Obliczenia mas molowych związków chemicznych –

ćwiczenia

Wprowadzenie
Przeczytaj
Film samouczek
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Obliczenia mas molowych związków chemicznych –
ćwiczenia

Analiza cząsteczek (na podstawie ich mas) w wydychanym powietrzu przez człowieka może dostarczyć
cennych informacji i tym samym prowadzić do wczesnej diagnozy chorób (od astmy aż po raka płuc).
Źródło: dostępny w internecie: www.openstax.org, licencja: CC BY-SA 4.0.

Obliczenia chemiczne stanowią bardzo ważny i strategiczny element pracy naukowców.

Pozwalają na bezpieczeństwo i kontrolę prowadzonych reakcji, jak i dają duże szanse na ich
powodzenie. Podstawową, a jednocześnie bardzo ważną wielkością jest masa molowa.
Wykorzystywana jest ona w niemalże wszystkich obliczeniach chemicznych. Wielkość ta
oznacza masę jednego mola atomów lub cząsteczek. Pozostaje spytać, czy wiesz, skąd
można odczytać masy molowe pierwiastków? A może wiesz, jak obliczyć masy molowe
związków chemicznych?

Twoje cele

Odczytasz masy molowe pierwiastków z układu okresowego.

Obliczysz masy molowe związków chemicznych.
Wyznaczysz liczbę moli substancji chemicznych na podstawie ich masy i odwrotnie.
Przeczytaj

Mol i masa molowa

To, z jaką substancją chemiczną mamy do czynienia, jest określone nie tylko przez rodzaje
atomów lub jonów, które ona zawiera, ale również ze względu na ich ilości. Prostym
przykładem, obrazującym istotę tego stwierdzenia, jest porównanie wody H2 O i nadtlenku
wodoru H2 O2 . Obydwie te cząsteczki zawierają w swoim składzie atomy tlenu i wodoru.
Jednak ze względu na to, że cząsteczka wody zawiera tylko jeden atom tlenu, a cząsteczka
nadtlenku wodoru dwa atomy tego pierwiastka, substancje te wykazują bardzo różne
właściwości. Istnieją przyrządy, które pozwalają na pomiar mas związków chemicznych,
jednak nie byłoby to możliwe bez wprowadzenia odpowiedniej jednostki chemicznej, jaką
jest mol.

Masy molowe ( mol ) dla interesujących nas pierwiastków odczytujemy z układu okresowego,
g

ponieważ podane tam masy atomowe (u) w unitach im liczbowo odpowiadają. Przykładowo,
standardowa masa atomowa sodu, odczytana z układu okresowego pierwiastków, wynosi
22,99 u masa jednego mola atomów sodu to 22,99 g, a więc masa molowa tego pierwiastka

wynosi 22,99  mol .

g

Z jednostki masy molowej wynika, że można ją również obliczyć, dzieląc masę substancji
przez ilość moli, jaką ta masa stanowi:

n =
m
M
Na fotografii zilustrowano przykłady jednego mola różnych pierwiastków.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Jak wyznaczyć masę molową związku chemicznego?

Na fotografii zilustrowano przykłady jednego mola różnych związków chemicznych. Zgodnie z ruchem
wskazówek zegara, od lewego górnego rogu, pokazano: 130,26 g 1-oktanolu, 454,4 g jodku rtęci(II), 32,0
g metanolu i 256,5 g siarki-S8.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 1

Oblicz masę molową oktan–1–olu.

Do obliczenia masy molowej potrzebny jest wzór sumaryczny oktan–1–olu: C8 H17 OH. Aby
obliczyć masę molową oktan–1–olu, skorzystaj z układu okresowego.

Rozwiązanie oraz odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie
umieść je w wyznaczonym polu.

Zaloguj się, aby dodać ilustrację.

Ćwiczenie 2

Oblicz masę molową jodku rtęci(II).

Do obliczenia masy molowej potrzebny jest wzór sumaryczny jodku rtęci(II). Aby obliczyć jego
masę molową, skorzystaj z układu okresowego.

Rozwiązanie oraz odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie
umieść je w wyznaczonym polu.

Zaloguj się, aby dodać ilustrację.

Ćwiczenie 3

Oblicz masę molową węglanu wapnia.

Do obliczenia masy molowej potrzebny jest wzór sumaryczny węglanu wapnia. Aby obliczyć
jego masę molową, skorzystaj z układu okresowego.

Rozwiązanie oraz odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie
umieść je w wyznaczonym polu.

Zaloguj się, aby dodać ilustrację.

Wzór sumaryczny węglanu wapnia: CaCO3 .

Aby obliczyć masę molową tego związku, należy zsumować ze sobą odpowiednie ilości mas
atomowych pierwiastków go tworzących.

Ćwiczenie 4

Oblicz masę 0,33 mola glinu.

Masę molową glinu oblicz na podstawie układu okresowego pierwiastków.

Rozwiązanie oraz odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie
umieść je w wyznaczonym polu.

Zaloguj się, aby dodać ilustrację.

 Ćwiczenie 5

Oblicz, ile moli jest zawartych w 3 g tlenku rtęci(II).

Rozwiązanie oraz odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie
umieść je w wyznaczonym polu.

Zaloguj się, aby dodać ilustrację.

Ćwiczenie 6

Oblicz masę pięciu moli jonów PO4 .

3−

Ważne!

Masy molowe jonów (ka onów i anionów), pomimo zmiany wynikającej z przyjęcia lub
utraty elektronów, oblicza się tak samo jak dla obojętnych cząsteczek, ponieważ zmiany te
są bardzo małe.

Rozwiązanie oraz odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie
umieść je w wyznaczonym polu.

Zaloguj się, aby dodać ilustrację.

Słownik
masa molowa pierwiastka

masa jednego mola atomów tego pierwiastka wyrażona w  mol

g

mol

jednostka liczności (ilości) materii, podstawowa w układzie SI; jeden mol zawiera
dokładnie 6,02214076 ⋅ 1023 obiektów elementarnych; wyraża się wzorem n N
=
NA oraz
n =
M , gdzie N  – liczba indywiduów chemicznych (cząsteczek, jonów, atomów), m –
m
masa substancji wyrażona w gramach, M  – masa molowa wyrażona w  g

mol
 masa atomowa

masa pojedynczego atomu pierwiastka chemicznego, wyrażona unitach (u)

1 u =
1
12
masy atomu węgla 12 C

−27
1 u ≈ 1, 66 ⋅ 10  kg

masa mola substancji

masa jednego mola substancji wyrażona w gramach na mol; równa liczbowo masie
atomowej lub cząsteczkowej

standardowa masa atomowa, A r

najczęściej stosowana i praktyczna masa atomowa; obliczona na podstawie wielu źródeł

(próbek) pochodzących z Ziemi, uwzględniająca procentową zawartość masową
izotopów danego pierwiastka; wartości te określone są przez Komisję IUPAC ds. Masy
Atomowej i Zawartości Izotopowych (CIAAW)

wzór sumaryczny

zapis symboli pierwiastków w związku chemicznym pozostających w stałym stosunku

ilościowym

stała Avogadra NA
stała określająca liczbę indywiduów chemicznych (cząsteczek, jonów, atomów) zawartych
w jednym molu

NA = 6,02 ⋅ 10
23
 
ó
indywidu w chemicznych

mol

liczba Avogadra NA
liczba Avogadra ma identyczne oznaczenie i wartość liczbową jak stała Avogadra, jednak
nie ma jednostki

NA = 6,02 ⋅ 10
23

masa cząsteczkowa

masa pojedynczej cząsteczki wyrażona w unitach (u); dla danego związku wylicza się
poprzez zsumowanie mas atomowych pierwiastków, będących częścią tego związku
chemicznego

Bibliografia
Bielański A., Podstawy chemii nieorganicznej, Warszawa 1994.

Encyklopedia PWN

Hejwowska S., Marcinkowski R., Chemia ogólna i nieorganiczna, Gdynia 2005.

Film samouczek

Polecenie 1

Czy wiesz, jak obliczyć masy molowe związków chemicznych? Ile moli stanowią konkretne
masy związków? Zapoznaj się z filmem samouczkiem, a następnie sprawdź swoją wiedzę,
rozwiązując poniższe zadania.

Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1ChktFZ2

Film samouczek pt. „Obliczenia mas molowych związków chemicznych”
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Film nawiązujący do treści materiału - dotyczy obliczania mas molowych związków

chemicznych.
Ćwiczenie 1

Jakie masy molowe posiadają podane związki? W obliczeniach zastosuj zaokrąglenia wartości
mas molowych do liczb całkowitych.
A. MgSO4
B. Na3 PO4
C. C5 H11 Br
D. Ca(OH)2
Wybierz poprawny zestaw odpowiedzi:

g
A. 53  mol
g
B. 190  mol
 g
C. 95  mol
g
D. 45  mol

g
A. 96  mol
g
B. 180  mol
 g
C. 120  mol
g
D. 70  mol

g
A. 120  mol
g
B. 164  mol
 g
C. 151  mol
g
D. 74  mol

Ćwiczenie 2

Oblicz, ile moli ka onów sodu oraz anionów wodorotlenkowych jest obecnych w sieci
krystalicznej związku o wzorze NaOH i masie 1,2 kg.

Rozwiązanie oraz odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie
umieść je w wyznaczonym polu.

Zaloguj się, aby dodać ilustrację.

Ćwiczenie 3

Podaj, ile moli atomów tlenu znajduje się w 350 g węglanu wapnia?

Rozwiązanie oraz odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie
umieść je w wyznaczonym polu.

Zaloguj się, aby dodać ilustrację.

Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Oceń prawdziwość poniższych sformułowań.

Zdanie Prawda Fałsz

Zawartość procentowa wodoru we wszystkich
 
wodorkach różnych pierwiastków jest taka sama.
Jeden mol miedzi różni się liczbą atomów, zawartą
 
w jednym molu srebra.

Masa atomowa jest równa co do wielkości masie

 
cząsteczkowej.
Masa jednego mola jodku potasu jest różna od masy
 
jednego mola jodku rtęci(II).
Ćwiczenie 2 輸

Połącz pojęcia z ich wyjaśnieniami.

najczęściej stosowana i praktyczna

masa atomowa; obliczona na podstawie
wielu źródeł (próbek) pochodzących
Masa molowa substancji
z Ziemi; wartości te określone są przez
Komisję IUPAC ds. Masy Atomowej
i Zawartości Izotopowych (CIAAW).

masa pojedynczej cząsteczki wyrażona

w unitach (u); dla danego związku
Masa cząsteczkowa wylicza się poprzez zsumowanie mas
atomowych pierwiastków, będących
częścią tego związku chemicznego.

masa jednego mola substancji,

Masa atomowa wyrażona w gramach; równa liczbowo
masie atomowej lub cząsteczkowej.

masa pojedynczego atomu pierwiastka

Standardowa masa atomowa
chemicznego, wyrażona unitach (u).

Ćwiczenie 3 輸

Podaj masy molowe poniższych związków. Wartości wpisz z dokładnością do jednego miejsca
po przecinku.

M AgNO3   =
g
mol

M HCl   = g
mol

M CH3 COOH   =
g
mol

M H2 SO4   =
g
mol
Ćwiczenie 4 醙

Oblicz, ile moli ditlenku azotu, powstało z rozkładu 153 g pentatlenku diazotu.

Rozwiązanie oraz odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie
umieść je w wyznaczonym polu.

Zaloguj się, aby dodać ilustrację.

Ćwiczenie 5 醙

Zgodnie z wytycznymi dotyczącymi zdrowego trybu życia, dzienne zapotrzebowanie

organizmu dorosłego człowieka na jony magnezu wynosi 310 mg. Oblicz, jakie jest średnie
zapotrzebowanie na jony magnezu w molach.

Rozwiązanie oraz odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie
umieść je w wyznaczonym polu.

Zaloguj się, aby dodać ilustrację.

Ćwiczenie 6 醙

Określ liczbę atomów i masy cyrkonu, krzemu i tlenu, zawartych w 0,3384 molach krzemianu
cyrkonu (ZrSiO4 ).

Rozwiązanie oraz odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie
umieść je w wyznaczonym polu.

Zaloguj się, aby dodać ilustrację.

Ćwiczenie 7 難

Zalecana dzienna dawka witaminy C (C6 H8 O6 ) w diecie pięcioletniego dziecka wynosi

 mol. Oblicz, jaką ilość w gramach witaminy C powinien przyjmować pięciolatek
−4
1,42 ⋅ 10

oraz ile to cząsteczek?

Rozwiązanie oraz odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie
umieść je w wyznaczonym polu.

Zaloguj się, aby dodać ilustrację.

Ćwiczenie 8 難

Pewna substancja chemiczna jest wykorzystywana do produkcji luster. Ponadto ma bardzo

dobrą rozpuszczalność w wodzie w porównaniu do innych soli tego metalu na I stopniu
utlenienia oraz wykazuje działanie antyseptyczne i przeciwbakteryjne. Oblicz skład
procentowy tej substancji.

Rozwiązanie oraz odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie
umieść je w wyznaczonym polu.

Zaloguj się, aby dodać ilustrację.

Dla nauczyciela

Scenariusz zajęć

Autor: Aleksandra Marszałek‐Harych, Krzysztof Błaszczak

Przedmiot: chemia

Temat: Obliczenia mas molowych związków chemicznych – ćwiczenia

Grupa odbiorcza: uczniowie III etapu edukacyjnego, liceum, technikum, zakres

podstawowy i rozszerzony; uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie
podstawowym i rozszerzonym

Podstawa programowa

Zakres podstawowy

I. Atomy, cząsteczki i stechiometria chemiczna. Uczeń:

2) odczytuje w układzie okresowym masy atomowe pierwiastków i na ich podstawie oblicza
masę molową związków chemicznych (nieorganicznych i organicznych) o podanych
wzorach lub nazwach.

Zakres rozszerzony

I. Atomy, cząsteczki i stechiometria chemiczna. Uczeń:

2) odczytuje w układzie okresowym masy atomowe pierwiastków i na ich podstawie oblicza
masę molową związków chemicznych (nieorganicznych i organicznych) o podanych
wzorach lub nazwach.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

wskazuje masy molowe pierwiastków;

 oblicza masy molowe związków chemicznych;
wyznacza liczbę moli substancji chemicznych na podstawie ich masy i odwrotnie.

Strategie nauczania:

asocjacyjna.

Metody i techniki nauczania:

burza mózgów;
dyskusja dydaktyczna;
analiza materiału źrółowego;
ćwiczenia uczniowskie;
film samouczek;
technika zdań podsumowujących.

Forma pracy:

praca zbiorowa;
praca w parach;
praca w grupach;
praca indywidualna.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami/smartfony/tablety z dostępem do Internetu;

podręczniki tradycyjne;
zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
rzutnik multimedialny;
tablica interaktywna/tablica i kreda, marker.

Przebieg zajęć

Faza wstępna:

1. Zaciekawienie i dyskusja. Nauczyciel pyta uczniów: „Co oznacza pojęcie mol? Ile
wynosi liczba Avogadro? Czym jest masa molowa? Jaka jest masa molowa tlenu
atomowego, a jaka tlenu cząsteczkowego”?
2. Rozpoznawanie wiedzy wyjściowej uczniów. Burza mózgów wokół pojęć: masa
atomowa/masa molowa.
3. Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele
lekcji, które uczniowie zapisują w portfolio.

Faza realizacyjna:
 1. Nauczyciel zadaje uczniom pytanie: Jak obliczyć masę molową związku chemicznego?
Chętni uczniowie starają się odpowiedzieć na pytanie. Jeżeli jest trudność
w udzieleniu odpowiedzi, nauczyciel odsyła uczniów do analizy treści w e‐materiale,
po czym uczniowie udzielają odpowiedzi.
2. Nauczyciel wyświetla film samouczek – obliczenia na podstawie wzorów, nazw
i odczytywania potrzebnych danych z układu okresowego.
3. Nauczyciel podaje kilka przykładów związków chemicznych i uczniowie wspólnie
z nauczycielem analizują je – obliczają masy molowe.
4. Uczniowie analizują w parach ćwiczenia 1‐5 zawarte w e‐materiale. Nauczyciel
ewentualnie wyjaśnia niezrozumiałe kwestie.
5. Prowadzący zajęcia rozdaje uczniom karty pracy. Uczniowie rozwiązują zadania. Po
wyznaczonym czasie chętni uczniowie zapisują rozwiązania na tablicy. Pozostali
uczniowie i nauczyciel dokonują ich weryfikacji pod względem poprawności.
6. Następnie nauczyciel dzieli klasę na grupy i każdej z grup podaje po 10 przykładów na
obliczenie masy molowej. Uczniowie rozwiązują przykłady, a następnie wymieniają się
kartami w celu sprawdzenia poprawności rozwiązań.
7. Uczniowie samodzielnie sprawdzają swoją wiedzę, wykonując ćwiczenia zawarte
w e‐materiale – „Sprawdź się”.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel sprawdza wiedzę uczniów zadając przykładowe pytania: czym jest masa
atomowa, a czym masa molowa? Co to jest liczba Avogadra i ile wynosi? Jak oblicza się
masy molowe jonów (kationów i anionów)?
2. Jako podsumowanie lekcji nauczyciel może wykorzystać zdania do uzupełnienia, które
uczniowie zamieszczają w swoim portfolio:

Przypomniałem/łam sobie, że...

Co było dla mnie łatwe...
Czego się nauczyłam/łem...
Co sprawiało mi trudność...

Praca domowa:

Uczniowie wykonują pozostałe ćwiczenia w e‐materiale – „Sprawdź się”.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Film samouczek może być wykorzystany w trakcie lekcji oraz jako pomoc przy odrabianiu
zadania domowego. Pomoże również utrwalić zdobytą wiedzę. Uczniowie nieobecni na
lekcjach oglądający film mogą uzupełnić swoje braki.

Materiały pomocnicze:

1. Polecenia podsumowujące (nauczyciel przed lekcją zapisuje je na niewielkich kartkach):

 Czym jest masa atomowa, a czym masa molowa?
Co to jest liczba Avogadra i ile wynosi?
Jak oblicza się masy molowe jonów (kationów i anionów)?

2. Karta pracy ucznia:

Plik o rozmiarze 57.38 KB w języku polskim