Podstawy pomocy psychologicznej – 63. Pomoc psychologiczna (Strelau „Psychologia.

Podręcznik akademicki”):
1. Pomoc psychologiczna – pojęcie pojawiło się w latach 80, obejmuje ono:
 wspieranie samorealizacji – rozwój jednostki,
 promocję zdrowia,
 prewencja – zapobieganie patologii,
 poradnictwo psychologiczne – pomoc w rozwiązywaniu kryzysów rozwojowych,
 interwencje kryzysowe – pomoc w rozwiązywaniu sytuacji traumatycznych i kryzysowych,
 pomoc w zmniejszeniu i usunięciu zaburzeń – psychoterapia, rehabilitacja, resocjalizacja.

2. Pomaganie jest zachowaniem prospołecznym (nastawionym na dobro innych osób, grup lub instytucji).
Zachowania prospołeczne:
 zachowania allocentryczne – działania na korzyść jednostki (człowieka, zaspokojenie jego potrzeb itd.),
 zachowania socjocentryczne – działania na korzyść grupy,
 zachowania altruistyczne – działania nastawione na dobro innych osób z pominięciem własnych korzyści, a
niekiedy nawet powodujące straty (np. pomoc w rodzinie z problemem alkoholowym).

3. Interakcja społeczna – interakcja pomagania, której istotnymi elementami są właściwości pomagającego i

wspomaganego (konteksty, typ relacji pomagania, sposoby postrzegania sytuacji).
 Zaufanie interpersonalne – kształtuje się w toku wymiany informacji, uczuć, komunikatów niewerbalnych i
ustosunkowań. Cechuje się dynamiką wartościowania korzyści (zrozumienie, poprawa samopoczucia,
wzrost wiedzy…) i strat (ujawnienie osobistych treści, przyjęcie pozycji potrzebującego).

4. Cechy pomagającego:
 pozytywny stosunek do ludzi, zainteresowanie i empatia,
 zdolność do zachowania własnej odrębności,
 zdolność do zmiany zachowań w zależności od sytuacji i potrzeb osoby wspomaganej.

5. Promocja zdrowia – proces umożliwiający każdemu człowiekowi zwiększenie oddziaływania na własne

zdrowie w sensie jego poprawy i utrzymania. Zdolność człowieka do osiągania pełni własnych możliwości
fizycznych, psychicznych i społecznych (trójskładnikowy model zdrowia).
 1977 r. Światowa Organizacja Zdrowia w Ałma-Acie uchwala „Zdrowie dla Wszystkich w 2000 roku”,
 1986 r. – Międzynarodowa Konferencja Promocji Zdrowia w Ottawie.
 Zdrowie rozumiane jako pełny dobrostan biopsychiczny.
 Społeczno-ekologiczny model zdrowia – przedstawiony za pomocą mandali zdrowia, która pokazuje, że
zdrowie człowieka zależy od wzajemnie powiązanych kręgów: biosfery i kultury, naturalnych i materialnych
środowisk człowieka (system opieki zdrowotnej), zasobów biologicznych, psychicznych i społecznych oraz
różnych form aktywności w ciągu życia.
 Udział psychologii w promocji zdrowia – zespół działań profesjonalnych psychologów, których celem jest
kształtowanie i utrwalanie zachowań potrzebnych do rozwoju i utrzymania zdrowia jednostki.
o  cała populacja, życie codzienne
o podnoszenie świadomości na temat zdrowia,
o upowszechnienie nowoczesnej wiedzy psychologicznej,
o kształtowanie zachowań sprzyjających zdrowiu,
o umożliwienie człowiekowi kontroli nad procesami zdrowia,
o rozwój i umacnianie zasobów zdrowotnych jednostki.
 Główne obszary i zadania promocji zdrowia:
o budowanie prozdrowotnej polityki państwa,
o tworzenie środowisk sprzyjających zdrowiu,
o wzmacnianie działań społeczeństwa na rzecz zdrowia,
o rozwijanie indywidualnych umiejętności służących zdrowiu,
o reorientacja służby zdrowia.
 6. Psychologia ma za zadanie podnosić jakość życia ludzi oraz umacniać ich psychiczny dobrostan.

7. Rozwój zdrowia zależy od kompetencji życiowych jednostki (zaspokajanie aspiracji, sprostanie sytuacjom
trudnym itd.)  wzbogacanie wiedzy z zakresu psychologii rozwoju człowieka, środowiskowej i społecznej
oraz wiedzy o stresie i formach radzenia sobie z nim.
+ Promocja zdrowia i pierwotna prewencja posługują się tymi samymi strategiami.

Prewencja Promocja
zależności przyczynowo-skutkowe pomiędzy wielostronne powiązania różnych aspektów
czynnikami ryzyka a pojawieniem się choroby
podnoszenie jakości życia
przeciwdziałanie pojawieniu się zaburzeń 
profilaktyka wzmacnianie zdrowia

nastawione na grupy ryzyka podejście systemowe, socjoekologiczne

8. Psychologiczna prewencja psychopatologii – zespół działań, w których wykorzystuje się metody i środki
psychologiczne w celu obniżenia prawdopodobieństwa wystąpienia zaburzeń w funkcjonowaniu
somatycznym, psychicznym i społecznym. Cel ten osiąga się poprzez przeciwdziałanie czynnikom ryzyka i
wzmacnianie zasobów.
 George Albee (1984), jeden z twórców psychologii prewencyjnej, wykorzystał dane z badań Caplana (1964) i
poparł pogląd, że ryzyko patologii nie musi się ujawniać, może być ono skompensowane czynnikami
odpornościowymi.

 Prawdopodobieństwo wystąpienia nowych zachorowań jest tym większe, im więcej różnorodnych

czynników wysokiego ryzyka działa i im słabsze są zasoby kompensujące zagrożenie.
 B – biologiczne czynniki ryzyka, P – cechy temperamentu i osobowości blokujące rozwój, S – niski status
społeczno-ekonomiczny, E – zagrożenia ekologiczne.

9. Czynniki ryzyka:
 ryzyko sytuacyjne – stres wydarzeń,
 ryzyko rozwojowe – okresy krytyczne w rozwoju, np. okres dorastania,
 ryzyko temperamentalne – poszukiwanie stymulacji,
 ryzyko osobowościowe.

10. Uogólnione zasoby odpornościowe – cechy jednostki i otoczenia, warunkujące prozdrowotną transakcję
człowieka ze środowiskiem i obciążeniami.

11. Strategie prewencji:

 strategia negatywna – eliminowanie i uświadamianie czynników ryzyka, podnoszenie poczucia zagrożenia,
 strategia pozytywna – wzmacnianie zasobów odpornościowych i przeciwdziałanie zagrożeniom.

12. Caplan (1964):

Prewencja pierwotna – działanie zmierzające do zmniejszenia prawdopodobieństwa wystąpienia zaburzeń
(zmniejszenia wskaźnika zachorowalności) poprzez przeciwdziałanie czynnikom ryzyka, zanim spowodują
wystąpienie zaburzeń.
Prewencja wtórna – po wykryciu wczesnych sygnałów zaburzeń dąży się do powstrzymania rozwoju
patologii (wczesna interwencja, metody terapeutyczne).
Prewencja trzeciego stopnia – zapobieganie skutkom przebytej choroby i hospitalizacji oraz
przeciwdziałanie nawrotom choroby (rehabilitacja, opieka środowiskowa).
13. J. Grzelak, B. Wolniewicz-Grzelak (1993) – typologia programów profilaktycznych (uzależnienia u
młodzieży):
 model oświaty zdrowotnej – wiedza o czynnikach ryzyka uzależnień i szkodliwości środków toksycznych
wystarczy.
 model edukacji emocjonalnej – kryzysy tożsamości, deficyty samooceny, problemy rozwoju osobistego i
kontaktów społecznych to przyczyny ucieczkowych zachowań i uzależnień. Programy profilaktyczne są
nastawione na rozwój ekspresji emocji i rozwój osobisty (małe grupy, trening wrażliwości).
 model wpływów społecznych – tzw. „model rówieśniczy´ - wpływ obyczaju, wzorów zachowań i osób
znaczących. Uczy się odpierania społecznej presji, modeluje zachowania zdrowe, ćwiczy asertywność i
wykorzystuje funkcję liderów młodzieżowych.  najwyższa efektywność wśród młodzieży szkolnej.
 model alternatyw – nadużywanie środków psychoaktywnych to forma zaspokajania potrzeb i poszukiwania
przyjemnych przeżyć, połączona z unikaniem przykrości. Profilaktyka ma na celu stworzenie atrakcyjnych
form spędzania wolnego czasu, rozwijania zainteresowań.  wskazane dla grup zwiększonego ryzyka.
 model umiejętności życiowych – przyczyny uzależnień tkwią w osobowości i czynnikach społecznych.
Profilaktyka uczy kompetencji życiowych, radzenia sobie ze stresem, ustalania wartości i celów.
 model promocji zdrowia – charakter systemowy, pozytywne wzmacnianie i rozwój zasobów
środowiskowych i jednostkowych.

14. E. Leśniak (1996) – interwencja kryzysowa – (aktywne) działanie zmierzające do odzyskania przez osobę
dotkniętą kryzysem, zdolności jego samodzielnego rozwiązania. Ma charakter pomocy psychologicznej,
medycznej, socjalnej lub prawnej i służy wsparciu emocjonalnemu osoby w kryzysie.
 Kryzys – moment zwrotny, stan, który cechuje się dużym napięciem emocjonalnym, uczuciem przerażenia,
obawą przed utratą kontroli i poczuciem bezradności oraz przed różnymi formami dezorganizacji zachowania
i objawami somatycznymi.
 Podstawą interwencji kryzysowej jest szybka diagnoza, wsparcie, obniżenie lęku, zwiększenie nadziei,
ocena zasobów samodzielnego radzenia sobie z kryzysem.
 Ośrodki interwencji kryzysowej – pomoc w cierpieniu, bezradności, odzyskaniu sił, fachowa informacja,
schronienie.

15. Poradnictwo psychologiczne – forma pomocy oferowana osobom zdrowym, przeżywającym kryzysy
rozwojowe lub trudności przystosowawcze.
Kryzys pojawia się wtedy, kiedy dotychczas wykorzystywane metody radzenia sobie z problemami przestają
być efektywne.
Fazy poradnictwa psychologicznego:
 DIAGNOZA PROBLEMU (1-2 spotkanie) – zidentyfikowanie trudności,
 CZYNNIKI PODTRZYMUJĄCE PROBLEM I TRUDNOŚCI W ROZWIĄZANIU (2-3 spotkań) –
emocje, dlaczego nie mamy umiejętności, które pozwoliłyby nam rozwiązać ten problem?
 NOWE SPOSOBY ROZWIĄZANIA TRUDNOŚCI (kilka kolejnych spotkań) – rozwiązania konkretne,
możliwe do zastosowania przez klienta, natychmiastowa zmiana.
 WZMOCNIENIE (spotkanie po dłuższej przerwie) – wzmocnienie klienta w realizowanych przez niego
zmianach.

16. Grupy samopomocy (grupy wzajemnej pomocy) – grupy, których celem jest wzajemna pomoc w
rozwiązywaniu wspólnych problemów osobistych i społecznych, zrzeszające, na zasadach dobrowolności,
osoby o podobnych trudnościach lub doświadczeniach życiowych.
 Gwarantują więź, oparcie, pomoc, podporządkowanie wewnątrzgrupowym celom i mechanizmom kontroli.
Psycholog kliniczny pełni funkcję konsultanta i eksperta.
 Mogą mieć charakter: stowarzyszenia, wspólnoty…

17. Pomaganie może mieć:

 motywację egocentryczną – podnoszenie poziomu samooceny i dominacji,
 pomaganie instytucjonalne – zasada rozproszonej odpowiedzialności,
 nastrój może mieć wpływ na pomaganie,
 motywacja empatyczna i normocentryczna – najistotniejsze dla psychologów klinicznych,
 motywy autoteliczne – warunkują spostrzeganie osoby wspomaganiej jako godnej bezwarunkowego
odniesienia i samodzielności. Nacechowana troską i nastawieniem na rozwój.

1. Pocieszenie nie powinno pojawiać się w początkowej fazie pomagania, ponieważ wymaga dokładnego
poznania sytuacji rozmówcy. „Pocieszając kogoś” idziemy na skróty – udajemy, że znamy rozwiązanie
problemu, którego w rzeczywistości ani my, ani rozmówca nie widzimy. Wynika to ze zbytniego pośpiechu –
z pomocą należy przychodzić niż się śpieszyć.

2. Pomagający powinien działać spokojnie i z namysłem. W związku z tym, pomoc należy zacząć od
wysłuchania – spokojne rozeznanie sytuacji.

3. Zasady skutecznego słuchania:

 Rozmówca decyduje o czasie trwania rozmowy.
 My również mamy wpływ na to kiedy, i jak długo będziemy przeprowadzać rozmowę – nie jesteśmy
uzależnieni od rozmówcy.
 Wybierając moment i czas rozmowy nie przekraczajmy możliwości naszych i rozmówcy.
 Jeżeli ktoś nalega żeby porozmawiać z nim dokładnie w tym momencie: należy zapewnić go w prosty, jasny
sposób o chęci rozmowy w innym czasie i od razu ustalić termin tej rozmowy.
 Rozmowa w cztery oczy, na neutralnym gruncie, w odpowiedniej odległości od rozmówcy.

4. Reguły dobrego słuchania:

 bądź skoncentrowany,
 oddaj głos rozmówcy – 90% rozmówca, 10% pomagający,
 jeśli czegoś nie rozumiesz – mów o tym – parafrazy, pytania,
 wyrażenie uczuciowej solidarności – nigdy „współczuję ci”,
 daj wyraz zewnętrznym przejawom stanu uczuciowego – np. „Widzę, że jest ci trudno.” Pacjent ma prawo
do każdej reakcji uczuciowej.
 nie osądzaj – bezstronność,
 nie doradzaj i nie pouczaj,
 dbaj o własną stabilność.

5. Inwazja – prowadzący zaczyna zajmować się swymi odczuciami nadmiarowo.

Rezonans – pomagający daje wyraz autentycznym reakcjom uczuciowym.
Deprywacja – pomagający nie wyraża żadnych uczuć.

6. J. Enright – tworzenie kontraktu terapeutycznego:

 Klient musi uznać, że wejście w sytuację terapeutyczną jest jego świadomym wyborem. – słowna
deklaracja.
 Określenie istoty właściwego problemu.
 Ocena rozwiązalności problemu. – „nierozwiązywalność problemu” to subiektywne odczucie. Terapeuta nie
może podważać oglądu świata klienta.
 Przeciwdziałanie zakwestionowaniu twojej osoby. – „Czy wydaje ci się, że jestem osobą, z którą chciałbyś
pracować?”.
 Dyskontowanie wtórnego zysku – każde zachowanie ma swoje konsekwencje.

7. Opór – J. Enright – jest to trudność terapeuty, wynikająca z jego sztywności lub niedostrzegania czegoś,
braku zrozumienia pacjenta. Opór nie występuje gdy:
 klient chce zajmować się problemem,
 problem jest rozwiązywalny,
 klient ma zaufanie do terapeuty i jego sposobu pracy,
 brak konkurencyjnych wartości wchodzących w konflikt z celem terapii.
 8. Strategia – wspólna dla szerokiego zakresu pacjentów.
Taktyka – zdeterminowana przez rodzaj układu, w którym odbywa się terapia (szpital, przychodnia, prywatna
praktyka…).

9. Pięciokrokowa procedura terapeutyczna:

 Etap I: Rozpoznanie gotowości do roli przyjmującego pomoc.
„Co Pana tutaj sprowadza?”  Cel: doprowadzenie klienta do uznania terapii za własną decyzję.
Terapeuta sam musi porzucić złudzenie przymusu w życiu, zanim będzie oczekiwał tego od klienta.

 Etap II: Określenie rzeczywistego celu klienta.

Należy odkryć rzeczywisty problem pacjenta. W punkcie terapii, w którym klient prezentuje pewien fakt ze świata
rzeczywistości uzgodnionej jako swój „problem”, podstawowym pytaniem jest: „W jaki sposób doświadczasz tego
problemu?”.

 Etap III: Czy stan pożądany jest możliwy do osiągnięcia?

„Czy problem da się w ogóle rozwiązać? Czy cel jest osiągalny?”  rzeczywistość subiektywna klienta: jeżeli klient
uważa problem za nierozwiązywalny, to on taki jest.
Cykl żal/ulga – kiedy człowiek uzna, że problem, który go dotyczył długi czas, jest nierozwiązywalny następuje
wybuch smutku i żalu (zmieszanego z gniewem), że nie może dostać tego, czego chce. Po tym doznaje on ulgi,
ponieważ otwierają się nowe możliwości.

 Etap IV: Czy ten terapeuta i ta sytuacja są całkiem odpowiedni?

 Etap V: Czy istnieją jakieś konkurencyjne motywy?
Ten element powraca kilkakrotnie w toku terapii. Są to pozytywne konsekwencje problemu, które utrudniają jego
rozwiązanie.

1. Zdrowie psychiczne – stan dobrego samopoczucia pozwalający człowiekowi na realizację jego własnych
możliwości, radzenie sobie z normalnymi stresowymi wydarzeniami życiowymi, na efektywną działalność
zawodową i na twórczy wkład w życie własnej społeczności.
 stan dobrego samopoczucia – związane z przeżywaniem emocji pozytywnych,
 zasoby indywidualne – przekonania dotyczące samego siebie i świata, zadaniowy styl radzenia sobie ze
stresem,
 umiejętność nawiązywania i utrzymywania satysfakcjonujących relacji interpersonalnych – grupa
rodzinna, rówieśnicza, zawodowa i społeczna.
2. Rozwój – przechodzenie od stanów jednorodności do różnorodności; od nieokreśloności i chaosu do
uporządkowania i integracji.
3. Poradnictwo psychologiczne – pomaga w utrzymaniu zdrowia psychicznego poprzez pomoc w radzeniu
sobie z kryzysami rozwojowymi. Jest to profesjonalna pomoc oferowana osobom zdrowym, które nie radzą
sobie z zaspokajaniem własnych potrzeb i realizowaniem zadań rozwojowych.
4. Kryzys rozwojowy:
 normatywny – przełom związany z nabywaniem nowych kompetencji i powstawaniem nowych całości,
łączących w sobie kompetencje stare i kompetencje nowe.
 nienormatywny – przeciążenie wynikające z zachowania równowagi między posiadanymi zasobami,
istniejącym systemem naturalnego wsparcia społecznego oraz pojawiającymi się nowymi, nieoczekiwanymi i
czasami nieprzewidywalnymi obciążeniami.

5. Proces poradnictwa psychologicznego:

 tworzenie warunków sprzyjających rozwiązaniu problemu – zmniejszenie napięcia wynikającego z
przeżywanych uczuć (dobra atmosfera, korzystne pierwsze wrażenie, miejsce dla swobodniej wypowiedzi
klienta, pozytywne przeformułowania),
 poznawcze przeformułowanie problemu powodującego aktualne trudności – etap poszukiwania
sposobów rozwiązania problemów,
 identyfikacja głównego problemu,
 poszukiwanie czynników utrudniających rozwiązanie problemu:
o zasoby indywidualne – właściwości wpływające na spostrzeganie siebie i otoczenia i na zachowanie
w trudnych sytuacjach.
o umiejętności nawiązywania i utrzymywania satysfakcjonujących relacji interpersonalnych 
potrzebne są: empatia, poczucie własnej tożsamości, zdolność do przywiązania, zaufanie…
o umiejętności radzenia sobie z trudnymi sytuacjami – teoria umacniania, odporności i spreężystości.
 nowe sposoby rozwiązania problemu i opracowanie programu działania – konkretne, możliwe do
zastosowania, ograniczone w czasie,
 wprowadzenie programu do realizacji.

6. Wiedza i umiejętności potrzebne w poradnictwie psychologicznym:

 psychologia rozwoju człowieka,
 psychologia kliniczna,
 umiejętność słuchania i rozumienia,
 rozumienie uczuć klienta,
 umiejętność tworzenia pozytywnych przeformułowań,
 umiejętność formułowania podsumowań,
 umiejętność poszukiwania różnych nowych możliwości działania i ułatwiania takiego działania