ﻣﻲزﻧﻨﺪ‪ .‬در‬
‫اواﺳﻂ ﻗﺮن ﻫﻔﺪﻫﻢ‪ ،‬ﻫﻮك ﻛﺸﻒ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﻴﺰان ﻛﺸﻴﺪﮔﻲ ﻓﻨﺮ در ﻫﺮ دو ﺣﺎﻟﺖ ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻧﺒﺴﺎط ﻳﺎ اﻧﻘﺒﺎض ﻓﻨﺮ ﺷﻮد ﺑﺎ‬
‫ﻣﻴﺰان اﻳﻦ ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻴﺮوي اﻋﻤﺎل ﺷﺪه از ﻃﺮف ﻳﻚ ﻓﻨﺮ ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪه ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻫﻮك ﺑﺎ راﺑﻄﻪ زﻳﺮ داده‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫ﺑﻄﻮر‬ ‫ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ اﻧﺘﻬﺎي ﻓﻨﺮ از وﺿﻌﻴﺖ ﺗﻌﺎدل آن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺰرﮔﻲ‬ ‫در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﻘﺪاري ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻓﻨﺮ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد و‬
‫ﺧﻄﻲ ﺑﺎ ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻋﻼﻣﺖ ﻣﻨﻔﻲ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻧﻴﺮوي ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻨﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻴﺮوي ﻓﻨﺮ ﻫﻤﻮاره در ﺟﻬﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺎﻳﻞ اﺳﺖ ﻓﻨﺮ را ﺑﻪ ﻃﻮل اوﻟﻴﻪ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﻧﻴﺮوﻳﻲ ﻛﻪ از ﻗﺎﻧﻮن ﻫﻮك‬
‫ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺮوي ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻨﺪه ﺧﻄﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻓﻨﺮ ﺗﻮﺳﻂ ﻧﻴﺮوي ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﺸﻴﺪه در آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪،‬آﻧﮕﺎه ‪0‬‬
‫ﻓﺸﺮده‬ ‫و ﻣﻨﻔﻲ و ﺟﻬﺖ آن ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﺒﺪأ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻓﻨﺮ ﺗﻮﺳﻂ‬
‫و ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن ﻫﻮك ﺗﺠﺮﺑﻲ اﺳﺖ و‬ ‫ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪0‬‬
‫ﺑﺮاي ﺟﺎﺑﺠﺎﺋﻴﻬﺎي ﺑﺰرگ ﺻﺎدق ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫روش اﻧﺠﺎم آزﻣﺎﻳﺶ‪:‬‬

‫اﻟﻒ( ﻓﻨﺮي را از ﭘﺎﻳﻪ ﻧﮕﻬﺪارﻧﺪه آوﻳﺰان ﻛﻨﻴﺪ ‪.‬درﻛﻨﺎر آن ﻳﻚ ﺧﻂ ﻛﺶ ﻣﺪرج ﻗﺮار دارد ﻣﻜﺎن اﻧﺘﻬﺎي ﻓﻨﺮ را از روي ﺧﻂ ﻛﺶ‬
‫ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ وزﻧﻬﺎي ﺑﺎ ﺟﺮم ﻣﻌﻠﻮم را ﺑﻪ ﻓﻨﺮ ﻣﺘﺼﻞ ﻛﻨﻴﺪ ‪.‬ﺑﻌﺪ از ﺗﻌﺎدل دوﺑﺎره ﻣﺤﻞ اﻧﺘﻬﺎي ﻓﻨﺮ را ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ و ﻣﻘﺪار اﻓﺰاﻳﺶ ﻃﻮل را‬
‫اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ وزﻧﻪ در ﺗﻌﺎدل اﺳﺖ ﻧﻴﺮوي وزن و ﻧﻴﺮوي ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻨﺪه ﻓﻨﺮ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮاﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬دارﻳﻢ‪:‬‬

‫‪D‬‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﻛﺎر آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﻓﻴﺰﻳﻚ ‪2‬‬ ‫‪27‬‬

‫از راﺑﻄﻪ ﻓﻮق ﺿﺮﻳﺐ ﺳﺨﺘﻲ ﻓﻨﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ ‪.‬اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺑﺮاي وزﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﻴﺰ اﻧﺠﺎم دﻫﻴﺪ و از ﻧﺘﺎﻳﺞ آن ﻫﺎ ﺿﺮﻳﺐ ﺳﺨﺘﻲ‬
‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻓﻨﺮ را ﺑﻴﺎﺑﻴﺪ ‪.‬ﻣﺮاﺣﻞ ﻓﻮق را ﺑﺮاي ‪ 2‬ﻓﻨﺮ ﺑﺎ ﺿﺮاﻳﺐ ﺳﺨﺘﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻧﺠﺎم داده و ﺑﺎ ﭘﺮ ﻛﺮدن ﺟﺪول زﻳﺮ ﺿﺮﻳﺐ ﺳﺨﺘﻲ آن ﻫﺎ‬
‫را ﺣﺴﺎب ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻓﻨﺮ ‪1‬‬ ‫ﻓﻨﺮ ‪2‬‬
‫)‪M(gr‬‬ ‫‪Dx‬‬ ‫‪k‬‬ ‫‪Dx‬‬ ‫‪k‬‬

‫=‪K1‬‬ ‫=‪K2‬‬

‫ب( ﺑﻪ ﻫﻢ ﺑﺴﺘﻦ ﻓﻨﺮﻫﺎ ﺑﺼﻮرت ﺳﺮي‪:‬‬

‫ﻫﺮﮔﺎه دو ﻓﻨﺮ ﺑﺎ ﺿﺮاﻳﺐ ﺳﺨﺘﻲ ‪ k1‬و ‪ k2‬را ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﺮي از ﻧﻘﻄﻪ اي آوﻳﺰان ﻛﻨﻴﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دو ﻓﻨﺮ‬
‫ﻣﻌﺎدل ﻓﻨﺮ ﺟﺪﻳﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﺳﺨﺘﻲ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ از ﻫﺮﻳﻚ از دو ﻓﻨﺮ) ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ (‬
‫دارد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ اﮔﺮ ﻧﻴﺮوي ‪ F‬ﺑﺮ آن وارد ﺷﻮد اﻓﺰاﻳﺶ ﻃﻮﻟﻲ ﻣﻌﺎدل ‪ Dx‬ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ ‪.‬ﭘﺲ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲ ﮔﺮدد ﻛﻪ ارﺗﺒﺎط اﻳﻦ ﺿﺮﻳﺐ ﺳﺨﺘﻲ ﺑﺎ ﺿﺮﻳﺐ‬ ‫ﺿﺮﻳﺐ ﺳﺨﺘﻲ آن از راﺑﻄﻪ‬
‫‪D‬‬
‫ﺳﺨﺘﻲ ﻫﺮﻳﻚ از ﻓﻨﺮﻫﺎ از راﺑﻄﻪ زﻳﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪:‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬
‫ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻴﻖ درﺳﺘﻲ راﺑﻄﻪ ذﻛﺮ ﺷﺪه دو ﻓﻨﺮ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺘﻮاﻟﻲ ﺑﻪ ﻫﻢ ﺑﺒﻨﺪﻳﺪ و ﺷﺒﻴﻪ ﻗﺴﻤﺖ )اﻟﻒ(‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﺳﺨﺘﻲ ﻓﻨﺮ ﻧﻬﺎﻳﻲ را ﺑﻴﺎﺑﻴﺪ‪ .‬ﻣﻘﺪار ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه را ﺑﺎ ﻣﻘﺪار ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه از راﺑﻄﻪ ﻧﻈﺮي‬
‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻬﻢ ﺑﺴﺘﻦ ﺳﺮي دو ﻓﻨﺮ‬

‫‪M‬‬ ‫‪Dx‬‬ ‫‪Ktot‬‬

‫ﻣﻘﺪار ﻧﻈﺮي‬
‫=‪tot‬‬ ‫=‪Ktot‬‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﻛﺎر آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﻓﻴﺰﻳﻚ ‪2‬‬ ‫‪28‬‬

‫ب( ﺑﻪ ﻫﻢ ﺑﺴﺘﻦ ﻓﻨﺮﻫﺎ ﺑﺼﻮرت ﻣﻮازي‪:‬‬

‫ﻫﺮﮔﺎه وزﻧﻪ اي را ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﻜﻞ ﺑﻪ اﻧﺘﻬﺎي دو ﻓﻨﺮ ﺑﺎ ﺛﺎﺑﺖ ‪ k1‬و ‪ k2‬وﺻﻞ ﻛﻨﻴﺪ و ﻧﻴﺮوي ‪ F‬را ﻃﻮري ﺑﺮ ﻣﻴﻠﻪ وارد ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ دو ﻓﻨﺮ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲ ﮔﺮدد ﻛﻪ راﺑﻄﻪ اش ﺑﺎ ﺿﺮﻳﺐ ﺳﺨﺘﻲ ﻫﺮ ﻛﺪام از‬ ‫ﺑﺎ اﻧﺪازه ‪ Dx‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻃﻮل دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﺳﺨﺘﻲ آن از راﺑﻄﻪ‬
‫‪D‬‬
‫ﻓﻨﺮﻫﺎ ﻃﺒﻖ راﺑﻄﻪ زﻳﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪:‬‬
‫‪K=K1+K2‬‬
‫ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم آزﻣﺎﻳﺶ دو ﻓﻨﺮ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻮازي ﺑﺴﺘﻪ و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻗﺴﻤﺖ)ب( ﺿﺮﻳﺐ ﺳﺨﺘﻲ ﻧﻬﺎﻳﻲ آن را ﺑﻴﺎﺑﻴﺪ ‪.‬ﻣﻘﺪار ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه را‬
‫ﺑﺎ ﻣﻘﺪار ﻧﻈﺮي ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻬﻢ ﺑﺴﺘﻦ ﻣﻮازي دو ﻓﻨﺮ‬
‫‪M‬‬ ‫‪Dx‬‬ ‫‪Ktot‬‬

‫=‪tot‬‬

‫ﻣﻘﺪار ﻧﻈﺮي‬
‫=‪Ktot‬‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﻛﺎر آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﻓﻴﺰﻳﻚ ‪2‬‬ ‫‪29‬‬

‫آزﻣﺎﻳﺶﺷﻤﺎره ‪5‬‬

‫ﻣﻴﺰ ﻧﻴﺮو‬
‫ﻫﺪف آزﻣﺎﻳﺶ ‪:‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺑﺮآﻳﻨﺪ ﻧﻴﺮوﻫﺎ و ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﻌﺎدل ﻧﻴﺮوﻫﺎ در ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫وﺳﺎﻳﻞ آزﻣﺎﻳﺶ ‪ :‬ﻣﻴﺰ ﻧﻴﺮو‪ ،‬وزﻧﻪ ﺑﺎ ﺟﺮﻣﻬﺎي ﻣﺘﻔﺎوت‬

‫ﺗﺌﻮري آزﻣﺎﻳﺶ‪:‬‬
‫ﺗﻌﺪادي از ﻛﻤﻴﺖ ﻫﺎي ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ﻳﻚ ﻋﺪد )ﻣﻘﺪار( ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺗﻌﺪاد دﻳﮕﺮي از ﻛﻤﻴﺖ ﻫﺎ ﺑﺮاي‬
‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪن ﻋﻼوه ﺑﺮﻣﻘﺪار ﺑﺎﻳﺪ ﺟﻬﺘﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﻣﺸﺨﺺ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻛﻤﻴﺖ ﻫﺎي دﺳﺘﻪ اول را ﻛﻤﻴﺖ ﻫﺎي اﺳﻜﺎﻟﺮ)ﻳﺎ ﻋﺪدي( و دﺳﺘﻪ دوم را ﻛﻤﻴﺖ ﻫﺎي ﺑﺮداري ﮔﻮﻳﻴﻢ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﻤﻴﺖ ﻫﺎي اﺳﻜﺎﻟﺮ ﻣﻲ‬
‫ﺗﻮان ﺟﺮم‪ ،‬زﻣﺎن‪ ،‬ﻛﺎر و اﻧﺮژي را ﻧﺎم ﺑﺮد و ﻛﻤﻴﺖ ﻫﺎي ﺑﺮداري از ﻗﺒﻴﻞ ﺳﺮﻋﺖ‪ ،‬ﺷﺘﺎب و ﻧﻴﺮو ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬ﻣﻘﺪارﻛﻤﻴﺖ ﻫﺎي اﺳﻜﺎﻟﺮ‬
‫ﺑﺎ اﻋﺪاد ﺟﺒﺮي ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ و ﺟﻤﻊ و ﺗﻔﺮﻳﻖ و ﺿﺮب و ﺗﻘﺴﻴﻢ آﻧﻬﺎ ﺗﺎﺑﻊ ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻋﻤﺎل ﺟﺒﺮي ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻋﺪاد‬
‫ﺟﺒﺮي ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺟﻤﻊ و ﺗﻔﺮﻳﻖ و ﺿﺮب و ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و اﻣﺎ اﻳﻦ اﻋﻤﺎل ﺑﺮاي ﻛﻤﻴﺖ ﻫﺎي ﺑﺮداري ﺑﻪ ﺻﻮرت دﻳﮕﺮي ﺗﻌﺮﻳﻒ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻧﺤﻮ دﻳﮕﺮي اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﻛﻤﻴﺖ ﻫﺎي ﺑﺮداري را ﺑﺎ ﺑﺮدارﻛﻪ ﻳﻚ ﭘﺎره ﺧﻂ ﺟﻬﺖ دار ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و داراي ﻣﻘﺪار‪،‬‬
‫ﺟﻬﺖ و اﻣﺘﺪاد اﺳﺖ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻨﺪ و ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ در اداﻣﻪ ﻣﻲ آﻳﺪ‪ ،‬ﺟﻤﻊ و ﺗﻔﺮﻳﻖ و ﺿﺮب اﻳﻦ ﻛﻤﻴﺖ ﻫﺎ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺑﺮدار‪:‬‬
‫ﺑﺮدارﻳﻚ ﭘﺎره ﺧﻂ ﺟﻬﺖ دار اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﻮل آن ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻣﻘﺪار آن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻳﻚ ﭘﻴﻜﺎن ﻧﻤﺎﻳﺶ داده ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺿﺮب ﻳﻚ ﻋﺪد )اﺳﻜﺎﻟﺮ( در ﻳﻚ ﺑﺮدار‪:‬‬
‫اﻳﻦ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‬ ‫و اﮔﺮ ‪0‬‬ ‫و ﺑﻪ ﻃﻮل | |‬ ‫اﻳﻦ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺑﺮداري در اﻣﺘﺪاد ﺑﺮدار‬ ‫اﮔﺮ ‪0‬‬
‫ﺑﺮداري در ﺧﻼف ﺟﻬﺖ ﺑﺮدار و ﺑﻪ ﻃﻮل | || |‬
‫ﺟﻤﻊ ﺑﺮدارﻫﺎ‪:‬‬
‫ﺑﺮاي ﺟﻤﻊ ﻛﺮدن ﻛﻤﻴﺖ ﻫﺎي ﺑﺮداري روش ﻫﺎي ﺧﺎﺻﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ در ذﻳﻞ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﺷﺎره ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻟﻒ( روش ﻣﺘﻮازي اﻻﺿﻼع‪:‬‬
‫در اﻳﻦ روش از ﻳﻚ ﻧﻘﻄﻪ دﻟﺨﻮاه‪ ،‬ﻫﻤﺴﻨﮓ ﺑﺮدارﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬رﺳﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻗﻄﺮ ﻣﺘﻮازي اﻻﺿﻼع ﻛﻪ‬
‫از اﻳﻦ دو ﺑﺮدار ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ ﮔﺮدد ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ اﻳﻦ دو ﺑﺮدار اﺳﺖ‪.‬‬

‫ب( روش ﻣﺜﻠﺚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﺿﻠﻌﻲ‪:‬‬

‫در اﻳﻦ روش از ﻳﻚ ﻧﻘﻄﻪ دﻟﺨﻮاه ﺑﺮداري ﻫﻤﺴﻨﮓ ﻳﻜﻲ از ﺑﺮدارﻫﺎ رﺳﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ و ﺳﭙﺲ از اﻧﺘﻬﺎي آن ﺑﺮداري ﻫﻤﺴﻨﮓ ﺑﺮدار‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﻛﺎر آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﻓﻴﺰﻳﻚ ‪2‬‬ ‫‪30‬‬

‫دوم رﺳﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﮔﺮ اﺑﺘﺪاي ﺑﺮدار اول را ﺑﻪ اﻧﺘﻬﺎي ﺑﺮدار دوم وﺻﻞ ﻛﻨﻴﻢ ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ دو ﺑﺮدار ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪.‬‬

‫اﮔﺮ ﺟﻤﻊ ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي ﺑﺮدار را ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ روش اﻧﺠﺎم دﻫﻴﻢ ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ از اﻧﺘﻬﺎي ﻫﺮ ﺑﺮدار‪ ،‬ﺑﺮداري ﻫﻤﺴﻨﮓ ﻳﻜﻲ از ﺑﺮدارﻫﺎ‬
‫رﺳﻢ ﻛﻨﻴﻢ و ﺳﭙﺲ از اﺑﺘﺪاي ﺑﺮدار اول ﺑﻪ اﻧﺘﻬﺎي ﺑﺮدار آﺧﺮ وﺻﻞ ﻛﻨﻴﻢ اﻳﻦ ﺑﺮدار ﺟﻤﻊ ﻛﻞ ﺑﺮدارﻫﺎي ﻗﺒﻠﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ج( روش ﺗﺠﺰﻳﻪ‪:‬‬

‫دراﻳﻦ روش اﺑﺘﺪا ﻛﻠﻴﻪ ﺑﺮدارﻫﺎ را درﻳﻚ دﺳﺘﮕﺎه ﻣﺨﺘﺼﺎت رﺳﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ و ﺳﭙﺲ ﺗﻚ ﺗﻚ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ روي ﻣﺤﻮرﻫﺎ ﺗﺠﺰﻳﻪ ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آن ﻫﻤﻨﻪ ﻫﺎي اﻓﻘﻲ را ﺟﻤﻊ ﺟﺒﺮي ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ و ﻫﻤﻨﻪ ﻫﺎي ﻗﺎﺋﻢ را ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺟﻤﻊ ﺟﺒﺮي ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ و ﺣﺎﺻﻞ اﻳﻦ دو‬
‫ﻫﻤﻨﻪ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺮآﻳﻨﺪ ﻣﺆﻟﻔﻪ ﻫﺎي اﻓﻘﻲ و ﻗﺎﺋﻢ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻗﻄﺮﻣﺴﺘﻄﻴﻞ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ازآﻧﻬﺎ ﺟﻤﻊ ﻛﻞ ﺑﺮدارﻫﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﻛﺎر آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﻓﻴﺰﻳﻚ ‪2‬‬ ‫‪31‬‬

‫اﻧﺪازه و زاوﻳﻪ اي ﻛﻪ ﺑﺮآﻳﻨﺪ دو ﺑﺮدار ﺑﺎ ﻣﺤﻮر ﻣﻲ ﺳﺎزد‪ ،‬ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﻮﻟﻔﻪ ﻫﺎي‬

‫اﻓﻘﻲ و ﻗﺎﺋﻢ آن دو ﺑﺮدار‪ ،‬از راﺑﻄﻪ زﻳﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪:‬‬

‫روش اﻧﺠﺎم آزﻣﺎﻳﺶ‪:‬‬

‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ دو ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻧﻴﺮو در ﻳﻚ ﻧﻘﻄﻪ ﺑﺮ ﻳﻚ ﺟﺴﻢ اﺛﺮ ﻛﻨﻨﺪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺟﺎي آﻧﻬﺎ ﻳﻚ ﻧﻴﺮو ﻗﺮار داد ﻛﻪ آن را ﺑﺮآﻳﻨﺪ آن ﻧﻴﺮوﻫﺎ ﻣﻲ‬
‫ﻧﺎﻣﻴﻢ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﻣﺎدي ﺗﺤﺖ اﺛﺮ اﻳﻦ ﭼﻨﺪ ﻧﻴﺮو در ﺣﺎل ﺗﻌﺎدل ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮآﻳﻨﺪ اﻳﻦ ﻧﻴﺮوﻫﺎ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻻزم ﺑﻪ ﻳﺎد آوري اﺳﺖ ﻛﻪ اوﻻً زاوﻳﻪ ﺑﻴﻦ ﺑﺮدارﻫﺎ از روي ﺻﻔﺤﻪ ﻣﺪرج ﻣﻴﺰ ﻧﻴﺮو ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻨﻈﻴﻢ اﺳﺖ و ﺛﺎﻧﻴﺎً ﻧﻴﺮوﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ وزﻧﻪ‬
‫ﻫﺎ و ﻗﻼب ﻫﺎ ﺑﺮﻧﺦ وارد ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﮔﺮم ﻧﻴﺮو ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﮔﻴﺮه ﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد و ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺟﺪول ﺑﻪ ﺳﻪ ﻧﺦ ﻧﻴﺮوﻫﺎﻳﻲ را ﺗﺤﺖ زواﻳﺎي داده ﺷﺪه وارد ﺳﺎزﻳﺪ و ﺑﺎ روش ﻫﺎي ﺟﻤﻊ‬
‫ﺑﺮداري ﺑﺮآﻳﻨﺪ اﻳﻦ ﻧﻴﺮوﻫﺎ را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ و ﺳﭙﺲ ﻧﻴﺮوي ﻻزم ﺑﺮاي ﺑﺮﻗﺮاري ﺗﻌﺎدل را ﺑﻄﻮرﻋﻤﻠﻲ ﺑﺪﺳﺖ آورﻳﺪ‪ .‬ﻃﻮل و زاوﻳﻪ‬
‫ﺑﺮدار ﭼﻬﺎرم را ﻛﻪ از دو ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ و ﻋﻤﻠﻲ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه اﻧﺪ در ﺟﺪول درج ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮدار ﺑﺮآﻳﻨﺪ‬
‫ﺑﺮدار ‪A‬‬ ‫ﺑﺮدار ‪B‬‬ ‫ﺑﺮدار ‪C‬‬ ‫ﺑﺮدار ﺑﺮآﻳﻨﺪ )ﻋﻤﻠﻲ(‬
‫) ﺗﺌﻮري(‬
‫اﻧﺪازه‬ ‫زاوﻳﻪ‬ ‫اﻧﺪازه‬ ‫زاوﻳﻪ‬ ‫اﻧﺪازه‬ ‫زاوﻳﻪ‬ ‫اﻧﺪازه‬ ‫زاوﻳﻪ‬ ‫اﻧﺪازه‬ ‫زاوﻳﻪ‬
‫)‪(grf‬‬ ‫)درﺟﻪ(‬ ‫)‪(grf‬‬ ‫)درﺟﻪ(‬ ‫)‪(grf‬‬ ‫)درﺟﻪ(‬ ‫)‪(grf‬‬ ‫)درﺟﻪ(‬ ‫)‪(grf‬‬ ‫)درﺟﻪ(‬

‫‪150‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪200‬‬

‫‪120‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪170‬‬ ‫‪250‬‬

‫‪180‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪170‬‬ ‫‪250‬‬ ‫‪240‬‬

‫‪100‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪170‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪300‬‬

‫‪50‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪300‬‬

‫‪200‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪180‬‬ ‫‪150‬‬ ‫‪330‬‬

 ‫دﺳﺘﻮر ﻛﺎر آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﻓﻴﺰﻳﻚ ‪2‬‬ ‫‪32‬‬

‫آزﻣﺎﻳﺶﺷﻤﺎره ‪6‬‬

‫اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﭼﮕﺎﻟﻲ ﺑﻪ روش ارﺷﻤﻴﺪس‬

‫ﻫﺪف آزﻣﺎﻳﺶ ‪ :‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ارﺷﻤﻴﺪس وﻣﻮارد اﺳﺘﻔﺎده از آن‬
‫وﺳﺎﻳﻞ آزﻣﺎﻳﺶ‪ :‬ﻧﻴﺮوﺳﻨﺞ‪ ،‬ﮔﻴﺮه و ﭘﺎﻳﻪ‪ ،‬ﭘﻲ ﺳﺖ ‪ ,‬ﺑﺸﺮ ‪ ,‬وزﻧﻪ‬

‫ﺗﺌﻮري آزﻣﺎﻳﺶ‪:‬‬
‫وﻗﺘﻲ ﺟﺴﻤﻲ درﺳﻴﺎﻟﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد ازﻃﺮف ﺳﻴﺎل ﻧﻴﺮوﻳﻲ ﺑﻪ آن وارد ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺟﻬﺖ آن ﻋﻜﺲ ﺟﻬﺖ ﻧﻴﺮوي وزن ﺟﺴﻢ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﻛﻪ آن را ﻧﻴﺮوي ارﺷﻤﻴﺪس ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬درﻧﺘﻴﺠﻪ وزن ﺟﺴﻢ درداﺧﻞ ﺳﻴﺎل ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻛﻤﺘﺮاز وزن ﺣﻘﻴﻘﻲ آن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬وزن ﻳﻚ ﺟﺴﻢ‬
‫رادرﺧﻼ وزن ﺣﻘﻴﻘﻲ آن ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ وﻟﻲ دراﻏﻠﺐ آزﻣﺎﻳﺶ ﻫﺎ وزن ﺟﺴﻢ درﻫﻮا را وزن ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺟﺴﻢ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲ آورﻧﺪ وآﻧﺮا ﺑﺎ ‪P‬‬
‫ﻳﺎ ‪ W‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫وزن ﻇﺎﻫﺮي ﻳﻚ ﺟﺴﻢ‪ ،‬وزن آن ﺟﺴﻢ درداﺧﻞ ﻳﻚ ﺳﻴﺎل ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ودرواﻗﻊ وزن ﻇﺎﻫﺮي ﺑﺮآﻳﻨﺪ ﻧﻴﺮوي وزن ﺣﻘﻴﻘﻲ وﻧﻴﺮوي‬
‫ارﺷﻤﻴﺪس اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺪازه ﻧﻴﺮوي ارﺷﻤﻴﺪس ﻛﻪ ازﻃﺮف ﻣﺎﻳﻊ درﺧﻼف ﺟﻬﺖ ﻧﻴﺮوي وزن ﺑﺮﺟﺴﻢ اﺛﺮﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺑﺮاﺑﺮﺑﺎ وزن ﺳﻴﺎل )ﻣﺎﻳﻊ(‬
‫ﺟﺎﺑﺠﺎ ﺷﺪه ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎ ‪ R‬ﻧﺸﺎن داده ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪,‬‬ ‫‪ ,‬وزن ﻇﺎﻫﺮي‬ ‫‪ ,‬وزن ﺣﻘﻴﻘﻲ‬ ‫وزن ﺳﻴﺎل‬

‫روش اﻧﺠﺎم آزﻣﺎﻳﺶ‪:‬‬

‫ﻧﻴﺮوﺳﻨﺞ را ﺣﺎﻟﺖ آوﻳﺨﺘﻪ ﻗﺮار داده و ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ وزﻧﻪ اي از ﻗﻼب آن آوﻳﺰان ﻛﻨﻴﺪ ﺧﻄﺎي ﺻﻔﺮ آن را ﺑﺪﺳﺖ آورده و از اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي‬
‫ﻫﺎي ﺑﻌﺪي ﻛﻢ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫اﺑﺘﺪا وزن وزﻧﻪ را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده ازﻧﻴﺮوﺳﻨﺞ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي وﺛﺒﺖ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪ .‬ﺣﺎل وزﻧﻪ را ﺑﻪ آراﻣﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﺷﻞ ﻛﺮدن ﭘﻴﭻ ﮔﻴﺮه وارد آب‬
‫ﺑﺸﺮﻛﺮده ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﻛﺎﻣﻼ درآب ﻏﻮﻃﻪ ورﺷﻮد‪ ،‬ﻋﺪدي را ﻛﻪ ﻧﻴﺮوﺳﻨﺞ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻳﺎدداﺷﺖ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ و ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻧﻴﺮوي‬
‫ارﺷﻤﻴﺪس ﺑﺮاﺑﺮ وزن آب ﻫﻢ ﺣﺠﻢ ﺟﺴﻢ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫وزن ﺣﻘﻴﻘﻲ وﻧﻴﺮوي ارﺷﻤﻴﺪس را وﻫﻤﭽﻨﻴﻦ وزن ﻇﺎﻫﺮي ﭘﻴﺴﺘﻮن راﻣﺸﺨﺺ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬درﺳﺘﻲ راﺑﻄﻪ ﺑﺎﻻ را ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺟﺎي‬
‫آب‪ ،‬ﻣﺎﻳﻊ دﻳﮕﺮي ﻣﺎﻧﻨﺪ آب ﻧﻤﻚ اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮده وآزﻣﺎﻳﺶ رااﻧﺠﺎم دﻫﻴﺪ‪ .‬ﺟﺪول زﻳﺮ راﻛﺎﻣﻞ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬

‫‪P‬‬ ‫‪R‬‬
‫وزن ﺣﻘﻴﻔﻲ‬ ‫وزن ﻇﺎﻫﺮي‬ ‫ﻧﻴﺮوي ارﺷﻤﻴﺪس‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﻛﺎر آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﻓﻴﺰﻳﻚ ‪2‬‬ ‫‪33‬‬

‫آزﻣﺎﻳﺶﺷﻤﺎره ‪7‬‬

‫اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ارزش آﺑﻲ ﻛﺎﻟﺮﻳﻤﺘﺮ‬

‫ﻫﺪف آزﻣﺎﻳﺶ ‪ :‬اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ارزش آﺑﻲ ﻛﺎﻟﺮﻳﻤﺘﺮ‬
‫وﺳﺎﻳﻞ آزﻣﺎﻳﺶ‪ :‬ﺗﺮازو‪ ،‬ﻫﻴﺘﺮ‪ ،‬ﻛﺎﻟﺮﻳﻤﺘﺮ ‪ ,‬ﺑﺸﺮ ‪ ,‬دﻣﺎﺳﻨﺞ‬

‫ﺗﺌﻮري آزﻣﺎﻳﺶ‪:‬‬
‫ارزش آﺑﻲ ﻛﺎﻟﺮﻳﻤﺘﺮ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻘﺪار آﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻇﺮﻓﻴﺖ ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ آن ﺑﺎ ﻇﺮﻓﻴﺖ ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ ﻛﺎﻟﺮﻳﻤﺘﺮ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻇﺮﻓﻴﺖ ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ‬
‫ﻛﺎﻟﺮﻳﻤﺘﺮ )ارزش آﺑﻲ ﻛﺎﻟﺮﻳﻤﺘﺮ( از راﺑﻄﻪ ي زﻳﺮ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻴﺸﻮد‪:‬‬

‫در راﺑﻄﻪ ي ﻓﻮق ‪ mi‬ﺟﺮم اﺟﺰاي ﻛﺎﻟﺮﻳﻤﺘﺮ و ‪ ci‬ﻇﺮﻓﻴﺖ ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ وﻳﮋه ي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از راﺑﻄﻪ ي ﻓﻮق ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻧﻤﻲ ﺗﻮان‬
‫ارزش آﺑﻲ ﻛﺎﻟﺮﻳﻤﺘﺮ را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺟﺮم و ﻇﺮﻓﻴﺖ ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ وﻳﮋه ي ﻇﺮف و ﻫﻤﺰن و دﻣﺎﺳﻨﺞ و ‪ ...‬ﺧﺎﻟﻲ از اﺷﻜﺎل ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روش اﺧﺘﺎﻟﻂ ﻇﺮﻓﻴﺖ ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ ﻛﺎﻟﺮﻳﻤﺘﺮ را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻴﻜﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ در روش ذﻛﺮ ﺷﺪه ﺟﺴﻤﻲ را ﺑﺎ‬
‫ﻛﺎﻟﺮﻳﻤﺘﺮ در ﺗﻌﺎدل ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ ﻗﺮار داده و ﺳﭙﺲ ﻇﺮﻓﻴﺖ ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ ﻛﺎﻟﺮﻳﻤﺘﺮ را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺟﺴﻢ را آب در ﻧﻈﺮ ﻣﻴﮕﻴﺮﻧﺪ و‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻛﻪ ﮔﺮﻣﺎي وﻳﮋه ي آب ﻣﻘﺪار ﻣﺸﺨﺼﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ارزش آﺑﻲ ﻛﺎﻟﺮﻳﻤﺘﺮ )‪ (A‬ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻴﮕﺮدد‪.‬‬

‫روش اﻧﺠﺎم آزﻣﺎﻳﺶ‪:‬‬

‫ﻻزم اﺳﺖ ﭘﻴﺶ از ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮔﺮﻣﺎي وﻳﮋه ﻳﻚ ﻣﺎده‪ ،‬ارزش آﺑﻲ ﻛﺎﻟﺮﻳﻤﺘﺮ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺷﻮد‪ .‬ارزش آﺑﻲ ﻛﺎﻟﺮﻳﻤﺘﺮ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻣﻘﺪار‬
‫آﺑﻲ ﻛﻪ ﻫﻢ ارز ﻛﺎﻟﺮﻳﻤﺘﺮ در ﻳﻚ واﻛﻨﺶ ﺗﻌﺎدل ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ‪ ،‬ﮔﺮﻣﺎ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ارزش آﺑﻲ ﻛﺎﻟﺮﻳﻤﺘﺮ ﻣﺮاﺣﻞ زﻳﺮ را ﺑﻪ‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺐ اﻧﺠﺎم دﻫﻴﺪ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺟﺮم ﻛﺎﻟﺮﻳﻤﺘﺮ ‪ Mca‬را ﺑﻪ دﻗﺖ اﻧﺪازه ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ و آن را درﺟﺪول زﻳﺮ ﻳﺎدداﺷﺖ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻣﻘﺪاري آب ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ در ﻛﺎﻟﺮﻳﻤﺘﺮ رﻳﺨﺘﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺗﺮازو ﺟﺮم را اﻧﺪازه ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺟﺮم ﺧﺎﻟﺺ آب ‪ Mw‬را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻣﺪﺗﻲ ﺻﺒﺮ ﻛﻨﻴﺪ ﺗﺎ ﺗﻌﺎدل ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ ﺑﺮﻗﺮارﺷﻮد آﻧﮕﺎه دﻣﺎ را ﺑﻪ ﻛﻤﻚ دﻣﺎﺳﻨﺞ اﻧﺪازه ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ‪Tc‬‬
‫‪-4‬ﻣﻘﺪاري آب ﮔﺮم ‪ Mh‬ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻛﺎﻓﻲ )در ﺣﺪود ‪ ( 600C‬ﺣﺮارت داده اﻳﺪ ‪ Th‬ﺑﻪ آب داﺧﻞ ﻛﺎﻟﺮﻳﻤﺘﺮ ﺑﻴﻔﺰاﻳﻴﺪ ﺑﻄﻮري ﻛﻪ‬
‫ﺳﻄﺢ ﻣﺎﻳﻊ ﻣﺨﻠﻮط ﺗﺎ ﺳﻪ ﭼﻬﺎرم ﻇﺮف ﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬
‫‪-5‬ﻣﺪﺗﻲ ﺻﺒﺮ ﻛﻨﻴﺪ ﺗﺎ ﺗﻌﺎدل ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ در ﻛﺎﻟﺮﻳﻤﺘﺮ ﺑﺮﻗﺮار ﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺲ از آن دﻣﺎي ﻣﺎﻳﻊ ﻣﺨﻠﻮط ‪ Tf‬را ﻳﺎدداﺷﺖ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫)‪MhCw(Th-Tf)= MwCw(Tf-Tc)+ McaCca(Tf-Tc‬‬
‫از اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ‪ Cca‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ ﺳﭙﺲ از راﺑﻄﻪ زﻳﺮ ‪ A‬ﻧﻴﺰ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‬
‫‪A= McaCca‬‬

‫‪Mca‬‬ ‫‪Mw‬‬ ‫‪Mh‬‬ ‫‪Tc‬‬ ‫‪Th‬‬ ‫‪Tf‬‬ ‫‪A‬‬

 ‫دﺳﺘﻮر ﻛﺎر آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﻓﻴﺰﻳﻚ ‪2‬‬ ‫‪34‬‬

‫آزﻣﺎﻳﺶﺷﻤﺎره ‪8‬‬

‫ﺿﺮﻳﺐ اﻧﺒﺴﺎط ﺣﺠﻤﻲ ﻣﺎﻳﻊ‬

‫ﻫﺪف آزﻣﺎﻳﺶ ‪ :‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺿﺮﻳﺐ اﻧﺒﺴﺎط ﺣﺠﻤﻲ اﻟﻜﻞ‪.‬‬
‫وﺳﺎﻳﻞ آزﻣﺎﻳﺶ‪ :‬ﺗﻨﮓ ﭼﮕﺎﻟﻲ )ﭘﻴﻜﻨﻮﻣﺘﺮ(‪ ،‬دﻣﺎﺳﻨﺞ‪ ،‬ﺗﺮازو‪ ،‬ﺑﺸﺮ‪ ،‬آب‪ ،‬ﻣﻨﺒﻊ ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺳﺮﻧﮓ‪ ،‬اﻟﻜﻞ‪ ،‬ﻗﻴﻒ ﻛﻮﭼﻚ‪ ،‬ﭘﺎرﭼﻪ ﺗﻨﻈﻴﻒ‪.‬‬

‫ﺗﺌﻮري آزﻣﺎﻳﺶ‪:‬‬
‫ﺑﻪ اﺳـﺘﺜﻨﺎي ﭼﻨﺪ ﺟﺴـﻢ‪ ،‬ﺣﺠﻢ اﻛﺜﺮ اﺟﺴـﺎم ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ دﻣﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪) .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻓﺸﺎر ﺧﺎرﺟﻲ وارد ﺑﺮ آن ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﺷﺪ( ﻋﻠﺖ اﺻﻠﻲ‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﺣﺠﻢ ﻳﻚ ﺟﺴـﻢ آن اﺳـﺖ ﻛﻪ اﺗﻢ ﻫﺎ و ﻣﻮﻟﻜﻮل ﻫﺎي ﺟﺴـﻢ ﺑﺎ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻧﺮژي ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ در ﻓﻀـﺎي ﺳﻪ ﺑﻌﺪي ﺷﺮوع ﺑﻪ ارﺗﻌﺎش ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﻧﻮﺳﺎﻧﮕﺮﻫﺎي ﻏﻴﺮﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺳﺎده ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ داﻣﻨﻪ ارﺗﻌﺎش آﻧﻬﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺣﺠﻢ ﺟﺴـﻢ ‪ ∆v‬ﺑﺎﺷـﺪ و اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺣﺠﻢ ﺑﻪ ازاء ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻣﺎي ‪ ∆t‬ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ‪ β‬ﺿﺮﻳﺐ اﻧﺒﺴﺎط ﺣﺠﻤﻲ ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ واﺣﺪ ﺣﺠﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ازاء ﻳﻚ درﺟﻪ ﺣﺮارت ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﻳﺎ‪:‬‬
‫‪1 v‬‬
‫‪ ‬‬ ‫)در ﻓﺸﺎر ﺛﺎﺑﺖ(‬ ‫)‪(1‬‬
‫‪v t‬‬
‫در ﻣﺎﻳﻌﺎت اﻓﺰاﻳﺶ ﺣﺠﻢ ‪ ∆v‬ﺑﻪ ﻣﻘﺪاري ﻛﻪ دﻣﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻳﻌﻨﻲ‪ ∆ t‬ﺣﺠﻢ اوﻟﻴﻪ ﻣﺎﻳﻊ ‪ v‬و ﺟﻨﺲ ﻣﺎﻳﻊ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪.‬‬
‫‪v  vt‬‬ ‫)‪( 2‬‬
‫‪ β‬ﺿـﺮﻳﺐ اﻧﺒﺴـﺎط ﺣﺠﻤﻲ ﻣﺎﻳﻊ اﺳـﺖ و ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ واﺣﺪ ﺣﺠﻢ ﻣﺎﻳﻊ ﺑﻪ ازاء ازدﻳﺎد ﻳﻚ درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻲ ﮔﺮاد ﺣﺮارت و از راﺑﻄﻪ‬
‫زﻳﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪:‬‬
‫‪M 1 1  t1 1  t 1‬‬
‫‪‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(3‬‬
‫‪M 2 1  t 2 1   t 2‬‬
‫ﻣﺎﻳﻌﺎت ﺗﺎﺑﻊ ﻇﺮف ﺧﻮد ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ و اﻧﺒﺴﺎط و اﻧﻘﺒﺎض آﻧﻬﺎ ﺑﺎ اﻧﺒﺴﺎط و اﻧﻘﺒﺎض ﻇﺮف ﺗﻮام اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺠﻢ ﻇﺮف در دﻣﺎي ‪ t‬از راﺑﻄﻪ‪:‬‬
‫) ‪v  v (1  t‬‬ ‫)‪(4‬‬
‫ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ و ‪ V‬ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﺣﺠﻢ ﻇﺮف در دﻣﺎي ﺻﻔﺮ درﺟﻪ‪:‬‬
‫اﮔﺮ ﺟﺮم واﺣﺪ ﺣﺠﻢ )ﺟﺮم ﻣﺨﺼﻮص( ﻣﺎﻳﻊ در دﻣﺎي ﺻﻔﺮدرﺟﻪ ‪ d ‬و در دﻣﺎي ‪ t‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ d‬ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻲﺗﻮان ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫‪d‬‬
‫‪d‬‬ ‫) ‪(5‬‬
‫‪1  t‬‬
‫و از آﻧﺠﺎ ﺟﺮم ﻣﺎﻳﻊ ‪ M‬ﻛﻪ ﻇﺮف را در دﻣﺎي ‪ t‬ﭘﺮﻛﺮده اﺳﺖ از ﻓﺮﻣﻮل زﻳﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪:‬‬
‫) ‪v d (1  t‬‬ ‫) ‪M (1  t‬‬
‫‪M  vd   ‬‬ ‫‪M  ‬‬ ‫) ‪(6‬‬
‫‪1  t‬‬ ‫‪1  t‬‬
‫و ‪ M ‬ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﺟﺮم ﻣﺎﻳﻌﻲ ﻛﻪ در دﻣﺎي ﺻﻔﺮ ﻇﺮف را ﭘﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ ﺑﺎ دﺳﺖ آوردن ‪ M 1‬و ‪ M 2‬و ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﺮ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‪:‬‬
‫) ‪M (1  t1‬‬
‫‪M1  ‬‬
‫) ‪(1  t1‬‬
‫‪M 1 1  t1 1  t1‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪.‬‬
‫‪M 2 1  t 2 1  t 2‬‬
‫)‪M  (1  t 2‬‬
‫‪M2 ‬‬
‫) ‪(1  t 2‬‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﻛﺎر آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﻓﻴﺰﻳﻚ ‪2‬‬ ‫‪35‬‬

‫ﻛﻪ ﻫﻤﺎن راﺑﻄﺔ )‪ (3‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﺑﺴﻂ دو ﺟﻤﻠﻪاي ﻧﻴﻮﺗﻦ ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫)‪ (1   t   2 t 2   3t 3  ...‬‬ ‫)‪( 7‬‬
‫‪1  t‬‬
‫ﺑﺪﻟﻴﻞ ﻛﻮﭼﻚ ﺑﻮدن ‪ β‬از ﺟﻤﻠﻪ دوم ﺑﻪ ﺑﻌﺪ راﺑﻄﻪ )‪ (22-7‬ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺮﻃﺒﻖ راﺑﻄﺔ )‪ (6‬ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ‪:‬‬
‫) ‪M (1  t‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪M ‬‬ ‫‪ M  (1  t ).‬‬ ‫) ‪ M  (1  t )(1  t‬‬
‫) ‪(1  t‬‬ ‫‪1  t‬‬
‫و ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ‪:‬‬
‫) ‪M  M  (1  t  t  t 2‬‬ ‫) ‪(8‬‬
‫ﺑﺎ ﺣﺬف ﺟﻤﻠﻪ آﺧﺮ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻛﻮﭼﻚ ﺑﻮدن ‪ γ‬ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ‪:‬‬
‫‪M  M  M  (    )t  M  M    M (    )t‬‬ ‫)‪(9‬‬
‫اﮔﺮ در دﻣﺎي ‪ t1‬ﺟﺮم ﻣﺎﻳﻊ در ﻇﺮف ‪ M 1‬و در دﻣﺎي ‪ t 2‬ﺟﺮم ﻣﺎﻳﻊ در ﻇﺮف ‪ M 2‬ﺑﺎﺷــﺪ در اﻳﻨﺼــﻮرت ‪ β‬ﺿــﺮﻳﺐ اﻧﺒﺴﺎط ﺣﺠﻤﻲ‬
‫ﻣﺎﻳﻊ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‪:‬‬
‫‪M  M‬‬ ‫‪M  M1‬‬
‫‪(   )  ‬‬ ‫‪ (   )   2‬‬
‫‪M  t‬‬ ‫‪M 1t‬‬
‫و ﻳﺎ ‪:‬‬
‫‪M1  M 2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫)‪(10‬‬
‫‪M 1t‬‬
‫روش اﻧﺠﺎم آزﻣﺎﻳﺶ‪:‬‬

‫اﺑﺘﺪا ﺟﺮم ﺗﻨﮓ ﭼﮕﺎﻟﻲ ﻛﺎﻣﻼً ﺧﺸـﻚ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه درﭘﻮش را ﺑﻪ وﺳـﻴﻠﻪ ﺗﺮازو ﺑﺪﺳـﺖ آورﻳﺪ )‪ . (m‬ﺳـﭙﺲ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻗﻴﻒ ﺗﻨﮓ ﭼﮕﺎﻟﻲ را‬
‫ﻛﺎﻣﻼً ﭘﺮ از اﻟﻜﻞ ﻧﻤﻮده درﭘﻮش آن را ﮔﺬاﺷﺘﻪ آنﮔﺎه آن را داﺧﻞ ﺑﺸﺮ ﻗﺮار داده و ﺑﻪ آراﻣﻲ ﺗﺎ ﮔﻠﻮي ﺷﻴﺸﻪ ﭘﻴﻨﻜﻮﻣﺘﺮ داﺧﻞ ﺑﺸﺮ آب در‬
‫دﻣﺎي ﻣﺤﻴﻂ ﺑﺮﻳﺰﻳﺪ‪ .‬ﭼﻨﺪ دﻗﻴﻘﻪ ﺻﺒﺮ ﻛﻨﻴﺪ ﺗﺎ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل ﺣﺮارﺗﻲ ﺑﺮﺳﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺳﻄﺢ اﻟﻜﻞ در ﺷﻴﺸﻪ ﭘﻴﻜﻨﻮﻣﺘﺮ ﭘﺎﻳﻴﻦ‬
‫آﻣﺪه ﺑﻪ وﺳـﻴﻠﻪ ﺳـﺮﻧﮓ ﭘﺮ از اﻟﻜﻞ ﺗﺎ ﺑﺎﻻي ﻟﻮﻟﻪ ﻣﻮﺋﻴﻨﻪ درﭘﻮش را ﭘﺮ از اﻟﻜﻞ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪ .‬اﻳﻨﻚ ﺗﻨﮓ ﭼﮕﺎﻟﻲ را از ﺑﺸﺮ ﺑﻴﺮون آورده ﭘﺲ از‬
‫ﺧﺸـﻚ ﻧﻤﻮدن ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﭘﺎرﭼﺔ ﺗﻨﻈﻴﻒ آن را ﻣﺠﺪداً ﺗﻮزﻳﻦ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ ) ‪) (m1‬ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻨﮓ ﭼﮕﺎﻟﻲ را ﺑﻴﺶ‬
‫از ﭼﻨﺪ ﻟﺤﻈﻪ در دﺳﺘﺎن ﺧﻮد ﻧﮕﺎه ﻧﺪارﻳﺪ ﺗﺎ دﻣﺎي آن ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻜﻨﺪ( ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺟﺮم اوﻟﻴﻪ اﻟﻜﻞ را ﺑﺪﺳﺖ آورﻳﺪ‪.‬‬
‫‪M  m1  m‬‬
‫در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ دﻣﺎي اوﻟﻴﻪ آب داﺧﻞ ﺑﺸﺮ ‪ t1‬را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ دﻣﺎﺳﻨﺞ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪ .‬ﺗﻨﮓ ﭼﮕﺎﻟﻲ را ﻣﺠﺪداً داﺧﻞ ﺑﺸﺮ ﺣﺎوي آب‬
‫ﻗﺮار داده و ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ را روي ﻣﻨﺒﻊ ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ ﻗﺮار دﻫﻴﺪ و در دﻣﺎﻫﺎي ‪ t 2‬ﺛﺒﺖ ﺷﺪه در ﺟﺪول ﻫﺮ ﺑﺎر ﭘﺲ از ﺧﺸﻚ ﻧﻤﻮدن ﺑﺪﻧﻪ ﺷﻴﺸﻪ‬
‫ﭘﻴﻜﻨﻮﻣﺘﺮ ﺑﺎ ﭘﺎرﭼﻪ ﺗﻨﻈﻴﻒ ﺟﺮم ﭘﻴﻜﻨﻮﻣﺘﺮ و درﭘﻮش ﺣﺎوي اﻟﻜﻞ را اﻧﺪازهﮔﻴﺮي و ﻧﺘﺎﻳﺞ را در ﺟﺪول وارد ﻛﻨﻴﺪ‪( m 2 ) .‬‬
‫‪M 2  m2  m‬‬
‫ﺳﭙﺲ آن را از ﺟﺮم ﭘﻴﻜﻨﻮﻣﺘﺮ ﺧﺎﻟﻲ ‪ m‬ﻛﻢ ﻛﺮده و ﺟﺮم ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ اﻟﻜﻞ ‪ M 2‬را ﺑﺪﺳﺖ آورﻳﺪ‪.‬‬
‫در ﻫﺮ دﻣﺎي ‪ t 2‬ﺑﺎ دردﺳـﺖ داﺷـﺘﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ M 1‬و ‪ M 2‬و ‪ t1‬و ‪ t 2‬و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺿـﺮﻳﺐ اﻧﺒﺴﺎط ﺣﺠﻤﻲ ﺗﻨﮓ ﭼﮕﺎﻟﻲ ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫اﺳﺖ ﺑﺎ‪:‬‬
‫‪  0 / 276  10  4 (  C ) 1‬‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﻛﺎر آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﻓﻴﺰﻳﻚ ‪2‬‬ ‫‪36‬‬

‫ﻣﻘﺪار ﺿﺮﻳﺐ اﻧﺒﺴﺎط ﺣﺠﻤﻲ اﻟﻜﻞ ‪ β°‬را ﺑﺪﺳﺖ آورﻳﺪ و در ﺟﺪول ﺛﺒﺖ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺪار ﺿــﺮﻳﺐ اﻧﺒﺴــﺎط ﺣﺠﻤﻲ ‪ β‬اﻟﻜﻞ را از راﺑﻄﺔ )‪ (3‬ﻧﻴﺰ ﺑﺪﺳــﺖ آورده در ﺟﺪول وارد ﻛﻨﻴﺪ و ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﺪﺳــﺖ آﻣﺪه ﺑﺮاي ‪ β‬را ﺑﺎ ﻫﻢ‬
‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮدار ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺟﺮم اﻟﻜﻞ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻣﺎ را ﺑﺮروي ﻛﺎﻏﺬ ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮي رﺳﻢ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮدار را اداﻣﻪ دﻫﻴﺪ‪ .‬ﺗﺎ ﻣﺤﻮر ﺟﺮم ﻫﺎ را ﻗﻄﻊ ﻛﻨﺪ‬
‫و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺣﺠﻢ اوﻟﻴﻪ ﻣﺎﻳﻊ ‪ M ‬دردﻣﺎي ﺻﻔﺮ درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻲ ﮔﺮاد را ﺑﺪﺳﺖ آورﻳﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺷﻴﺐ ﻧﻤﻮدار و داﻧﺴﺘﻦ ‪ γ‬ﻣﻘﺪار ‪β‬‬
‫را ﺑﺪﺳﺖ آورده و در ﺟﺪول ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻤﺎره‬ ‫ﮔﺮم‬ ‫‪t1‬‬ ‫ﮔﺮم‬ ‫ﮔﺮم‬ ‫‪t2‬‬ ‫‪M1‬‬ ‫‪M2‬‬ ‫‪t‬‬ ‫‪ (  c) 1‬‬ ‫‪ β‬از‬ ‫‪β‬‬
‫درﺟــــﻪ ‪m‬‬ ‫درﺟــــﻪ‬ ‫ﻧﻤﻮدار‬
‫‪m1‬‬ ‫‪m2‬‬ ‫ﮔﺮم‬ ‫درﺟــــﻪ ﮔﺮم‬ ‫راﺑﻄﻪ‬
‫ﺳﺎﻧﺘﻴﮕﺮاد‬ ‫ﺳﺎﻧﺘﻴﮕﺮاد‬ ‫ﺳﺎﻧﺘﻴﮕﺮاد‬
‫‪1‬‬ ‫‪40‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪50‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪60‬‬