Forward Susan - Toksyczni Rodzice

PWZN Print 6
Lublin
1996
Tytuł oryginału:
Toxic Parents

Adaptacja na podstawie
ksi ki wydanej przez
Jacek Santorski & co
Agencja Wydawnicza
Warszawa 1992

Przeło ył:

Ryszard Gra y ski

1
Ksi ka uznana przez Ministerstwo Zdrowia i Opieki
Społecznej
jako szczególnie pomocna w profilaktyce uzale nie .

Od autorki

Wiele osób wniosło w t prac znacz cy wkład:

Craig Buck, oddany sprawie utalentowany pisarz, nadał odpowiedni form historii, któr
chciałam opowiedzie .
Nina Miller, zdolna terapeutka, szczodrze obdarzała mnie swoim czasem, wiedz i
wsparciem. Jest ona tak e najbardziej oddanym przyjacielem, jakiego mo na sobie
wyobrazi .
Marty Farash hojnie udzielał mi konsultacji w dziedzinie systemów rodzinnych.
Toni Burbank, mój wspaniały wydawca, był - jak zawsze - wnikliwy, wra liwy i
wyrozumiały. Nie mogłabym znale spokojniejszego przewodnika w burzliwych
momentach mojej twórczej pracy.
Linda Grey, szef wydawnictwa Bantam Books, od pocz tku wierzyła we mnie i w moj
prac .
Wyra am niesko czon wdzi czno moim pacjentom i przyjaciołom oraz tym wszystkim
osobom, które powierzyły mi swoje najbardziej osobiste doznania i sekrety, po to aby
innym ludziom nie pomoc. Nie mog wymieni ich nazwisk, ale oni wiedz , o kim
mówi .
Moje dzieci, Wendy i Matt, i moi przyjaciele (szczególnie Dorris Gathrid, Don Weisberg,
Jeanne Phillips, Basil Anderman, Lynn Fischer i Madeline Cain) s cz stk mego
własnego ycia i wszystkich ich szczerze kocham.
Jestem wdzi czna mojemu ojczymowi, Kenowi Petersonowi, za jego wsparcie i dobro dla
mnie.
Wreszcie chc podzi kowa mojej matce, Harriet Peterson, za jej miło , wsparcie oraz
gotowo do zmiany

2
Wprowadzenie

Oczywi cie, e ojciec mnie bił, ale robił to tylko dlatego, aby utrzyma mnie w ryzach. Nie
rozumiem, co to ma wspólnego z rozpadem mojego mał e stwa.

Gordon

Gordon, lat 38, wzi ty chirurg ortopeda, przyszedł do mnie, gdy po sze ciu latach
mał e stwa opu ciła go ona. Bardzo pragn ł jej powrotu, ale oznajmiła, e nie b dzie to
mo liwe, dopóki on nie znajdzie sposobu na swoj niepohamowan zło . Była
przera ona jego nagłymi wybuchami i wyczerpana jego bezlitosnym krytycyzmem.
Gordon zdawał sobie spraw ze swojej wybuchowo ci oraz tego, e mo e by niezno ny,
jednak e kiedy ona od niego odeszła, był zaskoczony. Poprosiłam Gordona, aby
opowiedział mi o sobie, a kiedy mówił, zadałam kilka naprowadzaj cych pyta . Gdy
zapytałam o rodziców, u miechn ł si i namalował promienny obraz, szczególnie ojca,
uznanego na rodkowym zachodzie kardiologa.

Gdyby, nie on, nie zostałbym lekarzem. Jest wspaniały. Pacjenci uwa aj go za wi tego.

Zapytałam go o obecne stosunki z ojcem. Za miał si nerwowo i powiedział:

Było wspaniale... do czasu kiedy oznajmiłem mu, e my l o zaj ciu si medycyn

holistyczn . Mo na by pomy le , e chc si dopu ci masowej zbrodni. Powiedziałem
mu o tym trzy miesi ce temu i teraz, przy ka dej naszej rozmowie, zaczyna wygłasza
tyrady, e nie po to wysłał mnie na medycyn , bym został znachorem. Wczoraj doszło do
najgorszego. Zdenerwował si i powiedział mi, e mam zapomnie , i kiedykolwiek
nale ałem do jego rodziny. To naprawd mnie zabolało. Nie wiem. Mo e medycyna
holistyczna rzeczywi cie nie jest najlepszym pomysłem.

Kiedy Gordon opowiadał o swoim ojcu, który oczywi cie nie był a tak wspaniały, jak
Gordon próbował mi to przedstawi , zauwa yłam, e zacz ł splata i rozplata palce w
bardzo dynamiczny sposób. Kiedy przyłapał si na tym, przywołał si do porz dku i
poł czył opuszki palców tak, jak robi to cz sto profesorowie siedz c przy swoich
biurkach. Wygl dało to na gest zapo yczony od ojca.

3
Zapytałam Gordona, czy jego ojciec był zawsze tyranem.

Nie, niezupełnie. To znaczy, cz sto wrzeszczał. Raz na jaki czas dostawałem lanie, jak
ka dy inny dzieciak. Ale nie nazywałbym go tyranem.

Uderzyło mnie co w sposobie, w jaki wypowiadał słowo „lanie”, jaka subtelna

emocjonalna zmiana w jego głosie. Spytałam go o to. Okazało si , e ojciec spuszczał mu
lanie pasem dwa lub trzy razy w tygodniu. Nie trzeba było wiele, aby Gordon naraził si na
bicie: wyzywaj ce słowo, uwaga w dzienniczku, czy te zapomniana praca domowa były
wystarczaj cymi „przest pstwami”. Ojciec Gordona nie przywi zywał równie szczególnej
wagi, w które miejsca wymierzał razy. Gordon przypomniał sobie, e był bity po plecach,
nogach, ramionach, r kach i po ladkach. Spytałam Gordona, jak mocno ojciec ranił go
fizycznie.

Gordon: Nie krwawiłem, ani nic w tym rodzaju. To znaczy, wychodziłem cało. On po
prostu chciał utrzyma mnie w ryzach. Susan: Ale bałe si go, prawda? Gordon:
miertelnie si go bałem, ale czy tak wła nie nie bywa zawsze z rodzicami? Susan:
Gordon, czy ty chciałby , aby twoje dzieci czuły to samo w stosunku do ciebie?

Gordon unikał mojego spojrzenia. Czuł si bardzo nieswojo. Przysun łam moje krzesło
bli ej i łagodnie mówiłam dalej:

Twoja ona jest pediatr . Gdyby zobaczyła w swoim gabinecie dziecko z takimi samymi
ladami na ciele jak te twoje, b d ce efektem lania jakie sprawiał ci ojciec, czy zgodnie z
prawem powinna zgłosi to do odpowiednich władz?

Gordon nie musiał odpowiada . Kiedy u wiadomił sobie prawd , jego oczy napełniły si
łzami.

Czuj okropny ucisk w oł dku.

Mechanizmy obronne Gordona run ły Chocia odczuwał straszny emocjonalny ból, po raz
pierwszy odkrył pierwotne, długo skrywane ródło swojej wybuchowo ci. Był chodz cym
wulkanem gniewu przeciwko ojcu i kiedy ci nienie stawało si zbyt wysokie, wyładowywał
si na kimkolwiek, kto był pod r k , zwykle na onie. Wiedziałam, co musimy zrobi :
uzna i wyleczy sponiewieranego małego chłopca, który nadal w nim był.
Kiedy tego wieczora wróciłam do domu, zauwa yłam, e nadal my l o Gordonie. Wci
widziałam jego oczy pełne łez, kiedy u wiadomił sobie, jak le był traktowany.

4
Pomy lałam o tysi cach dorosłych m czyzn i kobiet, z którymi pracowałam, a których
codzienne ycie było pod wpływem - albo czasem pod kontrol - wzorców ustalonych w
dzieci stwie przez emocjonalnie destrukcyjnych rodziców. U wiadomiłam sobie, e s
miliony takich, którzy nie maj poj cia, dlaczego nie wiedzie im si w yciu. Nale ało im
pomóc. To wła nie wtedy zdecydowałam si napisa t ksi k .

Po co patrze wstecz?

Historia Gordona nie nale y do niezwykłych. Spotkałam w mojej osiemnastoletniej pracy

terapeutycznej, w ramach terapii indywidualnej i w grupach szpitalnych, tysi ce
pacjentów, z których ogromna wi kszo cierpiała z powodu zniszczonego poczucia
własnej warto ci, poniewa rodzic regularnie bił ich, krytykował, artował na temat tego,
jacy s bezmy lni, okropni czy niechciani, albo te przygniatał ich win , napastował
seksualnie, obarczał zbyt du odpowiedzialno ci czy rozpaczliwie ochraniał.
Podobnie jak Gordon, niewielu z tych ludzi ł czyło swoje obecne problemy z rodzicami.
Jest to powszechnie wyst puj ca emocjonalna biała plama. Ludziom po prostu trudno jest
dostrzec, e ich stosunki z rodzicami w znacz cy sposób wpływaj na ich ycie.
Kierunki terapeutyczne, które mocno opierały si na analizie do wiadcze z dzieci stwa,
odeszły od omawiania przeszło ci, koncentruj c si na tu i teraz. Obecnie kładzie si
nacisk na badanie i zmian zachowa , zwi zków i funkcji. Uwa am, e ta zmiana akcentu
wynika z tego, e pacjenci nie godz si na terapi tradycyjn , która wymaga ogromnego
nakładu czasu i pieni dzy przy, cz sto, minimalnych rezultatach.
Sama jestem wielk zwolenniczk krótkoterminowej terapii, która skupia si na zmianie
destrukcyjnych wzorców zachowa . Ale do wiadczenie nauczyło mnie, e nie wystarczy
leczenie symptomów, nale y tak e zaj si ich ródłem. Terapia jest najbardziej
efektywna wtedy, gdy biegnie podwójnym torem: z jednej strony zmiana obecnego
autodestrukcyjnego zachowania, z drugiej - uwolnienie si od traumy przeszło ci.
Gordon musiał nauczy si technik kontrolowania zło ci. Jednak e w celu doprowadzenia
do trwałych zmian, takich które wytrzymałyby stres, musiał tak e cofn si i zaj si
bólem, jaki odczuwał w dzieci stwie.
Nasi rodzice siej w nas mentalne i emocjonalne ziarna - ziarna, które rosn wraz z nami.
W niektórych rodzinach s to ziarna miło ci, szacunku i wolno ci. Niestety, w wielu innych
s to ziarna strachu, obowi zku czy winy.
Je li nale ysz do tej drugiej grupy, ksi ka ta przeznaczona jest dla ciebie. Kiedy
dorastałe , zasiane ziarna rozrosły si w niewidoczne chwasty, które zaatakowały twoje
ycie tak dalece, e nie potrafisz sobie nawet tego wyobrazi . Ich p dy mogły zaszkodzi
twoim uczuciowym zwi zkom, karierze, yciu rodzinnemu; to one z pewno ci zdusiły w
tobie pewno siebie i poczucie własnej warto ci.
Zamierzam pomóc ci w odnalezieniu tych chwastów i wyrwaniu ich.

5
Jaki jest toksyczny rodzic?

Wszyscy rodzice od czasu do czasu popełniaj bł dy. Ja sama popełniłam kilka

strasznych bł dów wobec moich dzieci, co było powodem niemałego bólu dla nich i dla
mnie. aden rodzic nie mo e by emocjonalnie otwarty przez cały czas. Jest to całkowicie
normalne, e rodzice czasami krzycz na swoje dzieci. Wszyscy rodzice od czasu do
czasu bywaj zbyt władczy. Wi kszo rodziców, nawet je li zdarza si to rzadko, sprawia
lanie swoim dzieciom. Czy z powodu tych uchybie nale y uzna ich za okrutników?
Oczywi cie, e nie. Rodzice s tylko lud mi i maj mnóstwo własnych problemów.
Wi kszo dzieci znosi okazjonalne wybuchy zło ci dopóki otrzymuje, jako przeciwwag ,
du o miło ci i zrozumienia.
Jest niestety wielu rodziców, których negatywne wzorce zachowa w sposób stały i
dominuj cy wpływaj na ycie dziecka. To s wła nie rodzice, którzy wyrz dzaj krzywd .
Kiedy szukałam zwrotu opisuj cego wspóln cech ł cz c tych szkodz cych rodziców,
przyszło mi do głowy słowo toksyczni. Emocjonalne wyniszczenie spowodowane przez
rodziców, podobnie jak chemiczna trucizna, rozchodzi si w dziecku. Wraz z rozwojem
dziecka ro nie równie odczuwany przez nie ból. Czy jest lepsze słowo, ni toksyczni,
którym mo na by si posłu y do opisu rodziców, którzy zaszczepiaj w dziecku wieczn
traum , poczucie zniewa enia, poni enia i nie przestaj tego robi nawet kiedy dzieci s
ju dorosłe?
Ale nie zawsze musi to by oddziaływanie systematyczne lub długotrwałe. Zniewaga
seksualna czy fizyczna mo e by tak traumatyczna, e cz sto pojedyncze zdarzenie
wystarczy, aby spowodowa ogromn emocjonaln szkod .
Niestety, wychowywanie dzieci, ta jedna z najbardziej istotnych umiej tno ci, jest nadal w
du ej mierze wysiłkiem polegaj cym na trzepaniu spodni. Nasi rodzice nauczyli si tego
przede wszystkim od ludzi, którzy wcale nie musieli by w tym tacy dobrzy - od swoich
własnych rodziców. Wiele u wi conych tradycj technik wychowawczych,
przekazywanych z pokolenia na pokolenie, to po prostu złe rady ukryte pod mask
ludowej m dro ci.

Jak toksyczni rodzice wpływaj na ciebie?

Prawie wszyscy doro li, dzieci toksycznych rodziców, bez wzgl du na to czy byli bici jako
malcy, czy pozostawiani samym sobie, seksualnie zniewa ani czy traktowani jak głupcy,
przesadnie chronieni czy te przeci eni poczuciem winy, cierpi na zaskakuj co
podobne symptomy: zachwianie poczucia własnej warto ci prowadz ce do
autodestrukcyjnych zachowa . W pewien sposób wszyscy oni czuj si bezwarto ciowi,

6
niekochani i nieadekwatni. Uczucia te wynikaj w znacznej mierze z faktu, e dzieci
toksycznych rodziców, czasami wiadomie, czasami nie wiadomie, same siebie wini za
rodzicielskie zniewagi. Bezbronnemu, zale nemu od rodziców dziecku łatwiej jest poczu
si winnym i zasłu y na gniew tatusia za zrobienie czego „złego”, ni uzna
przera aj cy fakt, e tatusiowi, który powinien je otacza opiek , nie mo na zaufa .
Kiedy te dzieci staj si dorosłymi, nadal d wigaj ci ary winy i nieadekwatno ci, co
powoduje, e jest im wyj tkowo trudno zbudowa pozytywny obraz samego siebie. W
rezultacie brak pewno ci siebie i poczucia własnej warto ci mo e odbi si na ka dym
aspekcie ich ycia.

Badanie psychologicznego pulsu

Nie zawsze łatwo wywnioskowa czy twoi rodzice s , lub byli, toksyczni. Wiele osób ma
trudne zwi zki z rodzicami. Nie wiadczy to jednak o tym, e rodzice s emocjonalnie
destrukcyjni. Sporo osób u wiadamia sobie, e prowadzi wewn trzn walk
zastanawiaj c si , czy byli le traktowani w przeszło ci czy te s przewra liwieni w
tera niejszo ci.
Aby dopomóc ci w rozwi zaniu tej kwestii uło yłam zamieszczony poni ej kwestionariusz.
Niektóre z tych pyta mog sprawia , i poczujesz si zaniepokojony lub nieswój. To nic
nie szkodzi. Zawsze trudno jest powiedzie sobie prawd na temat tego, jak bardzo nasi
rodzice nas zranili. Cho mo e to by bolesne, reakcja emocjonalna jest całkowicie
prawidłowa.
Dla uproszczenia pytania odnosz si do rodziców w liczbie mnogiej. Twoja odpowied
mo e jednak dotyczy tylko jednego rodzica.

I Twój zwi zek z rodzicami, kiedy byłe dzieckiem:

1. Czy rodzice mówili ci, e jeste niedobry lub bezwarto ciowy? Czy u ywali wobec
ciebie wyzwisk? Czy ci gle ci krytykowali?
2. Czy rodzice u ywali siły fizycznej aby ci utrzyma w ryzach? Czy bili ci paskiem,
szczotk lub innymi przedmiotami?
3. Czy twoi rodzice pili lub narkotyzowali si ? Czy czułe si zakłopotany, nieswój,
przestraszony, dotkni ty lub zawstydzony z tego powodu?
4. Czy twoi rodzice prze ywali ci kie depresje lub zamykali si przed tob z powodu
własnych emocjonalnych problemów lub umysłowej czy fizycznej choroby?
5. Czy musiałe opiekowa si rodzicami z powodu ich problemów?
6. Czy rodzice zrobili co co miało by utrzymane w tajemnicy? Czy byłe w jaki
sposób seksualnie napastowany?

7
7. Czy zazwyczaj bałe si swoich rodziców?
8. Czy bałe si wyrazi swoj zło na rodziców?

II Twoje dorosłe ycie:

1. Czy znajdujesz si obecnie w destrukcyjnym lub nieodpowiednim dla ciebie
zwi zku?
2. Czy wierzysz, e je li b dziesz z kim zbyt blisko, mo esz zosta zraniony lub
opuszczony?
3. Czy spodziewasz si od ludzi najgorszego? A od ycia w ogóle?
4. Czy sprawia ci trudno u wiadomienie sobie kim jeste , co czujesz i co chcesz?
5. Czy obawiasz si , e gdyby ludzie znali twoje prawdziwe ja, nie lubiliby ciebie?
6. Czy kiedy odnosisz sukces, czujesz si zaniepokojony lub przera ony, e kto
odkryje, i jeste oszustem?
7. Czy bez wyra nej przyczyny zło cisz si lub jeste smutny?
8. Czy jeste perfekcjonist ?
9. Czy trudno jest ci zrelaksowa si lub zabawi ?
10. Czy dostrzegasz, e mimo swoich najlepszych ch ci, zachowujesz si tak jak twoi
rodzice?

III Twój zwi zek z rodzicami jako człowieka dorosłego:

1. Czy rodzice nadal traktuj ci jak małe dziecko?
2. Czy du o twoich yciowych decyzji zale y od akceptacji rodziców?
3. Czy do wiadczasz intensywnych emocjonalnych lub fizycznych reakcji po
spotkaniu lub przed planowanym spotkaniem z rodzicami?
4. Czy obawiasz si sprzeciwi rodzicom?
5. Czy rodzice manipuluj tob poprzez gro b lub poczucie winy?
6. Czy rodzice manipuluj tob za pomoc pieni dzy?
7. Czy czujesz si odpowiedzialny za odczucia rodziców? Czy kiedy s nieszcz liwi,
czujesz, e to twój bł d? Czy do twoich zada nale y zmiana ich odczu na lepsze?
8. Czy uwa asz, e cokolwiek zrobisz, i tak nigdy nie b dzie to wystarczaj co dobre
dla rodziców?
9. Czy masz nadziej , e pewnego dnia, w jaki sposób, twoi rodzice zmieni si na
lepsze?

Znajdziesz du o pomocnych informacji w tej ksi ce, nawet je li odpowiedziałe

twierdz co tylko na 1/3 powy szych pyta . Nawet je eli niektóre rozdziały wydaj si nie
pasowa do twojej sytuacji, warto pami ta , e wszyscy toksyczni rodzice, bez wzgl du
na rodzaj ich władzy, w zasadzie pozostawiaj te same blizny. Przykładowo, twoi rodzice
nie byli alkoholikami, ale chaos, brak stabilizacji i brak dzieci stwa, charakterystyczne dla

8
domów alkoholików, s bardzo realne równie dla dzieci innych toksycznych rodziców.
Zasady i techniki powrotu do zdrowia s podobne dla wszystkich dorosłych dzieci
toksycznych rodziców, tak wi c namawiam aby nie pomijał adnego rozdziału.

Uwalnianie si od spu cizny po toksycznych rodzicach

Je li jeste dorosłym dzieckiem toksycznych rodziców, mo esz naprawd wiele zrobi ,

aby uwolni si od uci liwego dziedzictwa, którym jest poczucie winy i niewiara w siebie.
Na kartach tej ksi ki omówi ró norodne strategie, które ci w tym pomog . Chc ,
aby cie czytali t ksi k z wielk nadziej . Nie ze złudn nadziej , e rodzice w sposób
magiczny zmieni si , ale prawdziw nadziej e ty jeste w stanie psychologicznie
odci si od silnego i destrukcyjnego wpływu twoich rodziców. Musisz tylko zdoby si
na odwag . Jest ona w tobie.
Poprowadz ci przez szereg etapów, które pomog ci ujrze ten wpływ wyra nie, a
nast pnie zaj si nim, bez wzgl du na to czy jeste obecnie w konflikcie z rodzicami,
czy zwi zek wasz jest uprzejmy ale powierzchowny, czy nie widziałe ich od lat czy te
jedno z rodziców b d oboje nie yj .
Cho mo e wydawa si to dziwne, wiele osób jest kontrolowanych przez swoich
rodziców nawet po ich mierci. Duchy, które ich nawiedzaj mog nie by realne w sensie
nadprzyrodzonym, s jednak bardzo realne psychologicznie. Rodzicielskie wymagania,
oczekiwania, lady poczucia winy mog trwa długo po mierci rodzica.
By mo e ju rozpoznałe w sobie potrzeb uwolnienia si od wpływu rodziców. Mo liwe,
e ju o tym z nimi rozmawiałe . Jedna z moich pacjentek lubiła mawia : „Rodzice nie
maj adnej kontroli nad moim yciem. Nienawidz ich i oni wiedz o tym”. Z czasem
u wiadomiła sobie, e podsycaj c ogie zło ci, pozwalała rodzicom nadal sob
manipulowa , a wydatek energii na zło drenował inne dziedziny jej ycia. Konfrontacja
stanowi wa ny krok w wyp dzaniu duchów przeszło ci i demonów tera niejszo ci, ale
nigdy nie wolno sobie na ni pozwoli , gdy powoduje nami gniew.

Czy to nie ja sam odpowiadam za to, jaki jestem?

By mo e my lisz teraz: „Chwileczk , Susan, prawie wszystkie ksi ki i eksperci twierdz

e nie mog obwinia za swoje problemy nikogo poza mn ”.

9
Niem dre gadanie. I twoi rodzice odpowiadaj za to, co zrobili. Oczywi cie, e ty jeste
odpowiedzialny za swoje dorosłe ycie, ale to ycie jest w głównej mierze kształtowane
przez do wiadczenia, nad którymi ty nie miałe adnej kontroli. Faktem jest, e:

Nie jeste odpowiedzialny za to, co zrobiono tobie jako bezbronnemu dziecku!

Jeste odpowiedzialny teraz za podj cie pewnych konstruktywnych kroków rozliczaj cych
ci z przeszło ci !

Co mo e da ci ta ksi ka?

Wspólnie zaczynamy wa n w drówk . Jest to w drówka ku prawdzie i ku odkryciom. U

jej kresu zauwa ysz, e kierujesz swoim yciem bardziej ni kiedykolwiek przedtem. Nie
mam zamiaru pretensjonalnie zapewnia ci , e twoje problemy cudownie znikn z dnia
na dzie . Je li jednak masz odwag i sił , aby wykona zadania polecane w tej ksi ce,
b dziesz w stanie odzyska zabran ci przez rodziców energi nale n tobie jako
dorosłemu oraz godno osobist nale n tobie jako człowiekowi.
Praca ta wi e si z cen jak trzeba zapłaci za wyzbycie si własnego baga u
emocjonalnego. Je li odsłonisz swoje mechanizmy obronne, to odkryjesz uczucia
w ciekło ci, niepokoju, zranienia, zmieszania, a zwłaszcza alu. Rozwianie si
utrwalonego wyobra enia o rodzicach mo e nie ze sob silne uczucie straty i
opuszczenia. Chc , aby przyswajał materiał tej ksi ki we wła ciwym dla ciebie tempie.
Je li jakie zadanie powoduje, e czujesz si zaniepokojony, przeznacz na nie wi cej
czasu. Wa ny jest post p, a nie tempo.
Dla zilustrowania ogólnych poj zawartych w tej ksi ce, posłu yłam si przykładami z
mojej praktyki. Niektóre zostały bezpo rednio przepisane z nagranych kaset, inne
zrekonstruowałam z moich notatek. Wszystkie listy w tej ksi ce pochodz z moich
kartotek i zostały odtworzone dokładnie tak, jak były napisane. Nienagrane sesje
terapeutyczne, które zrekonstruowałam, nadal s ywe w mojej pami ci. Zrobiłam
wszystko, aby odtworzy je w oryginalnej formie. Ze wzgl dów prawnych zostały
zmienione jedynie nazwiska i okoliczno ci pozwalaj ce na identyfikacj . aden z
przykładów nie został celowo udramatyzowany.
Niektóre przykłady mog wydawa si sensacyjne, ale w zasadzie s typowe. Nie
szukałam w mojej kartotece prowokacyjnych czy dramatycznych przypadków; wybrałam
raczej takie przykłady które s najbardziej reprezentatywne dla typów opowiada , jakie
słysz codziennie. Zagadnienia, którymi b d si zajmowa w tej ksi ce, nie s
sprzeczne z natur ludzk , s jej integraln cz ci .
Ksi ka jest podzielona na dwie cz ci. W pierwszej przeanalizujemy jak funkcjonuj
ró ne typy toksycznych rodziców. Zbadamy ró ne sposoby, w jakie rodzice mogli ci rani

10
lub rani nadal. Zrozumienie tego przygotuje ci do drugiej cz ci ksi ki, w której podam
szczegółowe techniki zachowa umo liwiaj ce odwrócenie relacji sił w twoich zwi zkach z
toksycznymi rodzicami.
Proces zmniejszania negatywnego wpływu rodziców jest stopniowy. Ostatecznie jednak
wyzwoli on twoj wewn trzn sił , twoje ja, które przez tyle lat ukrywało si , oraz
niepowtarzaln i kochaj c osob jak zostałe stworzony. Razem pomo emy tej osobie
uzyska wolno , tak aby w ko cu twoje ycie stało si twoim własnym yciem.

11
Cz pierwsza:

Toksyczni rodzice

Rozdział 1:

Rodzice jako bogowie

Mit rodzica doskonałego

Staro ytni Grecy mieli pewien problem. Bogowie spogl dali na Ziemi ze swego
niebia skiego podwórka na górze Olimp i os dzali wszystko, co Grecy robili. Je li nie byli
zadowoleni, rychło wymierzali kar . Nie musieli by dobrzy; nie musieli by sprawiedliwi,
nie musieli nawet mie racji. Wła ciwie mogli działa całkowicie irracjonalnie. W
zale no ci od kaprysu mogli zamieni ci w echo lub zmusi do wtaczania głazu na
wysok gór przez cał wieczno . Nie trzeba dodawa , e niemo no przewidzenia
działa tych pot nych bogów siała w ród ich miertelnych wyznawców strach i zam t.
Całkiem podobnie dzieje si w przypadku toksycznych rodziców. Rodzic, którego
zachowania nie mo na przewidzie , jawi si dziecku jako przera aj cy bóg.
Kiedy jeste my bardzo mali, nasi boscy rodzice s dla nas wszystkim. Bez nich byliby my
niekochani, pozbawieni opieki, domu, jedzenia, yliby my w ci głym strachu wiedz c, e
sami nie jeste my w stanie przetrwa . Oni s naszymi wszechpot nymi opiekunami. My
mamy potrzeby, oni te potrzeby zaspokajaj .
Poniewa nic i nikt ich nie os dza, przyjmujemy, e s rodzicami idealnymi. W miar jak
poszerza si perspektywa widzenia wiata obserwowanego z dziecinnego łó eczka,
rozwija si w nas potrzeba utrzymania tej idealnej wizji jako obrony przed wzrastaj c
liczb nowo ci jakie napotykamy. Dopóki wierzymy, e mamy idealnych rodziców, dopóty
czujemy si bezpieczni.
W drugim i trzecim roku ycia zaczynamy przejawia nasz niezale no . Opieramy si
treningowi czysto ci i rozkoszujemy si własnym terroryzmem dwulatków. Uczymy si
słowa nie, które pozwala nam sprawowa pewn kontrol nad naszym yciem, podczas

12
gdy słowo tak jest po prostu wyrazem zgody Walczymy o rozwój własnej to samo ci, o
uznanie naszej własnej woli.
Proces oddzielania si od rodziców osi ga najwy sze nat enie w okresie dojrzewania
płciowego i wieku dorastania, kiedy to aktywnie konfrontujemy z yciem przekazane przez
rodziców warto ci, gusta i autorytety. W rodzinie w miar stabilnej rodzice s w stanie
akceptowa zam t jaki te zmiany nios . Nawet je eli nie wspieraj pojawiaj cej si
niezale no ci dziecka, to staraj si przynajmniej j tolerowa . Wyrozumiali rodzice,
którzy pami taj własne lata młodzie cze i uwa aj bunt za normalny etap rozwoju
emocjonalnego, uspokajaj si zazwyczaj stwierdzeniem „to po prostu taki wiek”.
Toksyczni rodzice nie s tak wyrozumiali. Pocz wszy od treningu czysto ci a po wiek
dorastania maj skłonno ci do traktowania buntu czy nawet ró nic osobowo ciowych jako
ataku na nich samych. Broni si wzmacniaj c w dziecku poczucie zale no ci i
bezradno ci. Zamiast przyczynia si do zdrowego rozwoju dziecka, nie wiadomie
utrudniaj go, wierz c cz sto, e robi to w interesie dziecka. Mog posługiwa si takimi
zwrotami jak: to kształtuje charakter, lub „ona musi nauczy si odró nia dobro od zła”.
Jednak e tak naprawd ich negatywne nastawienie wyrz dza szkod samoocenie
dziecka, sabotuj c rozwijaj ce si poczucie niezale no ci. Bez wzgl du na to jak bardzo
rodzice wierz , e maj racj , podobne ataki wprawiaj dziecko w zakłopotanie,
oszałamiaj je tym, e s tak pełne zło ci, tak gwałtowne i niespodziewane.
Nasza kultura i nasze religie s prawie jednomy lne co do utrzymania pot gi władzy
rodzicielskiej. Dopuszczalne jest gniewanie si na m ów, ony, kochanków, rodze stwo,
szefów czy przyjaciół, ale czym prawie zakazanym jest zdecydowane sprzeciwienie si
woli rodziców. Jak e cz sto słyszeli my takie zdania „nie odpowiadaj matce w ten
sposób” lub „jak miesz podnosi głos na ojca”. Tradycja judeochrze cija ska u wi ca ten
nakaz w naszej zbiorowej wiadomo ci mówi c o „Bogu Ojcu” i napominaj c aby „czcił
ojca swego i matk swoj ”. Idea ta znajduje oparcie w naszych szkołach, ko ciołach, w
rz dzie („powrót do warto ci zwi zanych z rodzin ”), nawet w naszych
przedsi biorstwach. Zgodnie z tradycyjn m dro ci nasi rodzice s uprawnieni do
kierowania nami po prostu dlatego, e dali nam ycie. Dziecko jest zdane na łask i
niełask swoich boskich rodziców i tak jak staro ytni Grecy nigdy nie wie, kiedy uderzy
nast pny piorun. Niestety dziecko toksycznych rodziców zdaje sobie spraw , e piorun
wcze niej czy pó niej uderzy. Ten strach jest gł boko zakorzeniony i ro nie wraz z
dzieckiem. W sercu dorosłego człowieka, który był kiedy le traktowany, a teraz jest
nawet człowiekiem sukcesu, yje małe dziecko, które czuje si bezsilne i przestraszone.

Cena przychylno ci bogów

W miar podkopywania poczucia własnej warto ci dziecka, jego zale no od rodziców

wzrasta, a razem z ni potrzeba wiary, e rodzice s po to, aby opiekowa si nimi i
spełnia ich oczekiwania. Jedynym sposobem wyja nienia sobie emocjonalnych ataków
czy fizycznego zn cania si jest przyj cie przez dziecko odpowiedzialno ci za
zachowanie toksycznego rodzica.

13
Niezale nie od tego, jak bardzo toksyczni s twoi rodzice, zawsze b dziesz czuł potrzeb
gloryfikowania ich. Nawet je li na pewnym etapie zrozumiesz, e twój ojciec bij c ci robił
le, nadal potrafisz go usprawiedliwia . Intelektualne zrozumienie nie wystarczy, aby
przekona twoje emocje, e nie byłe za to odpowiedzialny.
Jeden z moich klientów uj ł to w ten sposób: „My lałem, e oni s idealni, wi c kiedy le
si do mnie odnosili, uznawałem, e to ja jestem zły”.
Wiara w idealnych rodziców opiera si na dwóch głównych doktrynach:
1. „Ja jestem zły, a moi rodzice s dobrzy.”
2. „Ja jestem słaby, a moi rodzice s silni.”
S to bardzo silne utrwalone przekonania, które mog przetrwa znacznie dłu ej ni
fizyczna zale no od rodziców. Te przekonania podtrzymuj wiar w idealnych rodziców;
pozwalaj ci unikn konfrontacji z bolesn prawd , e twoi boscy rodzice tak naprawd
zdradzili ci kiedy ty byłe najbardziej bezbronny.
Twoim pierwszym krokiem w kierunku przej cia kontroli nad swoim yciem jest
u wiadomienie sobie tej prawdy. Wymaga to odwagi, ale je li ju czytasz t ksi k ,
zrobiłe krok w kierunku takiej przemiany. Przecie si gni cie po ni równie wymagało
odwagi.

„Nigdy nie pozwolili mi zapomnie , ile przyniosłam im wstydu.” Kiedy Sandy, lat 28,
atrakcyjna brunetka, która - mogłoby si wydawa - miała wszystko, przyszła do mnie po
raz pierwszy, była powa nie załamana. Powiedziała, e nic jej w yciu nie wychodzi.
Przez kilka lat była projektantk kompozycji kwiatowych w eleganckim sklepie. Zawsze
marzyła o otwarciu własnej firmy, ale była przekonana, e nie jest wystarczaj co bystra,
aby odnie sukces. Przera ała j pora ka.
Przez ponad dwa lata Sandy bezskutecznie próbowała zaj w ci . Kiedy
rozmawiały my, zauwa yłam, e Sandy czuje uraz do m a o to, e nie mo e zaj w
ci i o to, e ich zwi zek jest niedobrany, chocia m zdaje si by prawdziwie
wyrozumiały i kochaj cy. Ostatnia rozmowa z matk pogorszyła cał spraw :

Ci a stała si dla mnie prawdziw obsesj . Kiedy jadłam z mam lunch powiedziałam jej
jak bardzo jestem rozczarowana. Ona mi na to odpowiedziała: „Zało si , e to z powodu
tamtego przerwania ci y. Niezbadane s wyroki boskie.” Od tego czasu nie mog
przesta płaka Ona nigdy nie pozwoli mi zapomnie .

Zapytałam j o aborcj . Po chwili wahania opowiedziała mi nast puj c histori :

Zdarzyło si to kiedy byłam w szkole redniej. Rodzice moi byli bardzo, ale to bardzo
surowymi katolikami wi c chodziłam do szkoły parafialnej. Szybko si rozwijałam i w
wieku dwunastu lat miałam około pi ciu stóp i sze ciu cali wzrostu, wa yłam prawie 59 kg

14
i nosiłam stanik 36-C. Chłopcy zacz li zwraca na mnie uwag i to mi si podobało. Ojca
doprowadzało to do szału. Kiedy po raz pierwszy złapał mnie na tym jak całowałam si z
chłopcem na dobranoc, zwymy lał mnie od dziwek tak gło no, e cała okolica słyszała,
poniewa mieszkali my na wzniesieniu. Za ka dym razem kiedy wychodziłam z
chłopakiem, ojciec mówił mi, e pójd do piekła. Nigdy nie złagodniał. Wywnioskowałam z
tego, e na pewno jestem przekl ta tak czy owak i kiedy miałam 15 lat przespałam si z
tym chłopcem. Pech sprawił, e zaszłam w ci . Kiedy rodzina dowiedziała si o tym,
szalała. Powiedziałam im wtedy, e chc usun to dziecko; całkowicie to odrzucili. Chyba
z tysi c razy wykrzykiwali o „ miertelnym grzechu”. Byli pewni, e nawet je li dot d nie
byłam skazana na piekło, to to przes dza spraw . Jedynym sposobem w jaki mogłam
zdoby ich zgod była gro ba samobójstwa.

Zapytałam Sandy, jak si sprawy miały po zabiegu. Osun ła si na krze le z wyrazem

przygn bienia w oczach, tak e serce mi si cisn ło.

Mo na to nazwa popadni ciem w niełask . To znaczy, tato sprawił, e przedtem czułam

si wystarczaj co okropnie, ale potem czułam si tak, jakbym nie miała nawet prawa y .
Im wi kszy wstyd odczuwałam, tym usilniej próbowałam wszystko naprawi . Chciałam po
prostu cofn czas, odzyska miło jak byłam darzona b d c dzieckiem. Ale oni nigdy
nie pomijaj okazji, aby to wszystko przypomnie . S jak zepsuta płyta, powtarzaj ca co
to ja im zrobiłam i ile przyniosłam im wstydu. Nie mog ich za to obwinia . Nigdy nie
powinnam była zrobi tego co zrobiłam - to znaczy, oni mieli bardzo wysokie moralne
oczekiwania w stosunku do mnie. Teraz po prostu chc im wynagrodzi to, e tak mocno
ich zraniłam swoimi grzechami. A wi c robi wszystko co daj . To doprowadza mojego
m a do szału. Zdarzaj si z tego powodu mi dzy nami wielkie awantury. Ale ja nic na to
nie mog poradzi . Ja tylko chc , aby oni mi przebaczyli.

Kiedy słuchałam tej licznej młodej kobiety, byłam bardzo poruszona jej cierpieniem
spowodowanym zachowaniem rodziców oraz tym, jak bardzo musiała zaprzecza ich
odpowiedzialno ci za to cierpienie. Niemal z desperacj próbowała mnie przekona , e to
j nale y wini za wszystko co si stało. Samooskar anie si Sandy było podsycane
przez nieugi t postaw religijn jej rodziców. Wiedziałam, ile b dzie mnie to kosztowa
pracy, aby Sandy dostrzegła e jej rodzice byli okrutni i emocjonalnie bezwzgl dni.
Uznałam, e nie pora na powstrzymywanie si od ocen.

Susan: Wiesz co? Jestem naprawd zła na t dziewczyn . My l , e rodzice byli dla
ciebie straszni. My l , e wykorzystali twoj religijno , aby ci ukara . Uwa am, e nie
zasłu yła na to”.

Sandy: Popełniłam dwa miertelne grzechy!

Susan: Posłuchaj, była tylko dzieckiem. By mo e popełniła kilka bł dów, ale nie
musisz płaci za nie do ko ca ycia. Nawet Ko ciół pozwala ci odpokutowa i zmieni
swoje ycie. Gdyby twoi rodzice byli tak dobrzy jak twierdzisz, okazaliby ci współczucie.

15
Sandy: Oni próbowali ratowa moj dusz . Gdyby tak bardzo mnie nie kochali, nie
obchodziłabym ich.
Susan: Spójrzmy na to z innej perspektywy. A co byłoby gdyby nie zrobiła tego zabiegu?
Miałaby dziewczynk . Miałaby teraz około szesnastu lat, prawda?

Sandy skin ła głow staraj c si zgadn dok d zmierzam.

Susan: Przypu my, e ona zaszłaby w ci . Czy ty post piłaby z ni w ten sam
sposób jak twoi rodzice z tob ?
Sandy: Nigdy. Przenigdy.

Sandy u wiadomiła sobie znaczenie tego co powiedziała.

Susan: Byłaby bardziej kochaj ca. Twoi rodzice powinni by bardziej kochaj cy. To jest
ich pora ka, a nie twoja.
Sandy sp dziła połow swojego ycia konstruuj c szczelny mur obronny. Takie mury
obronne s bardzo rozpowszechnione w ród dorosłych dzieci toksycznych rodziców.
Mog by one zbudowane z ró norodnych psychologicznych materiałów budowlanych.
Mur zbudowany przez Sandy opiera si na szczególnie wytrzymałej konstrukcji zwanej
„wyparciem”.

Pot ga wypierania

Wyparcie jest zarówno najbardziej prymitywnym jak i najsilniejszym psychologicznym

mechanizmem obronnym. Wykorzystuje on fikcyjn rzeczywisto dla zminimalizowania,
czy nawet zanegowania wpływu jakiego bolesnego yciowego do wiadczenia.
Powoduje, e niektórzy z nas s nawet skłonni zapomnie , co rodzice im zrobili,
pozwalaj c aby nadal przebywali na piedestałach. Ulga jak przynosi wyparcie jest w
najlepszym przypadku jedynie chwilowa, cena za ni jest wysoka. Wyparcie jest jak
pokrywka naszego emocjonalnego szybkowara: im dłu ej przykrywa garnek tym wi ksze
powstaje ci nienie. Wcze niej czy pó niej ci nienie musi wysadzi pokrywk i mamy
wtedy do czynienia z kryzysem emocjonalnym. Kiedy do niego dochodzi, musimy spojrze
w oczy prawdzie, któr tak desperacko próbowali my ukry , tylko e teraz musimy zrobi
to w momencie ogromnego stresu. Je li zajmiemy si naszym wyparciem wcze niej,

16
odkr caj c zawór bezpiecze stwa i pozwalaj c ci nieniu powoli opa , mo emy kryzysu
unikn .
Niestety twoje własne wypieranie nie jest jedynym wypieraniem z jakim, by mo e,
b dziesz musiał sobie poradzi . Równie twoi rodzice maj swoje własne systemy
wypierania. Kiedy usiłujesz odtworzy prawd o swojej przeszło ci, szczególnie kiedy
prawda ta przedstawia rodziców w złym wietle, mog oni upiera si , e „nie było a tak
le”, „to nie było tak, jak mówisz”, czy nawet „ to si wcale nie zdarzyło”. Takie
stwierdzenia mog zniweczy twoje próby odtworzenia swojej osobistej historii,
prowadz c ci do zakwestionowania twoich własnych wra e i wspomnie . Podcinaj
twoje zaufanie we własn zdolno postrzegania rzeczywisto ci sprawiaj c, e trudniej
b dzie ci odbudowa poczucie własnej warto ci.
Wyparcie dokonane przez Sandy było tak silne, e nie tylko nie potrafiła dojrze
rzeczywisto ci z własnego punktu widzenia, ale nie umiała równie dopu ci do siebie
my li, e mogłaby by jaka inna rzeczywisto . Czułam jej ból, ale musiałam
przynajmniej nakłoni j do rozwa enia mo liwo ci, e mo e mie bł dny obraz swoich
rodziców. Starałam si , aby moje słowa brzmiały jak najmniej gro nie:

Szanuj fakt, e kochasz swoich rodziców i e wierzysz w ich dobro . Jestem pewna, e
zrobili dla ciebie wiele bardzo dobrych rzeczy kiedy dorastała . Ale musi by w tobie jaka
cz , która wie czy przynajmniej przeczuwa, e kochaj cy rodzice nie atakuj godno ci
dziecka oraz jego poczucia warto ci tak bezwzgl dnie. Nie chc odpycha ci od
rodziców czy religii. Nie musisz si ich wypiera czy odst powa od ko cioła. Ale du e
znaczenie dla pozbycia si depresji mo e mie odrzucenie wyobra enia, e oni s
doskonali. Byli okrutni dla ciebie. Zranili ci . Cokolwiek zrobiła , ju to uczyniła . adne
ich tyrady tego nie zmieni . Czy nie czujesz jak gł boko zranili t wra liw dziewczynk ,
która jest w tobie? I jakie to było niepotrzebne?

„Tak” wypowiedziane przez Sandy było ledwie słyszalne. Zapytałam czy przera a j taka
my l. Skin ła głow , niezdolna do rozmowy o ogromie swojego strachu. Była bardzo
dzielna, e doszła do tego miejsca.

Beznadziejna nadzieja

Po dwóch miesi cach terapii Sandy zrobiła pewien post p, ale wci kurczowo trzymała
si mitu o doskonało ci swoich rodziców. Je liby nie otrz sn ła si z tego mitu, nadal
obwiniałaby siebie za wszystkie nieszcz cia swojego ycia. Poprosiłam j , aby zaprosiła
rodziców na swoj sesj terapeutyczn . Miałam nadziej , e je li u wiadomi im jak
gł boko ich zachowanie wpłyn ło na ycie Sandy przyznaj si do własnej

17
odpowiedzialno ci ułatwiaj c w ten sposób Sandy rozpocz cie naprawy jej negatywnego
obrazu siebie samej.
Nie zd yli my si sobie nawet przedstawi , kiedy jej ojciec wybuchn ł:

Pani doktor nie wie, jakim ona była złym dzieckiem. Szalała za chłopakami i prowokowała
ich. Wszystkie jej dzisiejsze problemy maj swoje ródło w tamtym cholernym zabiegu.

Widziałam łzy napływaj ce Sandy do oczu. Pospieszyłam j broni :

To nie jest powód, dla którego Sandy ma teraz problemy i nie poprosiłam pana tutaj po to,
aby odczytał mi pan list jej przewinie . Niczego nie osi gniemy, je li pa stwo po to tu
przyszli.

Ale to nie podziałało. W czasie sesji matka i ojciec Sandy nie bacz c na moje upomnienia
wymieniali si w atakach na swoj córk . Długo trwała ta godzina. Kiedy wyszli, Sandy
natychmiast zacz ła za nich przeprasza :

Wiem, e tak naprawd nie stan li dzisiaj na wysoko ci zadania, ale mam nadziej , e
polubiła ich. To s naprawd dobrzy ludzie, byli tylko troch zdenerwowani wizyt tutaj.
Mo e nie powinnam była zaprasza ich... Chyba to ich zdenerwowało. Nie s do czego
takiego przyzwyczajeni. Ale oni naprawd mnie kochaj ... zobaczysz, daj im jeszcze
troch czasu.

Ta sesja z rodzicami Sandy i kilka kolejnych jasno dowodziły jak zamkni ci byli na
wszystko co mogło zmieni ich własne widzenie problemów Sandy. W adnym razie
adne z nich nie chciało przyzna si do odpowiedzialno ci za te problemy. Sandy
natomiast nadal ich idealizowała.

„Oni tylko próbowali pomóc”

Wyparcie, dla wielu dorosłych dzieci toksycznych rodziców jest prostym, nie wiadomym
procesem wypychania pewnych wydarze i uczu poza wiadomo , udawaniem, e
tamte zdarzenia nigdy nie miały miejsca. Wielu z nas u ywa subtelniejszego sposobu
odcinania si od tego, co trudno przyj : racjonalizacji. Kiedy uzasadniamy rozumowo co
bolesnego i niewygodnego, to u ywamy „mocnych argumentów”.

18
Oto kilka typowych racjonalizacji:
- Ojciec krzyczał na mnie tylko dlatego, e matka nie dawała mu spokoju.
- Mama piła tylko dlatego, e była samotna. Powinienem był cz ciej zostawa z ni w
domu.
- Ojciec bił mnie, ale on nie chciał mnie zrani . Chciał mi tylko da nauczk .
- Mama nie zwracała na mnie nigdy uwagi, poniewa była bardzo nieszcz liwa.
- Nie mog obwinia ojca za to, e mnie napastował. Mama nie sypiała z nim, a
m czy ni potrzebuj seksu.

Wszystkie te racje rozumowe maj jeden wspólny mianownik: słu zaakceptowaniu tego,
co jest nie do przyj cia. By mo e na powierzchni wydaje si , e to działa, ale pewna
cz ciebie zawsze b dzie znała prawd .

„On robił to tylko dlatego, e...”

Z Louise, niewysok kobiet po czterdziestce, o kasztanowych włosach, rozwodził si

wła nie trzeci m . Zgłosiła si na terapi wskutek nalega swojej dorosłej córki, która
groziła zerwaniem kontaktów, je li Louise nie zrobi czego ze swoj niekontrolowan
wrogo ci .
Kiedy po raz pierwszy zobaczyłam Louise, wszystko powiedziała mi jej niezwykle sztywna
postawa i zaci ni te usta. Była wulkanem naładowanym zło ci . Zapytałam j o rozwód,
na co odpowiedziała mi, e m czy ni jej ycia zawsze j opuszczali; jej obecny m był
tego ostatnim przykładem:

Nale do kobiet, które zawsze wybieraj nieodpowiedniego m czyzn . Na pocz tku

ka dego zwi zku jest wspaniale, ale ja wiem e to nie mo e długo potrwa .

Słuchałam uwa nie, jak Louise uparcie powtarzała, e wszyscy m czy ni s łajdakami.
Nast pnie zacz ła porównywa m czyzn swojego ycia z własnym ojcem:

Bo e, dlaczego nie mog znale kogo podobnego do mojego ojca? Wygl dał jak
gwiazdor filmowy. wszyscy go podziwiali. My l , e miał charyzm , która przyci gała ludzi
do niego. Moja matka cz sto chorowała, a ojciec zabierał mnie na spacery. tylko on i ja.
To były najlepsze lata mojego ycia. M czy ni, którzy pojawili si po moim ojcu, po
prostu zepsuli ten obraz.

19
Zapytałam, czy jej ojciec nadal yje, na co Louise odpowiedziała z wielkim napi ciem:

Nie wiem. Pewnego dnia po prostu znikn ł. Chyba miałam mniej wi cej dziesi lat.
Matka była niezno na we współ yciu i on pewnego dnia po prostu odszedł. Bez listu,
telefonu, bez niczego. Bo e, jak ja za nim t skniłam. Jeszcze w rok po jego odej ciu nadal
ka dej nocy byłam pewna, e zaraz usłysz jego podje d aj cy pod dom samochód...
Tak naprawd nie mog go wini za to, co zrobił. Był tak pełen ycia. Kto chciałby by
przywi zany do chorej ony i dzieciaka?

Louise sp dzała ycie na wyczekiwaniu na powrót swojego wyidealizowanego ojca. Nie

mog c u wiadomi sobie, jak był nieczuły i nieodpowiedzialny, Louise stosowała
rozbudowan racjonalizacj dla utrzymania w swoich oczach jego boskiego obrazu - nie
bacz c na niewymowny ból jaki zadał jej swoim zachowaniem.
Rozumowe wyja nienie umo liwiło jej tak e zaprzeczenie własnej zło ci na niego za to,
e j porzucił. Niestety, ta w ciekło znajdowała uj cie w zwi zkach z innymi
m czyznami. Za ka dym razem kiedy poznawała m czyzn , wszystko szło przez jaki
czas gładko, dopóki go naprawd nie poznała. Ale im stawali si sobie bli si, tym bardziej
obawiała si porzucenia. Strach niezmiennie przekształcał si we wrogo . Nie
dostrzegała faktu, e wszyscy m czy ni opuszczali j z tej samej przyczyny: im bardziej
zbli ali si do siebie, tym ona stawała si bardziej wroga. Zamiast to przyj , Louise
upierała si , e jej wrogo była usprawiedliwiona faktem, e oni zawsze j opuszczali:

Gniewaj si , je li twój gniew jest słuszny

W jednym z podr czników do psychologii, z którego korzystałam na ostatnim roku studiów

zamieszczona była historyjka obrazkowa ilustruj ca, jak ludzie przenosz uczucia, a
zwłaszcza gniew. Pierwszy z nich przedstawiał m czyzn , na którego krzyczy szef.
Oczywi cie, trudno było temu m czy nie zwymy la szefa, tak wi c na drugim obrazku
pokazano, jak po powrocie do domu - przenosz c swój gniew - wrzeszczy na on . Trzeci
obrazek przedstawiał on krzycz c na dzieci. Dzieci skopały psa, a pies ugryzł kota. To
co w tych obrazkach zrobiło na mnie najwi ksze wra enie, oprócz ich oczywistej prostoty,
to zadziwiaj co dokładny obraz tego, jak przenosimy silne uczucia z osoby, która je
spowodowała, na cel łatwiejszy.
Doskonałym przykładem tego jest opinia Louise o m czyznach: „To s n dzni łajdacy...
wszyscy, co do jednego. Nie mo na im zaufa . Zawsze odwróc si od ciebie. Mam
dosy bycia wykorzystywan przez m czyzn.”
Ojciec Louise porzucił j . Gdyby uznała ten fakt, musiałaby zrezygnowa ze swoich
wypiel gnowanych fantazji i ze swego doskonałego o nim wyobra enia. Musiałaby

20
pozwoli mu odej . Zamiast tego, przeniosła swój gniew i nieufno ze swojego ojca na
innych m czyzn.
Nie u wiadamiaj c sobie tego, Louise uparcie wybierała m czyzn którzy traktowali j w
sposób, który zarówno rozczarowywał j jak i doprowadzał do szału. Tak długo jak
wyładowywała swój gniew na m czyznach w ogóle nie musiała odczuwa gniewu na
swojego ojca.
Sandy, któr spotkali my wcze niej w tym rozdziale, przeniosła na swojego m a gniew i
rozczarowanie jakie czuła do rodziców za sposób w jaki potraktowali jej ci , a nast pnie
aborcj . Nie mogła pozwoli sobie aby czu zło na rodziców - to stanowiło zagro enie
dla ich wyidealizowanego obrazu.

Nie mów le o zmarłych

mier nie ko czy idealizowania toksycznych rodziców. W zasadzie mo e je nawet

wzmocni .
Cho trudno jest uzna krzywd wyrz dzon przez yj cego rodzica, niesko czenie
trudniej jest oskar a tego z rodziców, który nie yje. Istnieje niezwykle silne tabu
dotycz ce krytykowania zmarłych, poniewa wygl da to tak jak by my ich kopali, kiedy oni
s na dnie. W rezultacie, mier opromienia pewnego rodzaju wi to ci , nawet
najgorszego tyrana. Idealizowanie zmarłych rodziców jest prawie automatyczne.
Niestety, kiedy toksycznego rodzica chroni wi to grobu, ci którzy yj , nadal nosz w
sobie emocjonalne pozostało ci po zmarłym. Chocia powiedzenie „nie mów le o
zmarłych” mo e by tylko przechowywanym w pami ci frazesem, to niestety cz sto
blokuje ono prawdziwe rozwi zanie naszych konfliktów z tymi, którzy odeszli.

„Zawsze pozostaniesz moim niepowodzeniem”

Valerie, kobieta przed czterdziestk , wysoka, drobnej budowy, z zawodu muzyk, zgłosiła
si do mnie za namow naszego wspólnego znajomego, który podejrzewał, e
wyst puj cy u Valerie brak pewno ci siebie uniemo liwia jej wykorzystanie wszystkich
posiadanych przez ni mo liwo ci w karierze piosenkarskiej. Po pierwszych pi tnastu
minutach naszej pierwszej sesji Valerie przyznała, e jej kariera zmierza donik d:

21
„Ju od ponad roku nie mam adnej pracy zwi zanej z moim zawodem, nawet w barze.
Aby zapłaci czynsz pracuj w biurze w czyim zast pstwie. Nie wiem, mo e to jaki zły
sen. Zeszłego wieczora jadłam obiad z moj rodzin i rozmowa zeszła na moje problemy.
Ojciec powiedział: „ Nie martw si . Na zawsze pozostaniesz moim niepowodzeniem”.
Jestem pewna, e on nie zdawał sobie sprawy, jak to bardzo boli, ale te słowa naprawd
załamały mnie.”
Powiedziałam Valerie, e w takich okoliczno ciach ka dy poczułby si zraniony. Ojciec był
wobec niej okrutny i ubli aj cy. Odpowiedziała:
„To dla mnie nic nowego. To historia mojego ycia. Zawsze byłam rodzinnym wyrzutkiem.
Obwiniano mnie o wszystko. Je li ojciec i mama mieli problemy, to była moja wina.
Zawsze powtarzał to samo. A jednak kiedy zrobiłam co , aby mu si przypodoba ,
rozpierała go duma i przechwalał si mn przed swoimi przyjaciółmi. Czasami czułam si
tak, jakbym siedziała na emocjonalnej hu tawce.”
Po kilku tygodniach pracy kiedy Valerie ju zaczynała mie kontakt z ogromem zło ci i
smutku, proces ten został zakłócony niespodziewanym wydarzeniem: jej ojciec zmarł na
atak serca.
Była to mier zaskakuj ca, nagła, taka na jak nikt nie jest przygotowany. Valerie była
przygnieciona ci arem winy za cały gniew jaki wyraziła na niego w czasie terapii.
„Usiadłam w ko ciele, kiedy wygłaszano przemowy pochwalne i kiedy usłyszałam ten
potok słów o tym, jakim wspaniałym człowiekiem był przez całe ycie, poczułam si jak
winia, e próbowałam obwinia go za moje problemy. Chciałam jedynie odpokutowa za
cierpienie, jakie mu zadałam. Wci my lałam o tym jak bardzo go kochałam i jak suk
byłam zawsze dla niego. Nie chc ju wi cej mówi o tych przykrych sprawach... dajmy
teraz temu spokój.”
Rozpacz Valerie zbiła j z tropu na pewien czas, ale w ko cu u wiadomiła sobie, e
mier ojca nie mo e odmieni tego, jak odnosił si do niej, gdy była dzieckiem, a potem
osob dorosł .
Valerie ucz szcza na terapi ju prawie sze miesi cy. Jestem szcz liwa, kiedy widz ,
jak ro nie jej pewno siebie. Nadal próbuje zrobi karier piosenkarsk i nie ma ju
mowy o rezygnacji.

Zdj ich z piedestałów

Rodzice zachowuj cy si jak bogowie, ustanawiaj zasady, dokonuj os dów i zadaj ból.
Je li gloryfikujesz swoich rodziców, ywych czy umarłych, to zgadzasz si y według ich
koncepcji rzeczywisto ci. Akceptujesz bolesne uczucia jako element twojego ycia. By
mo e nawet rozumowo je usprawiedliwiasz jako dobre dla ciebie. Nadszedł czas, aby z
tym sko czy .

22
Kiedy sprowadzisz swoich toksycznych rodziców na ziemi , kiedy znajdziesz w sobie
odwag , aby spojrze na nich realistycznie, mo esz zacz w kontaktach z nimi
wyrównywa siły.

Rozdział 2:

„To, e nie mieli cie złych zamiarów, nie znaczy, e nie bolało”

Rodzice nieadekwatni

Dzieci posiadaj pewne podstawowe, nienaruszalne prawa: powinny by karmione,

ubierane, ochraniane i bezpieczne. Ale zarazem maj prawo do rozwoju emocjonalnego,
do szacunku dla swych uczu a tak e do tego, by traktowano je w sposób umo liwiaj cy
rozwój poczucia własnej warto ci.
Dzieci maj równie prawo do tego, by ich zachowania były ograniczane przez rodziców w
sposób wła ciwy. Maj prawo do popełniania bł dów oraz do tego, by przywoływano je do
porz dku bez fizycznych czy emocjonalnych nadu y .
Dzieci maj przede wszystkim prawo, aby by dzie mi. Maj prawo prze y swoje młode
lata z rado ci , spontanicznie i nieodpowiedzialnie. Naturalnie, w miar jak dzieci
dorastaj , kochaj cy rodzice winni piel gnowa ich dojrzało powierzaj c im pewn doz
odpowiedzialno ci i rodzinne obowi zki, ale nigdy za cen dzieci stwa.

Jak uczymy si y w wiecie

Dzieci nasi kaj jak g bka bez zastanowienia zarówno werbalnymi jak i pozawerbalnymi
informacjami. Słuchaj rodziców, obserwuj ich i na laduj ich zachowanie. Poniewa
maj mało punktów odniesienia poza rodzin , to czego naucz si w domu o sobie
samych i o innych, staje si dla nich uniwersaln prawd wyryt gł boko w ich umysłach.

23
Modele ról rodzicielskich w istotny sposób decyduj o rozwoju poczucia własnej
to samo ci dziecka, zwłaszcza w okresie, gdy kształtuje ono swoj to samo płciow .
Chocia role rodzicielskie w czasie ostatnich dwudziestu lat uległy zaskakuj cym
zmianom, rodzice maj dzisiaj te same obowi zki, jakie miało pokolenie ich rodziców:
1. Powinni zaspokaja fizyczne potrzeby swoich dzieci.
2. Powinni ochrania swoje dzieci przed fizyczn krzywd .
3. Powinni zaspokaja dzieci ce potrzeby miło ci, uwagi i przywi zania
4. Powinni chroni swoje dzieci przed krzywd uczuciow .
5. Powinni troszczy si o ko ciec moralny swoich dzieci.

Oczywi cie, lista mogłaby zawiera znacznie wi cej punktów, ale tych pi obowi zków
stanowi podstaw odpowiedzialnego rodzicielstwa. Toksyczni rodzice, o których b dziemy
mówi rzadko wychodz poza pierwszy punkt na li cie. W wi kszo ci s oni, lub byli,
powa nie zachwiani w swojej równowadze emocjonalnej czy zdrowiu psychicznym.
Cz sto nie tylko nie mog zaspokoi potrzeb dzieci, ale wr cz oczekuj i wymagaj , aby
to dzieci troszczyły si o ich potrzeby.
Kiedy rodzic narzuca dziecku odpowiedzialno rodzicielsk , role w rodzinie staj si
nieokre lone, zniekształcone lub odwrócone. Dziecko, które jest zmuszone sta si swoim
własnym rodzicem, lub te sta si rodzicem dla własnego rodzica, nie ma kogo
na ladowa , od kogo si uczy i kogo szanowa . Osobowo dziecka, pozbawiona
modelu ról rodzicielskich w tym decyduj cym momencie rozwoju emocjonalnego, jest
wystawiona na dryfowanie po nieprzyjaznym morzu chaosu.
Les, lat 34, wła ciciel sklepu sportowego, przyszedł do mnie, poniewa był maniakiem
pracy i to go unieszcz liwiało.

Moje mał e stwo diabli wzi li, bo nigdy nic innego nie robiłem, tylko pracowałem. Albo nie
było mnie w domu, albo pracowałem w domu. on zm czyło ycie z robotem i odeszła.
Teraz dzieje si to samo z now kobiet w moim yciu. Nienawidz tego. Naprawd .
Tylko nie wiem, jak to rozwi za .

Les powiedział mi, e ma problemy z wyra aniem wszelkich uczu , szczególnie

subtelnych uczu miłosnych. Słowo zabawa, stwierdził z gorycz , nie mie ci si w jego
słowniku.

Chciałbym wiedzie , co zrobi , aby moja dziewczyna była szcz liwa, ale za ka dym
razem kiedy zaczynamy rozmawia , jako zawsze kieruj rozmow na prac , i ona si
denerwuje. By mo e dzieje si tak dlatego, e praca to jedyna rzecz, której nie psuj .

Przez niemal pół godziny Les nie przestawał przekonywa mnie, jak bardzo gmatwał
swoje zwi zki:

24
Kobiety, z którymi si wi , zawsze narzekaj , e nie po wi cam im wystarczaj co du o
czasu i uczucia. I to jest prawd . Jestem wszawym narzeczonym i byłem naprawd
wszawym m em.

Przerwałam mu mówi c: „I masz wszawy obraz siebie. Wydaje ci si , e tylko kiedy

pracujesz jeste w porz dku. Zgadza si ?”

To jest co , co wiem jak robi ... i robi to dobrze, pracuj około 75 godzin w tygodniu... ale
ja zawsze urabiałem sobie r ce po łokcie... nawet kiedy byłem dzieckiem. Widzisz, byłem
najstarszy spo ród trzech chłopaków. Wydaje mi si , e kiedy miałem osiem lat, mama
prze yła pewien rodzaj załamania nerwowego. Od tego czasu, nasz dom był zawsze
ponury, z zaci gni tymi zasłonami. Matka zawsze wygl dała jakby była w szlafroku. Nigdy
du o nie mówiła. W moich najwcze niejszych wspomnieniach widz j z fili ank kawy w
jednej r ce i papierosem w drugiej, pochłoni t bez reszty przez swoje przekl te mydlane
opery. Nigdy nie wstawała zanim nie wyszli my do szkoły. Tak wi c moim zadaniem było
nakarmi dwóch młodszych braci, zapakowa im niadania i odprowadzi do szkolnego
autobusu. Kiedy wracali my do domu, ona le ała przy gło niku lub ucinała sobie jedn ze
swoich trzygodzinnych drzemek. Połow czasu, który moi kumple sp dzali graj c w piłk ,
ja byłem uwi zany w domu, gotuj c obiad i sprz taj c. Nienawidziłem tego, ale kto to
musiał robi .

Zapytałam Lesa, gdzie w tym wszystkim był jego ojciec.

Tato du o podró ował w interesach i w zasadzie, po prostu, zrezygnował z kontaktów z

matk . Najcz ciej spał w pokoju go cinnym... to było naprawd przedziwne mał e stwo.
Wysyłał j do wielu lekarzy, ale nic nie pomogli, wi c po prostu si poddał.

Powiedziałam Lesowi, e czuj , jak bardzo samotny musiał by tamten chłopiec. Zbył
moje współczucie odpowiadaj c:

Miałem zbyt du o pracy, aby litowa si nad sob .

25
Złodzieje dzieci stwa

Jako dziecko Les był bardzo cz sto przeci ony obowi zkami, które normalnie nale do
rodziców. Poniewa został zmuszony do zbyt szybkiego i przedwczesnego dorastania,
został okradziony z dzieci stwa. Kiedy jego przyjaciele grali na podwórku w piłk , Les był
w domu wypełniaj c rodzicielskie obowi zki. Aby rodzina pozostała rodzin , Les musiał
sta si małym dorosłym. Miał niewielk szans , aby by wesoły czy beztroski. Poniewa
jego własne potrzeby były faktycznie ignorowane, nauczył si radzi sobie z samotno ci i
emocjonaln deprywacj twierdz c, e nawet nie czuje takich potrzeb. Był po to, aby
opiekowa si innymi. On sam si nie liczył. Co jeszcze smutniejsze, oprócz podj cia roli
głównego opiekuna swoich braci, Les stał si równie rodzicem dla swojej matki:

Kiedy tato był w domu, wychodził do pracy około siódmej i wiele razy nie wracał do domu
wcze niej ni przed północ . Kiedy wychodził, zawsze mi mówił: „Nie zapomnij odrobi
lekcji i opiekuj si matk . Sprawd , czy ma co je . Nie pozwól swoim braciom rozrabia ...
i spróbuj zrobi co , aby si u miechn ła.” Sp dziłem wiele czasu próbuj c zorientowa
si , jak uczyni matk szcz liw . Byłem pewien, e jest co takiego, co mog zrobi i co
sprawi, e wszystko znowu b dzie w porz dku... e ona wróci do siebie. Ale oboj tnie co
robiłem, nic si nie zmieniało. I nadal tak jest. Czuj si paskudnie, je li o to chodzi.

Oprócz wywi zywania si z obowi zków domowych i wychowania dzieci, co byłoby

przytłaczaj ce dla ka dego dziecka, oczekiwano od Lesa roztoczenia emocjonalnej opieki
nad matk . To okazało si by przyczyn jego niepowodze . Dzieci usidlone przez takie
enuj ce odwrócenie ról nieustannie ponosz pora ki. Jest przecie niemo liwo ci , aby
funkcjonowały jak doro li, poniewa nie s dorosłymi. Nie rozumiej jednak, dlaczego
ponosz pora ki; czuj si z tego powodu w jaki sposób gorsze i winne.
W przypadku Lesa, potrzeba pracy w znacznie wi kszym wymiarze czasu ni to
niezb dne słu yła podwójnemu celowi: chroniła go przed konfrontacj z samotno ci i
deprywacj (zarówno dzieci stwa jak i wieku dojrzałego) oraz wzmacniała jego
zadawnione przekonanie, e nigdy nie zrobił wystarczaj co du o. Les ył z
wyobra eniem, e je li doło y sobie jeszcze kilka godzin pracy to dowiedzie, e jest
człowiekiem naprawd warto ciowym i na swoim miejscu, który naprawd mo e dobrze
wykona swoje zadanie. W istocie nadal próbował uczyni swoj matk szcz liw .

26
Czy to kiedy si sko czy?

Les nie zauwa ał, e rodzice nadal sprawowali toksyczn władz nad jego dorosłym
yciem. Jednak e kilka tygodni pó niej zwi zek mi dzy obecnymi zmaganiami i
dzieci stwem znalazł si w centrum jego uwagi.

Bo e, ten kto powiedział, e „im bardziej wszystko si zmienia, tym bardziej wszystko
pozostaje takie samo”, naprawd wiedział co mówi. Mieszkam w Los Angeles ju od
sze ciu lat, ale je li chodzi o moj rodzin nie mog mie własnego ycia. Dzwoni do
mnie kilka razy w tygodniu. Dochodzi do tego, e boj si odbiera telefony. Najpierw
zaczyna ojciec „Twoja mama jest taka przygn biona... nie mógłby wzi kilku dni urlopu i
przyjecha ? Wiesz, ile to by dla niej znaczyło!” Potem podchodzi ona i mówi mi, e jestem
jej całym yciem i e nie wie jak długo jeszcze po yje. I co ty na to powiesz? Co drugi raz
po prostu wskakuj do samolotu.. Je li nie pojad , dobija mnie poczucie winy. Ale to nigdy
nie wystarcza. Nic nie wystarcza. Równie dobrze mógłbym oszcz dza na biletach
lotniczych. Mo e w ogóle nie powinienem był si wyprowadza .

Powiedziałam Lesowi, e to jest typowe dla dzieci, które zostały zmuszone do

wymienienia si rolami emocjonalnymi z rodzicami - przeniosły w swoje dorosłe ycie
pot ne poczucie winy i nadmierne poczucie odpowiedzialno ci. Jako doro li, cz sto
czuj si uwi zieni w bł dnym kole: przyjmowania odpowiedzialno ci za wszystko,
nieuchronnych pora ek, poczucia winy i nieadekwatno ci, a nast pnie podwajania swoich
wysiłków. Jest to wyniszczaj cy cykl, który prowadzi do wci narastaj cego poczucia
pora ki. Oczekiwania rodziców, z jakimi si zetkn ł w dzieci stwie, sprawiły, e Les
wcze nie zrozumiał, i ocenia si go według tego ile robi dla reszty rodziny. W wieku
dorosłym zewn trzne wymagania rodziców zostały zamienione w wewn trzne demony,
które nie przestawały wci ga go w jedyn dziedzin , w której czuł, e jest co wart, to
jest w prac .
Les nie miał ani czasu ani odpowiedniego modelu, na którym mógłby uczy si jak dawa
i bra miło . Rósł bez adnej po ywki dla rozwoju ycia uczuciowego, tak wi c w ko cu
wył czył po prostu swoje uczucia. Niestety, zrozumiał, e teraz nie mo e dotrze do nich,
nawet kiedy tego chce. Zapewniłam Lesa, i rozumiem jego frustracj i zdezorientowanie
zwi zane z nieumiej tno ci emocjonalnego otwarcia si przed kimkolwiek, ale te usilnie
go przekonywałam, aby si tym nie zadr czał. Nie miał przecie nikogo, kto nauczyłby go
tego kiedy był mały. Nauczenie si tego samemu jest niestety bardzo trudne.
Powiedziałam mu: „To tak jakby sam chciał zagra koncert fortepianowy, nie wiedz c
nawet gdzie jest rodkowe C. Mo esz si tego nauczy , ale musisz da sobie czas na
poznanie teorii, na wiczenia, a mo e nawet na jedn czy dwie pora ki „.

27
„Je li ja nie zatroszcz si o ich potrzeby, to któ to zrobi?”

Dobry Bo e,

yj w zwariowanej rodzinie. Czy mo esz mnie z niej wyci gn ?

Zrozpaczona

Napisała to jedna z moich klientek, Melanie, kiedy miała trzyna cie lat. Teraz Melanie,
czterdziestodwuletnia, rozwiedziona urz dniczka podatkowa, przyszła do mnie z powodu
silnej depresji. Chocia była bardzo szczupła, byłaby całkiem ładna gdyby brak snu przez
ostatnie miesi ce nie pozostawił swoich ladów. Była otwarta i łatwo mówiła o sobie.

Cały czas czuj totaln beznadziejno Tak jakby ycie wymkn ło mi si spod kontroli. Po
prostu nie panuj nad tym, co si dzieje. Czuj jakbym codziennie wkopywała si coraz
gł biej w jak dziur .

Poprosiłam, aby mówiła bardziej konkretnie. Zagryzła usta i odwracaj c wzrok

odpowiedziała:

jest we mnie jaka pustka... My l , e w moim yciu nigdy nie czułam si z nikim
zwi zana. Dwukrotnie byłam m atk , mieszkałam z kilkoma facetami, ale nie mog
znale tej wła ciwej osoby. Zawsze natrafiam na leniwych pró niaków lub całkowitych
łajdaków. Wtedy oczywi cie wydaje mi si , e jestem w stanie ich zmieni . Zawsze mam
wra enie, e mog ich naprostowa . Po yczam im pieni dze, sprowadzam ich do mojego
domu, dla kilku znalazłam nawet prac . To nigdy nie wychodzi, a ja nigdy nie wyci gam z
tego wniosków. Oni mnie nie kochaj , bez wzgl du na to ile dla nich robi . Jeden z tych
facetów uderzył mnie przy moich dzieciach. Inny zabrał mi samochód. Mój pierwszy m
hulał na okr gło. Mój drugi m pił na umór. To brzmi jak wci ta sama płyta.

Nie u wiadamiaj c sobie tego, Melanie opisywała klasyczne zachowanie osobowo ci

współuzale nionej (co-dependent). Pierwotnie termin osobowo współuzale niona był
u ywany tylko do opisywania partnera alkoholika lub narkomana i był u ywany wymiennie
ze słowem przyzwalaj cy (enabler), czyli kto komu ycie wymkn ło si spod kontroli,
poniewa przyj ł zbyt du odpowiedzialno za „uratowanie” osoby uzale nionej.
Jednak e w przeci gu ostatnich kilku lat definicja rozszerzyła si na ludzi, którzy sami
staj si ofiarami w procesie ratowania i przyjmowania odpowiedzialno ci za jak kolwiek

28
osob kompulsywn (compulsive), uzale nion (addicted), b d c ofiar nadu y i
przemocy (abusive) czy te nadmiernie zale n (excessively dependent).
Melanie czuła sympati do m czyzn znajduj cych si w kłopotach. Wierzyła, e je li po
prostu b dzie wystarczaj co dobra - b dzie wystarczaj co dawa , kocha , martwi si ,
pomaga , osłania , a tak e nakłoni ich do zrozumienia bł dów yciowych - oni j
pokochaj . Ale nic z tego nie wychodziło. Ci nastawieni roszczeniowo, skoncentrowani na
sobie m czy ni nie byli zdolni do miło ci. Tak wi c zamiast znale miło , której tak
desperacko szukała, znalazła pustk . Czuła si wykorzystywana. Odkryłam, e termin
„współuzale nienie” nie był dla Melanie nowy. Po raz pierwszy spotkała si z nim kiedy
uczestniczyła w spotkaniu Al- Anon (dwunastostopniowego programu dla członków rodzin
alkoholików) w czasie mał e stwa z m em alkoholikiem. Była pewna, e nie była
współuzale niona, ale e po prostu nie miała szcz cia do m czyzn. Z pewno ci zrobiła
wszystko co mogła, aby Jim przestał pi . Ostatecznie odeszła od niego, gdy dowiedziała
si , e sp dził noc z kobiet , która poznał w jakim barze.
Melanie po raz kolejny zacz ła rozgl da si za odpowiednim m czyzn . Składała win
za swoje problemy na m czyzn, z którymi si wi zała, ale postrzegała ka dego z nich
jako indywidualnego niewła ciwego m czyzn . Nie dostrzegała, e m czyzn swojego
ycia wybierała zawsze wedle tego samego wzorca. Wydawało si jej, e szuka
m czyzny, który doceniłby oddan , troskliw , kochaj c , pomocn kobiet . Z pewno ci
istniał taki m czyzna, który kochałby tak kobiet . Współuzale nienie było dla niej czym
szlachetnym.
Melanie nie miała poj cia, e to co nazywała oddaniem i pomaganiem niszczyło j . Była
oddana ka demu, tylko nie sobie. Nie miała te poj cia, e tak naprawd utrwalała
wzorzec nieodpowiedzialnego zachowania si m czyzn jej ycia, oczyszczaj c za
ka dym razem po nich teren. Kiedy opowiadała o swoim dzieci stwie, stało si jasne, e
wzorzec podejmowania wysiłków dla ratowania m czyzn był przymusowym
powtórzeniem jej zwi zku z ojcem:

Miałam naprawd podł rodzin . Mój ojciec był uznanym architektem, ale u ywał swoich
przekl tych nastrojów do kontrolowania wszystkich. Rozklejały go najdrobniejsze rzeczy...
na przykład to, e kto zaparkował na jego miejscu, czy te to, e ja pokłóciłam si z
bratem. W takich sytuacjach po prostu szedł do swojego pokoju, zamykał drzwi, rzucał si
na łó ko i płakał. Jak dziecko! Wtedy załamywała si te moja matka i szła moczy si w
wannie, a ja byłam jedyn osob , która musiała wej i zaj si ojcem. Siedziałam tam,
razem z łkaj cym ojcem, próbuj c zorientowa si , co mo na zrobi , aby on poczuł si
lepiej. Ale oboj tnie co robiłam, była to zawsze kwestia przeczekania.

Wr czyłam Melanie sporz dzon przez siebie list i poprosiłam, aby powiedziała mi, które
punkty opisuj jej uczucia i zachowanie. Była to lista głównych cech współuzale nienia.
Przez lata praktyki odkryłam, e bardzo ułatwia ona moim pacjentom okre lenie, czy s
współuzale nieni. Je li uwa asz, e to zjawisko mo e odnosi si do ciebie, rzu na ni
okiem.

29
Lista sprawdzaj ca współuzale nienie

W odniesieniu do osoby b d cej w tarapatach, bez wzgl du na płe , u ywam zaimka on

jako zaimka uniwersalnego. Zdaj sobie spraw , e równie wielu m czyzn znajduje si
we współuzale niaj cych zwi zkach z gł boko udr czonymi onami czy kochankami.

1. Rozwi zywanie problemów partnera czy te łagodzenie jego cierpienia jest

najwa niejsz spraw w moim yciu - nie zale nie od tego ile mnie to kosztuje
emocjonalnie.
2. Moje dobre samopoczucie zale y od akceptacji partnera.
3. Chroni partnera przed konsekwencjami jego post powania. Kłami ; aby go
osłoni , nigdy nie pozwalam innym le o nim mówi .
4. Próbuj ze wszystkich sił nakłoni go do post powania według moich wskazówek.
5. Nie zwracam uwagi na własne odczucia i potrzeby. Obchodz mnie tylko odczucia i
potrzeby partnera.
6. Zrobi wszystko, byle tylko mnie nie porzucił.
7. Zrobi wszystko, aby si na mnie nie gniewał.
8. Doznaj znacznie wi cej nami tno ci w zwi zku, który jest burzliwy i dramatyczny.
9. Jestem perfekcjonistk i obwiniam siebie za wszystko, co si nie udaje.
10. Z reguły czuj si w ciekła, niedoceniana i wykorzystywana.
11. Udaj , e wszystko jest w porz dku, cho wcale tak nie jest.
12. Nie ma wa niejszej sprawy w moim yciu ni walka o utrzymanie jego miło ci.

Melanie odpowiedziała twierdz co na ka de stwierdzenie! Była zaskoczona widz c jak

bardzo jest współuzale niona. Aby pomóc jej rozpocz przełamywanie tego wzorca,
powiedziałam jej, e bardzo istotne jest to, aby powi zała współuzale nienie ze swoim
zwi zkiem z ojcem. Poprosiłam j , aby przypomniała sobie, jak si czuła, kiedy on płakał.

Na pocz tku to mnie przera ało, poniewa my lałam, e ojciec umiera, a wtedy kto byłby
moim tatusiem? Potem zacz łam czu si zawstydzona widz c go w takim stanie. Ale
najcz ciej czułam straszn win , e to jest mój bł d, poniewa to ja zacz łam kłótni z
bratem, czy cokolwiek innego. Tak jakbym to ja go zawiodła. Najgorsze było to, e czułam
si ogromnie bezradna, poniewa nie mogłam go uszcz liwi . Najciekawsze jest to, e
on nie yje od czterech lat, ja mam czterdzie ci dwa lata, dwoje własnych dzieci i nadal
czuj si winna.

30
Melanie została zmuszona, aby by opiekunk dla własnego ojca. Obydwoje rodzice
zło yli swoj rodzicielsk odpowiedzialno na jej młodych barkach, i to w tym okresie
ycia kiedy potrzebowała silnego ojca, który dałby jej poczucie pewno ci siebie. Zamiast
tego, była zmuszona do rozpieszczania swojego infantylnego tatusia.
Dla Melanie pierwszym i najgł bszym emocjonalnym zwi zkiem z m czyzn był jej
zwi zek z ojcem. Jako dziecko była przytłoczona zarówno słabo ci ojca jak i win za to,
e nie mo e spełni jego da . Nigdy nie przestała próbowa zrekompensowa mu
swojej niezdolno ci uczynienia go szcz liwym, nawet kiedy nie było go ju obok niej. Po
prostu znajdowała zast pczych m czyzn potrzebuj cych opieki i b d cych w kłopotach,
aby si nimi zajmowa . Jej wybór był podyktowany potrzeb złagodzenia poczucia winy.
Wybieraj c substytuty ojca, bo to wła nie czyniła, nieodmiennie kontynuowała
emocjonaln deprywacj , jakiej do wiadczyła w dzieci stwie.
Spytałam Melanie, czy mo e matka zaspokajała cho w cz ci jej potrzeb miło ci czy
troski, jakiej nigdy nie otrzymała od ojca.

Matka próbowała, ale najcz ciej była chora. Zawsze biegała do lekarzy i musiała le e w
łó ku, kiedy jej zapalenie okr nicy dawało zna o sobie. Przepisywali jej rodki
uspokajaj ce, a ona jadła je jak pra on kukurydz . Wydaje mi si , e była niemal od nich
uzale niona, chocia nie jestem tego pewna. Zawsze znajdowała si poza nawiasem. Tak
naprawd wychowywała nas gosposia. To znaczy chodzi mi o to, e matka była, ale jakby
jej wła ciwie nie było. Kiedy miałam trzyna cie lat, napisałam tamten list do dobrego
Boga. Najgorsze było to, e moja matka znalazła go. Pewnie my lisz, e przyszła do mnie
i zapytała, dlaczego jestem taka przybita, ale zdaje mi si e to co czułam było dla niej
bez znaczenia. To było prawie tak jakbym w ogóle nie istniała.

Niewidzialne dziecko

Rodzice, którzy koncentruj energi na własnym fizycznym i emocjonalnym przetrwaniu,

wysyłaj bardzo silny przekaz do swoich dzieci: „Twoje uczucia nie s wa ne. Ja jestem
jedyn osob , która si liczy.” Wiele z tych dzieci, pozbawionych odpowiedniej uwagi,
troski i opieki, zaczyna si czu tak, jakby były niewidzialne - jakby nawet nie istniały.
Aby dzieci mogły rozwin poczucie własnej warto ci - poczucie, e s czym wi cej ni
meblami w mieszkaniu, e maj znaczenie i s wa ne - potrzebuj , aby rodzice
uprawomocnili ich potrzeby i uczucia. Ale potrzeby emocjonalne ojca Melanie były tak
przytłaczaj ce, e nigdy nie zauwa ał potrzeb córki. Ona była z nim kiedy płakał, ale on
nie odwdzi czał si jej tym samym. Melanie wiedziała, e matka znalazła jej list do
dobrego Boga, jednak e nigdy o tym w obecno ci córki nie wspomniała. Komunikat od
obojga rodziców był gło ny i jasny: była dla nich zerem. Melanie nauczyła si okre la
siebie za pomoc ich odczu , a nie swoich własnych. Je li dzi ki niej czuli si dobrze,
była dobra. Je li z jej powodu czuli si le, była zła.

31
W rezultacie Melanie miała sporo problemów w swoim dorosłym yciu z okre leniem
własnej to samo ci. Poniewa jej niezale ne my li, uczucia i potrzeby nigdy nie zostały
wsparte, wi c naprawd nie miała poj cia kim jest i czego powinna oczekiwa w miłosnym
zwi zku.
W przeciwie stwie do wi kszo ci dorosłych, z którymi pracowałam, Melanie - kiedy do
mnie przyszła - otarła si o swój gniew na rodziców. Tak wi c mogły my skoncentrowa
si i przepracowa spor cz tego gniewu i stan wobec gł bokiego poczucia
emocjonalnego odrzucenia.
Melanie nauczyła si stawia granice odno nie tego, ile dawa innym z siebie. Zacz ła
szanowa swoje własne prawa, potrzeby i uczucia. Uczyła si by znowu widoczna.

Znikaj cy rodzic

Do tej pory mówili my o rodzicach nieobecnych emocjonalnie. Odr bne problemy wi

si z ich nieobecno ci fizyczn .
Po raz pierwszy spotkałam Kena, lat 22, w szpitalnej grupie dla młodocianych
narkomanów. Był szczupłym brunetem z przenikliwymi, ciemnymi oczami. Ju po naszym
pierwszym grupowym spotkaniu było dla mnie oczywiste, e jest niezwykle inteligentny i
ch tny do zwierze , ale tak e i to, e wyra a bardzo siln dezaprobat wobec samego
siebie. Trudno mu było spokojnie usiedzie na miejscu przez pełne dziewi dziesi t
minut; był kł bkiem nerwów. Poprosiłam go, aby po spotkaniu grupowym został i
opowiedział mi troch o sobie. Nie ufaj c motywom, które mn kieruj , grał twardego,
kutego na cztery nogi, energicznego człowieka. Po kilku minutach, kiedy zauwa ył, e nie
mam adnego ukrytego celu i e po prostu chodzi mi o ul enie mu w cierpieniu, złagodniał
i powiedział:

Zawsze nienawidziłem szkoły, a poniewa nie wiedziałem co u diabła mam robi , maj c
szesna cie lat wst piłem do wojska. To wła nie tam wpierdoliłem si w narkotyki. Zreszt
zawsze byłem pierdolni ty.

Zapytałam go, co rodzice s dzili o jego wst pieniu do wojska.

Byli my tylko ja i mama. Nie przej ła si tym pomysłem, ale ja my l , e z zadowoleniem

si mnie pozbyła. Zawsze wpadałem w jakie tarapaty i przez to ci gle była
nieszcz liwa. Naprawd miała do mnie słabo . Pozwalała mi robi wszystko co
chciałem, bez wzgl du na to co to było.

32
Spytałam, gdzie był w tym czasie jego ojciec.

Rodzice rozwiedli si , kiedy miałem osiem lat. Mam to zupełnie wytr ciło z równowagi.
Zawsze uwa ałem, e mój ojciec był w dech . No wiesz, robili my razem m skie rzeczy.
Wspólnie ogl dali my sport w telewizji. Czasami zabierał mnie na rozgrywki. To był fajny
facet. W dniu kiedy si wyprowadził, wypłakałem moje pieprzone oczy. Powiedział mi, e
nic si nie zmieni, e b dzie przychodził ogl da ze mn telewizj i e b dziemy si
spotyka w ka d niedziel , no i e pozostaniemy kumplami. Wierzyłem mu; byłem takim
durniem. I przez pierwszych kilka miesi cy widywałem go cz sto... ale potem ju tylko raz
na miesi c.. potem raz na dwa miesi ce... a potem praktycznie w ogóle. Kilka razy
zadzwoniłem do niego, ale powiedział mi, e jest bardzo zaj ty. W jaki rok po jego
odej ciu mama powiedziała mi, e o enił si z pewn kobiet z trójk dzieci i wyjechał z
naszego stanu. Było mi bardzo trudno zrozumie , e on ma teraz now rodzin . My l , e
lubił ich znacznie bardziej ni mnie, poniewa o mnie szybko zapomniał.

„Tym razem b dzie inaczej”

Poza twardego faceta, jak przyj ł Ken, szybko si rozsypywała. Był wyra nie
zdenerwowany rozmow o swoim ojcu. Zapytałam go, kiedy ostatnio widział ojca.

Miałem wtedy pi tna cie lat i była to moja wielka pomyłka. Po otrzymaniu kartki
wi tecznej zachorowałem z t sknoty i zdecydowałem si sprawi mu niespodziank .
Bo e, jaki ja byłem podekscytowany. Cał drog jechałem autostopem - czterna cie
godzin. Kiedy dojechałem... spodziewałem si serdecznego przywitania. To znaczy on był
przyjacielski, ale nie okazywał wielkiego entuzjazmu. Po chwili zacz łem czu si
naprawd podle. Było tak jakby my byli zupełnie sobie obcy. Trz sł si nad tymi
dzieciakami, a ja po prostu siedziałem tam czuj c si jak ostatnia dupa. Ludzie, jaki ja
byłem naładowany kiedy tamtej nocy wyszedłem z jego domu. Nadal cz sto o nim my l .
Do diabła, nie chciałbym, aby dowiedział si , e tu jestem. Kiedy wyjd st d, zamierzam
zacz od nowa. Tym razem b dzie inaczej... załatwi to po m sku.

Kiedy ojciec Kena opu cił syna, pozostawił w yciu chłopca pró ni . Ken był zdruzgotany.
Próbował poradzi sobie wyładowuj c swój gniew w szkole i w domu. W pewnym sensie
przywoływał swojego ojca, tak jakby pragnienie dyscypliny mogło przyci gn go z
powrotem. Niestety, ojciec Kena nie chciał usłysze tego wołania.
Wobec przytłaczaj cego dowodu, e ojciec nie chce ju by dłu ej cz ci jego ycia,
Ken uchwycił si kurczowo marzenia, e w jaki sposób odzyska jego miło . W

33
przeszło ci ta nadzieja doprowadziła go do ci kiego rozczarowania, na które zareagował
ucieczk w narkotyki. Powiedziałam mu, e je li nie popracujemy razem nad rozbiciem
tego wzorca, ten ła cuch wydarze b dzie si ci gn ł bez ko ca przez całe jego dorosłe
ycie.
Pod wiadomie Ken nadal próbował rozumowo wyja ni sobie odej cie ojca, bior c win
na siebie. Jako dziecko wywnioskował, e pospieszna ucieczka ojca była spowodowana
jakimi brakami w nim samym. Po doj ciu do tego wniosku mógł ju tylko znienawidzi
samego siebie. Zacz ł y bez celu i kierunku działania. Chocia był inteligentny, był w
szkole niespokojny i nieszcz liwy. Wojsko wydawało si by rozwi zaniem dla jego
problemów. Kiedy to nie poskutkowało, uciekł w narkotyki, co było desperack prób
zarówno wypełnienia wewn trznej pustki, jak i stłumienia bólu.
By mo e ojciec Kena był dobrym ojcem przed rozwodem ale potem ało nie zawiódł, nie
zapewniaj c nawet minimalnego kontaktu, którego jego mały syn rozpaczliwie
potrzebował. Nie zaspokajaj c tego, znacz co wypaczył jego rozwój poczucia własnej
warto ci i zdolno ci kochania.
Nie ma czego takiego jak szcz liwy rozwód. Rozwód jest nieodmiennie traumatyczny
dla ka dego członka rodziny, chocia mo e to by w danych warunkach najlepsze
rozwi zanie. Rodzice musz u wiadomi sobie, e rozwodz si ze współmał onkiem, a
nie z rodzin . Obydwoje rodzice maj obowi zek utrzyma kontakt z dzie mi bez wzgl du
na rozbicie własnego ycia osobistego. Orzeczenie o rozwodzie nie jest dokumentem
uprawniaj cym nieadekwatnego rodzica do opuszczenia swych dzieci.
Odej cie rodzica tworzy w dziecku szczególnie bolesn deprywacj i pustk . Pami tajcie,
e dzieci prawie zawsze dochodz do wniosku, e je li co negatywnego dzieje si w ich
rodzinie, to wła nie z ich winy. Dzieci rozwiedzionych rodziców s szczególnie podatne na
takie przekonanie. Rodzic, który znika z ycia swego dziecka, wzmacnia w nim poczucie
„bycia niewidzialnym”, powoduj c szkody w jego samoocenie. B dzie si to ci gn ło za
nim w dorosłym yciu jak kula u nogi.

Boli wła nie to, czego nie zrobili.

Łatwo jest rozpozna zn canie si , kiedy rodzic bije dziecko czy bezustannie krzyczy. Ale
toksyczno nieadekwatnych lub niedojrzałych rodziców mo e by nieuchwytna, trudna
do zdefiniowania. Kiedy rodzic szkodzi dziecku raczej przez zaniedbanie ni przez celowe
działanie - nie robi c czego ni robi c co - powi zanie problemów, które pojawiaj si w
dorosłym yciu dziecka toksycznych rodziców, z ich działaniami, staje si trudne do
uchwycenia. Moja praca staje si szczególnie trudna, bo dzieci tych rodziców s
nastawione na zaprzeczanie istnieniu tego rodzaju powi zania.
Problem pogł bia fakt, e wielu z tych rodziców jest tak bardzo zaj tych samymi sob e
a wzbudzaj lito . Poniewa ci rodzice bardzo cz sto zachowuj si jak bezradne czy
nieodpowiedzialne dzieci, ich dorosłe dzieci czuj si zobowi zane do zapewnienia im

34
nale ytej opieki. Walcz w obronie rodziców tak jak ofiara zbrodni, która usprawiedliwia
przest pc .
Usprawiedliwienia w rodzaju „oni nie chcieli wyrz dzi zła”, czy te
„zrobili najlepiej jak umieli”, zaciemniaj fakt, e rodzice zło yli swoje
obowi zki na barki swych dzieci. Przez to zrzeczenie si ci toksyczni
rodzice okradli własne dzieci z pozytywnych wzorców ról, bez których zdrowy
emocjonalny rozwój jest niezwykle trudny
Je li jeste dzieckiem niedojrzałego lub nieadekwatnego rodzica, to wzrastałe
prawdopodobnie bez wiadomo ci, e mo na y bez brania za nich odpowiedzialno ci.
Taniec pod ich emocjonalne dyktando wydawał si sposobem ycia, a nie wyborem.
Ale ty masz wybór. Mo esz zainicjowa proces u wiadamiania sobie, e byłe niesłusznie
zmuszany do przedwczesnego dorastania, e okradziono ci z dzieci stwa, do którego
miałe prawo. Mo esz popracowa nad zaakceptowaniem faktu, e tyle twojej yciowej
energii poszło na marne z powodu le ulokowanej odpowiedzialno ci. Zrób ten pierwszy
krok, a znajdziesz nowe zasoby energii, do której b dziesz miał dost p po raz pierwszy.
Energi t wyczerpywałe przez du cz swojego ycia na toksycznych rodziców.
Mo e ona jednak by w ko cu u yta, aby pomóc ci sta si bardziej kochaj cym i
odpowiedzialnym wobec siebie samego.

Rozdział 3:
„Dlaczego nie pozwalaj mi y moim własnym yciem?”

Kontrolerzy

Posłuchajmy hipotetycznej rozmowy mi dzy dorosłym dzieckiem i jednym z jego

kontroluj cych rodziców. Gwarantuj , e taka rozmowa nigdy nie miała miejsca, ale gdyby
tych dwoje ludzi było zdolnych do uczciwego wyra enia swoich gł boko ukrytych uczu ,
mogliby powiedzie co nast puje.

Dorosłe dziecko: Dlaczego post pujesz w taki sposób? Dlaczego wszystko co robi , jest
złe? Dlaczego nie mo esz traktowa mnie jak człowieka dorosłego? jak ró nic zrobi
ojcu to, e nie zostan lekarzem? Jak zrobi ró nic to, z kim si o eni ? Kiedy pozwolisz
mi odej ? Dlaczego reagujesz tak, jakby ka da moja własna decyzja była atakiem
przeciwko tobie?

35
Kontroluj ca matka: Ból, jaki czuj , kiedy odchodzisz ode mnie, jest nie do opisania.
Pragn , aby mnie potrzebował. Nie mog znie my li, e ci strac . Jeste całym moim
yciem. L kam si , e zrobisz jakie straszne głupstwo. Załamałabym si widz c, e
cierpisz. Wolałabym raczej umrze ni jako matka do wiadczy tego, e poniosłam
kl sk .

„To dla twojego dobra”

Słowo „kontrola” niekoniecznie musi kojarzy si le. Je li matka zatrzymuje swojego

berbecia zamiast pozwoli mu pomaszerowa na ulic , nie nazywamy jej kontrolerem;
mówimy, e jest roztropna - sprawuje kontrol , która współgra z rzeczywisto ci . Dziecko
potrzebuje ochrony i przewodnictwa, i te wła nie potrzeby motywuj działania matki.
Wła ciwa kontrola staje si przesadna, kiedy matka zatrzymuje dziecko o dziesi lat
starsze, które ju od dawna samo doskonale radzi sobie z przechodzeniem przez ulic .
Dzieci, które nie s zach cane do podejmowania działa , dokonywania prób,
przeprowadzania bada , do pełnienia funkcji kierowniczych czy te ryzykowania pora ki,
cz sto czuj si bezradne i nieprzystosowane. Przesadna kontrola ze strony
niespokojnych i boja liwych rodziców sprawia, e takie dzieci same staj si cz sto
niespokojne i boja liwe. To sprawia, e trudno jest im dorosn . W okresie młodzie czym,
a pó niej w dorosłym yciu wiele z nich nigdy nie wyrasta z potrzeby nieustannego
odwoływania si do rodzicielskiej rady i kontroli. W rezultacie, ich rodzice nie przestaj
wtr ca si , manipulowa , a cz sto i dominowa w ich yciu.
Strach, e nie b d dłu ej potrzebni, skłania wielu kontroluj cych rodziców do ci głego
wzmacniania poczucia bezsilno ci w swoich dzieciach. Ci rodzice odczuwaj niezdrowy
strach przed „syndromem pustego gniazda”, czyli nieuchronnym poczuciem straty,
którego do wiadczaj wszyscy rodzice, kiedy dzieci ostatecznie opuszczaj ich dom.
Osobowo kontroluj cych rodziców jest tak ci le zwi zana z rol rodzicielsk , e kiedy
dziecko staje si niezale ne, czuj si zdradzeni i opuszczeni.
Fakt, e dominacja zwykle maskowana jest pozorn trosk , sprawia, e kontroluj cy
rodzic tak naprawd posługuje si podst pem. Wszystkie takie stwierdzenia jak „to dla
twojego dobra” „robi to tylko dla ciebie” czy te „to tylko dlatego, e ci kocham” maj
jednakowe znaczenie: „Robi to poniewa tak bardzo boj si ciebie utraci , i jestem
skłonny ci unieszcz liwi .”

Bezpo rednia kontrola

W bezpo redniej kontroli nie ma nic wyszukanego. Jest jawna, namacalna,

manifestowana otwarcie. „Zrób jak ci ka , albo nie odzywaj si do mnie wi cej” „Rób jak
ci ka , bo nie dostaniesz kieszonkowego”; „Je li nie zrobisz jak ka , nie nale ysz ju do

36
naszej rodziny”; „Je li post pisz wbrew mojej woli, dostan przez ciebie ataku serca” - nie
ma w tym za grosz subtelno ci.
Bezpo rednia kontrola ł czy si zwykle z zastraszaniem i jest cz sto poni aj ca. Twoje
własne uczucia i potrzeby musz by podporz dkowane uczuciom i potrzebom twoich
rodziców. Jeste wci gni ty w bezdenn przepa ustawicznego przyjmowania
narzuconych warunków. Twoje zdanie jest bezwarto ciowe; twoje potrzeby i pragnienia s
niestosowne. Brak równowagi sił jest przera aj cy.
Dobrym tego przykładem jest Michael, trzydziestosze cioletni pracownik reklamy -
przemiły, o łagodnych rysach. Zgłosił si do mnie, poniewa jego trwaj ce sze lat
mał e stwo z kobiet , któr gł boko kochał rozpadało si wskutek zaciekłych bojów
mi dzy jego on a jego rodzicami.

Prawdziwe problemy zacz ły si , kiedy wyjechałem do Kalifornii. S dz , e matka

my lała, i jest to wyjazd czasowy. Wi c kiedy powiedziałem jej, e zakochałem si i
zamierzam si o eni , dotkn ło j to, e chc si tu osiedli . Wtedy wła nie faktycznie
zacz ła wywiera na mnie presj , aby sprowadzi mnie z powrotem do domu.

Poprosiłam Michaela, aby powiedział mi co wi cej o tej „presji”.

Mniej wi cej w rok po lubie zdarzył si najbardziej przykry incydent. Planowali my

pojecha do Bostonu na przyj cie z okazji jubileuszu moich rodziców, ale moja ona
zachorowała na ci k gryp . Była naprawd chora. Nie chciałem jej tak zostawia , wi c
zadzwoniłem do matki, aby odwoła nasz przyjazd. No có , najpierw wybuchn ła
płaczem. Potem powiedziała mi: „Je li nie przyjedziesz na nasz jubileusz nie prze yj
tego.” Złamałem si i pojechałem do Bostonu. Byłem tam rano w dniu przyj cia. Ledwo
wysiadłem z samolotu zacz li namawia mnie, abym został cały tydzie . Nie
powiedziałem ani tak, ani nie, ale nazajutrz rano wyjechałem. Nast pnego dnia zadzwonił
mój ojciec „Dobijasz swoj matk , cał noc płakała. Boj si , eby nie dostała ataku.”
Czego u diabła oni chc ode mnie? Abym rozwiódł si z on , wrócił do Bostonu i
wprowadził si z powrotem do mojego dawnego pokoju?

Z odległo ci trzech tysi cy mil rodzice Michaela kierowali nim niczym marionetk .
Spytałam go, czy rodzice byli kiedykolwiek skłonni zaakceptowa jego on . Michaela
wyra nie ogarn ł gniew.

W adnym razie. Gdy do nich dzwoni , nigdy nie pytaj , jak ona si czuje. W zasadzie w
ogóle nie wspominaj o niej. Tak jakby próbowali udawa , e ona nie istnieje.

Zapytałam Michaela, czy kiedykolwiek sprzeciwił si zachowaniu rodziców.

Z za enowaniem odpowiedział:

37
 ałuj , ale nie. Za ka dym razem kiedy moi rodzice j atakowali liczyłem, e pogodzi si z
tym. Kiedy narzekała, prosiłem j , aby była wyrozumiała. Bo e, chyba byłem idiot ! Moi
rodzice wymierzaj ciosy mojej onie, a ja po prostu zgadzam si na to, aby j ranili.

Przewinieniem Michaela było to, e stał si niezale ny. W odpowiedzi na to rodzice podj li
desperacki krok i ostro uderzyli, kieruj c si dobrze im znan taktyk : odebranie miło ci i
przewidywanie tragedii.
Jak wi kszo kontroluj cych rodziców, tak e rodzice Michaela byli nieprawdopodobnie
skupieni na sobie. Zamiast potraktowa szcz cie syna jako potwierdzenie ich
umiej tno ci rodzicielskich, poczuli si zagro eni. Potrzeby Michaela nie były dla nich
wa ne. Według nich, przeniósł si do Kalifornii nie ze wzgl du na wi ksze mo liwo ci
osi gni cia sukcesu w pracy zawodowej, lecz aby im dopiec. Nie o enił si z miło ci, ale
po to by im dokuczy . Jego ona zachorowała nie dlatego, e złapała wirusa, ale po to by
ich czego pozbawi .
Rodzice Michaela nieustannie zmuszali go do wybierania mi dzy nimi a jego on . Ka dy
wybór wi zał si z decyzj typu „wszystko albo nic”. W przypadku bezpo rednio
kontroluj cych rodziców nie ma szans na kompromis. Kiedy dorosłe dziecko próbuje
przej kontrol nad swoim własnym yciem, cen jak za to płaci jest poczucie winy,
stłumiony gniew i gł bokie poczucie własnej niewierno ci.
Kiedy Michael przyszedł do mnie po raz pierwszy, s dził, e jego głównym problemem
było mał e stwo. Nie zabrało mu wiele czasu u wiadomienie sobie, e jego mał e stwo
było jedynie ofiar w walce jego rodziców o utrzymanie nad nim kontroli, co zacz ło si
kiedy wyjechał z domu.
Dla kontroluj cych rodziców mał e stwo dziecka mo e by niezmiernie gro ne. Widz w
wie o po lubionym współmał onku osob rywalizuj c o przywi zanie ich dziecka.
Prowadzi to do straszliwych batalii mi dzy rodzicami i współmał onkiem. Dorosłe dziecko
złapane jest w krzy owy ogie obustronnej lojalno ci.
Niektórzy rodzice atakuj nowy zwi zek za pomoc krytycyzmu, sarkazmu i negatywnych
przewidywa co do jego trwało ci. Inni, jak w przypadku rodziców Michaela, nie chc
zaakceptowa nowego partnera lub nawet ignoruj samo jego istnienie. Jeszcze inni
jawnie prze laduj nowego partnera. Taktyka ta nie wyklucza inicjowania wstrz sów,
które podkopuj mał e stwo dziecka.

38
„Dlaczego zaprzedaj siebie rodzicom”

Pieni dze zawsze były głównym wyrazem siły, logiczne wi c jest, e s ulubionym
narz dziem kontroluj cych rodziców. Wielu toksycznych rodziców wykorzystuje pieni dze
dla utrzymania swoich dzieci w zale no ci.
Kim przyszła do mnie z ró norodnymi problemami. W wieku czterdziestu jeden lat miała
nadwag , była niezadowolona z pracy. Po rozwodzie z m em została z dwójk
dorastaj cych dzieci. Czuła, e wpadła w dołek; chciała zrzuci nadwag , podj pewne
ryzyko w pracy zawodowej i nada swojemu yciu jaki sens. Była przekonana, e
wszystkie jej problemy rozwi si je li tylko znajdzie wła ciwego partnera.
W miar trwania naszej sesji stawało si jasne, e Kim uwa ała, i jest niczym bez
m czyzny, który otoczyłby j opiek . Spytałam j sk d bierze si ta my l.

No có , z pewno ci nie z mojego zwi zku z m em. Raczej było tak, e to ja musiałam
si nim opiekowa . Poznałam go zaraz po uko czeniu college’u. Miał dwadzie cia siedem
lat, nadal mieszkał z rodzicami i nieudolnie borykał si z problemem, jak ma zarabia na
ycie. Zarazem był wra liwy i romantyczny, wi c poleciałam na niego. Mój ojciec zupełnie
tego nie pochwalał, ale my l , e w gł bi duszy był zadowolony, e trafiłam na kogo , kto
nie daje sobie rady. Kiedy upierałam si , aby wyj za niego, ojciec powiedział mi, e
chwilowo nam pomo e, a je li sytuacja b dzie bardzo zła, da prac mojemu m owi w
swojej firmie. Oczywi cie wychodziło na to, e mój ojciec jest wspaniałym facetem, ale to
dawało mu straszliw władz nad nami. Tak wi c, chocia wyszłam za m , nadal byłam
córeczk tatusia. Ojciec r czył za nas finansowo, ale w zamian za to mówił nam, jak
mamy układa sobie nasze ycie. Bawiłam si w dom i wychowywanie dzieci, ale jednak...

Kim przerwała w pół zdania. „Ale jednak co?” zapytałam. Patrzyła w podłog mówi c:
„Ale jednak... nadal potrzebowałam tatusia, aby si mn opiekował.”
Spytałam Kim, czy widzi powi zanie mi dzy jej zwi zkiem z ojcem, a jej uzale nieniem od
m czyzn, którzy maj prostowa jej ycie.

Nie ulega w tpliwo ci, e mój ojciec był osob , która miała najwi kszy wpływ na moje
ycie. Kiedy byłam mała, naprawd mnie uwielbiał, ale kiedy zacz łam my le
samodzielnie, nie mógł si z tym pogodzi . Je li o mieliłam si mie inne zdanie,
dostawał napadów zło ci. Obrzucał mnie okropnymi wyzwiskami. Był naprawd krzykliwy i
straszny. Kiedy byłam nastolatk , zacz ł posługiwa si pieni dzmi aby nadal prowadzi
mnie na sznurku. Czasami był niezmiernie hojny, co sprawiało, e czułam si naprawd
kochana i bezpieczna. Przy innych okazjach poni ał mnie zmuszaj c do ebrania i
błagania o cokolwiek, pocz wszy od pieni dzy na kino, sko czywszy na opłacie za
podr czniki szkolne. Nigdy nie byłam pewna, jakie popełniłam przewinienia. Teraz wiem,
e wi kszo czasu sp dziłam próbuj c zgadn , jak mu dogodzi . Nigdy nie było dwóch
podobnych dni. Stale było gorzej.

39
Dla Kim próby dogodzenia ojcu były podobne do biegu sprinterskiego, w którym on ci gle
przesuwał lini mety. Z im wi kszym zapami taniem biegła, tym dalej on t lini
przesuwał. Nie mogła odnie sukcesu. Posługiwał si pieni dzmi zarówno jako nagrod ,
jak i kar . Bez adnej logiki czy konsekwencji. Je li chodzi o pieni dze, był na zmian
hojny i sk py. Tak samo było z miło ci i troskliwo ci . Niespójne komunikaty, jakie jej
wysyłał, wprawiały j w zakłopotanie. Jej zale no spl tała si z jego aprobat . To
zakłopotanie trwało równie w dorosłym yciu Kim.

Sama zach całam m a, aby podj ł prac u ojca. Jaki to był bł d! Teraz naprawd
trzymał nas w gar ci. Wszystko musiało by zrobione jak on sobie yczył - od wyboru
mieszkania po sposób uczenia dzieci czysto ci. ycie Jima uczynił prawdziwym piekłem w
pracy, tak e Jim w ko cu si zwolnił. Ojciec traktował to jako kolejny dowód na to, e Jim
jest nic nie wart, chocia dostał inn prac . Ojciec naprawd dopiekał mi w zwi zku z tym
i groził, e przestanie nam pomaga . Ale potem wykonał zwrot o 180 stopni i na wi ta
Bo ego Narodzenia kupił mi nowy samochód. Kiedy wr czał mi kluczyki, powiedział: „Czy
nie wolałaby , aby twój m był tak samo bogaty jak ja”.

Ojciec Kim wykorzystywał swoj finansow przewag w bardzo bezwzgl dny i

destrukcyjny sposób, jawi c si zarazem jako osoba wspaniałomy lna. Wykorzystywał
swoj sił , aby w oczach Kim by jeszcze bardziej niezast pionym i aby nieustannie
poni a jej m a. W ten sposób nie przestawał ni kierowa , cho ju dawno temu
opu ciła rodzinne gniazdo.

„Zrób e cho raz co porz dnie!”

Wielu toksycznych rodziców kontroluje swoje dorosłe dzieci traktuj c je tak, jakby były
bezradne i nieprzystosowane, nawet gdy jest to w jawnej sprzeczno ci z rzeczywisto ci .
Martin, szczupły, łysiej cy, czterdziestotrzyletni prezes małej zaopatrzeniowej firmy
budowlanej, przyszedł do mnie prawdziwie przera ony. Powiedział:

Naprawd si boj . Co si ze mn dzieje. Mam napady zło ci. Nie panuj nad tym.
Zawsze byłem całkowicie niegro nym człowiekiem, ale przez ostatnich kilka miesi cy
krzycz na on i dzieci, trzaskam drzwiami, a trzy tygodnie temu tak si w ciekłem, e
wybiłem dziur w cianie. Naprawd boj si , e komu zrobi krzywd .

40
Pochwaliłam go za odwag i przezorne zgłoszenie si na terapi zanim problem wymknie
mu si z r k. Spytałam si go, kogo chciał uderzy przebijaj c cian . Gorzko si
roze miał:

To proste. Mojego starego. Oboj tnie jak bardzo si staram, on zawsze sprawia, i czuj ,
e cokolwiek robi , robi le. Czy uwierzysz, e on lubi kompromitowa mnie przed moimi
własnymi pracownikami?

Widz c moje zdziwienie, Martin wyja nił:

Mój ojciec wprowadził mnie do swojej firmy osiemna cie lat temu, a kilka lat pó niej
odszedł na emerytur . Tak wi c ja prowadz ten interes od pi tnastu lat. Ale raz na
tydzie mój ojciec przychodzi i zaczyna przegl da te cholerne ksi gi rachunkowe. Potem
narzeka na to, jak je prowadz . Wychodzi za mn z mojego biura, krzycz c jak to ja
zarzynam jego firm . Robi to dokładnie na oczach moich pracowników. Na ironi , to
wła nie ja rozkr ciłem firm . W ci gu ostatnich trzech lat podwoiłem zyski, ale on nie chce
zostawi mnie w spokoju. Czy ten człowiek b dzie kiedykolwiek zadowolony?

Martin musiał nieustannie przechodzi ci kie próby, aby si sprawdzi . Miał jasny dowód
swoich osi gni w postaci zysków, ale ten dowód bladł w obliczu dezaprobaty ojca.
Zasugerowałam Martinowi, e by mo e ojciec czuł si zagro ony jego sukcesem. Ego
ojca zdawało si by zwi zane z budowaniem tego interesu, ale teraz jego dokonania
zostały przy mione osi gni ciami syna.
Zapytałam Martina, czy w czasie tych epizodów do wiadcza jakich innych uczu ni
całkowicie zrozumiały gniew.

Zało si , e tak. Naprawd wstydz si to mówi , ale za ka dym razem kiedy on

wchodzi do biura, czuj si jakbym miał dwa latka. Nie mog nawet normalnie
odpowiedzie na pytania. Zaczynam si j ka , tłumaczy i czuj si przera ony. Wygl da
tak pot nie. Cho fizycznie jestem taki jak on, czuj si o połow mniejszy od niego. Ma
takie zimne spojrzenie i krytyczny ton głosu. Dlaczego on nie mo e traktowa mnie jak
dorosłego?

Ojciec Martina wykorzystał firm , aby utrzyma syna w poczuciu nieprzystosowania, co

mu poprawiało samopoczucie. Kiedy tato nacisn ł odpowiednie przyciski, Martin stawał
si bezradnym dzieckiem w ubraniu dorosłego. Wymagało to czasu zanim Martin
ostatecznie u wiadomił sobie, e musi porzuci nadziej , e jego ojciec si zmieni.
Obecnie Martin ci ko pracuje nad zmian swoich kontaktów z ojcem.

41
Tyrania manipulanta

Inn pot n form kontroli jest manipulacja. Jest bardziej subtelna i zakamuflowana ni
kontrola bezpo rednia, ale jest w ka dym calu równie niszcz ca. Manipulanci zyskuj to,
co chc , bez konieczno ci proszenia o to, bez konieczno ci ponoszenia ryzyka
odrzucenia w przypadku otwartego manifestowania swoich pragnie .
Wszyscy z nas w ró nym stopniu manipuluj innymi. Rzadko mamy do miało ci, by
prosi o wszystko, czego w tym wiecie chcemy, a wi c rozwijamy po rednie sposoby
przedstawiania pró b. Nie prosimy naszego współmał onka o kieliszek wina, ale pytamy
czy jaka butelka jest otwarta; nie prosimy go ci, aby wyszli pod koniec wieczoru, ale
ziewamy; nie prosimy atrakcyjnej nieznajomej o numer telefonu, lecz aran ujemy krótk
rozmow . Dzieci manipuluj rodzicami w tym samym stopniu co rodzice dzie mi.
Współmał onkowie, przyjaciele i krewni manipuluj sob nawzajem. Sprzedawcy
zarabiaj na ycie poprzez manipulacj . Z gruntu nie ma w tym nic złego; jest to normalny
sposób komunikacji mi dzyludzkiej.
Je li manipulacja staje si narz dziem nieustannej kontroli, mo e by ona niezmiernie
destrukcyjna, szczególnie w relacji rodzic - dziecko. Poniewa manipuluj cy rodzice
umiej tnie skrywaj swe prawdziwe motywy działania, ich dzieci yj w wiecie chaosu.
Wiedz , e si nimi kieruje, ale nie s w stanie sobie wyobrazi , jak to si dzieje.

Dlaczego ona zawsze musi mi pomaga ?

Jednym z najbardziej powszechnych typów toksycznych manipulantów jest „pomocnik”.

Zamiast zostawi dzieci w spokoju, pomocnik stwarza sytuacje, w których jawi si jako
„potrzebny w dorosłym yciu swojego dziecka. Manipulacja cz sto przybiera form
pozornie bezinteresownej pomocy.
Lee, lat 32, wylewna, piegowata, była niegdy czołow zawodniczk w tenisie
amatorskim, obecnie bardzo dobrze radzi sobie jako fachowiec od spraw tenisa w
sportowym klubie za miastem. Mimo aktywnego ycia towarzyskiego, uznania
zawodowego i dobrej pracy, regularnie popadała w ci k depresj . Problemy dotycz ce
jej zwi zku z matk szybko zdominowały nasz pierwsz wspóln sesj :

Pracowałam bardzo ci ko, aby zdoby obecn pozycj , ale dla mojej matki nadal nie
potrafi zawi za sobie sznurowadeł u butów. Ja jestem jej całym yciem. Od czasu kiedy
zmarł tato sytuacja znacznie si pogorszyła. Ona po prostu nie daje mi spokoju. Ci gle
przynosi mi jedzenie do mojego mieszkania, poniewa my li, e nie dojadam. Czasami

42
wracam do siebie i okazuje si , e przyszła i „w ramach przysługi” posprz tała mi
mieszkanie. Zdarzyło si , e poprzekładała mi ubrania i poprzestawiała meble!

Spytałam Lee, czy kiedy po prostu poprosiła matk , aby tego nie robiła.

Cały czas to robi . Wtedy zalewa si łzami i szlocha: „Co w tym złego, e matka pomaga
córce, któr kocha?”. W zeszłym miesi cu zaproponowano mi udział w turnieju w San
Francisco. Matka ci gle powtarzała, jak to jest daleko i jak to b dzie mi trudno samej
przejecha samochodem tak tras . Tak wi c ofiarowała si mi towarzyszy . Kiedy
powiedziałam jej, e naprawd nie musi, zachowywała si tak, jakbym chciała pozbawi j
wakacji. Zgodziłam si wi c. Bardzo chciałam by sama, ale co mogłam powiedzie ?

W miar jak Lee i ja pracowały my wspólnie podczas terapii, zacz ła dostrzega , jak
bardzo jej poczucie samodzielno ci było podkopywane przez matk . Jednak e za ka dym
razem kiedy Lee próbowała wyrazi swoj frustracj , uginała si pod ci arem winy,
poniewa matka wydawała si tak bardzo kochaj ca i troskliwa. Lee była coraz bardziej
zła na matk , ale poniewa nie mogła tego wyrazi , musiała si powstrzymywa . W ko cu
znalazło to uj cie w depresji.
Oczywi cie, depresja tylko nap dzała to bł dne koło. Matka nigdy nie przeoczyła okazji,
aby powiedzie co w rodzaju: „Spójrz, jak le wygl dasz na twarzy! Pozwól, e zrobi ci
mały lunch, a zobaczysz, e zaraz si rozchmurzysz”.
Przy tych rzadkich okazjach, kiedy Lee znajdowała w sobie na tyle odwagi, aby
powiedzie matce co czuje, matka zamieniała si w rozpaczaj c m czennic . Lee
niezmiennie czuła si winna i starała si przeprasza , lecz matka przerywała jej mówi c:
„Nie martw si o mnie. Ze mn wszystko b dzie dobrze”.
Podsun łam Lee my l, e gdyby jej matka w sposób bardziej bezpo redni prosiła o to,
czego chce, Lee nie byłaby taka rozgniewana. Lee zgodziła si ze mn .

Masz racj . Gdyby tylko powiedziała: „Jestem samotna, brakuje mi ciebie, chciałabym,
aby sp dzała wi cej czasu ze mn ”, wiedziałabym przynajmniej o co chodzi. Miałabym
jaki wybór. Teraz wygl da to tak, jakby ona wzi ła na siebie moje ycie.

Kiedy Lee aliła si na brak mo liwo ci wyboru, powtarzała to, w co wierzy wiele
dorosłych dzieci manipuluj cych rodziców. Manipulacja zap dza ludzi w lepy zaułek. Aby
j pokona , musz urazi kogo , kto, po prostu próbuje by uprzejmy. Dla wi kszo ci
ludzi łatwiejsze jest poddanie si .

43
Nadeszła pora, aby by ponurym

Manipuluj cy rodzice maj pole do popisu w czasie wakacji. Mog wtedy rozsiewa wokół
poczucie winy, jakby był to wi teczny podarunek. Wakacje zwykle intensyfikuj
wcze niej istniej ce rodzinne konflikty. Zamiast my le o wakacyjnych przyjemno ciach,
wiele osób łapie si na tym, e obawia si wzrostu rodzinnych napi , które cz sto
zwi zane s z wakacjami.
Fred, jeden z moich klientów - dwudziestosiedmioletni pracownik bran y spo ywczej,
najmłodszy z czwórki rodze stwa - opowiedział mi histori klasycznej manipulacji ze
strony matki:

Matka przywi zywała zawsze ogromn wag do naszej obecno ci w domu w czasie wi t
Bo ego Narodzenia. W zeszłym roku wygrałem konkurs radiowy i w nagrod otrzymałem
bezpłatn wycieczk do Aspen w czasie wi t. Ogromnie si cieszyłem, poniewa nigdy
nie byłoby mnie samego sta na tak podró . Uwielbiam jazd na nartach i była to dla
mnie niezwykła szansa zabrania mojej dziewczyny w jakie fajne miejsce. Obydwoje
pracowali my tak ci ko, e wakacje miały by rajem. Ale kiedy przyniosłem t
wiadomo mamie, wygl dała tak jak kto , kto ma zaraz umrze . Oczy jej si zaszkliły, a
usta zacz ły dr e , wiesz, tak jakby zaraz miała si rozpłaka . Potem powiedziała „W
porz dku, kochanie. baw si dobrze. Wobec tego nie b dziemy chyba w tym roku jedli
wi tecznego obiadu”. Poczułem si jak prawdziwy łajdak.

Spytałam Freda, czy mimo wszystko zdołał wyjecha na t wycieczk .

Tak, pojechałem. Ale był to najgorszy okres w moim yciu. Byłem w takim strasznym
nastroju, e cały czas kłóciłem si z moj dziewczyn . Połow czasu sp dziłem
rozmawiaj c przez telefon z matk , moimi bra mi i z siostr ... Wci przepraszałem. Nie
warto było si tak m czy .

Byłam szczerze zdumiona, e Fred w ogóle pojechał na t wypraw . Spotykałam ludzi,

którzy dla unikni cia poczucia winy podejmowali znacznie bardziej szalone kroki ni
rezygnacja z wyjazdu. Manipuluj cy rodzice s mistrzami obarczania win i matka Freda
nie była w tym wyj tkiem.

Oczywi cie zjedli obiad wi teczny beze mnie. Ale matka była tak nieszcz liwa, e po
raz pierwszy od czterdziestu lat przypaliła indyka. Siostra telefonowała do mnie trzy razy,
aby powiedzie , e niszcz rodzinn tradycj . Najstarszy brat powiedział, e wszyscy byli
w kiepskich nastrojach, poniewa mnie nie było. Potem mój drugi brat zupełnie mnie
przybił. Powiedział: „Mama ma tylko nas, dzieci. Jak my lisz, ile wi t jej jeszcze zostało?”
Tak jakbym opuszczał j na ło u mierci, czy co takiego. Czy to jest w porz dku, Susan?

44
Ona nie ma jeszcze sze dziesi ciu lat i cieszy si doskonałym zdrowiem. Jestem
przekonany, e te słowa pochodziły z ust mamy. Mówi ci, nigdy ju nie wyjad z domu
na Bo e Narodzenie.

Matka Freda, zamiast wyrazi swoje uczucia bezpo rednio przed synem, zwerbowała
inne dzieci, aby zrobiły to za ni . Dla wielu manipuluj cych rodziców jest to bardzo
skuteczna taktyka. Zapami taj, ich podstawowym celem jest unikni cie bezpo redniej
konfrontacji. Matka Freda zamiast sama wysun oskar enia przeciwko synowi,
odgrywała przy wi tecznym stole rol m czennicy. W aden inny sposób nie udałoby si
jej uzyska tak skutecznego pot pienia dla post powania Freda, nawet gdyby dała anons
do gazety.
Wyja niłam Fredowi, e to jego matka i rodze stwo sami podj li decyzj o nieudanych
wi tach. Fred nie był za to odpowiedzialny. Nic, tylko ich własna decyzja
powstrzymywała ich od wzniesienia za Freda toastu, pod jego nieobecno , i miłego
sp dzenia wieczoru.
Dopóki Fred wierzył, e jest złym człowiekiem, poniewa o mielił si zrobi co dla siebie,
matka sprawowała nad nim kontrol za pomoc wzbudzania poczucia winy. Fred
ostatecznie zrozumiał to i obecnie znacznie lepiej radzi sobie z matk . Chocia ona
odbiera jego nowo uzyskan pewno siebie jako rodzaj „kary”, Fred doprowadził do
takiego układu sił, e wszystkie ust pstwa jakie robi s wynikiem jego wyboru, a nie
kapitulacji.

„Dlaczego nie mo esz by bardziej podobna do swojej siostry?”

Wielu toksycznych rodziców porównuje w nie yczliwy sposób jedno dziecko do drugiego,
tak aby dziecko b d ce obiektem takiego post powania czuło, e nie do robi dla
pozyskania uczu swych rodziców. To powoduje, e dziecko wykonuje wszystko, czego
tylko rodzice sobie ycz aby odzyska ich przychylno . Taktyka „dziel i rz d ” jest
cz sto wykorzystywana przeciwko dzieciom, które staj si zbyt niezale ne, zagra aj c
równowadze systemu rodzinnego.
wiadomie lub nie wiadomie tacy rodzice wykorzystuj w swych manipulacjach całkiem,
sk din d, naturaln rywalizacj mi dzy rodze stwem, zmieniaj c j w bezwzgl dne
współzawodnictwo, które blokuje rozwój zdrowych wi zów mi dzy dzie mi. Rezultaty
takiego post powania s dalekosi ne. Negatywne porównania niszcz w dziecku dobry
obraz samego siebie, a ponadto wywołuj urazy i zawi mi dzy rodze stwem, co mo e
poło y si cieniem na relacjach mi dzy nimi na całe ycie.

45
Buntuj si , je li masz powód

Kiedy toksyczni rodzice kontroluj nas w sposób intensywny zastraszaj cy, wywołuj cy
poczucie winy, czy te emocjonalnie szkodliwy, zwykle reagujemy na jeden z dwóch
sposobów: kapitulujemy lub buntujemy si . Obie te reakcje hamuj psychologiczne
uniezale nianie si od rodziców, chocia bunt wydaje si prowadzi do wr cz
przeciwnego skutku. Prawda jest taka, e je li reagujemy na działanie naszych rodziców
buntem, to jeste my kontrolowani tak samo jakby my si podporz dkowali.
Jonathan, lat 55, jest atletycznym, sympatycznie wygl daj cym kawalerem, wła cicielem
du ej firmy oprogramowania komputerowego. W czasie naszej pierwszej sesji prawie
przepraszał za swoje gwałtowne uczucia paniki i osamotnienia:

Nie lituj si nade mn . Mam wspaniały dom. Kolekcjonuj samochody. Posiadam wszelkie
dobra. Prowadz naprawd fajne ycie. Ale przychodzi taki okres, kiedy czuj si bardzo,
ale to bardzo samotny. Mam tak wiele, ale nie mog tego z nikim dzieli . Czasami ogarnia
mnie straszliwe poczucie utraty tego, co mogłem mie , je li chodzi o miło , o intymny
zwi zek. Przera a mnie my l, e sko cz umieraj c samotnie.

Spytałam Jonathana, czy przychodzi mu do głowy jaka przyczyna tego, e ma takie

trudno ci w intymnych zwi zkach.

Za ka dym razem kiedy byłem blisko z kobiet ... czy te my lałem o po lubieniu kogo ,
ogarniała mnie panika i uciekałem. Nie wiem dlaczego... Chciałbym, aby było inaczej.
Matka nigdy nie pozwala mi doprowadzi sprawy do ko ca.

Zapytałam Jonathana, jak on sam odbiera t presj ze strony matki.

Ona ma obsesj na punkcie mojego mał e stwa. Ma 81 lat, cieszy si dobrym zdrowiem i
ma mnóstwo przyjaciół, ale wydaje mi si , e sp dza cały dzie martwi c si o moje
sprawy sercowe. Z tego powodu nie mog znie przebywania z ni , chocia naprawd j
kocham. Ona yje dla mojego szcz cia. Przygniata mnie swoj troskliwo ci . To jest tak,
jakbym nie mógł zdj z siebie tej kobiety. Ci gle stara si mówi mi, jak mam y ...
zreszt zawsze to robiła. Gdyby mogła, oddychałaby za mnie.

Ostatnie zdanie Jonathana było wspaniałym, obrazowym opisem „fuzji”. Matka była tak
bardzo wpl tana w jego ycie, e zapomniała, gdzie ona sama si ko czy, a zaczyna on.
Swoje ycie wtopiła w jego ycie. Syn stał si jej przedłu eniem, tak jakby jego ycie było
jej własnym. Jonathan musiał uwolni si od jej przytłaczaj cej kontroli, wi c zbuntował

46
si . Odrzucił wszystko czego ona pragn ła dla niego, wł czaj c w to równie rzeczy,
których sam pragn ł, takie jak mał e stwo.
Zasugerowałam Jonathanowi, e by mo e tak bardzo chciał sprzeciwi si swojej
kontroluj cej matce, e ignorował własne potrzeby. To, aby nie podda si yczeniom
matki, stało si dla niego tak wa ne, e pozbawił si takiego zwi zku z kobiet , jakiego
miał prawo chcie . Działaj c w ten sposób, stworzył sobie pozory, e jest „panem samego
siebie”, ale w rzeczywisto ci jego wolna wola sp tana była przez potrzeb buntu.
Taki bunt nazywam autodestrukcyjnym. jest on po prostu inn form kapitulacji. Zdrowy
bunt jest wiczeniem wolnego wyboru. Wzmacnia osobisty rozwój i indywidualno . Bunt
autodestrukcyjny jest reakcj skierowan przeciwko kontroluj cemu rodzicowi,
wiczeniem, w którym cały wysiłek skupiony jest na usprawiedliwianiu braku
satysfakcjonuj cych osi gni . Rzadko kiedy le y to w naszym interesie.

Kontrola zza grobu

Kiedy jeden z członków mojej grupy powiedział: „Obydwoje moi rodzice nie yj , wi c nie
maj nade mn adnej władzy.” Inny uczestnik wykrzykn ł:
„Kochany, oni mog nie y , ale nadal s ywi w twojej głowie!” Zarówno bunt
autodestrukcyjny, jak i poddanie si , mog trwa długo po mierci rodziców.
Wielu ludzi wierzy, e kiedy kontroluj cy rodzic umrze, to b d nareszcie wolni. Niestety,
psychologiczna p powina si ga nie tylko na inne kontynenty, ale tak e za grób.
Spotkałam setki dorosłych ludzi, którzy byli niezachwianie lojalni wobec da i
negatywnych komunikatów swoich rodziców, długo po ich mierci. Eli, lat 60, odnosz cy
wielkie sukcesy biznesmen o niezwykłej inteligencji i cierpkim dowcipie, okre lił swoj
sytuacj w niezwykle wymy lny sposób: „Jestem w moim własnym yciu pomocniczym
graczem.”
Kiedy spotkałam go po raz pierwszy, mimo e był multimilionerem, mieszkał w
jednopokojowym mieszkaniu, je dził starym gratem i prowadził styl ycia człowieka, który
ledwie wi e koniec z ko cem. Był niezmiernie szczodry dla swoich dwóch dorosłych
córek, ale wobec siebie był strasznym skner .
Pami tam, jak pewnego dnia przyszedł do mnie po pracy. Zapytałam go, jak min ł mu
dzie , a on wesoło odpowiedział mi, e niewiele brakowało, aby osiemnastomilionowy
interes przeszedł mu koło nosa, poniewa spó nił si na spotkanie. Zazwyczaj punktualny
Eli obje d ał przez dwadzie cia minut budynek szukaj c miejsca na ulicy, aby unikn
opłaty za parking strze ony. Ryzykował osiemna cie milionów dolarów, aby oszcz dzi
pi dolarów opłaty parkingowej!
Kiedy badali my korzenie jego obsesji oszcz dzania pieni dzy, stało si jasne, e głos
ojca, nawet dwana cie lat po jego mierci, nadal rozbrzmiewał w głowie Elego:

47
Moi rodzice byli biednymi imigrantami. Wyrastałem w całkowitej n dzy.
Moja rodzina, szczególnie ojciec, nauczyła mnie obawia si wszystkiego. Cz sto mawiał:
„ wiat jest nieludzki. Je li nie b dziesz ostro ny, zjedz ci ywcem”. Przez niego
czułem, e nie mam czego oczekiwa w yciu z wyj tkiem zagro enia. Chocia o eniłem
si i zarabiałem du e pieni dze, on nie przestawał. Zawsze oceniał mnie bardzo nisko,
je li chodzi o to, na co wydaj pieni dze i co kupuj . A kiedy przypadkowo o czym mu
powiedziałem, jego typowa odpowied brzmiała: „Jeste idiot . Wydajesz pieni dze na
zbytki. Powiniene oszcz dza ka dy grosz. Nadejd ci kie czasy, zawsze nadchodz , i
potem b dziesz potrzebował tych pieni dzy”. Doszło do tego, e bałem si wydawa
nawet drobne sumy. Ojciec nigdy nie my lał o yciu jako o czym , czym mo na si
cieszy . Postrzegał je jako co , co trzeba przetrwa .

Ojciec Elego przeniósł l ki i trudno ci własnego ycia na swojego syna. Kiedy Eli osi gn ł
sukces, słyszał napominania ojca za ka dym razem, gdy próbował cieszy si owocami
swojej pracy. Katastroficzne przewidywania ojca wpl tały Elego w bł dne koło. Nawet je li
zmusił si do kupienia czego dla własnej przyjemno ci głos ojca nie pozwalał mu si tym
cieszy .
Ogólna nieufno , któr ojciec ywił co do przyszło ci, przeniosła si na jego my li o
kobietach. Kobiety, tak jak dobra passa, pewnego dnia nieuchronnie odwróc si od
ciebie. Jego podejrzliwo wobec kobiet graniczyła z paranoj . Syn równie przyj ł i te
pogl dy:

Z kobietami zawsze miałem pecha Nigdy nie byłem w stanie im zaufa . ona rozwiodła
si ze mn , poniewa wci oskar ałem j o rozrzutno . To było bezsensowne. Kupiła
sobie torebk , czy co podobnego, a ja zaczynałem my le o bankructwie.

Kiedy pracowałam z Elim, stało si jasne, e pieni dze nie były jedyn spraw , jaka
stan ła pomi dzy nim a jego on . Bardzo trudno przychodziło mu wyra anie uczu ,
szczególnie tych subtelnych, co dla niej stawało si coraz bardziej frustruj ce. Ten
problem istniał nadal w jego samotnym yciu. pisał to w ten sposób:

Za ka dym razem kiedy umawiam si z kobiet , słysz głos ojca powtarzaj cy: „Kobiety
uwielbiaj naci ga m czyzn. Zostan z tob w zamian za wszystko co posiadasz, je li
b dziesz na tyle nierozs dny, aby im na to pozwoli .” Wydaje mi si , e wła nie dlatego
zawsze goniłem za nieodpowiednimi kobietami. Wiem, e one nie mog mnie
przechytrzy . Zawsze składam wiele obietnic dotycz cych finansowej opieki nad nimi czy
te wprowadzenia ich w interesy, ale nigdy ich nie spełniam. Chyba próbuj oszuka je
zanim one oszukaj mnie. Czy ja kiedykolwiek znajd kobiet , której mógłbym zaufa ?

48
Siedział przede mn inteligentny, bystry m czyzna, który pozwolił, aby kierowały nim
pot ne siły zza grobu, cho rozumowo zdawał sobie spraw z tego, co si dzieje. Był
niewolnikiem strachu i nieufno ci, które przejawiał jego ojciec.
Podczas terapii Eli pracował bardzo ci ko. Podj ł ryzyko i zdopingował si do przyj cia
nowych zachowa . Zacz ł stawia czoła wielu swoim wewn trznym l kom. Wreszcie kupił
sobie luksusowe mieszkanie - to był dla niego wielki krok. Nadal czuł si w zwi zku z tym
winny, ale nauczył si tolerowa swoje poczucie winy.
Głos w jego głowie b dzie rozbrzmiewał zawsze, ale nauczył si go wycisza . Nadal
zmaga si ze swoj nieufno ci wobec kobiet, ale nauczył si widzie t nieufno jako
spadek po swoim ojcu. Pracuje ci ko nad zbudowaniem zaufania do kobiety, z któr si
obecnie spotyka, posługuj c si tym zaufaniem jak narz dziem do odzyskania kontroli
nad swoim yciem.
Zawsze b d pami ta dzie , kiedy przyszedł i powiedział mi, e
poprzedniego wieczoru odparł fal zazdro ci i e wyszedł z tego ze
szczególnie pokrzepiaj cym poczuciem zwyci stwa. Spojrzał na mnie z oczami
pełnymi łez i powiedział: „Wiesz, Susan, nie ma niczego w moim obecnym
yciu, co mogłoby uzasadnia moje dawne obawy”

„Czuj si tak, jakbym nie mogła oddycha ”

Barbara, lat 39, wysoka, szczupła, kompozytor podkładów muzycznych do widowisk

telewizyjnych, przyszła do mnie w stanie druzgoc cej depresji.

Budz si w nocy i czuj pustk , prawie tak, jakby wewn trz mnie była mier . Byłam
cudownym dzieckiem, w wieku pi ciu lat grałam koncerty fortepianowe Mozarta, a zanim
sko czyłam dwana cie otrzymałam stypendium do Juilliard*1. Moja kariera zawodowa
rozwija si wspaniale, ale w rodku umieram. Sze miesi cy temu byłam
hospitalizowana z powodu depresji. My l , e mog si zmarnowa . Nie wiem do kogo
si z tym zwróci .

1. Juilliard School of Music - presti owa uczelnia muzyczna w Nowym Jorku, zało ona w 1905 roku
(przyp. tłum.)

Spytałam Barbar , czy stało si co szczególnego, co poprzedziło jej pobyt w

szpitalu. Odpowiedziała mi, e w przeci gu trzech miesi cy straciła obydwoje
rodziców. Współczułam jej, ale ona natychmiast próbowała odwie mnie od
współczucia:

49
Nic si nie stało. Od kilku lat nie rozmawiali my ze sob , a wi c czułam si tak,
jakbym ich ju dawno straciła.

Poprosiłam j , aby opowiedziała o przyczynach tej separacji.

Niewiele ponad cztery lata temu, kiedy Chuck i ja planowali my mał e stwo, moi
rodzice nalegali na przyjazd i pobyt, aby pomóc w przygotowaniach do lubu. Była to
ostatnia rzecz jakiej wtedy pragn łam... ich oddechu na karku, tak jak w dzieci stwie.
Chodzi mi o to, e oni zawsze si wtr cali... To co robiłam, z kim to robiłam, gdzie
szłam, zawsze było poddawane os dowi wi tej Inkwizycji... No có ,
zaproponowałam im zamieszkanie w hotelu, poniewa Chuck i ja mieli my
wystarczaj co du o spraw na głowie przed lubem. Oni w ciekli si nie na arty
Powiedzieli mi, e je li nie mog przyjecha i mieszka ze mn , nigdy ju si do
mnie nie odezw . Po raz pierwszy w yciu sprzeciwiłam si im. To był bł d. Po
pierwsze: nie przyjechali na lub, a po drugie: opowiedzieli całej rodzinie jaka ze
mnie suka. Nikt z nich nie rozmawia ze mn do dzi . Kilka lat po moim wyj ciu za
m powiedziano matce, e ma raka, którego nie mo na zoperowa . Zobowi zała
pod przysi g wszystkich członków rodziny do ukrycia przede mn momentu jej
mierci. O niczym nie wiedziałam, dopóki pi miesi cy pó niej nie spotkałam
przyjaciela rodziny, który zło ył mi kondolencje. W taki sposób dowiedziałam si , e
moja matka nie yje. Poszłam prosto do domu i zadzwoniłam do ojca. Nie wiem,
chyba my lałam, e mo emy wszystko naprawi . Pierwsz rzecz któr mi
powiedział było:
„Powinna si teraz cieszy , zabiła swoj matk !” Byłam zdruzgotana. Trzy
miesi ce pó niej on te umarł, z rozpaczy. Za ka dym razem kiedy o nich my l ,
słysz oskar aj cego mnie ojca i czuj si jak morderczyni. Nadal dusz mnie za
gardło swoimi oskar eniami, chocia oboje s sze stóp pod ziemi . W jaki sposób
mog wyrzuci ich z mojej głowy, z mojego ycia?!

Barbara, podobnie jak Eli była kontrolowana zza grobu. Prze yła kilka lat z
poczuciem odpowiedzialno ci za mier swoich rodziców, co zrujnowało jej zdrowie
psychiczne i prawie zniszczyło jej mał e stwo. Była zdecydowana pozby si
poczucia winy.

Od czasu kiedy umarli, zacz łam mie my li samobójcze. Wydawało mi si to

jedynym sposobem, aby uciszy t głosy w mojej głowie, które wci powtarzały: „To
ty zabiła ojca. To ty zabiła matk .” Byłam bardzo bliska odebrania sobie ycia, ale
wiesz co mnie powstrzymywało?

Pokr ciłam głow . Ona u miechn ła si po raz pierwszy w ci gu tej naszej wspólnej
godziny i odpowiedziała:

50
 Obawiałam si , e mog znowu trafi na moich rodziców. Wystarczyło, e zrujnowali
moje ycie tutaj na ziemi, wi c nie chciałam da im szansy zniszczenia tego, co
mogłam znale po drugiej stronie.

Jak wi kszo dorosłych dzieci toksycznych rodziców, Barbara była w stanie

przyzna si do cz ci bólu jaki zadali jej rodzice. Ale to nie wystarczyło, aby mogła
przenie poczucie odpowiedzialno ci z siebie samej na nich. Wymagało to pewnych
działa , ale ostatecznie przepracowały my to razem i Barbara zaakceptowała pełn
odpowiedzialno rodziców za ich okrutne zachowanie. Rodzice Barbary nie yli, ale
zabrało jej to cały rok, aby nakłoni ich do pozostawienia jej w spokoju.

Bez własnej to samo ci

Rodzice, którzy akceptuj samych siebie, nie musz kontrolowa swoich dorosłych dzieci.
Ale toksyczni rodzice, których spotkali my w tym rozdziale, działaj pod wpływem
gł bokiego poczucia braku satysfakcji z własnego ycia i l ku przed odrzuceniem.
Niezale no dziecka jest dla nich jak utrata r ki. Kiedy dziecko dorasta, dla rodzica staje
si jeszcze bardziej istotne poci ganie sznureczkami, które utrzymuj je w zale no ci.
Dopóki toksyczni rodzice potrafi skłoni swojego syna czy córk do czucia si dzieckiem,
dopóty mog utrzymywa kontrol .
W rezultacie, dorosłe dzieci kontroluj cych rodziców cz sto maj niewyra ne poczucie
własnej to samo ci. Maj problemy z patrzeniem na siebie jako na istoty oddzielone od
rodziców. Nie potrafi odró ni własnych potrzeb od potrzeb rodziców. Czuj si
bezradne.
Wszyscy rodzice kontroluj swoje dzieci a do chwili, kiedy one same przejmuj kontrol
nad swoim yciem. W normalnych rodzinach zmiana ta ma miejsce wkrótce po wej ciu w
wiek dorosły. W rodzinach toksycznych to zdrowe oddzielenie jest opó nione o całe lata
lub te nigdy do niego nie dochodzi. Mo e mie ono miejsce tylko wówczas, gdy
dokonasz zmian, które umo liwi ci uzyskanie władzy nad własnym yciem.

51
Rozdział 4:

„W tej rodzinie nikt nie pije”

Alkoholicy

Glenn, wysoki, gburowato wygl daj cy m czyzna, wła ciciel małej firmy rzemie lniczej,
zgłosił si do mnie z pro b o pomoc, przede wszystkim dlatego, e jego nie miało oraz
brak pewno ci siebie negatywnie wpływały zarówno na jego osobiste, jak i zawodowe
kontakty. Przyznał si , e prawie cały czas czuje si zdenerwowany i niespokojny. W
pracy usłyszał, jak kto mówił o nim, e jest „j cz cy” i „przygn biaj cy”. Wyczuwał, e
ludzie czuli si nieswojo, kiedy go spotykali, co sprawiało, e trudno mu było przekształci
znajomo ci w przyja nie.
W czasie trwania naszej pierwszej sesji, Glenn zacz ł mówi o innej przyczynie swoich
stresów w pracy:

Mniej wi cej sze lat temu wprowadziłem do swojej firmy mojego ojca, maj c nadziej ,
e to doprowadzi go do porz dku. Wydaje mi si jednak, e obowi zek pracy pogorszył
jego stan. Jak tylko si gam pami ci zawsze był alkoholikiem. Pije, obra a klientów, co
nara a mnie na du e straty finansowe. Musz go stamt d usun , ale jestem przera ony.
Jak, do diabła, wyrzuci z pracy własnego ojca? To go zniszczy. Za ka dym razem, kiedy
próbuj porozmawia z nim na ten temat, wszystko co mówi to: „Odzywaj si do mnie z
szacunkiem lub nie odzywaj si do mnie wcale”. Odchodz od zmysłów.

Nadmierne poczucie odpowiedzialno ci Glenna, jego potrzeba opiekowania si ojcem,

jego osobiste l ki i stłumiony gniew, były klasycznymi symptomami, charakterystycznymi
dla dorosłych dzieci alkoholików.

Dinozaur w salonie

Gdyby personel Białego Domu za czasów Richarda Nixona wzi ł lekcje ukrywania prawdy
u jakiegokolwiek członka rodziny alkoholika, „Watergate” byłby nadal zwykłym

52
waszyngto skim hotelem. W przypadku członków rodziny alkoholika zdolno wypierania
przybiera ogromne rozmiary. Alkoholizm jest podobny do dinozaura w salonie. Jest
niemo liwo ci , aby kto z zewn trz zignorował obecno dinozaura, ale mieszka cy
domu, wobec braku nadziei pozbycia si bestii, s zmuszeni do udawania, e jej tam
wcale nie ma. Jest to jedyny sposób umo liwiaj cy im współistnienie. Kłamstwa, wymówki
i tajemnice s w tych domach czym tak naturalnym jak powietrze, stanowi c zarazem
przyczyn emocjonalnego chaosu u dzieci.
Klimat jaki panuje w rodzinach alkoholików, emocjonalny i psychiczny, jest w du ej mierze
zbli ony do klimatu w rodzinach, gdzie rodzice za ywaj narkotyki, nielegalnie b d te z
przepisu lekarza. Chocia przypadki jakie wybrałam do tego rozdziału skupiaj si na
rodzicach-alkoholikach, to bolesne do wiadczenia dzieci narkomanów s całkiem
podobne.
Do wiadczenie Glenna było typowe:

Moje najwcze niejsze wspomnienie z dzieci stwa wi e si z powrotami ojca z pracy do

domu. Pierwsze kroki kierował do barku. To był jego wieczorny rytuał. Wypijał kilka kolejek
i przychodził do stołu, eby zje obiad. W r ku trzymał przekl ty kieliszek, który nigdy nie
był pusty. Po obiedzie zabierał si do „powa nego” picia. Wszyscy musieli my by bardzo
cicho, aby mu nie przeszkadza . Na miło Bosk , kto pomy lałby, i on robi co
naprawd wa nego, a ten sukinsyn po prostu si upijał. Przez wiele nocy, pami tam, moja
siostra, matka i ja musieli my zaci ga go do łó ka. Moim zadaniem było zdj cie butów i
skarpet. Cholern rzecz było to, e nikt w rodzinie nigdy nie wspominał o tym, co robimy.
Chodzi mi o to, e robili my to noc w noc. Dopóki troch nie dorosłem, naprawd
my lałem, e zaci ganie taty do łó ka to normalne rodzinne zaj cie. Co co zdarza si w
ka dej rodzinie.

Glenn wcze nie nauczył si , e to, i jego ojciec pije jest Wielk Tajemnic . Matka kazała
mu co prawda, aby nie mówił ludziom o „problemie tatusia”, ale i tak jego własny wstyd
wystarczyłby, aby skłoni go do milczenia. Przed wiatem rodzina przybierała mask
„wszystko jest w porz dku”. Byli zwi zani potrzeb zajmowania si wspólnym wrogiem.
Tajemnica stała si spoiwem, które trzymało udr czon rodzin razem. Trzy rzeczy
składaj si na Wielk Tajemnic :
1. Wyparcie przez alkoholika własnego alkoholizmu na przekór przytłaczaj cym
dowodom i własnym zachowaniom, które s przera aj ce i upokarzaj ce dla
innych członków rodziny
2. Wyparcie problemu przez partnera alkoholika i cz sto przez innych członków
rodziny. Zbiorowo usprawiedliwiaj zachowanie pijaka takimi wyja nieniami jak:
„mama pije tylko po to, eby si zrelaksowa ”, „tato potkn ł si o dywan” lub te
„tato stracił prac , bo miał podłego szefa”.
3. Zabawa w „normaln rodzin ” - poza przyjmowana przez rodzin w kontaktach tak
mi dzy sob jak i z otoczeniem.

Zabawa w „normaln rodzin ” jest szczególnie niszcz ca dla dziecka, poniewa zmusza
je do zaprzeczenia słuszno ci jego własnych odczu i wra e . Jest prawie niemo liwe,
aby dziecko rozwin ło silne poczucie pewno ci siebie, je li musi nieustannie zadawa
kłam swoim my lom i uczuciom. Jego poczucie winy sprawia, i zastanawia si , czy ludzie

53
mu wierz . To poczucie mo e si utrwala w miar dorastania, sprawiaj c, e b dzie
unikało ujawniania informacji o sobie czy te odwa nego przedstawienia własnej opinii-
Podobnie jak Glenn, wiele dorosłych dzieci alkoholików cierpi z powodu silnie
zakorzenionej nie miało ci.
Podtrzymywanie zabawy w „normaln rodzin ” wymaga ogromnej ilo ci energii. Dziecko
zawsze musi by czujne. yje w nieustannym strachu, e przypadkowo mo e rodzin
zdemaskowa i zdradzi . Aby temu zapobiec, cz sto unika przyja ni i dlatego - staje si
odizolowane i samotne.
Samotno wci ga je gł biej w rodzinne bagno. Dziecko rozwija olbrzymie, wykrzywione
poczucie lojalno ci tylko wobec tych ludzi, którzy dziel jego tajemnic : członkowie
rodziny staj si współkonspiratorami. Bardzo silna, bezkrytyczna lojalno wobec
rodziców staje si drug natur . Kiedy dziecko wchodzi w dorosło , lepa lojalno nadal
pozostaje niszcz cym, kontroluj cym elementem jego ycia. To wła nie ona nie
pozwalała Glennowi prosi ojca o odej cie z pracy, chocia nara ał firm na straty.

Chłopiec, którego tam nie było

W rodzinach alkoholików tak du o energii wydatkuje si na bezskuteczne próby

uratowania pijaka, oraz na utrzymanie tajemnicy, e niewiele czasu i uwagi pozostaje na
zaspokajanie potrzeb dzieci. Dzieci alkoholików, podobnie jak dzieci nieadekwatnych
rodziców, cz sto czuj si niewidzialne. Staje si to szczególnie bolesnym przykładem
działania paragrafu 22*2, poniewa im bardziej niespokojny dom, tym bardziej dzieci
potrzebuj emocjonalnego wsparcia.
Kiedy razem z Glennem analizowali my zwi zek mi dzy jego obecnymi trudno ciami a
emocjonaln hu tawk jego dzieci stwa, przypomniał sobie:

Mój ojciec nigdy nie robił ze mn tego, co robili ojcowie moich kolegów. Nigdy nie grali my
w piłk ani nawet nie ogl dali my razem meczów. On zawsze mówił: „Nie mam teraz
czasu - mo e pó niej”, ale zawsze miał czas, eby sobie posiedzie i upi si . Matka
natomiast zwykła mówi : „Nie zam czaj mnie ci gle swoimi problemami. Dlaczego po
prostu nie pójdziesz do swoich kolegów”. Ale ja nie miałem kolegów. Bałem si
przyprowadzi kogo do domu. Moja rodzina po prostu ignorowała mnie i zdawała si nie
przejmowa moimi problemami, dopóki nie musiała si nimi zaj .

2. Aluzja do znakomitej i słynnej na cały wiat powie ci Josepha Hellera Paragraf 22 (Catch - 22)
wydanej w Polsce przez PIW w 1975, która w groteskowy a zarazem tragiczny sposób opisuje losy
ameryka skich lotników we Włoszech pod koniec II wojny wiatowej. Paragraf 22 to kruczek prawny, który
sprowadza ka dy inny przepis do absurdu. (przyp. tłum.)

54
Powiedziałam do Glenna: „ A wi c byłe w porz dku, dopóki ci nie widziano i nie
słyszano. Jak si człowiek czuje b d c niewidzialnym?” Na twarzy Glenna
odmalował si ból, kiedy wspominał:

To było straszne. Prawie cały czas czułem si jak sierota. Robiłem wszystko, aby
zwróci ich uwag . Kiedy , miałem wtedy jakie 11 lat, byłem u kolegi, i jego ojciec
zostawił portfel na stoliku w korytarzu. Wzi łem 5 dolarów, maj c nadziej , e mnie
złapi . Nie obchodziło mnie, czy rodzice mnie skrzycz byle by tylko zauwa yli, e
po prostu jestem.

We wczesnym dzieci stwie Glenn otrzymał komunikat, e jego istnienie jest dla
rodziców bardziej obci eniem ni błogosławie stwem. Jego emocjonalna
niewidzialno została wzmocniona przez fakt, e była dla niego
najbezpieczniejszym schronieniem przed ojcowsk przemoc , z któr stykał si na
codzie .
Glenn wspominał:

Ojciec zawsze uciszał mnie kiedy gło niej mówiłem. Je li o mieliłem si podnie
głos na niego, bił mnie prawie do nieprzytomno ci. Szybko nauczyłem si , jak nie
wchodzi mu w drog . Je li sprzeciwiłem si mamie, zaczynała wrzeszcze jak
dziecko. Wtedy on si w ciekał, łoił komu skór pasem, a ja czułem si jeszcze
gorzej z powodu awantury, której byłem powodem. W rezultacie nauczyłem si
przebywa poza domem jak najdłu ej. Gdy miałem 12 lat dostałem popołudniow
prac , po zaj ciach szkolnych, i codziennie mogłem zmy la , e pó no j
sko czyłem, tak e ka dego wieczora wolno mi było wraca do domu tak pó no, jak
chciałem. Rano wychodziłem do szkoły wcze niej, aby opu ci dom zanim ojciec si
obudzi. Nadal pami tam tamt samotno , któr czułem siedz c sam na boisku
szkolnym, czekaj c codziennie rano a pojawi si który z kolegów.
Naj mieszniejsze jest to, e jak si zdaje, moi rodzice nawet nie zauwa ali, e wci
mnie nie ma.

Zapytałam Glenna, czy nie s dzi, e te same l ki, które uniemo liwiały mu nabranie
poczucia pewno ci siebie w dzieci stwie, kieruj nim równie teraz, kiedy jest
dorosły? Glenn ze smutkiem przyznał:

Wydaje mi si , e tak. Nigdy, bez wzgl du na to jak bardzo tego chc , nie mog na
nikogo powiedzie nic obra liwego. Tyle słów przełykam bez ich wypowiedzenia, e
czasami wydaje mi si , e zwymiotuj . Po prostu nie potrafi si ludziom
przeciwstawi . Nawet tym, którzy nic mnie nie obchodz . Je li pomy l , e to co
chc powiedzie , mo e zrani czyje uczucia, po prostu nie mog tego powiedzie .
Koniec Kropka.

55
 Tak jak dzieje si to w wielu przypadkach dzieci alkoholików, Glenn czuł si
odpowiedzialny za uczucia ka dego, podobnie jak wzi ł na siebie odpowiedzialno
za uczucia ojca i matki, kiedy był mały. Podj ł heroiczny wysiłek, aby unikn
konfrontacji z rodzicami, poniewa nie chciał odpowiada za zadanie komukolwiek
(tak e sobie) bólu. Nie umiał wyra a swoich emocji tak, jak to potrafi ka de inne
dziecko. Był zmuszony je tłumi i ten wzorzec przeniósł w swoje dorosłe ycie. Kiedy
Glenn pomagał poło y ojca do łó ka, kiedy brał odpowiedzialno za to, aby go nie
denerwowa , działał jak rodzic, nie jak dziecko. Kiedy dziecko jest zmuszone do
przej cia roli rodzica, gubi wzorce ról, zagra aj c w ten sposób swojej rozwijaj cej
si osobowo ci. Ta niszcz ca zamiana ról jest w rodzinach alkoholików powszechna.

„Nigdy nie byłem dzieckiem”

Jak podkre lali my wcze niej i w dalszym ci gu b dziemy podkre la , zmiana ról ma
miejsce prawie we wszystkich rodzinach, gdzie rodzice s toksyczni. W rodzinie
alkoholika, rodzic-pijak przywłaszcza sobie rol dziecka za pomoc swoich patetycznych,
roszczeniowych, irracjonalnych zachowa . Sam jest dzieckiem wymagaj cym tak du o
uwagi, e nie pozostawia miejsca dla innych dzieci w rodzinie.
Glenn dorastał wierz c, e jego rola w wiecie polega na opiekowaniu si innymi i
nieoczekiwaniu niczego dla siebie.

Pami tam, jak matka przybiegała do mnie, kiedy ojciec tracił panowanie nad sob , i
wypłakiwała si , jak bardzo jest nieszcz liwa. Mówiła: „Co ja mam zrobi ? Dzieci
potrzebuj ojca, a ja nie mog pój do pracy”. Denerwuje mnie opowiadanie o tym.
Marzyłem, e zabior j daleko, na jak wysp , gdzie ojciec nie mógłby nas znale .
Obiecywałem jej, e jak tylko b d mógł, zaopiekuj si ni . I teraz wła nie to robi . Cały
czas daj jej pieni dze, chocia nie sta mnie na to. Opiekuj si tat chocia rujnuje to
moj firm . Dlaczego dla odmiany ja nie mog znale kogo , kto opiekowałby si mn ?

Glenn nadal d wiga ci ar winy za to, e nie potrafił jako dziecko, i nadal nie potrafi jako
człowiek dorosły, uporz dkowa ycia swoich rodziców. Mimo swoich marze o
znalezieniu kobiety która troszczyłaby si o niego, ostatecznie zamieszkał z kobiet
bezradn i potrzebuj c opieki. Przeczuwał, kiedy si enił, e nie jest ona dla niego
wła ciw osob , ale jego potrzeba odgrywania dzieci cych fantazji o udzielaniu pomocy
przytłoczyła trze wy os d.

56
Mit o mo liwo ci naprawienia przeszło ci

Odkrycie, e o enił si z „ukryt pijaczk ” nie zabrało Glennowi wiele czasu. Nawet gdyby
wiedział o tym przed lubem, to najprawdopodobniej i tak by si z ni o enił. Po prostu
wmówiłby sobie, e potrafi j zmieni . Dorosłe dzieci alkoholików cz sto zawieraj
mał e stwa z alkoholikami. Dla wielu ludzi jest to przera aj ce, e kto , kto wyrósł w
chaosie domu alkoholika, ponownie decyduje si na prze ycie tej traumy. Niestety p d do
powtarzania znanych wzorców uczuciowych jest powszechny bez wzgl du na to, jak
bolesne czy autodestrukcyjne mog by te uczucia. To co znane zapewnia poczucie
komfortu i wyznacza ramy strukturalne naszemu yciu. Znamy zasady i wiemy, czego
mo emy si spodziewa .
Co wa niejsze, odtwarzamy stare konflikty, poniewa mamy nadziej , e tym razem
zdołamy je przezwyci y - zamierzamy wygra t bitw . To odtwarzanie starych,
bolesnych do wiadcze jest nazywane przymusem powtórze (repetition compulsion).

„I tym razem wszystko b dzie dobre”

Nie jestem w stanie wystarczaj co silnie podkre li , jak bardzo ten szczególny rodzaj
przymusu rz dzi naszym yciem. Prawie wszystkie autodestrukcyjne zachowania,
szczególnie te zwi zane z inicjowaniem i podtrzymywaniem intymnych zwi zków,
zaczynaj nabiera sensu, kiedy widzi si je w wietle przymusu powtórze . Glenn jest
tego doskonałym przykładem:

Kiedy poznałem Denise, zupełnie nie wiedziałem, e pije. Kiedy si zorientowałem,

przestała stara si ukry to przede mn . Widziałem j pijan trzy, cztery razy w tygodniu.
Błagałem, by przestała. Prowadziłem j do lekarzy. Prosiłem, aby wst piła do grupy AA
(Anonimowych Alkoholików). Zamkn łem pod kluczem cały alkohol, ale wiesz, jak to jest z
pijakami... Zawsze znajdowała sposób. Jedynie wtedy, kiedy groziłem, e j opuszcz ,
przestawała pi . Niestety, po krótkim czasie porzucała abstynencj i znowu wracali my do
punktu wyj cia.

Poniewa zaprzeczanie i ukrywanie wydawały si by czym normalnym w czasie jego

dorastania, Glenn łatwo wszedł w dorosły zwi zek, gdzie powtórzyły si te same
elementy. Tym razem my lał, i uda mu si uratowa on , czego nie udało mu si zrobi
w dzieci stwie z własnymi rodzicami. Glenn, tak jak prawie wszystkie dorosłe dzieci
alkoholików, zło ył sobie kiedy arliw obietnic : nigdy nie b dzie ju w jego yciu

57
 adnego alkoholika. Niestety gł boko zakorzeniony przymus powtórze jest znacznie
silniejszy ni jakakolwiek wiadoma obietnica.

„Dlaczego ci gle wracam prosz c o wi cej.”

Kolejn obietnic , która cz sto pryska pod wpływem siły oddziaływania przeszło ci, jest
obietnica nie wracania nigdy do przemocy i zniewag, które s cz sto integraln cz ci
ycia w domu alkoholika.
Dwudziestosze cioletnia Jody, drobna brunetka o du ych oczach, przyszła na spotkanie
jednej z moich grup terapeutycznych za namow swojego kierownika (pracowała jako
doradca resocjalizacyjny w prywatnym szpitalu dla narkomanów). Tak jak wielu doradców,
Jody sama była powracaj c do zdrowia alkoholiczk i narkomank . Spotkałam j po raz
pierwszy na małym przyj ciu dla personelu szpitala z okazji jej drugiego roku
pozostawania w trze wo ci.
Niedawno Jody zako czyła zwi zek z okrutnym i zn caj cym si nad ni m czyzn . Jej
kierownik obawiał si , e mo e mie skłonno do powrotu do tego zwi zku i
zaproponował, aby spotkała si ze mn .
Na naszej pierwszej sesji indywidualnej Jody była twarda, wojownicza, wcale
nieprzekonana, e potrzebuje pomocy. Zastanawiałam si nad bólem, jaki kryje si za t
poz . Pierwsze słowa jakie wypowiedziała to:
„Powiedziano mi, e lepiej b dzie jak wsadz tyłek w t terapi , bo inaczej zostan
skre lona. Dlaczego nie pu cisz mnie i nie powiesz im, e robi post py i nie musz tu
wraca ?”
„Widz , e naprawd obawiasz si tego, e tu jeste ” - odpowiedziałam. Obie
roze miały my si , co pomogło rozlu ni napi cie. Powiedziałam jej, e wiem, i nie
spotyka si ze mn z własnego wyboru, ale skoro ju tu jest, mo e spróbowa jako to
wykorzysta . Zgodziła si spróbowa w jednej z moich grup.
Zacz łam od wyja nienia, jak bardzo martwi si jej koledzy, i mo e wróci do swojego
brutalnego chłopaka. jody przyznała, e maj powody, aby si martwi :

Naprawd brakuje mi tego koguta. W zasadzie to wspaniały go . Chodzi tylko o to, e

czasami ja rozpuszczam jadaczk I to go denerwuje. Wiem, e on mnie kocha i nadal
mam nadziej , e wszystko sko czy si dobrze.

Zasugerowałam jej, e myli miło z tyrani , jak gdyby pod wiadomie musiała
doprowadzi kochanka do skrajnej w ciekło ci, co byłoby dowodem jego miło ci i
nami tno ci. Zapytałam, czy czego jej to nie przypomina, czy co takiego nie zdarzyło
si w innych jej zwi zkach. Pomy lała przez moment i odpowiedziała:

58
Wydaje mi si , e podobnie było z moim starym. Był on pijakiem pierwszego stopnia,
„czternastokaratowym”, który bił nas tak, e sikali my po nogach. Pi na siedem
wieczorów w tygodniu przychodził do domu pijany. Ka da wymówka była dobra, aby nas
zbi . Bił mojego brata a do krwi. Mama nie mogła nic zrobi , aby go powstrzyma . Była
zbyt przera ona, aby nawet próbowa . Błagałam go, aby przestał, ale on był jak wariat.
Nie chc , aby my lała, e on był jakim potworem - kiedy nie pił, był opanowany. Był
moim najlepszym przyjacielem. Uwielbiałam, kiedy chodzili my razem na spacery, tylko
we dwoje. Nadal to uwielbiam.

Wiele dzieci alkoholików rozwija w sobie du doz tolerancji, aby zaakceptowa to, co
jest nie do przyj cia. Nie maj c poj cia, jak zachowuje si kochaj cy ojciec, Jody mogła
tylko wywnioskowa , e aby prze y miłe chwile z ojcem, musi najpierw znie chwile
ci kie. Dokonała psychologicznego powi zania miło ci z tyrani . Doszła do tego, i
uwierzyła, e nie mo na mie jednego bez drugiego.

System kumpla do picia

Ojciec Jody nauczył j swoim przykładem, e powinna wci uszcz liwia m czyzn , a
wtedy on nie b dzie jej bił. Aby uszcz liwi swojego ojca, w wieku dziesi ciu lat została
jego kumplem do picia.

Tato rozpocz ł od dawania mi łyka alkoholu rednio raz w tygodniu. Nienawidziłam tego
smaku, ale ojciec zawsze był bardzo szcz liwy, kiedy troch wypiłam. Kiedy miałam
jedena cie lat, je dzili my do sklepu monopolowego i on kupował butelk . Siedzieli my w
samochodzie i pili my j wspólnie, a potem jechali my na przeja d k . Na pocz tku było
to podniecaj ce, ale pó niej, po jakim czasie, byłam przera ona. No có , byłam tylko
dzieckiem, ale mogłam zorientowa si , e nie miał pełnej kontroli nad samochodem.
Robiłam to, poniewa było to co , co robiłam z nim i czego nie miał nikt poza mn . Była to
ta szczególna rzecz, która nas ł czyła. Naprawd polubiłam picie, poniewa dzi ki temu
tata bardziej mnie lubił. Było coraz gorzej i gorzej, a ostatecznie upijałam si do
nieprzytomno ci.

Przynajmniej jedno na czworo dzieci rodziców alkoholików samo zostaje alkoholikiem.

Wielu z tych dorosłych ludzi dostało swój pierwszy kieliszek w bardzo młodym wieku od
rodzica-alkoholika. Picie stwarza szczególn i cz sto skrywan wi mi dzy rodzicem i
dzieckiem. Ten szczególny rodzaj konspiracji jest odczuwany przez dziecko jako

59
„kumplostwo”. Dziecko anga uje si w nie tak mocno jak tylko potrafi, dost puj c miło ci i
aprobaty.
Nawet je li dziecko nie było werbowane przez rodzica-alkoholika, w dorosłym yciu
pozostaje szczególnie podatne na popadni cie w alkoholizm. Dokładnie nie wiemy, jak to
si dzieje, by mo e istniej genetyczne predyspozycje do nałogowych zachowa lub
braku równowagi biochemicznej. Podejrzewam równie , e silnym czynnikiem jest w tym
wypadku fakt, e wiele zachowa i przekona powstaje wskutek na ladowania i
identyfikacji z naszymi rodzicami. Dorosłe dzieci alkoholików otrzymuj w spadku po
rodzicach niepohamowany gniew, przygn bienie, brak rado ci, podejrzliwo , chore
zwi zki i przerost poczucia odpowiedzialno ci. Otrzymuj równie recept na radzenie
sobie z t wypaczon spu cizn - picie.

Nie mo na ufa nikomu

Poniewa pierwszy i najwa niejszy zwi zek uczuciowy nauczył dzieci alkoholików, e
ludzie, których kochaj , mog je zrani i zachowywa si w sposób zupełnie nie do
przewidzenia, wi kszo z nich w dorosłym yciu obawia si zbli enia do drugiej osoby.
Szcz liwe dorosłe zwi zki mi dzy kochankami czy przyjaciółmi wymagaj du ego
stopnia wra liwo ci, zaufania i otwarto ci - wła nie tych cech, które dom alkoholika
skutecznie niszczy. W rezultacie, wiele dorosłych dzieci alkoholików przyci gaj ludzie,
którzy s emocjonalnie niezrównowa eni z powodu swoich gł bokich konfliktów. W ten
sposób, dorosłe dziecko alkoholika mo e stworzy pozory zwi zku bez konfrontacji z
własnym strachem przed prawdziw za yło ci .
Przyjaciel Jody, zarazem Dr Jekyll i Mr Hyde*3, był wiern kopi jej ojca - czasami był
cudowny, czasami straszny. Wybieraj c zmiennego i agresywnego m czyzn , jody
powtarzała do wiadczenia znane z dzieci stwa a zarazem zabezpieczała si przed
ryzykiem wypłyni cia na niezmierzone wody prawdziwej za yło ci. Rozpaczliwie czepiała
si mitu, e jej ojciec był jedynym m czyzn który naprawd j rozumiał. Jej niech do
skonfrontowania tego mitu z rzeczywisto ci wywierała ujemny wpływ na jej zwi zki nie
tylko z przyjaciółmi, ale równie ze mn i innymi członkami grupy terapeutycznej. Ten mit
okazał si tak pot ny, e w ko cu straciła dla siebie nadziej . Nadal pami tam smutek
jaki czułam, gdy o wiadczyła, e opuszcza grup . Przypomniałam jej, e przecie wie, e
praca nad sob jest bolesna, i e ból jest cz ci tego procesu. Przez ułamek sekundy
zdawało si , e si waha, ale potem powiedziała:

3. Aluzja do tytułowego bohatera powie ci Roberta L. Stevensona (The Strange Case of Dr. Jekyll and
Mr. Hyde) - dwa sprzeczne ze sob oblicza duchowe jednego człowieka, dobre i złe, ujawniaj ce si
naprzemian. (przyp. tłum)

60
Słuchaj. Nie chc rezygnowa z mojego ojca. Nie chc si z nim kłóci . Nie chc go przed
tob broni . Mój ojciec i ja naprawd potrzebujemy siebie. Dlaczego mam bardziej ufa
tobie ni jemu? Wydaje mi si , e tak naprawd gówno was obchodz , ciebie i
kogokolwiek z tej grupy. W tpi , czy kto z was rzeczywi cie mi pomo e, kiedy zostan
zraniona.

Grupa Jody składała si z innych dorosłych ludzi, nad którymi zn cano si w dzieci stwie.
Dobrze rozumieli, co ona prze ywa. Bardzo j wspierali i otaczali miło ci , ale ona nie
mogła tego przyj . Dla Jody wiat był zwariowanym miejscem pełnym emocjonalnych
barbarzy ców. Była przekonana, e je li pozwoli komu zbytnio zbli y si do siebie,
zostanie zraniona i prze yje zawód. Ironia polega na tym, e te przekonania były bardzo
trafne w odniesieniu do jej ojca.

Głównym efektem alkoholizmu ojca była nieufno Jody. Je li nie mo esz zaufa
własnemu ojcu, komu mo esz zaufa ? Zaufanie jest jak słaba istotka, która w
trudnych warunkach zwykle pierwsza umiera. Nieufno jest najcz ciej spotykanym
okaleczeniem w ród dorosłych dzieci toksycznych rodziców. Posłuchajmy Glenna:

Zawsze bałem si , kiedy moja ona chciała zrobi co beze mnie - nawet po prostu
wyj z kole ankami na obiad. Obawiałem si , e mnie zostawi. Po prostu nie
ufałem jej. Bałem si , e znajdzie kogo lepszego ode mnie i opu ci mnie dla niego.
Chciałem j kontrolowa tak, aby zawsze była w pobli u i abym ja nie musiał si cały
czas martwi .

Zazdro , ch posiadania i podejrzliwo s powracaj cymi tematami w zwi zkach

wielu dorosłych dzieci alkoholików. Wcze nie nauczyli si , e zwi zki prowadz do
zdrady, a miło - do cierpienia.

„Ale wczoraj powiedziałe , e wszystko jest w porz dku.”

Carla, pomoc dentystyczna, wysoka kobieta o mi kkim głosie, zgłosiła si na terapi za

namow swojego lekarza, który sugerował, e jej powtarzaj ce si bóle głowy mog mie
podło e psychologiczne. Poniewa bóle głowy s bardzo cz sto symptomami stłumionej
zło ci - jedn z pierwszych rzeczy, o które j zapytałam było: „na co jeste zła?”. Moje
pytanie zaskoczyło j , ale po chwili odpowiedziała:

61
Masz racj . Jestem zła na moj matk . Mam czterdzie ci siedem lat, a moja matka nadal
kieruje moim yciem. Na przykład w zeszłym miesi cu... Byłam ju całkowicie
przygotowana do udania si we wspaniał podró do Meksyku. Byłam tym bardzo
podekscytowana, ale trzy dni przed moim planowanym wyjazdem zadzwoniła mama. Jak
na zawołanie. Nie byłam nawet zaskoczona. Mogłabym przysi c, e piła, poniewa głos
miała bełkotliwy - brzmiał tak, jakby płakała. Powiedziała, e ojciec wyjechał na dwa
tygodnie na ryby i e jest bardzo przygn biona. Spytała, czy nie mogłabym przyjecha do
niej na kilka dni. Powiedziałam jej, e ju dawno zaplanowałam te wakacje, na co ona
zacz ła płaka . Próbowałam namówi j na odwiedzenie ciotki, ale ona zacz ła
powtarza , e jej nie kocham. Od słowa do słowa, zanim si zorientowałam, ju obiecałam
odwoła Meksyk i przyjecha . Tak czy owak nie mogłabym si dobrze bawi , wiedz c, e
ona znowu jest w dołku.

Powiedziałam Carli, e brzmi to tak, jakby nie była to dla niej adna nowo . Zgodziła si
ze mn .
Tak. Było tak przez cały czas, kiedy byłam dzieckiem. Zawsze musiałam si ni
opiekowa . A ona nigdy tego nie doceniała. Zawsze na mnie warczała. Nigdy nie
wiedziałam, któr z wielu twarzy poka e mi moja matka i nigdy w danej chwili nie mogłam
si zorientowa , co jej si danego dnia spodoba. Pami tam, jak dostałam ocen
niedostateczn z historii i jak bałam si wróci do domu. Ocena niedostateczna
wystarczała, abym przez przynajmniej cztery godziny słuchała, e jestem nic nie wart
niewdzi czn nieudacznic i aden m czyzna nigdy nie b dzie mnie chciał. Kiedy
wreszcie przyszłam do domu, okazało si , e matka jest w dobrym nastroju. Po prostu
podpisała dzienniczek i powiedziała: „Jeste bystra; nie musisz przejmowa si stopniami
„. Nie mogłam w to uwierzy . Ale potem, wieczorem strzeliła sobie swoje zwykłe cztery
koktajle przed obiadem. Nakryłam stół, ale zapomniałam wystawi sól i pieprz. Kiedy
usiadła przy stole, wybuchła tak, jakbym była powodem wojny wiatowej, czy czego
podobnego. Nie mogłam poj , jak ona mo e przesta mnie kocha tylko dlatego, e
zapomniałam o soli i pieprzu.
Zachowanie matki wahało si od cukierkowatej czuło ci do brutalnego okrucie stwa, w
zale no ci od jej nastroju, ilo ci wypitego alkoholu, czy te , jak wyraziła to Carla, od „fazy
ksi yca”. Carla powiedziała mi, e rzadko zdarzało si , e miała z matk normalny,
wypo rodkowany kontakt. Tak wi c wci próbowała odgadn , jak zdoby jej
przychylno . Niestety, ziemia usuwała si jej spod nóg; to samo zachowanie jednego
dnia ujmowało matk , nast pnego za było powodem wybuchu.

To wszystko twoja wina

Wszyscy rodzice s do pewnego stopnia niekonsekwentni, ale syndrom „to samo jest raz
dobre, a raz złe”, jest dramatycznie spot gowany przez alkohol. Poniewa sygnały i

62
zasady zmieniaj si tak cz sto i niespodziewanie, dziecko zawsze ponosi pora k .
Rodzic posługuje si krytyk jako rodkiem kontroli, a wi c bez wzgl du na to, co dziecko
zrobi, rodzic znajdzie co , co mo na skrytykowa . Dziecko staje si uj ciem dla frustracji,
kozłem ofiarnym, na którego zwala si wszystko, co nie udaje si rodzicom. Dla rodziców-
alkoholików jest to podst pny sposób uzasadniania i wyci gania na wiatło dzienne
własnego braku przystosowania. Komunikat brzmi: „Gdyby wszystkiego nie zrobił le,
mamusia nie musiałaby pi ”. Carla okre liła to tak:

Pami tam, e pewnego ranka (miałam wtedy około siedmiu lat) matka od rana solidnie
poci gała z butelki, a wi c po szkole zaprosiłam do domu kole ank . Zwykle nie
zapraszałam ludzi do domu, poniewa nigdy nie wiedziałam, w jakim ona b dzie stanie,
ale tym razem wykalkulowałam, e b dzie odsypia niadanie a do popołudnia.
Bawiły my si z kole ank w przebieranie, przymierzaj c jej buty, nakładaj c jej rzeczy
maluj c si jej szmink , kiedy nagle drzwi otworzyły si z trzaskiem i do pokoju wtoczyła
si moja matka. Byłam tak przera ona, e o mało co nie zsikałam si w majtki. Jej oddech
mógł nas powali . Wpadła w szał, kiedy zobaczyła, e ruszały my jej rzeczy i zacz ła
wrzeszcze : „Wiem dlaczego przyprowadziła tutaj swoj przyjaciółeczk ... eby mnie
szpiegowa ! Zawsze mnie szpiegujesz. To dlatego ci gle musz pi . Ka dego
doprowadziłaby do picia!”
Matka Carli straciła panowanie nad sob . Nie tylko poni yła swoj córk , ale przypisała jej
win za swój alkoholizm. Carla była za mała, aby zauwa y luki w rozumowaniu matki,
wi c przyj ła oskar enie.
Pod wiadomie Carla nadal my li, e jest odpowiedzialna za pija stwo matki. Dlatego
wła nie, aby odpokutowa za to, zgadza si na daleko id ce ust pstwa. Odwołała długo
oczekiwane wakacje po to tylko, aby jeszcze raz, na pró no, spróbowa zdoby
przychylno matki.
Rodzinny kozioł ofiarny to rola doskonale znana dzieciom z rodzin alkoholików. Niektórzy
próbuj zrealizowa negatywny obraz siebie poprzez zwrócenie si ku zachowaniom
autodestrukcyjnym czy przest pczym. Inni pod wiadomie znajduj sposoby, aby kara
siebie za pomoc ró norodnych emocjonalnych, a tak e fizycznych symptomów - takich
jak, w przypadku Carli, ból głowy.

Złote dziecko

Podczas gdy niektóre dzieci alkoholików s zmuszane do bycia kozłem ofiarnym, inne
wtłaczane s w rol rodzinnego bohatera - „złotego dziecka”. Takie dziecko otaczane jest
aprobat obojga rodziców oraz otoczenia, w zamian za ogromn odpowiedzialno jak
zmuszone jest wzi na siebie. Pozornie, aprobata zdaje si sytuowa to bohaterskie
dziecko w du o bardziej korzystnej pozycji ni kozła ofiarnego, ale - w rzeczywisto ci -
deprywacja i osobiste l ki s w obu przypadkach prawie takie same. Złote dziecko

63
bezlito nie mobilizuje si do zdobywania nieosi galnych szczytów doskonało ci, zarówno
w dzieci stwie jak i w yciu dorosłym.
Kilka lat temu, w czasie mojego programu radiowego, zadzwonił do mnie naukowiec-
chemik, imieniem Steve, który powiedział:

Jestem odr twiały. Mam czterdzie ci jeden lat, zrobiłem karier zawodow , ale ostatnio
nie potrafi podj decyzji. jestem w trakcie najwi kszego przedsi wzi cia mojego ycia i
po prostu nie mog si skoncentrowa . Wiele osób polega na mnie. Jestem jak
skamieniały. Całe ycie osi gałem wielkie sukcesy... wiesz - najlepszy student, alfa i
omega... Zawsze si mobilizowałem. Ale teraz czuj si jak sparali owany.

Spytałam, czy obecnie dzieje si co w jego yciu, co mo e tłumaczy te zmiany.

Odpowiedział, e jego ojciec został wła nie przyj ty na oddział intensywnej terapii z
ci kim uszkodzeniem w troby. Wyci gaj c z tego wnioski, zapytałam Steva, czy jego
ojciec jest alkoholikiem. Po chwili odpowiedział, e obydwoje rodzice s alkoholikami.
Steve dorastał stawiaj c czoła domowej wrzawie. Zagrzebał si w pracy szkolnej i został
prymusem.
Wszyscy uwa ali, e jestem super-dzieckiem... moi dziadkowie, nauczyciele, nawet moi
rodzice... kiedy byli trze wi. Byłem doskonałym synem, doskonałym studentem, a pó niej
doskonałym naukowcem, m em i ojcem. (W tym miejscu głos mu si załamał.) Jestem
bardzo zm czony tym ustawicznym byciem doskonałym.
Jako dziecko Steve zdobywał aprobat przyjmuj c na siebie obowi zki ponad swe
mo liwo ci i radz c sobie z nimi z dojrzało ci przerastaj c jego wiek. Zamiast budowa
poczucie warto ci w oparciu o traktowanie go jako istoty ludzkiej, która jest warto ciowa z
samej swej istoty, Steve musiał dowodzi , e jest co wart poprzez działania. W swej
samoocenie stał si uzale niony nie tyle od wewn trznej pewno ci siebie, ale od pochwał,
nagród i stopni.
Jego determinacja mogła tak e zawiera element kompensacji. Staj c si
superadekwatnym, Steve mógł pod wiadomie próbowa zrównowa y brak adekwatno ci
swoich rodziców.
Powiedziałam Stevowi, e choroba ojca w sposób oczywisty wydobyła na powierzchni
sporo niedoko czonych dla niego spraw i e cho wiem, i cierpi, to jest to przecie dla
niego wspaniała okazja, aby zaj si niektórymi z nich - tymi naprawd istotnymi.
Poprosiłam go, aby u wiadomił sobie fakt, e przyj cie roli rodzinnego bohatera było
szczególnym sposobem radzenia sobie ze straszliwym dzieci stwem. Ta rola zapewniała
mu pewn doz poczucia bezpiecze stwa i organizowała jego ycie. Niestety, nigdy nie
nauczył si sobie pobła a . Teraz, wiele lat pó niej, jego d enie do doskonało ci we
wszystkich dziedzinach ycia parali uje go. Jest to typowe dla wi kszo ci perfekcjonistów.
Za moj namow , Steve zgodził si zasi gn fachowej porady, zarówno po to, by pomóc
sobie w swej obecnej sytuacji jak i po to, by zaj si deprywacjami, których doznał w
dzieci stwie.

64
„Musz stale kontrolowa sytuacj ”

Dzieci, które dorastaj w rodzinach alkoholików, stykaj si ustawicznie z niedaj cymi si

przewidzie , zmiennymi okoliczno ciami oraz osobami, których zachowania s równie
nieprzewidywalne. Jedn z najcz stszych reakcji na to jest przemo na potrzeba
kontrolowania wszystkiego i wszystkich, którzy co znacz w ich yciu. Glenn zareagował
na bezradno , jak odczuwał w dzieci stwie, na swój własny sposób, to znaczy, dbał o
to, by zawsze panowa nad sytuacj , chocia był tak bardzo nie miały.

Ka d dziewczyn musiałem rzuci , gdy jeszcze wszystko było dobrze. Wydaje mi si , i

obawiałem si , e je li ja z ni nie zerw , to ona zako czy spraw zrywaj c ze mn . Był
to mój sposób kontrolowania sytuacji. Teraz te ci gle mówi mojej onie i dzieciom, co i
jak trzeba zrobi . Nic nie mog na to poradzi , musz mie kontrol nad wszystkim. Moj
firm kieruj w ten sam sposób. To znaczy, nigdy na nikogo nie krzycz , ale moi
pracownicy dobrze wiedz , kiedy nie jestem zadowolony. Mówi , e emituj fale. To
doprowadza ich do szału. Ale przecie to moja firma, no nie?

Glenn był przekonany, e kontroluj c wszystkie dziedziny swojego ycia, uniknie

powtórnego prze ycia postawionej na głowie zwariowanej rzeczywisto ci swojego
dzieci stwa. Oczywi cie, jego kłopoty z asertywno ci zmusiły go do poszukania innych
sposobów sprawowania kontroli, nauczył si całkiem skutecznie wykorzystywa w swych
manipulacjach d sy i gderanie.
Niestety, jego manipulacyjne zachowania stworzyły dystans mi dzy nim samym a lud mi,
na których mu zale ało oraz stały si przyczyn wielu wzajemnych urazów. Jak to ma
miejsce w przypadku wielu dorosłych dzieci alkoholików, potrzeba kontrolowania innych
doprowadziła do tego, czego Glenn najbardziej si obawiał - do odrzucenia. Na ironi
zakrawa fakt, e wypracowane w dzieci stwie mechanizmy obronne, maj ce chroni go
przed samotno ci stały si główn przyczyn samotno ci w dorosłym yciu.

„Jak miesz nazywa swoj matk pijaczk !”

Je li jeste dorosłym dzieckiem pochodz cym z rodziny zara onej alkoholizmem, istnieje
szansa - nie tak jak u Steva, gdzie oboje rodzice byli alkoholikami - e rodzinna tragedia
dotyczyła jednego rodzica, który uciekł w alkoholizm i jednego, który nie pił. W ostatnich
latach zacz li my dokładniej poznawa rol , jak w takich zwi zkach odgrywa partner

65
niepij cy. Jak omówili my to w rozdziale pierwszym takiego partnera nazywamy
przyzwalaj cym lub współuzale nionym.
Jest to taki partner, który mimo cierpie zadawanych mu przez alkoholika pod wiadomie
wspiera jego pija stwo. Poprzez akceptacj , współuzale nieni komunikuj , e zawsze
b d w pobli u, aby zaj si szkodami spowodowanymi przez destrukcyjne zachowanie
partnera. Chocia współuzale nieni mog gdera , j cze , błaga , narzeka , grozi i
stawia ultimata, to tak naprawd rzadko kiedy s skłonni stawi wystarczaj co silny opór,
aby wymusi znacz ce zmiany.
Carla i ja zaczynały my robi w terapii istotne post py. Chciałam bezpo rednio przyjrze
si jej kontaktom z rodzicami, a wi c poprosiłam, aby zaprosiła ich na sesj . Kiedy
przyszli, zauwa yłam, e jej matka jest zdenerwowana od samego pocz tku. Sam fakt, e
Carla poprosiła j o przyj cie, zdawał si wzbudza w niej poczucie winy. Kiedy zacz łam
omawia bolesne sceny z dzieci stwa Carli, jej matka zalała si łzami:
Tak mi wstyd. Wiem, e nie byłam dla niej dobr matk . Carla, naprawd ci
przepraszam. Chc rzeczywi cie spróbowa przesta pi . Zgłosz si nawet na terapi ,
je li tego chcesz.

Powiedziałam matce Carli, e psychoterapia jest całkowicie nieskuteczna w przypadku

leczenia alkoholizmu czy innych nałogów, je li nie poł czy si jej z jednym z
dwunastostopniowych programów, na przykład z programem Anonimowych Alkoholików.
Matka Carli błagała:

Susan, prosz ci , nie zmuszaj mnie do wst pienia do Anonimowych Alkoholików. Zrobi
dla Carli wszystko, tylko nie to.

W tym momencie ojciec Carli ze zło ci przerwał:

Do diabła, moja ona nie jest alkoholiczk ! Jest wspaniał kobiet , która dla relaksu
wypija kilka drinków. Na wiecie s miliony takich ludzi, którzy pij drinka od czasu do
czasu.

Wyja niłam mu, jak bardzo destrukcyjne dla ich córki było zachowanie matki w poł czeniu
z jego brakiem zaanga owania. Wybuchn ł:

Jestem bardzo szcz liwym człowiekiem i mam wspaniały dom! Dlaczego musisz wci ga
w to mnie i moj on ? Skup si tylko na problemach mojej córki i zostaw nas w spokoju.
Córka płaci ci, aby zaopiekowała si ni , nie nami. Moja ona i ja nie potrzebujemy tego
rodzaju przykro ci. Zgadzam si z tym, e moja ona pije, by mo e, troch wi cej ni
wi kszo ludzi. Ale panuje nad tym. Wła ciwie kiedy jest po kilku drinkach, jest o niebo
łatwiejsza w kontaktach.

66
Ojciec Carli nie zgodził si przyj na kolejne sesje, ale jej matka zgodziła si w ko cu na
wst pienie do Anonimowych Alkoholików i spotkanie z jednym z moich kolegów-
terapeutów. To, co nast piło potem, było fascynuj cym, cho niespodziewanym
ła cuchem wydarze . Kiedy matka Carli przestała pi , u jej m a pojawiły si powa ne
problemy gastryczno-jelitowe, których przyczyny - jak powiedziała mi Carla - jego lekarz
nie potrafił wyja ni .
Rzecz jasna, zakłóciłam rodzinny spokój. Wyszło na jaw e ojciec Carli mógł y i
funkcjonowa tylko w stanie totalnego wyparcia. Rodziny alkoholików yj w stanie
delikatnej równowagi jedynie dzi ki temu, e poszczególni członkowie odgrywaj
wyznaczone im role.
Kiedy Carla i jej matka zacz ły razem pracowa nad swoimi problemami, rodzinna łód
gwałtownie si zakołysała. Ojciec Carli był podziwiany wokół jako przykład po wi cenia i
wierno ci. Carla pami tała, jak wielu jej krewnych mówiło, e ojciec powinien zosta
kandydatem na wi tego za swoj tolerancj i zdolno przebaczania. W rzeczywisto ci
był klasycznym typem współuzale nionego, który poprzez wypieranie przyzwalał onie na
pozostawanie ałosn alkoholiczk . W ten sposób z nikim nie musiał si dzieli swoj
władz . Kiedy ona znikała w alkoholowych oparach, on mógł swobodnie kierowa
rodzin , tak jak uwa ał za stosowne.
Kontynuowałam spotkania z Carl i jej matk w ramach wspólnej terapii rodzinnej. Matka
Carli zacz ła dostrzega , jak bardzo poczucie własnej warto ci jej m a zale ało od jego
samodzielnego kierowania rodzin . Alkoholizm ony oraz fizyczne i emocjonalne
problemy córki sprawiały, e to on jawił si jako jedyny odpowiedzialny członek rodziny.
Pomimo maski człowieka skutecznego w działaniach, jak nakładał przed wiatem, ojciec
Carli -jak wielu współuzale nionych - był straszliwie niepewny. Tak jak wi kszo z nas,
wybrał partnerk , która odzwierciedlała jego prawdziwe uczucia wobec samego siebie.
Wybór nieodpowiedzialnej partnerki pozwolił mu, na zasadzie porównania, czu si
lepszym.
Obecnie matka Carli powraca do zdrowia po zerwaniu z nałogiem i dokonuje pewnych
bardzo pozytywnych zmian w swoim zwi zku z córk i z m em. Łatwo si domy li , e
gastryczno-jelitowe problemy jej m a trwaj nadal.
W przeciwie stwie do ojca Carli, współuzale niona matka Glenna w pełni zdawała sobie
spraw z tego, jak potworny jest alkoholizm m a, i z tego, jakich okalecze doznaj w
zwi zku z tym dzieci. Jednak e nie była ju w stanie, czy te nie miała ch ci zainicjowa
skutecznych zmian w yciu rodzinnym. Glenn powiedział mi:

Moja mama dobiega siedemdziesi tki i nadal próbuj zrozumie , dlaczego pozwoliła ojcu
terroryzowa nas w ten sposób. Dlaczego pozwoliła, aby jej własne dzieci obeszły si
jedynie smakiem prawdziwego domu. Musiał by przecie kto , do kogo mogła była si
zwróci o pomoc. Ale ona jest jak zu yta płyta... powtarza tylko: „Nie wiesz jaka była
wtedy sytuacja kobiety. Wymagano od niej, aby stała u boku swojego m czyzny bez
wzgl du na wszystko. Nikt nie mówił o tych sprawach otwarcie, jak to si dzieje teraz.
Gdzie miałam pój ? Co miałam robi ?”

67
Matka Glenna była, po prostu, przygnieciona wirem rodzinnych nieszcz . Jej
bezradno poł czona ze spaczonym sposobem rozumienia wierno ci sprawiała, e
godziła si z brutalno ci m a. Matka Glenna, jak wielu współuzale nionych, w istocie
sama stała si dzieckiem, pozostawiaj c prawdziwe dzieci bez opieki. Po dzi dzie
Glenn miota si pomi dzy potrzeb ratowania zdziecinniałej matki, a uraz spowodowan
niedostatkiem matczynej opieki.

Nic nie ko czy si jak w bajce

W rodzinach alkoholików finały jak w bajce zdarzaj si rzadko. Najlepszy z mo liwych

finałów to taki, kiedy twoi rodzice bior pełn odpowiedzialno za swoje pija stwo,
zgłaszaj si na terapi odwykow i staj si abstynentami. Przyznaj , e twoje
dzieci stwo było okropne, potwierdzaj to i próbuj sta si rodzicami odpowiedzialnymi i
kochaj cymi.
Niestety, rzeczywisto odbiega zwykle daleko od ideału. Pija stwo, wypieranie i
wypaczanie rzeczywisto ci cz sto ko czy si wraz ze mierci jednego lub obydwojga
rodziców. Wiele dorosłych dzieci alkoholików kurczowo trzyma si nadziei, e ich ycie
rodzinne odmieni si , jak za dotkni ciem czarodziejskiej ró d ki, ale trzymanie si tej
nadziei mo e tylko narazi je na straszliwe rozczarowanie. Glenn zrozumiał to w
szczególnie dotkliwy sposób:

Mniej wi cej rok temu tato po raz pierwszy powiedział mi, e mnie kocha. Obj łem go i
podzi kowałem mu, ale jako nie wynagrodziło mi to tych wielu lat, kiedy nazywał mnie
zgniłkiem. A przecie , jak na ironi , marzyłem o tym dniu przez całe swoje ycie.

Glenn otrzymał w ko cu swoje długo oczekiwane „kocham ci ”, ale to nie wystarczyło.

Pozostał z poczuciem pustki. To były tylko słowa, brak było czynów. Jego ojciec nadal pił.
Glenn niestety wci czekał, a ojciec si zmieni.
Je li jeste dorosłym dzieckiem alkoholika, kluczem do przej cia kontroli nad swoim
yciem jest u wiadomienie sobie, e to ty mo esz si zmieni , nie musz c zmienia
rodziców. Twoje dobre samopoczucie nie musi zale e od twoich rodziców. Mo esz
pokona traumy swojego dzieci stwa i ich władz nad obecnym yciem, nawet je li twoi
rodzice pozostaj dokładnie tacy sami, jak byli zawsze. Po prostu musisz zaanga owa
si w prac nad sob .
Sugeruj wszystkim moim pacjentom pochodz cym z domów, ska onych alkoholizmem
lub narkotykami, e nasza wspólna praca mo e by znacznie skuteczniejsza, je li wst pi
do Adult Children of Alcoholics (organizacji Dorosłe Dzieci Alkoholików) lub innej
podobnej. Organizacje tego rodzaju dostarczaj doskonałego wsparcia, a poprzez
wymian do wiadcze i uczu dzieci alkoholików i narkomanów u wiadamiaj sobie, e

68
nie s samotne. Mog stan twarz w twarz z dinozaurem mieszkaj cym w pokoju
go cinnym, co jest pierwszym krokiem w kierunku przep dzenia go stamt d.

Rozdział 5:

Posiniaczona dusza

Niszczenie słowem

Niektórzy mawiaj : „Kije i kamienie mog połama mi ko ci, ale słowa nigdy mnie nie
zrani ”? Nie jest to prawd . Obra liwe słowa, poni aj ce uwagi i upokarzaj cy krytycyzm
mog by dla dzieci niezwykle szkodliwymi komunikatami o nich samych, komunikatami
mog cymi mie dramatyczny wpływ na ich przyszłe szcz cie. Jeden ze słuchaczy mojej
audycji radiowej wyraził to w czasie naszej telefonicznej rozmowy w ten sposób:

Gdybym musiał wybiera mi dzy zniewag fizyczn a słown , zawsze wybrałbym bicie.
Pozostaj po nim lady, a wi c przynajmniej ludzie u alaj si nad tob . Je li chodzi o
słowa, to po prostu doprowadzaj ci do szału. Rany po nich s niewidoczne. Nikt si
tob nie przejmuje. Blizny fizyczne znikaj znacznie szybciej ni te zadane przez obelgi.

Jako społecze stwo, sił tradycji uwa amy, e karanie dzieci to sprawa
wewn trzrodzinna, a sposób karania pozostawiamy zwykle do rozstrzygni cia ojcu
rodziny. W obecnych czasach wiele wieckich autorytetów uznało potrzeb wdro enia
nowych procedur s dowych dla orzekania w sprawach dotycz cych szeroko
rozpowszechnionej fizycznej i seksualnej przemocy w stosunku do dzieci. Ale nawet
najbardziej godne szacunku autorytety nie mog uczyni nic dla dziecka zniewa anego
słownie. Jest ono samotne.

69
Moc okrutnych słów

Wi kszo rodziców mówi czasami co uwłaczaj cego własnym dzieciom. Je li nie

zdarza si to cz sto, nie pozostawia w psychice dziecka trwałych ladów. Zniewa aj ce
s , natomiast, cz ste napa ci słowne, w których przedmiotem jest wygl d dziecka, jego
inteligencja, umiej tno ci czy te warto jako istoty ludzkiej.
Podobnie jak kontroluj cy rodzice, słowni tyrani maj dwa ró ne style działania. S tacy,
którzy atakuj bezpo rednio, otwarcie, zło liwie poni aj c swoje dzieci. Wyzywaj je od
głupich, złych i brzydkich. Czasem mówi , e ałuj , i ich dzieci w ogóle przyszły na
wiat. Zapominaj o uczuciach dziecka i o dalekosi nym wpływie takich nieustannych
ataków na budowanie przez dziecko wła ciwego obrazu samego siebie.
Inni słowni tyrani s bardziej wyrafinowani. Atakuj swoje dziecko uszczypliwo ci ,
sarkazmem, obra liwymi przezwiskami i subtelnymi upokorzeniami. Ci rodzice cz sto
skrywaj swoj tyrani pod mask humoru. Wypowiadaj arciki typu: „Ostatnim razem
widziałem taki wielki nos na Mount Rushmore*4, „To jest kurtka odpowiednia dla klauna”
lub „Kiedy rozdawano rozum, ciebie tam na pewno nie było”.

4. Szczyt w skalistym masywie Black Hills (Dakota Płd, USA) na którego zboczu wyrze biono
gigantyczne portrety Waszyngtona, Jeffersona, Lincolna i Roosevelta (przyp. tłum.)

Je li dziecko czy te inny członek rodziny ali si , tyran niezmiennie zarzuca mu

brak poczucia humoru. „Ona wie, e ja tylko artuj ” - powie tak jakby ofiara
zniewagi równie brała udział w spisku.
Phil, lat 48, miał fizjonomi pewnego siebie m czyzny. Wysoki, budz cy zaufanie,
elegancko ubrany. Z zawodu dentysta. Jednak e kiedy si odezwał, jego głos był tak
cichy, e ledwie mogłam go usłysze . Musiałam kilka razy prosi o powtórzenie. Phil
wyja nił, e szuka lekarstwa na swoj chorobliw nie miało .

Ju dłu ej tak nie mog . Przecie mam ju pi dziesi t lat, a jestem przewra liwiony na
punkcie wszystkiego, co ludzie do mnie mówi . Nie potrafi bra niczego dosłownie.
Zawsze my l , e kto si ze mnie mieje. Wydaje mi si , e ona ze mnie kpi. Wydaje mi
si , e pacjenci miej si ze mnie. Nie mog spa w nocy, poniewa my l o tym, co
ludzie powiedzieli mi w ci gu dnia... i wci we wszystkim dopatruj si złych intencji.
Czasami mam wra enie, e zwariuj .

Phil mówił otwarcie o swoim obecnym yciu, ale kiedy zapytałam o przeszło zamkn ł
si w sobie. Pod wpływem delikatnej namowy powiedział mi, e jego naj ywszym
wspomnieniem z dzieci stwa jest bezustanna uszczypliwo ojca. Ojciec artował jego

70
kosztem, a on za ka dym razem czuł si poni ony. Im reszta rodziny gło niej si miała,
tym bardziej on czuł si osamotniony.

Było mi bardzo przykro, kiedy mi dokuczał, a czasami naprawd byłem przera ony, kiedy
mówił takie rzeczy jak: „Ten chłopak nie mo e by naszym synem. Spójrz na jego twarz.
Zało si , e w szpitalu musieli podmieni nam dziecko. Dlaczego nie zawieziemy go z
powrotem i nie wymienimy na wła ciwe?” Miałem tylko sze lat i naprawd my lałem, e
zostan podrzucony do szpitala. Pewnego dnia w ko cu zdecydowałem si powiedzie
ojcu: „Tato, dlaczego zawsze si mnie czepiasz” Odpowiedział mi: „ja si ciebie nie
czepiam. Ja po prostu artuj . Nie rozumiesz tego?”

Phil, tak jak ka de małe dziecko, nie potrafił odró ni prawdy od artu, gro by od
uszczypliwo ci. Humor pozytywny jest jednym z najbardziej warto ciowych sposobów
wzmacniania wi zi rodzinnej. Natomiast humor, który poni a, mo e by w rodzinie
niezwykle niszcz cy. Sarkazm i humorystyczn przesad dzieci odbieraj w sposób
dosłowny. Nie s na tyle obyte ze wiatem, aby zrozumie , i rodzic artuje, kiedy mówi
co takiego: „Chyba b dziemy musieli wysła ci do przedszkola w Honolulu.” W
rezultacie dziecko mog dr czy nocne koszmary o tym, e jest porzucone w jakim
dalekim, przera aj cym kraju.
Ka dy z nas ma na sumieniu arty czyim kosztem. W wi kszo ci przypadków, arty te
mog by wzgl dnie nieszkodliwe. Ale je eli to rodzice - cz sto i okrutnie - artuj sobie z
własnego dziecka, ich zachowanie jest oczywistym nadu yciem, tak typowym dla
toksycznych rodziców. Dzieci wierz i przyjmuj do siebie to, co mówi ich rodzice.
Powtarzanie artów kosztem bezbronnego dziecka jest ze strony rodziców sadystyczne i
destrukcyjne.
Phil był nieustannie poni any i szykanowany. Kiedy próbował przeciwstawi si
zachowaniu ojca, był oskar any o nieprzystosowanie, poniewa „nie zna si na artach”.
Phil nie miał komu zawierzy swoich odczu .
Kiedy Phil opisywał swoje uczucia, widziałam, e nadal czuje si za enowany - tak jakby
wierzył, e jego narzekania s niem dre. Dodałam mu odwagi mówi c: „Rozumiem, jak
poni aj ce były arty twojego ojca. Strasznie ci raniły, a nikt nie traktował twojego bólu
powa nie. Ale jeste my tutaj po to, aby doj do samej gł bi twojego bólu, a nie po to, aby
go zlekcewa y . Jeste tu bezpieczny, Phil. Nikt nie chce ci upokorzy .”
Musiało min kilka chwil, zanim to do niego dotarło. Był na granicy płaczu, ale zrobił
ogromny wysiłek, aby to ukry . Powiedział:

Nienawidz go. Był takim tchórzem. Chodzi mi o to, e ja byłem tylko dzieckiem. Nie
musiał szykanowa mnie w ten sposób. On nadal artuje moim kosztem. Nigdy nie
przepu ci okazji. Je li cho na sekund si zapomn , zostan pogr ony Potem on
odchodzi wygl daj c na bardzo zadowolonego z siebie faceta. Bo e, nie znosz tego.

Kiedy Phil po raz pierwszy przyszedł na terapi , zupełnie nie wi zał swojej niezwykłej
wra liwo ci z sarkazmem ojca. Jako chłopiec, Phil nie był chroniony, poniewa

71
zachowania ojca nigdy nie były traktowane jako forma przemocy. Phil znajdował si w
typowo podbramkowej sytuacji: „ arty mojego ojca sprawiaj mi ból, a jestem zbyt słaby,
aby przej nad nimi do porz dku dziennego”.
Mały Phil był celem kpin swojego ojca, ale usiłował ukry swoje poczucie
nieadekwatno ci. Dorosły Phil nie zmienił si , a jedynie znalazł si w znacznie
rozleglejszym wiecie, wi c przenosił swoje l ki i negatywne oczekiwania na innych ludzi.
Szedł przez ycie z receptorami nastawionymi na zranienie i poni enia. Jego
nadwra liwo , nie miało i nieufno wobec innych, była nieuchronnymi, ale i
bezskutecznymi próbami ochrony samego siebie przed kolejnymi ciosami.

„Mówi to tylko dla twojego dobra”

Wielu rodziców skrywa słown tyrani pod mask opieku czo ci. Dla usprawiedliwienia
okrutnych i oczerniaj cych uwag u ywaj takich argumentów jak: „Próbuj pomóc ci sta
si lepszym człowiekiem” lub „ wiat jest bezwzgl dny, a my uczymy ci jak w nim y ”.
Poniewa ten rodzaj tyranii przybiera ochronn mask wychowywania, dorosłemu dziecku
jest szczególnie trudno uzna jej destrukcyjny wpływ.
Vicky miała 34 lata, kiedy zgłosiła si na terapi . Była atrakcyjn kobiet . Pracowała jako
kierownik działu ksi gowo ci w du ym przedsi biorstwie marketingowym, ale miała tak
mało pewno ci siebie, e stanowiło to zagro enie dla jej pracy zawodowej:

Pracuj dla tej du ej firmy od sze ciu lat i całkiem dobrze sobie tam radz . Powoli
awansuj , wiesz, od sekretarki poprzez kierownika biura, do kierownika ksi gowo ci...
przesuwam si po szczeblach kariery. Ale w zeszłym tygodniu zdarzyła si najbardziej
niewiarygodna rzecz. Mój szef powiedział mi, e według niego mog naprawd zrobi
karier dopiero po uzyskaniu magisterium z zarz dzania. Zaproponował sfinansowanie
moich studiów. Nie mogłam w to uwierzy ! Pomy lisz, e si przeraziłam, ale to co czuj
to panika. Od dziesi ciu lat nie uczyłam si w szkole. Nie wiem, czy sobie poradz . I nie
wiem, czy w ogóle nadaj si na studia. Nawet moi bliscy mówi mi, e jest to powy ej
moich mo liwo ci.

Gło no zauwa yłam, e ktokolwiek wydał t opini nie był jej zbyt yczliwy, poniewa
prawdziwi przyjaciele zawsze nas wspieraj . To j zmieszało. Spytałam, dlaczego robi
wra enie za enowanej. Odpowiedziała, e okre lenie „bliscy mi ludzie” odnosi do swojej
matki.

72
Kiedy zadzwoniłam do matki, aby spyta j czy uwa a, e powinnam to zrobi ,
przedstawiła kilka bardzo trafnych argumentów No wiesz... co stanie si z moj prac je li
mi si nie powiedzie. I czy pomy lałam o fakcie, e jako kobieta z cenzusem b d
odstrasza wielu potencjalnych kandydatów do mał e stwa. A oprócz tego, przecie
jestem zadowolona z tego, co teraz robi .

„Ale jednym z powodów twojego zadowolenia jest duma z szybkiego awansu

zawodowego” powiedziałam. „Czy nie chcesz nadal pi si w gór ?” Przyznała, e chce.
Zasugerowałam jej, e awanse jakie otrzymała w pracy i propozycja, któr szef jej
przedstawił, były dowodem uznania dla jej osi gni . Te dowody wyra nie nie szły w
parze z w tpliwo ciami matki. Zapytałam Vicky, czy jej matka zawsze była nastawiona tak
negatywnie do jej zdolno ci.

Mama zawsze chciała, abym była prawdziw mał dam . Pragn ła, abym miała du o
wdzi ku i elegancji, abym ładnie si wysławiała... Kiedy nic sobie z tego nie robiłam,
próbowała mnie zawstydzi i w ten sposób narzuci swoje racje. Chciała dobrze,
naprawd . Zło liwie mnie na ladowała, kiedy le wymówiłam jakie słowo. miała si z
mojego wygl du... Najgorsze były wyst py baletowe. Mama sama marzyła, aby zosta
tancerk , ale zamiast tego wyszła za m . A wi c to ja miałam urzeczywistni jej
marzenia, chocia nigdy nie ta czyłam tak dobrze jak ona, a przynajmniej ona tak mi
mówiła. Nigdy nie zapomn jednego wyst pu, kiedy miałam mniej wi cej dwana cie lat.
Wydawało mi si , e byłam całkiem niezła, ale mama wyszła na scen i przed cał klas
powiedziała: „Ta czyła jak sło ”. Pragn łam po prostu zapa si pod ziemi . Kiedy cał
drog do domu byłam zas piona, powiedziała mi, i powinnam nauczy si przyjmowa
drobne uwagi krytyczne, bo jest to jedyna droga doskonalenia si . Nast pnie pogłaskała
mnie po ramieniu i spodziewałam si , e powie co miłego, ale wiesz, co powiedziała?:
„No có , spójrzmy prawdzie w oczy, kochanie. Niczego nie robisz na pi tk , prawda?”

ycz ci sukcesu, cho wiem, e ci si nie uda”

Wydaje si , e matka Vicky wło yła du o wysiłku, aby jej mała córeczka odczuła, e jest
nieadekwatna. Osi gała swój cel poprzez serie denerwuj cych, dwuznacznych
komunikatów. Z jednej strony namawiała sw córk do d enia do doskonało ci, a z
drugiej strony mówiła jej, jaka jest z niej niedojda. Vicky była stale wytr cana z równowagi,
poniewa nigdy nie była pewna, czy robi co dobrze. Kiedy my lała, e si jej udało,
matka gasiła j ; kiedy czuła, e poszło jej słabo, matka mówiła jej, e nie mogło by lepiej.
W okresie kiedy Vicky powinna była rozwija poczucie pewno ci siebie, jej matka
niszczyła je. A wszystko to w imi uczynienia z Vicky osoby doskonalszej.

73
Ale co, tak naprawd , robił ten okrutny rodzic? Matka Vicky walczyła z własnym
poczuciem nieadekwatno ci. Jej własna kariera baletowa nie powiodła si , by mo e na
skutek mał e stwa. Ale istnieje równie du e prawdopodobie stwo, e wykorzystała
mał e stwo jako wymówk , poniewa nie miała do odwagi, by d y do zrobienia
kariery. Ustanawiaj c swoj wy szo nad córk , matka Vicky mogła wyprze swoje
poczucie braku adekwatno ci. Ka da okazja była odpowiednia, nawet je li wchodziło w
gr poni enie córki na oczach rówie ników. Potraktowanie dziecka w tak enuj cy sposób
staje si szczególn ran dla dorastaj cego młodego człowieka. Niestety, potrzeby
toksycznego rodzica s w tym momencie wa niejsze.

Rywalizuj cy rodzic

Potrzeba skłonienia kogo , by czuł si nieadekwatny, po to tylko, aby samemu czu si

bardziej adekwatnym przeradza si gwałtownie w otwart rywalizacj . Oczywiste jest, e
matka Vicky postrzegała sw młod córk jako zagro enie, poniewa w miar jak Vicky
dorastała i stawała si pi kniejsza, bardziej dojrzała i bardziej kompetentna, jej matka
miała trudno ci z zachowaniem swego poczucia wy szo ci. Musiała podtrzymywa
presj , kontynuowa poni anie córki, aby broni si przed tym zagro eniem.
Zdrowi rodzice z zainteresowaniem i rado ci obserwuj , jak wzrastaj kompetencje ich
dzieci. Natomiast rodzice rywalizuj cy cz sto czuj si oszukani, podenerwowani, a nawet
przera eni. Wi kszo rywalizuj cych rodziców nie u wiadamia sobie przyczyn tych
uczu , ale zdaj sobie spraw , e to dziecko je wzbudza.
W czasie dojrzewania dziewczynki staj si kobietami, a chłopcy zaczynaj by
m czyznami. Okres dorastania dziecka jest czasem szczególnie gro nym dla
niepewnych siebie rodziców. Kobiety z przera eniem u wiadamiaj sobie, e zaczynaj
si starze , a ich uroda przemija. Mog postrzega swoje córki jako rywalki i czu
potrzeb poni ania ich, szczególnie przed własnymi m ami. M czy ni mog czu
zagro enie w odniesieniu do własnej m sko ci i siły. W domu jest miejsce tylko dla
jednego m czyzny, wi c posługuj si o mieszaniem i poni aniem, aby ich synowie
nadal czuli si mali i bezradni. Wielu młodych ludzi pogarsza sytuacj staj c si otwartymi
rywalami, chc c w ten sposób sprawdzi si na gł bokich wodach dorosło ci.
Rywalizuj cy rodzice s cz sto, na skutek wcze niejszych niedostatków - braku ywno ci,
ubrania czy miło ci - ofiarami deprywacji, jakie przeszli we własnym dzieci stwie. Bez
wzgl du na to, ile obecnie posiadaj , nadal obawiaj si , e to nie wystarczy. Wielu z tych
rodziców odtwarza z własnymi dzie mi rywalizacj jakiej do wiadczyli z własnymi
rodzicami czy rodze stwem. Ta nieuczciwa rywalizacja staje si dla dziecka ci arem
ponad siły.
Vicky po prostu zrezygnowała z prób osi gni cia czegokolwiek:

74
Przez bardzo wiele lat nie robiłam wielu rzeczy, nawet tych, które sprawiały mi
przyjemno , poniewa obawiałam si , e b d poni ona. Kiedy dorosłam, ci gle
słyszałam jej głos, który po prostu mnie tłamsił. Nigdy nie pomstowała, ani nie rzucała na
mnie wyzwisk, ale wci porównuj c siebie ze mn sprawiała, e czułam si jak kto , kto
ci gle przegrywa. Było to bardzo bolesne.

Bez wzgl du na intencje, jakie rywalizuj cy rodzice deklaruj wobec swoich dzieci, ich
ukrytym celem jest zabezpieczenie si , aby dzieci nie mogły ich przewy szy .
Pod wiadome komunikaty s bardzo silne: „Nie mo esz odnie wi kszego yciowego
sukcesu ni ja”. „Nie mo esz by bardziej atrakcyjna ni ja” lub „Nie mo esz by
szcz liwsza ode mnie”. Innymi słowy: „Wszyscy mamy pewne ograniczenia, a ja jestem
wła nie tym twoim”.
Komunikaty te s tak gł boko zakorzenione, e je li dorosłe dzieci rywalizuj cych
rodziców osi gaj sukces w jakiej dziedzinie, to cz sto do wiadczaj straszliwego
poczucia winy. Im wi cej sukcesów odnosz , tym staj si bardziej nieszcz liwe.
Doprowadza to cz sto do tego, e sabotuj swój sukces. Dla tych dorosłych dzieci
toksycznych rodziców brak osi gni jest cen za spokój umysłu. Steruj swoim
poczuciem winy poprzez pod wiadome nakładanie sobie ogranicze , tak aby nie
prze cign swoich rodziców. W pewnym sensie spełniaj negatywne oczekiwania
rodziców.

Napi tnowany obelgami

Niektórzy rodzice, werbalni tyrani, nie podejmuj wysiłku ukrywania si za rozumowymi

argumentami. Zamiast tego bombarduj swoje dzieci okrutnymi zniewagami, tyradami,
oskar eniami i poni aj cymi wyzwiskami. Ci rodzice s szczególnie oboj tni zarówno na
ból, jaki sprawiaj , jak i na trudne do naprawienia zniszczenia, jakich si dopuszczaj .
Ra ca zniewaga słowna mo e odcisn si niezatartym pi tnem na poczuciu własnej
warto ci dziecka, pozostawiaj c gł bokie psychologiczne blizny.
Carol, lat 52, jest niezwykle pi kn kobiet . Była modelk , a obecnie jest projektantk
wn trz. W czasie naszej pierwszej sesji opowiedziała mi o swoim ostatnim rozwodzie,
trzecim z kolei. Rozwód miał miejsce na rok przed naszym pierwszym spotkaniem. Było to
bolesne prze ycie, w wyniku którego zrodził si w Carol l k o własn przyszło . W tym
samym czasie przechodziła menopauz i była na granicy paniki przed utrat urody. Czuła
si niechciana. Powiedziała mi, e uczucia te nasiliły si po jej ostatniej wizycie u
rodziców w Dniu Dzi kczynienia.

Zawsze ko czy si to w ten sam sposób. Za ka dym razem kiedy odwiedzam rodziców
zostaj ponownie zraniona i prze ywam silne rozczarowanie. Najgorsze jest to, e wci
my l , i mo e tym razem przyjad do domu; powiem im, e czuj si nieszcz liwa, e

75
co mi nie wyszło w yciu, a oni po prostu powiedz : „Skarbie, kochanie, tak nam przykro”
zamiast „To tylko twoja wina”. Tak daleko jak si gam pami ci zawsze mówili: „To tylko
twoja wina”.

Powiedziałam Carol, e brzmi to tak, jakby jej rodzice nadal posiadali ogromn nad ni
władz . Spytałam j , czy chce ze mn zbada korzenie tej władzy, tak aby my mogły
zmieni wzorzec dominacji i kontroli. Carol skin ła głow i zacz ła opowiada mi o swoim
dzieci stwie w bogatej, osiadłej na rodkowym zachodzie rodzinie. Ojciec jej był wybitnym
lekarzem, a matka pływaczk olimpijsk , która zrezygnowała z kariery sportowej, aby
zaj si wychowywaniem swych pi ciorgu dzieci. Carol była najstarsza.

Pami tam, e kiedy byłam mała, prawie przez cały czas czułam si przygn biona i
samotna. Ojciec ci gle mi dokuczał, ale kiedy miałam mniej wi cej jedena cie lat zacz ł
mówi rzeczy naprawd straszne.

„Na przykład?” - zapytałam. Odpowiedziała mi, e to niewa ne. Zacz ła nerwowo

obgryza skórki przy paznokciach. Wiedziałam, e próbuje nie straci panowania nad
sob . „Carol” - powiedziałam - „Wiem jak bolesne jest to dla ciebie, ale musimy to
wyci gn na wiatło dzienne, je li mamy si tym zaj .” Zacz ła powoli mówi :

Z jakiego powodu ojciec stwierdził... Bo e, to tak trudno... stwierdził, e ja... e, ja

brzydko pachn . Nigdy nie przestał. Inni ludzie mówili mi jaka jestem ładna, ale on umiał
tylko mówi , e...

Carol znów przerwała i spu ciła wzrok. „Dalej, Carol” - powiedziałam. "Jestem po twojej
stronie”.

Mówił: „Twoje piersi brzydko pachn ... twój tyłek mierdzi. Gdyby ludzie tylko wiedzieli, jak
brudne i cuchn ce jest twoje ciało, czuliby wstr t „. Bóg jeden wie, e brałam prysznic
trzy razy dziennie. Cały czas zmieniałam ubrania. Zu ywałam tony dezodorantów i
perfum, ale to nie robiło ró nicy. Jednym z jego ulubionych powiedzonek było: „Gdyby
kto wywrócił ci na drug stron , poczułby odór wychodz cy z ka dego poru twojego
ciała”. Pami taj, to mówi szanowany lekarz. Matka nigdy słowem na to nie zareagowała.
Nigdy nawet nie powiedziała mi, e to nieprawda. Ci gle zastanawiałam si , jak mog
sta si lepsza... jak mog powstrzyma go od mówienia mi, e jestem wstr tna i
cuchn ca. Kiedy wchodziłam do łazienki, zawsze my lałam, e je li szybko spuszcz
wod w toalecie, by mo e on nie b dzie my lał, i jestem taka wstr tna.

Powiedziałam Carol, e wygl da na to, e ojciec w tak irracjonalny sposób reagował na jej
rozwijaj c si kobieco , poniewa sam nie potrafił sobie poradzi z własnym
zainteresowaniem t spraw . Cz sto zdarza si , e na rozkwitaj c seksualno swoich

76
córek ojcowie reaguj skr powaniem, a nawet wrogo ci . Nawet ojciec, który dla swojej
małej córeczki jest dobry i kochaj cy mo e w czasie jej dorastania inicjowa konflikty po to
by zdystansowa si od własnego poci gu seksualnego, który jest dla niego czym
niedopuszczalnym.
U toksycznego ojca, jak było to w przypadku ojca Carol, rozwój seksualny córki mo e
wywoła ogromne poczucie niepokoju, które, w jego mniemaniu, usprawiedliwia szykany
wobec niej. Projektuj c na ni swoj win i skr powanie, mógł zaprzecza jakiejkolwiek
odpowiedzialno ci za swoje uczucia. To tak jakby mówił „Jeste zł i grzeszn osob ,
poniewa przez ciebie mam złe i grzeszne my li”.
Zapytałam Carol, czy brzmi to dla niej prawdopodobnie.

Teraz kiedy si nad tym zastanawiam, my l , e było to zwi zane z seksem. Zawsze
czułam jego wzrok na sobie. Ci gle wypytywał o szczegóły tego, co robi z moimi
chłopakami, cho wła ciwie nie było o czym opowiada . Jednak e on był przekonany, e
id do łó ka z ka dym z kim wychodz . Mówił na przykład: „Powiedz mi tylko prawd , a
nie zostaniesz ukarana”. Naprawd chciał, abym opowiadała mu o seksie.

W okresie emocjonalnych zawirowa dorastania, Carol rozpaczliwie potrzebowała

kochaj cego i troskliwego ojca, który dałby jej poczucie pewno ci. Zamiast tego, nara ał
j na bezlitosn obmow . Słowna tyrania ojca, poł czona z brakiem reakcji ze strony
matki, powa nie zachwiała w Carol wiar w siebie jako osob warto ciow i sympatyczn .
Kiedy ludzie mówili jej, e jest ładna, my lała tylko o tym, czy czuj jej zapach. adna
doza zewn trznego dowarto ciowania nie mogła równa si z niszczycielskimi
komunikatami ojca.

Zacz łam pracowa jako modelka w wieku siedemnastu lat. Oczywi cie im wi ksze
sukcesy odnosiłam, tym ojciec czuł si gorzej. Naprawd musiałam opu ci ten dom.
Wyszłam za m w wieku dziewi tnastu lat za pierwszego faceta, który mnie o to poprosił.
To był zwyczajny lalu , bił mnie, kiedy byłam w ci y i zostawił, kiedy dziecko si urodziło.
Naturalnie obwiniałam siebie. Wywnioskowałam, e musiałam zrobi co le. Mo e
brzydko pachniałam, nie wiedziałam. Mniej wi cej rok pó niej wyszłam za m za faceta,
który nie bił mnie, ale rzadko kiedy ze mn rozmawiał. Trwałam w tym przez dziesi lat,
poniewa nie mogłam spojrze rodzicom w twarz maj c na koncie kolejne nieudane
mał e stwo. Jednak e ostatecznie odeszłam. Dzi ki Bogu miałam swoj prac modelki,
a wi c byłam w stanie utrzyma syna i siebie. Sko czyłam z m czyznami na kilka lat.
Potem spotkałam Glena. My lałam, e to jest to, e w ko cu znalazłam wła ciwego
faceta. Pierwsze pi lat naszego mał e stwa były dla mnie najszcz liwszym okresem w
moim yciu. Potem odkryłam, e oszukiwał mnie prawie od dnia lubu. Przez nast pne
dziesi lat wiele mu wybaczałam, poniewa nie chciałam zaprzepa ci kolejnego
mał e stwa. W zeszłym roku odszedł ode mnie dla dziewczyny o połow ode mnie
młodszej. Dlaczego nic mi nie wychodzi?

Przypomniałam Carol, e wiele rzeczy jej wychodzi: była kochaj c i przyst pn matk ,
wychowała syna, któremu dobrze si wiedzie w yciu; zrobiła dwie udane kariery. Niestety

77
 adne z moich zapewnie nie miało wi kszej wagi. Carol przyj ła ojcowsk wizj samej
siebie jako istoty bezwarto ciowej i odra aj cej. W konsekwencji, wi ksz cz
dorosłego ycia sp dziła na wyniszczaj cym j poszukiwaniu miło ci, której usilnie
pragn ła od ojca, gdy była młod dziewczyn . Wybierała bezlitosnych, okrutnych,
zimnych m czyzn - podobnych do jej ojca - i próbowała skłoni ich do miło ci do siebie,
takiej jakiej nigdy nie zaznała od własnego ojca.
Wyja niłam Carol, e zabiegaj c u ojca, lub te innych m czyzn, których wybierała na
jego miejsce o to, aby poprawili jej własne poczucie warto ci, oddaje sw samoocen w
ich r ce. Nie trzeba by geniuszem, aby dostrzec, jak niszczycielskie były te dłonie.
Musiała odzyska kontrol nad swoj samoocen staj c twarz w twarz z
wyniszczaj cymi j pogl dami na własny temat, jakie ojciec wpoił jej w dzieci stwie. Przez
nast pnych kilka miesi cy stopniowo u wiadomiła sobie, e jej brak poczucia własnej
warto ci jest do odrobienia - po prostu szukała go w niewła ciwym miejscu.

Rodzice perfekcjoni ci

Nierealne oczekiwanie, e dzieci b d doskonałe, jest kolejnym, powszechnym ródłem

słownych ataków. Wielu rodziców, werbalnych tyranów, szczyci si własnymi sukcesami,
niestety bardzo cz sto ich domy staj si dla nich miejscem, gdzie otrz saj si z
zawodowych stresów. (Rodzice-alkoholicy mog równie stawia swoim dzieciom
nieprawdopodobne wymagania, a nast pnie wykorzystywa ich pora ki dla
usprawiedliwienia swojego pija stwa.)
Rodzice perfekcjoni ci zdaj si y iluzj , e je li doło stara , aby ich dzieci były
doskonałe, b d wówczas idealn rodzin . Składaj na dziecku ci ar utrzymania
równowagi, dla unikni cia u wiadomienia sobie faktu, e to wła nie oni, jako rodzice, nie
potrafi tej równowagi zapewni . Dziecko ponosi pora k i staje si kozłem ofiarnym z
powodu rodzinnych problemów. Po raz kolejny obarczane win jest wła nie dziecko.
Dzieci maj prawo do bł dów oraz do pełnej jasno ci tego, e nie jest to koniec wiata. W
ten wła nie sposób nabieraj odwagi do poznawania w yciu nowych rzeczy. Toksyczni
rodzice narzucaj swoim dzieciom nieosi galne cele, nierealne oczekiwania i nieustannie
zmieniaj ce si reguły. Spodziewaj si od nich reakcji o stopniu dojrzało ci, który mo na
osi gn w miar uzyskiwania yciowego do wiadczenia, niedost pnego przecie dla
dziecka. Dzieci nie s miniaturowymi dorosłymi. Niestety, toksyczni rodzice spodziewaj
si od nich takiego zachowania jakby nimi były.
Paul, lat 33, ciemnowłosy, niebieskooki technik laboratoryjny, zgłosił si do mnie z
powodu kłopotów w pracy. Dało si zauwa y , e jest nie miały, skr powany i niepewny
siebie, jednak e, mimo to, wci wdawał si w gor ce spory ze swoimi bezpo rednimi
zwierzchnikami. Mogło si to dla niego sko czy utrat pracy, zwłaszcza e miał coraz
wi ksze trudno ci z koncentracj .

78
Kiedy Paul i ja rozmawiali my o pracy, zorientowałam si , e ma trudno ci w kontaktach z
osobami maj cymi władz . Spytałam go o rodziców i odkryłam, e Paul, podobnie jak
Carol, był napi tnowany obelgami. Opisywał to w ten sposób:

Miałem 9 lat, kiedy moja matka wyszła powtórnie za m . Facet musiał chyba bra lekcje
u Hitlera. Pierwsz rzecz jak zrobił kiedy si wprowadził było ustalenie nowego
porz dku: demokracja ko czyła si za drzwiami wej ciowymi. Je li kazał nam skaka z
urwiska, musieli my skaka . Bez dyskusji. Ja miałem znacznie gorzej ni moja siostra.
Przez cały czas miał mnie na oku, a zwłaszcza mój pokój. Codziennie robił te przekl te
inspekcje, jakby to były koszary. Kiedy masz lat dziewi czy dziesi , rzeczy s zawsze
troch nieuporz dkowane, ale jego to nie obchodziło. Wszystko musiało by idealnie, nic
nie mogło by nie na swoim miejscu. Je li zostawiłem na biurku ksi k , zaczynał
krzycze jak to jestem odra aj c wini . Nazywał mnie pieprzonym dupkiem, albo
sukinsynem, albo zasmarkanym b kartem. Nieustanne obrzucanie mnie tymi wszawymi
wyzwiskami było dla niego jak ulubiony sport. Nigdy mnie nie uderzył, ale te cholerne
wyzwiska bolały tak samo.

Domy lałam si , e było co w osobie Paula, co wywoływało tak silne uczucia u jego
ojczyma. Odkrycie, co to było, nie zabrało nam wiele czasu. Paul był nie miałym,
wra liwym, zamkni tym chłopcem, niskim jak na swój wiek.

Kiedy mój ojczym był dzieckiem, był najni szy w szkole. Wszyscy mu dokuczali. Kiedy
matka go poznała, był silny, pracował nad tym. Jednak e wydawało si , jakby to wszystko
na siebie nało ył. Jako całe to jego umi nienie zawsze sprawiało wra enie, jakby
nale ało do kogo innego.

Gdzie wewn trz ojczyma Paula ył nadal mały, przestraszony, nieadekwatny chłopiec. A
poniewa Paul miał wiele podobnych do niego cech, stał si symbolem jego bolesnego
dzieci stwa. Skoro jego ojczym nigdy nie zaakceptował siebie jako dziecka, odczuwał
gwałtown w ciekło wobec chłopca, który przypominał mu jego samego. Zrobił z Paula
kozła ofiarnego. Wy ywał si na nim z powodu własnej nieadekwatno ci, z któr nie
umiał sobie poradzi . Tyranizuj c pasierba nierealnymi daniami doskonało ci, a
nast pnie słownie zniewa aj c go, kiedy co mu nie wyszło, przekonywał samego siebie,
e jest pot ny i silny. Prawdopodobnie nigdy nie przyszło mu do głowy, jak krzywd
wyrz dza Paulowi. My lał, e pomaga chłopcu sta si doskonałym.

79
„Nie mog by doskonały, a wi c równie dobrze mog si podda ”

Matka rozwiodła si ze swoim drugim m em, kiedy Paul miał osiemna cie lat, jednak e
do tego czasu dusza Paula została ju powa nie zmaltretowana. Paul wiedział, e nigdy
nie b dzie wystarczaj co „doskonały” w oczach swojego ojczyma, a wi c po prostu si
poddał:

Kiedy miałem czterna cie lat, wpadłem w narkotyki. To był chyba jedyny okres, kiedy
czułem si akceptowany. Musiałem to robi , eby nie wyj na kutasa. To nie ja
nadawałem ton grupie, wi c có mi innego pozostało? Krótko przed sko czeniem szkoły
redniej kupiłem jakie naprawd straszne gówno i prawie odjechałem. Có , to mi
pomogło... adn miar nie chciałbym przej przez to jeszcze raz.

Przez rok Paul ucz szczał do college’u pierwszego stopnia, ale zrezygnował, chocia było
to zgodne z jego pragnieniami oraz pomimo zadatków na naukow karier . Po prostu nie
mógł si skupi . Wyniki jego testu na inteligencj były niezwykle wysokie, niestety
wzbraniał si stan twarz w twarz z jakimkolwiek wyzwaniem. Wpadł w nawyk
odpuszczania sobie.
Kiedy zacz ł pracowa okazało si , e ustawicznie popada w konflikty ze swoimi
przeło onymi, powtórnie odgrywaj c swoje dzieci stwo. Zmieniał prac za prac , a w
ko cu znalazł tak , która mu si podobała. Chciał j utrzyma i dlatego zgłosił si do
mnie. Powiedziałam, e s dz , i mog mu pomóc.

Trzy zasady perfekcjonizmu

Chocia ojczym Paula znikn ł z jego ycia, nadal miał na niego silny wpływ, poniewa
jego poni aj ce komunikaty wci brzmiały w umy le Paula. W rezultacie, Paul został
złapany w pułapk tego co nazywam Zasad Trzech P:
Perfekcjonizm, Przekładanie na potem i Parali .

Naprawd lubi to nowe laboratorium, gdzie obecnie pracuj , ale wci jestem
przera ony, e nie robi swojej roboty idealnie. Tak wi c odkładam sporo z tego, co
musz zrobi , poza ustalone, nieprzekraczalne terminy lub napr dce, na ostatni minut
co robi i psuj . Im wi cej psuj , tym bardziej spodziewam si wyrzucenia z pracy. Je eli

80
tylko mój przeło ony robi jak ogóln uwag , przyjmuj j od razu do siebie i przesadnie
reaguj . Zawsze wydaje mi si , e je li co mi si nie uda nale y spodziewa si ko ca
wiata. Ostatnio, doszło nawet do tego, e zachorowałem. Po prostu nie mog sobie z
tym poradzi .

Ojczym Paula wpoił mu potrzeb bycia doskonałym - Perfekcjonizm. Strach Paula, e nie
zdoła zrobi czego perfekcyjnie doprowadzał go do odkładania roboty. - Przekładanie na
potem. Niestety im wi cej prac Paul odkładał, tym bardziej go one przygniatały, a jego
rosn ce jak lawina l ki ostatecznie nie pozwalały mu w ogóle zabra si do pracy -
Parali .
Pomogłam Paulowi przemy le strategi szczerej rozmowy z pracodawcami. Ustalili my,
e powie, i ma osobiste problemy, które przeszkadzaj mu w pracy i poprosi o urlop.
Jego uczciwo i troska o jako pracy zrobiły na nich wra enie i przyznali mu dwa
miesi ce urlopu. Nie był to czas wystarczaj cy na przeanalizowanie wszystkich
problemów Paula, ale wystarczył aby wyci gn go z dołka, który sam sobie wykopał.
Kiedy wrócił do pracy był ju w stanie zrobi pierwsze kroki na drodze do stawienia czoła
temu, co wyrz dził mu ojczym. To sprawiło, e potrafił lepiej odró ni rzeczywisty konflikt
z własnymi zwierzchnikami od konfliktów pochodz cych z jego wewn trznych ran.
Chocia kontynuował terapi przez nast pne osiem miesi cy, ka dy w pracy mówił mu,
e wydaje si by zupełnie nowym człowiekiem.

„Słowo na liter S”

Dorosłe dzieci rodziców perfekcjonistów zwykle obieraj jedn z dwóch dróg. Albo
bezskutecznie prze cigaj si w staraniach, aby zdoby miło i akceptacj rodziców,
albo buntuj si do takiego stopnia, e rozwijaj w sobie strach przed sukcesem.
S tacy, którzy zachowuj si tak, jakby kto ci gle notował ich wyniki. Dom, na przykład,
nigdy nie jest wystarczaj co czysty. Nigdy nie do wiadczaj przyjemno ci robienia
czego , poniewa s przekonani, e mogli zrobi to lepiej. Odczuwaj prawdziw panik ,
kiedy popełni najmniejszy bł d.
S jeszcze tacy, którzy, jak Paul, yj przegranym yciem, poniewa nie potrafi poradzi
sobie ze słowem na liter „S” - Sukces. Dla Paula odniesienie sukcesu oznaczałoby
kapitulacj wobec da ojczyma. Paul prawdopodobnie nadal zmieniałby prac za prac ,
gdyby my nie wyciszyli w nim głosu ojczyma.

81
Najokrutniejsze słowa: „ ałuj , e w ogóle si urodziłe ”

Jednym z najbardziej skrajnych przykładów spustoszenia dokonanego wskutek werbalnej

tyranii był Jason, lat 42, przystojny oficer policji. Było to kilka lat temu w jednej z moich
szpitalnych grup. Departament Policji w Los Angeles nalegał na jego hospitalizacj ,
poniewa policyjny psycholog doszedł do wniosku, e Jason jest potencjalnym
samobójc . Na naradzie personelu szpitala dowiedziałam si , e Jason konsekwentnie
stawia siebie w sytuacjach powa nie zagra aj cych yciu. Na przykład, próbował ostatnio
sam rozbi gang narkotyczny, nie wzywaj c odpowiednich posiłków. Niewiele brakowało,
aby go zabili. Na pozór wydawało si to czynem heroicznym, ale faktycznie było to
zachowanie lekkomy lne i nieodpowiedzialne. Po departamencie rozniosło si , e Jason
próbował zabi si na słu bie.
Musiało min kilka sesji, zanim zdobyłam zaufanie Jasona. Ale kiedy to mi si ju udało,
nasze wzajemne kontakty były bardzo dobre. Nadal mam ywo w pami ci sesj , podczas
której opowiadał o swoim dziwnym zwi zku z matk :

Poniewa z matk nie dało si y , ojciec zwiał kiedy miałem dziesi lat. Po jego
odej ciu ona stała si jeszcze gorsza. Miała bardzo gwałtowne usposobienie i nigdy mi
nie popu ciła, tym bardziej e, tak si zło yło, byłem uderzaj co podobny do mojego
starego. Nie pami tam dnia, eby nie powiedziała mi, i ałuje, e w ogóle przyszedłem
na wiat. Kiedy miała dobry dzie , mówiła: „Wygl dasz dokładnie tak jak twój cholerny
ojciec i jeste tak samo paskudny”. Kiedy miała zły dzie , mówiła takie rzeczy jak:
„Chciałabym, aby ju nie ył, tak samo jak chciałabym, aby twój ojciec nie ył. Gniliby cie
razem w jakim mierdz cym grobie.”

Powiedziałam Jasonowi, e jego matka była chyba op tana.

Ja te tak my lałem, ale kto by tam słuchał dzieciaka. Jedna z naszych s siadek
wiedziała o tym. Próbowała umie ci mnie w domu dziecka, poniewa była przekonana,
e matka chce mnie zabi . Jednak e jej równie nikt nie słuchał.

Przerwał na chwil i potrz sn ł głow .

Jezu, my lałem, e ten absurd nigdy ju mnie nie dosi gnie. Jestem w rodku jak
skamieniały za ka dym razem, kiedy przypominam sobie jak bardzo ona mnie
nienawidziła.

82
Matka Jasona przesłała mu jasny komunikat: ona go nie chciała. Kiedy ojciec odszedł i nie
próbował odegra adnej roli w yciu syna, poparł w ten sposób tez , e ycie Jasona nie
przedstawia adnej warto ci.
W ramach akcji sił policyjnych, Jason pod wiadomie próbował by obowi zkowym,
posłusznym synem. W istocie próbował wymaza swoje istnienie. Chciał w sposób
zawoalowany popełni samobójstwo, aby zdoby przychylno matki. Dokładnie wiedział,
co trzeba było zrobi , aby sprawi jej przyjemno , poniewa wyra nie powiedziała mu:
„Chciałabym, eby nie ył.”.
Ta forma werbalnej przemocy jest przyczyn nie tylko ogromnego bólu i dezorientacji, ale
mo e równie sta si samospełniaj cym si proroctwem. Zaobserwowane u Jasona
skłonno ci samobójcze s do powszechne w ród dzieci takich rodziców. Dla tych
dorosłych dzieci, zetkni cie si i zaj cie si swoimi toksycznymi powi zaniami z
przeszło ci mo e by dosłownie spraw ycia lub mierci.

Kiedy „Ty jeste ” przemienia si w „Ja jestem”

Nie ma w tpliwo ci, e dzieci mog zosta zranione w wyniku upokorze , których
doznawa mog od kolegów, nauczycieli, rodze stwa czy te innych członków rodziny,
jednak e w kontaktach z rodzicami s najmniej odporne na ciosy. Rodzice s przecie dla
dziecka centrum jego wszech wiata. Je li twoi wszystkowiedz cy rodzice le mówi o
tobie, musi to by prawd : Je li matka zawsze mówi: „jeste głupi”, znaczy to, e jeste
głupi. Je li ojciec ci gle mówi: „ Masz zły charakter”, znaczy to, e go masz. Dziecku brak
jest odpowiedniego dystansu, który umo liwiałby zakwestionowanie tych opinii.
Kiedy te negatywne opinie przenosisz z ust ludzi do twojej pod wiadomo ci,
internalizujesz je. Internalizacja negatywnych opinii - zamiana „ty jeste ” na „ja jestem” -
le y u podstaw niskiej samooceny. Oprócz powa nego zniekształcenia obrazu siebie
samego jako osoby sympatycznej, warto ciowej, kompetentnej, werbalne zniewagi mog
tworzy samorealizuj ce si negatywne oczekiwania co do tego, jak dasz sobie rad w
wiecie. W drugiej cz ci tej ksi ki przedstawi , jak mo na pokona te wykrzywione
oczekiwania, ponownie wyci gaj c na wiatło dzienne to, co jest wewn trz nas.

83
Rozdział 6:

Sponiewierane ciało

Przemoc fizyczna

Czuj , e cały czas jestem na siebie zła. Czasami płacz bez adnego powodu. Jest to
chyba moja frustracja z powodu samej siebie. Ci gle my l o tym jak rodzice mnie ranili i
upokarzali. Nie utrzymuj zbyt długo przyjacielskich kontaktów z lud mi. Mam zwyczaj
zrywania znajomo ci z cał grup przyjaciół równocze nie. Przypuszczam, e nie chc ,
aby odkryli, jaka jestem zła.

Kate, lat 40, blondynka o surowej twarzy, zatrudniona w du ym przedsi biorstwie jako
kierowniczka kontroli jako ci, zgłosiła si do mnie na polecenie domowego lekarza.
Miewała ataki panicznego strachu we własnym samochodzie i w windzie budynku, w
którym pracowała. Lekarz przepisał jej rodki uspokajaj ce, ale niepokoiła go wyst puj ca
u Kate awersja do opuszczania mieszkania z wyj tkiem wyj do pracy. Nalegał, aby
szukała porady u psychologa.
Pierwsz rzecz , jak zauwa yłam u Kate, była powa na, nieszcz liwa mina, która
zdawała si by na trwałe wtopiona w jej twarz - tak jakby nigdy nie nauczyła si
u miecha . Nie potrzeba było wiele czasu, aby odkry dlaczego:

Wychowywałam si w bogatej dzielnicy na przedmie ciach St. Louis. Mieli my wszystko,

co tylko za pieni dze mo na kupi . Z zewn trz wygl dali my jak idealna rodzina. Ale od
wewn trz... mój ojciec miał straszne napady w ciekło ci. Zdarzały si one zwykle po kłótni
z moj matk . Rzucał si wtedy na jedn z nas, t która była najbli ej. Zdejmował pasek i
zaczynał okłada mnie albo moj siostr ... po nogach... po głowie... wsz dzie gdzie
dosi gn ł. Kiedy zaczynał, zawsze bałam si , e nigdy nie sko czy.
Depresja i l k w przypadku Kate były dziedzictwem dziecka sponiewieranego.

84
Panameryka ska zbrodnia

Wewn trz milionów ameryka skich domów, w druj c przez wszystkie społeczne,
ekonomiczne i intelektualne sfery, dochodzi codziennie do popełniania strasznej zbrodni -
stosowania przemocy fizycznej wobec dzieci.
Wiele jest kontrowersji i zamieszania wokół definicji przemocy fizycznej. Sporo ludzi
nadal uwa a, e rodzice maj nie tylko prawo, ale i obowi zek stosowania kar cielesnych
wobec swoich dzieci. W j zyku angielskim najbardziej powszechnym mottem dla rodziców
jest nadal: „Spare the rod and spoil the child*5”. Jeszcze niedawno dzieci nie posiadały
faktycznie adnych ustawowych praw. Powszechnie traktowano je jak ruchomo , cz
własno ci b d cej w posiadaniu rodziców. Przez setki lat prawa rodzicielskie były
uwa ane za nietykalne - w imi dyscypliny rodzice mogli zrobi dzieciom prawie wszystko,
niemal e je zabi .
W obecnych czasach normy uległy zaw eniu. Problemy zwi zane ze stosowaniem
wobec dziecka fizycznej przemocy stały si tak szeroko rozpowszechnione, e opinia
publiczna zmusiła system prawny do ustalenia granic kar fizycznych. Prób wyja nienia
co stanowi fizyczn przemoc, była ogłoszona przez Kongres w 1974 roku Ustawa
Federalna o prawach dziecka oraz przeciwdziałaniu nadu yciom władzy rodzicielskiej
(Federal Child Abuse Prevention and Treatment Act). Akt ten definiował przemoc fizyczn
w ten sposób: „zadawanie fizycznych ran, takich jak stłuczenia, poparzenia, pr gi, ci cia,
złamania ko ci i czaszki; s one powodowane kopaniem, uderzeniami pi ci ,
ugryzieniem, biciem, pchni ciem no a, okładaniem rzemieniem, wymierzaniem klapsa,
itd.”. To, jak ta definicja jest tłumaczona na potrzeby prawa jest cz sto spraw
interpretacji. Ka dy stan ma swoje własne prawa dotycz ce przemocy wobec dziecka, ale
wi kszo zawiera definicj podobn do federalnej, która jest w swoim zakresie nieco
niejasna. Dziecko ze złaman ko ci jest na pewno ofiar przemocy, ale wi kszo
prokuratorów opierałaby si ukaraniu rodzica, który posiniaczył swoje dziecko w czasie
trzepania mu skóry.
Nie jestem prawnikiem i nie jestem policjantem, ale od ponad dwudziestu lat stykam si z
cierpieniem powodowanym przez „legalne” cielesne kary. Mam te swoj własn definicj
fizycznej przemocy: jakiekolwiek zachowanie, które wywołuje u dziecka znaczny fizyczny
ból, bez wzgl du na to czy pozostawia lady czy te nie.

5 Oszcz dzaj c rózgi, psujesz dziecko.

85
Dlaczego rodzice bij swoje dzieci?
Wi kszo z nas, którzy mamy dzieci, czuła ch uderzenia ich przy tej czy innej okazji.
Te uczucia mog by szczególnie silne, kiedy dziecko nie przestaje płaka , przeszkadza
lub post powa na przekór. Czasami maj one wi cej wspólnego z naszym własnym
zm czeniem, poziomem napi cia nerwowego, niepokojem czy smutkiem. Wielu z nas
potrafi oprze si impulsowi uderzenia dziecka. Niestety, niektórzy rodzice nie s tak
pow ci gliwi.
Fizycznie zn caj cy si nad dzie mi rodzice posiadaj pewne wspólne cechy. Mo emy
tylko zastanawia si , jak to si dzieje. Przede wszystkim charakteryzuj si
przera aj cym brakiem kontroli nad swoimi odruchami. Fizycznie agresywni rodzice
atakuj swoje dzieci za ka dym razem, kiedy doznaj silnych negatywnych uczu , które
musz rozładowa . Ci rodzice zdaj si mie bardzo mał , je li w ogóle j maj ,
wiadomo konsekwencji tego co czyni wobec swoich dzieci. Jest to prawie
automatyczna reakcja na stres. Bodziec i reakcja s prawie jednym i tym samym.
Fizyczni tyrani cz sto sami pochodz z rodzin, w których przemoc była norm . Du o z ich
dorosłego zachowania jest bezpo rednim powtórzeniem tego, czego sami do wiadczyli i
co poznali w młodo ci. Wzorcem dla takich rodziców był rodzic-tyran. U ycie siły było
jedynym sposobem radzenia sobie z problemami i uczuciami - szczególnie z uczuciem
gniewu.
Wielu zn caj cych si fizycznie rodziców wchodzi w dorosło z ogromnymi
emocjonalnymi brakami i niezaspokojonymi potrzebami. Pod wzgl dem emocjonalnym
nadal s dzie mi. Cz sto patrz na swoje dzieci jak na zast pczych rodziców - chc aby
one zaspokoiły te emocjonalne potrzeby, których ich prawdziwi rodzice nigdy nie
zaspokoili. Tyran jest w ciekły, kiedy dziecko nie potrafi spełni jego da . Bije na o lep.
W tym momencie dziecko jest bardziej ni kiedykolwiek zast pczym rodzicem, poniewa
tyran jest naprawd w ciekły na swojego własnego rodzica.
Wielu z tych rodziców ma tak e problemy z alkoholem i narkotykami. Uzale nienie ma
cz sto swój udział w załamaniu si samokontroli, chocia w adnym razie nie jest
czynnikiem jedynym.
Istnieje sporo typów fizycznych tyranów, ale na najciemniejszym kra cu spektrum
znajduj si ci, którzy maj dzieci najwidoczniej tylko dla jednego celu - zn cania si nad
nimi. Wielu z tych ludzi wygl da, mówi i zachowuje si jak istoty ludzkie, ale s to potwory
- całkowicie pozbawione uczu i cech, które wi kszo ci z nas nadaje nasze
człowiecze stwo. Tacy ludzie opieraj si rozumowej argumentacji; w ich zachowaniu nie
ma adnej logiki.

Rodzinne piekło, od którego nie ma ucieczki

Ojciec Kate był powszechnie szanowanym bankierem, chodził do ko cioła, wysoko cenił
sobie rodzin - zupełnie nie ten typ, który ludzie zwykle sobie wyobra aj , słysz c zwrot:

86
„człowiek zn caj cy si nad dzieckiem”. Niestety Kate nie yła w rzeczywisto ci
wyimaginowanej, yła w rzeczywistym koszmarze.

Tak si bały my, e siostra i ja zacz ły my zamyka na noc drzwi do naszego pokoju.
Nigdy nie zapomn tej sytuacji kiedy ja miałam jedena cie lat, a ona dziewi .
Schowały my si pod łó kami, a on walił w drzwi. Nigdy w moim yciu nie byłam tak
przera ona. Potem nagle wpadł do pokoju wyłamuj c drzwi, jak w kinie. To było
przera aj ce. Drzwi po prostu wleciały do pokoju. Próbowały my ucieka , ale złapał nas
obie, cisn ł w k t pokoju i zacz ł bi swoim rzemieniem. Wykrzykiwał: „Zabij was, je li
jeszcze kiedykolwiek zamkniecie przede mn drzwi!” Wydawało mi si , e on chce nas
zabi ju w tamtym momencie i w tamtym miejscu.

Atmosfera terroru, jak opisała Kate, wypełnia domy dzieci fizycznie maltretowanych.
Nawet w spokojnych chwilach dzieci te odczuwaj strach e w ka dym momencie wulkan
w ciekło ci mo e wybuchn . A kiedy wybucha, wszystko, co ofiara robi dla ochrony
przed ciosami, doprowadza tyrana do jeszcze wi kszego szału. W przypadku Kate, jej
rozpaczliwe próby obrony - chowanie si pod łó kiem i zamkni cie drzwi pokoju na klucz -
wzmogły tylko irracjonalne zachowanie ojca. W takiej chwili nie ma bezpiecznego miejsca,
gdzie mo na si schowa , nie ma ucieczki od tyrana; nie ma obro cy, do którego mo na
uciec.

Nigdy nie wiesz, kiedy to si zdarzy

Po raz pierwszy spotkałam Joego, lat 27, na seminarium, które prowadziłam na

podyplomowych kursach psychologicznych. W cz ci wst pnej wspomniałam, e pisz
ksi k na temat toksycznych rodziców. Joe odszukał mnie w czasie południowej przerwy
i zaproponował, e mo e słu y jako przypadek do zanalizowania w mojej ksi ce.
Miałam dostatecznie du o materiału z własnej praktyki, ale co w głosie tego młodego
człowieka powiedziało mi, e potrzebuje rozmowy. Spotkali my si nast pnego dnia i
rozmawiali my przez kilka godzin. Byłam pod wra eniem nie tylko jego otwarto ci i
szczero ci, ale równie mocy jego pragnienia, aby wykorzysta własne bolesne
do wiadczenia dla udzielenia pomocy innym.

Zawsze dostawałem w skór w mojej sypialni. Nie pami tam ju nawet za co. Mogłem
robi cokolwiek, a ojciec wpadał i zaczynał krzycze , a wła ciwie wrzeszcze cał
pojemno ci płuc. Wiedziałem ju , e zaraz zacznie bi mnie pi ciami tak długo, a
dopchnie mnie do ciany. Okładał mnie tak mocno, e traciłem przytomno . Nie
wiedziałem ju , co u diabła b dzie si dalej działo. Najstraszniejsze było to, e nigdy nie
wiedziałem, co sprowokuje jego wybuch!

87
Spor cz swojego dzieci stwa Joe sp dził na oczekiwaniu napadu ojcowskiego
gniewu, wiedz c, e nie ma sposobu, aby go unikn . Do wiadczenie to zrodziło
pot ne, trwaj ce przez całe ycie l ki, e zostanie zraniony i zdradzony. Jego dwa
mał e stwa sko czyły si rozwodem, poniewa nie umiał nauczy si ufa .

To nie mija, kiedy zmienia si miejsce zamieszkania lub zawiera zwi zek mał e ski.
Ci gle si czego boj , nienawidz siebie z tego powodu. Ale je li ojciec, który powinien
ci kocha i opiekowa si tob , traktował ci w ten sposób, nie wiesz u diabła, co mo e
ci si zdarzy w normalnym wiecie. Psuj wiele znajomo ci, poniewa nie potrafi
pozwoli komu zbli y si do mnie. Strasznie si tego wstydz . Wstydz si te tego, e
tak cholernie przez cały czas si boj . Ale ycie po prostu piekielnie mnie przera a.
Pracuj naprawd ci ko w ramach własnej terapii, aby to pokona , poniewa zdaj sobie
spraw , e dopóki tego nie zrobi , nie przydam si na nic ani sobie ani nikomu innemu.
Ale, Chryste, to jest walka!

Niezwykle trudno jest odbudowa poczucie zaufania i bezpiecze stwa, je li zostały one
ju zdeptane przez rodziców. Wszyscy rozwijamy nasze oczekiwania odno nie tego, jak
b d nas traktowa ludzie, na podstawie naszych zwi zków z rodzicami. Je li te zwi zki
s , w du ej mierze, emocjonalnie rozwijaj ce, szanuj ce nasze prawa i uczucia, b dziemy
wzrasta spodziewaj c si , e inni odnosi si b d do nas w ten sam sposób. Te
pozytywne oczekiwania umo liwiaj nam w naszych dorosłych zwi zkach by stosunkowo
słabymi i otwartymi. Jednak e je li, jak w przypadku Joego, dzieci stwo jest okresem
nieubłaganego strachu, napi cia i bólu, wówczas rozwijamy negatywne oczekiwania i
sztywne mechanizmy obronne.
Joe spodziewał si od innych najgorszego. Spodziewał si , e zostanie zraniony i le
potraktowany, tak jak w dzieci stwie. Zakuł si wi c w emocjonalny pancerz. Nie pozwalał
nikomu zbli y si do siebie. Niestety pancerz ten okazał si by dla niego bardziej
wi zieniem ni ochron .

„Mam tyle problemów - nic dziwnego, e tak reaguj ”

Joe nigdy nie rozumiał, co wyprowadzało ojca z równowagi. Inni tyrani zgłaszaj potrzeb
bycia zrozumianym. Bij swoje dzieci, a nast pnie błagaj o zrozumienie, czy nawet
prosz je o przebaczenie. Tak było w przypadku Kate:

Przypominam sobie jeden szczególnie straszny wieczór po obiedzie, kiedy matka była na
zakupach. Ojciec naprawd mocno bił mnie tym swoim cholernym rzemieniem.
Krzyczałam tak gło no, e jeden z naszych s siadów wezwał policj . Niestety, ojciec

88
zdołał przekona ich, e wszystko jest w porz dku. Powiedział gliniarzom, e hałas
pochodził z telewizora i oni to kupili. Stałam tam cała zalana łzami, z poobijanymi r kami,
ale pomimo wszystko oni to kupili. Dlaczego mieliby post pi inaczej? Mój ojciec był
jednym z najwa niejszych ludzi w mie cie Ale przynajmniej uspokoili go. Kiedy wyszli,
powiedział mi, e ostatnio prze ywa mnóstwo stresów. Wtedy nie wiedziałam nawet, co
znaczy słowo stres, ale on naprawd chciał, abym zrozumiała jego problemy: Przyznał
si , e matka nie jest ju dla niego miła... e nie sypia z nim, a przecie nie powinno by
tak, eby ona nie spała z m em. Oto dlaczego był przez cały czas wytr cony z
równowagi.

Ojciec Kate wyjawił niestosown , intymn informacj dziecku, które było za małe, aby j
zrozumie . Jednak e on oczekiwał od niej emocjonalnego wsparcia. Ta zamiana ról
zakłopotała i oszołomiła Kate. W przypadku zn caj cych si rodziców taka sytuacja
zdarza si cz sto. Chc oni, aby ich własne dzieci przyniosły im zarówno ulg jak i
rozgrzeszenie; trzepi im skór , a nast pnie obwiniaj kogo innego za swoje
zachowanie.
Zamiast bezpo rednio zaj si swoimi mał e skimi kłopotami, ojciec Kate przeniósł
swoj furi i seksualn frustracj na córki; a nast pnie uzasadniał swoje okrucie stwo
zrzucaj c win na własn on . Fizyczna przemoc wymierzona przeciwko dzieciom jest
cz sto reakcj na stres w pracy, na konflikt z innym członkiem rodziny czy przyjacielem
lub na ogólne napi cie spowodowane niesatysfakcjonuj cym yciem. Dzieci s łatwymi
celami ataku: nie mog odpowiedzie atakiem i mo na je zastraszy , by milczały. Na
nieszcz cie zarówno tyrana jak i ofiary, przeniesienie gniewu przynosi tyranowi tylko
chwilow ulg . Prawdziwe ródło jego w ciekło ci pozostaje nietkni te i skłonne do
ponownego wzrostu. Niestety, w zasi gu r ki tyrana pozostaje nadal bezbronny cel tej
w ciekło ci, skłonny do wchłoni cia jej i d wigni cia w swe dorosłe ycie.

„Robi to dla twojego dobra”

Inni tyrani, zamiast obwinia kogo innego za swoje zachowanie, próbuj wyja ni je jako
działanie w najlepszym interesie dziecka. Wielu rodziców nadal wierzy, e kara fizyczna
jest jedynym skutecznym sposobem przekazywania zasad moralnych i norm zachowania.
Wiele z tych lekcji przeprowadza si w imi religii. adnego dzieła nie wykorzystano tak
dalece dla usprawiedliwienia bicia, ale te i tak bł dnie, jak Biblii.
Przeraziłam si listem, który pojawił si w ukazuj cej si w szeregu gazet rubryce
prowadzonej przez Ann Landers:

Droga Ann Landers,

Rozczarowała mnie twoja odpowied na list dziewczyny, któr matka biła
rzemieniem. Nauczyciel gimnastyki zauwa ył siniaki na jej nogach i na

89
plecach i nazwał to „przemoc wobec dziecka”. Dlaczego jeste przeciwna
biciu dziecka skoro Pismo wi te mówi wyra nie, e to wła nie winni czyni
rodzice? Ksi ga Przysłów (23,13) mówi: „ Nie ałuj chłopcu nagany, nie
umrze je li go rózg uderzysz”. Wers 14 mówi: „Bij c go rózg dusz jego z
Szeolu wybawisz”.*6

6 wg „Pismo wi te Starego i Nowego Testamentu”, Ksi garnia w. Wojciecha, Pozna 1975.

Ci sami rodzice cz sto wierz we wrodzon skłonno dziecka do zła. Wierz , e surowe
traktowanie uchroni dziecko przed zepsuciem. Głosz takie zdania jak: „Mnie wychowano
rózg z drzewa orzechowego; lanie od czasu do czasu zupełnie mi nie zaszkodziło”, lub
„Musz wzbudzi w nim strach przed Bogiem”, albo „Ona musi wiedzie , kto tu rz dzi” czy
te „On musi wiedzie co mu wolno, to b dzie posłuszny”.
Niektórzy rodzice usprawiedliwiaj bicie ukazuj c je jako niezast piony element rytuału,
przez który trzeba przej , jako do wiadczenie czyni ce dziecko twardszym,
odwa niejszym i silniejszym. W to wła nie miał wierzy Joe:

Matka mojego ojca zmarła, kiedy ojciec miał czterna cie lat. Nigdy si z tego nie
otrz sn ł. I nadal nie mo e si z tego otrz sn , a ma ju sze dziesi t cztery lata.
Ostatnio powiedział mi, e był dla mnie brutalny, poniewa chciał mnie uodporni na ból.
To była chora sprawa, ale on zbudował teori , e je li nie czujesz, nie b dziesz musiał
do wiadcza yciowego bólu. Z r k na sercu wierz , e on my lał, i chroni mnie przed
zranieniem. Nie chciał, abym ja prze ył ból, przez który on przeszedł, kiedy zmarła mu
matka.

Bicie, zamiast uczyni Joego twardszym i bardziej odpornym na zranienia, uczyniło go

osob boja liw i nieufn , du o gorzej wyposa on na ycie. Absurdem jest wierzy , e
surowe fizyczne kary mog mie jakikolwiek pozytywny wpływ na dziecko.
W rzeczywisto ci badania wskazuj , e dyscyplina fizyczna nie jest szczególnie
skuteczna jako kara nawet w przypadku specyficznych niepo danych zachowa . Bicie
okazało si by tylko krótkotrwałym rodkiem zaradczym. Rodzi ono w dzieciach silne
uczucie w ciekło ci, marzenia o zem cie oraz nienawi wobec samych siebie. Jest
zupełnie oczywiste, e psychiczne, emocjonalne i cz sto cielesne szkody spowodowane
przez fizyczn przemoc s całkowicie nieporównywalne z jakimikolwiek chwilowymi
korzy ciami.

Tyran pasywny

Do tej pory koncentrowałam si niemal całkowicie na rodzicu b d cym aktywnym

tyranem. Jednak e istnieje jeszcze inny aktor rodzinnej tragedii, który równie winien
dzieli cz odpowiedzialno ci. Jest to rodzic, który zgadza si na to, aby w jego domu

90
stosowano przemoc. Nie usprawiedliwiaj go ani jego własne l ki ani zale no , ani
potrzeba utrzymania status quo rodziny. Taki rodzic jest tyranem pasywnym.
Spytałam Joego, co robiła jego matka, kiedy on był bity.

Nic takiego nie robiła. Czasami zamykała si w łazience. Zawsze zastanawiałem si ,

dlaczego nie przeszkodzi temu w ciekłemu łajdakowi w ustawicznym zn caniu si nade
mn . Ale domy lam si , e po prostu ona sama była zbyt przera ona. Stawianie mu oporu
nie le ało w jej naturze. Widzisz, mój ojciec jest chrze cijaninem, a mama jest ydówk .
Została wychowana w biednej, ortodoksyjnej rodzinie, a tam, sk d pochodzi, kobiety nie
mówi m om, co maj robi . Przypuszczam, e była wdzi czna, i ma dach nad głow i
e jej m dobrze zarabia.

Matka Joego sama nie biła swoich dzieci, ale poniewa nie chroniła ich przed brutalno ci
m a, stała si współuczestniczk stosowania przemocy. Zamiast podj kroki w obronie
swoich dzieci w obliczu furii m a, sama stawała si przera onym dzieckiem, bezradnym i
pasywnym. W efekcie, pozostawiała swojego syna samemu sobie.
Mimo poczucia samotno ci i bezradno ci, Joe poczuł si obci ony przygniataj c go
odpowiedzialno ci :

Pami tam, kiedy miałem około dziesi ciu lat, ojciec pewnej nocy strasznie pobił matk .
Nast pnego ranka wstałem bardzo wcze nie i czekałem w kuchni a zejdzie na dół w
szlafroku. Zapytał mnie, co robi tutaj o tak wczesnej porze. Bałem si , ale powiedziałem:
„Je li jeszcze raz zbijesz moj mam , przyjd do ciebie z kijem od baseballa”. Popatrzył
na mnie i za miał si . I nast pnie poszedł na gór wzi prysznic i wyszedł do pracy.

Joe dokonał klasycznej dla maltretowanego dziecka zamiany ról, przyjmuj c

odpowiedzialno za opiek nad matk , tak jakby to on był rodzicem, a ona dzieckiem.
Godz c si na własn bezradno , bierny rodzic łatwiej mo e wyprze si swojego
cichego współudziału w przemocy. Maltretowane dziecko, staj c si opieku cze lub te
racjonalnie wyja niaj c sobie bierno milcz cego rodzica, łatwiej odrzuca fakt, e to
obydwoje rodzice zawiedli.
Kate jest doskonałym przykładem:

Kiedy ojciec zaczynał nas bi , siostra i ja zawsze wzywały my na pomoc mam . Ale ona
nigdy nie przychodziła. Siedziała na dole i słuchała, jak j wołamy. Nie trzeba było wiele
czasu, aby my zdały sobie spraw , e ona nie przyjdzie. Nigdy nie przeciwstawiła si
ojcu. Wydaje mi si , e nic na to nie mogła poradzi .

Bez wzgl du na to, ile razy słysz takie wypowiedzi jak: „Wydaje mi si , e nic na to nie
mogła poradzi ”, zawsze wyprowadzaj mnie one z równowagi. Powiedziałam Kate, e to

91
jest dla niej bardzo wa ne, aby realistycznie spojrzała na rol , jak odegrała jej matka.
Matka powinna była przeciwstawi si ojcu, a je li sama si go obawiała, powinna była
wezwa policj . Nie ma adnego usprawiedliwienia dla rodzica, który stoi z boku i
pozwala, aby jego dzieci były maltretowane.
W obu przypadkach, i Kate i Joego, ojciec był aktywnym tyranem, a matka milcz c
współuczestniczk . Jednak e w adnym razie nie jest to jedyny rodzinny scenariusz. W
niektórych rodzinach matki s aktywnymi tyranami, a ojcowie pasywnymi. Płe mo e si
zmienia , ale dynamika pasywnego zn cania si pozostaje ta sama. Mam klientów,
których obydwoje rodzice byli agresywni, ale kombinacja agresywny - pasywny jest du o
powszechniejsza.
Wiele dorosłych dzieci usprawiedliwia pasywnego rodzica, poniewa widzi w takim rodzicu
współofiar . W przypadku Joego, pogl d ten został wzmocniony, poniewa przyjmuj c
zamian ról on sam czuł si opiekunem swojej pasywnej matki.
Dla m czyzny imieniem Terry, lat 43, pracownika działu sprzeda y, sytuacja była jeszcze
bardziej skomplikowana, poniewa jego pasywny rodzic stał si współczuj cym
pocieszycielem. Terry, który przez wi ksz cz swojego dzieci stwa był fizycznie
maltretowany przez matk , uwielbiał swojego niezaradnego ojca.

Byłem bardzo wra liwym dzieckiem, skłaniaj cym si bardziej ku sztuce i muzyce ni
dyscyplinom sportowym. Matka zawsze nazywała mnie panienk . Ci gle była na mnie zła
i biła mnie tym, co było pod r k . Wydaje si , e wi kszo dzieci stwa sp dziłem
ukrywaj c si w toalecie. Nigdy nie byłem pewien, dlaczego tak mocno mnie bije, ale
wszystko co robiłem, zdawało si j wkurza . Czuj , jakby zniszczyła całe moje
dzieci stwo.

Spytałam Terr’ego, co robił ojciec, kiedy matka terroryzowała syna.

Wiele razy kiedy szlochałem, ojciec tulił mnie i mówił, jak bardzo jest mu przykro z
powodu napadów matki. Zawsze powtarzał, e nic na to nie mo e poradzi i e gdybym ja
si bardziej starał, to sprawy potoczyłyby si lepiej. Mój tato był naprawd fajnym facetem.
Pracował bardzo ci ko, aby rodzina mogła dobrze y . To on obdarzył mnie jedyn ,
prawdziw , sensown miło ci jakiej doznałem w dzieci stwie.

Zapytałam Terry’ego, czy ju jako dorosły człowiek rozmawiał z ojcem o swoim

dzieci stwie.

Kilka razy próbowałem, ale on zawsze powtarza: „Co było to było”. Có , po co mam go
denerwowa ? Moje problemy dotycz matki, a nie jego.

Terry zanegował współudział ojca, poniewa chciał ocali jedyne dobre wspomnienia z
dzieci stwa jakie miał - chwile gdy doznawał miło ci ojca. Jako przera one dziecko

92
kurczowo trzymał si czuło ci ojca, podobnie te trzymał si jej dzisiaj, jako przera ony
dorosły człowiek. Zamieniaj c ciemn toalet na fałszyw rzeczywisto , nie zrobił nic,
aby spojrze prawdzie w oczy.
Terry był wiadom, jak bardzo przemoc stosowana przez matk wpłyn ła na jego ycie,
ale był znacznie mniej wiadom, ile nosił w sobie stłumionego gniewu wobec własnego
ojca. Prze ył całe lata zaprzeczaj c, e ojciec go zawiódł. Spraw pogarszał fakt, e
ojciec du cz odpowiedzialno ci zło ył na barki Terry’ego sugeruj c, e gdyby
„bardziej si starał”, mógłby unikn bicia.

Uczenie si nienawi ci do siebie samego: „To wszystko moja

wina”

Trudno uwierzy , e maltretowane dzieci przyjmuj na siebie win za zbrodnie popełnione

na nich samych w sposób tak samo oczywisty, jak robi to dzieci zniewa ane słowem.
Joe wspominał:

Ojciec zawsze mówił mi, e jestem gówno wart. Je li istniał sposób na poł czenie mojego
imienia z przekle stwem, to robił to kiedy mnie bił. Zanim sko czył, ja szczerze
wierzyłem, e byłem najgorsz rzecz jaka kiedykolwiek istniała. I e dostawałem w skór
tylko dlatego, e na to zasługiwałem.

Wcze nie zasiano w Joem ziarno samooskar enia. Jak mogło małe dziecko oprze si
nachalnemu wmawianiu, e jest nic nie warte? Tak jak wszystkie maltretowane dzieci, Joe
wierzył w dwa kłamstwa, e był zły i e był bity tylko dlatego, e był zły.
Poniewa kłamstwa te pochodziły od jego pot nego, wszystkowiedz cego ojca, musiały
by prawd . Takie kłamstwa pozostaj nie do zakwestionowania dla wi kszo ci
dorosłych, którzy byli bici jako dzieci, równie dla Joego.
On sam tak to opisuje:

Mam o sobie tak złe zdanie... Wydaje mi si , e nie mog mie z nikim dobrego zwi zku.
Trudno jest mi uwierzy , e kto mógłby naprawd mnie kocha .

Kate zachowywała si podobnie; nie chciała, aby ludzie odkryli jaka jest „zła”. To
rozprzestrzeniaj ce si poczucie niskiej samooceny przeradza si w nienawi do
samego siebie i le y u podstaw poronionych zwi zków, braku ufno ci, braku
adekwatno ci, parali uj cych l ków i nieokre lonej w ciekło ci.

93
Kate podsumowała to w ten sposób:

Przez całe ycie chodziła mi po głowie my l, e nie zasługuj na to, aby by szcz liw .
Wydaje mi si , e to jest wła nie powodem, dla którego nigdy nie wyszłam za m ... nigdy
nie miałam udanego zwi zku... nigdy nie pozwoliłam sobie na prawdziwy sukces.

Kiedy Kate dorosła, przestała ulega przemocy fizycznej, ale trwała w nienawi ci do
samej siebie, a wi c nadal ulegała przemocy uczuciowej. Ró nica polegała na tym, e
ona sama stała si tyranem dla siebie.

Przemoc i miło - oszałamiaj ca kombinacja

Maltretowane dzieci cz sto s nara ane na działanie dziwacznej mieszanki przyjemno ci i

bólu. Joe opisał terror współistniej cy z momentami czuło ci:

Czasami ojciec potrafił by zabawny, a czasami, przysi gam, był nawet delikatny Na
przykład wtedy, kiedy zostałem wystawiony do du ych zawodów narciarskich. Bardzo si
tym przej ł. Zawiózł mnie a do Jackson w stanie Wyoming, co zaj ło dziesi godzin,
abym mógł potrenowa na dobrym niegu. W drodze powrotnej, ojciec powiedział mi, e
jestem naprawd wyj tkowy. Oczywi cie, kiedy to mówił, ja natychmiast pomy lałem:
„Je li jestem taki wyj tkowy, dlaczego czuj si tak wszawo?” Ale on powiedział to co
powiedział. I to si liczy. Nadal próbuj odzyska to, co było mi dzy nami tamtego dnia.

Sprzeczne komunikaty pogł biły tylko dezorientacj Joego i utrudniły mu poznanie prawdy
o ojcu. Wyja niłam Joemu, e nieprawdopodobnie silna, perwersyjna fuzja rodzic -
dziecko zdarza si wtedy, gdy rodzic obiecuje miło i jednocze nie zn ca si nad
dzieckiem. wiat dziecka jest bardzo zaw ony i bez wzgl du na to, jak agresywni s
rodzice, nadal reprezentuj oni jedyne osi galne ródło miło ci i otuchy. Maltretowane
dziecko sp dza całe swoje dzieci stwo na poszukiwaniu wi tego Graala*7 miło ci
rodzicielskiej. To poszukiwanie trwa równie w wieku dojrzałym.

7 Legendarny kielich którym posługiwali si apostołowie podczas ostatniej wieczerzy. Motyw

poszukiwania wi tego Graala - klucza do szcz cia - jest jednym z podstawowych w tków
wczesno redniowiecznych legend o królu Arturze i rycerzach okr głego stołu, nale cych do kanonu
literatury wiatowej (przyp. tłum.)

Tak e Kate przypominała sobie:

94
Kiedy byłam małym dzieckiem ojciec nosił mnie na r kach, przytulał i kołysał. A kiedy
byłam troch wi ksza, zawsze w czasie weekendów zabierał mnie na lekcje ta ca lub do
kina. W pewnym momencie swojego ycia on naprawd mnie kochał. Zdaje mi si , e
moim najwi kszym marzeniem jest, aby kochał mnie znowu tak samo jak kiedy .

Stró rodzinnej tajemnicy

Sporadyczna wspaniałomy lno ojca sprawiała, e Kate z ut sknieniem oczekiwała na

jego miło , maj c nadziej na całkowity zwrot w jego zachowaniu. Nadzieja ta
utrzymywała jej przywi zanie do ojca, nawet kiedy ju dawno osi gn ła pełnoletno . Jej
przywi zanie objawiało si mi dzy innymi w tym, e czuła si zmuszona do utrzymywania
w sekrecie prawdy o zachowaniu swojego ojca. „Dobra dziewczynka nigdy nie zdradziłaby
swojej rodziny.”
„Rodzinna tajemnica” jest kolejnym obci eniem dla maltretowanego dziecka. Nie
rozmawiaj c o przemocy, maltretowane dziecko odcina si od nadziei na uzyskanie
pomocy emocjonalnej.

Tak opowiada Kate:

Całe swoje ycie czułam si tak, jakbym yła kłamstwem. To straszne kiedy swobodnie
nie mo esz mówi o czym , co tak silnie dotkn ło twoje ycie. Jak pokona jaki ból, je li
nie mo na o nim mówi ? Oczywi cie, mog rozmawia o tym podczas terapii, ale nadal
nie mog rozmawia z tymi, którzy mieli nade mn pełn władz przez te wszystkie lata.
Jedyn osob , z któr mogłam o tym porozmawia była gosposia. Czułam, e była to
jedyna osoba na wiecie, której mogłam zaufa . Kiedy , kiedy ojciec mnie zbił,
powiedziała „Kochanie, twój tatu jest bardzo chory”. Nigdy nie zrozumiałam, dlaczego nie
poszedł do szpitala, skoro był tak bardzo chory.

Zapytałam Kate, co jej zdaniem zdarzyłoby si , gdyby porozmawiała z ojcem i matk na

temat swojego dzieci stwa. Wpatrywała si we mnie przez chwil , zanim odpowiedziała:

Je li chodzi o ojca, jestem pewna, e załamałby si ... a potem mieliby my ogromne

kłopoty. Moja matka zacz łaby prawdopodobnie histeryzowa . A moja siostra byłaby
w ciekła na mnie, e grzebi w przeszło ci. Ona nawet ze mn , o tym nie rozmawia!

95
Wierno Kate wobec „rodzinnej tajemnicy” była spoiwem, które ł czyło cał rodzin .
Gdyby przerwała ni milczenia, rodzina rozpadłaby si .

To wszystko cały czas gotuje si we mnie, za ka dym razem, kiedy jestem z nimi... ale
nigdy nic si nie zmienia. Mój ojciec jest nadal bardzo dla mnie nieprzyjemny. Czasami
czuj si tak, jakbym lada moment miała wybuchn i powiedzie im, jaka jestem na nich
w ciekła, ale siedz tam i tylko zagryzam wargi. Teraz, kiedy ojciec denerwuje si na
mnie, matka udaje, e nie słyszy co si dzieje. Kilka lat temu byłam na spotkaniu
absolwentów w mojej szkole redniej. Czułam si jak hipokrytka. Wszyscy w klasie
my leli, e mam tak fajn rodzin . My lałam: „Gdyby oni wiedzieli.:
„ Chciałabym powiedzie rodzicom, e zniszczyli moje szkolne lata. Chc im wykrzycze
to, e tak bardzo mnie skrzywdzili, e teraz nie umiem nikogo pokocha . Nie potrafi
nawi za serdecznego zwi zku z m czyzn . To oni sparali owali moje uczucia. I nadal
to robi . Mimo to ja nadal jestem zbyt przera ona, aby im co powiedzie .

Dorosła osoba w Kate rozpaczliwie domagała si przedstawienia rodzicom prawdy,

jednak e zmaltretowane, przestraszone dziecko, yj ce w niej nadal, panicznie bało si
konsekwencji. Była przekonana, e wszyscy j znienawidz , je li wypu ci trzymanego w
worku kota. Wierzyła, e cała struktura rodziny rozpadłaby si . W rezultacie jej zwi zek z
rodzicami stał si gr . Wszyscy udawali, e nic złego nigdy nie miało miejsca.

Od wie anie mitu

Nie zdziwiłam si , kiedy Kate powiedziała, e kole anki i koledzy ze szkoły redniej
my leli, i ma wspaniał rodzin . Wiele rodzin stosuj cych przemoc prezentuje zupełnie
normalny” obraz siebie wobec reszty wiata”. Powszechny szacunek znajduje si w
bezpo redniej sprzeczno ci z rodzinn rzeczywisto ci . W ten sposób powstaje baza dla
„rodzinnego mitu”. Rodzinny mit w przypadku Joego był typowy:

Kiedy spotykam si z moj rodzin zawsze odgrywamy t przekl t fars . Nic si nie
zmieniło. Ojciec nadal pije i jestem pewien, e nadal bije matk . Ale obserwuj c nasze
zachowanie czy rozmowy, pomy lałaby , e jeste my jak z dziecinnej bajki. Czy tylko ja
pami tam, jak to wygl dało przedtem? Czy tylko ja znam prawd ? Wła ciwie. to nie ma
znaczenia, poniewa i tak nigdy nie powiem ani słowa. Jestem tak samo zakłamany jak
cała reszta. Przypuszczam, e nie pozwalam sobie na utrat nadziei, e pewnego dnia
wszystko si zmieni. By mo e, je li b dziemy mocno udawa , b dziemy normaln
rodzin .

96
Joe był ustawicznie szarpany konfliktem pomi dzy ch ci przeciwstawienia si rodzicom
a strachem, e spowoduje tym rozłam w rodzinie. Kiedy był w szkole redniej, pisał listy o
tym, co naprawd czuje:

W tych listach naprawd wylewałem cały swój smutek, pisałem o zn caniu si nade mn i
lekcewa eniu mnie. Zostawiałem je na swoim stoliku maj c nadziej , e rodzina je
przeczyta. Nigdy nie dowiedziałem si , czy kto je czytał. Nikt nigdy nie powiedział o nich
słowa. Jako nastolatek przez jaki czas pisałem pami tnik: Tak e zostawiałem go na
wierzchu. Do dnia dzisiejszego nie wiem, czy moja rodzina cokolwiek z niego przeczytała,
a mówi c zupełnie szczerze, nadal jestem zbyt przera ony, eby ich o to zapyta .

To nie strach przed kolejnym biciem nie pozwalał Joemu zapyta rodziców o pami tnik
czy listy. B d c w szkole redniej, był ju na to za du y. Ale je li okazałoby si , e czytali
jego błagania i uczuciowo nie odpowiedzieli na nie, Joe musiałby porzuci swoj fantazj ,
e pewnego dnia zdarzy si cud otwieraj cy drog do ich miło ci. Po tylu latach, nadal
obawiał si odkrycia, e by mo e jeszcze raz go zignorowali.

Na uczuciowych rozdro ach

Maltretowane dzieci przepełnione s kipi c zło ci . Nie mo na by bitym, upokarzanym,

oczernianym i obwinianym za swoje cierpienie i nie odczuwa zło ci. Niestety,
maltretowane dziecko nie znajduje sposobu na uwolnienie si od niej. Ta zło musi
znale uj cie w dorosłym yciu.
Holly, lat 41, kr pa, o surowej twarzy i krótkich, przedwcze nie posiwiałych włosach
zajmowała si tylko domem. Skierowano j do mnie po tym, jak szkolny pedagog doniósł
do Biura Pomocy Społecznej, e stosuje przemoc fizyczn wobec swojego
dziesi cioletniego syna. Jej syn chwilowo mieszkał u rodziców m a. Chocia terapia
została jej narzucona s downie, okazała si by pacjentk bardzo zaanga owan .

Tak bardzo wstydz si za siebie. W przeszło ci dawałam mu tylko klapsy, ale wtedy
naprawd wpadłam w szał. To dziecko potwornie mnie zło ci... Słuchaj, zawsze
obiecywałam sobie, e je li b d miała dzieci, nie podnios na nie r ki. Jezu, wiem jak to
jest. To jest straszne. Ale powoli, sama nie wiem jak, zamieniałam si w moj własn
szalon matk . Chc powiedzie , e obydwoje rodzice bili mnie, ale ona była najgorsza.
Pami tam jak kiedy goniła mnie dookoła kuchennego stołu z no em do mi sa w r ku!

97
W przypadku Holly historia odreagowywania była długa - to znaczy: proces przekładania
silnych impulsów emocjonalnych na działanie agresywne. Jako nastolatka ci gle była w
tarapatach i kilka razy była zawieszona w prawach ucznia. Jako osoba dorosła opisała
siebie jako chodz c beczk prochu:

Czasami musz po prostu wyj z domu, poniewa boj si tego, co mog zrobi
swojemu dziecku. Czuj , e trac panowanie nad sob .

Swoj zło Holly wyładowywała na synku. W innych, skrajnych przypadkach, stłumiony

gniew mo e wyrazi si w niepohamowanych zachowaniach przest pczych, pocz wszy
od bicia ony, sko czywszy na gwałcie i morderstwie. Nasze wi zienia pełne s dorosłych
ludzi, wobec których stosowano w dzieci stwie przemoc fizyczn i którzy nigdy nie
nauczyli si wła ciwie wyra a swojego gniewu.
Kate, na przykład, chowała zło wewn trz siebie. Ta zło znalazła jednak fizyczne
sposoby zamanifestowania swojego istnienia:

Bez wzgl du na to, co kto mi mówi czy robi, nie umiem domaga si swoich praw. Po
prostu nigdy nie czuj si zdolna do tego. Miewam bóle głowy. Prawie przez cały czas
czuj si okropnie. Ka dy le mnie traktuje, a ja nie wiem jak mam si temu
przeciwstawi . W zeszłym roku byłam pewna, e mam wrzody. Cały czas miałam bóle
brzucha.

Kate wcze nie w swoim yciu nauczyła si by ofiar i nigdy nie potrafiła tego
przezwyci y . Nie miała poj cia, jak broni si przed wykorzystywaniem i gn bieniem
przez innych. W ten sposób trwała w bólu, jakiego doznawała b d c dzieckiem. Mo na
było oczekiwa , e olbrzymia, nagromadzona zło musi znale uj cie, ale poniewa
Kate obawiała si wyrazi j bezpo rednio, jej ciało i nastroje wyra ały to za ni w formie
bólów głowy, ci ni tego oł dka i depresji.

Taki syn jaki ojciec?

W niektórych przypadkach maltretowane dziecko pod wiadomie identyfikuje si z

rodzicem tyranem. Tyran prezentuje si przecie jako osoba silna i niewra liwa. Gn bione
dzieci snuj fantazje, e je liby posiadały te cechy byłyby w stanie chroni siebie. Tak
wi c, jako pod wiadom obron rozwijaj w sobie te wła nie cechy osobowo ci, których
najbardziej nienawidz u swojego toksycznego rodzica. Pomimo zło onych sobie samym

98
obietnic, e b d inne, w sytuacji stresu mog zachowywa si dokładnie tak, jak ich
rodzice-tyrani. Syndrom ten nie jest jednak e tak powszechny, jak wi kszo ludzi uwa a.
Przez wiele lat powszechnie uwa ano, e maltretowane dzieci zostaj maltretuj cymi
rodzicami. Był to przecie dla nich jedyny wzorzec roli, jaki otrzymały. Jednak e obecne
badania zakwestionowały te zało enia. Okazuje si , e nie tylko wiele poprzednio
maltretowanych dzieci wyrosło na całkowicie nieagresywnych rodziców, ale tak e spora
ich cz ma du e trudno ci w zastosowaniu nawet skromnych, niefizycznych kar wobec
swoich dzieci. Sprzeciwiaj c si własnemu cierpieniu w dzieci stwie rodzice ci odcinaj
si od ustanawiania ogranicze i wprowadzania ich w ycie. Mo e to mie negatywny
wpływ na rozwój ich dzieci, poniewa dziecko potrzebuje poczucia bezpiecze stwa
opartego na pewnych granicach. Jednak e krzywda wyrz dzona przez przesadne
pozwalanie na wszystko jest zwykle du o mniejsza ni szkoda spowodowana biciem.
Pocieszaj c informacj jest to, e dorosłe ofiary rodziców-tyranów s w stanie pokona
swoj nienawi do siebie samych, chorobliwe przywi zanie do rodziców niewyra ony
gniew; przytłaczaj ce l ki i niezdolno obdarzania zaufaniem - i osi gn poczucie
bezpiecze stwa.

Rozdział 7:

Wielka zdrada

Kazirodztwo

Kazirodztwo jest zapewne najbardziej okrutnym i najbardziej zaskakuj cym

do wiadczeniem człowieka. Jest ono zdrad najbardziej podstawowego zaufania mi dzy
dzieckiem a rodzicem. Doprowadza do całkowitego spustoszenia emocjonalnego. Młode
ofiary s całkowicie zale ne od swoich napastników, gdy nie maj dok d ani do kogo
uciec. Opiekunowie staj si prze ladowcami, a rzeczywisto staje si wi zieniem
pełnym brudnych tajemnic. Kazirodztwo zdradza sam istot dzieci stwa - jego
niewinno .
W poprzednich dwóch rozdziałach przyjrzeli my si niektórym bardziej mrocznym realiom
ycia toksycznych rodzin. Napotkali my rodziców, którzy charakteryzuj si
niewiarygodnym brakiem współczucia i lito ci dla własnych dzieci. Do zn cania si nad
dzie mi u ywaj ka dej broni, pocz wszy od poni aj cego krytycyzmu, a sko czywszy na
skórzanym rzemieniu. Oprócz tego, logicznie uzasadniaj stosowanie przemocy i
zniewag jako aktów wymierzania nale nej dziecku kary lub te działa wychowawczych.
Jednak e w tej chwili wchodzimy w wiat zachowania tak perwersyjnego, e sprzeciwia
si ono wszelkim rozumowym wyja nieniom. W tym miejscu musz odrzuci wszelkie

99
 ci le psychologiczne teorie: jestem przekonana, e seksualny gwałt na dzieciach jest
rzeczywi cie dziełem szatana.

Co to jest kazirodztwo?

Kazirodztwo jest terminem trudnym do zdefiniowania, poniewa definicja s dowa i

psychologiczna s zupełnie ró ne. Definicja s dowa jest niezwykle w ska; okre la zwykle
kazirodztwo jako stosunek seksualny mi dzy krewnymi. W konsekwencji, miliony ludzi nie
traktuje siebie jako ofiar kazirodztwa, poniewa nie doszło do stosunku. Z
psychologicznego punktu widzenia kazirodztwo obejmuje du o szerszy zakres zachowa i
kontaktów. Dotyczy fizycznego kontaktu z ustami dziecka, piersiami, zewn trznymi
narz dami płciowymi, odbytem, czy innymi cz ciami ciała, maj cego na celu seksualne
pobudzenie napastnika. Ten napastnik nie musi by krewnym. On lub ona mog by kim ,
kogo dziecko postrzega jako członka rodziny, na przykład macoch , ojczymem,
powinowatym.
Istniej jeszcze inne kazirodcze zachowania, niezwykle krzywdz ce, ale nieł cz ce si z
fizycznym kontaktem z ciałem dziecka. Na przykład je li napastnik obna a si lub
masturbuje na oczach dziecka, czy nawet namawia dziecko do pozowania do seksualnie
dwuznacznych zdj , to równie dopuszcza si pewnego rodzaju kazirodztwa.
Istnieje równie wiele znacznie bardziej subtelnych zachowa , które ja nazywam
kazirodztwem psychologicznym. Ofiary psychologicznego kazirodztwa mogły nawet nie
zosta tkni te palcem lub te nie by napastowane seksualnie, jednak e do wiadczyły
zamachu na swoje poczucie intymno ci czy bezpiecze stwa. Mam na my li takie
napastliwe działania jak podgl danie dziecka, które si ubiera lub k pie, czy te robienie
n c cych lub seksualnie jednoznacznych uwag wobec dziecka. Mimo e adne z tych
zachowa nie pasuje do dosłownej definicji kazirodztwa, ofiary cz sto czuj si zgwałcone
i cierpi z powodu tych samych psychologicznych symptomów co prawdziwe ofiary
kazirodztwa.

Mity zwi zane z kazirodztwem

Kiedy rozpocz łam prac nad u wiadamianiem społecze stwu katastrofalnych rozmiarów
kazirodztwa, napotkałam olbrzymi opór. Jest w kazirodztwie co szczególnie ohydnego i
odra aj cego, co powoduje, e ludzie nie chc nawet przyzna , e ono istnieje. W ci gu
ostatnich dziesi ciu lat negowanie problemu zacz ło ust powa wobec przytłaczaj cych
dowodów, a kazirodztwo stało si daj cym si przyj - nawet je li nadal jest to temat
nieprzyjemny i kłopotliwy - tematem społecznej dyskusji. Wci istnieje jednak inna

100
przeszkoda: mity dotycz ce kazirodztwa. Długo były one artykułami wiary w naszej
masowej wiadomo ci i nie podlegały adnej dyskusji, mimo e nie s one prawdziwe i
nigdy nie były.

Mit: Kazirodztwo zdarza si rzadko.

Rzeczywisto : Wszystkie powa ne badania i dane, wł cznie z przeprowadzonymi przez

Ameryka ski Departament Opieki Społecznej, wskazuj , e przynajmniej jedno dziecko
na dziesi cioro jest przed uko czeniem osiemnastego roku ycia napastowane przez
zaufanego członka rodziny. Dopiero ostatnio, na pocz tku lat osiemdziesi tych
zacz li my zdawa sobie spraw , jak katastrofalne rozmiary przybrało kazirodztwo.
Uprzednio wi kszo ludzi wierzyła, e kazirodztwo ma miejsce w nie wi cej ni jednej
rodzinie na sto tysi cy.

Mit: Kazirodztwo zdarza si tylko w rodzinach biednych lub niewykształconych, albo te w

odizolowanych, prymitywnych wspólnotach.

Rzeczywisto : Kazirodztwo jest w bezlitosny sposób demokratyczne.

Zdarza si we wszystkich warstwach społeczno-ekonomicznych. Mo e równie dobrze
zdarzy si w twojej rodzinie jak i po drugiej stronie Appalachów.

Mit: Kazirodczy napastnicy s społecznymi i seksualnymi zbocze cami.

Rzeczywisto : Ka dy mo e by typowym kazirodczym napastnikiem. Nie ma w tym

wypadku adnego wspólnego mianownika czy rysu charakterologicznego. Cz sto s to
osoby ci ko pracuj ce, szanowane, chodz ce do ko cioła, pozornie przeci tni
m czy ni i kobiety. Widziałam napastników, którzy byli oficerami policji, nauczycielami
szkolnymi, grubymi rybami w przemy le, opiekunkami społecznymi, murarzami, lekarzami,
alkoholikami i duchownymi. Cechy, które ich ł cz maj raczej podło e psychologiczne, a
nie społeczne, kulturowe, rasowe czy ekonomiczne.

Mit: Kazirodztwo jest reakcj na deprywacj seksualn .

Rzeczywisto : Wi kszo napastników prowadzi bujne ycie seksualne w swoim

mał e stwie, a cz sto równie w zwi zkach pozamał e skich. Zwracaj si ku dzieciom
albo w poszukiwaniu poczucia siły i władzy, albo w poszukiwaniu bezwarunkowej,
pozbawionej zagro enia miło ci, jak mog da tylko dzieci. Chocia te potrzeby i

101
pragnienia nabieraj znaczenia seksualnego, deprywacja seksualna rzadko bywa
powodem.

Mit: Dzieci - zwłaszcza nastoletnie dziewczynki - s uwodzicielskie i przynajmniej po

cz ci s odpowiedzialne za to, e s napastowane.

Rzeczywisto : Wiele dzieci stara si w niewinny sposób wypróbowa , zbada swoje

seksualne odczucia i odruchy wobec osób, do których s przywi zane. Dziewczynki
flirtuj ze swoimi ojcami, a chłopcy ze swoimi matkami. Niektóre nastoletnie dzieci s w
sposób jawny prowokacyjne. Jednak e dorosły zawsze jest obarczony stuprocentow
odpowiedzialno ci za odpowiednie kontrolowanie takich sytuacji i nie uleganie własnym
odruchom.

Mit: Wi kszo historii o kazirodztwie jest nieprawdziwa. Tak naprawd s one fantazjami
pochodz cymi z seksualnych t sknot dziecka.

Rzeczywisto : Mit został stworzony przez Zygmunta Freuda i przenikn ł do

psychiatrycznej teorii i praktyki na pocz tku naszego stulecia. W swojej praktyce
psychoanalitycznej Freud spotykał si z tyloma relacjami o kazirodztwie ze strony córek
szanowanych wiede skich rodzin z klasy redniej, e bezpodstawnie wysnuł wniosek, i
wszystkie one nie mog by prawdziwe. Aby wyja ni ich cz ste wyst powanie, doszedł
do wniosku, e zdarzenia te maj miejsce przede wszystkim w wyobra ni jego pacjentów.
Skutkiem bł du Freuda tysi ce, a by mo e miliony, ofiar kazirodztwa nie zostały, a w
niektórych przypadkach nadal nie s , za takie uznane. Co za tym idzie, nie udziela si im
wsparcia, jakiego potrzebuj , nawet je li gotowe s zebra si na odwag , aby szuka
fachowej pomocy.

Mit: Dzieci znacznie cz ciej s napastowane przez obcych ni przez kogo kogo zna j .

Rzeczywisto : Wi kszo ci przest pstw seksualnych popełnionych na dzieciach dokonuj

zaufani członkowie rodziny.

102
Taka miła rodzinka

Tak jak w przypadku fizycznych tyranów, wi kszo rodzin, w których popełniono

kazirodztwo, dla otoczenia wydaje si by całkowicie normalna. Rodzice mog by nawet
przywódcami wspólnot lub duszpasterzami i cieszy si opini osób o wysokim poziomie
moralnym. Zaskakuj ce jest jak ludzie mog si zmienia za drzwiami swojego domu.
Tracy lat 38, jest szczupł ciemnowłos i ciemnook , kobiet , wła cicielk małej ksi garni
na przedmie ciach Los Angeles. Pochodzi z jednej z tych „normalnych rodzin”.

Niczym nie ró nili my si od innych. Mój ojciec był agentem ubezpieczeniowym, a matka
kierowniczk sekretariatu. W ka d niedziel chodzili my do ko cioła i ka dego lata
wyje d ali my cał rodzin na wakacje. Normalka... z małym wyj tkiem. Kiedy miałam
mniej wi cej dziesi lat, ojciec zacz ł przyciska swoje ciało do mojego. W rok pó niej
przyłapałam go na tym, e kiedy si ubierałam, podgl dał mnie przez dziur , któr zrobił
w cianie mojej sypialni. Kiedy zacz łam dojrzewa , stawał za mn i dotykał moich piersi.
Potem zaproponował mi, abym za pieni dze le ała naga na podłodze... tak aby mógł mnie
ogl da . Czułam si paskudnie, ale bałam si powiedzie nie. Nie chciałam wprawia go
w zakłopotanie. Nast pnie pewnego dnia wzi ł moj r k i poło ył j na swoim członku.
Byłam przera ona... Kiedy zacz ł pie ci moje narz dy płciowe, nie wiedziałam co robi i
po prostu robiłam to czego chciał.

Dla wiata zewn trznego ojciec Tracy był zwykłym, szanuj cym ycie rodzinne
m czyzn z klasy redniej. Obraz ten pogł biał zmieszanie Tracy. Wi kszo rodzin, w
których popełniono kazirodztwo, zachowuje pozory normalno ci przez całe lata, czasami
a do ko ca.
Liz, atletycznie zbudowana, niebieskooka blondynka, wydawca kaset wideo, słu y
szczególnie dramatycznym przykładem rozd wi ku mi dzy pozorami zachowywanymi na
zewn trz a rzeczywisto ci :

Wszystko było takie nieprawdziwe. Mój ojczym był ciesz cym si powszechn
popularno ci pastorem naprawd du ej parafii. Ludzie, którzy w niedziel przychodzili do
ko cioła, po prostu przepadali za nim. Pami tam jak siedziałam w ko ciele i słuchałam
jego kazania o grzechu miertelnym. Chciałam po prostu wrzasn , e ten człowiek to
hipokryta. Chciałam wsta i przed całym ko ciołem za wiadczy , e ten cudowny
wybraniec Boga pieprzy swoj trzynastoletni pasierbic !

Liz, podobnie jak Tracy, pochodziła z pozornie wzorcowej rodziny. Jej s siedzi byliby
zaszokowani odkryciem tego, co robi ich pastor. Jednak e nie było nic niezwykłego w
fakcie, e piastował pozycj ł cz c si z moralnym przewodnictwem, autorytetem i
zaufaniem. Presti owy zawód czy stopie doktorski nie hamuj kazirodczych odruchów.

103
Jak to mogło w ogóle si zdarzy ?

Jest wiele kontrowersyjnych teorii dotycz cych klimatu w rodzinie oraz roli jak odgrywaj
inni członkowie rodziny. Jednak e moje do wiadczenie wskazuje, e jeden czynnik
zawsze si sprawdza: kazirodztwo po prostu nie zdarza si w rodzinach otwartych,
kochaj cych si i komunikuj cych si ze sob . Kazirodztwo zdarza si natomiast w
rodzinach, gdzie istnieje du y stopie uczuciowej izolacji, brak otwarto ci, niezaspokojone
potrzeby, napi cia oraz brak wzajemnego szacunku. Kazirodztwo mo e by odbierane
jako całkowity rozpad rodziny. Ale to napastnik i tylko napastnik dopuszcza si seksualnej
przemocy. Tracy opisała, jak to wygl dało u niej w domu:

Nigdy nie rozmawiali my o tym co czujemy. je li co mnie martwiło, po prostu chowałam

to w sobie. Pami tam, jak mama tuliła mnie, kiedy byłam mała. Jednak e nigdy nie
widziałam adnego uczucia mi dzy matk a ojcem. Robili my ró ne rzeczy razem jako
rodzina, ale nie było mi dzy nami prawdziwej blisko ci. Wydaje mi si , e tego wła nie
szukał mój ojciec. Czasami pytał mnie, czy nie mógłby mnie pocałowa , a ja mówiłam, e
nie chc tego. Potem błagał mnie i mówił, e nie zrobi mi krzywdy i e chce po prostu by
blisko mnie.

Tracy nie przyszło do głowy e je li jej ojciec czuł si samotny i sfrustrowany miał te inne
mo liwo ci wyboru, a nie tylko napastowanie własnej córki. Jak wielu napastników, ojciec
Tracy zwrócił si do rodziny, do swojej córki, próbuj c zrekompensowa sobie
deprywacj . Takie spaczone wykorzystanie dziecka dla zaspokojenia emocjonalnych
potrzeb dorosłego łatwo mo e przybra zabarwienie seksualne, je li człowiek dorosły nie
potrafi kontrolowa swoich odruchów.

Ró ne oblicza przymusu

Charakterystyczn cech zwi zku rodzic - dziecko, jest ogrom psychologicznego

przymusu. Ojciec Tracy nie musiał zmusza swojej córki do kontaktów seksualnych.

Zrobiłabym wszystko, aby go uszcz liwi . Zawsze byłam przera ona, kiedy robił to ze
mn ale przynajmniej nigdy nie stosował przemocy.

104
Takie ofiary jak Tracy, które nie były fizycznie przymuszane, cz sto nie doceniaj krzywdy
jakiej doznały, poniewa nie zdaj sobie sprawy, e przemoc emocjonalna jest dokładnie
tak samo destrukcyjna jak przemoc fizyczna. Dzieci s z natury kochaj ce i ufne, staj si
wi c łatwymi celami dla potrzebuj cych, nieodpowiedzialnych dorosłych ludzi.
Emocjonalna słabo dziecka jest zwykle jedyn rzecz , jakiej niektórzy kazirodczy
napastnicy potrzebuj .
Inni agresorzy wzmacniaj swoj psychologiczn przewag gro bami cielesnych kar,
publicznego upokorzenia czy odej cia. Jedna z moich klientek miała siedem lat, kiedy
ojciec zagroził, e odda j do adopcji, je li nie podda si jego seksualnym daniom. Dla
małej dziewczynki gro ba, e nigdy nie zobaczy ju swojej rodziny czy przyjaciół, była
wystarczaj co przera aj ca, aby nakłoni j do zrobienia ka dej rzeczy.
Napastnicy dopuszczaj cy si kazirodztwa korzystaj z pogró ek równie po to, aby
zapewni sobie milczenie ofiary. Do najbardziej powszechnych pogró ek nale :
- Je li powiesz, zabij ci .
- Je li powiesz, zbij ci do krwi.
- Je li powiesz, mama si rozchoruje.
- Je li powiesz, ludzie pomy l e zwariowała .
- Je li powiesz, nikt ci nie uwierzy.
- Je li powiesz, mama b dzie bardzo zła na nas.
- Je li powiesz, znienawidz ci do ko ca ycia.
- Je li powiesz, wy l mnie do wi zienia i nie b dzie komu utrzyma rodziny.

Tego rodzaju gro by stanowi szanta emocjonalny, wykorzystuj l k i bezbronno

naiwnej ofiary.
Niezale nie od psychologicznego przymusu, wielu napastników ucieka si do przemocy
fizycznej by zmusi dziecko do poddania si kazirodztwu. Ofiary kazirodztwa rzadko s
obdarzane wzgl dami. Niektóre dzieci otrzymuj pieni dze lub podarunki, albo s
specjalnie traktowane, co tak e jest form przymusu. Jednak e wi kszo jest po prostu
poddawana emocjonalnej i fizycznej presji.
Liz przypomina sobie co si zdarzyło, kiedy próbowała opiera si swemu ojczymowi -
pastorowi:

Kiedy ko czyłam ju pierwszy etap szkoły redniej, nabrałam odwagi i powiedziałam mu,
e zadecydowałam, i musi przesta przychodzi w nocy do mojego pokoju. Wpadł w szał
i zacz ł mnie dusi . Potem zacz ł wrzeszcze , e Bóg nie chce, abym ja podejmowała
decyzje dotycz ce mnie samej. Bóg chce, aby to on za mnie decydował. Jakby to sam
Bóg chciał, abym uprawiała z nim seks; czy co podobnego. Kiedy przestał mnie dusi ,
nie mogłam ju prawie oddycha . Byłam tak przera ona, e pozwoliłam mu to robi i
wtedy, i pó niej te .

105
Dlaczego dzieci nic nie mówi ?

Dziewi dziesi t procent ofiar kazirodztwa nigdy nie przyznaje si nikomu do tego, co im
si zdarzyło lub co ma miejsce. Milcz nie tylko dlatego, e obawiaj si , i zostan
skrzywdzone, ale w du ej mierze dlatego, e obawiaj si rozpadu rodziny. w przypadku
gdyby rodzic miał kłopoty. Kazirodztwo mo e wywoływa przera enie, ale my l o
odpowiedzialno ci za rozbicie rodziny jest jeszcze gorsza. Wierno wobec rodziny jest
niezwykle pot n sił w yciu dzieci, bez wzgl du na to jak bardzo niezdrowe stosunki w
niej panuj .
Connie, lat 36, energiczna rudowłosa kobieta, agent kredytowy w du ym banku, była
klasycznym lojalnym dzieckiem. Jej l k, e mo e urazi ojca i straci jego miło , był
znacznie silniejszy ni pragnienie poszukania dla siebie pomocy:

Patrz c w przeszło , u wiadamiam sobie, e miał mnie zawsze wtedy kiedy chciał.
Powiedział mi, e byłby to koniec naszej rodziny, gdybym co komu powiedziała o tym,
co robimy, e moja matka wyrzuciłaby go i ja nie miałabym ju tatusia, i e odesłano by
mnie do domu dziecka, a cała rodzina by mnie znienawidziła.
W tych rzadkich przypadkach kiedy kazirodztwo wychodzi na jaw, rodzina bardzo cz sto
rozpada si . Z powodu rozwodu, post powania s dowego, usuni cia dziecka z domu, czy
te silnego stresu zwi zanego z publicznym o mieszeniem, wiele rodzin nie jest w stanie
przetrwa ujawnienia kazirodztwa. Nawet je li rozpad rodziny le y w najlepszym interesie
dziecka, dziecko niezmiennie czuje si za ten rozpad odpowiedzialne. Jest to kolejne
obci enie dla jego, ju i tak przytłaczaj cego, baga u emocjonalnego.

Przepa wiarygodno ci

Napastowane seksualnie dzieci wcze nie u wiadamiaj sobie, e ich wiarygodno jest
adna w porównaniu z wiarygodno ci napastnika. Nie ma znaczenia czy ojciec jest
alkoholikiem, chronicznym niebieskim ptaszkiem, czy te jest skłonny do stosowania siły;
w naszym społecze stwie człowiek dorosły jest niemal zawsze bardziej wiarygodny ni
dziecko. je li rodzic odniósł pewien sukces w yciu, przepa wiarygodno ci staje si
otchłani .
Dan, lat 45, in ynier lotnictwa, był seksualnie napastowany przez ojca pocz wszy od
pi tego roku ycia do momentu swojego wyjazdu do collegu:

Nawet kiedy byłem mały wiedziałem, e nigdy nie mog powiedzie nikomu o tym co robi
ze mn mój ojciec. Matka była całkowicie zdominowana przez niego i wiedziałem, e

106
nigdy, za nic w wiecie nie uwierzyłaby mi. Był powa nym biznesmenem, znał ka dego,
kogo warto było zna . Czy wyobra asz sobie mnie, jak próbuj przekona ludzi, e ten
wielki boss nakłania swojego sze cioletniego syna, aby zabawiał go w łazience prawie co
wieczór. Kto by mi uwierzył? Wszyscy my leliby, e chc wpakowa ojca w kłopoty, czy
co takiego. Po prostu nie mogłem wygra w tej walce.

Dan znalazł si w strasznej pułapce. Nie tylko był napastowany, ale był napastowany
przez rodzica tej samej płci. To pogł biło zarówno jego wstyd jak i przekonanie, e nikt mu
nie uwierzy.
Kazirodztwo ojciec - syn jest du o powszechniejsze ni wi kszo ludzi uwa a. Ojcowie ci
zwykle wydaj si by heteroseksualni, cho maj prawdopodobnie silne skłonno ci
homoseksualne. Nie chc c przyzna si do swoich prawdziwych uczu , próbuj stłumi
swoj homoseksualno wchodz c w zwi zki mał e skie i płodz c dzieci. Nie znajduj c
uj cia dla swoich prawdziwych seksualnych preferencji, ich stłumione odruchy pogł biaj
si , tak e w ko cu przezwyci aj mechanizmy obronne.
Napastowanie Dana przez ojca zacz ło si czterdzie ci lat temu, wtedy kiedy
kazirodztwo, podobnie jak homoseksualizm, było owiane niezrozumieniem i mitem. Jak
wi kszo innych ofiar kazirodztwa, Dan wyczuł beznadziejno podejmowania prób
szukania pomocy, poniewa wydawało si to niedorzeczne, e człowiek posiadaj cy
społeczny status jego ojca mógł popełni tak zbrodni . Rodzice, niezale nie od tego jak
bardzo s toksyczni, posiadaj monopol na władz i wiarygodno .

„Czuj si taka brudna”

Wstyd ofiary kazirodztwa nie da si z niczym porówna . Nawet bardzo młode ofiary
wiedz , e kazirodztwo musi zosta utrzymane w tajemnicy. Bez wzgl du na to czy
mówiono im, aby milczały czy te nie, wyczuwaj w zachowaniu napastnika, e to co robi,
jest zakazane i wstydliwe. Wiedz , e s gwałcone, nawet je li s za małe, aby rozumie
poj cie seksualno ci. Czuj si splugawione. Tak samo jak dzieci maltretowane
werbalnie i fizycznie, równie ofiary kazirodztwa win przypisuj sobie. Jednak e, w
przypadku kazirodztwa, poczucie winy jest pogł bione przez wstyd. Przekonanie, e „to
wszystko moja wina” nigdy nie jest tak silne jak w przypadku ofiar kazirodztwa.
Przekonanie to podsyca siln nienawi i wstyd wobec samego siebie. Oprócz
konieczno ci radzenia sobie z ka dorazowym popełnianiem kazirodztwa, ofiara musi
tak e uwa a , aby nie odkryto i nie przedstawiono jej jako osoby „splugawionej i
odra aj cej”.

Liz panicznie bała si ujawnienia prawdy.

107
Miałam zaledwie dziesi lat, a czułam si jak najgorszy flejtuch jaki kiedykolwiek istniał.
Naprawd chciałam donie na mojego ojczyma, ale bałam si , e ka dy, tak e moja
mama, mo e mnie za to znienawidzi . Wiedziałam, e ka dy pomy lałby, i jestem zła.
Nie mogłam znie my li, e patrzono by na mnie jak na ródło zła, mimo e tak wła nie
si czułam. Tak wi c, chowałam wszystko w sobie.

Trudno jest komu z zewn trz zrozumie dlaczego dziesi ciolatka, któr ojczym zmusza
do odbywania z nim stosunków, czuje si winna. Odpowied le y, oczywi cie, w niech ci
dziecka do postrzegania zaufanego rodzica jako kogo złego. Kto musi przyj win za
te haniebne, upokarzaj ce, przera aj ce akty, a poniewa osob t nie mo e by rodzic,
musi to by dziecko.
Poczucie bycia plugawym, złym i odpowiedzialnym za to wszystko staje si dla ofiar
kazirodztwa ródłem ogromnej psychologicznej izolacji. Czuj si one całkowicie
samotne, zarówno w rodzinie jak i w wiecie zewn trznym. My l , e nikt nie uwierzy w
ich straszliw tajemnic , jednak e ta tajemnica tak zaciemnia ich ycie, e cz sto
uniemo liwia im nawi zywanie przyja ni. Ta izolacja mo e tak e skłoni je do powrotu do
napastnika, który jest dla nich cz sto jedynym ródłem opieki, bez wzgl du na to jak
perwersyjnej.
Je li ofiara czerpie z kazirodztwa jak przyjemno , jej wstyd ulega spot gowaniu.
Niektórzy doro li, ofiary kazirodztwa, przypominaj sobie podniecenie seksualne jakie
czerpali z tego do wiadczenia, pomimo zam tu i za enowania. W przypadku takich ofiar
znacznie trudniej jest pó niej pozby si poczucia odpowiedzialno ci. Tracy rzeczywi cie
miała podczas tych aktów orgazmy. Wyja niała:

Wiedziałam, e to jest złe, ale było to przyjemne. Facet był prawdziwym łajdakiem, e robił
to ze mn , ale ja jestem tak samo winna jak on, poniewa to mi si podobało.

Tak sam wypowied słyszałam ju wcze niej, ale ta znowu mnie poruszyła.
Powiedziałam Tracy to, co mówiłam innym:

Nie ma w tym nic złego, e lubiła stymulowanie. Twoje ciało jest biologicznie tak
zaprogramowane, aby podobały ci si takie uczucia. Jednak e fakt, e czuła
przyjemno nie sprawia, e to, co on robił, było słuszne, a ty była zła. Cały czas była
ofiar . To on odpowiadał, jako dorosły człowiek, za kontrolowanie swoich odruchów, bez
wzgl du na to co ty czuła .

Istnieje jeszcze inne poczucie winy charakterystyczne dla wielu ofiar kazirodztwa:
odsuni cie ojca od matki. Ofiary kontaktów ojciec - córka: cz sto mówi o tym, e czuły
si jak jego „druga kobieta”. To oczywi cie. sprawiało, e trudniej im było szuka pomocy
u jedynej osoby, od której mogły si jej spodziewa - u matki. Zamiast tego czuły, e
zdradzaj matk , dodaj c w ten sposób kolejn warstw winy do swojego wewn trznego
wiata.

108
Szalona zazdro : „nale ysz do mnie”

Kazirodztwo ł czy ofiar z agresorem w absurdalny i silny sposób - szczególnie w

przypadku kazirodztwa ojciec-córka. Ojciec cz sto ma obsesj dotycz c córki i jest
szalenie zazdrosny o jej chłopców. Mo e j bi , lub słownie zniewa a dla podkre lenia
komunikatu, e ona nale y tylko do jednego m czyzny - do tatusia.
Obsesja ta w sposób dramatyczny wykrzywia normalne etapy rozwoju, w dzieci stwie i
wieku dorosłym. Zamiast stopniowo uniezale nia si od rodzicielskiej kontroli, ofiara
kazirodztwa coraz bardziej wi e si z napastnikiem.
W przypadku Tracy, wiedziała ona, e zazdro ojca była szalona, ale nie widziała jak
była okrutna i poni aj ca, poniewa myliła j z miło ci . W ród ofiar kazirodztwa
powszechne jest bł dne pojmowanie obsesji jako miło ci. To nie tylko drastycznie
zmniejsza ich zdolno zrozumienia, e s ofiarami, ale mo e tak e wywrze niszcz cy
wpływ na ich oczekiwania odno nie miło ci w ich pó niejszym yciu.
Wielu rodziców do wiadcza pewnego niepokoju kiedy ich dzieci zaczynaj umawia si i
wi za z lud mi spoza rodziny. Jednak e kazirodczy ojcowie prze ywaj ten normalny
etap rozwoju jako zdrad , odrzucenie, niewierno , a nawet opuszczenie. Reakcja ojca
Tracy była typowa - w ciekło , oskar enia i kara:

Czekał na mnie, kiedy byłam na randce a kiedy wracałam do domu, dawał mi bur . W
niesko czono pytał mnie z kim wychodz , co z nim robi , gdzie pozwalam si dotyka i
czy pozwalam mu wkłada j zyk w moje usta. Je li przyłapał mnie jak całowałam si z
chłopakiem na dobranoc, wybiegał przed dom krzycz c „dziwka” przep dzał chłopaka.

Kiedy ojciec Tracy obrzucał j wstr tnymi i obra liwymi wyzwiskami, robił to, co robi wielu
kazirodczych ojców: oczyszczał siebie ze zła, zepsucia i winy, projektuj c to na Tracy. Inni
napastnicy przywi zuj swoje ofiary czuło ci powoduj c, e znacznie trudniej jest
dziecku zanalizowa sprzeczne uczucia winy i miło ci.

„Jeste całym moim yciem”

Doug, lat 46, szczupły, nerwowy m czyzna pracuj cy jako mechanik, zgłosił si do mnie
z powodu ró nego rodzaju seksualnych kłopotów, mi dzy innymi powracaj cej impotencji.
Był napastowany przez matk pocz wszy od siódmego roku ycia a do czasu kiedy
przestał by nastolatkiem.

109
Pie ciła moje genitalia a do orgazmu, ale zawsze my lałem, e to nic takiego skoro nie
dochodziło do stosunku. Nakłaniała mnie do robienia z ni tego samego. Powiedziała mi,
e jestem jej całym yciem, a to jest szczególny sposób okazania mi jak mnie kocha. Ale
teraz, za ka dym razem kiedy zbli am si do kobiety, czuj , jakbym zdradzał matk .

Wielka tajemnica, jak Doug dzielił z matk ci le przywi zała go do niej. Jej chorobliwe
zachowanie mogło wprawia go w zakłopotanie, ale jej komunikat był jasny: ona była
jedyn kobiet w jego yciu. Komunikat ten był w du ym stopniu tak niszcz cy jak samo
kazirodztwo. W konsekwencji, kiedy próbował si oddzieli i stworzy dorosłe zwi zki z
innymi kobietami, poczucie niewierno ci i winy rujnowało jego emocjonalne dobre
samopoczucie oraz jego seksualizm.

Przykrywka wulkanu

Jedynym sposobem w jaki wiele ofiar radzi sobie z traum kazirodztwa we wczesnym
okresie ycia jest psychologiczne ukrycie jej poprzez zepchni cie okre lonych wspomnie
tak gł boko w pod wiadomo , e mog one nie ujawni si przez lata, albo nawet nigdy.
Wspomnienia kazirodztwa powracaj cz sto niespodziewanie przy okazji jakiego
yciowego wydarzenia. Miałam klientów, u których wspomnienia wywołane zostały
narodzinami dziecka, mał e stwem, mierci kogo z rodziny, wzmiank o kazirodztwie w
telewizji, lub te przebudzeniem si traumy w czasie snu.
Bardzo cz sto si zdarza, e te wspomnienia wracaj kiedy ofiara bierze udział w terapii
dotycz cej innego zagadnienia, chocia bywa i tak, e wiele ofiar nie wspomni o
kazirodztwie bez zach ty ze strony terapeuty.
Nawet kiedy wspomnienia ju si pojawi wiele ofiar wpada w panik i próbuje je
ponownie wyprze odmawiaj c im prawdziwo ci.
Jedno z najbardziej dramatycznych, emocjonalnych do wiadcze jakie miałam jako
terapeutka zwi zane było z Julie, lat 46, doktorem biochemii, która pracowała w du ym
centrum badawczym w Los Angeles. Julie zgłosiła si do mnie po jednym z moich
programów radiowych, w którym omawiałam problem kazirodztwa. Powiedziała mi, e
była napastowana przez swojego brata od ósmego do pi tnastego roku ycia.

Mam takie straszne urojenia, e umieram, e zwariowałam i ko cz ycie w zakładzie

psychiatrycznym. Ostatnio, wi kszo czasu sp dzam w łó ku z głow schowan pod
kołdr . Nie wychodz z domu oprócz wyj do pracy, tam te ledwie funkcjonuj . Wszyscy
naprawd martwi si o mnie. Wiem, e to wszystko zwi zane jest z moim bratem, ale po
prostu nie mog o tym mówi . Czuj jakbym w tym ton ła.

110
Julie była bardzo osłabiona. Najwyra niej znajdowała si na granicy
powa nego załamania. miała si histerycznie w jednym momencie, aby za
chwil wpa w spazmatyczne łkania. Ju prawie niekontrolowała emocji,
które j przytłaczały

Mój brat zgwałcił mnie po raz pierwszy kiedy miałam osiem lat. On miał wtedy czterna cie
i był, jak na swój wiek, naprawd silny. Potem sił wchodził na mnie przynajmniej trzy lub
cztery razy w tygodniu. Cierpiałam ból nie do zniesienia, tak e sama przestawałam by
sob . Teraz u wiadamiam sobie, e on naprawd musiał by szalony, poniewa
przywi zywał mnie do łó ka i torturował no ami, no yczkami, yletkami, rubokr tami,
wszystkim co znalazł. Jedynym sposobem, aby to przetrwa było udawanie, e przydarza
si to komu innemu.

Zapytałam Julie gdzie byli jej rodzice kiedy ten horror miał miejsce.

Nigdy nie powiedziałam rodzicom co Tommy robi ze mn , poniewa groził mi, e mnie
zabije, a ja wierzyłam mu. Mój tato był prawnikiem pracuj cym szesna cie godzin na
dob , ł cznie z weekendami, a mama była uzale niona od tabletek. adne z nich nigdy
nie opiekowało si mn . W czasie tych kilku godzin kiedy tato był w domu, chciał mie
cisz i spokój i oczekiwał ode mnie, e ja zajm si mam . Całe moje dzieci stwo wydaje
si by jedn wielk zamazan plam , na której nie ma nic oprócz bólu.

Julie została powa nie okaleczona. Obawiała si terapii, jednak e zdobyła si na odwag
przył czenia si do jednej z moich grup ofiar kazirodztwa. Przez nast pne kilka miesi cy,
pracowała ci ko, aby zaleczy rany po pełnych tortur gwałtach popełnionych na niej
przez brata. Jej zdrowie emocjonalne znacznie si poprawiło w czasie tych miesi cy i nie
czuła si ju jak linoskoczek balansuj cy na linie mi dzy histeri i depresj . Jednak e,
pomimo poprawy, intuicja podpowiadała mi, e czego tu brak.
Nadal co niejasnego i ukrytego czaiło si w jej wn trzu.
Pewnego wieczora przyszła na spotkanie grupy wygl daj c na roztrz sion .
Nagle przypomniało jej si co , co j przeraziło:

Kilka nocy temu ogarn ło mnie zupełnie wyra ne wspomnienie matki zmuszaj cej mnie
do uprawiania z ni seksu oralnego. Chyba naprawd wpadam w obł d. A mo e równie
wymy liłam sobie te wszystkie rzeczy z moim bratem. To nie mogło nigdy zdarzy si z
moj matk . Zgadza si , e cały czas była na prochach, ale ona po prostu nie mogła mi
tego zrobi . Zupełnie gubi si w tym, Susan. B dziesz musiała wsadzi mnie do szpitala.

Odpowiedziałam: „Kochanie, je li wymy liła sobie te wszystkie do wiadczenia z bratem,

jak to si stało, e pracuj c nad nimi zrobiła takie post py ze sob ?” To brzmiało dla niej
sensownie. Kontynuowałam:

111
„Wiesz o tym, e takie rzeczy najcz ciej nie pochodz z ludzkiej wyobra ni. Je li
przypominasz sobie ten incydent z matk teraz, to dlatego, e jeste silniejsza ni była -
jeste w stanie zaj si tym teraz.”
Powiedziałam Julie, e jej pod wiadomo bardzo j chroni. Gdyby przypomniała sobie
ten epizod kiedy była słaba, kiedy do mnie przyszła po raz pierwszy, mogłaby prze y
całkowite załamanie emocjonalne. Jednak e, poprzez prac w grupie, jej wiat
emocjonalny stał si bardziej stabilny i pod wiadomo uwolniła to stłumione
wspomnienie, poniewa Julie była ju gotowa da sobie z nim rad .
Niewiele osób mówi o kazirodztwie matka-córka, ale ja leczyłam przynajmniej tuzin takich
ofiar. Motywacj w tym przypadku jest groteskowe wykrzywienie potrzeby czuło ci,
fizycznego kontaktu i uczucia. Matki, które s zdolne do pogwałcenia w ten sposób
normalnej matczynej wi zi, s najcz ciej bardzo sfrustrowane, a cz sto równie
psychotyczne.
To wła nie zmagania Julie, aby stłumi wspomnienia doprowadziły j niemal do
załamania nerwowego. Jednak e, bez wzgl du na to jak bolesne i niepokoj ce były te
wspomnienia, ich uwolnienie stało si kluczem do stopniowego powrotu Julie do zdrowia.

Podwójne ycie

Ofiary kazirodztwa cz sto staj si bardzo zdolnymi dzieci cymi aktorami. W ich
wewn trznym wiecie jest tak du o terroru, chaosu, smutku, osamotnienia i izolacji, e
wielu buduje swoje fałszywe ja w odniesieniu do wiata zewn trznego, po to aby
zachowywa si tak, jakby wszystko było wspaniale i normalnie. Tracy opowiadała o
swoim „jak gdyby” drugim ja ze szczególn wnikliwo ci :

Czułam si jakbym była dwiema osobami w jednym ciele. Przy moich znajomych, byłam
towarzyska i przyjacielska. Ale jak tylko wracałam do naszego mieszkania, stawałam si
zupełnym odludkiem. Miewałam napady płaczu, które nie mogły si sko czy . Nie
znosiłam spotka rodzinnych, poniewa musiałam udawa , e wszystko jest w porz dku.
Nie masz poj cia jak ci ko mi było przez cały czas odgrywa te dwie role. Czasami
czułam jakby nie zostało we mnie ani grama siły.

Dan, tak e zasłu ył na Oskara. Opisywał:

Czułem si bardzo winny za to, co ojciec robił ze mn wieczorem. Naprawd czułem si

jak przedmiot; nienawidziłem siebie. Ale odgrywałem swoj rol szcz liwego chłopca i
nikt z rodziny niczego si nie domy lał. Potem, nagle, przestałem marzy . Przestałem
nawet płaka . Udawałem, e jestem szcz liwym dzieckiem. Byłem klasowym klaunem,

112
dobrze grałem na pianinie. Lubiłem rozbawia innych... robiłem wszystko, aby ludzie
mnie lubili. Ale w rodku, byłem cały zbolały. Zanim sko czyłem trzyna cie lat zacz łem w
tajemnicy upija si .

Zabawiaj c innych ludzi, Dan mógł mie pewne poczucie akceptacji i spełnienia. Ale
poniewa , jego prawdziwe ja prze ywało straszliw udr k , do wiadczał bardzo mało
prawdziwej przyjemno ci. To jest cena, jak płaci si za ycie w kłamstwie.

Milcz cy partner

Napastnik i ofiara odgrywaj udane przedstawienia, aby utrzyma swoj tajemnic

wewn trz domu. Ale co dzieje si z drugim rodzicem?
Kiedy zacz łam prac z dorosłymi, którzy jako dzieci byli napastowani seksualnie,
odkryłam, e wiele ofiar kontaktów ojciec - córka zdawało si by bardziej zagniewanych
na matk ni na ojca. Wiele z nich torturowało siebie pytaniem, pozostaj cym cz sto bez
odpowiedzi: w jakim stopniu ich matki zdawały sobie spraw , e pod ich dachem ma
miejsce kazirodztwo. Sporo osób było przekonanych, e matki musiały co wiedzie ,
poniewa w niektórych przypadkach dowody przemocy były zupełnie oczywiste. Inne były
prze wiadczone, e ich matki powinny były wiedzie , powinny były zauwa y zmiany w
zachowaniu córek, powinny były wyczu , e co jest nie tak, i powinny były orientowa si
e co si w rodzinie dzieje.
Tracy, która robiła wra enie osoby bardzo rzeczowej, opisywała, jak jej ojciec, agent
ubezpieczeniowy, stopniowo przechodził od podgl dania kiedy si rozbierała, do
pieszczenia jej narz dów płciowych. Płakała kilka razy kiedy mówiła o swojej matce:

Zawsze czuj zło na moj matk . Potrafiłam j jednocze nie kocha i nienawidzi . Oto
kobieta, która stale widziała mnie załaman , histerycznie płacz c w swoim pokoju i nigdy
nie powiedziała marnego słowa. Czy uwierzysz, e jak kolwiek matk przy zdrowych
zmysłach mo e nie dziwi , e jej własna córka przez cały czas płacze? Nie mogłam tak
poprostu powiedzie jej, co si dzieje, ale gdyby zapytała... kto wie. By mo e mimo
wszystko nie powiedziałabym jej. Bo e, jednak chciałabym, aby dowiedziała si , co on ze
mn robił.

Tracy wyraziła pragnienie, które słyszałam od tysi cy ofiar kazirodztwa:

- e w jaki sposób, kto , najlepiej ich matka, odkryje kazirodztwo bez udziału ofiary, bez
konieczno ci przechodzenia przez ból opowiadania.

113
Przyznałam Tracy; e jej matka była niewiarygodnie nieczuła na nieszcz cie córki, ale to
niekoniecznie znaczyło, e matka Tracy wiedziała co si dzieje.
Istniej trzy typy matek w kazirodczych rodzinach: te, które naprawd nie wiedz , te, które
by mo e wiedz i te, które na pewno wiedz .
Czy to mo liwe, aby matka yła w kazirodczej rodzinie i nie wiedziała? Kilka teorii
utrzymuje, e nie, e matka w jaki sposób wyczuje kazirodztwo w swojej rodzinie. Nie
zgadzam si z tym. Jestem przekonana, e niektóre matki naprawd nie wiedz .
Drugi typ to klasyczna milcz ca partnerka. Nosi ko skie okulary. lady kazirodztwa
istniej , ale ona woli je zignorowa próbuj c nieumiej tnie chroni siebie i swoj rodzin .
Trzeci typ zasługuje na najwi ksze pot pienie: matka, która od dziecka dowiaduje si o
przemocy i w aden sposób na to nie reaguje. Je li co podobnego ma miejsce, ofiara jest
podwójnie zdradzona.
Kiedy Liz miała trzyna cie lat, podj ła desperack prób powiedzenia matce o
nasilaj cych si seksualnych napa ciach ze strony ojczyma:

Czułam si naprawd złapana w pułapk . My lałam, e je li jej powiem, przynajmniej z

nim porozmawia. Dobry art. Niemal uton ła we łzach i powiedziała... Nigdy nie zapomn
jej słów: „Dlaczego mi to mówisz? Co chcesz mi zrobi ? yj z twoim ojczymem od
dziewi ciu lat. Wiem, e on nie mógłby tego zrobi . Jest pastorem. Wszyscy go szanuj .
Musiało ci si co przy ni . Dlaczego próbujesz zrujnowa moje ycie? Bóg ci ukarze.”
Nie mogłam w to uwierzy . Ju samo powiedzenie jej tego wszystkiego tyle mnie
kosztowało, a ona po prostu zwróciła si przeciwko mnie. Sko czyło si na tym, e to ja j
zacz łam uspokaja .

Liz zacz ła płaka . Przytulałam j przez tych kilka minut, kiedy powtórnie prze ywała ból i
smutek z powodu bardzo typowej reakcji matki na prawd . Matka Liz była klasyczn
milcz c , partnerk - pasywn , zale na i infantylna. Była silnie skoncentrowana na swoim
własnym przetrwaniu i utrzymaniu rodziny w nienaruszonym stanie. W rezultacie, musiała
zaprzecza wszystkiemu, co mogło zachwia rodzinn łodzi .
Wielu milcz cych partnerów było w dzieci stwie równie maltretowanych. Cierpi oni z
powodu niskiego poczucia własnej warto ci i mog odtwarza stresy własnego
dzieci stwa. Zazwyczaj ka dy konflikt, który zagra a istniej cemu stanowi rzeczy
przytłacza ich, poniewa nie chc stawia czoła swoim l kom i poczuciu zale no ci. jak
cz sto si to zdarza?, Liz sama wzi ła si w gar , aby uczuciowo zaopiekowa si
matk , chocia to wła nie Liz najbardziej potrzebowała wsparcia.
Nieliczne matki rzeczywi cie popychaj swoje córki do kazirodztwa. Debra, uczestniczka
spotka tej samej grupy kazirodczej co Liz, opowiedziała szczególnie szokuj c histori :

Ludzie mówi mi, e jestem ładna - wiem, e m czy ni zawsze mi si przygl daj - ale
wi kszo ycia prze yłam my l c, e wygl dam jak siostra Frankensteina. Zawsze
czułam si oble na, wiesz, odra aj ca. To co zrobił mi ojciec było bardzo złe, ale to co
rzeczywi cie mnie zraniło to zachowanie matki. Ona była po rednikiem. To ona ustalała
czas i miejsce, a czasami nawet trzymała moj głow na kolanach, kiedy on to robił.

114
Wci błagałam j , eby nie zmuszała mnie do robienia tego, ale ona mówiła, „Prosz ,
kochanie, zrób to dla mnie. Ja mu nie wystarczam, i je li ty nie dasz mu tego czego chce,
znajdzie jak inn kobiet . A wtedy my znajdziemy si na ulicy”. Próbuj zrozumie
dlaczego robiła to, co robiła, ale mam dwoje własnych dzieci i wydaje mi si , e jest to
najbardziej niepoj ta rzecz jak mo e kiedykolwiek zrobi matka.

Wielu psychologów jest przekonanych, e milcz ce partnerki przekazuj swoj rol ony-
matki swoim córkom. Jest to z pewno ci prawd równie w przypadku matki Debry,
chocia rzecz wyj tkow jest to, e to przekazanie roli odbywało si tak jawnie.
Z moich terapeutycznych do wiadcze wynika, e wi kszo milcz cych partnerów nie
odst puje swojej roli, ale raczej zrzeka si swojej osobistej władzy. Zazwyczaj matki nie
nakłaniaj córek, aby te zaj ły ich miejsce, ale pozwalaj , aby one same i ich córki zostały
zdominowane przez napastnika. Ich l ki i potrzeba zale no ci okazuj si by silniejsze
ni instynkt macierzy ski. W ten sposób pozostawiaj swoje córki bez opieki.

Spu cizna kazirodztwa

Ka dy dorosły człowiek, który jako dziecko był napastowany, przenosi z dzieci stwa w
ycie dorosłe poczucie, e jest beznadziejnie nieadekwatny, zły i prawdziwie zepsuty.
Wszystkie dorosłe ofiary kazirodztwa, bez wzgl du na to jak ró ne mo e si pozornie
wydawa ich ycie, dziel ze sob spu cizn trzech tragicznych uczu b d cych
wynikiem tej zbrodni: zbrukania, zepsucia oraz poczucia własnej inno ci. Te trzy uczucia
silnie wykrzywiły ycie Connie. Tak to opisuje:

Kiedy chodziłam do szkoły czułam si tak, jakbym miała wypisane na czole „ofiara
kazirodztwa”. Nadal, i to bardzo cz sto, wydaje mi si , e ludzie s w stanie zajrze wgł b
mnie i zobaczy jaka jestem odra aj ca. Po prostu ja nie jestem taka jak inni ludzie. Nie
jestem normalna.

W trakcie mojej wieloletniej praktyki wielokrotnie zetkn łam si z tym jak inne ofiary
kazirodztwa opisywały, e czuj si jak „dwugłowe ciel ”, „przybysz z obcej planety”,
„zbieg z zakładu dla wirów”, czy te „gorszy od najgorszego ludzkiego miecia jaki tylko
jest na tej ziemi”.

Kazirodztwo jest rodzajem psychologicznego raka. Nie jest nieuleczalne, ale leczenie jest
konieczne i czasami bolesne. Connie dopu ciła, aby tocz cy j rak był nieleczony przez

115
ponad dwadzie cia lat. Zebrał on straszliwe niwo odciskaj c si na jej yciu, zwłaszcza
emocjonalnym.

„Nie wiem jak to jest w zwi zku pełnym miło ci”

W przypadku Connie wstr t do siebie samej sprawił, e prze yła cał seri poni aj cych
zwi zków z m czyznami. Poniewa jej pierwszy zwi zek z m czyzn (jej ojcem).
obejmował zdrad i wykorzystywanie, miło i przemoc były w jej umy le ci le
powi zane ze sob . Jako osoba dorosła przyci gała m czyzn, którzy umo liwiali jej
odtworzenie znajomego scenariusza. Zdrowy zwi zek, poł czony z wzajemn trosk i
szacunkiem, Connie odczuwałaby jako co nienaturalnego, niezgodnego z jej obrazem
siebie.
Wi kszo ofiar kazirodztwa ma szczególne trudno ci z dorosłymi zwi zkami miłosnymi.
Je li przypadkowo osobie takiej uda si utworzy zwi zek oparty na miło ci, to zły duch
przeszło ci zwykle odbija na nim swe pi tno - zwłaszcza w sferze seksu.

Okradziony z seksualno ci

Trauma kazirodztwa powa nie wpłyn ła na mał e stwo Tracy z dobrym i kochaj cym
człowiekiem. Opowiadała mi:

Mój zwi zek z Dawidem rozpada si . Jest wspaniałym facetem, ale jak długo mo e to
znosi . Nasze współ ycie jest po prostu straszne. Zawsze takie było. Nawet nie chc ju
tego prze ywa . Nie znosz jak mnie dotyka. Chciałabym, aby seks nigdy nie istniał.

Bardzo cz sto zdarza si , e ofiara odczuwa wstr t na my l o seksie. Jest to normalna

reakcja na kazirodztwo. Współ ycie seksualne wi e si z niezatartym wspomnieniem
bólu i zdrady. W jej umy le wł cza si ta ma:
„Seks jest brudny, seks jest zły... robiłam okropne rzeczy kiedy byłam mała... je li teraz
powtórz te rzeczy, b d znowu czuła si zepsuta.”
Wiele ofiar wspomina o tym, e jest niezdolna do seksu bez nara ania si na
przywoływanie prze laduj cych ich scen z przeszło ci. Próbuj stworzy atmosfer

116
intymno ci z kim , na kim im zale y, ale w ich umysłach wyra nie od ywaj pierwotne
traumy kazirodztwa. Podczas współ ycia, doro li, którzy byli ofiarami, cz sto widz lub
słysz w tym samym pokoju swoich napastników. Sceny z przeszło ci uaktywniaj
wszystkie negatywne uczucia na temat ich samych, i ich seksualno syczy jak polewany
wod ogie .
Inne ofiary kazirodztwa, tak jak Connie, posługuj si swoj seksualno ci dla oczerniania
siebie, poniewa wyrosły w przekonaniu, e nadaj si tylko do uprawiania seksu.
Chocia sypiały z setkami m czyzn w zamian za troch uczucia, to wiele z tych ofiar
nadal czuje odraz do seksu.

„Dlaczego dobre uczucia sprawiaj e czuj si le?”

Ofiara, której jako osobie dorosłej udało si osi gn seksualn wra liwo i
orgazmiczno (a wielu si to udaje) mo e nadal obwinia siebie za swoje seksualne
odczucia, z trudem lub w ogóle nie czerpi c z nich przyjemno ci. Poczucie winy mo e
zmieni uczucia pozytywne na złe.
Odwrotnie ni Tracy Liz była bardzo wra liwa seksualnie, jednak e duchy przeszło ci
były, w jej przypadku, nie mniej natr tne.

Mam mnóstwo orgazmów. Uwielbiam współ ycie na wszystkie mo liwe sposoby.

Zaczynam czu si naprawd le dopiero potem. Jestem bardzo przygn biona. Kiedy
wszystko jest sko czone, nie chc eby on mnie przytulał ani dotykał... po prostu chc ,
aby facet zostawił mnie w spokoju. On tego nie rozumie. Kilka razy kiedy współ ycie było
szczególnie dla mnie przyjemne, wyobra ałam sobie potem, e morduj sama siebie.

Chocia Liz do wiadczała przyjemno ci seksualnej, nadal odczuwała nienawi do samej

siebie. W rezultacie, musiała odpokutowa za t przyjemno karz c sam siebie, do tego
stopnia, e wyobra ała sobie własne samobójstwo. Było to tak, jakby te
samoupokarzaj ce uczucia i fantazje mogły w jaki sposób zrekompensowa jej
„grzeszne” i „wstydliwe” podniecenie seksualne.

„Nie potrafi ukara siebie dostatecznie mocno”

W poprzednim rozdziale widzieli my jak ofiary przemocy fizycznej obracaj swój ból i
w ciekło przeciwko sobie - lub, w niektórych przypadkach, przeciwko innym. Ofiary
kazirodztwa maj tendencj wykorzystywania tych samych wzorców, uwalniaj c swoj
stłumion w ciekło i niewyra ony smutek na wiele mo liwych sposobów.

117
Depresja jest niezwykle powszechnym wyrazem stłumionych konfliktów kazirodczych.
Obejmuje ró ne stany pocz wszy od bli ej nieokre lonego przygn bienia, a do prawie
całkowitej dr twoty.
Wyj tkowo wiele ofiar kazirodztwa, szczególnie kobiety pozwala sobie w wieku dorosłym
na otyło . Nadwaga słu y ofierze do dwóch wa nych celów: 1) wyobra a sobie ona, e
b dzie to utrzymywa m czyzn z dala od niej, i 2) masa ciała tworzy fałszyw iluzj siły i
pot gi. Wiele ofiar jest przera onych kiedy zaczynaj traci na wadze, poniewa sprawia
to, e czuj si znowu bezradne i słabe.
Powtarzaj ce si bóle głowy s równie powszechne w ród ofiar kazirodztwa. Te bóle s
nie tylko fizyczn manifestacj stłumionej w ciekło ci i l ku, ale równie form
samokarania.
Wiele ofiar kazirodztwa zatraca si w oparach alkoholu i narkotykach. Przynosi to
chwilowe zagłuszenie poczucia zagubienia i pustki. Jednak e ta zwłoka w stawianiu czoła
problemowi przedłu a tylko cierpienie ofiary.
Du a liczba ofiar kazirodztwa szuka dla siebie kary w wiecie w ogóle.
Sabotuj swoje zwi zki, domagaj c si kary od tych, których kochaj . Sabotuj siebie
samych w pracy, domagaj c si kary od kolegów czy te pracodawców. Niektórzy
popełniaj okrutne zbrodnie, domagaj c si ukarania przez społecze stwo. Inni zajmuj
si prostytucj , domagaj c si kary ze strony str czycieli, kochanków - czy nawet od
samego Pana Boga.

„Tym razem b dzie lepiej”

Zaskakuj cym paradoksem jest fakt, e tak wiele ofiar kazirodztwa, bez wzgl du na to jak
bolesne było ich ycie, nadal przywi zanych jest do swoich toksycznych rodziców. Cho
ból zadali im wła nie rodzice, ofiary nadal zwracaj si do nich w poszukiwaniu ulgi.
Bardzo trudno jest dorosłemu człowiekowi b d cemu ofiar kazirodztwa porzuci mit o
szcz liwej rodzinie.
Jedn z najpot niejszych pozostało ci po kazirodztwie jest nieko cz ce si
poszukiwanie cudownego klucza, który otworzy drogocenn skrzynk pełn rodzicielskiej
miło ci i aprobaty. Poszukiwania te s jak emocjonalne lotne piaski, wci gaj ofiar w
wiat niemo liwych do spełnienia marze i nie pozwalaj , by ich ycie toczyło si swym
własnym torem.
Liz podsumowała to w ten sposób:

Nadal my l , e pewnego dnia wyci gn r k i powiedz , „Uwa amy, e jeste cudowna i

kochamy ci tak jaka jeste ”. Chocia wiem przecie , e mój ojczym napastował
dziecko, a matka wybrała jego i nie broniła mnie... to wygl da to tak jakbym to ja
potrzebowała ich przebaczenia.

118
Najzdrowszy członek rodziny

Wiele osób jest zaskoczonych, kiedy mówi , e ofiary kazirodztwa, z którymi pracuj , s
zwykle najzdrowszymi członkami swych rodzin. Ofiara przecie ma jakie symptomy
chorobowe - samooskar anie si , depresja, zachowania destrukcyjne, problemy
seksualne, próby samobójcze, nałogi - natomiast reszta rodziny cz sto wydaje si by
pozornie zdrowa.
Jednak e mimo to, to zwykle ofiara ma ostatecznie najpełniejszy obraz prawdy. To ona
została zmuszona do po wi cenia siebie dla ukrycia szale stwa i napi w systemie
rodzinnym. To ona przez całe swoje ycie d wigała rodzinn tajemnic . To ona yła w
straszliwym emocjonalnym bólu po to, aby utrzyma mit dobrej rodziny. Ale z powodu
tego bólu i prze ywanych konfliktów ofiara jest zwykle pierwsz osob , która szuka
pomocy. Natomiast jej rodzice prawie zawsze b d blokowani swoimi zahamowaniami i
mechanizmami obronnymi. Uciekaj od konfrontacji z rzeczywisto ci .
Dzi ki terapii wi kszo ofiar jest w stanie odzyska poczucie własnej godno ci i siły.
Rozpoznanie problemu i poszukiwanie pomocy jest oznak nie tylko zdrowia, ale tak e ich
odwagi.

Rozdział 8:

Dlaczego rodzice tak si zachowuj ?

System rodzinny

Wszyscy zostali my ukształtowani w tyglu zwanym rodzin . W ostatnich latach

przekonano si , e rodzina to nie tylko grupa osób pozostaj cych w okre lonych
wzajemnych relacjach. Jest to system, grupa wzajemnie powi zanych z sob ludzi, z
których ka dy oddziałuje silnie na pozostałych, cz sto w sposób ukryty. A wi c rodzina to
skomplikowana sie miło ci, zazdro ci, dumy, zmartwie , rado ci, winy - nieustanne
falowanie, przypływy i odpływy ludzkich emocji w najszerszej gamie. Emocje te pojawiaj
si nieoczekiwanie, jakby wypływały nagle z czarnej morskiej gł biny. S efektem

119
rodzinnych postaw, sposobów wzajemnego postrzegania si i wzajemnych stosunków. Z
rodzin jest jak z morzem, niewiele mo na zobaczy , gdy patrzy si na jego powierzchni .
Dopiero gdy si gasz gł biej, gdy zanurzasz si w jego to , jeste w stanie dotrze do jego
tajemnic.
System twojej rodziny był całym twoim wiatem, kiedy byłe mały. Podejmowałe swoje
dzieci ce decyzje - zwi zane z twoim poczuciem to samo ci i sposobem zachowywania
si wobec innych - w oparciu o to, jak system rodzinny uczył ci widzie wiat. je eli
miałe toksycznych rodziców, to prawdopodobnie podejmowałe decyzje w rodzaju: „Nie
mog nikomu ufa ”; „Nie jestem tego wart, aby si o mnie troszczono” albo „Nigdy
niczego nie osi gn ”. Te decyzje były autodestrukcyjne i musz ulec zmianie. jeste w
stanie zmieni te własne dzieci ce decyzje, - a zarazem zmieni swoje ycie. Przedtem
jednak musisz zrozumie , e to w jaki sposób odczuwasz, yjesz i to w co wierzysz,
zostało w przemo ny sposób ukształtowane przez system twojej rodziny.
Pami taj, twoi rodzice mieli równie rodziców. Toksyczny system rodziny jest jak ła cuch
pojazdów w karambolu na autostradzie - produkuje jedn spaczon generacj za drug .
System ten nie jest czym , co stworzyli twoi rodzice; jest on rezultatem zakamuflowanych
uczu , zasad, interakcji i przekona odziedziczonych po przodkach.

Przekonania: jest tylko jedna prawda

Je eli chcesz zrozumie gmatwanin i chaos systemu toksycznej rodziny, powiniene

najpierw przeanalizowa pogl dy panuj ce w twojej rodzinie, a w szczególno ci te z nich,
które determinuj sposób, w jaki rodzice współdziałaj i post puj w stosunku do dzieci i
to, jakich typów zachowa od swoich dzieci oczekuj . Jedna rodzina, na przykład, mo e
hołdowa przekonaniu, e uczucia dziecka s bardzo wa ne, a inna mo e uwa a , e
dziecko jest drugorz dnym członkiem rodzinnej społeczno ci. Takie przekonania
wyznaczaj nasze postawy, s dy i sposób postrzegania i s niewiarygodnie silne. One
wła nie ró nicuj dobro i zło, one odró niaj poprawne od niepoprawnego. One te
determinuj nasze relacje z innymi, warto ci moralne, wykształcenie, sfer seksualn ,
karier zawodow , gusta, warto ci etyczne, sfer finansow . One te kształtuj
zachowania w rodzinie.
Rozs dni, dojrzali i troskliwi rodzice b d brali pod uwag uczucia i potrzeby wszystkich
członków rodziny. Zapewni solidne podstawy dla rozwoju dziecka i jego pó niejszej
niezale no ci. Przekonania te przejawiaj si w takich wypowiedziach jak: „Dziecku te
wolno zaprotestowa ”, „Nie mo na celowo rani dziecka”, „Dzieci powinny wiedzie , e
maj prawo do popełniania bł dów”.
Przekonania toksycznych rodziców na temat dzieci prawie zawsze uwidaczniaj ich
koncentracj na samych sobie i na zaspokajaniu swych potrzeb. Uwa aj oni, e „Dzieci
powinny we wszystkim podporz dkowa si rodzicom”; „S tylko dwa sposoby
post powania, mój sposób i zły sposób”; albo „Dziecko powinno by zauwa ane, ale nie
trzeba go słucha ”. Takie typy przekona formuj grunt, na którym wyrastaj toksyczni
rodzice.

120
Toksyczni rodzice przeciwstawiaj si zewn trznej rzeczywisto ci, która stanowi
wyzwanie dla ich przekona . Zamiast si zmienia , rozwijaj swój spaczony pogl d na
rzeczywisto , aby w ten sposób jeszcze mocniej utwierdza si w przekonaniach, którym
do tej pory hołdowali. Niestety, dzieci nie maj na tyle do wiadczenia, aby dokona
rozró nienia pomi dzy rzeczywisto ci prawdziw a rzeczywisto ci spaczon . zatem
dzieci toksycznych rodziców wzrastaj przejmuj c ich spaczone przekonania, które
wnosz bez modyfikacji w swoje własne dorosłe ycie.
Istniej dwa typy przekona : wypowiedziane i niewypowiedziane. Przekonania
wypowiedziane s wyra ane b d przekazywane bezpo rednio. S zewn trzne. Mo na je
słysze . Wypowiedziane przekonania przyjmuj cz sto form porady wyra anej w
słowach: „powiniene ”, „nale y”, „uwa a si ...”.
Tak wyra ane przekonania góruj nad nami stanowi c punkt odniesienia w naszych
zmaganiach z dorosłym yciem. Chocia te przekonania mogły sta si cz ci nas, to
fakt, e s wyra ane werbalnie sprawia, e mo na je zbada i, by mo e, odrzuci na
rzecz przekona , które s w naszym yciu bardziej istotne.
Na przykład odziedziczone po rodzicach przekonanie, e rozwód jest czym złym, mo e
sprawi , e córka pozostawa b dzie w zwi zku pozbawionym miło ci. Ale takiemu
przekonaniu mo na si przeciwstawi . Córka mo e sama sobie zada pytanie: „Co jest
złego w rozwodzie?” I próba odpowiedzi na to pytanie mo e doprowadzi j do odrzucenia
przekonania odziedziczonego po rodzicach.
Nie jest jednak łatwo odrzuci przekonania, o których nawet nie wiesz, e istniej .
Przekonania niewypowiedziane mog dyktowa wiele istotnych zało e dotycz cych
ycia w ogóle. Istniej one poza poziomem wiadomo ci. S to przekonania, które
zostały wszczepione poprzez sposób, w jaki twój ojciec traktował matk , mog by
efektem tego, jak które z rodziców traktowało ciebie. Takie przekonania stanowi wa ny
element tego, czego uczymy si poprzez obserwacj zachowa własnych rodziców.
Rzadko zdarzaj si rodziny, które zasiadaj wspólnie do obiadu, aby dyskutowa nad
przekonaniem, e: „Kobiety s obywatelami drugiej kategorii”; „Dzieci powinny po wi ca
si dla swoich rodziców”; „Dzieci s z natury złe”; albo „Dzieci powinny trwa w
nieadekwatno ci, aby rodzice mogli by im zawsze potrzebni”. Nawet je eli niektóre
rodziny zdaj sobie spraw , e prezentuj takie przekonania, to jedynie nieliczne z nich s
skłonne przyzna si do tego. Niewypowiedziane negatywne przekonania dominuj w
wielu rodzinach, w których rodzice s toksyczni, i niszcz co oddziałuj na ycie ich dzieci.
Michael, którego matka straszyła atakiem serca gdyby wyjechał, podaje znakomity
przykład takich niewypowiedzianych rodzicielskich przekona :

Przez lata czułem si jak zły syn, poniewa wyjechałem do Kalifornii i o eniłem si .
Rzeczywi cie uwierzyłem, e je eli nie przedkłada si rodziców ponad wszystko w yciu,
to jest si marnym synem. Moi rodzice nigdy nie przyszli i nie powiedzieli mi tego, jednak
odbierałem sk d przesłanie głosz ce t my l wyra nie i jasno. Rodzice mogli okropnie
traktowa moj on , ale ja nigdy nie stan łem w jej obronie. Ja rzeczywi cie wierzyłem,
e dzieci maj zawsze przyjmowa to, co wpajaj im rodzice. Uwa ano, e to ja miałem
zawsze płaszczy si przed nimi i wynagradza im szkody. Byłem ich nadwornym
błaznem.

121
Zachowanie rodziców Michaela dowodzi, e wyra ali oni przekonanie, i s jedynymi,
którzy maj prawa i przywileje. Nie mówi c nic, wszczepili synowi przekonanie, e licz
si tylko ich uczucia, a on istnieje tylko po to, aby czyni ich szcz liwymi. Te przekonania
dusiły Michaela; prawie zrujnowały jego mał e stwo.
Gdyby Michael nie poddał si terapii, prawdopodobnie przeniósłby swoje przekonania na
własne dzieci. Dzi ki terapii nauczył si rozpoznawa swoje niewypowiedziane
przekonania, co umo liwiło mu stawienie im czoła. Rodzice Michaela, jak wszyscy
toksyczni rodzice, zareagowali represyjnie: odebrali mu” swoj miło ”. Była to taktyka
maj ca na celu odzyskanie kontroli nad yciem syna. Dzi ki nowemu sposobowi
rozumienia swoich stosunków z rodzicami, Michael nie popadł ponownie w to samo.

„Kobiety nie potrafi przetrwa bez m czyzny, którzy si nimi

opiekuj ”

Kim - któr kontrolował jej humorzasty ojciec posługuj c si swymi zmiennymi nastrojami i
pieni dzmi - równie przyj ła wiele nigdy niewypowiedzianych przez rodziców przekona .
Kim obja nia to nast puj co:

Mój ojciec i matka byli okropnym mał e stwem. Matka miertelnie bała si ojca i jestem
pewna, e on j bił chocia wła ciwie nigdy tego sama nie widziałam. Wiele razy
pocieszałam j , gdy szlochała w łó ku i mówiła mi jak bardzo jest z ojcem nieszcz liwa:
Pytałam j wówczas, dlaczego nie opu ci go, a wtedy mówiła: „A czego ty ode mnie
chcesz? Nie mam zawodu, nie mog zosta bez tego wszystkiego, nie mog tego rzuci .
Czy wy dzieciaki chcecie, aby my znale li si na ulicy?”

Nie wiedz c o tym, matka Kim utwierdziła j w przekonaniu, które ju wcze niej
dziewczyna wyrobiła sobie na podstawie obserwacji zachowa ojca: e kobiety bez
m czyzny s bezradne. To przekonanie doprowadziło j do uzale nienia si od ojca
maj cego na ni silny wpływ, a cen za to była utrata poczucia własnej godno ci oraz
szansy na udany zwi zek z innym m czyzn .
Istnieje tyle rodzicielskich przekona , ilu jest rodziców. To one wła nie tworz szkielet
naszej intelektualnej percepcji wiata. Szkielet ten obrasta ciałem naszych uczu i
zachowa , ale to wła nie szkielet nadaje im kształt. Gdy toksyczni rodzice „wyposa ”
nas w spaczone przekonania, nasze uczucia i zachowania mog sta si równie
spaczone jak szkielet, który znajduje si pod nimi.

122
Normy wypowiedziane i niewypowiedziane

Z przekonaniami rodziców wi si okre lone normy. Podobnie jak rodzicielskie

przekonania, normy te wyłaniaj si stopniowo i stanowi manifestacj przekona . Pełni
rol wzmacniaj c i wyra ane s zwykle w formie nakazów i zakazów.
Na przykład panuj ce w rodzinie przekonanie, e ludzie powinni zawiera zwi zek
mał e ski tylko z wyznawcami tej samej religii, tworzy norm :, „Nie umawiaj si z kim
wyznaj cym inn religi ”; „Umawiaj si tylko z chłopcami, których widuje si w ko ciele”;
„Nie miej przyjaciół w ród takich osób, które zakochuj si w kim , kto wyznaje inn
wiar ”.
Tak jak przekonania, normy dziel si na wypowiedziane i niewypowiedziane. Normy
wypowiedziane mog by arbitralne, ale cechuj si du jednoznaczno ci : „Sp dzaj
wi ta Bo ego Narodzenia w domu” albo „Nie odpowiadaj impertynencko rodzicom”.
Poniewa s jasno wyra one, mo emy si im jako doro li przeciwstawi .
Natomiast niewypowiedziane normy rodzinne, s jak upiór okr caj cy nas w swe
niewidzialne sieci i daj cy lepego posłusze stwa. S niedostrzegalne, umiejscowione
poni ej poziomu wiadomo ci, na przykład:
„Nie osi gaj wi kszego sukcesu ni twój ojciec”; „Nie b d szcz liwszy ni twoja matka”;
„Nie yj własnym yciem”; „Nigdy nie przestawaj mnie potrzebowa ”; „Nie opuszczaj
mnie”.
Lee - trenerka tenisa, której matka miała ci gł potrzeb robienia czego dla córki - yła
trawiona przez szczególnie niszcz c niewypowiedzian norm . Matka umacniała t
norm za ka dym razem, gdy narzucała si pod pozorem pomocy. Kiedy proponowała
Lee towarzyszenie jej w podró y do San Francisco, sprz tała jej pokój, czy te przynosiła
obiad, to za ka dym razem kryło si pod tym przekonanie: „Moja córka potrzebuje mnie
tak długo, jak długo nie mo e si troszczy sama o siebie”. Te przekonanie zrodziło
norm : „Nie b d samodzielna”. Oczywi cie matka Lee nigdy nie wypowiedziała tych
słów, a gdyby j o to zapytano, z pewno ci zaprzeczyłaby, e chce, aby jej córka
pozostała bezradna. Ale jej zachowanie dokładnie podpowiadało Lee, w jaki sposób
uszcz liwi matk : pozosta zale n .
Ojciec Kim robił dokładnie to samo. Ustalał normy pozwalaj ce mu rz dzi yciem córki,
chocia nigdy tych norm nie wypowiedział. Dopóki Kim spotykała si z nieodpowiednim
m czyzn , dopóty trwała w ustawicznym powracaniu do ojca w poszukiwaniu wsparcia.
Dopóki potrzebowała jego aprobaty na wszystko, co tyczyło jej ycia, była posłuszna
niewypowiedzianej normie: „Nie doro lej, zawsze b d mał córeczk tatusia”.
Niewypowiedziane normy trzymaj nasze ycie w swoich ryzach. Aby je zmieni , musimy
najpierw je zrozumie .

123
Posłusze stwo bez wzgl du na wszystko

Je eli przekonania s ko cem, a normy stanowi ciało rodziny i jej systemu, wówczas
„ lepe posłusze stwo” staje si mi niem poruszaj cym rodzinne ciało.
lepo poddajemy si rodzinnym normom, poniewa , nieposłusze stwo wobec nich
oznacza zdrad . Wierno ojczy nie, ideały polityczne czy religia bledn w porównaniu z
sił rodzinnego posłusze stwa. Ta lojalno tkwi w nas wszystkich, wi e nas z nasz
rodzin i jej systemem, z naszymi rodzicami i ich przekonaniami. Ona wła nie czyni nas
posłusznymi rodzinnym normom. O ile te normy s sensowne, mog ukształtowa pewien
moralny i etyczny grunt niezb dny dla ka dego dziecka.
Ale w rodzinach toksycznych normy oparte s na spaczonym poj ciu ról i dziwacznym
postrzeganiu rzeczywisto ci. lepe posłusze stwo takim normom wiedzie do
destrukcyjnego, samowyniszczaj cego zachowania.
Kate, która była bita przez ojca, pokazuje jak trudno jest uwolni si z kieratu lepego
posłusze stwa.

Naprawd chc dobrze. Nie chc popada w depresj . I nie chc komplikowa moich
zwi zków. Nie chc wie takiego ycia, jakie wiod . Nie chc by zła i ci gle wyra a
skruch . Ale za ka dym razem kiedy próbuj zrobi dla siebie co dobrego, niszcz to. To
jest tak, jakbym bała si uwolni od bólu, tak jakby oba te uczucia były tym samym, jakby
to był jedyny sposób, w jaki mam si czu .

Kate była posłuszna normom ustanowionym przez upokarzaj cego j ojca:

„Pogód si z tym, e jeste zła”; „Nie b d szcz liwa”; „Zno ból”. Za ka dym razem
kiedy była bliska przeciwstawienia si tym normom, jej lojalno wobec rodziny okazywała
si znacznie silniejsza ani eli jej wiadome pragnienia. Musiała by posłuszna, a kiedy
była posłuszna, dawało jej to dobre samopoczucie, chocia było bolesne. Posłusze stwo
zdawało si by najprostszym rozwi zaniem.
Glenn równie był lojalny wobec swojej rodziny, kiedy zatrudnił ojca alkoholika we własnej
fabryce i dawał pieni dze matce. Był przekonany, e je li nie b dzie si opiekował
rodzicami, oni nie dadz sobie sami rady. Norm w jego rodzinie było: „Troszcz si o
innych bez wzgl du na to, ile miałoby ci to kosztowa ”. Glenn przeniósł t norm równie
do swojego mał e stwa. Był jej posłuszny, ustawicznie nios c pomoc ojcu, matce i onie
alkoholiczce.
Glenn przeciwstawiał si lepemu posłusze stwu, ale nie wierzył, e si od niego uwolni.

Oni nigdy nie ganili mnie kiedy byłem dzieckiem, ale w jaki sposób musiałem dba o
nich. Okropnie mnie to boli. Chocia tak wiele dla nich zrobiłem, niczego to nie zmieniło.
Nienawidz tego, ale nadal nie znam jeszcze innego sposobu post powania.

124
Pułapka posłusze stwa

Posłusze stwo, o którym tutaj mowa, nie jest posłusze stwem z wyboru, zreszt rzadko
kiedy jest to decyzja wiadoma. Jody - która stała si kompanem od kieliszka dla swojego
ojca kiedy miała 10 lat - nagle porzuciła terapi poniewa wzrastaj ca w niej wiadomo
zmuszała j do przeciwstawienia si przekonaniu, e jest zła. Łamała normy, które głosiły:
„Nie mów prawdy”; „Nie dorastaj i nie opuszczaj ojca” i „Nie nawi zuj zdrowych,
normalnych zwi zków”.
Na papierze normy te wydaj si idiotyczne. Któ byłby posłuszny zasadzie: „Nie miej
normalnych zwi zków”? Niestety dorosłe dzieci toksycznych rodziców wła nie tak
post puj . Pami taj, to s normy nie wiadome. Nikt nie zakłada przecie , e powinien
mie złe kontakty z lud mi, ale to nie powstrzymuje milionów ludzi przed ustawicznymi
działaniami prowadz cymi do złych układów.
Kiedy poprosiłam Jody, aby prze ledziła przekonania panuj ce w jej rodzinie i zastanowiła
si , w jaki sposób posłusze stwo wobec wypływaj cych z nich norm wpłyn ło na jej ycie,
poczuła si tak załamana, i postanowiła przerwa terapi . To tak jak gdyby mówiła:
„Moja potrzeba posłusze stwa wobec ojca jest wa niejsza, ni moja potrzeba
prawidłowego funkcjonowania”.
Nawet je eli oboje rodzice nie yj , ich dorosłe dzieci nadal honoruj system rodzinny Eli -
bogaty m czyzna, który ył jak biedak - zrozumiał po wielu miesi cach terapii, w jaki
sposób jego ojciec ci gle go kontroluje, nawet spoza grobu:

Jest to zdumiewaj ce, e cały strach i wina, które odczuwam kiedy tylko chc zrobi dla
siebie co miłego, wynika z obawy przed zdradzeniem ojca. Powodzi mi si dobrze. Nie
musz si martwi , e wiat si zawali. Ale ci gle to do mnie nie dociera. Głos ojca
dochodzi do mnie zza grobu i mówi mi, e moje sukcesy w interesach nie mog trwa
wiecznie, e ka da kobieta, z któr si umówi zrobi ze mnie głupca, e w interesach
zostan oszukany. I ja mu wierz . To mnie zdumiewa. Wygl da na to, e by biedakiem
jest moim sposobem na zachowanie ojca w ywej pami ci.

Poczucie satysfakcji jakie Eli czerpał ze wiadomo ci, e pozostaje lojalny wobec własnej
rodziny dochowuj c wierno ci przekonaniom ojca. „ ycie jest po to, aby je jako
cierpie , a nie po to aby si nim cieszy ”) i posłusze stwo wobec rodzinnych norm („Nie
tra pieni dzy”; „Nie ufaj nikomu”) okupywał tym, e prowadził ycie ubogie i niedaj ce mu
poczucia pełni.
lepe posłusze stwo wykształca wzorce naszych zachowa ju we wczesnym okresie
ycia i skutecznie nas chroni przed ucieczk od nich. Zazwyczaj istnieje powa ny konflikt
pomi dzy oczekiwaniami i wymaganiami naszych rodziców a tym, co rzeczywi cie
chcieliby my dla siebie samych. Niestety, nie wiadomy przymus posłusze stwa bardzo
cz sto przesłania nasze wiadome potrzeby i ch ci. Mo emy odrzuci nieu wiadamiane
destrukcyjne normy dopiero wtedy, gdy w pełni zdamy sobie z nich spraw i
wydob dziemy je na powierzchni . Tylko wówczas mo emy dokona wolnego wyboru,
gdy potrafimy jasno te normy dostrzec.

125
Nie wiem, gdzie ko czysz si ty, a gdzie zaczynam ja

Najprostsz i najbardziej dramatyczn ró nic pomi dzy prawidłow rodzin , a rodzin

toksyczn jest wolno , która dana jest poszczególnym członkom rodziny, by mogli
swobodnie wyra a siebie samych jako odr bne indywidualno ci. Rodziny prawidłowo
funkcjonuj ce zach caj poszczególnych swych członków do przejawiania swej
indywidualno ci, do osobistej odpowiedzialno ci i niezale no ci. Zach caj do rozwijania
zmysłu adekwatno ci i poczucia własnej godno ci.
Rodziny chore nie sprzyjaj indywidualnemu sposobowi wyra ania siebie.
Ka dy musi podporz dkowa si my lom i działaniom toksycznych rodziców. Promuj oni
swoiste stopienie, zamazanie granic osobowo ci, ujednolicenie wszystkich członków
rodziny. Poszczególnym członkom rodziny niezmiernie trudno jest si zorientowa , gdzie
ko czy si jeden z nich, a zaczyna drugi, a jednocze nie nie mog nie u wiadamia sobie
tego problemu. W swoich usiłowaniach zachowania wzajemnej cisłej wi zi członkowie
takiej rodziny tłamsz nawzajem swoj indywidualno .
W rodzinie autorytarnej płacisz rezygnacj z własnej odr bno ci za rzadkie chwile
poczucia, e jeste aprobowany i bezpieczny. Nie jeste w stanie na przykład zapyta
sam siebie: „Czy nie jestem dzi zbyt zm czony, aby zobaczy si wieczorem z rodzin ?”
Zamiast tego pytasz raczej: „Je li nie pójd , to czy tato nie wpadnie w zło i nie pobije
mamy? Czy mama nie upije si i nie wyjdzie? A mo e nie b d si do mnie przez miesi c
odzywa ?”. Zadajesz sobie takie pytania poniewa zdajesz sobie spraw z tego, jak
bardzo czujesz si odpowiedzialny, je eli dochodzi do takich sytuacji. Ka da decyzja,
któr podejmujesz, jest w zawiły sposób spleciona z rodzinnym tłem. Twoje uczucia,
zachowania, decyzje nie s ju twoimi własnymi. Nie jeste sob , jeste dodatkiem do
systemu twojej rodziny. Kiedy Fred postanowił jecha na narty, zamiast sp dzi wi ta
Bo ego Narodzenia z rodzin , próbował by sob , próbował uwolni si od systemu
swojej rodziny. Zamiast tego znalazł si w piekle. Jego matka i krewni potraktowali go jak
potwora, który sprofanował wi ta obarczaj c go win tak wielk , e pod jej ci arem
zarwałby si wagon kolejowy. Zamiast zje d a na nartach razem ze swoj ukochan , po
cudownych zboczach w Aspen, Fred siedział sam w hotelowym pokoju nerwowo
naciskaj c na widełki telefonu i desperacko pragn c przebaczenia za nieszcz cie, o
którego przysporzenie oskar ała go rodzina.
Kiedy Fred próbował zrobi co dobrego dla siebie - co co budziło dezaprobat rodziny -
ta odwracała si od niego. Stawał si on wspólnym wrogiem, burzycielem systemu.
Krewni atakowali go wówczas sw zło ci i oskar ali. Był tak silnie zwi zany z rodzin , e
dogł bne poczucie winy, jakie wtedy odczuwał, wystarczałoby przywoła go do porz dku.
W rodzinach takich, jak rodzina Freda, za poczucie własnej to samo ci oraz złudne
poczucie bezpiecze stwa dziecko płaci tłumieniem uczu . Rozwija w sobie potrzeb bycia
cz ci innych a zarazem chce, by inni członkowie rodziny byli cz stk jego samego. Nie
mo e znie my li o odrzuceniu. Ta potrzeba tłumienia uczu zostaje bezpo rednio
przeniesiona do jego zwi zków uczuciowych w dorosłym yciu.
Kim walczyła z t potrzeb po rozpadzie swego mał e stwa:

126
Chocia to mał e stwo nie było czym wspaniałym, to przynajmniej czułam si cz ci
kogo . I kiedy w ko cu wszystko si rozpadło i nagle zabrakło przy mnie m a, czułam si
przera ona. Czułam si tak, jakbym była niczym, tak jakbym nie istniała. My l , e jedynie
wówczas czuj si dobrze, kiedy jestem z m czyzn i on mówi mi, e jest mu dobrze.

Kiedy Kim była mała, pozostawała pod silnym, przygniataj cym j wpływem ojca. Dawało
jej to w tpliwe poczucie bezpiecze stwa. Za ka dym razem gdy próbowała oddzieli si
od ojca, znajdowała sposoby, aby stłumi w sobie pragnienie niezale no ci. Jako dorosła
ju kobieta nie potrafiła czu si bezpieczna, je eli nie była cz ci jakiego m czyzny, a
m czyzna ten nie był cz ci jej.
Takie tłumienie uczu doprowadza do niemal całkowitego uzale nienia si od aprobaty i
ocen innych osób. Kochankowie, przeło eni, przyjaciele czy nawet obcy ludzie staj si
substytutami rodziców. Doro li tacy jak Kim, którzy wychowali si w rodzinach, gdzie nie
było miejsca na indywidualno , z łatwo ci staj si niewolnikami cudzej aprobaty,
ustawicznie poszukuj cymi kolejnego potwierdzenia.

Rodzinna homeostaza

Przykład Michaela pokazał nam, e rodzina autorytarna potrafi podtrzymywa iluzj

miło ci i stabilno ci dopóty, dopóki nie podejmiemy próby odł czenia si , dopóki ka dy
przestrzega norm rodzinnych. Kiedy Michael zdecydował si opu ci rodzinny dom,
o eni si , zało y własn rodzin i prowadzi ycie oddzielnie od rodziców,
nie wiadomie zachwiał rodzinn równowag .
Ka da rodzina tworzy własn równowag , aby osi gn pewien rodzaj stabilno ci. Dopóki
jej członkowie współdziałaj w pewien wspólny dla wszystkich i daj cy si przewidzie
sposób, ta równowaga czy te homeostaza nie jest zachwiana.
Słowo równowaga implikuje spokój, pogod i porz dek. Ale w rodzinie toksycznej
utrzymanie równowagi jest podobne do ryzykownego ta ca na linie. W tych rodzinach
chaos jest sposobem na ycie, staje si jedyn rzecz na której mo na polega .
Wszystkie zachowania toksyczne, które omówili my - nawet maltretowanie i kazirodztwo -
słu podtrzymaniu tej niebezpiecznej rodzinnej równowagi. I rzeczywi cie toksyczni
rodzice cz sto przeciwdziałaj utracie homeostazy poprzez zwi kszanie chaosu.
Michael jest znakomitym tego przykładem. Gdyby jego matka mogła doprowadzi w
rodzinie do wystarczaj cego zamieszania, poczucie winy skłoniłoby syna do
doprowadzenia rodzinnych spraw do stanu pierwotnej równowagi. Uczyniłby wszystko,
aby przywróci równowag w rodzinie, nawet gdyby musiał podda własne ycie kontroli
rodziców. Im bardziej toksyczna rodzina, tym łatwiej j przerazi - ka dy przejaw
zaburzenia równowagi wydaje si zagro eniem dla jej przetrwania. Dlatego wła nie
toksyczni rodzice s w stanie reagowa nawet na minimalne odst pstwo od reguły tak:,
jakby chodziło o zagro enie ycia.

127
Glenn zaburzył równowag rodziny poprzez wyznanie prawdy. Wyja niał:

Pewnego dnia, miałem wówczas około dwudziestu lat, postanowiłem porozmawia z

ojcem na temat jego picia. Byłem przera ony tym, co robi , ale wiedziałem, e co było
nie tak. Postanowiłem powiedzie ojcu, e nie podoba mi si sposób, w jaki si
zachowuje, gdy jest pijany i chc , aby z tym zerwał. To co si potem stało zupełnie mnie
zaskoczyło. Moja matka rzuciła si w jego obronie, obarczaj c mnie win za wszystko, co
go do tego przywiodło. Ojciec zaprzeczył wszystkiemu. Oczekiwałem, e siostry przyjd
mi z pomoc , ale one próbowały tylko przywróci spokój. Czułem si okropnie, tak jakbym
zrobił co potwornego. Faktem jest, e powiedziałem prawd : mój ojciec jest alkoholikiem.
Ale wszystko zako czyło si na tym, e czułem si okropnie głupio, poniewa
próbowałem o tym porozmawia .

Zapytałam Glenna, czy jego próba w istotny sposób zmieniła co w rodzinnych relacjach.

To było zadziwiaj ce. Byłem jak tr dowaty. Nikt nie chciał ze mn rozmawia . Kim to ja
niby jestem, e o mielam si wysuwa takie oskar enie? Traktowali mnie tak, jak gdybym
nie istniał. Nie mogłem dłu ej znie ignorowania mnie przez rodzin . A zatem przestałem
mówi o piciu. Nie mówiłem o tym przez nast pne dwadzie cia lat... a do tej pory.

W rodzinie Glenna ka dy miał wyznaczon rol w utrzymywaniu systemu. Rol taty było
pi ; mama grała rol osoby współuzale nionej; a dzieci, w ramach odwrócenia ról, grały
role rodziców. Była to sytuacja w pełni przewidywalna i swojska, a zatem dawała poczucie
bezpiecze stwa. Kiedy Glenn próbował przeciwstawi si temu podziałowi ról, stawał si
zagro eniem dla równowagi. Kar , jaka go spotkała, było zesłanie na emocjonaln
Syberi .
Nie potrzeba wiele, aby wywoła kryzys w toksycznym systemie rodzinnym:
ojciec traci prac , umiera krewny, wprowadza si nowy krewniak, córka zaczyna sp dza
zbyt wiele czasu z nowym chłopakiem, syn wyprowadza si , czy te zaczyna chorowa
matka. Wi kszo toksycznych rodziców zachowuje si tak, jak zachowała si rodzina
Glenna, kiedy próbował porozmawia o pija stwie ojca. Reaguj oni na kryzys odmow ,
utrzymywaniem niektórych spraw w sekrecie, albo te - co cz sto jest najgorsze -
obarczeniem win . I to obarczenie win zawsze wycelowane jest w dzieci.

Jak radz sobie toksyczni rodzice?

W prawidłowo funkcjonuj cych rodzinach rodzice radz sobie z yciowymi problemami

poprzez ich dogł bn analiz w drodze otwartego porozumiewania si i poszukiwania

128
wszelkich mo liwo ci ich rozwi zania. Nie obawiaj si szukania pomocy na zewn trz, o
ile zachodzi taka potrzeba. Rodzice toksyczni reaguj na zagro enie równowagi
uwalnianiem swych l ków i frustracji. Niewiele my l o konsekwencjach jakie ponosz
wskutek tego ich dzieci. Ich mechanizmy radzenia sobie w ró nych sytuacjach s równie
mało modalne jak oni sami. Do najbardziej typowych mechanizmów nale :

1. Zaprzeczenie. Jak mo na było zauwa y w tej ksi ce, zaprzeczenie jest cz sto
pierwszym mechanizmem radzenia sobie, do którego toksyczni rodzice uciekaj si w
celu utrzymania rodzinnej równowagi. Zaprzeczenie mo e przyjmowa dwie postacie: „nic
si nie dzieje” i „co było złe, ale ju to si nie powtórzy”. Zaprzeczenie słu y minimalizacji
lub lekcewa eniu sprawy, obracaniu jej w art, racjonalizacji albo te „przemetkowaniu”
czyli przypisaniu destruktywnemu zachowaniu innego znaczenia. „Przemetkowanie” to
forma zaprzeczenia polegaj ca na podj ciu sprawy i ukryciu jej za eufemizmami.
Alkoholizm staje si „ucieczk w alkohol”, a tyran uwa any jest za tego, który utrzymuje
surow dyscyplin .

2. Projekcja. Projekcja równie ma dwie postacie: rodzice mog oskar a dziecko o

wszystkie nieadekwatno ci, na które cierpi sami albo obarcza dziecko win za
toksyczne zachowania, które wynikaj z ich nieadekwatno ci. Na przykład nieadekwatny
ojciec, który nie potrafi utrzyma si w pracy, oskar a syna o to, e jest leniwy i
niezaradny; matka alkoholiczka obarcza swoj córk win za spowodowanie nieszcz ,
które doprowadziły j do picia. Nie jest czym niezwykłym dla toksycznych rodziców
stosowanie tych dwóch postaci projekcji, aby unikn odpowiedzialno ci za swoje własne
zachowanie i własne słabo ci. Potrzebuj oni kozła ofiarnego, którym najcz ciej staje si
najwra liwsze dziecko w rodzinie.

3. Sabota . W rodzinach, w których rodzice szczególnie le wywi zuj si ze swej roli

- w rodzinach szale ców, pijaków, ludzi chorych albo gwałtownych - pozostali członkowie
rodziny przejmuj role osób przychodz cych rodzicom z pomoc i opiekunów. To stwarza
wygodn równowag słaby-mocny, zły-dobry, chory-zdrowy. Je eli u niepełnosprawnego
rodzica nast puje poprawa albo zostaje obj ty specjaln opiek z zewn trz, to mo e to
równie powa nie zagrozi równowadze w rodzinie. Pozostali członkowie rodziny
(szczególnie drugi rodzic) mog nie wiadomie szuka sposobów sabotowania poprawy
stanu zdrowia chorego rodzica wynikaj cej z zastosowanych rodków zaradczych, aby
ka dy członek rodziny mógł powróci do pełnienia swej roli. Mo e si tak równie zdarzy ,
gdy chodzi o dziecko przysparzaj ce kłopotów, gdy zaczyna ono wraca do równowagi.
Zetkn łam si z toksycznymi rodzicami, którzy przerwali terapi dziecka, kiedy zauwa yli,
e pojawiły si pierwsze oznaki jego powrotu do zdrowia.

4. Tworzenie trójk tów. W rodzinach o systemie toksycznym jedno z rodziców cz sto

zjednuje sobie dziecko jako powiernika albo sojusznika przeciwko drugiemu rodzicowi.
Dzieci staj si członkami niezdrowego trójk ta, w którym pozostaj pod presj

129
opowiedzenia si po której ze stron. Kiedy mama mówi: „Jestem nieszcz liwa z twoim
ojcem”, albo tata mówi: „Twoja mama nie chce ju ze mn sypia ”, dziecko staje si
emocjonalnym ringiem pozwalaj cym rodzicom da upust swojemu niezadowoleniu i
alom, bez konieczno ci stawania twarz w twarz ze ródłem własnych problemów.

5. Dochowywanie tajemnicy. Tajemnice pomagaj funkcjonowa toksycznym

rodzicom poprzez przekształcanie własnej rodziny w prywatny mały klub, do którego nikt z
zewn trz nie mo e przenikn . Słu y to silniejszemu zwi zaniu poszczególnych członków
rodziny ze sob , utrzymaniu rodzinnej jedno ci, zwłaszcza wówczas, gdy równowaga
rodziny jest zagro ona. Dziecko, które ukrywa, e jest bite, mówi c nauczycielowi, e
spadło ze schodów, chroni rodzinny klub przed zewn trzn ingerencj .

Kiedy spojrzy si na toksycznych rodziców z perspektywy systemu rodzinnego, na ich

przekonania, normy oraz twoje posłusze stwo wobec tych norm, to wiele z twoich
autodestrukcyjnych zachowa zobaczysz w nowym wietle. Dojdziesz do pełniejszego
zrozumienia zasad działania tych przemo nych sił, które steruj zachowaniami twoich
rodziców, a w ostatecznym rachunku równie i twoimi.

Zrozumienie jest pocz tkiem zmiany. Otwiera ono nowe mo liwo ci wyboru. Ale widzenie
rzeczy w inny sposób nie wystarcza. Prawdziwa wolno przychodzi wówczas, gdy
zaczynamy inaczej działa .

130
Cz druga:

Ku zmianie

Do czego słu y druga cz tej ksi ki?

Teraz, po rozwa eniu tego, w jaki sposób rodzice odcisn li na tobie swe pi tno,
skoncentrujemy si na tym, co ty sam mo esz uczyni dla siebie, aby zmniejszy sił ich
oddziaływania na twoje ycie. Udost pni ci szereg specjalnych technik oraz strategii
zachowa słu cych zmianie destrukcyjnych wzorców ycia oraz umo liwiaj cych ci
stanie si takim człowiekiem, jakim chcesz by .
Strategie te nie maj na celu zast pienia pracy podczas terapii indywidualnej, ale jej
wzmocnienie w ramach grupy wsparcia czy te programów dwunastoetapowych.
Niektórzy z was mog wybra własny sposób pracy ale w przypadku osób, które s
dorosłymi ofiarami fizycznej albo seksualnej przemocy uwa am, i profesjonalna pomoc
jest niezb dna.
Je eli nadu ywasz alkoholu albo bierzesz narkotyki*8, aby przyt pi własne uczucia, to
zanim podejmiesz prób pracy nad sob opieraj c si na materiale tej ksi ki, musisz
najpierw rozprawi si ze swoim nałogiem. Nie masz szans na uzyskanie kontroli nad
własnym yciem dopóki jeste uzale niony. Z tego powodu nalegam na moich pacjentów,
którzy s uzale nieni, aby zacz li równie prac nad sob w programach Anonimowych
Alkoholików czy Anonimowych Narkomanów. Prac nad sob bazuj c na materiale tej
ksi ki mo na podj po co najmniej sze ciomiesi cznej wstrzemi liwo ci. Pocz tkowa
faza pracy nad sob wi e si zwykle z kra cowym emocjonalnym rozchwianiem i
zawsze istnieje niebezpiecze stwo, e odkrywanie i dr enie bolesnych do wiadcze z
dzieci stwa mo e skłoni ci w tym okresie do powrotu do nałogu.
Mijałabym si z faktami i post piła nieodpowiedzialnie sugeruj c, e zastosowanie si do
rad, które przedstawi poni ej, sprawi, e twoje problemy natychmiast znikn . Ale mog
zapewni ci , e je li b dziesz pracował tym sposobem, to odkryjesz nowe ekscytuj ce
mo liwo ci kontaktowania si z rodzicami oraz innymi osobami. B dziesz w stanie
okre li sam siebie i stwierdzi kim jeste oraz w jaki sposób masz y własnym yciem.
Odkryjesz na nowo znaczenie poj takich jak pewno siebie oraz poczucie własnej
warto ci.

8 Bardzo cz stym nałogiem w ród dzieci toksycznych rodziców jest równie erotomania, szczególnie
po ród ofiar fizycznego lub psychologicznego kazirodztwa (przyp. red.).

131
Rozdział 9:

Nie musisz przebacza

W tym momencie mo esz sam siebie pyta : „Czy pierwszym krokiem nie powinno by
przebaczenie rodzicom?” Odpowied brzmi: nie. Mo e to szokowa , zło ci , wywoływa
konsternacj czy za enowanie. Wielu z nas było prze wiadczonych o czym zupełnie
przeciwnym - o tym, e wła nie przebaczenie jest pierwszym krokiem do uzdrowienia.

W rzeczywisto ci, aby poczu si lepiej i zmieni swoje ycie wcale nie musimy zdoby
si na przebaczenie.
Oczywi cie mam wiadomo , e jest to wyzwanie wobec niektórych najbardziej
hołubionych zasad religijnych, duchowych, filozoficznych i psychologicznych. Zgodnie z
zało eniami etyki judeochrze cija skiej:
„Bł dzi jest rzecz ludzk , przebacza bosk ”. Jestem równie wiadoma, e wielu
ekspertów z ró nych dziedzin gł boko wierzy, e przebaczenie jest nie tylko pierwszym
krokiem, ale cz sto jedynym krokiem niezb dnym do osi gni cia wewn trznego spokoju.
Nie zgadzam si z tym zupełnie.
W pocz tkach mojej kariery zawodowej równie wierzyłam, e przebaczanie ludziom,
którzy kiedy mnie zranili, a w szczególno ci rodzicom, stanowi istotny element procesu
uzdrawiania. Cz sto zach całam moich pacjentów - a wielu z nich maltretowano - aby
przebaczyli okrutnym i stosuj cym przemoc rodzicom.
W dodatku wielu z moich pacjentów rozpoczynało terapi twierdz c, e ju wybaczyli
swoim toksycznym rodzicom, ale odkryłam, e tak nie jest, a oni dzi ki temu, e
wybaczyli, wcale nie czuli si lepiej. Nadal mieli złe zdanie o sobie. I nadal przejawiali te
same symptomy. Przebaczenie nie przyczyniło si do powstania w nich jakich istotnych i
trwałych zmian. W zasadzie wielu z nich czuło si jeszcze bardziej nieadekwatnymi.
Mówili: ”By mo e niewystarczaj co wybaczyłem”; „Mój pastor powiedział, e nie
przebaczyłem im z całego serca”; albo „Czy nie mog niczego zrobi dobrze?”
Długo i wnikliwie badałam problem przebaczenia. Zacz łam zastanawia si , czy mo e
raczej utrudnia ono post py, ani eli je ułatwia.
Zrozumiałam, e s dwa aspekty wybaczenia: odrzucenie potrzeby zemsty i uwolnienie
strony, która zawiniła, od odpowiedzialno ci. Nie miałam wi kszych trudno ci z
zaakceptowaniem my li, e ludzie musz porzuci potrzeb rewan u, odpłacenia komu
za krzywdy. Zemsta, odpłacenie komu jest normaln , lecz zł motywacj . Wi zi
człowieka w wiecie obsesyjnych fantazji o oddawaniu ciosów w celu uzyskania
zado uczynienia. Powoduje to gł bok frustracj i unieszcz liwia. utrudnia osi gni cie
emocjonalnego komfortu. Bez wzgl du na to jak słodka mo e wydawa si w danym
momencie zemsta, utrzymuje ona emocjonalny chaos pomi dzy tob i rodzicami
sprawiaj c jednocze nie, e tracisz cenny czas i energi . Uwolnienie si od potrzeby
zemsty jest trudne, ale jest to krok bardzo po dany.
Drugi aspekt wybaczenia nie był tak łatwy do okre lenia. Czułam, e jest co złego w
przebaczeniu bez zastrze e komu , kto był w pełni odpowiedzialny za to, e maltretował

132
niewinne dziecko. Dlaczego, u licha, masz wybacza ojcu, który terroryzował ci i
poniewierał tob , który uczynił twoje dzieci stwo piekłem na ziemi? W jaki sposób
„przymkn oko” na fakt, e musiałe wraca do okropnego domu i jeszcze prawie
ka dego dnia piel gnowa pijan matk ? Czy rzeczywi cie musisz „przebaczy ” ojcu,
który zgwałcił ci , gdy miała 7 lat?
Im wi cej my lałam o tym wszystkim, tym bli sza byłam zrozumienia, e to rozgrzeszenie
byłoby w rzeczywisto ci kolejn form zaprzeczenia: „Je li ci przebacz , to b dziemy
mogli udawa , e to, co si stało, nie było a tak okropne”. Zrozumiałam, e to wła nie ten
aspekt przebaczenia przeszkadzał wielu osobom w porz dkowaniu swojego ycia.

Pułapka przebaczenia

Jedn z najbardziej niebezpiecznych rzeczy zwi zanych z przebaczeniem jest to, e

hamuje ono zdolno uwolnienia powstrzymywanych, stłumionych emocji. W jaki bowiem
sposób mo esz wyrazi swoj zło na rodzica, któremu ju wybaczyłe ?
Odpowiedzialno ci mo na obarczy albo ludzi, którzy ci zranili, albo te siebie samego.
Kto musi by odpowiedzialny. A zatem mo esz wybaczy swoim rodzicom i doj do
tego, e jeszcze bardziej znienawidzisz siebie.
Zauwa yłam równie , i wielu pacjentów pieszyło si do wybaczenia, aby unikn
bolesnej pracy w czasie terapii. Byli oni przekonani, e przez wybaczenie skróc sobie
drog do tego, by poczu si lepiej. Niektórzy z nich „wybaczyli”, przerwali terapi , a z
powodu psychicznych okalecze pogr yli si w jeszcze gł bsz depresj i nieszcz cie.
Kilkoro z nich kurczowo przylgn ło do złudnego przekonania, e: „Wszystko co mog
zrobi to przebaczy , a wtedy b d uleczony, b d w wietnej kondycji umysłowej; ka dy
ma kocha ka dego, mamy wszystkich bra w obj cia, a wtedy wszyscy b dziemy
szcz liwi”. Pacjenci cz sto przekonywali si równie , e pusta obietnica przebaczenia
prowadziła ich do jeszcze gł bszego rozczarowania. Niektórzy z nich odczuli przypływ
dobrego samopoczucia, lecz nie było ono trwałe, bowiem w rzeczywisto ci nic nie
zmieniło si w ich sposobie odczuwania, ani w ich rodzinnych interakcjach.
Pami tam jedn szczególnie poruszaj c sesj , w której uczestniczyła pacjentka o
imieniu Stephanie, której do wiadczenie stanowi jeden z najbardziej typowych przykładów
przedwczesnego przebaczenia. Stephanie, lat 27, była dewocyjn , nawrócon
chrze cijank . Gdy miała 11 lat, zgwałcił j ojczym. Stosował wobec niej przemoc, a do
momentu gdy matka w rok pó niej wyrzuciła go z całkiem innych powodów z domu. Przez
nast pne cztery lata Stephanie była molestowana przez kolejnych konkurentów matki.
Uciekła w ko cu z domu w wieku szesnastu lat i została prostytutk . W siedem lat pó niej
omal nie została pobita na mier przez jednego z klientów. W czasie pobytu w szpitalu
spotkała sanitariusza, który skłonił j do przyj cia do ko cioła. Po kilku latach pobrali si i
urodził im si syn. Stephanie bardzo starała si przebudowa swoje ycie, ale pomimo
nowej rodziny i nowej religii była nieszcz liwa. Przez dwa lata uczestniczyła w terapii, ale
ci gle nie mogła wydoby si z gł bokiej depresji. Wła nie wtedy, przyszła do mnie.

133
Wł czyłam Stephanie do grupy składaj cej si z osób b d cych ofiarami kazirodztwa. W
trakcie pierwszej sesji Stephanie zapewniła nas, e osi gn ła ju spokój i wybaczyła
ojczymowi i swojej zimnej, nieadekwatnej matce. Powiedziałam jej, e je eli chce wyj z
depresji, to mo e na chwil „nie przebacza ” im, aby do wiadczy ponownie własnej
zło ci. Z naciskiem podkre lała, e wierzy gł boko w przebaczenie, e nie musi wpada w
zło , aby poczu si lepiej. Wywi zała si mi dzy nami ostra walka, cz ciowo dlatego,
i prosiłam, aby zrobiła co , co było dla niej bolesne, ale tak e dlatego, e jej przekonania
religijne były sprzeczne z jej potrzebami psychologicznymi.
Stephanie pilnie pracowała, ale odmawiała dopuszczenia do siebie w ciekło ci. Jednak
krok po kroku zaczynała zbli a si do niej. Wybuchała zło ci niejako „w imieniu” innych
członków grupy, mówi c na przykład:
„twój ojciec był potworem, nienawidz go!”
Kilka tygodni pó niej jej własna, zduszona zło znalazła uj cie. Wrzeszczała, kl ła i
oskar ała swoich rodziców o to, e zrujnowali jej dzieci stwo i okaleczyli jej dorosłe ycie.
Po tym wszystkim obj łam j , kiedy jeszcze szlochała. Odczułam, e jej ciało odpr yło
si . Kiedy nieco si uspokoiła, zapytałam j podchwytliwie „W jaki sposób ma
zachowywa si mała chrze cijanka?” Nigdy nie zapomn jej odpowiedzi.

My l , e Bóg bardziej chce, abym poczuła si lepiej, ni ebym przebaczyła.

Ten wieczór był dla niej punktem zwrotnym.

Ludzie mog przebaczy toksycznym rodzicom, ale powinno to stanowi uwie czenie, a
nie pocz tek ich emocjonalnego oczyszczenia. Ludzie potrzebuj w ciekania si o to, co
im si przydarzyło. Potrzeba im rozpaczania nad tym, e nigdy nie zaznali miło ci
rodzicielskiej, o któr tak zabiegali. Musz zaprzesta pomniejszania i niedoceniania
krzywd jakie im wyrz dzono. Zbyt cz sto bowiem „przebacz i zapomnij” znaczy „udawaj,
e to si nie stało”.
Uwa am równie , e wybaczenie jest wła ciwe wówczas, gdy rodzice robi co , aby
sobie na nie zasłu y . Rodzice toksyczni, a zwłaszcza ci stosuj cy przemoc, musz
przyzna si do tego, co zrobili, wzi za to odpowiedzialno i wykaza ch poprawy.
Je eli jednostronnie rozgrzeszysz rodziców, którzy nadal le ci traktuj , którzy
zaprzeczaj rzeczywisto ci i twoim uczuciom, którzy nadal obarczaj ci win , to mo esz
zaszkodzi własnej pracy nad twoj sfer emocjonaln . Je eli jedno z rodziców b d
obydwoje nie yj , to mo esz wynagrodzi sobie doznane krzywdy wybaczaj c sobie
samemu i uwalniaj c si od ich emocjonalnego szanta u.
W tym momencie mo esz pomy le , i ma to swoje uzasadnienie, e je li nie przebaczysz
swoim rodzicom, to b dziesz trwał w zaci ciu i zło ci przez reszt twojego ycia. W
rzeczywisto ci jest zupełnie odwrotnie. Przez lata praktyki przekonałam si , e
emocjonalny i umysłowy spokój przychodzi w rezultacie uwolnienia si od kontroli
toksycznych rodziców, bez konieczno ci przebaczenia im. Uwolnienie pojawi si
wówczas, gdy do wiadczysz uczucia urazy i alu oraz gdy przerzucisz cał
odpowiedzialno na barki rodziców, czyli tam gdzie rzeczywi cie powinna spoczywa .

134
Rozdział 10:

Jestem dorosły?

Dzieci toksycznych rodziców odczuwaj ogromn potrzeb rodzicielskiej aprobaty, która

przeszkadza im y własnym yciem. To prawda, e wi kszo dorosłych czuje si w
niektórych sprawach bardzo zwi zana ze swymi rodzicami. Na pytanie, czy s zdolni do
my lenia, działania i odczuwania w całkowitym oderwaniu od nadziei i oczekiwa swych
rodziców, tylko nieliczni mog kategorycznie odpowiedzie „tak”. I rzeczywi cie, w
prawidłowych rodzinach, pewna dawka zale no ci jest korzystna. Sprzyja ona tworzeniu
uczu przynale no ci i rodzinnej wi zi. Ale nawet w prawidłowych rodzinach ten wpływ
mo e si ga zbyt daleko, a w rodzinach toksycznych wykracza on poza wszelkie
dopuszczalne granice.
Niektórzy ludzie czuj si zmieszani b d ura eni, kiedy sugeruj im, e mog by w
samounicestwiaj cy dla nich sposób zro ni ci z rodzicami. Prosz pami ta , e jest to
zwyczajna walka. Niektórzy ludzie s wystarczaj co dojrzali do całkowitego „napełnienia
si ” własnym yciem i całkowitego uwolnienia si od potrzeby rodzicielskiej aprobaty.
Wi kszo z nas opu ciła dom tylko fizycznie, niewielu z nas opu ciło dom w sensie
emocjonalnym.
Generalnie istniej dwa typy zale no ci. Pierwszy wi e si z ustawicznym uleganiem
rodzicom, aby ich sobie zjedna . Bez wzgl du na to, jakie s twoje potrzeby i ch ci,
potrzeby i ch ci twoich rodziców zawsze s nadrz dne.
Drugi rodzaj zale no ci polega na robieniu czego wr cz przeciwnego. Swoj zale no
przejawiasz tym, e krzyczysz na rodziców, grozisz im albo te całkowicie si do nich
zra asz. I w tym wypadku, co mo e si wydawa niedorzeczno ci , rodzice maj
przeogromn kontrol nad tym, co czujesz i jak si zachowujesz. Im silniejsza jest twoja
reakcja, tym wi ksza jest ich władza nad tob , ich zdolno wyprowadzania ci z
równowagi, a przez to tak e ich kontrola nad twoimi poczynaniami.
Aby ułatwi ci okre lenie stopnia twojej zale no ci od rodziców opracowałam trzy listy:
jedna obejmuje przekonania, druga uczucia, trzecia zachowania. Zastosuj je jako
katalizator, który pomo e ci odkry przekonania, uczucia i zachowania, które sam w sobie
zdławiłe .
Pami taj, e tam gdzie podaj termin rodzice, mo esz zast pi go słowami ojciec czy
matka. Liczby mnogiej u yłam dla ułatwienia.

W co wierzysz?

Jak stwierdzili my w rozdziale 8, przekonania s trwale zakorzenionymi postawami,

sposobami postrzegania i pogl dami na temat ludzi, ich wzajemnych stosunków oraz
moralno ci. Zanim b dziesz mógł zapocz tkowa proces własnego rozwoju i zmiany

135
 ycia, trzeba aby najpierw u wiadomił sobie zwi zek pomi dzy bł dnymi przekonaniami,
negatywnymi uczuciami i autodestrukcyjnymi zachowaniami.
Oto przykład, jak taki zwi zek funkcjonuje: przekonanie „Nie mog nigdy zwyci y , moi
rodzice s wszechmocni” prawdopodobnie doprowadzi ci do poczucia bezradno ci,
ustawicznego sfrustrowania i przygn bienia. W wysiłkach zmierzaj cych do
przeciwdziałania tym uczuciom automatycznie popadniesz w sprzeczno , poddasz si
yczeniom twoich rodziców i by mo e jednocze nie, by uciec od tych uczu , zaczniesz
u ywa narkotyków czy pi alkohol. Wszystko zatem, zaczyna si od przekona .
Pierwsza lista dopomo e ci w zidentyfikowaniu przekona , które stanowi podstaw
twoich uczu i zachowa . Postaw znak przy ka dym zdaniu, które uwa asz za prawdziwe.
Moje przekonania na temat relacji z własnymi rodzicami:
To ja mam uszcz liwia rodziców.
To ze mnie rodzice maj by dumni.
Jestem całym yciem moich rodziców
Moi rodzice nie mogliby prze y beze mnie.
Nie mógłbym prze y bez moich rodziców.
Gdybym powiedział rodzicom prawd , e si rozwiodłem, e usun łam ci , e jestem
homoseksualist e moja dziewczyna jest ateistk itp., to by ich zabiło.
Je li wyst pi przeciwko rodzicom, strac ich na zawsze.
Je li powiem im, jak bardzo mnie rani , wykre l mnie ze swojego ycia.
Nie powinienem robi ani mówi niczego, co mogłoby zrani uczucia
rodziców
Uczucia moich rodziców s wa niejsze ni moje.
Rozmowa z moimi rodzicami nie ma sensu, poniewa nie przyniosłaby nic
dobrego
Gdyby tylko moi rodzice mogli si zmieni , poczułbym si lepiej.
Musz wynagrodzi rodzicom to, e jestem taki niedobry
Gdybym mógł sprawi , aby zobaczyli jak bardzo mnie rani ” wiem, e byliby lepsi.
Bez wzgl du na to co robi , s moimi rodzicami i musz ich szanowa .
Moi rodzice nie maj adnej kontroli nad moim yciem. Przez cały czas z nimi walcz .

Je eli cztery spo ród podanych wy ej przekona pasuj do ciebie jeste wci zale ny od
rodziców. Mo e to by trudne do przyj cia, ale wszystkie te przekonania s
autodestrukcyjne. Nie pozwalaj ci one na oddzielenie si i niezale no . Umacniaj
twoj zale no i okradaj ci z siły dorosło ci.
Kilka z tych przekona składa na twoje barki pełn odpowiedzialno za samopoczucie
twoich rodziców je li toksyczni rodzice maj si le, zawsze ogl daj si na innych, aby
ich za to obwini , a tymi innymi s zazwyczaj ich dzieci. Je eli sprawiono, aby wierzył, e
ty jeste odpowiedzialny za uczucia rodziców, prawdopodobnie ci gle wierzysz, e w

136
twojej mocy jest „uczyni ” ich - a czasem tak e i innych - zarówno szcz liwymi jak i
nieszcz liwymi.
Wielu znawców ludzkiego zachowania twierdzi, e nie mo esz „sprawi ”, eby kto inny
co czuł w okre lony sposób - ka da osoba jest całkowicie odpowiedzialna za wybór tego,
jak pragnie co odczuwa . Nie uwa am, aby to była prawda. Wierz , e mamy wpływ na
uczucia ka dego, z kim jeste my zwi zani. Jednak mie wpływ nie oznacza by
odpowiedzialnym za ugruntowanie si tych uczu . Tak jak ty jeste odpowiedzialny za
odnalezienie sposobu na to, by czu si lepiej, mimo e kto ci rani, tak twoi rodzice s
odpowiedzialni za znalezienie własnych dróg do tego, by czu si lepiej, gdy kto rani ich
samych.
Je eli na przykład ty robisz co , co nie jest ani okrutne, ani obra liwe, ale mimo wszystko
sprawia, e matce jest przykro - bierzesz lub z kim kogo matka nie aprobuje, albo
przyjmujesz prac poza miastem - to jest to sprawa twojej matki, aby znale sposób na
to, by poczu si lepiej. Jak najbardziej na miejscu jest powiedzenie czego w rodzaju
„Przepraszam, e jest ci przykro”, ale nie jeste za to odpowiedzialny, i nie musisz
zmienia swoich planów, aby zatroszczy si o uczucia matki. Kiedy rezygnujesz z
zaspokojenia własnych potrzeb, aby zadba o uczucia matki, wyrz dzasz krzywd
zarówno sobie jak i jej. Zło i uraza jakie nieuchronnie b dziesz odczuwał, wcale ci nie
ułatwi ycia, za to na pewno odbij si na waszych wzajemnych stosunkach. A kiedy
twoje wysiłki na rzecz uczynienia swej matki szcz liw nie powiod si , b dziesz si czuł
winny i nieadekwatny.
Gdy wi kszo twoich decyzji bazuje na tym, jak b d si czuli twoi rodzice, to w ten
sposób rezygnujesz z wolnego wyboru. Je eli ich uczucia zawsze zajmuj pierwsze
miejsce, to oni kieruj twoim yciem a nie ty sam. Przemy l inne twoje przekonania, które
nie pozwalaj ci si czu w kontaktach z rodzicami jak pełnowarto ciowy dorosły człowiek.
Dopisz je do listy. Lista ta b dzie cz ci niewielkiego eksperymentu, o którego
przeprowadzenie poprosz ci pó niej.

Fałszywe przekonania i bolesne uczucia

Autodestrukcyjne przekonania wiod zawsze do bolesnych uczu . Poprzez zbadanie

własnych uczu mo esz zacz rozumie zarówno przekonania, które je zrodziły jak i
wynikaj ce z nich zachowania.
Wi kszo z nas uwa a, e uczucia s reakcjami na sprawy, które si nam przydarzaj ,
sprawy których ródło jest poza nami. Ale w rzeczywisto ci nawet najwi kszy strach,
przyjemno czy ból wyrasta z pewnego rodzaju przekona .
Na przykład pewnego dnia stajesz si bardzo dzielny i mówisz ojcu alkoholikowi, e nie
masz ju dłu ej ochoty by z nim, kiedy jest pijany. On zaczyna wrzeszcze , e jeste
niewdzi czny i nieposłuszny. Ty czujesz si winny. Mo esz my le , e twoje poczucie
winy jest rezultatem zachowania ojca, ale to jest tylko cz prawdy. Zanim uczucia te w
tobie powstały, pewne przekonania zostały zarejestrowane w twoim mózgu przekonania,

137
których prawdopodobnie nie byłe wiadom. W tym przypadku te przekonania mogły by
nast puj ce: „Dzieci nigdy nie powinny odpowiada impertynencko rodzicom”, albo
„Ojciec jest chory i to ja mam si nim opiekowa ”. Poniewa nie byłe w zgodzie z tymi
gł boko osadzonymi przekonaniami, reagujesz poczuciem winy.
Kiedy znajdujesz si w sytuacji, która wymaga reakcji emocjonalnej, w twoim umy le
ujawniaj si przekonania rodzinne, które s jakby nieu wiadomionymi wzorcami.
Zrozumienie, e te przekonania prawie zawsze poprzedzaj twoje uczucia, jest czym
wi cej ni interesuj cym psychologicznym wiczeniem.

Zrozumienie relacji pomi dzy własnymi przekonaniami i uczuciami jest głównym krokiem
do zahamowania własnych autodestrukcyjnych zachowa !

„Ale ja nic nie czuj ”

Wszyscy silnie reagujemy na naszych rodziców. Wielu z nas dobrze zna te uczucia, ale
niektórzy chroni si przed intensywno ci swoich emocji poprzez niwelowanie ich.
By mo e zostałe w dzieci stwie naładowany informacjami, z którymi wi zało si
odczuwanie l ku. Mo e karano ci za wyra anie swoich uczu albo były one tak bolesne,
e zepchn łe je gł boko do pod wiadomo ci, gdy inaczej nie dało si ich znie . By
mo e zmuszony byłe sam siebie przekonywa , e jest to dla ciebie nieistotne albo
odczuwałe potrzeb udowodnienia swoim rodzicom, e nie s w stanie wywiera na
ciebie wpływu.
Jako człowiekowi dorosłemu mo e by ci bardzo trudno przerwa tamy powstrzymuj ce
twoje emocje. Dostrze enie zwi zku pomi dzy doznawanymi przez ciebie uczuciami a
twoimi dawnymi i obecnymi stosunkami z rodzicami mo e by dla ciebie bardzo trudne.
Uczucia, o których mówi w tej ksi ce, mog wydawa ci si obce, nieznane. By mo e
uwa asz si za osob ozi bł , skostniał , b d uwa asz, e w ogóle nie masz adnych
uczu - e masz niewiele do zaoferowania w sferze miło ci i czuło ci. Je li tak s dzisz, to
znaczy to, e uczucia jakich doznawałe w dzieci stwie, były najprawdopodobniej tak
silne, e w dorosłym yciu skłoniły ci do wypracowania całego systemu skutecznej
ochrony.
Je eli uwa asz, e twoje uczucia ju dawno uległy zapomnieniu, to mo esz posłu y si
poni ej podanymi listami jako punktem wyj cia. Mo esz tak e spróbowa wyobrazi
sobie, co mo e odczuwa kto inny, kto ma podobne do twoich stosunki z rodzicami.
Wielu ludzi przekonuje si , e po prostu nie mog dotrze do swoich uczu bez
odpowiedniej terapii. Twoje uczucia nie przestały istnie , lecz s jedynie niewła ciwie
ulokowane i niekiedy niezb dna jest profesjonalna pomoc, aby je przywoła . Jednak bez
wzgl du na działania, które trzeba podj , niczego nie osi gniesz bez zespolenia si z
własnymi uczuciami.

138
Najwa niejsze w tym wszystkim jest to, aby w momencie wydobywania na powierzchni
własnych zablokowanych uczu niczym si nie przejmował. W czasie o ywiania tych
uczu mo esz poczu si bardzo le. Wiele osób podejmuje terapi oczekuj c, e
natychmiast poczuj si lepiej. Ogarnia je przera enie, kiedy u wiadamiaj sobie, i
zazwyczaj zanim b d mogły odczu popraw , b d musiały poczu si jeszcze gorzej.
Jest to zabieg przeprowadzany na emocjach i jak w przypadku innych zabiegów, by rana
dobrze si goiła, trzeba j najpierw oczy ci i musi upłyn troch czasu zanim ból
przeminie. Ale ból oznacza tak e, e proces uzdrawiania ju si zacz ł.
Aby pomóc ci w wydobyciu uczu , podzieliłam je na cztery grupy: wina, strach, smutek i
zło . Mamy tu do czynienia z automatycznymi, daj cymi si przewidzie , negatywnymi
uczuciami - tymi, które zazwyczaj ci dr cz .
Zaznacz na li cie te zdania, które najlepiej odzwierciedlaj to, co czujesz.

W moich kontaktach z rodzicami:

Czuj si winny, gdy wiod ycie niezgodne z oczekiwaniami rodziców.

Czuj si winny, gdy robi co , co sprawia im przykro .
Czuj si winny, gdy nie post puj zgodnie z ich radami.
Czuj si winny, gdy spieram si z nimi.
Czuj si winny, gdy złoszcz si na nich.
Czuj si winny, gdy rozczarowuj ich i rani ich uczucia.
Czuj si winny, gdy nie robi wystarczaj co du o dla nich.
Czuj si winny, gdy nie robi wszystkiego, o co mnie poprosz .
Czuj si winny, gdy mówi im nie.
Odczuwam strach, gdy rodzice krzycz na mnie.
Odczuwam strach, gdy s na mnie li.
Odczuwam strach, gdy ja jestem na nich zły
Odczuwam strach, gdy mam im powiedzie co , o czym najpewniej nie
chcieliby usłysze
Odczuwam strach, kiedy gro e przestan mnie kocha
Odczuwam strach, gdy nie zgadzam si z nimi.
Odczuwam strach, gdy próbuj im si przeciwstawi .
Czuj si zasmucony, gdy rodzice s nieszcz liwi.
Czuj si zasmucony, gdy wiem, e sprawiłem im zawód.
Czuj si zasmucony, gdy nie potrafi uczyni ich ycia lepszym.
Czuj si zasmucony, gdy mówi mi, e zrujnowałem ich ycie.
Czuj si zasmucony gdy robi co , co chc robi , ale zarazem rani ich
tym

139
Czuj si zasmucony, gdy rodzice nie lubi mojej ony,(mojego m a, kochanka,
przyjaciela).
Jestem zły gdy rodzice mnie krytykuj .
Jestem zły gdy usiłuj mnie kontrolowa .
Jestem zły, gdy mówi mi, jak mam y .
Jestem zły, gdy mówi mi, jak powinienem my le , czu czy zachowywa si .
Jestem zły, gdy mówi mi, co powinienem, a czego nie powinienem robi .
Jestem zły, gdy stawiaj mi wymagania.
Jestem zły, gdy yj moim yciem.
Jestem zły, gdy oczekuj ode mnie, abym si nimi opiekował.
Jestem zły, gdy odrzucaj mnie.

Dodaj jeszcze inne uczucia jakich doznajesz, a które tutaj nie zostały wymienione. Mog
one uwzgl dnia reakcje fizyczne wobec twoich rodziców. Reakcje fizyczne cz sto
stanowi j zyk, przy pomocy którego wyra amy bolesne uczucia, szczególnie wówczas,
gdy nie mo na ich bezpiecznie okaza osobom, na które jeste my li. Cz sto nasze ciało
wyra a to, czego nie mo emy, b d nie potrafimy wypowiedzie słowami. Poszczególne
fizyczne objawy s uwarunkowane takimi czynnikami jak historia chorób rodzinnych,
predyspozycje czy wra liwo cz ci ciała, a tak e specyficzna osobowo i konstytucja
emocjonalna. Nie jest czym niezwykłym to, e dorosłe dzieci toksycznych rodziców
cierpi na bóle głowy, oł dka, odczuwaj napi cie mi ni, zm czenie, utrat apetytu,
b d te przymus jedzenia, maj problemy ze snem i mdło ci. Tych reakcji nie nale y
lekcewa y , zwłaszcza gdy wi si z tak stresogennymi zachowaniami jak choroby
układu kr enia czy te choroby gastryczne, które mog by dla nas zgubne. Nale y
zwraca si o pomoc lekarsk w przypadku jakichkolwiek chronicznych dolegliwo ci
fizycznych, nawet je eli jest si przekonanym, e maj one ródło w sferze emocjonalnej.
Je eli stwierdziłe , e wi cej ni jedna trzecia zda podanych powy ej wyra a twoje
uczucia, to wiadczy to o tym, i jeste stłamszony, zdominowany przez rodziców a twoje
ycie emocjonalne pozostaje pod ich kontrol .

Dostrzeganie powi za

Spróbuj umie ci słowo poniewa po ka dym wybranym zdaniu wyra aj cym twoje
uczucia, po czym po słowie poniewa dodaj przekonanie, które wybrałe z pierwszej listy.
Ta technika pomo e ci zrozumie niektóre twoje reakcje. Na przykład, „Czuj si winny,
gdy robi co , co sprawia rodzicom przykro , poniewa nie powinienem robi (b d
mówi ) czego , co zrani uczucia moich rodziców”; „Czuj si zasmucony, gdy wiem, e
zrobiłem rodzicom zawód, poniewa to ja wła nie mam uszcz liwia rodziców”;
„Odczuwam strach, gdy jestem na nich zły, poniewa gdy sprzeciwi si rodzicom, strac
ich na zawsze”.

140
Gdy tylko zdasz sobie spraw z tych wszystkich wa nych powi za , prawdopodobnie
b dziesz zaskoczony tym, jak wiele twoich uczu ma swoje korzenie w twoich
przekonaniach. To wiczenie jest niebywale wa ne, bowiem gdy tylko zrozumiesz ródło
twoich uczu , mo esz zacz je kontrolowa .

Co ty robisz?

Przekonania rodz normy. Uczucia sprawiaj , e jeste im posłuszny, a to wszystko

kształtuje twoje zachowanie. Je eli chcesz zmieni swoje zachowanie musisz przerobi
cały układ równa , aby poprzez zmian swoich przekona i uczu zmieni swoje normy.
jestem dorosły?
Kiedy przekonasz si , e zachowanie jest efektem przekona i uczu , wiele z twoich
zachowa nabierze sensu.
Poni ej podaj list niektórych zachowa , które mog powsta jako efekt przekona i
uczu , wyszczególnionych wcze niej na listach. Zachowania te dziel si na dwie
zasadnicze kategorie: zachowania uległe i zachowania agresywne. Wska te, które
dotycz ciebie. Je eli stwierdzisz, e przejawiasz jeszcze inne destrukcyjne zachowania,
które tutaj nie zostały wymienione, dodaj je do listy.
W moich stosunkach z rodzicami przejawiam takie zachowania:

Zachowania uległe:

Cz sto ust puj rodzicom, bez wzgl du na to co czuj .

Cz sto nie mówi rodzicom tego, co naprawd my l .
Cz sto nie mówi rodzicom tego, co naprawd czuj .
Cz sto zachowuj si tak, jakby wszystko mi dzy nami było w porz dku, nawet je li tak
nie jest.
Gdy jestem z rodzicami, cz sto jestem sztuczny i nieautentyczny
W stosunku do rodziców cz sto działam raczej powodowany poczuciem winy i strachem,
ani eli wolnym wyborem.
Usilnie staram si , aby si zmienili.
Usilnie staram si , aby poznali i zrozumieli mój punkt widzenia.
Cz sto staj si w naszych konfliktach rozjemc .
Cz sto, aby ich zadowoli , rezygnuj z wielu wa nych dla mnie spraw, mimo e jest to dla
mnie bardzo bolesne.
Ci gle jestem powiernikiem rodzinnych tajemnic.

141
Zachowania agresywne:

Ustawicznie dyskutuj z rodzicami, aby wykaza im, e mam racj .

Ci gle robi ró ne rzeczy, których oni nie znosz aby pokaza , e stanowi sam o sobie.
Cz sto krzycz na rodziców albo kln ich w ywy kamie , aby pokaza im, e nie mog
mnie kontrolowa .
Cz sto musz si powstrzymywa , eby nie uciec si do r koczynów.
Spaliłem wszystkie mosty za sob i wykre liłem rodziców z mojego ycia.

Je li dwa lub wi cej z podanych przykładów zachowa odzwierciedlaj i twoje

zachowania, wiadczy to o tym, e rodzice ci gle kieruj twoim yciem.
Nietrudno zauwa y , w jaki sposób uległo przeszkadza ci sta si niezale nym. Ale
zale no przejawiaj ca si w agresywnych zachowaniach jest mniej oczywista. Te
zachowania zdaj si oddziela ci od rodziców. Stwarzaj one iluzj , e nie kapitulujesz,
lecz walczysz. W rzeczywisto ci, agresywne zachowania sprzyjaj uzale nieniu ci dzi ki
intensywno ci twoich uczu , powtarzalno ci i przewidywalno ci twoich reakcji oraz
poprzez to, e twoje zachowanie nie wynika z wolnego wyboru, ale warunkuje je potrzeba
udowodnienia, jaki jeste niezale ny.
Uległo i agresja s jedynie dwiema stronami tego samego medalu.

Reakcja na stwierdzenia umieszczone na listach

Carol - projektantka nowoczesnych wn trz - która była słownie zniewa ana przez ojca,
zdumiała si , kiedy zapoznała si z wynikami swoich wyborów stwierdze z list. Odkryła
bowiem, e w wieku pi dziesi ciu dwu lat jest wci zdominowana przez swoich
rodziców.

Jest mi tak wstyd. Jestem w rednim wieku, byłam trzy razy m atk , mam dorosłego
syna, a moi rodzice ci gle poruszaj mn jak marionetk . Prawie ka de uczucie i
przekonanie zawarte na tych listach pasuje do mnie. Przecie ja jestem chodz c
uległo ci . Kiedy wreszcie dotrze do mnie, e moi rodzice si nie zmieni ? Zawsze byli
okrutni i nie do zniesienia, i my l , e zawsze tacy b d .

Powiedziałam Carol, e uczucia wstydu i zmieszania s czym zwyczajnym dla kogo , kto
uwa a siebie za dorosłego i nagle odkrywa, e jest ci gle pod kontrol swoich rodziców:
Wszyscy chcieliby my wierzy , e jeste my niezale nymi, dorosłymi lud mi, którzy sami
decyduj o własnym yciu.

142
Carol prawdopodobnie miała racj : jej rodzice nie zamierzali si zmieni . Ale ona tak.
Pierwszym krokiem do zrzucenia z siebie destrukcyjnych wi zów jest zrozumienie, co
czyni je tak silnymi.
Jak wielu moich pacjentów, Carol zareagowała zło ci , kiedy zorientowała si , e nadal
jest usidlona przez swoich rodziców. Chciała na gwałt rzuci rodzicom wyzwanie. Je li taki
impuls pojawi si u ciebie, nie poddawaj si mu. Nie jest to wła ciwy czas. Impulsywne
działania prawie zawsze spalaj na panewce.

Unikaj podejmowania konfrontacji, kiedy jeste u szczytu emocjonalnego napi cia, gdy
nie b dziesz w stanie trze wo spojrze na problem a twoje os dy b d przyt pione.

Potrzeba wiele czasu na to, by zintegrowa twoj now wiadomo z twoim yciem. Ale
najpierw musisz okre li plan działania.
Pami taj, jest to pocz tek procesu, a nie nagłe uleczenie. Przytoczone powy ej listy
stanowi istotny pocz tek twojego odkrywania samego siebie. Masz przed sob kilka
bardzo skomplikowanych i oszałamiaj cych spraw do rozwi zania. Nie chcesz chyba
skaka do wody bez sprawdzenia, czy aby nie ma tam skały. Nie mo esz nagle zmieni
utrwalonych w ci gu ycia wzorców bez wzgl du na to, jak bardzo mog one by dla
ciebie niszcz ce. To co mo esz zrobi , to stawi czoła własnym dławi cym ci
przekonaniom i autodestrukcyjnym zachowaniom i spróbowa odrzuci je, aby zrobi
miejsce dla wyłaniaj cego si twojego prawdziwego ja. Ale zanim b dziesz mógł odkry
swoje prawdziwe ja, musisz dowiedzie si kim jeste .

Rozdział 11:

Pocz tki samookre lenia

Emocjonalna niezale no nie oznacza, e musisz odcina si od swoich rodziców.

Polega ona na tym, e mo esz by cz ci rodziny, przy jednoczesnym istnieniu jako
oddzielna jednostka. Oznacza to, e mo esz by tym, kim jeste i pozwoli rodzicom by
takimi, jakimi s .
Kiedy czujesz, e mo esz mie własne przekonania, uczucia i zachowania, inne od tych,
które prezentuj twoi rodzice (czy ktokolwiek inny) jeste samookre lony. Je eli twoi
rodzice nie b d akceptowa tego, co robisz czy my lisz, nieuchronnie b dziesz musiał
tolerowa ten dyskomfort. B dziesz musiał tak e tolerowa ich dyskomfort z twojego
powodu, w sytuacji gdy postanowisz post powa wbrew ich oczekiwaniom. Nawet je eli
niektóre z twoich przekona s identyczne z przekonaniami rodziców albo twoje
zachowanie znajduje ich aprobat , wa ne jest to, e to wła nie ty dokonujesz wyboru i
czujesz si w swych wyborach całkowicie niezale ny.
Nie oznacza to, e zach cam ci , aby nie szanował ludzkich uczu albo ignorował fakt,
e twoje zachowania mog by dla innych wa ne. Ale te nie mo esz pozwoli im na to,
by si nie liczyli z tob . Wszyscy musimy d y do równowagi mi dzy troszczeniem si o
siebie a liczeniem si z uczuciami innych.

143
Nikt z nas nie jest całkowicie niezale ny od innych. Jeste my cz ci wi kszej
społeczno ci. Nikt nie jest całkowicie wolny od potrzeby bycia aprobowanym przez innych.
Nikt nie jest całkowicie wolny od pewnej dozy emocjonalnej zale no ci i niewielu z nas
rzeczywi cie chciałoby uzyska wolno tego rodzaju. Człowiek jest istot społeczn a
swoboda naszych wzajemnych stosunków wi e si z pewn emocjonaln
współzale no ci . Dlatego te nasza to samo musi by w jakim stopniu elastyczna.
Nie ma nic złego w kompromisach w stosunku do rodziców o ile to, co postanowiłe
zrobi , wynika z twojej własnej nieprzymuszonej woli. Dokładnie rzecz bior c, chodzi tutaj
o podtrzymywanie twojej emocjonalnej integralno ci, o bycie w zgodzie z samym sob .

Fajnie jest by czasem samolubem

Wiele osób nie staje w swojej obronie, poniewa myli poczucie własnej to samo ci z
egoizmem. Słowo egoistyczny otwiera wszystkie zawory poczucia winy. Sandy - fryzjerka,
której rodzice nie przebaczyli tego, e usun ła ci w wieku pi tnastu lat - gotowa była
tkwi w emocjonalnym piekle, byle tylko nie uznano jej za egoistk . Sandy tak opisywała
swoj sytuacj :

To si nazywa znale si pomi dzy młotem a kowadłem. My l , e chyba ju

zrujnowałam całe swoje ycie. Rodzice wła nie remontuj mieszkanie i matka zadzwoniła
do mnie w zeszłym tygodniu, eby mi powiedzie , i hałas, jaki w domu panuje,
doprowadza j do szału, a zatem ona i tata chc si sprowadzi do nas, dopóki remont
nie zostanie uko czony, co mo e trwa tygodniami. W rzeczywisto ci wcale nie chciałam
powiedzie „tak”, ale co mogłam zrobi . Przecie w ko cu to moi rodzice. Kiedy m
dowiedział si o tym, mało nie padł trupem. Widzisz, on przeznaczył wolny pokój na swoj
pracowni i jest wła nie w połowie pracy nad du ym projektem. Namówił mnie, ebym
zadzwoniła do matki i zasugerowała, e mo e byłoby lepiej, gdyby ona i tata przenie li si
raczej do hotelu. I wtedy j poniosło. Przez pół godziny wysłuchiwałam, jaka jestem
niewdzi czna i samolubna. Przecie to błahostka, o co mnie prosz , w porównaniu z tym
wszystkim, co zrobili dla mnie. Powiedziałam jej, e musz przedyskutowa to z Billem,
ale od razu wiem, Co On powie. I co mam zrobi , Susan?

Zasugerowałam, aby Sandy wykorzystała ten minikryzys jako mo liwo rozpocz cia
procesu odzyskiwania własnej to samo ci. Była to wietna okazja, by przyjrzała si
obecnemu chaosowi i potraktowała go nie jako pojedynczy przypadek, ale jako
naj wie szy przykład jej stosunków z rodzicami, opartych na wiecznie tych samych
wzorcach. Nie dotyczyło to ich przeprowadzenia si do niej w ogóle, ale jej automatycznej
gotowo ci do ulegania i usłu no ci, je li chciała zniszczy ten wzorzec, musiała przede
wszystkim skoncentrowa si na tym, czego ona chce, w przeciwie stwie do tego, czego
wymagali od niej rodzice. Zapytałam j , czy w ogóle wie, czego naprawd chce.

144
Sandy: Pierwsz rzecz jaka przychodzi mi do głowy jest to, aby rodzice dali mi wi ty
spokój. Nie chc , aby zamieszkali u nas. To byłoby okropne. Czuj si winna nawet
przyznaj c to, poniewa uwa a si , e dzieci nie powinny odmawia rodzicom pomocy.
Mo e po prostu powiem im, e mog zosta . Wówczas nie b d si czuła tak okropnie.
Znacznie łatwiej kłóci si z Billem ni z nimi. Dlaczego nie mog wszystkich
uszcz liwi ?

Susan: Odpowiedz na to pytanie.

Sandy: Nie znam odpowiedzi. Dlatego tu jestem. Wiem, e nie chc , aby mieszkali teraz
ze mn , ale kocham ich - nie mog wypi si na nich.
Susan: Nie prosz ci , aby odwróciła si od nich. Prosz ci , aby wyobraziła sobie, co
by było, gdyby powiedziała im czasami „nie”, aby ograniczy ch do po wi cania si dla
nich. Zadbaj o własn to samo , Sandy, podejmuj raczej decyzje wynikaj ce z tego,
czego ty chcesz i potrzebujesz, ni z tego, czego oni chc czy potrzebuj .
Sandy: To brzmi tak egoistycznie.
Susan: Fajnie jest by czasami samolubem.
Sandy: Chc by dobra, Susan. Byłam wychowana tak, aby wierzy , e dobrzy ludzie to
tacy, którzy robi co dla innych.
Susan: Kochanie, gdyby była tak dobra dla siebie, jak dobra jeste dla rodziców,
prawdopodobnie nie miałaby potrzeby tutaj by . Jeste dobra dla ka dego z wyj tkiem
siebie samej.
Sandy: To dlaczego czuj si taka zła?

Sandy zacz ła płaka . Tak bardzo jej zale ało na tym, aby udowodni matce, e nie jest
ani samolubna, ani niewdzi czna, e była skłonna rzuca swój dom i swoje mał e stwo w
czelu prawie piekieln .
Wiele yciowych decyzji podejmowanych przez Sandy wynikało z jej nadmiernie
rozwini tego poczucia obowi zku wobec rodziców. Była przekonana, e powinna tłumi
swoje potrzeby i dawa pierwsze stwo potrzebom rodziców. Rzadko robiła to, co chciała
zrobi i to wła nie doprowadziło do tego, i tłumiona przez lata zło i brak zaspokojenia
osobistych potrzeb ostatecznie znalazły uj cie w depresji.
Sandy, jak wi kszo z nas, reagowała na rodziców w prawie automatyczny, odruchowy
sposób. Kiedy tak reagujemy, działamy zazwyczaj bez namysłu, bez wsłuchiwania si w
siebie i rozwa ania alternatywnych rozwi za . Ludzie s zwykle najbardziej reaktywni,
kiedy czuj si emocjonalnie zagro eni, b d zaatakowani. Ten typ reaktywno ci zdarza
si w naszych kontaktach z niemal ka d wa n dla nas osob - kochankiem, szefem,
dzieckiem czy przyjacielem - ale najsilniej przejawia si w naszych stosunkach z
rodzicami.
Kiedy jeste reaktywny jeste zale ny od aprobaty innych. Czujesz si dobrze tylko
wówczas, gdy nie ma w twoim otoczeniu nikogo takiego, kto nie zgadzałby si z tob ,
krytykował ci , b d nie aprobował. Twoje uczucia s cz sto niewspółmierne do zdarze ,
które je spowodowały. Niewielk sugesti postrzegasz jako atak na siebie; łagodn ,

145
konstruktywn krytyk jako osobist pora k . Bez aprobaty innych jest ci bardzo trudno
utrzymywa nawet minimaln emocjonaln stabilno .
Je li jeste reaktywny, to do najbardziej typowych dla ciebie wyra e nale takie jak: „Za
ka dym razem kiedy matka mówi mi, jak mam y , wariuj ”; „Oni dokładnie wiedz , jak
mnie rozw cieczy , i zawsze im to si udaje” albo „Wystarczy, e usłysz głos mojego
ojca, a ju trac panowanie nad sob ”.
Kiedy pozwalasz sobie na to, aby twoje reakcje emocjonalne stały si automatyczne,
tracisz kontrol nad sob , jakby na srebrnej tacy podawał władz nad swoimi uczuciami
komu innemu. A to daje innym ludziom przeogromn władz nad tob samym.

Przeciwie stwem reaktywno ci jest wra liwo

Przeciwie stwem reaktywno ci jest wra liwo . Człowiek wra liwy zarazem my li i czuje.
jest wiadomy swoich uczu , ale nie pozwala, by skłoniły go do działania impulsywnego.
Wra liwo pozwala ci ponadto podtrzymywa poczucie własnej warto ci bez wzgl du na
to, co mówi o tobie rodzice. Jest to ogromnie krzepi ce. My li i uczucia innych nie
doprowadzaj ci ju do zw tpienia w siebie. Dostrzegasz wi cej rozwi za i wyborów w
kontaktach z innymi, poniewa twój punkt widzenia i twoje racje nie s torpedowane przez
emocje. Wra liwo mo e ponownie odda w twoje r ce kontrol nad własnym yciem.
Sandy powinna zrezygnowa z reaktywno ci na rzecz wra liwo ci. Przestrzegłam j , e
doprowadzenie do zmiany we własnym zachowaniu wi e si z walk i dotyczy to
ka dego, wł czaj c w to mnie, ale zapewniłam j tak e, e jest to wykonalne pod
warunkiem, e całkowicie zaanga uje si w ten proces. Była na to gotowa.
Pierwsz rzecz , jak poleciłam jej zrobi , było u wiadomienie sobie, e wi kszo jej
opinii o sobie samej miało tak naprawd swoje ródło w tym, co powiedzieli o niej rodzice,
czyli w ich pogl dach na jej temat. Niektóre z nich były negatywne: rodzice przypisywali
Sandy egoizm, niewdzi czno i zło. Ten negatywny obraz samej siebie, Sandy
umacniała w sobie przez wiele lat, a zatem nie mo na było zmieni go natychmiast. Ale
wskazałam jej kilka wst pnych strategii zachowania, które umo liwiły jej rozpocz cie
procesu zast powania obrazu siebie samej, ukształtowanego w jej umy le przez
rodziców, bardziej realistycznymi pogl dami.
Poprosiłam j , aby wyobraziła sobie, e ja jestem jej matk . Chciałam, aby dzi ki temu
wiczeniu znalazła nowy sposób odpowiadania na krytycyzm matki, inny ni ten w jaki
odpowiadała zazwyczaj.

Susan (jako matka): Jeste samolubna i niewdzi czna!

Sandy: Nie, nie jestem. Zawsze my l o innych. Zawsze my l o tobie. Zabijam siebie,
byle tylko nie zrani ciebie i taty. A to e tyle razy, kiedy byłam zupełnie wyko czona,

146
zabierałam ci na zakupy albo zapraszałam was oboje na obiad, to nic? Nigdy nie
wystarcza ci to, co robi .

Powiedziałam Sandy, e przyj ła postaw obronn . Ci gle wyja niała, argumentowała,

przepraszała. Musiała sko czy z próbami sprawienia „by zobaczyli”. Dopóki poszukiwała
aprobaty matki, dopóty była kontrolowana. Je eli chciała zacz uwalnia si od
rodziców, powinna przyj postaw ofensywn . Chodzi tu o to, aby jak najwi cej uzyska
z tej interakcji. Aby pokaza Sandy, o co mi chodzi, zamieniłam si z ni rolami. Sandy
miała by matk , ja miałam by Sandy.

Sandy (jako matka): Ojciec i ja potrzebujemy jakiego lokum. Jeste samolubna i

niewdzi czna.
Susan (jako Sandy): Ojej, mamo, to interesuj ce, e widzisz to w ten sposób.
Sandy (jako matka): Po tym wszystkim, co dla ciebie zrobili my, nie mog uwierzy , e
mo esz nam sugerowa , by my poszli do hotelu.
Susan (jako Sandy): Przykro mi, e si denerwujesz.
Sandy (jako matka): Czy zamierzasz pozwoli nam zosta u ciebie, czy nie?
Susan (jako Sandy): Musz zastanowi si nad tym.
Sandy (jako matka): dam odpowiedzi, młoda damo!
Susan (jako Sandy): Wiem, e dasz mamo, ale musz si nad tym zastanowi .
Sandy (wyłamuj c si z roli): Nie wiem, co jeszcze powiedzie .

Niedefensywno

Nikt z nas nie jest nauczony reagowa niedefensywnie. Dlatego te opanowanie tej
techniki nie przychodzi łatwo. Trzeba si jej uczy i wiczy . Ponadto wi kszo osób
zakłada, e je eli nie b d broni si w sytuacjach konfliktowych, to ich przeciwnicy b d
uwa a ich za słabych i zdominuj ich. W rzeczywisto ci prawda wygl da inaczej. Je eli
potrafisz opanowa si , zachowa spokój i nie popadasz w popłoch, wówczas
zachowujesz sił .
Nie potrafi dostatecznie mocno podkre li , jak wa ne jest nauczenie si
niedefensywnego reagowania, zwłaszcza je li ma si toksycznych rodziców. Ten typ
odpowiadania mo e w du ym stopniu przyczyni si do przerwania cyklu: ataku, odwetu,
obrony i eskalacji.
A oto kilka przykładów niedefensywnych odpowiedzi, które mo esz spróbowa
zastosowa w swoich codziennych interakcjach:

147
Tak?
Ach, rozumiem.
To interesuj ce.
Oczywi cie masz prawo do własnego zdania.
Przykro mi, e si nie zgadzasz.
Pozwól mi zastanowi si nad tym.
Dlaczego nie rozmawiamy o tym, gdy nie jeste zdenerwowany?
Przykro mi, e czujesz si dotkni ty (zdenerwowany, rozczarowany).

Musisz koniecznie dokładnie prze wiczy swoje niedefensywne odpowiedzi, zanim

zaczniesz je stosowa w odniesieniu do innych. Robi c to, wyobra sobie, e jeste w
pokoju razem z rodzicami, którzy krytykuj ci i oczerniaj . Wymów gło no niedefensywn
odpowied . Pami taj, w momencie; gdy argumentujesz, przepraszasz, wyja niasz lub
usiłujesz sprawi , by zmienili zdanie, w du ym stopniu tracisz swoj sił . je eli prosisz
kogo , by wybaczył ci albo zrozumiał ci , dajesz mu mo liwo odmówienia ci tego, o co
prosisz. Je eli za stosujesz odpowiedzi niedefensywne, o nic nie prosisz, a kiedy o nic
nie prosisz, nie mo esz by odrzucony. Kiedy poczujesz si pewniej w stosowaniu
odpowiedzi niedefensywnych, spróbuj zastosowa je przy nadarzaj cej si sposobno ci,
gdy wyniknie jakie nieporozumienie czy sprzeczka z kimkolwiek, ale nie z twoimi
rodzicami. Dobrze jest bowiem sprawdzi , jak one działaj w trakcie konfliktu z kim , z
kim jeste mniej emocjonalnie zwi zany z koleg albo ze znajomym. Prawdopodobnie
pocz tkowo b dzie to niezgrabne i nienaturalne, a doznaj c frustracji mo esz uciec si
znowu do odpowiedzi defensywnych. Jak ka d now umiej tno , musisz j wiczy i
by przygotowany na bł dy, dopóki nie stanie si ona twoj drug natur .

Własne zdanie

Oto kolejna technika behawioralna - nazywam j wyra aniem własnego zdania - pomo e
ci ona sta si mniej reaktywnym i umo liwi ci post py na drodze do samookre lenia.
Własne zdania definiuj to, co my lisz, w co wierzysz, co jest dla ciebie wa ne, co jeste
gotów robi , a czego nie jeste , co jest mo liwe do pokonania, a co nie jest. Zdania te
mog by uszeregowane według stopnia wa no ci, poczynaj c od opinii na temat
widzianego przez ciebie ostatnio filmu, a do zasadniczych przekona dotycz cych ycia.
Oczywi cie zanim wypowiesz swoje zdanie na jaki temat, musisz je sobie najpierw
wyrobi .
Kiedy zapytałam Sandy, jak faktycznie chce zareagowa na danie rodziców
odpowiedziała: „Nie wiem, tak bardzo boj si ich denerwowa , e doprawdy jest mi
strasznie trudno okre li , czego sama chc ”.
Dylemat Sandy był typowy dla wi kszo ci ludzi, którzy sp dzili wi kszo ycia w
poczuciu odpowiedzialno ci za swoich rodziców. Jest ci rzeczywi cie trudno okre li , kim

148
sam jeste , je li w przeszło ci nie miałe zbyt wielu okazji, eby to robi . Aby pomóc
Sandy sformułowa jej własne zdanie, wskazałam, e zasadniczo istniały tylko trzy
rozwi zania, jakie mogła przyj :

1. Nie jestem skłonna pozwoli wam zamieszka w moim domu.

2. Jestem skłonna pozwoli wam zamieszka na pewien okre lony, ograniczony czas.
3. Jestem skłonna pozwoli wam zamieszka tak długo jak chcecie.

Sandy zdecydowała, e chocia tak naprawd wcale nie chce, aby rodzice u niej
mieszkali, to czuje, e jest to ponad jej siły aby im to powiedzie . Ostatecznie zgodziła si
powiedzie im, e mog zosta na jeden tydzie . S dziła bowiem, e b dzie to dobry
sposób, aby zaspokoi własne potrzeby, przy jednoczesnym cz ciowym ułagodzeniu
rodziców.

Ponowne uczenie si słów: nie mog

Sandy nie była całkowicie usatysfakcjonowana rozwi zaniem, jakie wybrała, poniewa
pobyt rodziców był uci liwy dla jej m a, a to odbijało si na ich wzajemnych stosunkach,
a ponadto była przekonana, e ta decyzja wynikała z jej słabo ci. Z gł bokim
westchnieniem powiedziała: „My l , e poprostu nie mog sprzeciwi si rodzicom”.
Poprosiłam j , aby powtórzyła to zdanie, ale eby zamiast powiedzie „Nie mog ’
powiedziała „Jeszcze nie sprzeciwiłam si rodzicom”.
Wyra enie „jeszcze nie” implikuje wybór, podczas gdy „nie umiem, nie potrafi , nie mog ”
przywołuje co zupełnie przeciwnego: nieodwołalno . Brak wyboru jest bezpo rednio
zwi zany ze zdominowaniem. Jest to znakomity sposób na trzymanie dziecka w
potrzasku. Wybory podejmowane przez dzieci s dyktowane przez rodziców. Przez
wypowiedzenie „jeszcze nie” stwarzasz sobie mo liwo odmiennego zachowania si w
przyszło ci. Si gasz po nadziej .
Niektóre osoby uwa aj , e je li okre l niechciane zachowanie jako wybór, zamiast je
zmieni , tym samym uznaj swoj pora k . Nie zgadzam si z tym. Uwa am wybór za
klucz do samookre lenia. Ka da decyzja, która wypływa z wyboru oddala nas od
reaktywno ci. Istnieje ogromna ró nica pomi dzy wybraniem kapitulacji przed rodzicami,
gdy po rozwa eniu wszelkich alternatyw zdecydowałe , e nie jeste jeszcze
przygotowany do walki, a automatyczn kapitulacj , poniewa czujesz si bezbronny.
Dokonywanie wyboru oznacza robienie kroku w kierunku przej cia kontroli; reagowanie
odruchowe oznacza za powrót do bycia kontrolowanym. By mo e nie wygl da to na
wielki post p, ale zapewniam, e tak wła nie jest.

149
Wypróbuj to na rodzicach

Niektórzy moi pacjenci s tak podekscytowani sukcesem, jaki odnie li dzi ki swojemu
nowemu zachowaniu, i nie s w stanie powstrzyma si przed natychmiastowym
sprawdzeniem go na rodzicach. Wielu innych martwi si , e rodzice b d sfrustrowani
albo rozw cieczeni, gdy usłysz ich niedefensywne odpowiedzi i ich własne zdanie na
jaki temat. Toksyczni rodzice s tak bardzo przyzwyczajeni do tego, e rozw cieczaj
własne dzieci, e kiedy dzieci nie reaguj zło ci , oni sami popadaj w zło . Jest na to
jedyna rada: spróbuj. Im pr dzej, tym lepiej. Odkładanie zrobienia tego pierwszego,
małego kroku, sp dzanie tygodni czy miesi cy „na my leniu o tym” tylko pogł bi
zmartwienie. Pami taj: jeste dorosły mo esz przeciwstawi si , masz prawo walczy ze
swoim złym samopoczuciem i sta si sob .
Rzadko kiedy ten pierwszy krok jest tak bolesny, jak to sobie wyobra amy. Nie ma
potrzeby robienia go w sytuacji, która powoduje wysokie napi cie emocjonalne mi dzy
tob i rodzicami. Mo esz zacz stosowa niedefensywne odpowiedzi wówczas, gdy
matce nie podoba si kolor szminki, której u ywasz, albo ojciec krytykuje to, jak gotujesz.
Zasugerowałam Sandy aby wykorzystała czas, kiedy rodzice b d u niej mieszka i
wiczyła stosowanie niedefensywnych odpowiedzi i wyra anie swego zdania w błahych
sprawach. Zach ciłam j , aby wyra ała swoje my li i opinie. Zamiast mówi „Nie masz
racji, kraby ci szkodz ”, mo na przecie powiedzie „Pozwolisz, e nie zgodz si z tob ,
my l , e kraby ci szkodz ”. W ten sposób jej stwierdzenie b dzie miało posta opinii, a
nie wyzwania, co zmniejszy w znaczny stopniu mo liwo wywołania reakcji
emocjonalnej.
Zasugerowałam równie , e mogłaby si zdoby na odwag , by poruszy niektóre z
wa niejszych problemów wyst puj cych w jej stosunkach z rodzicami: poprzez
wyznaczenie pewnych granic, podanie im do wiadomo ci co jest, a czego nie jest skłonna
dla nich zrobi .
Chocia Sandy miała pewne obawy co do tego, co poleciłam jej zrobi , wiedziała, e
dopóki nie sprawdzi, jak działa jej nowe zachowanie, b dzie tkwiła w swoich nawykach.
Pesymistycznie zapatrywała si na zdolno swoich rodziców do zmiany. Zapytała mnie
zatem, w jaki sposób b dzie mogła cieszy si zmianami w swoim zachowaniu, je li te
zmiany nie b d niczemu słu yły - je eli w rezultacie tego nie zmieni si jej rodzice.
Przypomniałam jej, e oni nie musz si zmienia . Je eli bowiem ona zmieni swój sposób
reagowania na nich, to b dzie jednostronnie zmienia swój zwi zek z nimi. To mo e
spowodowa , e oni si zmieni , a nawet je li nie, to i tak utrzymanie równowagi sił
zale e b dzie od niej.
Kiedy dokonasz samookre lenia - gdy reaktywno zast pisz wra liwo ci , gdy
sformułujesz jasne twierdzenia na temat tego, co czujesz i my lisz, kiedy ustalisz granice
tego, co jeste i czego nie jeste skłonny robi - twoje stosunki z rodzicami b d musiały
ulec zmianie.

150
Rozdział 12:

Kto naprawd jest odpowiedzialny?

ałuj , e nie miałe szcz liwego dzieci stwa, ale niestety nie mog zmieni przeszło ci.
Mog jedynie pomóc ci w dokonaniu zasadniczej zmiany twoich przekona o tym, kto jest
odpowiedzialny za ból dzieci stwa. Ta zmiana jest niezwykle istotna, poniewa dopóki
uczciwie nie os dzisz, kto ponosi za to odpowiedzialno , jest prawie pewne, e b dziesz
kroczył przez ycie d wigaj c brzemi winy. A dopóki b dziesz siebie obarczał win ,
b dziesz cierpiał z powodu wstydu i nienawi ci do samego siebie oraz znajdował sposoby
na ukaranie siebie.

Id w swoim własnym tempie

To, co robili my w ostatnich dwóch rozdziałach, miało głównie charakter wysiłku

umysłowego. Polecałam ci, aby badał, zauwa ał i rozumiał. W tym i nast pnych
rozdziałach b dziemy pracowa nad emocjami. W zwi zku z tym, powiniene przyj
własne tempo. Praca z emocjami mo e nastr cza ci powa nych trudno ci i zanim si do
niej przekonasz, mo esz szuka jakiej wymówki, aby jej unikn .
Je eli zaczynasz czu , e tracisz równowag , nic si nie stanie je li nieco zwolnisz tempo
i odst pisz od pracy na kilka dni. Je eli po tym czasie poczujesz, e ta przerwa musi
jeszcze potrwa , ustal pewien limit czasu, po którym ponownie przyst pisz do pracy i ju
od tego nie odst puj.
Bardzo przydatne mo e by sporz dzenie listy pewnych zewn trznych czynników, które
b d wspierały t prac w jej pocz tkowym etapie. Kiedy zostan wydobyte na
powierzchni pokłady silnych emocji, cennym przewodnikiem mo e okaza si grupa
wsparcia lub terapeuta. Oddany przyjaciel, partner czy krewny mog oferowa ci oparcie,
ale mog te czu si onie mieleni intensywno ci twoich emocji. Mo esz poprosi blisk
osob o przeczytanie tej ksi ki wspólnie z tob . On b d ona mo e by znacznie
wi ksz podpor , je eli b dzie zdawał sobie w pełni spraw z tego, przez co
przechodzisz.

151
To oni ponosz odpowiedzialno !

Zdaj sobie spraw z tego, e ju wielokrotnie o tym mówiłam, ale nigdy dosy
podkre lania, jak wa ne jest to przesłanie i jak trudno jest je sobie przyswoi :

Musisz uwolni si od odpowiedzialno ci za bolesne doznania twojego dzieci stwa

i obarczy odpowiedzialno ci za nie kogo nale y.

Aby pomóc ci uwolni si od odpowiedzialno ci, sporz dziłam dług list rzeczy, za które
wielu moich pacjentów niesłusznie siebie obwinia. Aby posłu y si t list mo liwie
najskuteczniej, usi d w ciszy, w odosobnionym miejscu i przeznacz chwil czasu
wył cznie dla siebie, aby mógł porozmawia z dzieckiem, które tkwi wewn trz ciebie.
Aby dopomóc sobie w unaocznieniu, jak bardzo byłe mały i bezbronny mo esz wzi
własn fotografi z dzieci stwa. Powiedz gło no do tego dziecka: „Nie jeste
odpowiedzialny...” i doko cz to zdanie ka dym takim stwierdzeniem z poni szej listy, które
dotyczy twojego ycia. Nie jeste odpowiedzialny:

1. Za to, e rodzice lekcewa yli ci i ignorowali.

2 Za to, e sprawili, e czułe si niekochany i niewart miło ci.
3. Za ich okrucie stwo i bezmy lne dokuczanie.
4. Za wyzwiska, którymi ci obrzucali.
5. Za ich nieszcz cia.
6. Za ich problemy
7. Za to, e nie robili niczego, by rozwi za swoje problemy.
8. Za to, e pili.
9. Za to, co robili, kiedy byli pijani.
10. Za to, e ci bili.
11. Za to, e ci napastowali.

Dodaj do tej listy inne bolesne, powtarzaj ce si do wiadczenia, za które zawsze

czujesz si odpowiedzialny.
Druga cz tego wiczenia dotyczy przypisania odpowiedzialno ci tym, którym jest
to nale ne - twoim rodzicom. Aby uczyni to bardziej ostro, powtórz ka d pozycj z
listy poprzedzaj c j słowami „Moi rodzice s odpowiedzialni...”. Nast pnie dodaj to,
co uwa asz za wa ne dla swojego osobistego do wiadczenia.
Pocz tkowo mo esz uwa a , na poziomie intelektu, e to nie była twoja wina, ale
małe dziecko tkwi ce w tobie mo e ci gle czu si odpowiedzialne. By mo e
zaistnieje potrzeba powtórzenia tego wiczenia kilkakrotnie.
Osi gni cie nowej wiadomo ci uczu wymaga czasu.

152
„Nie s dz , by oni chcieli celowo wyrz dzi mi krzywd ”

Mo esz odczu szczególn niech do przypisywania odpowiedzialno ci rodzicom, je li

byli oni nieadekwatni, chorzy, pogr eni we własnych problemach, albo zdawali si mie
dobre intencje.
Les - który pocz wszy od ósmego roku ycia, po załamaniu nerwowym matki, musiał
opiekowa si młodszymi bra mi - stanowi znakomity przykład osoby, która stan ła przed
tym dylematem. Powiedziałam mu, e jego problemy z kobietami w dorosłym yciu były
bezpo rednio zwi zane z ci arem winy i odpowiedzialno ci, który wzi ł na siebie jako
dziecko. To go jednak nie przekonało, chocia wcze niej w czasie sesji wykonał wiczenie
w oparciu o listy dotycz ce odpowiedzialno ci.

Les: Ale ja jestem odpowiedzialny. Matka była taka nieszcz liwa. Nadal zreszt jest
nieszcz liwa. Potrzebuje mnie. Chc sprawi , by było jej lepiej.
Susan: Od jak dawna bierzesz za ni odpowiedzialno ?
Les Od czasu gdy sko czyłem osiem lat.
Susan: A kto był odpowiedzialny za ciebie?
Les: My l , e zawsze czułem si odpowiedzialny za wszystkich, za siebie równie .
Susan: Co by to oznaczało, Les, gdyby ty zaproponował, by rodzice przyj li
odpowiedzialno za siebie samych?
Les: Jak mo na to zrobi z kim , kto jest pogr ony w depresji, rozrzewniaj cy.. kto nigdy
nie doznał adnej przyjemno ci w swoim yciu. To przecie nie była jej wina. Chodziła po
lekarzach. Usiłowała si leczy . Nie chciała by chora.
Susan: Ale to ci gle nie czyni ci odpowiedzialnym. Co z twoim ojcem? Jak to si stało,
e on si od tego tak łatwo wykr cił? Kiedy nadejdzie jego kolej, by zacz działa jak
dorosły?
Les (po namy le): Wiesz, e nigdy nie pomy lałem o tym w ten sposób.
My l , e on jest ju na to za słaby.
Susan: Przyznaj , e w przypadku takich rodziców jak twoi, którzy nie zniewa ali ci w
sposób jawny, znacznie trudniej dostrzec, jak wiele zadali ci bólu. Był to dobrotliwy gwałt.
Było to pełne lekcewa enia i nieposzanowania cudzych emocji. Nikt nigdy nie troszczył si
o ciebie, nie przejmował si twoim yciem. Nigdy nie miałe szans na prawdziwe
dzieci stwo. Istotn rzecz w tym momencie jest nie to, jak bardzo byli oni za to
odpowiedzialni, ale to aby zrozumiał, e to ty za nic nie ponosisz odpowiedzialno ci.

W ko cu dotarło to do Lesa. Pracował nad swoj now wiadomo ci do ko ca sesji. Od

tego dnia jego post py były coraz wi ksze.
Mo esz zdawa sobie spraw , e twoi rodzice byli nieadekwatni, pogr eni w depresji,
chorzy czy zamkni ci, ale nadal wykazujesz zrozumienie dla ich problemów. Twoi rodzice

153
mieli przecie bardzo ograniczone rodki. Trzydzie ci czy czterdzie ci lat temu wi kszo
ludzi nie była zdolna do poddania si terapii. Twoi rodzice mog by tak bierni, e a
bezbronni. A ty mo esz by przekonany, e nie mieli zamiaru wyrz dzi ci krzywdy.
Jestem przekonana, e w wi kszo ci wypadków wyrz dzenie krzywdy było nieumy lne,
ale spekulacje na temat intencji rodziców s strat czasu. Wa ny jest tutaj rezultat. Je eli
nieadekwatni rodzice wyrz dzili ci krzywd , to to czy zrobili to niechc cy czy celowo jest
bez znaczenia. Nieadekwatni rodzice s odpowiedzialni zarówno za to, co zrobili i za to,
czego nie zrobili.
By przekona Lesa, e wszystko to jest prawdziwe równie w odniesieniu do niego,
posłu yłam si pustym krzesłem, które miało symbolizowa jego rodziców i sama
odegrałam rol Lesa. Chciałam, aby usłyszał, jak wypowiadam te rzeczy, których on nigdy
nie był w stanie sam powiedzie .

Susan (jako Les): Mamo i tato, kiedy byłem mały czułem si tak, jakby nikt nie mógł mnie
zast pi . Byłem przera ony i samotny, i nie mogłem zrozumie , dlaczego nikt si mn nie
opiekuje. Nie rozumiałem, mamo; dlaczego musiałem troszczy si o ciebie, dlaczego nie
robił tego tata. Nie rozumiem, dlaczego nie mogłem by po prostu dzieckiem. Zawsze
my lałem, e to dlatego, e nikt mnie nie kocha. Ci gle tak to czuj . Kiedy zamierzacie
przesta wysysa ze mnie wszystkie siły? Kiedy zechcecie dorosn ? Czuj si taki
zm czony t ci gł odpowiedzialno ci za cał rodzin . Jestem zm czony przybieganiem
bez przerwy na ka de twoje zawołanie. Jestem zm czony ponoszeniem
odpowiedzialno ci za cały wiat. Jestem zm czony obwinianiem mnie za wszystko, co si
nie udało. Mamo, przykro mi, e była chora i nieszcz liwa, ale to nie moja wina.
Les: Wszystko, co powiedziała , to prawda. Zawsze tak to czułem. Ale nigdy nie mogłem
im tego powiedzie .
Susan: Nigdy to bardzo, bardzo długo, Les. W tej chwili powiniene przynajmniej
powiedzie sobie samemu to wszystko, co nale y im powiedzie . Pó niej, kiedy ju nieco
wi cej nad tym popracujesz i poczujesz si silniejszy, b dziesz mógł dokona innego
wyboru.

Les zacz ł dostrzega , e rodzice byli doro li i jako tacy mieli oczywiste i podstawowe
obowi zki wobec swoich dzieci. Nie zaspokajaj c fizycznych i emocjonalnych potrzeb
swoich dzieci, jego rodzice (jak zreszt wszyscy nieadekwatni rodzice) stworzyli
wykrzywion wersj stosunków rodzic - dziecko.
Gdy Les mógł rzeczywi cie dostrzec, uwierzy i odczu te podstawowe prawdy, mógł
uwolni si od samego siebie, od tego co le ało u podstaw jego nałogu pracy i
pomniejszało jego zdolno do prze ywania miło ci.

154
„Był taki nieopanowany”

Doro li, którzy jako dzieci byli zniewa ani, równie maj trudno ci w obarczeniu
odpowiedzialno ci tego, kogo nale y. Pami taj, e godzenie si na obarczanie win jest
dla zniewa anych dzieci sposobem na przetrwanie. Podtrzymuj mit zgranej rodziny
wierz c, e to oni - a nie ich rodzice - s li. To przekonanie le y u podstaw praktycznie
wszystkich autodestrukcyjnych zachowa dorosłych, którzy byli zniewa ani w
dzieci stwie. Jest to jednak przekonanie, które mo na obali .
Joe - student ostatniego roku psychologii, który był w okropny sposób maltretowany przez
swojego gwałtownego ojca alkoholika - zdecydował si w ko cu na prowadzon przeze
mnie terapi . W czasie swojej pierwszej sesji podał dobry przykład tego, jak uparcie
obwinia sam siebie.

Joe Kiedy spojrz w przeszło , w moje dzieci stwo, to wiem, e ojciec miał wszelkie
cechy nikczemnika. jednak ci gle usprawiedliwiam go, poniewa mo e rzeczywi cie
wierzył, e to co mi robił było dla mojego dobra. Tak na rozum wiem, e to co robił było
okropne i e adne dziecko nie zasługuje na to, by je tak traktowa , jak traktowany byłem
ja. Ale gdzie w rodku nadal czuj si jak zły dzieciak, który dostaje to, na co zasługuje. I
ci gle czuj si tak niezno nie winny, e nie mogłem ochroni matki.
Susan: Udało ci si przetrwa bior c wszelkie zło na siebie. Gdyby uwa ał swojego ojca
za złego człowieka, gdy byłe małym chłopcem, mogłoby to by dla ciebie mia d ce i
przera aj ce. Ale nie jeste ju małym dzieckiem, Joe. Musisz zacz mówi sobie
prawd . A prawda jest taka, e ojciec był w stu procentach odpowiedzialny za
zniewa anie ci , za swoj gwałtowno i picie. Był tak e w stu procentach odpowiedzialny
za to, e nic nie zrobił, by zaradzi swoim problemom i ocali własn rodzin . I podczas
gdy ty pocieszasz si uwa aj c swoj matk za niewinn ofiar , ona jest w stu procentach
odpowiedzialna za to, e nie potrafiła ochroni swoich dzieci i siebie. Godziła si na ci głe
zniewa anie. Twoim zadaniem jest obarczy odpowiedzialno ci kogo nale y. W jaki
sposób chcesz by doradc i pomaga innym ludziom, je eli wzbraniasz si przed
rzeczywisto ci w swoim własnym yciu?
Joe: Słysz wszystko co mówisz, Susan, ale dla mnie to tylko słowa.

Fortyfikacje, którymi otoczył si Joe, wydawały si by twarde jak skała. A zatem zamiast
mówi bezpo rednio do niego, co zdawało si zreszt budzi w nim silny opór, poprosiłam
go, aby odegrał rol własnego ojca.

Susan: Chciałabym porozmawia o pewnych rzeczach, które miały miejsce w dzieci stwie
Joego. Joe powiedział mi, e byłe niezwykle gwałtowny i cz sto go biłe . Powiedział mi
równie , e byłe alkoholikiem.

155
Joe (jako ojciec): Po pierwsze, to co działo si w mojej rodzinie to nie twój zakichany
interes. A nawet je li go biłem, to po to aby go zahartowa . A to, e piłem, to te moja
sprawa.
Susan: By mo e to twoja sprawa, ale przez to prawie zrujnowałe rodzin . Zniewa ałe i
terroryzowałe syna, zniewa ałe i terroryzowałe on . Czy zdajesz sobie spraw z
tego, czym to było dla Joego? Czy obchodzi ci to, jak on si czuł?
Joe (jako ojciec): Tyle mnie to obchodzi co zeszłoroczny nieg. Tylko ja jestem wa ny.
Susan: Uwa am, e jeste wstr tnym ojcem. Nie zrobiłe nic oprócz tego, e wielu
osobom zadałe okropny ból. My l , e ty te doznałe bólu, ale ty byłe dorosły, a on był
małym chłopcem. Mogłe przecie zrobi co , by pomóc sobie, zamiast rani innych.
Byłe odpowiedzialny za swój alkoholizm wówczas i nadal jeste odpowiedzialny. My l ,
e jeste wa niakiem, który czuje si silny tylko wtedy, gdy bije kobiety i dzieci. Przez te
wszystkie lata Joe czuł, e to on ponosi za to win , a w rzeczywisto ci ty byłe
wszystkiemu winien.
Joe (jako ojciec): Do diabła! Ten mały gnojek pyskował mi przez cały czas. Nie odrabiał
lekcji...
Susan (przerywaj c): Joe nic takiego nie zrobił i nie mógł zrobi , by usprawiedliwi twoje
zachowanie wobec niego.

W tym momencie Joe wyłamał si z roli.

Joe: Wiesz, nienawidz tego, ale musz przyzna , e to bardzo dobrze wypadło jak
nagadała mojemu tacie. Poczułem, jaki on jest zły i boja liwy i nie chciałem ju tego
wi cej słucha . My l , e masz racj , e on prawie zrujnował rodzin . Co za dra z niego!
Ale my l , e on jest bardziej przestraszony ni ja. Przynajmniej ja staram si rozprawi z
tym wszystkim. On uciekał od tego przez całe ycie. On po prostu jest zwyczajnym
tchórzem.

U wiadomienie sobie prawdy o ojcu sprawiło Joemu wielki ból, ale było zarazem dla niego
do wiadczeniem uwolnienia si . Zacz ł czyni odpowiedzialnym tego, kogo nale ało i był
gotowy zacz rozgrzesza siebie.
W czasie poprzedniej sesji Joe powiedział mi, e uwielbia pracowa z dzie mi. Cz sto
pracował jako woluntariusz w dzieci cym szpitalu. Polecałam Joemu, aby przypomniał
sobie jedno z dzieci, z którymi pracował. Nast pnie poprosiłam go, by wyobraził sobie, e
to dziecko miało dzieci stwo takie samo jak jego. Postawiłam przed nim puste krzesło i
zapytałam, co powiedziałby, gdyby to dziecko siedziało na nim teraz. Joe nie był
zadowolony z tej propozycji, ale po niewielkiej namowie, wzi ł gł boki oddech i zacz ł
mówi do wyimaginowanego dziecka:

Rozumiem, e dzieje si co złego w twoim domu. Przykro mi. Wiem, e twój stary pije i
leje ci . I wyzywa ci . Mówi ci, e jeste niedobry Wiem, jak bardzo musisz si czu
przera ony. Widzisz to samo spotkało i mnie. I zało si , e czujesz si tak, jakby to

156
wszystko była twoja wina, ale to nieprawda. W rzeczywisto ci jeste dobrym dzieciakiem i
nikt nie ma prawa robi ci takich rzeczy. Nikt. Twój ojciec jest podły, jest obrzydliwy I jest
draniem, poniewa nie chce zaj si adnym ze swoich problemów. My l , e naprawd
sprawia mu przyjemno bicie ciebie, a to sprawia, e mam ochot go zabi !

Całe ciało Joego trz sło si od niepohamowanej w ciekło ci. Zapytałam go, kim
naprawd był mówi c to. „Sob - wykrzykn ł - Jezu Chryste, sob ”.
Długo wstrzymywany gniew Joego zaczynał z niego uchodzi . Mógł w ko cu zacz
przypisywa rodzicom odpowiedzialno za ból i nienawi do samego siebie, które
musiał znosi przez całe swoje ycie.
Poprosiłam Joego, aby wyobraził sobie, e na krze le siedzi teraz jego ojciec.
Przypomniałam mu, e jest bezpieczny, mo e powiedzie co tylko chce. Tym razem Joe
nie namy lał si :

Ty gnoju! Ty pieprzony sukinsynu! Czy zdajesz sobie spraw z tego, na jakie cierpienia
mnie skazałe ? Na jakie nieszcz cie naraziłe rodzin ? Chyba dopiero jak tłukłe małe
dziecko czułe si twardzielem! Całe ycie czułem si jak bezwarto ciowy mie , jakbym
zasługiwał na wieczne kopniaki. Ale jestem zm czony wysłuchiwaniem o twoich
sprawach. A wi c pieprz ci !

Nie byłam zaskoczona sił gniewu Joego. Kiedy ju zacznie si czyni odpowiedzialnymi
tego, kogo nale y, doznaje si uczucia ogromnej w ciekło ci za to, co zostało nam
wyrz dzone i na ludzi, którzy to zrobili. Ale Joe był przera ony tym, jak wiele gniewu w
nim tkwiło. Jak wielu dorosłych, którzy byli bici jako dzieci, obawiał si , e mo e przesta
si kontrolowa i zrani kogo , e mo e si rozklei albo pozosta w swej w ciekło ci ju
na zawsze; obawiał si tego, e mo e nawet oszale .

Strach przed gniewem

Gniew jest emocj budz c niepokój. Mo esz kojarzy gniew ze zniewagami z okresu
dzieci stwa. Mo esz kojarzy gniew z widzianymi przez siebie lud mi, którzy stracili
panowanie nad sob w wielkiej w ciekło ci. Mo esz obawia si , e b dziesz wydawał
si gro ny, je eli popadniesz w gniew i inni ludzie odtr c ci . Mo esz wierzy w to, e
dobrzy, kochaj cy ludzie nie wpadaj w gniew, albo e nie masz prawa gniewa si na
rodziców, którzy dali ci ycie.
Gniew mo e budzi uczucie strachu. Mo esz obawia si , e swoim gniewem kogo
zniszczysz, albo e stracisz panowanie nad sob . Albo, tak jak Joe, mo esz ba si , e
nigdy nie b dziesz w stanie uciszy własnego gniewu.

157
Tego typu obawy s normalne dla nas wszystkich, ale pozostaje faktem, e:

Obawa przed tym, co mo e si nam przytrafi , gdy popadniemy w gniew, jest

nieuzasadniona, bo równie dobrze mo e si nam to przytrafi , gdy nie b dziemy
rozgniewani!

Kiedy tłumisz własny gniew, mo esz popa w depresj albo sta si zrz d , a wówczas
inni ludzie mog odtr ci ci tak samo, jak wtedy gdyby otwarcie okazał im swój gniew.
Tłumiony gniew jest niemo liwy do przewidzenia. Do przewidzenia jest w nim tylko to, e
cz sto nie daje si kontrolowa . Gniew jest destrukcyjny, gdy jest poskramiany, tłumiony,
szczególnie wówczas, gdy dopuszcza si do tego, e zalega on poni ej wiadomo ci.

Jak post powa z gniewem

Dorosłe dzieci toksycznych rodziców maj szczególne problemy z własnym gniewem,

bowiem wychowały si w rodzinach, gdzie nie były zach cane do wyra ania własnych
emocji. Wyra anie gniewu nale ało do przywilejów rodziców.
Wi kszo dzieci toksycznych rodziców wykształciła w sobie du tolerancj na zn canie
si nad nimi. Mo esz mie jedynie nikł wiadomo , e kiedy byłe dzieckiem
przydarzyło ci si co , co wykraczało poza norm . Istnieje prawdopodobie stwo, e
nawet nie wiesz, jak bardzo przepełniony jeste gniewem.
Prawdopodobnie obchodzisz si z własnym gniewem na jeden z kilku sposobów: Mo esz
go tłumi i przez to czu si przybitym i pogr a si w depresji; mo esz go zamienia w
cierpienie i udr k ; mo esz go zatopi w alkoholu, narkotykach, jedzeniu czy seksie;
mo esz wreszcie wybucha przy ka dej sposobno ci pozwalaj c, by gniew uczynił z
ciebie osob napi t , sfrustrowan , podejrzliw , wojownicz .
Niestety, wi kszo z nas post puje z własnym gniewem wedle tych starych, utartych
nieefektywnych sposobów. Nie s one w stanie dopomóc nam w uwolnieniu si od kontroli
rodziców. Znacznie skuteczniejszymi sposobami kanalizowania własnego gniewu s takie,
które pozwol na twoje samookre lenie i okre lenie twoich ogranicze .
Zaprezentuj teraz kilka nowych i skutecznych sposobów pokierowania własnym
gniewem:

1. Pozwól sobie na wpadanie w gniew bez dokonywania jakiegokolwiek os du uczu .

Gniew jest tak sam emocj jak rado czy l k. Nie jest on ani zły, ani dobry - po prostu
jest. Jest on twój, jest cz ci tego, co czyni ci człowiekiem. Gniew jest tak e sygnałem
mówi cym ci o czym wa nym. Mo e mówi ci, e twoje prawa nie s respektowane, e
jeste zniewa any albo wykorzystywany, e twoje potrzeby nie s zaspokajane. Gniew
zawsze wiadczy o tym, e co wymaga zmiany.

158
2. Uzewn trzniaj swój gniew. Wal w poduszki, wrzeszcz na fotografie ludzi, na których
jeste zły, albo prowad z nimi wyimaginowane dialogi, w samochodzie czy te samotnie
w domu. Aby wyrazi swój gniew nie musisz atakowa fizycznie ani werbalnie. Mów do
ludzi, którym ufasz, o tym jak bardzo czujesz si w ciekły. Dopóki nie uwolnisz własnego
gniewu, nie mo esz z nim obcowa .
3. Rozszerzaj swoj fizyczn aktywno . Uzewn trznianie własnego gniewu pozwala
uwolni wi kszo napi cia twojego ciała. Je li nie mo esz pogra w tenisa, pobiega czy
poje dzi na rowerze, przetkaj zatkany klozet albo id na lekcj ta ca. Aktywno fizyczna
wyzwala produkcj endorfiny - substancji chemicznej w mózgu, która wzmacnia dobre
samopoczucie. Przekonasz si , e akceptacja własnego gniewu przyczyni si do wzrostu
poziomu twojej energii yciowej i wydajno ci. Nic tak nie pustoszy jak tłumiony gniew.
4. Nie posługuj si gniewem dla wzmocnienia negatywnego wizerunku samego siebie.
Nie jeste zły z tego powodu, e wpadasz w gniew. Poczucie winy z powodu napadu
gniewu, zwłaszcza na rodziców, jest czym normalnym. Powiedz sobie gło no: „Jestem
w ciekły, ale przecie mam prawo si gniewa . Poczucie winy z powodu gniewu, to
normalna sprawa, zwłaszcza je eli jest to sposób rozprawiania si z tym gniewem. Nie ma
w tym nic niewła ciwego czy niedobrego, e tak wła nie si czuj ”.
5. Traktuj gniew jako ródło energii potrzebnej do samookre lenia. Gniew pomo e ci
w du ym stopniu przekona si o tym, co jeste , a czego nie jeste skłonny zaakceptowa
w swoich stosunkach z rodzicami. Mo e pomóc ci w okre leniu własnych ogranicze .
Mo e stanowi pocz tek długiej drogi w stron uwolnienia si od starych wzorców
ulegania innym oraz pokory i strachu przed dezaprobat rodziców. Twój gniew mo e
pomóc ci w skierowaniu energii na samego siebie, a nie na nierealne usiłowanie
odmienienia twoich rodziców. Zamie : „Jestem zły poniewa ojciec nigdy nie pozwalał mi
y moim własnym yciem” na „Nie pozwol ju dłu ej na to, by ojciec mnie kontrolował i
niszczył”.

Podejd do tych technik jak do wytycznych, które mog ci pomóc osi gn pełniejsz
kontrol nad własnym gniewem. B dziesz miał mnóstwo okazji do wyładowa swego
gniewu bezpo rednio na rodzicach, z pełnym zastosowaniem tych technik. B dzie to
niezwykle wa na umiej tno , gdy pozwoli ci wyj zwyci sko z ostatecznej konfrontacji
z rodzicami, o czym przekonamy si w rozdziale 13:

Uzyskanie kontroli nad własnym gniewem nie przychodzi natychmiast. Trzeba si z nim
oswoi . Potrzebne to jest szczególnie kobietom, gdy od dzieci stwa wpaja si im, e nie
nale y okazywa gniewu. Kobietom wolno płaka , otwarcie lamentowa , pogr a si w
depresji, okazywa wra liwo , lecz powszechnie uwa a si , e okazywanie gniewu
kobiecie nie przystoi. W rezultacie wiele kobiet ł czy si z partnerami, którzy umiej
zło ci si w imieniu partnerów. W ten sposób kobiety mog cz ciowo wyładowa swój
tłumiony gniew niejako poprzez zast pc . Na nieszcz cie jednak, wielu z tych łatwo
wpadaj cych w gniew m czyzn ma władz nad tymi kobietami i zniewa a je.
Dla twego własnego dobra musisz nauczy si obchodzi z własnym gniewem efektywnie.
Kiedy po raz pierwszy wpadniesz w gniew, mo esz przez dłu szy czas czu si
wstrz ni ty i cierpie z powodu poczucia winy. B d cierpliwy i kontynuuj to
do wiadczenie pomimo trudno ci. Nie utkniesz w gniewie na zawsze. Jedynymi lud mi,

159
którzy nie s w stanie wyzwoli si od gniewu s ci, którzy go nie akceptuj , albo tacy,
którzy wykorzystuj go, aby zyska sił poprzez zastraszanie innych.
Gniew jest normaln ludzk reakcj na zniewagi. Dorosłe dzieci toksycznych rodziców
oczywi cie maj w sobie wi cej gniewu ni inni. Mniej oczywiste jest by mo e to, e maj
tak e w sobie wi cej alu ni inni.

al i opłakiwanie

„A czym e to ja mam si martwi ? - powiedział Joe. - Czy kto umarł”?

al jest normaln i konieczn reakcj na utrat czego . Nie musi to by utrata ycia.
Zapewne tak jak Joe, do wiadczyłe w dzieci stwie bolesnych strat:

• utraty dobrego mniemania o samym sobie

• utraty poczucia bezpiecze stwa
• utraty zaufania
• utraty rado ci i spontaniczno ci
• utraty opieku czych i godnych szacunku rodziców
• utraty dzieci stwa
• utraty niewinno ci
• utraty miło ci

Aby do wiadczy uczucia alu musisz zidentyfikowa to co utraciłe .

Musisz popracowa nad tymi uczuciami, aby uwolni si od ich wpływu.
Nie zdaj c sobie z tego sprawy, Joe wzbudził w sobie al, gdy wpadł w gniew. al i gniew
s ci le splecione ze sob . jest prawie niemo liwe, aby jedno istniało bez drugiego.
Do tego momentu mogłe nie rozumie , jak rozległe były straty emocjonalne, które
poniosłe . Dzieci toksycznych rodziców doznaj takich strat nieomal na codzie i cz sto
nie zwracaj na nie uwagi albo je wypieraj . Straty te wyrz dzaj ogromne szkody ich
poczuciu własnej warto ci, ale poniewa al jest odczuciem bardzo bolesnym, wi kszo
ludzi robi dosłownie wszystko, aby go unikn .
Unikanie alu mo e złagodzi przykre uczucia na pewien krótki czas, ale wstrzymywany
al pr dzej czy pó niej powróci - czasami w chwili, kiedy najmniej si tego spodziewasz.
Wiele osób nie prze ywa alu w momencie utraty czego , poniewa wtedy oczekuje si
od nich, aby były „silne”, b d s one przekonane, e musz troszczy si o kogo
innego. Ale osoby te nieuchronnie rozklej si , czasami wiele lat pó niej, cz sto z powodu

160
jakiego znacznie mniej wa nego wydarzenia. Dopóki nie do wiadcz swego
odraczanego alu, nie b d w stanie odbudowa swej sfery emocjonalnej. al ma swój
pocz tek, rodek i koniec. I wszyscy musz przej przez te etapy je eli próbujesz
unikn alu, to on zawsze b dzie w tobie i zawsze b dzie przeszkod na drodze do
odzyskania równowagi ducha.

Intensywno alu

Carol - której zniewa aj cy j ojciec bezustannie mówił, e mierdzi - robiła wietne

post py w terapii. Stała si bardziej stanowcza zarówno w yciu osobistym jak i
zawodowym i była na dobrej drodze do tego, by sta si ekspertem w sposobie
niedefensywnego porozumiewania si . Ale kiedy zacz ła odczuwa swój al, była
zadziwiona jak gł bokie i intensywne okazało si to uczucie.

Ogarnia mnie na przemian rozpacz i w ciekło . Czuj si jakbym była w ałobie. Kiedy
pomy l , jakim byłam miłym, słodkim dzieckiem i jak okropnie zniewa ał mnie mój ojciec, i
e matka pozwalała mu na to, ci gle nie mog w to uwierzy . Sprawia mi to taki ból,
pomimo e wiem, i to nie była moja wina. Dlaczego on musiał skazywa mnie na takie
cierpienie?

Proces odczuwania alu poci ga za sob szok, w ciekło , niewiar i oczywi cie smutek.
Mog by takie okresy, kiedy smutek mo e wydawa si bezgraniczny. Mo esz czu si
tak, jakby nigdy nie miał przesta płaka . Mo esz by całkowicie pochłoni ty przez
własny al. Mo esz nawet czu si zawstydzony.
Wi kszo ludzi mniej wstydzi si własnego gniewu ni ujawniania swojego alu. W
odró nieniu od kobiet, m czy ni maj znacznie wi ksze kulturowe wsparcie w
okazywaniu agresji i gniewu. Nie maj go natomiast w okazywaniu smutku czy bólu. Wielu
m czyzn drogo płaci - schorzeniami fizycznymi i zaburzeniami emocjonalnymi - za to, e
usiłuje sprosta odczłowieczonym oczekiwaniom, zwi zanym z tym, jaki powinien by
„prawdziwy m czyzna”.
Joe, jak wielu m czyzn, z którymi pracowałam, znacznie lepiej czuł si b d c w
kontakcie ze swoim gniewem, ni obcuj c ze smutnym małym chłopcem, który tkwił
wewn trz niego. Ten mały chłopiec sprawiał bowiem, e Joe czuł si słaby i podatny na
ciosy. Jako maltretowane dziecko, Joe wcze nie nauczył si trzyma swoje emocje w
szczelnym zamkni ciu. Poleciłam mu wykona wiczenie, które nazywam „pogrzebem”.
Cz sto je stosuj , szczególnie w przypadku dorosłych, wobec których stosowano przemoc
w dzieci stwie. Mam w swoim gabinecie wazon z suszonymi kwiatami. Postawiłam go
przed Joem; Miało to symbolizowa grób. Nast pnie poprosiłam go, aby powtórzył
nast puj ce słowa:

161
Oto grzebi moje fantazje o dobrej rodzinie. Oto grzebi moje nadzieje i oczekiwania
odno nie moich rodziców. Oto grzebi moje fantazje, e było co takiego, co mogłem
zrobi jako dziecko, aby ich zmieni . Wiem, e nigdy nie b d miał takich rodziców, jakich
chciałbym mie i opłakuj t strat . Ale akceptuj j . Niech te fantazje odpoczywaj w
pokoju.

Kiedy Joe sko czył t mow oczy zaszły mu łzami i powiedział:

O Bo e, Susan, jak to okropnie boli. To naprawd boli. Dlaczego musz przez to

przechodzi ? Czuj si jakbym ugrz zł w u alaniu si nad samym sob . Okropnie si z
tym czuj . Czy to potrzebne, abym u alał si nad sob ? Mnóstwo ludzi miało gorzej ni
ja.

Odpowiedziałam:

Ju czas, aby u alił si nad tym małym chłopcem, którego tak okropnie raniono. Kto inny
ma to zrobi ? Chc , aby zapomniał wszystko, co usłyszałe o litowaniu si nad samym
sob . Ubolewanie nad utrat szcz liwego dzieci stwa nie ma nic wspólnego z u alaniem
si nad sob . Ludzie, którzy utkn li w u alaniu si nad sob , rozgl daj si za kim
innym, kto by za nich urz dził ich ycie. Unikaj osobistej odpowiedzialno ci. Nie maj
odwagi zrobi tego, o co ciebie prosz . al jest czynny, nie bierny Pomaga ci oderwa si .
Pozwala ci uzdrowi si , zrobi co prawdziwego z twoimi problemami.

Je li jeste taki, jak wi kszo ludzi - taki jak Joe - b dziesz robił wszystko, aby unikn
pokazania tego, e u alasz si nad sob . Mo esz nawet odebra sobie prawo u alania
si nad tym, co utraciłe w dzieci stwie. Dopóki nie pozwalasz dziecku tkwi cemu w
tobie na odczuwanie i wyra anie własnego gniewu i alu, w dalszym ci gu trwasz w
zadawaniu sobie kary.

Nie mo esz zatrzyma biegu twojego ycia

Chocia przechodzenie przez al jest istotne dla zmian, których chcesz dokona , nie
mo esz w trakcie tego procesu zatrzyma swojego ycia. Musisz funkcjonowa , masz
przecie obowi zki wobec siebie i innych. Gniew i al mog wytr ci ka dego z nas z
równowagi, a zatem musisz koniecznie w tym czasie szczególnie o siebie zadba . Zrób
wszystko co tylko mo liwe, aby uczestniczy w zaj ciach, które s interesuj ce i sprawiaj

162
ci przyjemno . Nie musisz my le o wszystkich twoich problemach przez dwadzie cia
cztery godziny na dob . B d dla siebie tak dobry, jak chciałby by dla przyjaciela, który
prze ywa ci ki okres. Wyci gnij r k po wszystko to, co mo e ci wesprze , zwró si
do osób, którym na tobie zale y.
Dobrze jest porozmawia o swoim alu, chocia niektóre osoby mog nie by w stanie
tego wysłucha . Mnóstwo ludzi bowiem nie zajmowało si własnym alem od czasów
dzieci stwa i twój al mo e uruchomi ich mechanizmy obronne.
Sporz d list dziesi ciu rzeczy, które zrobisz ka dego tygodnia, aby pomóc sobie
przej przez al. Traktuj to jako „kontrakt na dobr opiek ”, który zawierasz sam ze sob .
Kontrakt ten powinien uwzgl dnia zaj cia relaksacyjne, które sprawiaj ci przyjemno .
Mo e to by zwyczajna długa k piel w pianie czy pój cie do kina; mo e zechcesz sp dzi
nieco wi cej czasu ze swoj dru yn piłkarsk albo znale czas na poczytanie
ekscytuj cej powie ci. Cokolwiek umie cisz na w swojej li cie, wa ne jest przede
wszystkim to, aby wykonywał te czynno ci, a nie tylko my lał o nich.

al naprawd ma swój kres

Chocia mo e to wydawa si nie do uwierzenia, gdy jeste akurat w połowie drogi, al

naprawd ma swój kres. Uporanie si z nim zajmie ci nieco czasu, ale nie jest to proces,
który nie ma ko ca. Potrzebujesz czasu, aby zintegrowa i zaakceptowa prawdziwo
swoich strat. B dziesz potrzebował równie czasu na odrodzenie si w tera niejszo ci i
dostrze enie nadziei na przyszło . W ko cu kiedy tortury zamieni si w zwyczajne
strzykanie w ko ciach. B dziesz czuł si lepiej, kiedy zaakceptujesz fakt, e nie jeste
odpowiedzialny za straty nad którymi bolejesz.

Przyj cie osobistej odpowiedzialno ci

Zło enie odpowiedzialno ci na tych, którym si to rzeczywi cie nale y, czyli bezpo rednio
na twoich rodziców, nie upowa nia ci do rozgrzeszenia samego siebie z wszystkich
autodestrukcyjnych zachowa przez powiedzenie „To wszystko ich wina”. Rozgrzeszenie
dziecka, którym byłe , nie zwalnia w aden sposób ciebie dorosłego od wzi cia na siebie
obowi zków.
Kolejna lista pomo e ci skoncentrowa si na niektórych z tych obowi zków, za jakie
jeste odpowiedzialny w swoich stosunkach z rodzicami. Wypowiedz gło no: „jako
dorosły, w moich stosunkach z rodzicami jestem odpowiedzialny za to by..:”, a nast pnie
doko cz to zdanie dodaj c ka d z pozycji wymienionych na poni szej li cie:

163
1. Sta si jednostk niezale n od rodziców
2. Z nadziej patrze na moje stosunki z nimi.
3. Zmieni pogl dy zwi zane z prawd o moim dzieci stwie.
4. Mie odwag u wiadomi sobie zwi zek pomi dzy wydarzeniami z mojego
dzieci stwa a moim dorosłym yciem.
5. Zebra odwag na wyra enie moich prawdziwych uczu przed rodzicami.
6. Konfrontowa si z rodzicami i zmniejsza sił i kontrol , jak maj nad moim
yciem, bez wzgl du na to czy yj czy nie.
7. Zmieni moje zachowanie, je li jest ono okrutne i polega na zadawaniu ran,
krytykowaniu i manipulowaniu innymi.
8. Znale wła ciwe ródła, aby dopomóc w uzdrowieniu dziecka, które tkwi we mnie.
9. Odnowi moc mojej dorosło ci i ufno ci.

Musisz sobie u wiadomi , e to, co zostało wymienione powy ej, przedstawia cele, do
których powiniene zmierza , a nie rzeczy, które s do zdobycia za jednym zamachem. W
swej pracy nad osi gni ciem tych celów, mo esz natkn si na przeszkody. Mo esz
powróci do starych zachowa i wzorców my lenia, mo esz nawet by gotów rzuci to
wszystko. Nie zniech caj si . Poprostu musisz si liczy z tym, e b dziesz zbaczał z
drogi. Chodzi o przekształcanie samego siebie a nie o szlifowanie własnej doskonało ci.
Niektóre z tych celów mog by łatwiejsze ni pozostałe, ale wszystkie s do osi gni cia;
potrafisz uwolni od wiecznej kary dziecko, które tkwi w tobie.

Rozdział 13:

Konfrontacja: droga do niezale no ci

Cała praca, któr wykonałe na podstawie trzech ostatnich rozdziałów - wiczenia, analiza
list, dochodzenie do zrozumienia, kto jest rzeczywi cie odpowiedzialny - przygotowała ci
do konfrontacji. Konfrontacja oznacza rozwa ne i odwa ne stani cie twarz w twarz z
rodzicami. Jej celem jest rozprawienie si z twoj bolesn przeszło ci i trudn
tera niejszo ci . Jest to najbardziej przera aj cy i jednocze nie najbardziej dodaj cy sił
wyczyn jakiego kiedykolwiek dokonasz.
Proces ten nie jest skomplikowany, ale nie jest te łatwy. Kiedy b dziesz gotowy,
spokojnie, ale stanowczo powiedz rodzicom o przykrych wydarzeniach, jakie pami tasz z
dzieci stwa. Powiedz im, w jaki sposób te wydarzenia wpłyn ły na twoje ycie i w jaki
sposób obecnie oddziałuj na twoje stosunki z nimi. W sposób jasny wytłumacz te
aspekty waszych wzajemnych stosunków, które s dla ciebie bolesne i przykre w chwili
obecnej. Nast pnie okre l nowe zasady waszych stosunków.

164
Celem konfrontacji z twoimi rodzicami nie jest:
- zemsta
- ukaranie ich
- upokorzenie ich
- wyładowanie na nich gniewu
- uzyskanie od nich czego pozytywnego.

Celem konfrontacji jest:

- stawienie im czoła
- przezwyci enie raz na zawsze własnego strachu przed stawieniem im czoła
- powiedzenie im prawdy
- okre lenie rodzaju stosunków jakie odt d mo esz z nimi utrzymywa .

„Z tego nie wyniknie nic dobrego”

Wiele osób - równie niektórzy wybitni terapeuci - nie wierzy w konfrontacj . Ich wywody
s zbie ne: „Nie patrz w przeszło , patrz w przyszło ”, „To spowoduje tylko wi kszy
stres i gniew” albo „To nie leczy ran, a tylko rozdrapuje je”. Ci ludzie po prostu nie
rozumiej , o co tu chodzi.
To oczywiste, e konfrontacja wcale nie musi doprowadzi do tego, e rodzice przyznaj
si do winy, przeprosz ci czy te zaakceptuj swoj odpowiedzialno . Niewielu
toksycznych rodziców zareaguje podczas konfrontacji słowami: „To wszystko prawda,
byłem dla ciebie okropny” albo „Prosz , wybacz mi” czy „Co mog zrobi , aby ci to
wynagrodzi ?”
W rzeczywisto ci dzieje si co zupełnie odwrotnego: rodzice zaprzeczaj , twierdz c, e
zapomnieli, dokonuj projekcji przerzucaj c win na dziecko i wpadaj w ogromny gniew.
Je eli próbowałe ju przeprowadzi konfrontacj z rodzicami, ale zostałe mocno
rozczarowany jej wynikiem, prawdopodobnie ocena skuteczno ci twojej konfrontacji
zale ała od uzyskania pozytywnej reakcji ze strony rodziców. Ale traktuj c reakcj jako
wska nik, sam wystawiasz si na pora k . Powiniene oczekiwa , e oni zareaguj
negatywnie. Pami taj robisz to dla siebie, nie dla nich. Powiniene uwa a konfrontacj
za sukces, chocia by z tego powodu, e miałe odwag j przeprowadzi .

165
Dlaczego zach cam do konfrontacji z rodzicami?

Uparcie popycham ludzi do konfrontacji z toksycznymi rodzicami. Robi to z jednej prostej

przyczyny, konfrontacja jest skuteczna. W ci gu wielu lat pracy zauwa yłam, e
konfrontacja wywoływała dramatyczne, pozytywne zmiany w yciu tysi cy ludzi. Nie
oznacza to, e nie doceniam tego, jak bardzo przera eni czuj si ludzie, kiedy nawet
pomy l o konfrontacji z rodzicami. Nasilenie emocji jest bardzo wysokie. Ale ju sam
fakt, e to robisz, e stawiasz czoła czemu , co prawdopodobnie budzi w tobie najgł bszy
l k, wystarcza do zapocz tkowania zmiany stosunku sił pomi dzy tob i twoimi rodzicami.
Wszyscy boimy si pozna prawd o własnych rodzicach. Wszyscy te boimy si
przyzna , e nie otrzymali my od nich tego, czego było nam potrzeba, i e nie dostaniemy
tego równie teraz. Alternatyw konfrontacji jest ycie z tymi l kami. Je li unikasz
podejmowania pozytywnych działa w swoim własnym imieniu, wzmacniasz w sobie
uczucie bezradno ci i nieadekwatno ci, podkopujesz poczucie własnej godno ci. Istnieje
jeszcze jeden ogromnie wa ny powód do konfrontacji:

To czego si nie wyzb dziesz, ci gniesz za sob .

Je eli nie zapanujesz nad swoim l kiem, win i gniewem wobec rodziców, to przeniesiesz
to wszystko na swojego partnera czy swoje dzieci.

Kiedy dokona konfrontacji z rodzicami?

Zach cam moich pacjentów, aby starannie rozwa yli termin konfrontacji.
Nie piesz si , ale te nie odwlekaj jej w niesko czono .
Zanim ludzie zdecyduj si na konfrontacj , przechodz zazwyczaj przez trzy etapy:
1. Nigdy tego nie zrobi .
2. By mo e zrobi to pewnego dnia, lecz nie teraz.
3. Kiedy mog to zrobi ?

Gdy po raz pierwszy przedstawiam pacjentom mo liwo konfrontacji z rodzicami,

niezmiennie twierdz , e to nie dla nich. Zazwyczaj spotykam si z tym, co nazywam

166
syndromem „wszystko tylko nie to”. Pacjenci zgadzaj si na wszelkie inne zmiany,
dopóki nie musz przeprowadzi konfrontacji z rodzicami - wszystko tylko nie to!
Powiedziałam Glenowi - który miał problemy z nie miało ci i który ałował, e
wł czył swojego ojca alkoholika do interesów - e musi doprowadzi do konfrontacji
z nim. Musi albo narzuci ojcu pewne ograniczenia, albo całkowicie odsun go od
interesów. Glenn zareagował klasycznym „wszystko tylko nie to”:

Nie zamierzam doprowadza do konfrontacji z ojcem. Wiem, e wychodz na dupka,

ale ja nie chc sprawia rodzicom ju wi cej bólu. Jestem pewny, e istnieje
mnóstwo rzeczy, które mog zrobi zamiast konfrontowa si z ojcem. Mog znale
mu prac mniej odpowiedzialn , gdzie nie b dzie si tak cz sto stykał z klientami.
Mog przesta godzi si na to, by si mnie czepiał. Mog zacz wi cej wiczy ,
aby pozby si napi . Mog ...

Przerwałam Glennowi: „Wszystko tylko nie to, tak? Wszystko, tylko nie ta jedna
rzecz, która mo e przynie znacz c zmian w twoim yciu”.
Powiedziałam Glennowi, e jego dra liwo i nie miało jest w znacznej mierze
bezpo rednim rezultatem tłumionej zło ci na ojca i niech ci do przyj cia osobistej
odpowiedzialno ci za konfrontacj ze swoimi problemami. Przyznałam, e
wi kszo ludzi w pocz tkowym etapie terapii reaguje mówi c „wszystko tylko nie to”
i zapewniłam go, e nie traktuj tego jako rezygnacji - on po prostu nie był jeszcze
gotów. Ale gdy b dziemy mieli troch czasu na zaplanowanie konfrontacji i
prze wiczenie jej, byłam przekonana, e poczuje si bardziej pewny siebie.
Glenn miał w tpliwo ci, ale z czasem zobaczył, jak kilku innych członków grupy
podejmuje decyzj o konfrontacji. Wszyscy opowiedzieli o sukcesie. Glenn przyznał,
e konfrontacja podziałała w przypadku tych osób, ale szybko dodawał, e jego
sytuacja jest inna. Nawet nie wiedz c o tym, Glenn doszedł do drugiego etapu
podejmowania decyzji odno nie konfrontacji.
Podczas terapii Glenn bardzo ci ko pracował, by opanowa niedefensywne
odpowiedzi i wyra anie własnego zdania. Zacz ł stosowa te techniki w ró nych
sytuacjach zwi zanych z interesami i w kr gu przyjaciół. Czuł si z tym dobrze. Ale
ustawiczny stres zwi zany z codziennymi stosunkami z ojcem i ogromny ci ar
spraw z dzieci stwa przytłaczały go.
Po około sze ciu tygodniach pobytu w grupie Glenn powiedział mi, e zaczyna
my le o konfrontacji. Pierwszy raz przyznał, e jest to mo liwe... w przyszło ci.
Osi gn ł drugi stopie . Kilka tygodni pó niej zapytał mnie kiedy, według mnie,
powinien to zrobi . To był ju stopie trzeci.
Glenn miał nadziej , e wyczaruj jaki magiczny przewodnik, z którego si dowie,
kiedy poziom jego niepokoju opadnie na tyle, aby mógł przej przez konfrontacj .
Prawda jest taka, e nader cz sto niepokój ten opada dopiero po konfrontacji. Nie
ma adnego sposobu na wyznaczenie najodpowiedniejszego czasu, po prostu
musisz by przygotowany.

167
 S cztery główne wymogi, które musisz spełni przed konfrontacj z rodzicami*9:

1. Musisz by wystarczaj co silny, aby upora si z odrzuceniem przez rodziców, z

ich zaprzeczeniem, obwinianiem ciebie, gniewem czy innymi negatywnymi
konsekwencjami konfrontacji.

2. Musisz mie odpowiedni system wsparcia, który pomo e ci przej przez

oczekiwanie, sam konfrontacj i jej nast pstwa.
3. Musisz napisa list albo spróbowa odegra to, co chcesz powiedzie i musisz
osi gn wpraw w stosowaniu niedefensywnych odpowiedzi.
4. Nie wolno ci dłu ej czu si odpowiedzialnym za zło, którego do wiadczyłe jako
dziecko.

Ostatni punkt jest szczególnie wa ny. Je eli ci gle obarczasz si

odpowiedzialno ci za traum swojego dzieci stwa, to na konfrontacj jest zbyt
wcze nie. Nie mo esz dokonywa konfrontacji z rodzicami z poczuciem
odpowiedzialno ci, kiedy nie jeste przekonany, i oni na to zasługuj .
Kiedy poczujesz si wzgl dnie o mielony i spełnisz te cztery wymagania, to nie ma
lepszego czasu jak ten wła nie. Nie czekaj.

Oczekiwanie na konfrontacj jest zawsze gorsze ani eli sama konfrontacja.

Powiedziałam Glennowi, e powinien ustali dat konfrontacji, ale oczywi cie jeszcze w
tym stuleciu. Potrzebował wyznaczenia sobie namacalnego celu, do którego by zmierzał.
Praca ta, powiedziałam mu, wymaga długotrwałych prób, które przygotuj go do
najwa niejszego spektaklu w jego yciu.

9 Poniewa w polskich warunkach wiele osób ze wzgl dów finansowych nie wyprowadza si z domu
na długo po osi gni ciu dorosło ci, nale y doda , e podstawowym warunkiem przeprowadzenia
konfrontacji z rodzicami jest pełna materialna niezale no od nich, w tym własne miejsce zamieszkania. W
pozostałych przypadkach nale y rozwa y , czy korzy ci wynikaj ce z przyspieszenia konfrontacji b d
przewa a nad ewentualnymi stratami materialnymi, b d cymi wynikiem reakcji rodziców (przyp. red.).

Jak przeprowadzi konfrontacj z rodzicami?

Konfrontacja mo e odby si twarz w twarz albo listownie. Zauwa yłe , e nie

uwzgl dniam mo liwo ci przeprowadzenia rozmowy telefonicznej. Mo e ona wyda si
bezpieczniejsza, ale konfrontacja przez telefon prawie zawsze jest nieskuteczna. Po
prostu zbyt łatwo rodzice mog si rozł czy . W dodatku, telefon jest „sztuczny”, sprawia,

168
 e prawdziwa ekspresja emocjonalna jest bardzo trudna. Je eli twoi rodzice mieszkaj w
innym mie cie i trudno im przyjecha do ciebie, a tobie do nich, napisz list.

Pisanie listów

Jestem wielk zwolenniczk pisania listów, jako techniki terapeutycznej. Listy daj
wspaniałe mo liwo ci zebrania tego, co chcesz powiedzie i popracowania nad tym,
dopóki nie b dziesz w pełni usatysfakcjonowany. Odbiorcy natomiast daje to szans
przeczytania listu wi cej ni raz i zastanowienia si nad jego tre ci . List jest ponadto
bezpieczniejszy je eli masz do czynienia z potencjalnie gwałtownymi rodzicami.
Konfrontacja jest wa na, ale nigdy nie jest warta ryzyka fizycznej napa ci.
Zawsze pisz osobne listy do ka dego z rodziców. Nawet je eli niektóre fragmenty listu s
takie same, twój stosunek i uczucia do ka dego z rodziców s inne. Napisz swój pierwszy
list do rodzica, którego uwa asz za bardziej toksycznego albo bardziej agresywnego. Te
uczucia s bli ej powierzchni i łatwiej b dzie je wydoby . Gdy tylko dasz im upust poprzez
napisanie pierwszego listu - zakładaj c, e obydwoje rodzice yj - uczucia w stosunku do
drugiego rodzica wypłyn na wierzch znacznie łatwiej. W swoim drugim li cie mo esz si
skonfrontowa z rodzicem dobrotliwym, z jego pasywno ci i brakiem opieki z jego strony.
Konfrontacja poprzez listy działa dokładnie tak samo jak przeprowadzona osobi cie. W
obydwu przypadkach zaczynasz od słów: „Zamierzam powiedzie ci kilka rzeczy, których
nie powiedziałem nigdy przedtem” i powiniene omówi cztery główne punkty:
1. To wła nie mi zrobiłe .
2. Tak si wtedy czułem.
3. Tak to wpłyn ło na moje ycie.
4. Tego chc od ciebie teraz.

Przekonałam si , e te cztery punkty stanowi solidn , konkretn , baz dla

wszystkich konfrontacji. Ta struktura generalnie zawiera wszystko, co powiniene
powiedzie , i chroni ci przed tym, by konfrontacja nie stała si rozproszona i
nieskuteczna.
Carol - której ojciec zarzucał, e mierdzi - o wiadczyła, e czuje si gotowa do
konfrontacji z rodzicami. Jednak e pilne obowi zki zawodowe nie pozwalały jej na
natychmiastowy wyjazd na Południe, aby uczyni to twarz w twarz. Zapewniłam j ,
e mo e przeprowadzi skuteczn konfrontacj listownie. Zasugerowałam jej, eby
napisała list w domu, w spokoju, wył czaj c w tym czasie telefon, aby nikt jej nie
przerywał.
Pisanie listów słu cych konfrontacji jest zawsze ogromnym prze yciem
emocjonalnym. Zaproponowałam, by Carol odło yła gotowy list na kilka dni,
nast pnie przeczytała go raz jeszcze, kiedy nieco si uspokoi. Tak jak wiele innych
osób, kiedy ponownie wzi ła list do r ki, dokonała pewnych poprawek. Mo e okaza
si , e b dziesz musiał napisa kilka wersji tego listu zanim b dziesz w pełni

169
 zadowolony. Pami taj, nie bierzesz przecie udziału w konkursie na opowiadanie.
List nie musi by literackim dziełem sztuki - ma on jedynie wyrazi prawd o twoich
uczuciach i do wiadczeniach.

Oto fragment listu, który Carol przeczytała mi tydzie pó niej.

Drogi tato.
Chc powiedzie ci co , czego jeszcze nigdy przedtem ci nie powiedziałam. Przede
wszystkim chc ci wyja ni , dlaczego w ostatnich miesi cach sp dziłam tak niewiele
czasu z tob i mam . Mo e to ci zdziwi i zaniepokoi, ale nie chciałam si z tob
widywa , poniewa boj si ciebie. Boj si uczucia bezradno ci i twoich słownych
ataków. Boj si ci zaufa , a potem znów doznawa twojego uczuciowego odrzucenia.
Pozwól mi to wyja ni .
(To wła nie mi zrobiłe )
Kiedy byłam mał dziewczynk , pami tam tego ojca, który kochał mnie, podziwiał i
troszczył si o mnie. Ale kiedy dorosłam, wszystko to zmieniło si . Kiedy miałam około
jedenastu lat stałe si bardzo okrutny dla mnie. Ci gle mówiłe mi, e mierdz .
Obwiniałe mnie za wszystko, co si nie udawało. Obwiniałe mnie kiedy zgubiłam
stypendium. Obwiniałe mnie kiedy Bob (brat Carol) upadł i zranił si . Obwiniałe mnie,
kiedy złamałam nog . Obwiniałe mnie, kiedy mama na krótko od ciebie odeszła. Kiedy
mama odeszła, byłam pozbawiona jakiegokolwiek emocjonalnego wsparcia. Opowiadałe
mi zbyt wulgarne dowcipy, mówiłe jak sexy wygl dam w swetrze, traktowałe mnie
jakby my byli na randce, albo mówiłe mi, e wygl dam jak ulicznica.
Kiedy miałam dwana cie lat, nie miałam ju rodzicielskiej opieki. Jestem pewna, e miałe
trudne przej cia w tych latach, ale okropnie mnie wtedy raniłe . Mo e nawet nie miałe
takiej intencji, ale to wcale nie znaczy, e mniej mnie to bolało.
Gdy miałam pi tna cie lat, jaki m czyzna próbował mnie zgwałci , a ty zrzuciłe win
na mnie. I ja rzeczywi cie uwierzyłam, e to była moja wina, bo ty tak mi powiedziałe .
Kiedy byłam w ósmym miesi cu ci y z moim synem, m zbił mnie, a ty powiedziałe , e
musiałam zrobi co okropnego, e doprowadziłam go do takiej w ciekło ci. Ci gle
mówiłe mi o wszystkich tych okropnych rzeczach, które robiła matka. Powiedziałe mi, e
nigdy mnie nie kochała, e wewn trz jestem ohydna, e nie mam mózgu.
(Tak si wtedy czułam)
Czułam si przera ona, upokorzona i zakłopotana. Zastanawiałam si dlaczego
przestałe mnie kocha . T skniłam za tym, aby znów by mał córeczk tatusia, i
zastanawiałam si nad tym, co takiego uczyniłam, e musiałam ci straci . Obwiniałam
siebie za wszystko. Nienawidziłam si . Czułam si niekochana i obrzydliwa.
(Tak to wpłyn ło na moje ycie)
Byłam powa nie okaleczona jako człowiek. Wielu m czyzn zachowywało si brutalnie
wobec mnie i zawsze my lałam, e to moja wina. Kiedy Hank zbił mnie, napisałam do
niego list z przeprosinami. Cierpiałam na godny ubolewania brak wiary w siebie, w moje
zdolno ci oraz to, e jestem co warta.
(Tego chc od ciebie teraz)

170
Chc , aby wyraził skruch za to, e byłe takim okrutnym, beznadziejnym ojcem. Chc ,
aby przyznał, e krzywdy, jakie mi wyrz dziłe , zraniły mnie i sprawiły ból. Chc , aby
przestał atakowa mnie słowami. Ostatnim razem zdarzyło si to, kiedy widzieli my si u
Boba i poprosiłam ci o rad w sprawie interesów. Wrzeszczałe na mnie bez adnego
powodu. Nienawidziłam ci za to. Uległam wówczas, ale ju nie b d tego tolerowa w
przyszło ci. Chciałabym, aby przyznał, e dobrzy ojcowie nie patrz po dliwie na swoje
córki, e dobrzy ojcowie nie ubli aj i nie upadlaj swoich córek, e dobrzy ojcowie
chroni swoje córki.
Przykro mi z tego powodu, e nie mieli my ze sob takiego kontaktu, jaki mogliby my
mie . Straciłam bardzo wiele przez to, e nie mogłam obdarzy miło ci ojca, którego tak
bardzo chciałam kocha . Nadal b d przysyła ci kartki i podarunki, poniewa to sprawia
mi przyjemno . Je li jednak b d chciała si z tob zobaczy , b dziesz musiał
zaakceptowa moje zasady.
Nie znam ci za dobrze. Nie wiem, jakie były twoje cierpienia i jakie były twoje l ki. jestem
ci wdzi czna za to, e ci ko pracowałe , e zapewniłe mi godziwe utrzymanie i e
zabierałe mnie na miłe wakacje. Pami tam, jak mówiłe mi o drzewach i o ptakach, o
ludziach i polityce, o sporcie, geografii, o tym jak si mieszka pod namiotem i jak je dzi na
ły wach. Pami tam, e cz sto si miałe . Mo e b dziesz chciał wiedzie , e znacznie
lepiej powodzi mi si w yciu. Mam wspaniałych, wspieraj cych przyjaciół, dobry zawód i
syna, którego podziwiam.
Prosz , przyjmij mój list i napisz do mnie. Nie mo emy zmieni przeszło ci, ale mo emy
zacz od nowa.
- Carol

„Twarz w twarz”

Wielu z moich pacjentów wybiera poczucie bezpiecze stwa, jakie daje napisanie listu, ale
wielu innych potrzebuje natychmiastowej odpowiedzi, aby odczu , e ich konfrontacja
odniosła sukces. W ich przypadku, wchodzi w gr tylko konfrontacja twarz w twarz.
Pierwszym krokiem w planowaniu konfrontacji twarz w twarz - zakładaj c, e
przygotowałe si na ni emocjonalnie - jest wybór miejsca, w którym chcesz j
przeprowadzi . Je eli uczestniczysz w terapii mo esz chcie przeprowadzi konfrontacj
w pokoju terapeuty. Twój terapeuta mo e sporz dzi scenariusz konfrontacji i zapewni
ci , e b dziesz słyszany, pomóc ci, gdy utkniesz, a co najwa niejsze - b dzie podpor i
ochron . Zdaj sobie spraw z tego, e to stawia zapor przeciwko rodzicom, ale lepiej
przeciwko nim ni przeciwko tobie, zwłaszcza w tak przełomowym momencie całej twojej
pracy.
Je eli przeprowadzasz konfrontacj z rodzicami w gabinecie terapeuty, zadbaj o to, aby
na pewno tam dotarli. Nikt nie mo e przewidzie , co zdarzy si w czasie sesji. Musisz
wi c zadba o bezpieczny powrót do domu. Nawet je li konfrontacja zako czy si
pozytywnie, to po tym wszystkim mo esz potrzebowa pozostania w samotno ci, aby
poobcowa z własnymi uczuciami i my lami.

171
Mo esz zdecydowa si na przeprowadzenie konfrontacji samodzielnie. Mo e nie
potrzebujesz pomocy terapeuty albo mo e odczuwasz potrzeb pokazania rodzicom, e
sam, bez pomocy, umiesz dowie swojej niezale no ci. Wielu rodziców po prostu
odmawia przyj cia do gabinetu terapeutycznego. Je li z jakiegokolwiek powodu
postanowisz przeprowadzi konfrontacj samodzielnie, musisz zdecydowa , czy ma si to
odby u rodziców czy u ciebie w domu. Miejsce publiczne, takie jak restauracja czy bar,
jest zbyt kr puj ce.
Je eli masz mo liwo wyboru, to radziłabym ci zorganizowa konfrontacj u siebie w
domu. B dziesz czuł si znacznie pewniej na swoim własnym gruncie. Je eli w celu
przeprowadzenia konfrontacji musisz pojecha do innego miasta, to spróbuj poprosi
rodziców, eby przyszli do twojego pokoju hotelowego.
Mo esz te , je li jest to konieczne, odby udan konfrontacj w domu rodziców. Ale
b dziesz musiał ci ko pracowa nad tym, by nie sta si ofiar l ków i win dzieci stwa
oraz poczucia bezradno ci. Musisz szczególnie wystrzega si wspomnie z dzieci stwa,
je eli rodzice nadal mieszkaj w tym domu, w którym si wychowałe .
Nie mam adnej stałej i pewnej zasady dotycz cej tego, czy dokonywa konfrontacji z
rodzicami jednocze nie, czy z ka dym z nich z osobna, chocia preferuj konfrontacj z
obydwojgiem na raz. Toksyczni rodzice buduj system rodzinny, bazuj c na dochowaniu
tajemnicy, zmowie i zaprzeczeniach, aby utrzyma rodzin w równowadze. Mówienie do
obydwojga rodziców jednocze nie w znacznym stopniu to ogranicza.
Z drugiej strony, je eli twoi rodzice maj znacznie ró ni ce si usposobienia, punkty
widzenia czy sposoby reagowania, b dzie ci łatwiej porozumiewa si z nimi rozmawiaj c
z ka dym z nich osobno.
Niektóre osoby obawiaj si przetrenowania przed konfrontacj . Nie nale y si tym
martwi . Twój niepokój i tak spowoduje odst pstwa od planu, który przygotowałe . Bez
wzgl du na to, po jak wielu b dziesz próbach, słowa nie b d przychodziły ci łatwo. W
rzeczywisto ci najwa niejsze jest to, eby z góry zakładał, e b dziesz ogromnie
zdenerwowany. Serce b dzie ci kołatało, mo e ciska ci w oł dku, mo esz si poci ,
mog przyj chwile, kiedy nie b dziesz mógł złapa oddechu, j zyk mo e ci stan
kołkiem i b dziesz zapominał, co masz powiedzie .
Niektóre osoby odczuwaj pod wpływem wielkiego napi cia pustk w głowie. Je li
obawiasz si , e co takiego mo e ci si przydarzy , mo esz unikn tego dodatkowego
zmartwienia pisz c list do rodziców, który pó niej przeczytasz im gło no w czasie
konfrontacji. Jest to znakomity sposób, aby pokona zdenerwowanie zwi zane z
„premier ” i zapewni sobie, e przebrniesz przez to wszystko, co chcesz powiedzie .

Przygotowania do premiery

Bez wzgl du na to, gdzie zdecydujesz si przeprowadzi konfrontacj , bez wzgl du na to,
czy dokonasz konfrontacji z obydwojgiem rodziców jednocze nie czy z ka dym osobno,
musisz dokładnie przygotowa to, co chcesz powiedzie . Powtarzaj swoje kwestie gło no
zarówno sam, jak i z kim , a dokładnie je zapami tasz. Konfrontacja twarz w twarz jest
jak premiera na Broadway’u. Czy wyszedłby na scen nie umiej c swojej roli i nie
rozumiej c swoich motywacji? Przed przyst pieniem do konfrontacji potrzebna ci jest
odpowiednia próba generalna i pełna wiadomo tego, co chcesz zrealizowa .

172
Zechciej zacz konfrontacj od ustalenia zasad. Proponuj ci co takiego:

Zamierzam powiedzie co , czego jeszcze nigdy przedtem nie powiedziałem i chc ,

aby cie zgodzili si wysłucha mnie do ko ca. Jest to dla mnie bardzo wa ne, dlatego
prosz nie zaprzeczajcie i nie przerywajcie mi. Kiedy powiem ju wszystko, co mam do
powiedzenia, b dziecie mieli tyle czasu, ile sobie yczycie, aby powiedzie co zechcecie.
Czy jeste cie gotowi to zrobi ?

Trzeba zapewni sobie zgod rodziców na te warunki ju na samym pocz tku rozmowy.
Wi kszo rodziców godzi si . Je eli za nie zgodz si zrobi nawet tego,
prawdopodobnie trzeba b dzie zmieni plan konfrontacji. Musisz powiedzie to, co
przygotowałe nie b d c blokowanym, bez przerywania ci i bez odwodzenia ci w
jakikolwiek sposób od wyznaczonego celu. Je eli rodzice odmówi wysłuchania ci , to
by mo e lepiej b dzie przeprowadzi konfrontacj listownie.

Czego oczekiwa

Wi kszo toksycznych rodziców b dzie kontratakowa , gdy tylko zaczniesz. Przecie

gdyby mieli zdolno słuchania, byli rozs dni, szanowali twoje uczucia i sprzyjali twojej
niezale no ci, nie byliby toksycznymi rodzicami. Prawdopodobnie odbior twoje słowa
jako perfidn osobist zniewag . B d d y do zastosowania tej samej taktyki i sposobu
reagowania, jakie stosowali zazwyczaj, i to w jeszcze wi kszym stopniu.
Rodzice nieadekwatni albo ułomni mog sta si jeszcze bardziej pobudzeni
emocjonalnie i druzgoc cy. Alkoholicy mog bardziej porywczo zaprzecza temu, e s
alkoholikami, albo je eli s na etapie wychodzenia z nałogu, mog wykorzysta ten fakt,
próbuj c podwa y twoje prawo do konfrontacji z nimi. Kontrolerzy mog wzmocni swoje
oskar enia i przytłacza ci przekonaniem o swojej własnej krystalicznej prawo ci.
Rodzice tyrani mog rozw cieczy si i prawie na pewno b d usiłowali obarczy ci win
za zniewagi, których do wiadczyłe . Wszystkie te zachowania słu odzyskaniu
równowagi rodziny i przywróceniu twego uległego status quo ante. Lepiej spodziewa si
wszystkiego co najgorsze - wtedy wszystko, co ci z ich strony pozytywnie zaskoczy
b dziesz mógł potraktowa jako nieoczekiwany profit.
Pami taj, e w całej tej sprawie chodzi nie o ich reakcje, ale o twoje. Je eli wytrzymasz
ich furi , oskar enia, gro by i obwinianie, to prze yjesz swoj najlepsz godzin w yciu.
W trakcie przygotowa stwórz wizj najgorszego z mo liwych scenariuszy wydarze .
Wyobra sobie twarze rodziców: wykrzywione w ciekło ci , lito ciwe, zapłakane czy
jakie inne. Postaraj si usłysze ich złe słowa, zaprzeczenia, oskar enia. Uodpornij si
na to, wypowiadaj c gło no to, co uwa asz, e rodzice mog powiedzie , nast pnie po
cichu prze wicz niedefensywne odpowiedzi. Popro współmał onka czy przyjaciela, aby

173
odegrał rol jednego b d obydwojga rodziców. Powiedz jemu b d jej, aby odrzucił
wszelkie hamulce i wypowiedział wszystkie najgorsze rzeczy, jakie mo na sobie
wyobrazi . Niech ten zast pczy rodzic wrzeszczy, ryczy, obrzuca ci wyzwiskami, grozi ci
wyrzuceniem z rodziny, oskar a ci o to, e jeste okropny i egoistyczny. Prze wicz
nast puj ce sposoby odpowiadania:

Zdaj sobie spraw z tego, e widzisz to w ten sposób.

Wyzwiska i wrzaski donik d nas nie zaprowadz .
Nie jestem w stanie zaakceptowa waszych okre le .
To nie fair z waszej strony mówi do mnie w ten sposób.
Zgodzili cie si mnie wysłucha .
Porozmawiajmy kiedy indziej, gdy b dziecie spokojniejsi.

A oto niektóre typowe reakcje rodziców w czasie konfrontacji, wraz ze sposobami

reagowania, które mo e b dziesz chciał mie na uwadze:

„To si nigdy nie zdarzyło”. Rodzice, którzy zazwyczaj stosowali zaprzeczenia, aby
unikn odczuwania własnej nieadekwatno ci czy niepokoju, bez w tpienia b d robi to
w czasie konfrontacji, aby umacnia sw wersj rzeczywisto ci. B d zaprzecza , e
nigdy nie miało miejsca to, o czym mówisz, e to si nie zdarzyło, e przesadzasz albo e
twój ojciec nigdy nie mógł czego takiego zrobi . B d mówi , e nie pami taj , albo
oskar ci , e kłamiesz. Ta reakcja jest szczególnie typowa dla alkoholików, których
zaprzeczenia mog by wzmocnione przez luki pami ciowe spowodowane nałogiem.

Twoja odpowied : „To, e nie pami tacie nie oznacza, e to si nie zdarzyło”.

„To była twoja wina”. Toksyczni rodzice prawie nigdy nie s skłonni przyj
odpowiedzialno ci za niszcz ce ci zachowanie. Zamiast tego b d obwinia ciebie.
B d mówi , e byłe zły, albo e byłe trudny. B d twierdzi , e robili wszystko, co dla
ciebie było najlepsze, ale ty zawsze stwarzałe im problemy. Powiedz , e wszyscy w
rodzinie wiedzieli, jakim byłe trudnym dzieckiem. Podadz ci cał list rzekomych
przykro ci jakie im sprawiłe albo mog dla odmiany ł czy konfrontacj z twoimi
aktualnymi trudno ciami w yciu. „Dlaczego atakujesz nas, kiedy twoim rzeczywistym
problemem jest to, e nie mo esz utrzyma si w adnej pracy, nie panujesz nad swoim
własnym dzieckiem, nie mo esz zatrzyma m a przy sobie itp”. Rodzice mog nawet
przybra pozory współczucia dla zgryzot, których obecnie do wiadczasz. Wszystko po to,
aby tylko odwróci uwag od ich własnych zachowa .

174
Twoja odpowied : „Mo ecie nadal mnie obwinia , ale ja nie zamierzam przyjmowa
odpowiedzialno ci za to, co wyrz dzili cie mi, kiedy byłem mały”.

„Powiedziałem, e jest mi przykro”. Rodzice mog obiecywa , e zmieni si , stan si

bardziej kochaj cy, bardziej wspieraj cy, ale to cz sto jest czcze gadanie. Kiedy awantura
przycichnie dawne nawyki bior gór , rodzice robi zwrot i powracaj do swych
toksycznych zachowa . Niektórzy rodzice mog uzna pewne rzeczy, o których mówisz,
za słuszne, ale nie b d skłonni zrobi niczego by si zmieni . To co najcz ciej si
wówczas słyszy to:
„Powiedziałam, e mi przykro, wi c o co ci jeszcze chodzi?”

Twoja odpowied : „Doceniam to, e przepraszacie, ale to dopiero pocz tek. Je li jest
wam naprawd przykro, to b dziecie otwarci dla mnie, kiedy b d was potrzebował i
równie popracujecie nad tym, aby poprawi nasze stosunki”.

„Dawali my z siebie wszystko co mo na”. Ci rodzice, którzy byli nieadekwatni albo byli
niemymi wiadkami zniewag, których doznawali cie, b d cz sto ustosunkowywa si do
konfrontacji w ten sam pasywny, nieefektywny sposób, w jaki zazwyczaj post powali w
trudnych sytuacjach. Tacy rodzice b d przypomina ci o tym, jak było im trudno kiedy
dorastałe i z jak wielkimi problemami musieli si boryka . B d mówili: „Nigdy nie
zrozumiesz przez co przeszłam”, „Nawet nie wiesz ile razy próbowałam go (j )
powstrzyma ” albo „Dawałam z siebie wszystko, co tylko było mo na”. Ten szczególny
sposób reagowania mo e wzbudzi wiele współczucia i lito ci dla rodziców. Jest to
zrozumiałe, ale utrudnia skoncentrowanie si na tym, co naprawd musisz powiedzie w
czasie konfrontacji. Ponownie pojawia si pokusa przedło enia ich potrzeb nad twoje
własne. Powiniene uzna ich trudno ci, ale bez pomniejszania swoich.

Twoja odpowied „Rozumiem, e było wam ci ko, i jestem pewny, e nie ranili cie mnie
celowo, ale musicie zrozumie , e sposób, w jaki zajmowali cie si własnymi problemami
naprawd mnie krzywdził”.

„Zobacz, ile dla ciebie zrobili my”. Wielu rodziców b dzie usiłowało odeprze twoje racje
poprzez przypomnienie ci, jak wspaniałe miałe dzieci stwo, poprzez przywołanie
cudownych momentów, które razem prze ywali cie. Kieruj c uwag na rzeczy dobre,
mog oni unika spojrzenia na ciemne strony własnego zachowania. Zazwyczaj b d
przypomina ci wszystkie prezenty, które ci dali, miejsca, do których ci zabierali ofiary
jakie dla ciebie ponie li i wspaniałomy lno , któr ci okazali. B d mówili: „Oto jakiego
si doczekali my podzi kowania!” albo „Zawsze wszystkiego ci było mało”.

175
Twoja odpowied : „Bardzo doceniam te wszystkie rzeczy, ale one nie rekompensuj
krzywd, jakich od was doznałem (ci głe krytykowanie, gwałtowno , zniewagi, alkoholizm
itd)”.

„Jak mo esz mi to robi ?” Niektórzy rodzice zachowuj si jak m czennicy. Zalewaj si

łzami, załamuj r ce, wyra aj zdziwienie i nie mog uwierzy , by był a tak „okrutny”.
B d zachowywa si tak, jak gdyby konfrontacja czyniła ich ofiarami. B d oskar a ci
o to, e ich zraniłe czy rozczarowałe . B d si uskar a , e przecie nie musz si na
to godzi , e maj wystarczaj co du o własnych problemów. Powiedz ci, e nie s na
tyle silni czy na tyle zdrowi, aby to znie , e atak serca zabije ich. Po cz ci ich al
b dzie oczywi cie szczery. Bo istotnie przykro jest rodzicom zetkn si z ich własnymi
wadami, u wiadomi sobie, e sprawili swoim dzieciom ogromny ból. Ale ich smutek
mo e mie wszelkie cechy manipulowania i kontrolowania. Jest to ich sposób
posługiwania si win jako metod wymuszenia na tobie wycofania si z całej tej sprawy.

Twoja odpowied : „Przykro mi, e jeste cie zdenerwowani. Przykro mi, e czujecie si
zranieni. Ale tym razem nie zamierzam si podda . Zadawali cie mi rany przez całe lata i
teraz próbujecie robi to samo”.

Czasami to naprawd niemo liwe

Typowe reakcje i sugerowane odpowiedzi podane powy ej mog pomóc ci unikn

niektórych emocjonalnych pułapek podczas konfrontacji. Istniej jednak i takie osoby, z
którymi nie mo na si porozumie , mimo najusilniejszych stara .
Niektórzy rodzice wzniecaj w czasie konfrontacji konflikty w sposób tak intensywny, e
porozumiewanie si staje si niemo liwe. Niezale nie od tego, jak rozs dnie, uprzejmie,
jasno i wyra nie b dziesz mówi , to i tak ich zachowanie sprawi, e konfrontacj trzeba
b dzie przerwa . B d oni przekr cali twoje słowa i twoje motywy, b d kłama , b d
ustawicznie przerywa ci chocia zgodzili si tego nie robi , b d oskar a ci ,
wrzeszcze , łama meble, rzuca naczyniami i sprawi , e b dziesz czuł si jak
najwi kszy głupiec i zbrodniarz. W takiej chwili trzeba koniecznie zapanowa nad
własnymi l kami i zrobi wszystko, co si da, eby powiedzie rodzicom wszystko to, co
masz im do powiedzenia. Ale trzeba równie umie zda sobie w por spraw z tego,
kiedy konfrontacja staje si niemo liwa. Je li jeste zmuszony przerwa konfrontacj z
powodu ich zachowania, to jest to ich pora ka a nie twoja.

176
Cicha konfrontacja

Niewiele konfrontacji wymyka si spod kontroli, nawet je li ich przebieg jest bardzo
burzliwy. W zasadzie wi kszo z nich jest zaskakuj co spokojna.
Melanie - która próbowała uwolni si od nieadekwatnego m czyzny i która jako dziecko
napisała list do dobrego Boga, poniewa była zmuszana do pocieszania swojego
pogr onego w depresji ojca w czasie jego cz stych pijackich płaczów - optowała za
przeprowadzeniem konfrontacji ze swoj matk Ginny u mnie w gabinecie. Ojciec Melanie
ju nie ył. Zacz ła od słów, które prze wiczyły my razem i matka zgodziła si j
wysłucha .

Melanie: Mamo, musz powiedzie ci o kilku sprawach z mojego dzieci stwa, które ci gle
s dla mnie bolesne. Zdaj sobie spraw z tego, jak bardzo obwiniałam siebie, kiedy
byłam mał dziewczynk .
Ginny (przerywaj c): Je li ci gle tak si czujesz, kochanie, to ta terapia musi by mało
skuteczna.
Melanie: Zgodziła si wysłucha mnie i nie przerywa . Nie mówimy teraz o terapii, ale o
moim dzieci stwie. Czy pami tasz w jak zło wpadł tata, kiedy pobiłam si z Nealem
(Neal był bratem Melanie)? Tata wybuchn ł płaczem i powiedział mi, jaki Neal jest dobry
dla mnie, a jaka ja jestem okropna dla niego. Czy pami tasz te wszystkie razy, kiedy
posyłała mnie do pokoju taty, kiedy płakał i mówiła mi, e ja mam go pociesza ? Czy
zdajesz sobie spraw z tego, jak wielk win mnie obarczała , robi c ze mnie opiekunk
taty? Musiałam si nim zajmowa , wówczas gdy powinnam by mał dziewczynk .
Dlaczego tata sam si o siebie nie troszczył? Dlaczego ja musiałam to robi . Nigdy tam
sama nie poszła , nawet je eli była w domu. Sp dziłam wi cej czasu z naszymi
gosposiami ni z tob . Pami tasz, jak napisałam w tej sprawie list? To te zignorowała !
Ginny (cicho): Nic z tego nie pami tam.
Melanie: Mamo, by mo e wybrała niepami , ale je li chcesz mi pomóc, musisz mnie
wysłucha . Nikt ci nie atakuje, po prostu próbuj ci powiedzie , co czuj . No tak, chc ci
powiedzie jak si wtedy czułam. Czułam si kompletnie sama, czułam si jak kto
okropny, czułam si winna i zmia d ona, poniewa próbowałam sprosta rzeczom,
którym nie mogłam sprosta . Oto jak si czułam. Teraz pozwól mi powiedzie , w jaki
sposób wpłyn ło to na moje ycie. Zanim zacz łam pracowa nad cał t spraw , czułam
si cała wypalona w rodku. Teraz czuj si lepiej, ale ci gle boj si wra liwych
m czyzn. Wi c tkwi przy tych zimnych, oboj tnych facetach. Prze ywam teraz
koszmarny okres próbuj c okre li , kim jestem, czego chc , czego potrzebuj . Zaczyna
mi si to ju układa w jak cało . Ale najtrudniej jest mi polubi sam siebie. Za
ka dym razem, kiedy próbuje, słysz tat jak mówi mi, jakim byłam okropnym dzieckiem.
Ginny (zaczynaj c płaka ): Naprawd nie pami tam tego, ale jestem pewna, e je li to
mówisz, to musiało tak by . My l , e byłam tak pogr ona w swoich własnych
nieszcz ciach...
Melanie: No, nie! Teraz czuj si winna, poniewa zraniłam twoje uczucia.
Susan: Melanie, dlaczego nie powiesz matce, czego chcesz od niej teraz?

177
Melanie: Chc , by nasze stosunki były takie, jakie powinny by mi dzy dorosłymi lud mi.
Chc by z tob szczera. Chc umie mówi ci prawd . Chc , by mnie słuchała, kiedy
mówi o moich prze yciach z dzieci stwa. Chc , aby była gotowa zapami ta ,
pomy le i odczu to, co naprawd si zdarzyło. Chc , aby przyj ła odpowiedzialno za
to, e nie troszczyła si o mnie i nie chroniła mnie przed nastrojami taty. Chc , aby my
obie zacz ły mówi sobie prawd .

Ginny podj ła szczery wysiłek, aby wysłucha córk i j wesprze . Wykazała równie
pewn zdolno do rozs dnego, racjonalnego porozumiewania si . Ostatecznie zgodziła
si doło y stara , aby spełni pro by Melanie, chocia było jasne, e zdawała sobie
spraw z tego, e nie b dzie to łatwe.

Konfrontacja wybuchowa

Rodzice Joego nie byli tak wyrozumiali. Joe - którego ojciec bił w dzieci stwie - był
studentem ostatniego roku psychologii. Po wielu namowach ostatecznie skłonił ojca
alkoholika i współuzale nion matk , aby przyszli do mojego gabinetu. Przez jaki czas
ochoczo d ył do konfrontacji. Okazało si to jednak bardziej skomplikowane ni w
przypadku Melanie.
Ojciec Joego, Alan, wkroczył do mojego gabinetu w pełni gotowy do ataku. Był pot nym
rudawym blondynem. Był m czyzn po sze dziesi tce. Lata zło ci i alkoholizmu
pozostawiły niezatarte pi tno na jego wygl dzie. Matka Joego, Joanne, zdawała si by
cała szara - szare włosy, szara cera, szara suknia, szara osobowo . Jej oczy miały ten
specyficzny przestraszony wyraz, jaki cz sto widywałam u sponiewieranych on. Weszła
za m em, usiadła, zło yła r ce i utkwiła wzrok w podłodze.
Pierwsze pół godziny sp dzili my niemal w cało ci na tworzeniu atmosfery, która
sprzyjałaby temu, by Joe mógł powiedzie to, co zaplanował. Jego ojciec ustawicznie
przerywał, wrzeszczał, kl ł - robił wszystko, aby zniszczy syna. Kiedy wyst piłam w
obronie Joego, Alan napadł na mnie i zwymy lał mnie i mój zawód. Matka Joego niemal
wcale si nie odzywała, a kiedy si ju odezwała, to tylko po to, by błaga m a o spokój.
To co ujrzałam, było obrazem czterdziestu lat nieszcz cia. Joe funkcjonował
zaskakuj co dobrze w tych niemal niezno nych warunkach. Z wielkim wysiłkiem udało mu
si zachowa spokój, chocia widziałam, e gotuje si z w ciekło ci. Ko cowy wybuch
Alana nast pił, gdy Joe poruszył spraw jego alkoholizmu.

Alan: Dobra, ty gówniarzu, no i co? Za kogo ty siebie, gnojku, uwa asz? Kłopoty z tob
wynikaj z tego, e byłem za dobry dla ciebie. Powinienem był kaza ci samemu dorobi
si tego wszystkiego, co masz. Jak miesz nazywa mnie alkoholikiem przy kim zupełnie
obcym? Ty sukinsynu, nie b dziesz zadowolony dopóki nie rozwalisz tej rodziny, co?

178
Dobra, nie zamierzam siedzie tu i pozwala marnemu, niewdzi cznemu gnojkowi i temu
jego cholernemu pokurczowi mówi mi co mam robi .

W tym momencie Alan wstał i zako czył spraw . Odwrócił si w kierunku drzwi i zapytał
Joanne czy idzie. Joanne uprosiła go, aby pozwolił jej zosta przez reszt sesji. Alan
powiedział jej, e b dzie na dole w kawiarni, i je li nie b dzie jej tam za pi tna cie minut,
to niech sama sobie organizuje dojazd do domu. Po czym majestatycznie wyszedł.

Joanne: Przepraszam. Jest mi tak wstyd. On naprawd taki nie jest. To dlatego, e jest
bardzo dumnym człowiekiem i nie znosi traci twarzy. Doprawdy ma mnóstwo cudownych
zalet...
Joe. Mamo, przesta ! Na miło bosk przesta ! Dokładnie to samo robiła przez całe
moje ycie. Kłamała dla niego, osłaniała go, pozwalała , by bił nas oboje, nigdy nic z
tym nie zrobiła . Zawsze miałem złudzenie, e uratuj ci przed tym. Czy tobie
kiedykolwiek zdarzyło si mnie chroni ? Czy wyobra asz sobie, co czułem jako mały
dzieciak w tym domu? Czy zdajesz sobie spraw z tego, w jakim terrorze yłem ka dego
dnia? Dlaczego nic nie zrobiła ? Dlaczego teraz nic z tym nie robisz?
Joanne: Masz własne ycie. Dlaczego nie dajesz nam y ?

Konfrontacja Joego była wybuchowa i frustruj ca, ale wła ciwie była wielkim sukcesem.
Zaakceptował on ostatecznie fakt, e jego rodzice s osaczeni przez ich własne demony i
wtłoczeni we wzorce toksycznego zachowania. Ostatecznie był on w stanie wyrzec si
beznadziejnego pragnienia, by si zmienili.

Co mo e przynie konfrontacja

Twoja reakcja

Natychmiast po konfrontacji mo esz do wiadczy przypływu euforii z powodu nowo

odkrytej odwagi i siły. Mo esz odczu ulg , e w ko cu masz ju konfrontacj za sob ,
nawet je li nie przebiegła ona dokładnie tak, jak oczekiwałe . Mo esz czu si znacznie
l ej z tego powodu, e powiedziałe wiele rzeczy, które nosiłe w sobie tak długo. Ale
mo esz te poczu si powa nie wytr cony z równowagi i rozczarowany. Oczywi cie
b dziesz te martwił si tym, co mo e zdarzy si pó niej.

179
Reakcje rodziców

Z przebiegu samej konfrontacji trudno od razu wywnioskowa , jaki b dzie jej ostateczny
wynik. Potrzeba nieco czasu, by obie strony, które uczestniczyły w konfrontacji rozwa yły
to do wiadczenie i przetrawiły je we wła ciwy sobie sposób.
Na przykład wynik konfrontacji, której finał wydaje si by pozytywny, mo e zmieni si ,
kiedy rodzice b d mieli nieco czasu, aby nad ni pomy le . Mog u nich wyst pi
reakcje odroczone. Mogli by wzgl dnie spokojni w czasie konfrontacji, a potem zacz
w ciekle obrzuca si oskar eniami, obwiniaj c ci o doprowadzanie do destruktywnych
wstrz sów w rodzinie.
Z drugiej strony, widziałam konfrontacje, które ko czyły si w zło ci i ogólnym wrzeniu, a
ostatecznie wiodły do pozytywnych zmian w stosunkach moich pacjentów z rodzicami.
Gdy tylko udaje si wyciszy pocz tkowy zgiełk, to e ju podwa yłe wieko przeszło ci,
mo e zaowocowa tym, e porozumiewanie si z rodzicami b dzie bardziej otwarte i
uczciwe.
Je eli rodzic reaguje po konfrontacji gniewem, mo esz czu pokus kontrataku. Unikaj
pod egaj cych zda typu: „To jeste cały ty” albo „Nigdy nie mog ufa temu, co mówisz”.
W takim wypadku dobrze jest posłu y si swoj niedefensywn broni , inaczej oddasz
swoj nowo zdobyt sił z powrotem rodzicom. Zamiast tego powiedz co w tym rodzaju:

Jestem gotów porozmawia o waszym gniewie, ale nie zamierzam pozwoli wam na mnie
wrzeszcze .

Wróc do tego i porozmawiamy, gdy b dziecie spokojniejsi.

Je eli rodzice wyra aj swoj zło poprzez nieodzywanie si do ciebie, spróbuj

powiedzie co takiego:

Jestem gotowy rozmawia z wami, gdy przestaniecie próbowa kara mnie waszym
milczeniem.

Podj łem ryzyko powiedzenia wam co my l . Dlaczego nie jeste cie skłonni zaryzykowa
tego samego?

Jedna rzecz jest absolutnie pewna: ju nic nigdy nie b dzie takie jak przedtem.
Powiniene zwraca uwag na wtórne efekty konfrontacji w ci gu tygodni, miesi cy a
nawet nast pnych lat. Musisz zachowa bystro i jasno umysłu w ocenie
zmieniaj cych si stosunków z rodzicami i z innymi członkami rodziny.

180
Twoje zadanie polega na nierezygnowaniu z własnych spraw i dbaniu o to, by nie
powróci do dawnych reaktywnych i defensywnych wzorców zachowa , bez wzgl du na
to co robi twoi rodzice.

Wstrz s we wzajemnych stosunkach pomi dzy rodzicami

Oprócz dramatycznych zmian w twoich stosunkach z rodzicami, musisz oczekiwa zmian
w ich wzajemnych stosunkach.
Je eli podczas konfrontacji wyjdzie na jaw tajemnica, któr jeden z rodziców ukrywał
przed drugim (np. gwałt), wstrz s w ich wzajemnym zwi zku b dzie ogromny. Jedno z
rodziców mo e sprzymierzy si z tob przeciwko drugiemu. Ich zwi zek mo e si nawet
rozpa . Je eli twoja konfrontacja wi e si z powiedzeniem tego, o czym si nie mówi, a
ka dy o tym wie, cho nigdy nie porusza si tej kwestii, np. alkoholizmu, wstrz s w
stosunkach mi dzy rodzicami mo e nie by tak kra cowy, ale tak czy inaczej b dzie silny.
Ich zwi zek mo e ulec zachwianiu.
B dziesz ulegał pokusom obwiniania siebie za problemy, jakie pojawi si w stosunkach
mi dzy rodzicami. B dziesz zastanawiał si nad tym, czy nie lepiej byłoby odst pi od
sprawy.
Kiedy Carla - która zrezygnowała z podró y do Meksyku, aby odwiedzi matk
alkoholiczk , potrzebuj c obecno ci córki - dokonała konfrontacji z ni oraz ze
współuzale nionym ojcem, mał e stwo rodziców prze yło niemiły zgrzyt. Kiedy jej matka
zacz ła wychodzi z nałogu, pozycja ojca została zachwiana. Jego poczucie własnej
warto ci było w du ym stopniu uzale nione od pełnienia roli silnego, adekwatnego
rodzica. Kiedy ona nie potrzebowała ju takiego wsparcia z jego strony, jego rola w
rodzinie straciła swoje znaczenie. Ich mał e stwo było zbudowane według pewnego
wzorca wzajemnych relacji, który nie miał ju w nowych warunkach zastosowania. Nie
wiedzieli, jak si wzajemnie porozumiewa , nie było ju wcze niej wypracowanej
równowagi, stracili wspólny grunt. Carla miała mieszane uczucia.

Carla: Zobacz, co rozp tałam. Rozdra niłam cał rodzin .

Susan: Zaczekaj. Nic nie rozp tała . Oni sami to zacz li.
Carla: Ale je li oni si rozejd , b d czuła si potwornie.
Susan: Nie ma adnego powodu, aby czuła si winna. Oni przebudowuj swój zwi zek,
poniewa uzyskali now informacj . Ty nie wymy liła tej informacji, ty j po prostu
ujawniła .
Carla: Tak, ale mo e to nie był dobry pomysł. Przedtem ich mał e stwo było udane.
Susan: Nie, nie było.
Carla: Ale wygl dało na udane.
Susan: Nie, nie wygl dało.
Carla (po dłu szej przerwie): To mo e wygl da na co potwornego, e ostatecznie
zdecydowałam si na to, by nie po wi ca si dłu ej dla nich. Zamierzam, dla odmiany

181
umo liwi im podj cie odpowiedzialno ci za siebie samych. I je li to ka dego z nich
unieszcz liwi, to musz pogodzi si z ich nieszcz ciem.

Rodzice Carli nie rozwiedli si , ale te nie udało im si ju nigdy odzyska spokoju w
mał e stwie. Ale chocia kontynuowali wzajemn walk , ich zmagania nie wywierały ju
niszcz cego wpływu na ycie Carli. Dzi ki temu, e powiedziała im prawd i nie dała si
ponownie zdominowa , kiedy rodzice zacz li odgrzewa swoje zadawnione konflikty
zdołała zachowa swoj wolno , co przedtem uwa ała za niemo liwe.

Reakcje twojego rodze stwa

Chocia w tej ksi ce koncentruj si głównie na twoich stosunkach z rodzicami,

konfrontacja nie odbywa si w pró ni. Jeste cz ci systemu rodzinnego i ka dy członek
rodziny b dzie podlegał jej oddziaływaniom. Twoje stosunki z rodzicami nie b d ju po
konfrontacji takie same, zmianie ulegn równie twoje stosunki z rodze stwem.
Czasami rodze stwo miało do wiadczenia podobne do twoich i b dzie potwierdza twoje
wspomnienia. Ale czasami, cho wasze do wiadczenia były podobne, rodze stwo mo e
by zdominowane przez rodziców i zaprzecza albo zlekcewa y nawet najokropniejsze
poni enia zarówno twoje jak i własne. Czasami ich do wiadczenia mog by zupełnie
odmienne od twoich i nie b d mieli poj cia, o czym ty w ogóle mówisz.
Czasem rodze stwo b dzie czuło si zagro one twoj konfrontacj i mo e w ciec si na
ciebie za to, e naruszyłe chwiejn rodzinn równowag . Tak wła nie zareagował brat
Carol.
Po otrzymaniu listu Carol ojciec zadzwonił do niej i zupełnie nieoczekiwanie poparł j .
Powiedział, e nie pami ta tych wszystkich rzeczy, o których pisała, ale prosi j o
wybaczenie jakiegokolwiek bólu, który jej sprawił. Carol była gł boko poruszona i
podekscytowana mo liwo ci nawi zania nowego kontaktu z ojcem. W kilka tygodni
pó niej zdruzgotała j jednak druga rozmowa z ojcem, w czasie której nie tylko zaprzeczył
do wiadczeniom, o których pisała, lecz tak e temu, e przepraszał. Sytuacj pogorszył
dodatkowo młodszy brat Carol, który zaatakował j za to, e o mieliła si „roznosi
niesmaczne kłamstwa” o ojcu. Powiedział jej, e ma „chory umysł” oskar aj c ojca o to, e
stosował wobec niej przemoc.
Je eli twoje rodze stwo reaguje negatywnie na konfrontacj , mo e wło y mnóstwo
energii w to, aby da ci do zrozumienia, jak bardzo wyprowadziłe rodzin z równowagi.
Mo esz otrzyma od nich wiele listów, telefonów i wizyt. Mog sta si oni emisariuszami
twoich rodziców przekazywa wiadomo ci, robi wymówki, ostrzega czy stawia
ultimata. Mog obrzuca ci wyzwiskami i robi wszystko, co tylko mo na, aby przekona
ci , e nie miałe racji czy te e byłe głupi, albo jedno i drugie. W takim przypadku
musisz pami ta o stosowaniu niedefensywnych odpowiedzi i trwaniu przy swoim prawie
do mówienia prawdy.
Oto kilka przykładów tego, co mo esz powiedzie rodze stwu:

182
Jestem gotowy porozmawia z tob o tym, ale nie pozwol , aby mnie zniewa ał.
Rozumiem to, e chcesz broni rodziców, ale to co mówi jest prawd .
Nie robi tego po to, by kogo denerwowa , jest to co , co musz zrobi dla siebie.
Kontakty z tob s dla mnie bardzo wa ne, ale nie zrezygnuj z własnych potrzeb tylko po
to, aby podtrzymywa nasze stosunki.
Poniewa tobie to si nie przydarzyło, nie oznacza, e nie zdarzyło si mnie.

Kate, której ojciec - z zawodu bankier - bił zarówno j , jak i jej siostr Judy, była
przekonana, e siostra pogardzi ni za to, e przywołuje ich bolesn przeszło . Jednak
zdecydowała si podj ryzyko.

Zawsze, zawsze starałam si chroni Judy. Wiele razy obrywała gorzej ode mnie. Tego
wieczoru kiedy wysłałam list do moich rodziców, zadzwoniłam do niej, poniewa chciałam,
aby wiedziała o tym, co robi . Powiedziała, e zaraz u mnie b dzie i e musimy
porozmawia . Byłam pewna, e wpadnie w furi . Kiedy otworzyłam drzwi, zobaczyłam, e
ona płacze. Rzuciły my si sobie w ramiona i tak trwały my przez długi czas.
Rozmawiały my i płakały my, ciskały my si , miały i znowu płakały Przeszły my przez
to wszystko. Judy pami tała niektóre rzeczy, o jakich ja zupełnie zapomniałam, i była
naprawd zadowolona, e mo e o nich pomówi . Powiedziała mi, e gdyby nie ja,
mogłaby dusi to wszystko w sobie Bóg wie jak długo. Poczuła si znacznie bardziej ze
mn zwi zana. Nie czuła si ju taka samotna z tym całym brzemieniem. Naprawd
podziwiała moj odwag i chciała, bym wiedziała, e jest w pełni po mojej stronie. Kiedy
Judy to powiedziała, ja dosłownie rozpłyn łam si .

Reakcje innych członków rodziny

Konfrontacja oddziałuje na ka dego, z kim jeste emocjonalnie zwi zany, a w

szczególno ci na twojego współmał onka i dzieci, którzy s ofiarami drugiego stopnia
twoich toksycznych rodziców. Po konfrontacji b dziesz potrzebował takiego ogromu
miło ci i wsparcia, jaki tylko w ogóle mo esz otrzyma . Nie obawiaj si poprosi o to. Nie
bój si powiedzie im, e prze ywasz bardzo trudny okres. Ale pami taj, oni nie b d
doznawa takiej samej intensywno ci uczu , i mog nie w pełni rozumie , dlaczego
musiałe zrobi to, co zrobiłe . Poniewa b dzie to ci ki czas i dla nich, je li nie dadz ci
tyle wsparcia ile by sobie yczył, to musisz spróbowa wykaza nieco zrozumienia dla
ich uczu .
Twoi rodzice mog próbowa wci ga do rozp tanej przez nich kampanii innych członków
rodziny jako swoich sprzymierze ców, aby siebie rozgrzeszy , a z ciebie uczyni łajdaka.
Mog by w to wł czeni krewni, którym jeste bardzo bliski, tacy jak dziadkowie czy
ulubiona ciocia. Niektórzy z tych krewnych mog da si wci gn w rodzinne
zamieszanie i stan po stronie rodziców. Inni mog stan po twojej stronie. Podobnie
jak z rodzicami i rodze stwem, powiniene spotka si z ka dym członkiem rodziny, na
jego b d jej warunkach, i przypomnie ka demu z nich, e podejmujesz pozytywne kroki

183
dla polepszenia własnego samopoczucia i e nie powinni czu si zobligowani do
stawania po czyjejkolwiek stronie.
Mog dotrze do ciebie nawet informacje z tak nieoczekiwanych ródeł, jak najlepsza
przyjaciółka matki czy twój pastor. Pami taj, nie masz obowi zku udziela szczegółowych
wyja nie po rednikom nienale cym do rodziny.
Je eli nie b dziesz chciał ich informowa , mo esz odpowiada w ten sposób:

Doceniam twoje zainteresowanie, ale to sprawa pomi dzy mn i rodzicami.

Rozumiem, e chciałby pomóc, ale nie chc z tob o tym rozmawia .
Os dzasz co , o czym nie masz pełnych informacji. Kiedy wszystko nieco si uspokoi,
by mo e b d mógł z tob o tym porozmawia .

Czasami krewny albo bliski przyjaciel rodziny po prostu nie potrafi zrozumie , dlaczego
musiałe przeprowadzi konfrontacj z rodzicami i w rezultacie mog ucierpie na tym
twoje stosunki z t osob . To nigdy nie jest łatwe; mo e to by najwy sza cena, jak
b dziesz musiał zapłaci za swoj dobr kondycj emocjonaln .

Najniebezpieczniejsze chwile

Bez porównania najgro niejsz reakcj , na jak powiniene by przygotowany po

konfrontacji, jest to, e twoi rodzice mog podejmowa próby przekre lenia tego
wszystkiego co zrobiłe . Mog doło y wszelkich mo liwych stara , aby tylko ci ukara .
Mog wygłasza mowy o twojej zdradzie albo w ogóle przesta si do ciebie odzywa .
Mog grozi ci, e wyrzuc ci z rodziny albo wykre l z testamentu. Złamałe przecie
rodzinne zasady milczenia i zaprzeczania. Zburzyłe rodzinny mit. Okre liłe siebie jako
odr bn jednostk rzucaj c wyzwanie beznadziejnemu tłamszeniu ci w rodzinnym
szale stwie.
W istocie rzuciłe emocjonaln bomb atomow ; mo esz oczekiwa reperkusji. Im
wi kszy b dzie gniew twoich rodziców tym bardziej b dzie ci kusiło, aby zrezygnowa ze
wie o nabytej siły i szuka „spokoju za ka d cen ”. B dziesz zastanawiał si nad tym,
czy to, co dot d osi gn łe , jest rzeczywi cie warte tej całej wrzawy, któr rozp tałe .
Wszystkie twoje w tpliwo ci, ustawiczne rozwa ania a nawet t sknota do odzyskania
poprzedniego status quo s czym naturalnym. Toksyczni rodzice zrobi wszystko, aby
powróci do pierwotnego stanu swojskiej i wygodnej rodzinnej równowagi. Mog by oni
niewiarygodnie kusicielscy, piewaj c sw syreni pie o winie, współczuciu i
odpowiedzialno ci.
W takiej sytuacji szczególnego znaczenia nabiera twój system emocjonalnego wsparcia.
Ulisses, bohater mitów greckich, został przywi zany przez załog do masztu swego

184
statku, aby nie pod y za piewem syren. Słyszał ich głos, ale oparł si ich fatalnemu
urokowi. Podobnie twój przyjaciel czy terapeuta (albo obaj jednocze nie) mog ci pomóc
przytwierdzaj c ci do ochronnego emocjonalnego masztu, którym jeste dla ciebie ty
sam. Mog zapewni ci opiek i utwierdzi w poczuciu własnej warto ci, którego
potrzebujesz, aby podtrzyma twoj wiar w siebie i w doniosło wyboru, którego
dokonałe .
Z do wiadczenia wiem, e toksyczni rodzice rzadko spełniaj gro b wyrzucenia dzieci z
rodziny, s zazwyczaj zbyt przybici i d jedynie do przeciwstawienia si drastycznym
zmianom. Niemniej jednak nie mo na mie adnych gwarancji. Zetkn łam si z rodzicami,
którzy wykre lili dzieci ze swojego ycia, spełnili gro by wydziedziczenia albo wstrzymali
jak kolwiek pomoc finansow , której dot d udzielali. Musisz by emocjonalnie i
psychicznie przygotowany na ka d reakcj .
Nie jest łatwo utrzyma grunt pod nogami, gdy rodzina ci osacza. Ponoszenie
konsekwencji własnego nowego zachowania jest jednym z najbardziej brawurowych
wyczynów, jakich kiedykolwiek od siebie dałe . Ale jednocze nie jest najwi ksz
nagrod .

Ustanawianie relacji z rodzicami w nowych warunkach

Gdy tylko huragan nieco przycichnie i b dziesz miał szans spojrze na efekty swojej
konfrontacji i jej wpływ na stosunki z rodzicami, odkryjesz, e masz do wyboru trzy opcje.

Pierwsza: powiedzmy, e twoi rodzice wykazali pewn zdolno zrozumienia twojego bólu
i wzi li na siebie chocia niewielk cz odpowiedzialno ci za konflikty pomi dzy wami.
je eli wykazuj jak gotowo do kontynuowania dyskusji, do analiz, do dzielenia z tob
uczu i trosk, to istnieje szansa, e b dziesz w stanie zbudowa wspólnie z nimi mniej
toksyczny zwi zek. Mo esz sta si nauczycielem rodziców, ucz c ich sztuki traktowania
ci jak równego im i porozumiewania si z tob bez krytykowania i atakowania. Mo esz
nauczy ich, jak bez l ku wyra a własne uczucia. Mo esz nauczy ich, co jest, a co nie
jest w waszych kontaktach dla ciebie dobre. Nie b d udawa , e tak wła nie dzieje si
najcz ciej albo cho by w wi kszo ci przypadków, ale to naprawd si czasami zdarza.
Jednak nie b dziesz wiedział, jakie s ich mo liwo ci, dopóki nie doprowadzisz do
przełomowego konfrontacyjnego sprawdzianu.

Druga: twoi rodzice wyka mał zdolno do zmiany waszych stosunków i powróc do
„tego co zwykle”. Mo esz wówczas zdecydowa , e najodpowiedniejsz rzecz dla ciebie
b dzie pozosta z nimi w kontakcie, ale na znacznie korzystniejszych dla ciebie
warunkach. Pracowałam z wieloma osobami, które nie były gotowe do całkowitego
odci cia si od rodziców, ale nie były równie skłonne do powrotu do status quo ante.
Osoby te postanowiły przyhamowa , ustalaj c z rodzicami serdeczne, ale nieco sztuczne

185
stosunki. Tacy pacjenci przestali okazywa rodzicom swoje najgł bsze uczucia i czułe
miejsca, zamiast tego ograniczyli rozmowy do emocjonalnie neutralnych tematów.
Ustanowili nowe reguły dotycz ce charakteru kontaktów z rodzicami. Ta wypo rodkowana
pozycja zdaje si spełnia swoje zadanie w przypadku wielu pacjentów i mo e te by
u yteczna w twoim przypadku. Nale y utrzymywa kontakty z toksycznymi rodzicami tak
długo, jak stosunki te nie szkodz twojemu zdrowiu psychicznemu.

Trzecia i ostatnia opcja to zerwanie stosunków z rodzicami, przez wzgl d na twoje dobro.
Niektórzy rodzice s po konfrontacji tak nieust pliwie wrodzy, e wzmacniaj swoje
toksyczne zachowania. Zdarza si , e musisz wybiera pomi dzy nimi, a twoj kondycj
emocjonaln . Byłe ograniczany przez całe swoje ycie, teraz czas na otwarcie w nim
nowej karty.

Je eli decydujesz si na trzecie rozwi zanie, to nie obejdzie si bez pewnego bólu, ale
jest sposób na zapanowanie nad nim: separacja na prób . Zrób sobie przerw od
rodziców - adnego kontaktu przez co najmniej trzy miesi ce. adnych spotka ,
telefonów, listów. Nazywam to okresem „detoksykacji” poniewa daje ka dej ze stron
szans wyrzucenia ze swego krwioobiegu chocia cz ci z eraj cej j trucizny oraz na
rozwa enie, ile znaczy dla niej podtrzymanie waszych wzajemnych stosunków. To
moratorium nało one na wzajemne kontakty mo e by trudne, ale mo e te by okresem
ogromnego rozwoju. Je eli nie b dziesz musiał wydatkowa olbrzymiej ilo ci energii na
konflikty z rodzicami, to b dziesz miał jej znacznie wi cej na swoje własne ycie. Gdy
tylko osi gniesz emocjonalny dystans, ty i twoi rodzice mo ecie na nowo odkry szczere i
dobre uczucia do siebie nawzajem.
Kiedy upłynie czas moratorium, powiniene oceni , czy rodzice złagodnieli. Popro ich o
spotkanie, aby to przedyskutowa . Je eli w ich stanowisku nie nast piła adna zmiana, to
musisz zdecydowa si na kolejne moratorium albo podj ostateczn decyzj o
całkowitym zerwaniu z nimi.
Je eli zdecydujesz, e ostateczne zerwanie jest jedyn gwarancj twojego dobrego
samopoczucia, to radz zwróci si do specjalisty, który pomo e ci przej przez to
wszystko. W tym okresie przera one dziecko, które tkwi wewn trz ciebie, b dzie
potrzebowało ustawicznego wspierania i kojenia. Pełen zrozumienia doradca mo e
pomóc ci uspokoi to dziecko, a zarazem przeprowadzi dorosłego poprzez l k i ból
zwi zany z powiedzeniem egnaj.

Decyzja Joego

Alan, ojciec Joego był pełen w ciekło ci długo po konfrontacji. Pił na pot g . Po kilku
tygodniach przekazał przez swoj on Joanne wiadomo dla Joego: je eli chcesz
zobaczy ojca ponownie, musisz go przeprosi . Matka dzwoniła prawie codziennie i
błagała Joego, aby przyj ł danie ojca, a wtedy - według słów matki - „b d mogli znowu
by rodzin ”.

186
Joe z przykro ci poj ł, e fałszywy wiat jego rodziny b dzie w dalszym ci gu niszczył
jego zdrowie psychiczne. Napisał do rodziców krótki list, w którym powiedział, e
rozpoczyna trzymiesi czny urlop od kontaktów z nimi, w czasie którego b d oni mogli
jeszcze raz rozwa y swoje stanowisko, na co bardzo liczy. Zaproponował im ponowne
spotkanie po owych dziewi dziesi ciu dniach, o ile b dzie jeszcze co ratowa .
Po przekazaniu listu Joe powiedział mi, e czuje si przygotowany na ostateczne i trwałe
po egnanie.

Naprawd miałem nadziej , e b d wystarczaj co silny, aby utrzymywa z nimi stosunki

i nie ulega psychicznym wypaczeniom wskutek ich szale stwa. Ale teraz ju wiem, e
zbyt wiele od siebie dam. Je li zatem, a na to si zanosi, b d musiał dokona wyboru
pomi dzy nimi a mn , wybieram siebie. Jest to prawdopodobnie najzdrowsza rzecz, jak
kiedykolwiek zrobiłem, ale czy ty wiesz, co si ze mn dzieje? Przez minut czuj si
dumny z siebie i naprawd silny, a za chwil czuj si wewn trznie pusty. Bo e, Susan,
nie wiem czy zdołam utrzyma si przy zdrowych zmysłach - to znaczy nie wiem co ze
mn b dzie, je eli ta hu tawka potrwa dłu ej.

Chocia odci cie si od rodziców było dla Joego bolesne, to wykazanie stanowczo ci dało
mu nowe poczucie wewn trznej siły. Zacz ł si czu bardziej pewny siebie w kontaktach z
kobietami i w przeci gu sze ciu miesi cy zaanga ował si uczuciowo. Powiedział mi, e
jest to najbardziej stabilny zwi zek, jaki kiedykolwiek miał w yciu. Poniewa jego
poczucie warto ci ustawicznie rozwijało si , to samo działo si z jego yciem.
Niezale nie od tego, czy negocjujesz z rodzicami na temat waszych lepszych stosunków,
czy pozostajesz przy bardziej sztucznych zwi zkach z nimi, czy wreszcie zrywasz z nimi
stosunki całkowicie, to ju robisz ogromny krok ku oderwaniu si od ci aru przeszło ci.
B dziesz bardziej otwarty i chłonny na prawdziwe uczuciowe zwi zki z samym sob i
innymi, je eli tylko przełamiesz stare, rytualne wzorce zachowa w kontaktach z
toksycznymi rodzicami.

Konfrontacja ze starszymi b d chorymi rodzicami

Wielu moich pacjentów staje przed bolesnym dylematem zwi zanym z konfrontacj , je li
ich rodzice osi gn li ju s dziwy wiek, niedomagaj , lub s chorzy. Targaj nimi
sprzeczne uczucia lito ci i zło ci. Niektórzy z nich maj silne poczucie obowi zku, jakim
ich zdaniem jest opieka nad rodzicami, powi zane z przewra liwieniem odno nie ich
wymaga . „Po co?” mówi . „Mogłem to zrobi ile lat temu. Oni mog nawet nie
pami ta .” Albo: „Gdybym chciał doprowadzi do konfrontacji, mama mogłaby dozna
kolejnego wstrz su. Dlaczego nie mam pozwoli jej umrze w spokoju?” A jednak wiedz ,
e bez konfrontacji b dzie im ci ej znale spokój dla siebie.

187
Nie chc pomniejsza istniej cych trudno ci, ale to, e rodzic jest w s dziwym wieku albo
cierpi na przewlekł chorob niekoniecznie oznacza, e konfrontacja nie wchodzi w gr .
Doradzam moim pacjentom, aby przedyskutowali ewentualne konsekwencje stresu
emocjonalnego z lekarzem rodzica, aby okre li czy istnieje powa ne ryzyko z
medycznego punktu widzenia. Je eli tak, to istnieje mo liwo takiego pokierowania
konfrontacj , by umo liwi sobie powiedzenie prawdy, nawet je li zdecydowałe nie
mówi bezpo rednio do rodzica. Dokonuj c konfrontacji w ten sposób mo esz napisa
listy, których nie wy lesz, ale mo esz przeczyta je do ich fotografii, a je eli uczestniczysz
w terapii, mo esz przeprowadzi konfrontacj przy pomocy psychodramy. Szczegółowiej
omówi te techniki w nast pnym podrozdziale zatytułowanym „Konfrontacja z rodzicem
nie yj cym”.
Techniki te okazały si bardzo pomocne dla tych moich pacjentów, którzy przez cały czas
opiekuj si jednym b d obydwojgiem rodziców. Je eli rodzic mieszka wspólnie z tob i
jest zale ny od ciebie, twoje wysiłki, aby bardziej otwarcie potraktowa wasze stosunki,
mog osłabi napi cie pomi dzy wami i uczyni twoj rol opiekuna łatwiejsz . Ale jest
równie mo liwe, e konfrontacja mo e doprowadzi do takich niesnasek, e twoje ycie
stanie si nie do zniesienia. Je eli twoje aktualne warunki yciowe sprawiaj , e nie
mo esz sobie pozwoli na stworzenie pewnego dystansu wobec rodziców, a konfrontacja
mogłaby si do tego przyczyni , mo esz wybra niektóre z powy szych rozwi za , aby
nada konfrontacji odpowiedni przebieg.

„Nie mog tego robi , ona nie czuje si na tyle dobrze, by mogła to znie ”

Jonathan, którego poznali my w rozdziale 3, unikał bli szych wi zi z kobietami, poniewa

ci gle buntował si przeciwko matce, która ustawicznie naciskała na niego, aby si o enił.
Po kilku miesi cach terapii, zdecydował, e jest wiele rzeczy, o których chciałby
powiedzie swojej osiemdziesi ciodwuletniej matce. Od czasu ataku serca przed kilkoma
laty niedomagała, ale pomimo tego nie zaprzestała w cibskich telefonów i listów. Wizyty
Jonathana u niej były bolesnymi przepychankami.

Mam dla niej wiele współczucia, ale naprawd denerwuje mnie jej władza nade mn .
Obawiam si jednak, e je li powiem jej co teraz, to j to zabije, a nie chc mie tego na
sumieniu. Wi c odgrywam grzecznego chłopca. Dlaczego nie mogłem powiedzie tego
pi tna cie czy dwadzie cia lat temu, gdy była o wiele silniejsza? Mogłem zaoszcz dzi
sobie wiele bólu.

W tym miejscu przypomniałam Jonathanowi, e konfrontacja nie oznacza zniszczenia

drugiej osoby. Gdyby my mogli znale inny sposób na to, by mógł uwolni cz swego
bólu i gniewu w sposób łagodny i kontrolowany odkryłby, e zawsze odnajduje si wi cej
spokoju w prawdzie ani eli w jej unikaniu. Nie chciałam nakłania go do robienia czego ,
czego konsekwencje nie dałyby mu spokojnie y , ale istniała realna szansa na to, e
uczciwa wymiana zda z matk mogłaby wzbogaci ich stosunki.

188
Powiedziałam mu o pracy, któr obecnie prowadz z chorymi i umieraj cymi rodzicami i
ich dorosłymi dzie mi, która wskazuje, e uczciwe rozpatrzenie wzajemnych stosunków
nie tylko nie wyrz dza adnych szkód, ale cz sto zbli a i dodaje otuchy obydwu stronom.
Oczywi cie Jonathan mógł zdecydowa si na zignorowanie własnych uczu i udawanie,
e nie ma adnego problemu. Powiedziałam mu, e według mnie b dzie to straszna strata
czasu, jaki im obojgu jeszcze pozostał.
Jonathan zmagał si z tym przez kilka tygodni. Przynaglony przeze mnie porozmawiał z
lekarzem matki, który zapewnił go, e jej kondycja z medycznego punktu widzenia jest
dobra.

Rozpocz łem rozmow pytaj c j , czy wie, co my l o naszych stosunkach. Powiedziała

mi, e zastanawia si , dlaczego bez przerwy sprawiam wra enie, e jestem ni
zirytowany. To otworzyło mi drog do tego, by spokojnie powiedzie jej, w jaki sposób jej
ci głe kontrolowanie mnie wpłyn ło na moje ycie. Rozmawiali my godzinami.
Powiedziałem jej rzeczy, o których nigdy nie przypuszczałem, e b d w stanie
powiedzie . Broniła si ... czuła si ura ona... w wielu sprawach zaprzeczała... ale jako
poszło. Kilkakrotnie jej oczy zachodziły łzami i ciskała moj r k . A trudno uwierzy
jaka to ulga. Przywykłem do tego, e wszelkie kontakty z ni budziły we mnie przera enie,
ale ona przecie jest ju tylko słabowit staruszk . Nie mog uwierzy , e przez tyle lat
bałem si z ni rozmawia .

Jonathan po raz pierwszy w yciu mógł sobie pozwoli na uczciwo i naturalno w

kontaktach ze swoj matk i z powodzeniem zmieni charakter ich stosunków. Czuł si
tak, jakby nareszcie zrzucił z siebie ci kie brzemi . Posiadł zdolno ujrzenia swojej
matki tak , jaka jest teraz, bez kierowania si wspomnieniami i l kami. Mógł kontaktowa
si z ni tak , jaka jest w tera niejszo ci, zupełnie odmienn od tamtej pot nej i władczej
matki, któr zapami tał tkwi cy w nim mały chłopiec.
Konfrontacja Jonathana z matk miała kilka pozytywnych rezultatów, ale nie w ka dym
przypadku tak jest. Wiek czy choroba niekoniecznie sprawiaj , e toksyczni rodzice s
bardziej zdolni do zetkni cia si z prawd . Niektórzy mog dojrze do tego w
pó niejszych latach, a stawanie twarz w twarz z własnymi problemami etycznymi mo e
uczyni ich bardziej podatnymi na przyj cie chocia cz ci odpowiedzialno ci za swoje
zachowania. Ale inni, gdy poczuj , e ycie przemija, mog sta si bardziej zagorzali w
zaprzeczeniach, poni aniu i gniewie. Atakowanie ciebie mo e by jedynym znanym im
sposobem na obron przed własn depresj i panik . Tacy rodzice mog pój do grobu
gniewni i m ciwi bez jakiegokolwiek przyznania si do bł dów popełnionych wobec ciebie.
Nie ma to znaczenia. Wa ne jest tylko, aby ty powiedział to, co musi by powiedziane.

189
Konfrontacja z rodzicem nie yj cym

Jest to ogromnie frustruj ce, je eli wło yłe tyle ci kiej pracy, by dojrze do konfrontacji,
a jedno z rodziców, b d obydwoje nie yj . Okazuje si jednak, e jest kilka sposobów
umo liwiaj cych przeprowadzenie konfrontacji nawet wówczas, gdy rodzice nie mog by
fizycznie obecni.
Jedn z metod, któr opracowałam i która zdała egzamin, jest napisanie listu i odczytanie
go gło no przy grobie rodziców Daje to silne poczucie rzeczywistej rozmowy z rodzicami
oraz tego, e ostatecznie jeste w stanie wyrazi rzeczy, które tkwiły w tobie tak długo. W
ci gu kilku lat otrzymałam wiele relacji, zarówno od moich pacjentów, jak i od słuchaczy
moich audycji radiowych, o bardzo pozytywnych wynikach konfrontacji przeprowadzonych
przy grobie rodziców.
Je eli nie mo esz uda si na grób rodzica, odczytaj list do jego fotografii, do pustego
krzesła, albo komu , kto nale y do wspieraj cego ci systemu, i jest gotów rodzica
zast pi .
Masz jeszcze jedn mo liwo : mo esz porozmawia z krewnymi, najlepiej z tego
samego pokolenia co twój nie yj cy rodzic. Powiedz członkowi rodziny (najlepiej takiemu,
który jest twoim bliskim krewnym) o swoich do wiadczeniach z rodzicami. Nie musisz
prosi go, aby przyjmował na siebie odpowiedzialno za to, co zrobili rodzice, ale
mo liwo powiedzenia prawdy cioci czy wujkowi przynosi ogromn ulg .
Mo esz spotka si z reakcj negatywn , tak jaka nast piłaby ze strony rodziców, gdyby
yli. Krewny mo e reagowa zaprzeczeniem, niewiar , zło ci czy te obrazi ci . W
takim przypadku powiniene zrobi dokładnie to samo, co zrobiłby , gdyby na jego
miejscu byli twoi rodzice: nie b d reaktywny i defensywny. Jest to doskonała
sposobno , aby w pełni zrozumie , e to ty masz wyzby si poczucia odpowiedzialno ci
za wszystko, co si zdarzyło w twoim dzieci stwie, a nie oni.
Z drugiej strony, członek rodziny mo e udzieli ci nieoczekiwanego potwierdzenia, a
nawet przeprosi w imieniu rodziców. Tak stało si w przypadku Kim, któr ojciec
kontrolował przy pomocy pieni dzy i niedaj cych si przewidzie nastrojów. Chocia
ojciec nie ył od pi ciu lat, czuła ona potrzeb przeprowadzenia konfrontacji z jednym z
członków swej rodziny. Postanowiła wybra młodsz siostr ojca, Shirley, i zaprosiła j na
obiad.
Podczas sesji, która miała miejsce po tym spotkaniu, zauwa yłam, e Kim była
zachwycona jego rezultatami.

Wiesz, wszyscy bali si mojego ojca. Był on rodzinn gwiazd pierwszej wielko ci i
Shirley zawsze zachowywała si tak, jakby go adorowała. Mo esz sobie zatem wyobrazi ,
jak trudno było mi jej powiedzie , jakim draniem był dla mnie. Ale kiedy to zrobiłam stała
si rzecz nieprawdopodobna. Powiedziała mi, e zawsze bała si mojego ojca, e kiedy
byli dzie mi był dla niej straszny i e wcale si nie dziwi temu co mówi . Nast pnie
powiedziała mi - i to było najlepsze - e jakie osiem lat temu dała mu na urodziny
brunatn koszul - wiesz, tak jakie nosili nazi ci. Powiedziała, e chciała jeszcze naszy

190
na ni swastyk , ale to ju chyba byłoby za wiele. miały my si , płakały my; było
cudownie. Ludzie w restauracji musieli pomy le , e jeste my pomylone.

Kiedy Shirley otworzyła si przed Kim, przekazała jej informacj :

„Rozumiem, co czujesz i wiem, e to wszystko jest prawd ”. Kim odkryła, e dzi ki temu,
i cofn ła swoje do wiadczenie do pokolenia, z którego ono pochodziło, mogła uwolni
powstrzymywany l k i win dotycz c realno ci czynów jej ojca.
Mam pełn wiadomo tego, e ta technika mo e by cz sto nieprzydatna, jako e w
wi kszo ci przypadków krewni nie s odpowiedzialni za twoje traumatyczne
do wiadczenia. Musisz rozwa y wszystkie za i przeciw. Je eli osoba krewnego, w
zast pstwie rodzica, mo e pomóc ci uleczy autodestrukcyjne duchowe i emocjonalne
rany, to oczywistym wydaje si , e warto doprowadzi do takiej rozmowy która mo e by
dla ciebie nieprzyjemna i chwilowo wytr ci ci z równowagi.

Nie ma złej konfrontacji

Konfrontacja jest jednym z etapów drogi wiod cej do niezale no ci.

Bez wzgl du na to, co zdarzy si podczas konfrontacji, czy te w jej wyniku, zawsze
wychodzisz z niej jako zwyci zca, poniewa miałe odwag j przeprowadzi .

Nawet je li nie wracasz do domu z trofeami, nawet je li nie zdołałe powiedzie

wszystkiego co zaplanowałe , nawet je li stałe si defensywny i sko czyłe na
tłumaczeniu si i nawet je li twoi rodzice natarli na ciebie... to zrobiłe to. Powiedziałe
prawd o twoim yciu sobie i rodzicom, a l k, który wi ził ci w twojej starej roli, jak
wobec nich odgrywałe , nie ma ju nad tob kontroli.

Rozdział 14:

Leczenie ran kazirodztwa

Profesjonalna pomoc jest niezb dna dla tych dorosłych, którzy byli seksualnie
wykorzystywani jako dzieci. Moje do wiadczenia wskazuj jednocze nie, e pomimo
gł boko ci urazu w adnym innym przypadku terapia nie jest a tak bardzo skuteczna.

191
W tym rozdziale zamierzam przedstawi techniki post powania, które opracowywałam i
udoskonalałam w toku pracy z ponad tysi cem ofiar kazirodztwa. Prezentuj je, poniewa
chc , aby dostrzegł, jak wielka szansa stoi przed tob i jak wspaniały mo e by powrót
do siebie. Przestrzegam jednak przed jakimikolwiek próbami samodzielnej pracy nad tym
problemem bez pomocy psychoterapeuty.
Ka dy proces leczenia ma cz pocz tkow , rodkow i ko cow . Rozkład jazdy jest
specyficzny i jasno oznaczony, i je eli b dziesz go przestrzegał, odzyskasz swoj
godno i ambicj .
Wiem, e niektórzy terapeuci, a tak e pacjenci, którzy s ofiarami kazirodztwa, preferuj
termin osoba z do wiadczeniami kazirodczymi ani eli okre lenie ofiara kazirodztwa i tak
te jest dobrze. Ale według mnie, ofiara kazirodztwa jest bardziej trafnym okre leniem
tego yciowego do wiadczenia. Mam oczywi cie uznanie dla tych semantycznych prób
złagodzenia bólu dzi ki wprowadzeniu mniej drastycznych okre le , ale tylko wtedy gdy
okre lenie osoba z do wiadczeniami kazirodczymi nie stanowi przeszkody dla pełnego
ukazania, ile potrzeba pracy, by mo liwy był powrót do normalnego funkcjonowania.

„Dlaczego potrzebna mi terapia?”

Je eli jako dziecko byłe nadu ywany seksualnie, wszystkie albo wi kszo zda
umieszczonych na poni szej li cie uznasz za prawdziwe:

1. Masz gł boko zakorzenione poczucie swej niskiej warto ci, winy i wstydu.
2. Inni łatwo ci wykorzystuj i wyzyskuj .
3. Wierzysz, e wszyscy inni s wa niejsi od ciebie.
4. Wierzysz, e jedynym sposobem zaskarbienia sobie miło ci jest zaspokojenie
potrzeb innych, kosztem twoich własnych.
5. Jest ci bardzo ci ko narzuci innym pewne ograniczenia, wyra a swój gniew czy
powiedzie „nie”.
6. Przyci gasz do siebie ludzi okrutnych i chamskich. Jeste przekonany, e mo esz
sprawi , e pokochaj ci albo b d dla ciebie mili.
7. Jest ci trudno zdoby si na ufno wobec innych. Z góry zakładasz, e ludzie
zdradz ci albo zrani .
8. Sprawy seksu i seksualna sfera twojego ycia kr puj ci i niepokoj .
9. Nauczyłe si zachowywa tak, jakby wszystko było w porz dku, gdy tak nie jest.
10. Nie wierzysz, e zasługujesz na sukces, szcz cie, czy udany układ partnerski.
11. Jest ci bardzo trudno wyzwoli w sobie rado i spontaniczno .
12. Czujesz, e nigdy nie miałe dzieci stwa.
13. Cz sto jeste zły na własne dziecko (lub dzieci) i oburzasz si na to, e maj lepiej,
ni ty miałe .
14. Zastanawiasz si nad tym, jak by to było, gdyby mógł czu si normalnym
człowiekiem.

192
Te autodestrukcyjne wzorce zachowa , uleganie tyranii, powstaj we wczesnym okresie
ycia, s bardzo trwałe i trudne do przezwyci enia bez pomocy terapeuty -
psychoterapia mo e ci ułatwi proces eliminowania ich ze swego ycia.

Wybór terapeuty

Koniecznie musisz si zwróci do takiego terapeuty, który legitymuje si przygotowaniem

specjalistycznym i do wiadczeniem w pracy z ofiarami kazirodztwa. Wi kszo
terapeutów nie ma odpowiednich kwalifikacji niezb dnych w tej wysoce specjalistycznej
dziedzinie terapii, i wła ciwie aden terapeuta nie nauczy si niczego o kazirodztwie w
szkole wy szej. Pytaj ka dego potencjalnego terapeut o jego przygotowanie
specjalistyczne i do wiadczenie. Je li nie pracował dot d z adn osob b d c ofiar
kazirodztwa, czy te nie uczestniczył w adnych warsztatach, seminariach, konferencjach,
b d wiczeniach dotycz cych post powania w przypadku leczenia skutków kazirodztwa,
to proponuj , aby poszukał kogo innego.
Najlepsz terapi dla ofiar kazirodztwa prowadz ci terapeuci, którzy specjalizuj si w
terapii rodzinnej oraz ci, którzy stosuj techniki zorientowane na działanie, takie jak
psychodrama. Psychiatrzy opieraj cy si na nauce Freuda s najmniej skuteczni,
poniewa Freud w istotny sposób odwrócił swoje pocz tkowe (i cisłe) twierdzenia
dotycz ce zarówno powszechno ci wyst powania jak i istoty urazów powstałych w wyniku
kazirodztwa; w rezultacie, wielu psychiatrów i psychoanalityków opieraj cych si na
szkole Freuda podchodzi do relacji pacjentów seksualnie wykorzystywanych w
dzieci stwie ze sceptycyzmem i niewiar .
W ostatnim dziesi cioleciu powstało w kraju wiele grup samopomocy dla ofiar
kazirodztwa. Chocia grupy te daj wielu ofiarom kazirodztwa pewne wsparcie i poczucie
wspólnoty, to brakuje w nich terapeuty znaj cego si na rzeczy, który by nadał pracy
struktur i kierunek. Grupa samopomocy jest lepsza ni nic, ale znacznie lepiej jest by w
grupie prowadzonej przez profesjonalist *10.

10 Uwagi te odnosz si do warunków ameryka skich. W Polsce dzieci nara one s na nadu ycia
seksualne w równym stopniu (patrz: Z. Lew-Starowicz „Przemoc seksualna”, Jacek Santorski Co Agencja
Wydawnicza, Warszawa 1992). Nie dopracowali my si jeszcze organizacji samopomocowych podobnych
do ameryka skich. O rodki psychoterapii słu ce kompetentn pomoc ofiarom seksualnej przemocy
wska e Ci sekretariat Agencji Laboratorium Psychoedukacji, Warszawa, tel. 26-39-74 (przyp. red.)

193
Terapia indywidualna czy grupowa

Najlepszym sposobem pracy dla osób maj cych do wiadczenia zwi zane z kazirodztwem
jest przył czenie si do grupy składaj cej si z osób b d cych w podobnej sytuacji,
prowadzonej przez do wiadczonego terapeut , który jest obyty z tego typu problemami.
Jednym z symptomów, który wyst puje niemal u wszystkich osób, które do wiadczyły
kazirodztwa, jest poczucie całkowitej izolacji. Ale kiedy otaczaj ci ludzie mówi cy o
uczuciach i do wiadczeniach podobnych do twoich, poczucie izolacji zaczyna zanika .
Członkowie grupy opiekuj si tob i wspieraj ci . Mówi : „Wiemy co czujesz, wierzymy
ci, cierpimy z tob , troszczymy si o ciebie, chcemy dla ciebie jak najlepiej”.
Tylko nieliczni nie czuj si w takiej grupie dobrze, ale wi kszo ludzi obawia si jej
przynajmniej na pocz tku. Mo esz czu si spi ty, skr powany, i niezdolny do
opowiedzenia „o tym” przy obcych ludziach. Wierz mi, te uczucia trwaj zwykle nie dłu ej
ni dziesi minut.
Niewielka grupa osób b d cych ofiarami kazirodztwa jest zbyt słaba emocjonalnie, aby
da sobie rad z intensywno ci pracy, jaka toczy si w grupie. Wtedy lepsza jest terapia
indywidualna.
Zawsze tworz grupy składaj ce si z m czyzn i kobiet. Płe mo e by ró na, ale
uczucia i trauma s takie same.
Grupy terapeutyczne dla osób b d cych ofiarami kazirodztwa w moim centrum terapii s
otwarte. Oznacza to, e ka dy nowy członek mo e przył czy si w ka dej chwili.
Oznacza to równie , e kto , kto wła nie rozpoczyna prac , znajdzie si w grupie z
lud mi, którzy osi gn li ju ró ne etapy poprawy. Stanowi to wspaniał zach t dla
nowego członka grupy, gdy mo e zobaczy kogo , kto jest ju gotowy do pełnej odnowy i
gotowy do tego, by oddali od siebie do wiadczenia kazirodztwa.

Pierwszy raz w grupie

Kiedy nowy pacjent pojawia si w grupie, zaczynamy sesj od wiczenia

wtajemniczaj cego, podczas którego ka dy członek grupy opowiada o swoich
do wiadczeniach zwi zanych z kazirodztwem: kto to był, jak to było, kiedy to si zacz ło,
jak długo trwało, kto jeszcze o tym wie. Nowy członek grupy opowiada jako ostatni.
To wtajemniczanie pomaga przełama opory i umo liwia ci wł czenie si do grupy w
aktywny sposób. By mo e b dzie to twój pierwszy raz, kiedy b dziesz szczegółowo
opowiadał o swoich prze yciach. Przekonasz si , e nie jeste osamotniony, e inni ludzie
do wiadczyli podobnego urazu.

194
Wtajemniczanie ciebie sprzyja kontynuacji procesu znieczulenia urazów u pozostałych
członków grupy. Za ka dym razem, gdy wtajemniczana jest nowa osoba, członkowie
grupy musz powtarza to, co przez długi czas było dla nich nie do opowiedzenia. Im
cz ciej ma to miejsce, tym bardziej ka da osoba w grupie znieczula si na wstyd i
poczucie winy. Przej cie przez ten etap jest dla nowego członka grupy bardzo trudne. Jest
ródłem ogromnego bólu i wstydu. Za trzecim czy czwartym razem, opowiadanie o swych
urazach staje si łatwiejsze, a zakłopotanie w sposób zauwa alny si zmniejsza. Z
czasem, dla kogo , kto opowiedział swoj histori dziesi czy dwadzie cia razy nie jest
to trudniejsze, ani eli opowiadanie o ka dym innym nieszcz liwym wydarzeniu w yciu.

Etapy leczenia

Osoby b d ce ofiarami kazirodztwa prowadz przez trzy zasadnicze etapy:

oburzenie, al i uwolnienie.
Oburzenie to pot ny gniew pochodz cy z samego rdzenia człowieka, który wynika z
u wiadomienia sobie przemocy i zdrady. Stanowi on pierwszy wa ny etap pracy i jest
najtrudniejszy.
Wi kszo dorosłych, którzy byli napastowani jako dzieci, ma znakomicie prze wiczone
odczuwanie smutku, samotno ci i tego, e s li. al jest uczuciem im znanym, ale
wybuch gniewu nie. W rezultacie, cz sto próbuj oni przeskoczy przez etap zwi zany z
wybuchem gniewu i przej do etapu alu najszybciej jak to tylko mo liwe. Jest to bł d.
al musi zosta poprzedzony wybuchem gniewu. Oczywi cie nie da si zupełnie oddzieli
od siebie tak gł bokich uczu - al istnieje w wybuchu gniewu, a wybuch gniewu obecny
jest równie i w alu. Ale w tej pracy stanowi one oddzielne etapy.

Gniew ofiary

Aby obarczy odpowiedzialno ci tego, kogo nale y, musisz zdoby si na wybuch

gniewu i nauczy si , w bezpiecznych warunkach terapii, uwalnia go.
Dla wielu z was, łatwiej jest to powiedzie , ani eli zrobi . Przez lata trzymałe emocje w
zamkni ciu. Nauczyłe si tłumi wybuchy gniewu tak skutecznie, e stałe si
perfekcjonist w uleganiu i po wi caniu si . To tak jakby mówił: „Nie jestem zepsuty.
Mog dowie tego przez to, e b d doskonały. Po wi cam wszystko dla innych, nie
złoszcz si , robi to, co mi ka ”. Uwolnienie twojego gniewu jest jak wybuch wulkanu.
Erupcja mo e by mia d ca.

195
Je li twoja w ciekło znalazła uj cie całkowicie poza wiadomo ci , mo esz by
szczególnie podatny na takie objawy jak bóle głowy czy depresja.
W przypadku innych osób problem nie polega na tym, w jaki sposób zareagowa na swój
wybuch gniewu, ale w jaki sposób go kontrolowa . Mo esz kipie z w ciekło ci na
ka dego, kto znajdzie si w pobli u, z wyj tkiem tych, na których jeste naprawd
w ciekły - na twoich rodziców. Co mo e ci gle siedzie ci na karku i skłania do
przerzucania wybuchu gniewu przeznaczonego dla rodziców na przypadkowych ludzi.
Mo esz działa w sposób tak brutalny i wojowniczy, e mo e to w ród osób z twego
otoczenia budzi przera enie.
Techniki, które zaprezentuj w dalszej cz ci tego rozdziału pozwol ci na
uzewn trznienie własnego gniewu w sposób kontrolowany, chroni cy ci przed utrat
panowania nad sob i umo liwiaj cy ci przełamanie blokady i uwolnienie w ciekło ci.

al ofiary

W procesie leczenia b dziesz w aktywny sposób prze ywał al nad stratami, które
poniosłe - strat wyobra enia o posiadaniu „dobrej rodziny”, niewinno ci, miło ci,
dzieci stwa, lat, które mogły by szcz liwe i twórcze. Ten al mo e ci przytłoczy . Twój
terapeuta musi wykaza wiele odwagi i do wiadczenia, aby pomóc ci przez to przej i
wyj z tego. Tak jak w przypadku ka dego innego alu nie ma innych łatwiejszych
sposobów, ani te adnej drogi na skróty.

Uwolnienie i umocnienie

W ostatnim etapie terapii, kiedy wyrzucisz ju z siebie własn w ciekło i al, b dziesz
uczył si gromadzi energi , któr zu yłe na prze ywanie tych uczu i wykorzystywa j
do odbudowania własnego ycia i obrazu samego siebie. Jednocze nie osłabnie
wi kszo z symptomów twojej traumy albo te nauczysz si nad nimi panowa .
Odzyskasz poczucie godno ci i spojrzysz na siebie po nowemu - jak na osob
warto ciow i w pełni zasługuj c na miło . Po raz pierwszy w yciu staniesz przed
nowymi mo liwo ciami - niemaj cymi ju nic wspólnego z odczuwaniem i
zachowywaniem si jak ofiara.

196
Techniki terapeutyczne

Dwiema głównymi technikami jakie stosuj w tej terapii jest pisanie listów i psychodrama.
Opracowałam równie szereg wicze grupowych, które okazały si szczególnie
pomocne w przypadku leczenia osób b d cych ofiarami kazirodztwa i innych dorosłych
dzieci toksycznych rodziców. Techniki te mog by stosowane zarówno w terapii
indywidualnej jak i grupowej. Poniewa jedynie niewielki procent pracy terapeutycznej z
ofiarami kazirodztwa w moim centrum odbywa si indywidualnie, wybrałam przykłady z
sesji grupowych.

Listy

Polecam ka demu członkowi grupy napisa jeden list w tygodniu, zwłaszcza na pocz tku
terapii. Pisz oni listy w domu, a nast pnie odczytuj je gło no przed grup . Chocia od
nikogo nie wymagam, aby wysyłał te listy, wiele osób decyduje si to zrobi , zwłaszcza,
gdy poczuj si silniejsze.
Prosz moich pacjentów, aby pisali listy w oparciu o nast puj cy schemat:
1. do agresorów
2. do drugiego rodzica (zakładaj c, e jeden z rodziców był agresorem; doro li, którzy
byli molestowani przez członków rodziny innych ni rodzice, powinni napisa najpierw do
agresora, a potem do ka dego z rodziców)
3. do zranionego dziecka od siebie jako dorosłego
4. „bajka” o swoim yciu
5. do współmał onka czy sympatii (je li masz)
6. do ka dego ze swoich dzieci.

Po napisaniu tej serii listów prosz członków grupy, aby zacz li t seri od nowa. W ten
sposób listy staj si nie tylko skutecznym narz dziem w procesie uzdrawiania, ale tak e
znakomitym wska nikiem post pów. Listy pisane w pierwszych tygodniach terapii b d
odmienne, zarówno w tre ci i nastroju, od listów pisanych trzy b d cztery miesi ce
pó niej.

List do agresora

W pierwszym li cie - do agresora - chc , aby wyrzucił z siebie wszystko, aby dał upust
całej swojej w ciekło ci. Tak cz sto jak to tylko mo liwe stosuj wyra enia: „jak miałe ...” i
„jak mogłe ”. Te wyra enia ułatwia ci obcowanie z własnym wybuchem w ciekło ci.

197
Kiedy po raz pierwszy spotkałam Janine, łagodn , drobniutk , trzydziestosze cioletni
blondynk , rzadko mówiła gło niej, ani eli szeptem.
Jej ojciec napastował j mi dzy siódmym a jedenastym rokiem ycia - ale Janine ci gle
miała nadziej , e w jaki sposób zdob dzie jego miło . Była w sposób szczególny
niech tna do uznania swojej wewn trznej w ciekło ci. Płakała w czasie wtajemniczenia i
była niezadowolona, kiedy poprosiłam, by napisała list do ojca. Zach całam j , aby
napisała list po to, by wybuchn w ciekło ci na to, jak ojciec zranił j i zdradził.
Przypomniałam jej, e ojciec nigdy nie zobaczy tego listu.
Po naszej wspólnej pracy oczekiwałam, e jej pierwszy list b dzie jedynie prób , pełn
t sknoty i pobo nych ycze . A oto jak miałam niespodziank :

Drogi Tato.

Nie jeste wcale „drogi” i stałe si moim ojcem tylko dlatego, e pewnej nocy spu ciłe
si w mamie. Nienawidz ci i al mi ciebie. Jak miałe gwałci swoj mał córeczk ?
Gdzie twoje przeprosiny, Tato? Gdzie podziała si moja czysto ? Gdzie moje poczucie
godno ci? Nie uczyniłam nic, aby mnie nienawidził. Nie próbowałam ci prowokowa .
Czy małe dziewczynki s bardziej pon tne? Czy to tak? Czy małe piersi czyni ci
silniejszym, draniu? Powinnam była splun na ciebie. Nienawidz siebie za to, e nie
miałam odwagi walczy z tob . Jak miałe wykorzystywa swoj przewag jako mój
ojciec, do tego eby mnie gwałci ? Jak miałe zniewa a mnie? Jak miałe nie
rozmawia ze mn ?
Kiedy byłam zupełnie mała zabrałe mnie nad ocean, trzymałe moj r k i
spacerowali my w ród fal, pami tasz? Patrzyłam na wszystko twoimi niebieskimi oczami,
ufałam ci. Tak bardzo chciałam, aby mnie docenił. Chciałam, eby był dumny ze mnie.
Byłe dla mnie czym wi cej ni tylko dr czycielem dziecka, ale nie obchodziło ci to, no
nie? Nie znios ju dłu ej udawania, e to si nie stało. Stało si , Tato, i ci gle we mnie
yje.
Janine

List Janine wydobył znacznie wi cej uczu ani eli mogły to sprawi godziny rozmów. Była
ona przera ona intensywno ci swoich uczu , ale zarazem podniesiona na duchu, e po
raz pierwszy mogła je bezpiecznie rozwa y i wyrazi .
Connie - urz dniczka kasy zapomogowo-po yczkowej, któr ojciec w dzieci stwie
napastował i która w pó niejszym czasie nabrała do siebie odrazy za to, e spała z
setkami m czyzn - przył czyła si do tej grupy kilka miesi cy wcze niej ani eli Janine.
Connie przejawiała porywczo i była agresywnie nastawiona wobec samej siebie.
Nazywałam j moim „twardzielem”, ale wiedziałam; jaka była pokorna i wra liwa. W swoim
pierwszym li cie do ojca, uczucia Connie zostały przelane na papier bezładnie, bez
adnej my li przewodniej, bez adnej formy. Ale kiedy Connie odczytała swój drugi list,
było jasne, e zarówno jej uczucia, jak i sposób postrzegania stały si znacznie bardziej
zorganizowane i ukierunkowane:

198
Drogi Tato.

Troch ycia upłyn ło od czasu kiedy napisałam mój pierwszy list w grupie Susan - tak
wiele si zmieniło. Kiedy zaczynałam, byłe dla mnie nadal przera aj cym wilkołakiem, i
w pewien sposób stałam si podobna do ciebie. Kazirodztwo było wystarczaj co ohydne,
ale ja równie musiałam y z tym, e mnie gwałciłe oraz z bezustann gro b gwałtu z
twojej strony. Jak miałe odebra mi dzieci stwo? Jak miałe zrujnowa mi ycie?
Ostatecznie zaczynam układa sobie to wszystko. Jeste obrzydliwym, zepsutym
m czyzn . Wykorzystałe mnie w ka dy mo liwy sposób, w jaki człowiek mo e
wykorzysta człowieka. Sprawiłe , e kochałam ci w taki sposób, w jaki córka nie
powinna kocha ojca, a ja byłam bezsilna, eby ci powstrzyma . Nie czułam si
normalna, czułam si plugawa. Wszystko szło tak le, a ja zachowywałam si w taki
samoniszcz cy sposób, e cokolwiek, „cokolwiek” si zmieni musi zmieni si ju tylko na
lepsze.
Nie mog rozwi za twoich problemów, czy problemów Matki, ale mog rozwi za swoje,
a je li które z was dwojga, czy oboje czujecie si ura eni, nic na to nie poradz . Nie
prosiłam si o napastowanie.
Connie

Jak tylko Connie wybuchn ła gniewem, stała si zdolna do porzucenia nienawi ci i

wstr tu do samej siebie. Im cz ciej to miało miejsce, tym bardziej umacniała swoje
zaanga owanie we własny rozwój i uzdrowienie.

List do milcz cego partnera

Kiedy napisałe ju list do swojego agresora, napisz do swojego drugiego rodzica, w

wi kszo ci przypadków jest to matka. Je eli uwa asz, e matka nie wiedziała nic o
kazirodztwie, ten list mo e stanowi pierwsz mo liwo do opowiedzenia jej o tych
do wiadczeniach.
Je li uwa asz, e matka dobrze wiedziała o kazirodztwie, albo je li ju powiedziałe jej o
tym, wtedy kiedy to si działo, tkwi w tobie ogromny ładunek w ciekło ci. Musisz wyrazi
w ciekło za brak ochrony; za to, e ci nie wierzono albo obwiniano ci ; za to, e
wykorzystywano ci niczym jagni ofiarne, aby utrzymywa destrukcyjne mał e stwo i
destrukcyjn rodzin w nienaruszonym stanie; za to, e byłe mniej wa ny dla matki,
ani eli jej potrzeba materialnego bezpiecze stwa czy podtrzymania status quo.
List Connie do matki stanowi wzruszaj cy przykład ogromnej ambiwalencji, jaka
wyst puje u wi kszo ci ofiar kazirodztwa w stosunku do swoich matek. List zaczynał si
wyliczeniem aktów seksualnej przemocy, jakich doznała od ojca. Nast pnie przyst piła do
wyra enia własnego zdania na temat roli matki w tym rodzinnym dramacie:

199
... czuj , e ty tak e mnie zdradziła . Uwa a si , e matki maj chroni córki, ale ty tego
nie zrobiła . Nie troszczyła si o mnie i dlatego zraniła mnie. Nie chciała widzie ? Czy
te nie za bardzo zale ało ci na tym by widzie ? Jestem taka w ciekła na ciebie za te
wszystkie samotne, pełne strachu lata jakie prze yłam. Porzuciła mnie. wi ty spokój z
ojcem był dla ciebie tak cholernie wa ny, e oddała mu mnie w ofierze. Tak potwornie
boli wiadomo tego, e nie byłam wystarczaj co wa na, by mnie broni . Nie mog
nawet odczuwa jak normalny człowiek. Moi rodzice ukradli mi nie tylko dzieci stwo,
ukradli równie moje emocje. Nienawidz was i kocham tak bardzo, e naprawd
wszystko mi si gmatwa. Dlaczego nie troszczyła si o mnie, mamusiu? Co miała mi do
zarzucenia? Czy kiedykolwiek otrzymam odpowied ?

Przejmuj cy sposób w jaki Connie wyraziła własne zakłopotanie odbija jak echo
zakłopotanie, które odczuwaj wszystkie osoby b d ce ofiarami kazirodztwa,
spowodowane pytaniem, dlaczego matkom nie udało si ich ochroni . Jak to uj ła Connie:
„Nawet zwierz ta broni swoje małe”.

List do zranionego dziecka

Pod wieloma wzgl dami list do zranionego dziecka, które tkwi w tobie, mo e by dla
ciebie najtrudniejszym listem do napisania, ale te mo e okaza si najwa niejszy. Ten
list rozpoczyna proces „urodzicowiania” samego siebie.
Urodzicowianie oznacza wnikanie w gł b siebie, aby odzyska kochaj cego,
zapewniaj cego ochron rodzica dla zranionego dziecka, które wci w sobie nosisz. Jest
to rodzic, który poprzez ten list pociesza, przywraca zaufanie i chroni t cz ciebie,
która jest wci przera ona i któr łatwo zrani .
Wielu z tych, którzy byli w dzieci stwie seksualnie wykorzystywani odci ło si od
własnego wewn trznego dziecka. Wasz wstyd zamienia si w pogard i wstr t do tego
„zepsutego” i bezbronnego dziecka. Aby broni si przed tymi ogromnie bolesnymi
uczuciami, mogłe próbowa wyprze si go, ale ono mo e by co najwy ej w tobie
ukryte i nie mo na go porzuci .
Chc , aby pisz c ten list wzi ł w ramiona to dziecko i ponownie zespolił je ze swoj
osobowo ci . Daj temu dziecku wychowanie i wsparcie, jakiego ty nigdy nie miałe .
Spraw, by po raz pierwszy czuło si kochane i doceniane.
Dan - in ynier, który był seksualnie wykorzystywany przez ojca - przez długi czas czuł
obrzydzenie do małego chłopca sprzed lat, do chłopczyka, który był zbyt słaby, aby
zbuntowa si przeciwko ojcu. Ten fragment listu do małego chłopca ukazuje, jak
dramatycznie zmieniły si jego uczucia po kilku sesjach grupowych:

200
Drogi mały Dan!

Byłe licznym chłopcem, niewinnym. Byłe czyst miło ci . Chc odt d opiekowa si
tob . Byłe utalentowany i twórczy. Pozwol ci rozwin twoje talenty. Teraz jeste
bezpieczny. Mo esz kocha i by kochanym. Nikt nie b dzie ci ranił. Mo esz ju wyj z
ukrycia. Zaopiekuj si nami. Poł cz nas. Zawsze byli my osobno, gdy odgrywali my
ró ne role, poznawali my swoje ycie. Nie jeste pomyle cem. Po prostu si boisz. On
nie mo e ci ju zrani . Przestałem ju si ga po alkohol i narkotyki, które skrywały twój
gniew, twoj w ciekło , twój smutek, twoj depresj , twoj win , twój l k. Mo esz
uwolni te uczucia. Przestałem nas kara , tak jak robił to on. Oddałem si Bogu.
Jeste my warci zachodu. Ja jestem wart zachodu. wiat, który stworzyli my jest ju
gotowy. Budzimy si . Ci gle jeszcze boli, ale nie tak bardzo. I to wła nie jest prawdziwe.

Dan

Dan posłu ył si tym listem nie tylko po to, by porozumie si ze swym wewn trznym
dzieckiem, ale równie po to, by upewni siebie, e decyzja o odrzuceniu narkotyków i
alkoholu była krokiem ku samopotwierdzeniu. Kiedy napisał ten list po raz pierwszy
zrozumiał zwi zek pomi dzy własnym autodestrukcyjnym zachowaniem a bólem swego
dzieci stwa.

Bajka

Gdy napiszesz ju te trzy listy, to musisz teraz napisa opowiadanie opisuj ce twoje ycie
j zykiem bajki i obrazów. B dziesz pisał o sobie jako o małej ksi niczce albo
szlachetnym młodym ksi ciu, który ył w ród złych królów czy ohydnych potworów, b d
te smoków w mrocznych lasach, czy rozpadaj cych si zamkach. Napiszesz o
kazirodztwie jako o Czarnej mierci, czy burzy z piorunami, ko cu rado ci lub
czymkolwiek innym, co tylko powstanie w twojej wyobra ni.
Ta bajka stanowi pierwsze zadanie, które napiszesz w trzeciej osobie; zamiast stosowa
punkt widzenia „ja”, b dziesz pisał „on” albo „ona”. Pozwoli ci to zobaczy swój
wewn trzny wiat z nowej, bardziej obiektywnej perspektywy, stwarzaj cej pewien
emocjonalny dystans pomi dzy tob i urazami twojego dzieci stwa. Gdy b dziesz
zwraca si do małej dziewczynki jako „do niej” zamiast „do mnie”, ostry ból twoich
do wiadcze zacznie zanika . Kiedy twoje uczucia zostan powołane do ycia w postaci
symboli, b dziesz zdolny zetkn si z nimi na poziomie, na jakim jeszcze nigdy z nimi nie
obcowałe , i osi gniesz nowe, ja niejsze zrozumienie tego, co ci si przydarzyło.
Jedynym ograniczeniem jakie ci narzucam jest to, eby twoja bajka, oprócz swojego
smutnego pocz tku, miała równie pełne nadziei zako czenie. Przecie bajka jest
alegori twojego ycia i jest nadziej . Mo esz naprawd nie wierzy w to, gdy zaczniesz
prac , ale pisz c optymistycznie o przyszło ci, zaczniesz malowa bardziej pozytywne
obrazy w swoim umy le. Jest to szczególnie wa ne dla osób, które nie mog wyobrazi

201
sobie swej szcz liwej przyszło ci. Wyobra aj c sobie lepsze ycie, mo esz zacz
formułowa konkretne, mo liwe do osi gni cia cele, a w momencie gdy masz cele, masz
ju co , co inspiruje twoje ycie.
Nigdy nie zapomn dnia, kiedy Tracy - która była napastowana przez ojca, agenta
ubezpieczeniowego - przeczytała swoj bajk . Była ona bardzo długa, a zatem
przedstawiam tylko jej fragmenty, ale prawda i nadzieja, które odnalazła dzi ki temu
wiczeniu, na zawsze zmieniły jej spojrzenie na własny problem:

Dawno temu rosła sobie mała ro lina w do odosobnionej dolinie otoczonej górami. Mała
ro lina, która nazywała si „Ivy” (akronim utworzony od słów: ofiara kazirodztwa - incest
victim), była bardzo nieszcz liwa, a wi c cz sto wpatrywała si w rzek , skrycie marz c
o tym, aby uciec na drug stron . Małym zak tkiem wiata. Ivy rz dził sławetny Król
Morris Lester, znany wszystkim jako Moe. (Zauwa , e gdy poł czysz pseudonim i
nazwisko wyjdzie z tego Moe Lester, i to co słyszysz, jest wła nie tym o co chodzi*11.)
Moe czuł nami tno do delikatnych ro lin. Kiedy Ivy zaczynała kwitn , Moe dostrzegł j
i był zdziwiony faktem, e była ona tak dojrzała, jak tylko mo e by soczysta ziele . Moe
popełniał z Ivy jeden ohydny czyn za drugim, a mimo to, ona czciła go i traktowała jak
Króla.
Moe w ogóle nie miał wstydu, a to czego mu brakowało, wynagradzała mu Ivy. Biedna Ivy
odsun ła si zupełnie od wiata i w swojej okropnej samotno ci miała tylko jednego
towarzysza. Był nim Gil Trip*12.
Gil był niepozornym stworzeniem, które lizgało si po Ivy, skubało jej li cie, łodyg i
korzenie. To wła nie Gil, tak bardzo jak nikt inny, dr czył i wi ził Ivy w tej dolinie.
Nadszedł jednak dzie , kiedy Ivy doznała ol nienia, gdy pojawił si wyzwoliciel: „Kim
jeste ?” zapytała Ivy zaciekawiona. „Jestem twoj Ba niow Chrzestn Matk , znan jako
Susan z Północy. Pakuj swoje rzeczy, a rób to wawo. Wkrótce przesadz ci ”. Ivy
wpadła w panik . „Ale nie ma drogi przez rzek ” zapłakała. „Owszem jest” wykrzykn ła
Susan zwyci sko. „Mo esz pojecha na moim Gniewoszu. Niósł mnie daleko, to i ciebie
przeniesie”.
Przyczepiona do Gniewosza, takiego jakiego jeszcze nikt nigdy przedtem nie widział, Ivy
pozwoliła si ponie i wyrwa z doliny goryczy.

11 molester - napastuj cy (przyp. tłum.)

12 Urobione od: guilt tripper - wyzwalacz poczucia winy (przyp. tłum.)

Zastosowana przez Tracy fantazja i humor pozwoliły jej odzyska chocia cz

swawolno ci, która w tak bezwzgl dny sposób została zdeptana w dzieci stwie.
Niektórzy z moich pacjentów sprzeciwiaj si kiedy zadaj im napisanie bajki, twierdz c,
e nie potrafi pisa , albo e jest to błazenada. Zawsze jednak bajka staje si jednym z
naszych najbardziej poruszaj cych i koj cych wicze .

202
List do twojego partnera

Twoim nast pnym listem powinien by list do twojego partnera. Je li nie masz mał onka,
sympatii czy osoby, z któr prowadzisz wspólne ycie mo e to by dawna sympatia czy
były współmał onek (pami taj, e przecie nie musisz wysyła tego listu). Wyja nij jemu
czy jej, w jaki sposób trauma twojego dzieci stwa wpływa na wasz zwi zek. Nie musisz
przyjmowa odpowiedzialno ci za ka dy problem, z którym si borykacie, ale twoja
niezdolno do ufno ci, przymus bycia uległym, i przykre do wiadczenia seksualne mog
w twoim yciu zbiera obfite niwo. Najwa niejsz rzecz w tym li cie jest to, e uczciwie i
otwarcie mówisz o tym, co si w twoim yciu zdarzyło. Jest to wa ny moment uwalniania
si od wstydu.

List do twoich dzieci

Seria twoich listów ko czy si napisaniem do ka dego z twoich dzieci. Je eli nie masz
dzieci, mo esz napisa do dziecka, które planujesz mie , albo do dziecka, którego nigdy
nie miałe . List ten b dzie ponown afirmacj twojej zdolno ci kochania i umocni ci w
przekonaniu, e poprzez do wiadczanie bólu i przej cie przez ból, osi gniesz wewn trzn
sił , która pozwala ci sta si lepszym rodzicem.

Pot ga psychodramy

Po przeczytaniu wszystkich listów odgrywamy w grupie krótkie improwizowane scenki

dotycz ce spraw poruszanych w listach. Uwa am psychodram , czy odgrywanie ról, za
znakomit mo liwo wgl du i skuteczn technik w pracy nad urazem kazirodztwa i
innymi yciowymi problemami moich pacjentów.
Odgrywanie ról omija rozumowanie i zaprzeczanie, które mog pojawi si jako obrona
przeciwko własnym uczuciom. Daje ono szans wyra enia szerokiej gamy emocji w
stosunku do członków rodziny, zanim b dziesz gotowy stan przed nimi bezpo rednio.
Stwarza bezpieczn atmosfer , w której mo esz wypróbowa swoje nowe zachowania.
Wszystkie te czynniki s niezmiernie wa ne dla powodzenia terapii.
Po trzech miesi cach pobytu w grupie, Connie, poczuła si na tyle silna, aby wysła swoje
listy do matki i ojca. Wiedziała jednak, e gdy listy dotr , b dzie potrzebowała wiele
wsparcia. Zapytałam czy jej m , Wayne, mo e jej to zapewni , a ona nie miało
przyznała, e on dot d nie wie o tym, e ojciec wykorzystywał j seksualnie.
Jak wi kszo ofiar kazirodztwa Connie była przekonana, e straciłby dla niej
zainteresowanie, e mogłaby wyda mu si wstr tna i odpychaj ca. Chocia długie lata
wspólnego po ycia potwierdziły e Wayne był kochaj cym i daj cym wsparcie
człowiekiem, l k nie pozwalał jej na wyjawienie mu bolesnej tajemnicy. Ale teraz zaistniała
potrzeba powiedzenia mu tego.

203
Aby pomóc Connie uwolni si od tych l ków poleciłam jej, aby posłu yła si
odgrywaniem ról w grupie dla prze wiczenia rozmowy z Waynem, zanim zaryzykuje
zrobienie tego w rzeczywisto ci. Odegrali my kilka scen z udziałem moim i innego
uczestnika grupy graj cego Wayne’a, który reagował w ró ny sposób, pocz wszy od
całkowitej akceptacji a do całkowitego odrzucenia.
W jednej szczególnie dramatycznej scenie Connie sama grała rol Wayne’a, aby mogła
spróbowa dozna niektórych jego uczu . Ja grałam Connie. Po powiedzeniu
„Wayne’owi” o tym, co ojciec „mi” zrobił, powiedziałam mu czego od niego potrzebuj :

Susan (jako Connie): Potrzebuj teraz twojej miło ci i wsparcia. Chc mie pewno , e
to nic mi dzy nami nie zmieniło i e nie nienawidzisz mnie, ani nie my lisz, e jestem
ohydna.
Connie (jako Wayne): Oczywi cie, e ci nie nienawidz . ałuj tylko, e nie powiedziała
mi tego wcze niej, próbowałbym ci jako pomóc. Gdy wiem o wszystkim, jeste mi
jeszcze dro sza. Zawsze wiedziałem, e co bolesnego gryzło ci w rodku i sprawiało,
e była bez przerwy podejrzliwa i zagniewana. Teraz wiem, co to jest. Wszystko zaczyna
mie sens. ałuj , e nie mogłem uwolni ci od bólu i ałuj , e nie ufała mi na tyle, by
powiedzie mi o tym wcze niej.

W tym momencie Connie przestała odgrywa rol .

Connie: Gdy byłam nim, naprawd mogłam poczu jego miło do mnie. Wszystko
b dzie dobrze. Jestem tego pewna. A je li nie (u miechn ła si ), ju ja mu poka .

Mo esz zastosowa odgrywanie ról, aby o mieli siebie do przerwania milczenia. Kiedy
Connie w ko cu opowiedziała Wayne’owi o swoim dzieci stwie, przekonała si , e próby
w grupie w znacznym stopniu uwolniły j od l ków. Wayne rzeczywi cie był tak
wyrozumiały, jak to sobie wyobraziła, a jego wsparcie przez pozostał cz terapii było
dla niej niezmiernie pomocne.

wiczenia na uzdrawianie wewn trznego dziecka

Obok pisania listów i odgrywania ról istnieje szereg bardzo skutecznych uzdrawiaj cych
wicze grupowych. Dwa podane poni ej nale do najlepszych.

204
Zmienianie Historii - wiczenie mówienia „Nie”

Je li jeste taki jak wi kszo ofiar kazirodztwa, to nie umiesz powiedzie „nie”. Mo esz
my le , e jeste bezsilny, e zawsze musisz robi to, o co ci poprosz . Te przekonania
maj swoje ródło w do wiadczeniach zwi zanych z tym, e byłe zmuszany, zastraszany
i upokarzany przez silnie oddziaływuj cego rodzica.
Aby umo liwi sobie odzyskanie siły, zamknij oczy i wyobra sobie ten pierwszy raz kiedy
byłe napastowany, ale tym razem, zmie to wydarzenie. Przywołaj obraz pokoju, w
którym to si stało. Ujrzyj napastnika. Wyci gnij r ce i odpychaj go mówi c „Nie! Nie
mo esz! Nie pozwalam ci: Odejd ! Bo wszystkim o tym powiem. B d krzycze !” Wyobra
sobie, e napastnik ci usłuchał. Zobacz jak odwraca si i opuszcza pokój, staje si coraz
mniejszy i mniejszy i niknie za drzwiami.
Chocia mo esz odczuwa znaczny ból z tego powodu, e nie mogłe zrobi tak we
wła ciwym czasie, zmienianie historii jest ekscytuj cym i umacniaj cym wiczeniem. Jak
powiedział Dan:

Bo e, dałbym wszystko w wiecie, aby zrobi to w rzeczywisto ci. Ale zrobienie tego
nawet teraz daje mi poczucie siły, o której nawet nie wiedziałem, e jest. Nikt z nas nie był
w stanie wówczas si obroni , ale jestem, do diabła, pewien, e nauczymy si tego teraz!

Wybór by dzieckiem, czy by dorosłym

Jednym z najtrudniejszych wicze grupowych jest to, w którym członkowie grupy

odgrywaj siebie samych w wieku, kiedy zacz li by napastowani.
W wiczeniu tym nale y przywoła uczucia, jakich doznawałe , gdy byłe dzieckiem.
Pomo e ci w tym usadowienie si na podłodze - krzesła i sofy s dla dorosłych. Pami taj,
e maluchy nie mówi tak jak doro li - maj własne słownictwo i swoisty sposób
postrzegania wiata. Zaraz po sformowaniu si grupy zło onej z wykorzystywanych
dzieci, opowiedz prowadz cemu o „czym niesamowitym”, co dzieje si u ciebie w domu.
Pozostałe „dzieci” mog zadawa ci pytania i wspomaga ci . Poni szy fragment z
prowadzonej przeze mnie ostatnio sesji grupowej pokazuje przepraw jak miała Connie.

Susan: Cze , kochanie, ile masz lat?

Mała Connie (głosikiem dziecka): Siedem.
Susan: Wiem, e twój tatu robi z tob brzydkie rzeczy. Mo e by mi o tym wszystkim
opowiedziała.
Mała Connie: Mm... trudno mi o tym mówi . Jest mi bardzo wstyd, mój tatu ... on
przychodzi do mojego pokoju... zdejmuje mi majteczki i dotyka mnie i li e mnie... no
wiesz, tam na dole, po mojej pipi. Pó niej pociera swoim pipi po mojej nodze i tak ci ko
oddycha, a po chwili co takiego białego ci gn cego wychodzi i wtedy on mówi mi, ebym
wzi ła r cznik i to wytarła i mówi mi, e je li kiedy powiem o tym komu , to mnie zbije.

205
Susan: Jak czujesz si kiedy tatu ci to robi?
Mała Connie: Czuj si okropnie przera ona i jest mi niedobrze. My l , e musz by
naprawd zł dziewczynk dla tatusia, e mi robi takie co . Czasami ałuj , e nie
umarłam, bo wtedy on by zobaczył jak wstr tnie si czuj i gdybym umarła musiałby
przesta to robi .

W tym momencie obrona Connie - „twardziela” załamała si . Inni członkowie grupy

utworzyli kr g wokół niej i kołysali j , gdy łkała przez kilka minut.
W ród łka , Connie powiedziała nam, e nie płakała od lat, i e przera ało j uczucie
bezbronno ci. Zapewniłam j , e uwolnienie jej mi kko ci i wra liwo ci b dzie ródłem
siły, nie słabo ci. To przera one, zranione dziecko wewn trz niej nie b dzie musiało ju
dłu ej si ukrywa .
Po tym jak twoje „dziecko” uzewn trzniło si i zostało pocieszone i umocnione, potrzeba
by dokonał wiadomego wyboru powrotu do swojego dorosłego ja. Wsta i spójrz na
rozmiary swojego ciała. Poczuj sił dorosło ci. Zdolno powrotu do siebie dorosłego jest
ródłem przeogromnej siły, któr mo esz przywoła kiedykolwiek poczujesz si
bezbronnym dzieckiem.
To tylko kilka spo ród wielu grupowych wicze , z których twój terapeuta mo e
skorzysta . Wraz z pisaniem listów i odgrywaniem ról, wiczenia grupowe s głównymi
krokami na drodze do zrzucenia z siebie pi tna ofiary.

Konfrontacja z rodzicami

Pisz c to odczuwam gł boki smutek, bo musz ci ostrzec, e ludzie, których zadaniem

było obudzenie w tobie uczucia miło ci i chronienia ciebie, dokonaj najprawdopodobniej
emocjonalnego szturmu, kiedy o mielisz si powiedzie im prawd . Wszystko, co zostało
powiedziane o konfrontacji staje si wa ne w dwójnasób, gdy do konfrontacji staje
napastnik, który dopuszczał si kazirodztwa.

Musisz mie silny system wsparcia.

Musisz wiczy , wiczy , wiczy .
Musisz dokona zmiany przekona o tym, kto jest odpowiedzialny
Musisz by przygotowany na radykaln zmian swoich stosunków z rodzicami, a nawet
na ich zerwanie.

206
Je eli rodzice nadal s ze sob , mo esz dokona konfrontacji z nimi obojgiem, albo z
ka dym osobno. Niemniej jednak, zauwa yłam, e w przypadku konfrontacji dotycz cych
kazirodztwa, przebiegaj one mniej burzliwie, gdy przeprowadza si je z ka dym z
rodziców z osobna. Jednoczesne uczestnictwo rodziców w konfrontacji sprawia, e cz sto
zacie niaj szeregi, aby ochroni własne mał e stwo przed tym, co odbieraj jako
zdecydowany atak. W tym przypadku b dzie to sytuacja dwóch na jednego, i wtedy
wła nie nale y szczególnie zadba o to, aby i ty miał przy sobie osob , która ci
wesprze.
Chocia trudno jest przewidzie w jaki sposób zareaguje napastnik, to konfrontowanie go
z nim samym, zdaje si osłabia nieco napi cie. Agresor mo e zaprzecza , e
kazirodztwo kiedykolwiek miało miejsce, mo e w ciec si i opu ci sesj , mo e atakowa
twojego terapeut za to, e zach ca ci do ubli ania rodzinie, mo e usiłowa pomniejsza
swoje wyst pki, ale mo e te przyzna si do tego, co zrobił. Je li rzeczywi cie uzna
swoje winy, wystrzegaj si usprawiedliwiania go. Agresorzy cz sto próbuj manipulowa
swoimi ofiarami, by wzbudzi dla siebie lito .
Chocia etapy konfrontacji s takie same jak w przypadku innych toksycznych rodziców,
istnieje kilka specyficznych szczegółów, które nale y uwzgl dni w cz ci „to, co teraz od
ciebie chc ”. Reakcja twojego agresora na te pro by b dzie jedynym wła ciwym
wska nikiem twoich przyszłych z nim stosunków.

Oto co masz prawo chcie :

1. Pełnego uznania tego, co si zdarzyło. Je eli agresor twierdzi, e nie pami ta
popro by uznał to, nawet je li on tego nie pami ta, poniewa musi to by prawda,
poniewa ty to pami tasz.
2. Przeproszenia.
3. Pełnego przyj cia odpowiedzialno ci i kategorycznego zdj cia odpowiedzialno ci z
ciebie.
4. Gotowo ci zado uczynienia. Na przykład, mo e on podda si terapii, zapłaci za
twoj terapi , przeprosi innych ludzi z twojego otoczenia za ból, jaki spowodował, by
gotowym do porozmawiania o tym, kiedy b dziesz tego potrzebował.

Ostrze enie: przeprosiny mog by bardzo kusz ce i wzbudza fałszyw nadziej , e

wasze stosunki zmieni si w sposób zasadniczy. Je eli przeprosiny nie s poparte
adnymi zmianami w zachowaniu agresora, nic si nie zmieni. Musi wykazywa gotowo
zrobienia czego z tym problemem. Innymi słowy, przeprosiny mog by tylko pustymi
słowami, które wystawi ci na kolejne rany i rozczarowania.
To oczywiste, e pełne zado uczynienie uzyskuj tylko nieliczni - najwa niejsze dla
twojego rozwoju jest jednak to, e potrafiłe swoje dania sformułowa . Musisz okre li
zasady waszych przyszłych stosunków. Musisz jednoznacznie powiedzie , e nie
b dziesz dłu ej ył w kłamstwie; półprawdach, tajemnicach i zaprzeczeniach. I co
najistotniejsze, musisz postawi jasno spraw , e nie zamierzasz ju dłu ej ponosi
odpowiedzialno ci za gwałt popełniony na tobie - e ju dłu ej nie b dziesz ofiar .

207
„Ju najwy szy czas, by my przestali udawa ”

Tracy zdecydowała si przeprowadzi konfrontacj z ojcem i matk osobno.

Powiedziała ojcu, e uczestniczy w terapii, ale nie powiedziała w jakiej. Powiedziała, e
bardzo by jej pomógł gdyby przyszedł i wzi ł udział w sesji wraz z ni . Zgodził si , ale
zanim w ko cu si pojawił, odwoływał kilkakrotnie swoj wizyt .
Ojciec Tracy, Harold, był szczupłym łysiej cym m czyzn po pi dziesi tce. Był
nieskazitelnie wypiel gnowany i w ka dym calu wygl dał na człowieka na stanowisku,
którym w rzeczywisto ci był. Kiedy zapytałam go, czy wie dlaczego Tracy chciała, aby
przyszedł spotka si ze mn , powiedział, e miała „ wietny pomysł”. Rozpocz łam od
poproszenia Tracy, by powiedziała ojcu w jakiej uczestniczy terapii.

Jestem w grupie ofiar kazirodztwa, Tato. Z lud mi, którzy maj ojców i czasem matki,
którzy zrobili im to, co ty zrobiłe mi.

Harold wyra nie zaczerwienił si i odwrócił oczy. Zacz ł co mówi , ale Tracy
powstrzymała go, i zmusiła do tego, by jej wysłuchał. Mówiła mu, o tym, co jej zrobił, i o
tym jak przez to czuła si wstr tna, przera ona, zawstydzona i nieczysta. Potem
powiedziała mu, jak kazirodztwo wpłyn ło na jej ycie.

Nigdy nie czułam, e mam prawo polubi innego m czyzn . Zawsze czułam, e ci
zdradzam, albo ci oszukuj . Czułam si jak twoja własno , jakbym nie miała adnego
ycia poza tob . Uwierzyłam ci, kiedy mi powiedziałe , e jestem pomietłem - przecie
nosiłam w sobie t ohydn tajemnic . My lałam, e to była moja wina. Przez wi kszo
ycia byłam w depresji, ale nauczyłam si gra , e wszystko jest w porz dku. Ale nie
wszystko jest w porz dku, Tato, i to ju najwy szy czas, by my przestali udawa . Moje
mał e stwo prawie rozpadło si , bo nienawidziłam seksu, nienawidziłam mojego ciała,
nienawidziłam siebie! Ale to wszystko teraz si zmienia, dzi ki Bogu. Ale ty wychodzisz z
tego bez szwanku, a ja przez całe ycie nosz ten garb. Zdradziłe mnie, wykorzystałe ,
zrobiłe najgorsz rzecz, jak mo e zrobi ojciec swojej małej córeczce.

Nast pnie Tracy powiedziała ojcu, czego od niego oczekuje - przeproszenia i pełnego
uznania jego odpowiedzialno ci. Dała mu równie szans powiedzenia o tym matce,
zanim zrobi to sama.
Ojciec Tracy był oszołomiony. Oskar ył j , e go szanta uje. Nie próbował zaprzecza
kazirodztwa, ale usiłował pomniejszy spraw przypominaj c Tracy, e nigdy jej „fizycznie
nie zranił”. Rzeczywi cie, przepraszał, ale wszystko sprowadzało si do tego, jak si to
odbije na jego mał e stwie i pozycji zawodowej, gdyby to wszystko dostało si do
„publicznej wiadomo ci”. Zaprzeczał, e potrzebna mu terapia, poniewa prowadzi
„u yteczne i wydajne ycie”.

208
Przez nast pny tydzie Tracy naciskała na niego, aby „wyznał” wszystko matce. Potem
Tracy opowiedziała w grupie o nast pstwach:

Matka była zdruzgotana, ale zaraz te poprosiła mnie, abym wybaczyła mu i nie mówiła o
tym nikomu w rodzinie. Kiedy powiedziałam jej, e nie zamierzam spełni jej pro by,
zapytała mnie, dlaczego tak bardzo chc ich zrani . Czy to nie cudowne - nagle to ja
jestem najgorsza w tym wszystkim.

Ka dy w grupie bardzo chciał wiedzie , jak Tracy czuje si od chwili, gdy powzi ła ten
ogromny krok. Nigdy nie zapomn jej odpowiedzi:

Czuj si tak, jakby ten trzydziestotonowy ci ar spadł z moich ramion. Wiecie, teraz ju
rozumiem, e mam prawo mówi prawd , i nie jestem odpowiedzialna za to, e inni ludzie
nie mog sobie z tym poradzi .

Wszyscy byli my poruszeni zobaczywszy, jak Tracy odzyskała sił i przeszła dług drog
a do zrzucenia z siebie pi tna ofiary. Ostatecznie, Tracy zdecydowała si utrzymywa
stosunki z rodzicami, ale w bardzo ograniczonym zakresie.

Bieg pomi dzy kamiennymi cianami

Tracy potrzebowała podczas konfrontacji z ojcem bardzo niewielkiej pomocy z mojej

strony. W innym przypadku, Liz - której ojczym, wszechobecny miejscowy pastor, nie tylko
wykorzystywał j , ale prawie zadusił, kiedy zdobyła si na odwag powiedzie mu, by
przestał - wymagała ogromnej pomocy, szczególnie gdy jej matka i ojczym nalegali na
przyj cie razem. Kiedy Liz powiedziała rodzicom, e chce aby przyszli na sesj
terapeutyczn , powiedzieli, e „zrobi wszystko, aby tylko pomóc w jej problemach
psychicznych”.
Kiedy Liz miała 13 lat powiedziała matce o tym, e ojczym j wykorzystuje, podejmuj c w
ten sposób desperacki wysiłek aby go powstrzyma . Matka nie uwierzyła jej, a Liz nie
ponawiała prób.
Ojczym Lizy, Burt, był sze dziesi cioletnim wytwornym m czyzn o rumianej twarzy.
Istotnym szczegółem było to, e ubrał si na sesj w duchowny strój z biał koloratk .
Matka Lizy, Rhoda, była wysok , szczupł kobiet o surowej twarzy, z czarnymi włosami
g sto przetykanymi siwizn . Obydwoje byli pełni szczerego oburzenia od momentu jak
tylko weszli w drzwi.
Liz zrobiła i powiedziała wszystko, co przygotowała wcze niej, ale jak tylko próbowała
pomówi o napastowaniu jej, napotkała na kamienny mur oporu pełnego zło ci,

209
zaprzecze i oskar e . Według rodziców była ona szalona, wymy liła to wszystko i była
nikczemn , m ciw dziewczyn , próbuj c odegra si na Burcie za to, e utrzymywał
„surow dyscyplin ”. Liz obstawała przy swoim, ale prowadziło to do nik d. Spojrzała na
mnie bezradnie. Wtr ciłam si :

Obydwoje wystarczaj co j zdradzili cie - nie zamierzam pozwoli na wi cej. Przykro mi,
e adne z was nie miało odwagi potwierdzi prawdy. Dobrze wiesz, Burt, e to co mówi
Liz jest prawd . Nikt nie wynagrodzi jej upokorzenia i bólu. I nikt nie wynagrodzi lat
depresji i wstydu. ju samym swoim wyst pkiem przekroczyłe wszelkie prawa, ale chc
eby wiedział, e poniewa jeste dla innych dzieci autorytetem i osob , godn zaufania,
Liz i ja zadenuncjowały my ci w Słu bie Ochrony Dziecka (Child Protective Services).
Je eli jeszcze kiedy skrzywdzisz kolejne dziecko nasz raport posłu y przeciwko tobie.
Nie mam poj cia jak mo esz by pastorem, kiedy całe twoje ycie opiera si na
kłamstwie. Jeste oszustem i dr czycielem, Wielebny! Ty wiesz o tym i Bóg o tym wie.

Twarz Burta skamieniała. Nie powiedział nic, ale jego w ciekło była oczywista.
Zwróciłam si do matki Liz w ostatniej próbie skłonienia jej, by stan ła na wysoko ci
zadania w obliczu prawdy, ale moje słowa natrafiły na mur głuchoty.
Opór Burta i Rhody był nie do przebicia i nie widziałam powodu, by przedłu a ból Liz.
Uzyskała wszelkie informacje, jakich potrzebowała, a zatem poprosiłam Burta i Rhod by
wyszli.
Liz wiedziała, e musi dokona wyboru pomi dzy rodzicami, a własn kondycj
emocjonaln . Niemo liwo ci było mie jedno i drugie. Podj cie decyzji nie trwało długo:

Musz wyrzuci ich ze swojego ycia. S ju zbyt szaleni. Jedynym sposobem, bym
mogła utrzymywa z nimi stosunki, to te oszale . Teraz kiedy jestem ju silniejsza,
wydaj mi si jakby byli z innej planety. Bo e, Susan - i ta kobieta miała by moj matk !

Zacz ła płaka . Trzymałam j przez kilka minut gdy łkała. Ko cz c, powiedziała:

My l , e to co boli najbardziej, to zrozumienie, e im po prostu na mnie nie zale y i nigdy

nie zale ało. Uwa am, zgodnie z jak kolwiek normaln definicj miło ci, e nie kochaj
mnie.

Tym ostatnim zdaniem Liz dowiodła e jest gotowa przyj straszliw prawd , z któr
musi si zmierzy wielu dorosłych wykorzystywanych seksualnie w dzieci stwie - jej
rodzice okazali si po prostu niezdolni do miło ci. Była to ich, a nie jej, wina i skaza na ich
reputacji, bo to oni stworzyli t bolesn rzeczywisto .

210
Konfrontacja z milcz cym partnerem

Rodzice Connie mieszkali w innym stanie, wi c zdecydowała si przeprowadzi

konfrontacj przy pomocy dwóch oddzielnych listów: do ojca i do matki. W czasie
wiczenia, w którym odgrywała siebie jako dziecko, Connie przypomniała, e kiedy ojciec
napastował j po raz pierwszy, powiedziała o tym matce. Zale ało jej szczególnie na tym,
by dowiedzie si dlaczego matka nie podj ła adnych kroków, aby j ochroni .
Po wysłaniu listów Connie umierała z l ku. Po trzech tygodniach pogodziła si z faktem,
e nie dostała odpowiedzi od ojca.
„Ale otrzymała ” powiedziałam, „odpowiedział, e nic go to nie obchodzi”.
Connie otrzymała jednak list od matki. Jego fragment przeczytała grupie:

Nie ma znaczenia to co powiem, zawsze b dzie niewspółmierne do krzywdy jaka została

ci wyrz dzona. W tym czasie my lałam, e chroni ci jak tylko umiem najlepiej.
Rozmawiałam z nim o tym, a on przeprosił i przysi gał mi, e wi cej tego nie zrobi.
Wydawał si taki szczery. Błagał o jeszcze jedn szans i mówił, e mnie kocha. Nikt
nigdy nie b dzie wiedział o moim strachu i niepewno ci. Nie wiedziałam co robi ,
my lałam, e to ju koniec z tym problemem. Teraz, ku mojemu rozgoryczeniu, dowiaduj
si w jak łatwy sposób mnie zwiódł. Tak bardzo pragn łam szcz liwej rodziny, e
uciekłam si do wielkiego ukrywania. Byłam tak pochłoni ta utrzymywaniem spokoju w
naszym yciu. Wszystko zaczyna mi wirowa w głowie i nie mog teraz wydoby wi cej
słów na ten temat. By mo e, tak jak zawsze, nie jestem dla ciebie adn pomoc ,
Connie, ale prosz przyjmij to, e bardzo ci kocham i chc dla ciebie wszystkiego co
najlepsze.
Kocham, Mama

List ten wzbudził pewn nadziej w Connie, e mogłaby nawi za z matk bardziej
uczciwe stosunki. Zgodnie z moj sugesti , Connie zaplanowała rozmow przez telefon
pomi dzy matk , mn i sob . W czasie rozmowy, matka Connie, Margaret, ponownie
wyraziła swój al z powodu tego, co si stało i ponownie przyznała si do swojej słabo ci
oraz do tego, e brała we wszystkim udział. Równie zacz łam mie nadzieje, e te dwie
kobiety mog zbudowa co warto ciowego pomi dzy sob ... dopóki Connie nie poprosiła
o jedn rzecz, której naprawd pragn ła:

Connie: Nie oczekuj , e opu cisz go po tylu latach, ale jest jedna rzecz, która ma dla
mnie du e znaczenie. Chc , aby poszła do niego i powiedziała mu jak okropne było to,
co mi zrobił. Nie chc nic od niego - jest wstr tnym, szalonym m czyzn , a ja musiałam
to akceptowa . Ale chc , aby to od ciebie usłyszał.

211
Margaret milczała przez dług chwil .

Margaret. Nie mog tego zrobi . Po prostu nie mog tego zrobi . Prosz , nie pro mnie o
to.
Connie: A wi c zamierzasz chroni go przede mn , tak jak zawsze. Kiedy otrzymałam
twój list, my lałam, e mo e w ko cu, b d miała matk . My lałam, e mo e b dziesz
mogła cho tym razem by po mojej stronie. Wyra a al, to nie wszystko, Mamo. Musisz
zrobi co dla mnie. Musisz pokaza mi, e mnie kochasz, a nie tylko tak mówi .
Margaret. Connie, to było dawno temu. Masz własne ycie, własn rodzin .
On jest wszystkim, co mam.

Connie była gł boko rozczarowana, kiedy matka odmówiła zrobienia tej jednej rzeczy, o
któr j prosiła, ale u wiadomiła sobie, e matka dokonała własnego wyboru dawno temu.
Oczekiwanie, e teraz ycie ich obu potoczy si inaczej wiadczyłoby o tym, e Connie
nie liczy si z faktami.
Connie zdecydowała, e dla własnego dobrego samopoczucia b dzie utrzymywa
listowny i telefoniczny kontakt z matk i przyjmie jej zastrze enia. Postanowiła zerwa
kontakt z ojcem.

Zaczniemy wszystko od nowa

Matka Dana, Evelyn, emerytowany wykładowca szkoły wy szej, kiedy syn przerwał
milczenie, zareagowała zupełnie inaczej. Gdy Dan poczuł si w ko cu na tyle silny, aby
powiedzie matce, e był seksualnie wykorzystywany przez ojca, jego rodzice byli ju od
dziesi ciu lat rozwiedzeni.
Evelyn rozpłakała si , kiedy usłyszała szczegóły tego, co spotkało jej syna. Wstała i
wzi ła go w ramiona.

Och, Bo e, kochanie, tak mi przykro. Dlaczego mi nie powiedziałe ? Mogłam przecie co

z tym zrobi . Nie miałam poj cia. Wiedziałam, e było z nim co okropnie nie w porz dku.
Nasze stosunki seksualne układały si fatalnie i wiedziałam, e zawsze masturbował si
w łazience, ale nigdy nie przypuszczałam, e mo e tobie co zrobi Oh, moje dziecko, tak
mi przykro, tak mi przykro.

Dan był przej ty zrzuceniem tak wielkiego ci aru na matk ; nie docenił jednak jej
zdecydowanego charakteru, gdy ona zapewniła go, e raczej zniosłaby najgorsz
prawd o nim, ani eli miałaby y w kłamstwie.

212
Czuj si jakby potr ciła mnie ci arówka, ale tak si ciesz , e mi to powiedziałe . Tak
wiele rzeczy zaczyna nabiera teraz sensu. Tak wiele rzeczy zaczyna układa si w
spójn cało ...

Twoje picie i depresja, i wiele innych rzeczy w moim mał e stwie. Wiesz, przez lata
obwiniałam siebie poniewa zdawało mi si , e on przeze mnie mało interesował si
seksem. I obwiniałam siebie za jego zło . Teraz wiem, e był chory, naprawd chory,
adne z nas nie mo e czu si winnym. A wi c zaczynamy od nowa.

Mówi c matce prawd Dan nie tylko sam siebie obdarował, ale zło ył dar równie matce.
Mówi c jej o kazirodztwie, Dan udzielił odpowiedzi na wiele bolesnych, kłopotliwych pyta ,
które dotyczyły jej mał e stwa. Reakcja matki Dana była dokładnie taka, jakiej oczekuj
od swych matek wszystkie ofiary kazirodztwa - współczucie, gniew na napastnika i
prawdziwe wsparcie.
Kiedy Dan i jego matka obejmuj c si opu cili mój gabinet, nie pozostało mi nic innego jak
tylko rozwa a jak wspaniale byłoby, gdyby wszystkie matki reagowały w ten sposób.

Promocja

Nadchodzi taka chwila w procesie terapeutycznym, kiedy zaliczysz ju pisanie i

przepisywanie listów, przejdziesz przez odgrywanie ról, wiczenia, konfrontacje i
podejmiesz decyzje dotycz ce twoich przeszłych stosunków z rodzicami. Zauwa ysz
coraz wi cej oznak swojej siły i dobrej formy. Zmiany zachodz ce w twoich
przekonaniach, uczuciach i zachowaniach zostan zintegrowane z twoj osobowo ci .
Krótko mówi c, b dziesz gotowy do „promocji”.
B dzie to okres smutny, ale ekscytuj cy dla ciebie, dla innych członków grupy i dla
terapeuty. B dziesz musiał po egna si z jedyn dobr rodzin , jak kiedykolwiek
miałe , chocia wielu moich pacjentów utrzymuje ze sob za yłe kontakty długo po
opuszczeniu grupy. Przyja nie wywodz ce si z grupy, oparte na wspólnych silnych
emocjonalnych do wiadczeniach, staj si ogromnie trwałe i udzielaj wsparcia, tak
pomocnego w chwili rozstania z grup terapeutyczn .
Przebieg twojej promocji b dzie uzale niony od twoich potrzeb. Wi kszo ofiar
kazirodztwa w moich grupach potrzebuje około półtora roku pracy w cyklu
terapeutycznym. Je eli twoi rodzice s tak niezwykle wspieraj cy, jak matka Dana, okres
ten mo e by krótszy. Je eli wybierasz zerwanie stosunków, tak jak Connie z ojcem,
mo esz potrzebowa pozostania w grupie nieco dłu ej, aby unikn doznawania jednej
straty (twojej grupy) za drug (twojego rodzica). Nigdy nie przestaj zdumiewa mnie
dramatyczne zmiany, które maj miejsce w tym stosunkowo krótkim czasie, szczególnie,
kiedy pami ta si o tym, jak ogromnej krzywdy doznali ci ludzie.

213
Nowy człowiek

Od czasu do czasu wypromowani pacjenci kontaktuj si ze mn , aby opowiedzie mi jak

im si w yciu wiedzie. Byłam szczególnie oczarowana i poruszona listem, który
otrzymałam ostatnio od jednej z moich pierwszych pacjentek, młodej kobiety o imieniu
Patty.
Patty była w jednej z moich pierwszych grup dla osób b d cych ofiarami kazirodztwa.
Miała wówczas 16 lat. Wspomniałam krótko o Patty w rozdziale 7; była jeszcze mał
dziewczynk ” kiedy ojciec groził jej, e odda j do adopcji, je li nie b dzie mu uległa. Nie
miałam od niej wiadomo ci od wielu lat, ale pami tam, e nie mogła przeprowadzi
konfrontacji z ojcem poniewa przepadł bez ladu na kilka lat przed rozpocz ciem przez
ni terapii. Oto co napisała:

Droga Susan,

Chciałam napisa do ciebie i raz jeszcze podzi kowa ci za to, e pomogła mi sta si
nowym człowiekiem. Dzi kuj tobie i grupie, naprawd mam si dobrze. Wyszłam za m
za wspaniałego faceta, mamy trójk dzieci i ponownie nauczyłam si ufa . My l , e
dzi ki temu, przez co przeszłam, jestem lepsz mam . Moje dzieci wiedz , e nie wolno
pozwala nikomu dotyka ich wstydliwych miejsc i wiedz te , e gdyby to si zdarzyło,
mog mi o tym powiedzie , a zawsze b d po ich stronie. Ostatnio przeprowadziłam
konfrontacj z tat . Było z tym troch zachodu, ale wy ledziłam go i powiedziałam, co do
niego czuj . Jedyn jego odpowiedzi było: „Jestem taki chory”. Ani razu nie powiedział,
e jest mu przykro. Ale miała racj , nie miało to znaczenia. Po prostu potrzebowałam
przela win na tego, na kogo nale y i poczułam si lepiej. Dzi kuj ci za twoj miło .
Zawdzi czam ci moje ycie.
Zawsze kochaj ca Patty

Historia Patty nie jest czym niezwykłym. Chocia ycie z perspektywy osoby b d cej
ofiar kazirodztwa mo e wydawa si ponure, to terapia naprawd skutkuje. Nie ma
znaczenia jak podle si czujesz - jest lepsze ycie dla ciebie, ycie w poczuciu godno ci i
wolno ci od winy, l ku i wstydu. Wszyscy ludzie, których poznałe w tym rozdziale
przeszli od rozpaczy do zdrowia. Ty równie mo esz tego dokona .

214
Rozdział 15:

Przełamywanie cyklu

Wkrótce po ukazaniu si mojej ksi ki” Man who hate women and women who love them”
(M czy ni, którzy nienawidz kobiet i kobiety, które ich kochaj ) napisała do mnie
kobieta o imieniu Janet, by powiedzie , e wła nie j przeczytała:

Na ka dej stronie rozpoznawałam mojego m a i siebie. Zrozumiałam nie tylko to, e mój
m jest chamem, ale równie to, e wywodz si z rodziny, w której kilka pokole kobiet
było ofiarami zniewa aj cych je m czyzn. Twoja ksi ka dała mi odwag i przekonała
mnie, by wreszcie z tym sko czy . Nie jestem pewna, czy mój m jest gotów si
zmieni , a ja nie jestem pewna, czy z nim zostan . Ale jestem pewna, e odt d moje
dzieci b d widzie matk , która ju dłu ej nie b dzie tolerowała adnych zniewag i która
nie pozwoli tak e, by one były obrzucane zniewagami. Moi synowie nie wyrosn wierz c,
e mo na by chamskim w stosunku do kobiet, a moje córki nie zostan zaprogramowane
jako ofiary. Dzi kuj za wskazanie mi drogi.

Chocia obsada ról si zmienia, to scenariusz toksycznych zachowa mo e powtarza si

z pokolenia na pokolenie bez ko ca. Rodzinny dramat mo e wygl da i brzmie inaczej w
kolejnych generacjach, ale wszystkie toksyczne wzorce przynosz to samo: ból i
cierpienie.
Janet dokonała miałej konfrontacji z dawno ustanowionym w rodzinie wzorcem
pasywnego znoszenia zniewag i upokorze . Zmieniaj c własne zachowanie i kład c kres
emocjonalnej przemocy m a, Janet zrobiła gigantyczny krok na drodze do uwolnienia
swych dzieci od złowró bnej mocy rodzinnego dziedzictwa. Przełamywała cykl.
Wyra enie przełamywanie cyklu pocz tkowo odnosiło si do przemocy wobec dzieci -
zapobiegania, by maltretowane dziecko nie wyrosło na osob , która b dzie zn ca si
nad własnymi dzie mi. Rozszerzyłam ten termin, aby wł czy we wszelkie formy
przemocy.
Moim zdaniem, przełamanie cyklu oznacza porzucenie postawy ofiary, b d zaprzestanie
zachowywania si na wzór swego zniewa aj cego czy nieadekwatnego rodzica. Nie
mo esz ju dłu ej odgrywa bezbronnego, uzale nionego dziecka wobec twoich
partnerów, dzieci, przyjaciół, kolegów, zwierzchników w pracy czy rodziców. Pomo e ci w
tym u wiadomienie sobie faktu, e nastajesz na swego współmał onka, czy te własne
dzieci, w taki sam sposób, w jaki nastawano kiedy na ciebie. Chocia zmiany, które
wprowadzasz, zaczynasz od siebie, przekonasz si , e ich efekty dadz zna o sobie
równie w twoim otoczeniu. Przełamuj c cykl chronisz swoje dzieci przed toksycznymi
normami i do wiadczeniami, które tak bardzo zabarwiły twoje dzieci stwo. Mo esz
zmieni natur interakcji wyst puj cych w twojej rodzinie dla pokole , które nadejd .

215
„Pomog moim dzieciom”

Jednym z najskuteczniejszych sposobów przełamywania cyklu jest zobowi zanie samego

siebie do wi kszego emocjonalnego otwarcia wobec własnych dzieci, do bycia dla nich
bardziej otwartym ni twoi rodzice byli dla ciebie.
Melanie u wiadomiła sobie, e to i nie zaznała miło ci i troski od swoich rodziców nie
oznacza, by nie mogła dawa ich swoim dzieciom. Chocia ustawiczna czujno , by nie
popa w stare nawyki, nie przychodziła jej łatwo, to jednak przestrzegała konsekwentnie
swego zobowi zania:

Tak bardzo bałam si mie dzieci. Po prostu nie wiedziałam, jak b d matk . To było
naprawd ci kie. Mnóstwo razy wrzeszczałam na nie i mówiłam, aby poszły do swoich
pokojów i zostawiły mnie w spokoju. Mam na my li to, e miały czelno by tak diabelsko
potrzebuj ce i wymagaj ce. Ale od czasu gdy uczestnicz w terapii, rozumiem, e
traktowałam je wtedy dokładnie tak samo, jak traktowała mnie matka. Wi c kiedy czuj si
podle, naprawd wysilam si , aby ich nie odtr ca . Musz znale drog do wn trza
siebie, robi to. Nie jestem doskonała, ale przynajmniej robi co , aby sta si lepsz . Do
diabła, to musi si sko czy na mnie.

Melanie podj ła konkretne kroki, aby uzdrowi sam siebie. Po konfrontacji z matk , te
dwie kobiety były zdolne rozmawia znacznie bardziej otwarcie o swoich uczuciach i
doznaniach. Melanie przekonała si , e była produktem kilku pokole matek bezbronnych
i pełnych dystansu. Z zafascynowaniem obserwowałam, jak przyjmuje osobist
odpowiedzialno za to, by nie powtarza tych wzorców w stosunku do własnych dzieci.
Niezale nie od uczestniczenia w terapii, Melanie przyst piła do grupy wsparcia dla
rodziców. Podj ła zobowi zanie bycia lepszym rodzicem, ale poniewa jedyny model ról
rodzicielskich, z jakim si zetkn ła we własnym domu rodzinnym, był modelem
rodzicielstwa nieadekwatnego, nie była pewna, co to znaczy by dobrym rodzicem. Nigdy
nie widziała przecie , jak zachowuj si dobrzy rodzice. Grupa rodziców pomogła jej
uwolni si od wielu niezrozumiałych dla niej l ków i wskazała jak post powa w
przypadku codziennych domowych kryzysów, bez wycofywania si czy wpadania w
panik z tego powodu, e jej dzieci nie dostawały od niej tego co im si nale y.
Melanie odkryła równie sposoby lepszego troszczenia si o siebie i zwalczania własnej
wewn trznej pustki. Nawi zała nowe przyja nie zarówno w grupie rodziców, jak i na
kursie ta ca, na który poradziłam jej si zapisa . Stała si znacznie mniej podatna na
stare wzorce przywi zywania si do m czyzn z problemami, takich, którzy z wielkim
po wi ceniem dbaj wył cznie o samych siebie.

216
„Przysi gam, e nie b d taki jak mój ojciec”

Ksi k t otwiera opis przypadku Gordona - lekarza który był bity przez ojca. Po sze ciu
miesi cach terapii całkowicie zaakceptował fakt, e był zniewa anym dzieckiem.
Przeszedł przez pisanie listów, odgrywanie ról i konfrontacj z rodzicami. Gdy stopniowo
uwalniał si od własnego bólu z przeszło ci, zaczynał dostrzega , w jaki sposób
uwieczniał cykl stosowania przemocy w swoim mał e stwie:

Gordon: Tysi ce razy przysi gałem, e nie b d taki jak mój ojciec, ale kiedy spojrz w
przeszło , widz , e traktowałem moj on tak, jak on traktował mnie. Byłem w tym
wychowany i rezultaty były takie same.
Susan: Miło i przemoc były splecione ze sob , gdy byłe dzieckiem. Twój ojciec
przejawiał miło i przemoc, czasami jednocze nie. Oznacza to, e je wymieszałe .
Gordon: Naprawd my lałem, e jestem inny poniewa fizycznie nie zniewa ałem ony
Ale zniewa ałem j słowami i karałem j swoimi nastrojami. To tak, jakbym opu cił dom,
ale ojca wzi ł ze sob .

Przez całe dotychczasowe ycie Gordon zaprzeczał faktowi, e ojciec stosował przemoc:
w swoim mał e stwie zaprzeczał temu, e sam j stosuje. A w rzeczywisto ci Gordon po
prostu zast pił jeden rodzaj przemocy drugim. Ojciec kontrolował go poprzez przemoc
fizyczn i ból fizyczny; Gordon kontrolował on przez przemoc słown i ból emocjonalny.
Stał si taki jak ojciec.
Dopóki Gordon zaprzeczał, e w pewien sposób powiela obel ywe zachowanie
swojego ojca, nie był wiadom tego, e mo e dokona wyboru. Je eli nie
dostrzegasz tego cyklu, nie mo esz zdecydowa o jego przerwaniu. Dopiero
odej cie ony skłoniło Gordona do poznania prawdy
Gordonowi powiodło si , gdy jego ci ka praca zaowocowała. ona, widz c jak si
zmienił, ostatecznie zgodziła si na prób pojednania. Przestał zastrasza j i nie
docenia jej. Zetkn ł si z własnym gniewem u jego ródła bez przenoszenia go na on .
Nauczył si otwarcie rozmawia z ni o swoich l kach i swym pełnym goryczy
dzieci stwie. Cykl został przełamany.

„Moje dzieci nie b d musiały wzrasta w oparach alkoholu”

Glenn - który popełnił bł d przyjmuj c ojca alkoholika do swojej firmy przysi gł, e nigdy
ju nie b dzie miał nic wspólnego z innymi alkoholikami. A mimo to odkrył, e cykl

217
alkoholizmu kontynuowany jest w jego własnej rodzinie. Po lubił alkoholiczk , a jego
nastoletnie dzieci były zagro one tym, e popadn w nałóg alkoholizmu i narkotyków.

Nie my lałem, e moje dzieci b d miały te same problemy co ja, poniewa ja nie pij . Ale
ich matka pije bardzo du o i odmawia przyj cia pomocy. Byłem potwornie przera ony,
kiedy pewnego wieczoru wróciłem po pracy do domu i zastałem Denise przy skrzynce
piwa razem z naszymi dwoma nastoletnimi chłopcami. Wszyscy troje byli zalani.
Przekonałem si , e nie był to pierwszy raz. Mój Bo e, Susan, ja nie pij , a ci gle nie
mog uwolni si od alkoholu w moim yciu. To musi si sko czy !

Glenn nie był ju nie miałym, nerwowym m czyzn , jakim widziałam go, gdy przyszedł
do mnie po raz pierwszy. Teraz wykazywał znacznie wi ksz gotowo do konfrontacji z
on . Wiedział, e musi podj usilne działanie, je li chce przełama cykl alkoholizmu
zanim usidli on jego dzieci. Ostatecznie zagroził, e opu ci on - na spełnienie tej
gro by był przygotowany - o ile nie zgodzi si ona na przyj cie pomocy. W rezultacie
Denise przyst piła do grupy Anonimowych Alkoholików, a ich dwoje dzieci do Alateen -
grupy dla młodzie y zagro onej alkoholizmem.
Je li jeste dorosłym dzieckiem alkoholika, istnieje ogromne ryzyko, e b dziesz
uwieczniał cykl alkoholizmu w swojej rodzinie. Nawet je li, tak jak w przypadku Glenna,
nie b dziesz sam nadu ywał alkoholu, to mo esz skłania si ku partnerowi, który pije.
Kiedy to nast pi, twoje dzieci b d wychowywa si w tych samych modelach ról -
alkoholik/przyzwalaj cy - co ty niegdy . Dopóki nie przełamiesz cyklu, istnieje du e
prawdopodobie stwo, e one tak e stan si alkoholikami, b d przyzwalaj cymi
partnerami.

„Nie chc zrani mojego dziecka”

W rozdziale 6 przedstawiłam Holly, która została skierowana do mnie przez s d po tym,

jak stwierdzono, e fizycznie zn cała si nad swoim synkiem. Wiedziałam, e aby
przełama cykl, Holly musiałaby pracowa dwutorowo: z przeszło ci i z tera niejszo ci .
Podczas jej pierwszych sesji skoncentrowałam si prawie wył cznie na technikach, które
umo liwiłyby jej osi gni cie kontroli nad impulsami, której tak rozpaczliwie potrzebowała.
Musiała odzyska kontrol nad codziennym yciem, co oznaczało uzyskanie umiej tno ci
zapanowania nad swoim gniewem, a dopiero potem rozpocz dłu szy proces obcowania
z bólem własnego dzieci stwa.
Nalegałam, aby Holly ucz szczała na spotkania grupy Anonimowych Rodziców, ogromnie
wspieraj cej formacji samopomocy dla rodziców maltretuj cych dzieci. W grupie
Anonimowych Rodziców Holly znalazła „opiekuna” - kogo , do kogo mogła zadzwoni ,
gdy tylko poczuje, e grozi jej, i sprawi ból swojemu synowi. Opiekun mógł wówczas
zainterweniowa uspokajaj c j , słu c rad , czy nawet przyj i pomóc rozładowa
sytuacj .

218
Kiedy Holly pracowała w grupie Anonimowych Rodziców nad kontrolowaniem skłonno ci
do popadania w stres, przyj ły my odmienne, ale uzupełniaj ce podej cie w jej terapii
indywidualnej. Chciałam, by Holly nauczyła si identyfikowa fizyczne objawy, które
poprzedzały jej wybuch gniewu. Gniew ma mnóstwo fizjologicznych komponentów.
Powiedziałam Holly, e jej ciało jest barometrem, który mo e jej mówi o tym, co si
dzieje, je eli tylko b dzie zwracała na to uwag . Gdy tylko Holly zacz ła wsłuchiwa si w
sygnały swojego ciała, które odczuwała zazwyczaj przed atakiem zło ci, zaskoczyło j , e
tak wiele symptomów udaje si rozpozna .

Nie wierzyłam, kiedy powiedziała o tym, Susan, ale to prawda! Kiedy wpadam w szał,
czuj jak mój kark i ramiona staj si dosłownie sztywne, w brzuchu zgrzyta mi i bulgocze.
Z by mi szcz kaj . Szybko oddycham. Serce wali jak młot. Do oczu napływaj mi łzy.

Te fizyczne doznania były dla Holly ostrze eniem przed wybuchem. Powiedziałam jej, e
jest odpowiedzialna za to, aby zwraca uwag na te ostrze enia i unika wybuchu. W
przeszło ci wrzeszczałaby i biła swojego syna, aby rozładowa olbrzymie wewn trzne
napi cie. Musiała zatem znale inne uj cie dla tych automatycznych reakcji - je li chciała
przełama rodzinny cykl stosowania przemocy.
Gdy tylko Holly nauczyła si rozpoznawa fizyczne oznaki wzrastaj cego gniewu,
nadszedł czas, by zaj si specyficznymi alternatywnymi sposobami reagowania na te
uczucia. Wiele rozmawiały my o ró nicy pomi dzy reakcj a odpowiedzi , ale Holly była
pod działaniem automatycznego pilota przez tak długi czas, e prze ywała bardzo ci ki
okres my l c nad swoimi nowymi zachowaniami. Aby pomóc jej wystartowa , zapytałam
j , co według niej powinni byli robi jej rodzice zamiast u ywa siły w stosunku do niej.
Odpowiedziała:

yczyłabym sobie, aby po prostu poszli sobie dopóki si nie uspokoj .

eby pospacerowali wokół domu czy co takiego.

Zaproponowałam, aby po prostu zrobiła tak nast pnym razem, gdy tylko wpadnie w
gniew. Nast pnie zapytałam j o inne rzeczy, które chciałaby, aby jej rodzice robili, a które
mogłaby zastosowa u siebie:

Mogłabym policzy do dziesi ciu... znaj c siebie, lepiej zmieni to na do pi dziesi ciu.
Mogłabym powiedzie synowi, e nie chc go urazi i powiedzie mu, eby na chwil
poszedł do innego pokoju. Albo mogłabym zadzwoni do mojego opiekuna i porozmawia
z nim zanim si nie pozbieram.

Pogratulowałam Holly, e wymy liła takie wspaniałe strategie zachowania. W ci gu

nast pnych kilku miesi cy była bardzo podekscytowana post pami w opanowywaniu

219
swoich uczu i impulsywnego zachowania. Gdy tylko zauwa yła, e mo e si
kontrolowa , e nie jest skazana na zachowywanie si tak jak jej matka, była gotowa
przyst pi do trudnego zadania, jakim było obcowanie z własnym bólem zniewa onego
dziecka.

„Nie zostawi moich dzieci pod opiek mojego ojca”

Janine - która była napastowana przez ojca i ostatnich dwadzie cia lat sp dziła na
próbach odzyskania jego miło ci - wyszła z konfrontacji z nowym poczuciem pewno ci
siebie. Jeden z członków grupy zapytał j , jak rozwi zała spraw stosunków rodziców z jej
o mioletni córk , Rachel. Powiedziała grupie, e ustaliła bardzo cisłe zasady
dotycz ce tego, w jaki sposób jej rodzice mogli sp dza czas ze swoj wnuczk .

Powiedziałam im, e wykluczam mo liwo , zostawienia z nimi Rachel. Powiedziałam:

„Wiesz, tato, nic si nie zmieniło. Nie przeszedłe przez terapi . Jeste ci gle t sam
osob , która mnie napastowała. Dlaczego mam ci ufa , je li chodzi o moj córk ? -
Nast pnie powiedziałam matce, e nie wierz w jej zdolno do zagwarantowania Rachel
bezpiecze stwa. Przecie była w domu, gdy ojciec na mnie nastawał.

Janine, w odró nieniu od innych osób b d cych ofiarami kazirodztwa, zrozumiała, e

przełamanie cyklu oznacza tak e obron innych dzieci przed napastnikiem. Kazirodztwo
to tajemniczy przymus. Napastnik, który nastaje na własn córk , cz sto robi to samo z
wnuczk , czy ka dym innym dzieckiem, z którym ma kontakt. Janine nie miała pewno ci,
czy ojciec ponownie nie oka e swoich kazirodczych zap dów, a zatem m drze wybrała
ostro no .
Janine udała si równie do pobliskiej ksi garni, gdzie kupiła swojej córce kilka ksi ek
napisanych po to, aby nauczy dzieci odró niania prawdziwych uczu od niewła ciwych
zachowa seksualnych. Problematyka ta jest prezentowana tak e na kasetach wideo.
Celem tych materiałów nie jest straszenie dzieci, ale przekazanie im w sposób dost pny
wiedzy o tym, czego powinny by wiadome, a w przekazywaniu tej wiedzy wi kszo
rodziców czuje si skr powana.
Na moje nalegania, Janine podj ła jeszcze jeden odwa ny i uzdrawiaj cy j krok.

Mówi o tym ka demu w rodzinie. Przekonała mnie, e jestem nie tylko odpowiedzialna
za Rachel, lecz i za inne dzieci w rodzinie. Mam na my li to, e ojciec ma dost p do
ka dego z nich. Niech ka dy zastanowi si nad moj decyzj , szczególnie moi rodzice -
b d musieli co z tym zrobi . Przez lata trzymałam buzi na kłódk , poniewa
uwa ałam, e chroni rodzin , a naprawd chroniłam ojca. Nic nie mówi c, stwarzałam
zagro enie dla innych dzieci w rodzinie.

220
Chocia Janine post powała odpowiedzialnie i odwa nie, nie ka dy był wdzi czny za te
informacje. W typowej rodzinie, w której miało miejsce kazirodztwo, cz krewnych
podzi kuje ci za to, e im powiedziałe , inni nie uwierz ci, a jeszcze inni mog wpa we
w ciekło i oskar a ci , e kłamiesz albo e zdradzasz rodziców. Tak jak w przypadku
konfrontacji, reakcja członków rodziny w du ym stopniu przes dzi o tym, jakie b d
wasze pó niejsze stosunki. Niektóre z twoich rodzinnych kontaktów mog ucierpie i
niekiedy jest to cena, jak musisz zapłaci za to, by ochroni dzieci. Kazirodztwo mo e
istnie wył cznie w konspiracji milczenia. Przerwanie milczenia jest najistotniejszym
elementem procesu przełamywania cyklu.

„Przykro mi, e ci zraniłem”

Jedn z typowych cech toksycznych rodziców jest to, e rzadko, je li w ogóle,

przepraszaj za swe destrukcyjne zachowanie. Dlatego te przepraszanie innych osób,
które mogłe urazi , zwłaszcza twoich dzieci, jest wa nym elementem w przełamaniu
cyklu. Mo esz uwa a to za kr puj ce albo te traktowa to jako oznak słabo ci. Mo esz
nawet obawia si , e przeproszenie umniejszy twój autorytet, ale przekonałam si , e
dzieci b d znacznie bardziej powa a ci za to. Nawet dziecko dostrze e, i dobrowolne
przeprosiny s oznak charakteru i odwagi. Płyn ce z gł bi serca przeprosiny s jednym
z najbardziej uzdrawiaj cych i przełamuj cych cykl działa , jakie kiedykolwiek
podejmiesz.
Gdy Holly przeszła przez ból własnego ponurego dzieci stwa, doszła do wniosku, e chce
przeprosi swojego syna. Obawiała si tego. Nie wiedziała, co powiedzie . Zastosowałam
odgrywanie ról, aby jej w tym pomóc. W czasie naszej kolejnej sesji przybli yłam moje
krzesło do jej krzesła i wzi łam j za r ce. Poleciłam jej, by wyobraziła sobie, e jest
swoim synem Stuartem. ja grałam rol Holly. Zapytałam „Stuarta”, by powiedział mi, jak
czuł si doznaj c zniewag.

Holly (jako Stuart): Mamo, kocham ci , ale jednocze nie naprawd boj si ciebie. Kiedy
w ciekasz si i zaczynasz mnie bi , czuj , e musisz mnie naprawd nienawidzi . W
wi kszo ci przypadków nie wiedziałem nawet, co takiego zrobiłem. Starałem si by
dobry, ale... Mamo, prosz nie bij mnie wi cej.

Walcz c ze łzami Holly przerwała. Doznawała swojego bólu i bólu swojego syna. Ch tnie
powiedziałaby swojej matce to, co wyobra ała sobie, e jej własny syn jej powie.
Zdecydowała, e pójdzie do domu i przeprosi syna jeszcze tego wieczoru.
W nast pnym tygodniu przyszła rozpromieniona. Przeproszenie Stuarta nie było tak
trudne, jak oczekiwała. Powiedziała mu po prostu to, co zawsze pragn ła usłysze od
swoich rodziców.

221
Powiedziałam mu: „Kochanie, robiłam co , co strasznie ci raniło i bardzo si tego
wstydz . Nie miałam prawa ci bi . Nie miałam prawa ci wyzywa . Nie zrobiłe nic, by
na to zasłu y . Jeste wspaniałym dzieckiem. To wszystko moja wina, kochanie, tylko
moja, ale w ko cu mam ju pomoc, pomoc, któr powinnam była otrzyma dawno temu.
Widzisz, moi rodzice bili mnie okropnie i nigdy nie wiedziałam, jak wiele zło ci z tego
powodu pozostało we mnie. Nauczyłam si , e mog inaczej si zachowywa , kiedy
wpadam w szał i prawdopodobnie zauwa yłe , e ju nie jestem taka jak kiedy .
Doprawdy nie my l , bym mogła ci jeszcze kiedy uderzy . A je li to zrobi , chc , by
wyszedł i wezwał pomoc. Nigdy wi cej nie chc ci zrani . Jest to złe dla ciebie i dla mnie.
Naprawd kocham ci , najdro szy. Jest mi tak przykro”.

Kiedy przepraszasz swoje dzieci, uczysz je, by ufały własnym uczuciom i własnemu
sposobowi postrzegania. Mówisz: „Słusznie uwa asz, e to co zrobiłem było nie w
porz dku, bo było nie w porz dku. Masz prawo tak uwa a ”. Pokazujesz im, e nawet ty
mo esz popełnia bł dy, ale jeste gotów bra za nie odpowiedzialno . Zawarte jest w
tym przesłanie, e dzieci równie mog popełnia bł dy, o ile równie nie uchylaj si od
poczucia odpowiedzialno ci za swoje post powanie. Przepraszaj c uczysz je kocha .
Masz w sobie sił , by zmieni los własnych dzieci. Kiedy rozprawisz si z dziedzictwem
winy, nienawi ci do samego siebie, gniewu, uwolnisz od tego równie swoje dzieci. Gdy
zrywasz z rodzinnymi wzorcami i przełamujesz cykl, ofiarowujesz bezcenny dar swoim
dzieciom i dzieciom, które przyjd na wiat w nast pnych pokoleniach. Kształtujesz
przyszło .

Epilog

Niech umilkn działa

W filmie „Gry wojenne” komputer rz du Stanów Zjednoczonych został zaprogramowany

do rozpocz cia wiatowej wojny nuklearnej. Wszystkie wysiłki, by zmieni program były
daremne. Jednak w ostatniej sekundzie komputer sam si zatrzymał mówi c „Interesuj ca
gra. Jedynym sposobem, by wygra jest nie gra ”.
To samo mo na powiedzie o grze, któr tak wielu z nas prowadzi: o próbie zmiany
toksycznych rodziców. Robimy wszystko, co tylko mo liwe, by sprawi , aby zacz li nas
kocha i akceptowa . Ta walka mo e pozbawi nas energii i przepełni nasze ycie
zam tem i bólem: A jest ona daremna. Jedynym sposobem by wygra , jest nie gra .
Ju najwy szy czas by zako czy t gr i pozwoli walce wygasn . Nie znaczy to, e
musisz odej od rodziców; oznacza to, e musisz przesta :

próbowa zmieni rodziców, by poczu si lepiej

zabiega o ich miło
emocjonalnie reagowa na nich

222
fantazjowa , e pewnego dnia dadz ci wsparcie, na które zasługujesz.

Teraz, jak wiele dorosłych dzieci toksycznych rodziców, mo esz my le , e je li dot d nie
miałe emocjonalnego wsparcia rodziców, to wszystko za tym przemawia, e ju nigdy go
nie otrzymasz. Ale ten sposób rozumowania rzadko trafia do poziomu uczu . Walcz ce
dziecko wewn trz ciebie prawdopodobnie ci gle łudzi si nadziej , e pewnego dnia
rodzice - mimo swych ułomno ci - zauwa , jaki jeste wspaniały i obdarz ci miło ci .
Mo esz by pełen rozdzieraj cej serce determinacji, by wynagrodzi im swoje wyst pki,
nawet je li nie jeste przekonany do stawianych ci zarzutów. Ale kiedy zwrócisz si do
toksycznych rodziców o wsparcie i potwierdzenie, którego brakowało ci w dzieci stwie, to
b dzie to powrót do studni bez wody. Twój czerpak nadal b dzie pusty.

Zostaw wszystko i ruszaj przed siebie

Przez wiele lat Sandy - której religijni rodzice bezlito nie wypominali usuni cie ci y - była
uwi ziona w typowej bezwzgl dnej walce maj cej na celu doprowadzenie do zmiany
pogl dów rodziców. Wymagało to ogromnej odwagi z jej strony, aby poj , e jej nadzieje
s daremne i nie ma sposobu na pozyskanie ich miło ci i akceptacji.

Przez wszystkie te lata wierzyłam, e mam rzeczywi cie wspaniałych rodziców, e to ja

byłam tym ich problemem. Było mi naprawd trudno przyzna , e moi rodzice nie umiej
mnie kocha . Wiedz jedynie jak mnie kontrolowa , wiedz jak sprawi , bym czuła si
winna i zła, ale nie wiedz co zrobi , bym mogła by sob , w jaki sposób liczy si ze
mn . Daj i odbieraj swoj miło w zale no ci od tego, czy uwa aj e jestem dobr
dziewczynk . Wiem, e to si nie zmieni. S tacy jacy s i mam lepsze rzeczy do
zrobienia ni to, by ci gle próbowa ich zmieni .

Sandy przeszła dług drog zanim zwalczyła w sobie potrzeb ubóstwiania rodziców.
Dokonała z nimi konfrontacji, zwi zanej z ich reakcj na aborcj i uzyskała to, e matka w
minimalnym stopniu przyznała, e nie wspierali jej tak, jak było mo na. Jednak e nadal
stawiali przesadne wymagania w odniesieniu do jej spraw i jej ycia.
Sandy poprosiła mnie o pomoc w wypracowaniu sposobów, które umo liwiłyby jej
ustalenie pewnych ogranicze dotycz cych wizyt rodziców, jej dyspozycyjno ci oraz prób
kontrolowania poprzez oskar enia i krytyk . Oto kilka przykładów wypowiedzi, które
opracowały my wspólnie z Sandy:

Mamo i tato, wiem jak wiele znaczy dla was sp dzanie ze mn czasu. Ale mam teraz
własne ycie i nie jestem skłonna by do waszej dyspozycji, gdy tylko tego zapragniecie.
Nie pozwol , by cie mnie nadal atakowali. Macie prawo do własnych opinii, ale nie macie
prawa ani do okrucie stwa ani do lekcewa enia mnie. Je eli b dziecie to robi , postaram
si was powstrzyma .

223
Potrafi doceni , e to was martwi, ale zamierzam mówi wam „nie” znacznie cz ciej ni
to miało miejsce w przeszło ci. Nie b d sp dza z wami ka dej niedzieli. Nie zamierzam
go ci was bez uzgodnienia ze mn terminu wizyty przez telefon.
Wiem, e wszystko to oznacza ogromne zmiany, i wiem, e mog one was przera a . Ale
wierz te , e mog wyj na dobre naszym wzajemnym stosunkom.

Sandy dokonała prawdziwej transformacji destrukcyjnych stosunków pomi dzy ni a

rodzicami. Ustaliła rozs dne granice dla ich natr tnego, kontroluj cego zachowania, nie
usiłuj c zmieni ich przekona i postaw.
Jednym z najtrudniejszych elementów wygaszania walki jest pozwoli rodzicom by
takimi, jakimi s . Nie musisz udawa , e nic si nie dzieje, kiedy ciebie nie oszcz dzaj ,
ale gdy próbuj ci atakowa . Musisz nauczy si tolerowa swój niepokój i kontrolowa
własne reakcje.
Zgodnie z oczekiwaniami Sandy, jej nowe zachowanie wzbudziło niepokój rodziców. Nie
przyj li do wiadomo ci zarzutu, e wtr caj si do jej ycia i traktuj j jak dziecko, lecz
Sandy ju nie było potrzebne ich potwierdzenie. Przej ła bowiem kontrol nad swoim
yciem. Z czasem, aczkolwiek niech tnie, rodzice uznali jej nowe zasady.
Sandy wydatkowała olbrzymi energi na walk z rodzicami. Teraz, gdy pozwoliła, by
walka wygasła, mogła skierowa swoj energi na ycie mał e skie i inne sprawy
osobiste. Wspólnie z m em aktywnie wykorzystywali czas na rozmowy, wspólne plany,
miło ; po wi cali tyle uwagi wzajemnym stosunkom, ile jej wymagały. Sandy podj ła
równie starania, aby otworzy własn kwiaciarni . Po dwóch latach od zako czenia
przez ni terapii, ku mojej rado ci, otrzymałam zawiadomienie o otwarciu sklepu o nazwie
„Bukiety Sandy”.
Mo esz nadal zachowywa si tak, jakby był mały i bezradny, poniewa czekasz, a
rodzice pozwol ci by dorosłym. Ale ródło tego pozwolenia tkwi w tobie samym i oni
wcale nie musz ci go dawa . Gdy naprawd pozwolisz wygasn walce, przekonasz si ,
e nie musisz ju dłu ej sabotowa własnego ycia.

Nowe imi miło ci

Miło wi e si nie tylko z uczuciami. Jest to równie pewien sposób zachowywania si .

Kiedy Sandy mówiła: „Moi rodzice nie wiedz jak mnie kocha ” oznaczało to, e nie
wiedz jak zachowywa si w sposób pełny miło ci. Gdyby mógł zapyta rodziców
Sandy, czy innych toksycznych rodziców, czy kochaj swoje dzieci, wi kszo z nich z
naciskiem odpowiedziałaby, e tak. A jednak, co jest przykre, wi kszo ich dzieci nie
zaznała miło ci. Gdy toksyczni rodzice wymawiaj słowo „miło ”, rzadko kiedy mo na je
odnie do zachowania pełnego troski i duchowego wsparcia.
Wi kszo dorosłych dzieci toksycznych rodziców wzrasta w poczuciu niewiedzy czym
jest miło i jak nale y j odczuwa : Ich rodzice robi wiele rzeczy nie wiadcz cych o
miło ci, w imi miło ci. W ich rozumieniu miło to co chaotycznego, dramatycznego,
przyprawiaj cego o zawstydzenie, a cz sto i ból - co , za przyczyn czego musieli
porzuci własne marzenia i pragnienia. Oczywi cie wszystko to nie dotyczy miło ci.

224
Zachowanie pełne miło ci nie niszczy ci , nie wytr ca z równowagi, nie tworzy uczu
nienawi ci do samego siebie. Miło nie rani, jest dobra. Zachowanie pełne miło ci
zapewnia ci dobr kondycj emocjonaln . Gdy kto okazuje ci miło , czujesz si
akceptowany, otoczony trosk , warto ciowy i powa any. Prawdziwa miło rodzi poczucie
ciepła, przyjemno ci, bezpiecze stwa, stabilno ci i wewn trznego spokoju.
Kiedy zrozumiesz czym jest miło , zorientujesz si , e twoi rodzice nie mogli, czy te nie
wiedzieli jak kocha . Jest to jedna z najbardziej przykrych prawd, jakie kiedykolwiek
przyjdzie ci zaakceptowa . Ale gdy jasno okre lisz i uznasz niedoskonało swoich
rodziców i straty, które przez to poniosłe , otworzysz drzwi do twojego ycia ludziom,
którzy b d ci kocha tak, jak na to zasługujesz - prawdziwie.

Wiara w siebie

Kiedy byłe mały, aprobata czy dezaprobata twoich rodziców słu yła ci jako kryterium do
okre lenia tego, czy jeste dobry czy zły. Cen , jak płaciłe za ich aprobat , było
wyrzeczenie si własnego sposobu patrzenia na wiat. Tylko w ten sposób mogłe
przyjmowa fałsz za prawd . Jako dorosły mo esz nadal godzi si na takie wyrzeczenia.
Jednak dzi ki wskazówkom zawartym w tej ksi ce dokonujesz zmiany polegaj cej na
tym, i ródło ocen umiejscawiasz nie w twoich rodzicach, lecz w tobie samym. Uczysz si
ufa swojej własnej percepcji. Odkrywasz, e nawet wówczas, gdy rodzice nie zgadzaj
si z tob , b d nie aprobuj tego co robisz, jeste w stanie tolerowa pewien niepokój,
poniewa ju nie potrzebujesz ich potwierdzenia. Dochodzisz do samookre lenia.
Im pełniej si samookre lasz, im bardziej stajesz si niezale ny, tym mniej podoba si to
twoim rodzicom. Pami taj: w naturze toksycznych rodziców le y to, e przera aj ich
wszelkie zmiany. Toksyczni rodzice s cz sto ostatnimi lud mi na wiecie, którzy
zaakceptuj twoje nowe, bardziej prawidłowe, zachowanie. Dlatego musisz zawierzy
swoim własnym uczuciom i własnemu postrzeganiu wiata. Z czasem twoi rodzice mog
zaakceptowa nowego ciebie. Mo esz nawet nawi za z nimi kontakty, które b d
bardziej przypominały stosunki dorosłego z dorosłym. Ale mog te j trzy bez ustanku i
walczy o utrzymanie własnego status quo. Tak czy inaczej, od ciebie zale y, czy
wyzwolisz si od destrukcyjnych rytuałów wynikaj cych z rodzinnych wzorców
zachowania.
Stawanie si prawdziwie dorosłym nie jest procesem liniowym. B dzie tob rzuca w
gór , w dół, do przodu, wstecz i wywraca na lew stron . Licz si z tym, e b dziesz si
potyka , popełnia bł dy. Nigdy nie b dziesz w pełni wolny od niepokoju, strachu,
poczucia winy i zakłopotania. Nikt nie jest od tego wolny. Ale te demony ju dłu ej nie
b d miały nad tob kontroli. Klucz jest w twoich r kach.
Gdy uzyskasz wi ksz kontrol nad swoimi minionymi i obecnymi stosunkami z rodzicami,
przekonasz si , e stosunki te, a zwłaszcza relacje z samym sob , zmieni si
diametralnie. Uzyskasz wolno , by mo e po raz pierwszy, by cieszy si własnym
yciem.

225
Od autorki 2

Wprowadzenie 3

Gordon 3
Po co patrze wstecz? 5
Jaki jest toksyczny rodzic? 6
Jak toksyczni rodzice wpływaj na ciebie? 6
Badanie psychologicznego pulsu 7
Uwalnianie si od spu cizny po toksycznych rodzicach 9
Czy to nie ja sam odpowiadam za to, jaki jestem? 9
Co mo e da ci ta ksi ka? 10

Cz pierwsza:
Toksyczni rodzice 12

Rozdział 1:
Rodzice jako bogowie 12

Mit rodzica doskonałego 12

Cena przychylno ci bogów 13
Pot ga wypierania 16
Beznadziejna nadzieja 17
„Oni tylko próbowali pomóc” 18
„On robił to tylko dlatego, e...” 19
Gniewaj si , je li twój gniew jest słuszny 20
Nie mów le o zmarłych 21
„Zawsze pozostaniesz moim niepowodzeniem” 21
Zdj ich z piedestałów 22

Rozdział 2:
„To, e nie mieli cie złych zamiarów, nie znaczy, e nie bolało” 23

Rodzice nieadekwatni 23
Jak uczymy si y w wiecie 23
Złodzieje dzieci stwa 26
Czy to kiedy si sko czy? 27
„Je li ja nie zatroszcz si o ich potrzeby, to któ to zrobi?” 28
Niewidzialne dziecko 31
Znikaj cy rodzic 32
„Tym razem b dzie inaczej” 33
Boli wła nie to, czego nie zrobili. 34

226
Rozdział 3:
„Dlaczego nie pozwalaj mi y moim własnym yciem?” 35

Kontrolerzy 35
„To dla twojego dobra” 36
Bezpo rednia kontrola 36
„Dlaczego zaprzedaj siebie rodzicom” 39
„Zrób e cho raz co porz dnie!” 40
Tyrania manipulanta 42
Dlaczego ona zawsze musi mi pomaga ? 42
Nadeszła pora, aby by ponurym 44
„Dlaczego nie mo esz by bardziej podobna do swojej siostry?” 45
Buntuj si , je li masz powód 46
Kontrola zza grobu 47
„Czuj si tak, jakbym nie mogła oddycha ” 49
Bez własnej to samo ci 51

Rozdział 4:
„W tej rodzinie nikt nie pije” 52

Alkoholicy 52
Dinozaur w salonie 52
Chłopiec, którego tam nie było 54
„Nigdy nie byłem dzieckiem” 56
Mit o mo liwo ci naprawienia przeszło ci` 57
„I tym razem wszystko b dzie dobre” 57
„Dlaczego ci gle wracam prosz c o wi cej.” 58
System kumpla do picia 59
Nie mo na ufa nikomu 60
„Ale wczoraj powiedziałe , e wszystko jest w porz dku.” 61
To wszystko twoja wina 62
Złote dziecko 63
„Musz stale kontrolowa sytuacj ” 65
„Jak miesz nazywa swoj matk pijaczk !” 65
Nic nie ko czy si jak w bajce 68

Rozdział 5:
Posiniaczona dusza 69

Niszczenie słowem 69
Moc okrutnych słów 70
„Mówi to tylko dla twojego dobra” 72
ycz ci sukcesu, cho wiem, e ci si nie uda” 73
Rywalizuj cy rodzic 74
Napi tnowany obelgami 75
Rodzice perfekcjoni ci 78
„Nie mog by doskonały, a wi c równie dobrze mog si podda ” 80
Trzy zasady perfekcjonizmu 80

227
 „Słowo na liter S” 81
Najokrutniejsze słowa: „ ałuj , e w ogóle si urodziłe ” 82
Kiedy „Ty jeste ” przemienia si w „Ja jestem” 83

Rozdział 6:
Sponiewierane ciało 84

Przemoc fizyczna 84
Panameryka ska zbrodnia 85
Dlaczego rodzice bij swoje dzieci? 86
Rodzinne piekło, od którego nie ma ucieczki 86
Nigdy nie wiesz, kiedy to si zdarzy 87
„Mam tyle problemów - nic dziwnego, e tak reaguj ” 88
„Robi to dla twojego dobra” 89
Tyran pasywny 90
Uczenie si nienawi ci do siebie samego: „To wszystko moja wina” 93
Przemoc i miło - oszałamiaj ca kombinacja 94
Stró rodzinnej tajemnicy 95
Od wie anie mitu 96
Na uczuciowych rozdro ach 97
Taki syn jaki ojciec? 98

Rozdział 7:
Wielka zdrada 99

Kazirodztwo 99
Co to jest kazirodztwo? 100
Mity zwi zane z kazirodztwem 100
Taka miła rodzinka 103
Jak to mogło w ogóle si zdarzy ? 104
Ró ne oblicza przymusu 104
Dlaczego dzieci nic nie mówi ? 106
Przepa wiarygodno ci 106
„Czuj si taka brudna” 107
Szalona zazdro : „nale ysz do mnie” 109
„Jeste całym moim yciem” 109
Przykrywka wulkanu 110
Podwójne ycie 112
Milcz cy partner 113
Spu cizna kazirodztwa 115
„Nie wiem jak to jest w zwi zku pełnym miło ci” 116
Okradziony z seksualno ci 116
„Dlaczego dobre uczucia sprawiaj e czuj si le?” 117
„Nie potrafi ukara siebie dostatecznie mocno” 117
„Tym razem b dzie lepiej” 118
Najzdrowszy członek rodziny 119

228
Rozdział 8:
Dlaczego rodzice tak si zachowuj ? 119

System rodzinny 119

Przekonania: jest tylko jedna prawda 120
„Kobiety nie potrafi przetrwa bez m czyzny, którzy si nimi opiekuj ” 122
Normy wypowiedziane i niewypowiedziane 123
Posłusze stwo bez wzgl du na wszystko 124
Pułapka posłusze stwa 125
Nie wiem, gdzie ko czysz si ty, a gdzie zaczynam ja 126
Rodzinna homeostaza 127
Jak radz sobie toksyczni rodzice? 128

Cz druga:
Ku zmianie 131

Rozdział 9:
Nie musisz przebacza 132

Pułapka przebaczenia 133

Rozdział 10:
Jestem dorosły? 135

W co wierzysz? 135
Fałszywe przekonania i bolesne uczucia 137
„Ale ja nic nie czuj ” 138
Dostrzeganie powi za 140
Co ty robisz? 141
Reakcja na stwierdzenia umieszczone na listach 142

Rozdział 11:
Pocz tki samookre lenia 143

Fajnie jest by czasem samolubem 144

Przeciwie stwem reaktywno ci jest wra liwo 146
Niedefensywno 147
Własne zdanie 148
Ponowne uczenie si słów: nie mog 149
Wypróbuj to na rodzicach 150

229
Rozdział 12:
Kto naprawd jest odpowiedzialny? 151

Id w swoim własnym tempie 151

To oni ponosz odpowiedzialno ! 152
„Nie s dz , by oni chcieli celowo wyrz dzi mi krzywd ” 153
„Był taki nieopanowany” 155
Strach przed gniewem 157
Jak post powa z gniewem 158
al i opłakiwanie 160
Intensywno alu 161
Nie mo esz zatrzyma biegu twojego ycia 162
al naprawd ma swój kres 163
Przyj cie osobistej odpowiedzialno ci 163

Rozdział 13:
Konfrontacja: droga do niezale no ci 164

„Z tego nie wyniknie nic dobrego” 165

Dlaczego zach cam do konfrontacji z rodzicami? 166
Kiedy dokona konfrontacji z rodzicami? 166
Jak przeprowadzi konfrontacj z rodzicami? 168
Pisanie listów 169
„Twarz w twarz” 171
Czego oczekiwa 173
Czasami to naprawd niemo liwe 176
Cicha konfrontacja 177
Konfrontacja wybuchowa 178
Co mo e przynie konfrontacja 179
Twoja reakcja 179
Reakcje rodziców 180
Reakcje twojego rodze stwa 182
Reakcje innych członków rodziny 183
Najniebezpieczniejsze chwile 184
Ustanawianie relacji z rodzicami w nowych warunkach 185
Decyzja Joego 186
Konfrontacja ze starszymi b d chorymi rodzicami 187
Konfrontacja z rodzicem nie yj cym 190
Nie ma złej konfrontacji 191

Rozdział 14:
Leczenie ran kazirodztwa 191

„Dlaczego potrzebna mi terapia?” 192

Wybór terapeuty 193
Terapia indywidualna czy grupowa 194
Pierwszy raz w grupie

230
 194
Etapy leczenia 195
Gniew ofiary 195
al ofiary 196
Uwolnienie i umocnienie 196
Techniki terapeutyczne 197
Listy 197
Pot ga psychodramy 203
wiczenia na uzdrawianie wewn trznego dziecka 204
Zmienianie Historii - wiczenie mówienia „Nie” 205
Wybór by dzieckiem, czy by dorosłym 205
Konfrontacja z rodzicami 206
„Ju najwy szy czas, by my przestali udawa ” 208
Bieg pomi dzy kamiennymi cianami 209
Konfrontacja z milcz cym partnerem 211
Zaczniemy wszystko od nowa 212
Promocja 213
Nowy człowiek 214

Rozdział 15:
Przełamywanie cyklu 215

„Pomog moim dzieciom” 216

„Przysi gam, e nie b d taki jak mój ojciec” 217
„Moje dzieci nie b d musiały wzrasta w oparach alkoholu” 217
„Nie chc zrani mojego dziecka” 218
„Nie zostawi moich dzieci pod opiek mojego ojca” 220
„Przykro mi, e ci zraniłem” 221

Epilog 222

Niech umilkn działa 222

Zostaw wszystko i ruszaj przed siebie 223
Nowe imi miło ci 224
Wiara w siebie 225

231