Miara łukowa kątów w wielokątach foremnych

Wprowadzenie
Przeczytaj
Galeria zdjęć interaktywnych
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Miara łukowa kątów w wielokątach foremnych

Źródło: domena publiczna, dostępny w internecie: pxhere.com.

W tej lekcji skupimy się na zastosowaniu miary łukowej do opisywania rozwartości kątów ze
szczególnym uwzględnieniem wielokątów foremnych. Przypomnimy niektóre zależności
i własności wielokątów związane z kątami. Miara łukowa ma wiele zalet, które zdecydowały
o tym, że stosuje się ją w trygonometrii i analizie matematycznej, ale ze względów
historycznych w geometrii nadal używamy miary stopniowej, która pochodzi od
Babilończyków (1800-1600 lat p.n.e). W Babilonii obowiązywał system sześćdziesiątkowy, co
zapewne miało też wpływ na podział kąta pełnego na 360 = 6 ⋅ 60 równych części zwanych
stopniami. Każdy ze stopni podzielono z kolei na 60 minut, a każdą z minut na 60 sekund.
Prostota tego systemu sprawia, że bez większych problemów stosujemy go dziś nie tylko
w geometrii. Jednak na pewnym etapie nauki matematyki dojdziesz do wniosku, że miara
łukowa jest dużo bardziej użyteczna.

Twoje cele

Wyznaczysz miary łukowe kątów opisanych miarą stopniową.

Wyznaczysz miary stopniowe kątów opisanych miarą łukową.
Wyznaczysz miary łukowe kątów w wielokątach foremnych.
Przeczytaj

Przypomnijmy, że wielokąt foremny to taki wielokąt, w którym wszystkie kąty wewnętrzne

mają równe miary i wszystkie boki mają równe długości. Ponadto na każdym wielokącie
foremnym możemy opisać okrąg - jego środek znajduje się w punkcie przecięcia
symetralnych boków. Środek okręgu opisanego na wielokącie foremnym jest środkiem
ciężkości (barycentrum) tego wielokąta. Jest też środkiem symetrii gwiaździstej (obrotowej)
tej figury.

Przypomnijmy również, że kąt półpełny ma 180° w mierze stopniowej i π radianów w mierze
łukowej. Miary dowolnych kątów można przeliczać z jednej miary na drugą rozwiązując
proporcję (α oznacza miarę stopniową kąta, x oznacza miarę łukową tego samego kąta)

π ↔ 180° ,

x ↔ α

lub skorzystać z wynikających z niej wzorów

α ⋅ π = 180° ⋅ x ,

180° π
α =
π
⋅ x oraz x = α ⋅
180°
.
Rozważmy teraz wielokąt foremny o n bokach (n ,
∈ N n ≥ 3 ). Wówczas miara środkowego
kąta α opartego na cięciwie będącej bokiem wielokąta to 360°

n
lub 2π

n
.
[rad]

Przykład 1

Miara kąta środkowego opartego na boku pięciokąta foremnego wpisanego w dany okrąg
jest równa 2π

5
radianów.

Miarę kąta wewnętrznego n-kąta foremnego możemy obliczyć korzystając z sumy miar
kątów wewnętrznych trójkąta. Suma miar kątów wewnętrznych trójkąta AKB jest równa
180° lub π[rad].
Zatem

360° 180°⋅n−360°
2γ = 180° − α = 180° − =
n n

lub w mierze łukowej

2π π⋅n−2π π(n−2)
2γ = π − α = π −
n
=
n
=
n
.
[rad]

Miarę kąta wewnętrznego można też wyznaczyć korzystając ze znanego wzoru na sumę miar
kątów wewnętrznych wielokąta. Wzór orzeka, że suma miar kątów wewnętrznych n-kąta
jest równa 180°(n − 2) lub π(n − 2)[rad]. Ponieważ w wielokącie foremnym wszystkie kąty
wewnętrzne są przystające, więc miarę jednego z nich otrzymamy po podzieleniu sumy miar
wszystkich kątów przez ich liczbę
180°(n−2) π(n−2)

n
lub n
[rad] .

Przykład 2

Obliczymy na dwa sposoby miarę kąta między bokami ośmiokąta foremnego:

 a) Kąt środkowy oparty na boku ośmiokąta wpisanego w dany okrąg ma miarę 2π

8
=
π

4
.
Miara kąta przy podstawie trójkąta równoramiennego ABI utworzonego przez dwa
promienie okręgu oraz bok ośmiokąta weń wpisanego jest równa 1

2
⋅ (π −
π

4
) , zaś miara
kąta między bokami ośmiokąta to 2 ⋅ 1

2
⋅ (π −
π

4
) =
3π

4
radianów.

b) Ze wzoru na sumę S miar kątów wewnętrznych n - kąta wypukłego S = (n − 2) ⋅ π ,

obliczamy, że suma miar kątów wewnętrznych ośmiokąta jest równa (8 − 2) ⋅ π = 6π .
Zatem miara jednego kąta wewnętrznego ośmiokąta foremnego to radianów.
6π 3π
=
8 4

Miara kąta wpisanego opartego na cięciwie będącej bokiem wielokąta jest równa połowie
miary kąta środkowego, więc

α 360° 180° α 2π π
β =
2
=
2n
=
n
lub β =
2
=
2n
=
n
[rad] .
 Przykład 3

Miara kąta wpisanego w okrąg opisany na pięciokącie foremnym opartego na boku tego
pięciokąta to 1

2
⋅
2π

5
=
π

5
radianów.

Aby wyznaczyć miarę kąta zewnętrznego wielokąta foremnego, wystarczy od miary kąta
półpełnego odjąć miarę kąta wewnętrznego tego wielokąta:

180°⋅n−360° 180°⋅n−(180°⋅n−360°) 360°

δ = 180° − = =
n n n

lub

π(n−2) π⋅n−π⋅n+2π 2π
δ = π −
n
=
n
=
n
.
[rad]
Ten sam wynik można uzyskać korzystając z faktu, że suma miar wszystkich kątów
zewnętrznych dowolnego n-kąta jest równa 720°, czyli 4π. Ponieważ wszystkie kąty
zewnętrzne wielokąta foremnego są przystające, więc miarę jednego z nich możemy
wyznaczyć dzieląc sumę miar wszystkich przez ich liczbę
720° 360° 4π 2π
δ =
2n
=
n
lub δ =
2n
=
n
.
[rad]

Przykład 4

Aby obliczyć miarę kąta zewnętrznego ośmiokąta foremnego, wystarczy od miary kąta
półpełnego odjąć miarę kąta wewnętrznego. W przykładzie 2 obliczyliśmy, że miara kąta
wewnętrznego ośmiokąta foremnego ma miarę 3π

4
, zatem miara kąta wewnętrznego to
π −
3π

4
=
π

4
radianów.

Słownik
symetria obrotowa (gwiaździsta)

przekształcenie płaszczyzny, w którym obrazem dowolnego punktu X jest taki punkt X',
który powstaje w wyniku obrotu punktu X wokół ustalonego punktu S płaszczyzny
o ustalony kąt

kąt środkowy

kąt o wierzchołku w środku danego okręgu

kąt wpisany w okrąg

kąt, którego wierzchołek znajduje się na okręgu, zaś ramiona przecinają ten okrąg
Galeria zdjęć interaktywnych

Polecenie 1

Przeanalizuj wzory zawarte w poniższej galerii zdjęć interaktywnych.

1. {audio}Miara łukowa kąta środkowego wyznaczonego przez promienie poprowadzone

od środka okręgu opisanego na n-kącie foremnym do dwóch sąsiednich wierzchołków
tego n-kąta jest równa 2π

n
.
Polecenie 2

Na podstawie informacji zawartych w powyższej galerii rozwiąż test. Wskaż wszystkie

poprawne odpowiedzi.

Miara kąta wewnętrznego Miara kąta zewnętrznego Pole dwunastokąta

pewnego pewnego foremnego wpisanego
w okrąg o promieniu
n n

-kąta foremnego jest -kąta foremnego jest

jest równe
równa równa
1
. Wówczas . Wówczas
4π π

5 8

Pole dwunastokąta Pole dwunastokąta

foremnego opisanego na foremnego o boku
okręgu o promieniu długości
jest równe jest równe
0, 5 1

□ □
n = 10 n = 8 33 □

□
3□ 3(2 + √ 3)

□ □ □
n = 8 n = 16 6

□
3(2 − √ 3)
33 □

□ nie można wyznaczyć □ □

n = 5 n 3

□ □
6(2 − √ 3) 3(2 − √ 3)
Sprawdź się

Ćwiczenie 1

Niech n ∈ ℕ, n ≥ 3 . Rozważmy n-kąt foremny o wierzchołkach A , A , A , ..., A . Niech S

1 2 3 n

będzie środkiem okręgu opisanego na tym n-kącie. Wyznacz miary podanych kątów
środkowych i wpisanych w każdym z przypadków.

, , , , ,
3 4 5 6 7 8

Liczba boków wielokąta Miara kąta A 1 SA2 Miara kąta A 1 A3 A2

8
 Ćwiczenie 2

Wyznacz miary kątów wewnętrznych oraz kątów zewnętrznych podanych wielokątów

foremnych.

Trójkąt równoboczny, Kwadrat, Pięciokąt foremny, Sześciokąt foremny, Siedmiokąt foremny,

Ośmiokąt foremny, Dziewięciokąt foremny, Dziesięciokąt foremny

Wielokąt foremny Miara kąta wewnętrznego Miara kąta zewnętrznego

Trójkąt równoboczny

Kwadrat

Pięciokąt foremny

Sześciokąt foremny

Siedmiokąt foremny

Ośmiokąt foremny

Dziewięciokąt foremny

Dziesięciokąt foremny

Ćwiczenie 3

Na boku AB kwadratu ABCD budujemy trójkąt równoboczny ABE. Wyznacz miarę kąta
DEC . Rozważ dwa przypadki. Odpowiedź podaj w mierze łukowej.

Ćwiczenie 4

Wyznacz miary wszystkich możliwych kątów między przekątnymi pięciokąta foremnego.

Odpowiedź podaj w mierze łukowej.
Ćwiczenie 5

Rozwiąż test. Wskaż wszystkie poprawne odpowiedzi.

Pytania

Kąt między przekątnymi

pięciokąta foremnego
może mieć miarę

□
π

□
2π

□
3π

Kąt między przekątnymi

sześciokąta foremnego
może mieć miarę

□
π

□
π

□
π

Kąt między przekątnymi

siedmiokąta foremnego
może mieć miarę

□
4π

□
5π

□
6π

Kąt między przekątnymi

wychodzącymi z tego
samego wierzchołka
ośmiokąta foremnego
może mieć miarę

□
π

16
 □
π

□
π

Ćwiczenie 6

a) Oblicz pole ośmiokąta foremnego wpisanego w okrąg o promieniu 2.

b) Oblicz pole ośmiokąta foremnego o boku 2.
Ćwiczenie 7

Mówimy, że figura F jest obrotowosymetryczna, jeśli istnieje taki punkt S , że obraz F ' figury F
przez obrót (w dowolną stronę) o kąt o mierze mniejszej niż 360° wokół punktu S pokrywa się
z figurą F . Rozstrzygnij, czy podane wielokąty foremne są środkowosymetryczne. Czy są
obrotowosymetryczne? Zaznacz TAK lub NIE.

Wielokąt foremny Czy jest

środkowosymetryczny?

Czy jest Czy jest

obrotowosymetryczny? osiowosymetryczny?

Trójkąt równoboczny Tak □ Nie □

Tak □ Nie □ Tak □

Nie □

Kwadrat Tak □ Nie □

Tak □ Nie □ Tak □

Nie □

Pięciokąt foremny Tak □ Nie □

Tak □ Nie □ Tak □

Nie □

Sześciokąt foremny Tak □ Nie □

Tak □ Nie □ Tak □

Nie □

Siedmiokąt foremny Tak □ Nie □

Tak □ Nie □ Tak □

Nie □
Ośmiokąt foremny Tak □ Nie □

Tak □ Nie □ Tak □

Nie □

-kąt foremny Tak □ Nie □

99

Tak □ Nie □ Tak □

Nie □

-kąt foremny Tak □ Nie □

100

Tak □ Nie □ Tak □

Nie □
Ćwiczenie 8

Uporządkuj poniższe wypowiedzi tak, aby otrzymać wyprowadzenie wzoru na pole n-kąta
foremnego o boku a.

2
1 a 2π
PΔ = ⋅ 2π
⋅ sin
2 2(1−cos ) n
n

Po zastosowaniu wzorów na sinus i kosinus kątów podwójnych mamy:

Teraz skorzystamy ze wzoru, który orzeka, że pole trójkąta jest równe połowie
iloczynu jego dwóch boków i sinusa kąta zawartego między nimi:
2π
2 sin
Zapiszmy powyższe wyrażenie nieco inaczej: P
a n

Δ = ⋅ 2π
4 1−cos
n

Z powyższej równości wyznaczamy R : 2

2
a π
P = ⋅ n⋅ ctg
4 n
π π
2 2 sin cos
a n n
PΔ = ⋅ 2 π
4 1−(1−2 sin )
n

Ponieważ n-kąt foremny składa się z n takich trójkątów, jego pole możemy policzyć ze
wzoru:
π π π
2 2 sin cos 2 cos 2
a n n a n a π
PΔ = ⋅ 2 π
= ⋅ π = ctg
4 2 sin 4 sin 4 n
n n

Po podstawieniu wyrażenia na R do wzoru na pole trójkąta otrzymujemy: 2

W tym celu zastosujemy twierdzenie cosinusów do trójkąta równoramiennego

o bokach R, R, a i kącie między ramionami o mierze równej 2π

n
:
2 2 2π
a = 2R (1 − cos )
n

1 2 2π
PΔ = R ⋅ sin
2 n
2 2 2 2π
a = R + R − 2R ⋅ R cos
n

Najpierw wyznaczymy promień R okręgu opisanego na rozważanym n-kącie

foremnym.
2
2 a
R = 2π
2(1−cos )
n

Po przekształceniach ostatniego wyrażenia otrzymujemy wzór na pole trójkąta

w najprostszej postaci:
Ćwiczenie 9

Połącz w pary wielokąty foremne z ich polami.

π
siedmiokąt foremny o boku 2 P = 7 ctg
7

pięciokąt foremny o boku 2 P = 6√ 3

π
dwunastokąt foremny o boku 1 P = 5 ctg
5

sześciokąt foremny o boku 2 P = 3(2 + √ 3)

ośmiokąt foremny o boku 1 P = 2(1 + √ 2)

Dla nauczyciela

Autor: Marzena Kwaśniewska

Przedmiot: Matematyka

Temat: Miara łukowa kątów w wielokątach foremnych

Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:

VII. Trygonometria. Zakres rozszerzony. Uczeń spełnia wymagania określone dla zakresu
podstawowego, a ponadto:

1. stosuje miarę łukową, zamienia miarę łukową kąta na stopniową i odwrotnie;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii.

Cele operacyjne:

Uczeń:

wyznacza miary łukowe kątów opisanych miarą stopniową,

wyznacza miary stopniowe kątów opisanych miarą łukową,
wyznacza miary łukowe kątów w wielokątach foremnych.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

odwrócona klasa;
dyskusja;
rozmowa nauczająca w oparciu o treści zawarte w Samouczku i ćwiczenia
interaktywne.
Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Uczniowie zapoznają się z treściami zapisanymi w sekcji „Przeczytaj”.

Faza wstępna:

1. Nauczyciel inicjuje rozmowę wprowadzającą w temat: „Miara łukowa kątów

w wielokątach foremnych”.
2. Prowadzący prosi uczniów, aby zgłaszali swoje propozycje pytań do tematu. Jedna osoba
może zapisywać je na tablicy. Gdy uczniowie wyczerpią pomysły, a pozostały jakieś
ważne kwestie do poruszenia, nauczyciel je dopowiada.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel dzieli uczniów na trzy grupy. Uczniowie na przemian odpowiadają na

pytania zapisana wcześniej. Grupa, która odpowie bezbłędnie na największą liczbę
pytań wygrywa rywalizację i może zostać nagrodzona oceną.
2. Nauczyciel prosi, aby wybrany uczeń przeczytał polecenie numer 1 z sekcji „Galeria
zdjęć interaktywnych”. Uczniowie zapoznają się z materiałem i zapisują ewentualne
problemy z jego zrozumieniem. Następnie dzielą się na grupy i ponownie analizują jego
treść wspólnie wyjaśniając zaistniałe wątpliwości.
3. Prowadzący zapowiada uczniom, że w kolejnym kroku będą rozwiązywać ćwiczenia nr 1
i 2 z sekcji „Sprawdź się”. Każdy z uczniów robi to samodzielnie. Po ustalonym czasie
wybrani uczniowie przedstawiają rozwiązania. Nauczyciel w razie potrzeby koryguje
odpowiedzi, dopowiada istotne informacje, udziela uczniom informacji zwrotnej.
4. W kolejnym kroku uczniowie realizują w parach ćwiczenia 3‐5, po ich wykonaniu
porównują otrzymane wyniki z inną parą.
5. Uczniowie indywidualnie wykonują kolejne ćwiczenia nr 6 i 7 z sekcji „Sprawdź się”.

Faza podsumowująca:
 1. Omówienie ewentualnych problemów z rozwiązaniem ćwiczeń z sekcji „Sprawdź się”.

Praca domowa:

1. Zadanie dla kolegi/koleżanki. Uczniowie dobierają się w pary i opracowują zadania

analogiczne do ćwiczeń 7 i 8 z sekcji „Sprawdź się”. Następnie przesyłają je do siebie
mailem, rozwiązują i na następnej lekcji porównują wyniki.

Materiały pomocnicze:

Związek między miarą łukową a stopniową

Wskazówki metodyczne:

Medium w sekcji „Galeria zdjęć interaktywnych” można wykorzystać jako materiał

służący powtórzeniu materiału w temacie „Miara łukowa kątów w wielokątach
foremnych”.