Zastosowanie twierdzenia sinusów do obliczania

miar kątów w wielokątach

Wprowadzenie
Przeczytaj
Infografika
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Zastosowanie twierdzenia sinusów do obliczania miar
kątów w wielokątach

Źródło: dostępny w internecie: pixabay.com, domena publiczna.

Pod pojęciem rozwiązywania trójkątów mieści się niemal wszystko, co dotyczy związków
miarowych w danym trójkącie. Tym samym, rozwiązując trójkąt obliczamy długości boków,
które nie są podane i wyznaczamy miary jego kątów. Ale pod tym pojęciem możemy
rozumieć także obliczanie długości promieni okręgów opisanego i wpisanego w ten trójkąt,
czy wyznaczanie jego pola. W celu rozwiązania trójkąta posługujemy się znanymi
„narzędziami”, np. twierdzeniem Snelliusa, Carnota, a także mniej znanymi, np.
twierdzeniem Regiomontana. Przez fakt, iż każdy wielokąt można poddać triangulacji, czyli
podziałowi na trójkąty, te same reguły (twierdzenia) stosuje się do badania związków
miarowych także w wielokątach, które nie są trójkątami.  Nie chemy jeszcze korzystać
z wielu narzędzi geometrycznych, np. z twierdzenia cosinusów, ale już samo twierdzenie
sinusów „pozwala na wiele”. Tym razem uwagę skoncentrujemy na badaniu miar kątów.

Twoje cele

Wyznaczysz miary kątów trójkąta o danych bokach.

Zbadasz zależności między bokami i kątami w trójkącie z zastosowaniem twierdzenia
sinusów.
Wyznaczysz przybliżone miary kątów w trójkącie z zastosowaniem tablic funkcji
trygonometrycznych.
Przeczytaj

Trzy boki jednoznacznie wyznaczają trójkąt, co jest treścią jednej z cech przystawania
trójkątów. Tym samym jednoznacznie wyznaczone są wszystkie kąty trójkąta o danych
bokach. Ale jak wyznaczyć ich miary, korzystając tylko z elementarnych metod
i ewentualnie twierdzenia sinusów? Okazuje się, że można, choć czeka nas nieco pracy.

Przykład 1

Dany jest trójkąt, którego boki mają długości: 15, 16, 17. Naszym zadaniem będzie
wyznaczenie miar kątów tego trójkąta. Na początek przyjmijmy oznaczenia jak na
rysunku.

Korzystając z twierdzenia Pitagorasa odpowiednio dla trójkątów ADC BDC

i   mamy
p2
+ h2
= 17 oraz
2 2
q
+ 2
h 2
p q
= 15 . Wiemy także, że + = 16. Z pierwszych dwóch
h q p
równań, eliminując niewiadomą , otrzymujemy, że 152 − 2 = 172 − 2 . Podstawiając
q p 2
p p
teraz, że = 16 − , mamy 152 − (16 − ) = 172 − 2 . Upraszczając ostatnie równanie
p
dostajemy, że 32 = 320. Stąd: p = 10, q = 6, h = √189. Zatem sin α = √189
17
≈ 0, 8087
oraz sin β= √189
15
≈ 0, 9165. Przybliżone miary kątów są równe: α = 54°, β = 66° oraz
γ = 60°.

Czy twierdzenie sinusów jest nam niezbędne?

Zagadnienie opisane w Przykładzie 1. pokazuje, że potrafimy wiele dokonać bez osiągnięcia
Snelliusa, któremu przypisuje się sformułowanie twierdzenia sinusów. Ale nie jest trudno
wskazać prosty model, w którym zastosowanie tego twierdzenia istotnie ułatwia
rozwiązanie problemu, choć jak zobaczymy, dalej nie będzie niezbędne.

Przykład 2

Rozważmy trójkąt, którego dwa boki mają długości: | AB | = 6, | AC | = 8, a kąt leżący

między tymi bokami ma miarę 60°. Te informacje w sposób jednoznaczny wyznaczają
trójkąt, o czym mówi cecha kbk
przystawania trójkątów. Przypuśćmy jednak, że znamy
także długość trzeciego boku tego trójkąta i jest ona równa | BC | = 2√ 13. Naszym
zadaniem jest wyznaczenie miar pozostałych kątów tego trójkąta.

Na wstępie zauważmy, że mając trzy dane boki trójkąta, moglibyśmy postąpić

analogicznie do sposobu zastosowanego w Przykładzie 1., czyli rozwiązać układ trzech
równań z trzema niewiadomymi, w którym dwa równania są stopnia drugiego. Znów
uniknęlibyśmy stosowania twierdzenia sinusów, ale byłoby to nieracjonalne, bo jak za
moment zobaczymy, twierdzenie sinusów „od razu” rozwiązuje nasz problem. Mamy
bowiem
| BC | AC
| | AB . Stąd sin β =
| | 8⋅
√3

2√ 39
β
i  oraz
β γ
2
= = = ≈ 0, 9608 ≈ 74°
sin 60° sin sin 13
2√ 13

γ γ
√3

i  ≈ 46°. Tym samym rozwiązanie problemu

6⋅ 3√ 39
2
sin = = ≈ 0, 7206
2√ 13 26

sprowadziło się do podstawienia wielkości do wzoru Snelliusa, krótko i elegancko.

A teraz coś dla czworokąta.

Przykład 3

Punkt O jest ortocentrum trójkąta ostrokątnego ABC, w którym ∡ABC , | | = 60°

AB
| , AC
| = 10 | . Na trójkącie ABO opisano okrąg. Odcinek AO jest krótszą
| = 6√ 3

podstawą trapezu ADBO wpisanego w okrąg. Oblicz miary kątów tego trapezu.

Rozwiązanie

Przyjmijmy oznaczenia takie, jak na rysunku. Punkty P  i Q są spodkami odpowiednich

wysokości.
 Oznaczmy kąty przy wierzchołkach A, B, C odpowiednio przez α, β, γ. Wtedy
|AB = AC . Stąd sin γ = AB β =
| | | | |⋅sin
= . Oznacza to, że γ ≈ 56°. Z bilansu
10⋅
√3
2 5
sinγ β
sin AC | | 6√3 6

kątów w trójkącie otrzymujemy, że α ≈ 64°. Pozostaje zauważyć, że przy przyjętych

oznaczeniach, kąt AOB ma miarę |∡AOB| = 180° − (90° − α) − (90° − β) = α + β
i jest to kąt rozwarty trapezu równoramiennego (co wynika z faktu, że jest on wpisany
w okrąg). Zatem kąt rozwarty ma miarę w przybliżeniu równą 124°, a kąt ostry tego
trapezu ma miarę 56°.

Słownik
cechy przystawania trójkątów

cechy przystawania trójkątów to warunki konieczne i wystarczające na to, by dwa

trójkąty były przystające; najczęściej mówi się o cechach: bbb (bok‐bok‐bok), bkb
(bok‐kąt‐bok); kbk
(kąt‐bok‐kąt)
Infografika

Polecenie 1

Zapoznaj się z infografiką porządkującą schematy rozwiązywania trójkątów.

Polecenie 2

Wyznacz miary kątów trójkąta mając dane długości trzech jego boków: a = 6, b = 7, c = 8.

Polecenie 3

Wyznacz miary kątów trójkąta mając dane długości dwóch jego boków i miarę kąta między
tymi bokami: a = 6, b = 7, γ = 45°.
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

W trójkącie ABC dane są: | AB| = √24, |AC| = 6 oraz |∡ABC| = 60°. Wskaż zdania
prawdziwe.

 Kąt BAC ma miarę 45°.

Miara jednego z kątów tego trójkąta jest średnią arytmetyczną miar dwóch

pozostałych jego kątów.

 Bok AC jest najdłuższy.

 Kąt ACB ma miarę 45°.

Ćwiczenie 2 輸

a b α a
Dany jest trójkąt, w którym = 12, = 12√2 i w którym kąt , leżący naprzeciw boku , ma
β b
miarę 30°. Kąt leży naprzeciwko boku . Wskaż zdania prawdziwe.

 Z danych wynika, że kąt β ma miarę 45° lub 135°.

 Z danych wynika, że sinus kąta β jest równy √22 .

 β
Z danych wynika, że spośród kątów tego trójkąta największą miarę ma kąt .

 Z danych wynika, że kąt β ma miarę 45°.

Ćwiczenie 3 醙

Dany jest trapez ABCD, w którym AB ∥ CD. Jego przekątna BD ma długość dwa razy
krótszą niż każdy z promieni okręgów opisanych na trójkątach ABD i BCD. Wyznacz miary
kątów trapezu.
Ćwiczenie 4 醙

Punkt E jest środkiem boku AB prostokąta ABCD. Bok AB ma długość 48. Promień okręgu
opisanego na trójkącie CDE jest równy 25, a środek tego okręgu leży na zewnątrz tego
prostokąta. Wyznacz przybliżoną miarę kąta, pod jakim przecinają się przekątne prostokąta.

Ćwiczenie 5 醙

W trójkącie ABC
dane są: | | = 14, | BC AC
| = 13 oraz cos = − 13 12
α
, gdzie jest kątem α
leżącym naprzeciwko boku BC β
. Oblicz sinus kąta , leżącego naprzeciwko boku . AC
Uporządkuj zapisy prowadzące do rozwiązania zadania.

13 14
Ponieważ sin β = sin α , zatem 

Ponieważ cos α = − 1312 , więc sin2 α = 1 − (− 1213 )2 = 1 − 144

169 = 25
169 . 

Stąd sin β= 13⋅5

13⋅14 = 5
14 . 

Oczywiście, dla kątów w trójkącie, sinus nie może przyjmować wartości ujemnych,
α5
więc sin = 13 .


13 14 14⋅13
sin β = 5 = 5 . 
13

Zatem |sin | = α 5
13 . 
Ćwiczenie 6 醙

W trójkącie ABCmamy dane: | AB| = √2, |BC| = √3 , |∡BAC| = 120°. Miara kąta
ACB jest równa

 45°

 135°

 30°

 60°

Ćwiczenie 7 難

Ramię trapezu równoramiennego ABCD , w którym AB CD

∥ , jest równe krótszej
O
podstawie. Przekątne tego trapezu przecinają się w punkcie , a stosunek długości promieni
okręgów opisanych na trójkątach ABO CDO
i jest równy 2. Kąt ostry tego trapezu ma miarę

 45°

 75°

 30°

 60°

Ćwiczenie 8 難

Dwusieczna kąta prostego w trójkącie prostokątnym podzieliła jego przeciwprostokątną na

odcinki o długości 3 i 6. Oblicz, z dokładnością do 1°, miary kątów ostrych tego trójkąta.
Dla nauczyciela

Autor: Jacek Człapiński

Temat: Zastosowanie twierdzenia sinusów do obliczania miar kątów w wielokątach

Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres rozszerzony, klasa II lub III

Podstawa programowa:

VII. Trygonometria PP

2) znajduje przybliżone wartości funkcji trygonometrycznych, korzystając z tablic lub

kalkulatora;

5) stosuje twierdzenia sinusów i cosinusów oraz wzór na pole trójkąta PΔ = 1

2 ab ⋅ sin γ;
6) oblicza kąty trójkąta i długości jego boków przy odpowiednich danych (rozwiązuje
trójkąty)

VII. Trygonometria PR

5) korzysta z wzorów na sinus, cosinus i tangens sumy i różnicy kątów, a także na funkcje
trygonometryczne kątów podwojonych

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii
kompetencje cyfrowe
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się

Cele operacyjne:

Uczeń:

bada zależności między bokami i kątami w trójkącie i formułuje hipotezy dotyczące

tych zależności
stosuje twierdzenie sinusów do wyznaczania zależności miarowych w trójkącie

Strategie nauczania:

konstruktywizm
 konektywizm

Metody i techniki nauczania:

dyskusja
rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych

Formy pracy:

praca indywidualna
praca w grupach
praca całego zespołu

Środki dydaktyczne:

komputery z dostępem do internetu,

projektor multimedialny,

Przebieg lekcji

Faza wstępna:

Nauczyciel pyta uczniów, czy spotkali się z pojęciem rozwiązywania trójkątów.

Prowadzi rozmowę, co należy rozumieć pod tym pojęciem. Wspomina o różnych
twierdzeniach, które mogą być użyteczne i wyjaśnia, że na lekcji będzie się korzystać
tylko z twierdzeń Pitagorasa i Snelliusa i z funkcji trygonometrycznych.
Nauczyciel prosi uczniów o przypomnienie twierdzenia sinusów i cech przystawania
trójkątów.
Nauczyciel podaje temat i cele zajęć, uczniowie ustalają kryteria sukcesu.

Faza realizacyjna:

1.Nauczyciel formułuje problem opisany w Przykładzie 1. i prosi o zaproponowanie  strategii

jego rozwiązania. Uczniowie pod kierunkiem nauczyciela budują układ równań i poznają
sposoby jego rozwiązania.

2. Uczniowie, pracując w parach, wykorzystują Infografikę Obliczanie miar kątów

z zastosowaniem twierdzenia sinusów i wykonują polecenia do niej dołączone. Nauczyciel
informuje, że metody wykorzystujące twierdzenie Carnota okażą się niebawem jednym
z podstawowych narzędzi w rozwiązywaniu trójkątów, ale na razie doskonali się
umiejętność wykorzystania przede wszystkim twierdzenia sinusów i reguł poznanych
wcześniej.

3. Nauczyciel formułuje problemy podane w kolejnych przykładach. Wskazane jest, by

uczniowie mieli czas na samodzielne rozwiązanie Problemu 2. Następnie nauczyciel prosi,
by uczniowie omówili metodę rozwiązania. Jeśli są tacy, którzy zbudowali układ równań, to
warto, by takie rozwiązanie pojawiło się na tablicy. Obok warto zapisać rozwiązanie
z wykorzystaniem twierdzenia sinusów. Następnie nauczyciel prosi uczniów o krótką
ocenę obu rozwiązań.  Rozwiązując zadanie opisane w Przykładzie 3. Trzeba zbudować
model (rysunek) danej sytuacji problemowej. Ważne, by to uczniowie byli autorami takiego
modelu i by to oni wskazali strategię rozwiązania.

4. Uczniowie wykonują zaproponowane ćwiczenia interaktywne, wykorzystując

umiejętności z różnych działów matematyki.

Faza podsumowująca:

Nauczyciel prosi wybranych uczniów o przedstawienie najważniejszych elementów,

jakie były omawiane w trakcie lekcji.

Nauczyciel inicjuje dyskusję - czy twierdzenie sinusów jest narzędziem, które pozwala
rozwiązać każdy trójkąt, by w ten sposób nawiązać do twierdzenia cosinusów, które
winno być wprowadzone niebawem.

Praca domowa:

Nauczyciel poleca, aby uczniowie wykonali w domu ćwiczenia interaktywne, które nie
zostały wykonane w czasie zajęć.

Materiały pomocnicze:

Cechy podobieństwa trójkątów

Wskazówki metodyczne:

Infografikę można wykorzystać powtarzając materiał związany z rozwiązywaniem trójkątów.