FUNKCJA WYMIERNA

Etap 1
𝒂
• Wykres funkcji f(x) = :
𝒙

Wstęp:
1
Funkcja f(x) = jest określona dla x ∊ R \ {0}. Sporządzamy tabelę wartości funkcji f, a następnie
x
szkicujemy jej wykres.

x -4 -2 -1 -0,5 -0,25 0,25 0,5 1 2 4

f(x) -0,25 -0,5 -1 -2 -4 4 2 1 0,5 0,25

a
WAŻNE – wykres funkcji f(x) = , gdzie a ≠ 0, oraz każdą krzywą powstałą z tego wykresu przez
x
przesunięcie równoległe nazywamy hiperbolą.

1
 1
Własności funkcji f(x) = :
x

a) Dla x < 0 funkcja f przyjmuje wartości ujemne (f(x) < 0), natomiast dla x > 0 przyjmuje
wartości dodatnie (f(x) > 0).
b) Funkcja f nie ma miejsc zerowych.
c) Funkcja f jest malejąca w przedziałach (-∞; 0) i (0; ∞).

a
Zależność od współczynnika i współczynnika przy x dla funkcji f(x) =
x

• f1(x) = 1/x
• f2(x) = 2/x
• f3(x) = 1/2x

2
 1
Wykres funkcji f(x) = - :
x

• f1(x) = 1/x
• f2(x) = - (1/x)
Zadania:
Zad 1. Naszkicuj wykres funkcji f. Podaj jej wartość najmniejszą i wartość największą w
przydziale <1; 2>.
4
a) f(x) = -
x
1
b) f(x) =
2x
5
c) f(x) = -
x
4
Zad 2. Naszkicuj wykres funkcji f(x) = , której dziedziną jest zbiór D. Podaj zbiór wartości tej
x
funkcji.
a) D = <2; 8>S
b) D = (-2; 0)∪(0; 2)
c) D = (-∞; -2>∪<1; ∞)
Zad 3. Dla jakiej wartości współczynnika a punkt P należy do hiperboli będącej wykresem
a
funkcji f(x) = ? Naszkicuj wykres funkcji i podaj wartość największą i najmniejszą, jakie
x
przyjmuje ona dla argumentów ze zbioru <-4: -1>∪<2; 6>.
a) P(1 - √5, 1 + √5)
b) P(√6 − √24, √6)

3
• Przesuwanie wykresu funkcji wymiernej:

Wstęp:
𝑎
Przesuwanie wykresów funkcji o wzorze ogólnym f(x) = względem osi OY:
𝑥

Przykład:

• f1(x) = 1/x
• f2(x) = 1/x + 2
Wykres funkcji f1 po przesunięciu o wektor [0; 2] tworzy wykres funkcji f 2.

4
 𝑎
Przesuwanie wykresów funkcji o wzorze ogólnym f(x) = względem osi OX:
𝑥

Przykład:

• f1(x) = 1/x
• f2(x) = 1/(x - 3)
Wykres funkcji f1 po przesunięciu o wektor [3; 0] tworzy wykres funkcji f 2

Wykres funkcji y = (x – p) + q otrzymujemy poprzez przesunięcie wykresu funkcji = f(x) o

wektor [p; q]
1
Zauważmy, że wykres funkcji f(x) = zbliża się do prostej poziomej y = 0 i do prostej pionowej
𝑥
x = 0. O takich prostych mówimy, że są asymptotami wykresu funkcji. Proste poziome
nazywamy asymptotami poziomymi , proste pionowe asymptotami pionowymi.

Zadania:

Zad 1. Przesuń wykres funkcji f o dany wektor. Podaj wzór otrzymanej funkcji, jej dziedzinę,
zbiór wartości i równania asymptot jej wykresu:
1
a) f(x) = - , [-1; 3]
𝑥
2
b) f(x) = - , [2; -4]
𝑥
𝑎
Zad 2. Wykres funkcji g otrzymano przez przesunięcie wykresu funkcji f(x) = o dany wektor.
𝑥
Wyznacz wzór funkcji g, jeśli punkt P należy do jej wykresu:
a) [3; -0,75], P(-2; -1)
b) [-√2; -6], P(1; -3√2)

5
Zad 3. Podaj równania osi symetrii i współrzędne środka symetrii hiperboli o równaniu:
5
a) y = +3
𝑥+1
1
b) y = - +8
𝑥−7

• Funkcja homograficzna:

Wstęp:
ax+b 𝑑
Funkcję w postaci f(x) = , gdzie c ≠ 0, określoną dla x ∊R \{ }, jeżeli nie jest ona funkcją stałą,
cx+d 𝑐
nazywamy funkcją homograficzną w postaci ogólnej.
ax+b
Funkcja f(x) = jest homograficzna gdy 𝑎 ∗ 𝑑 ≠ 𝑏 ∗ 𝑐 i liniowa stała gdy 𝑎 ∗ 𝑑 = 𝑏 ∗ 𝑐. W
cx+d
specyficznym przypadku taka funkcja może być liniowa, ale nie stała – dzieje się tak, gdy c = 0.
r
Postać f(x) = + q, dla x ∊ R \ {p}, nazywamy postacią kanoniczną funkcji homograficznej.
x−p

Taka funkcja ma asymptotę pionową o równaniu x = p oraz asymptotę poziomą o równaniu y =

q. Środek symetrii to punkt S (p,q), czyli punkt przecięcia się asymptot.

Dla r > 0 funkcja jest przedziałami malejąca, a dla r < 0 przedziałami rosnąca.

Uwaga: współczynniki r, p, q z postaci kanonicznej to inne liczby niż a, b, c, d z postaci ogólnej.

Przykład przekształcenia na postać kanoniczną funkcji homograficznej:

2𝑥 − 1 2(𝑥 − 1) + 1 1
= =2+
𝑥−1 𝑥−1 𝑥−1

Zadania:

Zad 1. Przedstaw wzór funkcji f w postaci kanonicznej:

−2𝑥+3
a)
𝑥−4
0,5𝑥+2
b)
𝑥+3
4𝑥
c)
2𝑥+1

Zad 2. Naszkicuj wykres funkcji f. Podaj jej przedziały monotoniczności.

−4x+6
a) f(x) =
x−2
−3x+8
b) f(x) =
−x+2
−8x+6
c) f(x) =
2x−1

Zad 3. Określ wartość c, dla których funkcja f jest odpowiednio: funkcją homograficzną, liniową
(ale nie stałą), stałą.
0,5x−4
a) f(x) =
x−c
6x
b) f(x)
cx−5

6
• Równania wymierne:

Przykład:

4x+7
=x +3
x+1

4x + 7 = (x + 3)(x + 1)

4x + 7 = x2 + 4x + 3

x2 = 4

x = -2 lub x = 2

Zadania:

Zad 1. Rozwiąż równanie:

x−3 x+3
a) =
x−2 x+2
x+1 x+1
b) =
x 2x+1
x+1 2
c) − = 0
2x−1 x

Zad 2. Podaj liczbę rozwiązań równania:

3−x 2x−6
a) =
2x−1 2−4x
3x 6x−3
b) x + =
x−1 x−1

7
Zad 3. Rozwiąż graficznie i algebraicznie układ równań:
−4
y=
a) { x−2
y = −x − 1
−x−1
y=
b) { x+3
y = 2x + 5

• Funkcje wymierne:

Wstęp:
𝑣(𝑥)
Funkcję postaci f(x) = , gdzie v i w są wielomianami ( w ≢ 0), nazywamy funkcją wymierną.
𝑤(𝑥)
Dziedziną tej funkcji jest zbiór wszystkich liczb rzeczywistych x, dla których w(x) ≠ 0.

Zadania:

Zad 1. Określ dziedzinę i podaj miejsca zerowe funkcji f:

(4x−1)(x+1)(2x+1)
a) f(x) =
4x2 −1
x3 −6x2 +5x
b) f(x) =
x2 −x

Zad 2. Funkcja h jest dana za pomocą wzoru h(x) = f(x) + g(x). Określ dziedzinę funkcji h, podaj
jej miejsca zerowe i wyznacz zbiór argumentów, dla których przyjmuje ona wartości nieujemne.
x x−1
a) f(x) = , g(x) =
2x−1 3x+6
x2 +x 3−x
b) f(x) = 2 , g(x) =
x −4 x+2

Zad 3. Dla jakich wartości parametru k dziedziną funkcji f jest zbiór wszystkich liczb
rzeczywistych?
4x−1
a) f(x) =
x2 −kx+k
4x−1
b) f(x) = 2
kx +kx+1

8
Odpowiedzi:
𝒂
• Wykres funkcji f(x) = :
𝒙
Zad 1. a) fmin = -4, fmax = -2; b) fmin = 0,25, fmax = 0,5; c) fmin = -5, fmax = -2,5
Zad 2. a) ZW = <0,5; 2>; b) ZW = (-∞; -2)∪(2; ∞), c) ZW = <-2; 0)∪(0; 4>
Zad 3. a) a = -4, wartość najmniejsza: -2; wartość największa: 4;
b) a = -6; wartość najmniejsza: -3; wartość największa: 6

• Przesuwanie wykresu funkcji wymiernej:

1 2
Zad 1. a) g(x) = - +3, Dg = R \ {-1}, g(Dg) = R \ {3}, b) g(x) = - - 4, Dg = R \ {2},
𝑥+1 𝑥−2
g(Dg) = R \ {-4}
5 3√2
Zad 2. a) − 0,75; b) −6
4(𝑥−3) 𝑥+√2
Zad 3. a) y = x + 4, y = -x + 2, S(-1; 3); b) y = x + 1, y = -x + 15, S(7; 8)

• Funkcja homograficzna:
−5 0,5 −1
Zad 1. a) − 2; b) + 0,5; c) +2
𝑥−4 𝑥+3 𝑥+0,5
Zad 2. a) rośnie w (-∞; 2) i w (2; ∞); b) rośnie w (-∞; 2) i w (2; ∞); c) maleje w (-∞; 0,5) i w
(0,5; ∞)
Zad 3. a) dla c = 8 stała, dla c ≠ 8 homograficzna; b) dla c = 0 liniowa, ale nie stała, dla c ≠ 0
homograficzna

• Równania wymierne:
Zad 1. a) x = 0; b) x = -1; c) x = 1, x = 2
Zad 2. a) nieskończenie wiele; b) 1
Zad 3. a) x = -2, y = 1 lub x = 3, y = -4; b) x = -4, y = -3 lub x = -2, y = 1

• Funkcje wymierne:
Zad 1. a) Df = R \ {-0,5;0,5}, x = -1, x = 0,25; b) Df = R \ {0; 1}, x = 5
Zad 2. a) D = R \ {-2; 0,5}, h(x) ≠ 0 dla x ∊ R, h(x) ≥ 0 dla x ∊ (-∞; -2)∪(0,5; ∞)
b) D = R \ {-2; 2}, h(x) = 0 dla x = 1, h(x) ≥ 0 dla x ∊ (-2; 1>∪(2; ∞)
Zad 3. a) k ∊ (0; 4); b) k ∊ <0; 4)