GEODETIC FUNDAMENTAL

COMPUTATIONS

Dr. M. Oğuz Selbesoğlu

Yildiz Technical University

Faculty of Civil Engineering
Department of Geomatic Engineering
 WEEK-4-5
GEODETIC FUNDAMENTAL
COMPUTATIONS

2
Topographical unit circle

3
 RECTANGULAR COORDINATE
SYSTEM

In plane surveys it is convenient to perform the work in a

rectangular XY coordinate system.
Direction of +X refers to north,
Direction of +Y refers to east,

4
RECTANGULAR COORDINATE
SYSTEM

The x and y axes divide the plane into four parts. The
quadrants are numbered clockwise starting with the
upper right quadrant.

QUADRANT ΔX ΔY
I. QUADRANT + +
II.QUADRANT - +
III.QUADRANT - -
IV.QUADRANT + -

5
AZIMUTH

• The azimuth of a line on the ground

is its horizontal angle measured
clockwise from the meridian to the
line.
• Azimuth gives the direction of the line
with respect to the meridian.
• In plan surveying azimuths are
generally measured from the north.
• Azimuths may have values between
0g and 400g ( 0 – 360 degrees).

6
AZIMUTH

Line Azimuth

O –A 54g

O–B 133g

O–C 211g

O-D 334g

7
 AZIMUTH

t AB = forward azimuth of AB line

t BA = back azimuth of AB line

8
 AZIMUTH

In plane surveying, forward azimuths are converted to back

azimuths, and vice versa, by adding or subtracting 200g .
t AB < 200g —> t BA = t AB + 200g

t AB > 200g —> t BA = t AB - 200g

9
RECTANGULAR COORDINATE
SYSTEM

10
 FUNDAMENTAL COMPUTATION - 1

Given:



Unknown:

Y
Sin   Y  S  Sin
S YB  YA  Y  YA  S  Sin 
X X B  X A  X  X A  S  Cos
Cos   X  S  Cos
S

11
Controls of y &x

12
Quadrant 1: Example

13
Quadrant 2: Example

14
Quadrant 3: Example

15
Quadrant 4: Example

16
 FUNDAMENTAL COMPUTATION - 1

EXAMPLE - 1
uestion1:
Given:
 A (YA = 9417.41 m ; XA = 8418.62 m)
 SAB = 94.17 m , t AB =  = 347g .3540

Unknown:
B (YB ; XB ) = ???
Solution:
 YB = 9417.41 + (94.17 * sin(347.3540)) = 9417.41 + 69.30 =
9348.11 m

 XB = 8418.62 + (94.17 * cos(347.3540)) = 8418.62 + 63.76 =

8482.38 m
17
 FUNDAMENTAL COMPUTATION - 2

Given:

Unknown:

ΔY = YB – YA
ΔX = XB – XA
YB  YA Y  YA Y Y
tan( AB)   ( AB)  arctan B  arctan  atn
XB  XA XB  XA X X
AB  S  Y 2  X 2
18
FUNDAMENTAL COMPUTATION - 2

This equation is used for calculating

the azimuth in first quadrant.

QUADRANT Δy / Δx Azimuth
FIRST QUADRANT + / + t = t’
SECOND QUADRANT + / - t = 200g + t’
THIRD QUADRANT - / - t = 200g +t’
FOURTH QUADRANT - / + t = 400g + t’
19
FUNDAMENTAL COMPUTATION - 2

20
FUNDAMENTAL COMPUTATION - 2

EXAMPLE - 1

21
FUNDAMENTAL COMPUTATION - 2

EXAMPLE - 2

22
FUNDAMENTAL COMPUTATION - 2

EXAMPLE - 3

23
FUNDAMENTAL COMPUTATION - 2

EXAMPLE - 4

24
Control:

25
Example 5:
Given:

Unknown:

Quad. Quad.

26
EXAMPLE 6: Given:

Unknown:

Quad. Quad.

27
EXAMPLE 7:
Given:

Unknown:

Quad. Quad.

28
EXAMPLE 8:
Given:

Unknown:

Quad. Quad.

29
 FUNDAMENTAL COMPUTATION - 3
Relation Between Azimuth and Traverse Angles

Given:
t AB , βB

Unknown:
t BC

30
FUNDAMENTAL COMPUTATION - 3

31
 FUNDAMENTAL COMPUTATION - 3

• K < 200g ; K+ 200g ; tBC = t AB + βB + 200g

• 200g < K < 600g ; K - 200g ; tBC = t AB + βB - 200g
• K > 600g ; K - 600g ; tBC = t AB + βB - 600g

32
Case 1:

Case 1:

Rule 1:
If , ,
the azimuth angle following the
initial edge, is calculated from the
Eq:

33
Case 2:

Case 2:

Rule 2:
If
the azimuth angle following
the initial edge, is calculated
from the Eq:
Case 3:

Case 3:

Rule 3:
If
the azimuth angle following
the initial edge, is calculated
from the Eq:
 The brief description of «Fundamental Computation-3» may be
written as follows:

If; ; Then:
If; ; Then:
If; ; Then:

36
FUNDAMENTAL COMPUTATION - 3
EXAMPLE - 1

Known Unknown

(BC) = (AB) +   200g = 150g +125g  200g = 275g - 200g = 75g

FUNDAMENTAL COMPUTATION - 3

EXAMPLE - 2

Known Unknown

(BC) = (AB) +   200g = 80g + 60g  200g = 140g + 200g = 340g

FUNDAMENTAL COMPUTATION - 3
EXAMPLE - 3
Given:

Unknown: (BP)=?

Solution:

Due to 1st Rule;

FUNDAMENTAL COMPUTATION - 3
EXAMPLE - 4
Given:

Unknown: (BP)=?

Solution:

Due to 2nd Rule; subtract 200g

FUNDAMENTAL COMPUTATION - 3
EXAMPLE - 5
Given:

Unknown: (BP)=?

Solution:

Due to 3rd Rule; subtract 600g

FUNDAMENTAL COMPUTATION - 4
Relation Between Azimuth and
Traverse Angles

Given Unknown

  ( BC )  ( BA )
YC  YB
( BC )  atn
C XC  X B
YA  YB
( BA )  atn
XA  XB
FUNDAMENTAL COMPUTATION - 4

Given Unknown

  400 g  [( BA )  ( BC )]
YC  YB
( BC )  atn
XC  X B
YA  YB
( BA )  atn
XA  XB
FUNDAMENTAL COMPUTATION - 4
EXAMPLE - 1

YC  YB 755  650 105

( BC )  atn  atn  atn  64 g .7117
XC  XB 465  530  65
( BC )  64 g .7117  200 g  135 g .2883
YA  YB 585  650  65
( BA)  atn  atn  atn  33 g .9769
XA  XB 640  530 110
( BA)  33 g .9769  400 g  366 g .0231
  400 g  [( BA )  ( BC )]
Y  YB
( BC )  atn C
  400 g  [366.0231  135.2883]
XC  X B
  169 g.2652
YA  YB
( BA )  atn
XA  XB
 Exercises:

Compute the edges and azimuths as given below:

1- Given: 2- Given:
N.N. y x N.N. y x
1 13495,93 7726,15 4 13582,06 7702,22
2 13584,11 7726,15 3 13497,98 7702,22
Unknown=?? (12), 1-2 (43), 4-3

3- Given: 4- Given:
N.N y x N.N. y x
5 13508,23 7686,50 8 13564,97 7626,34
6 13508,23 7632,50 7 13564,97 7686,50
Unknown= ?? (56),5-6 (87), 8-7
 Exercises:
Compute the edges and azimuths as given below:

5- Given: 6- Given:
N.N. y x N.N y x
9 13627,86 7692,65 11 13639,48 7666,68
10 13690,07 7743,92 12 13699,64 7612,67
Unknown=?? (9 10), 9-10 (11 12),11-12

7- Given: 8- Given:
N.N. y x N.N y x
20 2649,31 -2327,12 24 455,27 213,84
19 1705,27 -1565,79 23 -252,26 -551,06
Unknown=?? (20 19), 20-19 (24 23),24-23
 Exercises:
1- Compute the coordinates of station 158, angle  and edge b.

Given:

2- Compute the coordinates of station A.

Exercises:
3- According to the given term:
Please proof the below equations.
Solution:

Sin50=cos50=

Rearrange the eq. in terms of  and s:

50
 Exercises:
1- According to given values; Compute the (AB) azimuth angle of ABC triangle,
angle g and edge a.

2- According to given values; Compute the stake-out measurements of A and B. The

unit of angle should be in grad.
Exercises:

3-

Azimuth angle?
Azimuth angle?
c) Compute the coordinates of C?

4-

Azimuth angle?
Azimuth angle?
c) Compute the coordinates
of C?

5-

Azimuth angle?
Azimuth angle?
c) Compute the coordinates
of C?
 Exercises:

6- According to the given values below:

Compute the coordinates of P1 and P2.

7-

According to the given values above; compute the:

Azimuth angle? (Edge) ? Coordinates of P3 ?
d) Angle d?
 Yıldız Teknik Üniversitesi
İnşaat Fakültesi
Harita Mühendisliği Bölümü

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 DERSİN AMACI
Ders Adı Kodu Yerel ECTS Ders Uygulama Laboratuvar
Kredi (saat/hafta) (saat/hafta) (saat/hafta)

Topografya HRT3350 3 4 3 0 0

Bu dersin amacı, temel ölçme teknikleri ve büyük ölçekli

Dersin Amacı harita üretiminde kullanılan matematiksel tanımların
verilmesidir.

Doç.Dr. Taylan ÖCALAN

https://avesis.yildiz.edu.tr/tocalan/

[email protected]
 7. BÖLÜM
YÜKSEKLİK ÖLÇMELERİ
 YÜKSEKLİK ÖLÇMELERİ
Yükseklik Kavramı

• Yeryüzündeki noktaların yüksekliklerini tanımlayabilmek için, bir başlangıç yüzeyi ve bu

yüzeye dik doğrultuların saptanması gerekir.
• Yeryüzünde en kolay belirlenebilen doğrultular çekül doğrultularıdır.
• Çekül doğrultuları her noktada denge halindeki deniz yüzeyine diktir.
• Karaların altında da devam ettiği düşünülen denge halindeki deniz yüzeyi, başlangıç yüzeyi
olarak alınabilir ve bu yüzey Jeoit olarak adlandırılmıştır.
 YÜKSEKLİK ÖLÇMELERİ
Yükseklik Kavramı

Çekül
Doğrultusu

H
Jeoit
N
 YÜKSEKLİK ÖLÇMELERİ
Nivolar

Kompansatörlü Nivolar
Antika Nivolar

Sayısal Nivolar Lazerli Nivolar

 YÜKSEKLİK ÖLÇMELERİ
Nivolar

Oküler

Netleştirme vidası
 YÜKSEKLİK ÖLÇMELERİ
Sayısal Nivolar
Barkotlu Mira

Ekran
 YÜKSEKLİK ÖLÇMELERİ
Lazerli Nivolar

Doğruluk: 1.5mm-3.0 mm /30m

YÜKSEKLİK ÖLÇMELERİ
Lazerli Nivolar
YÜKSEKLİK ÖLÇMELERİ
Lazerli Nivolar
 YÜKSEKLİK ÖLÇMELERİ
Geometrik Nivelman

Yükseklik, yeryüzü noktalarının çekül doğrultusunda başlangıç yüzeyine olan uzaklığıdır.

Noktalar arasındaki yükseklik farklarının ölçülmesi işi Nivelman olarak adlandırılır.

 YÜKSEKLİK ÖLÇMELERİ
Geometrik Nivelman
Mira
Mira

Geri Nivo İleri

i
g B
DHAB
A

g=2.362m i=1.085 m
DHAB=Geri-İleri=2.362-1.085=1.277m
 YÜKSEKLİK ÖLÇMELERİ
Geometrik Nivelman

2.334m 3.049m

2.765 m 3.123 m
 YÜKSEKLİK ÖLÇMELERİ
Geometrik Nivelman

RSB
G2
Dh3
RS A G1 Dh2 Dhi
G3
SA Dh1 DH

MÜST 1.50
DH = SDHi = S g- S i
SA MORTA 1.421
HRSB = HRSA +DH
MALT 1.34

SA=16 m
YÜKSEKLİK ÖLÇMELERİ
Geometrik Nivelman
 YÜKSEKLİK ÖLÇMELERİ
Geometrik Nivelman
Açık Nivelman

Yüksekliği bilinen bir noktadan nivelman ölçümüne başlanıp yüksekliği bilinen bir noktaya
bağlanılmadan ölçüm bitirilirse açık nivelman olarak adlandırılır.
 YÜKSEKLİK ÖLÇMELERİ
Geometrik Nivelman
Dayalı Nivelman

Yüksekliği bilinen bir noktadan nivelmana başlanır ve yüksekliği bilinen başka bir noktaya
bağlanılır. Dayalı nivelmanda yapılan ölçümler kontrol edilebilir. Noktalar arasındaki
yükseklik farklarının ölçülmesinde en çok kullanılan yöntemdir.

RSB
G2
Dh3
RS A G1 Dh2 Dhi
G3
SA Dh1 DH

Kapalı Nivelman: Bir noktadan nivelmana başlanır ve bir halka oluşturularak aynı noktaya
bağlanılır.
 YÜKSEKLİK ÖLÇMELERİ
Geometrik Nivelman
Dayalı Nivelman Hesabı

Şekilde verilen ölçülere göre P1, P2, P3 ve P4 noktalarının yüksekliklerini hesaplayınız.

 YÜKSEKLİK ÖLÇMELERİ
Geometrik Nivelman
Dayalı Nivelman Hesabı
 Yüzey Nivelmanı
İnşaat işleri, arazi tesviyesi, spor alanları
gibi projelerin uygulanmasında, özellikle
kazılacak ve doldurulacak toprak
miktarlarının hesaplanması için arazinin
eş yükseklik eğrili planına ihtiyaç duyulur.

Arazinin topografik yapısı çok engebeli

değilse KARELER AĞI YÖNTEMİ ile yüzey
nivelmanı yapılarak arazinin plankotesi
belirlenebilir.
 Kareler Ağı Yöntemiyle Yüzey Nivelmanı
 Yüzey nivelmanı yapılacak arazide bir ölçü doğrusu belirlenir.
 Ölçü doğrusu üzerinde belirli aralıklarla, takeometre, nivo ya da prizmalarla
dikler çıkılır.
 Aynı işlem bu dikler üzerinde tekrarlanarak arazi karelere bölünür.
 Kareler ağı yönteminde karelerin kenar uzunluğu, arazinin topografik yapısı
Prizma
ve ihtiyaca göre 5–30 m arasında seçilebilir.
Kareler Ağı Yöntemiyle Yüzey Nivelmanı
 Kareler Ağı Yöntemiyle Yüzey Nivelmanı

Yüzey nivelmanı yapılacak arazide bir ölçü doğrusu belirlenir ve bu doğru

üzerinde belirli aralıklarla, takeometre, nivo ya da prizmalarla dikler çıkılır.
Sonra aynı işlem bu dikler üzerinde tekrarlanarak arazi karelere bölünür.
Kareler ağı yönteminde karelerin kenar uzunluğu, arazinin topografik yapısı ve
ihtiyaca göre 5–30 m arasında seçilebilir. Kare köşelerine ve kare kenarlarının
arazi detaylarını kestiği noktalara kot verilir. Parselin çizimi için, kare
uzantılarının arazi sınırını kestiği noktaya olan mesafelerden gerekli olanları
çelik şerit ile ölçülür. Arazinin yakınındaki yüksekliği bilinen bir noktaya dayalı
olarak nivelman yapılır. Plan çiziminde karelerin kesim noktasına, ölçülen
yükseklik değerleri yazılır. Yükseklik değerlerinin metre ve alt birimlerini ayıran
“.” işareti, aynı zamanda karelerin kesim noktası olacaktır.
Nokta Mira Okumaları Gözlem Düzlemi Yükseklik [g]= 4.800 [i]=
No Geri Orta İleri Yüksekliği H 7.396
P1 1.415+2 74.320 72.903 m [g]-[i]=-2.596 m
1 1.618 72.702 HP2-HP1 = -2.590
2 1.871 72.449 Hata = [g]-[i]-{HP2-HP1}
. =-2.596-(-2.590)= - 0.006 m
17 1.968 72.352 Hata miktarı= - 6 mm
18 2.045 72.275
Düzeltme Miktarı= +6 mm
19 2.375 71.945
20 1.671+2 2.789 73.204 71.531
21 1.813 71.391
22 1.941 71.263
.
29 1.365 71.839
30 1.444 71.760
31 1.615 71.589
32 1.743 71.461
33 1.861 71.343
34 1.714+2 1.957 72.963 71.247
P2 2.650 70.313
 Kesit Nivelmanı

Yol, kanal, yüksek gerilim hattı vb. tesislerin yapımında arazinin

boyuna ve enine kesitleri çıkarılır. Boy kesitler güzergâh
yönünde, en kesitler de bu yöne dik doğrultuda çıkarılırlar. İşin
amacına ve arazinin topografik yapısına göre, boy kesit için
okumalar 20, 50 ya da 100 m de bir ve ayrıca eğimin değiştiği
noktalarda yapılır. En kesitlerde ise eksen üzerinde, yolun sol ve
sağ bitim noktalarında ve ayrıca eğimin değiştiği noktalarda
okumalar yapılır. Uzaklıklar, çelik şerit metre ile ölçülürler.
 Boykesit

Boy kesit nivelman krokisi

 Nokta Uzaklık Mira Okumaları Gözlem Yükseklik Açıklama
Geri Orta İleri Düzlemi H
Kotu
P6 33 - 1.806+2 124.808 m 123.000 m
A 41 - 35 3.125+2 2.594 125.341 122.214
1+440 - 40 3.186+2 1.335 127.194 124.006
1+460 1.487 125.707
1+480 1.306+2 0.696 127.806 126.498
1+500 2.545 125.261
1+513.25 2.740 125.066
1+520 1.445+2 0.637 128.616 127.169
1+540 0.791 127.825
1+560 34 - 2.865+2 1.979 129.504 126.637
B 40 - 34 3.203+2 0.722 131.987 128.782
P19 - 43 1.473 130.514 m
16.936 9436 7.514
9.436 7.500
7.500 Düzeltme miktarı : -0.014 m = -14 mm
Boykesit
 yükseklik farkı Δh
Δh Eğim  m  tan α  
α yatay uzunluk s
s

Önek :
s AB  120.00 m 

H A  124.90 m  m AB  ?
H B  127.50 m 
H B  H A 127.50  124.90 2.60
m AB  tan α     0.0216667  %2.2
s AB 120.00 120.00
Aliyman şeklindeki kırmızı çizginin ilk (1+440 m) ve son (1+560)
noktalarının yükseklikleri boy kesitten alınır. Yatay uzunlukla
kırmızı çizginin eğiminin çarpımı ile iki nokta arasındaki yükseklik
farkı hesaplanır. İlk noktaya göre hesaplanan yükseklik farkları,
ilk nokta yüksekliğine eklenerek ara noktalardaki kırmızı kotlar
elde edilir.

Δhi  m  s i
Δh1  0.0217  20  0.433 m
H1  460  H1  440  Δh1  124.90  0.43  125.33 m
Δh2  0.0217  40  0.867 m
H1  480  H1  440  Δh2  124.90  0.87  125.77 m
 En Kesit
En kesitler genellikle hacim hesapları için kullanılır. En kesit için
yapılan yükseklik ve uzunluk ölçümleri genelikle bir kroki üzerine
yazılır. Eğer nivonun bir kez kurulmasıyla tüm kesit noktaları
ölçülemez ve alet ikinci bir kez daha kurulmuşsa, kroki buna
göre düzenlenir. En kesitlerde yatay ve düşey ölçekler aynı ve
genellikle de 1/100 ya da 1/200 alınır.

En kesit nivelman krokisi

En Kesit Nivelmanı Ölçüm ve Hesap Çizelgesi
Eksenden Mira Okumaları Gözlem Düzlemi Yükseklik
Uzaklık Geri Orta İleri Yüksekliği H Açıklama
10.00 3.242 124.408
8.64 2.853 124.797 Sol
5.26 2.945 124.705
0.00 1.152 127.650 126.498
3.36 2.594 1.075 129.169 126.575
5.85 1.872 127.297 Sağ
10.00 1.385 127.784
En kesitler, tip en kesite uygun olarak ölçü değerlerine göre çizilir. Aşağıdaki
şekilde bir tip en kesit örneği görülmektedir.
 En Kesit

s
Şev eğimi   cot 
dh
Yarmada şev eğimi, zeminin cinsine göre değişik değerler alır. Dolguda şev
eğimi, dolgunun h yüksekliğine göre değişir. Karayollarının kabul ettiği değerler:
h  1.5 m için 4/1 3.0  h  5.0 m için 2/1
1.5  h  3.0 m için 3/1 h  5.0 m için 3/2
Cross Yöntemine Göre Kesitlerle Alan Hesabı
(Koordinatlara göre alan hesabı)

1. Dolgu enkesiti
2. Yarma enkesiti
3. Karışık enkesit (dolgu+yarma)
Her hangi bir noktadan başlanarak saat ibresinin ters yönünde
sırayla tüm koordinat değerleri yazıldıktan sonra, ilk noktanın
koordinatları tekrar yazılır. + yönündeki okların çarpımlarının
toplamından – yöndeki okların çarpımlarının toplamı çıkartılır.
Kesitlerle Hacim Hesabı

Kesitlerin Her İkisi de Dolgu ya da Her İkiside Yarma olma durumu

Yukarıda alanları hesaplanan kesitlerin ikisi de dolgudur ve aralarındaki uzaklık

s=20 m olsun. Bu iki kesit arasındaki hacim (dolgu miktarı),

F  FII 21.72435  20.3073

V  I s   20.00  21.015825  20.00  420.3165 m 3
2 2

Alanlar ortalamasına göre HACİM HESABI

 Kesitlerin Biri Dolgu Diğeri Yarma

Kesitin biri dolgu diğeri yarma ise, dolgudan yarmaya geçilen

nokta bulunarak; dolgu ve yarma hacimleri ayrı ayrı hesaplanır.
ÖRNEK: Aşağıdaki iki enkesit arasındaki uzaklık s=20 m olduğuna göre iki
kesit arasındaki kazı ve dolgu miktarını hesaplayınız?
Kesitlerin Biri Dolgu ya da Yarma Diğeri Karışık
 YÜKSEKLİK ÖLÇMELERİ
Trigonometrik Nivelman

DY.cot z
Z SE t
SY

B
i

HB= HA + SY . cot z + i − t
A
 UZUNLUK VE DOĞRULTU ÖLÇMELERİ
Silsile Yöntemi ile Düşey Açı Ölçümü
(Hatırlatma)
 YÜKSEKLİK ÖLÇMELERİ
Trigonometrik Nivelman

ΔH AB  H B  H A  geri  ileri  ( A  h A )  ( B  h B )
H B  H A   A  s A  cotZ A   B  s B  cotZ B
H B  H A  s B  cotZ B  s A  cotZ A   A   B
 YÜKSEKLİK ÖLÇMELERİ
Trigonometrik Nivelman

HT=HA+i+S.cot Z1
HT’=HA+i+S.cot Z2
-
h=HT-HT’=S (cot Z1-cotZ2)
YÜKSEKLİK ÖLÇMELERİ
YÜKSEKLİK ÖLÇMELERİ
 8.BÖLÜM
ALAN VE HACİM HESAPLARI
 Yıldız Teknik Üniversitesi
İnşaat Fakültesi
Harita Mühendisliği Bölümü

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 DERSİN AMACI
Ders Adı Kodu Yerel ECTS Ders Uygulama Laboratuvar
Kredi (saat/hafta) (saat/hafta) (saat/hafta)

Topografya HRT3350 3 4 3 0 0

Bu dersin amacı, temel ölçme teknikleri ve büyük ölçekli

Dersin Amacı harita üretiminde kullanılan matematiksel tanımların
verilmesidir.

Doç.Dr. Taylan ÖCALAN

https://avesis.yildiz.edu.tr/tocalan/

[email protected]
 6. BÖLÜM
KOORDİNAT HESAPLARI
 KOORDİNAT HESAPLARI
Poligon
• Bir bölgenin harita veya planının yapılabilmesi için, yeryüzünde konumu sabit ve koordinatları bilinen
noktala ihtiyaç vardır.
• Nirengi noktaları arasında, harita ve planların yapımına veya projelerin aplikasyonuna olanak sağlayacak
şekilde tesis edilen, kenarları ve açıları ölçülerek koordinatları hesaplanan noktalara, poligon noktası adı
verilir.

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 KOORDİNAT HESAPLARI
Poligon
• İki poligon noktasını birleştiren doğruya poligon kenarı;
• poligon kenarları arasında kalan açılara da poligon açısı (kırılma açısı) adı verilir.
• Birbirlerini izleyen ve koordinatları birlikte hesaplanan noktaların oluşturduğu gruba da poligon geçkisi
(poligon dizisi, poligon güzergâhı) denir.

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 KOORDİNAT HESAPLARI
Poligon
• Poligon geçkilerinin tümüne birden poligon ağı (poligon şebekesi) denir.

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 KOORDİNAT HESAPLARI
Poligon
• Poligon ağını ölçekli olarak gösteren şekle de poligon kanavası denir.

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 KOORDİNAT HESAPLARI
Poligon Geçkilerinin Sınıflandırılması

AÇIK POLİGON

DAYALI POLİGON

KAPALI POLİGON

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 KOORDİNAT HESAPLARI
Açık Poligon Geçkisi
• Açık poligon geçkileri, koordinatları bilinen bir nirengi veya poligon noktasından başlayan, fakat
koordinatları bilinen bir nirengi veya poligon noktasına bağlanmayan geçkilerdir.
• Koordinatları bilinen bir noktaya bağlanmadığı için ölçü ve hesap kontrolü yoktur.
• Zorunlu kalınmadıkça açık poligon geçkisi oluşturulmaz.
• Açık poligon geçkisi, çıkmaz sokak, avlu gibi çıkışı olmayan yerlerde kullanılır.

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 KOORDİNAT HESAPLARI
Açık Poligon Geçkisi

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 KOORDİNAT HESAPLARI
Açık Poligon Hesabı

Açıklık Açılarının Hesaplanması

ÜÇÜNCÜ TEMEL
ÖDEV

• K < 200g ; K+ 200g ; tBC = t AB + βB + 200g

• 200g < K < 600g ; K - 200g ; tBC = t AB + βB - 200g
• K > 600g ; K - 600g ; tBC = t AB + βB - 600g

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 KOORDİNAT HESAPLARI
Açık Poligon Hesabı
Y ve X Değerlerinin Hesaplanması

Y
Sin   Y  S  Sin
S
X
Cos   X  S  Cos
S

YB  YA  Y  YA  S  Sin BİRİNCİ TEMEL

X B  X A  X  X A  S  Cos ÖDEV

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 KOORDİNAT HESAPLARI
Açık Poligon Hesabı
ÖRNEK - 1

Bilinenler : İstenenler:
YB = 1000.00 m P1(X,Y) = ?
XB = 1000.00 m P2(X,Y) = ?
(AB) = 175g.1680 P3(X,Y) = ?

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 KOORDİNAT HESAPLARI
Açık Poligon Hesabı
ÖRNEK - 1

Bilinenler : İstenenler:
YB = 1000.00 m P1(X,Y) = ?
XB = 1000.00 m P2(X,Y) = ?
(AB) = 175g.1680 P3(X,Y) = ?

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 KOORDİNAT HESAPLARI
Dayalı Poligon Geçkisi

• Dayalı poligon geçkileri, koordinatları bilinen bir nirengi veya poligon noktasından başlayıp, yine
koordinatları bilinen başka bir nirengi veya poligon noktasına bağlanan geçkilerdir.
• Bu tür geçkilerde, ölçülerin ve hesabın kontrolü mümkün olduğundan en çok tesis edilen poligon geçki
türüdür.

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 KOORDİNAT HESAPLARI
Dayalı Poligon Geçkisi

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 KOORDİNAT HESAPLARI
Dayalı Poligon Hesabı

İlk olarak poligon geçkisinin başında bulunan (N1N2) açıklık açısı ile poligon
geçkisinin sonunda bulunan (N3N4) açıklık açısı hesaplanır.

YB  YA Y Y Y Y
tan( AB)   ( AB)  arctan B A  arctan  atn
XB  XA XB  XA X X

İKİNCİ TEMEL ÖDEV

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 KOORDİNAT HESAPLARI
Dayalı Poligon Hesabı

Ölçülerden açıklık açısının hesaplanması

( N 3 N 4)  ( N1N 2)    n.200 grad

Açı Kapanma Hatası

f   (( N1N 2)    n.200 grad )  ( N 3 N 4)

Açı kapanma hata sınırı

n -> kırılma açılarının sayısı.

Hesaplanan açı kapanma hatası(fB) < hata sınırı (FB) ise,

Kırılma açıları düzeltildikten sonra hesaplamalara devam edilebilir.

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 KOORDİNAT HESAPLARI
Dayalı Poligon Hesabı

Açıklık Açılarının Hesaplanması

ÜÇÜNCÜ TEMEL
ÖDEV
• K < 200g ; K+ 200g ; tBC = t AB + βB + 200g
• 200g < K < 600g ; K - 200g ; tBC = t AB + βB - 200g
• K > 600g ; K - 600g ; tBC = t AB + βB - 600g

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 KOORDİNAT HESAPLARI
Dayalı Poligon Hesabı
Y ve X Değerlerinin Hesaplanması

Y
Sin   Y  S  Sin
S
X
Cos   X  S  Cos
S

YB  YA  Y  YA  S  Sin BİRİNCİ TEMEL

X B  X A  X  X A  S  Cos ÖDEV

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 KOORDİNAT HESAPLARI
Dayalı Poligon Hesabı
ÖRNEK - 2

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 Dayalı Poligon Hesabı

KOORDİNAT HESAPLARI
TOPOGRAFYA (HRT3350)
 7. BÖLÜM
YÜKSEKLİK ÖLÇMELERİ
 Yıldız Teknik Üniversitesi
İnşaat Fakültesi
Harita Mühendisliği Bölümü

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 DERSİN AMACI
Ders Adı Kodu Yerel ECTS Ders Uygulama Laboratuvar
Kredi (saat/hafta) (saat/hafta) (saat/hafta)

Topografya HRT3350 3 4 3 0 0

Bu dersin amacı, temel ölçme teknikleri ve büyük ölçekli

Dersin Amacı harita üretiminde kullanılan matematiksel tanımların
verilmesidir.

Doç.Dr. Taylan ÖCALAN

https://avesis.yildiz.edu.tr/tocalan/

[email protected]
 5. BÖLÜM
KOORDİNAT SİSTEMLERİ VE JEODEZİK
TEMEL ÖDEVLER
 ÖDEVLER
KOORDİNAT SİSTEMLERİ VE JEODEZİK TEMEL
Coğrafi Koordinat Sistemi
• Yeryüzü üzerindeki bir noktanın konumunun enlem ve boylam büyüklükleri ile tanımlandığı
koordinat sistemidir.
• Yerin merkezi başlangıç noktası olarak alınır. Yerküre 180 adet paralel ve 360 adet meridyen ile
ifade edilir.
• Londra Greenwich’den geçtiği varsayılan meridyen 0º başlangıç meridyeni olarak tanımlanır ve
doğusundakiler doğu meridyenleri, batısındakiler batı meridyeni olarak adlandırılır.
• Ekvatorun kuzeyindeki paraleller kuzey paralelleri, güneyindekiler ise güney paraleli olarak
adlandırılır.

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 ÖDEVLER
KOORDİNAT SİSTEMLERİ VE JEODEZİK TEMEL
Coğrafi Koordinat Sistemi

B.Ü. KRDAE Jeodezi Anabilim Dalı

Bir noktadan geçen paralel dairesinin ekvatora olan açısal uzaklığına enlem, bir noktadan geçen
meridyenin başlangıç meridyen düzlemi ile arasındaki açıya boylam denir.

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 ÖDEVLER
KOORDİNAT SİSTEMLERİ VE JEODEZİK TEMEL
Projeksiyon Koordinat Sistemi
Yeryüzünün tamamı ya da bir bölümü harita üzerine aktarılırken projeksiyon sistemleri kullanılır.
Projeksiyon fiziksel yeryüzünün geometrik bir yüzey üzerine izdüşürülmesi olarak tanımlanabilir.

Projeksiyon koordinat sistemi 2 boyutlu düzlemin yüzeyidir ve Coğrafi Koordinat Sisteminin projeksiyon
yöntemlerinden birinin kullanılması ile yapılan dönüşüm işleminin sonucudur.

TOPOGRAFYA (HRT3350)
B.Ü. KRDAE Jeodezi Anabilim Dalı
 ÖDEVLER
KOORDİNAT SİSTEMLERİ VE JEODEZİK TEMEL
Jeodezik Dik Koordinat Sistemi

• X ve Y koordinat eksenleri, matematik ve trigonometrideki dik koordinat sisteminden farklı olup, X ve Y

eksenleri yer değiştirmiştir.
• Trigonometrik dairede açı, yatay eksenden başlatılır ve saat ibresinin hareketinin ters yönünde büyür.
• Jeodezik açı ölçme aletlerinde, açı bölüm dairesindeki açı değerleri, saat ibresi yönünde arttığı için jeodezik
dairede açılar düşey eksenden başlatılmış ve saat ibresi hareketi yönünde artmıştır.

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 ÖDEVLER
KOORDİNAT SİSTEMLERİ VE JEODEZİK TEMEL
Jeodezik Dik Koordinat Sistemi

Trigonometrik Daire Jeodezik Daire

Her iki sistemde de açıların başlangıcı, X ekseni olmakta ve Y eksenine doğru açılar
büyümektedir. Aynı şekilde bölge numaraları da X ekseninden Y eksenine doğru
artmaktadır.

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 ÖDEVLER
KOORDİNAT SİSTEMLERİ VE JEODEZİK TEMEL
Açıklık Açısı

• Dik koordinat sisteminde herhangi bir

doğrunun +X ekseninden başlayarak saat
ibresinin hareketi yönünde oluşturduğu açı,
o doğrunun açıklık (semt) açısı olarak
adlandırılır.
• AB gibi bir doğrunun A ucundaki açıklık açısı
(AB) şeklinde, B ucundaki açıklık açısı da (BA)
şeklinde gösterilir.
• Bir doğrunun bir ucundaki açıklık açısı, diğer
ucundaki açıklık açısından 200g farklıdır (az
veya çok olabilir).
• Genel olarak herhangi bir açıklık açısından
söz edildiğinde bu açı  ile gösterilir.

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 ÖDEVLER
KOORDİNAT SİSTEMLERİ VE JEODEZİK TEMEL
Jeodezik Temel Ödevler
BİRİNCİ TEMEL ÖDEV

Bilinen A noktasının koordinatları (YA, XA veya A(Y,X) biçiminde

gösterilir.) ile, bu noktadan diğer B noktasına olan (AB) açıklık açısı
ile AB uzunluğu veriliyor. B noktasının koordinatları isteniyor.

Y
Sin 
S
 Y  S  Sin YB  YA  Y  YA  S  Sin
Cos 
X
 X  S  Cos X B  X A  X  X A  S  Cos
S

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 ÖDEVLER
KOORDİNAT SİSTEMLERİ VE JEODEZİK TEMEL
Jeodezik Temel Ödevler
BİRİNCİ TEMEL ÖDEV – ÖRNEK-1

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 ÖDEVLER
KOORDİNAT SİSTEMLERİ VE JEODEZİK TEMEL
Jeodezik Temel Ödevler
İKİNCİ TEMEL ÖDEV

İki noktanın (A ve B) koordinatları veriliyor. Bu iki noktayı birleştiren

doğrunun (AB) =  açıklık açısı ile, bu iki nokta arasındaki AB = S
uzunluğu isteniyor.

YB  YA YB  YA Y Y
tan( AB)   ( AB)  arctan  arctan  atn
XB  XA XB  XA X X
AB  S  Y 2  X 2

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 ÖDEVLER
KOORDİNAT SİSTEMLERİ VE JEODEZİK TEMEL
Jeodezik Temel Ödevler
İKİNCİ TEMEL ÖDEV
(AB) açıklık açısının kaçıncı bölgede olduğu Y ve X ifadelerinin işaretlerine bağlı olarak
belirlenir.

Y formülüne göre hesap makinesinin verdiği değeri  ile gösterirsek, (AB)

(AB) =atn
X açıklık açısının kaçıncı bölgede olduğu şu şekilde belirlenir:

Y 
 ise,  pozitif çıkar ve açıklık açısı I. bölgededir. Bu durumda (AB) =  olur.
X 
Y 
 ise,  negatif çıkar ve açıklık açısı II. bölgededir. Bu durumda (AB) =  + 200g olur.
X 

Y 
 ise,  pozitif çıkar ve açıklık açısı III. bölgededir. Bu durumda (AB) =  + 200g olur.
X 

Y 
 ise,  negatif çıkar ve açıklık açısı IV. bölgededir. Bu durumda (AB) =  + 400g olur.
X 

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 ÖDEVLER
KOORDİNAT SİSTEMLERİ VE JEODEZİK TEMEL
Jeodezik Temel Ödevler
İKİNCİ TEMEL ÖDEV

Y 

X 
ise,  pozitif çıkar ve açıklık açısı I. bölgededir. Bu durumda (AB) =  olur.

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 ÖDEVLER
KOORDİNAT SİSTEMLERİ VE JEODEZİK TEMEL
Jeodezik Temel Ödevler
İKİNCİ TEMEL ÖDEV

Y 

X 
ise,  negatif çıkar ve açıklık açısı II. bölgededir. Bu durumda (AB) =  + 200g olur.

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 ÖDEVLER
KOORDİNAT SİSTEMLERİ VE JEODEZİK TEMEL
Jeodezik Temel Ödevler
İKİNCİ TEMEL ÖDEV

Y 

X 
ise,  pozitif çıkar ve açıklık açısı III. bölgededir. Bu durumda (AB) =  + 200g olur.

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 ÖDEVLER
KOORDİNAT SİSTEMLERİ VE JEODEZİK TEMEL
Jeodezik Temel Ödevler
İKİNCİ TEMEL ÖDEV

Y 

X 
ise,  negatif çıkar ve açıklık açısı IV. bölgededir. Bu durumda (AB) =  + 400g olur.

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 ÖDEVLER
KOORDİNAT SİSTEMLERİ VE JEODEZİK TEMEL
Jeodezik Temel Ödevler
İKİNCİ TEMEL ÖDEV – ÖRNEK-2

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 ÖDEVLER
KOORDİNAT SİSTEMLERİ VE JEODEZİK TEMEL
Jeodezik Temel Ödevler
İKİNCİ TEMEL ÖDEV – ÖRNEK-3

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 ÖDEVLER
KOORDİNAT SİSTEMLERİ VE JEODEZİK TEMEL
Jeodezik Temel Ödevler
İKİNCİ TEMEL ÖDEV – ÖRNEK-4

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 ÖDEVLER
KOORDİNAT SİSTEMLERİ VE JEODEZİK TEMEL
Jeodezik Temel Ödevler
İKİNCİ TEMEL ÖDEV – ÖRNEK-5

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 ÖDEVLER
KOORDİNAT SİSTEMLERİ VE JEODEZİK TEMEL
Jeodezik Temel Ödevler
ÜÇÜNCÜ TEMEL ÖDEV

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 ÖDEVLER
KOORDİNAT SİSTEMLERİ VE JEODEZİK TEMEL
Jeodezik Temel Ödevler
ÜÇÜNCÜ TEMEL ÖDEV

• [(AB) + ] < 200g ise [(AB) + ] değerine 200g eklenir.

• 200g < [(AB) + ] < 600g ise [(AB) + ] değerinden 200g çıkartılır.

• [(AB) + ] > 600g ise [(AB) + ] değerinden 600g çıkartılır.

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 ÖDEVLER
KOORDİNAT SİSTEMLERİ VE JEODEZİK TEMEL
Jeodezik Temel Ödevler
ÜÇÜNCÜ TEMEL ÖDEV – ÖRNEK - 6

(BC) = (AB) +   200g = 150g +125g  200g = 275g - 200g = 75g

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 ÖDEVLER
KOORDİNAT SİSTEMLERİ VE JEODEZİK TEMEL
Jeodezik Temel Ödevler
ÜÇÜNCÜ TEMEL ÖDEV – ÖRNEK - 7

(BC) = (AB) +   200g = 80g + 60g  200g = 140g + 200g = 340g

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 ÖDEVLER
KOORDİNAT SİSTEMLERİ VE JEODEZİK TEMEL
Jeodezik Temel Ödevler
DÖRDÜNCÜ TEMEL ÖDEV

  ( BC )  ( BA)
YC  YB
( BC )  atn
XC  X B
YA  YB
( BA)  atn
XA  XB

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 ÖDEVLER
KOORDİNAT SİSTEMLERİ VE JEODEZİK TEMEL
Jeodezik Temel Ödevler
DÖRDÜNCÜ TEMEL ÖDEV

  400 g  [( BA)  ( BC )]
YC  YB
( BC )  atn
XC  X B
YA  YB
( BA)  atn
XA  XB

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 ÖDEVLER
KOORDİNAT SİSTEMLERİ VE JEODEZİK TEMEL
Jeodezik Temel Ödevler
DÖRDÜNCÜ TEMEL ÖDEV – ÖRNEK -8

YC  YB 755  650 105

( BC )  atn  atn  atn  64 g .7117
XC  X B 465  530  65
( BC )  64 g .7117  200 g  135 g .2883
Y Y 585  650  65
( BA)  atn A B  atn  atn  33 g .9769
  400 g  [( BA)  ( BC )] XA  XB 640  530 110
( BA)  33 g .9769  400 g  366 g .0231
YC  YB
( BC )  atn
XC  X B
  400 g  [366.0231  135.2883]
YA  YB
( BA)  atn   169 g .2652
XA  XB

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 6. BÖLÜM
KOORDİNAT HESAPLARI
 Yıldız Teknik Üniversitesi
İnşaat Fakültesi
Harita Mühendisliği Bölümü

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 DERSİN AMACI
Ders Adı Kodu Yerel ECTS Ders Uygulama Laboratuvar
Kredi (saat/hafta) (saat/hafta) (saat/hafta)

Topografya HRT3350 3 4 3 0 0

Bu dersin amacı, temel ölçme teknikleri ve büyük ölçekli

Dersin Amacı harita üretiminde kullanılan matematiksel tanımların
verilmesidir.

Doç.Dr. Taylan ÖCALAN

https://avesis.yildiz.edu.tr/tocalan/

[email protected]
 4. BÖLÜM
UZUNLUK VE DOĞRULTU ÖLÇMELERİ
 UZUNLUK VE DOĞRULTU ÖLÇMELERİ
Uzunluk Ölçmeleri
Bir cismin boyunu ifade eden büyüklüktür. Bu büyüklük en, boy veya yükseklik yönlerinde olabilir.

Fizikte ise uzunluk, mesafe ile eşdeğer anlamda kullanılır. Mesafe, iki nokta arasındaki uzaklıktır. Cisimlerin
ne kadar uzaklıkta olduğunu sayısal olarak ifade eder.

Çelik Şerit Metre

Jalon Sehpası

Jalon
Çekül
 UZUNLUK VE DOĞRULTU ÖLÇMELERİ
Çelik Şerit Metre ile Uzunluk Ölçümü

Çekülleme
 UZUNLUK VE DOĞRULTU ÖLÇMELERİ
Çelik Şerit Metre ile Uzunluk Ölçümü

Çekül ile ölçüm

 UZUNLUK VE DOĞRULTU ÖLÇMELERİ
Çelik Şerit Metre ile Uzunluk Ölçümü

• Ölçme işlemi sırasında çelik şerit yatay olarak tutulmalıdır. Bunu sağlamak için de çelik şerit omuz
hizasından daha yukarıya kaldırılmamalıdır. Bunu için de çok eğimli arazilerde gerekirse çelik şerit boyu, 15
m, 10 m, 5 m gibi uygun bir uzunluğa ayarlanarak ölçümler yapılmalıdır.
• Ölçmeler, doğrultu üzerinde yapılmalıdır.
• Çelik şerit, yapımı sırasında belirli bir sıcaklıkta, belirli bir kuvvetle gerilerek bölümlendirilir. Bu nedenle
ölçme yapılırken, bölümlendirme sırasında uygulanan (genellikle 10 kg) kuvvetle çekilmelidir.
• Uzunluklar, gidiş – dönüş ölçülmelidir. Çok eğimli arazilerde iki ölçümde yukarıdan aşağıya doğru
yapılmalıdır.
 UZUNLUK VE DOĞRULTU ÖLÇMELERİ
Hata Kaynakları
Ortamdan Kaynaklanan Hatalar
Rüzgâr, sıcaklık, rutubet, hava
katmanlarındaki kırılma, yerçekimi,
manyetik alan vb değişik doğa olaylarından
kaynaklanan hatalardır.

Örneğin, çelik şerit metrenin boyunun hava

sıcaklığı ile değişimi gibi.

Çelik Şerit Metre İle Uzunluk Ölçümde Hatalar

0
kC  l(t  20 C)
UZUNLUK VE DOĞRULTU ÖLÇMELERİ
Elektronik Uzunluk Ölçümü
UZUNLUK VE DOĞRULTU ÖLÇMELERİ
Elektronik Uzunluk Ölçümü
 UZUNLUK VE DOĞRULTU ÖLÇMELERİ
Elektronik Uzunluk Ölçümü
Impuls Yöntemi
c t
D 
2
c0
c 
n
 UZUNLUK VE DOĞRULTU ÖLÇMELERİ
Elektronik Uzunluk Ölçümü
Faz Farkı Yöntemi
 UZUNLUK VE DOĞRULTU ÖLÇMELERİ
Doğrultu ve Açı Kavramları

𝑟1

𝑟2

Yatay açı iki doğrultu arasındaki fark olarak tanımlanır.

𝛼 = 𝑟2 − 𝑟1

𝑍1 , 𝑍2 → 𝐷üş𝑒𝑦 𝑎ç𝚤, 𝑍𝑒𝑛𝑖𝑡 𝐴ç𝚤𝑠𝚤

 UZUNLUK VE DOĞRULTU ÖLÇMELERİ
Açı Ölçümü
Silsile Yöntemi ile Açı Ölçümü

• Teodolit, ölçüm yapılacak noktaya (P) kurulur ve dürbünün birinci

durumunda en iyi görülebilen noktaya (P1) yöneltilerek doğrultu
değeri okunur.
• Sonra, saat ibresinin hareketi yönünde tüm noktalara (P2, P3, P4)
bakılarak doğrultular okunur.
• Kontrol için ilk noktaya tekrar bakılır ve okunan değer parantez içinde
yazılır. İki okuma değeri arasındaki fark 10cc' yi geçemez.
• Dürbün ikinci duruma getirilir ve ilk noktadan (P1) başlamak üzere
saat ibresinin ters yönünde tüm noktalara bakılarak doğrultular
okunur.
• Kontrol için ilk noktaya yine bakılır. İki okuma arasındaki farkın, 10cc
den küçük olması gerekir.
• Bu şekilde bir silsile açı ölçümü tamamlanmış olur.
 UZUNLUK VE DOĞRULTU ÖLÇMELERİ
Silsile Yöntemi ile Yatay Açı Ölçümü
 UZUNLUK VE DOĞRULTU ÖLÇMELERİ
Silsile Yöntemi ile Yatay Açı Ölçümü

m
vv 
17.34

17.34
 2 cc.94 Bir doğrultunun bir silsiledeki
(n  1)(s  1) (2  1)(3  1) 2 ortalama hatası

m 2.94 Bir doğrultunun kesin n: Silsile sayısı

M    2 cc.08
n 2 değerinin ortalama hatası s: Doğrultu sayısı
 UZUNLUK VE DOĞRULTU ÖLÇMELERİ
Silsile Yöntemi ile Düşey Açı Ölçümü
 UZUNLUK VE DOĞRULTU ÖLÇMELERİ
Silsile Yöntemi ile Düşey Açı Ölçümü

n: Silsile sayısı
s: Doğrultu sayısı
 5. BÖLÜM
JEODEZİK TEMEL ÖDEVLER
 Yıldız Teknik Üniversitesi
İnşaat Fakültesi
Harita Mühendisliği Bölümü

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 DERSİN AMACI
Ders Adı Kodu Yerel ECTS Ders Uygulama Laboratuvar
Kredi (saat/hafta) (saat/hafta) (saat/hafta)

Topografya HRT3350 3 4 3 0 0

Bu dersin amacı, temel ölçme teknikleri ve büyük ölçekli

Dersin Amacı harita üretiminde kullanılan matematiksel tanımların
verilmesidir.

Doç.Dr. Taylan ÖCALAN

https://avesis.yildiz.edu.tr/tocalan/

[email protected]
TOPOGRAFYA (HRT3350) 2018-2019 EĞİTİM-ÖĞRETİM YILI Doç.Dr. Taylan ÖCALAN
 3. BÖLÜM
JEODEZİK AĞ KAVRAMI VE ÖLÇME
ALET VE SİSTEMLERİ
 SİSTEMLERİ
JEODEZİK AĞ KAVRAMI VE ÖLÇME ALET VE
Jeodezik Kontrol Noktaları
Jeodezik kontrol noktaları, yerküre üzerinde, yatay koordinatları ve yükseklikleri jeodezik
ölçme yöntemleri ile belirlenmiş, 3 boyutlu konumu bilinen noktalardır.

Jeodezik kontrol noktalarının yatay konumları (x, y koordinatları) yersel ölçme yöntemleri ile
ya da GPS ölçme yöntemleri ile belirlenebilir.

Noktaların düşey konumları (yükseklikleri) nivelman ölçmeleri ile belirlenebilir.

 SİSTEMLERİ
JEODEZİK AĞ KAVRAMI VE ÖLÇME ALET VE
A DERECE NOKTA IGS Noktaları

B DERECE NOKTA TUTGA Noktaları

Yatay Konumlandırma
C DERECE NOKTA

C1 DERECE C2 DERECE C3 DERECE C4 DERECE

NİRENGİ POLİGON
JEODEZİK AĞ KAVRAMI VE ÖLÇME ALET VE
SİSTEMLERİ
Türkiye Ulusal Temel GPS Ağı
JEODEZİK AĞ KAVRAMI VE ÖLÇME ALET VE
SİSTEMLERİ
Pilye
 SİSTEMLERİ
JEODEZİK AĞ KAVRAMI VE ÖLÇME ALET VE
Pilye

(Büyük Ölçekli Harita ve Harita Bilgileri Üretim Yönetmeliği , 2005)

 SİSTEMLERİ
JEODEZİK AĞ KAVRAMI VE ÖLÇME ALET VE
Pilye

(Büyük Ölçekli Harita ve Harita Bilgileri Üretim Yönetmeliği , 2005)

 SİSTEMLERİ
JEODEZİK AĞ KAVRAMI VE ÖLÇME ALET VE
Poligon Noktası

(Büyük Ölçekli Harita ve Harita Bilgileri Üretim Yönetmeliği , 2005)

 SİSTEMLERİ
JEODEZİK AĞ KAVRAMI VE ÖLÇME ALET VE
TÜRKİYE DÜŞEY KONTROL AĞLARININ (TUDKA) DERECELENDİRİLMESİ

MADDE-8 SINIFLANDIRMA
c) TUDKA99 ve buna dayalı olarak oluşturulan düşey kontrol ağlarının derecelendirilmesi aşağıda
belirtilmiştir.

1) I. ve II. derece nivelman ağı ve noktaları: Ülke nivelman ağı ve noktaları.

2) III. derece nivelman ağı ve noktaları (ana nivelman ağı): En çok 40 km uzunluğundaki luplarla üst
dereceli ağlara dayalı sıklaştırma ağı ve noktaları.

3) IV. derece nivelman ağı ve noktaları (ara nivelman ağı): En çok 10 km uzunluğundaki luplarla üst
dereceli ağlara dayalı sıklaştırma ağı ve noktaları.

4) V. derece nivelman ağı ve noktaları: Poligon ve tamamlayıcı nivelman ağı ve noktaları.

BÜYÜK ÖLÇEKLİ HARİTA VE HARİTA BİLGİLERİ ÜRETİM YÖNETMELİĞİ, NİSAN 2018

JEODEZİK AĞ KAVRAMI VE ÖLÇME ALET VE
SİSTEMLERİ
TÜRKİYE ULUSAL DÜŞEY KONTROL AĞI (TUDKA)
 SİSTEMLERİ
JEODEZİK AĞ KAVRAMI VE ÖLÇME ALET VE
Nivelman Noktaları

Nivelman duvar noktası Nivelman zemin noktası Yeraltı nivelman noktası

 SİSTEMLERİ
JEODEZİK AĞ KAVRAMI VE ÖLÇME ALET VE
Nivelman Noktaları

(Büyük Ölçekli Harita ve Harita Bilgileri Üretim Yönetmeliği , 2005)

JEODEZİK AĞ KAVRAMI VE ÖLÇME ALET VE
SİSTEMLERİ
(Teodolit)
 SİSTEMLERİ
JEODEZİK AĞ KAVRAMI VE ÖLÇME ALET VE
Teodolit Eksenleri

Düşey (asal) eksen (VV): Aleti etrafında döndürdüğümüz eksendir. Alet kurulduğu zaman
düşey eksen tam düşey olmalıdır.
Yatay (muylu) eksen (KK) : Dürbünü etrafında döndürdüğümüz eksendir. Alet kurulup, düşey
eksen düşey duruma getirildikten sonra, yatay eksenin yatay olması gerekir.
Gözlem ekseni (ZZ): Objektif optik merkezi ile gözlem çizgilerinin kesim noktasından geçen
eksendir.
JEODEZİK AĞ KAVRAMI VE ÖLÇME ALET VE
SİSTEMLERİ
 SİSTEMLERİ
JEODEZİK AĞ KAVRAMI VE ÖLÇME ALET VE
Objektif Netleştirme Vidası Oküler Dürbün Görüş Alanı

Gözlem Ekseni

Netleştirme Merceği Gözlem Çizgileri

JEODEZİK AĞ KAVRAMI VE ÖLÇME ALET VE
SİSTEMLERİ
JEODEZİK AĞ KAVRAMI VE ÖLÇME ALET VE
SİSTEMLERİ
Doğruluk:10 " - 30"
Doğruluk:5 '-10'
 SİSTEMLERİ
JEODEZİK AĞ KAVRAMI VE ÖLÇME ALET VE
Optik mikrometreli çizgili Optik mikrometreli çakıştırmalı
JEODEZİK AĞ KAVRAMI VE ÖLÇME ALET VE
SİSTEMLERİ
(Total Station)
 SİSTEMLERİ
JEODEZİK AĞ KAVRAMI VE ÖLÇME ALET VE
Açı Ölçme Aletleri
Yatay ve düşey açıları ölçmek için kullanılan aletler teodolit olarak adlandırılırlar.

Mekanik Teodolit Elektronik Teodolit Total Station

 SİSTEMLERİ
JEODEZİK AĞ KAVRAMI VE ÖLÇME ALET VE
Antika Nivolar Kompansatörlü Nivolar

Sayısal Nivolar Lazerli Nivolar

JEODEZİK AĞ KAVRAMI VE ÖLÇME ALET VE
SİSTEMLERİ
Barkotlu Mira

Ekran
JEODEZİK AĞ KAVRAMI VE ÖLÇME ALET VE
SİSTEMLERİ
Kesinlik 1.5mm-3.0 mm /30m
JEODEZİK AĞ KAVRAMI VE ÖLÇME ALET VE
SİSTEMLERİ
 4. BÖLÜM
UZUNLUK VE AÇI ÖLÇMELERİ
 Yıldız Teknik Üniversitesi
İnşaat Fakültesi
Harita Mühendisliği Bölümü

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 DERSİN AMACI
Ders Adı Kodu Yerel ECTS Ders Uygulama Laboratuvar
Kredi (saat/hafta) (saat/hafta) (saat/hafta)

Topografya HRT3350 3 4 3 0 0

Bu dersin amacı, temel ölçme teknikleri ve büyük ölçekli

Dersin Amacı harita üretiminde kullanılan matematiksel tanımların
verilmesidir.

Doç.Dr. Taylan ÖCALAN

https://avesis.yildiz.edu.tr/tocalan/

[email protected]
 2. BÖLÜM
ÖLÇÜ BİRİMLERİ, HATA KAVRAMI VE HATA
TÜRLERİ
 ÖLÇÜ BİRİMLERİ, HATA KAVRAMI VE HATA TÜRLERİ
Uzunluk Birimleri
Ölçü Birimi Metrik Birim

1 Kilometre 1000 metre

1 Hektometre 100 metre
1 Dekametre 10 metre
1 Metre 100 santimetre
1 Desimetre 10 santimetre
1 Santimetre 10 milimetre
1 Milimetre 0,001 metre
1 mikrometre - mikron 0,001 milimetre

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 ÖLÇÜ BİRİMLERİ, HATA KAVRAMI VE HATA TÜRLERİ
Alan Ölçü Birimleri

1 ar 100 m2
1 dekar (dönüm) 1000 m2
1 hektar 10000 m2
1 km2 ( 100 hektar) 1000000 m2
1 desimetre kare 0,01m2
1 santimetre kare 0,0001 m2
1 milimetre kare 0,000001 m2

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 ÖLÇÜ BİRİMLERİ, HATA KAVRAMI VE HATA TÜRLERİ
Açı Ölçü Birimleri
1- Derece: Bir çemberin 360'da birine karşılık gelen açı birimidir.

1 derece 10 60 dakika 3600 saniye

1 dakika 1' 1/60 derece 60 saniye

1 saniye 1" 1/3600 derece 1/60 dakika

1° = 60'= 3600" 1' = 60"

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 ÖLÇÜ BİRİMLERİ, HATA KAVRAMI VE HATA TÜRLERİ
Derece, dakika, saniye cinsinden açı

3800 28' 43".6

Dakika ve saniye kısımları 60 dan büyük olamaz. Saniye kısmı ondalık sayı olabilir.

Matematiksel işlemlerin yapılabilmesi için derece, dakika, saniye cinsinden açı birimi,
ondalık açı birimine dönüştürülür.

Derece-dakika-saniye Ondalık derece

87° 58 '48" 87.980

1° = 60'= 3600" 1' = 60“

87° + (58/60) + (48/3600) = 87.98 °

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 ÖLÇÜ BİRİMLERİ, HATA KAVRAMI VE HATA TÜRLERİ
15° 14' 51"
15° + (14/60) + (51/3600) = 15°.2475

86°.9382

Xo = 86o.9382 (Ondalık derece)

Xo = 86o + (0.9382 * 60’) = 86o 56’. 292
Xo = 86o 56’ + (0.292 * 60’’) = 86o 56’ 17’’.52

45o 17’ 58’’ + 15o 45’ 17’’ = ?

45o 17’ 58’’ + 15o 45’ 17’’ = 61o 03’ 15’’

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 ÖLÇÜ BİRİMLERİ, HATA KAVRAMI VE HATA TÜRLERİ
Açı Ölçü Birimleri
2- Grad (gon): Derece gibi bir açı ölçü birimidir. Grad ölçüsünde tam açı 400 grad olarak
tanımlanır. 100 grad saniyesi bir grad dakikası, 100 grad dakikası da bir grad eder. Kısaltması gon
veya g'dur. Haritacılıkta ölçü birimi olarak kullanılır.

1 grad 1g 100 grad dakikası

1 grad dakikası 1c 0,01 grad
1 grad saniyesi 1 cc 0,0001 grad

1g = 100c
1c = 100cc

133.1932 g ( 133.1932 grad ) 133g 19c 32cc

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 ÖLÇÜ BİRİMLERİ, HATA KAVRAMI VE HATA TÜRLERİ
56g.7284 =56g 72c 84cc

105g 36c 89cc =105g.3689

45g 6075 + 25g 1522 = ?

45g 6075 + 25g 1522 = 70g 7597

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 ÖLÇÜ BİRİMLERİ, HATA KAVRAMI VE HATA TÜRLERİ
Açı Ölçü Birimleri
3- Radyan: Radyan, bir dairede yarıçap uzunluğundaki yay parçasını gören merkez açıya eşit
açı ölçme birimidir. 1 radyan 180π ya da yaklaşık 57,2958 derecedir (57°17′45″).

Bir radyan, bir dairenin yarıçapına eşit uzunlukta olan bir yayın bu dairenin merkezinde
oluşturduğu açıdır.

Tam bir devir 2π radyan’dır. 2π radyan 360 dereceye eşittir.

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 ÖLÇÜ BİRİMLERİ, HATA KAVRAMI VE HATA TÜRLERİ
Açı Birimleri Arasında Dönüşüm
360o  400 g  2

45o 17’ 58’’ dereceyi grad birimine dönüştürünüz.

17 58
  45 
0
  450.29944
60 3600

450.29944 G 450.29944 x 200

 G  50 g .3327
180 200 180

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 ÖLÇÜ BİRİMLERİ, HATA KAVRAMI VE HATA TÜRLERİ
Açı Birimleri Arasında Dönüşüm
360o  400 g  2

60g 2735 gradı derece birimine dönüştürünüz.

D 60 g .2735 60 g .2735 x180

 D  54o.24615
180 200 200

Xo = 54o.24615 (ondalık derece)

Xo = 54o + (0.24615 * 60’) = 54o 14’. 769
Xo = 54o 14’ + (0.769 * 60’’) = 54o 14’ 46’’.14

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 ÖLÇÜ BİRİMLERİ, HATA KAVRAMI VE HATA TÜRLERİ
Açı Birimleri Arasında Dönüşüm
360o  400 g  2

1.055221 radyanı dereceye dönüştürünüz.

D 1.055221 1.055221x180
 D  60 o.45970974
180 3.14159265 3.14159265

Xo = 60o.45970974 (Ondalık derece)

Xo = 60o + (0.45970974 * 60’) = 60o 27’. 5825844
Xo = 60o 27’ + (0.5825844 * 60’’) = 60o 27’ 34’’.96

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 ÖLÇÜ BİRİMLERİ, HATA KAVRAMI VE HATA TÜRLERİ
Açı Birimleri Arasında Dönüşüm
360o  400 g  2

149g.5824 gradı radyana dönüştürünüz.

R 149 g .5824 149 g .5824 x3.14159265

 R  2.349634rad
 200 200

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 ÖLÇÜ BİRİMLERİ, HATA KAVRAMI VE HATA TÜRLERİ
Açı Birimleri Arasında Dönüşüm
360o  400 g  2

700 m yarıçapındaki bir çemberde 25g lık merkez açıyı gören yayın uzunluğunu
hesaplayınız.

2. .r x 25 x 2 x3.14159265
 x  274.89m
400 g 25 g 400
TOPOGRAFYA (HRT3350)
HATA KAVRAMI VE HATA TÜRLERİ
 ÖLÇÜ BİRİMLERİ, HATA KAVRAMI VE HATA TÜRLERİ
Ölçme Hatası

Herhangi bir ölçme aleti ile yapılan ölçüm sonucu bulunan değer yaklaşık değerdir.
Bir büyüklük aynı ölçme aleti ile iki kez ölçüldüğünde farklı sonuçlar elde edilebilir.

Elde edilen bu fark ölçme belirsizliği ya da hata olarak adlandırılır.

Hata kavramı ölçme belirsizliğinin matematiksel ifadesidir.

Diğer bir ifade ile hata, ölçülen değer ile gerçek değer arasındaki farktır.

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 ÖLÇÜ BİRİMLERİ, HATA KAVRAMI VE HATA TÜRLERİ
ÖLÇME HATASI

Ölçülen değer ile gerçek değer arasındaki fark

εi = yi – μ
εi = ölçme hatası
yi = ölçülen değer
μ = gerçek değer

Gerçek değer: Bir büyüklüğün teorik olarak doğru olan değeri.

(Gerçek değer tam olarak belirlenemez!)

Gerçek değer basit olarak ölçülen değerlerin aritmetik ortalaması

olarak ifade edilebilir.

• ölçüm sonucunda gerçek değer elde edilemez.

• her ölçü hata içerir.

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 ÖLÇÜ BİRİMLERİ, HATA KAVRAMI VE HATA TÜRLERİ
Hata Kaynakları

Hata Kaynakları

Ortamdan
Aletsel Hatalar Kişisel Hatalar
Kaynaklanan Hatalar

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 ÖLÇÜ BİRİMLERİ, HATA KAVRAMI VE HATA TÜRLERİ
Aletsel Hatalar

Aletin yapımındaki veya düzenlenmesindeki herhangi bir eksiklik ya da herhangi bir

parçasının bozulması nedeni ile oluşan hatalardır.

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 ÖLÇÜ BİRİMLERİ, HATA KAVRAMI VE HATA TÜRLERİ
Kişisel Hatalar

İnsan duyu organlarının kusursuz olmaması nedeni ile kişisel dikkat ve yeteneğin
sınırlı olmasından kaynaklanan hatalardır.

Örneğin, yatay açı ölçümünde operatörün, açı ölçme aletinin düşey gözlem çizgisini
gözlenen hedefe tam olarak yöneltememesi gibi.

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 ÖLÇÜ BİRİMLERİ, HATA KAVRAMI VE HATA TÜRLERİ
Ortamdan Kaynaklanan Hatalar

Rüzgâr, sıcaklık, rutubet, hava katmanlarındaki kırılma, yerçekimi, manyetik alan vb

değişik doğa olaylarından kaynaklanan hatalardır.

Örneğin, çelik şerit metrenin boyunun hava sıcaklığı ile değişimi gibi.

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 ÖLÇÜ BİRİMLERİ, HATA KAVRAMI VE HATA TÜRLERİ
Hataların Sınıflandırılması

Hata Türleri

Sistematik Hata Rastlantısal Hata Kaba Hata

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 ÖLÇÜ BİRİMLERİ, HATA KAVRAMI VE HATA TÜRLERİ
Sistematik Hata

Ölçme sonuçlarına aynı yönde etkiyen hatalardır. Bu hataların

büyüklüğü ve işaretleri belli bir parametreye bağlıdır. Bu
parametrelerin etkileri ortadan kaldırılmadan ölçmeler ne
kadar tekrar edilirse edilsin bu tür hatalar ortadan kalkmaz.

Örneğin, 20 m’lik bir çelik şeridin uzunluğu 20 m’den 2 cm farklı ise, ölçülen
her 20 m’lik uzunlukta 2 cm hata yapılacaktır.

Sistematik hata ölçme aletlerinde iki şekilde ortaya çıkabilir.

1. Ofset hatası.
2. Ölçek hatası

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 ÖLÇÜ BİRİMLERİ, HATA KAVRAMI VE HATA TÜRLERİ
Sistematik Hataların Giderilmesi

Bu tür hataların etkisinin ortadan kaldırılabilmesi için, bazen hataya neden olan
parametrelerin bilinmesi ve ölçme düzeninin ona göre seçilmesi gerekir. Bazen de sistematik
hataya neden olan parametre ölçülerek, sistematik hatanın miktarı hesaplanabilir ve ölçme
sonuçlarına bir düzeltme getirilerek bu hatanın etkisi ortadan kaldırılabilir.

Örneğin, ölçme anındaki hava sıcaklığı ölçülerek çelik şerit metrenin sıcaklık nedeniyle
genleşmesi hesaplanarak ölçme sonuçlarına düzeltme getirilebilir.

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 ÖLÇÜ BİRİMLERİ, HATA KAVRAMI VE HATA TÜRLERİ
Rastlantısal Hata
Ölçüm aletinden, ölçme yapan kişiden ya da çevresel etkilerden
kaynaklanabilen, büyüklükleri bilinmeyen ve kestirilemeyen hatalardır.

Rastlantısal hatalar istatistikte normal dağılımlı olarak ifade edilirler.

Rastlantısal hataları hesaplamanın ve gidermenin bir yolu yoktur.

Ancak ölçüm sonuçlarında ± olarak ifade edilirler.

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 ÖLÇÜ BİRİMLERİ, HATA KAVRAMI VE HATA TÜRLERİ
Kaba Hata
Ölçme aletindeki yanlış okuma hatası, yanlış hedefe bakmaktan doğan
hatalar gibi ölçmecinin dikkatsizliği, yorgunluğu vb. nedenlerle ortaya
çıkabilecek hatalardır.

Kaba hatalar kontrol ölçmeleriyle kolayca ortaya çıkarılabilir.

Aynı büyüklüğün birkaç kez ölçülmesi kaba hataların ortaya

çıkarılmasının en basit yoludur.

Bir uzunluk aşağıdaki şekilde 5 kez ölçülmüştür;

67.91, 76.95, 67.89, 67.90, 67.89.

İkinci ölçünün diğerlerinden farklı olduğu, bu ölçüde kaba hata

olduğu kolayca anlaşılmaktadır.

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 ÖLÇÜ BİRİMLERİ, HATA KAVRAMI VE HATA TÜRLERİ
Beklenen Değer (x)
Bir büyüklüğün gerçek değeri bilinemez. Ancak eğer fazla ölçü yapılmışsa, beklenen
değeri, gerçeğe en yakın değer hesaplanabilir.

Beklenen değer basit olarak ölçülen değerlerin aritmetik ortalaması olarak

hesaplanabilir.

x = (Σl / n)
Σl = ölçülen değerlerin toplamı,
n = ölçü sayısı

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 ÖLÇÜ BİRİMLERİ, HATA KAVRAMI VE HATA TÜRLERİ
Düzeltme (Artık Hata)
Beklenen değer ile ölçülen değer arasındaki farktır.

Düzeltmenin matematiksel ifadesi;

Vi = x – li

Vi herhangi bir li ölçüsünün düzeltme miktarı ve x beklenen değer olarak ifade edilir.

Σ Vi = 0 [V] = 0 ;

Mutlak Hata:

Ölçülen büyüklüğün gerçek değeri biliniyorsa mutlak hata aşağıdaki formül ile
hesaplanabilir:

=x–l
x gerçek değer, l ölçüm sonucu olarak ifade edilmiştir.

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 ÖLÇÜ BİRİMLERİ, HATA KAVRAMI VE HATA TÜRLERİ
Örnek -1
Bir üçgenin iç açıları ölçülerek aşağıdaki değerler elde edilmiştir.:
 = 75g.4525
 = 67 g.2237
 = 57 g.3251
Hata miktarını hesaplayınız.
Bir üçgenin iç açıları toplamı: 1800 (200g).
Bu durumda x = 200g.
Mutlak hata:  = x – l

 = 200 – ( +  +  )= -0.0013g = -13cc

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 ÖLÇÜ BİRİMLERİ, HATA KAVRAMI VE HATA TÜRLERİ
Ortalama Hata
BASIC DEFINITIONS
1. Ortalama Hata (t):

ε = mutlak hata
n = ölçü sayısı

V = düzeltme (artık hata)

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 ÖLÇÜ BİRİMLERİ, HATA KAVRAMI VE HATA TÜRLERİ
Karesel Ortalama Hata
2. Karesel Ortalama Hata(m):

ε = mutlak hata
n = ölçü sayısı

V = düzeltme
n-1 = fazla ölçü sayısı

m
Beklenen değerin karesel ortalama hatası M 
n

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 ÖLÇÜ BİRİMLERİ, HATA KAVRAMI VE HATA TÜRLERİ
Örnek- 2
Bir poligon kenarı gidiş-dönüş olmak üzere ölçülmüştür. Hata sınırı
verildiğine göre ölçüm sonuçlarının hata sınırı içinde kalıp kalmadığını
belirleyiniz.

Gidiş: 121.20 m.
Dönüş: 121.25 m

Hata Sınırı:

d  0.005 S  0.00015 * S  0.0015m

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 ÖLÇÜ BİRİMLERİ, HATA KAVRAMI VE HATA TÜRLERİ
Örnek- 2

Gidiş  Dönüş Ortalama değer

S  121.225m
2

d  0.075  0.08m  8cm

Gidiş- Dönüş= 5 cm < d = 8 cm.

Ölçüm sonuçları hata sınırı içinde kalmaktadır.

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 ÖLÇÜ BİRİMLERİ, HATA KAVRAMI VE HATA TÜRLERİ
Örnek- 3
Bir uzunluk 7 kez ölçülerek aşağıdaki değerler elde edilmişti.

Ölçüler(m):
l1= 125.165 l4 = 125.160
l2 = 125.162 l5 = 125.161 l7= 125.164
l3 = 125.166 l6 = 125.163

Yukarıda verilen değerlere göre

a) Beklenen değeri(x)
b) Ortalama Hatayı(t)
b) Bir ölçünün karesel ortalama hatasını(m)
c) Beklenen değerin karesel ortalama hatasını(M)

hesaplayınız.

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 ÖLÇÜ BİRİMLERİ, HATA KAVRAMI VE HATA TÜRLERİ
Örnek- 3
Ölçü No Ölçüm Beklenen Değer. Düzeltme v*v
(l) (x). (v)

1 125.165 125.163 -2 4
2 125.162 1 1
3 125.166 -3 9
4 125.160 3 9
5 125.161 2 4
6 125.163 0 0
7 125.164 -1 1
Total 0 28

a) Beklenen değer(x)

x= ln =125.163

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 ÖLÇÜ BİRİMLERİ, HATA KAVRAMI VE HATA TÜRLERİ
Örnek- 3
b) Ortalama hata (t)

t
 v
 v   12mm
n

t
 v  12
  1.7 mm
n 7

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 ÖLÇÜ BİRİMLERİ, HATA KAVRAMI VE HATA TÜRLERİ
Örnek- 3
c) Bir ölçünün karesel ortalama hatası(m)

m
vv
n 1

m
vv

28
 2.16mm
n 1 6

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 ÖLÇÜ BİRİMLERİ, HATA KAVRAMI VE HATA TÜRLERİ
Örnek- 3
d) Beklenen değerin karesel ortalama hatası (M)

M 
m
m
vv
n n 1

2.16
M   0.82mm
7

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 3. BÖLÜM
JEODEZİK AĞ KAVRAMI VE ÖLÇME
ALET VE SİSTEMLERİ
 Yıldız Teknik Üniversitesi
İnşaat Fakültesi
Harita Mühendisliği Bölümü

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 DERSİN AMACI
Ders Adı Kodu Yerel ECTS Ders Uygulama Laboratuvar
Kredi (saat/hafta) (saat/hafta (saat/hafta)
)

Topografya HRT3350 3 4 3 0 0

Bu dersin amacı, temel ölçme teknikleri ve büyük ölçekli

Dersin Amacı harita üretiminde kullanılan matematiksel tanımların
verilmesidir.

Doç.Dr. Taylan ÖCALAN

https://avesis.yildiz.edu.tr/tocalan/

[email protected]

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 DERS ÖĞRENİM ÇIKTILARI
Ders Öğrenim Çıktıları

1.Ölçme kavramını, yöntemlerini ve ölçme hataları öğrenir, hata miktarını hesaplar.

2.Uzunluk ve açı kavramını öğrenir.
3.Jeodezik temel ödevleri öğrenir. Bu bilgilere dayalı olarak koordinat hesapları yapar.
4.Yükseklik belirleme yöntemlerini öğrenir. Kot hesapları yapar. Yüksekliğe bağlı hacim
hesapları yapar.
5.Enkesit/Boykesit kavramını öğrenir.
6.Alan hesaplama yöntemlerini öğrenir ve alan hesapları yapar.

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 HAFTALIK KONULAR
Hafta Konular
1 Topoğrafta Dersine Giriş ve Harita Bilgisi
2 Ölçü Birimleri, Hata Kavramı, Hata Türleri
3 Jeodezik Ağ Kavramı, Ölçme Alet ve Sistemleri
4 Uzunluk Ölçmeleri
5 Yatay Doğrultu ve Düşey Açı Ölçmeleri
6 Jeodezik Temel Ödevleri
7 Koordinat Hesapları
8 Koordinat Hesapları
9 1. Yıliçi Sınavı
10 Yükseklik Ölçmeleri, Nivolar, Nivelman Yöntemleri
11 Yükseklik ölçmeleri, Geometrik ve trigonometrik nivelman yöntemleri
12 Yükseklik ölçmeleri, kesit nivelmanı, yüksekliğe bağlı hacim hesapları
13 2. Yıliçi Sınavı, Boyuna ve enine kesitler
14 Alan Hesapları ---- (Mazeret Sınavı/Bölüm Onaylı Öğrenciler)
15 Yıl Sonu Sınavı

TOPOGRAFYA (HRT3350)
KAYNAKLAR
Ölçme Bilgisi
• Doç.Dr.İbrahim Koç

Ölçme Bilgisi
• Celal Songu, Muzaffer Şerbetçi, Engin Gülal
• Birsen Yayınevi
 1.BÖLÜM
TOPOGRAFYA DERSİNE GİRİŞ VE HARİTA BİLGİSİ
 TOPOGRAFYA DERSİNE GİRİŞ
Harita Mühendisliği
• Harita mühendisliği, yeryüzünün tamamının veya bir parçasının çeşitli tekniklerle
(uydulardan konum belirleme, uydu görüntüleri vb.) metrik anlamda ölçülmesi ve
elde edilen mekansal verilerin bilgisayar ortamında değerlendirilerek harita ve
planlar şeklinde ifade ve tasvir edilmesi; ayrıca konuma bağlı her türlü ölçüm,
hesaplama, analiz ve görselleştirme çalışmaları ile ilgilenen mühendislik dalıdır.
• Harita mühendisliğinin başlıca amacı; yaşadığımız yeryüzünü daha iyi anlamak,
planlamak, düzenlemek, izlemek ve yönetmek için modern teknolojiye dayalı çeşitli
mekansal tekniklerin geliştirilmesi ve kullanımı, ülke ihtiyaçlarına (planlama,
mülkiyet, savunma vb.), mühendislik projelerine ve topluma yönelik çeşitli
haritaların ve mekansal bilgilerin üretimi ve projelerin yer yüzünde konumun hassas
olarak belirlenmesidir.

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 TOPOGRAFYA DERSİNE GİRİŞ
Fotogrametri

Jeodezi Ölçme Tekniği

Harita Mühendisliği

Kartografya Arazi Yönetimi

TOPOGRAFYA (HRT3350)
TOPOGRAFYA DERSİNE GİRİŞ
TOPOGRAFYA (HRT3350)
 TOPOGRAFYA DERSİNE GİRİŞ
Topografya
Topoğrafya, bir arazi yüzeyinin
doğal veya yapay ayrıntılarının
meydana getirdiği şekil.

Bu şeklin kâğıt üzerinde harita ve

tablo şeklinde gösterilmesiyle ilgili
ölçme, hesap ve çizim işlerinin hepsi.

Topografik Harita

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 TOPOGRAFYA DERSİNE GİRİŞ
Ölçme Bilgisi Uygulama Alanları
• Tapu ve kadastro  Haberleşme
• Madencilik  Turizm
• Şehircilik  Yapı
• Tarım  Enerji nakil hatları
• Ormancılık  Doğal gaz, su, kanalizasyon hatları
• Askeri  Mühendislik ölçmeleri
• Kara, deniz, hava  Deformasyon ölçmeleri
ulaşımı  Bilgi sistemleri (coğrafi, arazi, kent
vb.)

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 TOPOGRAFYA DERSİNE GİRİŞ
Ölçme Yöntemleri
Jeodezik Ölçmeler

Yeryuvarının modellenmesi, koordinat sistemlerinin tanımlanması,

referans ağlarının oluşturulması, gravite ölçmeleri v.b.

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 TOPOGRAFYA DERSİNE GİRİŞ
Düzlem Ölçmeleri

Yeryüzünün küreselliğinin göz önüne alınmadığı ve arazi parçalarının bir

düzlem olarak ele alındığı ölçme uygulamalarıdır.

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 TOPOGRAFYA DERSİNE GİRİŞ
Kontrol Noktası Ölçmeleri

Yatay ve düşey kontrol noktalarının tesis edilerek, diğer noktalara

referans olacak şekilde konumlarının belirlenmesi

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 TOPOGRAFYA DERSİNE GİRİŞ
Topografik Ölçmeler

Yeryüzündeki doğal ve yapay detaylarının belirlenmesi, topografik

yapının belirtildiği haritaların elde edilebilmesi amacıyla yapılan
ölçmeler

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 TOPOGRAFYA DERSİNE GİRİŞ
Hidrografik Ölçmeler

Deniz dibi topografyasının belirlenmesi, değişik amaçlarla su

kütlelerinin ölçülmesi, suyun seviye değişimlerinin belirlenmesi
amacıyla yapılan ölçmeler

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 TOPOGRAFYA DERSİNE GİRİŞ
Madencilik Ölçmeler

Maden yataklarında ve yer altı çalışmaları sırasında yapılan ölçmeler,

maden sahalarında taşınacak kütlenin hacminin belirlenmesi amacıyla
yapılan ölçmeler.

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 TOPOGRAFYA DERSİNE GİRİŞ
Yapı Ölçmeleri

Mühendislik yapılarının inşaat aşaması ve öncesinde yapılan kontrol

ölçmeleri, yapısal deformasyonların belirlenebilmesi için yapılan
ölçmeler, bina aplikasyonu amacıyla yapılan ölçmeler.

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 TOPOGRAFYA DERSİNE GİRİŞ
Yol Ölçmeleri

Karayolu, demiryolu, kanal ve boru hatlarının proje güzergahı boyunca

aplikasyonu, kontrolü ve kazı-dolgu hacimlerinin belirlenebilmesi
amacıyla yapılan ölçmeler

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 TOPOGRAFYA DERSİNE GİRİŞ
Fotogrametrik Ölçmeler

Hava fotoğrafları yardımıyla haritaların elde edilmesinde kullanılan

yöntemleri içeren ölçmeler.

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 TOPOGRAFYA DERSİNE GİRİŞ
Uydu Bazlı Ölçmeler

Kontrol noktalarının konumlarının belirlenmesi, yerkabuğu

hareketlerinin belirlenmesi v.b. amaçlarla yapılan ölçmeler

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 TOPOGRAFYA DERSİNE GİRİŞ
Ölçek
Haritadaki uzunluğun, gerçek uzunluğa oranıdır.

1. Sayısal Ölçek:
1/2000 - 1: 2000

2. Çizgisel Ölçek:

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 TOPOGRAFYA DERSİNE GİRİŞ
Ölçek
1/1000, 1/5000, 1/25000, 1/100000

Sayısal ölçekte haritadaki uzunluk (pay) ve gerçek uzunluk (payda) aynı ölçü
biriminde ele alınır.

𝐵 1
= B = Haritadaki uzunluk
𝑁 𝑀
N = Arazideki uzunluk
M = Ölçek

Haritadaki alanı (f) verilen bir şeklin arazideki alanı (F) ölçek yardımıyla
hesaplanabilir.

f 1 F
f = haritadaki alan
 2 M
F = arazideki gerçek alan f
F M

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 TOPOGRAFYA DERSİNE GİRİŞ
Ölçek
Örnek-1

Arazideki gerçek uzunluğu 125 m olan bir kanal, haritada 6.25 cm olarak
ölçülmüştür. Harita ölçeğini hesaplayınız.

1 B 1 0.0625
 
M N M 125

125 1 1
M  2000 Ölçek  
0.0625 M 2000

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 TOPOGRAFYA DERSİNE GİRİŞ
Ölçek
Örnek-2

1/5000 ölçeğindeki bir haritada bir barajın alanı 345 mm2 olarak belirlenmiştir.
Barajın gerçek alanını hesaplayınız.

f 1
 2
F M

F  f .M 2  345mm 2 x5000 2  345mm 2 x 25000000  8625000000mm 2

F  8625m 2

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 TOPOGRAFYA DERSİNE GİRİŞ
Haritalar ölçeklerine göre 3 e ayrılır.

Büyük Ölçekli : 1/200 - 1/5000

Orta Ölçekli : 1/10000 – 1/50000
Küçük Ölçekli : 1/100000 -

- Büyük Ölçekli Haritalar: Bunlardan 1/200 – 1/2000 ölçekli olanlara plan

denir. Büyük ölçekli haritalar, çoğunlukla kadastro, imar-planlama, kamulaştırma,
kamu alt yapıları, arazi toplulaştırması, orman ve madencilikte kullanılır.

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 - Orta Ölçekli Haritalar: Genellikle askerlikte taktik amaçlar için hazırlanan bu
haritalar, topografik özellikte olduğundan bölge ve nazım imar planlamasında,
ulaşım etütlerinde kullanılır.

TOPOGRAFYA (HRT3350)
 TOPOGRAFYA DERSİNE GİRİŞ
- Küçük Ölçekli Haritalar: Bunlar coğrafya ve dünya haritalarıdır. Daha az
ayrıntı içerir ve genel amaçlar için, örneğin kara, deniz, hava trafiğinde vb.
işlerde yararlanılır.

TOPOGRAFYA (HRT3350)
TOPOGRAFYA DERSİNE GİRİŞ
TOPOGRAFYA (HRT3350)
TOPOGRAFYA DERSİNE GİRİŞ
TOPOGRAFYA (HRT3350)
TOPOGRAFYA DERSİNE GİRİŞ
TOPOGRAFYA (HRT3350)
TOPOGRAFYA DERSİNE GİRİŞ
TOPOGRAFYA (HRT3350)
TOPOGRAFYA DERSİNE GİRİŞ
TOPOGRAFYA (HRT3350)
TOPOGRAFYA DERSİNE GİRİŞ
TOPOGRAFYA (HRT3350)
TOPOGRAFYA DERSİNE GİRİŞ
TOPOGRAFYA (HRT3350)
TOPOGRAFYA DERSİNE GİRİŞ
TOPOGRAFYA (HRT3350)
TOPOGRAFYA DERSİNE GİRİŞ
TOPOGRAFYA (HRT3350)
 2. BÖLÜM
ÖLÇÜ BİRİMLERİ, HATA KAVRAMI VE HATA
TÜRLERİ