José Ortega y Gasset

0yZLHQLHMDNR]Z\F]DMVSRáHF]Qy

-
]\N m o w D V W\P FR OXG]LH Z\SRZLDGDM V UR]OHJá\P V\VWHPHP
zwyczajów VáRZQ\FKXVWDORQ\FKZSHZQHM]ELRURZRFL-HGQRVWNDRVREDOXG]ND
od samych narodzin poddana jest naciskowi lingwistycznemu tych zwyczajów.
'ODWHJR M
]\N RMF]\VW\ MHVW PR*H QDMEardziej typowym i oczywistym zjawiskiem
VSRáHF]Q\P ']L
NL QLHPX ÄOXG]LH´ SU]HQLNDM GR QDV]HJR ZQ
WU]D L XPLHV]F]DM
VL
WDPF]\QLF]ND*GHJR]QDVHJ]HPSODU]OXG]NLHM]ELRURZRFL-
]\NRMF]\VW\
XVSRáHF]QLD QDMJá
EV]\ UG]H QDV]HM LVWRW\ L G]L
NL WHPX ND*GD MHGQRVWND QDOH*\
w QDMPRFQLHMV]\P VHQVLH WHJR VáRZD GRVSRáHF]HVWZD&]áRZLHNPR*HXFLHFRG
VSRáHF]HVWZDZNWyU\PXURG]LáVL
L]RVWDáZ\FKRZDQ\OHF]ZWHMXFLHF]FHVSRáe-
F]HVWZR WRZDU]\V]\ PX QLHXEáDJDQLH G(ZLJD MH RQ ERZLHP Z VZ\P ZQ
WU]X
OtRSUDZG]LZ\VHQVWZLHUG]HQLD*HF]áRZLHNMHVW]ZLHU]
FLHPVSRáHF]Q\P$Uy-
VWRWHOHV DE\ SRZLHG]LHü ÄVSRáHF]Q\´ X*\ZD VáRZD ÄSROLW\F]Q\´ 0D FKDUDNWHU
VSRáHF]Q\FKRüE\MDNWRVL
F]
VWR]GDU]DE\áDVSRáHF]Q\-HJRFKDUDNWHUVSRáHFz-
Q\OXESU]\QDOH*QRüGRRNUHORQHJRVSRáHF]HVWZDQLH]DOH*\RGáDWZRFL]MDN
ZFKRG]L Z ]ZL]NL VSRáHF]QH -
]\N RMF]\VW\ Z\FLVQá QD QLP QLH]DWDUWH SL
WQR
.D*G\M
]\NQLHVLHZVRELHV]F]HJyOQ\NV]WDáWZLDWDQDU]XFDPXRERNSHZQ\FK
NRU]\VWQ\FKSLHUZLDVWNyZFDá\V]ereg sNUDMQ\FKRJUDQLF]H>«@
-HGQRVWNDNWyUDSUDJQLHSRZLHG]LHüFRV]F]HJyOQLHZáDVQHJRD]DWHPQRZe-
JR QLH ]QDMGXMH Z Z\SRZLHG]LDFK OXG]NLHM ]ELRURZRFL Z M
]\NX ZáDFLZHJR
]Z\F]DMXVáRZQHJRDE\WRZ\UD]Lü:WHG\MHGQRVWNDZ\P\ODQRZHZ\UD*HQLH
-HOLV]F]
OLZ\PWUDIHPSRZWDU]DMHGRVWDWHF]QDOLF]EDLQQ\FKRVyEPR*HXVWDOLü
VL
ZNRFXMDNR]Z\F]DMVáRZQ\:V]\VWNLHVáRZDL]ZURW\E\á\SLHUZRWQLHLn-
G\ZLGXDOQ\PLZ\QDOD]NDPLNWyUHQDVW
SQLH]GHJUDGRZDá\VL
Z]PHFKDQL]RZa-
ne zwyczaje i wtedy, dopiero wtHG\VWDá\VL
F]
FLM
]\ND/HF]ZL
NV]RüW\FK
Z\QDOD]NyZQLHSRFLJD]DVRE*DGQ\FKNRQVHNZHQFMLDQLQLHSR]RVWDZLDODGX
SRQLHZD* MDNR WZRU\ LQG\ZLGXDOQH QLH V RQH ]UR]XPLDáH GOD LQQ\FK 7D ZDOND
PL
G]\Z\SRZLHG]LDPLRVRELVW\PLD]ELRURZ\PLMHVW]Z\Ná\PVSRVREHPLVWQLe-
QLDM
]\ND-HGQRVWNDE
GFDZL
(QLHPVZHJRVSRáHF]HVWZDSUyEXMHFRMDNLF]DV
logo WUW.indd PX
1 VL
 Z\PNQü VWDUDMF VL
 *\ü ZHGOH ZáDVQ\FK IRUP *\FLD 1LHNLHG\ RVLJD
logo WUW.indd 1 5/12/2014 12:54:19 PM
5/12/2014 12:54:19 PM
 170 JOSÉ ORTEGA Y GASSET

VXNFHV L VSRáHF]HVWZR PRG\ILNXMH WDNLH F]\ LQQH VSRUyG VZ\FK ]Z\F]DMyZ

przyjPXMFWHQRZHIRUP\DOHQDMF]
FLHMLQG\ZLGXDOQDSUyEDNRF]\VL
NO
VN
0DP\ZL
FZM
]\NXSDUDG\JPDWZV]HONLHJRIDNWXVSRáHF]Qego.
>@-
]\NRMF]\VW\]QDMGXMHVL
WXWDMQD]HZQWU]ND*GHJR]QDVZQDV]\P
RWRF]HQLX VSRáHF]Q\P L RG QDMZF]HQLHMV]HJR G]LHFLVWZD RGNG ]DF]\QDP\
Vá\V]Hü FR ZRNyá QDV PyZL OXG]LH SU]HQLND GR QDV]HJR ZQ
WU]D -HOL ÄPó-
ZLHQLH´E
G]LHP\UR]XPLHOLZFLVá\PVHQVLHMDNRX*\ZDQLHRNUHORQHJRM
]y-
ND WR MHVW RQR MHG\QLH NRQVHNZHQFM PHFKDQLF]QHJR SU]\VZRMHQLD SU]H] QDV
owegR M
]\ND 0yZLHQLH MHVW F]\QQRFL VNLHURZDQ RG ]HZQWU] NX ZQ
WU]X
0HFKDQLF]QLH L LUUDFMRQDOQLH SU]\VZRMRQD ] ]HZQWU] MHVW Z SRGREQ\ VSRVyE
HPLWRZDQDQD]HZQWU]1DWRPLDVWZ\SRZLDGDQLHMHVWF]\QQRFLPDMFSocz
WHN ZHZQWU] MHGQRVWNL -HVW SUyE X]HZQ
WU]QLHQLD Z\MDZLHQLD XQDRF]QLenia
F]HJRFR]DZLHUDMHMZHZQ
WU]QRü'ODRVLJQL
FLDWHJRZLDGRPHJRLUacjo-
QDOQHJRFHOXSRVáXJXMHVL
RQRWDNLPLURGNDPLMDNLH]QDMGXMHSRGU
NMHGQ\P
z nich, ale tylko jednym z nich, jest mowa. […] Mowa jest jakE\VHULSá\WJUa-
PRIRQRZ\FKNWyUHPR*QDRGWZDU]Dü]JRGQLH]ZáDVQ\PLLQWHQFMDPL3U]HFLw-
VWDZLHQLHWRSR]ZDODQDPZ\UD(QLHGRVWU]HF*HSRGF]DVJG\Z\SRZLadanie lub
FK
üZ\SRZLDGDQLDMHVWG]LDáDQLHPF]\VWROXG]NLPMHGQRVWNLMDNRWakiej, to mo-
wa jest praktyNRZDQLHP]Z\F]DMXNWyU\MDNND*G\]Z\F]DMDQLQLH]URG]LáVL

Z W\P NWR JR SUDNW\NXMH QLH MHVW WH* GOD QLHJR Z\VWDUF]DMFR ]UR]uPLDá\ QLH
NLHUXMHQLPMHJRZRODOHF]]RVWDáMHGQRVWFHQDU]XFRQ\SU]H]]ELRUoZRü'ODWe-
JRZPRZLHNWyUVWDUR*\WQLQD]ZDli ratio i logos]QyZMDZLVL
QDPWDG]LZQD
U]HF]\ZLVWRüMDNMHVWZV]HONLIDNWVSRáHF]Q\G]LZQDDOEowiem ma zarazem
charakter ludzki —SUDNW\NXMMOXG]LH]FDáZLDGRPRFL— i nieludzki, al-
ERZLHPDNW\PRZ\VPHFKDQLF]QH
[...] nasze otoczenie VSRáHF]QH OXG]LH ZSDMDMF QDP RG G]LHFLVWZD M
]\N
X*\ZDQ\ZQDV]\PVSRáHF]HVWZLHUyZQRF]HQLHSRGVXZDMQDPLGHHNWyUHZ
W\FK VáRZDFK ]D LFK SRUHGQLFWZHP Z\SRZLDGDM >@ ,GHH GRW\F]FH WHJR
F]\PVU]HF]\LQQLOXG]LHLP\VDPL— czym, jednym VáRZHPMHVW*\FLH— to
FR FR QDMJá
ELHM QDV NRQVW\WXXMH FR U]HF PR*QD F]\P MHVWHP\ )\FLH MHVW
GUDPDWHP D ZL
F ]DZV]H SRVLDGD MDNL ZWHN WHQ ]D ]PLHQLD VL
 ]DVDGQLF]R
w ]DOH*QRFLRGQDV]\FKLGHLQDWHPDWZLDWDLF]áRZLHND=SHZQRFLEDUG]R
RGPLHQQH V ZWNL *\FLD WHJR NWR ZLHU]\ Z %RJD L WHJR GOD NWyUHJR LVWQLHMH
W\ONR PDWHULD 2Wy* QLJG\ QLH SU]HP\OHOLP\ QD ZáDVQ\ UDFKXQHN ]QDF]QHM
ZL
NV]RFLLGHLNWyU\PLL]NWyU\FK*\MHP\8*\ZDP\LFKPHFKDQLF]QLHQDUa-
FKXQHN]ELRURZRFLZNWyUHM*\MHP\L]NWyUHMQDQDVVSá\Q
á\ZWáRF]RQHZQDV
SRG FLQLHQLHP MDN ROHMH VDPRFKRGRZH &LHNDZH E\áRE\ VSRU]G]HQLH JG\E\
WR E\áR PR*OLZH VWDW\VW\NL RVyE NWyUH Z QDV]\P VSRáHF]HVWZLH SRP\ODá\
NLHG\—ZSUDZG]LZ\PVHQVLHZ\UD]XÄP\OHü´—RW\P*HGwa plus dwa to
F]WHU\DOERRW\PF]\VáRFHMXWURZ]HMG]LH:\QLNDVWG*HZRJURPQHMZL
k-
logo WUW.indd V]RFLQDV]HLGHHPLPR*HVLGHDPLLIXQNFMRQXMZQDVMDNRSU]HNRQDQLDQLH
1 5/12/2014 12:54:19 PM
 MÓWIENIE JA.2=:<&=$-632à(&=NY 171

V QLF]\P UDFMRQDOQ\P QDWRPLDVW VWDQRZL ]Z\F]DMH WDNLH VDPH MDN M

]\N OXE
powitaniH D ZL
F V WDN VDPR PHFKDQLF]QH QLH]UR]XPLDáH L QDU]XFRQH QDP
$E\U]HF]OHSLHMREMDQLüZLHP\MDNLMHVWZVW
SQ\SLHUZRWQ\VHQVGDQHJR]Ga-
QLDSRZWDU]DQHJRZRNyáQDVQLH]OLF]RQLORüUD]\RGUy*QLDP\GZDRGWU]HFK
FRSR]ZDODQDP]JUXEV]DXFKZ\FLüP\O]DZDUWZW\P]GDQLX3URV]
]DXZa-
*\ü *H ]GDQLH ÄGZD SOXV GZD MHVW F]WHU\´ Z\UD*D SHZQ LGH
 RU]HND ERZLHP
o W\FK OLF]EDFK SHZQ RSLQL
 SUHWHQGXMF GR PLDQD SUDZG\ ,GHH V LGHDPL
F]HJR OXE QD MDNL WHPDW V ]DWHP SUDZG]LZ\PL OXE IDáV]\Z\PL SRJOdami.
3U]HWRVWDMVL
LGHDPLW\ONRZWHG\NLHG\SR]DFLVá\PLFK]QDF]HQLHPXREHc-
QLDP\ VRELH SU]HVáDQNL ZVSLHUDMFH LFK SUDZG
 OXE RGVáDQLDMFH EáG 7\ONR
G]L
NL VZ\P SU]HVáDQNRP PDM RQH FKDUDNWHU UDFMRQDOQ\ 7\PF]DVHP E\QDM-
mniej nie podchodzimy w ten VSRVyE GR QLHXVWDQQLH Z\JáDV]DQ\FK SU]H] QDV
LGHL 0yZLP\ ZFL* PyZLP\ R ZV]\VWNLFK PR*OLZ\FK VSUDZDFK ZLDWDW\ONR
GODWHJR *H WDN VDPR PyZL LQQL ]XSHáQLH MDNE\P\ GRNRQ\ZDOL SRZD*Q\FK
RSHUDFML ILQDQVRZ\FK Z EDQNX NWyUHJR ELODQV MHVW QDP FDáNRZLFLH Qieznany.
&]áRZLHN SU]\Z\Ná GR *\FLD LQWHOHNWXDOQHJR QD NUHG\W VSRáHF]HVWZD NUHG\W
NWyUHJR QLJG\ QLH ZHU\ILNRZDá )\MH ZL
F MDN DXWRPDW VWHURZDQ\ SU]H] VZRMH
VSRáHF]HVWZR7\ONRRGF]DVXGRF]DVX]DGDMHVRELHWUXGDE\SU]HMU]HüUDFKXn-
NLSRGGDüNU\W\FHSU]\M
WLGH
LRGU]XFLüMOXESU]\MüSRQRZQLHOHF]W\PUa-
zem dlateJR*HVDPMSU]HP\ODáLSU]HEDGDáMHMSRGVWDZ\
1DV]HRWRF]HQLHVSRáHF]QHSHáQHVáyZSHáQHÄZ\SRZLHG]L´MHVWipso facto
Z\SHáQLRQHUyZQLH*RSLQLDPL>«@2SLQLHWHVIDNW\F]QLHXVtalonymi zwycza-
MDPLDÄXVWDORQ\PL´]QDF]\L*QLHSRWU]HEXMZVSDUFLD]HVWURQ\MHGQRVWHNDQL
RNUHORQ\FKJUXSOHF]SU]HFLZQLHQDU]XFDMVL
ZV]\VWNLPZ\ZLHUDMFQDQLFK
VZyMQDFLVN'ODWHJRQD]\ZDPMHQRUPDPL6Lá
RZ\FKQRUPGRVWU]HJDZ\UD(
nie, a nierD]EROHQLHWHQNWRXVLáXMHVL
LPSU]HFLZVWDZLü:W\FKQRUPDFK]a-
ZLHUDVL
ZND*G\PPRPHQFLH]ELRURZHJRLVWQLHQLDRJURPQ\]HVSyáXVWDORQ\FK
RSLQLL]ZDQ\FKÄVORJDQDPL´6SRáHF]HVWZR]ELRURZRüQLHSRVLDGDLGHLMDNR
WDNLFKWR]QDF]\SU]HP\ODQ\FKMDVQRLGRJá
EL3RVLDGDMHG\QLHVORJDQ\LQD
QLFK VL
 RSLHUD MHJR LVWQLHQLH 1LH FKF
 SU]H] WR SRZLHG]LHü *H V WR LGHH IDá
szywe — SU]HFLZQLH PRJ E\ü QDG]Z\F]DM SUDZG]LZH — natomiast podkre-
ODP*HNLHG\IXQNFMRQXMMDNRQRUP\XVWDORQHRSLQLHOXEVORJDQ\LFKZDUWRü
ORJLF]QDQLHMHVWZWR]DDQJD*RZDQD']LDáDMHG\QLHPHFKDQLF]QDSUHVMDZ\ZLe-
rana na wszystkie jednostki, bezduszny przymus.

)UDJPHQW\UR]G]LDáyZLUR]SUDZ\-RVp2UWHJL\*DVVHWDEl hombre y el gente, wy-

danej w Hiszpanii w 1957 roku.
PrzHGUXN ZHGáXJ Z\GDQLD SROVNLHJR -RVp 2UWHJD \ *DVVHW &]áRZLHN L OXG]LH SU]Há
+HQU\N:R(QLDNRZVNL>Z@WHJR*Bunt mas i inne pisma socjologiczneZ\E6WDQLVáDZ
Cichowicz, PWN, Warszawa 1982, s. 618-620, 627-628, 632-636.
logo WUW.indd 7\WXáSRFKRG]LRGUedakcji
1 tomu.
logo WUW.indd 1 5/12/2014 12:54:19 PM
5/12/2014 12:54:19 PM