thema

Kennis van betonreparatie voor constructeur en architect steeds belangrijker

Het omvangrijke
vakgebied van
betonreparatie
12 7 2016 Het omvangrijke vakgebied van betonreparatie
 1

1 parkeergarage UMCU
foto’s: SealteQ

Omdat beton in nagenoeg elk bouwwerk is toegepast, is het

werkgebied van betonreparaties enorm. Van woningbouwcom-
plexen, utiliteitsgebouwen en parkeergarages tot de zware
industrie en civiele constructies. Er zijn veel uiteenlopende
technieken die bij de verschillende bouwwerken en verschil-
lende situaties uitkomst kunnen bieden. Om te bepalen welke
techniek de beste is, is een goede analyse vooraf onontbeerlijk.

Het voortraject
Het bepalen en analyseren van de onderhoudsbehoefte van een
betonconstructie is wellicht de meest belangrijke stap om te
komen tot een duurzaam eindresultaat. Het stellen van de juiste
diagnose en opstellen van een goed ‘behandelplan’ is cruciaal.
Wanneer er in dit traject namelijk een onderdeel of aspect van
een schademechanisme wordt vergeten of er is sprake van een
incorrecte interpretatie van een eis voor de gebruiksfase, wordt
niet het gewenste doel bereikt.

Het gehele proces om te komen tot een goed plan van aanpak
bestaat uit een groot aantal onderdelen. Het analyseren van de
schade is op zich al een specialisme. Daarbij is nodig:
– kennis van het materiaal (gewapend) beton zelf;
– inzicht in het vervormingsgedrag van de (totale) constructie;
– analyse van de geschiedenis in de bouwfase en gebruiksfase;
– beoordeling van de schade, zowel de omvang als de bijbeho-
rende kenmerken, waaronder ook de mogelijk onzichtbare
gebreken aan de hand van nadere analyse. De inzet van
diverse onderzoekstechnieken kan in veel gevallen noodzake-
lijk blijken (foto 1). Van eenvoudig afkloppen (akoestisch
onderzoek) tot de inzet van geavanceerde radar- of ultra-
soontechnieken;
ing. Chris Uittenbogaard 1) – vaststelling van het maatgevende schademechanisme op basis
SealteQ West BV van een grondige analyse van alle verkregen data uit het veld-
onderzoek.

Kennis van de geavanceerde technieken op het De gewenste herstelmethodiek of de best passende vertaling
gebied van betonreparatie wordt voor de van de onderhoudsbehoefte is afhankelijk van wat technisch
nodig is, maar ook van de bijkomende maatregelen ten aanzien
constructeur en architect van nu, mede door de van omgevingsfactoren en uiteraard van beschikbare budget-
veranderingen in de bouwwereld, alleen maar ten. Ook de duurzaamheid van de ingreep en de veiligheid en
belangrijker. De term betonreparatie dekt overlast voor zowel gebruikers als uitvoerende partijen gedu-
rende de uitvoering zijn van belang. Soms is snelheid gewenst
daarbij feitelijk de lading niet. Het werkgebied
en in andere situaties is een vergaande fasering noodzakelijk.
van betonherstel en betonbescherming is veel Bij dit traject is de inzet van gespecialiseerde onderzoekers,
omvangrijker dan veel mensen denken. betononderhoudskundigen en reparatiedeskundigen van groot
belang.

1
) Chris Uittenbogaard is behalve directeur bij SealteQ West BV ook bestuurslid
van VBR en lid van het College van Deskundigen Betonreparatie.

Het omvangrijke vakgebied van betonreparatie 7 2016 13

 thema

Kennisintensivering
Bij de uitvoering van de maatregelen is toetsing aan de rele-
vante voorschriften noodzakelijk, niet alleen vanuit kwaliteits-
overwegingen en duurzaamheid, maar ook vanuit veiligheids-
2
oogpunt. Het gaat immers niet om het herstel van een tuinhek.
Veelal betreft het ingrepen aan de draagstructuur van een
gebouw of kunstwerk.
De verscheidenheid aan normen en voorschriften – in het
artikel Regelgeving betonreparaties ingrijpend gewijzigd in dit Constructief betonherstel
Cement-nummer worden deze besproken – onderstreept de Bij constructief betonherstel, waarbij minimaal de originele
kennisintensiviteit van de branche en de hoge eisen gesteld sterkte moet worden teruggebracht, wordt veelal spuitbeton
aan bedrijven en medewerkers. Hierdoor is het inzetten van (foto 2) of aangieten met cementgebonden gietmortels (met of
gecertificeerde bedrijven, die veel aandacht besteden aan zonder extra wapening) ingezet bij de meer omvangrijke
zowel de interpretatie van de regelgeving als de opleiding van schaden. Spuitbeton kent twee uitvoeringsprincipes: de natte
de in te zetten medewerkers, een voorwaarde voor betrouw- en de droge methode. Bij de natte methode worden (meestal
baar uitgevoerde projecten. PCC- of CC-) mortels gemengd en nat verpompt. Bij de droge
methode wordt pas bij de spuitnozzle water toegevoegd (verne-
veld) en met een hogere druk tegen de ondergrond gespoten.
De natte methode wordt voornamelijk toegepast bij projecten
waar de beheersing van de overlast een belangrijke rol speelt.
De methode geeft immers veel minder overlast door stofvor-
Specialistische technieken ming, overspray (beton dat niet op de plek terechtkomt) of
Binnen de betonreparatiebranche worden veel verschillende rebound (het terugkaatsen van een deel van het beton).
technieken en systemen toegepast. Elk van deze technieken De laagdikte van een spuitlaag die met de droge techniek kan
heeft een eigen toepassingsgebied. worden behaald, is groter dan bij de natte spuittechniek en de
productiviteit is hoger. De droge methode wordt dan ook veelal
Traditioneel handmatig betonherstel toegepast bij de grotere infrastructurele of industriële projecten.
Dit betreft de toepassing van diverse handmatige technieken Het van oudsher aanwezige kwaliteitsverschil tussen deze twee
als troffelen en aangieten met een grote range aan gecertifi- technieken is vooral door de verbetering van de natte spuit-
ceerde producten. Deze range loopt van zuiver cementgebon- mortels sterk gereduceerd.
den producten (CC, cement concrete) en polymeerverbeterde
cementgebonden mortels (PCC, polymer cement concrete) tot Constructieve versterkingsmaatregelen
de zuiver kunstharsgebonden mortels (PC, polymer concrete) Constructieve versterkingsmaatregelen worden behalve bij
en een nieuwe generatie hybride producten als ECC-mortels herstel na (mechanische) schade of bijvoorbeeld na brand, ook
(epoxy cement concrete). Deze handmatige werkwijze wordt toegepast bij veranderingen in het gebruik. De gevolgen van
veelal toegepast bij ‘kleinschalig’ betonherstel, waarbij geen deze laatste oorzaak kunnen immers zijn een verhoging van de
specifieke constructieve eisen worden gesteld en waarbij voor- nuttige belasting of aanpassingen in de draagstructuur zoals het
namelijk sprake is van carbonatatie geïnitieerde wapeningscor- maken van sparingen of doorbraken.
rosie of dekkingsproblematiek. Naast de toepassing van giettechnieken en het aanbrengen van

14 7 2016 Het omvangrijke vakgebied van betonreparatie

2 Toepassing spuitbeton in tunnel
foto’s: SealteQ
3 Toepassing koolstoflijmwapening
4 Gerenoveerde galerijvloer

spuitbeton (met extra wapening) zijn er recent veel nieuwe

technieken ontwikkeld ten behoeve van constructieve verster-
king. Zo zijn onder meer te onderscheiden: het aanbrengen van
externe wapening als koolstoflijmwapening (foto 3) of in te
lijmen strengen of staven van koolstof of basaltvezels.
Een nieuw toepassingsgebied is het aardbevingsbestendig
bouwen. Ook zijn er veel specialistische technieken ontwikkeld
voor de versterking van uitkragende galerij- en balkonvloeren
(foto 4) in reactie op CUR-rapport 248.
3

Voegovergangen en dilatatiesystemen
Het vervangen of inbouwen van voegovergangen en dilatatie-
systemen vereist specialistische kennis van het uitvoerende
bedrijf. De voegovergang van een kunstwerk of een gebouwdi-
latatie is een kritische schakel die in de ontwerp- en bouwfase
vaak onvoldoende aandacht krijgt. Dit kan zowel schade door
verhinderde vervormingen of te hoge mechanische belastingen
als lekkages tot gevolg hebben. De keuze van het juiste profiel,
onder meer op basis van de vervormingen die kunnen plaats-
vinden en de belastingen in de gebruiksfase, moet samengaan
met een correcte en efficiënte (snelle) inbouw ervan.

Injecteren van scheuren in beton

Gescheurd beton kan worden geïnjecteerd. Dit gebeurt zowel
als constructieve verlijming als ten behoeve van een duurzame
bescherming van het wapeningsstaal. Het wordt toegepast van
een scheur in de garagevloer tot aan scheuren in een stabili-
teitswand. Veelal worden hier onder aangepaste druk tweecom-
ponenten-epoxyproducten of speciale cementgebonden injec-
tiematerialen geïnjecteerd volgens een strikt protocol.
4

Waterdicht injecteren en aanbrengen van

afdichtingssystemen en waterdichte membranen
Een groot scala aan producten en technieken is voorhanden
voor het aanbrengen van afdichtingen en het oplossen van verscheidenheid aan mogelijk toepasbare systemen maakt een
lekkages. Toepassingsgebieden zijn een lekkende kimnaad, goede analyse op voorhand noodzakelijk. Zowel de analyse van
doorslaand vocht in een kelder en watervoerende scheuren in de ondergrond als de interpretatie en vertaling van de functio-
een tunnel. De technieken lopen uiteen van het injecteren van nele eisen bij gebruik zijn cruciaal. Van groot belang voor de
veelal tweecomponenten-polyurethaanharsen of gels tot het duurzaamheid van elk systeem is daarnaast de voorbehande-
aanbrengen van afdichtingssystemen met meerdere lagen en ling van de ondergrond en de correcte applicatie van de – veelal
opeenvolgende applicaties. op kunststoffen gebaseerde – producten.

Het aanbrengen van slijt- en beschermlagen Elektrochemisch betonherstel en kathodische

Er bestaat een zeer omvangrijk pallet aan systemen en maatre- bescherming van wapeningsstaal
gelen voor het aanbrengen van slijt- en beschermlagen voor Deze groep technieken, waarbij voornamelijk kathodische
allerlei ondergronden en belastingen. Van kunststofvloeren in bescherming (KB, foto 5) een steeds belangrijkere rol inneemt,
de woningbouw en utiliteitsbouw (waaronder ook parkeergara- worden meestal toegepast in geval van hoge corrosieactiviteit
ges) tot brugdekmembranen in de GWW en hoogchemisch van het wapeningsstaal. Vaak betreft dit schade als gevolg van
resistente afwerksystemen in de industrie. Ook carbonatatie- indringing of inmenging van chloriden (foto 2). Te onderschei-
remmende coatingssystemen en hoogwaardig esthetische of den zijn hierbij de zogenoemde passieve galvanische systemen
antistatische afwerkingen vallen onder deze categorie. De grote (bijvoorbeeld met zinkanoden) of de actieve stroomgestuurde

Het omvangrijke vakgebied van betonreparatie 7 2016 15

 thema
5a, 5b Kathodische bescherming galerijvloer,
vóór en na reparatie
foto’s: SealteQ

systemen met een oppervlakte bedekkend anodesysteem of

ingeboorde anoden. Naast de toepassing bij schade aan gewa-
pend beton worden ook KB-systemen ontwikkeld voor preven- 5a

tieve doeleinden. In dat kader valt te denken aan het inbouwen

van anoden in bijvoorbeeld voegovergangen van kunstwerken
waarbij op termijn chloride geïnitieerde corrosie is te verwach-
ten door lekkage van dooizouten. Met deze KB-technieken kan
met 100% zekerheid worden voorkomen dat er (opnieuw)
corrosie van het wapeningsstaal ontstaat. Mede hierdoor wordt
kathodische bescherming een steeds interessanter alternatief
voor een duurzame ingreep aan gewapend beton in combinatie
met het beheersbaar houden van toekomstig onderhoud.

Relevantie betonreparatietechnieken voor

bouwkundige en civiele praktijk
Het grote aantal specialismen en de diversiteit aan schadegeval- 5b

len maken de betonreparatiebranche tot een zeer kennisinten-

sieve bedrijfstak. In het navolgende komen een aantal ontwik-
kelingen aan de orde waaruit blijkt waarom betonreparatie zo – De maatschappelijke relevantie van de bebouwde omgeving in
belangrijk is voor de bouwkundige en civiele ingenieur. relatie tot een kostenbewust en strategisch voorraadbeheer
– De duurzaamheid van constructies wordt alsmaar belangrij- (assetmanagement) toont aan dat er een verschuiving plaats-
ker. In plaats van 50 jaar zijn ontwerpleeftijden van 100 jaar vindt van nieuw bouwen tot onderhouden en doorexploiteren.
of meer al gemeengoed. Gedurende de exploitatietermijn of – Recent onderzoek naar de te verwachten grote groei van de
gebruiksfase zijn de kosten voor instandhouding daardoor onderhoudsopgave van onze kunstwerken in combinatie met
inmiddels al meer dan viermaal de oorspronkelijke stich- trendonderzoeken naar de staat van het Nederlandse areaal
tingskosten. tonen aan, dat er een grote opgave is te verwachten in onder-

16 7 2016 Het omvangrijke vakgebied van betonreparatie

 7

houd, reparatie en bescherming van betonnen kunstwerken Betonreparatie en opleidingen 6 Chlorideschade zwembad
foto’s: SealteQ
en objecten. Om aan al die uitdagingen een weerwoord te kunnen bieden,
7 Constructie betonherstel
– In de dagelijkse onderhoudspraktijk wordt in veel gevallen zijn er goede en vakkundige herstelbedrijven noodzakelijk en in de wegenbouw
het ingenieursbureau, dat destijds in de ontwerpfase betrok- deskundige constructeurs, ingenieurs en beton(onderhouds-)
ken is geweest, geconsulteerd bij schadegevallen of groot- kundigen om de oorzaken te bepalen, de noodzakelijke voorbe-
schalig onderhoud. De ontwerper/constructeur van destijds reidingen te verrichten en de werkzaamheden te begeleiden. Ook
moet nu dus adviseren in de gebruiksfase. zullen de (toekomstige) constructeurs te maken krijgen met
– De kennis die ontstaat bij het onderhoud en herstel aan meer focus op onderhoud dan in het verleden het geval was.
betonnen constructies geeft vaak de doorslag voor aanpas- Dat ook betonconstructies onderhoud nodig hebben is iedere
sing van constructieprincipes. De aangepaste uitvoering van professional inmiddels wel duidelijk. Echter, dat het vak beton-
tandopleggingen en de opgedane kennis van het gedrag bij reparatie meer aandacht behoeft bij de opleidingen is nog
brand van kanaalplaatvloeren tonen dit aan. onvoldoende doorgedrongen. Omdat het betononderhoud in
– Kennis van de techniek spuitbeton en vele andere innovatieve de (nabije) toekomst alleen maar aan importantie groeit, zal
technieken binnen het vakgebied van de betonreparatieprak- een meer gerichte aandacht voor het kennisintensieve vakge-
tijk, kan architecten en constructief ontwerpers inspireren bied van betonreparatie en -bescherming noodzakelijk zijn.
voor wat betreft vormvrijheid en technische mogelijkheden. Daarnaast zal kennisoverdracht vanuit de reparatiebranche ook
– De vraagstukken waarmee we te maken krijgen, veranderen indirect leiden tot betere en meer duurzame ontwerpen. Kennis
ook door de ontwikkeling van de bouwtechniek. Hoe is ASR- van de oorzaken en mogelijke oplossingen van de schadepro-
schade aan te pakken en hoe zijn kwaaitaalvloeren en hoges- blematiek en de mogelijkheden die de gespecialiseerde en
terktebeton te herstellen? Maar ook hoe moeten we omgaan gecertificeerde bedrijven kunnen aanbieden, stelt constructeurs
met de nieuwste generatie kunststoffen en de mogelijkheden en ontwerpers namelijk weer in de gelegenheid dit toe te
die ze bieden? De markt moet daar met voldoende kennis en passen bij nieuwe ontwerpen.  ☒
innovatiekracht op kunnen reageren. Een recente ontwikke-
ling is het aardbevingsbestendig bouwen waarvoor diverse
innovaties worden ontwikkeld. Ook de calamiteit in Leeu-
warden met de uitkragende galerijvloeren heeft weer nieuwe
technieken opgeleverd en oude weer van stal gehaald.

Het omvangrijke vakgebied van betonreparatie 7 2016 17