FILOZOFIA

ODPOWIEDZI DO KART PRACY – ZAKRES PODSTAWOWY

WYPRACOWANIE – karta pracy powtórzeniowa nr 1

Temat
Postać Mahatmy Gandhiego i Sokratesa łączą dwa wspólne przekonania. Po pierwsze,
według obu postaci najważniejsza „walka” nie rozgrywa się na polu bitwy, ale w ludzkim
sumieniu. Życie zgodne z własnymi przekonaniami, dążenie do cnoty i dobra są
ważniejsze niż przyjęte konwencje społeczne. Po drugie, krzywdzenie innych ludzi godzi
przede wszystkim w sumienie tego, kto dopuszcza się zła. Zatem, należy za wszelką cenę
go unikać. Napisz własny, filozoficzny tekst będący komentarzem do obu wymienionych
kwestii.

Wprowadzenie
„Walka” może toczyć się w wielu obszarach ludzkiej aktywności. Dla myślicieli religijnych –
przedstawicieli dżinizmu, buddyzmu, chrześcijaństwa i islamu – najważniejsze jest zmaganie
się z własnymi słabościami. Podobne stanowisko w tej kwestii reprezentował twórca etyki
autonomicznej w kulturze Zachodu, grecki filozof Sokrates. Krzywdzenie innych ludzi wpływa
nie tylko na nich, ale także na osobę dopuszczającą się negatywnego czynu lub słowa. Zarówno
punkt widzenia etyki heteronomicznej (zależnej od wzorców religijnych), jak i autonomicznej
(niezależnej od religijnych wytycznych) uwydatnia znaczenie krzywdzenia innych jako szkody
wobec własnego sumienia i moralności.

Ustalenie stanowiska
Walka o dobro wspólne zaczyna się od przemiany samego siebie. Samopoznanie i praca nad
własnymi słabościami może przyczyniać się do zmiany otaczających człowieka okoliczności i
zdarzeń. Pokazując postawę niezgody na zło i pracując nad tym, aby samemu stawać się coraz
lepszym człowiekiem, może zaowocować realną zmianą rzeczywistości. Jedynie wewnętrzna
spójność własnych przekonań, osobowa autentyczność może dawać człowiekowi poczucie
spełnienia i trwałą dyspozycję do czynienia dobra.

Rozwinięcie
1. Argumenty związane z tekstami danym w zadaniu (fragm. na temat „siły prawdy”
Gandhiego – H. Elzenberg, Ahimsa i pacyfizm oraz Platon, Uczta)
• najważniejsze dla człowieka nie jest to, co go spotyka, ale to, jakim jest człowiekiem
(Gandhi);
• prawda ma moc wyzwalania człowieka od zła (Gandhi);
• niezłomność wobec przeciwności losu i postawa oddania wobec towarzyszy walki
stanowi najważniejszy sprawdzian hartu ducha (Sokrates).

2. Argumenty związane z poglądami filozoficznymi spoza przytoczonych tekstów

 • intelektualizm etyczny Sokratesa – wiedza o dobru i cnocie gwarantuje dobre działanie
– zmiana możliwa jest poprzez ukazywanie wzorców dobra i cnoty. Ktoś, kto odkryje,
czym jest dobro, będzie postępował zgodnie z jego wytycznymi;
• indywidualizm Sokratesa – krzywda doznawana jest mniej szkodliwa niż krzywda
dokonywana; człowiek powinien dążyć do samorozwoju;
• misja etyczna Sokratesa – zmiana państwa, zmiana obywateli zaczyna się od zmiany
myślenia każdej jednostki tworzącej daną społeczność;
• Gandhi – walka o własne prawa zaczyna się od uświadomienia sobie tego, czym jest
dobro i prawda. Mając pewność co do własnych przekonań, można w skuteczny sposób
przekonać do nich innych;
• stoicyzm – własna rozumność i cnota są obszarami, na które człowiek ma największy
wpływ. Okoliczności zdarzeń są poza zasięgiem jednostki.

Podsumowanie
Człowiek, który pragnie zmiany swego otoczenia społecznego, powinien rozpocząć przemianę
od samego siebie. Jego duchowa natura jest obszarem, na który ma największy wpływ.
Samopoznanie i świadomość dobra i cnoty umożliwia przekonanie do tych idei innych osób,
zaświadczenie własnym przykładem o ich wartości oraz – w konsekwencji – przemianę
otaczających uwarunkowań na lepsze.

Uwagi
Powyższy konspekt to jedynie propozycja opracowania tematu. Uczeń może postawić inną tezę
i poprzeć ją argumentami odwołującymi się do fragmentów tekstów danych w zadaniu oraz
innych stanowisk filozoficznych.
WYPRACOWANIE – karta pracy powtórzeniowa nr 2

Temat
Napisz esej filozoficzny będący komentarzem do słów Arystotelesa: Przyjaźń jest pewną
cnotą lub czymś z cnotą związanym, a ponadto jest czymś dla życia najkonieczniejszym; bo
bez przyjaciół nikt nie mógłby pragnąć żyć, chociażby posiadł wszystkie inne dobra.

Wprowadzenie
Przyjaźń stanowi temat poruszany w starożytnej filozofii przede wszystkim przez Platona,
Arystotelesa i Epikura. Arystoteles ujmował przyjaźń jako niezbędny czynnik ludzkiej
egzystencji – warunek sensownego i dobrego życia.

Ustalenie stanowiska
Przyjaźń jest jednym z najistotniejszych aspektów życia ludzkiego. Nadaje ona sens ludzkiemu
życiu w wymiarze jednostkowym i społecznym.

Rozwinięcie

1. Przykładowa argumentacja:
• koncepcja przyjaźni Arystotelesa – relacje międzyludzkie powodują, że człowiek
rozwija w pełni swój potencjał – może stawać się dojrzałą istotą ludzką i podmiotem
sprawczym;
• koncepcja Platona – dzięki przyjaźni odkrywamy w sobie potencjał do czynienia dobra,
w ten sposób unikamy zła i krzywdzenia innych ludzi (m.in. koncepcja przedstawiona
w dialogu Uczta – kwestia wypowiadana przez Fajdrosa);
• przyjaźń jako więź międzyludzka umożliwiająca wykroczenie poza świat własnych
doznań, ograniczeń, myśli oraz celów;
• przyjaźń jako sposób na poszukiwanie i uzyskiwanie wyższych celów w życiu. Zdaniem
Arystotelesa prawdziwa więź przyjacielska opiera się na dostrzeganiu dobra i cnoty, a
nie na uzyskiwaniu pożytku lub odczuwaniu przyjemności.

Podsumowanie
Przyjaźń umożliwia człowiekowi stawanie się lepszym. Pozwala mu nie tylko przełamywać
własne ograniczenia i słabości, lecz także budować i utrzymywać więzi międzyludzkie.
Prawdziwym człowiekiem – zwróconym ku dobru, cnocie i rozumności – można stać się
jedynie dzięki nawiązywaniu relacji z innymi.

Uwagi
Powyższy konspekt to jedynie propozycja opracowania tematu. Uczeń może postawić inną tezę
i poprzeć ją argumentami odwołującymi się do fragmentów tekstów danych w zadaniu oraz
innych stanowisk filozoficznych.
WYPRACOWANIE – karta pracy powtórzeniowa nr 3

Temat
Napisz esej filozoficzny, w którym obecne będą nawiązania do literatury polskiej.
Wybierz jeden z przedstawionych poniżej cytatów. Zinterpretuj przytoczone słowa, a
następnie rozważ problem, do którego się one odnoszą. Pamiętaj o przedstawieniu
przynajmniej jednego argumentu wspierającego stanowisko oraz jednego
kontrargumentu. Zastosuj trzyczęściową strukturę wypracowania: wstęp, rozwinięcie i
zakończenie.

1. Co […] może stanąć na przeszkodzie wyborowi moralnemu? Nic zgoła z tego, co nie należy
do niego. Tylko on sam jest sobie przeszkodą, z chwilą gdy się stanie przewrotny. I dlatego on
bywa jedynym źródłem występku, jak również jedynym źródłem cnoty.
Epiktet

2. […] człowiek, który wyświadczył dobrodziejstwo, nie rozgłasza tego, lecz przechodzi do
innej sprawy, jak winna latorośl, by w porze stosownej znowu owoc wydać. Czyż więc należy
być jednym z tych, którzy to robią jakby nieświadomie? – A tak.
Marek Aureliusz

Wprowadzenie
1. Zdaniem Epikteta, jedynym źródłem dobra lub zła (cnoty lub występku) jest wybór moralny,
jakiego dokonuje człowiek. Inne czynniki, takie jak okoliczności, konsekwencje, zdarzenia nie
niosą za sobą znaczenia moralnego.
2. Zdaniem Marka Aureliusza, człowiek powinien czynić dobro, nie zważając na odbiór
społeczny własnych działań. Zaspokojenie potrzeby podziwu czy aprobaty ze strony innych
osób nie powinno motywować go do podejmowania zachowań moralnych.

Ustalenie stanowiska
1. Racjonalny wybór jest warunkiem cnoty. Człowiek powinien świadomie decydować się na
czynienie dobra, niezależnie od towarzyszących temu wyborowi oraz konkretnemu działaniu
osoby konsekwencji.
2. Człowiek powinien czynić dobro z potrzeby własnego sumienia, a nie ze względu na odbiór
społeczny jego działania.

Rozwinięcie

1. Przykładowa argumentacja:
• zdaniem stoików, człowiek ma wpływ jedynie na sferę własnej rozumności – jego
oddziaływanie nie dotyczy zdarzeń zachodzących w świecie, okoliczności ani
konsekwencji;
• jednak wydaje się, że racjonalność wymaga także przewidywania okoliczności
związanych z dokonywanym wyborem moralnym – być może, ocena podmiotu może
także obejmować spodziewane rezultaty własnych czynów;
 • mimo tego, pełna odpowiedzialność moralna człowieka dotyczy jedynie sfery, na którą
ma on bezpośredni wpływ, a więc własnej racjonalności – nie można winić osoby
ludzkiej za to, co dzieje się poza obszarem jego własnego moralnego sprawstwa;
• jednak żadne z ludzkich oddziaływań nie zachodzi w „próżni” społecznej – decyzje
wpływają na innych ludzi, za których także powinno się brać odpowiedzialność;
• ostatecznie, wybór dobra i cnoty jest warunkiem koniecznym właściwego moralnie
działania, ale nie jest jego warunkiem wystarczającym;
• odniesienia literackie: np. motyw vanitas (literatura barokowa).

2. Przykładowa argumentacja
• zdaniem stoików, człowiek powinien skupić się na dążeniu do samodoskonalenia;
• jednak istnieją także inne cele, do których warto dążyć w życiu, a które nie muszą stać
w sprzeczności z byciem dobrym, racjonalnym i cnotliwym podmiotem;
• mimo tego, takie dobra zewnętrzne jak sława, bogactwo czy społeczne uznanie, są w
ostatecznym rozrachunku przemijające i zewnętrzne, a jedyną perspektywą, która jest
trwała w życiu ludzkim, jest rozumność i duchowość;
• jednak czynienie dobra – jeśli towarzyszy mu społeczny odbiór – może być źródłem
pozytywnego przykładu dla innych ludzi;
• mimo tego, dobra zewnętrzne mogą także degenerować człowieka i czynić go zależnym
od tego, co zmienne i złudne; jedynie ludzki rozum i cnota daje trwałe szczęście i
zadowolenie;
• indywidualizm etyczny Sokratesa: wierność sumieniu daje poczucie pełni
człowieczeństwa i czyni osobę prawdziwie cnotliwą;
• motyw wartości wewnętrznej i pokory ludzkiej: jedynie te działania, które nie zmierzają
do wymiernych korzyści, mają wewnętrzną wartość, a nie wartość zależną od
czynników zewnętrznych;
• odniesienia literackie: np. poezja renesansowa.

Podsumowanie
1. Chociaż najważniejszą instancją decydującą o wadze moralnej czynu jest racjonalna decyzja
(wybór moralny), to inne czynniki (konsekwencje, okoliczności) także mają istotne znaczenie
dla uznania danego działania za cnotliwe i godne naśladowania.
2. Człowiek nie powinien czynić dobra przez wzgląd na przemijające dobra zewnętrzne, ale ze
względu na wewnętrzna potrzebę. Jedynie taka sytuacja gwarantuje czysto etyczne działanie,
pozbawione czynników niezwiązanych bezpośrednio z moralnością lub niekiedy godzących w
przyjęte normy moralne.

Uwagi
Powyższy konspekt to jedynie propozycja opracowania tematu. Uczeń może postawić inną tezę
i poprzeć ją argumentami odwołującymi się do fragmentów tekstów danych w zadaniu oraz
innych stanowisk filozoficznych.
WYPRACOWANIE – karta pracy powtórzeniowa nr 4

Temat
Napisz esej filozoficzny, w którym obecne będą nawiązania do koncepcji sztuki
Arystotelesa. Wybierz jeden z przedstawionych poniżej cytatów. Zinterpretuj
przytoczone słowa, a następnie rozważ problem, do którego się one odnoszą. Pamiętaj o
przedstawieniu przynajmniej jednego argumentu wspierającego stanowisko oraz jednego
kontrargumentu. Zastosuj trzyczęściową strukturę wypracowania: wstęp, rozwinięcie i
zakończenie.

1. Rzeczywista potęga muzyki polega na tym, że może ona oddawać prawdę życia uczuciowego
w sposób, jaki jest niedostępny językowi, ponieważ jej formy znaczące cechuje owa
ambiwalencja treści, której słowa mieć nie mogą.
S.K. Langer

2. Sztuka jest odtwarzaniem rzeczy, bądź konstruowaniem form, bądź wyrażaniem przeżyć –
jeżeli wytwór tego odtwarzania, konstruowania, wyrażania jest zdolny zachwycać, bądź
wzruszać, bądź wstrząsać.
W. Tatarkiewicz

Wprowadzenie
1. Muzyka operuje językiem emocji, a nie słowem, które można wyrazić w języku naturalnym.
2. Warunkiem sztuki jest to, że wytwór, który powstaje w efekcie działania twórczego,
wywołuje emocje (wzruszenie, zachwyt, wstrząs).

Ustalenie stanowiska
1. Celem sztuki jest nie tylko komunikowanie treści, ale także emocji. Przykładem dziedziny
sztuki, która ilustruje tę funkcję, jest muzyka.
2. Sztuka opiera się nie tylko na działaniu (wytwarzaniu, odtwarzaniu), lecz także obejmuje
wpływ dzieła (rezultatu działań twórczych) na odbiorców.

Rozwinięcie

1. Przykładowa argumentacja:
• zdaniem Arystotelesa, jedną z funkcji sztuki jest katharsis (oczyszczenie) – odczuwanie
emocji przez osobę doświadczającą dzieła owocuje wyzwoleniem od negatywnych
przeżyć, oczyszczeniem;
• jednak istnieją dziedziny sztuki, które nie operują językiem emocji (np. twórczość
abstrakcyjna), a obliczone są na odbiór intelektualny;
• mimo tego, muzyka, która stanowi przykład opisany w cytacie, zawsze w jakiś sposób
wpływa na podmiot – nie jest sztuką obrazową i nie opiera się na słowie, zatem jej
wpływ uwidacznia się przede wszystkim w emocjach;
 • jednak muzyka to także intelektualna struktura, na której opierają się dźwięki – jest to
także pewien rodzaj języka formalnego. Jak uważali pitagorejczycy, muzyka opiera się
na strukturze liczbowej;
• ostatecznie, nawet jeśli muzyka opiera się na języku matematyki, nadal jej odbiór
obejmuje nie tylko rozumienie poszczególnych dźwięków i kompozycji, lecz także
odczuwanie określonych emocji i wizualizację przeżyć człowieka.

2. Przykładowa argumentacja
• zdaniem starożytnych myślicieli, sztuka opiera się wytwarzaniu dzieła z
uwzględnieniem określonych reguł;
• jednak, gdyby pojęcie sztuki traktować tak wąsko – byłaby nią każda działalność
rzemieślnicza opierająca się na tworzeniu lub odtwarzaniu określonego produktu;
• zatem tym, co odróżnia sztukę od innych form twórczości ludzkiej, jest to, w jaki sposób
dzieło wpływa na jego odbiorcę;
• Arystoteles uwzględnił nie tylko funkcję naśladowniczą sztuki, lecz także jej funkcję
katartyczną, czyli emocjonalny wpływ na odbiorców dzieła – wydaje się, że dopiero
uzupełnienie definicji o ten element zbliża pojęcie sztuki do jej faktycznego znaczenia.

Podsumowanie
1. Chociaż muzyka opiera się na określonych regułach, jej najistotniejszym czynnikiem jest
przekazywanie pozawerbalnych emocji.
2. Wytwarzanie i naśladowanie nie pozwalają odróżnić sztuki od innych form rzemiosła.
Dopiero włączenie do tego pojęcia kategorii emocjonalnego wpływu na odbiorcę umożliwia
stworzenie pełnej definicji sztuki.

Uwagi
Powyższy konspekt to jedynie propozycja opracowania tematu. Uczeń może postawić inną tezę
i poprzeć ją argumentami odwołującymi się do fragmentów tekstów danych w zadaniu oraz
innych stanowisk filozoficznych.