291

CEEOL copyright 2021

NAJCZĘŚĆIEJ
ZADAWANE
PYTANIA

25 pytań i odpowiedzi
na temat zmiany klimatu
Przygotowane przez naukowców współpracujących z zespołem:
Uniwersytet Warszawski dla Klimatu. Dr Magdalena Budziszewska,
dr Jakub Jędrak, dr Aleksandra Kardaś, prof. Szymon Malinowski.

1. Czy klimat Ziemi naprawdę się ociepla?

Tak. Pokazują to pomiary temperatury. Mamy do dyspozycji m.in. dane ze sta-
cji meteorologicznych na lądach, boi pomiarowych w oceanie czy satelitów. Ob-
serwujemy też globalne zjawiska potwierdzające ocieplenie takie, jak topnienie
lodowców i lądolodów.
2. Jak bardzo wzrosła już temperatura Ziemi?
Od początku rewolucji przemysłowej średnia temperatura powierzchni Ziemi
wzrosła już o około 1°C. Nie wszędzie wzrost temperatur jest taki sam: lądy
ocieplają się szybciej niż oceany, szczególnie szybko ociepla się Arktyka.
3. Ale ociepleniem o jeden, dwa stopnie chyba nie trzeba się przejmować?
To częste nieporozumienie. Nie mówimy o zmianie pogody, ale o zmianie
średniej temperatury planety. Ziemia o kilka stopni cieplejsza to zupełnie inna
planeta niż ta, którą znamy.
4. „Globalne ocieplenie” czy „zmiana klimatu”?
Można używać obu sformułowań. „Globalne ocieplenie” oznacza wzrost śred-
niej temperatury powierzchni Ziemi. „Zmiana klimatu” to szerszy termin, sygna-
lizujący, że zmieniają się także inne parametry − na przykład miejsca i terminy
występowania opadów.
5. Co zmiana średniej temperatury oznacza w praktyce?
Kiedy średnia temperatura rośnie, to o każdej porze roku wyjątkowo ciepłe dni
zdarzają się coraz częściej, a odchylenia od tego, co do tej pory było normą, są
większe. Konsekwencją zmiany klimatu jest też większa liczba ekstremalnych
zjawisk pogodowych, takich jak huragany, gwałtowne opady czy długie okresy
bez deszczu.

Na rysunku poniżej widać, jak zmieniły się częstotliwości występowania

różnych temperatur powietrza nad lądami półkuli północnej (dane dla dekady
2005−2015 w porównaniu do lat 1951−1980).

CEEOL copyright 2021

 292
CEEOL copyright 2021
NAJCZĘŚĆIEJ
ZADAWANE
PYTANIA
6. Wciąż jednak zdarzają się czasem wyjątkowo zimne dni, a nawet śnieżyce w nie-
typowych dla takich zjawisk porach roku. Może to dowód, że globalne ocieplenie się
skończyło?
Nie. Globalne ocieplenie oznacza wzrost średniej temperatury powierzchni
Ziemi. Nie wyklucza występowania lokalnych i okresowych ochłodzeń. Dodat-
kowo, zmiana klimatu powoduje zwiększenie zakresu zmienności warunków
pogodowych, a w niektórych lokalizacjach może sprzyjać „atakom zimy”. Jed-
nocześnie w innych regionach często występują wtedy temperatury wyższe od
średniej.
7. A jak szybko zmienia się klimat Polski?
W naszym kraju w ciągu ostatnich 30-40 lat średnia temperatura wzrosła już
przynajmniej ok. 2°C. Średnia temperatura dla obecnego terytorium Polski w la-
tach 1851−1900 wyniosła 7,2°C. W roku 2019 średnia temperatura wyniosła
10,3°C. W Polsce lata 2018 i 2019 były najcieplejsze w historii pomiarów.
8. Skąd się wzięła współczesna zmiana klimatu?
Spalając paliwa kopalne – węgiel kamienny i brunatny, ropę naftową i gaz
ziemny – emitujemy dwutlenek węgla (CO2). Uwalniamy do atmosfery węgiel,
którego zmagazynowanie w paliwach kopalnych wymagało milionów lat.
Emitujemy także inne gazy cieplarniane. Wzrost ich stężenia w atmosferze jest
głównym czynnikiem odpowiedzialnym za zachodzące obecnie gwałtowne
ocieplanie się planety.
9. Czy jednak na pewno obecna zmiana klimatu jest skutkiem działalności człowie-
ka? A może jest to część jakiegoś naturalnego cyklu, na który nie mamy wpływu?
Obecna zmiana klimatu pokazuje, że wytrąciliśmy system klimatyczny z jego
naturalnych cykli. Gdyby nie nasze działania, to w tej chwili Ziemia powinna
powoli się ochładzać. Emisje gazów cieplarnianych odwróciły ten naturalny
trend i zastąpiły szybkim ocieplaniem się klimatu. Wszystkie duże towarzystwa
naukowe są zgodne, że obecna zmiana klimatu jest skutkiem działalności
człowieka.
10. Słyszałem, że nasza emisja dwutlenku węgla to tylko mały ułamek naturalnych
emisji tego gazu.
Jest to kolejne z najczęstszych nieporozumień. Emisje, których źródłem są
m.in. przemiana materii w organizmach żywych, rozkład materii organicznej
czy oceany, stanowią część cyklu, który jest zasadniczo zrównoważony. Natura
uwalnia mniej więcej tyle samo CO2, co pochłania. Natomiast ludzie, spalając
paliwa kopalne, każdego roku wprowadzają do atmosfery dodatkową, niezbi-
lansowaną ilość CO2. To ta kumulująca się nadwyżka odpowiada za zmianę
klimatu.
11. A jaki udział w emisji dwutlenku węgla mają wulkany?
Wulkany na całym świecie każdego roku emitują (średnio) ok. 300 mln ton CO2.
To mniej więcej tyle ile emituje Polska – odpowiednik 1% światowych emisji
dwutlenku węgla związanych z działalnością człowieka.

CEEOL copyright 2021

 293
CEEOL copyright 2021
NAJCZĘŚĆIEJ
ZADAWANE
PYTANIA
12. Jak w takim razie zmieniło się stężenie CO2 w atmosferze?
Do połowy XVIII wieku koncentracja CO2 w atmosferze wynosiła ok. 280 ppm
(części albo cząsteczek na milion), natomiast obecnie jest to już około 410
ppm (średnia roczna). Chodzi tu o stężenie tła, mierzone z dala od wszelkich
źródeł emisji CO2.

Jednak od końca XVIII wieku stężenie tła CO2 w atmosferze stale rośnie, szcze-
gólnie szybko w ciągu kilku ostatnich dekad:

Za wyraźnie widoczne, regularne oscylacje poziomu CO2 w ciągu roku odpowia-

dają sezonowe zmiany pochłaniania tego gazu związane z okresem wegetacyj-
nym na półkuli północnej.

Od początku rewolucji przemysłowej wyemitowaliśmy więcej CO2, niż było go

początkowo w atmosferze. To, że stężenie CO2 wzrosło w tym czasie zaledwie
o około 50%, zawdzięczamy temu, że część wyemitowanego CO2 jest pochła-
niana przez oceany, roślinność i glebę.
13. Jaki wpływ na stężenie CO2 w powietrzu wywierają oceany?
Morza i oceany pochłaniają obecnie z atmosfery więcej CO2, niż go do niej emi-
tują. Wraz ze wzrostem temperatury, sytuacja ta może niestety ulec zmianie
– w cieplejszej wodzie rozpuszczalność CO2 jest mniejsza.
14. Czy nadmiar CO2 w atmosferze ma jeszcze jakieś konsekwencje poza wpływem
na klimat?
W niedalekiej przyszłości rosnące stężenie CO2 w powietrzu, którym oddycha-
my, będzie negatywnie wpływać na nasze samopoczucie i sprawność inte-
lektualną – tak jak ma to miejsce w dusznym, niewietrzonym pomieszczeniu.
Im wyższe stężenie tła CO2, tym trudniej będzie jest zapewnić dobrą jakość
powietrza (niskie stężenie CO2) w rejonach miejskich i wewnątrz budynków.

Szybkie rozpuszczanie się dużych ilości CO2 w oceanie prowadzi do jego za-
kwaszania – procesu niekorzystnego dla wielu organizmów, także tych stano-
wiących podstawę morskich łańcuchów pokarmowych. Może to odbić się na
całym ekosystemie oceanicznym i doprowadzić do jego załamania.

CEEOL copyright 2021

 294
CEEOL copyright 2021
NAJCZĘŚĆIEJ
ZADAWANE
PYTANIA
15. Czy dwutlenek węgla jest jedynym gazem cieplarnianym?
Nie. Najważniejsze gazy cieplarniane poza dwutlenkiem węgla (CO2) to para
wodna (H2O), metan (CH4) i tlenek azotu (I) (N2O), ozon (O3) oraz fluorowęglo-
wodory i chlorofluorowęglowodory (freony). Największy wpływ na obecną
zmianę klimatu mają dwutlenek węgla i metan. Para wodna łatwo się skrapla,
a jej ilość w atmosferze zależy od temperatury. Nie da się trwale zwiększyć jej
ilości w atmosferze inaczej, niż ocieplając klimat. Para wodna nie powoduje
zmian klimatu, ale je nasila.
16. Co wspólnego mają globalne ocieplenie i smog?
To dwa różne, choć powiązane problemy. Niestety, duża część działań anty-
smogowych nie spowalnia zmiany klimatu. Ich celem jest ograniczenie emisji
zanieczyszczeń szkodliwych dla zdrowia, a nie gazów cieplarnianych.
17. W jaki sposób nadmiar gazów cieplarnianych w atmosferze wpływa na tempera-
turę na powierzchni Ziemi?
Średnia temperatura powierzchni Ziemi to efekt równowagi pomiędzy energią
otrzymywaną przez planetę od Słońca i wypromieniowywaną przez nią w ko-
smos. Gazy cieplarniane utrudniają ucieczkę energii z powierzchni Ziemi – na
tym polega efekt cieplarniany. Gdy ich stężenie rośnie, efekt cieplarniany nasila
się, coraz więcej energii jest zatrzymywane w atmosferze i średnia temperatura
powierzchni Ziemi rośnie.
18. Skąd wiemy, że z powierzchni Ziemi w przestrzeń kosmiczną ucieka mniej energii
niż kiedyś?
Pokazują to pomiary satelitarne. A pomiary prowadzone na powierzchni po-
kazują, że wzrasta natężenie promieniowania podczerwonego pochodzącego
z atmosfery.
19. Gdzie podziewa się dodatkowa energia, związana z nadmiarem gazów cieplarnia-
nych w atmosferze?
Ponad 90%tej nadwyżki energii przejmują ogrzewające się oceany. Reszta
powoduje topnienie lodów oraz ogrzanie powierzchni lądów i atmosfery. Ilość
energii trafiająca do oceanów jest ogromna – w każdej sekundzie odpowiada
energii wyzwolonej podczas wybuchu 4 bomb atomowych takich jak ta zrzuco-
na na Hiroszimę.
20. Jakie są przewidywane konsekwencje zmiany klimatu?
Jeśli szybko nie zaprzestaniemy emisji gazów cieplarnianych, to za kilkadzie-
siąt lat na znacznych obszarach naszej planety regularnie będą występować
temperatury za wysokie, by mogły przeżyć zwierzęta stałocieplne, w tym
ludzie. Coraz częstsze będą katastrofalne susze i inne ekstremalne zjawiska
pogodowe, takie jak huragany czy nawalne opady.

Wzrost poziomu morza spowoduje postępujące zatapianie obszarów nad-

brzeżnych, gdzie mieszka znaczna część populacji świata, a w konsekwencji
głód, epidemie, migracje i rosnące ryzyko konfliktów zbrojnych. W każdej
części świata, w zmienionym klimacie nie będzie mogło żyć wiele gatunków
roślin i zwierząt, które żyły tam do tej pory. Syberyjska tajga może zamienić się
w step, a równikowe lasy Amazonii w sawannę.
21. A co nam grozi w Polsce? Może to nawet lepiej, że jest u nas trochę cieplej niż
kiedyś?
Już teraz w Polsce negatywne skutki ocieplenia klimatu, takie jak fale upałów,
susza i pożary lasów przeważają nad nielicznymi skutkami pozytywnymi. Su-
sza w naszym kraju nie jest spowodowana wyłącznie zmianą klimatu. Jednak
brak wody z topiącego się po zimie śniegu i zwiększone przez wyższe tempera-
tury parowanie sprawiają, że zagrożenie suszą jest większe. Z czasem nega-
tywne konsekwencje zmiany klimatu będą w Polsce coraz poważniejsze.

CEEOL copyright 2021

 295
CEEOL copyright 2021
NAJCZĘŚĆIEJ
ZADAWANE
PYTANIA
22. Co to są sprzężenia zwrotne w systemie klimatycznym?
To zjawiska występujące w odpowiedzi na zmianę klimatu, mogące ją wzmac-
niać lub osłabiać. Na przykład topniejąca wieloletnia zmarzlina uwalnia
dwutlenek węgla i metan, co zwiększa stężenia tych gazów cieplarnianych
atmosferze i powoduje szybsze ocieplanie się klimatu. Obecnie większość dzia-
łających sprzężeń wzmacnia zmianę klimatu. Jeśli podgrzejemy naszą planetę
za bardzo, to uruchomimy kaskadę takich procesów, które będą napędzać się
nawzajem, powodując „efekt domina”.
23. Co to są punkty krytyczne systemu klimatycznego?
Punkt krytyczny (ang. tipping point) to taki stan ziemskiego klimatu, po osią-
gnięciu którego rozpoczyna się jakiś praktycznie nieodwracalny proces, wpły-
wający na system klimatyczny. Przykładowo, jeśli stopi się lądolód Grenlandii,
to nie odbuduje się on w wyobrażalnej dla nas skali czasowej, a jego utrata
będzie mieć wpływ na klimat całej planety.
24. Czy to prawda, że zmiana klimatu mogłaby zniszczyć dużą część biosfery i zagro-
zić przetrwaniu ludzkiej cywilizacji?
W najgorszym, ale niestety dość realistycznym scenariuszu – tak. Przypomnij-
my, że kiedy średnia temperatura Ziemi była o około 4°C niższa niż współcze-
śnie, nasza planeta znajdowała się w maksimum ostatniej epoki lodowej (rysu-
nek poniżej), a większość Polski była pokryta kilkusetmetrową warstwą lodu.

Wzrost temperatury o kilka stopni w stosunku do holocenu – okresu stabilne-

go klimatu, w którym rozwinęła się ludzka cywilizacja – sprawiłby, że na Ziemi
zapanują warunki skrajnie różne od tych, które znamy. Zmiany te zachodzą
w szybkim tempie, utrudniając przystosowanie się do nich. Dodatkowo, jeśli
ocieplenie przekroczy pewną wartość krytyczną, to dalej będzie postępowało
samo, nawet jeśli całkowicie przestaniemy emitować gazy cieplarniane. W ta-
kim scenariuszu Ziemia stałaby na większości swojego obszaru niezdatna do
zamieszkania dla ludzi.
25. Co powinniśmy zrobić by zatrzymać zmiany klimatyczne?
Musimy przeorganizować wszystkie nasze działania i dziedziny życia tak, by
nie wiązały się z emisjami gazów cieplarnianych. W szczególności musimy
przestać spalać paliwa kopalne i zmienić sposób w jaki produkujemy żywność.
Musimy też pilnie otoczyć ochroną przyrodę, w tym oceany, tak by złagodzić
destrukcyjny wpływ naszej cywilizacji i zmiany klimatu na ekosystemy. Na te
wszystkie działania mamy niestety mało czasu.

CEEOL copyright 2021