Juz Jestesmy Szkola Cwiczen

Zespół autorów
Magdalena Brewczyńska, Marzena Kędra, Marta Kotarba, Anna Płusa, Elżbieta Ryczek,
Anna Szeląg, Tomasz Wójtowicz, Marzena Zmysłowska
Redakcja merytoryczna
Agnieszka Pietryka
Redakcja językowa i korekta

Katarzyna Gańko
Projekt okładki i opracowanie graficzne

Aneta Witecka
Redakcja techniczna i skład

Wojciech Romerowicz
ISBN 978-83-65450-99-9
Warszawa 2017
Wydanie I
Ośrodek Rozwoju Edukacji

Aleje Ujazdowskie 28
00-478 Warszawa
www.ore.edu.pl
Publikacja jest rozpowszechniana na zasadach wolnej licencji Creative Commons –

Użycie niekomercyjne 3.0 Polska (CC-BY-NC).
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu społecznego

Spis treści
Wprowadzenie .......................................................................................................................... 3
Marta Kotarba
Na styku teorii i praktyki – o praktykach studenckich
oraz doskonaleniu nauczycieli w zakresie wspierania
uczniów w posługiwaniu się językiem obcym ........................................................................... 7
Anna Szeląg
„Programuj w bibliotece”.
Działania zbieżne z koncepcją szkoły ćwiczeń ......................................................................... 17
Anna Płusa
Realizacja planu kompleksowego wspomagania szkoły
w obszarze kształcenia kompetencji informatycznych.
Praktyka eksperta – nauczyciela biblioteki pedagogicznej ...................................................... 25
Magdalena Brewczyńska
Działania zbieżne z koncepcją szkoły ćwiczeń –
obszar: działania placówek wspomagania ............................................................................... 34
Marzena Kędra
Opis działań zbieżnych z koncepcją szkoły ćwiczeń –
O „Kreatorach Świata” w Cogito .............................................................................................. 44
Tomasz Wójtowicz
Opis działań zbieżnych z koncepcją szkoły ćwiczeń zrealizowanych
w Zespole Szkolno-Przedszkolnym w Moszczance................................................................... 56
Elżbieta Ryczek
Działania Szkoły Podstawowej w Podmoklach Małych
zbieżne z koncepcją szkoły ćwiczeń ......................................................................................... 68
Marzena Zmysłowska
Działania zbieżne z Modelem szkoły ćwiczeń
w I Liceum Ogólnokształcącym w Ciechanowie....................................................................... 81
Wprowadzenie
Celem publikacji jest prezentacja tych działań szkół, bibliotek pedagogicznych i szkoły wyższej,
które prezentują elementy działań szkoły ćwiczeń opisanych w Modelu szkoły ćwiczeń.
Zgodnie z koncepcją szkoła ćwiczeń to zespół zaplanowanych działań szkół i placówek oraz
instytucji służących wspieraniu procesu uczenia się nauczycieli i studentów. Szkoła ćwiczeń to
placówka, gdzie przyszli nauczyciele będą doświadczać praktycznej weryfikacji teorii, z którą
spotykają się podczas studiów, a obecni nauczyciele będą doskonalić swój warsztat pracy.
To tutaj student zmierzy się – pod kierunkiem swojego opiekuna – z praktyką pedagogiczną:
zarówno w zakresie dydaktyki, jak i wychowania. To tutaj nauczyciele będą rozwijać warsztat
pracy i dzielić się swoimi pomysłami z innymi nauczycielami.
Taka definicja umożliwia sformułowanie następujących funkcji szkoły ćwiczeń:

• funkcja dydaktyczna – prezentowanie studentom (w ramach kształcenia) i nauczycielom
(w ramach doskonalenia) skutecznych form i metod pracy z uczniami oraz przedstawianie
rozwoju organizacyjnego szkoły jako społeczności uczącej się, dążącej do kształtowania
kompetencji nauczycieli i uczniów;
• funkcja promocyjna – promowanie innowacyjności szkół i nauczycieli, a tym samym
nowych form i metod pracy, trendów pedagogicznych;
• funkcja integrująca – integrowanie środowiska i działań na rzecz wspierania pracy szkoły
i nauczycieli.
„Wspieranie tworzenia szkół ćwiczeń” to projekt, którego głównym zadaniem jest

opracowanie zasad organizacji i funkcjonowania szkół ćwiczeń. Pojęcie szkoły ćwiczeń,
zgodnie z literaturą przedmiotu (Ratuś, 2014, s. 219–230), wiąże się bezpośrednio
z praktycznym przygotowaniem kandydatów na nauczycieli, a co za tym idzie – z kształceniem
3
Opisy działań szkół, bibliotek pedagogicznych i szkoły wyższej zbieżnych z Modelem szkoły ćwiczeń
nauczycieli w różnych typach szkół. W przygotowanym Modelu szkoły ćwiczeń poszerzamy

obszar działania i proponujemy także zaangażowanie szkół w proces doskonalenia
zawodowego nauczycieli. Przykłady dobrych praktyk wraz z propozycjami ekspertów zostały
zebrane w tym opracowaniu.
W obecnym prawodawstwie oświatowym brakuje formalnych zapisów dotyczących

funkcjonowania szkół ćwiczeń, stąd w opracowanym Modelu konieczne było odniesienie do
zadań tych instytucji, które biorą udział w organizacji i funkcjonowaniu działań określanych
łącznie jako szkoła ćwiczeń:
• szkół – nauczyciel i dyrektorów;
• placówek doskonalenia nauczycieli (PDN), poradni psychologiczno-pedagogicznych (PPP),
bibliotek pedagogicznych (BP) oraz doradców metodycznych;
• organów prowadzących szkoły;
• organów nadzoru pedagogicznego;
• placówek edukacji pozaformalnej rozwijających kompetencje kluczowe uczniów;
• szkół wyższych prowadzących kształcenie przyszłych nauczycieli.
Takie rozwiązanie wymaga przyjęcia określonych standardów, czyli zasad współpracy

w trakcie planowania i realizacji działań szkoły ćwiczeń. Należy do nich zaliczyć:
• współpracę szkoły i instytucji powołanych do wspierania pracy nauczycieli i dyrektorów,
ale z zachowaniem podmiotowości;
• tworzenie klimatu rozwoju i procesu uczenia się w tych placówkach;
• prowadzenie innowacyjnych rozwiązań dydaktycznych i organizacyjnych służących
rozwijaniu kompetencji kluczowych uczniów;
• wykorzystanie nowoczesnych technologii;
• planowanie i ewaluację działań;
• efektywne zarządzanie.
Najistotniejszym wyznacznikiem działań szkoły ćwiczeń jest upowszechnienie i promocja

działań szkoły ćwiczeń oraz ich wykorzystanie w procesie przygotowania przyszłych
4
nauczycieli oraz doskonalenia, wzmacniania kompetencji tych nauczycieli, którzy pracują

już w zawodzie. Zasobami szkoły ćwiczeń stają się zatem zasoby wszystkich uczestników.
Są to zasoby dotyczące kompetencji osób, zasobów bibliotek pedagogicznych, a przede
wszystkim – różnorodne pomysły na ich wykorzystanie w procesie kształcenia i doskonalenia
zawodowego nauczycieli.
W przygotowanej publikacji prezentujemy przykłady działań szkół, bibliotek pedagogicznych

i szkoły wyższej zbieżnych z Modelem szkoły ćwiczeń. Dziękujemy autorom – nauczycielom
oraz dyrektorom szkół, pracownikom bibliotek pedagogicznych oraz pracownikowi
naukowemu Akademii Pedagogiki Specjalnej – którzy zapoznali się z przygotowaną koncepcją
szkoły ćwiczeń (a nawet brali udział w jej tworzeniu) oraz porównali swoje dotychczasowe
działania z tymi modelowymi, spodziewanymi w szkole ćwiczeń.
W pierwszym z prezentowanych opisów działań dr Marta Kotarba z Akademii Pedagogiki

Specjalnej opisuje pożądane etapy praktyk studenckich, w tym przygotowanie i ewaluację,
które istotnie wpływają na rozwijanie kompetencji niezbędnych w pracy przyszłych
nauczycieli. Zwraca także uwagę na realizację praktycznego przygotowania studentów
w rekomendowanych szkołach, a także na potrzebę ścisłego kontaktu nauczyciela szkoły
i opiekuna praktyk studenckich na każdym etapie. Autorka proponuje niezwykle pożądany
w przyszłych szkołach, realizujących zadania szkół ćwiczeń, etap ewaluacji zadań, który
przybiera formę zarówno waluacji grupowej, jak i indywidulanej.
Kolejne opisy to prezentacje pracowników trzech bibliotek pedagogicznych z Częstochowy,

Elbląga i Włocławka. Są to przykłady realizacji zadań statutowych tych bibliotek, ze
szczególnym uwzględnieniem roli biblioteki pedagogicznej w podejmowaniu działań na rzecz
5
przygotowania nauczycieli do korzystania z technologii informacyjno-komunikacyjnych

(TIK). Działania te realizowane są we współpracy z placówkami doskonalenia nauczycieli
oraz nauczycielami i dyrektorami szkół. Prowadzone projekty stają się przykładami dobrych
praktyk i są prezentowane w trakcie lokalnych, regionalnych oraz ogólnopolskich konferencji
czy seminariów.
Mamy nadzieję, że niezwykle inspirująca i ciekawa dla czytelników tej publikacji będzie
lektura opisów działań przygotowanych przez trzy dyrektorki i nauczyciela. Nauczyciele
wykorzystują na lekcji i w trakcie innych zajęć metody pracy służące aktywizowaniu
zespołów uczniowskich, realizują projekty edukacyjne, oceniają postępy ucznia zgodnie
z zasadami oceniania kształtującego. Szkoły te angażują rodziców, środowisko lokalne,
a także współpracują z instytucjami edukacyjnymi, szkołami wyższymi czy pracodawcami.
Dyrektorzy tych szkół poszukują nowych inspirujących rozwiązań, zachęcają nauczycieli
do rozwijania swoich kompetencji, a także wspólnie z zespołami nauczycielskimi dokonują
ewaluacji dotychczasowej pracy i na tej podstawie planują rozwój swoich szkół. Działania
szkół są realizowane we współpracy z placówkami doskonalenia nauczycieli i szkołami
wyższymi, które przygotowują studentów do pracy w szkole. Ponadto dyrektorzy i nauczyciele
chętnie dzielą się swoimi doświadczeniami w trakcie spotkań w swoich szkołach, uczestniczą
w konferencjach, publikują.
Elżbieta Ryczek, opisując działania swojej szkoły, zdefiniowała szkołę ćwiczeń jako „mądrze
zorganizowaną placówkę spełniającą w jak największym stopniu wymagania państwa”.
Zdaniem autorki szkoła ćwiczeń to „szkoła, która mogłaby być wzorcem dla innych, szkoła,
która będzie się dzieliła swoimi rozwiązaniami metodycznymi i organizacyjnymi, która będzie
prowadziła nas w pożądanym kierunku… zaprezentuje taki model działania, który może
sprawdzić się w wielu szkołach”. Wiemy zatem, że szkoły ćwiczeń już działają – rozwijają
kompetencje kluczowe uczniów, dają absolwentom dobre przygotowanie do dalszej edukacji,
a dla innych mogą być inspiracją do wprowadzania zmian.
6
Marta Kotarba
Na styku teorii i praktyki – o praktykach
studenckich oraz doskonaleniu nauczycieli
w zakresie wspierania uczniów w posługiwaniu
się językiem obcym
Głównym celem tego rozdziału jest z jednej strony prezentacja innowacyjnego rozwiązania
metodycznego, nastawionego na projektowanie oraz wykorzystywanie w nauce języka
obcego sytuacji aktywnego użycia języka przez dzieci. Z drugiej zaś strony – próba
scharakteryzowania modelu przygotowania studentów do wdrażania określonej innowacji,
a także wspierania rozwoju zawodowego nauczycieli przez poszerzenie warsztatu ich pracy
oraz rozwijanie kompetencji metodycznych.
W opisywanym rozwiązaniu zakłada się inspirowanie, jak również wspieranie nauczycieli

w podejmowaniu działań innowacyjnych. Stanowi to samo w sobie nowe rozwiązanie
metodyczne, zgodne z modelowym opisem szkoły ćwiczeń Ośrodka Rozwoju Edukacji.
Co więcej, w charakteryzowanym przeze mnie rozwiązaniu wykorzystuje się formy i metody
pracy opisane w Modelu szkoły ćwiczeń: zarówno zespołowe – warsztaty, hospitacje, jak
i indywidualne – mentoring.
Podstawą do opisania funkcjonujących rozwiązań, ale także próby zarysowania modelu

organizacyjnego praktyk, są moje własne doświadczenia z:
• prowadzenia zajęć dla studentów Akademii Pedagogiki Specjalnej na specjalizacji, która
przygotowuje do pełnienia funkcji nauczyciela przedszkola oraz edukacji wczesnoszkolnej;
7
• obserwacji organizacji praktyk studenckich, realizowanych przez studentów Akademii

Pedagogiki Specjalnej na kierunku wychowanie przedszkolne;
• pełnienia funkcji opiekuna praktyk studenckich w Uniwersyteckim Kolegium Kształcenia
Nauczycieli Języka Francuskiego.
Omawiając zagadnienie praktyk studenckich, należy pamiętać, że kwestię tę warto traktować

szerzej niż tylko przez pryzmat aktu ich realizowania przez studentów. Pamiętajmy, że praktyki
powinny obejmować trzy kluczowe elementy: przygotowanie, realizację oraz ewaluację
podjętych działań.
Poniższy tekst zatem – oprócz wstępu oraz podsumowania – składa się z trzech zasadniczych
części, w których kolejno omawiam zasygnalizowaną problematykę.
Przygotowanie studentów do realizacji praktyk

Najważniejszymi celami tego etapu pracy ze studentami są:
• zapoznanie ich z celami praktyk oraz z dokumentacją,
• usystematyzowanie ich wiadomości,
• ćwiczenie ich umiejętności,
• motywowanie poprzez pokazywanie różnych możliwości metodycznych oraz strategii
radzenia sobie z grupą na co dzień.
Moje doświadczenia w pracy ze studentami obejmują wdrażanie ich do aktywnego

stosowania innowacyjnych działań służących rozwojowi niezbędnych na rynku pracy
kluczowych kompetencji uczniów – posługiwania się językiem obcym nowożytnym, co
stanowi także ważny aspekt w modelu szkoły ćwiczeń ORE.
Warto wyjaśnić, że zgodnie z obowiązującym stanem prawnym język obcy jest nauczany
obowiązkowo zarówno w przedszkolu, jak i w ramach edukacji wczesnoszkolnej. Nauczyciele
wychowania przedszkolnego oraz edukacji wczesnoszkolnej są odpowiedzialni za realizację
podstawy programowej i dlatego – nawet jeśli samodzielnie nie będą nauczać języka
obcego – warto, aby posiadali wiedzę i umiejętności w zakresie efektywnego planowania
oraz organizowania sytuacji edukacyjnych, które nastawione są na używanie języka obcego
przez dzieci. Jest to ważne również dlatego, że nauczyciel powinien potrafić nawiązać
współpracę z lektorem języka obcego, a także w razie potrzeby wspomóc go w realizacji
pracy dydaktyczno-wychowawczej z uczniami. Dobrze jest więc zarówno przygotowywać
studentów do tego zadania, jak i pozwalać im w praktyce doświadczyć warunków i możliwości
takiej współpracy. W tym obszarze upatruję dużych możliwości szkoły ćwiczeń, która
może stworzyć studentom warunki nie tylko do samodzielnego prowadzenia zajęć z języka
obcego z uczniami, aby sprawdzili swoje możliwości w tym zakresie, lecz także do ćwiczenia
umiejętności nawiązywania i prowadzenia współpracy z lektorem języka obcego.
8
Przykładowo obowiązująca podstawa programowa (Dz.U. z 2017 r., poz. 356) zakłada,
że zadaniem przedszkola jest tworzenie sytuacji edukacyjnych sprzyjających budowaniu
zainteresowania dziecka językiem obcym. Określając osiągnięcia dziecka na koniec
wychowania przedszkolnego w zakresie poznawczego obszaru rozwoju, w punkcie 21.
wymienia się następujące cele:
1. rozumienie bardzo prostych poleceń w języku obcym nowożytnym i reagowanie na nie;
2. uczestnictwo w zabawach, np. muzycznych, ruchowych, plastycznych;
3. konstrukcyjnych, teatralnych, używając wyrazów i zwrotów mających znaczenie dla danej
zabawy lub innych podejmowanych czynności;
4. powtarzanie rymowanek i prostych wierszyków i śpiewanie piosenek w grupie;
5. rozumienie ogólnego sensu krótkich historyjek opowiadanych lub czytanych, gdy są
wspierane np. obrazkami, rekwizytami, ruchem, mimiką, gestami.
Ponieważ w podstawie programowej określono minimum, trzeba rozszerzyć te zapisy

i osadzić je w metodyce wczesnego nauczania języka obcego. Bez tego studenci łatwo
ulegają wrażeniu, że wystarczy, aby dzieci powtarzały różne słowa czy rymowanki i reagowały
na bardzo proste polecenia. W przedstawionych celach nie ujęto budowania wypowiedzi
przez dzieci oraz używania języka do codziennej komunikacji, a przecież o to chodzi
w porozumiewaniu się w języku obcym.
Trudno jednak oczekiwać, że studenci samodzielnie dokonają operacjonalizacji poszczególnych

celów kształcenia z podstawy programowej, dostosowując je właściwie do wieku dzieci
oraz zaleceń metodycznych. Właśnie w tym obszarze należy więc wspierać ich w trakcie
przygotowywania do praktyk, a także zadbać o to, aby w tym czasie mogli zaobserwować
właściwe rozwiązania metodyczne, o czym szerzej piszę w drugiej części tekstu. Co więcej,
przygotowując studentów do praktyk, doświadczam sporego rozdźwięku pomiędzy teorią
a praktyką, co nie dziwi, ponieważ studenci mogą dysponować sporą wiedzą teoretyczną, ale
nie mieli okazji zweryfikować jej jeszcze we własnej praktyce pedagogicznej.
W tym obszarze ujawnia się więc ogromne zapotrzebowanie na szkołę ćwiczeń, która
może odpowiedzieć na potrzeby studentów w zakresie łączenia wiedzy teoretycznej
z działalnością praktyczną i umiejętnego poruszania się na styku teorii i praktyki.
Z moich doświadczeń wynika, że studenci z reguły doskonale rozumieją, że dzieci w wieku

przedszkolnym angażują się w różnorodne formy zabawowe realizowane w języku polskim,
oraz wiedzą, że warto rozszerzać te doświadczenia o udział w aktywnościach podczas zajęć
z języka obcego. Zdają sobie sprawę, że język obcy powinien być w edukacji przedszkolnej
traktowany jako naturalne narzędzie do poznawania świata. Wydaje mi się jednak,
że studenci mają już kłopot ze zrozumieniem, że o wiele ważniejsze od powtarzania przez
dzieci określonych słów czy zwrotów, stosowania podręczników czy kart pracy jest tworzenie
angażujących sytuacji komunikacyjnych. Podczas wczesnego nauczania języków obcych
9
niezwykle ważne jest wspieranie gotowości dzieci do mówienia – po to uczymy przedszkolaki

języka obcego, aby się nim posługiwały, a nie po to, aby powtarzały po nauczycielu ciągi słów
czy wypełniały zadania w książeczkach. Kluczowe jest zatem:
• konsekwentne używanie języka obcego przez nauczyciela,
• wspieranie spontanicznych wypowiedzi przedszkolaków,
• prowokowanie interakcji wśród dzieci,
• wykorzystywanie ich naturalnych zdolności aktorskich i ośmielanie ich w mówieniu.
Koncepcja nauczania języka obcego podczas realizacji zabaw plastycznych, muzycznych,

teatralnych, konstrukcyjnych czy technicznych wyzwala aktywność dziecka i rozszerza
jego wiedzę i umiejętności. Dzięki realizacji różnorodnych zadań stwarza się okazję
do angażowania kluczowych umiejętności językowych: słuchania oraz mówienia
i porozumiewania się w języku obcym. Pamiętać należy, że rozwijanie sprawności
prowadzenia rozmowy czy wchodzenia w interakcje obejmuje doskonalenie zarówno
werbalnej, jak i niewerbalnej komunikacji dziecka z rówieśnikami i dorosłymi. Dlatego też
podczas zajęć wdrażających do posługiwania się językiem obcym należy możliwie najpełniej
posługiwać się gestem, mimiką, ruchem. Istotne jest także konsekwentne stosowanie
ogólnych zwrotów używanych na każdych zajęciach. Podczas zajęć można także wykorzystać
pacynkę, która pomoże dzieciom zrozumieć dane polecenie czy prośbę, a także aktywnie
korzystać z możliwości, jakie dają technologie informacyjno-komunikacyjne.
Obecnie w metodyce wczesnego nauczania języka obcego podkreśla się, że podczas

rozwijania sprawności mówienia u dzieci nie można zatrzymać się tylko na okresie imitacji,
kiedy dzieci – często bezrefleksyjnie – odtwarzają określone słowa czy zwroty podane
przez nauczyciela. Tymczasem z moich obserwacji wynika, że studenci, przygotowując
się do praktyk, często planują sporo ćwiczeń, które bazują na wielokrotnym powtarzaniu
przez dzieci słów czy wzorów zdań. Postępują tak, zakładając, że uczenie się języka obcego
uwarunkowane jest wyrobieniem odpowiednich nawyków językowych i wyposażeniem
przedszkolaków w określony zasób słów1. Często też motywują taki sposób planowania pracy
tym, że sami byli w ten sposób nauczani. Chcą więc rozpoczynać zajęcia z języka obcego od
tzw. rudymentów – przy wprowadzaniu nowego słownictwa po prostu pokazać dzieciom
dany przedmiot czy jego obrazek i podać nazwę, a dzieci chóralnie mają ją powtórzyć.
Takie prowadzenie edukacji z języka obcego pomija zupełnie fakt, że akt językowy realizuje
cele komunikacyjne, więc używanie języka jest rodzajem działania. Tym samym wymienianie
z pamięci różnych obcojęzycznych słów ma niewiele wspólnego z umiejętnością ich użycia
w określonych kontekstach komunikacyjnych. Chóralne powtarzanie, budowanie wypowiedzi
według wzorca tylko pozornie przyśpiesza proces uczenia się języka obcego. Powtarzanie jest
1
Por. metoda audiolingwalna, czy audiowizualna strukturalno-globalna, które często zaleca się w początkowym
okresie nauczania.
10
konieczne w nauce języka obcego, ale należy organizować takie sytuacje, w których uczący
się może uczestniczyć, a następnie stosować nowe słowa i zwroty w różnych sytuacjach
komunikacyjnych. Dziecko musi mieć możliwość aktywnego używania języka obcego.
Aby prowadzić zajęcia zgodnie z tym założeniem, należy odpowiednio przygotować ich
scenariusz. To zadanie studenci wykonują przed praktykami, a zanim przystąpią do jego
realizacji – scenariusz jest sprawdzany przez opiekuna praktyk, który zaleca pewne poprawki
oraz sugeruje optymalne wykorzystanie czasu zajęć zgodnie ze współczesnymi wytycznymi
metodyki wczesnego nauczania języka obcego. Ważne jest także zachęcanie studentów
do refleksji nad własnymi doświadczeniami edukacyjnymi, tak aby uświadamiać im, co ich
motywuje, jakie impulsy mogą realizować nieświadomie w pracy z grupą dzieci itp.
Aby było to możliwe, studenci powinni najpierw móc przećwiczyć wszystko

w bezpiecznej sytuacji ćwiczeniowej. Ideałem byłoby zaplanowanie w planie studiów
godzin na przygotowanie się do praktyk, które wykorzystać można na wstępne próby
prowadzenia zajęć przed kolegami z grupy, przy wsparciu opiekuna praktyk, który
na bieżąco może dostarczać wartościowych informacji zwrotnych. Istotny jest także taki
rozkład poszczególnych przedmiotów w planie studiów, aby studenci mogli nabywać
określonej wiedzy oraz umiejętności, zanim rozpoczną praktyki. Planując zajęcia dla dzieci
w wieku przedszkolnym czy wczesnoszkolnym – czy to podczas prowadzonych przeze mnie
przedmiotów metodycznych, czy warsztatów, które przygotowują do praktyk – wdrażam
studentów do tego, aby potrafili:
• zaprojektować interesujące i wartościowe sytuacje edukacyjne,
• osadzać język w szerszym kontekście,
• dobierać materiał językowy oraz funkcje i sytuacje użycia języka ze względu na ich
możliwości kształtowania kompetencji komunikacyjnej,
• radzić sobie u dzieci z zachowaniami zakłócającymi przebieg zajęć.
Warsztaty przygotowujące do realizacji praktyk. Archiwum własne
11
Jerome Bruner podkreśla, że „sprawność nabywania i stosowania umiejętności, wiedzy,

sposobów myślenia u ucznia zależy od tego, jak bardzo sprzyjający lub aktywizujący okazuje
się kulturowy zestaw narzędzi, którego uczącemu się dostarcza nauczyciel” (Bruner, 2010,
s. 101). W moim odczuciu podobnie rzecz się ma, jeśli chodzi o praktyki. Symboliczny zestaw
narzędzi, oferowany przez opiekunów praktyk, aktualizuje zdolności studenta, a czasem
nawet warunkuje, czy mają one szanse zamanifestować się w sensie praktycznym. Dlatego
też praktyki studenckie powinny być:
• traktowane jako integralna część studiów w ramach programów;
• bezpośrednio powiązane z przedmiotami metodycznymi, realizowanymi zgodnie z planem
studiów poszczególnych specjalności;
• poprzedzone – w miarę możliwości – warsztatami metodycznymi, jak również treningiem
umiejętności wychowawczych.
Pisząc o przygotowaniu studentów do praktyk, warto także zwrócić uwagę na zakres

dokumentacji, którą mają opracować studenci – w moim odczuciu powinno to być niezbędne
minimum. Nadmiar dokumentacji powoduje, że student za bardzo skupia się na jej wypełnieniu,
niejednokrotnie prosząc o pomoc nauczycieli w placówce. Studenci błędnie wówczas
oceniają, że podstawią realizacji praktyk jest... wypełnienie dokumentacji, a nie gromadzenie
doświadczeń oraz wzmacnianie pewności siebie u studentów w roli nauczyciela. Dobrym
rozwiązaniem jest zatem przygotowanie case study, zgodnie z wytycznymi, czy też opracowanie
portfolio, które zawiera scenariusze oraz refleksje studenta na temat własnej pracy.
Realizowanie praktyk
Najważniejszymi celami tego etapu są:
• umożliwienie obserwowania właściwie prowadzonych zajęć (przez nauczycieli w danej
placówce);
• stworzenie warunków do samodzielnego realizowania przydzielonych zadań
dydaktyczno-wychowawczych;
• dalsze motywowanie poprzez pokazywanie różnych możliwości metodycznych oraz
strategii radzenia sobie z grupą na co dzień;
• bieżące superwizowanie zarówno sukcesów, jak i trudności, których doświadcza student.
Ważne jest, aby studenci realizowali praktyki w rekomendowanych miejscach, sprawdzonych

pod względem formalnym oraz metodycznym. Istotny jest kontakt opiekuna praktyk z uczelni
z nauczycielami, którzy pracują w przedszkolach czy w szkołach, do których posyłani są studenci.
Nauczyciele w określonej placówce edukacyjnej spełniają ważną rolę w praktycznym

przygotowaniu studentów do zawodu nauczycielskiego. To właśnie oni są najbliższymi
opiekunami praktykantów, kierując bezpośrednio ich pracą. Ważny jest zatem kontakt
przedstawiciela uczelni z nauczycielami, dobry przepływ informacji oraz wzajemne
12
porozumienie. Ideałem jest sytuacja, kiedy można z koncepcją pracy – w ramach innowacji
pedagogicznej, do której wdrażani są studenci – zapoznać również nauczycieli w trakcie
warsztatów czy szkoleń. Jest to o tyle istotne, że nauczyciel w placówce:
• ustala tematy zajęć, sprawdza przygotowanie konspektów;
• pomaga praktykantom w prowadzeniu zajęć próbnych;
• udziela wskazówek i informacji o warunkach prowadzenia zajęć;
• hospituje zajęcia, omawia je i wystawia oceny, które wpisuje do księgi praktyki
pedagogicznej.
Ważne jest zatem, aby zarówno pracownicy uczelni, jak i nauczyciele przyjęli „wspólny front”,
a nie przeczyli sobie wzajemnie czy dyskredytowali swoje działania. Szkoła ćwiczeń powinna
zatem stosować najlepsze metody pracy w procesie nauczania i wychowania, gdyż istotą tego
typu placówki jest – oprócz obowiązku kształcenia i wychowania dzieci – współorganizowanie
praktycznego przygotowania do wykonywania zawodu nauczyciela.
Studenci w trakcie realizowania praktyk mają kształcić praktyczne umiejętności, związane

z prowadzeniem zajęć dla dzieci. Jednakże praktyka pedagogiczna pogłębiać ma także
znajomość określonych teorii pedagogicznych. Jest także okazją do dojrzewania
w roli nauczyciela i wyrabiania w sobie twórczej postawy wobec pracy dydaktyczno-
-wychowawczej. Praktyka umieszcza studenta w świecie zawodowym, a tym samym
przekształca jego wewnętrzne wyobrażania o pracy nauczyciela, sposobie kontaktu
z wychowankami czy organizowania zajęć. Ważne jest, aby student miał świadomość procesu,
w którym uczestniczy, i na bieżąco go monitorował, przygotowując notatki terenowe,
zapisując zdobywane informacje.
Z moich doświadczeń – zarówno osobistych, nauczycielskich, jak i związanych

z opiekowaniem się praktykami studenckimi – wynika, że niezwykle rozwijająca jest
możliwość samodzielnego przeprowadzenia choćby wycinka zajęć. Pisząc „samodzielnego”,
mam na myśli taki sposób organizowania praktyk, aby studenci faktycznie mieli przestrzeń
na to, by zrealizować zajęcia według swojego pomysłu i sprawdzić na własnej skórze,
co i jak działa, a co okazuje się nieskuteczne. Jest to w moim odczuciu kluczowe
doświadczenie podczas praktyk. Jak to ujął Robert Louis Stevenson (2001, s. 10–18): „Żeby
poznać smak pieszej wędrówki, trzeba iść samemu. Jeśli chodzi się w grupie, czy nawet
we dwoje, wędrówka będzie piesza tylko z nazwy, i bardziej będzie podobna do pikniku.
Piesza wędrówka wymaga samotności, bo najważniejsza w niej jest wolność, swoboda
w zatrzymywaniu się i ruszaniu dalej, wybierania tej czy innej drogi, którą podyktuje wam
fantazja; i dlatego, że powinniście iść własnym tempem”.
Bywa, że taka samodzielność budzi różne emocje po stronie nauczycieli, pojawiają się
obawy czy wątpliwości. Jednakże wszystko jest kwestią właściwego zaplanowania praktyk,
13
w tym ustalenia szczegółów formalno-organizacyjnych oraz przygotowania studentów,

o którym pisałam wyżej.
Ważne jest także stałe monitorowanie praktyk studenckich, bezpośredni kontakt

z przedszkolami, szkołami, a także stworzenie studentowi w ramach uczelni możliwości
bieżącej konsultacji podejmowanych działań. Podsumowując tę część rozważań, chciałabym
wskazać, że najważniejszą kwestią w ramach praktyk studenckich jest budowanie oraz
wzmacnianie tożsamości studenta w roli nauczyciela.
Problem, który wymaga rozwiązania, dotyczy czasem dużego rozdźwięku między wiedzą
teoretyczną studentów a możliwościami jej wdrażania do praktyki pedagogicznej. Jak
wykazywałam wyżej, przyczyny takiego stanu rzeczy związane są z nieumiejętnością
łączenia teorii z praktyką, a także z przenoszeniem do praktyki pedagogicznej własnych
doświadczeń edukacyjnych bez refleksji nad ich efektywnością oraz bez odnoszenia ich do
nabywanej w toku studiów wiedzy teoretycznej. To nie dziwi: siła własnych doświadczeń
jest o wiele większa i tworzy mocniejsze schematy poznawcze. Rozwiązaniem, które wydaje
się najskuteczniejsze, jest zatem tworzenie w szkole ćwiczeń możliwości nabywania wielu
doświadczeń w ramach przygotowania oraz realizowania praktyk, które dają okazję do
wypróbowania różnych praktycznych aplikacji wiedzy teoretycznej. Trzeba także umożliwić
przeżycie doświadczeń korektywnych, tak aby student rozumiał potrzebę zmiany swoich
mniej adekwatnych i zgodnych ze współczesną metodyką przekonań dydaktycznych, które
ukształtowały się na bazie jego osobistych doświadczeń w roli ucznia. Aby było to możliwe
potrzebne jest odpowiednie środowisko edukacyjne, które nastawione będzie na rozwój oraz
współpracę poszczególnych podmiotów zaangażowanych w pracę dydaktyczno-
-wychowawczą, co właśnie zakłada Model szkoły ćwiczeń ORE.
Ewaluacja podjętych działań

Najważniejszymi celami tego etapu są:
• umożliwienie dokonania wnikliwej refleksji nad własnymi działaniami, ale także
pojawiającymi się w związku z tym myślami, emocjami i doznaniami;
• stworzenie warunków do wymiany doświadczeń w grupie studenckiej;
• dalsze motywowanie poprzez pokazywanie różnych możliwości metodycznych oraz
strategii radzenia sobie z grupą na co dzień, które mogłyby okazać się bardziej efektywne
w przyszłości.
Oprócz właściwego przygotowania do praktyk pedagogicznych oraz dobrego, wspierającego

środowiska ich realizacji ważne jest także umiejętne ewaluowanie podejmowanych przez
studentów działań. Ideałem byłoby dokonywanie takiej refleksji cyklicznie w trakcie trwania
praktyki, o czym wspominałam wyżej. Z moich doświadczeń wynika, że superwizowanie
14
i ewaluowanie praktyk powinno mieć charakter zarówno grupowy, jak i indywidualny, na co

również zwraca się uwagę w Modelu szkoły ćwiczeń ORE.
Grupowa ewaluacja pozwala na:

• podzielenie się z innymi studentami tym, co się udało;
• omówienie trudności, które wystąpiły i otrzymanie informacji zwrotnej od grupy;
• dzielenie się tzw. dobrymi praktykami.
Do takich grupowych spotkań można też od czasu do czasu zaprosić nauczycieli z przedszkola
czy ze szkoły. Buduje to atmosferę wzajemnego zaufania oraz współpracy, a także stwarza
okazję do inspirowania zarówno przyszłych, jak i obecnych nauczycieli do poszukiwania
nowatorskich rozwiązań metodycznych.
Indywidualna ewaluacja pozwala zaś na:

• szczegółowe omówienie sukcesów studenta wraz z próbą dokonania analizy, dlaczego
dana rzecz tak dobrze została zrealizowana;
• szczegółową analizę trudności, jakie miał student, wraz z próbą dokonania analizy, co
mogłoby pomóc je przezwyciężyć, jakie jeszcze możliwości ma student w przyszłości itp.;
• sprawdzenie poprawności przygotowania i wypełnienia dokumentacji.
Ważne jest, aby sytuację praktyki pedagogicznej wykorzystać także do kształtowania

u studenta umiejętności analizowania podejmowanych działań i formułowania wniosków do
swojej dalszej pracy pedagogicznej.
Zakończenie
Wzory pracy wyniesione z praktyk pedagogicznych odgrywają ważną rolę w przygotowaniu
zawodowym nauczycieli, gdyż studenci posługują się w swojej praktyce częściej raczej
wzorem niż teorią. Siła doświadczeń własnych jest nie do przecenienia. Dlatego też
opiekunowie praktyk po stronie uczelni oraz nauczyciele powinni dysponować dużą wiedzą,
ale także potrafić odnieść ją do praktyki. Praktyki traktować należy jako przygotowanie do
zawodu w aspekcie prakseologicznym. W moim odczuciu w planach studiów powinno się
nie tylko uwzględnić czas na ich realizację przez studentów, lecz także zaplanować w planie
rocznym płatne godziny dla kadry naukowo-dydaktycznej na przygotowanie do realizacji
praktyk oraz ewaluację ich przebiegu. Obserwuję, że niestety ten aspekt praktyk studenckich
często zawodzi, głównie z powodów finansowych. Aby skontaktować się z grupą studentów,
których praktykami się opiekujemy, często musimy prosić innych prowadzących o możliwość
wejścia na chwilę na ich zajęcia w celu przekazania informacji organizacyjnych. Brakuje czasu
na rozmowę ze studentami, dotyczącą ich oczekiwań, wsparcie ich w przygotowaniu się do
odbywania praktyki w przedszkolu czy szkole.
15
Co więcej, uważam, że wśród „nauczycieli przyszłych nauczycieli”, opiekujących się

praktykami po stronie uczelni, powinny być osoby, które w swym życiu zetknęły się
z rzeczywistością zawodową, do jakiej przygotowują studentów, więc powinny to być osoby
nie tylko z dużą wiedzą teoretyczną, ale także praktyczną. Istotą praktyk, jak podkreślono
również w modelu szkoły ćwiczeń ORE, jest wdrażanie koncepcji teoretycznych do
bezpośredniej pracy z uczniem. Dla osiągnięcia tego celu ważna jest tym samym
bezpośrednia współpraca uczelni ze szkołami ćwiczeń tak, aby można było inspirować
zarówno przyszłych, jak i obecnych nauczycieli do poszukiwań nowatorskich rozwiązań
metodycznych.
Bibliografia
Bruner J., (2010), Kultura edukacji, Kraków: Universitas.
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy

programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia
ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną
w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia,
kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia
ogólnego dla szkoły policealnej (Dz.U. z 2017 r. poz. 356).
Stevenson R.L., (2001), Voyae avec un âne dans les Cévennes, Paryż: Librairie Stock.
16
Anna Szeląg
„Programuj w bibliotece”.
Działania zbieżne z koncepcją szkoły ćwiczeń
Nauka pisania programów to gimnastyka dla mózgu.

Pozwala wypracować umiejętność efektywnego myślenia
o rzeczach niezwiązanych z informatyką.
Bill Gates
Umiejętność programowania jest dziś, obok czytania i pisania, podstawową kompetencją,

w którą powinien być wyposażony człowiek. Od 1 września 2017 r. uczniowie od pierwszej
klasy szkoły podstawowej będą ją nabywać i doskonalić w ramach kształcenia ogólnego.
Steve Jobs powiedział: „Każdy […] powinien nauczyć się programowania komputerów,
ponieważ to nauczy go myślenia”. Programowanie przyczynia się bowiem do rozwoju
intelektualnego, pobudza kreatywność i niestandardowe myślenie. Dzięki niemu
człowiek przestaje być jedynie biernym odbiorcą rzeczywistości. Programując, szuka
sposobu na osiągnięcie określonego celu, doskonali przy tym umiejętność analizowania
i rozwiązywania problemów.
Warmińsko-Mazurska Biblioteka Pedagogiczna w Elblągu od lat aktywnie wspiera

szkoły i placówki oświatowe w realizacji zadań dydaktycznych, a w szczególności
w wykorzystywaniu technologii informacyjno-komunikacyjnej (TIK). Czyni to głównie
17
poprzez realizowane formy doskonalenia zawodowego nauczycieli, przybliżające pracę

w różnych aplikacjach i sposoby ich wykorzystania na lekcjach przedmiotowych oraz
zajęcia edukacyjne dla dzieci i młodzieży prowadzone na wszystkich etapach edukacyjnych,
kształtujące różne kompetencje kluczowe uczniów.
Wychodząc naprzeciw potrzebom cywilizacyjnym i wyzwaniom nowej podstawy

programowej kształcenia ogólnego, Biblioteka Pedagogiczna w Elblągu przygotowała ofertę
warsztatów w zakresie programowania adresowaną do nauczycieli przedszkoli i szkół
podstawowych oraz propozycję zajęć edukacyjnych z elementami programowania i robotyki
przeznaczoną dla uczniów szkół podstawowych.
„Programuj! Ucz myślenia, rozwiązywania problemów, pracy w zespole” to propozycja siedmiu

warsztatów adresowanych przede wszystkim do nauczycieli wychowania przedszkolnego
i edukacji wczesnoszkolnej oraz do nauczycieli przedmiotów nieinformatycznych z II etapu
edukacyjnego. Głównym ich celem jest wskazanie nauczycielom kierunków i możliwości
realizacji podstawy programowej wychowania przedszkolnego i kształcenia ogólnego dla
szkoły podstawowej z wykorzystaniem programowania na przedmiotach nieinformatycznych,
jak też zachęcenie ich do rozwijania warsztatu pracy w zakresie wykorzystania programowania
do kreatywnego i świadomego rozwiązywania problemów z różnych dziedzin.
Poniżej lista warsztatów ujętych w dotychczasowej ofercie:
• „Programowanie na dywanie” – trzygodzinne warsztaty, podczas których prezentowany

jest zestaw gier i zabaw kształtujących umiejętności m.in.: logicznego myślenia,
rozwiązywania problemów, pracy zespołowej, precyzyjnego formułowania myśli
i instrukcji oraz wykorzystujących programowanie jako aktywizującą formę pracy
z dziećmi na przedmiotach nieinformatycznych. Programowanie wspiera bowiem ogólny
rozwój dziecka, dlatego warto je wykorzystywać już w wychowaniu przedszkolnym
i edukacji wczesnoszkolnej.
W czasie realizacji opisywanej oferty, w związku z chęcią poznania kolejnego zestawu

gier i zabaw wprowadzających w naukę programowania, powstała druga część
warsztatów – „Programowanie unplugged”.
Wśród propozycji prezentowanych podczas ww. warsztatów znalazły się m.in.:

–– gry planszowe, polegające na układaniu historyjek obrazkowych zgodnie z kolejnością
zdarzeń (np. „A to było tak…”);
–– zabawy polegające na tworzeniu sekwencji poleceń dla koleżanki, której zadaniem jest
przemieszczenie się z punktu A do punktu B czy też odtworzenie konkretnego rysunku;
18
–– zabawy polegające na wykonaniu wskazanej sekwencji ruchów lub czynności czy też
odtworzeniu kompozycji z klocków lub kubeczków;sortowanie według kształtu i koloru,
np. z wykorzystaniem klocków Dienesa;
–– puzzle i tangramy;
–– graficzne dyktanda;
–– kodowanie i odkodowywanie wyrazów zapisanych z wykorzystaniem obrazków,
którym zostały przypisane litery alfabetu;
–– zabawy z wykorzystaniem plansz i mat edukacyjnych.
• „Programowanie jako forma pracy na przedmiotach nieinformatycznych” – trzygodzinne

warsztaty, wskazujące uczestnikom korzyści z wykorzystania programowania do
rozwiązywania problemów z różnych dziedzin.
Warsztaty z nauczycielami
Nauczycieli przedmiotów nieinformatycznych programowanie powinno zainteresować ze

względu na umiejętności, których wymaga i które rozwija. Przyczynia się ono do ogólnego
rozwoju człowieka, ułatwiając mu tym samym funkcjonowanie we współczesnym
świecie. Warsztaty utrwalają wiedzę uczestników na temat myślenia komputacyjnego.
Termin ten określa „procesy myślowe towarzyszące formułowaniu problemów i ich
rozwiązań w postaci umożliwiającej ich efektywną realizację z wykorzystaniem
komputera. Obejmuje szeroki zakres intelektualnych metod i narzędzi, przydatnych przy
rozwiązywaniu problemów z różnych dziedzin z wykorzystaniem przy tym komputera
i metod mających swoje źródło w informatyce, wywodzących się z komputerowego
przetwarzania informacji i rozwiązywania problemów z pomocą komputerów w różnych
dziedzinach. Integruje ludzkie myślenie z możliwościami komputerów” (MEN, 2015, s. 2).
O istocie tych umiejętności i pewnego sposobu myślenia świadczą zapisy nowej podstawy
programowej, które wśród najważniejszych umiejętności rozwijanych w ramach
kształcenia ogólnego w szkole podstawowej od września 2017 r. wymieniają „kreatywne
19
rozwiązywanie problemów z różnych dziedzin ze świadomym wykorzystaniem metod

i narzędzi wywodzących się z informatyki, w tym programowanie”.
• „Programujemy ze Scottiem” – gra edukacyjna „Scottie Go!” doskonali umiejętność

analitycznego i logicznego myślenia, uczy rozwiązywania problemów i pracy w grupie,
rozwija intuicję algorytmiczną, uczy używania technologii w celach innych niż rozrywka.
Czterogodzinne warsztaty przybliżają uczestnikom grę oraz inspirują do jej wykorzystania
również na przedmiotach nieinformatycznych. Bohaterem opisywanej gry jest Scottie,
sympatyczny kosmita, którego statek z powodu awarii ląduje na Ziemi. Zadaniem gracza
jest udzielenie mu pomocy w znalezieniu części zamiennych do jego statku. Programując
ruch Scottiego i projektując algorytmy, gracz poznaje podstawy programowania – korzysta
w tym celu z kartonowych klocków, aplikacji i urządzenia mobilnego. W dziesięciu
modułach wersji edukacyjnej na graczy czeka szereg zadań o rosnącym stopniu trudności.
• „Scratch Junior – maluchy programują” – czterogodzinne warsztaty, w czasie

których uczestnicy mają okazję poznać nie tylko język programowania dedykowany
dla małych dzieci (5–7 lat), lecz także sposoby wykorzystania go na przedmiotach
nieinformatycznych. „Scratch Junior” pozwala najmłodszym dzieciom przejść od biernego
korzystania z nowych technologii do aktywnego, kreatywnego tworzenia wirtualnej
rzeczywistości (animacji, prostych programów i gier). Nie wymaga umiejętności czytania.
Udostępnia użytkownikom bogatą galerię postaci, dając jednocześnie możliwość
narysowania własnych duszków (obiektów), zrobienia zdjęć i wstawiania ich do
programu. Aplikacja sprawdzi się w procesie włączania elementów programowania
w nieinformatyczne treści edukacyjne.
• „Programujemy w Scratchu” – czterogodzinne warsztaty przybliżające język

programowania dedykowany dla dzieci i młodzieży od 8 do 16 lat. „Scratch”, podobnie
jak jego młodszy brat „Scratch Junior”, oprócz rozwijania umiejętności programowania
umożliwia twórcze i kreatywne korzystanie z nowych technologii poprzez tworzenie
interaktywnych historyjek, animacji, gier, muzyki. Użytkownicy programują poprzez
przeciąganie i układanie w określonym porządku klocków, którym są przypisane
konkretne działania, np. ruch. W ten sposób tworzy się instrukcję przypisaną wybranemu
duszkowi (obiektowi). Postaci można wybierać z udostępnionej galerii, ale też tworzyć
i importować z zewnątrz.
• „Wykorzystanie robotów na przedmiotach nieinformatycznych” – w czasie

czterogodzinnych warsztatów uczestnicy mają okazję poznać roboty Dash i Dot oraz
sposoby wykorzystania ich do kształtowania u uczniów umiejętności logicznego myślenia,
kreatywnego podejścia do rozwiązywania problemów z różnych dziedzin oraz pracy
w grupie. Mogą się również zainspirować, jak wykorzystać roboty na zajęciach lekcyjnych
z matematyki, przyrody, języka polskiego, języka angielskiego czy muzyki. Wspomniane
20
roboty budzą dużo pozytywnych emocji u dzieci, które z nimi pracują. Robot Dash porusza
się, tańczy, śpiewa, mówi, słyszy, reaguje na przeszkody i swojego przyjaciela Dota, który
potrafi zmieniać kolory, mrugać okiem, słuchać, reagować na zmianę swojej pozycji,
potrząsanie lub podrzucanie. Podobnie jak Dash może odtwarzać swoje lub nagrane przez
użytkownika ścieżki dźwiękowe. Podczas programowania robotów uczniowie korzystają
z urządzeń mobilnych oraz pięciu bezpłatnych aplikacji: „Blockly”, „Path”, „Go”, „Xylo”
i „Wonder”. Najczęściej wykorzystywaną aplikacją podczas zajęć prowadzonych w Bibliotece
Pedagogicznej w Elblągu jest „Blockly”, która podobnie jak „Scratch” jest wizualnym
językiem programowania. Podczas układania programu dla robotów dzieci korzystają
z opisanych w języku angielskim bloczków, którym przypisane są różne komendy i z których,
metodą „przeciągnij i upuść”, tworzą na urządzeniu mobilnym instrukcję dla robota.
• „Apki w łapki – aplikacje do nauki programowania” – trzygodzinne warsztaty adresowane

do nauczycieli I etapu edukacyjnego, przybliżające bezpłatne aplikacje na urządzenia
mobilne wspomagające naukę programowania: „Bit by Bit”, „Light: Code Hour”,
„Programming for Kids”, „SpriteBox: Code Hour” i „Mekorama”, jak też serwis „Code.
org” i oferowane w nim kursy online z podstaw programowania dla dzieci i młodzieży.
Znajomość narzędzi, które można wykorzystać w nauczaniu, jest warunkiem efektywnego
wykorzystania TIK w procesie dydaktycznym. Oferta aplikacji wspomagających naukę
programowania jest bardzo bogata. Mając orientację na rynku aplikacji z ww. zakresu
nauczyciele nie tylko mogą je w sposób efektywny wykorzystać podczas realizowanych
zajęć, lecz także podpowiedzieć, co warto zainstalować na urządzeniach mobilnych, aby
wesprzeć uczniów w procesie nabywania umiejętności programowania.
Z opisanych warsztatów w minionym roku szkolnym największym zainteresowaniem

cieszyły się te dotyczące programowania bez sprzętu. Uczestniczący w nich nauczyciele
(głównie wychowania przedszkolnego i edukacji wczesnoszkolnej) twierdzili, że chcą włączyć
kodowanie i elementy robotyki do swojej praktyki pedagogicznej, ale uniemożliwia im to
brak w szkołach tabletów czy robotów. Dziękowali za inspirujące warsztaty, wskazujące
proste sposoby rozwijania u uczniów algorytmicznego myślenia i twórczego podejścia do
rozwiązywania problemów – umiejętności przydatnych każdemu człowiekowi.
Równie pochlebne opinie otrzymała, zorganizowana we współpracy z Kuratorium Oświaty

w Olsztynie oraz Państwową Wyższą Szkołą Zawodową w Elblągu, regionalna konferencja
połączona z warsztatami – „Programuj! Ucz logicznego myślenia, rozwiązywania problemów,
pracy w zespole”, której wykłady był dobrane w sposób umożliwiający udzielenie odpowiedzi
na pytania: po co nauczycielom przedmiotów nieinformatycznych programowanie oraz
jak wspierać kształcenie myślenia algorytmicznego na przedmiotach nieinformatycznych.
Uczestnicy mieli także okazję wziąć udział w warsztatach „Programowanie
unplugged” – dotyczących kształtowania umiejętności programowania bez urządzeń
i aplikacji, „Apki w łapki” – prezentujących aplikacje wspomagające naukę programowania,
21
„Do(t)Dash do ulubionych” – przybliżających wykorzystanie robotów na zajęciach

edukacyjnych z różnych przedmiotów oraz „Programowanie przez rysowanie. Ozoboty”–
przedstawiających możliwości edukacyjnego wykorzystania Ozobotów. Trzy z czterech ww.
warsztatów równoległych prowadzili pracownicy WMBP w Elblągu.
Formy doskonalenia zawodowego nauczycieli w zakresie programowania będą

kontynuowane w roku szkolnym 2017/2018. Planowane jest nie tylko rozszerzenie oferty
warsztatów stacjonarnych, lecz także opracowanie kursów e-learningowych z omawianego
zakresu, w związku ze zgłaszanymi potrzebami użytkowników Bibliotecznego Centrum Zdalnej
Edukacji – platformy e-learningowej prowadzonej przez Warmińsko-Mazurską Bibliotekę
Pedagogiczną w Elblągu (www.moodle.wmbp.edu.pl).
Druga część oferty WMBP w Elblągu w zakresie programowania –„Programuję, więc myślę,
rozwiązuję problemy, pracuję w zespole” – to propozycja siedmiorga tematycznych zajęć
edukacyjnych z elementami programowania i robotyki, adresowanych do uczniów z I i II
etapu edukacyjnego. Wśród realizowanych tematów zajęć znalazły się m.in.: „W jakim
języku mówią roboty?”, „Ulicami elbląskiej starówki”, „Skąd nasz ród” i „Z biegiem Wisły”.
Ich interdyscyplinarny charakter stanowi przykład praktycznego wykorzystania elementów
programowania i robotyki podczas realizacji zajęć z przedmiotów nieinformatycznych. Lekcje
są dowodem na to, że kodowanie, programowanie i robotyka mogą być wykorzystywane
przez nauczyciela dowolnego przedmiotu jako efektywna forma pracy z uczniami, podczas
której są oni niezwykle zaangażowani, twórczy, a w celu wykonania zadania wykorzystują
wiedzę z różnych dziedzin. Uczą się też pracować w zespole.
Uczniowie podczas warsztatów z kodowania
22
Opisywane zajęcia przyczyniają się do rozwijania u uczniów kompetencji kluczowych, takich jak:
• porozumiewanie się w języku ojczystym (precyzyjne formułowanie instrukcji, czytanie
i słuchanie ze zrozumieniem);
• porozumiewanie się w języku obcym (roboty Dash i Dot wykorzystywane podczas zajęć
programuje się w języku angielskim, również większość aplikacji wspomagających naukę
programowania posiada angielski interfejs);
• kompetencje matematyczne (liczenie, mierzenie, myślenie logiczne i przestrzenne);
• podstawowe kompetencje naukowo-techniczne (posługiwanie się narzędziami
i urządzeniami);
• kompetencje informatyczne (wykorzystanie technologii do nauki, rozrywki
i rozwiązywania problemów z różnych dziedzin, jak też wspierania kreatywności
i innowacyjności).
Nauczyciele obserwujący realizowane zajęcia nie kryli zaskoczenia efektywnością

wykorzystania robotów i elementów programowania podczas realizacji tematu niemającego
związku z informatyką. Uczniowie, których sporo przewinęło się przez biblioteczne
pomieszczenia, byli zadowoleni z udziału w zajęciach. Szczególnie podobały im się zadania
zwiząne z pracą z robotami. Polegały one m.in. na ułożeniu programu przy pomocy aplikacji
„Blockly” tak, aby Dash przemieścił się z jednego punktu na macie edukacyjnej (plan
elbląskiej starówki, mapa konturowa Polski lub kratownica) do drugiego, a Dot zmienił
kolor świateł, odtworzył odgłosy zwierząt lub wskazanych urządzeń. Uczniom podobały się
również zadania polegające na pracy we wskazanych aplikacjami wspomagającymi naukę
programowania, np. „Bit by Bit”, „Light: Code Hour” czy „Mekorama”. Młodsi uczniowie
układali instrukcję dla swoich kolegów wcielających się w roboty, korzystając ze strzałek
kierunkowych i maty edukacyjnej.
Oferta zajęć edukacyjnych została przesłana do szkół i placówek edukacyjnych Elbląga i okolic.
Zainteresowanie szkół udziałem ich uczniów w lekcjach z elementami programowania
i robotyki przerosło nie tylko oczekiwania, lecz także „moce przerobowe” pracowników
WMBP w Elblągu. Terminy realizacji zajęć rezerwowano z dwumiesięcznym wyprzedzeniem,
a wielu nauczycieli chciało bukować zajęcia już na nowy rok szkolny. Sukces opisywanych
zajęć zmobilizował pracowników biblioteki, którzy w nowym roku szkolnym chcą rozszerzyć
dotychczasową ofertę zajęć edukacyjnych dedykowanych dla szkół podstawowych. Pragną
również zaproponować analogiczne zajęcia dzieciom w wieku przedszkolnym.
Opisane powyżej działanie wpisuje się w definicję szkoły ćwiczeń określoną w Modelu szkoły
ćwiczeń w zakresie doskonalenia warsztatu pracy nauczycieli – zarówno poprzez ich udział
w proponowanych formach doskonalenia zawodowego, jak i obserwację uczestniczącą
zajęć edukacyjnych, w czasie której pedagodzy poznają efektywne i innowacyjne metody
pracy dydaktycznej. Obie formy realizowane przez WMBP w Elblągu w założeniu stanowią
dla uczestniczących w nich nauczycieli inspirację do podejmowania niekonwencjonalnych
23
działań, stwarzających uczniom możliwość wykorzystania nowych technologii do łączenia

wiedzy z różnych dziedzin i przedmiotów.
Wykorzystanie programowania i robotyki na przedmiotach nieinformatycznych jest

nowatorskim rozwiązaniem metodycznym i organizacyjnym, wpływającym na tworzenie
klimatu sprzyjającego uczeniu się. Jest również nową odsłoną wykorzystania technologii
informacyjno-komunikacyjnych w realizacji procesu dydaktycznego, wymagającą od
nauczycieli nie tylko rozwijania kompetencji informatycznych, lecz także „wyjścia”
poza obecnie obowiązujące ramy. Wielu nauczycieli – uczestników warsztatów lub
zajęć edukacyjnych, nie spodziewało się, że będą zajmować się dziedziną standardowo
zarezerwowaną dla nauczycieli informatyki, aby ułatwić uczniom nabywanie wiedzy
i umiejętności z przedmiotów nieinformatycznych, i że będzie im to sprawiać przyjemność,
że będą czerpać satysfakcję z czynionych postępów.
Realizacja opisanego działania była kolejną okazją do przedstawienia lokalnemu środowisku

oświatowemu zasobów intelektualnych i sprzętowych Warmińsko-Mazurskiej Biblioteki
Pedagogicznej w Elblągu. Od lat stereotypowe postrzeganie przez nauczycieli roli i zadań
biblioteki pedagogicznej przeszkadza im w dostrzeganiu potencjału, jakim dysponuje
placówka w Elblągu, oraz możliwości wykorzystania go w procesie doskonalenia nauczycieli
i wspierania realizacji procesu dydaktycznego, w szczególności w zakresie wykorzystania
technologii informacyjno-komunikacyjnych.
Popularność zaprezentowanej oferty wskazuje konieczność zaangażowania większej ilości

pracowników w realizację zajęć z elementami programowania i robotyki. Konieczne jest
również dalsze wzbogacanie bazy środków dydaktycznych i narzędzi niezbędnych do
realizacji zarówno warsztatów, jak i zajęć edukacyjnych z omawianego zakresu, tak aby
nauczyciele korzystający z oferty Biblioteki mogli świadomie dokonać wyboru materiałów
wspomagających realizację procesu dydaktycznego do swojej placówki. Przedstawione
działania są przykładem, jak biblioteka pedagogiczna może wspierać szkoły ćwiczeń,
dzieląc się wiedzą i doświadczeniem zatrudnionych w niej pracowników w zakresie
wykorzystania technologii informacyjno-komunikacyjnych w prosie dydaktycznym, inspirując
do podejmowania innowacyjnych działań, służących rozwojowi kluczowych kompetencji
uczniów, oraz promując dobre praktyki.
Bibliografia
Rada ds. Informatyzacji Edukacji przy MEN, (2015), Podstawa programowa kształcenia
informatycznego: propozycja zmian w obowiązującej podstawie programowej, s. 2 [online:
www.men.gov.pl, dostęp dn. 7.07.2017].
24
Anna Płusa
Realizacja planu kompleksowego wspomagania
szkoły w obszarze kształcenia kompetencji
informatycznych. Praktyka eksperta – nauczyciela
biblioteki pedagogicznej
Publiczna Biblioteka Pedagogiczna Regionalnego Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli

„WOM” w Częstochowie aktywnie uczestniczy w procesie wspomagania szkół i placówek
z miasta i całego regionu. Przygotowania do pełnienia nowej roli biblioteka rozpoczęła od
określenia koncepcji realizacji nowych zadań oraz dokonania zmian w zakresach obowiązków
pracowników. Na stronie internetowej biblioteki pojawiły się informacje promujące działania
bibliotekarzy w tym zakresie.
Zadania z zakresu wspomagania szkół biblioteka realizuje we współpracy z placówką

doskonalenia, funkcjonującą w tych samych strukturach. Tę nową formę doskonalenia
zawodowego nauczycieli w Regionalnym Ośrodku Doskonalenia „WOM” w Częstochowie
realizuje zespół nauczycieli konsultantów (14 osób) i nauczycieli bibliotekarzy
(7 osób) – koordynatorów przygotowanych przez Ośrodek Rozwoju Edukacji w Warszawie.
Koordynatorem kompleksowego wspomagania w szkole czy placówce oświatowej w naszym
ośrodku może zostać ekspert lub dwuosobowa grupa ekspertów wybrana z listy nauczycieli
konsultantów i/lub nauczycieli bibliotekarzy.
Nauczyciele bibliotekarze placówki, w której pracuję, prowadzą warsztaty,

konferencje oraz szkolenia rad pedagogicznych z obszaru wykorzystania technologii
25
informacyjno-komunikacyjnych (TIK) w procesie dydaktycznym i wychowawczym. To oni

koordynują sieci współpracy oraz organizują konsultacje z zakresu kształcenia kompetencji
informatycznych w procesie uczenia się/nauczania. Prowadzą lekcje otwarte, zajęcia
biblioterapeutyczne oraz czytelnicze z wykorzystaniem technologii. Wśród nauczycieli
bibliotekarzy bibliotek pedagogicznych kraju, podobnie jak u nas, coraz częściej spotkamy
wysokiej klasy ekspertów kształcenia kompetencji kluczowych z obszaru TIK.
Jako ekspert z zakresu kształcenia kompetencji informatycznych czynnie uczestniczę

w prowadzeniu szkoleń, warsztatów oraz konsultacji organizowanych w ramach
kompleksowego wspomagania z zakresu wykorzystania technologii informacyjno-
-komunikacyjnych w edukacji. Wiele moich działań z tego obszaru wpisuje się w definicję
i opis modelu szkoły ćwiczeń. Szkoła ćwiczeń podobnie jak szkoły, gdzie realizowałam proces
kompleksowego wspomagania, jest elementem systemu doskonalenia, w którym funkcjonują
m.in. biblioteki pedagogiczne.
Kształcenie kompetencji informatycznych w Szkole Podstawowej

w Iwanowicach Dużych
Przykładem działań zbieżnych z opracowaną koncepcją szkoły ćwiczeń są moje działania
eksperckie w zakresie umiejętnego i krytycznego wykorzystania technologii informacyjnej
i komunikacyjnej w pracy dydaktycznej oraz współpracy i promocji przedsięwzięć
edukacyjnych. Zrealizowane one zostały w ramach kompleksowego wspomagania w Szkole
Podstawowej w Iwanowicach Dużych. Rekomendowane kierunki i trendy pedagogiczne czy
metody pracy z uczniami, zrealizowane w trakcie opisywanego procesu, będą mogły być
wdrażane także na gruncie funkcjonowania szkoły ćwiczeń.
Zgodnie z definicją szkoły ćwiczeń, tak jak w opisywanym przeze mnie działaniu, nauczycielom
towarzyszyli pracownicy placówek wspierających pracę szkoły. Opisane działanie uwzględnia
współpracę na poziomie szkoły zgodnie z opisem zawartym w modelu, który zakłada również
współpracę z bibliotekami pedagogicznymi w realizacji procesu wspomagania. Wszystkie
działania były wspólnie planowane, przygotowywane, a w konsekwencji wykorzystywane
w podnoszeniu kompetencji nauczycieli.
Wspomaganie było realizowane przez 10 miesięcy (23 lutego – 22 grudnia 2016 r.).
Rada pedagogiczna tej szkoły to 10 nauczycieli oraz dyrektor szkoły.
Diagnoza potrzeb placówki wskazała przede wszystkim na potrzebę wsparcia szkoły

w następujących obszarach:
26
1. Dyrektor szkoły:
• wykorzystanie technologii informacyjno-komunikacyjnych w edukacji,
• promocja szkoły za pomocą narzędzi TIK,
• współpraca z rodzicami z wykorzystaniem TIK,
• współpraca rady pedagogicznej z wykorzystaniem narzędzi TIK.
2. Rada pedagogiczna:
• współpraca w zespole nauczycielskim,
• współpraca z rodzicami – komunikacja, rozmowy na trudne tematy,
• wykorzystanie TIK w edukacji.
3. Zespół zadaniowy:
• wykorzystanie nowych technologii w procesie uczenia się/nauczania,
• współpraca w zespole,
• współpraca z rodzicami.
Na podstawie analizy wyników diagnozy potrzeb placówki, jako cel realizacji

w kompleksowym wspomaganiu szkoły określono zwiększenie efektywnego korzystania
z technologii informacyjno-komunikacyjnych w procesie uczenia się/nauczania, promocji
szkoły oraz współpracy z wykorzystaniem TIK.
Realizację powyższego celu zaplanowałam jako działania zmierzające do:

• wyposażenia nauczycieli w wiedzę i umiejętności z zakresu TIK, które będą im pomocne
w przygotowaniu i prowadzeniu zajęć lekcyjnych;
• zapoznania nauczycieli z możliwościami korzystania z zasobów internetu oraz materiałów
multimedialnych;
• przygotowania nauczycieli do uwzględniania w planowaniu pracy problemów związanych
z korzystaniem z zasobów internetu (prawa autorskie, wyszukiwanie i gradacja informacji,
rzetelność prezentowanych treści);
• wyposażenie nauczycieli w umiejętności służące promocji działań edukacyjnych oraz
komunikacji z wykorzystaniem narzędzi TIK.
Wszystkie moje działania były nakierowane na odniesienie sukcesu edukacyjnego ucznia oraz
szkoły, również poprzez współpracę z rodzicami, z wykorzystaniem portali społecznościowych.
Istotnym czynnikiem w rozwijaniu umiejętności uczenia się jest ponadto podejmowanie
przez szkołę działań kształtujących pozytywny klimat uczenia się. Zrealizowane działanie
poprzez wspólne wypracowywanie materiałów dydaktycznych bliskich – bo wykorzystujących
technologie – środowisku życia współczesnych uczniów wpływało pozytywnie na poczucie
jedności na linii nauczyciel–uczeń.
27
Zgodnie ze strategią działania szkoły ćwiczeń wszyscy nauczyciele, niezależnie od tego,

jakiego przedmiotu nauczają, mogą i powinni ze sobą współpracować. W opisywanym
przeze mnie działaniu zwrócono uwagę na aspekt wyposażenia nauczycieli w umiejętności
służące komunikacji i współpracy z wykorzystaniem narzędzi TIK. Celem zorganizowanych
form doskonalenia w ramach wspomagania była integracja nauczycieli, a tym samym
efektywniejsza współpraca oraz komunikacja między nimi.
Realizacja planu wspomagania przez eksperta

Realizacja działania zakładała wykorzystanie nowoczesnych technologii w szerokim
kontekście – zarówno w obszarze narzędzi, jak i interaktywnych zasobów (już istniejących, ale
również tworzonych przez samych nauczycieli).
W realizowanym działaniu:
• podejmowano inicjatywy na rzecz podniesienia kompetencji cyfrowych nauczycieli;
• wdrażano sposoby uczenia się z wykorzystaniem elektronicznych zasobów edukacyjnych;
• łączono nowoczesne technologie ze stosowaniem efektywnych strategii uczenia się;
• wspierano nauczycieli za pomocą szkoleń na temat kwestii technicznych związanych
z wykorzystaniem nowoczesnych pomocy dydaktycznych oraz kwestii metodycznych
związanych z wykorzystaniem TIK na zajęciach z poszczególnych przedmiotów.
Zgodnie z przytoczonymi powyżej wnioskami z analizy potrzeb rady pedagogicznej Szkoły

Podstawowej w Iwanowicach Dużych zaplanowano realizację:
• czterogodzinnych spotkań warsztatowych (24 maja, 19 października, 26 października
2016);
• spotkania konsultacyjnego w formie zbiorowej (15 września 2016);
• konsultacji indywidualnych w formie telefonicznej lub mailowej (w miarę potrzeb).
Moja praca trenerska jako eksperta TIK została zrealizowana w poniższych obszarach
merytorycznych:
1. Wykorzystanie technologii informacyjno-komunikacyjnych w procesie nauczania/

uczenia się.
Podczas warsztatów nauczyciele poznali interaktywne gry, ćwiczenia, filmy oraz wirtualne
środowisko doskonalenia na przykładzie aplikacji QR Droid (www.qr-online.pl), Kahoot
(www.getkahoot.com), Learning Apps (www.learningapps.org), Jigsaw Planet
(www.jigsawplanet.com), Story Jumper (www.storyjumper.com) oraz Photo story 3 for
Windows.
28
2. Interaktywny warsztat dydaktyczny nauczyciela, nauczyciel mobilny – praktyczne

wykorzystanie aplikacji interaktywnych w dydaktyce.
Nauczyciele w formie warsztatowej tworzyli zasoby interaktywne w poznanych

aplikacjach i dzielili się nowo nabytymi umiejętnościami, prezentując własne materiały
dydaktyczne z wykorzystaniem urządzeń mobilnych, głównie tablicy interaktywnej. Były
one tworzone zgodnie z poznanymi regulacjami prawnymi dotyczącymi stosowania
prawa autorskiego w odniesieniu do zasobów elektronicznych. W tworzeniu pomocy
dydaktycznych nauczyciele uwzględniali narzędzia zapewniające bezpieczeństwo pracy
w sieci (cyfrowy wizerunek, oznaczanie własnych materiałów, prywatność).
3. Rola portali społecznościowych w promocji oraz komunikacji.
Nauczyciele poznali narzędzia komunikacji mobilnej – tablice wirtualne

(www.padlet.com), dyski online (Google Drive), chmury tagów (www.taxedo.com),
portale społecznościowe (Facebook: informacja, komunikacja, promocja; YouTube:
zaproszenie, relacja, podsumowanie, dokumentacja). Te ostatnie spotkały się z ich
największym zainteresowaniem – nauczyciele wybrali Facebooka na główny medialny
kanał komunikacji z rodzicami i środowiskiem oraz jako narzędzie promocji szkoły.
Fanpage szkoły na Facebooku
Innowacja w procesie
Realizacja planu wspomagania zakładała wykorzystanie rozwiązań innowacyjnych.
Wspomagana szkoła była miejscem upowszechniania innowacyjnych działań wspierających
rozwój kompetencji kluczowych uczniów, ze szczególnym uwzględnieniem technologii
informacyjno-komunikacyjnych.
Wykorzystano tutaj zakładane w szkole ćwiczeń założenia na poziomie partnerów szkoły

ćwiczeń, dotyczące poszukiwania nowych rozwiązań metodycznych, wynikających z nowych
trendów i kierunków pojawiających się w obszarze technologii; inspirowano się przykładami
dobrej praktyki z zakresu wykorzystania TIK przez innych nauczycieli w planowaniu
i podejmowaniu działań innowacyjnych.
Proces wykorzystywał głównie pracę metodą warsztatową, nakierowaną na nabycie w sposób

praktyczny wiedzy i umiejętności z zakresu tworzenia i wykorzystania interaktywnych
narzędzi i aplikacji mobilnych przez nauczycieli. Do opracowywanych narzędzi i zasobów
stworzono szczegółowe instrukcje pracy z nimi, uwzględniające funkcjonalności edukacyjne
aplikacji i serwisów.
29
Funkcjonowało również forum wymiany doświadczeń i dobrych praktyk. Odbywały się

ponadto konsultacje indywidualne i zespołowe z ekspertem.
Monitoring działań
Działanie uwzględnia współpracę na poziomie partnerów zewnętrznych zgodnie z opisem
zawartym w modelu. Założenia funkcjonowania szkoły ćwiczeń w systemie edukacji zakładają,
że szkoła ćwiczeń jako element sytemu doskonalenia nauczycieli współpracuje z bibliotekami
pedagogicznymi, placówkami doskonalenia nauczycieli i poradniami psychologiczno-
-pedagogicznymi w zakresie diagnozy mocnych stron, planowania działań, realizacji
zaplanowanych działań, ich ewaluacji oraz wyznaczania kolejnych etapów rozwoju szkoły.
W materiale opisuję współpracę biblioteki pedagogicznej z placówką doskonalenia. Mamy

tutaj do czynienia z funkcją integrującą – realizowaną poprzez integrowanie zasobów
(wiedzy, kompetencji i działań) nauczyciela konsultanta i nauczyciela bibliotekarza oraz
zasobów organizacyjnych i materialnych instytucji powołanych do wspierania pracy
szkoły oraz nauczycieli. Wszystkie moje przedsięwzięcia trenerskie oraz wdrożeniowe były
na bieżąco monitorowane i omawiane ze specjalistą do spraw rozwoju szkoły, nauczycielem
konsultantem Anetą Żurek, która nawiązała współpracę ze mną po analizie wniosków
diagnozy potrzeb.
Działanie było także na bieżąco monitorowane i omawiane z dyrektorem szkoły, zespołem

zadaniowym i radą pedagogiczną. Jako narzędzia ewaluacyjne zastosowano wywiad i ankietę.
Monitoring obejmował następujące obszary:
• Opracowanie i zgromadzenie materiałów przez nauczycieli (charakter działań; opis

materiałów).
Opracowanie to polegało na przygotowaniu katalogu przydatnych stron internetowych

oraz programów edukacyjnych w ramach pracy zespołowej oraz zastosowaniu poznanych
programów do opracowania nowych, interaktywnych scenariuszy lekcji z wykorzystaniem
technologii informacyjno-komunikacyjnych (praca zespołowa nauczycieli w małych
grupach).
• Zastosowanie rozwiązań wykorzystania technologii informacyjno-komunikacyjnych

uczniów w praktyce szkolnej w celu kształcenia kompetencji informatycznych (charakter
działań; opis materiałów).
Nauczyciele prowadzili zajęcia dla uczniów z wykorzystaniem technologii informacyjno-

-komunikacyjnych, z zastosowaniem metod i narzędzi poznanych podczas warsztatów
30
dotyczących narzędzi interaktywnych. Efektem działań samokształceniowych było

stworzenie m.in. oficjalnego profilu szkoły na Facebooku i wyznaczenie osoby
odpowiedzialnej za jego prowadzenie. Na bieżąco zamieszczano aktualne informacje
z życia szkoły, dotyczące podejmowanych inicjatyw dydaktyczno-wychowawczych
i najważniejszych wydarzeń kulturalno-oświatowych. Zamieszczane na Facebooku
materiały niejednokrotnie tworzone były z wykorzystaniem poznanych na warsztatach
narzędzi i metod multimedialnych.
• Dzielenie się dobrą praktyka pedagogiczną (charakter działań; opis materiałów).
Nauczyciele prowadzili zajęcia otwarte z wykorzystaniem technologii informacyjno-

-komunikacyjnych z uwzględnieniem nowych kompetencji informatycznych, dzielili
się uwagami na temat przebiegu zajęć na forum rady pedagogicznej. Swoim
doświadczeniem dzielą się systematycznie także w internecie za pośrednictwem portalu
społecznościowego.
Sukcesy w obszarze kształcenia kompetencji informatycznych

Wszystkie działania służące osiągnięciu celów kompleksowego wspomagania realizowane
w opisywanej placówce sprzyjały kształceniu kompetencji informatycznych. Stanowią one
jedną z ośmiu kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie opisanych
w Zaleceniach Parlamentu Europejskiego i Rady Europy i „obejmują umiejętne i krytyczne
wykorzystywanie technologii społeczeństwa informacyjnego (TSI) w pracy, rozrywce
i porozumiewaniu się. Opierają się one na podstawowych umiejętnościach w zakresie
TIK: wykorzystywania komputerów do uzyskiwania, oceny, przechowywania, tworzenia,
prezentowania i wymiany informacji oraz do porozumiewania się i uczestnictwa w sieciach
współpracy za pośrednictwem Internetu” (Dz. Urz. UE L nr 349 z 30.12.2006). Kompetencje
informatyczne traktowano także jako narzędzie wspierające kształcenie wszystkich
pozostałych kompetencji.
Należy podkreślić, ze nauczyciele bardzo entuzjastycznie podchodzili do wykonywanych przez

siebie zadań. Większość spotkań miała charakter praktycznych warsztatów, a więc uczestnicy
musieli czynnie w nich uczestniczyć. Na uwagę zasługuje prawie stuprocentowa frekwencja
na szkoleniach oraz aktywność nauczycieli.
Do największych sukcesów z obszaru kształcenia kompetencji informatycznych, wynikających

z ewaluacji procesu realizowanego w Szkole Podstawowej w Iwanowicach Dużych, należy
zaliczyć:
• zwiększenie kompetencji nauczycieli w zakresie wykorzystania technologii
informacyjno-komunikacyjnych w procesie dydaktyczno-wychowawczym (w zakresie
zasobów elektronicznych i umiejętności wykorzystania urządzeń mobilnych);
31
• wzrost wiedzy i umiejętności nauczycieli w zastosowaniu nowoczesnych technologii

w promocji szkoły;
• stworzenie profilu szkoły na Facebooku i systematyczne publikowanie informacji
o przedsięwzięciach edukacyjnych realizowanych w szkole;
wdrożenie do praktyki szkolnej nowo nabytej wiedzy i umiejętności związanych
z wykorzystaniem elektronicznych zasobów edukacyjnych i narzędzi interaktywnych;
• poszerzenie wiedzy nauczycieli w zakresie stosowania prawa autorskiego w procesie
nauczania–uczenia się;
• wzrost efektywności pracy zespołowej nauczycieli oraz poprawa współpracy grona
pedagogicznego szkoły.
Rekomendacje
Rada pedagogiczna Szkoły Podstawowej w Iwanowicach Dużych wyraziła chęć dalszego
doskonalenia swoich umiejętności z zakresu wykorzystania technologii informacyjno-
-komunikacyjnych w procesie nauczania/uczenia się. W związku z tym zarekomendowano
nauczycielom:
• systematyczne stosowanie w procesie dydaktyczno-wychowawczym poznanych narzędzi
i metod z zakresu technologii informacyjno-komunikacyjnych;
• poszerzenie obszaru wykorzystania zasobów elektronicznych i narzędzi interaktywnych
w pracy z uczniem o specjalnych potrzebach edukacyjnych (w tym z uczniem zdolnym),
w pracy kół zainteresowań oraz we współpracy z rodzicami;
• utworzenie i prowadzenie kanału edukacyjnego na YouTubie w celu publikowania
materiałów wideo w ramach poszerzenia promocji działań edukacyjno-wychowawczych
szkoły, o nowe interaktywne źródło informacji;
• kontynuację działań mającą na celu wzbogacanie bazy informatycznej szkoły (łącze
internetowe, komputery, tablety) oraz zasobów multimedialnych szkoły;
• doskonalenie współpracy zespołowej nauczycieli z wykorzystaniem poznanych narzędzi TIK.
Promocja działań w środowisku

Działanie z obszaru wspomagania placówki realizowane w Szkole Podstawowej
w Iwanowicach Dużych zakładało wyposażenie nauczycieli w umiejętności służące promocji
działań edukacyjnych z wykorzystaniem narzędzi TIK. Jednym z sukcesów przedsięwzięcia
było stworzenie profilu szkoły na Facebooku i systematyczne publikowanie informacji
o przedsięwzięciach edukacyjnych realizowanych w szkole.
Poza tym promowano realizowane działania innowacyjne szkoły z zakresu TIK w różnych
środowiskach lokalnych: w tym regionalnym i krajowym. Realizacja wspomagania opisana
została na stronie internetowej biblioteki pedagogicznej.
32
Opis ćwiczeń interaktywnych wykorzystanych w realizacji procesu wraz z instrukcjami został

przyjęty do publikacji w ramach zgłoszenia dobrej praktyki z zakresu wspomagania szkół
w projekcie POWER „Wspomaganie szkół w rozwoju” realizowanym przez Ośrodek Rozwoju
Edukacji w Warszawie. Na stronie ORE zostaną opublikowane materiały Jak wykorzystać
ćwiczenia interaktywne w kształceniu kompetencji informatycznych? oraz E-książka
narzędziem kształcenia kompetencji kluczowych.
Relacja z opisywanych działań została zaprezentowana w moim wystąpieniu Rola

biblioteki pedagogicznej w realizacji kompleksowego wspomagania szkoły w obszarze
kształcenia kompetencji informatycznych, wygłoszonym podczas II Nowego Forum Bibliotek
Pedagogicznych w Krakowie (8–9 czerwca 2017) oraz zostanie opublikowana w materiałach
pokonferencyjnych forum.
Podsumowanie
W opisie modelu szkoły ćwiczeń czytamy: „Fundamentem szkoły ćwiczeń jest radość
z odkrywania i kształtowania własnego otoczenia, otwartość na wszystko, co nowe,
i afirmacja życia. Jest tu miejsce na autentyczny, osobisty, intelektualny rozwój. Proces
zdobywania wiedzy opiera się na doświadczeniach, własnych przeżyciach, interpretacjach
i autentycznych kontaktach z innymi. Zakładamy, że proces zdobywania wiedzy będzie
efektywny i stabilny”. Wszystkie strategie zmierzające do realizacji powyższych założeń
znalazły również swoje odzwierciedlenie w strategiach funkcjonowania Szkoły Podstawowej
w Iwanowicach Dużych.
Widoczna podczas procesu współpraca nauczycieli przyczyniła się do tworzenia klimatu

sprzyjającego uczeniu się. Innowacyjne rozwiązania zostały wcielone do praktyki
pedagogicznej, poprzez wykorzystanie technologii w procesie uczenia się a monitorowanie
działań i ewaluacja pracy potwierdzała przyrost wiedzy nauczycieli z zakresu kompetencji
informatycznych. Można założyć, że zapoczątkowany tym procesem rozwój szkoły będzie
efektywny i stabilny.
Bibliografia
Ośrodek Rozwoju Edukacji, (2017), Model szkoły ćwiczeń, Warszawa: ORE [online:
www.ore.edu.pl, dostęp dn. 10.7.2017].
Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie kompetencji

kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie (Dz. Urz. UE L nr 349 z 30.12.2006).
33
Magdalena Brewczyńska
Działania zbieżne z koncepcją szkoły
ćwiczeń – obszar: działania placówek
wspomagania
Modelowa koncepcja szkoły ćwiczeń zakłada współpracę szkoły, placówki doskonalenia,

biblioteki pedagogicznej i innych instytucji wspierających pracę szkoły w zakresie
upowszechniania nowatorskich rozwiązań dydaktycznych i organizacyjnych. Ponadto istotne
są planowanie i realizacja wspólnych działań, które zostaną wykorzystane w promowaniu
innowacyjności i będą służyły podnoszeniu kompetencji nauczycieli w zakresie rozwijania
kompetencji kluczowych uczniów, w tym kompetencji informatycznych, czego przykładem
jest nauka programowania.
Programowanie to nie tylko moda, ale przede wszystkim sposób wdrażania uczniów do
poszukiwania ciekawych, niestandardowych rozwiązań, uczenia myślenia. To informatyczne
podejście do rozwiązywania problemów z różnych dziedzin, które zaczyna się jeszcze
przed włączeniem komputera. Dlatego jednym z najważniejszych zadań współczesnej
szkoły – szkoły ćwiczeń – jest przygotowanie uczniów do nowych wymagań współczesnego
świata, w którym dominują umiejętności ponadprzedmiotowe. A nabycie takich zapewnia
m.in. nauka programowania, myślenia algorytmicznego oraz zdolność kodowania. Istotne
jest także to, że nauczyciel i szkoła powinni wykorzystywać potencjał tych instytucji, których
zadaniem jest towarzyszenie zarówno szkole, jak i nauczycielowi w realizacji ich zadań oraz
w planowaniu rozwoju.
34
Interdyscyplinarna nauka programowania

i myślenia algorytmicznego
Stale zmieniająca się rzeczywistość oświatowa wymaga od nauczycieli elastyczności
oraz ciągłego podnoszenia swoich kompetencji dydaktycznych, merytorycznych i cyfrowych.
Dlatego Kujawsko-Pomorskie Centrum Edukacji Nauczycieli we Włocławku – Biblioteka
Pedagogiczna jako nowoczesna placówka propaguje wykorzystanie technologii
informacyjnych i komunikacyjnych (TIK) w szkole. Wychodząc naprzeciw potrzebie
uzupełnienia i pogłębienia wiedzy z zakresu TIK, zachęca środowisko oświatowe do
uczestnictwa w wielorakich formach doskonalenia zawodowego nauczycieli różnych
specjalności. Promuje współczesną szkołę jako miejsce pełne ciekawych, a także
nowatorskich działań i rozwiązań; współpracuje z wiodącymi jednostkami na rynku
interaktywnych pomocy dydaktycznych i propaguje nowoczesne rozwiązania, czego
przykładem jest realizacja kompleksowego wspomagania pracy szkół i placówek oświatowych
w rozwijaniu kompetencji cyfrowych i medialnych. Wśród tych umiejętności niezwykle ważna
jest nauka programowania – jako trzeciego języka współczesnego człowieka.
Dzięki analizie przykładów z różnych krajów można wysnuć wniosek, że nauka podstaw
programowania możliwa jest już od wczesnych etapów nauczania i to właśnie wówczas
przynosi najlepsze efekty. Nowa podstawa programowa dla edukacji informatycznej
i informatyki w szkole podstawowej przewiduje lekcje dotyczące rozwiązywania problemów
i podejmowania decyzji z wykorzystaniem komputera, mimo to dość rzadko sprowadzają
się one do nauki programowania nawet w najprostszych językach. Dlatego jednym z celów
programu uczyniono prezentację różnych metod i technik nauki programowania i myślenia
krytycznego, wśród których obok pracy bez komputera znalazły się zajęcia z programami
wizualnymi oraz grami komputerowymi wprowadzającymi w świat kodowania.
Idea projektu bazuje na założeniu, że wprowadzenie do szkoły nauki programowania wymaga

odpowiedniego przygotowania zarówno ze strony nauczycieli, uczniów, jak i dyrektorów.
U tych ostatnich zadaniem miało być przekazanie informacji na temat możliwości
wsparcia szkoły przez centrum edukacji nauczycieli/ bibliotekę pedagogiczną – w zakresie
określenia standardów pracy, wymagań organizacyjnych i technicznych związanych z nauką
programowania. Jest to bardzo ważne, aby szkoły i dyrektorzy efektywnie współpracowali
z placówkami, które mają wspierać ich pracę. Istotne jest także zaangażowanie i wspólne
działania nauczycieli w szkole, wspólna refleksja nad podjętymi rozwiązaniami i poszukiwanie
inspirujących do dalszej pracy rozwiązań.
Ważnym elementem modelu stało się pokazanie, że przyswajanie treści programistycznych

i algorytmicznych nie jest związane wyłącznie z urządzeniami technicznymi. Nauka
programowania nie odbywa się tylko za pomocą komputera – komputer to wyłącznie
narzędzie, które będzie wykorzystywane na dalszych etapach nauki kodowania.
35
Prezentowany poniżej system działania wpisuje się w definicję szkoły ćwiczeń określonej
w Modelu w zakresie:
• stworzenia środowiska edukacyjnego, umożliwiającego uczniom aktywność i samodzielne
wyciąganie wniosków z tego, co sami mogą zaobserwować i zrobić;
• poszukiwania różnych punktów widzenia, odmiennych, nieszablonowych sposobów
myślenia, wykorzystujących logiczne, krytyczne i algorytmiczne myślenie;
• wykorzystania technologii informacyjno-komunikacyjnych;
• prezentowania możliwości współpracy różnych instytucji (oświatowych, wychowawczych,
akademickich, firm promujących nowoczesne rozwiązania dydaktyczne w zakresie
technologii informacyjno-komunikacyjnych) nad rozwojem zawodowym nauczycieli, który
ma bezpośrednie przełożenie na efekty pracy z uczniami;
• upowszechniania nowych ciekawych rozwiązań dydaktycznych w celu inspirowania innych
nauczycieli i dyrektorów do zmian w swoich szkołach.
Propozycja wyróżnia się skutecznym wprowadzaniem nowatorskich działań służących

rozwojowi kompetencji kluczowych uczniów niezbędnych do nauki uczenia się przez całe
życie oraz odnajdywania się w przyszłości na rynku pracy. Osiągnięcie tego założenia
możliwe jest poprzez wprowadzenie niekonwencjonalnych form i metod pracy w zakresie
nauki logicznego i algorytmicznego myślenia.
Wprowadzane nieszablonowe rozwiązania programowe, organizacyjne i metodyczne

polegają na włączeniu nauczycieli różnych specjalności w naukę programowania i rozwijania
kompetencji krytycznego myślenia. Ponadto placówka wspomagająca stała się laboratorium
i przestrzenią wzajemnej nauki, wymiany doświadczeń, eksperymentowania i doświadczania
bezpośredniego skutków konkretnych działań dydaktycznych i programowych. Innowacja
może obejmować wszystkie lub wybrane zajęcia edukacyjne, całą szkołę lub grupę
(działania te realizowane są w różnym zakresie przez realizujące program szkoły). Pomysłem
na poszerzenie działań stało się nawiązanie współpracy z różnymi instytucjami, które
wzbogacały działania i dawały nowe spojrzenie na naukę programowania.
Działania projektowe służą rozwijaniu kompetencji kluczowych, pozwalających obywatelowi

cyfrowego świata na funkcjonowanie we współczesnej rzeczywistości i wykorzystywanie
wiedzy w konkretnym działaniu: uczyć się, aby wiedzieć, uczyć się, aby działać. Program
rozwija głównie następujące kompetencje: cyfrowe, logicznego i krytycznego myślenia,
współpracy, komunikacji, kreatywność, innowacyjność oraz kompetencje informatyczne.
Główne założenia działania

Działanie realizowane jest poprzez wdrażanie programu edukacyjnego w placówce
doskonalenia nauczycieli i bibliotece pedagogicznej.
36
1. Cele ogólne i szczegółowe działania:

• inspirowanie nauczycieli do wykorzystywania nauki programowania, dzięki której
uczniowie uczą się logicznego myślenia, kreatywnego podejścia do rozwiązywania
problemów oraz pracy w grupie;
• przygotowanie uczniów do życia w społeczeństwie informacyjnym;
• rozwijanie zainteresowań informatycznych i cyfrowych;
• zapoznanie ze środowiskiem programów wizualnych;
• nabycie zdolności opracowywania algorytmów;
• kreowanie naukowego stylu działania i myślenia uczniów;
• kształtowanie umiejętności podejmowania planowanych działań.
2. Treści kształcenia: myślenie logiczne i krytyczne, interaktywne środowiska

programowania, wizualne i tekstowe języki kodowania, robotyka.
3. Działanie dotyczy organizacji przestrzeni edukacyjno-eksperymentalnej służącej nauce

zasad myślenia algorytmicznego oraz nauki programowania poprzez następujące
działania:
• szkolenia dla nauczycieli oraz stworzenie im możliwości przeprowadzania zajęć
w zakresie indywidualnej doskonalącej analizy nauczania;
• organizacja lekcji i zajęć pokazowych dla uczniów;
• proponowanie rozwiązań metodycznych oraz zestawów do nauki programowania
w postaci robotów i innych pomocy dydaktycznych (do wykorzystania w placówce
doskonalenia/bibliotece pedagogicznej);
• nawiązanie współpracy z instytucjami propagującymi naukę robotyki;
• organizacja konferencji i innych przedsięwzięć edukacyjnych;
• wykorzystanie platformy zdalnego nauczania Moodle;
• działanie systemu wymiany doświadczeń nauczycieli.
Ośrodek koordynujący działania: placówka doskonalenia nauczycieli/biblioteka pedagogiczna
Odbiorca docelowy: przedszkola, szkoły podstawowe
Instytucje współpracujące: Mistrzowie Kodowania, ABIX – Systemy wspomagania biznesu

i edukacji, Fundacja Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego, Platforma Edu Sense, Grupa
Mac, Wydawnictwo Helion, Firma Photon Entertainment, instytucje oświatowe
Projekt uwzględnia współpracę na poziomie partnerów zewnętrznych zgodnie z opisem

zawartym w Modelu szkoły ćwiczeń:
• doskonalenie nauczycieli przez placówkę doskonalenia oraz bibliotekę pedagogiczną
w zakresie nauki programowania i wprowadzenia myślenia algorytmicznego;
• samodoskonalenie nauczycieli szkoły dzięki zasobom biblioteki pedagogicznej;
37
• udział w lekcjach/zajęciach otwartych realizowanych przez bibliotekę pedagogiczną lub

uczelnię wyższą (nawiązanie współpracy z wykładowcą akademickim);
• stwarzanie możliwości i zachęcanie do diagnozowania umiejętności i kompetencji
uczniów przez poradnię psychologiczno-pedagogiczną – wsparcie w zakresie wspierania
deficytów rozwojowych;
• współpracę z partnerami zewnętrznymi wspomagającymi pracę szkoły (do których należą
wymienione wyżej instytucje współpracujące).
Formy działań: kompleksowe wspomaganie pracy szkół, lekcje i zajęcia pokazowe, warsztaty
dla nauczycieli, konferencje, forum wymiany doświadczeń, udział w ogólnopolskich
działaniach popularyzujących naukę programowania i myślenia algorytmicznego
Metody i techniki pracy: narzędzia krytycznego myślenia TOC, praca przy komputerze,
grywalizacja, praca na platformie zdalnego nauczania Moodle, wykłady, prezentacje,
praca programistyczna – z robotami Finch, Photon, Edison, Ozoboty, Dash i Dot, puzzlami
edukacyjnymi, robotami Lego, praca samokształceniowa z wykorzystaniem zbiorów biblioteki
pedagogicznej
Formy upowszechniania i promocji działań: artykuły w czasopismach oświatowych

i bibliotecznych, publikacje na blogu bibliotecznym, prezentacje na forum wojewódzkim
i ogólnopolskim. Działania upowszechniane są ponadto poprzez organizację konferencji,
prezentację dobrych praktyk, publikacje w wydawnictwach oświatowych, wykłady
w instytucjach oświatowych i wspomagających kształcenie nauczycieli
Opis szczegółowy działań – schemat działań

(na przykładzie szkoły podstawowej)
Realizacja działań rozpoczęła się od diagnozy potrzeb szkoły w zakresie rozwijania
kompetencji cyfrowych, nauki logicznego i algorytmicznego myślenia uczniów oraz rozwijania
umiejętności nauczycieli w tym zakresie.
Na wstępie współpracy przeprowadzono wywiad z dyrekcją szkoły, która za priorytetowe

kierunki rozwoju nauczycieli uznała działania zmierzające do podniesienia kompetencji
uczniów w zakresie wykorzystania technologii informacyjno-komunikacyjnych jako kluczowego
czynnika w rozwoju kompetencji świadomego uczenia się i rozwoju indywidualnego.
Na podstawie rozmów z nauczycielami oraz warsztatu diagnostyczno-rozwojowego zapadła
decyzja, że adekwatny do potrzeb nauczycieli będzie proces wspomagania nakierowany
na kształcenie kompetencji w zakresie TIK, ponieważ zaangażowanie nauczycieli
w realizację zadań w tym obszarze, zarówno dydaktycznych, jak i wychowawczych, nie
jest satysfakcjonujące. Mając na uwadze politykę oświatową państwa oraz potrzeby
szkoły ustalone w trakcie diagnozy – podniesienia kompetencji uczniów w zakresie TIK ze
38
szczególnym uwzględnieniem nauki programowania – zapadła decyzja o skupieniu się właśnie

na tym aspekcie pracy: wprowadzaniu elementów programowania do nauczania.
Kolejnym etapem współpracy było ustalenie harmonogramu, form i metod pracy oraz
określenie efektów działań.
Działania docelowe adresowane były do dwóch grup odbiorców: nauczycieli i uczniów.

Pojawiły się jednakże propozycje poszerzające – aby scalić obie grupy i zaprosić rodziców do
włączenia się w różne aktywności.
a) Nauczyciele. Diagnoza wstępna oraz badanie pogłębione wykazały konieczność

przeszkolenia nauczycieli w zakresie nauki programowania i myślenia algorytmicznego.
Pierwszym elementem były więc spotkania wstępne dla nauczycieli. Obejmowały one
prezentację form i metod pracy w zakresie rozwijania tych umiejętności. Dodatkowym
wsparciem były lekcje i zajęcia otwarte prowadzone w placówce doskonalenia
nauczycieli i bibliotece pedagogicznej przez pracowników tych instytucji. Obserwacja
zajęć prowadzonych przez osoby szkolące stała się punktem wyjścia do analizy działań
w opisywanym zakresie oraz wskazywała możliwości dalszego rozwoju nauczycieli.
Podczas obserwacji nauczyciele mieli okazję zapoznać się z technikami i metodami
pracy, skonfrontować je z własnymi i na tej podstawie podjąć decyzję o dalszej ścieżce
doskonalenia. Wśród proponowanych przez placówki form znalazły się:
• warsztaty prowadzone przez trenerów Mistrzów Kodowania;
• warsztaty prowadzone przez pracowników placówki/biblioteki pedagogicznej;
• ogólnopolska konferencja „Edukacja w cyfrowym wymiarze”;
• forum wymiany doświadczeń nauczycieli na platformie zdalnego nauczania Moodle;
• praca samokształceniowa wykorzystująca zasoby biblioteczne.
Problematyka szczegółowa form doskonalenia obejmowała następujące tematy:

• Mechatronika i robotyka – programowanie w graficznym SNAP4Arduino i Blockly.
• Nauka i zabawa z programowaniem – Scottie Go!
• Algorytm na ciekawą naukę – nauka programowania w szkole podstawowej.
• Jak rozwijać myślenie logiczne u dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym?
• Programowanie i kodowanie „z” i „bez” komputera – warsztaty dla humanistów.
• Algorytm na ciekawą naukę z wykorzystaniem robota Photon.
• Programowanie z Helionem.
• Scratch – programowanie wizualne (poziom średniozaawansowany).
• Zaprogramuj się na czytanie, czyli jak zachęcać do czytania poprzez naukę
programowania.
• Dash i Dot na matematyce.
• Podstawy programowania i kodowania w praktyce szkolnej.
39
Były to spersonalizowane formy szkoleniowe, które odpowiadały na konkretne potrzeby

edukacyjne, dydaktyczne i metodyczne nauczycieli różnych przedmiotów. Prowadzili je
specjaliści z różnych instytucji i uczelni. Była to także przestrzeń rozwoju kompetencji
cyfrowych i medialnych nauczycieli oraz źródło inspiracji do prowadzenia zajęć i lekcji.
Dodatkowym atutem i sukcesem tych działań było włączenie się nauczycieli niezwiązanych
z zajęciami komputerowymi i informatyką.
W toku eksperymentowania i poznawania metodyki pracy zostały wyodrębnione obszary

działań z dziećmi w edukacji wczesnoszkolnej oraz w klasach starszych. Ponadto tworzone
podczas wyżej wymienionych form nowatorskie idee miały służyć uczeniu się praktycznemu,
a równocześnie wspierać kształtowanie postaw i kompetencji kluczowych dla funkcjonowania
w XXI wieku – umiejętności krytycznego myślenia, twórczego rozwiązywania problemów
i pracy zespołowej. Możliwe stało się to m.in. dzięki współdziałaniu partnerów wspierających
projekt, zaś korzyści odnieśli wszyscy uczestnicy przemian.
b) Uczniowie. Wśród działań obejmujących swym zasięgiem uczniów znalazły się m.in.:
• udział w akcji ogólnoświatowej Godzina Kodowania;
• zajęcia i lekcje dla różnych etapów edukacyjnych: „Pierwszy krok
w kodowaniu – nauka podstaw programowania”, „Scottie Go! Programujemy
za pomocą puzzli i aplikacji interaktywnych”, „Zakodowani na bezpieczny Internet”,
• „Kodowanie bez komputera – wprowadzenie do nauki programowania”,
• „Programowanie – pierwsze kroki z programem Scratch Jr oraz Scratch”;
• zajęcia z grywalizacji, m.in.: Robot Robert rozwiązuje problem brudu w kosmosie;
• eksperymenty programistyczne;
• zajęcia z wykorzystaniem narzędzi TOC (Theory of Constraints) – gałązki logicznego
myślenia, które pomagają logicznie wyjaśniać relacje pomiędzy celami, przeszkodami
i działaniami; korzystać z wcześniejszej wiedzy i doświadczenia, aby wyprowadzać
związki pomiędzy programem a życiem codziennym.
Wszystkie zajęcia miały charakter kształcenia przez zabawę, ponieważ poprzez edukacyjną
rozrywkę uczniowie najłatwiej przyswajali naukę programowania i myślenia algorytmicznego.
Dzięki temu spotkania były niezwykle dynamiczne i zachęcały do aktywnego udziału,
współpracy, stawiania sobie celów, ich realizacji i wymyślania nowych rozwiązań. Częstym
elementem rozpoczynającym zajęcia był taniec, który dzięki powtarzalności melodii i układu
choreograficznego był wstępem do budowania pojęcia sekwencji, reguł i szyfrowania
danych oraz programowania koleżanki/kolegi jako robota. Wykorzystywano także kolorowe
kubeczki, kratownicę, maty TOC, strzałki kierunkowe, kamienie, różne symbole i wiele
innych akcesoriów, za pomocą których uczniowie poznawali podstawowe zasady tworzenia
skryptów, powtórzeń, warunków i zmiennych.
40
Po pracy wstępnej – będącej wprowadzeniem do tworzenia algorytmów w językach

wizualnych – uczniowie pracowali przy komputerze. Młodzi programiści nabywali nowych
umiejętności poprzez programowanie wirtualnego robota Lighbota, Fuzziego, Lofi lub
w innych popularnych aplikacjach (np. Kodu), w ten sposób, aby przejść do robotyki dla
początkujących, gdzie zajmowali się tworzeniem skryptów dla Ozobotów, Scottie Go,
gąsienicy i innych robotów.
Myślą przewodnią działań skierowanych do uczniów było przeświadczenie, że aby zachęcić

młodego człowieka do programowania, trzeba zainicjować działania zaczynające się od
rozwoju myślenia logicznego, rozwiązywania problemów. Dopiero wtedy, kiedy uczeń
dochodzi do pewnej metody rozwiązywania przeszkód, jest gotowy na to, żeby rozpocząć
swoją przygodę z programowaniem z wykorzystaniem maszyny, czyli komputera. Na początku
(z programowaniem wizualnym) np. w językach Scratch i Balti, gdzie bloki można połączyć ze
sobą, jeśli pasują – na zasadzie puzzli. Generalnie metodyka pracy nad rozwojem myślenia
krytycznego, algorytmicznego opierała się na schemacie: sytuacja problemowa – pojęcia
informatyczne – metoda rozwiązywania – algorytm i na końcu programowanie.
Taki mechanizm pracy obserwowany był przez nauczycieli ze szkoły współpracującej,

następnie analizowany pod kątem metodycznym. Przy tej okazji następowała wymiana
doświadczeń i planowanie dalszej, indywidualnej pracy.
c) Społeczność szkoły. Działania na rzecz popularyzacji nauki programowania poszerzone

zostały o kolejną grupę odbiorców – rodziców. Wśród propozycji skierowanych
jednocześnie do uczniów, rodziców i nauczycieli znalazły się:
• Ferie z Książką i Kodowaniem. Akcja miała na celu upowszechnianie czytelnictwa oraz

propagowanie zasad myślenia logicznego i algorytmicznego. Uczestnicy akcji poznali
podstawy kodowania i pracowali z programami wizualnymi, które wpisane zostały
w fabułę grywalizacyjną.
• Noc Bibliotek pod hasłem programowania. Tegoroczne hasło akcji brzmiało

„Czytanie porusza” i stało się inspiracją do wspólnej zabawy z robotami i sferą
niebieską. Wśród atrakcji, zarówno dla dzieci, jak i rodziców, znalazły się pokazy
robotów Lego. Uczestnicy wcielali się w rolę konstruktorów, programistów, a także
pomocników sympatycznego kosmity Scottiego. Odbywały się także wyścigi
Ozobotów programowanych przez dzieci. Idea Nocy Bibliotek sprowadziła się do
odpowiedzi na pytanie: co mają wspólnego roboty i czytanie – mianowicie poruszają
wyobraźnię, wyzwalają kreatywność i rozbudzają umysł.
Rodzice zaangażowani bezpośrednio w działania swoich dzieci wskazywali na wiele

pozytywnych aspektów nauki programowania, wśród których można wymienić: lepszą
41
koncentrację uwagi dziecka, rozwój myślenia przyczynowo-skutkowego, skuteczniejsze

radzenie sobie z problemami i to, co najważniejsze dla wielu dorosłych – przekonanie, że kiedy
dziecko siedzi przed komputerem, to uczy się poprzez zabawę. Dla rodziców przygotowane
zostały także wykazy aplikacji i programów, rozwijających myślenie algorytmiczne.
Propozycja opisywanych działań pozwala na tworzenie klimatu i atmosfery sprzyjającej

uczeniu się poprzez samodzielne doświadczanie, eksperymentowanie, kreatywne myślenie
oraz rozwijanie postaw współpracy i rozwijanie kompetencji cyfrowych uczniów. Szkoły
biorące udział w projekcie wyposażają uczniów w ww. kompetencje oraz kształtują w nich
przekonanie, że chęć uczenia się, wraz z innymi kompetencjami, będzie ich kapitałem, który
pozwoli im się rozwijać przez całe dorosłe życie także w kontekście nauki programowania jako
„trzeciego języka”.
Działanie ze względu za swoją specyfikę wymaga ciągłego monitorowania i ewaluacji,

ponieważ o jego przebiegu decydują te elementy, które stanowią dynamiczną odpowiedź
na procesy zachodzące wewnątrz projektu. Bardzo cenne okazały się także rekomendacje do
dalszej pracy, wśród których znalazły się zamieszczone poniżej wskazówki.
W związku z bardzo dużym zainteresowaniem nauczycieli tematyką programowania należy:

• kontynuować realizację przedsięwzięcia i nadać mu formę działań systemowych;
• rozwijać współpracę z firmami i instytucjami upowszechniającymi wiedzę
programistyczną i robotykę;
• stworzyć sieć współpracy i samokształcenia nauczycieli różnych specjalizacji, aby dzięki
swoim pomysłom i innowacyjnemu podejściu mogli rozwijać swoje umiejętności
i wspomagać pracę innych.
Na koniec warto podkreślić korzyści dla placówki oraz partnerów współpracujących.
Powstanie innowacyjnego programu edukacyjnego przyczyniającego się do podniesienia

atrakcyjności i jakości kształcenia oraz wyposażenia uczniów w kompetencje cyfrowe
i medialne było zjawiskiem aktywizującym środowisko oświatowe. Ponadto upowszechnione
zostały komputacyjne, krytyczne i logiczne myślenie oraz wykorzystanie nowoczesnych
narzędzi nauczania.
Do korzyści dla szkół współpracujących z placówką doskonalenia/biblioteką pedagogiczną

należą: poprawa jakości pracy szkoły poprzez wdrożenie nowoczesnych narzędzi i form
nauczania; integracja ze środowiskiem lokalnym i nawiązanie współpracy z partnerami
zewnętrznymi. Rozszerzone zostały działania edukacyjne szkoły o komponent dotyczący
kluczowych kompetencji w zakresie TIK (głównie kodowania i programowania). Dzięki
wymianie doświadczeń szkoły miały możliwość promowania się na poziomie lokalnym.
42
Najważniejszy beneficjent projektu – uczeń miał możliwość pracy z zasobami niedostępnymi

w szkole, co rozwijało jego horyzonty poznawcze, a to z kolei przekładało się na wzrost
zainteresowania i motywacji do poszukiwania nowych rozwiązań, eksperymentowania.
Młodzi ludzie zdobyli także umiejętności pracy z wykorzystaniem nowoczesnych technologii.
Z kolei rada pedagogiczna odniosła następujące korzyści: zwiększenie aktywności

edukacyjnej, pozytywnego nastawienia do samokształcenia oraz wykorzystywanie w tym celu
nowoczesnych metod nauczania/uczenia się z użyciem TIK. Nauczyciele zostali przeszkoleni
w zakresie kształtowania kompetencji kluczowych, wykorzystywania w kształceniu myślenia
komputacyjnego, algorytmicznego i krytycznego. Poza tym mieli możliwość wymiany
doświadczeń i rozwiązywania problemów i nawiązania nowych kontaktów na forum
nauczycieli biorących udział w projekcie.
To oczywiście tylko wybrane profity. Pozostają m.in. korzyści dla instytucji współpracujących,
które dostrzegły nowe perspektywy rozwoju i wdrażania kolejnych projektów edukacyjnych.
W związku z bardzo pozytywnym odbiorem działania w środowisku oświatowym i wśród

partnerów projekt będzie kontynuowany, monitorowany i na bieżąco ewaluowany, aby zapewnić
jak najlepszą jego realizację. Poza tym zaproponowane działania wpisują się w koncepcję szkoły
ćwiczeń i mogą stanowić cenną inspirację dla placówek biorących udział w projekcie.
Prezentowany model działań zakłada także możliwość implementacji w innych placówkach

w różnych zakresach:
• doskonalenia zawodowego nauczycieli i wspomagania pracy szkół i placówek
oświatowych w realizacji kierunków polityki oświatowej państwa na kolejne lata szkolne;
• organizacji i prowadzeniu działań skierowanych do różnych grup odbiorców: nauczycieli,
uczniów, rodziców;
• organizacji
• działań mających na celu popularyzację najnowszych tendencji
oświatowych – konferencji, seminariów i innych form upowszechnieniowych;
• wymiany doświadczeń nauczycieli;
• zaangażowania różnych podmiotów w działania m.in. placówek doskonalenia, poradni
psychologiczno-pedagogicznych, bibliotek pedagogicznych, organizacji pozarządowych,
środowiska akademickiego;
• sposobu organizacji współpracy;
• organizacji zajęć szkolnych i pozalekcyjnych;
• wdrażania innowacyjnych narzędzi do pracy, np. narzędzi krytycznego myślenia (TOC), które
mają stać się inspiracją do poszukiwania nowych rozwiązań metodycznych i dydaktycznych.
43
Marzena Kędra
Opis działań zbieżnych z koncepcją szkoły
ćwiczeń – O „Kreatorach Świata” w Cogito
Szkoła Cogito została założona w 2014 r. Jej celem miało być było stworzenie przestrzeni
wyróżniającej się wysoką jakością kształcenia. „Chcemy, by nasza szkoła pozwalała uczniom
rozwinąć kompetencje i cechy charakteru, by jednocześnie dostrzegała indywidualność
każdego dziecka, by rozbudzała pozytywne nastawienie do świata i pozwalała dzieciom
odkryć pasje i rozwinąć zainteresowania”2. Te słowa zapisane zostały w koncepcji
funkcjonowania szkoły, prowadzonej przez Fundację Familijny Poznań.
Kolejnym krokiem w naszym działaniu było opracowanie programu „Kreatorzy Świata”,

którego celem nadrzędnym stało się rozbudzenie w uczniach radości wynikającej z uczenia
się. Opracowanie programu poprzedziła refleksja nad tym, czym ma być szkoła, czemu
ma służyć, jak będziemy wspierać i inspirować dzieci w odkrywaniu świata oraz jakich
partnerów potrzebujemy, aby urzeczywistniać nasze dążenia. Inspiracją były również
wzory i pomysły bogatej myśli pedagogicznej Celestyna Freineta, Janusza Korczaka,
moje wcześniejsze doświadczenia i niezadowolenie z tradycyjnej organizacji procesu
dydaktyczno-wychowawczego, który sprzyja nauczaniu frontalnemu i percepcyjno-
-odtwórczym formom pracy.
Oferta Fundacji Familijny Poznań.

2
44
Filozofia
Program „Kreatorzy Świata” jest filozofią – dialogiem pomiędzy dorosłymi (nauczycielami
i rodzicami) a dziećmi. Inicjowanie nowych pomysłów i zdobywanie doświadczeń jest więc
naszym znakiem szczególnym. W naszych działaniach akcentujemy szeroko pojętą swobodę
i aktywność dzieci w zakresie planowania zadań edukacyjnych, ich doboru, nie tylko
organizowania zajęć w klasie i dla całej klasy, lecz także własnych działań w szkole i poza
nią (samokształcenie, działania badawcze, działania metodą prób i błędów), krytycznego
analizowania działań własnych – ich przebiegu i efektów końcowych, wyrażania własnych
opinii, nierzadko różniących się od opinii nauczyciela (Freinet, 1976, s. 104). Jest to filozofia
o charakterze prakseologicznym i autokreacyjnym, dającym uczniom możliwość uczenia
się zarówno w sposób zamierzony (zaplanowany), jak i twórczy. Wychodzimy poza utarte
schematy wiedzy programowej, szkolnej, w stronę własnych zainteresowań i potrzeb
intelektualnych.
Współpraca na poziomie szkoły

Filarem współpracy jest dialog podmiotów procesu edukacji: uczniów, rodziców, nauczycieli.
Wymaga on postawy odpowiedzialności od wszystkich osób biorących w nim udział.
Podstawę działań pedagogicznych stanowi uznanie samodzielności jednostki. Komunikacja

pomiędzy dziećmi i nauczycielami zapewnia, że dorośli dostrzegają i uwzględniają to,
czego dzieci dokonują w swoim rozwoju. Nauczyciel, poza organizowaniem materialnych
i emocjonalnych warunków dla aktywności poznawczej dzieci, wraz z nimi poszukuje
odpowiedzi na stawiane przez nie pytania oraz ustawicznie próbuje zgłębić ich procesy
uczenia się.
Ważna jest również bliska współpraca między nauczycielami. W każdej klasie pracuje
nauczyciel i asystent nauczyciela, którzy przez większość dnia przebywają w razem, wspólnie
planują, obserwują, dyskutują, wspierają się. Nie są to jedyne osoby odpowiedzialne
za zapewnianie dzieciom jak najlepszych warunków do rozwoju. Są oni wspierani przez
instruktorów (osoby z wykształceniem lub praktyką w zakresie prowadzenia zajęć
rozwijających zainteresowania) odpowiedzialnych za „kanony”.
Wszystkie osoby pracujące w szkole Cogito uczestniczą w spotkaniach szkoleniowych

i systematycznie dokształcają się, gdyż wszyscy muszą rozumieć, jakie znaczenie ma
to, co dzieje się w szkole. Co więcej, każda z tych osób ma inne doświadczenia, inną
perspektywę, a ciągła wymiana i wspólna refleksja umożliwia wszystkim rozwój. Tym
samym zapewnione jest również stałe doskonalenie kompetencji nauczycieli. Nauczyciele
tworzą ponadto zespoły samokształceniowe, zadaniowe. Współpracują nad tworzeniem
45
np. interdyscyplinarnych modułów tematycznych, kartek do Dziennika Badacza, projektów

edukacyjnych, projektów szkolnych.
Dla nas w Cogito ważne jest również budowanie relacji z rodzicami. W szkole powstało
miejsce prowadzenia dialogu – tzw. pokój rodzicielski, bowiem „(…) idealnym wprost
rozwiązaniem, kruszącym w pył schemat, jest zaaranżowanie w przestrzeni szkoły Pokoju
Rodzicielskiego. Miejsca spotkania otwartego, „uczącego się”, gwarantującego równy start
i jednakowe reguły dla wszystkich (Kowalczuk, 2010, s. 28). Znajdują się tam: biblioteczka
dla rodziców, stół i krzesła, tablica informacyjna, materiały do prowadzenia dyskusji
(papier, flamastry), segregatory z dokumentami, komputer z drukarką, filiżanki, kawa
i herbata (bardzo liczy się tu atmosfera spotkań). Jest to miejsce, gdzie można porozmawiać
o różnych sprawach w spokoju, bez pośpiechu, na równych prawach. Ważne, że nie jest
to przestrzeń zamknięta, tylko miejsce, do którego każdy rodzic może swobodnie wejść
i zaprosić tam nauczyciela, ponieważ to rodzic czuje się gospodarzem. Wszystko po to,
by podejmować wyzwania dla dobra i po stronie ucznia, dla którego w szkole się spotkali
(Kowalczuk, 2010, s. 28). Takie podejście powoduje, że rodzice angażują się i inicjują
działania społeczne (np. szkolny budżet obywatelski), wspólnie z nauczycielami prowadzą
dodatkowe zajęcia dla dzieci (np. Szkolna Manufaktura). Wspierają też nauczycieli
w podejmowaniu i realizacji innowacyjnych działań edukacyjnych (np. wspólna realizacja
kompleksów zainteresowań).
Współpraca z partnerami zewnętrznymi

Szkoła Cogito współpracuje z Uniwersytetem Adama Mickiewicza (UAM) w Poznaniu.
Studenci odbywają praktyki oraz mają możliwość prowadzenia badań do swoich prac
dyplomowych. O filozofii naszej pracy powstało również kilka prac dyplomowych.
Nauczyciele akademiccy aktywnie prowadzą wykłady podczas organizowanych przez nas

ogólnopolskich konferencjach dla nauczycieli. Od 2014 r. zorganizowaliśmy trzy konferencje:
• „Urzeczywistnianie demokracji w życiu szkoły”,
• „Angażowanie? Umożliwianie – Umacnianie?”,
• „Forum wymiany doświadczeń inspirowanych pedagogiką alternatywną”.
W lutym 2016 r. we współpracy z Uniwersytetem odbyło się otwarcie laboratorium, które

z myślą o studenckich praktykach wyposażone jest w lustra weneckie. Studenci za lustrem
mogą obserwować zajęcia i swobodnie je omawiać. Z inicjatywy prof. dr hab. S. Dylaka odbył
się również Dzień Odkrywcy, podczas którego zajęcia prowadził dr Michael Dunne (Wielka
Brytania) – „Czy ja też mógłbym być naukowcem?”. Z inicjatywy prof. dr hab. H. Gulińskiej
studenci prowadzili zajęcia dla dzieci „Chemia z piórnika”.
46
Nauczyciele ze szkoły Cogito zapraszani są do prowadzenia wykładów na konferencjach

naukowych organizowanych przez UAM. Współpraca ma również charakter kulturalny,
uczniowie dają koncerty podczas konferencji naukowych organizowanych przez Uniwersytet.
Szkoła współpracuje także z Polskim Stowarzyszeniem Animatorów Pedagogiki Freineta

(PSAPF). Wspólnie każdego roku organizujemy konferencje ogólnopolskie dla nauczycieli,
w których uczestniczy zawsze około 70 osób. Nasi nauczyciele prowadzą wykłady i warsztaty
na konferencjach organizowanych przez Stowarzyszenie.
Tworzenie klimatu sprzyjającego uczeniu

Wpływ na budowanie klimatu uczenia determinują program „Kreatorzy Świata”, autorski
program nauczania „Badacze w działaniu” oraz program wychowawczy i profilaktyki.
Programy są ze sobą kompatybilne.
Rozwijanie kompetencji kluczowych

Rozwijamy wszystkie kompetencje kluczowe, wszystkie traktujemy jako wzajemnie zależne.
Wdrażane do praktyki szkolnej autorskie programy nauczania, innowacje pedagogiczne oraz
techniki pracy rozwijają następujące umiejętności (Dz. Urz. UE L nr 349 z 30.12.2006):
• komunikowanie się – uczniowie są zachęcani do komunikowania się pomiędzy sobą
z nauczycielami i innymi osobami zarówno w formie pisemnej, jak i ustnej;
• negocjowanie – umiejętność rozwijana w kontaktach z innymi uczniami w zespole,
nauczycielem, przedstawicielami życia gospodarczego i różnych instytucji;
• twórcze myślenie – przełamywanie barier i stereotypów, poszukiwanie oryginalnych
rozwiązań;
• praca w zespole – uczniowie są zachęcani do budowania zespołów i podejmowania
w nich różnych zadań;
• rozwiązywanie problemów – poszukiwanie rozwiązań problemów z wykorzystaniem
różnych technik;
• korzystanie z informacji – wyszukiwanie informacji w różnorodnych źródłach, ich dobór,
selekcja, wykorzystanie;
• podejmowanie decyzji – uczniowie są zachęcani do podejmowania samodzielnych
bądź zespołowych decyzji, wprowadzania ich w życie, kontrolowania rezultatów oraz
ponoszenia odpowiedzialności za własne działania;
• radzenie sobie w sytuacjach nowych i nietypowych – przenoszenie dotychczasowych
doświadczeń, wiedzy i umiejętności do nowych zastosowań;
• prezentowanie własnej pracy i obrona swojego zdania – wykorzystanie różnych technik
przygotowania i przeprowadzenie prezentacji oraz udział w dyskusji.
W praktyce oznacza to taką organizację pracy, w której odkrywanie, badanie i poznawanie

otaczającej rzeczywistości przynosi dziecku radość, bowiem wtedy dzieci rozwijają się
47
najlepiej. Nauczyciel musi podtrzymywać i wzmacniać dziecięcą ciekawość i chęć rozumienia

świata. Aby tak się stało, proponujemy:
• rezygnację z proponowanych przez wydawnictwa tzw. pakietów edukacyjnych;
• odejście od zajęć dydaktycznych prowadzonych przez nauczyciela frontalnie na rzecz
aktywności dzieci w małych grupach, przy minimalnym bezpośrednim udziale osób
dorosłych. Nauczyciele przede wszystkim dbają o to, by dzieci przebywały w odpowiednio
stymulującym środowisku, zadają im dobre pytania (takie, które sprowokują lub
podtrzymają ich aktywność);
• stwarzanie dzieciom warunków do wyrażania siebie i tego, co poznają na wiele sposobów.
Stanie się to możliwe między innymi dzięki zorganizowaniu małych atelier, czyli
warsztatu/pracowni. Dzieci mają tam dostęp do najróżniejszych materiałów i narzędzi,
pozwalających im na eksplorowanie i kreatywne wyrażanie tworzonych przez siebie teorii.
Podejście do procesu kształcenia nakierowane na rozwój kompetencji kluczowych pozwala

nauczycielowi (Mikina, Zając, 2006, s. 17–18):
• wzmacniać uczniów w uczeniu się i rozumieniu, „co?” „jak?” i „dlaczego?”;
• zachęcać uczniów, aby przejmowali odpowiedzialność za własne kształcenie, i decydować,
wraz z nauczycielem, w jakim kierunku powinno ono zmierzać;
• dostarczać uczniom możliwości uczenia się poprzez działanie przy wykonywaniu
doświadczeń, ćwiczeń, zadań projektowych i dzielenie się wiedzą z innymi;
• być elastycznym i otwartym na potrzeby edukacyjne uczniów;
• ukształtować u uczniów umiejętność wypowiadania się, dyskusji i obrony własnych
poglądów;
• współpracować z innymi nauczycielami w celu urzeczywistnienia idei integracji
międzyprzedmiotowej;
• być pozytywnie odbieranym i zachęcać innych do działania;
• przyznać się do faktu, że nie zna się wszystkich odpowiedzi, i uczyć się wraz z uczniami.
Eksplorowanie świata
Zachęcamy dzieci do aktywnego doświadczania, aby otaczająca ich rzeczywistość została
przez nie doświadczona, odkryta, wypróbowana na możliwie najwięcej sposobów, aby
dziecko mogło przy tym rozwinąć własne środki poznania i wyrazu. Sprzyjają temu formy
działania, które prezentuję poniżej.
Kanony – zakres programowy kanonów poza kluczowym celem, jakim jest rozwijanie
zdolności i zainteresowań niesie również: poszerzanie wiedzy, kształcenie umiejętności
i w dużej mierze oddziaływanie wychowawcze. W ciągu sześciu lat nauki w szkole uczeń ma
możliwość wzięcia udziału w różnych zajęciach. Aby mógł rozpoznać swoje zainteresowania,
a „nauczyciel” odkryć zdolności i talenty, uczestniczy w danym rodzaju zajęć w każdym roku
szkolnym w cyklu, przez godzinę tygodniowo. Przez cztery dni w tygodniu, od poniedziałku
48
do czwartku, odbywają się inne zajęcia dodatkowe. Po czterech miesiącach uczeń może
kontynuować udział w zajęciach, wybrać nowe lub wstąpić do wybranego klubu.
Skrzydlaki – działalność charytatywna, działania na rzecz innych

Projekt „Skrzydlaki” ma podkreślać ważne dla nas fundamentalne wartości i ideały: miłość do
ludzi, niezgodę na krzywdę innych, odwagę cywilną, pokorę i skromność w czynieniu tego, co
uczynić należy, umiejętność sprzeciwiania się złu, tolerancję i kierowanie się w życiu jasnymi
wartościami. Powstał też fundusz „Skrzydlaki”. Są to środki przekazane jako kapitał początkowy
na rzecz działalności projektu. Wolontariusze – „Skrzydlaki” – przez cały rok zbierają pieniądze
dla potrzebujących, których zdecydowali się wspierać. Decyzja o tym, komu będzie udzielona
pomoc, jest co roku podejmowana wspólnie przez wszystkich wolontariuszy.
Spółdzielnia uczniowska
Spółdzielnia jest „lekcją przedsiębiorczości” – powstała, aby rozwijać i pielęgnować w uczniu
kreatywność, innowacyjność, umiejętność planowania, organizowania oraz analizowania
podjętych działań. Najlepszym sposobem osiągania celów przedsiębiorczości jest działanie
oraz stosowanie metod aktywizujących, które pozwolą uczniowi czynnie uczestniczyć
w zajęciach i zdobywać wiedzę, która zaprocentuje w przyszłym życiu zawodowym.
Najlepszym polem do podejmowania pierwszych inicjatyw i przedsięwzięć jest najbliższe
dziecku środowisko – szkoła, dom, miejsce zamieszkania. Dominują zajęcia praktyczne,
wycieczki tematyczne, wywiady z przedsiębiorcami, obserwacje, doświadczenia, gry
edukacyjne, sytuacje problemowe.
Dziecięca Rada Dialogu Szkolnego

Jesienią 2016 r. dyrektor szkoły powołałam Dziecięcą Radę Dialogu Szkolnego przy Publicznej
Szkole Podstawowej Cogito. Powołania z rąk dyrektora odebrało 15 uczniów. Dzieci są
partnerami do różnego rodzaju projektów oraz mają głos doradczy. Spotkania odbywają się
cyklicznie, każdy członek Rady może zgłaszać pomysły, ale też uwagi. Rada ma charakter
konsultacyjny. Jej zadaniem jest wyrażanie opinii, w tym przedstawianie propozycji
w kwestiach dotyczących dzieci, a także tych związanych z planowanymi działaniami.
Kadencja trwa jeden rok. Na pierwszym posiedzeniu Rady dyrektor przedstawił członkom
planowany harmonogram posiedzeń. W trakcie obrad dzieci zgłaszają swoje oczekiwania
wobec szkoły, ale też śmiało mówią, co im przeszkadza i co należy poprawić.
Nauka poprzez „prowokujące techniki”

W szkole Cogito stosujemy narzędzia, techniki i środki warunkujące rozumne wykorzystanie
zainteresowań ucznia i zaspokojenie jego potrzeb rozwojowych, których twórcą był Celestyn
Freinet. Ich użyteczność widać m.in. w integralnym działaniu nauczycieli i uczniów, wspólnie
realizujących programy edukacyjne, współpodmiotów procesu edukacji, w toku którego
formułują, generują, dobierają i ustalają cele i zadania edukacyjne, dobierają środki i sposoby,
49
organizują warunki ich realizacji. Uważam również, że koncepcja C. Freineta ma swoje

uzasadnienie w wynikach badań nad mózgiem.
Stosujemy następujące metody:

• swobodne teksty, drukarnia i gazetka szkolna jako podstawa do nauki języka ojczystego;
• różnorodne formy ekspresji jako podstawowa forma wychowania estetycznego;
• korespondencja międzyszkolna jako forma kontaktów społecznych;
• kompleksy zainteresowań, „doświadczenia poszukujące” jako podstawa samodzielnej
pracy uczniów w zakresie matematyki, przyrody, geografii i historii;
• planowanie pracy, samoocena, samorząd uczniowski, spółdzielnia klasowa jako zasada
wychowania moralnego i społecznego;
• organizacja i wyposażenie klasy w narzędzia i pomoce naukowe dla realizacji metod
nauczania i wychowania.
Samorządna organizacja życia w szkole

Dzieci są współorganizatorami codziennego życia w przedszkolu i w szkole. Przedszkole
i szkoła są ich miejscem, które mogą urządzać i kształtować. Narady klasowe, debaty
pozwalają omówić ważne bieżące sprawy i dokonać wspólnych uzgodnień. W szkole nic
nie jest organizowane bez wiedzy dzieci i przedstawiane im jako gotowe. Ciekawą formą są
również „konferencje dziecięce” dające uczniom możliwość twórczego rozwijania swoich
zainteresowań i wnoszenia własnego wkładu do programu szkoły.
Podmiotowość
Nauczyciele w Cogito eksponują takie sytuacje dydaktyczne, w których dziecko jest
autentycznym podmiotem, w pełni odpowiedzialnym za przebieg zaprogramowanych przez
siebie działań oraz za ich rezultaty. Powinnością nauczyciela jest upodmiotowienie uczniów
w procesie kształcenia, które polega przede wszystkim na samodzielnym rozwiązywaniu
problemów przy osobistym zaangażowaniu: tak więc uczeń jest w pełni świadomy
i aktywnie uczestniczy w doskonaleniu własnych umiejętności. Nauczyciel nie przyzwyczaja
ucznia do odbioru gotowych treści i nie ogranicza jego postawy badawczej. Dzięki takiej
postawie dziecko ma możliwość dostrzegania otoczenia jako zbioru pytań, na które trzeba
odpowiedzieć.
Ramy dla budowania przestrzeni „prowokującej do myślenia”

W szkole Cogito wiele uwagi poświęcono przemyślanej aranżacji jasnych i przestronnych
wnętrz. Zgromadzony materiał dydaktyczny zachęca do różnorodnej aktywności,
uruchamiając podczas odkrywania rożne zmysły. Co najbardziej istotne – „prowokuje do
myślenia” i do wyruszenia na wyprawę po własne odkrycia. Powstają miejsca o różnym
przeznaczeniu:
50
• sala do zajęć plastycznych (wyposażona w farby, różnego rodzaju materiały i narzędzia do

zabaw plastycznych oraz pojemniki na ubranie ochronne);
• laboratorium z lustrami weneckimi do przeprowadzania badań i doświadczeń;
• sala teatralna, w której działa Teatr Cogiton;
• wspólna jadalnia samoobsługowa z kuchnią, z której korzystają kolejno wszystkie klasy;
• dobrze zagospodarowana szatnia szkolna;
• sala muzyczna, wyposażona w niezbędne instrumenty muzyczne;
• ogródek szkolny, jako miejsce do prowadzenia upraw i obserwacji.
Rozwiązania innowacyjne
W szkole wprowadzono innowacje pedagogiczne i nowatorskie rozwiązania programowe,
organizacyjne i metodyczne, które oparte są na:
• konstruktywizmie dydaktycznym jako perspektywie nabywania kompetencji kluczowych
przez uczniów;
• filozofii pedagogicznej C. Freineta;
• 5 strategiach nauczycielskiego działania: podmiotowości, motywacji, współpracy, dialogu,
aktywności twórczej.
Poniżej przykłady programów realizowanych w Cogito.
Innowacja pedagogiczna „Zrozumieć Świat”

Program innowacji przeznaczony jest dla II etapu edukacyjnego. Realizacja programu
obejmuje trzy kolejne lata pracy ucznia w szkole, a treści i umiejętności realizowane są
w zakresie przedmiotów matematyczno-przyrodniczych i humanistycznych.
W ramach innowacji treści i umiejętności są integrowane do rozwiązywania praktycznych

problemów.
Średnio w tygodniu realizuje się dwie godziny zajęć w bloku przedmiotów matematyczno-
-przyrodniczych i dwie godziny zajęć w bloku przedmiotów humanistycznych. Innowacja
„Zrozumieć Świat” realizowana jest przez zespół nauczycieli, na czele którego stoi lider
wskazany przez dyrektora szkoły. Do zespołu realizującego program należą nauczyciele
matematyki, przyrody, języka polskiego, plastyki.
Program w całości realizowany jest techniką „kompleksu zainteresowań”. Innowację stanowi

fakt, że uczniowie sami będą zgłaszać pomysły wraz z uzasadnieniem, które związane są
z poszerzeniem ich zainteresowań. Na podstawie zgłoszonych propozycji wszyscy uczniowie
dokonują wyboru poprzez demokratyczne głosowanie. W ten sposób ustala się zagadnienia
do realizacji na dany rok szkolny. Na podstawie tego wyboru dzieci formułują temat
poszukiwań, a następnie decydują o przebiegu przedsięwzięcia i jego zakończeniu.
51
Zasady organizacyjne pracy nad kompleksem zainteresowań:

• Czas trwania zależy od tempa realizacji zagadnienia.
• Temat wybrany przez dzieci, cele kompleksu zainteresowań spójne z treściami programu
nauczyciela.
• Nauczyciel wspólnie z dziećmi przygotowuje mapę myśli, w celu ustalenia, co dzieci
wiedzą. Następnie organizuje pracę tak, aby uczniowie poznali nowe treści zgodne
z programem nauczania.
• Dzieci wybierają zadania, szukają odpowiedzi.
• Nauczyciel obserwuje aktywność badawczą dzieci.
• Uczniowie zdobywają wiedzę poprzez szukanie odpowiedzi na pytania i aktywność
badawczą.
• Materiały są przygotowane przez nauczyciela i dostępne dla dzieci.
• Zajęcia w terenie prowadzone są techniką „doświadczeń poszukujących” i stanowią
istotny element zajęć.
• Kompleks zainteresowań obejmuje kształtowanie wszystkich umiejętności.
• Zajęcia koncentrują się na aktywności badawczej, szukaniu odpowiedzi na pytania
przy wykorzystaniu materiałów. Nauczyciel pomaga w przyswojeniu treści w trakcie
omówienia lub dyskusji.
• Aktywności takie jak rysowanie, pisanie, konstruowanie są bodźcem do przyswajania
przez dzieci i coraz bardziej złożonych pojęć i przyrostu wiedzy i umiejętności.
Autorski program nauczania „Badacze w działaniu” w klasach 1–3

Program został tak zaprojektowany, aby uczniowie w toku edukacji mogli samodzielnie
działać, doświadczać i przeżywać. Program nawiązuje do koncepcji pedagogicznej C. Freineta,
łączy ją z konstruktywizmem dydaktycznym oraz kształceniem przyjaznym mózgowi. Program
mocno podkreśla znaczenie szeroko rozumianej indywidualizacji w procesie edukacji, sprzyja
samodzielnemu dochodzeniu do wiedzy, rozwiązywaniu problemów, rozwijaniu myślenia
analityczno-krytycznego i twórczego. Jest to program, który sprawia, że nauka nie jest
przykrym obowiązkiem, tylko edukacyjną przygodą. Uczenie się to przyjemność poznawania,
doświadczania i odkrywania świata.
Program ma umożliwić dzieciom samodzielne działanie, doświadczanie i przeżywanie.

Nauczycielom stwarza zaś szansę na indywidualizację pracy z dziećmi, rozwijanie twórczego
myślenia i kreatywności. Wskazuje na korzyści wynikające z właściwego motywowania dzieci
do podejmowania różnorodnych działań. W programie podkreślono konieczność odchodzenia
od sformalizowanego modelu kształcenia na rzecz organizowania nauki tak, aby była ona dla
uczniów źródłem głębokich przeżyć i inspiracji.
52
Wykorzystanie nowoczesnych technologii

Indywidualizujemy proces nauczania z wykorzystaniem technologii informacyjno-
-komunikacyjncyh na wszystkich przedmiotach. Łączymy nowoczesne technologie
ze stosowaniem efektywnych strategii uczenia się. Podejmujemy działania na rzecz
podniesienia kompetencji cyfrowych nauczycieli we współpracy z Orange. Dodatkowo
raz w tygodniu jeden z rodziców prowadzi godzinę kodowania. Jest to wprowadzenie
do informatyki mające na celu wyjaśnienie kodu i pokazanie, że każdy może nauczyć się
podstaw. Zajęcia pomagają rozwijać umiejętność rozwiązywania problemów, logiczne
myślenie i kreatywności.
Formy i metody pracy

Stosujemy metody i techniki pracy, które wpisują się w model szkoły ćwiczeń.
Zajęcia otwarte dla nauczycieli prowadzone przez nauczycieli ze szkoły Cogito

Szkolę Cogito odwiedza wielu nauczycieli, którzy zainteresowani są realizowaną w szkole
filozofią pedagogiczną C. Freineta. Nauczyciele obserwują zajęcia, a na zakończenie
szczegółowo są one omawiane.
Warsztaty dla nauczycieli z innych szkół

Prowadzimy warsztaty dla nauczycieli, podczas których pracujemy technikami nauczania
C. Freineta. Zazwyczaj są to warsztaty krótkie, czasami połączone są z obserwacją zajęć,
wspólnym rozwiązywaniem problemów, dzieleniem się pomysłami.
Konsultacje
Popularną i sprawdzoną formą wsparcia są indywidualne konsultacje, podczas których
nauczyciel ma możliwość podzielenia się swoim problemem i otrzymania rady od
doświadczonego praktyka oraz wymiany doświadczeń.
Uczenie się od doświadczonego praktyka

Relacja ta istnieje między nauczycielem a studentem. Ten rodzaj oddziaływania stosujemy
także w przypadku młodego stażem nauczyciela (zazwyczaj jest to asystent nauczyciela), który
uczy się od swojego mentora.
Dzielenie się doświadczeniem – mentor

Szkoła Cogito pracuje w oparciu o filozofię pedagogiki C. Freineta. Dyrektor szkoły to
doświadczony nauczyciel, który przez wiele lat praktykował tę filozofię kształcenia, ma bogaty
dorobek pedagogiczny. Dlatego dzieli się tym bogactwem z nauczycielami o doświadczeniu
skromniejszym. Z tego doświadczenia korzystają również ci, którzy zdobyli już sporą wiedzę,
53
ale wciąż potrzebują wsparcia w rozwoju kompetencji, urzeczywistnianiu swojego potencjału

i określaniu kierunków dalszego rozwoju.
Wizyty studyjne
W szkole często odbywają się wizyty studyjne nauczycieli akademickich i studentów
specjalności nauczycielskiej. Celem wizyt jest zapoznanie studentów z filozofią pracy Cogito,
aspektami zawodu, w tym z samokształceniem, nowoczesnymi formami wspomagania.
Seminaria
Nauczyciele ze szkoły zapraszani są na seminaria prowadzone przez nauczycieli akademickich
z Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu. Ich celem jest wspólne wspieranie studenta
w czasie przygotowywania pracy dyplomowej, czuwanie nad merytoryczną poprawnością
badań empirycznych prowadzonych w szkole.
Monitorowanie i ewaluacja
Monitorowanie i ewaluacja naszych działań jest stałym elementem, który wpływa
na rzeczywisty rozwój naszej szkoły. Nauczyciele dokonują autoewaluacji swojej praktyki,
dzielą się ze sobą z wynikami i w oparciu o nie wspólnie podejmują decyzje i ustalają
wartości działań. Dokonujemy również ewaluacji po każdej wizycie studyjnej, po warsztatach,
konferencjach, wydarzeniach edukacyjnych i na tej podstawie wprowadzamy modyfikacje.
Upowszechniane w środowisku
Promujemy nasze działania w środowisku poprzez:
• publikację książki Pod wspólnym dachem Cogito (grudzień 2016);
• artykuły w ogólnopolskich czasopismach pedagogicznych;
• artykuły w biuletynie wydawanym przez organ prowadzący „Familijni”;
• portale społecznościowe, witryny internetowe szkoły i PSAPF;
• wymianę doświadczeń pedagogicznych podczas konferencji naukowych;
• artykuły o działaniach podejmowanych w szkole, które opisują lokalne i krajowe media.
Nie zatrzymujemy się w rozwoju…

Tworząc model szkoły zbieżny z koncepcją szkoły ćwiczeń, należy zadbać o warunki dla
rozwoju kreatywnego zespołu. Ważna jest również bliska współpraca między nauczycielami.
Filarem współpracy jest dialog podmiotów procesu edukacji: uczniów, rodziców, nauczycieli.
Bardzo dużo zależy od stworzenia klimatu zaufania w kontaktach z rodzicami dziecka.
Jako dyrektor szkoły zawsze pamiętam o tym, że niezbędnym warunkiem prawidłowego

rozwoju jest dostatecznie bogatego środowiska życia „dość absorbującego dla pobudzenia
54
osobistych przeżyć najbardziej kształcących” (Gloton, Clero, 1981, s. 49), dlatego zawsze
dbam o to, by stale rozszerzał się wachlarz doświadczeń i przeżyć nauczycieli, uczniów i ich
rodziców; by mieli o czym mówić, pisać; by mieli, czego próbować i doświadczać.
Bardzo wiele pracy włożyłam, i jest to proces nieustanny, w doskonalenie nauczycieli,

bowiem przygotowanie i realizacja zajęć atrakcyjnych dla każdego dziecka wymaga od
nauczyciela podejmowania różnorodnych, nieszablonowych działań, dostosowanych do
indywidualnych predyspozycji ucznia. Przez pierwsze poł roku każdego dnia spotykałam się
z nimi, analizowaliśmy każe zajęcia, omawialiśmy każdą wdrażaną technikę pracy, wszystkie
aspekty wychowawcze, każde spotkanie rodzicami. To była ciężka praca, ale warto było.
Zauważam, że nauczycielki poszukują, zastanawiają się, obalają schematy. Darzą uczniów
szczerą sympatią i wierzą w ich sukces, a ja przypominam: Pamiętaj, zanim w pełni poświęcisz
się realizacji programu, zdobądź dusze dzieci.
Bibliografia
Freinet C., (1976), O szkołę ludową. Pisma wybrane, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk:
Ossolineum.
Gloton R., Clero C., (1981), Twórcza aktywność dziecka, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne
i Pedagogiczne.
Kowalczuk P., (2010), Pokój rodzicielski zaprasza, [w:] Między lekcjami. Jak rozmawiać
z dzieckiem o przemocy w szkole (i nie tylko). Poradnik dla rodziców [online,
www.szkolabezprzemocy.pl/pliki/300-sbp-poradnik-rodzicow-inter-poj.pdf, dostęp dn.
3.08.2017].
Mikina A., Zając B., (2006), Jak wdrażać metodę projektów? Poradnik dla nauczycieli
i uczniów gimnazjum, liceum i szkoły zawodowej, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.

55
Tomasz Wójtowicz
Opis działań zbieżnych z koncepcją szkoły
ćwiczeń zrealizowanych w Zespole Szkolno-
-Przedszkolnym w Moszczance
Projekt „Wspieranie tworzenia szkół ćwiczeń” jest działaniem opartym na aktywności

i kreatywności nauczycieli. Prowadzenie działań innowacyjnych jest jedną ze strategii
opisanych w Modelu szkoły ćwiczeń. Jest to istotne ze względu zarówno na potrzeby
środowiska edukacyjnego, w tym rozwój zawodowy nauczycieli, jak i promocję
innowacyjnych rozwiązań dydaktycznych i organizacyjnych.
Istotnym celem proponowanych form i metod szkoły ćwiczeń jest włączenie warsztatu
nauczycieli praktyków do działań instytucji wspierających pracę szkoły oraz szkół wyższych
kształcących nauczycieli. Na tym etapie działania projektu ważne jest gromadzenie
i upowszechnianie informacji dotyczących ruchu innowacyjnego nauczycieli, a równocześnie
poszukiwanie sposobów wykorzystania ich w rozwijaniu kompetencji nauczycieli. Działania
takie są niezbędne ze względu na promowanie pracy szkół oraz nauczycieli, a tym samym
poszukiwanie różnych sposobów na uatrakcyjnienie zajęć z uczniami.
Szkoła twórczego myślenia

Obecny system edukacji jeszcze w małym stopniu uwzględnia praktyczne wykorzystanie
wiedzy zdobytej podczas nauki w szkole. Wiedza teoretyczna zdobyta w procesie kształcenia
coraz częściej jest niewystarczająca do sprawnego funkcjonowania w społeczeństwie.
56
W związku z tym coraz ważniejsze stają się umiejętności, jakie można wykorzystać
w sytuacjach życiowych – komunikacja, współpraca, posługiwanie się technologiami
informacyjnymi, czyli tzw. kompetencje kluczowe.
W Zespole Szkolno-Przedszkolnym w Moszczance od wielu lat z powodzeniem realizowany

jest niepowtarzalny program „Nowoczesnej Edukacji Szkolnej”, który uwzględnia
kształtowanie umiejętności uniwersalnych, ale także pozwala na szybkie dostosowywanie
dziecka do ciągle zmieniającego się świata. Podejmowanie i rozwiązywanie problemów,
gotowość do współpracy i wymiany doświadczeń to zadania, które każdego roku są
praktykowane podczas dwumiesięcznych modułów w ramach planu pracy szkoły. W trakcie
trwania i po zakończeniu licznych przedsięwzięć i projektów uczniowie zostają wyposażeni
w odpowiednie kompetencje kluczowe, które umożliwiają im ciągłe dostosowywanie się do
zmian oraz aktywne funkcjonowanie w lokalnym społeczeństwie.
Wszyscy nauczyciele pracują na własnych, autorskich programach nauczania. Treści zawarte

w programach nauczania inspirowane są pedagogiką C. Freineta. Programy akcentują
wspieranie rozwoju dziecka, umożliwiają zaspokajanie jego aktualnych potrzeb oraz
dostosowywanie zadań do rozpoznanych potrzeb. ZSP w Moszczance jest przykładem szkoły
twórczego myślenia, w której buduje się wiarę w uzdolnienia i możliwości dzieci.
Dzięki harmonijnej współpracy szkoły, domu rodzinnego i środowiska lokalnego oraz

instytucji wspierających uczeń jest zaangażowany w podejmowanie nowych działań i ról
społecznych. Realizacja licznych innowacji pedagogicznych zapewnia indywidualne podejście
do ucznia oraz jego wszechstronny rozwój osobowości.
W ostatnich latach szkolnych uwagę skupiono na psychospołecznej edukacji uczniów.

Program pracy szkoły został skoncentrowany na dzieciach oraz ich emocjonalnych
i społecznych potrzebach. Działania, które realizowałem, nosiły tytuły „Na wybiegu”,
„TO-POD – tworzenie, odkrywanie, przeżywanie, odczuwanie i doświadczanie”, „Podróż
w nieznane” oraz „Mistrzowie życia – ja wobec innych” i miały na uwadze edukację
umiejętności życiowych uczniów, stanowiących ważny komponent nowoczesnej szkoły, która
jest prawdziwie przyjazna dziecku. Niewątpliwie obudziły nieograniczone możliwości dzieci,
ale też zapewniły wiele emocji i niespodzianek. Udział w tak licznych przedsięwzięciach
pozwolił niejednokrotnie na wielopoziomową współpracę nauczycieli, zaangażowanie
szkoły we współpracę z różnymi instytucjami, systematyczne monitorowanie i ewaluowanie
jakości pracy szkoły oraz jej promowanie w środowisku edukacyjnym. W kolejnych
działaniach rozwijano u uczniów umiejętności dla budowania własnego systemu wartości,
trudną sztukę podejmowania decyzji, rozwój umiejętności interpersonalnych, budowanie
samoświadomości oraz sposoby radzenia sobie ze stresem.
57
W realizacji innowacyjnych działań planowano oraz oceniano pracę przy współpracy m.in.
przedstawicieli Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Prudniku. Współpraca np. w formie
warsztatów pozwalała na efektywne wykorzystanie zasobów zarówno poprzez szkołę, jak
i partnerów zewnętrznych. Nauczyciele już na etapie przygotowania i opisywania zadań
projektowych wykorzystywali niezbędną wiedzę, zdobytą podczas szkoleń i warsztatów.
W swojej pracy nauczyciele zawsze są otwarci, mają dobrze rozwinięty warsztat pracy,
a działania planują wspólnie. Tworzą grupy, w których przygotowują cele szczegółowe
oraz zadania do realizacji dla poszczególnych klas, grup uczniowskich, w zależności od ich
indywidualnych potrzeb i możliwości. Uczniowie uczą się w pracy zespołowej podczas zajęć
„TO-POD” organizacji pracy, poszanowania odmienności innych. Rozwijają umiejętności
interpersonalne oraz kształtują umiejętność brania odpowiedzialności za powierzone
zadania. W ten sposób nauczyciele podejmują też działania umożliwiające wzbogacanie
wiedzy przedmiotowej oraz praktyczne doskonalenie umiejętności pedagogicznych.
Na wybiegu
W trakcie realizacji tego przedsięwzięcia nauczycielom i uczniom stworzono warunki do
nabywania wiedzy i umiejętności oraz kształtowania właściwych postaw. Projekt wpłynął
na rozwój kompetencji nauczycieli i uczniów z uwagi na szeroko rozwiniętą współpracę
w zakresie opracowywania i realizacji zadań przypisanych do poszczególnych modułów
projektu. W tym celu stworzono sieci współpracy nauczycieli tzw. zespoły zadaniowe. Do
współpracy zostali zaproszeni rodzice, którzy dzielili się swoją wiedzą i doświadczeniem
w zakresie projektowania i szycia bezrękawników.
Uczenie zastosowania matematyki, w tym mierzenia, jest związane z codzienną aktywnością

człowieka i wymaga wyposażenia ucznia w niezbędne umiejętności. Obecnie szycie stało się
zanikającą czynnością, jednak warto znać swoje wymiary, aby kupić ubranie we właściwym
rozmiarze. W celu przybliżenia naszym uczniom praktycznego wykorzystania jednostek
długości (metr i centymetr) został przeprowadzony innowacyjny pomysł, polegający
na wykonaniu jesiennych bezrękawników. Podsumowaniem projektu nie były tym razem
stałe punkty działań, czyli spotkania z wyjątkowymi gośćmi, konferencje dziecięce czy panel
dyskusyjny, ale profesjonalny pokaz mody przed społecznością uczniowską.
Celem pracy uczniów podczas zajęć pozalekcyjnych „odkrywam – tworzę” było kształtowanie
umiejętności stosowania głównych zasad matematycznych (mierzenie, skala) w sytuacjach
codziennych, posługiwania się danymi naukowymi do podjęcia decyzji lub osiągnięcia celu.
W trakcie realizacji zadania bardzo ważne było zaplanowanie działań, które zmierzały do
wykonania bezrękawnika, a szkolne klasy zamieniły się w pracownie krawieckie. Obserwując
różne proporcje sylwetek, uczniowie mieli do wykonania papierowy model postaci w skali
1:1. Niezbędnym etapem powstawania bezrękawnika było projektowanie, dlatego uczniowie
stali się projektantami; wykazali się przy tym kreatywnością i twórczym podejściem.
58
Każdy z nich indywidualnie wykonał projekt jesiennego bezrękawnika na papierowych

modelach zgodnie z określonymi kryteriami, według których bezrękawnik: musiał zawierać
element charakterystyczny dodany przez autora, który związany był z jesienią, a także sięgać
do połowy uda.
W starszych klasach uczniowie wykonywali projekty w różnych programach komputerowych.

Kolejnym etapem był wybór najciekawszych prac do realizacji i zdejmowanie miary
z modela, który będzie prezentował bezrękawnik. Podczas realizacji tego zadania uczniowie
klasy I mieli utrudnione zadanie, z uwagi na brak umiejętności mierzenia za pomocą
linijki. Z tym zadaniem poradzili sobie jednak w inny sposób – ich miarą była ustalona
i wybrana jednostka. Starsi uczniowie sprawnie posługiwali się taśmami mierniczymi,
metrami krawieckimi i dokonywali pomiarów z dokładnością nawet do milimetrów.
Na przygotowanych kartach pomiarów zapisywali własne oraz porównywali otrzymane wyniki
z innymi.
Po wykonaniu bezrękawników przyszedł czas na przygotowanie uczniów do prezentacji

ich pracy. Przygotowanie w klasach do pokazu przebiegało na różne sposoby: niektórzy
oglądali fragmenty filmów przedstawiających pokaz mody, inni układali je według własnego
scenariusza tak, aby użyć środków artystycznego wyrazu i właściwie zaplanować własny pokaz.
Całość zakończono prezentacją, którą przeprowadzono podczas pokazu mody z udziałem

społeczności szkolnej, w odpowiednio dobranej scenografii. Nasi projektanci stanęli
na wybiegu jak modele i modelki, prezentując wykonane przez siebie jesienne bezrękawniki.
W ten nietypowy sposób pokazaliśmy uczniom, że praktyczne zastosowanie matematyki
przydaje się w wielu dziedzinach życia i w większym stopniu uświadomiliśmy im,
że matematyka jest zabawą twórczą, a przez to przyjazną nauką. Teraz każdy z nich może
samodzielnie wykonywać ciekawe kreacje i dostosowywać ubrania do ciągle zmieniającej
się mody. Zajęcia miały charakter nieszablonowy, odpowiadały na potrzeby rozwojowe
nauczycieli i uczniów, stwarzały możliwość łączenia wiedzy z różnych dziedzin i przedmiotów.
Efekty i wnioski z wypracowanego działania zostały wykorzystane w planowaniu działań
na rzecz dalszego rozwoju umiejętności matematycznych.
Podróż w nieznane
Twórca taoizmu Lao-tzu, chiński filozof twierdził, że „nawet najdalszą podróż zaczyna się
od pierwszego kroku”. Dla Zespołu Szkolno-Przedszkolnego w Moszczance pierwszym
krokiem było nawiązanie kilka lat temu współpracy naukowej z Instytutem Konfucjusza
Politechniki Opolskiej, Centrum Współpracy Polska–Chiny. Współpracujemy również
z Dziecięcą Politechniką Opolską oraz innymi instytucjami wspomagającymi. Korzyści ze
współpracy z uczelniami wyższymi mogą być dla szkoły właściwie nieograniczone. Każdego
roku nasi uczniowie wyjeżdżają na wykłady i warsztaty prowadzone na Politechnice bądź też
59
pracownicy naukowi przyjeżdżają do nas. Dla młodych ludzi to naprawdę wiele znaczy, mają
przede wszystkim możliwość obycia się z uczelnią wyższą, a niejednokrotnie pomaga im to
w odkrywaniu coraz to nowych, nieznanych dotąd społeczności i kultur.
Język chiński, upowszechniany przez Instytut Konfucjusza, jest używany dzisiaj przez ponad
1,3 mld ludności zamieszkującej Chiny oraz inne regiony Azji. Szybkie jego rozprzestrzenianie
się to czynnik, który decyduje o tym, że jego znajomość jest bardzo ceniona przez wielu ludzi.
Posługiwanie się nim otwiera również wiele możliwości dla osób, które planują zwiedzenie
historycznych i ciekawych miejsc w Chinach, ponieważ w kraju tym język angielski nie jest
jeszcze powszechnie znany. Pismo chińskie składa się ze znaków, które w językach chińskich
na ogół odpowiadają poszczególnym sylabom. Przeważająca większość znaków ma również
odrębne znaczenie jako wyraz. Lekcja każdego z nich może się bardzo różnić w zależności od
dialektu lub języka użytkownika, jednak jego znaczenie pozostaje na ogół niezmienne.
W naszej szkole gościliśmy przedstawiciela Politechniki Opolskiej Krzysztofa Mazura wraz

ze studentem z Chin, który przebywał na wymianie studenckiej. Podczas lekcji pokazowej
dzieci uczyły się rozpoznawania znaków chińskich oraz wymowy niektórych wyrazów.
Pozytywnym efektem udziału szkoły w zajęciach były również warsztaty chińskiej kaligrafii,
gdzie każdy uczeń mógł spróbować swoich sił w pisaniu chińskich znaków. Nauka chińskiego
jest dla dzieci o tyle łatwiejsza, że jest to język oparty na obrazkach, a zatem nauka polega
na ich zapamiętywaniu, także pod kątem wymowy. Tego rodzaju lekcje pozwalają zrozumieć,
że znaki chińskie nie są chaotycznym zbiorem kresek, ale tworzą logicznie uporządkowaną
całość. Zajęcia dla najmłodszych wzbogacone były o dodatkowe elementy, takie jak zabawy
pobudzające wyobraźnię dziecka.
Dzięki udziałowi w tym corocznym przedsięwzięciu obserwujemy wzrost zainteresowania

kulturą innych krajów wśród dzieci, a nasi uczniowie mogą uczestniczyć w nietypowych
zajęciach edukacyjnych. W ten sposób szkoła stwarza możliwość pokazania uczniom
inspirujących zajęć, daje szansę rozwoju ich indywidualnych zainteresowań i pasji. Z wielką
determinacją podejmujemy działania zwiększające zainteresowania uczniów zajęciami
warsztatowymi, możliwością eksperymentowania i przeprowadzania doświadczeń. Czas
spędzony ze studentem był aktywnym, twórczym uczestnictwem dzieci w poznawaniu
tajników języka obcego oraz przykładem dobrej praktyki we współpracy z uczelnią wyższą.
Na wyspie tajemnic
Realizując to działanie, pamiętaliśmy o słowach Alberta Einsteina: „Najsubtelniejsze
i najgłębsze doświadczenie emocjonalne, jakiego człowiek może doświadczyć, to zetknięcie
się z tajemnicą”.
60
W kolejnych zadaniach wzięli udział rodzice, nauczyciele i uczniowie oraz zaproszeni goście
z instytucji wspomagających, tj. Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej i Powiatowego
Centrum Pomocy Rodzinie w Prudniku. Zadanie zrealizowano w Zespole Szkolno-
-Przedszkolnym w Moszczance w ramach całorocznego projektu „Umysły w drodze do
przyszłości”. Tym razem skupiliśmy się na wzmacnianiu umysłu syntetycznego, czyli
pobierającego informacje z różnych źródeł, poddającego je obiektywnej ocenie i zrozumieniu,
a potem zestawieniu ich ze sobą w sposób sensowny nie tylko dla osoby dokonującej syntezy,
lecz także dla innych.
Celem szczegółowym wykonanych zadań było wyszukiwanie i gromadzenie informacji

z różnych źródeł, przygotowanie uczniów do odbioru przekazów medialnych, zapoznanie
z umiejętnościami potrzebnymi do redagowania gazetki, sprawdzanie i weryfikowanie
pozyskanych informacji oraz konstruktywne uczestnictwo w działaniach na rzecz
społeczności szkolnej.
Przeprowadziliśmy wywiady ze społecznością lokalną na temat pozytywnych i negatywnych

stron mediów, przygotowaliśmy reportaż dotyczący kulisów pracy szkolnej administracji,
wyeksponowaliśmy wernisaż gazet dawniej i dziś, napisaliśmy sprawozdania z jednego
dnia w szkole oraz przedstawiliśmy w formie graficznej rodzaje i funkcje mediów. Zebrane
materiały stały się dla nas źródłem do wydania szkolnej gazetki, w której oprócz tych
materiałów znalazła się również swobodna twórczość naszych uczniów.
Mieliśmy okazję dostrzec, że poprawne słowo pisane różni się znacząco od mówionego.
Najczęściej popełnione przejęzyczenia umykają w gorącej rozmowie. Na papierze jednak stają
się bardzo widoczne. Jeżeli mamy do czynienia z wywiadem w telewizji, to treść wypowiedzi
stanowi zaledwie kilka procent wywiadu, resztę stanowi tembr głosu mówiącego, ton,
modulacja, mimika, postawa, gesty i sytuacja. Umiejętność komunikowania się i właściwego
pobierania informacji jest sztuką. Dziennikarz czy reporter i rozmówca powinni posiadać
podstawową wiedzę o procesach komunikowania się ludzi, znać pomocne techniki, metody
skutecznej komunikacji oraz chcieć je zastosować, np. zmieniając swoje złe nawyki.
W celu poznania tajników pracy dziennikarza zaprosiliśmy do naszej szkoły reportera Radia
Opole Jana Poniatyszyna, który opowiedział naszym dzieciom o najistotniejszych aspektach
swojej pracy. Nasz gość przedstawił uczniom sposoby zbierania materiału do artykułu
radiowego oraz prasowego. Prelegent zwrócił uwagę również na predyspozycje niezbędne
w zawodzie dziennikarza.
Obie strony uczestniczące w debacie jednoznacznie stwierdziły, że słowami wyrażamy

tylko podstawowe treści. Dla czytelnika, słuchacza czy widza większe znaczenie ma
pozawerbalne przekazywanie informacji. Człowiek swoim ciałem, wyrazem twarzy,
wyglądem, ubiorem, sposobem poruszania się, zajmowaniem pozycji w przestrzeni
61
informuje otoczenie, kim jest lub za kogo chciałby uchodzić. Niewerbalne komunikaty są
dosyć wieloznaczne i na ogół dotyczą uczuć, ocen i preferencji.
Nasz ekspert opowiedział także o codziennej pracy dziennikarza. Wywiad na pewno się uda,
jeśli dziennikarz i rozmówca będą do niego przygotowani. Gdzie należy szukać informacji
o rozmówcy? Z pewnością wśród rodziny, przyjaciół, sąsiadów, współpracowników. Coraz
popularniejszym źródłem informacji jest internet. Dziennikarz musi wszystkie informacje
sprawdzać. Przed rozpoczęciem wywiadu obie strony muszą wiedzieć, o czym chcą
rozmawiać. Aby wywiad był interesujący, zadajemy pytania otwarte, czyli takie, na które
nie da się odpowiedzieć jednym słowem. Im bardziej dociekliwe, pogłębione pytanie, tym
większe szanse na pełną, interesującą odpowiedź. Wywiad jest nie tylko sztuką zadawania
pytań, ale przede wszystkim umiejętnością słuchania i reagowania na to, co powie nasz
partner. Zebrane materiały czeka zawsze opracowanie, autoryzacja i dopiero publikacja.
Odkryliśmy tajemnicę, że dziennikarstwo to nie jest łatwy zawód, a zebranie materiału

prasowego i przygotowanie do druku wymaga solidnej wiedzy. Zaletą tego zawodu jest
brak rutyny, gdyż każdy dzień przynosi nowe wyzwania, poznaje się ciekawych ludzi i nowe
miejsca. Cenne wskazówki profesjonalnego dziennikarza wykorzystaliśmy do tworzenia naszej
gazetki i publikacji o szkole.
Uczestnicy spotkania wspólnie stwierdzili, że najlepszym źródłem informacji są książki, które

powinniśmy nieustannie czytać. Realizacja tego działania pokazała w jaki sposób inicjowane
są przedsięwzięcia użyteczne społecznie w ramach współpracy z bezpośrednim otoczeniem.
Podczas spotkania z dziennikarzem zastosowano metodę open space, co pozwoliło
na podzielenie się wiedzą, zespołowe wypracowanie rozwiązania i przedyskutowanie
ważnych zagadnień.
Ja wobec innych
W działaniach wzięli udział rodzice, nauczyciele i uczniowie oraz zaproszeni goście z instytucji
wspomagających, tj. Poradni Pyschologiczno-Pedagogicznej oraz Powiatowego Centrum
Pomocy Rodzinie w Prudniku. Wydawać by się mogło, że świat XXI wieku czasami nie jest
światem tolerancyjnych ludzi, bez uprzedzeń i pełnych szacunku dla drugiego człowieka. To
stwierdzenie obalili „Mistrzowie życia” z Zespołu Szkolno-Przedszkolnego w Moszczance.
Pod taką nazwą realizowano całoroczny projekt, który dotyczył umiejętności życiowych
naszych uczniów. Zadania obejmowały pięć modułów – kształcących umiejętności
psychospołeczne: ja wobec innych, wobec wyzwań codziennego życia, sztuka
porozumiewania się, bez stresu do sukcesu, wiem kim jestem. Celem realizowanego projektu
było rozwijanie umiejętności interpersonalnych, radzenia sobie ze stresem, przewidywania
konsekwencji własnych działań i zachowań oraz podejmowania właściwych decyzji,
62
przeciwdziałania dyskryminacji i stereotypom. Tolerancja i akceptacja są ogromną sztuką,

którą warto pielęgnować, wymagają postawy zaciekawienia, otwartości i dojrzałości.
Dlatego podczas realizacji modułu „Ja wobec innych” uczniowie w grupach zadaniowych
poznali pojęcie wartości, nazywali wartości życiowe i wyjaśniali ich znaczenie w życiu
człowieka. Zwrócili również uwagę na właściwą ocenę zagrożeń wynikających z braku
norm społecznych, zasad oraz wychowania w wartościach. Życie w wielokulturowym
społeczeństwie zmusza nas poniekąd do uczenia się tolerancji, bez której na co dzień
byłoby trudno. Naszym celem było więc także zmotywowanie uczniów do kierowania się
wartościami i poszanowaniem wobec innych kultur, przekonań, religii, norm społecznych.
Zadania projektowe obejmowały kilka istotnych aspektów: różnorodne wizje świata
bez wartości, domy inności oraz sposoby przeciwdziałania dyskryminacji i negatywnym
stereotypom.
Pierwszym zadaniem było przedstawienie wizji świata bez norm społecznych, zasad,
reguł, w różnych formach. Nauczyciele wychowawcy przeprowadzili innowacyjne
warsztaty profilaktyczne dotyczące koleżeństwa, szacunku, uczciwości, odpowiedzialności,
tolerancji, odwagi, samodyscypliny, sprawiedliwości, solidarności, mądrości. Istotne jest
mieć świadomość, że każdy z nas ma prawo do wolności wyznania, słowa, wypowiadania
poglądów i odmiennych przekonań. Kiedy to wprowadzi się w życie, chociażby w najbliższym
otoczeniu, będzie ono lepsze i przyjemniejsze.
W ramach realizacji zadania „Domy inności” każda z klas przygotowała plakat

odzwierciedlający kulturę (rasa, wierzenia religijne, ubiór, życie codzienne, znane miejsca
turystyczne) na poszczególnych kontynentach. Nasze dzieci teraz już dobrze wiedzą,
że tolerancja oznacza cierpliwość i wyrozumiałość dla odmienności. Jest poszanowaniem
cudzych uczuć, poglądów, upodobań, wierzeń, obyczajów i postępowania – choćby były
całkowicie odmienne od naszych albo zupełnie z nimi sprzeczne. Przygotowane scenki
rodzajowe, plakaty i drama pokazały, że bliski jest nam szacunek dla wolności innych ludzi, ich
myśli i opinii oraz sposobu życia. Szacunek ten przybiera formy wyrozumiałości i życzliwości
dla tego, co nie zawsze musi być naszym udziałem, ale co cieszy się naszą akceptacją.
W celu przeciwdziałania dyskryminacji i negatywnym stereotypom dzieci stworzyły

nietypowe poradniki na temat uprzedzeń w formie rapowania oraz z podkładem muzycznym.
Nie zabrakło także prac plastycznych, przedstawienia teatralnego oraz tańca pokazującego
świat bez wartości i reguł. Z ciekawością zostały wysłuchane opowiadania dzieci o kulturach
innych narodów.
Dzięki zrealizowanym i zaprezentowanym działaniom szacunek uczniów do otaczającego

świata przybiera teraz różnorodne formy wyrozumiałości i życzliwości dla tego, co nie
zawsze musi być ich udziałem, ale co cieszy się akceptacją. Najlepszą formą naszej postawy
63
wobec innych jest cierpliwe, konsekwentne i stanowcze dawanie dobrego przykładu.

Tylko taka postawa zasługuje na szacunek i podziw. Kluczem do ukształtowania postawy
tolerancyjnej jest właściwie kierowana edukacja, umożliwiająca poszanowanie godności
ludzkiej. Biorący w niej udział młodzi, kreatywni, otwarci na wszelkie nowości uczniowie
są teraz prawdziwymi „twórcami przyszłości”. Uczniowie inspirowani przez nauczycieli,
dowiedzieli się, jaka wiedza będzie przydatna w życiu codziennym. Poszerzyli swoj wiedzę,
m.in. na temat kultur na różnych kontynentach, oraz swój potencjał twórczy, np. przy
tworzeniu komiksów z użyciem technologii informacyjnych. Wzięli udział w warsztatach
profilaktycznych z PPP w Prudniku, przygotowaniu plakatów, nazywali wartości życiowe
i ich znaczenie w życiu człowieka. Uczniowie odnaleźli nieznane dotąd relacje, łączą nową
wiedzę z tym, co zostało już poznane. Mieli okazję do wykorzystywania informacji i działania
w praktyczny sposób.
Podsumowania działań poszczególnych modułów odbywają się przed społecznością szkolną,

rodzicami oraz zaproszonymi gośćmi. Oprócz tego efekty działań są prezentowane na stronie
internetowej, w formie elektronicznej, w postaci zdjęć i filmów. Po każdym zakończonym
projekcie ukazuje się artykuł w „Tygodniku Prudnickim”. Działania są również promowane
przez nauczycieli na konferencjach ogólnopolskich Polskiego Stowarzyszenia Animatorów
Pedagogiki Celestyna Freineta.
Z efektami działań wypracowanymi w szkole zapoznani zostali również studenci Państwowej

Wyższej Szkoły Zawodowej w Raciborzu podczas praktyki studenckiej. W trakcie zajęć
obserwowali uczniów, którzy zachęceni do pracy samodzielnej, samokontroli i samooceny,
doświadczają tajników nauki z kartami pracy oraz swobodnymi tekstami. Duży podziw wśród
studentów wzbudzają tablice planowania działań pozalekcyjnych dzieci, fiszki oraz inne
elementy pracy inspirowane pedagogiką C. Freineta. Studenci wielokrotnie zwracali uwagę
na pracę dzieci w przyjaznej i twórczej atmosferze. Mają przy tym okazję do spojrzenia
na dziecko, które otwarcie i swobodnie wyraża własne sądy i emocje. Taka współpraca ma też
na celu pomoc studentom w wyborze ich przyszłej drogi zawodowej.
Propozycje wykorzystania działań realizowanych w Zespole Szkolno-

-Przedszkolnym w Moszczance w pracy szkoły ćwiczeń
W szkole stosowane są innowacyjne formy i metody pracy z uczniami, uwzględniające
ocenianie wspierające rozwój ucznia. Podstawą zrealizowanych działań w szkole jest
pedagogika francuskiego pedagoga Celestyna Freineta. Zastosowanie form i metod
pracy „szukania po omacku” kieruje zachowaniem dziecka, gdyż wiedza zdobywana
i doświadczana jest ważnym czynnikiem rozwoju osobowości. Treści nauczania wynikają
z potrzeb i zainteresowań dzieci, każdy uczeń może zdobywać sprawności zgodnie ze
swoimi potrzebami i zainteresowaniami. Zdobywanie wiedzy w różnych obszarach łączy się
z różnorodnymi stanami ekspresji twórczej w różnych dziedzinach. Zadaniem nauczycieli
64
jest pomaganie, inspirowanie oraz wzbudzenie wiary w siłę dziecka. To założenie warunkuje
dobór narzędzi i technik, które pozwalają uczniowi na czynny udział w kształtowaniu jego
osobowości. Najważniejszym jednak założeniem w ujęciu pedagogiki według Freineta jest
„dążenie do najpełniejszego rozwoju osobowości dziecka w łonie rozumu pojętej wspólnoty,
której służy i która jemu służy”.
Szkoła dba o swój rozwój poprzez wykorzystanie zasobów i potencjału partnerów

zewnętrznych, takich jak: Poradnia Psychologiczna w Prudniku, Polskie Stowarzyszenie
Animatorów Pedagogiki Freineta, Międzynarodowa Federacja Ruchu Nowoczesnej
Szkoły, Europejska Agencja Rozwoju Edukacji w Kielcach, Regionalny Zespół Placówek
Wsparcia Edukacji w Opolu, Ośrodek Rozwoju Edukacji w Warszawie, Państwowa Wyższa
Szkoła Zawodowa w Raciborzu, Instytut Konfucjusza Politechniki Opolskiej, Rada Sołecka
Moszczanki, Stowarzyszenie Przyjaciół Szkoły „Otwarte okno” w Moszczance. Bierze udział
w regionalnych, ogólnopolskich i międzynarodowych programach edukacyjnych, co jest
potwierdzone licznymi zaświadczeniami i certyfikatami m.in. Szkoła Odkrywców Talentów,
Szkoła na Medal, Innowacyjna szkoła.
Realizowana przez szkołę oferta edukacyjna skoncentrowana jest na indywidualnym tempie

rozwoju ucznia i możliwościach uczenia się. Zajęcia pozalekcyjne sprzyjają rozwojowi
cech osobowości dziecka koniecznych do aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym.
Praca na zajęciach rozwija samodzielność oraz odpowiedzialność za siebie i innych.
Uczniowie rozwijają ciekawość poznawczą otaczającego świata. Pozwala to na rozwój
dziecka z respektowaniem jego naturalnego sposobu bycia, pracę w ramach modułów
preferujących metody zabawy i pedagogiki artystycznej, naukę nawiązywania kontaktów
z rówieśnikami, współpracy i rozwiązywania konfliktów przy współpracy z bogatym
środowiskiem, dostarczającym dzieciom różnorodnych doświadczeń i przeżyć.
W ramach współpracy z placówkami wspomagania szkołę i organem sprawującym nadzór

pedagogiczny warto ustalić roczny plan wspomagania, który pozwoli zdiagnozować, planować
i wdrażać innowacyjne przedsięwzięcia. Wspólnie ze szkołą placówki mogą wdrożyć model
doskonalenia i zewnętrznego wsparcia szkoły. Podstawą takich działań powinna być
diagnoza potrzeb rozwojowych szkoły. Działania prowadzone na rzecz nauczycieli muszą być
elementem jednego spójnego projektu rozwojowego. Istotne jest tworzenie sieci współpracy
i samokształcenia, których zadaniem będzie wymiana doświadczeń i wspólna praca nad
różnymi zagadnieniami. Taka sieć współpracy istnieje w ZSP w Moszczance od kilku lat
i odbywa się w ramach działania Polskiego Stowarzyszenia Animatorów Pedagogiki Celestyna
Freineta przy współudziale wielu instytucji wspomagających.
65
Na co należy zwrócić uwagę w tworzeniu i funkcjonowaniu szkoły ćwiczeń?

Szkoła ćwiczeń musi być szkołą, która przygotowuje uczniów do funkcjonowania we
współczesnym świecie, a dla przyszłych nauczycieli jest przykładem dobrej praktyki. To
taka szkoła, w której technologia informacyjna wspiera nauczyciela i ucznia w realizacji
projektów edukacyjnych – jest zatem laboratorium praktycznego spojrzenia na wiedzę
teoretyczną. Dlatego istotne jest, aby nauczyciele kształtowali umiejętności wykorzystania
innowacyjnych technologii, a w szkole był lider, który będzie zachęcał i pomagał w ich
wykorzystywaniu. Należy przy tym zwrócić uwagę, że rolą nauczyciela jest sprawne
i skuteczne zorganizowanie pracy uczniów tak, by nauczyciel był dla uczniów przewodnikiem
na drodze do uzyskiwania wiedzy.
Uczniowie będący absolwentami szkoły powinni umieć pracować w zespole, posługiwać

się nowoczesnymi narzędziami, zachęceni do działań twórczych i systematycznej pracy.
Warto skupić uwagę na wielorakiej inteligencji ucznia i dostosować treści programów
nauczania tak, aby opierały się na ich zainteresowaniach i zdolnościach. Bardzo ważnym
czynnikiem mającym duży wpływ na harmonijny rozwój ucznia ma partnerska współpraca
uczniów, nauczycieli, rodziców przy współudziale instytucji wspomagających. Funkcjonującą
szkołę ćwiczeń należy nieustannie ewaluować, zarówno pod względem postępu uczniów,
skuteczności stosowanych form i metod pracy oraz wpływu działania podmiotów
współpracujących ze szkołą. Realizacja eksperymentalnych projektów badawczych z udziałem
uczniów i studentów specjalności nauczycielskiej stanie się inspiracją do poszukiwania
nowych rozwiązań praktycznych.
Do planowanych działań w programie pracy szkoły warto wdrażać rodziców, inne szkoły,
szkoły wyższe oraz podmioty lokalne, gdyż dzięki ich wsparciu szkoła będzie lepiej
postrzegana w środowisku lokalnym czy regionalnym. Istotne jest zatem upowszechnianie
dobrych praktyk szkoły za pomocą strony internetowej, publikacji, lokalnej prasy oraz
konferencji edukacyjnych. Opisane działania przyczyniają się do znaczącego wzrostu
kompetencji kluczowych wśród uczniów – stają się spoiwem wiedzy, umiejętności i postaw.
Tak pojmowana szkoła ćwiczeń wymaga sprawnej współpracy nauczycieli, otwartości

na dzielenie się wiedzą i doświadczeniem, krytycznego spojrzenia na realizowane
zadania – nie tylko w kontekście pracy z uczniami. Ważna jest także otwartość na współpracę
z innymi szkołami, nauczycielami, udział w realizacji działań wynikających z zadań placówek
doskonalenia nauczycieli, bibliotek pedagogicznych m.in. poprzez tworzenie nowatorskich,
wspólnie opracowanych programów nauczania. O jakości współpracy z pewnością będzie
decydował potencjał instytucji oraz kompetencje osób w nich pracujących. Właściwie
zorganizowana współpraca pozwoli na wsparcie szkoły w realizacji zadań dydaktycznych,
wychowawczych i opiekuńczych oraz organizowanie i prowadzenie sieci współpracy
i samokształcenia dla nauczycieli czy współpracę ze środowiskiem lokalnym.
66
Bibliografia
Frankiewicz W., (1993), Pedagogika C. Freineta – dzieło i inspiracja, Gdańsk: Polskie
Stowarzyszenie Animatorów Pedagogiki C. Freineta.
Kupisiewicz Cz., (1973), O efektywności nauczania problemowego. Z badań nad metodą

nauczania przedmiotów matematyczno-przyrodniczych, Warszawa: Polskie Wydawnictwo
Naukowe.
Perott E., (1995), Efektywne nauczanie: praktyczny przewodnik doskonalenia nauczania,

Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
www.szkolamoszczanka.pl [online, dostęp dn. 21.06.2017].
67
Elżbieta Ryczek
Działania Szkoły Podstawowej w Podmoklach
Małych zbieżne z koncepcją szkoły ćwiczeń
Podróż do szkoły ćwiczeń
Szkoła w Podmoklach Małych położona jest w gminie Babimost, w województwie lubuskim.

Jest małą wiejską szkołą o bogatych tradycjach. Podmokle to mała wioska, która była wiele
lat pod zaborem pruskim, ale ludzie tutaj zawsze czuli się Polakami. Nasza szkoła ma bardzo
bogatą historię, bowiem w 1929 r. na terenach niemieckich powstała jako jedna z pierwszych
szkół polskich. Jakaż to była odwaga zarówno dla uczniów jak i ich rodziców – posłać dziecko
do polskiej szkoły!
W 2004 r. obchodziliśmy 75-lecie powstania szkoły polskiej w Podmoklach, szkoła otrzymała

wówczas imię Franciszka Sarnowskiego. Był to nauczyciel naszej szkoły, który w roku 1939,
w wieku 28 lat, oddał życie za polską szkołę. Bardzo dbamy o pielęgnowanie tradycji,
aby nasze dzieci wiedziały, jaka była trudna droga do tego, by dzisiaj mogły się uczyć
w tak doskonałych warunkach. Mimo że minęło wiele lat, to umiłowanie Ojczyzny przez
mieszkańców pomaga mi dzisiaj stworzyć szkołę marzeń.
Do naszej szkoły uczęszcza 69 uczniów w sześciu oddziałach. Pracuje tu 12 nauczycieli.

W swojej strukturze mamy też Przedszkole oraz Centrum Kształcenia dla mieszkańców.
W 2003 r. zostałam dyrektorem szkoły w Podmoklach Małych, a w 2005 r. również

przedszkola. Było to dla mnie duże wyzwanie. Miałam wiele pomysłów, planów, a przede
68
wszystkim ludzi, którzy mnie wspierali: rodzinę, przyjaciół, władze gminy. Do naszej szkoły
uczęszczają uczniowie z trzech wiosek: Podmokle Małe, Podmokle Wielkie i Laski. Już
wówczas obserwowałam, że świat wokół nas nieustannie się zmienia. Czy tego chcemy,
czy nie, zmiany te dotyczą także naszej szkoły. Powinniśmy się konstruktywnie zastanawiać,
jak zmienić szkołę jako instytucję i całą edukację szkolną tak, aby młody człowiek, którego
kształci szkoła, miał szansę na odniesienie sukcesu w tym nieustannie zmieniającym się
świecie.
Droga do miejsca, w którym dzisiaj jesteśmy, była długa i nie bez błędów. Poszukiwaliśmy
metod pracy najlepszych dla naszych uczniów, dochodziliśmy małymi krokami do dobrych
praktyk. W 2003 r. zaczęłam pisać i realizować wraz z moimi nauczycielami projekty
edukacyjne. Udało nam się pozyskać i przeprowadzić prawie 70 projektów ze środków
krajowych i unijnych. Próbowaliśmy różnych metod pracy z uczniami. Najskuteczniejsza
okazała się praca metoda projektu edukacyjnego, a najciekawszy dla uczniów, nauczycieli
i środowiska lokalnego był projekt „Z małej szkoły w wielki świat”. Nauczyciele brali udział
w wielu szkoleniach: aktywizujące metody pracy, projekt edukacyjny, ocenianie kształtujące,
metody badawcze w edukacji. Taki kierunek pracy wypracowany w tym projekcie stanowił
model naszej działalności. Potrzebujemy zmian oddolnych w całym systemie edukacji, a my
stworzyliśmy ruch, który koncentruje się na szkole lokalnej, w miejscu, w którym ona działa.
Przygotowania do tworzenia szkoły ćwiczeń rozpoczęliśmy ponad rok temu. Do takiego

wyzwania należy się dobrze przygotować i to na wielu płaszczyznach.
Co to znaczy szkoła eksperymentalna, innowacyjna, szkoła ćwiczeń? Myślę, że to po prostu

mądrze zorganizowana placówka spełniająca w jak największym stopniu wymagania państwa.
Szkoła, która mogłaby być wzorcem dla innych szkół, która będzie się dzieliła swoimi
rozwiązaniami metodycznymi i organizacyjnymi, która będzie prowadziła nas w pożądanym
kierunku. Wreszcie – zaprezentuje taki model działania, który może sprawdzić się w wielu
szkołach.
Jednym z aspektów, od którego zaczęliśmy, było uświadomienie uczniom, rodzicom

i nauczycielom, co się zmieni. Jednak aby zmienić świat, nie wystarczą dobre chęci. Potrzebny
jest plan działania. Po pierwsze, tym, co zazwyczaj umyka polskim szkołom, jest fakt,
że społeczność szkolna tworzona jest nie tylko przez nauczycieli i uczniów, lecz także przez
rodziców. Po drugie, że szkoła nie pracuje na bezludnej wyspie, ale pośród społeczności
lokalnej. Jeżeli mamy „zmieniać świat”, to tylko razem z innymi.
Najczęściej rodzice niechętnie włączają się w funkcjonowanie szkoły. Musimy współpracować

z rodzicami, rozmawiać z nimi o tym, jakie szkoła ma cele, zadania, jak ma je realizować
lepiej. W naszej szkole od kilku lat wygląda to trochę inaczej. Jesteśmy „szkołą
współpracy” – współpracy uczniów, nauczycieli i rodziców.
69
Rodzice w szkole ćwiczeń

Współpraca z rodzicami w naszej szkole dokonuje się na różnych poziomach. Przede
wszystkim rodzice są współodpowiedzialni za szkołę. To jednak nie wystarczyło – chciałam,
aby rodzice byli częścią szkoły. W rezultacie rodzice uczestniczą w procesie nauczania
i uczenia się swoich dzieci. Zostały przeprowadzone przez nauczycieli badania stylów uczenia
się dzieci i indywidualnie dostosowane metody pracy. Rodzice zostali poinformowani, jak
najlepiej uczy się ich dziecko, czy jest wzrokowcem, słuchowcem czy kinestetykiem; jakie
metody pracy zastosować, aby pomóc swojemu dziecku w uczeniu się.
Rodzice wraz z uczniami i nauczycielami wypracowują dokumenty szkolne – koncepcję

pracy szkoły, program wychowawczy i profilaktyki, procedury „Wspólnie dla bezpiecznej,
przyjaznej i demokratycznej szkoły”. Wypracowywanie dokumentów szkolnych poprzedzone
jest wieloma badaniami, jak ankiety, diagnozy. Dopiero na podstawie wyników tworzone
są dokumenty, które są również wspólnie ewaluowane. Rodzice uczestniczą również
w przygotowaniu uroczystości szkolnych, a także – wspólnie z dziećmi i nauczycielami –
spędzają czas wolny: grają w kręgle, w piłkę nożną, wystawiają sztuki teatralne.
Nauczyciele w szkole ćwiczeń

Kluczem do zmian są nauczyciele. Pracę z nauczycielami rozpoczęliśmy już wcześniej, przy
okazji realizacji różnych projektów edukacyjnych. Wtedy to poznawaliśmy i testowaliśmy
różne metody i formy pracy z uczniem. Następnie naszą wiedzę usystematyzowaliśmy
i ułożyliśmy w jedną spójną koncepcję pracy szkoły. Mając na uwadze opracowanie
jednolitych standardów pracy szkoły, zwróciłam się do Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli
(ODN) w Zielonej Górze z prośbą o wsparcie i pomoc. Moja propozycja została przyjęta
z życzliwością i podjęliśmy współpracę.
Wspólnie z konsultantkami ODN – Barbarą Benyskiewicz i Marią Furtak – opracowałyśmy

Ramowy Program Współpracy (RPW) z wyszczególnionymi zadaniami, narzędziami i źródłami
informacji oraz miejscem realizacji oraz osobami odpowiedzialnymi za realizacje zadań.
Ramowy Program Współpracy zawierał następujące zadania:

• spotkanie z dyrektorem szkoły, spotkanie z radą pedagogiczną – informacje ogólne;
• warsztat diagnostyczno-rozwojowy – nauczyciele;
• wypracowanie założeń do RPW w oparciu o wyniki ewaluacji zewnętrznej (4 godz.);
• warsztat informacyjno-diagnostyczny z rodzicami i uczniami (2 godz.) – badanie
fokusowe;
• opracowanie rocznego planu wspomagania szkoły;
• warsztaty i konsultacje specjalistyczne z zakresu przeprowadzenia i wykorzystywania
badania stylów uczenia się uczniów;
70
• przeprowadzenie badania stylów uczenia się uczniów we wszystkich klasach, opracowanie

arkuszy klasowych zawierających indywidualny styl uczenia się każdego ucznia.
Po opracowaniu indywidualnych stylów uczenia się przeszliśmy do kolejnych zadań. Były to:
• warsztaty dla nauczycieli – motywujące i aktywizujące metody pracy z uczniem; warsztaty
Ocenianie kształtujące (OK) – formułowanie celów w języku ucznia, kryteria oceniania
(nacobezu), pytania kluczowe, informacja zwrotna, ocena koleżeńska, samoocena;
• warsztaty dla nauczyciel – dostosowanie metod pracy do indywidualnych potrzeb ucznia,
grupy i oddziału;
• warsztaty Ocenianie kształtujące – tworzenie konspektów lekcji OK;
• superwizje lekcji OK;
• warsztaty Jak uczyć uczniów współpracy? Zasady pracy w parze, grupie;
• warsztaty Jak uczyć skutecznie? Kształtowanie u uczniów umiejętności samodzielnego
uczenia się.
Ramowy Program Współpracy oparty był na diagnozie, która została przeprowadzona przed
podjęciem prac nad RPW. Były to ankiety, badania fokusowe, wywiady z nauczycielami,
uczniami, rodzicami, ewaluacja wewnętrzna, obserwacje zajęć, szczegółowe analizy osiągnięć
uczniów, w tym analiza sprawdzianu szóstoklasisty.
Szkolenia, w których brali udział nauczyciele, nie były typowymi szkoleniami prowadzonymi
metodami podającymi. Były to szkolenia praktyczne, warsztatowe, konsultacje
indywidualne. Nauczyciele po szkoleniu otrzymywali „zadanie domowe” – opracowanie
scenariusza lekcji z elementami OK, następnie odbywały się konsultacje indywidualne
z ekspertkami ODN, podczas których dokładnie omawiano scenariusz. Nauczyciele
otrzymywali informacje zwrotną w formie pisemnej. Dopiero potem wdrażane były
wypracowane standardy w pracy z uczniami. Był to proces budowania standardów pracy
szkoły, w którym brali udział wszyscy nauczyciele, rodzice oraz uczniowie, uczestnicząc
w badaniach fokusowych.
Kluczowym momentem w pracach nad tworzeniem dobrej szkoły była dla nas ewaluacja
zewnętrzna przeprowadzona w listopadzie 2015 r. Była to ewaluacja problemowa
w następujących obszarach:
1. Uczniowie nabywają wiadomości i umiejętności określone w podstawie programowej;
2. Szkoła lub placówka wspomaga rozwój uczniów z uwzględnieniem ich indywidualnej
sytuacji;
3. Szkoła lub placówka, organizując procesy edukacyjne, uwzględnia wnioski z analizy
wyników sprawdzianu.
Wnioski z wymagania I pokazały, że organizacja procesów edukacyjnych w naszej szkole

jest spójna z najważniejszymi umiejętnościami oraz zalecanymi warunkami i sposobami
71
realizacji określonymi w podstawie programowej. Spójności tej sprzyja systemowy i celowy

charakter prowadzonych diagnoz osiągnięć uczniów z poprzednich etapów edukacyjnych
oraz podejmowanie na tej podstawie adekwatnych działań. Szkoła spełniła wymaganie
na poziomie wysokim.
Ewaluacja wymagania II potwierdziła, że w szkole prowadzone są działania uwzględniające

indywidualizację procesu edukacyjnego, które są adekwatne do potrzeb oraz możliwości
uczniów. Działania szkoły są adekwatne do rozpoznanych potrzeb i pozwalają przezwyciężać
trudności, które wynikają z ich sytuacji społeczno ekonomicznej. W powszechnej opinii
rodziców i rodziców w szkole budowana jest wiara w możliwości uczniów a udzielane
wsparcie jest adekwatne do potrzeb. Szkoła spełniła wymaganie na poziomie wysokim.
Analiza wyników w zakresie wymagania III wykazała, że szkoła prowadzi monitorowanie

i analizowanie działań, które wynikają z wniosków ze sprawdzianu szóstoklasisty i ewaluacji
wewnętrznej. Na tej podstawie wyciągane są użyteczne wnioski. Świadczy to o systemowym
charakterze prowadzonych działań. Wszyscy nauczyciele znają wyniki różnych badań
zewnętrznych i podejmują konkretne działania, wykorzystując je do podnoszenia jakości
pracy własnej i szkoły. Nasz szkoła spełnia to wymaganie i podejmuje działania z wysokiego
poziomu tego wymagania.
Po przeprowadzonej ewaluacji Krzysztof Słabczyński – wizytator Lubuskiego Kuratorium

Oświaty w rozmowie z dyrektorem Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli w Zielonej
Górze rekomendował naszą szkołę jako dobrą szkołę do pełnienia roli szkoły ćwiczeń
w województwie lubuskim. I tak rozpoczęła się nasza podróż…
Nauczyciele w mojej szkole przeszli wielką przemianę. Wspólnie zastanawialiśmy się, na co

powinni w swojej pracy zwracać uwagę nauczyciele, jak mogą badać to, czy uczą efektywnie,
czy rzeczywiście uczniowie korzystają z ich pomocy. Czy w ogóle muszą zajmować się
ewaluacją swojej pracy?
Tak, a co więcej – powinni starać się spojrzeć na swoje nauczanie oczami swoich uczniów. Ale
najważniejszą rzeczą jest to, że nauczyciele nauczyli się pracy w grupie, współpracy w szkole,
wręcz tworzenia pewnej wspólnoty, zdolnej do działania na rzecz zmiany jakościowej. Tylko
dzięki temu będziemy mogli zmieniać szkolną rzeczywistość.
W szkole nauczyciele regularnie monitorują i ewaluują jakość swoich działań i na tej

podstawie wprowadzają ich modyfikację. Nauczyciele dzielą się ze sobą ich wynikami
i w oparciu o nie wspólnie podejmują decyzje. W szkole powołany jest Zespół ds. ewaluacji
wewnętrznej, który koordynuje pracę oraz prowadzi stałą diagnozę słabych i mocnych stron
pracy w szkole. Wspólnie opracowywane są wyniki badań i formułowane są wnioski służące
rozwojowi szkoły.
72
Uczniowie w szkole ćwiczeń

Nasi uczniowie są odważni, poszukujący, nie boją się wyzwań, lubią zadania zespołowe,
gdzie każdy ma przydzieloną rolę w zespole i odpowiada za nią. Po realizacji wielu projektów
edukacyjnych, kiedy odchodzą z naszej szkoły do gimnazjum, świetnie radzą sobie
w realizacji projektów, są liderami. W naszej szkole propagujemy naukę poprzez zabawę
z wykorzystaniem nowoczesnych technologii, a także metod badawczych.
Metody pracy uczniów

W szkole wykorzystuje się najskuteczniejsze metody pracy służące rozwojowi ucznia:
metody badawcze, interaktywne , innowacje pedagogiczne, wdrażane są programy
autorskie. W szkole poprzez realizację projektów edukacyjnych (zrealizowano ich ponad
70) rozwijane są kompetencje kluczowe uczniów, rodziców i nauczycieli. Uczniowie pracują
w grupach, w parach, uczą się od siebie nawzajem, uczą kolegów z innych szkół – np.
programowania. Wiedzą, że tylko wspólna praca i odpowiedzialność za efekt końcowy mogą
przynieść sukces.
Opracowano szkolną instrukcję pracy w parach, grupach oraz zasady pracy:
1. Pomagamy sobie = uczymy się od siebie.

2. Słuchamy się i uzupełniamy.
3. Nie krytykujemy się.
4. Wspólnie odpowiadamy za wykonaną pracę.
5. Wspólnie prezentujemy efekty pracy.
6. Rozmawiamy szeptem, aby nie przeszkadzać innym.
Zasady te obowiązują wszystkich nauczycieli i uczniów.
Jednym z celów kształcenia w szkole podstawowej jest zdobycie przez uczniów umiejętności
wykorzystywania posiadanych wiadomości podczas wykonywania zadań i rozwiązywania
problemów. Dlatego też w naszej szkole dużą wagę przykłada się do metod badawczych,
poszukiwania, dochodzenia, eksperymentowania, doświadczania w postaci zabaw, gier,
doświadczeń, eksperymentów co przyczynia się do podniesienia umiejętności u uczniów.
Wykonując doświadczenia i eksperymenty uczniowie przyswajają sobie nowe wiadomości
i umiejętności na drodze samodzielnej aktywności.
Taka forma zajęć aktywizuje i pobudza myślenie ucznia. Uczniowie wykazują więcej
aktywności i samodzielności niż podczas pokazu, kiedy są tylko biernymi obserwatorami.
W szkole działa Klub Młodego Odkrywcy, zarejestrowany w Centrum Nauki Kopernik
w Warszawie, który zrzesza uczniów klas IV–VI. W ramach działalności klubu uczniowie
wykonują samodzielnie doświadczenia z różnych dziedzin życia (fizyka, chemia, astronomia,
73
medycyna). Prezentują swoje pokazy na różnych festiwalach, np. festiwale nauki, festiwale
szkoły z klasą, pokazy w Centrum Nauki Kopernik, Pikniku Naukowym na stadionie
Narodowym w Warszawie.
Realizowane i wprowadzane są innowacyjne praktyki uczenia się i organizacji pracy.

W klasach I–III w oparciu o metody badawcze i metodę projektu edukacyjnego powstały
programy autorskie.
1. „Mistrz w kuchni” – program jest realizowany w utworzonej i w pełni wyposażonej we

wszystkie sprzęty pracownię kuchenną, która powstała w jednej z klas I–III
(64 godziny, 8 modułów x 8 godzin). Program powstał w oparciu o podstawę
programową. Z ramowego planu nauczania klas I–III wyodrębniono jedną matematykę
i jedną technikę. W ramach tych lekcji uczniowie realizują program, który składa
się z następujących modułów: Jesień w kuchni – od ziarenka do bochenka chleba,
Potrawy regionalne, Przygotowujemy sie do świąt, Podróże ze smakiem, Wielkanoc,
Przyprawy świata, Zioła w kuchni, Zdrowe odżywianie. W trakcie realizacji tego
programu uczniowie ważą, mierzą, odmierzają, liczą, pieką, gotują, a przy tym świetnie
i chętnie się uczą – bawiąc. Są to ćwiczenia praktyczne, uczniowie zdobywają niezbędne
umiejętności w przyszłym życiu i są to umiejętności trwałe, ponieważ dzieci same mogą
dochodzić do wielu ciekawych wniosków.
2. „Mistrz w laboratorium” to drugi program autorski realizowany wśród uczniów klas I–III
w nowej i świetnie wyposażonej pracownia naukowej. Program obejmuje 64 godziny
(8 modułów x 8 godzin), powstał w oparciu o podstawę programową. Z ramowego planu
nauczania klas I–III wyodrębniono: jeden język polski i jedną edukację środowiskową.
Moduły programu „Mistrz w laboratorium”: Powietrze wokół nas, Jak płynie czas?,
Promienie światła – iluzja, Wytwórnia dźwięków – czego ucho nie słyszało?, Woda to
nasz skarb , Uczenie się, Nasze Małe Podmoklańskie Centrum Nauki, Żywioły. Uczniowie
na tych zajęciach czytają instrukcje, wykonują doświadczenia, badają, eksperymentują.
Lubimy, gdy dzieci popełniają błędy albo np. gdy doświadczenie się nie uda. Wówczas
analizujemy, szukamy błędu i powtarzamy doświadczenie, aby dojść do pożądanego
efektu końcowego. Metodami badawczymi pracujemy nie tylko w programie autorskim,
lecz także na wszystkich przedmiotach. Jako jedna z trzech szkół w Polsce posiadamy
Certyfikat Szkoły Promującej Ruch Naukowy. Od czterech lat w naszej szkole prowadzimy
Festiwale Nauki, na których prezentujemy doświadczenia, eksperymenty. W tym roku
był to „Magiczny Świat Chemii”. W festiwalach biorą udział uczniowie z okolicznych szkół
(400–500 dzieci i nauczycieli).
Przygotowujemy się również do trzeciego programu autorskiego dla klas I–III, „Teatr”
w tworzonej pracowni teatralnej.
74
Wykorzystanie innowacyjnych metod kształcenia:

• metoda eksponująca – pokaz, uczniowie np. na lekcji historii pokazują sztukę teatralną
ukazującą daną epokę;
• metoda obserwacji – zajęcia w terenie z tabletem;
• metoda ćwiczeniowa „wędrujące kubki” – język angielski;
• prowadzenie lekcje z cyklu „Rodzice uczą dzieci”;
• metoda stolików eksperckich;
• metoda rozwijająca myślenie – szachy;
• metoda doświadczeń i eksperymentów;debata oksfordzka.
Innowacje pedagogiczne z zakresu wykorzystania nowych technologii

Innowacja pedagogiczna metodyczno-programowa
„Mały programista” – klasy I–III
Zajęcia odbywały się w ramach zajęć obowiązkowych, jako bloki tematycznie powiązanych
lekcji w kl. II i III.
Innowacja miała na celu szerzenie idei programowania z wykorzystaniem programu

Scratch junior. Zachęca i motywuje uczniów do samodzielnego działania w sposób twórczy
i kreatywny. W trakcie pracy powstało wiele autorskich projektów uczniów w programie
Scratch junior, m in. pomocy dydaktycznych wykorzystywanych na innych przedmiotach,
kartek świątecznych i inne. Autorka innowacji na podstawie wieloletnich obserwacji,
przeprowadzonych diagnoz oraz po przebytej ewaluacji zewnętrznej zauważyła, że uczniom
najbardziej brakuje umiejętności wykorzystywania zdobytej wiedzy w życiu codziennym
oraz pojawiał się problem kreatywnego rozwiązywania problemów, twórczego myślenia.
Dlatego też główną przyczyną opracowania innowacji była potrzeba wprowadzenia zmian
w programie nauczania zajęć komputerowych w klasach II–III z naciskiem na programowanie
w języku Scratch Junior.
Założenia ogólne innowacji „Mały programista”:

1. Innowacja skierowana jest do uczniów klasy II i III.
2. Główne założenia pracy na innowacyjnych zajęciach:
• wykorzystanie zasobów jakie oferuje program Scratch Junior,
• wdrażanie elementów oceniania kształtującego (cel lekcji, kryteria, metody
aktywizujące, informacja zwrotna),
• wdrożenie pracy metodą projektu edukacyjnego,
• wykorzystywanie zasobów dostępnych na stronie Mistrzów Kodowania.
75
Innowacja pedagogiczna metodyczno-programowa

„Misja Robotyka” dla uczniów klas IV–VI
Głównym celem wprowadzenia innowacji jest ukształtowanie u uczniów otwartej postawy
na rozwiązanie problemów, rozumienie stanu rzeczy, analizowanie oraz kreatywność
uczniów – kreatywne tworzenie i zapisywanie w języku programowania historyjek.
Uczniowie tworzą algorytmy, testują programy pod względem zgodności z przyjętymi
założeniami, grupowo i indywidualne tworzą prezentacje, programują i tworzą animacje
w programie Scratch, które następnie wykorzystują do poruszania robotów zbudowanych
z klocków Lego WeDo.
Jesteśmy otwarci na wykorzystanie nowych narzędzi:

• programujemy i budujemy – klocki Lego WeDo;
• ozoboty – wykorzystywane tematycznie na wszystkich lekcjach;
• tablica interaktywna, projektor krótko ogniskowy, laptop jest na wyposażeniu każdej sali
lekcyjnej oraz świetlicy szkolnej;
• wykorzystujemy aplikacje tabletowe;
• okulary VR – rozszerzona rzeczywistość, podróżowanie po świecie;
• programowanie Scottie Go;
• telefony komórkowe wykorzystujemy w procesie uczenia się;
• drukarka 3D – uczniowie mają możliwość wydruku pomocy dydaktycznych np. łódka dla
ozobota, sześcian, gwizdek;
• wizualizer – narządzie do wizualizacji doświadczeń, powiększania przedmiotów itp.
szerszej grupie odbiorców
Wykorzystujemy również oprogramowanie NetSupport School, które wykorzystujemy do

zarządzania pracowniami komputerowymi; zapewnia możliwość prezentowania treści
zajęć, jednoczesnego monitorowania wszystkich komputerów oraz realizowania pracy
zespołowej – gwarantując utrzymanie przez cały czas pełnej uwagi i skupienia
Szkoła w Podmoklach Małych jest szkołą doskonale wyposażoną w nowe technologie:

w każdej klasie tablica interaktywna, projektor, laptop, Wi-Fi, sala tabletowa –
18 tabletów z szafą do ładowania tabletów, wizualizery, urządzenia wielofunkcyjne w klasach,
kserokopiarki, drukarka 3D. W szkole funkcjonują dwie nowoczesne pracownie komputerowe
(30 zestawów komputerowych) oraz Multimedialne Centrum Kształcenia dla mieszkańców.
Od 5 lat dzieci uczą się programowania offline i online za pomocą programu Scratch.
Grają również w szachy oraz kodują na tablicach, np. kubkami, albo tworzą kody, z których
odczytują kolejne kroki poruszania się po terenie. Wykorzystują różne aplikacje tabletowe,
okulary VR do wprowadzania rozszerzonej rzeczywistości. Tworzą autorskie projekty
i aplikacje, np. pomoce dydaktyczne na lekcje przyrody, języka angielskiego i inne. Pracują
online z tabletami w terenie, np. skanują i rozpoznają liście.
76
Uczniowie zafascynowani programowaniem budują roboty z klocków Lego, a następnie

programują je w Scratchu, dzięki czemu nadają im ruch. Tworzą i kodują trasy tematycznie
związane z zagadnieniem tematycznym dla małych robotów zwanych ozobotami.
Wykorzystują grę Scottie Go, układając sekwencje nadane przez kosmonautę, którą potem
skanują w celu sprawdzenia poprawności zadania.
Swoje umiejętności z zakresu programowania i robotyki prezentują na różnych festiwalach

i pokazach, np. podczas Festiwalu Nauki w Podmoklach Małych mogliśmy za pomocą
okularów VR przenieść się w wirtualną rzeczywistość i poznać miejsca, gdzie przebywał
D. Mendelejew, a poprzez aplikację natychmiastowo przekształcać prosty sześcian z papieru
w dynamiczne, wielowymiarowe obrazy 4D na smartfonie i oglądać 37 cząsteczek z tablicy
okresowej pierwiastków. Uwagę przyciągało wiele aplikacji wykonanych przez dzieci, np.
Milionerzy, a także wędrujące ozoboty pomiędzy ważnymi wydarzeniami, a wszystko
związane z dziedziną chemii. Z kolei podczas Festiwalu Szkoły z Klasą w Warszawie odbyły
się pokazy autorskich projektów uczniów wykonanych w programie Scratch. Prowadzone
są również warsztaty z programowania dla uczniów innych szkół, gdzie nasi uczniowie uczą
swoich kolegów.
Szkoła ćwiczeń w środowisku lokalnym

Przy szkole znajduje się Centrum Kształcenia – centrum multimedialne dla mieszkańców
(11 stanowisk komputerowych) z dostępem do internetu, z którego mogą nieodpłatnie
korzystać mieszkańcy. Centrum Kształcenia jest połączone z biblioteką szkolną i wiejską.
Odbywają się tam spotkania pokoleniowe mieszkańców, kursy komputerowe. Jak również
kursy nadające kwalifikacje – kurs sternika motorowodnego, operatora wózka widłowego,
pilarza, kurs kwalifikowalnej pierwszej pomocy medycznej, jak i kursy doskonalące:
komputerowy, kulinarny, wizażu, fryzjerstwa, świecowania uszu, masażu.
Od roku 2015 działa przy szkole Podmoklańskie Centrum Aktywności Obywatelskiej – miejsce
spotkań mieszkańców, także miejsce realizacji szkoleń i warsztatów dla dorosłych liderów.
Mieszkańcy zdobywają tutaj kompetencje liderskie, przygotowują projekty dla społeczności
lokalnej – z zastosowaniem zasady partycypacji (empowerment) i praktyki obywatelskiej.
Dorośli liderzy i uczniowie szkoły przeprowadzają badania i diagnozy potrzeb i oczekiwań
mieszkańców: „Nasza wieś – jak spełniać marzenia”. W ramach działań Centrum uczestnicy
praktycznie poznawali zasady samorządności terytorialnej: formułowane były postulaty do
władz samorządowych, opracowywano inicjatywy lokalne i w ten sposób spełniane były
oczekiwania i marzenia mieszkańców.
Przy szkole działa Klub Aktywnego Seniora, który zrzesza 22 seniorki. Prowadzą
one pozalekcyjne zajęcia edukacyjne z dziećmi tzw. edukationy (nauka haftowania,
gotowania – w szczególności potraw regionalnych, wspólne robienie ozdób świątecznych).
77
Dzieci natomiast uczą seniorki nowoczesnych technologii np. obsługi komputera. Taka
współpraca daje wszystkim wiele satysfakcji, a także wyrabia wśród dzieci szacunek do
starszego człowieka. Dla seniorek organizowane są warsztaty i kursy: e-edukacja dla
seniorów, warsztaty z zakresu wolontariatu, warsztaty artystyczne i teatralne.
Aby zrealizować nasze plany i marzenia, od 2004 r. pozyskujemy dodatkowe środki finansowe.
Przy szkole działa Stowarzyszenie „Przyjaźni Podmoklom”, które wspiera działalność szkoły
i społeczności lokalnej. Wspólnie zrealizowaliśmy ponad 70 różnorodnych projektów dla
uczniów, rodziców, nauczycieli, mieszkańców. Często były to projekty realizowane wspólnie
z rodzicami, np. wspólna nauka języka angielskiego, gdzie rodzice brali udział w lekcjach
razem ze swoimi dziećmi albo wspólnie wypracowywali dokumenty, jak np. procedury
bezpiecznej szkoły.
Przy szkole stworzyliśmy Skansen Maszyn i Urządzeń Rolniczych oraz Izbę Pamięci,
ogólnodostępne dla mieszkańców boiska oraz Centrum Kształcenia. Od wielu lat poszukuję
nowych rozwiązań dydaktycznych, które staram się wdrażać w swojej szkole i przedszkolu.
Szkoła jest jedynym ośrodkiem edukacji i kultury, dlatego wiedziałam, że to tutaj należy
stworzyć miejsce spotkań, integracji społeczności lokalnej „serce wsi”, które tętni
życiem – nie tylko edukacyjnym, lecz także społecznym. Taka współpraca daje nam wszystkim
wiele satysfakcji, a także wyrabia wśród dzieci szacunek do starszego człowieka.
Przygotowania do uruchomienia szkoły ćwiczeń trwają u nas od roku. Jest to proces,

który zaakceptować musi dyrektor, nauczyciele, rodzice, a także organ prowadzący szkołę.
Wszyscy muszą wyrazić zgodę. Tak powstała nasza Szkoła Współpracy, która wpisuje się
w proces systemowej modernizacji szkoły, czyniąc z niej podmiot bliski i przyjazny, oparty
na wzajemnym szacunku i podmiotowości każdego z członków społeczności szkolnej
i lokalnej. W konsekwencji wdrożenia Szkoły Współpracy rodzice i uczniowie wzmacniają
realny wpływ na to, jak pracuje, wygląda, funkcjonuje szkoła i jakie zasady w niej obowiązują.
Przy współpracy z Ośrodkiem Doskonalenia Nauczycieli w Zielonej Górze przygotowani
zostali nauczyciele według jednolitych standardów i wszyscy muszą pracować zgodnie z nimi
pracować.
Ważnym elementem przygotowań do pełnienia roli szkoły ćwiczeń jest przygotowanie

bazy lokalowej oraz wyposażenie szkoły w ciekawe i nowoczesne pomoce dydaktyczne.
Nasza szkoła jest doskonale wyposażona, a jest to głównie zasługa dofinansowania z wielu
projektów realizowanych ze środków krajowych i unijnych.
Odbywają się w niej wizyty studyjne dyrektorów, nauczycieli – w tym nauczycieli z innych
krajów. Osiągnięcia szkoły są promowane na poziomie lokalnym, regionalnym, krajowym
i międzynarodowym. Bogata strona internetowa szkoły www.szkolapodmokle.edupage.org
78
pokazuje wiele przedsięwzięć przez nas realizowanych. Dyrektor szkoły jako prelegent
prezentuje osiągnięcia szkoły na spotkaniach dyrektorów szkół z Lubuskim Kuratorem
Oświaty, w Starostwie Powiatowym w Zielonej Górze, Centrum Nauki Kopernik
w Warszawie, Festiwalach szkoły w Klasą, Konferencji w Rostocku w Niemczech,
Neuruppin, Uniwersytecie Wrocławskim. Nauczyciele dzielą się swoimi osiągnięciami
z innymi nauczycielami – ostatnio konferencja „Myśl Twórz Programuj” w Koninie
Żagańskim. Uczniowie prezentują swoje pomysły i autorskie projekty na Pikniku Naukowym
w Warszawie na Stadionie Narodowym, Festiwalach Szkoły w Klasą, Piknikach naukowych
w Podmoklach Małych (3 czerwca), na IV Podmoklańskim Pikniku Naukowym, na którym
nasi uczniowie prezentują doświadczenia i eksperymenty swoim kolegom z innych szkół.
W tym roku nasz Festiwal odwiedziło ok. 400 dzieci.
Szkoła w Podmoklach Małych ma wielu partnerów na poziomie lokalnym: stowarzyszenia

działające w wiosce, zakłady pracy jak i partnerzy zewnętrzni. W 2016 r. podpisane zostało
porozumienie o współpracy z Ośrodkiem Doskonalenia Nauczycieli w Zielonej Górze w celu
wsparcia merytorycznego nauczycieli w tworzenie Szkoły Ćwiczeń. Został opracowany
Ramowy Program Współpracy na rok 2017 i jest on systematycznie wdrażany. W 2017 r.
podpisano porozumienie o współpracy z Instytutem Pedagogiki Uniwersytetu Wrocławskiego
w zakresie współpracy w zakresie praktycznego kształcenia studentów, współpracy
merytorycznej i szkoleniowej pomiędzy instytucjami, wymiany informacji na temat
realizowanych projektów przez instytucje, wzajemnej promocji dobrych praktyk.
Wzajemnie inspirujemy się do poszukiwań nowatorskich rozwiązań organizacyjnych,

metodycznych. Systematyczne dzielimy się informacjami dotyczącymi nowych trendów
i kierunków pedagogicznych.
Zarządzanie szkołą ćwiczeń jest bardzo ważne. To przede wszystkim dyrektor powinien
być przekonany do zmian, które chce wprowadzać w swojej szkole, musi mieć pomysł
na szkołę. Ważne jest również rozłożenie obowiązków na nauczycieli i włączenie wszystkich
pracowników w proces wprowadzania zmian. Innowacyjny dyrektor buduje sobie taki zespół,
który będzie wprowadzał zmiany, wspiera ich, toleruje błędy, doradza, inspiruje. To właśnie
jest budowanie zaufania i zespołu. Kiedy już osiągniemy takie zaufanie pracowników możemy
przystąpić do stopniowego wprowadzania zmiany. Przygotowani i zmotywowani nauczyciele
stanowią fundament do szkoły ćwiczeń. Dopiero wówczas należy planować i wdrażać
studentów do szkoły w ramach lekcji otwartych i praktyk studenckich. I na tym etapie
wdrażania jest obecnie nasza szkoła.
Ja i moi nauczyciele mamy oczywiście obawy organizacyjne przed pełnym wdrożeniem

modelu szkoły ćwiczeń, ale przy wsparciu konsultantek Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli
w Zielonej Górze wspólnie rozwiązujemy wiele problemów. Przy tworzeniu szkoły ćwiczeń
79
należy pamiętać o dobrym przygotowaniu do tego przedsięwzięcia uczniów, nauczycieli

i rodziców a następnie bazy szkoły.
Szkoła ćwiczeń jest wtedy kompleksowo przygotowana, kiedy uwzględnia specyfikę szkoły ,
środowisko lokalne, w którym się znajduje.
Naszym celem jest stworzenie takiego modelu szkoły, która każdemu uczniowi umożliwi
rozwijanie własnego potencjału i dobrze przygotuje młodych ludzi do życia. Moim marzeniem
jest aby dzieci w naszej szkole były szczęśliwe, a pracownicy z niej dumni, ponieważ działania
oddolne nauczycieli zmieniające szkołę i edukację – „to jedyna droga, na której prawdziwe
zmiany w systemie edukacji będą w przyszłości możliwe“.
80
Marzena Zmysłowska
Działania zbieżne z Modelem szkoły ćwiczeń
w I Liceum Ogólnokształcącym w Ciechanowie
Nauczyciel ociera się o wieczność. Nigdy nie może

stwierdzić, gdzie kończy się jego wpływ.
Henry Brooks Adams
Niewątpliwie szkoła nauczycielem i uczniem stoi, stąd nie przez przypadek słowa H. Adamsa
stały się mottem mojego opisu. Jeśli szkoła ćwiczeń jest definiowana w modelu jako
„szkoła, w której przyszli nauczyciele będą doświadczać praktycznej weryfikacji teorii
poznawanej podczas studiów, a już pracujący – doskonalić swój warsztat pracy (…) student
pod kierunkiem nauczyciela szkoły ćwiczeń zmierzy się z praktyką edukacyjną w obszarach
kształcenia i wychowania” (ORE, 2017, s. 5), to gwarantem realizacji powyższego założenia
jest nauczyciel pasjonat. To on pociągnie za sobą ucznia, studenta czy innego nauczyciela
w niezgłębione wciąż arkana wiedzy, ukształtuje ich umiejętności i postawę ciekawości
świata, gotowości do uczenia się i ciągłego poznawania. Pasja i odwaga uczących się staje się
fundamentem działań, jakie podejmuje I Liceum Ogólnokształcące im. Zygmunta Krasińskiego
w Ciechanowie.
I LO w Ciechanowie to najstarsze liceum ogólnokształcące ziemi ciechanowskiej, jedno

z największych na Mazowszu. Za datę rozpoczynającą historię szkoły uznaje się rok 1912,
w którym to powstała idea powołania Progimnazjum Męskiego. Od początku XX wieku
81
absolwenci, nauczyciele i uczniowie Krasiniaka stanowią o kształcie życia społecznego

Ciechanowa. Przez lata szkoła wyrobiła sobie markę kuźni talentów. Uczniowie zajmują
wysokie lokaty na olimpiadach przedmiotowych, a wyniki matur mierzone wskaźnikami
edukacyjnej wartości dodanej (EWD) pozwalają zaliczyć I LO do „szkół sukcesu”. W rankingu
„Perspektyw” pięciokrotnie zdobyliśmy tytuł „Srebrnej”, a raz „Brązowej Szkoły”. Liceum,
hołdując wpisanemu w jego motto przesłaniu, stara się być nowoczesną szkołą – z tradycjami.
W wielu miejscach szkoły eksponujemy naszą koncepcję pracy:
Koncepcja pracy szkoły przy wejściu do budynku liceum. Graficzne

przedstawienie koncepcji pracy znajduje się w każdej pracowni szkoły.
Jest to akrostych od zwyczajowej nazwy szkoły, używanej przez młodzież
K – koleżeństwo
R – rozwój
A – ambicja
C – Ciechanów
H – historia
W modelu szkoły ćwiczeń przedstawione zostały uwarunkowania, które służą rozwojowi szkół,
umożliwią im współdziałanie z innymi podmiotami. Określono je jako strategie organizowania
i funkcjonowania szkoły ćwiczeń, a zaliczono do nich: współpracę, podmiotowość, tworzenie
klimatu sprzyjającego uczeniu się, innowacyjne rozwiązania, wykorzystanie nowoczesnych
technologii w procesie uczenia się, monitorowanie działań i ewaluację pracy w szkole ćwiczeń,
zarządzanie szkołą i kompetencje kluczowe (ORE, 2017, s. 8–9).
I Liceum Ogólnokształcące w Ciechanowie wykorzystuje nowoczesne metody kształcenia,

wdraża nowe narzędzia pracy, wykorzystuje platformy e-administracyjne i używa wielu
narzędzi do kontaktu z uczniami, rodzicami i nauczycielami. Otwartość kadry pedagogicznej
na nowe technologie, twórcza atmosfera pracy, a przede wszystkim współpraca
i podmiotowość pozwalają realizować powyższe przedsięwzięcia.
82
Naszą społeczność współtworzy innowacyjny zespół pedagogiczny – fundament działań

każdej szkoły:
• W roku szkolnym 2015/2016 I LO uzyskało tytuł „szkoły eksperckiej” w programie „Szkoła

z Klasą 2.0” realizowanym przez Centrum Edukacji Obywatelskiej. Lekcje prowadzone
przez nauczycieli z wykorzystaniem różnorodnych form i metod pracy (m.in. odwrócona
lekcja, uczymy innych, czytaj ze zrozumieniem, debata uczniowska) uzyskały miano
dobrych praktyk, a tym samym przyczyniły się do przyznania szkole zaszczytnego tytułu.
Przez cały rok szkolny nauczyciele z uczniami realizowali różne zadania. Opis części
zrealizowanych zadań znajduje się na szkolnym blogu blogiceo.nq.pl
• W roku szkolnym 2016/2017 czworo nauczycieli z naszej szkoły ukończyło Nauczycielską

Akademię Internetową (N@I). Praca na platformie umożliwiła nauczycielom wymianę
doświadczeń z innymi uczestnikami kursu, a doskonalenie pracy z ocenianiem
kształtującym oraz wykorzystaniem metod wspierających kształtowanie u uczniów
kompetencji kluczowych wzbogaciło warsztat pracy nauczycieli.
• Erasmus+ – nauczyciele języka angielskiego, języka niemieckiego, historii i geografii

(10 osób) uczestniczyli (w latach 2015/2016 i 2016/2017) w kursach w zakresie
innowacyjnego warsztatu pracy nauczyciela w Wielkiej Brytanii, Austrii i Niemczech.
Nowe doświadczenia i kompetencje wykorzystują w pracy z uczniami.
• Lekcje przyjemne i pożyteczne – zajęcia na szkolnych leżakach z logo liceum, prowadzone

na zewnątrz budynku (na trawniku, boisku) zyskały uznanie uczniów i rodziców.
Zainicjowaliśmy je w maju 2017 r.
• Nauczyciele włączają się w działania uczniów w sposób niekonwencjonalny. Z okazji

święta patrona szkoły (obchodzonego corocznie od kilkudziesięciu lat) w 2017 r. obok
uczniów w roli aktorów wystąpili nauczyciele poloniści, co spotkało się z aplauzem
publiczności. Udział w próbach i spektaklu tworzy niezwykłą więź, wzbogaca relacje
uczeń–nauczyciel.
• Ciekawą inicjatywę podjęła w czerwcu 2017 r. nauczycielka biblioteki: pokazuje teatrzyk

kamishibai przedszkolakom i uczniom młodszych klas szkół podstawowych. Nasi mali
goście oglądają teatrzyk, układają tematyczne puzzle, malują obrazki, mają „zajęcia
przyjemne i pożyteczne” na leżakach. Inicjatywa spotkała się z entuzjastycznym
przyjęciem wśród lokalnej społeczności. Mamy już wiele zapisów na wrzesień 2017 r.
Podstawą procesu dydaktycznego są innowacyjne metody i formy kształcenia, które ułatwiają

nauczycielom kształtowanie kompetencji kluczowych uczniów, pozwalają na rozwijanie
zainteresowań młodzieży oraz powodują, że szkoła osiąga sukcesy.
83
Nasza rada pedagogiczna poszukuje nowatorskich rozwiązań, bierze udział w warsztatach/

szkoleniach wewnątrzszkolnych, organizuje wsparcie metodyczne w zespołach
przedmiotowych, nauczyciele dzielą się wiedzą i doświadczeniem w różnorodny sposób.
Metody i formy pracy w szkole ćwiczeń realizowane

w I LO (m.in. w trakcie projektu „Szkoła z Klasą 2.0”)
• Odwrócona lekcja – w ramach tej ścieżki nauczyciel przed lekcją przygotował
i udostępnił uczniom zestawy materiałów do samodzielnej nauki w domu. W trakcie zajęć
w szkole uczniowie pogłębili zdobytą w domu wiedzy, pracowali w grupach, wykonywali
praktyczne ćwiczenia. Jednym z elementów komunikacji z uczniem jest e-platforma.
Umożliwia ona utrzymywanie stałego kontaktu i pomoc przy rozwiązywaniu zadań,
a także bieżące ocenianie poprawności rozwiązywania zadań.
• Debata uczniowska – rozwija zaangażowanie i odpowiedzialność oraz kształtuje

w uczniach postawy obywatelskie. Debatowanie uczy uważnego słuchania i wyrażania
własnego zdania. Nauczyciel geografii przygotował w 2016 r. debatę uczniowską (w języku
angielskim) w czasie wymiany międzynarodowej (wymiana ze szkołą w Niemczech).
Lekcja ta niezwykle zaangażowała młodzież. Metoda pracy doskonale sprawdza się
na wszystkich przedmiotach, debatować można na dowolnie wybrany temat.
• Projekt edukacyjny – kształtuje samodzielność, kreatywność i umiejętność

pracy zespołowej. Może być prowadzony w ramach jednego przedmiotu lub
międzyprzedmiotowo. Założeniem projektu edukacyjnego jest rozwiązanie konkretnego
problemu lub znalezienie odpowiedzi na postawione pytanie badawcze. Projektem
zrealizowanym przez I LO w (luty–kwiecień 2017 r.) był pomysł „Ciechanów wczoraj i dziś”.
Uczestniczyli w nim uczniowie klas III z gimnazjów i nasi licealiści w roli przewodników.
Uczniowie w grupach rozwiązywali zadania, poszukiwali odpowiedzi w szkole (gra
terenowa), rozwiązywali problemy. Tematyka projektu związana była z historią miasta
i naszego liceum. Początek zajęć i ich podsumowanie odbywały się w sali tradycji szkoły,
której zasoby multimedialne wykorzystaliśmy podczas projektowych zadań. Realizacja
tego projektu wiązała się ściśle z metodą uczymy innych, bowiem to nasi uczniowie
samodzielnie i pod opieką nauczycieli przygotowywali i prowadzili zajęcia dla młodszych
kolegów. Ta ścieżka uczy wyszukiwania i selekcjonowania informacji, przygotowywania
materiałów dopasowanych do odbiorcy oraz dzielenia się wiedzą. Z wykorzystaniem tej
metody nauczyciele i uczniowie pracują na e-platformie szkoleniowej Cisco Networking
Academy i przygotowują lekcje z różnych dziedzin TIK (technologii informacyjno-
komunikacyjnej) na określony temat. Celem jest możliwość zapoznania na bieżąco
z rozwojem TIK, a rezultatem – umiejętność śledzenia technologicznych zmian i wdrażania
tych rozwiązań w życie.
84
• Uczniowskie forum naukowe – krótkie, pełne pasji wystąpienie na dowolny temat,

przygotowane przez uczniów pod okiem nauczycieli, przez cały semestr. W trakcie
przygotowań uczniowie zbierają materiały, pogłębiają wiedzę na wybrany przez siebie
temat, uczą się sztuki poprawnej wymowy oraz interesującej prezentacji. Tę formę
wykorzystujemy przede wszystkim w Dyskusyjnym Klubie Książki działającym od lat
w bibliotece szkolnej.
• Czytaj ze zrozumieniem – uczniowie rozwijają wrażliwość, uczą się rozumieć

konteksty kultury, ćwiczą pogłębioną analizę i umiejętność interpretacji. Dzięki temu
zadaniu rozwijają pasję czytania i uczą się nie tylko jak czytać teksty, lecz także jak
tworzyć własne. Nauczyciele poloniści chętnie sięgają po tę metodę, szczególnie przy
realizacji tekstów prozatorskich i dramatycznych. Metoda ta kształtuje kompetencję
kluczową – porozumiewanie się w języku ojczystym, czyli zdolność wyrażania
i interpretowania pojęć, myśli, uczuć, faktów i opinii w mowie i piśmie (rozumienie
ze słuchu, mówienie, czytanie i pisanie) oraz językowej interakcji w odpowiedniej
i kreatywnej formie w pełnym zakresie kontekstów społecznych i kulturowych (Dz. Urz.
UE L nr 349 z 30.12.2006).
• Odkrywaj, eksperymentuj, dociekaj – uczniowie rozwijają postawy badawcze poprzez

dogłębną analizę, doświadczanie i eksperymentowanie. W szkole w latach 2014–2015
realizowany był projekt unijny „Poznaję, odkrywam, tworzę” (POKL.09.01.02-14-064/13).
Uczył on samodzielności w zdobywaniu wiedzy, wyciągania wniosków z popełnianych
błędów i konsekwentnego dążenia do rozwiązania postawionych problemów.
Obejmował kształtowanie umiejętności kluczowych wymienionych Zaleceniu Parlamentu
Europejskiego i Rady w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez
całe życie (Dz. Urz. UE L nr 349 z 30.12.2006), a realizowanych w formie zajęć z języka
angielskiego, języka polskiego, matematyki, fizyki, informatyki i doradztwa zawodowego.
• Program pracy z uczniem zdolnym – funkcjonuje w szkole od kilku lat. Cel: przygotowanie
do olimpiad i konkursów przedmiotowych. Rezultaty: tytuły laureatów i finalistów
olimpiad przedmiotowych (48 laureatów i finalistów olimpiad przedmiotowych od 2005
(nowa matura i inny sposób obliczania miejsca w rankingu) do 2017 r., wysokie miejsce
w rankingu „Perspektyw”.
Zapraszamy do zapoznania się z obiektywnym spojrzeniem na efekty pracy uczniów

i nauczycieli Krasiniaka. Korzystając z wyszukiwarki, można też porównać je z wynikami
innych szkół. Zachęcamy: www.liceapolskie.pl
Ciekawe formy pracy służą całej społeczności szkolnej, dlatego pracujemy nie tylko
z uczniami, lecz także uczymy się my sami – nauczyciele.
85
Projekt European Youth Conference i inne projekty

W 2014 r. na IV Europejskiej Konferencji Młodych ,,Get in Politics – Uprising of the European
Youth” w Ernsthofen Polskę reprezentowało 2 uczniów i nauczyciel I LO im. Zygmunta
Krasińskiego zaproszonych przez Alexander-von-Humboldt-Schule. Odbyła się wymiana
ze szkołą Alexander-von-Humboldt Schule Europa Schule (Viernheim – Niemcy), podczas
której realizowane były projekty „Die Metropolregion Rhein-Main-Necker” w Vierneheim
i „Zygmunt Krasiński – unser Schulpatron” w Ciechanowie. Wymiany młodzieży ze szkołami
w Niemczech trwają już od dawna, ale corocznie uczymy się czegoś nowego. W 2017 r.
językiem wymiany z Niemcami był język angielski, co umożliwiło w niej udział licealistom
nieznającym języka niemieckiego.
Wymiany młodzieży pozwalają na żywy kontakt z językiem obcym, młodzi ludzie nawiązują
przyjaźnie, są otwarci na kulturę innych krajów. Uczniowie niemieccy uczestniczą w lekcjach
języka angielskiego, języka polskiego, a także w innych projektach zaplanowanych przez naszą
szkołę. 20-osobowa grupa uczniów z Krasiniaka wraz z germanistkami Haliną Borkowską
i Anna Niepytalską spędziła tydzień (18–25.03.2017) w leżącym 1200 km od Ciechanowa
miasteczku Viernheim (Hesja). Podczas pobytu w Niemczech polscy uczniowie mieszkali
u niemieckich rodzin, gdzie mogli szkolić swoje umiejętności językowe oraz poznać kulturę
i obyczaje niemieckie. Zwiedzali Heidelberg, Frankfurt nad Menem, Mannheim.
Zajęcia języka polskiego w I LO dla naszych uczniów i gości z Niemiec – 2017 r.
86
W czasie ostatniej rewizyty (maj 2017 r.), jak co roku, nasi goście zostali mile przyjęci przez
starostę powiatu ciechanowskiego. Nasi nauczyciele w 2014 r. brali udział w projekcie
„Od badania do działania, czyli 3P – prosta, potrzebna i praktyczna ewaluacja w szkole”
(Era Ewaluacji). Spotkania szkoleniowe pozwalały nam na poznawanie różnych narzędzi
ewaluacyjnych, ale były też okazją do integracji zespołu, poznania swoich oczekiwań.
Z kolei w 2015 r. uczestniczyliśmy w projekcie „Współpraca rodzice–uczniowie–

nauczyciele (RUN) w szkole” prowadzonym przez Fundację Rozwoju Demokracji Lokalnej.
Podsumowaniem ciekawych spotkań była debata dla nauczycieli zorganizowana w szkole.
Sformułowaliśmy wiele wniosków, m.in.: nauczyciele będą kontynuować działania mające
na celu zachęcanie uczniów do udziału w olimpiadach, konkursach przedmiotowych oraz
akcjach charytatywnych, w szkole jest nadal potrzebne promowanie takich wartości jak
wiedza, odpowiedzialność, kultura osobista czy kultura języka, wskazane jest doprecyzowanie
i uaktualnienie kryteriów oceny z zachowania, nadal istnieje potrzeba organizowania
happeningów w holu szkoły oraz spotkań z ciekawymi postaciami (np. ludzie nauki, kultury,
znani absolwenci). Nauczyciele są zgodni, że należy uatrakcyjniać szkolną stronę internetową
i nadal promować liceum w środowisku lokalnym.
Wnioski z dyskusji i obserwacji oraz ewaluacja wewnętrzna corocznie prowadzona

w szkole wskazują społeczności Krasiniaka kierunek działań, pozwalają na modyfikację
przedsięwzięć. Zmiany cywilizacyjne, zmiany w edukacji powodują, że jesteśmy otwarci
na nowe narzędzia pracy, a dyrekcja szkoły sięga po nowoczesne systemy zarządzania
procesem edukacji.
Nowe narzędzia pracy wykorzystywane w szkole:
• Tworzenie materiałów dydaktycznych w postaci screencastów i zamieszczanie ich

na platformie Google Apps.
• Prowadzenie warsztatów kodowania i programowania dla przedszkoli i szkół

podstawowych „Informatyka Specjalnością Młodych Polaków” (ISMPol). W ramach
projektu prowadzone są trzy koła (dla początkujących, średniozaawansowanych
i zaawansowanych). Zajęcia prowadzą nauczyciele i studenci Uniwersytetu
Warszawskiego.
• Udział uczniów i nauczycieli w projekcie apki.org prowadzonym przez fundację Media 3.0.
• Gra dydaktyczna z zakresu programowania na podstawie Cody Roby.
• Tworzenie i publikowanie aplikacji na LearningApps.org
87
• Wirtualne klasy w Google Classroom (tworzone są dyskusje, a także krótkie zadania

do wykonania, w których na bieżąco można dzielić się zdjęciami czy linkami do
stron internetowych, materiały dla uczniów przechowywane są w grupowych lub
indywidualnych folderach na Dysku Google).
• Praca na edukacyjnych platformach do rozwiązywania testów m.in. platformie Cisco

w ramach Cisco Networking Academy – rozwiązywanie testów. Cel: nauka rozwiązywania
zadań i testów dostępnych w formie elektronicznej. Przygotowanie do zdawania
egzaminu w celu uzyskania Certyfikatu IT Essencials. Rezultaty: możliwość dokonania
oceny na bieżąco zastosowanych rozwiązań, uzyskanie Certyfikatu IT Essencials.
• Dziennik elektroniczny Librus (kontakt mailowy z rodzicami i uczniami, tablica ogłoszeń).
• Strony internetowe prowadzone przez nauczycieli, np. www.januszwit-info.krasiniak.pl,

www.mariuszstaw.info, www.geografia-liceum.republika.pl;
• Aplikacje edukacyjne wykorzystywane w czasie lekcji i na zajęciach pozalekcyjnych:

www.get.kahoot.it (tworzenie i administrowanie), www.kahoot.it (granie, tworzenie
quizów internetowych na urządzenia mobilne), www.quizizz.com, www.prezi.com
(dynamiczna prezentacja online) www.join.quizizz.com (tworzenie quizów internetowych
na urządzenia mobilne), www.padlet.com (ścianka korkowa, do umieszczania jednocześnie
w jednym miejscu informacji przez większą liczbę osób), www.voki.com (aplikacja do
tworzenia różnorodnych awatarów mówiących w wielu językach, z możliwością nagrywania
własnego głosu i odsłuchu), www.learningapps.org (strona umożliwiająca tworzenie
aplikacji, gier, krzyżówek, quizów online).
Nowoczesne systemy zarządzania procesem edukacji:
• Serwis chmurowy G Suite dla Szkół i Uczelni (dawniej Google Apps) wykorzystywany jako
narzędzia komunikacji grupowej (nauczyciele–uczniowie–klasy–szkoła).
• Każdy nauczyciel i uczeń w I LO ma założone konto w G Suite z adresem w domenie

krasiniak.pl (korzysta z niego m.in. podczas wymiany dokumentów szkolnych).
• Każdemu nauczycielowi i uczniowi przydzielone jest miejsce w chmurze na Dysku

Google.
• Dyrekcja udostępnia w „chmurze” różnego rodzaju dokumenty szkolne (wirtualna tablica

ogłoszeń) np. wykazy, zestawienia statystyczne, różne procedury, księgę protokołów,
wyniki ankiet i konsultacji itp.
88
• Przy pomocy formularzy w „chmurze” tworzone są ankiety dla nauczycieli.
• Na Dysku Google gromadzone są różne dokumenty, m.in. zestawienia dydaktyki, wyniki

matur.
• Udostępniane są zasoby grupowe współtworzone w „chmurze” przez wybrane grupy

nauczycieli.
• Aplikacja Google Classroom pozwala tworzyć wirtualne klasy, następnie dołączać do nich
swoich uczniów i przydzielać zadania do wykonania.
Twórcza atmosfera pracy
Najważniejszym w mojej ocenie elementem funkcjonowania szkół ćwiczeń jest twórcza

atmosfera pracy. Składają się na nią różne składowe: wymienione i omówione wcześniej
metody i formy pracy, współpraca, nowoczesne zarządzanie, kształtowanie kompetencji
kluczowych. Pominąć nie można samorządności uczniów, ich zainteresowań i pasji oraz
integracji całej społeczności liceum. Szkoła powinna być miejscem, w którym te aktywności
są wyzwalane, przestrzenią, która nie jest tylko budynkiem. Służą temu niewątpliwie
różnorodne formy aktywności uczniów, ciekawe pomysły społeczności szkolnej, np.:
• Szkolny zespół muzyczny KrachBand, działający od 2005 r., wielokrotnie nagradzany,

znany i reprezentujący szkołę w środowisku lokalnym. Jubileuszowy koncert z okazji
10-lecia działalności zespołu odbył się w grudniu 2015 r. w Powiatowym Centrum Kultury
i Sztuki w Ciechanowie.
• Koło brydżowe, skupiające pasjonatów gry, którzy spotykają się w szkole na corocznych
turniejach. Brydż jest sportem, który uczy myślenia, precyzji rozumowania, rachunku
prawdopodobieństwa, logiki, psychologii i teorii gier. Nie tylko rozwija dodatnie cechy
umysłu, lecz także kształtuje pozytywne cechy charakteru. Uczy kooperacji między
partnerami, podejmowania decyzji i ponoszenia konsekwencji za siebie i za partnera,
uczy opanowania, cierpliwości, taktu i szacunku dla innych osób. W turnieju 2017
udział wzięło osiem par, które rywalizowały na zasadzie „każdy z każdym”. Pary graczy
zostały skojarzone ze sobą w wyniku losowania według reguły: zaproszony gracz
(doświadczony) – uczeń (początkujący).
• Dyskusyjny Klub Książki – udział w II edycji konkursu Ministerstwa Edukacji Narodowej

„Książki naszych marzeń” (2015 r.), w II edycji ogólnopolskiej akcji „Czytam w podróży…
Herberta” (2014 r.) oraz w III Ogólnopolskiej Dyskusji Literackiej DKK – Fundacja
Edukacyjna Jana Karskiego. Warto dodać, że w ramach swojej pracy DKK zaprasza
ciekawych ludzi na spotkania z naszymi uczniami.
89
• Sekcja rugby – I LO jest jedną z dwóch szkół ponadgimnazjalnych w Polsce,

w których można uprawiać tę dyscyplinę sportu, nasza drużyna ma na koncie sukcesy
w rozgrywkach ogólnopolskich. Corocznie rekrutuje w swoje szeregi chętnych uczniów.
• Szkolna telewizja internetowa Studio Krasiniak rejestrująca ważne wydarzenia w szkole

i mieście. Corocznie ekipa Studia przygotowuje filmy promujące szkołę: studio KRASINIAK.
• Tydzień Absolwenta – inicjatywa szkoły od 2016 r. Dużą wagę przykładamy do

promowania wartości edukacji – utrzymując kontakt z naszymi absolwentami,
pokazujemy młodym ludziom nieskończenie bogate spectrum możliwości przyszłej kariery
zawodowej.
• Zjazdy absolwentów – od 1931 r. odbywają się cykliczne zjazdy absolwentów budujące

lokalną tożsamość mieszkańców ziemi ciechanowskiej. Oprócz zjazdów szkolnych,
w liceum chętnie spotykają się absolwenci w jubileusz swojej matury. W 2017 r. odbył się
zjazd absolwentów zdających maturę w 1967 r. W czasie spotkania goście zostali przyjęci
w sali tradycji szkoły, przygotowaliśmy kroniki, zdjęcia, film odwołujący się do historii
szkoły (opracowany muzycznie przez szkolny zespół KrachBand).
• Od wielu lat badamy losy absolwentów (www.krasiniak.pl), absolwenci odwiedzają nas

w dzień rozpoczęcia każdego roku szkolnego (tzw. górka absolwentów), eksponujemy
tabloo szkolne wszystkich absolwentów od 2001 r.
• Uczniowie oddziałów biologiczno-medycznych uczestniczą w zajęciach Szkoły Promocji

Zdrowia finansowanych przez Urząd Marszałkowski w Warszawie.
• Nauczyciele nie tracą kontaktu z młodzieżą także po lekcjach – służy temu m.in.
rozbudowany system komunikacji w mediach społecznościowych. W ten sposób Krasiniak
żyje także wieczorami i w czasie wolnym od zajęć dydaktycznych. Od lat działa strona
internetowa szkoły www.krasiniak.pl oraz strona szkoły na Facebooku.
• W 2016 r. powstała Sala Tradycji Szkoły. Jest to nowocześnie wyposażona pracownia

multimedialna, umożliwiająca przeprowadzanie interaktywnych lekcji prezentujących
historię szkoły oraz jej związki z dziejami miasta.
90
Złota księga absolwentów szkoły poległych w walkach o wolność umieszczona jest

w nowoczesnej multimedialnej sali tradycji szkoły
• Ważna jest dla nas nauczycieli przyjazna atmosfera pracy i małe przyjemności dla ciała
i ducha. Od 2016 r. wprowadziliśmy „śniadania czwartkowe” – comiesięczne uczty
przygotowywane przez różne grupy pracowników szkoły. Corocznie organizujemy wyjazdy
integracyjne (do teatru, wypoczynkowe, turystyczne).
• Od kilku lat nauczyciele i uczniowie biorą udział w rajdzie „Szlakiem Krasińskich” oraz
w spływach kajakowych. Liceum uczestniczy także w społecznej inicjatywie miejskiej
„Wrzuć na luz”. W 2017 r. nauczyciele przygotowali dyktando dla gimnazjalistów
i licealistów w języku angielskim.
• Pamiętamy o swoich imieninach, rocznicach, mamy firmowe krówki z logo szkoły,

w miłej atmosferze obchodzimy różne święta (np. dzień kobiet, walentynki, dzień
chłopaka, święto KEN i in.). Na dzień matki licealiści przygotowują laurki dla swoich
mam. Zapraszamy przyjaciół szkoły i staramy się o nich zawsze pamiętać. Promujemy
i reklamujemy prace i aktywności naszych uczniów, zarówno te badawcze, plastyczne jak
i sportowe i artystyczne (przestrzeń w szkole, Facebook).
• Współpracujemy aktywnie z Państwową Wyższą Szkołą Zawodową w Ciechanowie (m.in.

organizacja konkursów, udział naszych uczniów w wykładach, spotkaniach na uczelni,
Poradnią Psychologiczno-Pedagogiczną w Ciechanowie (m.in. organizacja szkoleń dla
nauczycieli, konsultacje dla specjalistyczne pedagoga szkolnego), Biblioteką Pedagogiczną
(m.in. organizacja lekcji bibliotecznych, spotkań z ciekawymi ludźmi), Mazowieckim
Samorządowym Centrum Doskonalenia Nauczycieli w Ciechanowie.
91
Promowanie wartości edukacji

Przywództwo edukacyjne to również świadome, systemowe upowszechnianie i promowanie
wartości edukacji. Pojęcie to rozumiem zgodnie z definicją zaprezentowaną przez Joannę
Kołodziejczyk i Iwonę Starypan (2012): „Promowanie wartości edukacji to propagowanie:
wszechstronnego i dostosowanego do potrzeb, możliwości, cech indywidualnych rozwoju
młodego człowieka przez dobór treści i form kształcenia w taki sposób, by stymulować
automotywację do uczenia się, budowy społeczeństwa demokratycznego, obywatelskiego
poprzez takie zorganizowanie procesu edukacji, w którym uczniowie doświadczają tego,
czym są demokracja, partycypacja, podejmowanie decyzji i odpowiedzialność za siebie
i innych, rozwijania kompetencji, które i w szkole, i po jej ukończeniu umożliwią/ułatwią/
uprzyjemnią życie z samym sobą i w społeczeństwie. Promowanie wartości edukacji to nie
promocja oferty szkoły”.
Podstawowe formy upowszechniania dobrych praktyk, które były do tej pory stosowane:
• Informacja o działaniach szkoły jest przedstawiana na stronie internetowej liceum oraz

na fanpage’u szkoły na Facebooku. Media społecznościowe są doskonałym sposobem
na budowanie relacji z otoczeniem. Moderatorzy strony odpowiadają na wiele pytań
i komentarzy uczestników dialogu.
• Obecność w lokalnych mediach. W szkole stosowana jest praktyka eksponowania

sukcesów uczniów i nauczycieli (np. zaproszenia dla redaktorów gazet i portali do szkoły,
przesyłanie ciekawych informacji o działaniach szkoły do mediów, nagradzanie finalistów
i laureatów olimpiad przedmiotowych i ich nauczycieli, Złote pióro Krasiniaka dla
nauczyciela roku za szczególne zaangażowanie w pracę na rzecz szkoły).
• Uczestnictwo uczniów i nauczycieli w lokalnych imprezach, szczególnie tych, w których

pokazujemy nasze działania i promujemy wartość edukacji i wychowania (np. akcje
charytatywne, koncerty jubileuszowe, spotkania edukacyjne, imprezy miejskie
i powiatowe).
• Eksponowanie losów absolwentów (np. strona internetowa, wnętrze budynku, zjazdy

absolwentów, coroczna organizacja „Tygodnia absolwenta”).
• Systematyczna współpraca z Poradnią Psychologiczno-Pedagogiczną (PPP) dała rezultat

w postaci opinii rodziców – liceum wskazywane jest jako szkoła słynąca w lokalnym
środowisku z indywidualnego podejścia do ucznia, dobrych relacji nauczyciel–uczeń–
rodzic, skutecznego nauczania uczniów z orzeczeniami PPP.
92
• Ulotki, plakaty, broszury, prezentacje multimedialne, wydawnictwa książkowe

prezentujące szeroko rozumiane życie szkoły.
• Spotkania z rodzicami, dziennik elektroniczny, dzień otwarty liceum, udział w targach

edukacji i pracy.
• Prowadzenie zajęć dla uczniów z innych szkół (np. gry terenowe, lekcje biblioteczne, liga
zadaniowa).
• Realizacja projektów i programów unijnych i eksponowanie ich na forum miasta i powiatu

(np.: współpraca z uczelnią, biblioteką pedagogiczną).
• Eksponowanie i upowszechnianie koncepcji pracy szkoły wspólnie wypracowanej przez

uczniów, nauczycieli i rodziców.
Wykorzystanie potencjału szkoły rozumiane jest jako uczenie się społeczności liceum przez
całe życie. Zasoby szkoły to nie tylko baza lokalowa i pomoce dydaktyczne, ale przede
wszystkim potencjał intelektualny uczestników procesu edukacyjnego oraz atmosfera pracy/
nauki i więzi pokoleniowe. Niezwykle istotne dla szkoły jest budowanie klimatu uczenia się,
a także świętowanie nawet najmniejszych sukcesów uczniów i nauczycieli.
I Liceum Ogólnokształcące jest jedną z najlepszych szkół na północnym Mazowszu. Z jej

potencjału korzystają m.in.:
• uczelnie wyższe (stypendia dla najzdolniejszych, indeksy dla uczniów za udział
w konkursach/olimpiadach), organizowanie spotkań/seminariów/warsztatów dla naszej
młodzieży;
• studenci odbywający praktyki pedagogiczne;
• renomowane firmy zatrudniające naszych absolwentów;
• absolwenci, nauczyciele, uczniowie szkoły i mieszkańcy miasta korzystają z zasobów
elektronicznej bazy szkoły (sala tradycji). Aplikację opracował jeden z absolwentów
liceum.
Szkoła jest organizacją uczącą się. Udział liceum w pilotażu szkoły ćwiczeń to nie tylko nowe
doświadczenie dla naszej społeczności, lecz także okazja do uczenia się dla wszystkich
uczestników pilotażu. Każda szkoła musi reagować na zmiany zachodzące wokół, zarówno
te cywilizacyjne, pokoleniowe jak i techniczne. Nauczyciele I LO są otwarci na zmiany,
wprowadzają nowatorskie rozwiązania metodyczne, formułują wnioski z wykonanej pracy,
a także rekomendacje do dalszych działań.
93
Warto podkreślić znaczenie innowacyjnych rozwiązań architektonicznych, które stwarzają

przyjazną przestrzeń dla naszych działań. Staramy się, aby szkoła była miejscem estetycznym,
eksponującym swoją tradycję i wartym powrotów w jej progi.
Tablica naszych absolwentów – hol szkoły
Trwałe wartości i otwarta nowoczesność – to dwa filary, na których opieramy strukturę

naszej szkolnej rzeczywistości.
Bibliografia
Kołodziejczyk J., Starypan I., (2012), Cenniejsza niż złoto. Rzecz o promowaniu wartości
edukacji, [w:] Mazurkiewicz G. (red.), Jakość edukacji. Różnorodne perspektywy, Kraków:
Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Ośrodek Rozwoju Edukacji, (2017), Model szkoły ćwiczeń, Warszawa: ORE [online:
www.ore.edu.pl, dostęp dn. 10.7.2017].

94

Juz Jestesmy Szkola Cwiczen

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Juz Jestesmy Szkola Cwiczen

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Juz Jestesmy Szkola Cwiczen

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Zespół autorów

Redakcja językowa i korekta

Projekt okładki i opracowanie graficzne

Redakcja techniczna i skład

Ośrodek Rozwoju Edukacji

Publikacja jest rozpowszechniana na zasadach wolnej licencji Creative Commons –

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu społecznego

Taka definicja umożliwia sformułowanie następujących funkcji szkoły ćwiczeń:

„Wspieranie tworzenia szkół ćwiczeń” to projekt, którego głównym zadaniem jest

nauczycieli w różnych typach szkół. W przygotowanym Modelu szkoły ćwiczeń poszerzamy

W obecnym prawodawstwie oświatowym brakuje formalnych zapisów dotyczących

Takie rozwiązanie wymaga przyjęcia określonych standardów, czyli zasad współpracy

Najistotniejszym wyznacznikiem działań szkoły ćwiczeń jest upowszechnienie i promocja

nauczycieli oraz doskonalenia, wzmacniania kompetencji tych nauczycieli, którzy pracują

W przygotowanej publikacji prezentujemy przykłady działań szkół, bibliotek pedagogicznych

W pierwszym z prezentowanych opisów działań dr Marta Kotarba z Akademii Pedagogiki

Kolejne opisy to prezentacje pracowników trzech bibliotek pedagogicznych z Częstochowy,

przygotowania nauczycieli do korzystania z technologii informacyjno-komunikacyjnych

W opisywanym rozwiązaniu zakłada się inspirowanie, jak również wspieranie nauczycieli

Podstawą do opisania funkcjonujących rozwiązań, ale także próby zarysowania modelu

• obserwacji organizacji praktyk studenckich, realizowanych przez studentów Akademii

Omawiając zagadnienie praktyk studenckich, należy pamiętać, że kwestię tę warto traktować

Przygotowanie studentów do realizacji praktyk

Moje doświadczenia w pracy ze studentami obejmują wdrażanie ich do aktywnego

Ponieważ w podstawie programowej określono minimum, trzeba rozszerzyć te zapisy

Trudno jednak oczekiwać, że studenci samodzielnie dokonają operacjonalizacji poszczególnych

Z moich doświadczeń wynika, że studenci z reguły doskonale rozumieją, że dzieci w wieku

niezwykle ważne jest wspieranie gotowości dzieci do mówienia – po to uczymy przedszkolaki

Koncepcja nauczania języka obcego podczas realizacji zabaw plastycznych, muzycznych,

Obecnie w metodyce wczesnego nauczania języka obcego podkreśla się, że podczas

Aby było to możliwe, studenci powinni najpierw móc przećwiczyć wszystko

Warsztaty przygotowujące do realizacji praktyk. Archiwum własne

Jerome Bruner podkreśla, że „sprawność nabywania i stosowania umiejętności, wiedzy,

Pisząc o przygotowaniu studentów do praktyk, warto także zwrócić uwagę na zakres

Ważne jest, aby studenci realizowali praktyki w rekomendowanych miejscach, sprawdzonych

Nauczyciele w określonej placówce edukacyjnej spełniają ważną rolę w praktycznym

Studenci w trakcie realizowania praktyk mają kształcić praktyczne umiejętności, związane

Z moich doświadczeń – zarówno osobistych, nauczycielskich, jak i związanych

w tym ustalenia szczegółów formalno-organizacyjnych oraz przygotowania studentów,

Ważne jest także stałe monitorowanie praktyk studenckich, bezpośredni kontakt

Ewaluacja podjętych działań

Oprócz właściwego przygotowania do praktyk pedagogicznych oraz dobrego, wspierającego

i ewaluowanie praktyk powinno mieć charakter zarówno grupowy, jak i indywidualny, na co

Grupowa ewaluacja pozwala na:

Indywidualna ewaluacja pozwala zaś na:

Ważne jest, aby sytuację praktyki pedagogicznej wykorzystać także do kształtowania

Co więcej, uważam, że wśród „nauczycieli przyszłych nauczycieli”, opiekujących się

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy

Nauka pisania programów to gimnastyka dla mózgu.

Umiejętność programowania jest dziś, obok czytania i pisania, podstawową kompetencją,

Warmińsko-Mazurska Biblioteka Pedagogiczna w Elblągu od lat aktywnie wspiera

poprzez realizowane formy doskonalenia zawodowego nauczycieli, przybliżające pracę

Wychodząc naprzeciw potrzebom cywilizacyjnym i wyzwaniom nowej podstawy

„Programuj! Ucz myślenia, rozwiązywania problemów, pracy w zespole” to propozycja siedmiu

Poniżej lista warsztatów ujętych w dotychczasowej ofercie:

• „Programowanie na dywanie” – trzygodzinne warsztaty, podczas których prezentowany

W czasie realizacji opisywanej oferty, w związku z chęcią poznania kolejnego zestawu

Wśród propozycji prezentowanych podczas ww. warsztatów znalazły się m.in.:

• „Programowanie jako forma pracy na przedmiotach nieinformatycznych” – trzygodzinne

Nauczycieli przedmiotów nieinformatycznych programowanie powinno zainteresować ze