Własności okręgu opisanego na trójkącie

Wprowadzenie
Przeczytaj
Symulacja interaktywna
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Własności okręgu opisanego na trójkącie

Źródło: Thomas Diroma, dostępny w internecie: h ps://unsplash.com/.

Na każdym trójkącie można opisać okrąg. Środek tego okręgu  znajduje się na przecięciu
symetralnych boków tego trójkąta.  Po położeniu środka okręgu opisanego na trójkącie,
można  rozpoznać, z jakim trójkątem mamy do czynienia: ostrokątnym, prostokątnym, czy
rozwartokątnym. W tym materiale poznasz własności okręgu opisanego na trójkącie.

Twoje cele

Obliczysz długość promienia okręgu opisanego na trójkącie,  znając długość jednego

z boków oraz miarę kąta leżącego naprzeciw danego boku.
Obliczysz długość promienia okręgu opisanego na trójkącie znając wszystkie
długości jego boków.
Wykorzystasz poznaną wiedzę do rozwiązywania problemów matematycznych.
Przeczytaj

Na początku przeanalizujemy własności okręgu opisanego na trójkącie.

Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DeDBzXJiR

Film nawiązujący do treści materiału. Własności okręgu opisanego na trójkącie.

Przykład 1

Wykorzystując własności kątów wpisanych udowodnimy, że pole trójkąta o bokach

abc R
długości , , wpisanego w okrąg o promieniu wyraża się wzorem:

P= abc
4R

Rozwiązanie

Przyjmijmy oznaczenia jak na rysunku:

Trójkąt ABC o bokach długości a, b, c jest wpisany w okrąg o środku O i promieniu R.

Odcinek AD jest wysokością trójkąta, a odcinek AE jest średnicą okręgu. Kąty ABC
oraz AEC są kątami wpisanymi, opartymi na tym samym łuku, zatem mają takie same
miary. Stąd trójkąty ABD i AEC są podobne, czyli: hc = 2bR , zatem h = 2bcR .
 P = 1
ah = 12 a ⋅ bc = abc
2 2R 4R

Warto przypomnieć wzór Herona, który pozwala obliczyć pole dowolnego trójkąta, gdy
znamy długości wszystkich jego boków.

Jeżeli 0 < a ≤ b ≤ c są długościami boków trójkąta oraz p = a+b+c , to pole trójkąta

2
możemy obliczyć ze wzoru:

P△ = √p(p − a)(p − b)(p − c)

Przykład 2

Obliczymy pole trójkąta wpisanego w okrąg, którego boki są długości: 4  cm, 13  cm i 
15  cm, wiedząc, że promień tego okręgu jest równy 8, 125  cm.

Rozwiązanie

I sposób:

abc
Korzystając ze wzoru P = 4R , otrzymujemy:

P = 4⋅13⋅15
4⋅8,125
= 780
32,5
= 24 [cm2 ]

II sposób:

Korzystając ze wzoru Herona najpierw obliczymy p = 4+13+15

2
= 16 [cm].

Zatem pole tego trójkąta jest równe:

P△ = √16(16 − 4)(16 − 13)(16 − 15) = √16 ⋅ 12 ⋅ 3 ⋅ 1 = √16 ⋅ 36 =

= 4 ⋅ 6 = 24 [cm2 ].
Przykład 3

Obliczymy długość promienia okręgu opisanego na trójkącie równoramiennym

o podstawie 8  cm
i ramieniu długości 4√5  cm
.

Rozwiązanie

Sprawdzimy jakim trójkątem jest trójkąt o podanych długościach, by poprawnie wykonać

rysunek pomocniczy:

2 2
(4√5) + 82 > (4√5) , zatem jest to trójkąt ostrokątny, środek okręgu opisanego na
nim leży wewnątrz trójkąta.

I sposób:

Korzystając z twierdzenia Pitagorasa obliczymy wysokość trójkąta opuszczoną na

podstawę:
2
h2 + 42 = (4√5)

h2 + 16 = 80
h2 = 64
h = 8 [cm]
Możemy już obliczyć pole tego trójkąta

P = 8⋅8
2 = 32 [cm2 ]
 Przekształcając poznany wzór P = abc
4R
, obliczymy długość promienia okręgu opisanego
na tym trójkącie

R= abc
4P

R= 4√5⋅4√5⋅8
4⋅32
= 5 [cm]

II sposób:

Zauważmy, że mamy trójkąt prostokątny o przyprostokątnych h − R = 8 − R, 4 oraz

przeciwprostokątnej R.

Stosując twierdzenie Pitagorasa otrzymujemy

(8 − R)2 + 42 = R2
64 − 16 R + R2 + 16 = R2
80 = 16 R
R = 5 [cm]
Przypomnimy teraz:

Twierdzenie: sinusów
W dowolnym trójkącie stosunki długości boków do sinusów przeciwległych kątów są
równe długości średnicy okręgu opisanego na tym trójkącie:
a = b = c = 2R
sin α
sin β sin γ

Przykład 4

Obliczymy długość promienia okręgu opisanego na trójkącie, w którym jeden z boków

ma długość 10  cm, a przeciwległy do niego kąt ma miarę 30°.

Rozwiązanie

Korzystając z twierdzenia sinusów wiemy, że stosunek długości boku do sinusa kąta

leżącego naprzeciw jest równy długości średnicy okręgu opisanego na tym trójkącie,
zatem

2R = 10
sin 30° = 10
1 = 20
2

Stąd R = 10 [cm].
Przykład 5

Obliczymy długość promienia okręgu opisanego na trójkącie o kątach 60° i 75° oraz
boku przy tych kątach długości 12.

Rozwiązanie

Suma kątów wewnętrznych w trójkącie wynosi 180°.

Zatem miara trzeciego kąta wynosi 180° − 60° − 75° = 45°.
Naprzeciw kąta o mierze 45° leży bok długości 12.

Zatem: 2R = sin 45° = √2 = 12√2

12 12
2

Z powyższego wynika, że R = 6√2.

Przykład 6

Dwa boki trójkąta wpisanego w okrąg o promieniu długości R = 6√2 mają długości
a = 6√2 b = 9√2
i  . Obliczymy długość trzeciego boku tego trójkąta.

Rozwiązanie

Niech α będzie kątem leżącym naprzeciw boku a, zaś c – długością szukanego boku.

Z twierdzenia sinusów:

6√2
sin α= 12√2.
Stąd: sin α = 21 , co daje: α = 30°.

Z twierdzenia cosinusów:
2 2
(6√2) = c2 + (9√2) − 2 ⋅ c ⋅ 9√2 ⋅ cos 30°
72 = c2 + 162 − 2 ⋅ c ⋅ 9√2 ⋅ √23
c2 − 9√6c + 90 = 0
Δ = 486 − 360 = 126

√Δ = 3√14

c1 =
9√6−3√14
2
lub c2 =
9√6+3√14
2

Przykład 7

W trójkącie ABC B
kąt przy wierzchołku jest ostry. Długość promienia okręgu
opisanego na tym trójkącie jest równa 10 oraz | | = 12, |AC AB
| = 24. Na boku BC
wybrano taki punkt D, że | BD| = 4. Obliczymy długość odcinka AD.
Rozwiązanie

Przyjmijmy oznaczenia jak na rysunku:

Zastosujemy twierdzenie sinusów w trójkącie ABC:

12
sin α =2 R
Zatem: sin α= 12
20
= 0, 6.

Wyznaczymy wartość cosinusa kąta : α

sin2 α + cos α = 1 2

(0, 6) + cos α = 1
2 2

cos α = 0, 64
2

cos α = 0, 8 lub cos α = −0, 8.

 Ponieważ α ∈ (0°; 90°), to cos α = 0, 8.
ABD:
Stosujemy twierdzenie cosinusów do trójkąta

|AD| = |AB| + |BD| − 2 ⋅ |AB| ⋅ |BD| ⋅ cos α

2 2 2

|AD| = 24 + 4 − 2 ⋅ 24 ⋅ 4 ⋅ 0, 8
2 2 2

|AD| = 438, 4
2

AD| = √438, 4
|

Ważne!

abc
Jeżeli nie zostanie podane, że jest inaczej, przyjmujemy, że boki trójkąta o długości: , ,
αβγ
leżą odpowiednio naprzeciw kątów: , , .

Słownik
trójkąt wpisany w okrąg

trójkąt jest wpisany w okrąg, gdy wszystkie jego wierzchołki leżą na okręgu; mówimy
wówczas, że okrąg jest opisany na trójkącie; promień takiego okręgu oznaczamy przez R
promień okręgu opisanego na trójkącie

jest to długość odcinka łączącego środek tego okręgu z dowolnym wierzchołkiem

trójkąta, oznaczamy go przez R
Symulacja interaktywna

Polecenie 1

Prześledź zależność między długością boku a sinusem kąta leżącego naprzeciw tego boku,
a następnie wykonaj poniższe polecenia. Zmieniając położenie wierzchołków trójkąta
w poniższej symulacji interaktywnej samodzielnie decydujesz, jakiemu trójkątowi się
przyglądasz.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DGXNQz7l4

Polecenie 2

Oblicz długość promienia okręgu opisanego na trójkącie ABC, jeśli |BC| = 4,

|∢BAC | = 60°.

Polecenie 3

Oblicz miary pozostałych kątów trójkąta ABC, jeżeli |AB| = √6, |BC| = 3, |∢BAC| = 60°
.
Polecenie 4

W trójkącie ABC, wpisanym w okrąg o promieniu 6  cm, dane są miary dwóch kątów:
α = 30°, β = 45°. Oblicz obwód tego trójkąta.
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Ćwiczenie 2 輸

Zaznacz poprawną odpowiedź. Odległość środka okręgu opisanego na trójkącie ABC od

boku AB o długości 20 jest dwa razy mniejsza od odległości środka tego okręgu od boku BC
o długości 16. Promień tego okręgu ma długość:

 14√2

 6

 2√7

 4√7

Ćwiczenie 3 醙

π
W koło o polu 12   cm2 wpisano trójkąt równoboczny. Uporządkuj według kolejności
wielkości, które można z tej informacji obliczyć.

a = 6  cm 

R = 2√3  cm 

P△ = 9√3  cm2 

h = 3√3  cm 
Ćwiczenie 4 醙

Zaznacz poprawną odpowiedź. Na trójkącie równoramiennym o kącie między ramionami 30°

π
opisano okrąg o obwodzie 10   cm. Podstawa tego trójkąta ma długość:

 10√3  cm

 5√3  cm

 5  cm

 10  cm

Ćwiczenie 5 醙

Oblicz obwód okręgu opisanego na trójkącie równoramiennym o ramionach długości 12 i kącie

między nimi o mierze 30°.

Ćwiczenie 6 醙

Oblicz długości pozostałych boków i miary kątów trójkąta ABC, jeżeli b = 20, c = 20√3,
γ γ
= 120°. Kąt leży naprzeciw boku . c

Ćwiczenie 7 醙

W trójkącie ABC dane są: |AC| = 15√2, | ∢BAC | = 65°, |∢ACB| = 70°. Oblicz długość
promienia okręgu, w który wpisano ten trójkąt.

Ćwiczenie 8 難

Na trójkącie, którego 2 boki mają długości: 12 i 4√6 opisano okręg o promieniu długości 4√3.
Wyznacz długość trzeciego boku tego trójkąta.
Ćwiczenie 9 難

Trójkąt równoramienny, którego wysokość opuszczona na podstawę ma długość 12 wpisano

100
w koło o średnicy 3 . Wyznacz długość podstawy tego trójkąta.
Dla nauczyciela

Autor: Agnieszka Alabrudzińska

Przedmiot: Matematyka

Temat: Własności okręgu opisanego na trójkącie

Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:

VIII. Planimetria. Zakres podstawowy.

Uczeń:

2) rozpoznaje trójkąty ostrokątne, prostokątne i rozwartokątne przy danych długościach

boków (m.in. stosuje twierdzenie odwrotne do twierdzenia Pitagorasa i twierdzenie
cosinusów); stosuje twierdzenie: w trójkącie naprzeciw większego kąta wewnętrznego leży
dłuższy bok;

10) wskazuje podstawowe punkty szczególne w trójkącie: środek okręgu wpisanego

w trójkąt, środek okręgu opisanego na trójkącie, ortocentrum, środek ciężkości oraz
korzysta z ich własności;

11) stosuje funkcje trygonometryczne do wyznaczania długości odcinków w figurach

płaskich oraz obliczania pól figur.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne:

Uczeń:

oblicza długość promienia okręgu opisanego na trójkącie znając długość jednego

z boków oraz miarę kąta leżącego naprzeciwko danego boku;
 oblicza długość promienia okręgu opisanego na dowolnym trójkącie, znając wszystkie
długości jego boków;
wykorzystuje poznaną wiedzę do rozwiązywania problemów matematycznych.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

mapa myśli;
lekcja odwrócona.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w grupach;
praca w parach;
praca całego zespołu.

Środki dydaktyczne:

komputery z dostępem do Internetu;

projektor multimedialny;

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Uczniowie zapoznają się  w domu  z  filmem z sekcji „Przeczytaj” oraz pierwszymi

dwoma przykładami z tej sekcji.

Faza wstępna:

Nauczyciel prosi uczniów, by na podstawie wiadomości zdobytych przed lekcją

zaproponowali cel zajęć oraz kryteria sukcesu.
Uczniowie tworzą mapę myśli z informacjami dotyczącymi okręgu opisanego na
trójkącie.

Faza realizacyjna:

Nauczyciel wyświetla symulację interaktywną i omawia zależność między promieniem

okręgu opisanego na trójkącie a długościami jego boków i sinusami odpowiednich
kątów.
Wybrani uczniowie rozwiązują polecenia 2 – 4 z sekcji „Symulacja interaktywna”.
 Uczniowie w parach analizują przykłady z sekcji „Przeczytaj”, których nie
przeanalizowali w domu. Nauczyciel wyjaśnia wątpliwości.
Nauczyciel dzieli klasę na grupy trzyosobowe. Uczniowie w grupach wykonują
ćwiczenia 1 – 6 z sekcji „Sprawdź się”.

Faza podsumowująca:

Na koniec zajęć nauczyciel prosi uczniów o rozwinięcie zdania: „Na dzisiejszych

zajęciach nauczyłam/em się...” oraz wskazuje mocne i słabe strony pracy uczniów.

Praca domowa:

Uczniowie jako zadanie domowe wykonują ćwiczenia 7, 8, 9 z sekcji „Sprawdź się”.

Materiały pomocnicze:

Okrąg opisany na trójkącie

Wskazówki metodyczne:

Symulację interaktywną można wykorzystać  na zajęciach poświęconych twierdzeniu

sinusów.