Φυσική Γ´ Γυμνασίου -1- Σχολικό Έτος 2021 – 2022

ΣΥΝΟΨΗ ΘΕΩΡΙΑΣ
Κεφ. 1 – Ηλεκτρική Δύναμη & Φορτίο είναι δηλαδή ηλεκτρικά ουδέτερα. Η μάζα του
Τι είναι το ηλεκτρικό εκκρεμές; πρωτονίου είναι σχεδόν ίση με τη μάζα του
Το ηλεκτρικό εκκρεμές αποτελείται από ένα νετρονίου. Όλα τα πρωτόνια είναι όμοια μεταξύ
ελαφρύ, μη ηλεκτρισμένο, αντικείμενο (π.χ. μικρό τους, δηλαδή έχουν ίδια μάζα και ίδιο φορτίο.
μπαλάκι φελιζόλ) το οποίο κρέμεται μ' ένα νήμα
από σταθερό σημείο. Το χρησιμοποιούμε για να Με ποιό τρόπο γίνεται η ηλεκτρική φόρτιση των
ελέγξουμε αν ένα σώμα είναι ηλεκτρισμένο. σωμάτων;
Πλησιάζουμε ένα σώμα στο μπαλάκι του Η ηλεκτρική φόρτιση των σωμάτων γίνεται με τη
εκκρεμούς κι αν το σώμα έλκει το μπαλάκι, τότε το μεταφορά ηλεκτρονίων. Όταν ένα σώμα
σώμα είναι ηλεκτρισμένο. προσλαμβάνει ηλεκτρόνια, έχει πλεόνασμα
ηλεκτρονίων, οπότε έχει αρνητικό φορτίο. Όταν
Πότε λέμε ότι δύο σώματα είναι ηλεκτρικά ένα σώμα αποβάλλει ηλεκτρόνια, έχει έλλειμμα
φορτισμένα; ηλεκτρονίων, οπότε έχει θετικό φορτίο.
Όταν δύο σώματα αλληλοεπιδρούν με ηλεκτρικές
δυνάμεις (δηλαδή όταν ασκεί ηλεκτρική δύναμη το Να διατυπώσετε την αρχή διατήρησης του
ένα στο άλλο), τότε λέμε ότι είναι ηλεκτρικά ηλεκτρικού φορτίου.
φορτισμένα, δηλαδή το καθένα διαθέτει ηλεκτρικό Σύμφωνα με την αρχή διατήρησης του ηλεκτρικού
φορτίο. φορτίου, τα ηλεκτρόνια ούτε παράγονται ούτε
καταστρέφονται και επειδή η φόρτιση των
Οι ηλεκτρικές δυνάμεις είναι πάντοτε ελκτικές; σωμάτων οφείλεται στη μετακίνηση ηλεκτρονίων,
Οι ηλεκτρικές δυνάμεις με τις οποίες το συνολικό φορτίο στη φύση διατηρείται
αλληλοεπιδρούν δύο ηλεκτρισμένα σώματα σταθερό.
άλλοτε είναι ελκτικές και άλλοτε απωστικές. q 1 + q2 = q ' 1 + q ' 2

Πότε έλκονται δύο ηλεκτρικά φορτισμένα Να διατυπώσετε την αρχή της κβάντωσης του
σώματα και πότε απωθούνται; ηλεκτρικού φορτίου.
Δύο ηλεκτρικά φορτισμένα σώματα έλκονται όταν Σύμφωνα με την αρχή της κβάντωσης του
έχουν ετερώνυμα φορτία, ενώ όταν έχουν ομώνυμα ηλεκτρικού φορτίου, το φορτίο κάθε φορτισμένου
φορτία απωθούνται. σώματος είναι ακέραιο πολλαπλάσιο του
στοιχειώδους ηλεκτρικού φορτίου.
Πότε λέμε ότι ένα σώμα είναι ηλεκτρικά q = ±N ⋅ e
ουδέτερο;
Όταν το συνολικό φορτίο ενός (ή περισσοτέρων Με ποιούς τρόπους μπορεί να γίνει η ηλέκτριση
σωμάτων) είναι ίσο με το μηδέν, τότε το σώμα (ή ενός σώματος;
το σύνολο των σωμάτων) λέμε ότι είναι ηλεκτρικά Η ηλέκτριση ενός σώματος μπορεί να γίνει με
ουδέτερο. τριβή, με επαφή και με επαγωγή (από απόσταση).

Από τι αποτελείται το άτομο; Ποιά σώματα ονομάζονται ηλεκτρικοί αγωγοί;

Κάθε άτομο αποτελείται από τον πυρήνα, που Ηλεκτρικοί αγωγοί ονομάζονται τα σώματα που
είναι θετικά φορτισμένος, και από τα ηλεκτρόνια, επιτρέπουν το διασκορπισμό του ηλεκτρικού
τα οποία περιφέρονται γύρω από τον πυρήνα σε φορτίου σε όλη τους την έκταση. Αγωγοί είναι
κυκλικές τροχιές και είναι αρνητικά φορτισμένα. όλα τα μέταλλα.
Ο πυρήνας έλκει τα ηλεκτρόνια, ενώ τα
ηλεκτρόνια μεταξύ τους απωθούνται.
Ποιά σώματα ονομάζονται ηλεκτρικοί μονωτές;
Ηλεκτρικοί μονωτές ονομάζονται τα σώματα που
Από τι αποτελείται ο πυρήνας του ατόμου; δεν επιτρέπουν το διασκορπισμό του ηλεκτρικού
Ο πυρήνας του ατόμου αποτελείται από τα φορτίου σε όλη τους την έκταση. Μονωτές είναι
πρωτόνια, τα οποία είναι θετικά φορτισμένα, και το πλαστικό, το γυαλί, κλπ.
τα νετρόνια, τα οποία δεν έχουν ηλεκτρικό φορτίο,
 Φυσική Γ´ Γυμνασίου -2- Σχολικό Έτος 2021 – 2022

Τα αποτελέσματα του ηλεκτρικού ρεύματος

Να διατυπώσετε το νόμο του Κουλόμπ. διακρίνονται σε θερμικά (π.χ. θερμοσίφωνας),
(διατύπωση, τύπος, επεξήγηση συμβόλων) ηλεκτρομαγνητικά (π.χ. μίζα αυτοκινήτου),
Σύμφωνα με το νόμο του Κουλόμπ, το μέτρο της χημικά (π.χ. μπαταρίες) και φωτεινά (π.χ.
ηλεκτρικής δύναμης (F) με την οποία λαμπτήρες).
αλληλεπιδρούν δυο σημειακά φορτία (q 1, q2) είναι
ανάλογο του γινομένου των φορτίων και Με ποιά όργανα μετράμε την ένταση του
αντιστρόφως ανάλογο του τετραγώνου της μεταξύ ηλεκτρικού ρεύματος;
τους απόστασης (r). Τα αμπερόμετρα είναι όργανα μέτρησης, τα οποία
|q1 ⋅ q2| μετράνε την ένταση του ηλεκτρικού ρεύματος που
F = k⋅ διαρρέει έναν αγωγό.
r2
Το k είναι μια σταθερά αναλογίας.
Πότε ένα ηλεκτρικό κύκλωμα λέγεται κλειστό και
πότε ανοικτό;
Ο νόμος του Κουλόμπ ισχύει για όλα τα
Ένα ηλεκτρικό κύκλωμα λέγεται κλειστό όταν
φορτισμένα σώματα;
διαρρέεται από ηλεκτρικό ρεύμα και ανοικτό όταν
Ο νόμος του Κουλόμπ ισχύει μόνο για φορτισμένα δεν διαρρέεται.
σώματα των οποίων οι διαστάσεις είναι πάρα
πολύ μικρές σε σχέση με τη μεταξύ τους
απόσταση ή για ομοιόμορφα φορτισμένες Με ποιά όργανα μετράμε τη διαφορά δυναμικού
σφαίρες. Τα σώματα αυτά ονομάζονται και ή ηλεκτρική τάση;
σημειακά φορτία. Τη διαφορά δυναμικού στα άκρα μια ηλεκτρικής
συσκευής την μετράμε με το βολτόμετρο.
Κεφ. 2 – Ηλεκτρικό Ρεύμα
Τι ονομάζουμε πηγές ηλεκτρικής ενέργειας και τι
Τι ονομάζουμε ηλεκτρικό ρεύμα; καταναλωτές ενέργειας;
Ηλεκτρικό ρεύμα ονομάζεται η προσανατολισμένη Πηγή ηλεκτρικής ενέργειας ονομάζεται κάθε
κίνηση των ελεύθερων ηλεκτρονίων ή γενικότερα συσκευή στην οποία μιας μορφής ενέργεια
των φορτισμένων σωματιδίων. μετατρέπεται σε ηλεκτρική. Ενώ καταναλωτής
ενέργειας ονομάζεται κάθε συσκευή η οποία
Τι ονομάζουμε ένταση του ηλεκτρικού ρεύματος; μετατρέπει την ηλεκτρική ενέργεια σε ενέργεια
(ορισμός, τύπος, επεξήγηση συμβόλων) άλλης μορφής.
Η ένταση (Ι) του ηλεκτρικού ρεύματος που
διαρρέει έναν αγωγό ορίζεται ως το πηλίκο του Ποιά είναι η βασική διαφορά μεταξύ της τάσης
φορτίου (q) που διέρχεται από μια διατομή του στους πόλους μιας ηλεκτρικής πηγής και της
αγωγού σε χρονικό διάστημα (t) προς το χρονικό τάσης στα άκρα ενός καταναλωτή ενέργειας;
διάστημα αυτό. Η ένταση του ηλεκτρικού Η τάση στα άκρα ενός καταναλωτή ενέργειας
ρεύματος είναι θεμελιώδες μέγεθος και η μονάδα είναι μηδέν, όταν από αυτόν δεν διέρχεται
μέτρησης της στο S.I. είναι το 1Α (Ampere). ηλεκτρικό ρεύμα. Ενώ η τάση στους πόλους μιας
q ηλεκτρικής πηγής είναι διάφορη από το μηδέν,
I =
t είτε διέρχεται από αυτήν ηλεκτρικό ρεύμα είτε όχι.

Ποιά είναι η πραγματική φορά του ηλεκτρικού Ποιά είναι η ταχύτητα των ελεύθερων
ρεύματος και ποιά η συμβατική; ηλεκτρονίων στο ηλεκτρικό κύκλωμα;
Η πραγματική φορά του ηλεκτρικού ρεύματος Η ταχύτητα της προσανατολισμένης κίνησης των
είναι η φορά κίνησης των ελεύθερων ηλεκτρονίων. ελεύθερων ηλεκτρονίων σε ένα κύκλωμα είναι
Η συμβατική φορά του ηλεκτρικού ρεύματος είναι πολύ μικρή, ενώ το ηλεκτρικό πεδίο το οποίο είναι
αντίθετη από την πραγματική φορά. υπεύθυνο για αυτήν την προσανατολισμένη
κίνηση διαδίδεται με την ταχύτητα του φωτός.
Σε ποιές κατηγορίες διακρίνονται τα
αποτελέσματα του ηλεκτρικού ρεύματος; Να Τι ονομάζουμε ηλεκτρικά δίπολα;
δώσετε από ένα παραδείγμα για κάθε κατηγορία. Ηλεκτρικά δίπολα ονομάζουμε τις ηλεκτρικές
 Φυσική Γ´ Γυμνασίου -3- Σχολικό Έτος 2021 – 2022

συσκευές, επειδή έχουν δύο άκρα (πόλους) με τα Κεφ. 3 – Ηλεκτρική Ενέργεια

οποία συνδέονται στο ηλεκτρικό κύκλωμα. Τι είναι το φαινόμενο Τζάουλ; Να αναφέρετε
ορισμένες εφαρμογές του.
Τι ονομάζουμε ηλεκτρική αντίσταση; (ορισμός, Όταν ένας αντιστάτης διαρρέεται από ηλεκτρικό
τύπος, επεξήγηση συμβόλων) ρεύμα, τότε η θερμοκρασία του αυξάνεται. Το
Ηλεκτρική αντίσταση (R) ενός διπόλου φαινόμενο αυτό ονομάζεται φαινόμενο Τζάουλ και
ονομάζεται το πηλίκο της ηλεκτρικής τάσης (V) ορισμένες εφαρμογές του είναι οι εξής:
που εφαρμόζεται στους πόλους του διπόλου προς • Λαμπτήρας πυρακτώσεως
την ένταση (I) του ηλεκτρικού ρεύματος που το • Ηλεκτρική κουζίνα και ηλεκτρικός
διαρρέει. Η ηλεκτρική αντίσταση είναι παράγωγο θερμοσίφωνας
μέγεθος και η μονάδα μέτρησής της στο S.I. είναι • Τηκόμενη ασφάλεια
το 1Ω.
V Τι ονομάζουμε μαγνητικό πεδίο;
R =
I Μαγνητικό πεδίο ονομάζεται ο χώρος στον οποίο
ασκούνται μαγνητικές δυνάμεις. Και η γη ασκεί
Τι είναι οι αντιστάτες; μαγνητικές δυνάμεις, δηλαδή στον χώρο γύρω
Οι αντιστάτες είναι μια κατηγορία ηλεκτρικών από τη γη υπάρχει μαγνητικό πεδίο.
διπόλων, για τους οποίους η ηλεκτρική αντίσταση
R είναι σταθερή. Οι αντιστάτες μετατρέπουν όλη Ποιο είναι το γενικό συμπέρασμα που προκύπτει
την ηλεκτρική ενέργεια σε θερμική. από το πείραμα του Έρστεντ;
Το ηλεκτρικό ρεύμα, δηλαδή τα κινούμενα
Να διατυπώσετε το νόμο του Ωμ. (διατύπωση, ηλεκτρικά φορτία, δημιουργούν το μαγνητικό
τύπος, επεξήγηση συμβόλων) πεδίο. Τελικά ένα φορτίο που κινείται δημιουργεί
Σύμφωνα με το νόμο του Ωμ, η ένταση (Ι) του τόσο ηλεκτρικό όσο και μαγνητικό πεδίο. Δηλαδή
ηλεκτρικού ρεύματος που διαρρέει ένα μεταλλικό δεν υπάρχουν μαγνητικά φορτία αλλά μόνο
αγωγό σταθερής θερμοκρασίας, είναι ανάλογη της ηλεκτρικά τα οποία δημιουργούν τόσο το
διαφοράς δυναμικού (V) που εφαρμόζεται στα ηλεκτρικό όσο και το μαγνητικό πεδίο.
άκρα του.
V Τι είναι ο ηλεκτρομαγνήτης;
Ι = ή V = I⋅R
R Κάθε πηνίο από το οποίο διέρχεται ηλεκτρικό
ρεύμα συμπεριφέρεται ως μαγνήτης. Γι’ αυτό
Πότε λέμε ότι δύο αντιστάτες είναι συνδεδεμένοι ονομάζεται και ηλεκτρομαγνήτης.
σε σειρά και πότε παράλληλα;
Όταν δύο αντιστάτες διαρρέονται από το ίδιο Το μαγνητικό πεδίο ασκεί δυνάμεις στους
(κοινό) ρεύμα, λέμε ότι είναι συνδεδεμένοι σε ρευματοφόρους αγωγούς;
σειρά. Ενώ όταν στα άκρα τους εφαρμόζεται η Όταν ένας αγωγός βρίσκεται μέσα σε μαγνητικό
ίδια (κοινή) τάση, λέμε ότι είναι συνδεδεμένοι πεδίο και τον διαρρέει ηλεκτρικό ρεύμα, τότε το
παράλληλα. μαγνητικό πεδίο ασκεί δύναμη στον αγωγό.
R ολ = R1 + R 2 (σε σειρά )
1 1 1 Τι ονομάζουμε ισχύ;
= + ( παράλληλα ) Ισχύς (P) είναι η ποσότητα της ενέργειας (Ε) που
R ολ R 1 R2
παράγει ή καταναλώνει μια μηχανή σε κάποιο
χρονικό διάστημα (t) προς αυτό το χρονικό
Πώς συνδέονται οι ηλεκτρικές συσκευές στο σπίτι διάστημα.
μας;
E
Οι ηλεκτρικές συσκευές του σπιτιού μας P =
συνδέονται παράλληλα. t

Τι αγοράζουμε από τη ΔΕΗ;

Ο ηλεκτρικός μετρητής της ΔΕΗ μετράει τη
συνολική ηλεκτρική ενέργεια που προσφέρεται
 Φυσική Γ´ Γυμνασίου -4- Σχολικό Έτος 2021 – 2022

στις ηλεκτρικές συσκευές του σπιτιού μας. (Hertz).

Συνεπώς, ο λογαριασμός της ΔΕΗ αντιστοιχεί στο N
κόστος της ηλεκτρικής ενέργειας που f =
Δt
χρησιμοποιήθηκε για τη λειτουργία των συσκευών
κι όχι στην ισχύ τους.
Ποια μαθηματική σχέση συνδέει την περίοδο και
τη συχνότητα μιας ταλάντωσης;
Κεφ. 4 – Ταλαντώσεις 1 1
Τι ονομάζουμε περιοδική κίνηση; Να αναφέρετε f = ή Τ =
T f
ένα παράδειγμα.
Περιοδική ονομάζουμε την κίνηση που
επαναλαμβάνεται κατά τον ίδιο τρόπο σε ίσα Τι ονομάζουμε πλάτος μιας ταλάντωσης;
χρονικά διαστήματα. Η περιφορά της Γης γύρω Η μέγιστη απομάκρυνση από τη θέση ισορροπίας
από τον Ήλιο είναι περιοδική κίνηση. ονομάζεται και πλάτος της ταλάντωσης.

Τι ονομάζουμε ταλάντωση; Να αναφέρετε ένα Από τι εξαρτάται η περίοδος ενός εκκρεμούς;

παράδειγμα. Η περίοδος ενός απλού εκκρεμούς:
Ταλάντωση ονομάζεται η περιοδική κίνηση που • δεν εξαρτάται από τη μάζα του
γίνεται ανάμεσα σε δύο ακραία σημεία μιας • δεν εξαρτάται από το πλάτος της ταλάντωσης
τροχιάς. Η κίνηση μιας κούνιας είναι ταλάντωση. (για μικρές γωνίες εκτροπής)
• εξαρτάται από το μήκος του νήματος (αυξάνεται
Να αναφέρετε ένα παράδειγμα περιοδικής όταν αυξάνει το μήκος του νήματος)
κίνησης που δεν είναι ταλάντωση. • εξαρτάται από τον τόπο που βρισκόμαστε (το
Η περιφορά της Γης γύρω από τον Ήλιο αν και ίδιο εκκρεμές έχει μεγαλύτερη περίοδο στον
είναι περιοδική κίνηση, δεν είναι ταλάντωση. Ισημερινό από αυτήν που έχει στους Πόλους)

Τι ονομάζουμε θέση ισορροπίας σε μια Κεφ. 5 – Μηχανικά Κύματα

ταλάντωση; Τι ονομάζουμε κύμα;
Θέση ισορροπίας μια ταλάντωσης, είναι η θέση Κύμα ονομάζουμε τη διάδοση μιας διαταραχής
γύρω από την οποία το σώμα πραγματοποιεί την στο χώρο. Κατά τη διάδοση του κύματος
ταλάντωση. Στη θέση ισορροπίας, η συνισταμένη μεταφέρεται ενέργεια, χωρίς να μεταφέρεται ύλη.
των δυνάμεων που ασκούνται στο σώμα είναι
μηδέν. Τι ονομάζουμε μηχανικά κύματα;
Τα κύματα που μεταφέρουν μηχανική ενέργεια
Τι ονομάζουμε περίοδο μιας ταλάντωσης; ονομάζονται μηχανικά κύματα. Τα μηχανικά
(ορισμός, μονάδα μέτρησης) κύματα διαδίδονται σε όλα τα υλικά μέσα (στερεά,
Περίοδος (Τ) μιας ταλάντωσης ονομάζεται ο υγρά, αέρια), όχι όμως και στο κενό (σε αντίθεση
χρόνος μιας πλήρους ταλάντωσης. Μονάδα με τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα που διαδίδονται
μέτρησης της περιόδου στο S.I. είναι το 1s και στο κενό).
(second). Αν ένα σώμα κάνει Ν πλήρεις
ταλαντώσεις σε χρόνο Δt, τότε η περίοδος του Ποια κύματα ονομάζονται εγκάρσια και ποια
δίνεται από τον τύπο: διαμήκη;
Δt Εγκάρσια ονομάζονται τα κύματα στα οποία τα
Τ =
N σωματίδια του μέσου διάδοσης ταλαντώνονται
κάθετα στη διεύθυνση διάδοσης του κύματος
Τι ονομάζουμε συχνότητα μιας ταλάντωσης; (σχηματίζονται «όρη» και «κοιλάδες»).
(ορισμός, τύπος, μονάδα μέτρησης) Διαμήκη ονομάζονται τα κύματα στα οποία τα
Συχνότητα (f) μιας ταλάντωσης ονομάζεται ο σωματίδια του μέσου διάδοσης ταλαντώνονται
αριθμός των πλήρων ταλαντώσεων (Ν) που παράλληλα στη διεύθυνση διάδοσης του κύματος
εκτελεί το σώμα σε κάποιο χρονικό διάστημα (Δt) (σχηματίζονται «πυκνώματα» και «αραιώματα»).
προς αυτό το χρονικό διάστημα. Μονάδα
μέτρησης της συχνότητας στο S.I. είναι το 1Hz
 Φυσική Γ´ Γυμνασίου -5- Σχολικό Έτος 2021 – 2022

Τι είναι το επιφανειακό κύμα; διάδοσης έχουν τα εγκάρσια ή τα διαμήκη

Αν και τα κύματα που δημιουργούνται στο βάθος μηχανικά κύματα;
μιας λίμνης ή της θάλασσας είναι διαμήκη, τα Σε ένα στερεό υλικό μέσο τα διαμήκη μηχανικά
κύματα που δημιουργούνται στην επιφάνεια του κύματα διαδίδονται με μεγαλύτερη ταχύτητα σε
νερού δεν μοιάζουν με αυτά. Καθώς διαδίδεται ένα σχέση με τα εγκάρσια, γεγονός που μας βοηθά
κύμα στην επιφάνεια ενός υγρού, τα σωματίδια στη Σεισμολογία.
κινούνται τόσο παράλληλα όσο και κάθετα στη
διεύθυνση διάδοσης του κύματος, με τελικό Να γράψετε το θεμελιώδη νόμο της Κυματικής
αποτέλεσμα οι τροχιές τους να είναι κυκλικές. Το (τύπος, επεξήγηση συμβόλων).
κύμα που διαδίδεται με αυτό τον τρόπο αποτελεί u = λ⋅ f
ένα μίγμα εγκαρσίων και διαμηκών κυμάτων και
λέγεται επιφανειακό κύμα. u: ταχύτητα διάδοσης του κύματος
λ: μήκος κύματος του κύματος
Σε ποια υλικά μέσα διαδίδονται τα εγκάρσια f: συχνότητα του κύματος
μηχανικά κύματα και σε ποια τα διαμήκη;
Τα εγκάρσια μηχανικά κύματα διαδίδονται μόνο Τι είναι τα ηχητικά κύματα;
στα στερεά, ενώ τα διαμήκη διαδίδονται σε Τα ηχητικά κύματα είναι διαμήκη μηχανικά
στερεά, υγρά και αέρια. κύματα που παράγονται από τις δονήσεις των
σωμάτων στον αέρα.
Τι ονομάζουμε περίοδο του κύματος;
Περίοδος (Τ) του κύματος είναι το χρονικό Τι ονομάζουμε ήχους, τι υπόηχους και τι
διάστημα στο οποίο ένα σωματίδιο του μέσου υπέρηχους;
διάδοσης εκτελεί μια πλήρη ταλάντωση. Το ανθρώπινο αυτί αντιλαμβάνεται ηχητικά
κύματα με συχνότητες μεταξύ 20Hz και 20kHz, τα
Τι ονομάζουμε συχνότητα του κύματος; οποία ονομάζονται ήχοι. Ηχητικά κύματα με
συχνότητα μικρότερη από 20Hz λέγονται υπόηχοι,
Η συχνότητα (f) με την οποία ταλαντώνονται τα
ενώ ηχητικά κύματα με συχνότητα μεγαλύτερη
σωματίδια του μέσου διάδοσης ονομάζεται και
από 20kHz λέγονται υπέρηχοι.
συχνότητα του κύματος.
Να συγκρίνετε τις ταχύτητες με τις οποίες
Τι ονομάζουμε μήκος κύματος;
διαδίδονται τα ηχητικά κύματα μέσα στα στερεά,
Μήκος κύματος (λ) είναι η απόσταση στην οποία στα υγρά και στα αέρια.
διαδίδεται το κύμα σε χρόνο μιας περιόδου.
Τα ηχητικά κύματα διαδίδονται σε όλα τα υλικά
μέσα (στερεά, υγρά και αέρια). Στα στερεά ο ήχος
Τι ονομάζουμε πλάτος του κύματος; διαδίδεται με μεγαλύτερη ταχύτητα απ’ ό,τι στα
Πλάτος του κύματος ονομάζεται το πλάτος της υγρά και στα υγρά με μεγαλύτερη ταχύτητα απ’
ταλάντωσης των σωματιδίων του μέσου στο οποίο ό,τι στα αέρια. Δηλαδή ισχύει: uστερ > u υγρ > uαερ
διαδίδεται το κύμα. Όσο μεγαλύτερο είναι το
πλάτος του κύματος, τόσο μεγαλύτερη είναι η
Τι ονομάζουμε ηχώ;
ενέργεια που μεταφέρεται από το κύμα.
Ηχώ ονομάζουμε το φαινόμενο της επανάληψης
ενός ήχου λόγω ανάκλασης σε κάποιο εμπόδιο.
Από τι εξαρτάται η ταχύτητα διάδοσης ενός
κύματος μέσα σε ένα μέσο;
Ποιά είναι τα υποκειμενικά χαρακτηριστικά του
Η ταχύτητα διάδοσης (u) ενός κύματος σε ένα
ήχου;
μέσο είναι σταθερή και:
Τα υποκειμενικά χαρακτηριστικά του ήχου είναι:
α) είναι ανεξάρτητη από το πλάτος του κύματος.
• το ύψος
β) είναι ανεξάρτητη από τη συχνότητα f (ή την
περίοδο T) του κύματος. • η ακουστότητα
γ) είναι ανεξάρτητη από το μήκος κύματος λ. • η χροιά
δ) εξαρτάται μόνο από τις ιδιότητες του μέσου.

Σε ένα στερεό υλικό μέσο μεγαλύτερη ταχύτητα

 Φυσική Γ´ Γυμνασίου -6- Σχολικό Έτος 2021 – 2022

Τι ονομάζουμε ύψος του ήχου; βιβλίο είναι ετερόφωτα σώματα. Τα ετερόφωτα

Ύψος του ήχου ονομάζεται το υποκειμενικό σώματα τα βλέπουμε επειδή επανεκπέμπουν ένα
χαρακτηριστικό του σύμφωνα με το οποίο μέρος του φωτός που πέφτει πάνω τους
διακρίνουμε έναν οξύ (ή ψηλό) ήχο από έναν βαρύ προερχόμενο από αυτόφωτα σώματα.
(ή χαμηλό). Όσο μεγαλύτερη είναι η συχνότητα,
τόσο πιο οξύς είναι ο ήχος. Τι είναι τα φωτόνια;
Το φως μεταφέρει ενέργεια (φωτεινή ενέργεια),
Τι ονομάζουμε ακουστότητα του ήχου; που είναι μια ειδική περίπτωση της ενέργειας
Ακουστότητα του ήχου λέγεται το υποκειμενικό ακτινοβολίας. Η φωτεινή ενέργεια μεταφέρεται με
χαρακτηριστικό σύμφωνα του με το οποίο τα φωτόνια. Κάθε φωτόνιο μεταφέρει
ξεχωρίζουμε τους ήχους σε ισχυρούς και ασθενείς. καθορισμένη ποσότητα ενέργειας, η οποία
Η ακουστότητα καθορίζεται κυρίως από την εξαρτάται από τη συχνότητα του φωτός. Φωτόνια
ένταση του ηχητικού κύματος, δηλαδή από την ίδιας συχνότητας (δηλαδή ίδιου χρώματος) έχουν
ενέργεια που φτάνει στο αυτί μας στη μονάδα του ίδια ενέργεια.
χρόνου. Για τη μέτρηση της στάθμης της έντασης
ενός ήχου χρησιμοποιύμε την κλίμακα decibel Σε τι μορφές ενέργειας μπορεί να μετατραπεί η
(dB). Η ακουστότητα εξαρτάται επίσης και από τη φωτεινή ενέργεια; Να δώσετε παραδείγματα.
συχνότητα του ήχου (το ανθρώπινο αυτί είναι πιο Η φωτεινή ενέργεια μπορεί να μετατραπεί σε
ευαίσθητο στις συχνότητες γύρω στα 1.000Hz). θερμική (ηλιακοί θερμοσίφωνες), κινητική
(ακτινόμετρο), χημική (φωτοσύνθεση) και
Τι είναι η κλίμακα ντεσιμπέλ (dB); ηλεκτρική (φωτοβολταϊκά).
Για τη μέτρηση της στάθμης της έντασης ενός
ήχου χρησιμοποιείται η κλίμακα ντεσιμπέλ Τι ονομάζουμε φωτεινή πηγή;
(decibel, dB) η οποία βασίζεται στις μεταβολές της Φωτεινή πηγή ονομάζεται ένα σώμα ή μια συσκευή
πίεσης του αέρα, δηλαδή το πλάτος του κύματος. που εκπέμπει φως.
Τα μηδέν ντεσιμπέλ (0dB) αντιστοιχούν σε ήχο
που μόλις ακούγεται, ενώ ο ήχος 120dB προκαλεί
Ποιες φωτεινές πηγές ονομάζονται φυσικές και
πόνο στα αφτιά. Μια αύξηση της στάθμης της
ποιες τεχνητές;
έντασης κατά 10dB αντιστοιχεί σε ήχο έντασης 10
φορές μεγαλύτερης, κατά 20dB αντιστοιχεί σε ήχο Οι φωτεινές πηγές που υπάρχουν στη φύση
έντασης 100 = 102 φορές μεγαλύτερης έντασης και λέγονται φυσικές (π.χ. Ήλιος), ενώ αυτές που
κατά 30dB αντιστοιχεί σε ήχο έντασης 1000 = 10 3 κατασκευάζονται από τον άνθρωπο λέγονται
φορές μεγαλύτερης. Ήχοι που διαφέρουν κατά τεχνητές (π.χ. λαμπτήρας).
10dB οι περισσότεροι άνθρωποι τους
αντιλαμβάνονται ως ήχους διπλάσιας Ποιες φωτεινές πηγές ονομάζονται ψυχρές και
ακουστότητας. ποιες θερμές;
Θερμές φωτεινές πηγές είναι τα σώματα που
Τι ονομάζουμε χροιά του ήχου; εκπέμπουν φως λόγω της υψηλής τους
θερμοκρασίας (π.χ. Ήλιος). Ψυχρές φωτεινές
Χροιά του ήχου είναι το υποκειμενικό
πηγές είναι τα σώματα που εκπέμπουν φως και σε
χαρακτηριστικό του σύμφωνα με το οποίο
θερμοκρασία περιβάλλοντος (π.χ. οθόνη
διακρίνουμε τις πηγές των ήχων. Η χροιά
τηλεόρασης).
καθορίζεται από την πηγή της κυματομορφής.

Ποια υλικά ονομάζονται ομογενή και πως

Κεφ. 6 – Φύση & Διάδοση του φωτός διαδίδεται το φως μέσα σε αυτά;
Ποια σώματα ονομάζονται αυτόφωτα και ποια Ομογενή ονομάζονται τα υλικά τα οποία έχουν σε
ετερόφωτα; όλη τους την έκταση τις ίδιες ιδιότητες. Ομογενές
Αυτόφωτα είναι τα σώματα που εκπέμπουν δικό υλικό μπορεί να θεωρηθεί και ο αέρας. Στα
τους φως, δηλαδή είναι τα ίδα φωτεινές πηγές. ομογενή υλικά το φως διαδίδεται ευθύγραμμα.
Για παράδειγμα ο Ήλιος ή μια αναμμένη λάμπα
είναι αυτόφωτα σώματα.
Ετερόφωτα είναι τα σώματα που δεν εκπέμπουν
δικό τους φως. Για παράδειγμα η Σελήνη ή ένα
 Φυσική Γ´ Γυμνασίου -7- Σχολικό Έτος 2021 – 2022

Πότε ένα υλικό χαρακτηρίζεται ως διαφανές, πότε τόπους όπου πέφτει η κύρια σκιά της Σελήνης
ως αδιαφανές και πότε ως ημιδιαφανές; έχουμε ολική έκλειψη Ηλίου, ενώ στους τόπους
Διαφανή λέγονται τα υλικά τα οποία αφήνουν το όπου πέφτει η παρασκιά της Σελήνης έχουμε
φως να περάσει από μέσα τους (π.χ. γυαλί). μερική έκλειψη Ηλίου.
Αδιαφανή λέγονται τα υλικά τα οποία δεν
αφήνουν καθόλου το φως να περάσει από μέσα Τι είναι ο Σεληνιακός κύκλος;
τους (π.χ. ξύλο). Σεληνιακός κύκλος ονομάζεται το χρονικό
Ημιδιαφανή λέγονται τα υλικά τα οποία αφήνουν διάστημα των 29,5 ημερών που διαρκεί η περιφορά
να περάσει από μέσα τους ένα μέρος μόνο από το της Σελήνης γύρω από τη Γη. Οι φάσεις της
φως που πέφτει πάνω τους. Σελήνης επαναλαμβάνονται σε κάθε σεληνιακό
κύκλο.
Το φως διαδίδεται στο κενό;
Το φως διαδίδεται στο κενό. Εξαιτίας αυτής της Τι είναι η έκλειψη Σελήνης;
ιδιότητας του φωτός, βλέπουμε την ημέρα τον Έκλειψη Σελήνης
Ήλιο και τη νύχτα διάφορα αστέρια, το φως των έχουμε όταν η σκιά
οποίων φτάνει στην επιφάνεια της Γης περνώντας της Γης πέφτει
μέσα από περιοχές του διαστήματος όπου δεν πάνω στη Σελήνη.
υπάρχει ύλη (κενό). Η έκλειψη της
Σελήνης μπορεί να
Τι είναι η σκιά και τι η παρασκιά; συμβεί μόνο όταν έχουμε πανσέληνο.
Σκιά λέμε τον
σκοτεινό χώρο που Το φως διαδίδεται με την ίδια ταχύτητα σε όλα τα
δημιουργείται υλικά μέσα;
πίσω από ένα Το φως διαδίδεται με τη μεγαλύτερη ταχύτητα στο
αδιαφανές σώμα κενό ή τον αέρα (c = 3·108m/s). Σε όλα τα
όταν πάνω του υπόλοιπα διαφανή υλικά μέσα διαδίδεται με
πέσει φως. Το μικρότερη ταχύτητα.
αδιαφανές σώμα
εμποδίζει το φως Τι ονομάζουμε έτος φωτός;
να περάσει από Έτος φωτός είναι η απόσταση που διανύει το φως
μέσα του κι έτσι σε ένα έτος.
δημιουργείται η
σκιά. Η σκιά είναι
αποτέλεσμα της Κεφ. 7 – Ανάκλαση του φωτός
ευθύγραμμης Τι ονομάζουμε ανάκλαση του φωτός;
διάδοσης του φωτός. Ανάκλαση του φωτός ονομάζουμε την αλλαγή της
Η παρασκιά δημιουργείται πίσω από ένα πορείας του φωτός μέσα σ' ένα διαφανές υλικό
αδιαφανές σώμα όταν αυτό φωτίζεται από όταν το φως συναντήσει την επιφάνεια ενός
φωτεινή πηγή που έχει διαστάσεις (π.χ. σώματος.
ηλεκτρικός λαμπτήρας). Η παρασκιά που
εμφανίζεται γύρω από την σκιά (κύρια σκιά) Τι είναι η κατοπτρική ανάκλαση;
οφείλεται στο ότι στον χώρο αυτό φτάνουν Η κατοπτρική
ακτίνες μόνο από ορισμένα σημεία της φωτεινής ανάκλαση γίνεται σε
πηγής. λεία και επίπεδη
επιφάνεια (επίπεδος
Τι είναι η έκλειψη Ηλίου; Πότε έχουμε ολική καθρέφτης). Στην
έκλειψη και πότε μερική; περίπτωση αυτή η ανακλώμενη δέσμη έχει
Έκλειψη Ηλίου συγκεκριμένη κατεύθυνση, που σχετίζεται με την
έχουμε όταν η κατεύθυνση της προσπίπτουσας δέσμης.
Σελήνη βρεθεί
μεταξύ Γης και
Ηλίου. Στους
 Φυσική Γ´ Γυμνασίου -8- Σχολικό Έτος 2021 – 2022

Ποιοι είναι οι νόμοι της κατοπτρικής ανάκλασης;

Οι νόμοι της Σε ποια περίπτωση δεν έχουμε διάθλαση;
κατοπτρικής Όταν η γωνία πρόσπτωσης ισούται με μηδέν,
ανάκλασης του δηλαδή όταν η ακτίνα του φωτός προσπίπτει
φωτός είναι οι εξής: κάθετα στην επιφάνεια επαφής, τότε το φως δεν
• Η ακτίνα διαθλάται αλλά συνεχίζει να διαδίδεται στο άλλο
πρόσπτωσης, η μέσο με την ίδια διεύθυνση.
ακτίνα ανάκλασης και η ευθεία η κάθετη στον
καθρέφτη στο σημείο πρόσπτωσης βρίσκονται Να διατυπώσετε το νόμο του Σνελ.
στο ίδιο επίπεδο. Σύμφωνα με τον νόμο του Σνελ, το πηλίκο του
• Η γωνία ανάκλασης (α) είναι ίση με τη γωνία ημιτόνου της γωνίας πρόσπτωσης προς το
πρόσπτωσης (π) ημίτονο της γωνίας διάθλασης είναι σταθερό.
ημ( π^ )
Τι ονομάζουμε διάχυση; = σταθ .
ημ ( δ^ )
Η διάχυση γίνεται
σε τραχιές
επιφάνειες, όταν οι Τι είναι ο δείκτης διάθλασης ενός υλικού και τι
αρχικά τιμές μπορεί να πάρει;
παράλληλες Δείκτη διάθλασης n ενός υλικού ονομάζουμε το
ακτίνες φωτός πηλίκο της ταχύτητας του φωτός στο κενό c προς
ανακλώνται σε την ταχύτητα του φωτός μέσα στο υλικό u. Το
διαφορετικές κατευθύνσεις (διασκορπίζονται). φως σε οποιοδήποτε υλικό μέσο διαδίδεται με
μικρότερη ταχύτητα απ’ ότι στο κενό, άρα ο
δείκτης διάθλασης για όλα τα υλικά είναι
Κεφ. 8 – Διάθλαση του φωτός
μεγαλύτερος της μονάδας. Για τον αέρα και το
Τι ονομάζουμε διάθλαση του φωτός; κενό θεωρούμε n = 1.
Όταν το φως περνά από ένα διαφανές υλικό σε
c
ένα άλλο διαφανές υλικό, στο οποίο διαδίδεται με n =
διαφορετική ταχύτητα, η διεύθυνση διάδοσής του u
αλλάζει. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται
διάθλαση.

Ποιοι είναι οι νόμοι της διάθλασης;

Οι νόμοι της διάθλασης
του φωτός είναι οι εξής:
• Η προσπίπτουσα
ακτίνα, η διαθλώμενη
και η ευθεία που είναι
κάθετη στην επιφάνεια
επαφής των δύο
υλικών και περνά από το σημείο πρόσπτωσης
βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο.
• Όταν το φως περνά από ένα διαφανές σώμα σε
άλλο οπτικά πυκνότερο (π.χ. όταν περνά από
τον αέρα στο γυαλί), τότε η γωνία διάθλασης
είναι μικρότερη από τη γωνία πρόσπτωσης.
Αντίθετα όταν το φως περνά από ένα οπτικά
πυκνότερο σε ένα οπτικά αραιότερο μέσο (π.χ.
όταν περνά από το γυαλί στον αέρα), η
διαθλώμενη ακτίνα απομακρύνεται από την
κάθετη στην επιφάνεια, δηλαδή η γωνία
διάθλασης είναι μεγαλύτερη από τη γωνία
πρόσπτωσης.