Jedynka trygonometryczna

Wprowadzenie
Przeczytaj
Animacja
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Jedynka trygonometryczna

Źródło: Fezbot2000, dostępny w internecie: www.unsplash.com.

Dział trygonometrii obejmuje zagadnienia związane z zależnościami między długościami

boków w trójkącie, a miarami kątów wewnętrznych. Jedną z zależności, która powstaje
między funkcjami trygonometrycznymi tego samego kąta jest jedynka trygonometryczna.
W trakcie lekcji wprowadzimy i udowodnimy jedynkę trygonometryczną oraz pokażemy jej
wykorzystanie w rozwiązywaniu problemów matematycznych.

Twoje cele

Poznasz twierdzenie dotyczące jedynki trygonometrycznej.

Wyznaczysz wartość sinusa, gdy dany jest cosinus kąta ostrego i na odwrót.
Przeczytaj

Już wiesz

Sinusem kąta ostrego α w trójkącie prostokątnym nazywamy stosunek długości

przyprostokątnej leżącej naprzeciwko tego kąta do długości przeciwprostokątnej.
Cosinusem kąta ostrego α w trójkącie prostokątnym nazywamy stosunek długości
przyprostokątnej leżącej przy tym kącie do długości przeciwprostokątnej.

W trakcie lekcji poznamy i wykorzystamy wzór na jedynkę trygonometryczną.

Twierdzenie: jedynka trygonometryczna

Dla dowolnego kąta ostrego α w trójkącie prostokątnym zachodzi równość:

sin2 α + cos2 α = 1.
Wzór ten nazywamy jedynką trygonometryczną.

Dowód

Narysujmy dowolny trójkąt prostokątny o przyprostokątnych długości a i b,

przeciwprostokątnej długości c oraz kącie ostrym α, leżącym przy boku b.

Z definicji funkcji trygonometrycznych wiadomo, że:

sin α = a
c oraz cos α = b
c.

Zatem:

sin2 α + cos2 α = ( ac )2 + ( cb )2 = a2
c2 + cb22 = a2 +b2
c2 = c2
c2 = 1.
Ważne!

Stosując równanie jedynki trygonometrycznej możemy wyznaczyć wartość sinusa kąta

mając podany cosinus lub odwrotnie. Wzór ten stosujemy również dla kątów większych
od 90°.

Przykład 1

Wyznaczymy wartość cos α, jeżeli dany jest sin α = 1

3
oraz α jest kątem ostrym.

W celu wyznaczenia wartości cos α wykorzystamy wzór sin2 α + cos2 α = 1.

Podstawiamy wartość sin α = .

1
3

Otrzymujemy równanie:

( 31 ) + cos2 α = 1.
2

Stąd cos2 α = , więc cos α = 2√2

lub cos α = − 2 3 . Ponieważ kąt α jest ostry, zatem
8 √2
9 3

cos α= 2√2
3
.

Ważne!

Dla dowolnego kąta α ∈ (0, 90°) mamy, że sin α > 0 oraz cos α > 0, zaś dla
α ∈ (90°, 180°) zachodzą warunki: sin α > 0 oraz cos α < 0.
Przykład 2

Wyznaczymy wartość sin α, jeżeli dany jest cos α = 2

5
oraz α jest kątem ostrym.

W celu wyznaczenia wartości sin α wykorzystamy wzór sin2 α + cos2 α = 1.

Podstawiamy wartość cos α = 2

5
.

Otrzymujemy równanie:

sin2 α + ( 52 )2 = 1.
Stąd sin2 α = , więc sin α = lub sin α = − . Ponieważ kąt α jest ostry, zatem
21 √21 √21
25 5 5

sin α= √21
5
.

Przykład 3

Sprawdzimy, czy istnieje taki kąt α, dla którego sin α = oraz cos α =
√2
3
1
4
.

Podane wartości sin α oraz cos α podstawiamy do jedynki trygonometrycznej.

 2
Otrzymujemy: ( )
√2 2
3
+( 1
4
) = 2
9
+ 1
16
= 32+9
144
= 41
144
.

Ponieważ 41
144
≠ 1, zatem nie istnieje taki kąt.

Przykład 4

Wyznaczymy wartość sin α oraz cos α, jeżeli wiadomo że α jest kątem ostrym oraz sinus
tego kąta jest dwa razy większy od cosinusa.

Z zadania możemy ułożyć następujący warunek:

sin α = 2 cos α.
Podany warunek podstawiamy do jedynki trygonometrycznej. Otrzymujemy równanie:

(2 cos α)2 + cos2 α = 1, zatem 5 cos2 α = 1.

Czyli cos2 α = , więc cos α = lub cos α = −
√5 √5
1
5 5 5
.

Ponieważ α jest kątem ostrym, zatem cos α = oraz sin α = 2 ⋅

√5 √5 2√5
5 5
= 5
.

Przykład 5

Wyznaczymy wartość wyrażenia (sin α + cos α) , jeżeli sin α cos α =

2
.
2
9

Wykorzystamy wzór skróconego mnożenia na kwadrat sumy.

Zatem mamy:

(sin α + cos α)2 = sin2 α + cos2 α + 2 sin α ⋅ cos α = 1 + 2 ⋅ 2

9
=1+ 4
9
=1 4
9
.

Przykład 6

Wiadomo, że stosunek sinusa pewnego kąta ostrego α do cosinusa tego kąta wynosi 12
5
.
Wyznaczymy wartość wyrażenia sin α + cos α.

Z warunku podanego w zadaniu mamy, że

sin α = 12
, zatem sin α = 12
cos α.
cos α 5 5

Podstawiamy to wyrażenie do jedynki trygonometrycznej i otrzymujemy:

cos α) + cos2 α = 1, co po przekształceniu daje α = 1.
2
( 12
5
169
25
cos2

Z równania otrzymujemy, że cos2 α = 25

169
, więc cos α = 5
13
, bo α  jest kątem ostrym.

Zatem sin α = .
12 5 12
5
⋅ 13
= 13

Szukana suma wynosi sin α + cos α = 12

13
+ 5
13
= 17
13
.
Słownik
jedynka trygonometryczna

dla dowolnego kąta α zachodzi równość sin2 α + cos2 α = 1

Animacja

Polecenie 1

Zapoznaj się z animacją dotyczącą zastosowania jedynki trygonometrycznej do wyznaczania

sinusa lub cosinusa kąta.

Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DvTKrcnlY

Film nawiązujący do treści materiału dotyczącego jedynki trygonometrycznej.

Polecenie 2

Wyznacz wartość cos α, jeżeli:

a) sin α = 3 cos α i α jest kątem ostrym,

b) sin α = 1
6 oraz α jest kątem rozwartym.
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸
Dany jest kąt ostry α. Połącz wartość sinusa z odpowiadającą mu wartością cosinusa:

sin α = 3
7 cos α =
√21
5

sin α = 2
5 cos α =
√5
9

sin α = 1
2 cos α = √3
2

sin α = 2
3 cos α = 2√10
7

Ćwiczenie 2 輸
Wiadomo, że cos α = α wynosi:
√3 2
3 . Wówczas wartość wyrażenia 3 − 2 sin

 1

5
 3

14
 3

Ćwiczenie 3 醙
Kąt ostry α istnieje, jeżeli:

sin α = i cos α =
1 √2
 3 3

√2 √3
 sin α = 5 i cos α = 5

 sin α = √2
2 i cos α =
√2
2

 sin α = 2
7 i cos α = 3√5
7
Ćwiczenie 4 醙
Po przekształceniu wyrażenie (sin α + cos α) + (sin α − cos α) można zapisać w postaci:
2 2

 −2

 2

 4 sin α cos α

Ćwiczenie 5 醙
Rozwiąż krzyżówkę

1.

2.

3.

4.

5.

1. Trójkąt zbudowany z przyprostokątnych i przeciwprostokątnej.

2. Trójkąt, który ma co najmniej dwa boki jednakowej długości.
3. Wyrażenie sin2 α + cos2 α = 1 to inaczej ... trygonometryczna.
4. Jedna z funkcji trygonometrycznych.
5. Bok w trójkącie prostokątnym leżący przy kącie prostym.

Ćwiczenie 6 醙
Wyrażenie α + α
α po uproszczeniu jest postaci:
sin cos
cos α sin

−1
 sin α cos α

 sin α cos α

1
 sin α cos α
Ćwiczenie 7 難
Ćwiczenie 8 難
Wstaw w tekst odpowiednie liczby:

Jeżeli wyrażenie sin α cos α = , to wartość (sin α − cos α) =

2

2 2 1
3 5 5
Dla nauczyciela

Autor: Tomasz Wójtowicz

Przedmiot: Matematyka

Temat: Jedynka trygonometryczna

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:

Cele nauczania - wymagania ogólne:

VII. Trygonometria. Zakres podstawowy. Uczeń:

4) korzysta ze wzorów sin2 α + cos2 α = 1, tgα = sin α

cos α .
Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii
kompetencje cyfrowe
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się

Cele operacyjne:

Uczeń:

przeprowadza dowód twierdzenia dotyczącego jedynki trygonometrycznej;

wykorzystuje jedynkę trygonometryczną do znajdowania wartości sinusa kąta, gdy dany
jest cosinus;
znajduje cosinus kąta ostrego, gdy dany jest sinus.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

odwrócona klasa;
dyskusja;
 z użyciem e‐podręcznika;
objaśnienie nowej wiedzy.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z zagadnieniami, które będą poruszane

podczas lekcji.

Faza wstępna:

1. Przedstawienie tematu zajęć: „Jedynka trygonometryczna” oraz wspólne z uczniami

ustalenie kryteriów sukcesu.
2. Nauczyciel prosi uczniów, aby zgłaszali swoje propozycje pytań do wspomnianego
tematu. Jedna osoba może zapisywać je na tablicy. Gdy uczniowie wyczerpią pomysły,
a pozostały jakieś ważne kwestie do poruszenia, nauczyciel je dopowiada.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel dzieli uczniów na 4‐osobowe grupy. Uczniowie w grupach zapoznają się

z informacjami w sekcji „Przeczytaj”. Analizują przedstawione przykłady i notują
pytania. Następnie przedstawiają pytania na forum klasy. Odpowiadają na nie
uczniowie z innych grup. Nauczyciel wyjaśnia ewentualne wątpliwości.
2. Nauczyciel wyświetla zawartość sekcji „Animacja”. Po zapoznaniu się uczniów
z materiałem omawia ewentualne problemy związane z jego niezrozumieniem.
Uczniowie w parach rozwiązują Polecenie 2, wyniki omawiają na forum klasy.
3. Uczniowie wykonują indywidualnie ćwiczenie nr 1‐2, a następnie wybrany uczeń
omawia ich wykonanie na forum krok po kroku.
4. W dalszej części uczniowie wykonują w grupach ćwiczenia 3‐5. Po każdym
zakończonym zadaniu wybrana grupa prezentuje swoje rozwiązanie ma forum klasy.
 5. Zadania numer 6, 7 i 8 uczniowie wykonują indywidualnie, a następnie omawia je
nauczyciel.

Faza podsumowująca:

1. Omówienie ewentualnych problemów z rozwiązaniem ćwiczeń z sekcji „Sprawdź się”.

2. Nauczyciel przypomina temat zajęć: „Jedynka trygonometryczna” i podsumowuje
przebieg zajęć. Wskazuje mocne i słabe strony pracy uczniów.

Praca domowa:

1. Uczniowie opracowują FAQ (minimum 3 pytania i odpowiedzi prezentujące przykład

i rozwiązanie) do tematu lekcji („Jedynka trygonometryczna”).

Materiały pomocnicze

Tożsamości trygonometryczne

Wskazówki metodyczne:

Medium w sekcji „Animacja” można wykorzystać jako materiał służący powtórzeniu

materiału w temacie „Jedynka trygonometryczna”.