ANTROPOLOGIA KULTUROWA

Wykład 1 12.10.2021

• Na ostatnim wykładzie - EGZAMIN (wykłady i lektury) - będzie mówił co czytać

,,Antropologia kulturowa i społeczna, etnologia i etnografia’’

→ Źródłosłowia: Anhtropos ( człowiek) i logos ( nauka) - analiza i interpretacja
zachowań człowieka
→ Człowiek postrzegany jako istota kulturowa

→ XIXw.- moment wyłonienia antropologii

• antropologia gabinetowa- analiza materiału zbieranego przez inne osoby
np.Relacje misjonarzy, urzędników
• Era kolonializmu

→ Bronisław Malinowski ( 2 dekada XXw.) i Franz Boasa – znaczna działalność

• Pojęcia: terenowość, opis etnograficzny, relatywizm kulturowy
• Tzw. FFofA - foundings fathers od anthropology
• Opis etnograficzny ( etnografia)- 1 etap w procesie poznawania człowieka.
Informacje zapisywane w formie opisu pewnych grup w celu tworzenia
koncepcji.
Etnografia- model prowadzenia badań antropologicznych. Dziedzina zajmująca
się całościowym opisem i analizą kultur ludowych różnych społeczności i grup
etnicznych
• Nie są pierwsi w tworzeniu koncepcji, ale pierwsi zmieniają antropologię
gabinetową na terenową !!!!!!!
• ,,Argonauci zachodniego Pacyfiku’’- pierwsza etnografia B.Malinowski

→ Elementy dystynktywne ( wyróżniające, odróżniające) antropologię :

• Badania mają charakter mikroskali np.. Jedna wioska
• Indywidualizm
• Przedmiot zainteresowań- kultury tubylcze, dzicy
• Relatywizm kulturowy
 ELEMENTY KONSTYTUUJĄCE (BUDUJĄCE) ANTROPOLOGICZNE PODEJŚCIE

1. Natura a kultura ( kultura to wszystko co nie jest naturą)

Np. Płeć biologiczna ( sex) i płeć społeczno-kulturowa ( gender)
Przykłady: berdache w społeczności rdzennych Amerykanów, Vaka sa levaleva ( odrębny
status płci) -Fidżi , hidżirasi- Indie)
Berdache- trzecia płeć, ani męska ani żeńska, odmienny status społeczny
▪ W ponad 40 grupach plemiennych- aż 4 rodzaje statusów płci ( męski, żeński,
berdache męski i żeński)
▪ Uznawano takie jednostki za szczególnie wartościowe
▪ Rodząc się w berdache dziecko było berdache
▪ Różne warianty małżeństw
▪ Płeć wynika z biologii, ale też z kultury - np. Kobiety słabsze od mężczyzn, ale
biologicznie to nie wynika, uznane jest kulturowo

2. Etnocentryzm a relatywizm kulturowy

Etnocentryzm:
Ethnos ( lud, grupa etniczna) , zentrum ( środek)

1. WARTOŚCIOWANIE: nasza grupa w centrum zainteresowania, lepsza niż inne,

idealizowana
2.moja kultura punktem odniesienia do innych. Przyglądanie się poprzez normy, wartości
mojej kultury innym kulturom ; przez pryzmat okularów mojej kultury

Np. Rasizm

Relatywizm kulturowy: opozycja do etnocentryzmu ; Relativus - względny

1.Kultury są względne, nie ma lepszych i gorszych; są po prostu inne
2.Powinniśmy zbić okulary własnej kultury; patrzeć na kulturę OCZAMI TUBYLCÓW;
względem jej samej

Przykłady etnonimów( nazwy grup etnicznych) :

Innuit vs zwierzę
Innuit (eskimos) ( CZŁOWIEK) - traktują Europejczyków czy innych jak nie do końca ludzi lecz
jak zwierzęta
 • Presja polityczna

Gwaikuru Kaduvea vs ,,bracia strusia’’

Nazywają braćmi strusia Europejczyków- jako ktoś gorszy

• Amazonia
• Presja polityczna ze strony Kanadyjczyków
• Depilują włosy na twarzy - owłosienie jest zwierzęce, więc Europejczycy są
zwierzętami

Rom vs Gadź

• Opresyjna polityka w stosunku do Romów ( np. Lata 50 w Polsce)

• Romanipen- kodeks by nie zburzyć czystości, wartości
• Gadź to przedstawiciele np. Kultury polskiej ; nie są czyści; nie spełniają kryterii bycia
człowiekiem

3. Właściwości kultury
1. Mechanizmy adaptacyjne – to nie ewolucja biologiczna, a wynalezienie kultury
doprowadziło do dominacji naszego gatunku
Antropocen - środowisko otaczające ( proponowana epoka geologiczna) kształtowane ręką
człowieka
2. Nabywana, nie jest związana z instynktem ( Enkulturacja) - nikt się nie rodzi z
wiedzą kulturową, a nabywa ją
Enkulturacja- złożony całożyciowy proces zdobywania wiedzy o kulturze ; ala ,,socjalizacja’’
3. Zmienna w czasie ( zmiana kulturowa, akulturacja) - każda z kultur ulega
przekształceniu w czasie
Akulturacja- typ zmiany kulturowej (proces związany z wszelkimi zjawiskami kulturowymi,
polegający na pojawieniu się i rozprzestrzenianiu albo zaniku lub zmianie statusu elementów
materialnych i symboli danego społeczeństw)

→ Styl życia- ekonomiczny wymiar funkcjonowania (np. Indianie zanim przyjechali

Amerykanie wiedli tryb życia łowców i zbieraczy, a przeważnie osiadły tryb życia
później go zmienili – JEST TO TYP ZMIANY KULTUROWEJ
→ Kultura dominująca wpływa na kulturę mniejszości i zmienia ją !!!!!
Clyde Kluckhohn- próbował ustalić co to kultura

4. Definicje pojęcia kultura w antropologii

Atrybutywne

• kultura jako uniwersalny mechanizm

• Jako atrybut odróżniający nas od świata zwierzęcego
• Atrybut wspólny dla wszystkich ludzkich grup
• Kultura w l. pojedynczej

Dystrybutywne

• Kultura w l. mnogiej
• Swoistość poszczególnych kultur- zestaw elementów
• różne zbiorowości ludzi mają różne kultury- różnią się językiem, obyczajami,
wierzeniami, sposobem budowania domów
• Zestaw elementów pozwala nam odróżnić kultury od siebie

Clifford Geertz

• Koncepcja semiotyczna ( semiotyka- dział logiki badający znaki)

• Człowiek jako zwierzę zawieszone w sieciach znaczeń , które sam utkał, pojmuje
kulturę jako te sieci , których analiza nie jest zatem nauką eksperymentalną
poszukującą praw, lecz nauką interpretatywną poszukującą znaczenia
 ATRYBUTY- ELEMENTY ( własność, cecha osoby lub rzeczy)
1. Komunikowanie się przy użyciu języka werbalnego, składającego się z
ograniczonego zestawu dźwięków i reguł gramatycznych do konstruowania zdań
Fonemy- np. Chrząknięcia- nie ma ich w języku indoeuropejskim

2. Używanie kryteriów płci i wieku do klasyfikowania osób ( np. Nastolatek, staruszek,

kobieta, mężczyzna)
3. Klasyfikowanie osób w oparciu o więzy małżeństwa i pochodzenia oraz używanie
specjalnych terminów do opisywania stopnia pokrewieństwa ( np. Żona, matka, wuj,
kuzyn)

Aborygeni- bogaty zasób terminów pokrewieństwa

4. Wychowywanie dzieci w otoczeniu części rodziny
Aborygeni- dziecko do rodziny brata matki
5. Podział prac w oparciu o płeć
6. Znajomość pojęcia ,,własność’’
Yanomammi- ok. 120 artefaktów tylko
7. Uznawanie zasad regulujących zachowania seksualne
8. Odróżnianie dobrych i złych zachowań
9. Zabawa i żarty
10. Sztuka
Wykład 09.11.2021
Alan Barnard- tekst do przeczytania (15stron)

Nazwa Miejsce Przedmoiot Reprezentantki/ci

dyscypliny instytucjonalizacji zainteresowań
Antropologia Stany Zjednoczone Kultury rdzennych Franz Boas, Ruth
kulturowa Amerykanów- Benedict, Margaret
społeczności Mead
Indiańskie
Antropologia Wielka brytania Tradycyjne kultury Bronisław
społeczna (w brytyjskich Malinowski, Alfred
kolonizacjach) Radcliffe-Brown
Etnografia, Francja, Niemcy, Tradycyjne kultury Oskar Kolberg,
etnologia, Rosja, Polska chłopksie Kazimierz Moszyński,
ludoznawstwo Bronisaw Piłsudski

ANTROPOLOGIA KULTUROWA
4 dziedziny wiedzy lub dyscypliny szczegółowe wchodzące w skład amerykańskiej
antropologii, które wskazał Franz Boas:
1. Antropologia biologiczna (fizyczna)- badanie w czysto biologicznym wymiarze,
wyłonienie Sapiens, próba zrekonstruowania dziejów gatunku w znaczeniu
biologicznym , wyjaśnienie odmiennej budowy, morfologii w gatunku Homo
Sapiens/Sapiens. Porównanie anatomiczne związków gatunku ludzkiego z wyższymi
naczelnymi i związków współczesnych ludzi z przodkami. Genetyka z elementami
demografii, medycyny sądowej i paleomedycyny tworzy współczesną antropologię
biologiczną

2. Archeologia - poszczególne fale zaludniały kontynenty; nauka, której celem jest

odtwarzanie społeczno-kulturowej przeszłości człowieka na podstawie znajdujących
się w ziemi, na ziemi lub w wodzie źródeł archeologicznych, czyli materialnych
pozostałości działań ludzkich. Ustalanie związków znalezisk ze środowiskiem i
poszukiwanie śladów struktur społeczeństw prehistorycznych, rekonstrukcje życia
społecznego
→ Badanie kultury w PRADZIEJACH

3. Językoznawstwo antropologiczne
→ próby zrekonstruowania dziejów języka (jako atrybutów)- bez którego nie byłoby
kultury
 → Bada języki !
→ Próba klasyfikacji ludzkich języków

4. Antropologia kulturowa
→ Zainteresowaniem człowieka jako istoty kulturowej
→ Obejmuje badanie zróżnicowania kulturowego, poszukiwanie uniwersaliów
kulturowych, ujawnianie struktury społecznej, interpretację symboliki i liczne
problemy pokrewne
Tabela- zdj.

Franz Boas: Founding Father of Anhtropology

→ przeciwstawiał się rasizmowi naukowemu ( zakłada, że kultury ludzkie i ich specyfika
wiąże się z przynależnością do ras) - Boas mówi, że nie to wpływa, ale np.
Determinizm
→ Przeciwnik ewolucjonizmu społecznego - każda z kultur rozwija się w ten sam
sposób, przechodząc przez kolejne stadia rozwoju; różnorodność wiąże się z tym, że
społeczeństwa są na różnych etapach rozwoju
→ Uważał, że kultura rozwija się poprzez interakcje z innymi grupami ludzkimi i
rozprzestrzenianie się idei (dyfuzjonizm)
→ Z gabinetowej do terenowej ! - 1 grupą badaną terenowo są społeczności Innuitów ,
Kwakiutlów
→ Wprowadził pojęcie relatywizm kulturowy

Ruth Benedict :Jej praca skierowała zarówno antropologię, jak i folklorystykę na nowe
tory – odeszła od dyfuzjonizmu kulturowego (rozprzestrzenianie, rozsypywanie, wędrowanie
do i od np. Elementów kultury) . Uważała za właściwe teorie ujmujące kulturę w sposób
zintegrowany, interpretujące ją jako całość. Zajmowała się relacjami pomiędzy
osobowością, sztuką, językiem i kulturą. Nacisk kładła na fakt, że żaden z tych elementów
nie istnieje w izolacji

Margaret Mead: fala feminizmu, głos antropologów obecnych w debacie publicznej w

Stanach- poprzez felietony i audycje radiowe i książki -1. antropolodzy wyrażają sprzeciw w
sprawie segregacji rasowej 2.dotyczące różnego statusu kobiet, pozycja kobiet nie powinna
być dyskryminowana – argumenty by zmienić kulturę Amerykańską

→ W swojej książce ,, dojrzewanie na Samoa’’ używała zabiegu zwrotu do czytelnika!

 Kulturowa krytyka- ujawnienie pewnych treści dotyczących własnej kultury , bo
sytuacja kobiet była nieciekawa - miało to skłonić do refleksji czytelnika i wywołujące
krytyczny potencjał tekstów

ANTROPOLOGIA SPOŁECZNA
• dąży do sformułowania ogólnej teorii społeczeństwa, dokonując jakościowej analizy
niewielkich grup społecznych, prowadzonej głównie metodą intensywnych badań
terenowych
• Kontekst kolonializmu- polityka państw rozwiniętych gospodarczo polegająca na
utrzymywaniu w zależności politycznej i ekonomicznej krajów słabo rozwiniętych
oraz wykorzystywaniu ich zasobów ludzkich i surowcowych - Brytyjczycy stosowali
pośredni system sprawowania rządów - najniższe szczeble zajmowali ….???
→ Antropologia stosowana- wiedza przydatna dla władz kolonialnych; działalność
polegająca na prowadzeniu praktycznie zorientowanych studiów, których celem
jest wykorzystanie ustaleń teoretycznych oraz zebranych i opracowanych
źródłowych do sterowania procesami zmian społeczno – kulturowych badanych
grup.

• W antropologii społecznej istnieją 2 specyficzne aspekty badań :

1. Obserwowanie społeczeństw jako całość w celu stwierdzenia , jak każda część
pasuje do pozostałych lub jest znacząca w kategoriach innych takich części
2. Badanie każdego społeczeństwa w relacji do innych społeczeństw w celu znalezienia
istniejących między nimi podobieństw i różnic i ich wytłumaczeniu

Bronisław Malinowski:
• Founding Father of Anthropology
• twórca metody terenowej
• Koncepcja funkcjonalizmu - społeczeństwo postrzegane jest jako system wzajemnie
powiązanych ze sobą elementów kulturowych; całościowe i systemowe traktowanie
kultury, a zjawiska kulturowe wyjaśnia w oparciu o ich funkcje
• status społeczny, funkcja społeczna etc.- pojęcia zaimportowane przez
Malinowskiego z socjologii
• Kultura jako całokształt dziedzictwa społecznego ; Kultura ma cztery właściwości:
1.stanowi całość ; 2.jest wewnętrznie zintegrowana; 3.jej elementy pełnią swoiste
funkcje; 4.stanowi instrumentalny aparat zaspokajania ludzkich potrzeb

Do przeczytania- ,,Argonauci zachodniego Pacyfiku ‘’ (32strony)

ETNOGRAFIA, ETNOLOGIA, LUDOZNAWSTWO- EUROPEJSKA TRADYCJA
BADAWCZA
• Związana z kontynentalną Europą
• Poznanie koncepcji narodów
• Silne zainteresowanie chłopstwem ; tożsamości lokalne, regionalne

Oskar Kolberg: wydał dzieło, w którym zbierał dzieje tradycji chłopskich: pieśni, rytuały,
obrzędy ; próba udowodnienia Polskości

Kazimierz Moszyński: zajmował się etnologią Słowian (badał np. Ich pochodzenie)
Bronisław Piłsudski: badacz Ajnów ( Japończycy) - podczas pobytu na zesłaniu; nagrywał
pieśni , to jego działalność sprawiła polepszenie statusu społecznego Ajnów w Japonii

Etnologia - klasyfikuje ludy na podstawie cech środowiskowych i kulturowych oraz opisuje

poszczególne kultury

Wykład 23.11.2021
Nazwa źródłosłów Poziom ogólności Charakter
twierdzeń
Antropologia Anhtropos dyscyplina Komparatystyczny, komparatywny
kulturowa Logos (związany z badaniami
porównawczymi )
etnologia Ethnos (lud) subdyscyplina Deskryptywno-komaparastyczny
Logos (nauka, (opisowow-porównawcza)
znak)
etnografia Ethnos subdyscyplina Deskryptywny (opisowy)
(grupa etn.)
Graphos
graphei

Claude Levi-Srauss - antropologia jest dyscypliną nie 2 a 3 poziomową ; twierdzi on że

etnografia i etnologia to subdyscypliny wchodzące w skład antropologii kulturowej !!!!

Alan Barnard- twierdzi, że są 2 poziomy - badań na zew.- etnografia i drugi poziom to

antropologia kulturowa

Etnografia –zajmuje się szczegółowym opisem kulturowym i analizą konkretnej grupy

społecznej

→ 1 poziom ; 1 etap poznawania człowieka

→ Tradycja badawcza
 → Subdyscyplina czysto opisowa
→ Tworzenie opisów pewnej grupy
→ Metoda terenowa !
→ Zainteresowanie 1 grupą etniczną
→ Skala badań - mikroskala
→ Bezpośredni kontakt !!!!!
→ Kwestionariusz, metoda sondażowa

Etnologia - Etnologia klasyfikuje ludy na podstawie cech środowiskowych i kulturowych

oraz opisuje poszczególne kultury

→ Pomiędzy 2 grupami etnicznymi lub więcej

→ Etnolodzy tworzą opisy z bezpośredniego kontaktu
→ Dyscyplina opisowo-porównawcza
Np. Relacja pomiędzy 2 grupami – Indofidzyjczycy, a rdzenną ludnością melanezyjską- Bau

Antropologia kulturowa
→ Najwyższy poziom ogólności twierdzeń
→ Poziom formułowania teorii i koncepcji
→ Korzysta z materiału gromadzonego na dwóch niższych etapach
→ Nauka o człowieku
→ Porównawczy charakter – komparatystyczny
→ Poszukiwanie uniwersalnych czynników między ludźmi, zasad, reguł, prawd,
uniwersalnych mechanizmów dotyczących człowieka jako wytwórcy, modyfikatora
kultury

Przykład- Koncepcja rytuału przejścia:

→ Arnold van Gennep
→ Opisy etnograficzne mają podobną logikę do rytuałów
→ Rytuały, w których jednostka zdobywa nowy status w społeczeństwie
→ Doktryna religijna
→ Nowe obowiązki i przywileje, prawa
→ Np. Odizolowanie , rytuał zawarcia związku małżeńskiego, przejście z fazy dziecięcej
do dojrzałości

Charakterystyczne dla antropologii wątki badawcze :

1. Język i tworzenie rzeczywistości społecznej
2. Uczenie się bycia jednostką: osobowość i płeć kulturowa
3. Jednostki i tożsamości: rasa i etniczność
4. Ekonomia: ludzie, przyroda, organizacja
 5. System pokrewieństwa i organizacji nieoparta na pokrewieństwie
6. Polityka: ład społeczny i kontrola społeczna
7. Religia, magia: interakcje ze światem nieludzkim
8. Dynamika kulturowa: ciągłość i zmiana
9. Walka o tożsamość polityczną: nacjonalizm, etniczność i konflikt

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Empiryczny wymiar antropologii kulturowej i społecznej- metoda terenowa-
badania etnograficzne

Filework method - metoda terenowa

Malinowski
• Podróżował na Triobrandy -1914r.
Brytyjczycy uznają go za podejrzanego i nie może opuścić Triobrandów ; pracował 4 lata

• James Frazer - wspierał malinowskiego na uniwersytecie ; ,,złota gałąź’’- książka

dotyczyła różnych sposób myślenia ludzi - dotyczyła światopoglądu magicznego,
religijnego w różnych grupach ludzkich ; Malinowski skrytykował ewolucjonistów
społecznych w tym Jamesa Frazera
• Natywne, native – w warunkach naturalnych ; rytuał Kula
• Nazwy w rytuale Kula: Vaygu'a- przedmioty obecne w rytuale- przedmioty
symboliczne wymieniane przez krajowców : 2 rodzaje artefaktów: soulava- naszyjniki
z czerwonych muszli i mwali- bransolety z białych muszli, naramienniki z białych
muszli i gimwali ( dotyczy ich wymiana ekwiwalentna- wymiana dóbr o podobnej
wartości ) - przedmioty codziennego użytku, narzędzia
Soulava- przedmioty poprzez cykl kolejnych wymian przemieszczają się w zgodzie z ruchem
wskazówek zegara

Mwali- w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara

• Archipelag Triobrandzki : poszczególne grupy - hierarchia społeczna, w wymianie

uczestniczą osoby z wysokim statusem społecznym ; właściwy czas dla wymian
Przygotowania do wyprawy są wieloetapowe , zawiera magię, wybrani zgodnie z
kalendarzem wyruszają w inne miejsca
• Porównuje z grupami Papuaskimi ( tam duże zróżnicowanie, permanentna wojna
grup) zjawisko wojny nie jest znane na archipelagu Triobrandzkim – nie ma tam
sformułowania wojna - uważa on, że w każdej grupie ludzkiej istnieje impuls agresji i
jest realizowany na różne sposoby: w Papui (Nowa Gwinea) to wojna, a w grupach
Triobrandzkich poprzez uczestnictwo w niebezpiecznych wyprawach Kula
 • ,,Regalia'’- przedmioty będące symbolem władzy w rodzinach królewskich,
niekoniecznie posiadające wartość ekonomiczną
• ,,Argonauci’’- wojownicy w wyprawie po złote runo ; towarzysze Jazona w wyprawie
po złote runo ; przyrównanie Triobrandczyków do takich właśnie Argonautów

METODA TERENOWA- POSTULATY:

1. Konieczność poznania języka badanej grupy – badacz powinien posługiwać się
językiem badanej grupy

Wejście w kulturę poprzez język:

→ Tłumacz ( pomoc np. Europejskich rezydentów) filtruje informacje ; Informator ;
Gate-keeper – otwiera drzwi umożliwiając wejście w świat badanej kultury
→ Język pidżinowy ( pidgin-pidżin)- uproszczona forma języka, pozbawiona reguł
gramatycznych i składniowych, zdaniem Malinowskiego uniemożliwia ona
opisywanie tak złożonych kwestii jakie bada
→ Poznanie języka badanej grupy

Hipoteza Sapira-Whorfa
→ Rozwinęli wątek języka
→ Nasze usytuowanie w pewnej strukturze języka, język którym się posługujemy
kształtuje nasz sposób myślenia i postrzegania, nasz odbiór rzeczywistości
→ Nuerowie- Tiv- grupa pasterska w Sudanie;
→ Badania w społeczności rdzennych Amerykanów
→ Dziedzina semantyczna- obszar dotyczący określonych znaczeń np. Nazwy kolorów,
nakrycia głowy

Np. U Innuitów wiele słów opisujących lód i śnieg

Nuerowie- 30 terminów nazywających bydło
 2. Obserwacja bezpośrednia uczestnicząca ( Malinowski i franz)
→ Bezpośredni kontakt i uczestniczenie w życiu badanej grupy , nie tylko jako
obserwator z zew.

3. Wywiad kierowany - etnograficzny

→ Nie ma zestawu pytań
→ Wywiad jakościowy
→ Badacz kieruje rozmową tak by uzyskiwać interesujące informacje
→ kluczowym momentem jest moment transkrypcji czyli przelania wywiadu na papier :
numeracja konkretnych wersów co pozwala na sprawną interpretacja

Kineza- wyuczony zestaw póz i gestów np. W Grecji nie można zatrzymywać na ulicy bo
odbierają to jakbyś faka im pokazał

Tom i charakter wypowiedzi – w wywiadach uwzględniamy ton i charakter wypowiedzi ;

@@- wybuch śmiechu u informatora ; @ ale jeszcze @ - tekst wypowiadany ze śmiechem;
° - tekst mówiony ściszonym głosem ; (2)- liczba sekund pauzy ; ironia

Proksemika- dystans ; u nas ok. 30 cm – oznacza to intymną i zażyłą relacje; 1,5m – bardzo
formalna relacja ; w procesie enkulturacji zdobywamy wiedzę jaki dystans zachowywać w
danych typach relacji; w pracy etnograf musi wiedzieć jaki dystans zachowywać w różnych
kulturach

Ubranie, makijaż, ozdoby- tatau- tatuaże ( mówią o uczestnictwie w rytuale przejścia) ;

skaryfikacje- celowe okaleczenie by pozostawić wzory, który stanowi pewien komunikat w
określonym społeczeństwie ; dress code - określony kolor koszuli wyznacza status u
maklerów ; Melanezyjczycy- poprzez przebicie uszu zaczyna należeć do kultury

4. Perspektywa emiczna ( Marvin Harris, Ward Goodenough)

→ Dotyczy języka, etic-emic (phonenetic- phonemic)
Perspektywa emiczna- perspektywa językowa uczestników badania, opisuje świat danej
kultury językiem danej kultury

5. Dziennik badań terenowych (Malinowski)

 → Zapisuje tam zaobserwowane zdarzenia i praktyki społeczne, co zaobserwował
podczas pobytu w terenie
→ Powinien być prowadzony na bieżąco, pamięć jest ulotna więc dziennik musi być
notowany na bieżąco

6. Autorytet badacza ( James Clifford)

7. Wyobrażenia etnograficzne ( Alcida Ramos)

8. Problem reprezentacji i sprawczości ( G.Marcus, M.Fisher)

9. Opis gęsty ( Clifford G.)

Psychologia międzykulturowa- analizy międzykulturowych kultur i bazują na działalności

antropologów

NARRACJA ETNOGRAFICZNA:
1. bezpośrednie odwołania do czytelnika – wczuwanie się w życie innych, empatia
2. opis z jego perspektywy – narracja 1-osobowa (,,zaświadczające ja’’- Clifford ),
ponieważ tekst często opiera się na informacjach z dziennika badawczego
3. Czas teraźniejszy (wg Clifforda- czas etnograficzny) - zapewnia on informatorom
nieśmiertelność

METODA TERENOWA METODA SONDAŻOWA

• Badania jakościowe • Badania ilościowe
• Dane tekstualne ( dane w formie • Dane liczbowe
tekstu) • Strategia ,,lejka’’ ( początkowo
• Strategia ,,odwróconego lejka’’ teoretycznie i na podstawie tworzy
dedukcja (pewne dane wywołane w pewne dane)
terenie prowadzą do pewnych • Weryfikacja hipotezy (koło
ustaleń np. Tekst Geertza – walki wiedeńskie)
kogutów na bali prowadzi go to do • Szeroka skala- próba badawcza-
ustaleń hierarchii społecznej, płci muszą być reprezentowane
itp.) poszczególne generacje płci w
• Interpretacja hermeneutyczna ilościowy sposób
(spiralna) • Wywiad kwestionariuszowy
• Mikroskala- jedna społeczność (wszyscy na te same pytania)
lokalna, jedna grupa ludzka
• Obserwacja bezpośrednia,
uczestnicząca, wywiad kierowany
 NURTY (paradygmaty, izmy) TEORETYCZNE W ANTROPOLOGII

NAZWA NURTU KLUCZOWE POJĘCIA METODOLOGIA REPREZENTANTKI/CI

Ewolucjonizm ewolucja Metoda E.Tylor, H.Morgan,
społeczny porównawcza J.Frazer
Dyfuzjonizm Dyfuzja Metoda F. Graebner
porównawcza
Nurt akulturacji Akulturacja, Metoda terenowa F.Boas, C.Wissler
relatywizm
kulturowy
Nurt kulturowy i Relacja kultura- Podejście M.Mead, R.Benedict
osobowości osobowość, biograficzne,
domuniujący psychoanaliza, testy
wzorzec osobowości projekcyjne
Funkcjonalizm Funkcja, instytucja Metoda terenowa B.Malinowski
społeczna A.Radcliff-Brown
Strukturalizm Struktura, opozycje Analiza strukturalna C.Levi-Strauss,
binarne, mit E.Leach
Antropologia Kultura jako system Opis gęsty, C.Geertz, V.Turner
symboliczna semiotyczny (znak interpretacja,
symbol) znaczenie, tekst

DIACHRONICZNE:
→ Zainteresowanie zmiennością kultury i społeczeństwa w czasie
→ Kluczowa koncepcja zawarta w nazwie

1. Ewolucjonizm
• Najstarsza z koncepcji teoretycznych
• Od niego antropologia jako odrębna dyscyplina naukowa
• Bachofen, Tylor, Morgan, Frazer, Bastian,Lubbock
• Ewolucja- Rozwój, postęp to odpowiedzi na zmieniające się uwarunkowania
środowiskowe, coraz to lepsze dostosowywanie się do otoczenia
• 1. Społeczeństwa podlegają procesowi ewolucji coraz lepiej dostosowując się do
czynników zew. I wew.
• 2. Ewolucja zachodzi od form prostych do coraz bardziej skomplikowanych
• Zadaniem antropologii- rekonstrukcja rozwoju ludzkości ; klasyfikowaniem wg
kryteriów rozwoju – drabinka
• Fascynacja chronologią i klasyfikowaniem (np. czy najpierw patry czy matrylinerana)
- Darwin, Karol Linneusz (klasyfikacja organizmów - królestw, gromady itp.) - oni
inspirowali ewolucjonistów
 • Stadia rozwoju wg.Henry’ego Morgana:
1. dzikość (łowcy, dzicy, tubylcy) - odpowiednik etapu dzieciństwa
2.barbarzyństwo (społeczności pasterskie) - odpowiednik etapu młodości
3.cywilizacja (złożona kultura- europejczycy)- odpowiednik dorosłości

,,kultura jest złożoną całością zawierającą wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawo,
obyczaj oraz wszystkie inne zdolności i przyzwyczajenia nabyte przez człowieka jako członka
społeczeństwa’’ - Tylor ( pierwsza próba nadania kulturze znaczenia innego niż posiadała
jako kultura wysoka )

2.Dyfuzjonizm
• Leo Frobenius, Fritz Graebner
• Cel: pytanie o przeszłość i drogi rozwoju kultur ludzkich
• O rozwoju kultury decyduje DYFUZJA- rozprzestrzenianie się elementów
kulturowych, przenikanie elementów z jednej kultury do drugiej
• Podobieństwa między elementami różnych kultur muszą być wynikiem dawnych
kontaktów i migracji. Rozprzestrzenianie się elementów oraz całych kompleksów
kulturowych
• Dyfuzja- proces przestrzennego rozchodzenia się lub przenoszeni się elementów
kultury (cech, instytucji, wzorów, wątków, obyczajów) w drodze zapożyczenia
(poprzez migrację, handel, wojny, inne kontakty)
• Teoria dyfuzji heliocentrycznej
• Teoria kręgów kulturowych - zakłada pierwotnie istnienie tylko kilku kultur
zasadniczych, które dały początek wielu kulturom wtórnym rozprzestrzeniając się na
podobieństwo wodnych kręgów powstających po wrzuceniu do wody kamienia
 Jedni uważali, że kultura powstała w jednym społeczeństwie i się rozprzestrzeniła na
świat (jak gaz) - przenikanie elementów z jednej do drugiej kultury-------> Kultura
prymarna (podstawowa)- kultura Egipska

3. Nurt akulturacji – teoria areału kulturowego

• Badanie zmian ,,wymuszonych’’ ,,asymetrycznych’’
• akulturacja- to typ zmiany, gdzie w kontakt ze sobą wchodzą społeczeństwa które
dzieli dystans np. Polityczny – grupa dominująca i mniejszości (słabsza)
• Badanie zmian rdzennych Amerykanów np. Zmiana stylu życia , po przyjeździe
kolonizatorów porzucili osiadły tryb życia i przyjęli tryb życia łowców, zbieraczy
• Franz Boas i jego uczniowie, Kroeber, Wissler – interesowali się Ameryką
• Zainteresowanie tzw. ,,mała historią’’- historia poszczególnych kultur, a nie kultury
ogólnoludzkiej - KONKRETNE KULTURY !!!
• Szczegółowe badania kultur z uwzględnieniem konkretnego kontekstu
Boas wyznaczył kierunki badań:
1. Relacja człowiek- natura ( badanie determinizmu naturalnego)
2. Człowiek- człowiek
3. Świadomość człowieka
Nurt kultury i osobowości
• E.Sapir, R.Benedict, M.Mead, R.Linton, A.Kardiner- uczniowie Boasa
• Najważniejsza jest relacja między kulturą, a jednostką ludzką czyli człowiekiem jako
reprezentantem, uczestnikiem i twórcą kultury
• Kultura realizowana jest w życiu jednostkę. Wyjaśnić kulturę to wyjaśnić jej realizację
w indywidualnych biografiach uczestników życia społecznego

Funkcjonalizm - ( synchroniczna perspektywa)

• Malinowski i Radcliffe- Brown
• Orientacja teoretyczna i metodologiczna w antropologii kulturowej
• Ważna jest pełniona FUNKCJA ; kultura i społeczeństwo to nierozerwalna całość;
każdy element kultury np. Wymiana przedmiotów posiada pewną funkcję, którą
zrozumiemy jeśli odniesiemy się do całego społeczeństwa ( ciało, krew i duch)
• Koncepcja potrzeb – I,II i III rzędu ( indywidualne, instrumentalne i symboliczne)
Odpowiedź jest zawsze kulturowa !
➢ Potrzeba I rzędu- wymogi organizmu np. Stała temp ciała ---- odpowiedź: wymyślenie
schronień, domów, ubrań
➢ Potrzeba II- rzędu- np. Odnowa personelu ----- odpowiedź: proces wychowania-
enkulturacji
➢ Potrzeba III-rzędu np. Sposób emocjonalnego kontrolowania losu ------ odpowiedź:
stworzenie doktryn magicznych czy religijnych

Podstawowe założenia:
1. Sprzeciw wobec propozycji ewolucjonistycznych jako spekulatywnych
2. Punktem wyjścia w pracy badawczej każdego antropologia powinien być teren;
podstawą pracy powinny być badania empiryczne czyli terenowe

EGZAMIN:
• Eller- 3 pierwsze rozdziały ( bez fragmentu o ścieżkę ewolucyjną ) - będą pytania o
antropologie fizyczna ( jedna z poddyscyplin antropologii kulturowej)
• Marskistowska, strukturalizm- bez tego, będzie tylko to co omówił
• Konfiguracjonizm !!!!! Ewolucjonizm społeczny !!!!
• Tradycje badawcze- antropologia kulturowa, społeczna ( dlaczego mnogość nazw) i 2
tabela model poznawczy – etnografia, etnologia i antropologia kulturowa !!!!!
• Prezentacja 2 : metoda terenowa – sposoby , postulaty
• Nadać znaczenie terminowi kultura ( na 2 różne sposoby wyjaśnić , atrybutywne,
dystrybutywne), opozycja kultura- natura (etnocentryzm, relatywizm) ; zmiana
kulturowa, enkulturacja, akulturacja (zmiana wymuszona przez grupę dominującą)
 • Tekst Wagnera- kultura jest wynajdowana, myślenie relatywistyczne
• Tradycje badawcze antropologii: kulturowa, społeczna, etnografia, etologia i
ludoznawstwo
• Barnard – model poznania 2 poziomowy ; a Stross- model 3 poziomowy
• Metoda terenowa: co odróżnia ich prace, od psychologii społecznej np. ( założenia,
postulaty)
• Konfiguracjonizm !!!!!!!!!!!! - Ruth Benedict ( osobowość kształtowana w kulturze w
której wzrasta- wypisać argumenty)

KONFIGURACJONIZM ( orientacja kultury i osobowości, etnopsychologizm,

psychokulturalizm) - posługują się osiągnięciami z jednej strony antropologii a z drugiej z
psychologii
• Dualizm, hybryda
• Ruth Benedict, Margaret Mead, Ralph Linton, Edward Sapir
• Rozpatrywanie kulturowej genezy osobowości
• Badacze jednocześnie byli antropologami i psychologami
• Zakres zainteresowań: osobowość kulturowa , wykazanie relacji między kulturą i
osobowością ( osobowość kształtowana przez zaplecze psychobiologiczne, ale też
przez kulturę)
• Ralph Linton- osobowość podstawowa i poszerzona ( kształtowana przez
społeczeństwo i kulturę)
• ,,picie wody życia’’- uznanie uniwersalności ludzkich właściwości biologicznych i
psychicznych za podstawę kultury ------,, kubki były różne’’ - odmienne sposoby
realizacji w różnych kulturach
• Pytania: W jaki sposób historia kształtuje różnorodność kultur? Co decyduje o
podobieństwach psychologicznych członków kultur ? Zdolności jednostki do
przyswojenia nowych wzorców kulturowych, mimo wcześniejszych doświadczeń?
• Melting post- tygiel – społeczeństwo jako garnek gdzie wpadają różne składniki w
postaci różnych grup kulturowych i mieszają się tworząc amerykańską kulturę

Ruth Benedict
Kultura- systematyczna i zintegrowana konfiguracja wzorów zachowania i myślenia o
jednolitym charakterze
Konfiguracja- całość zorganizowana wokół wzoru dominującego (podstawowego) ,
określa zasadnicze cechy osobowości jednostek uczestniczących w danej kulturze
1. Kwakiutlowie ( wybrzeże Ameryki Płn.) - kultura dionizyjska- gwałtowne emocje,
brak umiaru, konkurencja, walka o prestiż
2. Zuni ( Nowy Meksyk) - typ osobowości: kultura appolińska- wstrzemięźliwa, łagodna,
życzliwa
3. Dobu ( Melanezja) - rywalizacja i lęk ; osobowość paranoidalna
Z ĆWICZEŃ:

EiAK- etnologia i antropologia kulturowa

EASA- organizacja ( Europejskie stowarzyszenie Antropologów Społecznych)
PTL- polskie towarzystwo ludoznawcze
ESREA- Europejska społeczność w poszukiwaniu wiedzy ?