:

' "''
O' '
v'

fti.:

R!'v;r-::-

:':!:
pl||ipWv'h-''"',-

pipi-,.,:', ':-::/:

iiltiE

^^;:i''';,i

%-^ ;::,:::;:

,'
»?;;[;,: '

' '
; ;/;
 Digitized by the Internet Archive
in 2011 with funding from
University of Toronto

http://www.archive.org/details/patrologiaecur191nnign
 PATROLOGIif;
CURSUS COMPLETUS
SEU BIBLIOTHECA UNIVERSALIS, INTEGRA, UNIFORMIS, COMMODA, OECONOMICA,

OIMKllli SS. PATRUIi, DOCTOKUM SCKIPTORUIIPE eCCLESIASTICORDM.

SIVE LATINORUM, SIVE GR^CORUM,
QOI AB jEVO APOSTOLICO AD TEMPORA INNOCENTII III (ANNO 1216) PfiO LATINIS
ET CONCILH FLORENTINI (ANN. 1439) PRO GR.ECIS FLORUERONT :

RECUSIO CIIROIVOLOGICA
OMNIUM QUjE exstitere monu.mentorum catholig.e traditionis per quindecim prima
ECCLESIiE S^CULA,
JUXTA EDITIONES ACCURATISSIMAS, INTER SE GUMQUE NONNULLIS CODICIBUS MANUSCRIPTIS COLLATAS, PERQUAM DILIOEN-
TER CASTIGATA; DISSERTATIONIBUS, COMMENTARIIS, VARIISQUE LECTIONIBUS CONTINENTER ILLUSTRATa; 0UNIBU3
OPEBIBUS POST AMPLISSIMAS EDITIONES QU.E TRIBUS NOVISSIMIS SjECULIS DEBE.XTUR ABSOLUTAS DETECTIS, AUCTA ;
INDICIBUS PARTICULARIBUS ANALYTICIS, SINGULOS SIVE TOMOS SIVE AUCTORES ALICUJUS MOMENTI SUBSEQUBNTI-
BUS, DONATA CAPITULIS INTRA IPSUM TEXTUM RITE DISPOSITIS, NECNON ET TITUU3 SINGULARUM PAOINA-
;

RUM MABOINEM SUPERIORE.M DISTINGUENTIBUS SUBJECTAMQUK MATERIAM SIGNIFICANTIBUS, ADORNA-

TA ; OPEBIBDS CUM DUBIIS, TUM APOCRTPHIS, ALIQUA VERO AUCTORITATE IN ORDINK
AD TRADITIONEM ECCLESIASTICAM P0LLENTIBU3, AMPLIFICATA ;

DUCKNTIS BT AMPLIU3 LOCUPLETATA INDICIBUS AUCTORUM SICUT ET OPERUM, ALPHABETICIS, CHRONOLOGICIS, STATI-
iTIClS, STNTHETICIS, ANALTTICIS, ANALOGICIS, IN QUODQUE RELIGIONIS PUNCTUM, DOOMATICUM, MORALE, LITUR-
UICUM, CANONICUM, DISCIPLINABE, HISTORICUM, ET CUNCTA ALIA SINE ULLA EXCEPTIONE; SED PR.ESERTIM
DUOBUS INDICIBUS IMMENSIS ET GENERALIBUS, ALTERO SCILICET RERUM, QUO CONSULTO, QUIDQUID
NON SOLUM TALI8 TALISVE PATER, VERUM ETIAM UNUSQUISQUE PATRUM, NE UNO QUIDEM OMISSO,
IN QUODLIBET THEMA SCRIPSERIT, UNO INTUITU CONSPICIATUR ALTERO SGRIPTURyE
;

SACR.(E, EX QUO LECTOBI COMPERIRE SIT OBVIUM QUINAM PATRE3 ET IN QUIBUS OPERUM
SUORUM LOCIS SINGUL03 SINOULORUM LIBRORUM S. SCRIPTUR.B VKRSUS, A PRIMO
GENESEOS USQUE AD NOVISSIMUM APOCALTPSIS, COMMENTATI SINT:
EDITIO ACCURATISSIMA, C.BTERISQUE 0MNIBU3 FACILE ANTEPONENDA, SI PERPENDANTUR CHARACTERU.\I NITIDITAS,
OHART.« QUALITAS, INTE0RITA3 TEXTUS, PEBFECTIO CORRECTIONIS, OPERUM RECUSORUM TUM VARIETAS,
TUU NUUERUS, FORMA VOLUMINUM PERQUAU COMMODA SIBIQUE IN TOTO PATROLOOI.B DECURSU CONSTANTER
SIMILIS, PHETII EXIGUITAS, PR.ESERTIMQUE ISTA COLLECTIO, UNA, METHODICA ET CHRONOLOOICA,
SKXCENTORUM FRAOMENTORUM OPUSCULORUMQUE HACTENUS HIC ILLIC SPARSORUM, PRIMUM AUTEM
IN N08TRA BIBLIOTHECA, EX OPERIBUS ET MSS. AD OMNES .ETATES, LOCOS, LINGUA3 FORMASQUE
PERTINENTIBUS, COADUNATORUM.

SERIES LATINA PRIQR,

IN QUA prodeunt patres, doctores ^scriptoresque egclesle latin^
A TERTULLUNO^Vfe INNOCENTIUM lU.
AGGURANTE J.-P. MIGNE,
Blbliothec«e Cleri universie,
8IVG CURSUUM COMPLETORUM IN SINGULOS SCIENTL£ £CCL£SIASTIC£ RAMOS EOITORS.

PATROLOGI^ TOMUS CXCI.

PETUS LOMBARUUS MAGISTER SENTENTIAUUM, I>AIUSIENSIS EPISCOPUS.

PARISIIS
APUD GARNIER FRATRES, EDITORES pyP J.-P. MIGNE, SUi^CESSORES
IN VIA DICTA: AVENUE-DU-MAINE, 189, OLIM CUAUSSEE-DU-MAIXE, 127.

1880

\
CLICHT. — EX TTPIS PABLI DUPONT, 12, VIA DICTA BAC-D'aSNIERES. 13S1.11.79.

THE INSTITUTE OF MEDIAE\'AI STUDIES

10 ELMSLEY PLACE
TOfiONTO 5, CANADA.

DEC =? 1S31
 S^CULUM XII

P. LOMBARDI
MAGISTRI SENTENTIARUM, PARISIENSIS EPISCOPI

OPERA OMNIA
PRODEUNT MAGISTRI OPERA EXEGETICA EX EDITIOMBIIS PARISIIS AN>0 1336 ET 1541 PRELO
COMMISSIS, PR.BVIA DILIGENTISSIMA EME>'DATIO>E, EXPRESSA; SE^TENTIARUM VERO
LIBROS PRISTir<0 SUO ISITORI VERE RESTITUTOS SUPPEDITAVIT EDITIO ANTUER-
PIENSIS, ANWO 1737 CURANTE 1. ALEAUME PARISIESSI THEOLOGO DATA

accedunt

MAGISTRI BANDINI
THEOLOGI DOCTISSIMI

SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR

ACCURANTE J.-P. MIGNE
Bibliotli^ca.' Clori universiP

SIVE

CURSUUM COMPLETORUM IN SINGULOS SCIKNTl.E ECCLESIASTIC.-E RAMOS EDITORE

TOMUS PRIMUS

PARISIIS
APUD GARNIER FIUTRES, EDITORES ET J.-P. MIGNE, SUCGESSORES
IN VIA DICTA A¥h:NVE UU MAINE OHM 18'.', CIIAUSSEE UU MAINE 127.

1879
 ELENCHUS

AUCTORUM ET OPERUM QUI IN HOC TOMO CXCI CONTINENTUR

PETRUS LOMBARDUS MAGISTER SENTENTIARUM, PARISIENSIS EPISCOPUS.

Goramentaria in Psalmos. Col. 61
— in Episloias D. Pauli. 1297
 o

PROLEGOMENA
NOTITIA HISTORICA
(Gallia Chrisllana vetus, t. VII, col. 68, in cpiscopis Parisiensibus.)

Theobaldi defuacti in locum communibus cano- A pluribus crit; desumilur ex Chronico Ricoi)aIdi Fer-
nicorura votis sufFeetus est Philippus , Ludovici rariensis apud Claudium Etiennot lemo Vil Fragm.
Crassi filius, frater autem Ludovici VH. Uxorcm hist.pag. 186 Per hcec tempora Petrus Lombardus
:

priinum duxerat, at disrupto poslea matrimonio, de ierritorio ^"ai<aria;agnoscitur clarusingenio, qul

cum mililia' sacrae nomen dedisset, Henrici fratris, librum Sententiarumcomposiiit, virperitus et humi-
qui Cisterciensem ordinem inierat , in sacerdotia lis. llic dum esset episcopus Parisinus.quidam opli-
successit, archidiaconique, non decani, ut habet matesilliuspagiquo fueratgenitus, cnusa salutandi
Robertus de Monte, in Ecelesia Parisiensi niunus cum matre illius, quamcum eis ducebant, Parisios
tunc obibat, cum electus est episeopus. At quao sunt profecti, etquiamater paupcrculacrat,eamut
Philippi virtus erat et modestia, in gratiam Petri decere opinabantur vestibus ornaverunt. QuUms illa
quondam pra?ceptoris dignitali lubens renunliavit, ait : « Ego novi filium meum, qui non gaudebit hoc

archidiaconusque anno 1161, memoratus in

obiit cultu. » ProfectiigituradepiscopumPctrum matrem
Necrologio pridie Nonas Seplemb. et sepultus est offerunt, quam ille intuiius, ail : « Ucec mater mea
retro majus altare sub capsa sancti .Marcelli cum non cst,nam pauperculw filius, » et avertit
ego fui
hoc eiiilApluo : Itic jacet Philippus filius Ludovici oculos ab ea. Mater tandem comitibus <iHeu ! dixit, :

Crassi regis Francorum, archidiaconus Ecclesim Pa- vobis dixi, uovi filiummcumet morcsejus,dale mihi
P
risieitsis, qui obiit anno 1161. ut vestiamvestes solilas tiincmenoscet.yi licsumplo
,

Pctrus ilaque, Lombardus diclus quia Novarix ergo solito cultu ad filium rcducitur.At Petrus nbi

natus est apud Insubrcs, quam provinciam postea illam sic aspexit, ait : « Hcec mater mea cst,hxc est
Longobardi incoluere, primis Bonaniaj sludiis ope- paupcrcula mater, quoe me genuit, lactavit, fovit,
ram dcdit, tum amore discendi incensus, in Gallias
cducavitr>etsurgenseamsinusuosuscepit,etsejuxta
venit, episcopi Lucensis litteris sancto Bernardo fecit sederc.IIic ctiamPauli apostoli Epistolas utili-

commendatus, ut illi in Galliis necessaria procura- ter cxplicuit. Defunclus scpclilur Pelrus in ccclesia

rel. Remis aliquantulum temporis 'Commoratus, collegiata suburbii S. Marcelli, cujus tumulo legi-

tur ctiamnum haec inscriplio Ilic jacet Magister :

eundi Parisios impelum concepil. Bernardus itaque
ad Gilduinum Sancli Victoris abbalcm scripsit epi- Petrus Lombardus Parisiensis cpiscopus, qui compo-
stolam 410, ut ei ad Xativilatem beatae Mariae vi- suit lihrum Scntcntiarum, glossas Psalmorum, et

clum subministiarct. At lantum Parisiis profecit Epistolarum, cujus obitus dies cst xiii Kal. .\u-

Petrus, ut non solum ibi permanserit. sed et do- gusti (i) ; cui quidera inscriptioniperperamadjcctus

cendi magisterium sibi sumpserit, qua quidem in csl posleris sascuiis annus 1164.
exercilatione
^mullum temporis
.....i
—
insumpsit, magnam-
^ — .. ..
—— — j , Porro nemo — ——in theologicis
est -- vel minimum ver-
Summis hunc
quc laudem consecutus csl. Unde a clero
scientia; satus, qui de Lombardo non audierit.

Parisiensi Philippus electus praceplori suo jam laudibus proseculi sunt Mallhaius Paris, Tritemius,
Carnotcnsi canonico locum et dignilatem gratanli^r sanclus Antoninus, Sixtus Scnensis, auctuarium
cessit, quara ab anno H39 ad 1160 tenuit Petrus, Allligemense et Aquicinctinum, Henricus Gandaven-
ut constat cx chronico Nicolai Trivelli (1), ex charta sis, Opmeerus, Baronius et Bellarminus cardina-
in annalibus Victorinis, qua Pclrus canonicis hu- lcs, Gcnebrardus, Posscvinus, .Massonus in Annali-
jusce domus asscrit decimam apud Rezias an- l)us, Francicis, sexccntiiiue alii. Albericus iu Chro-
no llo9, opiscopalus priino, ct ex inslrumeuto quo nico rccilat egregias tanli viri lucubraliones, librum
sanclimoniales dc Edcra investivit de terlia paric Sententiarum, Glossaturara supcr B. Pauli Episto-
decimae apud Alhias, dato apud S. Victorem anno las, opus satis grande super Psalierium, et hxc esl
1159, episcopatus primo. Id etiam confirmalur cx in scholis quae dicilur Major Glossalura. Addit Au-
annis Mauriiii, qui episcopalum auspicatus est berlus Mira^us cx Chronico Belgico cum compilasse
anno 1160. Joannes Parisiensis ad eumdcm cjnidem ex dictis sanctoruni Patrum, hoc est ilmbrosii,
Pclri onnotat ohiium. Pauca nobis supersunt mo- llilarii, .\u;.juslini et Gassiodori, commeiulahile opus
numenla de ejus episcopatu, quippe cujus tcmpus Sentenliarum, in divinis cliaiu Scripluiis studiosis-
brevius fuit : sed hoc unum, idque magnificum pro- D sirauin et notabililer doctum fuissc, ingenio sublilem

(i; Spicil. tnm. VIII, r.ig- iS'^. (2) Sauval, toin. I, p. 13^.

Patiu.i.. IACI. 1
 ;

H 1'ETRUS LOMBARDUS. 12

qui uonicii siuim ciiiii lanta gloria Iransinisit ad po- A nem esse ex aniina rationali el humana carne sub-
steros, ut suis opusculis theologorum schola ubiquc sistentcm. Scripsit quoque libellum contra Lombar-
exercitala singulari vcneratione Magislrum eum no- dura Joachiraus abbas Florcnsis cccnobii ; at vero
in concilio Roniano ipse accusator Joa-
generali
minet. Sententiarum ejus hbros coramcntariis illu-
Guilielinus An- chinuis damnatur anno 1-215. Earadera Petri Lora-
strarunt doctissiini scliolaslicorum
Tliomas, bardi doctrinam forliler impugnavit Guallerus sex-
tissiodorensis, Albertus Magnus, S. S.
yEgidius de tus prior Sancti Victoris Parisiensis quatuor libris
Bonavcntura, Guillehnus Durandus,
Roma, Gabriel major, Scolus, Okamus, et Guillel- nondum editis, qui in bibliolheca Victorina asser-

mus Estius. Plures a Lombardo sennones scriptos vanlur, in quibus eum annumerat Petro Abtelardo,

Libros ejus Senlenliarum, Pclro Piclavicnsi et Gilberlo Porretano, quos appel-

asserit Eisingrenius.
parlim scriptorum vitio corruptos et inulatos, par- lat qualiior Francite Lahyrinthos, veheracnterque

tim Lombardi ipsius bona fide, sed non satis cauta, insectatur quod ad Aristotelicam dialecticam fidei
mendis laborantes, altissima mysteria raetianlur. Alii Petrum Lombar-
multis falsis citationibus et aliis

ut ab Hugone de Sanctu Viclore et

qui plura dum plagii insimulant, dicuntque ex libris Senlen-
Glossa ordinaria mutalus est, ad veri regulas revo- liarura Petri Akelardi eum non parum profecisse,
caruiit tum Joannes Alcalmus, tum Lovanienses r) ct Bandinum queradara obscuri nominis theologum
commentaria vero in Psalmos, quajvocant Ilymnos, in quatuor Scntentiarum libris, qui Vienna; prodie-

el lucem cdidit Richar-

Soliloquia illustravit, et in runt anno 1319, pene inlegrum exscripsisse. Vide
dus Cenomanus. Cum autem primus theologia; va- Jacobura Thomasiura De plagio litterario, a sect.
stissimum pelagus totum aggressus esset, non mi- 493 ad 502. lu cap. Fraternitatcm exlra De dona-
rum si vir alioquin doclissimus in aliquot scopulos lionibus in vetuslo cod.. ms. S. Germaui a Pratis

erroris incurrataliiiuando : loca videsis apud Sixtum Alexander III scribens ad episcopura Parisiensem
Senensem in libris v et vi Bibliothccs; sancla; adno- ait P. (Petrum Lorabarduin) decessorem ejus gra-
lat. 62 ct li. Apud Alexandrum vero UI hKresis ves donationes fecisse in detrimentum ecclesise ca-
nomine cum fuisset insimulatus, quod docuisset nonicis suis inconsullis. Quod spectat ad eos qui
Christum ut hominem non csse aliquid, summus vohinl Lorabardi fratres fuisse Pelrum Comestorem,
pontifex Willelmo Senonensi archiep. mandavit ut et Gratianum ex adulierio natos, fabulam reprobat
in convenlu episcoporum apud Parisios hanc Pelri S. Anloninus, ex eo quod Lombardus patria fuerit
quondam Parisicnsis episcopi doclrinara penilus Novariensis, Gralianus decreti corapilator Etruscus,
abrogare studeret, iheologisque docere juberet et Petrus Comestor Trecensis.
Chrisluin ut perfcctum Deum sic pertectura homi-

NOTITIA lilSTORlCO-LITTERARIA
Uistoirc Utti}rairc dc la Fraiice, par des religleux BincMiclins, t. XII, p. 585.

g I. — Ilistoirede la vie de Pierre Lombard. C une longue residcnce. Ainsi le raandait S. Bernard
(cp. 410) a Gilduin, abbo de Saint-Victor, par une let-
Pierre Lombard prit son surnora de laLombardie tre oii il le priait de pourvoirpendant quelques raois
oii naquil, dans lc tcrriloirc de la villc dc Novare
il
a son entreticn. Mais les charmes d'un si^jour d^s
(3). Sa famille elait pauvre et obscure (4'), mais il lors si comn.ode et si avantageux pour les gens de
eut le bonheur de trouvcr un protecteur qui lui fit letlres, le captivcrenl bientot et ne lui permirent
fairc sos prcniit^res eludcs aBologne. De la (5) il se ])lus d'cn sortir. Ardcnl au Iravail. ses progr^s con-
rcndit cn Fraacc pour lcs pcrfcclionner, apportant formes a ses eflorts lui raiiriti-rcnt une chaire de
avcc hii dcs lellros de vccoramandalion dc TEvcque theologie, qu'il rcmplit durant plusieurs annees
de Lucques ,a S. Bornard. Celui-ci rcnvoya dans avec la plns grande r(;putation. On prelend que pen-
rccolc de Rcims, oii pour lors enscignait vraiscm-
daiit le eours de ses lcfons il fut pourvu d'un ca-
blabloincnt Lotulle, qui olaiit Novarais lui-niorae,
nonicat dans rEgliso de Chartres. Mais cettefaveur,
dul prciidrc un soin parliculicr dc son cora]iatriole.
comnic lc prouvc du Cange (6), tomba sur uneautre
La ronommoe dos profossours dc Paris rallira de- pcrsonue du nu-nie uora, qui exer(;ait les fonctions
puis on cellc villc. Son dcssoin n'clait pas d'y faire
de nnjdecin aupres du roi Louis le Jeune (7). Une

(3) )'aul Jovc (Ilist. I. iiil (lit qiie Picrro Lonilianl otait
Piorrc Lomliard, C.raticn et Pierie le Mani;cur pour tiois
n6 daiis iin hmvi qiroii nomniait communoinonl l.iimen freres utorins, nos d'une fenmie adultore. La distance des
«mHi»m cc qui lui lit (loniur. ajoiite-t-il, a lu -momc le
;
licuxsiilTit pour dctruiie cette liotion. Pierre Lombard
lilre (io l.uiiuii oiinniiin.
>ous pcnsoiis que le houri; dont
,^ ctait Novarais, Ciratien Toscan, ot Pierre lcMangeur eliit
il s'agil iri, cst I.umcllo
dans lo Vilanai^, i|ue lcs googra- '^ de Tiojes Chanipagno.
en
plies pi-cnneiit pour fancienue ville de Laumellum. Ce iii) Dubois, llist. ccd. 1'aiis. t. II, p. 121.
bouig e^tsilue sur la liviere deGiOfnci, cntre Valcncc et
(6) Gloss. Lat. vcrbo .ircliialcr.
Vigevano.
(7) liaroniiis sest egalement mopris en le confon-
\i) On ne s'ari elera pas ici a refuter la fable qui donue (Uint avec Pierre Lombard, ami Ue saint Tbomas de
13 NOTITIA 14

recompense bien plus consid<5rabIe raltendait, mal- A Tout matiere de probli-rae dans cetle noiivelle
etait
gre robstacle que Tobscurile de sanaissance, jointc theologie, qu'on a dcpuis nomirK^e Scolastique
,

a sa qualile d"f?tranger, semblait y former. Cetait parceque tout s'y trailail contradicloirement, depuis
reveche de Parij, qui ayant vaque Tan 1lo9 par la roxistence de Dieu jusqu'au pliis sublime de nos
mort de Thibaut, lut dabord oftert a Philippe, tVere myst('res. La carri^iTC elargie de la sorle, ouvrait
du roi Louis le Jeune 1,81. Mais ce Prince qui n"avait un vasle charap oii chaque (^cole ^levait ses opinions
pas juge au-dessous de hii la place d"archidiacre particuli(!'res, souvenl absurdes, quelquefois dange-
de Paris qu"il occupait alors, trouva celle de pre- reuses el presque toujours inuliles, s'occupait a^les
mier pasteur de cetle Eglise au-dessus de ses for- (jtayer par des sophismes caplieux, et Iravaillait en
ces et la refusa. Sur ses avis et a sa deraande, on m(5me temps a d(^truire par de semblables moyens
lui substitua Pierre Lombard, dont la verlu, le» la- celles qui leur elaient opposees. Pierre Lombard,
lents et les services luiavaient paru plus assorlis a lemoiu de cette licence, eut le bon espril d'en aper-
cette dignite. Cest ainsi qu'un auteur contempo- cevoir les inconvijnienls et le zd^le de travailler a
y
rain raconte releclion de ce dernier. Gaulier, prieur reraedier. Pour rexecution de ce dessein, ilramassa
deSaint-Victor dans le mi^me siecle, raccuseau con- dans les Pt^res et les anciens docleurs los passages
traire d^etreparvenu a rev(^che par des voics simo- les plus pr(?cis surles queslions qui s"agilaient alors
niaques (9i. Mais cet ecrivain, comme on le verra ci- dans les (?coles, et les distribua par ordre des ma-
apros, montrc tant de passion contre la mcmoire de tii'res, alin de former par l;i un oorps de d(^cisions
ce prelat, qu'il ne merite nuUement d'elre cru sans ncltes, respectables, authenliques, et capables, en
garam sur un pareil fait. Pierre ne jouit pas long- J3 un mol, de lever tous les doules, et de rainener tous
temps de Tepiscopat, et des 1'annee suivante, 1160, les esprils a runiforinite de doclrine. L'Ouvrage qui
on le voit remplace par Maurice de Sulli (lOi. Oa resulta de co travail, est intitulii les Scntences ; titre,
ne connait presqu'aucum trait de son gouvcrnement, comme on Ta vu ci-devant, qui n'etait pas nouveau.
attendu sa brifevele. Mais celui que rapportent les U est partage en quatre livres, composi^s chacun d"un
auteurs du nouveau Gallia Christinna niontre que grand nombre de dislinclions. La marche de Tau-
la sagesse qui Tavait porte sur son siege, ne Ty avait teur est d'(;'tablir d'abord sur chaqiie matid-re Ti^tat
pas abandonne (1 li. de la question, ensuite d"exposer les opinions de
Nous n"ignorons pas que le meme trait est atlri- part et d'autre, avec les autoritijs dont on les ap-
bui^ a d'autres prelats mais il n'y a nul iuconvenient
; puie, et enlin de porter le jugement qui lui parait
qu"il ait ete repete et d'ailleurs nous le donnons le plus conforme a respril de i'anti(|uil(;.
pour tel que nous Tavons trouve. Toulc science, dit-il dans sa Prt^face, a pour ob
Le corps de notre prelat fut inhume dans le choeur jet les choses ou les signos. Les choses se diviscnt
de reglise de Saint-Maicel pres de Paris, oii Ton voit en celles dont on doit jouir, et celles donl il n'est
encore cette epitaphe sur sa tonibe (l-2i llic jacct permis que d'usor c'e5t-a-dire, Dieu ot les cr(?a-
:
;

Maijister Pclrus Lomhardus Parisiensix cpicopus, tiires. Les signes sonl aussi de deux sortes les ;

qui composuit lihruin Scntcntiarum, Glossas l'sal- uns se terminent a signilier sans conferer ce qu'ils
morum et Epistolarum, cujus obitus dies xiii signitient, tcls sont les sacrements ds rancienne loi;
Kalend. Aug. les autres le donnent, ce sont les sacrements de la
L'ecolc Iheologique de Paris n'a point cesse d"ho- Q nouvcUe loi. Voila les quatre points qui enlrent
norer la memoire de ce grand homnie. Depuis un dans le dessein deraiiteur.
temps immemorial cUc est dans Tusage d"ol)liger ses Le premior livro, coinpris en quaraiito-huil dis-
bacheliers en licence d"assister au service qu"elle tinc tions, roule sur les atlribuls de ia Diviniti:'. Mais
fait ctHebrer tous les ans pour lui le 29 Juillet (13.) avant que d'enlamer ce sujel, Pierre fait une ques-

§ II. —
Ses icrits imprimis.
tion savoir, s'il n'est pas licile de jouir de la vortu
;

pour elle-meme. II se decide pour la ni^galive, sur

1» Deux methodes regnaient dans les ecoles de th^o- les principes dc saint Augustin qu'il cite, et prouve
logie, lorsi(ue Picrre Lombard sc niit sur les rangs quo la vcrlu doit Hve rapportOe a Dieii commo fm
pour enseigner. La premiere, qui etait celle de l'an- dernit^^re. De la il passe aii myst('re dc la Trinitcj,
tiquite, consistait a expliquer par ordre la doctrine qiii fait la matiijre de la scconde distinclion. Apres
renfermce dans 1'Ecriture, d'apres TEcriture clle- Tavoir tliMi par fautoritiMle l"Ancicn et duXouvcau
mCme et la tradition. .Methode simple, mais sure, Testament, il chorche danslatroisiii^me quelles imagcs
paciiique, lumineuse, qui maintenait dans sa purete fon pcut trouver de la Trinitij dans les cr(.''atures.
le depot de la revelation, ediliait en instruisant, et La gi^-n^^ration du Vorbe occiipe les six distinctions
fixait .i Tesprit humain le tcrme oii il devait s'ar- siiivantes. Entre les (pieslions que Ton
y propose,
rtter dans la recherchc des verites du salut. La se- la plus subtile, a notrc avis, cst celle-ci"(disl. 7) :
conde, que notre autcur avait presque vue naitrc, Le Pere a-t-il cu le pouvoir et la volonlt'' d'engen-
(5laitde traiter les raatieres dc la religion comrae drer son Fils ? Si vous n^pondez aHirmativemont,
celles de la philosophie, d'uue manii^re contenliouse _ il qu'il y a dans le PiH-e un pouvoir ot une
s'ensuil
et par voie du raisonnemcnt. EmbarrassiS^ poin-
la ^ volonli^ que lc Fils n'a pas. On
ri^soutcclte diflicult^
tilleuse, plus propre a satisfaire la curiosite, qu'a en disant que quoique le Pore ait engendri? volon-
nourrir la piete, clle rompait les barrieres qui se- tairement, nc^anmoins la gen(!'ration n'est point un
parent la raison de la foi, ouvrait la portc a dcs ques- elfol de la volonu'', mais de la nalurc. Car il cst P(>re
tions sans tin ; ct moins occu|)oe du principal que dc la nu^me maniere qu'il est Diou (disl. 6). Or sa
de 1'accessoire, elle jotait des nuages sur lc prcniicr diviiiili^ n'oinano point de sa volonU'. II fiiut donc
de ccs objets par les etforts (|ue ses partisans fai- en dire autant de sa paternilii (dist. 7).
saient pour r6pandrc des lumiires sur le second. La processiou du Saint-Esprit el sa mission four-
Cantnrbcri ct Je Jc.nn clc Sarisbcri, qui lui (icrivit, tiana. Edit.
en 11(i7, iiuc lcttrc, qiii est 'a trcntc-deuxiCnie du sccdnil (12) Corrozcl, .\iil. tlc rar.. c. 7.(1.
livrc dc rellcs du saint pr^ilat. ("c Picrrc I.omhird olait (15' « Dans le cha'ur de fi^pliso ci)lli't'ialcdo .'^aiiit-
sous-diarrc di' Il^glisc Uuinaini;, ot ('evint c:irJinal, Marccl A Paris. cst iinc rcprcseiilation dn tonilicaii dii c6-
tvCque dc [!cni_'vcnt. (V\i:., ad an. I!(i7, n. 2i.j lcbrc Picrrc Lonibard, iv.'iiuc de Paiis. Cettc liijure ct
(«) Riib. de MDiitc, ad an. ItoO. rinsiriplion, q'ii.ii|ii anoicnnes, nc sont p;is du temps dc
(9) KKas. Uul., t. II, p. S;i8. sa moit, iiKiis dc plus dc ccnt ans aprcs, comme on lc
(10) Dubdis, llisl. /.",((. Paris., t. II, p. l-J-2. ju^'C par la haiitciir dcsa mitic. Le Belf. Ilist. de Pn-
(1 1) Voycz ci-desius la noticc cxtraite du Gallia Cliris- ris, t. I, p. tltC.
 PKTUUS LOMn.VRDUS 10
V6

nisscnl lamaliiTcdn (iixdislinclions, (lopuisct com- A<iue ces propositions nc significnt autre chose, si
pris dixicme .iusi|n'a la dix-ncuvirme incliisive-
la
non quc tout ce que Dieu veut est en son pouvoir
menl aprrs ipioi ron U-aiU^ des propri(!'U-s, tant ab-
;
mais non pas niciproijuement que lout co qu'il a le
solues fpie i-elalives, dus tmis pcrsonnes divines, ce pouvoir de faire, il lc veuille ou le fassc r('ellenienl.
qui se lermine a la trcnle-(pialri('me dislinclion. Dieu peut-il faire lcs choses ineilleures qn"elles ne
On connneiice a iasuivanle, et Fon conlinuc jusqu'a sont ? Cest une suite de la question pr(ic(idenle.
Pierre se dcclare pour raliirmative, et fait a ceux
la fui du livrc a parlcr de certains altributs de
la

Divinite qui demandent unc considc-ration particu- qui tiennent pour la ncgativc le raisonnemenl sui-
sa scieucc, sa providence, sa pr(:'des- vanl Pouripioi dites-vous qu'une cr(>ature particu-
:
lid-re; savoir,

Sur ce que toutcs licrc, ou incme la totaliti; des cr(!'alurcs, ne peut

linalion, sa loute-iiuissance.
ctre mcillcurc qu'ellc n'est Est-ce parce qu'elle est
choses sont pr('scnles a la connaissance dc Dieu, '?

si souveiainemcnt bonne, qu'il ne lui nianque au-

Ton deniande ulist. 3(i) s'il faul accorder qu'elles
soicnt dans ressenco divine. La r(;'ponse est ncga- cune perfeclion ? Mais alors vous i^-galez la cr(;'alure
tive, par raison que bien quc la connaissance de
la au Cr(;aleur. Est-cc parce qu'elle ne peut admellre
le plus grand bien qui lui nianque ? En ce cas c"est
Dieu soit dc son essence, cependant toul ce qui est
daus celtc connaissance n'apparlient pas a resseiice un defuut dans elle, ct non une ])erfection el cer- ;

de Dicu ; autrcmenl tout lui serait coessentiel et de tainement elle pourrail (Mre meilleure, si on la ren-
nicme nature que lui ce qui est absurde. Cetle
;
dait susceptible d'un plus grand bien. Dieu peut

essencc divine est prcsente en lout licu, et n'est donc faire une chose meilleure qu'ellc n"est. II peut
renlernK'e dans aucun. Elle n'est ni locale, ni cir- gaussi la faire d'une autre et mcilleure mani(^re, bien
conscriplible. 11 n'en cst pas de niOme des esprils. ciitendu toulefois que ccltc manicre se rapporte ii
Quoi(pf ils ne soicnt pas suscepliblcs dc dimension la chosc ineme ; car si on la rapporte a la sagesse

(dist. 37), ils sont n(;'anmoins termiiK-s et circou- de 1'ouvrier, il faul eonvenir qu'il n"y a point d'au-
scrits dans un lieu, inais de maniilTe que quand plu- trc ou de meilleure manicre que celle qu'il cm-

sieurs csprits, et nn^-me tous seraient rassemblcs ploie.

dans un uicme licn, ils ne se presseraicnt pas, el Les quatrc dernieres dislinctions roulent sur la
n'empi:'cbcraienl point qu'il n'y exista t autant de de Dicu. L'auteur n"en connait que dc deux
volonl(i
sortes la volonto du bon plaisir, qui est la volonle
nialicre iiue s'il elail enlicrcment vidc. :

La prescicnce de Dicu peut sc prendre cn deux proprement dilc et la volontii- de signe, qui n"est
;

manicres (dist. 38), ou pour la simple connaissance que mclaphorique. La premiere, qu"on doit regarder
des clioses a venir, ou pour la determinalion de ces comme la cause univcrselle de toulcs clioses, est
mcmcs choses. Dans le premier sens elle n'cst point uiie (disl 45), et n'adniet point de multiplicite ni de
cause dcs cHenemcnts futurs, et toutefois elle les mutabilitiJ, parco quo jainais elle ne pcut manquer
embrassc lous, bons el mauvais au lieu (jue, prise ; d"avoir son aceomplissement ilo). La volontij de
dans le secoud seus, elle ne s't'lend (|u'a ceux du signe est de cinq sortes prccepto, d(efense, conseil,
:

prcmicr gcnre, et lcs counait en les d(''lerminaut. La opd^ration el permission ; ct c"est ponr ccla que TE-
de la prcdestinalion et de la rijprobalion,
diil'(irence criture noniine quclquefois les volontii^s du Seigneur
dist. 40), consisle cn ce que par celle-la Dicu pre- au pliiricl. L'auleur so proposc ensuito quclques
voit cc qu'il doit faire dans lcs (Mus, et par Fautre p diflicullcs sur relficacit(5 souveraine de la volonte
il connait les maux quc lcront les ri'prouves et dont dc bon plaisir idist. 46). ^" Jesus-Cbrist dit a Jc^ru-
'

il pas rauteur. La pr(!'dcstinaliou avait aIoi's

n'eft salcm qu"il a souvent voulu rasscmbler scs en'ants,
des adversaircs qui pri-lcndaicnt qu'cllc ^(^'cessilait comnie une poule rassemble ses poussins sous ses
les hommes et voici connne ils raisonnaient
; Ce : ailes, et qu'clle ue l'a point voulu -2° rApotre
; de-
qui est impossible mainlenant, fa ([(; dc loute c^tcr- clarc quo Dieu vout le salut de tous les hommes, et
nitii. Or maintenant inipossiblc i|u'an prede-
il est cependant tous ne sont pas sauvijs. Pierre eniploie
stine ne pas sauve
soit iXquc il n"a jamais ele pos-
: pour rii^ponse les explicalions que saint Augustin
sib!e qu'il ne lc fut pas donc il est dc ^('ccssile
: donne a ces deux passages dans son Majiuet de la
absoluc qu'il soit pr(!'deslin(i. « Pour la solution de foi (c. 67, 98, 109). Mais Dieu veut-il aussi que le
cette diflicidte, dit raodestcment notre auleur, j'ai- inal arrive ? Aprcs avoir rapporU? les diverses opi-
mcrais niicux cnlendre !cs autres que de parler nions sur celte queslion, rauleur conclut en cette
moi-nK'me. « Ensuite, apres avoir fait voir ipie la manicre o Disons donc que Diou ne vcut pas qu"on
:

ni(l'mc objcclion pcut se faire contre la prescience, " fasse le mal, sans loulcfois ajouter qu"il veut que
il rcpoud directcmcnt en distinguanl Celui qui est le inal n"an'ive pas. Car tout ce qu'il veut qui se
: <

prcdcsline, dil-il, ne peut elrc eu nii^me lcmps non K fassc, se fait rcpellcment et tout ce ;qu'il ne
prcdestinc' ; c'e5l-a-dire, que la pr(!'dcslinalion et « veut pas qui se fasse, ne se fait point. «
la r(?probation ne pciivcnt jomais lomber sur Ic nicime L'homnie veut quelquefois par une bonne volonli;
sujct on 1'accordc ; mais on nic que Dicu de lout
: autre cbose quc ce que Dicu veut, et quelquefois il
pu s'abstenir dc predesliner celui qu"il
teinips n'ait _ veul par une niauvaise volonti? ce que Dieu vcul par
a reellcmont pri^destine ; ct comme sa puissance est ^ uue boiine (dist. 48). Par exemple un fils bien nij :

toujours la racnie, il est encore vrai prc^senleinent Eouhaite que son )K''re vive, el souvent Dicu ne le
qu'il peut n'avoir pos form6 celle priidcstination. veut pas. Un fils di^naturi^ desire, au contraire, la
On voit ici la dislincliou du sens compos^i et du sens inort de son pcre, et Dicu la veut aussi. II y a (lonc
divisiS (|uc fautcur rtjnd par les termes de conjun- bien de la diffc^rence cnlre ce qu"il convient a
ctim et dwisim. riioinine ct cc qu"il convionl a Dicu de vouloir et ;

La toutc-puissance (dist. 43) fournit malicre a la lin a laquclle rhomine rapporto sa volonte, doit
c tre la rcgle pour approuver cetle volonte ou la con-
plusieurs queslions dont voici lcs plus remarqua-
blcs. Ouclques llukilogiens modcrnes, dont Abailard damner.
^'tait lc clicf soutcnaienl quc Dicu ne peul faire que Quclqucfois la bonne volonlii de Dieu s"accomplit
ce qu'il fail. Oulrc lc-; i'aisons qu"on a vues ci-(ie- par mauvaise volontc^ dcs honimes. comme dans
la
vanl, ils s'(jlayaieiit cncorc dc (luclqucs endroits lc cruciliemcnt de son Fils. Mais. dit-on (ibid.), si
dc saint Angustin lUi, oii il dit qnc Dicu n"est ap- Dicu a voulu la passion de son Fils, sa volontc a
pck^ Tout- ruissanl, ([ue parco qu'il pcut tout ce ete, ou non, qu"il la soulfrit de la part des Juifs.
qu"il vcut, ct quc sa volonic' n"est pas plus grande Dans le prcmicr cas. il a donc voulu que les Juifs
quc sa puissance. Nolre aulcur rcpond (,dist. 44) le missent a mort ?Picrre repond d"abord en conve-

(U) Euchiriil. c. 9G ; Coiifes. l.vu, c. l.

(15) \I;ec iina cst, ncc iiuiUiplicitatcni recipit nec mutabilitatcm, quia inoxpleta esse non potest.
n NOTITIA. 18

nant siraplement que Dieu a voulu que le Christ A transmission du pdch^ originel, il examine quello
soulTrit et mouriil, parce que sa passion etait un estsanature, etmontrepar saint .\ugustin, que c'cst
bien pour nous et la source de notre salul. Mais sur la concupiscence raOme que rApotre nomme la loi
ce qu'on ajoule que Dieu voulait donc qu'il fiit mis du peclie. On deraande qu'eit-ce que cette concu-
a mort par lcs Juifs, il dislingue Dieu a voulu que : piscence dans les enfants ? Ce n'est pas un acte, dit-
son Fils souiifrit la passion ct le crucilicniont qui il, mais un vice quirendrenfant disposo a convoiter,
lui elaient causes par les Juifs, il raccorde Dieu : et qui fait reellement convoiter 1'adulte. Mais, ob-
voulait quc les Juifs donnassentla mort a son Fils, il jecte-t-on (disl. 3-2, initiou le baptOrae effaco lepe-
le nie. Car Dieu ue voulait pas, dit-il, 1'action de che originel, et noanraoins la concupiscence demeure
ces Juifs qui etait mauvaise mais il voulait la pas-
; aprOs ce sacremenl. L'auleur repond que bien que
sion de Jesus-Christ qui titait bonne, et cette vo- le bapteme ne detruise pas la concupiscence, nean-
lonto s'esl accoraplie par colle dos Juifs qui ^tait moins il !a diminue et rempOche de dominer et dc
mauvaise. .\in5i tinit le premier livre. regner en sorte quo ce qui cn resle n'est plus im-
:

Le sccond, partage Cn quarante-quatre distinc- pute a peche, mais est seulcmenl la peine du pOche,
tions. conccrne les creaturcs. Dans la premiirc on au lieu qu'il etait aupai-avant et peine et peclio. La
traile de la tin pour laquelle rhomme et l'ange ont concupiscence a-t-elle Dieu pour auteur? Oui,
^te cr6es. Les dix suivantes roulent sur les anges. coramepeine, dil-iliihid.) mais comme peche, c'est ;

On entamo a la douzicme rOuvrage des six jours. rouvrage du diable.

que Ton parcourt jusqu'a la seiziome. L'homme oc- A rexamen du pechc originel succ^de celui du
cupc ies restes du livre. Pourabreger, nous ne nous J3 pechc aciuel. L'auteur (dist. 41, »?//;'o'i discutant
arrOterons qu'a ce dernier objet. .\prOs avoir dotaillc la question, savoir si toutes lcs actions faitos sans
les pr6rogaiives de rhommc innocent, on deraande la sont mauvaises, dit quo ratlirmalive (I81 cst
foi
(disl. 24 quelle grace lui etait ncccssaire pour per-
1 soutenuc par quolques-uns avec probabilito ct il on ;

s6verer dans cet elat. La rOponse est querhomme, allOguo les raisons tirOcs de saint Augustin ; ensuilo
ainsi que Tangc, avait reou dans sa crOation une il rapporte le sentiment de ccux qui tenaient pour
grace par laquelle il pouvait se maintcnir, c'est-a- la nOgative, et ne decidc rien.
dire ne point dOchoir de ce qu'il avait regu mais ; L'Incarnation, les trois vertus ThOologalos, lcs
non pas meriter,sans une nouvelle grace, le salut quatre Cardinalos, les dix Commandements de la
Oternel. « La gracc de sa crOation, dit rauteur, lui loi, la dilTOrence des deux Allianccs, sont les objets
« donnait le pouvoir de resisler au mal mais elle ; qui remplisscnt lo troisiOme livre composo de qua-
» ne lui donnait pas celui d'accompIir le bien. U ranto distinctions.
« pouvait cependant, au moyon de ce secours, bien L'ne des questions qui agitaient fort les (jcoles du
« vivre en ([uelque sorte, parce qu'il pouvait vivre temps de Pierre Lombard, etait de savoir si la na-
€ sans pOchO. Mais il no pouvait pas, sans Taide ture divinc, ou sculement la personne du Fils, s'e-
« dune autre grace, vivre d'une maniOre spirituelle tait incarnOe. On allOguait pour et contre des rai-
« lui mOritat le bonheur elernel. d
qui sont tirOes des POres. L'auteur, aprOs los avoir ba-
Lo libro arbitre est dOtini ibid. ct dist. 2o, initio)
i lancOes, conciut qu'il faut dire que la personnc du
une facultO do la raison et do la volontO, par la- Fils a pris lanature humaine, et qu'a colle-ci la na-
quellc, avcc le secours do la gracc, on clioisit le / turo divinc a OtO unic daus le Fils ; et c'est pour
bien et sans cclte grace on se porte au mal. Mais cola, ajoute-t-il. que Ton dit vOritablement que la na-
celte dOtiuition, ajoute rauteur, ne convient ni a ture divine a pris chair. Quanl a ce qu'on dit, pour-
Dieu, ni aux saints gloritiOs, lesquels, pour Otre suit-il, quele Fils seul apris la formetrosclave, parla
incapables de pOcher, n'en ont que le libro arbitro on ne prOtend point exclure la naturc divine, mais
plus parfait. « Cest pourquoi iKi) si Ton e\aminc seulementlos porsonnos du Pore et dii Saint-Esprit.
« la chose de plus pres 11 parait que le libre arbitre Eniin, sur ce qu'on objoctail quo ce qui cst propre
« n'est appele tel, que parco qu'il pcut sans con- au Fils etnonco (|ui est comniun a la Diviuite, s'cst re-
« train'.e ni nOcessile reciiercher ou choisir ce quela vOlu do rhuraaiiilO', il ropond quc la uature divine s'est
" raison lui aura dictO. > unie ,i la naturc luimainedausla proprchypostase du
La grace se divise on operante et coopOrante (dist. Fils, et non dauscoUedostroispcrsonncsen commun,
26 1. La premiOre provienl la bonne volonle car ; On disputait oncore vivoment sur
Fadoratiou de
c'est par elle quc la volonte de riiomme esl dOlivrOe riiumanito do Jesus-l^iirist nlist. Oi. Les uns prOton-
ct proparOe pour Olre bonne, et pour vouloir eHica- daiont qu'on ne lui dovait pas uu cullo de latric,
cement le bien. La sccondc suil la volonlO di-ja rcn- mais sculemont un culto do dulio, dont ils distin-
duc bonne, ct Taide a cxOculor. .Mais comment la guaient doux sortos Tun (]u'on pout roudro a toule
;

grice pr6vient-elle la voloutO? (17) En lui iuspirant crOature sainte, Tautre qui ne convient qu'a la
une foi accorapaguOo d'amour. On disputo si la crOature par excellencc, c'est-a-dire, le corps et
grace operante et la grace coopOrante sont dcux rame de JOsus-t^hrist. COtait ropinion de Gilbert
graces reellenient dilTOrentes. L'autcur inclinc pour ., di' la PorrOe. D'autros vuulai ent qu'on ne rendit
ccux qui pensent quo ce n'esl qu'unc niOmo gracc, seule ct mOmo aitoralion
m uue seiile
iiu'uue adoralio aux doux natures,
et que touto la distinction nc cousiste quc dans lcs et cest le senlimenl i[ue iiotre autcur adoptc (,disl.
elTets. La grace, dit-il, est appelOo opOraute, en tanl liii, aprOs Tavoir appuyc de passages Iri^s-precis
qu'elle dOlivrc la volontO et la dispose .i voloir le do raiUi([iiito.
bicn ; et coopOrantc, cn lant qu'elle raide pour no .\utre ([uostion (|ui faisait graiul bruit dans lcs
pas vouloir cn vain, c'cst-a-dirc, pour accomplir la Ocoles : JOsus-Chrisl ei\ unc
tanl (|u'liomino est-il
bonne iciivre. pcrsonne ou ([ucl(|uo cliosc ? Los arguinonts ponr ot
La qiiestion du pcclic originel est une de celles conlro se balanconl, dit nolro auteur. C.ar on proiivc
quo raulour traile avcc le plus d'Otcndue ct de soin ([ii'il est une [icrsomio pAr los ruisoiis siiivantos ,Si :

(dist. 30-33). Dans lcs quatro dislirictious consa- on laiit qu'lio:iiuie il cst ([iiol^iuc clioso, c'ost ou uno
crces a ce point dc doctrino aj^rOs avoir prouve la
, jicrsonne, ou une substance raisonnable mais s'il :

(IG) rnilc , si diligcntcr inspiciatur , libcium vi- nicns ct pra'parans, scilicct fidcs cum dilec ionc.
dctur diri arliitriuni, qiiia sine coactionc ct ncccs- (IKj QuoU a qiiihiisilain nun irrationaliiltcr ad-
sit.Ttc valct ap|'Ctci'C vcl cligcrc quod ex rationc dc- stniilur, qiii dicunt iiiiiiics actiones ct vohintalcs
crcvciit.
liiiminis siiic fldc nialas cssc, qiw lidc liahita bona'
(17) .Si (liligentcr atlendas, niliilominus libi
cxisliint.
niousiratur Qua; sit Ipsa gratia vohmtatcm iiikvc-
 PETRUS LOJIBARDUS. 20
19

est une subslanceraisonnable, il eslen meraetemps A qu'il avait connaissance claire et distincte de
la

une personnc. En effet la definilion de la personne .'eurs objels, ne voient que comme dans
qu'elles
nest aulreehose f|ue lasubstance raisonnatjle d'une un miroir et en enigme. .Mais il a eu la charite, et
nature individuellc. Donc. en accordant nu"il est dans le plus liaut degri^. Cetle vertu, qui consisle a
quelque chose en tanl qu'hommc, on est lorce de aimer Dieu pour lui-meme, el le procbain pour Dieu
conveuir qu'il est une personne. Mais cet avcu jetle ou en Dieu, peul-elle se perdre lorsqu'on Ta une
dans un inconvenient. Car si en tant qu'homme il fois recue? Pierre raffirme idist. 32), et le prouve
est une personnc, donc il cst une quatriume per- contre quelqucs docteurs qui le niaient. Cependant
sonne de la Trinitc:' donc il est Dieupar son huma-
;
il avoue que la charit6 parfaite ne se perd point,
nile. Cest pour ^vitcr cet inconvcnient et d'autres, ou se perd rarement.
ajoute-t-il, que quclques-unssoutiennent que Jesus- Le quatrierae livre, corapris en cinquanle dislinc-
Christ, en tant qu'iiomme, n'ost ni une personne, tions embrasse les sacrements de rauclenne et
,

ni quelque chose. Pierre montre onsuite la faussete de la nouvelle loi, le jugement dernier, la rcsur-
du raisonuement oii Ton conclut de cc que rhomme rection des niorts, le bonheur des saints dans le
dans Jesus-Christ est une substance raisonnable, ciel, et les peines des damnes en enfer.
qu'il cst en mi-me temp=; une personne sous ce rap- L"auleur prelend (dist. \) que la circoncision
port. Car, dit-il, l',ime de Jesus-Christ esl une sub- avait la meme eflkacite que le baplCraepour remeltre
stance raisonnable. Cependant elle n'cst pas une les peches. mais non pour conferer la grace. Le
chosc isolce et non unie a une aulre. Du resle, bapteme donne au seul nom de Jesus-Christ est va-
ajoule-t-il, cclte dcscriplion de la personne ne con- B lide, selon lui (dist. 2/. De son lemps, il ne se con-
vient pas aux trois personnes de la Trinite. II fortilie ferait encore que par immersion, et rusage de TE-
celtc reponse d'un argument tire de ce quc le Cbrist glise Gallicane ^tait de repeler celle immersion .lus-
a ete predesline pour etre lils de Dieu, d'ou il s'en- qu'a trois fois en riionneur de la Trinite. Cependant
suit qu'il esl quelque cliose en lant qu'homme. ii croit permis de s'en tenir a une seule, pourvu
l\Iais il combat aussitot celte preuve, en disant que que la coutume de rEglise oii Ton se trouve ne s'y
cen'cst point a raisou de son humanite qu'il est fils oppose pas.
de Dieu ?ion enim quo hcmo est, eo filius Dci. Cest
: Sur la confirmalion (dist. 7), il regarde le saint
par 011 il termine celte queslion, laissant a presu- Chremo comme essenliel a ce sacrement, dont il ne
mer qu'il penchail vers ropinion des Nihilistes, c'est- reconnail point d'autre ministre que reveque.
a-dire, de ceux qui prelenilaicnt queJesus-Christn'e- II fait consister idist. 8i la forme de rEucharistie

tait point quelquechosesuivanl rhumanil6 (dist. 14). dans ccs paroles Ceci est mon corpa, ceci est mon
:

Hugues de Sainl-Victor s'elait etforce de prouver sang. Car Iorsqu'on les pi-ofere, dit-il, le pain et
<t

que la scieace divine et la science humaine sont egales le vin se changeut au corps et au sang de Jesus-
en Jesus-Christ. Pierrc-Lombard prend le jusle rai- Chri>t le reste n'est (|ue pour honorer Dieu. » II
;

lieu cnlre celte opinion et celle des theologiens qui combat vigoureusemet 1'heresie de Berenger idist.
soutenaient que r;ime de Jesus-Christ ignore quel- 10) ;mais il soutient mal a propos idist. 13) que
que chose. II convient que par la sagesse qu'elle a le pouvoir de consacrer ne reside que dans les pre-
recue en vertu de son union avec le Verbe, elle sait tres catholiques, et qu"il ne se fait aucun change-
tout ce que Dieu sait, mais qu'elle ne le comprend p ment reel du pain et du vin dans le sacrilice offert
pas aussi parfailement que lui d'oii il infere que la
; par des pretres heretiques ou excoramunies.
sagcsse de celte ame n'cst pas egale a la sagesse du Dans il dislingue
la penitence, trois acles idist.
Verbc parce que dil-il, celle-ci est bien plus ex-
; 17) : contrilion, la confession et la salisfaction.
la
cellenle et comprend loutes choses d'une maniere Mais sont-ils egalement essentiels a ce sacrement?
bien plus parfaite. On objeclait que si rhumanite Les opinions variaient des lors sur ce sujet. Pierre
de Jesus-Christ s'ensuivrait qu'elle peut
sait tout, il se declare pour celle qui assure que la seule con-
aussi tout. Pierre nie la consequence, par la raison trition sans confession orale efface les peches. « Car
que la loule-puissance est un attribut incommuni- des qu'un penitent, vraimeot con-
dit-il idist. 18),
cable de la divinile, au lieu que la connaissance trit se propose de se confesser, Dieu lui remet ses
apprebensive de toute chose pcut ctre accordee a la pechos parce qu'aIors il y a confession de coeur,
crealure, et Ta ^le effectiveraent a. Tame de Jesus- quoique non de bouche, par laquelle Tame est pu-
Christ, suivanl le temoignage de rEcriture. rifiee de ses fautes, et la dette de la mort eternelle
En trailanl dc la mort de Jesus-Christ, Pierre lui est reraise.... II faut donc que le penitent se
met en question si dans cet elat la Divinile fut se- confesse, s'il en a le loisir raais avant qu'il fasse
;

paree ou non de rhumanite. Plusieurs Iheologiens sa confession de vive voix, s'il en a le voeu dans le
soulenaient raftirmative. II rapporte leurs argu- cceur, il a deja recu la reraission des peches. » Mais,
ments idist. 21 i, les refute, et prouve par des au- demande-t-on plus bas, si le peche a ete rerais par
toritcs precises que rdrae et la chair du Sauveur, la contrilion des que le penilent a forme la resolu-
quoique divisees par la mort, ne furent ni I'une ni j-, tion de se confesser qu'est-ce que le pretre peul
,

Taulre separees du Verbe. lui remettre (au tribunal de la penitencei? « Quel-

Jesus-Christ ayant cte doue de la plunitude des ques-uns, repond-il, pensent que le pecheur etant
verlus et des graces, a-t-il eu la foi, resperance et lie d'un doublelicn, savoir par la souillure de Tame
la charite? Cest a Toccasion de eetle question, et et par la dette de la peiue elernelle, Dieu le degage
avant que d'y satisfaire, que rautcur parle des par hii-meme du preraier lien, et le pretre du se-
verlus theolog^ales idist. 23) et il en parle fort au
, coud. D'aulres disent que Dieu seul remet la detie
long. « La foi, dit-il, a propremeHt pour objel les eternelle , comme
seul vivifie rarae inlerieure-
lui
choses qu"on ne voit pas. » II dislingue deux sorlcs ment par lui-mOrae. Apres avoir rapporle quel-
»
de foi : Tune qui est informe et commune aux mau- ques aulorites pour appuyer ce dernier sentimcnt,
vais chr^tiens et aux dcmons, c'cst la foi de- rauteur conclut en celte maniere : « On voit evi-
pourvue de la charito lautre qui est parliculiere
;
demmenl par la que Dieu absout lui-meme le peni-
aux bons et les caractcrise, c'csl la foi formee par lent de la delte de la peine, qu'il rabsout, dis-je,
la charile. La premicre, selon lui, n'est pas une quftnd il reclaire interieurement, en lui inspirant
vertu, quoiqu'eIIe soit neanmoins un don de Dieu. la vorilable contrilion du coeur. La raison vient a
L'esperance regarde les biens invisibles et elerncls. fappui de ce sentimenl. Car personne n'est vrai-
Elle nc peul clre sans amour. Jesus-Christ n'a cu ment conlrit.... qu'il n"ait la charite. Or celui qui
ni lune ni rautre dc ces verlus (dist. 26), parce a la cliarite raerite la vie elernelle ; ei personne
21 NOTITIA. 22

n"est digne en meme temps de la vie et de la mort... A reduits a la taille de Jesus-Clirist ; car il dit lui-
II nc ^'ensuit pas de la que nous refusions aux prii- mi^me quils ne perdront pas un cheveu de leur
tres le pouvoir dc remetlre el de retenir les peches, tiHe, ils rcssuscileroni sans aucun defaut corporel,
c'esl-a-dire de declarer les pechcurs lies oudelies... ct Dieu fera, comrae dit saint Auguslin 19,i, eu ras- 1

Car ils lient lorsquils imposent la satisfaction pe- semblant toutes les parlies de leurs corps eparses
nitentielle a ceux qui se confesscnt, et ils dclient dans runivers, ce que fail un slatuaire lorsquil
lors([u'ils en relachcnt quclque ehose, ou qu'ils ad- veut refondre une slatue informc. Aprcs Tavoir bri-
meltent les penilents purilies a la parlicipalion des sik', il en jetle lous les morceaux dans un nioule
sacrements. • Ce passagc manifcsle deux clioses la :
plus regulier, oii ils s'arrangent aulrement qu'ils
premiere, que Pierre Lombard n"admettait quune n'eiaienl ia premiere fois, et prennent une nouvelle
espece de conlrition pour la penitence, savoir la :
contiguration. Cest la meme slatue quant a la sub-
contrition parfaitc d laquelle il allribuait la verlu stance ; elle ne differe que pour la fornie.
d'effacer les peches avec le va-u du sacrcmcnt. C'e- Les saints dans lo ciel enlendcnt les prieres
tait Topinion de Hugues de Saint-Victor, et (:'a 6le qu'on leur offre snr la tcrre (dist. 46); el ccla n'est
celle de plusicurs grands thcologiens jusqu'au con- nuUement impossible a croire, parce qu'il3 connais-
cile de Trentc et de quelques-uns meme
,
depuis. senl dans la lumiere du Verbe qui les cclaire, les
La seconde qu'il ne regardait rabsolution sacra-
, choses d'ici-bas qui peuvent lcs rejouir, ou dans
mentelle quc comme un acte juridiqua par lequel lesquelles ils pcuvent nous aider. Ils inlercedent
le pretre declare quc lcs pi^chcs sont remis. L'une pour nous en deu:( manieres, ct par leurs meritcs,
et Tautie opinions, malgrc lcs noms el le nombre g qui ajoutent du prix a nos priercs, et par leur alTec-
de lcurs dc^fenseurs, sont univcrsellement rejetecs tion, en desirant et demandant raccomplissemcnt
de nos jours, el avec raison, comme oppos^cs a dc nos vccux, ce qu'il3 ne font neanmoins quavcc
Tesprit du concile de Trente, et aux decisions de subordination k la volonle divine. Pierre Lombard
plusieurs Peres dc rEglise. pensc (dist. 47) que les damnes ne souffrent pas
Pierre ne dit rien sur l'Extrt^me-Onction que ce toutes les peines qu'il3 merilent a la rigueur, ct que
qui est avoue de tous les theologiens. Dieu leur fait sentir quelques efl'et3 de sa misericorde.
II nagite, touchant rOrdre, qu'une seulc contro- Tels sonl les objets qui nous ont lc plus frappes
verse (dist. 25». Cest celle qui concerne les ordina- dans les quatre livres que nous venons de par-
tions failes par les hercliqnes. II avoue que celle courir, ouvrage qui a merite a son auteur lc
question est Ires-embarrasscc et quil y a des rai- , litrc de Maitrc des Sentenccs, qui a servi de texte
sons tris-fortes pour ct contre la validite de ces aux lecons des profcsseurs de theologic pendant
ordinations. II se conlente de les rapporler sans plusieurs siecles, et dont les lumicrcs de ces derniers
rien decider. tenips n'ont pas eclipse la celebrite. Le nombre des
Pierre cmploie seize distinctions pour cxpliquer commentaires qui ont (He fails sur ces livres se-
le sacrement de mariage. Son institulion, son es- rait presqu'infmi a delailler. Pitseus en compte jus-
sence, scs avantages, ses empechemcnts dirimants, qu'a cenl soixante composes par les seuls Anglais
ses devoirs, son indissolubilit6 sont les principaux (20 1. Mais qui pourrait faire renumeralion de ceux
articles qui entrent dans ce traile. Examinant la qui ont ele enfantes par les theologiens des autrcs
queslion du mariage des infidtMcs (dist. 29, versus Qnalions?
fin.), il demande s'd pcut se resoudre par la con On ne s'est pas contcntii d'orner de commentaires
version de rune des partics a la rcligionchrelienne. la Somme des Senlcnccs, on a vonlu nKme lui
Apr^s avoir expose les moyens do Tatiirmalive, il pr(''ter graces de la vcrsification. Lcs biblio-
lcs
dit 1 qu'il esl, a la verile, pcrmis au mari devenu de Caio-Gonvelcn et de Saint-Picrrc de Cam-
th(;'ques
fidide de renvoyer sa fcmme infidiMc, quoiqu'elle bridge conscrvent chacuneun manuscrit,qni a pour
consenle d'habiler avcc lui mais que pcndant
; tilrc:Quatuor libri Scntcutiarum versificati (21 1.

qu'elle vit il ne peut cn cpouser unc autrc. Pour Avant que de passer aux antres i^roductions de
celle, ajoute-t-il, qui se rctire volontairement, il nolre aulcur, nous ne devons point dissimulcr lo
n'cst pas lenu de la suivre et pendant qu'elle vit,
; doute que lc docleur Echius, Chelidonius ct Thoma-
il peut contracter un nouveau mariage. Mais cela, sius ont i\c\e sur le V(Jrilable piTC d(> cellc donl on
poursuit-il, ne doit s'entendre que de ceux qui se vicnt de rendre conipte (22 ). Le premier ayant ren-
soDt raaries dans rinfidelite. Quc si Tun et rautrc contrc dans rabbaye de Molk nn manuscrit intiluli;
se convertissent a la foi par la suite, ou quils aient h Sommedc MaUrc Ba7idini, la liit altcntivcmcnt,
contracle leurmariagc clant deja fideles, et qu'en- dil-il, ets'aper5ut avec surprise qu'a la reserve du
suite Tun des deux aposlasiant quitte Tautre en slylc, elle ne dift'(^rait prcsfiu'cn rien dcs Scnlences
haine de celte mt^me foi, alors celui qui est aban- de" Picrre Lombard. ( J'en fis la confronlation sur-
donne ne doit point suivre celui (lui se retire mais et il me pa-
tant que celui-ci vivra il nc pourra se remarier,
;
Ic-champ avcc un imprime, ajoule-t-il
--"---'
!'ut quc Tun des deux ecrivains devait
••"'-— pour
' jiasser — ,

parce qu'il y a entre cux un mlariagc ratifie, rtitum, j-. plagiaire,

" mais sans faire tomber mon soupccon sur
oui ne pcut se dissoudr Ccst ii peu prcs la raeme \\un ni sur rautrc. Car Pierrc Lombard depuis lant
aoctrine que celle de llugues de Saint-Victor sur de si('clcspasse si universellemcnt pour rauteur de
la dissolubilile du mariage iles infidclcs. On la re- cellc peut la lui enlcvcr sans lcs
Sommc, ipron ne
trouvo dans tous les scolasliques qui ont suivi jus- raisons les plus claircs plus forlcs. Ccpendant
cl les
qu'a nos jours. le manuscrit dc Bandini cst ancien, et il se Irouve
Parmi les decisions que nolre auleur donne sur parmi Ics manuscrits d'un Ires-ancicn monaslerc.
V(da.l des homnies apres celte vie, celles-ci nous De plus, rouvrage est fail de manierc qu'il parait
ont pnru Ics plus rcniar(|uables (dist. 4:i i. Tous les avoir etc plus facile d'y ajoutcr que d'cn relran-
hommcs ressuscileront dans rclat de lliomrae par- oher Tali fonnula concinnalus, ul t/uis facilius
:

fait, ii la mesurc dc Tage plein de JOsus-Chrisl, adtlidcrit tiuiim tlctraxcrit. • Chclidonius, abbc dcs
c'esl-a-dire a Tage d'environ Irenle ans. Mais Ueninlictins Ecossais, a Vicnne, ayanl cu commu-
ils ne seront pas tous de la m("mc slature, et les nieation dc cc manuscrit, le lit imprimer en celtc
plus grands ne seront pas raccourcis pour C-lrc ville chez Jcan Singrcnius Tan cn un volumc
r'il'.t,

{\0]Eiichir., c. 89. (22 Vn. .\iiec(l. t. 1, Diss. i.snt;., p. xlv, xi.vu.

(20) Script. Angl. p. 917. n. 07.

(21) Cal. m.v.?. .\ii(il. |>art. 111, n. I Uo ot 1774.
 ; •

23 PETRUS LOMnARDUS. 24

in-/b/!0 avec unc dcdicace adressee a l'empereur

" A l'apoIogie de Pierre Lombard, composee par lui-
"
Maximilien. Cet edilcur nc doute
'
"
nuUcment que la '
meme contre les impulalions d'erreurs donl le char-
Somme de Bandini ne soit roriginul dcs livres des geait Jean de Cornouailles qui avait ele sondisciple.
Sentences, et Thomasius, comine on Ta dit, parait Dans cel ouvragc, dit Li-land, Pierre Lombard re-
appuyer cette opinion. .Mais un manuscrit du xiii'' pond d'une manicre exacte, forle et subtile aux ob-
siCcle, decouvcrt par dom ricrnard Pez r23) dans !a jeclions de son adversaire, et le traile avec la sup6-
bibliolhrqne de !'abbaye d'Ubcr-allaich, dissipe cn- riorile d'un vieux soklat sur un champion qui com-
ticrcment le nuage. II porte cn titre : Abreviatio mence d'cntrer en lice. Nous ignorons ce que cet
nuigislri Uandinidc libro Sacramcntorum }lariistri ouvrage dcvcnu. Mais 11 est certain,
est comme on
1'etri 1'arisicnsis cpiscopi fidcliter acla. Ainsi ni le verra,que Jean de Cornouailles ne se tinl point
Pierre Lombard, ni linndini ne sont coupables de pour vaincu, et ne rendit pas les armes.
plagiat ; mais lc dernier a lait, ce qui est tris-
perniis. rabrcge de Touvrage du preniier. g IV . — Sa doctrine, son drudition, son genie,
2° Pierre Lombard est auteur d'un Commentaire sa manicrc d'ccrire.
sur les Psanmcs ct lcs Cantiques, dans lequel il
emploie et am[ilifie la Glose inlcrliiieaire d'.\nselme Cest principalement sur \aSommedes Sentences,
de Laon. Ce Commentaire, dit Alberic de Trois- qu'on doit apprecier le ra^rite litleraire de Pierre
^''onlaines {il\, est ce que les ecoles appellent Lombard. On areudu compte ci-dessus de la raarche
aujourd'hui !a Grande Glose, et hcecest in scltoiisnucB de cct ouvrage et des principaux articles de la doc-
dicitur Magna Glossatura. Gerohus, prevot dcs Cha- pjlrine qu'il renfcrme. On aparle aussi de la celebrite
noines reguliers dc Reichersperg en Bavie're, dans dont il a constamment joui dans les ecoles. II est a
propos maintenant de relracerles conlradiclions qu'il
sa lctlrc au pai>e Alexandre III, sur les erreurs qui
avaienl cours de son tcmps 25i, releve une pro-I
a essuyees, et de raarquer en detail cc qui en a M
position dc cet ouvrage, oii rauteur senible avancer l'occasion. Sous jiretextc du Nihilisrae qu'on y insi-
qu'on ne doit qu'un simple culle de dulie, et non nue, Jean de Cornouaillcs, dont il a etc queslion
celui d'adoralion a rhumanilc de Jesus-Christ. plus haut, entrcprit, du vivant de rauleur et aprfes
Jlais la maniere orlhodoxe dont Pierre Loinbard sa mort, de lc faire condamner. II adressa dans
s'explique sur ce sujet dans sa Somme dcs Scntenccs vue un ecrit plein de fiel ct d'emportemcnt au
cette
(I. III, dist. lOK demande qu'on interprcle cette papc Alcxandre III, et se donna, pendant environ
proposition en bonnc parl. Ou bicn il faut dire que douze ans, divers mouvemenls pour atteindre ce
la Glose sur le Psaulier ayanl clc faile avant la but. A la fin il oblint du pontife, Tan 1170, un
Somme, il aura relraclc dans celle-ci ce qu'il rescrit portant defense a tous les professeurs
avait iiasarde tc'mcrairement a cet 6gard dans d'enseigner que Jesus-Christ cn tant quliomme n'est
l'aulrc. point quclque chose. TcUc fut la reconnaissance de
3° II a fait sur la concorde evangelique un Com- ce disciple pour son maitre, et lel fut le succfes de
mentaire dont nous ne pouvons rien dire, parce que ses demarches. Pcu apres, Gaulier, prieur de Saint-
nous ne Tavons point vu, et qu'aucun bibUographe Victor, renouvela les memcsattaqucsavcc aussi peu
n'en a rendu compte. de menagcmcntdans son Iraile contre les quatre laby-
4° Nous avons de lui un autro Commentaire sur j. _, rinthcs de la theologie. Un troisicme antagoniste
C' de notre auleur s'eleva du fond de ritalie, vers le
les Eplfrcsde saint Paul, tire en grande partie de ;
Pt^rcs, et surlout de sainl Ambroise". dc saint Jerome meme temps (33). Cclait le faraeux Joachira, abbe
et de saint Auguslin. Cet ouvrage cst clair, metho- de Flore en Calabre. II accusa le .Maitre dcs Senlen-
dique, ct renferme, oulre lcs pensees des Phes, de ces d'admetlre une quaternite dans les personnes di-
fort bonnes vues propres a rauleur. vines; elccla pour avoir dit (.S'e«i. 1. i, dist. 8) quele
Pcre, lc Fils ei le Saint-Esprit sont une certaine chose
§ III. —
ouvrages manuscrits ou perdus. souverainc, qua:dain summa res, qui nengendre
Les ouvrages de Pierre Lombard qui n'ont pas poinl, n'est point engendree et ne procede point.
encore vu le jour, sont Tout absurde que fut Taccusation, il se mit en de-
l" Dcs Gloscs sur Job, dont on conserve un exem- voir de la prouver par un livre qu'il presenla au
plaire parmi les manuscrils de rabbave de Savigni, concile de Latran celebre Tan 1 179. Occupec d'aulres
au diocese d'Avranches r26>. objets, rasserablcc ne jugea pas a propos de pro-
2° Dcs Scrmons sur lcs Dimanclies et Fetcs de nonccr sur ce point mais cellc qui se tint au mcme
;
_

1'annee, qui se rencontrent dans la bibliolhfeque de licu, Tan 1213, prit hautcracnt la defense de la pro-
la Cathedrale d'Eifort (27i, et dans celle de l'ab- position denoncee, et fleirit par uue censure igno-
baye d'Alnc, ou d'Auno, au diocese de Liege (28). rainieuse le libcUe du dcnonciateur (34).
On lcs voit aussi a la bibliolheque du Roi, dans un
Plus raodcres et plus (?quitables que ces Irois ri-
scul et mcmcvolurac, el le Sermon dc rEacharistie
vaux de Pierrc Lombard, les maitres en theologie
a part daus un autrc i3o88).
de Paris dresserenl, vers Tan 1300, une liste des ar-
3" Deux lcttres a Philippe (29), archeve'que de D liclcs qu'ils n'approuvaient point dans Pouvrage des
Rcims, et une a Arnoul, prcvot de rEglise dc Metz
Scntcnces, el s'aecord^rent a ne lcs point enseigner.
(30'i. Cellc dernierc est une reponse a celle qu'Ar-
Mais il est a remarqucr, d'aprcs M. d'Argenlre, que
noul avait ccrile a nolrc autcur, ces trois pi6ces cette lisle ne fut point rcdigee dans une asserabl^e
exislenl, sclon Uabricius,dans un mcme manuscril, a de rUniversile, que lcs arlicles qu'elle contient
la bibliothequc Pauline de Leipsick.
n'ont ccsse d'etre enseignes quc par unc conven-
4° Parmi les manuscrils de rabbave d'Aillighem
lion economique, ct qu'on ne connail aucun decret,
(31), on Irouve Pctri Lombardi mcthodus pra'ctic(e
ni de eette ^cole. ni d'aucune autre qui les ait pros-
iheolofjice. Cc litre annonce vraiserablablemcnt un
crits. Ils sont au nombre de seize, dont voici les
ouvrage diffcrent dcs Senlcnccs.
plus remarquables 1° La charite par laquelle nous
:
b° Lelaiid (32) leraoigne avoir eu enlre les mains aimous Dieu et le prochain, n'est point quelque
,25 Pcz, .Knecd..{. I. Diss. isa^ n. xtv. xlvm, n' G7.
, de Reims dii nom de Philippe. Cest apparcriimcnt Phi
(2i) .\(l;m. ll,'5li, p. 328.
lippe, archidiairc de P.iris.
(2o) Pez, .\m\it. t.V. p. 5oj.
(50) Fabr. Bihl. ined lal. t. V. p. 7S2.
,'26 ) Le Long. mhlia Sacra, t. IL
(51) Sand., ihid. part. ii, p. U7.
(27) Cttt. iiiss. .ingl. p,iit. iv, p. 1615.
(52) Script. ISritan. p. 227
(28; Sand. in.-<s. helg. part. u, p. -24i. 15.5' DAriicntiv. Coll.jnd. nov. t. I, p. 219-220.
(29 11 n'y a point eu dans le xu< siecle d'archevjquc oii Matth. Paris, ad an. 1179.
 ;

25 NOTITIA. 26

chose de cree, mais le Saint-Esprit raeme. (Saint A naux. La paresse entretenait_ ce prcjuge, la fureur
Thomas explique neanmoins cn bonne part cclte de dispulcr le forlifiait. Car que faire dans une
proposition, cn disant que (2-2, qu. 23, a. 2) ecole nombreuse, commcnl s'y cxercer et s'y dis-
« rintention du Maitrc n'est pas que le mouvemcnl tinguer sans le sccours de la dispute ?
par lequel nous aimons Dieu, soit le Saint-Esprit Ce fut dans le meme temps et par les n-K^-mes
meme, mais qu'il vient immediatemenl du Saint- causes quc Ton vit degcnercr Tetude du droit cano-
Esprit, et non ])ar le moyen d'aucune habiludc, nique. Graticn, conleraporaiu de nolre auteur, fit
comme acles des aulres vcrlus, tels que ccux
les sous le tilre de decrct, unc compilation des lois ec-
de la foi de l'esperance). » 2° Les anges crois-
et clesiasliques, qui cut le mcme succt^^s et produisit
sent en mcrile par rappori d la recompense essen- les mCmes effels que la Somme des Sentences. D(!s
tielle, jusqu'au jugement dernien. 3° L'homme, lors on cessa de lire les eoucilcs et les anciennes
avant le p(^clie, jouissait de la vision intuitive de Decr(?tales. Ce nouveau Decrct tinl lieu de code
Dieu. 4» Ceux qui furenl baplises du baptcme de universel et devint le texle d'un nombre intini de
Jean, sans y mcltre leur esperance, n'etaient point volumineux commenlaires, oii Ton ne s'occupait
tenus de recevoir cclui de Jesus-Christ. 5° Les qu'a imagincr de nouveaux cas, a obscurcir ceux
schismatiques, les beretiques, lcs excommunies et que ranliquite avait decid(i5, et a faire d"une science
ceux qui sont dijgrades, ne consacrent point le corps pacifique par son instilution, une source inlaris--
de J(;sus-Clirist. 6° Les evi^ques qui soul dans le sable de chieanes. Ainsi, deux ouvrages qui
mi'me casn'ontpas lepouvoir deconferer lcsordres. avaient pour objet le rttablissement des bonncs elu-
A ces seize articles, les modernes en ont ajoul^^ B des, ont ele roceasion ct T^jpoque dc leur dcperis-
dix autres, qui sont les nK^mcs que nous avons re- sement.
lev(?s dans ranalyse dcs Sentences. Voila pour lcs
raeprises posiiives de notre auleur.
§ \. —
Editiom dc ses wuvres.
On lui reproche (35), oulre cela, des omissions Une de nos obligalions etant de faire connaitrc
imporlantes, eomme sur rEcrilure sainte, rEglise, les editions des ouviages de nos auieurs, nous
la primaule du pape, lcs conciles toutes malieres
: avouons qu'il ne nous est pas possible d'y salisfaire
qu'il ne touclie point; desallegories forc^es qu'ilrap- plcinement a Tegard dcs Sentcnces de Pierre Lom-
porte quclquelbis en preuve de ses asserlions bard. Comme elies onl tH(? pendant plusieurs siecles,
entin un dcfaut de crilique qui lui a fait adojilcr ainsi qu'on Ta dil, et presque jusqu'aux derniers
des pieces supposees,tellesquclcsfaussesDecr(^lalcs. temps, le texte unique sur lequcl les lecons de theo-
Malgre ces taches, Pierre Lombard, ainsi qu'on logie roulaient, il a fallu les reproduire dans tous
Ta dit, a toujours (?le regarde, et ne ccsscra de les pays un nombre de fois qu'il n'est pas facile d'i-
retre, comme lc chef et lc mod^le de rccole. 11 nic- maginer. Nous prions donc nos lccteurs de se con-
rile effcclivcment ce doublc lilre, soit par Fcxcel- lenler des (ditions ou reiinprcssions qui sont ve-
lence de sa melhode, la moillcure, pour ne pas dire nues a nolre connaissance aprcs de soigneuses rc-
la seule, a laquelle on puisse s'allachcr, soit par la cbcrches. Nous allons les ranger sous les noins de
justesse et la sagacil(; de son esprit, qui sc mani- lieux oii ellcs ont ete faitcs, en observant de nom-
feslent dans presque loulcs scs d(?cisions soit par mer les garanls de celles que nous navons pas
;

Telcndue et le choix dc son erudilion, dont on voit Q vues par nous-mcmes.

des traits frappanls dans ce nombre prodigieux de A Venise, trois cditions in-folio, savoir, en 1477
passages de rEcrilure et des Peres, qu'il emploie chez Vandelin -Spirc, en 1480 avec rexplicalion de
pour rordiuaire avec goiit et discernementdans ses Nicolas dc OrbcUis et les conclusions dc lleuri Go-
Uvres soit enlin par la nettel(5 de son slyle, qui, a
; richem, en t.jl4 chez Grcgoire de Grcijoriis. Une
quelques cndroils prcs, cst le micux assorli au gcnre ediliou («-4" de 1307 ; deux ^dilions m-S", la
des maliijres qu'il Iraite. Pourquoi donc ce guide si prcmicrc de Tan 1563 chez Francois Laurent,
respectable et si rcspccld» a-l-il loujours ele si pcu la seeondc dc Tau 1584 chcz Marc-Antoinc Zalterio.
suivi ? Pourquoi ce Maitre par exceUence n'a- A Basle, huil Oditions in-fo!io, dont les six pre-
t-il presque fait aucun disciple Chose elonnante
'?
mieres sorties des presses de Nicolas Keslers, sont
!

L'Ecole, tout occup(;'e a feuilletcr, cxpliquer, com- des amwes 1486, 1487, 1402, 1498, 1502, 1510;
mcnlcr, analyscr la Somme des Sentences, cn a gtv la septicme de 1313, est accompagncc des Com-
n6raleincnt abaiidonn(i la meihode et le plan. Cet menlaircs do Gillcs de Romc, et dcs addilions dc
ouvrage, fait pour bannir de la tlR'ologic toutes lcs Ilenri de yrimni-ia la huilicuie ful donnce en 1516
;

questions inuliles et souvcnt dangereuses, pour chez Pierre dc Legcndorff, par lcs soins dc Danicl
marquer les boincs oii Tesprit humain doit se ren- Agricola, Franciscain,
fermer dans Ttlude de celte science divine, pour A Gencve, le premicr livre des Senlences fut pu-
faire connailrc lcs sources essenlielles dans lcs- lilic Tan 1380 chez Eustachc Vignon, iii-H", avec le
quelles il faut la piiiser cct ouvrage, dis-jc, si bien
; Commciilaire dc Lambcrt Danirus et dcs Prolcgo-
entcndu au jugement de ses inlerpnHes, a ndan- jT menes, ou Ton taclic de montrer rorigine et lcs
moins eu dcs suilcs enlieremcnt conlraircs a sa dcs- progrcs de la Ihcologic scolasiiquc. Cctle cdition
linalion. Jamais, cn clfct, la liccncc dcs opinions ne a ek mise, comine cUc le mcrilail, a rindcx.
fut plus grandc (|iic dcpuis <iu'il cut paru. Jamais A Louvain, unc belle cdition i'«-/o/iO, surlcscor-
lcs sculastii|ucs n'cludierciit avec plus d'ardeur rections dc Jcan Aleaumc, clicz Barlhelcini Gravius,
la iiliilosophie paienne, et n'cn fircut un jilus gi-and lan 1546, au mcmc licu ct chez le mcmc impri-
usage dans les iiialirres de rcligion, que deiniis que meur scpt (^dilions !n-4", savoir, cn 1546, 1552,
Pierre Lomliard leiir cn ciil montr(i lcdaiigcr. Jamais 15.5G, 1557, 1367, 1568, 1574,
rcliide dcs l'cres nc fut jilus neglig(}e, que depuis A .Maycnce, llc:man .Maresius iinprima lcs Scn-
quil cn eul prouvc' la neccssilc ]iar scs principcs et tenccs ]iour llcrman Masius, in-8", l'an 1632.
fait senlir riitilite par son cxcmplc. Oserons-nous A Cologne, qualrc cditions !n-8°, la prcmKTC en
lc dire ? ('.'cst le degrii de perfeclion oii nolie auleur 1500, la scconde cn 1566, chez la veuve Jcan Dirk-
semblait avoir porlii son Iravail, qiii a fait aban- man, sur lescorrcclions d'Antoine Deniocharcs, la
donner la roule qiril avait irac^ie. Dans ces temps IroisiOrac chcz la ra(!mc en 1576, la quatrieme cn
d6nu6s de criliquc on s'iinag na quil avai', cpuise 1604.
loute la doctrinc de ranliquite dans scs livres, et A Paris, Irois (jditions in-folio la prcmicrc de ;

par la on sc crut dispcnst: de rccourir aux origi- 1533, chcz lcs h(:rilicrs de Josse Bade Ascencius ;

(35) Klcury, llhl. fcrl. 1. vii, n. 31.

 .

PETRUS LOMBARDUS. 28
27

la deuxi^mc de 1546, chez Jerome et la veuve Aforme m- 4°, savoir, ran lo2o et I'an lo28. Quatre
Denyse de Marnef la Iroisirme en 1664, chez Se-
;
^ditions ou reimpressions en furent faites in-8°dans
bastien Nivelle. Scpt cilitions in-i", savoii', en la merae ville la premiere en 1581 chez Antoine ;

1o16, par Louis Tilietan, pour Jean de Roigny cn Turdif, la seconde en 1593 chez Pierre Landry, par
lo37 par le mcme cn 1538 par Nicolas Buffct, pour
;
les soins de Pierre Wiart la troisieme chez le raerne ;

Jcan Pctit ct Jcan MaciS en i:>39 chez Chevallon en 1594; ia quatrieme en 1618 par Jean Royaux,
;

en lo42 clicz Kicolas de Guiuguant, sur les cori'ec- pour Claude Landry.
tions du doctcur Jean Alcaumc, la raeme annce A Rouen, Anloine Ferrand ct Jean Behours repro-
chez Jean Foucher, en liJoO chez la veuve Maurice duisirenl en 1651, dans un volume in-^". redition
de la Porte. Vingt-une cditions in- 8° donnees en des Sentences donnees par le docteur Jean Aleaume.
l.ol4, chez Franeois Rcgnault ct Geofroi de Marnef, A ces editions d faut en joindro une sani\ nom
en lbl7 chez Jean Pctit et Francois Rcgnault, en de lieu, ni d"imprimeur, qui fut faite en 1499, par
l.o2S chez. en lo36 chcz Jcan Petit les corroc-
.
les soins de Jean Pyvard.
tionsde Dcmorliarcs cn lo41,chezPoncct le Preux, ;
Les autres ecritsde notre auteurnont pasabeau-
en 1.542, chcz la veuvc Francois Rcgnault, en lo43 coup pres fait g6mir autant do fois la presso.
chcz Oudin Pctit, en 1518 cliez la veuvc Charlotte On ne compte que Irois cditions de son Commen-
Guillard, la meme annce chez Mathuriu Dupuys, cn taire sur les psaumes, toutes trois donnecs a Paris
IboO chez Jcau Macc, la mcmo annec chcz Jean de dans le format in-foUo la premiere en 1333 avec le
;

Roigny cn 15o3 chcz .Mathurin Dupuys, en loo7

; Commentaire dTIaimon la deuxieme en 1537 chez
;

chez tiillcs Corbiu, la mOme aunee cliez Oudin Pe- B Chevalon, sous la direction de Richard du .Mans,
tit; en 1558 chez Jerome de Marnef, cn 1560 chez Franciscain la troisieme en 1541 par Louis Tille-
;

Gabricl Buon et Maurico Meunier, en 1563 chez la tan, pour Poncet lo Preux.
veuve Maurico de la Porte, en 1504 par Maurice Lipen annonce doux cditions du Commentaire sur
Meunier pour Jean Mace, en 1565, sur lescorrections la concorde, rune de Fan 1483, raulro de 1561.
de Jcan Bauge, chcz. en 1573, et 1574, 1575 chez
. . Nous connaissons buit editions faitos a Paris du
Jean-Jacqucs Dupuys. Outre cela Claude de Lepine, Commentaire sur saint Paul la premicTO de 1535 ;

Dominicam, donna un abrege dcs Sentences en in-folio chez les heritiers de Josse Bade Ascensius ;

1551 ('«-8» chez Joan Fouoher. Un autre abrege du la seconde de 1537, memo format, chez ClaudeCho-
niOme ouvrago parat in-16 Tan 1554; deux 6di- valon la troisieme de la raemo anncc, in-S" commc
;

tions in 12, chacuue en deux volumcs ruuo chez ; los suivanles, chcz Jean Petit ; la qualrieme de
Jean Petit, sans date, Tautre chez Denvs Rou en 1538 chez le meme, la cinquiil^rao do 1541 choz . .

1508. la sixiemo do 1543 chez Poncet le Preux la sep- ;

A Lyon, David la Mouche pour Vincent Porto- tiiline do la meme annee chez Jean Foucher, la
naire, imprima deux fois les Sentences dans la huitieme do 1555 chez. . .

NOTITJA EX FABUKJO
{ISihltolhcra mrdiiv ct infima; latin.. 1. V, p. 202.)

Petrus Lombardus (36), ex oppido Novariip vi- C libro quarto deSacramentis (37) et de quatuor no-
cino, quod himcn omnium diclum Jovius aliique vissimis per distinctiones qniuquaginta. Non cst
testanlur pra'ses scholrc theologic» sive Schola-
; incrcdibile Lombardum sicut ox aliis, ita profo-
sticus Paris, atquc indc ex canonieo Carnolensi cisse etiam ex Joannis Daraasceni ('38'i libris de
episcopus ab a. 1159 Pariensis. defunctus anno orthodoxa receus tura e Graeco versis, nec
tlde,
1164, 20 Jul. De oo Vinccntius Bcllovac. Speculi non prKceptoris sui Petri Abaslardi (39),
libris
hist. XXIX, I Antoninus Florentinus Summ;e hist.
; aut si velis etiam ex magistri Bandini (40) Sumraa
riar. til. 18, cap. 6 cl 7 ac prajtcr Labbeum, Ca- , theologica sive Sententiarum theologicar. libris iv,
veura aliosque, et Hottingerum parte iii Hist. editis deinde Viennae 1319 ; tamen plagii ideo neu-
eccles. pag. 72 seq. Sammarthani tom. l, pag.
, tiquam arguendus raihi videtur, praecipue cum de
435. Lazarus Aitgustinus Cotta in Museo Nova- Bandino non sit adeo exploratura num anle Lora-
riensi, etc. bardum scripscrit, sed epitomon potius quamdam
Nihil celebrius est Lombardi IV libris Scntcntia- Senlenliarum Lombardi referre potest videri :

rum : inde ipsc etiara inter scholasticos doctores quanquam non cum putemus eumdem cum Ban-
cognomino Magislri Sentcntiarnm cst nolissimus. dino juniore, do quo supra tom. l, pag. 169, et
Continent hi libri summam theologia: ex Patrum qusE audacior conjoclura Oudini est tora II, pag.
"^
seleclam scri]itis, et meihodo schulastica digestam, 1222.
ita ul libro primo per distinctiones xi.viii doctrina Nec numeruminirc editionum, nec commentario-
Deo uno et trino exponatur libro sccundo capita ; hujus operis, qui sunt innuraerabiles, noti-
rura
de creaiione, angelis et homine lapso, per distin- j) liam disiinctam dare licet cum enim per piura :

Ctiones XLvi; libro terlio de incarnationo Verbi et sfficida regnum in scholis (41) obstinueril, Sco-
de charilale Dei ac proximi, pcr distinctioncs xl ;
tisiis non minus quam Thomistis probalum

(.36) Koilom tomporc fiiit Lomhar.lus quiil.Tm, familiaris (il) F.rasmus in Matth,Ti i, 19: Haiiil nspeniandus
S. Thom;v, ct liomariii' oorlesia' diaoomi», cujiis opistola tlieologus Petrus l.ongokirilus, i^;:-i'^: ejiis operis
ad .Moxaiidrum III. Viilo Pagium ad an. 1167, num. 22. quod rocan Sontonlianiin, qiiem arbitror quidem
l et pro-
'37i lloc cst maijnum de sacramenlis volumcn do quo hiim fuisse rirum, et iit illa fercbat wlas erudilum. .\lqiie
appondix ad Uoniicumriandavonson, cap. 11. iitinam illius lalior tam fcliciter ccssissel orbi Clirisliano.
qiiam ab illo sii.<:cei)tus c.it pio studio Siquidcm apparet .'
(58) Ad^im Tiiliooliovius De (loclorit>iis scholaslicis,
illiim lioc eifnse, ut srmel cnllcctis qum ad rem pertiiie-
pag. 285.
baut, quirstioncs omncs e.rctiideret. Sed ea rcs iu direr-
(39) Jac. Tlioiuasius De (loctorilius scliola.iticis, ,§9. siim e.riit. Yidemus enim e.r eo opere minquam finien-
(10) Id. Dc iikigio li'lcrurio, § 193 so.q. darum quicstifluum nonc.ramina, sed niaria proriipisse.
29 NOTITIA 30

non mirum est lol editores, tot interpretes lia- A nis pag. 20 : Je vous pric dc niacheter Petrus
buisse, qiiorum centurias vel haec Bibliotheca of- Lombardus in Psalmos ; c.'est iin tri^s-lwn livre.
ferl, in indice notandas, ut illis recenscndis facilo Toutcequa fait Lombard cstexceHcnt.il etait
aliquis etiam diligens fatigaii possit. Ediliones fort homme de bien, etc.
vetustiores celebrari video Norimb. 1474, 1478, Glossas in Jobum, adhuc inedilas ex biblioth.
1499, fol. Savinianensi laudat Jacobus Le Long pag. 901 Bi-
Venet. 1477,1480, fol., et 1507, 4, cum inler- blioth. BiblicoB cxegeticfc.
prelatione Nicolai de Orbellis et cum couclusioiiibus omnes Epistolas Pauli ex SS. Pa-
CoIIeclanea in
Henrici Gorichem et Thomse problematibus, Basil.
tribus, Ambrosio, Hieronvmo, Augustino aliisque ;

1486, 1492, 1498, I50i, l-^IS, fol., additis errori- Paris, 1535, f., 1537, fol. 1541, 1513, 1555, 8.
et
bus qiiibusdam 1'arisiis anno 1-277 condenmatis, et Vide Rich. Simonis Historiam crilicani NoviTesl.,
Articulis (iij in quibus magistcr cominunitcr in
III, 33.
Scntcntiis non tcnetur. Hi xxvi sunl, eum in An-
tonini Florcnlini Summa Iheologica parte ivlit. 11,
Sermoncs de diversis solemnitatibus ab eo scri-
cap. 8, tantum rejiciantur xiv.
ptosmemorat Henricus Gandavensis cap. 31, non-
Paris, 1528, 8 1536, 8.
;
dum, ut puto, editos.
Per Joannem Aleaume Lovan. 1546, fol. Paris, ;
InBibliolh. Paulina Lipstensi manuscripta, teste
1550, 4 1564, 8
; Lovan. 1546, 1568, 4.
;
Fellero. pag. 182. Epistola Arnohli Metcnsis Ec-
Venet. 1570, 8, a Barthol. Gravio el aliis viris clcsia; prwpositi ad Pctrum Lombardum, et Lom-
doctis recogniti. Q bardicpistolie duce ad Philippum archiepiscopum
Colon. 1566, 1576, 8, ex recognitione Antonii P,cmenscm. [Diu est ex quo suspicio in hunc scrip-
Monchiaceni, Democharis, Ressonnaii, doctoris torem creata est de expilalo-opere magistri Bandini
Sorbonici, Lugd. 1504, 8 1618, 8. ;
inscripto Summa theoloi/ica, in quo de sacramentis
Cum brevi expositione lilteroB, et quaestionibus ita eodemque ordine disseritur, quo ct in quarto
qua; circa ipsam moveri possunt, per Joannem Mar- lihro suo Lombardus. Uler igitur ex allero accepe-
linez de Ripalda, S. J. Lugd. 16.36, 8. ril, ambigendi jure meritoque dabatur locus, donec

Liber primus cum commentario Lamberti Danaci tandem conlra Bandinum lilera absolvit P. Pezius
triplici. Genev. 1580, 8, etc. in Disscrtalione isagogica in priorem toraum Anec-
Commentarii in Psaltcrium sive Glossa Magis- dolor., pag. xi.v repcrisse enim se ait in monaste-
;

tralis (.Major Glossaturai ex selectis et orthodoxis rio quondam Bavarioe codicem sxculo xiii scriplum
aucloribus. Norimb. 1478, fol. Basil. 1486, el re-
;
hunc operis Bandiniani tiuilum prffiferenlem ; Ab-
cogniti pcr F. Richardum Cenomaunum, Francis- hrevialio matjistri Dandini de libro Sacramcnto-
canum, Paris, 1541, fol. Franciscus PilhocusPilhoca- rum Magistri Pctri Parisiensis. Ma.nsi.]
(42) Joannes Launoius de varia Aristotelis fortuna, pag. seeuti siint, nt ex Sententiis Lombardi poslea fieret in-
71 :\d Pelrum aulem Lombardum quod allinet, ilUiis diciilus nonmillarum, quce minime docerenliir. Iln: ad
sentenlice venlilatir siint in concilio Romano (a. 1179) calcem Sentcntiarnm desirinanlur hoc modo : . Arliculi,
^Mrtrf AlexandiT III habuit -. qiii el de cerlis qiiibusdam iu quihus Magisler Sentenliarnm communiter non lene-
Lombardi propositlnnihus ad Guillehnum Senonemsem tnr. » Confcr qu» de concilio Turoncnsi a. 1163, et Pa-
arctiiepiscopum et Legalnm re.^icripsil fohvium in tomis C risiensi a. 1178 Ednuind. Martiine tom. V Anccdotor.,
eoncilionim, ada. 170». Ha-c allercalio ad ptures annos
1 pa;,'. 163.3, 1637, ct nov;e Collectionis tom. II, pag. 844,
dnraril. Tnnc Jo^rhimus abbas 1'lorensis CiTnohii, in et tom. 1 Aiiccdotor., pag. ol7 in Joannc Cornubiensi
;

Lnmhardnm, ejusque Senlcntias paulo atrocins inrasit, tom. IV, pig. 67, seq. in Joacliimo, pag. 11
; (iuallero, ;

sed Innocenlii s III inipelnm tandem Lalera-

repressit in priore S.Vicloi-is Paris, tom. III, pag. 118;0udinum
nensi conrilio, ciii anno liVA prcefuit. L't ut sit, Gallherus tom. II, p. 1223 seq., ctc.
prior el Joachimus abbas, vel atii certe, id detnum con-
31 PETRI LOMBARl 32

PETRI LOMBARDI
PARISIENSIS QUONDAM EPISCOPI
SEMEXTIAMM MAGISTRI
irv TOTUM PSALTEEIUM
COMMENTARII
Ex selectis et orthodoxis auctoribus morc suo consarcinati,' eoque felici rapsodia, justa ac
nova diligeatia contexti, per fratrem Rich.vp.duji Genomanum, doctorem theologuin Francis-
cani instituti haud vulgariter recogniti, indicatis suo loco auctorum nominibus, nunc pri-
mum m lucem prodeunt. Intertexta est per eumdsm ecclesiasticaj editionis vindicatio citra
Ilebraismi pra^judicium, et diversarum translationum collatio vice apologia3, ubicunque lec-
tio vulgata ab Hebraica veritate aut alias variare videbatur.

(Ex edilionc Parisiis anno 1-ill da(a apud Poncetum Lepreux, sub Lupo, typis JoanDis Lodoici Tilelani,
in-folio minori cum pi-ivi!e2rio regis et senalus.)'

AD REVEREXDISSI.MU.M P.\TREM
UMVERSI ORDiMS FRATRU.M MINORLM GEXERALEM MINISTRUM

VIXCEXTIUM LrMELLUM
MLLTIIUG.I! ERUmTIOMS VIHUM

FRATRIS RiGHARDS, CENOMANI,

Doctoris theologi ac iiiuorum inluni,

EPISTOLA NUNGUPATOIUA.
Lausdiviiin, observantissime Patcr, omnitim calculis ik-MxzXix tcneredebct, a qua Christiana; religionis
unuscardo pendet.Nccullus labor prodesse potest,(]uin potius ma.rime no.vius dignoscitur esse quo laudare
DcnmOpt. Ma.r. in dics magis pro nostra illa in/irmitale 7ion pcrdiscimus. IIwc est ncmpeangelorun\
ajASfoiia, dirorum consummata fclicitns. « Bcati,uit, qui hahilant in domo tua, ins(ecula socculorum lau-
dabuntte (Psalm. lxxxiii). » Quid inlerimpolest in hac lacrgmarum valle, in hoc deploratissimo c.rsilio,nos
alioqui homuncioncs, terrnule/luxa! a/ji.t:os,propius transformare in illumcwlestem habitum,quam Crcato-
rem nostrum.liedcmplorcm nostrum, ,Tiyi2"i nx^':; jubilis ct canticis spiritualibus celel rare, prwdicarc,
exttltare : unde homines e/jiciuntur dii et /ilii Excelsiomnes? Ac, utinquit Uasilius, il^ u-io; -fiuwv avoYtov
0Eo; xa i.sovT,;iaTa, oux di.7,x£v £p^!y.u.£va /aiAai xai tou -Tzizzio^rx: ajia, iv dsi aOo; to avw tTiV 6puiT,v s/ovts;,
'

TaT? xopuoaT? Ttov u^r,XoTdTiov iauTob? Trasicd^ioasv. .Yt'c tamen mea: csl temeritatis rem pcr se incomprchen-
sam vcrbis huinanis.ct iis qjiidcm nostris futilibus vclle assequi vel ad minimum.si tamen laudibus divinis
quidfiuam parvumdiet possit ;sedquodargumentumsusccpti)iegotii,e.vtu(i obedientia totics mihi injuncti.
ad iiiipsum mcain balbutiem sua rationcm adigerct. Cuin etiam Dei bonitas tanta sit.ut c.rawHrc dignclur.
qnod infantia noslrade ejus majcstnlc (7oXoiy.(o ct sordido scrmone, nonsordida mcnte rcsonaie parturit.
Congruebat nimirum ut qui psalmos Davidicos', universam Scriptunv vim pcr jucundissimum laudis thenta
complcctcntes, pcrtractarc Dci m uncre dcsudat, diccndi materiam inde utcunquc desumcre ordinctur. Xam ,
ju.rta Basilium, r, twv 'i/a),;jiiov jiiSXa; to ex. ::dvTtov to5j),tu.ov ::£:'.£0,T,ie, xai xoivov Taa'.iT6v Ictiv aYaOtov oioav.
Porro dum ante hoc triennium Victorina' Bihliotheca; the-
liaTtov, Tto ixdjTto xaTot tt,v srriyLjAEtav ilvjzirr/.o\i':ix.
sauruin Jrequenti maiiuvolveremusoccurrit, psaltcrium nostrili/rici David. cominentariis e.rcellcntis viri
Magistri Senfcntiarum nobili .supellectileditatis illuslratum : suis quidein ct non suis.suiscc appositinsima,
compcndiosa el sinijulari quadam doctorum CathoHcoruinfK.iii.'j\o-(i'x ; non suis autem,quod cxaliorum
scriotis ovcroso arti/iciohaud segniter excerpserit. Quos itbifratresillius ccenobii, ut siini }-eligiosissimi,et
33 COMMUNTARIUM IN PS.VLMOS. — FRATRIS RICHARDI PROLOGUS. 34

ad Uttcras propagandas propensissimi, haud gravatim communicavei-unt^cwpimus eorum commcnta-

)iiilii

riorum ulicrrimos fruclus dcgustare. Scd ct antc »i s complurcs viri gravcs, ijui iyi biblioiltccis guibusdam
communibus siiiiilia cxcmplaria dcprchcuderant, hujusniodi cpus variis fioribus concinna coaccrvationc
co)iscrtum senserunt dccantalissinium. l)b id instabuiur irstuuntibus desidcriis, ut pralo committeretur,
atijue onniium forc commodo non vulgari .nin publicum divulgaretur prcesertim cum nihil in orc fidelium
,

freijucntius versetur, aut accommodatius ad Dci cultum promovcndum cjusguc i^uiicibilem gloriani hijmnis
canoris depromcndam inveniatur, ijuam psalmorum inejfabilisjubilus. .\am in idipsum oinnis tcrra invi-
tatur per divinum Psaltem « Omnis terra adorct te, ct psallat tibi {1'sul. lxv). » Qiwd ubi,jua'ta .ipostolum,
:

psallitur. spiritu, psallitur et mcnlc {i Cor.\iy). Quis pcsset vcrbis e.rplicare qtianto reficitur gaudio in-
ternus ipsc twmo, adco ut ncmo sciat nisiiiuiaccipit. In promptu cst (juod scribitur {I lieg.wii, de Saul rege,
a spirilu ncijuam e.ragitato, gui Davide citliaram manu percutiente levius ferebat, cty.rj.y.oc^xi^Mv ab ejus
duriori infestatione recedcbut. Linguam omnem, omnc ingcnium superat psalmorum virtus ev TauOa y»? ^v.
OsoXoYta -£A£ia. Multo 7nagis tamen prwstat experiri cum timore Dci iiuam solo scrmone personare.
Verumut eo regrediamur, undedigressisumus, tandcm persuasi sumus ut opusipsum tam dives trjpisex-
cuderetur, subnotatis nostra ijuali vigilantia doctoribus quos in quamdam ferragincm concitaverat. Qui
effectum cst ut quod cceteri sparsim inpsalmos commentati fuerant, ipse collectim quodam laionismo com-
plecterctur. Et hcrc est dignitas hi:jusmodi co)nmcntariorum. Quia vero non satis liquebat qua: loca ct
quam suis responderc))t aucto)'ibus, co quod tumultuarie subinde signabantur, necessu))i fuit sinqulos quos
udduccbat percurrcrc, quasi sijllabatim. ut u)nplius nostra pra-fatio demonstrabit, qua)iqua))i T£xu.r'!;ia 7:00?
T'j axciSs; non fuerunt observata ut desideravcrani. Caterum videba)nus cditionem ecclcsiastica)n,q)iam
dicunt \'ulgata)n,ferme b) sprctiun posse venire : quodet factum esse propemodu)n co)npcrimus. quasialie-
nus sit David d nobis,et u canlicis hactenus apud Cl)rislia7ics cclebralis.ob tot invccias translationcs novas,
ut jani possct quispia)n ea:isti)nare gcrmana))i illa)n psai)noru)n lcctionem esse aiiulterata)n, in com))iuni
ecclesiaru))) ac )nonastc)-iorum psalmodia.qua- diu noctuque Dco Do))uno potentissi)ne persolvitiu-, etianisi
non su))i 7)escius quantiun lucis ajferat diversarum trunsliitio)iU)n collatio. Id quod tcstaiur divus Augus-
tinus secundo De doctrina Christiana, capite deci)noquarto:iiPluri))iu)n, ait,juvatinterp)-etuin nu)nerositas
collaiis codicibus inspcrta atquc discussa : tantiun absit falsitas ! » I\ec absonu))i ta))ien vidcbatur tutari
sacrosanctu))) Ecclcsia' usum. qua)itu)n te))uiras nostra patiebatur, si isti eo animo suis novitatibus one-
rarint paqellas, ut traductio Vulgata, et ijuu utitur universus Ecciesiie ordo in pessu))i abirct. Quod sicut
non cssct candidi pcctoris ea ratione cdidisse sua. tic ncc7)os dc ipsis quidquam si))ist)i pro7iuntiare vo-
lui)nus, licct sit pcrspicuu))i coruDt aliquos )ion satis probe audire. Igitur singulo cuiq)ie vcrsui eollatione))i
subne.cui))ius, si quid forte variubat, qua Dci gratia annitiinur nostra))i lectione))) conciliare ad veritatem
Uebraicain, quc)na(i)nodum oli)n usi sunt interp)-etes : quod facile persuadetur iis qui minus corrupto sunt
judicio, et ritui ccclesiastico Christiano alfectu favent. Lbi vcro po-pusillum refercbut inter lcctioncni ))0S-
triun etalias.pcrtranseundum juit. .\t diutius haud immerito fluctuabatnus si tum arduiun opus aggrede-
remur, pcrpcndcntes nostra' in/ir^nitatis e.riguitaton, tu)n quod faciirunu)n fucrit yc^ VC.Tl"2 etiain
sum7)ic e.rercitatis ; tum qtiod ncc illa7n linguaru)n pcritia)n 7)iihi arrogcni, ut valeani de ca'teris vel ta7i-
tillu7n judicarc. Quia tamcn scopus noster queni totuni p)'ospectabu)nus esti)n))iobilis, nonpe ecclesiastica:
consuctudinis ftr))iissi)nu))i robur,quo etiam intcrdum Apostolus sua dicta no>i veritus cst conftrmarc : .Yo«,
inquit, talon consucludinon non Itabonus, ncque EcclcsiaDei{I Cor. xi), ausuni dedit )ni))us teniara)'iu))i,
ut naviculam sine contcntione pelago committcronus, ct ovderonus diccuti : « Signa cos qui in mc credi-
derint, Itcvc sequcntur : Linguis toquentur novis, serpcntcs tollent;etsi quid )noriiferum biberint, 7ion no-
ccbit eis {Ma)x. xvi) »
.

!\'ec dubito cosqui totos dies expendunt in litto-arum Uebi-aicarum IVJtt' 7ninori negotio et inajori laude

negotiu))iistud potuisse pro))iovcre. Tantu))i abcst ut quisquis eorum editionon Latinis auribus tot reti-o
soecu.is religiose inculcatam utque rcccptampi-wcipiiantcr da)nnassct. Xeque vcliin ut quispia)n cahunnia-
torex ore ))iCO stati)n rapiat, quasi Ecclt sia per .'ic alioqui tuta ))ic dejcnsore indigeat. Sed ^noninerit re-
ceptosetiam fuisse qiii vel pitos cupraru))i in tabernaculo Domini conficiendo oflerrent. Vcrum eni)nvero
7iondu)n ani))io ob ftrntatum o-atid )nuneris suscipere, doncc revcrendissima patcrnitas tua obcdientice
juguin ct mcritum addiderit, quod dctrectare non crat ulique liberum. Sed si quid audaculw toneritatis i/i
Itumana (^Clo.'jz't.oi latitaverit,obcdientia' tenor siniulct )):(indatu)n excusabit. Et ita excusabit, ut )ioli))i
tamcn lapsus meos pcrlinacitcr ilefoidere aut aiiquo fitco p)-a'texe)'c, (luin potius velim ingenue conftto-i
men' ignorationis culpain ubi dcprchcnsa fuo-it, paratus recantai-c, si quid absonu)n )'crimpe)-itia, vel iti-
,

cogitantia sc)'ipsero.Quidc)ii)ndictandiun venit. quo non sit Ecclesia' judicio, et doctoruin exa))iini ex
omni sulnnissione ct )nodestia rcliqucndiun Quiwe p)'i)nn))i fetu)'a)n in alicnis laboribus nost)'o ))iarte
'!

utcut.que jiartam lua' religiosissi))itvpaternitati debeo,quiuidoquideinabsquejussu tuo, ct eo )nultoties i-c-

petito in /ncdiiun protUrc ni)nis formidubilc )nihi fuisse. Etquidquid illud est obedicntia tua perfecit, cui
opera nost)-adicare oinnia,consultissi))iu))i. Accessit con(jruentia mhc eo)npositissi)na, ut cujus functio
gc7ieralis abunicoiuiidis divina-.uc piclatis staiu pendet, ipsi illi laudum luciibrationes consccrarentur.
Qind cnimja))i penc ipsiini o)-bcm Cltrislianu)n ciu-su apostolieo perag)-avo'is incrhausti sudoribus ? quid
tamopcroseperqui)'is, nisi ut collaudctur Deusilpt. Ma.r.non solum apud frat)'cs Franciseanos, quoruni
universu))i7ninistcriu)n olficio.^^c cxcrees, sed apudomnc genus ho)ni)ium Dci honorcni miilto cuni fcnorc
pi-0))wvcus pcr Spiritus sancti p)'a'sentissi)namg)-atia)n qua' tibi rcdilidil su)n)nu)n pontiftcem et majoi'CS
Christiana: ftdei principes,quantu))ireligioni orlhodo.va: propensi sunt, fui'0)'ubiles, apud qiios tani benc
aiidis qiiani icllon lioc ingcnioli nostri ))ioni)ncntum qunlecunque sempcr a'quu)n lceto)'eni sorti)'i. E.reat
igitui .itb tuis ntisiiiciis tulu)n,quod tu)n facile libieritadentibus tlieoninis atqitc calumniosis assererc
quani copiosa ct quam variacsl tinr eruditiunis ubertas.
1'arisiis, anno Cliristiana- salutis quadraijesimo sup)-a scsquimillcsi))ium.
 PETRI LO.MBARDI 36
35

PROLOGUS IN MAGISTRUM
SIVE

COLLATIO DIVERSARIM TRAXSLATIOMM

PSALTERII
Et apologia ecclcsiastica^ lectionis in versibus quos putant ab Ilcbraiei fontis veritale variare,

PER FRATREM RICHARDU3I

CENOMANUM

DOCTOREM THEOLOGUM, ORDINIS MINORUM.

Qiianquam ignorala vocabulorum, quin et syllaba- A est, -c^voiTo, YEvoiTo, id est ft.at, fiat, finis librorura
m raliono, non possit rerum ulla liaberi intelli- sit,pro quo in Hebraeo legitur ameji, ameti. Nos au-
gentia, quia tanien sola Imjusmodi pertraclatio ((uasi tera Ilebra^orum auctoritatem seculi, et maxirae apo-
jejuna foret, consentanoum 1'uitnoslras ailnolaliunos stolorum, qui semper in Novo Teslamento Psalmo-
inserere coramontariis Polri Longobardi, Parisiensis ruin libruiu nomiilant, vinum asserimus Psalmorum
quondam opiscopi, Magistri sontontiarum oplimo voluraon. » Et rursus paulo post » Si enira amen,
:

jure nuncupati, nunc primum in lucern edilis. Proin- pro i|uo .\quila transtulit -s-i^oy.ivw;, in line lan-
de nihil exsi^ectet lector in liisee scholiis nisi quod
tummodo librorura poncretur, en non interdum aut
promiltit tilulus. Primum enim stomachum suum
in exordio, aut in calco sermonis sive sententia;,
pascat doclis psalmi enarrationibus ; deinde, si de nunquam Salvator in Evangelio loqueretur .Imen, :

VulgatK editionis tidelitale hoesitet, aut juvet varias amen dieo vobis : nec Pauli Epistola; in medio illud
Iraductiones nupcr natas conferre, fortasse inveniet
continerent. Moyscs quoque ot Jercmias, et coeteri,
quod quwrit : nec leclionis pipnitebil, modo Eequum in hunc modum haberont libros, qui in mediis vo-
prMstet atfoctum, et minime contenliosum. luminibus suis ameii frcquenter interserunt. Sed et
Quoniam intra limen sui proirmii. .Magisterpau- numerus viginti duorum librorum Hebraicorum et
cula tangit de numero librorum in psalmis, ot eorum
mysteriura ejusdom nuineri comrautabitur. Nam et
auctoribus, non absonum fuorit rem disputationera-
que ahius repetero simul et nonnulla piwfari con- Hobraicus D"Snn "'£ sepher tehillim,
titulus ipsc
:

venit, qua; necossaria judicantur ad stabiliendum

quod inlerprctatur vohimen tiijmnorum apostolicae
auctoritati congruens, non plures libros, sed unum
suscepti negotii propositura, nc, quod aiunt, iUotis
" volumen ostendit. « li;rc Ilieronymus. Sed num ista
pedibus lucubi-ationis nostra qualomcun^iuo procur-
sum aggrcdiamur. Imprimis videntur tibi conlradictionera sonare ? quandoqui-
libri psalmorum, an
dera priori loco dixit • in quinque siquidem volu-
:
plures sint, videtur D. Hieronymus varius et non
mina Psalterium aqud llebncos divisuin est; » el
sibi constare. si quis oseitabunde logat nam quod
:

adducit Magister in suo prologo, habet divus llio- nunc dicit, nos Hebi\Torum auctoritatem secuti,
^.

ronymus tomo tertio, in quadara oi^istola ad .Mar- unum asseriinus Psalmorum volumen. »
collara, cujus verba subtexiraus. Amon, Soptuaginta
Verum quoquoraodo intelligat, etasenon dissen-
tiat divus Ilieronyraus, perpendes ex psalmi octuage-
YsvoiTo, id est ftat. Undo et in fmo librorum (in ipiin-
simi noni explanalione. ad Cyprianum. tomo tertio,
que siquidom volumina Psalterium apud Hebra'os
ubi sic disscrit « Aiunt Hebra^i uno psalraorum vo-
:
divisum est) ftat, ftat, transtulerunt, quod in llc-
luinine quinque libros contineri. a prirao usque
braico legitur ainen. anieii, quo scilicet ea vere di-
quadragosiraum, cl a quadragesimo primo usque ad
Cta quaj sunt supra, contirmentur. ll;cc ille.
septuagcsiinum prirauin, el a scptuagesimo se-
Ejusdem senlentiae potest colligi fuisse, cura ad cundo usquo ad octuagesimum octavura, ct ab oe-
Marcellara dc cxitu Lea; tomo prinio sic scribit : tuagesimo nono iqui quartl libri initium est, et
« Cum hora forrao tertia hodicrn;o dioi, sopluagc- quem nunc disserirausi, ad cenlesimum quintum in :

simum secundura psalrauni, id est tertii libri prin- quorum omnium tine duplex amen positum est,
cipiura, legere coepisseraus, et docere cogere- quod Septuaginta transtulorunt, ftat, ftat, et a cen-
remur tituli ipsius partem, ad lioom secundi libri tesimo sexto, usque ad tinem. instar duodeciin pro-
principiuin torlii libri pertinere. » etc. Ex quibus Gphetarum, qui et ipsi cum proprios libros ediderint,
apparet D. Ilieronymum sentire Psalterium in libros unius voluminis nomine conlinentur. « Et amplius
distinctum. At contrariain opiuionem sequitur, ad iu praefatione in libros Regum « Secundus
: a Da-
Sopliromum tomo tertio scribens » Scio quosilani
:
vid. quem quinque incisionibus et uno psalraorum
putaro Psalteriuin in quinque libros esse divisum. voluraine comprehondunt. » Vides itaque quod sicut
ut ubicunquo apud Soptuaginta intcrpretes scriptuni duoJocira prophela; in unum, sic et quinque psal-
 .

37 COMMENTARIUM IN PSALMOS. - FRATRIS RICHARDI PROLOGUS. 38

raorura incisiones in unum copulantur voluraen. ^ Revela oculos meos , » etc. Et lomo I ad Paulinum,
De institutione raonachi : « Totum quod legiraus in
Disceptatio de auctoribus Psalmorum. divinis libris, nilet quidcm, el fulget etiam in cor-
est iiiter crudilos, de auclori-
Grandis concerlalio ticc. sed dulcius in medulla est. Qui edere vult nu-
biisPsalmorura. Sed disputalionis gratia, duo di- cleum, frangat nucem. lievela. inquit David, oculos
cam, nuUius judicio praedicans pnus, licet divus : meos, et considerabo mirabiliade leqe tua. Si tantus
Hieronymus videatur raagis declinare ad eam opi- Prophcta tenebras ignorantiE contitetur, qua nos
nionera qua; dicit plures esse psalmorum auctores, putas parvulos, et pene lactentes inscitia; nocte cir-
interdum tamen diversam sequitur sententiara se- ; cumdari n Haec Hicronymus. Ubi vides psal-
"?

cundo, oculatius introspiciat dicta iliero-

si quis mum illum David nomilatim doputari, quem supra
nyrai et Ausfustini, forsan invenict conveni re inter dicebat eumdcm Prophelam in psalmo scptuage-
cos de Jiac controversia. Igitur (piod videatur Hie- simo septimo, et quadragesimo primo. Praeterea
ronymus sentire non omnes psalmos esse David, Hieronymus, psalmo septuagesimo secundo qui
ostenditur ex tomo tertio in epistola ad Cypriamim. inscribitur .\'aph, ex persona David citat in Eccle-
<iSciamus quoque, errare eos qui oraues psalmos siasten, cap. iv. Plenius hunc locum David in
David arbitranlur, et non oorum quorum nominibus psalmo Lxxii, et Jerera. in suo volumine exquirunt.
inscribuntur.ii Rursus eodem lomo ad Sophronium :
Kt in comraentariis ad Ephes. cap. iii « Quorum, :

n Psalraos oranes eorura testamur auctorum qui po- inquit, verba David in persona sua cxpriinens, ait :

nuntur in titulis, David scilicct, Asaph ct Idithun Quam bonus Israel Deus, » etc. Uera in .Matth.,
tiliorum Core, Heman Ezrahitaj Moysi et Salomo- ,
n « Sicut scriptura est in David Transierunt in af- :

nis, et reliquorum quos Esdras primo volumine fectum cordis. » Haec autcm sunt in psalm. lxxii.
comprehendit. » Item adCyprianum « Quod autem : « Insuper tora. IH ad Dardanum David in alio :

in plerisquc codicibus nonagesmius octavus habet psalmocanil Cloriosasunt dicta «etc.Manifestarium

: ,

tit.Psal. David, in Ilebraico^non habctur, hanclia- est vero illum psalmum lxxxvii inscribi tiliis Corje.
bente Scriptura consuetudinem, ut oranes psalmi, .4.d lisec, psal. lxxxviii, liolhan Ezrahitae inscribi-
qui cujus sint titulum non habent, his deputentur, tur, et tamen ad Damas. de duo-
Ilieroa., tora. III
quoruui in prioribus psalinis nomina continentur. » bus tiliis, desumit nonnullos versiculos ex eodera
Denique in prooemio in Malachiam « In psalmis : tanquara ad David dictos. « Secundum illud, ait,
dixiraus qui litulos non liabent eorum esse creden- quoil locutus sum ad David Si dercliqucrint /ilii :

dos, quorura priores psalmi nominibus prEenotati ejus leijem vicam, etiiijudiciis meis non ambulaue-
sunt. » Ilaec Hieronymus. Nec valet evasio, qua di- rint, si justitias meas profanaverint
ceres Hieronymum" non loqui juxta sensura pro- Diceret aliquis Ideo quia David raajorem psal-
:

priura sed juxla

,
opiniouem pra?ceptoris sui in niorum partem coraposuit, ob id sappe totuin Psal-
Hebra^is Bar-Hanina vcl aliorum. Nam interpretatus tcrium nuucupatur David. Et sic loquitur divus
locum MattluTi decimo tertio Ut impleretur quod
: llieronymus in prologo quem proefixit Ubris Rcgum.
dictum cst per prophetam dicentem : Aperiam in Inter agiographa priraus est libcr Job, et secundus
paraholis os meum,
ctc, « lcgi.inquit, in nonnullis David. Nara interdura secus citat quam nomine Da-
co(Ii_'ibus per Isaiam prophetara, quod quidcm quia vid, ut secundo libro adversus Pelagianos, « Asaph
minime inveniebatur in Isaia, arbitror a prudenti- p loi^uilur Cibabis nos pane lacrymarum, » etc. Hoc
;

bus viris esse sublatuin sed mihi videlur in prin-

; ^ autem desumitur a psalmo septuagesimo nono, qui
cipio ita editum, quod scriptum est per prophetara inscribitur ipsi .\saph. Yerum et si eo pacto evade-
Asaph, dicentera sepluagesiraus enira
; septimus res, non oranino tamen satisfacis oranibus praeta-
psalmus de quosuraptumest testimonium, Asaplipro- ctis, cura dixerit euradera Prophctara locutum in
phetae tit.inscribitur. » Ha^c Ilieronymus. Quandodi- psalmo septuagesimo septimo, et caetcris quos ad-
cit: < Mihi videtur )i, projiriam scntcntiam satis insi- duximus. Et ut nulla detur tergiversandi occasio,
nuat. Quod autem nonnunquam loquatur secundura quomodo dissolves quod scribit ipsc D. Ilieronym.
divcrsam opinionem., probcmus toin. 111 ad Fabio- ad Cyprianum, ubi contradiceret sen-
tomo lcrtio
lani, de quadraginta duabus mansionibus, in lxxvii tenliGE .\postoli ad Hebraos, quarto, nisi diceres
psalmus, quem, juxta evangeUstara Matthanira, ex divum Ilieronymum mutasse sententiam, et loca
persona Domini dictum crcdimus, decera plagarura supcrius commemorata hoc ostendere, accipiendo
in iEgypto, ct egressionis Israel in sohtudinera, David in persona, non in Psalterio. Scd et videa-
narraluV historia. Dtindc paucis interjectis subdit mus quomodo alioqui contrairet .\postolo ad Cy-
:

nara idem propheta in alio loco dixiu-at Ilabitavi

prianum. Sic ait de .Moyse
: « Cujus ore crcaturam :

cum habitantibus Ccdar,multum incola fuit anima mundi corum duntaxat quaj visibilia sunt, conditio-
mea {Pi-al. cxixi, absentiam terr;c sanctoc non su- ncm hominis, et oranis retro historia; didicimus
stinens, lacrymabiUter ingcmiscit, ct dicit vcritatem, qui non solum nobis quinque reliquit
Ilirc :

recordatus aum^et eljudiinmc animammeam.donec libros, Genesim, Exoduin, Lcviticum, Numeros, ct

Iranscamin tocum tabrrnaculi admirabilis, usque Dcuteronomium, sed et undecim quo^iuc psalmos,
addomum Dei. Invorc e.rsultationisetconfe^isionis, t) ab oclogesimo nono, cu.jusprincipium cst Domine, :

sonus epulantis (Psal. xi-iV Et in alio psalmo rcfuijium factus es nobis, usque ad xcix, qui inscri-
:

lievela oculos meos, ct considcrabo mirabilia de legc bilur Psalmus in confcssione. j llaic Hi(>ronyraus.
:

tua{Psat. cxviii). H«c ibi. Apostolus aulera ad IIebr;ros quarlo, psalmum no-
Ex quibus constat Hieronymum psalmos citatos, nagcsinuim quartum, qui de numero illorum unde-
videlicet scptuagesimum scpiimura, ccntesimum de- cira coiivinciliir esse, manifestc tribuit David. Quo-
cimum uonum, ot ccntcsimum dccimura ocla- niameriio,'uu\u'd, supercst introirc quosdam in il-
vura eidem prophcta; tribiiere quod non potest: lam. ct ii quibus priorihus antiuntiatum cst, non in-
essc, nisi David intclUgat. Nam, ut visura cst, troicrunt propter increduiitatem, iterum terminat
sept.:agcsinius seplimus, Asapli, quadragcsimus diemquemdam, hodic, inDavid diccndo post tan- :

primus liliis Cora^, centesimus deciimis nonus ct tum tcmporissicutsupradictumcst llodirsi voccm :

centcsiraus dccimus octavus non habcnt pvopriura ejusaudirrilis, ctc. Ex quo palam est Aposlolum
titulum. Scd si vera est senlentia Hieronymi, quam non dcpulare Moysi liunc psalmum iiuoniain tertio
supra comraemoravimus, ejus sunt, qui pncccdcn- capitc de Moysc loqucns dicil Lt Moijses quidem :

tes psalmi inscribunlur. Primus aulcra pncccden- lidelis erat tn tota domo cjus. tanquam famulus in
tium qui titulum habct, cst psalmus centcsimus tcstimonium eorumquir diccnda erant. Deindc pau-
nonus, qui aperte David Iribuitur. Rursum lliero- lopostsubdit Quaproptcr, sicut dicitSpiritnssan-
;

nymus tom. III, ad F.Tbiokmi, dc vestitu sacerdo- ctus : llodic si voccm ejus audicritis, ctc.Qii.r per-
lali « Unde el David,
: in^piil, orubat in [isalrao : traclans Aposlolus, cap. iv, ostcndit ex cuntexius
39 PETRI LOMBARDI 40

digesta consecutione Spirilum sancinm

el aplala A tospsalmorum auclores nominat, ut in id conveniant,
locutum fuisse Moyse, quantum ad constitiitio-
in sicut ante meminimus psalmorum inscriptionem
nem mundi et, pnst tantumteniporis rursum in Da-
; denotare, auctorem aut caniorem. Ait aulem D.
Augusl. lib. superius adduclo « Mihi credibilius
vid, llodie si vocem, etc, attende igitur ordinem :

sententix Apost. Kt (/uidem opcribus al> institutione vidtmlur existimare qui omnes illos loO psalmos
mundi pcrfcctis. Di.rit enim in quodnm loco de die ejus operi tribuunt, eumque aliquos pr;onotasse no-
septimo .nc : Etrequievit Dcus dia scptima ah omni- minibus aliorum, aliquid quod ad rem perlineal
bus opcribus suis ; cl in isto rursum : 5i introibunt in liguranlibus. » Ha;c ibi. Que quomodo debeant
requicm meam. Quoniam crgo supercst quosdam conciliari cum aliis ejusdem vorbis, qua;re, si potes,
introirc, etc. L'bi considerandum Spiritum saiiclum el viam aperuimus qua; prius a nonnullis atlacla
post multuni temporio dixisse in David, ex quo lo- est, auctontates ulriusquo docloris magna ex
licet
cutus fuerat per Moysen dc conditione mundi. Pro- parte Accedit noslra; senten-
silentio pra^terierim.
pterea colliftitur psalmum uon osse edilum a Moyse, \ix quod titulus psalmi xxxviii sic habet Pro :

sed a David, quem satis designat in persona, ma- Idithun, canticum David ; ct psalmi lxxi, pro Idi-
gnum lemporis intervallum commemorando iuter thun, ipsi David. Atqui de Idilhun pra»ter ca quffi
duos prophetas. citavimus habetur I Paral. xxv Idithun qui in :

Posses taraon sublerfugere, refcrcndo, di.rif, ad cithara prophctabat supcr confitentes, et lau-
Moysen, non ad Spirilum sanctum quanlum ad lit- dantes Dominum. Nec obest tilulus psalmi lxxvi
teramut Moyses dixit eum requievisse die seplmio, pro Idithun, psalmus Asaph, quasi Asaph es-
et post tantum tcmporis. IdemMoses interminaverit
gset primarius auctor ct Idithun cantor. Potuit
dicm qucmdam hodic in David, lioc esl, per boc enira Asaph incboare psalmum, cantando, et

quod hodie dicitur in psalterio, quod nuncupatur Idilhun respondere, sicut dicilur secundi Ma-
esse David, quod quidcm fuisse lempore Apo- chabaeorum primo Jonatha inchoante, cieteris au-
:

stoli promptum esl. Verumtamen ha>c expositio es- teni respondentibus. Consilimiler dobel intelligi ti-
set, ni fallor, paulo coactior. Superest demonslrare tulus psalmi octuagesimi seplimi, Canticum psal.
secundum principale, nempe quod forsan D. Hiero- filioruni Corie, intellectus Hcman E:.raliita:. Unde
nymus et D. Augustinus non sibi adversautur in in Hebrso dicitur, Ad rcspondendum intellcctus
hujus argumenti maleria. Ex verbis enim eorura Ucman. At dices Opinando David esse auclo-
:

facile est videre tituli inscri])tionem aut signiticare rem oranium psalmorum quanlum ad materiam,
a quo editus sit, aut & quo recitatus psalmus. Xam
remanot scrupulus quomodo deberet intelligi titulus
D. Augustinus manifesle in hanc sententiam de- psalmiLXXi, videlicel Salomonis, et psalnii lxxxix,
scendit, disserens in principio cur primus tilulum Uratio Moi/si hominis Dei, cum non possit ita com-
non habeat n Centura ilaque et quinquaginta
:
raode de his duobus convenire, ceu do aliis canto-
psalmos esse nulla dubitatio cst ct qui psalmus
;
rum officio fungenlibus et David synchronis.
,

quotus sit, vel a quo rccilatus sil, titulorurn in- Quantum ad primum, tinis psalrai suum auctorem
scriplione ostendilur. Non enim omncs psalmi a prfpdicat Defccerunt laudes David filii Isai, ob id,
:

David editi sunl. Ipse enim David ex omni populo titulus Salomoni, intelligitur pro Salomone vel in
quatuor principcs Spirilu sanclo raundalos elegit, Salomonera qui fuit figura veri Salomonis regis
:

quorum nomina sunt, .Vsaph, Heman, Ethan, et idi- n pacifici, de quo raateria fotius psalmi aptc loquitur,
thun, ut in quemcunque divinus Spirilus intrassel, quod et Hebrajum indicat ,t::ScS lislomoh. Nam
hymnum Deo caneret. David ergo solus novera lamed teste primo Inslitulionum He-
Pagnino libro
psalmos ore proprio cecinit, reliq^ui autem ab illis braicarura, nonnunquam causam materialem deno-
quatuor principibus. juxta litulorum inscriptionem, tat, utExodi quarto, fr!;S LEX.\cn,\scn, in serpen-
sunt dicli. » Ilffic Augustinus. Quem vides dicere tem, septuaginta Interpretes iu proposito dixerunt
et
non omnes psalmos esse editos a David, raaxime in .Salomoncm psalnius, sl^ I^yAoatoviaAao';. Consi-
quantum ad rationem accinondi. Xec abesl ab hac
mili modo potest intelligi titulus psalmi centesimi
sontentia ipse divus Hieronymus ad Sophronium,
vigesimi sexhiCanticum graduum Salomonis.Quan-
quod supra etiam coniraemoralura est, sed indistin-
tum ad secundum de titulo psalmi lxxxix D. Hie-
cte tractatum. Ait itaque « Psalmos omnes eorum
:
roayra. ad Cyprianum rofert solutionem opinantiura
testamur auctorum, qui ponuntur intituIisDavidsci-
omnes psalmos esse David, licet forte aliter, ut
licet, Asaph, et Idillmn, et liliorum Core, lleman
pr^-elibavimus, sentiret D. Ilieronymus. Unde, in-
Ezrahila?, .Moysi et Salomonis, et reliquorum quos
quit, et hunc psalmum volunt sub "nomine Moysi a
Esdras primo voluraine coraprehendil. » Hkc ille.
David esse corapositum, quod scilicet legislator
Ubi novissima parlicula iuvenit psalraos esse eo-
rum quorum nomma tacenlur, et quos dicit Esdram
communem humani generis et calaraitatem, et
deinde exspectalionem salutis sacro ore describat.
comprehendere in primo volumine. Ait enim Es-
Nec revinceret quod opponit dominus Lyranus cau-
dras, I Esdr;e
ii, cantores fdii Asaph centura viginli
sans, quod etiam in plerisque alliis psalmis fiat
octo. Liquet aulem non posse perlinere psafraos
id eos quos
D menlio de oa ipsa materia, quia argumenlum illud
Esdras comprehendit, nisi lan- non tam breviter et continenter, nec por modum
quam canlores, quando lex el psalmi reparala sunt.
orationis in aliis tangilur. Hinc in IIebra?o habetur
Facit quod scribitur, Nehemia! duodecimo In die- :

busDcividct .Asaph abe.vordio crantprincipes con- ~">1"2~ lemoscheh iu Moysen, de titulis aliorum
siituticantorum, in cnrminc taudantiumet confi- psalinorum suo loco tractari polerit.
tcntium Dco. Et I Paralip. xxv hjitur David et ma- De Commentariis
:
divi Hieronymi in omne Psalte-
gistratus c.rercitus, segregavcrunt in ministerium
rium.
^lios .Uaph ct Hcmnn,'etidithu7t, qui prophetarcnt
in citharis ct psalteriis et cqmbalis, sccundum niL-
CaHcrum quia frei|uentifsirae in enarrationo psal-
morura Magister cilat D. Hieronyraum, ex commen-
mcrum suum dcdicato sibi o'fficioscrvientcs. Deinde
recitatis liliis eorum juxta regom prophelantibus,
tariis,quos noimulli tomerarie iiiter pseudepigrapha
deputant, haud absonum fuerit ostendere eos com-
subtcxit inivcrsisub manu patris sui ad eantan-
:
menlarios non esse falso D. Hieron. inscriptos.utipsi
dum in templo Domini, distributi crant in cqmbnlis
somnianl. el impudonter assorunt cujusmodi sunt
ct psalteriisctcitharis, inministeriadomus'Domini ;

juxta regcm .isaph, vidclieet ct Idithun et Ilcman. Erasmus et Bruno Amorbachius.IIle recensens alieno-
rum indicom.utipse vocat, inter mista Hieronymo tri-
Sicut ergo oporiet cxponere D. Aug. in
lib. xvii, buta, ut vult, sicail Commentarii quos habemus in
.i

De civit. Dei, cap. 14, ne sibi ccntradicat incoquod :

onine Psalteriura D. Hioronynii titulo, palam ipsi pra;

dixit in prologo I psal., ita et D.
Hicron., ubi mul- se lorunt quod non sint unius auctoris. Si quis autem
 ,

41 CO.MMENTARIUM IN PSALMOS. — FRATfilS RICHARDI PROLOGUS.

nieura roquirat jadicium, niliil iliie esse arbilror. D. A Non crgo ipse oculos non habet ? Sed quid
dixil,
Hieronymi, verum una pars est hominis, quisquis fuit; dixit ? Qui plantavitaurem, non audiet ? Qui finxit
plane docti et sermonis expolili, longe tauien dis- oculos, non considerat ? .Membra tulit, ellicientias
crepantis ab D. Hieronymo. Nam liic minus habet dcdit. » Haec Augustinus araple oxcerpsii de com-
niloris ac lenitalis, plus nervorum deinde ubique : montariis divi Hieronymi in oume Psallerium, in
copiosior ac diligentior, ac magis ostentans suas ([iiibus etiam breviler iangitur eadom senteulia, ad
opes. Altera pars est locutulei cujuspiam ac pene versum psalrai sexagesirai quinti Oculi ejus super
:

dixerim rabulas. » Ecce quantam injuriam pr^eter gentes, otc. Eant nunc et dicant teraerarii censores,
ea quaj addit in calce illuis rccensionis, audet in- illic nihil esse Hieronymi. Negent Angustinum,
ferre his commenlariis Erasmus. Ille vero in epi- negont et ipsummet Hierouyraura, qui testimonium
stola pra3tixa Psalterio ad lectorem ait « Hic octa- : raanifestura pro se tulit cijutra impostores mor-
vus tomus, optirae lector, coramentarios Davidico- deudi studio insanientes. Quid quod vix evadit
i'um psalmoruni coraplectitur qui tametsi non : psalmus in quo interprelaniio non adraisceat plura
vacant eruditione, divo taraen llieronyrao hactenus Augustinus, desumpta ad verbum ex iis commenta-
sunt falso inscripli. » Audistis eorura censurara riis, licet latiori exteusione exspatiatus, ut legendo
videamus quantum CKCutiant. utrumque probabis? Quin apparot Augustinura iden-
Loquatur ipse sanctissimus Ilieronymus, et se- tidera coramentarios illos Hieronyrai voluisse insi-
ipsura defendat adversus hujusmodi iraportunos nuare, cum in psalmo
quinquagesimo ad versi-
censores. Nam libro i Apologia; adversus Ruffinum, culum, ct spiritu principali confirma me,s\\. Intel- :

istorum nimiani audaciam coufulat, Rufiino quidem 3 ligunt ergo hic nonnulli Trinilalem diclara ; in
respondens, sed Aristarcliosplane daranans. « Illud, s[)iritu recto Filium, in spiiilii sancto, Spiritura
inquit, quoquii carpei'e dicitur, quod secundum sauctura, in spiritu principali Palrem. Nara ipse
psalmum interpretans pro co quod legiraus in La- Ilierouymus in eum locum'talo alloxuil inlerprola-
tino Apprelienditc disciplinam (Psal. li), et in
:
mentum, verbis Augustini omnino respoudens. ( Tu
Ilebraico volumine scriptum est, 12 ipCJ xasequ bar, vero, inquit Hieronyinus, qui legis sanclain Scriptu-
ram, sanclam hic intellige Trinitalem ; spiritum
in comraenlariolis nieis dixerira : Adorate Filiiun;
principalem, Patrom; spiritum rectum, Filium, spi-
ct rursura, omne Psallerium in Romanum vertens
rilum sanctum, Spiritum sanctum. « El amplius
sonuni, quasi iraraenior antiqu;e po-
expositionis
eaindem intclligcntiam pcrlraclat in capile ad Ga-
sucrim adoratc pure : quod utique sibi esse contra-
lat. IV. Hoc ipsum inanifoste corroborat Cassio-
riura omnibus patet. » Deinde fusiushujusmodipur-
dorus hunc locum interpretalus, qui, ni fallor,
gat calumniam, ex ralione venerandi sensus versiculi
claruit ante annos nongentos sexaginta, qui ad
mulliplici inlelligeniia, et Ilebraismi a;quivocatione.
eunidera sensum adfert Hieronymum, ul clare di-
Constat autcm commentariura psalrai secundi in gnoscas quain longis retro s:eculis hujusraodi com-
eum versiculura ; Appreliendite disciplinam, sic ha- raenlarii indubitati fiierint auctoris.
bere. In Hebneo legilur 12 ipS^ nasequ bar, quod Adde quod Gregorius in eumdem psalmum ad
interpretari potest, adorate Filium. Et hanc inter- versum, Cor contritum, noiniuat Hieronymum.
pretationera carpebal Rutfuius. Et isti morsicato- Quia voro Erasmus invenil quamdam cpistolam ad
res dicunt in his commentariis, quos D. Hieronyraus Q Daraasum, luce clarius teslilicanlem de coinraenta-
aperle fatetur suos, nihil esse Hieronyrai. ira- riis in psalraograpbum, eam taiitis conviciis et
pudenlia Ad hoc D. Auguslinus coraraenlarios D.
I tanta debacchalione insoctatus esl, ul pigeat roferre.
llieronymi multis verbis adducft in psalm. xciii, Ea autem habelur tomo IV, in hunc modum :

eodem ordine, eadem dictioue eadera verborum " Beatissimo papaj Damaso sedis apostolicae urbis
forraa, eadera sententia, expresso nominatim D. Rom;e Hieronymus supplex. Legi lilteras aposto-
Hieronymo et ipsius commeutariis. Nara Augustinus lalus tui, poscentes ul secundura siraplicitatem
epistola centesinia undecima, ([use in antiquis codi- septuaginla Interpretura canens psalraographura
,

cibus esl centesima nonagesima octava, disputans interpretari feslinom propler faslidium Romano-
adversus Anthropomorpliitas, docet, si quaudo rum, ut ubi obscuritas impcdit, aportius ct Latine
Scriptura Dei membra coramcmoret, esse spiritua- trahalur sensus. Precatur ergo clions tnus, ut vo.x
liler intelligenda, quemadmodum omnes accipiunt ista psallontium in sede Roinana die noctuquc ca-
qui illis spirituali Deinde
intelligontia resisluut. nalur, et ut in fmem cujuslibet psalmi, sive matu-
hoc ad verbum subdit j Ex quorum littoris, ne
: tinis horis, sive vesperlinis conjungi proccipiat apo-
multa commomoraudo majores moras faciam hoc ; stolalus tui ordo, Gloria Patri et Filio et Spiritui
unum sancti Ilioronymi interpono. ut noverit iste sancto. Sicut erat iti principio, ct nunc, ct semper,
frater non se de hac re mecum magis quam in ctin sivcula sreculorum. Amen. Istudcarmou omni
prioribus agere debere, si quid eum contra perrao- psalmo conjungi prax"i[)ias, ul tidos trocoutorum
vot. Cum ergo illo vir in Scripturis doclissiraus doccm ct octo episcoporum Nica;ni concilii ctiam
psalmum exponeret. ubi dictuni est : Intelliijite ys vestri oris consortio doclaretur : » ILcc ibi. Ad lioc
erijo, in.^sipientes in popnlis, et stulli.aliiiuandosa- facit quod refert Sigebertus in siio Chroiiico Daina-
piie.Qui plantat aurem. nonawlit/ aulqui /in.vit siuin pa[wm instituissc rogatu Hicronyrai, ut cane-
oculum, non considcrat ? {I'sal. xciii.J luter ca;tera retiir in ccclosia, in fine psalinorum, Gloria Patri,
iste locus, inquil, advorsus eos maxime facit, qui ctc. Cujus rei lidem maguara quod id ubi(|ue
facit, ;

Aulbropomorphitic sunt, qui dicunt Deum haberc tcrrarura obsorvatur apud Lalinos.Quare nc sira-
mombra qu;e otiam nos habomus, verbi causa, di- pliccs docipianlur istorum consorum nugacissimis
catur Deus haboro oculos, oculi Douiini respiciuut mendaciis, stat coriim fidoin clevaro clarissiinis
omnia, manus Doi facit omuia. F.t audiint, in([uit, argiimeiitis, ut nulla torgiversatio reliuquatiir, et
Adam sonum jiedum Domini amhulan/is in paradiso iit cx uno insigni ineiidacio, tam impiideiitor con-
\Ge,.. iiil. IIujc simplicitcr audiuut et luimanas licto, citoris niiUo nogotio sus|iocli haboantur.
in
irabocdlitates ad Dei raagnilicentiara roferunt. Ego .Age digrcdientes, ut ocius roverlaraiir, de-
[laulo
autem dico quod Deus totus oculus est, totus monslromus Erasmiira saipenuinero non lcgissc,
manus csl, lotus pes est. Totus ocuhis est, ([uia qii;c suis censuris jugiilare pivcsiiinpsit scd im- ;

omnia videt ; totus manus cst, qiiia omuia opcratiir; pendio croduhis, suae farina; lioniinibus rem com
totus pos est, quia ubique ost. Ergo videto (|iii(l miltobal, (|ui ut traclalus iiimia stortentos vccordia
dicat Qui plantat
: aur^m, non audiel '!
Non liixit logissonl, uiondacia mera siio Erasmo rcferobant,
qui plaulavit aurem, crgo ipsc auroin noQ liabcl "? utque adeo omnia Erasmi nomine cudcbantur. Quod
Patrol. CXCI.
 43 PETRI LOMBARDI U
ne vidcar fiiigere, audi censuram cujusdani Era- A spondco commenfarios esso muUs eruditionis, quod
non difliteutur censuales isti, nec oportet scmper
smiani, quaj cst praiixa lom. VII ad Parab. Solom.
scriptorera servare eumdem dicendi characterem,
in Hieronymo. « Non clam mc est, inquit, candide
lector commenlarios in Proverljia Salomonib, qui- sed pro ratione materioe, aut lecliouis utilitate, sae-
bus primum in hoc toui. locum dediuius, llioro- pius sfylum doprimit, quod ne pulos raeum esse
nynii non esse. Narn id vcl Iiinc depreliendilur, tigmeutum, audias purgatis auribus ipsuin Iliero-
qiiod tola dicendi figura ab Ilieronymiana Jiclione nyraum ad Paulum Concordiensem de Pauli mona-
modis onmibus dissidet, quin Gregorius semcl clii Vila. « Misimus, inquit, inferim tc tibi, id est
hoc opere cilatur. Velustissinii Paulo seni Paulum seniorem in quo propter sim-
atque iterum in :

codiccs in mombrana scripti Beda; vindicabant. • plicioros quosque mulfum in dejiciendo sermone
llaec ille. laboravimus. » Ifec ille. Qua3 si non scripsisset,
dicturus eraf Erasmus Pauli monachi Vitam non
Audiamus nuuc ipsum Erasmum tomo I. in re-
esse a divo Ilioronymo conscriptam ob discrepan-
censendis operibus llieronymi vol germanis, vel,
tiara, ut solet, dictionis. Bene prKterea cecidit quod
ut vult, alieiiis. In Proverb. Salomonis libri tres
in e[iistoIa De vifando suspecto conlubernio nobis
quos vcl hinc apparet non esso Hioronyrai, quod in
addiderit divus Ilieronyraus, circa fiiiem « Undede
liis citetur Gregorius, quanquam et alioqui omnia
:

Scripfuris pauca porstrinxi, noc orationem meam

longe lateque dissident ab Hieronymianis. Is qui
ut in crotons libris solitus sum, illarum floribus
adornavit Venetam editionera gravo pulat argu-
texui. Extomporalis est dictatio, et tanta ad lumen
mcnluni, quod liinc quKdam cilaulur in opistolis
IncernuliO faeilifafe profusa, nt notariorum manus
g
decrelalibus Ilicronymi nomino. Suspicalur autera
a Beda e diversis coUectum opus, cui conjectune
liiigua iirfficurrerot Uxc si non essent adjecta, :

non licuissct per Erasmum divo Hier^nymo a con-

non admodum reclamo. lla' sunt censura! doctorum
suofo more discedcali oam Iribuore epistolam. Am-
hominum. Dcmus orgo illis ut sint Bed;e illi libri,
plius Erasraus ipse se suo gladio misere confodit,
aut allerius cujuslibet sed absit ut demus illis
;

in censione quam prajmisit operi Augustini De mori-

coinmenta mera, quaj conlingunt etirontes nimis I

Nam semel ct iterura anxie perlogi commenlarium bus Ecclesia! tomo I. « Prodit, ait, .Manichaeorum
universum, ne serael quidcm (ita me Deus araet) mysteria idque facit mirabili serraonis elegantia,
;

citatur Grogorius. Bis autcm adducitur Auguslinus

qua utiuara illi licuisset in cajferis uti lucubrafioni-
bus IIoc sane opcre declaravit, si quid offendit
sexto videlicet et vicosiino quarlo capite. Imo vero
I

erudilos in ipsius dicfiono non fuisse inscifiai sed

et ipse Hieronymus capilc tricesirao. Alirum ubi
charitalis, qiia stylura demisit ad imperitorum in-
raens corum versabatur, cum maximo, si quidpiam
telligontiam. Nam quo pateret lectionis utilitas, ad
aliud, ad censurara laccret. Ilinc coUigere licot,
vulgi captum mutavit styluin in opere posteriore
aut quod non legerit, aut si legerit, nimis praicipili :

ct CKCO fuisse judicio si excusare velis incogilan-

;
quod quidom in plerisque suis operibus fecisse vi-
tlofur. » llfec Erasmus. Cui quadrat apfissime quod
tiam in rc tara soria. Quod si videatur hic divinarc
dicit D. Hieronyraus de optimo genere interpre-
quid in aliis faciat inliinius ponsita otouirasi patere-
;

landi. Quid agis, o columcn liftorarura et nostro-

tur locus, proinptissimum foret coramonslraro quot
in locis loto ciolo aborravoril, ot pios auctores
rum temporum aristarcho, qui de univorsis scripto-
mendacibus censuris fuKle confudorit atijuo dotur- p ribus sontentiam foras ? Si ergo perspicuum sif di-
parit. Jam redeamus ad coraraentarios Ilieronymi vum Augusfinnm depressisse dictioncm, adloctionis
in Psalterium, et quatenus lieri polorit diluamus majorcm fructuni, quid vefat divum Ilieronymum,
ita nonuuaqiiara faelifasso, prseter ea qu.ne ante
qute in diversura movere possont, nc spernatur au-
cloritas, qu;c in hoc libro llieronymi noraine sa:'pius commemorata snnf, pr.Tsertira cum scribat ad
profcrlur. Ago, possot quisiiiam fluctuare quod Hie- Pammachium torao II Ecclesiasfica inferpretatio, : <

ronymus aliter expnnat nonnullos psaluf>s in aliis otiamsi habet eloquii venusfafem dissimulare cam
traclatiluis, et inlerduin roprobato scnsu, ([ui poni- dobet et fiigoro, ut non otiosis pliilosophorum scho-
tur in hisce commentariis. Etenim illud psalmi lis paucis(|ue discipulis ,
sed universo loquatur ,

XLiv Eruclavit cormeiim i<erbum bonum, interpre-

:
goneri hoininum. » Rursus adversus Pelagium ad
latur dictuin ex persona Palris, qui sibi aiquale go- Cfosiphoutom « Audi ecclesiasticam simplicifatem, :

nuit Verbura, et tamen hoc improbat, toni. III, ad aut imperitiam, ut vobis videtur. » Et libro primo
Damasum de duobus filiis. Ait ergo i Fidelis adversus Jovinianura
:
« Est in verbis simplicibus :

mecum loctor intolligis, quia pinguedine salurati, seraper divinaruni Scriptiirarum sensus angustior. »
in ructum laudis ejus erumpinus, dicenles Eructa- Plurimum juvat ipiod dicit in proi.Einio terlii libri
:

vit cor meum verlrumbonum, dico ego opera mea regi, ad Galafas « Omnera sermouis ologantiam, et La- :

licel quidam supcrslitiose niagis quara vere, non tini eloipiii venuslatem stridor lccfionis Hebraicae
considcranles toxlum psalini ox Patris porsona ar- sordidavit. » Et qua; postea subjungit in eumdera
bitrentur hoc intoUigi. « llxc inibi Ilicronvraus. sensum. Item in fine coramentariorum in Aggajum
T\ prophefam « Obsecrc te, lector, ut ignoscas celeri
:
Ad simile respondit Ruirino ut supra lacfum est u sermone dictanti, nec requiras eloquii venustafem,
calumnianti, quod contrario modo vertissot Psalt
quam mulfo tomporeIIebra>;clingua; studio perdidi. «
riura in Latinain transfercns linguam, quani in
Denii|ue ad Marcellain de Ephod « Nos, ut scis, :
commcntariis dissoruissot. Addo (|uod dupliciler
Ilebrffioruin lectione detenti, in Latina lingua rubi-
explanat hunc versiculura ad Principiam virginem,
ginem obduximus. »
adduccns divcrsitalem opinanlium. n Quidam,' inquit
ex persona Christi, quidam ex persona Patris di- Quid proinde mirura, si divus Hieronymus in
ctum intelligi volunt, quod cx imis vitalibus ct ar- nonnnllis operibus fersior sit quam in aliis, ut
canis cordis, Verbum suum quod in se erat semper quasi alter vidoatur ? Quod si adduxoris confra nos
prolulcrit, juxta alterius psalrai vaticinium : Ex Ilioronymum
tlivura Apologia adversus Ruflinum,
in
utero ante luciferuni genui te (Psal.ax) : tit quo- litiro ir, quamdam epistolam non
aperto docentcra
modo ulerus non signilicat uterum (neque enim exiisse a sua ofiicina, sed esse suo nomine confi-
Deus dividitur iu mcrabrai, sed eamdom subslantiam clani, non aliunde sumcndo argumentum quam ex
Patris 1'iliiquo domonsli^at sic cor ct vorbura pro-
:
characteris distantia, hoc nihil obest, quandoquidem
fertiircx curdc, ul Palroin oslondal elFilium, etc. « in ea opistola aisumobaturpersona divi Hieronymi,
In quo neutram inloiligontiam inqiroliando uframque tanquam pamiientiam agontis, quod Hebra;a volu-
satis comprobat. Ef certe Augusfiuus inlorprcfafur
mina Iraduxisset ab Ilobraiis inductus. in quibus
dc fetoi-na Verbi Dci gcnerafionc. Vorum enimvoro nulla esset vcrilas. Quod si res ita habuisset, divus
Erasmus nobis toties inculcat stvli dislantiam. Re- Ilioronymus se ipse totura et mauifeste proditurus
 COM.MEXrARIUM I.\ PSALMOS. — FRATRIS RICIIARDt PROLOauS. 46

eral, qualisab omnibus liabebalur nempe diserlissi- A ca;tera crimina arguunt in Scribis el Pharisa^ii, de
mus, ne in epistola, qua palinodiam caneret, sese in boc crimine quod erat maximum relicuissent. Sin
forma eloquii fucata (|uasi caleret, non audens plane autem dixerint post adventum Domini Salvatoris
errorem fateri, veluti iu quibusdam tcnebris. Secus el prsedicationcm apostolorum libros Hebraeos fuisse
vero cum res, vcl humililas, vel leclionis utilitas falsalos, cacbinnum tenere non potero, ut Salvator,
exposlulabat, sic aut sic dicere. Consultius fecisset et aposloli et evangelist;e ita testimonia protulerint,
Erasmus, si eamdem bic lenuisset sententiam, quam ul Juda;'i postca falsaturi essent. » Haec ibi divus
aperte Iradit in suis adnotationibus iu Novum Te- Hieronymus. Sed si diligenler advertas, deprehendes
stamentum, nempe Acluum decimo tertio, et He- non pugnare cum pra;dictis Hieronymi sententiis.
braorum secundo. Illic enim omnes commenlarios Esset nempe ridiculum dicere Judaeos falsasse bbros
ingenue tribuit divo Ilieronymo, et quibus sua dicta in teslimouiis de Chrislo,aut Cbristi mysteriis, quae
communit, nisi quis malit eum rccantasse in adno- antequam proferrentur a Christo et apostolis, non
tationifaus , id quod scripserat in divum Hiero- fuissent in eorum codicibus, sed ex praedicatione
nymum. Siquidem adnolantur opera divi Hiero- apostolorum addidisse : Ex ALgypto vocavi Filium
nyrai fuisse cxcusa anno i'6i&\ sed adnotationura Olatth.u), el : Quoniam Nazarwus vocat/itur (ibid.)
quartam recogaitionera anno lo-27. Hkc voluimus el: Fluminafluent deventrcejus aqucg vivce (Joan.
longiuscuie discutere, ne quis olfendatur in lectione vii)el Videbuntinquem transfi.reru7it (Joan. xix),
:

explanationum Magistri sententiarum passim ci- ,

et cstera his similia, qure ante hanc i]unestionem ob-
divum Hieronymum ex commentariis, quibus
tanlis jectam pracmiserat D. Hieronyraus, cujus intelHgen-
tanquam nothis deroijare ausi sunt noTelli censores. g tiamfacile coUiges ex conscquenlia dictorum.
Secundura axioma probatur. Ilieronymus in illud
Nec taraen velira ex his protinus colligas libros Matth. XVI Quem dicunt homincs esse Fitium lio-
:

esse constanler auctorum quorum titulis inscribun- rninis. « Et nota, inquit, quod ufaicunque scriptum
tur, quasi nusquam aberralum sit, nec ullos esse est in Veleri Testaracnto Filius horainis, in Hebraeo
adullerinos, sed eo tcndebam ne temere judicetur. iilius Adara, positum sit. lUud quoque quod in
Porro scrupulum raovcre posset id quod saepe di- psalmo legimus Filii hominum usquequo gravi
:

cturi sumus ecclesiasticam edilionem cura Ilebraica

,
corde? (Psal. iv) in Hebraeo dicitur Fitii .idam, :

veritatc conciliando, Hebrajorum codices quos ha- et tamen in Hcbraicis codicibus qui exslant legilur
bemus, essc vitiatos post septuaginta Interpretes, "CVX-iZ BENE iscii, id est /ilii viri. »
aut abas variasse, maxime cum ipse divus Iliero-
Nescio taraen qua ration» faciura sit ut ad eum-
nymus in versione ad Hebraicam norraam, scribens
ad Sopbronium. sequatur lcctionera codicum He-
dem raodum legaturin versioncdivi Hieronymi juxta
Hebraeum, si modo germana sit, licet ad sensum
bra;orum nostra; aetatis, ut plurimum. Satisfaciemus
parum habeat raomenti. Sed et Bruno Amorbachius
huic scrupulo duobus axiomatibus Primum, divus :

in epislola Iriplici psalterio prsfixa, haud obscure

Hieronymus Ilebr.Tonmi codices sua etiaraimm
fatetur Ilefaraeos codices variatos. Ait enim a Quid :

Eetatc ciiqiit iu nonnullis locis habere suspectos.

quod Hebraicam vcritatem, ut vocant, in Judasorum
Alterum, post divum Hieronymum Hebrffiorum vo-
nostri temporis (sic suspicamur) gratiam? \am
lumina raanifestis scalent mendis, et a primaeva
"""",'', exposilionibus admodum favet,
illorum nonnihil
scriptura'
. '
germanitate longe distant. Ilaec probatio-
V n i^
^
n .^^^"^!1'^!^Z'^°
immutatara "T
compermius, ab aliquo Ilebraice docto.
nibus mumenda sunt. Quantura
1 .

^
.
,
ad prmium. hnar- '-' „. ., „,.„ „ 'i„„: -i-,, ,„
\ eneto, cum vtlustissimis divi
'
,. ,,.
rans divus Hicronymus, v capite
.. i,. „
Micheae:
.
,.,
tt ,,,
tu
S quidem exemplari Veneto,
^ '

Ilieronyrai codicibus,mullis locis non conveniefaal. "

Ucthtehem, domus Ephrata : « Legimus, inquit, juxta
Haec ille.
duntaxat scptuaginta Intcrprctcs in Jesu Nave, ubi
tribus Judi urbes ct oppida descrilnmtur, inter Verum pergamus ostendere liquido corrupta esse
cactcra etiara hoc. Tlteco ct Ephrata, hacc est Bc- exemplaria Legimus Geneseos octavo,
Hebraica.
thlchom, ctc.quod ncc in Ilebraico, nec apud alium juxta veritalem, corvnm fuisse ab Noe emissura et
invenitur intcrprctcm. Et sivc dc veteribiis libris non rcversum, ubi tamen omnes Hebraei codices,
erasum sit maUtia Jud,i;orum, ne Christus dc tribu qui prostant habcnt conlrarium sensum, nempe
Juda ortus vilerolur, sivc a Sepluaginta addilum, fuisse egressum et reversum, ::'w* K"V" Ni"" vaiet
ncquaquam liquidn agnosccntcs ccrtum (|uid novi- ZE UTZovAsciion, id csl qui egressusest egredien-
mus. Rursum pcrtraclans illud .\posloli ad Galalas
I) do etredeundo. Scptuagintaautem Interpreles le-
tcrtio Malcdictus omnis qui pendct in ligno, qiKcrit
: gerunt cumnegationc, oij/ CTtscTpcjiev nonestrevcr-
cur Apostolus omiscrit a Dco, qiiod liabclur in sus, quos sequilur divus Hicronymus, adversus Lu-
Dculcronoraio capitc xxi. Ei respondcl duplicilcr. " Emitlilur, inquit, corvusde arca et non
ciferianos.
Primo sic « .Mihi videntur aul vetcres Hebra'orum
: postca pacem terrae columba nuntiat.
rediit ct i'

libri aliter habuissc, quam nunc babenl ; aut Apo- Idera ad Oceanum " Stalim([ue columba Spiritus :

stnlum sensum posuisse, non vcrba aul quod ma- ;saucli cxpulso telerrimo alile, dcvolat ad cum. >
is acstimandiim esl, post passionem Cbrisli, et in Astipulatur ct Joscphus Judxus libro primo de
filebra;is el in nostris codicibus, ab aliquo Dci no- D Anliquitatibus, capitc quinto " Post paucos dies :

mcn appositiim, ut infaraiam nobis iimrcrcl, iiui in aqua amiiliiis rcccdentc misit corvuir volens cog- ,

Chrislum a Dco maledictiim credimus. » Dcinde nosccre siquid etiam aliiid tcrrac fuisset derelictum
disserit quod in nuUo loco Scripliira; posscl oftendi ab ai^ua, et ad cgrcdiendum jam tiitum esse videre-
qiiempiam a Dco cssc malcdiclum, [icr nomcn Dci tiir, qui cuncla rcporiens inundaiitia, non rcgrcssus

cxprcsse additum ct ut siiam tirract opinionem

; est ad Noe. « II.tc Joscphus. Non dcbuit itaque
scilicet essc a perfKlis additiim, dicit: « Aiidaci Sanctos in epistola ad Clememem VII pr.-Elata suae
itaquc pcdc ad hoc procedo (•ertamcn, ut ad libros novac eraissioni, hunc locura pra-cipuc taxarc, qiiasi
provoccm, nullo loco scriptiiin, a Deo malcdictum. ccclesiastica leclio sit fal.sata ; et maluissem dicerc
lit ubicun([iic maledictio ponilur, miii(|uam nomen llobncos cssc vitiatos, quam vetorcm lectioiicin, tot
Dci adjuiiclum. » Poslea addiicit miiltasauctorilalcs. annorum ccntcnariis in prolio lialiilam re|iiidiare,
MaledicJ.us tu ah om^iilius bcstiis (Gcn. iii), dicilur iit niliil faciat cliam Aiigiistinns iMigubinus (licet
ad scrpcnlcm cl ad Adain ilalcdicla tc.rra in ope-
; : alioqiii dcfcnsor Ilicronymiaiiaj odilionis) qui con-
ribus tuis, clc. (ihid.) Forsan gravius insiirgcs, op- tondit hiinc lociim esso a librariis corruptum, aut
ponciis ([uod ait divus llicronymus in ca|iitc Isa. tcinporurn diuturniuite, ot addit liiic essc inveclas
VI: El si aliipiis dixeril llclir;cos libros postca a
(I inlcrprolnlioncs falnilnsissimas ab cxpositorihus, ob
Judwis cssc falsatos, aiidi;it ()rigcn(;m, (|iiod in iil qiiod fuil curviis dctoiiliis in dcviirando cadavcrc.

octavo voluininc Ex[ilaiKiliiinum buic quxsliiincuhc Et taiueii divus Augustinus, l^cclesi.T; jiibar, non
respondcat quod niiiiquam Dominus ul apostoli, qui abhorrct ab hac scnlcntia, qiiam Eugubinus dicit
 ,

l'r':TKI LO.MBAUDI 48
47

Aceptam, blasphemum quid sonare, coactus est di-

fabulam. Qurcritiir, inqiiit, ulr ura corvus mortuus
<•

an aliquo modo vivore potucrit ? Si enim fuit

sit,
cere qiiod allerum loco alterius positura sit, aut in-
torrogative debere legi, ut redeat idera sensus.
terra ubi requiesccret, simiiilcr columba requicm
invenisset unde coujicitur a multis, quod eadaveri Ecce clamant isti Genes. octavo negationem esse
nostram mendosam, ct
:

quod uaturaliter refugit abradendam, et editionem

potueiit corvus insidere,
ibi jiermiltunt sibi quod volunl, ([uando non inve-
columba. »
niunt quod respoudeant. Demiim alia qua? per va-
Ad idem aUudit D. Ambrosius bbro De Noe et
rietatem, aut a;quivocationem solvi habent, in scho-
arca cap. 17, mauifestans quoque se cum negatione pro virili discutientur. Est
liis nostiis Dei gralia
legisse. Nam dissercns cur corvus sil emissus_ et
nainque vigilanter animadvertendum pro mullis
non regressus, ita ait « Scnsus altior signilicat
:

inter disserendum explicandis quod perhibet divus

quod omnis justus quaudo nmndare se incipit, qu.-c Ilicronyuius iu Apologia adversus Rutlinum libro
tenebrosa sunt et iuimunda et temeraria primo a se
primo quanta sit silva apud llebrxos ambiguorum
repellit. Siquidem omiiis impudeutia atque culpa,
norainum alque verborum, qua; res diversx- inter-
leuebrosa est. et mortuis paseitur sieul corvus lu-
prctationi materiain praebcit, dum unusquisque in-
;

mini autcm vicina ost virtus, qu;c menlis puritate et

ter dubia, quod sibiconsequentius videlurhoc tran-
simplicilale res|)lendet. Kt ideo tani|uam imittitur
sfert.
et fugatur culpa, ot separatur ab innocontia, ut niliil
remaneat in viri justi mente lenebrosum. Deniiiuc Doinde satisfaciendum quoque adrairationi, quse
egressus corvus non revertitur ad justum, quia quorumdam mentibus suboritur, cum in subjeclis
fiigitans culpa omnis requitatis, nec probitaii vide- 13 plorumque conamur defendere ecclcsiaslicam tra-
tur et justitiaj convenire. » Hrec D. Ambrosius. ductionera, et quod non dissidet ab Hebraica veri-
Quae certe non sunl ncc diei debent fabulosa. Quod tate, causabimur secas Icgisse Septuaginta, cum
autem ipse Eugubinus objicit dicens Drinde si : <• taraen divus Ilioronymus ad Sophroniura testificetur
corvum reversuin ncgavit, quomodo colireret quod conlidenter, et muitos suis operis testes citat se
mox additur Donec siccareiitur aquie Quid euijn
:
:' duntaxat niliil sententiae de Ilebraica veritate mu-
sibi vull, i]ui egrediebatur ol non revertebatur, do- tasse. Et sicubi odilio sua a veteribus discreparit,
nec siccarenlur aquK ?Niinquid post arcfaclas cst raittit ad quemlibet Ilebrsum, ut liquido pervideat

reversus ? quod no coluniba quidem fecit. » Solvit lector Hieronymum frustra ab Eemulis lacerari. At
idera D. Ambrosius et omnem scrupulum amovet. versio divi llieronymi e regioue respondens He-
' Considerandum ctiara, ait, quare non regressum braico, longe laleque discrepat srepius a consuela
dixerit corvum, douec siccaretur aqua a tei-ra, lectione. Igitur fruslra desudamus in hujusraodi
quasi vero postea sit regrcssus. Sed hcec loculio apparandisconciliationibus. In promptu cst respon-
familiaris cst Scriptura' divincc. Siquidom in Kvan- sio, si perspicias divum Ilieronymum non tradidisse
gelio habes scriplum de sancta Maria. quod non editionem, quara juxta Ilebraicura elucubravit, quasi
cognoverit eam Joseph, doucc peperit fdiura {Matlli. in comrauni tenendara et amplexandara ; sed illam
i), cum ulique ncc posteacognoverit. Hactcnusille. > tradidit jirivato homini peculiarora, quo respondeat.
Idcirco non cst cradenda a nostris codicibus negatio, Juda'is calumniantibus ; socus legi in Hebra;o, ut
ut vult Eugubinus, qui itidem aiVirraat exemplaria Sophronius querebatur pene per siugula se cludi.
D. Hieronymi esse corrupla in Ilobraicis qa;rstioni- G e' iutle tides habebatur 'conlcmptui, cum lamen.
bus quse habent nogationera. Sii[uidem ad oura mo- Hebneorura lectionem soquendo, quam probant
dum legitur Post quadruijinta dics aperuii iSoeos-
: etiam pro Christi lide testiraonium advcrsus eos
tium arca' quod fecit, cteinisit corvum, et cgres- niox proferatur, quod ipsi pertinaciter Sophronio
sus noii rediit adeuiit,donec siccaretur aqua de tcr- Uttorarura Hebraicarura imperito denegabant. Verba
ra. Haec dixeruntLXX, doinde subdit suam traditio- ad Sophronium libuit subjicere « Quia igitur nunc :

nem. Pro ostio fenestra scripta cst in Ilcbr;co et de cum llebrreo disputans, quKdam pro Domino Salva-
corvo aliter dicilur Eiiiisit corvum ctcgressus est :
: tore de Psalmis testimonia protulisti, volensque te
exiens ct noii rcvcrtens. Motus est aiitem Eugubi- illudere per sorraonos pene singulos, asserebat non
nus dicerc vitialos codices, otiara nobis tradilos ex ila haberi in Ilebrreo, ut tu septuaginta Interpre-
Germania, ex hoc quod seripsit D. Ilicronymus, ct de tibus opponebas, studiosissime postulasli ut post
corvoaliler dicitur. Sed mirum cssolonuiia damnare Aquilam et Syramachura el Thoodotionem, novara
exemplaria et vetusta ct recenlia. Ideo, ui fallor, sicut editionom Latino sermone transferrem. » Et pau-
vicinasunt fenectra et osliura, tanienaiinot;it D. Hie- cis interjectis infert « Nec hoc dico, quo praecesso- :

ron. ostium positum pro fenestra sic LXX dixerunt res meos mordeam, aut quidquam arbitrer his detra-
:

de corvo, eyrcssus non rediit, aliter in llebraeo et hendum, quorum Iranslationemdiligentissime emen-
egressus cst exicnset noii revcrtcns, quod traducunt datara, olim Iingu;e raea? horainibus dederim. Sed
Sanctes et Munsterus, exeundo etrevertcndo. Ponit quod aliud sit in Ecclesiis Christo crodentium psal-
ergo aliter D. Hierony. nou ut inlcUigas modura mos legcre, aliud Judsis singula verba calumnian-
contrarium, ut arbilrabatur Eugubinus, sed aliain r\ tibus respondere. » Super ha;c, in Apologia adver-
lectionom. sus Rullinum lib. ii « Egone contra Septuaginla :

Igilur non fabulose scribit D. Augustinus raystice Interpretes aliquid sum locutus, quos ante annos
interprotans negationoin in psalraum ccuteslmum pluriraos diligentissime eraendatos, racffi lingua;
secundum. « Fratres non tardetis converti ad Do- studiosis dedi, quos quotidie in conventu fratrum
rainuni ; sunt euim qui pra;parant convorsionem et cdissero, quorum psalmos jugi meditatione decan-
dilTerunt, et tit illis vox corvina, cras, cras. Corvus to? Tam stultus cram, ut quod in puerilia didici,
de arca missus non est revcrsus non qu;crit Dous senex oblivisci vellem ? Uiiiversi Iractatus mei ho-
;

dilationem in voco corvina, sed confessionera in rura lestimoniis te.xti sunt. » Hec Hieronvmus.
gemitu columbino. Insuper Job xiii, legimus
..
£- Ex quibus palam constat Ecclesiara legere psal-
:

tiam si occidcrit inc, in ipso spcraho. Hebr;cus habot

raos juxta Septuaginla praeter paucula nec aliter ;
despcralam scntentiam et conlrariam prorsus, videli-
voluisse D. Hieronymum more istorura qui ex He-
cct non speraho. Ubi manifestum esl raendum, ni=i
braeo suo volunt Ecclesia; regulam imponere. Sciraus
quis gratis desipiat. Error autem irrepsit quod in
quidera Aristcum, Josephum et omnem scholam Ju-
ipso, sive inipsuin, et nogandi adverbium, in voce
daeorum duntaxat tribuere septuaginta Interpretibus
apud Hobraeos non dilTeraul, sod scriptionc. .Nam illud
quinque libros .Moysi, id quod refert Hieronyraus
per laraed ct vau 'h, lioc vcro per S et n, xS. Hiiic in cap. Ezechiel. quintura, et in .Micheoe ii. At "vero
Sanclcs vertil Ecce occidct mc, non spcraho. Sod
:
Hieronyraura eam non sequi opinionem liquel, prae-
et Munsterus sentiens intelligoutiaiu simpliciter ac-
ter auctorilalem modo adductam plusmillies ex ejus
 ;

49 COMMEXTARIUM IN PSALMOS. — FRATRIS RICHARDI PROLOGDS, 50

commentariis, et ad Suniam ct Frelellam aliisque A edilioni praescributil leges, ex suorum punctorum.

loeisnon paucis. Nihil est ilaque incommodi, si per ut ila loquar, superslitione. Siquidem" rabi Da-
quamdam disceptationis rationem. non per rem ju- vid Kimhi non vulgaris auctorilatis apud Judfcos
dicatam, reducamus dislantiam edilionis LXX, ab et Hebraicanles in prooemio quod pramisit prophe-
Hebraico ad varietatem iectionis, qua; polest erui, tis, et III Regum xviii, ait, et quod .Munsterus ver-
aut lilterarum artniitate, apicum diversitate, sensus lit, in captivitate prima, corrupla sunt exemplaria,
ciariori expressione, a^quivocationis multiplicilale, ehcuerunlque ex uno exemplari sic, ex alio aliter,
exeraplarium falsaiione, aut quavis alia probabili et ubi clarura non poluerunt habere sensum. scri-
conjectatione. Meliori autem judicio omnia commit- pserunt unara dictioaera intra contcxlum, et aliam
timus. Polissima autem dissonaulia videlur esse ad marginem. Perieruutque exemplaria el dislra-
orta ex addilione punctorum vocalium, quae tera- cta sunt, et morienlibus sapienlibus, qui tenebant
pore D. Hieronymi fuisse nondum mihi persuasum Scriptura; sensum conati sunt ii qui etant de Syna-
est. Nunquam enim apud eum deprehendes nomi- goga raagna, reslituero legem ad veluslalem suam,
nari aut aut id genus vocales
palha aut camelz, invenientesque dissensiones in exemplaribus, adhi-
motiones, quas recenliores Hebraei nobis tradide- buerunt fidem pkiribus consentienlibus. Ubi vero
runt. Quin polest ex ejus commenlariis in variis claram cognilionem habere non poluerunl, scripse-
locis, plane coUigi, transluHssc Biblia neuliquam runt unam diclionem absque punclis, aut scripse-
punctulis dislincta. Prirao in ilhid Habacuc terlio : runt in margineet non intra contextura. Ilanc Kim-
Ante faciem ejus ilntinors. pro eo, inquil, quod nos ]iiahorum rabinorum opinionem, reprobat rabi
et
transtulityws !nortem,'m Hebrajo tres litleraeposilE gJacob, liHus Haiimad liuncraodura « Sententia illo- :

sunt ^;- daleth, beth, res, absque vocali, quae si rura longe est a nie. » Nec enim adduci possura ut
legantur dabar "«Z" verbum significanl ; si deber, credara, et labiis confilear Esdram scriliam librum
1;t pestcm, hic typographi addiderunlfl;u'cc.?. P.ur- legis divinae atque libros prophelarum dubios, cor-
sus in illud Isaiaj ix : Verbum misit Dominus in Ja- ruplos et confusos invenisse quin magis sententia :

cob, apud Hebraeos dabar, :;- quod per tres lille- mea est quod Esdras ct collegae ejus iuvenerint Bi-
ras scribilur consonantes 12- dalelh, beth, res blia sacra integra et illaesa, quodque Esdras judicio
pro locorum qualitate. Si legatur dabar -21 verbum suo cognoveril qui libri scripli essent per sapien-
significat ; si deber ^2~ mortem et pcMlcntiam ;
tiara illara excellentem. »
quam ob causam plerique sermonis arabiguitate
decepli, non verbura dicunt missum, sed morlein. En cernis non convenire inter Hebraeorum docto-
Et in illud Jeremia; ix Loquere, ha-c dicit Dominus,
:
res de codicura suorum fidelitate, quos taracn non
ct cadet morticinium hominis. Verbum llebraicum adduliitaverim apostolorura aetate fuisse incolumes,
quod laraen de punctorum nolulis ul prxdixiraus, non-
Iribus lilleris ^ZT dalelh, beth, rcs
scribitur
(vocales enim in medio non habet) pro consequen- dum est demoustratura. Cum haic scribereraus per-
tia sermonis el legentis arbilrio si legatur dabar,
venit ad manus nostras tandiu desideralus libellus
;

12~ scrmoncm significat deber. "^21 mortcm ; si

Eliae Judaei, editus de accenlibus, et a Munstero ver-
si dabber, 12" loquerc. Ex liis evadit perspicuum,
sus in quo tara copiose et tam luculenler nostram
:

si fuissent puncta vocalia (quse nunc vocanl) et ea

sententiara omnibns modis confirmat, ut nihil scru-
,.

ascribunt calco:;raphi operibus Ilieronvrai, non es-

..... n P"" ^eslavc possit quanlum ad quaestiORem puncto-
^ Kj
• . . .
set in legentis arbilrio silura quid legendura for ^^
. .
Tum. Tandera post mullam discussionem, persuadet
contra pi^escriptum raotionum. Et amplius idipsura puncta vocalia cssc invenla. el bibliis adilita a ma-
clarescit cx epistola ad Evagriura, in qua tractat gislris Masoreth, viris Tyberitis ex moesia Asia; Mi-
iioris. ut superius leligimus, in sacra Scriptura exer-
an Salem debeal dici. an Salira proferri, civilas
Melchisedech regis Salera. « Nec rcferl, ait, utrura citalissimis idque post quailringenlesimum
; tri-

Salcm an Salim nominelur, cura vocalibus in raedio ccsiraura sexlura annum a doslruclione templi se-
litleris perraro utantur Hebraei, ct pro voluntale cundi, ergo post quadringenlesiraum sexagesiraum
lcclorura, atque varietate regionum eadem verba oclavum annura a passionc Doraini noslri Jesu Chri-
sli, ac prajter alia dicit arguraenlo esse quod nomi-
diversis sonis aique acceniibus proferantur. Ple-
raque id genus obvia suul in ejus Explanalionibus. na punctorum ex bona parte sunt Syriaca et Baby-
Vocales aulem vocat divus Hieronyraus quas nunc lonica. Et liic Elias adhuc supersles est, in re o;rara-
Hebraicantes appellant gulturales, ut in confesso est raatica neraiui secundus, quod ingenue depraedicant
ex prologo .\mos prophelae, ubi dicit quod .\mos umnes. Forsan objectabis .Malthai v, scribitur
: :

non cst ille, quem patrem Isaiae legimus. Illc onim .imcn dico i'obis. donec transcat ccclum ettcrra.iota
scribilur per primam ct ultimam norainis sui liltc- unuinautunusapex,non pradcribit alcge doncc om-
ram alepli, n ct Izade, hic per ayn, " el saraech niafiant. Hebraci vero vocantpiincla vocaliaapices,
v :

a. Deinde subjungit n : Nos lantara vocaliura lille- quo til. ut si puncta crant lemporo Chrisli, non po-
rarum, et, scilicet, liilor.Tj, quae apud Ilebrreos luisse a reccntioribus Jud:eis adinveniri. .\t Evan-
tri-
plex csl, dilTercntiara non babcmus. gebum non accipil npicos, pro illis suis punclis, scd
D iniiiimam Iitler;c parliculam qiiod evadil noliim ex
;

Sebastianus Munstcrus in pnefalione ad suam ipso divo Ilieronymo in eunidein locum. Ex figura
editioncm reccns nalara qui tamen lotis nervis lilter.Te osleiulilur qiiod eliam quae miiiima pulaiitur

contendit puncta voc.alia, nnn ess(; novitcr advenla in lege, sacramenlis spiritualibiis plena sint. Rur-
refert quosdam senlire, a Tyberiaecornmoranlibus. sum in AbdiK uiiicum capul Illud quod in Isaia
:

qui semjier in lingua sancta iuere culliores et poli- scripliim est Onus Duma pauhiluni apice coinmu-
:

tiores coinmi'nla. Tandcm conliletur D. Iliorony- tato, pro - daletb posso legi 1 res, et sonare Homa.
mura fuisse deslituliim codice punclulis dislinclo ;
Vau quippe lillcra et pro v, et pro 0, eonim lin-
el quod olim oinnia fereexomplaria piincUilis care- gua accipilur. Et in illiid Sophon. m, l\cddam po-
banl, eousque deveniens, ut ingenue assorat fuisse pulis labium elcctum Sepliiaginta legcrunt Bedurah
,

acceplionein caliallislicam quam sacerdoles scire ; mnz res, pro daleth, exisliniantes, pro-
lillorani
tenebanliir, ct plcbcis linrainibus oxplanare. Cum pter elemcnli niniiam siiiiililiidinom, qiiod parvo
vcro lciiiporum successii, dcmerentibus eoriim poc- apico distingiiitur. Ilom in illiid Isai.e wvii Qucm :

catis, iniillao irruiTiint tribulationes, el pnssim per doccbit scicntiam. Qiiod nutem vcrluim Hchr.nicum
orbem disporgiTcntur, doctiqiic, imminucrentur, n"- deau, qiiodomnes verleninl scicnliam, soli Sc-
coacti sunt niulla calamo excipere quin prius so- pluaginta xooia, id est mala, iiili'i'prelali sunl. Error
lum Iradilioiic sciebantiir. Ila^c ille. Deindc gramlis perspiciiiis est. 1'rima enim litlera - dalelh vel rcs,
est controvcrsia .-ipiid rabinos, dc lectionis illibata parvo apice dislingiiilur. Si crgo legatur nVT deaii,
et gcrniana intcgrilale, iil nihil agaut qiii nostras .5Ci(!«/i«»*sonat, si nyi raaii malUiam. Undc Glosa
 '

6t PETRI LOMBARDl 52

ordinaria •
» Apex cst lillers summa particula ; si- A bincle repetit. Addc quod quidam codex habebat ad
diversa manu, Psalterium de glossis
gnilicat enim minimum praeceptum, vel minmiam calcem. etsi
prscepti particulam, quin D. llieronymus advcrsus Lombardi.
Helvidium apices accipere videlur pro ipsis Jitteris. » CTCterura commonefaciendus cst lector quod varie
Nonne, inquit, mihi ipsi apices loquentur, el mc ia variis e.xemplaribus adnolabantur, in supremo
stultitia; redarguent eum esse dictum primogenitiun, verticepaginarum nomina auctorum in Explanatio-
qui aperuit vulvam, non qui Iiabeat fratres » Insul- '?
nibus citatorum. Nara in quibusdam signatur Hay-
tabis iterum ex illo divi Hieronymi ad Epliesios ter- mo in aliis nusquara. Et in bis Gregorius, Remi-
;

tio esse genles cobaeredes, et concorporalos ct

com- gius et Isidorus iu istis miaime. Et utcunque ci-
;

parlicipes. • Scio. inquit, appositionem conjunclio- tabantur auctores, ordine turaultuario et vago re-
nis, per quam dicitur cohsredej, et concorporales, linquebant lectorem incerlum, ubiloquerenlur, cum
et comparticipes, indecoram facere in Latiuo ser- accedendura erat ad conlextum coramentariorum, ei
mone s'ententiam sed quia babetur in Gneco, et
; quanla pars sententice ac quatenus danda illi fo-
singuli sermones, syllabaj, apices, puncta, in divi- ret, quamiuam in nostro exemplari ad contextionem
nis Scripturis plena"sunt sensibus. » Ubi videtur di- linearuni, superscriberentur passim certae puncto-
vus Hieronvmus ponere discrimen inler apices et rum notulse, quibus posset internosci cujus inter-
puncta, sed"nulla alia inveniuntur, nisi ea qua; sunt pretis essent verba snbscripla; si perpeluo depre-
apud Hebraicantes, vocalia quare non sunt nuper
: hendissemus nihil dormilatum fuisse et quatenus
orta. Nec valet dicere quod divus Ilieronyraus loqua- extendcretur interpretamentum signati aucloris, ex
tur de punctis, hoc esl accenlibus Gra;cis, eo quod
interpretatur epistolam ad Ephesios, qu» scripta
... ......
3 punctis discrevissemus, qui mihi indicabant quisnam
co^pisset loqui, quousque vero rion item. Siquidem
est Grasce. Nara addit iu Scripturis divinis, ut appa- inter sequentes ordinatim apiculos, saepissime mi-
reat ipsum loqui goneratim. scentur multa, quae suas desiderabant nolulas. Dein-
Yerura ha;c non cogunt. Siquidem ab initio for- de experli sumus crebro aberratum esse in talibus
tasse fuerunt Ilebrseis sicut et Graecis nounulla; ac- signis et in pluribus oniissa. Ex quibus subolere
cenluum notuke, quaepossunt intelligi puncta. Nam licct, aut primitus non fuisse id genus designatos
divus Hieronymus in capitc Ezechielis xxvii, scri- apices, aut corrupte transcripios. Idem apparet di-
bit « frequeiiter Ilebraca nomina, pro diversitate ac-
: cendum do tilulo et numero citatorum auctorum,
centuum et mutationo litterarum vocalium, vel ma- etiara si in nonnullis exemplaribus ordmatim ad
xime, quae apud illos habent proprietatcs suas, va- niarginem signalis et subjectis locis allegentur au-
rie inlerprctantur. « Vel potuit accipcre puncta, ut ctores, Ecrupulo tamcn, quem commemoravimus, re-
scribens ad Evagrium de variis opinionibus Mclchi- liclo. Quamobrem necesse fuit labore pertinaci ut ab
sedech « Ilaec legi in Graccorum voluminibus, et
:
originariis fontibus hauriremus quae appingenda
quasi latissimos torrarum silus in brevi tabella vo- erant suis locis, ut cura, verbi gratia, videris aperto
lui deraonstrare, non exlendons spatia sensuum at- codice Augustinura et Hieronymum et caeteros ad-
quc tractatuum, sed quibusdam punctis atque duci simpliciter, intollige ex scriptis suisin eospsal-
compcndiis infmita signiticans, ut in parva epistola mos. Si vero loca petenda erant ex aliis suis volu-
raullorum simul disceres voluntatcs. » Consimili in- minibus, quantum licuit, signantur ad marginem,
tellijentia accipi debet illud ejusdora in Malach. iii et quaedam pauca quae poterant aut leclorem remo-
« Ex quo, ait, perspicuura cst aposlolos et cvange-
:
C
rari, aut obscuritatem facore, aut declavat junculam
listas et ipsum Domiuura Salvatorem, non LXX dcsiderare, aut scrufiulum movere, breviter illuslran-
Interprctum auctoritatem sequi, qua Hebraeae lin- tur. Amplius quia non sempor ad verbum proforun-
guK habenles sciontiam non indigent sed cx He- ;
tur doctores, sed sententia colligitur et construitur,
bra;o transferre quod legerint, non curantes de syl- nunc ex principio, nunc ex calce, rursus ex princi-
labis, punctisque verborum, dummodo sententia- pio et medio suorum oporum. maluimus describere
rum verilas transferatur. Et clarius in proiomio in punclira per marginem, ex tali aut tali auctore quam
Malachiara prophotam. « Alioscommentariosinhunc in recto casu. Et ubi Cassiodorus et posteriores con-
prophetam me legisse nescio, oiceptD ApoUinaris sonliunt cum Auguslino, opus erat duntaxat Augu-
brevi libello, cujus non tam inlerpretatio, quam in- stinum dosignare, cum ex ipso decerpentes pro umco
terpretationis puncla dicenda sunt. debeant haberi. Licet autem Hieronymus sit anti-
De coinmenlariis, an sint magistri. quior Auguslino, tamen ubi conveniunt, potius Au-
guslinum quam Hieronymum subindicamus, quia si
Poslremo ut pra;fari tandom desinamus, et rem
quid Hieronyraus breviter disserit, .Vugustinus late
proxime accedamus. Age, dissercndem unde argu-
suo niore expatialus in 00 proiluit siraul et in hoc
:

menta sumpserimus hosce centoncs varie, sed ct

opere porpetuus est prxtcr caHeros, qui subinde et
accuratissime iu unum corpus coactos, essc
veluli
inlerpolate adducuntur, nisi quod Ca?siodorus iden-
Petri Lombardi, quandoquidem dubitatio posset su-
tidera frequcntissiraus occurril. Ubi vcro singuli
boriri justa, ex hoc quod exemplaria, qua; nobis li-
singulare quid dicunt, separatim insiuuantur. Quod
cuit videre et ca-- qiiatuor nori habearit nomcn aul
..... ... _ D
.
si sententia trahatur ex duobus conjunctim, una co-
ctoris ascriplum. Verum tilii faciet satis abbas Tri
pula colligantur. Quando deuique auctorera non cora-
Ihemius iu Catalogo scriplorum ccclesiaslicorum :
perimus citatum, .Majistro tribuimus, M. littern; in-
« Petrus, inquit, Lombardus scripsit sagaci sludio,
sinuatione. Et hoc est per quam rarum et quadam
ex diclis sanctorum Patrum commendabile opus Sen-
incogitantia oraissum a typographo.
tentiarum libr. quatuor, in lotum Psallerium librum
unum, cujus oxordium Cum omncs prophctas, ot
: Porro citamus saspenumero .Alcuinum ct glossema
CKtera. » Fidem itidcm facit non inferiorem, rege- interlineale,quo advertas per Alcuinum nos intelli-
stum instructissime bibliothcca pientissimi cconobii gere glossam ordinariam, sequentes dicta Autonini
Patrum Sancti Victoris, unde codicem ultronca et Florentini et Roberti Guaguini historicorum. Ilic
alluhcnti familiaritale excepimus, quod procul du- do Carolo Magno agens « Liberalibus, ait. discipli-
:

bio hos commenlarios Petro Lombarilo nomiuatim nis auimum primum Petro Pi-
excoluit, praeceptore
tribuit. Adde quod quidem manu vetusta, in oxem- sano, dcinde Alcuino .Vnglo, viro apprime divinis
plari nobis coramunicato Cffiperat adnolare M. ht- humanisque rebus erudito, quem glossa; in Bibliam
teram in margine, ubicunque videbat assui diversas (quam ordinariam vocanti auctorem Anloninus FIo-
interprelationes diversorum doctorum, quasi insi- rentinus prodit, id esl parle sccunda titulo 14, ca-
nuans Magislri sedulam diligenliara, licet forsan so- pite i). Adjuvat quod scribit in suo Chronico Sige-
mnolenlia laboris longiusculi viclus, tandem por- berlus. » Alcuinus, alias Albinus, de Brilanuia oriun-
gere omiserit, interdum tamen exsuscitatus idem su- dus magistcr deliciosus regis Caroli. scientia lilte-
53 COMMENTARIU.M IN PSALMOS. — AD LECTOREM. U
rarumpraepolleUnGallia, cujus proccipue rnagislerio, A non poterat fieri quin consarcinatio simihbus col-
ipse rex omnos artcs liberales didicit hic raulla scri- lecta coaptationibus pari gradu ad euradem scopum
psit, inter quae mulla eminent libri de sancta Tri- tenderet. Sed qure erant in glossa ordiQaria et in-
nitate scripti adipsum
regera, hic etiam jussu ipsius terlineali, quasi arena sine calce, hic subtili adhi-
regis divinam correxit histojiam. At scrupuhmi rao- bito temperamento, in ordinera sub textum redcgit.
vet abbas Trithemius asseverans Strabum fuisse Addc quod quisquis is tandem fuerit, qui praelixit
hujusraodicoacervatorera. « Hic, ait Slrabus, ijlossam titulos norainum, quibus internoscerentur citati au-
qua; nunc ordinaria dicitur, super totam Bibliam ex ctores in faraginc glossae ordinaria; confusissime et
dictis sanctorum Patrura primus comporlasse rae- mendosissirae ssepius ea recensuit. Nam ubi adno-
raoratur. Satis huc accedunt qua; dicuntur chronica landus erat Augustinus, ascribit Cassiodorum, et
chronicorum. Strabus commentator dihgentissi- e diverso. Et ubi principium aut finis sententiae per-
mus, Rabani auditor, in Ubris BibUas perpulchre tinet solummodo ad hunc vel illum iatcrpretem, sic
commeatatus esl. Ut fuerit, certissimum est ta- indicat nomen, quasi tota sit illius quem notat. Imo
les rhapsodias fuisse a posterioribusutroque, nerape vero quod interprelalur uno modo, alter contrario,
Alcuino et Strabo amphalas et ditatas. Nam sa?pe sic tnbuit quandoque praspostero ordme, dlorum
indicatur Rabanus qui fuit auditor Alcuini, Strabus ; scripta, ut utorque habeat scnlentiam sibi opposi-
scriba Rabani ipsemet .Mcuinus, quos probabihus tam. Ad lircc creberrime relinquit loca anonyma
est a posterioribusascriplos fuissequarascipsis. Adde quasi incerti auctoris, cum tamen propriumsibi vin-
quod saepiculo citatur Isidorus, qui fuit his omnibus dicent, sicut et alia ac forsilan interdum cerlius
superior. Interdum allegantur Haymo, Beda, Rerai- g quam quae signat. Hiec orania legendo comprobabis
gius : hic junior ; ilU pradictis satis vicini. Nobis- facile. Etenim tam obvia sunl, ut supervacaneum
cura cst Trithemius in lioc articulo, qui subsecu- fuerit diulius immorari. In libris autem manu de-
tus ait quam videhccl glossam alii postmodum ad- scriptis, rarissime nomina ascribebantur auclorum.
junctis sentontiis Patrum ampliarunt. Super haec Itaque negotiura fuit noh otiosura, sed operosum
longe plura habemus in codicibus typis excussis, magnopere, citationes, citatis restituere, ne quasi
quam in velustioribus manu descriplis. Libuit ta- confusum chaos exsurgeret. Denique ut finem facia-
men potius Alcuinura asciscere quam glossam ordi- mus, quantum ad glossam iuterlincalem, iUara ar-
nariara, aut quemUbct alium, propterea quodin qui- bitrari anliquiorem hujusceraodi consarcinatione sa-
busdam exemplaribus hujus gnomologiae nonnun- tis persuasura habemus, ne quis suspicetur quod ea
quam signabatur Alcuinus. Praster hoc, .Magister in qua; coramontatur Magister, potius sint translata in
secundo sentenliarum distinctione duodeciraa pro- hujusraodi glossemata quam e diverso. Nam ia ve-
fert nominatim Alcuinura supcr Gencs. Et id legi- teribus ct libris ot bibliotliecis ha^c glossa interseri-
tur in glossa ordinaria. Rursus lib. iii, distiuclione lur, maxirae cum prisci illi auctores ob inopiam scri-
18, profertur Ambrosius, cujus sententiam videtur ptorum, angustiam Iaconisrao"delecta-
et scripturae
Magister accepisse ex glossa ordinaria ad 9 caput epi- rcntur. Sed multis partibus Joannes Trithemius
et
stols ad Hebr;cos, cum Ambrosii coramentarius in a nobis stat, qui inter scriptores ecclesiasticos re-
eam epistolara desiderelur ^43», Insuper libro quarto, censet Anselmura Laudunensera virum ingenio acu-
distinctione quarta, glossam ordinariam videtur vo- tum, sermone scholasticum non minus vita quara
care Magister, auctorilatem adducens enim episto-
;
p scientia insignem, novo expositionis genere, utrius-
lam ad Hebraeos sexto, sic ait « Unde auctoritas di-
: que Testamenti scripturas glossa interlineali et mar-
cit,ideo .\postolum pluraliter dixisse fundamentum ginali ex Patrum scriptis explanasse. Is autera ut
baptismatum, quia est baptismus in aqua, in san- ex eodera auctore colligiraus claruit ante Magistrum
guine, iu prenitentia, elc, qu;e omnia compcries in sententiarum annis circiter Iriginla. Dcnique adeo
glossa ordinaria, ad illud caput. Nec raireris in hac praeclara disces ex his commentariis, qua; non ha-
Magislri faragine, cuncla quae sunt in glossa ordi- bentur in aliis glossarum fasciculis, ut non pocni-
naria et interlineali feread verbum Iegi;quando- teai frequentis lectionis. Fruere igitur et valc in oru-
quidem utrobique idem argumeutum assumebatur, cilixo Jesu, amice leclor.
(13) Nunc dicilur excussiis.

AD LECT0RE3I.
Quaritum frugU, nmirc kctor,ct accessionis ad cruditioncm tuamnoster hic Pctrus Lombardas tibisit
altaturus sntis vel te docere potcst silva proborum auctorum quos citatos vidcs. Dcinde non unius tantum
doctoris mcntcm liic rcpcrics, id cjuod in nliis contingcre solct, scd oraculum quoddam divorum [sic
enim dixerim) ct inter sanclos ct vetcrcs illos doctorcs dcfuiitam sancitamijue c.vpositionem, nb co com-
probatam, cui nomen Magistri bono jurc tributum est, vclut a primo scnatorc, post assidc?itiuni sulfragia,
latani scntcntiam. Quidijuid cnim liinc hnurirc liccbit. non ct lacunis. non c.c amnibus turbidis,.Egyptiis
et amaris hvrcticnrum /luviis pelitum velim existimcs. Omnia plcna sunt vcteris ct prima; illius doctrin/c
(jua floruil Ecclcsia, cuni vctcribus doctoribus tanijuam gcmmis ac margariti.s pcrlucebat. Quod si Lom-
hardus suianimi scnsum tantum scriijsisscl, profccto non tam est infcrior doctrinn ct opinione quin po-
tuissent cjus lucubrationrs intcr doctorum monumcnta rccenscri. Jam vcro quando sua scntetitia nliorum
necvulgarium auctorum intcrprctation^^s comprohnvit ut sacrosanclns, quid non dignum viro hono ncnio-
desto, quid nnii nntiquum rcccptumquc poteris hic nudirc vcl legcrc ? Equidcm pro tnm multis in 1'saltcrium
commcntariis, vcl kic unus tibi cssc potcrit, sicquc cnrcbis caUcris, ut quos dclcgit doclissimus ccnsor,
simul iu isto hnbcns univcrsos. .\ddc quod tiluli psnlmorum itn copiose. doclc ct utilitcr collccti sunt,
ut ncc npud quempinm rcpcrins huju.^^mndi divilinrnm penu, ct fntcnris postea nihil cssc. quod brevi
comprendio nd vcram psalmorum iniclligcntiam viam pnrct c.vpcilitius. Ikrc de commcntariis.
Ccctcrum quod nttinct nd apologinm viri optimi cl cruditissimi docloris liichnrdi Ccnomnni pnucit homi-
num duo gcncra vclim. altcrum corumqui noslra Vuliiata cdilione fucrunt hactcnus contcnti, altcrum llc-
braiccc linguiv cnndidalorum. Illi statim, itbi vcl llebriras nut Grncns voccs nliquot vidcrint, non dcspc-
rent, lanquam qui nihil utilitatis sint inde laluri, quod in linguis illis non promnvcrint Lcijant cnim dili- .

gentcr apoloqinm quam collationcm vocat, etcam confcrnnt cum co versu nui trnctalur, lcgantquccommcn-
iarium loci illius, tum pcrspicicnl quam ridiculum sit, lcvi occasionc cl dc induslria cditioncm ccclcsinsti-
cam, quac ab omnibus vctcribus summc Inudaln cst, n llicronymo, l.irnno ct nliquot nliis pcritis llc-
 55
-
PETUI LOMBARDI 56

braicce linqwe rcccptn, probata, commenlariis illustrata sugillare ut ineptam et indignam quwapud Chri-
ttianos habcalur in manibus. Deinde hic invenient objcctionem priesentissimam adversus levesquosdam hu-
ius celatis sciolos, qui vi.vprima etcmenta sanctcc lincjuce docti delAateranl in editioncm Latinam, si quando
verbum verbo non respondet, aut phrascs, c/uibus mirandis abundunt Ilcbrcei, apud nos non satis expli-
cantur, scUicct modcstice student qui sibi vindicare audent, quod verecunde faeiuntetiam ii qui linguce
isti
illius peritissimi sunt, et judicio acerrimo valent. Postremo regatos cupio Ilebraismi candidafos dare ve-
niam hujus apolocjice auctori, si quosdam aerius repreliendat quam vellent. Vir cnim candidus ei prcB-
cipitis nnvitatis impatiens rem Christianam forsitan hac via periclitatum iri refurmidnvit. Et vide quid
indoctu„i vulgus existimare poterit obrutum tot versionibus tam dissidentibus non solum YuUjata, sed
inter sa^c quoque longissimo intervallo, profecto tcstatos audeam bonos viros non esse niodestice partes
tam facilitcr et libere a communi editione recedere, vel suam tanquam absolutam et eam solam in vul-
gus intrudcrc. .lliud est indicare Hebraismum,seorsutnqiie aperire locum eumdem varie posse transferri;
aliud proiiria cupidinc. et miuimo cum judicio dc re gravissima suum phantasj7ia ederc ; ac velut indi-
gestum cibum in vulgiconspectum evomere. Utinamvero ciuos liabetLutetia in ea lingua absolutissimos,
sed modcstissimossuumjudicium, quod quamacerrimumhahent hujusmodi ferrcnt a!iqurindo,tum animad-
verfere lieercf multos hujus cetaiis sciolos magis novitatis et animi ostentandi causa, ne dicam lucri,
varias editioncs prcecipitassc, quam ut puram et integram Scripturam habcremus. Nam qui prodesse
cupit ci non est dementafus, ifa rem instituit. ut fum maxime negotium non facessat cum rem aggre-
ditur, atque adeo de pollicita ulilifategrande incommodum 7ion faciat egredi. Ufcre itaque his co7iimen-
tariis, amice lecfor, ef apologia/n amplectcre, siquide^n diligis Ecclesice auctoritafe^n, et pessundandos
vef(ru7n doctorut/i in Psaltcriutti cottitticntarios noti cupis. Cceferutti si venia deprecanda est aliquando
typographis, quod omnia tatti correcte non licct excudere, ecjuidetn Joanncs Lodoicus Tilcfanus optimo
jurc etiatti si non deprccetur succ diligenfice fidens, tatncn vcnia dignus est. Quantum eni/n laboratuin
sit in cxctnplafi vcteri tnanuscripto tion faeile exprittii posset ; itam prcefer hoc quod innutncris sca-
teret mendis-, tutti in orihographia, tutn iti distinctiotiibus consfitucndis, etia77i ita lccfu difficile erat,
ut bonam partetti dictionutn potius divinare quattt legere liccrei. hi Hebrceis autc/n vocabulis nihil
mendoru/ti adnotavitnus,famctsi in aliquot paginis errafutji sit, quod no/i liceret feitipestive apud t/jpo-
graphum adessc cutn prima quoque folia incipcret excudere. Sed id raro et in paucissitnis paginis pri-
mu7/i datis pra;lo id aecidit. Vale.

PETRI LOMBARDI
I.N

PSALMOS DAVIDICOS COMMENTARII

PRtFATIO.
Cum omncs prophctas Spintus sancti revelatio- A sonum a supcriori pernianuum lactum, sic libcr
ne constet esse locutos, David prophetarum cxi- istc clocetbene operari, noii pro terrenis, sed pro
raius quodam digniori atque excellentiori modo, coeleslibus, quoe sursum sunt.
velut tuba Spiritus saucti, quam alii propbelavit Consistit autem liber isle in centum et quinqua-
prophets per quasdam re-
[Cassiod.]. Alii naraque ginta psalmis, non praeter altioris significantiae ra-
rum iraagines atquo verborum integumenta, scilicet tionem. Ilic enim numerus celeberrimis annolatur
per somnia ac visiones, facta ac dicta propheta- mysteriis. Constat enim ex octogenario et septua-
runt. David aulem soUus Spiritus sancti inslinctu genario et octogenarius idem signillcat quod octo-
:

sine omni exteriori adminiculo, suam edidit pro- narius, et septuagenarius idem quod septenarius.
pheticam. Unde convenienter dicitur liber isle Soli- Oclonarius vero octavam signiticat resurrectionis,
loquiorum. [IIiEn. et Re.mig.] Dicitur quoquc Psal- ([uia cum sint vi fclates viventium, ct vii morien-
terium, quod noraen accepit a quodam musico in- tium, octava atas erit resurgentium : quae ex lunc
strumento, quod Hebraice nablum. Grsece psalte- ccepit, quando animae quiescerc coeperunt in pas-
riura, a Grsco 'iaWvs-.v quod est tangere, Latine sione Christi. Per septenarium vero significatur
organum dicitur, quod est decacliordum et a supe- terapus hujus vitae, quw septem dienim repetitione
riori reddit sonum per manuum tactum. Ab illo p agilur. Rectc ergo composiius est liber iste in tali

autem instrumento ad litteram ideo nominalur liber numero psalmorum, cujus partes prsfata nolant
iste, quia ad vocem illius instruraenti David decan- mysteria, quia sic uos in hujus vitaa septenario ope-
labat psalmos antc arcam in tabernaculo Domini. rari ac vivere docet, ut in octava resurreclionis non
Et quemadmodum singute modulationes illius in- induamur diploide confusionis, sed stola gemina?
strumcnti vocabanlur psalrai, ita el singula3 istius glorificationis.
libri pariieula; vel clausukp. Juxla spiritualem quo- Vel ideo in boc numero psalmorum est composi-
que intelligentiara bene ab illo instrumento noraen tus,quia ut dixiraus hic numerus consiat ex octo-
sortilur, quia sicut illud instruraentum est deca- genario et sepluagenario, qui idem significal quod
chordum, iia liber iste docet observantiam decem oclonarius et seplenarius. [Aug.] Oclonarius vero
mandatorum. Et sicut illud instrumentum reddit significat Novum Testamentum. Palres enim Novi
57 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PR.EFATIO. 58

Testamenli ogdoadi, id est, oclonario desev\mnl; A Incipitliber Hijmnoruyn,velSoliloquiorumPropheta:

observaiU enim octavara diein resurrectiouis Chri- de Christo.

sti, id est Doniinicam et octavas sanctorum,

exspe- Liber dicit et non libri, contra illos qui dieebant
ctantes octavam resurrectionis. Per septenarium plures libros esse proptcr quinque psalmorum di-
vero signifieatur Vetus Testamentum, ideo quia stinctiones qua; fiunt per fiat, fiat. Quibus quoque
Veteris Testamenti Patres hebdomadi, id est septe- Hieronymus consentit, sed lu-cc illorum non valida
nario serviebant. Observabant enim septimum diem est ratio. Licet enim quinque sinl dislinctiones,
septimam seplimanam, septimum mensem, septi- non tamen ideo quinque libri sunt dicendi, sicut plu-
raum annura. Et septimum annura septim.-e docadis, res sunt distinctiones Epistolarum Pauli, et tamen
qui et jubiieus dicitur. Unde Salomon D.% partes : unus liber. Ex verbis quoque ipsius David hoc cla-

septem nec non et octo(Eccle. xi) et Jlichaeas: Susci- ; rescit, qui in Cliristi persona loquens ait : In ca-
tabimussupereos septempastores, et octo primates pite libri scriptum est de me. [Cassiod.) Libri ait,

(Mich. V). Bene igitur hic liber in hoc nuraero psal- non librorum, unum librura, et non plures fore si-
morum est editus, cujus partes utriusque Teslamenti gnificans. Inde cliara in Actibus apostolorum dici-
significant doclrinam, ut per hoc ostendatur ia hoc lur : Sicut fcriptumcst in libro psalmorunnAct. i),

libro utriusque Tcstameuti contineri mandata. non dixit iibris. Itaque liber unus esl, quamvis
J3
Distinguitur autera liber iste per tres quinquage- llieronymus quinquc esse dicat, propter quinque
nas, quibus tres status Chrisiianae rehgionis signi- distinctiones.
ficantur, quorum primus est in poenitentia, secun-
lUjmyiorum. vel soliloquiorum . [Auc..] Hymnusest
dus in justitia, lertius in laude vitaeseterna;. Quocir- cum Canticum
laus Dei cantieo. est exsultatio raen-
ca prima quinquagena terminatur in prenitcntia,
tis habita de Eelernis in vocera prorumpens. Bene
icWicel Miscreremei Deus, secundum, etc. iPsal.D: ergo dicitur liber iste hymnorum, quia docet nos
sccunda in justitia, Miscricordiam et judicium can-
laudare Deum cum exsullatione habita deaeternis:
tabo iibi, Dominc (Psal. c) terlia, in laude vita; ;
et hoc non tantummodo corde, verum etiam voce, ut
ffiternae, scihcet Omnis spiritus laudet Dominum qui audit, dical : Veni (Apoc. xxii), et cortina ducat
(Psal. cl). Et quia hEec ita docet, David in hb. lioc, cortinam, et fontes nostri deriventur foras. Et sunt
ideo hic triplcx fit psalmorum distinctio.
isti Iiymni apud Hebra-os
iiietrice scripli quod in :

[Remig.] Notandum quoque hanc Scripturam plus non potuit. Vel Soliloquiorura.
translatione servari
caeleris in ecclesiasticis frequentari ofriciis, quod [Cassiod.] Hic videndum est quid sit prophetia, et
ideo fit, quia in hoc libro consuramatio est lotius quibus niodis fiat, et secunduni quae tenipora. Est
theologicae pagina; ; hic enim dcscribuntur praimia p igiiur prophetia inspiratio vel revelatio divina, rc-

bonorum, supplicia malorum, rudimenta incipien- rum eventus iramobili veritate denuiilians. Unde
-V
tium, progressus proficientium, perfectio perve- prophetia visio, prophela videns dicitur. Fit aulem
nientium, vita activorum, speculatio contemplati- ^uatuor modis, per facta, vel per dicta, per ea quK
vorum. Ilic ctiam docetur quid peccatum auferat, videnlur dici vel fieri, id est per somnia et visio-

quid puuiitcntia restituat, quid poenitens pcccati con- nes : Per facta ut per arcam Noe, qua; significabat
scius dicat, &c\\icc\. Dominc ne in furore tuoarguas Ecclesiam, et sirut per sartaginem ferream inter
mc, etc. (Psal. vi) ; et alibi : Misererc mei, Deus, prophetam Ezechielem et civitatem posilam ;
per
secundum maijnam, elc. (Psal. D, et quid per poc- dicta, ut per ea quaeangeli dixerunt Abrahoe et aliis

nitentiara asscquatur, subjungit : Docebo iniquos vias tidelibus, ut : In semine tuo benedicenlur omncs gen-
tuas, et impii ad te convertenlnr (ibid.). Per quod tcs (Cen. x\u) et hujusmodi ;
per visiones, sicuti
ostenditur nulli quanturacunque delinqucnti dc ve- factum est Jeremin3, qui vidit ollam succensam a
nia ac dc misericordia Dci forc difiidendura, assumpta facio aquilonis, ct sicut Moysi qui vidit rubura ar-
pcenilendi humililate. Cum cnim cernimus David dere, qui non consumebatur, et Ezecliiel vidit ro-
homicidara et aduUerum per pocnitentiam factum tara in inedio rolae ;
pcr somnia, ut per somnium
doctorem atque prophetam, nulli pocnitentiam agen- Nabuchodonosor, qui vidit lapidera de monte sine
di locus ditHdentia; relinquitiir. Sicut ct de Sauli manibus prsecisum. Quod autem fuit somnium regi,
conversione, cjusdcmque in aposlolum promotio- fuit prophetia Danieli. Et per somnium Pliaraonis,
nc dc Dei misoricordia plene certitioamur. Unde et qui vidit scptera boves, el soplcm spicas, quod
Epistolis ejus plusquam aliorum, sicut prophctia fuit prophetia Joseph, spiritualiter intelligenti. Prac-
David Ecclcsia in oiriciis utitur. Ideo quoque hsc ter hacc, est et alius propheliae modus, caeteris di-
prophctia in frcquentiori usu habetur, quia inter gnior, (luando scilicet cx sola Spiritus sancti inspi-
alias dictorum exccllit apertione. Ea quippe quoc rationo, reraolo omni extcriori adminiculo facti, vcl

aiii prophet,-!! obscure et quasi per ;cuigmata dixe- dicti. vcl visionis.vel somnii, prophctatur. lloc modo
ruiit do passiono ct resurreclione Christi, ct ictorna prophetavit David, scilicot solius Spiritus sancli
genitura et dc e.Tteris mysleriis, David propheta- instinctu. Unde in sequenli : .iadiam quid hquatur
rum cxccllcntissimus ila evidenlissimc aperuit, ut in me Dominus Dcus (Psat. i.xxxivj. Propterca soli-
magis videatur cvangelizarc quam proplietare. Ilis loquium dicitur, quasi solius Spiritus sancli clo-

coiisidcratis intiieri reslat quis litulus, qu:c sit ejus iHiium ; licot eiiiin ol in titulis et in psalmis qui-
maleria, qua; inicntio ; quis modus iraclandi. Esi busdam alludat divorsis liisloriis, tamon cx cis iiil

ilaque lilulus lalis : didioii. sed in cis (|uod pcr Spirilum sanctum anlo
b9 PETRI LOMBARDI 60

cognoverat, figui-ari inlcllexit. Vel soliloquia di- A editus fuerit. Ad quod dicilur, quia si in quibus-

cuntur, quasi sola dc Ghristo eloquia ; alii namque dam possit reddi ralio ordinis, non tamen in omni-

obscure, et quasi per jenigmata prophetarunt dc bus. Neque tamen sine ratione ita dispositi sunt.
Christo : Istc vero David, quod et de incarnatione Esdras namque propheta, qui Psalterium et totara
et de passione, et dc aslerna genitura, et de resur- bibholliccam a Babyloniis combuslam instinctu Spi-

reclione, evidentissimedisseruit; et ideodicilur liber ritus sancti rcformavit, codem Spiritu revelante,

autem prophetia divcrsis fuit psalmos ita disposuit, eisdcra et titulos apposuit,
Soliloquiorura. Sicut
sccundum diversa lempora. qui sunt quasi claves psalraorum, Sicut enim per
modis, ita etiatn
Est autom prophetia alia do prEesenti, alia de prae- clavem intratur in domum, ita per congruas titu-

lerito, alia de futuro. De pr.-osenti, ut Elisabcth : lorum expositiones, subjectorum clarescit intclli-
Undc hoc mihi, ut veniatmater Dominimci ad me ! gentia psalmorum. Hocc autem circa totum librum

(Luc. I.) De prwterito, ut lloyses In principio :

advcrtenda sunt.
creavit Deus cixlum et terram (Gen. i). De futuro, Praeter lijEC autem in singulis psalmis qua:dam
ul Eccc virgo concipiet, elc. (Isa. vii). Et sit pro-
: spccialia consideranda sunt.
phetia per bonos, ut per Isaiam, Jereraiam et alios. De primo psalmo
[HiERON. in Comment.] itaque
Etper raalos, ul per Balaam, Caipham et alios. 3 ^.j^^^^^^^ ^,^; considerandum est quare ei tilulus
Itera prophetia alia secundum prffscientiam Dci materia,
non prtcponitur sicut ct aliis, quae sit ejus
quam necessc osl oranibus raodis impleri , eliam
quae intentio, quis raodus tractandi. [Cassiod.]
secundura lonorem vcrborum, ut Ecce virgo con- :

Hinc primo psalmo, ideo titulus non apponitur, quia

cipict {ibid.), alia secundum comminationera, ut :

psalmusiste principium est et prwfatio, et caput libri,

Quadraginta dies sutit, et Ninivc subvcrtctur (Jon.
sicut in sequcnti dicitur : In capite litiri scriptum
iii), quae non secundura verborum superficiem, sed
est de me : et de illo agit, qui est omnium princi-
tacita? intclligentite significatione impletur.
pium, id est, de Christo, qui non habet principium,
Proplieta: per cxccllentiam cum dicitur Propheta
[IIiERON in Comment.] Ideo itaque tiiulo caret, ne
sine adjectione proprii nominis intclligitur David, titulus praescriptus, libri caput et initium videre-
ut cum dicitur Apostolus intclligitur Paulus, ct Urbs tur ; vel etiam ideo quia iste psalmus, quasi titu-
Roma. Ha3C autem dicit contra quosdam qui dixe- lus et prologus cst sequcntis operis. Continet enim
runt plures fuissc psalmorum scriptores, vol aucto- summara et materiam tolius libri. Materiam autem
res, eo quol) eorura nomina in litulis liebeantur, ut cadem est, quEB et totius
hujus psalrai libri scilicet
Asaph, Hcman, Etlian ct Idithum, quod pro mysterio- Christus integer. Similiter intentio. Modus autem
rum significationo quae ex interprelationibus nomi- tahs est. psalmus. Primo,
C tractandi Bipartitus cst
num porcipilur factum esse in libro ostenderaus. Non agit de beato viro, per beatitudinem nobis blan-
ergo illi auctores psalmorura fuerunt, sed positio diens. Secundo, agit de ultionibus iniquorum, ter-
nominura rationi servit mysteriorum. rcns nos adversis, non sic. De
ibi : Xon sic impii,
De Christo. Ecco de (pao agunt Soliloquia, de bealo autem viro Primo versu
agit lioc modo :

Christo toto, id est de capiio et corpore. ostendit eura iraraunem ab omni malo secundo, ;

Materia itaquc hujus libri cst lotus^ Christus, plenum omni l)ono in se, inde utilem aliis, et hoc
scilicet sponsus el sponsa. Intentio, hftmines, in usquo ad partilionem. Ad ostcndendura vero eum
Adara deforraatos, Christo novo homini confor- iramunem ab omni malo, utitur comparatione vele-
mare. Modus tractandi talis est. Quandoque agit do ris hominis, scilicet Adae, ostendcns illum plenum
Christo secundum caput, ahquando secundura cor- essc omni malo, quia non valet melius ostendi
pus, aliquando sccundura utrumque. Do Christo au- cujusijue rei cxcellentia, quam si sui contrarii vili-

tem agit secundum caput tribus modis. Quandoque tas atque oppressio vel dcpressio non taceatur
secundum divinitatem ut, Tecum principium (Psal. Ostendit itaque veierem Adam triplici genere pec-
cix), aliquando sccundum humanitatem, ut, Ego candi, dehquisse scilicet cogilatione. voluntate
dormivi ct somnum ca^pi [Ptal. m); aliquando pcr „ et actu , verbi doctrina vel consuetudine. Item :

transumptionem, ut quando utitur voce mcmbro Cogiiatio large accepta tria complcclitur, scilicet
rum, sicut ibi, Longea salufe mea, etc. iPsal. xxi). primum motura anima; qui esl venialis culpa, dele-
Et ibi, Deus, tu scisinsipientiammeam,iilc. (Psal. ctationem atque consensum quae sunt mortalia. Qui
Lxvm). Itcm de Ecclesia, tribus modis Aliquaudo : ergo peccat, consensu et cogitatione peccat. Qui
secundum perfectos, aliquando secundum imper- vero nec cogilatione peccat, nec consensu, vel
fectos, intordum secundum malos qui sunt in Ec- delectatione. Hic autem tria gencra pcccandi notat
clcsia corpore, non mente ; nomine, non numine. por Iria vcrba scilicel : Abiit, stetit. sedit.Ver abiit,

Do ordinc quoque psalraorum, qui a serie histo- peccatum voluntatis pev stctit, peccatum operis, per
;

ris^ discordant quan'i solet, quare scilicel nou sunt scdit peccatum verbi, vel consuetudinis. Abiit ergo
eo ordine dispositi quo compositi. Quod non esse Adam a Deo, non loco, [Cassiod.] sed dissimilitu-
liquet, cum historia de qua agitur, in Miserere mei, dine, cum persuasioni diaboU el Evae consentiens a
Deus (Psal. i.), pra^cesserit illud, dc
quo agitur, in Dco recessit; [Alci'in.] stetit, cum pomum vetiium
Dominc quid multiplicati sunt {Psal. m). Et Dene- : comedens, in peccato delectatus est; sedit, cum se
dictut Dominus Dcus vwus gui docctmanus mcas, excusando culpam in Creatorem refereudo in
et
ctc. (I'sal. xvii\ ante ambos prfcdictos psalmos superbia confirmatus est (Gen. m), dicens Mulier :
 ;

61 COMMENTARrUM IN PSALMOS. — PSAL. I. 62

r/uf(»i fkdiUi niilii soduxit mo, [Alg.] non valcns A Et Adam in Deum et ins!-, ct in proximum pecca-
rcdire nisi per eura liberatus, qui nihil horum ha- vit. [Uemig. ] Ouasidicerct : Primus homo raiseret
buit. Et dicitur hoc a simili exsulantium, qui dura infeli.x, qui abiit in consilio impiorum. [Gioss. in-
cum jam stant, terlin.] Id est scrpentis et Evae, id esl consensu vo-
sunt in via, facilius revocanlur ;

dirticilius ; deraum difficilhme, cura jara ibi magi- luntatis peccavit ; in via peccalorura slcliit, id esl

stri et domini etfecti sunt. Ila qui sola voluntate opere peccavit. [Alcuin.] Et in calhedra pestilenliae
peccat facihus redit qui opere, ;
difficilius ; (jui vero scdit, (lans aliis exeraplum pcccandi, idc^tdocendo
consuctudino vel doctrina verbi, dilliciliiine rcvoca- vel consuctudinc peccavit. Cathcdra cnim propric
tur. [Aug. hb. i, Dc sermonc Domini in montc, et doctorum est sicut thronus regum, tribunal judicura.
serm. 90 De tempore.] Isti sunt tres mortui, quos [Remig.] Ecce ostendit primum horaincra tribus raodis
Dominus domo, in porla, in sepul-
suscitavit, in pcccassc. Pcccatur enim cogitatione, aclu, verbis,
cro hoc est triduum quo Moyses volebat educcrc
: doccndo. Nunc quo ordine creverunt in prirao ho-
populura Dei de ^Egypto. Itein nota Peccatorum : mine rcmovcri debent a secundo. Ac si dicat Pri- :

impiorum pestilentiae. Nara impius est qui peccat mus homo iufelix, qui abiit, stetit, sedit, sed se-
in Deum, peccator in se, pestiiens in proximum. cundus est beatus.

PETRI LOMBAIIPI
COMMEMARirS

IN PSALMOS DAVIDIGOS.
I PSALMUS PRDIUS.
Vers 1. — " Beatus vir qui non abiit in consihoim- B Sed in legc Domini [Rem.]. Hic ostcnditur Chri-
« plorum, et peccatorum non stctit, et in ca-
in via stus plenus orani bono in se, quia non cst perfecla
(c thcdra pestilentiaj non sedit. " laus fugcre vituperanda, nisi sequantur laudanda.
[Cassiod.] Bcatus dicitur cui omnia optata succe- Unde post ostensam immunitatem, addit, Scd in
dunt, vir scilicct contra prospcra cl advcrsa tirmus, lcgc, quasi dicat : Non abiit, non stclil, non sedit,

qui non abiit |G1. in regionem dissimili-

int.] a Dco scd in lege Domini fuil voluntas ejus [.\ug.]. Aliud
non pcccavit, quamvises-
tudinis, id est cogitationc est esse in lege, aliud sub lege. Qui est in lege, se-

set positus, in consilio impiorum, id esl quamvis cundum legciu agit, voluntarie legi obediens. Qui
im pii hoc mohrentur quod est laudabilius [Aug. et: autem sub lege est, secundum legem agit, necessi-

Hier.] Non al)iit iste, sicut Adam, qui consensit tatis timorc coaclus. Ille liber, istc vero servus. Ite-

uxori, a dia holo decepla;. Iinpii hoc molicntes, doe- rum : Aliud cst lox littcra;, quae scribitur servo ;

mones sunt, cl Scribi', cl Pharisnei. Etin riapccca- aliud lex sanctitatis, qua; mente conspicilur a filio,
torum non stelit[\ng.\. Via peccatorum mundus est, (|ui non indigct liltcris; juslo enim lcx posita non
ia quod quidem natus, et inter peccatores convcrsa- cst, ut ait Apostolus (7 Tim., i). Dicit crgo, in lege
tus cst, sed non lcnuit eum illccebra sa;culi |G1. Domini quia voluntate scrviebat, non sub lcge, quasi
int.] Vel, via pcccatorum est prava opcratio, qu;c cx tristitia ct cx timore serviret voluntas cjus, id
q
ducit ad morlem. Et est in viapcccalorum non stc- : est ("hristi [Cassiod.[. Volunlas dicil, ut ostendat
tit, id est vel in mundo, vel in prava operalionc ([uod non sit kcdium oi lahorum. I^lt h;rc voluntas
Et in cathcdra pcstilentia; rton sedit (.\ug.], id non cst otiosa, vel non est ad horam [Aug.] Sed
est, noluit terrenum regnum. Est enim pcstilentia, mcditabitar dic ac nocte, id est assidue, et in pro-

morbus late pervagatus, omnes, aut pcne omnes in- speris, et in adversis. Dies enimlfetiliam.noxadver-

volvcns, et dicilur a paslii, quasi paslulcnlia. lliccst sitatcra signilieal. [Cassiod.] In lct/c cjiis : non uli-

amor dominandi iiuo vix carcl ali(|uis. Vcl, cathc- (pic in lillcra lcgis, scd in sanctitatcproposili. Et
dra pestilentim, accommodatius accipitur prava, et li;cc lcgis medilatio sanctilatis jugis obscrvalio. Vide

perniciosa doclrina, quai ut cancer sorpit. Et cst in (pialiler hxcprKCedenlihus rcspondcanl. Ibi dicit,
cathedra pcslilcnli<B non non pcrni- sedit, id est nonabiit ; hic, volunlas in lcge. Ibi, non in via pcc-

ciosam doctrinam docuit, scd salubrcm. Ecce hoc catorum stctit, non in calhcdra peslilcntia' sedit
primo vcrsu oslcndilur iinmunis ab omni malo pcr hic, assidue in legc Domiui mcdilabitur.
remotioncm corum (pi.-n in priino hominc fucrunl. Vicns. :!. — " Et urit laiiquain lignum qiiod plnn-
VicBs. 2. —
" Scd iii lcge Domini voluntas cjus ;
n laiiiin est sccus dccursus aquarum : quod fiuclum
li
cl in lcge cjus mcditabitur dic ac nocle. « t suum dabit iu lcmpore suo. «
 . :

63 PETRI LOMBARDI 64

Elcril laniiiiam liiiiiumqund planlatum. [X\c»'m.\A ejiis non eril irrilum, sed dediicel ad vitam. Unde :

Supra osleiidit Chfistum immuncra ab omni nialo, ca-lum ct tcrra transibunt, vcrba autem mea non
plenum omni bono iu se liic utilis noliis ostcn-
et ; transibunt {)latth.\y.n- }.[Q.a'iS\oii..\. Etbene verba,fo-
dituret hoc tribus raodis, scilicct dans fructura
: lia dicuntur, quia sicut folia tegunt fructus suos, ita

,vitaB,etfolia, et obumbrans. Et nota quia ha^c omnia vorba Doniini suas promissiones custodiunt [Alcuin.].
Inon omni boato viro conveniunl, scd Christo soli. Et quid por singula ? [Aug., Cassiod., GI. int.] Et
Et est ha;o plcna diirmitio beati viri, quasi dicat :
omnia qua-cunquc faciet prosperabcntur, id est fru-
Meditabitur die ac nocte, et erit tanquani lignum. ctus et folia,id eslfacta et dicta.prosperabuntur sibi,
Loquitur de Chrislo, a simOi ligni quod erat in vita' contra casum Adae ot mombris suis. Et bene dicit

medio paradisi, de quo liomo obediens, si comede- omnia, quia el si morerotur, tamen omnia qua; faciet
ret, viveret in aeternum. Ila qui Gbrislum spiritua- prosperabunlur, quia mors ejus est salus mundi.
liter sumit, non videbit mortem in xternum [Gl. in.]. P.vus II, viiKS. 'i.
— « Non sic impii, non sic;
Et sicut illud lignum cajteris viridius erat, sic ct (I sed tanquaui pulvis quem prqjicit ventus a facie
Christus casteris sanclis viridior crat, cui spiri- " terrse. »

tusnon est datus ad raensuram [Hier.]. Erat crgo

Non sic impii. Hic est secunda pars, ubi agit
lanquam liguum, id est vere lignum vita;, ut ait Sa-
Bde terret adversis. Ho-
ullionibus iniquorum, et
pientia. Est lignura vitaa omnibus amplectentibus
rum formido gratiora facit promissa, quasi dicat
«am [GI. in,]. Tawjuam, aliquando sirailitudinem
Omnia illius prosporabuntur. Sed impii non sic,
notat tantum, aliquando veritatis expressionem facit,
quia niliil poterunt asscqui. Et nota quiahac repe-
aliquando utrumque, ut liic. Ita enim notat similitu-
titione immobilis tirmitas monstratur. Non sic, sed
dinem, utveritatis non e.\cludat expi-essioncm [Aug.j.
sunt lanquam pulvis, quia cedunt pravis suggestio-
Quod plantatum est, id est bumanatum est, vel in-
nibus, non habentes humorem gratia; Dei ;
qucm
carnatum, per quod ad eum accedere possumus. Et
projicit vcnius, id est suporbia, quoe vento corapa-
hoc, secus decursus aquarum [.\Icuin.et Aug.]. Aquso
ratur, quia polit alla et inllat ; a facie terne, idest a
Spiritum sanctum significant, juxta illud : Qui credi-
prasonlia slabililatis ajtornae [Aug.], qure dicitur
derit in me,fluminade pcntre cjusfluent aquivvivr.
terra a siraili, quia sicut boec terra nutrit ct conlinet
{Joan. Et est contra a^slnm vitiorum, ut aquoc
VII).
exteriorera hominein, ila illainteriorem.
contraajstum silis. Et est, plantatum est secus decur-
sus aquarum, id est homo liet secundum operationem Vers. 6. « —
Ideo non resurguntirapii injudicio,
Spirilus sancti, qui ineum plenissime descendit. Et « noquc peccatores in concilio justorura. »
ideo apponit decursus aquarum, ut plenitudinem no-
C Ideo non rcsurguiit impii. Et quia ventus projicit,
tet [Alcuin.]. Vel per aquam, sapienlia Dei intelli-
id cst quia dati fuorunl in rcprobum sensura, ideo
gitur : quia interior bomo relicitur, ut silis aqua. Et
non resurgunt impii, priraa resurrcctionc, quse est
est plantatum secus dccursus aquarum, id est secun-
in fido, scilicet a peccalis. Et hoc, in judicio, id est
dum sapieutiam, (|ua; hominem suscepil, id cst tiet
ut se judicent et accusent.
•homo unitus sapientia: Dei. Et bene ait, secus
aquam, quia non est factus Iiomo Deus vertMnlitate DuK quippe resurrectiones sunt. Una, aniraa;, in
natunu in naturam, sed uniono persona; [Aug.]. Et prtesenti, qua resurgit homo a poccatis. Unde Apo-
ila aquK sunt morlale genus. Unde .loannos Exsurge, quidormis, etilluminabit
iu Apo- slolus : te Chri-
calypsi multw, papuli multi (Apoc. xviii
: .Xqiu-e stus [Ephes. v). Altera, corporis , in futuro, qua
quia dcfluunt in mortem, ut aqua in mare. Et est fiet impassibilc el immortale.IIic agit do illa quaeest
plantatum secus decursus a^juarum, id est secundum anim;c. .\eque ipsi peccatorcs item rosurgent, in
tluxum populorum, quia iu simililudine carnis peccati consiVio justorum,M\. voluntatem Dei suis praeferant
apparuit[Gl. int.]. Quodlignum dabitfructumsuum, voluntatibus, quod est consilium justorum. Vel, in
id est vitam asternam in temporc suo, idcslia tom- concilio, alia litlcra, justorum, id est in concordi
pore pleniludinis, quo rescrntus cst aditus paradisi muUitiidinc justorum. et est idem sensus cum priori
Ac (\ao[Kng.\: Ecce nunc tempus acceplabile. eccc ^ e^ RcCipil eosdera pecoatores et impios. Vel ita :

nunc dies salutis (II Cor. vi). Vel ita : Dabit fructum Dicit superbis tolli, quod ipsi ambiunt.id est ut judi-
suum, id est Ecclesias constituet, in tempore suo, ccnl,agensdc resurrectionecorporis etjudicio futu-
id est posl resurrectionom et ascensionora, niisso ro, quasi dicat Quasi vontus projicit.ideo non resur-
:

Spiritu. Vel ita : Dabit fructum suum,id osl Spiritum gunt iinpii in judicio, id est ut judicent, quod pla-
.sanctum mittet. In terapore suo, id ost post glorili- niusrepetit [Aiig.], ^ifi/uc ipsi, id est peccatores re-
caliouem suam. Undo iii Evongolio : Non est datus surgenl in concilio justorum, id est in judicio, utcum
.'^piritus sanctiis,
quia moiliim glori/icatus est Chri- cis judioont. Consilium dicit judiciuni ex sirailitudine,
stus [Joan. vin. Et nola hoc lignum esse rationabilc, ([uia judicium Dei, quasi in consilio erit, in quo di-
pcr boc quod aii, dabii [Gassiod.]. Dare etenim per- versa peccata diversis poenis punientur. Vel ita, ut
linct ad raliuiiabilem scnsura ct ad voluntateni offe- alios accipiamus impios, alios peccatores. [Cassiod.
renlis Aug.]. Impiisunt intidoles, idololatrce, apostalse, qui

\ ERS. 4 — ,
lCl folium ojus non dofluot : et ora- cum resurgenl non judicabunlur, quia jam judicati
« nia qua;cun(iue faciet pro.sperabunlur. " sunl. Pcccatores, sunt Chrisliani falsi. Et est, quia
[Aug.] Et /olium cjus non delhtct, id est verbum ventus projicit ; ideo impu, id eslpenitus infidcles.
 ;

63 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. I. 66

resurgent in judicio. ad hoc utjudicentur, quia Ajiuiicantur ct regnant, qui vilac maculas lacrymis
sunt neque peccatores, id est talsi tergent. Qui mala praccedcnlia factis sequenlibus re-
jam judicali ;

tideles, resurgent in consilio juslorum, id est ut ju- dimontes, quidquid illicitum aliquando fccerunt, ab

dicent, sed judicabuntur lantum. oculis judieis, cleemosynarum superduclione coope-

riunt. Quibus judex veuiens, in dextera consislon-
[Hier. et Aug.] Nola quod quatuor ordines in ju- libus dicil : Esurivi ctdedistis miliimanducare, etc.
dicio erunt : Alii naraquo erunt, qui judicabunt et iMattk. XXV). Alii aulem non judicantur, et regnant,
non judicabuntur, ut aposloli, et alii perfectissimi qui et pra?cepta legis, perfectionis virtule transcen-
alii, qui neque judicabunt, nec judicabuntur, quia dunl, quia nequaquara hoc solum quod cunclis di-
jam judicati sunt. Sententia enim damnationis eo- vina conlenti sunt, sed pra»-
lex praecipit iraplere
rum toti Ecclesiae nola est, ut infideles. AUijudica- slanliori desidorio plus exhibcre appetunt quam
bunlur et salvabuntur, ut mediocriler boni. Alii
Quibus Do-
prijpceptis generalibus audire potuoru it.

judicabuntur et damnabuntur, ut mediocriter raali.

Vos qui reliquiitis omnia, et
minica voce dicitur :

Ideo Job ait : Soji saluatiwpios, et jjuupcrifius judi- wcutiestis me,cum sederit Filius liominis in sede
ciamtribuit(Job. xxxvi). Quia hi qui nequiter op- majestatis succ sedebitis etvos super thronos judi-
primuntur, ipsi tunc super oppressores suos judices r,canlcs XII tribus Israel (Maltb. xix). El de quibus
venient. [Greg. et Hier.] Duae quippe sunt partes, propliotaail: Dominus ad judicium venictcum sena-
electorum scilicet atque reproborum sed bini or- toribus populi sui (/i«.iiil Et de quibus Salomon,
;

dines eisdera singulis parlibus conlinentur. Alii

cum dc sanclae Ecclesiae sponso loqucrelur, inlulit
namque judicanlur el pereunt, alii non judicanlur quando sederit
dicens : Nobilis in portis vir ejus,
et pereunl alii judicantur et regnanl, alii uon judi-
;
cum senatoribus terrie (Prov. xxxi).
cantur et regnant. Judicantur et pereunt, quibus Hi iiaque in exlremo judicio non judicantur ct
Domii.icainclamatione dicitur :Sitivi, ctnondeiUstis regnaiil, ijuia cum auclore suo eliam judicos ve-
niiliipotum.Diseedite,inatedieti,iniynem(eternum, niunl. ReliiKiuontes quippo omnia plus propria de-
qui paratus est diabolo ct angclis cjuf! Mattli xsv i.
( .

volione exseculi sunt, quam juberi goneraliter au-

Aliivcro in exlremo judicio non judicantur et pe- dierunt. Speciali namque jussionc paucis perfeclio-
reunt.de quibus, propbela ait iVo« resuryunt impii hoc quod
:
ribus, et non generaliter oinnibus dicitur,
in judirio, et Dominus Qui autem non crcdit, ait :
adolosccns dives audivit Vadc et vendc omnia, etc.
:

jam judicatus est {Joan. iii). Et Paulus : Qui sinc {Mattii. xixi. Si enim sub hoc pr»coplo, id est con-
lege pecCiiverunt, sincleye perihunt (Hom. ii). Re- silio cunclos jussio generalis aslringeret, culpa
surguui vero omnes, etiam inlideles, scd ad tor- profecto esset, aliquid nos de boc mundo possidere.
mentum, non ad judicium. ^ Sed aliud est quod per Scripluram sacrara dieitur

S Non enini tunc corura causa disculitur qui ad omnibus, aliud quod specialiter perfeclioribus im-
conspeelum dislricli judicis jam cum damnalionc poralur. Hi ergo recle sub generali judicio non te-

suae inlidelilalis acceduut. Professionem vero tidei ncntur, quia et praiccpla generalia vivendo vice-
non habentes, runl. Sicut cnira non judicantur ct pereunt, qui
rctinentes, sed professionis opera
redarguuntur ut pereant, ut raediocriter mali. Qui suadonlc perlidia legem tenere conteranunl. ila non

vero ncc fidei sacraraenta lenucrunt, increpalionera judicantur et regnant, qui suadente etiam pietate

exlrema examinalionc non audieut, quia ultra gcneralia divinas legis praecepta perticiunt.
judicis in
tenebris. cjus llinc est quod Paulus etiam specialia prKccpla trans-
pracjudicati sunt inlidelitatis sua;
quem despexerant iuvculionc rcdargui non mcrcn- cendons, plus opera? cxhibuil quam inslilulione le-

tur. Illisaltem verba judicis audiunt, qui ejus fidem gis et permissionis accopil. [Aug.| Cum cnim accc-

saltem verl)o tenuerunt. Isti in damnalionc sua pisset utEvangelium proedicans de Evangelio vive-
aDterni judicis nec verba percipiunt, quia ejus reve- ret, et Evangeliumaudicnlibus contulit, et tamen

renliam ne verbo tenus servare vohierunt. llli lega- Evangelii sumptibus sustontari recusavit. Cur ergo

Jitcr pcreunt, quia sub legc peccaverunl posili iste judicolur ut regnct, qui minus quod servaret

Islis in perditione sua de legc nihil dicilur, quia D accepit sed majus quod vivorcl, invonit ? Recleergo
;

nil legis habere conati sunl. Princcps namque ter- judicium pauperibus tribuil, qmaquia quanto huic

renam rempublicam regens, aliter punit civem in- mundo magna humilitale dcspccti sunt, taiilo tunc,
acceplis sedibus, majori culraine poteslalis cxcre-
terius delinqueiilom, atiiuo aliler hostom cxtorius
scunl. Ilinc alias dicilur Donec justitia convcrtatur
:

rcbcUantera. In illo jura sua consulit, oumquc sub

in judicium iPsal. xciii'). Justilia crgo injudicium
verbis dignae inveclionis addicil. Conlra hostcra nunc justc atque irrcprelicnsi-
vorlitur, quia hi qui
vcro bellum movel, inslrumenlaporditionis excrcei, bililor vivuiil, tunc judicaudi polcnliam nanciscun-
dignaquo ojus malilia; tormcnla relribuit. De malo tur. Hinc Laodiconsi Ecclesix dicitur Qui vicerit, :

vero ejus quid habeat, lcx non requirit. Ita orgo ia dabo ei sedere mecum in tlirono mco, sicut el ego vici
cxtrcrao judicio el legalis illum invcctio pcrculil, ct scdi cum Patrc mco in throno ejus {.Ipoc. iii).

quia ab co quod professionc lcnuil, acliono decli- Vinccns Dominus in ihrono cum Patrc scdissc se as-

navil, et iste sinc judicii invcctionc perimitur, qui soril, quia post passiouis ccrtamina, posl rcsurre-
lege iidei non tcnclur. Ex oleclorum vcro parle, alii clionis palmam, claruissc omnibus quod potestati
 :

67 PKTKl LOMBARDI 68

Patris esset aetiualis iudicavit, eique so non dispa- A Cavcte a fermenio Pharisxorum (Luc. \u, Ad hxe
idem Ilieronymus m prajsentem locum psalmi com-
rem, calcalo aculco mortis innoluit. Unde et Muria;,
mcnlaBdo dicit « Pro pesiileiitibus in Hebraeo dc-
:

necdum se credenti Palri similem dicit , : yoli mc lusores liabet, quod scilicet omnes discipulos per-
tangere,nondtim enimascendi ad Patrem (Joan.w). versus doclor illudat. Radix etiam Hebraica, unde
Nobis enim in throno Filii sedere est, ex ejusdem
vocula detlectitur, siguat iuterpretari verbose, Job
Quia eniin judicii princi- XVI Verhosi amici mei i^t lyiSo melitzairehai,
Fihi potestate judicare.
:

ejus
Quid autcm sunt hairetici, nisi verborum venatores,
patum ex ojus virtute percipimus, vclut in
jTixta iUud Proverb. xix Qui tantum verba sectalur,
:

Ihrono residemus. Nec abliorrel a vero, quod alias nihilhabcbit ;quiiuteni posscssor est mentis, diliyit
super XII thronos venturos testatur esse discipulos. animam suam. Nonne aperte nunc vides ha;reticos
ampullatis ct sesquipedaUbus verbis et interpreta-
Hic vero in throno suo perhibet essc sessuros. Per
tionibus dislorlis, omnes Ecclesiae caeremonias, dis-
thronos quippo xii, universale judicium per thro-
solulis quasi cachinnis, atque rugato subsannare
;

culmen judiciarite pole-

'
1.--1.-1. .-i.~ ._
'

num vero Fiiii, siugulare naso'? qui'bus miseras animas immedicabili tabe in-
' '

slatis ostendilur. Vel eosdem unpios ita, et accipit ticiunt, ad communem omnium perdilionom, si fieri
pojsot. Itaquo ut sparsa colligamus ha^relica, super-
et peccalores, quos quia ventus projicit, ideo non
slitiosa et veutosa doclrina, quam in principio va-
resurgciit impii in judicio, id est ut judicent iu fu-
lobat abesse a bealo viro David, unico pestilentiae
Hoc convonit cum secunda sententia, sed dif- nomine, congruenlissime designala est. A quacun-
turo. B
fert quod sequitur : Et ipsi ideo peccatores non que eniin illarum, pestilentissima corruptio, si mi-
resurgent ia concilio justorum, id est ut judicati in nus caveatur, late pervagata procedit. Proinde tanta
detestatione deprecandi sunt perversi doclores, in
collegio sanctorura quiescant. Vel, in concilio justo-
cam domentiam prolapsi, ut non dicantur
raalilia!
rum, in eodem sensu, id est in aeterno bono, quod raali, sod ipsamet raalilia non peslilentos, non illu-
;

sanclis sequi consilium est. sores, sed singulariter et exlrerao, peslilentia. Disce
'Vers. 7. — " Quouiam novit Dorainus viam ju- igitur noslrara venerari versionem, qua; tanlillo verbo
inaxima comprehendit tam abstrusum sensum,
re
. storum, et iter impiorum peribil. »
(pio prx'gnans erat vocula Hebraicayn lotz.
Quoniam novit, quasi dical Impii nou resurgunt :

cum sanctis in judicio, quia opera justorum Deus Vers. 5. —

Non sic impii non sic. Hebrff-us legit
diligit ; impiorum vcro, non quoniam no- ; hoc est, semel dunlaxat, non sic -3 xS lo chen. LXX aut aliae

vit, etc. Vel sic, jungc secundum primam prKcedon- versiones Graecne sententiis gravilate repetilione
insinuaverunt, ut psalmo 21 Dcus, Deus meus,re-
:

tem sentcntiam Non resurgunt hic in anima, quia

ubi Ilebrajus non
Sjiice in mc, iiuarc me dcrcUquisti
:
'!

Deus non approbat eorum opera ; nam juslorum habet, licspicc in mc. Pondus enim rei, additione
tantum, et hoc est, quoniam novit Dominus viam illa vocali intimius senlitur, pro immensilale do-

justorum, ut sua et approbat, et iter id est opus loris Jesu Christi, in cruce dire patientis, de cujus
'•"

p C mira palienlia, tolus illo psalraus loquitur. Consi-

impiorum peribit. Peribit dicit pro non nov ' "
inile adducit divus Hieronymus, de optimo genere
rainus, sed planius dicitur, quia lioc est nesciri a
inlorprotandi ad Paminachium ox Marc. v, ,xn"Ti3
Doraino quod perirc ; et sciri a Domino est raanere
V2'p TALiTHA QiMi. quodest interprotatura, puel-
et esse. la tibi dico, surgc. Argualur, inquit Hierony-
raus, mendacii, quare addiderit, tiln dico, cura in
COLL.\TIO IN PSAL. I : <I BEATUS VIR. »
IIebra>o tanlum sit, puella, surge. Sed ut EitcpaTi-
Vers. 1. —
In cathcdra pestilenthx non sedit. xwTosov facerel, et sensum vocantis alque inlerpre-
Noster interpres significantius expressissc videtur tanlis exprimerol, addidit, tibi dico. » Haec ille.
dictionem Hobraicam et Gra?cam, lioeretica; pravila- Quantum tamonperlinet ad praesentein locum,Hiero-
lis notando perniciem corruplis.^-imam, quam si di- nvmus asserit se dunlaxat somol reperisse, non sic,
xisset illusornm llobraice D^^S letzim, aut rcr- iii Ilexaplis Origenis. Quem projicit ventus a facie
tissct pestilcnliariun, Gkdcc Xoiaiov. Nam legcudo terroc. Hebraice lantuiu habetur, quem projicit sive
simplicitcr ilhisorum, aul pluraliler postilenliarum, projiciet vcntus cum ~'n ',ZZ ~n "ICN asciier tid
non habotur forsan tale pondus emphaseos, quam 1'ENNL' RUAcii. LXX, conformiter ad noslrameditio-
prKscribit Pro|ihela, et quam divus Ilieronymus uem aTib irpoaioTtov tv;; yri; quo exprimerent lalen-
explicat, ad illud Isa. lxvi, Eligam illusorcs, sive il- includebatur in vrrbis Ilebrai-
tiara sontenliaj, qua;
lusionesoorum, ctqturtimchani adducamcis. « Cau- cis. Quod autem Sanctes glumam, quora se-
verlit
sas, inquit, reddit cur Iradili sinl Scribis ot Phari- .p, qnjm,. i„ierpres pro Cajetano," Munsterus po/cnm
saeis illusoribus suis, de quibus primus psalmu
Campensis paraphrasis /'t'sfuc(i»!, non perinde qua-
juxtallebrxos canit Et in caihedra illusorum non
:
drat sensui proplietae. ac pulvis, ut versio nostra
sedit, quos appcllant LXX poslilentes, quales fuc- habet, et Hieronyraus juxta Hcbraeos, Conrardus
runt tilii Iloli,
Et effcminati
tilii pestilentia;.
dominabuntur
Idem in illud Isa. iii
et Pratensis. Nain licet motii significet indi- fT
cis. Pro quo ait inlle- scriminatim glumam, paleam subtilem. vel pulve-
bra^o scriplum est a"'^l'^Vn taalilim, quos LXX, rem aut quisquilias. non tamen ila ventus solot
et Theodotio illusoros interprclali sunt. Deinde sub- projicore a facie lerrae communia glumam quin :

dit :Possumus illusoros dicere et magislros populi potius vontilarum, aut excussorium projicit a fa-
Israel, qui dcvorant populum Dei siculcscampanis, cie area?. Ventus vero ubique (ut perspicuum esO
et perverse Scripluras sanclas interpretanlur, illu- indesinenter pulverein exagitat, per quod signiti-
dunlque slultitia? discipulorum. Rursus in illud c.inlissimc donotalur impiorum inconstanlia, et a
cjusdom prophelae Populc mcus, qui te bcatum di-
: stabililate vit;e ffiternae soparalio perpeiua, juxta
runt. elc. (Isa. iii). Scribas et Pharissos exacloros illud Thrcnorum I Pcccatum pcccavit Jcrusalem,
:

appcllaverat non magistros, ct siipra illusoros. » proptcrca instabilis facta est. Necvideoqua ratione
ILtc ille. Qua^ perspicue insinuant noslram edilio- isli rojocorint cditionem <.]uam dicunt Vulgalam._ Et
nem prater alia, prophelice laxare pestilontem Pha- ccrlc riuanto vulgatiorem, tanto rcceptiorera. Nara
risxorum farinam, de qua Salvator ait, iMatth. xvi : nova indigent longiore multoprobatione, quam ve-
 . ;

69 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. II.

tusla, qua; lam multis annis explorala sunt. Et illa A quidera consilium Domini, cst congrogatio juslorum
nova nullius esseut auctoritatis, vel certe minons, qui ne ad latum unguem discedunt a volunlate ejus.
nisi vctusla fierent. Unde Psal. lxxxviii, Deus quiglorificaturinconsi-
Vers.6. —
f\eque peccatores in conciliojustorum. lio sanctorum, dupliciter legi potest, aut per s, aut
Magiiter interpretatur concHium ct iJ quod est vo- per c, etiam ex HebrcXO ~"r2 besod, ut intelligas
luntatis, et quod est congregationis, duplici sensu congregationem sanctorum, quorura est salutiferum
quemadmoduin acceperunt LXX. Cum nolum sit consilium, fragilitate sua agnita in Domino glo-
€ou).-/;v utrumque significare. IVec e.x hoc laeditur riari
IlebrsEum n'" AD.iTn, id est congregatio quando-

PSALMUS SECUNDUS.

PSALMI TITCLrS : " PS.4LMUS DAVID. ' Vers. 2. « Astiterunt reges terrrc, ct principes
3Quarc fremuerunt gentes ^Cassiod.) Psalmus " couvonerunl in unura adversus Dominum et ad-
iste secundus est in ordine, etprimus in titulo. Unde 11 versus Clirislum ejus. »

et in Actibus apostolorura primus dir.itur (Act. iv) B [Rero.] .istiterunt rtges, quasi dicat, non solum
Tilulos aulera Esdras propheta psalmis apposuit, populi et genles, id est minores, contra Chrislum
qui sunt quasi claves ct janua? psalmorum. Per eo- surrexerunt, sed etiara majorcs, quia aslilerunt,

rum namque intelligenliam subjectorum psalmorum quasi cum mora, raora ertim notalur in hoc, rcges
clarescit senlentia. Licet enim ia litulis frequenter ierriv [Gl. int.] id est Herodcs et principes, id est
langatur historia, vel ponantur aliquorum nomina, Pilatus. [-Vug. 3. consens. Ev. cap. le.jj^onitur plu-

unde ad lilteram non agitur in psalmis tamen et ; rale pro singulari, per synecdochen. Vel ita reges
historia myslice intellecta, et nomina congrue in- terrfp, scilicet Ilerodes prior, qui infantes occidit
lerpretata psalmorum conlinentiam aperiunt, ut hic et posterior Herodes, ejusdem filius, qui Pilalocon-
ubi ponitur David, qui interprelatur maiiu fortis, sensit in morle Chrisli. [Cassiod. Rem.] .^stilerunt

desiderabilis aspcctu. Et significat Christura, qui et principes, scilicet sacerdotura, videlicet .Anna et
vere est manu fortis debellando aerias potestates, Caiphas convenerunt in unum, id est in unam pra-
et desiderabilis aspectu, id esl in quera sancti an- vam volunlatem. [Cassiod.] Stulta pra;sumptio, re-

geli desiderant prospicere (/ Peir. l), Psalmus bo- ges terrae, contra regem coeli convenerunt, quod
tiarn operationera notat. Dicebatur enim ad litterara aperit dicens, adversus Dominum, id est Patrem.
psalmus modulalio qus fiebat per taclum decem n Qui enira conlradicil Filio, ct Patri conlradicit.
chordarum, ila bona operatio quae fit per observan- Ideo adversus Dominum, et id est quia adversus
tiam decem mandatorum. Et sensus tituli, ps.dmus; Christum ejus idest me, secundum hoc quodChristus

isle, id est iraclatus iste, qui dicitur psalmus, loquilur.

quia monet ad bene operandum, altribuitur David, Vers. 3. — •< Dirurapamus vincula corum et pro-
id est Christo, qui agit hic de se rege. Intentione « jiciaraus a nobis jugum ipsorum. '
monel ut ci subdamur. Modus taUs, Iripartitus est Vers. 4. — « Qui habitat in coelis irridebit eos,

psahiius. Primo increpat pcrsequentes et minalur, « et Dominus subsannabit eos. «

et loquilur Cbristus, vel Propheta ; secundo, inducit Dirumpamus vincula quasi dicat ipsi [Gl. int.] sed
verba Chrisli agenlis de omnipotenlis regno, et ine- mci, dicit Cbristus ne consentiatis inraorte mea,
narrabili gcnilura sua ubi de diviniiate et huma- et hoc est, dirumpamus vincula eorum, id esl blan-
nitalc ejus multa discimus, ibi. Ego autcm consti- projiciamus a nobis jugum ipso-
dilias ct rainas, et

tutussum, etc. lerlio pro his arcanis palefaclis

; rum, [Rem. Gl. int.] ne dominentur nobis.
admonel omnes humilitcr obcdire, et suadet ab ulili Qui liabitxt in cxlis. Sic conlinua, secundum
scilicet ne pereant ct ab honeslo quia beati qui con- hanc scnlentiam, dirumpamus, dicit Christus, quia
fidw t in eo: ihi, Et nunc reges, lacvepans ergo qui habilat in coelis. [Aug. Remig. Cassiod.] Alitcr
persequcntcs Prophela, vel Christus dicil.
D ab illo loco, dirumparaus vincula. Licet enim hoc
Vehs. i. " Quare fremuerunt gcntes, et populi possit dici in persona Chrisli, ut legimus, aptius la-
" raeditati sunt inania ? » mcn illis convcniunt ha^c vcrba qui nohml jugura
[Remig.] Gentcs, idest Roraani militcs, crucifixo- Christi sibi imponi, id cst pcrscculoribus Christi,
res, [Cassiod.] fremuerunt [Remig.] ul ferae sine ra- quasi dicat Chrislus, vel propheta, convenerunt in
lionc: fremcrc cnimferarum esl, [Cass.Jf^yjopu/j sci- unum regcs principes diccntes ; Dirumpamus vin-
Hcel Judxi, (Gl. iui. i meditati sunl iuania, (Alcuin.) cula corum. [Alcuin.] id est raliones eoruni, id est
id cst falsa in Scripturis, ut de fuluro adhuc .Messia, Dei etChrisli, vcl Chrisli el cjus discipulorum, qui-
qucm exspeclani. Ipsi enim sunt pucri Abraha;, ex- bus nos sibi aslringere vohmt, rt projiciamus ano-
spectantcscum asina. (Rcraig.) Vel mcditati sunt bis jugum ipsorum, [Rcm]. id est lcgcm. Ipsa ila,

inania,i(l cstChrisium dcliuerc in raortc. Vel, me- sed cerle qui habitat [.Vug. Alcuin.] id cst Dominus
ditati sunt innnia, scilicet nc mundus post eum abi- [in coelis] scilicet spirilalibus, id est in sanclis ani-
rcl ; [Aug.] el hoc, quarcl id cst ([ua ulilitale sua? mabus, ct angclis irridebil cos quasi buccis.ul faotum
quasi dicat, fruslra, <|uia non impleverunt, ut Chri- est, quando posiliscustodibus surrexil ct Dominus
slus exstingueretur. subsannabit cos, quasi dicat naso, ul faclum est.
 .

PETRI LOMBARDI 72

quaudo per raundura dispersi sunl. [Hier.] Irrisio Arex ab co Patre super Sion montem sanclum ejus
enim sit bucca, subsannalio vero, rugato naso at- id est super Ecclesiara de Judaeis, quae dicilurmons
que coDlracto exprimitur qux taraen de Deo car- sanctus, quia prius recipit radios fidei, ut montes
naliter nullatenus sunt existimanda, sed est av9pw- prius suscipiunt radios solis, secundum illud; Non
ito Traeo;. Aliter [Aug.] Irrisio Dei est vis pra;scien- sum missus nixi ad oves quas perierunt domus Israel
(Matth. XV). [Ilier. Cassiod. Rem.] Prtedicans prce-
tise, quam dat sanctis, ut videntes nomen Christi
Jominationem per- ceptum Evangelium, vel illuJ spirituale
ejus, id est
futurum in omnibus genlibus, et

inania meditalos intel-

praeceptum, Je quo mnnilaturn novum do vobis.
vagaturara in posteros, illos
subsan- ut diligatis invicem {Joan. xiii.) [Gl. int. ]. Et
ligant. Et accepit pro eodem, irridebit et
non mulalur. non tantum rex est super Judajos, seJ et super
nabit, ctc. Qui babilat in ccelis, lioc

sanctis suis intelligere

gentes : de quibus probat auctoritate Patris, quia
Irridebit eos, id est dabit
inania meditatos. Et dubium erat, et hoc est, vere etiara super gentes
eos esse irriJendos, et

Repetitio est. sum rex quia.

Dominus subsannabit eos.

Vers. 5. — « Tunc loquetur ad eos in ira sua et

Vers. 7. — " Dominus dixit ad me : Filius meus
« es tu, ego hodie genui te."
" in furore suo couturbabit eos.»
B Vers. 8. — « Postula a me, et dabo tibi gen-
Tunr, id est prKterea : et tunc scilicet quando
d tes haereJitatem tuam, et possessionem luam ter-
irridebit, loquetur ad eos in ira sua, avOpw-o -aOo;
« minos terrae. »
est hic, id est humana propassio, quando quod cre-
[Aug.] Nam Dei,
Dominus scilicet Pater di.til ad me [Alcuin.], id
turc-e est attribuitur Creatori, ira
est promisit mihi. Et nota quia persona regnantis
molus est, qui tit in sancta anima, quae novit legem
hic loquitur, id est, Christus ut regnans, vel per-
Dei,cum eam videt a malo horaine praiteriri. Per
sona regnantis, id est Patris, promisit hoc quoddixi,
quem raotum muUa vindicantur, ut fecit Moyses,
videns populum id est, proraisii mihi Pater, ecce ego dabo tibi gen-
quando descendens de monte, et

gladio, accinctus tes, [Gl. int.] iJ est nationes mundi hceredilatem

ante vitulum ludentem, transivit
quando tuam, quas scUicet excolas ; tuam, quasi dicat quae
a porta usque ad portam ; et Phinees,
etMadianitidera turpiter coeunles.
baereditas est tua, secundura quod tu es Deus.
transtixit Juda;um
loquenlur aJ eos sua.id est increpabit
[Cassiod.] IIiBreditas Jicitur ab hero, eo quod in ea
Et cst, in ira
libera poteslate Jominetur, et dabo terminos terra;.
et vindicabit in eos, per sanctos qui movebuntur
[.\ug.] Terrainos hic ponit pro eo quoJ supra Jixit
pro peccatis eorura. Postea planius aperit dicens :

gentcs seJhoc planius, ut omnes gentesintelligas,

Et in furore suo conturbabit eos.[Xug.] Et ira Dei et
;

non parliculam terraB, sed oranera possessionem,

furor est obscuratio mentis transgressorura legis.
quas scilicet possideas ad earura utilitatem ac salu-
Et est, tunc loquetur ad eos, id est excKcabit eos.
de futuro tem, et bona fructiticent. Possessionera dico,
tibi
Vel ita, ut parlira de proesenti, parlim le-
tunc id est quaudo tuam quasi Jicat, Jabo tibi gentes, quas tamen ut
gatur versus iste. sic, [Gl. int.]

loquetur ad eos, per prophetas et per Deus mecum possides [Gl. int.] Et ut ego dem tibi,
irridebit,
postula a mc, id est obedi patiendo, moriendo, ut sic
Scripturara sanctam et hoc, in ira sua, id est in

coraminalione poenae ; et in futuro, conturbabit eos, possis postulare [Aug.]. Hoc enim quod dicit, pos-

corpore et anima. In furore suo, id esl, in a;terua tula, ad susceptionem hominis, ij est humanae na-

poena. Vel lotura de futuro legitur ab OIo loco. Qui tur£e pertinet, quje pro salute hominum facta est,

habitat, hoc modo, [Rem.] qui habitat in ca:lis, hoc secunJum quara interpellat pro nobis, quod est

non mutatur. IrriJebit eos, iJ est irrisione dignos postulare. IJeo autem dabo libi gentes hrvreditatem,

eam idem Do- potius quara alicui obeJienti [Alcuin.], quia tu es

reddet eos in futuro. Post repetit, et

minus subsannabit eos.Tunc scilicet in futuro, loque- Filius meus, per naturaraconsubsiantialis, ineffabili

moJo tacere viJetur dura lolerat, in genitura et verc, quia ego coaeternus libi hodie, id
tur ad eos, qui
ira sua et in furore suo conturbabit eos.[Aug.]Ira Dei est
*^=' ffternal
ffternaliter, gentd te [Gl. int.],id estnon est no-
et furor, non est perturbatio, qua;,
t ab eo penitu;
penitus re- ^ ^'a. ^ed ab aeterno facta generatio [Aug.]. Quod dicil,
legata cst, sed vis, id est virtus ejus, qua juste vin- hodie genui,et si posset ad litieram aceipi Je die

dicat, et est, iu virtute sua puniet eos. quo Christus secundura hominem nalus est, ta-
illo

men quia hodie prKsentiam signiticat, et quoJ seter-

Vers.6 — " Ego autem constitutus sum rex ab eo num est, semper est, de aeterna generatione sapien-
« super Sion montem sanctura ejus, praedicans tiae Dei divinitus accipitur. Et nota quia in quibus-
« praeceptum ejus.» dara pradictorum convenit Christo cum aliis

Ego autem. [Cassiod. .Ucuin.] Ilic est secunda [Alcuin.] Constitutus est enim rex a Deo sic et re- :

partitio, ubi inducit verba Christi agentis de ora- ges lerra; constituti sunl ab oo, et prsdicanssuper
nipotenti regno et ineffabili genitura sua, ubi raulta Sion [Cassiod.] sicut prophelae praedicaverunt. Ipse
discimus de divinitatc, et huraanitate Christi quasi est Filius, sic ellserael diciturfilius. Unde Dominus
dicat illi ita turbabuntur ; sed [cgo] Jicit Chrislus. ad Pharaonem dicit per Moysen : Dimitte primoge-
[Aug. GI. int.] Ego cum ponJere, quasi Jicat, cujus nitum meum Israel. Hodie genui te , hoc soli

jugum ci vincula volebant abjicere, constitutus sum Christo. [Rera.]

 ,

73 COM^rENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. 11. 74

Aliter, per Sion, quae inlerpretatur specula vel A id est per ea quse dicta sunt, intelligite quanta
speculatio , intelligitur Ecclesiageneralis, quae spc- facit Filius, [Aug.] et si per vos non suflicilis,

eulatur gloriam Dei, et cst mons eminenlia virtutum erudiraini ab aliis. Ne aulem inde superbiant, sub-
el tirmilate. Et est, Ego sum rex
aiitem constilutus ditur.
ab eo, lioc non niutatur. Supcr Sion montem sanc- Vers. ii. « ServiteDomino in timore, et exsultate
tum ejus [Aug.], id est : super sanctam Ecclesiam (I ci cura timore. «

generalem, quse Deum speculalur, tirma et alta in [Aug.] Serviie Domino, qui non sinit peccare, in
virtutibus. Praedicans pra;ceptum ejus, nec hoc tijiiore, ut qui stat, videat ne cadat [Cassiod.]. Ne
raulalur. Benc dico quod sum rex constitutus ab vero misera servitus videalur, addit, et exsultatc ei,

eo, quia Dominus dixitad me Dabo libi gentes hx- : |Aug.| quia timor Domini non est miseriae , sed
reditatem tuam, etc. Htec ct sequenlia non mutan- gaudii. Sed ne iterum in temeriiatem ealur, subdi-
tur. Nota vero quia diccre Patris, pluribus modis turc«OTirmore,nesitnegIigensexsultatio.[Cassiod.,
accipitur, pro disponere, pro facere, pro gignere, Aug.] Aliter totura, et loquitur Cbristus ad reges
et pro promiltere : hic aulem pro disponere, vel terrsB, quasi dicat : Constitutus sum rex, et nunc
promittere potest accipi. me constituto rege, vos reges, qui judicalis terram.

Vers. 9. — « Reges eos in virga ferrea, et tanquam B '"^""eram, ne contristemini, sed intelligite et eru.
« vas figuli confringes cos. «
dimini expedit enim vobis ut sub illo sitis, a quo
;

est intellectus et eruditia; et expedit ut lemere non

Regeseos. [Cassiod.] Quasi dicat : Tibi dabo gentes,
domincraini, sed Domino oranium serviatis et in
et merito, quia reges eos, [Cassiod.] id est, non eris
beatiludine exsultetis. Et hoc est quod sequitur :

tyrannus in virga ferrea, [Aug. Cassiod.] id est in

Servite Domino in timore, et exsultate ei cum tre-
justitia infle.\ibli, vel in regali potestate, et con-
more. Et
fringes eos, ad vitam tanquam vas figuii, [Aug.] id
est secundum boc quod sunt vas figuli, id cst lu-
Vers. 12. — « Apprehendite disciplinam, ne
« quando irascatur Dominus, et pereatis de via
tum id est, quidquid de -4 peccatore limo contra-
<i justa. 1'

xerunt, conteres in eis. [Alcuin.] Vel ita, ul partini

.ipprelie i,dite, eliamsi fugiat disciplinam Dei, sci-
in bono, parlim in malo accipiatur, sccundum il-
licet adversa. |GI. int., Aug.[ Apprehendite, dico,
lud Simeonis : Ecce hicpositus estin ruinam, ct re-
quasi pra?sidium et muniraentura. ISequando irasca-
suneciionem multorum(Luc.u), utqui justusest,
tur Dominus, dubilative dicit, Nequando. |Aug.]
adkuc; et qui in sordibusest, sordcscat
justificetur
Hsec autem dubitatio non est secundum Prophetara,
,
bonos,
...
adliuc (Apoc. xxii). [Cassiod.JEtesl, regeseos, id est
in virga lerrca
,
ha;c est
1-
regahs potestas p.
sed secundura dlos qui
.

„
.
,^ .,,,;,
^iram Dei. [Cassiod.] Vel,
.
cum
nequando,
dubitalione
, ,.
dicit,
.
cogitant
propter
^i..!..' - .. .-_i-_-- .-•,•__. ._ _
Christi : et confringes eos, scilicet peccatores, per
patientiam Dei, quia in hoc sseculo diu sustinet ;
mittendo eos amplius soidescere, qui sunt tanquam
Ne pereatis de via justa, id est Christo sublali
vas figuli, quod et hiteum est et facilc frangitur.
vel de operatione bona. [Aug.] A qua deficere ma-
Vebs. 10. « Et nunc, rcges, intelligite, erudiraim, gna poena est, his scilicet qui dulcedinem justitiae
it qui judicatis terram. « guslaverunt.

£t nunc, rcjci. Cassiod. Hic est torlia partilio, ubi

| |
Vers. 13. — Cum exarserit in brevi ira ejus,

pro liis patefactis, admonel omnes hurailiter ci obedirc,

» bcati omnes qui confidunt in eo. »

suadet ab
Cuni exarserit, quasi dicat ; Apprehendite ne pe-
ct utili, sciiicel ne pereant, etab honesto,
(\ma,iieati omncs qui confidunt ineo. Elnotaquia reatis, et ut boati sitis, quod plus est ; |Alcuin.,

in prima parlc 1'roplieta locpiitur secundura iiiiam-

Gassiod.] quia cwm exarscrit modo non ardet, cum
dam sententiam castigat ut pater, sed in futuro ardebit, quia
; in secunda j)arle, Christus tan-
niliil patienliac erit /u /';rii/,- [Cassiod., Aug.| qina
tum ; hic in trrtia, iterum Prophcta loquitur post
non singula horum separatnu, sed simul omnia di-
Christum secundum quamdam sententiam. [Cassiod.]
In prima ergo parte prxcedit quasi Prophcta, id cst
scutiet. Vel in brevi, qui cum putent longe futu-

ante Clirislum loquilui', sicut prophela; antc Chri- D rum ira ejus, id est vindicla iniquorum, beati erunt

stum prophetavcrunt. In hac post Chrislum loqui- omncs qui confidunt in eo, et est sensus, [Aug.|
tur quasi apostolus, id est gerens liguram aposlo-
cum exarseril, id est cum venerit vindicta ini-
lorum, qui post Chrislum prredicavcrunt. Quasidicat, quorum, non modo non altingot confidenles in
conlritum est lutum. Et Dco, sed et beati crunt, (|uia ad rcgnum pervenient.
nunc jam conlrito in vobis
lulo, jam innovati et facti reges, [Aug.| id est jam
COILATIO IN PSALM. II, < OUARE FREaUERL.NT, >'
CtC.
valentcs regcrc vos, scilicot qui judicatis, id est
damnalis, terram, |Rem.|id est lerrena in vobis, Vers. 6. — Ego autem constitutus sum rex ud
intelligite quic dicla sunl. Et si pcr vos non suf- co super Sion montem sanctum cjus, Hebra;us,
ficitis, erudimini ab aliis, el dicilreges, sanctos, et icnp ^n -T"i: hv ':S>2 "n:2; nasacti malki al
loquitur Christus vcl prophrta. [Gl. int.| Aliter, et TZIO.N mau yion.';i , Curislitui rcgem meuijf super ,

loquitur Christus, quasi dicat

Sion montem satictuin meum. tnil saticlilalis mem.
: Ita promisit milii
At LX.\ et subsequenter nostra Iraduclio reddidit
Pater, sed, o vos facti reges, scilicct qui judicaiis sensum in passiva signilicalioue jier lerliam pcrso-
lerram. Ha;c non mutautur a prima scnlonlia. Nunc, nam pronominis, refercndo ad Patrem, propter ver-
Patrol. CXCI.
 , :
,,

73 PETRI LOJIBARDI 76

suni proxime praeccdeiiletn Tuiic loquetur ad eos,

: Aliter responderc. Quod si milii non credis, loquatur
Ilieronymus in cpistola ad Paulinura t. III » Da-
quo seulcDliK aptius cocbterereut. David euim in su- :

perioribus nominaverat Deum in tertia pcrsoua, ob vid, Sfmonides noster, Pindarus et Alcsus, Flac-
id apposite intulit post punitionem malis commina- cus quoque, CatuIIus et Sercnus, Christura lyra
personat. » Idem in prolog. in lib. Job. « Quod si
tam Constitutus sum rex ab eo, in persona Filii
: ,
:

non obstante conoilio imquorum. Versus eliam cou- cui incredulum videtur, metra scilieet esse apud
tinuo sequens eo raodo ordinatus subnectitur Do- : Hebrtfios, et in morem nostri Flacci Gra-cique ,

minus dixit ad me, quia sequendo anxie lcclioneui Pindari et Alca'i et Sappbus, vel Psalteriura vel La-
Hebraicam, sermo transit a persona verbi terlia in mcntalioncs Jeremiae, vel omnia ferme Scri[iturarum
primam, et mox de prima in tertiam, juxta quod cantica eoraprehendi; legat Philonem, Josephum, Ori-
suggerebat im|;etus Spintus, qui ut vuli spirat genem, Cffsariensem Eusebium, et eorura testimo-
(Joan. iii), et mentem propbeta; tangit. Boui autem nio me verura dicere comprobabit. » Kursura ia
intcrpretes licet eodem spirilu langantur , tamen caput Jercm. x Et David in lyrico carmine canat
:

attemperant se proximius ImmancC consuetudini .4 Domino gressus hominis dirigcninr etc. (Psal. ,

quod et spiritus ipse passim lacit, noununquam et xxxvi). Itidem in caput Jer. xxv « Unde in Psalte- :

super humanum sensum. rio, male quidem juxta textum historiae, psalmorum
Hic Kaber magis probat leclionera, quam invenit requirunt oidiuem, quod in lyrico carmine non
in exemplari Coelestinorum Parlsiensium videlicet, : observatur. » Iterum ad cap. Ezcch. xxx i Ut cae- :

Ego autem unxi rrgeiii meuin, quam alias quaslibet. lera praetermittam qu:e in psalmorura ordine conti-
Nara Ilieronymus juxta Ilebrsum vertit, ego autem gnentur, quKritur quomodo lertius psalmus praspo
ordiriavi regem mcum. Quem soquitur Pellicanus, natur iis psalmis in quibus mulat faciem suam David
Sanctes Pratensis, Muuslerus llebraismo addiclis- coram Abimelecb, ct de Doech Idumaeo, et quando
simi, constitui regcm vieum. Campensis et interpre- inventus est in spelunca et quinquagesimus poe-
;

les pro Cajetano, prcefecit regem meum: tamen Cam- nitentia?, in cujus titulo demonstratur, quod intro-
pensis in versione habet ungam. Sod Faber inlerim ierit ad Bethesabee uxorem Uria?, cum priores
secutus est lut granditer praidicat) auctoritatem sint isti psalmi tertio, in quo fugere donatur a fa-
principis apostolorum, qui in Aclis iv, cap., pa- cie tilii sui Absalon. Sed in psalmis facilis est re-
lam relerl hunc psalraum Quare frcmuerunt gentcs,
: sponsio carmen esse lyricum, et in hujusraodi
,

et populi meditati suni inania. Astiterunt reges opere non quaeri ordinem historis, sed factorum
terrcB, et principes convencrunt in unum, adversus carmina singulorum. »
christum ejus. Deinde quasi alludens ad interpreta-
tionem Fabri subdit ; Convenerunt enlmvercin ci-
Vers. 9. —
Reges eos in virga fcrrea. Cur Mun-
sterus confringes, Sanctes contcres, et Pratensis,
vitate ista, adversus sanctum puerum tuum Jesum,
interpretes pro Cajetano confringes, et Campensis
quem unxisti, Uerodes et Pontius Pilatus, etc. Quara-
verius quara quod Pater Filium reges et confringes^ quandoquidem notius sit quam
vis aulem nihil
ut a me dicatur DVnn
teroem apud Hebaeos si-
sunm Jesura unxerit Spiritu sancto, oportebat ta-
gnificare rcges eos, sive, ut vertit Hieronymus, pa-
men adverlere principem apostolorum respicere
Christi nomen, quera proximo commemoraverat sces eos. Siquidera pascere et apud Craecos Troiiiaivstv,
nec cogebat ad versum, poslea
ut diceretur referri n cst cum auctoritate gubernare. Unde Dominus dixit
m psalmo positura. quem non produxit ipse Petrus Petro, Joau. xxi Pasce oves meas. Et ad rera
: .

Gacterum vocula Hebraica "ja nasac teste Munstero, Pellicanus boc in loco, Heges eos, nobiscum, cuni
eliam .Munsterus et Pratensis psalmo xxii aperte :

in suis scholiis, signilicat libare et fundere ; et quia

transferant, Dominus pastor meus, ac Sanctes, Domi-
reges oleo perfundebanlur cum rcgno proeficerentur,
mis pascit, ubi est eadora radix verbi. qu,'fi hic n"n'
utitur hic Propbeta vcrbaTn; xasac, qu» osten-
rj-\ADONAi Roi. Non negamus tamen, quin non-
dunt parvi referre ad scnsum. seu legeris unxi, seu nunquan significet conterere; sed hic non debebant
constitui, tamen non erat sibi sapiendura. spiritum conlradictionis habere, si tamen habuerint.
In eodem versu, Pra'dicans prirccptum cjus. Ilinc Adde quod D. Joannes, Apoc. xjx, adducere videtur
in Hebneo versus exorditur in prima persona hunc versiculum juxta nostram lectionem.
mn' pn Sn."! IEDN asaperah el hoq adonai. Nar- Vers. 12. —
.Ipprcliendite disciplinam. Heb.
rabo prceceptum Domini. Utraque contextio suae 12 ipt'; NASEQU BAR, quod Sanctcs, iMunsterus,
personae pro varietate respondet inviolato sensu, ut Pratensis, pro Cajetano interpres, adorate Filium
praelibatum est. De
diversa distinctione nil mirum, dicunt, Hieronymus in Coramontariis, adorate Fi-
cum hoc passim occurrat, mox causam reddemus.
lium, ut in prologo nostro supra commemoravimus.
Qui vero gravissima et plus quam ardua incipie- In versiono juxla Hebra;ura, adorale purc. Pellica-
batur materia, ncmpe de a;terna Filii generatione , nus, osculamini pure : Omnes sensus possunt ex-
non inconcinne certe dcbuerunt LXX
illinc versum
cerpi ex Hobra^is voculis pu.'; nascaq signat quan-
.

inchoare, ut caput sermonis respondeat capiti sen-

lenlia;. Cum autem semel poueretur duntaxat no- 23 doquo armatum esse. l Paralip. xii ncp '^pc: ,

meu Dei, LXX addiderunt ad doclarationem sensus, NOSQUE, Qi:EsaiET,armati arcu sive tendenteiar- ,

pronomon ejus. Ilieronymus ct Pellicanus genitivum ctim, 12 BAR vero nuUo Hebraeorum roclaraante nunc
Dei, interpretes pro Cajetano, ad prsceptum /ilium, nuuc puritatem. nunc pabulum, nunc ele-
MEssiAcii, Dominus, elc.Sanclcs simpliciler, narrabo ctum notat. Itaque juxta signiticantiam armari , in
statutum, factadiastole, deinde; Dominus ilixit,clc. pC; NAscAQ , LXX, sonsum recte reddiderunt , ap-
Et ad cumdom raodum Pratensis, sed Munsterus prehcndite disciplinam, quasi armamini filio, puri-
magis audet, Xarralio veiutstatutum, quod Dominus
dixit: et Campensis, Erudiameum lege Domini.Sic
tate elecla tanquam pabulo, delectimini et cor- S
roboremini in disciplina Christi. Ut enira scribit
etiam apud me cogito; tu es Filius meus, elc. En Hieronyraus ad Simiara et Fretellam. » Haec et re-
cernis quo tandem insaniaa devcnieraus nisi ad unum
: gula boni interpretis, ut idioma alterius linguac
scopum ecclesiastici ritus tendainus, omnia certe suae linguK exprimat proprietate , quod quidem et
erunt confusa et incerta. At cum in progrossu non TuUium in Prolagora Platonis, et in (Economico
raro se offerant aliae et alia; versuum sectiones, in Xenophontis , et Demosthenis in .Eschinem ora-
editiono Latina et Hebrsa, operao prctium est et tiono focisse convinciraus, et Plautum, Terentium,
hunc nodum dissolvere, et semel hoc loco dictum, Cceciliuraque eruditissimos viros in comediis trans-
puta aliis locis ubi expostulat, rcpetilum. Siquidem ferondis. Nequo ex eo quis Latinam linguam an-
psalleriura Ilebraico lyrico carmiuo constat, ob id gustissimam putet, quod non possit verbum de verbo
uon potuit Latinc aut Gncce pedum numerus aequa- transferre, cum etiam Graeci pleraque nostra per
 — » : : :

COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. IIL 78

circuitus transferant, et verba Hebraica non inter- A plenitudine omnes accepimus (Joaii. i), per amoria
pretalionis tide , sed linguiE suffi proprietatibus ni- aflectum totam amplexantes, juxta illud Caiitic. i

tantur expriraere. » Quod ergo totis nervis et vi- j Osculetur me osculo oris sui, digna et exoscu-
ribus (quas concinne innuuntur per arma) debeamus landa plirasi dixerunt LXX, 3pa:a;0i -Of.Saoe;, ap-
disciplins Cliristianae mordicus baerere , cujus preJiendite disciplinam. Munitiola quidera prudentes
summa est in confessione et adoratioue nominis pertransimus. A nobis stat apertissirae paraphrasis
Christi, osculando ejus sanctunoniam, de cujus Chaldaaa, Recipite doetrinam.

PSAL31US III.

PSALMI TiTLxrs : « PSALMUS DAviD cuM FUGERET sanctum tantura intelligens, in psalmi serie verbis
A FACiE ABSALONis FiLii sui. allusit historiac, et est sensus tituli : Psalmus iste,

attribuitur i)aw<f, id est Christo. qui hic loquitur.

Domine, quid m,tltiplicati? THulus: PsalmusDa-
vid cum fuqcret a facie Absalonis jHii sai. De histo-
P^^'"""' '^'•^" ^S^"^ ^^ '"' '^^'^ fig"ratum est. cum
ria sumpsit' Esdras velamen mvsteriorum legiturB " ^""^ -ibsalo^ds fHii sui, [Aug.] id est de
;
^"^'''"'^

P^=^'°"« «' resurrect.one Chnsti, qure in iUa histo-

enim in Ubro Reaum quod Absalon fiUus David
ria significata sunt. Et est psalmus isle primus de
persequens patrem suum, quserebat eum occidere.
his qui breviter de passione et resurrectione Christi
Cui David cessit cum suis, exiens de civitate Jeru-
agunt. [Cassiod.] Intentio Prophetae esl redarguere
salem, nudis plantis : intelHgens hoc sibi contin-
eos, el maxime paganos : qui non pulant gloriam
gere propter peccatum adulterii commissi cum Ber-
majestatis posse descendere ad humilia, id est
sabee, et homicidii de Uria perpetrati. sicut Na-
Deum et hominem fieri, pati, mori. Modus talis est,
tham propheta praedixerat ei dicens Non recedet :

bipartitus est psalmus : primo, ponit duas partes

gladius de domo tua, et suscitabit Dominut temen
oppositas a simili praeliantium, ex una parte per-
tuum contrti te (11 Reg. xii). Dum autem Absalon
sequentium multitudinem, ex altera, Christum
perscqueretur David converso contra eum exercilu,
oratione armatum, et Deo susceptore securura ; se-
Absalon terga vertit in fugara, atque impetu muli
cimdo finis rei ostenditur, id est resurrectio : quae
ductus est in ramosam quercum : ramis cujus cir-
cstconsummatio passionis. Unde proponit non esse
cumnectentibus coUum ejus, ibique capite interce-
timendum, ibi, Ego dormivi, Chrislus ergo ad Pa-
pto pendens, ab Joab principe militiae David inter-
irem loquens, et quasi admirans cur lot habeat
fectus est. Quod mortuo Davidrestitutusin regnum, p
de
perseeutores, cum ad salvandum venerit, dicit
in pace regnavit. Huic historife alludit titulus,
quo tamen non agit psalmus, sed de significalo hi- Vers. 1. — (1 Domine, quid mulliplicati sunt qui

sloriae, id est de passione et resurrectione Chri- « tribulant me? raulti insurgunt adversum rae. »

sti. [Aug.] David enim, Christus est : Absalon fi- Domine multiplicati suntqui tribulantme, [Aug.,
lius ejus, Judas est quem cum aliis apostoHs filium Cassiod., Rem.] ut de nuraero discipulorumaugere-

vocat Cbristus in Evangeho, dicens Non possunt :

tur nuraerus persecutorum, et ul quid ? nimirum
filii sponsi jcjunare quandiu sponsus cum illis est
est, quia nil mali ab eis merui. Mulliplicati dico,

(Luc. v). A quo Juda Christus fugit, cum illo ad [GI. int.] quia ccce mulii ijisurgunt deprimendo me,
Scribas et Pharisaeos discedente, cum caeteris apo- id est ut deprimant me, adversum me , et vcre.

stolis in montem socessit, et potius tunc ab eo fu- Vehs. 2. — « Multi dicunt animae mc;e : Non esl
git, cum mentem ejus sapientia Dei deseruit, ut <i falus ipsi in Deo ejus. u

totus essct et plene diaboli. Quse desertio dicitur Multi enim animct; mecB insidiantes dicunt in rei
fuga, propler celeritatera. Unde et Dominus ei di- cvidentia, id esl hoc, scilicet ostendcntos verho
xit : Quod facis, id est facere moliris, fac citius, id ct opere. [Cassiod., GI. int.] Et nota iterari multi
est facies (Joan.
buil
^

filio
xiii).
,. Et sicul David pacem
iniquo, scilicet Absalon, qui praecepit populo
, exhi-
n
^
pro
'^

hoc,
—
magno numero persequcntium. Quid
non est salus ipsi in Deo
.

ejus, id est in eo
.
dicunl
quem
cunti ad bellum servare puerura Absalon, coque sibi Dcum facit ? hoc dicunt persecutores. Nisi enim
intcrempto dixit Quis mihi det ut moriar pro te,
: rcsurrccturura desperarent. nec Judas traderct.

fiH mi Absalon! (\I Rcg. xviii.) Ita Chrislus Judae nec illi occiderent, [.\ug.] et est sensus. Deus non
prodilori , ut in convivio, et in osculo, et in aliis .•
salvabit cum, nec cst Filius Dei.

propter quod bene Absalon dicitur, quod pax patris Vers. 3. — «Tu autcm, Domine, susceplor meus
interpretatur; aba enim pater, salcm pa.T dicilur « es, gloria raea, et exaltans caputmeum. »
inde Absalon, quasi Absalem dicitur. El sicut Ab- Tu autem, Domine. Proposuit mullitudinem ho-
Ealon,ita Judassuspensus interiit. Quo morluo Chri- stium contra se hic altcrani partem, scilicct suam
;

stus in pace regnavit, quia in gloria resurrexit. contra illos ostcndit. Quasi dicat illi ila : [Cassiod.]
IIoc igilur inlelligensEsdras, scilicct iliofacto signi- Scd tu Domine, Verbum Fiii Dci ;etcrne, dicit ho-
ficari mystcrium passionis et resurrcctionis Christi, mo Chrislus M SHSccp/or hicu.';, [Aug.j id cst mea; l.

de quibus agit psalmus, tituli verbaposuit de histo- humanilalis, non personae quidcm, sed naturai hu-
ria, [Rem.] quasi dicat idera ct David per Spiritum man;c. [GI. inl. Rem.] Ilorainis vcro, id cst humana;
 » ,

PKTRi LOMBARDI 80
79

Yerbum caro faclu.n. id est A in nobis facit ipse. Et est, Exsurge, Domine, id est
nalura susceplio, est

Verbi incarnatio. Et nota, quia loquitur de Deo a fac mc resurgere a morle. Quod aperit subdens,

simili oratoris, et judicis, et medici. [Gassiod.] salvutn me fac, Deus meus.

Suscipit enim orator reum ut eum defendat, ju- VEns. 7. — « Quoniam tu percussisti omnes ad-
dex vero ut parcat, medicus a^^grum, ut curet. « versantes mihi sine causa ; dentes peccatorum
Gloria mea, [Aug.l ecce procedit augendo, tu glo- « contrivisti. »

riamea es, quia homo ille est, Deus unus cum

el
non retropendet,
Quoniam tu percussisti, hoc id
illo qui suscipit, id est cum Verbo quod illius hu- est a prcecedentibus non continualur, nec praece-
manitatem hominis suscepit. El es exaltans caput dentis causa hic redditur ; non enim propterea sal-
meum, mentem meam, qua^ tanta passione
id est
vum facit, quia percussit; sed inde contriti sunt
non deponitur. Hoc raihi merito, quia denles, id est raaledica verba in irritum ducta
Vehs. 4. —
Voce mea ad Dominum clamavi,
« et
quia percussit. Et est, salvum me fac, Deus meus,
n exaudivit me de monte sancto suo. » et, rae salvato, contrivisti dentcs peccatorum, id

Yoce mea, [Gl. int.] voce cordis, verba iu irritum deduxisti quibus
quae sonat Deo, est maledica :

qua Moses tacens ore clamabat ad Dominum, quando mali dilacerant Christum et Chrislianos. [Gl. int.]
diclum est ei Quid clamas ad me dc /i?rm?[Aug., B\c\, dentes sunt principes peccatorum, qui quos-
:

Gl. inl.] Hac etiam voce clamans Susanna, audita dara de numero sanctorura pra:cidunt et malis ,

est. Hac inquam, voce clamavi ad Dominum. Cla- incorporant. Et hoc inde est, quoniara percussisti
mor dicitur oratio, propter vim intentionis. Et oranes adversantes mihi sine causa, dentes pecca-
exaudivit me de montc sancto tuo, id est de me, qui torum contrivisti, [Aug.] id est omnes haereticos,
erara sanctus mons, in quo habilat ; de quo Isaias :
qui sunt intus in Ecclesia nobiscum, corpore qui-
Et erit in novissimis diebus nionsdomut Dominiin dem, non mente.
verticemontium, et tluentadcumomnesge7iics,clc. Vers. 8. —
« Domini est salus, et super popu-
{ha. ii). Hic est lapis parvus de monte sine mani- « lum tuum benedictio tua.
bus prsecisus, qui crevit in montem magnum, et
Domini estsalus. [GI. int.] Convertit verba ad
occupavit totam faciem terra;, sicut ait Daniel
homines, quasi dicat : Et quia ila est, ut dixi, o
(Dan. II). monte sancto suo, id est
Aug.] Vel, de
homines, hoc vobis credendum est, quia Domini est
de sua justitia. Justum erat enim ut innocentem
salus : [Aug.] inde pro eis fit oratio ad Dominum,
resuscitaret, qui pro aliis, non pro se mori voluit.
ad quem loquitur Christus sic, et, o Domine, bene-
Pars H. Vers. 5. —
n Ego dormivi et soporatus
dictio tua sit super populum iuum, id esl qui spe-
a sum et exsurrexi, quia Dominus susccpit me. »
;
'-'rat de le salutem, non ab alio.
Ego dormivi. [Alcuin.] Hic est secunda pars hujus
Aliter potest legi psalmus iste, ut loqualur totus
psalmi, ubi ostenditur finis rei, id est passionis.
Christus hic, id est Ecclesia et capul ejus inter
[Gl. int., Alcuin.] Unde proponit non esse tiraen-
procellas persecutionura constituta. Et secundum
dum. Quasi dicant ; Exaudivit me. In quo ? in hoc,
hoc, in titulo per David intelligitur Ecclesia, cum
quia ego exsurrexi a morte, et quia Dominus susce-
capite suo per Absalon, persecutores Ecclesia;. Et
pit me in regno suo, unde misso Spiritu confirmat ;

est sensus tituli, psalmus iste attribuitur David, id

pra;dicatorcs. Et merito, quia mortera sponle su-
dormivi
est Ecclesiae, agens de hoc quod fuit, cum fuge-
scepi. Et hoc est quod dicit ,
quia ego
ret David a facie .\bsalon filii sui, id est a praesen-
id est passioni me sponte permisi, et soporatus
tia persecutorum. Timens ergo Ecclesia, ait Do-
sum. AIialittera:[Aug., Gl.int. ] £/Mmnum ccpi,\d
:

mine, muliiplicaii suni guitribulant me, et ut quid?

est mors subsecuta est ut a dormitatione trans- ,

et vere, quia mulii insurgunt advcrsum mc, Christia-

itur ad somnum. Aliter, secundum littera; seriem.
num nomen exstinguere cupientes. .Mulii dicuni
Quasi dicat Serviunt illi contra me sed non dor-
.-
;

animcEmece : Non estsalus ipsi in Deo ejus. .Miter,

mirem, nisi vellem. Et hoc ego cum pondere pro-
perseculores non sperarent delere Ecclesiam late
nuntiandum est, quasi dicat qui tantus sura. Dor- i-j
pullulanlem. Ipsi Tuautem, Domine, susceptor
ila :
tnivi, id est injuriis fui affectus et soporatus sum, :

post cxurrexi, quia

meus es, quia in Christo homine suscepla est Ec-
corde sepultus, et
in
Dominus
terra3

suscepit me.
clsia, et cum eo exaltata. Unde sequilur Ei : O
tu es gloria mea, eiexaltans in caAo vaput meum,
Vers. 6. — 5 Non timebo millia populi circum- id est Christum, qui primus ascendit in coelum.
(I dantis me ; exurge, Domme, salvum me fac,
Et merito, quia voce mea ad Dominum clamavi,
« Deus meus. n
hoc non mutatur. Ei exaudivii me demonie sancio
iVo« tiniebo, quasi dicat: Et ideo, quiaraodo sura suo, id est de Christo, vel de justilia sua. Quid
liberatus, »!07iaraplius timebomiUia populi circum- libi fecit? [Hicr., Aug., Alcuin.] Ecce Ego dor-
:

dantis me pendentem in cruce, quanta multitudo mivi, olim in vitiorum lorpore, et soporatus sum,
crucifixum circumstetit, quae post resurrectionem et post exurrexi secundum illud ; Exurge a mor-
nihil ei nocere potuil. [Aug.] Et ut non timeam luis qui dormis, et illuminabit te Christus. Ethoc
e.Tsurge, Domine, nec dormienti Deo dicit, exurge; non propter me, sed guia Dominus suscepit me. Et
sed mos esl Scripturae sacra; Deo attribuere quod ideo, .Vo/j timebo millia populi circumdaniis me, id
 81 COMMENTARIU.M IN PSALMOS. — PSAL. IV. 82

est gentes quae conanUir exstinguerc Christianum A tissime referet ad quod alludit sculumseu clypeus,
Domine. ut Munsterus verterit, protectio es circum me Ve-
nomen. Et ut hoc fiat, E.vsurijc, scilicet
rumtamen longe magis respondet cdilio LXX, et
Christe, caput meura, in cujus resurrectione salus
Latina mysterio Incarnationis, ut clare habcs in cx-
est. Unde : Sahium mc fac Deu'! mcus. Et me re- planatione conlextus.
gnante dicit Ecclcsia Percussisti confusione omnes Vers. 6. — yon timebo millia populi, etc. lleb.

adversanies mihisinecausa.El quoniam percussisti maaiD NTin nS loira MEnmABoTii. Sanctes, Mun-
stcrus, yon timebo a dccem millibus, quibus con-
omnes adversantes mihi sine causa, ideo dentes
sentiunt LXX, olt.o ij.upiao(ov. Solemne est suraere
peccatorum contrivisti, id est verba maledica vel
raillia indelinite. Unde Hieronymus juxla Heb. et
principes. Et quia ita fecit Dominus, ergo credite, Pellicanus verteruut simpliciter millia. Campansis,
homines, ({wA Domini est salus, et, o Domine, su- centum millia, et Pratensis, pniiia, usi paraphrasi,
per populum tuuyn benedictio tua. sed non rautatur tntelligentia.
Vehs. VII. — 1'ercussisti omnes advcrsantes mihi
Potest etiam legipsalmus iste moraliter,inpersona eth
sine causa, Ileb. inS U\\* S; n.\" n^^n iiiciiiT.v
uniuscujusque fidelis, qui a vitiis et cupiditatibus
coL oiEB.vi LEiii. Pratcnsis, Sancles, .Munslerus,
impugnatur, et secundum hoc pcr David accipitur Pellicanus, inlerpretes pro Cajelano, Campensis,
quilibet fidehs ; etper Absalon, vitia et concupiscen vcrlerunt in maxilla aut in maxillam. Leiii He-
>">«"'" signat pt-mtsswwc;» contemptibilcm qum
tiajcarnes. Fidelis, ergo viliorum pugnara sentiens, B eliam relertur ad blasphemias, juxta illud Job
r, .,
. ,,. ,• ,. : . , . ,
ait Domine, quid multiphcati sunt qui tnbulant
:
^^,, .
pcrcusserunt maxilUim meam,
£.,.^,,.oj,.,,„^,,s
me? multi insurgunt advcrsum me multi dicunt
'
^
'>
quod nou negant' Sanctes in suo Tliesauro, -

nnimx mecB ^on est salus ipsi in Dco cjus. Coacer-

: et Muuslerus in Scholiis. Idipsum vero quam apte

valione naraque vitiorum, subrepit desperatio sanita quadret Christo Doniino quis non vidct ? qucm im-
])ii Juda^i, licct per omnia innocuum, alapis et co-
tis,quasi vitiis insultantibusammai veletiam diaholo
laphis ceciderunt, blasphemis onerantes et in fa-
et angelis ejus per suggestioncs. Tu autem, Domine, cieni ejus spuentes, seu in vilissimiim homuncio-
susceptor msus mea et e.valtans caput
es, gloria nem, cum lamcu non esset invenlus dolus in ore
jJi^um.idestChristumin ciclo, velmentemmcamqute ejus (1 Pctr. II). Hinc et servo illi nefandissimo re-
spondit perculienli maxillara Quid me cxdis ? ;

servit legi Dei. Et merito, quia Voce mea ad Domi-

(Joan. XVIII.) Quid cnim peccaverat ut frustra cae-
num clamavi et exaudivit me dc monte sa>icto suo deretur ? Et juvat multis parlibus quod scribilur
hoc non rautatur. Ego dormivi ct exsurrcxi, Domi- Luc. VI et .Mattli. v Si quis tc percwiscrit in unam , :

nus susceptor meus; hoc non mutatur. Ideo non time- maxillam, praite ei et altcram. Quod non esse
intelligendum ad litteram, erudite docet August.
bo millia populi circumdunlis mc. Hic cum est po
lib. II De serraone Dom. iu moule. Quando enim
pulus viliorum et dccmouura, Exsurgc Domine, sal Apostolus H Cor. xi, dixit Sustinetis enim si :

vum me fac, Deusmeus ;hocnonmulahtv. Quoniam pquis vos in faciem cxdit, signilicat, inquit Augu-
tupercussistiomnesadversantcsmiki sine causa.
^ stinus, contemni atque dcspici
itque tlcspii alias enim non ;

implcvisset Dominus quod jusserat, iion prsebens

Recle hoc dicitur de diabolo el angelis ejus in prae- ministro sacerdotis alleram maxillam, quin polius
destinatione, id est secundum hoc quod a Deo prte- rcdarguens. Si autem verteris, ut Hebraicautes vo-
dcstinalumest de eis, i^liuluram. Dentes pcccatorum, lunt, Percussisti omnes inimicos mcos in maxilla,

id cst auctores vitiorura, qui conanUir eum de ccpore

jam contradicliones et contumcli* non referuntur
ad Christum palicntcra, sed ad Jud;eurnm iuiinico-
Christi praecidere, eos scilicet qui ei maledicunt, Do- rum C.lM-isti dcstruclionem, ut ctiara in Scholio
mini M< .sa/us. Cavenda est superbia, et totum Deo suoiiiterprelatur Munsterus. Ignominiosa ccede stra-
dandum, Et super populum tuum henedictio tua, visti advcrsarios meos. Et juxta sensiim catholicas
psalinodia', Juihcorum ct h;ereticorum inulla sub-
id est super unumquemque nostrum.
ncctuiitur congrua, quasi preua talionis rcsponiiens
ad percussiones irrogatas conlumeliose Christo.
COLLATIO IN PSALMIM III, nOMINE, QUID
Et eiiim Sapieut, xi Per qua; quis peccat, per hxc
'

MULTIPLICATI ? ei lorquetur. Percusseruut rauxillam Chrisli, con-

tradicontes illi frusti-a, ergo jusla aniinadversione
Vers. 3. —
Tu autem, Domine, susceptor meus
denles peccatorum debucrunt conteri, ut luantpoe-
es, Heb. nya ~a^
«AfiEN baadi. Hieronymus juxta
nani reclo ordine culpic dcbitara, juxta alium
Hebr. ch/peus circa mc; Pellicantis, Sanctes, et pro psalmum i.vii : Contcrct dentcs corumin orc ipso-
Cajetano iuterprctes, Pralcnsis cl
c/i//)i'!is j>ro mc ; D rum. Hieronymus dixil ; 1'crcussistiomnium inimi-
Campcnsis, scutum jiro me,
recidunt iii camdeiu corum meorum maxillam. Quod potesl sonare, ani-
sentenliain cum iiostra leclioiie. lit cerlo radix uiide madverlisti in pcrcussinnem illam, qua despica-
derivatur id nominis,signiticat protexit. "!j'3 .miuuen, bilitrr, niilla causa, mc innoxium m;iligni cecide-
inde -ixo magen protectorem, sive susceptorem^np- runl.

PSiVLMUS IV.
PSALMI TITULUS, « IX Fl.NEM PSALMUS f.ANTICI DAVID. » (liciturTIinila cstdomus,finitus cst liber,id cstcousum-
Cum iHuorarcm. Titulus; Infmcmpsalmuscanlici matus cst. |Aug.| In titulis aulem psalinorum pro
David.\\u^. Hier. .\Ic.|l"inis duobus modis accipi- consummatione accipitur, et signilicat Christuni,
tur,scilicctproconsum[itionc,et pro coiisunimationi', qui est consummatio fidclium in pncscnti adjusti-

id est quando aliqiiiddelicil, vol (|uan(lo p(u-licitur. tiam iu futiiro, ad coronam, |(jI. iul.| Vcl signi-
;

Pro consumptionc, utcum dicitur, fmita est candcla, fical plenitudinem lemporis. Undc Apostolus : Cum
vel finita est expensa. Pro consumraationc, ul cuiii vcnit igitiir plcniiudo tcmporis. misil Dcus Firnim
 ;

83
PETRI LOMBARDI 84

suum, factum <^e muliere faciumsub IcgeiGal.iy^. A ficium Deo jubemur oflerre, quia certi sumus de

[Cassiod.] Quod autcm hic habetur, psalmus canti- bonis, ibi, sacrificate, etc. Prophetaergo redarguens
ci dihgenter advertendum est ; in titulis. namque pe- idololatras, et ab idololatrice superstitione revocans,

salmorum aliquando tantum ponilur psalmus, ali- dicit :

quando tantum canticum, interdum utrumque, sed Yers. 1. — « Cum invocarem, exaudivit rae
psalmi,
diverso modo. Quandoque enira canticum n Deus justitise meae ; in tribulaiione dUatasli mihi."
quandoqac psnlmus cautici, Esdras posuit. Cujus Cum invocarem cxaudivit me. Quasi dicat : Vestri
liqueat,
diversitatis ratio secundum litteram, ut dii, idololatrae, cum invocantur, nequeunt exaudi-
sciendum est quia quandoque psalmus ante arcam re, quia non vere vivunt ; sed Deus, scilicet dator
in tabernaculo Domini solius instrumenti, quod
justitim mece id est me justificans, scilicet a quo est
chori
dicebatur psalterium, sono decantabatur sine justitia mtd.,exaudivit )?ie,curainvocaremeum, [Aug.]
voce, quandoque voce humana sine instruinento ;
id est in mente habens gratiara, vocarem
intus
quandoque instrumento, et chori voce. Et quando ad majorem conferendam. Vel in secunda persona
ulroque cantabatur, ahquando pra?cinebat sonus
legitur secundum aliam lilteram, quae est exaudisti
instrumenti, et acclamabat vox chori. Aliquandovox
me ; sic, o Deus justitiae meae, exaudisti me, cum
instrumentum scquebatur.
Chori prscinebat, et
B invocarem te, et est idera sensus cum priori. In tri-
Quando solo instrumento cantabatur dicebatur tan- bulationc dilatasiimihi.id est ab angusliis tristi-
tum psalraus. Quia psalmus ad litteram sonus esl tiae in latitudinem gaudii deduxisti me, quod
instrumenti el modulatio. [Aug., Cassiod.] Quando de spe
gaudiura est de pura conscientia, et vitae
sine instrumento sola voce cantabatur, dicebatur
aeternae. Unde Apostolus ; Gaudemus in tribulatio-
tantum canticum. Canticum enim sonus est huma-
ne,scientesquoniamtribulatioopcraturpaticntiam;
nae vocis. Quando instrumento prEecedente, et
patientia, probationem ;
probatio vero, spem ; spes
voce sequente, dicebatur psabni canticum, vel can- auiein non confundit, quia chariias Dei diffusa est
ticum psalmi. Quando vero chori vox prsecede- in cordibus nostris {^Rom.\).Rxc dilalalionem cordis
bat, et instruraentum sequebalur, dicebatur cantici angustias Hac viri sancti intus
generat, depellit.
psalmus, vel psalmus cantici. Quod etsi secundum recreanlur, etsi extra aftligantur, quia qui carent,
litteram prsedicta ratione factum esse videatur,
in visceribus angustiantur. Haec sunt deambulatoria
maxime tamen pro mysterii signiticalione, hac di-
sacerdotura in templo Ezechielis (Ezech. xlii). Unde
versitale in usus est Esdras, sicut David in
titulis
mei. Et
alibi, Deambulaham in innocentia cordis
magno mysterio usus est prBcdicto inslrumento.[Aug. nota mutationem personfe. enim persona, .V lerlia
psal. Lxxvii, Cassiod.] Ut enim supra diximus psal- secundum, ubi ait ad
Cubi ait, Exaudivit, transit :

mus bonam operationem notat canticum la?titiam

Dilatasti mihi. Prius enim indicavit hominibus se
mentis habitam de seteruis indicat. Dicitur itaque esse exauditum, deinde quasi jam habens in corde
psalmus in quo tantum de bona operatione agitur Dominum, de quo ante loquebatur, ex dileclione
canticum, in quo de mentis exsullatione solum tra- ei familiariter loquitur, in quo demonstratur cordis
ctatur. Psalmi canticum, vel canticum psalmi, ubi dilatatio.
primura de bona operaiione, postea dc mentis jo-
cunditate cantici psalmus, vel psalmus caniici,
;
Yers. 2 — " Miserere niei et exaudi orationem

ubi primum de mentis laetitia. postmodum de bona T meam. »

operatione tractatur, ut hic ; prius enim dieit se Miserere. [.\lcuin.] Quasi dicat: Misertus es de
exauditum, et in tribulatione dilatatum ; deinde justitia, et de dilalalione, [Aug.] Item adhuc mise-
de pffnitentia et sacrificio justiliGe agit. Et est rere mei contra raiserias hujus vilE. ut in me ccepta
psahtius iste de moribus, quia ad bonos mores nos perficiantur, e.raudi orationem meam, quae est de
informat. Et est sensus tituh talis, psahnus iste, petendis bonis, dicit vir justus. Et cum ait de rae
qui dicilur psalmus, quia monet ad bene operan- sil, o
dum; psalmus dico cantici, quia agit de mentis lae-

titia, faciens mentionera de reterna jucunditate.

Q Vers. 3. — " Filii hominum. usquequo gravi
« corde? ut quid diligitis vanitatem et quseritis
Psalmus dico dirigens nos in finem, id est, in Chri-
« mendacium '? »
stum, qui est finis consummans in prssenti ad ju-
stitiam, in futuro ad coronam. Vel in finem, id Filii hominum. [GI. int.] Quasi dicat : Qui utira-
est in plenitudinem lemporis, quia agit de his quae lionc deberent. Vel, filii horainum, scilicet Adae et

facta sunl tempore pleniludinis. Est David prophe- EvK, non Dei. Adara enim homo fuil, non filius
ci

tae, qui hic loquitur in sua persona, vel alicujus hominis, cujus filii sunt qui ejus imaginem por-
pcrfccli. |Alcuin]. Intentio, monel ut deserantur tant. Vos, inquam, estis gravi corde, id est cor ve-
lalsi dii et vana sKCuli, id est temporalia. strum sarcina peccalorura, et pondere iniquilalis
Modus talis. Tripartitus est psalmus. [Cassiod.] gravatum est. quo deraergitur in profundum. lui-
Primo. exemplo sui increpat infideles de falsis diis quitas enim in Zacharia propheta legitur sedere su-

et falsis bonis ; secundo, proponens novum hoini- per talenlum plumbi (Zach. v). Ideoque de Pha-
uem, vclerem jubet exuere ibi, et scitotc quoniam raone el Jigyptiis legitur quod submersi suiit velut
etc, tertio ; deposito vetere homine, nos in sacri- plumbum in aquam vehementissimam [Exod. xv),
83 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. IV. 86

qiiia ingravatum erat cor Plmraonis ct .Egyptio- A Vel ita conjungi potest cum superioribus, quasi di-

rum. Petrus quoque quasi aliquid plunibi habcns, cat : Quare?

Nolite dihgere vonitatem. Et scitole

super aquam ambulans timuit ; sed pondere non Quoniam Dominus sanctum suum Do-
mirificavit ;

gravatus, aquis non est submersus sed exlenta ad ;

minus exaudiet me cum, etc. Sed diapsalma inter-
eum Dominioa manu, est eductus {Matth. xiv). Do- posilum sic jungi vetat. Proprietas enim diapsal-
minus aulem Cliristus ab omni ]icccati conlagione, malis non conjunctionem inferiorura et superiorum

immunis super aquas intrepidus arabulavit, tan- vorborum exigil, sed disjunctionem, licet hoc pene
quam plumbea? gravedinis nihil habens. Unde dicit nusquam servetur. Licet enim diapsahna interpo-
Isaias : Et ascendit Dominus siiper nubem levcm natur, sequcns tamen cum pra^cedenti littera con-

(Isa. xixj. Quia carnem suscepit, nobis contra in- jungitur. Unde et hic ahter potest continuari lit-

centiva vitiorum refrigerium pra;bentem, omnis no- tera, [Cassiod.] quasi dicat Quod vanasunlscitole,
:

xiffi gravedinis hberam. Vos, inquam, filiihorainum, ct ctiam scitote quid sequamini. Quoniam Dominus
estis gravi corde, et usqucquo erit istud "?
[.Vug.] Id Patcr mirificavit sanctum suum, scilicct Chrislum,
est saltem in adventu Fihi Dei, praisenle veriiate qui est Sanclus sanctorum, [Aug.] id est mirabi-
cesseterrorvester. IJlquiddHigitis, quasi dicat : Vere lem eum ostendit suscitaudo, et ad dexteram suam
coUocando, ad quem converli dcbetis ab amore
gravi corde estis, quia vos diligitis, [Alcuin.] id est B
voto amplexamini.f/ qu<rritis curalabore vanitatcm mundi de quo dicitur Cum veneritSanctus san-
; :

et mendacium, [Cass.] id est idola, quie vana sunt, ctorum, cessabit unciio vcstra (Dan. ix). Sicut crgo
scilicet, a vero esse aliena et mendacia, quia non dicitur Dominus dominantium, ct Dcus deorum, ita

sunt Deus ut dicuntur. Et ut quid hoc facitis, vel et Sanctus sanctoram, qui in se sanctus est, et

diligitis, vel quaeritis vanitatemetmendacium, [Aug.] ahos sanclificans. [Gl. int.] Et per eum Dominus
id est terrena, quae sunt vaua, quia ut umbra trans- exaudict me de requie aeterna, cum clamarcm (vel
eunt ? Omnia enira quaj sub sole sunt vauilas sunt et cum clamavero) ad eum. Ita ct vos cxaudiet si cla-

mendacia, [Rera., Aug.] quia non faciunt quod pro- raaveritis. Et ideo clamate, et sic digni auditu eri-
raittunt, seilicet beatos. Et ut quid hoc facitis, sci- tis, scilicet, si clamaveriiis, et feceritis quod suli-

licet cur de terrenis, quae vona sunt et transeunl, ditur.

vultis esse beati? Sola veritas facit esse bealos, ex

Vers. .5. — d Irascimini ct nolitc pcccaro, qua;
qua vera sunt omnia. Ut quid igilur temporalium « dicitis in cordilius vestris, et in cubdibus vestris
rerura amore detincmini ? ut quid tanquam prima (I compungimini.
extreraa scquamini ?
Pars II, oia.}/-jeXaa. Irascimini. Quasi dicat Ut autem et vos merea-
p :

Vers. 4. — i Et scitote quoniara mirificavit Domi-

mim cxsLudm, irascimini et nolitepeccare, [Aug.] id
« nus sanctum suura ; Dominus exaudiet me cum est si motus animi
surgit, qui non est in potestate

» clamavero ad eum. «
nostra, non ei consentiat ratio. [Cassiod., Alcuin.]
Venialis enim ira est, qua; non ducitur ad effectum.
El scitote. [Hier., Aug.J Secunda pars, ubi posite Et sciendum quod primus molus animi non est in
novo homine, veterem jubet exucrc. Et sciendum nostra polestate, sed Dei gratia contemperare pos-
quod ubi nos habemus diapsalma, Hebrifii habent sumus. [Cassiod.] Quod ergo consuetudinis est,
SELA, quod interpretatur semper. Et est confirraatio
permittit, id est non prohibet ;
quod culpaj, scilicet
et commendatio praicedentium, vel sequenlium. raortale, prohibel. Quasi dicat : Irasciniini quidem
[Hier.] In hujusmodi vero locis, dum psalrai ante prirao motu, qui cst invincibilis ; j
Aug. ; Ilier. lib. ii
arcara Domini cantarenlur, in psallendo interpone- adv. Pelag.] el si irasciraini, nolite peccare, con-
batur silenlium, et liebat (jua>dara verborum inler- sentiendo, et ad cfFcctura ducendo. Iloec cadem
cisio, quasi spcciali laude aliud intelligercntur se- Aposlolus docetdiccns : Solnon occidat super ira-
quentia contincre quam prKcedentia, [.Vug.j Ideoque cundiam vcstram (Ephes iv). Quibus verbis innuit,
LXX interpreles magis attendentes sensum el rci
ut peccatum sit omnino vel, id est etiam leviter
Ordinera, quam ILebrei verbi proprlelalem, non D irasci : jusiiiia autem est iram cclcri pd-nitudine
transtulerunl sela, sed pro co posucnmt dia)isalma. miligarc. (Aug.| Vcl, irascimini, vobismetipsis, de
Quo vocabulo signilicatur vocura divisio, in psal- prKteritis pcccatis et ullerius nolite peccare. [GI.
lendo, ut psalma sit quod psallitur, diapsalma Int.j Vel, irasciraini, primis motibus, eis resistendo
vero interposilum in psallendo silentium. Sicut et nolite peccare, id est ne ducatis ad alTectum.
(ju[jL'}/a)v|j.a dicitur vocum copuhuio in canlando. Et Post iram cuim, removet etiam simulationera, di-
certum est, ubicun<iue diajisahna ponitui', rei cl ccns, qucv dicitis. |.\ug.| Labiis ctiam, in cordibus
pcrsoux' licri narrationem, ut sic post increpatio- vcstrisA(Mii, nc sitis de illis de quibus dicitur : Po-
nem inhdelium Christum propouit, per qucra Dcus pulus hic labiis mc honorat, cor autcm corum longe
cxaudit, dicens : scitole. Et nota ct conjunctionera eit u mc (Mallh. w').Et in cubilibus vcstris compun-
in initiis solerc poni in prophclicis Scripluris, ut gimini, id est in cordibus vcstris compungimini do-
dicta cum visione (pia; estincorde conjuugal. Nam lore pa'nitenlix, ut sciiisam anima pimions com-
saepc invenis ila c(i'ptum Dominus ad il-
: Et dixil pungat, ne in Dci judicio damnala torqueatur. Vel,
lum; El factum ctt vcrbum Dominiad iHuin.\\d. hic, iii cubilibus vcslds eompungimini, id cst ciuasiqui-
 ;

87 PETRI LOMBARDI 88

excitate vos, non pro Atus tui, Doraine dedisti laetitiam in corde meo
busdam stimulis adhibilus ;

dolore peccatorum, sed ad videndam lucem Christi. Signntum est. Quasi dicat : Hoc illi dicunt, sed
scilicet, non pro irriguo inferiori, sed pro
irriguo
jam, Domine, lumen !'u//us <iij, scilicetlumengra-
ut invisibilium amore inardescatis. Vel
superiori, tise luae, quo reformatur imago tua in nobis, qua
ita, dico nolite peccare, et si peccaveritis, compun- similes sumus, est signatum super nos, id est im-
libi
giminiper poenitenliam de his quaj dicitii in cordi- pressum rationi, quae superior vis animae est, qua
bus, [Cassiod. Rem.] id est de his qua; tractatis in Deo similes sumus, cui impressum est illud lumen,
corde vestro, quse etiam novit Deus, id est de con- ut sigillum cerse. Vultus ergo Dei, ratio nostra ac-
sensu et de his quse voluistis. In cubihbus vestris, cipitur, quia sicut per vultum cognoscitur aliquis,
id est de delcctatione carnis, in qua captiva versatuv
ita per specuhim rationis, cognoscitur Deus, et si-
ratio, ut fera in cubili. Vel cubilia sunt cogitationes conformitate alius assimilatur, ita
cut vultus alii

ferocium, ut de liomicidiis, vel rapinis, et hujusmo- per rationem nos Deo similes suraus, secundum il-
in cu-
di. Et est, compungimini de his quai dicitis lud Fecit Deus hominem ad imaginem et similitu-
:

bihbus veslris, id est compungiraini de atrocissimis dinem suam {Gen. i). Haeoautem ratio perpeccatum
coffitationibus. hominis deformata est, per quod homo dissimilis

Pars III. AiaJ/aXaa. Veiis. 6. — « Sacnficate sa- B Deo factus est ;

sed per gratiam Christi reformata

Domino multi est, vel recuperata. Unde Apostolus : Renovamini

« crificium justitite, et sperate in ;

spiritu mentis vcstrce, etc. (Eph. iv-) Gratia ergo

« dicunt : Quis ostendit nobis bona ? »

qua renovatur imago creata, hic lumen dicitur. Tri-

Sacrificate. tertia pars. [Cassiod. Alcuin] Depo- plex enim est imago, imago scilicet creationis,
silo in prfficedenti parte homine veteri, hic nos in imago recrcationis, imago similitudinis. Imago
sacriticium jubemur offerre, quia certi sumus de creationis est, in qua creatus est homo, scilicet ra-
bonis. Quasi dicat : Compungimini, irascimini, ct tio ; imago recreationis est, per quam reforraatur
sacrificate, id est offerte, non animalia quibus non iraago creata, scilicet Dei gratia, quaj menti repa-
delectatur Deus. Unde per Isaiam Sacriftcia vestra :
randa? infunditur ; imago similitudinis est, ad quam
odivit anima mea (Isa. i), sed sacri/icate sacrilicia foctus est homo, qui factus est ad imaginem et si-

justiticE, quod est spiritus contribulatus. Ut se pu- militudinem non Patris tantum, vel Filii, sed to-
niens homo per poanitentiam, mactet Deo. Unde ali-
tius Trinilatis. |-iug.| Per meraoriara, similis Patri
bi Sacrificium Deo spiritus contribulatus. (Psal. l)
: per intelligenliara, Filio ;
per dilectionera, Spiritui
[Aug.] Quod bene dicitur sacrihcium justitia;. Quid sancto. Unde raeminerira te, intelligam te, diligam
enira justius quam ut suis quisque pcccalis potms -,
(g^ Lumen ergo vultus est gratia justificationis, qua
quam alienis irascatur, seque puniens per poeniten- imago creata Hoc lumen est totum et
insignitur.
tiara et satisfactionera Deo offeraf? Vel ita, cora- S verura hominis bonnm, quo signatur ul denarius
pungimini et sacrificate sacriticium justitia^, id esl in imagine regis. Ilomo enim factus est ad imagi-
opera justa facite, post pcpnitcntiara ct lamontum ;
nem Dei, quam poccando corrupit, sed renascendo
quod notat fortassis interpositum diapsalma, scili- signatur. Unde Dorainus in Evangelio Reddite quce :

cet ut de veteri vita transeatur ad novara, ut scili- sunt Ccesaris Cassari, et qux simt Dei Deo. (Matth.
cet exstincto per poenitentiam veteri homine, sacri- xxii). ]Alcuin.| Ac si diceret : Sicut reddit Caesari
ficiura justitis secundum regenerationem novi ho- suara imaginera, sic animam Deo, lumine vultus
minis ofleratur Deo, quia sic se oifert ipsa anima cjus illustratam et signatam. Vel ila, ut intransi-
jam abluta in altari fidei, divino igne, id est Spirilu tive legalur, lumen vultus tui, id est lurainosus
sancto succensa, ut post Pascha, quando torrebant vultus tuus, et illuminans nos, scilicet imago per
spicas igni confricantes raanibus, sequatur Pente- quam cognoscetis nunc in aenigmate, in futuro prout
coste, quando novos panes de novis messibus olTe- es. Signatura est super nos, id est impressum est
rebant. Quibus signilicabantur opera justitiEe. Dico animi-fi nostrae. [Hier., Cassiod.] Et lumen vul-
dicit,

sacriiicate, [Aug., Cassiod.[ et sic sperate in Domino, tus ralionem, qnia illuniinosa est, et illurainat ho-
dona ceterna. Non enim hic ea recipietis, sed quia^ ininem ; el vultus Dei, quia ul praedictum est,
vix ahquis est qui diligat interiora bona, iiuae sola per eam videtur Deus. Vel lumen vultus, dicitur
diligenda sunt ; caeteris autem ad necessitatera uten- crux Christi, quae nobis impressa est intus et ex-
dum, non ad gaudiura perfruendura esl, subjicil, terius. scilicot in fronte raentis, et in fronle corporis,
multi dicunt. Quasi dicat : Dico sperate, sed raulti et in signura regis nostri. [Aug.] Ut enim nummus
dicunt : ^uis ostcndil nnbis bona'! |Aug.[ scilicet imperatoris imaginem portat, ita fidelibus signa coe-
futura, de quibus ipsi aubilant et desperant. Ideo- lestis principis imprimuntur, quae crux est lumen
que dicunt : Quis novit si vera sint "? aut quis venit verum, quia in talibus irradiat Deus. Et per hoc lu-
ab inferis, ut ista nuntiaret? Ad quos respondct men dcdisti latitiam spiritualem non foris, et in
Propheta, scilicet quod quacritur. Quis ostendit no- vanis, sed intus in corde meo, ubi habitat Deus, ibi
bis bona ? ostendit breviter quae liona sint quse- quaerenda cst enim sunt vera et certa
hEtitia ; intus
renda, subdeus :
bona. qua- mali non vident, temporalia sectantes, de
Vers 7. — « Signatum est super nos luraen vul- quibus recte subdit :
 ;

89 CO^rMENTARlUM IN PSALMOS. — PSAL. IV. 90

Vers. 8. — (I .A fructu frumeiHi, vini, ct olci Amulliplicati sunt a tempore frumenti, vini et olei
« sui multiplicati sunt. » perit enim hsec multiphcitas, et singularitas teaetur

in sanctis, dc quibus dicitur Multitudinis crcdcntium

:

A fructu, vel tempore frumcnli. [Alcuin.j Quasi crat cor unum, ctanima una in Doum (.lei.iv). Se-
dicat :Dcdisli milii lcetiliam intus, sed illi qui dicunt, creti enim ab oranibus rebus nascentibus etmorien-
Quis ostendit nobis bona, muUi sunt a temporo tibus araatores ceternilatis et unitalis, uni Deo hee-
frumenti, vini et olei, id est a temporali frumenlo, rere debent.
vino et oleo. Vel : A fructu frumenti, vini et olei,
quia putant in his esse fructum, id est consumma- COLLATIO IN PS.VLMU.M IV : « CUM IXVOCAREM EXAU-
tum bonum. Et addit sui, non sine significationis DIVIT ME DEUS JUSTITI.E. »

causa, et est referendura ad liajc tria, ut dicatur

Vers. —
Cum invocaren c.raudivil me. Heb. i;jv
frumenti sui, vini sui, olei sui, ad ditierentiam no- Avnxi, Jlunsterus, Sanctes, Campensis, exaudi me.
tandara. [Aug.] Quia est aliud frumentum non Hicronymus juxta Hebr. vidctur legisse avitam
i^rT^^Vet Pellicanus "!;:v per duplex Kamet, avani.
suura, scUicet panis Dci qui desccndit de coelo. Esl
Unde arguracnto est codices variasse, quia trans-
et aliud vinum quod laetificat cor hominis. Est ct tulerunl, c.raudisti me, et exaudivit me. Quod au-
oleum Dei dc quo dictura est Impinijuasli in olco : lem Pratensis interpretes pro Cajetano vertunt.
et

caput meum (Psal. xxii). Et nota quod ha;c tria

B responde mihi, gratis faciunl, cuni Deum nobis
respondere, sit orationes exaudire. Ulrumque lege-
magis humanis usibus necessaria ponit pro potmri-
ris, e.mudivil,cxaudivi,e.vaudisti, responde, nihillas-
bus omnibus divitiis, quibus illi multi qui uon dilur sonsus. Faber taraon mallet occini in Ecclesiis,
queerunt verura bonum, mulliplicati suiit. Qui eniin e.vaudisti mc, in secunda persona. Scd cur? « Ex
non vident regnum ctelorum intra se esse, in his Graeco inquit et translatione Roraana. »
Sicontulissct exempIariaquMdam habereaT/ixoujev
mulliplicati sunt, non quidem inveritato, sed mul-
[jLov, qUcBdam £10-/1x00 da? j/.oij, non prcBtulisset aliam
tiplicati in distractione et Krunina. Non enim mul-
translatiouem noslrae Vulgata?. Eadem ca^citate
tiplicatio seraper uberlatera signiticat, sed plorura- laboral Cweus Burgensis iii quadam apologia, cujus
que ad multa distractionem, cura anima leraporali- et lalis titulus : Pelri de Ponte Cwci Burgonsis,
bus dedita semper exardescit cupiditate, nec vacare .\poIogia in eos qui pleraque divini sacrilicii voca-
bula et sensa perperara obstinalis suis erroribus
potesl, sed multiformi et ajruninosa cogitatione
perlinaciter inhsrenl. Hic volebat cura Fabro legi
distracta. Simplex bouura non sinitur videre. Isti
in secunda persona, e.raudisti. Quod quara csecutiat
ergo innumeris phantasmatibus distracli, non in conviciinus. Omnia tamen (|u;e in ipsis isle rcpre-
siraplicitatc cordis qua;runt simplex bonura, agenlcs hendil, a Fabro vi\ apice rautalo expiscatusest.

contra quod prajceptura est : Servite Domino in bo-

Vers. 3. —
Filii hominum. lu Heb. 'C".S' '';a
BENE iscii, id est(ilii viri. Et ad eura modura traducit
nitatcet simplicitatccordisqureritc illumiSap.i). C Hieronynius juxta Heb. Attamen in Comraentariis
Ista raultipHcitas vehemenler adversa esl illi sirapli- in .Malth. xvi Qucmdicunt Iwmines csse Filium lio-
:

qua siraplex est vcrum bonum

citati, qua?rilur de minis. El nota, inquit, quod ubicunque in Veteri
Tcslaraento scriplum est Idii hominura, in Hebrreo
quo bonus exsultat dicens :
quoquc scriplura est filii Adam, norainatira hunc
recensens locura. Quare luce clarius collegimus
Vers. 9. — « Inpace in idipsum dormiam et re-
tBtatc etiam Hieronymi codices variasse, et LXX
« quiescara. » verterunt, utoi avOpcoTiiDv. Ustjuequo gravi corde.

In pacc in idipsum. jCassiod.] Quasi dicat Dedisti : Hebr.

ciiiMMAii.
nc^is''' m23
Quod Hieron.
m
vcrsione qiiam sajpe
ly ad
in
meh quebodi li-
mihi laititiam ulique de iioc quod in pace quec est
(•ilainus ad preces Soplironii ita reddil Vsqucquo, :

in idipsum, id esl, iramutabilis, dormiam ab

incli/ti mci, ignominiosa diligitis elc. Prateiisis, , :

omni strepitu mundi secrctus. Et hoc crit, cuiii

Vsqucquo qloria mea opprohrio ; Sancles periphrasi
mortale hoc induerit immortalitatera ; et requiescam usus esl Lsquequogloriam meam vcrtelis inigno-
:

id est fruar vita vila beata. [Alcuin.| Et hoc vere,([uia miniam ; .Munslerus l's(juequo gloria mca crit in
:

ignominiam; Inlerpres pro Cajclano, Erit igtiomi-

jam est spes (juaj noii confundit. Et hoc cst (piod
niiV, Paraphrasis Campeiisis, Studeliitis contuinclia
ait :
a/ficcrc. (^ousoiitit F'ellicanus, Fsquciiuii gloria mca
. «rfii/Momira/Vim.TranslatoradCampensem, OuoH«(/«(;
Vii,.:rs.
,„
10. - «
i\
Quonmmlii, T\
Dominc,
, •

sragulariter r,
1

D
./^^^ magni
mannitudine mea. Tauta varietas et disci-e-
in spc constituisti mc. IKiiitia a leciione Vulgata oriliir cx requivocalionc

Quoniam tu, Domine, clc. |Rem., Cassiod.] Vcl verbi Hebra-i 723cabad, ((uod inlerdum signitical,
gravis fuit, qiiandoquo lionorabilem csse. Hiuc "123
ita, In pace. Quasi dicat IUi laborant multiplicari
c\no\i iiloria. el '""23 c.Eiioni, gloria mca. Scd mc-
:

his tcmporalibus, ego autem in pace mentis dor- rito rogainus, iinde haboainiis gravi scu graves
miam, liic oblitus inundi lendcns in idipsura, id cst c.orde, 6apuxapoioi? Luce clarius constat LXX
ad illud lioiium, (judd est id ipsum, id est ([uod logisse,,noS aS T'^: n>2 ^NAD meiicaiiodlerlam-
mancns immutabili perennitatc consistit. Et re(|iiies- MAii, id csl usqucquo gravi cordc, posila diastole.
Deindc sccuti, xU quid, ctc, adeo ut ((uod nunc
cara in futuro. Et hoc vere eril, quoniam jam
logitur iinica dictione rr^^^a^ diiabus distinctim
tu, /)omi«(;, constiluisti me. Vel habitare fccisti mc
l(>gebaiil L.\Xn':S a'' li:b lvmmvii, |ira'sorlira cum
singulariter in .•ipe, id cst iu uua spe, qua singula-
liotli : ct cajih ; haboaut alTuiitatom nnn [larvara, el
riler unum ct verura honum spcratur, non in inulli- faoilis ost la|)sus, iit alteriiiii loco alteriiis irrepat.
plicitate sxculi. Et profecto erit quod speratur. El CaHenim LXXjungunt lammvii rr^S ([uod ost [lars
bene ail singulariter ; hoc cnira ait conlra hoc ([uod diclionis, cuin alii sccus leguut junclim liclimaii, ad
91 PETRI LOMBARDl 92

id quod raox scquilur illud, ul nuid, facta prius dis- Apositum Hebrseo ; deinde indicandi modus, di-
in
citis ; tertio conjunctio copulativa, et transposita :

junctiuncula in leb, id est, corde, ab ubi alii lege-

postrerao verbum compuncjimini. Quod nuraerus
runt ~S Lic, initiura dictionis in lectione quam no- hic vel ibi varietur, sensura non mulat, cum sfe-
bis tradunt. Hieronymus Juda?is pro Sophronio sa- peuuraero alter pro altero soleat poni in sacris.
tisfaciens, ut in prajfatione cxplicuiraus, junxit Quanlura ad priraum, relalivum, qwd, casu quo-
nabsS LicLiMAn ad id, vcrbi (Hlicjiti.t, et adje- cunque, genere, numero apud Hcbra'0s passim su-
bauditur, ut liqueat excrapli causa, psalm. vii :

Ctive accepit i-12j qlebodi, quando vertit, incbjti

In prwcepto (juod mandasti ; et incidit in fovcam
mei ipiod alii dicunt (jloria mea. (juam fccit, in Hebrreo non ponitur relativum. De
Vers. 4. —
Mirificavit. Non possum satis rairari sccundo quatuor litlerw, aleph, men, res, vau, ci-
cur Sanctes, Munstorus, Pratensis, iuterpretes pro tra punctorura distinctionem sic, Tl^ZN possunt in-
Cajetano voluerint vertere, scgrcyant aut scparamt, telligi amru
indicativi raodi Ti"2.S' id est, dixistis,
cura ipsiattesleutur verbura hic positum pSsn vel pr,ietcntum pro pra^senti, sicut etiam
dicitis,
iiipiiLi siguificare extra controversiam, tum mirahi- Muusterus accepit inilium psalmi secundi, Quure
lem rcddcrc, tura scgrcrjare. Ac Hieronymus dixit, fremuerunt, traducens, (luare ad tumultum conve-
mirabilcm reddidit, licet' ad sententiani parvi refc- niunt (jentcs, ubicerlumest Hcbraiee legi perprae-
rat, cuni qu* sunt mirifica, cxtollendo ca-tcris su- leritum. TJJi'] rageschu ; de conjunctione transpo-
periora faciraus et segrcgaraus. Ostendunt tamen sila nou csse magnopere digladiandum, eum possit
se spontc discedere a Icclioni communi et recta. Sunt Q rcspiccre pro bonitate intclligentis aut pr;ecedentia
et pleraijue id geuus,qu,-B pigct adnotarc ccu lcvicula. aut seipicnlia. Postremo verbum DUT damam, id
Vers. 5. — Irascimini ct notite peccare. Heb. est, siluit,inde T2'~ D0MU,refertur ad compuuetio-
Quantum ad primam particulam i-Ji niGzu Pra- nera cordis, quaj fit in abscondito, et soli Deo pa-
tensis, Munsterus, el inlcrpres pro Cajctano, con- tet. Silentium enini cordis, est intimis visceribus
tremiscitc, seu trcmite Sanctes, pavctc, ut peccati
:
secrcto ad Deum ire etconverti, juxla illud psalm.
noraiue liomines limere dcbeant, ct id rcpra^sentat XXXVII : Domine, ante te dcsidcrium meum, et ge-
sua paraphasi Campcnsis, datc operam sedulo ne mitus meus a te non est absconditus. Alia pete ex
peccelis. Quod licct quam vcrissimum sit, tameu nou commenlario.
congruit hoc loco intcrprelalioni apostobc?e, Ephes.
IV, ([ui hunc versiculum intclligit de ira nioderan-
Vers. 7. — Si(;7?rt^um, estsuper nos luraen vul-
tus tui, Doniine. Heb. legunt nc: nesaii, quod
da. Cum enim praimisisset, oaYt^EfiOe xai |j.-); ajxap- magno consensu vertunt leva, <iul e.ralta super nos,
Tav£T£, confestim quid intclligat explicat ; Sol non a tliemate nasvii nc: loco XC7: per sin et aleph., id
occidat siiper iracundiam vcstram. Quam intelligen- est, exaltavi. Apparcl LXX
legisse id vocabuli nomi-
liam planc tradil Ilieronymus lib. ii advcrsus Pela- naliter pro signo, licet sensum ponderanles vcrle-
gianos, cujus verba haud gravatim audito « Ira Dei : rint, esf. Etenim citra controversiam He-
signatum
,jusla est, ira aute.ra viri de pertubata mente proce- yj nes aradice nasas rc; signiticare
brrei affirmant
dit. Unde et in psalmo dicitur, Irascimini, etc. Qui vexiUum, quod procul dubio exaltatur, a quo noraine
vcrsiculus quem sensura habcat Apostolus docet :
non incongrucdeflexerunt LXX n^; nesaii, id est si-
Sol non occidat supcr iracundiamyestram nt pccca- gntm, et" traduxerunt E7-/ia£i(.')0-/i signatum est. Isa.
q
tum onmiuo sit vcl Icviter irasci, justitia autcra, ce autera xlix, Icgimus ''d; D''"IN arimmsi, id est e.val-
leri puuiitudine raitigare. » Earadem sentcntiam in tubo signum meum. Quid ergo prohibet sic LXX
Commeutariis ad Ejihesios recenset. « De quarto usurpasse, pra;serlira cum lumen illud de quo canit
psalmo, ail, hoc usurpatum nuUi dubiuni est, et vi- Psalles descendcns a Patre luminum, pertineat ad
detur illi essc contrarium, quodalibi dicitur ISunc :
Dei cognilionem et contemplalionem, qua; quate-
autem dcponite omnem
iram, indiynationem
et vos
nus horainem exaltet, nenio novit nisi qui accipit.
etmalitiam,ciblusplicmiam,etturpemscrmoneme.r. Adde quod radix vocabuli undc id proliciscitur, ul
ore vestro (Coloss. iii). Scd et simpliciter intclleclum probat auctoritatibus adductis in suo Tbesauro San-
nocet, dum putantur irs frena laxata. Duplex autem clcs, recle signiticat prseter alia non pauca, capere
non solura ad nos, veruni etiara apud philosoplios iraj ct donare ; quod abunde quadrat imagini, quam
noraen accipitur, vel euminjurialacescilinaturalibus naturaliter gestaraus, et qua Dei participes sumus.
stnnulis concitamur, vel cum requiesceute impctu
et furore restincto, potest mens haberc judicium, tc Vers. 8. — A fructu frumenti, innietolei multi
nihilomiuus supcr co qui putatur tesissc desidcrat plicati. Hebrsei.iai DdTTn ];:n T\T2 meeta de-
ultionem. Arbitror itaquc dc priori ira nunc diclnra, ganan vetirosciia.\ rabbu, quod polest interpretari
et nobis quasi hominibus csse concessum, ut ad in- a tcmporc frumcnti eorum, et musti eorum inititi-
digna; alicujus rei faciem moveamur. tranquillitatem- picatisunt, vel ut in versionc Hicron In tempore :

que mentis vclut levis quajdam aura conturbet, ne- frumentum corum ct mustum coruin multiplicata
quaquam tamen tumentis gurgililms furoris suble- ,5un/. Pratensis habct cum, Sanctes et Muusterus,
vemur. » ILtc sacer Hieronymus. Qua; nihil aut quo frumentum corumet vinum corummultiplicata
parum rcspondet ad versionem istorum qua; dissi- sunt. Interprcs pro Cajetano non addit (/uo, sicut
det a sensu Apostoli, ct ita psalraographi germanam ncc in Hcb. habetur. Pellicanus, magis quam iem-
intelligentiam forte aul depravanl aut dislrahunt. pore frumcnti eorum elmusticorum multiplicentur.
Unde et Hieronymus in versione juxta Heb. scri- Interpretes qui dixcrunt a frnctu, ctc, eraphasin
psit, irascimini et non more islorum, pavete, aut sentcntiaj propius cxpresserunt. Quid namque est
contrcmisritc, SicetPclIicanus, irascimini. Quamvis mulliplicari a tempore frumenti nisi friictu qui tem-
autcm pavor cum ira possit conciliari, ut reddal in- pore suo colligilur, quod non inalc -afa'.ipa<JTix(i)i;
tclligcntiam diguam, tamcu non est idem auimi af-
ostendit Campensis, quod illis fruiuentum et vi-
lectus.
nuin, qucmadraodiim Dplaverant, abundanter pro-
QucB dicitis in cordibus vcstris, etin cubilibus ve- venerit, el divitcs jacti sunt. Faber vult gratis (lar-
stris compungimini. Hebr. Qll^-ii^r-^i" D^S^^ia ticulara olei confodi, tanquara superfluam. « Nec,
na>S' T3ni nmu bilbabchem al misscabciiem ve- inijuit, sacer Hicronymus particulain illain reperit,
DOMMv.idcst loijuimini in cordc vcstro supcr cubili cum vctusluin Origcnis llexapli Psallerium revovisset
vestro. et silctc ut conlendunt Hcbraismi candidali.
; quod ipsius maiiu fucrat cmendatum, nequeinHeb.,
Qualuor sunt qua in noslra editione et LXX
pariunt diversitateni
O neque, in cajteris cditionibus, uec apud LXX repe-
nempe relativumjjuo;, non
: riri. Quarein ecclesiis nihilforraidiniesse debet iUico
 ;

93 COJLMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. V. 94

locum illura emendare, cl convellere parliculani il- A diderunt primo psalmo diiit Munsterus,
guo , sic
lam olei, ct amodo canerc, a fructu frumentict cini Xon sic impii, sed movcntur ad malutn, sicutpalea :

sui ))iultipHcati$U7it. Ila Fabcr Obone, quidgravat : sed moventur ad malum, non habetur in Heb. ;

guUur tuum olci parlicula lam molli.s ? Certe in tamen ostendit dcbere subaudiri.
Veteri Teslamenlo solel Dorainus innuere bonorura Vers. 9. —
In" pace in idipswn dormiam et re-
affluenlem abundanliam per lia?c tria simul fru- quiesca»!. Duplex potest fieri distinctio prirao sic, :

mentum, vinura et oleura, ut est illud Joel ii :

in pace in idipsum deinde, dorniiam et requie-
;

Ecce ego mittaxi vobii franientum, vinu)netoleu)n, scam. Vel sic in pace in idipsum dormiam, et
:

et replebinii)ii in cis. Paliaris itaque cantum eecle- requiescam. Priorem insectatur Cai^eus Burgensis
siasticum oleo Itetititiae peruni;i, quoniam citra in Apologia, et subsannat cantum ecclesiasticorum
oleura nulla est raelodia in Ecclesia. Noc raovere ad corapletoriura et ad alias preces, qui suspen-
debet dicliim Hieronymi, cum nolit parliculam illam dunt spirilum, in pace in idipsum, quasi deberent
eonlodi, convelli ut exaggerat Faber, si in Eccle-
,
occinere, in pace in idipsum dormiam, facta pausa.
sia decantetur prsesertim etiam si non ponatur, At neutra est rejicienda, quia si perpendas quid
debeat intelligi, ad significandam divitiarum om- significet in idipsum, fortasse magis probatis di-
niuni opulenliam quod quasi insinuat Pellicanus
; stinetionem priorem quam posteriorera. Profecto
iu Scholiis. De spiriluali consolalione tua nos longe August. interpretans illura versiculum psalrai cxxi,
magis gaudeamus, quam illi sa?culares de messe et Jerusalem qua; ocdificatur ut civitas, cujus partici-
vinderaia copiosissiraa. Perspicuura est autem vin- patio ejus in idipsum, docet idipsum esse quod
demiara et ad alia Iransferri. Deinde Hioronymus Bmutari non potosl, et significare ipsum noraen Doi,
qua?stione x ad Hedibiam pra>dicat nihil sibi pla- qui est, F.'io su»i qui su)n ^E.vod. iiil. Ca.'tera quae
cere, nisi quod ecclesiasticum est, et quod publice creala sunt alilcr et aliter possunt esse qui autem ;
in Ecclesia dicere non timet. Apparet nihilominus creavil, aliter et aliter non potest esse, quoniam
codices variasse, quia in Grieeis nunc legimus dictura est ei .Mutahis ea, et tnutabuntur tu autem
: :

IXaiou. Quod si in quibusdam aliis nou fucrit, non ideni ipse es (Psal. ci). Igitur eum Christus sit
refert, ubi intelligentia sana est, et eodem recidat. pax nostra, qui fecit utraque unum {Ephes. ii), et
Quin verura est quod addu.\imus iu prologo de
si ea pax est ffiterna, qua; exsuperat omnera sensura
rabbi David Kirahi, qui dicit dissensiones fuisse in {Philipp. iv), et immutabilis, in qua omnes unura
exeraplaribus, et nonnuUas dictiones fuisse ascri- suiiras nonne congruentissirae tibi videtur quod
:

plas margini, non est omnino iraprobabile, quibus- idipsura conveniat huic paci et jubileraus in pace
dam codicibus additam in trae illius vocabuli iitte- in idipsum, pace, quoe est sola imperturbabilis et
rulam duntaxal unam, videlicet nunc ut legas , immorlalis ? Quod si proprius vocabulura in Ile-
jaTT^Tlloco nci^n habebis !ii;ntm ct oleumiiros- brrt'0 posilum inspicias, pervidebis non positum
samen dictionem compositam. Facile est autem aut sirapliciler ~n^ i.vh.vd, id est si)nul, sed cum pro-
addere aul expungere unara litterulam. Nec obstat nomine vau, quod significat cum ""n' i.vhadan,
quod sequendo leetionera illam ncque conjunclio quod LXX
interpretes dixerunt :=-i to aCiTo ad in-
secunda haberetur, neque alVixum seu pronomen, nuendam summam unilatem. Htec potuissent silen-
quia interpretes lioc supplent, maxime cum Psal- tio, premi, si quidera tacuissent Ncc laraen prohi-
terium sit carmeii lyricum, ut probavimus in prie- beo eraendare, sicubi in pausis aut aliis raanifeste
fatione. Et in lioc versu Munsterus et Sanctes ad- aberretur sine iraperitia, sine incogitantia.

PSALMUS V.
PSALMl TITULUS I\ FINEM PRO EA QU.E CONSEQLl-
!
G dirigens nos iti fineni, id est ad seternam haeredi-
TUR HJiREDITATEM. " talem, quae est consummaiio. Est pro ea libera, id

Vo-ba mea. Titulus : In fineni pro ca quce consc- est Sara honoranda, id est agit de Ecclesia hono-
quitur hccreditate^n. [Rem.] Titulus hujus psalrni randa, per liberam Saram significata. [Rem., Al-
historia; Genesis, alludit, ubi logilur quod Abrahain cuin.[ Quia hic honoratur Ecclesia, cui habenda
unura quideiii dc ancllla Agar, h,i;reditas affirmatur, a qua Emula excludilur. Unde
duos filios babuil,
scilicet Ismaelem ; alterum vero de libera Sara, sci- sequitur quare conscquitur haercditatem, non sic

licet Isaac. Ismacl vero major natu perscquobatur Synagoga qua; ejicitur de domo. [Aug.J Ecclesia
Isaac, duraluderet curaeo. InloUigensergo Sara luduni vero est quae haereditatem, id est vitara aeternam,

Ismaelis cum Isaac persecutionein esse, dixit viro id est ipsUm Deum accipit, qui dicitur noslra hae-

suo : Ejice ancillam ct fxliwn ejus de domo {Gen. reditas, quia ipse pascit nos el continct, et nos
xxi). Ejccta ilaque est ancilla de dorao cum filio, quoque huerediias Dei dicimur, quod ipse nos ad-
et libera cum filio ha;redilatem obtinuit. Ad hanc mini.strat et regil.

bistoriam videlur respicerc titulus, cui etiam qu»- [Cassiod. I

Intentio prophetac est certificarc fide-
dam vcrba psalmi alludunt. Verum non de histo- les de ha;reditate habonda. Modus : Iriparlitus cst
ria,imo de significato agitur hoc psalmo. Libi'i',i U psalmus : primo, agil de lia-reditatc quara sibi pc-
enim Sara, qua; non secundum naliiram, scd por tit, et asserit sibi dari, asmulam dicens excludi
Dei gratiam pcpcrit, Ecclesiam significat, qiia; ii- secundo ,
pctit auxilium conlra ea quac aemula inge-
lios Deo generat, non vi carnis, sed
spiritualcs rit ; ibi, Do)nine, dcdttc ; tcrtio, prxmia bonorum
pratia Dei. Ancilia significat Synagogam, qua,- pro oslondil, ut sicut lerrct pocna ita illiciant praemia ;

tcmporalibus servit el totura corpus malorum,

; iWi. Et hrtcntur. Iloc niodo distingiiilur liic psal-
qui focundi et tcrrenis abundantes perscquuntiir mus, socundum Cassiodorum. .\iiguslinus aulcra,
Ecclcsiam ct filios ejus lormcntis et illusionibus : qui quinque facit parliliones, hoc modo : prius
quae tamen consequitur ha^reditatcm astcrnam, illis orat Ecclesia, ut audialur ; sccundo, ut intelligat
exclusis. Et est sensus tituli lalis Psahnus istc qux impcdiunt cam ad vidondura Dcum, vel ut sc
95 PETRI LO.MBARDI 96

exauditam cognoscat, ibi, Quoniam ad te orabo : A substantia Pairis et Filii, et una divinitas, una co-
tertio, promittit se futuram Dei domum, ibi, Ego cBlernitas, perfecta squalitas, nuUa dissimilitudo.

autem; quarto, orat juvari intus, ibi, Deduc 7iie ; Si igitur credis aliura Christum esse a Patre in ali- I
quinto, prophetat quae poena sit malis, quod prs- quo tamen distantem secundum naturam, a Cha-
mium justis ibi, judica illos. [Cassiod.] Ecclesiae ribdi Sabellii evasisti ; sed in Scyllaeis scopu-
;

ergo vocatae a Deo, trina est oratio hic, quae orat Hs Arii naufragasli. In raedio ergo naviga,

separari a raahtia saeculi, et ad Deum pervenire, utrumque periculosura lalus devita, el dic : Pa-

ita dicens :
ter, Pater est, Fiiius, Filius :. ahus Pater, alius Fi-

sed non aliud, irao hoc ipsum, quia unus

Vers. 1. —
Verba raea auribus percipe, Do-
"
lius,

Deus.
mine, inlelhge clamorem meura. «
«

Domine, percipe verba oris mei, [Cassiod.] id est

Vers. 3. —
« Quoniam ad te orabo, Doraine ;

» mane exaudies vocera meani. »

psalmodiara, et intellige clamorem meum, id esl

cordis affectum, quod ad te clamo, [.\ug.] quod Quo)tiam ad te. Secunda pars secundum Au-
claraabat .Moyses tacens, et Susanna a presbyteris Hucusque est oralio Ecclesiae, ut au-
gustinura.

accusata. Inlellige, dico, ei percipe auribus, id est diatur, hic tamen intelleclus eorum quae impe-

praesenlia tuae majestatis. Et per hoc qucd ait. In- B diunt eam ad videndum Dominum. Vel ad hoc ut

tellige, bene ostenditnr quod spiritualis clamor est, se exauditam esse cognoscat, prius Ecclesia quasi

non vocalis, qui intelligitur. Unde et auris Dei, in praesenti volens audiri, dixit : E.vaudi oratio-

non corporeum instruraenlum, sed praesentia divi- nem in quo ipsa tuara vocationem ostendit ; sed
nse raajestatis accipitur. Vo.x enim corporalis caligans intcr procellas hujus saeculi, sentit se non

aure corporis audilur, spiritualis vero intelhgitur. videre quod cupit, et taraen sperat. Scit autem
Ideoque nota congruam verborum distinctionera, quare non videat, quia adhuc est ei nox peccato-
cum ait, Verba percipe, claraorem inteUige. Et rum. Dicit ergo : Quoniam ad te, quasi diceret

quia ore et corde clamo, ideo. oravi, nec sum exaudita ; nec tamen desistam, imo
ad orabo, o Domine, non in nocte peccatorum,
Vers. 2. — « Intende voci orationis raeae, rex
sed in
te

mane exaudies vocem meam. Non in nocte,

« meus et Deus meus. »
quoniara peccata fecerunt ; sed ea finila, videberis.
Intende voci orationis mea;, vel, exaudi oratio- [Alcuin.] Mane est finis lenebrarum, el inilium
ncm raeara ; alia littera : [Cassiod.] Ecce ter de lucis, quae semper crescit, ut nec incipienles ex-
eodem oravil, oralionera diriges ad sanclam Tri-
cludantur, qui consuetudine et araore peccandi
nitatem, dicens Tu dico qui es rex meus, scilicet
:
q discedentibus quasi tenebris et incipiunt Dominum
Christus, et tu qui es Deus meus, scilicet JtO
videre, et in eo paulatira proficiunt. [Aug.] Et quia
pater. [-Aug.] Rex enira proprie dicitur filius, se-
nondum exaudita est, sed se exaudiendam dicit,
cundura consueludiaera ScriplurEe , et fortassis
non, exaudies ?
cur ergo prius dixit, Exaudi, et
ideo, quia secundum horainem unclus est oleo spi-
Quia forsan supra clamavit, volens in praesenti
rituali. Et bene prirao ponitur rex, qu'a per eum
audiri, et ideo di.xit, Exaudi. Sed quia in nocte
itur ad Patrem. Unde subditur, Et Deus meus. Et
clamavit, non est exaudita. Et quia non est exau-
tamen non dicit, inlendite, sed intende. Quia fides
dila, sentit quid oporleal Iransire, ul audialur. Et
calholica non duos aut tres deos praedicat, sed ip-
ideo ait, Exaudies. Vel superius exaudita est, sed
sam Trinilaiera unura Deum ; non ut eadem Trini-
non inlelligit se exauditara, quia nondum videt
tas simul possit aliquando Paler, aliquando Filius,
auditorera, nisi tenuerit. Et est sensus : Oravi,
aUquando Spiritus sanctus dici, sicut Sabelhus
nec sentio rae cxauditara ; et adhuc, .4d te orabo,
credidit ; sed ut Pater, non nisi Pater ; et Filius,
Doraine. [Alcuin.] Et quoniam ad te orabo, mane,
non nisi Filius ; et Spiritus sanctus, non nisi Spiri-
hoc non mulatur, e.riiudies vocem rneam, id est in-
tus sanctus. Et hsec Trinitas non nisi unus Deus
telligam me exaudilam. Et in hoc,
sit quia vere uqus Deus est. [.A.ug. tract. 36 in
—
:

Joan.\ Unde Chrislus dominus ait Ego et Pater :

D Vers. 4. » .Mane aslabo libi, et videbo quoniam

unum sumus Uoan.x). Utrumque audi, et adverte « non volens Deus iniquitatem lu es. »

et U7ium, sumus, et a Charybdi et a Scylla libe- Mane. [-Vug.] Non ero horarius, sed astabo tibi
raberis. Quod enira dixit unura, liberat te ab Ario ;
perseveranter, et per munditiam vitae, non jacebo
quod dixit sumus, liberat te a Sabellio. Si unum, in terrenis, quaerens in eis beatitudinem. Per hoc
ergo non diversum si sumus, ergo et Pater el Fi-
; enira quod ail, astabo, duo nolat, raenlis direclio-
lius. Sumus non determinate diceret de uno, nec nem ad aeterna, et perseveraniiam. Et videbo, id est

unum de diverso. Erubescant ergo Sabelliani, qui sciam, quoniam tu es proprie, qui slabilis manens
dicunl ipsum esse Patrera qui est Filius, confun- das cuncta moveri. Deus es. Et ideo non es volens
dentes personas ; qui dicli sunt Patripassiani, quia iniquitatem, id est scientiara, [.\Icuin.] quod Deum
dicunt Palrem fuisse passum. Ariani vero dicunt esse, el placere iniquitatem, nunquara conveniunt.
aliud esse Patrcm, aliud Filium non unara sub- : [Cassiod., Alcuin.] Nola singula verba, es dicit,
stantiam, sed duas : Patrera majorera, Filium mi- quod proprie convenit Deo. Item astabo libi. Astat
norem. Noli hoc dicere, tu cathohce ; una enim ille Deo ut praesens, qui purus est. [Hier., et Aug,]
97 COMMENTARIUIM IN PSALMOS. — PSAL. V. 98

Elhoc-Mane, scilicet mox ut tenebras vitiorura de- A hoc est veritati contrarium. Veritas enim est de eo

serit. Vel ita, Mane astabo tibi, non mutatur. Et quod Mendacium vero non est substantia vel
esl. ,

tunc videbo, te. Non enim videt Deum qui terrenis natura. id est non est de eo quod est naturaliter,

inhaeret, sed qui in mane virtutura Deo astat. Beati sed de eo quod non cst. Et merilo perditur, qui
enim mundo cordc, quoniam ipsi Deum videbunt, declinat ab eo quod esl ad id quod non est.Et scien-

etc. (Matth. v.) Ideo, Manc astabo, ut videam te, dum quia nonomnino idem est mentiri, et menda-
quoniim tu Deus es non volens iniquilatcra. Iniquitas, eiumloqui. Aug. in Ench. cap. 18, et De mendacio,

scihcet mendaciura, homicidium, dolus, et hujus- c. 1-2. 1

Mentiri enira est contra loqui quam quod
modi sunt nox, qua transeunte fit mane, ut videatur animo sentit quis. Et sane aliquando verura dicens,

Deus. Et reddit hic causara, quare mane astabit, et menlitur,quiacontraconscienliara loquitur; ahquan-

videbit. Quoniara Deus non vult iniquilatem, quoniam do falsum dicens, verax est, quia nos contra cons-

si vellet posset ab iniquis videri sine mane. Vere cienliam loquitur. Mendacium veroesl, falsa signifi-

non vis iniquitatem, quia, catio vocis, cura intentione fallendi. Ut ergo
mendacium sil, necesse cst ut falsistas subsit,

Vers 5. — (1 Neque habitabit juxla le malignus :

et contra conscienliam dicatur. Hoc autem quod
« neque permanebunt injusti antc oculos tuos. »
r> hic ail, non generaUter de orani mendacio accipien-
dum est, sicut nec illud : Os quod mentitur occidit
Malignus. [Gl. int.j Quimalum vult proiirao, etsi
tria genera mendacio-
animam. [Sap. i). Sunt enim
non possit, neque habitabit juxta te, id est non sic
rum. Nam sunt mendacia qua^dara pro salute, vel
videbit te, ut adhaereat tibi. neque per- Undc subdit,
non sed benignitate dicta,
comraodo alicujus, raalilia,
manebunt injustl. Injustus est qui non facit quod ut obstetrices in Exodo fecisse leguntur, quae dixe-
debet. Ante oculos tuos, id esl ante lucem tuara, Hebraaorum servatis
runt Pharaoni falsum , pro fihis
quia ocuU mentis eorum pra; tenebris peccatorura
[Exod i). Haec autem mendacia non re, sed in dolo,
non sustinent lucem rectae intelligentiae et si ali- ,
laudantur. Qui mentienlur, non men-
vel indole sic
quando vident verara lucem, non permanent, quo-
dacium in eis. sed dolus, id cst prudenlia vel indo-
niam ea amant quae a vero averlunt. Sed si haec
les laudalur, quia qui sic sohmimodo raenliuntur,
nox transit, fit eis mane, ut videant, et inhaereant aUquando ab omni mendacio Uberari.
merebuntur
veritati
Est aUud mcndacii genus, quod fit jooo,
etiam
Vel ita, Mane, mane dicit, quando incipiet aeter-
quod uonScit enim iUe cui dicilur
fallil. causa ,

nitas. Et ost, Orabo ad te, Domine et quoniam ad

joci dici. Et haec duo genera mcndaciorum non
;

te orabo, hocnon mutatur. [Rem.) Mane, id est in

sunt sine culpa, sed non cum magna. Perfectis au-
Q
initio aeternilatis. Exaudies vocem meam. Et in
lem non convenit mentiri, nec etiam pro leraporaU
illo, mane, ego astabo tibi, ut praesens. Et tunc
vita alicujus servanda, cujus raorle non occidilur
plene videbo, Quoniam tu es Deus, non volens ini-
justi tacentis, vel allerius. id est
aniraa sua, id est
quitatem. id est, intelHgam qiiod non placent tibi
autem non falsura dicere, ve-
occisi. Licet eis si

iniqui.Et vere, quia tunc, non habitabit juxla te rum tacere. Ut, si quis non vult hominera ad mor-
mahgnus, sed tolletur impius ne videat gratiam Dei. lem perdere , verum taceat, sed non falsura dicat,
Et tunc non permanebunt injusti ante oculos tuos, ne pro corpore alterius animam suam occidat. Non
et si hic misericordiam ejus habuerunt, qui solera est verum aliquando tacerc, ut el Do-
enim culpa
suum oriri facit super bonos et malos. |.\lcuin.| In- minus in EvangeUo ostendit discipuUs suis, diccns ;

justi sunt, qui mala faciurit. Verenonpermanebunt. Multa habco vobis diccre, quce non potestis portare
Nam modo iJoan. xvi). IUud autem ubi non esl duplex
cor non debet dici mendacium. Ul, verbi gratia,
Vers. 6. — omnes quioperantur iniquita-
Odisti
,

si quis commendet mihi gladium, et promiltam red-

tem ;
perdes omnes qui loquuntur mendacium. »
dere poscenti non dcbeo rcd-
: si furens poscil,
Odistiomncs.
- Rem. ~
Aug.|
c id est videris odisse.
|,
,
. dere, ne se vel aUum
non hic cst occidal. Ideo
dum separas a te. Non enimodium cadit in Deum, ^ duplex cor, quia cum
promisi redderc non cogi- ,

si odire dicitur malos, quia non sinit manere in se. tavi furentem posse repeterc. Si quis ergo omnia
Omnes dico qui operantur i^iiquilatem'. [Hier.lNon mendacia vilare non potest: vel sola hujus neccs-
dicit qui operali sunt , ne oxcludat p(i'nilenliara, sitalis habeat mcndacia, ut etiam ab istis, si sola
pcr quam peccalores justificantur ; sed qui operan- rcraanscrint , liberari mercatur, ct Spirilus sancli
tur iniquilatem. Et accipit iniquitatem, generaUter robur accipere, quod quidquid pcrpoticndum est,
quodhbel a divinis mandatis alienum ;
quod ope- pro verilate contemnat. Tcrlium vcro gcnus men-
ratur ille cui placet. [Gl. int.j Si vero dispUcot dacii cst, quod ex malignitalc ct duplicilate pro-
etsi cadit, languor naturac facit, nonipse facit. Unde cedit, quod omnibus ct summopere cavendum e.st.

Aposlolus Jam non e<jo operor illud, sed quod

—
:

Vers. 7. " Virum sanguinum et dolosum aho-

inhabitat in me pcccatum (llom. vii). Sequitur :

minatur Dominus. "

Et perdes omnes non solum operanlcs, sed ctiam
cos qui loquuntur mcndacium. jAug.l Quia Vers. 8. — « Ego aulcm iu mullituditie misericor-
 .

103 PETRI LOMBARDI 104

runt Deum, aut Deimanum, (|uod aon legeJ)atur in- A CATZXATH, coronasti nos, "i^liayn T.iATREXNu, id esl
eo loco, ac oporlet lectorem hujus rei meminisso, coronabis eum, haud duliie legerunt interpretes sine
ne cogamur sa?pius eamdem cantilenam cantare, puncto in ventre litterffi. Num, quem punctum vo-
ubi consilia se offerunt. citant HebrcBi dagges. Qui si inseratur in ventre
Vers. 13. —
Vt scuto bono' voluntatis tum. Pra- Hlterae sic. significat eum, ubi sine ipso significatnof
len&is. ut scuto dilertione; Hieronymus, scuto pla- Adjuvat quod Faber inveniri in nonnullis co-
dicit

ca6i/t/ai;,<;. Vocabulum Heb. ""i-T zatzon, est pius dicibus Hebraeis, nos ad senlentiam perparvi refert,
coronasti eum justum aut nos, nisi referatur ad
mentis affectus, seu ut ait Pellieanus, benevolen-
alms in ablativo. Christum coronatum. De diversitate lemporis non
tia, unus vertit in genitivo ,
est certandura. Est enim familiarissimum Hebrasis
Quando quidem Hebrsei non habent hujusmodi ca-
tempus pro tempore aceipere, praeserlim in prophe-
suum varietates, habent tamen statum regiminis,
tis.
ut appareat lectam esse priorem diclionem ,"i;i'3

PSAL3IUS yi.
4» PSALMUS VI. B quod peccator timet argui, et ideo pftnitet. Et est
TITCLUS : « IN FINEM PSALMUS DAVID PRO OCTAVA. " istepsalmus priraus omnium poenitentialium psal-

Domine, ne in furore. Titulus : In finem psalmus morum, qui sunt septem. Ideo ut oslendalur per
septiformem Spiritum posset deleri quidquid in sep-
David pro octava [Aug.] Octava dicunt aliqui ad-
tenario hujus vitae committitur, et quia septem sunt
ventum Domini ad judieium, quia venlurus est Do-
minus ad judicandum vivos et mortuos, post sep-
pra?cipue modi remissionis, quibuspeccatadelenfur,
scilicct baptismus, eleemosyna, martyrium, conver-
tem millia annorum, ut aiunt sed nulli hoc tempus;

sio fratris errantis, remiltere in se peccanli, fletus

notum est, ut Dominus dicit in Evangelio De die ;

autem illa et hora nemo neque angelus neque

scit,
et satisfactio pro peccatis, communicatio corporis

Filius. nisi solus Pater Olatth. xxivt. Et Apostol,

et sanguinis Domini : horum poenitentialium psal-
moruni talis est forma, quia lacrymis et amaritu-
ait Dies autem Domini tanquam fur, ita in nocte
:

dine pcenitudinis incipiunt, et in certitudinem venise

veniet (/ Thes. v). Filius autem dicitur nescire, non
terminantur, sicut hie patet. Concessio quoque de-
quod apud se ipse non noverit, sed quia nescire fa-
precaliva est hic, ubi peccatum conceditur, et venia
ciat eos quibus non expedit hoc scire. Unde quorum-
postulatur, quse, licet apudjudices saeculares locura
dam nimium videturtemeraria prgesumptio, qui annis
computatis ceriissimum sperant post septem mdlia C "°° '^*'^^^'' ^*^""" '^™™ multum valet, cui
T*^
placet peccali confessio et damnatio.
annorum diem Domini futurum. Potius ergo octavus
dies dicitur, dies judicii, quia omnia tempora sep-
Intentio : monet ad pffnitentiara.Modus Quatuor :

tem dierum rcpetitione volvuntur, post qu£e erit ille

sunt partiliones. Primo, est exordmm in quo caplat
nuUam habet varietatem. Vel ideo dies ju- a persona judicis, per ejus poteslatera, et a sua per-
dies qui
dicii dicitur octavus, quia post duas vitas futurus sona, per infirmitatem suam. Item a persona judicis

est, scihcel carnalem et spiritualera. Duae enim vitae per consuetudinem parcendi, quia non vult a mor-
sunt, quae in prsesenti aguntur. Una est in delecta- tuis, sed a vivis rogari. Secundo, exponit aerumnas

tione carnis, quae perlinet ad corpus quod exterior pivnitentis, ibi, Laboravi. Terlio, ostendit se corre-
;

et vetus homo, cui datum est Vetus Testamentum, ctum, ut separetur a malis, ihi, Discedile a me, etc.

scilicet viventi secundum corpus, in qua vita regna- Quarto, pro inimicis convertendis orat, ibi, Erube-
vit mors. Altera vero vita pertinet ad animum, qui scant, elc. In persona ergo pojnitentis, in judicio

estnovus homo, regeneratus per Ghristum ; ad cor- puniri metuentis orat dicens, o

pus autem pertinet quaternarius, quia constat ex Vers. 1. — « Domine, ne in furore tuo arguas me,
quatuor elementis, et qualoor qualitatibus atlicitur, « neque in ira tua corripias me. »

scilicet sicca, humida, oalida, frigida, et quatuor Domine, ne arguas me in furore tuo. [Aug.] Furor
temporibus anni administratur, vere, aestate, autu-
D idem est ex Graeco, quod ira unde et hic varie di-
mno, hieme : ad animam vero pertinet ternarius citur. Nam in aliis codicibus prius invenitur furor,
propter triplicem vim animae, quae est rationahs, post ira. In aliis e converso, prius ira, deinde furor.
irascibilis, concupiscibilis. Peracta ergo utraque vi- In aliis pro furore, indignatio ponitur sive bilis,

ta, quasi septenario numero transacto, veniet octa- aha littera. Est aufem ira et furor motus animi,
vus dies judicii, ubi cuique pro meritis reddelur. provocans ad pienam inferendam, qui tamen motus
Unde limens Ecclesia, et pomitens hic orat. Et est in Deum non cadit. De quo scriptum est Tu au- :

sensus, Psnlmus iste, qui dicitur psalmus eo quod tcm, Domine virtutum, cum tranquillitate judicas
monet ad bene agendum, dirigens nos, in finem, id \Sap. XIII. Quod autem tranquillum est, perlurba-
est in Chri.stum, qui est consummatio fidelium, in tura non ett. Non ergo in Deum judicem cadit per-
prtesenti ad justitiam, in futuro ad coronam. Attri- turbatio ; sed furor ejus idem accipitur quod ira,
buitur David, id est pocnitenti, qui hic loquitur, scilicel judicium quo malis quasi iratus videbitur, et
poenitens ct timens de peccatis suis. [Cassiod., AI- velut furibundus. Argui autem et corripi diversa
cuin.] Psalmus dico, compositus pro octava, id est sunt. Nam argui gravius est quam accusari unde,
pro metu judicii. Octava est adventus Domini, in damnatio timetur. Corripi vero mitius est, id est
 ;

lOb COMjrENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. VI. 106

cmendari vclerudiri. Arguenturergoiii judicio, id est A Vehs. 4. — n Convertere, Domine, el eripe ani-
daranabuntur qui sine fidei fundamento sunl. Emen- I mam meam ; salvum me fac propler misericor-
dabuntur vero, id est purgabuntur qui super fun- .1 diam tuam. j

damentum illud, ligna, fenum, stipulam aedificave- [Aug.j Convertere, Domine, ad me, qui aversus
runt. Iste ergo nolens esse inter eos qui arguentur, eras, ut ego convertar ad te juxta illud : Convcrti-
vel corripientur, sciens borrendum esse iucidere in mini ad me, et ego ronvertarad vos, dicit Dominus
manus Dei viventis [Alcuin., Gl. int.] orans dicit, o (Zach. II. Sed, quiaperfectae nostra; conversioni sem-
Domitie qui potens es, hicseca, hic ure me ; sed in per est paratus Deus, sicut propbeta dicit : Tanquam
furore tuo, vel indignatione tua, id est iu futuro judi- diluculum paratum inveniemus illum (Ose. vi). Qute
cio, ubi malos damnabis ne arguas me, id est quasi ut admilteremus non fecit ejus absentia, qui ubique
damnandum convincas. nequc etiam corripias quod est, sed nostra fecit aversio. MeHus autera videiur
minus ost, me quasi castigandura in ira tua, id est dici : Convertere, Domine, id est fac me perfecte
in judicio, quasi dicat bic sana me, nc ibi opus sit, converti quo sentit laborem. Durum enim est,
: in
[Aug.] Ubi enini est sanitas, nec mors metuenda est et laboriosum ad serenitatem ct tranquilUtatem di-
nec urentis aut secantis niedici manus. Unde sub- vinae lucis a lerrenarum cupiditalum caligine retor-
jecit :
g queri. Unde, postquam dixit Convertei^e. addit, et :

Vers 2. — j Miserere mei, Domine, quoniam in- eripe animam meam peccatis ligatam, (]uasi in con-
« firraus sum ; sana rae, Domine, quoniam contur- versione,multis impeditam bostibus ct oppressam,
« bata sunt ossa men. •> tanquam inlicerentem perplexitalibus hujus sa;culi,
Vers. 3. — « Et anima mea turbata est valde et spinas quasdara dilacerantium desideriorum in
11 sed, tu Domine, usquequo ? » ipsa conversione patientera. Et salvum me fac, id
[Rera., Hier.] Miserere : quasi dicat : Ne arguas, sed est fac me incolumem dando vir- proficere in bono,
potius, o Domine, miserere in hac vita mei raiseri. Et tutes. Et hoc, proptcr misericordiam tuam, non me-
opus est [Cassiod.] quoniam infirmus sum natura ritis meis, quia justa daranatio debotur peccanli, et
el vitio, adeo quia justitiam sustinere nequeo. Et datum praeceptum praetereunti. [Cassiod.] Vel ita,

noa parum sum inllrmus, sed usque ad ossa perve- Convertere, Doraine, a vindicta, et eripe animam
nit infirmitas, id est ad robur animae, et hoc valde. meam ab imminente morte, salvum me fac propter
[Aug.] Et hoc est quod ait : vere sum infirmus misericordiam tuam hoc non mulatur. Sequilur.
;

Quoniam conturbata sunt ossa mea, id est fortitudo Vers. 15. — « Quoniam non cst in morle qui me-
anima;. Deinde sequitur expositio ossium cum « mor sit lui : iu inferno autem quis confitebitur
ait : « tibi ? »

Et anima mea, (ecce ossa) turbata est, et hoc valde [Cassiod.] Quoniam non cst. quasi dicat : Ideo hic
Et quia ita morbum detego tibi sana me, o Domine, festino dimitti, quia post mortem vel in inferno non
[Hier.] quasi dicat cura me ut sapiens medicus, accipitur confessio. Et hoc est, quoniam non est in
quia ego segrotus sura, tu medicus ; ego habeo infir- raorle qui menior sit tui, ad veniam, scilicet/;; morle,
milalem, tu sanitatem ; ego sum inlirmus pro pec- id est postquam mortuus esl. |Aug.| Intelligit cnim
cato, tu sana per misericordiam. Oro ut sanes, et tu nunc esse terapus conversionis, quia, cura haec vila
Domine, differs, sed Mi(/ucjuo :' |Aug.] Innuit istc se transiofit, non restat nisi retribulio. Non est qui me
diu luctari cum vitiis. Non est autem crudelitas di- mor sil tul in raorte in infcrno autem quisconfttc-
:

lalio Dci ; sed ideo differt, ut persuadeat animae in bitur libi ? [Cassiod.] NuUus confitebitur ad vcniam.
qua; mala se priccipitavit. Et ideo etiam, quia non- scilicel, vel post judiciura, Non est ergo conlra boc,
dura hic tam perfecte orat, ut dicatur ei : adbuc te quod in inferno confessus est divcs ille evangeli-
loquente, dicara Ecce adsura. Et etiam ideo, ut cx
:
cus, qui Lazarum vidit in rcquie, etsi dc profundo,
ditheuUate sanationis, inde magis caveat sibi. Quod cujus Lazari coraparatione coaclus est confilcri mala
enira facile sanatur, non multum cavelur. Ex diffi- sua, usquc adco ut etiam fratres rogot ab his prae-
cuUalc autem sanationis, tit dibgentior custodia re- moneri. Scd posl judiciuui in profundiorihus tene-
cepla; sanitatis. Et idco, ut ostendatur qua; pa^na sit D bris erunt impii, ubi nuUam Dci lucem videlnmt,
non conversis, si tanta diflicultas est convcrsis. Unde cui aliquid coniiteantur. Vcl mortem dicil pcccalum
alibi : Si justus vi.v salvabitur, impius ubi parebii ? qiiod contemptadivina legecommittilur, ut aculeum
(/ 1'etr. iv). Vel ila potesl legi : misercre mci, Do- morlis mortem appellaraus, eo quod morlem gcncrct.
mine. Hoc non rautatur. Et necesse est, quoniam Aculeus enim morlis peccalum est, in quo immc-
infirmus sum. [Alcuin.| Realu infiriiiatur aniraa. A mor est Dci, qui pnecepla (^jus conlemnit. Infcrnuni
sana rae, Doraine. |Rem.| Et debes, quo-
qiio realu, aulcm dicit ca;citatemanimi qiiaiii incurrit quis cum
niam ossa niea conlurhala suiit, id est mens mea desporal. Coccilas enim dosperalionis, pcccantein,
conturbatur ad pitiiitcntiani. Et aiiima mca, id est id est moricntem cxcipit ct involvit, ul delur in rc-
cliam scnsualilas, turbala cst valde, ad poenilen- probum scnsum. Litlera sic conlinualur : [dco ita
liam. [Alcuin.] Ergo, usqucquo ? o Domine, tu dif- gcmo pro peccato et dolco, quoiiiam non esl qui
fcrs? quasi dicat : Quid reslat quinsanes? niUil. Et mcmor sit lui in infcrno, id cst iii pcccalo, quo lcx
ideo tu ([ui jjius es, ne dificras : sed potius, o, divina contcmnilur. In inforiio auleiii, id cst in cx-
Patrol. CXCI. i,
 ; ;

108
107 PETRI LOMBARDI
Jautur peccatorcs in .•oprobum sensum
cilate dospcralionis, qus. morluum iuvulvit, quis A tis, cuui
Ibi e.iiteriores tenebrae crunt, quia tunc peccatores
confitcbitur libi? nullus.
penitus erunt extra Deum, id est extra lucem, quia
Pars. II. VEns. 6. — « Laboravi ia gemitu mco,
in summa ccecitate erunt Quid enin est penitus esse
« lavabo pcr singulas noctes lectum meum :
lacry-
Deum, nisi esse in summa caecitate ? Siquidem
extra
« mis meis stratura meura rigabo. » Dcns habitat lucem inaccessibilem : hx autem tene-
pars, ubi
Lahoravi. [Cassiod., Alcuin.l Secunda bra; hic jam incipiunt in pcccante, cum ab inleriore
narrat airuranas, quibus prenitens atleritur, quasi Dci luce seeluditur ; sed nondum penitus, dura in hac

dicat nuUus est memor tui in morte, vel in inferno vita est. Et ideo dicit turbatum, non exstinctum
[Aug., Gl. Cassiod., Alcuin.] sed ut inde libe-
int., oculum quasi dicat, ideo lavabo, quia oculus meus,
laboravi, satisfaeiendo ; In gemitu vieo,
id
rer, ego id cst ratio medi,turbatus est a furore Dei, et futuro,
estcordis. Gemit iste, dum videt quid egit, et quae quem limeo, et prc-esenti, quem senlio. Et a sua ira
parum profuerit, addit,
pa;na sit futura. Et quasi propria turbalus est oculus,qua conturbante solem
singulas
[Aug., Hier., Cassiod.] Et post, lavabo pcr iuteriorem, id est sapientiam Dei, non potest vdere,
in leclo
noctes lectum meum, ad litlerara, pcr noctes et quasi occasum in se pati arbitratur raens quEE

plorabo pro peccalis. Quod idera repetit aliis ver- sua perturbatione illum videre non sinitur. Unde
pj
bis lacrymis meis siratum mcum rigabo. Idem acci- Aposlolus Sol non occidat super iracundiam ve-
:

pitur hic stratus quod supra lectus, quasi dicat vestem stram. El est, ideo sic gcmo, quia oculus meus sci-

superpositam lecto rigabolacrymis meis, id est multnra licet ralio, lurbatus est a furore, vel ab ira raea
lacrymabor. [Rcm., Alcuin.] Vel leclum vocat con- propria. Turljatus est, et merito, quia inveteravi in-
quibusdam cst quies, quibusdam
scicntiam, qua; ter omnes inimicos meos, scilicet vilia vel malos ho-
tormentura. Ibi enim mundi corde quiescunt. Ibi
mines qui vere sunt inimici ad Deum se converten-
male cordati cruciantur. Stratura dicit sensualita- tiuni, a quibus separatur omnis bonus, non loco,
tem. Et est sensus Lavabo lectum meum, id est
:
sed animo. Et addit, omnes, quasi dicat Etiam in- :

mundabo conscientiam mcam.[ Rera.] Pcr singulas noc- ter omnes inveteravi, a nullo fui immunis, omnibus
tes, idcstper singula pcccata. Jl 3 [Rcm., Alcuin.] consensi. Vel ita lcgi potest : Ideo sic laboro, quia
Et lacrymis raeis, id est amai itudme picnilentia;, stra- inveteravi, membrura faclus veteris hominis. Et
tummeum, id est sonsualitatem, rigabo.id estfertilem dicit hoc a simili veteris vestis, quae nec est deco-
erat arida a bonis operibus.
faciam, quaj prius ri, nec usui. Inter omnes inimicos meos visibiles et
[Aug., Cassiod.] Vel, lectus cst voluptas eorporis
invisibiles, quibus consensi. Per hoc ostendit se
et delcctalio saxuli, in qua Kger animus quiescit omnibus vitiis subjcctum. Hoc ideo dicit, quis de-

in qua horao resolvitur, Stratus est, curaulus pec- C gpei-et de gravilate peccatorum. Sed unde hoc?quia.
catorum, ut vestium quo resoluto per imbrcm la-
:
oculus meus, rationis, turbatus est a furore, primo
crymarum, nova messis virtutum succressit. Et est parenti exerto, [Alcuin.] id esl a pcena primo ho-
sensus Lavabo, id est lacrymis pcenitentia; delebo,
:
mini illata, per quem in universam posteritatem est
[Aug., Rem.] lectura meum, id est voluptatem cor- transtusa : propago sumus poe-
ipse cnim origo, nos
poris ct dolcctationcm s;cculi, quam lavat ille qui
nie. [Aug., Alcuin.] Quia vero non est inanis labor
se ab ea conatur cxtrahere. Et hoc faciam, per sin- pocnitentiffi post laborem et gemitum, et irabres
gulas noctcs, id cstper singula pcccata cxea orien- crebcrrimos lacrymaruni, exauditura se signiticans ;

tia. Ideo autcm ait, per singulas noctes, ut intelligi subdit :

daret quod quasi alternatim patitur, dies et noctes.

Qui enim spiritu promptus, scntit aliquam lucem ve- Vers. 8. — it Discedite a me, omnes qui opera-
delectatione hujus per mini iniquitatem, quoniara exaudivit Dominus
ritatis, et tameu in sajculi <i

carnis inlirmitalem ali^iuando requiescit, tan(|uara « vocem fletus mei. "

dies ct noctes alterno aftectu cogitur pati. Noctes Disccdite a me [Cassiod.] Terlia pars, ubi osten-
cum carne servit legi peccati, et dies sentit,
patitur, ditur correptio hujus qui orat, ut separetur ab illis

cum mente servit legi Dci. [Cassiod.] Lacrymis meis jj malis nunc animo, in fuluro, etiam loco, quorum
stratum meum rigabo, id est imbre lacrymarura collegio peceavit, et insistat mandatis Dei. Vel non
cumulum pcccatorura dissolvara, ut post messis vir- est optatio, sed prophetia hic, quia ila in judicio fu-
tutum gcrminet. Et nola, quod ait, rigabo, cura su- lurum est, quando a justis impii separabuntur. Vel
pradixit, lavabo. Araplius cnim est rigare quara la- ctiam nunc tit hoc in area, ubi jam grana a paleis
vare, qui pntest aliquid in superlicie lavari, rigatio nuda sunt, et scparata raente, etsi inter eas lateant,
vero ad interiora pcrtinet. Per quod significat fls- et eisdem conventiculis coiitineantur. Dicit ergo iste
lum usque ad cordis inlima permanere. poenitens post tanlas difficultates se exauditum si-

Vers. 7. — « Turbatus est a furore oculus meus ;

gnilicans. Discedite a me, nunc animo in futuro,

B inveteravi inter omnes inimicos meos. » etiam Omnes qui opcramini iniquitatem,
loco.
quoniam c.raudivit Dominus vocem fletus mei.
[Aug.] Tuibatus cst a furore. Vcl ab ira oculus.
Furor sive ira accipilur hic, vel Dei, vel ipsius Vers. 9. — « Exaudivit Dominus deprecationem

hominis. liem ira Dci duplex est, scilicet quae in " nicam : Dominus orationem meam suscepit. >•

Judicio eril, ct liic in prxscnti est, in CEcitatc mcn- E.raudivit Dominus rcmittendo deprecationem
 ,

109 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. VII. 110

meam deponendis peccatis. [Rem.

quae est pro A in judicio hoc erit, erubescentes dicent de Conis
Aug.) Repelitio ejusdem sententiae crebra est hic sicut scriptum est : Hi sunt quos aliquando habuimus
ex alTectu niraio, quia gaudenti non sufficit semel in derisuuietin similitudincmimproperii.yosinsen-
dicere quod gaudeat, unde subdit : Doniinus suscepit sntivitam illoruma;stimabamusinsaniam,et ftjiem
[Cassiod., Rem.] quaisiohhlwnem orationcmmeam, iUorumsinchonore. Ecce quomodo computati sunt
[Gl. inl., Alcuiu.] quse eslpro virtiiutibusadipiscen- intcr fUios Dei, et inter sanctos sors itlorum estf
dis. Deprecatio namque est, pro removendis malis : Quid nobis profuit superbia, aut quid divitiarum
Oratio, pro adhibendis bonis. |Cassiod.] His verbis jactantia contulit nobis ? Transicrunt omnia illa
dat e.xemplum fideliter orantes exaudiri. Et nota tanquam umbra (Sap.y). Et convcrtantur et erube-
quod ter hic ponilur Dominus, quia sanctam Trini- scant, quasi dicat, illis conversio sit ad confusionem
tatem precibus adfuisse ostendit. Incipit a lacrymis, qui noluerunt habere ad salutem quod justissimum
exaudilus ex=ullat, sicut fit ct in aliis pccnitentiali- est. Et hffic omnia fiant valde velociter, quia, cum
Dus psalmis. desperare ca?perint de judicio, et dixerint : Pax et

Vers. 10. — « Erubescant et conturbentur vehe-

securitas est, lunc repentinus superveniet inleritus
(/ Thess. v), qui cum venerit, senlielur non esse
« menter omnes inimici raei ; convertantur et eru-
rj longa omnis vita ;
quia sicut desiderantibus
« bescant valde velociter. »
tarde, ita desperantibus cito venire vidcbitur.
Erubcscant. Quarta pars ubi jam liber a peccatis,
Psalmus hic in exsequiis mortuorum cantatur,
in conclusione exsultans pro inimicis ut conver-
quia per hujusmodi gemitum alque pcenitentiale
tantur orat, ut sicut ipse, habeant veniam, quasi
lamenlum post hanc vilam a fidehbus obtinetur
dicat et quia Dominus me pcenitentem exaudivit,
quod in hac vita diu ac vehementer desideraverunt
ergo jam meo exemplo. Omnes inimici mci conver-
et a malis senlitur, quod hic non timuerunt, sed
tantur et erubescant, id est de actibus suis quia mali
contempserunl.
sunl etconturbentur iudicnlimoTe, adpcenitentiam.
;

COLLATIO IN PSALMUM VI : « DOMLNE, » ETC.

Et hoc, vehemcnter, id est vehementi geraitu. [Aug.]
Perfectus vir orat hic, ut raali dc peccatis erube- Vers. 3. —
In hoc psalmo recentiores ponunt
diversa vocabula, intelligenlia tamen rcmanct invio-
scant, convcrtantur [Cassiod.] ne
et poeniteant, et
lata, nec est nostri insliluli omnia syllabalim venari.
eant quo tendebant, etnon differatur, sed erubescant
Sufficiet discutere qu;c magis ct longius dislra-
valde vclociter. [Aug.] IIoc ad effectum optantis re- hunl, Icvia quandoque ad alia Iranseunles adno-
fcrtur, ve' ad potentiam Christi, qui tam celeri tem- tando. Sanctes de suo addidil, ronlcrcs, Munsterus,
afjliges. Sed, tu Domine, usqucquo contcrcsme ? In-
pore cito gentes ad finem convertit. Vel ita, con-
terpres pro Cajetano, Iratus cris, quanquam ex-
vertantur velociler a malis. Et post conversionem, C planalio Hieronymi et Aug. eo tendit ut subaudialur,
erubescant valde, ex recordatione peccatorum, quod non eripis, non emendas. Si Lalinus inleipres hoc
est cuslodia virtutum. Vel prophetia est hic non addidisset, nescio si vociferali fuissent nou habori iu
Hebrmo, quare jugulaudum, convellendum, confo-
optatio, ubi prsdicit quid futurum sit inimicis qui
diendum.
hic suorum peccatorum poenilcre nolunt, quasi dicat Vers. 5. — l7iinferno quis, elc. Quid in menlem
rae exaudivit Dominus, sed nmnes inimici mei, etc, venit Sancti et Munstero ut transferrent fovcam et
id est erubescent et conlurbabuntur vehemenler in sepulcrum pro infcrno, dum ipsi doceant,
Scheol significare foveam, "iepulcrnm infcrnum. et
futuro. Hoc utique non cst hic, ubi potius iniqui ir-
ex locis Scriplura) corroborenl, ac Hicronym. Pra- ,

rident eos qui omnia rclinquunt, et suis irrisionibus tensis, Pellicanus, Campensis, Nebieusis posueriut
infirmos de Christi nomine erubescere faciunt. Sed infernum.

PSALMUS VII.
PSALMI TITLXUS : « IN FI.VEM PSALMLS DAVID QUEM D terct fieri in patrem suum, eumque occidi ; quod
CANTANIT DOMINO PBO VERBIS CIIUSI FILII GEMINI. » mutatum erat prudentia Chusi, qui consuhiit David,
et sccreto mandavit ut de campeslribus fugeret in
Dominus Dcus meus. Titulus, In finem psalmus
soliludinem, unde Achitophel dolorc commotus la-
David qucm cantavit Dominopro vcrbis Chusi filii
quco se suspendit. Huic hisloria; alhulit tilulus, dc
(iemini (44). Historiam unde occasionem propheta
qua tamen non agit psalmus, scd de historia pro-
sumpsit, in sccundo libro Regum facile cst cogno-
[ihela vclamen surapsit mystcriorum, quie juxta no-
scere, ubi lcgitur, quod David, fugiens Absalon
suum de
minnm intcrprotationes declaranlur. Chusi enim in-
filium civilate nudis plantis exivit, cujus
tcrprolalur silcntiuni, Gemini, dc.rtcr, Achitophel,
consilio Chusi amicus ejus cessit inparlem Absalon,
fratris ruina, quo significatur iudx scehis, id cst
ad exploranda consilia ct renuntianda qua; adversus
palrcm ille moliebalur, auctore Achilophcl, qui de- scclorosus Judas, qui Dominum tradidit Judieis, ct

fccerat ab amicilia David, ct filium advcrsus patrcm ita fuit ruina fratris sui, scilicet Christi, cujus disci-
consiliis quibus poleral inslruehalur cui inlcr omnia puli non solum lilii sed ct fralres dicti sunt, sicut

hoc consilium dedit, ut Absalon impelum pcrmit- in Evangelio Dominus ait : Vadc et dic fralribus

(44) Ex Aut;. ; scd hanc tiluli cxpositioncm iniproliat Ilioronym.

 PETRl LOMBARDI 112
111

[Mntth. xxvni;. Et Aposlolus dicit eum pri- A cui debetur latria. Et meus Doniinus et Deus vo-
7neis
viii). Et sicut lunlate, ego speravi in tc non in rac. |Ilior., Cas-
mogenilum in multis fVatribus (Ilom.
Absalou pcr siod., Reraig., GI. int.[ Eoce prijetendit meritum,
David dimicavit contra Achitophel et

contra omnes dolos Jud;!-, sci- deinde pelit liberari a vitiis et a diabolo, dicens :
consilium Cliusi, ita

Dominus dimicavit, Cliusi, id est Salvum me fac ex oiunibus pcrsegucntihus me, id

licetet Judseorura,
quo cscitas in Israel facta
silentio, id est alto secrelo,
est ab omnibus spiritu.nlibus nequitiis, scilicet vi-

gentium subintraret, ct sic omnis liis Et liberamc.

el peccatis.
est, ut plenitudo
Israel salvus lieret (/!om. xi). Dc quo silentio Apo-
Vers. 2. —
« Ne quando rapiat ut leo animam

stolus admirans, non exponens exclaniat altitu- :

• meam, dura non est qui rediroal, neque qui sal-
do divitiarumsapientia; et scientice Dei, etc. (Ibid.) a vum facial. «
Hoc silentio Dominus occultans Juds et Judsis pas- [Hier., Aug.| ycquando,i& estaliquandorfl;)ifl<ui
sionis sacrainentum, ruinam fratris, id est scelus leo, scihcet diabolus, qui ut leo rugiens circuit, quae-

Judse converlit in misericordiam. et quod ille ad rens quem devoret (/ Petr. v), qui in illis pugnat. Vi-
perniciem fecit unius hominis, isle ad salulem om- tiis enira el peccatis utilur, quasi arinis, ati irapu-

nium inllexit. Canlat ergo hunc psalmum Domino gnandum fidelcs. [GI. iiit.[ Rapiat dico, animam
fidelis, cui facla sunt verba Chusi, id est manifesta- p> mcam. De corpore non curat iste si affligatur. [Cas-

tio hujus silentii, id est secrcti, quod dexter Deus siod., Alcuin.] Et nota quia propria verba ponit

et favens operatus est. Non enim erat abscondendum cum ait, libera et rapiat. Domini enim est liberare,

eis, pro quibus gestum est. Mysterium ergo incar- leonis rapere. Altondc eliam congruura ordinera,
nationis et passionis, silcntium fuit Juda?is, sed re- dum prius ponit persequentes, deinde leoncm. [Aug.,

velatio fuit fidelibus, quibus Christus nota fecit om- Alcuin.] Qui cnim expiatus cst ab omnibus spiritua-
nia quae a Patre audivit (Joan. xv) ; et sicutper Achi- libus nequitiis, id est a sordibus delictorum, a dia-

tophel signilicat Judas, ita per Absalon signilicantur bolo liberatur. [Gl. inl.] Vel aliter, ut persequentes
Judasi. Ut enim a filioiniquo patitur, ita Christusa po- et idem accipialur, iovidus, scilicet diabolus.
leo
pulo quera nutrieral sustinuit, sicut per Isaiam ait : Perfectus enim vir hic loquitur, qui jam victis vitiis
Filiosenutnviei exaltavi, ipsiautemspreveruntme non habet bellum nisi conlra diabolura dicens Sal- :

{Isa. i). [Rem.l Et est sensus tituli talis Psal- : vum me fac ex omnibus pers., etc, scilicet adiabolo
mus, iste diriges nos in finem, id est in Christum, et angelis ejus. [Aug.] Quasi superato omni bello vi-

attribuitur David, id est fideli, cui facta est myste- tiorum, jam perfecto nihil lestet, nisi invidus dia-
rii revelatio quem
psalmum, illc fidelis canta- bolus. Deinde quod per pluralem numerum dixerat
vit Domino, id est ad honorem Domini pro ver- ; per singularem subinfert dicens Libera me, ne :

bis Chusi, id est pro manifeslalione alli silentii, quo ^ quando, id est aliquando, leo, id est diabolus. ra-
Christus l^ dimicavit conlra Judaeos, occullans pial aniinam moam. Rapiat dico, dum non est qui
niysterium passionis. Chusi dico, Filii Gemini, id redimat, nisi Christus, quasi dicat : si non redirais,
est dextra;, quia illud silentium Deus dexter, id est ille rapit ; nequc e?t qui salvum faciat, id est dando
favens ct propitius, huic fideli aperuit. [Aug., Cas- vilam Eeternam, nisi qui redimit, scihcet Christus.
siod.] Ad htteram Chusi filius Gemini, id estdextrs Si enim Christus non redimal, neque salvum faciat,
esse dicilur, quia consuluit saluti David necessa- illc rapit. Et, ut manifestum sit pcrfectum virum hoc
ria proditione. Et est iste psalraus primus eorum dicere, cui solius diaboli frauduleulissima; insidix
in quibus pcr actus David futura mysteria Domini sunt cavends, subdit :

significanlur, late scilicet et aperte. In lertio enim

Vers. 3. — « Domine Deus meus, si feci istud, si
psalmo similiter per actus David significata sunt manibus raeis. »
f est iniquitas in
Christi mysteria, sed breviter et obscure. Intentio.
Domine Deus meus, etc. [Gl. int.( Ubi item pra:-
Monet ad graliarum actionem, pro manifestatione tendit meritum, scilicet quia innoccns, et patiens,
silentii. Modus. Quiuque suiit partitiones. Primo,
quasi dicat, libera ct salva, quia, o Domine Deus
petit ab omnibus perseculoribus, vol persecutioui-
meus, clc. [Aug., Alcuin.] Ego non feciistud, sci-
bus liberari ; secundo, pelit ut gloria resurrectionis D licet universale peccatum, quiaillud sine nomine di-
Christi subveniat, ibi : Exsurge, Doraine ; lertio, agit xit, quod est superbia, qua; est radix omnium raa-
de judicio regressi, Dominus judicat populos
ibi, ; lorum, hoc est viliura primura recedentibus, et
quarto, raetu futuri judicii terret, spem reversis pro- ullimum redeuntibus. Et non est modo iniquitasin
mittcns, ibi, Dominus judex quinto, lana conclusio ; inanibas mcis, id est in operibus. Vel ila : non feci
ponitur de concessione laudis, ibi, Confitebor. istud. [Alcuin.] Dcinde exponit quid dixit : Xon feci
Fidelis ergo iste non de se prsesumens, orat a istud, scilicet quod sequitur [Alcuin.] Non
illud :

Domino liberari, preetendens meritjm hocmodo, o. est iniquitas in manibus meis, quod de omni peccato
Vers. 1. —
Domine Deus raeus, in te speravi,
(t dicitur et accipitur. Deinde repete secundum ordi-
n salvum rae fac ex oranibus persequenlibus nie, et nem singulorum verborum, etc., o Domine Deus
« lil)ora mo : » meus, si feci istud. [Aug.[ Vel universale peccatum,
[Gl. int.] Domine, omniura per polenliam, cui de- quia sine nomino dixil. Ve! hoc quod sequilur, sci-
botur dulia, ciui cs omnium per recrealionem Dous licet si est iniquitas in manibus, etc.
 :

113 COMMENTARIUM I\ PSALMOS. — PSAL. VIL \\\

Vers. 4. — " Si reddidi relribuentibus niihi ma- A incorporet, et ibi sit despicabilis. Unde subdit, et
« la, decidam merito ab inimicis raeis inanis. » gloriam mearn, id est me hominem ad imaginem Dei,

Si rerfrfirfi mala, scilicet retrilmentibiis mihi mala factura, deducat in pulverem, quasi dicat ad nihilum :

pro bonis. [.\ug.] Major palienlia est si non reddidit redigat. Vel ila : Et gloriam meam, quae debet esse
his qui pro bonis reddunt mala, quam si suslinerct ab in conscientia ubi Deus videt, et solida in Domino,
bona non fecerit
his quibus quod est dicere Si te : :
ut qui gloriatur in Domino glorietur (// Cor. x).

non sum imiiatus paiientia quam pro rae operatus Deducat in pulverem, id cst in superbiani et jactan-

es in illo silentio, ut patientissirae sustineres dolos tiam, ut velim gloriari apud homines. Pulvis enira,

proditoris tui merito decidarn. Non jurejurando hoc quem projicit ventus, superborura jaclantia est. Vult

imprecatur sibi, sed dicit quid conlingal se viudi- ergo ut gloria sua sit solida intus, ubi Deus videt.

canlibus. Proplietat ergo, non jurat per exsccratio- Esl enira pulvis si apud homines glorialur. Ecce
nem sicut videtur : quod est gravissimum juris- quam cavenda est superbia.

jurandi genus, cum homo dicit, si ilkid feci, illud Vehs. 7. — «E.xsurge, Doniinc, in ira tua : et ex-
patiar. Decidam dico ab inirnicis mcis superalus et « altarc in finibus inimicorura meorum. >>

inanis factus. Qui enim se vindicat occulte a dia- [Cassiod., Alcuin.] Domine e.riirge. Secunda pars
bolo superatur, inanis factus vana ct superba Ifc- Bubi petit, ut gloria resurrectionis Christi subveniat,
titia de hoc quod vinci non poluit qui vero non [GI. int.] quasi dicat : si hoc feci, hoc mihi contin-
retribuit mala , vincit iram. Et raelior cst qui
gat [Aug.] sed, quia noirmerui, o Domine, extirye,
;

vincit iram quam qui capit civitatem, ut ait Sa- id esl appare per carnera. Dormit enim, dum in se-
lomon (Prvv. xvi ). Et patet hic perfeclum vi- cretis suis latet incognilus. [Cassiod.] Appare, dico
rum loqui. Hoc enim non potest dicere nisi per- in ira tua, id est in vindieta conlra diabolum. Per-
fectus vir, scilicet si reddidi retribuenlibus mihi feclus enim iste non precatur hic adversus homines,
mala, sciens hoc Christum fecisse [Cassiod., Al-
sed adversus diabolum, ut possessionem amittat, id
cuin.] Vel ad litterara de David potesl accipi, qui est peccatores el impios, qui sunt ejus possessio.
contra Absalon non coramisit, quare sibi raala in-
[Aug.] Cum enim jusiificatur impius, ex possessione
ferret, qui ait : Domine, Deus raeus, si feci , etc, id
diaboli migrat in templum Dei. Et quia ablalio horai-
est, si lioc malum (]uod sustineo, mihi per pra;- nis poena est diaboii, ideo dicilur ira Dei contra
terilara culpara quara commiserim contra Absalon eum. Unde subdit : Etexaltarein finibus, [Gl. int.,
conlingil. Vel, siraodo estiniquitas inmanibus, etc, Aug.] in possessione inimicoruin meorum, id estdia-
id est in operibus, quare hoe mihi contingat. Vel, boli et angelorum ejus, ut ibi honoreris a conversis,
si reddidi rctribuenlibus mihi raala quod dicitur Et quia superbus
:
p qui prius erant possessio diaboli.
aequitas apud liomines, raerilo decidam, el si non diabolus per Immililatem vincitur, oslendens qua-
ita videalur hominibus. Decidam dico, superatus lem vull apparere Chrislum, subdit :

comphcibus
ab inimicis meis , .Vbsalon scilicet et
Vers. 8. — 5 Et exsurgc, Domine Deus meus, in
ejus, et factus inanis, a fructu raansuetudinis, quae
(I prajcepto quod mandasti ; et Synagoga populo-
in David abundavit. Deinde ex persona ipsius Da-
" rum circumdabit te. »
vid, et viri perfecti cominuuiler subditur.
« Et propter Iianc in altum regTcdero ; Dominus
VEns. 6. — « Persequatur inimicusanimara meam, " judicat populos.
" et coraprehendat , et conculcet in terra vilara F.t e.rsurge, id est appare, '}omine Deus meus, in
" meam et gloriam meam in pulverom dcducat. » prnxepto huniililatis, quod mandasti, [Aug.| id ost,
quia humilitatem pra;cipis, eam prior imple; humilis
[Aug.] Persequatur, qnsisi dicat Dixi decidam ina- : :

appare, ut a te discant alii superbiam vinccre, ne

nis, et etiam quod gravius est, inimicus scilicet dia-
possideantur a superbo. Dico appare hurailis. [AI-
bolus, qui singulariter est inimicus, qui supra leo di-
cuin., GI. int., Aug.] et ila Sijnagoga, id cst congrc-
ctus csl. [Gl. inl.| Pcrscquatur anirnain mcain cui
homines non habeut quid facianl. In carnom
gnUo populorum cii-cumdabit tc (imda.m am!\n(io, qui- ,

(luidoni
.

6Kvn-e possunt, sed animani in poteslate habere ne-

, •
,,.11 D
r^ dam nprscquendo. Circumdederunt enim Christum
' '

populi, vcl humilem conlonmentes, ut persequon-

queunt. Quam diabolus impugnando, scilicet sugge-
tcs ; vel aiiiauilo, ul crodentcs.
rendo persequitur, et comprehendit, cura decipit.
Uiide subdil, et coinprchendut, id est decipial, per Kl o Domine, rcgrcdcrc, rosurgendo, ascendondo,
consensuin ct conculcct iri lcrra vitain rneam, id cst, iii altuin. id osl in ctelum, proptcrlianc. id ost pro-
coiiciilcaudo vitain moam terrain faciat, scilicet ci- ptcrSynagogam credituram. ut de alto niitlas Spiri-

bum sibi, ([uia non tantum est leo, ul supra dictum tum quo lil congiegatio. Vol propler lianc sciiicct

esl, sed et serpens appellatus est. Cui dictum cst in propler perse;|uentem Synagogam regrcderc in al-

raaledictione ; lcrram manducahis (Gcn. iiii. I']t pcc- tum le illi sublrahendo, [Cassiod., Alcuin,| quasi

calori dicluni ost : Tcrra es, cl in. ternim iliis (ihid. ). dicat : quia locum non habes in nialis, sublrahe lc
[Alouiii Vila orgo peecatoris, cibus serponlis, id illis. Vel ila ab illo loco : I-ASiirgo iu praeceplo, ubi
I

osl, (liaboli est, ipiia terni, id est lerrona est. [Cas- procalur Chrisli rosurreclionem. sicut in pnrco-
siod., Aug.| Ideo liic ait, conculcct in tcrra vitam donli vcrsu, ejusdem incarnalioiiom, ipiasi dioat

mcam, id ost aniinainmoam in torram redaclam sibi Apparcpercarneni.El,o/>o»iiHi'/>t'its»iriw,c.rsur(/t",

 , ;

110 PETRI LOMBARDI 120

licet i|uod est dicere, fraiidem iachoavit, [Aug.] A dicla ad infirmilatem nostram referantur, quam ipsc
Christus geslavit.
cousenliendo sugge^tioni terrenarum cupiditatiim.
Eteffodit cum, [Alcuin.] id est similis est eftbdieuti COLLATIO IN PS.\LMU.M VIl " DOMIXE DEIS MEIS,
: I.\

parluriendo , id est instando operi fraudis. Et inci- TE SPER.WI. "

dit in foveam qiiam fecit, id est similis est incidenli Vers. 2. — Dum non est qui rcdimnt, neque qui
in foveam, pariendo, id est fraudem perpetrando. salvum faciat. Heb. vnt Sii'a pT;S poueq veex
[Aug.] Prius enim fraudalor la^ditur dnmno inno- MATZiL, id est lacerans scu laceret, et non sit
centiae, quam alius doinno pccunicP. qui eripiat, ut volunt Hebraizantes. Hoc taraen non
est necessariuin, quandoquidom p^E paraq signi-
Vers. 17.— Convertetur dolor ejus in eaput
ficot libcravit, redemit, psal. cxxxv ; Et redcmit
(I ejus ; et in verticem ipsius iniquilas ejus descen- nos ab inimicis 7iostris. Ubi idem verbura legitur
« det. >•
quod hic. Sed LXX acceperunt negationem relatam
ad priorem et posteriorem dictiones.
Dolor ejus. quod concipilur, convertcturin captit Vers Si reddidi retribuentibus mihi
• mnlum.
ejus, id cst in mentem, el iniquitat ejus quam pope- Pratensis. Si rcddidi pacc/n habenti mccuin malum;
Tildescendetinverticem ipfius, id esl ralioncra, Sancles, ,S( retrihui pacifice degenti >necum inalum
quam dlxerat caput. [Aug., Gl., int.] IIoc ideo, quia r, Munslerus, Scd reddidi malum pacifico meo ; Inter-
pres pro Ca\cla.no, Si retribui paci/ico meo 7nalum.
noluit ipse peccalum evadere, sed servus csse peccati
In eamdem sententiam descendit Campensis in pa-
libidine dominante rationi. Et ideo ipse infcrior gra- raplirasi tantum, qua? longe discrepat a Lalina. Sed
vatur iniquilale, quaj sedel super talenliim plumbi, vocabulum Hebraicum est multiplex scholmi, ^cSc
in Zacharia propheta, et in illum descendet et one-
;
pacifico inco, vel rctribuenti mihi a radice D^IU?
rat, ut non revolet ad requiem sanctorum. Vel dis- sciiALAM, pacificus fuit\i;\ rcstituit. Posterioremsi-
tingue inter caput et verticem, et convertetur et gnificantiamacccperunt Hieronymus juxla Hcbrajum,
[Cassiod., Alcuin.] Caput est anima,
et LXX de variotale mihi porpusillum refert. Trans-
descendet.
lator ad Campensem properaodum est nobiscura, Si
vertex ratio ; cui utriquc dominantur peccata, et
damnuin mihi dantibus reddidi, Decidain merito ab
supersunt, ct postea superdescendent, cum in pa'- inimicis iiieis inanis. Ileb. p''l iTn^ ni'inxi vaa-

nas detrudent. Et csl, dolor ejus, quem concepit. iiALTZAiitzoreri requam. Hioron. Dimisi hostes mcos
Et iniquitas quam peperit. Convertetur in caput vncuos ; Pratensis, Oppressi adversantes mihi sine
cnusa; Munst., Quietinmeripui ahafflictionc adver-
ej'is, id est in animam. Et in verticem ejus, id est in
snntem rniliisine causa ; Sanctes, Qui erui hostem
ralionem cui dominantur hic [Cassiod., Gl. inl.] Et inc um ijra t i s ; interpres pro Cajelano, Eterui angus-
postea dolor et ini juitas, descendet, scilicet cum tutorem mcum innniter ; Pellicanus, Et si non eripui
impelu, super caput et vcrliccm, cum pcenis a;ter- inimicos 7neos sine causa; translatorad Campensem,
G Si hnstem meuin tem.ere spoliavi. Ut conveniunt?
nis subjicient eum. Ha;c itaque diaphonia el verborum et sensus profecta
est ex aequivocatione duarum vocularum. Siquidem
Vers. 18. — « Confitebor Domino secuudum
verbum ySri bal.\tz polyscmon est,modo signat decli-
" justitiam ejus;et psallani noraini Domini altis-
navit ut Osete v, Yadentad quiercndumDcminum et
« simi. 11
non invenient, ahlntus est ab eis. In quo Heb. ponitur
haoc parlicula enmdem vero sensum refert, ablatus
Confitebor Domino. [Cassiod.] Quinta pars, ubi
cst ab cis, et declinnvit ab eis. Ilidein declinare inanis
est psalmi conclusio, qua omnia in summara ab inimicis, quid aliud est quam suporari ab eis,
colligens, dicit se alacriter confileri, quasi dicat : Et sicul acceperunt LXX
Alias id vocabuli significat
'?

quia adjutoriuin meum est a Domino, ideo confite- eripuit, e.cuit, armavit.Secunda cp^l requam, in-
bor Domino, id est laudabo Dominum. [Aug.] Et lerdum notat inanitcr, gratis, frustra, quandoquc
Hkc vncuuin, nt Douleron, xv Son paticris cum ahirc
:
hoc, secundura, id est propter justitiam ejus.
vnriium, ea ponilur in Hebrso parlicula vacuus ;

enim confessio non est peccatorum, sed juslitia;

aulem et inanis idem sunt.
Dei, qui intus justos protegit, ct malos pro sua ma- — E.raltare in finibus inimicoruin meo-
Vers. 6.
litia punit. Contra hanc laudem nihil valent lila- )'Mm. LXX habent (uisi fallant codicesi xiov iyOpSiv
spheniiffi impiorura, qui volenles suse culpae tribuere (Tou inimicorum tuorum, ut etiam legitur in psalmo-
quod peccant, mala sua excusant per fortunam, D dia Rom. et apparet variasse volumina. Nam in hoc
vel falum, vel diabohmi, cui potest resisti, vel per psalmo versu 9, Judica me sccundum justitiam
mcam, Simia et Fretella movorant questionem ipsi
aliam naturam, (]uai non sit ex Doo. Hi tales flu-
Hieronymo, curin Gra;co haberetur xxtoi tvjv oixato-
cluanl lO errantes, potius quam confiteantur Deo, (TijvT,v (70U, id esl, juxta justitiam tuam, cum tamen
ut eis ignoscal. Qui autem videt merila auimarura legamiis jiisliliam meam. Si autora in pr;ecedenti
sic ordinari a Deo, ut, dum sua cuique tribuuntur, versu cxemplaria habuissent similem diversilatem,
pulchritudo imiversilatis nulla ex parte similein excilassent forte qua>stionera in codem pro-
violetur. in
noraine. Adde quod in codicibus nostris versus,
omnibus laudat Deiim, distinguens aliud Deum fe-
de quo roquirebant Simia et Fretella habet, iaou, non
cisse et ordinasse, ut videlicot universum bonum: dou, quod ost arguraentum clarissimum varielatis.
aliud autemnonfecisse, sed ordinasse, ut maliim. Et Sod legas inimicorum meorum, legas tuorum, non
psallam opeve 7iomini Domini altissimi. [Cassiod.| mulalur sousus. iNam inimici juslorum sunt etiam
iniraici Dei, juxta illud .Vcl, ix :'Saule, Snulc. quid
Psallero ad gaudium pertinet, sieut pa-nitenlia pec-
inc persequeris idquc propter unitalein corporis et
:'

calorum ad tristilinm. Potest cl hic psalmus in capitis multo secus Hebraei videntur habere propter
persona Christi intelligi, si ea quae humiliter sunt particulam bevbroth n-^iVi Hieronymus juxta
 ;

m COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. VIII. 12J

Hebrseum elevare indignans. Pralensis.elevareinter A ricordia.Arabrosii autem lib. iii Heiameron ait :

iracundias tribulantium me ;Paiaphrasis Canipensis, Multa non otiose a L.XX viris Hebraicie lectioni ad-
Commoveant te furorcs hostium mcoriun ; Mun- dila et adjuncta comperimus. Hieronymus ponit
s\CTUi,Elevare propter iintigttationcs liostium meo- Dcus. vox autem bebrsea Sn
fortis, ca;teri repcrlunt
rum ; Sanctes, Elcvatc, jiropter iiiiHynaiioticf! /los- KL utrumque Munslerus, Deus judcx justus est.
dicit.
tium meorum ; Pellicanus, Etevare in transgres- Sic Pratensis et Pellicanus. Sanctes vero, Campen-
sioiies vel iracundias tribulatium me ; inteipreles sis, interprctos pro Cajetano, ac Nebiensis, Deus
pro Cajetano /n indignationibus angusiiaturum judicat justuin , arabiguo sensu. Qui quam recte
meorufre .Nebiensis, Elerare in irammolcstantium
,• transtulorint , viderint. Siquidem potest in hunc
me ; Clialda3us, Irruein fremitu supermoiestatores ulrumi]ue sensum accipi, ut Deus judicet justuraho-
meos. A^quivocalio verbi inv abar fecil diversila- minera aut rem justara.
tem cuinenimquandoque notct ullra transire (unde
;

.secundum quosdam, Hebra>i dicunlur quasi trans- yunijuidirascitur per singulos dics ? HebrrBi le-
fluviales) et fines sint ad quos semper transimus,
guntsiueinlerrogatione. IIieronymusjuxlaIIebr*ura,
erudite, juxta sensum verterunt LXX, in /inihus.
Comminans tota die,- .Munsterus, Commovetur per
quos Auguslinus interpretalur possessionem Dei, singulos dies ; Siincles addit de suo. Irascitur impio
quffi per conversionera migravit de ditione diaboli dieomni, Rcliqui in eumdeni scnsum. ApparetLXX
in templum Dei. Felix est transilus iste.uUra quem bis legisse citra puncta Sn Sx alepii et lamed, ut
non quaerendus. Idem cliam verbimi si-
est alius prius sit EL, id esl, Deus vel fortis. Secuudum
gnificat irasci, cujus significanliam alii seculi sunt, B 1N AL, non accipiendo interrogative sicut .Munste- ,

ut verissimum sil quod in prologo adduximus de rus volcbat intelligi : Etiamsimeocciderit,nonspe-

Hieronynio adversus Rufinum lit). i, quanla sylva rabo ? tJob xiii.) Ubi noslra editio caret negatione,
apud Heb. ambiguorum nominum atque verborum, et redit idom sensus", si interrogative cum
qua? res diversie interprelationi, materiam pnebuit, negalione legatur. Utut fuerit, non varialur intelli-
dum unusquisque inter dubia, quod sibi conse- genlia quod Deus per singulos dies commiuetur,
,

quentius videtur, hoc transfert. et lamen non irascitur, mox peccatores puniendo.

Vers. 10.' —
Consumelur nequitia peccatorum. Vers. 13. —
.Msi conversi fueritis, Heb. ;""»i" nS
Nebiensis Compleatur, obsccro, N:~'^'2a'^ Chal-
, iM Do JAScuB, id est, nisi convcrsus fucrit. in
N
da;us. Dcstruatur nunc malitia, hgmor na ; Pra- siiigulari numero. Sed ad eum modum transferendo
lensis, Sanctes, interpres pro Cajetano Campensis , redditur sententia dubia , an videlicet doboat id re-
accipiunt active, Consumet malo impios ; Ilieron. ferri ad Deum, an ad peccatorera, an ad gladium.
juxta Ileb. Pellicanus, Munsterus vertunt passive , In plurali vero, Iradilur, sensus inullo clarior, ubi
Absumatur, qucnso, rnalum impiorum, juxta .Muns- numerus singnlaris subaudiret impium, qui si non
terum in Groeco est passivum auvT£A£jOr|Tw, ut sit
, respirat, vindictara suara exercebil ad cum Deus.
consummetiir per duplex m, juxla exposilionem quare L\X pluraliter more boni inlerpretis ambi-
August. Quiin sordibus est sordcscat adhuc (Apoc. giiilalem snpprosserunt, poncntos socuiidam porso-
xxiii.Tamen idnon esl necessarium ex Hebraeo t::3 nain pluralem, Unde Hioronymiis vortit per partici-
uAMAR, unde per futurum hic dicitur ^>2J'' hgmor. pium, yon convertcnti, suuin gladium acuet, quan-
Scrutaiis corda et renet f)cus. Vnmum vocabulum
G quam manifoslum sit Hebraeum esse iii futuro ver-
sequenlis versus in ordine vcrsionis Latinae, Hebraei borum quaiti ordinis. Chald;eus rospondet nostra;
referunt ad finem pra;cedenlis, ul s^il Scrutans corda edilioni : Sinonrevertaturadhonorenx ejus.tiAniiXi-
etrencsDeus /us/uj.deinde, Adjutorium mcuin, etc. sis aliter, Profecto non revertetur.
In Gra;co quxdam exemplaria habent in tine versus Vers. 13. —
Sagiltas ardentihus effecit. Cur de-
6 0EOC «ly-ociw?, id esl Deus juste, adverbialiter buerunt Sanctes, .Munstcrus, Pratensis, et inter-
alia oi/C9cio;, id est jwstus alia neinpe Aldina, pretes pro Cajetano vertere aiit persecutores aut
; in
principio sequenlis versiculi, id
persequcntcs pro ardentibus ?
,
quandoquidcm
oixaia ^oriOsia,
pS~ DALAQ, nuUo reclaraante etiara significet arsit.
esl justuin adjutorium, ut legimus. Utrumque ac-
cipias et Deus est justus, imo ipsa justitia, et ju-
Et Hieronymus traduxit ad comburendum Pelli- ,
;

stum ejus adjulorium. canus, ardentes. Campensis utrumque cnmprehen-

dit, Quiardentissime pcrscguuntur alinuem. Quo-
Vers. 12. —
Deusjudex justus, fortis ct longani- modo autera debcat intelligi, sagittas ettecit arden-
mis. In UebrGco non cst longanimis, LXX addidorunt tibiis in ablativono, an in dativo, habes supra in
jxaxpbOuao;. Hoc autem non supertlue fecerunt, enarratione Commentarii.
quia nunquam juslilia Dci separalur ab ejus mise-

PSALMUS VIII.
PSALMI TITULUS : n IN FINKM PSSLMUS DAVID PIIO TOR- D ratione qua dicitur area. Mullis cnim et variis siini-

CULARIBUS. > litudinibus eadem res in Scripluris SKpe insinuatiir.

Dcminus dominus noster. Tituhis, in fincinpsal- Ideo voro nora^ vel tnrculari comparatur, (]uia, sicut

mus bavid, prn Inrcularibus. [Aug., Alcniii.l .Nihildi; inarcagiana a pnlois, ot in torcularibus vinum di-
visibilibus lorcularibus, iu toxtu hnjus]isalnii dicitur, viditur a vinatiis, ita in Ecclesia boni n ra.nlis opere
sed do spiritualibus , ct per visibilia lorcularia si- ministeriorum separantur, non loco, sod aireclu ;

gnificalis, id est de Eccle.siis ; (|uia de Eceiesia; con- ct quasi a legumonlis pnrgantur, ut frumenta in area
slitutione, et causa consliliilionis, hic agitur. sciiicol a [laleis, et in torcularibusvina oxuuntur a viiiatiis.

de Cbristi asconsiono, ol Spiritus sancli missiono. Qiia; tninon necossaria erant, ut simul uascerontiir
Cuin eiiim Dnininiis pnst resiirrectionem ascendil, et crcscerent, ad mnluritalemquc pervcniront. Ita iii

misit Spiriliim siinctum in aposlolos et alios tide- Ecclesia admistio mnlorum est necessarin boiiis :

les ; yuo impleli prKdicando Ecclesias congregave- qui simul incipinnt , crcscunt, ct consnmmanlur ,

rnnt. lAng.| Ecclesia antom diciiur torcular, eadem sed boni iii bnno, mali in malo. In futuro vero etiam
 :

123 PETRl LOMBARDI 124

loco scparabuntur , cum fi-umcnta recondentur in Aest super cixdos, id est supcr Scripturas, quibus ad
horreis, palese vero comburentur igne inexstingui- plenura non cxplicatur. Scriplura; autem dicuntur
bili. Vel Ecclesia ideo dicilur torcular, quia in ea cocli, eo quod divina mysteria celant. Et, o Domine,
inlellectus verbi Dei, dum sono vocis ministratur, tu,

quasi vinum includitur ia vinariis, et sic fertur ad Vers. 3. « Ex orc infantium ct lactentium perfe-
aures quasi ad torcular, ubi discernilur quia laudem propter inimicos
, ,
« cisli tuos, ut destruasini-
sonus valet auribus, inlelloctus vero a memoria au- micum et ultorem. »
ditorum, quasi quodam lacu cxcipitur : inde in
[Cassiod.l Perfecisti laudem ex ore infantium.
mentis habitum raorum disciplinam, tanquam de
el
Infantes et laclentes uonproaetale dicit, sedprosim-
lacu in cellas transit, in quibus,si negligentia non
plicitale , sicut Petrus in Epistola canonica ait :
acucrit, velustate iirmabitur. Vel torcularia sunt
Quasi modo geniti, etc. {I Pctr. ii), qui scilicet non-
etiam martyria, ubi corpora corum qui pro Cliristi
dum escam sed lac capere possunt, [Aug.] quales
,
nomine aftlictione persecutionum calcantur, quasi
Tan- erant illi quibus Apostolus lac dabat dicens :

acina remanent in tcrra aniraa; vcro ad reiiuiem ;

quamparvulis in Christo, lac potumdcdi vobis, non

habitaiionis ccclestis emanant. Et quia haec tiunt in
escam{I Cor.m). Quos signillcabant illi, qui Domi-
Ecclesiis, ideo ipsoe Ecclesia} torcularia dicuntur.
1 T Et cst scnsus tiluli, Psahnusiste, David pro- l^num venientem ad passionem laudabant, in quos
hoc utilur Dominus testimonio, cum Judaeis dicen-
phetae tendens in fincm., idest iu Ch.ristum, [Cassiod.,
secuudum
tibus ut eos corriperet, respondit : Non legistis
Gl. inl.| quia agit de exallatione Christi,
duas naturas, agcns pro lorcularibus,
Ex ore infantium, etc. (Matth. xxi.) Bcne autem,
et id est de
non ait fecisti, sed perfecisti. Ex his enim perfecit
Ecclesiis, de quarum constitutionc et causa consli-
Deus laudom, quia, si soli pcrfecti cssent in Eccle-
tutionis agit. Intontio est hic Prophelas errorem Ju-
siis, non ila consulorent humano gcneri, sicut nunc
daeorum, qui dicunt in Judaea tantum nolum Deum,
cum ctiam nemini nondum capaces cognitionis re-
et Donatislarum, qui tantum in Africa nolum di-
rum spiritualium atque ajternarum nutriuntur fide
cunt, et similium , confulare. lCassiod.j Modus. Bi-
partitus est psalmus : Primo laudes Christi do-
temporalis historiae , ct Deum laudant. Et est sen-
sus : Perfccisti laxidum e.vore infantium etlacten-
scribuntur , scilicet majestas ejus et operatio
tium. [Cassiod.] id cst non solum aperfectis, sed ab
eicelsa ; naturam hominis olim inci-
secundo, dicit
insipienlibus prajdicaris, ethocfecisti propter inimi-
tatam in Christo super omnia exallatam, ibi Quid ,

est homo. A laude ergo incipiens prophela, ait :

dMiruos inimicumetul-
cos iuos, destrucndos,et u/
torem vcl defensorem. Alia littera. [Aug.] Inimici
Vers. 1 . — « Domine, Dominus noster, quam G sunl generaliter omnes, qui dispensationi per cru-
€ admirabile est nomen tuum in universa terra I »
cifixum faclfe conlraria dicunt. Defensores videntur
|Rem., (il. int.) Domine omniura, secundura po- hteretici fidei, ct philosophi sapionliae, cum tamen
tentiam. Qui es specialiter Dominus noster. secun- et illi fidem, et hi sapientiam vcram impugnent.
dum receptionem et cultum, nomen luum, id est, Vel infantes et lactentes dicit Aposlolos ,
quia
gloria et fama, admirabile est, propter creaturas stulta mundi elegit Deus, ut forlia confunderet
quas fecisti et regis, et quam admirabile quasi di- (/ Cor. i). [Rera.] Unde perfectior est laus, quia
cat, infinite. Nullus cnim sufllcit omnos creaturas ad eara non humana sapientia, sed divina gratia
cognoscere, in quibus admiramur te. Admirabile acceditur. Et est : ex ore infantium et lactentium,
estdico, in universa tcrra, noninJudtea lantum.ut id csl apostolorum, perfecisli laudem, [Cassiod.,
dicunt Judaei ; ncc tantum in Africa, ut dicunt Do- Rem.] Yel de pueris Hebraeorura potest accipi, quia
natisiac. Ne ergo Judaei vel quilibet sibi vindicent ex verbis illorum puerorum perfecta est laus. ,

quasi proprium quod est commune omnium, quod Quod vidcbatur pueriliter agi, scd sancti Spiritus
est intentio psalmi, et dirigitur sermo ad Deum inslinctu fiebat. Et est sensus : ex ore infanlium et
Trinitatem ; deindo supponit in parte per quid cst laclenlium perfecisti laudem,id est ex verbis pue-
admirabile, loquens ad Dcum Patrcm. T-) rorura Hebr»orum perfecisti laudera. Et hoc lotum

Vers. 2. — « Quoniam elevata est magnificenlia

propler inimicos tuos confundendos , forsan pa-

" lua super ccelos. "

ganos. [Gassiod.] Idco enim a talibus laudari voluit
ne videretur ha'C sapientia humana, sed divinitus
Quoniam clevata est, quasi dicat pcr hoc est ad-
Et ideo fecisti ut deslruas iniraicum id est
data. ,

mirabile quia magniriccntia lua,|Rem., Cassiod.l

,
Judaeum, et ultorera vel defensorem. Judaeus
id est P^ilius tuus Deus homo, elcvata cst dc lerrena dum Patrcm solum
enira inimicus cst Dei, defendit,
humilitatc, supcr cxlos ad litleram , homo Deus quia qui non honorificat Filium , non honorificat
ad dextcram Dci Palris sedens. Vel elevata est Patrem (Joan. v). Vel, inimicus est voto, et ultor
raagnificentia tua super coelos, [Aug.] id est supcr sus sectae defensor.
scilicet
Scripturas, quia cxcedit omnium eloquia Scriplura-
rum. Vsl elevata est, in incomprehensibilitate ; sii-
Vers. 4 — « Quoniam videbo ccelos tuos , opera
per civlos, IRem.j id cst supcr omnes rationabiles <i digilorum luorum, lunam ct stellas quae tu fuu-

creaturas. Vel, magnificentia tua, idcst « dasli. »

famactglo-
ria tua, idem quod ante dixeral nomen, elevatum Quoniam videbo, quasi dical, vere perfecisti lau-
 ,

125 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. VIIL 126

dem, et destrucs inimicum, quoniam videbo ccclos ADei beneficio digniim, [Gl. int.) quasi dicat, et quia

tuos, [Rem., Alcuin.] id est, prsevideo jam per Spi- omnia ha:c per Fiiium sunt, ergo quid est homo, etc.
rltum sanctum apostolos, et videbo etiara preesen- Vel ita continua. Elevata esl magnificentia tua, et
tialiter in posteris. Hoc dicere, bene convenit pri- quid est homo quod memores ejus :> aut filius homi-
mitivis. Coelos dico, qui sunt opera digitorum tuo- nis. [Aug.j Per liominem accii^iuntur peccatores;
rum, [Cassiod.] quia eooperatione Trinitatis instru- per filiura hominis, spirituales. Disjunctio enim in-

cli sunt quae Trinitas in tribus digitis signiticatur nuit distarc inter bominem et filiura hominis. Om-
hic, ut ibi : Qui appendit tribus digitis molem terrie nis enmi filius est hominis, homo
sed non econ- ;

{Isa. xl). [Hier., Aug., Alcuin.] Et per eos coelos, verso : ut Adamhomo, sed non filius homi-
qui fuit
videbo aedificari lunam id est universalem Eccle- nis. Horao ergo hic accipitur omnis qui porlat ;

siam, et stellas, id est Ecclesias singulatim per imaginem terreni, id est omnis peccator carnalis ;

loca diversa, vel doctores alios. Qua; tamen, scili- filius hominis accipitur omnis qui portat imaginem

cet lunam et stcllas, vel quas scilicet stellas ut fun- coelestis, id cst Cliristi. Et merito novus homo fi-

dasti non illi. Apostoli enim ministri sunt aedifi- lius hominis dicilur, quia novus ex veteri quadam
calionis ; tu vero auctor vel fundator. Vel aliter ab mutatione fit. Spiritualis enim regeneratio, qua
illo loco, E.T ore, et proceditur de illa sentenlia, g innovatur rautalione vita; aeternse atque ssecularis,
in qua cxclos appcllavit Scripturas. [Aug.] Quia er a Deo inchoalur, utrumquc vero respicit miscri-
go dixerat Christum excedere omnium Scriptura- cordia Dei ; sed illum ([^uasi longc scjuuctum a Dco ;

rum eloquia, forte videretur quod per Scripluras istuin, id est filium hominis quasi prEsentem. [Cas-
ad ejus notitiam parvuli pervenire, vel ascendere siod.] Ideoque cum despectu pronuntians, ait, IIo-
non valerent. Hoc autem removens, dicit eum mo peccator terrenus, quid est quod tu es me-
etiam infantibus Scripturas humiliasse, per quod mor ejus, quasi longe positi ? cujus Deus memor
et ipsi magnificcntiam Dei capcrent, et inimici de- est, |.\iig.] dando salulem temporalem, scilicet be-
struerenlur. Et lioc est, super Scripturas elevatus nedictioncm sinistrae. Undcalibi Homines et jumen- :

est Filius. Et per illas tamen, perfecisti laudem ex tasalvabit Dominus (Psal. xxxv). Autfilius hominis,
ore infantiura ct laclentiura, id est illas Scripturas id est spiritualis, qui portat imaginem ccclestis,
inclinasti infantibus et lactenlibus ad ascendendura, qui est? Quoniam tu visitas eum, [Aug. Gl. int.]
ut sic forct laus perfecla, ([uod est per Scripluras, quasi pra^sentem, qui prope cst Deo munditia vi-
quas infantibus iucliuavit. Undc alibi : Inclinavit tte. Et ideo pra>scns visitatur, id csl lumine vultus
coelum et descendit (Psal. xvii). Et hoc fecisti pro- Dei illustratur. Unde alibi : Signatum estsupernos
pler inimicos tuos, scilicet iniraicos crucis Cbri- lumen vultus tui, Domine (Psal. i\), a peccatoribus
sti dcstrucndos. Et quasi exponendo subdit, scili- vero longe est salus. Vel per homiuem accipit ge-
cet ut destruas inimicum et defensorem et accipit neraliter quemlibct hominem, ct per fiUum homi-
eosdem per inimicum ct defcnsorem, (|uos dixit ini- nis Christum hominem. El csl. Quid est homo [Cas-
raicos oranes, scilicct qui cruci Chrisli contradi- siod.[ quilibet vilis et miser. Quod memor es cjus ;

cunt, qui destruuntur cura videntur, id est intelli- ejus raemor Deus miserendo. Aut filius homi-
cst
guntur Scripturae, usque ad infantiura capacitatem nis. Hic voce surgendum est, id est horao Christus,

ducla;, el per eas usquc ad robur nulriunlur, et ad quidcst? quoniam per cum visilas eum, scilicet
sublimilatem intelligonlioe crigunlur. De ijuibus bominem : quod fuit cum Vcrbum caro factum est
subdit. quoniani vidcbo ca'los. Et verc dcslrucs, (Joan. II. [-Vug.] In qua inearuationc mcdicus coe-
dicit prophela, in persona Ecclesia;, quoniam vide- lesiis vcnit ad infirmos, et factus esl Dei Filius,
bo coelos tuos, [Rera.] id est, intelligam Scriptu- hominis filius, de quo propler carnis infirraitatera,
ras sacras, qua; sunt opera digitorum luorura, id subdit.
est Spiritu Dei faclae sunl, cujus scptera sunt dona,
cum sit unus spirilus, sicut plures digili suul in
Vers. 6. — " Minuisti eum paulo rainus ab an-
" gelis, gloria et honore coronasti eura ; ct consti-
una manu. (.Vug.[ Et videbo lunam, id cst uuiver-
cuni super opera raanuum luarura.
salem Ecclesiam ; et stellas, id est Ecclesias singu- D « tuisti .>

las, vel doctores. Qua; vel quas tu fundasti in ccelis |.\ug., Cassiod.[ Minuisti eum, quasi dicat, non
vel in eisdem Scripturis collocasti quas ca-lorum modo iu aliis humana nalura csl humiliata, sed '^
vocabulo posiias credimus. ctiam iu ipso Cliristo, ipiia minuisli eum qui est
Vehs. li. — Quid esthomoc|uod raeraorcs cjus? caput omnium tidclium ; Minus ab angclis ,
[GI.
» aut filius horainis quoniam visilas eum ? » inl.[ quia passibilis, et mortaUs, sed paulo quia in
Quid est homo. [Cassiod., Alcuin.] Secunda cst aliis superat angclos i|uibiis impcrat. Dico rainui-
pars, ubi natinam lioniinis olim vilialara in
dicit sli, scd postca, coronasti eum gloria, id cst corpo-
Christo siipcr onmia cxall.ilam prius cnim oslen- : ris incorruplibili clarilalc, ct honore, ut onmibus
deral omnipolculiam dcilalis. Idcoquc congrue in sit vcnerabilis. [Cassiod.] El bcnc ail, coronasti,
hac partc agit dc cxaltaiione humanitalis sed pra<- ; (juia circulus mundi qui cst quasi similis coro-
mittit de humilialioue tolius humamc nalura? n;c, ad lidem (^jus vcnit. P.t conslituisti, id est
ostendens nulluin cssc pcnitus homini mcrilura stabilisti supcr opera ma/iuumluarum. [Vug.l Quia
 ;

42" PETRI LOMBARDI 128

ergo et angeli 5unt opera manuum Dei, et super A conclusio psalmi. Ecce quo totuni tendat, quasi di-
eos conslitulus est unigenitus Dei Filius. cat.Et quia haec omnia fecisti, ergo o Domine, domi-

Vers. 7. — " Omnia subjecisli sub pedibus ejus, nusnoster.quam admirabile estnomen tuum in uni-
pecora versa fcrra ! [Aug.] Decenter principium repetil, os-
" oves et boves universas, insuper et
tendensinilium et finera boni ad Deura referendum.
" campi. »

Omnia, etc. [Gl. int.l Dico quod conslituisti su-

C0I.I.\T10 IN PSALMU.M VIII : « DOMINE, DOMIMS
NOSTER. I
per opera omnia, quidem subjecisHxub pedibus ejus,
id esl sub d jniinio el poteslatc ejus, et enumerat Vers. 3. —
E.r ore infanlium et lactentium perfe-
cisti laudem. Utinara sine temeritate Neolerici He-
quae, scilicel oves, etc. [Aug.] Cur relictis altiori-
braizantes verterint, Perfecisti robur, Rut fortitudi-
bus, scilicet exercitibus angelorum, et ipsis lionii-
pro pcrfccisfi laudcm. Reprehendant ergo evan- ncm
nibus, haec ima dicit? Sed mystice iDtelligendum golistam .Mallh. xxi, imo (>liristum ipsum, qui liunc
locum in Juda?os caluraniautes retorsit yunquam
est. Oves ergo innocentes dicit. Boyes dicit illos
:

legistis. inquit E.t ore infantium ct lactcntium :

qui operantes, terrenos faciunt fructificare. Et hoc

perfecisti laudem. Ecce Christus dicit laudem, et tu
de angelis et hominibus dicitur, ut de omuibus pro sapientior Christo, aut interprete Joanne evange-
bet quod subjecli sint Christo. El est, suhjecisti ei lista, qui MalthiEum, referonte Theophylacto, Grae-

p, cum fecit, secundum quosdam (probabilius est enira

ovcs, id est, innocenles, tam homines quara ange-
.Malthanmi scripsisse Hebraice*, vis melius transferre
los et boves, scilicet arantes, et triturantes, qui in
;
robur, fortitudinem ? Quid ergo rairum, si alia loca
vinea Domini vomere spirituali arbusta criminis non tiracas labefactare, qui vel evangelistis non
conscindunt. [Aug., Alcuin., Rem.] Boves dico, parcis •? Quid deinceps non audebunt belli horaines?
universas, femineo genere utitur, ut notet fructifi- Nonne legilur, Matth. xxi, Gra-ce xaTr,;TiaM o";vov
Quid crgo in nientem venit Munstero ut verlerit
cantes, qui semine verbi Dei hominum corda fru-
forlitudinem, et in Psalmographo et in Mallha-o?
clificare faciunt ; et illi 1. S sunl homines, et angeli. Scimus quidem dignani esse intelligentiam, quod eo
Insuper, etc, quasi dicat, non tantum boves subje- usque fundata sit fortiludo Christi, adeo ut sit insu-
cisti ei, sed insuper et pecora campi. [Aug.] Per perabilis, el testimonio infantium coufirmala. Vide
tamen si Hieronymus juxta Hebrffura vertit aliud
hoc quod dicit, insuper, distinguit hsec a praedictis
quara laudem. Nebiensis est nobiscum.
sanctis. Haec enim sunt acina, sicut pra^dicti sunt
Vebs. 6. — Minuisti eum paulo minus ab angelis.
vinuni. Et malos ergo subjectos Clirislo esse notat, Plerique, ut Faber et Caecus Burgensis, contendunt
quod dicat minus viderelur. Quodsignificat, cum ait, debere constanter legi, a Deo, quia habetur Hebr.
pecora campi, id est carnales in amplitudine volu- QTl^i.S" ELOHIM. Et in eara proruperunt insaniam,
ptatum, tanquam in latitudine camporum, non in ut dixerint et scripserinl locum beatissimi Pauh,

raontibus virtutum habilanles. Pecora ergo campi

Hebrceorura ii, ad incudem revocandum, laxantes
(J,
ejus interpretem iquem ferunl quidam fuisse Lucam)
sunt homines qui in carne vivunt, ubi uihil ar- ul perperam legatur ab angelis ; sed deinceps in ec-
dumn, nihi! laboriosum ascendunt sed lata via ; clesiis psallalur Minuisti eum paulo minus a Deo.
:

est cui inlieerent, quaj ducit ad mortem. Uude et Ut praesentem locum eventilemus, primo non est
disceptandum de vocabulo, quod nemo ambigit si-
jVbel a fratre in campo occiditur. Et subjecisti ei :
gnificare Deum et judices. principes el viros admi-
Vers. 8. — n Volucres cceli, et pisces maris ;
qui rationc dignos ac forliludine, at(|ue adeo ipsos an-
« perambulant semitas maris. »
gelos, Exod. XXI Offerat cum Dominus diis. Et
:

Exod. XXII Diis non defrahes, ponitur elohim. Ca-

:

Voliicres cceli, id cst superbos (.iug., Alcuin.) put negotii versatur circa intelligentiam Prophelae
Bene per volucres coMi significantur superbi, de et .\postoli, quara, ul reor, nequaquam assecutus
est faber, quin mullis partibus pugnat eura sensu
quibus dicitur Posuerunt in cxlum os suum (Psal.
:

prophctico et apostolico, si oculalius introspiciantur

Lxxii). Quoruni caput dicit Ascendara in coelura,
:
pra?ccdenlia et sequentia. Pra?misit enim David ad-
et exaltabo solium meum, etc. ilsa. xiv;, suspiciendo nimis unionem illara na-
et plsccs mirando et

maris, id estcuriosos, quiperamhulantsemitasma- ad verbum. Quid est homo, natura turae liuraana?

ris, id esl qui in profundo saeculi temporalia, qua;

humana lam fragilis, tam despecla. cujus laraen
raemor es per mullam miseralionem, ut assumas ad
quasi semilae in mari cito vanescunt, inquirunt per-
dignitatem unionis hypostaticse ? Deinde ul opposita
tinaci studio. Unde reete non ait, ambulant, sedper- -n sese ex vicinitate mutuo colUistrent, ostendit ejus
ambulant per hoc O-^tendens pertinacissimum slu-
:
mortalitateni, et abjeclionem et passibihtatem, ut

dium inania et praelerfluentia requirentium. Haec mox subjuugat gloriosam exallationem. juxla illud
Philipp. u:Semetipsumexinanivit formam scrviac-
autem tria genera vitiorum, id est voluptas carnis,
cipiens, factus obediens usquc ad mortcm. Deinde,
superbia et curiositas includunt omnia vitia quae, sic- subsecutus Propter quod ct Deuse.raltavit illum,
: :

ut Joannes ait. sunt concupiscentia carnis, ambi- etc. Dicit itaque Propheta Minuisli eum paulo mi- :

tio saeculi, id est superbia, et concupiscentia oculo-

nus ab angelis, propler raorlalitatem et passibilila
tem, quibus angeli non sunt obnoxii. Licel igilur
runi (I Joan. ii). Per oculos namque curiositas
fuerit mortalis, el liinc minor angelis, tamen postea
raaxime prffivalel. De his Iribus tentUus fuit Do- triumpho inenarrabili supra naluram angelicam se-
minus et Salvator, et vicit quibus primus homo det ad dexteram Patris. Quare continenter sub-
:

victus, succubuit. texuit Gloria ct honore coronasfi eum et constituis- :

ti cum supcr opcra manuum tuarum.^ec obest quin

V^ERs. 9. —
Domine, Dominus noster, quam
. alia ratione, Christus sit supcrior angelis, gratia
" admirabile est nomen tuum in uuiversa terra 1 » capilis el pleniludiuis inthientiae, eliam qualenus est
homo, juxta illiid Ephes. i Instaurare omnia in :

Domine, Dominus noster, quam. [Gl. int.] Ecce ChrUto, qw£ in ccelis et quce in tcrra sunt, in ipso
129 COM.MENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. L\. 130

et ad Gol i. Et pcr eum reconciliarc omnia in

:
Alis.Nam ytsalmowwi AdhurpusiUum : ct non erit
ipsum,pacilicans pcr sangumcm crucis ejus, sirc peccalor. Heb. legitur meat T2"'2. Et psalrao 11 :
qucc in terris, sivc qucB in ccelis sunt. At dicerelfor- Cum e.rarserit inbreviira cjus, quoe manifeste re-
silan quispiam conlentiosus Qui fit ut dicalurdun- : spiciunt rationera temporis. Conscntit Gr:rcus Ppa-
taxat paulum ab angelis imminulus, cum scribatur ad hreve tempus. Verum obslrcpes et vocilera-
yii-zi,

psalmo XXI : Ycrmiset non homo, opprobrium ho- beri.s Hleronyinum vertisse, paulo minus ti Deo,
minum Quk senlenlia sonare vi-
et abjectio plcbis. juxta Ileb. Huic oljjeclioni satislactum est in j^rolo-
delur plurimumesse imminutum ab anijelis, non go, Hieronymum tradidisse illam versionem So-
paululum. Hoc certe raliociniura confutat illani opi- phronio disputanti cum Judceo, qui pene per singidos
nionem qua; vult dici minoratum a Deo, quod non sormonesilludere volens Sophronium, asserebat non
potest intelligi secuudum naturam divinam. Igitur ita haberi in Hebra:^o, ut ipse opponebat. « Iit aliud
secundum humanam cujus nulla est proporlio ad
, est, inquit, in Kcclesiis Christo credenlium Psalmos
divinam, vel posl assumiitam stolii' imniortalis glo- legere.aliud Judajis singula verba calumniantibus
riam. Contra vero alleram nihil obstrcpit, si attcn- respondcre. " Cernis itaque Ilieronym. ila vertisse
tius perpendas sensura Prophela;. Recipimus enim propler calumniosos. Hinc in Commentario hujus
Christum fuisse habitura infra abjectissimos homi- ioci ait i In Hebrao pro
: eo quod est ab angelis,
ncs, juxta icstimationem impiorura Jud;eorum et qui dicunlur D^InSo M.ii-AciiiM Deum habct, hoc est ,

inlldelium, cura revera ipsa sanctimonia essetac bo-

eloliim. (4b) Hunc locuni .\postolus in Epistola ad
nilas. Unde accommodalissime dicitProphela, paulo- ^^ ^_ v.i.i.^i^
Super Ubi perspicis
Heb.
^^^^ Christo inlcrpretatur.
substraverit
minus, quia lieet mortalitati ultro se
Dominus, coque angelis mferior, verumtamen ad
J3 |J[g';-_ "se^tire^apo^^tolum inlerpretari lleb: elohim
.'
pro angelis. Non enim ignorabat leetionem Graeca-
._.>.. . .

unionem illam superbene dictam, si mentis oculos nicara epist. ad Heb. Et in ea dicit Aposl. : Eum
defixeris, paulo minor fuisse videbitur illa diminu- autcm qui modico quam ah angclis minoratus est
lio. Nec etiam absonum cst quod Ct.rysostoraus et
videmus Jesum. propter passionem mortis gloria
Theophylaclus interpretantur de niodo teuiporis. et honore coronatum.iu\tii quod Pellicanus, Sanc-
Chrislus quidem mortalitatem nostram induil, sed tcs, et .Muusterus, vertunt ab angclis. Uic in scho-
ad gloriticationem subsecutara, brevi tempore mise-
liis docet pro TiSn' eloiiim accipi CZnS^T m.\l.\-
riis noitris fuit atlritus. Sed frustra interpretaraen •

CHiM, po<t Heb. interpretationem et Cbaldaica para-

tum liocrejicitFaber, cpiia^iv^^ me.vt apud Hebra:os
phrasis raauifeste habet ab angelis.
ait, non refertur ad modum temporis, sed quanlita-

PSALMUS IX.
PSALMI TITLXUS : « IN FINEM PRO OCCULTIS FILII C tus est Christus secundum carnem. Intcntio : mo-
PSALMUS DAVII). > net ut non casu vel fato, quis credat nundum regi,

Confitebor tibi. Titulus in finem pro occultis filii,

sedjusto judicio Dei. Modus. Quinque sunt partitio-
nes [Cassiod.] Primo, Propbela Imtus psallit quia
psalmus David. Cum dicitur filius, nec additur cu- :

cultura diaboli adventu Chrisli destruitur, et Chri-

jus, sicut hic, per excellenliam intelligitur Cbristus,
ipse sine addita- slus regnat, judical , adjuvat ; secundo, fideles pro-
quiest unigcnitus Dei filius, sicut
vocal ad laudera, ibi : Psallite Domino ; lerlio, fi-
menlo de se ait : Si filius vos liberaverit, veri liberi
eritis. [Aug.] Vel filius esl ctiani ipsius David, quia nem malorura venturum peccatoribus cum Anti-
chrislo pracdicit , ibi : Convertantur peccatores
de eo natus, euui dicit, pro occultis nominando oc- ;

quarto mala temporis Antiehristi pertractal, ibi :

cultafilii, dat intelligi, quia alia ejus sunt manifesta. ,

Ut quid, Domine quinto precatur judiciiira maturari,

ScienJum igitur quia duo sunt adveutus Christi. ;

ut sanclorum raala finiantur, ibi Exiirge, Domine. :

Primus, in humilitatc, qui occullus fuit Judaiis, qui

|.4ug.| Contra illos ergo qui de llorc malorum et
caecatis Jud;eis, gentibus profuit. Unde : CcBcitas
laborc bonorum raurraurant pulantes non divina
contigit Isracl , ut plcnitudo gentium intraret ,

omnibus dispositione, scd casu hoc conlingere, loquitur bic

fRom. xi). Secundus in raajestate, (pii erit
Prophota.
manifestus. Duo eliam sunt judicia Dei, scilicet oc- D
cultum ,
quod nunc agitur ,
quod incipit a domo Vehs. I. — « Conlitebor tibi, Doiniue, iii loto

Dei, id est occullum Dci judicium cst poena, qua • corde meo : narrabo omnia mirabilia tua. »

nunc ([uisque hominum vel exercetur ad purgatio- Confitebur tibi, quasi dicat : quidam murmurant et
nem, vel monelur ad couversioncm. Vel, si contem- detrahunl, sed ego confitebor tibi, Dominc, id est
nit Dei vocantis disciplinam, cxc;ccatur ad danma- laudabo te, quicunquc detrahat ;
[Gl, int.jet hoc m
lionem. Manifestura judicium erit in ulliuio , cura tote corde non iu parte, JtO ut faciunt illi
meo, et

cuiquc retribuct juxla merita. Ilic crgo agit dc oc- qui (puTdam opera Domiui approbant, quxdam blas
cullis, id cstdc humili advcntu, qui CKcatis Juiteis pbemant, scd ego, Conlilcbor in toto corde meo,
profuit gentibus, et de pu;na qua judicat purgando, j.Vug.l quia in nullo dc providentia Dei dubito ; sed
converlendo, exca^cando. Ki cst scnsus tituli ; Psal- orania recle agi senlio, qu;e slulti teinere etcasu agi
mus isl'\ Dauid propheta:, qui hic loquilur in pei-- pulant. Et eliam narrabo aliis mirabilia tua. non
sona Ecclesia; dii igens nos in /inem, id est in Chri- nostra , et omnia , scilieet visibili;i et invisibilia : om-
stum, cst pro occultis, |UI. int.) id csl, agit de occul- niaenim narrat.qui devisibilibus Iransit ad invisibilia,
tis filiis, scilicct Dei. Vcl filii ipsius David, dc quo na- ul quidicit eum quodLazarumsuscilavit ia corpore,

(.4^) Ilic advcrte Erasni. ad Ilcb. 11, sensissc commcntarios Ilicr. esse ct probassc, qiius postea insectatur, ut ile-
claratur in prologu.
 :

131 PETRI LOMBARDI 13-2

Paulum suscilasse in meale quod majus csl el ex-

: A Increpasii, id est terruisti, gentes de peccalis. Vel
cellentius. Vel : Narrabo orania miraljilia tua. id est ad Cliristum dirigitur sermo. Sedisti, quasi dicat :

quaecunque dicam de tuis, operibus, sunt mirabilia. fecisti judiciura, o Christe, sedisti, vel
[Aug.] et,

Vers. -2. — (I Laetabor et exsultabo in le : psallam sedes, post resurrectionera, super thronum, id est, ad
dexleram Patris. Tu, dico, sedes, qui judicas, id est
" nomini tuo, Altissirae. "

judicabis, in fine justitiam, quia Christus in fine juste

Lcetabor. [51. int.| Noa solum aliis narrabo, sed
judicabil, cui Pater omne judicium dedit Uoan. v).
lcBtabor et e.rsuttabo, quod plus est quam Istari.
Dico sedes ad dexteram Patris. Unde raittens Spiritum
[Cassiod.] Exsultatio enim est intensissima laetilia.
sanctum in apostolos, et per apostolos, increpasti
Laetabor dico, et exsultabo , in te, |.iui;., Gl., int.)
gentes pro peccatis. Et sic, periit impius, factus pius.
non in scecularibus , non in jucunditate rerum
Vel irapius, id est diabolus, periit amissa poteslate
labilium. sod in occullis filii : alibi, non est vera
a Deo. Periit impius, quia delesti nomen eorum, im-
laetilia. et psallam opere, nomini tuo, exsultando, o
piorum. Non enim dicuntur impii qui Deo credunt.
.Utissime : quod faciara ut eo exemplo psallant et
Et hoc in ceternum, vel in siseulum, scilicet praesens,
alii. Deinde causam laudis subjicil, dicens :

et in sceculum sceculi, scilicet slernum. Saeculum est

Vers. 3. — « In eonvertendo inimicum mcum re-
T) hoc praesens, quod volvitur vicissitudine teraporura
<i troFsum : infirmabuntur etperibunt afacie tua. »
sibi succedenliura ; saeculum saeculi est fEternum,
In convertendo, etc. [GL int.] Ecce quare pr»- quod incomrautabili aeternitate consistit, cujus istud
dicta facit, quasi dicat, ideo laetabor et psallara quia saeculum imago est et umbra. Vel quod dicit, in sae-
in convertendo inimicum meum, [Hier., Rera., Gl. culum saeculi, determinatio est et expositio praece-
diabolum rctrorsum, id est quia, dum
int.] scilicet dentis, scilicet in aeternum, ne dicendo, in aeternum,

diabolum convertisti retro amisso jure, qui ante ad- lioc praesens saeculura acciperes. Delesti ergo nomen
ventum Christi prKcedebat, ut dux itineris mortis irapiorum in aeternum et in saeculum saeculi [Gl. int.],

infirmabuntur ,
[Aug.] id est infir:nantur impii, ut quia amodo nihil poterunt in populo Dei tranquillo.
nihil possint vel velint contra pios. Et peribunt quia Ei vere, quia.
non erunt irapii, juxta illud Convertc impium, et :
Vers. 6. — « Inimici defecerunt frameae in finem;
non crit (Prov. xii, 7). Et hoc a facie tua, scilicct a t et civilates eorura destruxisli. »

cognilionc Dci, quia iniquitalum eorum non recorda-

Framexinimici genitivus casusest, [Aug., Gl. int.]
bitur. Ita periit ille qui dixit Vivo ego^jam non ego :

id est rebellioncs diaboli, et diversi errores quibus

vivitveroin me Christus {Gall.u^i. Vel in malo po-
aniraas occidit, defecerunt in finem, id estper Chri-
testaccipi, quia diaboluraconvertistiinfugam. Etideo
C stum in primo adventu ex parle, et in sccundo ple-
membra ejus, infirmabuntur, in malis, [Hier., Rem.,
narie. [Aug.] Iste finis est, ille gladius quera vibravit
Alcuin] ut nihil nocere possintbonis. Et peribunt in
Deus aperte, judicas. Unde supra in alio psalmo
die judicii. A facie tua, id est ab impugnatione tua,
dixit : Gladium suuyn vibravit, qui modo occulte ju-
cum dices : Ite, maledicti. in ignem (eternum
dicat usque ad quem aperte judicantem in fuluro
(Matth. xxv). Deinde, ostendens per quid conversus
aliquid valent hostis framea; ; sed tunc deficient pe-
sit diabolus retro subdit :

nitus, quando palam vibrabitur. Et nunc eo occulte

Vers. 4 — •> Quoniam fecisti judicium meum et
judicante destru.riati civitates eorum, id esl muni-
I causam meam ; scdisti super ihronum qui judicas tiones. [Hicr., Aug.] scilicet illos in quibus diabolus
« juslitiam. »
regnat, ubi dolosa et fraudulenta concilia, quasi cu-
Quoniam fecisti, quasi dicat : Conversus est retro
rise locum obtinent. Cui principatui, quasi satellites
inimicus, et perierunt impii ; [Gl. int.] sed quo- et ministri adsunt otficia singulorum membrorum,
modo hoc ? et per quid ? ecce, quoniam fecisti judi^ sicut oculi ad curiositatcm, aures ad lasciviam, ma-
eium mcum^hoc fuit, scilicel quando judicalus est
nus ad rapinam, et in hunc modum c*tera membra
Christus, et sentenlia in eum data, elcausani, quam tyrannico principatui, id est perversis consiliis mi-
Christus egit contra impios accusatus. Judicium |-,litant. Hujus civitatis, quasi omnes deli-
plebs est,
dico et causam meam et meum quia mihi servic- ;
catae affeetiones, et turbulenti motus animi, quoti-
runt, et ad ulilitatem meam fuerunt. [Aug.]Qualiler dianas seditiones in horaine agitantes. Has ergo
et nautae dicunt ventura suum, quo utuntur ad bene civitates ubi rex, ubi curia, ubi minister, ubi plebs
navigandum sedisti, vel sedes, quasi dicat Fe-
, :
invenitur, dextruxisti, ut excluso diabolo serviant
cisti causam raeara per hoc, quia sedisti, vel sedes,
justitiae. Et ideo.
Deus Patcr super thronum, [Rem.] id est, super
animam Christi ,
quia Deus, scilicet Pater, erat in
Vers. 1. — " Periit memoria eorum cum sonitu;
» et Dorainus in aeternum perraanet. »
Christo, mundum reconcilians sibi (// Cor v). Tu,
dico, seA\i\\.quijudicas, o Pater, justitiam, scilicet Memoria eorum periit. [Gl. int.] Apud Deum, ne
ut Christus morialur pro genere humano. Et per puniat. A'el, mcmoria eorum, id est impiorum periit,
lioc. id est ritus eorura excidet. Periit, dico, cum sonitu,
Vers. 5. — " Increpasli gentes ct periit impius ; ve! strepitu, id esl et strepitus et tumulius impietatis
» nomen eorum delcsti in aeternum, ct in saeculum periit. [Aug.] Vel ideo dicit, cum strepilu, quia, cura
« saeculi. » irapietas evertitur, strepitus fit, quia non venit ad
133 COMMENTARIUM IN PSALMOS. - PSAL. IX. 134

cum magno strcpilu cura A occa.mm, Dominuscstnomenim(l>sal. lxvii). Quod

summam parcem, nisi qui
totum ab noraen bene novit, qui libcnter ci ut Domino servit.
viliis pugnavit. Vel de futuro polest accipi
diaboli frameoe, Vel nomen Dei est Qui est. Unde Dominus dicit ad
:
illo loco. lCassiod.] Inimici, id est ;

defecerunt in fmera, id est in Mosen; Ego sum quisum. Et hcec dices filiislsracl:
id cst virtus diaboli ;

s;fculi deslructur et civilatcs eorum, id est, Qui est, misit me ad vos (Exod. iii). Quod nomen
line ;

dcstruxisli, id est, destrues. Nota recte intelligit, qui spem non pouit in rebus his,
populos cjus ;

qua; temporis volubilitate prKtertluuut, nihil ferme

quod eorum, cum supra dixit siu-
pluralitcr dicit,
liabentes, nisi erit et fuit, quoniani (juod in illis fu-
gulariter, inimici, quia, cum plures sint dajmoues, in
malitia similes sunt, et quasi unum. Sequitur, per-
turum cum
est, venerit, sit statim prajleritum, et

in futuro, memoria eorum cum exspectatur cum cupiditate, et amittitur cum dolore,
iit, id est peribit,

cum magno clamore, ut fit cum rcs non tenetur cura certitudine. Et ideo nemo speret
sonilu, id est
prospera; gravi fine claudunlur. [Aug.] Sed contra iu transitoriis, sed in eo, cujus essentia non novit

perraanet in seternum, frustra ergo contra prKterilura vel futurum, (luoniam non dercliquisti,
Dominus
|.Vug., Gl. int.] quasi dicat : Verc adjutor es et re-
eum nisi sunt impii.
non ad horam
Vers. 8. — « Paravil in judicio tbronum suum
„
fugium, ([uoniam dereliquisli, etsi

cum quo nerao potest

videtur, (7u«;'«nif's ie, Z)o)«tne,
.(
.

et ipse judicabit
,. , .

orbem
, .
terra; m •,„,
scquitale, judi- r,
i:
B ' ^ ' • .
j
i,
,; .... qusrere iransUona Nemo enim potest
. i
duobus do-
(I cabit populos
,

m
. .

justitia. «
:

minis servire ('iVfl//t. vi).

Paravit thronum suiun. [Aug.] Dico, Permanetin
ajlernum et judicabit, quia paravit thronura suum, Pabs ii. Vers. 2. — « Psallite Domino quihabitat
judiciariam potestatem in judicio, id cst cum " in Sion ; annuntiate inter gentes studia ejus. n
id est

judicatus est, [Cassiod.] quia per patientiam ctchun Psallilc Domino. [-•Vug.] Secunda pars, iibifidel';s

acquisivit, et potestatem judicii.Nam, quia in liumi- provocat ad laudera Propheta, respiciens beneficia
lilate judicatus est, in majestate judicabit [Aug.]. prsesentis temporis et futuri, quasi dicat, et quia
Unde subdit, et ipse judicabit tandem aperte orbcm Dominus non dereliquit quaerentes se, ergo, o vos
terrcB, id cst mundum ipsum, ut habeat inc()rrupti- quos qua:!rentes non dereliquit, psallite Domino,
biles quahtates, et ut sit purgatus, [Gl. int., .\ug ]
[Hier.] id est laudate Dominum, eum priTdicando,
Vol de toto orbe, gentes omnes, judicabit dico, m et opere quod pra.'dicalis implcndo. Domino dico.
asquitate meritis reddens digna. Et repetit ahis ver- Quihabitatin Sion, idest in prEesentiEcclesia, [Aug.]

bis, judirahit populos, hoc est quod dixit orbem; in qua; nunc per speculum conteraplatur Deum. Sicut
justitia, hoc cst quod dixit, in sequitate. enim Jerusalera, quajinterpretatur visiopacis, signi-

VtHS. 9. — " Et factus est Dominus rcfiigium G fical superCLelestcm Ecclcsiara, ita Sion gestat iraa-

« pauperi, adjutor in opportunitalibus, in tribula- gincm Ecclcsiae, qua; nunc cst. Quia Sion inlcrpre-

• tione. " tatur speculatio, quae raodo agitur, ut pcrvcniamus

Et factus, [Aug., Gl. int.] quasi dicat, in fuluro ad pacis visionem, id est de Sion in Jerusalem.
judicabit, ct interira ut inimicus rctro convcrsus non Quailibet autera studiosa speculatio it in errorem,

noceat, Dominus factus cst refugium, in malis vi- nisi Dominus in ea habitet, annuntiate inter gcntes

landis, sed hoc non nisi pauperi, id est illi qui nil studia cjus, qua; habet erga suos. Qua: sunt illa ?

amat in transiloriis et quantura est cum qui judex Ilajc, scihcet :

est esse refugium pauperi, qui nihil mundi cupit ? Et

Vers. 12.— «Quoniamrcijuirens sanguinemcorum
ipse est etiam adjutor in agendis bonis. In quibus
» rccordatus est ; non est oblilus clamorcm pau-
cst adjutor et rcfugium ; in opportunitatibus, id ost
i> perum. »
in his in quibus opus est. Dcindc exponit opporlu-
nitates, scilicet in tribulatione posito cst adjutor ot
Quoniam ipse requirens ultiooom, (juam oxercet

refugium. Dulce auxilium ct refugium est, quod in

conlra occisorcs, sanguinem corum recordatus est,

necessitate dalur. [Cassiod., Aug.] Tribulationes

ipsorum occisorum consolando cos, et glorilkando.

bcnc dicit opportunitates, quia non opportuuius rj Vcl ita Annuntiate inter gcntcs studia cjus, [Hier.,
:

Aug.] id est raandata ejus, in quibus studendum

avcllilur homo a soeculo, nisi his voluplalibus nuga-
cst. Scd, quasi dicant qui missi sunt cvangclizarc :
toriis et perniciosis labores et dolorcs misceantur.
Nemocrcdit nobis, sed occidiraur, respondct :Nonsi-
Vers. 10. — « El spercnt in tc qui novcruntno- nc fructu SSO octernitatisoecidunturmissi aChristo.
" men tuum, ([uoniam non dcrcliquisti (puTrcnlcs
Quoniam Uomiuus requirens ultionem, id est san-
" le, Domine. n
guincm eorum in judicio futuro, ubi pa>na occisori,
Etsperent, [Gl. int.] ([uasi dicat : Et quiarefugium ct gloria occiso erit, recordatus est suorum, glorifi-
cs ct adjutor, ideo, o Doraine, spercnt in te, non in cando eos ct consolaudo, et in lorrorcs puuiendo.
sfficulo, qui novcrunt nomcn /H!im|Aug..] Qiiod fa- Rccordalus autom dicit, non quod oblivio cadat in
ciunt, cura desinunt spcrarc in robus s:cculi : lunc Dcum. ct post oblivioncm raoinnrliat, scd >|uia post
enim illos aversos saculo ct (luicrcnles ubi ligant longum lompus fuluruiu ostjudicium ct dicitur lioc :

spera, cxcipit cognitio nominisDei. Nomen autom secuudum alTeclum infirmorum, qui obiitum putant,
scitur, cum illi cujus est nomcn cognoscitur. Nomcn quia non tam cilo fit ut volunt. Quibus ctiam addil,
autcm Doi cst Douiinus Undc : Qui asccnditsupcr et non est oblitus chunorcmpaupcrum, ((uasi dicat,
 ^

135 PETRI LOMBARDI 136

dixi, RecorJatus e5t,pcrqiiod vicieturfuisse o!)lilJf, A el collocas mc in porlis filiae Sion, id est in pro-

imo nonestoblitus claraoroni pauperum, ut putatis. phetis et apostolis, id est in doctrina propbetarura

Et si dixi, recordatus, hoc dicit contra querentes ,

et apostolorum , ut ibi annuntiem onmes laudes
qui pro dilalione putant Dcum oblitum. Quis aulem tuas.

lit ille clamor pauperum, ostondit : Vers. 15. — « Exsullabo in salulari tuo, inlixac

VuRS. 13. — n Misereremei, Domine, vide liumi- » sunt gentes in interitu quem fecerunt. »

» litalem meam de iuimicis meis. » Exsultabo. [Aug., Alcuin.[ Hucusquc fuit c!a-

Ecce clamor. raor pauperura, quem non obliviscitur Deus : in-

Miserere mei, etc. [Gl. int.| ille

porsona de dicit Ecclesia, quai afHigitur, se gaudere, et asse-

Unus pro omnibus loquitur , etc. , iu sua
rit se salvari, dicens Exsultabo. Quasi dicat : Quia
dicit quod unusquisque petit, sic inquam : Miserere :

exaltasme de portis mortis ideo. exsultuboin salu-

mei, Domine, vide contuitu misericordia: humili-
:

tari tuo, id est in Jesu Cbri.sto. Spe enim jam sal-

tatem meam. Aspectus Dei, auxiliumest, qui, cum
sit lux tcnebras fugat serenans mentem. VA cst va est Ecclesia. Ego exsultabo sed, gentes, volen-
,

adjuva bumilita- tes occidere corpora sanctorura infixce sunt in in-

sensus : Vide liumilitatem, id cst
teritu animaj quibusdam clavis peccatorum confixae,
tem meam, qua", quauta sit, cestimatur, de inimicis
meis, de superbia quippe inimici a?stimatur humi-
B id est moriuntur iu anima. In inleritu, dico, quem
feccrunf. [Aug., Cassiod.]. Pccna enim cuique
litas patientis, quia tantum hi bumilianlur quan-

tum illi extoUuntur. Tu, dico, vide.

est sua iniquitas. Deinde, quomodo suis peccatis

quique constringantur, ostendit dicens : Et

Vers. 14. — « Qui exaltas me Je portis mortis
Vehs. 16. —
« In laqueo islo quem absconderunl,
» ut annuntiem omnes laudationes tuas in portis li-
» comprebensus est pes eorura. »
11 lia; Sion. »
|Aug. ]. In laqueo isto etiam ,
quem absconde-
[Aug., Cassiod.] Qui exaitas me , id est longe
runt, id est in fraude quam tegunt, comprehensus
mo facis, de portis mortis, id est ab omnibus pravis
est pes corum, id est affectus eorum. Laqueus oc-
cupiditatibus, quibus ilur ad mortem. Mors autem
cultus est dolosa cogitatio ;
pes anirace amor est.
est ipsa Ia;titia, quje jara habetur in hac vita in
Qui si pravus est, dicitur cupiditas vel libido ; si
perfruendo cupilis. Unde Apostolus : Vidua, quce iu
rectus est, amore enim mo-
dicilur charitas :

deliciis vivit, mortuaest.\I 7'im.,v.] Adquas dclicias

vetur anima, quasi ad locura quo tendit, id est
per cupiditates tanquam per portas mortis vcnitur.
ad delectationem bonara vel raalam, quo se perve-
A quibus ideo me elongas, ui annuntiem omnes lau-
, .. ,,,, . , ,„ .
.,.,,. , ,
nisse per araorera Isetalur. In laqueo ergo isto
aatiOW(?s Gl. int., Aug. Quia, quidquiddico, lauda- ', ., .,•
quem absconderunt, id est m traudulento consuio,
,
. <. , ,

... ^ . . .. ,r ^ ^ . Li
. . ,

tio Dei est. Annuntiem dico, ego exislens et exi

pes eoruni, id est amor qui per fraudem venit ad
stentibus, inportis filire Sion. Porta; filiae Sion sunt
vauam la,'litiam, comprchensus est, quia illa dele-
oplima studia per quoe venitur in sancta Kcclesia
ctatio alligal eos, ut inde abrumpere amorem, et ad
ad visionem pacis, ubi non crit alitpiid quasi non-
utilia vertere non audeant.Si enim conentur, do-
dum sit, nec fuit, quasi jam non sit ; sed est tantum
lor est deserere quK delectant, et ille dolor non
id quod est, et ipsa est aiternitas. In his ergo por-
sinit abscedere. Et haec fiunt oceulto Dei, judicio
tis bene annuntiantur omnes laudes Dei, ut petenti-
quo nunc judicat. Unde subdit : Et
bus detur sanclura, et non canibus {Matth. vii), qui
malunt pertinaciter latrare quara studiose qua;rerc. Vers. 17. — « Cognoscetur Domiuus judicia

Et sunt ba; porta^ contra pr:cdictasportas. Ilh\; nam- » faciens in operibus manuum suarum comprehen-
que sunt porta; mortis, ha; port;e vita3. FUia vero » sus est peccator. »

Sion est Ecclesia, Sion enim ornnes Ecclesias gene- Cognosretur Dominus. |GI. int.] Hic a suis, fa-
ravit munJi, quia ibi natus est Christus, unde fides ciens judicia, vera, secernens, scilicet hic, merito
incepit. Vel porta; mortis sunt corporei sensus, a non loco, malos a bonis. Deinde, quoraodo crucien-
quibus exallantur qui quxrunt, non qu;c videntur tur mali bic et quae judicia faciat, ostendit subdens,
,

sed qua- non vidcnlur. Et porta; lilia; Sion sunt sa- ^ J» operibus manuum suarum. Quasidicat Ha?c sunt :

cramenta, ot initia fidei, quae pulsantibus aperiun- judicia qus facitpcccator comprehensus
, scilicet ,

tur, ut perveniatur ad occulta, quae nec oculus vidit, est in operibus, etc, quod, qui non a Deo procedit,

nec auris audivit (/ Cor. ii). Et est sensus : Exaltas quo cruciat eos, sed ab eis quia ipsa peccala sunt

me de portis mortis, id est ab appetitu tempora- eis crucitatus et tormenla. Deinde non optando, sed
lium quinque sensibus subjacenlium. Ad quid ? Ut praedicendo subditur :

annuntiem omnes laudes tuas his qui sunt in porlis Pars III. Vers. 18. — « Convertantur peccato-
filiag Sion, id est insacramentis etinitiisfidoi. AUler. » res in infernum ; omnes gentes qui oblinscun-
[Hier., Gl. iut.] Porlse mortis sunt ha^retici, vel » tur Deum. »

eorum dogmala. Porlae vitae sunt, prophetae, apo- Converiantur. Tertia pars secundura Augusti-
stoli et eorum doctrina, qui per bonam doctrinam num et est hic canticum diapsalmatis, id est in hac
aJ vitam ducunt, sic haerotici per malam doctri- tcrlia parle est diapsalma, ubi est et canlicum,
nam trahuul ad interilum. Et ost Qui exaltas nio : scilicet quasi oeculla loetitia separationis, id ost de
de portis, raortis, id est a doctrina basreticorum ; scparationis quB liic fit inter bonos el malos, non
137 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. IX. 138

loco sed affeclu. Horum ergo soparationem pracdi- A conspectu luo, |.Vug.| id esl iii occullo, quod pauci
cens Propheta, convertantur peccatores in infer-
ait, sancti et jusii vident et intelligunt. Et o.

num, id est illaqueenlur delectatione mortifera. Et Vebs21. — 1 Conslitue, Domine, legislatorem

quos dixerit peccatores, aperit, scWicA omnei gentcs t super eos, ut sciant gentes quoniam homines sunt.i
quce obliviscuntur Deum. Quasi dicat Sicut nou : IGI. int., Hier., Aug.] Domine, quia le et legem
probaverunt Deum habere in notiliam sui , ita det tuara noluerunt. Constilue Antichristuni, legisla-
illos Deus in reprobura sensum. Vel de fuluro judi- lorem, pravum super eos , id est in ruinani eorum,
cio potest accipi totum ab illo loco, cognoscelur. [Gl. inl. , Aug.[ et sic gentes , id est in genti-

[Cassiod.l Quasi dicat : Hic comprehensus est pes liter viventes, sciant, id est cruciaii e.xperian-

eorum in laqueo, et in futuro damnabuntur. Quia co- tnr, quoniam homines sunt. id est quod stulti fue-

gnoscetur iu futuro judicio ab omnibus Do- runl. Quasi dicat : Quia nolunt esse filii hominis,

minus faciens vera judicia, quando secernet etiam id est novi, sinl homines veteres, veteri homini, id

loco malos a bonis. Inde scietur Dominus verajudi- est peceatori servientes.

cia facere quia comprehensus est peccator in ope- Pars IV. Vers. 22. — t Ut quid, Domine, reces-
ribus manuum suarum, iil est peccalor suis ope- • sisti longe ; despicis in opportunitatibus in Iribu-
rilius constringetur, non eorum raeraoria tantum jy « latione. »
punietur, ut quidara falso putant, sed pro quaUtate Utquid, Domine. [Cassiod., Alcuin]. Quartapars.
operum, daranatus pocnis exterioribus. Ubi mala illius temporis ^ierlraclat, quorum niraie-
Convertantur. Tertia pars secundura Cassiodo- tate permotus dicit Deo : Ut quid , Domine , etc.
rum, ubi peccatoribus cum Antichristo finera malo- [Aug.j Quia enim illi licebit tanta facere, ut Deus
rum praedicit. Quasi dicat : Hoc interim est quod putctur, subdit quasi vocem gementiura et queren-
gentes infixaj sunt in interitu, et pes comprehensus tium de dilatioiie judicii , dicens : Ut quid, etc,
est in laqueo ; sed tandera convertantur, id cst con- quasi dicat, gentes judicentur , sed a tuis, o Do-
vertentur peccatores, ne in suis voluptatibus gau- mine, ut quid, id est, cuv recessistilonge. [Cassiod.]
deant. Convertentur , dico , in infernum , ne alibi Hoc videtur , dum tardat subvenire. Hoc autem
mittendos se putent, scilicet oranes gentes qus obli- qua;rit Propheta ul simplices sanclos doceat : et

viscuntur Deum. mox quasi subito inlellexerit, vel quasi sciens ut

doceret quie solvit subdens, despicis, etc.

Vers. 19. — f Quoniam non in finem oblivio
[Aug..,
scicrit,

Cassiod,] Quasi dicat : Ecce cur recessisti

n cril pauperis ;
patientia paupcrum non peribit in
longe, quia despicis in opportunitatibus , id est,
» finem. "
p opportune despicis et sinis tribulari. Dcspicis dicit,

Quoniam non in finem. Quasi dicat : Non eslo- secundum lioc quod videtur gemenlibus dum difler- ;

blitus Deus clamorem pauperum et vere, |.^.ug.] tur, vel, id est saltem modico tempore auxilium
quoniam oblivio pauperis non cst apud Deum in sed opportuneid facit, ita scilicet quod.

Vers. 23. —
/inem, velfine,id est pauper non erit in fine in
« Dum superbit impius, incenditur
oblivione ; et si hic videtur, cum raali florent feli-
f pauper comprehenduntur in consiliis quibus
;

citate sfficuli , et justi laborant. In fine mundi

« cogitant. 1)

non conlcmnentur pauperes et hoc propter patien-

:

Dum supcrbit impius, incenditur pauper; [Aug.,

tiara. Unde subdit ; et patientia pauperum non per-
Hoc consilio de-
Alcuin., Cassiod.] quasi dicat :

ibit in jincm, et propter hoc prxcipue memor incendatur pauper, desi-

spicis, et tribulari sinis, ul
erit Deus pauperis, scilicet, propter patientiam,
derio tui adventus, quia dum supcrhit impius,pau-
qua raodo opus est ad ferendos malos, qui jara se-
per spiritu inceudilur amorc Dei. Vel, incenditur,
parati sunt voluntatibus, donec finaliter,id est in
id est purificatur ; fornax enim iribulationis Iigna
ultimo judicio. separentur localiter. De quojudicio vitiorura aurum virtutum purgat
cinerat et vel ;

subdit.
malos vitiat. bonos purificat. [Aug.] Ex his liiiuct
Vers. 20. — t Exurgc, Dominc , non confortetur ,^ quod mire providentia Dci de mali operatur. Com-
"
'
homo, judicenlur gentes in conspectu tuo. • paratione namque peccanlium boni magno studio
bonrc spei accenduntur ad recle vivendum, sicut et
Exurge, Domine. [Cassiod[ Precatur hic futurum
per ha;rcses crescit, ct gratior estcognitio vcritalis.
judicium Prophcta. Loquens cnim de fine saeculi
Et ipsi impii comprchendunlur in consiliis ,
id cst
prospexit cordis illuminalionc adventum Anli-
in cogitationibus quibus cogitant compreliendere
christi. [Gl. int.| Undc quasi territus exclamat,
sanctos. Mala; enim cogitationes sunt ejus vincula.
exsurge, Dominc. Quasi dicat : Dico quod non per-
Et quasi quis quoereret cur haec sunt malis, respon-
ibit patientia pauperum. Ut autcm non pcreai,
dct.
exsurge, Doraine, ad judicandum, et non conforte-
tur, [Cassiod.) id est non praevalcal super eos, Vkrs. 24. — « Qiioniam lau.lalur pcccalor in de-

• sideriis animic sua>, ct iniquus benodicilur. »

homo purus, non Deus sicut finget ; sed ante, judi-
centur gentes,'iA a?'^ per eum praecipilcnlur in pec- Quomam laudatur, etc. Quasi dicat : Ideo super-
catum. Et hoc quod dicitur de Anlichrislo esl in bit impius, vcl comprehcnditur. quoniam pcccntor

P.VTnoi.. CXCI.
 :

139 • PETRI LO.MBARDl 140

ijui in se pec«at, laudalur S JL a suis non corrigi- A Vers. 28, — i Di.xit euim incorde suo : Non
Uir. in dcsideriis anlmce suce iii est impletione desi- movebor a generatione in generationem sine
Alcuin.] raalo. »
deriorum sensualitalis sua^. [Cassiod.,
Itec esl magna ira Dei, ut desit corrcclio, et adsit Dixit etiim in corde suo, [Gl. int. quasi dicat :

adulatio. [Gl. int., Aug., Alcuin.] Adulantium lin- Vcre dominabitur, quia per malas artes. Dixit enim
gua; alligant animas in peccatis. [Cassiod. Gl. int.] in corde suo, id est apud se, extra, alia dicit, ut
Delectal enim hominem ea facere in quibus non bonus videatur. Quid dixit t Non movebor a genera-
solura non metuilur reprehensor, sed etiam auditur tione ingenerationem sine malo, [Aug.] idesl fama
laudator. Unde subdit, et iniquus, quod est nocendo mea non transibit de hac prasenti generatione ad
ahis, bi-nedicitur, quasi Deus. El per hoc peccator, posleros, nisi maUs
culmen et tam ex- artibus tale
scilicet Antichristus. celsura principatum consequatur, de quo posteri
Vers. 25. — « Exacerbavit Dominum peccator, tacere non possint. Animus enim perditus et ex-

« secundum muliitudinem ira; suae non qua;ret.» pers bonarum artium, atque a justitiae lumine alie-
nus mahs artibus sibi aditum mohtur ad famam
Exacerbavit Dominum, [Hier.] id est verum Deum
;

tam diuturnam, ut apud posteros eliam celebretur.

in iram provocavit, ut ab eo puniatur. Vel ita dixi
B Et qui non possunt beneinnotescere,^cupiunlv-eI male
quod peccator laudalur in desideriis, et hoc utique
de se horaines loqui, dummodo nomen eorum latis-
meruit, quia peccator, scihcet .Vntichristus, exacer
sirae pervagetur. Vel ita, dixit, ego movebor a gene-
bavit, vel irrilavit Dominum. ut ha^c palialur, [Aug.]
ratione mortali, in generationem immortalem sed
d est correctionis flagella. ab eo suspendantur. ;

non sine malo, id est non sine maUs artibus. Puta-

iAdeo exacerbavit, quod .Antichristus non quceret
bil enim Antichristus se malis artibus, et non aliter
Deum secundum multitudinem ircB suae .A.ntichristi,
vtnturum cura corpore de mortah generatione, in
[Cassiod.] qui omnia lurbulente, et crudeliter faciet.
quaerere, et a malis revo- aeternam de terra in ccelum
; quod et .Siraon Ma- :
Vel Deus qui solet alios
non attendet gus putavit cum sceleratis artibus coelum se ar-
care. Non quaeret eum, [Aug.] id est
,

gravius bitratus esl adepturum, et de humana genera-

peccata ejus , ut hic ulciscatur , in futuro
sccundum multitudincm ircE sucv, tione in divinam artibus magicis transilurum.
puniturus. Et hoc
Vel iia, movebitur a generatione in generationem,
id est Dei. Et hoc ideo, quia Deus cst multum ei
iratus dum per fraudes et scelera ad divitias et id est omnes gentes occupabo, sed non sine malo,

honores pervenire Magna enim ira Dei est,

sinit.
id est sine peccato, quod ei proprium est. [Cassiod.,
quando peccantera non corripit, sed vagam Hcenliam
Alcuin.] Vel ita, Ego non movebor, hic distingue,
id non iuquietabor, sed potius, a generatione
est
in peccatura ruendi permiilit. Unde ad peccantem q
praesenti tendens, in generationera futuram semper
.Synagogam dicit Recessit a te -clus meus. Non vi-
:

uxores cum fornicatce ero sine malo, [Rera. et Alcuin.] id est sine in-
sitabo tuper tilias tuas et
quietatioue. Deinde exsequitur ejus raalitiam, di-
fuerint {Ose iv.) Et tanla est ira Dei, vel nequitia
quia cens :
ipsius Anlichrisli,

Vers. 26 — " Xon est Deus in conspectu ejus, Vers. 29. — « Cujus maledictione os plenum est et

• inquinatffi sunt vlae illius in omni tempore. » « amaritudine et dolo : sub hngua ejus labor el do-
Son est Deusin conspectu fjus.[.Aug.]Magnum est « lor. »

malum luce veritatis deseri, cura magnum malum Quasi dicat

Cuius maledictione, etc.[Gl. int.] :

putcnt homines esse oculorum eorporalium caecita- Hoc sibi permittit iile cujus maledictione osplenum
tem, qua lux istaretrahitur. [Aug., Alcuin.] Ne-
est, id est blasphemiis et contumeliis. [Aug.] Bene
quitioe autera suae est causa ,
quod Deum non habet
intra os ejus dicitur esse maledictio, non extra,
ante oculos suos. El ideo vicB illius, id est cogita-
quia effectu carel . Valebit enim tantummodo ad
tiones, et consiha, et opera, inquinatcB sunt, id
eum perdendum, et non nocebit electis. Et os ejus
esl sordent in omni suo tempore, id est omni
plenura est amaritudine, id est amaris verbis , et
tempore vitae suae. Vel, in omni tempore, id est ad j) minis ct dolo, [Aug. et Cassiod.] id est blanditiis,
comparationem omnium, qui fuerunt in aliquo tem-
quia araaritudine et dolo , id est ira et insidiis
pore. Quod inde procedit, quia, o Deus,
alios convertet. Et labor, id est iniquitas et dolor,

Vers. 27. — .1 Auferentur judicia tua a facie ejus, id est pernicies ,

quem inde sequetur , est sub lin-
9 omnium inimicorum suorum dominabitur. t yua cjus, non in hngua, quia tacite apud se ista

Auferentur judicia tuaafacic ejus, id est, pulat cogitabit. Aliter extra loquetur hominibus, ut jus-

quod Deus non judicet, quia enim differtur judicium tus videatur. [Cassiod.] Vel sub lingua ejus labor
non putat se puniendum. Et ideo etiara inquinatae et dolor, id est cogitationes ejus sunt de labore
sunt quia omnium inimicorum suorum dominabi- sanctorum, et dolore corporeo.quia cogitabit quali-
tur. Dicitur cnira omnes reges superaturus, ul solus ter sanctos aflligat, et occidat : quod in raartyribus

regnei ct sedeat in templo Dci , extollens se supra ab eo et a suis occisis patet. Vel, labor sanctorum,
omne quod cohlur, et dicitur Deus (7/ Thess. iiV et dolor ,
qui est extra in pcenis corporis, est sub
Et quia per nefarias et malas artes ad illud inane lingua cjus, id est saeculorum est lingua ejus quae
culmen dominationemque veniet, addit intus in aniraa nocet illa exlra, [Alcuin.J quia verba
 141 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. V. 112

ejus plus timebuntur et nocebunl, quibus pracipi- A et pro nibilo babebuntur ; sed iuclinabilur et cadet
tabituranima, quam verbera. [Cassiod.| Deindecom- cum sanctis supplicia intiderit : Unde subdit : F.t
parat eum latroni, qui occultas insidet vias, ut in- inclinabit se ct cadet. [Cassiod.] Cura enim niraia
terficiat innoceutes, dicens : felieitale in olium remiserit aniraum, cadot repen-
Vers. 30. — I' Sedel in insidiis cum divitibus in tinoinleritu. Cadetdico, Cum dominatus fuerit pau-
« occultis : ut interficiat innocentem. » perum. Ecce vis. [Aug.( Ut enim muscipula beno

Sedet. [Rem. Aug.j Quasi dicat : Cum morawiZM- signat insidias, ita dorainatio terrorera apertissirae

sidiis c.um divitihus hujus saiculi, quos ditabit, ct insinuat. Et merito cadet.
muneribus cumulabit, ([uorum ialsam felicilatem, Vers. 34. — « Dixit enim in corde suo : Oblitus esl
ad alios decipiendos, ostentabit. Insidiis dico posi- « Deus avertit faciem suara, ne videat in finem. »
;

lis in occultis, id est, in ambiguis, ubi non facile Dixit cnim, elc. Vel ita continua, vere inclinabi-
intelligitur quid appetendum sit, quidve non. Ad tur et cadet. [Gl. int.] Qiiiahoc niodo, di.xit cnim in
quid ibi sedet ? utinterficiat innocentcm ex inno- corde suo. Obbtus
Deus pauperum, ut eos sal-
est
centi, faciendo nocentcra. Deinde exponit insidias vel. Vcl, oblilus est Deus mei ad puniendum.
ejus, dicens :
[Aug.] Hoc aulem pulare, scilicet se impunilum,
Vehs. 31. — n Oculi ejus in pauperera respiciunl ;
B incbnatio est et casus. Item dixit, avertit faciem
« insidiatur in abscondito quasi leo in spelunca suani Deus ne videatme vel illos. Usque iu finem, id
« sua. n est in die judicii. [GI. int:] Vel avertet faciem suara
Oculi cjus respiciunt. [Alouin. Cassiod.] Qnasi ne videat in finera, id est ne videat ea quae in
dicat, misericordia et affectu in pauperem. \eliLlios terra et in mundo aguntur. [Aug.] In finera ne-
sic decipit, quia oculi ejus respiciunt crudeUter in gant Deum videre, qui dicunt eura non curare hu-
pauperem spiritu. [Aug.[ Quia justos et pauperes raanas res, quia terra finis est rerum, et ulti-
spiritu, quorura est regnura ccelorum, maxime per- mum eleraentura, in quo nihil agitur sine ordine ;

sequetur. Et ipse insidiatur in abscondito quia ille sed homines eum non vident, quoniam perlinet ad
nescit qui decipitur. Ipse dico, existens (juasi leo occulta filii. Laborans ergo Eeclesia illo tempore,
propter vira in spelunca sua, scilicet propter do- quasi navis in magnis fliictibus et procellis velut
lum [GI. int. Aug.] Recte comparatur leoni exi- dormientem excilat Dominum, ut imperet ventis et
stenti in spelunca, quia in eo vis et dolus operabi- tranquillitas veniat, dicens :

tur, vis. in imperio

persccutio,
; dolus, in rairaculis. Ha3C est
composita ex
Pars v. Vers. 35. — « Exsurgc, Domine Deus, et
tertia vi et fraudo. Dua; <• exaltelur manus tua, ne obUviscaris pauperum. »
enim sunl ante persecutionem Anlichristi. Prior Q Exsurge, Domine. [Cassiod. Alcuin.] Quinta pars
fuil violenta, cura raarliyres proscriptionibus et lor-
in qua precalur judicium, ut hoec cito finiantur
mentis et ccedibus agebantur, ut sacrificarent ido-
quM tanta sunt, ut nemovelit tempus quo haec fiunt
lis. Altera est fraudulenta, quse nunc fit per haere-
dilatari. [Cassiod., Aug.] Quasi dicat Taha dicct :

ticos ot falsos fratres ; illa vero erit violenta et frau-

Antichrislus et faciet. sed o Domine Dcus, jain
dulenta. Vis pcr leonem ; dolusper speluncam intel-
exsurge, id est, cito veni, et raanifcsta tuain poten-
ligilur. Qux duo in Antichrislo erunt. Deinde cjus tiara. Jara de vindicta agitur contra Antichristura.
inleniionem exponens de utroque scilicet dolo et Et exaltelur manus tua, id est potentia et judicium.
vi, repctit :
[Hier.] Et ne obliviscaris pauperum, ut pulat Anti-
Vers. 32. — « Insidialur ut rapiat paupercm : christus ct complices sui, dicentes Avcrtit faciem :

<i rapere pauperem, dum altrahit cura. » suam, ctc. [Aug.] Jam ilaque dc judicio illo Eccle-
/nsidia/ur.Quasi dicat : Ad ([uid insidiatur? Aug.] sia intelligens et exsullaus, dicit :

Ecce insidiatur ut rapiatdolo paupcrem. Ecce dolus Vers. 36. — « Propter quid irrilavit impius
[Gl. inl.j Itcm insidialur rapere violcnliapauperem, " Deum : dixit enim in corde suo : Non rc^iuirct. »

dum attrahit cum

ad sc cruciatibus. Vcl econverso Proptcr quid irritavit impius Anlichristus Deum,
polest dici, ut prius de vi, postea dc dolo agal, D id est quid profuit ei tanta mala facere ? Dico irr

hoc modo Insidialur ut rapiat paupcrcm tavit, et vere dixit enim in corde suo : Non est
: vi. Ilera,
Insidialur ut rapiat pauperem dolo, dum blanditiis Deus, [Rem., Cassiod.] non credens Deum puni-
altrahit cum ad se, quodlamcunon minus cst ra- torein. Non requiret Deus quae facio. Ila dicit An-
perc. Dcinde apertius de illis duobus subdit, etprius tichristus, sed, o tu Deus :

de dolo, dicens : Vess. 37. — d Vides quoniam lu laborcm et do-

Vers. 33. — " In laquco suo humiliabit eura ; in-
• lorem consideras ; ut tradas cos in raanus tuas. •

« clinabit se, et cadet cum dorainalus fnerit paupe- Vidcs, id est, nosli ut, id est qualiter, tradas
« rum. » cos, scilicet Anticliristum el comiiliccs suos in
In laquco. I
Aug., Gl. Ecce dolus. Suo, scibcet
iut.[ manus tuus, id est in vindictas luas. [Ilicr.] Qua-
qui sibi sit. Vel in muscipula sua. Xon (|ui(lem in- Tiil Quoniam lu laborem ct iolorcm consideras,
lercipiel, ut cadat in aniraa, sed humiliabit cum quem infert sanclis. De quo supra dictum esl,
pauperem. [Aug. |
Quia quanla mirabiliora signa sub lingua ejus labor el dolor, quod pulanl S^
facicl, tanlo ci sancli contrarii magis conleinncntur. Dcum nescire, sed verc scit. Vcl ita ; Dixit in corde
 liJ PETlll LOMBARDl 144

suo, non requiret. El vides quoniani lu laborem et Aibilis, sed pauperes habebunt, quia Dominus exau-
dolorem, vel irara consideras, ut tradas eos in ma- divit paiiperum desiderium, quo aestuabant in malis

nns tuas. [Aug-l Solent enim homines interdum saiculi hujus, cupientes diem Domini. Deinde con-

non suraere vindictam de universis sibi illntis, quia vertens sermonem ad Deum, ait : Et auris, tua, id
timent laborare, vel irasci : sic et iste impius de Deo est potenlia qua audis, vel misericordia. [Aug.]

putal quod non Deus tot niala punire sine la-

valeat Non enim corporeum merabrum fas est in deitate ac-
bore et ira. Sensus autem iste pronuntiationem quas- cipere, sed nominatis membris quaj in nobis visi-
rit, in qua, si erratum fuerit obscuratur. Sic enim bilia et corporea sunt, potentias operationum opor-
dixit impius Non requiret Deus, quasi Dens labo-
:
tet intelligi. [Cassiod., Alcuin.] Auris, inquam, lua

rem et irani consideret.ut tradat eos in manus suas, [audivit prceparationem cordis eorum,\'vl est cor pa-

id est quasi laborare et irasci timeal . Et ideo parcat ratum servire, per palienliamexspeotans. Velsecun-
eis, ne puniendo eos laboret, et turbetur ira sicut dum aliani lilteram, audivit auris, inquara, tua praj-

aliquando faciunt homines, dissimulala vindicta ne parationem, cordis eonmi, id

vel concupiscentiam

Uiborent vel irascantur. Et est sensus. Dixit Anti- est ardorem eorum, quod est ubi omni-
desiderii :

christus : Non requirel Deus mala quse facio. Et bus viribus animae aHquid ardentius petitur. Vel,
dixit quod lu. o Deus, vides, id est, sustines mala, g audivit pra?parationem eordis eorum, id est hoc

et impunita dimittis. Ideo quoniam tu laborem et quod in cordibus eorum ipse Deus prseparavit. Vel,
dolorem, vel iram consideras, ut tradas eos in prwparationem cordis eorum audivit auris tua, id
manus tuas, id est, quia times laborare et irasci, est quam statim volunt petere, Deus audit.

si cospunias. Sed nunquid tiraes hoc? absit! Vers. 42. —

« Judicare pupillo et humili, utnon

apponat ultra magnificare se homo super ler-

Vers. 38. — " Tibiderelictus est pauper ; orphano
«
€

ram. »
« tti eris adjutor. >

Tibi derelictus. Quasi dicat : Ne obliviscaris pau- Judicare pupillo. [Aug.] Ecce desiderium paupe-

perum, nec debes, quia, tibi derelictus cst pauper. rum. Eorum enim desideriura est te judicare, id est

[Aug.| Idco enim pauper est, omnibus hujus mundi, ut judices, Pupillo,non conformi saeculo, et humili.
temporalibus rehctis, ut tu tantum sis spes ejus. Et non superbo. Aliud est enim judieare pupillum,
ahudjudicare pupiilo. Judicat enim pupillum, eliam
tu, non ahus, eris adjutor orphano, cui moritur pater
mundus, per quem carnaliter est genitus, ut dicat :
qui condemnat. Judicat vero pupillo, qui pro iUo
.1/^7»' mundus cruciftTus est, et ego mundo (Gal. vi). profert sententiam. Et notandum quod hic memo-
Et nota quia poanis terret, bonis demul- ratur secundus adventus ad judicium, qui raanife-
[Alcuin.l
cet. Et quia tibi derelictus estpauper, ergo. Qstus erit, cum iste psalmus de occuhis fihi agat,

Vers. 39. — « Contere brachiura peccatoris et

sicut titulus insinuat.
inter occulta tibi recte ponitur,
Sed et ille adventus nunc
quia de eo nemo
<i mahgni : quaeretur peccatum iUius, et non inve-
scit, neque angeU, neque neque Filius ho-
virtutes,
t nietur. »
minis. Non utique ad cognoscendum, sed ad pro-
Contere brachiumpeccatoriset maligni,[A\}g., GL
dendura nobis ut non apponat, [Gl. int., Cassiod.]
int.] id est potcntiam illius pessinii, qui peceator
Quasi dicat : Ideo desiderant ut judices, ut homo,
cst in se, et malignus in alios, vel peccator in vi, et
sciUcet, illc superbus Antichristus, qui est horao
malignus in fraude. Deinde ([uod oravit, affirmat
purus, non Deus, non apponat ultra, ut fecit in
Qucsrctur peccatum illius, id est judicabitur de
terra mafjnilicare sc, idest semagnura facere super
peccato suo, etnon invenietur, [Rem., Alcuin.] id
terra. Tunc enira omnia mala tinientur, cum homo,
peccatumsuum. VeI,[Aug.]
estet ipse peribit.propler
id est auctor malorum, eum sua plebe damnabitur.
Quaeretur peccatum illius, an sit adhuc necessarium
ad purgandos bonos, sicut ante. Unde supra dum COLLATIO IN PSAHIUII IX, « COXFITEBOR. »

superbit impius, incenditur pauper. Et non invenie- Quanlum ad litulum, quem LXX
verterunt, pro
tur, tunc esse necessarium, quia jam non est in occultis ftlii, Rabini et versiones novae pepererunt
quo sit locus peccato illius, omnibus justis tunc D monstruosas et confusaneas interpretationes. Unus
dkil. supermortecujusdam inimici David,qui nun-
purgalis, sicut plano ferro non est opus Uma.
ciipahntur Lahen hic asserit metalhesin, Laben,
:

Vers. 40. — " Domiuus regnabit in selernum et pro Nabal. Alius scribit noraen esse cantoris, Pra-
« in saeculum sceculi : peribitis gentes de terra il- tensis transfert promorte insipientis ; PelUcanusad
victoriam juventutis filio. luterpretes pro Cajetano,
« lius. II

supcr morte, ftlio ; Hieronymus autem, super morte

Vers. 41. — « Desiderium pauperum exaudivit ftlii. Sanctes et Munsterus rehquerunt Hebra?um
" Dominus ;
praeparationem cordis eorum audivit jzS n":'^" ALSRTH. Lahben. Si legatur unico voca-
<i auris tua. » bulo almuth potesl significare occultum, ut acce-
Dominus, au\em,regnabit in mternum etinsaecu- peruntLXXa themate Q^:; ALAM, id est abscondit;
lum sxculi. [Cassiod., Aug.] Hoc regnum gratius si dividalur in duas parliculas, super morte, ut ver-
tit Hicronymus.
erit pro praecurrentibus malis, quod veniet destru-
clo Antiehristo. Sed. vos yentes, id est peccatores
Vers. 4. — Quoniam, fecisti judicium meum et
causam meam. Nescio quo motu verterit Pratcnsis
omnes, quifinelegeDei estispfn'fr)7/s(/(' to'Crt illius,
rigorem meum, \ito causam meam, cumomnes He-
scilicet de terra viveniium, id cst ab hoc regno per- braji, Graeci et Latini, quos licuit videre, transfe-
 . ;

14o CO.MMEXTARIUM L\ PSALMOS. — PSAL. IX.

rant causam raeara. In Hebraeo est n .4 sis, in insidiis pagorum ; Sancles et interprcs pro
Graeco 7r;V cixr^v u.ou Casetano, villarum; Munsterus, vjcoruHi ; Pellica-
Vers. 6. —
Inimicidefccerunt framecB in finem. nus, atriorum ; Hieronymus, vestibulorum C-^iTl
Pratensis, Munsterus, Xebiensis Sancles Cam- , ,
iiATZERiM LXX legeruni per aleph ''->i'N' hatzerim
pensis verterunt, o inimice, vocandi casu. Tamen a radice li',s! atzar thesaurizavit. Vox est eadem
Hieronymus et Pellicanus cura ponunt geniti- LXX pra^ter aspirationem. Et certe facilis est transilus
vum. Deinde pro frameis Hieronymus dicit solitu- mutuus inter gutturales, quas vocant. De discrepan-
dines, reliqui pene desolationes, seu populationes, tia anlem exemplarium saepe jam inculcatum est non
eodem sensu. Vocabula Hcbraica n"2Ti hoh.\both otiose et amplius diluscescet.
est anceps ad gladios et desolationes. Unde Pellica- Vers. 31. —
Oculiejus in pauperem respiciunt.
nus et Pratensis traduxerunt framea;. Sohis Hieronymus juxla HebrKOS, quantura licuit
Vers. 7. —
Periit memnria corum cum sonitu. videre, vertit, in robustos iuos i"S~S lehelecach.
Heb. cum ipsis. Unde ergo acceperunt LXX cum Unde liquet luce clarius Hieronymum per duas di-
sonitu ? Sed adverle LXX accepisse n"2n hemaii, non ctiones legisse, aut unam ex duabus conllatara, et
ut est pronomen, sed ul cst nomen detlexum a ra- priorem duxisse ab Sti hahl, id est robur, altc-
dice iTSn HAMAii, quod signilicat sonare, fremere,
ram vero sumpsisse per caph ser vile non essenlia\c,
tumultum facere, quod liquet ex psalmo \lv So- :
sicut et idem tacit versu 38, tibi dcrclictus cst pau-
nuerunt et turbato' sunt aqwr eorum. Pro sonue- per, ubi transtulil, Tihi derclinquuntur fortes tui.
runt, Hebr. legitur illud vocabulum. Ad quod videlur
alludere Campensis paraphrasis, cum, inquit, ad-
Habemus in nostris Bibliis Hebraicis ~z^~ heleca.
B Vers. 33. — Cum dominatus
fuerit pauperum.
miratione transeuntium.
Vers. 17. —
In operihus manuum suarum com- Ileb. n*N;Sn ""r^iV^ baatzcmal- helcaim. Hierony-
prehensus est peccator.llehT. addunt. V'2m ihgaiox, mus, in virihus suis valenfcr. Ubi Pratensis, cadet
quod significat meditatione Sepluaginta aulem :
in fortitudine cjus e.rcrcifus contritoruin; Sanctes,
omiserunt, sicut et vocabubim selah, quod non cadct cum fortibus efiis congregatio pauperum ;
.Munsterus, ut cadat in manu forfium ejus cwtus
est de contextu psalmorum rho selaii. Sed, ut scri-
bit Hieronymus ad Marcellam, est diapsalma, quo
pauperum ; Pellicanus, dcjicict per fortitudinem
animadvertimus superiora pariter inferioraque con- suam dcpauperafoa. .\IIudit et Campensis. Hae
versiones relerunt cadcf, ad pauperum congrega-
necti.aut certedocerisempiterna essequa' dicta sunt.
Vers. 21. —
Constitue, Domine, lcgislaforem
tionem. Sepluagiuta ad personam Antichristi, ([uia
inlerpretali sunt beth bltcram serviiem pro quando,
super eos. Hieron. Sanctes, Munsterus, Campensis,
terrorem, VrA{mi\s,,ju<jum ; interpretes pro Cajetano veluli S3 haud infrequenler accipiunt Hebrsi et
dominium. Hoc provenit ideo quod vocabuIum.snT^ verbura substantivum supploverunt, videlicet dum
e^t cxercitus pauperum seu insonlium, in fortiludi-
MORAii potest dellecli a radice xn^ iare cum aleph
nibus nempe .\ntichristi. Quia vero id fuisset paulo
in tine, significabitque terroremVel a tliemate
: mi subobscurius, extulerunt per verbum et participium,
lARAH per ht in fine, id est docuit, ut morali seu
moreh sit doctor, seu legislator. Aleph autem et ht,
cum dominatus fuerit pauperum. Xec debet verbum
apud Hebrasos, sunt passim commutabiles.
litterffi
verbo reddere fidus iuterpres. Hieronymus habuit
Vers. -24. — in desi-C ocuhira ad vocabulum, quasi compositum ex S"n
Quoniam laudatur pcccator
deriis animm sum, et iniquus bcnedicit, Deinde sub- iiAiiL, ut in superiori mox versu angebatur et .l.XD
sequitur principium alterius versus apud nos et caah, id est doluit seu oppressus est, quia vertit
LXX e.vacerbavit Dominum pcccator. HebraBi co- valenler, In eodem versu Faber dicit in isia elau-
:

difes, aUa seclione revocant duo vocahula sequentis sula, Inclinahit se, quod se debeat expungi, ex
vc.sus; videlicet exacerbavit Domiuum, ad priorera Gra;co et Hebrajo, quod quam falsum sit manifestat
versum, et varie transferunt Hieronymus, avarus ; radix nVw schoah, id est inclinavit sc, et profes-
applaudens sihi blasphemavit Dominum ; Pratensis, sores Hebraismi haud dissentiunt. Sed et Griecura
inii/uus benedicif hlasphemanti Dominum; .Muu- xu::tw significat seipsum inclinare.
sterus benedi.ritquc avarum.quem c.rsecratur Dcus Vers. 36. In cordc suo non requirct. HebrKi —
Sanctes, et avaro hcnedi.rif,irasci fccit Dominum;
nuuc leguut non requires in secunda persona nT
interpres pro Cajetano, avarus bcnedixit sprcvif Cl^n Lo tidros, cum tamen Hieronymis juxta Hc-
,

Dominum ; Pellicanus, avarus hencdicit, blasphe- bra?um, vertat cum LXX iu tertia persona, ct licet
mat Dominum ; paraphrasis Campensis, yecdesunt eodera recidat intelligentia, tamen arguraento est
qui aduicnlcr uh sprm prmlir illi videlicet impio
praHer alia, quod Hebraica Icctio res[iondens ver-
tain manifcste blnsphemo in Dominum ; Xeliiensis,
sioni Hieronymiana: non omnino sit germana etsi
raptorcm hcnediccns hlasplicmavif Dominuin ; Germanica.
Chahhi'us, Qui bcnedicil hoinincm raptorcin, rejicit
Deum. Sed quo tandem divertemus Septuaginta Vers. 3i).'! Conterc hracldum peccatoris et —
legcrunt ^iz baruch, id esl bcnedicitur seu hene- y.maligni, quwrctur pcccafum illius et noninvenic-
tur. llicronymus, confcrc hrachium impii ct
dictus, et nou ~r\Z berech, henedixit, cum alia
maligni, quwres impictatem ejus et non invenics.
}
distinctione, ut fit propter rationera metrici carnn- Idem sensus quem se(|uitur Munstcrus, Nebiensis et
nis,quo Psalterium est numeratum, ut supra docui- Cbalikrus inler|)res. .\liam distinctionem et intelli-
mus. gentiam faciunt l'rateusis, Pcllicanus et Interpres
Vers. 26. —
Inquinata- sunf vio' illius in omni pro Cajelauo. Primus sic, confcrc brachium impii,
tempore. Ob ambiguitatem vocabuli Ilebiaici S*n ct malum rcquircs, impietatemcjus non invcnics ;
HOL, vel SSn HALAL, oritur raagna diversitas irau- secuudus, riintere hrachium iinpii, ct inalignum
sferentiiun. Cmn enim illa; radices signilicent ;)o//(i- inscquaris ; tertius, frangc hrachiuiii imiiii, et
crc, dolcrc, parcrc, prosperari, Ilieronymns et maliim qwvres. Sanctes addidit alii|uid dc suo,
Nebiensis verlunl parturicnt via-cju.^; Pralensis et qua-res impietafcm ejus, qunm di.vit, quod non
Sanctes, prospcrahunfur, sequenles Clialda^imi invcnics. Perpendis (|ui(l ct quatcnus sibi permit-
intcrprclem. Munsterus, molcsUr sunf via- cjus, ciii tant neoterici professores, nempe qiiidqiiid som-
alhidit llampensis. Edilio lamcn adhuc modum niant.
liabet, profana: viiK ejus, morc nostro ; Pellicanus, Vers. 42. — {7 non apponnt ullra magni/icare
sc hoinosuper tcrram. Nebiensis satis accedit, nc
dolcbunt via: cjus im iVn jahilu deracau.
apponat ultru supcrhirc homo dc tcrra ; Pralensis,
Vebs. 30. — Sedet in insidiis cumdivitibus. Pralen- Ui non pergat ultra contcrere hominem cx tcrra.
147 PETRI LOMBARDI 148

Accedil Sanctes, neaddat impius, ut conterat homi- A innual paraphrasis Campensis, nc tentct amplius vi-
nem dc terra ; seu ut inlerpres pro Cajetano, non rihus suis /idcre miscrabilis liomuncio prognatus
adjiciet ultra ad frangendum hominem a terra. c tcrra. Munsterus secus, et non adjiciat ampiius
Heec diversum faciunt sensum a nostro, licet eodem grassari contra eos homo de tcrra. Pellicanus, ne
tendant. Hebraei autera non habeat intlexionera ea- addatur ultra constcrnari animo homo ex terra.
suummore Latinorum, ob id homo potest accipi, casu Ubi jNIunsterus refert hominem ad Antiehristum aut
nominandiautaccusandi, HincHieronymus vertit, ne- tyrannuni, Pellicanus ad pauperem. Et vocabulum.
quaquum ultra supcrhiat homo de tcrra, quod non ARATz, anceps est.

distat ab intelliffentia nostra3 cditionis, ut id etiara

PSALMUS X.
>SALMI TITULUS : « IN FIXEM PSALMUS DAVID. » n runt arcum, paraverunt sagittas suas in pharetra,
« ut sagittent in obscuro rectos corde. «
In Domino confido. Titulus, In fincm, psalmus
David. Agit hic Propheta de hsreticis, qui in Eccle-
Quoniam ccce. Quasi dicat : Aliquis dicerel, qui-

membra mentiuntur se Christum habere, bus hoc dicis : ct quare ? Respondel : [Gl. inl.] Ecce
sia pulrida
atque ab unius Ecclesiae verse matris uberibus alios peccatoribus hoc dico ideo, quoniameccepeccatorcs

avertere atque abripere moliuntur, et ad se trahere t> intcndcrunt arcum, etc. Vel ita continua, ideo in

volunt, affirmantes quod apud se sit Christus, et Domino contldo. Quoniam ecce quasi dicat, in evi-

quasi pie studioseque admonentes, ut ad eos trans- denli cst quodpeccatores, [Hier., Rem.] id est haere-

eundo transmigremus in Christum. Quibus hlc re- tici intenderunt arcum, id est versus se, scilicet

spondet Propheta, in persona alicujus fidelis, redar- juxta voluntatem suam detorserunt Scripturam sa-
guendo eos et docendo, eis esse resistendum. Et est crara ad vulueraudas animas simplicium. [Cassiod.,

sensus tiluli : Psalmus iste, dirigens nos, infinem, Gl. inl.] Vel, intenderunt arcum, id est in Scriptu-

id est in Christum,. est David propheta;. [Cassiod.] ris sanclis subtilem, ut sibi videtur intellectum ha-

Docentis resistere haTeticis. Quk est intentio psahni. buerunt, et alios remissum habere ajstimant, et pa-

Modus biparlitus est psalmus : Primo, de haerelicis ravcrunt sagittas suas in pharctra [Aug.] id est

agit, qui Catholicos in suam pravitatem volunt con- parala habent in corde suo verba venenosa. Ad
verterc ; secundo dicit : Quid utrisque det Deus, quid ? ut sagittent rectos corde in obscuro, [Hier.] id
scilicet bonis et raalis. Ibi, justus autem. Ha^reticis esl, in simplici sensu degentes. Vel, sagittent re-

ergo respondens, cum increpatione, ait :

ctos corde in obscuro, id est in suis ambiguis et

Vkrs, 1 . — « Fn Doraino confido : quoraodo dicitis obscuris sententiis. Per arcura hoc faciunt, non
montem '1"°'^ Scriptura ad hoc valcat, id esl non ex vitio
« anims mea; : Transmigra in sicut pas- C
Scriptur», sed.
In Domino confido. [Aug.] Quasi dicat Unus mons : Vers. 3. — « Quoniam quae perfecisti destruxe-
cst, scilicet Christus, in quo confido, quem teneo, « runt ;
justus autem quid fecit ? »

qui esl mons in verticc montium. Quomodo crgo di- Quoniam dcstru.rerunt. [Cassiod., Rem.] Male
citis. anima' mc(v,({uk\ ? Transmi-
Ecce increpatio ; exponendo, id est perverterunt ea, qu(f pcrfecisli,
in Christum qui apud nos est,
gra in monte, id est id est Scripturas quas perfecte edidisli. Vel perfe-
id est quomodo monetis, me transire ad vos, tan- cisti, implendo in te, prasdicta in Scripturis. Vel
quam multi sint Christi ? Quasi dicat : Mirum est. secundura aliam litteram : Ut sagiltent in obscura
Vos ita monetis, sed si haec fecero, ero sicut passer, luna rectos corde. Luna congrue significat Eccle-
id est sicut avis, id est instabilis et levis sum, si siam. Dua; enim sunt opiniones de luna. quarum
transeo. [Cassiod., Rem.] Ponitur enim species pro qua2 vera sit, quas non oninino vcl difficile sciri

genere. Vel ita : Dicitis aninite meae : Transmigrain potest. Aiii dicunt eam suum lumen habere, sed
montes, alia littera, [Aug.] id est in nos, qui sumus globum ejus dimidium lucere, dimidium obscurum
montes. Montes vere sunt, per superbiam, non per esse. Dum autem partem illam qua? lucet paulatim
huraihtatem, ut justi. Et debes ad nos transire, quia ad terram convertit, ut videri possit, coruiculata
tu es sicut passer, id est pennatus virtutibus, el
D apparet ; donec tola illa pars videatur
el sic crescit

praeceptis. Sed haec qua; obtenditis ut transeam ad et dum iterum convertilur, obscura pars incipit ap-
vos, non sinunt me transire, quia si passer sum, ha- parere, donec nobis tota iterum auferatur. Haec est
beo domum ubi requiescam, secundum illud Et- : Ecclesia, quae ex spiriluaUum parte lucet, et cx car-
enim passcr invcnitsibi domum (Psal. lxxxiii). Sed nalium parte obscura est, et spiritualis quidem pars,
quam domum ? Dominum, qui est refugium pauperi. modo apparet hominibus per bona opcra, modolatet
Quomodo ergo dicitis, ut ad vos transeam? Vel ita : in conscientia soli Deo nola, ct solo corpore vide-

Dicitis aninice mea; : Transmigra, a tuo imo, inmon- tur. Sicut cum oramus in corde, et quasi
contingit
tem, id est in eminentiam intelleclus, quam nos lia- nihil agere videmur, cum tamen non terram, sed

bemus. Et ita eris sicut passer, qui in altis nidificat. sursum corda dirigamus ad Dominum. Alii aulem
Et quoraodo hoc dicitis ? Quasi dicat Hoc mirum : dicunt quod luna non habet lumen nisi a sole, sed
est. Deinde fidelis, in cujus persona loquitur Pro- quando est cum illo habct partem illam ad nos
phcta, convertens sc ad alios, ait : qure uou videtur ab eo, et ideo non lucet nobis sed ;

Vers. 2. — « Quoniam ecce peccatores intendc- cum recedit ab eo illustratur ab ca-parte quam habel
 ;

U9 COniENTARini IN PSAUIOS. — PSAL. X. 150

acl nos, donec, sole occidente, plena surgat ab A erant lacte nutriendi tidei, vanis et scrupulosis qus-
orienle. Cum auletn ex alias parte soli coeperit ap- stionibus sagittant, vel exagitant, et venenis pravo-
propinquare, superior pars iUuminatur, inferior ob- rum dogmatum necant, quibus quasi nituntur effi-

scuratur. Hoc idem bene convenit Ecclesife, quae lu- cere ne laudetis. [Cassiod.] justus autem. Secunda
men non habet, nisi a sole justitiae, id est Christo, pars ubi dicit qui utrisque det, scilicet bonis et
qui in multis locis Scripturse aOegorice sol appella- malis, et minatur judicium, cujus timore saltem de-
tus est. Quaelibet ergo istarum duarum opinionum serant falsitates, quasi dicat, ita haeretici nos offen-
vera sit. Congruenter luna, allegorice Ecclesia ac- dunt et turbant. Justus autem, id est Christus quid
autem haec obscuravit, et cum in iiis
cipitur. Si quis fecit1 secundum utramque partem, scilicet bonorum

obscuritatibus magis negotiosis quam fructuosis et malorum, [Aug.] quasi dicat Si haeretici often- :

animum exercere aut non libet, aut non vacat, aut dunt, nonne Christus pacera dat vobis? Qui dicit :

animus ipse non valet, satis habet, omissis obscu- Pacem meam pacem relinquo vobis (Joan.
dovobis,
ris causis, attendere popularibus oculis incrementa siv). Dat utique pacem, quam haeretici nefanda
et detrimenta lunse, quae si deficit ut renovetur, no- dissensione violant. Christus vero tantam pacem
tat Ecclesiam, ubi creditur resurrectio mortuorum exhibuit, quod eliam traditorem suum Judam mira
futura. Ecce qualiter luna significat Ecclesiam. p patientia toleravit, et ad praedicandum regnum cce-
lorum cum ahis apostolis misit. Et ei sicut in caete-
Nunc videndura est quomodo obscuritas lunae
ris eucharistiam dedit, quam ante traditorem suum
obscuritatem Ecclesiae significat. Obscura autem
24: et diabolum nominavit. Cui praedicta ideo con-
est, vel fit luna tribus modis vel cum menstruis
tulit, ut ostendere dona Dei ad eos pervenire qui
cursibus finitur, vel cum ejus fulgor nubilo interpo-
fidem accipiunt, etiam si talis sit per quem acci-
latur, vel in eclipsi, ubi cruenta videtur. [Aug.] Si-
piunt, qualis Judas fuit. [Alcuin.] Et nota quod
militer et Ecclesia fuit obscura, cum in initio fidei
hac interrogatione invitat utrosque ad solutionera,
adhuc nova nondum terris major effulsit, vel cum
quae est ibi.
nubibus blasphemorum tecta vituperatur, vel cum —
Vers. 4. « Dominus in templo sancto suo,
caedibus martyrum est cruenta. In his terroribus et
i< Dominus in coelo sedes ejus. »
obscuritatibus Ecclesiae, iniqui dolosa verba jacu-
Dominus in templo sancto, ubi ostendit quid fa-
lantur, ut rectos pervertant, quia sciunt hfec tem-
ciat bonis ; et ibi pluet super peccatores, ubi dicit
pora decipiendis infirrais accommoda. Dicit ergo :

quid faciat malis. Prius ergo ostendit quid bonis

Ut sagittent rectos corde in obscura luna, id est in
facial, praemissae tnterrogalioni respondens sic,
obscuritate Ecclesiae, quae tribus modis obscuratur,
Dominus est in templo sancto suo. [Alcuin., Aug.] Id
ut supra dictum est. Vel obscura dicitur Ecclesia, Q
^ est in suis, ut faciat eos sibi t«mplum. Quod tem-
dura filii ejus peccant, et imperiti et carnales multi
plum est etiam coelum, unde subdit. Dominus etiam
in ea abundant, et tunc occasione obscurae lunae
hoc facit, quasi dicat ; In ccelo est sedes ejus , id
opprobria ingerunt iniqui haeretici Catholicis , eo
est eos quos facit teraplum, facit et coelum, id est
quod a talibus sacramenta ac-
talibus cohabitenl, et
arcana secreta. [Aug., Gl. int.] Vel ita potest di-
cipiant. Sed nihil timendum est confidenti in Do-
stingui, Dominus commuuiter omnium per poten-
mino. Timeat ille qui confidit in homine, qui tunc
tiam est Dominus, speoialiter, in templo sancto suo,
dicit sancla esse sacramenta, cum per sanctos den-
id est in fidelibus. Unde dicitur Templum Dei, san-
tur. Et est sensus : Ct sagittent reclos corde in ob-
ctum est,quod estis vos (l Cor. m,) ubicunque non
scura luna, id est cum senserint se non posse con-
sic est ipse Deus ut in suo templo. Deinde repetit
vinci, lumine Ecclesiae obscurato, propter multos
in coelo, id est in sanctis est sedes ejus.
carnales et imperitos. Quoniam quae perfecisti de-
struxerunt hoc non mutatur. Vel ita ab illo loco
: :
Vers. 6. — « Oculi ejus in pauperem respiciunt
« palpebrjB ejus interrogant filios hominiun. »
Quoniam ecce et sunt hi terrores et verba hfereti-
:

Oculi ejus, [Rem., Gl. int.] quasi dicat, ita de

corum comminantium nobis de peccatoribus, nisi
ad se quasi ad justos transeamus. Dicunt enim De-
majoribus facit, scilicet quod sint templum et coe-
: r>
betis ad nos transire, quoniam ecce peccatores in
lum, in pauperem vero, id est in minores. [Hier.,
Aug.] Oculi ejus id est misericordia cjus rcspiciunt,
lenderunt arcum, id est Scripturas carnaliter inter-
pretantur. Et paraverunt sagittas suas in pharetra, quod est ei pauperi lux. Naraque respectus Dei, et

id est venenata verba in corde. Ad quiJ ? Ut sagit- auxilium, cl lux suis est. Et ideo non sunt limcndi
lent in obscuro rectos corde : hoc non mulatur a tumultus Iribulationum qui in retibus fiunt, anlc-
sententia primm leclionis. Quamriue perfecisti. Con- quam ad iiltus felernilalis veniatur. Vel per paupc-
verlit fidelis sermonem ab istis haerelicis, quibus rem cosdcm signiticat quos pcr ca;Ium el lemplum
anle^loquebatur, ad Deum. Quasi aliquis dicat Cur :
significavit. Quasi dicat Quidam sunt lemplum et :

dicunl tibi, transmigra ? cur de pcccatoribus te ler- cocluni. Et hoc etiam, non modo alia, a Domino est
rent, cum tendunt sagitlare rectos ? Respondet : quia oculi cjus, id esl misericordia, respiciunl in
Quoniam ea quae perfecisti, id esl laudem quam ex paupcrem, per quod lil cnMum ; ct palpcbra^ eius,
ore infantium perfecit Deus. Destruxerunt quantum id cst crebra perlio Scripturarum per loca, et aper-
in ipsis est, in suis conventibus ubi pamilos qui tio pcr alia loca, quae Scriptura; quasi oculi Doi
 lol PETRI LOMBARDI 132

sunt, interrogant, id est prohant, filioi hominum, Atatis, illud de prsesenti potest accipi, spiritus pro-
scUicet de veteribjs innovatus per tidem, id est cellarum, id est tumultuosa mens.
probant bonos, quia boni de obscuris non fatigan- Vebs. 8. — Quoniam justus Dominus , et

tur, sed exercentur ; de cognitione nou intlantiir, » justitias dilexit : aequitatem vidit vultus ejus. "

sed confirmantur, Et etiani : Quoniamjuxtus Dominus.[\Mg.]Quasi (iical Ha>c :

Vers. 6. — <i Dominus interrogat juslum et pra?dicta reddet Dominus bonis et malis, et quare

« impium qui autem diligit iniquitatera, odit ani- hoc facief? QuoniamDominusestjusttis et justitias,
;

« mam suam. »
id estjustos dilexit pluraliter, dixit justitias, ut jus-
tos accipias, in quibus multae sunt juslitiae, cum
Dominus interrogat, [Hier., Gl. int.] idestpertri-
una sit Dei, qua omnes participant. Et oequitatem
bulationes et luTreses probat justum et impium.
vidii vultus ejus. Vel, facies ejus, id est eequitas
[Aug.] Quid ergo times, tu juste, ne obsit tibi im-
visa est in facie, id est in notitia ejus. Facies enim
pius, sacramentis non sincere communicans, cum
ejus est notitia ejus, id est potentia, qua dignis
Dominus interroget te et illum. [Cassiod.] Vel
innotescit. Vel vuUus ejus vidit aequitatem, se-
Dominus interrogat justum et irapium, quia Domi-
cundum utramque partero scilicet bonorum et
nus solus de conscientiis utriusque judicat, Domi
,

nus raterroffat utrumque raterroeando aulem hoc

. „ .
.
,
, , 1 R
o raalorum, quia
. '
\
non se dat noscendura raalis, sed
bonis ;
quod est sequitas.
invenit quod ille qui dilicjit iniquitatem, odit ani-
mam suam, [Aug.,Alcuin.] idest animae suae nocet Potest iste psalmus et aliter legi, ut de passione
dilector iniquitatis, non justo qui credit Deo. Christi accipiatur, et dicit Christus secundum ho-
Cur ergo tinies si corporaliter teciim est injiistus? minera, ut solet, contra errores Judaeorum : In Do-
Xota quod ail, qui diligit iniquitatem, non qui facit. mino confido : quomodo ergo dicitis animo' mem :

[GI. in.] Iniquitas idem est quod peccatum, unde Transmigra in montemsicut pn.5St'r, id est consenti
nobis, in legalibus obscrvantiis, et in caeteris. Ideo,
Joannes : Omnis quifacit peccatum, et iniquitatem
facit (Joan. viii.) Nemo vero sine peccato vivit. IUc in Domino confido, quoniam ecce peccatores, Scriba;

vero diligit iniquitatem, qui ox desiderio et aifectu et Pharisfei, intenderimt arcum,paraverunt sagittas
peccal qui et si semperviveret, semperpeccare vellel. suas in pliaretra, ut sayittent in obscure rectos cor-
de, id est volunt sagittare fideles, in obscura luna, id
Vers. 7. — « Pluet super peccatores laqueos est repleta peccatoribus Synagoga. [Hier., Aug.]
n ignis, et sulphur ; et spirilus procellarum pars Alialittera ; Quoniam qua; perfecisti, idestmequem
« calicis eorum. "
perfectum fecisti, destruxcrunt Judaei, id est de
Pluet super peccatores. Hucusque dixit quid jus- p structurem legis arbitrati sunt. Justus autem quem
tus faciat bonis. [Alcuin.] Hic dicit quid malis red tanquam deslructorem legis contemnebant, quid
dat. Quasi dicat : Dorainus est in teraplo, et in co;- fecif! Eccc Dominus in templo sancto suo est, id

lo. Dominus, etiam pluct supcr peccatores laqucos. est Vcrbura Patris, in homine vel Filius hominis lu
Vel itajungc : Dico qui diligitiniquitatom, odit ani- cculo cst ad dexteram Patris. Et repetit, in ca-lo

raam suam. et hoc eflectus indicat, quia Dorainus est sedes ejus. Et oculi cjus rcspiciunl in pauperem,
pluei laqueos, id esl doctrinam illaquoantem supcr quem sccundum Deum. Vel propter quem
suscepit
peccatores. [Aug., Gl. int.] Hos laqueospluit Domi- passus est secundum hominera. Et palpebrw ejus
nus de nubibus, scilicet de pseudo prophetis, qui interrogant filios homimmi. Palpebras Christi sunt
veris falsa admisccnt ; vel etiam dc bonis propbetis, apertio et opcrtio oculorum, id est mors et resur-
de quibus laquei manant, cum male inlolliguntur reclio, ubi probavit filios hominum, id est discipu-

eorumdoctrinae ; sed hoslaqucos non pluit Dominus los. Et Dominus, jara de coelo regens Ecclesiam,
nisi his qui peccatores sunt. Unde aUis suraus odor interrogat justum et impium, inlcrrogando aulem
vitae in vitam, aliis odor mortis in mortem (// Cor. hoc quod qui diligit iniquitatem, odit ani-
invenit,
ii). Omnes ergo sive boni sive mali, qui verbo Dci mam suam. Et cur ita sit, docet. Pluet enim super
aniraas irrigant, nubcs dicit possunt, de quibus pcccatores. Hoc et eaelera usque in linem, apriorc ex-
pluit Dominus super peccatores, ul inde sint inexcu- L» positione, non mutanlur.
sabiles. Qua' pluvia est illis non
laqueus, (juia vel
COLL.VTIO I\ PS.\LMUM X : " IN DOMIXO COXFIDO. »
sane inleUigunt, vol operc non complent. Deinde
pcena blasphemorum describitur, cum subditur,
Vers.i. — Quomodo dicitis anima; mcir Tra^is-
:

migra in montem, sicut passer. Pratensis, trans-

ignis, [Aug., Hier.,] scihcet cupiditatis, et sulphur, id migra ex monte veslro, velut passcr ; Con^entit
est fctor malorum oporum, ct spiritus procellarum, Sanctes, a quibus non longc est Munsterus, avola
qui crit in futuro, id esl ullima illa soparatio a jus- dc monte vestro sicut passcr : InterprosproCajelano,
vagare montem vestrum avis. Stalim ipse refert lit-
tis, sunt pars calicis, id est puena; eorum. [Aug.] Ideo
teram seu lectionem Hebraicara, quae non habet ex-
ptenas eorum calicem dicit, quia et poenae eorum pressc prajposilionem, nec similitudinis n^^lam.
sunt, secundum modum et mensuram meritorum. Pellicanus vorlit, ad montem corum passcr, cura

Et notalur hic ordo pcrnarum quas patiuntur iniqui.

tamen inHobrajo nunclegatur Q;in h.vrciiem, mon-
tem vestrum. Sod Hioronymus juxta Heb. sine pro-
Primo enim igne cupiditatis vastantur indo malo- :
nomine, Transvola in montcm velut avis. Ubi cernis
rum operum folorc abjiciuntur a sanctis, inde mer- c|Uod Uabini, et eorum assocla\ volunt intelligi pr»-
guntur ieteruis pcenis [Cassiod.] Vel ahis non rau- positionem a vel ab. Septuaginta, Hierouymus
 »

153 COMJIENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. XI. 154

Pellicanus, prsepositionem in vel ad, nec pronomen A peccatores, quara posuit Hieronymus et reliqui.
vestrum legit Hieronymus, sicut nec LXX. Transla- Utraque dignitatem suae iutelligentiai obtinet. Tan-
tor ad Campensem, (ibi Innc protinus in montcs tuos tuni obstrepit, quod nN';"i' s,vxe.vh, id odivit,
volucre cilius ; Et Paraphrasis, fuye de monte in est feminini generis, ut sic non possit respi-
montem.,$icut soles cum tuis, et ahseonde te usquam cere nisi animam, quae esse Dei dicitur. Verum
in antro, sicut consucnt passer. Si autem unus- facile fieret, ubi non sunt puncla adscripta, ut lit-
quisque suumcerebrum pergat edere ; tota plaustra tera he pertineret ad particulara sequentem "CSi
diversilatum sacris inCulcientur, usque adeo ut lec- NAPiisso dicendo "»l'i;n iian.vpusso, ac reraaneret
tores tandem niliil reportcnt ni.si confusionem, et avis superior dictio NIC legenda sana ,s';o.Mirura quara
ultro citroque devolantis instabilitatem. tragice Fabei', et Caecus Burgensis inseclentur Lati-
Vers. i. —
Paravcrunt sagittas suas in pharetra. nani lectionem, quasi conlradicat ex diametro
Hic poterat conniveri quod Hebraismi jurati pro Evangelio, quando admonet ut qui oderit animam
pharetra ponunt nervum aut chordam, nisi quod suam, in vilam aeternam cirstodiat eam iJoan. xii),
prsesentius videtur periculum sagitla adaptata su- ceu anima semper debeat accipi pro vila carnali.
per nervum, quam rocondita pliaretrae, licet eo- Quid est ergo illud Proverbiorum xxix Qui cum ;

dem tendat ratio sensus. Tameu cum interpretetur fure participat,odit animam suam ? Et Sitivitani- :

Augustinus de insidiis ba>reticorum, ut accipialur mamca ad ie, Deus? [Psal. lxii.i Cumque toties
pharetra pro corde eorum, in quo niacbinantur con- anima in Scripturis in bonam partem dicilur, debuis-
Ira simplices pravas cogitationes, cpiibus postea le- sent advertere, quod Evangelium seipsum exponat,
talitcr vulnerent incautos, accomniodatior est phare- B quando additum est Qui odit animam suam in hoc
:

tra buic intelligentia>, quam sagitta jam posita su- mundo. Deinde nituntur belli homines excusare
per nervum. Et particula Heb. ~r\'' ieter, facile septuaginta, qui reformidarunt animam tribuere
potest accommodari ad violentiam malignorum, et Deo, nihilominus eam excusationem statira suppri-
occultas fraudes eorum. Hujusmodi certeparticulam mentes, quod propbetae nibil veriti fuerint tribuere
interpretatus est Hieronymus, Job xxx, pharetra. Deo animara, dum sane inlelligatur, quando dixit
Pharcfram finquit suam aperuit. Isaias Solemnitates vestras odivit anima mca, quasi
— S5 non
i :

Vers. 3 Quoniam qiue pcrfccisti destru.rerunt. scripserint LXX, TOt; iocTa; uawv |aiC£T vj

Hieronymus, lcgcs dissipatw suni. Non variatur <ii<jyr, fjiou, Propter hujusmodi casuum
Isa. prirao.
sensus, ipiia leges Dei suut ea quEe perficit, et ciua; indistantiam etfectum est, ut in sequenti versu,
nos perficiunt. Ad idem reducuntur quae vertunt pluct supcr peccatores lequeos, iqnis, sulphur,
Pratensis, Augustinus, Nebiensis, .Munsterus et in- spiritus procellarum pars calicis eorum, quidam
terpres pro Casetano, videlieet fundamenta ; vel ut verterint ignem et sulphur, in accusalivo ; et mox
Pellicanus vult quem posita sunt. Solus Sancles spiritus procellarum, in nominativo alii, omnia in ;

vertit retia, imitatus quosdam Rabinos. Translator

accusativo. Quos tandem sequemur ? Ne vacillemus,
ad Campensem et paraphrasis nescio quomodo sen- habemus ritum Ecclesiarura nulla sui parte vacillan-
sus lacerant et discindunt. Ille vertil, ut funditus tem.
perdant ; haec, in ipso conatu irrita facta sunt con-
siiia. Vers. 8. —
.Equitatcm vidit vultus ejus. Hie-
Vers. o — Oculi ejus in paupcrem
respiciunt. ronyraus juxta llebraeos, et PelUcanus traducunt
Septuaginta declarationis gratia addiderunt tov facies scu vultus eorum. Hebr. legunt "S-^S Panemo.
TOv-ouTa, id est pauperem, cujusmodi frequentis- Solent autem Hebraei accipere modo, ut valeat eis
sime facerc solent juuiorcs inlerpretes. eos eorura jiixta rationora regiminis, et ita intelli-
Vehs. 6. —
Qui auiem diligit iniquiiatem, odit genlia referretur ad jnstos, i|uorum facies viderunt
animam suam. ihna Ilebraei destituuntur varialione quid rectum sil, Tanien LXX acceperunt "D^ID
casuum. idcirco potest reddi scnsiis conyersus, ad PAXEMO, loco yzt P.VNEAT, id cst vultuscjus. Qiiod
hunc modum Diliqentem iniquitatcm odit anima
: ne videalur coniraenlum mcum, Munslerus in schc^
cjus. Casus conimutatio facit ut versio nostra refe- liis haud difiitetur. Consimilitcr transtulerunt San^
ratur ad peccantein, qiii salutem suani peccando cles, Pralensis, el interpreles pro Cajelano. Sensus
oderit. Altera vero ad Deum, qui odio prosequalur tamen uterquc qiiadrat.

PSALMIS XI.
PSAI.MI TITILIS : « IN PIXEM PSALMUS DAVin, PIIO falsitatibus sseciili, et ad cloquia Dei, iibi salus est
OCTAVA. [Cassiod.J Modus, bipartitus csl. Primo, a perver-
Salvum mc fac, Dcus. Titulus, in fineni. Psalmus jj sitate sa;culi pelit salvari, secundo, ostenditur con-
David pro ociava. [Aug.) Oclava sicut in scxlo tra mala sa;culi Christus a palrc missus, cujus elo-
psalino dictum est, accipitur dies judicii, quia posl ([uia sunl vera, ibi, propler miseriam. etc. Videns
hoc tempus (|uod septem iliebus agitur, vcnturus ergo sancliis vir mulliplicalain vauitateni saiculi,

cst Doininus ad judiciura. Supra peccalor culpa; quasi limens, subilo exclamal, pro magnitudinc
conscius timebat oclavam ne ibi puniretur. Hic periculi, et ait :

Propheta in pcrsona viri perfccti pro ea orat, ut Vers. 1. — (I Salvum nie fac, Domine, quoniam
veniat. [Cossiod.j Quia hic petit Propheta iniipii- « defecit sanctus : quoniam diminuta' suiil veri-
lalem mundi deslrui, ut ad verilatem fulurse pro- 1 tates a liliis hominuin. »

missionis pervcniat. Et esl sensus : Psalmus iste Salvum me fac, Dominc. (Cassio(l.| Deinde cx-
dirigcns nos, infinem, est David prophetic, qui hic ponit quae limuit, mulla congregans in iiiuim, ut
loquitur in persona aliciijus jusli, habitus. Pro major vis pcriciili appareat, diccns : Quoniam de-
octava, id esl die judicii, qucm desidcrat, ut sa3Culi fecit sanctus, quasi dicat : Ideo clanio, (pioniam
iniqiiilas dcslrualur, et verilas promissa venial d('f(!cit sanclus, id esl noii invciiiliir saiiclus in hoc
[Cassiod., Alcuin.| Inlenlio. Uevocai homincs a inuiidu, uhi lol inalu suut. iiuic opiiiiu fuil el iu
loS PETRI LOMBARDI. m
Elia, quando dixit : Domine, rclictus siiin solus A « magnificabimus ; labia nostra a nobis sunt. Quis
(IH Reg. \ix). Yel, sanctus, id est Deiis, qui ubi- « noster dominus est ? »

que est prEesensquantum ad homines,

;
[Alcuin.] Qui dtxerunt, hoc, scilicet linguamnostramma-
defecit, homine agnoscitur. Dofecit
quia vix ab gnificabimus. [Cassiod., Rem.] Et ita faciunt, quia
ergo, quantum ad eos, qui in eum non credunt. loquacitale se extollunt, et ponunt in sua potestate,
[Aug.] et vere defecit sanctus, quia defecit veritas. quod se a Deo non putant accepisse. Dixerunt enim
Et hoc est, quoniam diminuta; sunt veritates a hoc et aliud : Labia nostra a nobis sunt, id est fa-
liliishominum. Plnraliter dicit veritates, quia agitde cundia nostra a nobis est, non a Deo [Cassiod.]
veritatibus hominum. Veritas enim Dei una est, Jaclant enim se de poteslate labiorura, quasi a Deo
qua illustranlur animM sancta3 sed in homini- ; non sit. [GI. int.] Unde aiunt, quis noster dominus
bus multae sunt veritates. Sicut ab una facie raultse est, id est quis est cujus regulse nos subjicimur ?
in speculis imagines apparent. [Cassiod.] Et nota quasi dicat : Nullus.
quod non ait in filiis, sed, a filiis hominum, quia P.VRS II. Vers. r> — « Propter miseriam inopum,
dona Dei culpa eorum depravantur, et diminuuntur. « et gemitum pauperum nunc exsurgara, dicit Do-
Sequitur :
« minus. »

Vers. 2 " —
Vana locuti sunt unusquisque ad B Propter miseriam. Secunda pars, ubi conlraraala
« proximum suum labia dolosa in corde et corde
; soeculi, Chrislus a Patre missus dicitur, cujus elo-
« locuti sunt. » quia sunt vera, sicut impiorura sunt falsa : quasi

Vana locuti sunt, etc. [Cassiod.] Quasi dicat :

dicat. [Hier., Cassiod.| ila ha;c prsdicta dicunt, et

Vere diminuta est veritas, quia crevit falsitas. Et faciunl mali, sed conlra ha^c Dominus Pater dicit

hoc est, vana locuti sunt. Vel ita junge, diminutce hoc : apparebo in Filio. Nunc in
e.tsurgam, id est,

sunt veritates et insuper, vana locuti sunt, unus-

;
hoc tempore gratire, quod non in priore populo fe-
cit. Et hoc propter miseriam tollendam et gemitum
(juisque ad decipiendum pro.vimum suum, quem-
ibet hominem. [Aug.] Proximus enim est omnis inopum, id est gentium et paupcrutn, id est Judx-o-
horao conditione primae nativitatis. Cum nullo ergo rum. [Rem.] Inopes recte dicunlur genliles, qui

male agendum est. Vel proximum accipit aliqua nec legem, nec prophetas habuerunt ;
pauperes,

opportunilate conjunctum, ad quera eliam deci- Judaii, qui spiritualiter legera non intellexerunt.

piendum utuntur ; quod deterius est. [Alcuin] Et Et est sensus [Aug.] Pro inopia et paupertate, spi-

sciendum quia proximus dicitur tribus modis, sci- ritualium bonorura quam paliuntur Jndsei, et gen-
licet conditione primse nativitatis, secundura quem tiles, miltam Filium, vel per inopes et pauperes
modum oranishomopotest dici proximus, cognatione Q eosdera significat. Et est sensus : .Alittam Filiura

carnis, secundum illud Diliges proximum tuum, :

propler miseriara inopum loUendam, [Gl. int.] id

et odio liabehisinimicum tuum (Luc. x). Irapensa est mortalitatem et passibilitatera. Et hoc faciam
beneficii, et compassione raisericordia}. Unde in propter gemitum pauperura, qui de malis gemunt,

Evangelio dicitur, in parabola de vulnerato : Quis et pro peccatis conterunlur. Nam aliter non essenl
^bi videtur pro.rimus fuisse Qui fecit miseri-
illi ?
digni auxilio. Quid auleni faciet exsurgens suppo-
«ordiam super illum (ibid.). Dico, locuti sunt vaua nil, dicens :

ipsi dico existentes labia dolosa, [Gl. int.] id est Vers. 6. — « Ponam in salulari ; tiducialiter agam
garruli, ad oblatrandum, et dolosi ad decipien- in eo.
dura. [Aug.] Et vere dolosi sunt, quia in corde ct Ponam in salutari, [.Vug. Cassiod.] id est in Jesu
cordc locuti sunt, id est in mulliplici corde. Gemi- non in servis. Non dicit quid ponat, scd sciendum
natio enim duplex cor signitical. Sequilur :
est quia ad pauperes consolandos pertinet. .4csi di-

Vers. 3. — « Disperdat Dominus universa labia

ceret : Ponam in Jesu consolalionera pauperum.

« dolosa, et linguam magniloquam.

[.4ug., GI. int.] Et fiducialiter , id estpolenter agam
»
in eo, quia nihil oi resistet. Quin otiam docebil,
Disperdaf. Quasi dicat Garruli sunl dolosi,
: et
D non ([uam si Scriboe ct Pharisa;i, sed tanquam po-
sed disperdat Dominus Inbia dolosa. Non ipsos ho- testatem habens (Matth. vii), addens legi, et mu-
mines, sed dolos et garrulilates eorum. [Cassiod.] tans quaedara pro voluntate sua, ut auctor legis.
Et addit, universa ne quis dolosus se excipiat, id ideo ait : Fiducialiler agam in co, quod non in
est se exceptura putet, quasi passim pereant qui in servis.
una pravitale conveniunt. Et dispcrdal linguam
Vers. 7. " Eloquia Domini, eloquia casla : ar-
magniloquam, id esl superljam. [Rem.] Hi sunt
hypocriUc, habentes spociera
gonlum ignc examinalum, probalum terra;, pur-
«
in serraonc, ad deci-
« gatum scptuplum. »
piendos homincs, et Deo non sunt subdili. Vei phi-
Eloijuia Domini. [Aug., Cassiod.J Ilucusque fue-
losophi per linguam magniloquam significantur,
runt verba Patris de Filio. Hcec autem dicit Pro-
propter eloquenliam. Deindc qualiter linguam raa-
pheta in sua persona, verba pra^dicationis Christi
gniloquam habeanl bypocrita?, vel philosophi, sub-
dit :
commendans, quorum sinceritalem et ulilitatera

ostondit, quasi dicat : Pater miltet Filium. [-Vug.] Et

Vers. 4. — I Qui dixerunl : Linguam noslram eloquia Domini, scilicet Filii. sunt eloquia casta. id
 ,

lo' COMMENTARIUM L\ PSALMOS. — PSAL. XL lo8

est sine corruptione simulationis. Multi enim prse- A 1 cundum altitudinem tuam multiplicasti fihos ho-
dicant veritatem, sed non caste, quia vendunt illam " rainum. »

pretio cupiditatum hujus saeculi. [Cassiod.] Hoc In circuitu, quasi dicat, nos servabis ; impii autem
dicit contra hoc quod supra de malis dictum est : amhulant in circuitu, [.-Vug.] id est ia cupiditate re-
Vana locuti sunt et argentum Dominici eloquii est rum teraporahum, quae septem dierum repetitione
cxaminatum /3»e',[Cassiod.J quia Doraini eloquia per volvuntur. Et ideo non perveniunt in octavum, id
tribulationum ignem probata sunt contra illud quod est in aeternum, quod dabitur in octava ; unde psal-
supradictum est : Labia dolosa in corde, et corde lo- mus iste intitulatur. De hoc circuitu dicit Salomon in
culi sunt. Argento autem comparatur divinum elo- Proverbiis : Ventilator est impiorum rexsapiens, ct
quium quia sicut inter omnia metalla nihil est
,
immittit illis rotam malorum {Prov. xx), [Aug.] id

quod dulcius tinniat argento, ita inter omnia elo- cst arabitura 2G vokibiHura,quae tanquam rota vol-
quia sermo divinus dulcius insonat raenti. [Gl. int.] vuntur. Sequitur : Secundum altitudinem impii sunt
Et illud argentum est probatum terrae, id est a lerra in circuitu, sed fiHos hominum multiplicasti. non
scilicet nihil terrenitatis liabens, et ponitur geniti- quidera in temporalibus, scd secundum altitudinem
vus hic pro ablativo, moreGrseco. Et est purgatum tuara, id est virtutibus, per quas facis eos ascendere
scptuplum, id est perfecte. [Alcuin.] Septenarius -d ad te altumconteraplandum. Hoc ideo adjunxit, quia
namque numerus perfectionem, et universitatem si- est et muhiplicatio intemporalibus, quee avertit ab
gnificat. [Aug.] Vel est purgatum septuplum, id est unilate Dei.Sed justi raultiplicantur secundum alli-
per septiformem Spiritum verbum nitcl, ct rutilat, tudinem Dei, quando eunl de virtute in virtuleni.
scihcet per timorera Dei, per pietatem, et pcr cae- Vel ita : [Cassiod.] Mulliplicasti filios horainum,
tera dona Spiritus sancti, qu?e sunt septem, per sicut stellas coeli, secundum promissionem faclam
quae divinum eloquium splendet, dum verbi Dei pra;- Abrahse, et hoc, non secundum merita eorum, sed
dicatores his charisraalibus refulgent. [Aug.] Unde secundnm altitudinem tuam, id cst sicut le altum
ostcnditur sanclum esse quod praxlicant. Vel ila, ut decct.
specialiter de sermone Domini in monle habito ad
COLLATIO I\- PSALMLM XI : " SALVUM ME FAC. "
discipulos accipiatur. Quasi dicat : Et illud argen-
tum Septuplum, quia septem sunt
divini eloquii est Vers. 6. — Fiducialiter agam ineo. Hebr. habet
gradus beatitudinis, de quibus totus sermo in monte lS n^Si lAPiuAM Lo. Pratensis, Loquctur pro eo.
productus est, scilicet
Miinsterus aliquid addidil, vel subaudiri voluit de
paupertas spiritus, mansue-
suo, et sic reildidil, ab eo qui sufflatin euni,vcl ([ui
tudo, miseiicordia, elc. Et illud argentum- est pur-
ponit ci la^jucum ; Inlerpres pro Cajclano siraplicius
gatum sepluphuTi, id est septempliciter, id est per _ vertit, sufflnhil ipsi; Saucles plus audet, ab co i/ui
singula septem est purgatum igne, persecutionis, ^ deridendo suffJat in eum ; Pellicanus aliler, llalus
de quo agitur in octava beatitudino, cum dicitur erunt. Quid hic facicmus, inter lot dubios viarum
:

anfractus ? Teuearaus ccrtum et rclinquamus incer-

Hcali (jui persecutioncm patiuntur propter justi-
lum. Ccrtum ost quidem ri"H: pohacii significare
tiam Olalfli. v), etc. Octava ergo bcatitudo esl, pa- sultlarc aut loqui, LXX autcra por raetaphorara liaud
tieniia pcrsecutionis, qua velul igne purgatur argen- incongruam cipperunt sutfiare aut spirare alicui
tuni scplemplicitcr, id est secunduni illa septera quai vel in aliquo quod est in illo ponere lioc est sug- :

gerere cl dicero velut in aurcm quid agendum sit.

prtemittuntur in sermone. Hoc enira igne purgantur
Id quod satis indicat versio Ilioronymi, vidolicet
et pauperes, et milcs, ct misericordes, ct alii, auxilium eorum, ut logerit in Hebra-o ""2 mo, pro
idco in sermone septem pra?mittuntnr virtutes "h. Et LXX. "S iTSN APiiiAcii Lo, id ost spirabo
ei, si verbum verbo roddas. V.l similia haud iiifre •
qua; et bcalitudincs dicuntur, qu;e consummanl, et
quenler contingcrc argumenlis non futilibus causali
bealos faciunl. Octava aulem qua; rodit ad caput,
sumus, si ;Bquum loclorom nanciscontnr.
cxaminat, ct clarilicat, et (piidquid perfectum est Vehs. 7. .\rgenlumignc c.raminatum.prohatum —
demonstrat. terrw. Gra'canicam locutioncm soquilur mtorpres,
quod ost jam dc mullis receplum in usu occlcsia-
Vers. 8. —
« Tu Doraine, servabis nos, et cuslo- slico, ut illud In convericndo Dominus caplivitatem
. ;

« dies nos a generationc hac in a;ternum. «

Sion{f'sal. cxxv); In convertcndo inimicum ineum
T> rclrorsum (Psal. x\)\ Vado piscari \Joan. xxii ct :

Tu, Dominc. [Cassiod.] Hic ostendit utilitatem di- id gonus non pauca. lit tamon hanc loctionoin nimis
vinorum cloiiuiorutn, convertcns se ad Dominum, contoniuunl Faber et suus c;ecus. Consuotudo la-
lin;c locutionis magis rccipit (|uod vortit Hiero-
quasi dicat Talia sunt eloiiuia Domini. Et,
: Do-
nymus, .'separntum a tcrrn. Miriim quam inlcr sc
mine, cujus eloquia sunt casta, tu, non nos ipsi, varient neotcrici Hobraizanlcs. Munslorus dicit, in
Serrahis nos per illa cloquia hic ct in futuro. Supra e.rquisito loco ternv; Sanclcs, a Doniino lcrnv. Iti-
dixit dc nialis, Dispcrdal Dominus unicersa lahia dem Pratousis, interprotes pro C;ijclaiio, /lc lcclo
lcrrw ; Pcllicanus, nlchiinico terreo ; Paraphrasis
d(dosa : liic diril ipiod sorvel, agcns dc bonis. Se-
Campcnsis, arle rl instrumenlis ad cnni rcm nplis,
quiUir Kl cuslodics nos. |Aug.) Hic tauquam inoi)cs
:
ablalum cst (luid^/uid incrnt lcrriv impurioris. .Wn,
ct paupcres, in fiiUu'o lanquam opulenlos et divitcs. in furnuio aurifabri dc e.r^iuisila formnlo lerra,
Custodies dico, ducendo a gcneralionc liac, scilicct Clialikcus cl Ncbicnsis, argcnluin reiiurgalum infu-
sorio a tcrra. In llebra^o iantuin sunt duo vocaliula
liujus s;cculi in w.ternum, id csl ad ajternam hcali-
V^nS S^Sya nARi.iL laaretz, (puo paricnl lol
tiidineni. ICassiod., licm.l
somuia (|uot volcnt liomincs, si ad ccclcsiaslicam
Veiis. 9. In circuilu inipii ainbulant ; sc- Icclioncin dorniiamus.
 ;

139 PETRI LOMBARDI 160

Vers. 9. — Sccundumaltitudinem tuam miillipli- A tenes eumdera sensum. Sed de vocabulo sequente
casti- filios Iwminum. Hchr. mN '^^^ mS^ aiD, videlicet niS'! zulloth, manet scrupus. Quod si

CERUM ZLXLOTH LiBNE ADAM. Hioronymus juxl.i Hob. detlectas a radice hhl zalal, significat coinessatio-
ad eum modum reddidit, cumcxaltafi fucrint uilis- nes. aut vilitates, et punctum quod vocant dages in
simi filiorum hominum ; Praleusis, cum e.raltabun- ventre liltera^ lamed denolat more suo, alterum
tur opprobria filiis .Idam ; Munsterus. cwn c.valtan- lamed delicere. Si verodeduxeris zullotii, a radice
tur in iiinominia.sunt filii hominum; [nlerpretes pro 173 NAZAL, id est detluxit, tunc zuloth significat
Cajetanb vclut elcvando vilitatcs fHis .idie ; Sancles,
,
flucnta seu deflu.riones. Igitur lluviitiliorum homi-
cum e.valtati fucrint, vilitascst filiis hominum-.VaX- num quadranter inteliiguntur generationes hominum,
lican., cum c.vallafi fuerint. comcssationes /iliis ho- qu;o multiplicantur ut stellse cceli, et tluunt more
minum ; paraplirasis Campeusis, cum principatum aquarum juxta illud Ecclesiast. primo Gcneratio
: :

nacti fueriut, qui inter homiues sunt perditissimi prwtcrit, gcnerafio advcnit .^\.i\\n<\ II Reg.xiv; Om-
editio ad eamdem, cum vanitas exallalur inler tilios ncs morimur, et quasi aqua dilabimur in tcrram quce
hominum ; Nebiensis, cum c.valtati fucrinf, vilifica- non rcvcrtunfur. Porro si ad verbum verteres, pos-
bunfur filii hominuin; Chaldai-us parapbrastes, tan- ses ita reddere, sccundum altitudinem fluenta filio-
quam sanquisu(ja,qu(e sugit sanguincm fiUorum Ito- rum hominum. Et LXX quo dulcidior esset sensus,
minum. Sed expendamus ecclesiaslicam leclionem. extulerunt per vcrbum clarius, Multiplicasti fiUos
Imprimis qualenus pertinet ad exaltationem, seu hominum. Et non inconcinne.
vertas per verbum, participium, aut nomen, adlmc

PSALMUS XII.
PSALIVroS XII. B Magmis ardor sustinentis hic ostenditur, qui dicit
sibi decsso consilium ut, id est qualiter, videndi
PSALM! TITULUS : « IN FINEM PSALMUS DAVID. "

mitigit affectura. Quando autera magna anxietas

Usquequo, Domiue. Titulus, In fincm Psalmus est, coucupiscere bonura, et diulius sustinere, cre-
David. Titulus iste patet. [Cissiod.] Psalmus iste scit desideriura in dolorera, quia spes protrahitur.
agit de charitale Christi, in qua totius legis perfe- Unde subditur Ef quandiu ponam doloremin corde
:

clio est, quam qui habet , mundum non amat. mco. [Aug., Cassiod.] Et hoc per dicm absolute, id
[Alcuin.] Hic enim Propheta plenus charitate, qua est per singulos dies. Et,
avide Cbristi Incarnationem exspectat per quam
,

Vers. 3.— « Usquequo exallabituriniraieus meus

futuram redemptionem intelligit, in persona anti-
« super me ? respice, et exaudi rae, Domine Deus
quorum Patrum, quasi de dilalione conqueritur. In
" meus. ii

quo etiam dileclio proximi ostenditur, cujus saluti

hoc optatur , ut, superstitione abjecta, unius Dei Uscjuequo e.valtabitur inimicus mcus, [Cassiod.]

cultura suscipiatur. Vel in persona sanclorum id est diabolus super me. Hoc ideo dicit, quia ante
modernorum loquitur, secundum Christi adventum adventura Christi diabolus caplivos tenebat homi-
desiderantium, ubi certi sunt de salute. Quanto nes. Yel, super rae, id est supermeam credulitatem,
enim desiderio primum desidcraverunt ad-
anti^iui
q"ia '"e toto orbe colitur, raoa tides est in paucis.

ventum, lanlo moderni secundum cupiunt, juxta Et quia sic orbis interit, plorat liic sanctus. ftespice

illud : Cupio dissolvi etcsse cum Christo {Philipp. i).

ct e.raudi. Secunda pars. Post conquestionem orat,
Intentio. Ad idem desiderium invitat. Modus. Bi- ut illuminetur, ne cedat fraudibus inimici iste qui

partitus est psalraus. Prinia pars est conquestio de in misericordia confidit. Quasi dicat : Modo dolor
dilatione adventus primi, secundura anli^iuos ; se- est, cum facies tua est aversa, et cum exaltabatur
cundi, juxta raoderno». [Cassiod.] Secundo, orat inimicus, sed o Domine, cujus ego sum servus,
illuminari ne cedat fraudibus iniraici, ibi, respice,
qui es Deus mcus, cujus sum creatura, respice, id
etc. Prius ergo Propheta in persona anti(|uorum do esl niitle quem missurus es, et e.xaudi me. Pro
Incarnationis dilatione conquercntium oranibus loquitur iste pro quibus generaliter
ait : o
Vers. 1 . — " Usquequo, Domine, oblivisceris me petil.

« in finom? usquequo avertis faciem luam a me ? »

Vers. 4. — lllumina oculos meos ne unquam
Vers. 2. —
Quandiu ponara consilia in anima
" « obdorraiara in morte, nequando dicat inimicus
n mea, dolorem in corde meo per diem ? » " meus : Prasvalui adversus eum. v

Domine, oblivisceris mc, id est praBsentiam incar- Ulumina oeulos meos.

^ [Hier., .\ug.] Interiores,
nationis mihi sublrahis, usquc in fincm, [Cassiod.] non corpore videmus,
ut si vel, id est saltera mente
id o.^t uscpie ad tempus pleniludinis. Unde Aposlo- videaraus. Aliter totum legitur ex persona moderno-
lus : Cum. vcnit plcnitudo tcmporis misit Detis Filium rum sanctorura, et secundum Chrisli adventum
suum, etc. (Gal. iv), usquequo exspectabitur hoc ? optantium, ut cura eo beate vivant, et pro dilatione
deinde repetit aliis verbis avcrtis facicm tuama mc, conquorentium, sic nt, o Domine, usque [uo obli\-i-
[Cassiod., Gl. int.[ scilicet, preesonliara tui, qui mc fincm capiendum
P^ilii sceris in sit, quousquo ditfers
est facies tua, quaj hoininibus est videnda. Et usque- rae ad intelligendum Clirislum spiritualiter, qui est
quo erit hoc ? El. Patris sapieutia, et finis reclus inlentionis oranis.
Quandiu ponara consilia, [GI. int., Cassiod.] [Aug.[ El repetit : Usquequo averlis faciem luani a
seilicel de diversis, ut qui anxius est in anima mca. me usquequo non das anima;
? id est racffi notitiam
 161 CO.MMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. XIIL 162

tui ? ^fore nostro lo([uitui' Scriptura, cum dieit, A « motus fuero ; ego auteui in misericordia tua spe-
Deum oblivisci et averlere faciem. Hic enim non « ravi. »

juxta rerum proprietatem, sed per creaturarum Qui tribulant me, [Aug.] scilicel diabolus el an-
similitudinem dicitur : in Deum quippe oblivio non geli ejus e.rsultabunt si motus fucro dc slabditate
cadit, nec aliqua permutatio. Et quandiu ponam fidei. Acsi diceret : [Alcuin]. Non solum propter
consilia in anima mea ? consilio non est opus, nisi me debcs illuminare, sed et propter hoc no ininiicus
in adversis. Et est sensus : Quandiu ponam, etc, gaudeat. Scquitur : Ego autcm, quasi dicat, illi Iri-

id est quandiu ero in adversis : quod e.xponit sub- bulanl, Cijo autem in misericordiatua speravi, [Aug.|
dens, scilicet quandiu ponam dolorem in corde meo non de me preesumpsi, qui etiam id ipsura, quod
per diem? Diem ponit pro tempore isto, quo vult non commovetur, non sibi dat, sed Deo. Vel in mi-
exui dolens, precansque ieterna. Vel, per diem. id sericordia tua, scilicet de adventu Filii, quia etsi
est continue. Vel non sub interrogatione dicilur festinat iste vir sanctus, tamen est patiens, [Cas-
istud, quandiuponam, sed est responsio pra^cedenti siod.] qui etsi differtur quod desiderat, lirmus est
interrogationi, quasi dicat : Tandiu oblivisceris, et in spe ; et intcrius jam videns illum quem in carne
faciem avertis, quandiu ponani consilia, id esl videre desiderat, exsultal. Undc subdit :

quandiu necesse
mea, ut nisi
erit ut

anima sua
ponat quisque consilium
ponam consilium in anima
in
r>
ST Veus. G. — « Exsultabit cormoum in salu-
n tari tuo : cantabo Domino qui bona tribuit niihi,
tale scilicet ul operetur misericordiam, non eum
« et psallam nomini Domini altissimi. »
dirigat Deus in finem, neque det ei plenam notitiam
E.rsultahit, vel exsultavit cor meum. [.\ug., Gl.
sui, ut eum facie ad faeiem videat. Deinde sequitur :

inl.] Quasi dicat : Speravi in misericordia : unde

Quandiu ponam dolorem in corde, etc, hoc non
mutatur. Sequilur Et usquequo exaltabitur inimi-
:
e.rsultabit cor meum in salutari tuo, id estin Jesu
quem mente venturum conspicio. [Alcuin.] Unde
Cus meus super me, scilicel diaboliis, vel carnalis
bona data dicit iste qui prius conquerebatur
et sibi
consuuiudo. Ut autem hoc tollatur respice et exaudi ,

subdens Dominus tribuit mihi bona spiritualia,

:

me, Domine Deus meus, etc Respice dicit, contra

non ad huraanura diera pertinentia. Et ei Doraino
hoc quod supradictum est, avertis faciem tuam a
qui trihuii hona cantabo corde, [-Vug., Cassiod.J
me; exaudi, contra oblivisceris me. //towina oculos
scihcel cordis laetitia, quod ad contemplalivam vi-
meos cordis nc imquam obdormiam. Per concupi-
tam perlinet. Et nota quod ait, tribuit, non Iribuet,
scentiam qua? ex nie sit in morie, id est ne peccati
in quo notatur magna virtus fidei. Jam enim ha-
deleclalione claudantur ipsi oculi. [Cassiod.] Ocidi
bet quod futurum est. Sequitur et psallam opere, :

enim obdormiunt in morte, quando tidei lumine

[.A.ug., Cassiod.] quod ad activam vitam pertinet.
sepidto carnali deleclatione clauduntur. Vel, ne Q
Psallam dico, nomini Domini altissimi. Et est sen-
unquam obdormiam in morte, id est ne obvolvar
sus Canlabo et Psallam uomini Domini altissimi,
:
quolibet criminali peccato. [Rem., GL int.]Vel, in
id est cura gaudio gratias agam corde et opere. Si
morte, id est in peccato quod fit in Spiritum san-
ergo iste iidelis tantum desiderat, si sic famulatur
ctum, de quo dicit Joannes : Est peccatum ad mor-
Christo, adbuc venturo, quid faciendum ost jam su-
tcm non pro eo dico ut quis oret. {Joan. l\.) Dico
scepto ? [Cassiod.] utiquc ; omni modo ei est famu-
non obdormiam per me, nec eliam per alium. Et
laudura.
hoc est ne quando dicat inimicus meus, [Cassiod.]
id est diabolus, qui insultat duui capit. Quid dicat :
COLLATIO IN PS.^LMUM XII : « USQUEQUO. »

Pran>alui adversus eum ?[Aug.] Eccc insultatio dia-

Psallain noraini Doraini altis.sirai. Hoc non legi-
boli, quoc vehementer limenda est. Ideo dico, ne
mus in Hobrieo. Quod
Gra?co sit additiini ex
si in
dicat inimicus, quia, conteMione quorundain aliorum psalmorum nihil
Vers. 5. — « Qui tribulant me, exsultabunt si afferl incommodi.

PSALMUS XIII.

PSA1.MI TITULUS : « IX KIXKM PSALMUS DAVID. » D Intentio. Prophcta; est confutare Judaios, Christi

Dixit insipiens Tilulns. In finempsalmus David. conteraplores. Modus. Tripartilus est psalmus.
[Cassiod.) Facies quam in prajcedenti psalmo dcsi- Prima pars est incropatio Juda^oruni, descripta eo-

derabat Propheta venire, hic ostenditur venisse, et Secundo rainaliir jiidicium

riiiii iiialitin. ibi. Monne
a Judasis conteraptam fore. Ideoque Propbeta in coyuosecnt omncs. Tertio, pra^dioitur eoruiii con-

suam ve! (Ibristi persona loquens, incrcpal hic in- versio, ibi, Quis dahit c.r Sion, imprecaus ergo du-

sipientiam et (hiriliam Juda;orum, qui Chrislo pra;- ritiaiii Jiidaeorum ait :

senli (|uom oplaverunl, non credunl. Et ost istepri- Vers. 1. — « Dicil insipiens in eorde suo : Non
mus psahniis de increpatione Juda^orum, et con- « cst Deus. »

versione. El ost sensiis tituli : Psalmus istc dirigens Dixit insipions. [Cassiod.) Qiiasi dical : Priores
nos in fincm est David, id cstChristi, vel Prophetu;. Patres exspectaverunt Christum venturura ; sed cuiu
 ,

163 PETRI LOMBARDI. 164

appareret, iusipiens, id est Juda?us dixit iii cordc A quis cst intcUigens aut requirens : [Aug.] et hoc
siio, non lantum orc, liic homo non cst Deus. IIoc innuil, quod aUquis non inleUigit, quia non requi-
ideo dixerunt, quia, ril, scd decHnat. Et vere. Nam omnes declinavemnt.
Vers. i. — « Corrupti sunt et aborainabiles facti
[Gl. int., Hier.] Juda;i tales facli sunl, quales ct
gentes, de quibus superius dixit ibi, dixit insipiens :
« sunt in studiis suis; non est qui faciat bonuni,
Non est Deus, ete. [Hier., Ang.] Et, simul cum ipsa
« non est usque ad ununi. »
declinalione vijusti facti sunt, id est perniciosi sibi
Corrupti suiit. [Cassiod., Gl. int.] Omni vi ratio-
et ahis, a Deo deeliaaverunt, quod non est qui fa-
nisprivati, etabominabiIes,id cst Yep\-oh\,faclisunt,
ciat bonum, non est usque ad unum, [Cassiod.,
[Aug., Gl. int.] Et hoc in studiis suis, id est, quia
Alcuin.] id est praeter unura, quia nuUus facit bo-
sseculum araant, non Deura, et quia a Chrislo rece-
nura, sine uno, scilicet Christo.
dunt, nonest de iUisi/iw faciant bonum.\el degen-
Sepiilcrum patens, etc. DicuuUu' hi tres versus
tiUbus potest accipi, Deum non esse putantibus.
qui sunt usque ad divisionem secundam, non esse
[Aug.] Insipiens, id est gentilis, dixit : Non est Deus.
de Hebreeo, quos tanion Apostolus in Epistola ad
Et hoc dixit, in corde suo, non in ore, quia nemo
cogitare Deus non Hoc ideo
Romanos contra Judteos adducil, sed dicuntur ab
audet dicere, etsi : est.

est caeci sunt, ut Tj Aposlolo proptcr JudiTorum vituperalionem. De

dicunt, quia corrupti sunt, id
multis psalmis corapacli dicuntur, eliara a septua-
dicant : Non est Deus. Et aborainati facti sunt, id
ginta interpretibus additi unde in sequenti iste
enim probaverunt Deum non ha-
,
est reprobi. Sicut
psahnus repetitus, eos non habet, in quibus osten-
bere in notitiara, ita tradidit iUos Deus in reprobum
ditur qualiter ilU qui deelinaverunt, inulUes sunt aliis
sensura. Et hoc, in studiis suis, vel atlectionibus,
et sibi, et prius quomodo aliis. [Cassiod., Rem.]
id est quia sseculum non Deum. Et ideo
amant, et
Quasi dical : Ila aiiis inuliles facli sunt, quia guttur
non est, sive de Judceis, sive de genlibus, non cre-
eorum est sepulcrum patevs, id est similes sunt se-
dentibus, qui faciat bonura. Non est dico usijue ad
pulcro patenti. [Aug.] Quibus verbis, vel voracita-
unum, id est nec etiara unus. Vel, usque ad unum,
tem hiantis gulae significat, vel quia alios occidunt,
v' id est praeter unum, id est prseter Christura, sine
in felidis quae promunt, et quasi devorant eos, qui-
quo nemo facit bonura, quia non potest quisquara
bus morum suorum perversitalem persuadent. [Cas-
facere bonura, nisi ipse monstraveril.
siod.] Nam sicut sepulcrura cura palel fetidos odo-
Vers. 3. —
Dominus de coelo prospexit super
n
res exhalat, ila et istorum gultur, sermones pesti-
» fiHos hominum, ut videat si est inteUigens aut re-
feros. Et linguis suis dolose agebant, adulantes aUis.
i> quirens Deum. » [Aug.] Coraes enira est voracibus adulatio, et omni-
Dominus de coelo. [Aug., Alcuin.] Ab hoc loco ^ bus malis. [GI. int.] Vcl, dolose agebanl, mala sua-
specialiler agit de Judeeis. Quasi dicat NuUus de :
dentes sub spccic boni. Et vencnum aspidum, id est
eis facit bonum, sed hoc est, unde inexcusabiles
dolus aspidum est sub lahiis eorum, id est in corde,
sunt, quia Dominus, scilicel Christus de ccelo pro-
quod pejus est quara in ore. [Rera.] Aspis aures
spexit, [Rera., iUcuin.] id est de huraana nalura,
obturat, ne vocem incantantis audiat. [Aug., Hier.,
quara assunipsit, eminuit virlule deitalis divina ope- Gl. int.] Recte ergo aspidi comparantur, quia no-
rans. Ipse dico inlendens super filios hominum. lunt audire prEeceplum Icgis, sed mala reddunt pra;-
[Aug., Alcuin.] Vel, de coelo, id est per sanclas ani- dicantibus ea. Unde subdilur :

mas, prospexit. Nam per se eura uihil lalet. CLehmi

sedes Dei dicitur; sedes aulem Dei anima jusli. Ideo A^ERS. 6. — n Quorum os raaledictione et amari-

per ccelum, hic aniraas sanclas significat, per quas

» tudine plenum est ; veloces pedes eorum ad eflun-

prospexit super tihos hominum. Non dicit super ho-

» dendum sanguinera. »

raines, sed filios hominura, [Aug.] id est Judaeos, Quorum os maledictione plcnum est, [Cassiod.,
quos honoratius norainat propler unius Dei cultum. Aug.] id est opprobriis, blaspheraiis, lioc est vene-
[Cassiod.] Vel,Dominus, Pater, de calo mittendo num aspidum, et umaritudine, id estminis. Et pedes
Fihum, prospexit super filios hominum, id est mi- T) eorum, id est voluntas ct affecliones eorura sunt, ve-
sertus est Judaeorum ad quos misit corporaliter, loces quia omnia inconsulle faciunt, [Aug., Cassiod.,
FiUum. [Rera. , Cassiod.] Ad hoc, inquam, pro- GI. int.] Vel, veloces, id est expediti, pro consuelu-
spexit, vt videat, id est ut videri faciat li (juis est dine male faciendi, ad effundendum sanguinem
intelligens corde Deum esse in horaine aut requi- Christi et suorura.
rens Deum, [Hier.] sequendo mandata ejus. Sed in- Vers. 7. — « Contrilio et iufelicitas in viis eo-
venil hoc quod. rum et non cognoverunt
» ; viara pacis ; non est ti-

Vers. 4. — « Oranes declinaverunt, simul inuti- » mor Dei anle oculos eorum. »
» les facti sunt, non est qui faciat bonum, non est
Contritio, clc. [Hier.] Hic ostendit qualiler inuli-
> usque ad unura. »
les sibi fuerunt, quasi dicat, el quia tales simt
Vers. 5. — « Sepulcrura patens est guttur eorum ; ideo.
» linguis suis dolose agebanl; venenum aspidum Contritio et infelicitas cst in viis, id est operibus
» sub labiis eorum. » ejus. [Aug., Cassiod., Alcuin.] Omnes enim viae
Omnes declinaverunt. Vel ita junge : Vidit si ali- malorum plenae sunt doloribus et miseria. Et recta
 ;

165 COM.MENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. XIII. 166

via iinpiorum conlrilio dicitur, el infelix contrilio, -T- gente et loco, timore Dei abjecto, ut fecerant Judxi.
quia el terit et teritur, dura alii nocel et sibi. Vel Dixerunt enim : Si relinquimus eum sic,omnescre-
quia et hic poeua est, et in futuro punietur. Infeli- dentin eum, et venieni Romani et tollent nostrum
citas, viis non re-
quia ad infernum ducit a quibus locum et gentem Uoan. i). Sequitur.
vertunlur niali. non cognove-
Ideo et , id esl quia Vers. 10. —
Quoniam Dominus in generatione
"

runt viam pacis, [Aug.] id est Christum. Vel viam <i

justa est, consilium inopis confudislis, quoniam
pacis, id est ETangelium, de qua via Dominus ait :
« Dominus spes ejus est. «

Jugummeum suave, etc. [Matth., xi.) Vel speciali- SS Consilium inopis. [Cassiod.] Ostensa senten-
ter de Judaeis potest dici,quasi dical : Ita inuliles tia damnalionis communis adversus Judffios, spe-
sibi fuerunt, quia contritio et infelicitas est in viis cialiter invehitur, dicens : Consiiium inopis con-
eorum, [Alcuin.] quia pro suis operibus contriti fudistis, quasi dicat : Dorainus est in justa genera-
sunt, per Tilum et Vespasianum ; ubi et infelices tione, sed, vos miseri Judsi, confudistis consilium
sunt, quia ubique dispersi sunt. Vel, conlritio est inopis, [Aug.j id est humilera advenlum Christi
niodo in viis eorum, et infelicitas, in futuro. [Rem.] contempsislis, factum ideo, quia ut quos vocabat,
Nunc enim lapis angularis , id est Ghristus super in Deo solo spem ponerenl non in saeculo transeunti.
eos cadens, conteret eos per excaecationem. In- B Et ideo ipse adventus dicitur consiliura. [Cassiod.j
felicitas vero erit in inferno, cum anima et corpore Ecce invectio in Juda^os, quibus obscure dicitur
damnabuntur. Ethic ideoquiaviampacisnon cogno- consilium inopis, id est Christi, confudistis, id est
verunt Hoc non mutatur. Et hrec omnia ideo, quo-
:
recipere noluistis, qui ad vos liberandos venerat : et
niam Deum non timeut. Et hoc est, non est timor est admirative legendum . Vel consilium inopis cu-
Deiante oculos eorum. [Aug.] Isti non dicunl Non :
juslibet, qui cst membrum Christi. Et hoc ideo fe-
est Deus, sicut supra gentiles, sed tamen non ti- cislis, quoniam Dominusestspes ejus. [Cassiod., Gl.
ment. int.] Unde ergo magis reverendus esset, inde ma-
Pahs. II. Vers. 8. — f Nonne cognoscent omnes gis conterauitur.

« qui operantur iniquitalem ,

qui devorant plebem Pars III. Vers. 11. — « Quis dabit ex Sion salu-
11 meam sicut escam panis ? i>
5 tare Israel '? cura averterit Dominus captivitatem
<i plebis suae, eisultabit Jacob et laetabitur Israel. »
Nonne cognoscent, etc. [.\ug.] Secunda pars. Mi-
Quis dabit. ]Cassiod.[ Tertia pars. Postremo con-
natur judiciura impiis, quasi dicat PrEedicta mala
:

versio JudKorum praedicitur, quae liet, cum plenitu-

faciunl, et nec de his timent in futuro puniri. [Cas-
do gentium inlraverit. ]Ilem., Aug.] Quasi dicat
siod.] Sed, nonwe cognoscent qui operantur iniqui-
tatcni, quoniam Dominus est in generatione justa, p Vos consihum Christi confudistis, sed quis alius
e.v Sion, id est, de Judaeis procedens, dabit sulutare
quasi dical, hoc cognoscent tunc quod modo scire
Israel. id est salvabit fideles, nisi, subaudi, ille
nolunt, scilicet quod Dominus est in generatione
justa, non in ea quae saculum diligit, quae rae oc-
quem humilem sprevistis ? Ipse enim in claritate ven-

cidit, dicit Cbristus. Et quam iniquitatem operen- turus est ad judiciura. Quasi dicat : NuIIus alius sal-

tur, interponit dicens : [Gl. int., Cassiod.] Qui dcvo- vabit ; sed iste in futuro salvabit, quia cum Do-
rant plebem meam , seducendo , vel occidendo
minus Christus averterit captivilatcm plebis suce,

sicut escam panis, id est ut sit eis satietas, de dece- [Cassiod.] id estcum damnaveritdiabolum, qui po-
ptionc Christianorum. [Aug.[ Vel, devorant plebem pulum Dei captivavit, ctsultabit Jacob et lcetabilur
Israel. [.Vug.[ Repelitio est, sicut frcquenter solet
ut faciunt illi qui in ministerio suo utuntur ad ca-
pienda comraoda ab hominibus non ad salutem lieri. Nara idera puto csse, cxsultabit Jacob, quod
,

est, Istabitur Israel. Et nota quod pro Juda;is etiam

hominum, vel ad gloriam Dei. Et hoc sicut escam
panis, id est quotidie sicut panis cst quotidianus hoc tcstimonium ponit Isai» Apostolus, scilicet,
cibus,ita et ilh quotidiana rapina siraplices Christia- veniet cx Sion, qui avertet captivilatem vel im-

nos absorbent. Cur hoc faciunt ?

pietatem a Jacob (Rom. xi), sicut hic positum est
pro Judieis.
Vers. 9. — t Dominum non invocaverunt ; illic D
DIXIT INSIPIENS IN
COLL.iTI0 IN PSALSILM XIII : "
« trepidaverunt timorc ubi non erat timor. »
CORDE SLO. »

Dominum non invocaverunt. [Aug. ]Non enim vere

Versus 3, 6, 7, quorum inilia sunl, Sepulcrum,
Deura invocant, qui Deo displiccntia araant. Inde ctc. Contritio, etc. Quorum os, etc, nonhabenlur
;

crgo augetur inleritus eormn, |Cas5iod.[ quia Domi- in Heb. noc in Gra'co in hoc loco, scd dcsumpti
num non invocant, quia nccessc estmala agerc, cum sunt ex aliis locis Scriptura?. Id palam indicat Hie-
ronvmus praifotus in commentarium xvi Isai.-c pro-
superbi Deum nolunt invocare. Et quia Deum non
pheta', respondens Eustochio virgini. (\ux illi obje-
invocaverunt,ideo trepidavcrunt timore i\\\c ubi non
cerat Apostolum ad Rom. iii, qui hos versiculos
fuit limor, [Aug.[ id est in damno rcrura tempo- aperte rccenset. Hieron. verba non pigcbit audire.
ralium trepidavcrunt. Timucrunt cnim Judai pcr- Itaquc omncra Scritpuram niente perluslrans, ani-
dere rcgnum terrenura, ubi non erat timcndura ct raadverti sicul omnis penc ad Romanos Epistola
;

ile Vcteri structa est Inslrumenlo, sic el hoc tosti-

non timuerunt perdere rwlum ubi esset tiraondum. ,
moniiini dc Psalmis, et in Isa. esse conlexlum.
[Cassiod.[ Etnola quia sirut cautela o.st oiiportunc .\;\m primi dun versus, .S(*pu/cT«/rt patcns est gultur
timere , ita ignavia cst inepte trepidarc, ut pro corum, linguis suis dolose agebant, quinli psalmi
 :,

167 PETRI LOxMBARDI 168

sunt. Illud auteni quod sequitur. Venenum aspidum A quido contitentes in Hebraico non haberi, nec esse
sub eorum, ceiUesimi trieesimi noni psalmi
labiis in LXX Interpretibus, sed in edilione Vulgata, quae
esl. Rursumquc quod dicitur, Qnorum os maledic- GrKceyoivr, dicitur, et in toto orbe divcrsa est. Haec
tione et amariiudine pteuum est, de nono psalrao Hierony. qui eamdem habet sententiam in Isa. cap.
sumptum est. Tres autem versiculi, qui sequuntur, Lix. At vero nihil perieuli est, si hos versus dccan-
Vetoees pedes eorum ad elJundendum sanyuinem, temus in hoc loco, quaravis non sint de hoc loco,
Contritio et infelieitas in viis eorum, et viam paeis quos nec gravatim in commentario hujus psalmi
non cognoveruttt, in Isaia pTophela reperi. Ultimus Hierou. exposuit, vel indicans ex aliis locis assump-
auteni versus, non est timorDei anteoeuloseorum, tos.
inxxxvpsalmi principio est arbitror solutam quaes- Vers, 9, Illic —
trepidaverunt timore ubi non
tionem tuam, ct nostram regulam super translatione erat timor. In Hebroeo tanlum legitur, illic trepida-
Vei. Test.concussam magisessequam raotam, etnou verunt timore, ct altera pars videtur desumpta ex
taraApostolumdepsalmoxiiisumpsisse, quodin Heb. psalmoLii. Et quid, sisubaudiatur in Hebra;o, quod
non habetur, (juam eos qui artem contexendarum iu- interpretes exprcsserunt ? Nam Chald;cus habet
ter se Scriplurarum aposloli nesciebant, quajsisse qucm non dcccbat timere. Ca;terum quod est alia
aptum locum, ubi assumptumab eo ponerent lesti- distinctio, hoc jam semel et iterum adnotatum est.
moniura, quod absque auctorilateinScriplurapositum Et si quandoque varium pariat seusum, dum sit
non putabaut. Denique omnes Iractalores, (jui nobis sanus, juvat ; absit tamen propter vilas. Spiritus
eruditionis sux in psalraoscommentariosreliquerunt, enim sapientia; esl mulliplex, unicus sanctus, subli-
hos versiculos verum adnotant atque praitereunt, li- lis et mobilis {Sap. vii.)

PSAL3IUS XIV.
PSALMl TITULrS : « PSALMUS DAVID. » Berainenlia charilatis, ubi nullus in agonc contendet,
Doniine quis habitabit. Titulus, psalmus David. sed in aeterna pace quiscct.
Pater titulus. [Gassiod., Alcuin.] Psalmus iste pro- Pars II Vers. 2. — « Qui ingreditur sine macula,
prie est instruclorius morum, et prfesumptionis re- « et operatur justitiam. t

pressio, ubi agitur de unitate Ecclcsia; ]ira?senlis, et Qui ingrcditur. [Cassiod., Alcuin,] Secunda pars,
de futura quiete. In pr;esenli namquc Ecclesia, quia ubi subdilur responsio Domini, qui dicit in exem-

propter corporalem cohabitationem malorum cum plum Decalogi, dccem viriuiibus adatria sua perve-
niri. Et nota quod decem virlules hicappellat decem
bonis, non permiltimur scire qui vere sint de uni-
effectus virlutum, qui omnes ad quatuor principa-
tate Ecclesise, ideo quidam, licet indigni, jactant
se esse de Ecclesia, cun tamen vere non sint. IIIo-
les virtutes referuntur, scilicet jusliliam, temperan-
rum ergo praesumpliouem retuudens Prophela, quasi tiam, prudentiam, fortitudinem. Et quaedam utique

sacerdos ante propitialiorum aslans, quaerit qui et

de his decem ad aliquam harum quatuor virlutum
specialiter referuntur qucedam vero communiler
in prssenti Ecclesia, digni Dco militenl.et in futura ;

beatitudine sint quieturi, Cui datur a Deo respousum ad plures. Et item ,

quaedam perfectis tantura, quse-

plenae definitionis, quos clare ostendilur c{n\. vere sint

dam imperfectis conveniunt, ut in psalmi hictione

de prfesenli Ecclcsia, et in futura bealificandi. Et n ostendctur, [Cassiod.j Ex adytisergo atrii Dominus

est intentio Prophelae coraprimere eos (]ui se jactant
respondens, ait : Qui ingreditur iinemacula. Quasi
dicat llle habitabit et requiescet qui ingreditur in
esse de Ecclesia, cum non sint. Modus ; Bipartitus
:

tabernaculum sine niacula, id est innocens. [Rem.,

est, Primo, inlerrogat Propheta, [Cassiod.J quasi di-

Dominus stans, et petit Gl. int.] Ecce prima virlus id est priraus eileclus ,
cat, sacerdos ante faciem
virtutis, in quo notalur lemperantia. (^Hier., Rem.]
responsa, voIcQs scire quos Deus judicet sua Eccle-
Sequitur secunda virtus, ct operatur justitiam,
sia dignos. Secundo, Domini respon-
subditur
quia non cst satis abstincre a malo et refertur hoc :
sio. ibi : Qui ingreditur macula. Pro-
sine
sacerdos, petens responsum,
ad justitiam. Deinde exsequitur h£c plenius id ,
pheta ergo, velut
est has duas virtutes, subijciens alios earum effec-
ait.
tus.
Vers. 1 — " Domine, quis habitabit in taber-
Vers. 3. — « Qui loquitur veritatem in corde
<i naculo tuo, aut quis requiescct in monte sancto
u suo ;
qui non egit dolum in lingua sua. >
" tuo ? I
Qui loquitur veritatem. [GI. int.] Ecce tertius
[Cassiod., Aug.] Domine, quis habitabit dignc, sci- virtutis eftectus. Veritatem dico in corde suo con-
licet, in tabernaculo tuo, id est in prtesenli Ecclesia, ceptam, [Aug,] id est qui scit verilatem et dicit, in
ubi contra diabolum dimicamus, quia etsi taberna- ^ quo nolalur prudentia, etiam et justitia. Congrue
culum aliquando ponalui pro babilalione sempiter- addit, in corde suo, quia aliquis putat fallere quan-
na, taraen propriura est belli, atque militantium. doque, et verum dicit. Ethabet ille veritatem in la-
Unde conturbernales miUtes dicuntur, tanquam si- biis, sed non in cordc, [GI. int.] ut si quis alicui dolo-
mul habentes tabernacula. Hic autem sensus adju- se ostendat viara, putans in ea esse latrones, et dicat
vatur ex eo quod continet alia translatio, scilicet Si hanc teris, a latronibus tutus eris ; et contingat ut
quis pcregrinabitur in tabernacuio tuo, aut quis vereibilatronesnon inveniantur ; vereille locutus est,
requiescet in monte sanctotuo'>[\ng., Cassiod.] id sed non in corde. Scquitur quarta virtus, qui noK
estin aeterna beatiludine? ubi est visio pacis et super- egit dolum in lingua sua. [Aug,[ Haec est pars inno-
 : D

169 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. XIV. 170

centiae. id est temperantiae. Dolus est lingua, cuin A vit. Quasi Qui habitabit, (juisrequiescet ?i\le
dicis :

aliud dicitur, aliud

ta virtus.
est in pectore. Sequilur quin- ulique Qui ingrcditur sine macula, id
Christus, [Cassiod.] qui proprie
est S»
secundum legem ut
Vers. 4. —
« Nec fecit proxirao suo malum, agnus sine fractura raembrorum templum inwressus
« et opprobrium non accepit adversus proximos est, non utexpiarelur, sicut exleri, sed sine macula,
(1 suos. » id est a peccatis liber ; et operatur justitiam, ut
Nec proximo suo malum. [Gl. int.] Item
fecit cum vendentes ct ementes ejecit de templo IMatth.
pars innocentiae est hic. [Aug.] Proximum accipit XXI) ; qui loquitur veritatem. Veritas est cum res
pro omni horaine. Sequitur sexta et opprohrium ; ita est ut dicitur. Hoc proprie Christus fecit. Addit,
non acccpit adrcrsus proximos suos, id est temere in corde suo, quia aliquando Christus tacuit, ut in-
vel libenter non credit criminatori. Sequitur sep- dignis fraudulenter quaerentibus. Etnonegit dolurn
tima. in lingua sua. quia omnia qua; audivit a Patre sine
Vers. 5. " 4d nihilura deductus est in con- aliqua adjectione vel repressione nota fecit discipulis
« spectu ejus malignus : liraentes autem Dominum quas eis notificanda eraut (Joan. xv). Nec fecitpro-
« glorificat. » ximo suo malum, id est Judaeissecundum carnera
Ad nihilum deductus esl. [Gl.int.] Ecce fortitudo. g sibi proxirais noD fecit malum, sed pro eis oravit.
Quasi dicat Non accepit opprobrium sed ma-
: ;
Et non accepit, id est, non acceptumhabuil, oppro-
lignus, id est diabolus, vel homo male suggerens, brium adversus proximos-suos. Sicut est patens per
deductus cst ad nihilum, id est non potuit cogi hoc quod Jiidam non mordaci increpalione laceravit
;

nocere alicui. Et hoc ost in conspectu cjus, scilicet el ad nihilum deductus est in conspectu ejus mali
:

quare sit malignus. [Aug.[ Haec est raagna perfoclio, gnus iPsal. lxxii), id est diabolus despicitur ab eo,
ut nihil in homine valeat malignus, et ut hoc sil in ut cum dixit : Vade retro, Satana (Matth. iv), econ-
conspectu ejus, id est certe sciat malignum non esse, tra autem : Timentes Dominum glorificat Christus.
[Gl. int.] nisi qui a Crealore ad crealuram conver- Qui jurat proximo suo et non decipit. Juravit Chri-
tilur. Timentes autem Duminum glorificat. [Aug.] stus, quando apostolis certissima veritate proraisit •

Septera virtutes supra posuit, quae perfectorura sunt Jam non dicam vos servos, sed
amicos (Joan. xv).
nunc tria alia ponit, quae incipientibus conveniunt, Scquitur Qui non dedit pecuniam suam ad usuram,
:

quasi dicat, non solura perfectos qui prjedicta lerrenam. Pecunia enira duplex est vel terrena :

habent glorificabit, sed etiam glorificat Deus ; li- qua; penitus ad usuram dari
quoniam prohibetur,
mentes Dorainum, id est incipienles, quia timor ost Dominus Judaj tradidit ad erogandum pauperibus,
initium sapienti» (Eccli. i). Sicut ergo superiora ad non ad usuram, sod ad inslruendos homines vel
p ;

perfectos, ita hajc qua; dicturus est ad incipientes spiritualis cst, quicad usurara dari jubetur, id est
pertinent. Sequitur octava. pra;dicatio verbi Dei, quae lucrum salutis animarum
Vers. « —
Qui jurat proximo suo, et non
6. refert. Et munera super innocentes non
accepit.
« decipitpecuniam suara non dedil ad usuram,
;
qui Accepit Chrislus munera quidem, ut a magis, et quo-
« et munera super innocentera non accepit. » lidie pias oblationes a fidelibus in Ecclesia,
sed non
Qui jurat proximo suo et non decipit. [GI. int.] contra innocentes, imo animam pro eis dcdit. Sequi-
lile qui jurat non nocet proxirao, sed subvenit. tur ^(^ui/^aci^ /irtT. Ecce absoluta responsio
in- fit

Jurat proximo firmiter, id est promittit, et non terroganti. Et est hic conculusio psalmi. Quasi
dicat:
decipit, quia promissum reddit. Sequitur nona, qui Sicut de Christo diii, similiter quicuu(|ue proximo
pecuniamsuam non dedit ad usuram [Rem., Gl. suo facit hjec, non movchitur in CBternum,
id estab
int.[ id est non teraporalem expetit mercimoniam. ipso Deo non dividotur,
sed rcquioscet in monte
Sequilur decima; et munera super innocentem non aBlernae beatitudinis. Et nota quod dicit, facit ii«c

aecepit, [Aug.] id est, causam innocenlis non de- ul ad actum nos invitet, non solum ad cautanduin
primit pro munere alicujus. Haec tria non sunt haec.

magna, sed qui nec ista potest, raulto minus polest COLLATIO IN PSALMUM XIV : i
do.mixe, quis
loqui veritateraincorde, et non agere dolura in liu- IlAUITAniT. »

gua, et non facerc malum proximo. Ha;c tamen Vers. o. —

Ad nihilum deductui est in cons-
parva ita concludit.
pectuejus malignus. [Uicron.] despicitur in oculis
ejus improhus ; Sancies, qui despicit se in oculis
Vers. 7. — « Qui facit h;cc, non movebitur .iuis, ahjicit se
Pralensis, neglectus in oculis .suis
;

« in aelernum. » ahominahilis Miinslcrus, qui despectus est

; in
Qui facit hcec non movebitur in mternum. [Aug.] oculis propriis et contcmptus. Sic et c»teri fcrme in
id csl, perveniet ad illa majora, in quibus est in-
cuindem moihim, pnctcr lioc (|uod ahqui corum
faciiint distinclioncm in ea parte, in conspcctusAin
concussa stabililas. Unde et per fulurum tera- oculis ejus ?.i\esuis. Aliijunguiilsimul parliouhim,
pus dicit, non movelntur cum iu superiori con- maliynus aut improbus, abominalnli<i aiit contcm-
clusione praelerilum posuerit, ubi ait, ad nihilum ptus, adeo iil .Muiistcrus, quo loMcrcl ainbi^jiiitatem,
volucrit addcre conjunclioncm copulalivam ad dcno-
deductus est in conspeclu ejus malignus.
tandain (lisliiiclioiicin, qu;c lamcn iion habeliir in
Aliter : Qui ingreditur, etc, et legitur speciali- Hebr. siciit nec rehitivum qui, iiisi quod |)Ossil
ter de Chrislo, qui hx-c orania plenissime serva- subaudiri cx superioiibus cx cujus accessione tur-
Patrol. CXCI. 6
 ;.

171 PETRI LOMBARDI 172

batur ordo sensus. Quantum vero ad primam par- A Qui seipsumjurauit affligere, et non mutavil ; Ne-
ticulam, quam vertunt despici aut negligi, et nos biensis, jurat ut se affligat et non variat ; interpres
dicimus, ad nihilum deductus est. id ortum habuit pro Cajelano, juravit ad malefaciendum sibi. Ulti-
ex vocabuli Hebraici ffiquivocalione ,tt;; mbzeii. raam particulan tauquam glossulam. Varie- ponit
Quod si descendat a radice "72 ba.zaii, est negtectus tatem fecit anceps lectio, videlicet y^n hara, vel
seu despectus. Si vero a themate 772 bazaz, recte transposita hltera ~"1 raah, vel si vis ~VT reeh,
vertitur ad niltilum deductus est. cujus radix signi- potest etiam sic legi pro pro.cimo vel socio
'J27]'l
fical depopulari atque deprxdari; etiam si non pos- LEHAREA. Seeundj autera manifeste proximum re-
set esse participium cum tali forma dicendum ;
priEsentat, ut acceperunt LXX,
quibus accedunt
enim foret -^: nabaz. Vel eliam a priori radice, Pelhcanus et paraphrasis Carapensis. Hic enim sic
perinde quasi diceres nulhus momenti est in con- explicat Firmissime itatuit in amicia semel cum
:

spectu ejus mahgnus. aliquo inita persistere, nec propositum mutabit

Alter autem Qui jurat proximo sun, et non mu-
Vers. 6. —
Quijuratproximo suo etnon decipit, tabit, sed et hoc non mutabit, eamdem intelhgen-
Heb. T2' nS" V.rh "2"ii" XISEBA leiiaea velo iamir. tiara pnetendit quam et illud non decipit. Qui enim
Hieron. Qui jurat, ut affligat, et non mutabit ; violat juramentum, mulat ob idque decipit cui :

Munsterus jurat malum inferre, et non mutat ; Pra- juravit. Unde Chaldaeus interpres dicit et non peje- :

tensis, juravit affligere et non mutabit ; Sanctes, rabit.

PSAUIUS XV.
PSALMi TiTULrs : " TiTULi iNSCRiPTio ipsi DAViD. >>Bnuw, etc. Christus ergo secundum hominem ad
Conserva me, Domine, [Titulus : tituli, inscriptio Patrem orans, ait :

ipsi David]. Hic lilulus de Evangelio non de Veteri Vebs. 1. — quoniam

5 Conserva me, Domine,
Testamento sumitur. [Hier. Cassiod.] In Evangalio
, « speravi in Deus meus es tu,
te. Dixi Domino :

enim legitur quod crucifixo Domino Pilatus talem « quoniam bonorum meorum non eges. «
titulum superposuit : Jesus Xazaremls rex Jud.eo- [Cassiod., Gl. int.] Domine Pater, conserva me
RCM. Quem cum multi Judceorum delere vellent, inter pericula, et debes, quoniam in te, non in me
dicentes : yoliscribere Jesus yaiarenus rex Judwo- speravi. Ecce merilum quo servari debet. Dico
rum, sed quia dixit: Ego sutn rex Judworum. Deus meus, [Cassiod.]
speravi et merilo, quia tu es
Respondit Pilatus : Quod scripsi, scripsi. [Cassiod]. id est mei horainis, et hoc dixi non labiis, sed
Ibiquamvis per nescientem Deo significante boc cordis atTectu, tibi Domino. Vel ita, speravi in te,
quod regnum Christi per passionis humilitatem non et dixi tibi Domino, Deus meus es tu [Aug.] in eo
infirmaretur, sed confirmaretur De quo regno hic
V quod homo sum, et vere Deus, quoniam bonorum
:

agilur, cujus confirmationem litulus immutatus mcorum non eges, id est meis bonis non exspectas
notavit. Ideoque Esdras de iUius tituU inscriptione.
fieri bealus. [Cassiod.] Si autem bonis Christi non
quam per Spiritum sancium futurum praevidebat, G eget Deus, sed ab ipso habet omnia, destruitur ar-
hunc psalmum praetitulavit, [Alcuin.] ostendens hic rogantia hominum. et hajresis Pelagianorum, qui
agi de regno Christi, illa inscriptione significato. Et putant aliquod bonura suis viribus fieri, cum eliam
est sensus : Inscripiio tituli, id est, vicloria et re- Christus a se homine nihil boni habeat. Sequitur :

gnum quod tituli inscriptio notavit, attribuitur

vel convenit David. [Cassiod.] Non illa actuali filio
Vers. 2. — « Sanclis qui sunt in terra ejus, mi-

Isai, sed ipsi vero David, id est Christo qui secun-

« rificavit omnes voluntates meas in eis. •

dum hominem hic loquitur, [Aug.] de quo titulus Sanciis qui sunt. Exposuit Christus qualiter oravit,
regalis in passione eminuit, scriptus Hebraice, Nunc incipit narrare qus bona sibi fecit Dominus.

Graece et Latinc, ut ostenderetur rex esse omniura Quasi dicat : Haec dixi Domino, Deus autem miri-
vere Judseorum, id est confitentium. [Cassiod., Gl. ficavit, [.\lcuin.] id est miras fecit omnes volun-
int.] Sicut ergo in arcu triumphali scribebalur tates meas : haec sunt bona mea, Omnes voluntates
Romae titulus quo triumphi regum monstrantur, suas dicil Christus, voluntatem moriendi et resur-
ita et Christo titulus fuit inscriptus, qui erat suae gendi. [Cassiod.] Hae autem sunt mirae, dum eis
victoriae nota, [Hier.] Tres enim sunt tiluli qui obedientes fiunt de terrenis coelestes, de filiis dia-
scribuntur : Unus super tumulos mortuorum ; aUus „ boli, filii Dei. Has, inquam, voluntates mirificavit
in liminibus civitatis vel domorum ; lertius, in vi- sanctis, qui sant in lerra ejus, sciUcet in terra cui
ctoriam regis. Hic ergo de titulo regis noslri dicit. benedicilur, non in terra maledictionis, non quidem
[Cassiod.] Et est iste psalmus secundus eorum de sascuU ambitu jactantibus, sed qui sunt ia terr a
qui breviter de Christi passione et resurreclione ejus, [Aug.] id est qui in terra viventium spem suam
agunt. Monet omnes ne regno Christi
Intentio. fixerunt, quae est eis anchora in fluclibus hujus sae-
aut titulo contradicant. Modus. Bipartitus est pri- : euU. Miras fecit omnes voluntates meas, id est vo-
mo, veram hominis uaturam Christus ostendens, luntatem raoriendi et resurgendi. [GI. int., Aug.] Vo-
petil se inter pericula servari, dicens omnia quae luntates dico plantatas et completas in eis, id est in
pertidit ad gloriam suae haereditatis perducta. Se- profectu eorum in quo senserunt, et incipientes et
cundo: agit gratias Patri de intelleclu sibi dato et perfecti, quid eis profuit et humilitas, ut more-
passione et resurrectione, ibi : Benedicam Domi- rer ; et potentia , ut resurgerem. Vel mirificavit
173 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. XV. t74

omnes voluntates meas in eis, id est iiiter eos qui Adicaf, tu Domine, es hsreditas, fu eliam es resti-
haec videruat et intellexerunt. Sequitur :
tutor ejus. Et hoc est : Tu es, o Pater, f/ui resti-

Vers. 3. — <i Multiplicatae sunt intlrmitates

tues hareditatem meam, id est nofitiam ha?reditatis,
« eorum : postea acceleraverunt. »
id est clarifafis mea\ miki. Non mihi in meipso
Multiplkatce. Quasi dicat : Mirificavit voluntatcs
aliquid restilues quod amiserim, quia niliil amisi,

meas sanctis, quibus ante per severitatem legis infir-

sed meis in quibus eo sum, et cum quibus unum
mitas carnalis multiplicata est, ut gratiam Xovi
suni, restitues nofifiam claritatis meie, quam per
Testamenti desiderarent. Et lioc est : Mirificavit
peccafum amiserunt : qus claritas erat apud te

sanctis, sed prius multiplicatce sunt in/irmitates

anfequam mundus fieret (Joan. xvii'). Unde ipse

eorum, ait in Evangelio Clariftca, Pater, Filium tuum

[Aug.] quia data lege infirmitas eorum :

aucta est, non utique ad perniciem, sed ut ad

ea claritate quam habuit apud te antequam mundus
medicum accelerarent. Unde fteret. [Hier.] Vel ha;reditafem dicit luraen clari-
subdit : Postea accele-
ravcrunt, [Cassiod., Alcuin.] currentes ad medicum. fafis, id est, gloriam immorfalifafis, quam in Adam
Vel de exteriori perdidimus, quaj Christo in sua resurrecfione
afflictione agit, qua saepe flagel-
resfifufa est, et nobis in noslra restituetur. Unde
lati sunt, ut sanarentur. Et est : Infirmitates eorum
gipse alibi ait Et refloruit caro mea (Psal. xxvii).
afflictione, Deo
:
exteriores multiplicatae sunt salubri
Sequitur :
providente. [Rem.] Et flagellati postea accelerave-
runt, sed uon priore more, quia.
Vers. 6 — « Funes ceciderunt mihi in praxlaris :

— « etenira hKredifas mea praBclara esf raihi. »

Vers. 4. « Noncongregaboconvenlicula eorura
Funcs. [Aug.] Quasi dicas : Resfitueshieredilafem,
« de sanguinibus ;nec memor ero nominum eorum
qua> est prKclara. Nam funes ccciderunt mild in
II per labia mea. »
prwclaris, id est limites possessionis meae in fuara
[Gl. int.] A'o« congregabo conventicula eorum,
clarifatem quasi sorfe ceciderunt, sicut possessio
inslituta de sanguinibus, id est non erunt conven-
saceidotum et levitarum Deus est. Bene dixi in
tus eorum carnales, nec de sanguinibus pecorum
etenim hwreditas mea prceclara est mihi,
prieclaris,
propifiatus. Congregabo eos, quasi dicat, non se-
non ufique o:nnibus, sed videntibus, in quibus ego
cundum legalem ritum faciam eis ; nec memor ero
sum. Et ideo dico mihi :
nominum eorum,
scentur quid fuerint, quia jara non dicentur pecca-
sed spirituali rautatione oblivi-
Vers, 7. —
Benedieam Dominum qui tribuit
«

5 mihi intellectum insuper et usque ad noctem

:

tores, vel iniraici, vel homines, sed vocabuntur

t increpuerunt me renes mei. »
jusli et fratres et lllii Dei. Vel, non ero raemor no-
minum eorum, p Benedicam Dominum. [Aug.] Quasi dicat Viden- :
sicut prius in Veteri Testamenfo,
[Alcuin.] quando specialiter designabat, vel popu-
tibus est pra-clara ego aufera benedicam Dominum
;

qui tribuit mihi intellectum, quo h;ec haereditas

lum, ut : Hac dir.es filiis Israel. Vel personam, ut,

Moysi. Vel tribum, ut : Dic domui Judce, domiii

videri et possideri pofest. Unde Hkc est autem :

vita wterna, ut cognoscant te, etc. {Joan. xvii.)

Benjamin. Nunc autem non est acceptio persona-
Insupcr et tisque, quasi dicat : tribuif mihi inlellec-
rum, sed in omni gente qui timet Dominum, hic
tum insuperaufera, id esf super infellectum, ct usqui
acceptus est illi. Non ero memor norainura eorum
ad noctem, id est usque ad morfem increpueruni
per labia mea, propria, quibus dicam in futuro
vel erudiverunt, vel emendaverunt me renes mci,
mahs; ite, maledicti in ignem wternum (Mattli.
XXV), quod non illis. Vel, per labia mea, id est per
[Aug., Alcuin.] id est usque ad mortem erudivit me
inferior pars mea, scilicet, carnis assumptio, ut
apostolos, per quos loquitur Deus. [Cassiod. j
Vel, la-
experirer fenebras morfalitafis, quas tenebras ille
bia dicit duo Testamenla, qua in uno souat, quibus
infellecfus non habef, quia pro eis nec turbari, ncc
voluntales ejus ostenduntur. [Cassiod.] Sed nec
deflcere potuit.
apostoli, nec Testaraenta talibus minantur judi-
Vel ifa, ab illo loco, Dominus pars, ef acccpit per
cium. Sequitur :

haTeditatera genfes conversas, id est omnes lideles,

Vers. S. — " Dominus pars hsereditatis mea; et " qui sunt haereditas Christi, [Alcuin.] quasi diceret :

« calicis mei ; tu es qui restitues h»rcditatem Non congregabo fundentes sanguinem, sed eos qui
« meam mihi. »
Deum eligunt parfem. Ef hoc esl : Dominus estpars,
Dominus pars, quasi dicat : Non ero memor no- id est porlio et prteraium, hcereditatis meo' [Cassiod.]
minum eorum, sed potius mecum habebunt h;ere- id est sanctorum, qui sunt ha;reditas raea. Et est
ditatem, ipsum Deum. [Aug.] Et hoc est, Dominus pars calicis mei, id est merces passionis mese : Hae-
Pater est, pars hwrcdilatis mca-, intransitive le- redilas enim ad gcnles, calix ad passioneni perfinet,
gitur, id est est pars h;credilaria mei et moorum. qui bibitus dat resurreclionem. El.oDomme Paler,
[GI. int., Aug.[ Eligant sibi alii alia, quibus IVuan- lu cs qui restitucshwrcditalem mihi. Chrislo; vel
tur : Pars antem mei et sanctorum Deus est. Et luvrcditalem meam, id est genus liumanum, (|uod de-
Dominus 30 est pars calicis mci, id est calix meus disti mihi hiereditatem cl regnuni, ul excolam, el in

est. [.Vug.] Bibant crgo alii venena, ct morlireras eo regnera, quod diabolofncienle perierat. [Hieron.j
voluptatcs : ego autera et mci bibemus Deum. Deinde Sed nemo pulef se hajredifafem, nisi pra^clarus sit,
convertens sermoneni ad Dcum ail : 7'u cs. i|uasi lunesceciderunt mihi in pra'claris,\i.\ esf iii san-
t\m;i
 ;

175 PETRI LOMBARDI 176

ctis. [Cassiod.] Ideo dicit funes, quia sancti fiunt -^ ferno, possidenda dabitur, nec corpus sanctum, per
haeredilas Christi, quasi dical, sorte, in quo intelli-
quod et ahi sanctificandi sunt, patieris corrurapi.

gilur divina electio, qua in partem Christi cesse-

Et hoc est, quoniara non derehquisti, communi more
runt. sicut sors cecidit super Matthiam, qui ab ajter-
aUorum, nnimam meam, [Cassiod.] quam habeo, ut
quisque capit ad mensu- verus homo, in inferno ; nec dabis sanctum tuum,
no electus erat, [Hier.] et

ram suam, id est, prout gratia Dei mensurat cuique, scihcet corpus meum a te sanctiticatum, videre cor-

Sequitur : Etenim, quasi dicat : Bene dixi, in prae- ruptionem, id est, putrefactionem. Alibi dicit se pati

claris, [Rem.] elenim hcereditas mea pnrclnrn est corruptionem, id est vulnerationem. Ibi : Qiue uti-

mihi. Quamvis enim sancti sint in mundo quibus- litas insanguine meo, dum descendero in corrup-
dam abjecti, niihi tamen pra>clari sunt. Benedicctm tionem (Psal. xxix). Dico non dabis, imo.

Dominum. [.-Vlcuin., Cassiod.] Secunda pars, ubi Vers. 11. —

Notas niihi fecisti vias \itai adim-
< :

Christus gratias agit Patri de intellectu et passione,

« plebis me laetitia cura vulto tuo, delectationes in

qua eo favente vicit, et de resurrectione et con- a dextera lua usque in finem. »

in
haec sunt per quae haereditas resthuitur,
[Aug.] Notas fccisti per me, mihi, id est meis in
fessione et :

quibus et ego sum. Dico mihi fecisti, et notas fe-

ut sit rex Judaorum, ut litulus dicit. Quasi dicat :

dico vias vita;, id est, vias humiUtatis, ut ad

Mihi restituta est hwreditas. Ego autem benedicam B cisti
vitara redeant homines. Unde per superbiam ceci-
Dominum qui tribuit mihi intellectum, [Cassiod.]
derunt. Et adimplebis me, id est, raeos in futuro,
quo omnia vera et sancta vidit Christus. Insuper de
hoc benedicam, quod renes mei, id est Judcei qui de Iwtitia cum vulto tuo, id est ut nihil ultra deside-
rent cura facie ad faciem te viderint, in quibus quia
Juda sunt, unde ego sum, ex quibus secundum car-
nem exivi, scilicet parentela mea, increpuerunt nie ego sum, dico, adimplebis me, et interim sunt eis
dclectationes [GI. int.] in itinere hujus vitae. [Aug.]
injuriis, et per tentationes et passiones. Et hoc est,
usque ad noctem, id est usque ad mortem. Sed in Et hoc in de.rtera tua id est in favore et propitia-

tione tua. Delectationes dico, perducentes eos usque

his semper.
in finem, id est usque ad consummationem beatitu-
Vers. 8. —
Providebam Dominum in conspectu
1
dinis aeternae, et est sensus : [Cassiod.] Delectatio
« meo semper, quoniam a dextris est mihi ne com- est eis in favore tuo, in itinere hujus vitae, perducens
a movear. » eos ad finem gloriae conspectus tui. Vel de seipso
Provitebam in conspectu meo Dominum, qui sem- Christus dicit, adimplebis me Iititia cum \u\l\i tuo,
per est, [.\ug.] id est et veniens in ea quae transeunt, delectationes erunt mihi in dextera tua, id est laetitia
non abituU oculum ab eo qui semper cst providens et delectatio erit mihi in consessu tuo, humanis
quod in eura post temporalia peracta recurrerera.G
obtutibus subtracto. Et hoc usque in finem, id est
Attende quod ait, providebam semper Dominum.
perfecte et asternaliter.
[Cassiod.] Hinc trahe exemplum quo peceata viten-
tur. Qui enim semper acie mentis Deum intuetur, COLLATIO IN PS.VLMUM SV : « COXSERVA ME, DOMIXE. »

non peccatis inquinatur. Ideo Deum attendo, quo- Titulus secundum Hieronymum, humihs et sira-

niam a dextris est mihi, ne comraovear, [Aug., Cas- plicis David. qui duas dictiones vel unam ex duabus
coactam legit. Nempe "j;*: macac, et cn tam. Prior
siod.] id est favet mihi ut in eo stabilis permaneam,
significat humilinvit, posterior simplicem et purum,
et ideo nil sinistri milii praevalet. Et quia est a dex-
ut sit nnz^Z MicnTAM. vero cffperunt dictio-
Alii
tris. nem simplicem, derivatam tamen, et verterunt in-
signia, vel ornnium auro opfimo. Hinc LXX dixe-
Vers. 9. — » Propter hoc lcetatum est cormeum, runt, (jTrjXovsasix, id est tituli inscriptio, a quibus
B et exsultavit lingua mea, insuper et caro mea re- non longe est Chalda;us, sculptura recta.
<t quiescet in spe. »
Vers. 1. —
Dixi Domino Deus meus es tu. Sic
Propter hoc lcetatum est cor meum et exsultavit Hieron. Sed Pralensis, Sanctes, Pelhcanus. Muns-
lingua mea, [Aug., Cassiod.] id est, ideo etiam in terus, interpretes pro Cajetano et Campensis, vertunt
in secunda persona, di.risli, id referentesad animam
cogilationibus et in verbis est exultalio. Haec esl plena
quasi seipsam alloquentem, ut habet etiam inter-
laetitia, quae et corde hilari percipitur, et alacri ser- D pres Chaklaeus Locuta es, tu anima raea. Punctu-
:

mone profertur. Isuper et caro mea non deliciet in lum in Heb. minimum variat personam et genus, id
interilu, sed requiescet, [Aug.] id est dormiet inspe est quiponunt priraam personam legunt "^'"C.N amar-
Ti, et accessione punctuh unius, rejecto iod, fit
resurrectionis. [Cassiod.] Nota quod ita dicit hic,
m^^N' secundai persona^ feminini generis, cum apud
insuper, agens de gaudio et quiete, sicut et supra Heb. verba habeant genus sicut nomina, sensus ta-
agens de passionibus dixerat : Insuper usque ad no- men omnino conspirat.
ctera increpuerunt me renes mei ut pro modo mo- Bonorum meorum non eges. Hier. Bene ^nihinon
est sine te. Propter quod Faber, etcaecus Burgensis
lesliarum gaudia sint humanitatis ca'Iestia. Sequi-
redarguunt LXX, quasi qui converterint intelligen-
lur :
tiam Prophetae. Sed ignari potius litteratura^ Hebrai-
Vers. 10. — <i Quoniam non derehnques animam cx, hoc potuerunt temerario ausu dicere. Heb. autem
« meara in inferno, nec dabis sanctum tuuni videre habent ^tsS" ^2 "r2"i2 tobati h.u. ALECA,quod sonat
« corruptionem. » si ad verbum reddideris, bonum meum, vel bonitas

mea non super ie. Quae certe sententia, quod alteru-

Quoninm non derelinques. [Aug.] Quasi dicat : In ti-am ineludat intelligentiam, nihil offieit. Unde Mun-
qua spe requicscel ? in hac, quia nec anima in iu- sterus sic transfert, bonum mcum nihil tibi addit

1
177 GOM.MEMARIUM IN PSALMOS. — PSAL. XVI. 178

Pratensis, bonitas mea non confert tibi. Eodem ten- A Hebraeus habet "nna inN Dmai>V
121' iirbbu atze-
dunt Pellicanus et Campensis. Sanctus cum Hier. alte- BOTAM AHER .MAHARu. Chaldaeus interpres, postmo-
rum sequitur sensum, Bonum meum non cst 7nsi a tc. dum festinant, ut sacri/icent sacri/icia.
Vers. 2. —
Miri/icavit omncs voluiitates mcas. Vers. 4. — Non congregabo conventicula
eorum
LXX acceperunt li-iNT HEEDin, in verbo quod dicunt
de sanguinibus. Heb.nni"j;
ms- ";'DN 72 balassic
HiPHiL. Alii in nomine n^^iN ADDiRE.id est magnifi-
ci, admirabHes, fortes, etc. Vel probabilius, copu- SCEUEM. Et vertunt, non libabo libamina corum ; aut
larunt LXX noraen illud ad voluntates ceu mirabiles ut vull Nebiensis, non miscebo mistiones eorum de
voluntates me(e in eis. Quem loquendi modum ex- sanyuine, ut significetur deinceps carnales observan-
tulerunl per verbum, non variato sensu. Ca'teri au- tias non fore Deo aceeptas.Quia vero lectio ecclesias-
tem retrahunt ""'•"iN addire, ad id quod pracessil, tica eodem conspirat, 3
J. non est opus inquisitione
ut dicas in sanctis maynijicis omnis voluntas niea anxia, quamvis etiam ad litteram posset fieri con-
est. ciliatio, disculiendo radices -p: nasac, quae notal
Vers. 3. — Multiplicatce sunt iri/irmitates corum. libare ct miscere, ac ~;d sacac, qu»potest signare
Hieron. et interpretes idola corum.
pro Cajetano,
aqgregavit. Ut ut fuerit, sensus est illaesus :

Ca^teri transferunt, an.vietates, dolores, mokstias,

quia 2i'V atzab signat affli.rit, vel sculpsit. Uude Vers. 9. —
Exsullavit lingua mca. Ilebr. n"33
n;^" ATZABAH afflictin vel if/o/um,quod se colenti- QUEBODi,id est gloria mtVi.Sed quia verbum ~2p QUIb-
bus sit in magnara alllictionem, ut vul Munsterus BED, signat gloriftcat, et nos quempiam glorificamus
in lexico. Ob id(]ue Hioronyraus in comnientario B lingua idcirco maluenmt interpretes transferre,
,

hujus loci, ait LXX

inlerprelatos fuisse idola, infir- per linquam : quod aplissime quadrat sensui verbo-
mitates. Sed et Chaldajus inlerpretalur idola. rum priecedentium et seq«entium. Nam primo po-
Postea acceleraverunt. liier., post tergum sequcn- suerunt cordis laetiliam, propter hoc lajtatum est
tium Sequi aulem post tergum est celeriter reverti, cor meum. Et cum ex abundanlia cordis os loqua-
ut idem subindicat in commentariis. « Gentiles, in- tur, congruentissime subjectum est, exsuUavit hn-
quit, relinquentes idola, ad me celerrime sunt re- gua mea, juxta illud psal. lxii Sieut adipe et pin- :

versi. « Quod non dissidct ab eo quod est, ;)os/('rt ac- guedine repleatur anima mca, ct lalnis e.rsultationis
celcraverunt. Munsterus et Sanctes desuo addenles, laudabit os mcum. Tum demum se^iuitur, et caro
alio detorserunt sensum llic, multipliccntur dolo- : niea requiescel in spe, ut consummatam laudem ab-
reseorum,quialteridcodonaverunt;il\emultiplica- solverent, in corde, in lingua, in omni opere. Quid
bunturan.rietateseorum,quifestinant addcum alie-
etiam si interpretes legissent izicS leschom pro
num. Satisaecedit Pratensis, post alterum. accelern-
QUEBODi, vocandine forent in jus ? Sensus denique
elNebiensis, post alienum. properant.^oh'\s.-
£)«?•««/,-
non alto portendit.
cum sunt Pellieanus, et interpretes pro Cajetano,
postea acceleraverunt, videlicet ad cultum unius Dei.

PSALMUS XVI.
PSALMI TITULUS : " ORATIO IPSI DAVID. « C int.] quia justitia habet vocem apud Deum, quae pe-
netrat cnelum. Et pro i\is[ilia intendc deprecationem
E.raudi Dominc. Tilulus : Oratio David. [Cas-
meam, quae est de cavendis malis. Et non'modo in-
siod.] Psalmus iste priraus est eorum qui nominc
tendas, sed.
orationis inlitulantur, et sequuntur alii quatuor, qui
bene ab oratione pnistitulantur, quia cum in aliis Vers. 2; — « Auribus pcrcipe orationem meam
interseratur oratio, in istis pene conlinualur. « non in labiis dolosis. »
[Hier.] In hoc autcm psalmo Christus secundum ho- Auribus percipe, [Cassiod.] quasi dical, non trans-
minem oral, adjuncta sibi voce sui corporis, quod est itorie, ut cito transeat orationem meam quae est de

Ecclesia ; et facit iste psalmus veram humanitatis na- bonis suis, et sibi adhibendis. [GI. inl.) Oralionem
turam in Christo attondere, qui in eademvoce cum dico, prolatam non in labiis dolosis sicut oralio eo-

membris suis hic orat, non pro sua utilitate, sed pro rum qui inique me damnant, et meos. [Cassiod.,
nostra necessitate. [Alcuin.] Chrisli enim oratio, cst Rem.] Vel sicut est illorum oratio, qui dicunt : Do-
fidehum institutio. Sicut enim nendo Lazarum, cha- mine , Domine , et faciunt vohmtatem Palris

ritatem proximi nos habere docuil, ct sicut perse- [Mattli. vii). Sequitur :

cutores fugit, ut inconsulto terminalis nobis aufer- Vers. 3. — I! De vultu luo judicium meum pro-
ret audaciam : Ila oravil, ut formam orandi nobis D « deat ; oculi tui videant aequitalem. »

proponeret. [.-Vug.| Et est sensus tituli : OraY/ohujus Kccequid inoratione,

De vultu tuo. [Gl. int.] petii
psalmi, convenit David, id est personffi Doinini ad-
quasi dicat : Exaudi oraliouem mcam, qua lioc peto_/M-
juncta sibi Ecclesia, qua; corpus ejus est. [Cassiod.|
rfjciMmTO(?itm,quofuijudicatusaPilatoel Jndaeis,/))-o-
Inlentio : monet ad oralionem. Modus Triparlitus :
Domine, [Rem.] id est videatur prodiisse. De
deat,
est psalmus. Primo pelit secundum justitiam retri-
vullu tuo, id est de aspectu luo qui omnia vides, nec
bui sibi. Secundo petit a .Iud;corum iusidiis liberari. egcs teslimonio allcrius, [Cassiod., Rom.] id est sc-
ibi, ego clamavi. Tertio orat sibi et advcrsariis re- eundum ea qua; agnoscis in me, (|ui nulhim iiabeo
tribui, ibi exsurge, Domine.Chrislus ergosecundum
peccalum, videatur provenisso, non de disposilione,
:

homiuem ad Palrem orans, adjuncta sibi voce cor-

id est secundum dispositionem el volunlalem Juda;o-
poris, ail quando
:
rum : qiiod patet factum esse in resurrectione,
Vers. 1 . — « Exaudi, Dominc, juslitiam mcam :
prailcr eorum opinioncm a mortuis rosurrcxit. Kt oculi
" intendc deprecationem meaui. "
lui, Domine. vidcantirquitalem. ul mihi remedium,

Domine, cxaudijustitiam meam. [Cassiod., Gl. Judaeis pocnara des, sicut meruorunt. [Gl. ini., .\1-
179 PETRI LOMBARDI 180

cuin.]V el ita, judicium meura, dicit Christus ho- Alabiorura tuorum, complenda, [Aug., Rem.] id est ut
mo, quo discerno omnia. De vultu tuo prodeat, id compleantur verba pacis tuce, qua; signilicatur per
est de illuminatione notitipc tuie, ut veritatem judi- labia, quam verbis suis promisit : quae promissio
cera. Et oculi mei. .\Ha littera, [Aug., Gl. int.] scilicet dicitur verba paeis. Vel propter verba labiorum tuo-

oculi cordis, viderunt a?quitatem. [Aug.] Vel eodem rum coraplenda, id est prophetarura. Sequitur :

sensu manente, ita distingue litteram, percipe ora- Vers. 6. — (i Perfice gressus meos in semitis
tionera raeam, hic distingue. Deinde sequitur : Non <t tuis, ut non movoantur vestigia mea. i>

in labiis dolosis, de vullu luo judiciura meura pro-

Perfiee, vel ad perficiendos gressus meos, etc,
deat, videlicet judicans non proferam labiis aliud
quasi dicat : Custodivi vias duras, utique ad perfi-
quam ex te inteliigo. Oculi mei videant sequilatem,
ciendos grcssus meos in semitis tuis, [Aug.] id est
hoc non mutatur.
ut perficerelur charitas Ecclesite raese, qua venitur
Vers. 4. — « Probasti cor meum, et visitasti no- ad requiem tuara in angustis viis, id est in arctiori-
" cte : igne me examinasti, et non est invenla in bus prfeceptis. Per hoc enira docui quod non potest
« me iniquitas. » ad te pervenire Ecclesia, nisi per angustam viam,
Probasti, ideo fac quod peto, quia probasti cor et ut non moveantur vestigia mea, id est signa itine-

meum, et visitastl nocie, [Aug.] id est ipsum cor B ris mei, quae sacramentis et Scripturis apostolicis

meum visitatione tribulationis probatura est : qiiae irapressa sunt, ut illa intueantur ct observent, qui
tribulalio, non solum nox dicitur, sed etiam ignis. me sequi volunt. Vel ideo custodivi vias duras, et

Nox, quia pertubat, ignis, quia exurit. Unde sub- perfici grcssus ut jam non moveanlur vestigia mea,
dit, igne tribulationis mc examinasti, [Cassiod.] hoc id est ul stabiliter maQeam, in aelernitate, postquam

dicit ad similitudinera fornacis, quse metaUum pur- peregi vias duras, et gressus perfeci.
gat, ct non est inventa in me, quasi dicat tribula-
Aliler ab illo loco, iit non loquatur, quasi djcat :

tione me probasti, sed in ea inventus sum justus.

[Cassiod.] Non me iniquitas, quod tu
est inventa in
Et, id est quia uon est inventa in rae iniquitus quara
scis, et si ego taceam. Et hoc est quod ait, hoc quod
ustio coqueret. Adeo sura justus, et sine iniquitate,
dico nosli, ut, quamvis,
id est, No7i. loquatur os
Vers. 5. — « Ut non loquatur os meum opera meum, id est, et si ego taceam. Et hoc est quod
u horainum : propter verba labiorum tuorum ego ait, lu scis rae esse purura. El distinguitur ibi litte-
« custodivi vias duras. " ra, osmeum. Deinde sequitur, o/>f7'a, elc, quasi di-

Et non loquaturos meitm opera hominum. [Aug.]

cat : Et tam purus sim, tamen propter verba
licet

id est ut aliud non procodat de ore mco,quam quod labiorum tuorum hoc flon mutatur. Ego custodivi
ad gloriam et laudem tuam pertinet non ad opera
G vias duras, scilicet opera hominum, id est quas me-
rentur opera hominura, scilicet passionem et mor-
hominum, qua; faciunt preeter voluntatem tuam, id
tem, ct reliquas passiones et misorias. [Hier.] Vel
est nihil nisi bonum locutus sum. Alibi autem scri-
vias duras dicit virtutes, qua; hominibus sunt diffi-
ptum est Ex ore Altissimi {Thren. iii), id est hu-
:

manat Filii Dei non egredientur nec bona nec mala :

ciles, non Chrislo. Et est sensus : Ego custodivi
vias virtutum, duras hominibus, scilicet opera ho-
qui cum starct ante Herodem, scilicet quando inqui-
minura, id est quas debent imitari horaines quibus
situs ab eo raultis quaeslionibus et sermonibus, nihil :

iter vitiorum leve est, et virtutum difficile. Ve! ita

respondit {Luc. xxni), sed tanquam ovis coram ton- :

dente obrautuit [Isa. liii). Vel ex ore AUissimi, id

dico, non cst invcnta in me iniquitas. [.Alcuin.] ita
taraen hoc dico, ul non loquatur os meum, ut non
est Christi, ascendentis in ccelum, non egredicntur
nec bona nec raala. quia in ascensu nihil legitur
jactanter hoc dicara, quod est opera, id est opus
fuisse locutus, qui ante raulta dixerat. Vel ex orc
homimim, scilicet jactanter loqui. Vel ita [Rem.] :

Altissimi, id est Christi, in majestate judicaluri,

Adeo sum justus, ut non loqualur os meum aliquid
non egredientur indebilum, id est ut non peccem in lingua quod
in judicio nec bona, nec mala, id :

bona et mala. Dua; enim negationes

est egredientur
est opera, id est opus horainum, scilicet peccare in
complent sensum unius alTirraationis. Dicet autem D lingua. Sequentia non mutantur a sensu primae e,x-
positionis usque perfice, quasi dicat Et quia custo-
bona bonis Venite, bencdicti {Matth. xxv); et mala
:
:

divi vias duras, ideo perfice gressus meos, [Cassiod.]

inalis : Ite, maledicti ((/kW.). Velex ore Altissimi, id
est Dei Patris, non egredientur in judicio nec bona
id est humanas mcas actiones usque in finem, id
nec mala, quia Pater non judica quemquam, sed est usque ad passionera et mortem. Ante enim non
est nisi inchoalio. Perfice dico in semitis tuis, id
omne judicium dedit Filio {Joan. v); propter verba,
quasi dicat, [Gl. int.] et ego si ita innocens sum,
est in arctioribns prsceptis tuis. Ad hoc perfice, ut
dicit Christus, tamen cgo custodiei. Vel junge, vestigia mea non moveantur, id est ut illi qui volunt

non loquatur os nieum opora honiinura, sed po- me non movcantur a te. [Rem., Gl. int.]
imitari,

tius ego cum ponderc cuslodivi vias duras, vel la-

Vel vcstigia dicit opcra boua quae fecit, et doctri-

boriosas, [Aug.] scihcet mortalitatis, et passionis.

nam quani tradidit. Et est sensus : Ideo perfice, ut
Vel, secundum aliam litteram, [Rem.] cuslodivi vias vestigia niea, quibus est impressa forma justilice,

lalronis, id est quod latro merito, ego immerito su- non moveautur a bonis, qui volunt rae imitari.

slinui, et hoc non pro mea culpa, sed propter verba Pahs II. Vers. /. — « Ego clamavi, quoniam
 » ;.

181 COMMENTARRJM IN PSALMOS. — PSAL. XVL 182

exaudisti me, Deus : inclina aurera tuam mihi, et A quam cupiditas e6rum de scelere satiata est. Capto
« exaudi verba raea. » enim Christo laeliliam pinguedine intus conceptam
Ego clamari, etc. [Cassiod.] Secunda pars, ubi extra oslentarunt. [Alcuin., Cassiod.] Vel a simili
Cliristus pelit ut a Judaeorum insidiis ejus puritas animalium. qune ex adipe inflantur et sunt lasciva,
liberetur, quasidicat, custodivi viasduras.et perfeci dioit adipem suum concluserunt
, id est super- ,

grcssusmeos. Egoeti&m, dicittotusChristus,c/am«iii, biam retinuerunt, non raacri, id est non humiles,
id est libera et valida intentione preces ad te direxi, sed inflati suporbia. Vel adipem suum concluse-
ideo quoniam exaudisii me, o Deus, id esl quia cer- runt, id est pinguem et carnalem sensura retinue-
lissime scio me exaudiendum csse. [Cassiod.] Hoc runt. Vel adipem suum concluserunt sceleribus ,

dicere non convenit nisi justo, qui confidenter orat, saginati, veram intelligentiam amiserunt. [Cassiod.
quia se scit exaudiri, qui converso verborum or- Aug.] Unde roslat superbia loqui. Et ideo os eorum
dine potest diccre [Aug.] quoniara exaudisti nie cla- locutum est supcrtwm dicendo Avc, rex Judceorum :

mavi, alioquin potius dicendum videretur quoniam (Matth. xxvii), et hujusmodi. [Cassiod.] Os dicit

clamavi exaudisti me. Vel ita clamavi, hoc non mu- non cor, quia sa;pe iniqui quod ore defendunt, corde
tatur : ideo utique, quoniara, uthocpossem, o Deus, daranant. Scquitur : Et
exaudisti me, olira infirmius orantem. [Aug.] Hoc
B Vf.rs. \i. — 11 Projicientes me nunc circumde-
proprie Christus in membris dicit. Et quia clamavi, € derunt me : oculos suos statuerunt declinare in
ideo irac/ifto aurem tuam, [Gl. int.] scilicetauremcle- « terram. »

mentiae et misericordiae tuK 7nihi, [Cassiod.] scilicet

Projicicntes mc\X\ig., CA. int.] extra civitatem,
humili, et exaudi verba mea, non deserat exauditio
quasi locus de me raacularetur. Pravi coloni quia
tua rae humilem. Quse verba ? ha^c :

prius servos in vinea missos occiderunt ) Mattii

Vers. 8. — « .Mirilica misericordias tuas qui sal- xxi), nunc me Filium et haeredem (ibid.) circumde-
a vos facis sperantes in te. »
derunt in cruce, non obsequio, sed furore, quasi
Mirifica misericordias tuas. [Aug.] Mira sunt qua; ad spectaculum convenientes, et hoc ideo, quia
nova sunt. H.'ec sunt quse in carne Christus gessit statuerunt cculos suos , scilicet cordis in terram,
mirantibus Judasis. Et cst, mirifica misericordias, scilicet ne perderent locura et gentera. Dixerunt
id est fac nova quie et mali mirentur, ne vilescant enim Si dimittimus eum sic, totus mundus abit
:

misericordiae, et ne minusamcntur. Tu dico quisal- posteum, etvenientRomani, et tollent locumet gen-

vos facis sperantes in te. tem(Joan. \i). Vel, statuerunt oculos suos decli-
Vers. 9. — « A resistentibus dexterae tu« custodi nare in terram, [Aug.] id est intentionem cordis
11 me, ut pupillam oculi. » Q sui , in terrena declinaverunl, putantes eum pali

3S .4 resistentibus dexterm tuce, [Aug.] id est

malum qui occidebatur,
bant. Et quasi quis diceret
et

:
se nullum qui occide-
Unde eis haec opportu-
ab illis qui resistunt dexter» tuae, id est favori quo
nitas ? Respondet :
mihi faves. [Cassiod.] Vel, dextera; tuK, id est mihi
Filio tuo. Et custodi me ut pupillam oculi, id est Vers. 13. — II Susceperunt me sicut leo paratus

custodi me secundum humanitatem. [Aug.] Pupilla « ad praedam, et sicut calulus leonis habitans in

enim perexigua est et tamen per eam acies lumi-

,
i abditis. «

nis dirigitur, quo lux et tenebrse dijudicantur. Sic Susceperunt mc, ]Alcuin.] id est avidc aceejjerunt
per huraanitalera Christi deitas discernens est in- rae a Deo, cujus disposilio erat ut moreretur
ler homincs bonos et malos, quia eos qui fidem ]Rem., Cassiod.] vel a Juda traditore, vel a judice
humanilatis habent, in sorte bonorum, alios vero Pilato. Qui ? principes qui evani sicut leo , id est
in consortio raalorum adnumerat. [Cassiod.] Hanc diabolus paratus ad prwdam ,
qui circuit quajrens
autera petit custodiri hoc raodo. quem devoret (/ Petr. v), [Cassiod.] id cst compa-
Vers. 10. —
Sub umlira alarum tuarum protege
5 randi crant leoni diabolo.quo auctore faciunt. Et

» me, a facie impiorum qui me aniixcrunt. » non tanlum princijies, |.Vug.| sod et populus qui

[Aug.] Prolege me, ut gallina pullos suos sub D c"'»"' sirut calulus lcoriis, id est filius diaboli, cui

umbra alurum tuarum, [Cassiod.] id est in muni- diclum ost : Yos ex patre diabolo estis (Joan. viii)

mento charitatis ct miscricordia; tuae. Misericordia habitans in abditis, id est perraanens et cogitans in
enim cl charilas sunt ala; Patris, quibus nos pro- insidiis, [Cassiod.] quia raos cst malis vota legero,

tegit. Proti^ge dico, a facic, id esl ab instantia im- ut lalenter possint porlicere. |-Vug.| Cogilabant

piorum, id est dajraonum ct Jud.i'orum quimcaflli- ergo insidias quibus circumveniront et porderent
xerunt, sic. justum.

Vers. 11. — « Inimici niei animam mcam cir- P.\ns III. Vi:ns. li.—- « Exsurge, Dominc, pra:-
11 cumdederunl, adipem suum concluserunt ; os 11 voni eum ot supplanta eum, eripe animam meara
» eorum loculum est suiierbiam. » « ab inipio, framoam tuam ab iuimicis manus tu.i;.

Inimici mei, [Cassiod.] sciliccl Judsei, circumdc- Exsurgc, Dominc. [Cassiod.] Pars terlia, ubi dc
derunt cousiliis animam meam, id est vitam, vo- retributionibus suis, cl advcrsariorum est oralio,

lentes oam tollorc, et adipem suum concluserunl , quasi dicat : |Aug.| llli ita, scd tu, o Domine, qui
[Aug.] id est liclitia sua piugui cooperti sunt, post- vidoris dormiro, et iuiquilates homiuuui uoii curaro
 : ,

183 PETRI LOMBARD! 184

exsurge ad vinclictamconlra Judaeos, et prasvenieum A ditis tuis id est de immunditiis

,
quas utique Deus ,

populum. vel eos, scilicet Judaeos ; a simili cur- non novit, idest prohibet. Adimpletus est venter eo-
enim populus, ut cru-
rentis dicit. [Alcuin.] Currit Tum, id est, satiata est carnalitas eorum. [Cassiod.,
cifigat Deus Pater ut vindicet sed Deus
; currit ; Alcuin.] Vel in bono polest accipi, de absconditis
praevenit excaecando. Nerao enim non prius in se tuis, id est de praecepiis legis, et rairaculis Chri-
quam in alium peccat, id est quisque peccando sti. [Cassiod.] Venter, id est carnalis sensus, eo-
prius se laedit quam alium. Et est praeveni eum, rum adimpletus est, quibus bonis etsi pasli fue-

[Aug.] id est factum eorum vindicta excaecationis rint, tamen saturati sunt porcina, id cst immun-
praeveniat, et ita subverte eos. Vel supplanta eum, ditia, etreliquias «ua^, scilicet reliquias peccatorum
a simili luctantis, id est inefficaces fac, et dejice dimiserunt parvulis suis, [Aug., Hier.] id est ,
po-
eos, utlocum et genlem perdant, pro quibus reti- sleris, clamanles : Sanguis ejus super nos, et su-
nendis Christum occiderunt. Unde subdit per filios nostros. [Alcuin.] Vel, saturati sunt fi-

liis, id est ad opus filiorum. Et est similitudo a re,

Vers. 15. — " Domine, a paucis de terra divide quae non est. NuIIius enim dape filii saturantur, et
« eos in vita eorum : de absconditis tuis adimple- quod dimiserunt reliquias suas
ita saturati sunt ,
« tus est venter eorum. »
maledictionis par\ulis suis, id esl
TD scilicet reliquias
Domine, a paucis de terra, sed de se interponit posteris suis. [Rem.] Vel, salurati sunl de abscon-
eripe animam meam, quasi dicat : [Aug.] lllos sup- ditis, id est de peccatis. El hoc filiis, id est ad
planta, sed eripe animam meam ab inimicis, dia- utilitalem filiorura, qui sunl reliquia; salvandae, de
bolo, resuscitando me a morte illata ab impiis. quibus dixit Isaias : Keliquias Israel salvce ftent
Deinde exponit quod dixerat, eripe frameam tuam {Isa. x). Unde et hic subdit, et dimiserunt reli-

ab inimicis manns tuw, anima mea et framea tua, quias suas parvulis suis, id est posteris suis, de
quam manus, id est feterna virtus tua assumpsil, quibus erunt illse reliquiae. Sequitur :

nt per eam regna iniquitatis

vidat ab impiis bic affeclu, in futuro
debellet, et justos di-
eliam loco.
Vers. 17. — « Ego autem in justitia apparebo con-
n spectui tuo : satiabor cum apparuerit gloria tua. •
Hanc ergo eripe animam meam ab inimicis manus
Ego aufem, quasi dicat [Aug.] Illis ita contin- :

tuae, id est virtutis tuae, id est ab itiimicis meis,

get ego autem, qui non apparui eis, qui corde
;

qui sum manus tua. Domine, a paucis, postquam

sordido et tenebroso, lucem veritalis et sapienlias
oravit pro sua, subdit de adversariorum retribu-
non vident, in justitia tua, id est secundum justi-
tione, et exsequitur quod dixerat, supplanta, quasi
liam luam, apparebo conspectui tuo, vel in conspe-
dicat, supplanta eos, boc modo : Domine, perdes
ctu tuo et cum illi salurati sint immunditia, ut me
eos de lerra, vel dispartire eos in vita eorum. alia G ;

non cognoscerent, ego saiiabor, munditia, id est,

littera quasi dicat : Domine, perdes eos de terra,
in his qui rae intelligunl. id est in sanctis, cum ap-
quam inliabitant, et dispartire eos per totum orbem
paruerit, vel dum manifestabitur sanciis in judicio
in ista vita, quam solam suam pntant qui de aeterna
gloria tua aetema.
desperant. Non solum aulem eril eis liac pcena vi-
sibilis, sed de absconditis tuit adimpletus est venter COLLATIO IN PSALMUM XVI : t EXACDI, DOMIOT ,

eorum, id est de peccatis quae tanquam tenebrae a JUSTITIAM MEAM, IXTENDE. »

lumine veritatis tuae abscondunlur, plena esl rae-

moria eorum , ul obliviscantur Deum. Vers 3. — Oculitui

videruntcequitates. Psalmo-
dia habet, oculi mei ; seJ Hier. emendat
Romana
Vers. 16. — I Saturati sunt filiis et dimiserunt ad Simiam el Erelellara.
Vers. 4. —
Versus 4 et 5 propterea quod pos- ,
« reliquias suas parvuhs suis. »
sunt aliter et aliler distingui , diversum identidem
parient sensum. Primo sic : Igne me examinaiti, et
[Aug.] Saturati sunt filiis operibus malis. Filios
noninvenics,cogitavi, velut vullHier., cogitationei,
enim opera intelligimus et sicut bona opera bonos :
nonpcrlransibitosmeum, vel nontransireosmeum,
filios, ila malos mala. [Hier.] Vel saturati sunt por hic liniendo versiculum quarlum mox ut inchoe- :

'"r 1"'°'"^ ^"sus, in opera hominum, juxta Heb.

cina, id est iramunditia, concultantes margaritas D
mlerpreles nostri eliam fecerunt sectionem tgne
semionum Dei me e.tanimasti, et non invcnies iniquitatem. Vel
(quod eodera recidit) noti est inventa in me ini^ui-
Aliter ab illo Domine, a paucis, et legitur
loco,
tas, quia c:" zamam, licet notet, cogitavit, id ta-
littera nostra, o Domine, divide eos, id est Judaeos, men non absolute semper, sed cogitavit ncfas aut
a paucis id , est ab electis, secundum mores qui- scelus. Dehinc incipialur caput quinti vers Ut non :

bus sordescunt'. [Alcuin.] Vel, a paucis fidelibus, pertranseat os tneum opera hominum. Et ita transire
coneinne intelligitur in orc versare : igitur jton lo-
qui raonitu angeli, iraminenle JudiBorum extermi-
quatur os mcum opera hominum. Haec et illa intelli-
nio, in regnum Agrippae secesserant, ubi tuti man- gentia, non dissidet a veritatis spiritu, qui raulti-
serunt (4) Judaeos dico, sublalos de terra, pro qua plex est et unicus iSap. vii).
.

rae occiderunt. IIIos, inquam, divide per orbem. El Vers. 3. —

Ego custodivi vias duras. Hieron., vias
latronis seu ut alii volunl, vias dissipatoris. At
,

hoc in vila eorura praesenti. Quid ergo post hanc

i"'£ PARiTZ vel v^
peretz ab eodem verbo i"i£
vitam erit eis? omnimoda miseria. De absconditis paratz, interdum significat viam inlerruplam et
iuis ,
quasi dicat raerito haec eis, quia de abscon confraclam, quae solet esse dura. El Nebiensis vertit

(•i) Ex Eusebio Hist. Eccl., iii, cap. 3 ; et Pet. Com, ex Hist. Actuum apost., cap. 69.
 ; — :

185 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. XVII. 186

vias dimtas. Alioqui sunt laborios»,

et via; latronis Amanus tuce.Uiev., a viris manus tu(e, quomodo ct
ut explanatur in interpretatione du Cliristo, qui tan- Nebiensis. Vel, ut alii reddunt, a viris qui su7itma-
quam princeps latronum ignominiose passus e.^t. nus tua, vel flagcllum, erue, ut verlil Sanctes. Ca;-
Vers. 11. —
Adipem suum concluscrunt. Faberet terum cum vocula Hebraica D^rT^ matiii.m secundum
Caecus contendunt debere in ecclesiis occini, ndipe rabbi David, sint viri addictidesideriis hujussa^culi,
suo conchiserunt auferendi casu, ut subaudiatur
, certe erunt inimici manus Domini qua; largitur ,

accusativus animammeam. Hoc volimt pro suo ce- pra;cipue dona spiritualia amicis suis. Unde exponit
rebro ; scd potest intelligi quod adipe concluserunt Pellieanus, de quibus, inquit, vindictam sumts.
corpus suum ut vertit Sanctes a quo non dissidet
, Vers 1 5 —
Domine, a paucis de terra divide eos in
Munsterus interpretatus passive, adipc suo claudun- vita eo)'am Sanetes, a viris de mnndo quorum ,•
,

tur, quo ilidem tendit paraphrasi Campensis , qui pars in vita ; Pratensis,a viris cx temporc, quorum
sunt bene pasti et nbesi. Et hoc est adipem suum pars in vita ; interpres pro Cajetano,rt viris de mun-
concludere. Pratensis quidera vertit adipe corum do, quorum pars in vitis ; Pellicanus, a viris subsi-
,

coticluscrunt, sod ut id vcrbi transeat ad particulam stentiar. modicce, portio corum in vitis ; Munsterus,
sequcntcra videlicet os suum, conlra lamen ralio- a viris inquam et a sceculo nequam,quorum pars est
nem pausne Hebraieae, licei Chalda?us ad eum mo- in vita ; Nebiensis, a viris de swculo, pars quorum in
dum distinguat, adeps corum operit os eorum. vitaeorum. Longe secus Hieron., qui mortui sunt
Vers. 1-2. —
Projicientes me, nunc circumdede- in profundo, quorum pars in vita. Siugulas parlicu-
runt mc. Si legaraus •^;TU,'N' assureni per iod fine, las sigillatim expendamus in eo quoci habemus. A
id cflfiressus contra rne, utlegerunt LXX, et Hier. 'Qpaucis, in Hebrfleo eadera repctitur dictio, quam in-
dilucidius vertentes, projicientes me, vel incedentes terpretabanlur LXX in priori versu inimicos, sicut
adversum me.Sic etNebiensis. Alii Jt Ji Hebraizan- declaratum est. Sed cura significet etiara viros sub-
tes lcgunt '; NU in fine pervau, ut shgrcssus riostri. sistentice modiece, ut verte^bat PeIIicanus,nostra lec-
Similiterin sequenti vocabulo distinguendum venit tio non violat verilatem Hebraicam. Dehinc sequens
13*223 SEBABUNi, quomodo legerunt" LXX, Hieron. particula, videlicct de terra "S" iieled, Hebraice
Nebiensis,SanctesetPeIIicanus,veI ^;"223 sebabuxu, innuit duralionem vita; hujus sajculi. Quare nihil est
quomodo Munsterus, Campensis, et interpretes pro discrepanliai, si sensus concilietur. Et Munsterus in
Cajetano . Cernis quam facile varianl excmplaria. priori suolexico, scribit significare profundum orbis,
Vers 13. —
Susciperunt mc sicut lco paratus ad quoraodo accepit Hieronyraus, qui eliara ut raanifes-
pr(?'(/fim.|Heb. i;voidi.mion"o, idest similitudoejus
tum est, legit DTIO methi.m pcr e longum, quod di-
sicut leonis, etc. Interpretes legerunlper iod in fine,
cunt modo tzere, el significat mortuos, ut transtulit
nonpcrvau, quod passimfitapud Hebr.Et quia fuis-
Hieron. Coeteri vero per a breve, quod vocitant ha-
set subobscurius dicere, similitudo mea seu simili-
teph pathah, denique divide cosin vita eorum; He-
tudo mei sicut leo pnratus ad prwdam, inlellectum
,
braicantes, quorum pars in vita. Sed nihil a fonte
clarum vcAA\A(iTnvA,susccperunt me sicut leo. Quasi
HebrcBO reccdit. Nam pTl iialaq, significat divisit,
diceres Haec similitudo leonis parati ad prasdam
:

et pSn HELEQ, partem. Ob idque DpSn helquam,

raihi aptata est, dum instar leonis sfevientis, iniraici
in mcdebacchati sunt. pnrs eorum, vcl iiol quam npSn dividc eos.
Vers14. —
Eripc animam mcam ab impio,fra-
G Vers. 17. Satiaborcum apparucrit gloriaiua.
meamtuam ab inimicis manus <««>. Difficultas in Hierouymus, cum evigilavero simiHtudinc tua. Vel,
hoc versu, et proprie sequentis est in varia distinc- ut alii habent, cum evigilavero ad similitudincn seu
tionc et aliorum verborum reddilione. Nam Hcbrai- imagincm tunm. Scnsus est prorsus idem.Nam glo-
cam litteram pcrsequentes, faciunt iineni versieuli in ria quam vobis promisit oranipotens Deus, est ut
framea tua. El Hier. ita verlit, eripe animammeam transferalur ad iraaginem Filii sui .juxta illud Rom.\m
ab impio, ijui est qlndius tuus, quem versiones alio- Quos pra;scivit ct pnedestinavitconformcs ficri ima-
rum imitantur. LX.\ intellexerunt in accusativocasu, ginis Filii sui. Kt rursus I Joan. lii, cum apparuerit,
frameam tuara, referentes ad animara, ut exponit simileseierimus. Scio taraen quosdam interprotari
August. Ob id alitcr secuerunt contcixtioncm versi- imaginem tuam, hoc est aniraam. Sed ad hoc uon
culorura, quod el non rariter faciunt, ob causas su- astringiraur. C;rtcrura quod LXX dixerunt in tcrlia
pra dictas. persona, alii in priraa, procedit ex vocabulo He-
Eodem vcrsu, cujus principium sccundum Ilebr- braico inlinilivi modi, qui accommodatur cuilibct
set finis vcrsiculi U, secundura Latinos, ab inimicis

PSALMUS XVII.
1'SALMI TITULUS " IN FIXEM PUERO DOMIM DAVin, QV.V.
: U canticum vero et exsultatio de seternis. Melius ergo
LOCUTUS EST nOMINO VERBA CANTICl lllJUS IX DIE
:
accipitur de toto Christo , scilicct de capite et
QUA ERIPUIT EUM DE MANU I.MMICURU.M EJUS ET DIC
racmbris, quem lotum Dominus cripuit in die resur-
MANU SAUL, ET DIXIT » :

rectionis Chrisli (i(^ manu inimicorum,iii c&lln-

Diligam le, Domine, fortitudo mea. Titulus, \in
da3orura et dacmonum, et [de manu Saul) id est mor-
fmem puero DominiDavid, quce loculus cstDomino
tis. |Hier., Alcuin.] Pcr Saul enini inlelligitur mors.
verba cantici hujus, in die quaeripuit cum Dominus
[Aug.| Saul namque inlcrprclalur pctilio, quia po-
dc manu inimienrum ejus, ct dc manu Saul, etdi.rit.]
pulus hunc regem a Deo, qui non cst
extorsit
I.egilur in libro Kcgura quod rex iniquus Saul per-
oleclus ad permanendum, [Alcuin.| sed permissus
seculus csl David raitcm cl mansuctum. Quo morluo
David libcralus est ad tcmpus regnarc, sicut dicitur in Job Facit Dcus :
, ct in paee rcgnavit. Jllier. et
Iicm.| Pro hac libcratione videlur David hunc regnarc lii/pocritnm propter perversitatcm populi.
psalmum cantassc Doniino Scd quia lilulus habet :
(yoft xxiv). David autera elogit Deus ad pcrmaDon-
\in finctn et ca7itici\ removemur ab historia. |G1. dum, dc quo Chrislu» nalus est rex in stcrnum.
int., Cassiod., Alcuin.] Finis namque Chrislus esl. Sed non anlc David lenot regauni, quam libcralur
 ; :

187 PETRI LOMBARDI 188

a persequentibus. Et sicut David prius sustinuit A Vers.2. « Deus meus, adjutor meus : et sperabo

Saulera quam in pace regnarot, [Alcuin.] sic Chri- « in eum. »

stus ante sustmuit raortera, quam regnaret quietus, Deus meus, [Hier., Cassiod.] id est Creator est,
sic et corpus ejus quod est Ecclesia. Et bene Saul adjutor meus, quasi dicat, qui me creat, me adju-
persecutor David mors dicitur, qua2 sola non perse- vat : et eo adjuvante, ego sperabo in cum ac si in
quitur. Nisi enim mortales essemus niliil nobis , secunda persona diceret : [Aug.] Tu qui creas es
faceret inimicus. Et sicut Deus illum regem non adjutor, qui prius adjutorium vocationis raihi gratis
elegit, italianc non fecit Deus (Sup. i), ssd impii ma- praestitisti, ut per hoc possera spcrare in te. Et
nibus et verbis accersierunt. [Hier., Aug., Rem., tu es.

Cassiod.] Et est sensus tituli : Verba cantici liujus,

resur-
Vers. 3. — 1 Protector meus, et cornu salutis
quod dicitur canticum ,
quia agit de laetitia
« mcEe, et susceptor raeus. i>

rectionis Christi, et constitutionis Eeclesiae. [Hier.]

Protertor meus conlra. insidias [Cassiod., Aug.]
Hoc posuit ne de historia David accipiatur. Cantiei ,

quia non de rae prEesumpsi, quasi cornu superbiae

dico, tendentis in fuiein, id est in Christum, conve-
contra te erigens, sed te celsiludinem salutis inveni.
niunt David , id est Christo , secundum caput, et
Unde subdit, ct tu es cornu, id est firraa celsitudo
secundum corpus ejus, id est Ecclesiam. David g salutis mea; ad dissipandos inimieos ; et ut hoc in-
dico,puero Domini Dei Patris, de quo Isaias ait :

venirem, tu es susceptor meus, [Cassiod., Aug.,

Puer natusestnohis, et fiUus datus est noMs{Isa.i\).
Gl. int.] id est tu suscepisti me per gratiam. Et
Quee verba locutus est, totus est Chrislus, Domino,
ideo.
[Gl. int., Aug.] id est ad honorera Domini. Hoc
enim dicit Christus et Ecclesia, id est totus Chri- Vers. 4. — « Laudans invocabo Dominum, et ab
stus. Cantici dico, habiti in die, id est pro die re- « inimicis meis salvus ero.»
surrectionis Christi, qua die Dominus Pater eripuit Laudans, [Aug., Gl. int.] non meam gloriam, sed
eum, id est Cliristum secundum caput et corpus,
,
Domini quffirens invocabo Dominum ad perseveran-
de manu inimicorum ejus, id est de potestate dum, et sic ab inimicis 7neis salvus ero, \d esl noa
Judiorum, secundum caput et de poteslate d»- ;
nocebit mihi impietatis error. [Aug.]
monum, secundum caput et mcmbra. Aug., et Cas- [
Vel in persona ipsius David, totum legi potest.
siod.,] In die naraque resurrectionis a diabolo Chri-
Qui ait : Diligam te,Domine, qui es virtus mea, vel
stus ereptus est, et membra absoluta sunt. Et de
fortitudo mea, id est ex quo fortis sum. Deinde mu-
mnnu Saul, id est de potestale mortis Christura in re,
tans personara de eo loquitur hominibus dicens :

et membra in spe, et tandem in re eripiet. |Rem.|

de inimicis, postoa de morte, quia
G Dominus esl firmamentum, quo firraus stetitinacie.
Et bene prius ait
El refugium meum, [Cassiod.] quia quando opus
novissima inimica destruetur mors. Et pro hac
erat consilio ad eum refugit, et invenit ; et liberator
spirituali liberatione totus Christus agens gratias.
meus, ut si potens captum ab hostibus libcret, et
Deo dixit Diligara le, Domine. Intentio [Cassiod.]
:

Deus meus est, adjutormeus, et speraboin eum, et

Monet ad gratiarura actiones pro liberatione spiri-
protector meus, contra insidias, et cornu salutis
tuali.
mefr, ad dissipandos inimicos, et susceptor meus,
Modus. Quatuor sunt partitiones : primo Propheta
sicut raedicus Egri. [Rem., Cassiod.J Laudans, post
de liberatione gratias agit, sumraam benefieiorum omnia beneficia non elalus se jactat, sed orania Deo
Dei coUigens. Secundo agit de cladibus bumani
tribuit dicens Laudans invocabo Dominum. Et
:

generis ante adventum Christi, et qualiter Dominus ideo ab inimicis meis salvus ero. Nam qui aliter
sit raisertus ibi, circumdederunt. Tertio, Christus agit, sibi derelictus perit, et si vicisse videbatur
agit de virtute ac potentia suaibi, Dens qui prxcin- Sequitur.
xit. Quarto, Ecclesia lasta munera Dei laudat ibi,
iijvii BomiMUs. De spirituali ergo liheratione Chri-
Pars II. Vers.5. — t Circumdederunt rae dolores
u niortis, etlorrentcs iniquitatisconturbaverunt me.»
stus integer gratias agens, ait :

D Circumdedcrunt me. Cassiod.]Secundapars, ubi

Vers. I — « Diligam te, Doraine, fortitudo mea :
in persona justorum qui
[

fuerunt ante adventum

« Dominus firmamentum meum, et refugium meum,
Christi, agit Propheta de cladibus humani generis,
« et Uberator raeus. »
et quomodo Deus mysterio incarnationis misertus
Domine, diligam te [ Rem.] quod tantum : restat sit, ct in baptismo de loto orbe Christianos colle-
de omnibus erepto. Et causam subdit, qui es virlus git. |AIcuin.l Et atlende regulara unitatis capitis et
vel fnrtitudo .nea, [Aug.j per quam scilicet fortis corporis, id est Christi et Ecclesi;? ;
quasi enira una
sum super inimicos. Dominus firmamentum meum, persona est caput et corpus, ideoque una voce uti-
vel Doraine, alia littera, quasi dicat, et, o Domine, tur caput cum raembris , licet ea quae dicuntur
tu es firmamentum meum, id est firmasti me. Et ad diversos referantur. Qucedara enira soli capiti

hoc ideo', quia es refugium meum, quia ad te refugi conveniunt, qucedam solis membris, quoBdam capiti
refugi autem, et, id cst quia iiberator meus es de et membris. Item qu;p raerabris conveniunt, qua?dam
inimicis, id esl quia liberasti me. Deinde rautans prseteritis, qua;dam praesentibus, quKdam futuris,
personam, ait, et et quajdam perfectis, et qusedam imperfectis conve-
189 COJnrEXTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. XVII. 190
niunt, ettamen in tanta diversilate una vox est, et A scilicet per incarnationem. quam per ea quae tunc
quasi una persona videtur loqui, ut sicut duo sunt facta sunt, sic describit comraota est, quasi dicat, ;

in carne una, scilicet sponsus et sponsa. ita sint et hoc modo audivit, quia tempore incarnationis terra,
in voce una. Vide enim hic quia cum ex persona id est peccatores, [Aug., Cassiod.] commota esi in-
antiquorum loqui incipiat, et post de mysterio in- teriusadpamilentiam. Et post,et contremuit exterius
carnalionis agat, eo usque narralionem ducit, ut pro peccatis. [Cassiod.] Xecesse est enim ut prae-
utatur Terbis praesentis Ecclesiae de toto orbe in sentiam judicis tremant peccatores et fundamenta ;

baplismo collectae, ibi, Misii de summo, etc. [Cas- montium, [Aug.] superborum in saeculo,
id est spes
siod.] Siccontinuam 3-4: litteram.Dixerat.invocabo, conturbata sunt. Fundamenta montium sunt pra;-
etab inimicis salvus ero, inodo qnasi quis diceret : sumpliones superborum, et hujusmodi. quibus in-
.Mirum est quare hoc dicis. Quid enim tibi est ? nitebantur. Sed ha^c conturhata sunt, ei commota
Resp. Ecce quid Circumdederunt medolores nior-
: sunt, ul jam spes raundi non habeat firmamentum
tis, non de rebus mundi, sed mortis, id est diaboli, in cordibus hominum. [Cassiod.] Spes enim muadi
per quem mors, id est diabolus, ut ait Apostolus, abiit, quam Deusodit. Et quarehoc ? Quoniam iratus
ante Christi adventum ubique et in omnibus pene est eis, id est quia innotuit eis ira Dei. Et ita :

regnabat ifiom. vi, inter quos rari crant justi, qui g Vers. 10. — « Ascendit fumus in ira ejus, et ignis
rapidis iniquitatibus conturbati sunt. Uude subdit, « a facie ejus exai'sit : carbones succensi sunt ab
et torrentes iniquitatis conturbaverunt me, id est « eo. i>

iniquitates abundantes, et rapidse ut torrentes, con- Ascenditfumus, [Aug.] id est lacrymosa depreca-
turbaverunt me.
tio pcrnitenlium, ;;; ira ejus, scilicel in prena judicii
Vers. 6. — <i
Dolores inferni circumdederunt praevisa, id est cum novissent quid minelur Deus.
« me ;
praeoccupaverunt me laquei mortis. « Et post ignis a facie ejus exarsit, id est tlagrans
Dolores inferni, [Cassiod.] id est gentiles in in- charitas, post poenitentiam de notitia ejus exarsit.
ferno debilo dolore torquendi, circumdcderuntme. Et ita carbones succensi sunt, id est illi, qui jam
Et praeter hoc pra^occupaverunt me laquci mortis, id mortui erant exstincti ah igne Dei, et a luce justitia;,

est originale peccatum, undc et mors quae ante et frigidi tenebrosique remanseranl. Rursus ac-
Ugavit me, quam ex propria virtute peccarem. censi, et illuminati Et hoc
revixerunt. [Cassiod.]
Sed ab eo, id est veniente Domino. Sed nunquid venit ?

Vers. 7. — J In tribulalione mea invocavi Do- utique venit, quia

" minum, et ad Deum meum clamavi. - Vers. H. — j Inclinavit coelos, et descendit : et

In hac tanta tribulatione mea, id est in hac tanla C « caligo sub pedibus ejus.
Inclinavit coelos, vel coelum, [Cassiod.] id est hu-
necessitate, ubi totis viribus petitur, invocavi Do-
minum, [Cassiod.] (juod est unicum inter mala re- miliavit se Verbum Dei, ut carnem sumeret, et

medium. Dominum dico, non utique ahenum, sed dcscendit, id est ad nos venit, carne indutus. Vel
meum Deum. Et hoc est quod subdil, et ad Do- ita : Carbones succensi sunt, [Hier.] id est illi qui
minum meum prius erant exstincti, succensi sunt ab eo igne cha-
clamavi ; quod plus est quam invo-
care. ritatis. Sed quomodo sunt haec onmia facta ? ecce,

Vers. 8. — « Et exaudivit de lemplo sancto suo

inclinavit Deus Pater ccelos, [Gl. int.] id est humi-
liavit cwlestia misso Filio, de quo subdit, et descen-
« vocem meam : et clamor meus in conspectu ojus
dit ad nos. Humiliavit autem tunc coelestia, quia
" introivit in aures ejus. »
angelos humanffi natura; subjecit, ct cuiigo, [Cassiod.]
Et ipseDeus exaudivit vocem mcam de templo
id est, diabolus, qui mentes obnubiJal, est sxib pedi-
snncto suo, [Cassiod.] id est dc coelo, vel de venluro
hus ejus, quia Domioi potestate calcatur.
Christi corpore, in cujus incarnatioue efleclum
exauditionis conseculi sunt clamor mcus, id est Vers. 12. ; et Et ascondit supor cherubim, et — <!

causa justitia; me;e, qu;c bene ad Deura intrat, quia n volavit volavit super pennas vontorum. » :

pro mundi clade supplicat, qui clamor est in co7i-^ [Cassiod.] Et ipse qui descendit ascendit super
speclu cjus, [Aug.] id est quera intus habeo in con- coclos, quando videntibus apostolis conscendit :

scienlia, non coram hominibus introirit, a simili fi- quod tale est super cherubim quod inlerprelalur
delis nunlii, in aures potenliio et clementir cjus. plcnitudo scientice, id est omnem modum scientia;
Scquitur :
excedit. [Aug., Cassiod.] Quis cnira attingit hoc ar-
Vers. 9. — Commota est el conlrcniuit terra ; canum quod caro mortalis, et passibilis sic cst cxal-
" et fuEdaraonta montium conturbatn sunt, et com- lala ? et volavit fania ejus. Volavit ilem itemque gc-
« mota sunt, quoniam iratus est cis. » minatura. Naniiiue vcrbum nimiam colenlatem
Commota est. [Cassiod.) Decursa Iristiiia, quam significat, i|ua per totum mundum fama cjus cu-
anle Chrisli advenlum Dei populus suslinebat, ad currit. Undc et subdit, supcr pennas, id est veloci-
incarnationis sccreta pervenit, quw proprie notatur tatem, ventorum. Ventos enim, quibus nihil est vc-
cum ail, inclinavit ccrlos ; sed prncmitlil ca qutc locius, supcrat fama ejus, ut dum mox natus, Ma-
acta sunl terapore inearnationis, dicens : Commota gis per stellam est nuntialus.
est. Ecce quomodo audivit dc pr;emissa tristitia. Vers. 13. — « Et posuil lcncbras lalibulura
191 PETRI LOMBARDI 192

(I suum, in circuiii ejus in tabernaculum ejus : tene- Apedibus ejus, id est impii qui terrena sapiunt, cali-

« brosa aqua in nubibus aeris. » gine suae malitia; caeci, noneum cogaoverunt. Terra
enim est scabellum pedum ejus, quia terreni ad ejus
Et tenebras, id est incarnationis mysterium. quod
conlemplationem non eriguntur. Et ascendit super
nobis est profundum et obscurum, posuit latibulura
cherubim, id est exaltatus super pleniludinem
suum, [Cassiod.] id est secretum majestatis stiae,
scientiae, quae est charitas ; ut ad Deum nemo per-
quae nube carnis tegebatur quod tunc aperiet, :

veniret, nisi per charitatem ; et volavit, quia dile-

quando videbimus eum facie ad faciem. Tabernacu-
ctoribus suis se incomprehensibilera ostendit, ne
lum ejus, id est Ecclesia qu» ei militat, est in cir-
corporeis imaginibus quaerant eura comprebendere :

cuitu ejus, id est ei proxima. Et ideo, etsi nondum

volaiit dico super pc7inas ventorum, quia incompre-
per speciem videt, tamen per fidem.
hensibilitas ejus, supcrat virtutes animarura, qui-
Vel ita ab illo loco, circumdederunt me, et legitur bus se velut pennis, a terrenis limoribus in auras
ex persona Christi non mutata voce, qui referens liberlatis attollunt. Et posuit tenebras latibulum
passionem suara, ait Circumdederunt me dolores
: suum, id est occultam spem in corde credentium,
mortis, [Aug.] id cst carnis, qui sunt gravissimi. Et ubi non deserens eos. Et posuit tenebras lati-
latet,

iorrenifi i?i!fyuj<aiw, id est turbae Judaeorura iniqua; j-,buhim suum, id esl obscuritatem sacramentorum,
ad tempus raota;, sed cito desitura;, sicut pluvialia in quibus latet. Latuit enim divinilas in carne, re-
flumina. Conturbaverunt me, id est egerunt ut me missio peccatorum in baptismo, Christus in altari
conturbarent;c< dolorcs inferni circumdederunt me, sub sacramenlo panis. Vel, posuit tencbras latibu-
id est in circuradantibus me ut perderent, erant luni suum, id est in his tenebris vitaeraortalislatet,
dolores invidiae, qui mortem operantur, ducuntque ubi per fidem ambulamus, et non per speciem, et
ad infernura ; et laquei mortis, scilicet Judaei, qui quod non videmus speramus, et per patientiara
jactatione justitiae mala suadent, unde est mors, exspectamus. Et quamvis lateat, tamen, tabernacu-
prceoccupaverunt mc, ut priores mihi nocere vellent, lum ejus est in circuitu ejus, id est conversi, in qui-
quod eis postea reddetur. Vel ita Dotorcs mortis : bus hoc tempore habitat et mihial, ambiunt eum
circumdederunt me, et dolores inferni circumdedc- quasimedium, quia oranibus aequaliter favet, nec
runt me, id est dolentes de me Judaei, quae esl eis tamen vident eura nunc per speciem, etiam per
causa mortis interioris. et inferni circumdederunt Scripluras, quia, tenebrosa aqua, id est obscura
me. Vel ita, circumdedcrunt me dolores mortis, id doctrina est, in nubibus aeris, id estin prophetis, et
est dolores morientium, scilicet quos solent pati mo- in oranibus praedicatoribus, qui a terrenis elevati,
rientes. Et hi dolores ,
qui circumdederunt me, sunt inferioribus compluunt verbum Dei. Obscura est.

infixi, aUa lillera, [Alcuin.] id est pro infcriori parle G ^jgQ .

mea, scilicet humaniiatis infirraitate. Et torrcntes

iniquitatis, [Gl. int.] id est transitorii impetus Vers. 1 i. — 5 Prae fulgore in conspectu ejus nu-

secundum n bes transierunt, grando, ct carbones ignis. »

iniquorum, conturbaverunt me, illud :

Cxpit Jesus pavere, et txdere (Marc. xiv). Et ha;c PrcB fulgore qui erit in conspectu ejus, [Aug.] id

ommaidco, qmaprceoccupaverunt me laqueimorfis, est in comparatione fulgoris, qui erit in manifesta-

id est quia praeoccupaverat me mortalitas et passibi- tione ejus. Nunc enim per speculum videmus, tunc
litas ; sed in tribulatione mea invocavi Dominum, facie ad faciem (/ Cor. xiii). [.'Vug.] Ne quis ergo
hoc non mulatur. Etad Dominummcum clamavi, et putet se esse in futura luce, ideo quia Scripluras
hocnon mutatur.£i flomtnuj exaudivitvocem meam recte intelligil, sequitur, nubes transierunt, quasi
de templo sancto suo, [Aug.] id est de corde meo, dicat obscura aqua est in nubibus, quae nubes, id
in quo habitat et clamor meus, qui est, in conspe-
; est divini verbi praedicatores, transierunt, ad gen-
ctu ejus, id est quem intus habeo in conscientia, les, non jam in juda^a tantum sunt. [Hier.] Aliter
non coram hominibus, iniroivit in aures ejus, hoc ab illo loco inclinavit caelos, id est prajdicatores

non mutatur, nisi quia hic clamor est pro resurre- humiliavit a conteraplaliva vita ad ministerium
ctione. Introivit dico, unde clarificatus sum. Vel D activee, ut Rachel virura suum Liae concedat. Et
ita : Commota est et contrcmuit tcrra. Nam clari- descendit ipse per eorum doctrinam in quorumdam
ficato Christo, coramoti sunt el conlremuerunt pec- simplicium notiliam, qui majora capere non valent.
catores ad pwnilentiara fundamcnta montium
; ct Etideo ail, dcsccndit,\e\, inclinavit ccelos, [Alcuin.]
conturbata sunt, et commota
sunt, auoniam iratus id est humiliavit pra>dicalores ab ferendas molestias.
est eis, Dcus, et hoc non mutatur.Et, ascendit fumus Et desccndit, ipse passus in eis, cum quibus est
in ira ejus, carbones tuccensi sunt ab eo, hoc sicut unum. Et ideo in eis dicitur pati, sicut ipse ait :

ante inteUige. Inclinavit canlos, vel coelum, qualiler EccevenioPiomamiterum cruci/?^! (5) Sequitur Et :

ira Dei innotuit cis, ot pr;edicta facla sunl, ostendit, caligo ejus, id est tencbrosi qui etiam persequuntur,

quia^ inclinavit ccelum, et descendit ca^Ium, id est sunl, subpedibusejus, [Aicuin.] id est sub ejus po-
humiliavit justum, ut ipse descenderet ad hominum lestate. Vel, caligo, id est qui simphciter credunl.

inlh-mitatem, docendo simplicia. Et culigo est sub sunt subpedibusejui, id est ei subjecti sunt. Sequi-

(45) Ex histori'^ passionis Petri Apostoli.

 A :

193 COM.MENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. XVIL 194

l\ir: Etascendit,[iiieT.] quasi in quibusdam per- Vers. 1G. — « Et misil sagittas suas, et dissi-

ccelos, id est per praedicatores ; dcscendlt scilicet in « pavit eos : fulgura multiplicavit, et conlurbavit
infirrais. Aiii autem suat iu quibus per eosdem « eos. »

ascendit. Et hoc est : El ascendit super cherubim, El misit. Quasi dicat : Dominus intonuit ct Do-
[Alcuin.] id est facit quosdam plenos scienlia, in minus misit, [Alcuin.] Quasi dicat, non teraere
quibus supereminet, sed nec illi penitus eum com- transibunt, sed missi ; non enim transitus apostolo-
prehendunt, quia volavit super pennas ventorum, rum ad gentes semper erat certus, neque rationa-
[Aug.j id esl celeritatem intelleclus eorum transcen- bilis habitus; ideoque ait, et misit sagittas suas,
dit. Etposuittenebraslatibulumsuum, [Alcuin.] id [."Vug.] id estevangelistas, cum pennis virtutum recte
est tenehrosis latenter utitur, sicut ipse ait per pro- volantes et dissipavit, vel dispersit, Itos ad quos misit
phetam : Virga furoris mei est Assur ; ipse vero non ut aliis eorum essent odor vitse in vilani, aliis odor
cognovit(Isa.\), quia per Assyrium, id est per mortis in mortem (// Cor. ii) fulgura etiam multipli- ;

Sennacherib, velNabuchodonosor, aftlixit Deus pec- ca ui<, id estmiracula, quae stupidos reddunt. Unde
cantes in se Judaeos, et alios raultos, nec intellexit subdit : et conturbavit eos.
Assyrius quare vel cujus virtute hoc tieret, sed ta-
Vers. 17. — « Et apparueruut fontes aquarum,
bernaculum «$S ejus est in circuitu ejus, [Alcuin.]
B « et revelata sunt fundamenta orbis terrarum. »
id est milites sui cognoscunt, quod permalosagitur.
Et apparucrunt fontes aquarum, [Cassiod.] idest
Sequitur Tenebrosa aqua in nubibus a:theris. Alia
:

veritas pracdicatorum, qui aquis comparantur,

littera, secundum quod in Hebraio habetur, pras
quia doctrina alios rigant. [Aug.] Vel apparuerunt
fulgore in conspectu ejus nubes. Hic distingue, quasi
fontes aquarum, salientium in vitam aeternam, qui
dicat per ccelos, id est doclores Novi Testamenti
facti sunt in praedicantibus ; et revelata sunt funda-
descendit in notitiam minorura, sed ascendit in no-
titiam raajorum. Sed por nubes ajtheris, id est per
menta orbis tcrrarum, [Aug., GI. int.] id est revelati
sunt prophetaj, id est qui aute non intelligebantur
prophetas, in quibus nubibus est tenebrosa aqua,
super quos credens orbis aedificatur, id est Ecclesia,
[Cassiod.] id est obscura doctrina, non sic ascen-
quaa dicitur orbis, quia de toto orbecolligitur. Et
dit, et descendit : quia urabra figurarum tecti, luce
bene ait revelata enim veniente
: [Cassiod.]Christo
doctrinse aliis non irradiabant ; sed nubes, qua; non
patuit quod divinun tegebat eloquium. Inde est quod
sunt aitheris, id est apostoli, sunt prce fulgore, una
in die passionis illa sacramenta deteguntur in Eccle-
dictio, id est praifulgidae. In conspectuejus, id est
sia, quae in precodenti tempore xl tccta fuerunt.
vicinius coutemplantes eum. Et ha; nubes transie-
runt, quiaprsedicatores de Judiea ad gentes transie-
Vers. 18. — c Ab increpatione lua, Domine,

runt. Hic in unum rediiritur lectio. Et ex illis trans- ^ " *'^ inspiratione spiritus irs tuae.

euntibus
Ab increpatione. [Alcuin.] Hic fit conversio ad
processerunt grando et carbones iynis,
ipsum Deum. Cui quasi cum gratiarum actione lo-
[Aug.] id est objurgaiiones, ([ULe vclut grando dura
quitur. Quasi dicat : Et omnia facta sunt, o Domine
corda feriunt ; sed si ignis charitatis duriliara re-
ab increpatione tua, [.\ug.]id est tui clamanlis ap-
solvit, in miti animo fit aqua satians. Et carbdnes, ;

propinquabit regnum cadorum (Matth. iv). Et ab

quia illo igne accensa corda reviviscunt.
inspiratione spiritus irce tucf, idesttui dicenlis : Nisi
it Vers. 15. — Et intonuit de coeloDominus, et pcenitentiamegeritis,moTle moriemini (Luc. xiii),
I! Altissimus dedit vocem suam : grando et carbo- [Cassiod.] increpationem vero et inspirationera ac-
« nes ignis. » cepil Cliristus prsedicationem, quia por praidicatio-
Et intonuit, quasi dicat, nubcs transierunt, et per
nem increpabat peccanles, et inspirabat ut timerent

Iranseuntes Dominus qui est de coelo. [GI. int.] id est

iram futuram. Sequitur:
excelsus, intonuit minis, qua; sunt de pcenis aeternis; Vers. 19. — « Misit de summo ct accepit me ; ct

et Altissinius,hoc est quod dixerat, de coelo dcdil j assumpsit me de aquis multis. »

vocera suam suavem, quoc est de pnemiis aeternis. Misit dc summo, [Cassiod.] Hucusque egit de ad-
Vol ita Intonuitdc cwlo Dominus, [Aug., Gl. int.]id
:
D vcntu Domini. Hinc agit de temporibus Chnstianis,
est, de corde justi sonuit Dominus, quando ingen- cx persona proesentis Ecclcsiae, non mutala vocc.
tia mysleria loquitur, quae est fiducia Evangelii Quasi dical, hoc totum factum est, quia misit Deus
Per hoc enim et ipsi praedicatorcs liducialius praedi- Patcr Chrislum, de summo, id cst do ciclo; ct ac-
cant, et audilores pnedicantibus lidenlius crcdunt, c.epit mc Ecclesiam sponsam, et assumpsit me de
Et Altiss. dcdit vocem suam, [.Vug.l ut in profundo aquis multis, id est de aquis baptismi |.Vug.|. Vcl,
sajcuii audii'emus ccnleslia. Vel adiittci-am, Dominuj accepit mc, gloriosam Ecclcsiam sicut prius vocando
intonuit de ccclo, [Cassiod.] ut quando visum est lo- ex gcnlibus in hacreditalcm suara. Unde subdit ; ct

nitruum, sicut legitur in Evangelio, Dco patrc di- assumpsit mc de aquis multis, id esl multiludine
ceute : Clarificavi, et itcrum clarificabo cum. popuIorum[Alcuin.]. Vel ila misit Spiritum sanctura,
(Joan. xii). Kl Altissimus dedil vocem suam cum qui est donum, de summo, id cst de aito, quia anjua-

dixitHic est Filius mcus dilectus, in quo mihi benc

:
lis Palri cst et Filio. Spirilus sanctus naraque unus
complacui (Matth. iii.) Et inde processit, Grando est Dcus cum Patrc et Filio, ct donum, quia donari
et carbones ignis, sicut supradictum cst. Scquitur ;
polcst, et donatur, cum incipit ia aliquo esse sc-
 ; : : :

195 PETRI LOMBARDI 196

cundum charismata gratiae, quae cum a Patre el Fi- A meam, [Aug.] id cst secundum justitiam bonae vo-
lio paviter tribuanlur, soepius tamen Spirilus sancti luntalis, qui dodit per misericordiam ut vellem bo-
esse dicuntur, quia ex dilectione nobis prasstanlur num, ct retribuet mihi hicsecundum puritatem ma-
ct Spiritns sanctus dilectio est utriusque, scilicet nuummearum, [Cassiod.] id est laclorum meorum,
Patris in Filiura, et Filii in Patrein, amborumque qui dedil utfacerera, educendoinlatitudinera, id est

connexio. Sequitur : et accepit me, quasi dicat, fu- retribuit mihi secundum justitiam bonae voluntatis,
gilivam ; et assumpsit mc in altitudinem virtutis, et et secundum opera quae opera sunt post prima be-
boni operis. Et hoc, de aquis multis, hoc non muta- neticia Dei, scilicet fidem et charitatem, quce gra-

tur. Et tuito sine pra3ceduuti merito Deus praeslal. [Alcuin.]

Vers. 20. —
Deinde pro illis, scilicet tide st charitate, el ope-
» Eripuit me de inimicis meis for-
ribus ex ilUs provenientibus, quasi pro meritis bona
a tissimis, et ab his qui oderunt me : quoniam con-
spiritualia retribuit. Hic in praesenti, scilicet per-
« fortati sunt super me. »

severantia, et aha. Unde subdit

Eripuit me de inimicis meis fortissimis, id est de
vitiis qua; super inimicos omnes nocent ; et ab his qui
Vers. 24. — « Quia custodivi vias Domini, nec
« impie gessi a Deo meo. »
oderunl iniquitatem, [Alcuin.] id est ab exterioribus
B Quia custodivi, [Aug.] quasi dicat : hoc relribuet;
inimicis hominibus, scilicet et doemonibus quod ne-
quiacustodivi vias Domini, ut latitudinem operum
cesse est; quoniam conforiaii sunt oMm super me,
longaniir.itas consequatur perseverandi, nee impie
[Aug.] quandiu sub ipsis eram, ignorabam Deum.
gessi, recedendo a Deo mco. Vel ila, el retribuet
Et agit de se secundum statum ante conversionem.
Dominus secundum justitiam meam, et secundum
Secundum quid sunt confortati ? Ecce
purilatem manuum raearum, [Alcuin.] id est retri-
Vers. 21. — « Prffivenerunt me in die afflictionis
buet mihi secundum quod sum justus, et purus,
1 meae, el factus estDominus proteclor meus. »
id est innocens. Justus sum, quia cnstodivi vias Do.
PrcEvenerunt me, id est praevaluerunt mihi, in die
mini. Purus sum, quia non impie gessi, recedendo
afjlictionis mex, [Gl. int.] in tempore meEe carnali-
a Deo raeo. Et hoc utrumque ideo, quia considcravi
tatis. Vel inimicos, et odientes dicit pcrsecutores, et
judicia Dei, tam praesentia quam futura, et vidi
agit Ecclesia dese, secundum statum post conversio-
justa et inventa justa non repuli, id est placuerunt
nem, dicens : [Aug.] eripuit me de inimicismeis, qui
mihi, et sic custodivi et hoc est quod ait
;

mihi invidebant, jam volenti eum fortissimis, quia

proevaluerunt temporaliter ad aflligcndara et perver-
;

Vers. 25. — V Quoniam omnia judicia ejus in

tendam hanc temporalem vitam meara ; et ab c conspeetu meo : et justitias ejus nonrepuli a me. »

his qtii oderunt me, qma. volo eum. Dico, eripuit G Quoniamomniajudiciaejus sunt in conspectu
per hoc, quoniam confortaii suni super me. Per boc mco, [Aug.] id est praemia justorura, poenas irapio-
cnim magis eripuit, quodilh sunt couforlati. [Cas- rum, flagella corrigendorura, tentationes probando-
siod.] Gura enim atlligitur Ecclesia, magis crescit.
rum semper allendo et perseveranti conteraplatione
considero ei jusiitias <'yus,[Cassiod.] id est illa judi-
Et prmveneruntme, [Gl.int .] id est priores raihi no- ;

cuerunt, a simili currentium, et boc non in tempore cia inventa justa, non repuliame, ut facit dle qui sub

gaudii, sed indieafflictionisme(e,id est in tempore sarcina corum deficit, revertens ad vomitum. Vel

carnis quo, [Aug.] scilicet mortale et laboriosum qui fragilitate carnis superatus, dimittit quod coepe-
corpus gero, et facius est proiecior meus Dominus rat. Sequitur

contra miserias et voluplales. Sequitur : Vers. 26. — ^ Et ero immaculatus cum eo; et

Vers. 22. — « Et eduxit mc in latitudinem, <i observabo me ab iniquitate mea. »

(1 salvum me fccit, quoniam voluit me. » jBi c?'o. [Cassiod., Gl. int.] Quasi dicat: Ita olim

Ei eduxit. Quasi dicat : Cum carnales paliebaran- vixi, et sicut ccepi, itaetpostmodum cro cumeo, id
gustias, eduxit me Deus latiiudi^iem spiritualem est ei adhaerens immaculaius, [Alcuin.] non ita quod

contra angustias carnis, ut me dilataret, merito et prorsus sine raacula sim,[Cassiod.] sed qmaobservabo

numero. [Cassiod.[ Per mala enim dilatat Deus cha- D me ab iniquitaie mca, ne iterum cadam per pecca'
ritatem ; per saevitiam quippe malorum merito cres- tum mortale, quod est mors beati. Sequitur :

cit Ecclesia. Et merito salvum me fecit quod fuit, Vers. 27. — « Et relribue mihi Dominus secun-
[Cassiod.j quando ad fidom vcnit. Ut enim infidelitas (t dum juslitiam meam, et secundum puritalera ma-
mors animae est, ita et vita ejusdem fides est. Unde : « nuura mearum in conspeclu oculorum ejus. »

Justus meus ex fide vivit {Hebr. x). Et hoc totum Et retribuet mihi. [Cassiod.] Supra dixit sibi

iecit quoniam voluit me, antequara ego eumvellem, retribuendum in praesenti pro fide, et charitate et

id est gratis elegit me. operibus ; hic, in futuro ; et addit pro eisdem
Vers. 23. — « Et retribuet mihi Dominus secun- sibi retribui, ubi eliam pro perseverantiae longa-
5 dum justitiam meara, et secundura. puritatem nimitate prfcraium reddetur, quae sicut supradi-
« manuum mearum retribuet mihi. « ctum est, pro fide et operibus in praesenti reddi-
Et rctribuei. [GI. int.] Quasi dicat omnia: [Ha'C tur. Et hoc est, et retribuit mihi, in futuro Dominus
gratis dedit, scilicet fidom et charilatem. Sed post, secundumjusiiiiam meam, cisecundum puritatem
retribuet mihi hic in praesenti secundum jusiitiam manuum meorum, [Aug.] jam itaque non solum
 ;,,

197 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. XVU. 198

propler laliUidinem fidei, quae per dileclionem ope- A inlelligitur quod cum sancto sanctus eris, scilicet
ratur iOal. v), sed eliam propter longanimitatem, sanctiticans eum, quia intelligeris cura sancto ;

rctribuet mihi, qui sum in conspcctu oculorum ejus, sanclus ,

quia tu sanctificas et qua intelligitur, ,

[Cassiod.] hoc dicero solis justis convenit, ut sicul quod cum viro innocente innocens eris, quia nulli
illi semper Dominum contuentur, Dominus jugi- ila noces, sed fuuiculis pcccatorum suorum quisque
ter eos respiciat. Vel determinat quid Deus sibi re- constringitur ; et cum eleclo electus cris, id est ab
tribuet, illud scilicet quod est in conspectu oculo- eo quem eligis eligeris ; et cum perverso perverte-
rum ejus, [Aug.] non quod homines vident, sed ris, id est perverso perversus videris, quia dicunt
quod Deus solus, quia quae videntur ab hominibus raali : .Yo?i est recta via Domini (Ex^ech. xviii). Et
temporalia sunt, quae non videntur aeterna sunt hoc ideo, quoniam populum hurailem salvum facies.

(//. Cor. XIV), quo perlinet altitudo spei. [.\ug.] Hic perversum eis videtur (luod confitentes

Vers. 28. — « Cum sancto sanctus eris, et cum

peccata sOLhas, quod oculos superborum humiliabis.

« HG viro innocente innocens eris. »

Hoc non mutatur.
—
Cum sancto sanctus. [Alcuin.] Dixerat sibi retri- Vers. 31. « Quoniam tu illuminas lucernam

bui secundum justiliam suam , nunc ut videatur

n meam, Doraine Deus meus, illumina tenebras

gratia cum libero arbitrio, quomodo ha-

ostendit 3 " meas. »

beatur justitia, et fit conversio ad Dominum, quasi Quoniam iu illum. [Alcuin.] Quod supra cnuntia.

cura gratiarura actione. Quasi dicat : Etsi dixi :

vit de quibusdara raembris electis et sanctificatis,

Retribuet raihi secundum justitiam meam, tamen, hic orat de aliis, [Cassiod.| et ita progreditur Ec-

Domine, tu eris sanctus cum sancto, id est adju- clesia. Aflirraavit enim supra quod sanctificat san-

vas sanctum in sanclitate, [Hier.] quia sanclus es ctos ; hic precatur ut illurainet alios qui sunt tene-

natura, et alios sanctificans gratia, et cum viro in- bra^, loquens ad Patrera Domine, Pater, qui sic :

nocenie innocens eris, id est innocentem adjuvas in es Deus meus, tu illuminas luccrnam mcam, id est

innocentia, quia innocens es. apostolos, et alios primitivos. [Gassiod.] Lucerna

Vers. 29. — " Et cum electo electus eris, et cum

enim fuerunt praidicatores, in quibus fuit lux, id
est cognilio
veritatis qua illurainarunt alios ,
« perverso perverteris. »
sicut iuecrnalumen habet in testa. Uude Apostolus
Et cum elccto clectus
:
eris, [Aug.] id est ab eo quem
Habens thcsaurum istum in vasis fictilibus (II Cor.
eligis eligeris ei cum perverso perverteris, [Alcuin.]
iv). Et quoniam illuminas lucernam raeaia, id est
id cst pcrversum pervertis, id est perverti sinis.
prsdicatores. [Alcuin.] Per eos illumina tenebras
Nola quod scniudum duo judicia, occultum, scilicet
p meas, id est eos qui adhuc sunt in tenebris. Tene-
quod nunc agitur, et manifestum quod erit iu futuro,
bras dico raeas, quia licet sint in tenebris mei, ta-
dupliciter Deus retribuit bonis tt malis. Hic enim
raen sunt pra^destinatione. Vel ita, ut non liat dis-
retribuil ut justus justificetur, et qui in sordibus est,
tinctio inter lucernam et tenebras, [Aug.] sed idem
sordescat adhuc (Apoc. xxii). Unde hic dicit : Cum
per utruraque significetur, ex alio quidem et ex
sancto sanctus eris, et cum perverso perverteris.
alio.Lucerna enim dicimur, quia non habcmus a
Et in futuro relribuet pra^mium bonis, et pccnam
nobis lucem, sicut lucerna a se non lucet; tenebra!
malis. Unde ibi ait :

vero dicimur, quia viliis nostris tcnebrosi sumus.

Vebs. 30. — « Quoniam populum humilem
tu sal- Et est, quoniam tu illuminas lucernani meam
I vum facies; et oculos superborum humiliabis. «
Domine , id est quia nostrum lumen non est ex
Quoniam tu populum humilem, [Cassiod.] Quasi nobis, sed a te, o tu qui es, Dcus meus, illumina
dicat : Hic ita facies bonis et malis, et hoc ideo tenebras meas, id est nos qui peccalis nostris tene-
(juoniam in futuro tu populum liumilem saivum fa- bra^ sumus.
cies, ct oculos supcrborum, [Aug.] qui ignorantes Vers. 32. —
« Quoniam in to eripiar a tentatione,
justitiam Dei, suam volunt constituere (Hom. x), » et in Deo meo transgrediar niurum. »
humiliabis, [(^assiod.J (|uanto plus alti sunt. Vel
Quoniam in te. [Aug., GI. inl.] Quasi dicat : Tc
ita, cum sancto, et loquitur hominibus. Quasi di- '-*

rogo, et merito, quoniam in te, id est per te eri-

cat Sicut ego ero imraaculatus cum co, simihter
:

piar a teniatione diaboli. [Cassiod.| Deiudc niutat

tu, quicunquc cs, cum sancto, scilicet cura Chri-
personam cx gaudio dicens, et in Dco mco, non iu
sto, qui est Sanctus sanctorura, id cst ipso donante
me, transgrediar murum, [Aug.] quem inter liomi-
eris sanctus, et cum viro innocente, scilicct Chri-
nes et cffilura peccata exstruxerunl. Et nota quod
sto, eris innocenj, ct cum electo, scilicet Christo,
non ait diruara, sed transgrediar. jCassiod.] Diruerc
eris clectus, ct cura pervcrso, diabolo, pervcrteris,
enim penitus non polest liorao, sed ope Dei transit
id est perversus Et est argunientum a con-
eris.
murura, id est obstaculum pcccatorum.
vietu, i[uia cx convictu morcs formanlur et qui :

langit picem, in(|uinalur ab ea {Eccli. xiii). Et hoc Vers. 33. —

Deus mcus, inipollula via ejus
>i

totum idco, quoniam tu, Domine, populura Imrai- » eloquiaDomini igne examinata ; proteclor est
lcm salvuni facics. Vel ita Cum sanclo sanctus cris. :
i> omnium sperantium in sc. "
Quasi dicat : Occultum est quod sanctis in futuro Deus meus, quasi dicat Vere in le, o Deus, cri- :

retribues. [Aug.j Est ctiara occulta iirofunditas qua piar, quia tu Dcus mcus eripies mc dc coulradiclio-
199 PETRl LOMBARDI 200

nibus populi. [Cassiod., Alcuin.] Tsque hunc ordo A opera bona. [Aug.] Pra>cinxit dico virtute, ut fortis

litteraj extenditur : csetera interponit ad commen- sim, et loquitur hic Ecclesia. Sequitur : Et posuit
dationera ejus, mutata persona, de eo loquens aliis immaculatam viam meam, scilicet charitatcm qua

sic; Deus meus eripiet. Et via cjus cst impoUuta, ad illuni ascendam. Sicut enim immaculata est fides,

id est non incedit nisi per mundam viam, [Aug.] qua ad me venit, sic charitas qua ad illum vadam.
quia non venit in homines, nisi mundent viam fidei, Sequitur : ipse est

qua veniat, quia impolluta est via ejus. Unde Pa- : Vers. 36. — « Qui perfecit pedes meos tanquam
rate viam Domtni, rectas facitc semitas Dei nostri » cervorum, et super excelsa statuens me. »

(Isa. xlV Et alibi clamat propheta Eligite lapidcs :

Qui perfecit pcdes meos, [Aug.] id est amorera
de plateis (ha. Lxn). Inde el quod in pra^cipuis meum, quo vado ad eum tanquam ccrvorum, id est
solemnitatibus templa manufacta mundantur et or- ad transcendenda spinosa, et umbrosa implica-
nantur, ut magnus sacerdos cum processione in- nienta saeculi. Et ipse est siatuens me super cxcelsa,
tret, ita et tu adorna thalamum mentis, ut aHernus id est in coelo figit cordis mei intenlionem. Et ipse
sacerdos cum plenitudine gratiarum ad te introeat, est
teque paulatim procedere de virtute in virlutem Vers. 37. —
« Qui docet manus mcas ad praelium ;

faciat. Sequitur, et eloquia Domini sunt examiTiata B „ et arcum Kreum brachia mea .
posuit ut
igne, [Aug.] id est igne tribulationis probanlur. Et
[Aug.] Qui docet manus meas ad prcelium con-
Dominus protcctor omniutn sperantium in se, id
cst
tra vilia et da>mones, id est docet operari nos.ad
est eos qui sperant, non in seipsis, sed in illo, non superandos hostes qui iter coeli claudere nitun-
,

consumet tribulatio. Et bene prius de fide, post de tur. Deinde mutans personam, subdit, et posuisti
spe agil, quia spes sequitur fidem. [Cassiod.] Ad- ut arcum mrum brachia mea, id est dedisli roihi in-
dil, omnium : nullus cnira excipilur, nisi qui spe-
faligabilem intentionem bonorum operum et morum.
rare non ^tiIi.Deus meus. Quasi dicat
Ve! ila : :
Vers. 38. — Et dedisti mihi protectionem sa-
In Deo meo transgrediar. Deus euim raeus hoc ha- 1) lutis tuaj : et dextera tua suscepit me. «

bet, quod via ejus est impolhita, [Alcuin.] id est Et dedisti mihi protcctionem salutis tua;, [Aug.]
quod ipse est via, qua itur ad coelum, impolluta. id esl protexisli me ad salutem, quia non sufficiunt
[Hier.] Vel hoc habet quod via ejus, qua venit in praedicta nisi adsit proleclio Dei; et dextera tua,
mundum est impollula, id est saneta et immaculala me.
id est favor gralife lu», suscepit
secundum hoc ordo non re-
virgo Jlaria : et

Sequitur
littera?

Et eloquia Domini,
Vers. 39. — n Et discipUna lua correxit me in
spicit ad inferiora. :

1) finem, el disciplina lua ipsa me docebit. »

id est Chrisli, sunt igne, Spiritus sancti, exami-
C Et disciplina tua, [.41cuin.] quasi dicat, proteges,
nata. [Cassiod., Alcuin.] id est quidquid dixit
non ulique ul nihil paliar, quod tamen est ad pro-
Spiritu sancto examinatum est, id est utile et ho-
feclum. Et, id est quia, disciplina tua correxit, vel
nestum, ut sapiens quidquid dicit, prius apui se di-
direxit, vel erexit me in finem, id est correctio tua
judicat.
non sinit deviare, [Aug.] ut quidquid ago, in eum
Vers. 34. — » Quoniam quis Deus prster Domi- finem reseram, quo tibi cohsretur ; et disciplina
« num ? aut quis Deus praeter Deum noslrum ? » tua. ipsa me docehit melioribus insislere, [GI. int.,

Quotiiam quis, quasi Deus meus, et bene. dical, Aug.] id est eadem disciphna docebit me perve-
Quoniam quis alius Deus est prwter Dominum, id nire quo direxit, nec impediunt carnales angusliae.
est nisi ille qui est in rebus mundi Dominus? aut Quia
quis Dcus est prwter Deum nostrum ? [Cassiod.] id Vers. 40. — « Dilatasti gressus meos subtus me,
est qui in Juda^a nalus esl? non dii genliura. Hoc » et non sunl infirmala vestigia mea. »

dicit conlra paganos, qui mullos sibi fingunt deos. Dilatasti gressus meos subtus me, [Aug.] id est
Ve! ita,quoniam non mutatur junctura, quasi di- quia latam fecisli charitatem hilariter operantem,
cat [Aug.] dico, Deus, quoniam quis, alius est, Deus
etiam de his quie sub me sunt, scilicet de mortaU-
pra>ler Dominum
nostrum, cui ex debito servimus. j)^^^ ,,^^,^5 ^^ njgnjbris. Et non sunt in/irmata per
Aut quis est Deus propter Deum nostrura, quem post mala mundi vestigia mea, id est ilinera, vel si-
bonam ser\-ilutem, tanquam hsereditatem separalam gna, quffi iraitaturis reliqui. [Alcuin.] Ex his ver-
filii possidemus.
bis patet quod tribulatio est correctio, et doctrina,

Pars ii. Vers. 3.5. — « Deus qui pr«cinxit me et dilatio, et confirmatio. Non sunt infirmata. dico,

D virlule, et posuil immaculatam viara meara. i sed

Deus qui prmcinxit. [Alcuin.] Pars tertia. Adhuc Vers. 41. — « Persequar inimicos meos, et com-
prsetercomraunia commendat eum per specialia. » preliendam illos : et non convertar donec defi-

Dixerat enim quod proleclor esl, et adjutor, nunc » ciant. »

specialiter docet quahter et in quibus sit adjulor Pcrscquar inimicos meos, [.4ug.] id est carnales
et protector. [Hier.] Quasi dical : Bene dixi, Deus affcclusmeos, ct comprehcndam illos, ut absuraan-
meus. Deus enim est qui praicinxit me, id est prse- tur, non illi comprehendant me et non convertar ;

armavit. Vel ,
prsecinxit, a simili currentis , nc ab hac intentione doncc deficiant a rebellione, qui
fluentes sinus cupiditatis, impediant gressus, id est modo obstrepunt.
201 GOMMENTARIDM IN PSALMOS. — PSAL. XVII. 202
Vers. 4-2. — « Confringam illos nec polerunl A Vers. 44. — Et inimicos meos dedisti
« milii dor-
« slare : cadent sublus pedes meos. » 11 sum, et odientes me dispcrdidisti. »

Cotifringam illos, 7iec fotcruitt slare, id est non Et inimicos meos dedisti milii dorsum, iiX eslfecisti
durabunt adversum me cadent subtus pedes tneos,
; ut me sequerentur, ct odientes me, [Aug., GI. int.]
id cst pra'ponam illis araores quibus itur in EEter- id est perdurantes in odio disperdidisti per univer-
nitatem. Et hoc totum est ex eo quia. sum orbem. Ubi, id est in qua dispcrsione.
Vers. 43. — » Et pra^cinxisti me virtule ad bel- Vers. 43. — « Clamavcrunt, nec erat qui salvos
« lum : supplantasli insurgentes in mo subtus <i faceret ad Doniiiiura nec exaudivit eos.
; •<

« me. » [Aug.] Clamaverunt ad aliosdeos, necerat quisal-

Praicinxisii me virtute ad bellum, [Aug.] id est vos faccret eos. Alius enim non poterat quis enim ;

lluentia desideria carnis virtute strinxisti, ne in salvos faceret, quos tu non faceres ? Postea, clama-
pugna praepedirer. Supplantasti insurgentes suhtus verunt ad Dominum, nec exaudivit eos, id est non
me. Ilaec verba capiti Cbristo conveniunl, in 3T indicavit eos dignos exaudilione. Ac si diceret :

cujus etiam persona potest totum intelligi ab illo Alius enim non potest, tu non vis salvare, quia non
loco, Deus qui prcecinxit me virtute. recedunt a malitia sua.
Pahs. II. — [Cassiod.) Tertia pars dbi Christus de g Vers. 46. — 11 El comminuani eos ut pulverem
virtute ac potenlia sua agit, dicens : Deus Pater II
ante faciem venli, ut lutum platearum delebo
est, i[ui pncciuxit me virtute, per hoc notat di- « eos. i>

gnitatem et quod ci convenit qui po-

fortiludincm, Et comminuam. [Gl. int., Alcuin.] Quasi dicat :

mundura et posuii, id esl tir-

testate sua judicabit ;
Dispcrdidisticosctpra'ter dispersionera coiiminuatn

mavit viam meam immaculatam, id est sine pec- eosutpulverem ante faciein vcnti, id est auferam vir-
cato, qui perfecii pedcs meos tanquam cervorum. omni vento doctrince et suggcstionis,
tutes ut cedant

Sicut enira cervus spinas et humana loca transiUt, et ita factum est, [Aug.] quia aridi sunt, sine imbre
sic et Christus vitavit spinas et fovcas peccatorum. misericordias Dei, ut elati et inflati superbia, a spe-
Et super excelsa csl statuens me. Quasi dicat : Sicut firma, quasi a soliditate terra; rapianlur. Ecce eadem
cervus petit alta, ita Christus super omnes creatu- operalio Patris et FiUi. [Aicuin.] Supra enim dixc-
ras conscendit. Et ipse est qui docet, ab iraminen- rat Patri, disperdidisti. Hic ail, comminuam. Et ut
tibus insidiis me cautum faciendo, manus meas, id lutuin platearuin delebo cos, [Aug.] id est delebo eos

est opera vel voluntates, ad prwlium contra diabo- ut luxuriantes et lubricos, per latas vias, qua: du-
lum, ci posuit ut arcum wreum brachia mea, idcst cunt ad mortcm.

dedisti raihi irremissibilem fortiludiuem. [.\Icuin.] Vers. 47. — n Eripies me de contradictionibus

Et ha^c cst similitudo rei, qua? non est. [Cassiod.] II populi, constitues me in caput gentium. »

Vel brachia Christi sunt prophelaj et apostoli, per Eripies ine. [.\Icuin.] Hic itcm ex persona capitis

quos operatur, qui sunt arcus sercus, quia prsedi- Christi quasi dical, de illis ita, JAug.]
accipitur,

cando non mollescunt, sed seraper fortes, verba sed eripies me

de contradictionibus populi, Juda^o-
salulis jaculantur. Et dcdisti mihi protcctionem sa- rum, qui dixerunt Si dimittimus eum sic, totus
:

lutis iiifj', idestgIoriamresurrecliouis,('/rffa-/t'ra sci- mundus post eum ibit [Joan. xi) ; etconstitues me
Wccl tua susccpiime, id est polcntia deitatis quoe in caput gentiuin, id est ut sim caput gentium. Kl
me homiucm in altum constituit ; et disciplina tua vere, quia

correxit, vel, direxit me in finem et dis. etc, hoc Vers. 48. — « Populus quem non cognovi servivit
quantum ad effectum, quia effeclus correcti et docti « inihi : in auditu auris obcdivit mihi. »

fuit in Cbristo, qui lamcn nec a malo correctus, [Aug.] Populus gentium quem non cognovi, id cst
nec quod ignorarct doctus fuit. Dilutasti gressus non visitavi corporali pra'scnlia, vel in lege ct pro-
meos subtus mc, id csl opera etiam inferioris na- phctis, servivii mihi, in auditu auris obedivit mihi.
lura;, scilicet bumanitatis notificasti per mundum, [Ilicr., Aug.| Oculis quidem uon vidil, sed jicr pra;-
et non sunt infirmata vestigiamca, id cstsigna quaj dicatores obedivit. [.\Icuin.]Nolal quod in hac serie

reliquit imilaUnis. Et quia ita mo virluto firmasti, D continetur cxaltatio genlium, ct depressio Juda;o
perscquar inimicos meos, [Hicr., Alouin.] id est Ju- ^^™' '^'^ qi'ibus subdit :

dffos, argucnclo cos, et divcrsis alllictionibus fali-

Vers. 49. Filii — 11 alicni mcntiti sunt mihi : tilii

gando, et comprehcndam n alieni invetcrati sunt, ct claudicaveruut a semitis

illos, id est veris ralionibus
circumveniam. Et non convertar ab islo opere, « suis. 11

doncc dcficiant, a rebellione confringam illos, [Cas- ; Filii alieni. Quasi dicat Populus gentium obedivit,
:

siod.] id est divcrsis mlseriis alTIigam ; ncc poierunt [Alcuin.] sed filii, id est Judjei, quos enutrivi ct
starc, advrrsum me, et cadcni sublus pedes mcos, id exaltavi, facti alicni, mcntiii sunt ntihi, id cst ad
est subjiciam illos mihi. Et hoc cx eo quia prwcin- mcum honorcm. Uiiilo alibi : In multiiuJine virtulis
xisti mc virlulc ad hcllum, contra daimones ct Ju- tuif mcnticntur tibi inimici tui. {Psal. l\v.) Vcl ita

dffios.Ei supplantasii insurgcntcs in me, ut sint sub- Filiinon mci dicendi, [Aug.) sed alieni, id est Ju-
ius mc, [Aug.]idest dccipi fccisti inscqucntes mc, ut dwi, quibus dicitur Vos ex paire diabolo eslis. :

mihi subessent, qui superessc volcbant. {Joati. VIII.) Mcatili sunl milii. Dc quibus Isaias.

Patrol. CXCI. 7
 203 PETRI LOMBARDI 204

Va; gcnli peccatrici,firtis alienis pojiulo pknopecca- A Chrisli, [Aug.] id est admirabiles facit salutes, quas
tis! (Isa. li [Ilier.] Priusenim Judaei lilii dicebantur pro salutcs ejus Fihus dat credentibus. Et Deus, dico
prsrogativa patris, sicut per Moysen dicit ad Pha- facicns, id est qui facit mise ricordiam christo suo
raonem : Dimitte primogenitum meum Israel. David, id est ipsi liberatori manu forti, qui vicit

[Exod. IV.] Sed per peccatum facti sunt alieni. Et raundum hunc semini ejus, id est eis quos
; el

repetit ut exprobret, filii alieni inveterati su«<,[Aug.] credentes in Evangelio genuit. Et hoc, usque in sce-
id est in veteri homiue remanserunt, quos innovare culum, id est sine fine. [Ilier.] Vel ex persona Christi
veni, et claudicavcrunt. Quasi dicat : Unopedede- capitis loquentis ad Patrem ac^ipi potest ab illo loco,

biles, quia Vetus Teslamentum tenentes, Novura et Deus Pater, mihi vindictas de Ju-
tu es qui das

respuentes, claudi eftecti sunt, unum pcdem habeu- da;is, et subdis poptdos, id est gentes, sub me. Tu
tes, altero carentes. Et in iUo etiara quam habeut dico, liberator mcus de inimicis meis, [Aug.] Judaeis,

claudi sunt, quia claudificaverunt, etiam a semitis irucundis, in passione clamantibus : Crucifige, cru-
suis, id est etiam in veteri lege sunt claudi, sequen- cifige (Joan. xix). Et ab insurgentibus in me, patien-
tes polius suas traditiones, quara Dei. tem, cjraltabis me, resurgentem, vel ascendentem, ei

A'ers. oO. — « VivitDominus et benedictus Deus a viro iniquo, id est a regno eorum iniquo, eripies

Deus salutis mea;. » T\ me. Propterea confitebor tibiin nationibus,Domine,

n meus, et exaltetur

Viiiit Dominus. [Cassiod.] Quarta pars, ubi exsul- id est gentes per me confitebuntur tibi ; ct nomini
tans Ecclesia, suramatim munera Dei laudat, quasi tuo psalmum dicam, id est latius innotesces bonis

Dous facit, patet quod Domi- operibus meis ; magnificans, interpositis verbis ca-
dicat, et quia prffidicta
omnia ci bcncdicius cst Deus pitis redit Ecclcsia ad id quod Cffiperal, quasi dicat :
nus vivit, quia viviiicat
Exaltetur Deus. Deus dico, magnificans salutes re-
meus quia omnia benedicit. Et ideo ctaltctur Deus
orbe credatur. Vel gis ejus; et faciensmisericordiam christo suo David,
satutis mew, id est toto ita :

corde meo firma et seminiejus usquc in smculum. Heec non mutantur.

Vivil Domiuus, quia prassens est in

fide mihi visus. Et benedictus sit Deus raeus, id est COLLATIO IX PSALMUM XVII : <l DILIG.iM TE. »

laudatus sit. Et exaltetur Deus salutis raese, [Aug.]

Vers. 4. —
Laudans invocabo Dominum, Hiero-
non in imo, id
id est det milii salutem in excesso, nymus, Sanctes, Munstcrus, interpres pro Caje-
est coelestem, etnon temporalem. Non enim terreno tauo, Campensisdicunt, laudatum. seulaudedignum
invocabo Dominum; textus taraen in Campensi habet,
more de Deo salulis me£e sentiam, nec ipsam salu-
laudibus cum cano Dominum ; Pratensis, laudatus
tera terrena, sed in excelso de illosperabo. Deinde invocabo, etc. Septuaginta et Pelhcanus, laudans.
converso sermone ad Deum, ait : In Hebr. sunt penitus eaedem litterae, quando signi-
''"=^'"'' ^'*"^=^°* laudatus. Apices faciunt distin-
Vers. 51. Deus, qui das vindictas raihi, et
.. n ^V
ctionera, nara "T^n^ potest legi b^^rri mehullal,
u subdis populos sub me, liberator meus de inimi
>
id est laudatus, vcl ^^''^ mehallel, id est lau-
a cis raeis iracundis.
dans. Cumque Hebrsei casuum detlexione careant,
Deus qui das, quasi dical Benedicere Deum hor- :
ettectum esl ut quidam verterint, laudatus invocabo,
tor et raerito, quia tu Deus es qui das, dicit Eccle- quod minus congruit alii, laudatum invocabo. Pro-
:

sia, milii vindictas, [Aug.] subdendo mi/« populos.

pter punctorum quoque aliam prolationem, potuit
reddi laudans, quomodo legimus. Sed et Chaldaeus
Unde quasi exponendo subjicit et subdis populos sub
inlerpretatur, inter laudandum ego orabo coram
me. [Cassiod.] Pia vindicta est, dum rebellis subdi-
Deo.
tur.Tu, dico, existens liberator meus de iriimicis Vers. 9. —
Iratus est eis. Faber censet prono-
meis, non qualibetcunque, sed iracundis. Major men eis redundare. Heb. legitur 'h .TTi hahah lo,
quod signilicat iratus est ipsi, si ad verbum reddas,
gloria est a ferveiitibus malis liberari.
ut rospieiat terram de (|ua pauloanle, ac ita Nebiensis
Vers. 52. —
" Et ab insurgcntibus in me exaltabis Chalda?usque interpres. Videtur tamen reclamare
quod terra in Hebraeo feminini generis sit, quanquam
" me, a viro iniquo eripies me. »
Sanctes , Pratensis et Munsterus accipiant ut ,

Et ab i7isurgentibus in me exaltabis me. [Cassiod.] Deus ipse sit iratus. Hieronymus tamen juxta Hebr.
Quia quanto altius insurgit in iram, tanto amplius habet nobiscura, iratus est eis, si modo codices
exaltatur ille qui pertuht. Et a viro iniquo, [Rem.] -^ nostri veri sunt.Quo cognoscas legisse ydl lamo, id
est cis. Volebam hoc ipsum ceu perpusiUum pra;ier-
id est a quolibet schismatico eripies me.
ire, eo quod nihil lurbat sensum, nisi invenirem
Vers. 53. — t Propterea confitebor tibi in natio- qui vellent transfigere veru.
n nibus, Domine, et nomini tuo psalmum dicam. » Vers. 13. — Altissimus deditvocem suam, grando
ct carbones ignis. Hic Faber et Caecus reprehendunt
Propterea, [Rem.] id est propter ea quaidicta sunt tanquam incongruam locutionem, cum secundum
superius, confitcbor tibi in nationibus, Domine, el lau- morem Latinitaiis debeat recte dici, dedit vocem
des et peccata, et nomini tuo psaimum dicam, [Aug.] suam grandincm et carbones ignis. appositive per
quartum casum. Quasi vero uon possit subaudiri
id est latius innotesces bonis operibus meis.
verbum descenderunt, ut indicat Munsterus, et in-
Vers. 54. — '1 Magnificans salutes regis ejus, et telligunt Praiensis el Sauctes. Et licet Hieronymus
« faciens misericordiam christo suo David, et se- vertat per accusandi casum, tamen alteram versio-
« mini ejus usque in sa:culum. »
nem minus rejiciebat tjuod liquet ex tractatu ad
:

Suniam et FreteUam, ubi respondel cur islum ver-

Magitificans salutes. Ordo litterae respicit ad illud siculum grando et carbones ignis, secundo non ha-
prcedictum, exalletur Deus salutis meaj. Deus dico, beant Gra?ci interpositis duobus versibus. Sed scien-
magnificans,idest qui magnificans salutes regis ejus. dura, iuquit SSquia de Hebraico, et de Theodotionis
 : .

SOo COMMENTARIUII D.' PSALMOS. — PSAL. XVIII. 206

editione, in LXX interpretatione sub asterisco ad- A bum Heb. ixach, vel n:v VNAcn, inlerdum
r\TJ
ditum sit. notat afjlixit, unde descendit [jarlicula hic posila
Vers. 32. — Quomamin teeripiara tentaiione. n";" ANAVAH, eoque non ollicit ut itideni significet
Hieronvmus juxla Hebraeos j« /e curram accinctus, qua alioqui a Deo probamur cum man-
atilietionem
quem sequitur Pellieanus. Alii transferunt, conte- suetudine. Quos enim diligitarguit, etomnemfilium
rain tunnani.sen exercitum, seu militum cuneum ; flagellatquem recipit. (Jlcbr. xuj.
Sepluaginta,aperueruntiilius metaplwrw inteUec-
tum. Sedet cum tt; CADAD.signet accinctus est ad
Vers. 49. — Claudicaverunl a semitis suis. Pri-
mam particulam ferme ponit eamdcm nempe
Hicr.
prwlium, Hieronymus accepit participium T" contraheniur Pellicanus. quantum ad utrumque om-
non ut est nomen, quando legitur """?;, id est
nino est nobiscum. Caeteri dicunt, timebunt, vel
accinctio ad prcelium quae aptissirae respoudet len-
,
cxpavescent ; Nebiensis, cingentur ; Chaldaeus para-
tationi, qua^ probat hominem et ad prtelium ciet.
pbrastes, migrabunt de pra-toriis siiis. Nec tamen
Siquidem Job. vii Militia est vita hominis super
:
diffilentur prifiserlim Munsterus quin verbum He-
terram. Proinde non orat quod hoc in loco taxaret
braicum a"in harag possit accipi per raetachesin,
editionem Faber, qui vult solum illud referri ad Chri-
loco ^;n HAGAR, quod signiflcat claudicare aut con-
stum, qui expeditus ad Deum Patrem ascendit. Sed
trahi, eodem teste in suo lexico. Postea illud quod
debuit adverteret unilatem corporis et capilis, ob
seiiuilur, a semitis sui"!, transferunt « clausuris, pe-
quam transilus identidem ad allerutrum, pro more neiralibus, carceribus, vel latihulis ; Hierony-
Scripturse sacrae fit quem morem crebrius docet
:
mns, inangustiis suis. Cumautemliic locus inteV--
Augustinus, qm eliam m
praesentia mterpretatur de
g p^.^^; Augustino et Hieronymo, significet Judsos,
membri;
sensum spiritualem rehnquentes,
Vers. 37. — Posuisti ut areum wreum brachia
et legis Htterse ac
observanliis carnalibus totos adhasrentes, ne carce-
mea. Nec dissidet Hieronymus juxla Hebraeos. Cae-
res et clausurae inteiligerenlur, ut ad verbum sonant,
teri convertunt inteUigentiam traducentes, contritus
semitas maluerunt dicere interpretes, quibusintelh-
est arcus wreus brachiis meis. Voculam, qua'ponun-
gerenlur perfidi Judaei, uno pede contracti, defi-
tur in Hebr. nnn; nihath, sumunt detlexam a ra-
cientes a vero Scripturae spiritu, ut jam non
dice ~nri H.\TATH. Inlerpretes LXX cum Hiero-
amljulent, nisi in superficie lubrica liltera;, quae oc-
nymo, deduxerunl a themate ,~~; nahah, id est
cidit (// Cor. iii) : quod propemodura innuebat Hie-
duxit, ut litlera mm, sit radicalis, el legatur n"n;
ronymus dicens, in angustiis suis. Quid enim an-
XAHiTA, significetque duxisti, sive ul veriit Pellica-
guslius quam Scripturae intelligentiam vincuhs ilUs
nus, tetendisti arcum cereum brachia mea ; Chal- lam arctim coustringere.
mortiferae litterae
daeus, corroboraveluti arcum clialibcum brachium
meum. Vers. 51. — Liberator meus de inimicis meisira-
Vers. 39. — Et disciplinatua correxit
Novissimam parliculam quae est iraciindis,
me in fi- cundi.<:.
addiderunt LXX, ut testafur Ilieronymus ad Suniam
«t'm. Istudnonhabetur in exemplaribus Hebraicis.
etFretellam,b ^usTr,; aov e; iyOpwv iaov ouvaTtov, li-
Falsumestaiitemquod addilFaber.quod nec habeatur
berator meus de inimicis meis potentibus. Nostri co-
in Graeco. Quandoquidem legimus, xai vi T.aiSdoi cou
dices pro o-jvoctojv habent, boY'.),Sv, id cst iracundit.
avwfTojii ai Ei; TiJ-o;, fortassis Faber aUo ute-
_ Ac secutus Hierooymusostenditquaidam exemplaria
baturcodice. Caeterum apparet LXX voluisse expo-
^ legisse gentes pro inimicis, idque adhuc visilur in
nere id quodcontinuo subnectebatur, disciplina tuu
ps"almodia Romana
ipsa me docebit. Vel.ul verlunt propinquius sequentes
htteram, multiplicabit me. Quomodoautem creverit Vers. 34. Magnificans salutes regis cjut. Codex —
Ecclesiatyrannorum persecutionibus,haereticorurain- Fabri erat mendosus, ([ui legil in Ilieron. Magnifi-
sultationibus et malorum tentationibus, demonstrat canti, et in eo quod seijuitur, faciens misericor-
profectus sanctorum ab initio mundi, qui disciplina diam, etc, legit <?x facienti, cum libri correcti ha-
Domini eruditi mulliplicati sunt ut slelte coeli. Nec beant norainandi casum ulrobique, simul et alii ad
obest quod tradit Hieronymus juxla Hebr. cum reli- eumdem vertant modum propter Nebiensem et
quis, mansuetudo tua multipiicabit me, quia ver- Chaldaicam editiouem. Sensus non mutatur.

PSALMUS XYin.
PSALMI TITCLCS : u IN FIXEM PSALUUS DAVIU. l) vitiis, ut sit dignus tanta sacramenta referre, ibi,

Cxli cnarrant. Titulus : In finem psalmus David. ddicta quis. Commendans ergo pracdicalionem novx
(Cassiod.] Psalmus iste agit de primo adventu legis, qui praedicent, et quid et qui discrete, el quam
Christi, per quem tyrannus diabolus cadit, et homo rairifice, et quam lale, in prima parlc ostendit, ita

dicens
a peccato et a morte absolvilur. Per finem vero ac- D
cipitur Christus, vcl pleniludinis tempus. De quo : Vers. 1. — « Coeli enarrant gloriamDei, el opera
Ecce nunc tempus acccptabile,eccenunc dies salu- « manuum ejus annuutiat firmaraentum. »

tis (II Cor. vi). [Alcuin.] Et est sensus tituli : Psal- Cwli enarrant, [Aug.] id est apostoU, in quibus
mus David respicicnti in finem, id cst
iste attribuitur tanquam in caiU Deus habitat, enarrant gloriam
in Chrislum, qui est finis omnis consummalionis, vel Dei, id est exponuni gloriam Cbristi, in qua est
in tempus plenitudinis. Ilic cnim Prophela respicit acqualis Palri, et quod Deus cst, ct quod pcccala
in finem, id csl in Chrislum, vel in ullima lempora, gralis diraitlit. Vel, gloriam Dei, id cst gloriam qua
quibus acta sunt quae liic tractantur. Inlenlio. Mo- ipse Filius Patrem glorificavit supcr lerrani ; et fir-

net ut relicta vetustatc ad novura jiominem, vel ad mamentum, id est ipsi iidem aposloU lirmati Spirilu
novam lcgem accedamus. Modus. Tripartitus est sancto, et coelum facti, qui prius ct lerra fueranl
psalmus, Prirao Prophela loquens de Christi incar- per limorem, rtHNW7)/in/o;)rrn HifiHi/Hm ejus, |G1.
natione coramendat pracdicationera novoelegis. [Cas- int.| id cst facta virlutum Domini, quas secundum
siod.J Secundo laudat pra;cepta et Novi et Veleris hominem cgil, scilicet nalivitalem, passionem, mor-
Testamcati, ibi, lex Domini. Tcrlio petit purgari a lemethujusmodi. [iUcuin., Aug.]Bencergo inprimo
 :: :

207 PETRI LOMBARDI 208

dicunlur ca'li, id est alti, quia altura nuntiant. In A cyathis, minima et tenuis signatur quia in doctrina

isto sunt firmaraentum, id est firraati, etquia pro sacri eloquii non solum sunt exhibenda magna et

co opus est pati. Non enini ideo passi sunt, quia arcana quEe debriant, sed etiam parva et tenuia,

prffdicaverunt Verbura in principio apud Patreni, quoe quasi per gustum notitiara pr£eslent. Aliter
sed quia annuntiaverint eumdem Dei Filiura homi- enim instruendi sunt sapienles, aliter insipientes,
nem factum, passum, raortuura. Uude Apostolus : aUter senes, aliter juvenes, aHter cudibes, aliter

Non enim erubesco Evangelium (I Cor. vi. Et alilji conjugati. Et ita, dies diei eructat ver. etc. Vel,

Prcedicamus Jcsum Christum cruci/ixum, Judwis dies diei eruclat, etc. ad litteram. [Alcuin.] quia
quidcmscandaliim, gcntibus vero stultitiam (l Cor- haec doclrina diebus ac noctibus continuatur usque
1). Ecce qui et quid pnedicant. Vel ad litterara,
cwli ad posteros . Et hoc lara mirifice, quod omnibus lin-

enarrant gloriam Dei, et opera raanuum ejus an- guis loeuti sunt. Et hoc est quod subdit
nuntiat iirmameulura, [Aug.] quui cteli slellam rai-
Vers. 3 — 1 Non sunt loquelae neque sermones,
serunl novani, ortum sumrai Regis nuntiantera, ipiaj
ci quorum non audiantur voces eorura. »
Magos ad praesepe duxit. Non sunt loquelce. [Alcuiu.] quasi dicat : Enar-
VivBS. 2 — " Dies diei eruclat verbum, ct nox ranl, et hoc tam mirifice quod non sunt loquelae,
(I nocti indicat sciontiam. »
B id est linguce, quarum, id ost per quas non audian-

Dics dici. [.Vleuin., Aug.) Ecce quam discrete tur, etc, neque sermones, [Gl. int.] id est genera

pr^dicant. Non enira omnia omnil)us dicunt. Sed, dicendi, scilicet humile, mediocre, altum. quorum
dies diei, id est clari claris, scilicet sancti sanctis, sermonum, id est per quos sermones, non audiantur
eructat, quasi dicat, de pleno proferunt, verbum, id voces eorum coalorum, [Aug.] id est per quos non
estsapientiam Dei,exPatre genitam, quasi dicat sunt auditfe voces aposlolorum. Oranibus enim lin-
Spirilus,id est spiritualisex spirilualibus proferl ple- guis primos doctores loqui focit Spiritus sanctus,
nitudinem sapientire, quod est Verbum iu principio qui omnes gentes in unura erat congregaturus. (49)
apud Patrem Deum ; et nox, scilicet raorlalitas car- Et sicut unus homo, tunc omnibus linguis loqueba-
nis, in est ipsi eidem mortalitati et infirmitati car- tur, sic et modo et unus homo , scilicet totus

nis condescendentes, et quasi nox, id est quasi car- Christus caput et corpus, omnibus loquitur, quia ex
nales facli noeti, [Rcra., Aug.] id est tenebrosis et omnibus gentibus, una et sancta constat Ecclesia.
carnalibus, quasi longe positis, indicat, ut simpli- [Cassiod.] Vel, loquelKaccipiunlur pubUcae persua-
cibus,non Verbum Patris, mA scicntiam quse estde siones, quoD fiunt ad multitudinem ; sermones, com-
humanis, id est de humanitate Christi. Vel, indicat munes narrationes, quoe quotidie et cuique fiunt. i
scientiara, id est fidem humanilatis insinuando, an-
Q Veus. 4. — « In omnem terram exivit sonus eo-
nuntiat futurara scientiam, scilicct quod per illa mi- u rum et in fincs orbis terrae verba eorura. i>

nora perveniet ad majora. [Rcra.] Ilanc discretio- In omnem terram. [Alcuin.] Hic ostendit quam
nem se liabuisse in pradicatione docet Aposlolus, lata; prcedicaverunt. Quasi dicat : Tam mirifice prae-
cura ait : Nihil mcjudicavi scircintcrvos, nisi Je- dicaverunt, et etiam tam late, quod in omnem ter-
sumChristum, cthunc crucifixum Snpieniiam au- ram, id est in omni parte ambitus terrse exivit so-
tcm loquimur intcr perfcctos (J Cor. ii). Et alibi Sive :
nus eorum, [Gl. int.] id est fama apostolorum, et si
excedimu,sDeo,sivesobrii sumus vobis (II Cor. v) non praesentia, et etiam in fines orbis terrce, id est
Excedunt, dummenteascendunt, usque ad Verbum ctiam in angulis terrae exierunt verba eorum, eadem
Patris, quod semel loculus est Dcus ; sobrii sunt, dum qua3 dixerunt.
se parvulis conlemperant. Unde Dominus ait Quis :
Veus. 5 — « In sole posuit tabernaculum suum ;

putas est fidclissermts ct prudens,quem cum, etc. « el ipse tanquam sponsus procedens de thalamo
(Matth.wv). [Aug.] Pauci enim sunt fideles, et <i suo. »

paiiciores prudentes in dispensatione verbi Dei. Quod alios fecisse lau-

In solc posuit. [Cassiod.]
Rarus enira doctor est, qui eloquiis divinis aliquod datPropheta, ipso facit. Prsedicat enim Incarnatio-
adulterina opinione non admisceat; rarior quod sin- ^ nem. Et quasi quis quajrat a Propheta, quomodo haec
gulis congrua dijudicet. Illi ergo non sunt dispen- facta sunt. Respondet, in sole. [Gl. int.] Vel possunt
satores, sed prodigi exstirpatores, quia celanda ir- haec esse verba ipsorum apostolorum, quibus aperi-
reverenter, quibus nonoportel detegunt, et studiose tur quid praedicent. Quasi dicat : Exierunl in fines
quserenda sine mensura perfundunt incauti, vinoque terrre verba eorura, ita dicentium : [Aug.] Dominus
debriant quos opus est aU lacte, plus curantes in- belligerare volens adversus regna temporaUum er-
genium oslentarc quam proximis prodesse. (48) rorura posuit tabcrnaculum, quasi dicat, miiilare ha-
Uade in tabernaculo Domni in raonsa erant aceta- bitaculum, id est dispensationem incarnationis suae,
bula ac phial», ac cyathi, quibus offerebantur liba- in qua venil expuguare errores raundi. [.Alcuin.] ia
mina. In acelabulis mordax et aspera prc-edicalio, sole ; sol triafacit, lucet, urit, et varietatera tempo-
in comminationibus ; in phialis larga pra;dicatio ; in rura facit. Posuit crgo tabernaculura in sole, [Aug.]

(i8; Ex r.rei;. hbro xx Mor. iii illis Job xxix : Et sii-

(iO; Ex Aui;. tract. 32 in Joannem et in hoc psal. iufra,
per iUtiU sltUabut cloquium meum. Ici. lib. xxxix Mor., vers. 10.
C.6.
 ,

209 COMMENTARIUM IN PSALMOS. PSAL. XVIII. 210

in terapore, quia carnem assumpsil tcmporalibus A versus in coelum post ascensionem apostolis misit.
vicissiludinibus subjectam. Vel, in sole, id est in a quo nemo absconditur, quia ut Deus omnium corda
manifestatione, 30 scilicel in manifesto mundi. novit ut valeat arguere mundum de peccato, el jus-
Unde ait : Nod venit lucerna ut ponatur sub modio, litia, et de judicio {Joan. xvi). In his verbis osten-
sed super candelabrum. Vel, in sole, [Alcuin.] id dilur Trinilas et unitas et utraque Christi nalura.
est in labore, quia ocstum laborum gralis suslinuil. Ubi enim dicit, a summo coelo, Paler inlelligitur ; «hi

Et tabernaculum suum, [Aug.] id est Ecclesiam, po- vero ail, egressio, inlelligilura!torna generalio Filii ;

suit in sole, id est in manifesto, non in occulto ut cum ait, occursus, idem Filius secundum hominem,
lateat, secundum illud : Nonpotest civitasabscondi intelligitur, cum ail, usque ad summum ejus, ipse

supra montem posita {Matth. v). [Cassiod., Aug.] Et idem secundum quod Deus Patri aqualis ; cum ail,

ipse tanquam sponsus, qnia. a propbetis toties promis- a calore ejus, inlelligilur Spiritus sanctus. Dicendo
sus processit Je thalamo, id est de virginali utero,ubi vero, ejus, notat unitatem Trinitatis.

Deus human« naturae, ut sponsus sponsa; copulatus Pars. II. Vers. 8. — « Lex Domini immaculala,
est. [Cassiod.] Et esl hic magna et conveniens simi- n convertens animas ; testimonium Domini fidele,
litudo sacraraenti, id est signi et signati. [Aug.] Ideo
B sapienliam proeslans parvulis. »

enim de Virgine natus est, ut significaretur quod B Lex Dominiimmaculata. [Alcuin.] Secunda pars,
Ecclesiam sibi virginem copularel. Ecce humilis
ubi laudantur pr;ecepta Novi et Veteris Teslamenli.
erat Christi misericordia, sed forlis majeslale. Unde
Quasi dicat : Non cst qui se abscondat a calore, id
subdit :

est a Spiritu sancto. [Aug.] Qui spiritus est lex Do-

Vers. 6. — « Exsultavit ut gigas ad currendam mini, et testimonium, et justilia', et pra?cepta, et
" viam ; a summo cceIo egressio cjus. « timor, et judicium. Ilsec aulem dicilur esse spirilus,
Exsultavit, iilc.[G\. int.|quasi dicat : Processitde quia hffic agil, quaj singula commendat, et primo
thalamo; et procedens,exsuItavit,quia non invitussus- legem. Quasi dicat : Processil sponsus dc thalamo,
cepit Iaborem,arf currendam viam non habiiandam, et sponsaj dedit per Spiritum sanclum dona. Qua; ?
quia non stetit in via mundi. [Aug.] Exsullavit dico legem el alia quinque. Et, lex Domini, per Moysen
utgigas, id estsicul forlissimus, et omnes homines, data est, immnculata, [Cassiod.] vel irreprehensi-
incomparabili virtute pra;cedens. [Cassiod., Alcuin.] bilis, id estperomnia est vera, et converlens animas
Bene ergo giganti comparatur, quia imperturbabilis, id est sua districtione corrigens, et ad Chrisli gra-
irrevocabilis liumanam naturam potentia superons, tiam miltens,ct testimonium Domini est fidele etia-
a summo coelo, quasi dicat : Quam viam cucurrit ? piejifiaHidedivinis prmstans parvulis,non superbis.
[Aug.] ecce ipse qui aternalitcr a Patre exivit, C Qu:ccunque enim lestimonia dedit Israel, plena veri-

mundum, faclus homo

venit in ; el ilerum relinquens tate sunt, et iiuniilibus sapienliam dedil non super-
mundum, ascendit ad Patrem. El hoc est quod ait, bis. [GI. int.] Ideo et tesiimonium Domini fidelc
a suramo C(e1o, id est a Patre, scilicet ab aequalitale dicilur, quia quod omnibus observanlibus promiltit,

Patris est ; egretsio ejus, non temporalis, sed aeterna, complebitur. El

qua de Patre natus est, qui, subaudi, in tempore, Vers. 9. — « Juslitiae Domini rectsc, laptificantes
factus est homo. « corda ;
praeceptum Domini luciduni, illuminans
Vers. 7. — « El occursus ejus usquc ad summum « oculos. i>

« ejus ; nec est qui se abscondat a calore ejus. " Justitias Domini sunt rectx, [Alcuin.] id est lex

Etoccursus ejus, facli hominis, occursus cst usguc quxjuslifical quidquidprppcipitjuslum cst. [Cassiod.]

ad summum ejus, Palris, [.Vug., Cassiod.] id est oc- Juslilix dico hv.tificantcs cordaspc prsmii, pr^vccp-
currit ipse horao, plenitudine divinitalis, usque ad tum Domini. Ilucusque commendavit Velus Testa-

ajqualilatem Patris. Occursus ergo competit Christo menlum. Ilinc commendat novum.
sccundum hominem,dum ascendens ad sedem Patris, Vel aliler, ab illo loco, lex Domini, quasi dical :

occurrit. Asccndit autem secundum humanilalem. Dico quod Chrisli calor umbrani morlis penelravit,
Pcr hoc autem quod dicil, usque ad summum, [Cas- ^ et vcre, quia ipse Chrislus est, lex,non liumana,
siod., GI. int.] notat quia secundum quod Deus est scd Domini, |Aug.] <iui vonit non legem solvere, sed
Palri a;qualis esl. Hocidcm quod dicil liic Propheta, adimplere {Matth. v), immaculala, quia ipse pecca-

Chrislus de se in Evangelio aitsic: ExiviaPalre, et lum non fecit {I Petr. iij, et alios iramaculalos facil,
veni in tnundum; iterum relinquo mundum, et vado (|uod non prior lex fecil. Ipsc, dico, convertens
ad Patrcm (Joan. xiiil. Scc ett qui sc abscondat, nnimas, libertate ad se imilandum, noii premens
post Vcrbi incarnationcm, a calorcejus. [Aug.] Ver- jugo serviUUis. |Aug.| Et nola quod ail, anim.is, id

bum enim caro faclum morlalitalcm nostram susci- est voluntates, non solummodo raanus, ul velus lcx
piens, non pcrmisit ullum mortaliura se excusare manum maxime, non animurn cohibebal. Et ipse esl
de umbra mortis, id est de peccalis, quia el ipsara testimonium Domini fidele, [Gl. int.j quia ncmo
umbram penetravit, et dissolvit calor Verbi, id est uovil Patrcin nisi Filius, ct cui voluil Filius revclarc
amor, vel gralia Christi, quando sedenlibus in re- (Mntth. x). Ipsedico, prirstans sapicntinm, de di-
gione umbra; mortis lux orla est eis {I.uc. i), vinis, parvulis, ([uia ea quae sapienlibu.s ahscondita
lCassiod.] Vel calor est Spiritus sanctus, quem re- sunl, pcr (Him rcvelala sunl parvulis {ibid.), id esl
211 PETRI LOMBARDI 212

humilibus non superbis.Et, _/usfiiuECommi, (omnes A sunt multum aurum ettapidem

desiderabilia super
in iUo sunt) rectx, quia non docuit quod non fecit, prctiosum,\e], superaurum, et lapidem multum pre-
ut qui imitarentur eum, corde gauderent in eis quae tiosum. Quocunque autem modo littera ordinetur,
vel qui libere eum cliaritate facerent, nou servililer hic est sensus ; [Aug.] Sunt desiderabiha super au-
cum timore. Justiliae, dico, Irtificantes corda, spe rum et lapidem pretiosum muhum, id est super
prseraii seterni, non lerrentes limore poenae, ut vetus omnes pompas hujus saeculi, pro quibus aliquando
lex faciebat. Et, prtrceptum Domini, [Aug., Gl. int] judicia Domini non desiderantur, sed timentur, vel

ideslChristi, est lucidum, id esl siue velo carnaliura contemnuntur, vel non creduntur. Quae pompaj per
observationum : priecepium dico, illuminans oculos, haec duo, id est per aurum et lapidem signaniur. Et
id est interioris hominis aspectum non obtundens, esl sensus : [Hier.] Judicia Doraini suut desidera-
sicut Moyses in cujus facie non polerant intondere biha supra omne id quod appetilur pro divitiis, quae
filii, Israel, et ideo ponebat velamen super faciem nolanlur in auro ; vel pro potentia, qua; notatur in

suam (11 Cor. iii). lapide pretioso ; vel pro voluplale, quae nolalur in

Vers. 10. —
Timor Domini sanctus permanet in
«
melle et favo. Unde subdit, ct sunt dulciora super

" saeculum saeculi judicia Domini vera, justificata mel et favum, [Alcuin.] id esi, super omnem dulce-
;

« in semetipsa. »
TD dinem lemporalis voluptatis. [Cassiod.] Melli vero
prcpfert judicia, secundum Novum Teslamentura, in
Timor Domini est sanctus, [Aug.] Gratis scilicet
amans non puniri, sed separari timens, id est non quo quasi mel eliquatum, mauifesta sunt judicia Dei
sine figuris. Favo vero praefert, secundum Vetus
timore punilionis, sed araissionis summi boni ser-
viens. Hic est timor castus et filialis. (50) Quatuor Testamentum, id est secundum hoc quod in Veteri
enim sunt timores, praeter naturalem, scilicet mun- Teslamento conlinenlur, ubi quasi in cellulis figu-

danus, quo timemus perdere bona mundi servilis, ;

rarum clauduntur. Comparatio tamen ad mel vel
quo timore pcena; a malo opere cohibcmur ; initiahs, favura fit, quia in Novo judicia aperta et operta
in Veteri Testamento, quae dulcius sapiunt palato
quo partim cx timore pcen^, partim ex amore jus-
titiae servitur filialis, sive castus,
; quo sponsura fidei, quam faucibus carnis mel vel fa\-u5. [Aug.]

ofTendere timemus ct separari. Et de hoc timore hic Vel ila, per aurum et lapidem, et mel et faxTim

agitur. [Aug.] Non enim ille poenalis, pro terrenis,

inlelligunlur sancti. Et est desiderabilia, sunl super

quorum amore fornicatur aniraa, sanctus est, sed aurum et lapidem pretiosum multura et dulciora

castus ; quo quanto diligit Ecclesia, tanto diligenlius super mel et favum, id est si quis est aurum, vel

cavet offendere sponsum. Et ideo non foras miititur

lapis, vel mel, vel favus, plus desiderat quam se,

judicia Dei, cujus volunlatera suae praeponit, et dul-

hic tiraor a charitate perfecla (/ Joan. iv), sed per-
manet qua; foras mittit inilialem, qui in charitate
:
^ ciora sunt quam ipse sibi. Aurum autem et lapis

quidem est, sed non perfecta servilem autem et ;

pretiosus est lapis illc qui non est igne consuraendus,

mundanum, charitas etiara imperfecla evacuat. [Cas- sed purus in tlicsaurura Dei assumendus. Cibus au-

Timor ergo saeculi non est sanctus, quia non tem Dei estille qui est racl, id cst solulusjama sse-
siod.]
esl proficuus, scd eura tcraporahbus raulatur, id est culi hujus vinculis, exspcctans dicm quo veniat in

mulari facit homines de temporaliler habitis, vel cpulas Dei ; et ille qui favus est, id esl qui adhuc

amissis. Timor autem Domini sine orani perturba- circurnplicatur hac vita, quasi mel in cera, nonhuic
cum pavore quia vita; concretus, nec a carnalitate omnino liber, cui
tione est, quia est mista dilectio,

si timet judicem, scit misericordem. Ergo timor opus esl pressura, non deprimenlis, sed exprimentis
permanet sxculum sceculi quia fructus ejus perma- manus Dei, ut de temporali vita dirigatur ad Tilam
aeternam.
net in aeternum. Vel ipse timor permanel secundura
aliquem usum sine fine, vel usque ad finem. Et Ver.s. 12. — « Elenim servus tuus custodit ea in
judicia Domini, [Aug.] id est Patris, qui nonjudicat « custodiendis illis retribulio mulla. »•

quemquam, sed orane judicium dedit Filio, [Aug.]

Etcnim. Vere sunt dulcia. Elenim, id est quia
sunt in Chrislo vcra, quia sive rainalur, sive polli-
£) servus tuus non lantum dicit, [Aug.]sed etiam opere
celur, neminem falht, ct sunt, justiftcata in semet-
custodit ea modo dulcia, post salubria. El ita non
ipsa ; vel, in idipsum, alia littera, id esl incoramu-
loquendo, sed custodiendo probat ea dulcia. Cuslodit
tabililer, quia non eripit quis praeraia quK dat, vel
ea dico, et rctributio muHa quae quanta sil nequit
pocnas. [Hier., Rem.] Vcl, juslificala in semetipsa,
dici. [Casfiod.] Est, in custodiendis illis id est in
quia non cgcnt allcrius auctorilate, ut lirma ha-
eo ipso quod custodiuntur, non modo in extra posita
beantur, quam ipsius Domini.
re, [Aug., Gl. int.) sed in ipsis dum cuslodiuntur
Veiis. 11. — " Desiderabilia super aurum ct lapi- in hac vita, quia in eis gaudetur, per se ipsa pla-
« dem pretiosum multum ; et dulciora super mel et cent. El idco nonait, procuslodiendis, sed in cuslo-
« favura. i>
diendis illis, [Rem.] quia non tantum pro eis in fu-
Dcsidcrabilia. Adhuc commendal judicia Dei. turo reddelur pramium, sed et hic meorum cuslodia
Quasi dicat ; Et quia laha sunl judicia Dei, ideo magnum cst gaudium. Servire enim Dco rcgnarc esl.

(50) 111 Scntcnt. partim cx Aug. et paitim cx Cassiodoro in psal. cxxvu.

 » .

«13 COJniENTARIOI IN PSALMOS. — P5AL. XVUI. 214

Pahs. III. Vers. 13. — " Delicta quis intelligit? ab A bus. Hoc vere et maximnm. Non est enim majus
c occultis meis munda me ; et ab alienis parce sen^o delictum quam apostatare a Deo, quod est initium
« tuo. » superbiae angeli et hominis. Superbia vero esi ini-

Delicta. \Cassiod.] Tertia pars, ubi Propheta petit tium et causa omnis peccati ; qua qui caret, ille

se a vitiis purgari, ut sit dignus Psalmista qui haec vere est immacolatus.
referat sacramenta. [Aug.] Quasi dicat : Menti vi- Vers. 15. — c Et erunt ut complaceant eloquia
deuti suavisest veritas, duicia sunt judicia ; sed non n oris mei ; et meditatio cordis mei in conspectu
videnti quae erit suavitas ? nulla. Sed quare non « tuo semper. •

videt t Propter delicla. Nec mirum. Delicta enim Et erunt quasi dicat : Immaculatus ero et emun-
quis intelligit ? Vel ita continua, quasi dicat : Servus dabor et ita eloquia oris mei erunt talia. [Aug.] ut
tuus custodit judicia, sed limeo ne quibusdam prae- complaceant in conspectu tuo, non hominum. Si au-
occuper, quo minus ea custodiam. Quis enim inlel- tom non mundus a superbia fuero, eloquia mea pla-
ligit delicta, scilicet omnia? quasi dicat : Nullus, cebunt in conspectu hominum, non Dei. Si vero
omnia. [Cassiod.] Quaedam enim nota sunt, ideo mundus fuero, non solum eloquia, sed et meditatio
delicta omnia nuUus intelligit. [Aug.] Quia sicut cordis mei erit talis, non ut placeat hominibus, quia

tenebrae oculos invoU-unt, ita delicta mentem non B Jani nulla est superbia sed in conspectu tuosemper
;

sinunt videre, vel lucem, vel se, ideoque orat pro qui intus vides et conscientiam inspicis. In conspe-
deliclis subdens, -4=0 ab oecullis,qu^si dicat Ut pos- : ctu tuo dico, o

sim intelligere et te laudare, o Domine, munda me Vers. 16. — s Domine adjutor meus et redem-
ah occultis, et parce ab alienis. [Cassiod.] Omnia 5 plor meus. s

peccata in duobus includit, occultis scilicet et Domine, qui es adjutor in bonis agendis, meus,
alienis. Occulta sunt originalia, et etiam quas se- [Aug.] id est mei tendentis ad te ; et hoc inde, quia
creta voluntate oriuntur, multis, ante effectum rei es redemptor meus amalis, ut tenderem ad te. Ca-
celantur quae si forle noscuntur, ut dieit Salomon, veat ergo quisque ne sibi converti ad te vel perve-
non eas postconcupiscieniiastEccli.^^yiu, 1 Elud 1. nire tribuens, repellatur ut superbus.
tamen debemus advertere, quoniam multa peccaia COLLATIO rx PSAUIOI SVIII : n COEU ES.ARRA^T
sunt qusB omnimode ignoramus, quorum nec ori- GLORIAU. >
gines possumus nec siibreptiones agnoscere. Aliena Vers. 3. —sunt loquelce neque sermones quo-
V(On
sunt, quEB suadentibus malis hominibus, vel diabolo rum non audianlur voces eorum. Hic versus alroci-
Ab ter est impetilns a Fabro et suo Caco. « Est in-
fiunt. [Aug.] Pro utrisqueergo precans ait : occul-
(juiunt, ineplus sermo, nullusque omnino sensus,
tis, id est a cupiditatibus in me latentibus, meis
C nec cunctandum timendumque est in nostris co-
scilicet quae ex me proveniunt, munda me. Mea dicibus hunc emendare errorem, ut dinna psalmo-
enim me inquinant. A meis dico, munda, ut non ad ej us qui illam inspirat, a-
.dia recte et intelligibiliter,

seducar ab alienis, quia non capitur ab alienis qui

modo concinalur honorem. » Bona verba, quaeso, o
egregii viri, praescribite nobis regulam loquendi.
est mundus a suis. Cnde congrue subdit, et ab Dicendum est, ait is, quibus vel aceommodatius a
alienis, scilicet a peccalis, quae ahunde sunt, parce. quibus non audiantur voces eorum, quia Uierony-
Aliena enim aifligunt me. Et ideo dico, parcemilii, mus justa Hebraeos sic reddidit, quibus non _auJia-
mea tur vox eorum. Et quia GraM;e habelur 5u. oOyi
sen^o tuo, non superbo meo, et in poteslate
axouovra'. crl oxovai aviTw?. Vis bone Faber intelligen-
esse cupienti. Ab illis ergo, munda, tollendo mihi
dum iz, 'tuo slomacho respondeat a quibus.
Sv, ut
malam cogitationem ex corde. Ab istis parce, repel-
Ergo ineplus August. Ergo nuUius judicii per
est
lendo suasorem, quia servus tuus sum jam, non vos loquatur recie tantus doclor, et quas dicitis
liber meus. Quae si non domiuatur, tunc sum mun- ineplias ejus audiamus, in enarratione ejus loei.
" Quorum, nisi coelorum qui enarrant gloriam Dei?
dus. Unde subdit :

Non .<:unt loquehe neque sermones, quorum nonau-

Vbrs. 14. — < Si mei non fuerint dominati. tunc diantur voces eorum. Legiie Actus apo.-tolorum, quo-
• immaculatusoro ; et emundabor a dilecto maximo.
modo veniente super eos Spirilu sancio, omnes im-
pleli sunt illo et loquebanlur linguis oranium gen-

Si Dei. [GI . Parce ab alienis,

int.] quasi dicat :
D tium, sicul Spiritus sanctus dabat eis pronuntiare.
Ecce nonsunt loquclte neque sermones, quorum non
non ila quod omnino quod impossibile est, tollantur,
audiantur voceseorum. Sed non ibi tantumubi im-
sed ne dominentur, quia si mei non fuerint domi- pleli sunl, sonuerunt. > Ha^; divus Augusl., magnum
nati, a.\iem, tunc immaculatus froacriminali. [Aug.] Ecclesiiv jubar. Quid phira ? In Hebr. nuUum rela-
Yel ita, munda ab occultis, parce ab alienis, ita, sci- livum expresse ponitur, adeo ul nonnulli simpUci-
ter verterunl, non auditur voxeorum : alii. ul non
licet ne dominentur, quia si mei non fuerint domi-
audiatur vo.t eorum, cr:: VCC: *': beli MsaiHA
nati. Alia liltera, occulta, scilicct et aliena, tunc
QtoLAM. Solent tamen Heb. passim subaudire relali-
immaculatus, ero a criminali macuia, quia non est
vum, qui, quif quod. juxta quod expostulat ratio
cerlior origo peccati prxter occultum quo cecidit souloiitia-. Ob idque potosl subinlolligi, quorum,
diabolus, et alienum quo horoo soductus est, et con- aul quibus, ul genilivus vel ablalivus roforat scr-
senliendo fecit suum emundabor quasi dicat :Et
; et mones omuium gentiura, por quos vox apostolorum,
ubiquo lorrarum audiia ost. lu oxplanatioue ma-
si raei non fuerint domiaati, cmundabor a delicto
gislri, accipitur goiiitivus loco ablativi. morc Gncco,
ma.rimo, id est a deUclo superbiae, quod cst ulti- wv quorum, id ost por quos. inlerprete Augustino.
mum redeuntibus ad Deum, et primum recedeati- Vers. 4. — In omitem terram exidt sonus eorum
 ;

215 PETRI LOMBARDI 216

Munsterus, directio eorum; interpretes pro Caje- A tabernaculum Sed nunquid paulo ante di-
in sole.
tano, ftliuni eorum ;Sanetes, linea eorum; 1'raten- ctum est Dies dici eructut verbum ? Et illud verbum
:

sis, cursus eoruni ; Pellicanus, regula eorum. Heb. posuit in sole tabernaculum, ut copiosissime juxta
C"p quavam. Isti uon dcbuissentreprehendere Apo- ac sapientissirae disseril divus Augustinus.
stoliim adRom. x i^am quomodocredent, ait, ;»'si
: Vers. 11. — Super aurum
lapidem pretiosum et
mitlantur ? Etquidem inommmterramexivit sonus multum. In secunda particula verlunl, au- quidam
eorum, oObyvo; oiutwv. Profecto nirais suis versioni- rum purum,yide\\ceXohTizon. Ilebr. paz "j; quod an-
bus recens natis, deropant
pra?dicationi apostoli- ceps est ad aurumdefa?catum, et lapidem pretiosum.
cae, quae toti mundo quodam
tonitru statim insonuit. Unde in nostro codice, Hieron.juxta Ileb. habet la-
Quod et significatum est die sancto Pentecostes, in pidem pretiflsum ; in e\emplan Fabri obrizon ; ta-
sono illo Spirilus sancti adventum clarissime te- men omni ex parte idem est sensus.
stante (Act. n\. Vide si Hieronymus aliud verterit Vers. 12. —
Etenimservus tuuscustodit ea. Hier.,
qui sonum, vel juxta Helir. Facisut nibil tibi creda- docebit ca ; ['vaXmv.s, cautus fuit in ipsis ; Pellica-
tur in vertendis Hebraeis, qui maluisti recedere ab nus, cautus erit in eis ; Munsterus, admonetur pcr
Apostolo quani a tuis rabbinis qui sine regula fidei ea ; Sanctes, iUustratur in eis Interpres pro Caje-
;

interprelantur regulara, lineara sphasrarum, quse tano, sollicitatus est in eis ; Gampensis, pro ca do-
sunt eitensae super htteram hoc est enim judai- :
cetur. llebr. legetur, sn^ -n": mzeiiar bahem. Ra-
zare. Verius dixit Campensis,universam terram per- dix n,l" autem significat observare vel docere. Hinc
vagata est dcctrina eorun : et alter, oratio eorum. Ezech. xxxiii, ubi legiraus ; ct non se observave-
Hic recte monuit Euguh nus, non esse alienum sen- B rit, habetur in llebr. eadem particula , qucB in
tire LXX, addita una litterula, nempe lauied, legisse praesenti loco. Tantum monet quod interpretes et
pro a"p QUAVA S"pQUOLAM. Vel si superposueris Hier. vertunt active, alii passive juxla conjugatio-
nera Hebraicam, quam dicunt niphal. Apparet in-
ad vau verticem, apicis tractum, habebis oSp Quo-
tcrpretes et Hieroymum legisse lOT'' hzehar in fu-
LAM.
turo quod non frequenter apud Hebr. loco pra?sentis
Vehs. b. — In sole posuit tabcrnacidum suum. sumitur, quanquam idem sit inteUectus, custoditus
est in eis, sive cavit sibi in eis, et custodivit ea.
Hebr. Qn2 Ct' CZcS lassemesch sam ohel
SriN'

BAHEM. Primapartieulaindiseriminatim potest accipi, Vers. 13. —

.ib alienis servo tuo. Hier. a super-

in dativo aut ablativo et ultima reciproce et rela- his. Consentiunl Hebraizantes. Vel ex hoc loco pa-
tive simpliciter. Inde potest reddi ad hunc modura,
lam fit interpretes legisse an- per res litteram, ze-
soliposuil tabcrnaculum in eis, vel in sole posuit ta- RiM, et non per daleth C"
zedim. Et lluxa est hu-
bernaeulu-m suum ; quomodo variant translatores. jusmodi commutatio, ob maxiraam aflinitatera dua-
Prior tamen modus ditficilioris est intelligenti», et rum lilterularura. quae parvo apice dislinguuntur ,

si sanae, quae eo tendit, ut Christus sol ille habitet in

ut noverunt etiara abecedarii. Si autem legas per
res, litteram, mauifeste significat alienos ; si per
apostolis. Nostra autera clara est ex raente Augu-
stini, ut habes in explanatione. Porro rainus arridet
daleth, superhos aui insolentias. Quatenus vero spe-
ctat ad sensum, nulla est diserepantia. cumper alie-
Augustinus Eugubinus, et placet sanctus Aurelius
August. Ille enim spernit no?tram lectionem, seu nos intelliganlur da;mones superbi, a quibus preea-
male assutam, ut quie non superioribus respondeal.
^ mur nobis parci. quoniara virtuteDei a nobis repel-
" Quis enim. ait, cst is qui in sole tabernaculum luntur. Ac si dicas Abalie7iis parce servo tuo, cum
;

aliis translatoribus prohibe \c\contine servum tuum.

posueril, cura neminem ante nisi coclos comraemo-'
ravit ?» Et miratur, queenam res possit esse, utponat Vcl cum Hieronvmo, libera servum iuum.

PSALMUS XIX.
PS.iLMI TITULUS IN FINEM PSALMUS DAVID Vers. 2. — « .Mittat libi auxilium de sancto et de
« Sion tueatur te. «
Exaudiat te. Titulus : In finem psalmus David,
patet. Hic agit Propheta de Christo, quasi de sacer- Mitlat tibi au.rilium de sancto, [Aug.] id est au-

dote immolaturoet rege pugnaturo, [Aug.] ubi figura

lilietur tibi, faciens tibi sanctificatum corpus. Cor-

optandi canit Propheta qus ventura sunt Christo, pus, id est Ecclesiam, cirfe Sion tueatur, te.Sxonm
quod fuit usque ad pas-
terapore afdictionis ejus
terpretatur specula, \e\.^peculatio. Quasi dicat : De
Sion ergo tuelur Deus Christum. cura Ecclesiam, quae
sionem et tempore gaudii, quod fuit post resurre-
;

ctionem. Intentio. Monet fideles ad idem deside- D est corpus ejus, de alta speculatione tulam facil. Et

rium. Modus. Ripartitus esl psal. Primo, dicit ea -4:1 Vers. 3. — « Memor sit oranis sacrificii tui

quae temporc tribulationis vult Christo fieri. Se- » et holocaustum tuum pingue fiat. •

cundo, optat et aflirmat, qua; tcmpore gloriae fient, Memor sit, Dominus o)nnis sacriftciitui[k\ig.] id
ibi,tribuat tibi, [Hier.] Oplans ergo Chrisli vocem est memores nos faciat injuriarum omnium et con-

tanquam sacerdotis exaudiri, ait, o Christe. tumcliarum, quas pro nobis tulisti, et holocaustum
tuum pingue ftat, id est jucundum fiat Deo, id est
Vers. 1. — « Exaudiat Dominus in die
te tribu- crucem qua totus oblalus es convertat in lEetitiam
« lationis ;
protegat te nomen Dei Jacob. » resurrectionis.

[Aug.] Domiiius ValeT e.raudiat te indie tribula- Aliter totum Exaudiat. Potest enim etiam Eccle-
tionis,qua dixisti Pater, clarifica Filium tuum.
: siae convenire quod hic optatur. [Cassiod.] Propheta
(Joan.xyu) Exaudiatdico, ita protegat te nomenDei enim ex nimia charilate optat prospere evenire Ec-
cui studes, Dei dico, Jacob. id est junioris populi. clesia» ea scilicet qua» per Christura videbat venlura,
Ideoquc te protegat, quia ad te pertinet populus sic dicens : Dominus exaudiat te indic
Ecclesia,
Christianus. Et tribulationis, quo majori desiderio Deum precamur.
 , »

217 CO^nrENTARIUM IX PSALMOS. — PSAL. XIX. 218

Ita, protegat te nomen Dei Jacob, ita protegat, ita A solum de terra, ubi petit clarificari, sed eliam in
tibi faciat quod Jacob fecit, ut sicut illi, ut tibi gra- coelo, ubi interpellat pro nobis ad dexteram Patris,
liara benedictionis det et pra>ponat te Judaeis mittens inde Spiritum sanctum super credentes, in
sicut illura praeposuil majori fratri Esau, quem ele- potentatibus. Quasi dicat : Exaudiet illum ulique
cto Jacob reprobavit (Gen. xxvii), ita reprobatis Ju- inhoc quodin potentatibus noslris est <alus dcvterx
daeis, Ecclesiam gentium elegit, secundum illud : ejus, id est potentalus nostri sunt, salus favoris
Erunt novissimiprimi etprimi 7iovissimiiMatth.\Ti). ejus, id est nos potentes suraus ex auxilio gratiae
Et, Ecclesia mittat iibi Pater auxilium de
, ejus, cum etiam de tribulatione dat nobis auxilium,
sancto, id est de raisso Filio ; ei dc Sion tucatur te. ut quando infirmamur, lunc polentes simus, quia
id est de speculatione te mittat, et faciat lutara ; et vana est salus hominis, qua; est sinistrae. Unde et
memor sit omnis sacrificii tui, ad remunerandura te. superbia nascitur, dum peccantes extoUantur, quia
Sacrificium Ecclesiae prasvidebat Propheta per Spi- temporahter salvi sunt. De quibus subdit :

non sacrificium pecudum,

ritura sanctura quae offert,
Vers. 8. — 5 Hi in curribus, et hi in equis ; nos
sed corporis et sanguinis Chrisli. Et Iwlocanstum (I aulera in nomine Doraini Deinostri invocabimus.»
tuum ubi intentio amore Dei tota incenditur, pin-
,

Hi in curribus. [Cassiod.) Vel ila : Quia dixerat

guefiat, id est jucundum Deo.
'^ Christum petere et exaudiri, per quod oslenditurve-
Pars. II. Aia •}a>u.a. Vers. 4. — t Tribuat tibi rus homo, ut ipsum quoque omnipolentem Deum
secundum cor tuum et omne consilium tuum confir- ostenderet, addit, in poteiitatibus quasi dicat po-
, ,

met. i
tet et exaudietur ut versus homo ; tamen ipse est
Tribuat tibi [Alcuin.] Secunda pars, ubi optat et idem Deus omnipotens, quia, salus est dexterae
aftirmat quae tempore gloria; vult fieri Christo. ejus, id est, in dextera divinitatis ejus salus est,

Quasi dicat : Exaudiat te et tribuat tibi secundum. id est habet in deitate quod pelit ex carne ; et hasc

cor tuum. id est secundum intentionera tuara, qui salus non est temporalis, ncc aliquibus malis affi-

scisli quid valeret passio, [Aug.] non secundum cor cienda ; scd est in potenlatibus, id est suos facit po-

eorum qui te delere voluerunt ; et consilium tuum tentcs in aeternitate. [Alcuin.] Salus autem sinistrae

confirmet, id est compleat, quia omnia allo consilio sunt temporaha, in quibus potentes erunt, non sui.

facit Christus. Et addit omnc scilicet non solum quo Et hoc est quod subdit, hi in curribus, quasi dicat :

animam posuisti pro vita plurimorum, ut morlifica- Salus dexteraj ejus est in potentatibus, scd bi qui

tum granum copiosius surgerel sed eliara quo ca- ;

non sunt sui , sunt Jn curribus ,
[Aug.] id est

citas ex parte contigit in Israel, ut plenitudo gen- volubili successione temporalium bonorum trahun-
tium intraret, et sic omnis Israel salvus fieret C 'ur, et in saeculari potentia gaudent, et hi sunt in

{Rom. II.) equis, id est, superbis honoribus gaudent. Tangit

Vers. 5. — K Laetabimur in salutari tuo, et in

duo genera triumphorura, qui erant apud antiquos,
unus major, altcr rainor. [Cassiod.] .Major triura-
« nomine Dei nostri magnificabimur. i
phus, qui dicebatur laurealum, in curru fiebat mi- ;

LmtaUmur. [Aug.] Quasi dicat : Ideo haec oro, o

nor, qui dicebatur ovatio, fiebat in equo. [Aleuin.]
Christe, quia lajtabimur, in salutari tuo id est, in
,
El per IiEBC despicit eos Propheta, qui de terrena
eo quod tibi mors non nocebit, in quo nobis eam gnitate prssumunt. Nos autem. Quasi dicat : Illi ex-
nocere non posse facis,et inHo?rti«e Dei nostri, [Cas-
sultant iu hujusmodi, nos autem nomine Domini
in
siod., Rem.j scilicet Christi, magnificahimur ejus |Aug.) spcm figentcs in
Dei nostri invocabiinus ,

nomine dicti Christiani. [Aug., Cassiod.] Vel, in

aeternis, nec gloriam nostram qua^rcnles, sed Dci.
nomine Dei nostri magnificabimur, id est confessio
tui nominis nnn perdet, sed magnifieabit nos. Dum
Vers. 9. — « Ipsi obhgati sunt ct ceciderunt;
nos aulom surrexiraus ct erecti sumus.
ait, lastabimur et magnificabimur, oslenciit Prophela
se unumde Ecclesia tanto tempore ante Christum. Ipsi obligati. [Cassiod. ] Hic ostendit quoraodo
„ vana sit salus hominis Quasi dical sunt in
Illi
— : :
, ,
Vebs. 6. <i Implcal Dommus omncs
,c nctitiones
..ii.iu.ic n -j n- •• .._. •„
1 ,
u .,
curribus
.

ct cquis,
•

ideo ipsi obligali sunt, ,terrems

" tuas; nunc cognovi quoniam salvura fecit Dorai-
dcsidcriis, scilicct cupidilate temporalium, nolcntes
« nus Chrislum suum.i>
parcero Domino, [Aug.] ne porderonl locum ct gcn-
Implcat. Quasi dicat : Quiil pcr singula? Impleat
iQm (Joan. liD. /:.7 irruentes in lapidom ofiensionis,
Dominus omnes petitiones tuas. [GI. int. .\ug.].\on
et pclram scandali (I Pctr. u), cecidcrunt de spc coc-
solum quas in terra fecisli, sed cas etiara quas in
lesli in morlcm cxcitatis, quamvis videanlur slarc
cu'Io facis, iulerpelians pio nobis. Nec inde dubito
recti, quibus caecitas cx parle facla est, Dci justi-
quiaj:im nunc cognovi lanto ante per propheliam
tiam ignorantibus, et suam conslilucrc volontibus
mihi ostensum esl quoniam salvum fccit,\iX est fa-
{Iiom.\,\ nos autem. quasi dicat : Jud.Ti obligati
ciet, Dominus Pater Christum, suum, id est quod
cpcidcrunt, nos aulem populus pcnlium, de lapidi-
resuscitabit Dominus Christum. Et
bus suscilali filii Abrahso, surrcximus a vitiis ct

Vers. 7. — « Exaudict illum de coelo sanclo mortc. [

Cassiod.l Et hoc, non viribus nostris, sed
suo ; in pnlcnlalihus sahis dcxtermcjus." per fidcra justilicati, crecti sumut ad alta.

Exaudict illum do ccvlo sancto suo. (Aug.j Non Vers. 10. — « Dominc, salvura fac rcgcm; ct
 " .

219 PETRI LOMBARDI 220

<i exaudi nos in die qua invocaverimus te. » A vocabimus. Hebr. nazcir tistj sonat ad litteram re-
Domine. Hic est conelusio psalmi. Et quia sic erit,
eordabimur, sen faciemus recordari. Sed interpretes
inteUigentiam reddiderunt. Nam quo pacto nominis
id est quia salvo rege salvi erimus, ergo, o Do-
Dei recordabimur, nisi idipsum invocando in tribu-
miue, salvum facregcm Christura, [Aug.]ut qui pa- lationibus? Hinc Nebiensis vertit, Thiera, ponemus.
tiendo exemplum praeliandi nobis dedit, ofterat et
Vers. 10. — Domine salvum fac regem. In Hebr.
sacrilicia nostra sacerdos excitatus a morte, et in distinctio membri ponitur in verbo fac nvt"" uos-
coelo constitutus. Et eo jam pro nobis oiferente, CHiA, ut dehinc rex nominandi casu ordinetur. LXX
quasi per eura advocatum cxaudi nos in die qua in- secus. Sed in Hebr. ne protinus colhgas, quod si
merabri signum ponatur in verbis, debeat et itidem
vocaverimus te, id est qua vere crediraus eum resur-
in ipsa fieri sententia. Nam psal. xxi : Factum est
rexisse : quia hoc vere esl invocare. cor meum tanquam cera liquescens, poniturin llebr.
DOMIMS dislinctio membri magni sic, DC: i,Z'~Z caddon.ag
COLLATIO I\ PSALMUM XIX « EXAUDL\T TE :

NAjiEs, et tameu non est suspeudenda lectio in par-

IN DIE TRIBULATIOMS. »
ticula cera, sed continenier legendum, si Hieron.
Vers. 3. —
llolocaustum tuum pingue fiat. De- assenlimur Iransferenti, ianquam cera liquefaeta,
miror veheraenter cur Jlunsterus, Sanctes, Nebien- ob id in pra?senti loco utraque lectio potest habere
sis, Pratensis, et interpretes pro Cajetano, voluerint suum sensum et suara rationera. At Faber et Csecus
vertere, holocaustum tuum incineret, et sisuura ha- _ arbilrantur nostram lectionem esse quasi blasphe-
beat sensura, cum apud Hebr. uemine refragante fmiam, qu« videtur innuere Prophetara orare pro
TCf dassex signilicet utrumque et pinguescere, et Christo Domine. Pater, salvum fac regem, id est
:

incinerare, etiam si sit in conjugatione piel nuncu- Christura. lepidi homines, quid non respicitis
pata. Et LXX, Hieron. Chaldaeus, Pellicauus, Cani- initium ipsius psalmi, Exaudiat te Dominus in die
pensis, acceperunt sub priori signiticatu. Si inter- Iribulationis, protegal te, etc.Ergo hie Propheta orat
preles posuissent incineret, vereor cerle ue ilU ver- Deum Patrem pro Cliristo. Ignoratis quod hujus-
tissent jnngue fiat, ne dicam quod spernant lectio- modi loculiones dicuntur ssepe per aggratulationem ;

nem ecclesiasticain. vel etiam prophetice ponuntur loco futuri, sicut est
Vers. 3. —
In nomine Dci nostri magnlficabimur illud Juda. quod faci^, fac citius. Et id genus sex-
:

Hieron., ducemus choros. Ahi transferunt, erigemus centa. In eo autera quod sequitur, et exaudi nos in
die, etc. Hieron. legit, exaudies nos ; caeteri, exau-
vexillum,ve\ triumphnJiimus. Sj~ dagal apud Hebr.
diat nos. Varietas potest esse in principio parti-
significat erigere vexillum. Porro in confesso est
cula?, in qua si scripseris ',zz"Ti taanenu, ut legit
inlerpretes sic accepisse, ut transponerentur litters
Hieronymus,id est, exaudies nos, vel *;:>'' lvaxexu,
magnificatus est. In futuro S"i3; mgdol,
{i.\.T)\Lhxi ut accepererunt isti, vel 'CZ':^ vAAXEM-,vau pro iod,
magnificabimur. Nec pr^terea longe suul a se, eri- quod passim sit, et cvaudi nos, quomodo legerunt
gere ve.vitlum, et magnificarc seu triumpliare, du- LXX. Et Nebiensis verlit, responde nobis. Chalda;us,
cere choros. accipe orationem nostram. Ad sensum vero nihil ha-
Vers. 8. — Nos autem in nomine Dei nostri in- bet momenti

PSAL3IUS XIX.
PSALMI TITULUS : IN FINEM PSALMUS DAVID. G liomine, Pater rex scilicet , homo Christus leeta-
bitur in virtutc tua [Aug.] sciUcet Verbi , id est in
Domine, in virtute tua. Titulus. In finem psal- Quod
eo quod Verbum caro factum est. recte dici-
mus David, patet. [Cassiod.] Iste esttertius psalraus
tur virtus tua, quia tibi coomnipotens. ]Cassiod.]
eorum qui de duabus naturis in Cliristo agunt, de
Ecce meritum, quianon de se homo Christus prae-
qua re praecesserunt duo, scilicet secundus et octa-
sumpsit, sed Verbo omnia tribuit. [Alcuin.] Unde
vus, et sequuntur adhuc alii quidam de eodem, in
hoc praemium habuit quod per eum omnia salvata
quibus omnibus monslratur una persona Christi,
sunt. Unde subdit, et super salutare tuum, [Aug.]
subsistens in duabus naturis, (51) contra haereticos
hoc quod per eum viviticans omnia ex-
id est super
qui vel personam dividunt, vel naturas nefandacon-
sultabitvchcmenter [Cassiod.]ut res magna est. Et
junctione confundunt. Hic autem Proplieta descri-
hoc ideo, quia,
bit Christum ccrlestera regera, verum Deum et ho-
rainera, ut auditum credat raundus, quem visum Vers. 2. — >i Dasideriura cordis ejus tribuisti ei;
contempsit Juda;us. Intentio : Monet ut Christum u et voluntate labiorura ejus non fraudasti eum.»
Deum et hominem credamus. Modus : Tripartitus Desiderium eordis ejus tribuistiei, [Hier., Aug.]
estpsalmus : Primo summam proponit, id est sura-
y, scilicet comedere Pascha cum discipulis, quod de-
matira raeritum et pi\-cmium. Secundo virtutesChri- sideravit, et cum vellet ponere animam et iterum
sti et gloriara describit, ibi, quoniam prwvenisli sumere mundura redimere, et voluntate labiorum
et
eum. Tertio agit de pcenis inimicorura, ibi invcnia- [Aug., verborum e/us, id est per
Cassiod.] id est
tur manus. Quod autem ia praecedenti psalmo verbaprolata, non fraudasti eum. Quidquid enim
oravit de Christo. Hic annuntiat ita incipiens, o, dixit, factura est Dixit enim: Pacem meam relin- :

Vers. 1. — <! Doraine in virtute tua laetabitur quo vobisiJoan. xiv), et faclura est. Verbum quoque
« rex ; et super salutare tuum exsultabit vehemen- ejus impletum est, fugando daemones, sanando in-
« ter.» Srraos, praedicatio ejus quoque recepta est.

(Sl) Nestoriani personam dividebant, Etitychiani naturas confundebant.

 '

221 COMME.NTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. XX. 222

Paus. II A'.a A-.<).tj.«. Vers. 3. — « Quoniam prse- A " tuo ;

gloriain et magnum decorem impones super
« venisli eum in benedictionibus dulcedinis ;
po- d. eum. p

« suisti in capite ejus coronara de lapide pretioso. » Magna est gloria ejus, id est dabis einomen quod
Quoniam prsevenisti. [Cassiod.] Secunda pars, ubi estsuperomne nomen {Philip., iij.Et hocm snlutari
virlutes ejus et gloriam describit. Quasi dicat : Unde tuo, [Gl. inl. Aug.] id est in lioc quod resuscitasti

hocei ?Quoniamprrt>!'t'n(s/j fum in henedictwnibus eum ;

quia etsi ante habuil nomen Dei, tamen in

dulcedinis. [Rem.] Benedicliones dicil imraunitatem resurrectione innotuit : et tunc dicitur res fieri,

peccati, qua Christus donatus est, etiara in conce- quando innotescit. Sicut et ipse jam resuscilalus
ptione, ut postea ei peccalum non obesset. [Gl. int.] ait Data es t milii omnis potestas in cmlo et in tcrra
;

QuEe dicilur dulcedinis, quia totum ex gratia fuit. {Matth. xxviii) et adhuc impones super eum[X\ig.]

Cum ergo aUi amariludine Adae praeveniantur, eum id est addes ei gloriam et magnum decorem cura in

solum praevenisti in benediclionibus dulcedinis. id C(elo ad dexlram tuam collocabis eum. Et vere ita

est immunitate peccati quae est exgralia [.\ug.] el erit.

; ;

illi prajvento immunitate fel peccati nostri non no- Yehs. 6. — « Quoniara dabis eum iu benedictioni-

cwX.Etposuisti in capiteejuscoronamdelapidepre- « bus in saeculura SEeculi ; laetiiicabis eum in gaudio

tioso, [Gl. int.] id esl faciens eum regem a simili g „ cum vultu tuo.
triumphantis. Vel, posuisti in capite ejus coronam Quoniamdahiseumin henedictionihus in steculum
de lapide pretioso, id est in principio sermonis ejus sifculi, [-Vug.] id est ipse eril ia benedictione sine
ambierunt eum lapides preiiosi, [.A.ug.] seilicet apo- fine : elhaec erit illa bcnedictio, quia lcetificahis eum
stoli, a quibus exordium pra;dicalionis fierel f5-2). secundum horainem quem levavit ad le, ul si in
Isti sunt duodecim lapides pretiosi, in rationali ju- gaudio cum vultu tuo, id est cum praesentia tua.
dicii, qui eranl insculpli nominibus duodecim filio-
Vel ita ab loco, magna cst gloria
[GI. int.] illo
rura Israel, quae sumraus sacerdos ingressurus ta- ejus, Christi hominis, /h salutarituo, ideitinXnTho
bernaculum in peclore gestabat, quia doctor eccle- Ecce
Palris. [Cassiod., Gl. int.] Qute iudeestgloria?
siasticus vila sanctorum prsecedentumi debet inspi- impones super eum, gloriam de iudicio, quiain dei-
cere atque doctrinam; et qui praecipue virtutum
tate judicabit, et magnum dccorem, in majestale,
operibus fioruerint et doctrina veritatis claruerinl,
Nota quod hic dicitur Chri-
quce tunc apparebit.
sollicite scrutari, et haec cuncta in secreto pecloris vero in huma-
stus in divinitate judicaturus, alibi
coUigere et operis exsecutione prodere. [Cassiod.] nilate, ulrumque vcrum esl. In luimanitate enim
Coronam vero dicit, quia docentcm Christum cir- judicabit, quia forma servi omnibus in judicio ap-
cuitus apostolorum tanquam corona ambibal. Vel gj.g^i^ j^ ji^.j^jtgjg ygj.Q^ qyj^ g^ ea potentiam ju-
ita, praevenisti eum in benediclionibus dulcedinis,
dicandi habel. Vel gloriam et magnum decorcm,
[Alcuin.] id est prius et plenius in eum munera [Alcuin.] id cst gloriosos et decoros, ut fuit Petrus,
gratiac contulisti, in quo omnes vivificantur, cui
cujus umbra infirmi sanabanlur {.irt. v.) Impones
spirilus non est datus ad racnsuram, ct de plenilu-
supcr cum, prcetcr quem non cst aliud fundamen-
dinc ejus nos omncs accepiraus (Joan. i). Unde :
lura, ut ait Aposlolus Fundamentum positum est, :

Proptcrea unxil te, Deus iuusoleo Imtilice prx con-

quod nemo mutare, potcst, quodest Christus Jcsus
sortibus tuis (Psal. xliv). In eo enim pleniludo
(l Cor. iii). Ideo, super eum. Quoniam dabis cum in
divinitatis corporaliler habitavil ut si ipsc primo-
benedictionihus in sceculum swcuU, scilicct ul per
genitus in multis fralribus (Coloss. i, li), id est,
eura omnes gentcs benedicantar, sicut promisit
pra; cajteris habens spiritum, ct prius caeleris re- Deus .\brahae : In semine tuo Benediccntur omnes
surgens impassibilis et immortahs, [.\Icuin.] quos
gcntes{Gen. xxii). Et, lcetijicabiscumingaudio cum
post morlis experientiam aplasli ei, quasi capiti
vultu tuo, [Alcuin.] id esl de hoc quod sui gaude-
coronam. Unde subdit, posuisti in capite ejus co-
bunt cum tua praesentia, quando eris omnia in
ronam dc lapidc pretioso, [Cassiod.] quia totus
omnibus (7 Cor. xv). Scquilur :

cum
mundi circulus, id csl

ambil, ut corona caput circundat. Scquitur

Ecclesia gcneralis
:
fide

D
Vers. 7. — « Quoniara rex speral in Domino ;el
in misericordia Allissiminon commovcbitur. »
Vebs. 4. — « Vilam petiit a le, et Iribuisti ei :
«

Reddit causam omniura

Quoniam re.r. [Gl. int.]
« longiludinera dierum in sacculum ct in saiculum
pneccilcnliura. Quasi dicat : Merilo lixc cgi, quo-
« sa^culi. n
niara rcx, [.\ug.] sciliccl homo Chrislus, non su-
Vitam, id est resurrcctionera, pcliitatc, dicens :

pcrbit, sed ul hurailis corde spcrat in Domino ; ct in

Pater, clarificata Filiutn tuum i Joan. xvii. Et Iribui-
misericordia .Mtissimi ; ct ideo non commovcbitur, id
«iici. l'XClesi.x'vcro suicpcliit, el lu tribuisti ei longi-
csl nihil lurbabil Imrailitatem ejus ct obcdicnliam
ludinem dicrum in sa'culum ct in swculumju^culi,
usque ad morlcm. Vcl sic dislinguc, El in miscri-
lempora hujus sa;culi, qua2 habet Eccle-
id cst longa
cordia .Utissimi non commovcbitur : Idcm scusus.
sia. El deindc Ttcrnitalcm. Et pra>terea,
Vers. o. — 1 Magna cst gloria ejus in salulari Pars. iii. Vers. 8. — « Invcnialur raanus tua

(82) Ex Grcg. in ii partc Curai Pastoralis, capitc 2.

 :

243 PETRI LOMBARDI 2t4

« omnibns inimicis tuis ; dextera tua inveniat omnes A [Aug.] Quoniam mala, quae sibi immiaere a Ro-
« qui te oderunt. « manis te regnante putabant, declinaverunt id est,
Inveniatur m.anus. [Cassiod.] Tertia pars, ubi retorserunt in te occidendum. [Gl. int.] Vel, mala,
agit Prophela de poenis inimicorum Christi, ut supra quae in eis sunt, declinaverunt in te, id est impo-
agit de laudibus ipsius, et loquitur ad Christum. suerunt, tibi dicentes : Dmmonium habcsdoan.wi).
Quasi dicat : Et quia lalis es, o rexChriste, manus Et hujusmodi. Et cogitaverunt consilia, hsec scilicet

tua, [Aug.] id est potestas tua, Inveniatur, cum ad E.tpedit utunus moriatur pro populo (Joan. xii,) et
judicium veneris omnibus inimicis tuis, qui eam in ne mundusposteumabiret,\Xug.]Q[isilamea om-
humilitale tua non cognoverunt, et dextera tua, id niaperienmt. Undesubdit, quce non potuerunt stabi-
estclaritas qua regnasad dexteram Patris, inveniat lire juxta voluntatem suam,nescientes quid dicerent.
puniendos in die judicii om/ies qui te oderunt, quia Verum quidam dicebant, sed non intelligebant.
ipsi nunc non invenerunt eam. Vel ad Patrem loqiii- Vers. 12. — " Quoniara pones eos dorsum in re-
tur et accipitur partim de prjesenti in bono, partim « liquiis tuis praeparabis vultum eorum. »

de futuro in malo. Et dicil manum et dexteram, Quoniam pones eos. [Alcuin.] Postquam dixit de
Filium. [Cassiod.] Quasi dicat : Rex talis est, o pcena eorura futura, dicit de praesenti, quae est
Pater, manus tua, id est Filius tuus, inveniatur, r> causa futura;. Quasi dicat : Ideo haec eis erunt in
per tldem, omnibus inimicis tuis, ut credant. Et si futuro, quoniam in praesenti, pones eos dorsura.
cui non invenitur dexlera tua, id est ipse Fiiius. in- [Aug.] id est ordinabis eos in his excaecatis, a qui-
veniat, [Hier.] in die judicii, omnes qui te oderunl, bus poslposilis et contemptis averteis. Et in reli-
puniendos. Et sic erit, quia quiis tiiis, id est in his quae relinquis, et reprobas,
Vers. 9. — .1 Pones eos ut clibanum ignis in id est in cupiditatibus regni terreni, quas non amas
« tempore Miltu tui ; Dominus in ira sua conlur- pra^parabis tibi ad passionem, vultum, id est ira-
« babil eos et devorabit eos ignis. « pudentiam, eorum , dum propler relinendi regni cu-
Pones eos ut clibanumignis, [Aug.]ardenles intus, piditatem Chrislum occiderunt : quod patienter
in conscientia impietalis suk. Et hoc in tempore vul- sustinuit pro salute nostra ut dispositum erat. Vel
tus ^Mi, id est in tempore manifestationistuBe. Deinde ita. [Alcuin.] Quasi dicat : Quia haec Judaii faciunt,
personam mutans ostendit illos eliam exterius cru- pones eos dorsum, id est repelles eos a te, in reli-
ciandos subdens, Dominus, ete. Quasi dicat : Ignis quiis tuis. Et quoniam pones eos dorsum, id est
conscientia intus cruciabit eos. Et pra;terea, Domi- quia hi repellentur a le, in rehquiis tuis, id est in
minus, in ira sua, [Cassiod.J id est, in judicio fu- his quos tibi relinquis de gentibus assumendos,
turo ubi irasci malis videbitur, conturbabit eos, cum praeparabis vultum eorum, id est cognitionem tui.

dicet : Ite,maledicti,i7iignema;lernum(Matth.'s.\v) ^ Vultum dico eorum, id est qui deberet esse eorum,
et mox devorabit eos ignis, infernalis, ubi erit tletus quia eis credita fuerunt eloquia legis et propheta-
et stridor dentmm. [.Aug.) Ordo damnationis osten- rum {Rom. iii) et ad eos venit Christus. Veldor-
:

ditur, quia post accusationem conscientia; contur- sum sunt Judaei, qui terrena non coelestia contem-
bati vindicla Dei devorabuntur igne aelerno. Unde planlur. -^ti El est ideo hoc eis in fuluro, quoniam
propheta Sophonias ait : Aprimaportaerit clamor, pones eos dorsum, id est permittes eos curvari usque
et a secunda ululatus (Soph. i). Quasi dicat (53) :
ad terrena, quae retro sunt ; et vultu [Cassiod.] id
Duae portae sunt visus et auditus, a prima ergo est malam intentionem eorum, praeparabis in reli-
porla, quae est visus, erit clamor, cum irapii vide- quiis tuis. id est paras ad passionem tuam, ut cum
rint omnia raala sua propriis conscientiis accusanti- pularent occidere, salus mundi tieret. Paravit ergo
bus eos. Unde, ecce homo, et omnia opera ejus Chrislus intentionem eorum, bonum de ea dispo-
corara eo. A secunda vero porta, id est ab auditu nendo.
erit ululatus, id est dolor veheraens cum in ultimo Vers. 1.5. — « Exallare, Domine, in virtute tua ;
hanc damnationis sententium audierint, sciUcet :
« cantabimus et psallemus virtutes tuas. »
Ite maledicti, elc. Et
Vers. 10. — « Fruclura eorum de terra perdes ;
Exaltare. Conclusio psalmi. Quasi dicat
D cogitaverunt,
: IUi iia
sed tu, Domine, quem humilem non co-
« et semen eorum a filiis hominum. »
gnoverunl. Exallare, id est, in gloria resurge [.A.ug.]
Fructum eorum, quia de terra est [Aug.] id est et hoc in virtutc tun humilitatis, quam intirmitatem
terrenus, de terrfi, vivenlium, pcrdcs, [.Vlcuin.] id putaverunt, et nos cantabimus etpsallemus virtutes
est non erit eis fructus beatudinis in terra viven- tuas, id est corde et opere celebrabimus, el nota
lium, quia terrena amaverunt semcn eorum, id est et
;
faciemus mirabilia tua.
opera vel illos quos seduxerunt, perdes a /iliis homi-
num, [Aug.] id est, non deputabis inter haeredes COLLATIO IX PSALMIM XX : 5 DOMINE IX VIRTLTE TLA
L.ETABITIR RES. »
regni. Haec autem pcena ideo erit illis,

Vers. 11. —« Quoniara decHnaverunt in te mala

Vers. 2. — Et voluntate labiorum cjus nonfrau-
; dasti eum. Et ad eumdem modum verlit Hier. .Alii
« cogitaveruntconsiliaquaenonpotueruntstabiUre. » vero transferuut. probalionem labiorum ejus non

(33) Ex Hier. in Commeut. Sophon.

I
225 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. XXI. 226

prohibuistiysexinon negasti. Vocabulum Hebraicum A editionem Vulgatam ? Certe si vertissent interpretes,

hic posilum nC.X in nullo alio loco Scripturfe iu- pones eos ad partem, exspeclandum forte erat ut
veuilur. Ob id salius fuisset, islos Ilebraizaules se- antiqui traducerent, pones eos dorsum. Tanta est
qui LXX
et Ilieron. in signiticantia illius vocabuli. coutradiceudi libido. Persuadcre lamen niihi volo
quam Juda^os, et si eodcm conspirent, voluntas la- quod id fecerunt non damnandi studio, sed varie-
biortim. et eorum prolatio lihera. Et certe non in- tatis dccore.
congruit, quin et Hierou. LXX
legerint nTi4?"!.S'
AREssLTii pro ARESSETU, ul aleph a principio si In reli(]uiis tuis prcpparabis vultum eorum. Hie-
adjectitia, quia ressutu apud Ilebr. signitical fa- ronymus, Nebiensis, Sanctes, iutcrpretes pi'o Caje-
quod quadrat prsdicatioui tano, pro reli^iuiis pouuut funes. Muusterus, Pra-
cultatem liberajti, niire
lensis, Pellicanus, paraphrasis Campensis, accipi-
Christi, quoe liberrima fuit, citra ullani personarum
unt nervum areus seu balistce. Verum parlicula He-
aeccptioncm.
braica tria potissime signiticat in'' ietuer, quan-
Vers12. — Quoniam pones eos dorsum. Munste- doque residuum seu reliquias, quo modo acceperunt
rus, Nebiensis, Pratensis et Campensis, pones eos LXX iuterdum funem. ut iutelligit liieronymus,
arf/^nricm Hieronymus, Sanctes, Pellicanus, inter-
;
tertio nervum, ut volunt, qui ita vertuut. iit haec

pretes pro humerum s,cu dorsum. Cum

Cajetano, triplex siguilicatio, facile polest adaptari ad insiuu-
igitur ilebr. utramque liabeatsignilicanliam, nempe
;
andam Judicorum obstinatorum perditionem , se-
DZTS scuECHEM, cur pugnant nulla ratione contra cundum expositiouem divi Auguslini.

PSALMUS XXI.
PSALMI TITULUS « IX FINEM PSALMUS DWID, PRO AS-
:
B consistit,in poena scilicet,et inculpa : quaiduoChri-
sumptione vel susceptione m.\tutina seu pro stus in nobis consumpsil, per suain simplam velus-
CERVA MATUTIXA » ,
tatera, unde et una die et duabus noctibus jacuit in

Deus Deus meus, respice in me. Titulus. In finem sepulcro, significans se sua simplici vetustate no-
psalmus Davidpro assumptione vel susceptione ma- slram geminam consuraere. Nara ut ait Apostolus :

tutina seu pro cerva matuiina. [Cassiod] Psalmus Vetushomo noster confixus estcrucicum illo. (Hom.
iste priraus eorum est qui principaliter et late VI). Unde Osee propheta Ero mors iua, o mors ;

agunt de passione Christi. [Alcuin.] Et cum iste (Ose. xiii) : Christi dico, orantis pro assumptione
psalmus sufiiceret in testimonium Dominica? pas- •matutina, id est, agentis de passione, ubi orat pro
sionis, ne qua sit alicui excusatio, ne qua ambigui- resurrectione raane facta. [Cassiod.] Hic ergo oratur
las, sequuntur et alii quatuor de eadem re aperte assumptio Christi, id est resurrectio pro qua prae-
scripti, scilicet trigesimus quartus et quinquagesi- mitlitur passio, itaexpresse exposita, quasi sit hi-
mus quartus ; sexagesimus octavus, centesimus oc- storia evangelica, non prophetia etmeritoita diligen-
lavus. Quorum omnium talis est forma. Quia a ler narratur, quia ipsa passio salus est mundi. Alii
gemitu et operatione iucipiunt et in salute hominum autein habeut pro eerva matutina quod idem esl
terminantur, ne audita passione fideles desperent, p secundum aliara siraiIitudinem.[AIcuin.] Cerva enim
sed ex ea veram salutem esse credant, in titulo ta- est humana Christi uatura, qua; lutum ct spinas,
men non fit mentio de passione, sed de resurrectione scilicet peccatorum transiliit, et mane iu gloria re-

cum ait Pro assumptione vel

: suseeptione matu- surrectionis, quasi in allura est assurapla. Intentione
tina [Cassiod.], sed por id quod sequitur, id per nos raonct compati Chrislo, ut conregnemus. [Cas-
assumptionem notatur quod pracedit, id est passio, siod.] Modus. Tripartitus est psalmus. Primo praj-
ul cum dicitur ahquis manuraissus , intelligitur mittitur conquestio de derelictione, necnon et oratio,
fuisse servus ; ita etiam cum dicitur Christus re- sicut in omnibus psalmis de passione. Secundo,
surrexisse,intelligitur morluus fuisse. [Aug.] Assum- describitur passio, ubi et oratur resurrectio ibi,

plio autem vel susceptio matutina dicitur resurrec- circumdederunt, etc. Tertio fruclus et virililas pas-
tio Christi, quoemane facta est, cum adhuc tenebroe sionis ostenditur, ibi, narrabo, etc. |Aug.] Christus
essent, quando huraana natura in gloria assurapta ergo sub persona veteris hominis, pocna; et culpce
Et haec dicitur a similitudine solis,
est. [Alcuin.] exposili, claraat.
qui paulatim ascendendo assumitur, donec ubique Vkrs. I. — « Deus, Deus raeus, respice in mc
clarcscat, sic Christus de passiouc ad resurrec- » quare rae dcreliquisti longc a salute mea : verba
tionem , inde in cwlum ad dexteram Patris i dcliclorum meoruni. »

aicendit. Unde misso in apostolos Spirilu sanclo, [Alcuiu.] Deus, Deus meus. Dcus, gcminat ex af-
mundum tidei radiis illustravit. Et quia hic prin- fectu. Vel, Deus, omnium pcr potenliam creationis,
cipaliler agilur dc passione in qua Christus oravit qui es Deus raeus proprie per cultum respice in
pro resurrectione, bene non de assumptione, sed me. non est in Ilebr., sed additum est a LXX
IIoc
pro assumptione dicil. Ei cst sen^us tituli talis : Interpretibus, magis sensum ([uam vcrba se(|uen-
1'salinus tondens in finem id est in Christum,
i.ste, tibus. Rcspice, dico, ct necesse cst, quia dercli-
de cujus passionc agit, cst David, id est Chrisli, quisii me, id est, pama; cl culpa; ine cxposuisti.
Et
qui hic loquitur in persona sua, vel sub personna vc- hoc (juarc ? secundum Hcbr. ita jungc litlerara :
teris hominis, [Aug.] id estEcclcsia>,qua3 vetus estin Deus Deus meus, quare dereliquisti mc, |Aug.] .Mi-
culpa ct in pocna. Vetustas naraquenostra induobus runi cst iiuoraoJo Christus dixil, dcrcliquisti cum et
 ,

227 PETRI LOIIBARDI 228

Deus esset cum eo Non enim Deus dcreliquerat

, A «• me calix iste : (ibid.) sed maxime pro infirmis

illum," cum essetVerbum Dei Deus, sed pro nobis membris. Ita et hic ex membrorum persona dicit
boc dicil, qui in eo sumus unum ut merabra, et se non exaudiendum. Sed hoc ad satutem, non ad

sumus corpus ejus. Corpus enim Chrisli est Eccle- insipientiam est. Unde subdit, et non ad insipien-
sia, pro qua hic dicit, pro qua et Verbum caro fac- tiam. Quasi dicat : Clamavi in prosperis et adver-
turaest, et habitavit in nobis {Joani) : Longc. Hic sis, et non sum exauditus. Et de ulroque, non est

est solutio. Quasi dicat : Ecce quare ; ideo scihcet mihi ad insipienliara, sed ad sapientiani, scilicet ut

quia longe es a salttte /ncn, scilicet mei veteris homi- sapiara, qui clamandum sit, et quomodo [-Aug.]

nis, quia longe est a peccatoribus salus {Psal. cxviii). scibcct non verbis deliclorum, et ex desiderio tem-
El hxc verba, scilicet dereliquisti me, et longe, et temporalis vitcB, sed verbis conversionis ad te pro
(juare, non sunt justitia', sed delictorum meorum, id vita ajterna. Per hoc ergo intelligo quod non audit
cstoslendunt me non esse justum, sed peccatorem. Deus ad voluntalem, sed ad salulem, sicut modicus
Vel sub una distinctione, longe a salute mea sunt non agit ad voluntatera aegri, sed ad sanilalem.
verba dilectorum meorum, id est verba mea, dicit Vers. 3. — a Tu autem in sancto habitas, laus
Christus in persona veteris hominis, quae stuUa (t Israel.i)
sunt et delicta, sunt causa quare tum longe es a sa- B Tu autem. Quasi dicat : Claraabo ad te et die
lute mea. el nocle, nec exaudior. [Aug.] Quare autem hoc
Veus. 2. — « Deus meus, clamabo per diera, et
fiat, tui inlelligunl, quia tu autcm habitas In sancto,
« non exaudies : et nocte, et non ad insipientiam Et ideo non audis verba
id est in sanctificatis a te.
« mihi . 1)
dcliclorum, sed clamanlcs verbis vita? feternae , sci-
Deus meus [Aug.]. Item hoc Christus ex persona
licet quos facis inlelligere quod ad salulem sanctos
veleris hominis. Quasi dicat : Ita longe sunt a salute,
interdura non audis, ul Paulum (// Cor. xii) et ad :

quod clamabo ad te, o lu qui es Dcus mcus per dicm,

damnationera, malos aliquando audis, ut fecisti dse-
id est in prosperis, ut non abeant ct nocte, id est :
vel
monibus, concedens intrare porcos, (Matth. viii),
in tribulatione ut abeat ;etnon exaudies me cla- ,
tentare Job (Job. i). Tu, dico, qui es lauslsrael, id
mentem sic, quia verbis delictorum clamo. Quo- est videntis te, non ejus qui se voluit abscondere a
modo hoc dicit qui peccalum non fecit, neque in- conspectu tuo.
ventus dolus in ore ejus (/ Petr. sed de
est
nobis corpore suo dicit
:

hoc, scilicet de
ii)

me, de te,
Veus. 4. — « In te speraverunt patres nostri :

gerebat
I speraverunt, et liberasli eos. »
de illo corporis enim sui id est Ecclesia;
/« te speraverunt [GI. int.] Loquituradhuc Chri-
pcrsonam. Sicut et alibi, cum dixit : Transcat a rne
C stus ex persona veteris hominis. Quasi dicat : Me
calix iste (ilatth. xxvi) pro nobis loquitur. Nisi
non audisti, sed praecedentes patres audisti et libe-
forte putetur timuisse mori, id est timore mortis suae
rasti. Quare ergo non audis, et me, vel nos ? quasi
illud dixisse. [Aug.]Sednon vere timebat Deuspati,
dicat, mirum est. Et hoc est quod ait In te spera- :
tertia die resurrecturus, cum arderet Paulus dis-
verunt patres ncstri. [Aug.], antiqui, scilicet
solvi et esse cum Christo. Non est enira fortior mi-
justi speraverunt. Quasi dicat : Ex spe est
les quam imperator, sufTicit scrvo ; ut sit sicut domi-
liberatio et Uberasti cos ut populum Israel, de
nus ejus. Miles ergo coronandus gaudet mori; et
iEgypto (E.rod. xiv) camino tres pueros (Dan. iii), et
dominus coronaturus timet mortem. Sed infirmi-
et Dauielera de lacu leonum (Dayi. \i), et Susannam
tatem nostram repr»sentans, pro suis infirmis qui
.^.^ de falso criraine (Dan. xni), et hujusmodi
timent mori hsc dixit Illorum vox erat, sic et :

[Aug.] Quare ergo similiter et nos non libe-

hic vox merabrorum est, non capitis, clamabo per
ras ? Sciant oranes ad Christum venientes
diem et noctcm, et non exaudies. Multi enim cla-
hoc ideo fieri ,
quia in tribulatione Cbristia-
mant in tribulatione et non exaudiunlur. Sedanimad-
nus probatur , si non derelinquit Deura suum ,
vertendum diligenter, quod August. hic (54) vide-
Fornax enim paleas in cinerem verlit, auro sordes
tur dicere Christum non veram trisliam, vel timo-
DtoIIit; ita illi in quibus habitat Deus, in tribulatione
rem habuisse, cura ipse idera alibi dicat Christura
meliores fiunt, tanquam aurum probati. Novit ergo
sicveram tristitiara vel tiraorem assurapsisse, ut
quid agat qui nos fecit, novit et reficere nos bonus
vcram carnem et Evangelium quoque dicit Ctrpit ; ;

structor, qiii a;dificat domum. Et si quid ceciderit,

Jesus pavere et tcedere (Uatth. xxvi.) Distinguat
novit resarcire. Sequitur,
ergo lector quomodo utrumque dictum sit. Et
utrumque vcrum esse intolligat. Vere enim morlem Vers. 5. — « Ad te clamaverunt, et salvi facti

non timuil, id est necessitale conditionis illi defec- II sunt ; in te speraverunt, et non sunt confusi. »

tui non subjacuit, quia sine vitio et peccato erat et ; .id te etiara clamaverunt, [.Aug.] non utique ver-
tamen verum timorem atque tristitiam in se susce- bis delictorum, a quibus longe est salus, et salvi
pit, quomodo veram carnera, sed sola voluntate mi- facti sunt stalim, non dico in futuro. Et repetit in
serationis, non necessilate conditionis. Verura itaque te spcraverunt. [Cassiod.] .4ltende quod magnus
timorem mortis habens , illud dixit ; Transeat dccor loculionis est, dum iterat, speraverunt ; et

(bl) Aug. iii Psal. xciii, in versiculum illum, Qiwusque justilia, etc.
 :

220 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. XXI. 230

non s unt confusi de proemio, [Aug.] quia nou in se A voluntate labiorum ejus non fraudasti eum (Psal
sibi spes fuit, sed in le. XX). Et alibi hnpleat Dominus omnes petitiones
:

Vers. 6. — « Ego aulera sum vermis et non tuas (Psal. XIX). Sciendum igitur juxla duas natu-
ras, diversas fuisse voluntatos in Ghristo. .\liud
u homo opprobrium horainura el abjectio plebis. »
;

enira volebat voluntate divinitatis, cui per omnia

Ego autem. [Aug.] Hucusquc locutus est Chri-
stus in persona veteris hominis. Hic jam proprie rationis affectus concordabat. Aliud affeclu sensua-

Cliristus in sua persona loquilur. Quasi dicat Pa- :

litatis. Voluntate namque divinitatis et rationis vo-
tres liberasti, et non Ecclcsiam, quod mirura est. lcbat mori pro salute liominis ; affectu sensualitalis

Et non tantum hoc est mirum, sed etiam quod de

non volebat. Utrunique taraen bonum erat , sed
allerum nioHus, scilicet ul moreretur. Ideoquc illud
nie fecisti ; me enim qui raajor sura omuibus abje-
ctiorem aliis fecisti. Excellontiam suara notat dura
effeclui mancipavit. Nec taraen dicendura cst in
Christo spiritura concupisse contra carnem vcl
ait : Ego autem sum iiermis et non liomo : Abjec- ,

cum dicit, opprobrium liomiiium. Et hoc est,

tioncra,
caruera contra spiritum, sive contra Doum, quia
voluntas Dci erat ut secundum carnem illud vellot
cgo autem sum vermis, quia sine virili semino na-
ac petoret, ut veritas huraanilalis in eo exprime-
tus sura de Vircrine, ut essem ultra homines in ho-
H°'= ''g° altendentes dicimusChristura aliquid
nore. Unde subdit, et non homo t^ntum, quia etiam B '''^'"'-

Dcus sum. Ideo cum dixisset, vermis, addit, et non i^ voluisse etpetisse juxta affectura carnis quod non
oblinuit, quia nec secundura volunlatem deitatis
homo, ut distinctionera notaret, quia est et homo
ct rationis id obtinere voluil. Quare ergo petiit?
vermis, ut .Vdam, qui non de semine viri fuit,
ut tibi formam in tribulatione clamandi ad Deum
ct horao tantura sed Christus est vermis et non
;

daret, et tuam divinco subjiciondi voluntatom. Qu;c-

homo, quia erat Verbum in principio apud Deum.
[Cassiod.] Vel, non homo, id est peccator. Et cum cumiuc enim secundum divinitalcm et rationem
voluit, facta sunt. Quia ergo hic secundum aftec-
sim ta'is et tantus, ego qui major sum omnibus,
cum essom in hac dignitato, eliam factus sum, tum sensualitalis, pro temporali salute clamavil,quara
opprobrium honiinum in spulis ot colaphis, et ,
non obtinuil, bene ait Claraabo ct non exaudies, :

abjeciio plebis, dum pro eo elegerunt Barabbam. ct hoc, non erit ad insipicntiam mihi. [Cassiod.,
[Cassiod., GI. int., -Vug.] Ecce quanta paniturChri- Aug.] Sed ut sapienler raeo sanguine gcnus buraa-
stus, cum patres liberati fuerunt. Ideo vero de se nura liberetur. NuUus enim fuit convenientior mo-
objcctio dirit, ut vel sie supcrbia hominis Deum dus nostrae liberationis, ut homo qui per superbiam
humdom imitotur. Vol in persona Christi orania cecidit, per hurailitatera resurgat. Tu aulem. Quasi
superiova possont accipi ,
qui voram humanilatis p dicat non exaudies, sed quamvis non audis
: Dico,
naturam exprimeus ait : Deus, Deus mcus, h;oc sunt tamen me sancto, tiuia Deus erat in
lu, habitas in
verba quae clamavit in cruce pendens , Eli , Eli, Christo mundura sibi reconcihans (// Co/'. v). Tu-
fjuare me dcreliquisti,hoceslquoii\hi dixit, lamma dico, Laus Israel, [Cassiod., Alcuin.] id est qui

sabacthani (Matth. xxviij. Quando hsec vero in laudas te vidcntem. In te speraverunt, quasi dicat
cruco dixit, psalmum islum de se scriptura indica- Dico in me sancto habitas, ot ita niirum, quia pa-
vit, lonfje a salute. Quasi dicat : Ecce quare, quia tres liberasti antiquos, mc autera non. Scdsum vcr-
verba, id est postulatio, delietoruni mcorum [Cas- mis, et opprobium, [GI. int., Cassiod.] et hoc est

siod., GI. int., Alcuin.] id est mombrorum meorum quod ait : In te speraverunt, dicit Christus, patres

dolicta, postulantia mortem meara sinc qua non est nostri quiminores erant quam ego qui fuerunt pa-
salus, sunt, longo a salute moa, corporali, id est tres mei secundum carnem, .speraverunt et liberasti

sunt causa quaro palior, cst per pas- quia sic, id eos, hoc non mulatur. Ad tc etiam clamavcrunt et
sionem sunt tollcnda delicla moorum. Et nota quia salvi facti sunt ; in tc speraverunl ct non sunt
nostra dclicla dicit sua, sua ca fccit non ad haben- confusi, ha!c sicut prius inlellige. Ego autem sum,
dum, [Aug.J sed ad delendum, ut suam justitiam etc, quasidicat : IWos hherasli, ego autem sum, vcr-
facerct nostram. [Cassiod.] Ita longcquod sunt, mis et non homo, [Cassiod.] id cst ita viliter con-

clamalo ad tc, quasi dicat : Tu es Dcus meus, pcr ^ culcatus ac si essem verrais, et non homo. Vel, ego
diem, quia null;e in eo tcnebra! orant. Et nncte, id sum vermis, [Aug., Cassiod.] quia morlidis, et de
eslin tribuhUiono, in qua clamantes solent exau- carne sine coitu et concupiscentia natus, ul vermis
diri. Et, tamen, non exaudies mc quin sinas cruci- de terra, et humilis et vilis ac silentio ropens. Et
figi. Non enim cxaudilus est Christus ad salutem tamen, non sum homo tantum, quia otiam Deus. Et
corporalcm. Attende diligenter quod dicit hic Chri- sura oppvobrium hominum, olc.

stuni non fuisse cxauditum, cui concordat illud quod

in livangelio ipse Cln-istus dicit : Transcal a me,
Vkhs. 7. — 1 Omncs vidcntesmedesiderunt rae:
« locuti sunl labiis ct moverunt caput.n
si fieri potest, calix iste ; verumtamen non fiat
volunlas mea, sed tua (Matth. xvi.). Ex his enim [Cassiod., Aug.] Omnes , mali , sciiicet, vidcntcs
videtur Christus pctiisse et voluisse quod non obli- mc hujusmodi desiderunt me, ct locuti sunt labiis,
nuit. Sod his conlraria videulur, (|ua; in alio psalmo non eorde lantura dieentos S/ Filius Dci, dcsccndat :

dicunlur Desiderium cordis cjus tribuisti ci ; et

: dc crucc, et crcdimus ci(ilatlh. xxvii). [Cassiod.j
 »

231 PETRI LOMBARDI 232

Et moverunt laput irridentes vel quasi minantes, Amihi faciunt, quoniam tu es qui abstraxisti me de

non judicio agenles et ironice dicentes : ventre. [Aug.] Non solum de illo virginali ventre,
quoe lex nascendi est omnibus, sed et de tenebris
Vers. 8. — « Speravit iu Domino, eripial eum :

quae lex nascendi est omnibus, sed et de tenebris

« quoniam vult eum.»
salvura faciat eum,
Synagogse quibus obtegitur, cl nondum in lucem
[Gl. int.] Speravit iBDomino, ut ail, eripiat eum
Chrisli nalus est, quisquis in legalibus observatio-
de manibus nostris. Yel si non eripit, salvum fa,- nibus Sabbati, et circumcisionis cseterorumque con-
ciat, id est resuscitet eum qaoniam vult eurn, ut
lidit. Et tu cs spesmea, vel, Deus meus ab uberi-
ait. [Cassiod.] Hrec est ironia Judoeorum. Ecce quasi
bus matris mece, non ex quo uberibus virginis lac-
historialis narralio, uon prophetia, ne qua sit excu-
tari ccEpi, quia et ante sed ab uberibus Synago- :

satio, ne quia ambiguilas.

gse, a quibus de ventre, ut ante dixi ex-
sicut
Vebs. 9. — cc Quoniam lu es qui extraxisli me de
traxisti rae, ne scilicet carnalem consuetudinem su-
,

« ventre, spes mea ab uberibus matris me* : in te

gerem. Et in te projcctus sum cx utero SynagogEe,
'< projectus sum exutero. Pharisaei, me non
cujus uterus, id est Scribae et
Quoniam causam opprobriorum hic osten-
tu es,
periulit, sed jactavit. Nec fecit ejus venter ut sic
dit. [Aug.] Quasi dicat Ideo h*c dicunl, quoniam :

g ut parvulusessem tui oblitus sed, tu es, id est :

lu es (jui abstraxisti mc dc ventre, id est cjuia liomo

fuistiDeus meus de utero matris meae Synagogae :

factus sum tui operatione. Nam in Verbum quod

crgo, 7if discetseris a me. Terminat conquestionem
est in principio apud Deum {Joan. i), talia nondi-
in oratione, et causam supponit.
per quod facta sunt om-
cerent. Verbum enim illud
de ventre, nisi
Vers. 11. — " Quoniam tribulatio proxima est :

nia (ibid. , non extractum est

« et non est qui adjuvet. »
quia Verbum caro factum est (ibid.). Ettu es spcs
Quoniam tribulatio proxima est, [Aug.] in cor-
mea, vel, Deus raeus. Alia liltera. Kt hoe ab uberi-
pore meo, vel, proxima est, secundum tempus, quia
bus matris mea;, id esl secundum Immanitatem, se-
imminet. Et itera ideo quoniam non est alius qui ad-
cundum quam suxit ubera matris. Ab uberibus ergo juvet, si tu non adjuvas.
est spes et Deus meus, qui ante soecnla es Pater —
Pars. II.Circumdederuntme vituli
Vers. li. «
meus secundum divinitatera. Et in te projectus,
« me. »
multi, tauri pingues obsederunt
vel jactalus sum ex utcro, ut tu solus esses spes
Circumdederunt me. [Cassiod.] Secunda pars,
mea, qui jam horao, jam intirmus sura, et tu es Deus
ubi describilur Christi passio, quam terminat ora-
meus. futura quasi
tio, et ad convincendos Judseos refert
Vers. 10. — « De ventre matris mea? Deus meus
p,
praetcrita, quasi dicat, tribulatio proxima est. Nam
« es tu : ne discesseris a me. ;
u
circumdederunt rae, consiliis vel cum gladiis et
De ventre matris mece, etc, id est secundum id fustibus, vituli multi, [Aug., Cassiod.] id est, multi-
quod a matre habeo, non secundum id quod de te tudo luxuriantis populi, qui erant sine jugo Dei. Et
habeo. [Aug.] Nam de te es Pater meus sed de , tauri pingues, id est principes superbi, de pingue-
matre es Deus meus, id est creator secundum quod dine ferociores, obsederunt me a siraili, quasi ca-
homo sum sed secundura quod sum Deus, a te
; strum, ne evaderem. Et
sum genitus. Et ideo, ne discesseris a me. Vel VERS.-13. — « Aperuerunt super me os suum :

ita, et mutalur ordo litterae sic : [Cassiod.] Ipsi ita cc sicut leo rapiens et rugiens. »

mihi faciunt, sed, tu ne discesseris a me, quia jam [Cassiod., Aug.] Aperuerunt super me ut ferae,
coepisti mecum esse. Et hoc est quod ait : quoniam volentes me deglutire, os suum, scilicet non a sa-
tues qui cxtraxistime de ventre rnalris mc(B, noii pientia Dci, sed sua cogitalione scelerata reseratum.
vir, quia tua virtute non opere viri clauso utero , Ipsi dico existentes sicut lco rapiens in compre-
nalus sum. Hoc dicit, ne dubitetur Virginis partus. hensione, et rugicns quando dixerunt : Crucifige,
Virtute enim Dei totum faclum est. Et tu es spes mea crucifige, (Joan. xii). Fuit enim quasi leonis ra-
abutcro matris mea'. Xera humanitas in Christo, pina, quando apprehensus sum ; et rugitus, cura

et raagna perfectio hic notatur ab ubere enim ;

D clamaverunt : Crucifige, cruci/igc. Confer verba, et
fecit quod vix facit aliquis jara raalurus, elc, in tc redde singula singulis. [Gassiod.] Ut leo rapiens,
projcctus sum e.v utcro, nou in prccato hominis, circumdederunt ut rugiens, os aperuerunt. Sequi-
;

ahi enira in peccato Adae projiciuntur, ex quo rei tur :

sunt. Ego vero projectus sum in te, ut in te solo Vers. 14. — <c Sicut aqua effusus sum : et di-

sperarem, non lantura ab uberibus es spes mea,

et spersa sunt orania ossa raca. »

sed eliam Tu es Dcus mcus dc vcntrematris mcce,

: Sicut. Quasi dicat : Obsoderunt et circuradederunl
quasi dicat Ncc conceptio sine Deo facla est, nec
: me, et etiam occiderunt me, et tara viliter, quod
in peccato conceptus sum ut homo, sed de Spiritu elfusus sum sicut aqua, id est occisus sum ab eis,

sancto conceptus sum et natus. Unde Angelus ad -4,S ita viUter, ut aqua etiunditur. [Gl. int.j Non
Mariam ait : Spiritus sanctus supervenietinte, et sine causa aquae effusione ulitur, in comparatione
virtus Altissimi obumbrabit tibi (Luc. i). Vel ita sua; mortis. [Aug.] Aqua enim quando funditur
quoniam tu es, et legitur allegoricc, ubi per matreni tria facit, scilicet abluit, et irrigat ei lapsum facit

intelligitur Synagoga quasi dicat : Idco hxc pedibus : ita effuso Christo, ablutae sunt vitio-
233 COMMENTARIUM IN PSALMOS. rSAL. XXL 234
riim sordcs, et ad gerniinandum rigatse sunt virtu- Aila passionis Christi igne
Scriplurarum admolo,
tibus mentes , et etiam lapsi sunt persecutores, mysteria patefacta sunt, nt omnibus in Ecclesia il-
quia pro peccato necis Christi inlerius exteriusque luccscerent. Et pro eo vclum lempli scissum est,
puniuntur, sicut Juda;i ; et praj timore passionis a summo usque deorsum (Matth. xxvn), et per eam-
dispersa sunt omnia ossa nica, [Xug., Hicr.l id est dem passionem, virtus mea aruit ianquam tcsta,
dispersi sunt discipuli mei, qui erant fuluri firma- [Hier. Cassiod.]id est noraen meum quod ante pas-
menta corporis mei, id est Ecclesiffi, quia relicto sionem conlemnebatur, post firmius honoratur. Et
eo, fugerunt. Unde alibi : Eloufjasti a inc amicum ideo nou ait tanquam fenum, scd lanquam testa,
{Psal Lxxxvii). Et ideo discipuli fugerunl, quia quia ut testa igni fit tirmior, ita virtus Christi igne

Vebs. 15. —
Factum est cor meura tanquam
« passionis quasi induruit, et solidata est. Et lingua
« cera liquescens in medio ventris mei. » : mea. id est adhxsit faucibus
praedicatores mei,
Cor meum factum tanquam ccra liqncsccns, in meis, id est vcrbis meis intenderunt, ut de interio-
mcdio vcntris mei, id est doctriua mca qua eoscon- ribus meis capercnt sapientiam. Vel lingua inea
firmaveram, admota passione, quasi igne evanuit, adhacsit faucibus meis, id esl aposloli per quos lo-
et infirrais excidit, [Alcuin.| qui per ventrem signi- cuturus eram, servaverunt praeccpla mea, apud se.
ficantur. Et etiam ideo, quia TD Et per eos, in pulverem mortis, [Aug.] id est in im-
Vers. 16. — ct Aruit lanquam testa virtus mea, pios quos projicit ventus a facie terroc, et morti
<i ct lingua mea adhresit faucibus meis ; et in pul- destinatos, dedu.risti me [fcll. int.J id est in cogni-
<i verem morlis deduxisli nic. » tionem eorum, qui erant pulvis raortis. Ductus
Virtus mca prius probata miraculis (n-(uf [.\lcuin.l sura,per aposlolonuTi praedicationem, quoniam cir-
id est viluit tanquam testa, quee est quiddara vilis- cumdederunt, quasi dicat eftusus sum, et hoc ideo.
simura. Aruit virtus ideo et, id est quia, lingua quoniara circumdederunt me canes raulti, [Aug.,
mea adliwsit faucibus, id est non respondi eis ver- Cassiod.] scilicet Judaei, non pro veritate, sed pro
bum.Unde Tanquam ovisductuscstad occisionein,
:
consuetudine latrantes et mordentes ut canes con-
et tanqunmagnus corani tondcnte sc obmutuit (Isa. suetudinem sequunlur. Et consiUum ; vel consilium,
Et idco etiam, AviM.quia dedu.risti me, secun-
Liii). alia littera, malignantium, id est Judeeorum, inala
durr opinionera Judteorum, in pulrcrem mortis, cogitantium, [Cassiod.J ut scilicet dolo tenerent et
[Hier.] scilicet in quera rediguntur morlui. Et hoc occiderent obsedit ine in passione, in quo spiritualis
totura inde processit. civilas Hierusalom obsidetur. [Gl. Vel,
int.J con-
Vebs. 17. — a Quoniam circunidcdcrunt me cilium malignantium, id est gentilium obsedil me
1 canesmulti: consilium malignanlium obsedit nie.»
Quoninm circumdcilcrunt me cancs multi. Vel \ers. 18. « Foderunt
—
mauus meas el pedes
ita ab illo loco : Sicut aqua ejfusa sunt. Alia littcra. « meos dinumeraverunt orania ossa mea. »
;

Et notatur liic magnum sacramentum, dum ait :

Foderunt manus meas [.Vug.J Ecce evangclica
Sicttt aqua, scilicet ablutio peccatorum. [Cassiod.J narralio. H(econim in Evanselio facta leguntur :

Et Ii.TC facta est, quia apostoli per mundum dis- Foderunt clavis geuliles raililes manus mcns et
persi sunt ad prsedicandum, qui intelliguntur per pedesmeos. (Gl. int.) Et nota quod non ait, transfixe-
ossa, qui etiam ipsi efFusi dicuulur, ut aqua abluens runtvcl vulneraverunt, sed foderunt, [Cassiod.) quia
et rigans, quasi dicat : Circumdcdcrunt me, et. sicul terra fossa fructus facit, sic fructum vitie dedit
etiara occiderunt, et me passo, omnia ossa mea, id Christus vulneratus. Rt dinumeravcrunt, id est di-
estfirrai mci apostoli, scWkcl, dispersn sunt,\Aug.\ numerabilia fecerunt omnia ossa mca. [Aug. l>ro- |

id est missi suntad pr;c(licandum ubique a Domino, prie describitur hic pama crucis, et non poterat
(licente illis : Ecce cgo mitto vos sicut ovesinmedio melius describi corporis cxteuSio in ligno, quain ut
Inporum (Matth. x). Et illa ossa eftusa sunt sicut diceret, dinuraeraverunt omnia ossa mea. [Cassiod.J
aqua, [Cassiod], quia aposloli abluerunt sordes vi- El quamvis hoec ad litteram sanc accipiantur, in-
tiorum, et rigavcrunt mentes, ut aqua abluit et nuil tamen fossio raanuum quod operibus cjus non
rigat. Et per eos, cor mcum factum est tanquam, D crediderunt, et fossio pedurn (|uod iqiosiolos lace-
etc, id est secretum Scriptur.-c elicuil, [Hier., Aug., raverunt. Sic cliam, et ossa inea dinuuieraverunt,
Cassiod.j ([uia Scriplura, id est sapicnlia et volun- id est apostolos, ne in majorem numeium cresce-
tas Chrisli, quo; crat in Scripturis clausa, cruci- renl, quicrebant exslinguore, ut seilicet pauci et in-
fi.xo Domino liquefacta est ut cera, adeo ut omnes variabiles essenl. El non tauiummodo, praedicta fe-
infirmi iiitelligerenl. Unde subdit, in medio ventris cerunt. Sed etiara
mci. Venter, qui mollis est pars corporis, infirmos Vebs. 19. — ' Ipsi vero consideraverunl el inspe-
in Ecclesia signilicat, (piibus cliam manifeslala est « xerunt me ; diviserunl sibi vestimenta nioa. ol
sapienlia Chrisli et voluntas. Vel in medio ventris « supcr Yostein moam miscrunt sorlem. »

mci, id cst in memoria Ecclcsia;, [Aug.[Sicul enim Ipsi Judaei, |Aug.|a sua noqullia noii raulali
ventcr escas recipit, ita memoria i-eruin lenet no- consideraverunt quod agebalur, ct non inlellexeruut
litias. El bcne legis mysteria comparat ccra;, quie et inspe.verunt mc, liinlum viderunt usi|ue ad car-
tunc lucem reddit,cum calorc dissolvitur, [Cassiod.J nein oculi corporis, ot noii us^pic ad verbuin oculi
P.VTROL. CXCL 8
 ,

PETRI LOMBARDI 2i0

239

sed, atiiina mea qua^ in contemptu saeculi homini A nymus in huiic locum Atjuila, inquit, hunc locura
:

sic interpretatus est longe a salute mea, verba ru-

:

bus mori videtur, non sibi, sed, illi vivet, id cst

gitusmci: Syraraachus, verba gemituum meorum :
non a se, sed a Deo vitam habet ; nec sibi, sed quinta el sex"ta editio, verba clamoris mei. El est
illi tribuit, et semen meum, id est opera niea, vel seasus juxla ca^teros inlerpretes, Gemitus mei al-
per me credentes servietipsi, id est laubabit Deum. que conatus, quibus super populum Israel salvare
queesivi, longc facli sunt a salute mea, quam po-
[Gl. inl.] Hoc ideo dicit, ne quis dubitet de succes-
pulo tribuere cupiebam, quia ipsi noluerunt reci-
sionibus Ecclesice. Serviet dico, quia. peie sanilalera. Juxta LXX vero interpretes, iste
Yers. 34. — 5 Annunliabilur Doraino generatio sensus est Hoc ((uod salutein deprecor, quod me
:

annuntiabunt caeli justitiam ejus populo derelictuin conqueror, non ex propria persona lo-
ventura; et
quor, sed ex populi, cujus peccata, in raeo corpore
qui naseelur, quem fecit Dominus. »
ipse suscepi. Undo dico, longe sunt a salute raea,
Annuntiabilur, [Gl. iut.] id est per annuntiatio- verba, qua; fundo. Non enim tam mihi salutem po-
nem convertelur Domino, id est ad honorem Do- stulo qui Deus sura, quam populo qui salute in-
generatio ventura, id est generatio Novi Testa- diget.
niini

raenti qus e.x aqua et Spiritu sanclo regenerabitur.

Vers. 2. —
Clamabo per diem ct non e.raudies, et
nocte et non ad insipicntiam mihi. Papa;! quam
[Cassiod.] Vel ita, anima mea Deo vivet et ipsi
stomachatur hic Caicus Burgensis post Fabrum
ad Dominum. Et aununtiabitur incongruam et in-
serviet, et ita veniet B'causans loclionem Lalinam esse
Domino, ab angelis (Joan. ill), generatio venlura, eplam. quod isla locutio, clamabo per diem et no-
cle solfficisset. Dicenduin foroL per (JTiem et noctem,
ad ipsura, quia angeli preces horainum offerunt
vel die et nocle. Cur ergo Hieronymus, et Augusti-
Deo, non pro insiructione, sed pro ministerio [Tob. nus inter rhetores ct grammalicos nutriti, tantam
XII). Et civli, [Ilier., Cassiod.] id est evangelist», ineplitudinera non senserunt'? Certe si conlinenler
annuntiabunt justitiani ejus, id est Filium Dei, vel diclum essel per diem el noctem, haberel majorem
ansain latrandi; sod ubi duue parlicuke inlerponun-
mandata ejus. Annuntiabunt, dico, populo : Quis tur, subaudiri pra?positio in, ut sit iii nocte,
potuit
est ille populus? [.Vug.] yui nascetiir ex Me Do- maxime cum repetatur conjunclio copulativa et ,

mino. Quomodo nascetur? Ecce populus quem fecit non solum iu Latina editione, sed in Grapco, et in
Dominus, [Cassiod.] id est quia eum secundo fecit Hebrieo; irao nec opus est subaudiri pra?positionem
in. clamabo per diem, et non exaudies et clamabo :

Dominus, per regenerationem scilicet qui enim ;

nocte, etc.
primo nos fecit ut essemus, secundo fecit ut justi Magis aporit id quod sequitur in eodem versi-
essemus. Nota psalmos de passione, sicut diximus culo, et non ad insipicntiam mihi. Hieronymus et
in magna spe Christianorum terminari, ut soiatur Ilobrai "'^ ,t::~ix'^* velo dumiah li, id est nec est
ex passione salus esse. silenlium railii. Ilieronymus in comraentario prae-

COLLATIO IN PSALMUM XXI DEUS : < , DEUS MEUS, seiilis loci, ostendit LXX roddidisse sensum. n In
C die pendons, ail, non oxaudilur a Patre, nocte re-
RESPICE IN ME. »
surgit ab inferis victor. « .Aliter, « Qui in gaudio
L\Xha.hcn\, pro susceptione maiutina.
In titulo, non exaudilur, exauditur in lacrymis. » Unde ait,
Hieronvmus, pro cervo niatutino, vel ut alii dicunt, non in stultitiam mihi, id esl non frustra clamavi.
pro cerva, seu super cervam aurora-. Vocabulum _ Aquihi IranstuHt ex Hebra;o dicens et nocte et
Et :

Hebraicum dVx dieit Munsterus in schoHo, incer- non tacehis, id est audies me, respondebis mihi,
tum esse apud HobPceos i|uid signilieet, sod et (|uan- facies quod oravi. Ubi cernis illara parliculam no-
doque notat fortitudincm. aut circumstantiam, in cte, posse respicere sequenlia, ut non sit silenlium
qua citra negolium intolligitur illa fortitudo Christi Chiisto in nocte Iribulationis, in qua exauditus esl
in rosurrectione matutina, i|ua susceplus est ad im- pro sua reverentia. Silere enim dicitur Deus quando
mortalitatem, quomodo intorprelatur Auguslinus. Et non exaudit; et clamamus ad insipientiam, quando
ceta;ra habes in explanatione, ne acla agaraus. IVustra oramus, et Deus nobis tacet.
Vers. I. —
Dcus, Deus nieus, respice in me. Ex- Vers. 18. —
Foderunt manus meas et pedes
trema pars non habetur in Heb. eoque videlur meos. Vel ex hoc loco clarissime liquet Judceos cor-
convellenda maxinie cum scribat Hieronymus in rupisse codices Ilebrrcos, quos prEesens versiculus
cap. Matlh. xxi. Illudque quod in mcdio versiculo aperte revincebal, non posse docere ubi David ha-
legitur, respice in me, suportluum est. Respondet buissel manus tixas et pedes, sed poteraraus ex hac
idem Hieronyraus, in libello De oplimo genere in- prophetia eis objicere nofandissiraum scelus, quod tot
terpretandi. " Obtrectatores inei
quajrant, et intel- relro sceculis praedixerat David, ab iinpiis perpetran-
ligant, non verba
Scripturis consideranda, sed T) dum; el eorum os obstruebalur, nisi vilassent Scrip-
in
sensus. Vicesimi primi juxta Ilebr. idipsum exor- turam, quam germanara habuisse eum codicera. quo
dium est, quod Dominus loculus est in cruce, Eli, Hieronyraus utebatur. probabile est, quoniam elucu-
Eli, etc. Deus mcus, Deus nieus, quare me dereli- bral versionem juxta Hebraeum, ad preces Sophronii,
quisti Reddant rationera cur LXX Translalores
:'
cui quotidianus erat cura Judseis confliclus, et ubi
mterposuerinl, respice in me. Ita enim verterunt, quidpiam de psailerio, proferebat pro Christo Do-
Deus, Deus meus, respicc in mc. quare me dere- mino, opponebanl perfidi non ila haberi in Hebraeo,
iiquisii ? Respoiidobuut ulique nihil damni in sensu ut ille citabat. Olj idque nitebantur Sophronium,
esse, si duo verba sint addita. Audiant et a me, per singulos sermones eludere. propter quam
non periclitari ecclesiarum slalum si celeritale , ^'y causam asserit se Hieronymus, eam editionem
dictandi, aliqua verba diniiserim, loiigum esl nunc apparasse, nec aliquid de Hebraio immulasse, ne
evolvere, quanta LXX de suo addiderint, quanta dienceps Sophronius, Juda?orum mendaciis eircum-
dimiserinl, quae in exemplaribus Ecclesia?, obeliscis veniretur. Unde arguimus locum nondum vitiatum,
asteriscisque distincta sunl. " Hxc ille : quem vertisse secundum lectionem nostram agno-
Verha delictorum meorum. Ilieronymus juxla scimus, alias pra^buisset majorera ansam calumniae
Heb. et reliqui omnes quos s»pe adducimus, verba Quaraobrem Munsterus in scholiis raonet recurren-
rugitus mei aut lamentationis mew. Utramque
, dum ad antiqua exemplaria, cujus verba non piguit
iranslationera probat, et interpretatur divus Hiero- adnectere, ut qua; faciant ad noslri instituti propo-
 241 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. XXII. 242
situm, quo saepe causamur, vel codices variasse, aut A biensi. Hebr;ei autem legunt 2;2;S lebabchem cor
vitiatos esse sive malitia, sive incui-ia, sive alio quo- vcsirum. Si vero dixeris nnsaS lebabhe.m, est cor
vis modo. Sed audiamus i|isum Munsterum « Hebrtci ;
eorum. Sed quia sensus est integer, liic polerat con-
hic comrauniter legunt, siciit leo, manus mcns ct pc- niveri, sicut sa?pius faciendum est ob minutula, qua
des meos, subaudi, obscrvaverunt, ne scilicet me de- magis onerarent, quara prodessent, nonnunquara
fenderem manibus, aut fugerem pedibus. Veteres vero qutedam leviter attingenda, propler aequo mo-
vero translatores legerunt "">; carl', foderunt pro rosiores.
^nXD cAARi. Et quidem liic consulenda esscnt anli- Vers. 3,3. — Et anima mea illi vivct. Heb. vide-
quissima Ilebraica exemplaria. Pro rei hujus veri-
tur ex diametro pugnare, r\'T] N"'^ "i1"E; -XAphsso lo
tate indaganda. Ego hic niliil habeo nisi Xizabonis
iiiiAH, anima illius non vivct, seu anima illius non
irrisionem, qui hic convicia in nos congeril, propter
vivificabitur, ut sit pra?terilum loco futuri. Sed ubi
ineptam hujus loci translalionem, perinde quasi data
est eadem prolatio, et aflinis scriptura, facilis est
opera, veteres hic ex 'In; fecerint li; CAni'. • Ha;c
ille. Sed et manileste judaizat editio, qu;e visitur e
lapsus in hujusmodi. Nam Hebraice illi, et non
eodem modo proferuntur, et ferrae scribunlur, nisi
latere Paraphrasis Campensis, Frangit, inquil, ina-
nus et pedes msos instar leonis. Nebiensis vult codi- quod negatio habet aleph, sic n'S lo, et relativum
ces esse corruptos, sedconstruclionera defectivam, ut habet vau, sic 'h lo, quomodo legerunt LXX. Rur-
tamen &uba.uii\zhn- perforavcrunt et sit, impii tan-
: sus liltera vau, et iod sunt littera; comraulabiles in
quam leo manus mcas fodcrunt, male hahucrunt, ft- Ilebraismo et vieina;, ob idque non est disceplandum,
xerunt. quoque quod in eodera versiculo sequi-
Illud J3
cur dixerint LXX, anima mea, alii vero nnima il-
dinumcravcrunt omnia ossa mea. Heb. leguiit
tur. lius, NAPHSso vel NAPiissi. Utramque lectionem ex-
svngulariler numcrabo omnia, etc. eodem tamen , ponit Pellicanus, quanlum ad aflirmationem aut ne-
sensus conspirat. Et ut docel Hieronymus, De opli- galionera, anima cjus nnn. vivct id est ex se nihil va-
mo genere intcrpretandi, sermonum varietas, spiri- let, non curabitur pr» humiliatione suiipsius, vel ei
tus unilate concordat. vivct pcr eum, pro co. Campensislectionera negati-

Vers. a.. —
Et a cornibus tmicornium humiH-
vam aliler declarat, quia propriam vitam non esl de-
dignatus irapendere pro illis.
tatem meam. Heb. i:m;y axitati, si capiatur —
Vers. 33. .innuntiabitu-r Domino gcncratioven-
verbahter, id est e.vaudisti mc, vel respondistis mihi,
tura. Hebr. aliam faciunt dislinctionem et dicunt,
ut verterunt novi Iranslalores. Hieronyraus lainen di-
annuntiabitur seu annumcrabitur in gcncratio-
,

xit, exaudi me, ut videatur lcgisse ;;>• ane.ni. Ve-

nem. Deinde sei[uitur exordlumalterius versiculi. Vc-
rura lamen nihil prohibet quin possit accipi nomi-
nient ct annuntiahunt, etc. LXX, vero aliter distin-
naliler, ut fecil Pellicanus transferens, humili-
guentes, subaudierunt relativum qua?, ut passira tit
tatcm meam, a radice n;y anah, quip interdum no-
apud Hebr. Generatio qua' veniet, hoc est ventura.
tat affUxit, humiliat.
Nec obesl quod genus ponaturin singulari "i"T et"N'2'
Vers. 28. —
Vivcnt corda corum. Hic variant co- lABOu venient in plurali, quia ubi est nomen coUe-
dices. Hieron. juxta Ileb. in exemplari Fabri liabet clivum, solet quandoque jungi plurali. Ut est illud.
cor eorum. Itidera interpretes pro Cajelano ac Ne- Jubiiatc Dco, omnis terra yPsal. lxv).

PSALMUS XXIL
PSALMI TITULUS : 'I PSALMCS DAVID. " G sibi a Deo conferendara, Chrislus dico, jam perdu-

Dominus mc. Titulus. Psalmus David. |.V1-

rcgit cens ine in loco pascucp, id est in intelligentia di-

cuin.] Sud ligura Judaici populi, de caplivitale Baby-

vini sermonis incipienlis ad lidem, id est incipientes

lonica reversi, sub Zorobabel et Jesu sacerdole magno inslruenlis ad fidem. [.Vug., .\lcuin., Gl. int.] In quo
propheta praedicit hic reditum fidelis populi de
:
loco pascua; certus sum de satietate, ct ibi, id esl

Bahylonc hujus sa;culi, per Christum ad doraum in eodem loco collocavit me, nutriendum, non ego
namque agitde misericordia Cbri- rae. Sermo enira divinus duo facit, quia et instruit
Dei. P.salmus iste

sti, qua fit reduclio, enumcrans deccra gralias, per incipientcs, quod notavit diccns, perduces me, in
loco pascucE el jain fidclcs in fide plcnius corrobo-
quas velut per mansiones ad Dominum homo revcr- :

litur. Et cst sensus I'salmus isle nUvibmlm' David,

:
rat, et nutril, quod nolal cuinait, ibi mc collocavit.
id est Ecclesiae, in cujus persona loquitur hic Pro- Pars 11, Vers. -2. " —
Super aquam rcfeclio-
pheta. Intentio, monel ut omnes spcrent in Dei rai- n nis educavit me : aniraam meam convcrtit. >

sericordia. .Modus. Decera sunt partitiones, sicut Supcraquam. [Cassiod., Gl. inl.) Secunda pars
Priraa gralia est locus ubi nolatur seeunda gratia, qu<r est aqua rcfeclio-
et decera graiiT. |.-Vug.|

pascuae, id esl scrmo divinus, qui saginat medilan- nis nd fidem, [Cassiod.,
quasi dicat instruxit ine

tes ; alias suis locis exsequeraur. Et quia per Chri- ]-) Aug.) PU post cducavil mc, paulatiin iil piieros. Su-
per aciiiara irfcctionis, id est baplismi, quo reficiun-
stum saccrdotcm magnum lil spiritualis reversio,
tur, qui integritatem ct vires amiscranl. Et anima
[Aug.) idco Ecclesia loquitur de ipso Christo sic,
ariditatc peccatorum sterilis fecundatur.
dicens :

Vers. 1. — " Dominus regil me, et niliil mihi de- Pars iii.— Et«H(»ia)H mcam. Terlia pars ul>i iiola-
'I crit, in loco pascuae ibi mc collocavit. » turlcrtia gralia, qua post liaptismum aniiiia conlracla
sine ruga, id cst dc peccatrice jusla per aiigmen-
Dominus, (Aug., Cassiod.| id est Christus »<•- lit lit

tumvirtuliset bonaeoperationis [Cassiod.] quasi di-

gil vcl pn.icit mc, id est Christus est paslor meus, ;

in quo sum tulus, et ctiara sufTiciens. Unde sub- cat : Ediicavit moinbnplismo.El post, nnimnmmcam
convcrlit, posl sil sancla, et jusla. 1'a'cc priniam
dil, et nihil mihi dccrit in futuro. ICassiod.) lloc iil

sulisiantiam credit, graliam osteiidimus csse diviiii verbi iiilelligentiaiii

idco dicii ,
quia spiritualem
243 PETRI LOMBARDI. 244

secundam baptisrai regenerationem, tertiam post A ores filios, qui ab aniraali vita crescunt ad spiritua-
baptismum sancliticationem. [Alcuin.] Quibusdam lera, ipsa me non afflixerunt, sed polius consolata
tamen videtur ordo harum graliarum esse conversus. sunt erudiendo me, quia in his intelligo te esse me-
Quia tertia, prima videtur, et prima tertia. Prius morem mei. [Cassiod.] Vel virga est districtio se-
enim convertitur homo ad Deum, postea regenera- vera, comminationis et pwnae, quae conterit vitia.

tur, deinde divini verbi inteUigentia saginatur. Et [Hier.] Baculus, gubernatio, id est facilis animad-
secundum hoc, ita legitur : quasi dicat : Perduxit versio, cura persuasionis dulcedine, qua; sustinet, id

me in locum pascuae [Gl. ;

int.] et prius, educavit est continet fideles in bono.
me super aquam refeetionis,verborum scnsus non
Pars VII. Vers. 6. — n Parasli in conspectumeo
mutatur, sed prius animam meam aversam in Adara.
' mensam adversus eos qui tribulant me. »
Convertit, ut pastor ovem.
Parasti. Septima pars, ubi notatur septima gratia,
P.\RS IV. Vers. 3. — '• Deduxit me super semi- [Cassiod.] raensa Domini, id est beata convivatio,
" tas justitiae, propter nomen suura. «
saturitas tidei, esca coelestis, de qua dicit Apostolus :

Deduxif me. [Cassiod.] Quarta pars, ubi notatur Qui manducat indigne carnem Domini, mortem
quarta gratia, scilicet quod super praecepta charita- sibi manducat et bibit {I Cor. xi), quasi dicat : Per
tis eum duxit, ut in charitate sit radicatus, et per- ^ quid consolata sunt rae ? quia, parastitmhimensam
fectus. Quasi dicat : Educavit me, convertit, et in- scilicet comraunioncm corporis Christi. [Alcuin.] Et
de deduxit me super scniitas justitite sua?,id est per- hoc in conspectu meo, et non in conspectu impio-
severare nie fecit in prieceptis charitatis. Vel, dedu- rum, quia intelligo me debere iraitari vestigia pas-
xit me super semitas justitia; suse, id est ad hoc sionis Chrisli. Unde in Proverbiis dicilur: Sedisti ad
scientia» me perduxit, ut ejus praecepta tanquam mensam divitis, id est Christi, vide quce tibi appo-
magister doceam. [Aug.] Vel, semitas justitiae, di- nuntur, scito et te similia debere prcepnrare, id esl
cit arctiora mandata, et perfectiora consilia, quibus pati, sicut ipse (Prof. xxiii, juxta LXXl. Unde pro-
quasi semitis pauci justi ambulant, sicut semitae ar- pheta alibi : Quid retribunm Domino? Calicemsa-
ctiores sunt quam viae ; qu» tamen istae dicit se lutaris accipiam, et nomcn Domini invocabo (Psal.
custodisse Dei gratia. Unde subdit Propter nomen : cxv). Et hKC mensa est adversus eos qui tribulani
suum, quasi dicat, deduxit me, et hoc propter no- me, [Aug.] quia impiis indigne sumentibus ofiicit,

men suum, non propter meritum meum. [GI. int.]Et quia judicium sibi manducant, et bibunt, quia et bona
si hic videatur meritum, quod non in aliis videatur, indigne sumpta obsunt malis. Tres autem niensas le-

sed sola gratia. gimus : prima fuit in lege, secunda in Evangelio,

Pars V. Vers. 4. —
Nam et si ambulavero in
.. G De prima oit Moyes in Exodo, ubi le-
terlia in ca>lo.

« medio unibrae raortis, non timebo mala quoniam giturmensa posita in tabernaculo juxla introitum,
« tu mecura es. » superque eam erant xii panes propositionis de simi-
?i'a7n et si. [Cassiod.] Quinla pars, ubi notntur lagine, et super singulos patena aurea cum pugillo

quinta gratia quae est quod in umbra mortis non ti-

thuris (Exod. xxiv). De sccunda inquit Apostolus :

raet mala, id est pravas persuasiones ha;reticorum lion potestis communicare mensce Christi, et men-
et schismaticorum. Quasi dicat : Vere deduxit me SCE dainoniorum (I Cor. x.). De terlia ait Dominus :

nam, id est quia et ambulavero in medio umbrcB Vt edatis et bibatis super mensnm meam in regno

mortis, id est si conversor inter ignaros Dei. Vel, meo [Luc. xxii). Prima itaqueraensa monstrabat, non
prjestabat, refectionem, secunda satial, tertia glori-
in medio umbrae morlis [.4ug.] id est in medio vitaj
fical. Priraa erat in Uttera, secunda in spiritu, tertia
hujus, quae est umbra morlis, quia el caligine pec-
in specie. Priraa enira docebat, secunda adjuvat, ter-
calorum est obscura, et ad morlem ducil. Vcl, in
medio urabrae mortis, [Cassiod.] inter haereticos tia consummat. Vel, mensam hic accipit doclrinam
et
validiorera, qua non parvuli, sed grandiores vescun-
schismaticos qui sunt umbra mortis, quia figurara
lur Quasi dical 4;S Per quid consolata sunt me ?
: :
exitii, id est iraaginem diaboli portant. Si inquam
T-\ [-Vug.] Quia post virgam qua adhuc parvulus et ani-
inter haec ambulavero, iion timebo mala oeculta vel
malis, quasi laclis pascuis alebar, parasti in cons-
raanifesta, [-Vug.] ideo quoniam tu mecum <;« in cor-

de per tidem, ut post umbram morlis, cgo tecum

peciu meo mensara, id «^st validiorem cibum, ut

sim per speciem. jam non laele alar parvulus, sed ad mensam Patris
accedam grandiusculus. Et per hoc confirmatus suin,
Pars VI. Vers. 5. — « Virga tua el baculus tuus,
adversus eos qui tribulant me.
« ipsa rae consolata sunt. ..

Virga tua. [Cassiod., Aug.] Sexta pars ubi nota- Pars. viii, IX, vers. 7. — r. Impinguasti in oleo
tur sexta gratia, quae est correctio, quae dicitur " caput raeum ; el calix raeus inebrians quam prae-
virga et baculus. Virga dicil, disciplinaque est laevis, « clarus est ? ..

quae sit quasi ad oves. Baculus dicitur disciphna quae Impinguasli. [Cassiod.] Octava pars ubi notatur
esl forlis, quas fit ad grandiores filios. Quasi dieal : octava gratia ,
quse est unclio capilis , scilicet
Non timebo mala, et vere, nam virga tua etbaculus Chrisli, quod nuUa aridilate peccatorum exaruit,
tuus, id esi disciplina, quae est virga ad oves, id de cujus «nctione cffitera laetantur membra ;
[-\I-
est simplices, et infirraos et baculus tuus adgrandi- cuin.] quia a capite descendit unguentum in bar-
 :

245 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. XXIIL 246

bam Aaron, el in oram vestis ejus /^Psal. cxxxiij A tur, adjuvando. Quasi dicat : Hec omniamihi fe-
Et est, Impinguasti capul mcum in oleo, id esl cisti, el post haec omnia, misericonlia tua subse-
Chrislum implevisli spirituali gralia. de cujus quetur me, omnibus diobus vilce mea;, non tuae,
pleniludine nos accepimus (Joan. i). Vel, caput dicit [Cassiod.] id est quandiu vivit in hac morlali vita.
vir justus mentera suam. Et est, impinguasti caput [Aug.] Non haec subsequatur me ad servanda prae-
meum in oleo, [.\ug.] id est lastificasti mentem cedentia, sed etiam,
meam spirituali laetitia, e/ calix meus. [Cassiod.] Vers. 9. — <i Et ut inhabilem in domo Domini,
Nona pars ubi notatur nona gratia, quffi est calix « in longitudinom dierura. »

benedictionis, id est Chrisli sanguis, qui sic ine- [Aug.] Et ut inhabitcm, in fuluro in domo Do-
brial ut sobrios reddat. Et lioc est, calix tuus, vel, mini, non manufacla. Et hic, iu longitudincm dic-
meus , luus quia das, meus quia accipio, inebrians, rum, id est oeternaliler. [.\lcuin.] Vel aliler conti-
[Aug.] id est dans oblivionem vanarum delectatio- nuatur hic versus ad prascedenlia. enim hic Potest
num, quam prcpclarus est. [Cassiod.] Dat enim cla- versus isteomnibus superioribus jungi. Quasi di-
ritatem aclernce vitas. Nota quod calicem, id est cat : CoIIocasti, cducasti, deduxisti, clc. Et hoc
sanguincm Chrisli per se ponit, quasi aliam gra- ideo, ut inhabilem in domo Domini oranibus diebus
tiama mensa, id cst a carne cum tamen nec caro ;
p vitae raea^ in longiludinem dicrum.
sine sangume, ncc sanguis srae carne possit esse, Cantatur iste psalmus in exsequiis defunclorum
vel surai, nec ibi sint duo sacramenta, sed unum. fidelium, quia per gratias hic enumeralas velut per
[Alcuin]. Sed quia nec caro est sanguis, nec san- quasdam dietas ad vilam 'ascenditur a?ternara, quas
guis est caro el panis in carnem converlitur, et
; tunc fidelibus oplalur et oratur
vinura in sanguinera, et non econverso, et sub di-
C0LL.\TI0 IN PSALMUM XXII : « DOMIMS REGIT ME.
versis specicbus utrumque surailur ideo mensam :

ET XIHIL. 'I

et calicem hic distinguit, velut diversas gratias.

VEns. 22. — Cali.r. meus inebrians. quam prvcla-
Pars X, VERS. 8. — « Et misericordia tua subse- rus eo quod est,
est. IIoebr;ei faciunl finera versus, in
incbri'ins, deinde incipiunt sequcnlem versum, ta-
" quetur rae omnibus diehus vils meae. i
men bonilas, elc. Septuaginla aulera junxerunl ad
Et miscricordia. [Cassiod.] Deciraa pars, ubi eumdem versum 2TC ~i'J ac tob pra'serlim cum par-
notat decima gratia, quas est misericordia subse- licula 2'T2 Ton signiticet bonum, pulchrum, et no-
tum fit psallerium lyrico carmine currcre, ut supra
quens ad custodiara, quae praecedit ad gratiam con-
semcl et iterum ostensura esl. Bonilalem vero sonat,
ferendam (57). Unde misericordia tua, Domine, nos ubi est cum vau sured quod vocanl, ex Rabbi Da-
pra'venial el scquatur, praeveniatin.spirando ; sequa- vid in libro radicum 2"a tub.

PSALMIS XXIIl.

PSALMI TITULUS : « PSALMUS DAVID l\ PUIMA SABBATI. » G dicilur cadem qiuv dies fuit prima in priraordiali
:

Domini rerum conditione. [.\lcuin.] Intenlione monet victo-

est /srra. Tilulus : Psalmus Duvid,vc\ prima
Sabbati. Prima Sabbati dicilur dies prima post Sab-
rem Christum cum Iriumpho suscipere [Cassiod.].
Modus talis iriparlilus est psalmus. Primo dicit
balum (58). Ilebraei namque propter dignilalem Sab-
;

toliim orbcm esse Dci, ut sicut nullus ab ejus impe-

batiomues dies alios appellant nomine Sabbali, di-
centes primam Sabbati, secundam Sabbaii, et dein-
rio, ila nec a lide cjus sil alienus. Secundo deter-
ceps, sicut gentiles dies appellabant nominibus pla-
minat quibus virlulibus pra-diti sint in Ecclesia,
ibi, quis ascendct. Tertio, superstitiosos avocat a
netarum, dicenles diem Luna;, dicm Marlis,diem
Mercurii, elc. Christiani vero pravitate, ut patuhs cordibus Chrislum recipianl,
dies a])pellanl ferias,
ibi, altollite porlds. Prophcla ilaque a simili pra'CO-
eo quod omnibus diebus a servili opere, idest a pec-
nis, qui posl Iriuraphura lolam tcrram clamal csse
cato cessare dehemus. [Cassiod.] In prima autcm
vicloris resurreclionis Chrisli gloriamauendens, ait
Sabbati, mundus condilus est, el lux divisa a lene-
bris rebus confusis, atque informibus accipionlibus Vers. 1. — « Domini est lerra et pleniludo cjus ;

formas, et in eadem die Christus deposilis morlali- » orbis terrarura, el univcrsi qui habilant in eo. »

lalis leneliris, clarificalus cst, el hoiiio depulsa pec- Domini, id csl Chrisli, qui est Dominus dominan-
caloruni caligine, reslauralus per Chrisli resurre- I) tium, est terra, [Cassiod] id cst, Ecclesia fruclifcra.
clionem. [.\ug.| De hac clarincalionc Christi, el ho- HiPC est terra bona, superquam I^^vangeliciimsemen
minis rcparatlone, agit hic psalmus. Et est sensus cecidil, et prolulit fructum, Iricesimum, sexagesi-

liluli : Pscilmus isleest Daoid qiii liic loquitur in per- mum, ccnlesiinum, cl pleniludo ejus, id esl omnin,
sona sua, vel EccIcsiiP. Psalmus dico, agcns dc cla- quibus plena est Ecclesia, scilicel omne.s sancli ct
rificatione Domini, et hominis reformalione, qua' charisinala graliarum. El lia'c lerra, id est Ecclcsia,

facta cst tH prima Sabbali. [Cassiod.] qua' Dominica non est parva, sod cst dc tolo orbc el de omnibus

(57) r.assioU. in Collcrla Ddtninic:!' xvi post Pciilc-

(.•)8) Ex Ilicr. qua-st. i :i(l llcililiiam.

costcn.
 :

247 PETRI LOMBARDI 248

Unde subdit, et ipsa est orbis terra-

qui in eo sunt. A opera intelliguntur. Et qui est, mundo corde, id est
rum, etin ca sunt universi qui habitaiit in co. [Aug.] mundus non accepit invano
incogitationibus, ct qui
Cum enim clarifieatus Dominus annuntiatur in 11- animam siiam, id est qui non deputavit animam suam
dem omnium gentium, tunc et totus orbis fit Eccle- rebus non permanentibus et caducis, sed eam sen-
sia ejus, id est in toto orbc, et de toto orbe fit Ec- tiens iramortalem, Kterna desideravit. Et ideo non
clesia ejus. Et merito Ecclesia est Domini. juravit in dolo pro.vimo swi. Sicut enim simplicia,

Vers. 2. — I Quia ipse super maria fundaviteum, et non fallentia sunt aeterna, ita se prKbuit proximo.
« et super fiumina prBeparavit eum. » [Alcuin.] Nil proraittit,unde decipiat eum ne dum
pejus faceret, permittit juramenta simplicia, et do-
Ipsc fundaint. [Aiig.]idestfirmissime stabilivitt'nm
losa prohibet. Et nota quod non ait simpliciter, non
supcr maria, id est super omQes fluctus s;eculi, ut
juravit, sed non juravit in dolo. E.x quo datur in-
eos superet, nec sibi noceant; et prwparavit eum
telligi quod permittit juramenta simplicia, et dolo-
orbe [Hier.] id est Ecclesiam, super flumina, id est
sa prohibel. [Cassiod.] In doto autem jurat, qui ali-
super cupidos hujus saeculi. [Aug.] Ut enim tlumina
ter facturus est quam promittit ; cum perjurium sit,
in mare tluunt, ita cupidi homines labuntur in saj-
culum, etlios etiam superat Ecclesia, quae victisDei
nequiter decipere credentem. [Hier.] lUeindoIonon
g jurat, qui quod cogitat praedicat, et opere implet.
gratiacupiditatibus SEecularibus ad recipiendam mor-
talitatem cbaritate paravit.
Vel, aniraam, hic sensualitatem suam accepit. Et
est, quisuam animam sensualem, id est sensualita-
Pai\s II. Vers. .3. — a Quis ascendet super mon- tem quce est inferior vis animae, non accepit, id est
« tem Domini ? aut quis stabit in loco sancto ejus ? "
non acceptabilem habuit. In vano, [Gl. int.j id est
Quis asccndct. [Cassiod.] Secunda pars ubi deter- in peccato, [llier.] qui nuUis eam faecibus peccami-
minat quibus virtutibus praediti sunt in Ecclesia.
num baptismum maculavit. Nec
post juravit in dolo
Quasi dicat Orbis, id est Ecclesia, de toto orbe ter-
:
proximo suo, hoc non mutalur.]
rarum est Domini, non tamen ibi est, nisi innocens.
Et hic dicit sub interrogatione, ul attentos reddat. Vers. 5. — Ilic accipiet benedictionem a Do-
n mino, et misericordiam a Deo salutari suo. »
Quis nscendet in montem Domini'! etc.Velad litteram
possunt accipi superiora. Domini cst terra, quam Hic accipict quasi dicat : Debet quisque innoccns
creavit, et plenitudo ejus, id est omnia quibus eam esse et sibi, etproximo, et inde sunt ei haec prffimia

ornavit. [Hier,] Et non pars terrae tantum, imo, or- quia, hic, talis ascendit in raontem Domini, [Cas-
bis terrarum, id est totus mundus, ct, universi qui sind.] id est in altitudinem justitias ct fidei : quod
habitant in co, idest omnes incolcECJus suntDomini. quidera est ei a Domino. Et hoc est, quod ait hic ac-
Et merito, quia ipsc supcr maria fundavit cum ct C ccpit benedictionem a Domino, [Gl. int.] id est per
supcr flumina priep., etc. [Alcuin.| id est statuit Domini benediclionem acceptam, ascendet el stabit
eam ne obruatur a mari, vel a fluminibus. Qui as- in alta justitia Dei. Vel ita, quasi dicat : ille qui

cendit in montem, quasi dicat, [Hier.]orbis et om- praedicta habet, ascendet. Illa vero non habet a se,

nes ejus incolse sunt Domini, [Cassiod.] sed in monte sed a Deo, quia, hic accipiet benedictionem, id est

juslitia' ejus non est aliqiiis nisi innoccns. Et ad praedicta bona, Domino. [Cassiod.] Et hioc bene-
a
hoc utitur interrogatione dicens, quis ascendet ? dictio per misoricordiam, non per merita datur.
[Hicr| quasi dicat magno nisu opus est. Quis hic quia prius por misericordiam peccata dimittit Deus.
ponitur pro raritate, non pro impossibilitate in mon- Et hoe csl quod ait Et accipict miscricordiam, id
:

tem Domini, [Aug.] id esl in altam justitiam Domini, est remissionem peccatorum per misericordiam fa-
aut quis stabit postascensum in loco sa^icto ejus su- ctam a Deo .lalutari suo, id est a Christo, et ne putes
per maria et tlumina parato. [Aug.] id est quis per- praedicta de solo Christo fore accipienda, quia

mancbit ineo
Pauci ascondunl,
quo ascendct?
ot pauciores,
|Hier.]
permanent.
Quasi dicat
Multi
Vers. 6. —
« Haee est generatio quaTentium AO
« eum, quKientium faciem Dei Jacob. »
enim ascendunt, qui non perseverant. Deinde prae-
misstc interrogationi respondet, dicens Ihrc gcneraiio, id est talis est generatio oranium
:

D coramuniter, qwercntium eum vel Deura. Ac si di-

Vers 4. — « Innocens manibus et mundo cordc,
cerct : Licct singulariter dixerim ascendet, inno-
« qui non acccpit in vano animam suam, ncc jura- cens accipiet : tamcn hi tales non sunt pauci, sed
" vit in dolo proximo suo. « est gencratio, [Cassiod.] id est multitudo baptismo
Innocens manibus, etc. [Alcuin.] Et dicit ulique il- ronata, et non nisi quaerant Deum. Ideo ait, quae-
lum aicensurum et permansurum, qui est innoceus rentium euui. Vel ita continua : Vore benedictio
ad proximum. [Hier.] Tribus modis, scilicet manu, erit per raisericordiam. Sic cnim [Aug.] id est per
id estopcre, et corde, quod nolat ibi, innocens ma- misericordiam nascuntur in baptismo qui qua"-
nibus et mundo cordc et qui est innocens in verbis. runt eum. Et hoc est : h».c est generatio quferen-
Et hoc e^t quod ibi ait, nec juravit in dolo, etc, et tium eum, non ulique pro favore saeculari, vel pro
qui sibi ipsi innocens est. l.Vlcuin.] Quod ibi dicit. terronis opibus, sed qusrentium Deum, ita quod
qui nonacccpit, etc. Quasidicat : Quteriturquis ascen- faciem Dei, [Rem.l id esl pra^sentiam, ct cogni-
det ct stabit ? illc utiiiue, qui cpt innocens manibus, tionem ejus quLorunt, Dei, dico Jacob [Cassiod.]
[Aug.] id est purus in operibus, quia pcr manus id esl qui quaerunt Deum ul Jacob quaesivit. Quod
249 COMMENTARIUM IN PSALMOS. PSAL. XXIII. 250
faciunt illi qni ferventiores aliis volunt proeponi, A Quis est iste rex gloriae ? iCassiod.i Breviter et
ut eis primatum det sicut Jacob fecil, qua; praepo- totum respondet, scilicet Dominus virtutum ccele-
suit Esau, cujus primogenita lia^redilavit, [Aug.J stiura, id est angclorum, vel virtutum. (Aleuin.) id
ita et Christiano populo posterius nato dat Deus est gratiarum, quia omnibus omnia dat dona; vel,
primatum, Judaeis ablatum id est Chris'tum. Unde Dominus virtutum, (Hier.) id est terrenorum princi-
Isaias : Aufcram ab Icrusnlem caput et caudam pum ipse est rex gloriae. Ubi apud nos est virtutum,
(Isa. IX.) in Hebraeo habetursabaoth, quod interpretatur ffxer-

Pars III, 5'.avj/a\u.a, Vers. 6. — » Attollite portas,

cituum, vel militiarum, vel virtutum,
Aliter attollite vel tolIite,elc., principes dicit dae-
<t principes vestras, et elevamini, porta; seternales,
mones, qui principari hominibus volunt. Ait ergo :
« et introibit rex gloria;. "

principes tenebrarum qui primatum in hominibus

AltoUite, [Cassiod.] terlia pars. Christiana reli-
quaerilis, toUite portas principes, id est auferte adi-
gione declarata superstitiosos a pravitate avocat,
lus cupiditatis et timoris, ne irapediant Dominum
ut patefactis cordibus Christum admitlant quasi
venientem, quos staluistisinanimis horainum, ulper
dicat : Et quia nullus asccndit, vel stat, nisi innocens
eos ad decipiendos homines inirelis, [Aug.] dum ti-
et purus : Ergo, o vos principes raundi, et super-
stiliosi, ut sunt hypocrisiarch;e attollitc, vel, tollite,
Q raenl non timenda, et cupiunt non cupienda. Et vos
portce cBternales, id est aditus feternac vitae, scilicet
id est auferte ab animis veslris portas vestras, (Cas-
renuntialionis saeculi, ct conversionis ad Deum, ele-
siod.) id est mortis quae a principe diabolo positae
;
vatnini, |GI. inl.] id est exaltamini in cordibus ho-
sunt, per quasipse ad corda intrat. Portae illoe sunt
minum. Et sic introibit rcx glorice [Aug.], id est
vitia et peccata,quibus locus sit diabolo in cordibus.
Christus in quo sine superbia gloriemur. Qui supe-
hommum. El contra illas porlas morlis elcimjnini,
ravit porlas morlis, et patefecit sibi coelesles januas,
id est exaltamini, in cordibus hommum, portcF ceter-
implens quod dixerat : Gaudete, quoniara ego vici
nales, scilicet omnis gratia, quae veniente Chrislo
mundum iJoan. xvi.) Quis est iste? [Aug.] Pavet
data est, qui spiritu gratiae plenus alios gratia riga-
admirans mortalis natura, dum audit regem gloria?
vit, ul spiritualia nequitiae de cordibus suorum intraturum, Quis est
et quaerit : rex glori;e ? res-
pelleret. Elevamini dico, ct sic introibit ad corda
poudet Propheta, ipse est fortis et potens, quem tu
rex glorif, [.Vug.| id est Christus, in quo sine su-
inlirmura ct oppressiura putasti. Ipse est Dominus
perbia gloriemur, qui praecinclus humilitate su-
polcns in pra'lio, ubi contra raortem pugnavit, con-
perbiam diaboH, ut fortis athlela expugnare venil.
concrela
Iracta, et cicatrice, et senties te repa-
Vers. 7. — n Quis est iste gloriae ? Dominus ratam immortalitale reddita. Infirraitate namque
forlis et potens, Dominus potens in praelio. » homiuis solata, qus; terris debebalur, ubi cum mor-
Qui!; est istc. [Cassioil.J Interrogul hic Prophela te belligeralum est, firmata cst clarificatio Domini.
non proptcr suara ignorantiam, sed ad convincen- Attollite, vel, lollite ; egit supra contra dacmoncs,
dain Jud;rorum superbiam et porridiam. [Alcuin.| Et hinc jam itur in calum, id est ca'Iestes angelos al-
ut amplius Christum commcndando, alios ad ejus ab hominibus adorari. Et ex-
loquitur, qui solebant
invilct amorcm, sic diceus : Quix cst istc rex glo- clamat iterum Prophela dicens Vos etiam coe- :

rirr ? [r.assiod.] Quid intralurus cst ad corda ? res- leslcs principes tollite portas vestras quas habetis
poudet, describens cum per virtutes, ([uasi proprio in animis hominuiii, qui adorant militiam cceli.Ante
nominedicens : [Cassiod.] Ipse est fiom/nus absolute Chrisli namquc advenlum permittcbant se angeli
omniura fortis in rebus, et si cum gladiis eum ce- boni adorari illa adoratione qua; dulia est. non la-
pistis et potens, ct si Pilato eum tradidistis, Dominux tria (Gcn. xviii, Josuc v), ut sibi potius quam ma-
csl potcns in pra:lio ubi conlra diabolum puguavit, lis angelis reverentia exhiberctur ab horainibus
ct contra Judaeos. Ne crgo iu pugna, vos Juda^i, ^59), sed post incarnationera ex humililale atquc
cum superasse puietis, et si adversus eum ad horam subjectionc, quara dcbct Domino suo prohibent ho-
prKvaluisse vidcamini. mincs sc adorarc, ut iutelligant liiimanara naturam

Vkrs. 8. — 5 Altollite portas, principes vestrasi D in Christo super omnem crcaturara cxaltatara. Unde
" et clevamini, porla; a^ternales, et introibit rex
in Apocalypsi angelus dixit Joanni : A'o/i mc ado-
" gloria'.
rare, conservus enim tuus sum, ct fratrum tuo-
rum (Apoc. xxii. Kt elevaraini portac actcrnales,
Attollite, vel, tolHtn porlas, principes vestras, ct
id est port;e »tern;e justitiac, et charitatis et cas-
elcvamini, porta; xlernalcs, ct inlroibit, etc. Con-
titalis, pcr cpias unum vcrum Deum dihgal anima
gcminatio est hic. |C;issiod,| Pracdicla cnim repetil,
ct non fornicetur sub raultis qui dicunlur dii, el
ut amplius detcrmiiict quis sit rcx glori» et non
sic introibit rox gIori;c iid mcntera ut ad dcxte-
pcr siiigiila, ut prius fcccrat, diceiulo, potcns, fortis,
ram Patris intcrpcllet [llcbr. vii), id cst inlcr-
elc, scd sicut prius pricmiltcns Prophetain inlerro-
pellare pro nobis crcdatur. Quis est islc rcx gloriaB?
gationem :

(Aug.) Princeps ctiam liujus aeris, qui antc prima-

Vers. 9. — " Quis ost iste rex glorias ? Domiuus tum habcbal in hominc, miratur cl quieril : Quis
f virtutum ipse cst rcx gloria;? •

(iiO) Ex. Greg. Iloinil. 8 Evangcliorum.

251 PETRI LOMBARDI. 252

est iste rex gloriae ? Respondet Propheta : Dominus A rex glorise ? quibus respondent aliae Dominus vir-
virtutum scilicet ccelestium, vel lerrenorura, ipse est tutum, ipse est rex gloriae.
rex glorioe, etiam supra le glorificato corpore pergit, Vel aliter, attoUite portas, principes hic appellat
ille tentatus super omnes angelos tcnJit, ille ab an- sanctos, de quibus alibi diciluT : Et nunc, rcges, in-
gelo pracvaricatore tentatus. Nemo ergo princeps se telligite [Psal. iii, et Pelrus ait : Vos estis genus
objiciat nequam, atque intercludat iter ipsius ad electum regale sacerdotium, gens snncta II Petr. ii)

nos, ut tanquam Deus habitet in nobis, atque cola- [Gl. int.]Quasi dicat : quia nullusascendit nisi inno-
tur. Vel aliter, attoUite, vel tollite. Dicit Iilcc David cens et raundus, ergo, o vos, principes, id est fideles,
propheta, perscna angeloram sibi assumpta, qui qui estis genus electura, regale sacerdotium, attol-

Christum praecesserunt descendentem ad inferos vel lite portas vestras, id est amplilicate bona opera,
ascendentem ad ccelos, Angeli ergo praeeuntes per quae Deus intrat. Elevamini, portae aeternales,

Christum ad infernum dicunt tartareis potestatibus, ct introibit rex gloriae. Ilaec et sequentia non mutan-
[Hier.] O vos, principes inferni, toUitc portas ve- tur a lectione primae expositionis usque, attoUite,

stras, id esl auferte potestatem vestram, qua usque ubi est repctitio praecedentium, usque ad finera.

nunc in inferno omnes detinebatis. Et ipsi idem

COLLATIO IN PSALMOI XXIII DOMIXl EST
praecedentes Cliristum in ascensione dicunt : Et o r.
« TERRA. »
vos portae aeternales, quae hactenus eratis clausi,
scilicet aditus ccEli, ingressus paradisi, elevamini, Vers. 4. Qui non accepit in vano animam suam.
Quidam vertunt aniraam raeam, alii animam ejus,
id est aperiamini, et introibit rex glorioe. id est
alii animara suam, sicut LXX ct Hieronymus.Diver-
Christus in ca;lum. Hic est summus sacerdos, qui sitas profecta est ex particula Ilebraica, quae scri-
in veteri lege semel in anno cum sanguine intrabat bitur pcr vau in line, et tamen puncluatur cum
hirec, id est, ic-r: napiisco. vel napiisci.
sancta sanclorum (Hebr. w). Mirantur autem das-
in
mones et quaerunt Quis est iste rex gloria;? [Hicr.]
Vers. 5. — Et miscricordiam a Deo salutari suo.
:
Hieronymus cx Ilebr.habet justitiam, quoraodo
quasi dicat : Nos regem nostrum habemus, scilicet et ncoterici translatores reddunt, Verura np~V
diabolum. Iste rex glori», quisest? Respondent an- tzedaqah quandoque accipilur pro ele(pmosijnn,
geli Christum praecedentes ad infernum : Ipse est quae est opus misericordiae. AdJe quod corona illa
Dominus fortis et potens, qui raorlem vicit et dia- justiti.T, quara reddet Dominus iis qui diligunt
adventum ejus i// Tim. iv), et quae respondet bonis
bolum Dominus potens in praelio, contra diabolum
;
operibus nostris, plus habet liberalitatis divinae et
principem veslrum, quia alligavit fortem, el nunc gratiiP quam debiti, juxta illud ad Titum iii : iVora ex-
venit evertere domum ejus et diripere vasa, id est operibus justi:ice ijucb fecimus 7ios, sed secundum
confringere infernalia claustra, et educere captivam suam misericordiam snlvos nos fecit. Justitia aulem
Y) hcec, est etiam fides, Dei donum, pcr quodreddimur
captivitatem. [Hier.] AttoUite portas, virtutes, mi-
ii, sine fide impossi-
rairericorditer justi, quia, Hebr.
nistrae prsecedentes Christura in ascensione, ad alias bile est placere Deo.
virtutes ccfilestes clamant, ut viam Domino venienti Vers. 6. — Atiollite,
portas principes, vestras,
aperiant, eique accurant, o principes cii'li altoUite Hieronymus traduxerunt, levate, portw,
et caeteri

portas vestras, id est reserare ca'lestes aditus ve- capita vestra. Idooque accidit obpolysemasiam vo-
culcC Hebraice 'CN" Rosii, quam nuUus Hebraeorum
nienti Domino. Et o vos.portae aeternales elevamini,
negat saepe significare principcm. Quod autem va-
id est aditus coeli et asternalis ingressus pateat. riatur terminatio casuum apud Latinos et Gra?cos, id
Aperiantur aetherea; januae, et aeternarum aedium val- non perin de sil apud Hcbraeos. Quare juxta conse-
vae. Et introibit rcx gloriKincopIum ut ad dexteram quentiara sermonis, nunc redditur casus unus nunc
aller, nec praejudicat sentenii* liaec aut illa lectio,
Patris interpellet pro nobis [Aug. Hier.]. Ipse autem
seu accepcris portas pro primatu terrenae cupidi-
virtutes angelicae, novo raysterio carne induli stu- tatis, seu pro quibuscunque peccalis, quae impediunt
pefacti, quaerunt cum adrairatione Quis est isle: aditum regni coclestis.

PSALMUS XXIV.
PSALMI TITULUS : « IN FINEM PSALMUS DAVID. t D Quidam enira scribuntur per omnes ; quidam non.
Ad te,Domine, levavianimammeam.Tdnlus : In Illi qui per omnes scribuntur, illos significant
fi,-

nem.psalmus David. Psalraus iste est consolatio fide- qui omnibus pcrfecti virtutibus cantant Dei lau-
lium contra adversa saeculi. [Alcuin.] Ecce haecoratio des. Qui non per omnes, minus perfectos lauda-

EcclesiDe in hoc saeculo graviter afnictae, quasi ora- tores significant. Et est sensus tituli Psalmus :

tio populi in Babylone giavitcr constiluti. Ilic enim isle dirigit nos in finem, id estin Christum, attribui-

Ecclcsiaeloquitur.quasi pocnilens graviter flagcUatus, tur David iGl.int.i id est Ecclesiae, quae hic loquitur

qui praeponitur aliis ne murmurent in adversis, qui in pcrsona poenitenlis, per tlagella correcii. Inteniio

in se e.xpertus raisericordiam et justitiam Dei, per monet in adversis non murmurare, sed ad Deum
misericordiam blanditur, per juslitiam terret. [Cas- respicere.Modus tripartitus est SO psalmus, primo
siod.] Et est hic psalinus primus pcr litleras Ile- ad Dominum crectus esl
petit doccri vias Dei, quia

braei alphabeti digestus, et si non per omnes. Secundo orat pro peccatis dimittendis, pro priori-
 ;

533 COMMEMARIUM IN PSALMOS. — PSAL. XXIV. 254

bus, et his quse quotidie fiunt, iLii, rerainiscere, etc. Aviora demonstramihi, [GI. int.]quasi dicat.quae vi-
Tertio agit de aeternis, ostendens quoraodo ha sui subsunt, sicut solet naanu aliquid demonslrari
beantur, ibi quis est homo.Ecclesia itaque ut secure oculis subjectum. [Cassiod.] Viae ergo sunt institu-
valeat petere quae sequuntur, prceraittit de suo desi- tiones de ordine vil», qui convenit omnibus etiam
derio et dilectione quam habet erga Deum, sic ad simplicibus. Et seraitae sunt quae occultje et angustae
ipsum loquens : sunt, ut est raystica inlelligentia legis, quae paucis

Vers. I. — « .\d te, Domine, levavi animam nota est. Unde subdit, et semitas tuas, id est legis

" meam : Deus meus, in te confido, non erube- intelligentias angustas et paucis notas, edoce me,
« scara. » quasi dicat : Ea quKocculta sunt, et, o Domine,
[Hier.] Domine, ego levavi spirituali desiderio de Vers. 5. — I Dirige in veritate tua, et doce me,
terra, a similitudine grani quod in terra ortura sur- <t quia tu es Deus salvator raeus, et te sustinui tota
git in altum. Si vero in imo jaceat, conculcatur, ' die. »

atque computrescit, quid ? animam meam, [Aug.] [ Aug. ] Dirige me errores fugientem in veritate tua
quae carnalibus desideriis conculcata premebatur in ut rectc vivam, ct pie, sicut veritas tua exigit, et

lerra. Quo levavi? [Cassiod., GI. iut.] ad te ample- doce me ipsam voritatem, ut quod credo intelligam.
xandura et conteraplandum. [Alcuin.] Facile terrena g Ideo dico, doce, quia per me non novi nisi menda-
despicit, qui ad divina conspicienda se erigit ; et o cium. Distingue, duo petit, dirigi et doceri. [Cas-
Deus meus, [Aug.] ego expertus in malis meam in- siod.] Dirige, ad bonam vitam pertinet doce, ad ;

jam in te confido, non in rae, qui prius

firraitatem, veram scientiam, in quibus est perfectio. Sequitur :

in me confidens volui esse sicut Deus. Unde ad hanc Quia tu es, quasi dicat : Ideo fac quod peto quia tu
infirmitatem carnis perduclus de superbia mea eru- es Deus salvator meus, non ego. [.\ug.] quia expul-
bui. Jam ergo, in te solo confido. Etideo, non eru- sus sum a te de paradiso in longinquam regionem,
bescam per peccatum quod de me procedat, de eo per me redire non possum, nisi occurras erranti et ;

unde conlido quod essel, si illud : perderem. Spes item etiam ideo, quia te sustinui tota die. idest toto
enim non confundit. Nec etiam per peccatum quod tractatu sajcularis temporis, reditus meus luam
fit ex inimicorum suggestione, illud perdam. Et hoc e.xspectat misericordiam. Duo bic ponit comraenda-
est quod ait : bilia, dicendo, lu es salvator meus, et te sustinui.

Vers. 2. —
j Neque irrideant rae iniraici raei
[Cassiod.] Duae enim sunt res, quae bonos faciunt,

' etenim universi qui sustinent te, non confunden- scilicet ut Deum salvatorem credaraus, et palienter

« tur. » retributionem ejus exspectemus.

Nequeirrideant meinimicimei,[GLint.]id 6SID0U Vers. 6. — it Reminiscere miserationum tuarum,

p Domine, et misericordiarum tuarum quae a saeculo
prasvaleant mihi. Haec oratio vim enuntialionis ha-
sunt. 11
bet, quasi diceret : Non prsvalebunt mihi, quod
quidera oro, inimici mei, oranis modi, [-Vug.] scili- Reminisccre. [Alcuin.] Secunda pars, ubi de pec-
catis prioribus, et de his quae quotidie fiunt, orat,
cet visibiles et invisibiles, et praecipue illi qui ser-
pentinis atque occultis suggestionibus insidiantes et per misericordiam antiquis factam, et quia timet
suggerentes ad haec mala me dejecerunt. verum judicem. Quasi dicat : dirigere ct docere de-
[Alcuin.]
Et certus sum de eo quod peto, quia in nuUo bes, quia tu es Deus, et quia sustinui te, [Alcuin.]
susti-
nente patienter Hoe el sic lioc non sufllcit. o Domine,\.xi reminiscere quem
fallit. [GI. int.] est quod ait,

etenim universi qui sustinent te,\i est qui patienter homines putant oblitum, dum tardas miscrationum
ferunt pondus diei et aestus [Mattli. xx), id estprae- tuarum, |Cassiod.|id est openim miscricordiae, et
sentis tribulationis, donec venias, non confundentur misericordiarum tuarum, naturaliter tibi insitarum.
per se, vel per inimicos, id esl per peccatum a se, Miseralio enira proprie est in exhibitione bonorum
vel ab inimicis exiens. misericordia, quae naturaliter in Deo est, quae est
ipseDeus, quas misencordiae
Vers. 3. — " Confundanturomnes iniqua agentes
ab initio sacculi Nunquam enim sine
sunt. [Aug.]
et miserationes a saculo

c supervacue. »
D raisericordia nec peccanti homini miseratio
fuisti,
Confundanlur. [GI. int.] Quasi dicat Sustinentes : tua defuit : qui etiam peccantem homincm non va-
te non confundentur, sed confundantur, hic pro nitati quiiiem, sed in spe subjecisti. |.\lcuin.l Nc
peccatis salubriler, vel si liic nolunt, tandem in ergo in me fallat, quod ab inilio saecuii incceptum
pa'na aeterna. Et subdil, et qui el quare, [Aug.J sci- est.
omnes
licet iniqui vcliniqua o^cwfci, ideo quod ini-
que faciunt ad acquirenda quae transcunt. Ideo ini-
Vers. 7. — » Delicta juventutis mcae, et igno-
" rantias nieas nc memineris. »
qua, quia supervacuc agunt, id est in supcrvacuis
Dclicta. Quasi dicat : Reminisccre misericordiae,
laborant, quia omnia sunt vana et infructuosa, quje
et per misericordiam tuam nc mcmincris, |.\ug.]id
a Deo sunt aliena.
cst, ne serves ad vindictam perpetuam, dclicta, qui-
Vers. 4. — j Vias
Domine, demonstra
tuas, bus viara squitatis dereliqui, juvcntulis mcce |Cas-
" mihi, et semitas tuas edoce me. » siod.] id est confidentis, |Aug.| ct pnccipilis auda-
Vias tuas. qiiasi dicat : Xon erubescam. Et ne cis mea; ignorantins meas. Vel, ignoranti;i! raca;, id
hoc liat, o Domine vias tuas, id esl prsecepta le- est pcccata qux ignoranter feci, vel quac fcci anto-
2So PETRI LOMBARDl 256

quam crederem [Cassiod.] Delicla enira sunt, A Diriget mansuetos in judicio, [Aug.] Qui ei non

quando derelinquilur scienter via ffiquitatis. Juven- resistunt in judicio futuro.id est non perturbabit in
lus non accipilur hic pro astate, sed pro praecipita- judicio eos, qui sequuntur voluntatern ejus, nec re-

tionis audacia, qua; est tunc, quando color animi Et doccbit hic mites, vias suas, non eos
sistunt ei.

modestiam excedit. Ignorantias dicit peccata igno- qui pracurrere volunt, quasi se melius regere va-

ranter facta ; facimus enim qus mala esse nesci- leant sed eos qui non erigunt cervicem, neque
;

mus, etiam post baptismum et fidem. Vel, ignoran- recalcitrant, cum eis jugum leve ponitur et levis

tias dicit, peccata ante fidem commissa. [Hier.] sarcina.

Vel, delicta juventutis dicit peccata, quae quasi in

Vers. 11. — " UnivcrsE vicp Domini.misericordia
adolescentia gessit, scilicet anlequam de domo ioi-
« et veritas ; requirentibus lestamentum ejus, et
qui patris, id est diaboli exiret, de quo dicitur :

« testimonia ejus. »
Yos cx patre diabolo estis (Joan. vin). DeUcta igno-
rantiae, dicit ea quae sunt in parvulis, qui vel origi- LJniverscr : [.•Vug.] quasi dicat : Quas vias docebit

nali peccato tenentur. Et est, delicta juventutis eos ? Misericordiam, qua placabilis est,et veritatem,
meae, [Cassiod.] id est quae fcci adhuc juvenis in qua incorruptus est. Et universx vice Domini sunl
domo prioris mei, scilicet diaboli. Et delicta igno- g misericordia et veritas, [Cassiod., .\ug.] quae cum
rantiae meae, id est originale peccatum, quod in tamen duobus includuntur, quo-
infinitac sint, in his

parvulis ne memineris, id est ne seives ad aeternam rum unum exhibet, donando peccata, alterum judi-
ultionem. cando merita. Misericordia enim dimittit peccata,
veritas judicat merita. Ergo uniTersae viae Domini
Vers. 8. — I Seeundum misericordiam tuam
Unus
sunt duo adventus Filii Dei. raiserantis, alter
" memento mei tu, propter bonitalemtuam, Domine.»
judicantis, id est in illis duobus adventibus mise-
Sccundum miscncordiam,qua.s\ dicat Nememi- :
ricordiam et veritatem manifeste nobis exhibet. In
neris dico, sed polius mementomei, [Gl. int.] id est prirao, misericordiam ; in secundo, veritatem. Quk
vide raisericorditer quara fragilis natur» sim, [Aug.]
duo tamen in omni opere Domini .simul sunt, et si
tu cujusopus est miserori, et peccata dimittere.Me-
non nobis manifeste appareant. Tenet autem ille
mento non secundura iram qua ego sum
dico,
vias ejus, qui expertus raisericordiam deponit su-
dignus, sed secundum misericordiam
[Alcuin.]
perbiam, nullis suis meritis liberatum se videns, et
tuam, quam me quasrere dignatus es, qua te digna Re-
deinceps cavet severitalem judicis. Pequitur :

est, quasi dicat Ut ampla est raisericordia tua, ita

:
quirentihus. etc. Quasi dicat : Dico quod universae
ample miserearis mei. [GI. int.] Et, o Domine, rae-
viae Domini sunt misericordia et veritas, quod et si
raenlo mei, non propter meura raeritum, [.\lcuin.]
G non aliis videtur, apparet tamen requirentibus, id
sed propter honitatem /uam naturaliler tibi insitam,
esthis qui requirunt testamentum. cjus, [Hier.] id est
qua omnia ex nihilo fecisti. Distingue inter miseii- mortem, per quara redempti sumus,
passionem et
cordiam et bonilatera. [Cassiod.] Misericordia est
et vita promissa, nobis est reddita. El qui requirunt
proprie crga miseros bonitas erga quoslibet, facit ;
lestamcntum ejus, [Aug.] id est qui altendunt quiE
autem Deus bonum, ct a miseris imploratus, et bo- enim
in prophetis et in evangelistis testatus est. Illi
nitate ductus. Nemo enim bonus ex se, nisi solus
intelligunt Christum misericordem in prirao adven-
Deus [Luc. xviiu. Qui mites quaerunt, testa-
tu, et judicem in secundo.

Vers. 9. — « Dulcis et rectus Dominus ;

propter mentum ejus, id est mortera, quando suo sanguine
« hoc legem dabit delinquentibus in via. » nos redcmit in novam vitam. Etqui requirunttesti-
monia ejus in prophetis et evangolistis, ubi creden-
Dulcis et rectus. [GI. int.] Hic fit conversio ser-
tibus mortem suam vitam
in promittit, incredulis
monis ad homines, quibus iste fidelis loquitur,
vero rainatur mortom Eeternam.
ostendons qua fiducia ita instanter petat. Quasi di-

cat : Ilac fiducia peto, quia, Dominus esl dulcis, Vel ifa, ab illo loco. dulcis, etc. cl legitur totum
[Aug,] quia peccantibus et impiis omnia priora di- de prKsenti : Quasi dicat : Hac fiducia pelo, quia.
mittit, ubi est gratia sine meritis, et esl rectus, D Dp^ij^g est dulcis et rectus. [Cassiod.] Dulcis,
[Alcuin.] quia post misericordiam vocationis el ve- quia suavia dat ; rectus, quia corrigit. Et proptgr
niae, digna in ultima judicio merita requiret. Hoc hoc quia dulcis et reclus, ideo non ex crudelitale,
ideo dicit ne lenilas ejus securos nos et otiosos red- sed ex benignitato, dabit lcgem, correctionis vel
dat, [Aug.| l^^t propter hoc, scilicet quia misericor- charitatis dclinquentihus, lamon si sunt, in via, fi-
diam prarogavit, ut perducore in viara dabit delin- deli, [Alcuin.] vel ad hocutsint invia praeceptorum
quentibuslegem [Hier.] id est correctionem, vel cha- Dei. Vol, dabit in via hujus vitae, ubi recte viven-
ritatem, qua junguntur et reconciliantur horaines dum est. Dabit legom dico, [Cassiod.] et, ia judicio
Deo, [Alcuin.] dabit, ita tamen, si sunt invia, id est praesenti, quo judicat cum punit et corripit. Diriget
in fide. Vol dabit legora, ut ponat eos ; in via, id est jiiansucios, ad meliora, [Alcuin.] id est si mansueti
in prEeceptis Dei. Vel, dabit in via, hujus vitae, ubi corripiuntur quod est ex feris domiti, ut
sint, qui :

recte vivendum est vel necessarium est. EtDominus toUerent pationtcr flagellum emendanlis patris, mo-
Vers. 10. — ic Diriget mansuetos injudicio : do- delam urentis medici. Quod mites sunt, id est le-
si

« cebit mites vias suas. » nis animi, quasi dicat, naturaliter boc habentes
 ,

257 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. XXIV. 258

docebit eos, vias auas. id cst praeceptasiia, pro quo- A scilicet timenli legem, id est correctionem, nc jam

rum negleclu venerunt tlageUa. iniversce. quasi di- impune peccet. Vel legem, id est completionem legis,

cat docebil vias, id ost praecepta sua. Universa?, qua; est cbaritas ei, [Gl. int.] dico posito invia
autem vite Domini, id est universa prtccepla ejus, lidci qunm elegit id est quam liber apprehendit,

sunt miscricordiii et veritas, id est plena mise- vel ut tutam elcgit, expcrtus per llagella non esse
ricordia S1 quod utique apparet requi-
et veritate, deviandum ab ea. Et deinde subdit de proemio di-

rentihus testamcntum ejtis, novura [Cassiod .] quod cens : Et

egregie dicilur lestamentum, ubi est clara et certa Vers. 4. — « Anima ejus in bonis deraorabitur ;

promissio brpreditutis, quod ctiam in raorte tostato- « semcn ejus haereditabit terram. »

ris conlirmatur. Et testimoiiii ejus, scilicet lestimo- [Cassiod.l Anima, cjus, post dissolutionem cor-

nia Veteris Testaraenti, ubi fuerunt propheta; testes dcmorahitur in bonis, quia etsi non
[\ori=, statim

posl corpus hahet perfeclam beaiitudinera, taraen

promissionum.
Vers. 12. — « Propter nomen tuum, Domine, in bonis demorabitur, habens simplicem stolam

. propitiaberis peccatomeo multiun est enim. ; » usque ad resurrectionis tempus, quando corpus

Propter nomea tuum, Domine [Gl. int.|, id est clariticabitur. [llier., Alcuin.] Unde addit, et tan-

et quia dulcis ct rectus, sicut oravi facies, id est -g dem semr» opus bonum, unde colHgitur fructus
c/ii.';,

peccata qaee accuso diraittes. [Aug.| Et hoc est, o hcsreditabit tcrram, [\ug.\ idesthabebis solidaraha}-

Domine propitiaberis oblato tibi sacrificio spiritus reditatera instaurati corporis quando merito boni

contribuiatus, [Alcuin.j peccuto mco. Et hoc facies, operis quod hic fecit secundum stolara glorificati

proplcr nomcn tuum, proptor gloriam tuam, ut lau- corporis accipiet, interim vero,
deris ab homine. Causa ad Dominum refertur. Et Vers. 15. — 1 Firmamentum cst Dominus ti-
hoc ideo, quia non negligo, nec extenuo peccatura « .iientibus eura ; et testaraentuin ipsius ut mani-

meum sed puto quod mullura est.

: « festetur illis. »

Vcl ita [Cassiod.jquiadulcis cs, oDoraine propter

: Dominus [Cassiod.] non homo mutabilis
,
est ,

nomen tuum, [Aug.l quod est Jesus, scilicet salva- firmamentum timentibus eum, [Aug.[ Videtur infir-
tor, id est ut irapleas rem nominis lui, propitiaberis, morum csse timor. Sed, Dominus est firmamentum
sacrilicio spirilus contribulali, peccato mco, non liinentibus eum. [Cassiod.] quia tiraor Doi dat fir-

solum ante lidem, sed post lidem commisso. Et ne- milalom, humanus ditTidonliam. Et, Dominus facit

ccsse est cnim, [Aug., Alcuin.j id est quia multum ut lestamentum ipsius manifestetur illis, [Aug.] id
est, id est grande est illud peccatum, quia et in via est ut manifestetur illis, hoc quod ipse testatus est,

fidei non deest offensio. Et ideo nisi "per te non de- scilicet quod gentes et terraini terra2 sunt baeredi-

lobitur, qui non solum peccata douas, quaj ante ^ tas Chrisli. Vel ita, aniraa ejus, timcntis modo noa
tidem, sed etiiim illud quod raultum est, [Ca3siod.[ redit in Egyptum ad ollas carnium, ut peccalorum
id est quolidie Ergo propter nomcn tuum parce.
lit. tenebris delcctetur. sed demorabitur in bonis, [Al-

Hoc idco dicit, quod non propter se sibi parci pe- cuin.J id est in proeceptis morabitur, quasi in deli-
tere audet, quia quotidie peccatum ejus augetur : ciis. Vel modo, demorabitur, spe, et si non re, in

in quo Catbari refutanlur (60). Erat enim qua-dam bonis futuris. Et semen ejus haer., etc. [Hier.]

secta haoreticorum, qui se isto noraine, quasi pro- Id est raerilo boni operis sui, id est bene operan-
pter munditiam superbissimo appcllabant, qui pcc- do, per quod meretur vitam, cxcolit terram. [.\1.

catoribus voniam ptccatoruin negal, secundas nu- cuin.] Alia littera, Evam, id est carnem, mortifi-
plias noQ admittit : mundiores se cx'teris pra;dicant. cando vitia ejus, et concupiscentias. Et prwter hoec,
Unde ct catharos se quasi mundos dicebant, qui si Dominus est firmamcntura, timentibus eum. [Cas-
nomen suura cognoscere vollent, mundanos se po- siod.] Ilorao quidera est mutabilis , sed firraat

tius quam mundos vocarent. Dcus tiraonlem ne in malis cedat. Idem scnsus cum
P.VRS. II, Vers. 13. — « Quis est homo qui timet priori. Et testamcntum ipsius est hoc, ut inanif.
« Doniinum ? legem staluit ei in via quam elegit. » illis, [Alcuin.] id cst manifestabit scipsum eis

Quis est homo. [Alcuin.] Tertia pars ubi agit de D sicut promisit dicens :Si(iuis sermoncsmeos serva-
aclcrais, ostendens quomodo habeantur , laborans verit,diligameum,ctmanifcstaboeimeipsum{Joan.
et orans, ut ipse et tolus Israol ab ipsis malis libe- XIV). Et ideo, quidquid alii faciant,
rentur. Prxmittit autcm de liraore, qui est initium Vers. 10. — € Oculi mci semper ad Dominum :

sapientiii', quasi dicat : Dominus dabit legem ; et « quoniam ipsc evellct dc laqueo podes moos. -

cum ita sit, vis scire cui dabit ? [Cassiod., Gl. int.] Oculi mei, [llier., Gl. int.| scilicet conlis, de qui-
Et quasi responsum sit ei ab aliquo, volo addit bus Saloraon Oculi sapicntis in capite ejiis (Ecclcs.
:

qui cst homo, scilicet ralionalis gui timet non se- ii), id est in corde ejus, id est omiies coniuitus raci
curus de se Dominum ? [Aug.] Timor est, unde sempcr sunt ad Dominum, [Cassiod.] quia tcrram
quib incipit vcnire ad sapientiam. Ideoquc dc illo non intucor, ncc antc mc ad pcdcs attendo, ul

propoiiil. Et (juasi quis diceret : Quarehoc quaeris? solcut quidam, ne incid;mt in lai|u<os, vel faveas.

Uespondet : Eccc quare. quia Doniinus, statuit ei, Ego vero ad Dominum sursutu spcctans non timeo

(60) Ex Isid. VII, ctym. 2i, qu.Tst. 3, cap. Quidam.

 , , ,

259 PETRI LOMBARDI 260

terrenapericula, quoniam ipse quemintueor, evellet Airailationcm eorum [.Aug.[ et erue me a perplexilate
de laqueovUiorumpedesmeos, idestaffectus.Vel, de qua mihi miscentur. Erue dico, et fac, ut non eru-
laqueo evellet pedes meos, [Gl. iut.] id est de pas- hescam , si forte insurgunt contra rae. El debes
sioue et mortc, qua? tenet ligatos. Et est per simile quoniam speravi in te, non me. Vel iia : Non eru-

dictum, tanquani sit incatenatus pede, qui raorte bescam, [Alcuin., Cassiod.[ quasi dicat : Dico erue,
tenetur. et si uon propter aliud, vel, id est saltem ideo,
Vers. 17. — i> Respice in me, et miserere mei, ut non erubescam de hoc, quouiam speravi in te,
« quia unicus et pauper sum ego. u id est ne cedat mihi erubescentiw quod speravi in

liespice [Gl. int.] quasi dicat : Et quia oculi mei le. Et ideo erue, quia facti
;

sunt ad te, ergo respice, etc. Vel ita junge, oculi Vers. 22. — « Innocenles el recti adliseserunt

mei Eunt ad Dominum, mei dico, ita dicenlis [Cas- ci milii, quia sustinui te. »

siod.] respice in me, aspicientem in te, et miserere [Aug.] Innocentes et recti. Bona operatione
tnei, quia raiser sum, et locus est misericordiae per tribulaliones adlueserunt mihi, id est non solum
guia vnicus stim, [Gl. int.] id est non per plura corporis prsesentia miscentur, sed etiam consen-
distractus, sed in unitate perraanens. [Aug.] Nulla sione cordis. [Aug., Cassiod.] Mali quidera tolerati
enim scliismata, vel haireses lenent Ecclesiam et g sunt, et non adliaeserunt mente, sed recli corde
pauper a mundi rebus, siim ego. Ideo se unicum et mihi adhffiserunt. [.4ug.] Et hoc ideo, quia non de-
pauperem dicit, ut Dei misericordiara sibi conci- feci a bono, sequens illos. Sed, quia sustinui te ,

liet. [Cassiod.] Unicus enim plus amatur, pauper exspectans ventilationem ullimae messis tuce, id est

plus doletur. Et item alia causa est : quia, scilicet, judiciura. Et tu, o.
Vers. 18. — II Tribuialiones cordis raei multi- Vkhs. 23. — " Libera, Deus, Israel, ex omnibus
« plicatie sunt ; de necessitatibus meis erue me. » " tribulationibus suis. »

Tribulationes coi'dis raei niultiplicata; sunt, [Gl. Deus libera Isracl, id est eos qui sunl Israel
int, Aug.] id est tot sunt calaraitates niundi, quod [.\ug.] id est populum quera ad luam visionem
earum anxietas pervenit usque ad cor, abun- prffiparasti. Libera, dico, ex omnibus tribulationihus
dante iniquitale, et refrigescente charitate multo- suis quae foris, vel inlus sunt.
rum ;
[Alcuin.] et, o Doraine, erue me de necessi-
COLLATIO IN PSALMUM XXIV : " AD TE, DOMIXE ,

talibus raeis, id est de adversis, i\\ite. necessaria

LEVAVI. »
sunt oranibus qui pie in Christo vivere volunt.
Vers. 2. — ycque irrideant me inimici mei. He-
[Aug.] Ideoque congrue hsec vocat necessitates
Sn al iaalzu oiedai Li,nelteleu-
braei ih ''2i"N' IsSj?'
quia baec necesse est ei tolerare usque in finem, ut
Q lur niibi, hoc est de me, inimiei mei. Manifeslum
salvus fiat. Et, est cacodaMTionem non posse rcvera in se Isetari
cum ejus perpclua damnalio, sit abyssus trislitife
Vers. 19. — « Vide humilitatem meam et labo- indicibilis; sed ejus gaudiura dicilur per effectum,
« rem meum ; et dimitte universa delicta mea .
»
quando nos decipil incautos. Gaudere igilur ipsum
gralam habe humililateni
Yidc, [GI. int.] id esl de nobis, esl noliis illudere, et ejus irrisio, est
fallax deceptio iiuomodo declaraverunt lxs, non
meam, quia jactantia justitioc non me ab unilatc ,

reccndetes a verilale Hebraica.

abrumpo, et lahorem mcum, [Aug.] quo indiscipli- Vers. 6. —
Et miscricordiarum tuarum, qua^ a
natos niihi admislos suffero. Et his sacriiiciis sarulo sunt. In Grieco oti, id est quia a sseculo
placatus dimittc universa delicta mea, non ea taa- suul. In IIcbr.TO etiara '; id est, quin. Et ad eura-
dcni modum legit iVugustinus in enarralione hujus
tum qurc feci ante fidem, [Aug.] sed eliam quffi
psalini. Quare videlur vilio librariorum esse posi-
post lidem per infirmitatem, vel vitae hujus cali-
lum qua', pro quia, quanquam nibd proi-sus incom-
ginem, admitlo. Deinde pro inimicis orat, dicens :
raodalur senlcnliae. Undc Iranslalor ad Campensera
Et eliam sic rcddidil )iicmor sis miscricordice et bo)iitatis
,

tua' quibus ab aierno uteris ; et Paraphrasis, reimca

Vers. 20. — 1 Respice inimicos nieos, quoniam
inmcmoriam, Dominc, clementiam et hcnignitatem
« multiplicati sunt ; et odio iniquo oderunt me. » iuam, quibus superioribus swculis, tam liberaliler
Respice, [Cassiod.] id est converte inimicos T\ usus cs crga tuos.

meos, vel quia nesciraus quid oremus, sicut opor-

,
Vers. 7. —
Dclicfa juvcntutis mece, et ignorantias
mcas nc mcmincris. In eo quod dicilur ignoranfias,
tet. Potest esse talis sensus ; respice iniquitateni vidclur repugnare significalioni vocabuli Hebraici,
meam, [Gl. int.] id est fac de eis sicutscis, quo- videlicet VU,"2 pessa, quod deformatur a themale
niam multiplicati sunt, [-4ug.] non solum foris infi- "CiPASSA. Idque siguifical ex certa raalilia peccare
el i-ebellare quod nerao non advcrtil opponi igno-
:

deles, sed etiam iulus in Ecclesia non desunt falsi

rantia'. Sed esl qu;rdam ignorantia qua; a tbeolo-
fratres. [Cassiod.] Et tot hominum perditio sine gis dicitur alTcclata, juxta illud psal. xxxv yoluit :

dolore esse non polest. Et ideo pro eis orat, de infclligere uf bene ageret. Et haec est periculosis-
me sima. Verumlamen ilieron. ad Cyprianum, iuler-
quibus subdit, [Aug.] et odio iniquo odcrunt ,
prclalur de communi ignoratione dieens Delicta :

diligentem se. Sed ab eis juvcntufis mcK et ign., etc. El ilerum, delicta quis
Vebs. 21. — « Custodi animam meam et erue intclligif Et ab occultis meis munda me, Domine,
'!

« me non erubescam quoniam speravi in te. »

et ab alienis parc, etc. Alicna enira nobis sunt
;
vitia. qua:" saepe voluntate. interdum ignoranlia et
[Gl. int., Cassiod.] Custodi animam meam. Ser- errore conimiliiraus. Et lamen cum non sit voluu-
vando in his bonis quae babui , nec decliner ad tas iu crimine, error in culpa esl.
 » :

261 COM.MEMARIUM IN PSALMOS. — PS.VL.XXV. S62

»S Vers. 14. — Fir»iam('?i<utnfsiConitnH» h- A controvcrsiam Et quia, ait Mun

significat fundat.
mentibus eum : Hieronymus et caeleri Hobraicantes, slerus, non miuus requirenduin est consilium in
dicunt secretum Deum,e{c. ~'~' ~"D sod adonai. El omni opere. quani fundamentum in tedilicio, ob id
si aliquantula sit distantia verborum, eodem tamen etiam significat consilium inire. Quid ergo vetal TD
intelligentiaj conspirant. Nam td sod est arcanum soD, notare fundumentum seu firmamcntum, cum
consilium quod fi dasinfirmis, eos slabilis et corro- verbum a quo potest deflecti, significet jirmat ? Quae-
boras. Adde quod -ri j.vsad apud Ilebr. extra dam levicula scienles prEtermiltimus.

PSALMUS XXV.
PSALMI TITULUS : l PSALMUS DAVID.» peccatores. [Aug., Gl. int.] Aliler, scilicet nisi spe-
Judica me Domine
, , Titulus : Psalmus David. raret in Domino, inter malos titubaret, qui etsi ca-
[Aug.JPer David non accipiturhic Chrislus mediator g dunt, iste non
slat ;
qui in eis, sed in Domino
Dei et hominum; sed vir perfectus, [Gl. int.] quipe- sperat. Yel, non movebor, alia liltera, localiter, inter

tit in fuluro separari a malis, loco, a quibus inprae- peccatores. [Aiig.] sed permanebo inter eos cor-

senti sejungilur raerito. Et estsensus : Pia/mui iste pore, non raente, quod quidam nolunt facere, ut
Iribuitur David, [Cassiod. Alcuin.] id est perfecto boni videantur. Qui vero .quasi boni iiolunt inter
viro qui liic loquitur. Intentio haec est. Psalmus iste malos esse, schismatici sunt, ct pejores sunt illis
monet vitari consortia iniquorura, et jungi juslis, el ut palese jam ante ipsam ventilationem a vento
quia ex convictu raores formatur. Modus. Bipartitus superhife rapiuntur.

est psalmus. [Cassiod.] Primo vir justus se dicit Vers. 2. — « Proba me, Domine, et tenta me :

non habere hic partem cum iniquis, et pelit dis- « ure renes meos et cor meum.
cerni ab eis in futuro. Secundo petit ne malis in Proba quasi dicat : Dixi quod innocens et justus

judicio misceatur, Domine dilejci. Et nota ditle-

ibi, sum ; sed quia delicla nullus intelligit, ne quid oc-
rentiam iuter primam et secundam partem. In prima cultorum meorum me, proba me, Domine, et
lateat
enim parum de judicio, et multuoi de innocentia tenta me, id est proba me [Aug.] id
tentationibus
sua agit in secunda de utroque pene pariter
; : est judica me probatum, non tibi quia omnia no- ,

tangit, et in prima, prius de judicio, post de inno- p sti, sed mihi et hominibus, ne quid delictiremaneat.
" centia sua agit ; in secunda econverso. [Aug.] Vi- [Cassiod.] Ideo dicit, tenta ,
quia nisi tentaret ne-
dens ergo vir iste sanctus nunc bonos cum malis gligentes essemus. [Alcuin.] Etnotaquod tenlat
grana cura paleis, ila pauca vel nulla videantur,
ut Deus, tentat homo, tentat diabolus, sed aliter Deus,
grana, sicut Elias, se solum relictum putavit ( III Reg. aliter bomo , aliter diabolus. Tentat enim Deus ut
xix), orat in futuro localiter dividi, sic diccns 0, : erudiat, tentat homo, ut discat quod nescit, tentat
Vers. 1. — " Judica me, Domine, quoniam ego diabolus ut seducat. [Cassiod.| Dei ergo tentatio pro-
" in iunocenlia mea ingressus sum ; et in Domino balio est, qualiter tentavit Deus Abraham. [Alcuin.]
'< sperans non iniirmabor. » Atlendo quod hic perfectus vir prccaturtribulaliones,

Domine judica me, [Aug.] id est discerne me a ne quis dc cis murmuret. Unde subdit, et ure igne
raalis, loco, qui simul sunt in Ecclesia nobiscum tribulationis, scilicet, renes meos et cor meum.[Aug.]
raodo, nc simul eamus in ignera alernum. Quod au- .\dbibe purgatorium medicinale tribulationis delec-
tem dicit, judica. [Cassiod.] Non est praisumptio talionibus meis, ne quid mali deleclet me et cogi-
justi, sed certitudo misericordiae Dei, quod ihi os- tationibus, ne quid mali cogitcra. Gor namque
tendit, ubi ait, in Domino sperans. Deinde subdit : pro cogitationibus, renes, pro delectationibus posuit.
Non infirmabor, sicul et Apostolus, non ex arro- Vers.
3. 1 —
Quoniam misericordia tua antc
gantia, sed cx spei confidentia ait : Heposita cst
D " moos est et complacui in veritate tua.»
oculos ;

mihi corona justiti(V, quam reddct mihi juslusju- Quoniam misericordia, quasi dicat Idoo dico :
,

dex { II Tim. iv, 8 ). Dcinde meritura ostendcns sub- Ure quoniam misericordia tua ante oculos mcoscst
dit quoniam ego, etc, [.Vug.] quasi dicat : Dico, [Aug.] id non merila mea, scd misericordiam
est
judica, quare? ideo, scilicet quia post misericordiam tuam, qua; talera mc fecit. Attcndo ne iilo igne con-
quam mihi prairogasti, habeo innocentia; mea; me- sumar. Vel ita, proba me, Domine, et tcnta me
ritum, cujus viam ciistodivi. Hoc csl quoniam sum (61», id est prius vires mcos inspice, ct tunc ut
ingressus morum. [Gl. int.] Vel, inler pec-
viam ferrc valeo tentari pcrmitte, et, Ure renos mcos, id
catores innocentia mea [.\lcuin.] non angelorum. est mcas dcloctationcs, igne verbi tui, de quo Do-
Sed qualis est hominum innocentia? [Gl. int.] hoc minus ait, ignem vcni mitlere in terram tLuc. xu)
autem dicere non cst elatio, sed non ingrati confes- [Aug.| Hoc ignc delectationcs uril, bonas intlam-
sio. [Aig.] Et licet sim innocens et justus, non ta- inando, malas absumendo. El ure cor meum, id est
men sic in me, scd in Deo sperabo. Kt in Domino cogilationcs honas illustrando, malas consumendo.
sperans non infirmabor . id est nou tilubabo inter Ure calore sancti Spirilus, a quo ncmo se abscon-

(01 1 ExGreg. lib. ii .Mor., cap. 11.

263 PETRI LOMBARDI 464

dit. Quoniam misericordiam, quasi dicat : Pcto ne Amente semper, et corpore ssepe, et o Doinine, al-
sinas me tentari supra vires ,
quod utique facies, tai^e tuum, [Alcuin.] id est mentem meam, vel fi-
quoniam misericordia tua ante o culos meos est, id Vdem, ubi Deo vota offerentur, [Hier.] quia non est

est misericordiam tuam loto corde intueor, quK non locus veri sacrificii extra Catholicam Ecclesiam, id
sinit tentarisupra vires. Vel ita junge, quasi dicat :
est extra fidem calholicse Eeclesia; circumdabo, [AI-
Ideo dico, ure, quoniam ipsa uslio cst, misericordia cuin.] id est virtulibus oruabo, [Ilier.] ideo inter in-

tua ante oculos meos, id cst nibi videtur misericor- nocentes conversabor.
dia, non asperitas, quia in ea Deum sibi misericor- Vers. 7. — « Ut audiam vocem laudis ; et enar-
dem cognoscit [Aug., Gi. int.] Et complacui mihi « rem universa mirabilia tua. "

intus ubi vides : non timeo si dispiiccam ubi lio-

,
[Aug.] Ul ego audiam ab eis vocem laudis, id est
mines vident. Complacui, dico, iti vcritatc tua, id
diseam qua voce sis laudandus, scilicet quomodo te
est delectant me bona tua, et placent Et dici hoc a
laudem, uon me, ut scilicet, non ex ipso bono de me-
simili. Ita enim sibi inlus complacet, quasi quis se-
praesumam, sed de le, qui dedisti. [Rcm.] Ille ergo
pulcrum in speculo videat. Et altende quod non ait
intelligit qualiter est laudaudus Deus, qui bonum
placui, sed complacui. Cui enim displicet menda- suum Deo [Alcuia.] non sibi tribuit. Vel, ut audiam
cium suum, el placet veritas Dei, placct ipse sibi B vocem laudis, id est vocem Spiritus sancti, qui do
cum illa, et m illa.
cet laudare te, [Aug.] et cum didicero enarrem, id
Vers, 4. — « Non sedi cum consilio vanitatis ; est exponam ahis universa mirabilia tua, non mea.
« et cura iniqua gerentibus non introibo. » Vel ita, ut per allare, coelestis Jerusalem accipiatur,
Non sedi. [Alcuin.] quasi dicat : Complacui in ve- quod altare non amplectitur, nisi qui lavat manus
ritate, et vere, quia 7ion sedi, et odivi, quod est vi- inter innocentes. Nam multi hoc altare visibile tan-
tare mala : et lavabo manus meas, quod est agere guut indigni, el tolcrat Deus pati injuriam ad tera-
recta. Et hoc cst, non sedi cum coiisilio vanitatis, pus sacramenta sua, sed nunquid sic erit Jerusalem
[Aug.] id est cor non apposui, non consensi, etsi ccelestis ? Non, non enira quomodo nunc reciperis
intravi corpore. Sedere est consentire cum his qui sum malis intra parietes istos Ecclesiae , ita reci-
ibi sedent. Quod si praesens es, et hoc non feceris, pieris cum malis in Jerusalem coelcstera , id est in
non ibi sedisti. Si absens feceris , sedisti ibi sinum Abrahae. Ideo dicit iste, lavabo manus, id est
corde ,
quamvis non corpore. Ideo ait, non sedi opera, quibus lotis, circumdabo altare tuum Do-

cum consilio vel concilio vanitatis, id est cor mine, id est amplexabor meo desiderio et spe, et
meum non apposui illis qui provident beati fieri in in futuro etiam re [Hier. Cassiod.]. Subliraia tua.
transitoriis, quae causa est omnium iniquarum, id C scilicet altare coeleste, quo sacerdos noster Christus
est iniquitatum. Ac si diceret : Tractatum iniquo- pro nobis introivit. Circumdabo dico, ut audiam
rura vitavi, facta etiam nec inccppi. Undc subdit ct vocem laudis tuae, quae canlalur ab angelis, [Al-
cum iniqua gereniibus non introibn, [Cassiodj id cuin.j scilicpt Sanctus, sanclus, sanclus, etc. Vel,
est conscienliara opcris eorura non habeo, id est nec ut audiam vocem laudis tua?, id est vocem qua dices
etiam incipiam cum eis agere iniqua, elsi inter eos infuturo : Venite, benedicti Patris mei, etc. (Matth.
sim. Et quia non satis est vitasse, addit : xv). El enarrem hic, universa mirabilia tua. Haec
Vers. 5. — « Odivi ecclesiam malignantiura ;
non mutantur.
« Et cum irapiis non sedebo. »
Pars. II. Vers. 8. —
« Domine, dilexi decorem
Odivi ccclesiam. Quasi dicat. Non tantum vitavi « domus tuae : et locum habitationis gloriae tu*. •'

consiliura vanitatis, sed etiam ipsam ecclesiam ma-

lignantium [Aug.] id est congregationem malorum, Dominc dilexi. [Cassiod. Alcuin.] Secunda pars,
ubi pelit ne malis in judicio miscealur, quia non
quae fit ut venialur ad consiliura vanitatis, odivi.
eis sed domui Dei concordat, quasi dicat : Lavabo
Et de nobis sunt corpore non menle, numcro, non
si
manus, circumdabo allare, et hoc ideo faciam, quia
merito, nomine non numinc. Et cum impiis non sc-
non habebo [Cassiod.]
dilexi, Domine dccorem domus tuce, [Ilier.] id est
debo, id esl placitura Dislin-
j)
dilexi me facere decoram domum tibi, et locnm
gue inter vanos , et malignantes , et impios. Vani
habitalionis gloriae tuae, [Alcuin.] id est locum in
sunt qui de caducis rebus et Iransitoriis laborant.
quo gloriose habites, ut de gloria et essentia Dei-
Impii sunt hacretici, qui Scripturas sacras perver-
superflua quaerunl, hi venenosa,
latis abquid capiam. Vel ita : Domus Dei ecclesia
lunt. Illi ul quasi
est ; decor hujus domus sunlsancti, et iidem sunl lo-
diversis errorum telis vulnerent corda [Alcuin].
cus habitationis glorias lua\ [Aug.] Et est, dilexi
Malignantes sunt qui proximis mala agunt.
decorem domus tua^ qui es in sanctis, et si adbuc.
Vers. 6. — " Lavabo inter innocentes manus raeas Ecclesia habet raalos, id esl dilexi bonos, qui sunl in
« et circumdabo altare tuum, Doraine.» Ecclesia, quorum vita et doctrina ipsa Ecclesia est

Lavabo. Oslenso quomodo vitet mala, subdit quo- decora. Et locum habitationis, decor domus est
modo faciat recta. Quasi dicat : Non consentiam locus habilationisgloria;, id est sancti qui sunt de-
impiis, sed potius lavabo manus mcas, [Ilier.] id cor Ecclesiae, et sunl locus habilationis gloriae,
est pa,-nitendo et confitendo faciam munda opera quia non suam, sed gloriara Dei quasrunt. Et hoc
mca. [Aug.) Ego dico conversans inter innocentes est. Et dilexi locum habitationis gloriae tuae, id est
26S COMJfENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. XXVI. 266
illos in quibus habilans gloriticaris, ut non silii, sed A ritatis inclinant Unde per Isaiam Do-
iDeut. xvii.
tibi dctur gloria. Et ideo non simpliciter dicit, lo- mmusait: v(s vobis qui justificatis impium pro mune-
cum habitationis, sed addit. gloria' tua;, seilicet ubi ribus ilsa. xxxiiii. Vel, dextra, id est ratio, eorum
habitat gloria tua. Vel ila, dilexi decorem domus repleta est muneribus, id est prajsentibus bonis rc-
tuae, [Cassiod.] id est bonos actusquibus decoratur munerata est, quasi dicat : Quod eis datum est ad
domus tua, secundum illud Sic luceant opera vc- : obtinendara salutem aeternam, convertunt ad acci-
slra coram hominibus,ut gloriftcentPatrem vcstrum pienda sspculi dona, aestimanles qusDstura esse pie-
(jui in cmlis est (Matth. v). Et locum habilationis talem ll Tim. vi).

glorise tua;, id est arcanura pectoris, ubi est sedes Vers. H. — « Ego autera iu innocentia raea in-
piarum cogitationum. Et quia ila me habui, ergo " gressus sum ; redime me, et miserere raei. »

haec retribue mihi : Ego autem. [Cassiod.] quasi dicat In muneribus :

S3 Vers. 9 — « Ne perdas cum impiis, Deus,

sunt ditati. Ego autem, contrai«innocfniio?nea in-
gressus sum, id est divitiis innocentiaeet spiiitualibus
j animam raeam ; et cum viris sanguinum vitam
thesauris ditatus sura. Et ideo ait redime me. Videt
I meam. »
iste pretium sanguinis Cliristi, quo mundus redimi-
[Aug., Cassiod.] iVe perdas, in futuro, o Deus,
g tur. Et ideo ait redime me, [Aug.] id est valeat mihi
animam meam qnx dccorem domustus cum
dilexit
:

ad remunerationem, vel ad perfectionera liberatio-

impiis qui te oderunt, quibus hic menle, non com-
nis pretium tanti sanguinis, et miserere mei, id est
munico, etsi corpore. Ergo etsi modo simul esse
pateris bonos et malos, ne simul perdas in futu-
non deserat me misericordia tua in hujus vita; pe-
riculis ; sed in omnibus rae comitelur, quod debes.
ro (19). In area pro palea non videntur alongegra-
Enim, id est quia.
na sic et opinio est, abundante iniquitate raulto-
;

rum, nullum esse bonum, quae etiam fuit in Elia, Vers. 12. — " Pes enim meus stetit in directo ;

quando dixit Domine, relictus sttm solus (III Reg.

:
« in ecclesiis benedicam te, Domine. »
XIX I, sed non nocebit bonis in futuro raalorum com- Pes meus, [Aug., Alcuin.] etsi undique scandalis
concussus, stetit in directo, id est dilectio niea et
raistio, quia non errat Deus in judicio, sed singulis

juxia raerita reddet. Et ne pcrdas vitammeamcum affectio, quaefacile labi solet, non recessit a justitia

viris sanguinum, [Cassiod.] sciUcet, qui carnaliter tua. [Cassiod., Alcuin.] Sed stetit immobilis conlra

vivunt, et proximum oderunt. Et ita impii et viri

omnia scandala, tendens ultra, et persistens in di-

sanguinum, illi accipiuntur, qui contra duo prtece- recto. In hoc ostendit se diligere Deum. [Aug.] Dein-
de subjicit de dilectione proximi, subdens, in eccle-
pta charitatis agunt, et sic donum Dei, quantum in
siis. [Cassiod.] Quasi dicat ideo etiam redime me,
se cst delionestant atque maculant. [Aug.] Nam duo- n :

quia si redimis, o Dotnine benedicam te, non rae.

bus praeceptis dilectionis, scilicet Deietproximi do-
In ecclesiis, pluraUter dicit, quia mulla; suut in
mus Dei decoralur.
mundo. [Aug.] Quasi adjungo
Vers. 10. — € In quorum manibus iniquitates
dilectionem proximi,
dicat : Dilectioni tua;
quia non occultabo eis quos
« sunt ; dcilera eorum repleta est muneribus. »
vocasti benedictionem tuam, ut per me benedicaris
Inquorum. Ostendit qui sint impii et viri sangui-
ab illis, qui in oo exemplo atque doctrina informan-
num, bi in quorum munibus iniquitates sunt, [Aug.j
tur ad benedicendum. Benedicere enim Dominum
id est quorum opera sunt iniqua, et de.xtera eorum
in ccclesiis, est sic vivere, ut per mores cujusque
repleta est muneribus id est si quid boni agunt, pro
benedicalur Deus. Qui enim benedicit Doinino, lin
muneribus faciunt, pecuniae, vel laudis humanae
guis non faclis, non benedicit vere.
vel timoris, quo timenl divitera offendere ; vel inju-
stae misericordi.T, duin quis ne reprehendalur, eo COLLATIO IN PSALMLU XXV : JUDICA MB, DOMINE. «

quod contra pauperem fccerit opressit justitiam, Vers.3. — Complucuiin veritate tua.Weh. 'n;bnnn
et protulit contra veritatera sententiam, parcens pau- iiiTHALLACHTHi, id cst ambuluvi. Metaphoram cru-
peri in mala causa ; vel ita, quasi munus accepit a dite explicucrunt interpretes. Ambulare enim cum
paupere, quod non arguitur contra pauperem fecis- i->Deo, quid aptius sonat, quam illi in studiosa con-
se. Sed beatus est qui exculit manus ab omui mu- versalione placcre ? Sicut Gencsis v, Enoch ambu-
nere. Muuera enim exccecant oculos, et vim aucto- lavit cum Oco.

PSALMUS XXVI.
PSALM! TITULUS « IN FINEM PSALMUS DAVID,
: vid ter fuisse inunclus. Prinio in Betlilaeem a Sa-
PRIUSQLAM LIMRETIR. " muclc in domo patris sui Esai, non utique in rcgem,
Dominus illuminatio mra. Titukis. In finem psal- scd in signum futuri rcgni il Picg. xvil. Et ab illa

mus David priusqunm linirctur. [Hicr.] Titulus istc die dircclus est iii cum spiritus Domim. Secuudo
sumptus est de hisloria libri Uegum, ubi lcgitur Da- inunclus est in Ilcbron in regcm morluo Saulo, cl

(10) Lx Aug., in prifat. 2 enarrat. ejusdem ps.

P,\TROL. CXCI.
267 PETRI LOMBARDI 268

regnavit super tribum. Juda (// Reg.n). Occiso au- A Dominus habitans in nie, est Uluminatio
[Glint.]

tnm Hisboset tilio Saiil. qui super alias tribus regna- mca, [Aug.] vel lux mea, contra tenebrasignorantiee

bst, terlio iuunctus est ibidem, ut regnaret super meae. [Hier.] Xon ego mihi bum lux, sed ipse qui illu-
universum Et ascendensinJeru-
Israel. i// Rcg. v). minat omnem hominem venienlem in hunc mundum
salera, in pace regnavit. Sed duas extrem» repu- iJoan. i). Et ipse est salusmea contra infirmilatem,
tantur pro una. [.Vlcuin.] Post primam unctionem [Aug.] ut jam possim resistere peccato. [Gl. int.] Et
David hostes habuit. Post secundam in pace regna- est ac si diceret, Dominus et nolitiam suam dedit et

vit. Huic historiae alludit titulus. Scd quia omnia in salutem, quem ergo timebo ? nullum, quia nullus po-
figura coutingebant illis (/ Cor. xi, sciendum quod test conlra eum. Et

olim duae personffi ungebantur, [Aug.] rex scilicet et Vers. 2. — « Dominus protector vitae meae ; a
sacerdos, in quibus signifieabatur unus Christus rex " quo trepidabo ? »

et sacerdos Rex, quia nos regitet ducit ; sacerdos.

: Do)ninus est protecior vita' mece, [Alcuin.] id est
quia pro nobis interpellat, et sacrLlcium Deo obtu- dat milii vitam virtutum, [Aug.] quam et protegit,

Ht, non aliud quam seipsum. Nos vero sumus cor- dura oranes impetus et insidias repellit, [Cassiod.]

pus Chrisli, et in eo Christus sumus, quia omues sine cujus proteclione omnia dona ejus perduntur.

ungimur de ejus plenitudine unctionis, a qua dicitur g Non ergo salis est dare, nisi eiiam et prolcgat. Ideo
Christus. Dicitur enira a chrisniate Chrislus. Et ^, non ait dator, sed, proteclor vitae mea;. Vel quia
ideo Christum accipientes omnes, in illo et Christi, Dominus protegit, ergo a quo homine, vel a quo, id
el Chrislus simus, quia quodam raodo totus Christus est a qua re, trepidabo, id est quem vel quid trepi-
caput esl et corpus. Et sicul David prius fuit unclus dabo? [Aug.] quasi dicat nec aliquem nec ahquid. :

in signo, deinde bis in regem, atque illa; duaj un- -Ad potenlissimum enim omniura omnipotentem per-

ctiones pro una repulantur, ita et nos prius inun- tineo, qui illuminat, salvat et prolegit. Ideo nullum

gimur, hic in signo futuri regni. dum Spiritus san- timeo, praeter ipsum, ambulans in lumine gratiae fir-
cli gratiam in baptismo et in aliis sacramentis per- mus. Vel de futuro possunl hi duo versus accipi, et
cipimus (Rom. vi) ; secundo autem in futuro iuun- in primo quidem versu notat sabbatismum animae ;

gemur quando libertatem gloriae filiorum

in reges, in secundo sabbatismum corporis, in cujus rei figu-

Dei, et redemptionem corporis nostri recipiemus. ra, ut prsdiclum est, praecesserunt duae extremae
Et sicut David post priraam unctionera hostes ha- unctiones David (20i. Hoc idem quoque significavit
buit, post secundam iu pace regnavit [Alcuin.] ila ; in taberuaculo Domini unius cubiti tabula secta per

et nos post sacramentalem unctionera sub hostibus mediuni, in occidenlaUs lateris angulis posita, quae
laboramus et gemimus adoptionem filiorum exspe duos parietes tabernaculi hinc inde excipiebat, atque
ctantes (Rom. viii). Post secuudam quiescemus. Et ^ cum fronte occidentali jungebat, quia fideles de
sicut David bis in regem unctus est, ita et unctio glo- utroque populo sperant se habituros gerainam glo-
rificationis nostrae qua in reges ungemur, gemina rificationera post occasum corporis : propterea per-
est stola, scilicet animaj et corporis. Sed haj duEe severant constanter in bono usque in finem. Et hoc
quasi pro una repulantur. [.A.ug.J Nobis ergo modo est, Dominus erit illuminatio mea, vel lux mea, post
est unctio in sacramento, quo praefiguratur quid hauc vitam, et salus raea, secundum animara quam
futuri sumus. Et ideo dicitur, priusquam liniretur. glorificabit et illuminabit, ut videat Deum facie ad
Et est sensus lituli : [Gl. iut.]/).w/)»usisle, dirigens faciem. Quem ergo tunc timebo ? Quasi dicat nul-
nos in fincm fulura; consummalionis, attriliuitur lum. Quis enim est quera timeat aniraa in qua ha-
David, id est cuilibet fideli. Psalmus dico, agens de bitat Deus I Deinde subdii de sabbatismo corporis.
hoc quod est, priusquam linirctur. secunda, id est Et Dorainus est protector vitae mes, [Aug.] id est

de eo quod est ante perfeclam unctionem antequam proteget me vita immorlalitatis. A quo ergo trepi-
hostes habuit. [Aug.] Unde in sacramento, id est in dabo ? quem trepidet caro cum induerit incorruptio-
sacramentali unclione iste fidelis gemens et labo- nera ? Nullura.
rans, ut in re gaudeat : hic loquitur quiddara inef- Vers. 3, — 1 Dum appropiant super me nocen-
fabilese desiderare, ostendenspro quoorania tolerat. D " tes. ut edant carnes meas. u

Intentio. Monet ne quis post priraam unctionem Dum appropiant. Hic osiendit quare non timeat,
torpeat, sed ad secundara se diligenter paret. Mo- et juflgitur haec littera cum praecedenti, secundum
dns. Bipartitus est psalmus, [Alcuin.] Prius agit de priraam sententiam, sic quasi dicat : nec aliquem
priraa unctione, per quaracertificatur secunda. [Cas- nec aliquid timebo, quia qui persequunturrae, sci-

siod.] Secundo dii-it quis labor et gemitus sit ante licet nocentes et inimici mei cadunt, nec toUunt nisi
secundam, ui possit haberi, i!)i £.7:audi, Dominc. carnes ; illis finilis, ero spiritus, id est spirituaUs.
prima inunciione inunclus, lan- Et hoc esl quod dum Secundum
[.4ug.]
quam
Fidelis ergo
tyro Chrisli ait :
ail,

aliam sentenliam de futuro sic junge, Dominus pro-

appropiant, etc.
I
Vers. 1. — ' Dorainus illuminatio mea et salus teget me in futuro, [-Aug.] et vere, quia jam hoc fa-
« mea : queni timebo ? » cit, quod, nocentes cadunt. Et hoc est quod ait.

(20) Ex Deda in Exod. xvi. Quudvc fuerit ahqua tabula per medium babetur ex Josoiih., hb. m Autiquit., cap.
269 COmiENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. XXVI. 279
duni appropiant, etc. Ordo verborura talis ; nocen- A spem victoriaj habebo in Domioo, et spem reraune-
tes, voto suo scilicet, et si non eftectu, iiitlrmati rationis seternae. Et merito quia
sunl, et ceciderunl ; et hoc, dum appropiant. [GI. Vers. 7. — (t Unam petii a Domino, hanc re-
int.] Bene hoc dicit, quia jam in se ipso eos sentit.
(! quiram, ut inhabitem in domo Doraini omnibus
Appropiant dico, super me, [Aug.] scilicet ut se « diebus vits meae. »

mihi prreferant insultantes : quod vertit Deus in me-

Inam petii, etc. [Aug.| Vel in hoc, id est in hac
hus, ut scihcet maledico dente, non me sicut vole-
una quam cogito, Ego sperabo, id est
petitione,
bant, sed carnalia desideria consumant. Unde sub- figani spem meam, unam enim petii. Cum autem
dit, ut edant carnes meas. Et est hic ut eff^ectivum
deberet dicere neutraliter, unum petii, dixit, unam
vel consecutivum, non affectivum, quia non ipsi hoc
petii, utens adjectivo ferainino pro subslantivo,
aftectu appropiant , sed de illis consilio Dei eflicitur,
secutus usura vulgaris locutionis qua solemus di-
ut non animam Isdant, sed carnes edant, idest car-
cere, duas habes, non duo, et unam tibi dabo, non
nales coucupiscentias perimant.
unum. [Hier.] Hoc modo, inquit, unam, scilicet

Vers. 4. — « Qui tribulant me inimici mei, ipsi rem, id est ipsum Deum, petiia. Doraino. [Cassiod.]

infirmati sunt et oeciderunt. s Mah quidera multiplicia qua>runt, ego tamen unam.
Quitribulant mc. [Gl. inl.J Quasi dicat non solura ^ ^' requiramideo.iit omnibu.^tdiebusnitiT mex
liaiic

qui videntur amici blandis volentes

habilem in rfomo Oomi;; i, [.\ug.] scilicet in prsesenti
decipere ca-
dunt, sed etiara manifesti inimici mei, qui ex odio
Ecclesia, id esl ut quandiu vivo nuUa adversitas me
excludat ab uniiate fidelium, qui unitatem et veri-
aperlo tribulant me ipsi infirmati sunt, et cecide-
tatem Dominicae fidei, per orbem terrarum tenent,
runt, [Aug.] in eo quod male defcndebant, ul S.4
jam credant meliora. [Ilier. Alcuin.] Dum enira sed in ea semper permaneam. Et
,

Christus carnem accipit, inimici nutantes facli sunt Vers. 8. — Ut videam volunlatem Domini : et
in his quae prius defendebant. Et post, ceciderunt, « visitem templum ejus. »
id est colla sua fidei subdidenint. Et accipitur in [Cassiod.] Ut videam valuntatem Domini quam
bono. Vel in malopotest accipi : ipsi infirraati sunt, videt qui precepta inlelligit. videam vo- Et esl, ut
id est debihlati, paulatim, et ceciderunt, [.\lcuin.[ luntatem Domini, id est pr»'cepla ejus spiritualitor
id est ad ruinam animoe pervenerunl. Vel ila, ut intolligam, et visitem raente, el si non oculis cor-
eosdem per nocentes et inimicos accipiaraus. hoc poris, templum cjus [Alcuin.] id est corpus Chnsti
modo ; nocenles, scilicet inimici mei qui tribulant quod est lemplum divinitatis. Vel visitem templura
me, etc. Hoc non mulatur, ea intentione, id est fine ejus, [Hier.] id est, me faciam templuni cjus, qui
et desiderio, ut edant carnes raeas, [Cassiod.j id est C non requiescit nisi super humilem et quietura {Isa.
ut deleclentur in morte mea carnali. Crudelitas ini- Lxvi). Quod potero, quoniam abscondit me in ta-
micorum hic notalur, qui carues lacerant, animas bernaculo, elc.
non valentes. Ideo non suut limendi, secun-
Icedere
Vel ita: unam petii du&si dical : Unam petitionem
dunt illud : nolite iimerc cos qui corpus occidunt
a Z)ommo petii, et hanc rcquiram omnibus diebus
(Matth. x). [Hier.] Quid ergo nobis faciunt mali ?
vitte mea'.. Et quoe sil illa petitio, ex ponit, [.\ug.| seili-
possunt auferre spera ? possuul tollere quod dat
cet L'i inhabitemin domo Domini non raanu facta,
omnipotens ? [Aug.] Si auferri potest datuni, vinci-
scihcet in coelcsli Jerusalem, ubi nihil mali cst. Ad
lur dator. non vincitur qui dat, sic non aii-
Sed sicut
hoc volo ibi esse, ut ihi videamvoluntatem Domini,
ferlur quod donat. Non ergo timeamus nisi Domi-
sicut esl. [Alcuin.] Ibi enim volunlas Doraini in ho-
nura. Qnidquid alius freraat, quidquid alius super-
mine plenius fit quam hic. Unile dicitur : Fiat vo-
biat conlra nos, non timearaus. Et, dum mali appro-
luntas iua, sicui in cwlo et in tcrra {Matth. vi,) id
piant, ipsi infirmali sunt, et ceciderunt. Ergo ac-
ost, sicul in angolis fil ct in sanctis qui nunc lccura
cepta lanta fiducia.
sunt, ila fiat et in aliis hominibus, ut in nullo a
Vers. 5. — " Si consistant adversuin me caslra ; tua voluntato, sicutmodo lil, dissentiant. Et visitcm,
non timebit corraeum. » D id est cum desiderio et frequentia videara, tcmplum
cjus, id cst Jerusalem cirlestem, scilicot convenlum
.S( ilcinccps consistant adversummc castra, [.Vug.,

Cassiod., GI. int.] id est contradiccntium con- ccclestis curioc, vel humanam Chrisli naturam, in

spiralio, hostium molimina, cormeum, [Aug.] idest qua velul in templo habilat Divinilas. Quod hac
fiducia peto, ijuoniam abscondit me, ctc. Vcl ils,
ratio restituta, non limclnt ut ad eos irausfugiam.
Et etiam
unam petii. Et accipil unam et domum pro codem,
scilicet pro ccclesli Jerusalom. .\il crgo, unam polii
Vers. 6. — « Si exsurgat adversura rae pnelium a Domiuo, hauc roquiram. [Aug.) Haic una esl
et
1 in hoc ego sperabo. »
domus actorna, in qua sompor manoatur. [Alcuin,)
Si pr/idiuin, [.Vug., Cassiod.) id esl pcrseculio ubi sunt ;otorni (hos, dc quibus dicilur, Et aiini lui
sacculi, scilicet conllictus persequentiura, e.vsurgat, noii dc/icietit. Uude subdil, ut inhabilcm iu domo
[Gl. int.] scilicct subito, vol in imracnsumcrescat ad- Domini non nianu facta. Omuibus dicbusvitoc mea!,

ver.sum me, [Cassiod.] cgo cui Deus proleclorcst in in est lotcrnaliter. Cur ubi 1 VI conlempler delccla-
/locprselio spcrabo in Doraino, [Alcuin.] scilicet. lionora Domini. [Aug[ Alia iillora, id cst eo line.
 ,

271 PETRI LOMBARDI 272

quam Aitem ce.tus cst, id est per hoc gaudium ostendit se

ul demum appaveat raibi spes desiderabilis,
certum de secunda unctione sicut per praedicta.
facie ad faciem videam, quod est vcrura bo
Non cnim gauderet nisi eertus esset. Subdit verum
num. Et templo sancto ejus, id est
ut protegar a
gaudium dicens :

induar iramortalitate etfectus templura ejus. iVlia

litterahabet Et protegat templu.m cjus, ye\ pro-
;
Vers. II. — « Circuivi ctimmolavi in tabernaculo
teget temphtm non variat pra;ceden-
ejus. qua>
cantabo psalmum
« ejus, hostiam vociferationis ;
et
tem sensum, sed confirmat hoc moJo ideo habitare :
" dicam Domino. »

volo semper in domo, ut contempler delectationem

Circuivi, quasi dicat : Praedicta fecit mihi DominuB,
Domini, id est fruar contemplatione ipsius sumrai

boni, incommutabilis, aiterni, a quo orania bona et post hKC omnia circuivi, id est omnia beneficia

me mo- memoriae dando pertractavi et non ingralus immo-

sunt ut securius fruar deliciis. Et ut nulla
nullaque sugge;tio avertat, prote- lavi in tabernaculo ejus, [Aug.] id est ecclesia toto
lestia contingat,

get ipse rae templum ejus. Non solum crgo con- orbe diffusa hostiam vociferationis\'e\ jubilationis, id
templari voloipsum, sed etiara ut melemplura suura est laudis ineftabilis, ut deficiente sermone sola ju-

dando impassibilitatera. .\lterum horum bilalio restet, et de reliquo cantabo Domino, scilicet
protegat,
fecundilate contemplationis, etpsalmumdicam, idest
pertinet ad glorificaiionera mentis, alterum ad cla- B
incor- opus raanifestabo. [.Vug., Cassiod.] Et est sensus :
rilatera corporis. Ibi perfcctio gaudii est, hic
ruptio sanitatis Quse duo etiam in primis versibus
:
corde Isetabor Domino, et opere et verbis gloriam

psalmi distin.ximus. Ideo autem haec mihi in finem Dei pracdicabo, ct factis.

pr«3tat. Aliter ab illo loco, Protexit me in abscondito ia-

Vers. 9. — « Quoniam abscondit me in tabcrnaculo bernaculi sui. [Aug.] Ita dicit, in abscondito, quasi
« suo in dic raalorum protexit rae in abscondito dicat Multae sunt parles ejus, scilicet forinsecse et
;

•I tabcrnaculi sui. » penetrale, quod utique Nos enim sumus

ita est.

quasi forinseci, qui per adoptionem sumus filii. Ipse

Quoniam abscondit. [Aug.] Et ideo non temere
sacerJos Christus, est abscouditum tabernaculum,
peto unam etsi peccator sim abscondit me dieo in
in quo vita nostra abscoudila est. Corpus ergo etiam
tabernaculosuo, id estdispensatione incarnati Verbi,
me ne viderer a quaerenti-
et caput, id est lota Ecclcsia, unum tabernaculum
[Cassiod.) ibi abscondit
cst, cujus pcnctrale Christus est, quem mox vocat
bus mo inimicis, ut figuraliter David cum fugcret
pctram, cura ait : Inpetra. Et cst sensus : protexit
Saulem, abscondit se in latibuhs nc videretur (l Heg.
rae in abscondito tabernaculi sui, id est in Christo,
xxiv). [-4ug. Hier.] Tabernaculura autcm deitatis es
Qinpe'ra,^ id est in codem Christo, exaltavit rae et
caro Christi, in qua debellavit aereas poteslates, in
me nunc, [GI. int.] id est in prKsenti antequam veniam
qua pcr fldem et spem occultavit ne raihi noceant
ad doraum, exaltavit caput meum, id est Christum,
mala saeculi, Dnde apostolus ait Nunc vita vestra :

abscondita est ciim Christo in Deo (Col. iii), [Aug.] super iniraicos meos. Etsi enim adhuc patior,
quia nuncperfidcm ci s/jcm occulturum jam sumus Christus supra est, qui est pignus nostrae exaltatio-
nis. Vel, protexit rae in absc. tabern. sui, id est in
cura Christo in consppctu Dei. Abscondit dico in die
ma/oru/n hominum , id est in diepra?senti, quo mali corde credenti ad justitiara. Et ut palam fieret ad
florent. Vel, in die malorum, [Gl. int.] id est tcmpore salutera, quod credidi, in petra exaltavit mc. id est
tentationum, quibus mortalis vita mea subjacet in sua lirmitate fecit eminere meam.
confessioncm
[Aug.] ibi sunt dies vit» meae. [Gl. int.] ct protexit Et nunc, in hac vita, ubi mortuum est
corpus

me ne laederer, in abscondito tabernaculi sui [Cas- propter peccatum, exaltavit caput meum, id est

siod.] iJ est in secreto divinitatis, ubi sempcr est mentera, supcr inimicos meos, id est vitia, quia

animusjusti. Et mens mea scrvit legi Dei, non

sub lege est capliva
peccati. Et ego nou ingratus, quasi matcriam lau-
Vers. 10. — « In pclra exaltavit me : et nunc danJi Deum quxTcns, circuivi, id est circumspexi
« exaltavit caput meum super inimicos raeos. "
animo omnia creata, et universa dicunt, Deus me
In petra exaltavit me. [Aug.] A simili imperato-
D fecit me cuncta
; delcctant, in quibus artifex com-
rum superiora loca suis militibus providentium, hoc mendatur : undique resonant omnia conditorem. Et
dicit : ita et Dominus, inpetra, id estinfirmitalc vir- ipsoe species creaturarum quasi qusdara voces sunt
tulum. Vel in Chrislo e.raltavit mfsecundum promo- creatorera laudantium. Et in his tanta laus Dei in-
tionem qua de virtute in virtulcm progrcdi, et quasi venitur, quae verbis non potest dici. Unde sabdit,
extra homines mefecit. Et n un c dicil prophela re- ct immolavi in tabcrnaculo ejus, id est Ecclesia
spiciens ad tcmpus suum, in est ante terapus incar- caiholica, hostiam jubilationis, id est inefifa-

nationis, exaltavit caput meum [Cassiod.] id est bilis laudis. Jubilus enim gaudium vel laus est, quod
mentcm super inimicos mcos, id est super vitiosos verbis explicari non valct, sequentia non mutantur.
appetitus. Vcl, nunc, scilicct dumdies malorumest. Vcl, circuivi, id est consideravi fidera orbis terra-
Et iJeo magis mirum, exaltavit caput meum super rum qua caput est exaltatura, supcr inimicos
in

inimicos meos, id cst Ua illustravit mcnlem meam, meos, quod est honor Ecclesiae in eo exaltatae. Et,
ut prcevideam damnationcm malorum futuram. De- inipso labernaculo ejus, id est in Ecclesia toto
ir.de pro liis beneficiis gaudium suum subJit, unde orbe diftusa, immolavi hostiam vociferationis vel
 ,

273 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. XXVI. 274

jubilalionis, id est inncffabiliter laudavi Dominum- A veranter instabo. Ut autcra inveniam quod qusero,
Vel, circuivi id est consideravi orbera credenlem, tu Doraine.

idem sensus cum prfccedenti, sed mutatur quod se- Vers. 14. — " Ne avertas faciem tuara a me-
quitur. [Aug.] Accipitur cnim per tabcrnaculura II ne dcclines in ira a scrvo tuo. »

Chrisli incarnatio et passio, in qua diabolum ex- Ne avertas in futuro faciem tiwma mc, quia non
pugnavit. Et hoc est, in tabernaculo ejus, id est nieo, est in manu mea obtinere quod peto, et ne dcclincs
quod Dorainus pro nobis Imrailialus est, dum illud in fuluro in ira a servo tuo, [Aug.] ne te quirens
attendo. Immolavit hosliam vocifcrationis, id est in malura incurrara. Tu cs enira una quam peto, nil
gaudcns laudavi eum, tali enim hostia delectatur. aliud volo habere nec timeo perdere nisi unam. Ve-
Vel, circuivi. a simili boni mililis hoc dicit, qui sol- hementer iste vir sanclus fixit desiderium et petilio-
licite castra custodit, nec ubi sit aditus liosti. Sic, nem suam in hac una aliud non petit, una sufTicit ;

iste ait, circuivi, quasi dicat : Quia se raihi pnebuit ei. Ahus petit ha^c bona temporalia a Deo et de da-
ducem, ego me il!i pra;beo mililera, ut pro eo certem tis gaudet ; liic non nisi una. Alius habens h.-ec bona
conlra hostes, caute servando mcenia mentis raese. limet iratum, ne toUat ea non putat irara nisi ; iste

Et in labernaculo ejus, id est in Ecclesia, imrao- si averlit vultum suura Deus ab eo. Etiam si quid
lavi, etc. Non mutantur. Vel, circuivi, id est raentera gin eo vindicct, nil divinius polerat dicerc. Vel dc
meam exquisivi, ut oranes voluntatcs ejus implerem. pra;senti iiotcst hoc accipi ne dcclines, quasi dicat :

Reliqua non mutantur. Vel. circuivi. [Ilier.] id est Oro ne avertas faciem in futuro propler quod in-
:

eiempla praeccdentiura sanctorum circumspexi terim, ne declines in i-ra a servo tuo. Non simplici-

quibus inforraarem vitam meam. Et ibi incftabilcm ter dixit, ne declines, sed addit, in ira, aquibusdam
laudera inveni. Unde subdit, et immolavi in taber- enim declinat in ira, a quibusdam non in ira. Non in
naculo ejus, etc. Non mutantur. ira declinat, quando a peccatis faciem avertit, ut ca

Pars II. Vers. 12. — « Exaudi, Domine, voccm deleat, non ab ipso peccante, ut enm perdat in :

miserere mei et exaudi ira declinat, quando peccanti non indulgct. lAleuin.l
« meam qua clamavi ad te :

« me. »
Vel non in ira declinat, cum labi aliquem sinit, ul

cautior el forlior surgat . Secundura quod, sic ex-

Exaudi. [Cassiod., Alcuin.] Secunda pars, ubi
pone : Ne declines a me, servo tuo, id est ne me
ostenditur quis labor, quis gemitus, et oralio fit
labi sinas, in ira, ita quod Beternaliter punias, scd
ante sccundara unctionem, ut possit haberi : quam
ut nostra infirmitas cautior fiat. Ne declincs, dico,
et sibi spiritu prophetia; promiltit ibi, credo vi-
sed.
dcrc, [Aug.] quasi dicat In futuro habebo unam,
cura dilectionem Dci contemplabor,
:

cum in corru- C Vers. V6. — « Adjutor mcus esto, ne derclin-

ptione protegar, ante autem SS quam gaudeatur in « quas me : neque despicias rae, Deus salutaris

illa una, est gemitus miserorura, et oratio indigen- j meus. •

tiura. Et ideo ego inter alios geraens et orans, cla- Adjutor meus esto, [Aug.] quia ego quamvis liber

mo, Domine, e.raudi. [Alcuin.] Vel ita jungitur et in via positus mihi non sufllcio. Quando enim
littera per omnia prajdicta certus pelii unam, et : inveuiam te, nisi adjuves me ? sine le dcficiam. Et
adhuo petara. [Aug., Gl. int.] Et tu, o Domino, ideo precor ct hoc, |G1. int.j id est in hac via »< dc-
cxaudi voccm raeam interiorera ,]ua clamari ad te retinquas me, [Aug.] quasi dical : Inca^ptum ne in-
forti inlentionc pro illa una ; et misererc mei, ut cum terraittas. Jam in via rae posuisti, sed abcrrabo si

merito mco qua in illa una

raisericordia tua sit, me relinquis. Voluntalem liberam milii dedisti, sed

sira, et exaudi me. [Cassiod.j De illa unapreccs in- sine te nihil est conatus raeus ; neque despirias mc,
culcat, cura ait, exaudi, raiserere mei, quia quanlo id estnon contcmnas quod cgo mortalis te ajternura

plus acccpit, lanto ardentius ajipetit : dcsiderio enim audeo quLicrerc, ipiia tu es Deus qni rae creasli ;
et

noa est finis et satietas. saliitaris meiis, qui sauas plogara pcccati, quasi di-
Frustra crcasli, et rccreasti si mortales despicis,
Vers. 13. — « Tihi dixit cor meura : cx(|uisivit
T^
cat :

quod non debes, quia non mea propria, sed parcn-

" te facics raea; faciom tuam, Domine, roquiram. »
Et
talis culpa cst, qua in hanc morlalitatem dccidi.
Tiln dixit. [Cassiod., Alcuin.] Quasi dicat : Ideo hoc cst quod ait :

ciaudi, qiiia cor meum dixit tibi,\d est desidcrium

Vki\s. 16. — « Qiioniam pnter mcus el malcr
cordis quod Deo loquitur. Vol ratio a te docta libi
« mca derclinquerunt mo : Dominus autem assum-
confahulalur de illa una, non aliud quam doces,
« psil rae. »

perlractat. [Aug.] Vel desideral, nec me oslentavi

dixi, Quoniam patcr meiis, [Ali-uin.| scilicel Adam, et
hominihus, sed in corde ubi tu solus audis,
quid ? hoc, scilicel, e.tquisivit tc, non aliquid cxtra mater mea, sciliccl Eva, dcrcliiiucrunt mc. id esl

mca luara exquisi- huic miscria; mc exposucrunt peccando Dominus :

te, facies mea, id est prssentia
mca qua sum notabilis autem acccpla carne n.-^sumpsit mc ad iramortaliia-
vit. [Alcuin.] Vel pulchriludo
qua supra, ul con-
exquisivit tuani. qu.-D osl una, do teni. [llier.l IIoc ad liltcram polcst convcnire David.
qul cura esset fralruni mininuis, ct a parenliluis
templer dolcctationcm Doniini, facicm luam, [Aug.,
Cassiod.| quasi dicnl ICxquisivi, cl Domine, fa-
:
contcmplus, a Domino pcr Samuclem cst elcclus
pcrso- (/ licg. XVI). Mystico quoque
potcst accipi lioc, pa-
eicm tuam requiram, id cst liiiic inquisitioni
 ;

275 PETRI LOMBARDI 276

ter malus fuit regnum sacculi, vel diabolus. Mater, Anuin suura Orane enim peccatum in suum redit au-
:

civitas ssculi, scilicet Babylonia, id est societas ctorera. [Cassiod.] Hoc quoque secundum historiam

impiorura, quasi dicat Ideo non despicias, quo- :

potesl dici ex persona David, sic Ne t.-adas me in :

niam pater meus, scilicet regnum saeculi, vel diabo- aniraas tribulantium mc, sciUcet Said,et adjutorium

lus, et mater mea, scilicet civitas saeculi, unde ejus. Quoniara insurrexerunt in me lestes iniqui,

nalus sum, dereliquerunt me qua?rentem te, et con- ut Doeg Idumaeus, et alii accusatores David ''/

temnentem, quod quaero dare non possent.

se cum id Reg. xxi). Et mentita est iniquilas sibi, ut dum di-

Dominus autem assumpsit me, qui potest dare mi- xerunt , sacerdotem Abimelech consiiia dedisse
hi quod qusro, et modo necessaria. Ecce magna David contra Saiilem, et Dorainum consuluisse pro
humilitas, qua fecit iste se parvulum Deo ipsum ; eo iibid.). Mentita est, dico, sibi, id est ad damnum
fecit sibi Patrem et matrera. Pater est, quia condi- suum, quia falsi fuerunt.
dil, quia vocat, quia jubet, quia regit. Maler est, Vers. 19. " —
Credo videre bona Domini in

quia fovet, quia nutrit, quia lactat, quia continet. « terra nventium. »

Ideo dicit, Dominus assumpsit me, scilicet ad re- Credo videre. [Aug.] Hic redit ad illam unam ad
gendum, ad nutriendum. tanquam pater et mater. qnam suspirat, quasi dicat : Tot pericula, tot labo-

— Legem pone mihi, Domine, in p>

res me undique pulsant, et ego inter haec pericula
Vers. 17. «
et difficuhates, Deo dirigente, credo videre bona
« via tua ; et dirige me in semita recta propter ini-
Domini. qui et hsec raala prior passus est, et post
« micos meos. »
gloriticatus est secundum illud : De torrente in via
Legem. [.A.ug.] Quasi dicat : Quoniam ad te tendo, Et ego post linguas
bibet, etc. (Psal. cix.) [Alcuin.]
igilur ynihi tendenti ad te et jam in via posito, o mordenliura et detrahentium , credo videre bona
Domine pone legem, id est da correctionem quae Doraini, quas sunt vera et aelerna. [Aug.] Illi suadent
non sinat aberrare. Ideo, pone legem, ne aberran- beatitudinem in terra ista, quae est morientium ; sed
tera disciplina tua deserat. Hoc susceptus potest bona qufe exspecto sunt in terra viventium, ubi
illa
dicere, pone mihi, dico. posito in via iun, id est in nuUus locus falsitalis esl.
Christo, in quo est lex cura misericordia, quae est Vers. 20. — t Exspecta Dorainum, viriliter age
via, veritas et vita (Joan. xiv). Ipse est sapientia, de
1 confortetur cor tuum, et susline Dominum. »

qua scriptum est : Legem et misericordiam in iuigua E.rpecta Dominum, [Alcuin.] quasi dicat : Sicut
portat iProv. xxxi, juxta LXX). Si enim offen- ego cerlus sum de illa una : ita ut quicunque lini-
deris in lege, ipse qui pro te sanguinem effudit,
tus es, exspecla Dominum, [Aug.] secure qui non
contitenti tibi ignoscit. Deinde de misericordia sub- fallit, oranipolens promisil, certus proraisit, verax
dit, dicens ct dirigc mc ulterius in scmita rccta, id C promisit, qui mentiri non potest. Vel ita junge litte-
est in rectitudine angustiarum, quoniam non suffi ram, quasi dicat : Credo videre bona Doraini. Sed
cit inchoare, cum iniraici donec perveniatur, non elsi tardum est hoc amanti, exspecta Domioum,
quiescanl. Unde subdit,pTO;)ft'r iniynieos meos, qui
[Aug., Cassiod.] non fallacem, el ut consequaris,
insidiari non cessant. Xola quod duo dicil, scilicet
non remisse agas, sed viriliter vel forliter age, id est
legera pone, et dirige. Illud ad praeceptura pertinet, tolera ustionem rerum viriliter, et ustionem cordis
quia in praecepto est correctio hoc ad misericor-
;
forliter unde subdit
; : iuum, [GI.
et confortetur cor
diam pertinet, per quam fit directio in melius. Et
int.] scilicet ne mala eveniant, sustine
lasseris, et si

Vers. 18. — !• >'e tradideris me in animas Dominum perseveranler, non triduo, sed usque in
« tribulantium me ;
quoniam iusurrexerunt in me Dominum,
finem. [Cassiod.] Dislingue inter, exspecta
« testes iniqui : et raentita est iniquitas sibi. i> et, Dominum. Exspecla Dominum, id est il-
sustine
lud quod credis et speras de Doraino sustine Do-
Ne mc in animas tribulantium, [Aug.]
tradideris ;

id estne sinas eos satiari de malis meis ut consen- minum, id est illud quod pateris pro Domino et a
tiam eis, et si carnem meam das in raanus eorum. Domino. Et pro eodom accipil, sustine Dominum,
et exspecla Dominum, ut sit repetitio ad confirma-
Unde in Jobdicitur : Terra data cst iu manus impii
(Job. ix), id est caro tradita est inmanus peccatoris. D tionera : quasi dicat : Viriliter age et confortare, et

Trade ergo, sicarnem meam in manus tribu-

placet, Dominum. [Aug.] Non negalura putes,
sic sustinc

lanlium sed non animam meam in animas eorum

;
quod nondum accipis si differtur, nou auferiur. :

tradas. Devoret caro carnem, lerra terram, anima Ideoque non desperalione deficias, quia dictum est,

tibi illaesa servetur. Et quasi quis quaereret, Quare

sustine Dominum. Sustmendo quippe habebis eura
hoc dicis ? respondet Ecce quare. quoniam insur- :
quera sustinebis. Aliud exspecta, aliud desidera, si

rcveruntin me tcsics iniqui, id est milii de me falsa melius, si majus, si suavius inveneris. Sed quia Do-

dicentes, ut moveant et revocent me a te, 'quasi ab minus solus bonus est et suavis universis (Psal.

hominibus gloriam quKram. Sod hoc modo traderer cxLivi, ipsum susline et desidera, ne sis inter eos

in animas eorura, si essem falsus cum eis, et si hu- quibus dicilur : 1« Itii qui perdiderunt suitinen-
manara captarem gloriam; et mentita est iniquitas tiam(Eccli. ii).

sibi, non mihi, id est suo mendacio delectata est. Sed

me non movit, unde major merces est mihi in cwlo.

Vel, mentita est iniquilas sibi, [Hier.] id estad dam-
 277 COMJIENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. XXVII. 278

COLLATIO IN PSVLUCM XXVI : « DOUINUS ILLUMINATIO A recipit istam. Unum

certum esl Ilieron. autem
fuisse usum excmplari diverso ab liis hebraicis qua?
exstant, propterea quod habent *c'pi iiAQQUEssu.id
Vers. 8. — i't videam voluntatem Domini. Appa- cst inquirite. Et ita transfcrunt Neoterici, inquirite
ret vilio scriptoris positum esse vohintalem, pro
faciem meam, si codcx Hier. habuerit C";z RiQ-
voluplate, maxime cum particuliE sint valde aflines.
Accedit plurimura quod Grtfcc lcgitur Tso-^ivoV/ixa, QUEscii, tum est qua^sivit ut legunt LXX, addentes

id cst voluptatem, magistro omnium consensu, id

pronomen te, S^i.tr^zrflfj.q,, intelligcntia) causa. Sic
quod prorsus corroborat lectio et interprelalio est ilhid psal. xviii : .ib occultis meis munda me.
Aug., ut contempler dclcctationem Domini. Et Pronomcn meis, non cst iu Hcbr. quod tamen dc-
Hieron. juxta Heb. vcrtit pulchritudinem seu jucun- bere subaudiri palara est quod et indicat Munste-
rus, in sua versione. In Grajcis codicibus rcperi-
ditatem. Verumtamen quum radix Hebraica iT\'l
NAAM signiticet pulchrum fuit, ct placuit, potest mus additum xufiov tr|Tr'<Jw, id est Dominum requi-
utrumque recte dici, L't vidcam voluntatem et vo- ram. Coctcrum .4ug. cum psalmodia Romana legit,
luptatem. Nam et commenlarius Hieron. in hunc qua'sivi vultum fuum, vultutii, tuum, Diinine,
locum interpretatur, ut videam dilectionem, juxta rcquiram. Cerle varielas serraonum, spiritus unitate
quod scribitur IJoan. ni, Vidcbimus cum sicuti est. concordat.
Nisi dixeris simile mendum esse in Hier. dilectio-
nem pro delectationem. Denique ad sensum nil re-
SG
Vers. S. — Mentita cst iniquitas sibi. la
Hebr. ponilur in loco pronominis, sibi, particula
fert.
B pertinens ad scquentem versum, vidclicet, N"S"S
Vers. 11. — Circmvi
immolavi. Principium liu-et LUi.E, id quia sensus erat obscurus,
est nisi. Et
jus versiculi, in Hebr, translalionibus, rcspicit tinem addidit .Munsterus de suo, defccisscm, inquit, si
praecedentis sententiie, nune exaltavit caput meum non credidisscm me vi'surum bona Domini. Hanc
supcr inimicos meos, qui in circuitu ineo snnt. voculam non apparet Hier. legissc, qui post(]uam
Probabile est autem inlcrpreles Icgisse *,~123 lcrminat usum prajceilentem in aperto mcndacio,
SABDOTi, id est circuivi, ubi alii legunt TTS^^D statim secutus ait « Ego autem credo, etc.: LXX
SEniROTAi, id est circuitus, et subaudierunt pra=po- vero nonest alienum a ratione legisse sirapliciler lS
silionem, in, ut in circuilibus meis, ad vcrbum.
Lo, id cst sibi, vel bis lS n lo lo ad majorem

Vers. 13. —
Tibi dixit cor mcum. e.rguisivit, elc.
expressionem, et non nSiS lule, ut nunc habenl
codices. Probaviraus aulem supra etiara ex Munslero,
Juxta Hcb. Hierony. legit, qmvsivit vultus meus,
sine pronomine te. Et licet non reprobet alteram quod ,xS per aleph, quandoque ponilur pro lo 'h
lectionem, tamen ad Suniam et Fretellam, magis siue aleph. »

PSALMUS XXVII.
PSALMI TITULUS : n PSALMUS IIUIC DAVID. u Gjugulatuma Hier., quia et legitur, et Ilicr. vertit

.id te, Dominc, clamabo. Titulus. Psalmus huic juxta HcbrEeum. Verum est tamen quod Romanum
David. [.\lcuin.] Per David aliquando intelligitur
psallerium non legil. Hebra^us sic habet, nnurn 7"
capul, id est Cbristus, aliquando corpus, id est
ideoquc prosequi debes, quasi interposiium non
Ecclesia ; utrumque simul, id est lotus
interdum sit, el assimilabor, quasi dicat : Dico nc sileas.

Christus. [Cassiod.j Ubi aulem iu titulo additur,

jllicr.] Et id est quia si silueris, assimilabor rfi'-

huic, vel Chrislus intelligitur, sicut

scendentibus in lacuin, [Aug.] id est in miseriara
ipsi. hic. Et
hujus vitaa. Ex eo enira quod verbum mihi sempcr
est sensus : Psalmus iste, attribuitur huic David,
id est Christo, qui loquitur in hoc psalmo. Et est
unitur, non sura talis horao quales CKteri, qui

psalmus eorura
nascuntur in profunda raiseria sjeculi. Ubi, quasi
iste tcrlius qui brcviler agunl de
passione Christi ct resurrectione [Alcuin.]
sileas, non agnoscitur verbum luura. [Alcuin.]
,
ul)i

proponitur Christus, Vel potest ulrumquc convenienter lcgi, nc sileas,

elsi adeo dignus, non in se
conlidere, sed totum a Deo pelerc, quod est et neipiando taceas, quod lxx non sine causa ad-
utile
exemplura juslis. Intcntio. [Cassiod.) Monet
diderimt. Inlellexerunt enim illa una oralione,
eos
scilicct ne sileas, Christum duo pcliisse. scilicct
adversa tolerare, qui volunl cum Christo regnare.
Modus. Biparlitus cst. Primo, ponitur oratio tera- D "' '° P^^ssionc clarificaret eum Pater, protc

pore passionis babita. Sccundo, auditus de re- geado, cl in resurrectione a morte rcsuscilando.

surrcctionc sua, gralias

Hicc igilur duo distinxcrunt diversis verbis, [Gl.
agil, ibi, hencdictus, ctc.
int.| et in primo quidcm pclit clariticari in resur-
[Alcuin.) Chrislus utic|ue sccundum quod homo
rectione in secundo vcro, iu passione. Kt csl, ne
:
proponens se exeraplura justis, humiliter ad Patrem
ait,
sileas ame, in resurreclione. Scd respondc mihi
anuucndo, id est rcsuscil;mdo. Et non tantum hoc,
Vers. 1. — " Ad te, Domine, clamabo Dcus :
sed ncquando, id est nec ad horam, t.aceas a rae,
' mcus, nc sileas a rne, nequando laccas a me, ct
sed et hic [llier.] id cst iu passionc clarifica, pro-
« assiniilabor dcscendciitibus in lacum. »
tegendo ; et post in resurrectionc, pro qua anlc
hominc Deus incus, \(',\. inl.) cgo horao clamibo oravit, Dcindc causiun stdidit, ipiasi dical : Idco ne
vel clamavi, ad tc. lAug.l Et lu, o Dcus, ne sileas silens, quia, si silueris, assimilabor (K'scondciilibus
a me, id est nc uniliilcni Verbi tui separes ab eoV in lacum, id esl in inlernum, id csl illis qui in in-
quod homo suni ni'(/Mando taceas a me. (Alcuin.l
; fcrno delinentur.
Uoc non est in Hi;br., sed esl additum a lxx, (|uod Vers. 2. — . Exaudi, Domine, vocem orationis
Hier. obelo anle posito quasi jugulandum notavil. « mea;, dum oro ad lc, dum cxtollo rniiiius meas ;ul
Mirum cst quod dicat noii liabcri iu llcl)r. el esse • tcmi)luin sauctum tiiuiii. »
279 PETRI LOMBARDI 280

E.raudi : [Cassiod.] quasi dicat : Ne sileas, sed A priori. Et repetit ut notet pertinaciam malignilalis
exaudi, Dominc vocem deprccationis mece. Hoc ideo eorum dicens :

dum. id est, quia oro ad tc, [Aug.] quod lecit Christus Vebs. 6. — « Secundum opera manuum eorum
ante tradilionem pro c-ediluris. [Hier.] Et eliam ideo tribue illis, redde retributionem eorum ipsis. n

dum extoUo manus meas, ad lilleram,

id est quia Retribue illis secundum opera manuum eorum.
in cruce. Et hoc, non pro culpa mea, sed ad con- [Aug.] Et si aliis prosit ad salutem quod fecerunt,

stituendum templum sanctum tuum, [Gl. int.] id \Amcnsccundumopera manuum tuarum tribue illis,
est ut libi Ecclesiam consiituam. Quasi dicat Hoc :
id est secundum voluntatem operura ipsorum. Opera
facio ad salutem eorum, qu' fiunt leraplum luum. raanuum dicit ideo, quia in eis studiosi fuerunt, quia
Vel extollo manus meas. id est opera non deprimo, ceperunl, crucifixerunt linguis, et si non raanibus,
ad templum sanctum luum, hoc non mutatur. [Cas- instinclu, et si non actu quae inter opera eorum
siod.] Vel ad littoram, extollo manus meas ad lem- sunl pessima. Hoc ideo dicit, ne se per alios excu-
plum sanctum tuum, quod est in Hierusalem, hoc sent. [Cassiod.] Adhuc de pa^na eorura addit di-
dicit sccundum niorem Judaeorum quibus praace- cens rcddc retributionem corum ipsis. [Aug.] Quia
ptum est ut ubicunque essent ad illam partem mala pro bonis reddunt raihi. Et hoc redile cis, ut
orarent, ubi Jerusalem esse scirent; quod Jesus
et
g sicut fallaciam railii pro veritale reddebanl, ita fal-
legera iraplcns fecit. Vcl in oralione, raanus levo lacia eorum ipsos fallal. Et hoc eis accidisse mani-
ad tcmplum, ad coelum, qua; est consuetudo
id est festum est.
fidelium, quia inde auxilium speramus.
Vers. 7. — I Quoniam non intellexcrunt opera
Vers. 3. — « Ne simul tradas me cum peccalo- 1 Domini, et in opcra manuura ejus destrues illos,
t ribus, et cura operantibus iniquitatera ne perdas « et non sdificabis eos. »

" me. »
Quoniamnon iniellexerunt opera Domini. Vel in
iVV simul. Quasi dicat. Dico exaudi nc tradas me opera Domini, scilicet Verbum faclum esse homi-
in mortem, smnx\ cum pcccatoribus, [Gl. int.] id est, nem. [Aug.] Ha^c esl nimirum ipsa relribulio eo-
ea intenlione qua illi. Quasi dicat Et si tradis me :
rum, ul quem malivolo animo tentaverunt, non co-
in mortem, non eo voto facias quo illi, quia illi gnoscerent esse Deum, quo consilio incarnatura
sunt peccatores, tu verilas. Et nc perdas me dam- Pater misit : et non intelle.xerunt in opera manuum
nando velut reum cum operantibus iniquitaiem, ejus visibilia, id est nec ipsis visibilibus operibus
id est illi sicut intendunt, quia ipse operanlur ini- moti sunt, quae porrecta sunt usque ad oculos eo-
quitalcm, id est mortera raeam, el quia loquuntur runi, per quae ad invisiljiha ducerenlur, sed non
pacem dolose. Unde subdit :
C intcUexerunt. Et ideo destrue illos, vel destrues, ut
Vers. 4. —
Qui loquuntur pacem cum proximo
1 nihil mihi noceant, nec prius ecclesiae meae et non
t suo ; mala autem in cordibus eorum. » a'dificabis eos, postea, ut solebas ohra post capti-

[Aug.] Qui loquuniur paccm dicentes : Scimus vitates, sed do hac captivitatenon reducentur.
[Alcuin.] Vcl ita, quoniam reddit causam quare
^uia a Deo venisti, magister iJoan. iu). Loquunlur,
dico, cum proximo suo, id est mecura qui sura
relribucndum sit eis, quasi dicat : Et merito red-

proximus eorum per carnem, et eliam per impen- det, quoniam el si deessent opera quaj fecerunt,
hoc sufliceret damnalioni eorum, quod ipsi non in-
sam misericordiae, quia non pertransivi videns
vulneratum a lalronibus sicut sacerdos et levita,
tellexerunt per legem et prophetas, quibus perstri-

eum cti sunl, opera Doraini, id est quEB invisibilia ope-

sed ut vere proximus appropiavi, ut in face-
rem misericordiam mala autem. Quasi dicat, lo-
:
ratur Deus per rae. Et in opera raanuum ejus,
]Cassiod.| id est nec eliam visibilia quae Deus per
quuntur bona et pacem labiis; mala autem sunt, id
nie operatur, intellexerunt. Et ideo, destrues illos,
est odium, in cordibus corum. Et ideo.
et non aedifieabis eos, id est non sic destrues, ut
Vers. 5. — « Da ilHs secundura opera eorum,
in raelius aedifices, sicut Paulum et raultos alios de-
« et sccundum nequitiam adiventionura ipso-
meliores, secundum Je-
struxisli ut faceres illud
« rum. > D
reraife : Misi te ut cvcltas, ct dissipes, et dcstruas,
Da illis secundwii opcra corum, [Cassiod., Al- et disperdas, ct (edifices ct plantes (Jer. i). [Gl.
cuin.] id est secundura quod intenderunt, non se- int.| Vel, deslrue illos, non a?dificabis eos,
et id
cundura quod inde provenit. Et est hoc pricdicere, est excaecabis eos, non ad horam, sed usque in
non optare. [Aug., Rem.] Vel optat justitiam Dei in finem.
hoc servari, quia hoc et justum esl, ac si dicat
Justitioe tuae, Domine, consentio, quaj milii placet,
:

Pars II. Vers. 8.— n Benediclus Dominus, —

et si eorum pucna non delecler. Et secundum nc-
« quoniam exauJivit vocem deprecalionis meae. »
quitiam adiventionum ipsorum da illis. |G1. inl.] Bencdictus. [Cassiod.] Secunda pars, ubi Chri-
Mala enim fecerunt, et mala adinvenerunl, dicen- stus audilus de resurrectione gratias agit, subdens
tes quod seductor essem, et non Deus (Slatth. de salute credenlium. Quasi dicat : Non ex diili-

xxiii). [Aug.] Alia liltera habet, secundum mali- dentia oro,quoniam Dominus exaudivit vocem de-
gnitatem aftectionum ipsorum, quia mala affectanles prccationis mece, unde ipse benedictus sit. Exaudi-
bona invenire non possunt. Nec variatur sensus a vit dico ita quod.
 —

281 COMMENTARIU.M IN PSALMOS. — PSAL. XXVU. S82

Vers. 9. — Dominus adjutor meus, et prote- A num [Cassiod.] Hinc tolle eos usque in aeternum, id
« ctor meus, et in ipso speravit cor meum, et adju- est in a'ternam vitam.

» tus sum. » COLLATIO IN PSALMUM. XXVII : « ADTE, DOMINE, CLA-

MABO. B
Dominus est adjutor meus [Aug.] id est mei,
— yequando
Vers. 1. taceas a me, et nssimi-
tanta patientis et protector meus, id est mei, in
labor, Hic Fab. et Ca'cus Burgensis lacerant
etc.
iramortalilatera resurgentis, et in ipso speravit cor editionem Graecam, et Latinam, quasi faciat oppo-
meum, et adjutus sum. situm sensura, ad intelligeiUiam Prophetae, qui, ut
volunt, veretur ne assirailelur mortuis ct desperalis,
Vers. 10. — « Et refloruit caro mea, et ex volun- si Deus non respondeat, id esl, exaudiat orationem

t tate raea confitebor ei. » cjus, et lectio nostra videtur atfirmare quod fugien-
dum est.Hanc taraen sequitur .\ug. Pellic. et Pra-
El refloruit Quasi dicat .\djutus sum et sic :
tensis. Sentiunt crgo Faber et Caecus pro incolumi-
quod refloruit caro mea, immunitate peccati, [Gl. tate et gramraalices et sententia; ita debere legi :

int.] quce in Adam defloruit per peccatura. Florem nequando taceas a me, et assimitcr dcscenden-
tibus in lacum, ne si dicatur, Et assirailabor, affir-
ergo quem in primo homine amisit, in me recupe-
matio intelHgatur contra veritatem. Si vidissent cx-
ravit, qui sine vitio et peccato conceptus sum, et planationem Hier. in hunc locum, non damnassent
natus de Spiritu sanclo. Vel, caro mea refloruit, g Gra?cani contextionem xxi 6fAotw9-/-(TO[Aa'.. Irao vero
id est iterum in resurrectione floruit, scilicet cura ad verbum respondet Heb. inSu'^;! veniussalti,
resi\rrexit, (Cassiod.) quoe prius imraunitate floruit ct assimilabor. Sic ergo intelUgit Hier. ycquando
taceas a me, quod si siluet is, ero similis pcreun-
in conceptione. Unde jarn metu raortis consumpto,
tibus. Quie expositio luce clarior evadit, et ampUus
con/itebor ei, et hoc ex voluntate mea [Aug.] id est
patet supra in enarratione.
confitebuntur ei mei, in quibus ego sum. Et hoc Vers. 3. —
Cum operantibus iniquitatem ne
non tiraoiis necessitate, ut sub lege, sed libera vo- perdas me. Extrema particula ne pcrdas mc, non
habetur in Heb. sed subaudiebatur ex pnvcedenti
luntate cum lege.
clausula, ne simul tradas me cum pcccatoribus. Et
Vers. 11. — « Dominus fortitudo plebis suas : et multa ccmperimus a LXX viris non otiose addita
» protector salvationum Christi sui est. » Hebraica'. lectioni, inquit Arab. lib iii. Hexameron.
Verbi gralia psalm. xx, cogitavcrunl consilia, quce
Dominus fortituio. Hic subdit de salute creden-
non potucrunt. etiam LXX addiderunt haud ineptc
tium. Quasi dicat : Et merito conlitebantur. (^Cas- particulara stabilirc, qua> non erat in Heb. quod et
siod.) quia Dorainus, ipse idem qui est adjutor Munsterus fecit. Fortasse quod in eodera versu
praecessit, ne simut tradas me, LXX errore scri-
meus et protector, [Alcuin.] est fortitudo in pugna
ptoris positum cst, pro, nc simul trahas me.
contra diabolum. Plebis suas [Aug.] scilicet quae in
Gra-ci euira legunt u.-^, r:\j^ihi.\t<7r,q ^e, Hebriei '^jOfn
eo confidit. Non ergo fortem so putet plebs, ut Q t,j,.
tismec.iem,' ac Munsterus dixit, nctra.veris
;,l
suara praesumat constituere juslitiam, sed justitioe mc. Hiero. tamen et Pratensis habent, nc tradas me,
Dei se subjiciat. Et ipse est protector salvationum nisi suspiceris eamdem esse mendam, denique sen-

Christi sui, [Gl. int.] id est illos quos Christus ad sus idein est.
Vers. 7 Destrucs eos, et non wdificabis eot. Co-
salulem elegit, protegit, hic in lucta, ne laedantur a dices Heb. habent terliam personam, dcstruet illos,
diabolo. Vel de futuro potest hoc accipi, [-Vug.] ct non (1'dificabit. Et lamen Hier. et LXX legunt
quasi dicat pugna est ipse fortitudo suorum.
in in secunda persona. Si enim dixeris cmiT^ Ieher-

Et post pugnam, est protector salvationura Chri- sem, id est destruct cos. Si vcro teuersem aoinn
id est dcstrues. Nec opus erat id admonere, nisi
sti sui, id est salvos factos per Christum suura quia solent nonnulli clamitare Non sic habelur in :

immortaUtate proteget. Quod ego jam resusci- Heb.

talus, jam renorcnte carne mea, interpello et oro, Vers. 10. — Et rcfloruit caro mea. Hebr. dicunl
sic : exsuttavit, aut gavisum cst cor meum ^aS tSv
Vers. 12. — Salvura fac populum tuum, Domine, lAALoz
significat
LiBRi. CaHcrum th-j
florescere. pra'serliin cum hoc respiciat
alaz haud incongruc
« et benedic haereditati tua- ; et rege eos, et extollo
resurrclionem Chrisli ad immortaliUUeni. Eleuim,
« illlos usque in aeternum. »
psal. xcv, gaudcbunt campi lleb. 'TC H'"^ iaaloz
£) SADAi, gaudium autcm campi, quidnam sonat,quam
[Gl. int.] Dominc Pater, salvum fac a malis
horbarum et florum vernalionem ac virorem LXX
dl5T sa^culi populum tuum, GI. int.j qui et raous quo emphasim el ponihis gaudii indieareiit, posue-
est, quia omnia raea tua sunt, et bcncdic hfreditati runt (lleclum, nerapeexallatiouem carnis pra' cordis
ture, (.Vug.) id est augc virtutibus et numci'o ha;re-
bi'tili.-i, i|uan(lo iii r.hrislo doilalis ina eslns, m resur-
rectiouo ad corpus abuiide rodundal. .Vnimus enim
ditatem lunm, (Gl. int., Aug.) qua- cst et raea, quia gaudons lolatcm floridam facit, Provcrb. xviii,
dixisti, Dabo tihi gentes, ctc. {Psal. ii.) Ecce rnaximo cum proxiine prioc(>ssorat, in ipso spcravit
quanta cst spes credentiura cum pro cis orat pas- cor mcum, ct adjutus sum. L.\.\ Spirilu saiicto.ul
croditiir alflati, siihiunxenml aptissinio de ciirnis re-
sus, pro eis judex et advocatus Et regc eos
in hac
surrectione, ct ronoruit caro mea, slatiin^iue iterum
tcmporali vita. [Alcuin.] nc declinciit ad prava, et soipiilur de gaudio cordis, et ox voluntale mca, sine
e.rloltc illos, [Aug.j a terrcnis usquc in a;tcrnum, cantico meo, ut voluiit llob. conlitobor illi. ul glo-
id est ,id appeleiida a terna. Vel, cxlollc intellc- ria corpoiis, quasi iii medio posila, circuinamicia-

clu, scilicct Scri|)lurarum et bono opcrc. Et hoc,

tiir incorruplionis Iriumiiho. Non cnim i;;norabant
quod dictuiii crat, psal. xv, caro mea rcquicscct in
usque in ;rtcrnum, id cst per totum hoc Sfficulum, spc.
usquc in linnm. Vel, cxtolle illos usque in a-ter- Vers 1 1. — Dominus forlitudo plcbis suw llc-
 284
m PETRI LOMBARDI

nunc legunt,....
,_ .V ---. id ..f^mu.,0
.^ oz ..Mo. A rore. sub
^^r^^^^^^toS""^, Phihp. ii
brsei
timcntum meum, quo significatur caro
. . .

seu ipsonim. Dnde conspieuum est

L\X ,0- r.>spondeant amo et
ipsis,
quia hic hcet in voce utrumque
swio. Hier. 1 it discrepantia el,
gisse l^sy AMMO pro lamo, id est L\MO in Scriplura lamen est major ;

fortitudo mea. Sanctus lb IV tameii cernisalterum loco alterius aperte pom,

ib iy oz Li, quia vertit
constans argumentum,
ejus. Unde facile ut haud dubie coUi-alur
oz LO, quia tranftulil fortltuJo ohm iuisse di-
vocabulura sat s quod EGcpe causamur, exemplana
adducor etiam LXX habuisse ahud
de quo paulo ante discussimus, u n versa.
vicinum cordi,
si opus
ponebant carnem. Et id possemus mdicare,

PSALMUS XXVIII.
di-
tus sancti, ibi, vox Domini supcr aquas. Tertio,
PSALMI IITl LUS. PSALMUS « DAVII) IN C0NSCMMATI0>'E
..

Dominus dilu-
cit quid constitut» fiat Ecclesis, ibi
TABEKNACULI. I spiri-
alTerre
vium. Monens crgo Propheta fideles
ifferte Domino. Titulus. Psabnut David in con- int.] o filii Dei, non
g tuales hostias Deo, ait, [Gl.
summatione tabernaculi. In Ubro Rcgura
legitur,

diraicaverunt fihi Is- irae vel perditionis.

quod tempore HeU sacerdolis
rael contra Philistha-os, et victi sunt ab eis
Vers. f. — « Afferte Domino, filii Dei, afferte Do-

Duo quoque filii Heli, scilicet Ophni et

I mino filios arietum, »
(/ neg. IVi.
et arca Doraini in fide, et
Phinees, in pneho occubuerunt, [Hier., Aug.] .ifferte Domino, vos ipsos
est in .4zotum. et qui, et
capta est a Philistha-is, et tran^lata operibus bonis. In hac serie ostendit cui,
Dagou.
Philistha..i juxta idulura quare offerre debeant.
Posueruntque eam quid, et quomodo, et ubi, et
Dagon aule arcam
In crastino autera invenerunt Cui ? Domino ; qui ? fHii Dei ; quid ? filios
scilicet,
secundum m gloriam et hono-
prostratum, et erexerunt. Et similiter arieium, quomodo ? afferte Domiuo
crastino invenerunt prostratum,
quem iterum ere-
rem;ubi?lnatriosancto; quare? Yox Domini.Dicto
iterura ante arcam Afferte
xerunt. Et in tertio, invenerunt ergo qui et qui debeant offerre, subdit,quid :

prostratum, absciso capite et palmis raanuum (21) arietum, [Aug., GI. int.] id est, vos-
Domino filios
Philisthworara arca se- quos per Evan-
Fuit autera in regionibus metipsos non corruptos erroribus,
ptem percussi sunt plaga vehementi.
raensibus, et geliura genuerunt apostoli, duces
gregura atque
demohebanlur custodiunt gregem,
EbuUierunt enim mures de lerra, et custodes qui soUicita diligentia
;

extales eorum proerainentes. ab hsreticis. Ideo ait

eos atque corrodebant C quia non deest impugnatio
plaga percussi et corapulsi, tandem
re- arietura, [Cassiod.,
Hac iijitur afferte, vos scilicet Doraiuo filios

Gabaa, atque pro peccati plaga filios apostolorura, quos

imitari
tulerimt arcam in Alcuin.] id est, ut
sananda, miserunt cum arca juxta nuraerum debetis. Qui dicuntur arietes, quia duobus cornibus,
mures au- aucloritatibus pra.value-
provinciarum quinque anos, et totidera id est ulriusqua; Testamenti
David prospere regnaret, mortuo superstitiones et idola
reos. Cum autem runt contra ha?reticos, et
Hisboseth, tuht arcam de Gabaa,
Saiil et fdlo ejus quasi dura fronte diruerunt. [Alcuin.]
Inde est quod
Qua reducta fecit ei taber- habet cornua, quia omms
et detulit in Jerusalera. mitra pontificalis duo
oblulit holocausta. [Hicr.] Ad quod regno ccelorum, de thesauro cordis
naculum, cl scriba doctus in
ahos hostias af- xiin. Et septima
juxta litteram videlur hic hortari sui profert nova et vetera Olitth.
potius de siguificato tabernaculo, id est venientium de .Egypto. fuit
ferre sed raansio filiorum Israel
Sicut enira arca et septuaginta pal-
Ecclesia, agitur hic. [Hier., Alcuin.l Elim ubi erant duodecim fontes.
David tabernaculura quam loci qua-
a PhiUsth;T.isreducta fuit, cui
ma> (Exod. xv\ quod lam nomine
extendit, sic Christus a jure diaboli Ecclesiam re- litate ordinem apostolicum significat. Inlerprelatur
grati-.r contulit. De cujus perfec- gregum fidehum
duxit. eique dona enim Elim arietcs. Hi sunt apostoli,
scilicet quod donis sunt apostoh
tione hic lo [uitur Propheta,
^ duces duodecira fontes, duodecira
;

sancti cara replet Christus, et in

eis
Doraiuo de quibus eraanat aquaviva
septem Spiritus primo a electi,
promovet, et post remunerabit. iv). Septuaginta
confirraat ; et sic saUens in vilam ceternam (Joan.
Psahnus iste, convenit David septuagintaduo discipuli in Evange-
Et estsensus tituli :
palra*. sunt alu
prophelK, qui hic loquitur, habitus in
consumma-
LucK designati, et ad prKdicandum
missi, qm
lio
agens de perfec-
palmam victori» Christi toti mundo
[Aug.] id est, nuntiaverunt.
tione tabcrnaculi,
in hoc sivculo, ubi contra
diabolum in tota Trinitas hic
tione Ecclesiii' Et sciendura quod per Dominura
diciiurlCassiod.l san-
eamilitatur. Et ideo tabcrnaculum Paler. et Filius, ct Spiritus
accipitur, id est
quemadmodura secuudum futurura statum diciiur ctus.
doraus, quia in ea quiescelur.
offerant consura-
Intentio. [AIcuiu.,
Vers. 2. — " Afferte Doraino gloriam et honorera,
Cassiod.] Monet ut fideles tali se . affertc Domiao gloriam noraini ejus : adorale Do-
Triparlitus est psalmus. Prius, mo-
raatori. Modus. « minuni in atrio saucto ejus. "

agit de ^con-
net fideles sacrificia offerre. Secundo, gloriam et
Domino [Aug.] scilicel Trinitati,
stitutione Ecclesi», enumerans septem dona Spiri- .^lfertc

(21) Justa LXX interp. ad secundam erectionem Dason.

 ;

28o COJIMEXTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. XXVIIL 286

honorcm ut per opera nostra bona glorificeturDeus, A facta est invirtute, idest, pietatem dedit, qua; tiniori
ct bonorclur. El Tcpelil, afl'rrte Domino gloriam, ita comparata, id est respectu timoris dicitur virtus.
quod eliam nomini cjui aftcratis, ut scilicel gloriose Est eniui pietas cullus erga Deum, ([uem exhibenl
per vos innotescat Deus per orbem. [Hier.] Deo postquam Deum offendere liment. Addit otiam Deus
enim niliil ex nobis accedit. sed quantum ad alios magnificentiara, id est scientiam, quae est tertia
qui inde proliciunt. Dieit ut afferamus Domino glo- gratia, quK magnificos facit, ut qui est in cultu Dei,
riam et nomini ejus. Vel per Dominum, in hac serie sciat quomodo se agat in prsesenti. Et hoc est quod
Christus intelligi potest. Quamvis enim indivisa sit snbdit, vo.r Domini est facta in magnificentia, idest
trium personarum essentia, [Cassiod.] diversa ta- praidicatio Chrisli spiritum scientia' dedit, quo sci-
men Scripturarum loca diversis aptantur personis, mus conversari recte in medio nationis hujus pravEe
sicut hic, Dominum accepimus Christum, qui Eccle- et perversee (Philipp. n). Ha;c etiam
siam virtutibus confirmat. Huic ergo Domino,
est Christo, afferte, vos, o filii Dei, afferte vos
id
Vers. a. — « Vox Domini confringenlis cedros
« et confringet Dominus cedros Libani. »
huic Domino, filios arietum. Non mutatur verbo-
rum sensus. [Gl. int.] Deinde quomodo afferre de- Vo.x Domini, est confringcntis cedros, [Aug.,
beant, subdit, afferte Domino, Christo, gloriam, ut p Alcuin.] id est Dominus confringet per pcEnilentiam
prsedicetis quod ipse a^qualis est Patri et honorem, ; ethumilitatcm«'(/roi, id est, altosdegcntibus, ctcon-
quia ipse est qui imperium habet in rebus. Afterte fringet cedros Libani,Dominus, id est allos de Juda;is,
Domino, Chrislo, gloriam, ita quod et nomini ejus, quos tempore ullLmi introitus" quando reliquiae salvas

ut gloriose per orbem innolescat. [Aug.j Deinde fient(Rom. u,) ita franget et humiliabit ut"qua4ibet
oslcndit ubi afterre debeant, dicens, .Adorate Domi- adversa non refugiant pati. Quod est dicere Dabit :

num in atrio sancio ejus, vcl in aula sancta ejus, spirilum fortitudinis gentibuset Judais, ut sint fortes
[Aug., Gl. int.] id est in dilatalo et sanctificato in iis, qua' spiritu scientia? cognoscunt. [Cassiod.]
corde, quia ex charitate est omnis sanctitas. Per cedrum autem bene superbia intclligitur, quia

Pars II. Vers 3. — Vox Domini super aquas,

c
cedrus altissiraa arbor est, maxime in Libano, ubi
sunt magis procerse cedri. Ha;c arbor non succisa
« Deus majestatis intonuit Dominus super aquas
:

inutilis est, in sua radice manens non facit uliles

n multas. »
fructus : sic superbia qua; peccalum nobis inlulit,
Vox Domini. [Cassiod.J Secundapars, ubi agit de
in sua radice mancns, inutiles paril fruclus ; ea
constitulione Ecclesiae, in qua septem virtutes Spiri-
succisa, succrescunt fructus gralia'.
tus sancti cum magno pneconio enumerat. Incipit
autem ab imo, id est a spirilu timoris, et ascendit C Vers. 6. — « Et comminuet eas tanquam vitulum
usque ad supremum, scilicet ad spirilum sapieniia;. « Libani ; et dilectus quemadmodum lilius unicor-
[Greg.] Isaias autem econverso eadem enumerans, i< nium. »

a summo ad imum descendit, dicens : Et reguiescet

Et succisa atque confracta in eis superbia, com-
suprrcum Spiritus Domini. spiritus sapientiwet in-
minuct, [Aug., Cassiod., Alcuin] id est hurailiabit
tellcetus, spiritus eonsilii et fortitudinis. spiritus
cas tanquam vitulum. In Libano raontepascuali, vi-
scientim et pictatis, et rcplehit eum spiritus timoris
tuli ad sacrilicia uutriebantur, quia mons ille forax
Domini. Ideo descondeudo Isaias enumerat quia agit
cst herbarum, et irriguis foutibus, ct consilus arbo-
de Christi incarnatione, in qua se exinanivit for-
ribus. Iluic comparanlur qui dc superbia humiliati
mam scrvi accipiens, vel assumendo ; hic autem ab
sunt, et taniiuam vitulus parati sunt pro Christo
imo asccndit ad summum, quia agit de EcclesiaB
mori, comminuet ergo eas tanquam vitulum Libani,
constilutione, qure a timoie, qui cst initium sapien-
id est humiliabit eos adeo, ut immolentur pro Christo,
lite, incipil, ct ad niajora paulalim consceudit. Et
dixeral, comminuet, ct confriu- si sit opuf . K\ quia
oslendit hic quare sil Domino offercndum, quasi di-
non dixerat i|uis, hic delcniiinai, et dilcctus,gel, ei
cal, Ideo affcrte, quia vox Domini, [Aug., Gl. int.] id ... ^ ~, , . . , .

.„,.,. , , -1 . . T j scuicct hoc laciet, id est Chnslussuperbiarn commi-

est Chnsli, est tacta*u»frnfl«n«, idcstsuper Juda>os, T-i ,. •,
qui crant in
^ ftuxu
. ., ^
SS ,
sa'culi super aquas maris,
r, .,
Unuct. Do quo Pater llic est rilius mcus ddectus
. :

(Mattli. iU),qmcsl(juemadmodumfiliusunicorniu7n,
[Aug.| id est su[ier populos gcnlium. Qualilcr vero
[ilier., Alcuin.j id est, tilius Judsorum sccundura
sit facla illa vox osleudit cum ait : Dominus Deus
carnem, qui in unalegcsup(U'biunt, idcoquedicuniur
majcstatis intonuit, id est Christus, (|ui est Rex glo-
unicornes. Vcl ila, ct dilccliis, quasi dical : Illi con-
ria;, de nubecarnis terribiliter pccnitenliam pra^dica-
fringentur ct commiiiucnlur, ct (|uid mirum. si illi
vit, et intus menlcs hominum lerruit. [Alcuin].Quod
comminuentur ? Non est mirum. El dilectus enim,
est diccrc, pra^dicntio Chrisli spirilum limoris dedit
id cst Christus, comminuctur, id cst humiliabilur
JudiEis et genlibus ; ncc inloiiarc Chrislus dostitit,
donec Christus dana virtulcm,
usquc ad inortem. Et lioc, qucmadmodum lilius
id cst pietatem. Et
unicoriiium, id csl secimdiim quod ipsc est (ilius
hoc est quod subdii.
Judaoriim, id esl sccundum qiioil ipsc cst horao.
Vkrs. 4. — « Vox Doraini in virtute ; vox Doniini enim cum sil Dcus non vidctur possc com-
.Vlilcr
« in magnificcDlia. »
minui. Dcindc subdlt de spiritu consilii, dioons :

Vox Domini, [Alcuin.l id cst prxdicatio Christi, Vers. 7. — « Vox DomiDi inlcrcidoutis namraam
 PETRI LO.MBARDI 288
287
com- A Christi jam in ipsis habitantis est, in virtute, id esl
. ienis vox Domini concutientis desertum,
• et
potentes faciens eos. Etitox Domini, est, inmagni-
movebit Dominus deserlum Cades
ficentia, rairaculorum, veloperum. idestfaciensineis
VoxDomini intercidentis flammam ignis. [Alcuin.] miracula, vel opera. Ei, vox Domini, est, confrin-
inde exit. est
Ignis est fomes peccati. Flamma qiia; gentis cedros, id esl praedicatio Christi per contri-
consensus actus, et consuetudo. Sed hanc
tlammam
tionem cordis, est humiUans superbos. Etconfringet
Dominus non quidem exstinguit, sed interrumpit
Dominus, per poenitentiam, cedros Libani, id est
et intercidit, dato spiritu
consilii, ne veniat usque
elatos nitore terrenae nobililatis. [Alcuin.] Libanus
ad consuetu-
ad consensum, vel usque adactum, vel autem interpretatur candidatio, quo signiticatur
diiiem. Hoc fortibus convenit, ne si otiosi sint,
candor sa;cuU, quo nitentes et elatos Dominus con-
erumpat flamma ab igne. Deinde subdit de
spiritu
fundet, et confringet per ignobilia mundi, quaeelegit
intellectus, dicens, vox Domini concutientis deser- [Aug.] Et ablata superbia et altitudine
yll Cor. I.)

tum, [Aug.] id est commovenlis gentiles ad tidem.

illorum, comminuet eos cedros, id est clatos saecuU
quia sine lege, sine
Desertum vocat gentes, ideo, opihui, tan^uam vituli, id est deponet, ethumiliabit
Deo, sineprophetisfuerant, et commovebit
Dominus
eos ad imitationem humilitatis suse, qui ut vilulus
C.ades, [Cassiod., Alcum.]
desertum Cades, Judsos
Alcuin.] id est Judsos. ^^ yi^^ij^^ra crucis ductus est, per nobiles sa^culi,
Cades ad litteram locus est, ubi aqua de pelra data U
^f^^^^^^ perLibanum. Unde Propheta : Astilerunt
signiticatos Astileruni
est quod et modo ab litieram, et spiritua
et ibi.
regesterrm, etprincipes,e\c.iPtal. iii.Etnonmirum
tit

Uter hodie in Ecclesia, quando eliam dura

corda ad est
si illi comminuentur ; nam. Et ipse, dilectus, id
quae emanant aquas vivas. Inter-
fidem convertuntur, Christus Patris unicus, comminuit se, id est exina-
pretatur autem Cades satwtum legis, desertum
ergo
nivit se nobililale sua. Et factus esthomo. Quemad-
Cades, [.4ug.] id est a sancto legis Juda;i suntdeserli, modum filius liwjcornnim, id est sicut tilius Judaeo-
legis
qui non habent sanctum legis, id est spiritualem rum ignorantiumjustitiamDei, et superbejaclantium
inteUectum. Sed hos et gentUes Dominus commovet tanquam singularem suam justitiam. Et,DOj; flomini,
sterUem terram ut fructificet,
et concutit, ut agricola est, intercidentis flammam ignis, id est, transeuntis
id est dat inteUectum, ut Scripturas et secundum
sine uUa laesione sua, per ardorem concitatissimum
anagogen percipiant, quod fit in mente bene pacata persequentium. Vel dividentis furentem iram illo-
consiUo. Per hunc autem intellectum Scripturarum rum, ut aUi convertantur, aUi non. Atque ila inter-
provebit usque ad Spirilum sapientiaj, et facit eos cidit tumultum Ulorum, ut alios in suam charitatem
quae
cervos qui conscendant in raontem sapientis, traheret, alios in malitia sua relinqueret. Vox Do-
est• de divina essentia. Et hoc est quod
subdit :
•
mini concutientis desertum, id est commoventis ad

Vers. 8. — I Vox Domini praeparantis cervos, el C fidem gentes, quae erant sine Deo, sine lege et pro-
revelabit condensa ; et in templo ejus onmes dicent phetis. Etiwc commovebit Dominu^^idesertum Cades,
« gloriam. » id est celebrari faciet sanctura Scripturarum sua
est rum, quod a Judaeis non inlelligentibus deserebatur,
Yox Domini, [Hier.] id est praedicatio Christi ;

idest intelUgibUia faciet verba legis. Vox Domini,

prceparantU cervos, [Alcuin., Hier., .-Vug.] id est tri-
superant et est prcBparantis cervos, id est perficientis eos, qui
buil spiritum sapientis quibusdam, qui ,

superant et repelluntvenenatas linguas. El, revelabit

repellunt venenosas linguas haereticorura. [Cassiod.]
condensa, id est opacitates librorum, et umbrar
Et ideo cervis comparantur. [.4lcuin., Aug.] Et hoc eis,

cula mysieriorum, ubi libere pascantur. [Alcuin].

non solum gentibus praestat, sed et Jud»is in ultimo
Aperiet Et in templo ejus, Hucusque ostendit quomodo vn
revelabit, ea quae de deitate sunt condensa.
opacitates librorum, et umbracula raysie- donis consuramat Christus Ecclesiam hic dicit quid ;

enim eis
quod in ea fiat, et vocat hoc templura, qu.)d in titulo ta-
riorura, ubi Ubere pascantur[Alcuin.J .Atteode
conscendit. bernaculum. Quasi dicat Ita perfecit Christus Eccle-
a timore incipiens usque ad sapientiam
:

donorum tiraor siam, et omnes, qui sunt in templo ejus sic con-
Cum omnibus enim his gradibus

castus sciUcet sociatur, qui etiam a perfecta chari- summato, dicent gloriam. Vel, onmis dicet, alia
DUtiera, gloriam. [.Vug., .Alcuin.] Unusquisque enim
tate foras non mittilur.
laudat Dominum pro suo dono. Qui ergo non dicet
Potest etiam h»c series legi sine prfesignata vii
gloriam, non est vere in leraplo, quare date gloriam.
donorum hoc raodo
distinctione, Vox Domini, id :

est praedicatio Christi, super aquas, id est super Pars m. Vehs. 9. — » Dorainus diluvium inha-
populos. [Aug.] Non enim fit hic distinctio inter Ju- .1 bitare facit ; etsedebit Dominusrex inaeternum. »

dieos et gentiles. Deinde quaUter sit facta subdit,

Dominus diluvium. [Alcuin.] Tertia pars, ubi dicil
Deus majestatis, id est Christus, intonuit, idestde
quid constiiutse Ecclesiae fiat. Quasidicat: Ideo date
nube carnis terribiliter pcenitentiam praedicavit. Et
gloriam. quia Dominus facit hic templum, [Xug-,
per hoc, Dominus, id est Christus habitat, super
Hier., Alcuin.] id est sanctos in Ecclesia, quasi ii
aquas multas, id est populos multos. Ipse enim
Christus postquam vocem misit populis, et perter- arca Noe constitutos, inhabitare diluviura hujm
ruit eos, convertit eos in se, et habitat in eis per saecuh, id est faciet eos habitare illaesos inter fluente;
et submersores, ul arcam Noe serva\ it
inter fluctu!
fidera,spem, et charitatem ; et accepit eosdera per

aquas, et per aquas raullas. El ro.r Domini, id est et aquarum inundationes. [Rcm.] Vel Dominus faci
 :

289 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. XXVIII. 290

diluvium, id est illos malos qui alios ia peccatum A eorum cmollivit, et ad se immolandum por internum
submergebant , inhabitare hoc te.nplum , scilicet dolorem induxit. Quk spirilualis iramolatio per vi-
tuhim inlelligilur. Cor voro sic mundatura quo- ,

Ecclesiam, quia etiam illos tales ad unitatem Eccle-

modo non exallaret in Deum suum el Christo con-
siae sanctae convertit. Vel secundum aliam lilteram, crucitlxum non gloriarotur in carnis mortilicationc,
Dominus diluvium inhabitat, [Cassiod.] id est aquas etveri vituli passione.In eodem.fi dilcctus ijuemad-
modum unicornium.Wch. D-CNT
filius 'O; "*1C*
p
baptismi. quae criraina purgant raundi, sicut per di-
vessirion izemo ben remim, id est Et sirion sicut :
luviura purgatus est raundus. Et sedebit. Ostendit
ftlius aut filiuiit (juxta oxigentiam) unicornium aut
quomodo consummat Cbristus Ecclesiam, hic qua-
rhinocerotis. Utrumque enim potesl liaberi ex Ile-
litei' promovet. Quasi dicat : Et deinde in eo templo br;co. Et inlcrdura Hieronyraus hoc aut altero verlit
sedebit Dominus rex in wternum, [Aug., Alcuin.] id modo, siRioN aut sarion quando est nomen pro-
est regnans in eis a?lernum, id est potens et regens prium significat montem, qui animal dicilur Her-
mou. Potost autem iucinari a verbo Tf, sciior,
eos, usquequo ajternilas veniat. Et vere reget, quia
quod est cantare, contcmplari, munus olfcrre. quae
Vers. 10. — « Dominus virtutem populo suo dabit
omnia corapelunl dilectD, qui est piwdicandus et
muneribus afficiendus. LXX videntur ad id re-
Dominus benedicet populo suo in pace. • spexiss»;.

Dominus dabit uirtuiempopulo fuo. [Aug.] Contra g Vers. 7. —

Vos Domini concutientis desertum.
hujus mundi procellas et turbines dimicanti, quia Quidam vortunt parturire faciens descrtuni; el Saa-
ctos addidit de suo, parlurire facicns ferwi deserti;
non est pax in hoc saeculo. Deinde subdil de remu-
alii, tremescit desertum, quod est idem ciim noslra
neralione. El, Dominus tandem, bencdicct populo
leclione, et diversitas nascitur, et multiplicitate par-
suo in pace, aeterna, in seipso pacem illis dans. Unde Ilebraica! Sin iiol, vel bSin quae significat
ticul.TB
ipse in EvangeUo ait Pacem meam do vobis, paccm
: tremefacere, concipere, parturire, et pleraquc alia.
TcUnquo vobis (Joan. xiv). Inlolligentia tamen facile potest concinnari.

COLLATIO IN PSALMUM XXVIII : « AFFERTE DOUIXO

Vers. 8. —
Vo.r Domini prwparantis cervos. Ilic-
ronymus, vox Doinini obstctricans ccrvis, seu ut alii
FILII DEI. »
volunt, parturire faciens cervas, vel tremefecit cer-

Vers. 1. — Afferte Domino, filii Dei, afferte Do- vos.lam dictum quod vox SSin HOLEL.qua; hic po-
esl

inino arietum. Quidam rcddunt duntaxat pos-

filios
nitur. esl a;quivoca. Unus accipit hanc sigiii-
multum
teriorera partem, affertc Domino filio> arietum, cu- ficanliam, alius aliam. Faber ot Ckcus non sinc slo-
jusmodi sunt Hieronyraus et Sanctes. .\lii vero tau- macho conlendunt debere polius legi cervas, quam
tnra priorem partem, ujferte Domino, ftlii deorum, cervos iiui non parturiuat. Ad (|uod dicimus verum
id est, ut volunt, procerum, principum, fortium. In csse, si verlendum foret parlurirc facict. Sed si ver-
timus prcepararc, non abest si roddas cervos, cum
Heb. habelur cSx dene elim. Elim autem sigui-
'iZ
ficat Deum, angelos, principos arietes, fortcs. Et C bw AiAL sit utrisque communo, eliarasi pro cervis
interpretes noslri duplici clausula ulrumque com- fortedicendum foret a^Svs' aialim in masculino.
plexi sunt et reddideruunt. Vox aulem Doraini pi\Tparat cervos, quando liomi-
Vers. i. —
In alrio sanclo ejus. Heb. nes suis meritis reddit diligentes, et impigros instar
beiiadrath. Si he, id est h, aspiratio fuerit radicalis, cervorum velocitale decantatoruin.
interprelatio est in decore, seu magnificentia, juxta
quod habet Hieronymus ct novatores. Si autem fuerit Vers. 9. — Dominus diluvium inhabitarc facit.
Ex hoc loco calumnia elidilur, qua quisjiiam ca-
s.M'vilis, ut eorum more loquar, et inclinetnr a the-
male, signiticabit mansioncm, ob idque alrium,
viUalor posset forsan insimulare nos, qui saepius
quoinodo acceperunt inlerpretes, quanquam non sit merito causaraur ambiguitalem vocabuli, ob quam
nccesse in hujusmodi plus fcquo laborare, quando pro lecliono Lalina inslruimus apologiam, ct oston-
atrium Dei, sit ejusdem magnilica gloria. Et versu 4 dere conamur interjiretes noslros aliam sccutos
fuisse significanliam, et si Hicronyraus socus vertat,
ipsius psalmi, inlerpretes eamdem voculain verte-
rint. ut satisfaceret Sophroiiio, advcrsus Jiida-os, quibus-
cum erat ei froquens concertalio. Nain diviis Hic-
Vers. r>. — Et comminuet cos vel cas ianquam vi- roiiyinus rospomlons Suui;e ot Frolellac, dc lioc ver-
tulum !>9 Libani. Quoniara Ilebra^i destiluuntur siciilo qu;Erentibus, adliuc scribit modum : « Do-
lerminatione dislincta casuuin ideo Hicronyraus ,
minus diluvium inhabitare facil, proquovos legisse
verlit nominandi casu, et Sanctes, vitulus, ut refo- Tov xaTaxXucabv x«to'.xeT, id esl, Do-
dicitis, xijito;
ratur ad Christiim qui fuit vitulus in passionis
, Y)minus diluviuin inhabitat : i[uorum prius perlinet
hiimililate, ut suporbiam noslrara comininuerel. ad gratiam credonlium. socuiiduin ad i^jiis in quo
Alii Ilehraicantes trausferunt (luarto casu more iio- crodiint, liahitaculum. Sod (juia 2C
iassaii vcrbum
stro, sod ligiint diastolcn iii particula vitulum, aut arabiguiiin osl, ct polost iilrumqiio sonare, nara
Libanum roforunt ad sequontia, quod et facil Uiero- sessio ct habitalio dicitur, cl in ipso psalmo, de
nymus. Dillorunt taraen, quia ponit in noininativo gratia ba|ilismatis dicitur, vox Domini supcr aquas
quod alii pr.eter Sanclcm, in accusativo. Et sic po- multas, cl vox Domini pra'paruntis rcrvos : ct re-
lest csse diversilas dubia in casibus, ita in pau- velabit condensa, ct in tcinplo cjus omnis dirct glo-
sarum seclione. Unde 1'arapliiasis Campensis, ct riain; de ipsis sentiri volumus, qui gloriticant Do-
subsiiirc facict instar vituli Libanum. lii eo auteni iniiiiim, el inlorprotfili siimiis, Dominus diluviuiii
quod dicimiis ct comminucl co.t, iiovatoros vorlunt inhabilarc facit. >• Ihcc D. llieronyiiuis. Quibus noQ
saltare fiicict. Sod quia llieronymus translulit juxla obsislonlibus juxla Hebra^os \<>rli\, Doininus dilu-
llelira'0s dispcrgct eas, consontil Nobionsis, non puto vium inhabitat, et Nooterici llobraicaiitos, tuper
eos semper assoculos plenam significationom voca- diluviuiii scdet, vcl sedit. Qiiod Isibrum fofellit di-
bulonim. TraiHl.'iliir ad Camponsom dixil inslar , contom " Roctiiis ox Ileb. dioi videlur inhabitat,
:

tauri conculcabil l.Unnium. Nihil laiuloni volat quin (piam inhabitare facit, siquidom ipse por se digna-
codom sonsus conspirot. Vox ciiim Domiiii, id ost, tiir mentos purilicatas, ct alluvionc aquarum saacli-
Chrisli pra;dicalio, commiuuit gentes, dum corda licatas inhabitarc. »
 ;;
,

291 PETRI LOMB.VRDI 292

PSALMUS XXIX.
PSVLMl TITULUS : «PSALMUS CANTICI IN DEDICATIONE A in futuro dicetur ex persona universae domus, cum
DOMUS DAVID. » in coramuni resurrectione fuerit dedicata. Item ex
persona capitis subdit nec delectasti, vel jucundasli.
E.raltaho te. Tilulus. Psahnus canticl in dcdica-
Non David se Alia litlera inimicos meos supcr me, id est non
:

tione domus David. lcgitur fecisso,

perraisisti inimicos meos, Judaeos scilicct et daemo-
vel dedicasse aliquam domura Domino. De spirituali
Tolus ncs delectari, vel jucundari super me.
ilaque dorao hoc accipiendum est. [Alcuin.]

enira Chvislus, id est sponsus et sponsa, una domus Vers. 2. —

« Domine Deus meus, claraavi ad te :

quia et in capite Christo plcniludo divinae

» et me. »
sanasti
Dei cst,
Dominc Deus nicus, clamavi ad te, et sanasti me.
gratia; haliitavit, et de plenitudinc ejus nos omnes
aceepimus (Joan. i). II;ec autem doraus quantum ad [Aug.] Non videnlur haec esse verba Chrisli, scili-

cct ncc jucundasti, et claraavi. Alterum quippe vi-

caput et membra fabricala est et dedicata ;
quantum
detur falsum, allerum impossibile : falsum quippe
ad Christum fabricata est in ejus conceptione
resurrectione videtur quod inimici non sint jucundali super eum,
[Cassiod.] dedicata verci , in ejus
quando resurgens a mortuis, immortalitatis gratia cum in Evangelio legatur flagellatus fuisse, colaphi-

confirraatus est. Quantum vero ad Ecclcsiam, quo- zatus, crucifixus. Item conlrarium, imo impossibile
pvidetur quod Christus clamet et oret, cum sit omni-
tidic fabricatur.dum in hac vita laborat. [Hier.]

Dedicabitur autem in futuro, quando sancti resur- potens Dcus, qui fulelium vota implel, per quem
magna constantia ful- V et omnia naluralia Sed scicndum quod
facla sunl.
gentes a mortuis, slabunt in
sol. [Alcuin.] Dicitur autcm ha?c doraus Christus nec Deus tantum nec homo lantum est,
gentes sicut
etiam tabernaculum, sicut in pra;cedcntis psalmi Sicut diversi haaretici dogmatizaverunt. Sed verus

titulo.Tabernaculum dicitur secundum pra^sentem Deus esl, et verus horao. Nec duo tamen, sed unus
statum, quando in ea militatur. Quia tabernaculum est Christus, qui non secundum quod Deus est,

proprie belli est, domus vero dicitur secundum sta- sed ex eo quod bomo est, est infirmus. El ex hoc

tum futurum, quando in ea quiescetur, ut in hujus etiara orat pro nobis, et mediator inter Deum Tri-

psalmi titulo dicitur. Supra enim agit de consumma- nitatem Patrem et Filium et Spiritum san-
, id est

tione tabernacuh tempore l)clli; hic autem est psal- ctum, et homines peccatores. Habens cum utroque

mus cantici, [Aug.] il est, Irctiti.t; ha.h\ke in dcdica- convenientiam. In eo enim quod infirmus, propin-

tionc donius David, id est pro dediealione domus quat nobis. In co vero quod non iniquus esl, jungit

Christi, quae dedicalio modo in capite facta est nos Deo. In hoc tamen cliara quod liomo esl, prK-

post futura, quae in membris. Inde ergo laetitia est, estnobis ut caput, in quo sunt omnes sensus in cae-
teris membris. Non est ergo inccngruum, vel im-
quia domus dcdicatur, id est confirmatur. Quaj in

sotcrna pacc manebit innovato corpore, non tantum possibile eum secundum hominem quem suscepit

Christi, sed et totius Ecclesiae. Vcl loquitur Christus orare, quia ipse est qui oratur, secundum dcitatem.

totus, in hoc psalmo, [Alcuin.] quia verba psalmi Et super hunc quidem jucundati sunt inimici in
hujus qu;rdam capiti, quKdam corpori convcniunt, cruce : sic ct super suos jucundatur in passioni-

quiedam utrique. Et est iste psalmus brevis de pas- bus, sed non in dcdieatione, vel super eum, vel

sione et resurrectione Christi, ut passio non ter- super suos.Ideoque verum est quod ait, nec dele-
reat, quos spes resurreclionis laetificat. (22) Inten-
ctasti, vel Jucundasti inimicos meos super me, id

lio. Jlonct per spem dedicationis jam in Christo est non permisisti eos jucundari super me, in dedi-
factoB fidcles ad laudem. Modus. Tripartitus est p.sal- catione, scilicet. ctsi ante. Deindc ponit susceptio-

mus. Prirao, agit Christus de sua dedicatione, ju- nem, diccns, Dominc Dcus meus, clamavi ad te, in
bens sanctos idem sperantes laudes dicere. Se- passione. Et sanasli me, in resurrectione, quia jam

cundo, dicit quomodo dedieationem meruit, ibi, ego non gero aegrum corpus, sed gloriosum et immor-
autcm. Terlio, quomodo cam accepcril ibi, audivit tale. Et
Domintis. Chrislus ergo secundum quod homo gra- Vers. 3. — Domine, eduxisti ab inferno ani-

lias agens Deo, pro sua dedicalione, ait :

y> mam meam ; salvasti me a descendentibus in
Vers. 1. — «Exaltabo te, Doniine, quoniam sus- D » lacura. »

« cepisti mc , delectasti inimicos raeos super Domine, eduxisti ab infcrno animammcam. Hoc
» me. n expositione non indiget. [.A.ug., Hier.] Manifestum

Dominc, cxaltaho tc, [Aug.] id est altiludinem est enim Christi animam cum animabus sanclorum

tuam laudabo. Idco quoniam suscepistimemr&&\ix- deinfernoeduclamaDeo; etsalvasti mea descenden-

rectione, dedicando rac gloria impassibililatis. IIoc tibus in Incum, [Aug.] id cst ab his perscquenlibiis,

modo dicilur cx persona fundamonti, id est Christi qui desccnduul in skcuH profundilatera. Lacus enim

capitis, quod jani dedicatura est. Postoa vero, id est est profunditas sa^culi, scilicet abundantia luxuriae

(22) Ex Cass. in conclusione psalmi

293 COMMEMARIUM IN PSALM05. - PSAL. XXIX. 294

et nequitiae. Qui ei-go libidinibus se immergunt et A viribus vel meritis nostris, sed quia voluit, dedit,
per vos non rediretis, -~
..
terrenis desideriis, ipsi descendunt in lacura. Tales ad" quam [Gl. .
int.] sed ipse

Christum perseculi sunt, sed ab his salvatus est vos reduxit, et gratis salvos nos fecit, non enim
in rcsurreclione, ne amplius cum eis sit. Vel, Sal- digni eraraus. Quo est enim peccalor dignus. nisi

vasli ine a descendentibus in lacum, id est, a con- supplicio ? sed ipse impios per tidem justificavit,

ditione prot'unda3 caecitalis, quia immunis a peccato eisque vitam donavit.

et corruptibilis carnis, quia impassibiUs. Vel, salva
me a descendentibus in lacum, [Hier.] id est de
Vers. 6. — '
Ad vesperum demorabilur fletus ; et
" ad matutinum laetiiia. «
lacu inferni, ubi anima; peccatorum sunt, ne sicut

illi praeceps caderem in mortem. Ad vesperum, etc. [Aug.] Duobus praedictis, duo
alia reddit hoc modo, Quia ira est in indignatione
Vers. 4. — " Psallite, Domino, sancti ejus ; et
ejus, ideo ad vesperum demorabitur fletus. Et quia
" conlitemini momoria; sanctitalis ejus.
vita est in voluntate ejus, ideo ad matuiinum erit
Psallite [.\ug.] Post canticum sequilur psalmus. Ixtitia. Persequere ordinem litterae, et verbo^um
Et vox Ecelesia} vel prophet» est hic altendentis hsec expositionem sic : Ira processit ex ejus indigna-
futura in membris, quse praecesserunt in capite unde, tione, et illa ira non
imo longa. Quia,
est brevis,
exsultat, et aUos exsultare monet.Quasi dicat : Quia ^ tletus id est omnimoda hominis miseria, tam culpa;
resurrexit caput nostrum, ergo hoc sperale membra quam pama^, incipiens, ad. vesperum, Adae tam
caetera ; quod videtis factum in capite, hoc sperate temporis quam pecloris, demorabitur, usque ad
quod credidistis ia capite, quod idem promissum matutinum. Vespera enim est quando sol in occa-
Has ergo promissiones habentes psallite
est nobis. sum declinat, quo tempore Adam peccavit, et lux
Dom-noopere, o\os sanctiejus. [Gl.int., Hier.] Vel inde solis, id est Christus, qui est sol juslitiae, et
totura potest dici in persona Ecclesise loquentis ad lumen peetorum ab eo occidit, vergente lunc in
Cbristum sic : Exaltabo te, Domine, id est alliludi- occasum sole temporis. Unde in Genesi Cum :

nem tuam gloriose laudibo : ideo, quoniam susce- deambularet Dominus in paradiso ad auram post
pisti me, in dedicatione, id est, suscipies in futuro meridiem, timuit Adam, et abscondit se. (Gen. iii)
in re, etjam in spe, suscepisti. Nec delectasti, vel Jam ille peccalor tegebat se inter ligna paradisi,
jucundasti inimicos meos super me, [Aug.] id est, nolebat videre faciem Dei, ad quam gaudere con-
non jucundabis eos tunc super me, qui per orbem sueverat. Occiderat illi sol justitife,non gaudebat ad
variis perseculionibus me conati sunt opprimere. praesentiam Bei. Inde inchoata est omnis vita isla
Quia tunc non jucundabuntur inimici super nos, ut mortalis, dies versus est in noctem, hetitia in fletum.
modo. Deinde exponit susceptionem dicens [Gi. : C Detle ergo, genus humanum, quia nasceris de Adam.
iul.] Domine, Deus meus,cla)naviad te, hic, Et sa- Ex Adam enira facli sumus omnes, et quotquot
nasti me, jam in spe, et in futuro sanabis in re. Et procreaverunt tilios, ei procrealuri sunl, ex duo et
o\Domine,eduxisti abinferno animam mpam, [Hier.] ipsi creati sunt. Vespere ilaque ccepit post meri-
quia et animas juslorum, qui ibi detinebantur edu- diem, ubi lux sapienliae a peccaule homine recessit,
xit, et alios a peccatis hberans ne illuc mitterentur quando et morte damnatus esl. Et ex tunc durat
GO Unde subdit, Et, salvasti me a desccn-
tecit.
flelus, et durabit, quandiu in laboribus et tenlatio-
dentibus in tacum inferni. Ergo psallite Domino, nibus populus Dei exspeclat diem Domini, scilicet
[llier.] iJene opcrando, sancti ejus, et confitemini matutinum. Et hoc est fletus, id est universa mise-
memorim sanctitatis ejus, [Aug.]id estlaudateeum, ria hominis, incipiens ad vespcrum Ada", quo pec-
quia memor fuit sanclificare vos, id cst quia sancli- cavit, et lux interior ab eo roeessit. Demorabilur,
tatis qua vos sanctiticavit, non est oblitus hoc loto |G1. int.] id est diu et in multis morabitur ; diu,
tompore, quod desidcrio nostro nirais longum esset. quia non mox est tota restitulio tradito Domino,
Vos autem eratis ejus obhti, sed ipse vos non ost et in multis, quia omnes ex eo nascimur in poccato
obhlus. Vel, confitemini memoriae sanctitatis ejus, ct pcena. Demorabitur, dico, usque ad malutinum,
[Cassiod., Gl. int. ] id est laudate eum, quia cx-q [Aug.] id est usque ad diem Doniini, quo resurrec-
boniiate sua et sanctitate, memor fuit nostri. Ideo tio noslra futura est : qu:c in matulina Christi resur-
psallito et confitemini
rectionc pra'floruit ; et tunc, scilicet in matutino,
Vers. '6. — II
Quoniam ira in indignatione cjus, erit nobis Iselitia perennis, quia tunc absiorget
« et vita in voluntatc ejus. « Dominus omnem lacrymam ab oculis sanctormn
(Apoc. xxi).
Quoniam ira, qua vindi-
[Aug.] id esl, vindicta

cavit in vos primura peccatum, quod mortc solvistis, Aliter secunduni moralcm inlcllectum. [Aug.j Di-
fuit iu indignatione ejus, id est in comminatione cilur cnim matutinum, vel mane, orlus tidei el
ejus conlcmpta, qua dixerat primis parentibus Qua : charilatis, scilicct cum lux gratiac oritur tidoli, quac
die comedetis, morte moriemini (Gen. ii). [Aug., occidil poccanti, per i|uam in aniina rcsurgimus,
Gl. int.] Illi vero totigerunt et mortuisunt, et ejecti secundum illud : E.rurge a mortuis, ct iUuminabit
de paradiso. Ergo quod abjecit homines, pro pec- tibi Cliristus (Ephes. v). Pro qua rcsurrcclione de-
cato est, sed tameu est spes ; et, id est quia vita signanda, Dominus mano surrexit, idom promiltons
est in voluntate ejus, [Aug.]id cstvilam aelcrnam non nobis per suain resurrcclioncm, quir est olVicions
 .

295 PETRI LOMBARDI 296

causa resurrectionis, et animaR in praesenti, et cor- A ciem tuam in passione, et tunc dixi, clamavi ad te,
poris infuturo. (23) Christus enim cujus actio no- Domine, De gloria immortalitatis adhibenda, et ad
stra est instructio.non sine mysterii celebris ratione Z)onif?i UOT mcum deprecabor de morlalitate tollenda,
in hoc vespere quo peccavit Adam, sepeliri voluit, dicens :

et mane resurgere, et hoc mane tertis diei. [Aug.]

Vespere est sepullus,ut ostonderet se mori non pro

Vers. 11. — Quee utilitas in sanguine meo, dum
« descendo in corruptionem? «
sua culpa, sed pro nobis, qui vespere sumus sepulti
in paradiso, id est per peccatum Adje commissum. Quee tiiilifas, etc. Possunt hoec etiam accipi ex
Vespere in paradiso sepulti sumus in culpa et in persona merabrorum, ego autera. Et ostenditur
pa?na. Mane surrexit, ut nos mane surgamus, quod causa quare tletus deraoretur. [Aug.] quasi dicat :

est quando lux gratiae oritur homini in mente. Mane Vespere est fletus, sedhocex culpa mea, quia ego
tertii diei resurrexit, ita et nos surgimus die tertio, iUe populus qui ab initio loquebar in Adamexistens,

id est in tempore gratiffi quod est post tempus ante in abundantia mea, id est dum mihi in paradisoes-
legem, et sub lege. Quod er.go triduo illo ostendit sel abundantia,jam nullam patiens egestatem, dixi
caput tuum in se, hoc triduo soecuh ostendetur in hoc, sciliccl yon moveborin (eternum, ab hoc
:

te. Si enim saeculum cogites, unus dies est ante g bono, in quo sufRcientia erat illi, quia Deo fruebatur
'
legem, secundus sub lege, tertius sub gratia. Et "
Hoc autem dixi tibi credens diabolo dicenti yon :

hoc ad vesperum demorabitur

est fletus incipiens, morte moriemini, sed eritis sicut dii, scien-
Hoc non mutatur, usque ad matutinum, id est, ies buna et mala (Gen. iiii. Sed quiaDeus erat abla-
quousque oriatur lux fidei per Christi matutinam turus superbo quod dederat humili, sequitur Do- :

resurrectionem, et tunc erit laetitia. Vel, ad vespe- mine, in voluniaie. Quasi dicat In paradiso erat :

rum demorabitvr fletus, [Hier., Cassiod.] quia passo mihi abundantia, sed haec abundantia, o Domine,
et sepulto Domino apostoli et mulieres in flelu et erat ex te, non ex me, quia, in voluntate tua prces-
gemitu morabantur et ad matutinum fuit, Ixtitia,
; titisii meo virtutem, id est non ex ine bonus
decori
quia raane venientes ad sepulcrum gloriara resur- eram sed ex te. Quod ut ostenderes, aver-
et fortis,

rectionis acceperunt. Et dictum est mulieribus : tisti faciem tuam ame, id est foris misisti me de

Ite, nuntiate frairibus meis, ut eant in GalHceam, paradiso; et factus sum coniurbatus, sed jam hic po-
ibime videbunt {Matth. xxviii). Vespere fleverunt siius, clamabo. Et hoc est, ad te, Domine, clamabo,

mortuum mane exsultaverunt ad resurrectionem.

;
in paradiso non clamabas, sed laudabas, non geme-
Pars II. Vers.« —
" Ego autemdixi in abundan- bas, sed fruebaris. Foris vero positus geme, et

" tia mea : Non movebor in scternura. «

clama. quia propinquat tribulatio, qui deservit su-
Secunda pars
'-'
perbienlem. Deusenim supcrbis resistii, humilibus
Ego autem. [Alcuin., Gl. int.] ubi
dicit Christus quomodo ante dedicationem egerit, dat cjratiam (Jac. iv). Deinde ex persona Domini,
et eam meruerit. Quasi dicat : Ex.\dam male nioto scilicet ipsius fundamenti nostri, qucB utilitas,
est fletus, ego autem in abundaniia mea, [Cassiod.] in sang. , etc. [Aug.] Aliter ab illo loco, avertisti
id est confidentia deitatis, cujus plenitudino liabilat quasi prcestiiisii mihi decorem et viriutem.
in me, [Gl. int.] dixi hoc, non moveborin (eternum Quod ex eo didici, quod ex me, scilicet a pec-
a Deo, a quo Adam motus est. Et sicut ego canle homine, averiisii aliquando faciem tuam,
dixi, tu, id est lumen tuae nolitise. Unde conturbatio hominis
Vers. 8. — " Domine, in voluntate tua pra?stitisti
processil, quod ita ait, et factus sum conturbatus,
« decori mco virtutera. •>
recedente a me lumine tuae notitiae. Quod tempus
conturbationis et miseriae meae, recolens, et in eo
Domine, [Gl. int.] fecisli quia prcetiiisti mihi
positus audio mei pro me morituri,
vocem capitis
decorem, scilicet quia immunis a peccato. Et iUi
et in passione dicentis Adte, Domine, clamavi, de :

decori meo prcestitisli viriuiem, scilicet quia et

gloria. Et ad Deum meum deprecabor, de immorta-
miracula fecit. [Cassiod.] Ilocnon de humana natura
Htate, dicens, quie utilitas crit in sanguine meo,
habui, sed in voluntate, id est ex voluutate ^un sci-
D [Aug., Gl. int.] id est, in effusione sanguinis mei,
licet ex te, quod inde probalur, quia
qui sine culpa mea effusus est, dum descendo, quasi
Vers. 9. — " Avertisti faciem tuam a me,et factus
per quosdam gradus malorum, in corruptionem f
« sum conlurbatus. "
Quasi dicat nullam. Si enim non resurgo, statim
Avertisi i faciem tuatn ame c\ponendo me pas- corruptumque fuerit corpus, nemini annunliabo,
sioni et facius sum coniurbaius, id esl te adverso, nullum lucrabor, et ita peribit confessio, quod ita
turbatur carnis mese infirmitas. Unde ca?pit Jesus ail :

pavere et taedere (Jt/arc.xiv). Unde ergo prresumit Vers. 12. — <i Nunquid confitebitur tibi pulvis,
homo, cum audiat Christum de se talia dicentem ? " aut annuntiabit veritatem tuam ? .

Vers. 10. « —
Ad te, Domine, clamabo, et ad yu7iquid pulvis, [Aug.] id est, turba impiorum
Deum meum deprecabor. " quam raea resurreclione justificabo confiiebitur iibi
Ad te, Domine, [Gl. int.] quasi dicat Avertisti fa- : laudes, vel peccata aui annuntiabit ad salulemcae-

(23) Ex primoDial. lib. Greg., cap. 9.

297 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. XXIX. 298
terorum i'<Ti;a/^m tuam. [Alciiin.] Quasi dicat : Non A Vers. 15. — Ut cantet gloria raea
«
et non com-
his verbis necessitatem ostendil. per quam non sinat 1 pungar, Domine Deus meus, in Geternum confitebor
eum Pater descendere in corruptionem. Vel ila' » tibi. I

quasi dicat : Vere nulla utilitas erit, si corpus cor- l't ipsa gloria mca cantet tibi, [Aug.] id cst sit
rumpitur, quia si pulvis rcmaneo, nunquid confi- causa quare lauderis a me, et a meis et vere cir-
tebiturtibi aliquis, aut annunliabit veritatem luam? cumdedisti me
quia jam non compungar, id
laetitia,
quasi dicat : Non fiet tibi confessio, vel annuntiatio. est jam non moriar, quia Christus semel
ulterius
[Aug.] Et sciendum quia gemina est confessio aut passus est, ct amplius non moritur. Et jam in fine,
peccati, aut laudis. Nunquam ergo sine ea simus. DomineDeusmeus, inceternum confttcbor tibi, id est
Quando male est nobis in tribulalionibus, confitea- laudabo te. Ve! possunt esse verba Ecclesia; ab illo
mur peccata nostra ;
quando nobis bene est, in loco, convertisti. Non mutatur vox propter unitatem
exsultatione Isetiti» confiteamur laudem. capitis et corporis. Quasidicat Fundamentum raeum
:

Pabs III. Vers. 13. — « Audivit Dominus, et mi- dedicalum est, id est Christus gloria immorlalitatis
« sertus est mei ; Dominus factus est adjutor est confirmatus, quem primogenitum a mortuis ego
« meus. » Ecclesia consecuta, jam spe et in futuro postea re.
Audivit Dominus. [Cassiod., Alcuin.] Tertia pars g nunc in dedicatione domus tuse, quae in capite meo
ubi dicitquomodo dedicationem acceperit. Quasi "pvsctssii. l)\CQ convertisli planclum mnum. qui est
dicat Deprecatus sum et me deprecantem nudivit
: de peccalis. Et gaudium mihi, quod est de absolu-
Dominus et misertus est mei ila quod Dominus fac- tione, quia concidisti saccum meum, id est velum
tus est adjutor meus, [Aug.] quia non dedit sanclum peccatorura, el trislitiam raortalitalis ; et circum-
suum videre corruptionom (Psal. sv), sed me dedi- dedisti me lutitia. id est cinxisti me stola priraa, id
cavit gloria immorialilatis. Deinde loquens ad ipsum est immorlali laetitia, ut cantet tihi gloria mcci, jam
Patrem ait : non plangat humililas. Et id est quia, jara non com-

Vers. 14. — « Convertisti planctum meum in

pungar, conscientia peccati vel timore raortis, vel

gaudium saccum meum,

tiraore judicii. Et, o Domine Deus meus, in ceternum
« raihi ; concidisti et cir-

« cumdedisti me laetitia. «
confitebor tibi. Hxc est gloria mea, ut in ceternum
confilear tibi, quod nihil mibi est ex me, sed ex le
Convertisti. [Hier.] Quasi dicat : Factus es adju-
omnia, qui est Deus orania in oranibus.
tor meus,ita,sciIicetquiaconiieriis<i/)/ancfum mcum
quo dixi : Tristis est anima mca usque ad mortem COLLATIO IN PSALMUM XXIX « EXALTABO TE, DOMINE,
:

(Matth. xxvi) in gaudium resurrectionis. [GI. int.] QUONIAM. »

Vel, convertistiplanclum meura in gaudium, id est do- C Vebs. 5. —
Quonium ira in indignatione cjus.
Heb. "irNZ v;i ": Ki bega beappo Ilieronyraus, ad
lentes de rae aposlolos gaudere fecisli. Ideo quia con-
momentum ira ejus, vcl momentanea esl ira" ejus. In-
cidisti saccum meumet cir., etc, [Cassiod., Alcuin.] terpretes acceperunt
per melalhesira ^y; gear,
Saccus est vestis aspera in usum laboris, vel tem- id csl ira, increpatio, pro v;i, quod et interdum
pore tristitiae ut Ninivitis, qui induli saccis, poeni- fieri saiis subindicat nominatim in hac radice Mun-
sterus in suo lexico.
tentiam egerunt. humana quam
stus suscepit,
Ilaec est

qunj scissa est moriendo et

caro Chri-
prodiit
Vebs.8. —
Prwstitisti dccori mcovirtutcm. Iliero-
nymus el Ilebr. monti meo virtutem sivc fortiludi-
frumentura, id cst munus glorioss resurreelionis. nem. Ubi perspicuum est interpreles legisse ^"nn
Vei dcitas apparuit, unde subdit, et circumdcdisti HADBi loco ^Tin HARBi, dalclii pro res, in qui-
bus litteris est propinqua afiinilas, vel minima dis-
me lcetitia, vel saccus est pcena peccati. Saccus
tinctio.
enim de capris
haedi
fit

significant peccatores,
et hoedis ;

quia
[Aug.] st

pro peccatis in
capra; et
Vers. 13. —
Audivit Dominus, ct misertus csl
mei. Ilebr. audi,Domine, ctmiserere mei. Sentenlia
lege ofTerebantur. Saccus ergo est immortalitas conslal integra utrobique. Non esl laraen dillicile le-
quam de peccatoribus Chrislus traxit, vel acccpil. gere 'j^x; schama, id esi uudivit, pro scue.ma, VCC
id est audi, praeserlim ubi non alVigunlur puncla,
Assumpsit enim saccuni, sed non meritum sacci,
.. ,
. ,, leclio est oranino indiffercns.
inditfercns. Consimililer •:;n
id est pcccatum, quod est causa morlis. Hoc sacco q „,vnnam proi;;n iion.vem, id est mi.-<crtus cst, pro
mortalilalis, divinilas tanquam frumentum occulta- miserere. Oporlebat ad isia connivere, nisi per-
batur. Undealibi Dum mihi molcsti csscnt inducbar pendcrcm quosdam cacozelia lillera- a.'sluare.
cilicio (Psal.
:

xxxiv), id cst, sacco morlalilalis, ut

Vers. lo. —
L't cantct tibi gloria mcu, et non com.

pungar. Hebr. D7^ nS lo iiddom id csl non ta-

quod inlus crat non videtur. Hic saccus, |Aug ;
j
cent, vcl non tacebit. Siiiiililcr habcbalur psalnio iv.
Alcuin.] id est hacc mortalilas, in rcsurrectione con- Silentium aulcm cordis, csl sccrela com|iunclio,
scissa est, Id est destrucla. Qua conscissa, prolala quam solus Dcus audil iu absoondilo, in glona vero
est divinitas, G jl id esl rcanifestata, quae ante crat cessat onine lamenlum, ct pcccali mordax rccorda-
lio. Accepisse apparet LXX, in prima persona
occulta, sicut saccus inlegcr celat quod intus est
scissus aperil, ct lioc cst concidisli saccum meum,
;
~N nS lo eddom, vcl simpliciler in participio
id esl niorlalilalem carnis deslruxisti in resurre- D*" nS Deui(|ue, dividcndo, non compungatur glo-
ria, nihil dislut ab co i|uod cst hominem, jam io
ctione. ICl circuradedisti me la;titia, [Aug.] id est felicilate illa rcciuiescenlcm, esse extraomncm alcam
gloria immortalilalis. compunclionis. Adde quod Sanctes in suo Thesauro

Patrol. CXCl. 10
 ;

-299 PETRl LOMBARDI 300

docel gloriam in Hebraeo sumi qnandoque pro anima A cantcm, cl te laudem, inox facile cohaerebit, et nou
deinde manifeslius est quandoque usurpari pro toto compungar.
homine,igitur, ut cantcl tibi cjloria mca, hoc est, ut

PSALMUS XXX.
PSALMI TITULUS : « IN FINEM PSALMIS DAVID PHO Saule, quid me persequerist (.ict. ix.) Vel quando

EXSTASI. » ahquid in se esse ostendit quod non habetex natura

fincm. Psatmus suoe conditionis, sed misericorditer assumpsit, de
Inte, Doniine spcravi. Titulus : Iii

David pro ej:stasiExsla.s'is, i>i.<:-.(xci;GTXce,hUne dici-

corruptione nostrae infirmitatis, ut cum dicit se

duobus mo- tristari vel pavere, et Imjusmodi. Qui ergo sic nos
tur excessus, [Aug.] qui est meutis,qui fit
transtiguravit in se, non dedignalur loqui verbis
dis.Vel pavore terrenorum, vel mente rapla ad su-
nostris ut, et nos loquamur suis. Haec est divina
perna, etinferiorum oblita,quae communium negotio-
rum curam pertractat. In hoc autera psalrao cxstasis commutatio, et divina sunt hac commercia, cele-

maxime accipitur pavor de perseculione populi Dei brata in hoc mundo a negotiatore ccelesti. Venit

oranium gentium, et defeetu hdei per orbem terra-

enim coelestis negolialor accipere contumelias, dare
describitur hu- honores; haurire dolorera, dare salutem subire
rum perturbati. [Alcuin.] Ilic eniin ;

Christi, sanctorumque martyrum. Unde se- mortem, donare vitam. Moritur ergo ex nostro, id
miliatio
est e\ carne nostra, quam habebat, non in se, sed
quitur exaltalio. (66) Et exprimit hic psalmus irabe-
in nobis pavebat. Quod enim paves, luum est
cillitatem humanitatis, et beneiicia Dei ; ut videns ;

'1"°'^ ^P'^''^^' ''°"™ ^*^' ''^^'*^^' "'/eagnoscas

se homonon superbiat, et misericordiam Dci videns b .'^*'-

psalmus dirigens speras, ut divinam misericordiam glorifices, quae te

non timeat. Et est sensus tituli : iste

David in pavore consolatur. Loquitur ergo hic Christus

nos in finem, [Aug.] id est in Cliristum, cst
in prophela et in membris. Et si enira hoc psalmo
qui hic loquitur in persona Christi vel sua, vel Ec-
clesise. Habitus pro exstasi, id est agens de excessu quiedam dicantur quae capiti non valeant congruere
Christus tamen quia in membris
loquitur, suis
mentis, qui quando raens pavet terrena. Intentio
fit :

Monet ne quis de se praesumat, sed de Dei miseri- Christus cst. Quasi enim una persona et sponsus
et sponsa, id Christus et Ecclesia. Dnde Isaias,
cordia. Modus : Tripartitus est. [Cassiod.) Contra
pavore prsemittitur spes, et oratio cum cerlitudine hanc unitatem commendans ait : Sicut sponso alli-

liberationis et gaudio. Secundo cnumerat quot et gavit mihi mitram, ct sicut sponsarn ornavit me
quanta conturbant. Contra qu» est oratio, ibi misc- ornamentis (Isa. lxD. Se dicit sponsum, et se spon-

rere mci. Tertio dicit quae sint bona Dei contra mala,
sum, propter excellentissimara unitaiem capitis et

ibi,quam magna. [Aug.] Et sciendum quod verba corporis, quam eliam notavit Dominus, cura de con-

psalmi hujus qusdam capiti, qua?dam membris, jugio loqueretur per Adam ;
propter hoc, inquit, re-
quaedam Prophetaj conveniunt. Et prirao quidem lo- linquet homo patrem et matrem, et adhcerebit

quitur Redemptor, deiude redempti gratias agentes, „ "-^0« ^uce, et erunt duo in carne una [Gen. li).
, fi
de sua liberatione,
.. -i-
ibi,
. I
rcdcmisti.
- _ j ..
T
Inde
1. ; ::j
ipsi iidera
^ Aimil f^vnnnoni: .Apostolus
Quod exponens A nnctAliic dicit
rlipif Hrif magnum
Hoc ^tinnntinj sa-
o/j_ •
:

diu de perturbatione sua agentes, miserere mei, etc. cramentum essc in Christo, ct in Ecclesia (Ephes.
Prophetae autem vox inlerponitur propter finem et \). Quia ergo sponsus et sponsa sunt duo in carne

in finera, ibi, quam magna, et ibi, diligite Domi- una, merito haec duo sunt in voce una. [Hier.] Incipit

num. In hac tamen tanta varietate non mulatur ergo ex persona capitis, dicenlis ad Patrera sic :

vox, sed caput et membra eadem voce utuntur, di- Vers. 1. — « Domine, speravi, non con-
In te,
« fundar in Kternum in justitia tua libera me. »
cendo, ego me mihi, quod fit propter nimiam unita- ;

tem capitis et corporis, id est Christi et Ecclesiae, In tc, Doniine Pater, speravi secundum quod homo,

sponsi et sponsae, quam facit charitas. Sicut enim non confundar in aeternum, [Aug.] id est nunquam
lingua omniura raembrorum suscipit vocera, dicens :
confundar, dum miln ut homini siraili caeleris in-
Pro pede calcas me ; non dicit, calcas pedem, et pro sullalur, [Cassiod.] in justitia tua libera me, de
manu vulneras me, non ait vulneras raanum meara. niorte resuscitando.

Sic Christus membrorum utilur verbis, nou incon- Vers. 2. — " IncUna ad me aurem tuam ; acce-
grue, non se dividens a verbis nostris. [Aug.] Qui « lera ut eruas me. »

enim dignatus est pro nobis homo fieri, et forma Inclina ad me aurem tuam, [Aug.] id est pro-
servi vestiri, non dedignatur nos transtigurari in se. D xima raihi huraili, et accelera in faciendis, (Alcuin.)
Quod ulique facit pluribus modis, scilicet dum vel id est, in his quac facienda sunt, in solvendis ani-
aliquid facit vel dicit ad informationem membrorum, mabus de inferno et hujusmodi. Et ut eruas me, a
ut quando jejunavit et oravit et lentatus est morte tertia die resuscitando. Non ditTeras usque in
[Mitth. iv). Vel quando in pcrsona merabrorum lo- communem resurreclionem, vel in finem mundi se-
quitur, vel do membris in sua persona, ut Saule gregare me a peccatoribus quod ut sil,

(66) Ex Cass. in conduiione psalmi.

301 COMMESTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. XXX. 302
Vers. 3. Esto milii in Deum protectorem, A invenit Salvatoi- quid coronet, sed quid damnet.
II
et in domum refugii, ut salvum rae facias. Non bonorum, sed merita supplicio-
invenit merita
Esto mihi in Deum protectorem, [Alcuin.] id est rum, si ageret tanquam districte, daranaretur pec-
esto mihi, o Deuj, tantus protector, quantum decet cator. Et si hoc ageret, quem liberaret"? nuUum.
esse Deum, et indomum refugii, ut ^alvum me fa- Omnes enim peccatores invenitsolus sine peccato in
cias, [.A.ug.] id est, esto mihi quasi domiis ad ([uam mundura veniens. Gratia ergo Dei per Jesum Chri-
refugiens salvus fiam. Ideo te, et non aliura quaero. stum liberat. Quare gratia? quia gratis datur.
Vebs. 4. — « Quoniam fortitudo mea et refugium Quare gratis datur ? quia merita tua non prseces-
" meum es tu ; et propter noraen tuum deducesme, serunt, sed beneficia Dei prasvenerunt. Ideo ait ia
" et enutries me. » justitia tua libera me, id est ideo me liberet quia
me justificat, id est ex impio facit piura, ex iniquo
[GL int.] Quoniam lu fortitudo meaai tolerandos
justum, de caeco videntem. ad me aurem Inclina
peccatores, vel pcrsecutores ( Xng.) et tu es refugium
iunm, id est misericordiam tuam. Hoc fecit Deus,
meum, (Cassiod.) ad relinquendos eos in line ma-
quando Filium misit. Quae enimmajor misericordia,
lorum, qui scilicet finis est per mortem, et propter
quam ut unicum Filium daret pro nobis ? Ecce hic
nomen tuum, Aug.) ( id est ut per me innotescas
goralio, sicut in principio psalmi, prasmissa est spes :
oranibus gentibus; deduces me, vel dux mihi eris,
Accclera ut eruas me,iii est amalis. .\ccelera dicit,
Alia littcra, id estper orania sequar voluntatera tuara
ut notetquod non est diu illud quod finitur, et
et enutries me, id est paulatin aggregando mihi san-
quod tardum est et longum, in oculis Dei breve
tibi
ctos, artimplebis corpus meuni. i GL int. i Et etiam
est. Adhuc orandodicit Esto mihi in Deum prote-
:

de passionibus me erues, quod ita ait :

ctorern, id est protege me, utdecel te Deum raeum,

Vers. 5. —
Educes me de laqueo quem abs-
d
et estomihi in domum refugii. quia refugio ad te
" conderunt mihi, quoniam tu es protector meus. »
cum periclitor. Sunt alii qui fugiunt a te, cum tamen
Educes mcdc laqueo quemabsconderunt tnihi, Cas- i
latere te non possunt, sed quocunque divertant,
siod.) id estde morte levabis me ad superna, ut Deum iratum inveniunt. Unde alibi : Quo ibo a spi-
frustra sintjudaorum consilia educes dico quoniam :
ritu tuo, et quo a facie tuafugiam ? {Psal. (cxxxviii.)
iu es protector meus contra quem nulla potest adver- Nihil ergo restat, nisi ad te fugere, non a te cujus
sitas. Unde jam in passione clamante :
oculis omnia nuda sunt. Attende ordinem orationis.
Vers. 6. — « In raanus tuas commendo spiritum (.Alcuin. t Quomodo ascendit ? Dixit enim, justitiam
II
meum ; rederaisti me, Doraine Deus veritatis. »
da, a peccatis erue, protege. Hic dicit : Esto domus
In manus tims commendo spiritum nieum, ^Aug.) p refugii. (Cassiod.) Domus refugii est Ecclesia , in
id est potestati tux commendo cito recepturus. Nota qua sunt salvi homines, ut in arca Noe salvi fue-
eum hic loqui qui in passione eadera verba protulit.
nrat. Et est : Esto niihi in domura refugii, id est
Ex his enim verbis qua; in cruce Christus dixit, ad- esto raihi refugiura in domo Ecclesite, ita tit sal-
monet se in hocpsalmo locutum esse deinde popu- ;
vum nie facias. Ideo te non aliura qusero, quoniam
lus fidelis passione Chrisli redemptus, et de resur- tunon alius es, fortitudo mea et refugium meum.
rectione eapitistetus, dicii gratias agens ; Redemisti
Hoc expositione non indiget. Et propter nomen
me, domine Deusvcritatis, non fallens in promissio-
tuum, lAug.) non propter meritum raeum non ;

ne, quia facis quod promisisti. quia sim dignus, sed ut tu glorificcris, deduces me,
Possunt etiam prscedentia accipi ex persona ejus- vel, dui milii eris.ne aberrem a te, et enutries me,
dem populi, id est Ecclcsiae, quaein exstasipavens, a ut validus sira ad capiendam escam, qua pascis an-
spe tamenincipit, itadicens : Dominc ,spcraviin te,
gelos. Ilic euim lacte nos nulrivit, qui nobis coele-
non me. Pavor enim non e>t isti sine sp(\ Si enim
in stem cibum promisit, et usus est materna miseri-
est conturbatio, non dcest divina consolatio. Et ideo, cordia.Matcr enim lactans parvulum, escam cui
non confundar in mternum Illara enim confusioncm .
mandenda; infans idoneus uon est, per carnem
perhorresco, qua^ est in a;tcrnum. Est enim qua;dam Irajicit, et lac infundit parvulo, hoc idem accipienti.
confusio temp(3ralis, qua; est ad horam, qunc quidem D ^^pjj gi,j,gpjijj,yg ^^^^ 3^ mpnsam, sic Dominus
prodcst, scilicet j^erturbatio animi, rcspicientis pec- sapienliam suara qua pascuntur angeli, ul lac nobis
cata sua, et respectione liorrcntis, et horrore eru- faccret carnc indutus venit ad nos, ^AIcuin) ut
bescentis, et rubore corrigentis. enim confu-
Tali
grandi cibo angclorum in lac converso, alamur
sionc vult isle confundi, scd non a qua li-
aterna; :
ut taudem eodem reficiamur validi. Et
parvuli,
berari prccatur, subdens : in tua justitia liberamc; libcralionera, de qua
attende quod hic aflirmat
6S id cst, in eajustitia quam das mihi.libera rae,
etiam subdil, educes me de laqueo. (Aug.) Laqucum
(Gl. int.) quia mcam non invenis nisi superbam et
tenlationem diaboli, qui per duns
vocat insidias ct
falsam. Unde dicilur : Ignorantcs Dei justitiam, et
portas teniat, scilicct cupidilaiis ct timoris. Per
suam volentes constituere. justitiir Dei non sunt
cuiiiditatis portam tcnlavit prinio Chrislum tribus
subjecti (Rom. x). [Aug.] Si ergoaltendas ad justi-
qua modis sciliccl gula, avaritia ct vana gloria. Quara
tiam meam, damnas me. Hominis justitia est,

suis viribus putal se justilicari, non (lua^rens gratis porlam cum invenisscl clausam, postea tcnlavit

salvari. Quis cst (lui salvatur gratis? In quo non eumdem, per tiniorcm passionis, el ita per easdcm
 303 PETR[ LOMBARDI 304

portas tentat omnes sanctos. Unde totura corpus A in libertatem in manihus inimici, id cst, in potesta-
- -
Chrisli dicat, educesme de laqueoi/uem absconde- le diaboli, cupiditate vitaj illaqueanlis et morte
vel muscipula, quam occultaverunt tcrronlis, a cujus manibas liberantur qui bene vi-
runt mihi ;

milii, id est quas occulte tendunt niihi

de insidiis vunt, el bene moriuntur. Qui autem niale, conclu-

diabolus et sui. Ideo ediices, quoniam tu es protector dunlur hic, ut cum illo in fine damnentur. Et, sta-
tuisti in loco spatioso pedcs meos, id est ab angustiis
meus, Etvere, quia tu, domine Deus vcritatis rede-
misti me, in Christoclamaute In manus tuas com- :
limoris in libertatem deduxisti charilatem meam, et

{Luc. xxiii). Deinde sequitur hoc in resurrectione Christi, simili proraissa mihi.
mendospiritummeum
ex persona ejusdem populi.
Jam enim facilem mihi fecisti justitiam, quae ali-

Vers. 7. — « Odisti observantes vanitates super-

iiuando certeangusta via est laboranti,
difficilis fuit ;

lala est amanti eadem quse angusla est, lata fil. Vel
" vacue. »
potest dici ex persona Christi : Egoautem in Domino
OdiUi, etc. Quasi dicat : Me redemisti, [Aug.] sed
speravi, exaltabo et lcetabor in tua misericordia,
odisti quidem obseruantes vanitates, id est falsam
sseculi, quas non tanlum vacue, sed et quoniamrespexistihumilitatemmeam.Hiecde Chri-
bealitudinem
supervacue observatur, [Aug., Gl. int.J cum et pro
sto ])atent, qui etiam subdit : Salvasti me a descen-
et tanien P dentibus in lacum, (Cassiod.) id est a peccalis, qui-
vita male quis agit appetendo vanilatem
bus homo se exsolvere nequit, nec conclusistimein
eamdem vitam perdit.
Vebs. 8. — <i Ego autem in Domino speravi, ex- manibus inimici, (GI. int.) id est, in potestate dia-
boli, qui non habet in me quidquam. Et statuisti
" sultabo et loetabor in misericordia tua. »

pedes meos, id est affectus, in loco spathiso (Cas-

Ego autem qui non observo vana in Domino spe-
pecunia, vel in honore et siod.) id est in patria virtutum, id est in charitate
ravi, [Aug.] si speras in

sublimitate aliqua humana; polestalis, sive in ali- qu« est locus spatiosus, et regio beatorum, id est
locus liber a polestate diaboli. Sed quia caro est
quo hominc potente, observasvanitatem. In his enim
infirma, ct urgent mala subdit cx persona mem-
omnibus cum speras, aut tu exspiras, el ea hic ,

cum
omnia pereunt, et in spe tua
vivis
brorum.
dimittis ; aut
deficis. Unde Isaias Omnis caro fenum, ct omnis
:

gloria ejus quasi flos terra:. Aruit fcnum, et flos ejus

Pars. II. Vers. 11. — " Miserere mei, Domine,
quoniam tribulor conturbatus esl in ira oculus
decidit; verbum autem Doinini manetin wtcrnum
;

meus, anima mea, et venter meus. "

(Isa. xl). Ideo ait, speravi in Domino, qui non est
vanitas, sed veritas et vita. Et ideo, exsultabo et Miserere mei : (Alcuin.) Secunda pars in qua jam
qua; non enarratur pavor, id est quot et quanla mala pertur
^
lcetaborin misericordia tua, [Aug., GI.
fallit, non in mea juslitia. [Cassiod.]
int.]

Distingue ^'"' contra

bant, — "-' et
'"" qua; est "—
"'"
"' oratio. — '~'""-=
Quasi ''""'
dicat •
:
'""
Sta-

inter exsultabo et laetabor : exsultare est cum tuisti in loco spatioso pedes raeos, (Aug., GI. int.)

magna alacritate animi gaudere ; la3tari temperata sed econtra sunl raali incutienles mihi pavorem :

animi affeclione gaudere. [Alcuin.] Et allende quod unde precor, miserere inei Doinine, et necesse est ,

hic agit de gaudio, quod habet ex eo quod sperat quoniam Iribulor, non dico morior, (Aug.) sed
in Dornino, qui odit vanos. tribulor : quia de mortejara non terreor sed de

Vers. 9. — n Quoniam respexisti humilitatem

cruciatibus, et de raalorum excessibus. Mirum
K meara, salvasti de necessitatibusanimam nieam. «
videtur quod liic ail, tribulor, cum de manu inimici
liberalus paulo ante gaudcbal, (|uodam infuso sibi
Quoniam respexisti. [GI. int.] Exponit misericor-
a largitore dono Dei, et dicebat : Staluisli in loco
diam, quasi dicat : In boc apparet raisericordia
spaiioso pedes meos Sed sciendura quod secundum
quoniamrespexisti humilitatem meaiii, qua me
.
iaa.

vanitati in spe subjecisti. Et accipil humilitatem,

alia membra ejusdem corporis, quod est Ecclesia,
ibi loquebatur secundum aUa hujusmodi. Aliis enim
CAIcuin.) et pro inlirmitate, et pro ipsa virtute hu-
railitalis, et salvasti, quasi dicat, ct quia placet
est locus spatiosus ex liberationis gratulatione,

humilitas, ideo, salvasti de necessitatibus animam aliis ex tribulatione et angustia, secundum quos
meam. (GI. int.) Necessitates suut infinitEe, scilicet
^ ait ; ()uoniam tribulor a Deo, quod, oculus meus,

nescire cor alterius, suspicari non bene de amico rationis conturbatus est in ira, [Cassiod.J id est
propter furorem persequentium. In ira
iram, et
fideli, velbene de infideli, noscire qualis cras eris,
enim persecutorum, turbatur oculus raeus, id est
nolle raori et lamen mori, sequi veteres consuetudi-
ratio et anima mea, [Alcuin.j id est, sensuafitas
nes. Unde Apostolus : Infelix ego hoiiio, quis iiia
ct venter meui, id est caro mea. Vel per oculum et
liberabit dc corporc niortis hujus? {Hom. vii.) Qui
aniniam significantur doclores spirituales, quorum
sic humilis est, (Alcuin.) salvatur in praesenti ex
doclrina alii vident, eorumque exemplo alii vivunt.
parle, in futuro plenarie. Vel, salvasti rae a descen-
Per ventrem intelliguntur infirmi. Et, conturbatus
dentibus in lacura, legalis timoris, scilicet ut chari-
est oculus meus in ira, id est hi per quos alii vi-
tate libera serviat, et victis necessitatibus.
dent. Et, anima raea, id est ii quorum exemplo alii
Veus. 10. — i( Nec conclusisti me in manibus vivunt ; et venler meus, id est debiles : hos omnes
« inimici ; inloco spalioso pedes meos. »
statuisti ponit ul ab omnibus gradibus qua;ralur Deus. Hinc
Nec conclusisti ine, (Aug.) ita ut non respirarem est turbalio ct metus.
 ;

305 COMMENTARIUJI EN PSALMOS. PSAL. XXX. 306

Vers 12. — « Quoniam defecit in dolore yii^ A non impinguet cnput meum (Psnl.cxL^.VnienWhi
« mea, et anni mei in gemitibus. »
Melinra sunt vulnera 03 diligenli.i, quam fraudu-
lcnta osculaodientis (Prov. xxiii). Et alibi : Mel
Quoniam defecit vita lemporalis in dolore tormen-
distillat de labiis meretricis. In labiis vero sancto-
torum, (Gl. int.) quasi dicat : Per longas el graves
mortem perducta est prccsons vita et
rum mors est, vel gladius, quo peccantes feriunt
passiones ad
quasi irati bona esl ha?c ira. Iiiiqua aulem est illa,
anni mei, i^Cassiod.) id est, longa vita durans ad
qua' transit in odium. Unde Apostolus : Solnonoc-
pcenas. Sunt in gemitibus, non morte toUuntur.
cidat supcr iracundiam vestram (Ephes. ivV [Aug.]
Vers. 13. — « Intirmala est in paupertate virtus Super illamoccidit sol, qu» habcl odium fratris,
" mea, et ossa mea conturbata sunt. »
hifc oculum exstinguit. [Alcuin.] Ira enim per
Infirmata cst lirtus mea, vel infirmatus est vigor vitium oculum mentis exca?cat. Ira enim per zelum
meus, alia littera, in paupertate vel egeslate. Alia turbat, quia et hsc concussa mente contemplatio-

littera, (Aug.i egeo enim sanitale corporis, nec nem dissipat, qua; non est nisi in (luieta raente
parcitur crucialibus, egeo resolutione, et parcitur sed inde post paululum plus proficit ad videndum
morli, et in hoc infirmata est virtus mea, id est Deum, ut coUirium oculis appositum, prius pertur-
fiducia mea, ct ossa mea conturbata sunt, id est B l^a' visum, sed post clariorem reddit. De hac ira
firraitas mea conturbata est. Vel de ira Dei agit, agit isle, dicens : Conturbalus est meus oculus
(Cassiod.'! qui iratus exponit sanctos quandoque interior in ira, id est propler iram meam. Et
magnis tribulationibus. Quasi dicat : .Vdeo tribu- anima mea, id est sensuaUtas. Et venter nieu?, id
lor, quod oculus meus, iHier.") id est intellectus, est omnia intcriora raea. [Aug.] Irascitur enim isle

quo te, Deus contemplabar, eonturbatus est in peccatis palearum, non tamen odit, in quo exstin-

ira tua et anima mea et venter meus. (Aug.) Iratus gueretur oculus. Venter pro interioribus ponituv,
enim turbasti oculum quem habebam in te. Et, quae turbantur, quando nec corripi possunt impii,

animam, id est sensualitatera, et, ventrem, (Alcuin.i quibus non clamat clare, sed intus ingemiscit, di-
id est memoriara qua tenebara quid pro me pertule- cens : Quoniam defecit, quasi dicat : Idco turbatus

ris, et quid mihi promiseris. i^Cassiod. i Inlellectus est ocuhis. quoniara vita niea defecit in dolore, vita
enimturbatur, et animus confunditur, quando peri- perfectorum et profectus aliorum. Unde Apostolus :

cula formidantur quibus Deus sanctos exponit. liuncvivimus, sivos statis in Domino (l Thes. iii).

Et, venter turbatur, id esl memoria, quae nolitias Et item ; Cupio dissolvi et esse cum Chrislo ; manere
rerum, quasi venter escas Ha.'c memoria,
recipit. autem in carne, necessarium est propter vos {Phi-

habens in se rcposita promissa Dci, turbatur im- lipp. III). Cum autem videt aliquis ex disnensatione
p
minenlibus pericuUs. Inde est turbatio et metus. sua, et ex laboribus suis, et prwdicalione sua non
Quoniam vita mea, (.4ug.) id est, confessio fidei, proficere homines, dolet et ait, defecit in dolore
et tui nominis, o Deus, defecit in dolore tormento- vita mea, videns non proficere eos quibus prredi-
rum , et anni mei, (Cassiod.) id est, tempora quae cat : et anni raei, id est tempora qua; hic ago, et

hic diutius ago, sunt, in gemitibus. non in elaris non in ckiris vocibus, sed, in gemitibus sunt, quia
vocibus. Et virtus raea, scilicct virtus animi inUr- abundat iniquitas muUorum. Et virlus meainfirraala
mata est, ita ut taedeat etiam vivere, (.\lcuin.) et est in paiiporlale, velegestate, quia refrigcscit cha-
hoc in paupertate vel egestate, id est in indigenUa ritas multorum, et ossa mea conturbata sunt, id est
plenitudinis, (Cassiod.) quia humana fragUitas nil fortes etiam pro pcccantibus turbati sunl.

boni habet in se. Et ossa mca conturbata sunt, id

est fortiludo corporis conturbata esl. Per hoc

Vers. 14. — Super omnes inimicos meos factus

ostenditur quod nec iii aiiima, ncc in corpore uUa

a sum opprobrium vicinismeis valde, et timornotis
" meis. •
potest esse liominis prasumptio. Vel de ira sua
propria agit hic sanctus vir. Ira enim aUa est Supcr omncs. Item h;ec Ecclesiic vox esl, [Aug.]
justa, alia iniqua, quia alia est per vitium, alia per id cst populi fideUs, qui ait, factus sum opprobrium
zelum. Ira justa est, (Aug.) qua irascitur quis suis ^ supcr inimiros mco^, id est, super omnes iniquos qui
et ahcnis peccalis, vidcns lioniines confitentes lorquontur pro sccleribus suis us^jue ad confessio-
Deum, ore, et negantes moribus, renuntiantes s;eculo uom. Horum opprobrium supero, cujus confessio-
verbis et non faclis, ct videns fratres fralribus in- nem, noii mors, sed cruciatus sequitur. Quibus au-
sidiantcs, osculum dantes, et fidem non servantes, tem fiat opprobrium delorminat, A\c(in%vicinismeis,
quales genuit iste exislens tanquam granum intcr id est, his quijam proximi sunt fidei moyc, et timor
paleas, ct quasi lilium inlcr spinas, quibus condo- nofis meis, id est, ipsis notis timorem incussi,
let, et irascilur ox charitate. Unde alibi : Zclus exom|ilo linri-ibilis tribiilaliiviis. Vel ita: Faclus sum
domus comedit mc, ctopprobria crprolirantium
tucE iippiobrium valde, et lioc pro his inimicis. qiii sunl,
tibi ceciderunt supcr me (Psal. lxviii). Et .'^olomon super omnos iniraicos nieos, id ost (|ui sunl dele-
ait : Melior est mnnifesla correctio, guam amor abs- riores omnibus aliis inimicis raois. Ininiiei sunl
conditus [Prov. xxiii), quia raelior estiract aspera pagani et Judaei, scd omnibus pejorcs sunt falsi

incrcpatio viii saucti apta, quam adiilatoris asscnta- Christiani, pcjus onim paganis et Judii'is vivunl mali

tio lenis vcritatcm occuUans.Uude : Ulcumpeccaloris Clirisiiani. quos proplieta lizecliicl comparal sar-
 ;

307 PETRI LOMBARDI 308

mentis (Ezech. xv). Hac enira invite pra3valent sil- Atura temporalium rerura et nolentes reverti in pa-
vestribus lignis, quia ferunt fructura, praseisa solus iriara mecum. Vituperantur enim pro raalis Chri-
ignis exspectat, cum de iliis faberaliquid faccrenon stianis oranes boni a circumeuntibus, et nunquam
possit. Vitis Christus est, qui ait : Ego sum vitis intrantibus ad veritatem. Multi enim mala dicunt in
vern, et vos pcilmiles (Joan. xv). In )iac vite ma- raalos Chrislianos, quT maledicta perveniunt ad
nenles fideles, fructum salutis ferunt ; excisi vero, omnes enim maledicit vel repre-
Christianos. Quasi
incendio ignis aeterni sunt apti, cum de paganis et hendit, non separat, non discernit bonos a malis,
Judaeis aliquid adliuc fieri possit. Cum enim illud vel raalos a bonis. Non dicit, ecce quae faciunt raali
quod nodosum et curvum, et corticosum est in eis sed ecce quae faciunt Christiani. Illi taraen ista di-
dolabitur et deplanabitur, poluerint venire in usum cunt qui circumeuut et non intrant. Quare circum-
spiritualis fabricae, sicut ligna silvalica slructuris eunt ct non intrant ? qnia rotam temiioris araant,

aedititiorum sunt apta. Mali Christani sunl mala^ non inlrant ad veritatem, quia non amant ffilcrnita-
ficus. malae valde ; sicut et vere boni, sunt ficus tem temporalibus dediti, tanquam rota constricti :

bonae, bonae valde~: de quibus in Jereraia legitur : de quibus alibi Pone principes eorum ut rotam
:

Quid tu vides,Jercmia ? Quiait : Calalhos ficuum ego (Psal. Lxxxii). Et alibi Jn circuitu impii ambulant :

\ideo, ficusbonas.bonasvalde;et /icusmalas, nialas riiPsal. xi),qui tales nos fideles vituperando a veri-
valde [Jer. xxiv). De raalis ait Pelrus : Facta sunt late et
._....
ab Ecclesia ejicere volunt. Unde subdit :

iltisposterioradeteriora i>rioribus. Melius cnim illis

Vers. n. — « In eo dum convenirent simul adver-
erat noncognoscere viam justitiiv, quam congnos- » sum me, accipere animam meam consiliati sunt. »
centibus retro flecti(ll Petr.n). [kag.] Sunt enira
quasi canis reversus ad vomitura suum, etquasisus
!n co [Aug.] scilicet vituperio dum convenirent ad-
versum me, [Cassiod.] et hoc simtil omnes, non
lota in volutabro luti. Deinde quibus faclum sit op-
pauci, graviusque est quod consillo gerilur plurimo-
probrium, subdit, vicinis meis, scilicet factus sum
rum. Dum, inquam, convenirent consiliati sunt acci-
opprobrium, id est, jam volenlibus credere, qui de-
pere anininm mcain, [Aug.] id esl facere ut consen-
territi sunt, mala vita falsoruin Cbristianorum gra-
tiret eisanima mca, quam ne mors liberet, consilium
vantium navem, id est Ecclcsiara. Haec est navis
fecerunl, quo mori non sinerent. Sed ego quid con-
Petri, quae multitudine piscium gravabatur, ita ul
tra feci ? Quod consilium inveni ? Ecce,
pene subraergeretur. Isti sunt mal> homines in Ec-
clesia abundantes, pro quibus tinient et noti, ne Vers. — Ego autem in te speraviy Domine
« ;

oranes tales sint : et veniunt in suspicione mala j dixi : Deus meus es tu, in manibus luis sortes mes. »

prope omneshoni. Diciturenim, qualis vir erat illc ?

Q Ego autcm in te speravi, [Aug.] quasi dicat illi
Quomodo cecidit ? quomodo inventus estin illatur-
ita, ego autem inter haec opprobria, inter ha;c
pitudine ? inillo scelere ? in illofacto raalo ? Putas
scandala, inter islas seditioues [Cassiod., Aug.]
non tales sunt omnes ? Sunt utique. Ideo subdit :

sciens quia potestas lalium nulla est, in te, Do-

Et limor factus sum nolis meis. Eosdem dicit notos,
mine, speravi, non in horaine. Nihil salubrius,
quos dixerat vicinos.
nihii securius est quara sperare in Domino ,

Vers. 15. — « Qui videbant me foras, fugerunt quia, maledictus omnis qui spem suam ponit in
" a me ; oblivioni datus sum tanquam mortuus a hominc. [Hier.j Si enim allendis hominem, et ex
" corde. » illo vis pendere spem tuam adhuc lacte nutriri
vis, et fies mammotreptus, qualesdicunlur pueri qui
Qiu vidcbant me. [Aug.] id esl, qui non intelli-
diu sugunt, quod non decet. Idoneus ergo festo ad
gebant invisibilem spem meam, foras fugerunt a
me, id est, in exteriora et invisibilia isla fugerunt a mensam, ubi validiori cibo pascaris. Ideo forte
permisit te Deus incidere iu malum horainem quem
spe invisibilium, et a tide catholica ia hffrcses et
bonum pulabas, ul in ubere quasi malcrno amari-
schismala declinaverunt. Hoc raaxime gemendum
tudiuem invenires, et ca olfensione repellereris, et
est et dolendum, q«od illi etiam qui noverunt quid
ad cibura validiorem, id est, ad Deuin invitareris.
sit Ecclesia foras, fugerunt faciendo schismata et t\
Faciunt enira nulrices haec mammolreptis, ut aliqua
haereses. Et oblivio?ii datus sum, vel oblilus suni,
tanquam raortuus a corde, amara ponanl in papilfis snis, quibus offensi parvuli
id est sic in oblivionera
ab ubere resiliant et ad raensam veniant. Dic ergo
eis veni, et sic obliti sunl me illi, quasi a corde
eorura mortuus sim. Et
tanquam grandiusculus, ego aulcm in te, Domiae,
speravi. In hoc nemo invilandis
Vers. 16. —
K Factus sum tanquam vas perdilum,
ssepc fallimur. El, di.ri, Domino, tu, non homo
fallitur. in aliis

n quoniam audivi viluperationem nmltorum commo-

quisquam Dcns meus es quia non rauiabilis es.Vel,
'I rantium in circuitu. li

non enira proficis, vel deficis, ul homo non proficis,

Faclus sum tanguam vas perditum |Aug.,Gl.int.l quia perfectus ; non deficis, quia ffiternus. Vel,
id est, visus sura mihi periisse, usibus Domini vi- Deus raeus es, id est Salvator meus, et nonne sal-
vens, et nuUum lucri faciens, vel acquisilos non re- vum me facies, qui modo emendas ? quasi dicat
linens Hoc ideo dico.i/iioH»//» audivi,t}\. lacui,?»;//-
: facies utique. et in manibus tuis, nou hominum, id
torum commorantium in circiiitu viluperationem. est in potestate tua, atque notitia tua sunt sortes
[Aug.] .Multi eiiim nie vituperant, sequentes circui- mew, id est causa et ordo electionis hominibus oc-
 : )

309 COJniEXTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. XXX. 310

cuUus . Non enim video cur me elegisti de impiis. Et A auro et argento non vis illum venire ad Quid ergo
te ?
hac sortes sunt meae, quasi dicat ; et si justus et de his quae faeil tihi Dcus suflicit, cui Deus ipse non
occultus ordo electionis apud te est , cgo taraen suflicit?.Meritoergolucrogat, nonconfundarquoniam
quem hoc latet, ad tunicam domini inconsutilem, id invocavi te. Invoca ergo Deum si vis non confundi.

est ad unitatem. Ecclesiae sorte perveni, id est gratia Vers. 21. — ' Erubescant impii, et deducanlur
electionis. Ad litteram, sors non est aliquid mali, '•
in infernum : rauta fiant labia dolosa. >

sed res in humana duhitatione divinam indicans

0-4 Eruhescant, [Cassiod.] quasi dicat : Prsecor
voluntatem. Nara et sortes raiserunt aposloli, quando
ut non confundar, pctius erubescant impii qui lapi-
Judas tradito Domino poriit, et tunc quKri ccepit,
des invocant ct dcducantur in infernurn, id est in
quis in locum ejus duo
ordinarelur ; et electi sunt
urabris iufernalibus socientur, lalem confusionem
judicio humano, sed eleclus est de illis duobus unus
timebat iste. (.\ug.) Et labia dotosa, qusD hic gar-
judicio divino de duobus consultusest Deus quem-
;
rula sunt, dum non liment judicium, muta fiant
nam illorura ipse vellet, et cecidit sors super
in poenis, ut potius dicant Nos irisensati vitam illo-
:
Matliiara. Sors ergo hic accipitur quantumexistimo
rum wstimabamus insaniam, etc. (Sap.) Labia dico,
ego, gratia Dci, qua» sine merilis quos vult eligit.

Et hoc cst, in raanibus tuis sunt sortes meae, id est g Vers. 22. — « Quae loquuntur adversus justum
gratuita raea eleclio, quia Dei voluntate et justitia « iniquitatem, in superbiaet in abusione. »

occulta venit electio inea. Vel, secundum aliam lit- Qua' loquuntur advcrsusJuslum,(G\. int.) id est,
teram, in manibus tuis, id est, in potestate tua. coulra Christum, vcl cliara contia suos. (Cassiod.)
[Cassijd.] SuQt tempora vit<e, quia quando vis vivi- .\ltende quod apte opponil juslo iniquitatcm. Loquun-
mus velmorimur. Et ideo, tur dico, insuperbia quiacrealuraconlra Creatorem
Vers. 19. — .. Eripe me de raanu inimicorum exlollitur, etin abusione, (Alcuin) id est, perverso

I meorum, et a persequentibus rae. »

usum beneficiorum Dei. Praeter usum namque quo de
beneficiis solent homines esse grati, fecerunt, cum
Eripc mc de manibus inimicorum mcorum, ^Aug.
eum qui propler eos vcnit crucifixcrunt. Vel, secun-
id estdiaboli et ministrorum ejus, qui nobis invi-
dum aliam lillerara, loquuntur iniquitalem in super-
dent regnum ctelorum. Unde ejecti sunl qui nos
bia et contemptu, i.-Vug., Gl. int.) id esl, superbienles
persequunlur. Unde subdit, et a perscqucntibus mc,
et contemnenles purum hominera
Christum, quasi
maxime ill' persequuntur Ecclesiam, qui cumsint
crucifixum, cum inmundo, contra quos
ipsi floreant
Chrisliani, nolunt bene vivere. Per hos enim_oppro-
ex Prophcla clamabat dicens Quani magna, etc. :

brium habet Ecclesia, et ab his inimicilias sustinet,

(Cassiod.) Possunt etiam haec ex pcrsona Christi
quaudo corripiuniur, quando male vivere non per- C accipi ab Supcr omnes inimicos mcos. Et
illo loco,
mittunlur. Inler quos isle gemens ait
dicit Christus secundum quod homo, factus sum
Vers. 20. — « Illustrafaciem tuam super servum opprobrium supcr omnes inimicosmeos, id cst apud
'. tuum salvura rae fac in niisericordia tua,Domine
; :
oranes iniraicos meos ; et factus sum etiam oppro-
' non confundar, quoniam invocavi te. » brium vicinismeis valde, et timornotismcis. Et fit
Illustra faciim tuam super servum tuum, (Aug.) distinclio, ibi, opprobrium Vel . \la.,factus sum oppro-
id est, notum fac hominibus, qui pulant me negligi, brium sttper omncs inimicos mcos , id esl, in ma-
quod facies tua super me intendal, ct quod ego libi jori opprobrio habitus sum quam ,
illi qui erant
serviam, cura confusio sit modo pcrmistis malis cum digui eo, ut quando Jndaei elcgerunt Barrabbam et
bonis, ac si diceret : Apparcat quid ad te perlinet, Chrislum refecerunt. Et quibus factus sit oppro-
cum modo sit confusio. Unde in alio psahno ait ;
brium subdit dicens, vicinis mcis valde, id est pa-
Discernc causam meam dc gcntc non sancta (Psal. rentibu.< meis, vcl jam crcdiluris. Et timor.notis
XLin, ne tamen justificare se vidcalur, sulidit, cl meis, id est familiaribus meis. Et, qui vidcbant me
salvum me fac o Dominc, non in meajustitia, non foras, id cst qui me purum liominem pulabanl, ul
in meritis meis, sed in miscricordia tua. Non quia cxterius videbar, fugcrunt a me, sicut apostoli

ego dignus sim, sed quia tu misericors cs, noli rae E* qui videntps Christum comprehendi in passionc eo
audire, secundum judiciariam severilatem, lAug.) relicto aufugerunt. (Cdssiod., Alcuin.) Et oblivioni
sed secundum misoricordissimam bonitatem. Et, datus sum, vol excidi lanquam morluus a corde
7(0« confundar, id (?st non oruboscam insullantibus corum, id est a raente illoriim oxcidi iil morluus,
mihi malis, ex co quoniam, id esl quod invocavi tc cujus momoria cum corporo scpclilur, do cujus re-

non aliud. Vel causa cst,quarcnon confundar, quasi parationo desporatur. Et factus suni tanquam vas
dicat Idco non confundar, quoniam invocavi tc,
: pcrditum, (Cassiod.) quia mortuus Jesus abjiciendus
proprie quod non mali. Invocas enini Dominum, pulabatur. Et hoc ideo, quoniam audivi et tacui

quando in le Deum, quando eum in domum

vocas lilupcrationcm multorum commorantium in cir-
cordis tui invilas, quod prius nocosse est mundari cuitu orroris ut illi (|ui logeni carnalilor ol iion spi-

ab univorsis sordibus et fraudibus, aliler cnim non riliialilor inlolligunt, vol ipii puncliim vcrilalis in mc
verc invocas. Si enim invocas Dcum, ut dct tibilu- non altinguut. Si cnimcognovisscnt, nunqunm Domi-
crum, liicrum invocas, non Doum. Gralis orgo Deum nuni glorhv crucifi.visscnt \l Cor. iii. (Aug.) Vel in

iuvoca avare, ut le imideat ipso Dcus. Nunquid siue circuilu, id csl in appclitu lcmporaliuin. El in eo,
 :

311 PETRI LOMBARDI 312

vituperio, rfi/m convenirent simul, \d. est oranes, A cundum Adam, sed secundumFilium hominis vivunt,
Accipere adversum me animam meiim ronsiliati ct si mulli inde dubitant.
sunt, [Cassiod.] id esl, facere ut eis consentiret
Vers. 25. — « Abscondes eos in abscondito fa-
anima mea. Ego autem sciens quia potestas lalium couturbatione hominum.
« ciei tuae, a »

nulla est, in Domine, spcravi. Et,

te, dixi, Deus Abscondcs eos, quasi dical : Ita est eis dulcedo
meus es tu, in manibus tuis sortes mece, vel tempora perfecla, quia abscondes eos, ne videautur ab im-
vitae, hoc non mutatur. Eripc me, quasi dical : In te
piis in abscondito faciei tu(e, [Gl. int., Cassiod.]
speravi, ut autem eripe me de manu inimicorum id est notitiaj lua^, seilicet ut te videantper speciem,
meorum, et a persequentibus me. scilicet de manu
qui modo lates :A conturbatione
abscondes dico,
Judaeorum et dKmonum. Et illustra faciem tuam
liominum, id est dum mali homines turbabuntur
super servum tuum,id est raanifestam fac benevolen- damnali [Aug., Cassiod.] Vel, a conturbatione
.

tiara tuam super me, ut sicut de morienle desperant,

horainum, ul ipsi jam nullara humanam conturba-
ita de resurgente confidant. Unde subdit, ct salvum tionem patiantur. De prajsenli etiam potcst lioc ac-
me fac in miscricordia tua, Dominc, resuscitando cipi, quia etiam modo Iribulali et opprobriis homi-
me ct non confundar, qtwiiiam invocavi te. Hoc
;
num vexati, mentc inlrantes ad vultura Dei, non
non mutatur. vero Jud.Ti et alii non credentes,
Irapii
g turbantur. Proteges, quia prsdicta in futuro promi-
erubescant et dcducantur in infernum, [.Vug.] post serat, ne proraissio taraen fulura turbaret, hic de
hanc vitam, et hic interim, labia dolosa, qua) deme prajsenti agit.
fmgunl falsa, muta fiant, manifestatis sacramentis
tuis sciHcel, passionis, resurreclionis, redemptionis
Vers. 26. — " Proleges eos in tabernaculo tuo ; a
" contradielione linguarura. »
humana;. Labia dico, quiv lorjuuntur iniquitatcm
Proteges, [Aug.] quasi dicat : In futuro abscon-
adversum justum, mc, et hoc, in superbia
scilicet
des, et hic interim dum peregrinanlur, dum raale-
et in ahusione, sicut anle hoc expone. Isla orgo
dicUB linguM obsirepunl, ncgantes fulura, proteges
cernens el admirans Propheta exclamat :

eos ne eis nocealur, iii tabcrnnculo tuo, scilicef

Pars III. Vers. 25. — '< Quara magna multitudo in labernaculo fidei earum rerum, quas pro nobis
« dulcedinis tuae, Douiinc : quam abscondisli tiraen- Dominus gcssit et perlulit, id est, in Ecclesia ca-
" tibus te. " tholica, quae est labcrnaculura fidei. Tabernaculura
Quam magna. [Alcuin.] Tertia pars, ubi dicit enim, habitatio cst militum positorum in expedi-
qua; bona Dei sunl, contra pra?diclii mala, quae le- tionc ; domus habitatio cst quiescenlium. Pugnet
niant ipsa raala, ([uasi dicat : Illi loquuntnr adver- ergo in expcditione peregrinus, et protectus in la-
sura justura, et superbiunt. Sed, o quaraQ bernaculo gloriosus quiescat in dorao coeli, non
Doraine, ;

magna est multitudo dulcedinis tuw, [Cassiod.] id manu facla. Sed a quibus proteges ? ecce, acontra-
est, quam multis modis copiosa est dulcedo tua, ditio7ie linguarum, scilicet omnium schismatura et

qua eorrigis, parcis, proraittis, [Aug.] qua etiaraeos haerosum. Diversae enim hxreses ct schismala per-
quos eraendas multum amas, quam tamen impius sonanl, quie conlradicunl veridica; Christiana? do-
non senlil, qui palatum cordis perdidit, de febre clrina\ Ideo lu curre ad tabernaculum Dei, Eccle-

iniquitatis, sed ne sccuri negligentius agant, abs- siam catholicam tene, a regula veritalis non disce-
condisti eis dulcedinem lui amoris, quibus utile dere. [Cassiod., Alcuin.] Benedictus, plenitudinem
est timere te. Hoc est quod subdit, quam, scilicet beneficii in laudc conclusit. comparans illud suae

dulcedinera tuani abscondisti, [Cassiod.] id est, oc- imbccillitali, ct loquilur Propheta, vel populusfide-

cultasti ut plus desideretur, in fuluro vero palebil. lis, quasi dicat : quid ullra dicam ? nil restat nisi

Abscondisli dico, timcntibus tc, id est tuis, ad hoc ut laudare dcum. Et,
timeant te. Vel abscondisti timentibus te, scilicet
Vers. 27. — " Benedictus Dominus, quoniam mi-
illis servasli, illis non negasli, [Aug.] ut soli ad
" rilicavit misericordiam suara mibi : in civitate rau-
eam pervcniant, ut soli eam habeant, non commu-
« nila. 'i

nera impiis. Hanc autetn dulcedinem.

D Benedictus sit Dominus, id est laudatus, [Aug.]
Vere. 24. — " Perfecisti eis qui speraut in te, in quoniam post emendationem perseculionum mirifi-
" conspectu filiorum hominum. »
cauit misericordiam suammihi, id est, mirabilem
Perfecisti, [Hicr.] id esl, pcrficies, non substra- fecilomnibus misericordiam suam, non tantum in
hens eis qui non lantum liment, sed ct sperant in Jerusalcm, scd in civitate munita vel circumstantia;.

te, scilicet qui usque in finera exspcctant. Sperant Alia litlera, id est in tolo orbe terrarum. Misso

dico, in conspectu filiorum hominum, [Aug.] id enim Spiritu sancto, totura mundum replevit, qui

non erubescant de spe sua

est qui ite sperant, ut dicitur civitas circurastanliae, quia circumstabat

et fide, sed coram hominibus confiteanlur. Undc Juda?am, in qua populus Dci erat. Quasi dicat

Dominus in Evangelio Oui mc confcssus fucrit :

In nicdio genlium, ibi dicebanlur laudes Deo, ibi

coram hominibus, confitebor cf ego cum coram Pa- sacrificia offerebanlur, ibi prophetia non cessabat
tre meo (Matth. iv). Vel ita, perfecisti hanc dulcedi- modo vero in omnibusgenlibus circumstanlibus est
nem speranlibus, et hoc quidem est, in conspectu fi- populus Dei, in quibus eftusa est misericordia,

liorum hominum, id est boc non latel eos, qui non se- prius in illa Je.rusalera. Quasi dicat : In vase un-
 ;

313 COJnrEXTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. XXX. 314

guentum Christi tenebatur ; sed nunc tanquam de A Pereo. IIoc est quod iste
dixi in excessu ait : Ego
fracto vase unguenlum per mundum diffusum est. mentis meae, projectus sura a facie oculorum tuo-
Unde in Canticis : Unguentum cffusum est nomen rum. Et hoc est quod in alio psalmo dicitur Dice- :

tuum (Cant. i), quia apostoli Spiritu sancto inuncti, bam molus est pcs meus (Psal. xciii), Jesus autem
magnalia Dei ubique praedicaverunt, et de Jerusa- porrigens Petro manum, levavit eum. IIoc est quod
lem, fugati quasi ligna ardentia igne divino to- hic subditur, ideo e.xaudisli vocem orationis mese.
tam silvam mundi fervore spiritus incenderunt, ct Hoc idcm est quod in alio psalmo dicitur : Miseri-
lumine veritatis impleverunt. Item et idem mundus cordiii tua adjuvabat me (Psal. xcm). Vel excessum
bene dicitur civilas munita, quia sapientia carnis, raentis hic dicit, qui fit quando mens rapitur ad
et philosopliica traditione armatus erat contra superna. Unde recognoscit hujus peregrinationis
Deum. [Cassiod.] Vel mirificavit Deus Pater mi- miseriam. Rapta enim raente sursum, vidit iste al-
sericordiam suam, id est incarnationcra Verbi, in titudinem Dei, [Ilier., .41cuin.] ex qua sensit, dum
civitate circurastantife, id est in Jerusalem [.A^ug.] est in Iiac vita, se esse projectum valde longc a
quae est in medio gentium, quasi templum fidei. contemplatione luminis Dei. Et quia lioc humiliter
Unde circumjectis gentibus veritas fluxit, quia ubi plangit, et amissum in prirao parente bonura sibi
Christus docuit, passus est, resurrexit, et ca;tera n reddi precatur, ideo exauditur a Deo. Unde subdit
sacramenta complevit. Loquitur hic populus fidelis, ideo exaudisti vocem orationis meee, dum clamarem
qui ante loquebatur, comparans Dei beneficium suae ad ©5 te. [Aug.] Hic est.conclusio hortatoria. Hic
imbecilHtati, quasi dicat : MirificavitDominus mise- enim liortatur iterum Propheta, quasi dicat pro his
ricordiara suam. praedictis.

Vers. 28. — <i Ego autera dixi in excessu men- Vers. 30. — 1 Diligite Dominum, omnes sancti
« tis meae : Projeetus sura a facie oculorum tuo- « ejus, quoniara veritatem requiret Dominus et re-
;

t rum. 11
1 tribuet abundanter facientibus superbiam. »

Ego autem. Populus fidelis superius loqucns di.ri Diligct Dominum. [Aug.] Vel hic loquitur populus
in excessu vel exslasi mcntis mcw, et in pavore meo fidelis, qui pra'dicta expertus jam vos hortatur,
cura in me saevirent liorribiliter gentes ;
qui pavor quasi dical, tribulatus sum, clamavi. timui, non
dicitur excessus, [Alcuin.] quia a ratione excedit ti- sum confusus ;
[Cassiod.] ila et vos exaudieraini si
mendo, projectus sum secundura poenara et secun- dilexeritisDeum. Et ideo,diligiteDorainum,auctorera
dura culpam, a facie oculorum tuorum. [Aug.] Si tanti beneficii, [Aug.] o vos omnes sancti ejus quo-
enira me respiceres, non ista pati sineres si in facie ; rura est diligere Dcum, qui non amant mundura,
tua essera, non ita timerem. Sed dicitur in alio psal- C neque qune in mundo sunt {.loan. iv). [.Alcuin.] Ami-

mo Si diccbam, motus cst pes meus, Jnisericordia

: cus enim hujus mundi, conslituilur ininiicus Dei.
tua, Dominc, adjuvabat )nc {Psal. xciiii. Unde et [Aug. I
Disce ergo non diligere muuduin, ut discas
hic subdit, diligere Deum. Averte, ut convertaris : funde, ut

Vers. 29. — 1 Ideo e.xaudisti vocem orationis

implearis. Ideo diligile, quoniam Dominus requiret
veritatcm. [GI. inl.] Veritas est, ut creatura serviat
« mese : dum clamarem ad te. »
Creatori. Hanc in futuro requiret Dominus, eliam a
Ideo e.rawlisti, etc, quasi dical : Quia eonfessus
sanclis, quando vix justus salvabitur. [Aug.] El si
sum meum lapsum, quia non superbus exstiti, sed
vix justus salvabitur, impius ct pcccator ubi parc-
cor meum accusavi, quia in tribulalione titubans ad
bunt? (/ Petr. iv.)Etluncrctribuct abundanter fa-
te clamavi, [(il. inl.] ideo non me timentem el pusil-
cientibus superbiam, [Cassiod.] saeviendo contra eos
lanimem abjecisti, sed e.vaudisti voccm orationis
qui eum conlemnunl, facieudo contra jussa Dei,
m,ece, [Aug.] modum ponens emendationi, oslen-
[Aug.] id esl, tribuet liis ([ui abundanler faciunt
dens rae ad te pertinere. Et hoc fecisti indilate,
superbiam, qui nec convicli convcrluntur , quia
scilicet dum clamarem. id e^t nimis inlendcrem ad
multum superbiunt. [Cassiod.] Omnibus cliam abun
te, ciamor enim fil arl Deum. non voce, sed corde,
^^^^^^. ^^^-^^^^ superbiara, qui non cito pa-nitent de
quia multi silentes labiis clamaverunt, multi ore
juolibet crmimah peccato. Superbia enim pooitur
strepenles, corde averso nihil impelrare potucrunt.
pro omni vilio, quia radix est ommum viliorum.
Clama ergo Deus audit. Atlende ergo hoc
intus, ubi
aliquando retribuet
Ilic etiam in prajsenli aliquihus
totum in Pclrn, in quo noslri timoris typus prae-
l)ominiis, ul suporlios humiliel, [Aug.j quod idco
ccssit qui videns Dominum ambulantem super
,
tii, (iiiia si nulli hoc faccrct, non viderctur vigilare
aquas, pulavit essc phantasma, cui Dominus ail :

divina providentia ; si oranibus hoc faceret, non

Ego sum, noli timerc. Confidit Petrus et dixit Do- :
scrvarctur divina palienlia. Ut ergo patiens el ju-
mine, si tu es, juhe mc venire ud te super aquas
stus apparcat aliiiuibus, ct non omnibus, hic rctri-
(lilatth. xiv), quasi dicat : Hinc probo si tu es, si in
buit.
vcrbo tuo polero quod potes. El ait, veni, ct ad
vcrbum jubentis facta esl potestas audicntis. Descen- Vers. 31. — n Virilitcr agitc el confortctur cor

dit eniiM cl cirpii ut iiilrcpidus tan^piaiii in illo spc-

n vestrum, omncs (|ui sporatis in Domino. »

rans. Videns autcm vcnlum validum venienteni, yirilitcr agitc, ct confortetur. clc, |G1. inl.j

timuil ; ct cum coepisset mergi clamavit diccns : quasi dicai : Itelribuet in futuro. Intcrim ergo
 :

315 PETRI LOMBARDI 316

[Cassiod.] Virililer agile, ne sit oliosa dilectio A modo mnnsionem, modo pavorem a themate '^IJgor,
[Aug.] sed indesinenter bona operentur, ut bonum id est commoratus esl, timuit. Male igilur et gratis
novatores reeedunt a Lalina edilione, si ex conlem-
sihe defectu operantes suo tempore sine defeclu
ptu fecerint.
metatis, [Cassiod.] et si gravia occurrant, quae supra Vers. 18. —
In manibus tuis sortes mem. Hebr.
dixi confortetur cor vestrum, omnes qui speratis in Ti^TO ittotai, id est tcmpora mea. Eodem recidit
intentio seusus sors enim nostra, id esl cleclio est in pole-
Domino. In hoc versu exprimitur virtus et ;

slale Dei abscondita, tempus autem ex sui ratione,

psalmi tolius, ne carnis fragilitas finieat tol mala
innuil quid Deus disponal, aul ordinet. Unde trans-
saeculi. lalio, ad Campenseni, i7i nianu tua facta mea sunt.

COLL.VTIO IN PS.VLMUM XXX : • IN TE, DOMINE,

Vers. 21. —
Erubescant impii,et deducantur in
infcrnum. Hebr. SinUjS "J^T iidemu lisseol, ta-
« SPER.WI, NON CONFUND.VR IX .ETERNU.M. »
ceant in fovea, id est inferno. Sancles tamen vertit,
Vers. 4. — Deduces me et enutries me. Idem Hie- e.rcidentur in inferno. Quantum ad rem ipsam per-
ron. et Campeiisis, sed Sanctes, Pratensis, Mun- tinet, perpusillum esl. Eslo fortasse quod n"T dom

sterus, et interpretcs pro Cajetano. duces et deduces non signiticet dedu.xit, lamen silere ad infernum,
me, vertunt, quia tamen similem parliculam psalm. est nullam habere causam defensionis, quin peccator
XXI versiculo, super (tquas refcctionis educuvit me, ad infernum mittalur ac deducatur. Et ila tacilurni-
Hieron. transtulil, enutrivit me ; et quadranlius re- tas illa justa est damnatio, cui non habeas quod re-
spondet ad gratiam Cliristi, qua; cnulrit nos' ut for- Bspondcas, juxta Matth. xxii .it ittc obmutuit. Et :

tes siraus, ul commenlatus est in hunc locum. Pra;- Iranslator ad Campensem habet, in foveam conso-
stabat non mutare LXX versionem, el si sensus pos- piantur ; et .Munslerus, compcscantur.
sit conciliari. Pellicanus verbura Hebraicum, quod Qua' toquuntar adversus justum iniquitatem.
hic habelur per he id est per aspirationem le- Hebr. pnv ATiiAQ.alias signat rcm gravem et duram,
nuem, legil per fortem aspiralionem, quia Iraduxit, alias vctcrem, eoque in versioue Hier. juxta alterum
quasi hmreditatem possidebis me. laSrijn tenaciia.- exemplar liabet vetera, juxla alterum dura. Et pos-
LENi, pro ijSnjn tenaiialem. Et videtur magis ac-
teriorem modum sequuulur Pratensis, Sanctes, .Slun-
sterus, el interpretes pro Cajetano. Pellicanus di-
cedere ad ralionem educalionis.
Vers. 6. —
In nianus tuas, Domine, commeyido
cit vctustum. Quomodo aulem vetustas et gravitas
proprie dicantur de peccalo, Scriptura nusquam non
tpiriium meum. Hebr. liabent Tipsx aphquid, et
oslendit, et quid per ea intelligi deberel, con- LXX
LXX commenrlabo, per futurum
irapaOrcofjLai, id est cinne in suo interprelamento aperuerunt.
lempus. Apparet Christum Dominum, dum in cruce Vers. —
.4 conturbalionc tiominum, U?^n 1D31Q
'25.
penderet, tempus mulasse. Lieet (jra'ci codices, in MERUCESC Hieron. a durilia viri, Sanctes, Praten-
is.
Evangelio Lucaj xxiii, habeant futurum, ([uos credi- sis, interpreles pro Cajelano. Pollicanus, ab etatio-
derim mendosos, eo quod veteros adducunt evan- nibus, seu supcrtiiis viri, id est liominum, inquit
gelistara per praesens. Hieronymus 3 adversus Pela- Sancles in suo Thesauro, qui eliam exposilionem
gianos, et in coramentario hujus loci ; Aug. contra rabbinorum refert. Uabbi Salomon. a conjunctioni-
sermonem Arianorum, cap. 9 et 10, et in enarra- G bus seu socielalibus impioruni. Thargum. ab e.rer-
tione psalmi ; Ambr. in locum Lucas indieatum. ac citibus potentium ; Kabbi Hiinmaniel, a duritiis et
rursus in eumdem Theophylactus, nisi fallat codex. forlitudinibus viri. .Munslerus i^ropinquius adLXX,
Simile fecit Apostolus, Ephes. iv, qui respicens rei f7/> irrilalionibus cujuscun^iue. Conlurbatio aulem
faclae adimpletionem, quod dixerat psal.-.Acccpitdona homiuum isla omnia complectilur.
in hominibus posuit £5wx.£ oojAaTa, dedit dona.
, Vers. 28. —
Ego di.ri in excessu mentis mece.
Translalio tamen ad Campensem habet per praesens. Ilier.. in stupore meo. Plures verluut in pra^cipita-
Nec est insolitum apud Ilebr. futurum fungi vice tione mea, seu dum festinarem ; Pellicanus utrum-
Unde Munsterus
praesentis. verlil, eommendo spiri- que ponit, el pr(ecipilationem, et pavorem. In hoc
tum meum. nihil aliiul dicimus, quam (]uod Hier. respondet ad
Vers. 15. —
Qui videt>ant me, foras fugerunt a Suniam el Fretellam a Ego aulem dixi in e.rcessu
:

me. Faber et Ckcus volunt emcndari leelioneiu Lati- mcntis mco', pro quo in Lalinis codicibus legebatur,-
nam, ut parlicula foras, non jungalur ad fugcrunt, m pavorc meo. Et nos juxta Graecum transtulimus
sed ad verbum videbant. et dicalur Lalinius, foris £v t7, £x3T0(!7£i iLou, id Bst In c.vcessu mentis mece.
vidcbant, quia Hier. dixit, videbant me in platcis. Aliter enim Latinus sermo sx^jraciv exprimere non
Hiei. commentariis, et August. referunl ad
tamen in
potesl nisi meniis e.vcessum. Aliter in Hebraico rae
verbum fugerunt, ut liquel ex iuterprelatione. El legisse noverara, in stupore ct admiratione mca. »
Campensis dicit, foras fugerunt relicto me scto.yec Iliec ille. Sed translatio ad Campensera, in dcspera-
obest quod ad dictionem y^ns bahutz, ponitur no-
tionc mea ipse Campensis, in an.rietate summa.
—
;

Campensi,
tula dislinclionis, qiiia in psalterio, teste D Vkrs. 30. Uuoniam veritatem Dominus requi-
nou habet vim dislinguendi. rct. Ilebr. "li"; n';V2.S' emu.mm notzer, fideles seu
Vers. 16. —
Audivi vitupcrationcm multorum vcritatcs custodit. Sed quoruni pacto cuslodit veri-
commorantium in eircuitu. Sanctes Prateusis, ,
tales Dominus. nisi examinando vitam veracem.dis-
Munsterus, interpreles pro Cajelano, vitupcrationem tricle inexlrerao judicio •? Unde verilales cuslodit
seu infamiam mutlorum, pavor aut pavorem circum- qui seraper quomcdo servenlur requirit, ul nihil non
quaque, ut pro illo quod est commoranliuni, po- examinalum relinqual, vel minululara cogitalionem
nant pavorcm. Hier., juxla llebr. sic reddil. congre- qua' quid sinislri habuerit, adamussim, et ad ve-
si

gationem in circuitu Pellicanus, (/ure perambalat

;
rilalis resulam expendetur a judice vero, quem la- :

in circuitu. Vocabalum Ileb. Tijo m,vi;i>r signat tere nihil potesl.

PSALMUS XXXI.
PSALMI TiTULUS : » IXTELLECTUS DAViD. > ct misericordia Dei , (jua Christiani sumus. Unde

Beati quorum rcmiss(S sunt iniquitates. Titulus, Apost. in Epistola ad Romanos, ex hoc psalmo ar-

inteltectus David. [Aug.] Psahnus isle agil de gratia gumenlum gratiae suinit, conlra illosqui de operibus
317 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. XXXL 318
legis gloriantur, et merita sua jactant, dicem, bea- A tur originale peccaiuna : non
non sit, sed
ut ut pec-
titudinem esse illius liominis, cui Deus accepto fert calumuhra non sit. Ideoque congrue dicit : Beati
justitiam (Rom. ni), sicut ait Propheta : Bcati quo- quorum rcmissa' sunt iniquitates, id est, mitigatae
rum, etc. [.Vlcuin.] Et agit iste Psalmus maxime per gratiam, ut nonregnent inmorlah corpore [Rom.
contra vitia hominum, qui vel peccata sua nesciunt, VI). Cujus rei causa est, quod in baptismo tecta

vel agnita defendunt ct merita jaclant ;

[Aug.] sunt peccata.Unde subdit.f/ quorum pecca/a, scihcet
econtra doccns ut peccatores nos agnoscamus, et originaha, et si quasuntactuaha, tectasunt, [Aug,]
peccala accusemus, et bona gratia^ Dei attribuamus idest, cooperta etabohta. Si enimDeus texit peccata,

(67). Contravita ergo hominum hic psalmus oppo- noluit advertere. Si noluit advertere, noluit animad-
nitur, ne quis putet Deo abscondituro, quod in con- vertere, id est punire ; noluit agnoscerc, sed igno-
scientiahabet occultum. Et est sensus titali : [GLint.] scere. Non ergo dicit tecta tanquam ibi
peccata,
Hic est intcllectus David, id est, pcenitenlis, incujus sint et vivant, sed ita deleta ut Deus non videat, id
persona hic loquitur David, [Cassiod.] id est hic esl puniat celernahter. Videre enim Dei est peccata
docetur quid inteUigere debeas, si vere pcenitens es, punire. Unde ahbi : Avertc faciem tuarm a peccatis
vel ptrnitere vis. [Aug.] Primo, intelligas te pecca- meis [Psal. l). Et dicitur hoc a simili. [GL int.] Ita

torem esse, post si coeperis bonum facere, ne viri- g enim tegunlur peccata in baptismo, sicut .Egyptii
bus tuis tribuas, verbo te justificans, sed gratia; insequentes Israel, tecti sunt in mari Rubro lExod.
Dei, ut non sit dolus in corde. Et est iste psalmus XIV). Ne hoc suflicit quod in baptismo tegantur pec-
secundus pinnitentiahum, diversus a primo. In pri- cata, nisi inde caveatur ab eo quod Deus iinputat,
mo enim pocnitens timore judicii plorat. In isto pec- id est a criminali. Unde subdit :

cata qua! tacucrat, graviter alilictus cogitur confi-

Vers. 2. — « Beatus vir cui non imputa vit Domi-
teri.
« nus peccatum : nec est in spiritu ejus dolus. »

Monet adpoenitentiam. [Cassiod., Alcuin.]

Intentio. Beatus vir cuinon imputavit Dominus peccatum,
Modus. Quatuor sunt partes primo, dicit initium : qui sibi cavet a criminali peccato, quod imputatur
boni esse per indulgentiam Dei, se vero sequentem ad poenam seternam. [Cassiod.] Vel et si remissis
iUud vitium hominum fuisse miserum, sed per mi- iniquitatibus et tectis peccatis sit aliquod levius
sericordiam Dei conversura fuisse ad verum intcl- ppccatum, ut Job et Nathanach, quos laudat Domi-
lectum, ad qucm opportunius expertus casum ahos nus, non imputavit Dominus pcccatum i69!.Velini-
deccptos revocat, in quo et slantes contirmai. Se- quitatem dicitpeccata quae ante fidem vel baptismum
cundo agit dc confessione, unde est venia, ibi, de- sunt ;
peccata, quEe post fidem vel baptismum sunt.
lictum meum cognitum. [Cassiod.] Tertio poeniten- G Et est, bcati quorum remissfr sunt iniquitates, et
tiam commendat, ibi, prohac orabit. Quarto, ponitur quorum tecta sunt peccata, id estquibus Deus pec-
Islus finis, ubi dtcitur Deus darc intelleclum, ibi, cata anle fidem remittit. Nonenimper sc beatisunt,

intcllcctum tibi daho. Graliam itaque commendans in quibustegit peccata post fidem, ne in judiciorove-
Prophela inilium boni per indiUgentiam Dei esse non impulabUur eis peccatum aliquod
lentur. Et sic
oslendit, dicens : adpirnam. [Alcuin.] Unde subdit Bcatus vir cui :

non imputavit Dominus peccatum, aliis enim qui

Vers. \. — " Beati quorum remissa^ sunt iniqui-
gravia habent Dcus iminitat, aliis per misericordiam
« tates, et quorum tecta sunl peccata. »
non imputat ct si habent aliqua, his scilicct
Beati quorum rcmissce sunt iniquitates.\.^ng.ySon
qui non justos se priedicant cum sint raali, sed
dicit in quibus non invcnit peccatum, nam in omni- se agnoscentes satisfaciunt. Unde ait, nec est in
bus invenit, sed quibus remitluutur. Nihil boni spiritu ejus dolus, [Aug., Cassiod.] hic ostendit cui
fecisti et datur remissio peccalorum. Tibi debebai
non iraputet, illi, scilicet, in quo non est dolus.
vindictam ex culpa tua, dat indulgentiam ex gratia
Quia sc accusat eum sit peccator, cordc tenct quod
sua. Malis cnim operibus tuis debctur damnatio, si-
ore fatelur. Dolua est, ut cum sit pcccator, justum
cut bonis operihus debelur regnum coelorum. Si rcd-
Qui vero se occusat, dolo caret
i)qui se pr»dicel. :

dalur eign quod debetur, punicndus (-s, non libi

tibi
lalis crat Nathanael, de quo Dominus dixil : Ecce
reildit Dcusdehitam piEnam, sed donat et indcbilam
vcrus Isroelita, in quo dolus non est tJoan. i) ; et pu-
gratiam. Nemo ergo jactet opera sua ante fidcm, humilis, qui dicebat Propitius esto,
blicanus ille :

ncmo sil piger in operibus bonis aceepta fide. Dat

Dcus, miki peccatori (Luc. xviii).
enim Deus indulgentiam impiis, et cos justificat ex
fide. IncipilurOO crgo justiticalio (idci pcr indul- Vkrs. 3. — < Quoniam tacui, inveteravcrunt ossa

gcnliam. [Alcuin.l Iniquitates aulom dicit, fomitcm > mca : dum clamarem tota die. »

pcccali, scilicct concupiscibilitatcm, qua- ante bapti- Huoniam tacui. [nier.JQuasi dicai : Ilocmodo pro-
smum non tantum pocna, scd non uli- et culpa cst, fiteor, scd olim lyHoniiim tacui, invctcraverunt ossa
que actualis sed et originalis post baptismum vero ;
mea ,- vcl ita junge : Ilic cst beatus in cujus spirilu
poena cst ct non culpa (68]. In baptismo cnim dele- non csl dolus, [Aug.j quia ego non contitcns Dco

(67) Ex Cassind. in ' vers. hujiis psal.

(0!)) Ex llier. in c. (ise. viii.

(68) Ex Aug., lil). I, I)c nupt. ct conc. cap. 25.

319 PETRI LOMBARDI 320

olim, veniin peccatum. Et hoc est quod ait, quoniam A sensum, et consuetudinem, et opusducitur [Alcuin.]
tacui, quodnon esset tacendum, scilicet confessionem De liis spinis dictum est primo homini peccanti :

peccati. Inveteraverunt ossa mea, id est interior for- Terra tua gcrminabit tibispinas et tribulostGen. iii).

litudo defecit, si contra fecisset, innovaretur virtus Et alibi : Spinceet tribulinascuntur in manibus ie-
robusta in Domino. Si enim clamassem peccata. in- iiuilcntiiProv. xvn. Vel spina, id est ralio ; con-
veniretur in se infirmus ; sed fieret in Domino fir- fringilur, id est fracta ad terrena curvatur, quae
mus. Nunc autem perverse tacuit peccata, et cla- sursum erigi debet, sicut spina dorsi horainem
mavit merita. Unde subdit Dumclcimarem tota die. : erigit.

Dixi enim quod non esse dicendum de justitia mea, Pars II. Ata'i/aXaoi. Vers. 5 — « Delictum raeum
ergo non esl contrarium quod ait, tacui dum cla- < cognitura tibi feci et injustitiam meam non abs-
;

marem. Tacuit enim qupedam, non tacuit qusedam ;

« condi. i

tacuit unde proficeret, non tacuit unde deficeret ;

Delictum mcum, etc [Cassiod., .\lcuin.] Secunda
tacuit confessionem, clamavit de meritis prjesum-
pars, ubi commendatur confessio peccali, unde ve-
ptionem. Sanamembra medico ostendebat, vulnerata
nia est, sicut supra dixit, quod de toclione invete-
tegebat. Ideo non fuit euratus, non fuit sanatus, sed
ratio processit i71i. Quasi dicat : Conversus sura in
inveteratus, id esl remansit in vetustate. quia con-
Baerumna, puncta est conscientia raea, et sic ego feci
filendo non araavit novitalem. Qui enim non vull
per me cognitum tibi confilendo, scilicet delictum
confiteri peccata, laborat sine causa in defensione
meura, scilicel quod commisi facienda, scilicet quod
peccatorum, in quo cum jactet merita, amplius de-
tacui peccata ct injustitiam meam, scilicet quod ;

ficit ejus fortitudo. Exaggerat enim culpam, dum non faeienda feci, id est quod clamavi merila, 7wn
defendit propellit gratiam,
: dum merita jaclat. abscondi, [Aug., Gl. int.] id est, non operui, sed
Ergo eliara si non sit sibi quis conscius, non tamen aperui, ut operires tu detexi, ut tegeres tu. Nam
;

justum se praedicet, quia dclicla quis intelligit

quando homo detegit, Deus tegit cum homo te- :

(Psal. xviiii ? aut, quis gloriatur castum se habcre git, Deus denudat si horao agnoscit, Deus igno- ;

corl (Prov. x\.) Qui peccatum nonhabere,

dicit se
scit.
mendax est (Joan. l). Unde Apostolus Nihil mihi ;

conscius lum, sed non in hoc justus sum (l Cor. iv).

Vers. 6. — « Dixi : Confiteboradversum rae injus-
Et Saloraon : Est justus quiperit in suajustitia (Ec-
« titiam meara Domino ; et tu remisisti impietatera

cli VII). IUe, scilicel, qui pr;csumit de juslitia, ut

« peccati raei. »

pharisaeus, qui dicebat : .Yon sum sicut ccetcri ho- Di.ri : Confitcbor, [Gl. int.]quasi dieat, feci cogni-
mines, etc. (Luc. viii). Velita, tacui, voce peccatum, p tum, et vere. Di.xi enim prius, [Alcuin.] id est, de-
dum clamarem tota die, afiectu me fore peccalorem, liberavi apud me, hoc, scilicet, quod ego confitebor
quia pcena peccati vel interior excaecalio me pecca- vel pronuntiabo, injustitiam meam Domino, agens
torem oslendebal. arfcf/wum mc injustitiam, [Gl.int.]id est agens con-
tria priora. Priusenimtacueram, modo pronuntiabo.
Vebs. 4. — Quoniam die ac nocte gravala est
"
Vel ila, confitebor injustiliam meam Domino. [Aug.]
« super rae manus tua conversus sum in aerumna
;

dicens eara esse adversum me, id est mihi eara

t mea, dum configitur spina. i-

dando, non Deo vel naturiE, quod iterum est dare

Quoniam die. Quasi dicat : Peccata tacens et me- Deo ; modo ergo confitebor adversum me, [Gl. int.]
rita jaclans inveteravi, sed, oDomine, quoniam 7?!o- Deum. [Aug.] Multi enim confiten-
qui prius contra
nus tua gravata est super me adhumiliandum me suam, sed adversus Deum. Quando
tur iniquitatera
superbum, [Aug.] quia vindicla tua rae teligit, et enim iuveniuntur in peccalis, dicunt Non hoc :

hoc dic ac nocte, id est assidue, conversus sum in feci, aut non est hoc peccatura, sed Deus voluit.
cgrumna mea, id est cognovi me miserum, dum Alii dicunt : Fatum raihi fecit, stellae mihi fece-
confringitur, vel configilur spina, id est, dura com- runt. Et ita per circuitum voluntpervenire ad Deum
puncta est conscienlia. Tunc enira sensi dolorem, et accusandum, non de compendio ad Deum placan-
inveni meam infirmitatem. [Cassiod.] Vel cognovi D dura. Stellas enim ipse fecit et ordinavil. Et ita per
me miserura ; dum confringitur spina (70) scilieet eas volunt ostendere quod Deus fecit ul peccarent.
qua; tolum corpus erigil, scilicet superbia, qua; fra- Dicant ergo illi potius Domine, misererc mei, et :

cta non ejicit ad inleritum, sed erigit ad salutem. sana nnimam meam, quia peccavi tibi (Psal. XL).Ita
Vel ita lege litteram, quasi dicat : Clamavi et tacui, clamct aeger ad medicum, et dicat Cum libero ar- :

quod non debui, manus tua gravata est

et ideo, bilrio creavit rae Deus ideoque si peccavi, ego :

super me die ac nocte, non matatur sensus horura peccavi non fatum, non forluna, non diabolus me
verborum, quasi dicat : Me assidue pcrcussisli, et coegit sed ego persuadenti consensi. Et tu rcmi-
:

non immerito, quoniam convcrsus sura in aerumna sisti, [Gl. int.) quasi dical, ita dixi, et ila proposui.
mea, [Aug.] id est factus sum raiser. Et vere est Et tu remisisti etiam impietatem peccali mei, quae
aerumna raea et miseria, dum, id est quia, spina, est quod tacere docrevi culpam, et raale clamavi
id est peccatum configitur, id est usque ad con-
merita. Magna pielas Dei hic ostenditur, [Cassiod.]

(70) In Psalt. Roni. legitur confringitur.

(71) Ex Grcg. in expositione vii psal. pwnitent. et ex Cassiod.

321 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. XXXI. Zii
ut scilicet ad solam promissioncm dimiserit pecca- A.illo eraanat. qui cura esset altus, pro nobis factus
tum. Votura enim pro operatione judicalur. [Aug.] est humilis, id est a Cbrislo. non approxima-
Vel,
Magnum est ergo quod ait, dixi : Confitebor vel bunt ad eum, id est ad sanctum, illi tales secundum
pronuntiabo, alia lillera. Nondum pronuntiat, pro- imitationem. Sed in hoc diluvio quod undique per-
raitlit se prouunliaturum. El Deus jani dimiltit, quia stropit.

hoc ipsum dicere, scilicet pronuntiabo vel confilc- Vers. 9. — « Tu cs refugium meum a tribula-
bor, quodaramodo pronuntiare est, non ore, sed « tione quaj circumdedit rae : exsultatio mea, erue
corde ; nondura est vox in ore, ut homo audiat con- '• me a circumdantibus me. »

fessionem, et Deus audit.

Tu fs lefuijium, elc. [Grcg.] Ego enim ens in boe
Pars III. Atav}/a),u.a. Vers. '. — « Pro liac orabit 6T diluvio, ambulans in hoc saeculo, non audio
« ad te omnis sanctus in tcmpore opportuno. » tales, sed ad te refugio. [Hier.] Vel ita, pro hac,
scilicet impietate lollenda, orabit ad te omnis san-
Pro kac orabit. [Cassiod.J Tertia pars, ubi pleni-
tudinem commendans omnibus sanctis dicit eam ctus, quia nuUus est sine peccato. Etiam orabitdico,
esse communem, quam varioe sectse respuunt : con-
in terapore opporluno, in hac vita ubi licet. Ve-
tra quas ad Deum refugit, [Alcuin.] quasi dicat, re
rumtamen, quasi dicat, dico, sanctus orat, in quo

misisti impietalem peccati mei. [Aug.] Et, pro hac, ^ nolalur habere peccata, sed tamen ia diluvio aqua-

remissione facla, orabit ad ie omnis sanctus. Inde

rura raullarum, id esl dum pccna; et angustiK inunda-

enim est sanctus, et inde oratur, quia dimisisli, quia

bunt in judicio, [Alcuin.] ipsffi poenae non approxima-
bunt ad eum, sanclura, sicut nec aquae ad Noe in dilu-
aliternon esset sanclus, nec adorarel, quia omnes
vio appropinquaverunt (Gen. vii), tu es, quasi dicat,
sunt peccalores, et egent gloria Dei. Et quando ora-
sanctus orabil, dicens ila, o Doniine, lu es re/ugiurn
bit? In tempore opportuno. Tempus opportunum est
nieum non mea vis, vel alius Deus : sed, lu solus, es
tempus gratiffi, quod novum tibi raanifestalum est
refugium meura, [Aug. a iribulatione hujus sa;culi,
revelata est (Rom. iii). De quo Apo-
[

et gratia Christi
vel peccatorura, quce circumdedit me, et lu es exsul-
stolus Quando vcnit plenitudo temporis, misit
:

tatio mea. Gaudeo enim spe fuluri boni quod pro-

Deus Filium suum, factum exmulicre, factum sub
mittis, et quod parcis. Elideo, o tu Doraine, erue me
lege, ut eos qui sub lege essent rcdimcrct (Galat.
a circumdantibus mc, quia quamvis gaudeam in spe,
iv). Unde rediraeret? a diabolo, a perditione, a pec-
tamen adhuc sum in mabs.
catis, ab onere
legis, quae eos premebat, et reos
convincebat non juvabat spinam peccati, ostendens,
;
P.VRS IV. A[a']/a)vaa. Vers. 10. — « Iniellectum libi

non consumens. [.4Icuin.]Et ila quasi coegit eos cla- it dabo, et instruam te in via hac qua gradieris : fir-

mare ad graliam et ad raedicum, gratia autem C « mabo super le oculos meos. »

sanat. Intellectum tibi, etc. [Alcuin Quarta pars, ubi

Vers. 8. — u Verumlamen in diluvio aquarum oslenditur laetus finis. Et dicitur quod Deus dat in-
« multarum, ad eum non approximabunl. » tellectum. Unde iste alios horlatur ad idcm quasi

Verumtamen. Quasi dicat dicat : Tu, erue me, qui promisisli mihi hoc, intel-
[Alcuin.] : Licel san-
clus oret, licet tempus opportunum leclum tibi dabo. [Cassiod.J Vcl rospondet Chrislus
sit, [Aug.J ve-
rumtamen illi qui sunt pocnitenli qui pelieral erui cui respondolur a Do-
in diluvio aquarum niulta-
;

rum, id est defluentes in carnalibus concupiseentiis.

mino : Intellectum tibi dabo, [.Vug.] ut scilicet te

Vel qui sant in diluvio aquarum raullarum, [.Vlcuin.J

cognoscat et scias. Quod omnia sunt ex graiia, el
id est qui sunt in erroribus diversarum seclarum,
gaudeas in spe. Ecce quare dicitur psalmus intelli-
gcntia;, sicut tilulus monstral, (piia scilicet hic di-
et in multiplioitate vanarum doctrinaTura, ut philo-
cilur dari intcllectus pionitenti, [Alcuin.J nc pu-
sophi qui libero arbilrio, et Jud^ei, qui carnalibus
observanliis tetur supplicans instruam te
nogligi, lesle Dco, el
salutem ascribunl, [Aug.J et alii qui
lato vel fortunai peccala, vel aliis hujusmodi impu- ne aberres quasi dicat inermem gladio. [.Vug., Cas-
siod.] Et hoc in via hac scilicet Dei qua gradieris
tant, cum una sit doctrina Dei, qua; est de bumilia-
tione cordis el confessiono peccati. li, inquam, D non errore, non ut haireas ibi /irmabo super te ocu-
los ne quis tibi noccal, id est uon auferam a te
omnes non approximabuntad eum, id est, ad Deum,
mutat enim hic personam, ut saepe lacit, ut ibi posloa oculos mcos, [Aug.] quia tu somper levas
:

Domini est salus, et super populuin tuum benedictio oculos tuos ad me, [Cassiod.J jam justificatus. Eccc

tua (Psal. III}. Non enim ai)propriant ad Deum iiui quanta est gloria poenitenlis.

sunt in diluvio variarum doclrinarum, ut qui di- Vers. 11. — « Nolile tiori sicul equus et mulus
cunt, fatum mo peccaro focit, vel fortuna, quio om- « quibus non ost iiilolloclus. "

nia rc^'it, vel gcns tenebrarum, qua; Deo rebcllat. Nolite jieri, elc. [Aug.] Accopto intelloclu conver-
Diversa; sunt hx aqua; el amara; ; sed illa est vera tit se isle p«nilens ad superbos poccala dclendcn-
et dulcis aqua, qufe de inlimo fonte purai voritalis les, et oslendil nobis quid sit inlelieclus. |Alcuin.]
emanat : ha?c cst aqua confossionis pcccalorum, et Quasi dical : Ita Dominus mihi fecit : crgo o vos
humiliationis cordis, vit.'c homiuis sahilaris abji- quos iiivilo. nolilc ficri sicul cquus, non dicit sicut
cientis sc, ol nihil dc so pra;sumcnlis, ot nil siuo bos qui ost luimilis, sod ocpms, qui orcclrt corvicc in-
polentia; suiierbiaiquo Iribuentis. lla;c aqua ab cedil, pcr quem significantur suporbi : sicul per mu-
 ,,

323 PKTRI LOMBAUDI 324

lum stolidi et pigri. Et est, nolite iieri sicul equus A gam viam quae ducil ad morlera. Vei de iuturo po-
et mulus, id est superbi et stolidi, quia talibus non test hoc accipi sic Hic constringes, et in futuro.
:

est intellectus. equum et mulura,

[Ilier.] Vel per [Hier. et Alcuin.] Mulla, erunl, flagella peccatoris.
duo populi intelligunlur. Per equum intelligitur Vel de praesenti siraul el de fuluro potesl accipi
gentilis indomitus; per mulum Jud^us piger ad sic : Nolile fieri sicut equus cl mulus, quia, raulla
credendum. Et est, nolite lieri sicut equus et mulus, sunt flagella peccaloris, hic el in futuro; sperante
id est nolite fieri sicut gentiles, vel sicut Judaei, qui- antem Domino, [Gl. int.] qui orania gratis dat
in
bus non est intellectus. Quid enim tales paliuntur? circumdabit undique, [Cassiod.] ne sit locus hosti
Ecce, in camo, ctc. Vel ita, nolite fieri sicut equus. misericordia ,
[Aug.] quae est in consolalionibus.
Equus sine discretione sessorem , mulus quselibet Lex vero in tlagellis, Evangeliuni in consolalione.
onera accipit. [Cassiod.] El ita neutri est intelleclus, Et quia raisericordia circumdal, ergo vos olim impii
vel illi sessorum, vel huic onerum. et superbi.

Prohibet ergo homines a diabolo insideri et viliis Vers. 14. — " Lajtamini in Domino et exsultale,
onerari, alioquin equus freno, mulus carao arcea- n justi, et gloriamini, oranes recti corde. »

tur. Et est, noliie fieri sicut equus et niulus, id est Lmtamini in Domino, [Gl. int.] qui prius in vobis

nolite diabolum sessorem recipere, vel onus vilio- B la?tabamini, ct e.vsuUate in Domino, quiajam yusfi
rum subire, quia talibus non est intellectus, sicul eslis, non merilis veslris, sed gratia qui prius era-
equoetmulo. Unde subdit, quibus non cst intelle- lis peccalores. Dislingue. Laetari est tacita suavita-
ctus : [Aug.] quod si noluit acquiescere, o Deus, fac te gaudere; exsultare, est concitati animi fervore
eis quod mihi fecisli, dicit pccnitens, scilicet, gaudere, et gloriamini quod cstis ei subditi, et hoc
Vers. 12. — " In camo et freno maxillas eorum facite eliara iu tribulalionibus, [Aug.] omnes vos,

f constringe, qui non approximant ad te. "

qui estis rccti corde, id est non resislentes Deo.

/n camo et freno, id est in majori el rainori tribu-

Pravi corde sunt qui dicunl Deum
non esse, vel vel

latione consiringe, vel confringe, [Alcuin.] vel con-

non juslum esse, vel non regere ha;c, cum videant
fringes, id est reconde el coarcla ma.rillns eorum, raalos llorere el bonos pati. Recli corde sunt qui
id esl jactantiam de viribus suis et meritis. [Aug.] dirigunt cor secundum volunlaiem Dei, quam suae

Si enira non habes Christura sessorera, os quo ja-

praeponunt, ut et Christus docuit, dicens, Non
ctas merita, et taces peccata, confringelur. Si ergo sicut egu volo, sed, elc. (Matth. xxvi), transfigu-

non vis confringi os tuum, noli esse sicut equus et rans in se suos, ut et ibi : Saule, Saule, quid me
mulus sed sicut bos qui cognovit possessorem
,
persequeris? (Act., ix.)
suum (Isa. i). Vel, in camo et freno maxillas C f.OLLATIO IX PSALjnJM XXXI : « BEATI QrOHUM. »
eorum, quibus mandunt. Confringe, [Cassiod.] id
est parcius da victualia, ut saltem necessilate coa- Vers. 2. — Nec est in spiritu ejus dolus. Latina
editio, et si fere sequatur Graeca exemplaria quffi
cti redeant sicut aniraaha donec viara leneant, frena
haberaus, non lamen conslanter, quia hic legiraus,
patiunlur et tlagella. Maxillas eorum, dico, qui non ouo£ £!TTtv £v Tw (TToaaTE otuToiJ ooAo?, id Bst ncc est
approximabunt ad te humiliando se, quia sunt qui- in ore cjus dolus, quod Hier. ad Suniara et Fretel-
dam qui si peccant carnis imbecillitate, tamen a lam indicavit esse Symmachi solius alioquin et
, ,

piis precibus non recedunt.

LXX Interpretes, et Theodolio, et quinla et sexla
editio el Aquila et ipsum Hebr.
, In spiritu ejus ,

Possunt etiam hoec esse verba Christi : Nolite, habent. Sunt et aliquot aUa loca in Graecis quae di-
etc, qui supra poenitenti respondit dicens Intelle- screpanl a Lalinis.
ctum, etc, et hoc ad alios loquitur,
:

monens eos ad
Vers. 4. —
Conversus sum in ivrumna mea. Om-
nes recentiores hic reliuquunt lectionem Vulgatam,
idem, dicens, Nolite, etc. Postea verba ad Patrera simul el Hier. juxla Hebr. quia vertunl succum
convertit, dum ait, constringe, etc Nec mutatur meum humorcmwlvirorem, pro cerumna mca, aut
verborum sententia. miscria. Clarissimum evadil, quod Hier., elLXXac-
ceperunt lamed, litlerara servilera ut vocant, alii
Vers. 13. — " Multa tlagella peccatoris, speran-
aulem ut esl radicafis ''~^h lessaddi, quia "iC? las-
« tem autem in Domino misericordia circurada- D sAD, vero deduxeris a themale ~~xi
est /lumor. Si
• bit. I) scHADAD id est rastavit
, significat miseriam et , ,

lamed nota ablal. aut accusalivi, iti xrumna,

erit
Multa etiara cum freno sunt flagella peccatoris.
aut ad cerumnam mcam. El quia sic acccperit Hier.
[Aug., Alcuin.] Ecce post frenum adduntur tlagella non solum liqucl ex ejus versione juxla Hebr., ve-
ad domandura, ne sit de ilhs impunitis quibus raodo rum etiam ejus Iractalione ad Suniam et FreleUam,
cujus verba sublexo « Conversus sum i7i cerumna
datur vaga licentia suae vife : sic iste supra se dixit
:

niea, in Graeco mca, non esse suggeritis, lTTpa:,T,v

doraitum, ubi ait : Gravata esl supcr, elc. [Aug.,
el; Tx^vafnojf (av, Iv tS hxT.wffi-jix 1/.01 axavOav, id est
Hier.] Non est ergo mii-ura si adhibito freno sequun- convcrsus in cerumna. dum eonfigitur milii
sum
tur llagoUa. Indoraitum enim aniraal iste esse cu- spina, quod ex Hebr. et translalione Theodotionis
piebat : nec Dei vohmtate, sed proprio motu se addilum esl et in Hebr. legitur *-u."S lessaddi, »
;

regere volebat, et effrenis in luxuriam prolabi. ubi vides Hier. assercre in Uebr. ad (crumnam addi
Ideoque domatur freno et llagello; atque ulinara meam, propler iod iu tine parliculae illius. Si aulem
accepissel lamed, tan([uam radicale, nec vertissel,
perdomelur Videndum est enira ne niraium resi-
!
nec indicasset ad id significati addi affnum prono-
stendo, indomitus relinqui mereatur ct ire in va- men.
 :

325 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. XXXII. 326

Dum configiiur spina.Hier. transtulit, cumexar- A teri legunt i;"i rone. Deinde uis pallet sonat li-
defccret alii in siccitatcx crstatis. Varielas orta est,
bera, liberandi aut tihcrationis. Scd tiS^S polet, id
quia ad verbum potest interpretari, in gtadiis spi-
est saluans. quomodo apparet intellexisse Hier.
ncB, quod LXX
haud inepte dixerunt, dum con/igi-
etiam si neoterici vellent esse neutrius generis,
tur spina. Siquidem ^iain harbo.n, vel 2"^?] hereb,
potiusque dicendum rhf2 mephallet.
—
;
est siccitas vel gladius.el V'~ quahtz seu r"p quotz
Vers. 10. Firmabo super tc oculos meos. Hier.
potest esse aneeps ad cestatcm Qispinam. Secundam Cogitaho de te oculo JHfO.Reliqui, renuam aut con-
aecepiionem respexerunt LXX. sulam oculo meo : qu» proxima sunt, et pari
tibi

Vers. '. —
Tu es refugium meum a tribulaiione
intelligentia, refcruntur ad Dei custodiam et provi-
denliam erga peccatorem conversum, ne deinceps
qucB circumdedit me. Pro eircumdedit, vertunt cu-
stodies i;ivn titzrem, a radice iv; natzar, so-
relabalur quod est Dei consiliura firmissimum. Et
:

translatio ad Campens. habel, figam in te oculos

nat, custodics me, cum aliis tamen punctis a the-
neos.
raate Ti* tzor, inlerim poterit signilicare, circum-
dabis me, vel in feminino, circumdahit me i^-^sn
Vers. 14. —
Gloriamini omnes recti corde. Est
satis inlolerabile quod Sanctes et interpretes pro
tetzureni. De punctorum autera ralione eorum- ,
Cajetano verlorint, laudate omnes rectos, per accu-
que adinvenlione, satis superque in praefalione dic-
sativum, cum nulla ralione ne minima quidem
tum est. Translator ad Campensem stat a nobis.
cogebantur id facere. Unde Hier. addidil cum,
Vertit enim, iu es refugium meum a tribulatione
laudate eum, omnes rcc.ti corde, quasi admonens
quce circumdederat mc. B ne quis referret hanc laudem ad rectos, sed ad
Exsultatio meaerueme a circundantibusmc.Hiev. Deum qui facit reclos. Suspicor tamen in contexlu
Laus mea salcans circumdabis 7ne. Alii transferunt, Sanctis, librariorum vitio esse accusativum, cum
canticis vel clamoribus liberati aut liberationis cir- in Thesauro suo vertat per nominativum. Versio
eumdabis me. Versiones ists eodem tendunt. Hier. etiam in Cajetano facile reduceretur ad sensura le-
tamen et interpretes pro Cajetano legerunt, ';"i ctionis Latinse, quando dicit, facite laudare omncs
ROM, quia dicunt exsultatio, aut laus mea. ubi coe- rectos cordis.

PSAL3IUS XXXII.
PSALUI TITULUS : 1 IN FIXEM PSALMUS DAVID. «
proponens nobis, et docens et pracstans nobis vi-
[Cassiod.J Exsultate, justi, in Domino. Tiiulus. vere, ostendit nobis privatam quamdam hominis
Infinem, psalmus Dofirf. Titulus iste patet, hic au- voluntalera, in qua suam et nostram figuravit, qui
tem Prophetam misericordiara ct potentiam Dei ooni- capul noslrum est, et ad eum sicut membra perti-
meuJat, et facta ejus enumerat, agens de operibus tineraus./^nter, inquit, .o/i^ri potest, transeat a me
creationis et recreationis, ut timeatur potentia, qua calix iste (Matth. xxvi). Haec humana voluntas erat
creat, et ametur misericordia qua recreat. proprium aliquid, et tanquam privatum volens. Sed
Intentio.
Ad laudem invitat ostendens quiquo- C quia reclum vult hominem esse, el ad illum dirigit,
et quem, et
modo, et quare laudare debeant. Tripar- qui semper esl rectus, subdit
Modus, Non quod ego voto, :

titus est psalmus. Primo justos vel reclos laudare sed quod tu vis. Pater [Ibid.), ac si diceret homini
monet. Secundo, bealum dicit illum qui ad cultum Vide te in me, quia potest aliquid proprium velle,
Dei pervenit, ibi, beata gens. Terlio, quid de prae- quamvis Deus aliud velit, conceditur hoc humanae
dictis sentiat, subdit, ibi, anima nostra. Ostcndens fragilitati scilicot aliquid proprium velle, sed staiim

ergo Propheta qui laudare debeant, justos ad lau- cogita quid sit supra te, id est Deus, illum supra
dem raonet, dicens, o te, te infra; illum Creatorem, le crealuram cogila ;

Vers. 1. — • Exsultate, justi, in Domino, rectos illum Dominum , te servum ; illum Oranipotentem,
t decet collaudatio. » te infiriuum : subjiciosque tuam volunlatem ejus
Justi,exsuttate etiaminadversis, noninOSvobis, volunlati, erisque reclus. [Cassiod.] Idooque ait,

[Aug.] non in saeculo quod perit, sicut injusti fa- rectos decet coliaudatio, non dicit laudatio, sed col-
ciunt, quorum exsultatio finitur cum saeculo ; sed laudatio, propter unitatcm EcclesiaB.
in Liomino in quo nihil displicet eis. Placet autcm Vers. 2. — » Confitemini Doniino in eitbara ; in
Deo, cui placet Deus, quo permanente permanebit « psalterio decom chordarum psailite ei.
justorum exsultalio. Et quia exsultarc in illo non T-) Confitemini. Dixit, ([ui et quem laudare debeant,
possumus nisi laudando, inquit, rectos decet collau- hic dicit qualiler, hoc modo, scilicet laudandus est.
datio. Laudat qui rectus est, id est subditus Deo Confitemini Domino in cithara. Cithara ab infe-
aliter est distortus, curvus laudat Deum quando riori sonat, et ex terra est. [Aug.] Undc laudare
sibi bene est ; blasphemat, quando male ; rectus doberaus id est terrena prosperitas et adversiias,
vero semper, id est in prosperis ct in adversis, ut qu,o ab eo sunt nobis. Et est, confilemini Domino
Job ; rectiergo sunl qui dirigunt cor suum secun- in cilharn, id est laudate Dominum, sive abundent
dum voluntatem Dei, qu;e est regula
et praeponunt prospera ; sive occurranl advcrsa^fi in psatlerio de-
voluntatem melioris suce voluntati, id est volunta- cem chordarum psaliUe ei vel illi. Psallerium a su-
tem omnipotcntis Dei voluntati intirmi, volunta- periori roddit decachordum, per quod
sonum, ct est

lem Dei voluntati hominis. Quantum cnim distat significatur doctrina coelestis qua: de sursum esl,
Deus ab homine, lanlum voluntas Dei a voluntale et ad coelum le vocat, qux in docem pr.-cceplis brc-
hominis. Unde homineni gerens Christus, et rogulam viter ostensa est. Et est, psallilo illi in psalterio dc-
 ;

327 PETRI LOMBARDI 328

cem chordarum, id est laudate eum dum altenditis A Vers. 5. — (j Diligit misericordiam et judicium :

qua; superiora vobis dedit scilicet ccelestem doctri- « misericordia Domini plenaest terra. »

nam. Vel per citharam intelligitur caro, quae esl in-

Diligit misericordiam, [Aug.] quae est in promit-
ferior natura hominis. [Hier.] Per psalterium intel- tendo ('/ judicium quod esl in reddendo. Vel per
ligitur cliaritas, qua» continetur in duobus mandatis
verbum intelligitur lex Dei, scilicet lex Evangelii.
dileclionis Dei el proximi, ad sjuem pertinenl de-
[Gl. inl.] Quasi dicat. Ideo laudate, quia est rectum
cem mandala legis, tria in prima tabula ad Deum,
verbum Domini, [Aug.] id est recia est lex Dei, vel,
septem in secunda ad proximum. El est, confite-
rectus est sermo Domini, scilicet ad faciendos vos
mini in Domino et cithara, [Aug.] id est exhibete
rectos quod per vos fieri non potestis reclus est ;

corpora vestra hostiam vivam morlificando carnem

ergo in se, et rectus in effectu. Et omnia opera
cum vitiis et concupiscentiis. Et, psallite illi in
ejus sunt in fide, [Cassiod.] quia non nisi in fide-
psalterio decem chordarum, id est serviant mem- libus operatur ad salutera. Unde in Evangelio Fi- :

bra vestra charitati, ubi tria el septem praecepta

des tua te salvum fecit {Luc. vii). Vel ita Verbum :

complentur, in quibus tota lex pendet et prophe-

Domini rectum est, hoc non mutatur. Et, omnia
tae. non sufficit
[Alcuin.J Et quia nisi abundet ju-
opera ejus, subaudi, sunt recta. Hic distingue,
stitiavestrapIusquamScribarum et Pharisfeorum,
g ^^j^^j^^ ^ ^.^^ ^^,^,^^^,1^^ pra?cepit operari, sunt
subdit. omnia
recta in se, quod patet positis, in fide. Vel

Vers. 3. — « Cantate ei canticum novum ; bene opera quae diligit et a?lernaliter remunerat, ex fide

1 psallite ei in vociferatione. »
procedunt : quae fides quia a Deo est, et omnia
opera, bona sunt a Deo. Hoc ideo dicit, ne quis
Cantate ei, [Aug.] non tantum lingua, sed vita
putet se raeritis operum ad tidem venisse, cum in
canticum novum, scilicet canticum gratiae, canti-
fide sint omnia opera quoc Deus [diligit, id est re-
cum fidei et charitatis, [Cassiod.] canticum de incar-
munerat. Ideoque laudale, qui non modo praedicta
natione, de qua mundus exsultat, de qua et angeli facit ; sed etiam, diligit, quia sa^pe facit miseri-
cantaverunt. Hoc est canticum novum, quod no- cordiam quae est haec, [Aug., Alcuin.] id est ex
vus attuUt homo. Novus enim rex, nova lex. Nova dilectione nostri facit misericordiam, quam nunc
ecce facta sunt omnia. (Apoc. xxi.) [Hier., Aug.]
praerogat in via, vocando et justificando. Et judi-
Hoc canticum non homines novi, reno-
canlanl, nisi
quod exiget prsrogata,
cium, quod erit in futuro,
vati per gratiam, perlinenles adNovura Testamen- quia et ibi bonis et mahs secundura merila retri-
tum. Cantate ergo ei canticumnovum, etexuite vetu- buel, cum usura exigens talenta nobis credita
statem et induile novitatem, quia non nisi ad uo- (Matih. XXV). Vide quia Dorainus diligit misericor-
p
vos pertinet Novum Testamenlum. [Cassiod.] Et
diam et judicium, et tu quoque utrumque servare
bene, non male, psallite ei bonis operibus. Si quae- debes, quia utrumque ad te pertinet ahoqui non:

ris quomodo bene, ecce, psallite ei invociferatione,

argueret Pharisa;os Dominus dicens : Rclinquitis
vel jubilatione, id est in laetitia vel exsultatione inef-
graviora legis, scilicet judicium misericordiam et
fabili, ut non possit dici verbis quod intelhgitur, et
{Matth. xxiii). Cave ergo ne amisso judicio sis
de quo gaudetur, [Aug.] hoc decet ineffabilem, quem pauperi in mala causa misericors, quia et tibi
fari non vales, el lacere non debes. Nil ergo restat
Deus tuus Non accipias personam pauperis inju-
:

nisi ut jubiles, id est ut gaudeas corde, non et si

dicio (Exod. xiii), ut malam ejus causam foveas, el
verbis, et immensa latitudo gaudiorum metas non iniquitatem ejus contegas. Cujus si parcis saccello,
habeat syilabarum. percutis cor, quia rcmanet iniquum, et ideo fit ne-

Vers. 4. — a Quia rectum est verbura domini ; et

quior, quia justura sibi favere videt. Miscricordia
Domini, quasi dicat, vere misericordiam diligit,
« omnia opera ejus in fide. n
quia raisericordia Domini plena est terra, ubique
Oujd r^cium M<. [Alcuin.] Hic dicit cur si lau- enira peccata dimittuntur horainibus, ubique Evan-
dandus, supra
,,
modum laudandi exposuit nunc .
;. gelium pracdicatur. Ideo ait, misericordia Domini,
causam, id est cur laudandus sit Deus. Quasi dicat :
^ plena est terra. Terram dicit, non coeli, quia coeli

Ideo laudare debetis, guia verbum Domini rectum non indigent misericordia, ubi nulla est miseria.
est, [Aug.] id esl proraissio ejus vera est in omni- In tcrra horainis abundat miseria et superabundat
bus et nullum fallit. Unde et fidelis dicitur Deus Domini raisericordia. Miseria bominis et miseri-
(I Cor. X ; Joan. ii), sed ahter homo fidelis dici- cordia Domini, plena est terra non coeli, qui non ;

tur. Fidelis enim est Deus, dans homini quod pro- indigent misericordia, indigent tamen legente Do-
misit, fidelis est homo credens promittenti Deo, mino. Omnia enim indigent Domino, et misera et
ex promisso vero, Deus est nobis debitor, non ex felicia, quia sine illo miser non sublevatur, felix

commisso, quia nihil ei coramendavimus, ut debi- non reghur ergo et civli indigent Domino. Xon
torem leneamus, cum ab illo habeamus omnia qui- enim propriam firmitatem sibi ipsi praestilerunl, sed
bus gaudemus. Teneamus crgo fidelissimum debi-
lorem, quia tcnemus fidelissimura promissorem
Vers. 6. — « Verbo Domini coeli firmati sunt, et

Et omnia opera ejus in

« spiritu oris ejus omnis virtus eorum. »
fide sunt, id est fidelia. Niliil
non promiltit, el non reddit, quia, Firmati sunt cxli [Aug.] non a se, sed vcrbo
 ,

329 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. XXXU. 330

Domini, id est Filio Patris, et spiritu oris ejus, id A vero murmur rugii in eis, et intra raortalem pel-
est Spiritu sancto, qui procedit a Filio, qui est os lem fremit conclusa salsugo. Unde subilit, congre-
Patris, est solidata viriuscorum, et omnis, non pars gans, elc, quasi dicat Virlus aposlolorum firmata
:

tantum quia niliil a se liabuerunt, quasi a Deo fie- est Spiritu Dei, et ea firmaia, posiea etiara
Domi-
ret supplemenluni. Xola unum esse opus Verbi, id nus est congregans aquas, elc; quia si postea ama-
est Filii et Spiritus sancti. Idem est enim, omnis ritudo est tecta in pelle, raorlalis pestis conteo-it
virtus eorum, et quod firmati sunt. Hoc ergo facit amaram cogitationen. Modo enim pelli suae mali
Filius et Spiritus sanctus. Sed nunquid sine Patre? timentes, tenent intus mala, qua? non audent emil-
imo vero Pater per Verbura, et per Spiritum san- tcre, de quibus proferl Dominus : Unde vos eraen-
ctum operatur. Trinitas ergo ha?c, unus Deus est. det qui secreta omnium novii corda. Unde subdit
Vers. 7. —
« Congregans sicut in utre aquas ma- ponens abyssos, id est valde malos, in thesauris
:

« ris pouens in thesauris abyssos. »

; suis, quia tribuit eis ad tempus poteslatem qua ea
Congregans. Adhuc exsequitur de operibus natu- faciant et dicant quibus boni erudiuntur. Et quia
ralibus ad potentiam pertinentibus, [Hier.] dicens : adhuc est aqua in utre iicet inclusa,
ergo iimeat
et ipse est congregans aguas maris sicut in utre, ad Dominum omnis te>ra, non
secura et lorpens sil

litterara littoribus mare claudit. Et est, ponens in glaelitia; et si gaudel de misericordia, qua plena est
thesauris suis ahyssos, secundum illud : Qui produ- terra, timeat ne sit superba Ia?titia. Ideo quia
,

cit ventos de thesauris suis (Psal. cxxxiv). Ergo aqua esl in ulre, et in thesauris abyssi. Vel ita,
Vers. 8. — « Timeat Dorainum omnis terra, ab eo congregans, quasi dicat firmavit ccelos, id est apo-
:

« autem commoveantur omnes inhabitantes orbera. » stolos, et per coelos firmatos est congregans aquas

Timeat Dominiun omnis terra, [Aug.]id est pec- maris sicut in utre, [Cassiod., Alcuin.] id est con-
cator, ut desinat peccare ; et si non amore, saltera gregat et consolidat flucluanles populos in unitate
timore. Vel raystice possunt accipi terra , coeli fidei, spei, et charitalis ; id est in Ecclesia, in qua
etc. [Hier., Aug.] quasi dicat : vere misericordiam esl caro raorlua. Et eiiara abyssos, id est profundoi
diligit, quia terra, id est Ecclesia ubique terrarura, tenebris viliorum, est ponens in thesauris, [Alcuin.]
plena et misericordia Domini, [Aug.] quia ubique id est ponit inler eos qui sunt thesaurus, de quibus
Ecclesiae EvangeUum praedicatur, remissio peccato- alios ditat sapientia. Talis fuit Paulus, qui de abyssii
rura praestatur, salus ubique annunliatur. Sed quo- faclus esl thesaurus, id est de persecutore aposlolus,
modo hoc ? quia cceli, id est aposloli, qui nos de cristallo bucella. Et ideo, limeal Dorainum, elc.
conpluunt doctrinis, ut seges Ecclesise per totum id est Ecclesia de mari, id esl de fiucluanti populo,
mundum pullulet, Verbo Domini, id est sapientia facta. Vel , thesauris, sapienli* et scienliae suae,
Patris, firmati sunt, id est plene instructi sunt, ^[Cassiod.] id est Scripturis ejus, sapienliara ejus
cum eo etiam corporaliter conversando, qui est conlinentibus, pones abyssos, id est profundas al-
verbura Palris, qui inleriori inspiralione el exte- tiludiucs, ut probet quis piolalis sludio scripturas
riori praedicalione eos docuil. Et post, virtus eo- OO inquiral. [Hier., Alcuin.] Vel iia, congregans,
rum, quam habebant, esl roborala, spiritu oris quasi dicat, coeli, id est aposloli, firmati sunt verbo
ejus, id est Spiritu Filii, quo dala
a erat, et non Dei, et non modo est ipse potens super hos quos
pars, sed omDis , et doctrina eorum et nairacula diligit et firmat ; sed est etiara congregans aquas
a Spiritu sanoto data sunt et confirmata, a quo mnris sicut in utrc, id est raanifeslos Ecclesiajper-
adeo confirmata sunt , ul cum fiducia inter lupos scculores habel sicut in utre, quia nil nisi permissi
irent, ct cum essent inter cos viverent. Unde lan- faciunt, et ponit sibi eos in thesauris, ut c.x eis
tam virtutem acceperunt, nisi ab eo qui eos raisii ? donel mililes suos, dura sinit eos flagellare filios
Ecce inquit, mitto vos sicui oves in medio luporum quos recipil. Ergo non eos, sed Dominum timeat
{Matth. x). Vide quos millil, quo mittil. Oves ct omnis lerra.

utique mittit, et in medium luporum eas mitlii. Unus Et differt hac sententia a secunda, (|uia ibi per
lupus si miltalur in niedium innnraorabilium ovium, aquas maris agit de Christianis malis, el ha>relicis,
quae ei resislent ? Quid non turbal ? Omnes devorat, D hic vero de manifesiis persecutoribus, ut sunt Ju-
nisi forte quod cito saliatur. .Misit vero Chrislus da;i et gentes. Vel ita Ipse esl, congregans aquut
:

infirmos inter saevos, qui cos lenuerunt et tradi- maris sicut in utre, idesl congregal populos saeculi,
derunt potestalibus, atque pressuras intulerunt : in confessione niorlificati peccaii, ne libere denuanl.
sed virtule non sua, sed Spirilus in eis loquenlis Et est poncns in Ihesauns abys.ios, qiiia eis occulla
non defecenmt, sed oves lupos vicerunt el mun- ;
sua serval ad divilias, qua; nec oculus vidit, nec
dum lupis plcnum, ovibus impleverunl. S;eviebat auris audivit (/ Cor. ii). Ergo limcat Dominum,noa
lunc mare persequeiilium ingenlibus fluctibus, si- aliud omnis terra. Id est omnis hoino. Dico timeot,
tiebat terra coelum Dei, modo vcro jier passionem irao, commoveatur, quasi manu miscricordiic Dei.
illorum qui acicm ruperunt glorificatum est nomen [Alcuin.] Et dicilur hoc a simili dormienlis , qui
Chrisli, et elevalum est super capita luraeutium commovelur ut cvlgilet, ila el gralia Dci movel ut
gurgitum. Unde siksa maris aqua. qua; reniansii in vigllcnl, limori admisccndo utnorem quasl dlcal : :

Chrislianis , modo saivire non audet ; occultum [GI. inl.] Omnc.s profeclo, inliabitttnlesorlicin. sclli-
Patrol. CXCI. II
 PETRI LOMBARDl 332
331

universam Eeclesiam, iJ est omne in per- Apuli, [Cassiod dum indololatriam destruxit. Re-
cet
probat autera cogitationes populorum, [.Aug.] id est
feclione cseterorum fidelium slantes. Commovecintur
Hoc Judworum, quorura etsi sil completa volunlas occi-
dico, non ab alio, sed al) eo tanlum. [Cassiod.]
commovetur dendo Christum, tamen in resurrectione est repro-
ideo dicit, quia et a diabolo aliquid ;

quod a dia- bata et reprobat consilia etiam principum, id est

sed quod a Deo, utiliter conimovetur :
;

Ab eo ergo commoveantur, tyrannorum ejus sa;culi, vel dsemonum qui taUbus

bolo, inutiliter. [Aug.]
cujusquam creatura;, populis quaerunt dorainari.
non terroribus hominum, vel

scilicet lconis, serpentis, diaboli et bujusmodi

si :
Vers. II. — (I Consilium autem Domini in ater-
hfec saeviunt, Deura time, non ista, quia sub eo sunt " num mauet ; cogitationes cordis ejus in genera-
omnia. Quid autem de oranibus his timendum est ? « tioue et in gcnerationera. »

nihil.
Consilium autem Domini, [.Vug.] quasi dicat : Illo-

Vers. 9. — « Quoniam ipse dixii, et facta sunt ;

rum consilia reprobat ; sed consilium Doraini, quo

t ipse mandavit, et creala sunt. •
beatum non facit nisi subditum sibi, manetin ceter-

Quoniam ipse dixit et acta sunt, [Aug.] quasi num, [Cassiod.] quia nuUo dissolvitur tempore. Et
dicat : Ideo nihil possunl, nisi quod permittit : cupi- ogitationcs cordis ejus, [Aug.] id est cogitationes
habes potestatem iit^yeniii six^iXanUx e]\ii,sm\.in generationeetgencrationem.
ditatem nocendi per te ;

nocendi si ille non dat, non habes, quia non est id est non sunt mutabiles, sed setemae. Vel, consilium
potestas nisi a Deo {Rom. iii), sed est raala cupi- Domini manet in aeternum. [Cassiod.] Incarnationis

ditas quae non est aDeo sed illa nihil nocet si ille
: arcanura, in quo consuht homini, manetinEeternum,
non permittit a quo est omnis potestas. Ideo Deus ad actcrnam salutera obtinendara nobis valet. Et co-
homo stans ante liominem, ait : Son haberes in me gitationes cordis ejus sunt in generatione et gene-
potestatem, nisi datum tibi esset desuper (Joan. ralionem, [Aug.] id est praedestinatio ejus imrau-
xix). Homo enim non habet tantam potestatem, nisi tabilis est, in qua omnia reposita sunt : quae et sic

cum acceperit desuper. Nec etiara ipse diabo- permanent ut praevisa suat.

lus, vel unam oviculam potuit tollere sancto viro Job, Vers. 1-2. — I Beata gens, cujus est Dominus Deus
nisi prius diceret UHtc manum ttiam, (Job. i), hoc
:
« ejus populus quera elegit in haereditatem sibi. »
;

est, do potestatera. Ideo eruditus ipse Job non ait :

sed, Dominus Beata gens. [Cassiod.] Secunda pars, in qua dicit

Dominus dedit, et diabolus abstuht :

Ab eo ergo com- beatum illum qui ad cultum Dei pervenit, quod fit
dedit, et Dominus abstulit {ibid.).
temporibus Cliristianis, in quibus gentes conversae
moveantur oranes. Ideo ab eo, quia non ea qua;
sunt. Hi sunt justi et recti, quos decet laudatio.
timeant alius fecit, sed ipse solus creavit. Quoniara Q
Quasi dicat Consilium Domini in aeternum manet,
ipse dixit. [Gl. int.] id est voluit, et factasunt, idest
:

informi materia ipse niandavit [.41-

hoc est consiiium Dei, quod beata est gens, etc,
forraata de ;

creala sunt in- id est quod solum illud beatificat, qui ei obedit. Vel
cuin.], id est verbo suo pra?cepit, et
ita conlinua et quia consilium Domini est in aeter-
forraia de nihilo. Et notat in his verbis creationem
:

num, ergo haec sola gens de oranibus gentibus est

rerum et formationem. Vel notat crealionem et for-
beaia, cujus Dominus est Deus ejus, [-Aug.] id est
mationcm siraul el recreationera. Creationem et for-

cum ipse dixit el facta sunt, qucB sibi dorainum non elegit, nisi Deum suum,
mationcra, primo, ait :

Deinde recrealionem cum de quo vivit, quem colit. Et ita Deus est ejus posses-
id est creata et formata.
sio et haereditas, neque, hoc est a se, sed a Deo
ait : ipse mandavit, legem [Cassiod.] scilicet per
sunt fideles est elecla, ut ipsa sit Dei haereditas, et inde beata.
prophetas. Et creata sunt, id est creati
Unde subdit et bealus : est populus quem elegit Do-
per cara in bonis operibus.
minus in hcereditatem sibi, quani colit, ut possi-
Vers. 10. — n Dominus dissipat consilia
dendo eam, non sinat esse incultam et miseram.
gen-
« tium, reprobat autera cogitaiiones populorura el
Ecce egens possidet Deum, et eadem possidetur ab
:

« reprobat consilia principium eo et ita Deus est possessor, et possessio posses- ; :

Dominus dissipat [Cassiod., Alcuin.], quasi dicat L' sio, quia ex eo vivimus tauquam de pane nostro pos : :

Non tantum malos, quando vult nocere permittil, sessor, quia excolit nos, ut terram suam, et prava

sed malos quando vuU nocere, cessare facit. Et hoc exstirpat, et in utroque non Deus, sedhorao proficil.

cst quod ait Domiuus dissipat, ne habeant effe-

: Beata est enira gens, de Deo possessione beatus est ;

clum consilia contra se facta, et contra suos. Consilia populus de Deo possessore ;
quia non est homo beatus
dico, gentium, [Aug.] id est Judaeorum, qui non nisi per illud, quod eo melius est, quo se ipse homo
ejus, sed suum qusrunt regnum. Et non solum dis- melior sit. Si ergo raeUor te vis esse, quaere quod

sipal, sed cliam reprobat coyltationes populorum, id te meUus est, et inde eflicieris meUor te", et beatus.

est Judaeorum qui cogitant dc terrenis. Etsi enim IUud autem uoa quaeras exlra te, quia in teipso est

mulia machinarenlur Judfei ut tollerent nomen quod qusris si beatus esse cupis. Non illud quaeras

Christianum de terra, lamen crevit Ecclesia. Vel in corpore tuo, sed animo tuo quaere quid sit in ipso

di.-^tingue inler genles el populos, ut per gentes in- melius, quia beatitudo omnis in animo tuo est, quia
tcUigas gentilem populum. per populos, Judaicura. animus naturaliter est capax beatitudinis, valens ea
Et est, dissipat consilia gentiura, id pst genlilis po- frui, ct per illuminationem gratiae, quas sit vera
 :

333 COMMENTARimi IN PSALMOS. — PSAL. XXXIl. 334

beatitudo inlelligit, eamque meretur : percujusiUu- Atium, quos per eos vocavit, ad vitam, et non solum
minalionem meretur etiam corpus ei subjectum in- per eos vocavit, sed etiam ipse est qui finxit sigil-
corruptionem, ut tiat inferioris reparatio, id est latim, id est singula corda eorum, (Cassiod.] id est,
corporis per meliorera, id esl per animum. Fit enim qui inspiravit eis omnem bonam voluntatem eorum :

corpus melius et gloriosum per aniraum, qui est et ipse est qui intelligit, [Aug.] id cst secretius et
melior corpore, et nunquam cst homo beatus, per id interius videt orania opera eoruin, quo fine fiant,

quod est eo inferius. Ergo per nihil tcrrenum, nec quia apud illum intelleclus sunt opera eorum, id est
etiam per sequale, ut per angelos quibus a?quabitur ita noscit intentiones eorum operum, sicut opera
huraana natura, cum fuerit incorruptubilis facta, sed ipsa. Val ad litterara, finxit corda, [Hier.] id est
per id quo melius est animo, quod supra ipsura est. creavit animas, sigillatira, id est singulas per se ex
Hic est Deus qui eum fecit, et ipse est beatitudo, nihilo, non ex Adam, ut quidam dicunt, putantes
Ipsum visurus, ipsum habiturus es, erigo ergo te animam esse ex anima. Et ipse est qui intelligit

ad illum, quera, cura volueris, habebis, quia ad te omnia opera ejus, id est insimul oranes aniraas
venit reformator animi tui, qui ante-erat ejus for- agnoscit, et earum actus.
mator. Nec fit animus per corpus melior, sed per
Vers. 16 — " Non salvatur rex per raultam
justum animum fiet corpus immortale. Justus vero
g virtutera, et gigas non salvabitur in raultitudine
est animus ex Deo, cujus imago est in eo per quam ^
4 virtutis suae. »
simihs est angelis. Deus ergo hominis suramum bo-
Non salvatur. [Alcuin.] Dixit spirituaha esse a
num est.
Deo, hic subdid quod etiam corporalia a Deo sunt,
Vers. 13. — u De ccelo respexit Dominus ; vi-
scilicet corporalis salus, et alia quaj continentur in
« dil omnes filios hominum. t his tribus, scilicet in poleulia, in fortitudine corpo-
[Aug.] Dc caelo ostendit quoraodo elegit Deus po- ris, et ia divitiis. Quk tria notat per tria verba quae
pulum in hsereditatem, ita, scilicet, de coelo, id est ponit, scilicel rex, gigas, equus.
Quasi dicat Non :

Je Christo homine, Dominus respexit in adventu modo Deus spiritualia dat, sed etiam exteriorera sa-
Filii, [Cassiod.] et vidit misericorditer non peccata lutem. Nemo enim habet nisi ab eo, quia potens ut
a quibus avertit faciem, [Aug.] sed oranes iilios rex. Non salvatur, corporali salule, per muttam

horainum, id est omnes qui in novam vitam volunt virtutera, id est potentiam suam, gigas, id est su-
renasci, pertinentes ad fiUum hominis. Et perbus aliquis, exloUens se conlra Deum, et fortis

— viribus corporis ut gigas, non salvabitur in multi-

Vers. 14. De praeparato habitaculo
€ suo.
tudine virtutis sux, nec etiam dives salvabilur in
respexit super omnes qui habitant terrara. » ,

Dc pceparato habitaculo suo. r\uo- 1 Td pst de G "ivitus suis, quod m equo nolatur. Unde subdit

habitaculo susceptionis huraanae, quod sibi Deus Vers. 17. — <i Fallax equus ad salutera ; in
praeparavit, [Alcuin.] quia non nisi prajparante Palre » abundantia autem virtutis suae non salvabilur. .<

factum est. Vel praeparato, [Cassiod.] id est prteviso

Fallax equus. [Aug.] Equus est animal in cujus
ad salutem mundi ; respexit Deus, [Aug.j id est mi-
velocitate et virtute confiditur, per quem figurate
sericorditer vidit, super omnes, ut praesit, illis ad
quoehbet amplitudo ssculi accipitur, unde superbi-
regendum eos qui liahitant terram, id est per omnes
tur : sed quanto in ea altius erigeris, tanto gravius
terras. Vel qui habitant terram, id est carnera
,
cadis. |Cassiod.] Ideoquo congrue equus humana feli-
excolendo eam respexit. Et vere, quia ipse est.
citas dicitur, qu;e horaines voliit, etdura nimis propc-
Vers. lo. — '< Qui finxit sigillalim corda eo- rat cadit, utequus, etsessorem iierdit. Lego liiteram,
rum ;
qui intelligit orania opcra eorum. »
et ab inferiori assume autem[/'. alliorcmj, quasi dicat
Qui finxit, [Aug.] id cst, manu gratiae formavit. Non modo in potentia vel viribus non est salus, sed
_Et sigiltatim corda quacdam eorum, singulis singula ctiam oquus fallax ad salutem, id cst superba poten-
dana dans, quia corda singuloruni propria dona tri- tia mundanae felicitalis fallit et menlilur liomini de
buit. [GI. int.j Unde laraen unitas corporis, id est salutc extcriori. Nam sessor cjus non salralur in
Ecclesiic liat et ipsc cst gui intelligit omnia opera ^ mutl. virt. swe, [Hicr.] id est insessor ejus non
eorum, id cst, scit quomodo unusquisque utatur eis salvatur per eam. Et equus est corpus iiominis,
donis. Vel per coclum ct habitaculum possunt intel- quod quantumeunquc sit speciosum et formatura
ligisanctiangeli. Et hoc esl, de coelo, [Aug., Alcuin.] bene, lamcn fallax TO est ad salulem, spirituaiem,
id est, de anima justa et mento angelica, respexit vcl corporalera. Vel ita : Non salvatur, agit hic de
Dominus misericorditer. Et vidit omnes filios ho- spirilualibus. Sicut eiiira supra dixit, ([uomodo fiant

minum. Iloc non mutalur. Dc pneparato habitaculo. justi aDoo per gratiam, ita el liic dicit quod plus
Hubitaculum Dei sunt angoli, et oranes quos mittit quam facli sunl, abcodom adjuvantur, ot iu bono con-

ad prajdicandum, et praecipue apostoli doctrina et servanlur. Quasisic dicat : Fiunt justi, sed nec, facti,

gratia sancti Spiritus pra-parati ad vocalionem alio- sua virtute salvantur, quia,non saivalur rex, elc.
rum qua miserlus csl omnium. Et hoc cst, de pra;- Vel ita conlinua, quandoquidem bona volunias, et
paralo hal)ilaculo suo, dc angelis 1 1 oninibiis quos orania bona sunt a Deo. [Aiig.] Ergo qiiicuiu|ue,
inittit ; respexit supcr omnes ([ui habitaiit tcrram, rex scilicel, qui carncm suam regil, raorlilicans vi-
id est misertus cst omnium lcrram carnis excolen- tia, concupisccDtias ejus, non salvatur iicr iiuiltani
 », ——

335 PETRI LO.MBARDI 336

virtutem suam, id est si virlutc sua pi-iesumit, im- A quia nobis absentibus pertidem misit nomem suum,
putans sibi et non Deo, quia non consequetur praj- id est Filium. Deinde subdit orationem :

mium ex siia virtute. Et gigas, scilicel quisquis mi- Vers. 22. — « Fiat misericordia lua, domine,

litat conlra diabolum, vel concupiscenliam suam, « super nos, qucmadmodum speravimus in te. »

non salvabitur in multiludiDc virlutis sua", id esl si Fiat inisericordia tua. Quasi dicat : Et sicut spe-
non Deo fallax, quasi di-
fortiludini sua? tribuit, et :
ravimus liat misericordia tiui, Domine super nos,

cat non salvabitur in virtute sua, sed potius si

:
id est, per misericordiam tuam impleatur in nobis,
ascendit in equum, id est in superbam opinionem, scilicct ut in fuluro la;temur in te. Quo merito ?

quasi sua virtute salvetur, fallitur ;

quia equus, id Ecce quemadmodum speravimus in te, spes enim
est superba opinio, est fallax ad salutem fallilur ;
non confundit. Vel ita [Cassiod.] quia in eo, quia
:

enim quisquis qui per se vel per hominem putat sal- dixerat nos suslinere, ne quis mussitet de patienlia,

vari, quia non salvabitur etiam si sil non dico in

:
subjicit munus, scilicet quod iKtatur hic in Do-
parte, sed, in abundantia virtutis suae, ita ut eara mino ; quasi dicat ideo suslinendum, quia cor no-

sibi iribuat. Unde ergo salvi ? strum, dura sustinemus, laetabitur in eo, [Aug.]
non in nobis ubi magnia inopia est sine illo
— Domini super mctuen- ; et

...Eccc
Vers. 18. " oculi
tes eum, et in eis qui
„ „
sperant super
„•„,.•„„„!;„
misericordia
. K
c speravimus in nomine sanclo eius,
' j
[Cassiod.]j i l
sci-

« ejus. »
Iicet m nomme Christi, quera patienter Propheta
lajtus venturum sustinuit. Per hoc autem quod spe-
Ecce oculi Domini. Vel ila junge : in sua virlule
ravimus notat continuum tempus spei, qua antiqui
nullus salvatur, [Cassiod.] sed ccce unde est salus :

jusli advenlum Chrisli desideraverunt, donec ve-

Oculi Domini, id est dileclio Dei, scilicet respeclus
metucntes euin, nil : quia non est fas desinere a spe, donec im-
deitatis, quce protegit, sunt siipcr
plealur. Sequilur : Fiat, quasi dicat sicut speravi-
non superde se pra;sumentes, et in eis qui sperant
:

mus, ita fiat misericordia tua, Domine super nos.

non in virtulibus suis, vel meritis, sed in miseri-
Christi incarnationera irapleri desiderat Propheta,
cordia ejus. Nota quod timere Deum et sperare sem-
per conjuncla sunt. Ad hoc autera sunt oculi Do- ut perfectus possit esse. Quo merito ? Quemadmo-
mini super timentes et sperantes, dum, quasi ita fiat, et per hoc fiat, quia speravimus

VERS. 19. — « Ut eruat a morte auimas corum,

non in alio, sed in te. Hoc ideo dicit, ut omnis
superslilio et pravitas excludatur.
11 et alal eos in fame. "

Ut tandera eruat amorte animas conim, danscis COLLATIO IN PSALMUM XXXII : « EXSULTATE, JUSTI. »

vitam aeternam, et hic interim alat eos verbo et Vers.7. —

Congreyans ticut in utre aquas maris.
selerna veritale, qui sunt in faine justiliK, id esl, G Qui leguiit 12 ned, verlunt sicut acervum vel cu
esuriunt el sitiunt jusliliam. [Cassiod.] Ha3C sunt muluin. Qui vero il,s'3 nod, transferunt ulrcm,
quomodo Hieronymus et LXX assonal Nebiensis, nec
duo vota fidelis, quae liic nolanlur, scilicel, ut in
magni interest ad sensum, quemadmodum ix versu
judieio eripiatur a morle aeterna : et hic spiriluali- Hebraii dicunl ipsc prwcepit ct stctit, ubi dicimus,
bus alatur, ubi est indigentia bonorum. Vel de prte- ipse mandavit ct crcata sunl, eodemenim conspirat
senti tolum accipitur, ut eruat a morte, hic, animas inlelligentia, diverso loqnondi modo. Quo innuilur
citra Dei poientiam nil posse consistere, mox enim
eorum, et non corpora; et alat eos in fame. Hsec
Deo raunum subtrahente suam, omnia in nihilum
non mutanlur. redigenda forent
Pars. II. Vers. 20. — « Anima noslra sustinet
Vers. lo. Qid finxit sigillatimcorda eorum,~r{'^
jAiiAD Ilebraicantes verlunt pariteraui siinul, quod
« Dominum, quouiam adjutor cl protector noslerest.
dicimus sigillatim. Sed quia particula Hebraica est
A^iima nostra. [Alcuin.] Terlia pars, ubi ostendit ambigua, ad singularilatem et ad parilatem, seu (si
quid dc pra^diclis sentiat. Et est hic quasi conclu- sic loqui permiititur) ad simultalem congruentius

sio proedictorum. [Aug.] Quasi dicat : Modo alit

traduxerunt LXX inlerpretes, ne viderenlur acce-
dere ad duos errores. Priorem, qui postea tribuitur
nos in fame, ut autem post perfecte saginclur,
Origeni et Priscilianistis, afnrraantibus animas fuisse
anima nostra escis incorruplibilibus sustinet Domi antc corporis iufusionem alterum, cujus auclorem
:

num. Vel ita conlinua, eruat a morte, hoc exspe- D fuisso Terlullianum scribit Augustinus in lib. De
clans anima nostra sustinel Dominum vel" ita :
haeres, ad qnodvult Deum capile 86 < Is error erat :

ex anima patris, velut corpus ex corpore, generari

dico, eruat animam nam ideo [anima nostra inle-
:
animam tilii. Ubi autem audis LXX dicere sigilla-
rim suslinel Dominum, id est patiens est. Et po- tim vel singulalim finxit corda, nil fulcimenti ex
quoniam
test sustinere ipse cst adjutor noster, dum hoc loco relinquunl hujusmodi araenliae. » Nebiensis
conamur ad Deum et slal a nobis.
protcctor, dura hosti resi-
Vers. 17. In abundantia virtutissuce non salva-
stimus.
hitur. Ha-^brasi habent aciive, non salvabit.V.t Mun-
Vers. 21. — " Quia in eo ketabilur cor nostrum. sterus addit de suo, qucmquam. Faber irridet no-
stram lectioneni, quasi ea innuat eqnum bealitu-
et in noraine sancto ejus sporavimus. »
dinis incapacem, nou salvari, quod dictum esset
Quia in eo, elc. [GI. int.] Quasi dicat ideo susti- Prophela indignum, cum nuUus vel obtusissimus
nendum quia cor nostruin Imlahitur, tunc plcne in pliilosophorum unquara id ignoraverit. .Alonel igitur
non in nobis, ubi csl inopia
eo, [Aug.| ad evitandum hoc iucommodum, ul psalamus dein-
; et spera-
ceps, inahundantia virtutis suw non .'ialvahit. Eam-
vimus uunc nos venturos ad Deum in fuluro, non deni farinam conspersil Cfficus Burgcnsis. lepi-
merilis nosU'is, sed in nominc .tancto ejus, id cst dum capul, nou intelligis equum accipi raetapho-
 ;

33- COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. XXXIIL 338

rice, juxla senlentiam Augustini, pro qualibet hujus Alitterae, in activa et passiva signiticatione T3">2i

sa'culi amplitudine atque superba dignilato Qua3 !

t;V2' Et potes legerc jem\llet aut jemlllat, prius
certe quanto celsior, eo periculosior- est. Ouanlum active, postenus passive
vero ad ralionera Hebraismi, sunt omniuo c;edem

PSALMUS XXXIII.

PSALMI TITLLUS « PSALMIS DAVID CLM MUTAVIT VLL-

:
carncm meam, et hiberilis sanguincm meum, non
TLM SUIM CORAM ABIMELECH ET DIMISIT EUM, ET habebitis vitam, in vobis (Joan. vi) ; aestimaverunt
\BI1T. >
illi quod particulatira carnem daret ad inanducan-
Bmedicam Dominum. Titulus Psahnus Dnvid dura, dicentes Quomodo hic potcs nobis cnrnem
:

cum mutavit vulfumsuum corani Abimclech, ct di- suam dare ad manducandum Durus est hic sermo .'

tnisit eum, et abiit, (Aug.i Titulus iste attentos fa- (ibid.). In hac ([uoque mutatione vultus affectabat
cit, et pulsantes desiderat. Et est tractusdehisto- Christus, id est affectu compassionis plenus erat,
ria hbri Regum, ubi scriptum est quod cum fugeret quia compassus est nobis usque ad mortem, et
David Saulem persecutorem suum, contulit se ad tyrapanizabat, quia extensus in cruce sicut corium

Achis regem Gech, id est cujusdam gcntis vicmic in ligno. Et hoc ad ostia civitatis, id esl ail corda

regno Judicorum, ibique latitabat ut persecutorem Deo clausa, ut ea per crucera aperiret, forebatur
Saul evitaret. Suggestumest autem iOi regni quod manibus suis, quod non ad lilteram potest accipi

illum apud se haberet, qui magnam receperat glo- B sed tunc manibus ferebatur, cum eorpus et sangui-

riam in populo Juda-orum. Et dictum est illi : Istc ncm suum in Coena apostolis porrexit, in quohumili-

est David cui chorum fcccrunt mulieres Israelitw, tatem hominibus coramendavit. SalivK decurrebant
direntes : Saut percussit millc,etDavid decem mil- in barbam, id est verba infantilia, el intirnia dicen-

lia {IReg. xxi).Quibusauditis David sensit invidiam, tis : Iloc cst corpus mcum Olatth. xxvi), tegebanl

et tirauit regem. Cum enim propter hanc gloriam virtutem ejus, quae pcr barbara inlelligitur. Et pcr
invidere coeperit illi Saul, valde metuendum erat hacc omnia procidebat ad ostia portae, id est humi-
David ne et ille rex ad quem confugerat vellet op- liabat se ad inilium iidei nostra: ostium eniin por- ;

]irimere eum quem posset de vicino hostera ha- tffi initium cst fidei, unde incipit Ecclesia, el per-
bere, si salvum servaret. (Hier.)Ad quem etiam vonit ad speciein.
Saul nuntios miserat, quibus Achis traderel David, Et csl sensus tiluli : [Gl. inl.] Psalmus isle

ut ad se ducerent eum, quem volebat occidere sed ; attribuitur David, id est Christo, quia loquitur ct

misericordia Dei y^rovidente, et viam evadendi in eo enim hujus psalmi, et

Christianus. Verba
monstrante, per tigurationem furoris evasit.i Aug. i membris Psalmus dico agens
et capiti conveniunt.
Mutavit enim vullum suum coram Achis, et affe- de hoc quod focit, cum mutavit vultum suum,
ctabat et lympanizabat aJ ostia civitatis, etiam fe- C [Aug.] id est, vetus sacrificium in novum, quam
rebatur manibus suis, et procidebat ad ostia por- mulalionem in Cirna oslendil, dum in Cicna cor-

tae, et saliv;e decurrebant super barbamejus. Quem pus suum et sanguinem discipuUs docens liuini-

cum vidisset rex Achis, ait servis : Ut quid mihi iitatem commendavit. Mutavit dico coram .Ibime-
istum abreptilium adduxistis? Nunquid intralurus leeh, id esl coram Jud;pis, ct dimisit cum, David
est domum raeam"? Et sic ilhim dimisit, projicicns Abiraelech, id est Chrislus dimisit Juda^os, ct abiit
illum, et abiit inde David incolumis. (I Heg. x.\i.) ad gentcs, ita ctiam coram Achis raulavil, id csl

Ad hanc historiam vidctur perlinerc 'titulus : nec corara ignaris discipulis. Et Acliis, vel Abiraelcch.
discordat, nisi quod qui hic dicitur Abimelech, diraisit cum, David. Et abiit, id est illi ignari disci-

idem proprie Achis vocabatur, sicut in historia puli dimiserunl Chrislura, pro rautato sacrilicio, ol

legitur. Alcuin.) Sed Esdras propter sacramentum

(
abieruut rctro. Vcl Christus abiit ab illorum cor-
nomcn mutavil, nec puletursola historia narrari. Om. dibus ad lillcram, ct patct de David. Qnod muta-
;

nia e7iim in fnjura contingehant ilHs,( I Cor.x.iXug.) vit vultum suum coram Abimelcch, ct Abimelech
Sciendum crgo ipiod David Christum, et vultus mu- dimisit cum, ct David abiit incolumis. ICl est istc
talio mutationem veloris sacrilicii iu novum signi- psalmus sccundus corum (pii per impcrfcctum scri-
ficat. (Alcuin.) Vetus autcm sacrificium dicilur vul- buntur alphabctum. Inlentio. [Cassiod.] Monct ad
P)
tus, quia indicabat voluntalcm Dei,iu signo. Abi- noviira sacriticium accedcrc Tl mentc, iion pede.
melech interpretatur patris regnum (Luc. l,j ct
inci (Cassiod.] Modus. Quatuor sunt partilioncs : Prius

Propheta suminatim laudem prxmitlit, iiioncns

signilicat Judios, qui crant rcgnum patris sui,
scilicct David, qui fuit pater Chrisli, secundum car- mansuelos ad idcm. Sccundo, ad coiiimunioiiom
nem,juxla illud: Etdabit ilUDcussedcm David pa- novi saciificii lidcles hortatur, ibl, ac.cedite. Terlio,

monct a quiluis absliiioanl, vriiitc.

trissui. Aug.)Ecclesia est regnum non David palris
ilii,
(
iucipieiilcs

sui, sed Dei Palris. Achis vero intcrprctatur gufl- Qiiaiio, agil ilc rctriliiitionibus bouorura et nialo-

modoesl, pcnpiod sigiiificantur lardi illi discipuli. niiii, ibi, ociiU Doniini. A latidc itaipic incipicns,

quibus cum diceret Dominus : Msi nianducavcrilis ail Christus, et iu co (^liribtianus.

 ; ,

339 PETRI LOMBARDI 340

Vers. K —Benedicam Dominum

" in omni tem- A impetravit, id est de quantis eripi impetraverit, qui
« pore : semper laus ejus in orc meo. » non ahud quam Deum quaesivit.

Benedicam, ('Hier.) id est laudabo, Dominum P.\RS II. Vers. 5. — « Accedite ad eum, et illu-

(Aug.) corde, ore, opere; ethoc nontantum in pro-

« minamini ; et facies vestr» non confundentur. »

speris, (Gl. int.) sed in omni tempore, prosperitatis Accedite. [Cassiod.] Secunda pars, priemissis lau-

et adversitatis, quod non tempore prioris vultus, id dibus jam particulatim de novo vullu admonet san-
est veteris sacrificii fiebat, quando carnales pro car- ctos, (Alcuin) quos ad communionem veri sacrificii

horlatur, (Cassiod. quasi dicat : Dico raagnificate

nalibus serviebant.
i

et si inprimisinjucundum videlur, accedite ^iroprius

Nota quod hunc versiculum cantat Ecclesia in
ad eum. Horlalur quod ipse probavit. alios dicens ,

sexta, qua hora passus est Chrislus, et levatus in

(Aug.) Vel ilajunge, dico, magnificate et quo or- :

cruce : et sol fervet, quia Christi passio ex fervore

dine ? (Alcuin.) Ecce. Accedite ad eum, (Aug.)fide
chariiatis prouiens, nobis causa est et materia lau-
inhaerendo et duobus pedibus germinae charitatis
dandi Dominum dilectione intentissima, iCassiod.t
currendo; percipiendo
et illum, illuminamini, ne
et laus ejus erit inorcmeo ut alios inslruam. (Aug.)
fiatis crt-ci sicut Judan, qui de Crucifixo tenebrati
Et hoc semper, quia omnia qu.^e cogitat vel dicit,
g sunl : nos manducanJo Crucifixum et bibendo, illu-
sine culpa sunt ; et ita laus Dei semper in eo est.
minamur. Et post lumen facies vestrce, ^Cassiod.) id
SeJ quia hoc nequit nisi hurailis humilitatem com-
est mentes, non confundentur in futuro judicio, et
mendas, subdit : et
non frustrabuntur mente, decepti enim erubescunt,
Vers. 2. — " In Doraino laudabitur anima mea; vos autem impetrabiiis. Vel hic eliam in praesenti,
.. audiant mansueti, et l«tenlur.» mentes vestrce, non confundentur, inadversis.(Aug.)

Anima mca laudabitur, iCassiod.) hic non in me,

Quidquid enim hic fiat justo non erubescit, quia ,

elsi apud homines judicatur inferior inimico, tamen

vel in exterioribus, i.iug.) seAin Domino : sua enim
laus est prKdicaiio Domini sui, ut bonus famulus semper est superior apud Deum. Superbus vero in

de bona fama doraini gloriatur. (Gl. int.) Qui in adversis erubescit, quia ad Dominum non accessit.

Domino non vull laudari. non est raansuetus, sed (Gl.int.) Vel si accesseritis fide, raentes vestrfe non
superbus. Vel de futuro potcst accipi, quasi dicat cum audissent Chri-
confundentur, sicut eorum qui

benedicam, unde in futuro, in Domino laudabitur stum daturum carnem suam ad manducandum, dixe-
aniraamea, hoeautemfludia/ii tnanxueti, (Cassiod.) runt : Durus est hic serino {Joan. vi), et confusi

uon docti, non jejunantes, quia sunt superbi; retro abierunt.

(Aug.) sedmansueti, qui temperantiam habent om-

q Vers. 6. — (i Iste pauper clamavit, et Dorainus
nium rerum, qui sunt leni animo, qui enira non exaudivit eum ; et ex omnibus tribulalionibus ejus
raansuetus est irascitur. (Gl. int.) Audiant dico et salvavit eum . »

non tristentur de hac mutalione, sed lictentur, quia

hfe pauper, (Hier.) quasi dical Vere accedentes :

res jucunda est animae. [Cassiod.] Et quia spiritua-

non confundcntur, quia iste pauper, id est spiritua-
lis gratia non vult sola facere quod multis proticit :

lis pauper, scilicet ego David, vel Chrislus vel ,

ideo vocat alios, dicens : Et, o vos mansueti,

Ecclesiac/amafii, et Dominus exaudivit eum. (Aug.)
Vers. 3. — « Magnificate Dominum mecum; et Hic ostendit quomodo exaudiaris, scilicet si fueris

exaltemus nomen ejus in idipsum. "

pauper spiritu ; dives non auditur. Sed hoc modo
Magni/icate Dominum. (,Aug. Ex fervore charita-
i
fit exaudilio, scilicet si quis pauper sit spirituahs ;

tis hoc dicit Magnilicate dico mecum, non enira iCassiod.i hinc esl qui accedit ad Deum et illuraina-

arcta res est, omnibus ipse sulficit, et exaltemus om- tur nec erubescit, quia quando clamal, liberatur
:

nes nomen ejus iii idipsum, id est unum, ut ab

in ab omnibus augustiis saeculi dum jam transit ad ,

omnibus liat unura. .Cassiod.i Ut omnes invitatos Deum, et de omnibus tribulalionibus ejus salvavit
traheret, dicit qu». bona sibi inde evenerunt, sub- cum, in obitu transeuntem ad se. Sed quoraodo
dens : p) hoc ? Ecce :

Vers. 4. — .' Exquisivi Dominura, et exaudivit Vers. 7. — » Iraraitlet angelus Domini in circuitu

" me ; et ex omnibus tribulalionibus meis eripuit '. limentium eum, et eripiel eos. »

€ me. » Immittet angelus Domini. Vel ita continua. (AI-

(Aug.) Exf-juisiui intus munda conscientia. non cuin.)Dico accedite, et sicut ifle pauper clamavil
aurum, non ahud, sed Dominum ipsum et exaudivit etexauditus est, eodemmodoangelus Doinini, (-\ug.i

me, per quod palet quod qui non auditur, ipsura id est Christus, qui est angelus magni consilii, vel,

nonquaesivil, et ex omnibiis tribulationibus meis :hoc aliquis angelus de cceIo, qui est Eeclesia' vallum
deo dicit, quod post iiiundum cor, et raundam con- (Hier. ') vel homo, qui est minisler volutalis Dei,

scienliam restant tribulaliones ; sed ex omnibus,di- ?mm;7/c/ (Cassiod.i id esl, iramissionem faciet ih

cit iste sanctus, eripuit me, id est futuro eripiet, circuitu pure, timcntium eum, ut muniat hic eos ; et
cum mortale lioc rndueril immortalitatem. (Cassiod.i in luturo eripict eos. ^AIeuin. i Ahi inlerpretes qui
Ideo dici ex omnibus universahter, quia non pos- concordant huic sensui transtulerunt sic : circumdat
sunt dici parlicularitcr, id est singillatim. quanta angelus Domini in gyro timentium furn.iAug. Ali i
 341 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. XXXIII. 3«
qui vero mendosi codices habenl : immittit angelum A bus hic accipe quod ait : divites eguerunt, [Cas-
Dorainus, etc. siod.] quia fidera non habent quae est substanlia

Vers. 8. — « Gustate et videle, quoniam suavi?

sperandarum rerum (Hcbr. xi). El esurierunt, AI- t

cuin.) quia corpore Domini non saliantur. Quid

" est Dominus ; beatus vir qui sperat in eo. »

enim habent, qui Deum non habent ? Vel, divites

Giistate. [.\ug.] Hic aperte agit de sacramento
eguerunt, id est carebunt in futuro summo bono,
quod fcrebatur manibus. [Gl. int Quasi dicat ]
:

id est Deo. licet esuriant, id est desidercnt. cGI.

Non solum aceedite, ut credatis, scd gustate carnem
int.) Unde subdlt, et tamen esurierunt, id est desi-
et sanguinem Christi, et sic videte, [Cassiod.] idest
deraverunt, dotc natura;. Inquirentes autem (Cas-
intelligite quoniam suavis est Dcus, [Alcuin.] id est
siod.t Quasl dicat : dlvltes cguerunt, sod, inqui-
dulcis cibus, qui est vita sumenti, pellens omnes
Dominum, non
renles, id est toto studio quaerentes,
molestias in futuro. [Casslod.] Deus enim vila est,
allud, non minuolur omni bono, id est sine minu-
et veritas. [Aug.] Et quia Deus nst vita, et caro,
tione habebunt bonura quod est omne bonum, quia
quara sibi univit, ost vlvillcatrlx. Sic auterahajcnon-
in Dco sunt orania bona, quia omnium auctor est et
dura intelligis, regnat in te Achis, id est ignoranlla,
plena sufficientia.
et abiit a te David, id est Christus, verltas. Bca-
tus, etc, quasi dicat : dico guslate, et sperateineo B P.VRS III, oia]/aX[jLa, Vers. 11. —« Vcnlte, filll,

quod gustatis, quia beatus erit vir qui sperat in eo « audlle me, tiraorem Doralnl docebo vos. »

quod gustat per hoc sperate, ;

id est vitam aeternara, Yenite. (Cassiod.) Tertlapars. Tractatis supra Ec-
in futuro. Vel ita : beatus, quasi dlcat suavis est clesioe sacramentls, admonet jam oos, quasi qul c.\-
Dominus, et sperate in eo, qula beatus est, etlam tra sunl, Id est iiiclplonlos qul prlma fidei rudlmenla
nunc, vir qul operat ineo ; ralser qui sperat in se, acciplunt, a quibus abslineant. Qu.isi dicat : DIco tl-

vel in aliis homlnlbus. [Gl. int.] Sed qui sperat In mete, ut aiitem sciatis timere, o filii, scilicct dlscen-

eo, jam beatus est, quia eum jam habet in spe qui tes. Mos enim propheticus est, discipulos vocare
est omne bonum. Quia vult omnes solllcltos csse, fillos. Yenite, (Hier.) fide audite mc, Id est dlsclte a
addlt : Et, o vos, me, et ne nomen timorls horreatur, addlt, doccbo

Vers. 9. — ' Timete Dorainum, omnes sanctl vos fillos, (Casslod., Gl. int.) quos non docerem
« ejus, quoniam non est inopla tlmentibus eum. "
nisi rem ulllera, scilicet timorem Domini, qui est
inltlum sapientia;, (Hier., Gl. int.) Quasl dlcat : Di-
[Gl. int.] Omnes sancti ejus, timete Dominum,
sciie tlmorem. et debetls, qula In hoc estvlla, quod
[Cassiod.] ut qui siat, videat ne cadat. [Hier.] Et
Ita alt :

addlt omnes, ut nuUus, Ilcet bene merltus, abhoc dc-

sistat,non securitatera praesumat. Ideo, timete Do- C ViiRs. 12. — " Quis est homo qul vult vitain?di-
« llglt dles videre bonos ? n
minum, quonlam non est Inopia temporallum timcn-
tibus eum. Alil aliquo Indlgenl, sed non sul, qulbus Quis est liomo qui vult vitam a;ternam ? et qui
ipse alt : Primum qucerite regnum Dci ct liwcomnia diligit videre dics bonos qui nunquara sunt in hoc
adjicicnlur vobis (Matt. vi). [Aug ] Pascebat Do- sa'culo ? i.-Vug.) Hoc omues falentur se velle, bonam
minus contemncntem se, et deseret timentem se ? rem volunt, sed non in reglone ejus quaerunt IUam.
ne ergo deseras Deum, ne famem patlarls. Multi Velut si aliqucm jiislum qua-reres, sed non in pa-
enim ideo deserunt Deum, ne inopes slnt. [Alculn.] trla ubi habiiaret, dicerelur tibi : Bonum virum et

Sed promlllll, non superflua sed ncccssaria, qula magnura qu*rls, sed noll quacrere hic, ubi non in-
timentlbus Dcum nihll deest, sed venlos eura : ila quoeramus et nos vitam, sed non

Vers. 10. — (I Divites eguerunt et esurierunl :

hlc. Et quasi dlcat aliquls : quare hoc quaerls? re-
spondct :

« inqulrentes autcm Doinlnura non minuenlur omnl

« bono. » VuRS. 1.'3. — « Prolilbo Ilnguara liiam n nialo, et

Diviles sa;culi, |G1. int.] Id est supcrbi, egucrunt ct

" laliia lua nc loquanlur dolum. »

esurierunt, qui ctlam pane tcmporall cgfent, ct ine- Prohiba liwjuam, ostendens quomodo debout ti-
diam patluntur interdum. Vel potius de spirituali- ^ mcrc. (.\lcuin.) Quasi dlcat lu quicunque cs, qui :

bus bonis hic acciplendura cst. [Csssiod.| Quasl vilam a;ternara cupis, hoc modo limc, scilicet pro-
dicat ; Ideo tlmctc, quonlam non ost Inopln, splri- hibe linguam twun, de qua Salomon ait iu Prover-
tualls, et veri bonl, llmentibus eum ; soddlvilos s;c- bils : Mors ct vita iii manibus linguiv <Prov. xviii),

Culi, scllicct superbl, cguorunt bonis inlerioribus : a malo omni, nc mala loquarls apcrte pro-
[Ilier.]

Non enlm pulare dcbes hoc dlci de terrenis quaj liibc labia tui nc loquantur dolum, id est ne bona
nulllus prctii sunt, sed de spirilualibus. [Aug.] Ile- dolose loquanlur. (Gl. int.) Nota quod dlcil prius
spice enim multos dlvites iniquos morl in dlvitiis cohibc llnguam quam labia, iCassiod.) quia cura
suis, nec factos fuisso paupcros cum vivercnt ; sod loqui vi)hiimis anlc commovemus T55 llnguam et
intcr magnas copias divitlarum usque ad ulllmimi [losl labla lliigua^ iiiotum scquuiilnr.
vita; perduci, ct c.xsplrare In leclls eburncls cii- Vkrs. 1 1. — « Diverlc a malo cl fac bonum, in-
cumllucnte familia, et magullicara ccleljrarl porapara « quiie paccm, ct pcrsequcre cam. »

funeris, ac pompato funere ad tumulura dcducl a Diverte a malo et fac bomim, (Aug.) id est nulli

suis. Ne ergo lc fallat hlc Scriptura : ilc splritiiali- iioceas facto. lil qiiia hoc non sulficii. addlt, el fac
 :;

3i3 PETRI LOMBARDI 344

bonum. Parum enim est ut non exspolies vestitum, A admiserunt. Et vere oculi Domini super justos,
sed vesti nudura. Si non exspoliaveris, declinasti a quia
raalo ; sed non facios bonura, nisi nudura vestieris, Yers. 17. — II Clamaverunl justi, el Dominus
etperegrinum in domo tua susceperis. (Cassiod.) « exaudivit eos ; et ex oranibus tribulationibus eo-
Duo ergo bona sunt. diverte a malo et fac bonum. <i rum liberavit eos. »
IUud vitat culpam hoc meretur palmam. ;
Justi antiqui, [Gl. int.] sicut Abrahara et caeteri,

Et nota quod est quidam declinandi a malo nio- clamaverunt pro liberatione sua ad Dorainura, et

dus, quo tantum poena vitatur quidam quo ; et est DominusAd est Christus. exaudivit eos in sua resur-

etiam vita acquiritur. Si enim quis nuUa occasione reclione ; el ex omnibus tribulationibus eorum libe-
provocatus ad malum, a malo opere declinat, vitavit ravit eos, quando captivara duxit eaptivitalem
utique pcenam quam incurrisset, si illud amisisset. (Ephes. IV,) vel corporahter Uberavit, [Aug.] ut tres

Si vero ab iniraico invisibili vel visibili provocatus pueros in caraino tlamma laedere non potuit, in

vel loesus raalum non reddit. vel raalo non consen- quorum laudibjs ignes friguerunt ; sic et alios li-

tit, a malo declinavit, et palmam promeruit. Vel beravit.

ita :

Diverte a raalo, (Hier.) id est destrue vitia in le ; et Vers. 18. — « Juxta esl Dominus his qui tribu-
facbonum, id est aedifica virtutes ; et sic inquire ^ lato sunt corde, et hurailes spiritu salvabit. »

pacem, tCassiod.i id est desidera, ut pax sit spiri- Juxta est Dominus. [Aleuin.] Quasi dicat : Sicut
lui tuocum carne. Ideo aulem dicit inquire, quia in Veteri Testaraento exaudivit Dorainus justos, sic

hic nunquam est justo plena pax cum corpore suo, eliara et in Xovo Testaraento _;u.r/a cst Dominus his
sed semper pugna est cura vitiis. Ideo praecipit hic qui tribulato sunt corde, non omnibus tribulatis

pacem semper inquiri, elsi hic plene haberi non corpore, sed tribulatis corde, scilicet qui terunt du-
possit. Unde subdil Et persequere eam fugientera, : riliara cordis, et humiles spiritu, non verbis salva-
id est persevera inquirendo. Aliter enim in futuro bit : quod necesse est, quia
non capielur. Vel, inquire pacem, (Aug.) id est
Vers. 19. —
» Multee tribulationes justorum; et
Deum ipsum, qui est pax nostra. Et quia hic non n de omnibus his liberabit eos Dominus. *
habebis, persequere eam in cffilum quo prwcessit.
Multce tribulationes. Vel de modernis justis po-
Pars IV. Vers. 15. — « Oculi Domini super ju- test accipi, et de spirituali hberatione qua liberati
" stos ; et aures ejus in preces oorum. » sunt, [Cassiod.] non ut tribulationes non sentirent,
sed ut fortiter tolerando non succuraberent. Et hoc
Oculi Domini. iCassiod.) Quarta pars, ubi agit
est, clamaverunt jusli, et Dominus exaudivit eos :
dc iribulationibus bonorum et malorum, ne in peri- C [Aug., Alcuin.] sic exaudivit, quod liberavit eos,
culis justus aliqua diibietale mollescat. Quasi dicat
non corporaliter, sed dando eis palientiam. Et hoc
Dico diverte a raalo, inquire pacera, et nc ex infir-
est quod subdit, et ex omnibus tribulationibus eo-
mitate tua dissidas, quia ocuUDomini, i
Aug.) id est
rum liberavit eos, saltem spiritualiter. Et vere Ube-
respeclus misericordise Dei, sunt snper justos, etsi
ravit ; nam pronus est ad hoc. Et hoc est quod ait.
ut medicus secat et urit, per quod videtur non ex-
juxta est Dorainus, vel allusio est ad hoc quod di-
audire, sed hoc facit ut sanet, et parial in sempiter-
xerat, clamaverunt, quasi dicat illi : Ciaraaverunt,
anm: et aures eius sml in preces eorum, ut quod
et Dorainus juxta est his qui tribulato sunt corde.
petunt det, (Gl int.) scilicet gratiam pro gratia. Et
[Aug.] Altus quidem est Dorainus, sed vicinatur
nota quod non ait ad preces ; sed iu preces, (Cas-
humili, et non se crigenti. Unde subdit : Et hunii-
siod. )
in quo notatur celeritas audicndi dum in ipsis
les spiritu salvabit, hoc non mutatur. MultcB tribu-
audilor habilat. lAug.t Sed forie dicitmalus : Secure
lationes, quasi dicat : Humiles salvabit, non utique
facio mala, quia non super me sunt oculi Domini ;
sic ut nihil patiantur, quia tribulationes justorum
ad justos Deus attendit, me non videt. Ideo subdit
iCassiod.i raultae sunt, quia a diabolo et invidis ho-
Vers. 16. — « Vultus aulem Domini super fa- minibus, et a seipsis. Qui ergo non palilur non est
•' cienles mala, ut perdat de terra memoriam sunt justorum
eo- Djustus, quia raultae tribulationes
(^Aug.) econlra pauciores iniquorum, et de omnibus
VuUusautem. iCassiod.i Quasi dicat : Justos re- his liberavit eos Dominus in fuluro. Dominus, po-
Deus, sed nec malus putet se nesciri, quia
spicit tens Uberator : interim vero
vullusDomini, id est cognilio Dei, est super
faci- Vers. 20. — » Custodit Dorainus omnia ossa eo-
enles mala;mnlame.n respicit eos misericorditer, .'
rum ; unum ex his non conteretur. '

scilicel ui exaiidiat, sed cognoscit ut puniat. Unde Dominus custodit omnia, ossa eorum id est firma-
subdit ut perdat de tcrra viventium memorinm
:
eo- menta fidei, scilicet palientiara et alias virtutes : el
njm, (.\lcuin.) scilicet ut nec mentio. id est inter- unum ex non conteretur, Aug.i id est nec etiam
his (

cessio, tial pro eis

inter bonos. Adeo placet eis patienlia peribit quod signatum est iii agno pa- :

justilia Dei. Unde Evangelio ait Abraliara ad di- scliaU, de quo dicitur in Exodo Qs non frangetis :

vitem Chaos firmatum cst inter nos et vos {Luc.

:
ex eo{Exod. xn) quod impletura est in Domino :

XVI), ut boni nonpossint transire ad eos cura pas- nostro Jesu Christo, cujus crura non sunt fracta in
sione ahqua propter confusionem peccatorum quae cruce, et impletur in sanctis suis. quorum palien-
3i5 COMMENTARIUM IN PSALMOS. PSAL. XXXIV. 346

lia in tribulationibus exercetur, sed non vincitur A morialo dehctum caveat, dum, id esl quia spcrat

Vebs. '21, — I Mors peccatorum pessima ; cl qui

in eo in quo est remissio peccatorura.

• odcrunt justum delinquent. >•

COLLATIO IN PSALMUM XXXIIl : t BENEDICAM DOMl-
MM. "

Mors peccatorum, quasi dicat Justos custodit :

//( litulo. Vultum luum. Ilieronymus, o.s suum,
Dominus, et liberabit, [Aug.] sed mors pecciitorum Sancles, \erbum suum ; Munstorus. cloiiuium suum ;
non solum est mala, sed et pessima, quia rapit ad intcrpretes pro Cajetano scnsum suum: l'ralensis,
geliennam. Etsi enim in divitiis, et odoribus et la- ijuslumtuum. .Munsterus indical juxla opinioncmquo-
rimidamsignificariL'iS(on(?m,vel(;('niv7(wm.I'elUcanus
mentif hominum tmiatur, tamen pessima est, quia
eliam docot posse accipi pro riUi el raore. Denique
in peccatis est ct ad infernum trahit. Et dicit hoc quid ot i|uoniodo deboat iiitelligi, clare habes, I
contra illud quod de bonis dixerat, liberabit, cos. Et Keg. XXI, nc inter tantam variotalera fluctucs.
quia omnes sunt peccatores, determinat quorum Kccedile ad eum et illuminamini. IIioromynus,re-
spicilc (id cnm ct ro«/?u(7(',- Pralonsis, rcspe.xerunt
peccatorum mors est pessima, dicons : ct qui nde-
ad cum ct cucurrerunt; .Munslorus,.Sanctes, etintcr-
runt, etc. Et quasi quis diceret Quorum peccato- :
prctos pro Cajolano, respcxcrunt ad eum, illumi-
rum mors est pessima? respondetur Nonomnium, : nati sunt. In primis quod Hieronymns et LXX ver-
quia omnes sunt peccatores ; sed eorum qui ode- terunt per inipcrativum sub secunda persona quod :

runt 'justum, id est Christum, qui justificat, per B caHeri novatores per indicativum, cl sub torlia per-
sona. Id ofteclum est proptor allinilalem persona-
quem ([ui non rcconciliatur, perit ; illi onim delin- rum ulriusque inodi pra^sertim si non subscriban-
quent, id est Dominum derelinquent, odiendo bo- rur puncta. Nam TCan iiaubitu, id est respicite. Et
([uia isle rospeclus est ad Doum accessus per con-
num, et est contra illud quod supra dixit de bonis,
versionem, gratiam fidcm contcmplationem convc-
sciUcet custodit Dominus omnia ossa eorum. nientor dixerunt, acccdite, si autom logoris 'iT3"3n
HiBBiTU, iJ est respoxerunt. Ca<terum parlicula
Vers. 22. — « Redimet Dorainus animas servo- "11,13 NAiiARU a radico i^S" or, ut vult Ha. kimhi, in-

non delinquent omnes qui spe- dicanlo Munstoroin scholiis, cs,i illuniinati sunt. ut
" rum suorum ; et
sit he pro aloph. Si autoni a thomalo "TIw >'Aiiar
« rant in co. "
significat curritc sive confluilc, ut vcrtit lliorony-
inus et Pratonsis. Ulrain(|uo acccptionem insinuat
Redimet Dominus. [Cassiod.| Quasi dicat : Mors Pellicanus. Nebiensis ct Chaldicus iiilorpres slant
peccatorura est pessiraa, sed rcdimet Dominus prclio a nobis, rcspicite ad eiim, cl illuminamini.
mortis animas, non libertorum, id est eorum <|ui Vers. 10. —
Divitcs cijiicrunl ct csuricruiit. Hcbr.
^''TiDD KEPiiiRi.M, id esl lcunculi, vel lcones, qua^
de servis Dei facti sunt liberi sui, sed servorum suo-
nominisratio nemini magis ([uadrat quam divitibus
rum sibi obedentium, et omnes qui sperant in eo, hujus qui superbe sapiunl, ot pauporum
sawuli,
quamvis sine peccato non siut, tamen non delin- p bona iiislar leonum, rabido ot violenlor diripiunl.
quent, [Ilem.l id est non peccabunt ad morlera.
^ Ob id haud absurdo leonos nnitavorunl iii divites.
Hinc translalor ad Cunipenson violcnti eijcbunt ct
Iste est enira modus justitis humanje, ut vita mor-
csurieid, vorlil. El liuc alhidit canlicum doipano
talis quanlumlibet proficiens quia sine peccato esse Virginis : Esurientesiniplcvit honis et divitcs diniisit
non potest, in hoc non delinquat id est per hoc inanes (Luc. i).

PSALMUS XXXIV
PSALMI TITUI.US : t IN' FINEM PSAl-MUS IPSl DAVID. > Primo incipit ab oraliono, pro utraquc parle orans,
id est pro so, ct pro advcrsariis cum cominomora-
Judica Dominc. Titulus. In finem, psalmus ipsi
tione culpa- eorum. Socundo pra'mittens de spe boni
David. [Aug.J Per David qui interpretatur inanu
et gaudio, narrat quam inalignc erga (Uirislum fo-
fortis, vol desiderabilis aspectu, intclUgilur Christus,
qui vincendo diabolum est manu forlis : vitam cerint, ibi, anima autem. Tertio de fructu passionis
visn desidorabilis. Qiiid agil, promiltcns oonfossioncm totius Ecclesia', ibi,
iBterna.-;! promittondo, est
confilchor tihi. Iiicipions \\\\i\\w ab oratione in per-
enim forlius illa maiiu, quEC hostem stravit, nou ar-
Quid desidcra-
f sona sua et suorum moinbrorum, ait : O
inata ; sed in ligno clavis transfixa ?
bilius eo, in quem angeli dcsiderant prospiccre ? T3 Vers. 1. — « Judica, Doiniue, nocentcs mc,

quem et martyrcs non videntcs voluorunt mori, ut <i oxpugna impugnantes me. "

ad illuiii videndum mercrontur porvoniro "?

Ipsc ergo DomiHC, /h(/ ic((, [Cassiod. I
condomna HO<'('«/i'sm(;

vere dosiderabilis csl, duiu vilani proinittil, quod voto; |Aug.|id ost vinoo, inipugnanlct
et (•.r/iiyHrt,

in lioc psalmo agitur. Ilic enim Christus invocat mc actu. Eccc Dcus pro nobis piignal. Si Dcus pro

Dcum contra Iribulatores capitis cl corporis, el 7iobis, quisrontra nos {Rom. xiii.) '!

per iribulationes omnibus vitam promitlit. Et est Veiis. 2. —

« Appreliendearma ol scutuiii; ot ox-

sensus : 1'salmus iste dirigens nos in finem atlribui- « surge in adjutorium inihi. »

lur ipsi iHivid, id est Christo, ([ni hic loqtiilnr, .\pprchcndc. \VA. inl.| Ilocprius cx porsona mcn-
nunc pcrsona corporis. brorum legitur. Qiiasi dioat Dico, expugmi. sed
niinc in persona in :
sua,
[Cassiod.| Et est iste psalinus secundus eoruin qui i|iii)moilo hoc agvsi .[pprcbcnde pro»\i'armartscu-
late agunl de passione Christi. Inlcntio. Monei m I II 111. Magiium spoctacnlum osl vidore Dcum armu-
advorsa foranius. Modus. Tripartitus ost psalmus. luiii pri) lo. [Ang.| Qui habct arma et sculum ar-
347 PETRI LOJrBARDI 848

mis hostes percutit, scuto nos protegit. Sed quid A inimicorum. [Aug.] Et est prophetia, non optatio.

est scutum Dei, et quse sunt arma ejus ? Scutum est Quasi dicat : Salva aniraam meam, ita ut quaerentes
protectio bons voluntatis Dei, qua nos defendit. eam pe:-dere confundantur. Et hoc est quod subdit,
Unde Ut scuto bona; voluntatls tiUB coronasti
alibi :
confundantur et revereantur, id est timeant poenas,

nos {Psal. v). Arma Dei nos sumus, quia ut nos ab quarentes animara meam perdere non imitari. Et
60, ita ipse armatur de nobis, quibus percutit ini- Vers. 5. — « Avertantur retrorsum el confun-
micos. Et est, apprehende arrna et scutum, [Cassiod.] I dantur cogitantes mihi mala. »

id est ita adjuva et rauni nos tua bona voluntate, Avertantur a Deo, ut sint retrorsum; el
[Hier.]
ut et inimicos percutiamus, et ab eorum jaculis confundantur mortifera confusione cogitantes mihi
protegamur. Vel arma Dei dicit animam justi, vel mnla. Vel potius de convertendis dicil hoc, pro
Christi qua hostes debellavil, quifi nil
[Alcuin.] quibus orat. [Aug.] Quasi dicat : .\nimam meam
agit, nisi Deus pugnet de ca. Ideo ait, apprehcnde salva, et confundantur, etiam salubriter ad poeni-
arma et scutum, id est animam Christi sicregeetde- tentiam ; et revereantur, id est timeant poenas
fende, ul per eam adversarios debelles, et nos pro- quaerentes animam meam. Et avertanlur relrorsum,
tegas. Et exurge in adjutorium mihi. [Aug.j Dicit id est sequantur el non praecedant non dent con- ;

Deus dormire, dum nos dormimus et exsurgere, ;

g sUium, sed accipiant. Pelrus euim priecedendo,
dum nos vigilamus et excitamur. Unde alihi Ex- :
Satanas sequendo discipuhis fuil. Et confundantur
surge, ijuare obdormis, Domind {P.fal. xLiiiiUnde salubriter cogilantes mihi mala, id est sequentes
in Evangelio legitur quod dormiebat Jesus in navi, jam deliberabunt bona; pertinaces autem in ma-
eltunc tluctuabal navis {Mattli. vin) si vigilaret, :
lilia.

non fluctuaret. Navis cor tuum est, aliquando ergo Vers. 6. — « Fiant tanquara pulvis anle faciem
dormit Deus in navi, id est fides in corde tuo tepe- » venti, et angelus Domini coarctans eos. »

scit; et tunc fluctuat navis. Observa naufragium,

Fiant tanquam, etc. [Aug.] Prophetia hic est qua
et excita Christum dormieiitem, id cst fidem qua? :

prffidicit mala iniquorum; non optatio, ut optet sic

si vigilaverit fiet tranquillitas. Recedent enim ten-
evenire. Vel propheta in spiritu Dei eo modo ea
tationes omnes, aut certe nihil valebunt, quaudo
dicit quo Deus facit ea, id est fieri sinit certo judi-
Christus, id est fides tua, \-igilaveril in corde tuo.
cio, justo et sancto, atque tranquiUo, non perlu-
Dic ergo : Exsurge, id est innotesce, appare, sen-
bata ira, non auimo exercendarum inimicitiarum,
tire in adjutorium mihi, et in alios.
sed justitia vitiorum puniendorum. Quam propheta
Vers. 3. — •' Eftunde frameam, et conclude ad-
servari quod congaudet, non delectatus
optat ei
« versus eos qui persequuntur me : dic animae mese :
p malo creaturae. Veruratamen el sic prophetia est.
« Salus tua ego sum. »
Ait ergo [Aug., Gl. int.] Fiant tanquam pulvisante
:

[Hier.] id est multiplica vindi- faciem venti, id est teutationis, id est facile cedant
Effunde frameam,
ctam, et adversus eos quis persequuntur me, id est tentationi, vel suggestioni etiam minima', quasi non
visibiles et invisibiles hostes, conclude, id est fac exspectenl. Faciem venti, id est praesentiam gravio-

conclusionem, ne evagentur tibi nocendo. [Aug.j ris tenlationis, sed antecedant minori et angelus

Vel framea idem est quod arma, id est anima justi. Domini, scilicet malus, sit coarctans eos, scUicet

Haec framea effunditur, dum abundantibus justis aftligens eos cum ipsa suggestione. Et siquando per

\ita bona coruscat. Unde et concluditur hostis, non ralionem resistant.

habens de nobis male loqui. Et quia suggerunt in- Vers. 7. — 1 Fiat via illorum tenebrie et lubri-
visibUes hostes animae meae, non est salus ipsi in • cum ; et angelus Domini persequens eos . »

Deo ejus. Tu contra eos dic anima; meo; in re ipsa, Fiat via iUorum,iA est xd.\\o,tenebrce et lubricum,
ut audiam in te, quid? salus tua ego sum, utroque id est obscura et lubricosa, id est inconstans.
modo, scilicet in praesenti et in futuro, in lempo- [Gassiod., Aug.] Vel tenebrae, id est ignorantia,
ralibus et jeternis, ut prster te nuUura quseram. et lubricum, id est luxuria ; fiat via illorum, ut in
Vel in propria persona dicit Christus, apprehende p his vitiis tanquam in barathrum mortis descendant.
arma quasi inimioos judica. [.\lcuin.] Pro me au- Horrenda via est haec, quis non horreat lubricnm
tera fac quod oro, scUieet apprehende arma, id est
et tenebras ? Quis non caveat
pedes ? ibi figere
fac rae habere arma, scUicet doctrinam et miracula.
Sunt duo mala magna et poenae hominum. Et
ista
Et sciitum, id est constanliam,e< e.rsurge in adjuto- angelus Domini sit persequens eos, qui non sinat eos
rium mihi, id est fae me uti acceptis, scilicet armis
stare, donec luceat ante pedes. Hoc dicit a simUi
et scuto. Et effunde frameam, et conclude adversus illus qui in lenebris et lubrico facile irapelUtur,
eos qui persequuntur ine, id est qui modo sum in
cum non viderit ubi pedem moveat. Vel hoc forte
obscuro clarifica, ita evidenler ut concludas et con- facit ut exspeclet, donec luceat. [Gl. int.] Sed hos
vincas inimicos, ne habeant quid oblalrent et dic
;
non sinit angelus Domini stare, donec lux gratiae
anima; inea», ita ut omnessciant : Salustua egosum. oriatur eis, sed in varia niala praecipitat.
Vers. 4. — « Confundantur et revereantur quae- Vers. 8. — n Quoniam gratis absconderunt mihi
" rentes animam meam. " interitum laquei sui ; supervacue e.xprobraverunt
Confundantur et revereantur. Hic praedicit mala « animam meam. »
 ;

349 COMJIENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. XXXIV. 360

Quoniam gratis. Hic commemorat culpara inimi- A abscondila capiio, mors Clirisli, apprehendat eum,
corum. Et quasi quis quaereret Quo merilo sunt
: non suis sceleribus Et in laqueum
relinqualur.
tanta mala eis Audi quo merito. [.\ug.|
'? respondet : cadat, bonum, quo a malis cohibeant. Et hoc in
Quoniam gratis, quia eis non nocui, absconderunt ipso, id est ex ipsa morle
Judaei, ul putabant, cum eorum tamen corda cogno-
P.\RS II. Vers. 10. — Anima autem raea exul-
scfs&m mihi ChTxsXo interilum laquei stii, [G\. int.i
« tabit in Doraino, et delectabitur super salutari
id est consUia et insidias, quibus me occiderent ;
« suo. i>

sed tamen fuit eis in interitum laqueus suus, et non

.inima mea, etc. [.\Icuin.] Secunda pars ubi prae-
mihi. Ille enim laqueus non morientis, [Cassiod.| sed
missa spc boni et gaudioenarrat quam. maligne erga
peccantis erit intcritus. [Aug.] Uiide alia editio
benignum agunt. Et loquitur hic prius Christus,
habet, abscondcrunt mihi muscipulam corruptiouis
quasi dicat Haec pradicta illis tient, anima autem
suae, et exprobraverunt, id estaccusaverunt animam :

mca exsultabit, ut quaj audit salus tua ego sum,

meam : et hoc supervacue, id est inutiliter, falsa sci-
licet dicentes, non probantes. Et ideo
exsultabit, dico inDomino, non quaerens alias extrin-
secus divitias, non quserens circumfluere voluptati-
Vers. 9. — « Veniat illi laqueus quem ignorat, bus bonisque terrenis, sed ipsum sohim sibi pro-
« et caplio quam abscondit apprehendat eum et in ;
B ponens, quo nil suavius est non deflcit, qui omnia :

« laqueum cadat, in ipsum. » fecit. Ipsum ergo pete et in illo hahebis omnia,
ct delectabitur, quasi dicat,-animaautem raea exsul-
Veniat illi laqueus quem ignorat, [Aug.] ipse suus
tabit in Domino. Unde hoc sequitur, quod etiam
laqueus tenoat illos. Ecce dignaretributio. Nil enim
delectabitur in salutari suo, [Gl. int.] id est super
justius quam illa evenire quee absconderunt. Inde
salvatione sua, qua; facta est ei in resurreclione.
enim decipiuntur, unde decipere voluerunt inde ;

nocetur eis, unde nocere voluerunt. Unde subdit,

Qua seilicet resurrectione

et captio quamabscondii apprehendat eum,ul{unic\i- Vers. U. — '. Omnia ossa mea dicent : Domine,
lis suorum peccatorum constringantur, quse contu- « quis similis tui? »

lerunt occulte tractantes quomodo caperenl Chri-

Omnia ossa mea, [Hier.] id est discipuli raei ro-
stum et pcrtimerent, et in laqucum cadat. non in
borati sunt, et diccnt, gratias agentes : Domine, etc.
alium, scd in ipsum, qui mLhi tetenderunt, tanquam
Et hoc dieent illi qui sunt ossa raea, iil est firmi.
si quisquam veneni calicem praeparet alicui, et
Etsi enim caro cedat ; tamen ossa, [Aug.] id est
oblitus biberet. Ita factum est Juda^is, qui laqueum
jusli, verbis laudant. Carnes enim, [Alcuiu.] id est
paraverunt ipsi Christo : in quem inciderunt. Ncrao
carnales et inlirrai non habent verba laudis et con-
cnim malus est, qui non prius sibi noceat. Sic enim ^
fessionis, quia infirma apud te silent penitus, sed
putato malitiam esse, quomodoignem. Si incendere
fortia te magnum laudant et timent. Vel ex per-
vis aliquid, illud quod adraoves igni, prius ardet :
sona Ecclesite potest diei : [Aug.] Anima autem
nisi ardeat, nou incendit aliud. Verbi gratia, cum
mea cxsultahit in Do)nino,Jionmulituv. Et delecta-
faculam apponis igni, prius ardet ut aliud possit
hitur siipcr salulari, otc, id cst Cbristo, de quo alibi
incendere : ila ergo malitia procedit ex te, et quem
diciiur : Quoniam viderunt oculi mei salulare tuum
vastat antequam te, ijuo profundit ramum, Isedit ;
(Luc. ii). Et omnia ossa mca dicent, id est omnis
ubi radicera habet, non Iffidit. Equidera dico, quod
forlitudo raentis mea; dicet, [Aug.] quia hoc alius
malitia tua ut alteri non noceat, fleri potest ; ut au-
dicerc nequit, scilicet quod sequitur, scilicet :

lem tibi non non potest. Vel secundum

noceat,
Dominc, quis similis sit libi, vel lui nullus. Nihil '.'

aliam litteram, in laqueum cadat in ipsum, neutra-

enim in diis vel crealuris simile estilli, [.Vug.] quia
liter, jllicr., Gl. int.] id est ex hoc ipso quod milii
ipse solus cripuit hominem de manu forli. Unde
parant laqueum, cadanl inlerius. Vel de pirna exte-
subdit ; Tu es
riori potest accipi, qua punili sunt Judoci ,
pro ])ec-
cato uiortis Christi, hoc modo : Veniat illi laqueus Vers. 12. Eripiens inopem de manu fortio-

captivilalis, quem ignorat, et captio quani abscon- j)

' 'um ejus; egenum ct pauperem a diripionlibus

dit mihi apprehendat eura, id est similiter capiatur " cum. >

a Tito et Vcspasiano, ex iraproviso, sicut me cepe- Eripie?is incarnalionem Vorbii/i opere, [Cassiod.]
runt ; et in laqueum mortis cadat in ipsum, scilicet id cst geinis humaiuun, dc manu fortiorum cjus, id
quem mihi paraverunt. Eodem modo interliciantur, cst diaboli qui lenebat eum ; sed manu fortis alli-
sicut me interficiunt. El ila cvenil. Quidam enim gavit diaholuni, [.\ug.| qui cral forlior lioraine,
fuerunt capti, et quidam interfocti. Vcl in bono quem ipse \icil pauperem a diripienlibus
egenum et
potest accipi laquous, et captio. [Cassiod., Gl. inl.) eum, id est mcmbris cjus. Idem acci-
a diabolo ot
El dicit h.ec oplanilo bonuiu ois de morto Christi jiitur pcr inopom, ogenum ct pauporom, |Cassiod.|
provcnire. Quasi dicat : Paravoiuut mihi niorlem, scilicct genus humanum, quod esl quasi iinus inops,
et cx ea voniat ille laqueus (pioin ignoral, id csl et cgeuus ct paupor : Inops, ((uia niorlalis ; ogcnus,
laqueus vcrilalis (|uam peccator ignorat, aslringat quia in sudore vullus sui quaM-it pauem (Gen. ii)

eos, cujus ncxu diabolo adha^rentes, Deo adh.-creant paupor, quia dc pura sapicnlia dojoctus, tcmiem ot
et caplio quam absoondit, [Cassiod., .\Icuin.] id esl umbralilem habcl ralioncm.
 — ,

381 PETRI LOMBARDI. 352

T-4: Vers. 1.3. — « Surgentes testes ioiqui, qiiffi A et Petrus qui se usque ad mortem persevera-
ignorabam interrogabant me. » turum promiseral, jam ler negaverat : vix inve-
Surgentes testes iniqui. [Cassiod.] Dictis calamitati- nit unum latronem quem in cruce gustavit. Ideoque
bus hominis, ne ipse Christus ab his alienus videa- in hujus rei memoria passionis die arctissimum je-

tur, passionem suam exponit, quasi dicat : Non mo- junium observat sancta Ecclesia. Et oratio mea,
do alii calamitates passi sunt, sed etiam ego, quia quasi dicat : Hurailiabam me in jejunio et etiam
turgentes, quasisubito et immoderale testcs inirjui, orabam, et oratio mea convertetur in sinu meo vel
iniqui, quia contra Kquum testabantur, intcrroga- meum, [Aug.j id est non alium orabam, quam illum
bant me, non convincebant oa, scilicct quw ignora- qui mihi personaliler unilusest, dicit Cliristus secun-
bam actu, peccata sunt ea quae Christus ignoravil fa- dum quod homo, secundum quod orat ; sed oratio
cere, sicut usu dicitur de aliquo : Non novit bene- ad sinum convertitur, id est ad verbum in quo erat
facere, quia non benefacit[Aug.] Ita et Christus, qui Pater. Sinus enim est secretum in quo orare jube-
est cognitor iniquitalum quas judicat, dicitur ignorare raur, ubi oravit Susanna (Dayi. xiii). Secretum vero

peccatum, non quasi non videndo, ct nonjudicando, Christi esl divinitas ad quam orat Immanilas. [Aug].
sed non committcndo. Alienum est enini ab opere, et a secundum quod Verbura est non orat, Christus enim
conscientia ejus. Et idcodicit, ignorabam, quo modo „sed exaudit. El non sibi subvenire quaerit, sed om-
ars dicitur nescire vitium, quod tamen perarlemco- nibus subvenit cum Patre. Etesl, oralio meainsinu
gnitum devilatur, Idcoait QuEe ignorabam interroga- meo convertetur, id est in me ipso homo interpcllat
:

bant me, quasi dicat De iniquitalibus interrogabanl

: divinitatem. Vel, oratioraeaconvertetur in sinumeo;
mecumvincerevolebant, sednon poterant, [Gl. [int.] vel, vorbum meum, [Gl. int.lid estnon proderitnisi

quia ego sum

ars ipsa, in qua quisque non discit his qui sunt prcedestinati, qui sunt familiares futuri,

bonum. Et cum venissem salvare eos et

nisi facere et sani, in sinu sanctse Ecclesiae. a quo exierant le-
curassem iufirmos eorum pro iis bonis prosi facli, ut raanus Moysi, quce extra sinum appa-

Vers. 14. — ci Rctribuebant mihi mala pro bonis,

rebat leprosa. sana in sinu est facla (Exod. ivi.

« sterilitalem anira;e mcK. i>

Vers. 17. — n Quasi proximum el quasi fratrem

Retribuebant mihimala probonis, scilicet steriti-
1 nostrum, sic complecebara ; quasi lugens et con-
tatemanimasmcce : cumegoattulisserafecunditatera, I Iristalus, sic hurailiabar. »

[Aug.]ipsi retribuebant sterilitatem. Ego altuli vitam,

ipsi mortem retribuerunt ; ego honores, ipsi contu- Quasi proximum, etc. [Cassiod.] Casus pro casu
melias ; ego medicinam, ipsi vulnera. Hanc sterili- ponilur, accusativus pro ablalivo. Et est : et si mihi
tatem in ficu maledixit Dominus, ubi cum quaereret p molesti essent Judaei, complacebam
ego tamen sic
Don invenit, folia erant in ea et fructus non crant mihiin eis,guasi proximum et quasi Iratrcmnostrum
(Marc. XI), idestverbaerant inSynagoga, et faclanon id est quasi de proxirao et quasi de fratre nostro. Ita
erant. Vide enim in verbis numerosilatem, et in fa- mihi complacebam in eis, id est de eorum affinitate
ctis slerililatem. Ait enim Apostolus : Qui prwdicas gaudebam ,
qui me insequebantur. [Gl. int.] Ecce gratia
non furandum, furaris, etc, {Rom. ii.) pro odio ; beneficium pro lacsione. Vel, complacebam

Vers. 15. —
• Ego aulem, cura mihi raolesti cs-
Patri meo liabendo eos, subaudi sic, quasi proximum
« sent, induebar cilicio. >
et quasi fratrem nostrum. E( cum haec omnia face-
rera, [Cassiod., .A.lcuin.] lamen nolebant converti ; et
Ego autem. Quasi dicat : Ilh ita ; egn autem cum
cura nollent converti, cgo sic humiliabar, id esl do-
mihimolestiesscnt, [Aug.] etcumsaevirentinrae, tTi-
lcbam quasi pater lugens filiura, contristalus de
duebar cilicio, id est sub carne morlali latebara se-
cundum divinitatem, quia nonexercui polentiara, ideo
morte filii. Alii inlerpreles dicunt, quasi lugens ma-
ter incurvabar super eos. Vel in persona membrorum
ignotus eis fui. Caro enim Christi dicitur cilicium,
potest dici :Et oratio, quasi dicat : Humiliabam ani-
propter similitudinem carnis peccati. Cilicium enim
mam, dicit Christus in persona membrorum, et etiam
fit de pihs caprarum, quse in veteri lege offereban-
orabam pro Judoeis, et oratiowiea in sinu meo con-
tur pro peccatis. Et etiam
^ eis non profuerii, ego tamen
vertctur, [Ilier.] id etsi
Vers. 16 (I Humiliabam in jejunio animam non sum frustralus mea mercede, ut Dorainus dicil
t meam et oratio mea in sinu meo convertetur. »
in Evangelio In quamcunque domum intraveritis,
:

Humiliabani, id cst affligebam animam meam in dicite : Pax huicdomui;et siilliquiin ca suntnon
jejunio. [Aug.] Quale fuit illud Christi jejunium, cor- recepcrint,pax vestra in sinu vestro et ad vos reverte-
porale an spituale ?Manducare quidem volebat Chri- tur vel rcduceturiMatth. x), idest, [Cassiod.] si non

stus, quando poma in arbore quaerebat bibere etiam ; eis, lamen vobis proderit. Ita ejus oratio, qua in
volebat, quando m;iheri Samaritana; dixit Da mihi : membris oravil, a Juda-is non accepla ad eum re-
bibere (Joan. iv). Sed non de hac sili, non de diil quasi proximum. Itcm hic loquitur in membris,

hoc jejunio hic agitur, sed de alio jejunio in in quibus sunt quidam valde proximi Deo, qui cri-
illo significato. Esurivit enim et sitivit Christus minali macula nunquam sunt polluti alii sunt qui ;

salutem noslrara, bona nostra. Jejiraabat ergo, per poccalura longe sunt. Illis ergo gaudium est, istis
quia nulla bona opera in Judaeis invenil, et apo- luctus ct Iristilia. De ilhs qui proximi sunt prius
stoli eum fugerant el in turba sc absconderanl ; agil, ponens casum pro casu. El hoc est, ego sic
353 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. XXIV. 354
coinphicebam, Deo, quasiproxiinum et (juasi fra- A me resuscites?[Cassiod.| Quasi dicat : Nc diu dif-
trein nostrum, id esl quasi proxirao et fratri. Hoc di- feras, sed restitue animam meam corpori die lertio
cere convenit propinquanli ad Deum, gaudenti, qui aniraara dico erutara a malignitate corum, et a leoni-
placot Deo, quasi fratri et proximo : cui non appro- bus, id est a polestatibus saevientibus, erue «niram
pinquaturlocis, sed actiouibus. [Aug.] Deo enim, qui meain, id est Ecclesiam, vel carnem meam, qua; si-
ubique est, et nullo conlinelur loco non ut per loca ne peccato fuit. Vel ex persona nostra dicit quibus
appropinquamus, vel ab Lllo removemur ; sed pro- tardum est Domine, quando respicies? [Aug.]idest
:

pinquare illi est similem ei fieri, longinquare ab illo quando videbiraus vindictam de eis qui nobis insul-
dissimilem ut cum videris duas res prope
illi fieri, tant, quando illam viduara judex taedio victus exau-

similes, dicis Propinqua hcec est illi et quando dis-

:
;
diet, cum judex noster non tajdio, sed amore differt

similes, quamvis uno loco, una manu teneanlur, ta- salutem nostrara, ralione, non inopia, utscilicet ma-
men dicis :[Longe est lixc species, vel res ab illa. gisdesideremus etnumerus omnium noslrum iraplea-
Et sicut qui similis et gaudet, ita qui dissimilis est tur usque in linem et tamen nos ex desiderio di-
;

gemit. Unde iste subdit, quasi lugens et contri- ciraus : Doraine, quandorespicies ? restitue animam
status sic, etc. Hoc convenit non longinquo, ut sic meam, elc, id est Ecclesiam.

proximet.
B Pars III. Veus. 21. — « Conlitcbor tibi in eccle-
Vers. 18. - « Et adversum me laetali sunt, et « sia raagna, in populo gravi laudabo te. »

« convenerunt congregata suut super me llagella. Confitehor. Tertia pars-[Cassiod., Alcuin.] Jam de
1 et ignoravi. • fructu passionis agit, et perniittit confessionem to-
Et adversum me. [Cassiod.] Loquiturhic Christus tius Ecclesia^. Inde peccatur cum commemoratione
expouens quara impie egerinl Judaii contra ipsum, culpae sua; eonfusione perseculorum, et exsultatione
qua>: dicat : Ego trislabar de perdilione eorum, et fideUum. Quasi dicat : [Gl. int.] Dico , reslitue , et si
ipsi aJversum ine Uetati sunt, [--^ug., Cassiod.] quasi hoc feceris confitehor tibi in Ecclesia, haicest unica.
dicat : IIU sunt laeli, cgo tristis ; cum enim pie con- Et flddit inagna, quiaest de omnibus gentibus ; etin
Iristor. Juda?i irapie la;tanlur : Et convenerunt in populo gravi, quem scilicet non aufert ventus tenta-
concilium, et congraijata super ine suntflageUa, [Gl. tionis, laudaho te in omni multiludine, [.4ug.] scilicct
int.]id est tormenta parabant, et ignoravi secun- granorura et palearum confessio est, laus in gra-
dum opinionemeorura. Vel ignoraverunt alia litleia, vibus est et granis, non in palea. Palea volat, fru-
[Cassiod.] scilicet cui facerent, et cur, vel quod in mentum reniauet, quia grave esl.^Bona est haecgra-
eos cssent reditura. vitas, longe distans ab illa de qua alibi : lusquoquc
Vers. 19. - , Dissipati suntneccompuncti: Xftn-
cSravicorde HPsal. iv.) Haecconfirmat, illadeprimit,
et in profundum submergit, scilicet sa?culi, unde
" taverunt me, subsannaverent me subsannatione,
subjecti nou sunt quasi plumbum in aquis vehemen-
« frenduerunt super mo dentibus suis. "

Dissipati sunt, [Cassiod.j id est dissoluti, vel stu-

tibus. Et ego confiiear illi,

pefacti visis miraculis inpassione, ncc tamea prsedu- Vers. 22. — « Non supergaudeant milii qui ad
ritia cordiura compuncti sunt perpoenilentiam. Vel, « versantur milii inique, qui odorunt mc gratis, et
dissipati, [Alcuin.] id est dispersi sunt per totum « annunt oculis
orbem a Romanis. Ncc tamen, compuncti sunt, id Qui advcrsantur mihiinique, non supergaudcant
est non paMiituerunt. Vel dissipati sunt, id est di- mihi. Insultant enira dc palea mea qui etiam
visi Alii cnim dicunt quod bonus est, alii non sed oderunt me,
:
; [GI. int.] quod non omnes adversi fa-
seducit turbas (Joan. vii). Ncc compuncli sunt, et ciunt et gratis, quia eis non nocui.RepetithicCbri-
;

tentaverunt me, dicentes : Dic nobissitu es Clirislus stus de passion^ sua, [Hier.] ut de piena eorum ad-
Filius Dei vivHMattk. xxvii)et subsannaverunt me, dat. Dico adversantur ct odiunt, el lamen annuunl
[Aug.] dicentes : .iliossalvos ffcit, scipsumnon po- oculis, [Aug.] sicut hypocril;c et simili, pronunliau-
tesl salvuin faccrc (ihid.). Subannaverunl, dico sub- tes vultu quod
in corde non habent. [Cassiod.j Vel,
sunuatione : Hoc genus locutionis, scilicet ubi est T->annunl oculis, quando vicissim se tacilis nulibus ad-
cum res copiose facta videtur ut
geminatio, ponilur, monent ad decipiendum el lentandum. Et vere an-
dicitur Ut benedicens benedicam te, et gaudens
:
nuunt mibi ut hypocrit;e.
gaudebo. Et frenducrunt svper me dcntibus suis,
[Cassiod., Alcuin.|utfer;i;mossa;vitia;cst, quodciuan-
Vers. 23. — .' Quoniam mihi qtndem pacifice
" loquebantur ; et iracundia terra; loquentcs, do-
do ratio defieit deiilibus IVendit, ct quod vult lacens
" los cogilabant. «
oslendit. [Aug.^IIec autera quae capti in cruce re-
feruDtur facta hic, corpori ubique fiunt. Hgcc autcm Quoniam mihi quidem pacificc loquebantur, di-

in oruiione finit, subdens centes Scimws quia vera.v cs, inagistcr, el in vcri-
:
:

tatcviam Dciduces. Liceldarc tributum Cirsari, an

\ i:rs. 20. — " Dominc, quando respicies ? resti-
non!(}latth. xxii.) [Aug.] Ili sunt anuucntcs qui talia
• tue animam meam a malignilale eorum, a leoni- loquebanlui', el ipsi/o^uiVi/cvlaliler, (Cassiod.|idesl
• bus unicam meam. »
dum loquorenlur pacilice, ciigilaliant dalos. Et hoc
Doinine, ctc, Quasi dical : Hic milii laciunt mali, in iracunilia, id est exilialilor. Cogitat onim quis
dicit Chiistus, scd, o Dominc, quando rcspicies, ut dolum, qui non vult occidcre, qua; iracundia erat
355 PETRI LOMBARDI 356

terrte. [Gl. int.] iJ est proterra, scilicel ne perde- A seeundum eamdem justitiam judica illos qui me
el

rent locum et gentem. porsequuntur et non supergaudeant mihi, [Cas- ;

Vers. 24. — c Et dilataverunt super me os siod.] id est magis detleant quam gaudeant iraplesse
« suum ; dixerunt : Euge, euge, viderunt oeuli mata sua.
« nostri. »
Vers. 28. — « Non dicant in cordibus suis.
Et ipsi qui prius erant annuentes et dolos cogi- » Euge, euge anima; noslra? nec dicant : Devora-
TS
;

tantes, post aperte dilataverunt super me os 11 bimus eum. »

suum, libera et aperta voce mortem inclamantes :

Non dicant in cordibus suis, [Gl. int.] et si in

Crueifige. crucifige eum(Luc.-s.Ji.iii). Etinipsamorte
ore : euge, cuge, est anim(e 7iostrw, [Aug.] id est
dixerunt : Euge, euge, beneestnobis ; videruntoculi
bene est nobis, quia fccimus quod voluimus. Sen-
nostri de te quod voluimus, quod desiderabaraus.
sus talis est : Ostende eis quia nihil fecerunt, et ut
Vel,dixerunt insultando, euge, euge. [Aug.] Vox ir-
non gaudeant, nec dicant : devorabimus eum, [Gl.
lisoriaestetinsultatoria jam viderunl oculi noslri ;
fa-
int.] ut non resurgeret, sed potius
cta tua, et mirabilia tua. Hic est Cbristus, et si ipse

est Christusrex Israel, descendat decruce, et credi-

Vers. 29. — u Erubescant et revereantur simul
« qui gratulantur malismeis. »
mus ei [Matth. xxvii). g
Vers. 25. — " Vidisti, Doraine, ne sileas; Domine,
Erubescant in clarificalione resurrectionis mes
et revereantur, id est simul oranes timeant poenas
11 ne discedas a me. •
qui gratulantur nialis meis, [Hier.] non solum fa-
Vidisti. Quasi dicat illi ita : [Gl. int.] Sed, o tu
cientos. Vel de racmbris, vel in raembris hoc dicit,
Domine, vidiiti, obedientiam meam et iniquilatem
non dicant : et agit de persecutoribus Ecclesise, ut
illorum. [Cassiod.] Hoc dicitur, quando in memoriam sunt Juda^i quasi dicat, non gaudeant
et gentes, ;

revocare volumus aliquid. Ac si diceret : Vidisti

et ut ne dicant, devorabiraus eum, vel, ab-
hoc sit,
quam crudeles sunt illi, et quam patiens ego. Et
sorbebimus eum. [.'Vug.] Justum devorant illi qui
ideo ne sileas, [Aug.] id est ne difteras dare sen-
Sicut enim illi reviviscunt
sunt incorporati inalis.
tentiam, [Hier.] sed judicia ; Domine , ne discedas quos mactat vel manducat Petrus, ita illi absor-
a mo, in passiono, sed, o bentur, qui in corpus malorum transformantur.
Vers. 26. — « Exsurge et intende judicio meo ; Erubescanl. Quasi dicat illi non dicant hoc, sed :

« Deus meus, el Dominus meus, in causam meam. <>

potius erubescant do peccatis ut nos absorbeamus

Domine. [Gassiod., Gl. int.] quividerisjacere, ex- eos, ut Israel absorpsit vitulum comrainutum,
surge ad reddendum mihi et adversariis, et intende quom Aaron ignom contlavit. Moyses vero de
in

judieium, vel judieio, meum, vel meo, [Alcuin.] red- ^ '

monte doscendons in ignem raisit, et confudit for-
dendomihinomen, quod est super omne noraen, ut mam, et deinde comrainuit, et misit in aquam, et
ego intensus sum, et merito intende in causammeam dedit populo bibere (Exod. xxxii). Quo significatur

[Aug.J passionis scilicet et mortis , scilicet quod corpus impiorum (72) cujus malitiae characterem
pro redemplione humani generis patior et raorior. sancti praedicatores confundant igne coi^Iesti, et per

Tu dico, Deus meus et Dominus

intende, qui es aquam baptismi mundatum in societatera Ecclesioe

meus, vel ex persona membrorura dicil Doniine : Irajiciunt. Quod ut fiat hic procatur dicens : Erube-
ne discedas a me, donec veniat judicium, sicut scant. [Cassiod.] Qui erubescit actus suos, propria
promisisti mihi Ecce ego vobiscum sum usque ad
: aestimatione daranat, sed quia potest erubescere qui

consummationem sfeculi (Matth. xxvii). Sed oxsur- non habet reverontiam, idoo addit et revereantur :

ge, Domine, in auxilium meum, et ad remuueran- simul, ut conversionom notet, quia reverentia est

dum. Et intende judicio raeo, quod tribulatus sum, timor Doraini cum araore. Et quos erubescere ve-
quod laboribus et doloribus cruciatus sum. Sed ht, addii, qui gratulantur malis meis. Deinde quod
quia et ista multa mali patiuntur, addit, intende in dixerat evidentius determinal dicens :

causam meam, pro qua patior. Poena enira similis Vers. 30. — t Induantur confusione et reveren-
est sceleratis et bonis, sed non causa ;
martyrem D , (ia^ qui niaiigna loquuntur super rae
facit itaque non poena, sed causa. Ideo
hiduantur plene confuslone, vel pudore, [Cas-
Vers. 27. — n Judicia me secundum jusliliam
siod.] quasi cilicia poenitontise et vesto lugubri et
« tuara, Domine Deus raeus ; et non supergau- reverentia : pudor cst contra audaciam quara ha-
« deant mihi. »
buorunt furentes ; reverentia, contra impudentiam
Domine, judicame, [GI. int., Aug.] quem illi ju- falsilalis. Hoc debent habero, ut his illa curent.

dicant injuste, non secundum poonara, sed secundum Vel in malo potest accipi, induantur, quasi dicat,
justitiam tuam, quara mihi dedisti. Vel, raeam, crubescant hic ad salutem ; et revereantur. Quod
qiiae in me esl. Hkc est causa mea, [Aug.] judica, si noluerint, [Hier.] 'induantur tandem in inferno

dico, Domine, tu qui cs Deus mcus, et secundum confusione mala ; et reverenlia, illi scilicet, qui
hoc me judicia, scilicet quo tu es Deus meus. [GI. maligna, vel magna, id est suporba, loquuntur
int.] Dico ut mc judices secundum justitiam tuam, supcr me.

(72) Ex Isidor., in cap. Exod xxxii.

 , ,,,,

357 COABfENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. XXXIV. 358

Vers. 31. Exsullenl et Istenlur qui volunl A tatem locutionis Lalinae lef^endtnn /or/ioruH! eorum.
" justitiam meam, et dicant : Scmpei' magniticetur Verum jam admonuimus ecclesiasticum rilum re-
ce|)isse in alic[uibus Gr.-ccanicam forman ut esl
1 Dominus, qui volunt paeem servi ejus. »
,

ilhid Corinlh. xiii

I yiajor lioruin cst rharitas,
:

Exultcnt [Cassiod.J la spe magna tidclium linil, pro inajor c.v liis, si Laliiiis auribus purgalius velis
sicut alii psalmi de passione. Quasi dicat : Illi
loqui, nisi acceperis comparalivum loco superlalivi
quod esl usitalum interdum Lalinis. Ista eraul ne-
erubescant et coafundanlur, e.vsullcnt auteni ct Ur-
gligenda, ni sugillalores tanquam grande piaculum
tentur qui voiunt non suam justiliam statucre. (til.
ce.iserent. Denique Iradit divus Augustiuus in psal-
int.] sed juslitiam incam imitari ct qui ex ea volunt mum Lxxxii, vers. 4, ([uod quandoquc interpres
pacem servi ejus, [llier.] id est Christi, [Gl. int.] id transfert loculionera Graccara, qua; Latiuis inusitala
est.
est pacera meam, quam veni mittere in terram ad
—
Vers. 1.5. Ego autem cuin mihi molesti esscnt.
Deum et proximum; et exsultantes dicant
ad :
Hebraicanles Neolerici, Cum a'grotarent, aut wgro-
Semper magnificetur Dominus, id est ita usque in lantihus ;/'«'«' Vocabulum Ileb. amSa bahalotiiam
flnem saeculi magnilicetur, sicut jam est niagnifica- polcst accipi propter men, id esl linale, et for- m
lus in convcrsione quorumdam. Mullum distat mam inllniti, sub neutra autem passiva significa-
lione. Suffragatur Hieronymus juxla Hebr., qui ad
inter lios laetanles et praedictos. Illi enim maledi-
huuc hiodum reddidit, cum informarcr ab eis, et ila
cunt : Euge, euge animse suae, [Cassiod.] quae lae- B cuin mihi molesti essc7it, hcet altera sententia ha-
titia cito fugit ; isti vero non animse suae lioc di- bet sensum conversum.
cunt , sed vota ad Deum convertunt , et in ejus Vers. U. — Quasi prn.rimtim, quasi fratrein no-
noa strum sic comptaccham. Hreronymus, quasi ad aini-
laudibus, in se, suam ];elitiam ponunl, qua; est
cum, quasi ad jratrcm incum sic amhulabam; San-
perpetua. ctes, sicut pro amico, sicul pro fralre mco ambula-
Vers. 32. — « Et lingua mea meditabitur jusli- bam; Pratensis ct interpreles pro Cajelano, quasi
" tiam tuam, tota die laudem tuam. »
vel sieut socius, sicul frater mcus ainbulavi; Pelli-
canus, sicut amicus, sicut fraler cvquum me conver-
FA lingua. Quasi dicat : Confitebor, laudabo, ct sationc inca cxhibui; .Munsterus, pcrindc ac si ami-
linyua mea meditabilur justitiam tuam : meditalio cus, atquc ac si fratcr ineits fuissct quilibet corum,
cordis est non lingua^ sed ila Chrisli vox consonat sic incessi. In Ilebr. suiit lanluin (]ualuor vocabula,

cordi, ut quod est cordis detur ori, cum ail, lin- Tij^i.nn.T "iS nK3 ins berea keah li iiithhalachti,
gua mea medilabitur juslitiam tuam. Lingua ejus Primum amicum, secundum fralrem, ler-
signifieal
tiuin esl pronomen prima; persona? quod polest
meditata est jusliliam Dei, [Cassiod.] quando No- ,

respicere particulam pr;rcedcntem, aut sequentem,

vum Testamenlum populis pra3dicavil. Et tota die ultimum ambulare. Quod recle lnter|)re-
signiticat
laudcm tuam, [Aug.] quia in omnibus verbis et tes LXX acceperunl pro complaccre, figurale. Quis
factis Deum laudavit. Tola die enim laudat qui n enim dicitiir ambulare in via mandatorum Dei
i]uando sibi ea peri^Iacent quo tropo sa^pius Scri- :
bene omnia agit. Non desinit laudare qui non desinit
ptura utiliir, tanlum movel loculio quac videtur
bene agere ; non desinit bene agere qui non desinit inepla, fratrem nieum complacebum. Nil lamen in-
justus esse. Omnia ergo bona age, et Dominum commodi Augiislinus iii enarratione, qui to-
sensit
laudasti tota die Vel hngua intorior, [Hior.] sci-
ties repelit id lectiouis videtur enim subaudire
;

infinitivura coinplaccbam, id est gaude-

esse, sic,
licet lingua raenlis et non corporis ; mea, id est
bam Deo proxinium esse, id est propinquare. Ex
meorum tidelium, dixit Chrislus, meditabitur jusli- cujus interpretalione, ut habes in Exposilione, li-
titiaiii tuam. Undi>aHbi : Lex tua medilalio mea esl. quido conslat elidi laxationem Kabri et Caeci
,

[Alcuin.j Vel lingua, Christi accipiuutur praedica- repudianlium quod dicitur /'ra//Yw nostrum, etreci-
pienlium ineuni, quod iion coamumicamus aliqua
tores, per quos alios docet. Quasi dicat : IIoc fiat
propinquilale Patri, (]uom Christus bic alloquiliir.
quod dixi, et lingua mea medilabitur juslitiam tuam, Quod lamen sonat dicendo fralrem nostruin, non
id est praedicalores mei cx sludio aiinunliabuat te auleiii diceudo mcum, ob socielatem nalune hu-
justum, promissa maiia', qua nobis coiiulatur. IIoc tolum ralioeinium
(|ui imjilesti; et tola die laudem
corruit , si Augustiiii explaualionem revolvoris
luam, id est omnia annuntiabunt universaliter in
pneler hoc quoa dicilur subaudiri pnrposilioncm
quibus laudandus es. ad.
Quasi lugens ct contristalus. Ilebr. pro contrista-
COLLATIO IN PSALMUM XXXIV : « JUDICA, DOMINE, D lus ponunl matrem, em dn, id est maler. Et quia
NOCENTES ME. l>
deslituunlur casuum varialione, llleron., inler-
preles pro Cajelano, Pellicaii, ct Nebiensis verlunt
Vers. 3. — Efjunde frameam. Ferme omnes nominandi casu, quasi lugens mater, iiilelligendo
pia^ter Ilieronymuin verlunt lanccam. Noii alio qiii- lilium. E divorso Sanctes, Pralensis, Carapensis ro-
dem deelinat sensus, et framea est lancea. I'oleraut foriinl luctum ad liliiim, sub accusandi casu, quasi
igilur palros suos scqui. Translatio ad Canipensem,
lugens matrem, scilicet lilius. El Chaldiviis Pa-
habel stringc mucroncm; et Nebiensis, arma ca- raphrastos, sictit lugens et tristis dc matre sua.
pesce. Ob id Muuslerus Iranstulit, ^H.r/d /hc/uh; Hiii/m,
Vi;:is. 8. —
E.rprohravcrunl animnm mcam. llie- (juo possot utrolibet accipi. Inlerprelos lege-
ronymus cum foderunl animn' meir. Sed -^zri
ahis, runt IM CN pro CN* KM ([uandoiiuidom nulla
, ,

iiAi-iiAR ambigimm est, ut constat eliam cx eodem est prorsiis dislinclio liltoriirum, et potcsl hoc aul
psalmo, versu etiam si sit ibi neutrum. Senleii-
.'j, ilhid logi cilra inmolalionom. l'^l dixorunt, et con-
tia tamen hic noii est alicna, nee obest si IA\ trislatus, noii ciinintes magis ad verbum redd(;re,
aclive acceperunl TiEn iiapiihiii'. cuni contristationc huiiiiliabar. Sanctos jiro rnH/ri-
.s/((/i) ponit pullatum ; inlorpres pro Cajolaiio
Vers. 2. — Eripicns inopem dc nianu forliorum atrum ; Praleiisis, nigcrrimuin, liitoriireles seculi
<!]us. Kaber et Caicus contendunt propter commodi- sunt metaphoram, cum uigriludo synibolum sil iri-
 ;

359 PETRI LOMBARDI. 360

stitiae. Unde Hieronymus dixii, tristis; et Muusle- A est prseterilum accipere loco fuluri, ut est illud quod
rus, mcestus. sequitur, tanquam causa vindiclac, Tentaverunt
mc, clc. Exposilio pniiuMagislrioslendit eorum lela
Vers. 18. — Et adrcrsum me laUati. sunt Ilieron. nuUa esse, siniul et Ilieron. Dissipati sunt, inquit,
in infinnitate scu adccrsa valctudiue mca ul vult a vinculo charltatis.
Munstorus, Sanctes, et Pellican. In claudicationc
Pratensis, cum attritus esscm ^Si" T/.ELA
Vers. 17. — Domine, quando aspicics ? Ut sit ora-
mea; tio tribulati tempus praestolantis ,
quo desideral
Hebraice notat nonnunquam latus elcostam. ut ha- citiusliberari. Hebr. habcnt nao cammah, id est
belur, Gen. ii, de cosla Adae; alias vero, fraclu- quantura vel quandiu, aul quando aspicies, sicque
ram.plaqam, claudicationcm. Igilui-, advcrsus latus respiceret raagniludinera irrisionum et persecutio-
TTCi meum, non dissonat ab eo quod esl adversum num, quas alltictus requireret aut finem acciperc,
me. Nec etiara alia; versiones longe sunl. aut sallera imminui. Et ulrumque aptc refertur ad
Vers. 15. — Comjregata sunt adversum mc fiugcl- personam Clirisli hominis, Jud»orum blasphemias
la. Quodvertunt Hieron, et inlerpretes pro Cajc- exsecranlis, et eorum perditionem comraiserantis,
tano, pro llagellis percutientes Q\h\l'mic.veil ad sen- nihiloniinus justara vindiclara cxpclenlis. Et cum
sum, quem Sanctis Iranslatio converlit, congrega- vocula Ilebraica sit anceps, non debuit Kaber edi-
verunt se adversum me percussi; Pratensis et Pelli- tioni nostrse oblatrare.
canus claudi; Munslerus, abjccti; Clialdceus, impii. 20. —
Quoniam mihi quidem pacifice loqueban-
Q133 NECHIM inclinatur a radice n;; n.\cha, id est g .

Negationem habent Hebr. qua; facit oppositum

ur.
percussit, dcbilitavit Eoque interpretes recle sen- sensum,' nempe, non pacem loquentur : et queni
sum expresserunt. reddidit Hier., juxta Hebr. Sed non dubito quin LXX
Vers. 16. —
Dissipatisunt ncc compuncti. U\ci\, legerint, li iS pro nS lo, prius autem significat
scindentcs, et non laccntcs. Cui salis accedunt pro niihi, sicut Job xiii. Hebr. legunt negationem, non
Cajetano interpi-eles. scidcrunt ct non tacuerunt. spcrabo; el nos legimus i.psi, vel in ipso sperabo.
Sie et Pellicauus, .Munsterus, distendcrunt os suum, At insultant Faber et Cscus, qui fit ut pacera lo-
et non tacucrunt. Cui accinit Sanctes, eacldnnave- quantur, ct conlinuo subnectatur, dilalaverunt su-
runt ct non lacucrunt. Pratensis, aperuerunt et pcr mc os suum, et dixerunt : Vah, vah, viderunl
Heb. Vip QU.\R.\, signiticat scidit, rupit. aperuit. Et oculi noslri. Ista sunt verba odii, non paeis. Cora-
melapliorice, teste Sancle ex rabi David, cachinna- raentarius diluit plenissime istam quaestionem.
tus est, ac si loquacilate carnem scindcret. .Inxla In iracundia terrx loquent^s. Hicr. et Nebiensis,
germanam signilicanliara acceperunl LXX et neu- inrapina. Alii vertunt, .tupcr mansuetos sea humi-
traliter. Secundam vero parliculam, metaphorice, lcs terro'., etc. Polyseraasia particulae Vjn rega,
aut

sicut alii, sae.pe solent ipsam verlere "lai nS

lo jrai parit varietatera.
DAMU, non iacuerunt. JudaBi enini multis anguslns
attriti, non cessant blasphemare, nec
uUis flagellis
compunguntur. Silentiura autem in corde, compun-
Vers. 24. —
Viderunl ocuH nostri. Nescio quod
moverit interpretes pro Cajelano, ul verterent, vidc-
ctio est.
runl oculos noslros, per accusalivura. Et id non
Tcntaveruni me, subsannaverunl mc subsanna- solum, sed ipsc Cajelanus in sua Expositione secu-
tus est. Omncs aulcra alii transferunt
per nominandi
tione. Hier., in simulatinne vcrbnrum fictorwn;
casum, juxta inlelligentiam in commentario Iradi-
Pellicanus, cum simulaloribus ilcridentium coctio-
nem; Pratensis, cum simulatoribus dcrisionum es- tam.
culcnlorum; Sanctes, cum impiis subsannatoribus, Vers. 24. —
Judica mc secundum jusliliam
quL indulqent vcntri; .Munsterus, cum asscntatori- tuam. Vel hic Faber erral toto cielo. Ex Hebr.
in-

quit, non luam, sed meam dicitur. Nam

Hebr. legi-
hus erant qarruli subsannatorcs; interpretes pro
tur "IpiSS cETziDQUECA secundtim justitiam
tuam,
Cajetano, blanditiis dcrisionem vaniloquli. Hebraeus
habet, isan2 ^XJl iVQ bevnphe laage maog. Pri- sicque reddit Hieron. Fuit ille falsus mendoso co-
mum vocabulum significal siynulare et pcrsonas ac- dice.
cipcrc, quod maximc quadrat Scribis Pharisaiis
Herodianis, Chrislum Dominum tentanlibus, Maltli.
et
Vers. 2o. —
Bis legimus, Eugc cuqc, sicut yersu
24 codex Fabri in versione llier. habet repetilum
XXII, ut caperent eura in serraone Magistcr. scimus
nostcr semel duntaxat, quemadmodum nunc legimms
:

quia vcra.x cs, et viam Dei in vcritate doces, et

in Hcbr. Poluerunt haud absonc LXX
ilerare ad
non est tibi cura de aliquo, non cnim respicis per-
Ac videntur legisse Inter- emphasim. Faber el Csecus conlendunt debere dici
sonam hominum, elc. vah, vah, propter evangelicum contexlum,
quia euge
pretes LXX, 'E;n3 beaiianphi, id est cum simula- Non
tamen extule- est iuterjectio gaudentis ubi vah cst insuhantis.
toribus scu hipocritis mcis. Clarius p intellexerunt aulem voculara Hebraicam nx ah du-
runt sub verbo, tentaverunt me. puo alia vocabula
acccsseni he. t, h.
pliciler accipi. Quod si a fronte
cxtra omnem controversiara signiticant subsannatio- sic, nxn heaii, pleruraque accipi-
aspiratio tenuis,
nem, lii'et nltimum etiam quajdara aba notet. Non legimus hoc
tur pro cuge, quemadmodum in Hebr.
eratigitur ut isli novalores lectionera Latinam labe-
loco.
factarcnt, si tamen eo animo secus verteranl, ni
pra^senti versu, ad id, dissipali sunt nec compuncli. Vers. 31. —
Semper tnagnificetur Doininus. qui
Mirum quod bhUerant 1'aber et Caecus adversus volunt pacctn servi ejus. Hebr. qui vult paceitt ser-
LXX, (qui taraeu, alleslante Hier. prsfato in bbros vi ejus, ut referatur ad Patrem, cujus fuu benepla-
Paralipomenon, Spirilu sanclo pleni fucrunl) eos in- cilum salvarc Christura suum. Fre^iuenler
admo-
simulantes magna' teraerilatis, qui audaciuseulc nuimus afiinitalem vocularum in causa esse ut nu-
suum
mcrus nuuc hic nuuc ille invcuialur. Nam "VEnn
everterunt sensum Spirilus sancti, et reddide-
nmt. " Quomodo enira, inquiunt, si dissipali sunt, et, r£nn tantum difterunt per iod
a fine. Et pnus
conlinuo subneciilur, non compuncti tenlavcrunt singulare. Hoc ita
potest esse plurale, alterum est
mc, .fubsatniavcrunt mc subsannatio7ie, frenduc- h.vha-
punclatur '^t.'i^^ hehaphetz. lUud sic, 'SSnn
Tunlsupcr mc denlibus .niis:' Anlecedentia enim et
frequentia adversanlur. » Frigida est hoec raliocina- PIIETZE.
tio, quandoquidcm in vcrbis prophetarum
familiare
 :

361 COMMENTARIUM IN PSALMOS. - PSAL. XXXV. 362

PSAL3ILS XXXV.
PSALMI TITLLUS : IX FINXM SERVO DOMixi, PsALMis Anoluit vere invenire et odisse. Muhi enira inquirunt
DAVID. » iniquitates suas, sed cum dolo, nolentes eas vere

In fincm servo Domini, invenire et odisse : qui cum eas agnoscunt, non
Lixit injustus. Titulus :

Daviil. [Alcuin.] Psalraus iste agit de errore diiniitunt, sed defendunt. Quod si sincere quaere-
psalmus
rent, invenirent et odirent. Latet ergo illos vere, sed
quorumdam dicentium omnia mala esse e.\ vitio na-
bona vero esse ex libero nolentes contra se faciunt, nolenles vere intelhgere,
turae et creationis nostrae ;

mala cum tamen qua;rant nec excusentur de ignorantia.

arbitrio. Quod destruit hic Propheta, dicens
Alilerabilloloco^uoniam :/i3/o.s«, etc.,quasi dical
omnia esse cx nobis, bona vero a Deo per gratiam.
Unde et in titulo recte servus Domini dicitur lidelis, [Cassiod]. Son est li.mor, quoniam dolose egit in

bona a Deo, mala conspectuejus, scilicet Dei, id est noluit sludere legi
qui in hoc psalmo loquitur, quia
sibi attribuit. Et eslpsalmus isle lendens in finem Dei, ut inveniatur iniquitas cjusad odium, id est

attribuit David, id est fideli alicui, qui loquitur in ut per eam legem inveniret iniquitatem suam et

hoc psalmo, servo Domini, scilicet de Deo recte odiret, quasi per ignorantiam e.xcusari possit. Ah-
ter totum quasi dicat Dicunt mali se dehnquere,
sentienti, quia bona Deo, mala sibi [Cas- :
attribuit. ;

quo vel fato vel constellatione vel necessitate provi-

siod.] Vel per David, hic inlelligitur Christus,
'^^°''* [Alcuin.] sed potius di.vit, id est delibera.
dicitur servus Domini, id est usquequam Patri obe- B ^

diens. Cui etiam verba psalmi hujus conveniunt. Et vit in semctipso, id est ex propria voluntate, nihil

eum impulit, ut delinquat, id est ut derehnquat ad

est psalmus iste tendens in fincm. Attribuitur David,
id est Christo servo Domini, id est Deo Patri usque- id quod creatus est. Et per hoc est injustus, et sic
quam obedienti.Intentio. iMonetutmala nobis, bona patet quod no« csl timor Dei, aclu, nnte oculosejus,
id est ante eum, qui timor omnibus imminel, quia
Deo atlribuamus. Modus. Bipartitus est psalmus.
[Alcuin.] Primo asserit mala esse ex homine. Se- omnes fatcntur Deum timere, sed in actu non oslen-
cundo, bona esse a Deo per raisericordiam ibi,
dicit dunt. Non est timor Dei ante oculos ejus, quoniam

Dominus in ccelo, etc. [Cassiod.]Et notandum quod dolose egit, id est carni obedit non Deo, cum aliud
ralio iusinuet quod est in conspeciu. ejus, sciUcet
sunt duo genera peccantium, quia vel ei infirmitate
Dei, quasi dicat, quod videt Deus, et si non alius.
carnis non possunt sequi jussa legis. Unde in libro
Vel, in conspectu ejus, scilicet injusti, quasi dicat
Sapientiae dicitur Corpus quod corrumpitur, aggra-
:

vat animam, et terrenainhabitatio deprimit sensum quod videt ipse injuslus, a Deo scit ; ut inveniatur,

multa cogitanlem (Sap. i\i. Vel blasphemi sunt, ab ipso eodem iniquitas ejus ad odium, id est quod
scilicet qui ex voluntale et libere peccant, quasi iuiquitas sua habenda est odio apud Deum et omnes

dicat, haec Deus non curet. Inde, id est de talibus bonos, non odivit tamen eam.

est quod dicit psalraus.

*-'
Vers. 3. — « Verba oris ejus iniquitas et dolus ;

Vers. 1 — « Dixit injustus ul delinquat in se- 5 noluit inlelhgere ut bene ageret. »

t metipso : non est timor Dei ante oculos ejus. » Yerba oris ejus. [Alcuin.] Hic ostendit per partes
iniquilatem, scilicet in verbis, in cogitationibus,
Di.vitinjustus, etc. [Aug.JEt esl hic descriptio viri
in operibus malis. Et hoc est, verba oris ejus, sunt
iniqui. Quasi dicat : Injustus, id est genus iniquo-
rum, dij:it, id est deliberavit, in semetipso, scilicet, iniiiuitas et dolus, id cst iniqua ct dolosa, vel aperle

apud se et non in publico quasi dicat, proposuit mala. Vel bona cum dolo, cogitalio quoque ejus
si
;

in se ubi homo non videt. Quid ? ut derelinquat, id cum possetesse bona de bonis, esi de iniquis. Et hoc
est, noluit intelhgere, non nego eum possc, scd
dico
est libere peccet. Dico in semetipso, ubi si Deus
videtnon curat, quia non est timor Domini ante ocu- nollc, quid ? ut bene ageret. Non dico eum nolle iu-
lelligere quod non poluil, sed quod potuit. El iia
los ejus : homines timent ne publice protileanlur
perniciosius agit contra seipsum, qui quod polest
iniquilatem. Deum non timent, (juasi dicat, Deus
inlelligerc, non vull. jAug.] Sunt enim quaidam
ct
non requirat, vel curct. Vel ita junge, iujustus dixit,
quEC si volunt inlelligorc hominos non possunt, ut
in
ctc. Ut delinquat. Unde hoc ei ? quia non cst tiraor
principio crat Verbum (Joan. i), sed si nonpoluitin-
Domini ante oculos cjus.
Vers. 2. — « Quoniam dolose egit in conss- D telligere T T in piincipio erat Verbura poluit, tamen

« peclu ejus, ut inveniatur iniciuitas ejus ad bcne ageret, sed noluit et ita veniam
intelligere ut

« odiuin. " non habet. |Cassiod.| Imprudenlia> enim aliquando

senipcr pocna. Noluil
Quoniam in conspcclu ejus, [Aug.] scihcet Dei, dalur venia, volunlali nialcc
cujus timor non est ante oculos ejus dolose egit, id inlelligere, sed potius

esl in corde suo egit dolose, quia non

;

nescit, irao Vers. 4. — « Iniquitalem nieditatus esl in cubdi

« suo astitit omni vife non bona-, malitiam autcm
scit, Deum esse ibi, id esl in corde vidcre, et tamen ;

malum vull ; in liocdoloseagil, ut invenirct iniqui-

« non odivit. »

tatcm sitam ct odi.<!set. Aiia littera, id estde hoc do- Iniquilatem meditatus esl in cubiH suo, |Aug.lid
cst in cordo, in quo sibi complaccl, in quo muudo,
lose egil, quod iniquitalem suam cuni dolo quicrens,
12
Patrol. CXCI.
363 I'ET1U L0.MBARD1 354

iJ est si mundiiiu esset, qiiiesceret. Ubi prsecipit A sunt scrulabilia. El licet hos erigas, alios reprobes
Dominus orare, clauso oslio menlis importunis co- tamon ulrosquo salvas. Et lioc est :

gitalionibus [Matth, vi),ut scilicet nibil e.vtrinsecum

a Deo pelamus : quod si petinius, ostium cordis
Vers. 7. — " llomines ct jumenta salvabis, Do-
« miue, quemadmodum inultiplicasli misericordiam
patet, turba malarura cogitationum videt atque sub-
» tuam, Deus. »
intrat. Unde Salomon Musca; morienies periunt
:

suavitatem imguenti. \Eccle. x, !), id esl importuna; llomines el j umenta, id est electos et reprobos
cogitationes sibi succedentesexlerrainant dulcedinem salvabis Dominc, [.\lcuin.) hos corporaliter lantum,
pur£e orationis. Hanc turbam ainovit Dominus, scilicet reprobos ; illos eliam spiritualiter, id est,

quando filiam archisynagogi in domo suscilavit electos, in quo magna apparet misericordia. Unde
(Matth. XIX). Et Moses legem accepturus, et cum Do- admirando dicit, ijuemadmodum, etc. Aliler junge
mino loculurus, rclictis turbis ininferioribus montis, littoram, [('assiod.) ibi homines, judicia tua sunt in-
verticom ascendit (E.vod. xix). Isbosetb quoque fdius comprohensibdia, quia homines, [Hier.] id esl ra-
Saulis ab hostibus, ancilla ostiaria non bcne cuslo- tiouabiles ; et jument(i,id cst irrationabiles salvabis,
diente ostium, occisus est (// Itcg. iv). [.^ug.) Hoc Domine. Non mutatur sensus. Salvabis quemadmo-
est ergo hic, in cubili suo, in se- r> quod supra dixit, dum multiplicasti misericordiam tuam IJeus.
metipso, id est in corde,ubi velut in cubili quiescunt Secundum hanc lectionem sicprocede in sequentem
mundo corde. Si ergo exlra est tumultus, vel,id est versum, quasi dical Homines et jumenta salvabis,
:

saltem, in cubili sit quies, qua; erit, si sit ibi bona sed prKler jumenla, id est praiter salulem tempo-
conjux, scilicet Doi sapientia, el pura conscientia : ralem, quae juraentis, id est reprobis datur. Filii

quod si ibi sit mala uxor, nec ibi est quies, et ita hominuni, etc.

nusquam. Sunt namque tria quae non sinunt hominem

Aliler totum ab Domine, in ccelo. [Aug.]
illo loco,
in domo quiescere, scilicel fumus, slillicidium et
Quasi dicat : sedbona et spiri
.Mala sunt ab homine,
mala uxor. Fumus, sunt peccata, qua3 ex concupi-
tualia et temporalia sunt a Deo.De spiritualibus docet
scentia nala mentem obtonebrant ; stilhcidium, pec-
primo, post de temporalibus. Et hoc est, mala ab
cata qua; aliunde profluunt ; mala conjux, est sa-
homine, scd, o Domine, misericordia tua, scilicet
pientia carnis, quai inimica cst Deo vel mala con-
;
quam sanclis das, est in cwlo, id est coclestis, non
scientia, qua; rationi repugnat. Si quem ergo sua
terrena, ut isla lomporalis, qusc communis est bonis
vel aliena inquielaverint vitia, confugiat ad cubile,
et malis. Sed quomodo homo agnosceret misericor-
ibique si bonam receperil conjugem, quiescet; si
diam cadesteni nisi ei Deus nunliaret Nunliat vero '?

raalam, turbalur amplius. Astitit. Quasi dicat ;

p missa veritate usque ad nubes. Et hoc est, veritas

Mala sunt verba, et cogilationes, et eliam opera sunt
tua, venit usquc ad nubes, id est prasdicatores, per
mala. Et hoc esl, astitit, quasi dicat, cum studio et
quos tonat Deus comminationibus, coruscat raira-
mora, scilicet perseveranter omni vix non bonw
culis, plnit doclrinis. Et ideo recte dicuntur nubes.
[Aug.] id est pronus fuit iniqua operari, malitiam
Unde: Qui sunt istiqui ut nubes volanl etquasi co- ,

autem non odivit, sed dilexit. Ecce sumina mali. Qui

lumboe ad lcnestrassuas ? {Isa. lx.) Et alibi Manda. :

enim non potest penitus carere malitia, debet vel,

bo nubibus tneis ne pluant super eam imbrem
id est saltem odisse, quara quidem Deus odit, ut
(Isa. v). Et est sensus Veritas tua usque ad nubes
:

raente serviat legi Dci quod isle non fecil qui in-
:
venit, id cst veritalem tuam nubibus, et per nubes
venit et scivit esse mala, sed tamen non odivit.
omnibus aliis prsestas, per quara ca-Iestem miseri-
Pars. II. Vers. 5. — Domine, in coelo miseri- cordiam tuam iutelligant. Et ipsi iidera nubes qui
cordia tua , et veritas tua usque ad nubes. u sunt justitia tua, id est per justitiara tuam, qua im-
plentur. Sunt montes Dei, non saecuh. Montes saeculi
Domine,in ccbIo misericordia tua. [.41cuiu.) Ilic est
sunt, "Arius, Maxiraianus, Donatus, Sabellius et
secunda pars, ubi dicit bona esse a Deo per miseri-
alii hKrelici per quos unusquisque ducens navem,
cordiam. Quasi dicat Mala sunt ex homine, scd
:

naufragium faceret. Et bene doctores etiam montes

bona sunt ex Dei misericordia. Et hoc est, sed, o
dicunlur, quos prius sol justitiaj, id est Christus,
Domine in coelo, id est in iis qui sunt coclum, id esl
arcana scienles, est misericordia tua, et quod ipsi
luce sapientiffi vestit, qu£B post de eis, et si non ab
Et hoc tua eis, ab infiraa valhum, id est in inferiorum corda
iidem sunt nubes, esl a te. est, ct viritas

venit usque ad nubcs. [Aug.) Nubes sunt doctores. desccndit. Ideo dico de eis, et si non ab eis ; mi-
nislri enim sunt doclriua}, non auclores, sed illu-
Vers. 6 — « Justilia tuasicut montes Dei ;
judicia
rainati per juslitiam fiunt raontes, et per judieia tua,
" tua abyssus multa. »
fiunl alii abijssus, id ost profundi in peccatis, et est

.lustitia tua sicutmontes Dei, id esl jusli tui, hasc abyssus multa, quia isti tales sunt multi, mon-
qui sunt montes Dei spirituales, comparantur mon- tes vero pauci. Homines. Ostendit supra spiritualia
tibus realibus, [Aug| quia luce veri solis ante alios bona esse a Deo, hic teraporalia esse ab eodem dicit.
illustrantur. [liior., Alcuin.] Et sicut hos elegis qui Quasi dical Non solum spirilualia, sed etiam lem-
:

sunl monles et nubes, ita alios rcprobas et ita ju- poraliasunt a Dco, quia, homines ct jumcnta, id est
dicia tua, scilicet quod horum misereris, et hos carnalos qui luoc amant, cum juraentis, salvabis
excxcas, sunt abijssus mulla, id est nuUi penilus Uomine, sicut junienla teniporaliter tantum. Quasi
 : .

365 COMMENTARIUM IN PSALMOS. - PSAL. XXXV. 366

dicat : Qui utrosque fecit, utrosque lemporaliter sal- A tumine per Christum, [Hier.] qui est lu-
ttio, id est
vat, quia et temporalia sunt a Deo, qusc eis commu- men de lumine, vidcbimus lumoi, [-4ug.] in futuro,
niter dat, et dicit homines carnales tanlum. Jumenta, id est Palrem. El nota quod idem qui est fons, es-
accipit ad litteram, salvubis quemadmodum multi- lumen : fons quia satiat ; lunien, quia illuminat." In-
plicusti miserieordiam tuam, Deus. terim aulem.
Vers. 8. — I Fihi autem hominum in tegmine Vers. 11. — I Pnetende misericordiam tuara
" alarum tuarum, sperabunt in te. » » scientibus te, et tuam his qui reclo sunt
justiliam
Filii autem hominum. [Aug.] Quasi dicat : Homi- « corde. »

nes, scilicel carnales, salvabis corporaliter tantum, PrcBtende misericordiam tuam scieniibus te, rec-
cum jumentis, sedhominum, id est boni, spera-
fihi le credenlibus scilicel, (Aug., GI. int.) quod bona a
butit, id est supra homines dicuntur, qui sunt secun- te, mala a se, et juslitiam tuam scilicel vit» recti-
dum Adam, id est qui porlant imaginem veteris ho- tudinem, his qui recto sunt corde, qui dirigunt se
minis hic filii hominum dicunlur, qui sunt secundum
: ad voluntatem Dei, [Cassiod.] non eara curvant a se
Christum, id est qui imaginem Christi porlant. Ta- ul in omnibus, [.\ug.] scilicet prosperis et adversis,
men fiUi hominum, generahter homines dicuntur, laudenl Deum.
in tegmine alarum tuarum, [Aug.] a simili avis hoc
g Vers. 12. — I
Non veniat mihi pes superbiae, et
dicit. Et dicit alas. [Hier.] Vetus et Novum Testa- <i manus peccatoris non moveat me. «
mentum. Et est, in tegmine alarum tuarmn, [GL int.] Non veniat. [Aug.] Quasi dicat Spero, inebrior, :

id est in protectione Veteris et Novi Teslameuti, et pro his non veniat mihi pes superbia', [Cassiod.]
sperabunt futura bona, cum illi qui sunt secundura id est superba pes quo itur a Deo,
afieclio, qua; est
Adam praesentibus gaudeant, hi qui secundum Chri- Hoc est quod in alio psalrao
id cst receditur. [.4.ug.]
slum suDt, sperant misericordiam quse in ccelo est, dicit Ab uccultis meis niunda me (Psal. xviiii. Et
;

per nubes annuntiata. manus, id est impulsio peccatoris, id est diaboli,

Vers. 9. — « Inebriabunlur ab ubertate domus non moveat me, hoc est quod alibi dicit. Et ab alie-
" tufe, et torrente voluplatis tuae potabis eos. » nis parce servo iuo (ibid.). Et ita facit nobis sicut
Inebriabuntur. [Aug.] A simili loquitur, quia non iste petit. (Gl. int.) mala quac a nobis vol a Nam et

potest res exprimi, sed per hoc simile innuit, ut diabolo sunt amovet Deus. Et nola rcctum ordinem.
per hoe pleni gralia mcntem carnalis affeclionis Prius enini dicit : Non vcnial superbia ; etpost, ma-
perdant, ne suos carnaliter jam cognoscant patres, nus peccatoris non moveat rae, quia si superbus es,
filios, amicos. Unde Dominus in Evangelio Qui non : cilo temovet operatio male suadentis, aliter non
oderit palrem et matrem, aut fratres, sivc sorores Ideo tiraeo non veniat inihi pes superbiae, quia
propter me, non est me dignus (Maltli. x). Et haec Vers. 13. — II Ibi ceciderunt qui operanlur ini-
inebriatio est ab ubertata domus tucB praesenlis sci- « quitatem ; expuLsi suni, et non polerunt slare. »

licet Eeclesia\ Et torrente voluptatis tme, [Cassiod.] Ibi ceciderunl, [Aug.| id cst in pede superbiae ce-
id est Spiritu sancto, potabis eos, [-Vug.] quasi dicat ciderunt. [GI.inl.] Quasi dicat De allo, qui ope- :

Impetus erit gratia; et misericordiae ad eos inebrian- ranlur adhuc iniquitatem, (Aug.) scilicet diabolus et
dos. [Alcuin.] Vel torrens voluptalis dicitur voluntas primus homo [GI. int.] expulsi sunt a paradiso, dia-
Dei in homine, rumpensomniaobslacula. Et est, tor- bolus primo, et poslea homo ; 7iec potuerunt stare vi
rente voluptatis, elc, id est volunlas tua quasi lor- sua. Vel dc iihilosophis polest accipi hoc, sic : [.4ug.]
rens in homine omnia rumpel obslacula. Vel, torreus Ideo non veniat pes, quia, ibi, id est in pede super-
voluptalis tuae dicilur sapientia Christi, quia subila bice. ccciderunt, quia cum cognovissent, non sicut
est et rapida. [Cassiod.] Et est, torrente voluptatis Deum glorificaverunt {Rom. i), qui operantur ini-
tuse, id est sapientia tua polabis eos. Vel de futuro quilatcm, juxla illud : Tradidit HlosDeus in deside-
potest accipi sic : Inebriabuntur ab ubertate domus ria cordis corum, ctc. (Ibid.) E.Tpulsi sunt nec po-
tuae, [Aug.) fulura^ Jerusalem, |AIcuin.|lunc cnini in iuerunl stare, hoc non mulalur.
re cbrii erunt, id est pleni, modo spcrant. El,
torrente voluplalis, id est delectationis,
([ui

tuK, quae D T8 COLLATIOI.\I>SAI,MLMXXXV : « DIXITmUSTUS. *

dicitur torrens, non ideo ut sit transitoria bcalitudo, Vers. 2. —

Quoniam dolose egit in conspcctu ejus,
scd copiosa, potabis eos, et poteris. ut inveniatur i)iiijuitas cjus ad odium. Infiuitivus He-

Vers. 10. — » Quoniam apud le cst fons vita', et

braicus positus loco gerundivi Latini, ct rcspon-
dens ad id quod dictum est, ut inveniatur, eflecil
.1 in lumine tuo videbimus lumcn. »
ul possit verli active aul passive ni"2S limtzo ad
Quoniam apud te, (Aug.) o Christe, est fons vitce, inveniendum, id esl, ut voriit Hieron., invenirct ini-
id est initium omnis boni, el in lumine tuo, o Chris- quilatem, scilicet Deus ad odiendum. Pratensis eliam
vcrlil aclive. Sanctes (|uidcm aclivum posuil, et
te, vidcbimus lumen, quia per ejus prEedicalionem
addidit dc suo, ad alium scnsum converlcns sic, ut
videmus nunc lumen Patris, ei Spirilus sancti. Et invcniat iniquitalcm sunm, ut odio hahcat bonuni
ideo, pra'lende miscricordiam luam,ut in hoc skcu- Nam propter reciprociim pronomcn, ncccsse crat
lo tulius eatur. Vel ita, ut ad Pairem dirigalur sermo inlclIiKcnliam rcfcrri ad nialiliam pcccanlis qui sibi
blandilur d(! pcccalo. .\|)ud HcbraHis autem Imjus-
ab illo loco, quoniam apud le, quasi dicat : Potabis,
modi allixa seu pron()mma, juxla (piod rcs exposlu-
el vere, quia apud le, o Pater, cst fons vitn;, id est lal, possunt facerc rcciprocalionom, aut simpliccm

Christus, qui idcra cst lumen. Unde sequilur, cl in rclalioncm quod ol IJI apud Grajcos. Ob idque
:
367 PETIU LO.MIlAaL)I 368

Auguslinus invenirel iniijuitatcm suam et

legit, ul Axai ijL'.GT,(Tai. Munsterus non dissidet a LXX Quotis- :

odisset, secundum quod habesin glossa exposilio- que. ait, inveniutur iniquitas ejus odio digna. Suc-
nem.Grffice enimlegilur Tot) cucsTv t/|V divou.iav au-oti, cinit Pellicanus et Campensis paraphrasis.

PSAL31US XXX VI.

1>SALM1 TITULUS : « PS.VLMUS DAVID. n secundura illud De die autem illo nemo scit, neque
:

yoli (emulari. Titulus Psatinus David. [Alcuiu.] fitius, nequc angetus, nequc liomo {Matth. xxivj.
Psalmus iste tertius est eorura qui per alphabelum Sed quomodo dicitur Filius nescire, qui orania novit

imperfectuni describuntur, el est totus de corre- quce Pater ? Ut dicitur dies laetus, quia laetos facit, et

ctione morum. Est enim psalraus iste, quasi vestis frigus pigrura, quia pigros reddit. Sic dicitur Filius

Christi, et polio corporis ejus, vestis scilicet quae nescire vel scire nobis, quibus missus est magister

totum corpus ejus operiat pneceptis, el protegat quae scire vel nescire nos facit : scit itaque sibi,

contra adversa, et quasi sinu consiUi foveat. [.Vug.] non nobis. [Cassiod.] .\liter per fenum intelliguntur

Potio contra intirmos, qui murmurant de flore ma- nobUes, qui in temporalibus proficiunt facile. Per
lorum bonorum, quasi omnia casu agan-
et labore
olera quae non hortorum sunt, sed herbarum, id est
g vilissima quae per agros sponte nascunlur, intelli-
tur, quorum errorem curat psalmus velut salubre
antidotum, docens omnia, et liaec inferiora divina guntur raediocres ; sed el illi cito arescent, id est

providentia gubernari, et non casu agi. Intentio. nobiles ; et hi, id est raediocres, decident, et hoc
[.Alcuin.] -Monet ut spreto raundo Deo adliereamus, cur? Quoniam illi tanquam fenum id est
qui sunt

Modus. Tripartitus est psalmus. [Cassiod.] Prirao, nobiles, veloeiter areseent, et illi qui svml quemad-

monet Ecclesia, in cujus persona loquitur Pro- mudum olera herbarum, id estmediocres, decident.

phela, ne quis malignantes imitetur, sed quidquid Ilii ita ; tu vero

boni speratur, a Domino postulelur, qui profutura Vers. 3. — n Spera in Domino, et fac bonitateni ;

dat et aeterna. Secundo dicit malos super bonos « et inhabita terram, el pasceris in divitiis ejus. »

invidia lorqueri, ibi, observabit peccator. Tertio, Spera in Domino, ilU in vanis. [-4.ug.] Spes enim
tractat justum hic nunquam deseri, proemia bono- est inlroitus fidei, initium salulis, [Cassiod.] quia

rum et poenas inalorum commiscens, cum inlerje- per spem intratur ad videndum illud quod credi-

clis adhortationibus, junior fui, etc. Dehorlans

ibi, tur : et sperare in Deo, initio fidei docemur, et fac
ergo Ecclesia ab immuiatione raalignanlium, ait :
bonitatem quia fides sine operibus mortua est, [Aug.]

Yers. 1 . — " Noli aemulari in malignanlibus ; ne- illi contra maUtiara faciunt ; et inhabita terram ne
e que zelaveris facientes iniquitatem. » ^ bona facias extra Ecclesiam, [.\ug., Cassiod., Hier.]

!Soli, [GL int.] o tu intirme, qui hoc soles, (Bmu-

ei pasceris usque ad saturitatem et suavilalera in

tari, [Hier.] id est indignari, in mnliynayitibus [Gl.

diviliis ejus lerra\ quae sunt ipse Deus, vel in Scri-
int.] id est in consideratione mahgnantium, quia pluris sacris. El

rtorent. lieque zelaveris, [Hier.] id est non ames nec Vers. 4. — n Delectare in Doraino, el dabit tibi

imiteris jacicntes iniquilatem, [Gi. int.] quia bonos petiliones cordis tui. »

preraunt. Cur? Delectare in Domino. [Aug.] Ecce divitiae terrae.

Vers. 2. — Quoniam tanquam fenum velociter

<'
detectare in Dominn, scilicet ila ut suavis sit tibi

« arescent, et quemadraodum olera herbarum cito ejus delectatio vel recordatio, [Cassiod.] et ut ames
« decident. » quera tiraes, spreta raundi jucunditale, et dcbit tibi

Quoniam tanquam fenum [-Vug., GL int.] quod ho- petitiones cordis tui, id esl ralionis, non camis. Et

cras in clibanum miiiiiur, vetociter ul del

die floret, et

arescentm2.\\, id est et cito decident raah, ct quemad- Vers. o. — " Revela Domino viam tuara, et spera
modum olera /ieriarumvelprati. Alia littera, [.\ug.] in eo ; et ipse faciel. »

vilia quae non habent altara radicera. Et ideo hierae Reveta Domino viam tuain, [Aug.] id est indica
virent, aestate arent. Et accipitur pro eodera fenura D ei quid pateris in carnera, id esl carnis corruptio-
et olera, quibus recte comparantur maU, qui hieme nem. et quod veUs inde liberari, ef spera in eo, et
florent, aestate autem arescent. .Modo ergo hieras ipse qui potest faciet, quasi dicat, et gratia Dei te
est, aestas judicii dies, ubi raali non virentes deci- liberabit de corpore raorlis hujus. Vel ila ab illo

dent, atque arescent, quia non habent radicem in loco, spera in Domino, a^terna, quae sunt in Domi-
alta per charitatem. Econtra altse radicis arbor per no. El ut speres, fac bonitatem, id est bona : quae
charilatem modo est arida, quia nondum apparuit ul facias, excole terram. .\Iia Utlera, Evam, [-4Icuin.]

quod erimus ; tunc gloriosa, quia tunc nos circum- scilicet corpus, ne germinel spinas el tribulos. Et sic
vestiet dignitas rtorum, et ubertas fi'uctuum locu- pa^eeris in divitiis ejus, id est virtutibusejus. Unde
pletabit. Hoc aulera et si longum videatur palienU, non in te, sed in Doraino delectare, id est delecle-
cilo est Deo. Junge ergo te Deo el libi cilo erit. Et ris : quod si est, dabit tibi petitiones cordis tui, id
est dies illa incognita. quia tanquam fur veniet. est oeterna, quae petit ralio. Haec quidem praedicla
 ]

369 COMMENTARIUM IN PSALMOS. PSAL. XXXVI. 370

justis dico ;
quod si peccator es, revela Domino A sms/(«ch/cs auicm, [Cassiod., Gl. iiil.] scilicet qui
viam tuam, id est confitere peccata. Et sic item, adversa fcrunt, et prajscntia despiciunt, proptcr
spcra in eo, id est bona quse sunt in Domino. et Dominum, qui non fallit et omnia poiest, ipsi h/r.-

ipse facict, id esl dabit. Qiiid? rcdit/tbunt lerram vivenlium.sed quanJiu ferendum?

Vers. 6. — « Et educet quasi luraen justiliam

quod infirmo diu vidolur. Et hocest
|.4ug.] cilo erit
—
:

Vers. « Et adhuc pusillum et non erit pec-

10.
n tuam ; et judicium tuum tanquam meridiem : sub-
« cator et qusercs locum ejus, et non invcnies. »
;
« dituseslo Domino, et ora euui. »

Et adhuc Quasi dicat Jam sustinuisti, ct adhuc :

Et educet de tenebris sgeculi jcstitiam lunw ,

restat pusillum, id est parum. [Gl. int.] Ne ergo

(Cassiod.j id est fidem, quas hic est quasi sub mo-
ta;de-it te, et non erit peccator, pro quo gemis, id
dio, (juasi iumen, [Aug.] id est ad lucem judicii,
est non erit dorainiura pcceatoris, qui nunc vivil
ubi omnia palam erunt. Modo enim abscondita est
pio, id cst ad utililatem pii, (|uem purgat pusillum,
JHslitia, id cst fides qua juste operaris, quia non-
est usquo ad fincm vitte cujiisque, quando liboran-
dum vidcs quod credis etjudicium tuum quod jn- ;

lur sancii. [Aug.] Post islam tamcn vitam parvam,

dicas ct eligis sequi quod non vides, quod modo a
nondum eris ubi erunt sancti quibus dicetur :
malis irridetur. Educes tanquam mcridicm, nonso- ,

lum ut lumen, sed ut clarum lumen. Intcrim vero g Venile, benedicti Patris mei {Mallh. xxv), id ost
non habobis geminam slolam, quam habebiint sau-
dcbes lioc facere, scilicet subditus eslo Domino, id
cli in resurrecliono, sod poteris esse in illa requie,
est obedi praeceptis ejus, et ora eum, donec det pro-
in qiia dives superbus et slcrilis vidit Lazarum ul-
missa [Cassiod.] Ecce bona rcgula, ut bona facia-
cerosum pauperem (Luc. xvi), in qua rcquie se-
et
mus, et semper rogemus.
curus exspectes diem judicii, quando recepto cor-
Vkr.«. 7. — « Noli Eemulari in eo qui prospcra- pore angelis ffquaberis. Scd quomodo Lazarus erat
« tur in via sua, in homine facientc iniuslilias. " in requie, cum uondum essetmissa hoslia ? [Alcuin.]
yoli. [Gl. int.] Hic exponit unde solct nasci indi- in spe ex tolo ; in rc, partim, quia nec ignem ma-
guatio. yoli cemulari in eo qui prospcratur in via terialem, nec vermen conscienlioe corrodenlis sen-
sua, [.Vug.] et nou Dei, in qua lu es. In via pro- liebat. Et qu/ercs. Quasi dicat. Sic non erit pecca-
speralur iste sed in perventione, id est cum ad tor, quia quseres locum ejus et non invenies, id est
finem pervenerit, erit infeli.\ ; tibi juslo ecoulra. si quocreres non invenires, JAug.] quia non habe-
Et ideo, noli a;mulari in eo qui prosperatur, scilicet bit lunc usum quem modo habet, cum co utatur
In homine facienlc injuslitias. Sed tu Deus ad probandum juslum ; flagcllum nonipe faeit

Vers. 8. — <i Desine ab ira, et derelinque furo- Dciis de malis sihi quo easligol lilios.
^
" rem ; noli aemulari ut maligneris. »
Vers. II. — 1 Mansueli aulcm hMrcdilabunl
Desine ab ira, [Aug.] id est ne turbetur oculus « terram et deleclabuntur in mullitudlnc pacis. »
;

tuus ira. Vide vcritatem,, id est Christum multa Mansueti autcm, [Cassiod.] non ([uicunque sus-
passum, nimquam prosperatum, nec lamem iraluni.
tinonles, sedquipatienlerlolerant, llcercdilabuntlcr-
Ideuquc non irascaris de florc malorum, ([uia inde
ram vivontium, et quid ibi eis? [.4ug.] Dclectabun-
irasci et indignari, est contra Deum murmurare, et
lur in multitudine pacis. Maliin exteris delectantur ;

])rope l)lasphemare; et derelinque /'urorc»i.[Cassiod.

libi, o juste, omnia pax.
Nota dilTerentiam inter irara, et furorera. Ira su-
bita esl, furor diutius durat ; sed utraque descronda Ti> Pars II. Vers. 12 — « Observabil jjeccator
sunt, per Hoc dicitur ci (|ui
qu.-n [^eccatur. |.\ug.]
n jusium ; et stridebit super cum dentibus suis. »

adhuc infirmus tumet, cur non bona sibi danlur, Obscrvabii peccaior juslum. [Cassio(l.| Secunda
qu.-c etiam mali habent. Et noli a;mulari ul malignc- pars. Dicto quod boni non dobent ,-emulari malos.suh-
ris, id est ut voluntarie sis malus, imitando curn dit hic malos supor bouos invidia torquori, quod non
(|ui maligne faciendo ad tempus ilorel. Vcl ita ab sunl eis similcs. Et idoo pudor esl eos id cst malos

illo wnndari, quasi dical, oi"i ciim, (;t,

loco, noli a'mulari, quasi dicat Tunc pax eis, sed modo est :

«o/i aulcm, /rmulari in co qui prnspcralur in via .\ua, j-) l)ellum,(|nia pcf.c.ator oftjcrcn/if/. quasi dicat.occullis

id ost ne moveat te a perseverantia, prosperilas insidiis jusluin, ut oum allicial. Idoo obscrvahil,

malorum, ncquc in hominc faciente irijustilias, id iiuia dum vidot jusluui, crodit so acciisari ab eo ; si

est si faciunt justis iniqua quod ct si tibi ali- :

vcro nou polest alliccre, slridcbil supcr cum denti-

qua faciunt, desine ah ira, id esl ne sis iralus. bussuis, utfurens bellua. |.Vug.] Quasi dicat : Quem
Quod ct si grandia faciunt, dcreUnqnc funtrcm id ,
non potcst suhvertere, couatur occidcrc.
esl, ne furiosus sis, prinsertim, nnli (vmulari ul ViCRS. I.'). — « Dominus aulom irridi-bit oum,
inaliqncris, id esl, iit codem inodo sis maligaus. •' (|iioniam priispicil (|iiO(l vciiiol dies cjus. «

Vkr.s. !). — Quouiam i|ui uialignanlur cxtcrmi- Diiminus aulcm irridcbil cuin, jGl. inl.l id csl ir-

• uabuntur; sustincntcs aulom nciminum ipsi lia^- risiliilom vidol, el vidorc suos facil. Sioiit crgo
» rcdilabunl terram. » Dcus, siciit 01 nos vid('nlos malos poritiiros irridoa-
Qunniam quimali/jnanlur,HJ\. inl.| id (•-I (luiiiialJ mus, ]Cassiod.] ot pivesenlos giandis consolatio osl
sunt, etsimodo llorcnt, c.vlermin/ibuniiir in rniiiro, isla. l>o hoc irridebil, quoniam prospicit, |.\ug.]
id csl cxlra lcrminos lerr,'o vivontiuni (Limnahunlur ;
(|iKi(l ip<c pocciilor non vidcl. quod vcniat vidc ol ln
 ; . ;

371 PETRI LOMBARDI 372

hoe cum Deo, dies ejus qiio retribuetur ei. Semper A quia,noM< Domiwus, homo non potest scire, diesim-
enim vindicatur in impium, aut liic aut in futuro, maculatorum, et simiseri videnturignaris, scit Deus
si se convertil, vindicatur in eum hic, ut in Paulo, quid eis serviet. Vel novit, [Hier.] id est approbat
qui divina voce prostratus resipuit ; si non conver- Dominus dies immaculatorura, id est vitam imma-
tit se, vindicabitur in eum in futuro. [Alcuin.] Si culatorum, et luereditas eorum, [GI. int.] quae pro
neque blanditiis neque minis aget, poena aggreditur. diebus immaculalis dabitur, inwtcrnum erit.
Unde subdit ;
Vers. 20. « Non confundetur in tempore malo,
Vers. 14. —
Gladium evaginaverunt peccatores
« <i et in diebus famis saturabuntur, ijuia peccatorcs
« intenderunt arcura suum. » <i peribunt. •>

Gladium eliam cvaijinavcrunt peccatores. [Aug.] Xon confundentur. [Aug.] Confunditur ille qui
Ecce aperta impugnatio. [Alcuin.] Si vero nec sic sperat in homine, se, vel alio. Unde : Maledictus
proficit, insidiatur dolis, quando bene loquendo, qui ponil carncm brachium (Jcr. tempore xvii). Si in
mala intendit. Et hoc est, intcnderunt arcum suum, malo, id est tribulationisqua potius pracsentis, in
[Aug.] id est, dolos. Ecce occulta impugnatio, qua; gloriantur, ct in diebus /amjs quimodo suntquando
sit per insidias:postea reddit singula singulis. Quasi non est plena refectio, et est multa miseria, satura-
dicat : Arcum suum intenderunt. p> buntur in spe, et vere, quia peccatores peribunt
Vers. 15. — " Ut decipiant pauperem et inopem : tantum qui ablatis exterioribus nihil habent intus,
' ut tricident rectos corde. » extra tribulantur et inlra. Nam.
Ut decipiant pauperem,[G\. int.] quisibinonsul- Vers. 21. — « Inimici vcro Domini mox ut ho-
ficit, eMnopem qui nec habetspemabalio. Gladium « norificali fuerint el exaltati, doficienles quemad-
evaginaverunl ut trucident rcclos cordc, [Cassiod.] « moJura fumus deficient.
ut marlyres, sed Inimici Dommj i'ero, [Hier,, GI. int.]id estinveri-
Vers. 16. — « Gladius eorura intretincordaipso- tate, mo.tut honorificat fuerint honoribas elpolen- i

« rum ; et arcus eorura confringatur. » tia, et e.xaltati gloria. deficientes in interiori, et pe-
Gladius eorum intrct in corda ipsorum, undeye- nitus ab omni virtute quemadmodum fumus deficient
nerat, [Cassiod., Gl. int.| quasi dicat, occidendo in [Aug.] Fumus quanto plus extenditur, tanto plus
corpore, se occiderat in mente, quod non nocet evanescit, ita mali. Nam quanto gradus altior est,

sanctis, sed potius eorum fit

dolus inanis, ut in lanto casus gravior. Vel ita ab illo loco. Non con-
sequenti dicitur. Gladius eorum inlret in corda ip- fundcntur in tcmpore (Psal. xxiv). Et legitur partim
sorum et sic fit, [Aug.] Tibi enim nocent, o juste de pra;senli,partim defuturo, sic non confuyidentur
extra : sibi vcro intus, ct ita insaniunt quasi cum intempore malo liiiJ.^idestfulurijudicii. (Cassiod.]
pcr corpus suum mittat gladiura, ut ccdat tunicam ^ Et in diebus famis, id est in hac vita, quae est dies
alterius. Et arcus eorum confringatur, id est insidiae famis, quando boni esuriunt et sitiunt juslitiam
frustrentur, ne noceant justo, qui et si spolielur (Mattli. v). Saturabuntur exem- ;
per Scripturas et

dicat : pla, et per Domini promissiones. His duobus alia

Vers. 17. — c Melius estmodicum juslo, super di- duo postea opponit, agens de malis, [Cassiod.] scili-
« vitias peccalorura multas. » cet peccatorcs peribunt, contra hoc quod dixerat,

Melius est modicum justo, etc. Vel ita junge litte- non confundcnlur, et inimici vero, conira hoc quod
ram. Ita irapius justo, [Gl. int.] tamen Mclius esl dixerat, saturabuntur Sic boni non confundenturin
.

modicumjusto quod habet super peccatorum divitias 1'uluro, quia peccatores tantum, peribunt in judicio,
multas, id est quia et si raodo prosperc raalis, non boni saturabuntur hic, sed inimici Domini mox, id
tamen sic semper erii. [Alcuin.] Et uota quod paulo est, quam slalim honoriftcati fuerint ct e.valtatidefi-
ante de malitia peccatorum et suslinentia bonorun cientcs, id est, quam statim in altum conscendunt,
egit ; hic de divitiis illorum et paupcrlate horum. tam statim a veritate cadunt.nec estin textu ut (73).

Vere melius, Ipsi dico, deficientes, ut necjudiciumboniremancat.

Vers. 18. — " Quoniara brachia peccatorum con- Et hoc qucmadmodum fumus, quia quanto plus ele-
€ terentur ; confirmat autem justos Dominus. " D vantur, tanto citius cadunt ut fumus. [Hier.[ Vel ita

Quoniam brachia.id pcccntorum con- est potenlia ut priraus versus, totus de futuro, secundus de prae-
terenlnr,YXK\g.\ justos autem confirmat Dominus in scntilegatur,sic : Nonconfundcnturintcmporemalo,
adversis per spem,per exempla,et maxime per exera- id est judicii, et in diebus famis, scilicet quando
plum crucis suae. Crux enim finita cst in pcsna, mali esurient, in futuro. safMm/;!i?jfur. Quia tunc,

manet in gloria, a locis enim suppliciorura transit peccatores pcribunt, et non solum tunc, sed etiam

ad frontes imperatorum. Qui tantura honorem dedit interim, inimici Domini mox honorificati, elc. Hoc
suis pffinis, quid faciet fidelilms suis ? non raulatur. Ideo ha;c malis, quia

Vers. 19. — " Novit Domiuus dies imraaculato- Vers. ti. — « Mutuabitur pcccator cl non solvet

« rum ; et haereditas eorura in aeternuir. erit. » « justus autem miseretur et tribuet. >

I^ovit. [Aug.] Quasi dicat : Quomodo confirmat? Mutuabitur pcccator ct non solvet. [Aug.j Ilic ac-

73) Graecus tamen innuit, ul, esse de textu iii tJ J^wOiivm aSToi;.
 »

37 3 COMMENTARIUM IN PSALMOS. - PSAL. XXXVl. 3-;i

cipil corpus et inentem et caetera, a Deo, et non agit A iiuit in senecta uberi, cum in honorabili n?tate

gratias. Vel, mutuabitur peccator, [Cassiod.] id est Christum suscepit per omnes genles dilalala ; et

audit verbum Dei, etnon soluet, id estnon reddit his aHalibus nora iustumderelictum a Deo, nec
i'irfi

operibus, quod auditu percepit, quasi, dicat, non semen ejus [Cassiod., Gl. int.] Id est operavel imi-
refert lucrum,[Aug.] Justus autem miseretur et Iri- tatores, qucerens panem spiritualem, lAug.) id est

buef de his quse accipit a Deo. [Cassiod.] Et nota indigere pane verbi, quia verbum Dei semper cum
quia prius movelur misericordia erga non habentes eo est. Vere non, (|uia

deinde tribuet. Pr.Tcedit ergo misericordia in alTcctu, Vers. 27. — " Tota die miseretur et commodat
et largitas sequitur in eflectu. Et ideo prius dixit, « et semen iUius in benedictione erit.
miseretur, et postea tribuet. [.A.ug.] Semper est ali-
Tota die. Vcl sic junge litlerara. Quia non egct, et
quid quod det, saltem orationeni, iJeo raiseretur et
misericordia', et
ideo, tota die miserctur aftectu
dat, quia scitquod benedicenles Dominum haeredi-
posiesi commodat terrena ut a;terna capiat. fAug.|
tabuat terram, et maledicentes disperibunt. Et hoc commodat docendo.
Vel miseretur adraonendo, et
est. vel de elee-
(Cassiod., GI. int.) Dicitur enim hoc,
Vers. 23. —
Quia benedicentes ei hasreditabunt
"
mosyna actuali, quEe a misericordia incipil, etpostea
" terram, maledicenles autem ei disperibunt. » g manum aperit. (Cassiod.) Vel de spiritualibus ; et
Quia, benedicenlesei,[(l&is\oA., Gl. int.]scilicetin quod seminat ut melat, lAug.) id cst
semen illius
oranibus gratias agentes, et jussa sequentes, hcere-
opera bona, \e\im\la\0Tes eritin benedictionc, (Gl.
dilabunt terram \\\'&\\.\am;maledicentes autem ei int.) id estmultiplicatione, (Aug.) quia cum e.xsul-
turpi vita de quibus dicitur. Nomen Dei pervosbla- manipulos suos (Psal. cxxv).
tatione venietportans
sphematur inter gentes(Rom.i\),disperibunt etiam Et ideo, tu quicunque es,
cura henedicenles fiunl, pereunt in malo, secundum
illud, Convertere impium et non erit. Ideo cst Vers. 28. — " Declina a malo, et fac bonura : et

« inhabita in sa^culum sa'culi. «

benedicendura, quia
Dcclina amalo et facbonum, (Aug.i id est. ne
Vers. 24. — d Apud Dominum gressus hominis ciii noceas, sed benefac. Prius dicit, declina a malo ;

« dirigentur, et viam ejus volet.x bonum, quia raalus repente non polest
postea, fac
Grcssus liominis, [Cassiod.] qui per se crant tor- Nemo enim rcpente
bona appetere. (Cassiod.) tit

tuosi, quia in peccatisnati svmlhommcs, dirigeiitur

Neque putes te perdidisse, potius per hoc
pulcher.
vel dirigetur apu,d Dominum, [Gl. int.] id est a Do-
vives. Et hoc est inhabita terram viventium. (.Vug.')
mino. Dicitur hoc a simili regis vel reipublicae dispo- in sa;culum sirculi, iGl. inl.i cccc mcrces. Declina
nentis. [Ilier.] Gressus dicit opera et effectus et per ; C ^ ^^^^^ ^^ f^^ bouum.
hoc viam ejus Dei, el si dura sit volct homo. [Aug.]
Via terrae non est dura ; sed tameii plcna latronibus Vers. 29. —
« Quia Dominus amat judicium ; et

sed via Doraini luta, etsi dura. Vel, viam ejus, |A1- « non dcrelinquet sanctos suos in wternum ; ©O
hominis, volet Deus. In qua via Dei, « conservabiintur. "
cuin.] id est
— Quia Dominus amat judicium, (Aug.1 quo per-
Veus. i'6- Cum ceciderit, noncollidetur, quia
mittil sanctos atlligi : nam ct si sinil sanctos pati.
« Dominus supponit manum suam. »
juste lamon judicat. (Cassiod.) Et quia Dominus
Cum ceciderit, [Cassiod.] id est adversa erit pas-
amal judicium, ideo ct tu ama ut tuis bonis gau-
sus corpore, non colUdetur mente. [Hier.] Vel si
dcas. i:t non dcrcUnijUCt sanctos .luos ; (GI. int.)
cadit pcccando venialiter, non frangitur per cri-
ct si sinit allligi, non tamcn doserit eos. Vel Do-
mina, quia Dominus supponit,\CA. ml.]& simili
minus amat judicium, (Cassiod.) id csl discrctos qui
hocdicil raanumsuam, id est auxiliuui.
disccrnunt bonum a malo. Et non derelinquet sanc-
Pahs III. Vers. 26. —
« Junior fui, etenim senui ;
los suos quia in ccternnm conservabuntur,
cl si
« ct non vidi jnstum derelictum, nec semen ejus hic moricntur. Conlra
« quaerens panem. »
^'
Vers. 30. — « Iiijusli punientur ; ct semen im-
.lunior fui, elc. Tertia pars. [CassioJ.jTraclat liic
« piorum peribil.
justum nunquam deseri, pncmia bonorum oi pmnas prava opera. Et se-
Injuili punientur propter
raalorum commiscens cum interjectis adhorlatioui-
cst opcra, pf-niii, id
ynen impiorum, {G\. int.) id
bus. Quasi dicat Snpponit manum, mmjunior fui,
uon feront IVuctum, quia iino fruclu beatitudi-
:

cst
etcnim senui. [Alcuin.] Eeclesia hic loquitur quasi
nis crunt. Vel, semeu impiorum pcribit, (Aug.) id
unus homo, qui fiiil puer in Abcl in prophelis, ;
est imitatores corum peribuut cum ois, sicut ocoii-
io iialriarchis, juvenis in tempore martyrum,
;
trasomcajusli in bcnediclionc oril.
quasi snnex ; in senecta ubcri, in linc mundi, quasi
in decrepita ajlale eril. Has quatuor atates non di- Vers. 31. — " Justi autoni h,i;reditabunl lerram ;

inhabilabunt in sa-cuhim sa^culi super eam.

»
tantum ponens, juven- « el
stinguit hic propheta, duas
lulemet senrtctutom.ct ponil juvontulem propucrilia. (Aug.) Jusliaulem liiireditnhunt terram viivn-
[Aug., (;assiod.| Eccli;sia enim ijuasi unus honio in tium, ([ua' esl lolcrna. Undo scqiiilur, et inhaltilit-

snruli supcr eam. Morilo lurr

primis temporibus junior fuil, (luaiido inilia lcgis hunt in swculum
naturalis in Adam susccpil ;
jam in fme sKCuli sc- justo, quin
 t

375 PETRI LOMBARDI 376

Vers. 3i. Os jiisti meditabitur sapientiam, Aclatur felicitate impiorum. Peribunlne "? ulique,
" et lingua ejus loquetur judieium. « quia.

Os coTdis justi meditabitur sapienliam, [Gl. int.] Vers. 37. — « Vidi impium superexaltatum, et

quae est de ipso Deo et a^ternis, et lingua ejus lo- " elevatum sicut cedros Libani. •>

quetur instructioni aliorum judicium, id est quid Vidi impium. [Cassiod.] Hoc dicitur contra hoc
Deus praecipit tenere et fugere. (Aug.) Sed ne putes
quod putabatur Deo non displicere, qui hic utitur
de illis esse de quibus dicitur : Populiis hic labiis
prosperitate ,• super, id est ultra moduni, e.raltatum
me honorat, cor autem eorum longe e$t a me in honoribus, et elevatum sicut cedros Libani. X si-
iMatth. xvt. mili dicit. [Gl. int.] Est enim Libanus mons in quo
Vers. 33. " Lex —
Dei cjus in corde ipsius ; et
sunt allae cedri, quae a vento dejiciuntur. Et inter-
c non supplantabuntur gressus ejus. " pretatur candidatio. per quod signiiicatur candor
Lex Dei ejus, (,G1. int.) id est praecepta Dei, est
sa?culi hujus et cst elevatum super cedros Libani,
;

in corde ipsius, quasi dicat, cor consonat linguK,

id est in candore sseculi, qi:i cito dejicitur.
et quid illi prodest ? Son supplantabtaitur gressus
ejus. (Cassiod.) Supplantare est plantis foveam in- Vers. 38. — « Et transivi, et ecce non erat ;

sidiarum praetendere. Et est sensns (Aug.i ver- <! qufesivi eum, et non est inventus locus ejus. >-

;
g
bura in corde liberat a laqueis peccatorum. Non Et transivi ad novissima ejus, [Aug.] transivit
supplantabuntur tamen. qui preesentiam non attendit, sed novissima. Unde
Vers. 34. — « Considerat peccator justum ; et alibi Hoc laborest ante me, donec intrem in san-
:

« quserit mortificare eum. » ctuarium Dei, etc. (Psal. lxxii.) Et Ecce non erat
Considerat peccator justum, (,Aug.) id est, msi- polens, qmanonest inventus locus ejus. Unde se-
dialur. quiajustus gravis est ei ad videndum : quia quilur .-
Et quxsivi eutn, si ibi impius vivat pio, id
dissimilis est aliis yita ejus. Et ideo, quwrit mor- est ad utilitatem pii. Et non est inventus locus ejtis,

tificarc eum. regnandi. Vel ita ab illo loco vidi impium super hu-
Vers. 3-5. —
Dominus autera non derelinquet
•' miles esse exallatum et elevalum super aha httera,
x eum in manibus ejus nec daranabit eum, cum ; cedros Libani, [Cassiod.] id est super altos, ut altis

« judicabitur illi. » celsior sit. Et transivi, raundum meliori conversa-

Dominus autem non derelinquet eum in manibus tione ad Deum tendens. factus verus Hebraeus. Bo-
secundnm ani-
ejus, C.-Vug.) id est in poteslate ejus, nus est iste transitus Ex- : Haec est mutatio dcxterce
mam, ut ei consentiat. Ut enim ait Job : Terra celsi {Psal. lxxvi. Transeamus usque in i Unde :

traditaest in manus impii (JobvC) id est caro, in Jiethlehem, videamus

-._ _- hoc verbum quod factum est
,

quam saevire potesl animam invictam educit

; sed (Luc. ii). Et traasiens vidi hoc Ecce non erat,
Deus, ne cedat eis. Hec damnabit eum Dominus ju quasi dicat, ndi nihil posse, cum nihil sint orania
stum, (Gl. int.) et si ab homine hic damnetur cum ;
in quibus gloriatur horao . Et quaesi^i eura, id est

judicabitur }\isIvlS in futuro, id esl cum judicium in memoriam reduxi, quia tunc magis dolent boni
fiet de illo ante tribunal Christi ;
quod judicium de impiis, quod ab eis sunt separati, cum in melius

fiet iUi juslo, id est ad eomraodura illius. Ecce con- immutantur. Et non est inventus locus ejus. [Cas-
solatio justi. Vel ita, non damnabit Dominus, eum, siod.] Locus raalorura mundus est, qui et dissol-

id est non permittet justum damnari, cum judicabi- velur. Potest tamen et de diabolo totum accipi, cui
lur ab impio quod judiciumfiet illi impio, (Alcuin.^
:
religalo, nocendi locus ablatus est ;
jam ex parte,

id est ad malum ejus. (-^ug.") Et quia Dorainus ita in futaro ex toto. Unde Jeremias cla-nat: Perdix
facit justo, ergo nunc congregavit qucs non peperit, fecit divilias non cum
Vers. 36. — " Exspecla Domiaum, et custodi judicio, in dimidio dicrum suorum derelinquent

vism ejus ; et exaltabit te ut hareditate capias eum, etin novissimis ejusreperietur insipiens iJer.

« lerram, cum perierint peccatores, videbis. »

wii). El ioe\ : Eumquiab aquiloneest fugabo a vo-
bis (Joel. II I. Et hoc est, vidi impiuin. id est diabolum
E.rspecta Doniinum, et si diu pateris in cxspec
tando, cuslodi viam ejus. id est pra-cepta ; et quid D super aliosexaltatum, hoc maxime ante Christiad-

inde mihi ? exaltabit te meritis, i Cassiod.) quia non ventum tempore, ante legem, el sub lege, cum ho-
uisi exaltatus coelestem potest habere patriam. mines velut gregem post se trahebat sed tertio ;

Unde subdit, ut ha>reditate, quasi dicat, ila exal- tempore, scilicet gratias, et tertio die, scilicet re-
surrectionis Christi, humiliatus esl superbus, et re-
tabit, ut haereditate, id est firmiter capias terram vi-

ventium, (Gl.int.)et simodo nescisquod promittit, in tro conversus per fortiorem vasa ejus diripientem

experientia postea disces.Unde suhdi{,cum pcrierin

(Luc. xi). Inde est qme in rogationibus draco duo-

modo bus prirais diebus anlecedit crucem plena cauda. In

peccatorcs videbis in re quod credis de pra'-
miisbouorum el pa'nis malorum. Dupliciter notat tertio, sequitur eadem evacuala. Et elevatum super
cedros Libani, id est super altos. Sequenlia non
gaudia bonorum : primum, quia tunc sentient in
quantis inde quia videbunt poe-
mutanlur de prima lectione.
sinl jucundilatibus,

nas impiorum iCassiod.l Unde gratior est beatitudo Vers. 39. — « Custodi innocentiam, et vide
liberatis ab hujusmodi malo. Vel videbis hic in ' aequitatem, quoniam sunt reliquife homini paci-
prajsenti oculo fidei. (.4ug. i Quo qui caret, dele- " fico. "
 .

377 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. XXXVL 378

Cuslodi. [GL inl.l Quasi dicat : Quia ita impiis, A censeat, contendat, quod via impiorum prospera-
ergo eis sitis dissimiles. Et hoc esl, custodi, (Aug.) tur. Hieron. in Coramentariis utraraque signitican-
tiara vocis Hebraicas complexus est. « Multas
ne extorqueat a te innocentiam. non terrena ; post- ,

inquit, habet aemulatio interprelationes, quse loco

ea cuslodi, (Gl. int.) et si graveris, intelliges suo debent vel intelligi, vel exponi. Nam hic dicit :

hoc esse aequLim. Et hoc est, et vide cequitatem. Noli particeps esse malignis. nec ad zelum, ncc ad
(Cassiod.i Vel aliter secundum aliam litlcram, cu^ito- iuvidiam, quia zelus ira est, secundum illud quod
Dominus per prophetam ait In indignatione mala
di veritatcm, hoec est alialittera, ne scilicet inmun" :

zelatus sum Sion iZach. vm). » Haec ille. Potest

danis curam habeas. Et vide directionem, alia littera, etiam intelligi ne quis efiiciatur sirailis malignanti-
,

ut non iniquus putetur Deus, (Aug.) qui favet im- bus, id quod attingunt Chaldaeus Paraphrastes ac
piis et justos atHigit. Quasi dicat (GL int.) Quae- Nebiensis.

cunque vult Deus, te velle, velis tu. quia aliter cur-

:

Vers. 3. —
Pasccris in dipitiis eius. Quidara ver-
tunt, pascere fide, seu vcritatc, veluti Hier. quidam, ;

vus es. Vel, custodi innocentiam, quantum ad pasce-fidem \e\veritafcm, queraadmodum facit Pra-
Deum ; et vide aequitatera, quanlum ad proxiraum tensis et Sanctes. Sed quia in Ilebr. subaudiebatur

(Aug.i Et ne putes quod finitus sit homo, atlende pronomen tc, sicut e<t pa.scc tc vcrilate, ob id recte
dicebatur, pasccrc vel pasccris fide vel veritate. Cae-
novissiraa, et videbis i/uowmm .<:unt reliquice homini
terum eum particula .-ij^^cn' emun.mi, quam inter-
paci/ico ; post lianc vitam reraanet ei bonum ; non g pretantur ivri/n^cm, descendat a radiee, '!<2N' .\man,
periit omnino, sed vivit. i.\ug.i Reli([uiae sunl bona quee interdum significat nutrirc, ut probatur Tln'en.
quse post hanc vitara relinquuntur bonis, id est IV, haud incongrue LXX dixerunt divitias, quibus
aeterna, vel memoria bona post obitum. (Cassiod.)
homo nutritur, simul el fidem -<|ua justus vo- vivit
cat Aposl. di\itias mundi, Rom. ll. Quod si deli-
Haec autem sunt homini pacitico. Paciticus esl qui clum eorum divitia; sunt mundi, et diminulio eorura
inter discordantes pacera servat et facit. (Cassiod.i divitia3 gentiura, quanto magis plenitudo eorum ?
Et nota cui ha'C virtus est ; loco beali ponitur. Un- Omuibus modis consentit Nebiensis in adnotationi-
de bus. Hebr., ail, verbum fequo fidctn sicut divitins si-
: Beati paci/ici, quoniam filii Dei vocabuntur
gnificat. Quo datur intelligi divitias in hoc mundo
(ifattli. v). Sed econtra, esse fidem Dei. Qui enim tidecaret, pauperrimus ot
Vers. 40. — ci Injusti autem dispcribunt, simul,
miser est. Stapulensis S
Jl et Csecus, intorpretora in
jus vocant, qui secundum rationem Latini sermo-
« reliquiae impiorum interibunt. »
uis dicere dcbuisset pasccre, pcr imporativum, eo
Injusti autemdisperibunt simul, (Aug. veli in id- quod prascessit, inhabita terram, et conjunctio ha-
beat similes modos. Respoudemus tamen intcrpre-
ipsum. Alia littera, id est, in seternum. Vel omnes
tem pleruraque loqui raore Gra-co, qui in non pau-
simul, in unum, ctreliquiiv. impiorum, id est ter- cis receptus est in usu Ecclesiw, ut vado piscari
rena, intcribunt. Vel sic distingue : (Alcuin.) lujusti {.loan. xxii. Exiijit nihilominus roffula consuctudiuis
disperibunl, et simul, cum eis reliquise impiorura C Romana;, ut dicaraus,flrf/)/.<;ca7irf?(»!, vel piscntum
interibunt, scilicet terrena.
atqui Grajci ad hunc liabent raodum, xa-aaxT'vou
YTJv xai TroiixavOr^cyi. Nec vidoo insolitum osse
Vers. 41. — « Salus autcm justorum a Domino
T-};v

Lalinis auribiis quod conjunctio et requirat corapa-

» ot protector eorum in tompore tribulationis. » res modos, quando significat consequcutiam rci, si-
Salus ajitem. (Gl. iut.i Quasi dicat : Ilrec omnia cut hic, spera in Dco, et fnc bonitatem, et inhabita
tcrram. El certe ex his consequens est, quod pasce-
justis, totura est tamen a Doniino. Kl colligit sura-
ris in divitiis ejus,
matim. Et hoc est salus, qaod dicat : (lustodi in-
Vers. ;>. — Suhditus cslo Domino. ct ora cum.
nocentiam, vide squitatcm, (Cassiod.) quod non est Ilebr. iS S^iinnn^ m.TS n"t noM laidonai vehith-
tamen nisi perDeum,
qui salus justorum a Domino iioi.Ei, Lo, id esl tace Domino. ct e.vspcctaeum. Ve-

est, (GLnou aliimde, ct protcctor corum esi,

int.i riun eodcm recurrit scnsus. Quid enim est silen-
si quis impugnat in lemporc tribulationis.
lium do quo hic inlelligilur, nisi obodiontia
illud
poifocta orga Doum, cilra ullara murmurationom,
Vers. 4i. — n Et adjuvabit eos Dominus, et libc- aul detraelationem ? Quod aulcm vertunt intcrpre-
tes, ora eum, palain cst ipsos logisso be, aspiratio-
" rabit eos ; cl eruet eos a pccfatoribus ; ot salva-
« bit eos quia speravcrunl in eo. "
nem tonuora, pro, cbet, aspiratione forti, SSTIPn
iirriiiioLEL, id cst lauda quan(|uam et aliam habet
Adjuvabit cos Dominus, (Gl. int) id est coopera- significaiitiara. luf aulom aspiralionos non statim
D discornuntur.
bitur eis, ct Uberahit cos Dominus a laboro vinciP,
in futiiro, vol dc pra'scnli : liberabit eos Dorainus, Vers. 15. —
It Irucidcnt rcctos corde. Hebr.
id cst faciot Iiljin'os et
"11" '•lU." ILSSRK DARRc, id csl ju^los viu, i]imra in-
securos, ac si nullus coulra-
terprctes spiritualilor acccporuul. iit oporliiit, pro
rius ; ei eruct eos, (Cassiod.) no fidcs eorum pcrverta-
corde. Via euim spirilualis allcctus ost cordis. l'nde
lur (i pcccaloribus, quasi dicat, scrval illacsos a con-
solct Scripluris pro allectu inlcrno,
pcs accipi in
trarietalo sajculi, el salvahit eos in futuro, non quia ut ost idcm Joan. Qui lotus csf, noti indiget
xiil :

non peccavorunl, sod quia speravcrunl in eo. nisi ul pcdes lavct Uoan. \ui\ et Munslcriis iioii
omnino inalc Iranstiilil, qui reclir suntronversatio-
COI.I.ATIO I.N l>SAI.Mi:.M XXXVI NOI.I .KMI I.ABI nis. Uiide Ilioionyiiius ad Suniani ot Krclollain :

Viins. —
Snliivmulari in malifinanlihu.s. ()\ioil
1 . '
«dum inlcrprotalionis xaxo^rjAiav soqiiimur, oin-
Sanctes ot intcrprotes pro Cajetauo, Iraiislulcruni, uom docorem translalioiiis ainitlimiis. "
ne misccas te. (iratis /'cciTu/f/, quia radix inn tv- Vehs. 17. — )lelius cst niodicumjustn, super di-
iiAR nncoi)s est. Ilicr. ol ['ivilcusis (hcuul, nnli con- vilias pcccnlorum multas.
Muiisti-rus , Prateiisis .

tendcrc. quod rospicit inlolligonliain nostra> edilio- Pcllicanus, iulcrprelos pro^hijolnno, oxlremain par-
nis, ne videlicol quis commovealur, initolur, suc- ticiilam multas, rcfcrunl ad prrcalorct. non ail ilivi-
 ; ,

379 PETRI LOMBARDI 380

tias,hoc modo Super divitias impionim magnatum

: A cum apicura ascriptione, TDiao potest legi 'i;^!':
aut multorum, quodnon oportuil. Nnm Ilieronymus MEBORACAU T31313 MEBARACAU. Perpusillum ta-
vol
aliter vertit juxla, Hcbr. <t Quam, iuquit, diviliee men rcfert, quatemis spectat ad intelligentiam, cura
peccatorum raultae. » Accedunl Clialtltcus et Ne- benedicentes Domino, ab ipso identidem benedi-
biensis, a quibus non dissidenl Sanctes et Para- cantur ; et a Domino benedicti, rursus ipsi benedi-
phrasis Campensis. Utcunquc forsan tolerandura cant.
esl, quando receditur a Vulgala editione, ubi leclio Vers. 25. —
Cum eeciderit non collidetur, giiia
Hebraica longo intervallo videlur distare, sed ubi Dominus supponit manum suam. Quia Hebr. pro-
est ambigua^vel proxima, requo censori placere ne- prie carentpronomine rcciproco, scilicet suo, pro-
quit. nomine indiscriminalim utuntur juita rationcm, et
Vers. 21. —Inimici vero Dominimoxuthonori- consequentiam sermonis. Ob id potest verti, suppo-
ficatifucrintct c.raJtati, dcficientcs giiemadmodum nit manum suam,nempeDeus ; a.u\sustentat manum
fumux dcficient. Hieron. Inimici Domini gloriantcs ejus, videlicet justi, ne labatur. Eodem tamen pror-
ut monocerotes, consumcntur sic.ut fumus consume- sus conspirat sensus.
tur ; Munsterus, inimici Dotnini sicut optimum quod Vers. 37. —
Vidi impium superexaltatum et ele-
est in agnis consumentur, cum fumodisperibunt vutum sicut ccdros Li/)a»i. Hieronyraus, sicut indi-
Sancles,' inimici Domini erunl sicut pretiosi agni, genam vircntem. Alii, sicut laurum vel arborem
defecerunf, etc; Pralensis, vclut adeps agnorumde- frondosam, ,n~N» ezrah est ambiguum. Significal
fecerunt. Et ad eumdem modum ca^tcri Hcbraican indigenam. Exod. habet Hicr. Hebr. autem
xii, ut
tes. Hujusmodi vcrsiones discrepant a nostra odi- g ut dicit Munstcrus accipiunt pro arbore
in scholio,
tione in duobus vocabulis videlicet, honorificati et seraper viridi et succulenta, qualis est laurus
exaltati, ubi in Hebr. respondcnt alia duo ip'; Kl- buxus, eedrus, et sirailes. Et raelaphoricos signifi-
QUAR, et ''1D carim. Priraum ad verbum si auxie cat secundum Ra. Da. virum qui florel, et oranibus

reddas, sonat secundum quod prctium aut gloria. conspicuus csl sua nobilitalo, et prosapia, quem
Ob id reclissirae converterunt interpretes, ut ho- Hieron. vocal indigenam, id est civem, qui dicitur
norijicati fuerunl ; et Hieronymus, gloriantes, pro- arbor viridis. Sicut enim arbor viridis nota est ob
illius pulcliritudinera ct virorera, ita civis notus est
pter vitandam xa/.o!;-/i>,(av translationis. Secundum
vocaliulum, cari.m potcst componi a ram, quod m omnilius quis sit et cujus familise. Cernis quod ser-
inoiiura varielas spiritus unilate concordct.
excctsum. vel a •1 rem, quod est tmicornis,
est
quoniodo accepit procul dubio Hieronymus, ct ad Vers. 38. —
Transivi et ccce non erat. Hieron.
Pranlcnsis, Pellicanus, CampenSis, Nebiensis le-
editionis Latinae sensum plane conspirat. Est enim
seu unicoruis aniinal iudomabile. Et gunt cum LXX sub prima persoua; .Munsterus, San-
raonoceros,
ctcs, et inlerpretes pro Cajelano, transivit, sub ter-
iuimici Domini in gloria ot superbia humana pu-
lant se insuperabiles. Porro quod alii vcrterunt tia. Eodem sane recidit sentcutia, et volobamus
prseterire, sed par est sa?pius admonere de diversi-
sicut adcps agnorum, vel pretiosumagnorum, id ef-
tate exemplarium, aut Icclionum, ne vidcamur di-
fectum esl, propterea quod accepcrunt litteram, 3,
vinare. Et certe mox subjungilur citra controver-
essentialcm ct non subsidiariam, cujus differenliam
agnoscunt Hebraismi candidati. Si^iuidem 0^3 ca- siam prima persona, quTsivi, etc.
RiM accipiendo priniam lilleram, ([uae sit de essen- C Vers. 39. —
Quoniam sunt retiquiwtwmini paci-
tia diclionis, et non ut faciat compositionem sunt ^fo.Hebr. Q^hv! CN'S ITinN' aiiarith LEiscn scha-
agni, el ipi icquar, ut prfedictum est sigaillcat LoM. Prinmm verbum significat novissimum se- ;

pretium. Estque sensus seciuidum eos sicul adeps ;

cundum significat virum, qui accipitur pro uno-
quoque, et ponitur nola dativi lerlium significat
agnorum super altare superpositus illico inflam- ;

matur, sic inimici Doniini deficienl cum fumo. paccm. Igitur vcrtit Hier. ad cxtrcmum viro pax ;
Vers. 23. —
Quia bcncdicentes ei Iwreditabunt Sanclcs alludens ad id quod novissime redditur
homini, ait, (/w/a merces unicuiquc pax ; Munsterus
terram,malcdiccntes autcm disperittunt. Hicrony-
raus et aliilegunt passive Qui benedicti fuerint at> eo,
:
novissimum quidquid dabitur, tati viroest pax; Pra-
tcnsis paulo secius, novissimum viro pacis. Eodem
hxreditahunt terrnm. et qui maledicli intcrihunt.
Campensis lamen legit active, guod et vcrtit Ne- tendunt quo LXX, qui illud extremum quod homi-
biensis in activn ct passiva siguificalione. NuIIa cst nem manet, vocant reliquias, eo quod post mortem,
uil rclinquitur honiini justo, prfeter innocentiam,
distantia pomitus litterarum. Puncta addila faciunt
distinclionem, de quibus fusius in prologo, imo simplicitalem et conscientiae pacem. Unde Chal-
dseus, finis hominis pax.
nee nunc in synagogis suis Judaji legunt Bildia,

PSALMUS XXXVII.
D vari peccati conscius, desideral frui graviler aftli-
PSALMI TITULUS ; « PSALMUS DAVID IX REMEMO-
RATIONE SABBATI. " ctus. [Cassiod.] Hic enim paMiitentem inducil raul-
Domine, ne in furore. Titulus. Psatmus David in tis modis cruciatum, ita ut ipsum Job qui carnis
incentiva et ingentia vicit supphcia, videatur pro-
rcmemoration.e. [Cassiod.j Psalmus iste tertius csl
in ordinc pamiteulialium, docens ut peccatum quod ponere tironibus in exemplum ul cruciatus grate

semper in raemoria ha- am]ileclantur. rainores quidera raeritis, id est quam

prorsus fngere nequimus
ipsi raeruerunt, pcr quos ab ffiterna poona liberan-
beamus, non ad faciendum, sed ut ab ejus fre-
Et hoc est psalraus iste est David, id est pce-
quentia sallem nos temperemus. Et hoc esl, psal- tur. :

po2nitcntis, habitus in nilentis, habilus in remeraoratione Sabbati, id est

mus iste est David, id est

rememoratione , docens nos memoriam pec-

id est agens de recordalione Sabbali, quod poenitens de-
siderat, Inlentio. Monet ad pa?nilenliam. Modus.
calihabcrc, ut caveamus. Vel in remeraoratione Snb-
Sabbatum est requies aiternitatis, quam Quaiuor sunt partiliones. Primum caplat raiseri-
bati. |Aug.]
haberc desiderat, et perdere forraidat. Iste ilaque cordiam per panas sunimatim diclas. Secundo,
pcpnitons in malis positus pejus tiraens, et lamen ponitur narratio in qua enumerantur raiseriee, ibi

lugens Sabbati Kterni recordatur quo limet pri- pulruerant et corruptce sunt. Tertio, quia inter tot
,
 :

381 COMMENTARIUM IN PSALMOS — PSAL. XXXVII. 382

mala speravit in Domino affirmat se audiendum, , A osj/ius /neis. Accipit ossa pro carne, et exponit
cum coramemoralione emendationis, ibi quoniain in quod dixerat, aliud dicens, scilicet o facie peccato-
te, Domine, speravi. Quarto, exsullativa conclusio rum 7neorum,qna.si dicat, hujus rei causasunt pec-
de salute ponilur, ut corta sil spes imilantibus. Sic cala mea.
est in omnibus poenitentialibus, ibi, ne derelinquas
Vers. 4. — f Quoniam iniquitates meae super-
me, Domine Deus meus, nc, etc. Ab oratione ergo
« gressae sunt caput meum ; et sicul onus grave
et lacrymis incipiens, ait
gravatae sunt super me.
Ver9. \. — « Domine , ne in furore luo arguas
« »

» me, neque in ira tua corripias me. »

;
Quoniam iniquitates . Repetit quod dixerat, aper-

Domine, ne in furore tuo, [Aug.] vel indignatione tius exponens, quoriiam iniquitates meae supergres-
tua. Alia littera, arguas me id est ne sim inter eos ,
sae sunt ; vel, sustulerunt caput meum ; hoc cst quod
quibus in judicio dices non dedistis : Esurivi, et ante dixerat, a facie peccatoYum mcorum. IdQQsicul
mihi manducare Ite, maledicti ,in igncm aster-
.
onus grave vel fascis gravis, gravatx sunt superme :

num (Matth. xxv). Neque in ira tua corripias me, hoc est quod anle dixerat , non cst pax ossibus
vel emendes me alia littera, id est ne inter eos
;
meis. Et est sensus : Quoniam iniquitates meas su-
sunt caput meura, sicut onus grave, etc.
sim qui per ignem emendati salvabuntur sed hic ; g pergressa;
emenda, quia tunc gravior ignis. Et accipitur hic [Aug.J id est quia iniquitas elevavit caput superbi
ira et fiiror pro eodem, id est pro quo judicii die
contra Deum, Deusgravavit eum mole pccnarum, ut

malis videbit Deus irasci. Vel ita [Cassiod.] Ro- :

fasce, ct compressit ne jara erigatur. Etiam nota
gat ut non iratus judex inferat lormenla ad perem- quod congrue dicit iniquitates super se gravatas,
ptionem, sed misericors ad correctionem. Et est, o
quia iniquitatcs quae leves sunt et dulces, dum fiunt

Domine, ne in arguas me, neque in ira

furore tuo afllictionibus onerantur , id est onerosae et graves
tua corripiasme, (Hier.)argue me ila, ut poena sit fiuut. (Gl. int.i Vel ita ab illo loco, non estpa.r,\M
misericordia ad correctionem, non ab ira ad ultio- ostendit aftlictionem aniraae post ostensam infirmi-

nem. tatem carnis. Etest, non est sanilasin carne mea.

Et eliara, nonest pax ossibiis mcis, id est necrationi
Vers. 2. —
Quoniam sagittaj tuae infixae sunt
«
est pax, quia caro impugnat. Et hoc, a facie pccca-
'I
mihi, et confirmasli superme manum tuam. »
torum mcorum, id est ab instantia cogitationum et
Quoniam sagittw tuoe, etc. [Aug.] Numerat hic
suggestionum mearum. Non est pax, quia peccatum
poenitens mala qu;e palitur, ut quia sunt multa,
regnat in morlali corpore [Rom. vi). lCt hoc est
satis sint, id est sufficiant Deo, ne pejora patiantur,
quasi dicat. Ne arguas in furore quia sufficere
quod dicit, quoniam iniquitates mcx supcrgressa-
,
C sunl capul meuin, id est rationcm. Cactera non mu-
tibi possunt qu?e patior. Et hoc est, quoniam
sagiltse tuoo infixae sunt mihi. Sagilt» sunt vin-
lantur. [Cassiod.] Alitertotum ab illoloco : Quoniam
sagitlx, et dicit sagittas verba Dei, quae pcnetrant
dictae Doi, scilicet dolores animi et corporis, quia
sicut sagittae intenduntur et
corda hominum , et infigunt vulnus amoris , non
infiguntur, ita vindicta;
livoris. Unde sponsa in Canticis ait Vulncrala
intensae fuerunt in Adam per comminationem, qua
:

Deus coraminabatur Ad?e dicens

sum charitatc. Ha;c infixa cordi poenilcntis, faciunt
ei In quacunquc :

die comedcris
eum rccordari Sabbati leterni. Quasi dicat : Ne ar-
morte morieris (Gen. n). Et quia
,

comedit, infixfe sunt etiam nobis per poenam et cul-

guas quoniam sagittce tuw in/ixa; suiit mihi, id est

pam. Ille enim hujus miseri;r fuit origo, nos pro- vcrba tua cordi meo infixa sunt, qua; faciunt me
pago. Infixae sunt, et non ad horam sed confir-
recordari Sabbali. El quia nondum habet (|uod
;

masti diu, amat, gerait. Unde sequitur : Kl coii/irinasli super

scilicet ut sint usque in finem sa'culi,;

me manumluam, scilicet vindictam, quia quod amo

et in multis partibus, scilicet in carne, et in anima.
non habeo. Et ita, non est sanilas in carnc mea,
et in eisdem multis modis , ut ostendetur in
id est cognosco non esse salutcm carnis, coraparationc
sequcnti. [Cassiod., Gl. int.) Confirmasii dico, supcr
futuri. Nonest sanilas, ct hoc, n facic irx lux futu-
mc manum luam , id esl vindictam. Captat hic
D rac, (Cassiod.) id ost, quia proevidi facicm ir;e, id
misericordiam a polcstate judicis. Eo usque con-
esl quia minaris ne vidcam iram, tiraore futura; iras
firmasti, quod
sic terretur iste ul non sit sanitas in carnc, more
Vers. 3. — " Non cst sanitas in carne inea a verccundi farauh, qui fuluris nagellis allligitur.

" facic ir<c tua' ; non cst pax ossibus meis, a facie Et non cst pax ossibus meis ,
quasi dical, gravis
« peccatorum mcorum. » dolor ad inleriora usi|ue pervi'nit. lil hoc, a facie

^*!5 Non est sanilas in carnc mea. pcccalorum meorum.c\ma. sanctussupcr pamascor-
l.\ug.l Porla
enim mortale corpus lot quod
miseriis subditum, poris allligitur peccalis, piilans se graviora mereri ;

el sanum cum dicitur, non vcre sanum est, quod quoniaiu iniquitalcsmew, clc. Quasi dicat : Nec in-

eviter potest hfdi. Unde liic dicit, non cst sanilas juste passus sum, scd peccalis impulo, pcr ipiidquid
in carne mra a facic irn: lua\ [Cassiod. 1 id csl, ab melius caplat. Et Uoccsl, quoniam iniqiAlales mca:
inslantia vindicla' in .\dam exercita'. Caplat hic al)
supergrcssa: sunl, etc. Haec non mulantur.

infirma persona sua, qua; vindicta non est injusta, Pars. II. Vers. 5. — t Pulnierunl ct corru|ii;i'

[Aug.] quia est pro peccatis. Et hocest, non est pa.r « sunl riralriccs ineae a fiicie insipiontirr' mi\T;. »
 :

383 PETRI LOMBARDI 384

Putruerunt, ctc. [Cassiod.J Seciindapars, ubi est A iraplela est iUusionibus diabolicis. Et per hoc inte-
narratio, in qua enumerantur miseria?. Quasi dical rim : Non est sanitas in carne mea, quam diabolus
Iniquitales simt supergressa? caput meum , quia aftligit, sicut et supra, per saggitas, non eral in ea
cicatricesmew, [Gl. ini.] id est plagae peccatorum. sanitas,
per baptismum compulruerunt, cum jam
sanalEC Vers. 12. — Aflflictus sum et hurailiatus sum ni-
peccato iterumconseutiturt'^corr«y;te5!i?ji, dum ad 1 mis, rugiebam a gemilu cordis mei. i

actum perducilur (74). Et hoc totum a facle insi- Afflictus sum. [Cassiod.J Duobus prsmissis duo
pientice rnece. id est per stultiliam meam, quia non reddil, non est sanilas in carne, quia afflictus sum
sum usus viribus in baptismo receplis quod mihi, : corpore, anima implelur illusionibus et, id esl quia
non Deo imputo. Et hoc idem quod supra dixerat, humiliatus sum animo, ul nihil in rae sit liberum
afacie peccalorum meorum. [Gl. int.l Aliler, cica- a pcena ; nimis, quia undique est calamilas. Vel ita :

trices mese, vel hvores mei. Alia litlera, [Cassiod.J [Gl. int.] Contrislatus sum et afflictus per pceni-
id est peccata mea computruerunt, [Aug.J aliis per lentiam et humihatus sura nimis, humilitate pceni-
exemplum. Et putruerunt, alia litlera. Mihi ipsi palel tendi, rurjicbam agemitu cordis mei, [Alcuin.] ge-
quia non est iste sanus, quia cicalrices habel, quae mitus corde', rugilus voce ficri solel. Iste vero rugit
pulruerunt aliis, et fetent sibi, ut ab eis aversi odo- r> a gemilu, non in voce. Et cst rugiebam, [GI. int.J
remus Sabbatum gernamus currentesaeternum et id est cum magno desiderio quffirebam animfe refe-
cum sponsa post odorem ungueulorum a facie in- ; ctioncm. [Cassiod.] A siraili leonis ct aliarum bel-
sipientioe mem, non mutatur. luarum, quibus secomparat ut forlior ostendalurge-
Vers. 6. — « Miser factus sum et curvatus sum mitus. Et ille Ecce virlus pa-
rugitus erat a gemilu.
« usque infinem ; tola diecontristatus ingrediebar. » tienticP ostenditurgemitum non in verba
quod in
Miier factussum. [Alcuin.] Dixil qualiler iniqui- prorumpii. Et esl sensus [Aug.] Desiderabam :

tates supergresScT, hic dicil quomodo aggravatae. Sabhatum et quasrebam, quod quia non obtinebam,
Quasi dicat : Quia pulruerunt , ideo miser factus gemebara. El ille gemitus erat cordis mei, [Hier.J
sum, [Aug.J id est miseriis atlliclus sum, etcurvatus id est ralionis. Est enim gemitus carnis el gemilus
sum, ab clalione, quia omnis qui se exallat.humilia- mentis. Omnis gemitus qui de exlerioribus est,
bitur {Luc xviii), a Deo isle incurvatus esl, ut non carnis esl ;
qui vero pro Sabbato est, quod caro non
sicut curva muher quam
possit se erigere, invenil oblinet, cordis est.
Dominus decem el octo annis curvara, quam invenit Vers. 9. — 1 Domine, ante te omne desiderium
Dominusdecem el octo annis curvara, quam erexit. « meum ; et gemitus meus a te non est abscondi-
Vel, incurvatus sum, [Aug.] id est terrenis deditus. tUS, B

Unde et miser factus sum, id est iristis.Miser factus, '^'

Doininc ante te. Quasi dicat : Rugiebara a gemitu
et hoc usque in finem. id esl usque in mortem, et cordis mei, [Aug,] quem gemiium non
novil homo.
tota dic, idesl lota vita, s,nX\ct\.]ugA&v contristatus, Sed, Domine.ante tc qui vides cor, esi omne desi-
quia Sabbali memor quo carebam ; sed non despe- derium meutn. Si desiderium est ante Deum, ergo
rans ingrediebar, vel ambulabam, fCassiod.) viam el gemitus qui cum eo est. Desiderium vero est
hujus vita\ Contristatus sum, ideo. oratio nec unquam desinit orare, qui non desinit
Vers. 13. — « Quoniam lumbi mei impleli sunt amarc. Charitas enim amor est. Vel ila : [Gl. int.J
t illusionibus ,• el non est sanilas in carne mea. • Omne desiderium meum, o Domine, est ante te, id

Quoniam lumbi mei impleii sunt. Aug. )VeI anima i

est nihil desidero nisi esse anle te. Et est ante te,

raea impleta eslillusionibus, etquoniara non estsa- omne desiderium raeum, [Casiod.] id est tale est
nilas incarne mea. Et ila non est in tolo homine. quod meretur esse anle te, quia pro peccatis gemo.
unde sit plena laetilia, donec anima exualur illusio- Et ideo.gemitus meus a te, [.\ug., Alcuin.J et non ab
nibus, et corpus indualur sanitate. Ilhisiones animsp hominibus, non est absconditus, sed exauditus, quia
infinila; sunt, quae ahquando 'vix orare sinunt, ima- pius est pro liberalione anima?, non pro lerrenis,
gines corporum occurruni, et Iransis dehac in illam ;
sed pro coeleslibus. Ahos gemitus non curat Deus.
venit oblivio, recordaris hoc pro illo. Et hujusmodi. £)
Vers. 10. — <i Cor meum conturbatura est, de-
Ha? pellontur cum videbimus verilalem ut est. (1 rehquil me virtus mea, et lumen oculorura meo-
Unde Apostolus : Quis me libcrabit dc corpore I:
ruin, et ipsum non est mecum. i

mortis hujus ? tRom. vii.» Gratia Dei. Vel ila Cor meum. Hic exponit dolores anirai, Cor meum
(Hier., Gl. int.t ui per lumbos accipiamus cai-nali- eonlurhatum est in me. [Cassiod.] Quasidicat : Inde
talera, id est sensualitatem, qua; a diabolo faligatur dolor elgemitus,quia cor mcum cont urbatum csl in
et corpus afHigitur. Quasi dicat : Non solum mea me. [Aug.] Pavor undique incutitur et sollicitudo.
infirmitate pecco, sed et diabolo, iCassiod.i id est El hoc ideo, quia dercUquit me virtus mca, quam
per diabolum, qui corpus allligit et animam fatigat habui ante peccalum. Si virtus illa mansisset, nihil
variis imaginalionibus. Et hoc est ([uoniam Cur et ha?c virtus reliquit ?
lcrrerel. |.Vug.] quia et
lumbi mei.*vel anima mea, id est carnalitas mea. ipsum lumen oculorum meorum non est mecum, id

(74) Ex fircg. in expositione sepleni psalraoruni.

 ;

:185 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. XXXVIL 386

est luraen quod Deus est, non est raecuni, ex quo A cebal, quasi non esset, unde illos argueret, quod
Adam umbram
ad fugit, timens a facic Dei. Hoc anle fecerat : sed implendum erat illud : Sicut ovis
lumen nemo videt in prjesenti per speciem, quia coram tondentc se, sic non apcruit os suum tha. uii).

etsi jam Chrisliani sunt, nondum tamen videnl, nec Quoniani in tc, Doniine, speravi. Quasi dicat : Ideo
in futuro visuri sunt. Vel ita : [Cassiod.] Cor meum tacui in passione, quoniam Dominc, speravi
in le,

conturbatum est in me, id est mens mea succubuit lu exaudics nie, Domine Deus meus. Si bona con-
passionibus, quia virtus mea, id est virtus patien- scientia cst, nihil est timendum, nec in aliquo ha;si-

tiae, reliquit me ; et lumen oculorum nieorum non landutn. Quia dixi, Item hic eaput loquitur de in-
est mecura, id est, ratio impcrturbala, quam non lirmis pedibus, id est membris. sicut ante de seipso

habet secum pro ingentibus molestiis. loquebatur, quia cum sit in ccclo, non deserit qua-

Vek». II. — « Amici mei ct proximi raei adversum

in terra habel.

Nequando supergaudeant mihi,

Quasi dicat : Ideo audies, quia dixi :

id est meis, inimici

t me appropinquaverunt et steterunt. »
mei, ut eis pra:'va!eant ; ad hoc cnim laborant. Et,
Amici mei. [Aug.] Hactenus confessus esl quae
id est quia, dum pedes mei, id est infirma mcmbra
patitur a se intus : nunc dicit quae a foris patitur, ab
niea, comnioventur, aliquando in aliquod peccatum,
his inter quos vivit. Unde alibi dicitur : Ab occultis
g scilicet super nie magna locuti sunt inimici mei,
meis mundame, et ab alienis parcc scrvo tuo {Psal.
id est insurgunt nequissims hngua.' iuimicorum,
xviii). Et ideo, quia in persona capitis, exponens
cum potius fuisset miserandum.
ejus passionem, non dividens vocem suam a capite.
Ut enim caput dicit peccata noslra, sua, sic nos [Cassiod.j Aliter ab illo loco, Amici mri, dicit haec

passiones ejus, quae hic ponuntur, dicamus nostras, poenitens graviter afflictus, ita ut ipse Job videatur
quia una vox totius est. Et ha c etiam cuique ver- istaverba proferrc Amiclmeictproximimei. His
:

sani; inter homines conveniunt. Ait ergo in persona duobus solatiis gaudet humanitas, sed hi sunt cumu-
capitis, amici mci, ficti, ct pro.rimi mei, seilicet co- lus passionum. Unde sequitur : Adversummc appro-
gnati, Jud;ei, adversum me appropinquaverunt cru- pinquavcruntet sleterunt, exprobrando, ita venit su-
cifigentes, et consiliis ac dolis, [Grcg.] et steferunt perraeplaga et dcteci. Et qui ju.vta me crant de longe
perseveranter. stetcraiit, ut ct ipsa u.xor. Unde ipse ait : Ilalitum
Vers. li. — Et qui juxla rae erant de longe ste- meum exhorruit uxor mea {Job xis). Et rim facie-
« terunt ; et vim faciebant qui quffirebant animam banl qiwrebant animam mcam. id est diabolus
ijui

« meam. v cum ministris suis,

qui quanto magis moliuntur mor-
El qui juxta rae erant, [Aug.] scilicet apostoli, tem animap, tanto magis vident aliquem stare.
de longe steterunt timentes mori, et vimfaciebant, C ^' 9"' inquircbant mala mihi, ut uxor, et amici.
id est crucifigebant qui qucerebant animam meam locuti sunt vanitates, quia consulentes corpori,
tollere, non imitari. animir contraria suggcrunt, scilicct ut loquerelur

Vers. 13. — (I Et i(ui inquircbant raala mihi,

contra Deum. Dolos tota dicmcditabantur. Egoau-
« locuti sunt vanitates el dolos tota dio medita-
tcm lanquam surdus ad iniquitatcm consulentium,
;

« bantur. »
non audicham.Et faclus sum si'-ut mulus non ape-
ricns os suum. Mutus dicit ct non aperiens os quia
Et qul inquirebant mala mlhi, [Aug.] quia non ;

el si rautus clarc non loquitur, saltem balbutiendo

inveuiebant criraina, loculi sunt vanitales, id esl
finxcruut falsa, ct dolos, id cst fallacias tota die nie- raurraurat. Ilic quoque paMiitens nihil asperum,
nihil contra Deura dixit. Et nota quod contra ini-
ditabantur ;
quot falsa testimoniadixerunt anlo cru-
quas cogitationcs tacet isle qui supra contra do-
cem, el post resurrectionem corruptis custodibus ?
Dc quibus lorcs corporis rugiebat. Et faclus sum sicul homo
Isaias dicit : Potiam malos pro sepultura
non audiens, per lioc cxistcns, homo [Alcuin.J, id
ejus {Isa. Liii). Corrupli namquo pccunia, menda-
cium seminaverunt dicentes est rationalis, quasi dicat : assimilatus sum dissi-
!<obis dormienlihus :

venerunt discipuH ejus, et tulcrunt eum{Matth. mulanti audiro convicia sua, in quo liomo est, id est
rationalis ne pcrhoc cadat in pcjus ;<•< non habens in
D orc suo rcdarguliones. sic tacui (|uasi non cssct quod
Vers. 14. — (t Ego autcni tanquani surdus juste reddcrcra. Ecce magna virtus audire noxia, et
non audiebara ct sicut mutus non aperiens os
;
non reddere contra.
" suum. I.

Ego autcm tanquamsurdus non aurfi('6a;«, [Aug.j P.vns. III Vi:ns. 16. — « Quoniam in te, Domi-
uon respoudebam, quasi non audirem. Elsicutmu. « ne, speravi ; lu exaudics, Dcus mcus. t

tus non aperiens os suum. Et non solum non audie-

Quoniamin te Dotnine, speravi. |Cassiod.l. Tcr-
bam. scd etiam
lia pars, in qua affirniat sc audicndum, cum com-
Vers. 15. — « Et factus sum sicut homo nou raemoratione emcndationis, quia inlcr tot maia
« 83 audiens, et non babcus in ore suo redargu- speravit in Doniino. Quasl dicai : lla-c niihi faciunl,
' tioncs. '

sed spcravi. Saiularis mcdicina est in malis -spc-

Et factus sum sicut homo non audiens,[\\ig.\ id rare, non dclicero. in te Dominc, qui mutas Irislia
cst factus sum quasi non possem audire, cl non iu i.cta, llcpclc : ICt ipiuniam iii tc Domiuc, spcravi.
habcns in orc suo rcdargationcs. Illa eontra illos la- lu cxaudicsmc, Domiuc licus iiicus. Idcoaudics,
 ,.

387 PETRI LO.MBARDI 388

Vers. 1*. — » Quia dixi : Nequando supergau- A Pars. IV. Vers. 22. — « Ne dereUnquas me, Do-
.
deant niihi inimici mei, et dum commoventur » mine Deus raeus ne ; discesseris a me. »

« pedes mei, super me magna locuti sunl. » Ne derelinquas me. [Cassiod.] Quarta pars, ubi
Quia dixi yequando supergaudeant inimici mei.
; est exsultativa conclusio, ut cerla spes sit imitanti-
[.\ug.] Inter mala ina.xime cavet sanctus ne de lap- bus, quasi dicat : Prsdicta mala mihi ingerunt,
su ejus insultet inimieus. Hoc dixi, et lamcn hoc (Greg.) sed quia haec mala homini sunt intolera-
evenit forsitan ad emendalionem. Et hoc est, duni bilia, ne derelinquas me,; velitaconjungiturlittera:
commoventur pedes mei, id est actusmei. [Cassiod.] iCassiod.i Hic poenitens de praeteritis absolulus cum
Et dum hoc fit super me magna locuti sunt si com- graliarum actione profitens Deum salutis suse au-
moventur aliquando huraana infirmitale, irrident ctorem, lietus exclamat, ne jam relinquatur, dicens :

impii.unde dolent pii. Et ideo etiam exaudies. Ne derehnquas me, Domine, Deus meus [Greg.],
Vers. 18. —
Quoniam ego in flagella paratus
•'
quia gravis est oSensio post veniam. Etsiadhoram
< sum et dolor meus in conspectu meo semper»
;
relinquis, ne discesseris penitus a me, sed polius
Quoniam ego paratus sum, [Aug.] sciens me de- Vers. 25. —
« Intende in adjutoriummeum, Do-

liquisse, in flagella, quasi dicat, ad hoc natus sum, I mine, Deus salutis meae. »
ut flagella feram, Flagellat enim Deus omnem g Intende in adjutorium meum, (Cassiod.) dum pu-
filium quem recipit {Hebr. xii). Et ideo, non ex- gno contra hostem, Domine,Deus salutismex, dator
sullent inimici ; et dolor meus est in conspectu seterne. lAug. Aliter, ne derehnquas me, ut sint
)

meo semper. [Aug., Cassiod.] Inde dolet. quia deli- verba Chrisli. Haec enim dicimus in illo qui pro
quit, impius se defendit, justus contra se irascitur. nobis interpellat, id est in persona Christi dicentis :

Vers. 19. — Quoniam iniquitatem raeam annun- ye derelinquas me, Domine, Deus meus. Sed cum hic
t tiabo ; et cogitabo pro peccalo meo. »
dicat, ne derelinquas, ne discesseris, quomodo ergo
Quoniam iniquitatcm. [Aug.] Quasi dicat : Unde supra clamabat : Utquid medereliquisti ?(/oan.xix.j
dolor ? non de flagello, quod est medicina, sed de Hoc enim quod hic dicitur, illi claraori videtur contra-
peccati vulnere, nisi enim doleret, non se sic accu- rium, sed non est. Ibi enim vox est veteris hominis,
sarct. Et hoc est quoniam iniquitatem meam, an- qui cum eo crucifixus est, id est ibi loquebatur in
nuntiabo. id est confitebor. Et quia non sufficit persona Ecclesis, quae est vetus in culpa et poena,
confiteri, addit et cogitabo, id est soUicitus ero, cujus vetustas in Christi cruce consumpta est. Hic
et sedule agam propeccatomeo sanando. Duo modi autem loquiturin persona sua propria, intendc in ad-
sunt perfectae pffinitentiae, confessio et emendatio, juioriummeum, Dominc Deus salutis )nem,[Ca,ssiod.]
qum fit per fletus et eleemosynas, et bujusmodi quia et animam meam servavit, et a passionibus
'-'
quae hic nolantur. corpus et animam liberavit.
Vers. 20. <i Inimici autem raei vivunt, et conlir-
COLL.^TIO IN PSALMUM XXXVII : " DOMIXE, XE IN
« mati sunl, super me, et multiplicati sunt qui ode-
FURORE. »
« runt rae inique.
Inlmici autem mci, [Cassiod.] tua permissione ad Vers. 7. —
Lxunbi mei impleti sunt illusionibus
Munsterus vertii femora pro lumbis. Pratensis,
probationem raei raissi, i'uiu?z^[Aug.]id est, fruun-
Sanctes, Campensis in paraphrasi, ilia seu inte-
tur mundo, quia bene eis in saeculo est, ubi laboro stina. Nescio tamen quo ingenio. Licet enim et id
et rugio el confirmati sunt in mendaciis. Vel con- significet vocula Hebraica "t: ces\lai, simul etiam
fortati. Alia littera sunt super me [Gl. int.] in per- et lumbos notat, ut transferunt Hieronymus, PelU-
canus, interpretes pro Cajetano. Chaldaeus et Ne-
secutione (quod gravius esti. hoc valet ad im- El
biensis. Quod aulem pro illusionibus, Hieronymus,
pctrandum ;etnonsuntpauci, sed multiplicati sunt, dicit ignominia ; Pellicanus vilitate, alii ardore seu
id est quotidie plures liunt (quod gravissimum esti combustione. Facile est accommodare expositioni
qui oderunt me inique, [Aug.] dando mala pro bonis. contextus. Sed et Chaldaeus est nobiscum.

Unde sequitur :
Vers, 11 .
—
Amicimeiet pro.rimi mei, adversum
me appropitiquaverunt Hebr. chnri mei et amici
Pars. IV. Vers. "2!. — " Qui retribuit mala pro
.

mei, contra lepram meam, \e\e regione plagx mece

'< bonis delrahebant mihi, quoniam sequebar boni- D steterunt •jz.l nega nomen.significat scabiosam pla-
« tatem. gam.et 'Vi; MGEi,p/a(;ammcam,quomodo accepe-
runt Hebraei. 'jzz xaga vero verbum significat acce-
Qui etiam rctribuunt mala pro nobis detrahebant
dere eipercutere, ac "Ji: naeu appropinquaverunt
mihi, cur? (Aug.) quoniam sequehar bonitatem, ideo legendovau pro iod etpunctis neglectis. Quodquam
dixit mala pro bonis. facile sit apud Hebrasos in confesso est

PSALMUS XXXVIIl
PSALMI TITULUS : « IN FIXEM CANTICUM DAVID PRO thun. Legitur in Paralipomenon quod arca Domini
IDITHUN". » re Jucta a Philisthaeis, David anle eam conslituit can-
Dixi. Tilulus. In finem canlicum David pro Idi- tores quatuor millia, et lotidem janilores, quibu»
389 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. XXXVIIL 390

praefecit lilios Core, cantoribus vero prfeposuit du- A gi'ua exirent. Posui, custodiara, non propler sludio-
centos octoginta ct oclo viros, inter quos fuerunl sos, et audire paralos, sed cum consisteret, scilicet
Asaph, Eman, Ethan et Idithun, quorum nomina cura mora, quasi dicat, hoc feci cum maxirae opus
Esdras frequenter posuit in tilulis, tum pro ho- esset. Pcccator, scihcet qui non percipit ea quaj
nore mysterii, tum propter nominum inlerpreta- sunt spirilus Dei, et calumniatur : hujusmodi, tur-
liones, per quas subjectorum psalmorura intelle- gidis caluraniosis litigiosis, dicendum est, ut
nil

ctus panduntur, sicut hujus psalmi aperitur sensus. et agnus, scilicet Christus sine voce coram tondente
Per hoc nomcn Idithun, quod interpretatur trami- se siluit, qui etiam audire paratis raulta discipu-
lieiis eos, id est remanentes in niimdo, hasrentesque iis ,
postea dicenda relicuit. Consisteret dico
terrenis, de quo transiliente agiiur liio, Docet enim adversum me, quaerens caluraniara, a quo trans-
psalmus iste a dilectione SKCuli ad Dei legem, et iliente peccator decipitur per silentium, non va-
iude ad aeternitatem mente transUire. Et quia hoc lens eum verbis lenere. Unde sequitur :

jocundum est menti, et si grave sit carni, ideo bcne Vers. 3. — « Obmutui, et humiliatus sura : et

in litulo apponitur canticum. Et est sensus : Canli- n silui a bonis, et dolor meus renovatus est. •

cum istud dicitur canticum, quia hic est mentio de Obmtitui, [Hier.] quasi dicat : Posui custodiam,
a-terna beatitudine, pro qua jucundum est menti g usque eo quod obmutui, id est penitus tacui, et hu-
transilire, et si grave sit carni, dirigens nos in miliatus sum. Hoc dicit ut purum intelligas silen-
finem, id est in consumraationem est David prophela;. tium, non dolosum. Vel humihatus sum, [Hicr.] id est
Et est Pro Idithun. [Gl. int.] id est, de transiliente. improperia ab eis sustinui, [Cassiod.] et tiluia bonis
Intentio. [Cassiod.] Monet Iiic psalraus inter blasphe- aunuutiandis. Vel a bonis hominibus, pro porcis el
mos el iniquos linguae contiuentiam servare, certa- canibus, quibus sanctum non est dandum, neque
mina et rixas corapriraere. Hoc enim silentium margarita mittendai.Vai//!. vin. Tacuit ergo bonis ne
mu!; .m est utile. Modus. Tripartitus est psalmus doceret contemnentera, qui causara contentionis quae-
prirao agit de continentia linguae inter blasphemos rit, [Aug.] et ita dolor meus, quem passus est in
et contunieliosos. Unde et optat noscere finem, ubi loquendo, a quo quievit in silentio, rcnovutus est.

hffic non sunt mala. Secundo dixit quoraodo omnes Inde est ei dolor, quia negatconservis cibaria verbi.
sunt sub vanitate et casu. Unde apponit se exspe- Et ideo
Ctare Dorainura petens liberari, ibi. verumtamen in Vers. 4. — n Concaluit cor meura iotra rae : et

imagine. Tertio inter tot mala saeculi petit sibi " in meditatione mea exardescet ignis. »

Deum adesse , et peccata dimitli , ut prospero Cor meum concaluit intra me, [Cassiod.) id est
fine exaudi orationem meam. [.\ug.]
cxeat, ibi, ex omni parle caluit igne Dei, id est amore cueles-
Transilitor aulem iste terrenis abdicans ille- ,
'-'
tium. Et hoc intra me, [.Vlcuin.] id est in ratione, ul

cebris, de bona opinione semper contrahit invidiam de coeleslibus cogitaret. Et nola quia prius iutra co-
iniquorum et caluraniam. L"nde dehberat inter ma- gitavit, quam extra exiret, loquendo vel concaluit
los tacere, ne quid dicat male, ita incipiens : intra me, [Cassiod.] id est interna gralia Spiritus
sancti et in meditatione mea, id est in consilio.
Vers. I . — « Dixi : Custodiam vias meas, ut non
;

Hoc dicit nc insanus videretur aestus cjus exardescet

t delinquam in lingua mea. »
iijnis dileclionis.
Di li, [Cassiod.] id est, in corde deliberavi, ubi sa- Vers. 5. — « Locutus sum in lingua raea : No-
pientes prius deliberant ,
quam loquanlur. Ideo " tum fac raihi, Domine, tinem raeum. «
prius deliberat quia grave hoc est quod ineipit.
Locutus sum. [Cassiod.] Dixit se intus cogitasse.
Quid sit illud exponendo subdit : Custodiam. IIoc [Alcuin.[ Ilic dicit se extra esse locutura, quasi di-
dicit [Aug.], quia forsan lapsus jam fuerat in lin- cat poslquam inlra me cogitavi, etiam in lingua
gua, vias, id est actiones et verba. Vias dico jam mea, id est transilienhura locutus sum, [Aug.j non
meas, [Cassiod.] id cst bonas. [Hier.] Ideo cuslodiam audilori erudiendo, [Cassiod.] sed exaudilori Dco,
ut non delinquam por falua vel oliosa S-4 in lin- a quo inlus audio ([uod est malis invitus silui, scd
gua .;uod esl ditlicile. [Aug.] Xon enim frustra est
q Domiao locutus sura, xstu cliaritatis agenlc. Quid
lingua in udo quia facile labitur. Perfectus est ergo nolum Domine
locutus sum ? islud scilicel fac mihi,
vir quinon peccat in lingua (Jac. iir). Lingua dico meum, [Aug.) id esl Chrislum, qui est finis
fincm
jam mea, [Gl. int.] id cst mei juris. prxsen-
nosler, id est consumnialio ad justitiam in

Vers. i. — « Posui ori meo custodiam, cum ti, et in futuro ad coronam.

« consisteret peccalor adversum me. » Vebs. 6. — « El numerum dierum mcorum quis

Posui ori meo, [Aug.] quasi dicat postquam trans- " est, ul sciam quid desil milii. n

ivi lerrenas dclectalioncs, et ca verbis honis con- (7 etiara fac iiolum numcrum dicrum mcorum quis
Iraho invidiam cl calumniara, sufficit mihi inlelligcn- est, (Aug.) quem volebal scire non dcsiderio hujus

tia coram Dco, ne loquendo dem aditum calura- vilac, (Cassiod.) scd desidcrio Chrisli ul aptiareal si

niosis, in quo sacpe fit pcrlurbatio, ut dicanlur non ejus advcnlum poteril vidore, qucm antiqui Palres

ihccnila, coiilra quod mchus rcmediumcst silcntium. magno desiderio cupierunl vidcre. Unde Multi re-
:

Uiidchicail, jio.iui ori mco custodiam, quasi dical, ges ct prophcliv volucrunt vidcre qucm vos vidclis,
dixi : Custodiam el posui ori meo custodiam, nc incon- elc. i,Luc. X). ladc Simcon ille scncx clamabat pu-
 ) ;

391 PETRl LOMBARDI 392

tas, viiebol etc. (Ltic. ii.i Inde ctiam ante nataleA {Psal. lx), id est araor proxiraorum quibus lacuii
Domini illae antiphonae cantantur in persona anti- angit eum. Unde sequitur concaluit cor meum in- ;

quorum Patrura, ^Cassiod.l scilicet, Adonai, Sa- tra me. Coepit intiuietum esse cor, videns hinc inde
pientia, etc. iAug., Alcuin.i Idco volo scire nurae- esse pericula. Et in meditationc mca exaricscet

rum, ut sciam ijuid desit niihi ad vitani, aute Cliri- ignis, id est aestuatio, dura in utroque video esse pe-

sti advenlum, ante quera mulluni deest ad vilara, ricula, et in hac Ihiclualione diccndi et tacendiinter

quia ante eura sunt veteres dies .Vda;, qui ducunt ad fluctuosos et calumniosos, et audire paratos in hoc

mortem, et non nova generalio quae ducit ad vilam. ffistu locutus sum in lingua mea, id est, quaesivi me-
Unde sequitur :
liorem locum, ubi haec non patiar, scilicet finem, id

Vers. 1. — Ecce mensurabiles posuisti dies

«
est vitam »ternam. El hoc est : Notum fac mihi, Do-

a raeos, et subslaniia mea tanquam nihilum anto

minc, finem meum, [Gl. int.] quasi dicat : Etsiraul-

»
ta Iransivi, reslat adhuc finis ubi non sunt scandala ;
« te.
et numerum Eccc ; quasi noto fine plus desiderat et
Ecce. (Gl. int. ) Quasi dicat : An deest aliquid ?
omnia transilit ; desiderat enim de fine perfectius
utique quia eccc dics meos, vel veteres, (Cassiod.
;
cognoscere. Et hoc est, fac mihi notum numerum
id est breves et inanes pnsuisti pcdes mcos, et sub-
niierum mcorum. [Aug.] Hic est numerussine nurae-
sfanlia mea, quse Adam peccante daranata est tan-
ro, qui nunierus dierum esl vere, el non transit.
quam nihilum est ex se, quia cito transit, et quan-
Numerus vcro dierum qui modo sunt, non est vere
diu est, nihil est, (Cassiod.i actus quidem boni ali-
transilienti; hierenti aulom esse videlur. Ut sciam
quid sunt, quia yitam conferunt. Nihil cst dico, et
quid, id est quantum desit hicin pra^senti, m.ihi; unde
hoc ante te qui vere vidos, [Cassiod.] quasi dicat :

humilior est homo, qui haec novit. Ecce mensurabiles

Et si actus transilientis ahquid sunt, subslantia tamen
quasi dicat nolo fine, et diebus qui sunt, attendit
nihil est ante Deum.
ad hKC temporalia quje relinquit, et comparat invi-
Vkrs. 8. — « Verumtamen universa vanilas : om- cem. Quasi dicat aliquis : Cur dixisti illos dies
« nis homo vivens. »
esse tanquara et isti teraporales dies non sint ? Quid
Yerumtamen. [Cassiod.] Videns iste advcntum enim dc istis diebus trausitoriis sentis? [Gl. int.]
Christi, quem petierat videre, et nondum habens bo- Ecce mensurabiles posuisti dies meos, qui dederas
num seternum, redit ad infirmilalem suam, quara immensurabiles, si homo perstitissel. Vel, veteres,
habet inter virtules, dicens : Magna sunt qus dixi- alia littera : [Aug.] Posuisti dies meos quia corrum-
,

mus et credimus, sed taraen nondum est illud a?ter- puniur corpora peccato et poena. Et substantia mea
num ; sed universa sunt vanitas pro mutabilitate. tanquam nihiluin est unte te, id est qui vidit nihil

Et quia mutabilia et transitoria sunt, ecce iste desi- ^ esse hanc subslanliam, anle te videt, ubi oculi tui
derans a?terna, exprobrat buraana; vilse cui subest. sunt, videt, non ubi humani, id est tuae visioni concor-

Quod ideo dicit, ne quis putet sanclos a tenlatio- dal. [Alcuin.J Vel subslantia mca tanquuiii nihilum
nibus alienos. (GI. int.i Et ad hanc vanitalem perti- est ante le, id est contuitu illius, quae anle erit.

net liomo, non Deus, non Spirilus omnis, (Hier.i id [.4ug.] Verumlamen, quasi dical, quaravis tanta tran-
est et bonus et raalus. Si enim malus est, in saecula- silivi, quamvis aelernis inhio, verumtamen, dum hic
ribus vanus est. Si vero bonus, ei cum Christo vo- vivo, ubi totscandala sunt, ubi tentatio est, universa
lenti esse vana est haec vita. Homo dico vivens in vanitas est omnis homo vivens, ot transiliens, et

hoc mundo. haerens, id est ad univorsam vanitatem adhuc perti-

nent, quia omnia sub sole sunt vanitas, sub sole est
Aliter totum ab illo loco, obmutui, vel, obsurdui.
omne visibile. Invisibilia autcm non sunt sub sole,
Et dicit iste transiliens se tacuisse, bona, dum ti-
id est fides, spes, charitas. Hic habet Idiihun ultra
raet ne loquatur mala. Ego silui, (Aug.l id est tacui
solem, cujus conversatio in coelis est (Philip. iii).
eliarabona conversis, dum timeo ne loquar raala. Et
Vel ita, licet monsurabiles sint dies, licet substan-
quia non crogo pauperibns talentura raihi creditum,
lia nihil sit, verumtamen universa vanitus est om-
non committit raihi dives Dominus. Et hoc cst, ob-
surdui. Alia littera, id est coepi a Deo jam non au- D nis homo vivcns, id est universa vanitas cst in ralio-
nabili creatura, qu;e sccundum diversos universam
dire ; positus enira est inter divilem Deum, et paupe-
vanitatem appetit, de boc gemit iste, sicut in super-
rem homiuem. Inlercurrit transihens inler Deum et
na, id est supernorum amorem inardescit, Vel ita,
hominem, ut a Deo accipiat, et homini distribuat Do-
licet substantia nihil sit, verumtamen omnis homo
mini sui pecuniam. Sed dum liraet esse prodigus et
vivens, [GI. inl.] quasi jucunde in mundo, cui servit,
dissipator fit avarus dispensator, aliis non erogando
est universa vanitas, ipsa vanitas est, non modo
p/rti//!. xxv). Et ideo subtrahitur ei a Doraino, hoc
vanus. Et dicitur hoc per exaggerationem.
iste confitetur se passum, docens nos cavere hoc non
iraitari. (.\ug.) Si autera pigor isle damnatur, quia non Pars II. Atai]/a).ixa. Vers. 9. — >• Verumtamen in
erogat, quid ille patietur, ([ui per luxuriam consumit ?
• iraagine perlransit homo ; sed et frustra contur-
El sic humiliatus sum a Deo, non humiliavi me. Et >' batur. «

ita, dolor mcus renovatus est, dolet tacuisse dicenda

quia vidit raala, ideo tacuit etiara bona et bonis, unde, Veruiiitamen. [Cassiod.] Secunda pars eslhic, ubi
scilicet quia lacuit. Zelus demus Dei coraedil eum dicit quomodo oranes sub vanitate et casu sint. Ln-
393 COM^rENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. XXXVIU. 394

Dominum, et petit liberari, Aqnia nemo sine peccato est, quantumcunque transi-
de opponit se exspectare
quasi dicat Quamvis ila studeat homo vanitati, ve-
: iieril, peto,

rumtamen homo pertransit, [Alcuin.] id est cilo Vers. 12. " Ab omnibus iniquitatibus meis —
transit in imaginc, id est comparabiliterimagini spe-
• erue me ; opprobriuni insipienli dedisti me. »
culi, quEe cito vanescit. Uudc Job : Homo quasi flos
Eruc me ab omnibus iniquitatibus mcis. [Aug.] Vel
egreditur et contcrilur, et fugit, etc. (Job xiid. Vel
sic Te exspecto, ideo erue me abomnibus
continua :

jta : Licet studeat vanitati, lameu pertransit homo.

iniqziilatibusmeis quia multic sunt, eliam justo. Ab
Hoc non mutatur. Ipse dico positus in imagine Dei,
omnibus, dico, scilicet non solum ab eis quae trans-
id est in ratione et ita mirum, quodhocnou retrahit
ilivi, ne revolvar in ea, scd ab omnibus oranino,
eum a vanitate sed frustra, quasi dicat : Homo po-
ita seniire uon impedit perfectionem, sed Im- facit.
situs est in imagine Dei, sed tamcn conlurhatur,
perfectus enim est hoino, qui nondura accepit, quod
[Cassiod.] id est a purilate raentis in actibus soeculi
optat ;
perfectus tamen quia scit hoc ipsum quod
deducitur, quia cum laborc et miseria lerreaa appe-
desit sibi. Opprobrium insipienti, quasi dicat : Et
tit. Et hoc frustra,id esl iuutiUter.quia orania trans-
quia sic ago, opprobriura, etc, vel sic junge, ideo
eunt. Aliter secundum aliam litterara, quaj est :

me opprobrium
Quanquam
. „ ,
in imagine nmbulet homo,
,/ r.
tamen vane
1
-d ,_
D Cassiod.
,,,.
debes eruere, quia dedisti
id est stullo.
, ., ,

htullus qui remanet in

insipienli
va-
,
<urta<ur. Et est : Homo est vanitas,[Aug.] tamen ara- .. . , ,
r. I-
'^
° \ mtate, quos bonis moribus esse cognoscit, irridet
i

bulat in imagine Dei. Et quanquam in imagine,

contra quem.
scUicet Dei, id est in ratione, ambulet horao, quaj
est ultra soleiu et veritas, quia invisibilia et vera Vers. 13. —
i Obmului, et non aperui os meum,

bona appetit ; taraen turbatur vane, id est in va- « quoniam tu fecisti; amove a me plagas tuas, <>

nis desideriis, [Cassiod.] scilicet de victu et veste, Obmutui. [Alcuin.] Habilus opprobrio, tacui ;

et hujusraodi. non egi conlentiose contra eos, et tion tiperui os

— meum, id est non egi murmure contra Deum. El hoc
Vers. 10. « Thesaurizat, et ignorat cui congre-
a le, quoniam tu lecistime talem, dansmihi patien-
gabit ea. •
tiam, et quia talis, amovc a mc plagas tuas. [Gl.
Thcsaurizat, [Aug.] quasidicat : Inde est vana con-
int.]Vel sic junge, erue ab iniquitate peccati, et etiam
turbalio, quia thesaurizut. [Cassiod]. Eccc de cxle- me
amove a plagas, id est passionem et morlera :

ris viliis elegit propheta avaritiara ad ostendendum

quod potes, quia fecisti eas. [Cassiod. Et hoc est
quod intendit. Ipsa enira est radi.x omnium malorum. quod sequitur tuas, id est a lc factas. Et necesse
:

ei ignorat cui congregabit ea.[Xug.] Nescit enim si

est ut amoveas, quia defeci. El hoc est :

possidebit qui et transit.

filius (
Vers. 11. — « A fortitudine manus tuas ego defecit
Vers. H. — « Et nunc quae est exspectatio « in increpationibus ; propter inquitalem corripuisti
" mea ? nonne Dominus ? et substantia mea apud « hominem. »

« te cst. !
-•1 fortitudine enira manus tucr, [Alcuin.] id est
Et nunc qure est [Aug.] Visa hac vanitate a qua forti potentia tua ego defeci in hoc in increputione,
transihvit et respiciens veritatem ad quara se exten- quibus humanuin genus increpuisti : quod tamen ex
dit,quasiinmediopositusaitergo ; Ktfiunc postquam mcrito noslro est, quia est propter iniquitatem no-
tanla transilui gua; est exspectatio mea, id est finis -stram. Dico increpationibus, quM taraen sunt ad
ineus, unde supra dixit : Notum fac mihi, Domiiie. correctioncm, quia per eas corripuisti hominem.
finem meura, exspeclatio dicit, [Cassiod.| quia neiuo Aliter enim iniijuilas incurata pcrmaneret [Cassiod.]
hic pcrfectus esl nonne Dominus qui est super om- Aliter ab illo loco ; obmului, et legitur ibi alia

nia ? id est Christus, quasi dicat : Mea exspectatio liltera, videlicet obsurdui, [Ilier.] quasi dicat :

est exspeclatio primi adventus Christi, vel secundi. Dedisti me opprobrium insipienli, ad cujus convicia,
Quac dicilur exspectatio, quia cuin mora est, et ego ohsurdui ct non apcrui os meum, (Gl. in.) id

quia interim mulla suslinet et substantia mea qua- est ncc conatus suin loqui, (juia frustra loquerer,
si dicat : Vere, o tu Domine, es exspectatin. id est D gyp^ jn, sjni jncorrigibles, et quam tu fecisti

(juia substantia raea apud te considcrala, |Alcuin.] Amove a mc plagas tuas, ("Aug.) id est tlagella lua,
id est sccundum quod cril in futuro, quando eliara id estquia fecisli me, noli me exterminare, tanlum
impassibilis et iramortalis est ; vcl ita : Substantia mea cede ut proficiam, non ut deficiain, lantum tonde
apud te est, id cst quia pra;video substantiain mcam ut producar, nou ut comminuar. Quasi dicat llle :

dicit David, apud te futuram pcr unionem porsoiinc, qui creavit, ille recrcet. A forlitudiiic, r[uasi plagas
est, vel ita substantiam dicit, non illani actualem ab ainoic. Plagas dico, gravilcr illatas. A forliludino

Adam contractara, sed bona; conscientia' WJ> pos- manus tua; (Cassiod.) ego dcfeci in arguilionibus,
sessionein. Et lioc esl substantia mea, non illa ve- alia liliera, (Aug.) id esl cum arguis mc dcfici.

lus Ada3, sed pur;c conscientiaj possessio, qua in- Arguere aulem luum est propler iniquitatem cru-
terior homo suslenlatur et pascilur. Est apud tc, dirc : Unde sequitur : l>roplcr imquitatem. Quasi
noii in sa'culis nostris ;
|.\ug.] scd antc Deura cui dical : Quia deferi, arguis «ed nou sin« causa esl
;

placet. Vcl ila : Subslautia raea apud te cst, id csl (]Uod dcfeci el inlirmus sum, imo proptcr iniquita-
ad te lendens, jam incipit aliquantulum essc. Sed lcm. El in lioc, cru(/i«/i hominem. Alia liltera, non

Patrol. CXCI 13
 395 PKTRI LOMDARDl 396

damnasti, quasi tua argulio, et poena esl et graiia. Aquitur, aiiribns pcrcipe lacrymas meas, [Aug.] licet

Unde alibi, (/u( /!"«;?/« dolorcm iii prceccpto (Psal. enim tol transilivit, istc, liabct lamen quod tlcat,

xciii) ; id est forraas dolorem meum, quem intulisti. quia abest quod desiderat, quia crebrescunt scandala,
Dolor enim alius informis.alius formatus : Informis, abundat iniquitas, refrigescit charitas [Matlh. xxiv).
qui non emendat hominem ; formatus vero est, qui Vers. 17. — a Ne sileas ;
quoniam advena ego
eruditionis formam prcestal ; e'. talis dolor est pra;- " sum apud te et peregrinus, sicul omnes patres
ceptum, id est vicem ct imaginem preecepli liabet, « mei. »

quia docet a malis exire. Ne sitcas. [Aug.] Quasi dicat : Oro, deprecor, o
Domine, ne silcas, id est audiam
Vers. 15. — « Et tabescere fecisti sicut araneam
siod.] quia occulte loquitur
fac ut
Deus in corde
te, [Cas-
fidelis :

II animam ejus ; vei'umlaraem vane conturbaiur om-

Salus tua ego sum(Luc. n), quam vocem isle oplat,
> nis liomo. >
Vel, ne sileas id est dic mihi : Remissa sunl tibi
Et tabescere : Eruditionis modum oslendit, [Al- pcccata tua, vel, ne sileasinfuturo, id est dic mihi :

cuin.] quasi dicat : Adeo corripuisti horainem, quia Venite, benedicti, etc. (Uatlti. xxv). Nesileas, quo-
fccisli tabcscere animam cjus, id est siccatamspe, [Aug.] sed adhuc ab niam ego jam sum apud te
humore virtutum et cognitionis Dei, sicut non araneam,
g habens sic sedera, advena vel inquilinus, id est
qus texit inanera telam sic et iste inaniter laborat quia hinc Iransiturus ad aterna, ubi non ero in-
:

in congregatione temporaliura vel sicut araneam, quilinus ; et sura pcregrinus, subaudi apud te, quia
;

quia sieut aranca egestione viscerura, unde lelam quidam sunt peregriui cura diabolo, id est mali
texit moritur. [Cassiod.] ita el bono, dum extrahit
quidara vero cum Dco, eum quo sunt spe non re,
a se iuiquitalem, moritur. V el in boDO potest accipi.
quandiu enim sumus in corpore, peregrinamur a
Aranea enim corpus tenue habet, nec in terra sed
Domino (// Cor. v) sicut omnes patres mei, qui rai-
in alto stat, telas egestione viscerum texit ; sic ani-
graverunt ad vitam. Couslat ergo ideni de me (Cas-
ma hominis couversi et aftlicti deserit terrena, siod.] Vel ita : Ne sileas, quoniara ego sum advena
stans in alto caleslis conversalionis, et subtiles
apud te, id est non in diaboli civitate raaneo, sed in
operationes perficit, timore Dei tabefacta, id est
tua sura receplus, de Babylonia ad Hierusalera sum
humiliata [Aug.] Vel ita coraparalur homo aranese,
translalus,raeum regnura pro tuo desero. Et pere-
quia sicut aranea, labidum quiddam est in infir-
grinus, non eligens raihi sedem hic: quia ibi mihi
raum, anima hominis infirmitate
sic et humilitate
patria, non hic. Sicul omnes patres raei hoc dicit, :

eruditur, ut non de se prajsumat, qui displicuit for-

ne quis ab hac conditionc putctur exceptus.
titudine et superbia. Et hoc est ita : erudisti, quia
Vers. 18. — « Remilte raihi, ut refrigerer prius-
tabescere fecisli aniraam ejus sicui araneam, id est G " quara abeam et amplius non ero. »
;

fecisli ut aniraa tabesceret, id est infirma fieret,

[icmitte. [Cassiod.] Hic sibi petit dimitti ut certus
per humilitatem deposita superbia, quasi aranea, ad judicium perveniat, [Ang.] quasi dicat : Et quia
qua nihil est tabidius, quse leniter tacla digilo deti- migraturus sum restat hoc petere, rcmitte, etc, Vel
cit haec infirraitas bona est, sicut superba forli-
;
ita junge : Quia sum apud te, ideo, remilte mihi
tudo, anle erat \ilium .Verumtamen vane conturba- qui curis uror, ut refrigercr per misericordiam,
tur omnis liomo, [Cassiod.] quasi dicat. Licet homo
quia habet aistus vitiorum, unde dicit : Dimitte nobis
sit correctus licet increpelur, licel labefiat, verumta-
debita nosira sicut et nos dimittimus., etc. (Mattli.
mem omnis bomo vivens in incerlo, [Aug.] vane
VI). Refrigerei, Aico, priusquamahha.c yila. abeam,
conlurbatur, id est humana infirmitate vanis rebus
[Aug.] ne cura peccatis eara. Dico remitte, et alio-
confunditur. [Cassiod.] Ab hac vanitate nemo exci-
quin, id est, si non remitlis ut refrigerer, egoibo de
pitur, nisi qui Deura pura mente contemplatur.
hac vita ; et jam non ero amplius in vero esse quod
Pars. III. Ata'|a)>aa. Vers. 16. — « Exaudi ora- est eum Deo.
f tionem meara, Domine, et deprecationem meam ;

COLLATIO IN PSALMUM XXXVIII « DIXI : CUSTO-

n auribus percipe lacryraas meas. «
DUM. »
Exaudi. Etest hic diapsalma. [Cassiod.]Tertia pars D
ubi inler tot mala saiculi petit sibi Deum adesse, et Vebs. 3. — Obmutui
et humiliafus sum. Pro se-
cunda particula Hebr. legitur, ri"2"T dumiiah et
in
peccata diraitti, ut prospero fine exeat, quasi uni-
vcrlunt silentium, ut si\,obmutui silentio. Quia vero
versa vanilas sint. [Aug.] Inter hasc ergo positus radix rT21 damah aut ,T>2T dimach. praeter alia
transiliens, jam in superioribus spe agens, inquil, significat oppressil, non absurde dixerunt LXX hu-

exaudi. Vel ila continuat. [Alcuin.] Hsc sunt vana, miliatus sum, pro obmutui humiliatione.

sed quia ego ista ncc peto, nec pro eis tristor, Vers. 7. —
Inmcditatione mea cxardescetignis.
Hic philosophatur Faber, quod ex Hebr. aptius ad
exaudi, Quanlo plura vovit isle, tanlo
Domine.
vehementiam dicilur, in mcditationc >nca succensus
plus supplicat. Orationem mcam oratio est, quando suin igni cum taraen ad ipsissimam litleram, (ut
vota Deo pandimus et dcprecationem meam. [Cas- ita loiiuari, Hebraice nunc habeatur t,'.S' i";p 'i"2

siod.] Deprecatio est frequens supplicatio, ab imo nAAGir.i tibear esch, in ineditatione mca cxardescet
ignis. Nec obslat quod Hieronymus negligens caco-
cordis. Sed ne putcs eum tantum verbis orare,
zeliam Iranslalionis vertcrit ad eum modum quem
addit et Lacnjmas, quae violenla? suut in precibus logil Faber. Ignorabat lamen Hieronymus se talcm
ad moveudam misei"icordiam. Et hoc csl, quod se- habiturum prophetara, nisi legerit Hierouymus sub
397 CO.MMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. XXXIX. 398
prima persona i">'aN> ebear, cujusraodi sspe nume- A sanclificationem, el non impingent quasi in lapidem
rr, HonrnliAn,l,m„s
ro in,-i,tMnm
deprehendimus faclitatura scaudali, el quasi in petram ruin;r. De hoe
Vers. 6. —
Ut sciam ijuid desit mihi. Subscribit
Joco et
Apostolus sumil testimouiuni, (nioil Chiistus Judu;is
omnino Hieronyraus. Caeteri transferunt, quam bre- factus sit in scandahim, yentibus autem in stulti-
liam (l Cor. l). Et rursum Isriwt scclando legem
vis tempnris ego. Palara est Sin hadal signilicare :

juslitiw, in leqem jiistUue non pervenit. Quiircf

desiit et Sin iiadel
significare iSn heled, id est
Quia non e.r fide, sed quusi ex operibus lciiis, of-
durationem , transposilis litterif lamed et dalet. jenderant in lapidem offensionis : sicui scriptum
Unde nisi Septuaginla dixissent ti uiTEpiT) £^(0 po- est : Eccc ponam in Sion lapidem oljensionis, et
terat suspicari vitio seribae factum esse, desit a pelram scandali. Omnis ijui credit in eo non con-
deesse, pro desiit, a desino. Verum dies nostros bre- fundelur (Rom. ix). En cerms ista diio pugnare :
viter desinere, et nos illis velociter currere, salis Erit volns in lapidem o/fensionis, et pelram scan-
cousonant et conveniunl. Et Clialdaius ac Nebiensis dali : Et non ut lapidi offensionis occurretis, 7ie-
dixerunt, ut sciam quando deficiam. tjue ct pctrir ruince. Sed quando inlelligilur,
Vers. H. —
Opprobrium insipienti dedisti me.
si in
non ut lapidi offensionis oecur-
ipso eonfi!,i fueritis,
Hebraii legunt ut apparet
, contrarium sensum ,
, retis.jam omnia coneordanl. Ita ad propositum no-
opprobrium stulto ne ponas nie i;>2'Un Sn al tesi- slrum Si ab iniquitatibus meis eripucrit mi> Domi-
:

meni videtur repugnantia in verborum sono sed

: ;
nus, uon est quod Iradar in ojiprobrium insipienti.
ubi desiderium introspexeris peccatoris, ad Deura Si vero peccata
. . amplector,
. consequens est ut tra- ,

conversi, alilagilantis tolo affeclu ab omnibus ini- B '!'"* '" opprobrium insipienli Denique cum nega-
quitatibus eripi, ob quas sensit se traditura insi- tio et Dei nomen nihil distent, si mide scribanfur,
pientis cacodremonis opprobrio, invenies quod con- cui non poluerunt LXX
leg^re Sn el, id est Deus,
titeatur se anle picnitudinem remordente conscien-
et non Sn, non, ut sil Opprobrium Deus
al, id est
liae stimulo insipienti datum. id Deo permittente,
:

insipienti dedistime, quanquara Deus non exprima-

ut tyrannide inimici cognita resipisceret et , ,

tur.
deinceps Deum prccaretur, ne ad vomilum redeiin-
do, tradalur rursus opprobrium insipienli, et diabo-
ilhisionibus, ut in summa dicere omni-
Vers. 16. — Et tabescere fecisti sicut araneam
licis sit : .\b animam Ilieronymus et ferme caelcri, pro ara-
ejus.
bus iniquitatibus meis cruc me; et Deo ante omnia nca ponunt tineam sensu haud alieno, licet dictiun-
idipsum deprecari, quia propter peccafa mea, justc cula irv ASCH significet quoque araneam sive ara-
insipicnti opprobrium dcdisti me. Sed, bone Deus, neum, ut veriit Pellicanus, et versio ex Chaldjeo
si deinceps me pra;serves a peccato, secure potero liabet.Sed quid est quod ubi liabemus animam ejus,
dicere : Opprohrium ne ponas me. Quod si
stiilto alii dicuut desideratum. desiderabilia,
jiretiosumf
videar tibi Scriplura lorquere repugnantem, simile Munslerus nonniliil de suo addidit, expetibilc robur
proferam ex Ilieronymo in libello De optimo genere ejus. Certe si perpenderimus anira« diijnitatem. et
interpretandi; el in Commentario ad cap. Isa. viii. quanti eam faeere debeamus, non est quod aucu-
In priori (|uidem multis argumentis volens deraon- peris lilteras et syllabas, dum sententiam tenes.
slrare, boni interpretis ofllclum ut apertissime do- :
Sccus dicunt Chald;eus Pai-ajihrasles et .Nebiensis :
ceat verum translatorem non debere dormilanti Hic, carncm ejus: ilie. ru/us corpus fractum est.
C
littera; servire, et putida verborum cacozelia tor- Verum sequamur LXX, si unilalem diligimus.
queri, inter alia adducit testimonium LXX, Isa. viii,
quod videtiir ex diametro pugnare Hebraica; veri- Vanc conturbatur omnis homo. Nec in Grsco,
tali, apostolo Paulo itidem et Pelro. « Xamque apo- nec in Hebra^o legitnr conlurhatw. Kt Iradit Hiero-
slolus Paulus ad Romanos nono, exemplum suincns nymus ad Suiiiam el Fretellam esse de editione
de Isaia Ecce, in(|uit, ponam in Sion lapidem of-
: quam vocat xoiv7)v additum fuisse siib veru in LXX.
fensionis, et petram scandali, discordal a transla- Nec tamen eonlinuo colligas eradendam esse, mc-
tione Veteris et tamen ciim Hebraica verilate con- minisseque debenius quod in endem tractalu dicit :

cordal. In Sepliiaginta enim conlrarius sensus est : " I';t qua?so vos, ut liujusmodi iiieplias el superlhias

A'otjut lapidi S<»

ojfensionis occurretis, nec ut coulcntiones, ubi nulla est scusus mutatio, dccli-
pctrie ruinic, cum aposlolus quoque Petrus Hebi-eis netis. »

Pauloque consentiens, ita posuerit Incredulis au-

tem lapis offensionis ct petra scandali (I Pet. ii).
:
N KRS. 18. —
Rcmillc mihi, ut rcfrigcrcr. Iliero-
Ex quibus universis pcrspicuum est aposlolos et nymus parcc mihi ut ridcam. Ca!teri, avertere a
:

evangelistas interpretatione veterum Scripturarum

me scu desine aiit dcclina. ct rohorabor. De primo,
coiicordia iiiter rcmittere. parcere, ct id genus, cla-
sensum qua;sisse, non verba; ncc magnnpere de
ret. De seciindo, ridcre. roborari, noii longe siinl a
ordine sermnnilnisque curasse, dum intellectui res
rcfriqerio : (piod sub ahis verbis dicit .Muiisterus,
pateret. » ILtc Ilieronymus. Ubi pervides in L.XX
esse negationem, ct in Hebraica veritale esse allir
desine u mc, ut vires recuiierem, et si vocula He-
mationem, qua; sunt contradictoria. Tamen qu.e liic ^ braica ihl balag signihcct confortare, ridere, re-
non coiiciiiavil, in commentariis ad caii. Isa. vm, ad friiierare juxta vocabulariiim aeademiiu CompUi-
,

concordiam reduxit .\it enim « Umlc pncci|iiliir

: : lensis. Quasi vero non coiwolidatur corrolioratiiriiue
cis ut Dominum audianl, et ipsum solum timcant. in homine in uno, ipii. lemisso criiniiie, gralia' ci.i;-

Si enim in ipso conlisi fueiint, habebunl eum in lestis oleo et refrigcrio divinae miscricordia; gaudct.

PSADIUS XXXIX.
psalui titulus : " IX FIXEM PSALMUS DAVID. " Tcstainenlum mutatum esse oslcDdiliir, quod Eccle-
E.rspectans e.vpectavi Dominum. Titulus In finem sia longo tcmpore cxspcciavii, desiderans Cliri-

psahr.us David. psalmorum

Kinis in titulis diversis stuin, cl cum co Novum Testamentum, in qua cx-
niodis accipitur. Aliipinndo enim Chrisliim sigiiili- speelationc multa a diabolo susliiiuit, occulle el

ahqiiando plenitudinem lenqioris aliipiandn manifeste, a iiiiibus etiam post Clirisli adveiilum,
Cat, .

el iiov.e legis perceplioiiem, peiiitiis iminunis noii

Novum Teslamentum, aliquando passionem vel re-
surrcctionera Christi. Hic aulem pro Novo Testa- fiiit, diaboli insidias omniiio iion declinaiis, el aperle

mento accipitur, ijuod consuraat in (juod Vetus et occulte nocenlis. [Aug.] Esl euim diabolus lco
 ;

400
PETRl LOMBAUDI
399
lacu miseriae et de luto faecis, id est
de profundo
et draco; leo, cum aperle sKvit, ut fecit tempore A dc [GI.
iniquilalis et ex carnalibus concupiscentiis.
raarlvruni, ubi opus cst patienlia ;
draco, cum oc- ,

et tentaliones, inl.J lacum miseriae et lutum fa;cis accipitur

Vel per
culte"insidiatur, cum scandala movet
iufernus, unde eduxit captivos juslos, ciui ibi tene-
ubi opus est vigilanlia, et magis
sicut nunc facit, id
quam cum ssevit bantur. Et est, eduxit me de lacu miseria;, etc. ;

limendus est cum falHt ut draco,

Cliristura. est de iuferno.
lUic enim cogil, liio docet negare
ut leo.
Inter ha;c tamen exspcctare
non desiit, quous.iue Vers. 3. — <t Et statuit supra petram pedes meos,
Et est seusus lituli : Psalmus isle
„ et direxit gressus meos. »
ulrumque recipit.
int.] id est in Novum Te- proficiendo
dirigens nos in finem, [Gl. Et statuit, [Aug.] ut jam arabulem
agil dc mutatione
staraentum consummans, quia supra pctram, id esl Cliristum, pcdcs mcoi,
[Hier.]

Testamenli in Novum; attribuitur Daind, id meos, qui prius cum diabolo erant.
Veteris id est sensus

est Christo,qui salvat quod non facit lcx, nec dii

:
[Cassiod.] Nota quia dupliciter dat Deus profutura.
qui loi[uitur in hoc psalmo ex SKCuli, qua; est lacus el
gentium, [Gl. int.] Primum educil de miseria
membris, ex persona membrorum. Intenlio.
id est lutum faecis. Deinde supra petram statuit, cum in

[Hier.| Monet, relictis

cseremoniis legis ct idololatna; pra!ceptis Christi ambularaus, peccata sicut lutum
superstitionc, ad Novum Testamentum accedere. B laci mergunt, petra contra illud lutura est.
felcnt, et
Biparlilus est psalmus.
Modus. [Cassiod., Alcuin.] [Ilicr.l In lacu vcro et luto peccatorum sunt gentes

Ecclesiam exspectasse Deum et ac- amantes, et dire-

Primo inducit idola colenles, vel omnes terrena
quod et id est operum
cepisseeum et ab eo Novum Testamentum, .rit, ne retro aspicerem ijressusmeos,
Uude percutit omnes supersti- retro, versa
multi seculuri sunl. meorum. Uxor namque Lot aspiciens
tiones, et inviiat ad mirabilia Dei. [Cassiod.] Se- est in statuam salis, et nemo mittens manum suam
sunt incarnatio, justuia regno
cundo exponit mirabdia qua» ad aratrura, et aspiciens retro, aptus erit

liberatio hominum ab iniquitatibus,

pv£edicationis, Dei.
tetitia speranlium, ibi, an-
confusio inimicorum :

crat Judajos a consuetis Vers. 4. — a Et immisit in os meum canticum

nuntiavi. Et quia dilVicile
ab idololatria revocare ad no- « novum, carmeu Deo nostro. »

cajremoniis, el gentes
autiquo- i|uasi dicat statuit, direxit et sic
Teslamcnlum, ideo ulitur auclontatc Et immlsit, : ;

vum scUicet
Palrum, dicens immisit praedicationem Novi Testamenti,
rum :

canlicmn novum, id est Istitiam de nova gratia, non

Vers. 1. — « Exspcciaus exspectavi Domiuum
vetus de lege Moysi. Cantabant enim horaines
Vete-

c( et intcndit mihi. »
ris Testamenti velus canticum, scilicet oculum pro
Ilac gemina- *-'
dentem pro dente, animam pro aniraa (Deut.
Exspcctans cxspcclavi. [Cassiod.] oculo,
intelligitur quam simphciler diceretur. XI); ad inferosquoquedesceudebant, occlusa eis re-
tione plus
ingratus est sed exspec- gni janua, prohibente cherubim aditum
paradisi, in
Exspectat enim qui etiam ;

phtis et cum desiderio exspectat. cujus manu erat ignea roraphaea [Gcn. m). [Aug.]
lans exspectat q.ui
[Ilier.] id est mitis, Sed homincs nova; legis cantant canticum
novum,
Et est e.rsfeclans cxspeclavi,
exspectavi assidue in Abrahara et quod homo novus attulit. Novus enimrex, nova lex,
et cum desiderio
atquo in promissioue propheta-
nova ecce facta sunt orauia (Apoc. xxi). [Hier.]
No-
in aliis palriarchis,
Ecce auctoritas ab anliqms. Quid?
Do-
rum [Alcuin.] vus ergo populus, nova canlat de incarnatione
iniquilas vel delic- ascensione, et hujusmodi.
non legem, per quam abundat raini,de resurrectione et

qui potest fallerc et lalh, in his prsecipue solemnitatibus

minislri Eccle-
tum; non hominem, [Aug.] Unde
et qui mecum indiget;
non ahud; ssA Dommum sis induti albis vel sericis ornamentis cantant
et le-

qui Et quid ille? Et intendU. non

salvare polest. gunt, ut novura canticura nemo nisi innovatus can-

avertit se; scd intcndit prssumat. Canticum, dico, scihcet carmen vel
mihi, id est ad utilitatem tare
me, di-
meam sciUcet ut prodessct. hyranum, quod carraen placet Deo, [Hier.] quasi
Non dicit intendit

intendit, sed non malis. El est, Do- Non est turpe carmen, non theatrale, sed est
ut etiam malos cat :

eis. Postea subdil D per Novum Testamentum. Deo, inquam nostro pla-
minus fuit intenlus et benevohis
edu-
quomodo scilicet exaudiendo eos et
intcn.lit, non alienis dhs, [Cassiod.] sed Deo qui noster cel,

cendo. Et hoc cst : est per cultum non aliorum.

Vers. 2. —
« Et cxaudivit preces
meas, et eduxit Vers. 5. — « Videbunt mulli et timebunt : et spe-

et de kito fcecis. . « labunt in Domino. »

„ me de lacu miseria^,
Qui prophetis se abdidit Videbun ;, [ Aug.[ quasi dicat Hoc quod de prioribus :

Et exaudivit. lllier.|
uon cessal. Et dixit,videbunt multi populi posteri, id est videbunt
quibus cxspeclans
preces meas, a
venisse praediclum Chrislum, [Hier.] quem
priores
lacu nuseruv, [Aug.J
quid fecit? Et eduxit me de
concupiscentiarum, de exspectarunt. [Cassiod.l Vel videbunt multi mira-
i.l est de profundo
carnalium
biha in tempore incaruationis facta. Vel ita Vide-
malis operibus, qus
:

vel limi, id est de

luto fcfcis
retinent, et sunt vilia bunt raulli, [Aug.] sequentes, id est iraitando pra-
pcdes affectuum iuquinant, et prophetarum
Vcl lacus sunt tenebrac cedentem populum patriarcharum et :

ut fa^x, comparalione vini.

ct /;njf/)»/;/jamsequiraalasvias, quia
peccalores se
ignoranti»; lutura,
iniquitalum, id est infideUlatis et spcrabunt re-
Christiani
concupiscenlia. Et cst ct eduxit me intelligenl, [llier.] ct facti
est carnalis ,
 ] ;

401 COmrENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. XXXIX. 402

missionem peccatorum in Domino, non in praece- A lia, et ha-c mirabilia ego annunliavi, dicit Christus,
dentibus, [Aug.] scilicet palriarchis el prophetis, etc. Vel ita conlinua : Qua; sunt illa mirahilia ? ecce
quia solus Deus peccata dimittit. Et vide mirabilia Dei, annunliavi prius per prophetas,

Vers. 6. — " Beatus vir cujus est nomen Domini ct post locutus suni [Cassiod.] egomet, el muliipli-
'< spes ejus ; et non respexit in vanitates et insanias cati sunt raali super /ntmerM/usalvandorura : [Aug.]

" falsas. "

cerlus quidera nuraerus est Jerusalem, id est

Beatus vir, cujus est nomen Domini spes ejus. No- p;edestinalorum, sed super hunc numcrum sunt

men dicit, quod est Salvator. Et est sensus : Bcatus admista; paleK, [Gl.int.] id est mali : Multi enim
cst vir cujus cst spcs nomen Domini, id est qui non iuni vocati, pauci vero clecti(Matth.\\x). Vcl raul-

lemporalia spcrat ab eo, sed illud quod ejus nomen tiplicati sunt super numerum, [Cassiod.] id est super

indicat, [jVug.] scilicet salutem, id est qui ipsura hoc quod aliquis numerare possit. Vcl, sic locutus

Deum, non aliud ab eo sperat. Et supcrabundat sum, et me loquente, raultiplicati sunt super nume-

ejus. In Hebraeo enim saepe duplicantur hoc raodo rum, id est plures quam olim crediderunt.

genitivi. [Alcuin.] Vel tta ut non abundet (_/';;.<;: Bca-

Vers. 9. — n Sacrificium et oblationem noluisti
tus vir cujus cst nomcyi Domini. [Aug.] Hic dislin-
« aures aulem perfecisti mihi. »
gue, id est in quo est laus Dei, ut ab eo solo credat B
salutcm unde el spes ejus est, id est inde est ci spes Sacriftcium. Quasi dicat : Qua2 fuit necessitas lo-
vilsc. Et, post nonrespexit invanitates,q\iQ, id est quendi, cura sufficerent Icgalia ? quia sacrificium,
ad quas vanitates plures eunt. [Hier.] Vana sunt quod de aniraalibus fiebat f/ ofcia/JowcHi, qua; erat
torrena, ct non respexit in insanias /'a/MS.[Cassiod. de aliis rebus ut de simila, ct thure etolco, noluisti
Insaniie sunt irse, rixae. Vel insani» fals;e sunt ullerius,postquam veritas est exhibita. [Aug.] Ut
idola, qua.> fallunt a veriiate. Insania ergo raendax enim venit res, noluit Dous illa legalia qux crant
est, [Aug.] quia non est quod putatur ; salus verax :
quasi verba promittentia : tandiu est promissor do-
Vel insania; sunt in spectaculis fallacibus hislrio- nec del. Ut dedit, mutat verbum, non dicit : Dabo,
num Iheatrorum, et in STaliis voluptatibus. [Aug.] sed : Dedi. Ipso ergo veniente, noluit ea quje erant
Ideo enim pluraliter dixit ul accipiatur de omnibus ejus figura. Unde in Natali Domini canlatur missa
ad voluplatem pcrlinentibus. Et hoc esl, nou respe- dc promissione, sciliccl : Z.!W/"ii/(/c/(i/, ncc repelitur
xit insanias falsas, quae sunt in voluptalibus SKCuli postea de promissionis exhibiiiouc, Pucr scilicet :

hujus. [Aug.] Qui vero isla non respicil, habet quod natus quod iteratur postea. Ecce verbo-
est, ctc.

rura mutatio. Ibi enim est de futuro promissio, hic

rairetur el spectct, quia
pde jam nalo gratiarum aclio. Undeel prophetia ante
Vers. 7. « —
Multa fecisti, tu Doraine Deus
Eiiislolara cadem die canlalur, ut fit basis sub co-
" meus, mirabilia tua ; et cogitationibus tuis non est
lumna in labcrnaculo Domini. Si quis auteui dicat
" quis similis sil tibi. "
adhuc apud Judaos durare illa legalia, quia circum-
(Aug.| .V«//a cnim /'('cw^j, etc. Vel ita oontinua. ciduntur et quacdam hujusmodi faciunt, non csl
[Oassiod.] H»c sunt falsa, sed opera tua sunt raira- verum. -Vblala sunt enim ex maxiraa parte. Non
bilia, scilicet coelum, terra. Hic eUdit supersti- cnim habent regcm, neque sacerdotcm, neque un-
liones. [Aug.| Et hoc est, niulia fccisti, tu Dominc clionem, ncque ephod, neque cheraphin. [Aug.]
Deus, mirabilia tua etin corporalibus et in spiritua- Qua;dam etiam raanscrunl illis qua; celebranl, ne
libus. In corporalibus, ct Ciclum, terram, et Pclrum omnino sine signo remancrent sicut cnim posuit ;

ambulare super aquas (Maith. xiv) quod fuit in ; Dcus signum Cain, ut nemo occideret eum. (Erat
signo spirilualis miraculi hujus, scilicet quod nos in enim vagus et profugus super terram, et Iremebun-
sa'Culo, id est in fluctibus sajculi sicco pcde ambu- dus capite), ila manct Jud;cus cum signo circumci-
lare facis. Majus ergo facis quam hislrio. Ille enim sionis, ct aliis liujusmodi, ct uondum cst occisus,
didicit ambulare in fune tu vcro facis arabulare; habcns signum suum. Scd malcdictus est Cain a
supra raare ethxc focisli coijiiaiionibus tuis, \G\.
; tcrra, qua; cxccpit sanguiucm fralris sui, quem ille
int.| id est non alieno consilio, scd tua sapienlia. IJ elTudit. Undc Dominus dixit Vox sanguinii fratris :

Unde quis consiliarius cjus fuit ? Et non csi qui si- tui clamat ad mc dc tcrra (Gen. iv), id est Jud;rus
milis sit tibi : in illis oranibus nulli auctorcs artium. maledictus est ab Ecclesia, quae cxcepit sanguincm
Pars II. Vers. 8. — " Annunliavi ctlocutussum ;
Chrisli, qucm cffudit Judacus : ct dc hac terra cla-
" mulliplicali sunt supcr numcrum. > mat ille Dcum, dum quotidie in Ecclcsia
sanguis ad
.Xnnuniiavi. Sccunda pars. |AIcuin.| Ecce qux pro hominis cxpialione Dco ofTcrlur. Scd Judius
sunt mirabilia, scilicet incarnalio, justitia pra;dica- qui fudit, surdus nonaudit spiritualitcr. El h;vc sunt
lionis, liberatio horainura ab iniquitatibus, confusio mirabilia Dei ct cogitationes, quibus nemo esl siitii-

inimicorum, Istilia spcranlium. Et nota quia in lis. .iurcs autcni, vcl corpus, quasi dicat : Illa iio-

priraa parlo rudcs el incompositi praeparati sunt, ut luisli, scd corpus pcrfccisli mihi, [Alcuin.) id est
libenler suscipiant ve\ba Chrisli. |.\ug.| (^lirisUis perfeclum dedisti, sciliccl sinc pcccalo. Proplcr
enim lo^iuilur limc, quic iu sccunda parto contincn- lioi' illa uoluil. Vel, aurcs perfccisti, id estpi'rfectc
tur, pariira in capile, id est in persona sua, et par- fecisti me intclligcrc iiuid vcllcs. Vel, sucuuduin
lim in membris. Quasi dicat : Mulla fecisli mirahi- aliam lillcnim, scilicel (o;'/i«J (ik/chi nptasli mihi.
4 03 PETRI LOMBARDI 404

Ita ponit Apostolus, in Epistola ad Hebraeos id est A contra simulalionera. Vel sic, non prohibebo, et, o
corpus apluin ad ofterendum mihi dedisti. Domine, tu scisti, id est tu es testis quod timor
Vers. 10. —
Holocauslum et pro peccato non
' non probibct loqui. Vel sic, non prohibeho, et hoc
II postulasti Ecce venio. »
: tunc dixi :
per te est, quia tu, Domine, scisti, id est ita praede-
stinasti futurum, et ad lioc non sum piger, quia
Holocaustum. [Aug.] Hic exponitpriorem versum,
et dicit holocaustum, quod prius sacrificium pro
Vers. 13.— j Justitiam tuam non abscondi in

peccato, quod supra oblationem, et secundum hoc

B corde meo, veritatem tuam et sakitare tuum
proprie tamen holo- dixi. >i

est una dictio, pro peccato ;

(I

caustum quod totum comburebatur holos

dicitur ; Non abscondi in corde meo, [Cassiod.) quando
enim Gra:>ce, Latine totum ; cauma, id est inccn- potui prodesse aliis, justitiam tuam, vel meam,
dium ; inde holocaustum,id est totum iiicensumpTO ( Aug.) id est fidera confessus sum, non celato tirao-

peccato, ut de hirco a Pompeio, id est emissario, re, quasi satis sit ia corde tenere (Gl. int.) Et dicitur

qui cum peccatis populi , in desertum mittebatur. hic contra segnitiem carnis, non abscondi, sed veri-
Vcl ita ut sint duae dictiones pro peccato. Et est, ho- tatem tuam, (Alcuin.) id est promissorum exhibitio-
locaustum et, id est etiam pro peccato, id est quod nem, et salutare ttium, id est salvationem tuam

pro peccato tiebat, et erat majus et dignius in lege, B '''''"', vel veritalem tuam et sakitare luum, (Aug.) id
ul de vitula rufa (Num. x), non postulasti tunc est Chrislum, dixi, (Gl. int.) id est prsedicavi, nee
dixi, quasi quia hsec noluisti, et corpus aptasti, tunc propter raultos consiliantes dimisi. Et hoc est
dixi : £cccstatim iie/iio, [Cassiod.] quia tempus est Vebs. 14. — II Non abscondi misericordiam tuam
ut veniant promissa, quia auferuntur promitlentia. n et veritatem luam a concilio multo. "

[Aug.] Cum ergo sacrificia cessent, constat Christum Non abscondi misericordiam tuam, (Aug.) qua
venisse. Yenio, quia ipse peccata dimittit. Et veritatem tuam qua ipse re-

Vers. U. —
In capite libri scriptum est de me
II :
tribuit pracmia a eoncilio multo, id est propter raultos
t Ut facorem voluntatem tuam, Deus meus, volui, conciliantes.
€ et legem tuam in medio cordis mei. » Vers. 15. — II Tuautem, Doraine, ne longe facias
Ut faciam voluntatem iuam, [Aug.] quia ita scrip- 11 miseraliones tuas a me, misericordia tua et ve-
tum est de mc in capite hujus libri psalmorum, sci- « ritas tua seraper susceperunt me. »

licet vel sic scriptum est de me, id est praefini- Tuaiitem, Domine, quia noacelavi misericordiam
tum, in capite libri, [Alcuin.] id est apud Deum luam et veritatem tuam, tu. Dominc, nc longe facias,
Patrem, qui est caput mei, dicit Christus, qui sum ne sint sine ettectu miseraliones tuce a me, l,Gl. int.;

liber humani generis, in quo quisque legere debet, C kl est noli removere misericordias tuas a sauciis

id est qui sum forma justitiae hominibus. Quid scri- membris tuis, quia misericordiatua et veritas tua,
ptum est ? [Gl.int.] ut faciam voluntatem tuam om- (Aug.) scilicet a primo justo, susceperunt me. Ne
nino obediens, me offerens. Et, o Deus meus ego ergo sit inane quod c«pisti. (Rem.) Distingue quod
volui istud. (Aug.i Hoc est quod in primo psalmo ait misericordiaet veritas susceperunt,{Aug.) misc-
dicitur; sed in lege Domini facere voluntalem ejiis ; ricordia me non auderera converti, nisi
suscepit, quia
etlegemtuamvoluiinmediocordis, (GI. inl.) id securus essem de remissione, quasi dicat Bonus es, :

est in plenitudine cordis mei. (Aug.) Unde et in eo- et amo te. Veritas suscepit, quia non perseverarem,
dem psalrao dicit : Et in lege ejus meditabitur die nisi securus de prffimio, quasi dicat : Justus es, et ti-

ac nocte. meo te. Et est sensus : Misericordia lua et veritas

Vers. 12. — II
Annuntiavi justiliara luam in ec- susceperunt me, id est amor et timor perducunt me
II clesia raagna ; ecce labia raea non prohibebo ad te. Quasi dicat : Haec sernper suscipiunt, et sem-
;

" Domine, lu scisti. » per aspicio. Et opus est,

Annuntiavi. Haec
dicit Christus in mcmbris, [Aug.] Vers. 16. — « Quoniam circumdederunt rae

id est in persona raembrorum, quasi dicat, prius

II mala quorum non est numerus ; conprehenderunt
perme locutus sum, post etiam in membris annun- D me» iniiiuitates mcai, et non potui ut viderem. «

iiaiii aliis justitiam esse tuam, (Gl. int.) id est Quoniam circumdederunt me mala, (Cassiod.)id
quod a te est justilia. Et hoc feci in ecclesia ma- esl-peccala quorum non estnumcrus apud homines,

gna, (.'Vug.) scilicel quae est in toto orbe terrarum, quia sunt peccata a nobis et ab alienis (Aug.) Quid
non parva ut fuit priu^ ; et siquid insurget, timor ergo si cesset misericordia "? (Gl. int.) Vel circum-

non prohibet loqui. Et hac est ecce non proliibebo dederunt me mala, id est poenae. Et comprelicndc-
labia mea loqui, quasi non habeam in solo corde ut runt me ipso a.clu iniquitates mecB, (Aug.) quibus
limore taceam. IIoc dicit conlra timorem munda- prcssus ocuhis non potest videre, sed mundato cor-
Dum, Dominc. (juasi dicat Et sine simulatione id :
de videbit liomo Dcum. Unde sequitur : Et non polui
ctiam id agam, quia, Dominc, lu scisti cot meum. facere, subaudi u^ui/f/Yw. Quasi dicat : .\dco com-
Quasi dicat Labia sonant hominibus, sed, tu Domi-
:
prelienderuiU me, ul nec per conatum possem te vi-

ne, nosti cor raeum. Hoc dicit ne in solis labiis es- dere, nam
setannunliatio, qma corde creditur ad justitiam, ore Vers. 17. — « Multiplicatae sunt super capillos
autcm confessiofit adsalutcm. (Alcuin.) Etdicit hoc II
capitis mei, et cur meura dereliquit me. "
 . :

405 COniEXTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. XXXIX. 406

Jlultiplicatm sunf imqmla.les sitper capiHos capitis Adolose lauilando : unde hic dicit : Qui dicunt mihi
mei. [.\Icuin.] Id est ut superent eos qul sunt ca- euge, euge. Uterque malus esl el cavendus.
pilli capitis, [-Vug.] id est fideles qui in Christo sunt Vers. 22, 23. — << Exsultent et laetentur super te
radicati, quem
bene vivendo ornant. Vel ad litte-
et I omnes quaerentes te,et dicant seuiper : Magnificetur
ram comparative dicitur Et est, multiplicatoe sunt .- « Dominus, qui diligunt salutare tuum. »

super capillos capitis mei, id est innumerabiliter. E.rsulleiit [Cassiod. quasi dicat j
: IUiconfundantur;
Cave ergo si vitasti gravia, ut adulterium et homi- econtra cxsultentc< Iwtentur supertc fundati omnes
cidium, ne obruaris arena minorum peccatorum :
qiucrentes ie, [Aug.] scilicet, non me, sed in rae te
minima quidem videntur, sod multa sunt. [Cassiod.] gIorificantes,c< dicant : Maijnificelur Dominus [GI.
Bene autem in comparatione delictorum capilli dicti int.J scilicet in membris suis, qui in sc grandescere
sunt. Xam ideo sacerdotes in VeteriTestanicnto ra- non potest. [Cassiod.j Haec est corum exsullatio. Hioc
debandur, ut sic carnis vitia deposuisse viderentur, enim professio in seternum gaudcntcs effecit Chris-
et cor meum, id est ratio dercliquit me, quia pro- tianos. Magniticetur, [Aug.] dico scmper, quia si
futura non appetit. Vel, cor meum dereliquit me, peccator homo ad pa^nitentiam vocat ; si justus,
est,

[Aug.] id est cor non agnoscit se, ut cum Petrus ad coronam. [Cassiod.] Et ne quilibel hoc dicant,
dixit : negaho Olatth. xxv). Et nota quod
^on te gsed qui diligunt salutarc tuum. id est me.
ait, dereliquit. Non enim naturaliter fuit in homine Vers. 24. — " Ego aulem mendicus sum et pau-
haec csecitas [GI. int.] sed per peccalum a primo
;
" per Dominus soUicitus-est mei. »
:

parcnte ceeci sumus, qui in nos transfudit pcenara et Egoautem. [Cassiod.] Hoc dicit Christus dcseex
culpam. Ergo. forma servi, ne quis gloriara praedictoe tetitia! sibi
arroget. Illi ita dicant, Ego autem, cui dicebant :

18. — Vers. Complaceat tibi, Domine, ul eruas

h
Euge, eugo, de me hoc dico, scilicel quod mendicus
<i me Domine, ad adjuvandum me respice. »
;
sum secundum quod homo. -Mendicus est, ijui ab
Domine, complaceat,[CaiSsiod.]\d est communiter alio petit, et paupcr qui sibi non sufficit ; scdi^owi-
placeat Trinitati tibi uni Deo. Dicendo enim, tibi, nus sollicitus est mei.idest habet curammei.Vel ita :

singulariter unitatem essentiae notat dicendo com- : [Aug.] Ego autem, ut de merabris agatur, quasi di-
placeat, trinitatem personarura. Complaceat dico ut cat : te semper
hoc dicant de Magnificetur Dumi- :

eruas mea malis. [Aug.]Et nola iiuod ait,complaeeat, nus, etc. aulem hoc dicanl Ego autem men-
De se :

non ditlideus de polenlia Dei, si adsit voluntas. dieus cl pauper, id esl non est quod in me laudc-
Quasi dicat : Si tu vis, potes, Z)o»n'Hi', S8 ad ad- tur, ex me egenus sura el pauper, ul publicanus qui

juvandum me respice in boni cooperatione, [Gas- non audcbat oculos levare ad cudum cum i|uo dico :

siod.] quasi dicat, respice pcenitentes in dolore suo.

Ct Propitius esto miliipeccaturi (Z,M(\xviii,) Non sura
dives, quia non supcrbus ut Phari.sKus (jui dicebat :

Rcspectus aulem Dei, auxilium noslrum esl.

Non sum sicut cwterl hominum, etc. {ibid.) sed, Do-
Vers. 19. — n Coufundantur et revereantursiraul,
rainus sollicilus est raei.
qui quajrunt animara raeara, ul auferant eam.
n i>

Vers. 23. — " Adjulor raeus et protector meus

Confundantur. [Cassiod.] Loquitur liic Chrislus,
" tu es : Deus meus, ne tardaveris. >

(piasi dicat Mc respice conlra autem confundan-

: :
corpus
Adjuior meus, [Aug.] Hic orat tolum
(«rmirabili opcratione mirabilium. et revercantur
Christi, unus mendicus cum Christo, unus pau- et
simul resurrectionis gloria. [.Vug.] Etila factum est,
per. Qnasi dical : Ego sum panper, et,o Domine, ad-
Gavisi enim sunt cura posuit animam, sed confusi,
jutor mcus et protector mcus tu cs, [Gl. int.) quasi
cura eam recepit, qui qiwrunt animam meam, non
dioat,de hoc constal. IIoc vcro quod soquitur pelo,
ut ea fruantur, scd ut aufcrant eani interficicmlo
Ocus meus, ne tardavcris, [.Vug.] id est fac ne diu
me.
simus in malis, sed cito fini, maxime in lempore
Vers. 20. — " Convertantur retrorsum ct rcvc- Anlichristi, quando crit tanla tribulalio, ut etiam
<i reantur qui volunt mihi mala. >
si ficri moveantur elecii(Ma/</(.xxiv).Unde
polcst, :

Convcrlantur eliam rctrorsum, [Aug.| id esl hu- D "wi brcviati fuisscnt dicsilli,non salvarctur omnis
miles se(pianlur, qui superbo poribaut. IIoc Chrislus caro, el lunc orit va; pnrgnantilms cl nutricnlibus
de raembris dicit in bono et revereanlur, non sohmi iibid.); vel de pr.Tsenti polest accipi hoc sic Deus :

qui dicunt vol faciunt, sed quivolunt milii mala,\d meus, nc tardavcris modo nobis auxiliari, quia et

est qui cum benedicunt, tamcnmala voliml, modo est viB prajgnantibus, id cst concipicntibus

Vers, 21. — " Ferant confcstim confusioneni dcsideria alionarum rerum, oi lalranlibus, id cst

c suam, ((ui dicunt mihi : Euge, eugc, » (|ui jam (|u;csita nutriunl.

Fcrant, ut pondus immensum, confusionem suam XXXIX " KXSfKCT.VNS EXSPKC-

COI.I.ATIO IN 1'SVI,MIM :

confcslim [Cassiod.j ne diulius ingravelur raalum TAVI nOMI.MM. »

eoruin. qui dicunt mihi adulalorio Kugc. cuge, id :

est qui applaudunt mihi, qiiasi l)ono animo. |.Vug.| Vers. (i. — ncatus vir. cujus cst nomcn Domini
spes cjus. Ilolir. IScalus vir gui posuil Dimtinum
Nola diKi gciicra hoslium, ipii maxinii' .^uiit caveiidi.
spcm suam. Pcrpnsilliim qiiiilcm inlercsl nd scnten-
N.im el (jiii bona dicit malo animo nnde supra
:
liaiii, lami'n iioliun csl l,\\ lc;;issc S(;ilKM,id cst CC
dixit : Qai volunt milii mala ; et ipii mala ibcil numcn, ubi alli lcj^uiit cc
s.vm, id esi posuil
 . ; ,

iOT PETRI LOMBARDl 408

Vers. 7. —
Mulfa fecuti, Domine Deus meus, A aperte ibidem dicens Hinc ipse Dorai-
iradit Hier. :

mirabilia tua. ef eogitationibus tuis : nonesf qui si- nus ad patrem ita exorsus e&t, dicens Pcenitentiam :

mitis sit Hieronymus et cogitationes fuas

fibi. : agite, uppropinquavit enim regnum ccelorum
pro nobis.non invenio ordinem coram te : Pellicanus Olatth. III). Postea ostendit quod nihilominus mulli
et cogitafiones tuas ad nos, non est qui pertinguat super numerum reraanserint increduli. Scio tamen
ad te; Pratensis ei cogifationes tua^ erga nos, non
: alteram sententiam habere dignitatem sui sensus.
est comparatio tibi; Nebiensis uon est proportio : Utraque igitur sana est. De varia versuum partilione
ad te; Sancles et cogitationes tuaspro nobis non
: hic et alicubi semel et iterum pertractatura est cau-
est ordinare tibi ; MaBilerus sicut et cogitafioncs : sis redditis.
tuir uu(e sunt erga nos, et ncmo est qui ca, subaudi Aures auiem perfecisti mihi. LXX
vertunt (jSua,
miramlia, ordinst ad te ; iiUerpretes pro Cajetano, id est corpus, et idera citat Apost. Hebr. x. Eadem
captivas litterae, plus aequo, suo more inbgerentes, est intelligentia. Nara ex perlecta obedientia, quae
mulla fecisti, tu Domine Deus mcus, scparata tua, convenientissime per aures intelligitur, Christus
ct cogitationes fuas nobis, non (esfitnando ad te. corpus habuit mortale, ut per partem totum intelli-
Hebraeum pressius est. Ob id paraphrasis potest cir- gas, et per eam quae pondus rei afferret, quod
cuire hunc aut illum sensum, nostrum lamen satisest
Hebr. etiam dicunt ""i n*"'; ":'!< oznai.m caritha li,
vindicare.NamCampensis dicit cogitationes quibus :
aures fodi^iti aut aptasti mihi.
sedulo curas nos, tam sunt multa.'. ef mirabiles, ut
nemo hominum intelligere queaf, quantum fihidc-
Vers. U. —
In capite libri seriptum est de me,

beat pro illis. Sed Clialdaeus brevius et aliter

Hebr. lED nSi^za bimgillath sepher, id est in vo-
Son. :
Q luinine Prior diclio proprie signiticat charlam
libri.
cst, mqmi, posslbile ordinarc laudem /««»(. Primum
complicatilem. Unde LXX verterunt in capite
"TTZUTTS" UMACHSSEBOTHECA, quod potest \evliet co-
quasi a primo folio, raox ut liber coeperit volui, in-
gitationes tua\ aul tuas, aut tuis eogitafionibus,
venies scriplum de rae, atque idipsum amplius
juxta diversum respectum. Deinde "iSx elexu, id clarescit ex llieron, et August. explanationibus, a
est adnos, erga nos, xel pro »oAis, juxta exigentiam. quibus petere poteris, quanquam si opus foret, os-
Item ['^iy ^'N EN ARoc, id est sine comparatione, tendere possemus ex Hebr. particulara iliam non
perinde quasi diceres cogitationes tua? si comparen-
: absone accipi quoque pro capite, propterea quod ab
tur ad nos vel uostras, nuUam habent aequalionem eadem pene radice desumitur signiticalio capitis
seu proporlionem quera sensum apcrte sonat lectio
: ct voluminis, videlicet SSj galal, id est gyravit,
x\os,\.v3..cogifationibus tuis nonest qui similis sif fibi. Nam
voluit, complicuit. T^^ihi cranium testamque
Hinc iranslator ad Carapensera, eonsilia tua apud capitis signiiicat, ct aliquando pro toto capite, ob
nos exemplo carenf sphaericam tiguram, accipitur.
Vers 8. — Annuntiavi et locutus sum ; multipli- Vers.
18. —
.id adjuvandum me rcspice. Hieron.
cati sunt supcr numerum. Hieronymus, si narrare et ahivertunt festina. Nam Hebr. dicitur 2U."n tus-
voluero, et numerare, plura sunt qua; ut narrari CHAB. et tamen ipse Hieron. probat quod LXX dixe-
queant.Wn coderatendunt.Iiebrceus sic habet, m'5.S* runt, respice, satisfaciens enira Sunia? et Fretellae
^j.^,^ "«^VV ni2~N"l AGUIDAH VAADABERAH ATZMU quod in Grseco legissent (jxEuaov, id est festina, re-
missaper. Quod est etiara ad verbura. narrabo, et G spondit. Sed apud LXX zpoV/;j£ scriptum est.Unde,
loquar.multiplicati, aul mulfiplicata sunt, (indiscri- prudens lector, pcrspicere potest quod si antiqua
minatim potest super numcrum, vel a nume-
dici) magis conveniant cum Ilebraica verilate, quam
rando, ut nostra editio referat mulliplicationera ad cum LXX non statira consequens esse, ut debeant
homines. Aliorum versiones, ad mirahilia Dei. Quod eradi prKsertira ubi damnum non est in sensu.
novissimum probant Faber el Cfecus, eatenus au-
;

Vers. -21. —
Ferantconfestimconfusionemsuam.
tem quatenus damnaut Latinam editionera incon- NeotericiHebraicatores pro confeslim dicunt merce-
gruitatis et depravat:c inlelhgenlia>. Talium censo- detH,nlsi{,desolerilur proptermercedem pudoris sive
rum nfenias temerarias plane ivfellit i'xposilio.Hier. confusionis. Hoc lamen gratis faciunl, quia 2p"
in oumdem versiculum. cui et aecedit August. Mul- EQUEB esl arabiguum ad calcaneum, fiiiem, et prcg-
tiplicati sunt super numerum Judiei in malitia , mium. Et ita super calcaneum seu finem recte in-
sua. Vel supcr numcrum, hoc est pcccatores super telligitur velociter aut confestim, quomodo accepe-
nuraerum, et foris super numerum suat, quia non runTLXX. .Vd ([uod alludil versioHier. •.pcreant post
sunt digni nuraerari in numero justorum. Non enira confusionem suam. Hinc interpretes pro Cajetano
et
secundum hanc interpretationem, raultiplicati, res- translulerunl, dcstituuntur .tuper calce confusionis
picit mirabilia quce in pra;cedenti versu erant, sed suce. Tandem utcunque legas, sententia videlur eo-
id quod proxime pra;millitur. Annuntiavi, ctc. Quod dem respicere.

PSAL3IUS XL.
PSALMI TITULUS : « IN FIXEM PSALMUS nAVID I Vcl sicut D in lib. Numeri xvi. cum Dathan et Abiron raovil
Ilieronymus tran.sfert : ) ix finem intellectus seditionem contra Mosen et Aaron. Undo Dalhan
FILIIS CORE. » et Abiron cum omni familia sua vivi absorpti sunt a
Beatus qui intelligit. Titulus. In finem psalmus terra. Core vero, et ciim eo ccl, qui thuribula ac-

David, vel sieut Hier. transfert in fincm intcllectus eeperant, ut adolerent incensura in conspectu Do-
filiis Corc. Isla senlentiola ve! sicut Hier. tran,^- mini, divino igne perempli sunt,quia otficium Aaron
fert, etc, est adjectitia. Nam
alium eodicem manu et fdiorum ojus sibi usurpaverant (Sum. xxvi).
descriptum vidimus non habetur, cum etiam
in <]uo Fuerunt aulem quidam filii Core qui palrisnequitiam
ipse Hier. neque lomo VIII, neque in versione non sunt Undeimitati. et postea a David in minis-
juxta Hebr. talem titulum ponat. Consirailiter nec sterium domus Domini sunt assumpti, et a Domino
LXX sed hic titulus habetur in
; unde Haymone :
aeterno gaudio benedicti. Propter quod etiam in

forsan quispiam posuit Hier., loco Haymonis. Idem titulis psalmorura saepe fit mentio eorura, maxi-
habetur raendum in glosa ordin. Core sicut legitur. me tamen propter nominis interpretationem
 409 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. XL. 410
8» ex qua spiritualis intelligenlia psalmi accipilur A Dominus conservet eum, inter raala saeculi, (Hier.)
ut hic. [Hier.] Core enim interpretatur calvaria, ne ab hoc intelluctu cadat ; sed in hoc manenlem
qui fuit locus Doininicae passionis. Unde per cal- vivificet. Unde sequitur vivificet eum, (Aug.) in fu-
variam, Christi passio intelligitur. Legitur id in tura vita, vel hic per justificationem. E{ ne puleat
torao IV in quadam exposilione psalmi xu, quaj sibi tantum in fuluro dari, et hic negligi, subdit, et
non tribuilur Hieronymo ; hoc eliam divus Augu- beatum faciat eum in terra, id est in hac vita. Et
stinus in titulo sequentis psalmi, ct idem habet bene in praesenti et in futuro promittit bona, (Gl.
Hieronymus infra psalm. lxxxiv. Filii ergo calva- int.i quia pielas promissionera habet vilae quae nunc
riae sunt lilii passionis, filii crucis, qui in cruce est et futurae non tradatcum id animam,
; et id est
Domini nostri Jesu Christi gloriantur cum Aposlolo in voluntatem, et si in manus inimicorum ejus,
dicente : Mihi autem absit gloriari, nisi in cruce (Aug.) id est diaboli et rainistrorum ejus.
Domini nostri Jesu Christi (Gal. vi). Et his talibus
hujus psalmi intellectus attribuitur, qui credunt
Vers. 3. — 11 Dominusopem feratilli superlectum
c doloris ejus ; universura stratum ejus versasti in
Christum, et si pauperem et mortuum csse, lamen
I infirmitate ejus. »
verura Deura. Et hoc est, intrllectus psalmi hujus,
tendens in finem, idest inChristum, attribuitur/i/ns Dominus opem. (Cassiod.) Ne putes hic beatum
g habere requiera, dolores ejus mitigari precatur, ne
Core, id est filiis Monet ut si Chri-
crucis. Intentio.
hominis infirraitas duris superetur. Quasi dicat
stus et pauper et passus, credatur tamcn Deus. :

[Cassiod.] Modus. Triparlitus Primo est psalinus.

Non tradat euro, sed polius Dominus opem ferat illi
super lcctum doloris ejus. Quasi dicat Leclus
propheta intelligentera supcr egcnum ct paupercm, :

rfivina laude concelebrat. Secundo Chrislus de sua

quielis, sunt ista bona temporalia, sed Deus facit

egenum haec doloribus plena, ne in eis spes habeatur. Et

passione agit, quae secundura fuit, ibi : Ini-
ideo hic dicit, super lectum doloris ejus. (Aug.)
mici mei, etc. Tertio agit de resurrectione, quK
est spem fidelium,
gloria egeni ad confirmandara
Cur ergo, Deo opem ferente, tanta patiuntur ? con-
vertens iste sermonem ad Deum, exponit consilium
ibi : Tu autem Domine. Et notandum quia in hoc
medicinae ejus dicens Uniuersum stratum, quasi
psalmo vox est tolius Chrisli, id est capiiis et cor-
:

poris, quasi unius horainis. Quaedam enim verba dicat Bene dixi, leclum doloris universum stratum
:

hujus psalmi, capili conveniunt, quaedam membris, ejus, hominis, id esl raundanam felicitalom, ver-
sasti in infirmitate ejus, id est provide convertisti
quaedam propheta'. [Hier.] Prius Propheta loquitur
sua. Postea Chrislum lo- in anguslias ejus. Slratum enim est aliquod terre-
a se in persona inducit
quenlem, et in membris et in se ; in membris, ibi :
mim, quod infirmus, licet bonus, sibi eligit in quo
Ego dixi ; in se, ibi : Inimici mei, elc, ail ergo Pro- G pauset, ut uxor, filii et eaetera licita, cum laborem
pheta :
nientis in Deum extensae non possit assiduc lole-
sed Deus volens nos non habere amorera
Vers. \. — 5 Bealus qui intelligit super egenum
rare,
nisi aeternae vits, his delectationibus raiscet amara,
1 et paupercm ; in die mala liberabit eum Domi-
et vertit in ne via qua pe-
infirmilatem nostram,
« nus. »
regrinamur a Doraino, slabulum ubi Samaritanus
Beaius qui intelligit, [.Vug.] quasi dicat : Irride- raandat \TiIneralum curandum qui incidit in latro-
lur qui pauperem mortuum colit, sed beatus est in nes (Luc. x), ainemus pro dorao aelcrna? habilatio-
Chvhlum, et si videt eum ege-
aeternis qui intclliijit
nis. [Cassiod.] His aulem Irepidus istc miscricor-
num csse super egenumet paupercm.lHivr.] quia et diam petit, quia qui se pcccasse sciebal, his jure
Deus est, qui sic credit hominem ut etiam intelli- tradi timebat. Unde subdil :

gat euradem Deum esse. Potest eliam hoc accipi de

membris Chrisli. [.Vug.] Inlendendum quippe est Vkrs. 4. — » Ego dixi : Domine, miserere, mei :

" sana auimam meam, quia peccavi libi. »

super egentes, ut eis delur, quod et ad eum perti-
nel.Et hocest : Ueatus qui intcllif/it supcr cgenumet Ego dixi. Quasi dicat : Versasti, sed ego sciens
paupcrcm. Et nola quod non ail, quidal, sed qui mc Domine, misrrere mei. [Aug.]
pcccasse dixi ;

inlelligit, ut etiaia non pelentibus delur. [Cassiod.] ^ Hoc dicit Christus caput in membris. Miscrcre ita :

Qui enim pelenti dat, bene facit quidem qui vero ;

.Sajm per llagella aitimnm mcam, quoniam nullo
tacentem intelligit, beatus sine dubio est. Unde modo excuso peccalum, sed accuso dicens Quia :

beatus qui pneoccupal voerm peliluri ; indie expo- peccavi tihi, non accuso fortunam, non dico Hoc :

nit hic bealitudinem : in die mala, id est judicii. mihi facit fatura non dico Adulterum inc fccil
; :

lihrrabit eum Dominus. Venus, et latronem Mars, et avarum Salurnus.

Nota quia vcrsiculus istc cantalur iii Trrtia, quia
VEn>'. 2 — « Dominus conservet eum, et viviiicet
lide et opcratione Trinilatis sanatur anima u pecca-
« eum et bcalum faciat cum in leria ; et non Iradat
10. [Oassiod.j Scd ne famuli Dci his ainicii idco
" eum in animara inimicorum ejus. <•

vidcaDlur a Deo deserti, cura ipse Domiaus talia

Dominus rnnscrvel eumet vivificct, [Aiig.] bene [lerliileril, UDile dicil : hiimici mri dixerunt,
oplat hic Prophela intclligenli super cgcnum et El dicit hoc Clirislus in sc. Vel aliler ah illo loco,
paupercm, quud est certa promissio ; (Cassiod.) Dominus opcm fcral illi. |Aug.| Et dicilur leclus
quasi dicat : In futuro liberabit, interim autera. doloris, caro in qua pcccalum est, in quo pius ge-
411 PETRI LOMBARDI 412

mit tanquam paralyticus in lecto, impius gaudet. A siod.] Ecce malus est ingressus, et malus agressus
Et est, non tradat, sed potius, super lcctum dotoris Et loquebaiiir in idipsum, [Gl. int.] scilicet vanita-
ejus, id est super intirmitatem carnis, quK gravat tis, id est falsa et vana.

animam. [Hier.] Dominus opem ferat illi, ut quasi

Vers. 8. — « Adversum me susurrabant omnes ini-
sanatus paralyticus portet lectum imperando, carni « raici mei, adversum me cogitabantmala mihi. »

non serviendo. Sed unde dolor? quia universum Adfcrsum mc, [Cassiod.] Quasi dicat : Non modo
stratiim ejus. [Alcuin.j Universum stralum dicit
ingredientes, sed et omnes inimici mei, cumsoleant
sensualilatem, quis in paradiso
vegetationem et pauci esse actores scelerum, adversum me susur-
et lectus Ia3litia> et quietis,
erat subjecta rationi, rahant, in auribus invicem murmurando. Non
vel propter peccalum versavit Deus per contra- enim audent consilia delegere, qui socii sunt in
rium, ut modo impugnet et dolores inferat. Et hoc scelere. [Aug.] Vel ila distingue lilleram : Egrcdie-
est, univcrsum stratum cjus vcrsasti, id est, sensua- baiur foras ct loqucbatur. Hic distiugue, nec mu-
litatem rationi repugnare permisisti. Et hoc in in- tatur sensus in idipsum, in uno consilio
;
Omnes :

firmitate ejus hominis, [Alcuin.] id est quando susurrabant, et adversum me

,
inimici mei adversum
Adara infirmalus est prsevaricando. [Aug.] Sciens me cogiiabant mala mihi. (Gl. int.) Si quis amplius
autem homo se pati hoc propter peccata, conver- B alio invenirct, raala dico mihi, (Aug.) secundum
tatse etdicat Egodixi, Domine miscrere mei, sana
:
quod intendunt, cum polius sibi mala essent tan-
animam meam quiapeccavi iihi.
dem.
Pabs. II. Vers. 5. — t Iniraici mei dixerunt mala Vers. 6. — « Verbum iniquum constituerunt ad-
« mihi : Quando raorietur et peribit nomen ejus ? »
« versum me : uunquid qui dormit non adjiciet ut
Inimici mci. [Csssiod.] Secunda pars, ubi Deus « resurgat "? »

agit ipse de passione sua, qua^ secundum egenum Verbum iniquum advcrsum mc,
constiiucrunt
fuit. Quasi dicat Heaius qui intelligit supcr cge-
: (Cassiod.i scilicet ctpedit ut unus moriatur propo-
num et pauperem. Sed, inimici mei, quando vide- pulo (Joan. xi), etc. Si hunc dimiitis,non cs amicus
runt paupulum post Jesum ire, dixerunt mala, [Aug.] Ccesaris (Joan. xix).Isti sunt mali coloni, qui occisis
id est falsa milii, ha!C scilicet, quando morietur, et servis deliberant occidere filium patrisfamilias, di-
hoc dicunt, quia seditiosus erat eis, et gravis ad centes Occidamus eum,ct habebimusha'.rcditatcm
:

videndum (S«p. iii. Timcbant eiiam ne ipsi perde- ita, vAug.) sed nunquid qui
ejus (Matth. xxi). Ipsi
rent locura et gentem etpcribi! nomcn cjus, ut nou ;
habet potestatem ponendi animam suam nonne ,

sit de eo fama. El nota quod dicunt raorietur, et habet et resumendi eam ? {Joan. x.) Et hoc est,

peribit nomen ejus quia, videntes eum mori, scient q „jj„^„j^ fy„i dormit, non quidem mortuus est ne-
se in eo falso sperasse populum, ut illi maledicunt. cessilale, vel invitus ut putalis, sed sponte dormit,
Haec spccialiier dicta sunl de Christo, sed et de raem- cito ovigilaturus, non adjicict ut rcsurgai. Et nola
bris dici possunt. Nam hodie fit tribulatio, ul no- quodail, dormit, quia sicut deialere dormientis Adre,
men Christi, exslingualur, sed per mortera suam et
qui erat forma futuri, assumpla esl cosla, de qua
suorum magis crevit Ecclesia. Unde xXisi granum :
formata est Eva, ita dormivit Christus somno mor-
frumcnti cadens in terram. mortuum fucrit, Ipsum tis, ul de latere dormientis, de quo profluxerunt
solum manct; si autcm mortuum fucrit multum ,
sanguis et aqua, quje sunt noslrae redemplionis sa-
fructum affcrt iJoan. xii). El alibi Singulariier :
cramenta, formetur ei sponsa Ecclesia.
sum ego, doncc transcam iPsal.c\L\in). —
Vers. 10. « Etenira homo pacis meae, in quo
Vers. 6 — " Et si ingrediebatur ut videret, vana
II speravi ;
qui edebat panes meos magnificavit su-
• loquebatur cor ejus congregavit iniquitatem
;
» per me supplantalionem. »

« sibi. »
Etcnim. (Cassiod.) Quasi dicat : Et unde dormi-
El siingrcdiebatur. [Alcuin.] Quasi dicat Non :

ex traditore. Etenim homo vel ita junge,

lio illa?
solum aperti inimici sed etiam qui siraulabant se ;
vcrbum. iniquum constitucrunt, quia etiam homo
amicos esse dixerunt mala. (Aug.) Et hoc est, et si p qui intingit mccxim manum in paropsidc (Matth.
ingrediebatur, aliquis ut Judas, quod erat ut vide- quem opportunitas da-
xxvi), (Alcuin.) per eis illa
ret. id est exploraret, sic et de subintroduclis falsis elenim homo pacis
tur crucifigendi me. Et hoc esl,
fratribus ait Apostolus ; Qui subiniroierunt cxplo- (Aug.) Ecce prophetia de
mca;, scilicet Judas.
rare liberiatem nosiram (,Go/. ui, vana id est ficta, In quo spcravi, ut visum
osculo quo Iradidit eum.
loquebatur, et cor ejus congregavit iniquitaiem, (GI. est. Vel, speravi, secundum quod merueram. (Cas-
inl.) parans calumniam, quam ibi deberet depo-
siod.) Vel, in quo speravi, in racmbris, iGI. int.)
nere. Et hoc sihi, (Aug.) id est malum suum, quia
quia
quia alii fralres sperabant in illum aliquid,
sibi nocet, mihi non. El quia intravit ut videret. (Aug.) sic esurire in pau-
lalis videbalur ut caeteri :

Vers. 7. — " Egrediebatur foras ; et loquebatur peribus dicit Christus se, et qui cdebat panes meos
« in idipsura. » (ioan. xiii). Ecce prophetia de buccella qua eum
Dominus designavil. (Cassiod.) Vel, edebat panes
(Cassiod., Gl. int.i Egrcdicbatur a sinu veritalis.
vel de amicilia quam siraulabat, foras, id est ad raeos, cum aliis magnificavit, id
id est, doctrinam

contrarios, vel ut fieret apertus inimicus. (Cas- est magnificamfecit super mc supplantationem, »0
 » :

413 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. XLI. 414

id est deceptionem. [Aug.] Yel secundum litteram, A sed nos qui sumus minor filius, id est minor po-
ampliaiit super me calcaneum , id est ere.xit pe pulus, non fide sed tempore, cui servit major, sci-
dem ut me conculcaret. licet populus Judaicus, major lempore. [Aug.] Judaei
Pars. III. Vers. U. — I Tu autem, Domine, mi- enira sunt capsarii nostri, qui nobis codices porlaul
;

" serere mei et resuscita me ; et retribuam eis. » nos autem Israel. Aliter putassent pagani ficta quae
Tu autem, Domine, miserere mei. [Cassiod.]Ter- dicuntur de Christo et de Ecclesia, sed vincuntur
tia pars, ubi agit de resurrectione quae est gloria testimonio iniraicorum. Benedictus dico, a sccculo
egeni ad confirmandam spem fidelium. Quasi dicat et in scECulum, [Cassiod.] id est, ex quo omnia coepta
Illi ita ; tu autem, Domine, miserere mei, [Aug.] qui sunt administrari usque in sa>culum futurum, ubi
sum egenus et pauper. Nota quia Christus petit, ut jam omniaa?terna sunt. Fiat fiat. Geminatio isla ,

homo, qui, ut Deus, facit quod petit. Miserere, et in ostendit hoc ab omnibus essefaciendum. [Ilier.] Pro
hoc resuscita me, et retribuam eis in praesenti, ut Fiat, fiat, in Hebraeo scribitur, amen, amcn quod
dispergantur ia futuro, ut damnentur. Quod enira Aquila vere, id est fideliter transtulit. Hic dicit Hie-
dispersi sunt per mundum, ad admonitionem est, ronymus primum librum Psalterii finiri.
nondum ad damnationem quod vere facies. :
COLLATIO IN PSALMUM XL ' BEATIS Qll INTELLIGIT
—
:

Vers. 12. quoniam voluisti

« In hoc cognovi
g SIPER EGENCM ETPAUPEREM. "
" me quoniam non gaudebit inimicus meus super Vers. 1. —
Super egenum et pauperem. In Hebr.
• me. tantum habetur, Super paupercm. Sed LXX potue-
runt addere egenum, si potuit .Munsterus addere :
In hoc cognoiriquoniam, [Gl. int.] id, cstquodsem-
Beatus qui prospicit oppresso infirmitate, ad vehe-
per placui tibi, cognovi quoniam non gaudebit ini-
mentiam significantire vocabuli S~ dal.
micus meus super me, [Aug.] id est quod me re- Vers. 7. —
Egrediebatur foras et loquebatur in
susciiabis, unde non gaudebunt. Gavisi sunt enim idipsum. Novissimam particulam referunt Hebr. ad
de morte, sed erubueruntde resurrectione. Vel ita, sequentem versum, in idipsum, id est simul adver-
summesusurrabant. Quod amplexatur Faber, aliam
in hoc cognovi quoniara non gaudebit inimicus meus
distinclionem quasi irridens t Quis enim, ait, hic :

superme, [Cassiod.]id est quoniam resuscitasti me. sensus esset, egrediebatur foras et loquebalur si-
Cognovi quoniam voluisti me, id est diligis me. In mul 1 « Si Stapulensis advertisset tropum loquendi
hoc enim quod resuscitat, apparet Patris dilectio. ScriptursR, quae sub uno plures comprehendit, non
tam inimico animo, invectus fuisset in lectionem
Vers. 13. — « Me autera propter innocentiam Latinam. Unde textus D. Augus. et psalmodia Ro-
" suscepisti, et confirraasti rae in conspectu tuo in mana habent in plurali, quanquam sequantur le-
« aeternum. » ctionem Hebraicam. In Hebr. tamen ingredi, egredi,
Inlelliguntur quidem
autem [Alcuin.] Hic affirmat quod oravit me r 'J"'"'' ^"^rl''' ,.*'°?"''^.'''"='',
}le ; ., ,- „, ,y.^
,
de
\ ^.
autem propter innocentiara, r. _i -j
[Aug.] id
,.\- L. de mimicis Chnsli, sed suigulariter
est quia
' ct peculiariter
' Juda proditore. Quare Munsterus , in praecedenti
sine peccato s,\im,suscepisti in resurrcctione. [Hier.] versu, et si ingrediebatur ut videret, vcrtit et si
Et confirmasli me gloria irapassibilitatis [Cassiod.] veniat supple aliquis eorum, ut videat. Quoraodo
auiem Judas proditionera apud sese iractaverit, ut
Unde dicitur Mors illi non dominabitur (liom. vi).
:
verum sit quod loqueretur in idipsum, Evangeliura
Confirmasti, etiam dando nomen, quod est super aperte testatur : Cum diabolus misisset incorJudce,
omne nomen (Philip. ii). Confirmasti , dico, in etc. (Joan. xiii). Caeterum aliquoties admonuiraus
conspectutuo in ceternum. [.^ug.] In conspectu ho- partitiones versuum saepius variare, sed et diastolas,
quod etiam liquet ex prKCcdenti versiculo. Quidam
minum et ad terapus, me infirmasti prius.
enim jungunt cor ad pr;cccdentia, quidam ad se-
Vers. 14. — « Benedictus Dominus Deus Israel quentia, et si ingredicbatur ut videret vana loque-
« a saeculo et in saeculum : Fiat, fiat. »
batur corejus. Vel sic, cor ejus congregabil iniqui-
latem sibi. Secundam lectionem sequitur Ma^ister.
Benedictus Dominus. [Cassiod.] Hic est laudativa
Vers. 9. —
yunquid gui dormit non adjiciel ut
conclusio, exposita passione et resurrectione. Quasi rcsurgat 1 L.XX per interrogationem. epithasim rei
dicat : Suscepisti, confirmasti, unde laus tibi. [GI. excitant ubi Hebra?i
,
simplici dictione legentes
quasifrigent, (/uidormiciV jion adjicict ut resurgat,
int.] Et hoc est, bcncdictus, sit Dominus cui debe-
utsinl verba Judccorum, Christi resurrectionem ne-
lur dulia (75). Deus, cui dcbetur latria. Deus dico,
jj g.intium. Prior scntentia esl exprobrativa perfidia'
Israel. id cst videntium se, qui non sunt Judaei, eorum.

PSALMIS XLI.

PSALMI TITULUS : « IN FINEM INTELLECTUS, VCl passionis qua) in Calvaria facla cst. Filiicrgo Core,
INTELLECTU FILIIS CORB. »
suni filii caivi, id cst Christi ia calvo Elisco prm-
Quemndmodum, ctc. Titulus In finem intellcctus, signati. Diim Eliseiis ascenilerel de Jerichn in Re-
vel intellectu filiis Corc. Corc, sicul supra diximus, Ihcl ogressi suiil ile Bolhel xi.ii pucri. irridentcs

calvaria inlerpretatur (76), qui fuit locus Dominicae Eliseum, ci dicenles : Asccndc, calve, asccnde,

(75) Ilic acclpitiir dijfi:i iit in psal. viii annotalum est.

(76) Hicr. in psnlm. xxxiii.

41S PETRI LOMBARDI 416

ca/yc .' Tunc jussit Eliseus duosursosexiredesaltu, Aad bibendum ardentissime desiderat. Quo hausto,
a quibus pueri inlerfecti sunt ilVReg. u) : ita et cornua et pilos deponit : quod fideli recte convenit,

Christus, cum ascenderet in Bethel (77), id est et catechuraeno et perfecto, sed diverso modo. Ca-
cum carne assurapla veniret ad Synagogam, qu8e techumeno enira haec de cervo adaptatur ita simili-

prius erat domus Dei, quod sonat Bethel, irrisus tudo, quia sicut cervus tracto serpente aestuans
est a parvuHs : Ascende, calve. claraantibus, id est fontera queerit, ut seMum exstinguat, ita catechume-
Judaeis puerili fatuitatc claraantibus : ToUe, lolle, nus veneno viliorum a terra contractorum , se

crucifige eum ! {Joan.wx.) qui devorantur a duobus aesluare agnoscens, fontem baptismi quaerit et de-
ursis (78), id est a diabolo et angelis ejus, vel a siderat, ubi vitiorum pilos atque superbijB cornua
Tito et Vespasiano, quos Deus ad destruclionem deponit, et sic rejuvenescit faclus novus homo.
Judoeorum raisii XLii anno post Christi resurrectio- [Hier., Aug., Cassiod., Gl. int., Aug.] Perfecto au-
nem, sicul illi pueri quadraginta duo fuerunt a tera hoc raodo convenit ,
quia sicut cervus trahit
duabus bestiis devorati. [.\ug.] Filii ergo Core sunt serpentem, et tractum inlerirait, quo interemplo,
qui trophaeum Christi, id est signum crucis in fonlem causa bibendi quaerit : ita fidelis consum-
fronte cordis et corporis susceperunt, quibus attri- ptis in se vitiis et peccatis, fontem contemplationis
buitur psalmus iste. Et est sensus tituli : Intel- g desiderat, ubi reficiatur. Uterque tamen et perfe-
lectus hujus psalrai dirigens nos in finem, id est in clus et catechumenus, ad eumdera tendit fontera,
Chrislum, convenit liUis Core, id est crucis quae scilicet Christura, qui est fons aquarum viventium.
in Calvaria fuit. Vel secundum aliam lilteram, quas Et hoc est, quemadmodum cervus, tracto serpenle,
est in intellectu, et subauditur psalmus, [Hier.] ita desidcrat, venire ad fonies aquarum, ut rejuvenes-

psalmus iste dirigens nos in finem, convenit filiis cat, ita desiderat anima mea ad te Deus, dicit

Core, id est Chrisli, in intelleclu, id est ut spiritua- catechumenus. Vel ila, ut perfecto conveniat, quem-
liter intelHgant. Convenit enim hic psalmus omni admodum cervus ,
perempto serpentc , desiderat
Christiano, qui flamma divinae cbaritatis accen- veniro ad fontes aquarum, ita consumptis vitiis,

ditur, de qua re, id est de chariiate Dei, hic psal- desiderat ardenti desiderio , amplius quam aate
mus primus est (79). Sequuntur autem alii duo, anima inea, venire ad te, Deus.
scilicet octogesimus tertius et cenlesimus tricesi-
Nota quod quia hic agitur de catechumenis fon-
mus terlius. (Hier.)Et est psaimus iste contra tris-
tem bapiismi pelentibus, ideo hic psalmus in Sab-
titias saeculi, ne nos a Deo retrahanl, ubi est vox
bato Paschae et Pentecosles canlatur , cura sacra-
fidelis Deum desiderantis, qui degerat in vitiis,
raentum baptisrai celebratur. Quia vero etiam de
el ad fontem baptismi tendit (80i vel qui exhau- ;

Q perfectuis Deum videre cupientibus agitur, ideo in

stis vitiis ad contemplationem Dei ascendit, qui ex-
exsequiis mortuorura canlaiur. Quod enim anle
quisito exemplo desiderium suum ostendit,
cervi
desideraverant, tunc habent.
cuiobviat malorum insultatio. Sed ne trislilia sae-
culi, animum in desperationem Iraheret, vel tas- Vebs. 2. " Sitivit anima mea ad Deum fontem
dium, postea consolatur aniraam suam. Intentio. 1 vivum ;
quando veniara et apparebo anle faciem
Monet ne saeculi tristitiaequeraquam retrahant a « Dei ? »

sancto desiderio. (Cassiod.) Modus. Bipartitus est Sitivit. [Aug., Hier., Cassiod., Hier., Aug.,Hier.,
psalmus. Primo, omne desiderium hujus fidelis di- Aug.] Hic deterininat desiderium suum quia poterat
cilur esse ad Deum. Secundo agit de perturbatio- ccrvus desiderare fontom, intellige. causa bibendi,
nibus, |Aug.] contra quas ratio confortat sensuali- vellavandi. Et osteudit quia raaxirae causa bibendi
tatem spe Dei, ibi, quare tristis c.s etc. Ostcndens fontera desiderat.quasi dicat,desideratanima mea ad
crgo desiderium suuin, ait :
te. SiVuii/, inquam, et olim.non modo primura, areima
Vers. H. — ' Quemadmodum desiderat cervus mea ad Dcum fontem, vel fortera, id est Christura,
« ad fontes aquarum, ita desideral anima mea ad qui est aquarum irriguus, unde omnia bona
fons
« te, Deus. tluunt i'ivum non ad mortua simulacra gentium.
;

Quemadmodum desiderat cervus. [Aug., Alcuin., ^ E' quidsitivit ^venire et apparere. Ethocest.^Mndo

Hier., Gl. int.] Et convenit haec vox catechumenis, veniam. Quasi dicat : Cupio dissotvi [PliiUp. i),

et etiara omnibus fidelibus adhuc poregrinantibus. quia .'=ilio in peregrinalione, sitio in cursu, satiabor

Quemadmodum desidcrat cervus. Ecce exquisita in adventu sed quando veniam f hoc ideo ait, quia
;

cervi similitudo. Nam cuin secundum mullas alias quod citius est Deo, lardura est hominis desiderio.
conferatur, ob banc ve- et apparebo, quia et lunc et nos apparebimus, qui
proprietates, cervus fideli
lul excellentiorera et expressiorem, hic incompara- modo lateraus ante facieni i)t'i,quia tunc vidcbimus
lionem adducilur. Cervus enim senio gravatus, rum sicutic.<:t (Joan. m). Tahs autem cervus, dum
excrescentilius pilis atque cornibus, serpentem tra- currit patitur insultantes.

hii. Quo tracto naribus veneno a;stuat. undefontem Vers. 3. — « Fuerunt inihi lacrymae me» panes

(77) Aug. in psalm. sliv. filiis Core psalm. cxxxiii, canticum graduiim.
(78) Hier. ubi supra. (80; Cassiod. in conclusione psal.
(79) Cassiod. lxxxiv, et videtur aptius quando scribit
417 COMMENTARim IN PSALMOS. — PSAL. XLI. tl8

« die ac nocte. dum dicilur mihi quolidie : Ubi esl A Vers. — In voce5. " exsultationis el coafessio-
" Deus luus ? » t nis, sonus epulantis. »

Fuerunt mUii lacryma- mecr. [Gl. int., Aug Cas.

In voceexsultatio?iis. [Ang., Hier. , Aug. Alcuin.]
,
,

siod., Xug.] Quasi dicat : lu fuluro apparebo ; ia

De Eeterna enim festivitale sonat, nescio quid cano-
via autem, fuerunl mihi lacryroje meae die, id est in
rum et dulce cordi ejus, unde rapitur sicut cervus
prosperis, quas iste despicit ; ac nocte, id est in ad- ad fontes aquarum, el mulcetur ; et cotifcssionis, id

lacrymae non fuerunt mihi

est laudis seternae, qua? ab angehs Deo decantatur,
versis : et hse amari-
tudo, vel percmptio, sed pancs, id est refectio,
unde sonat ei mira suavitas. Et dicitur hoc a si-

quia afflictionibus eruditur Christianus. Causa vero

mili festa colentium, quibus mos erat ante domos
harumOl lacrymaruni, id esl insullatio jugis pra-
symphonias constituere. Dico, iii voce exsultationis

vorum. Unde sequitur, dum dicitiir, quasi

et confessionis, id est sonus epulaniis, id est sonan-
dicat,
tium el epulan'.iura, id est de Kterna refectione
inde sunt lacryma, dum, id est quia dicitur mihi
gaudentium, vel, qua) confessio est sonus epulantis
quotidie cura eorura Deus digito ostenditur, ubi est
sed non mutatur sensus.
Deus tuus ?

Vers. 4. — « Hjec recordatus sura et cffudi in

[Ilier.,

datus sum.
Alcuin.]
Quasi dicat
AHter ab iUo loco ; licgc recor-
Ita mihi improperant, et
« me animara meam, quoniam transibo in locum
:

« tabernacuU, usque ad domuin Dei. "

hffic improperia, recordatus sum cl effudi animam
meam, id est laetatus sum prs6 gaudio, liquefacta est
Ihvc rccordaius sum, vel meditatus sum. [Aug.j
anima mea. Et hoc, in me, non extra gestit, sed in
Quasi dicat : Ipsi quaerunt, ubi est Deus tuus ? et
se eompuncta revertitur. Compunctio enim alia est
dum haec quaerunt, ego etiara sum raeditatus, per
alia est doloris. Quare ita gaudebam? Quo-
laelitiic,
omnia visibiha. Ha;c, scilicet , ubi est Deus meus
niam transiboadlocum tabcrnaculi admirabilis us-
quasi visibilia mundi per fenestras sensuum coUu-
quc addomumDei, idestquiacogito quod, et si Deum
stravi, ut per ea invisibilem Creatorem cognosce-
raodo visibiliter non videam, tanien per Ecclesiam,
rem, et non tanlura per illa visibiha, sed etiam per
in qua sunt admirabiles sancti, ad Jerusalem coele-
ipsam aniraam meam
Deum, ut per ea, quajsivi
slem perveniam. Ego dico, existens in voce e.vsulta-
scilicet exteriora, et animam meam, invisibilia Dei
tionisct confessionis sonus cpulnnli.s.'u\ est captus
inveniam. Et hoc est, et effudi animam meam, id
suavitale laudis angelicae, qus suscipilur mente.
esl ad attiugendum et intelligenduro Deum, dilalavi
animam raeam, quia relictis illis exlerioribus in- Pars. II. Vers. 6. • Quaro tristis es. anima —
strumentis scnsuum corporalium subjacentibus ad p j mea ? et quare conturbas me ,
'

seipsum rediit aniraus meus, et coepit se contem- Quare tristis et, etc. [Cassiod., Aug., Alcuin.,
plari ut videat se in se, ut noverit se apud se, ut (11. int.j Secunda pars, ubi agit de conturbationi-
intelligat an aliquid lale sit Deus ipsius. Ecce in- bus, contra quas ratio conforlat animam sensualem
tellectus tiiuli. Sed quia nec in exterioribus, nec spe Dei. Quasi dical : Transivi hinc usquc ad do-
in anima Deum invenil, quia haec variabilia inva- luum Dei, sed quia perstrepit mundus et caro gra-
riabihs Deus excedil, addil, sujicr iiic, quasi dicat, val animam, comparans haec trislia illis jocundis,
dilai.ivi animam meara, ad inlelligendum super se- ait Quare Iristis es ? Quasi dicat Quia Iransivi
: :

ipsam. Si enim anima in se maneret, se non exce- usque ad domura, ergo, o anima mea, cum jocunda
dens Deum non videret, qui ultra est. Sed quare videas, cum de Dco non dubiles quac praesenlis,
hoc fecit ? (juoninm hoc modo transito, vel ingre- quare trislis es ? et quarc conturhas me f Quasi di-
diar in locum tabernaculi adinirabilis usque ad cal : liationcm si investigas, nil est mundo quare
domum Dci. Tabernaculura Dei in terra tideles hoc debeas.
sunl, in quibus iste jam multa miratur, scilicet
quod in corpore non regnet peccatura , sed polius Vers. 7. — • Spera in Dco, quoniam adhuc con-
armi juslitia;, et quod anima obedit Dco, et tolerat < ntebor illi ; salutare vultus mei, et Deus meus. >

aspera, et lendit in allum, et hujusmodi. Transit D Spcra in Dco, ctc. [.Vug., Cassiod.. Aug. , Cas-
etiam haec, et pervcnit menle usque ad domum siod., .\ug., Cassiod.] Quasi dical : Ne die&t anima,
Dei ccclestem, ct slupet. Et hoc est, ideo effudi, ideo conturho te ,
quia ibi non sum , (juo per tran-
quoniam hoc modo transibo, vel ingrediar per col- situm rapta suni ;
quia et liic gravor, inquit, potius,
lustrationem et conlemplationem. [Cassiod., Aug.] spera inlerim in Doo. Ecce salutare remedium,
In locum tabernuculi admirubilis, id est in praesen- spcra, quonium adliuc, ct sinonmodo plcnc, tanien
tera Ecclesiam, qui- csi quidam iraago et species in futuro confitcbor illi in re, nondum cnim cx
futur.c Jerusalem, ((u:l', dura videtur, araplius illa omui parte sum salvus, sed confitcbor iu sjie, quid?
desideratur, ct amplius in isla gcmit. Ideo dicit in- quod ipse est sahitarc, ctc, Vcl ita spcra et .<;pc-
grediar in iocum tabcrnacuh, quia extra locum ta- rarc polcs, quoniam adhuc in prxsenli contilebor
bernacuii hujus aliquis qua?rens Deum, errat. Ego illi, id cst dc pcccatis picnitenlium ugnm, ut tibi
dico pcrvcnieus mcnlc usquc ad domum Dei, non non obsislam. Illi, inquain, cunlitcbor qui csl salu-
captus dcsideriis sa;culi. Quoraodo ad sccretum lare, a quo, scilicet, non a mc, salus mihi. Salu-
domus Dei pervenis ? tarc dico, vuUus mci, id est cx forma noslra quum
 428
PETRI LOMBARDT
419
Creator A Vers. 10. — Omaia excelsa tua et fluctus tui
assumpsil qui est etiam Deus meus, id est
;
super me transierunt. »

meus.
et fluctus tui quajerant super
Vers. 8. — Ad me ipsum anima mea contur-
«
Omnia excelsa tua
major et minor pcEna, qua; su-
Jor- me, [.Alcuin.] id est
propterea memor ero tui de terra
« bata est ;

modico. » perabat me, sic transierunt, idest transibunt. Prae- I

. danis et Hermoniim a monte prophetica certitudine.
teritum pro futuro ponit
Cassiod.,
Ad meinsum. [Alcuin., Cassiod., Alcuin., memor ero tui, quia
Ideo etiam
conversus ad Deura
Aug., Cassiod., Aug.] Iste
— In die mandavit Dorainus raiseri-
Deo autem ti- Vers 11. «
ev se conturbationes esse ;
e.K
dicit
ad cordiam suara, et nocte canticum ejus. "
Unde in eo est ei spes. Et boc est,
>.

nem earum.
conturbata in prosperis
vieipsum vel a meipso aydma mea est.
In die, [Alcuin., .Aug., Hier.] id est

Quasi dicat Anima mea est :

tristis, sed ad meip- mandavitdominus misericordiam suam,ideilp^xce-
conturbata est. Ad raisericordia, qua fla-
sum vel a meipso anima mea pit Deus ferre mala, quod est

anima qu» ad Deum reficitur. Non gellat omnem filium quemrecipit, et iu tiocte, id
est
me conturbatur
me ideo nunquam mandavit caniicum ejus, id est pra!cepit
cst mihi firmilas, vel spes in : Tn adversis,
Deo. Ecce qui in ipso Christo. Unde Apostolus
In tribu-
prssumain de me. sed sperabo in
B exsultare
:

<;upra corri^ebat animam

ad condilionem homims laliombus gaudentes, et propler hKC omnia
oro in
se conturbari qus, apud meoratio. Vel
reversus, dicit hic animam a adversis («ojh.xii). Et hoc est,
:

perraaneret. Ecce memor Dei, admirans

nisicarnis vitia essent, tranquilla ita ab iUo loco, ahyssus. Iste
homo Propterea, quasi Deum etiam homines,
ex qua diversitate constal :
quoraodo omnia invilent ad
quia ad me conturbatur anima. Propterea,
alter alterum, dicit Deo : Quasi debeo esse me-
dicat,
memor ero id est homo
id est propter conturbaliones animce, mor, quia, ahyssus abyssum invoeat,
excludis omnia mala.
hominem ad Deum vocat, dum aliquid
ad te, qui veritatis
tui id est festino
tribulationes. Uude quia neutrius
Ecce reraedium quo evadant praedicat qui homo abyssus dicilur,
:

meraor Dei, subdit, de cor sciri po-

vero id est pro quibus sit
illorum, scilicet vocantis, vel vocati,
qui interpretatur deseen- profundum est enim et inscrutabile cor ho-
terra Jordanis. In Jordane test :

consecravit, in quo bumi- homo adcor altum,

sio Dominus baptisma minis iJer. xvii). Unde, acccdet
et fiunt terra fructifera, qua reddit Lxiii), et alibi Homo est, et quis cogno-
liat'i lavantur, (Psalm. :

sexagesimum, centesmium. Et hoc, non in

fructum tricesimum, scet eum ? vocat borao horainem.
Descende ergo ut eleveris. Et esl, memor ero tu.
__^^ sed cataractarum
^^^ voce, tuarum, id est in voce
sua
baptismo, ubi est pec- ^^^^^^^ gi divinitus immissa de
quo pro-
de terra Jordanis, id est de gpi,.i(yg

catorum remissio, id est quia in baptismo peccata C ^^^^^^^ ^^^^ salientes in vitam ffiternam {Joan.
iv).

,,:i;.^cf;
hurailiasli, ot terram
ct frncliferam me
tprram frucliferara ., , , j.-.;. ,i.,„ ;„,f;,.;a
duo judicia rioi id
Dei, irl pst primum
est nrimum
remisisti, et Vel, abvssus dicit
memor malis non turbatur, et rae- terretur Unde alibi A
fecisti. llorura et secundum, quibus iste : :

Hermoniim, scilicet a monte cxxi. Quasi dicat :

mor ero tui de lerra judiciis eriim tuis timui (Psal.
Jordanera, sum, quia
modicc. Hermon parvus mons
est juxta anima mea, et humiliatus
Turbata est
anatliematizatio. Anaiheraatiza te
abvssus, id est judicium quod intulit
Deus homim
et interpretatur
placeas Deo, anatheraa- labor raors, invocat
ergo, displicendo libi, ut peccanti, unde est nobis bic et
abrenuntiando ei. Et est sen- judiciura, quo mah
liza etiara diabolura, abyssura, id est ostendit aliud
mo-
sus Memor ero tui de Hermoniim a monte
: damnabuntur. Si enim ita severe eura punivit ,

quia fecisti me milii displicere, et dia- in futuro faciet ? Hoc timuit

dico id est quid in pcEuitentibus
altura et taraen animameaturbata est. Et ideo
bolo'abrenuntiare, etin virtutibus iste, dicens ad me :

non in superbis, sed in huraihbus judicia. Hsec duo judicia

hurailera, quia humilis est, quia tiraet
memoria Dei Et nota congruara verborura con-
est. turbant islura, ethoc, in voce cataractarum tuarum,
sciUcet Jordanis et Herraoniim a
monte tuorum prsdicatorum, hsec
junctionera, id est per doctrinam
reraissionem quasi ad quod inde patet, quia
modico. Nerao enira currit ad horainibus denuntiantium :

et qui sibi fate-

Jordanem, nisi qui sibi displicet, ^omnia excelsa tua,\e\, omnes suspensiones tuae.

tur se peccatorem quod notat Hermoniira

: ,
et
littera, id est futura mala quae rainaris et :
alia
nisi se huraihet jam
se peccatorem, re
:
quos sentio in
nemo confitetur tui, scilicet dolores
lluctus ;

quod notatur in raedico.

transierunt super me, id est modo
me premunt.

Vers. 9. — « Abyssus abyssum invocat, in voce Quorum alterum de prirao, alterum de futuro
eo
judi-
dul-
crebriora sunt raala
. cataractarum tuarum. » cio mihi est sed quo ;
;

in die, id est in pro-

Decet ut cior erit raisericordia, quia
Abyssus. [Hier., Alcuin.] Quasi
dicat :
mandavit Dominus misericordiatn suam,
id
memor; nam ad hoc abyssus ahyssum invocat, speris,
sim suam, hanc scilicet quae
lex in hoc concordant, et
haec est docet miserieordiam
id est Evangelium et enim tempore di-
cataractarum tuarum, id est per liberat de tribulatione. In quieto
invocatio fit in voce
qmbus Domini, qui proraittit misericordiam li-
apostolorura, a scitur lex
doctrinam prophetarura et iUara misericordiara,
Unde benedicuntur cataractse. berationis ; sed non declarat
fluenta Dei manant. adversitatis. Unde
cataractse sunt ostia fluviorum, id est fructum ejus, nisi in nocte
Ad litteram cnim Declaravit,
id est in adversis.
Et ideo etiam, memor ero tui, qma hic dicit, iu 7ioctc,
ande aqua fluit.
421 COMMENTARIU.M IN PSALMOS. — PSAL. XLI. 422

alia lillera, id est in adversis fructus ejus declara- C nual : IIa;c miliidicunl, et quia proptcr lioec anima
tur, tunc enim subvenit, et verum probat Deus, mea t%irbata est ad me, quidci suadcam, nisi quodet
quod dic mandavit. L'nde speciosa misericordia supra, sciHcet, Quare tristis es anima mea '! et quare
Dei in tempore tribulationis. Sicut nubes pluviae in conturbas inc ! Ilepelila confortalio est contra tribu-

tempore siccitatis. Ergo ut formica in prosperis lalioncs frc(|uentes. Scd ne dicas : Idoo turbor, quia
debemus discere et colligere, unde vivamus in ad- hic mala palior potius.
versilate ; formica enira per aestatem coUigit, quod Vers. 17. — 1 Spera in Deo, quoniam adhuc con-
per hiemem ei prosit, ila tu in prosperis disce mi- <' fitebor illi ; salutare vultus raei, et Deus meus. »

sericordiam. Hoc, id est misericordia Dei, finit quoniam adhuc confitebor illi [GI.
.Spera in Deo,
conturbationes. int., Aug.] iu futuro, vel nunc. Quid? quod ipse est.

Vers. 12. — « Apud me oratio Dei vitffi meae ;

Salulare vullus mci et Deus mcus. Dicit hic ipsam

Susceptor meus confessionem, et repetit spei confirmationera.

" dicara Deo : es. »

Ajjud iiic. [Aug., Cassiod.] Quasi dicat : Et cum COLLATIO I\ 1'SALMUJl XLI QLEMAnMonUM.
undique sint mala, quid ergo agis in hac peregri- Vers. 1. — Quemadinodum dcsiderat cervus, ctc.
natione? dico tibi : Orcitio est mihi in his contur- Ilier. verlil, sicut areola prccparuta ad irriiialiones

bationibus. Et hsc oratio est apud rae, id est inlus J3

aquarum. Ca;teri conspirant iii nostram cdilioncm,

haboo quod ofteram, non de longinquo afferam Deo licot in vcrbispaulo dissenliant. Igitur cum S*N aial

OS thura et aromala, non de grcge vitulum vcl

possit anceps esse ad cervum seu cervam, ct plani-
tiem, licct aliquam ponant difiercntiam punctorum :

arietem, in mc est unde Deum placem, non exlra qua;, ut in prologo est probatura, non lcgit I). Ilier,
mc quoero. Qua; oratio fit Deo vitw mecv, id csl qui ipse altcram secutus est significantiam et legit S'N
dat vitam. Oratio autem sine eleemosyna et jejunio AiiL. Similiter ubi legimus j"l"ri taarog, id cst voci-

inanis est. Justitia enim hominis est in hac vita ferabitur ut cervus, quod interpretamur anhelat seu
desiderat, ut etiam ponatur, nullo rcclamaiUo, futu-
jejuniura. Eleemosyna et oratio, quse bis duabus
rum loco prassentis, Ilier. accepit pro n;'"'" ahlgah,
aHis volat ad Deum. Dicciin Deo meo : Susceptor el significat lineam plantationum, ad quaiii !). llier.

meus es, quia pcr baptismura suscepisli me, in pu- allusit. Nam areola plaiitalionum siliens, el arida
tria tua collocandum ergo. apte accommodatur auimaj Deum summc deside-
ranti.
Vers. 73. — 1 Quare obHtus es mei? et quare Vers. 2. — Sitivit anima mea ad Dcum fontcm vi-
a constrislatus incedo, dum atHigit me inimicus ? » vum. 1'otcst vidcri vitio positum fon-
librariorum,
Qucirc oblitus es mei? [Cassiod., Aug.] dum dif-
tcm, pro forlciii, ut sentit Lyranus ob aHinitalem
vocularum maxirae cum bis conlinuo logatur in
fert promissa. Et hic est labor, oblitus videtur, et
/-1 Hcbr. Sn'S a^nSNS LELoiiiM LEEL quod significat
est, Quare oblitus es mei Quare nunc pateris me
Dcum et forlcm,u{ etiam vertit D. Ilier.; et Grsce ha-
'!

his miseriis vexari '>

Videbat iste quae sit dulcedo bolur 'KT/upbv, id est forteni. Ccrtc ul scribit D. Ilier.
patria;, ct pericula mundi horrebat. Et (jucire eon- ad Suniam ct Frclcllam, si quid scriptorum est errore
tristnlut, secuiulum sensura carnis, qua; horrcl bas mulaluin, non debemus slulta contcnlione defen-
dore. .Mihi tamcn rem altius pensilanti, visum est
dinicultatcs, iiicedo aJ te, ideo contrislatus, duiii, id
non esse necessarium ul dicamus lapsum cssc com-
esl quia aljliijil me tentando, tribulando, inimicus,
mulat;c dictionis, ut iit ox vicinilatc syllabarum.
scilicet diabolus. Quasi dicat : Tristis incedo, dum Sed primo Latiua lectio, somol duntaxal boum ha-
abuiidante iniquitatc refrigescit charitas multorura bebat. Sitivil anima 7nca ad Dcum civum, qucmad-
{Malt. XXIV). modum adhu(; visitiir in psalinodia Uom. ct in con-
toxlu Aug. 1'ostca ex soruionis ct sontentia' co-
Vebs. 14. — .( Dura confringuntur ossa mca, ex- gruitale, non est improbabile a Latinis additum
« probraverunt mihi qui tribulaut me inimici mei. » luisso fonlcm, nihil cogitantibus dc forti, ([uasi alte-

Dum confringuntur [Aug., Cassiod.] Quasi dicat :

rum [iro altoro ponoront, quin polius ad prioris versi-
culi accomodarcnt colHgalionoin. Nani antc sextin-
Ita aflUcjit me inimicus, diim, id est quia confrin- gcutos annos, Ilaymo logit et intorprolalur fontem.
cjunlur ossa niea, quia etiam forles Ecclcsiic ce- Sitivit aiiiiiia mea ud Dcum hiibcndum, Dcuin dico
dunl scandaiis ; nam quasi ossa franguutur, dum /b?i/i'm, quia ipsccst origo totius boni. SimiHlor D.
[^ Aiig. lib. uno SoHloquiorum. seu (luiHbol alius, cap.
virtus paticnlia; allHgitur et lepescit quod irrident
:i;j,' postquara rcconsuit vorsiculum, statim oxcia-
mali. Et etiara e.rprobraverunt mild qui iribulant mat; O lous vilu;, vona a^piarum vivenlium, quan-
me inimici mei. IIoc modo cxprobravcrunt. do vcniam .-kI a^iuas dulcodmis tua'? » Amplius quis-
Vebs. 15. — « Duni dicuntmihi per singulos dies :
qiiis tandom lucrit (Hii odidit onarrutiouom in bunc
psalm. loin. iv id ost Oijorum I). Ilior.; poslcaquam
« ubi cst Dcus tuus ? »
cxplanavit trcs foutcs convcnire, Patcr ct Inlius et
Du7n dicunL mihi pcr simjulos dies. |Aug., Gas- Spiritus sanctus mox dosccndoiis ad sccundum vcr-
;

siod., Aug., Alcuin.] IIoc maxime in tcntalionibus siouluni, inlcrpretatur fonlcm i'/i'i(»i. ipsum baplis-
ma. Ex (pilbus apparct abunde loctioiicm hanc
Ecclcsia! dicilur fidclibus, Quid dicunt? Ubi cst oui siia auolorilas
liiissc longo usu receptam :

Deus tuus IIa;c cst cxprobratio illa, uln est Deus tiibuenda osl, raaxime proplcr cuplioniam. Nam in
'.'

tuus ? quasi vel nullus est, vel dc te noii curat; ct quibusdaiii siiiiilia cognoscimus laoliluta ab ipsis
si curat, Hberet le, si potcst. Ipsi ita. Scd tamen Lalirus (oMSoiiaiitia' giatia, ciiia' lamoii noii ropro-
banlur. Sii]iii(loin Sunia ct Krololla (prvsierant cx
Vebs. 16. — « Quare tristis es anima luea ? ct
llior. ciir, in psaliu. xxxix, Laliiii diooronl l\t le- ;

quare conturbas me ? i
ijcm luain iii mcdit) cordis mci, pro (pio iii (incco
Quare trislis ei, anima mea[\u<^.\ Vel ita conti- coinpcrissc diccbant K:«l tbv vofiov sou tv [ieao) t»!;
423 PETRI LOMBARDI 424

xoiXia? |j.ou, id est legern tuam in medio ventris mei, A tlexisse a an dom, id cst tacuit, et duplicasse daleth.
quod in Hebr. scriptum ""P2 bethoc meai
est, "^'2 Interpretes videntur consimile fecisse, nisi quod le-
gerunt res, id cst r, loco dalelh, ob affinitatem lit-
respondet. Sed propter euphoniam apud Latinos in terarum, quia 2"' ram est .<:ublimis, eoque mirabilis,
corde translatum est, et taraen non debemus sub- ut sit ci"'^! ERAREM. Caftcri Hcbraicantes vertunt
Irabere quod verum est. H<ec ille, et satis pro- incedam aut quid siuiile, et iucUnant a radice lij
pinqua sunt xapStx; et xotAia;. Insuper divus Au- xadad, deficienle pe, num, ut corura more loquar,
gust. tractans ralionem tiluli psahni li, in quo ha-
juxta indicium iUius conjugationis deinde subjun- ;

betur Acliimelec pro Abimelec, quem errorem obrep- git cum eis, ut litlera men, id est, m, sit afllxa, non
sisse dicit Hieronymus, ex simiUtudine litterarum, essentialis, ut vocant. ChaldaBus paraphrastes satis
; c.\PH, et Z BETH, apud Hebr. noluit immutari, as- accedil ad sensum nostrae lectionis, nempe solus
serens in hoc esse mysterium. Si quis aulem non dcambulans in casitris justorum.
fuerit contentus, sed omnino contendat debere
psalh in Ecclesia, ad Deum fortem vivum, saltem Vers o. —
in voce exsultationis et confessionis so-
satisfaciat illi Aug. hb. ii De doctr. Clirist. eap. 13, nus epularitis. Kier.; multitudinis festa celebrantis;
in eo quod magis desideraret emendationem. Sed Pratensis, copia mayna populi tripudianlis. Conci-
quid dicit"? « Illud etiam quod jamauferre non pos- hare poteris hoc modo jain 'i"2n hamon iiogeg. Prior
sumus de ore canlantium populorura Super ipsum :
dictio interdum significat sonitum, interdum multi-
[ioriet sanctificalio mea, nihil profecto sententiK tudinem ; el verbum ijn hagag proprie signihcat
detrahit. Auditor tamen perilior mallet hoc corrigi, festa celehrare cum epulis et gaudiis. Sed apparet
ut non jloriet, sed florebit diceretur nec quidquam :
B lecliouem Latinam mendosara esse, in qua videtur
impedit correclionem, nisi consuetudo cantantium. legr corrupte sonus in nominativo, loco sonitus aut

Ista ergo facile conlemni possunt, si quis ea cavere soni in genitivo quodUquet ex Graecoriyou, et con-
:

noluerit qua; sano intellectui nihil detrahunt. »

: textu August., versione quoque Hier. quK habet
Hasc divus Augustinus. Item ipse Hier. in epislola multitudinis, gignendi causa. Verum hoc non est
quae fertur ad quemdam rusticum citat juxta Vul- necesse ex Hebr., quia potest esse noininativi, geni-
gatam lectionem, idque in editione Frobeniana, tivi, accusativi juxla exigentiam. Nam Sancles sic

tum priori, tum posteriori, quam pra'dicant elabo- vertit, et confessionis multitudo tripudians ; inter-
ratissimam. Rursusque in typis novissime Lutetise pretes pro Cajetano, itidem ; Munslorus, in voce ex-
excusis. Denique nisi reclamarent qua; liabemus sultationis et confessionis deducens, inquam, tur-
bam festinantem.
Graeca, facile quis conjectaret legi Sn el, pro IN*
ED, quod, Gen. ii, Iranslator noster vertit fontem, Vers. 7. — Salutare
vultus mei. Hebraus legi
conjectationem augeret quod praeciso verlice htterae V;3 PAXAU, Interpretes legerunt
id est vultus ejus.
lamed, rehnquitur littera daleth, id quod inlerim "E PAXAi, sicut in duobus versibus ultimis hujus
videmus factitatum in libris impressis. Exemplum psalmi, ct sequentis, qui sunt omnino similes, quod
accipe ob oculos, S recide summum apicem, rcma- mox sequitur et Deus meu^, juxta lectionem Lati-
;

net libi liltera l daleth. Verum unusquiscjue suo nam pertinet ad hnem hujus versicuh juxta lectio- ;

fruatur judicio. nem Hebraeam, ad exordium sequentis. De ralione

Vers. 4. —
Transibo in locum tabernaculi. Pra- n diversitatis aliquoties discussum est.

lensis, Sanctes, Munsterus, interpretes pro Cajeta- Vers. 10. — Omnia

excelsa tua et fluctus. Pro
no, pro eo quod esl in locum tabernaculi, ponunt primo vocabulo Ilier., ; el Nebiensis
posuit gurgites
in numero vel in numerum. Hieron, et PelUcanus simililer cuni Chaldiro, quibus accedunt Sanctes et
sunl nobiscum. Hic verlit operinientum, ille umbra- Pratensis, qui dicunt inundationes seu undas. Cae-
culum. Siquidem ~p s.\c est indifferens ad umbra- teri vertunt confractiones seu illusiones. Aug. habet
culum vel numerura, unde ChaldiBus habet uin- m suspensiones, quas inleTpi'ela.{ur comminationes Dei.
braculis. Sed raagis urget quod mox sequitur, ad- Parlicula Ilebr. 12U.')r .missbar ambigua est. Ex cu-
mirabilis usque ad domum Dei, pro adrairabilis. jus ambiguitate non est difticile iranslationes ad
Hieron. dixit tacebo. Ubi videlur nTiN edd.vdem de- unum redieere.

PSAL3IUS XLII.
PSALMI TITULUS : « IN FIXEM PSALMUS DAVID. — » A'ers. 1. " Judica me, Deus, el discerne cau-
>< sam meam de gente non sancta ; ab homine ini-
Judica me .Titu\\is. In finem psalmus David. [Aug.,
II quo et doloso erue me. »
Cassiod.] Per David hic intelligitur Ecclesia, quae est
corpus Christi, quod hic gerait inler zizania, id est Deus. judica me, in futuro separando a malis.
inter malos, habens cum eis mulla communia, sci- [Aug., Cassiod.] Iste videns misericordiam, non
hcet nasci, mori, prospera et adversa, pacem, bel-
D timet judicium. Ideo ait, judiea. Quasi dicat : Non
lura, salutera, pestera, cum quibus tamen non habet tiraco judiciura, quia novi misericordiam tuam, non
comrauQem causam meritorum. Et ideo petit in fu- metuo ultorem, quia agnosco indultorem ; timere
luro ab eis separari. Et est psalmus iste, tendens possem, si districte mecura ageres. Sed 7ion in-
in finem; est David, id est corporis Cliristi, quod 03 tres in judieium cum servo tuo, Domine iPsal.
hic loquitur. Et est iste psalmus contra pressuras cxLiii, misericordia tua mihi opus est. Nam si judi-
siculi, ne et ipsae retrahant nos a Deo. Intentio. cium vel justitiam exhibueris sine misericordia, quo
Monet ne in pressuris deticiamus. Modus. Biparti- ibo ? Si iniquitates observaveris, quis sustinebit ?

tus est psalmus. Primo conqueritur de conjunctione {Psal. cxxix.) In misericordia ergo tua sperandum
malorum, et precatur separari. Secundo agit de est, et humili confessioni instandum, unde judicii
laetitia finali, id est quae erit in fine, pro qua lau- nietus tollitur, vel mitigatur, ut metum pene supe-
dat in tribulatione. Ibi, etintroibo. Videns ergonunc ret spes gloriaE; omnis tamen liomo judiciura horret.
bonos cuni maUs, corpore volens ab eis separari, Quid enim facet virgula deserti ubi concutilur ce-
nunc animo, in futuro etiam loeo exclamat o : drus paradisi? £i hic interim ofijfeDi^, si non lo-
 »

42o COJniENTARIU-M LN PSALMOS. — PSAL. XLII. 496

curn, sallem causaiyi nieam, id estniea merita, quae A Pars ii. Vers. 4. — « Et iutroibo ad altare Dei.
sunt causa vita3 ; de gente non sancta, cum qua est « ad Deum qui lajtificat juventutem meam. »
mihi par infirmitas , sed dispar conscientia et desi- Et introibo. [Cassiod., Aicuin. , Aug.] Secunda
derium, scilicet ad liomine iniquo et doloso : ha;c pars, ubi agit de Istitia fmali, pro qua laudat Dcum
est gens non sancta. Iniqiws est qui aperte mala fa- in tribulatione, quod supra tristis erat. Unde cl se
cit. Dolosus qui occulte. Erue me bic in praesenti, ne confortat. Quasidicat : Deduxisti me iu tabernacula,
ab eis corrumpar. Vel de futuro totum accipipotest, ubi non positi hoc speramus quod etiam introibo
sic : Judica mc Deus, ha^c dicendo, non petit pec- de nionte saucto ejus, scilicet de sancta Ecclesia,
cata sua discuti : quod periculosum est, quia astra ad altare Dei, scilicet ad illud invisibile altare cqe-
non sunt munda in conspectu ejus, et in angelis re- lesti Jerusalem, quo non accedit aliquis injustus;
perit pravitatem {Job xxiv), sed causam suse retri- qui vero accedit,sumitur in hoIocaustum,divino igne
butionis quaerit ab impiis separari, ut hsdis positis totus accensus, ad quod introibo. Sicut ponlifex ad
ad sinistrara ipse cum electis sit in dextera. Unde Sancta sanctorum solus intrabat
addit : Et disccrne causam meam de gente )ion san- [Alcuin., Aug.] Nota quod altare missam cele-
cta, quod exponondo subdit, scilicet ab homine do- braturus sacerdos ascendens, ail : Introibo, etc.
loso et iniquo erue me in judicio, gens non sancta, 3 Desiderio enim et amore superioris et invisibilis
est iniquus etdolosus, a quibus in judicio separatur. altaris , hoc visibile cum modestia adire debet,
Vers. 2. — « Quia tu es, Deus, fortitudo mea :
aeterna non caduca petiturus, ut Christi celsitudi-
€ quare me repulisti"? ct quare tristis incedo, dum nem humilis sequatur. Quod sit illud altare, expo-
« affligit me inimicus ? »
nit dicens ad Deum, scilicet qui lcetificat juventu-
tem meam, id est novitatem, qui ante contristavit ve-
Quiatues. (Cassiod., Aug., Cassiod., Aug.)Quasi
tustatem. El ideo
dicat Eruo, quia tu es, Dcus, forlitudo mea ; non
:

raihi arrogo forlitudinem qua opus est intcr hfec

Vers. S. — .< Confitebor tibi in cilhara, Deu.^
,
11 Dcus meus : quare tristis es, aiiima mea, etquare
scandala. Quare ergo me repulisti secundum quod
" conturbas me ? »
videlur. Miratur cum Deus sit ejus fortitudo, quare
Confitehor tibi incithara. [.\ug., Cassiod., Aug.,
modo videtur repelli, desiderans enim putat se re-
Cassiod.] Cilhara ab inferiori sonat, sicut psalle-
pulsum, quia non statim habet quod optat : Et quare
rium a superiori. Qui ergo pracepta Dei facit, et
tristis : idco tristis, quia et si non vincitur, vel id est
non patitur, in psalterio confitetur. Qui vero facil ct
saltem periclitatur, id est pericula ^alilaT ;incedo,
patitur, quod est ex inferiori nalura, inciihara con-
causam tristilia; quaerit iste, quaj est peccatum, si-
fitetur. Et est sensus : Conlitebor tibi in cilhara,
cut causa laetitias estjustitia. Oinnem C
Unde Isaiasait:
Deus Deus mcus, id est gralias agam iibi in tribula-
flatum ego feci, propter peccatum, modicum quid
tione. Unde supra dixit, tristis incedo. Ecce isle su-
contristaviillum (Isa. lvii). Sic enim, id est pro
pra trislis de malis sfficuli , de bono inlellectu sibi
peccato punit Deus,ideo Iristis rfitm, id est, qaiaflU-
gaudium facit; sed quare tristis,e\.c. Vel itajunge :

gi<TOe tentationibus hicin prasenti, quod non ibi fa-

Qiiia conliiebor, ergo, quare tristis est anima mea »
ciet, id est in futuro inimicus. Ut autem excludatur
Hoc dicit, quia vult cam crigere ad meliora ; vel
inimicus.
forsan quia non polcsl vitare omnia peccata, timet.
Vers. 3. — « Emittelucemtuaraet veritatem ; ipsa Difticile enim purgata vita invenitur, cum ille judi-
« me deduxcrunt el adduxerunt in montem sanctum cat qui novit ad liquidum et purum judicare, quia
« tuum et in tabernacula tua. et si probabilis jam vita est inler homincs ut non
Emitte ad judieandum. (Cassiod., Aug.) Hoc ideo habeanl quid jum repreliendanl, juste invenit tamen
orat, quia Christo veniente ad judicium tollelur om- in horaine quid reprchendat Dcus : quod nec ille

lucem tuam ct veritatem tuam,

nis tristilia sanctis ipsc qui judicandus est, forte videt. Ila;c timensani-
;

id est-Christum. Lux enim mundi el veritas Patris ma conturbatur. Unde subdit : Et qiiarc ccnlurbas
est Christus, qui veniens in primo adventu, modo mc? rationem? frequenter ct vehementer persuadet

disccrnil causam meritorum,'et in secundo, cruct ^ ""istitiam hujus sa^culi fugiendam, quas palientiara
iniquo et doloso, quia mittct angelos separatores, et charitalem, et spem cxslinguil, et tolam vitam

qui separabunt triticum a paleis ct a zizaniis, ut col- confundit polius.

-ligant de regno ejus omnia scandala {Matlh. xiii). Vers. 6. — n Spcra in Deo, quoniam adhuc con-
Emitte : et ita erit, quiacerti jam pignus habemus, '( fitebor illi ; salutarc vultusmci, et Deus meus. »

quia jam mc dcdu.xerunt a

ipsa, id est lux el verilas, Spera in Deo, non in te. [Aug., Gl. inl., Aug.j
peccalis, et adduxerunt in montcm sanclum. tuum, Quid enim es in te? quid enim cs de le? illc sii sa-
idestin Ecclcsiam pra;sentcm, quKcadem estet ta- nilas in le, i|ui susce|iit vulnera jiropler le. lit poles

bernaculum. Unde scquitur, et in tahernacula tiia sperare, quoniiim adhuc conftlchor illi.Qmd illicon-

qux sunl percgrinantium et railitantium ; quandiu fiteberis? hoc, tu cs salutare vullus iH('(quia lu me
enim sumus in corpore peregrinamur a Domino ad- sanabis, ctDeus meus, quia creasli. yEger ad tc lo-
versus diabolura railitanles (II Cor. v). quor, agnosco medicum vcl morhum, nonme jacto

Patrol. CXCI. 14
 427 PETRI LOlfBARDl 428

sanum. Uade alibi : Ego dixi : Domine, miscrerc mei, Aceleriter accipiuntur orationes bene operantium!
sana animam meam, elc. \Psal. xl.) Hasc vox, Et ba2c est justitia hominis in hac vila jejunium,
fratres, lula est, sed vigilale in operibus bonis, tan- elcemosyna ct oralio. Vis orationem luam volare
gitc psallerium obediendo, et langite cilbaram pas- ad Deum, fac illi duas alas, jejuniuni el eleemosy-
siones lolerando, frange esurienti panera luum. Hl, nam ,
quibus volet ad Deum ; tales nos iu-

inquit Isaias, ne putes sufficere jejunium sine elee- veniat ut securos inveuiat lux et verilas Dei, cura

mosyna et oralione [Isa. lviii). Jejunium te castigat, venerit liberare nos a morte, qui jam venilpronobis
sed alterum non reficit ; fructuoss erunt angustiai subire mortem.
tuae si alteri prastitens latitudinem. Aliis ergo da
COLLATIO IX PSALUUa XLll 1 « JUDICA ME, DELS. »
quod tibi denegasti. Quam mullos enim pauperessa-
ginare potest intermissum liodieprandium ! Ita ergo Vers.4. — Qui lcflificat juvenlittem meam.llehr.
gaudeas dicunt '^'; GiLi, idest e.rsullntionem. Sed e.xsul-
jejuna, ul alio manducante, prandisse te :

tatio homiiiis est ipsa juventus, quag suapte natura

Hilarcm cnim datorem diligit Dcus. [l Cor. xii Si propensa esl ad ea qune gaudia anerunt. El quia in-
panem dederis tristis, etpanemet meritumperdidisti. terpretes novilalem insinuare volebant, congruentius
Ergo ex animo fac insta orationibus. Quara
, id fecerunt per juventutem.

PSALMIS XLIII.

psALMi TiTULUs : " IX FixEM PSALMus FiLiis coRE AD B mirum relinqui praisentes sanctos,recolit praelerita,
INTELLECTUM. '• dicens :

Deus auribus noslris [Cassiod., Alcuiu. .4ug., Vers. 1. — « Deus, auribus noslris audivimus;
Alcuin., Cassiod., Aug.) In ^nem psalmtis filiis « palres nostri annuntiaverunt nobis.
Core ad intellcctum. Sciendum est quod in veteri Deus. [Cassiod., Gl. inl.] Primum dicit Deus,
testameuto multis et abuadauler contulit Deus bona quod facere solet aliquis tetus, vel graviter afilictus,

temporalia, tanquam rudibus et ad servieudum alli- auribu» nostris audivimus, id esl discretioneratio-

ciendis, et paueos novo aulem

affligi permisit. In nis intelleximus, cum patres docerent nos. Ideo
testamento Ecclesia paucis tidelium flores mundia •
dicit, audivimus, ut major fides sit rei, ne putelur
lium reruin apponit, et multis subtrahit et aftUgi ambigua. A quibus audistis patres, non juvenes, ut
permitlit, castigans eos tanquam filios, ut sint filii videantur veri, noslri, qui suis non nisi certa di-
Core, id esl passionis, et discant alia bona esse cerent, annuntiaverunt nobis, id est relulerunt,

quserenda, quae non sunt communia malis, id est quid?

spiriluaUa et ilerua, quae figurantur per temporalia Vers. 2. — " Opus quod operatus es in diebns

quae populo rudi data sunt. Unde in litulo beue po- " eorum, et in diebus antiquis. »

nitnT ad intcllecluin. Et est sensus tituli : Psalmus p Opus quod Ojjcratus es.\Cassiod., Aug.] Etsi sem-
iste, dirigens nos in finem , scilicet in Christum; per operetur Deus, taraen operari dicitur, quando
cantatur vel attribuilur filiis Corc, id est passionis, aUquod signum novitatis ostendit. Ideo dicit hic,
id esl sanctis martyribus quorum vox est hic, ad opus quod operatus es, ut est eductio de Jigypto,
inlcllcctum, id est ut intelligant cur martyresDeus et in terrara promissionisinductio, indiebus eorum,
videtur relinquere, subtrabendo temporalia, et allligi sciUcet in diehus antiquis. Operatus es opus hoc,
pennillendo. cum Patres antiquos juverit in raanu scilicet

vahda, et cis temporalia

apposuerit quod ideo : Vers. 3. — " Manus tua genles disperdidit ; et
facit Deus, id ad teraporalia non audit, ut ab
esl « plantasti eos, afflixisti populos et expuUsti eos. »

eo desiderenlur ieterna et ha;c non amentur. , Munus vel opus. quod operatus es in diebus
Hoc ergo intelligentes ne sic queerant sibi fieri, sic- eorum. Hoc non mutatur. [Gl. int., Cassiod., Aug.j
ut rudibus factum est, illis concessit prospera Deus Et etiam quod operatus es in diebus antiquis, sicut
ut credercnt, istis adversa infert ul fulura quserant. est creatio cudi et terra?, qua; omnia spirituaUter
Sed sciant per teniporalia illorum figurari sua implentur in nobis. Manus. Exsequitur opus quod
spiritualia. Et est iste psalmus confortalio infirmo- fecit O-^ iu diebus patrum.Manus iun, id est po-
rura. Intentio. Monet ad contenaptura terrenorum, testas disperdidit morte, et aliis modis, gentes ter-
et ad appetilum ccelestium. .Modus. Tripartitus est
^ ra? promissionis , scilicet Araorrhaeum Hevaeum,
,

psalmus. Primo, distinguit beneficia Dei, oslen- Etheeura. et alios, et plantasti eos, scilicet palres.
dens qua; iucipientibus dala sunt in mundo, qun; Et hoc non facile af/Uxisti populos, qui ibi erant,
perfectis dabuntur in coelo. Secundo enumerat qui aliler non crederent, quia fortes erant ; et ex-
mala qus hic ferunt boni, ibi, nunc autem. pulisti eos & terra promissionis. Tu fecisti hsec.
Tertio, precatur auxilium, ut aftlictis tempore resur- Vers. 4. — « Nec enim in gladio suo possede-
rectionis Chrislus subveniat , ibi, exurgc quare " runt terram ; et bracbium eorum non salvavit
Prophela ergo in persona inarlyrum, ul magis sit « eos. »
429 COSniE.NTARimilN PSALMOS. — PSAL. XLIII. 430

Nec enim ipsi in gladio suo possederunt terrain. A Arcus qui minus valet in bello, minor virtus homi-
[Aug., Cassiod.] Hoc ideo dicit, quia forsitan puta- nis intelligitur. Gladius qui in bello plus valere cre.
rentur forles; etbrachium, id est robur, eorumnon ditur, major virtus hominis est. Iste vero in neutro

satvavit eos, quasi dicat : Nec per se habuerunt ler- sperat.

ram, nec per se sunt salvati.
Vers. 9. — t Salvasli enim nos de aflligentibus

Vers. 5. —
Sed dextera tua, nl bracliium tuum,
« « nos ; et obedientes nos confudisti. »

« et illuminatio ^Tiltus tui, quoniam complacuisti in Salvasti enim nos, [Aug., Cassiod.] id est, sal-
u eis. !•
vabis, praeteritum pro futuro ponit. Adeo enim cer-
Sed dextera, [Aug., Cassiod., Aug., Cassiod., lum est, quasi factum sit, ut quod fuit non potest
Alcuiu.] id est potentia tua salvavit eos, et bra- non fuisse, dc affligentibus nos, id est ab iramundis
chium iuiim, id est filius, et illuminatio vultuslui, spirilibus, qui hic atiligunt, ct odientes nos confu-
id est propitiatio prsesentise tua;. Ideo enim talibus disti, id est confundes, quando damnabunlur. Ki
signis eis affuit Deus, ut prsesens intelligeretur, quia tunc
nobis hic non ostendit praesentiam suam, nisi effe-
Vers. 10. —
" In Deo laudabimur lola die, et in

ctu miraculi : praesentiam quippe ejus facie ad I

nomine tuo confitebimur in saecula. «
faciera videre nequimus. Et haec non merito suo, B In Deo laudabimur [Cassiod., Aug., Cassiod.,
sed quoniam complacuisti in eis, aliis, id est sic
Aug., Alcuin.] \on arrogant-isti sibi de gloria per
egesti cum eis, ut aliis placeres in eis, ut qui eos
futura quse miscet. Nota etpraeterita dicta pro futu-
attenderet diceret : Deus cum illis est. Vel secun-
ris accipienda. Laudabimur dico tota die, id cst,
dum aliam litteram, quaS est, complacuit tibi in
in perpetuitale quae non est interpolata noclibus,
illis, id est placuit tibi, ut illis solis hsec laceres.
sedtotadies est, et confilcl)imur,\deil laudabimuste,
Aliter ab illo loco, sed dextcratua,idesl bouus suc-
quaeestgloriaeorum, insiecula, ideslsiaefme, unde,
cessus, quem eis dedisti ; et brachium iuum, id ost
in soecula swculorum laudabuntte(Psal. \iii).Eihoc
fortitudo, quam eis dedisli ; ci illuminalio vultus
innomine tuo, quod estJesus, scilicetSa/wafor, sci-
ttii, id est sapiens consiliam tuum a te eis datuni,
licet quia ex omnibus eruisti me. Vel ita ab illo
salvavit eos. Quod totafecisli, quoniam complacui- loco, salvasti enim, et legitur hoc de praesenti.
stiin eis, id est ex benevolentia tua. Quasi dicat : Gladius meus 7ion salvabitme, sedtu,
Vers. 6. — " Tu es ipse rex meus et Deus meus, quia in hoc saeculo, salvasti nos dc af/ligentibus 7ios,
•I qui mandas salutes Jacob. « ne nos iraherent post se ; et odientes nos confudisti,
Tu ipse, [Aug., Cassiod., Aug.), quse haec illis fe- id est eos qui nos odiunt, pudere fecisti. Et ideo
cisti es rex mcus, qui soles me regere, ct Deus C tunc, in Deo iaudabimur tota die, et in nomine tuo
meus, qui soles subvenire. Ideo dicit Deus, ne du- confitebimur in sa;cula. Hic non rautantur.
bites de Deo Christo, id est quin Cbristus de quo
P.\Rs. II. Vers. H. — u Nunc autera repulisti et
loquatur sit Deus. Et nola quod idem Deus noster " coufudisti nos ; et non egredieris, Deus, in virtu-
est et Tempora enira variata sunt auctor
illorum. ;
<i tibus nostris. »
vero non mutatur. Tu dico qui mandas, quasi dicat,
V««c autem. [Cassiod., Aug., Cassiod., Aug..
per aliuin nou per te, salules corporales, Jacoh,
Cassiod. , Aug.j Secunda pars ubi enumerat
id est illis antiquis. Per creaturam enim subjeclam,
mala quae hic ferunt boni, non tamen oblili Dei,
visus es illis, non per te, id est per lui essentiam,
Quasi dicat : Hkc vere futura sunl, et illa a patri-
quod servatur in resurrcctione justis.
bus audila, nunc autcm, scilicet in medio temporis,
Vers. 7. — " In ti; inimicos noslros ventilabi- quod est inler illorum praetcrilum ct noslrum fu-
«'
mus cornu ; et in nomine tuo spernemus insur- turum, rcpulisti nos. lUcc dicunt quia dilfertur
« gentcs in nobis. «
proraissio, dum hic iniqui habentur opprobrio ; ct
In te inimicos, [Cassiod., Aug.,Gl. int., Aug., Cas- confudisti nos, non in conscientia, sed in facie lio-

siod., Gl. int.] quasi dicat : Quae illis tunc tempora- minum. Et nota quod exaggcral hie mala sua, ut
litcr fecisti, haec nobis in judicio spiritualiter facies, L* benevolentia judicis impetret. Hoc ideo fecit Dcus,
unde alllicti se consolantur et resumunt aniraura. ul docerct hasc spernere, et oeterna quaercre. Hoc
Et hoc est intcinimicos nostros, quasi dicat Sicut : cst inlellectus tituli, ad quera mitluniur filii Core.
illos juvisti, eodem modo et nos. In te inimicos no- Et ideo ctiam fecit ut appareat an gratis coIalurDeus,
stros ventilabimus sicutpaleam a granis separantes a quo gratis est homo salvalus. Nou est pro terrenis
cornu, id est fortitudinc ; et in nominc luo, id esl, colendus Deus. Et quia similia his in a'tcrnum sil

per hoc quod dicimur de luo regno, spernemus in daturus, sed pro terrcnis. Scd cogilcs a;terna carna-
futuro, quia non valebunt nos laedere maii spiritus liter, forte dicos : Ideocolo eum, quia dabit mihi vil-
insurgcntcs naac innobis. Bcncdico in lc. lara. Non tamcn temporaliter cirruplam adhu<' gcris
Vers. 8. — « Non enim in arcu meo sperabo ; et menlem. Araore enim caslo .u.i eolis, eam mcrccdcm
c gladius raeus non salvabit me. »
non vis hahere in futurosin^ulo quam hic nocessc est
iVon (;nim,etc.(Aug.,Cassiod.)Vel morilo hoecno- rclinqiias, mutare vis vi flpl.ilc.Ti earnalcm, non
bis facies. iVon arcu meo spcrabo, ut ncc pa-
cnim in amputare. Noli ergo talia .spcrare a Dco danda,
tressperaveruntinsuo, etgladiusmcusnonsalvabil. qualia hic jubet contemncre. Haec spcrabanl Juda;i,
431 PETRI LOMBARDI. 432

qui in fuluro liEec tempora multiplicata sibi exspe- A VEns. 15. — « Posuisti nos opprobriura vicinis
claut reddi, ut Jerusalem aurea, et liujusmodi. (1 Bostris, subsannalionera et derisum liis qui sunt
Qui vero ita Deum colil, laudabilis non est, sicut in eircuitu nostro. »

non laudatur in illo jejunium, qui ad luxuriosam Posuisii, [Gl. int.,Cassiod., GI. int., Cas6iod.,GI.
coenam servat ventrcm suum. Hoc estenimjejunium int.. Cassiod.l quasi dicat : Praeterdura etiam turpia
non conlinentire, sed luxurise. Gralis itaque Deus patimur, quia posuisii nos, quasi fixos in hoc oppro-
coli debet, nou propter aliud ab eo et nonegrcdie- ; brium vicinis nostris, jam jam convertendis. Gravis
ris Deus evideuter. Non egredieris dico ulterius, aflliclio esl, quoe a vicinis ingeritur, quia non transi-
Deus, sicut olim Judsis faciebas, in virtuiibiis, id torie dicitur, quod a circumstantibus irrogatur, et
est, in exercitibus nostris. Et pcr lioc invalidi su- posmsU ms subsannatio7iem, quae fit contracto naso,
mus contra inimicos. vel contemptum. Alia littera, et derisxim qui fitore.
Vers. 12. — n Avertisti nos retrorsum post ini- Derisus vox confusa Itetitiae, insultationem imraode-
« micos nostros ; et qui oderunt nos, diripiebant rata hilaritale denuntinns. Contemptus est, abjecta
(I sibi. » vilitas his qui in circuitu nostro suni, et nunquam
Avertisti. [Aug., GI. int.] Exsequiturqualitercon- nobiscum sunt.
fusi et repulsi fuerunt. Avertistinos retronum post r, Vers. — 16. (I Posuistinos in similitudinemgenli-
inimicos nostros, quia illic victores et nos victi ; et " bus ; commotionem capitis in populis. «

dicit boc pro deficienlibus a fide. Unde sequitur : Posuisiinos gentibuiin similitudinem [Aug., Cas-
Et qid oderunt nos diripiebant sibi, id estad castra siod., Aug.] ut de nobis formam maledictionis su-
iniquitalis sua2 altraliebant. pcr alios sumant dicentes : Sic pereas ut Lauren-
Vers. 13. — n Dedisti nos tanquam oves csca- tius et hujusmodi. Vel posuisti nos, id est apposuisti
« rum, et in gentibus dispersisti nos. » in gentibus in similiiudinem Christi. In similitudi-
Dedisti. [Cassiod., GI. int., Aug., Cassiod., AI- nem Christi appositi sunt gentibus, quando eos com-
cuin.] Hoc dicit quia omnia potestate Dei fiunt, paribus pn:nis cffecerunt, et posuisti nos in populis
id est quam Deus dat tanquam ovcs escarum non commotionem capitis, id est ad insultandum nobis,
fetus, id est quae ad escas sunt, non ad fetus spiri- ut et Christo insultaverunt in passione, moventes
tualium operum, plangit eos qui sic sunt passi ut capita sua.
in corpus gentium verterentur, quasi ab eis raan- Vers. 17. — « Tota die verecundia mea contra
ducati ; etinijentibus dispersisti. Vel itaab illo loco. « me est, et confusio faoiei me» cooperuit me. »
Avertisti, et agitdepersistentibus, qui tamen furori Totadie vcrecundiameacontramc est, vel coram
persecutorum fugiendo quandoque cedunt. Et hoc me est. [Cassiod., Gl.int., Cassiod., GI. int.,Cassiod.]

esl : Avertistinosretrorsum post inimicos nostros. ^ Gravis verecundia ostenditur, quiE permanet tota
Averti est hostem fugere, secundum illud : Si vos die. Et haic erat contra sanctos, vel corara sanctis,

persecutifuerint inunam civitatem,fugite in aliam id est ante oculos sanctorum, quando quos im-
(Matth. x). Et qui oderunt nos, diripiebant sihi. pios sciebant sibi insultare videbant, vel contra se
Hoc fugatis conlingit, ut cadant in praedam, quia dicit esse, id est contra hoc quod bonus erat, quia

hostibus nequeunt resistere. Dedistinos, persisten- non fecerat unde verecundari deberet. Describens
tes in fide,ton(yurtm oves escarum. Hoc diversi mar- autem verecundiam subdit Et confusio faciei mece :

lyres notantur, id est diversa martyrum genera, cooperuit me. Quodam enim pallio confusionis vul-
alii enira fuerunt esca feris, alii traditi gentibus in tum dicit opertum, dum nube sanguinea facies in-
servitutem.Unde dicit, tanquam oves escarum, ubi llammata rutilat. Sed cum dicit, cooperuit me, non
notatur quorumdam mactatio. Et in gcntibus dis- vullum, non solum vultus, sed etiam totius corpo-
persit nos. Ilic persecutio nolatur. ris indicavit horrorem. Et hsec confusio procedit
Vers. 14. — " Vendidisti populum tuum sine pre- Vers. 18. — t A voce exprobrantis et obloquen-
5 tio ; et non fuit multitudo in commutationibus eo- 5 tis, a facie iniraici et persequentis. »

n rum. 1)
A voce cxprobrantis, [Aug., Cassiod.] id est insul-
Vendidisti populum tuum, [Aug., Cassiod., AI- D tantis 05 et obloqucntis,\A est crimen imponentis.
cuin.]id estmartyres dum dantur alienigenis, ethoc Exprobrare enim esl in faciem maledicere ; obloqui
sinc pretio. Videmus enira quos dedisti, sed non est absenti detrahere, et dolose mordere. Quis au-
quos accepisti, quia nullus acquiritur : quod fit ad tem sit exprobrans et obloquens subdit, a facie, id

probHtionera vel ad correctionem. Unde sequitur : Et est ab instantia inimici odio habentis, et persequen-
nonfuitmultitudoincommutationibus eorum, quia tis in actu. Et

vel ntdlus pro eis acquiritur. Vel si quis quierat, Veus. 19. — n Haec omnia veneruntsuper nos, nec
pauci tamen sunt. Vel secundura aliam litteram, sci- « obliti sumus
et inique non egimus in testa-
te ;

non fuit multitudo injubilationibuseo-

licet (81) et n menlo tuo. "
rum, quia tempore persecutionis non congregaban- Hiee omnia, [Cassiod., Alcuin., Aug., Cassiod.,
tur, ut jubilarent Doo, ut (it in pace. Aug., Gl. inl.] quasi dicat : Non separalim, sed si-

(81) Auijust. accepit ii.Aa^ya ab iMi%„,. iil est jubilo, non nb iio.^-.^,, id est, mulo.
 » ;

433 COHrMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. XLIIL 4.54

veneruntsupcr nos, quia non erant in nobis, Ain sua religione peccare, quod pondere acutae pro-
m\i\
pcr culpam. Venerunt dico, ut fera vel torrens nec nuntialionis ostendilur. Vere liscc manifesta requi- ;

obliti sumus te, quia intelligimus gratis colendum ret, quia etiain occulta ipse enim novil abscondita

te propter te. Ecce quanta firmitas nartyrum. Et cordit. Quo, scilicet corde, magis religio geritur.
iniquc. Quasi dicat Quomodo non obligati sumus ?
: quam devotione corporis. Et nota quod ait novit.
quia inique non egimus in testamcnto tuo, id est Noscere dicitur Deus, quod tc facit noscere. Unde
in lege, cujus pracepta servamus. Yel in testamento AbralioB ait iSunc cognovi quod timeas Dominum :

tao, id est in pacto quod pepigimus tecum in bap- {Gen. xxii), id esl le et alios cognoscere feci. No-
tismo. vit ergo Deus quomodo rcquirit, id est ita noscere
Vers. -20. — ti
Et non recessit retro cor nostrum ;
dicitur, quomodo requirere, -scilicet non raodo
« et declinasti semitas nostras a via tua. »
pro se, sed eliam pro te, scilicet quando facit,
Et cor nostrum, [GI. int., Cassiod., Alcuin., Aug.] ut tu inveuias te, cl ut ei gratias agas qui fecit
te, ul in Petro aclum est, qui probavit quid posset.
id est ratio nostra non
quod retro iret,
recessit, ita
scilicet desperando de bonitatc Dei. Et si enim ali- Et
quando descendit a contemplatione verilatis, non Vers. 24. — j Quoniam propter te raortifica-
tamen retroit. Et ideo non dixit simpliciler, non B « mur tota die ; aestimati sumus sicut oves occi-
recessit ; sed abdidii, retro. Et dum sic in angusta « sionis. »

viaambulamus, l\ideclinasti,id: est tulisti, semitas Quoniampropter te.[Aug.,'Ca.ssiod., Aug., Cas-

nostras a via tua. Semitas enim nostrae erant in pro- siod., AIcuin.| Quasi dicat : Qua' sunt illa abscon-
speritatibus, et voluptatibus sscculi.Sed tulistieasde dita ? ecce quoniam morti/icamur tota dic longis
via tua, et ostendisti arctam viam luam, quae ducit passionibus. Et lioc propter te, non pro criminibus
ad vitam. Idco declinasti, nostris, sed ut fides tua gentibus augeatur, et hoc
Vers. 21. — « Quoniam humiliasti nos in loco quod pro te mortificamur, et de illis absconditis.
" afflictionis ; et cooperuil nos urabra mortis. Quod enim moriraur, videt homo ; sed causam non
Quoniani humiliasti nos in loco afjlictionis [Gl. ,
nisi Deus. /Estimati sumus sicut oves occisionis, id

int., Hier., Alouin., GI. int., Aug.] id est in mundo est sine aliqua reluetalione suinus occisi. Vcl ita

unde nascitur corapunctio et puniiludo. Exaltabis lege lilteram versus hujus. Quoniam propter te : Ha-
autera in loca fortitudinis, scilicet in futuro. Vel ctenus dixerunt quod non sunt obliti, hic petunt
ita : Et declinasti semitas noslras avia tua, id est, perseverare, quod non sumus obliti. Et ut perseve-
opera nostra de lege tua pcndere fecisli, alia non reraus, Exsurge,el debes. Quoniam propter te mor-
mutantur. Vel ut legalur, non ''/^'^'"""'' '"'" '^"' ''*•''"""''•'""""'*''''"' ^^''*
ita, et declinasli, C ^'•"'^^'

id est non pcrmisisti declinare et deviare semitas sioms. Non mutatur sensus borum verborum.
nostras, id est opcra; a via tua, id est a lege. Pars. iii. Vkrs. 25. — 11 Exsurge, quare ob-
Ideo non quoniam humiliasti nos in
declinasti, II
dormis, Doniine ? exsurge ; ct ne repellas in fi-

loco afflictionis, hoc non mutatur. Et coopcruit nos i<

nem. a

umbra mortis, id est homines per ignorantiam

Exsurge. [Cassiod., Alcuin., GI. int., Cassiod.,
veritatis morirntes, et alios ad suae raortis lone-
Alcuin., GI. int., Cassiod.] Terlia pars ubi precatur
bras trahenles. Vcl haec mortalitas umbra mor-
auxilium, ut hic afflictis temporc resurrectionis
tis est. Vers aulera mors est damnatio cum dia-
subveniat, quasi dicat : Non tanta patimur, sed ut
bolo.
non deticiamus, exsurgc, id est conforta slantes.
Vers. 22. —
Si obliti sumus nomcn Dei nostri
'I
Ideo dico exsurge, quia obdormis, Hominc, id est
II
et si expandimus manus noslras ad Deum alie- negligcre videris. Hoc vidctur dum dilfcrt quod ex-
t num. "
spectatur. Et quare ? hoc elsi nescimus, lu scis
Si oblili sumus. ]Aug., Cassiod., Gl. int.] Ecce quare. Nam vel pro culpa est, vel pro ulilitate.

iste est inlellectus filiorum Core, qui propter hoec Quod ?i pro culpa esl, ulinam abesset ! si vero pro
omnia mala non obliviscunlur Deum, sciontes quia [) utililalo, utiiiam adesset ! Et r.rsurge rcducendo de-
Deus rcquirct ista. Quasi dicat Non suraus obliti : ficientes, cl ne repcllas in lincm.El si hic repellis.
te, quia si obliti suraus, elc. Vel sic junge, non su- nou iii linera lioc facias.
mus obliti, sod si suraus obliti nomen Dci, et si ex- Vers. 26. — « Quare facicm tuam averlis ? obli-
pandimus manus nostras. Xd litteram. Desciiptio « visceris inopia; nostrx, et iribulationis noslra; ? »

orantis oslcnditur, quilensis manibus crucem cfficii,

Quarc. [Alcuin., Gl. int.] Duobus pra;dictis duo
quam fronte rccepit. Vcl per manus opera intelli-
alia reddit, quasi dicat : Quosdani rcpcllis, quia fa-
gunlur. Et cst : Si cxpandimus manus noslras ud
ciem tuam vcrtis, id est cognitionem tuam cis sub-
Deum alicnum, id est si nos cum operibus idolo vo-
gemunt de
trahis, obdorniis ([uibusdam qui raalis,
vimus
quia ohlivisceris inopia'. nostra', id cst non das spi-
Vi:rs. 23. — II
Nonnc Deus requirel ista? ipso rilum lortiliidinis sinc quo inopos sumus, ct trihu-
" enini novit abscondita cordis. "
lationis nostra', quia eam non miligas. El hoc,
Nonne Dcus requiret ista, [Cassiod., Aug.)scilicet quare ? Quasi dical : Nos nescimus, sed inquira-
raanifesta faciet. Quasi dicat : Grave est apud neuni mus, iiiiia non nisi justo rt pie facis. I'"t nola quia
 —

435 PETRI LOMBARDI. 436

hoc dicere non est quferela, sed pia supplicatio puri A gentibus quas pulant morluum. Si enim et illi ere-

cordis. derent resurrexisse, credentes in eum non perse-

Yers. 27. — « Quoniam humiliala est in pulvere qurentur ; sed et ipsi crederent. Quasi dicat : Tota
« anima nostra ; congkitinatus est in terra venter die mortificamur, et ut hsec tiniantur, exsurge, per
" noster. » iidem in gentibus, quia, tu, o Domine, obdormis,
Qtioniam. [Alcuin.] Avertis faciera tuam, quo- non nobis sed gentibus, quae non credunt. Et hoc,
niam, subtracta cognilione tua, anima nostra htuni- Quare ? Exsurgc, repetit ex effectu.E^ ne repellas in
liatacU in p!//(m',idest in cogitalionemundanorum, finem. Si enim surgit Chiistus iu gentibus, cessat
qua; pulveri comparanda sunt. Ed venter noster, id perseculio. Qucirc enim avertis faciem tuam ? Qua-
esl sensuaililas,con(ilutinatus sst in ierra, idest ter- si dicat : Non assis sicut videris, dum dilfers subve-
renis inhaeret. Et cum ita sit necesse, id est cum ita nire. Et quare oblivisceris, quasi oblitus sis nostri,

indigearaus auxilio. inopia; nostrce, cui consuevisti subvenire, et trihula-

Vers. 28 — « Exsurge, Domine, adjuva nos ; el tionrs nostrfe, cujus semper est clemens inspector.
« redime nos propternomen tuum. » Ideo ne obliviscaris, quoniamanima nostra humi-
Exsitrge, [Alcuin., Ilier.) id est fac nos surgere a liaia cst, ut te invocemus in auxilium, inpulvere, id

terrenisadc«lestia;cfarf;Miianoserectos, e^redimeB®^'.'"'^''. ™^""*P"'^''^'''^ ; pulvis enim nos perse.

710S, id esl libera nos adjulos ut sine metu simus
quitur, id est raali, de quibus dicitur Non sic im- :

et hoc totum proptcr nomen tuum, id est gratis, non piinonsic,sedtanquampulvis quem projicitventus a
pro merilo noslro. facic terrce (Psal. i). Et conglutinatus est in terra

[Cassiod., Alcuin. Cassiod. Aug. Cassiod.] vcnter nostcr, plangit hic eos qui sunt vcnter, id est
, , ,

Vel ita ab illo loco, quoniam humiliata. Sancti carnales, et hseserunt, id est consenserunt iniquis.

martyres quorum hic vox est, supra oraverant, et

Sed ut heec finianlur, exsurgc, genlibus per fidera,

licet Deus exaudire differat, lamen post moram au- quibus a persecutione cessantibus etiam qui terrae

ditionis non desperant, sed continuant orationem, hoeserant eruti et pccnitentes, redduntur corpori

et cinere super se asperso animam peccalorura me- Christi, unde sequitur, et sic adjuva nos et rcdime
raoria cruciant, secundum morem poenitentium. nos de manu gentium, proptcr nomen tuum, noii

Cinis namque et cilicium sunt arraa poenilentium. propter meritum nostrura.

Unde terapore quadragesimali cinis aspergitur su- COLLATIO INPS.VL.MUM XLIII ! " DEUS, AURIBUS NOSTRIS
pcr capita po^nitenlium ob humililatem, et fragilis AUDIVl.MUS. 11

conditionis memoriam. Et hoc est, non debcs obli- Vers. In Deo laudabimur. Hieronynius, in
10.
visci, quoniam anima noslra humiliata est inpul- p Deo gaudcbimus. In Hebr. est verbura praBteriti tera-
vcre, id est cinere supra nos sparso, ad poeniten pons, i:SSn iiiLLALNU, id est laudavimus. Sanctes
tiam compuncti sumus. Et conglutinatus est in ter- et Munsterus accipiunt pro pra>seuti, id est gloria-

ra vcntcr noster, id est adhaDsit terra? venter, ut fit

mur. Sed cum reclius intelligatur de fulura gloria,
juxla Augustinum. LXX Inlerpreles et Hieronymus
prostratis, qui lota corporis effusione tenduntur. verlerunl per futurum illi tamen in passiva signi-
;

Hoc aulem diccndo summam humilitatem ostendil. ficatione uSSn nuLLLANU, ubi prorsus nulla est dis-
Qui enira gcnua terra? aftligit, habet quo plus humi- tinctio, cilra punclorum ascriptioncra. Verura cura
lielur. Qui vero sic humiliatur ut etiam venter hae- Deum magis perlineat ad illam gloriam
laudare
reat terrae, non habet ultra quo plus humilietur. Ex-
quam mendura scriptoris, lau-
laudari, posset videri
(lahimur pro laudahimus, nisi reclamaret id quod
primit ergo iste niraiam humiUationera, ut quia ve- pra^cedit, in Deo, alioqui dicendum erat Deum, si
nit ad suramum, jam adsit Dei miscratio. Vel ita, versum fuissct laudabimus. Quin eliara Graecus
ideo ne obliviscaris, quoniam animn nostra humi- habet futurum passivum ir.ynvE^r^rjoij.zOoi, ,at universa
liata est in pulvere, id est pro his qui sunt
rcfenmtur, quaj in Dcum dicuntur fieri. in Dcum
pulvis,
laus noslra ab illo proeedil, qni san- Omnis enim
quasi non solum pro nobis oreraus, sed et pro his
clis verbis dicturus est suavissimum, oranique laude
qui facile cedunt iUicitis moribus, et haerent terre- supcrius Vcnitc, bcnedicti Patris mei, percipitc re- :

nis et conglutinalus cst in tcrra ventcrnostcr, id

: gnum Matth. xxv). Adde quod nihil aliud cst dicere, i

est carnales hajserunt terrenis, et pro his Din Dco laudari, elinDeogloriari.anl eodempcnitus
huniilia-
praetendunt.
mur et oramus. Exsurge, Domine, adjuva nos, hic Vers. 20. — Et nonrecessit cornostrum, etdecli-
sine dormitionis vcrho ponitur.exsurgc, quod perti- nastiHG scmitas nostras a via /wo.Et in Ilebrfeo el
net ad Christi resurrectionem, in qua est spes om- Grsco, et iu Lalina edilione, subaudilur in se-
nium fidelium, in qua humana destruitur captivitas,
cunda sentenlia, ct dcclinasti, ncgalio quoe prae-
ccsserat, ut nihil agant Scapulensis el Cascus, qui
per quam cliam sumus adjuti ot liberati. Quasi di- arbitrautur bis negalioncm esse expressam in He-
cat : Quia ita humiliati sumus, exsurge a morte, o brreo. Quod falsum esl, sed debct repeti. Quare
Domine Christe, et per hoc, adjuva nos. et
rcdime non est mirum, si clamaverinl oppositum sen-
nos a captivitate. Et hoc propter nomen luum. sum Hebraeo nos legere, licet divus Auguslinus
affirmalive inlerpretctur, tamen semitas accepit in
[Aug., Cassiod., Aug.] Aliler totum ab illo loco, malani partem, qua; cum negatione accipiendae
Exsurge quarc,\ibi sancti marlyres precalur ut Chri- forcnt in bonam, ut eodem et conspiret intelligen-
lia.
stus resurgat per fidem in gentibus, quia et sciunt
Christum non dormire,
Vers. 21. —
Humiliasti nos in loco afflictionis.
et sibi resurrexisse. Pre- Heb. "iri TA.NMM, id est draconum, LXX apte fi-
cantur tamen resurgere per fidem, non sibi, sed guratam loculionem explicuerunl.
 ;

437 COMMEXTARIU.M IN PSALMOS. — PSAL. XLIV. 438

PSALMUS XLIV.
PSALMiTiTULUs : « IN FiNEMPROHisQuicoMMiTABiN- Alum vcrbum eruclat, [Aug., Hief., Cassiod.] iiUus

TUR FILIIS CORE AD INTELLECTUM , CANTICUM PRO enim Propheta satis laudem Deo eructal, ct illum
DILECTO. u liymnum regi cantare volebat. Unde sequilur Ego :

dico, id est dicere geslio opera mea regi, id est ad

Eructavitcormeumiiiulus, : In fincm pro his qui
laudem ejus, quia ex eo habeo, opera dicit hunc
commutabuntur fHiis Coread intellectum canticum
psalmum. llanc enim operationem quam monle con-
proditecto.[\\ig., C&ssiod.,GL int., Aug.) Agiturhic
ceperat, regi dicero gesticbat. Ne vero cum aliquid
de sanclis nuptiis sponsi et sponscC, id est Cliristi et
a se putes dicere, calamo seriba; se comparat, a Spi-
Kcclesiip, scilicet regis et plebis, Salvatoris et sal-
ritu enini sancto regitur. Et hoc est
vandorum. Unde et hoc carmen dicilur epithala-
raium, id est laus thalami, quia laus sponsi ot Vers. 2. — « Lingua mea calamus scribee veloci-
spons* hic cantatur. Solent cnim in nuptiis ad « ter scribentis. »
honorem sponsi et sponsae quaedam carmina can- Lingua mea est calamus scribce, id cst Spiritus
tari ,
quae diCuntur epithalamia , id est laudes sancli, velociier scribentis. [Hier., Gassiod., .K\xf,.\

thalami. Similia cantat in his nuptiis Prophe- Quia dixil, et facla sunt iPsal. xxxiii. Vel ideo di-
ta. In nuptiis namque istis prophetae , apostoh , cit, velocitcr scribentis, ut nototur virtus prophc-
et omnes sancti tympanis. citharis, et aliis mo- B \,\^^ qua> non sub cruciatu huraano eogitat, quod de
dis cum exsultatione sancta conclamanl : unde arcano Divinitatis aliis divulgat. Vel calamo com-
pascitur auditor. Harum nuptiarura copulam in paral, ut por hoc intelligat scripsisse qu;E dicit. Et
Ihalamo Virginis fecit Dei gratia, quando Verbum est lingua moa calamus scribai (84), quia quod dico
caro factum est, et huraana natura divins unitaj, et< et scribo, velociter scribentis, quia cilo vcntura
spoaso sponsa, nunc cliaritate, post ctiam immor- sunt quoe scribo.
talitate conjuncta. Et est sensus tiluli : Psalmus hic Pars. II. Vers. .3. — « Speciosus forraa pr» iiliis

subaudi, tendens in fine, id est in consummatio- « hominum, difiusa est gratia in labiis luis : pro-
nem, scriptus est filiis Core, id est Christi, ad in- « lUeroa benedixit te Deus in seternum. »

telleclum, tanti mysterii, tanti decoris, scilicet con- Speciosus. [Cassiod., Hier., Aug., Alcuin.] Se-
canticum (82).
junctionis Cliristi ct Ecclesitc. Et cst cunda pars, ubi iucipit de laude sponsi quam pro-
Quia hic est exsuUatio pro ajtcrnis. [-4ug., Cas- miserat, prius laudans eum a forma. Quasi ergo in-
siod., Aug., Cassiod.] Psalmus dico habilus pro his tromissus ad sponsum, de laude ejus cantat, spe-
qui commutalmntur de veteri homine in novum, et
cio.^ius immunis a pcccato prx filiis
es forma, quia
pro dilecto Chrislo, de quo Pater : Hic est Filius hominum. Esi utique homo, et cum ipse sit homo,
meus dilectus [Matth. iii). Hic enim dcscribit per q „0^4 ggj ,^.„„^.q ^^ quilibet homo. Et ideo ut i'um a
queni commutabunlur. Laus sponsi et sponsa; hic suo genere commendaret, non ail hic, pr;e angchs,
cautalur. Vol ita, ut non subaudiatur psalmus, sic :
quos etiam excellit sed dicit, pra; liliis hominum,
;

Canticum,istud lcndens, iu fiuera, id csl inChristum. contra illos qui putantes eum purura hominem, di-
Vel in consumraationema;terna'beatitudinishabitum, cunt in Isaiaprophcta Vidimus eumnon habentem
:

pro his qui commutabuntur, id esl pro commutandis, specicm ncquc dccorcm (Isa. liiii. Et quia non suf-
ct pro dilccto, id est commutante, scilicet sponso et ficit puIchriluJo sine sapioutia et eloquontia, addit :

sponsa, scribitur, tiliis Corc ad intclloctum, id est,

Et dijlusa est gratia in labiis tuis, qma lox pcr
ut inlelligant ct vcnerentur tantum mysterium. In- Muysom quidem dala esl, sed per Jesum Christura
tentione raonet ad laudem sponsi et sponsK. Modus. gralia ot vcritas facta ost {Joan. 1), quic gratia pcc-
Tripartitus est psalmus. Prirao Propheta coelestibus cata solvit. In labiis dicit, quia eo loquente, raun-
epulis saginatus, pncconia Dei sc eructaturum pro- dus gratiam rccoucillalionis accopit. Pro\)icrca, qua;
mittit. Socundo incipitde laudc sponsi, laudans cum a |)riuoipio psaluil usque huc ilicla sunt, in pcrsona
quadriformiter, a forma, a potestatc, a judicio, ab Propliola leguntur, sicut ot seiiuonlia. .Vugustiuus
ornatu, ibi, speciosus. Tortio, laus sponsa; cantatur laracn ct Ilioronyraus (85) dicunt quod quidam pii-
submlssius. Itera quadriformilcr, a forma, a gloria, laui pcrsonam Palris hicc dicere, licel magis super-
ab amicabus, a prole, ibi audi filia. Prophela ergo slitiosc quara vere, non eonsidcrantcs tcitum to-
quasi ad bas nuptias intromltti dosiderans, ut sibi tuin, ubi simt (|u,Tdain (|ua; non convcniuut Pntri

aperlalur se vello sponso cantaro, ait :

arbitrantur aiilem illi, ex porsona Patris lupc inlolli-
Vers. 1. — n Eiuctavil cor meura verbum boiium; gl sic : Commcndat Pater Christum, socundiim
« dico ego opera mea regi. »
ulramquenaluram ; clprius secundumdivinam natu-
Cor meum, |Cass.| id cst mens mea plena intus ram, dicens Cor meum eruciavit vcrbum houum,
:

erxiciavil (S.ii, qiiasi de pleno vcrbuni honum, id (|uasi non do extrinsoco coii,jugio gcnui, scd dc
est hyranuni Deo. Sicut (pii bhisphemat, ma- cordc, slcut liomo genoral cousllium siiimi docordc,

82) Ilieron. ad l'i'incipiam Nirgineni. (8.i) llicr. in Comnicnt.

(83) Ilicr. ad 1'rincipiam. (8S) Illcr., tom III :ul Dumasum Uc (liiolius liliis.
 ; : ;

459 PETRI LOMBARDI 440

antequamsit quod facturus est, consiliura est. Con- A est super carnem. Femur enim humanae propaginis

silium vero Patris, Filius est, quem ante omnia creala est seminarium, per quod congrue caro accipitur, o
ex se Pater gcnuit. [Alcuin., Cassiod.] Et est sensus: potentissime, subdit, ut etiam secundum carnem,
Cor mcum cructavit verbum. bonum, id esf, ex pleni- quae per lemur accipitur, reverendum habeas. Po-

tudine mea, et secrela essentia genui Verbuni, id lenlissime dico

esl Filium, qui dicilur Verbura, quia per eum Pa- Vers. 3. — « Specie tua et pulcbritudine tua, in-
ter notus est, quod Verbumdiciturbonum, quia Dei •> tende prospere, procede, et regna. "

Filius in natura sui solus bonus est cum Patre et

Specie tua etpulchritudine tua. Cassiod., Hier.,
Spiritu sancto. Unde nemo bonus nisi solus Deus
Aug., Cassiod.] Hic distingue, id est secundura hu-
(Marc. x). Est eliam bonum hoc Verbum, quia per
manilatem et divinitatera. Species enim referlur ad
eum orania bona facta sunt. Sequitur : Dico, id est
humanitatem, in qua raundo apparuil pulchritudo ;

verbum Idem iiic dicit, quod prius dixerat

profero. ;
ad deitatem, qua omnia decora sunt. Intende, id est
sed addit Opera viea regi, ubi ipso Verbo om-
:
hominem pereuntem raiseratus respice. Vel ita. Ei
nia opera Dei esse dicit. Unde alibi : Quod factuin
accipitur pro eodem species et pulchriludo, scilicet
est, scilicet in tempore, in ipso vita erat {Joan. i)
pro justitia Dei. Quasi dicat : .Accingere, et accin-
ut nihil sit in opere, quod prius non fuerit in consi- g ^^^^^ inte,ide, id est hominera misericorditer respi
lio. Et est sensus : Dico ego opera mea regi, id est
ce. Et hoc, specie tua et pulchritudine tua, id est ex
Verbum seternaliter gigno, cum quo et in quo ora-
justitia tua, qua speciosus es et pulcher, prospere,
nia dispono antequam siat in opere. De hoc verbo id est liberans homines, procede de utero Virginis,
alibi dicilur : Semel locutus est Deus , etc. {Psal.
ut sponsus de thalamo. Vol, prospere, procede, sci-
Lxi). Ilem verbum vocal linguam dicens Lingua
et :

licet ab his viciis, et alios vincendos ; et regna, id

mea, quasi dicat : Non solum dispono omnia cum
est, in fide hominum tuam potentiam ostende, qui
eo, sed eliam per eum loquor. Et hoc est, ipse est
seraper in te regnavisti. Dico procede et regna. Et
lingua mea, hic est etiam calamiis mei scribce, apta
hoc :

comparatio est. Ut onim scriba nil sine calamo, nec

calamus sine scriba operatur, sic cooperatur Pater
Vers. 6. — « Propter veritatem et mansuetudi-

et Filius. El nola quia non sono, qui Iransit, com- « nem etjustitiara ; et deducet le mirabiliter deitera
<i tua. »
parat verbum. sed scriplo, quod manet ; ut ostendat
Filium coffilernum Pairi. Scribaedico, velociter scri- Propterveritatem, [Hier., Aug., Cassiod., Alcuin.,
hentis, quia non uiium post ahud, sed omnia siniul Aug.] id est, propter hoc quia per te et per tuos ve-
inuno verbo aeterno Pater disposuit. Speciosus, su- ritatem doces, quae falsitatem noslram destruit
pra Paier commendavit Filiura, secundum divinara etpTopler mansuetudinem, id est quia mansuelus
naluram, hic secundura humanam. Ouasi dicat Ge- : es, ferendo malos, ut et quando pro inimicis oravit,

nitus est Filius secundum quod Deusde mea essen- et adulterae dixit : Nec cgo tc condemnabo {Joan. viii ),

tia, et ipse secundum quod homo est, Speciosus sic et sui. Et jiTopleT justiiiam, quia justiliam vitae

forma prcB filiis hominum, el diffusa est gratia in ostendit, et hoc totum ideo quia deducet te inoffense
tabiis tuis. Hasc non mutantur. Propterea benedixit per cursus toiius vitae, vel de populo ad populum,
te, Priora dixii Propheta ex persona Dei Patris, haec ex mirabilitcr, quia omnes mirabuntur, vel quia mira-

sua ; accommodatius enim videtur hoc accipi ex per- cula faciet dextera tua, id est potentia verbi. .Aliter
sona Prophelae, quam ex persona Patris et raulalio- abillo : Prospere procede et regna. Vel ila, prospere
nes personarum repentinas, et omnino ex improviso procedeet regna, id estita prospere procede, ut re-
inveniunJur in sanctis Scriplurarum libris. Dicit gnes per tidera in gentibus, quod jam factum est.

ergo Prophcla in sua persona : Propterea, id esl Et hoc propter veritatera promissionum iraplendam,
propter graliam, qua regnum coelorura datur, cum et jam sunl implelce promissiones. Et propter man-
olira terra daretur, benedixit te hominem, Deus m sueludinem implendam in le et in luis : et ita fa-
(fternum, dando tibi regnum, cujus regni non erit ctum et, quia passi sunt martyres, unde regnum
finis. D crevit, ut et ipse prior passus est. Et propter justi-
liara implendam, el ita erit, quia veniet ut judicet
Vers. 4. — « Accingere gladio tuo super feraur sccundum opera cujusque. Et hoc poles, quia dedu-
" tuum, polenlissinife. «
cel te mirabilitcr dextera tua. Hoc non rautatur.

Accingere. [Hier., Aug.. Hier., Cassiod.j Hic Et

laudat eum a potestatc. Quasi dicat : Et, tu ta- Vers. 7. — " Sagittge tuae acutae, popuh sub te

lis , accingere, a simili pugnaturi. Acciugimur (I cadent ; in corda inimiconim regis. »

enim pugnaluri. praecingimur rainistraturi, suc- Sagittce tuoe mui acutm ,

[-Aug., Cassiod., Aug.]
cingimur ituri, gladio tuo quo ipse dividit etiam id est verba tua, quae corda hominum penetrant, el

filium a patre, et nurum a socru {Luc. xiii, id O*» velociter quo vult, perveniunl, et longe diri-
est verbo Dei, quo hostes stravit, sicut Sarason guiil. Et nota quia supra gladius positus est, qui
mandibula asini De hoc gladio
inimicos superavit. prope ferit : liic sagitta, quae eminus, et sic incom-
dicit Dominus in Evangelio .Von veni pacem mit- ; prehensibilis potentia Christi oslendilur. Et populi
tere. sed gladium (}fatth. xV super femur fuum,jd per eas sagittas vulnerati, sui te cadent in corde, vel
Hi COJnrENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. XLIV. 442

corrfa. Ubi se erigebant contra Christum, ibi cadunt A ges et sacerdotes ungebanlur {llicg.wi; Exod.
ante eum. Corda dico inimicorum regis, id est ini- xxxiv). Unxit dico oleo spirituali. Oleo dico lcBlitiw
micorum tuorum, qui es magnus rex, ut scilieet de pro puritate conscientiae et plenitudine gratiae. Et

inimicis sint amici, sicut Saulus ,

prius erectus con- hocprtB consortibus tuis, id cst apostolis ct aliis san-

tra Christum, cffilitus emissa sagitta corde percus- ctis, in quos ab co unctio gratia; eftlueret. Ei nam-
susest, et ceciditper humilitatem dicens : Domine, que spiritusnon cst datus ad racnsuram (Joan. m),
quid me jubes faceref (Act. ix.) Vel ita, populi in quo habitat plenitudo divinilatis corporaliter

inimicorum regis, id est multi de inimicis tuis, sub (Coloss.ii), et de plenitudine ejus nos omnes accepi-
te cadent, id est supponent se tibi. Et hoe, in mus (Joan. i).

corde, id est ex ratione, vel voluntate. Hoc est quod Vers. 10. — n Myrrha et gutta et casia a vesti-
titulus dixit ,
pro liis qui commutahuntur et /iliis
c mentis tuis a domibus eburneis, ex quibus de-
Core. « lectaverunt te filiae reguro in honore tuo. »

Vers. 8. — « Sedes tua, Deus, in saeculum sae-

Myrrha et gutta. [Cassiod., Aug., Cassiod., Aug.,
'
cuh; virga directionis virga regni tui. »
Alcuin., Cassiod., Hier., Gl. int.] Ilic laudal Pro-
Sedes tua. [Aug., Cassiod.] Ilic a judicio com-
pheta sponsum ab uxore et ornalu, et prius ab
mendat Christum. Sedes cnira ad judicium pertinet. B ornatu, quasi dicat : Non raodo hajc praedicla ha-
Quasi dicat : Benedixit te Deus in aeternum ,
quia
sed eliam
bes ; mi/rrha et guita et casia spirabunt
sedes tua, scilicet sedes regni, id e.st judiciaria
a vcstimcntis tuis. Boni odores virtutum
etregalis potestas, o Dcus, est sKculum soeculi,
in
his aromatibus signantur. Unde Apostolus ait :

quia quidquid coustituit, uon mutatur, quod te decet,

Christi bonus odor sumus Deo (II Cor. ii). Qui
quia virga, id est sceptrum et gubernatio, regnitui
odores hene adhibentur nuptiali gaudio ut in nu-
est virga directionis, qua distortos dirigit. Heec est
ptis solet fieri. Est autem gutla, quuc et amoniaca
regula divina> Bequitatis, qune vere recta est et nun- dicilur. Casia quse et fistula dicilur. Per quae signi-
quam curvatur. Ha'C juslos regit, iniquos percutit. ficantur diversa virtutum odoramenta. Myrrha, quaj
Nemo ergo sibi de misericordia Christi muitum
est amara species, vermes arcens, est carnis ama-
Ijlandiatnr quia virga directionis est ei, si alios
,
ritudo, quae pellit vermes malorura desidoriorum et
regit, alios conterit : regit spirituales, conterit car-
nialae conscienti;c , et servat a pulrcdiue vitiorum-
naies, sic dilige misericordem, ut velis esse vera-
Gutta pellit omnes inflaturas et lumores, id est hu-
cera. Vere est virga directionis, quia.
militas, qua3curat duritias cordium. Casiain aquosis
Vers. 9. — " Dilexisti justitiam, et odisti ini- locis nascitur, et crescit in immensura el reddit odo-
« quitatera : propterea unxit tc Deus, Deus tuus, C rem : hacc est fides quaj per baptismura crescit. Ves-
• oleo liPtitia;, pr» consorlibus tuis. » v
tis aulera Christi, a cjua hsc lluunt, Ecclcsia est,

Dilexisfi justitiam. [.\ug., Cassiod., Aug., Cas- quam Christus sanguine abluit a macula, exlcuditin

siod., Alcuin.] Quia non solum in te justus es, sed cruce a ruga dupUcitatis. Et cst sensus : myrrha,
inaliis diligis justitiam et odisti non homines, sed scilicet carnis raortificatio; et gutta, sciUcet humi-
;

iniquitatem. AUter perfecte non diligilur justitia, Utas ; ct casia, sciUcet fides, spirabunt aliis per

nisi odiatur iniquitas. Si ergo homo iniquitatem in bonum exemplum, a vestimentis tuis, id esl a san-

se odit, cum Deo facit. Odit Deus iniquitatem, ode- ctis tuis, ah Ecclesia tua. A domibus. [Rem., Cas-
tu, ut uuam rem arabo oderitis. Eris enim siod., Ilier., Aug., Cassiod., Aug.] Eosdeni dicit do-
ris et

Deo araicus, si displiceat in teipso iniquitas tua, et mos quos antea dixcrat vestimenta, sciUcct sanctos,

placcat creatura ipsius. Propterea, scilicet ut dili- qui tamen proplcr aliud veslimenta, propler aliud

geres jusliliara vl odisli iniquitatem, unxit te. Vcl doraus dicuntur, quae ipsse sunt eburneae. Vestiraen-

Proplerea, scihcet quia dilexisli jus- ta Chrisli dicunlur quia ornanl ipsum vila ct doc-
sic continua.
cl odisti iniquilateni, rediiila sunt Ikcc trina : dornus, quia in eis hal)itat Christus ; eburneae,
titiam, libi

praemia, scilicet unxit, secundum homincm, te, o quia i|isi sunl casti, ut elephas a cjuiliusdam caslum

Deus, Fili,Dcus tuus, scilicet Pater, id cst, lecit tc D a"'""'! dicilur. El)ur cnim frigid.c naiura; est. Idco
in ebore castitas signiticatur et sicut cbur prius
regem, dando tibi nomen quod cst super omne ,
:

obscurum limis et serris, vel scuipulis lucidum fit,

nomen {I'hil. ii.) [Aug., Cassiod., Ilier.] Et noia
ita ct saiicti perfectioncs el attritiones diversorura
quod ait Unxit te Deus, cum lamcn diviuilas un-
:

suppliciorum elimali virtutura varietatc fiunl lu-

gi non indiguerit; sed hoc dicit, quia Uomo ille^
cidi. Et hoc esl, dico a vestiracntis tuis spirabunl
Deus est qui secundum quod homo unclus est,
,

haec, scilicct a domibus, id est a cordibus sanc-

secundura quod Deus ungens. Bis ponitur Deus pro
torum, in quibus habilal Deus ; cburncis, proplcr
Patre ct Filio, ot in Gra'C0 aperte allcr vocalivus
castitatera, vel virtutumdecortfra. Aliter abiilo loco,
est , alter uominativus est. Iste vero unclus csl
rayirha et gutta, cl accipilur vestis corpus Chrisli,
illc !a|)is , id est per Ulum lapidem signilicalus,
quem Jacob unxit erigeus in titulum, ct elTundens
qua cilatur diMtas. Ab hoc vcuil myrrha, cjuia raor-

oleum dcsuper (Gen. xxviii). Per hoc aulem quod tuus est pro omnibus hominibus ;
gutla lluxil, quia

dicit cum unclum, regcm el sacerdolcm cum cssc duriliam corcHum sua prii'dicatione solvit. Casia pro-

signilical, in cujus ligura in Vclcri Tcstamento re- diit, id est rcdcraplio per aquam baptismi. El hoc
 443 PETRI LOMBARDI 444

esl.Myrrhaetguttaetcasia,si)\Ta,huni,avestinicn-\Unda sanctus Spirilus igneis et dispertitis linguis

tis tuis, id est a corpore Christi ,
quo quasi veste super aposlolos descendit ( Act. n). Vel ita, ut per
celatur deitas. Et uon tantum a corpore Chrisli, hnec vestilum opera intelligantur, qui dicitur deauratus,
veniunt : sed etiam, a domihus ehurneis, id est a non aureus. In auro ialelligitur charitas. Quod ve-
sanctis. Hic non mutatur sensus. His odoribus filiaj ro aureum est, totum de auro est : quod est de-
regum terrenorum allectffi Christum sequuntur, post auratum, aurum habet et aliud. Et est : Astititre-
habito honore Patrum, et hoc est, a vestimentis gina in vestitu bonorum operura ; deaurato, non
tuis, spirant hitc odoramenta, ex quibus odoramentis aureo, ne sola sit charitas, sed adsint caetera qus
virtuluni dclectavcrunt tc, id est, delectabilem te charitas ornat. Ipsa dico circumdata varietate me-
habuerunt filia; regum terrenorum, ad litteram. Et ritorum; et si sit unitas in cliaritate, tamen auro, id

hoc, in honore tuo, scilicet non curantes honorem est doctrina apostolorum, et cocco, id est in con-
Patrum, sed Christi. Et reges dicit apostolos, qui se fessione martyrum, et gemmis, id est in puritate

el alios virtutibus regunt, quorum omnes

tilice sunt virginum, et purpura, id est lamento po^nitentium
per eos in fide geniti, ([uos in lionore non Christi, ornatur regina. Unde in Veteri Testamento cortinae
in suo genuerunt, a Christo euim Christiani, non tabernaculi contexl;e sunt de quatuor pretiosis co-

a Petro Petrini, vel a Paulo Paulini dicuntur. Et ^loribus, scilicet de bisso retorta et cocco bis tincto,
est hoc tractum a veteri lege. In lege enim hyacintho el purpura. (Exod. xxvi),
scriptum est : Si mortuus fucrit frater sine sc- Pars III. Vers. 12. — « Audi, filia, et vide ; et
minc, accipiat u.vorcm /ralcrejus vcl alius pro- inclina aurem tuam, et obliviscere populum tuum,
pinquior dc cognatione,ul suscitet semcn,non sibi domum
" et patris tui. »

scd fratri suo et hahcat natus nomen dcfuncti,

(Dcut. XXV). Hoc spiritualiter Christo convenit, qui Audi/ilia et vide. [Cassiod., Aug. ,Cassiod., Aug.,
est primus fraler et primogenitus in raultis fra- Cassiod., Aug., Cassiod.] Tertia pars, ubi laus

tribus (Rom. viii), (jui per Prophetam dicit : Nar- sponsre cantalur, sed submissius, id est minus ex-
rabo nomcn tuuin fratribus mcis (l^sal. xxi). Et in cellenter, quam supra laus sponsi. Et laudat eam
Evangelio: Vade,et dicfratribusmcis Mafth. xxviii) quadriformiter, scilicet a forraa, a gloria, ab adole-

qui mortuus est sine semine, quia pendens in scentulis, a prole. Alloquilur autem Propheta regi-
cruce vix unum latronem solum comedit. Unde nam lanquam unus de Palribus, id cst de aposlolis,
ait : Singulariter sum ego, donec transeam. (Psal. quos supradixit Patres. Quasi dicat : Aslitit regina a
cxL.) Et alibi: Tota die expandimanus meas ad po- dextris tuis. Et, o regina, filia mea, id estmeapr»-
pulum non credenlem {Rom. \). Sed suscitalur ei dicatione genita audi intus, ct vide, Deum ipsum.
scmen a fratre, ([ui accipit uxorem ejus, id est ab Quasi dical : Juda^ividerunt et occiderunt, tu audi
apostolis, qui sponsam Christi, scilicet Ecclesiam Evangelium et credendo videbisDeum hicperima- :

regendam suscipiunt, qui non sunt sponsi, sed ginem in futuro, per spociem. Vel, audi prophe-
;

amici sponsi. Qui enim habcl sponsam sponsus, tias, quaj Incarnalioneni Christipra;dixerunt. Et vide
cst (Joan 111.), quorum praidicalione gentium mul- implelas, (V inclina aurcm luam.ul hum\\i\er au-
titudo intravit ad Christum. Et habet natus nomen dias. Parumenim est audire, nisi humiliter audiaris,
defuncli, id est conversi ad lidem habent nomen et obliviscere populum tuum, scilicet popuhim Ba-
Christi crucilixi, a quo Christiani dicuntur. Et h(9c byloniae, unde venit Ecclesia, scilicet obliviscere ri-
est, ex quibus, scilicet odoramentis, delectaverunt tus legis, vel idololatria?, per quos servis regi Ba-
te fili» regum , scilicet apostolorum. Filiae dico , bylonis. Et domum, id est conversationem, et con-
tamen, in honore tuo ;
qui es primus frater, a quo sortium p«/n's tui diaboli, id csl Babyloniam, quse
nomen habent, cui gloriam quarunl. est contra Jerusalem. Et ha^c est praecedentis expo-

Vebs. W. — » Astilit regina a dextris tms m

sitio. Et sic fidesdecora.

vestitu deauralo, circuradala varietate » Vers. 13. — « Et concupiscet rex decorcm tuum,

Asfitit. [Cassiod., Aug,, GI. int,, Aug., Cassiod. Q « quoniara ipse est Dominus Deus tuus, et adora-
« Ijunt eum. »
Hic ab uxore commendat sponsum. Quasi dicat :

Tu talis es, et sponsa lalis aslitit ctiara non Et concupiscetre.rdecorem tuum quem ipse fecit
limore curva, sed spe crecta, regina, quee sub rege in te. [Aug., Cassiod., Hier., Aug., Cassiod., Aug.]
regil, scilicet sponsa Ecclesia, a dextris tuis, id 1V\c laudat eam a forma. Concupiscel dico, quod est

est in Eeternis spe. Qui autem a sinislris esl, ubi magnum quoniam ipse non prior patet, scilicet
, ,

erunt hauli, non est regina, sed ancilla quge de domo diabolus, cst, non qualiscunque rex, sed Dominus

ejiciatur cum filio suo (Gen. xxii, quaudo dicetur :

Dcus tuus, non modo sponsus et adorahunt om- ;

Ite, maledicli. in ignem eeternum (Matih. xxv). nes populi, de ([uiljus facla es, eum, scilicet regem
tuura.
ReginoB autem dicetur : Venile,benedicti Palris mei,
possidele, ele. (ibid.). Aslitit dico in vestitu deau- Vers. 14. . —
Et filiae Tyri in muneribus vul- ;

ralo, idest, in doclrina sapienlia;, circumdata va- « tum luum deprecabuntur omnes divites plebis. »
rictate, id estomnihus lingiiis variala. Tamen vestis Et etiam filiiu Tgri, [Aug., Hier., Aug., Cassiod.,
Calholica; doctrinre una est , <|uia siue scissura Aug.j id est gentium : a OS parte lolum. PerTy-
 »

44a COJIMENTARICM IN PSALMOS. PSAL. XLIV. 446

rum enim vicinam Judae, gentes designat Christo A portuna praedicatione conTersi . Vel ita ut per vir-
crediluras. Unde mulier Chananaea a finibus ilHs gines robusti accipiantur, et per proximas infirmi.
egressa Matth. xv), Ecclesire figura
i est. Hae.inquam, Et esl : Post cam, reginam, adducanlur rcgi virgi-
filiieTyri, id est gentesvenient ad iUumregem tuum, nes, ut robusti et fortes ; et proxinue ejus, scilicet

in muneribus, scilicet, ut se offerant, vel ut ele- viduae et castae, quae sunt in gradu secundo, et alii

emosynas faciant, quibus mercentur regnum ccelo- infirmi quasi imbecillitate fatigati, alJerentur tibi.

rum. Ideo ait, in muneribus, quia vult ut in coelum Et nota quod prius unitas Ecclesia; dicitur, cum di-

thesaurizeraus , largiendo teraporalia. Filise Tyri, cil, eam ; post enumeralio parlium est distincta,

scilicet omncs divites plebis, nobiles, sapienles, et cura dicitur, virgines, et proxima;, addil :

hujusmodi. Hae sunt filife Tyri. Vel secundum in- Vers. 17. — <t AfFerentur in laelitia et exsullatione ;

terpretationem nominis : Tyrus enim interpretatur n adducentur in teraplum regis. »

angustia. Et est,filiae Tyri, id est angustiae, scilicet Alfercntur, [Cassiod., Aug.] etiara minisleriis an-
peccatorum, id est gentes quae sunt in angustiapec- gelorum, in lcetiiia ete.zsultatione, quia sexus ille

catorum, id muneribus venient, scilicet divites ple- fragilis vicit graves passiones corporis, quo addu-
bis omnes. H»c non mutantur a priori sensu. Et hi centur tanquamviri lapides, in templum regis, non
adorando.in"muneribus deprecabuntur vultum tuum, g solum ad conspeclum, sed in penetralibus regis, id
regina, id est conformitatem tuam, ne extra po- est in Jerusalem futuram-. Vel, in templura regis,
siti faciant sed in vultu sponsae, id est unitate Eccle- id est in Ecclesiam praesenlem. Non est satis quod
siae. Vullus namque Ecclesise prodest eleemosynas sunt virgines, nisi adducanlur in hoc templum,
facienlibus, ne exlra nidum Ecclesias faciant, ut sit quia sunt et haereticae virgines extra hoc templum,
gloria Dei, et nonsua. cujus junctura est charltas.

Vebs. 15. — « Omnis gloria fili» regis ab inlus ;

Vers. 18. — 1 Pro patribus tuis nali sunt tibi

« in fimbriis aureis, circumaraicla varieialibus.

« filii : conslitue.'! eos principes super omnem ter-
« ram. »
Omnis gloria. [Cassiod., Aug., Hier., Aug.. Cas-
Pro patribus. [Cassiod., Ilier., Aug.j Hic dicit
siod., Gl. int., Hier.,] Hic esl laus sponsae a gloria,
quanto incremenlo sponsa profecerit, et a prole
ut supra a poteslate sponsi. Quasi dicat : Dico con-
commendat. Quasi dicat Adducenlur nam pro pa- : ;

cupiscet rex decorem tuum qui decor non esl nisi :

tribus tuis, scilicel pro antiquis palribus, idolorum

inlus, quia omnis gloria ejus, scilicet /ilia; regis, est
cultoribus nati sunt tibi filii, id est aposloli, prin-
ab intus, vel intrinsecus, id est in conscienlia tua.
cipes prajdicalionis. Vel post prophetas aposloli, ct
?it erijo eleemosvna lua in occulto ubi Deus videt
,. , , j . ,r . , r post apostolos etpro apostolis episcopi et alii, quos
(lui inlernam pulchriludmem amal quam videl. \ el, i-'
; •; '' ' .'
i,
m
. . .
' '
Ecclesiagenuit, et sede constituit. Lnde sequitur :

intriusecus, id est non in circumcisione manufacta,

Constitues cos principes super tmncm terram. Non
sicut in veteri lege, sed in spirituahbus. Reginae
in uno loco Ecclesia;.
dico existentis in /imbriis aureis, id est in doctrina
sapientiif, quae rcgimcslcircumamicta rarietatibus, Vers. 19. — « Memores erunt norainis tui in

id est diversarum linguarum. Varietas linguaruni

« omni generatione et generationera. »

deous esl doclrinae, sed non prodest, nisi sit intus Memores erum nominis tui, Dominc. [Hier., Gas-
gloria. Vel timbria», quae sunt finis vestis, signifi- siod.] Vel, mcmor ero, alia littera, secundum quam
cant finem raundi, vel hominis. Aureis dicit non populiis Chrislianus loquitur sic : Conslilues eos

dcauratis, ut supra, sed aureis, quia in fine tota principes, el per eorum prxdicatiouem mcmor cro

pcrfectio cst, ubi invenilur^^charitas plena ; et est, mminis tuis, Domine, id est Chrislianus populus qui
gioria rcgin;c cst, ab inlus, et haec gloria cst, in in corum pnrdicalionibus per omncs successiones
limhriis a\ireis, id est in line saeculi. Vel cujusque perseveral. Vel, incniores erunt ipsi priucipcs, no-
hominis, quando perfecla erit charitas, qua; regina minis itii, Dorainc, in omni generatione ct genera-
cst, circumamicla varietatibus, virtutum vel gen- tionem.
tium. U Vers. 20. — « Proptereapopuli confitcbunlur lihi

Veks. 16. — n Adduccnlur regi virgines post » in Kternum, et in sacculum sicculi. »

• eam ;
proxima; ejus alTerentur tibi. »
Proptcrea. [Hier., Aug., Alcuin.j Quia constitues

Adducenlur. [Cassiod.,Aug., Alcuin., Cassiod.jHic eos principes, populi una confessione con/itehuntur
laudal sponsam ab amicabus ut supra sponsum a tibi peccata vel laudes haec confessio unitalis va- ;

judicio. Quasi dicat : Regina domum palris obhla lel. Et ideo Deo placel ; el hoc in irlcrnum pr.e-
venit ad rcgi'm. Et post eam primara qii.o; est gene- sentis sa'culi, in sffculum .taruH, id esl in fuluro,

ralis maler lidcliura, riryincs, id est pudica; menles, ubi est Klerna laus. Nolaiiduni cjuoil psalnuis islc,

adducentur gratia Dei. Non enim a se hoc habent in natali Domlni canlalur, qiiia agil dc liiiido .spon-

rcgi, ct haec virgines sunt proxinur. ejus regina% id si ct sponsa;, et dc nupliis Cliristi cl Kcclesiic,

est nou alienae ab ea, scd ad eam pcrlinentes, ct qiiarum desponsalio facla est in Vcrhi incarnntione.
convcrtens verba ad rcgera ail : Et istip aj]'ercntur CTiilatiir eliam iii feslo beal;r Virginis, quin qua)
tilii, o rex ! Nota verborum dilTcrcnlias, adducentur. de Pxclcsift geneiiili liic dicuntur, nd Mnriam spc-
opportuiia pra,'dicalioue venientes ; affcrcntur, im- cialiicr referri possunt. Cantolur etiani pro virgi-
447 PETRI LOMBARDI 448

Qibus, quia dicitur ibi, adduceniur regi virgines ; A genliam. Quod Latina consuetudo non recipit, ne
et pro apostolis, quia ibi dicitur nati sunt tibi filii. quis putet perverse Deum dilecti ct araantissimi re-
gis bis Patrera noniiuari.
COLLATIO I.\ PSALMUM XLIV : « ERUCTAVIT. » CtC. Vers. 1 1 —
Astitit regina a dextris tuis,in vestitu
.

Titulus, apud Septuaginta : Pro his qui commuia- dcaurato, circ. variet. Duo vocabula finisversus,
non haben t Hebr. Graeci tamen nunc, et Latini,
buntur, uTrsp twv cxXXoswOri^oijLSvcov. llebr. D';UTi!? i'J legunt ad vehementiam senlentiae ; et expressiorem
AL SCUOSCHAMM SIPER LILIA, Vel PRO LILIIS, pcr qUEe significantiam parlicularum. Siquidem prior signi-
congruenter intelliguntur virgines, maximas Chri- ficat nclam, auri massarn. et eam sane insignem
:

stus sponsus et Ecclesia spousa. Per virginitatera

CPZ cethe.m. Secundaesl aurwii gemmatum,s'\\tVLl
vero, homines etTiciuntur pares angelis. Et ila com-
vult Hieron. diadcma. Qua; omnia salis indicant
mutabuntur, cum mortale hoc induerit immortali- variegalara pulchriludinem. Utraraque vero lectio-
tatem. In coilo neque nubent, neque nubentur sed ;
nem recenset Ilieronynuis, et interpretatur ad
erunt sicut angeli Dei in ca4o iMatt. xxii). Unde Principiara virgineni Aslilit regina a dcxtris tuis
:

D. Hieronymus testatur se hunc psalraum voluisse in vcstilu dcauralo. Quodque sequitur circumdata
exponere Principiaj virgini, eo quod invenerit in ti- variclate, exceplaedilione Vulgatanullusinterprelum
tiilo, Lilia ct florcs, quae pertinent ad virginitatis translulil. In Ilebraico, stctit conjunx in dcxlera tua
decus immorlale.
in diadcinate aureo. Ubi nos conjugcm verlimus, ibi
Vers. 4. —
Yersu 4, 3 et 6, aliter distingunt
apud Hebraeos
Hebi'aicantes. Ob id perturbatur intelligentia ultro
legitur SiC schegal pro quo .Aquila
citroque conversa el hic ponit hunc
;
casura alter
B (juvxoiTT,v, id est concubinam Symmachus etquinta
;

allerum juxla quod magis arridel. Nos sequamur Pa- edilio TiaWvaxviv, id est pellicem. LXX, Theodotion,
tres nostros. et Sexta reginam interpretali sunt. Deinde
edil.,
Vers. 5. — Ubi legimus, rursum
intende, Hebr. ubi ego in diademalc aureo, Symmachus
posui,
repetunt. Et in decore tuo -l~m vahadareca. In- transiulil, in auro primo. .4quila, quinta et sexta
Edilio, in tinclura, vel in auro ophir, quse tiliae re-
terpretes legerunt caph finale essentiale, non sub- ;

sidiariura, in verbo quod vocant iiiphil, a themale

gum sunl, et in sponsi parantur amplexus. Per
"11 darach, id est incessit. Unde iiTii"' uidRic di- rayrrham gutlam et casiam et domos eburneas de-
lectant oum, cujus llironus in saeculura sasculi est.
rexit, intendil,in imperativo "inn hadrec. Intende, Quae autcm jam super petram Christum stabili ra-
quomodo videntur accepisse inlerpretes. Deinde, dice fundala est catholica Ecclesia, una coluraba
prospere proccdc. Quam siguilicanliam unica parti- perfecla el proxiraa slat a dexlris, et niliil in se si-
cula signat nSv. -Mox sequitur a;i recab, id esl nisirum haljel.Stat in vcslibus deauratis, de sermo-
equita. Cujus emphasini Septuaginta intelligcntes, nibus Scripturarura ad sensum transiens, et cun-
concinne dixernnt, regna, sive triumpha. ctis plena virUilibus. Sive ul nos transtulimus, in
Vers. 't. —
Sagittte tuw acutm populi sub tc ca- diadcmatc aurco. Est enim regina, regnantis cum
det in corda inimicorum regis. Quid hic, non obla- rej;o, cujus fiiias possumus intelligere. et in com-
terant Faber etCaecus? Contendunt enira ablativum, muae credeulium animas, proprie virginum cho-
el

corde, del)ere legi ; et respicere vocabuluni acuta, ros. Ophir genus auri est, vel a loco Indiae, vel a
ac non referri ad verbum cadent ; et id quod est C colore nomine indilo. Seplem quoque apud Hebr.
medium dici per parentliesin hoc modo Sagittcc :
auri OO vocabula sunt. Uxorcm f[uo]ue et concu-
tuoeacuta; populi sub tc cadcnt in corde inimicorum binam inlelligiraus de cantico Salomonis, quae sine
regis. Ista philosophia non est iiobis necessaria. sponso suo vel raarilo dormire non potest. « Haec
Quid enim senserit .\ugustinus loculenter habes in Hieronyraus.
Glossa. Ideo Sanctes ut ostenderet respicere ver- Vers. 13. —
Et adorahunt eum. Hebraei, adora
bum, cadent, ipsura repeliit, licet semel dunlaxat cum, quia legunt, ^innun: veiiisstaam cura iod in
ponalur in Hebraeo Sagitta; tua; uciita', populi sub
: fine, L.\X sine iod, sed cum geminalo vau
te cadenl,in cor inimicorum regis cadent ; et .Muu- Vers. 14. —
Filia Ti/ri in mH»tT/A;i.s.IIieronymus
sterus, defigcntur; Chaldajus, transmittcntur in cor- juxta Ilaebreos, FiliiB forlis. Unde videtur sentire ad
da odicntium rcgcm. Nec obest quod in Hebroeo et Principiam virginera, (juod error sil in lingua Lalina
Grseco ponatur singulariter. In Graeco quidem £v aul Grasca propter ambiguilalem vocabuli, ea ta-
xapoia, in corde, in Hebra!o 111 beler, quod est in- raen lege, ut errorem vocet ai-quivocationem. Nam
mystice et suaviter, hanc cum legimus et psalliraus,
dinerenter in corde vel in cor. « Siquidem, ut dicit
pariler inlerprelalur et disscrit, cujus verba non
Hieronymus ad Principiam, Hebraica inlerprelatio
piguit subscribere, filiie Tijri in muneribus, etc.
distat in verbis, non distat in sensu. .Mox subuectit
hunc versiculuin, in quo alias legebatur, potcntis- Verbum Hebraicum li" quoilin Ezechiele juxta Sep-
luaginta legimus, inlerpretari potesl, et Tijru^, ct
sime, sagiltie twe acaUe, potentissimv, populi sub
tribulalio, el fortissimus, sive fortissima, et siiex,
te cadent inimicorum rcgis. In Ilebraico, absque
potentissime. Reliqua siraililer. » Haec ille.
D id est lapis durissiraus. Unde in pracsenti loco error
orlus est. Aquila enim et Sepluaginla et Theodo-
Vers. 9. Proptcrea unxit Deus, Dcus tuus. te
tion, et quinla edilio, Tijruin interpretali sunt.
Oporlet Auguslinum usum fuisse aliis codicibus Sexta verbura Hebraicum iv tzor posuit Symmachus ;

Graecis, quara quos vidimus. Nam prius noraen,

xpaTiarov, id est fortissimam. "Sos idipsum ad Deum
Deus, accepit sub vocandi casu ex Gra>co, recta
retulimus, ut illa cui supra dixeral, audi, filia et
interpretatione quara omnino habet Ilieronymus
vide, filia forlissimi nuncupelur
;
aut certe ipsa,

ad Principiam virginera. Secundum aulem, Deus,

forlissima sil, quia imitala esl forlera Palrem, cujus
sub norainativo. Verum, inquit .lugustinus, in La-
vultura in diversis muneribus deprecabuntur diviles
tino putatur idem casus nominis repelilus. In
plebis. Diviles in cunclis operibus bonis et scientia,
Graeco autem evidenlissima distinctio est. El lameu
sive qui divites pulanlur in hoc sa-culo sapientes
codices nostri legunt o 0£o;, 6 0:o'; txou, adeo ut demi- hujus mundi, et philosophorum disciplinis eruditi.
retur D. Hier. ad Principiam, cur Aquila in supc- Vel, quod melius est, qui antea divites fuerant, ha-
rieri versiculo, thronus tuus, Deus, verterit ©ss, et benies eloi^uia Dei, et tesiamenla et prophetas, id
in subsequenti Qzoz repctitum, quanquam in nostris est, de populo Israel. Ut enim ante Salvatoris
exemplaribus. nunc habelur in utroque versu. Ex advenlura, hi qui de Tyro erant, hoc est de populo
quoclarum desumitur arguraentuni codices variasse. genliura, ei proselyli esse cupiebant, deprecaban-
Ubi eliani non videtur silentio prajtereundum quod tur divitem populum Israel, et per eos iutroduce-
Hieronymus dicit se potuisse 9s£ propter inlelli- bantur in lemplum. Sic post adventum Domini,
 .

449 COMjrEXTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. XLV. 450

quicunque ex Israel credere voluerint, diviles A Vers. 15. — Omnit gloria ejus Vrono- /ili(e regis.
quondam familiaritale et protectione Dei, venient raen ejus, additum est ex psaimodia Romaoa vel ex
ad filiam Tyri, et offerentes varia dona virtutum, et aliis editionibus, quae mullifi fuerint. El poluit hoc
confessionis in Christura, dpprecabuntur eam, ut continpfere fortasse, eo quod si legatur per punctum
salutem quam perdiderunt in Judea invcuiant ia quod dicunt mappic in litlera, he, id cst, in aspira-
gentibus. « Haec ille. Cieterum edilio Latina, quae lione, quae ponitur in finc dictionis ,";T2; Ki;Diin.\cH
legit plurative. filia' Tyri, respicit finem superioris
versus videlicet, adorabunl
; eum, }unl& explanatio-
id est gloria ejus. Quod si non ascribebanlur puncta,
ut probabilius est, facilius polerat verli ejus.
nem et Hieronymi et Augustini Commentariis. in
Quod si voluissent Stapulensis et
Caccus, non adeo
momordissent lectionem Vulgalam, ceu interturba-
Vers. 19. — Memoret eruntnominis tui, Domine.
Sic legimus ex editione Romana. Nara et Hcbnei
tam et confusam imo vero ineptam. Quis enim
:
habent (quod et contestatur Hieronymus ad Prin-
sic loquerelur, /!;!« Tijriinmuncribusvuliumtuum cipiam) ,n""ZTX azkirah, id est rccordabor. Quia
deprecuhuntur, quin polius ut ratio Latinilatis exi-
tamen est futurum verbi quod dicunt hipiiil, haud
git,vultum vcstruin Ilallucinanturautem intexendo
'.'

incongrue verti posset, rccordari faciam. Quod (juam

ordine, ncc officit quod Hebraice et Gra^ce unice di-
quadret apostolis, quibus spirilus Christi Jesu sug-
catur filia Tyri quasi vocandi casu, cum sit mentio
gessit omnia quaecunque dixerant, nemo non videt.
de Ecclesia, quas est una, et plures, diversa consi- Itaque memores nominis cjus cr;inl, Doo inspirante,
derationc ; et varius respectus coordinationis dic- et memoriam priorum refricante et confirmantc.
tionum efTicit multiplicitatem interpretationum.
Nusquam tamen esl indigna intelligenlia.

PSALMLS XLV.
PS.\',MI TITULUS : " I.\ FIXEM PS.4LMUS DAVID PRO AR- B quo si quis aliquando ad haec confugerit, magis in-
CANIS. » tirraatur. Hic vero confirmatur, ideo ad te fugicn-
Deus no-Uer refugium. [Ilier., Alcuin., Aug., Al- dum, quia es adjutor in tribulationibus, quia juvas

cuin., Aug., Cassiod.] Titulus bi finem psalmus :

vincere eas. Et non solum in aliis vincendis es ad-
Duvid pro arcnnis. Psalraus isle agit de arcanis di- jutor, sed etiam in iis quE sunt nimis, id est in

vinoe dispositionis, Deus homo,

quas sunt, quod si
conscientia, quae enim intus sunt a nobis nimis

quod salus promissa utrique populo, quod caecitas sunt. NuII.i enim hic major est tribulatio, quam do-
ex parte contigit in Israel, ut plenitudo gentium lictorum conscientia ; scd et hic adjuvat Deus nos-
intraret, quod apostoli transierunt ad gentes, quod
ter, quia peccata dimittit. Et ha; Iribulationes inve-

niraia pax fuit in terra, tempore Dominice nativita- nerunt not, iion nos eas, ut per nos pocniteremus,

tis. Undc Isaias

ubi tamen et ille rogandus est, sed ipsae tribulalio-
Conflabuntgladios suosin vomcrcs
:

lunccas suiis in falces {Isa. nes invenerunt nos aliis monenlibus poenitere. Ali-
ct ii). Et estsensus -.Psal-
mus istc tendens in finem, id est in Christum, est quando ergo liomo invenit tribulaliouem peccato-
David, id est alicujus fidelis de Judaea, ut sit certius
riira, quando sine admonitione alicujus consideral
sua errata, ctsic poenitet, dicens : Tribulationcm et
teslimonium. Psalmus dico habitus, pro arcanis, id
est agens dc manifestatione arcanorum. Vcl secun- n dolorem inveni {Psal. xiv). Aliquando tribulatio in-
dnm venit hominem, quando alterius persuasione poeni-
aliam translationem, qure habct : In fine psal-
tet, cogno-scens peccatum : utrobique aulein rogan-
mus, Corepro arcanii. Filii Corc sunt filii cru-
filiis
dus est Deus. Vel iia, ut per iribulationes accipia-
cis, qui do arcanis, id est de adventu Christi et
aliis prifdiclis loquitur. Et est, psalmus hic tendens mus pcuaas, et legitur littora seriatim sic : Adjutor
est in tribulationibus ; ([uae tribulationes invene-
in finein atlribuitur filiis Core, qui hic loquuntur.
Psalmus dico, habitus, pro arcanis. Intentionc mo- ruul nos. Nos enim fugiobaraus cas. Vci, invcne-

runt nos, cxpositos eis per Adara. Invenerunl

net ad fidem. Modus. Tripartitus est psalmus.
dico nimis, ([uia hic perimus sub niolc pa;na-
Primo, in adventu Domini omnis spes Iiabenda os-
rum. Tauto polentior est illc qui liberat.
tenditur, ct in Iransitu apostolorum ad gentcs. Se-
cundo dicit quod Ecclesia fundatur in Christo, cui Vuns. 2. — « Propterea non liracbimus, dum
gentes regna subjiciuntur, ibi, fiuminus impetus
et j turbabitur tcrra ; el iransferenlur montes in cor

Tertio narrat magnalia tempore Incarnationis facta, • maris. "

ibi, venite et vidctc. Propheta ergo in Chrisli ad- Propterea. [Cassiod., Aug.] Quia talis csl securi-

ventu, videns multas exsurgeretribulalioncs contra tas non timebimus iios qui montibu.-;, id osl aposloiis,

eas prsmittcns consolationem in persona filiorum consentimus : tiracant contrarii, dum conturbabitur
D adveulu Chrisli terra ; idin
Corc, vel alicujus fidelis dc Judaea, ait : de novilale niiraculi
Vi:ns. 1. — 1 Deus noster refugiumct virlus, ad- est Judaca, quasi arida, sinc idololalria, amariiudiue
" jiitorin tiibulationibusqua; invenorunt nos nimis. » genliuin circumdata lanquam mari tcrra, et transfc-
Dens noster refugium. [Gl. int., .\ug., Alcuin., rcnlur moulcs, id cst apostoli, sccundum dlud :

Cassiod.] Quasi dicat : non smit refugium, scd

Alii dii Quia rcpulistis verbum Dei, cccc convcrlimus ad
Dcus nostcr, id cst nobis communis caruc assumpta gcntcs {.ict. xiii). In cormarit, idcst in rmem gen-
estrefugium, dum de periculo libcrat, ct virtus. Uoc tiuui, quia genlcs crediml eis. Vei, inarc est hoc
ideo addit, quia pst refugium ubi plus limetur : smculuni ; cor maris, iminanilas genlium. Ad gen-
 ;

481 PETRI LOMBARDI 432

tes enim immanes el barbaras transierunt, in qua A vocem siiam, id est praedicationera, quando tonuit
translatione. de nubibus, id est praedicatoribus, qui dicuntur nu-

Vers. 3 — I Sonuerunt et turbatso sunt aquK eo-

bes
tatem
et montes. Montes propler altiludinera
nubes propter pluviam et ubertatem.
et tirrai-

Unde
;
• rum ; couturbati sunt montes in fortitudinem
terra mota est, id est terrenus tremit metu judicis.
€ ejus. »
Quis dedit vocem ?
Sonucrunt contradicentes et turbatae aqucn eorum
vel ejus, alia littera, id est maris. [Aug., Gl. int.,
Vers. 7. — « Dominus virtutum nobiscum ; sus-

Alcuin., Gl. int.] Conturbati sunt etiam montes, id ceptor noster Deus Jacob. »

est potestates ssculi, in fortitudine ejus, id est Dei Dominus virtutum cffilestium, [Hier., Cassiod.,
qui est refugium et virlus. Vel ita ab illo loco. sonue- Aug., Cassiod.] qui est nobiscum lOOcarne assum-
runt, quasi transferrentur moutes, in qua transla- pta, ac
si diceret Emmanuel, proprium nomen sup-
:

tione, sonuerunt montes, ipsi apostoli praedicando, ponendo. (Emmanuel enim interpretalur nobiscum
sunt aquce eorum; ad sensum fitrelalio,
et turbatte Deus.) In liis verbis breviter diffinil quid sit Chri-
non ad vocem, id est aquae maris, scilicet populi stus, dum Dominus virtutum, nobiscum. Quasi
dicit,
gentium, vel doctrinse eorum, quae infatuats coru dicat : Qui misit olim angelos, jam ipse venit. Et
scante doctrina Salvaloris, unde : .Ibsorpti suiit, d g^^ noijiscuni, et per hoc susceptor est. Xulla ergo
juncti petrtejudices eorum (Psal. cxLl.Hajcestvirga terreat infirmitas noster non nisi filiorum crucis.
Moysi, quas devoravit virgas magorum Pharaouis. Ipse dico, Deus Jacob, id est significatorum per Ja-
Stultam enim fecit Deus sapientiam hujus mundi. cob. Quasi dicat Qui tanta nobis dabit, quanta
.-
de-
Ubi sapicns, ubi scriba ? ubi inquisitor hujussaculi f dit Jacob ; nou enim tantum illius Deus.
{I Cor. 1.) Uude Abdias propheta Perdam sapicn- :
P.VRS III. Aia|aXijia. Vers. 8. — « Venite et videte
tiam sapientium, et prwientiam prudenfium rcpro-
" opera Domini, quae posuit prodigia super terram :

dabo {.\bd. VIII). Conturbati sunt monles, id est

5 auferens bella usque ad finem terrae. »

exterius apostoli turbati sunt ; in fortitudine ejus-

Vcnitc et videte. [Cassiod., .Vug., Alcuin., Hier.,
id est in nimia persecutione ejus, maris.
Aug., Hier., Cassiod.] Terlia pars, ubi narrat ma-
Pars II. AixiaWa. Vers. 4. — « Flurainis impetus gnalia tempore Incarnationis facla. Quasi dicat :

4 Istificat civitatem Dei ; sanctificavit tabernaculum Quid fecit susceptor ? magna opera, etvenite fide,
k suum Altissimus. " et videte, id est intelligete opera Domini. Vel ita

Fluminis impetus, [Cassiod., Aug., Cassiod.] Se- continua, quia nobiscum est et susceptor, ergo
cunda pars, ubi dicit Ecclesia in Christo fundatur venite fide, quasi dicat : Jam securus vos invito.

cui gentes el regna subjiciuntur. Quasi dicat : Ita *-* El videte, id est intelligite opera Domini, quaetera
saevit mare, sed inler hos fluctus et sonitus non pore Incarnationis fecit, ut de pace nimia. Ethujus-
timent, qui ad illudrefugiumfugerunt, c\ma fluminis modi qu(e posuit super totam terram, et illa opera
impetus, id est Spirttus sancti inundatio, lati/icat erant prodigia, quia aliquid portendebant. Quid ?

civilatcm Dei, scilicel Ecclesiam. Et sanctificavit hoc scilicel pro ipse est, anfercns bclla spiritualia,
iaiernafuiu?n suum, id est Ecclesiam vel corpus; scilicet bella malas voluntatis, us^ue ad fincm terrac.

quod assumpsit de Virgine Altissimus. Et Hoc jam factum quibusdam non repugnanti-
est in

Vers. 5. — » Deus in medio ejus non commovebi- bus Deo, quia per Christi adventum idololatria et su-
perstitio totius orbis periit. Et hoc signicabat illa
a tur ; adjuvabit eam Deus mane diluculo. >
pax aclualis, quae toto mundo tempore Dominicae
Deus raanet in ni^-dio <;_/«« civitatis, (Aug., Cas-
nativitatis fuit. Unde tunc primum decanlatum est
siod., Alcuin., Cassiod.) quia a-que oranibus consu-
ab angelis canticum pacis : Gloria in excelsis Deo,
lit, non accipit personas. Quomodo quod in medio
est paria habet spatia ad omnes fines, ita Deus me- et in terra pax Iiominibus bonce voluntatis (Luc. i).

Natus quippe erat ille qui est pax, qui facit utraque
dius esse dicitur, aequaliter omnibus consulens. Et
unum (Ephes. ii), qui ait : Pacem meam do vobis,
ideo non commovcbitur illa eivitas, unde ports in-
feri non praevalebunt adversus eam (Matth. xvij ;
D paccm relinquo vobis (Joan. iv). Vere aufert bella,

quia
adjuvabit eam Deus in labore sseculi mane, id est in
ipso boni operis principio. Et hoc diluculo, id est Vers. 9. — II Arcura conteret, et confringet arma ;

per illuminationem sancti Spiritus, qui est lux 5 et scuta comburet igni. i>

quasi diei. Vel alia littera, adjtivabit eam Dcus Arcum, [Aug.] id est insidias conteret, etconfrin
vultu suo, id est praesentia Incarnationis. Vel vultu gct arma, id est publicam impugnationem, et scuta,

suo, id est demonstratione auxUii sui, id est cura id est van» praesuraptiouis protectionem. Unde ait

adjuvando se indicat. Et sic Job : Cucurrit advcrsus Deum, in crassa cervicescuti

Vebs. 6. — >i Conturbatae sunt geutes, etinclinala sui (Job. XV). Comburet igni Spiritus sancti, ut

« sunt regna ; dedit vocera suara, mota est terra. i>

armeraur evangelicis armis, quae describit .\po-

Conturbat(e sunt gciitcs [Aug., Cassiod., .Vug., stolus.

Cassiod.] salubriter. Et etiara regna inclinata sunt, Vers. iO. — « Vacate, el videte quoniam ego
ut adorent, nou erecta per superbiam, quia dedit " sum Deus ; exaltabor in gentibus et exaliabor iu
non ait protulit, sed dedit, quasi magnum praemium " terra. "
 ; : :

433 COMilENTARIDM IN PSALJIOS. — PSAL. XLVI. 454

Vacate et videte. [Aug., Cass., Hier.,Rem., Aug.] Actorum notute quando secundum scribuntur. Et ad
signilicatura alludil D. Hieron. Sensus lamen eodem
Quasi dicat : Dedit vocera. Quam ? Vacate ab armis
recidit tractat enim psalmus de initio nascentis
;
diaboH, scilicet a vitiis, a lumultibus contentiosis,
Ecclesia^ quasi de ejusjuventa, occultis et internis
ut attendalis intirraitatem vestram. Inlirmaris cnim Spiritus sancti incrementis roborata.
de te, id est infirmari debes ut fortis sis de Deo. Vers. 1. —
Deus, noster refugium. FaberalRrmat
Vel ita ab illo loco, Yenite, et est ibi vo.x Domini ex Hebr. debere dici. Deus, nostrum refugium, quia
dicit Hier. Deus nostra spes. In Hebr. habetur
et agit de his ad litterara, quae in adventu Christi
•;S LANU, id est nobis ; quod potcst respicere aut
acta sunt. Quasi dicat : Dedit voccra. Etest illa vox :

Deum, aut spem, ad sensum exigui momenti.

Veniteet videte opera DomiH j,horum verborumnon
In tribulationibus qua; invencrunt nos nimis. Ni'C;
mutatur sensus. Qiue posuit super terram, quasi
NmiTZA potest esse futurum, quomodo accepit San-
signa ad convocandum errantem populum ad viam
ctes, reddens inveniemus, scilicel auxilium validum
verilatis, quoe erant prodigia, quasiporrodicia id est in Deo, ut verbura illud non respiciat tribulationes.
futuraj novitatis indicia, ut dc partu Virginis, et de Vel potest esse nipiiai. quod vocant, et tunc sigmti-
ca.i juvcntus ut possis reterre ad Deura, vel au tri-
stella, et de pace nimia, et de cateris ; aufcrens.
bulationes supplendo relativum, ut fit passim He-
Ecce opera et prodigia, quod ipse est, auferens bcl- braeis. Quasi diceres In tribulationibus, quibus
:

la ad litteram, usque ad jinem terrm, qua tunc tem- g inventura est valde. Sed ut clarior esset sententia
poris pro priesentia cjus orbis pacatus fuit, quia ar- dixeruut LXX, quce invenerunt nos nimis, vel qui-
cum conteret et confringet arma, et scuta comburct bus invcnli sumus nimis. singularis loco pluralis :

igni,hsc orania in adventu Christi ad litterara fue-

quod non est extraneum. Hcbr.
au ~.s"2 meod, quod
significat vehementiam, teneat locum quasi subslan-
runt secundum
; illud : Conflabunt gladios suos in vo- tivi, ut intelligas in tribulationibus inventam, ve-
meres, ct lanceas suas in falces {Isa ii). Si ergo com- heraentiara hoc est qua? nos vehenienter premunt.
:

busta sunt arma, vacate, o homines, a bellis, non Sive ergo vortas, quod Deus est nostrura auxilium,
habeiitesunde pugnetis. Et videtc, id est inteUigite et valde opportuuum in tribulationibus ut plures
reddunt, sive quod sit adjutor in tribulationibus
quoniam ego sum Deus, non ille qui vos deludebat ;
quae nirais uos angunt, utrobique digna et sana est
non etiam vos ipsi, sed ego qui feci ct rellcio vos. intelligenUa.
Non ergo de vestris operibus extollamini, quia exal- Vers. 4. —
Sanctificavit tabernaculumsuum Al-
tissi>nus. Interpretcs, ut apparet, legerunt verbaliter
tabor in gentibus quando convertentur ad fidem, et
t'"p QiiDEscn,id est sancti/icavit, et ":;C2 missciia-
postquam plenitudo gentiura intraverit (Rom. xii,
No, id est tabcrnaculum suum. Nam Hebr. nunc le-
exaltabor in terra, id est in Judaa. Gentes sunt mare
gunt V-SV "i;;'w"2 'wip QLEDOSCU MISSKENE ELIOX, id
propter idololatriam. Ergo licet dicere quod
est sanctum tabernaculum Aitissimi. Ut sensus sit
Q Fluminis impetus seu divisiones ; vel rivuli Iwlifi-
Vers. M. — « Dominus virtutum nobiscum ; sus- cant sanctum, subaudi locum, juxtaMunslerum, ta-
« ceptor noster Deus Jacob. » bernacuhruin Altissimi.
Vers. 8. —
Qwr posuit prodigia super terram.
Dominus virtutum nobiscum est, et susceptor Uieronymus, solitudines, sivo, ut alii volunt, deso-
nuster cst Deus Jacob. scilicet qui facit vincero lationcs in tcrra. Dielio in Hobr. est ancops a radice
Christianura populum per Jacob signatum, licet sit QT^w sciiAMEM, dcsolatusest, vel aT'»!* scuamam,«(/-
miratus est. llla tamou piodigia sunt soliludincs
posterior.
tcrrw, id est torronorura alloctuum, quos Christus
adveulu suo proculcavit, ejiciendo principem hujus
COLLATIO IN PSALUl'.« XLV « DEUS NOSTER, " CtC. mundi foras.
Vers. 9. — Scuta comburet igni. mSjV aga-
Titulus a LXX, Pellicano et Pratensi, ;)ro occu//ts
1.01H, plaustra vcrtunt. Quia vero hi" agal, signili-
interprctatur. Hieron. et inlcrpres pro Cajctano, pro
juventutibus clpro juvenculis traustulcruut. .Mun- cat rotundum, et Iradunt particulam hic positam
stei-us ct Sanctes dictioncm Hebraicam reliquerunt- notarc plaustra, ob rotunditalem, cur non simili
i'atione, polorunt LXX vertere scuta, qua; etiamnum
maSv ALAMOTH, quasi sit instruraentum musicum.
in orbcm ducuntur ? Ma.xime utruraque reddidoris,
Hebr. cst anceps aS:? alam, significat abscondit, et innuitur apparatus bellicus, quem inaicaut aul plau-
iTT'''" ALMtTii ai/o/fscfn/iam, licet varientur pun- stra, aut scuta.

PSALMUS XLVI.
PSALUI TITULUS : I\ FINEM PSALMUS DAVID PRO D quas gratias transivil, invital ad laudera Dei. Se-
FILIIS CORE. > cundo asccnsio et rognuin Dei describitur. Unde
Omnesgentes. [Aug., Gl. int., Hier., Cassiod., monet instantcr psallere, ibi, asccndit Deus in
Hier.] Titulus. In fincm, psalmus David pro filiis juhilo. In vocc ergo aposlolorum gcntes ad laudem
Core. Gentcs quas in pra;cedenti psalmo vocavit ad monens ait
fidem jara conversas,in hoc psalmo invitat ad laudem. Vers. 1. — t Omnes gentes, plauditc manibus ;

Vel ha; sunt filii Corc, id est filii passionis. Et est II jubilatc Dco in voce cxsultationis. »

scnsus. Psalmus iste, cst David prophetae, qui hic Omncs gcntcs. [Aug,] Quasi dicat : Et si iasullcnC
loquitur in voce aposlolorum, habiius pro filiis Core, puori, scilicct Juda'i, dicentes: Asccnde, calve {IV
id cst pro conversis gentibus dirigcndis, iii fincm, Itcg. II). Vos, omncs gciilcs, ad quas trausivlt gratia,
id est in Chrisli laudem. Intontio. Mouct ad lauilom. iion niodo Jud.oi, plauditc manibus, id cst gau-
Modus. Bipartitus est psalnuis. Primo gcntes ad dote bonis opiribus,yu/n7a/t! Det> in vocc exsultatio-
 :

453 PETRI LOMBARBI 456

nis. Quasi dicat : Concordet manus, et iingua illa A Pmis. II. AiaJ/aXaa. Vers. 5. — « Ascendit Deus
opeietur. Hsec contiteatur. Unde in levitico, caput « in jubilo ; et Dorainus in voce tubae. »

turturis jubetur retorqueri ad ascellas (Levit. v). Ascendit, [Cassiod., Alcuin., Aug., Cassiod.,] Se-
Nostra editio habet ad penuulas. cunda pars, ubi ascensio, et regnum Dei describitur,

Vers. 2. — « Quoniara Dominus excelsus terri-

unde instanter monet psallere, quasi dicat Nobis :

subjecit, et potuit, quia asccndit Deus, id est Chri-

•' bilis ; rex raagnus super omnera terrara. «
stusmy«&i/o, quia gaudium admirantium apostolo-
Quoniam [Cassiod., Aug., Alcuin., .4ug.,Cassiod.,
jubilandi plaudendi
rum non poterat exponi. Est enira jubilus ineftabile
Alcuin.] Hae sunt causse et
gaudium quod nec taceri potest, nec exprirai valet,
quoniam Dominus quera irriserunt pueri, est exccl-
quod Ecclesia praesentat in praecipuis solemnitati-
sus, id est potens, quos vult, el terribilis ascenden-
bus, circa earadem vocem varias forraando raelo-
do ccelura, qui prius despicabilis apparuit. Vel.terri-
dias, ul in natali Domini cantatur. Tanquam spon-
bilis quia judicaturus in potestate, et re.r magnus,
sus, quasi non valens exprimere meritis hilariiatem
qiiia superomnemterram, non tantum
suos regit,
seniiens de se. Sicut Jeremias qui ait A, a, a,
super Judsos. Quod ostensum csl in titulo crucis
superposilo, tribus linguis inscripto .
Domine Deus, puer sum, nescio loqui iJer. i). Et
Vers. 3. — •' Subjecit populos nobis ; et gentes B Moyses poslquam ccppit loqui curaDomino, dicit se

- sub pedibus nostris. » esse factum tardioris et imperitioris linguae (Exod.

Subjecit populos nobis. [Cassiod., Aug., Cassiod., iv), qui omni .Egyptiorura sapientia eruditus fue-

Rem.] Loquitur in persona EccIesiEe. Quasi dicat rat. Nara cura quis accedit ad intelligendum et lo-

Et ideo etiara plaudite, quia subjecit populos nobis, quendum de verbo, quod erat in principio {Joan. i)

id est universali Ecclesiae. Hoc enim dicere commu- apud patrera, mens deficit, vox silet. Et Dominus in
niter omnibus fidelibus convenit, quibus oranes ex- voee tubas. Ibi enim audita est vox tubae, id est vox

trinseci sunt. Quanti enim modo currunt ad Eccle- manifesta angelorum clamantiura Viri Galilan, quid :

liic statis aspicientes incxlum, etc. (Act. i). Quod

siam nondum Christiani rogantes auxilium Ecccle-
siee ? Subveniri sibi temporaliter volunt, et si in ideo factum est ut mundus firmius crederet. Quod
tales praecones, scilicet apostoli et angeli confirma-.
aelernum nobiscum regnare adhuc nolunt. Et gentes
sub pedibus nostris. Sic enim exaltata est Ecclesia, ut
rent. Ergo
omnes nondura credentes sub pedibus babeat, quia Vkrs. 6. — « Psallite Deo nostro, psallite : psal-
Ecclesiae auxilium quaerunt, atque temporaliter ei • lite regi nostro, psallite. »

serviunt.Vel in persona apostolorumdiccntium sic :

PsaUite Deo nosfro, [Cassiod., Aug., Cassiod.]
Subjecit nobis, apostolis qui de Judsea sumus, popu- G id est operibus laudate eum, quem ut hominem irri-
los gentium. Passi enim a suis, honoranlur a gen- serunt alieni, sed est et Deus. Psallite assidue regi
tibus. Et gentes sub pcdibus nostris, id cst sub Valde est salutare
nostro, id est Christo, psallite.
praedicatione nostra. Per pedes proedicatores accipe, quod jam crebro repetitur. Ideo psallite.
quibus populi subjecti sunt. Vel ila in persona eo-
rumdem apostolorum ; Deus subjecit sibi populos, Vers. 7. — <i Quoniam rex omnis terrae Deus ;

« psallite sapienter. »
id est Judaeos, nobis, associandos, et gentes, id est
gentiles credentes, suh pcdibus nostris, id est sub Quoniam, [Czssiod., Aug., Cassiod., Aug.] ipse
pra?dicatione nostra, cui obediunt, et est Deus, qui creat, et rex creata gubernans. Rex
dico jam omnis ternv, quia ab orani terra agnosci-
Vers. 4. — « Elegit nobis hsereditatem suara ;
tur. Non est tantum partis terjae, ut Jupiter
" speciem Jacob, quem dilexit. »
Cretae, et Mars Thraciae ;
psallite dico, sapienter,
Elegit, [Cassiod., Alcuin., Aug.] non merito no-
Docet hic quomodo sit psallendum, scilicet sapien-
stro, sed sua gratia, dicit Ecclesia, scilicet dare no- sensu psallebant, dum collebant la-
ter, olira sine
bis ad Judaeos venerit h(ereditatetn suam,
et si id
:
pides. Nemo sapienter facit, quod non inteUigit. Et
est vitam cpternara, quara haereditatem speciem, id
y. debetis psallere, quia
est pulchritudinem Jacob, id est posterioris populi,

quam pulchritudinem. Vel guem Jacob dilexit. Clc- Vers. 8. — " Regnabit Deus super gentes ; Deus

lestis haereditas pulchritudo lOl est Christiani

n sedet super sedem sanctam suara. »
populi, in qua speciosus erit, fulgens cicul sol, qui Regnabit vel regnavit, Deus, [Gassiod., Aug.,
nunc est abjectus. Vel inpersona apostolorum sic, ele- Hier.] quasi dicat Qui humilera contemnunt, sal-
:

git dare nobis hrereditatem auam, raultorum populo- tem polestati ejus succurabant. Regnabit dico, supcr
rum, utcolamus eam, gladio prxdicationis cordaeo- genles, omnes qui olim super unam gentem Ju-
nim ferientes, etmaUtiaradestruentes. Quamspeciem daeorum modo impleta est hfec prophetia
;
Deus ;

Jacob, id est sirailes Jacob, vel significatos a Jacob, sedet super sedem sanctam suam, id est, supercoe-
scilicet qui terrena dant pro cojlestibus, ut Jacob fecit, los ad dexteram Patris regnans per sa;cu!a. Vel
qui dedit cdulium lentispro primogenitis Esau [Gen. sedes sancta, sunt throni virtutes et sancli. Et est

xxvii"), quod fuit ex gralia, quia eum dilexit, Esau super sedeni sanctam suam, id est super angelos
reprobato (Malach. i). Unde hic sequitur, quem di- et justas animas. Quomodo regnabit '? quia etiam
lexit. Vers. 9. — « Principes pepulorum congregati
 — ,

457 COMMExNTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. XLVII. 458

« suat cum Deo Abraham ;

quouiam dii fortes lena; ^ cundum LXX. Nec perinde refert ad sentenliam.
« vehemcnter elevali sunt. • Nani bsreditas est Dei eflicienter et in causa, et esl
nostra cliam dono.
Principes omnium populorum [Aug., Hier., .\1- Vehs. 9. —
Principes populorum congregati
cuin.] non unius proprii tanlum, id est primitivi sunt cum Dco .ibraham. Hier. et pleriipic alii, prin-
omnium gentium, congregati sunt, id est, convene- cipes populorum congregati sunt, supple, xU sint,
populus Dei .Ahruham. Vel ut Munsterus vult,
runt credendo cum Deo Ahroham-, id est in Chri-
adjimguntur populo Dei Abrabam. Ubi perspicue
sto, qui est Deus Abrahoe, qui habet lilios de lapi- ceruiturLXX pro populo legisse pr;epositionem cum,
dibus {Matth. ni).Qua.s[ dicat : Expulsis Judaei gen- propterea quodinHebr. duse littcrulw, scilicet aim,
ab occidente venientes, et men sine accessionne notularum pro legentis ar-
tcs ab oriente et in filios
bitrio, possunt fadere praepositionem cum, aut no-
Abralim succedunt habentes promissionem Ofatth.
nien populus hoc modo, ", si legas im, id est cum
vm). Unde sequitur, tjuouiam dii quasi dicat ideo qiiomodo posueruut LXX 7i-M;"si legasam, id csl
congregati sunt : Quoniam dii fortes
;

terrw, id est populus "

aji, cpieraadmodum alii intclligunt.

Judaci praesumentes de se terra, vehementer elevati Quoniam diifortes terrw vehementer elevati sunt.
Hieronymus, guoniam dii scuta terrie vehementer
sunt, id est valde superbierunt. Quasi dicat : Fracti
elevati sunt; Sanctes, guoniam Dei sunt scuta terras,
sunt rami, ut humilis oleaster inseratur (Rom. xi). vehementcr elevalus est; Pellicanus, Deo sunt pro-
Vel ita : ideo congregati, quoniam dii terrae, id est Qiectores terr(E valde elevatus est; Munsterus, quo
dilucidiorem faceret sentenliam quam concipiebat,
apostoli, fortes,quos neque mors neque vita sepa-
addidit de suo sic, eo quod Dei sit vclut sculo pro-
rabit a charitate Christi [Rom. viii), vehementer tegere terram, gui valde exaltatus est. Quod si ad
elevati sunt doctrina et miraculis. verbum reddas Hebraeum, dicere poleris guoniam
diis scutis terrce valde elevatis, (juod (|ui subobscu-
C0LL.\TI0 IX PSALMLM XLVI : « OMXES GENTES, " CtC.
rum crat, clariorem mcrito redilidcrunt seusuin LXX,
Vers. 4. Elegit nobis hrereditatem suam i:"n'^nj (juoniam dii fnrtes terrce velieincntcr elevati sunt.
NAH.VLATENX, id cst luvrcditatem «os/rii»i juxta Ilebr. , Accedit satis Ncbiensis. dii scuta ternv. vehementer
quod videmus. Vel IjnSn: naiialatenxu cum pun- elevati sunt. GrEeci tamcn codices habent tou ©eou
ctulo dages, id est hsereditatem ejus, seu suam se- o'.xf.c(Taioi lioc est, dii fortes.

PSALMUS XLVII.
PSALMI TITULUS : " PSALMUS SlVe LAUS cantici filio- Ecclesi;c dislribuendis, per quos Salvator possit
RUM Vel FILIIS core, secunda sabbati. » agnoscis, ibi, suscepiinus, Deus. Propheta ergoprimo

Magnus Doininus et laudahilis nimis. [Aug., Al- comracndans civitateni a dignitale condiloris dicit :

cuin., Cassiod.] Titulus : Psalmus, vel laus cantici Vers. I. — " .Magnus Dorainus et laudabilis ni-

filiorum vel filiis Core, secunda Sabbati. Sicut legitur p n mis ; in civitate Dei noslri in iiionle sancto

in Genesi : Piimo die fecit Deus lucem, et discre- « cjus. »

vit a tenebris, rebus confusis alque informibus for- Magnus Dominus [.\ug., Cassiod., Alcuin.] qui

mas accipientibus {Gen. vii) : sic Dominico die priiis humilis magnus, quia orania polen-
fuit, esl

rerum conditione Cliri- tor fccit. Kt laudabilis, quia pulchre et mire fecit
qui primus fuit in priina
stum a mortuis suscitavit, et lucem immortalitatis nimis, sinc terinino el liue. Ubi laudabilis? /h civi-

discrevit a tenebris mortalitatis. Secunda Sabbati tale Dei nostri, non in Babylonia, qua: est civitas
id est secundo dic, fecit Deus tirmamenlum. Ila malorum. In malis enim blaspheinatur Deus, quaj
civitas cst sita in monte sanclo ejus. Nonpotest abs-
tempore post Christi rcsurrectionem Ecclcsiara fe-
cit, scilicet corpus capiti, qua; est tirmala post condi ha;c civitas (Matth. v), onmibus diflamata

Christi resurrectionem supra firraara pelram, a qua cst. Ilic est mons illc (pii, ul ait Danicl, fuit parvua
dimovcri non potcst. Unde Apostolus : Qu(e est co- lapis pnccisus dc monte sine manibus, qui crevit
lumna et fmnamentum veritatis (1 Tim. iii), de qua in monlem raagnum postea et implcvit omncm ,

hic cantalur filiis Core. Et est sensus tituli: Psal- terram (Dan. ii), id esl Christus de gcule Jud;corum
mus isle, vel laus cantici est. Et cst /iliorum Core sine virili semine natus, super qucm fundala est

vel caiilatur Psalmus dico habilus se- Ecclesia. Nc autcm pules lianc civitalem nou uliiquc
frliis Corc.
'-^
cunda Sabbati, qua factum cst firmamentura, id est esse, addit :

coelum, id est agens de Ecclesia, quee post Christi Vebs. 2. — « Fundatur exsultalione universac

resurrcctioncm cst contirmata, quam vocat civila- « terne ; mons Sion, latera aquilonis civilas regis

tem. Et conmicndat hanc civilatem dominum ci-et " raagni. »

vilalis. Quinque aulem raoilis commcndat civitalem, [•'undalur crsultatione. [Ilier., Alcuin., Cassiod.,

scilicet a dignilatc conditoris, a situ, ab amplitu— Aug.) Quasi dicat : Quic civitas fundatur e.rsulta-
dinc, a benignitate regi, a stabililate aeterna. In- tione univers(v terrcv. Qu;e cnlm prius malcdiclioni-

lcntio. Monct ut omnes eam amplilicent. .Modus. bus subjecta, slerilitalis opprobrio dolebal, nunc
Bipartitus est psabnus. Primo, agit de fundatione prole fecuuda ubique cxsullal. Et comnicndatur
civitatis, quam coinmcndalivc describit. Sccuudum liic ab ampliludine. Vcl secunduin aliain llllcram,

mouet de gradibus scilicel Fuiidaturexsullatione universie terr;i\ Quasi

agit gratias de advcnlu Christi ;
:

Patrol. CXCI. ilS

 439 PETRI LOMB.iRDI 460

dical : Dominus est magnus. Dorainus dico, Fun- A prehendit eos pro conscientia delictorum. Tantus
datur exsultalione universK lcrra\ cui sensui con- erat ilUs pavor, quod etiam corpore tremebant.
cordat alia translatio; alii

universae
enira transferunt sic
terrae. Ipse est
:

Vers. 6. — ! Ibi dolores ut parturientis ; in spi-

Dilatans exsultationes
« ritu vehementi conteres naves Tharsis. i.

Christus qui per universam Ecclesiara gaudia dila-

Ibi, [Aug., Alcuin., Aug., Cassiod., Alcuin., Cas-
lat.Mons Sion, elc, per partes ostendit quod dixe-
siod.] id est in illacoulurbatione fuerunt do/orfii poj-
rat, per montem Sion, Judaeos significat ;
per latera
qui per
niteutise. Dolores dico, utparturientis, idestgraves,
aquilonis, geutes quaj adhiBrent diabolo,
durum aquilonom signilicatur. sed utiles, quia inde fructus provenit. Unde Isaias :
ventum frigidum et

Ascendam in cwlnm et ponam sc- A timore Domine, concepimus et parturivimus

tuo,
Ipse namque ait :

spiritum salutis \Isai. xxviii. Quoraodo totum liet?

dem meani ad aquilonem et ore similis Altissimo
quia inspirituvchemcnti, idest perspiritum sanctum,
(Isai. xiv). Unde in canticis : Surge, aquilo, et veni,
vel in forii timore tui judicaturi. Conteres naves
auster (Cant. iv). Unde Jeremias : Ab aquilone pan-
Tharsis, id est evertes superbiam gentium. Cilicia
deturomnc malum super facicm terrieiJer. i).[Hier.,

Cassiod., --^ug.] Quasi dicat : Vere universa terra namque regio a Tharso metropoli sua Tharsis dici-

fundatur, qui mons Sion, id est, Judai, et latera p,

'">' = P^^ ^^nc gentes accipiuntur a parle lolura. ;

.•7...:. ,,. .„., n..: .,.,;„, „i;„„; ^ el Tharsis est Carthago, quae navibus olim lloruit
aguilonis,
:,]
id est gentes. Quicunque cnim alicui
ad mercandum, quibus superbia gentium signatur,
haerent latera ejus dicuntur. Unde solemus ita
qua? in inccrlis divitiarum, velut in flatibus venti
loqui, bonus homo est, sed prava latera habet,
gentes
confidil.Sed jara firma sedes est in Sion, non in
scilioet mahgni sunt, qui ei juncti sunti. Ita
mari. Ibi enim stabiliri debemus, non perflari
erant diaboli iatera. Ha;'C, inquam, sunl civitas rc-
omni vento doctrinae {Ephes, ivV Et nota quod ait
gis magni, id est Dei. Alii reges non sunt magni.
conlercs ; hoc enim dicit a simili naufragantium.
Et est sensus : Duo parietes convenerunt in lapidem
Vel juxta inlerprelalionem nominis. Interpretatur
angularura, qui feeit utraque unum (Ephcs. iii),
enim Tharsis cjcploratio gaudii. Naves ergo Tharsis
ut esset uuura ovile et unus pastor [Joan. x). Et
sunt discursores, in diversis mundi gaudia explo-
Vers. 3. — « Deus in domibus ejus coguoscetur, rantes. IIos conteret Dominus, ut ab his desistant.
« cum suscipiet eam. »
.Miter ab illo loco, cum suscipiet eam, quasi dicat :

Deus eliam coynoscetur in domibus ejus, civitalis, Deus cognoscetur in domihus, et hoc, cum suscipiet
[Gl. int., Hier., Aug., Cassiod. Gl. int.] domibus eam civitatem tutandam, et quid opus est, ut lueatur
dicit pluraliter, quia jam sunt plures domos in ea eam ? Valde opus est ,
quoniam ecce reges terrx,
civitate. Multi enim sunt Ecclesiarura ordines, una- G genliuraadlitteram, congregati sunt et convenerunt
lamen Ecclesia. Dico cognoscelur, sed hoc per gra- in unum, contra hanc civitalem, ut toUerent eam ;

tiam suscipientis, et hoc esl, cum suscipict ut mo- sed postea, ipsi videntes, per fidem, sic, scilicet

dicus eam curandam. Vel de fuiuro polestlegi, quod tam digna est haec civitas, admirati sunt ; et

secundum aliam lilteram, sic Deus cognoscelur, : post admirationem, conturbati sunt. Hoc et reliqua
in futuro. In gradibus ejus, id est secundum gradus quae sequuntur non rautantur a leclione priori. Ali-

meritorum, quia in singulis distinctim dabit co- ter, et agitur ad litterara de Herode, et historia Do-
gnitionem sui. Cumsuscipiet eara, in aaerna JL03 minicac nativilalis exponilur. Quasi dicat : Vere sus-
bealitudine. Hic commendatur a benignitale regis. cipiet, quia per incarnalionem quae vere fiet quo-
niamcceeregcs, id est principes Judaeorum, congre-
Vers. 4. — « Quoniam ecce reges terrse congre-
gatisunt, ab Herode suscitanle ab ois locum Dominicae
« gati sunt; conveneruut in unum. .>

nativitalis. Etipsi convenerunt in unum, concorditer

Quoniam ccce reges. [•Vug.] II;cc sunt iatera Aqui- dicendo in Bethlehera Judae (Matth. ii) , secundum
lonis. Quasi dicat : Verelatera aquilonis sunt civitas Scripturas. Ipsi videntcs sic utin prophetia legerant
Dei, quoniam ccec reges tcrro' congregati suni cum fieri [Mich. \),admirati sunt de tanta gloria, etnon
caeteris fideUbus in unitale fidei. Convenerunt in la- p leviter vel otiose ; sed conturbati sunt pro peccatis,
pidem angularem et hoc in unum, idest in unitalera et commoti, ad fidera, et tantus fuit pavor, ut cor-
fidei et morum. In hac unitate non est locus haere- pus tremeret unde sequitur Tremor apprehendit
; :

ticis per partes pravi dogmatis concisis, qui di- eos ; ibi dolores ut parturientis, id est pcenilentia,
cunt : Ecce his est Christus, ecce illic [Matth. xxiv). quia ipsi videntes ita conturbati sunt ad poeniten-
Et sic, tiam sed in spirilu vehementi, Herodis, conteres

Vers. .0. — « Ipsi videntes sic admirati sunt :

naves Tharsis, qui naves in Tharso Ciliciae, quae

« conturbali sunl, commoli sunt, tremor apprehen-

magos per aliam viam revertentes, transposuisse in
patriam suara credebantur, confracta sunt ab He-
I dit eos. »

rode.
Ipsi facti sunt videntes, [Aug., Cassiod., Hier.,

Aug.] et sic, scilicet videntes. admiratisunt de gloria Vers. 7. — .< Sicut audivimus sic vidimus in ci-

et miraculis Christi ; et posl achuiralioncm gloria et " vilate Domini virtutum, in civilate Dei nostri : Deus
miraculorum Chrisli, conturbati sunt pro peccalis, « fundavit eam in aeternum. >.

et commoti sunt, id est ad bona mutali, trcmor ap- Sicut uudivimus. [Cassiod., Aug., Alcuin., Aug.,
 ;: :

461 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. XLVII. 46i

Decursis omnibus quae tempore incarnationis acta A templi tui, id est in communi populi tui. [Cassiod.,
suiit, concludit, quasi dicat : El quia ita est, ergo Aug.] Et quia hoc est sccundum
Aug., Cassiod.,
sicut audiviraus, in promissionibus proplieticis, si- nomen tuum, o Deus, quod ubique dillusum est,
cut estillud : Adorabunt eum omncs tjenlcs, et omncs quia nullus est qui huic nomini se non subjiciat, el
reges seniientei^Psal. xcvii) ; etillud: In scminctuo si nesciat cultuni. Secundum ergo nomen tuum, id
bcnedicentur omnes gentes (Gen. xxiii). Sic vidimus est sic ut reverentia tui nominis dilatetur. Sic et laus
in exbibitione. Omnes enim reges, omnes gentes tua, quae non est nisi in sanctis vera, dilalata est, in
adorani Christum, Cbristus regnat ad dexteram fi7ies terrx, id est in Ecclesia quoe toto orbe diffusa
Patris in civitate, inEcdesii, Domini virtutum, quia est, laus tibi datur. Non enim dcsunl qui te laudenl
ibi custodes angelos deputat. Repetit idem dicens : per omnesterras, quia dextcra /ua, id est propitiatio
In civitale, id est in catboHca Ecclesia Dei nostri plena est justitia, id est justificavit niultos, qui om-
dicit, hoc nomen conventus hsereticorum
ne sibi nes laudant. Vel dextera tua, id est ajterna beati-
usurpet. Quicunque est in hac civitate, audit et vi- tudo, in qua parte justi locantur, est plena justilia,
det qui vero extra est, ca;cus est. Ne autem putetur
;
id est justis, quia multi sunt justi qui stabunt in
hiec civitas temporalis, addit Deus ipse fututavit dexteram. Unde,
stabiliter cam civitatcm. Ne ergo liraeas nequando
g Vj.rs. iq. - « Laetelur mons Sion et exsultent
cadat rirraamentum. Fundavit eara, dico in ceter- u filiae Judae, propter judicia tua, Domine. i>

num, non ad lioram, ut prius tabernaeulum Moysi

Lmtetur mons Sion, [GI. int., Aug., Ilier.] id est
{Exod. xxvi).
Juda3a,qua2 primos radios fidei accepil et exsultent
—
;

P.iRS II. Vers. 8. Suscepimus Deus miseri-

n
filice Judce, scilicet confessionis, id est gentes a Juda,
« cordiam uiam, in medio templi lui. » id est ab apostolis genitai per confessioncra. Et hoc
Susccpimus. [Cassiod., Alcuin., Aug.] Secunda protcr judicia lua, Domine, quibus CKcitas contigit
pars, ub; agens gratias de adventu Christi, monet in Israel, ut plenitudo genlium subintraret [Rom.
de gradibus Ecclesias distribuendis, per quos Salva- xi). Et vos, gentes,
tor possit agnosci. Sic continua quo ordine fundata
est h»c civitas? Ecce suscepimus, etc, vel ila ; quid
Vers. 11. — « Circumdale Sion, et complectimini
" eam ; narrate in turribus ejus. «
audivimus et vidimus ? Ecce suscepimus, etc, velita
Fundavit, et vere, quia, o Deus, suscepiraus nos boni
Circumdate Sion, [Aug., Cassiod., Aug., Cassiod.,
qui sumus grana inter paleas,
Aug., Hier., Cassiod.] eleclos de Judaeis. Circumdate
lilium inter spiuas,
amica inter (Canl. quid suscepimus
dico, non scandalissed complectimitii eam brachiis
filias mise ii), ?

ricordiam tuam. Non solum sacramenta, sed elrem '^•^^"'^''^- Vel ita ab illo loco, Ia;tclur tnons, ct in-
c
sacramentorum. Nam sacramentis grana et paleaa telligitur mons Sion Ecclesia generalis. Sion enim

communicant, rera vero sacraraentorum, soli boni interpretatur speculatio. Et hoc est, loetetur tnons

percipiunt. Ubi suscepiraus ? in medio templi tui, id Sion, scilicet qua; est in speculatione populi. Et,

esl populi non suscipientis misericoriliara, id est in exsultent Judm, id est Christi, scilicct sanctae
filiae

medio palearum, qua; per sacramenta quibus com- femina; ;

per Judain, genus carumostenditur, propter

municant, populus Dei sunl ct templum. De quibus Christum qui fuit de Juda, el hie exsultant, ut in

Apostolus dicit Habenles formam pietatis ; virtu-

:
utroque sexu Ecclesia sil. Causa vero l;ctiti;n sunt

temvcro cjus abncgantes (II Tim. iii), qui populus judicia Dei : unde sequilur Propter judicia tua,
palearum raultus est, ita ut nulla videantur esse grana Domine. Quasi dicat : La^tetur mons Sion et cxsul-

sed tamen nonnulla sunt, quia tet. Et hoc, propter judicia tua, Doniinc, futura,
ubi se sciunl ad bealitudinoui futuram. Quasi dicat
Vers. 9. — " Secundura noraen luum, Deus, sic
Et si laborent raodojusti inter spinas, taracn exsul-
« et laus lua in flnes terra; juslitia jilena est dextera
;
tent propter hoc, quia non errat Deus in judicando,
« tua. »
sed discernet omnia grana a paleis. Concrete ergo
Secundumquodeslnomcnluum,oDeus,sicesl, et nati, discrele vivant, non temere modo judiccnl
laus tua in fines terra- [Aug., Cassiod,, Alcuin., ^ eorum est modo colligere, Dei vero esl sperarc,
Cassiod., Gl. int.] Per hoc ostenditur, non in arcto nunc merilo, in futuro ])ra>mio. Illi qui iiilus sunt
fundata civitas. Vcl ita, ct agit de actuali suscep- belenlur et exsultenl ; vos autera reprobi, in quo-
Uone Cbristi, qua susceptus fuit a Simeone et aliis, rum inedio suscipitur misericordia, qui cxtra estis,
quando in templo esl praisenlatus (Luc. ii). Et est, rera sacraraenlorum non liabenlcs, circumdatc Sion,
tuscepimus, Deus, misericordiam tuam, id estFilium non scandalis, scd honores exhibendo ; el compkcti-
tuura, in niedio tcmpli tui, quod eratin Ilierusalem, mini charilatc cam, Sion, id cst bonos, et vos pra'-
per lioc gravius accusantur, qui contemnut cum, dicatorcs, narratc, id esl pr;edicale aliis laudcs cjus.
qui in medio corum est conspectus, ct per boc no- Et hoc 1« turribus cjus, id est in allitudiiic munilio-
tatur incariintio Chrisli, qui sccundum quod homo num ejus, id est in concordia aposloloruui qui suul
in tcmplo esl pra;senlatus. Vel ita : Et agit de su- lurres hujus civitatis. Sicut enim in acluali civitalc,
sceptione Chrisli per fidcm, qua ab omnibus crc- lurres sunt ad munitioncm, ct ad providendos lio-
denlibus suscipitur. Susccpiraus, iide, o Deus, mi- stium incur.sus, et ad loi|uendum extcris : ita in hac
sericordiam liiam, id csi Filiiim luiim, in medio civilalc bcnc sunt lurrcs apostolica', (|u;i' suiit muui-
 ; ;

463 PETRl LOMBARDI 464

tiones contra ha'relicos et altitudines, de quibus A tensis, formosa nympha, Iti-titia totius terra;
exteris est loquendum, ut possint exteri audire. Ne Munslerus, pulchcr locus, et gaudium universcB
terrn> inlerpreles pro Cajelano, piilchra sponsa lce-
;
vero per laeliliani remissi leiilescanl, in virtute Ec-
tificans tcrram ; Paraplirasis Campensis, elegans
clesiae nionot corda ponere. Unde subdit :
rcgio, .gaudio universiv tcrrw ; translalor ad cum-
Vers. 12. — " Ponile corda veslra in virtute ejus dem, spcciosa nympha cst, cl decus universa; lerrce;
« et distribuite donios ejus, utenarretis in progenie Chaldanis, pulchcr ut sponsus, gaudium omnium
hahiliilorum lerrir; Nebiensis, pulchcrrimo frut-
" altera. »
icc, Urlilicans omncm lerram. Quo divcrtemus in
Poiiitc corda vestra. [Aug., Gl. inl., Aug., Cas- tanta diversitate ? pugnent quantum volent. Notum
siod.] Quasi dicat : Narrate, non ut habeatis pielalis est ortam esse bujusmodi varielalem ex parlicula

formam, et virtutem ejus negelis sed, ponite corda :

Hebraica nij noph, quae mulliplex est, ad lcvare,
gcrmcn, ad sponsam ad rcgionem, ad favum mel-
vestra, non modo ora in virtutc cjus, id eslin chari-
lis. Primam significnnliam acceperunt LXX, lcva-
tate (// Tim. iii). Virtus enini civitatis est charilas, quod non
tur exsultaliiinc univcrsir lcrrcs ;

quam nihil vincit. Unde Salomon : dilectio fortis est potest lieri solide sine fundamento. Omnes tamen
ut mors (Can viii). Et, habita charitate, distribuite, versiones in unum possunt reduci. Etenim sancta
Ecclesia, supra iirmam petram stabilita, frondet
id est dislinguite, domos cjus. domum, seilicet a
vernanlibus ramis florescit fraffrantibus rosis, et
:

domo, quai liabel formam tantum et qua' cum forma ;

g gg, regio spiritualis, sponsa tandem Chrisli formo-
habetpietatem.etnolite confundcre, quasi unum sint. sissima.
Quasi dicat : Si charitalem liabueritis, non temere Vers.
4. —
Quoniam cccc rcgcs tcme congrcgati
judicabitis, et videbitismalos non obesse bonis. Vel sunl.Nec in LXX, nec in Hebr. legitur terne. Et
ila Distribuite domos ejus, scilicet domos circum-
:
Hieronymus scribit ad Suniam et Fretellam se de
veleribus Lalinorum codicibus suslulisse. Sunia et
cisionis et proepulii (Gal. ii), ut Paulus eal in gen-
Fretella legebanl pro lcrra' ejus. Psalmodia Romana
tes, alii in circumcisioncm, dispensalionera quidem et contexlus Augustini babent lcrra'. Quod cum
diviserunt, sed charilalcm junxerunt. Hoc magis reeeptum sil in usu Ecclesiae, non est jugulandum :

convenit, id est haec sententia melius litlerae con- imo ipse Hieronymus interpretatur in commentariis
regcs tcrra', id est principes sa^culi, ac in Gra?cis
gruit. Undesubdit,«isic,oprgedicatores,eMa;TO<i«m
codicibus quos licuit viderc, legimus o' paat^isTi;
progcnie altera, id est usque ad postcros. Vel ita se-

cundum aliam litleram Et distribuitc gradus cjus,

id est oflTicia dislincla ordinatione disponite,
:

scilicet
Vers. 6. —
In spiritu vehementi. Hieronymus, in
vcntn urcdinis ; alii, in vcntooricnlali ; Chaldgeus et
presbyteros, diaconos, et hujusmodi. Ut per eos Pratensis, vcnto nnto ; et transialorad Campensera,
cnarretis magnalia Dei in progcnie altcra, scilicet nnti prncella. Sed ventus orientalis, qui dicitur
Christiano populo, qui est secundus ab Hebra^o, Eurus, vel Vullurnus, est calidus et siccus, ob id-

quem primum elegit Deus.

C que urens et vehemens.

Vers. 13. — « Quoniam bic estDeus, Deus noster Vers. \\. —

Narratc in turribus ejus. Quoniam
|3D sAPiiAR, est indifterens ad narrare el numerare.
« in a'lernum, et in sieculum saesuli ipse reget nos
;
Priorem significantiam LXX
respicientes subaudie-
« in sa^cula. »
runtpropositionem in. Alias vertunt numerate terras
Qunniam hic est. [Cassiod., Aug., Cassiod., Aug.] ejus, utrobique digna intelligentia.
Hic ostendit quid narrandum est, brevis est senlcn- Vers. 13. —
Distrihuitc domos ejus. IJDS pasegu,
<i

tia, sed qua" omniaconcludit. Quasi dicat : Enarretis id est roboratc vel c.raltatc, quomodo verlunt Neo-
hoc, scilicet quoniam hic, scilicet 103 Chrislus terici Hebraicantes. Hieronymus el LXX videntur

prffisens, in lerris visus, et cum hominibus eonver- legisse iSsj palegu, quia LX.K reddunt distribuite,
illa;scparala'. Ad sensum cxigua est distantia, sicut
satus est (Baruch. iii) ; Deus, Deus nostcr et si in
quod nos. dkimus domos, ponunt palalia,,n"n"0"lN
homine hoc in ceternum non ad tempus, ut
latet, et ARMENoTiiEifA.Deniquc non est improbabile quin
falsi dii. Hoc dicit contra eos qui temporales ho- priraum vocabulum significet distribucrc, ut refert
mincs deos faciebant. Et pro, id esl in sccculum sw- lexicon acadeiniaB Coraplutensis. Et Nebieosis ver-
tit separate.
culi, et ipse rcgct nos ne cadamus, quia rex est Chri-

stus ; est enim Deus et rex noster, quia Deus ost. Vers. 13. — Ipse rcgct nns in siecula. maSy
,
\L:,ivTH,ides,l usrjue ad mnrtem, yelsupcr mortem
protegit ne moriamur quia rex esl, regit ne cada- d ^.^j ^,^ „„^^/^._ ^',.,.^^„„1 Hieronvmus,
;
Munsterus,
mus. Et hoc in sxcula, id est sine fine. Sanctes, et paraphrasis Carapensis. Sed Pellicanus
et interpretes pro Cajelano, crtcrnalitcr ; translatio
coLLATio IN PSALM. XLVii ; « MAGNUS DOMINUS, » ctc. ad Campensem, in scmpitcrnum. Ca?terum usque ad
mnrtcm, id genus locutionis, satis indicat ajtcrnam
In titulo mysticc addiderunt LXX, sccunda Sab- Dei providenliam circa sanclos suos Pratensis :

bali. Firmamentum enim laclum secundo die, est

vertit /)(')• juvcnlutcm ; (Uialdacus et Nebiensis, si-
pcr quod intelligilur Ecclcsia, de qua nobilissime militer, ut almutb sit uuica dictio sic enim juren-
;

tractat psalmus. tutemsignitical, per quara intelligit Rab. Salom.

Vers. 2. —
Fundalur e.rsultaliune univcrsw Lyra suavitatem, mctaphoncos, ut intelligas
tesle

tcrrce. Hic mire variant translatorcs. Hieron., spe- Deum ducere nos suaviter, quemadmoduni puer
cinso Igerminc, gaudin univcrsce terrce ; Sanctes, bonae indolis, a prudenti patre, dulciter et humani-
pulcher terminn, gaudium universa; terrm ; Pra- ter tractalur.
 , ,

465 COMMENTARimi IX PSALMOS. — PSAL. XLVIII. 466

PSALMUS XLVIII.
PSALMl TITULUS : '< IN FINEM FILIIS COaE , PSALMUS A nuni, ad ulrumque enim refertur. .\c si dicat : Nulli
DAVID. i> scrmonem subtraho audiat hxres , tem propter

AvAite hcBC, omnes gentes. [Alcuin., Aug., Hier., judicium, id est unde judicetur ut sic timeat, et

Cassiod., Aug.] Titulus : In fincm /iliis Core psnl- justus propter regnura, id est unde regnet, ut sic

mus David. .\git hic Proplieta de amatoribus hujus diligat. Poslea sequitur brevis explicatio justorum,

raundi, ostendens eos cum gloria sua perituros; et cum subdilur, dives et paupcr, dives referlur ad

de Christo redemptore, non illorum, sed contem- terrigenas, pauper ad lilios hominum, elc. Dives,

ptorum mundi, redarguens eos, illos qui colunt id est terrigena el pauper, id est Fiiius hominis, au-
dile, qui estis simul in unuin, id est non separali
Deum , ut hic eis bene sit : qui raurraurant vel
blasphcmant Deum, quia mali llorent, et ipsi pro- usque ad raessem, quandoquidera non siraul eritis,
muntur, quasi Deus haec ignoret, vel non curet, ne quando separabuntur zizania a tritico iMatth. \ui),
ipse laboret videndo, vel corrigendo. Contra hos oves ab haedis Olatth. xxv). Audianl ergo nunc,

loquitur liic Propheta filiis Core. Et est sensus :

siraul in unum, id est non separatim, et pascaulur

Psalinus iste, Daiid tendens in finem, id est in simul agni el hajdi donec venial, qui segrcget alios

Christum, cantatur Core. Intentio. Monet, ut ad sinistrara, alios ad dextrara' (iftirf.J

filiis

dejectus in mundo, non apprelietur elatos. Modus. r> Vers. 3. — « Os raeum loquetur sapienliam ; et

Quatuor sunt [artiliones. Primo atlentos facit ad

« meditatio cordis mei prudenliam. »

nova, et ad ingentia (]uaB dicturus est. Secundo in- Os mcum. [Cassiod., .\ug., Cassiod.] Coramendat
cipit prosequi illa, dicens quod Christus non redi-
dicenda, quasi dicat : Ideo audile, quia os meum
met improbos, ibi, cur timebo. Tertio qua? impiis bquetur sapicntiam, id est Christura. Sapienlia ad

et justis reddenda sunt, ibi, sicut ovcs. Quarlo ad- divinas res pertinet. Et ne putes eura solo ore, cl

monet ne limeantur potentes, qui omnia cum luce non ex corde loqui, addil, et meditatio cordis mei
relinquunt, il)i, ne timueris. Primo ergo reddens loquetur prudentiam, scilicet de moribus, (|uod est
in fuluro providere. Prudenlia enim ad inslruendos
attentos, ait :

Vers. 1. — " Audile hsec, omnes gentes ; auribus raores pertinet. In his duobus omnis sermo divinus

c percipite, omnes qui habitatis orbem. » indicalur, nec hoc a me, sed.

Auditc lifi'C qua; dicturus sum. [.\ug.] Hic allen- Vers. 4. — n Inclinabo in parabolam aurem meam ;

tos facit omiies gentes. id cst omnes iniqui. Itec jam « aperiam in psalterio proposilionera moam. »

hodie quae hic dicuntur, per recitalores audiuntur. Incliniibo aurem meam in parabolam ,
[Hier.,

Yideraus enim hunc psalmura, qui antc non recita- Alcuin., llier., Aug., Hier., Aug.] id est humiliabo
batur nisi in una gente Judaeorum, nunc recitari p me veritati inlus loquenli, qua; docet mc loqui per

per totum orbera terrarum, scilicet per omnes Ec- parabolas, ne oranibus paleat. Vel, inclinabo aurcm
clesias, et aurihus audiendi percipitc. Quasi dicat : meam in paraliolara, id est humiliabo me vcriiati,

Non Iranseuntes audiatis omnes qui kabitalis nrbem, qua' pcr parabolas ct ;pnigmala me docet. Videmus
id est, omnes justi ,
qui sunt domini, non servi cnim nunc per spcculura in aenigmaie (/ Cor. xiii).
rerum : habilant enim orbom, qui non tonentur ab Quidquid euim modo videraus per aenigraa est. Et
orhe, nec ejus erroribus implicantur. Postea quod apcriam in psalierio, id est factis ostendam propo-
dixerat exponit, dicens : siHoncm meam, id est quid mihi prx omnibus pro-
Vbrs. i. — '
Quique lerrigena; et lilii hominum; pouo, id est ;i'lernara bealitudinera. Et est sensus,

« simul in unum dives et pauper. » Faclis oslcndam quod dico.

Quiquc tcrrigence. [Cassiod., Aug.] accipicntcs Pars. H. Veus. 5. —

" Cur timebo in dic mala'*

per terrigenas , iniquos, et per filios hominum, <i ini<iuitas calcanei mei circumdabit mc. »
justos. Vcl ita, ut per genles et inhabitantcs com- Cur timcbo ! [Cassiod., Alcuin., Aug.| Sccunda
muniter omnes homines accipiat, sic : .\ndile licnc pars, ubi incipit narrare qu;c supra promisit, di-
omnes gentes nullum excipio quia non accipil
,
,
cens quod Christus non rcdimcl inipios. Ilic Pro-
Dcus personas, omnibus pr;i,'slo est ipsc, el gene- pheta in sua persona gcncralera agens causam
rale beneficium est incarnatio , cl ut manifestius quajrit causara damnationis et timoris malorura,
fiat quod dixit, addil , auribus audicndi, percipitc qua; est iniquilas. El hoc csl, cur limcbo in dic
omncs qui habitalis nrhem. Quiquc, etc. l-^xponit hic )/i«/n, id cst in die judicii'? quac dicitur dies, quia
per partcs <|uos anle vocaverat tcrrigena;, id esl, tunc orania apcrla crunl ; el niala. (|uanlum atl in-

ini<|ui : tcrrigena' sunt qui vilia terrcna sequuntur, justos, qui lunc daiimabimlur. Eccc cur tiiiiclio,

quasi genili a tcrra : lii sunt in parle Ad;c. qui fuit ([uia, iniqiiitas, etc, id est, pro iniquilate liinebo,

hnmo, non fdius liominis. Et /ilii hominum, aiidite, quani vitare possura. .Mors (|uara timcut homincs,
id est jusli, ([ui sunt in sorte Chrisli, qui fuit lilius separatio est animac a carne. Mors autem vera
hominis, cujus geslavil imaginem (// Cor. xv). Post (|uam nnn tiraciil, soparalio csl anim;p a Deo. Tlra-

ea addit. Qui<iw.\ scilicel lcrrigcnr., et fxlii lionii- que vcro diaboli pcrsuasione proiiiiiala esl homini.
467 PETRI LOMBARDI ies

Quasi dicat : Non est quod timeam, id est qnoi AsaVicel Qui con/idunt in virtute sua, etinmultitu-
timere me cum iiiiquitatem, quae
oporteat, si volo, dine divitiarum suarum gloriantur, hoc non muta-
est causa timoris, vitare in mea sit polestate pro :
tur. Frater, id est Christus, sub admiratione pro-
qua tanlum timebitur in die novissima, quK erit nuntiandura, qui est priraogenitus in multis fratribus
damnatis mala , non juslis. Juste ergo punietur (ftom. vi), et qui post resurrectionem dixit : Vade,
quicunque non vitat, cum possit ; et hoc est, ideo etdic fratribus meis (Jaan. xxi). IUe, inquam, tan-
limebo quia iniquitas calcanei mei circumdabitme. tus fraler,non redimit et si ille frater, id est Chri-
:

Alludit verbis quse in Genesi Dominus serpenti stus non redimit, redimet homo, qui sauciavit? Quasi
dixit : Inimicitias ponam inter tc et mulierem : ipsa dicat, nuUus homo redempturus est. Qui ergo in

conteret caput tuum, et tu insidiuberis calcaneo hoc fratre coufidit, non timebit in die mala, ut alii.
ejus (Gen. iii). In singulis nostrum est liaec mulier, Ideo non redimet homo, quia non dabit liomo Deo
et vir ejus. Eva enim caro nostra est, quae seducil placalionem suam, id est uude placetur.
virum, id est rationera, per quam carnem labitur Vers. 8. — (I Et pretium redemptionis animae
homo, qui lapsus per calcaneum hic significatur, " suae; et laboravit in aeternum, et vivet adhuc in
quem observat diabolus, ut dejiciat. Vol per calca- « finem. »

neum, finis vilre intelligitur, cui diabolus maxime B Et non dabit pretium redemptionis animce stus,
insidiatur; per caput serpenlis initium diabolicaesug-
[Cassiod., Aug., Hier., Alcuin.] id est unde redima-
geslionis. Hinc dicitur : llla observabit captit tuum, tur anima hominis, quia nulla oblatio potest com-
serpens, (861 [••Vug.] id est initium suggestionis,
pensari prelio Chrisli. Vel ideo, frater, id est Chri-
ne veniat delectatio. Et tu ejus calcaneum observa- slus, non redimet talem, quia isle lalis, qui confidit
bis, id est lapsum carnis, vel 1.0-4 finem vits, ut in virtute, vel diviliis, vel amicis, non dabit Deo
insidieris. Et hoc est, iniquitas calcanei, id est qucc
placationem suam, id est qua flectat Deum pro pec-
mihi est ex lapsu carnis, quem observat diabolus.
catis ; et non dabit Deo, pretium rederaptionis ani-
Observat enim diabolus quando labaris, ut dejiciat
m<e sua;, id est eleemosynas, quibus redimat ani-
te ; tu observa capul ejus, id est initium suggestio- mam; et ideo hic taUs laborabit in ceternum. Labor
nis. Vel, iniquitas calcanei mei, i]uae mihi crit in
non lamen adhuc in fi-
finietur, vita finietur. Yivet
fine, circumdabit me, id est opprimel me, el faciet
ncm, id est, post finem vitse; vivet secundum ani-
me tiraere.
mam, quia non peribit anima cura corpore, sed do-
Vers. 6. — II Qui confidunt in virtute sua, et in lori reservabitur, usquequo accepto corpore utrum-

• mullitudine diviliarum suarum gloriantur. " que crucielur. Ideo laborabil, quia

Qui confidunt. [Aug., Alcuin., Cassiod., Aug.] Hi G Vers. 9. — a Non videbit interitum cum viderit
sunt quos circumdabit iniquitas calcanei, scilicel, <i sapientes morientes; simul insipiens et stultus
qui confidunt in virtute corporis vel animi, in divi- " peribunt. »

tiis vel amicis, in quibus suinma oranium lerreno- A'o« vidcbit intcritum, [Aug., Alcuin.] id est non
rum concluditur. Quasi dical : Tinior est de iniqui-
inleUiget quod sit verus interitus. Et hoc, cum vide-
tate ; iniquitas vero de terrenis , in quibus adeo quia vident aeque
rit sapientes moiientes, id est
stulti sunt, quia alii sunt. Qui confidunt in virlule
mori bonos et malos. Dicit enim : Si sapiens qui pie
sua, id est praesumunt in virtule sua corporali, vel coluil Deuni mortuus non potest evadere, cur
est, el
ingenii, et alii, quia gloriayitur i?! multitudinc divi-
sequerer eura ? Faciam mihi bene dum vivo, et ita
tiarum suaruni, id est qui glorianUir in diviliis nescit iste, quid sit verus interitus, qui ei eminet
mullis, unde superbiunt. Unde enim inllatur liomo
ffiternus, taraen sapiens transit ad vitam, sed insi-
magis, quam de divitiis"? Et nota quia post intrin- piens, id estnoa prospicit in futuro; et
qui sibi
seca quai noraine virtutis significatur, ponit exle- stultus, scilicet quo malo nunc sit.
qui nescil in
riora quce intelligit per divitias. Et alii sunt qui Vel, insipiens, qui non atlendit mala prassentia vel
coiifidunt in amicis, hoc subintelligendura est ; sed futura, et stultus, qui, si atlendit, non cavet, simul
frustra, quia
D peribunt.
Vers. 7. — » Fraler non redimit, redimet homo ; Veus. 10. — « Et relinquent alienis divilias suas;
« et non dabit Deo placationem suam. »
« el sepulcra eorum domus illorum in ceternum. »

Frater, [Aug., .\ug., Alcuin., Ca.^siod., Hier., Ei rclinqucnt divitias, [Alcuin., Aug., GI. inl.,

Aug.] ad litteram, 71071 rcdimit eum. Et vere 7ion, Aug.] propter quas fecerunt mala. Divilias dico,

quia, an redirnet eum homo purus? Quasi dicat :

suas, quae non sunt secundum Deura, atienis : et si
Non, quia no?i dabit fraler, vel alius homo, deo pla- filiis relinquant, alienis tamen quia alieni sunt, qui

catloncm suam, id est uude Deus )ilacclur. Ve! ita nihil prosunt; et sepulcra eorumsuiUdomusillorum,
ab illo loco, qui confidunt. Quasi dicat : Ideo timen- qui palatia fedificaverunt in cstcrnum hujus SEecuIi.

dum est ini(iuitale circumdato, quod per partes ini- Quasi dicat : In sepulcris manent, non in palatiis

quitatis exponit, scilicet quem circumdet iniquitas, quae exstruxerunt. Vel ila : et sepulcra eorura, se-
cum ait, qui confidunt et gloriantur, etc. quia eos cundura opinionera suara, sunt domus illorum in

(86) August., ad vers, 14 hujus Psalmi.

469 COJraENTARIUM IN PSAL5I0S PSAL. XLVni. 470

jBlernum, sunl, id est putant quod sepulcra eoTum XDcdisti cum escam populis .'ElldopumiPsnl.Lwiu).
quae construunt quasi domos aeternas ad memoriam, Horum lentoria et tabernacula sunt mali, qui de di-
semper sint domus sibi quamvis in inferno magis vitiis vel honoribus laboranl, sicut boni aHcrna
maneant. quaerentes sunt templum Spirilus sancli (i Gcr. iii).

Vehs. 11. — « eorum in progenie

Tabernacula
Idem etiara sunt pelles lerrae, quia terram amant,
non coelum non dant terrena pro aeternis, sicut
;
€ et progenie ; vocaverunt nomina sua in terris
Job ait Pellem propelle, et omnia qux liabet homo,
:
« suis. i<

dabit pro anima sua (Job n). Pellem propelle, et

Tabernacula etiam eorum, [Aug., GL int., Aug.] omnia quae habet homo, scilicet lerrenitatis et mor-
in quibus ad tempus sunt, id est domos quas hDcre-
talitatis pellem deformem pro pelle gloriosa. Vidi
ticis relinquunt, putant esse duraluras i7i progcnie ergo quod turbabuntur tentoria ^Eihiopia?, scilicet
filiorum et progenie nepotum. Et deinceps, et voca- pelles terrae, et hoc pro iniquitate sua. Per quid
verunt nomina sua, id est hoc quaerunt, ut invocen- turbabuntur"? [Hier., Alcuin.. Aug.] Madian, id est
tur nomina eorum a domibus illorum quod ta- :
ex judicio cujus metu et nunc et in fuluro cruciabun-
raen, non est magnum, quia haec invocatio tanlum tur. El poslea inore suo complacebunl aliis, id est
fuit, in terris suis, id est in provinciis suis, non secum perdunt
r> alios ; vel in orc suo, ubi simulatio
apud exteros faraa eorum pervenit. Vel ita secun- est, coraplaeebunt, quia sua mala palliant. Et ideo
dum aliam liltcram, scilicet, invocabant nomen co- illis placent, non in corde, sed in ore. Vel, bene-
rum in terris ipsorum. Haec faciunt haeredes, qui ad dicent, alia liltera quasi dicat': Cum tales sunt ut
sepulcra mortuorum inebriant se in memoriam eo- non quaerant nisi bona temporalia, fnint etiam hy-
rum, sed nec gutta pervenit ad linguam in inferno pocrit;c, ct labiis benedicent Dcum, noii corde, Au-
ardentis. Ventri itaque suo serviunl, nons spiritibus dientes enim de «lerna vita, dc contemptu mundi
defunclorum : ad spiritus enim defunclorum nihil
non curant, sed ne erubescant vel corripiantur, ore
pervenit, nisi quod fecerunt dum viverent. Et tam benedicunt Deum, et pejores sunt apertis raalis, ct
in hoc quam in caeteris,
fiunt posleriora prioribus deteriora. Vel benedicunt
Vers. 12. — « Horao cum in honore essct, non Deum, implendo desideria. Hic est nos peccanlium.
« intellexit ; comparatus est juraentis insipienlibus, Cum enim vola iniplenl, Deo gralias agunl, sed in

« et simihs factus esl illis. » ore suo hoc faeiunt, juxla iUud : Populus hic, la-

Homo nonintellexit, [Aug.,Alcuin. ,Aug.,.41cuin., biis me honorat, cor autcm corum longe cst a mc
Gl. int.] id cst non intelligibiliter egit, dum sepulcra {Mallh. \\).

quasi aetcrna exstruit, et noniina sua lacit invocari,

Q Pars. III. A'.a];a\aa. Vers. 14. — n Sicut ovesin
cum potius acterna deberct quaerere, cum tamen in " interuo posiii suiit ; morsdepascet eos. »

honore esset, id est ad imaginera Dei factus,non qui-

.Sicuf oves. [Cassiod., Aug., Gl. int., Aug., AI-
dem viribus, sed rationis intellectu. Vel ita : quasi
cuin., Cassiod., .\lcuin.] Tertia pars, ubi dicit qua;
dicat : Ita studet homo vanis, et inde non est accu-
juslis et impiis reddenda sint. Quasi dicat : llli ita
sandus Deus, sed homo, quia, homo cum esset in
se jactant, scd positi sunt illi, qui sola pi-escnlia
honore, id est ad iuiaginem Dei factus, 7wn in-
allendunt, jam in inferno raente, ut justi mente in
tellexit suam dignitalem, scilicet quod intcUectu
coslo faciunl. Ipsi dico existentes, sicut oves, sci-
praecst homo jumentis, non viribus. Quasi dicat :
licet ignavi, ct mors, id esl diabolus, pastor esl eis ;
Non intelligibiliter egit, sed comparatus est araissa
alia littcra, ut Christus vita, ita diabolus est mors,
Ta.l\onejumentis insipientibus, id est non in alia re,
qui pastor est illis, ut ovibus quas traliit ad pascua
sed in insipientia. Et merito ct, id esl quia similis
raoftis. Vel sed mihi jam constal
ita se jactant,
faclus cst illis vitio suo, non natura ; illis, id esl
quod positi sunt, id esl quod ponentur, post hanc
juraentis.
vitam, in inferno sicut ovcs oves eiiiiii amissa lana
—
:

Vers. 13. € Hoec via illorum scandalum ipsis coiisumptione subslanti;c,

;
niancnt, ,sic in istis, sinc
" et postea in ore suo complacebunt. «
Et mors depascct eos,
Y)
poena invenit quod cruciel.
Hac via. [Gassiod., Aug.] Ilic jam omnia dicta
jumentorum, qua; non radicitus
IIoc dicitur a simili
in unum colligit. llaec via, quasi dicat Ila agimt
vellunt herbas, scd summiiates carpunt, unde ile-
:

illi. lit h£BC via, id est vita, qu;e dicitur via, quia
rura hcrba3 nascuntur ad paslum, sic ct illi morte
ducit ad raorlem. Via dico, illorum, non Dei, esl quia noii deficiiiiit. Vcl depa-
dopasli reviviscuiit,
scandalum, id est stimulus et dolor, non securilas, pascuam, cst dc
scet eos, id est de pascua ad id
quia de suis aclibus torquenlur ipsis, id est malis.
pa'na ad pivnam ducul.
Non ita sit tibi, ul tales pules esset beatos. Vita
malorum scandalum cst. Undc Habacuc : l'ro
Vj;us. \o. — " El dominabuiiliir eorum jusli in
iniquitnte vidi tcnloria .Ethiopim; turbabunlur pcl-
" malulino ; ct auxilium corum vetcrascctin infcrno

terrm Madian. {llabac.

• a gloria corum. "
les iii), (87). yElhiopes ni-
gri damoncs sunl, animos scduclorum nigrcdine El justi dominabuntur corum. (Cassiod., Hicr.,
peccalorum ct vitiorum caligini^ ofluscanlcs. Unde : Aiig., Cassiod., Aiig., Cassiod.) id cst priecminc-

(87) Hior. in commentariis Haliacuc. iu, lili. ii.

 » ,

471 PETRI LOMBARDI 472

bunt eis el judicabunt eos in matulino, id cst in re- A sphemat in adversis : despecla vero confessio esl,

surreclione, quando omnia crunt npcrta, quia modo quara prosperitas facit ; sed illa est raagni meriti,
est nox, dum non apparenl merita juslorum, et quam nou tohit vis doloris. Nec sufllcit ei propria
quasi felicitas nominalur impiorum ; et auxiliiim iniquitas, irao eliam
eorum, quod hic habebant in gloria saeculi, quod Vers.20. — u Introibit usque in progenies palrum
erat a gloria eorum, id est a virlute sua, pecunia, « suorum ; usque in aelernum non videbit luraen. »

amicis, veterasccnt a simili panni, in infcrno. Vel, Introibit usque in progenies palrum suorum
au\ilium eorum veterasci4 in inforno : et hoe, a (Aug.,Hier.)id est imilabiturantiquos patres iniquos,
gloria eorum, id est juxta quantitatem gloriae eo- ct ideo non videbit lumcn. Qui enim patres pessi-
rum ;
quia quanlum aliquis malus visus est habere mos imitantur, eorura societale damnandi sunt. Non
gloriam inter homines, tantum in inferno corruptio- videbit d.\zo\.usque in ceternum, quia eliam hic in te-
nem patietur. Vel ita distingue, secundum aliam nebris interioribus est, et postea exteriores patie-
litieram , auxilium corum vcierascet in inferno, tur (Malth., xxii). Sed quare hoc ? iiuia,

hic distingue : a gloria eorura, vel sua cxpulsi Vers. -21. —

Homo cum in honore essei, non in-
sunt, haac est alia littera. Ipsa ita, sed ego non. Et « lellixit comparatus est jumenlis
; insipientibus,
hoc est. T3 « et similis faclus est illis. «

Vers. 16. —
Vcrumtamen Deus redimet ani-'I
Homo cum in honorc essct non intellexit. (.Aug.,

" mam meam manu infcri, cum acceperit me. "

de Cassiod.) Quasi dicat : Non est inde aecusandus
Vcrumtamen Dcus rcdimet animatn meam. [Cas- Deus, scd homo. Et ideo comparatus est jumentis
siod.] Ut terror prajdiclorum prosternit malos, ita
insipicntibus, et similis factus est illis. Iteral hic

spes redemptionis relevat bonos. Redimet dico, de deformitatera hominis, ut raalus a raalo quiescat.

manu inferi, id est potestate diaboli, qui anle adven- COLLATIO IN PSALMIM XLVIII : « AIDITE, » etC.

tum Christi animas lenehat, cum accepcnt me, id Vers. 1 .

— Omnes qui habitatis orbem. Hier., ha'
est carnem ex me. bitatores occidcnlis: Pralensis et PeUicanus, pro
orbe, veriunt tcmpus et anmm ; Sanctes, et Cceteri,
Pars. VI. A!a'{/aA[xo(. Vers. 17. — " Ne limueris orhem, cum LXX. Ctelcrum cum simus temporarii
" cum dives faclus JLO& fuerit liomo; cl cum et raortales, et diclio iSil iieled signilicel tempus
« multiplieala fuerit gloria domus ejus. » in hoc saeculo, in quo occidimus, non laeditur sen-
lentia. Et rabbi Emmanuel dicit n.undum generabi-
Ne timueris. [Cassiod., Aug., Cassiod.] Quarla
lem ct corruptibiiem, idque Hier. apposite innuit
pars, ubi est admonitio ne timeanlur potenles in per occidentem.
saeculo , qui omnia cum luce relinquunt. Cur Vers. 7 et 8. —
Fraternon redimit ,redimet ho-
enira haec peccatoribus sunt permissa, coramunis Q mo ; non dahit Deo placationem suam et pretium
redemptionis animir suic. Ut repelalur negatio raox
quaerela esl. Quasi dicat
Quia sic pcribunl mali, :

prcecedens, el secunda elausula, redimet homo?

et Deus redimet Ergo ne limueris esse bonus,
suos. legatur admirative vel interrogative secundura Aug.
cum divcs factus fuerit Iwmo, in quo videris Irustra Nostra editio ferme ad verbum respondet He-
tibi laborasse, qui justus es, el tamen pauper. Non braeo '£'\S'm^'' n"TE N''^ nx ach lo piiadoh iiphdou
est magnum quod dives est hoc enim abjccti ha- ;
iscii. fratem rcdimens, non re-
Hier. alitcr vcrtit.
ditnct vir, nec dabit Dco propitiationcm pro eo. Et
bent Poslea subjungil quod raajus est, diccns
: Et :
pretium redemptionis animae eorum, ubi commulat
cum mulliplicatd fuerit gloria quce esi in honoribus ordinc pra^poslero negalionem priorem, qua; in
saeculi. Gloria dico, non lanlum ejus, sed et do- Hcbr;EO rclrahitur ad priorem parliculara. Consi-
mus ejus, quia non solus ipse, scd eliam omnes railitcr Munsterus, divcrsara tamen habens Irans-
hlionQm, at fratcr rcdimendo, redimerc non po-
qui ad eum pertinent, honorantur ; el boc etiam
teslquemcunque, necdarc potesi Deo redemptionem
dicit pro nihilo esse ducendum. Ideo ne timueris, ejus ; prctiosa est enim redemptio animce eorum;
Vers. 18. — « Quoniam cum interieril, non su-
Vralensii, fratcrnon redimem redimetvirum;ct non
dahil Dco rcdcmptio7iem ejus.et erit pretiosa rcdem-
« met omnia nequc dcscendet cum co gloria ejus.
ptio animit' eorum; Pellieanus, />-n/cr non redimen-
;

Qunniam cum interierit,non sumet omnia,[\\ig., do, redimct virum, elc. Nebiensis, />(i/rfm «c^tia-
;

Cassiod.] hic possessa neque descendct gloria ejus

; J3
quam rcdcmplionc redimet tiir.IIic eliam refcrt quo-
ad inferos cum co, quia in abyssum cadet, ideo ruradam Hcbncorura opinionera.qui scntiunl ,~;n ah,
id cst fratem, pro ~~N ehad, id est unus posilura,
ail, desccQdet. El ideo descendct.
ut sil sensus Unus non rcdimit, redimatquisque, vel
:

Vers. 19. — « Quia anima ejus in vita ipsius be- redimanL.singuli ; SancleS', fralrem non redimendo,
redimet quispiam, etc. Interpretes pro Cajelano, /ra-
« nedicetur; conlitebitur tibi, cum benefeceris ei. »
trem non rcdimendo, rcdimct vir,clc. Translatio ad
Quia anima ejus [Cassiod., Aug., Cass., Aug,) Camnenscm, nemo fratrem suum ulla rationc potesi
sensualis, non ralio hcncdicctur, id est cxaltabiUir ;
rcdimcrc, nec pro co rationem Deo dare. In tot ver-
sionuin ambagibus, non est quud quis diseruliet,
in vita ipsius, quia quandiu vixit, sibi benefe-
cum ecclesiasliea leclio satis sit clara, et veritati
cit : in morle tori[ucbilur anima. Vcl, benedicetur, Hcbraicae proximc rcspondens.
non ulique de bono aetu, sed de deliciis. Bencdice- Vers. 8. —
El laborabit in (P.lernum. Hicret Ha;-
lur, enim favore luxurianlium, qai inlcr epnlas pa- braismo h«rentes, opposilum sensura reddere vi-
denlur sed quiescet seu desinet in (itcrnum cum
:
sloribus bcne optant. Ideo ctiani dcscendet, quia
labor et quics pugncnt, quem locuni impclivcrunt
confilehilur lihi, id est laudabit le, o Dcus, c.um bc- hostilitcr Fab. el Ca^cus. Secundura Aug. intelli-
nefcreris ei. id cst sohunmodo in prosporis : bla- gitur de eo, qui dum viveret, confidebat "in virlute
473 COMMEMTARIU.M IN PSALMOS. — PSAL. XLIX. 47i
sua, et in multiludine divitiarum gloriabatur. At A de verbo, sed sensum de sensu exprimcre. Itaque
ubi reddenda fueril ratio coram tribunali judieis scribit : « Pro justis, rcr^osin Gra>cQ
o' siOiT;, id esl
post finitam vitam, nil invenit quo redimeret ani- vos Icgisse dicilis, sed hoc propler euphoniam, ila
raam suam, et ideo laborabit in .Tternum, vitaque in Lalinum versum est. Alioqui et in co loco, ubi
ejus voluplaria, quam in delieiis duxerat, tinem in- scriplum legimus, ccce scriptum est in lib. euOjojv,
venit, et jam damnaturi adjudicatus ; cessabit a justorum inlelligimus librum, et non debemus sic
gaudiis illis, quibus inebriatus fuit. nec miseriam vcrbum de verbo cxprimere, ut dum syllabas sc-
deinceps vitare poteril, aut picnitenlia^ locum inve- quinuir, perdamus inlelligentiam. » Hkc ille.
nire. Ac proponil exeniplum speclabilc divilis epu-
lationis, ulcerosi Lazari, qui vicem in morte
et A^ERS. lo. — F.t auxilium eorumveterascct in in-
raularunt. llic laboraverat in tlnem, et vivet in ferno. Hieronymus, ct firjura corum conterctur in
aelernum ille vixerat in tlnem, laboraliit in ;eler-
: infcrno ; Pratensis, ct fortitudincin eorum consu-
num. Ex quibus perspicis quemadmodnm accipien- met fovca ; Pellicanus, et robur eorum ad consuinp-
dum 5il labore, et dcsineve iii a?[ernum. tionem. Deindc infernum refert ad id quod scquitur.
Vers. 10. —
Scpulcra eoruni dnmus Ulorum in Sancles, fiijura corum, ut vcterescut, eijrcdietur ad
cetcrnum. Hieronymus, intcrioru sua, domos suas foveam ; .Muusterus, forma corum crit in defcctio-
in sax.ulo, ut referanlur ad verbum quod praeces- nem in sepulcro, in ijuod mirjrat quisijuc, clc; in-
sit, rclinquent : Pellicanus, Pratensis, Sancles, terpreles pro Cajelano, fic/ura eorum ad consumcn-
pro Cajelano interpretes, intimum illorum, domus dum fovcain ; Translator ad Campensem, thcsaurus
eornm in SiFcuhim ; Munslerus, ct tamcn cogitatio B istoruin vclcrascet. Hebraice sic babelur S"Nir ^'^'i^S
eorum est, quod domus sua' mancantin cetcrnum. Dllil VETZiRAM LEBALLOTii sciiEOL. Prima particula
Particula Ilcbraica 2ip QiEnEB, cum signiticat
est valde anceps ad auxiliiun, robur. fiiiurain et ple-
medium et omne inlimum, facile potest accommo- raque alia. Sccunda particula est infinitivi modi,
dari ad sepulcrum, ad cogitationem
quodlibet, aut qu;u dcbet cxponi per gerundivura. Terlia significat
quod quadraretproposito. Nobiscum sunt Chal- fovcam, scpulcrum, infernum. Et quia Hebr. de-
dseus et Nebiensis. Quoniodo autem debeat intelligi stituuntur casuum varialione, unus refert ad pra3ce-
sensus, habes in enarratione versiculi. dentia, alius ad sequentia ac ne oialio sit manca,
Vlrs. 1-2. —
Homo, cum in honorc esset, non in-
:

hic subaudit quod magis sibi videtnr acconimodum ;

lcllcrit. In fine psalmi repetilur idem versus, ubi accipiendo verbum passive aul aclive alius aliud ;

quid commentatur. Noslra lectio ct Ilier. versio,

legerunt 'jU'» nS lo i.vbi.n, id est non intclliyct, seu
propini|iiius accedunt ad verilatem llebraicam ,

noii inlellexit, ul sit futurum loco prajterili, aul pra;- jiixla liiversam sigiiificantiara prima! vocula;. Alii
sentis juxla versionem .Munsleri. In pracsenti loco coiifundiuU leetorem, elsi ad eumdem scopum for-
tasse icnilanl.
legitur rS'' nS lo ulix, id est non commorabitur
.1 cjloria eorum. Graecus addit elojO/icav, id est
seu pernoctabit. labin et ialin non longe distant,
expulsi sunt, idque legitur in Psalmodia Romana.
eoquc valde probabile esl, interpretes utrobique
legissc iabin, quanquam eo pacto possit conciliari
Non tamcn habelur in Hebr. nec in editione Vul-
intelligentia, quasi dicas Homo condilus esl in Qgala. Ilebr. lS S^T^^ mizzebul lo. Quod si ad ver-
:

honore, dolatus ralione, at, proh dolor in illa bum reddas, id esl ab habitaculo sibi ; Hier., post
!

non est commoralus quia cilo prajvaricatus est,

, habitaculum suum : Pratensis, pro liabitaculo suo :
ferainae, non ralionis consilio volunlatem suam cre- Sancles, ab liabitaculo quod erat sibi ; .Munslcrus,
dens ac permillens. dc hahitaculo suo ; PclHcanus infcrnus habitaculum
.Vmilis factus cst illis. Pratensis et Munsterus eoriiin. I.aliiia Psalmodia satis respondct Hebr., nisi
vertunt ijuie, scilicet jumenta, c.rtcrminata sunt vel quod ju'0 habitaculo, pouit gloriam. Sed si accipias
intcricrunt. Hieronymus dicit nobiscum, et c.rcequa- habitaculum jiro corpore, in ciijiis solius cura de-
tus csl ; Sanctcs et alii, similc.s sunt, vel besli;e morantiir ao glorianlur sa'culi homiiies, recte loco .

e.rcpquata' sunt vidclicet lioniinibus, in cumdem sen- hahitaculi, dixerunt yloriam.*t\ux in inferno vete-
sum habet. Nebiensis, assimilatus cst jumcntis mu- rascel, iil eo sil major ignominia et dcspeclio, quo
iis. IGi; Ninvu descendit a radicc not dam.vh, qu;B amplior eorum ssecularis fuerit gloria.
est anceps ad exterminare et assimilare undc va- Vkrs. 19. :
Confilcbitur tibi cumbencfcceris ei. —
rietas profccla esl. Ilicr. ex llehr., laudabunt te cum bcncfeccris tibi.
Vers. 13. —
"yT nn-^z srr^^n.s"' vevhvrkhkm Ad eiiimlem modiim c;i'leri, ut scnsus sit, impios
BEPiiiiiKM iiRTZL-, id cst postca vcl postcri corum in laudure cos qui ad siii iinil;ilionein anim.Ti surB be-
.

orc suo, aul coruin, vel sccuniluin ipsa, complacc- nef;iciiinl, id esl vohijilalihus vil;e vacant. Ca?le-
bunt vel currcnt. Propter mulliplicilalcm significan- rinn lillcra cajih finalis, piiiilo dislal a vau, ob id-
liffi jiarticularum ct ac"C|itionis carum, hicvcrlilhoc
quc polucrunl exeniplaria variare "jS vel "S lac vel
modo, ille divcrso, alius alio. Nus(|uam sensus dc- D
vial a veiitilc sana; inlclligenli;n, dum non dam- Lo, id cst tibi vel ci. Quanlum vcro spectal ad qusc-
nelur leclio rcccpUi in usii licclesi;e, qua^ aliis nie- dain jilurativc dicla cx,IIcbr. qua; unice cn'crimus
rito pra;ferri deliel, ne llucluemus per abrujila. El exigui esl moraenli, cum sensus constet.
manireslnm csl 1i"ii iirtzu cssc futurum verbi nyi
RVTzvii. id esl voluit, complacuit. Quia si esset a
l^OO Vkrs. 21. —
.Si»ii7(s fiictus cst illis. De
hoc dicluin csl vers. 12. Sed niond, qiiod in
siijira
tliematc v""l, id est cucurrit, Icgcrctur liTT» iarl- illo llicroiiyniiis vcrlil c.rirquiilus ; hic silchitur.
TZL' ,eliamsi prius vocabuluin nonnunquam pro l^^rgo hic dclleclil ""2~; .mii.'mi a ladlce c*T I">m, iil
ambularc sumalur. csl silcri'. Scciis Uimeii (flerciidiiiii csset ud ratio-
Vers. 1 1. —
Kt dominabuntur corum justi. Hie- neni pramnialiccs, nisi «liras (jiiod ,T2~ ham vii cliani
ron. ail Suniam et KrclcIIam, hic doccl, sicut el silere dcsignel, id (|iiO(l lcslaliir Sanclcs in siio
in plcrisquc aliis locis, inlerprelis esse non verbum Thcsauro.

PSALMUS \\A\.
PSALMi TiTULUS : . psvi.Mus ASAPii. "
f,us fuit caiiloribus in tabcrnaciilo noniini, dc qiio
/Jcu,? rfjonii». (Cassiod.l Tiliihis : /'i((/7)U(.s .4.wy»/i. in tilulis psahiiorum pleriim(|iic 'il mcnlio. lum
Sicut supra diximus, Asajil. cum aliis mullis prscfc- pro oflicii rcvercntia, luin jiki nominis inlcrprcla-
 ;

475 PETRI LOMBARDI 476

tione. Asaph enim Hebraice, Latine congregatio, A Spiritus sanctus apostolis, ut essent testes in Jeru-
Graece synagcga interpretatur, quae secundum par- salem et in tola lerra. Dica locutus est Deus ; et
tem fidelem hic loquitur quae Christum exspectavit, vocavit, qui etsi tunc occultus foret, pro similitu-
per quam magis confulantur increduli Judcei, cujus dine carnis peccati ; et est adhuc ad dexteram Pa-
voce propter certius testimonium utitur hic Pro- tris sedens, tamen
pheta agens de rauiatione legalium sacriticiorum, Vers. 3. — « Deus manifeste veniet ; Deus no-
in sacrificium laudis, sicut supra egit de mutatione « ster, et non silebit. >

eorumdem in sacrificium corporis et sanguinis

Manifeste veniet ad judicium, [Aug.] quia Deus
Dominici ; agit etiam de utroque adventu Christi
est. Deus es Deus, inquam, non quihbet, sed no-
per primum blandiens, per secundum terrens. Et
ster, qui verus est Deus ; et non silcbit in judicio, ut
est sensus tituU : Psalmus iste attribuitur Asaph,\d
modo cum et flagella sunt admonitio, modo enim
est synagogcB fideli, in cujus persona loquitur hic
exspectat ad poenitentiam.
Propheta. Intenlioue monet, ne quis ad jam termi-
nata sacrificia redeat. Modus. Tripartitus est psal-
Vers. 4. — " Ignis in conspectu ejus exardescet,

mus. Asaph vocem Dei inducturus, in secunda

" et in circuitu ejus tempestas valida. •

parte de mutatione sacrificiorum, prius, id est in g Ignis in conspectu. [Cassiod., Aug., .\Icuin.,
priraa parte, agit de utroque adventu ejus, per pri- .\ug.,. Cassiod.] Hic oslendit quaUter veniet ad ju-
mum invitans. per secundum terrens. Secundo vox dicium ignis materialis, vel raalae conscientiae ;

Christi inducitur, monentis ut relictis sacrificiis pe- c.rardescet, timeat ergo palea se arsuram, id est
cudum fiat sacrificium laudis, ibi, audi, populus torquebit impios. Exardescet, dico, in conspectu
meus. Tertio, dicit a quibus sacrificium velit, ubi ejus, id est, cum conspicient judicantera. Vel, secun-
peccatori sua- nequitiae imputantur. ibi, peccatori diim aliam litteram, ignis nnte eum pra;ibit. Ignis
autem, etc. Ne quis autem mediocriter de incarna- isle materialis erit, quo eomburetur facies mundi hu-
tione aestimet . polentia incarnati praedicetur , ut jus, et raali comburenlur; boni vero purgabuntur.Poe-
incredulitas omnis tollatur, cum ait : na ergo terreat, quos praeraia non invitant. Et in cir-

Vers. 1. — n Deus deorum Dominus locutus est,

cuitu ejus tempesias valida, tempestas haec, judica-
tio Dei est, quae non ventis fiet, sed poientia Dei,
« et vocavit terra^n. »
per quam fiet ut ejus senteniia area ventilelur, et
Deus, [Aug.] scilicel Verbum caro factum, qui grana a paleis secernantur. Quae judicalio terape-
est factor deorum, id esl qui homines deificat, de- stas dicitur, quia improvisa veniet, et festinanter
dit enim potestatem tilios Dei fieri his qui credunl rapiet quos ignis exuret. [Aug., Cassiod., Aug.,
in nomine ejus Uoan. i) ; qui est etiam Dominus do- C Gl. int.] Et haec erit in circuitu
ejus, id est in san-
minanlium, locutus est per se, etiam per preecones ctis, et in angelis, qui dicuntur esse circuitus ejus,
qui olim mullifaria in prophelis loquebalur. Nota
quia cura ipso justi sedentes judicabunt, et angeli
quia tribus modis Deus dicilur subslantialiter vel raessores bonos a malis separarunt {Matth. xiiii. Et
naturaliter, ut Deus, Trinitas, scilicet Pater, Filius
esl, tempeslas, id est judicatio el sententia aequita-
Spiritus sanctus adoptative, sicut dicuntur sancti, tis, quae dicitur tempestas. A simili, quia improvisa
qui per gratiam adoptionis dii sunt nuncupative, veniet, et subito rapiet, valida, quia separabit bo-
ut idola et daemones
Et vocavit. Antequam dicat, :
nos, et a maUs erit ; in circuitu ejus, id est in san-
quid locutus quid loquendo fecit, quasi
sit, dicit
Ejus enim
ctis el in angelis. in circuilu sunt an-
dicat Dico Locutus est. Et loquendo hoc fecit,
: :
geli separatores ei sancti. Veniens autem ad judi-
vocavit terram, non unam tantum, sed eam omnem
cium.
quae est,
Vers. 3. — « Advocavit coelum desursura, et

Vers. i. — n A solis ortuusque ad occasum ; ex « terram, discernere populum suum. s

« Sion species decoris ejus. » .Advocavit, [Hier., Aug., Hier., GI. int., Cassiod.,
A solis ortu usque ad occasum, [Gl. int., Aug.] Aug., Cassiod.] id est advocavit ccelum, id est om-
missis testibus usque ad ultimum terrae. Non ergo D ncs secum judicaluros desursum sessuros,
perfectos
solam Africam vocavil, ut ait Donatus, non iUam scilicet super duodecim sedes, ut judicent duode-
separavit, quia nullas reliquit partes, quas sua vo- cim Iribus Israel et terram advocabit, id est omnes
;

caiione non vocavit tantam vocavit, quantam fa-

; judicanles. Ad quid Discernere populum suum, ut '?

bricavil. Unde autem coepit ? ex Sion, id est a Jeru- ccclum cum illo discernat, populum suum, anle
salem, quia inde coepit annuntiari species decoris suo. Coelum enim cura illo terrara discernit. In ju-
ejus, id est speciosus decor ejus, quia speciosus dicio enira alii tanlum judicabunt, quos hic dicit
fuit prae filiis horainum. Quasi dicat : Qui omnes ccelum ; alii judicabuntur, quos hic dicit terram.
gentes vocavit, a Jerusalem inctepit, quia inde Sed de his aliis salvabuntur, quos hic dicit popu-
exeuntes apostoh speciem decoris Christi toto orbe lura suura : de damnandis tacet. Vel ita ut per coe-
nuntiaverunt. Unde Isaias : De Sion exibit lex et ver- lum oranes juslos salvandos accipiamus. Per ter-
bum Domini de lerusalem (Isa. ii). Ex Sion namque ram omnes peccatores damnandos
, et legitur, ;

Evangelii decus ccepit. Inde speciosus forraa prae desursum sic Dominus veniens desursum, id esta
:

filiis horainum coepit annuntiari, quia ibi dalus est Patre, advocavit, id est advocabit, ccslum, id est
 :

477 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. XLIX. 478

omnes justos et terram, id est peccatores. Ad A quod egn sum Deus ille generalis, qui est omnium
qiiid ? dicernere populum suum, id est ut dividat Deus per potentiam, et sum Dcus tuus proprie, et
malos a bonis. Nota quod primo omnes mistos familiarius, quia te habeo servum et quia in pro- ;

coramuniter vocavit. A solis ortu usque ad occa- phetis tibi promissus sum. Ideo dicit sum, quia esse
sura. Tunc autem vocabit ut discernat. Simul enim proprium est Deitatis. Unde : Ego sum qui sum, et
zizania cum Iritico crescunt, nec sinit ea eradicari qui est misit me ad vos (Exod, iii). Et nota quod
paterfamilias (Matth. xiii"). Petnis quoque missis prius dicit simpliciter, sum Deus. Et postea dicit,

in mare retibus pisces magnos et parvos conclusit, sum Deus tuus. Quasi dicat non sum Deus
: Et si

et usque ad litlus traxit, dum pene frangeretur rcte tuus, tamen sura Deus : bono meo sum Deus malo ;

{Luc. v). Et in Evangelio : Paterfamilias misil ser- tuo non sum Deus tuus. Et ego ipse
vos ad e.xitus viarum vocare ad nuptias quoscunque VsRE. 9. — <i Non in sacrificiis tuis arguam te ;

reperirent (Maith. xxii). « holocausta autem tua in conspectu meo sunt

Vers. 6. — « Congregate illi sanctos ejus, qui « semper. «

« ordinant testamentum ejus super sacrificia. » In sacri/iciis tuis, [Xug. Xug., Alcuin., Aug.) aon ,

Congregate. [Aug., Hier., Aug., Alcuin., Cassiod.] exhibitis, non arguam te, quia non queero animalia
Videns Propheta futura quasi praesentia, hortatur B in sacrificium : ha?c nolo, sed holocausta tua, id
angelos congregantes et applaudit. Quasi dicat est qu» sunt lui juris semper, non ad tempus, sunt
Et quia ila erit, ergo, o angeli messores, congre- in conspectu meo, id est raihi placent, illa volo.

gate illi sanctos ejus, qui ordinant testamentum Holoeausta dicit, animam igne charitatis innamma-
ejus, id est novum, super sacrificia, id est super tam totam. Unde alibi Sacrificium Deo spiritus
:

vetus testamentum. A'el qui ordinant testamentum contribulatus (Psal. l). In quo psalmo dicit ani-

ejus, id est qui cogitant de promissis ejus. Super malia nolle in sacrificium vel liolocaustura. Si anima
sacrificia.id est superilla quseoperantur.quae sunt sa- inflammatur et membra in suum usura rapit, ne ser-
crificia Deo. Quasi dicat : Quidicunl : .Yo« sunt con- viant cupiditaii. Inde ia Leviiico praecipitur, ut adi-

digncB passiones hujus temporis ad futuram glo- pera cum renunculis offerant {Levii. iiij ;
quibus in-
riam {Rom. \nv. Vel qui ordinant testamentum terna charitas signatur. Sed ne putes ha;c holocau-
ejus super saerificia, id est qui dicunt post laborem sta esse de animalibus, subdit :

sequi denarium. Vol qui ordinant testamentum ejus Vers. 10. — « Non accipiara de dorao tua vitulos ;

super sacrificia, id est qui pluris prtetii liabent u neque de geegibus tuis hircos. «

opera charitatis quam sacrificia pecudum. ^on accipiam de domo tua vitulos. Quasi dicat
—
:

Vers. 7. « Et annuntiabunt coeh justUiam q jjq^ non

arguara si feceris ; et si feceris non acci-
« cjus, quoniam Deus judex est.
piam vitulos in sacrificiura. Vitulos dico qui sunt
Et annuntiahunt. [Gl. int., Aug.] Quasi dicat :
dedomo tua, [Alcuin., .\ug.[ quasi significatos vitu-
Veniet manifestus et judicabit : et hanc justiliam los et spirituales acciperem, non illos, dc dorao
ejus annuntiabunt cceli, id est apostoli, toliraundo. tua. Unde propheta
Reddemus Dco vitulos labio- :

lloc jam impletum cerniraus. Jam enira ca'li annun- rum nostrorum (Ose. iv). Hoc dicendo praenuntiat
tiaverunt nobis hanc justitiam Dei, quod quidam novum testaraentum, ubi omnia significativa sacri-
erunt ad dexteram, quidara ad sinistram. Nullum ficia cessant, neque de gregibus tuis hircos. Ideo a te
granum erit tunc cuin palea, et si nunc permista, non accipiam.
quoniam Dcus ([ui non fallitur, judex est, id est dis-
Vers. 11. " Quoniam meae sunt omnes fera;
cernens.
« silvanim, jumenta in raontibus et boves. >

Pars. ii. Vers. 8. — « Audi, populus meus, ct lo- Quoniam mete sunt. [.Vug.l Quasi dicat Quia non
:

quar Israel, et testificabor tibi : Deus, Deus tuus sunt tua, sed mea, cur ergo quaeram a te quod raeum
ego sura. » cst ((ui creavi"? Et hoc est quoniam meiv sunt

Audi, populus meus. [Cassiod., Hieri, Aiig., Hier., omnes ferce silvarum, id est measual, quienoii pos-
GI. int.] Secunda pars ubi et vox Christi raonentis D sides, scilicet indoraita. Et cWam jumcnta JIOT
ut, relictis sacrificiis, pecudum, fiat sacrificium lau- qua2 pascis in montibus et boucs. Qiiasi dicat : .Mea

dis hic dedit quid Deus dcorum locutus est. Quasi

:
sunl eliam domila quae lu nutris et possides. Vel

dicat Deus ioculus est. Quae locutus est ? liaec, fci-

:
secunduiii aliam litleram, equi .uluestrcs cl bovcs,

licel audi aure, scilicet cordis, tu qui es populus etiam volatilia sunt mea, quia,
mens. Osteiidit in codem verbo, qui et quare debeat Vers. 12. — n Cognovi orania volalilia coeli, el

audire. Quasi dicat : Si populus meus es, audi. Et « pulcln-iludo agri mecum cst.

si audis loquar libi. Aliter, scilicet si non audis et Cognoui, [Aug., Gl. int.j ab ajterno quod nulius
si loquar, non libi loquar. Uepelil sub alio verbo, horao focit omnia vnlatilia r^rli qiiac ot quot simt
dicens : Audi, Israel, id est sicut Israel, id est vir Quasi dicat : Et meavolatilia sunt. Et pukhriludo
videns Deum. Quasi dicat : Si cs Israel, id est sirae agri, id esl ubcrlas omnium in terra gigncnlium,
vides, audire me non negfigis ; et testificabor tibi, mccum est, id est mihi scrvit. Vel mocum cst,

id est per scripturas, et pcr rairacula ostcndam libi, quia ego ubii|uc sum. Uode in propliola : Ccrlum ct

.Cassiod., Uier., Aug., Gl, int., Aug.] lioc scihcel tcrram ego impleo {Jer. xiiii). Vel, mccumesi, quia
479 PETRl LOJfBARDI 480

apud me nihil praeterit, nihil futurum est, cum illo A hoc 5olo salvetur, quod bene docuit. Vel ita conti-
sunt omnia futura, et ei non detrahuntur jam prae- nua : Ifec populo suo dixil, sed non suo. id est
terita ; cum illo sunt omnia cognitione quadam inef- peccatori dixil Deus, hoc contra prtedicantem dici-
fabili sapicntis Dei. Et ideo tur, securus lamen sit ille qui audit, a quocunque
Vers. 1-2. — » Si esuriero, non dicam tibi ; meus audiat bona, secundum illud : Quce dicunt facite,
t est enim orbis terrae, et pleniludo ejus. .> quie autem faciunt nolite facere (Matth. xxiii). Hoc
Si esuriero. [Aug., Hier.] Quod nunquam fit ; sed inquam, dixit : Quare tu enarras justitias meas,
dicilur ad convincendam parvulnm sensu. Non di- cum opere non impleas, id est quare communi ser-

cajn tihi, ul pasca? me. Quasi dicat : Si hasc datis, mone, scilicet ad populum profers aliquid de mea
forsitan csurire putaiis, quod esl insania, meus cst majestate ? Et assumis, id est indevotus prsesumis
eniin orbis terrcs, ergo ne quaeras quod raihi des, testamentum mcum sanctuin,per os luum pollutum,
qui sine labore habeo quod volo, et plenitudoejus, abis praedicare? [Aug., Cassiod., Alcuin.] Quasidi-

id est omnes creatura;, sed cat Nec sancta verba os poUutum prsDsumat do-
:

Vehs.
14. —
« Nunquid manducabo carnes tau-
cere. Vel os ha^reticinon enim leclio negalur cor- ;

rigendis. Unde Apostolus ait Castigo corpus meum :

» rorum ? aut sanguiuem hircorum potabo » '?

et inservitutem redigo illud, ne forte cum aliis prce-

Nunquid manducabo carnes taurorum. aut san- B
dicaverim reprobus efficiar (I Cor. xixi. Non igitur
giduem liircorum potabo ? [Aug., Gassiod., Aug.]
scelerati se misceant divinis sermonibus. Ideo in
Quasi dicat : Non in sacriticiis, sed in pauperibus
Veteri Testamento erat labrum reneum, in introitu
ha;c volo. Mystice his siinilitudinibus figural Eccle-
tabernaculi, ubi sacerdotes lavabant manus, ingres-
siam. Ferae sunt gentes, jumenta in raontibus sunt
suri tabernaculum, et egressuri. Dnde : Mundamini,
simplices in culmine fidei, boves sunt apostoli et
qui fertis vasa Domini ilsa liii.
prophetae, volalilia sunt superna angelorum virtutes,
pulchritudo gentes converss, qua; sunt decus terra;, Vers. 18. — ' Tu vero odisli disciplinam ; et pro-

id est Ecclesi*. Esuril Dominus salutem omnium <i jecisti sermones meos relrorsum. »

hominum, et de omnibus satiatur. Carnes vero tau- Tu vero. Quasi dicat : Ore bene dicis, sed factis
rorum non vuU in sacriticiis, sed in pauperibus. negas. Et hoc est Tu veroodistidisciplinam, quia :

Vers. \'6. — » Immola Deo sacrificium laudis, et si corrigo, murrauras laudas, quando parco mur- ; ;

•< redde Allissimo vota tua. » rauras, quando castigo projccisti sermones meos ;

Immola Deo. [Cassiod.] Reprobato vcteri ritu, de relrorsum. [Aug.] id est quae dicis post teponis. Ne
se quasi de alio loquens, quid sibi facianius, indicat. videas, el ne dicas te non fecisse, quia

Quasi dicat : Haec nolo, sed immola Deo, non dicit Q Vers. 19. — n Si videbas furem, currebas cum
mihi, sed de sc, ut de alio loquitur post cum ait :
" eo ; et cum adulteris portionem luam ponebas. »

Peccatori autem di.Tit Deus, non dixit, ego ; sa- Si vidcbas furem [Aug., Cassiod., Alcum., Aug.]
crificium laudis quod in te ipse est, scilicet ul gra- ad litteram currebas cum eo, assentiendo, laudando,
tias de omnibus. Ecce quid exigit, et reddc itom item- et cum adulteris portionem tuam poncbas aliquo
que altissimo vola tua quaj in te sunt, non cxtra te.
consensu. In his enim duobus omnia notat crimina, a
Yers. 16. — • Et invoca me in die iribulationis ;
patre totum. Vel sic : Si videbas furem, sani intelle-
« eruam te et honorilicabis me. « ctus Scripturae, currebas eum eo, assentiendo, et

Et tunc invoea me. [-iug., Gl. inl.] Non enimde- cum adulteris, scilicet qui ponunt falsum intelle-

bes praesumere de viribus tuis in die tribulalionis, ctum in Scripturis, portioneni tuani ponebas aliquo
id est adversitatis, quse ideo datur ut homo invocet. consensu, id est aslipulator facii eras. Et
Vel nostra Iribulatio proprie non est timore salutis, Vers. 20. — " Os tuum abundavit malitia ; et lin-
carnalium ct eruam te, nedeficias. Ecce pra^mium
; « gua tua concinnabat dolos. »

oblationis. tt sic honori/icabis mc, ut jam non dis-

Os tuum abundavit malitia. [Aug., Cassiod,] quia
cedas a me. V'el bonorificabis me id est apud ,
non solum non reprebendit, vel tacet ; sed etiam
alios eausa honoris eris mihi. J3 laudat, et si malum sciat esse ut sit dolus. Unde
Pars. III. Vers. 17. — <i Peccatori autera dixit sequitur Et lingua tua concinnnbai dolos. .KccuiHl
:

« Deus Quare tu enarras justitias

: raeas. et as~umis couscientiam el liuguam. Concinnabat, dicit. quia
« testamentum raeum per os tuum ? «
mos est decipientis sic falsa componere, ut lepore
Peccatori. [Cassiod.] Tertia pars a quibus sacri- verborum blandialur. Et boc facit iste, etiam contra
ficium velil, hic dicit, ubi peccatori suae nequitiae fratrem. Unde sequitur :

imputantur, quia laudem qurerit Deus, ne putet Vers. 21. — ' Sedens adversus fratrem tuum lo-
turpis hanc sibi impei^ari. Prohibet nc lingua pr»- 5 quebaris, et adversus filium malris tuae ponebas
sumat lauilare, cui obvial prava conscientia ; non " scandalum : haec fecisti, et tacui. "

tamen interdicitur laus conversis ad pcenitealiam, Scdens. [Cassiod,, Aug., Cassiod., Aug.] Quasi
sed oblitis Deum, ut inferius ait. Quasi dicat : Im- dicat : Cum otio ila tibi placet. Non enim casu alii

mola Deo sacrificiura laudis sed ; vide ne cantes derogat, sed studio. Quod enim transiens aut stans fa-
bene et vivas male, quia jieccatori dixit Deus Quare :
cit, non cum voluntate facit. Scd tu scdcns loqueha-
tu »>narras juslitia.^ mens ? Ne crgo securus sit, qiiasi ris adversus fratrcm /Mitm, id est omnem hominem,
481 COMMEXTARIfM IN PSALMOS. — PSAL. XLIX. 48t

quia oranis horao est frater conditione primae nati- A ascendunt. id ascenduntad laudera divini-
estlideles

vilalis ; et adversus filium matris tuas, id est sanctae

tatis, et descendunt ad laudem humanitatis, in
Ch'-isto, quo iliaere os<^?i(iam i/(i.id est laudanti m-
Ecclesiae, cui chantate jungimur, ponebas insidiose
lutare Dei, id est me. Salutare Dei Chrislusesi, qui
scandalutn, id est haereses. Et alia, quibusinnocens cum gratia venil, quem noa novit, qui alu quam
capiatur.Vel ita : sedens adversus fratrcm tuum, de- gratiae aliquid tribuit.

trahebas. .\ha liltera : Frater hic accipilur, aliquis COLLATIO IN PS.ILMLU XLIX : " DEIS DEORUM. »

bene ambulans. et bene docens : cui dum detrahit Vers. 6. — Congregate itli sanctos ejus. Hebr.
ahquis doetus, ponit scandalum infirmo, qui dicilur congregate mihi. Sed facilis lapsus in ^S li, vel ^S
hic filius matris. Et est, sedens, quasi dicat : Cum Lo, id est mihi
yelilli, utrcbique conslante senten-
tia. Item in ^Trn lusio.^l, et r~'3n, id est sanctos
studio, adversus fratreratuum, benedoccntcm. etara-
meos, .•ianctos ejus.
bulanlera detrahebas. Et dum hoc facis, adversus
Vers. 9. —
Son in sacrijiciis iuis arguam te, ho-
filium raatris tuaj, id est aliquem intirmum, qui locausta autemtuain conspectu meo sunt semper.
adhuc indiget lacte, id est minori doctrina, ponebas Sanctes, et Munstcrus. el interpretes pro Cajelano,
sic verlerunt, ut rcpetatur in secunda clausula ne-
scandalum. Dum enim detrahit qui doctus videlur
gatio prffcedens, quasi holocausta veteris rilus non
fratri forsan bene doeenti, vel bene ambulanti, ponit
sint in conspectu Dei, quia non placent amplius illa.
scandalum infirmo, qui nescil judicaret.Etideofihus gSensus est piu?. taraen uon sic accipiunt caiteri.
matris dicilur, lacte scilicet egens Ecclesiae, non- Quomodo autem debeat
afhrmando, pete ex
intelligi

mensam glossa superiori. Vel, holocausla sunt in con-

illa.
dum patris ad accedans, cujuspane pasca-
spectu meo. quia illis non indigeo. Translator ad
tur, id est validioris doctrinae cibo. El ideo, ignarus
Campensem, legit per iulerrogationem yum sacri- :

est judicandi. /tec pvxixciA fecisii, o inique, ettacui, /icionim causa redargui te, aut jugis holocausti
id est disluli pcenam. exspectans ad poenitentiam, sed coram mc offerendi ! Chaldceus Paraplirastes Iradit
longc diversum sensum, non proptcr saerificia tua,
tu vertis ad impuniiatem.
qu(s non sacrificasti mihi in captivitate, ego cor-
Vers. 22. — '1 Exisliraasti inique quod ero tui ripio te, sed propter holocaustomata. quw sacrifi-
caverunt patres tui coram me jugiter.
« similis,
»
arguam te, et statuara contra faciera
Vebs. 1. 1 —
Jumcnta in montibusetboves. Hiero-
<i
tuara. nymus ct alii praeler Pellicanum, pro bobus, dicunt
Existimasti. [Aug.] Quasi dicat : Tacui, unde »«'//«, Namsidixeriss^SN aleph, id est raille. Si i]iSj<
existimasti, o inique, quod ero tuisimilis, coiiscn- ALLLPH, id cslbos, quomodo apparet LXX accepisse,
tiendo malis, quia placere mihi putas mala, quem et ubi non sunt notulap punctorum, pro voluntate le-

non credisultorem sed egoar(/uam te, et aTgneado gentis et juxtacommoditatem '1.0SsententiaB hoc
;

aut illud inlelligitur.

staiuam contra faciem tuatn, ostendara te

tibi, et
te

displiccbis tibi. quod et

id est

raodo faceres, si te C
Vers. 12. —
Cognoviomnia volatilia cceli. Hebr.
D'in iiARiM, id est moiitium, perquoslicet inlelli-
videres. .Mihi vero placeres si te videres. Quasi di- gere coelum aerpum, nisi quod forlasse LXX acce-
cat : Quod post dorsum posuisti ante faciera luam perunt hlteram he servilem, ut dicunt, et dcinde
ponara, ut srias quod male egisti et foeditatem tuam rira a themate "> ram. id est altus,exeelsus. Quasi
diceres, volatilia excclsi, quod est coelum. Unde
vidcas, ul erubescas. El (juia ita dixit Dominus,
Chald;Eus, qua; volant in acra cailorum.
ergo vos Pulchritudo agri tnecum est. Hieronymus, univcr-
Vers. 23. — « Intelligite haec, qui obliviscimini
sitas agri. Pratensis, Sancles, .Munsierus, el Cam-
pensis, fera vel fcrfg agri. IVIIicanus, amwnitas
" Dcum, nequando rapiat et non sit qui eripiat. d
agri cum L.XX. Inlerprcles pro Cajetano, mobile
Qui obliviscimini Deum, [.Vug., Gl. inl., Alcuin. agrorum. vi ziz duo liabel siguilicula. Prius idein

Cassiod . cui nemo potest resistere, id est qui me Deum (]uod splendor, a/)/)a;v7(0, eoque aplc verl(>runt/)M/-
]
chritudincm. SMundnm estnomen generale bestia-
esse non creditis, intelligite quod dixi, scilicet quod rura sylvcslriura, ob idque llieronyraus verlil uni-
laudera volo, sed non a peccatore. Nemo dicat sibi vcrsitas agri, ijuasi ulrumiiuc complexus. Alii se-
non praedictura. Ideo, nequando rapiat intelligenle, cuti sunt aliam siguiticationem. Translalor ad
Campcnsem hahcl, avicuUv agri mc non latent.
Dcus, id est ego ad poenara, et non sit qui eripiat.
Vers. 21. —
Scdcnsadvcrsus fratretntuumloque-
Quaudo diabolus rapit, Deuseripit. Cuin Dcus rapit, baris. Plcrumipie submonuimus ex Ilioronymo, bo-
nemo valet liberare. Hoc scilicet intelligitc, quod l^ imm inlerpretem, nou dobere se captivum reddere,
Vers. 24. — « Sacrificium laudis honorificabit rae,
ut plus aequo servial litterae,quod et pnrsentj m
loco, docuit Suniara ct Frelellam ipse Ilieronymus
« ct illic iler quo ostendara illi salularc Dei. "
dicens lii Grajco legisse vos dicilis, xiTiXaXci;, el
:

Sacrificium. [Cassiod. Alcuin., Aug., .\lcuin.] Non pulalis non bene versura, quia diximus, advcrsus
quod seelerati canunl, sed sacrificium laudis, non fratrcm tuuin loquebaris : et debuissc nos dicerc,
animalium, honorificabit me.Scmo offert hoc sacri- adversus, fratrctn luuiti dctraliebas. Quod viliosum
esse, et in lingua noslra non slare. oliam slullis
ficiura et malus est, quia nemo laudat, nisi bonus,
palel. Ncc ignoramus quod xaTaXaXia dicatur dolra-
quia si laudat, et bene vivit ; Nemo enim laudal, si
ctio, quam volucrimus poiiero, non po^sumus
si
beno dicit et male vivil ; nec qui bene vivit, si sibi diccre. adversus fratrein tuum dclrahebas ; scd de
dat, vcl si super aliura se exlollit, cui potius irro- frulre tuo dclrahcbas. Quod si fecerimus, rursuin
contentiosus calumnialor inipiirel, iiuare non di,\i-
garc deberct iiuod liabel. Quicscat crgo a malis, et
mus xaTa tou i.ZCK-^o\t <to'j, hocciiadversus fralrein
offerat sacrificium laudis, et illic, id esl in sacrilicio
luum. HiPC supodlu.i sunl, ol nim dcbomus pulida
laudis.Esl i/cr, quia hoc sacrificium cst viaadDeum. nos vcrborum internrolaliono loniuoro, cumdain-
Ilxc est scala Jacob, qua angeli dcsccndunt ct num non sit in sensiuus, quia una(|ua;i|uo Imgua,
 :

484
^^3
PETRI LOMBARDI
videUeet W, posneris punctutp,
di^dmus) snis proprieiatibus loquitur.
Asuper priorem,
lut ante modo
quod vocant smol, id est sinistram hoc Dffi
Dei
Ters. 24.— 771« Uer qw osiendam iUi salutare Si autem per ja-
salu- s.ui, significat ponere, collocarc.
HierouTmus, gui ordinat viam, osiendam ilh
tare Oei. Sanetes, Ponenti riam
Dei coram se. min, id est punctum in dextro cornu GO sch\m
ostendam salutem Dei. Sic et alii m
eumdem sen- ,

sio-nificat illic. quomodo acceperunt

LXX et Pellica-
habet lUic
«cum prieter Pellicanum : qui nobiscum Campeusem, hoc via
duplici lecaone umus nus. Con?enlit translalio ad
it^r Diversitas ona est ex
Si enmt nC ostendam ei salutem Dei.
Tocula habentis lactnm duas litteras

PSALMIS L.

qus adeo poenitentibus valet. Inde est

PSAun Trnn.r5 : « psAUirs bavid cm venit .ad eum ostenditur,
quod psalmus plus aUis frequen-
hic poenitentialis
SATHAMPBOPHETA, QCASDO IXTaAVIT AD BERSABEE.
•
humiUtas
tatur iu Ecclesia (88), quia hic magis
Miserere mei, Deus.Titvius. Psalmus
David, cum osleodilur, et quia hoc est temperatum supplica-

venitadeumyatham propheta, guando\e\ quoniam tionis genus, quod etiam implere infirmi possunt
intravit ad Bersabee. Legitur in
libro Regum (//
quia hie mhU diffieUe dicitur ut in aliis :
Lavabo ll
regnans, atque Gravata est
Reg. Ti, etc), qnod David prospere persingula-s noctes lectum (Psal. \i) ; et

in sno palatio sedens, vidil

Bersabee uiorem Uriffi, superme manus luaiPsal. x%.-^\);Putrueruntetcor-
se. et eoncupivit eam, el ad
se vocatam rupia:cicairicesmeceiPsaLTiX\yn);elCincremian-
kvanlem
cosnovit. Comperto antem quod per
eum csset facla B quam panem manducabam (Psal. ci) ; De profun-
clamavi (Psal. cxxis) ; Persecutus est inimi-
si forte
gravida, revocavit ab expeditione Uriam. dis
ad usorem intraret, concubitu gravida cre-
ut ejus animam meam {Psal. cxlii). Sed hic a pio pe-
cus
Urias aulem noluit dum in eastris populus ergo districtiora forliori-
AlU)i
deretur. Ut misericordiam.
exercitus
Domini laboraret. Scripsil ergo rex duei bus ; hic temperata providit infirmis. Forsan
ideo
I
sni Joab. ut Uriam poneret in illa parle prselii ubi docebo iniquos vias tuas,
dicet, et impii ad ieconver-

oeciderelur. Hac epistola suae mortis accepta, Urias tentur, quia praevidit per hunc psalmum plures pe-
fecit sicut prseceperat David, et psalmus quarlus in or-
dedit Joab, qui ila tituros veniam. Et est iste

occubuit Urias. Sic ergo David cum adulterii cul- dine pcenitentiaUum, etin ordine psalmorum, quin-
pam celasset, Natbam propheta immissus a Deo in- quagesimus est, pro modo juhUei, quia hie
est

tiavit ad eum. et quasivit ab eo judicium de di- psalmus remissionis. JubUeus quippe aunus in
lege

ril£, qui, cum haberet centnm oves, vicino pau- quinqnagesimus erat, in quo omnibus debita remit- 41
peri'solam quam babebat oricnlam rapuil. Cum tebantur et possessiones alienatae reslituebantur

anlem judicarel David hunc esse dignum

morte. Alcuin.] Unde ju-
(Levit. xxv). [Alcuin., Cassiod.,
Respondil Nathan : Sic et tu fecisti, qui cnm ha-
bUeus initians, vel remittens dicebatur. Ita per

beres multas uiores et concubinas.

unam quam de qua hic agitnr,
humUitatem,
prophets C pa?nitentialem
habebat Urias rapuisti. Ad vocem ergo plena peceatorum remissio. Inten-
his prsstatur
Davil piEnituit, ei in conspeetu omnium eonteslans
tio Monet ad pccuitentiam. Modus
:
Quinque sunl :

peccatum suum, se reum abjecit. Et hoc est quod partitiones. Prima pars est deprecatio, ubi ca-

ait titnlus : Psalmus iste attribuitur

David pro- et justi-
ptat a persona judieis per miserieordiam
et hu-
phetsE. Psahnus dico, agens de pcenitentia tiam qua puuire deberet, nisi quia iste saUsfaeU,

mihtale quam habuit David, cum venit ad

eum est a sua persona eaplare. Secundo ex aucto-
quod
Satham propheta, missus a Deo ad arguendum ritate Dei manifestantis confidentia abluUonis
osten-
proposuit.
eum, qui snnihtudinem de ove pauperis ditur, ibi, incerla, ete. Tertio ei confidentia secu-

dico, ut argueret eum de peccato,

quod fe- dileetionem, omnium peceatorum et ple-
Venit rus petU
Tel, redargueret averte faciem tuam. Quarto
cit, quando intravit ad Bersabee. nam restitutionem, ibi,

eum de hoc, quoniam intravit ad Bersabee. [Aug., dicit quid restitutus persolvat, ibi, docebo.
Quinto
Cassiod., Aug.] Vicit pax prosperilalis.
quem beUa henigne
de sedificatione Jerusalem prophetat, ibi,
apponitur in exem-
non vicerunt. Darid autem hic
fac Domine. David ergo non excusans peccatum,
non prosperitatis otia affe-
plum non cadendi, sed pubUce confitens, ait
eeeideris resurgendi. Et ne desperes
ctandi, sed si
j) Vers. 1. — « Miserere mei, Deus, secundum
de peeeati immanitate, cum videas David post rea-
e magnam misericordiam tuam. >
humili-
tum homicidii et adulterii, per poenitentiae Cas-
Nam arguente eum Nathan Niierere mei, Deus. [Cassiod., Hier., Aug.,
tatem, Deo placuisse.
pubUce eonfi- siod.] Hoe dieens locum aufert judicio, id esl dicus-
propheta, rex non enibuit peecatum
homo. et a se poe- factum conceditur, secundum magnam
sioni, quia
teri. Non se excusarit. ut solet
In eon- muericordiam tuam naturalem, cujos misericordia
nas exegit, qnas vix ferret aUquis eoaetus.
cujus iudicium ab est divina nalura. Quasi dicat : Ad tuam miseri-
spectu omnium reum se abjecit
cordiam confugio, ut gra^ibus vuUieribus eiriaeam
omnibus timebatur. Unde hic specialiter humiUlas

(88) Cas»ud in conclns. psalmi hnjus.

 I

485 COMMENT.lRnTM LV PSALMOS. PSAL. L. i.SS

remissionis infnndas. Misericordiam dico mafnam, A Vebs. 3. — ^ Tibi soli peccavi, et malnm coram
qma magna est miseria mea, et ideo magnam exi i te feci, ut justificeris in sermonibus tuis, «t vin-
git medicinam ; de gravi enim peccato desperan- " cas cumjudicaris. »

dum esset, nisi esset magna misericordia, quae Tibi soli. [GI. int., Cassiod.J Dico munda. et me-
non potest diffiniri quanta sit. Bene ergo dicit, rito te oro ut munde, qoia peccavi in me camis
magnara, quae de coelo Demn deposuit, corpore in- voluptate, sed tibi soli, quia rex est omnibns su-
duit, ut pateretur et moreretur, per quam credebat perior, et ideo a Deo tantom. qui est major eo, pu-
iste se facile per qnam sciebat genns hu-
absolvi,
niendus est. Si quis de populo erraverit ; et Deo
manum Quid ergo non poterat dare, cum
liberari.
peccat et regi. Rei vero non habet hominem t:ini
secundum se rogatur Deus ignoscere ? sua facta dijudicet. Ideo ait : Tibi soli peccavi, et
Vers. 2. —
« Et secnndnm multitudinem mise- malum, commissum in proximam, coram te feei.
" rationum tuarum dele iniquitatem meam. » Hoc dicit, quia nbique scit Deom esse. Unde
Et miserere mei secundum multitudinem misera- se arguit, quia eo prssente non enibmt. Tibi
tionum tuarum (89 ab initio saeculi exhibitarum,
i. soli peccavi, quia a Deo jcistus est, ot justi/iceris.
id est secundum multitudinem factorum taorum. id est ut justus et verax inveniaris, in sermonibus
quae superat magnitudinem quamlibet peccatorum. B tuis, id est in cibis qnae diiisti. ctijus verba
[Cassiod., Greg., Cassiod., GI. int.] Ecce per mi- non transetmt, sed implentnr. Cnde : Caslum et
sericordiam et miserationem petit Lste. Et est mi- terra transibunt verba autem mea nan trans-
sericordia in natura, miseratio in effectu. Quomo- ibunt {Luc. xsj), el adeo justus es, ut vincas, id
do vero misereri velit, osteudit, dele ut nullum est superes ia justitia. alios, cum judicaris. id
remaneat peccati vestigium, iniquitaiem meam con- est cum mihi et aiiis in judicio eompararis. Deus
tra proximum commissam : quem modnm deiendi enim tantae justitia? est, ut se cum bomine velit
velit. ostendit : postea subdit : judicari. Cnde in Isaia : Judicate inter me et vi-
Vebs. 3. — >i
.4mplius lava me ab iniquitate neam meam (Isa. vi), et postea qnasi sub judice
« mea et a peccato meo munda me. n
; caosam suam exponens, : Popule meus ait 109
Lavame ab iniquitate [Cassiod., GI. int.. Ang., quid feci tibi, aut quid moleslus fuit tibi ? Responde
Alcnin., Hier., Cassiod.] qua peccavi contra miki i ibid.) Ergo contra eum quem ex pastore re-
Criam. Lava dicit, quia videbat per spiritum ablu- gem fecit, talem habet justitiam, at vincat, si inter
tionem baptismi, ubi plena ablutio et remissio, et SB et eum judicetur. [Aug., Hier., Aug.] Vel ita. ab
taliter ablui petit. Et lava me a peccatis meis. quod iUo loco, tibi soli, Christo nullum peccatum habenti.
in me fuit carnis voluptate. Lava dico, ampiius p in praescientiam, id est in spLritu prophetis dicit
'" ^"'-' "
quam ab actu peccati, quia pluspeccavi quam actu, David.
'^ Tibi -'"
soli, qnasi dicat,
- "'
"
ideo
'"
'
dico tibi munda. '

qua scienter, et ex voluntate utrumque feci. Tu ergo, qtiia, peccavi in me, tibi soli, quia tu solus sine
amplius lava, utnonmodo culpam operis, sed etiam peccato es. Et ideo justus ponitor. Dle enim juste
reatum voluntatis abstergas. Vel, ampliuslava, quam punit, qui non habet in se quod in illo puniatur.
petere intelligam lava dico, et munda me, scilicet
: lUe est justus reprehensor. qui noa habet in se quod
sic lava, ut mundes me; lavantur enim qusedam. reprehendatur. Hic est Later homines solus Chxi-
quae tamen non sunt pura. stus. deqao Isaias : Quipeccatum min fecit, nec in-
Vsas. 4. —
e Quoniam iniquitatem meam ego co- ventus est doLus in ore ejus i
Isa. uri'. Et maium in
" gnosco. et peccatum meum contra me est semper.» proximum coram te feci, id est in toi prasentia.
Quoniam iniquitatem. [Aug., Cassiod., .4ug.]cu- Tibi soli peccavi, qui adeo justus es, ut justificeris.
jus misericordiam petit ut ignoscat, quia scit ju- id est solus verax inveniaris ; in sermonibus tuis,

stum ut peccata puniat, subdit, quoniam iniquita- quia solus in omnibas homo unum potuit dicere
tem. Posset enim ei dici : Petis per misericordiam Deus, unde Deus verax amnis. homo mendax
peccatum deleri, quid ergo erit ? Per misericordiam (ftom. nil. Vel adeo justus es, ut vincas omnes in-
peribit justitia ut hoc sit impunitum ? non, quia justitias superas enim occnes homines, omnes ju-
;

ego punio ; et hoc est : Tu ideo ne panias. quoniam ^ dices et qui se patat justum esse, coram te injn-
;

iniquitatem meam ego cognosco. Quasi dicat Ignos- : stus est. In cujus conspectu istra non sunt munda

ce, quiaego cognosco, non dissimulo, et peccatum i.Job. XXV qui in angelis tuis reperis praviiatem
;

meum contra est me semper. Sibi fecit iste quod [Job. IV). Tu ergo solus juste judicas, cum, id est

Deus in judicio faciet. Cnde supra Arguam te. et :

quamvis injuste judicaris, id est injaste judicatos

statuam contra faciem tuam (Psal. xlix). Vel se- sis a Pilato et a Judieis. [Aug., GL int.. Greg.] Vel
cundum aliam litteram, et peccatum meum contra ita : et adeo justus es, ut vincas diabolum. et mor-
me est semper. non habet peccatum post tergum, ut tem, et Judaeos, cum judicaris in judicio quo judi-
prius habuit cum nogligeret, post tergum enim catus es; videt enim futurum judicem justiim. i
peccatum habuit, cum rex sententiam in divitem, peccatoribusjudicandum, et ineo jadicio vincentem
qui rapuit ovem pauperis, dedit, oblitus soi. qui asceodit super occasum ; occidendo enim victor

(89) E. Greg. in psalmis ptEnitent.

 ;

487 PETIU LOMBARDI 488

factus est. Unde : Ero mors liia, o mors (Osc. xiiii. ANara hoc opus caslum in conjunge, non ha-
Vel ita ah illo loco : Ut justiftceris in sermonihus bet culpam, sed origo peccati in prole secura
tuis, etc. Ostendil esse veracem Pairem in promis- iraliit debitam poenam. Ideo ita fateor me pecasse,
sione qua promiserat Christura ex slirpe David quia
nasciturum, quod quidam propter peccata David
Vers. 7. — <t Ecce cnim veritatera dilexisti : in-
Deura no;i implere dicebant ; contra quos David di-
t certa et occulta sapientiae tute manifestasti mihi. »

cit loquens ad Deum Patrem, Ideo munda, ut ine

Eccein e\idenli veritatemdilexisti.[G\ int., Aug.,
mundato justificeris, id est verax reperiaris, in ser-
Cassiod., Alcuin.] Quasi dicat : Non in le culpam re-
monibus tuis, qui sunt de promissioneCliristi, quam
fundo, sed veritatem profiteor, quara diligis. Hic pcE-
milii fecisti. Et vincas, id est ostendas illos menda-
nitens, quiain confitendo dixit inveritatemquaniDeus
ces, cum judicaris, ab eis, non facere quod promi-
super sacrificia quarit supplicat sibi subveniri. Vel
sisti. Vel ita : Agit contra illos qui dicebant Deum
ila : Ideo ita punio peccatum meum, quia, ecce in
David non indulgere, eo quod tam graviter Deum
manifesto, veritatem dilexisti, qua peccatum punias,
offenderat. Precatur ergo David ut pareat. ut sic
licet sis pius indultor. Sic enim misericordiam dat
impleat quod promisit de venia ingemiscentis,dicens :

Deus, ut servet veritatem, ut nec peccata ejus sint

Quacunque hora peccator ingemuerit, omnium ini- g impunila cui ignoscit. Ignoscit enim seipsum pu-
quitatum ejus non rccordabor {Eiech. yvui). Qi*si
nienti. ergo est quod homo liberatur,
Misericordia
dicat, ideo munda, ut justificeris in sermonibus tuis
quod punietur peccatum. Incerta secun-
verilas est
qui sunt de promissione veniae ingemiscentis ut vin-
da pars secundum quosdam, ubi ex auctoritate Dei
cas, id est convincas eos, cum judicaris, ab eis non
manifeslanlis occulta ostendilur confidentia ablu-
parcere milii.
tionis. Quasi dicat : Oro ut raihi parcas, quia jam
Vers. 6. - « Ecce enim in iniquitatibus conce- incerta et occulta sapientiw tu(E, id est adventum
Filii tui, qui aliis incertus, aliis occultus erat, ma-
" ptus sum, et in peccatis concepit me mater
nifestati mihi, per spiritum prophetiae. [Cassiod.,
« mea. •
Hier., Aug.] Per hoc enim propheiiam notat, qua ei
Ecce enim. [Aug., GI. int., Aug., Cassiod.. Aug. revelatum est, ut sciret quod Deus Frlium habe-
Dixit Christum justura et in justitia alios vincere ;
ret, et de suo semine nasceretur, undesibia peccato
sed ne putetur eos vincere tantum qui grandia com- raagis erat cavendum. Vel ita : Incerta et occulta
miserunt, et non eos qui ex quo nati sunt, nihil
sapientise tuae, id est cognitionis tuae, id est quae de
tale commiserunt. Personnam totius luimani generis
cognitione tua aliis sunt occulta manifestasti mihi.
in seostendens subdit Ecce enim.Qaaii dicat Vere
: :
^ yg, i^^g^ig ^j occulta sapientiae luae, id est rerais-
vincis.Ecce enim. Vel ita continua Peccavi et :
sionis peccatorura mihi per sapientiam revelatae,
non mirum, quia ecce conceptus sum in iniquitati- manifestasli mihi. Per Nathan prophetani, qui diiit
bus originaIil)us et actualibus, id est ita concoptus Dominus peccatum
mihi pcenilenti ; transtulit a te
sum, quod et macula originalis peccati teneor, et
iuum (II Reg. xii). Incerta autem et occulta sunt,
ad actualia pronus existo. In iniquitalibus se con- quod talibus ignoscit Deus. Sub hac incertudine
ceptum dicit, non quia peccatura sit misceri conju- Ninivitas pccnituerunt, dicentes : si conver-
Quis scii
gibus, cum sit causa prolis ; sed ideo quia quod fit, Sed hoc novit
tatur et ignoscat Dcus ? (Jonas iii.)
id est concipitur de carne pcenali fit ; et quod de David, dicente sibi confitenti Natlian propheta :

corpore mortuo per peccatum seminatur, cura vin- Dimisum cst tibi peccatum tuum (II Reg. xii). Ideo
culo peccati originalis nascitur ; et inortis terapora-
confidenter inquit :

lis et aeternae. Non igilur se conceptum in iniquita-

tibus dicit, imo de
eo quod de adulterio sit natus,
Vers. 8 — « Asperges me hyssopo, et mundabor

sancto Jesse, et conjuge ipsius sed ideo quia in om-

» lavabis me et super nivem dealbabor. »

nibus trahitur iniquitas ei Adara, et vinculum mor- Asperges me Cassiod.,

[Cassiod., Aug., Hier.,

tis. Nemo enim nascitur, nisi trahens pivnam et tra- Aug., Aug.] Hic secundum quosdam auctores, se-
hens meritum pcense, nisi tu quid de Spirilu sancto f) cunda partitio hujus psalmi dicitur esse, quae est
conceptus es. Ergo etiam in his imputas pcccata, confidentia misericordi* Dei, quas multum est utilis

qui nuUum actuale peccatum commiserunt. In om- ne subrepat desperatio, quae omnibus peccatis est

nibus enim sunt vincula peccati, propago morlis tu ;

gravior. Quasi dicat : incerta et occulta manifestasti
Deus vincis, qui de Spiritu sancto es conceplus. raihi : et ita cerlus sura quod asperges me, Dominc,
Advertenda est hurailitas pojnitentis, qui omnia con- hyssopo, id est sanguine Christi-, et charifatis humi-
fitetur a parentibus traducta, unde rainuitur invi- litate, scilicel ut radice charitatis sira fixus in

dia peccati : si a radice peccator est, id est quia a Chrislo. Hyssopus enim lierba est humilis, sed me-
radice se peccatorem confitetur, et tam humilis con- dicinalis, cujus radix petrfe hserere dicitur, ita homo
fessio tot peccatorura misericordiam pii commovet hac in raysterio aspersus fit humilis radice charita-
judicis ; de uno arguitur, et omnia confitetur. Et in lis, fixus in bumili Christo, et sic mundatur. Dici-
peccatis libidinis conccpit mc, vel aluit rae in utero tur baec herba cliam purgare pulmones, in quibus
mater mea, id est, concupiscentia libidinis quae est inflatio sic humilitas, superbiam depellit. Et
:

peccatum est, nisi excuselur per bona conjugii. sic mundabor et supponit qualiter. Lavabis me aqua
 : :
;

4?9 COMxMENTARIU.M IN PSALMOS. — PSAL. L. 490

baptisrai, id est sicut iii baplismo lavaliis fideles Aad terrena. Roctis est spiriius, cum ei Deus est
tempore gralias. Vel, inuniiabis me. Alia littera ct bonus per omnia, David postea fuit, etiara ia
ut et
dealhahor supcr ^tivcm, id est incomparabiliter. Vel adversis. Et uon tantum in spiritu nie innova sed :

ideo dicit, super nivem, ut notel se esse vestem Do- ctiam in Ldsceribus meis, unde adultcriura exiit. [90)
mini el ideo sine macula et ruga, quia testinienta In renibus enim scdes
:
est voluptatis. Unde dc diabo-
Christi in traustiguratione Domini 1'acta sunt alba lo dicilur: Cujus virtus est in lunibis, et in umbilico
sicut nix, per quas sancti signiticantur. Unde : Quot- venlris {Job. \l). Ideo in utriusque partibus, aninia
quot in Christo baptiiati estix, Ckristum induistis scilicet cl carne, rcmedium curatiouis petit, (piia in
{GalA). Quorum si fuerint pcccata ut verniiculus, eis peccavit. Sic desiderat expiari, ut videatur uil
velut nix dealbabuntur tlsa. i). Et hoc est, et deal- tale ultra velle coramittere.
babor super nivem , id est ut sim vestis Vers. 12. — « Ne projicias me facie tua ; et
Domini sine raacula et ruga. Unde ct in mon- « Spiriturasanctum tuum ne auferas a rae. »
te vestis Christi fulsil sicul nix. Et sic cgo au- Ke projicias me. [CasAiod., Aug.] Quasi dicat
diam et, A peccatis faciem averte, sed tie projicias mc a facie
Vers. 9. — « Auditui mco dal)is gaudiura et la,'ti- tua unde lumen et sanitas venit, eujus faciera amil-
'< tiam, et exsultabunt ossa humiliata. » g teret timet, ejus faciem Spiritum san- invocat, et
Auditui meo dabis gaudium. [Aug., Cassiod., ctum tuum, id est gratiam Spiritus sancti nc aufe-
Hier., Aug.] Nola istum hurailern esse, quasidicat ras a me. Auferas dicit, quia jam habet donura Spi-

Audiam tc hurailis, non loquar contra te supcrbus ritus : qui confitetur et pijenitet, quia non potest esse

defendendo culpam. Et liuic ciuditui meo dabis gau- confessio peccati, et punitio in honiine, cx seipso.

dium de absolutione peccati, dicendo Dimissum est

:
Cum enini quisque sibi irascitur, et displicet, sine
tibi peccatum tuum Et hetitiam de {II Ileq. xii).
dono Spiritus sancti non est. Vel spiritum prophetiae,
aeternis, qua; promiltis mihi. Qui enim hurailis audit qui sibi omnibus pretiosior est rcbus, solum pelo
et discil, intus gaudet de veritate. Unde amicus non auferri tacens IIO
de c*teris, ne auferas
sponsi stat et audit stat, aou eadit !o(|uendo Spiritura, et per eum,
: et ;

gaudet gaudio, propter voceni sponsi. Et i\ma. jam Vers. 13. —

« Redde mihi Istitiani salutaris lui

humilis sum e.cj)!i//niun/oj).sa, id est interiora raea,

« et spiritu principali confirma me. »

humiliala, quia sunl sine fastu, non habent tumorera; licdde mihi, [Aug., ilier.] quia peccando amisi Iw-

tumor enira infusa rcpellit. titiam salutaris tui, id est Christi, per cujusventuri

P,VRS. III. Vers. 10. — » Averte facieni tuani

lidem, priores salvati sunt, ut nos per fidem factae

peccatis meis oranes meas ''' [''I^l^^^^?™'^^

a ;
et iniquitates C spiritu
,'!l'~
principnli, id cst Spirilu sanclo, id esl pcr
dele. I'

gratiam Spiritus sancli, qua ignovisti mihi confirma

Adverte. |Cassiod., Aug., Hier., Aug.] Terlia pars,
me. Non solum non auferas, sed etiam confirma.
ubi confideutia securus petit delelionem ora-
Vel ita Per lioc quod ter dicit spiritum, nolant
:

nium peccatorum, plenam restitutionem. Quasi

et
quidam Trinitatem hic in Deo, qui est spirilus, non
dicat Ossa sunt humiliata. Et ideo, averte apecca-
:
coi-pus ; spirituni rectum Filium dicunl ; Spiritum
lis meis non a me, faciem tuam, quia ea anle faciem
sanctura suo nomine intelligunt ;
per spirituni priu-
meara liabeo. Si cnim honio advcrtit peccalura, Deus
cipalem, Palrem accipiunt
avertit faciera no puniat. Advcrte ergo peccatum,
ut averlat Dcus : ne advcrtcndo, ipse animadvertat,
P.VRs IV. Vers. 14. — " Docebo iniquos vias tuas,
" et impii ad te converlentur. "
qui esl virga vigiliarum. Undc ad Jcrem. dicitur :

Z)occ'to. [Alcuin. , Aug., Cassiod., Gl. int., Cas-

Quid lu vides Jercmia i virgam vigiliarum ego video
siod.] Quarta pars, ubi dicit quid reslitutus pcr-
(Jer. i). Virga vigiliarura Deus est, qui vigilatsuper
solvat prius plorans, jam fit doctor. Dico confirma
populum suum ad puniendum, si ille dormit ad ;

confitendum ; dormit vero , si ille vigilat. Dico me in gratia quia ignovisti, et confirraalus non ero
averte etavertendo delc dc uotitia tua omncs iniqui- r.
ingratiis, sed doccbo vc! cxemplo, quia dum sibi par-
citur, aliis spes datur vel verlio, postca magnalia
tatesmeas, plus pra;surait istc, quam de illo grandi :

peccato homicidii et adulterii ct hoc Dei priedicavit ; ini(jUOS (pii in lidc manentcs pec-
, pci-
cant vias tuas, id cst misericordiam ct veritateni.
magnam miscricordiam Dei. De duobus cu!))atus,
;

Quos dixerat iniquos, postea eosdem dicit impios

prudenter pro omnibus orat. Dico dele, ct deletis
subdcns, et impii, ut ego sum. Vel, impii sunt, qui
malis.
penitus sine Deo suat, id cst infideles ct impii, in-
Vers. 11. —
Cor mundum crea in me, Deus,
«
quani, ad te convcrtenlur. Ecce (pucstuosus depraj-
« el spiritum rcctum innova in visceribus meis. »
dicatione fruclus, scilicet (piod impii ad te conver-
Crca in me, Deus, cor mundum, quasi novum tuntur : hoc dicere non esl elutio, scd providonlia,
aliquid. [Aug., Cassiod.] Sed quia et anle poccalum quia pcr ista verbu multi orantcs soluli sunl. Docc-
innocens fuerat, addit c t innova spiritum mcum fa- bo, quod ul possini.
ciendo rectum^qum curva eral spiritus mei rcclitudo Vebs. 15. — « Libcra nie dc sanguinibus, Deus
(00) Grcg. Homil. 13 Evang.

Patroi.. CXCI Iti

 491 PETRl LOMBARDl 492

« Deus salutis meae et e.xsultabit lingua mea jusli- A cusanrlo. 1'rius dicit contritum, et post liumihatum :

« liam tuara. » quia non potest humiliari, nisi prius contritum

Libcra me de sanguinibus Deus,Deus. [Aug., Cas- sit.

siod.] Oranes novimus Latine non dici sauguines,

Pars V. Vers. 19. — « Benigne fac, Domine, in
sed sanguincra, sed elsi niinus Latine dicatur plu-
« boua volunlale tua, Sion, ut Eedificentur muri Je-
raliler quam singulariter, tanicn niagis proprie plu-
" rusalera. "
raliler dixit, innuens raulta peccata ex origiue car-
nis peccati trahi, id est ex carue per originale pec- Be nign e fac. [Cassiod., A\cmn., Aug., Gl. int.,

catum corrupta. Unde Caro et sanguis regnum Dei : Aug., Greg.] Quinta pars, jam gaudens de a^difica-

nonpossidcbunt {l Cor. xv), id est peccata quae de tione Jerusalcm, id est Ecclesioe : propheta in qua
carnis et sanguinis corruptioue veuiunt. Et hoc est, sacrificium juslitiae fiat. Quasi dicat : Sacrificium

libera mc de sanguinibus o Deus, id est de carnaU- .

est tibi spiritus contritus, quod sacrificium ut tibi

bus peccatis qua> multa sunt, ut jam ab his desiuam. o Dominc, henig?ie fac Sion, id est Ecclesi».
finl,

Vel ita Libera me de sanguinibus, id est ab omui

:
Supra unus precabalur, scilicet prophetia, pro-
corruptione pocnse et culp*, et da incorruptionem, seipso. Ecce jam est hic typus et imago Ecclesia?,

quod implebitur in futuro. Uude sequilur : Deus, g quaj figuratur per Sion, pro qua precatur hic Pro-

Deus, datorifl/u/i.vwfcf, quae salus erit in mcor- phela in sua vel Ecclesiae persona, dicen« huic Sion,
ruptione, cum hoc morlale induet iramortalitatem : id est spiriluali Sion, scihcet Ecclesia?, quae aliquid

modo jam est in specie.E/ sic exsultabit lingua mca, speculatur quod sperat. Benigne fac, id est, mitle

id est cum exsullatione annuntiabit/iw/i/ia/» luam. Filium, el dirailte peccala. Et hoc, in bona volun-
Alioquin nisi prius mundatus fuero, timeo quod tate tua,non sibi tribuat aliqua merita, ut wdifi-
supradiclum est : Quare tu enarras justitias meas. ccntur muri Jerusalcm, per priraum hominem de-
Nota qnodjuslitiara laudat, cum pietati vel miseri- structi, id est munimenta immortalilatis nostrae qua;

cordia? poluis del)et gratia agere, sed juslitise fuit dabitur in futuro, constituanlur in fide, spe et cha-

confilentera suscipere. Et ha; dua^ res seniper ju- rilate. Haec suut boua merita per quae nobis defen-
dicio Domini adjunctai sunt, nec in te dubilo, detur immortalitas in futuro, quo modo consum-
quia.o raari precatur, et

Vers. 16. — « Domine, labia mea aperies : et os Vers. 20. — .. Tunc acceptabis sacrificium justi-

II meum annuntiabit laudem tuam. »

« ticG oblaliones et holocausta ; tunc imponent super
B altare tuura vitulos. "
Domine, labiamea aperics, [Cassiod., Aug., Cas-
Tunc, [Aug., Gl. int., Aug., Alcuin., Cassiod.,
siod.] propter peccata clausa, ei ns mcum etiam Q
laudcm luam, scilicet Hier., Cassiod.] scilicet cum a;dificati fuerint multi,
cordis arcanum, annunliabil
quod peccantem non
scilicet in fuluro aeceplabis, id est, acceplum libi
quod me creasti, reliquisti,

quod confiteri monuisti, quod mandasti. lloc obten-

erit sacrificium justitice, laudis : modo otlertur tibi
sacrificium pro iniquitate, cor contritum. Sed tunc
do, quia non vis sacrificia pecudum.
solius laudis, quod Et tunc
Vers. 17. — " Quoniara si voluisses sacriliciura,
est sacrificiura justitiae.
acceptabis oblationes et holocausta, id est sanctos,
c dedissem utique, liolocaustis non delectabe-
qui eruiit holocausla, ila ut divinus ignis eos totos
« ris. »
absumat, id est fervor charitatis, et sic levetur ho-
Quoniam si voluisses sacrificium, Aug., Cassiod.,
locaustura, ul fiat spiriluales, ut absorbeatur raors
Hier.] quod illo lempore pro expiatione pcndebatur,
iu victoria. Tunc imponent angeii messores vitulos,
dcdisscm uliijuc. Videbat propheta tempus grati'e,
id est novos populos innocentia, scilicet novfe aeta-
quo hsDC liguraliva cessarent. Si voluisses, dedis-
tis colla libera a jugo legis, et peccati super altare
sem, sed non (/c/(!c/rti(;ris sacrificiis Becetiam liolo-
tuum, id est coelestem Jerusalera. Vel ita, et legitur
causlis quae sunt digniora, quae adventu Christi re-
de praesenti : Dico aedificetur Jerusalem, et cum Ec-
spuuntur. Quid ergo offerendum? uon pecudes, non
clesiam construxeris, tunc acceptabis sacrificium
circum, scd j) justilia;, id
est justitia erit tibi sacrificium, et tunc
Vers. 18. « Sacrificium Deo spiritus contribu- acceptabis oblationes et holocausta, id est rainores
« latus ; cor contritum et hurailiatura, Deus, non sancti, qui per oblationes intelliguntur et perfecti,
;

« despicies. "
qui per holocausta tibi offerentur, tunc iraponent,
Saerificium peccatorum, ]GI. ini., Aug., Cassiod.] sacerdotes, vitulos, id est inuocentes, et adultos,
quod placet Deo est spirilus conlribulatus, in quo sine jugo peccaii. Supcr altare tuum, id est fidem.
datur spes venise convertendis, si pffinilere velint. Vel, vituli sunt priedicatores, qui orbem mugilibus
Lfetus lascivus spiritus obligat hommem peccalo, praedicationis implent, qui a raajoribus, ut ab apo-
sed spirilus contritus est sacrificium, quo peccata stolisimponuutursuperaltare Ecclesiae. Et est tunc ;

solventur. Sequitur hujus sacrificii promissio, o iraponeut, scilicet majores pralati, vitulos, id est
Deus, non despicics cor conlritum\wnilcnlia. Sper- prwdicatores. Supcr allare tuura, id est Ecclcsiara.
nil Deustaurum et hircum, ctc. Quaj tempus habue- Vcl vituli sunt qui sc Deo offerunt in sacrificium, id
ru[i!, duui aliquid proniillerent futurura ; cl humi- esl martyres. Et est imponeut, seipsos vitulos,
liulum Deo confitendo, uon elatum peccalum ex- superaliare tuum, id esl seipsos offerent tibi. Vel
 .

493 COMMENTARIUM IX PSALMOS. — PSAL. LI. 494

ita ut accipiatur sacriticium justitia;. Passio Filii, id \ n" vocabulario editionis Hispanica; credi-
zic.vii si

esl Cliristi, oblaliones et holocausta, ad tideles jier- mus, intirduin signiticat vincere. Quin et .Munsterus
irlipsuni altestatur secundum auctorein Aruc, id esl
tiaent. Et est, tunc acceptabis sacrilicium justiti»,
diclionarii Chaldaici, utiit fuerit, non longe discre-
id est tibi erit accepta passio CLrisli et acceptabis, pal eodem sensu. Victoria enim judicis supra reum
oblationes et holocausta, id est fideles, pro tuo no- est ut si purus ab eo crimine, in quod auimadver-
mine patientes, libi erunt grati. Reliiiua non mu- tcre debet. Quod quain proxime Deo, qui est ipsa
justitia congruat uerao ambigit.
tantur.

C0I.I.ATIO IN PSALMUM L MlSEREaE, ETC,

Vers. 6. — Ecce enimininiquitatibusconccptus
: »
sum et in peccatis conccpit mc matcr mea. Frigidum

Vers. 1 —
Misesere mei, Dcus secundum viuijnain
.
est satis quod Faber et Caacus rontendunt melius
legi iniquitatc el peccato singuhiriler, ob noxam
miscricordiam luam. Additum esta LXX, magnam, ori-
quo insinuctur pondus rei. Imo in quibusdam cndi- ginalem. Debuissenl enim attendere David assumere
cibus legitur inplurali, secundum misericordias tuas
pei-sonam generis humani, et iieccalorum omniuin
Plurale autem eniphasim habet "iiTDnD qiiehasueca. radicem. Deinde quod philosojjhantup ex llebr.
melius legi, Pepcrit mc mater mca, nt David expres-
Unde Hieronynius libro secundo adversus Jovinia- sius ostendal suam humiliationein, per lioc quoil non
nuin : David poslea tentalura diabolo, et post pec-
«
est sanclilicalus in ulero, veluti Jercmias, et Joan-
catum pccnitens loquitur Miscrcre mci, Dcus, sccun- :
nes Baplista, nihil agunt, quia dictio Hebraica D.T'
dum magnam misericordiam tuam. Magnum pec- B i.Mi.vM proprie signiticat calcfaccrc el concipere.
catum niagna vult deleri niisericordia. » Jl 1
Jl Vers. ' —
Ecce cnim vcritatem diie.visti,
Vers. o. —
Etvincas cumjudicaris.Tlnhmmtist, incerld ct occulta sapienticF twr manifestasti milii.
in Ileb., Gracco et Latino, an \crhum judicaris ac- Neoterici traductores aliter d"isliuguentes, aliter eliara
cipiatur active, an passive quia Graece et Hehraice "?
verlunt. Ecce cnim veritatem dilc.risti in intentio-
ponitur infinitivus. Quod si ad verbum trausferas iu nibus vel renibus, vel interioribus, cl in occulto sa-
judicarc Si'u judicando tch tw xptvscOott <ji "jUSiffa picntiam notam facics. Ilieronymus juxla He-
milii
BEssoPiiTEc.v.Hieronymus juxta Hebrjeos, sine ambi- lira'os estnobiscum, eccc enim vcritiitcm Jiligis,
guo passivo reddidit, cum judicahcris. Explanatio absconditum ct arcanum manifcstasti mihi. Parti-
quoque cjus, in hunc versiculum, idipsum declaral. cula Hebraica ninTi2 tuhotii siguilicat rcncs, visce-
Amplius caput Isa. xxiii commenlatus hoc citat ra ; ac teste Munstero, capilur pro puris cogila-
inodo, Et vincas cum fueris judicatus. Tamcn ipse tiouibus el affectibus. Itec autem suiit nohis incerta
Hieronymus, libro ii adversus Jovinianum, siili ac- et abscoudita, ut interpretes reddideriint secundura

tiva siguilicatione interpretatur. « Suspicor, ait, te intolligenliam, non verba. Unde Ilieronymiis ad Su-
aliqnando nt homincm luisse mentitura ; omnis enim niain et Fretellam « Noluiinus
: iinmulare quod ab
homo mendax, ut sit solus Deus verax, et justilice- antiquis legebatur et idem sensus erat, quanquam
;

tur in scrmonibus suis, et vincat cum judicaverit. » ad aiiuin locum lioc dicit. »
Sic et active accipiunt Neoterici trauslatore.s-, pneler Vers. 15. —
Ei spiritu principali confirma me.
Pellicanum. Paraphrasis Campens, itidcm videlur Ilieronymus, sjiiritu potenti confirma mc Pellica- ;

sumpsisse passive, ait, wquissimusjudicaberis. Sed C nus, spiritu libcrtatis suslcntabis mc ; Pralensis,
utrumque quadrat. Neinpe quo Deus appareat ju- spiritu munifico ; sic et Munsteriis, etc. Sanctes,
stus, cum judicalur a perfidis ha-reticis iion reuiit- spiritus volunlarius confirmet mc. Inlerpretes pro
tere peccata prpnitentibus : aut. ut inlerpretalur Cajetano, spiritu sponlanco, ctc. Cailcruni 2>-: n,v-
Anibrosius in cap. Lue. ix. Quod peccenuis, lauliun nin, signitical principcmniunificum, liberalcni, ul iu
venit nobis tribuendum omnia qua; per se suut :
i'amdeni redeant sentenliam. Uiidc paraphrasis
justa, Deo. Ait enim : Miserctur ergo Doniinus, ne Cainpensis, principc illo spiritu muni me ; Nebiensis
quis deficiat in via. Si quis ergo derecerit, nou per spiritu nobili, etc; Chald;cus, spiritus propheticus
Dominum Jesum, sed per se deficit nec habes quod :
conforlubitme.
ascribas Domino, qui vincit cum judicatur. Quid
enim dicas ei, qui in te contulit oiiinia firmamenla Vers. 17. — Quoniam si voluisses sacrificium de-
virtutum ? Nonne ipse te geiiuit ? Nonne ipse te pa- disscm. Heb. legit .njnxl na7 yiEnn nS "ip Ki Lo
vit ? Cibns ejus virtus esl, cibus ejus forlitudo taciipotz zeiiaii vei.tenach. Quod si anxie red-
cst. Sed si lu ncgligcnlia lua virtntem quairi acce- das, non vis seu non dabissacrificiumetilabn, sen-
poras pcrdidisli, non alimcntorum crElcsliuni, sed sus est oli.scurus, nisi legeris per interrogationem,
lu;c mentis libi prrcsidia defuerunt. » ILx-c ille. Jam nl facil Sanctes Et dabol Undo (pio ililucidior
:

quod ad juslissimum, in quo non potest peccalum esset sensus apposite vcrternnt inlerpreles. Sic ot
liabere locum, spcctel proprie judicare, hoc esl iru- Hiernnymiis, non enim vis ut victimain feriam. Sic
nire peccata et peccalores palam est. Ca;lerum iibi et Nebieiisis. Qiiod exprimens Munslerus, exlulit
habemns, cl vincas, Ilebraicantes ipneler llierony- D boc uiodo .Vni» non desidcras .uicrificium, nlioquin
:

mumi vertunt, /;«r»,s' ij.s- aut mundus apparcas r\Z'P ilarcm. Translalio ad Cainpensem, nobiscum csl,
TizkEii, Ilieronymus dicit nobiscum vincas. Et cerle quoniam si amarcs victimam, reddcrcm.

PSALMUS IJ.
PSALMI TITILUS I\ FINEM INTELLECTUS DAVI»,
: sacerdotem, a quo qua;sivil panes el gladiuin. Cui
i;UM Vi;\IT DOEG IDUM.EUS, ET ANNUNTIAVIT SAUL, dedit panes propositioiiis cl gladium (iolia;, et mi-
ET Dixrr : vemt nAvin i\ domu.m aiii.melecii. d sit David ad Acliis rcgem Gctl). Quandovoro Abi-
Quid i/loriaris in malilia. Tiluhis : In fincin in- nielccb dedit Davld gladium el panes, inleroral Docg
lcllcctus David, cuyn venisset Doeg Idunurus, ctaii- Idimueiis, potentissimus pastoriim Snul. Cuin nu-
nunliuvil Saul el di.rit : Vcnit Davidin domuin yibi- teni Saul quadam die conquereretnr qiiod imlhis

fnelech. Lcgiturin libro Ueguni quod David fugiens nuutiaret sihi David, dixii Doog : Vidi filiuin hai
a facie Saul, venit in Nobe civilatem ad Abimelech in Nobe apud Abimclech, qui pro co Dominum con-
 .

495 PETRI LOMBARDI i96

suluit, et deditei cibaria, et cjladium Golicf(l Reg. A venit ad regnum Patris, id est regnum Judasorum
xxii). Praecepit ergo Saul eniissariis, ut interfice- quod Pater instiluit. Et hoc in illa bistoria tigura-
rent Abinielech, et onines sacerdotes qui erant in tum est. Aliter Doeg Idumaeus adversarius David,
Nobe. Ilbs aulem nolentibus extenderc manus in qui interpretatur motus et ifjvc^/ju^, signilicat Anti-
sacerdotes Domini, ait Saul ad Doeg : Iirue in sa- cbristum, qui totum orbem movebit, qui veniet per
cerdotes : et irruit Doeg, et trucidavit octoginta signa et miracula ante adventum judicii ; et auxi-

quinque viros vestitos EpJiotlt (ibid.). Viros quoque liura a Saule, id est a diabolo petens, nuntiabit
qui erant in Nobe, et nmlieres et [larvulos, et ani- David venisse in doraum Abimelecb, id est Christum
malia occidit, solus Abialhar tilius Aehiraelech eva- venisse ad Ecclesiam, quae esl regnnm Dei Patris.
sit et fugit ad David. [Aug., Hier., Aug., Hier., Et est sensus : Inlellectus David, prophets, ten-
Aug.] Hanc historiara tangit iste titulus, nec dis- dens in fmem. Hic aperilur habitus de hoc quod
crepat a veritate historiae, nisi quia in libro Ite- factum est : Cum venisset Doeg Idumaeus, id est
gum legitur Achimelech, cum hujus psalmi titulus Antichristus ; et nuntiasset Sauli, id est diabolo.
liabeat Abimelech. Hieronymus quoque dicit in He- Venit David, id est Christus, in domum Abimelech,
braeo esse Achimelech. Ita cnim dictus ad Ecclesiam est sacerdos id est : et ulitur pra;tcrito pro futuro.
ille, sed propter simihtudinem Ulterarum, sciUcet glntcnlio Uoborat : lideles contra Antichristum, et
beth et caph, quse raodico apice difterunt, variatur ejus complices. Modus. Qualuor sunt partitiones.
Abimelech. Vel forsan sicut supra in preecedenti Priraa est invectio Doeg, ut fideles roboret. Se-
populo titulus habet, non coram Achis, sed corani cundo agit de celeri fine iniqui, ibi, propterea Deus
Abimelcch (Psal. xxxiii), mutatonomine, utnon res destruet te in finem. Tertio pro dejectione ejus po-
historiiD prosequaris, sed mysterium, ita et hic. nitur irrisio, ibi, videbunt. Quarto dicit quomodo
Mysterium ergo prosequcntes, prius nominum inlcr- contra eum bonus se habeat, ibi, cgo autem . Pro-
pretationes, deinde mysticas eorumdem signitica- pheta ergo invectionem faciens contra Doeg, dicit, o
tiones attendamus. Abimelech interpretatur ergo tu Doeg,
patris mci rcgnuni, et significat Judteos. Domus
Abimelech regnum est Judasorura, quod Paler insli-
Vers. 1. — « Quid gloriaris in malitia, qui potens
« es in iniquitate?
tuit Doeg, motus ; Iduma;us, tcrrcnus ab Edom,
;

quo nomine vocatus est Esau. Saul petitio, et signi- Qui potens es in iniquitate, [Aug.] quod minimum
ficat mortem, quam homopeccansverbis et manibus est,quid gloriaris in malitia ? quasi dicat, in boDo
appeliit, sicut populus a Domino Saulem regem gloriandum est, quod magnum est. Quaj vero sit
cxtorsit {I Reg.win). Da.\id ma7iu fortis, \e\deside-
Q iniquitas haec, exponit subdens :

rabilis aspectu {Gen. xxii). (Aug., Cassiod., Alcuin.,

Cassiod.iDoeg prodidit David et sacerdotcs occidit, ; Vers. 2. — « Tota die injustitiam cogilavit lingua
non David. Sicut aries immolatus fuit pro Isaac, " tua ; sicut novacula acuta fecisti dolum. »

non Isaac, ubi, id est in quo utroque facto effuso

Totadie, [Aug., Hier., Aug., Gl. int., Aug., Cas-
sanguine, resurrectio Christi et vita significata est,
siod., Alcuin.] Ecce ini-
id est sine iutermissione.
id cst significatum cst quod Christus, et si secun-
dum liominem sanguinem funderet et patcrelur,
quitas. Lingua tua cogitavit injustitiam, id est me-
dilatio mali est in hngua, in qua ostcnditur levis
quod signilicat ariolis imrnolatio, et sacerdotum oc-
mcns, priBccps diclio, quia non ante cogilat quam
cisio tamen secundum dcilalem irapassibilis ct
;

loquatur. Unde Salomon ait In orc stultorum cst

illajsus vivebat, quod significat David evasio. Doeg
:

cor eorum (Eccli. iii. Iste talis, siuon potest facere,

Iduniceus, id est motus et terrenus, est gcnus ma-
loquitur malura sed si et hoc nequit, saltem cogi-
lorum hominum, terrenum quod movelur, non ;

perseverat in aBtcrnum. David rex comedit pancs

tat, quando aliquid mali abest a manibus, a
ut
corde non absit. Quid vero efficiat subdit, fecisti
propositionis, quos non licct edere, uisi solis sa-
dolumsicut novacula acuta, id est ita expcdite, sic-
ccrdotibus [Levit. xxiv), figuravit non solum per-
D "' novacula acuta, cito et facile radh. Vel sicut
sonara regis, sed etiam sacerdotis. Est ergo David
novacula superfluos et inutiles pilos radit, ita mali
Christus, et corpus ejus ; hic autem mista sunt ter-
sanclis capillos radunt, id est inutilia et superflua
renum regnum, et coeleste, id est boni, qui sunt
rapiunt, scilicet raala desideria et bona prcesentia,
regnum Dei, el mali qui sunt regnum diaboU. De
his duobus generibus hominum, agil liic psalraus
qua3 sancti coutcmnunt, cum ipsa vita, ut sint filii
;

Core, quibus dicitur yolitc timcrc eos quioccidunt

et non est oratio pro malis, sed prophetia, qua di- :

corpus ; animam autcm 7ion possunt occidcre {.)latl h

citur quid sit eis futurum. Et est sensus tituli :

\). Et est : Fecisti dolum sicut novacula acuta,

Intcllectus David proplietse mittens nos in finem.
quia inutilia rapit, et aniraum purgat. Vel, Fe- -
Hic ostendilur quid liabuit dc hoc quod factum est,
cisti dolum sicut novacula acuta, qus dum pro-
cum venisset Doeg, id est motus, IJumwus, id est
inittit innovationem, incidil ita et ille dolosus,
terrenus, id cstgenus malorum ; et nuntiasset Sauli, ;

id cst Antichristus, suis promillit beatitudinem, el

quia prodidit Christum morli. Quid ? Venit David,
occidit.
id estChristus, in domum Abimclech, id est ad Ju-
daROs, quia tunc prodilus est morti Christus, cum Vers. 3. Dilexisti malitiam super beui-
 : ,

497 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. LI. 498

I gnitatem ; iniquilatem magis, quam loqui sequi- A cujus radix sunt rainistri ejus, qui cum eo nihil lia-

t tatem. » hebunl, cum sanctis.

Dilexisti. [Cassiod., Aug., Cassiod.] Quasi dicat Pars III. Vers. 6. — u Videbuntjustiettimebunt, et

Non tantum fecisti, sed etiam dilexisU maliliam, » super cura ridebunt, Ecce homo qui
et dicent :

non deserit malum qui diligit super benignitatem, « noB posuit Deum adjulorera suum. »
quia et si benignitas quandoque tangit animum Videbunt. [Cassiod., Gl. int., Aug., Gl. int.,

ejus, refugit. Et nota ([uod ait -Jilexisti malitiam Aug., Gl. int.] Terlia parsubi pro dejeclione cjus
supcr benignitatem. Quasi dieat : Uirumque habes a sanclis irrisio facla ostendhur. Quasi dical : Ilajc

ante te ; sed hoc, id est maliliara eligis perverse ;

patienlur mali sednon sine fructu piorum, quia ,

et ita facis, quasi leves aquam super oleum, et ter- videbunt, modo justi, idest, vident nunc quid malis
ram super ctelum, sed cum his, id esl ad simihlu- eventurura sit in finera ; et timebunt, id est timent
dinem horura cadis inferius, quia sicut ista suo sibi ne et ipsi cadant, ct in fuluro supcr cum ride-
pondere deorsum feruntur, sic tu benignitali pra-fe- bunt, id est irrisione dignum indicabunl. Hic vero
rens maliiiam ruis in profundum, quia talenlum ilent, nunc enira ambulant, ut Petrus ait : Intcn-
plumbi super quodsedet iniquitas, ut Zacharias pro- dentcs adpropheticum sermonem ,quasiad lucernam
phela ait (Zach. v), araplexaris. Dilexisti etiam lo- g in nocte, donec dies luceal, et Lucifcr oriatur in
qui iniquitatem magis quam wquitatem, quasi nec cordibus nostri (11 Petr. i), id est Christus appareat,
mala tegis verbis decoris, sed qui cst lux nostra. Et ideo limendum est, modo ,

Vers. 4. — « Diiexisti omnia verbaprsecipitatio- quia in nocle agilur. Tunc vcro crit dies, et ideo
n nis tua-, hngua dolosa. » tunc ridebunt super eum, quia non erit tunc locus
correctionis, et dicent ; Ecce homo, non Deus, Qui
Dile.ristiomniavcrba pra-cipitationis, [Hier., Gl.
non posuit Deum adjutorem suum, sed se deum
int., Aug.] Iua3 et aliorum. Dico dilcxisli, tu qui es
dolosus. Vel
fecit : Quasi dicat : Non speravit in Deo, scd in
lingua dolosa, id est linguosus el sic,
divitiis. Unde sequitur :

dilexisti omnia verba pra>cipilationis. Ha;c sunt

verha praecipitationis, scilicet, lingua dolosa, id est Vers. 7. — " Sed speravit in mulliludinc divitia-

dolosa verba fallacia; ministra, ahud in corde ges- « rum suarum ; et praevaluit in vanilate sua. '

tanliura, aliud ore promenlium. Scd speravit in multitudinc divitiarumjuarum.

Pars. II. Vers. 5. — " Propterea Deus deslruet [Aug., Cassiod., Alcuin.] Non dicil, habuit divi-

finera evellet et emigrabit te de ta- tias, qiiia habct aliquis (|ui non amat, et ardet ava-
« le in ; te,

'1 bernaculo tuo, et radicem tuam de terra viven- ritia, etiam qui non habet, et prwvaluit in vanitate
" tiura. " G sua, quia nihil est vanius eo qui putat plus valerc
miniraum quam Deum. Vel de antichristo specia-
Propterea. [Cassiod., Gl. int., Aug., Cassiod.j
litcr agilur. Et pra^valuit in vanitalc sua, quia plus
Secunda pars, ubi agit de celeri line iniqui. Quasi
oranibus raalis fideles decipiel.
dicat II;ec dilexisli, proptcrea Dcus dcstruet te in
finem, et
:

si non modo, quia prius evcllet te, id esl Pars IV. Vers. 8. — • Ego autem sicut oliva fruc-

dignitatera auferet el post eraigrabit, id cst faciet

'1 lifera in domo Dci, speravi in misericordia Dci in

tc transferre de tahernaculotuo, id esl de hac vana « ;pternum, ct in SKCuhim s;cculi. »

gloria, in qua ad terapus es. Vel, de labernaculo Egoautem. [Cassiod. Aug.] Quarla pars ,

suo. Alia littera, etiam acci[)it tabernaculum pra;- ubi dicit quoraodo conlra cum se bonus habeat.

sentem Ecclesiam, ubi niodo est Doci^ Idumfcus Et nota quia hucusquc fuit vituperatio illius

cuni David cui insidiaUir, id osl iialca.' cum granis, partis. Ilic vcro est laus contrari;c partis. Ecce
perfecta dcinonstratio Quid dical Mali spc-
servi cum fdiis, qui non manebunl indomo in a^ler-
:

num (Joan. viii). Et hoc est. Et emigrabit te, id rant in divitiis, cgo aiitcm, dicil popuhis lidelis ,

esl emigrare faciet te , de tahernaculo suo, id esl qui sum ;;( domo Dci, id cst Ecclesia, sicut oliva,

qnx hieme ct seslale virct fructifera, de cujus

de prajscnli Ecclesia, ubi sunt palea; cum granis. ,

Quasi (hcat : modo cs in labernaculo, sed servus '-' germine Chrislus est. Populus Dei esl ista oiiva ,

nun man(;t in domo in ;clernura modo si (pia liona ;

de qua fracti sunt superbi ranii, id csl Juda-i, el
inscrtus est hiimilis oleaslcr dcgcnlibus. (Wom. \\).
facit servus, merccdem suam recipit ct rudicem ;

Ego, inqH;iin, (|ui sura olivn. Spcravi in misericor-

tuam evellet de terra viventium, id est de beatiiu-
dine sanctorura. Radix noslra cliaritas est, qua ra-
dia Dci. ille scilicct, Docg in diviliis. .Miscricordia

dicati sumiis in terra vivcntiuni : de (|ua radix liu- Dci (lico , duratura in a;tcrnum. Quod autein dixit

non est ahius in a^ternum, repctit. Et,pvo id csl in sfeculum sm-

jiis, id est voluntas craihcatiir, cpiia
culi, ul rcpelciido conlirmet qiiam fundatus csl in
lixa |)pr charilatcin, sed est 1 1 S5 iii arida pclra el
sterili, siipra (iiiani jaclala sciiiiiia anieruiil, quia ainorc rcgni cicloruni. Vd ila, Sporavi in niiseri-

cordia Dci, non ;id tcrrcna adipisccnda, sed ad oa

non lialiebanl liiiraorem {Luc. viii). Eccc Doeg, id
qua' sunt, in ;clcrnum, ct in s.TCuhim sioculi, id
cst moliis, unde lo(iiiilur litulus. Ilic cst cnim pul-
vis (iiicm projicit vcnlus a facic tcrra;. Vel radix osl xterna. ICt

mali, cst cupiditas, qiia' iioii parit fiucliira iu lcrra Vers. 9. — " Conlitcbor tibi in sicciilum, (piia fe-

vivciitium. Vel s|)ecialilcr loi|uilur ilc Aiiticliristo ,

'.
cisli ; et exspcclabo nomcn tiiuin, (luoiiiam bo-
 ,, . ,,

499 PETKI LOMBARDl oOO

.'
num est in conspectu sanctorum tuoruro. A nem_ad prsecedentia et sequentia et verbura arabi-
• ;

Confitebor tibi in smculum. [Aug., Gl. int., Cas-

guum, altero et altero reddere significatu. Et trans-
lator ad Campensem accepit ct, non pro Deo, sed
siod., Aug.] 1(1 est laudabo te in seeculum, quia
pro ijigante. 0, inquit, faeinorosc (jiyas.
fecisti praedicta, scilicet quod sum oliva, quod spe- ViiRS. 4. — DHe.xistiomnia vcrbapriecipitationis
ravi in misericordia Dei in aeternum, et exspectabo, Ilieronynius, ad devorandum. Sive ut Iransferunt
nomcn tuum, id est rem interpretes pro Cajetano, verba glutitionis ; Praten-
non ero prajproperus ;
sis, depressionis, Sanctcs, omnia verba dissipata.
nominis tui, quod est Jesus, scilicet quod tunc sal-
"Sa BALA juxla Hebr. deyluti- significat devoravit,
vabor. Ideo exspectabo noraen tuum, quoniam ho-
vit : quasi verba de-
et qui prajcipitanter loquitur,
num est. Jucundum est nomen, sed non nisi gus- vorat. Item corripil, diruit, perdidit, insecunda con-
tanti ; amarum vero est saeculum. Dico bonum est,
jugatione. Hinc vS; bela, corruptio, priecipitatio.
sed in conspectu sanctorum tuorum, tantum, non Eodera tum demum recurrit intelligenlia. Nam
in conspectu impiorum, qui non gustant amando.
Matth. XII £,r abundantia cordis os loquitur. Et
:

quando quispiam corde perverso exardescil pro-

COLLATIO IN" PSALMUM LI : « QUID GLORIAniS, etc. ximo incommodare, ore nefario quara potest praeci-
pitantissime expromit quod geslat in corde mali-
Vers. 1. — Quid gloriaris inmalitia, qui potens es in gno ad subvertendum. Quare mox subtexitur.
,

iniquitatc ;'Hieronyraus Hebr. reddunl pene opposi- et

tura sensum in secunda sententia, ad eum modum : g Lingua dolosa nmn
VitljS leschon mirmah, quod

Hieronymus, potens misericordia Dei, tota die ut ,

potest reddi septirao aut vocante casu ex Hebr.,
e.xordiiim sequentis versus, respieiat fincm pra;- licet apud LXX legatur vXwfjcrav ooXiav linguam do-
cedentis. Neoterici Hebraicatores. figunt diastolem losam, ut respiciat verbum praecedens, dilexisti,
in particula potens. Quid gloriaris in malitia. o aut intelligatur prtcpositio, xara per linguam dolo-
potens ? Misericordia sive pietas Dci mecum cst ,
sam, quemadmodum in Iranslatione Romana, in
supple per totum diem. Pietas autem et iniquitas ,
lingua dolosa. Et certe Chaldaeo respondens inter-
quid non compugnant Sed sciendum apud Ilebr. "?
pretatio est prorsus cum nostra lectione.
idera vocabulum -:>n hesed notare el pietatem , ,

et vitium. Dehinc ubi legunt nunc, ante bcec verba Vers. 7. — Prwvaluit in vanitate sua. Hier., ui
tota die, Sn el , id est Dei , referendo ad pietatem insidiis suis. Et ad eum raodum Nebiensis : lieliqui
dicunt in pravitate sua. Vocabulum riM hauath,
quae praecedebat, LXX legerunt "^N el, id est ad
juxta Hebra;orum traditionem, significal corrupte-
quasi dicas, ad totum dicm, alias tota die. Ubi lam et pravitatcrn, a.c malitiam cordis eloperis. Ad
nulla est discrepantia prorsus in lilteris. Punctulus sensum parvi refert. Chaldaeus autem dicit, in
et is terlius distantiam facit. Et ob variam lectio- pecunia sua ; in quam sperare quam vanum sit

nera, necesse erat hanc aut illam sequi distinctio- docet evangeiium.

PSALMUS LII,

PSALMI TITULUS : < IN FINEM INTELLECTUS DAVin, PRO C scilicet parturienle, agit hic Propheta de malis ,

AMALECH, Vel PRO MAELETII. » minando illis et increpando, inter quos gemit par-
luriens. Et est sensus; hic cst, intellectus David
Dixit insipicjis. Titulus. In finemintcllectus Da-
prophetae tendens in ftne habitus pro Maeleth, id
vid pro Amalech. In libro Regum legitur quod David
est pro parluriente, vel dolente, quae est Ecclesia
fugiens a facie Saul abiit cum sexcentis viris ad ,

Achis regem Geth, qui dedit ei civilatem Sicelech ,

pro qua increpantur hic homines inter quo gemit.
quani David absente Amalechita; invaserunt , et El notandum quod supra idem psalmus quantum ad
succenderunt, captivas quoque duxerunl uxores verborum superficiem pr,-Ecessit. Sed diflert ab isto,
ejus, et aliorum, et filios et filias. Quod cum acce- tam titulo quam materia, quia ibi de incarnatione
pisset David, revertens de exercitu regis Achis Domini hic de advenlu judicii agitur. Intontio
;

insecutus esteos alquepercussit, reduxitque ; orania Prophetae est Ecclesiam contra malos roborare et
consolari, qua? consolatio in fine psalrai ostenditur.
quae rapuerant il lieg. xxvii xxx). [Rem., Alcuin.,
Aug., Cassiod., Aug., Cassiod.j Hanc hisloriam Modus triparlitus est psalmus. Prima pars est in-

langit iste litulus. Amalechitae vero, qui interpre- crepatio mdlorum. Secunda, coraminatio per tinem,
ibi, nonne. Tertio, dicit quod salus sit parlurienti
tantur populus Ungens tcrram, significant Anticliri-

stum et suos, terrena araantes, qui in fine mundi r\ ibi ,

qids dabil. Primo ergo increpans malos et im-
pro viribus vaslabit ecclesiam. Sed David, id esl properans, ait :

Christus, vere manu fortis, eamdera Uberabit per- — Non

Vers. 1 . i' Dixit insipieus in corde suo : est
cussis Amalcchilis, id est Antichristo et suis. Et
« Deus. "
est sensus, bic est. Intcllectus David propheta;
dirigens nos in ftncm, id est in Christum, quem Di.vitinsipiens. [Xng., Cassiod., Aug., .Vlcuin.,

habuit pro Amalcch, id est de Amalccliitis, qui vasla- Aug.) Inter hoc insipientes dolendumest, licetenim
verunt Siclielcch, per quos intellexit merabra .Vnti- singulariter dicatur , tamen plures intelliguntur.

christi Ecclesiam vastatura, quai hic confulantur. Insipicns. Ergo, id cst omnis qui raale vivit, di.rit,
Vel secundum aliam hlteram, quam ponit Aug., scih- quia Deus non horao, nt quod dicitur
audit , etsi ,

cet pro Maeleth. Maelelh vero interprelatur do- si aure non audet. Quid dixit
auditur incordesuo, et :'

lens, vel parturiens : et significal Ecclesiam, quaj ^onestDcus. Qui enim putal Deo placerc mala
dolet refrigente charitate multorum , et parlurit non eum pulat esse Deum. Vel qui dicit eum omni-
donec Christus formetur iii illis iCal. ivi. Pro hac, bus pacere. Idem namque Deo est esse Deum, et
501 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. LII. 502

esse jiistum, quia justitia in Deo Deusest. Qui ergo A Vers. 6. — Deum « noa invocaverunt illic tre-

negal eum essc justum, negat esse Deum. Eum vcro « pidaverunt timorc, ubi non fuit timor.

negat esse justum, quia ei putal placere raala, vel Dcum non invocavcrunt . [Aug.] IIoc quisque
non punire. Hic est cui supra dictum est : yEsti- invocat quod vult habere. Hoc dicendo, consolatur
masti quod cro tui similis iPsal. xi-tx). Illc dicit : gementes, ne imitentur prosperantes, quia tales
Non est Deus. Vel insipiens, id est Jud;cus, dixit in Dcura non invocaveiunt, unde cito perituri sunt.
corde suo, id est studio deliberatse malitia; ; Ilic Unde sequitur Et ideo, lllic trcpidaverunt timore
:

homo non cst Deus. Idem hodic mali dicunt : Cur ubinon fuittimor, id est de terrenis tiinent, dc qui-
ita ? quia bus non esset timendum sed non dc his ubi essct ;

Vers. 2. — « Corrupli sunt et aborainabiles facli timendum, id esl de feternis, sicut ct Judici qui
" sur.t in iniquitatibus suis : non est qiii faciat bo- Dcum occiderunt, ne perderent locum et gentera
usque ad unum. iJoan. xi). Quare hoc ?
" num est »

Hier.] Vel continua,

Vebs. 7. — '( Quoniam Deus dissipavit ossa eo-
Corrupti sunt. [GI. int., ita
« rura qui hominibiis placent ; confusi sunt, quo-
hoc dicunt illi, et ideo corrupti sunt ab omni vi ra-
n niam Deus sprevit eos. •
tionis, et (quod deterius esl) abominabilcs factisimt
Quoniam Deus dissipavil o.-isa eorum, [Gl. iui.,
omnes qui dicunt Non cst Deus. Et lioc ininiijui-
:
B
Aug., Cassiod., Aug., Alcuin.] id cst interiora bona
tatibus suis, adeo quod non est de illis qui faciat
qui hominibus placent, id est placere qua;runt. Os
bonum. Sed nerno confregit, qui horai-
vero ilhus, id est Cliristi,
Vers. 3. — •>
Deus de coelo prospcxit super fdios nibus placere nohiil, contractis ossibus duorum,
hominum, ut videat est intelligens aut requi-
.. si
qui cum eo fuerunt crucifixi {.loan. xix). Boni sibi
" rens Deura. »
displicent, cum carneni casligant; raali sibiplacent.
Deiis de cmlo, [Gl. int., Aug., Gl. int., Alcuiu.l Confusisunt, quoniam Dcus sprevit cos. IIoc specia-
mittendo Filiura suum, prospexit super filios homi- ad litteram de Judaeis, quia locum perdidenint
liter

tiHin, id est misertus est corum qui deberent esse pro quo Christum occiderunl. Vel de omnilnis ge-
filii liominum, portando imaginem novi horainis neraliter malis. Et ponit pr.Tleriluin pro fiiluro.

{ICor. xv). Vel dc ccpIo, id est per sanctas ani- Confusi sunt, id est confuudcnlur quia a regno Dci
mas, prospexit super filios hominum, id cst admo- separabuntur. Quoniara sprcvil eos, id est spernet,
nuitMi videat id est videri faciat, sicst aliquis in-
, sed Israel salvabitur. Unde sequitur :

telligens cognilione, aut requirens Deum opere.Vel —

P.VRS III. Vers. 8. " Quis dabil cx Sion sahi-
sic, si est intelligcns, aut si non intelligit, si sal-
« lare Israel cum conTerierit Domiuus caplivita-
tem, et requirens intelligere Deum. Dico quod pro- C ;

« lcm plebis suse, exsultabit Jacob ct LTtabitur

spexit, sed
« Israei. »

3L 13 Vers. 4. — « Omnes declinaverunt simul

Quis dabit e.v Sion. [Cassiod., Aug.| Tcrlia pars,
« inutilcs facli sunt ; non est qui faciat bonum, non
ubi dicit qiiod salus erit parturienti EcclesiK. Quasi
" est usque ad unum. »
dicat : Dixistis non est Deus, sed, o vos stulti, quis
Omnet declinaverunt. |Aug.,Hier., Gl. int., Aug., procedens ex Sion, id est de Judscis, dahit salutare
Cassiod.] Quasi prospiciendo hoc inveni, et simul Isracl. Nonne hic solus cui dixisli, non est Deus ?
cum ipsa declinalionc inutilcs facti sutit sibi et aliis. Utique iste solusdabil, tunc cuin avcrtcril Duminus,
Unde non est ijui faciat ex se, scilicet ductus rationc (|iii modo iulcr inanus vcslras teuetiir captivus, ca-
hotium, et quasi ex dolorc repetit, iioti cst usijiicatl
ptivitatem plchis suw, ct tunc Jacoh vcrus, id est
unutn, id est nec unus. Si vel, id est saltcm unum Cliristianus populus, cui major serviet (Gcn xxv;.
exciperet, diceret praeter unum. Nolatur liic con- yyexsultahil\\K, quia lircc iQtclligit ct ipse idem fa-
gruus ordo, prius declinant, tuuc inuliles : indc, 'ctus Israel Iwlahitnrin futuro, quia ipse cognoscet
non est qui faciat bonum. pcrfcctc.

Pars. II. Vkrs.!). — « Nonnescienl omnes(iui opc- COI.I.ATIO IN 1'SAI.MIM Lll : . IIIMT INSI1'IEXS, » CtC.

« rantur iuiquilatem ()ui devorant plebem nicam

;

Tituliim nSn'2 S" Ai, MMm.Mii, llieron., inlcr-

" ut cibum panis ? •<
pr('latur c/ioruiii, alii hirrciritalcm.Q\iii\a.mmuiiicuin
iiixlruiiicnliim, Muiistcrus dicit inccrluin essc Ilcbr.
iSonne scicnt. [Cassiod., Aug., Cassiod., Aug., Al-
quid siguilicel. I.egitiir GraccuTrip MasXtO. Uude in
cuin.| Secunda pars, ubi cst comminatio nialorum per mcndosc lcgi, pro .imiilclh,
Liitinis cixhcibiis vidctiir
tineui. Minatur cuim illis islc (pii l()<iuitur pro par- loco, pro yUiclcth, idi|Ui' jioliiil iioiiniillds dccipcrc.
turieule. Quasi dical : Illi dicuiit : Non cst Dcus. Ipsa proindc Aiig. inlcrprclalid, .Maclclb, id csl
Scd nimne scient oinncs iii fuluio, (iiii mo(hi scirc parlHricns,i\ radicc Hebrica "^^n iiai.ai., Dstendlt
c\eiii|iliiiia lypis cxcussa essc C(irni|ilii, i|iiaii(l(i(iui-
nolunt, qui opcranlur iiniiuitatcm, ct qui plchcm
dcm liabcnl /ini anuilclh. in liliilo, ciii iiilcrprcla-
mcain, qu;n parturit oldo\c\, dcvorant, volenlescam mcntiiiii sulijccliim rccliinial proparturicnlc.
cnnsumerc. Dcvoraut dico, ut cibum paiiis. id cst
Vicns i. — Simul inulilcs fiicli .«»«/. "n^x: m:ki.\-
assidiie. Nonnc, iiu|ii;iin, lii oiiiues, scicnl, quoniiiiii iii:, id r^l pulrucrunl, ciirru\iHsuul : Ilicronyni.nrf-
Dftus vcrc csl. Uuasi dicat : Sciciil uliciuc picuaniiM hiiscrunt. Nam rudiv .n^^N ai.mi, diciliiv pcr incln-
experinienUi. El mcrito lioc eis, (piia lii llicsiiii, i'l cst transpo^itioncm lilteraruiii, lcstc
 . :

S03 PETRI LOMBARDI o04

Rab. Da. Kimhi iii libro radicum, pro ySn hal.v, Xcumdantiumtc ;Vvaxei\s,\s, Sancles, Munsterus, et

quodsignificat oppressit, attemmtus est. Hinc nnxSn interpretes pro Cajetano, ad eumdem sensum. He-
brmus legitur, 3;n hoxac, a radice r\;7\ hanah, id
:

HELEATnAH. id esl rubigo, spcundum Hieronymum ;

eslobsedit, castrametatuscst. Ergo apparetLXX le-
melallo adlia:-rel, ut corrumpat et exedal, Sic
et illa
gisse 'i^n HONEN", id est gratificatis et periplirasiusi
inipiiper mutuara maliti;e comniunicalionem sese
perdunt et corrumpunt, ut coram Dco feleant, sunt, quo claresceret sensus ac dixerunt, qui ho- :

minibus placent. Pellicanus legit ut littera caph in

Vers 7, — Quonidtn Deus dissipavitossaeorum, fine sit essenlialis, non accidentaria, quia vertit
qui Iwminibusplaccnt. Hieronymus vertit, ossarir- ossa dedicalionis, a themate "j^n. id est dedicacit.

PSAL3IUS LIII.

PSALMl TITULUS t '< IN FINEM IN nARMIXIBUS VEL IIV- in adversis laudandus est Deus et hoc scil ille qui
MMS INTELLECTUS DAVID, CUM VEMSSENT ZIPH.EI AD dirigit aciem mentis in finem, id est in novissima,
SkSL, ET XU>'TIASSEXT S.\UL : XOXNE DAVID ABSCON- non preesentia, lutentio, Monet eliam in adversis
DITUS EST apud nos ? laudare Deum. Modus. Bipartitus est psalmus.
Deus in nomine tuo. Titulus In finem incarmi- :
Primo sunt verba Ecclesi^fi orantis, et latentis inter

nibus ve! hymnis intellectus. David, cumvcnissent Ziphaeos, eujus bonum inlus est, et merces occulta.
Ziphtei ad Saul, et nuntiassent Saul : yonne David Secundo dicit quid sibi et Ziphaeis faciat Deus. Unde
absconditus est apud nos ? In libro Regura legitur g laudes solvit, ibi, ecce enim. Orans ergo Ecclesia
quod David fugiens a facie Saul, venit in desertum inler Ziphsos latens , ait :

Ziph, etibilatuit. Tunc Ziplirei vcnerunt ad Saul Vers. 1. — '< Deus, in noraine tuo salvum me fac;

dicenles Ecce David lalitat apud nos, descende. ul

:
<i el in virtute tua judica me. »

tradamuseum inraanus tuas, ct descendit Saul. Quod Deus salvum mc fac, [Cassiod., Hier., Aug,] in
cum nuntiatum esset David, recessil inde et fugit mundo. Et hoc, in nominc tuo, quod mundo praedi-
ad tutissima loca Engaddi, ubi latens in spelunca, catum est Quasi alii aliis petunt liberari, cgo, in
:

evasit, et ita non profuit Ziphwis sua proditio, et nomine tuo, in illo scilicet nomine humilitatis, quod
David iion nocuil. Ibi enim datus est Saul in manu est salvatio. Hic salva me, id est iraple in me rem

David in spelunca ; ad quam cum divertisset Saul nominis tui et post non timebo judicari in virtute.
causa purgandi ventrem, David prwcidit oram Unde sequitur Et in virtute tua, id est in futuro ju-
:

chlamidis ejus, ostendens se nolle occidere eum cum dicio, ubi viitus lua apparebil, judieamc, id est se-

posset (/ Reg. xxui, xxiv). De hac historia sumitur cerne raca ZiphaBis, ut arescenle feno eorura el flore

titulus, de qua taraen non agit psalraus, imo de si- decidente, flos meus qui est in atriisdomus Domini,

gniticato ejus. Ziphanenim interpretanlur florentes, in a^ternura permaneat.

et significant illos, ipii hic llorent in pi"e£enti, et Vers. 2. — « Deus, exaudi orationem meam ; au-
quasi virenl copia teraporaliura, quorum gloria est « rilnis percipe verba oris mei. »

ut flos feni {Isa. xli), [Aug,, Cassiod,, Aug., Cas- Deus, exaudi. [Cassiod., Aug., Cassiod., Aug.]
siod., Aug.] quod hodie floret ct cras in cliba- Item. Deusnomenpotentiffi repelit, ne tardet auxilium.
num mittitur. Inter hos latet David, id est sancti Et, o Deus,e.raudi orationem meam, quia non peto
mortui mundo, quorum vita abscondila esl cum florem ZipliKorum a te, et auribus percipe, id esl
Chrislo Deo (Coloss. iii). Hos produiit Ziplia'i
in menli reconde verba oris mei, quia et verbis corin-
Saul cum ad regnum mortis trahere moliuutur. Ho- dicalur. Ea ergo percipe lu Ziphaji etsi audiunl, ;

rum flos, atque pax, non est amanda, quia transit non ea non nisi temporaliler cogno-
intelligunt, <iui
ut fenum, quod David in illo faclo intellexit. Et hoc verunt
esl, hic oslenditur intcllectus David prophet*, vel Vers. 3. — " Quoniam alieni insurrexerunt ad-
alicujus viri spiritualis, (pii iutelligit florem malo- « versum me cl forles qussierunl animam meam,
;

rum transilurum, quia vir insipiens non cognoscil, « et non proposuerunt Deum anle conspectum
quomodo inlerit flos sffculi, Intellcctus dico,
scilicet « suum. »
quemhabuitde hoc quod fuil, cum venissent Zi- Quoniam alieni. [Cassiod., Aug., Cassiod.] Hsec
phcei ad Saul. Adlitterara, Ziphasi ad Saul venoruni, esi causa orationis, et loquiturEcclesia. Quasi dicat
quibus non profuit sua prodilio, el David non nocuil. ^ Ideo suo, quoniam alieni, id es\,ma\\,insurre.verunt
Ibi enim, ut jara diximus, datus est Saul in manuiu adversum mc ct fortes, id est perseculores, qua'sic-
David in spehincam. Hi sunt per quos tiguranliir runt animammeaniet non proposuerunt Dcum ante
florentes in mundo, de quibus hic agilur. Et nun- conspectum suum, quia putanl Deura nescire quod
tiassent Saul : yo>tnc David absconditus est apud agunt, quinihil nisi sajculum conspiciunt, quomodo
nos ? Modo latet David, id est hi, quorum vita abs- sit nummus super nummum, quomodo augeanlur
condila est cum Christo, inter 'florcnles liujus sa'- greges et opes, Vcl in sua persona loquitur David.
culi, iuter quos sunt viles et abjecti, quos produnl Quasi dicat : Ideo oro, quoniam alieni. id esl Ziphsei
Saul, dum laborant eos traliere ad regnum morlis. insurrexerint adversumme.Sednon videtur quodZi-
Et islc intellectus est in carminibus \cl hymnis,k\ phifi alieni essent a David, qui erantde eademtribu
tst in laudihus, quia hoc intelligens, scil etiam ipiod (Josue XVI, Zipli nanique viculuserat, qui pertinebat
 :

505 CO.MMENT.VRIUM IN PSALMOS. — PS.\L. LIV. 506

ad tribiim Juda?. Unde, id esl de qua ti-ibu erat A Sacriftcaho tihi [.\ug.] sacrificium laudis, non pe-
David, sed alieni erant llore malitise, qui prodide- cora, et voluntarie, quia gratis amo quod laudo,
runt eum, non tribu vel loco. Et fortes, id est Saul quia propter se laudo, non propter aliud quodabeo
et ministri. Quaesierunt animam meam,
non pro- et velim. Qui propier aliud laudat, ex necessitatc lau-
posuerunt Deum ante conspeclum suum. Hoc non dat ; si ilhid liaberet, non laudaret. .Mihi autem et
mutatur. qufe dedit, proptcr dantem idaccnt; el confitebor
Pars Vers 4.
II. « Ecce enim Dcus
A!a'^aX[xot. — nomini tuo, Domine, id est laudabo, quoniam bo-
<t Dominus susceptor est animae meae. "
adjuvat rae et num est, nil melius Dlo nomine invenio. Hoc est
EcceenimDeus, [Cassiod., Gl. int., Aug.,Cassiod., quoniam bo-
gralis confiteri, scilicet confiteri ideo,

Aug.] Secunda pars, ubi dicit quid sibi et Ziphseis fa- num non quia dat temporalia. Ideo confitebor
est,

ciat Deus. Unde solvit laudes. jL'M.^ Quasi dicat bono nomini tuo.
Non proposuerunt Deum ante oculos, quod per hoc VF.ns. 7. — « Quoniam e.\ omni tribulalione eri-
pater, quia ecce Deus adjuvat me intus ubi nemo vi- « puisti me; et super inimicos meos despexit oculus
det, ubi est gloria nostra non in flore e.\tra. Quod « meus. »

tamen ipsi nesciunt inter quos lateo, sed hoc quod Quoniam e.v omni tribulalione eripuisti me.
me adjuvat viderent, si Deum ante oculos ponerent. g[Aug.J In hoc probavit bonum nomen, si aliter sci-

Adjuvat ergo me laborantem ferre qua; ingerunt. ret, tribulatio ei necessario non fuisset, et super

Adjuvet ita ct, id est quia Dominus susceptor est inimicos meos florentes ociUus meus sursum ten-
anim(v mew, et si corpus deserit. Vel ita, quod dens, despe.rit mente rapta ad Deum, videt quod
avertit, mala inimicis meis, disperdetquc in veritate omnis flos est ut fenum.
sua eos qui florent in fehcilate Steciili. Et hoc dicit
COLLATIO IX PSALMUM LIII " DEUS, » etC.
loquens ad Deum.
Vers. 'i. — « Averte mala inimicis nieis : et in
Vehs. — Averte
mala inimicis meis. Hic locus
5.
exislimatur mendosus a Fabro et Ca'CO, imo ct pu-
« veritatc tua disperde illos. »
gnarc cum sensu vero. qui slalim ostcndilur, quando
Averte, [Gl. int., Aug., Cassiod.]Et pra^dicil, non subdilur conliiuio. dispcnie illos. Oh id, ul volunt,
optat. Et hoc est : Deus, averte, id est avertes, mala dicendum fuit advcrtc mala inimicis mcis, pra'ser-
:

tim cum dicat Hieronyrnus ex Hcb Hedde malum

inimicis meis, id est a me vertes in illos, et in veri- :

insidiatorihus mcis. 2"C iassib, teste Sancte in

tate tua disperde illos. Quasi dicat : Florent ad tera- Thesauro suo. Post Kimhi scribilur cum vau, el le-
pus, pereant in aHernum, id est florent falsis bonis, gitur cum iod, quia potest esse in verho quod vo-
sed pereunt veris prenis, ct est prophetia, uon op- cant CAL, vel iu iiiphil, quod signilicat convertit vel
"'''''"'.'.' C-o"vertii quidem mala^in inimicos mcos, et
tatio. Vel secundum aliam htteram, qus est, et in ^
.
^ ^ ,. . .,, . . ^ . G avertit a me mala qu;o inferat inimicis meis. Qua>
virtute tua disperde illos, quos In tua infirmitate to- scntenlia magis exprimit Dei misericordiam et justi-
lcrasti. Vcl pro converlendis precalur, et ha-c est tiam. .Misericordiam erga David liberalum, juslitiam
hostia quam pro sua liberatione Deo solvil, dicens :
contra Zipha^os, qui dolose eum pcrderc voluerant.
Domine, averte mala ad inimicis meis, et disperde
Quod autem dicimus per secundam personam et im-
pcralivum, id nil sensum hrdil.
illos, a prioris intentione ponendos. In veritate Vers. 7. —
Inimicos mros dcspexit oculus meiis.
tua, id est ut ad veritatem luam vcniant. Et Hcb. dicunt simpUciter, )'((/(/ oculus mcus inimicos
inde. meos. Illud autcm vidcrc, doclc dixerunt intcrpre-
Vers. 6. — » Volunlaric sacrificabo tibi; et
tes despiccrc. Undo Sanclcs pcriplirasi usus esl, ct
in hostihus mcis quod volui, ridit oculus mcus. Con-
« confitebor numiiii Uio, Domiue, (luoniam bonum simililer .Munsterus, cl translatio ad Campcnscii
« esl. >•
habc! ut hostes meos oculus mcus despiciat.

PSALMIS LIV.

PSVLMI TITCLU.S : « IN FINEM IN CARMIXIBUS VCl IIVMNIS, T\ ris, et alius non intclligil. El islc iiilcllectus esl in
INTELLKCTU.S DAVII). » carminihus vel hi/mnis, id cst laiidibus, ul hic in-
E.raudi, Dcus, urationcm menm, Tilulus : In fincm tclligons, semper Deum laudal, sivo crudial nos in
in cnrnihus vel ki/miiis intellcctus David. ]Aug., adversis, sive consoletur hctis : quod fil si dirigilur
Alcuin., Cassiod., Aug., Cassiod.] Per David hic mentis acies in finem, id esl in Chrislum. Vcl in
intelligitur Ecclcsia, qua; summopere adverterc dc- consummationcm futuram, et lo(piitur per tolum
bet, malo mmc cst, a (|uo
iu (|uo liberari oplal, liuuc psiihnum l-xclcsia, sivc in persona siia, sivc
plaugcns inlcr mala sa;culi, quia noii esl in pricsen- C.hrisli. Quando iu persona siia loipiiliir. iit liomo
ti iucolatu locus gaudii, scd muToris. Et lioc cst : piisillauimus in lcmpeslalc posilus, (pii (liiin lliicliml

Hic oslcndilur intellcctus David, id esl Ecclcsi;e, id el mergiliir in fliiclibiis sivculi, iniKpinni IVlnis in
esi (piid intclligcrc dcbcat. Magna enim cura dcbcl mari {}lallh. xiv), clamal ad Jcsiini, drccrncns in

intclligcre Ecclesia, in quo malo nunc csl. Unde li- sua iiifirniilatc, a lot scnndulis sc scpnrnri, nc e(
berarioplat; plangit cnim inlcr iiiala sa*culi, qui illis non prosit cl sibi iioccat, n siniili Dnvid, qiii

inlelligii, (jiiia li.x'C rcgio non cst gaudii, scd nHcro- pro inolestiis civiiim fugit in soliludincin. Quando
 ,

508
PETRI LOMBARDl
°
Turbatus esi prte ira oculus meus
aulem in persona Christi loqmtur, m
.
.
egra P^ „„^;» "

ui delur
\ alihi

-^^t/
(Psal.
dicitur
v.k
VII. Dnde
•

senui.ur metus mortis. Mors am-

sequilur an.-
tas sernUs formaB in
Christo describitur,
mae odiura est, ut vita, dilectio.
Und subdit, et for-
humililalis, cum Christus adeo al-
nobis exemplum mortis cecidit super inc, quia
secundum hoc iste m,ido
tus taulum sit humilitatus. Et

psalmus terlius est eorum qui de passione et resur- Vers. 5. — « Timor et tremor venerunt super

reclione Chrisli latius agunt. n me ; et contexerunt me tenebra^ "

Monet Ecclesiam at-

[\u- Cassiod.] lutentio.
,

plangere. Modus Timor animi, et tremor corpoTis vc-

[Hier., Aug.]
sua, atque inter ea
:

mala tcnebrm. Te-

nerunt super me, et contexcrunt me
tender^e
Prima pars est oratio pne-
Tripartitus est psalmus. qui pcrsequuntur Eccle-
fluctus. Secunda, iste nebrK sunt mah homines,
missa conlra mala sa;cuU vel ipsam odio, quia qui odit
salvus, sperat auxi- siara, et qui contegunt
pusillanimus jam in soUtudine
fratrera suum, est in tenebris (l Joan. m. Sed
m
civibus, ibi cxspectabam.
lium Dei el impreealur
ilhs tiat alternatim proce- hac infirmilate quid ait ?
Tertia affirmat quid sibi et

dendo, ibi, ego autem. Laborans

ergo Ecclesia inter
uVers. 6. — « Et dixi : Quis dabit mihi pennas
iluclus sfficuli orat, diccns requiescam?
: »
« sicut columbae, et volabo, et
Vers. 1. —
« Exaudi, Deus, orationem
meam et : B
Quis dabit ? l.A.ug.] Videns iste undique
deprecationem meam; intende mihi, Et dixi :

« ne despexeris maUs non proficere, malos vero sibi

raala esse, et se
. et exaudi me. »
vult ad tempus sepa-
Cassiod.] othccre, dcliberat quid agat, ei
Exaudi, Deus, orationem meam.
[.A.ug.,
infirrais augeat, ma-
i-ari ab his scandalis, ne peccala
liberari. Et post,
H«c sunt verba tribulati optantis
nens inter ea. Unde et petit pennas virtutum, qm-
nc despexeris deprecationem
meam, ut fit illis, quo- solitudinem et in altum con-
bus possit avolare in
quia non est de
rum oratio impleta, post despicitur, templationis eonscendere. Has autem
pennas virtu-
temporaha alicui pe-
seternis. Et si enim Deus
det ; habenti vere interdum
tum non habenti dat Deus
non est accepta, quia ca- Habent
tenti, ejus tamen oratio ei
Ecclesiae dum solvit ligatas.
dat pra:"latus ,

debito fine. Inlende mihi et

cxaudi me. Quid cura et officio
ret enim quidam has pennas, sed ligalas,
enim tibi est ? Ecce.
postorali, quibus non valent uti ad volandum so- m
Vers. 2. — « Contristatus sum in exercitatione
liludinem, nisi prius solvantur.
Ergo et qui solvit
et a tn- erant ad usum, nec suse
„ mea; et conturbatus sum a voce inimici, ligatas. pennas dat quee non
bulatione peccaloris habemis.
uau<,u...- His pennis Isaac
- ornalus exibat in cam-
.
r
sum in e.rercitatione mea, [Aug.l Maria sedebat secus
Contristatus ^^^^ meditari tGcH. xxivi, et
ingerunt, quod postea dicel C imendens qua^ dicebantur ab eo
id est in his quee mali pedes Domim
^^^^^ Domini,
int ,

malos exercetur, omms nempe ma- turbaretur iL«c. x). Has

aperte, per quos dura soror circa plurima
vel ut per eura Iwnus Quis dabit mihi pen-
lus vivit, vel ut corrigalur igitur volens iste ait, et dixi :
exerceatur. Et conturbatus sum in raari sscuh, a nas virtutum, et eis habitis volabo in sohtudinem ;

vento valido tribulalionura. Sicut

Petrus videns ven-
et ibi, reciuicscam in
contemplatione. Solitudmem
limuit (Matth.) xiv) ; sic
Dabit mihi, dico sicut cohunbte
non sicut
validum veuienlera,
tum optat iste.
pugna, qua exercetur inler enim de arca emissus. postea non
iste turbalus est in ipsa corvo. Corvus
vuU diligere, quorum cor- ferens ramum oUvse
malos, dum et inimicos rediif columba vero emissa,
abundante eorum raalitia incipit
Columba a molestiis quaeni avo-
rectionem amat, et rediit (Ge7i. viii).
mergi, unde, con- amittit, et semper gemit,
odisse. Et ita incipit in fluctibus lare, sed dilectionem non
turbatus sum a vocc inimici, ct
a Irihulatione pec-
=ic et bonus vult se
separare corpoie ad his quibus
quia tnstabatur, araans eorum
catoris. Hsc est exercilatio, in
non potest prodesse, sed non amore,
oculum mentis ira quasi festuca, non et dolens prsvaricationis rumam;
quffi turbal correctionem,
exstinguit odio velul trabc. Poslea
reddit sin.
vivit in Christo. Ad cujus viscera per-
lamen pie namque
tnbulalus a voce et ego
gida singulis, ostendens quaUter
sit
quod ait Apostolus Quis infirmatur,
tinel id
:

hiimici, et a tribulatione
peccatoris. Quasi dicat •
D „„n i„iirmor?aMquisscandalizaturetegononuror1
sum. aliorum mala sunt ei quasi perse-
A voce inimici turbatus (7 Cor XI) et sic
erat cruciatus, mala vita
Vers. 3. — <• Quoniam declinaverunt in me ini-
cuiio, sicut Lot in Sodorais
fugere et manere
« quitates ; el in ira molesti erant
mihi. » Sodoraorum {Gen. xix),unde optat
turba tribulationum et scandalorum,
declinarerunt in me iniquitatcs\G\. in deserlo, pro
Qumiamipsi non visco cupidilatis, sed
ahquando ligatur
Cass., Gl. int., Cassiod.] qua' «orum eram. Ideo sed
int., deserere non possit, nisi
Decliuaverunl quia impetus malitia; eorum cura ct officio pastoraU, ut
dicit ,
non solvitur, tunc dicat Cupio
solvatur. Quod
:
si
est quasi fluminis cursus,
a tribulatione peecatons,
Christo iPhilip. i); sei rm-
cum
in furore suo, non me- dissolvi,et essc
quia in ira, id est
et, id est nos, et sic ei mentum ex
rumosi sibi. Et nere necesse est propler
rito meo, molesti eranl mihi, sed mortem per quam sepa-
desiderio. Aliter optal iste
per hoc. smiile : Quis dabit mihi
retur a malis, et ait per
Vers. 4. —
" Cor nieum conturbatum
esl in me.
pcnnas sicut columbw, et volabo et requiescam,
et formido mortis cecidit super me. »
dis-
»

Cor conturbalum est in me. [Aug.]

Hoc esl «luod 1.1. & id est quis dabit mihi pennas ,
ut
 ;

309 COMMEXTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. LIV. olO

solvar, et sic avolem ab eis, et cum Chrislo qni- \lctur descrtuin,et florcat tanquam lilium dsa.
^*"'^"^ ' XXXV). Et alibi Lfetarc, stcrili.t (1110; non paris,
:

Vkrs. 7. — '< Ecce elongavi fugiens ; et mansi

etc. {Isa. Liv). Illud etiam ad litteram tangit quod

vilabat persequentes, ut occasionem ira; demerct

" in solitudine. "
et manebat in desertis orans, in quo docebat nos in
Ecce elongavi fugiefis, petiit iste pennas, et ha- secreto conscienlise iiuieseere, cum a malis premi-
buit, sed non eo modo quo peliit, scilicet ut avo- mur.
laret ab eis corpore, sed morum
mclius fecit ei Deus quam petierat,
dissimilitudine,
[Aug.| quem
Pars II. A'.a'}aXaa. Vers. 8. — « Exspeclabam
« eum qui salvura me fecit ; a pusillanimitate spi-
sic gratia confirmavit, malos corpore exi- ut inter
<i ritus ct lerapestale. »
stens, ipse proticiat, et si non illi, et charilas bo-
norum non rumpatur. Et hoc est, Dixi Quis dabit :
Exsveclabam cum.{ Cassiod., Alcuin., Aug.; Cas-
raihi pennas,et habui,quia cccc fugicns clongnvi me siod., GI. int]. Secunda pars, ubi jam in solitudine
a raalis, non loco, ne rumpatur charilas salvus, sperat auxilium Dei, et imprecatur civibus,
bonorura,
ne perdatur exercitium malorum, et proceditur prius de prima lectione, qua; est in
et quos Deus
admiscet, sicut et Judam apostolis (91). Fugiens se n ^'^'[sona Ecclesi.-c hoc raodo quasi dicat Mansi in ; :

______. .._L - -D .cnlitiulinp

solitudine mAnf nhi
-1 .
elongat, qui a turba desideriorum terrenorum in
, _ i<
menlis,1
ubi niiiuc
quies iicl
_
esl. Cr.rl n.tio nv\,.n
Sed quia.
extra iT.;
tri-
.

bulatio est, exspeclalmm eum qui salvum me fccit.

allam Dei contemplationem se sublevat. Sequitur,
et mansi in solitudine, [Aug.] mentis, ubi nullus est Salvat nos Christus, dura cxcilatur in nobis, id

cum co nisi Deus, ubi quies (92). Manet cnim in est dum fides ejus in nobis inardescit, el dum vi-

solitudine, qui perseverat in rcmota mentis inten- demus quae pro nobis tulerit ul et Pelrus liberatus

tione. est, cum excitavit cura dormientem, dicens : Do-

mine, perimus (Mattk. yiii). El tu ergo .si navicula
.Vliler tolum a principio psalmi, et legitur in per- cordis turbatur in lluctibus, excila Christum, id
sona Christi, in quo describilur servilis forma, ait esl fidem Chrisli in te, et salvaris. Unde me salva-
ergo Christus secundum quod homo Exaudi, Deus, ; vit? « pu^illanimitate spii-itus, qua supra dixit se
oralionem meam, et nc despe.rcris deprecationem turbaium, et tcmpcstate, id esl seditionibus. H<ec
meam ; intende milii, [Gl. int., Cassiod.,Hier.]quia terapeslas in qua Petrus clamabat : .Me salvasti ; il-
sum in quem intendas ; et cxaiidi »n(',dignum. Quid los autcm qui se extulerunl,
enimtibiest? sum, humana infirmi-
Conlristatus
Vers. 9. — Praxipita, Domine dividc linguas
.,,,,
,

tate, mea, uno nomine vila Chrisli

in excrcitatione
, . .
,
'< eorum, quomam vidi iniquilalem et conlradictio
exponitur, qui nullo otio ab incoepto remissus est. In n nem
• . .
..
. „ .
oj. / .
r
quo tristis ? quia perfidi non referunt fructum. Et
" in civiiate. -j

Domine, prcecipita, [Cassiod., Aug., Alcuin.] ne

conturhatussum a vocc inimici, qui me Samarila-
num ctdajmonium habentem dicebant (/o«n. viii). Et muniant cogitationes suas machinando, id est quasi

a trihulutinnc pcecatoris. [Gl.

quadam machina ct linguas eorum qui male con- ;
in., Hier., Alcuin.,
spiravcruut in turre superbia; adifieanda, dividc, ne
(^assiod., Ilier., Cassiod,] Et non meo merilo, sed
sil siiperba iinilas, ne malilia habcat elVectum. llo-
suo malo. Quoniam deelinaverimt iniquitates, quia
mala sua imponebant
rum figura fueruut illi qui uiovcrunt pedes suos ab
raibi ; et in ira sua molesti
Orieutc, et venerunt in tciTam Sennaar wdificare
ernnt mihi, sed ruinosi silii. Et per hoc, cor meum
conturhatum est, lege carnis lurbatur animus
turrim contra Dominum, quic perlingeret usque ad
; el

hoc, in mc, non cxiit a nie, id cst, noii ncces-

ciclum, ut sic nomen eoruin cclebraretur. Sed ibi
confusa est lingua eorum, ne ellicerent quod vole-
sitalc vcl mcrilo ineo,
turbatus sum, sed solva
volunlule. El
lianl {(lcn. x, xi), ila [iclit isie de malis lieri. Ideo
formido miirtis recidit, ut pondus,
supcr me. Vel ccdidil super me,quia ibiperit in quo
divide, quoniam viili iniqiiitatcm, id cst perfidiam
eorum, qui non credunl, ct contriidictioncm, quia
nihil hahel juris. Unde : Ero mors tua ; mors
contra mysteria Christi agunl, in civilalc Dabylonia,
tOsc. \m). Et timor, anirai, ctlrcmor, corporis, ve-
iicruitt siipcr mc. Proprielas mortis esl, ut earn pri-
D (|ua; lurrim supcrbia; ajdifical. Quiii lucc vidi, ideo

mo fugi iii soliludinem. II ;ec est civilas de qua dicll

limcamus, inde contremiscamus. Et contcxit me
Doiiuniispcr propliclam. Ego Dcus, el non homo, et
tcncbra, alia littera, id cst mors secuta cst. Et in
civitatem noii ingredior [Osc. xn. Esl alia civilas.
liac conlurbatione positus, dixi : Quis dabit milii,
Domino quam inliabila Deus. Dc qua dicitur : ynn polcsl
iiisi tu, Pater, pcnnassicutcolumbw, ctvo-
liihii ct rcquiscam 1 id cst, ul avolcm a Juda^is iu-
iibscondi civitus supra mnntcm posita (Matlli. v).

Et lixc,
lidclibiis, cl qiiicscam in gcnlibiis credcnlibus. |.\I-

riiiii., Ilicr., Cassiod.] Ut cnim columba einissa in- Vi:ns. 10. — 1.

Die ac noctc circumdabi! eain su-
venieiis lulosa, ad arcani rcversa csl, sic Clirislus pra inuros ejus iiiiquilas ; ct labor iii medio cjiis

« et injiistitia. »
lulosa inveniens corda Juda;orum avolavit ad gcn-
les. Unde sciiuilur : Eccc clongavi fugicns, a Juda-is, Iniquilas, |Aug., 01. int., Aug., (il. iiit.) iion nd
ct mimsi in solitudiiic, gentiuin. Uiidc Isaias : Lir- liorain, scd dic iic nocle, id csl nssidue, circum-

(91) (;«'!!, llli. IV Monil., rii|i ,";). (0-2) (jrcg. ubi siiprn.
 ^'*
PETRI LOMBARDI
511
claustra oris
lurhare solent \ea quce dormit in sinu luo, cuslodi
dabU cam, scilicet Babyloniam. Ilscc
dico, existens tui (Mich. VII).
Iniquilas
justum, ut vellet avolare.
super muros ejus civilatis, id est principes ejus,
qm Vers. 13. — « Qui simul mecum dulces capiebas

sunl rauninienta civitatis, qui arca circumeunte tan- « cibos ; in domo Dei ambulavimus cum consen-
vi), u\
quam muri Jerieho cadent septimo die [Josue I. su. »

hanc vitam quee sep-

est in judicio erit, quando
post
Qui simul, [Aug.] cum aliis
mccum conversans
agitur singulorum mcrita discutiet Chn- spintuales. Unde
tem diebus, inEccIesias, dulccs capiebas cibos
:

mcdio eju$, id est in communi Dominus (Psal.

stus. El labor est in Gu^tate ctmdete quo77iam. suavis cst
id est qma, uijusti-
plebe. Ideo labor in medio, et, xxxiii). ambuUwimus cum consensu in do)no
Et
Quies autem est in humditate.
id est iniquitas. Sed quia modo extra es,
tia, Dci. id esl in Ecclesia.
est imqmtas.
Ecce in majoribus et in minoribus non corpore sed raente : ideo dissensio est inter
opprcssionibus aliorum el injusti-
Vel,labor est in ;

nos.
faciendis. El hoc est, in medio ejns, a
lia in judiciis
Hier., Gl. int.,
simdi, quasi in ea tota. [Cassiod., Alcuin., Hier., Cassiod.,
totura ab illo loco legitur
Alcuin., Cassiod.] Aliler
Vers. 1 1
. — « Et non defecit de plaleis ejus, usura
E.vspcclabam eum.Quasi dicat :
Binpersona Christi :

» et dolus. »
carspeclabam cum,
Mansi in solitudine. Et ibi etiam
Aug., Hier., Cassiod.] In soUtudme
Etnondefecit.\G\. int.,
scilicet Deura Patrcm. Quasi dicat ;

exigit in inju- qui

quia semper durat usura, quia plus non ex me securus, pra-sidiura patris
sustinui ;

quam acceperit non di- spirilus, ne ce-

vel in qualibet re, salvum me fecil a pu.ullanimilalc
:
ria,

mittit ut sibi dimittatnr. Et dolus, quia alios deci- passione et lcmpcslatc. ne.irascerer.
dercm malis in
piunt (/(• platcii cjus non absconduntiir saltem, quia Sequitur prwcipila, Pomine, dividc
:
linguas eorum,
Quasi dicat In aperto Chnstus
mala sunt, sed publice fiunt. :
id estdispergantur divisis linguis. Vel agit
lucrali sunt, et decepcrunt ;
quod utrumque lex pro- de Juda;is,qui multis seditionibus
specialiter
et schi-

^on habe-
hibel. smatibus involuti sunt ex quo dixerunt : :

Vers. M. — « Quoniamsi inimicus meus male- musreqcm nisi Ca-sarem{Joan.\i\). Quare hse
Quoniam vidi iniquitatcm el conlra-
dixisset mihi, sustinuissera utique. fiant, subdit,
»
«
civilate,ierasa\em ;
Quoniam si inimicus. [Aug., GI. int., Cassiod.) diclionem, hoc non mutatur. In
nunc de occul- imo, Die ac nocte iniquilas cir-
Hucusque de apertis inimicis egit, el non ad horam,
existens,
tis agit Ecclesia. Quasi dicat cumdabil cam, Jerusalem. Iniquitas, dico,
: Ita fac in civitate,
medio ejus et injus- ea
scilicet pra;cipita, et (hvide
linguas, quia in f^supra muros cjus, ct iabor in
imo etiam occul- mutantur. El non defecit deplateis
sunt, non tantum inimici aperti, tilia. Hffic non
Quoniara inimicus raeus, Jerusalem, tisura cl dolus. Nec hoc mutatur.
li, qui magisnocent.
si ejus,

aliquis manifestus, maledi.ussct mihi virgis, susti- Quoniam inimicus, hic Christus loquiiur specia-
si

non inopinalum malum es- liter contra Judara, etesthic exprobratio Judse, vel
nuisscm ulique, quia
sibi familianter
set. contra (luemlibet virum Judaicum,
civitate Jerusa-
Vers. i:-!.
— « Et si is qui oderat me super rae inimicantem. Quasi dicat Ita fac in :

rae forsitan lem, inimicos habeo, qui sunt in-

([uia ibi faraiUares
.. magna locutus fuisset ; abscondissem
toleraltiles. Et boc est, id est
quoniam si iuimicus
ci ab eo. "

manifestus, mala fecisset mihi, sustinuiiscm

mcus,
Etqui oderal tnc, raanifestc iupcr mc mayna
si is qui de rae
uliquc. El si is qui oderat mc, id est
locutus fuisset, [Aug., Cassiod.] id est
superbe in-
nuUam notiiiam habuit, super me magna
loculus
magnificaret se super me, et minaretur
sultaret, ab co, id est non
fuUscl, abscondissem mc for.tilan
mihi quidquid posset, abscondissem me inter eos homo, Judaice, unanimh, cui
viadicassera. Tu vcro
intus sunt mecum, scilicet in Ecclesia, ab eo
qui
tradita sunt eloquia Dei(/!om. m), dux mcus, quia
Abscondissera dico, forsitan. Vel,
qui
super populum meum, et nolus meus,
foris est.
Notatur hic feci le ducem
quam alii ponunt. me
utique, alia littera D quia de eadcm gente mecum, cur sciUcet occidere
magna patientia hujus, ila enim darctlocum vcrbis,
qu;cris? ()»( simul mccum dulccs capiebas cibos, id
to-
ut se absconderet nc vidcret adversarium
illura
estlcgisinstitula, qure tibi exponebam et, in domo ;

lerasse.
Dci, id est templo Jerusalem,
ambulavimus cnm con-
Vers. H. — « Tu vero homo unanimis ;
dux
scnsu. Vel specialiter contra Judam loquitur dicens :
quia inter
« meus et notus meus. »
Tv, vero homo, scilicet Juda, iinanimis,
mcus, qnia ad casteUa et vicos
Gl. int.] olim qui aposlolos fuit, du.v
Tu vero homo unanimis, [Aug., eum tra-
ei du.x mcus i\m pncmissus cl notiis mcus, quia prsscivil
aliquando bonum consilium dedisti,
qui simul mccum
ditorera, scUicct, cur me tradis,
aliquando bene monuisti, ct notus meus qui in ea-
dulccs corporales, scilicet bucel-
capicbas cibos ?
talis non
dera Ecclesia mecum fuisti. Tu, inquara, iniquo po-
ergo lam qui soU, scilicet corporales cibi,
es tolerandus. El cura intus sint mali, quod
:

Solet autem vis iniquitatis co-

efticacior ad teranl csse dulces.
restat, nisi solitudo ? NuIIa cnim pestis
messationibus mitescere. Unde huic gravior culpa
noccndum, quam familiaris inimicus. Undc : tni-
domo Dci. id est in templo Jcrusalem,
/lomcslici cjus {Mallh. \). Et alibi «/) est. Et in
mici liotiiinis ;
513 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. LIV. 514
ambuliwimus cum consensu corporalis conversatio- A P.\rs. iii . Vkrs. 18. — i Ergo aulem ad Doniinum
nis, quia in ejus collegio Judas erat. j clamavi, et Domiuus salvavil me. »

Vers. 16. — " Veniat mors super illos ; et de- Ego autem [Cassiod., Aug., Cassiod.) Tertia pars,
« scendant in infernuni vivenles. ubi aHirmat (piid sibi et illis tiat altcrnalim proce-
Veiuat mors. [.Vlcuin., Cassiod., Hier., Aug., dendo. Et loiiuitur liic corpus Clu-isti, id est Eccle-
Alcuin.) Sicul supra apertis inimicis, ila hic oecul- sia. Illi itaEgo autemad Dominum cla-
peribunt,
tis iniprecatur, et ne putarelui' esse unus de quo mavi inconturbatione exercitationismeffic^ Dominus
agebat, pcEuam communicat Judaiis, id esl commu- salvavit,\(i\ salvabitmf ; quod consequens eral. Et
niter Juda-is cum aliis imprecalur. Et tangit iiii- ego, ut non ingratus,
tium scliismatis, quando, scilicel Dathan et Abiron
movcrunt seditionera adversus Mosem el Aaron,
Vers. 19. — " Vespere, et mane, et meridie nar-
rabo et annuntiabo et e.\audiet vocem meam. »
sicut in Numeris legilur, quos vivos terra absor-
;

buit, cum labernaculis et omni substantia eorum. Vespere, [Aug.. Hier., Aug.] id est de pra-terilis,
Chore quoque et cum eo ducenti quinquaginta il- narrabo et mane, id est de futuris annunliabo ei me-
lorum, sequentes malitiam, arripuerunt thuribu- ridie qui non vergit soleni ad occasum, id est in
la, ut adolerent incensum, in conspectu Domiui, B sempilernis, quK semper manent ej;iiudies vncem
qui divino igne consumpti suut, qui eliam po- mcam : in hac sentenlia singula singulis redduntur,
pulo quatuordecim millia septingentos vastavil et tria tempora distinguuntur,Vel ila, ut sine distin-
(Xum. xvi). Et ideo, venit nova mors super ctione temporera redduntur sin^ula singulis : ve-
eos. Ila iste imprecatur malis, et loquitur in spere enim fuit Dorainus in cruce ; mane, in resur-
eadem voce Christus et Ecclesia. Quasi dicat : Quia reclione ; nieridie, in ascensione. Ait ergo, vespere
tales sunt, ideo, veniat morsnoxa super JIJIG narraho, patientiam morienlis iii vespere narro. El
itlos, ut super illos, scilicet Dathan et Abiron, qui raane annunliabo, id est annunlio vilara rcsurrectio-
initiura schismatis fuerunt, et superbi se separave- nis maue facta'. Et exaudiet vocem meam, in meri-
runt, venit nova mors ; aperuit enim lerra se, et
die, id est sedens a dexteram Palris, ubi interpel-
vivos absorbuit. Unde et hic quasi exponcndo sub- lat pro nobis, ad quam ascendit in meridie. Ecce
eidescendant in infcrnum, (juanta consolatio isti est a terapeslale, contra malos
dit, id est in voraginem
terrena^ cupidatis. Descendant dico, vivcntes, id est qui sunt foris et intus, id est in aperlo et occulto.
scienter peccantes, scientes quia pereuni. Et tamen Sic et nos inler malos cura isto oremus, plangamus,
pereuntes hiatu terrense cupiditatis securi dicaraus
absorbeantur. ;

nova mors, communiter de majori-

Hffic est

bus et minoribus. Vel

et agit

ila ut distinguas inter

C Vers. 20. — « Redimet in pace animarn raeamab
raajo-
« his qui appropinquant mihi, quoniam inter raultos
res et minores, sicut in illo schismate fuit. Duees " eranl raecura. "
enim absorpli sunl a terra, populus vero sequens
fuit igne vaslalus, ila hic divisum imprecatur au- Rcdime in pacc. [G\. int.. Aug., Hier., Alcuin.,
cloribus mali, et fauloribus, dicens : Yeniat mors Aug.] Quasi dicat : Ita exaudiet, quia redimct ani-
tuper illos, id esl super minores qui consentiunt mani mc«jK collocandam in pace ajterna. Hasccon-
majoribus veniat ignis consumptionis, ut super po- tra illos ([ui non amant pacem, idco anima mea in

pulura ignis de ca'Io venit cl dcscendant, majores ;

pace, quia amnvi paccm. Redimet dieo ab his t/ui ap-
qui sunt auclores mali, in infcrnum terrena^ cupi- propiniiuantmihi,\i\ esl a Christianis liclis, qui magis
ditatis viventes, id cst scienter peccantes, ut duces decipiunt quam aperti idoIolativT. Appropinquant
illorum terra absorbuit. Illi enim, id est minores, ergo noinine, non nuraine ; corpore, uon mentc ; nu-
consenserunl, et scuti sunt, et sludio consentionis mero, non merilo. Et vere appropinquant, qitoniam
accensi, aducibus suis recedere noluerunt. Et ideo intcr mullos erant mccum. Vel in imillis sacramen-
venit ardor consuniplionis, tis, scilicet ct in baptisnio, in cvangclii lectionc, in
super ardorem dissen-
sionis duces vero feslis et hujusraodi ; sed in paucis non erant mecura :
; absorpti sunt a terra. Ila hi j)
scienter pcccanles descendunt. El merito hoc eis,
in omnibus sacramenlis mccum, scd non in fide,
spe et charitate, sine qua nihil sunt orania. Vel in-
Vkrs. 17. — a Quoniam nequitiaj in habitaculis
ter multos erant meeuni, sive in multis, id est inpa-
t eorum ; in medio eorura. »
leis, qua? multa' sunt. Eranl mecum, non in granis,
Quoniam nequitiw sunt in habitaculis, vel in ho- (|u:e pauca suul,id
cst noncuin paucis electis mc-
spitiis corHTO, [Aug., Cassiod., Alcuin.] id est in cum enim de mulliludine vocatorum,
eranl. Eraiit
hac vila, ulii iHTegrini sunt cl transeunl. Non enini non dc paucilate electoruni (,tf(i///i., xxin. Et bene
semper hic mansuri sunt, cur ego sic instant ? Et ait, mecura nam et prope esl palea Iritlco de uno
; ;

ha;c i.iquitia' sunl in mcdio corum, id cst in corde. enim seniine nascunlur.in uno agro radicanlur, do unn
Ideo dicit in hospitiis esse nequitias, quia alienac pluvia nulriunlur sub eodeiii mcssore colllgiinlur.
:

sunt, non nalurales, scd in hospiiio suscepla:', (juasl eadein Iriluralione iilunUir, eaindeiii vcntilntionem
a(lventiti;e. Vcl prius sunl np^iuilia-, in habilaculis exspeclaiil, sed non in iimim liorretiin iiilrant : lln
eorum, id cst in occullo, .scilicel et postca,- in rac- et llli suiit inecum, In raultis sacrnmenlis vel
. pa-
dio eoruin, id est in coramuni el apcrlo. leis.
 :

515 PETRI LOMBARDl 516

Vers. 21. — I' Exaudiet Dous et liumiliabit illo , \. qmluv Et ipsi sermones sunt jacula,
: quia mollili
» qui est ante sascula. » non perdunt virtutes, sed evangelistae eis armantur
Exaudiet. [Gl. int., Aug.) Dico exaudiet me, et et feriunt corda hominum ad amorem pacis, et a
non solum exaudiet me orantem,v)ro me exaltando : perplexis haereticorum quaestionibus liberant inlir-

sed etiam, exaudiet meDeus, oratem pro humilian- mos. Dico, molliti sunt sermones, sed si tibi puero

dis inimicis, el, id est quia, atHictione liuinilinbit il- qui lacle rainoris doctriuaj nutriris, adhuc duri
los qui contidunt m duce, qui lieri ca^pit. Humiliabit sunt, ne irascaris uberibus Ecclesise, sed
dico, illc, qui est ante s(ecula,(\ma. inprincipioeraut
Vers. 25. — " Jacta super Dominum curam tuara.
Verbum (Joan. i), quod eis non videtur, quia in (i et ipse te enutriet ; et non dabit in tctcrnum llu-
tempore Christus natus est de Virgine. Et raerito « ctuationem justo. «

humiliabit.
Jacta curam tuam in Dominum,
Vers. 22. — 1 Non enira est illis comrautatio ; et
Aug., Cassiod., Alcuin.J vel in Deura, noninaliuni
[Aug., Cassiod.,

« non timuerunt Deum, extendit nianum suara in

qui saxum est navi, non porlus lluctuanli in saeculo ;
" retribuendo. »
etipsc tc cnutriet lacle simplicis sensus, donec
Non enim est illiscommutatio perversi sensus, proficias ad panem validioris intelligentiae prove-
[Aug., Cassiod., Gl. sed permanent in perver-
int.] B ctus.
silate ; in schisraale raoriuntur, quia non rautantur
Salubre consilium est jactare curam in Domi-
in melius, sed in pejuf : nec cura hic sunt, nec in
num, qui nutrit. Cura sa;culi, ut vermis noster nos
resurreetione, quia scnsus perfulorum incomraula-
cousumit. Sed si cura in Domino jactatur, nutrit.
bilis est. Dcum, hoc remedio con-
Et non timuerunt
Unde Salomon : Sicut vertnis ligno et tinea vesti-
vertitur homo, scilicet quia timet Dcum, et pro bis
mcnto, ita viri tristitia nocct cordi iProv. xxv). Jac-
pffina sequitur, non ahud tamen. Unde sequitur
ta in Dominum curam, tauquam in portum, quianon
Exlendit manus suas, simili ferire volentis, qui
dabit fluctuationem juslo in ceternum. Et sic verba
manus elevat ut gravius impingat et hoc in retri- :

iluctuatiouis iuerunt ; contristatus sum in exacerba-

huendo, id est. ut retribuat eis.
lione mea, et conturbatus. Aliter totura in persona
Vers. 23. — « Contamiuaverunt tcstamenlum Christi ab illo loco : Ego autem ad Deumclamavi,
« ejus; divisi sunt ab ira vultus ejus, appropinqua- dixit Christus, et Dominus Pater, salvavit, id est
a vit cor illius. >
salvabit me. Et quia salvabit, ideo, vespere, quo ca-
Contaminaeerunt, [Aug., Hier., Gl. int., Aug., piar, fijwanc, quo judicatus ero, et meridie, quo
Alcuin., Aug.) et non satis fuit eis, non timere nec crucifixus ero ; narrabo, proeterita opera ; etannum
rautari. Sed etiam Contaminavcrunt testamentum eitabo, virtutes el opera quso faciet ; et ideo, exau-
proraissionis ejus, quod ipse Dominus dixit Abra- dict voccmmeam. [Cassiod., Alcuin., Aug., Gl.int.,
hae /n semine tuo benedicentur omncs (lentes
:
Cassiod., Alcuin.J Vel ita, ut reddanlur nominibus
(Gen. xxii), quod polluit qui contradicit. Vel, con- verba ; narrare enim ad vesperum pertinet, quo om-
tamina>'erunt testamentum ejus, id est perverterunt nia dixit qu» Judas disponebat. Nuntiare pertinet ad
Scripturas. Vel quantum ad se, contarainaverunt mane, quando nixitPilato In hoc natus sum ut, te- :

Scripturas, dura eontraiia aguut. Et ideo, dicisi stimonium perhibeam veritati, etc. (Joan. xviiij.
sunt per haereses, ab ira vultus ejus, vel pr;e ira, Exaudiet, pertinot, ad meridien, quando emisit Spi-
hoc est ab ipso irato, qui tradidit eos in desideria ritum. Ecce quanta mysteria brevilcs dicuntur. Vel
cordis eorum (Rom. i). Et appropinquaverunt. Qua- ila, dislingue littcram. Dominus salvahit mc vcspcre
si dicat : Et quia illi contaminaveruut, et quia illi
inmane, hic distingue litteram. Unde ego non ingra-
armantur et divisi sunt, ideo armanlur amplius justi, lus, narraho et annuntiabo, et ipse, exaudietvo-
et liberantur inlirmi, qui curam habent in Deura. cem meam.Ucdimet in pacc animam rnfam. Rediraet
Et hoc est, illi conlarainaverunt. Et per hoc, cor dico, ab his qui appropinquant mihi,id est qui ficle
illius, id est secreta volunlas Dei, quaj in Scri- Scimus quia vera.v es, elc.
laudant me, dieentes :

pturis continetur, appropinrjuavit suis fidelibus, D (Marc. wD.Quoniam intcr mulloserant mecum, id
ut scilicet intelligamus ejus voluntatem, qua illis
cst non cum paucis electis, et non solum pro me
compungit bonos, et boni
pra;cisis a Catholica fidet,
exaudiet, sed etiam pro illis. Exaudiet me Deus qui
magis excitanlur qui probati sunt intelligitur in ;
est ante sreeula. Humiliabit illos de superbia ut cre-
Scripturis, qua; latebat Dei voluntas. Unde alibi :
dant. Yel, humiliabit, ul tollanl locum et gentem
Congrcgatio taurorum in vaccis populorum, ut (Joan.w), et nierito. [Cassiod., Alcuin., Cassiod.J
exeludantur id est emineant et appareanl, qui proba-
Nonenimest illis commutatio, et non timuerunt
ti sunt ar(jenlo A\\\n\ (i\o(\m\ iPsal. Lxvii).
Dcum, e.xtendit manum suiwi in retribuendo. Haec
Vers. %i. — « Molliti sunt sermones ejus super non mutantur. Et quia tales divisi sunt, abiravultus
u oleura, ct ipsi suntjacula. »
eos a gra-
cjus, id est ipsi iratus dividet in futuro
jVo//U(. [Aug.j Vere appropinquabit, quia super nis. Ira enim est vindicta judicii qua dividuntur
oleum molliti suyit sermones ejus, Dei, super oleum, boni a malis, ut grana a paleis. El tunc, cor iltius
quia obscura quas in Scripturis sunt dura exposita appropinquabit, id est voluntas Dei per prophetas
raoUiuntur, et usque ad ossa penetrant. Unde se- et apostolos niintiata, omnibus nota erit. Vel cor Dei
517 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. LIV. 518

suDl justi, qui secrela Dei sui noverunl. Hi appro- A absone vedclila est senlenlia, cmpecialum, elc
.i pusillanimitate spiritusettempestate.VTalensis,
pinqualjunt Deo, cum illi dividuntur. Ideo ha;c illis,
a spiritu vcliemcnti et tempeslale Sanctes,rt veno :
quia mollUi sunt sermoncs ejus super oleum, vel
tjui suscitatur a turlnnc : Pellicanus et inlerpretes
mollierunt alia lillera, adulando, ct ipsi taraen ser- pro Cajetano, simili modo. .Munsterus, propler ven-
mones, sunf jacu/n, dum dicunl Rcus cst mortis : lum lurhinis ct tempestalis. Quantum ad sensura
(Matlh. XXVII. Et quia tales sunt, ergo non in eos, nulla est dislantia. Volui tamen recensere islorum
versionos. quia in Hebr. nulia interponitur conjun-
scd in Domiiw jacta cunnn luam, et ipsc te enu-
clio, el aliquieorura subaudiri voluerunt, alii rai-
Irict. Et nondabit in celernum fluctualioncm justo. nime. Translator ad Campensem seipsum sequitur,
Hiec non mutantur. ad cvadendum vento ocius rapido ac lempcstatc.Qmd
Vers. 26. —
n Tu vero Deus, deduces eos in pu-
autem senserit Ilieronym. Ilabes ad Suniam et Fre-
lellam. « In Grajco invenissc vos dicilis a':ib oidyo^Ui-
eteum interitus. /ta;, quod proprie pusillanimitas dicilur. Sed scien-
Tu vcro. ['^ugv Cassiod., GL int., Aug.J lli tunc dum quod pro oXtYovJ/u/ja, Aquilla et Symmachus
non fluctuabunt, sed impiis qui contaminaverunt et Theodotion, et quinla edilioin lerprelati sunt airo
leslamentum, quid erit? Impii in puteum gehennae TTvEuaaTo;, id est a spiritu. Et in Hebr. scriptum esl
deducentur. Et hoc est, luvero Deus, dcduces eos. iTt:: MERUAii. Omnisquc sensus ita apud eos iegi-
Fcslinabo ut salver a spiritu tempeslatis el
Hinc est tinis contaminationis in vutcum
'
inlcrilus,
'
R lurbinis.
'-' , j,-

id est in tenebras submersionis, nec differetur, quia Vers. —

Tu vero homo unanimis. Sie etiam
U.
Vers. 27. —
» Viri sanguinum et dolosi non di-
llieron. Sanctes,secundum miualitatemmeam: Pel-
licanus et Pratensis. secundum ordinem tneum. In
i midiabunt dies suos ergo autem sperabo in
; te,
verbis est discrepantia, conspirat sensus. Unde in-
« Domine. » terpretes pro Cajelano dicunt,.S'!cu/ wstimalio mea:
Yiri sanyuinum, [Aug., Cassiod., Aug.) qui occi- Munslerus, scd lu homo, crus ju.rta wstimalionem
cordis mci Nebiensis, Iwmo valoris mei ; Chaldseus,
:
dunt nnimas aliquando et corpora. Et dolosi in
similis 77iihi, Iranslator ad Campensem, scd tu o ,
seductione, non dimidiabunt dies suos, id estvolun-
collega cominilito. Unico verbo tria aut qualuorln-
tarios,nona Deo constitutos, et non perficient quan- terpretes complexi sunl. Non video quo geuio isti
tum putant 4 4 T, sed inlra tempus peribunt, quia moveantur, si ex contemptu leclionis ecclesiasticae
faciant quod nolo milii persuadere in omnibus.
:
sperant. Vel ita,

dimidiabunt dies suos (93), ut

ideo deduces in puteura, (]uia, non
Vers. 15. —
Qui siinul mccum dulees capiebas
si quos egerunt in
cihos. Hieronymus, qui siinul liahuimus dulce sccre-
malo reliquos agant in bono, redimentes tempus tum. Ac ca^teri Haebraicantes consimiliter. LXX le-
(Ephes. V), sed omnes continuant in malo. [Alcuin., gisse videntur -jlD soc, pro ""- : secundum signi- ;

Aug.] Alii enim non incipiunt dies bonos, sed in ficat consiliui7i sccretu77i alterum unctioncm, qua'
;

.'"''/''''^"•"'"^.«.'/'"''"^;'^- Ul est illud IV

,,.,'.,..'.
malis continue perseverant,
plent dies bonos, quia aln moriuntur
alii dimidiant,
m
alii

Egyplo, abi
im-
.
C ?,'"P''"''
^ Reg. IV :
'
v° paruin
!\m olci quo uni/ar, id est ali-
q„antulura reticiar. Licet tantum habetur in Hebrajo,
in deserto, alii in terra sancla. In .Egyplo moriuntur vas olci. LXX lamen Iiabeiit o ilii^ou.i: fAaiov. Ne-
qui in tenebris viliorum usque ad finem vitee conver- (|ue vero dulce sccrelum abest a familiari couvictu,
santur. In deserlo qui de confusione peccati exeun- ut eodeni recidat sensus.
.Imbuia77ius cim consensu. Hieronymus, in ter-
tes, errala per ptenitentiam emendant. Iraplent dies.
rorc ; cietencatcrvalim aut conjunctim aut quid si-
qui sine crimine in opere justitise usque ad finera mile.ParticuIa U?a"l reokscii est anceps ad sl/rpitu/n
«tae pcrscverant. Itec liia genera homimim figurala el collcclione7n, unde orilur perversilas. Clialdaeus
sunt per ea qua; scripla sunl in volumiue Ezecliielis liabet cuin feslinalione.

oslensa, ubi scripta erant hac tria : Car^nen, la-

Vers. 19. — Narrabo ct annunliabo. Pellicanus,
ct inquietus oro Munsterus, ct importunus 07'0 ;
;
mentum, et vel, dictum est prophetae, ul devoraret Pratensis, strcpilum facia/n ; Sanctes, lu/nultuabor;
volumen, id est in mentis inlelligenliam trajiceret llieronymus tainen, inlerpretes pro CajeUino, cl
horum trium mysteria {Ezcch. Carmen canlanl,
u.) Nebiensis, cl rcsonabo. Quod cst cerle anuunliare.
Idquo spcclat ad fuluriim juxta enarralionem .lan
qui peccatorum lapsum iion senserunt. Lamentum
iiAMAii variuin esl. El ChaliLeus dicil, cla/nabo.
quia peccalis per lamenlum pccnitenli;e rcsurgunl. Vers. 20. —
Rcdimcl in pace ani/na/n mca/n ab
Va; qni peccanl et non pcenilcnl. Illi non dimidia his qui appropinqua77i mihi. Praetensis, Sanctes,
bunt. Ego aute/n sperabo in te, Domine. Quod non ^ Munsterus. Campensis pro eo quod est in sccunda
clausula, verlunl a priflio quod est contra mc, vel
illi, et ideo non perveniam ad aeternum diem.
quid simile. Diclio Ilcbnea 2Tip quaror, vel 2">p
COLLATIO I\ PSALMUM LIV EXAUDI, etC» ad piuvlium clvicinum. Undo
: <t
QUERAB, ambigua est
Vers. ''). — Et contcxenint me tcncbra'. Ilier. llioronymus.intorprctes pro Cajelano, Pcllicanus, ct
caligo. Alii verlunl hoiroi-cm vel lrc77wrcm rr^iS-: Noliionsis sunt nobiscuin. Eodem tamen tendii in-
pallatiuth. Sed (|uia jam pr;ccesserat in suporion, tolligenlia.
timor et t/rinor vencmnl supcr mc,
beneinleliexe- Qiwnia/n inlcr //lullos crant inccuin. Iluncvcrsl-
runt LXX el Hier. In se(|uonti, lcncbras.ox eo quod culum consent. Slapulensis el (^a^cus co niodo !c-
in morle tam spiriluali i)iiam corporali lux deliciat, cluiii, csse coiilrarium verilati Hebraica;. Quare?
qua; tamen vol solo nomiiu; horribilis ost. Qiiia verlit llieiouymiis ox llobr;ro, mulli cniin fut-

Vers. — runt advcrsum mc. Corlo iioii osl quDd succonsoaul

8. E.vsjicclaba/7i cu/zi qui salvum mc
nostr.T Icctioiii. ^T2" immmh |)olost ulrolibel acci|)i.
fecit.
Iliiic Pcllicanus, Miinsieriis, Snnclcs, iiilcrprcles
^h 12'^EO ncnNlIobr. AlllssAll MiiMii.Mr.i. Uiiod si pro Cajelano, verlunl, mccu/n.
ad vorbum roddas, faciam fcslinarc salvul/itncin
mihi : quod ot tit por spoin corlani iu eum. Haud
Vers.22. —
Exlcndit i/ianum suam in rclribuendo.
Ilior., ad pacifica sua, roliqui Hebrnicantcs codcm
(93) Grcg., lil). V. Moral., c;ii). 28. icndunt. Interprcles rcspcxerunl tlicma dSc sciiil-
 b-20
PETRl LOMBARDl

e^retntuU. Aluverorad.cem zb^

.c„,..vm, A
LEM, id
id est pacificus fuit.
[^--^J^' in quibusdam exemplan-
^-^ae in'quibusdam
alius'airud sequitur. Unde
exemplar,-
cms ; in aieis,
bus Hieronyrai leguut, pugnat cor
^-j-^s 03 — Devisi suiit ab ira vultusHier.
ejus rpT\
ISiti- appropinquat cor ejus.
V3 mx^na halcu mahamvoth piu. D.
Vfr* 25 —Jacta super Domuium
curamtMm.
diulhuUirc os em Pellicanus, >»-;/« t^crunt supct dedit tiln. Hinc Hicron.
-.-n' lEHABCA, id est ijuod
:

iutyrumore sJo P-'''--'^'-''^/'»/,^ '^ quamimprimis curare debe-

vertit f/inn;a«fm tuam,
:
varie
consunih m^^^lo^Wf^^^ifi'.^'^.
rum ore suo. Caeteri est ddcctw. Alu
vocularum Hebraica mus. Rom. h. Plenitudo lcjis :

tem perpererunt ambigmlates vertunt onus, sive pondus tuum,

id esl "' Pe"^ e-
intei-dumsignir.cat</«7sum «/,
rum. NampSn halaq,
rat le Qui sensus non
abest a nostro. Et transla
quamdoque ;>;««-
interpretes curam tui.
quomodo icceperunt
quomodo accipiunt ahi. C- torad Campensem habet, commcnda
diri lenirc. mcllificare. Sanctes in Thesauro suo refert
quod Ra Da. expo-
uua puncti nolula dedit tdn us,que ad
terum -^n halaq oisdem
litteris
projicc supcr Dominum quod
nit,
flistincti';

h™.:
(onstructiono
notat interdum ^^nHrfi/m.
id est Myrum.
nT2n hamatu,
n«2n hemah et mU
Demde .<\.n
plurativL
id est furor,
hunc diem.
et ipsc
h*c
Projice supcr illum quod opus habts
cducahiite : quemadmodum hactenus
Et addit, nesciunt, inquil,
iUe.
facit
magistn nostn
,

videntur legisse sccundum. ub. Audierunt mulieiem

^•OT HEMOTH LXX quid esset, -.zni iehabecha.
caeFeri alterum. dicentem viro suo, ^zn' S-ptt? schaquol
(w- liarabam
^p»ro;;i-i</»«n;<H"w7;;u»%Pralensis ;«;n<n/w pondustuum. Quod certe demiror
iEH\Bic lihera
dis f /^is Saucles et
• Neotcrici translatores. bcninn el rabinos ignorasse.
muiierculam nosse,
QUARAB.idest approp.n^iua-
mp
antiliwt cor cjus.
PSALMUS LV.
dico,' facta ipsi David,
svx-R Aliu*» inscriptione
PSALMI TITULUS .N .XBM -« PO .,„
O r.,-,
C^ A. -^ B AlloDhvli. Tituli
/\llUpU>il. ."-»^--1 '

rei ventatem,
_

: , .

f^^^^.^^^
id est Chrislo. ^^^
Non ^^^^^
mutata secundum
^^^^^,„„, ,
INSCR..>TIONE
LONGE FACTUS EST , IN TITULI
CTIS secundum voluntatem Judajorum. Ipsi
\

scd tamen
cnl TENUERUNT EUM .VLLOPHVLI IN
IPSI DAYID,
David, id est Christo voluerunt enim rautare, sed
;
,

GETH. Tituli enim

int., Aug., Cassiod-l
"
non factum. [Gl.
i« fincm pro populo populus inslaret, non est deleta,
Miserere mei Deus. Titulus :
inscriptio, etsi
est,in tituli inscnptwne psalrao Necorrumpas
qui a sanctis longe factus quia prophetatura est in alio
:

cum tenerent eum Allophyli in Oetk. Populus qui longe a sanctis ht,
iusi David, tituli inscriptionem.
Titulus .ste, calcant sicut uvas,
[Cassiod., Aug., Cassiod., Aug.l sunt persecutores qui Ecclesiam
deEvangelio, partim de \cte- exeat. Nota quod hucusque
est
partim assumptus est ul vinum justitia?
quod
ri Testamento. In
Evangelio namque leg.tur, de Evangelio : quod vero sequitur, scihcet cum te-

titulum Pilatus, He- de Yeteri Testamento, quas.

di-
cruciflxo Doraino supra posuit nuerunt, etc, est
Latine, quem cum qu.dam Jucteo- factus est populus a sanctis, cum, id
braice, Grffice et cat : Longe
scribere : Jestis per-
rum vellent delere, dicentes : NoH est quia, .illophyli, id
est alienigena?, scihcet

Judawrum, sedquia hic dixit : Ego scihcel Christum mcapite

Naiaremus rc.r seculores. tcnucrunt eum,
I'ilatus: Quod smpsi in torculan. Legitur
sumre.v Judworum. ncspondit . et in raerabris, in Gcth. id est
per bpi.'.- l^ peregrinus fuisse,
scripsiiJoan. xix), quiaprophetatumerat ad litteram David in iUa civitate
aliorum psalmorura : ^e cpr-
sed Christus ex ejus semme natus,
lum sanctumin titulis sed non relentus,
mon- corpore
rumpas inscriptionem, qua Chrislus rex
iituli in se, sed etiam adhuc in non solum olim
hoc de Evangelio est. Legilur
autem ... utiles sunt, ut uva
strabatur : suo tenetur, in pressuris quae
David fugiens ad Saulem ven.t ad sed nihil inde emanat, cum
libro Regum quod ante torcular integra est,
Allophylorum, quia vinum exit. Intentio
Achis regem Geth, qu» est
civilas non est,
premitur sterilis
sed non retentus contra persecu-
ubi legitur fuisse peregrinus, ProphetK est conlirmare Ecclesiam
Darid ergo hic intellig.tur Chnstus Tripartitus est psalmus. Primo orat
(f Reg. xm). Per lores. Modus.
olim in se, et nunc m pressa, suramatim
ex ejus semine natus, quem Ecclesia, velut uva ab Allophylis
alienigen^e, scili- quibus sit, per spem Dei
raembris tene.it Allophyli, id est langens tribulationes, in
dicit
cet persecutores nominis Christiani ; in Geth, id tinil se non tiraere, id
est in hne priraa; partis
press uris tribulationum mala qua; susti-
esl in torculari, scilicet in se non timere. Secundo enumerat
quia utiles sunt, per ea enim conversio, ibi, tota die.
qua> dicuntur torcular, nendo fit et inimicorum
sanctorum augentur, et vinura justitis ema- malis saculi libera, in futura beati-
merita leruu jam
Tertio iam de
uc .iii...-. " -
.

populus qui a san- se cantare proraittit.

tudine, vel etiara hic laudem
el
nat. Et sunt iidem Allophyli
Et est sensus tituh Psalnius j)
Ecclesia
:
ergo tanquam uva pressa in
.

ctis longe factus est. ibi, in mc.

estmipsum Jesura propopulo
iste tendens in finem, id torculari clamat,
comra populum,
salvando. Vel pro populo, id cst
appropiuquant 1. 1.S Vers. 1. « Miserere raei, Deus,
quo- —
sciUcet qui a sanctis longe faclusest. me homo tota die impugnans
recipiunt . niam conculcavit ;

autem scihcet sanctis, qui Christum

eis,
sanctis longe fit, « tribulavit me. »
fniJ/u/iiMScnpf/one. Populusqui a Cassiod.] ne defic.ara
tam Judffius Deus, raiserere mei, [Aug.,
cui contradicit,
in tituli iuscriptione,
in conculcatione. Quare clamas ? quoniam homo. sci-
oranis qui non vult habere regera Chnstum ;
quam el non solum homo.
Ecclesiam, id est licel qui longe factus est a sanctis,
et ipsi iidem sunt qui tribulent
 521 COMMENTARIUM l.N PSALMOS. — PSAL. L\ . 522

sed etiam diabolus, de quo in Evangelio dicilur : A putet stupidus se viciniorera esse immortalitali eo
Inimicus homo hoclec.it (Matth. xiii). Coriculcavit, qui sanus esl. Ita et tres suut affectiones anims,
me, sicut uvam in torculari, ut vinum exeat ; idem scilicet provida cautela, stulta arroganlia, gloria
repetit apcrlius. Impugnnns liomo visibilitcr, vel secura. Stulta arroganlia similis est stupori. Quando
diabohis, invisibiliter, unde pcriculosior esl. Tribu- quis de se pra;suniens , nec timcl, nec cavct. Isle
lavitme tota die, id est toto tempore. Nullus cnim ergo ne per stultam arrogantiara videretur similis
vivit in Christo sine tribulatione. stupido, non ait, non timebo, sed sperabo in tc.
Vers. 2. —
Conculcavenmt me iniraici mei
« Vers. 4. — " In Deo laudabo serraones meos,
« tola die, quoniam multi bellantes adversum me. » » in Deo speravi ; non limebo quid faciat raihi

Conculcavcrunt me. [GI. int., Aug., Cassiod. " caro. '

Aug., Alcuin., GI. int.] Et boc merito non quidem Laudabo sermones mcos in Deo, [.\ug.] et tribu-
meo faciunt, sed quia sunt inimici mei, qui scilicet ens quod bene loquor, quia ab ipso habeo. Sermo-
longe suut a sanctis. Hi sunt membra diaboli. Et nes dico meos.quiaaccepi. Quasi dicat ElDei sunt :

isti conculcaverunt me, quasi pedibus uvam. quia dat, et mei sunl, quia accipio. Dixi sperabo,
Tota die dico miserere et necesse est ut miserea-
, sed et ante, id est jamiiridem speravi in Dco. Ideo
ris, quoniam multi hellantes stelerunt advcrsum g non timebo spa fuluri. Non limet iste qui videns
me, et ipsi iidera suni alti. Non diu tamen, sed die. mala sa^culi fiituri supcrius formidans, orabat. Non
Vers. 3. — « Ab altitudine diei timebo ; ego vero timebo, dico ryuid faciat mihicaro, quia si calcat,
« in te sperabo. t vinura exit de calcatura.
Ab altitudine, [Alcuin., GI. int., Cassod., Aug.] Parsii.Vers. 5. — II Tota die verba mea exsecra-
sed timebo ego ab altitudine diei, id est ab altitu- « bantur adversum me oranes
; cogitationes eorum
dine illorum qui me conculcanl, qui alti sunt, sed « in malum. »
non diu, scd die timebo a potentia ejus ad horam Totadie. [Cassiod., Aug.j Secunda pars, ubi enu-
datara, quasi non altiludo diei mundus est, id est merat mala, qucc sustinendo tit inimicorura conver-
mundana altiludo, ubi est superbiae tiinor. Ul au- sio. Unde et per spera Dei concludit se non timere,
tem gravior esse ostendatur tribulalio, dicit se a sicut prius fecerat. Dico, non timebo quid faciat
superbis conculcari. Non timcbo sed potius eyo , mihi caro. Quid enim caro f&cW.'! Tota die verba
sperabo inte, in quo nulli spcranti limendum est. mea e.xsecrabantur, et si a Deo sinl. Et omnesco-

Vel aliter potest legi et dislingui litleramanente gitationes eorum existentes inmalum, quianilboni
eodem sensu. Quasi dicat : Conculcaverunl inimici tractant, sunt adversum me. Cum enim verba res-
quimulti sunt. Sed quoniam multi hellantes sunt, , puuntur, persona dicenlis non est immunis ab inju-
*-
adversum me, timebo ab altitudine diei ? non. Sed ria. Si panem ipsum abominantur, vasculo in quo
sperabo in te. Vcl ita secundura aliara litteram : ministratur, quomodo parcunt ?
ConculcaveTuntmcinimicimcitotadicabaltiludinc Vi;rs. 6. — « Inhabitabunt et abscondent ipsi
(/(e/.Hicdislingue, ^iioniam multi qui dcbellant me, « calcaneum mcura obscrvabunt. «

timebunt ; egovero in te spcrabo.Hxchllcra sicexpo- Inhabitabunt, [.4ug., Cassiod.] vcl incolunt Aha
nitur :ConcuIcaverunt rae inimicimeitota die.Ethoc, liltcra. Quasi dicat : Cogilationes eorum sunt inraa •

abaltitudine diei, quiadiera, id estChiistura inaltum lum, ct hac absconsa;. Et hoc esl, incolcnt etab-
lucentera nou cognoverunt. Chrislus enim dies est. scondcnt, id cst quia perogrini sunt in hoc mundo,
Hujus duodecim apostoli. Unde ipse
diei horae sunt ubi non est nisi peregrinalio cl incolalus, ubi nulius
Dominus ait IS'onne duodecim hora: sunt diei 1
: videt cor allcrius, quidcpiid niali cogitant abscon-
(Joan. XI.) Hujus diei altiludmcm inimici non potue- sura est. Vel ita, et agit de ficlis fratribus, qui la-
runt attingere. Unde in passione Cln'isti ct tenc- tenter subintrant, ut noceant. Quasi dicat : Quidam
bra; fact;i' sunt (Matlh. xxvii). Vel, conculcaverunt aperle impugnant, sed cx iis aliqui longc sunl a
rae ab alliludine diei, id est quia alti sunt, qui con- sanclis, qui, sciliccl ficti, inliabilabunt, vcl inco-
culcant, licct ad scilicet dio non diu, sed
horam, lont, id est ficte subinlrabunt, et abscondcnt dolos,
non sunt quoniam multi qui debellant rae,
tiraendi, D quia non audent palam conlrairo. Et ii jiojus no-
limebunt, cum dies eorum transierit, scilicet tinito cent, quam maii , ut et Judas (|ui diabolus cral
tempo»e altitudinis sua;. Ego vero non dico Non :
(Joan. VI.) Electusest cura aliis undeciin, el ad lem-
timebo ne videar de me pra;suracre per stultam ar- pus incoluit. Elegit cura qui noveral non ad opus
rogantiain ; sed, sperabo in te, quod est causa non probalionis, ut caeteros, sed ad opus tontationis, ut
timcndi. Non timel aliquisduritia cordis, vel super- daret tibi nescienti quos eligas, solalitim ut (•olcrcs
bia, cjui cst similis slupido. Stupor euira cslquinon sicul ille. Si euim falsa de te dicuiii, ctrluin non
scntit, nou sauilas. Et nota tres esse alllictioiios cor- auferunt, nec isli noccnt. El ipsi talcs ohservabunt
ijim
pori.s, scilicct sanilatem, stuporem, immortalilatem. calcaneum tncum, id csl pedom ad lapsum, nt ca-
In stupore non dolet corpus, sed nec in iramortali- lumiiientur. Aucupantur enim vorba orania, (|ua.'-
leteia
laie. Sod in slupore non dolet, quia non senlil in ;
rontos allcubi lacpieos , ct nodosas faccre calum-
imraorlalilate, quia plenc firmalum est. Saniias nias. (|uil)us lainen ipsi prins capiunlur ut pereant,
vcro, si inolcstalur, dolorem habet ; scd noii idco quam alios capinnt ul pordaut. Vcl, obscrvabunl
Patrol. CXCI. 17
 ; : ;

5»3 PETRI LOfBARDI. S24

calcaiieum meum, id est Rnem vitae, quod secun- Aininiicis orant. Et ideo acceptoe sunt Deo sicul ipse

duin tinem judicamur. Ideo diabolus insidiatur cal- promisit. Vel sic dislingue lilteram, Pt^suisli lacry-

caneo. mas meas in conspectu tuo : liic distingue, manente

eadem sentenlia.
Vers. 7. — s Sicut sustinerunl animam meam,
« pro niliilo salvos facies illos : in ira populos con- Vers. 9. — " Sicul et in promissione tua ; lunc

" fringes. » " convertentur inimici niei retrorsum. "

Sicut ct in promissione /ua,elc.[Gl. int., Aug.]

Sicut sustintierunt. [Rem. Aug.] Quasi dicat
Quasi dicat : Salvos facies etconfringes, sicutesl,
Hoc agunt sicut, utpote illi qui susiinuerunt ani-
et inpromissione tua, quia promisisti Abrahae In se-
mam meam. tanquam grave pondus, id est utpole :

mine tuo benedicentur omnes gentes (Gen. xxii).

illi quibus gravis sum ad videndum. Unde in libro
Et tunc scilicel quando confringes, inimici mei con-
Sapientiae: Opprimamus virum justum :gravis enim
vertentur asuoerrore, ita ut sint retrorsum, id est
jiobis est ad videndum (Sap. ii). Illi tales sunt, sed
sequantur qui prffiirevolebant. Et
tamen salvos facies illos, o Domine. Et hoc pro ni-
hilo. Vel ita secundum aliam litterara, quse est, Vers. 10. — " In quacunque dio invocavero te

ticut sustinuerunt animam meam pro nihilo salvos eccc cognovi quoniam Deus meus es. i

facies. Et loquitur hic Ecclesia Christo, dicens :

-f In quacunque die, [Cassiod., Aug.] scihcet sive in

Anima mea sustinuii foris latrones intusabsconden- media aHale, sive in fine vitae invo-
puerilia, sive in

tes et, sicut ego sustinui, sic, tu Christe, salvos fa- cavero non aliud qua;rens quam te, ecce cognovi
ie,

cies illos, id est tu susline et ora pro illis, et salvi quoniam Dcus meus es. Ecce magna; divitiae. Quan-
erunt. Salvos facies, dico, et hoc, pro nihilo, qnia tumUbet avarus sis, sufficit tibi Deus etenim avari- ;

nullu? tibi inde labor quasi nihil tibi sit, quia si des- tia terram quaerebat possidere totam. Adde et coe-

perali sunt, verbo eos curas. Vel, pro nihilo salvos lum. Adde, quod plus est, qui fecit cielum et ter-

facies illos, quasi pro nuUis eorum meritis, sed gra- ram. Et est sensus, ac si diceret : Quandocunque
tis, per pietatem. Vel, per hoc salvabis, quia con- invocavero te, audies me. In quo mira Dei clementia

fringes. Vel, deduces populos in ira, scilicet dum tempus nostrae conversio-
advertitur, quae quodlibet

per flagella Dei resipiscant, quia scihcet terres tri- nis exspeclat, quandocunque rogatur, se indulget.
bulationibus, et sic deducis eos ad te. Est enira ira Et nota quod ait Deus meus es. Quasi dicat Et
: :

consummationis, qua fdii flagellanlur ad correctio- siomniumDeus meus proprie, qui raihi subvenis,
nem. Et ira consuraptioais, qua mali puniuntur ad quom colo, quemamo, alii sunt alieni. Et ideo
peremptionem. Vel, confringes populos in ira, id Vers. 11. — < In Deo laudabo verbum, in Do-
est dum iram Dei futurara praevident. '-• (I raino laudabo sermonem in Deo
; speravi, non

Vers. 8. — " Deus, vitam meam annuntiavi tibi timcbo quid faciat raihi homo. "

11 posuisti lacrj-mas meas in conspectu luo . » Laudabo vcrbum. [Aug., Hier ., Cassiod., Alcuin.,
Cassiod.] id est, doctrinara in Deo ei attribuendo.
Deus vitauL meam. [.41cuin., Cassiod., Aug.,
Idem dicit quod supra dixerat. Et sermonem, id est
Cassiod.] Nota quod triplex est vita hominis, scili-
quidquid supra loquar, laudabo in Domino, id est
cet naturae qua vivimus, spiramus ; vita gratiae qua
allribuam, et si quid urget, speravi in Domino. Et
in Chrislo vivimus ; vita peccati quae in vitiis agi-
ideo, non timebo, etc. Vel ita, in Deo Patre, laudabo
tur. Duae sunt a Deo quae bonae sunt, scilicet vita na-
Verbum, id est Filiura, quia quidquid de Patre, et
turae et gratiae. Tertia est ab horaine, quEe mala
de Filio dicilur secundum substantiam, et de Spi-
esl. Has omnes Deo annuntiare debemus, et primo
ritu sanclo, hoc de polentia Verbi dicitur, qua est
de vila peccati. Vides quahter Deo sit annuntiada.
coaeternnm et consubstaniiale Patri. Postea de hu-
Quasi dicat : Confringes populos, et ego ad insti-
manitate ejus subdit, in Domino, id est in Christo,
tutionem eorum, annuntiavi tibi vitam meam, quae
qui Verbum caro factum est laudabo serraonem,
:

mala semper fuil. Vitam Deo nuntiat, qui peccata

id est praedicationes, quibus regulam vivendi, et sa-
Deo confitelur, non Deum docens, sed se damnans,
ut sic solvalur. Vel de \ila naturse ct gratiae accipi-
D lutem mundo dedit. Ha?c duojiraedicat iste, scihcet
potentiam Verbi , et humanitatem Christi. Vel ila,
tur sic. Quasi dicat : lUos confringes, ego autem ul
ut trinitas notetur personarura per tria verBa quae
non ingratus, annuntiavi Deus, id est
bui, vitam raeam, natura; et
tibi, o
gratije, quia ut
attri-

vivam
ponit, in Deo Patre laudabo Verbum, 140 idest
Filium ; in Domino,et Spiritu sancto,laudabo sermo-
tu fecisti. Ideo libi vitam meam annuntio, non mihi,
nem, id est Filium, quia quidquid secundum subs-
ut alii id sequantur. Lucris enim Dei prodesl, ut
tantiam dicam de una persona, et de reliquis. Et si
alios inviles ad accipiendam vitara, quam accepisti,
quid urget, in Deo speravi, mundana contemno. Et
ut qui vivil jamnon sibi vivat, sed ei qui pro omni-
ideo, non timebo quid faciat mihi homo, quia etsi
bus morluusest {llCor. v) ; ita ego. Et tu posuisti
lacrymas meas in conspectu tuo id est sieut erant
quae extra sunt, eripit. non quae inlus, quia nihil
,

in proraissione tua, id est exaudisti me deprecantem nisi mundana eripit. Idem est tinis hujus partis qui
et primae.
sicut proraiseras te exauditurum flentem, inveni te

misericordem in promitlendo, veracem in red- Parsiii. Vers. 12. — « In me sunt, Deus, vota
dendo. Attende quam piie lacrymae sunt quao pro- « tua : quae reddam laudationes tibi. »
 ;

525 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. LV. 326

In me siuit, [C!iss\od., Ang., Cassiod., Alcuin.] A prome, in e.r.celso.^am opponitur isti, multi bellan-
Tertia pars, ubi Ecclesia jam de raalis sa;cu- tes conlra me, o E.vcelse. Nebiensis vertit con- ,

tra me e.vcelsum. Nec debct nos interturbare varielas

lis libera, in fulura beatitudiiie, vel etiam hic lau-
dislinctionis in versuum sectione, quse passim re-
dem Dei cantaturam se dicit. Quasi dicat : Nou ti-
linquit pendere .sontentiam a sequentibus, prajser-
mebo, quia vota tua, o Deus, sunt in me. Intus sunl tim in carmiiic. Jimique si dies pertineat ad terlii
quae a nobis nunqua.ii recedunt. Non extra qusero vorsus continuationcm, gignendi casum exigit juxta
quod ofteram, quia de arca cordis, de cellario con- LXX. Si autcm ad principium versus spectet, quia
non habet prwposilionera, nec torminationis intle-
scientias exil totum quod charitate accendendum est.
xionem, vortuiit, dirm timebo, vel per diem seu in
Quas vota sunt laudaiiones. Vel vota dico, laudatio- dic, aut quacuni/ue dic timelw. Munsterus, licel per
mis tibi alia Httera. Qu(b vota reddam ibi, in aeter- diem timercm, de suo addiiht. 1'orro sensum nostrae
lectionis apertius iradit Ilieronymus ad Suniam
nitate, vel etiam hic. Ideo laudabo hic.
et Fretellam, doccns esse in Gneco additam ne-

Vers. 13. — « Quoniam eripulsti animam mcam gationcm, non /i»u'fto ou tpo6r,0Yi5O[iLat, Etest ordo
quoniam mulli dimicant adversum me, led tuum
;

« de morle, ct pedes meos do lapsu ut placeara co-

;
excelsum lumen timcbo.
« ram Dco in lumine vivenlium. ><
Vers. 4. —
In Dco laudaho sermones meus. In
Hebr. verbumelus. Sedpassim oecurritiod pro vau
'
Quoniam eripuisti animam meam de niorte,[Xug.,
Hier., Cassiod.] quia per me eram mortuus. Per te B et e diverso capi ob lilterarura affinilatem l-i^T de-
BARO, verhum ejus 112- debari, Vcrbum meum, nST
est vita quam tibi enuntio ; et pedes meos de lapsu. DEBARAi. Vcrha mea.
Alia translatio habet : Oculos meos a laerijmis, pc- Vers. 5. —
Tota die verba mea exsecrabantur.
Hic Faber lolo coelo errat, qui ausus est affirmare
des meos a lapsu. Hic in spe ad hoc eripuisli ut
pro nonien mea, supertluero, cura raanifestissime in
placeam coram Deo, non coram alienis, scilicet Allo-
Hebr. lebatur lioc versiculo na~ debarai. Stapulensis
non habent lu-
phylis, qui longe sunt a sanctis, qui falsus fuit, eo quod in contextu versionis Ilieron.
men, unde videant. Ego dico existens in himine vi- non invenerit. Est tamen certum Hieronvmum,
ventium. In lumine est qui gratis Deum amat, quod pronoraen priraitivura, ciTpissc loco possessivi, quia
verlit, sernionibus me atiligebanl, Ahi Hebraicantes
nemo scii, nec eliam diabolus nisi solus Deus. Vel sequuntur LXX. Translatio tamon ad Campcnsem
de futuro potest accipi, sic : Ideo laudaboin futuro, dicit, omni tempore ajfliqunt res nicas.
quia eripuisti, id est eripies aniraam meam de Vers. 7. —Sicut sustinuerunt animam meam,
pro nihilo salvos facies eos. Pralensis, cum exspe-
morte seterna, ct oculos meos a laciTmis, et pedcs
ctavcruntanimam meam.propler iniquitatem libe-
a lapsu, ut placeam coram Deo in luraine viven- ratioiUis ; intorprotos pro Cajolano, sicut exspecta-
tium. Hoc in futuro, ubi nec aniraa peccando moii- vcrunt animam nicam, supcriniquitate evasio ipsis;
tur, nec oculi tlent mala, nec pcdes labuntur : (piod P< icanus consiniililcr Sanctos Munstcrus, Cam-
; ,

Q pensis interrogalive vel admirativelcgunt secundam

non est liic, ubi ctiam perfecte Dco placet. Unde ad-
parlom, cutn cxspectant animam mcam, propter
dit : Ut placeam Deo in luminc vivcntium sternaliler.
iniquilatem eritneillis cvasio'! Veruni priina parti-
culatotius vcrsus potost dicorc, sicut, aut.cuminXD
COLI.ATIO I\ PSALMU.M LV : (l MISERERE, CtC,
CAASSKR, Jamquo interprelando priori modo, sensus
Titulus sichabetapudLXX, i« fmempro populo, lectionis, Latina? erit, sicut suslinucrunt.\c\ ut alii
etc, ut habes in magistro. Hobr., victori super co- pownwl exspectaverunl animam meam, nempe por-
lumhammulam,\c\procolumbamutainrcmi)lis, vol scquendo, sic pro nihilo salvos fucics illos. Hoc est,
longinijuorum Anlclongationum;iml llieronyrao, 00 ut vcrtil Hioronymus, quia nullus salvus in illis. Cx-
quod procul abiorit, David insigne UT\Z^ miciitam. toruinubi dicimus, prn nihilo, ct Ilioronymus nullus
Hioronymus vertit simple.v ct humilis do quo supra allii habcnt proplcv iniquitatem. Uiidc cogcbantur
dictura est psalmo xv. Quanlum vero ad idquod est sub interrogationo iiUolIigorc, Variotas aulem con-
in Ilebr. pro columha muta elongutionum, vol po- tigit quodll.^AUEN significat vanitatcmcl iniquita-
lcrat verti pro elongationihus, vol pro his qui tem. Ac LXX, sicut et Ilioronymus, priorem acce-
elongantur a columha muta, etprior vcrsio aecipic- ptionoin rospexerunt. Qiiasi dicas : Supcr aut pro
tur in bonam parlem, scilicot pro Cliristo aut po- vano. Salvator eorum id csl vana cst salus eorum
:

pulo Clirisliano, qui intus sorvat innocentiam ac ; et nulla. Augustinns tamen in bonam parlem cx-
ponit liduci.-im suam in rcmotis, hoc cst in cudis ; posuit, pro vano aut pro nihilo, id cst gratis.
altera inlolligolur in malara parlem, conlra JudKOs
qui se olongaverunt a cokimba muta, hoc ost a In ira populos confringes. Pr.TCsenlem locum la-
simpHcitate (iii:c cst in Christo Josu conaiitos dc-
D xare vidotiir llioronynuis ad Siiniam cl Frelollam,
,
quasi loclio Latiiia dopravata sit. Imo ct Gra-ca!
struen^ insignc David ;\\ik cs\ lituli inscriplioncm.
Ait onim, in ira populos confringes. Pro (|iio in
Diceb:iiil onim -.^ioli scrihcre, rcx Judirorum {Joan.
XIX ). lii hoc modo videnturLXX inlellc.\issc. Ucliqua Gra»co logilur jv dpY^^^ou; xaTa;£T(;, id esl confrin-
explicantur in glossa. ges. Et apud Latinos, pro co quod est dejicies, idesl
xaTaGa).£ti;, nialc orror oblinct xaTa;£tc, id osl con-
Vers. ,3. —
allitudine diei timcbo ego vero
.ih ; fringes. Nam et in Ilcbr. 7^1,1 moRKn, liabolur (jiiod
in tc spcrnho. Principiura terlii vcrsus apud nos, nos possumus dicere dcponc. El Svmmaclnis inter-
cst apud llol). tinis sccundi vcrsus, juxla (lislinclio- pretatus est xaTaiTETsat. Sed sclcndum interdiim
nem exemi)lariura, qiiibus utiraur. Scd ^''"'Cmarom, llioronyinum dicorc orrorcm in verbis ; iii scnsit
particula divorso acceplamodo, liiilin caiisa utLX.\ noii ilcm, (jiiod ubi est, iioliiil mutaro consiicliKJi-
acciporout ac si liltora mon osscl pr.-oiiosilioo/), (iiiod ncra iiitciprcliim, paiilo aiilc dicoliRt
iil « Noliilmus
:

csl llobr. niitissimum. Id cliaiii focit Pcllicaniis . igiliir iinniiilaie,(piod ali niiliipiis logobaliir, (|uod
quando vorlit «AtMvc/.^o. Ca^tori lillorain moii volunl idcm sonsns orat, " Ac passiin idipsiim inciilcal, iit
esse lieemanticara, ut vocanl, lioc ost nolam iioiiii- Siiniio ot Frotollii' nlio loco « Ubicuiiqiie sciisiis
:

nis dcrivalivi, ob idqiio Iraducunl, .illisime, e.r- ideni esl, volcriini iiitcrproliim consiiotuiliiicin niii-
celse, vel in excclso. Novissinuira jionit Sanctes, con- larc noliiimus, nc uimia uovilalc Iccloris studium
Irario sensu ad versionem aliorum, muUi bellantcs tcrrcrcmus, •
 ;
; :

527 PETRI LOMBARDI 528

Vers. 8. — Deus vitnm meani annuntiaoi tibi. A quidpiam asservatur custodiendum. Et lacrymas no-
Hieroiiymus, secrctiora mea numerasti ; Pratensis, sti'as Deus reservat, ut pro gemilibus quos pro ,

discursus meos numerasti; Saiictes, migraliones peocalis expiandis emittimus, mercedemreddat. Ob

Pellicanus, anxielatemmeam numcrasti; alii, eua- idque dicuntur in conspectu cjus, quia illi placent
gationeni meam seu pcrcgrinationcm, etc. Vocula ex corde.
Hebraica 71J nod, significat migrationem, commo-
tionem, evagationcm : qus' omnia tam apposito qua-
Vkrs. 9. —
Sieut et in promissionc tua. Hebr. le-
gunt per interrogalionem Nonne in numcratione
drant vitas iiostrK mortali ac periculosoe, ut liaml
;

tua, aut narratione tua, aut lihro tuo ? supple, ha;c

perperam LXX, per eorum ipsorum rationem, vi-
annotata sunt, ut vult Munsterus. NuUum est dam-
tam intellexerint, putid;e littera- servientcs minime
nam ceu peregrini et advenoe, in lioc skcuIo civita- num in sonsu, et plane legas more LXX. Et hber
Doi esl ejus promissio, quae etiam declaratur in
tem non liabemus permanenlem, sed futuram in^pii-
Ssripturis. Nebiensis vertit utique, in libro tuo ; et
rimus [Hcbr. xiii). Job quoque xiii : Homo nunquam
C.hald;eus, utiquc in rationihus tuis. Hieronymus
in eodem stalu permanet. Quod vero Hieronynius
sine interrogandi iigura dixit absolute. Sed non in
posuit secretum\>xo vita aut vagationc, idipsura fa-
nan'atione tiia, quod obscurius est. Quid enim sibi
ctum esl, propterea quod legerit niD soni pro niJ
vult numcrasti lacrymam mcam, sed non in narra-
NOoi,^id est secrctum meum. Id quod et iiidicaverit
tiono tua ? nisi forsan alludat ad illud apostoli Rom.
Sanctes, in suo Tliesauro. De eo quod legimus an-
VIII Spirituspostulai pro nobis gcmitibus inenar-
nuntiavi, ubi alii dicunt numcrasti, nuUo impendio :

rahilibus.
conciliatur, quandoquidem 12D sapiiar utrumque r>
signat, et piirna ac secunda persona si non scri- Vers. 12. ;
In me, Deus, sunt vota tua, quce red- —
bantur puncta paulo pacto distant comnniniter non dam laudationcs tibi. Grcece legitur et in psalmo-
in voce niSD sapiiarta aut sapiivrti, et in prima dia Uomana, aivEaswi; laudationis. In Hebr. taraen
persona, additur litterula minima iod, ubi est nunc plurative habetur todotii, laudationes seu nmn
paragoge, he. Utrobique tandern suum habebit seu- gratiarum actiones. Non video tamen cur obelo de-
sum lectio. beat transfigi relativum quce, in nostra lectione, ut
Posuisti lacnjmas meas in conspcctu tito. Recen- decei-nunt Faber et Cgecus. Non est enim contra
tiores translaloresdicunt pro, in consjieetu tuo, in consuetudinem Lntini sermonis, quod per appositio-
utre tuo. Haud impi-ohabile ostenditur legisse LXX nem dicanlur vnta, laudationes, vel gratiarum ac-
"ilNJ negdeca pi'o "jiJj NODECA. Prius signilicat con- tiones. Ne interim dicam quod in transferendis alie-
spectumtuum, alteruin ulrcm tuum. Argunientum nis sermonibus nonnihd deti'ah?ndum est proprietati
eonfirmat Hiei'onymusjuxta Hebr. qui est cuin LXX, lingua! Latinaji in sacris potissimum, in quibus sin-
nisi velis dicere ipsos metaphoram reddidisse expla- gula vei-ba, juxta Hieronymum, de optimo genere
natam, quve dabatur inteUigi per ulrem in quo singula mysteria sunt.

PSALMUS LVI.
PSALMI TITULUS « IN FINEM NE DISPERDAS VCl COIt-
: C nunquam Dominum gloriw crucifi.nsscnt (I Cor. ii).

RUMPAS DAVID IN TITULI INSCUIPTIONEM, CUM FU- Vel rautare voluerunt, cum fugeret, id est- quia fu-
GEHET DAVID A FACIE SAUL IN SPELUNCAM. »
git, a facie Saul, id est a cognitione Judseorum, in
Miserere mci, Deus. Titulus. In fmem, nc disper- speluncam, id est in sepulcro. Tectus, quia cum a

das vcl corrumpas David in tituliinscriptioncm, cum cruce vel sepulcro non eripitur, non putatur Dei
fugeret David a faeie Saul in speluneam. Legitur in Filius. Et agit iste psalmus breviter de Christi
liliro Reguin quod David fugicns a facie Saul, venit passione et resurrectione, ubi Christus secundum
ad tutissima loca Engaddi, ubi absconditus in spe- quod homo orat de passione ita humilis, ut unus
lunca latnit (/ Reg. xxiv). Hanc histoi'iam tangit de fidelibus ita clamare putetur. Intentio. Monet ne
190 tituhis, sed hoc ab historia nos retrahit quod quis litulo crucis contradicat, sed Christum regem
de tituli inscriptione dicit. [Aug., Cassiod.) Nullus esse credat. Modus. Triparlitus est psalmus. Prirao
enim titulus legilur fuisse inscriptus David quem Propheta loquens in persona Domini, quia Dominus
Saul vellet corrurapere, sed Christo qui de David in eo loquitur, quasi inter raala exclamat, et praedi-
natus est, inscriptus est titulus, quem populus Ju- cit liberationem. Secundo per quid fit liberatus, et
dKorum voluit corrumpere, sed quia per Spiritum de quibus dicit, tibi misit Dominus. Tertio post re-
sanctum, scilicet scriptum erat : Ne corrumpas, ait surrectionem laudes pronuntiat, ibi paratunt.
Y)
Pilalus, Quod scripsi, .scripsi (Joan. xix), cujus spe- Cliristus ergo secundum quod liorao orans ad Pa-
lunca caro vel sepulcrum, accipitur, ubi latuit trem, dicit.
Christus absconditus, vel incognitus Judaeis. Hoc er- Vers. 1. — II
Miserere mei, Deus, miserere mei
go Propheta, per Spiritum sanctura futurum praevi- II
quoniam in te confidit anima raea. »

dens ait Ne corrumpas. Et est sensus

: Psalmus : Misererc mei, Dcus. [Ang., Cassiod., Aug.] Hoe
iste dirigens nos in finem, id est in Christum. Hoc Christus Patri dicit ex nostro, docens nos orare,
ait«(',tu Pilate, vel tu quicunque (/u/)c;'(yas yelcor- qui cum Patre miseretur nostri. Et repetit mci mi-
rumpas David, id est Christum, iu tiluli inscrip- sererc. Repetilio geminata periculum ostendit ma-
tione, id est negando Christum esse regem. Quod gnum. Ideo miserere, quoniam in tc confidit anima
tiluli iiisci-iptio confirmabat, lituli inscriptione mea. Hsec est causa quare debeat obtinere. Hic jam
dico mutata secundnm voluntatem Judseorum cum vox corporis adjungitur capiti, etloquensin pei'sona
fugeret, id est quia fugit a facie Saul, id est a co- raembrorura, et sua, (]uomodo possit liberari, dicit.
gnitione Judrcorum, speluncam carnis, scilicet
in Vers. 2. — II Et in umbra alarum tuarum spe-
cum in carne tectusnesciretur. Si cnim cognovissent, « rabo, donec transeat iuiquitas. »
 5ri9 COMMENTARIUM LN PSALMOS. — PSAL. LVL 530
Et in umora alarum tuarum, [Cassiod., Aug., A /(.'oniim, id est populi a principibus seducti. Quid
GL int.] id est in raunimine maternae pietatis tu», enim passus ? Ecce rformifi alta quiete facile exci-
sperabo : hoc et in membris jugiter fac.t. Sperabo, landus, sicut dormiens. David ad litleram non dor-
dico, donec transeat iniquitas quod in finc penilus raivit in speluuca, sed Christus dormivit in morle.
in membris complebilur. Usque in finem SKCuli nam- Unde manifestum
est hoc de Christo accipiendum
que nec iniquitas deerit premens, nec juslitia pa- essc.Dormivi dico, et conturbatus non utique me
tiens. Dico, sperabo, et non ero oliosus, imo turbabo in ratione, sed illis turbantibus sua opi-
Vers. 3. — « Claraabo ad Deura aliissimum, nione. Vel conturbalus fui, secundum carnem pas-
" Deum qui benefecit mihi. » sionis timore et angustia. Undc Trislis est auima
:

mea usque ad mortem (Matlh. xxvi). Et alibi C(e-

Clamabo ad Deum altissimum, [Aug.] id est Deum :

pit Jesus pavere et tiedere ()larc. xiv). Qui turba-

qui altissimus est, sed si est altissimus, quomodo
verunt ?
audiet te clamantem : experientia prastat fiduciam.
Deum dico qui benefecit mihi, quasi e.xperlus sum Vers. 6. — '
Filii hominum, denles eorum arma
per hoc quia benefecit, quod clamantem audiet. et et sagilla; ; ct lingua corum gladius acutus. «

Si enim impios quoDsivit qui eum non quaerebant, et Filiihominum. [GL int., Alcuin., GL int., Cassiod.,
pro impiis mori voluit, claraantes quoraodo non B Aug., Cassiod.] id est Judaei qui deberent esse filii

audiet ? hominum. Rectus ordo verborum est : Filii homi-

Vers. 4. — « Misit de coelo, et liberavit me ; de- num laiiueum paraverunt. sed interserit qualiler
t dit in opprobriura conculcantes rae. " turbaverint, dicens, denles, id cst irrisiones ipsorum,
fueruul arma, quantum ad consilia et sagittw, ;
Misit [Hier., Alcuin., Cassiod., Aug., Cassiod.]
quantum ad verba. Xon ergo se excusent Judaei,
Hoc prius in persona Ecclesiae sic benefecil. Ita
quia etsi manus inermes, os armatum est. Unde
bene quia misit Pater Verbum de ccelo, id est de
subdit Et lingua eorumgladius acutus. Dum cla-
:
occulta essentia sua, el de secreta cognitione ange-
mant Crucifige, crucifige (Lue. xxiii). Voces enim
:
loruni. Et per hoc liberavit, id est liberabit nie.
illae, scilicet crucifige, et hujusmodi citara fecerunl
Quasi dicat : Quia jam misit Verbum, jam certum
mortem, ut gladius aculus.
est, quasi jara sit, quod liberavit, id est liberabit,
et dedil, id est dabit in opprobrium conculcantes Vers. 7. — « Exaltare super ca>los, Deus ; el in
me. Vel ita, in persona capiiis, ita benefecit, quia, '. omnem terrara gloria tua. «

misit mihi de cirlo auxilium, et per hoc quia

E.raliare, [Alcuin., Aug., Cassiod.] vcrba Christi
misit mihi de coelo auxiliura, liberavit me, sus- ad Palrcm. Quasi dicat : Illi ita, sed, o Deus Pater,
citando, exaltando. Et conculcantcs me, scilicet C cxaltare super cmlos, id est fac in me quod allus
qui mortuo insultaverunt, dedit in opprobrium, dis videaris, super angelos, id est fac me requiescerc,
persos ubique, et maxime dum videut ejus re- resurgere et a^^cendere. El por hoc in omnem lerram
surreclionem adorari, quem putabant se exstin- gloria lua dilatabilur. Gloria tua, id est omneshabi-
xisse. talores terrse le glorificahunt. Vel ex persona Pro-
P.VRS II. An('|aXaot. Vers. 5. — « .Misit Deus nii- pheta> loquenlis ad Christum , haec accipiunlur.
« sericordiam suam et veritatera suam, et eripuii Superiora Dominus locutus est, Propheta quidem,
« animam meam de medio catulorum leonum ; dor- sed in persona Domini. Et morito, quia Dominus in
« mivi conlurbatus. > Prophola quaudo ctiam ex sua persona
lo(]uilur,

loquilur Prophela, Dominus per eum loquilur qui

Misil deccolo[Cassiod., Alcuin., Aug., Hier., Aug.,
ei diclat. Prophola ergo per Spirilura sanctum visis
.\lcuin.] Secunda pars, ubi jum declarat quid misit,
injuriis Christi, visoque quod in resurrectionem
et de quibus eripuil. Kl loquilur in pcrsouamembro-
inanos facti sunt Juda"i gaudcns cxclamal o ,
runi. Quasi dical : Misil decu'Io. Quid autcm misit! ,

Chrislc, qui vidoris tantum homo in cruoe pcndens,

Misit, inquam, Dous Pater miscricordiam suam, id
exallare, ut appareas Deus, exaltare, ut qui pen-
esl Christum, Verbum Patris, in quo misericorditer
D dens in cruce, ineum Patrc rcgnare co-
majeslate
nobiscum egit Deus, quia Chrislus nobis compalitur
Et ideo
gnoscaris. Non enim quantum ad se, scd quanlum
et cx niisericordia et pro nobis raortuus cst.
ad homines exaltalur. Exallare dico, super C(i'los.
dicitur, raisericordiara ct veritatem suam, id est
Ad lilteram, (|uoniam sedet ad dexteram Palris, ut
Clirislum, qui relribuit sccundum merita, et ex vc-
judicet Juda'os in lcrra. Et super co'los, id est
ritate surrexil ad juslificandum nos, ut pra-dixerat.
etiam spirilualos, quia angelos habel subditos, iit
In quo etiam proraissiones implentur. Et idco dicilur
sic cliam in omnem
lerrum glorin lua (lilaloliir, id
veritas : utraque enim in eo contlnenlur, nec una
cst ubi(|ue cxlendatur, (inod modo complclum csl,
sine altera. Si enim sola fuissot misericordia, licen-
quia totus mundus ei subjeclus csl.
tia nobis essel peccandi. Sl vero sola fuisset veritas,
non iiotuissel horao sustinerc. El eripuit, hoc capite Vi:ns. 8. — « Luquoiim paravoninl pcdibus mcis,
dicit, (|uia misi Verbum, ad hoc utiquc misil. Et, « et iiicurvaverunl aiiimain moani. "

id cst quia, eripuit animam meam, ecce ipsese re- Laqueum paraverunl, [Alcuin., Cassiod., Aug.,
suscitavit. Clirislus onim loquilur et de misso loqui- Gl. int.| posl(|uam inlerposuit de sua cxnllatlonc.
lur, crgo de se. Undc oripuit? l)c mediocalulorum C(i'ptam narr.ilionem oxsei|uilur. Kilii liomimim
S31 PETRI LOJrBARDI 532

paraverunt laqueum, quasi latenter prdihns meis. A huraana paliens. Exsurge dico, quia certus sum
Pedes Domini sunt increpationes malorum et pro etiam de bora, nam c.rsurgam diluculo, hora resur
missiones fidelium, quibus quasi pedibus inceilelwt, rectionis Christi haec est. Vcl, exsurge diiuculo,
cum malos increpabat, et bonis praemia promitte- alia littera. Et sic.
bat, quibus dolos paraverunt Judsei, ut de adultere Vers. 12. — 5 Confitebor tibi in popuhs, Domine,
quam adduxerunt ante eum, volentes eum quasi ne- « psalmum dicam tibi in gentibus. >

cessaria complexione circumvenire, ut vel contra- Confitcbor tibi. [Cassiod.] Haec dicit Christus in
rium legis tenercnt, si diceret dimittendam, quam membris, id est laudabo te in popuUs, Domine,
lex prwcipiebat lapidari ; vel deriderent eum, quasi 4 3 J. et nsahnum dicam tibi, id est coelestem ac-
mendacem, si eam raorti adjudicaret, qui raansue- tura persolvam tibi !», gentibus, id est inter gentes.
tudinera praidicabat (Joan. viii). Et incurvaverunt Ostenditur hic causa confessionis et psalmi Quasi
animam meam, dum eis compatiens sterilis est, ab dicat : Ideo confitebor, et psallam.
eis. Vel curvaverunt animam raeam, id est volue- Vers. 13. — (I Quoniam magnificata est usque ad
runt quasi de coelo rae ad inferiora depriraere." La- « cqbIos misericordia tua ; et usque ad nubes veri-
^ueum paraverunt, sed non me nesciente. a tas tua. »

Vebs. 9. — « Foderunt ante faciem meam fo- g Quoniam. magnificata est misertcordia usque ad
coelos. [Cassiod., Aug.] id est, quia humanilas Filii
' veam ; et inciderunt in eam. ^

ad litteram, usque ad coelos perducta est ; et veri-

Foierunt foveam, [Cassiod., Gl. int., Aug.] id
las tua venit usque ad nubes, id est usque ad prae-
est, senlentiam mortis inclamantes ; anle faciem
dicatores. Nubes sunt propheta; et alii doclores qui
meam, quia sciebat totum quod moliebantur. Hoc
irapleti irabre Spiritus sancti, alios corapluunt doc-
factum est dum in eum dixerunt Beus est mortis
:

trinis. Unde : Qui sunt lii qui ul nubes volant {Isa.

(Matth. xxviV Et haec agendo, non mihi, sed sibi
LXj.Et alibi : Mandabo nubibus meis ne pluant super
nocuerunl. Unde sequitur : Et inciderunt in eam, in
eos imbrem (Isa. v). Vel ita, ut per ccelos angeli
confossa, id est cauteriata et obscura conscientia
accipiantur, per nubes praedicatores, quia coeli su-
caecati.
pra nubes sunt, inquibus cceUs sedes est angelorum.
P.\RS III. Ata.j*aXiAa. Vers. 10. — » Paratuni cor Et ideo per coelos bene angeli accipiunlur. Nubes
i' meura, Deus, paratum cor meum ; cantabo et psal- sunt inferiores ccelis, id est homines praedicatores
« mum dicam. » qui infcriores angelis, qui adhuc in caliginosa car-

Paratum. [Cassiod., Aug., Alcuin., Cassiod., GI. ne sunt, qui habent lumen scientise in se, sed oc-
cultura de quibus Dorainus coruscat rairaculis, to-
int.] Tertia pars, ubi post resurrectionem laudes
promittit. Quasi dicat : Iste parat foveam, sed cor nal minis, pluit doctrinis. Magis ergo pertinet veri-

mcum, Deus est paratum ad tolerantiam, ideo ille tas ad cceles id est ad angelos, et ad nubes mise-
incidit ; ego cantabo. Et repetit ad contirmationem, ricordia, quam ad angelos misericordia, et ad nubes,

paratum id est ad pra;dicatores, veritas, quia angeli sine ca-

est cor meum, quasi ita multum. Vel, para-
lum, cor meum, ad agendus gratias. Et quia gratiae ligine vident speciem veritatis ; nec ibi opus est mi-
aguntur verbo et opere, repetit, paratum cor mcum, sericordia, ubi non est miseria. Sed tamen in hoc
ut alterum ad opus, alterum ad verbum referatur. congrue dicitur, ut veritas ad nubes, misericordia
Et qualiter ? cantabo et psalmum iicam, id est ver- ad angelos referatur, quia verilas, id est cognitio
bis gralias agam, duo praedictse
et operibus, quae veritatis, quae preepollet in angelis, descendit etiam

geminationi reddidil, quia ad utrumque paratus. ad homines, ncc ea Deus fraudavit nos ad quos
Postea aggratulando carnem alloquitur dicens :
veritas ipsa operta carne a Patre genita venil. Rur-

Vebs. M. • —
Exsurge, gloria raea, exsurge, sus angeli videntur raisericordia non indigere ; sed
" psalterium el citbara, exsurgam diluculo. >• etsi angeli non egent misericordia, lamen dum ho-
Gloria mea, [Cassiod., Aug.] id est o caro mea, mines miseri per misericordiam in resurrectione
quae est causa gloriae mea;, ex.iurye, id est potenter fient angelis pares, usque ad coelos, id est angelos.

quasi ad miraculum facieudum, aggratulatio est, ^ misericordia Dei ascendit. Agentes ergo gralias di-
quia certus est unde idem rcpetit atiirmando, aUud camus cum Propheta, qui supra idem dixit,

addens, subdit : Ej:surgc, psaltcrium et cithara. Vers. 14. — '< Exaltare super cielos, Deus ; et

Psalterium a superiori reddit sonum, cithara ab in- » super omnem terram gloria tua. »

feriori. Per et citharam

psalterium una caro , Exaltare super ccelos Deus. Iterat quod ante dic-
Christi intclligitur,duo factorum genera. Una
et tura erat, tidem nostram confirmans et super om-
ergo caro Christisurrexit cura ea, duo orgauasur- ; nem terram gloria tua.
rexerunt. In carne enim Chrisli duo genera sunt
COLLATIO IN PSALMUM LVI : n MISERERE MEI, DEIS, »

factorum, scilicet miracula quae per psalterium ; el

etc.
passiones, quae per citharam signantur : et hac sur-
De ratione tituli in superiori dictum est, et in
rexerunt quia utraque in gentibus praedicantur.
,
psabnuni xv.
Surrexit ergo psalterium et cithara, et confitebitur
Vers.
2. —
Donec transeat iniquitas. Hebr.
Domino. Et hoc est, exsurge, psalteriura, id est m"n HAUOTii, Hieronymus etNebiensis.^foHfc trans-
caro, divina operans. Et c.vsurge cithara, id est caro eant Insidia; ; Pratensis, pravitas, Munsterus, ty-
 ;

S33 COMMEMARimiN PSALMOS. — PSAL. LVII. 534

ranyiis Pellicamus pravitalum immenMas ; Cam-
; A Quam ob causam necesse vel ali- fuit quibusdam
pensis, scelcrum colltwies; Translalor ad eumdem, quid ad sensum subaudire, vel simplicitcr relin-
Donec prwlercal maliHa ; Sanctes, Contriliones ; quere lectorem suspensum. Unde Pratensis, salva-
Chaldfeus, tumultus. Et lii omnes sub uominandi me e.x opprohrio absorbentis me ; Sanctes, a pro-
bil
casu. Soli interpretcs pro Cajetano, casu accusante bro deqlutiri volenlis me ; Munsterus, ah opprobrio
verterunt. D.nec Iransibit anima mca, supple con- dcvorante me. Ad istud autem phrasis Hebraica mi-
fractioncs. Denique liaec non ita magno concilian- nus cogebat. Nam Hieronymus ad hunc rcddidil
tur impcndio. niodum, e.rprohrahit conculcantihus me; .Nebiensis,
Vers.3. — .\dDeumquibenefecitmihi.Y{\(ivoxi\m\xi, e.rprobrahil ahsorhenli me; Pellicanus, opprobrando
ultnrem meuin; PMicami, Deum facientem consum- conculcatorcm meum ; Paraphrasis Campcnsis, i/j-
mationem super mc: Interpretes pro Cajetano,/)i,'!/m famem faciet eum, qui conculcarc conalur me. Scd
compleiilem super me; VTayeasls.retribuenlem supcr quid aliud edilio Vulgala Dedit in opprohrium con- !

me ; Sanctes, relribuentem mihi ; Munsterus, ^ui culcantes me ; El Cliakkcus, confudit conculcantes

transfiqit causam mihi impendentem ; Paraphrasis me. SulTiciebat igitur nostra lectio nc veniat in
Campensis, qui pcrficiet quoi ca;pit in me. InHebr. contemptura si raodo quis velit eam interturbare.
sunt vocabula duo duntaxat ^h" 'C; gojier al.vi. Vers. '6. —
Eripuit animam meam dc medio
Prius significat consummare ,tl perficere,reddere et catulorum leonum, dormivi conturbatus. Hiero-
retribuere. Unde Ra. Da. leste ipso Sancte, exponit nyinus, anima mea in medio lconum dormivil fc-
reddentem misericordiam : et id procul dubio sit, rocientium ; Pratensis, in inedio inflammantium
quando vindictam exercet in cacodaemones et inirai- gPellicanus, in medio eorum, qui comburunt filios
cos animarum nostrarum, quod est nobis benela- Iwminum: ut exordium sequonlis versus respiciat
cere, et causam nostram agere. Certe nostra lectio comhurunt, (piemadmodum et vult Munsterus, ego
nil abest a veritate Hebraica. Ob id volumus varias jaceo inler flamma succenso.'! filios hominum; Sanc-
versiones recensere, ne quis putet in quamliliet lcs,jaceoinler ardentes. Septuaginta voluenint ex-
incidens, aliud in Hebraeo haberi, quam simpliciler plicare figuratam locutionem jacendi inter leones fe-
legimus. Quidam enim sibi permiltunt longani cir- rocientes, juxta quod vertit Hieronymus.vel ardcn-
cuitionem vertendo, et vix apiculum sinunt addi di- tes, juxta alios. Quod quam Chrisio juxta dispensa-

lucidioris sensus causa in cditione Vulgata. tionem horaiuis congruat, nemo nescit qui illud
Joan. XII inlelligit; nunc anima mea turbata esl,t\c.
Vers. 4. —
Misit de ccelo et liberavit me, dedit El quoraodo in sepulcro lurbabatur inler custodes,
in opprobrium conculcantes nie. Secunda clausula habes in Auguslino. Deinde in scqueatibus, filii lio-
nempe dcdit in opprohrium conculcantes mc; in Hc- rninum, etc. Recte habet suum locuni, ut gratis at-
braeo, habel solum duo verba 'SNU '^'\r\ iiereph Irahatur ad superiora. Taraen ibi Septuagrata indi-
soAPH. Prius significat probris affecit, alterum con- carunt subaudiri verbum eripuit, sicut et Hebrai-
culcantem vel devorantem me. Ob idpoterantjungi cantes crebrius faciunl, quando eis coramodum vi-
ambo ad priorem seutentiam, et referri ad verbura detur. Id quod passim occurrct legenti noslras col-
liberauit, proxirac priecedens vel per se distingui. ; lationes.

PSALMUS LVII.
PSALMI TITLLIS : « IN FINEM NE CORRUMPAS VEL C qui constat, quia omnibus cst facile loqui justiliam,

DISPERDAS DAVID I\ TITULI INSCRIPTIONE. t quibus Verilas scripsit in corde : Quod tihi non vis
Si vere utique justitiam. Tilulus : In fijiem, ne fieri, alii ne feceris; el iteravit in tabulis, quianon
corrumpasvel disperdas David in tituliinscriptione. legebant in corde.ut voce forinsecus admota redircnt

[Aug., Cassiod.] Commendat hic Propheta horaini praevaricatorcs ad cor, et intus invenirent quod ex-

justitiam monens vere eura loqui justitiam ; eos tra legerent. Dico loiiuimini juslitiara, sed si verc

quoque et maxirae Judaeos redargucns, qui non loquimini justitiam, ut sit justitia non labioruin,
vere justitiam loquuntur. JudaBi enira qui ante
sed factorum, id est, si est in corde quod in ore.
Ergo, rectaVel recte judicaie. In factis cognoscan-
dixerant : }laijister, scimus quia verax es, et a
Deo venisti (Matth. xxii), mortem cjus inclaraavc-
lur labia. Si enim alilcr agis quam loqueris, bona

regnum
runt, et ejus abjuraverunt, dlcentes : i^on
loipieris ; sed inala judicas. Sic cnim agis, quomodo
hahemus regem nisi Ccesarem {Joan. xix). Qui hic
judicas. Interrogatus quid sid melius aurum an li-
redarguuntur. El est sensus tituli : /'««/mi/x hie diri-
des, pi\Tponis auro fidem. Amicus venit, et nullo

gens nos in finem. Hic agit H(',Iu Pilatc, veIJuda;o, leslc aurum tibi commendavit, decessit el mortuus
dispcrdas ve! cnrrumpas David in tituli inscriprtone, esl : liic haeredem filiura reli^iuil, (pii ignorat quid

id est, ne neges Christum regem quem titulusdicit. tibi Patcr coramendavil. Tecum cogita alii similiter

Inlenlio : Monet ne quis regno Christi contradicat. commendasse nulli dixisse lilium rcliquisse : (piod

Modus : Tripartitus est psalmus. Prima pars est cx-

ei velles a tuo amico praislari ? Respondc. Quid tibi

probratio Jud.-corum, ne nos similia laciamus. Sc- respondel cogitatio ? hoc judica cum filio aniici.

cundo f[im eis sit rotribulio dicil, ibi, Deus conte- Antc loculus cs mcliorcm cssefidem; sed nliud ju-
ret dcnles. Terlio ostcndilur corrcctio juslorum de het avaritia (pia cogilas aurum negarc amici tui

ultionc iniquorum, ibi, hrlahiJur jttsltis. Chri.slus

baM'('di. Ante loculus cs mcliorera essc lidem intus,
ergo lo(|ucns contra Judsos et in judicio luu dixisti, vel diixisti nielius aurum.
ait, o
Non sic juilicasli ut loculus es. Vere locutiis es,
Vers. 1. — " Si vere ulique justitiara ioquimini, falsa judicasli. Vcrilas videt omiio.s loqui jusliliam,
« rcctc judicalc, filii hominum. »
nc dicaiitur injusli ; ct oinnibus clamal : Si vcrc
liominum. [Gl. inl., Aug.] Id csl proplieta-
Filii jiisiillam lo(|uimini, si non rnlse, si iion nllud iu
rum, vos vliquc loquiminijusliliam iabiis, (|uasilo- Iabii>, aliiid in corde, rccln vcl reclc jiidiralo ,
 ;

53S PETRI LOMBARDI. 536

filii hominum. Auro et cseleris temporalibus fidem A que ; in vicissitudines observat et tempora, ita et

pracponile, el alia hujusmodi. Aliter cnim cstis liy- in spiriluali educatione, sancta Ecclesia eadem cus-
pocrit.Tc. Si dicitis : Magister, verax es, ne juJicclis todit. Prius enim puer concipilur, id est in utero
mortcm mcam, quia rex vester sura, ut titulus ail. nascitur ; secundo in utero alitur ; tertio, ad lucem
Judasi vero sic de Christo judicaverunt, ut ficte de emittitur ; quarto , matris manibus gestalur , ut

eo locuti probentur, verbis suis accusentur. Ideo sic crescat ;

quinlo , ablactalur, ut ad mensam patris

moneo, ut recle scilicel judicetis, quia vobis est ini- accedat, ut sic validiori cibo alatur. Ila quos sancta
quitas in corde el in ore, et in manu. Et hoc est, educat Ecclesia, prius quasi in utero nascuntur, id
est concipiuntur, dum rudimenta Christianae fidei
Vers 2. — « Etenim in corde iniquitates opcra-
suscipiunt in catechismo et exorcismo. Prius quasi
« mini in terra ; injustitias manus vcstra' concin-
in utero aluntur, dum vel rudimentis plenius infor-
« nant. »
mantur. Tertio, per baptismum el aliorum sacra-
Etcnim operamini iniciuitates iii corde. |Cas- mentorum perceptionem et intelligentiam, quasi ad
siod., Gl. int., Cassiod., Aug., Cassiod,, Aug.J lucem jam in eis formata verilate generanlur.
Non possunt recte judicare, quibus iu corde et m Qnarlo, quasi manibus Ecclesi^ portantur, et lacte
manu est iniquitas. Operamini dico in terra, id est g nulriuntur, vel alunlur, dum simpliciori Ecclesi*
quia me terram, id est hominem conspicilis. Vel doctrina irabuuntur, donec a lacte simplicis sensus
quia terram, id eslterrena amatis,('/ manus vcstrce accedant ad mensam Patris, ut valido vescantur
concinnant, quasi ex multis partibus adunanles in- cibo, scilicel pane angelorum, id cst, in principio
Opera vestra prava; cogilationi
justitias.Quasi dicat : crat Ve.rhum (Joan. i) : qua; eliam in sacramentis
concordant, quia manus sequitur cor. Si tamen ma- celebrandis liodie observautur. Dum enim quarta fe-

nusdesit, non ideo sine culpa es quia quidquid vis, ria quartae septimanae militise Christianae agonistae
et non potes, Deus factum imputat. Est autem con- Christi vocantur, quasi in utero nascunlur. Inde
cinnatio, ex multis partibus adunata perversitas. usque ad Sabbatum paschale, quasi in utero alun-
Vel secundum aliam litteram, injuslitiam manus tur. In Sabbato per liaptismum quasi ad lucem con-

vcstra- connectunt, scilicet, aliud peccatum alii ad- generanlur inde quasi manibus portantur, et lacte
:

jungunt. Unde Isaias : Ym his qiii trahunt peccata nutriuntur, donec in die Pentecosles, virtute Para-
sicut restem longam (Isa. v). Et bene peccata resti cleti de alto induantur : quo ma-
allatis variis linguis

comparanlur. Peccatis enim quisque constringi- gnaha Dei loquuntur f/lci. ii). Unde Abraham convi-
tur, qua; lanquam vincula ligant hominem. Unde in vium magnum ablactalo Isaac fecitfGcre. xxi), quod
finc dicilur : Liijatc illi manus et pcdcs.elciMatth. non anto feceral in eircumcisione et in aliis, quia
XXII.) Quia pro peccalis commissis cogitatione et '-^
tunc parvulus erat. Unde inter Pascha et Pentccos
opere pcccatorum damnabitur, sed eliam intcrim ten nuUa difficilia indicuntur, scilicet ut jejunium et
eisdem caeditur. Unde Dominus tlagello de funiculis intempestae noctis vigiliee, quia soror nostra parva
vel resticulis facto cecidit vendenles et cmenles de cst, et ubera non habet {Cant. viiij, et Christus
teraplo : Ecce iniqui sunt et corde et ISSJ manu. diluculo surrexit. Isti vero vel non concipiuntur in
Unde hoc eis?quia utero, vel non nascuntur ex utero. Et hoc est, alie-
nati sunt peccatores a vulva Ecclesise, quae conver
Vers. 3. — " Alicnati sunt peccatores a vulva
sos concipit, et natos jam in se, et si nondum natos
(I erraverunt ab utero, locuti sunt falsa. »
ex se nulrit, donec formetur in eis veritas, et tunc
Alienati sunt peccatores a veritate. [Aug.jEt ipsi perfectos pariat. Hi autem concepti, quia per impa-
dico peccatores a vulva matris, id est ab ipsa ori- tientam, antequam formentur, quatiuntur viscera
gine, non quia ex lunc peccaverunt, sed quia prfe- matris, contradicendo doctriu;e veritatis, aborlivi

cognovit Deus ab utero illos fuluros peccalores, excutiunlur. Ergo generet le mater ne abjiciat. Et
ut RebeccK ait, cum adhuc praegnans esset Uajor : tu eslo patiens usquequo certa sit in te doctrina
serviet niinori (Gen. xxv). Quod subsequenter ex- veritatis. Si autem impatiens concusseris latera

ponit, erraverunt ab utero, id esl errare praesciti D matris, te excutit foras, sed raagis tuo malo quam
sunt ab ulero, et sicut pracvisum est accidit, quia suo. Sequilur: [Cassiod., GI. iut., Cassiod., Aug.)

loculi sunt fiilsa, Ecce iniquilas in ore, ct non so- Erravcrunl ah utcro, quia conlraria malri seculi

lum non faciunt bona, sed nec audirc volunl quia sunt. Et ideo quia errant a ventre in quo est veri-
locuti sunt falsa. De hoc vero sunt inexcusa-
Vers. 4. — « Furor ilHs secundum similitudincm
tas,

biles, quia nolunt veritati credere. Et hoc est,

" serpentis sicut aspidis surda;, el obturanlis aures
;
Furor csl illis secundum similitudinem serpenlis,
" suas. »
(jLiia ira obslinatorurairrevocabilis est. Cujus serpen-
Furor illis, etc. lAug.] Vel ita ab illo loco, alic- tis ? .Sicui aspidis surdw. Unde surda ? ccce ct

nati sunt. Et accipilur vulva vel uterus, charitas Ec- ohlurantis aures suas, terra et csuda. Dicitur enira
clesiac in qua conversi concipiuntur etnascuntur.dum alteram aurera terrae affigere, alteram cauda ob-
fidei rudimenla suscipiunt, et paulatim nutriuntur, strucre, ne vocem incanlantis audiat : sic isti, ne
doncc in cis formata veritatc ad luccm geranlur. audiant verat obturanl aures suas audiendi lerra et

Et nota sicut carnalis maler in sobole carnaH quin- cauda, id esl praeteritis et pra'sentibus pcccatis.
537 COMMEiXTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. LVII. 538

Terra sunt prfesenlia, quibus homo delectatur ; A et praecipites. Sed cito Iranseuut, lot malis compa-
cauda, praetcrila peccala. Et noiandura quia non ranlur. Illi ita decurrunt, sed econtra intcndit Dcus
laudatur a Scriplura, undecunque datur similitudo per misericordiam,ad salutem eorum, arcum suum,
ut de iniquo judice, qui roganlem viduant exau- id est minas quibus terret, donec infirmcntur,
divit, quem Dominus non commendat {Luc. xviii), id est dum converlantur, ut Saulus infirmatus est,
Ila et hic. audiens : Quid mc pcrsequiris ? i.ict. ix.) Qui hoc
Vers. 5. — " Qua? non exaudiet vocem incan- clamabat de ca^o arcura tendebat. Multi ergo infir-
« tantium : et veneGci incantantis sapienter. » mati suntipsius intensione arcus pertcrriti. Sed quid
QucB aspis, quia obturat aures non exaudict non infirraati palienlur? ecce.
vocem incanlantium utad lucem reducatur, el vene- Vers. 8 —
Sicut cera quae fluit, auferentur
'I
;

ficiincantantissapienter, quanlum adartemsuam. « supercecidit ignis, et non viderunt solem. »

[Aug., .Alcuin., Aug., Alcuin,] Ila el isli non audiunt Sicut cera qua; fiuit auferentur, [Aug., Alcuin.,
vocem Chrisli et apostolorum, qui sunt incantatores Aug.] id est ignem concupiscentiarum peribunt:ul
aures sapientes, ut ad lucem exeant. Vel secundum enim ignis sic libido consumit animam.
vestem,
aliam litteram ; niedicamenti medicati a sapiente. Vel ita. Deus intendit arcum suum, id est vindic-
Qualis sit vox incanlatorum, his verbis ostenditur. g tam, donec intus et extra infirmentur ; et acci-
Est enim medicamentum confectum. Medicamen- pitur in malo,et nu/irara/u!' a conspeclu Dei, missiin
vero conjeclum est omnia praecepta legis et prophe- gehennam ; vel auferantur, ,hic in pra;senti, a terra
tarum. Omnia praecepta medicamentum erant ante sua, sicut cera qua; filuit, supercecidit ignis, etc.

adventum non medicatum, quia nemo

Christi, sed Sciendura quod inter priraum peccaium, quod est

eo curabatur sed adventu Christi medicalumest qui

; superbia, et ultimam pcenam, qus est ignis teternus,
implevil legem et prophetas. Ligno enim posito in quaedam raedia sunt, qua» el peccata sunt et poinfe

Marach, dulcorata est aqua, ul possent bibere fiUi de quibus ait, supercecidit ignis scilicet superbia',
Israel, anle non valenles gustare prae nimia amari- vel concupicentiic et ira^.Et idco non viderunt solcm,
tudine. [E.vod. xv). Haec est legis amariludo, quae scilicet justitiae, de quo in libro Sapientiae dicunt
gratia Evangelii dulcorata est. Et quod in sacra- mah Erravimus
: a via veritatis, et sol justitia; no7i
mentis legalibus latebat, in lucem positum est, illuxit nobis {Sap. v). Hic legitur prius secundum
demonstrata est nobis civitas conslituta super aliam lilteram, qme. est
monlem, quae abscondi non potesl (Matth. v), id Vers. 9. — « Priusquam intelligerent spinae veslrae
est Ecclesia el lucerna posila super candelabrum, <t rhamnum, sicul viventes, sic in ira absorbet eos. »
id esl doclrina veritatis esi in nianifeslo. Ubi enim Priusquam producat spinus vestras rhamnus ,sicut
latebat Ecclesia Christi, et veritas Christi ? Nonne viventes sicin iraabsorbet eos. [Aug., Alcuin.] Ibi
ipse est mons, qui crevil ex minimo lapide, et im- per rharanura accipiuulur peccala, per spinas
plevit faciem terra-? Nonne isti est serpcns in ligno punctio a'ternae damnalionis. Rhamnus est enim
suspensus, quem intuendo percussi a serpentibus herba prius mollis, sed qua' post verlilur in spinas :

sananlur. Hic est ergo sapiens a quo medicalur sic et peccata modo delectant, sed posl pungunt. Et

raedicamenlum. hoc quod dicit, supercecidit ignis, vitiorum. Et

Pars II. Vers. 6. — Deus conteretdentes eorum
n '\\\e.\gms, absorbct eos, id cst devorat eos sicut vi-
« in ore ipsorum ; raolas leonum confringet Domi- vcntes, id est dum adhuc vivunt. Nec simplicitcr

" nus. » dicil, viventes, scd addit : sicut quianon vera, sed
Deus conteret. [Cassiod., Aug.,| Secunda pars falsa est impiorum vila. Videntur vivcre, et non
ubi dici, quif eis sit retributio. Quasi dicat :III: ita vivunt. Addit sicut in ira. Non simplifiter dicit, in

contemnunt, Deus contcret denles,

sed id cst ira, Deus tranquillus judicat. Vel quia modo noncst
dolosa verba, eorum, quibus esl furor, ut aspidis ira comparatione futurm vilae. Absorbet dico, Prlus-
Et hoc in orc ipsarum, quia vcrbis suis sapiet eos. rjuam producai spinas vestras rhamnus, convertit
Ore enim suo contra se dicunt quos aspidi compa- sermoncm adeos, id est, priusquam voluptalumlor-
rabant leonibus, et jain comparat subdens, molas D menla procedant. Dum enim adhuc vivunt, ignis

leonum, id est inclamationes morlis, quas Juda'i vitiorum qui supercecidil iii ira Dei, devoral eos ot
fecerunt, confringel Dominus, ne ad effectum occultat rhamnum, id est rhamni spinam, id est

veniant. Nola quod aspidcs erant Judaei, dum insi- peccali puneiionem cxlremam, ne modo vidcatur.

diose lenlabanl ; leones, dum morlem inclainave- Vel secuudum litleram noslrara accipiunlur pec-
runl. Horum mola; [i'act;c sunl, quando surri'xil ;
cala cliam per spinam ; per rhamnum, exlrema
quod aperllus exponilsubdens, qui tales et si modn damnalio. El est priusqaam spimi' rcstrrr, id esl
torrentcs, i.imcii rhamnum, id esl aculam dam-
peccala, intelliyant

Vkrs. 7. — « Ad nihiliim devenient tanquam aqua nalioncm, etiam cxtremo ignis viliorum, absorbct

« decurrens : inlcndil arcum suum iIdiicc intirmen- eos, id est devorat cos sicut vivenlcs. Sic in ira

" tur. i>

absorbet eos. IIoc non mutalur.

Ad nihilum devcnicnt lanquam aqua dccurrcns. Pars III. Vers. 10. — " Ltclabilur juslus, cum
[Cassiod.] Eccc hic ctiam torrenlibus comparan- . vidcrit vindictam, manus suas lavabil in sanguino
tur, quia sonanlcs nd saxa supcrbiae improvisi sunl, " peccatoris. »
339 PETRI LOMBARDI. 540
Lcetabitur justtis. [Cassiod.. Aug.] Tertia pars, A tur quasi aqtueqjia' defiuunt. In Hebr. pro eo quod
ubi osleuditur correctio justorum de ultione iniquo- estrftJciifTCnssuntdua^particuIae 'CT ":^~n' utiihal-
rum. Quasi dical : .Malos absorbet ignis. Hsecautem cu LAMo,adverbura ibunt sibi.^V cerIeLXX,et Hie-
non cst sine fruclu bonorum. Quasi dicat, justus
ronymus recle ioterprelati sunl. Alli aliud volunt.
Munsterus, lUque pertranseant in seipsis ; Pratensis,
qui fidem habet, et si aliquid in eo lavandum est,
velut aqua abeant sibi ; Sanctes, ambulabunt sibi-
l(rlabitur justus; et si raolesliis pressus cum vide- ipsis ; PelWcnnui, abeantsibiipsis ParaphrasisCam- ;

rit vindictnm hanc pra-sentem, non tamen gaudet, pens. raolius concordat cura LXX et Hieronyrao,
pro poena eorum, sed quianoninilla est, sed»!«?H/5 difjlunnt sicut aqua natura lahiles. Videntur enim
ali;e Iranslaliones, nescio quid diversi sensus pra;-
sua«,id ost opera lavabit in sanguine peccatoris,\d tendere, ad verbum forsan hithpael aspicientes,
est in pania et morte peccatoris, quam videt. Unde quod juxta Eliam aliquando fictionera quamdam vel
Salomon : Stulto pereunic, sapiens astutior crit opinionem significat, id est qui sibi videatur recte
ainbulare.
iProv. XIX).
Vers. 11. — « Et dicet homo : Si utique est fructus
Inlcnditarcumsuumdonecinfirmentur.Consenlit
Hieronymus, inti'ndit arcum suum donec conteran-
1 justo ; utique est Deus judicans eos in te'Ta. » i!/r, ulverbum intendit, respiciat Deum. Pratensis,
Et dicet, [Cassiod., Gl. int., Alcuin., Aug.] id Sanctes, Munsterus, Campens. vertunl pluralitive. et
referunt ad sagiltas, dirigent sagittas suas, sint ac
est tractabit apud se homo, id est rationalis, quod
B si essente.vcis(v,Ye\ansiconfringantur ,-Munsterus,
non ex casu hoc eis contigit, sed pro vindicta pec- dum intendunt sagittassuas, exierminentur. Ethac
cati. Hoc enim dicet utique Deus cstjudicans eos, id ratione sensum converlunt quod non possum satis
;

est malos, in terra, etiara ista, ubi florere videntur. mirari, cum manifeslum sil in Hebr. voluminibus
legi unice verbum intendit "j""" iidoc. Si liceat ad
Quod probat a conlrario si, id est quia, utique est
etiam hicjusto fructus, licethic presio. Ac si diceret: hunc modum lucere in scripturis, erunt tandera lot
sensus quot capita. .Quod nolim in cujusquam in-
Sicut justo judicio Dei fit JLS3 ut justus araplius juriam dici.
justificetur, ita eodem juste permittitur ut sordidus Vers. 8. —
Sicut cera qwe fluit auferentur.
raagis sordescat {.ipoc. xxiii. Vel itasecunduraaliam Hieronyinus, (]uasi vermis tabefactuspertranseant;
Sanctes, siciU limaxqui Uquefit pergens ; Pratensis,
lilteram, quam ponit Augustinus, quEe est ; Et dicet
veliU coclea qu(e liqua^fttperget ; .Munsterus, instar
homo. Ergo est fruclus justo. Ergo est Deus, judi- limacis defluentis ouisquis eorum abeat. Et item cae-
cans eos in terra, et infert ex duobus praemissis. teri. Hebr. DOn S^S^U' scabelul TEMES.Septuaginta
Dixil enim malos hic absorberi et justum lavari. Et verbi relinquenles corticem, allenderunt vigdenter
hoc est, dicet homo rationalis, quia justus lavat quid per hanc simililudinem insinuarelur, nerape
impiorum exterminium, quod per liquefactionem
manus suas. Ergo et hoc est, fructus juslo hic. Et
apposite significatur, et cujuslibel rei fuerit, seu
qui ignis absorbet raalos, ergo Deus judicans eos vermis, sive cerae, aut id genus, nihil detrahitur
P
^
in terra, etiam ista, ubi florere videntur. sensui. Jamque seepius inculcatura est illud Hiero-

COLLATIO IX PSALMUM LVII VERE UTIQUE nym. aut simile (juidpiam. Dum interpretalionis
: " SI
)'.axoi;-/-),iav sequimur, omnem decorem translationis
JUSTITIAM, » etC.
amitlimus et hanc esse relativam boni interpret.,ut
Vers. 1. — Si vere utique justitiam loquimini.
;

idioma alterius lingua?, suae linguae exprimat pro-

Hic est una particula in Hebr nempe chti elem, : prietale. Hujus reihabes argumenluin. I Reg. xxiv :

qua? raodo signiticat coUectionem, modo certe, ali- Hebra»i dLicnnitcgerepedes suos, etverliraus «(/pur-
quando mutum. Unde Pralensis vertil, an certe mu- gendum ventrem rSai ~pni lahasec RACLAU.ad te-
tam juslitiam loquimini Sanctcs, Jlunsterus, pro '!
gendum pedes suos. Et, Judic. iii,"S;i -"D^Cmesic
ut ique xiosnevnnX, o congrerjatio, o conciUum. Hiero-
nymus, Nebiensis, Pellicanus, inlerprotes pro Caje- RAGLAU, tegens pedes suos .E(}d\.\onoi\.n.)xAhc\ purgans
tano dixerunl. vcre iitiquc. Chakteus consentit. alvum. Proinde dum non sil damnum in sensu, tropi
Et quanquam sentenlia aliorura sit digna, laraen, Hebraici veniunt exponendi licet oporteat disce-
:

si vclinius sic confundere omnia, nunqLiaraeril finis. dere a sonis verborum.

Vers. 2. — Furor illis secundum similitudinem Supercecidit ignis et non viderunt solem.EieTon.
quasi abortivum muiieris. Consimiliter et caeteri,
serpentis. Sancles, Muusterus, Chaldanis, inlerpretes
pro Cajelano, et Carapens. pro furore. ponunt vene- abortivum ye\t(Upa, qua^non vident sokm. Etsi eo-
num. Hieronyinus, Xebiensis, Pralensis, Pellicanus, dera tendat sensus, neraque quod ubi ignis vindictae
translator ad Campensem, ipsum ponunl furorem in- divinaj, aut concupiscentiaj cecideril, impius ad ni-

star LXX, quia dictio Hebr. n^Sn hamatii, ambigua

D hilura redigitur. Tamen potest esse varia lectio in

est.
Hebrffio.Siquidem vocula Hebraica citra notulas

Vers. 5. —
Quce non cxaudiet vocem incanta- punctoruraSs^ potest legi htz nephel. id est aborti-

tium,et venefici incantantis sapienter. Versiones vum, vel Se; NAPHAL.idest cccidit. Et CN esch sim-
satisconspiranl. Pralensis, ut non audiat vocemin- pliciter, idest ignis. Vel rTw N" E5CHETii,hoc est mu-
cantantium, venefici incantantis incantationes do- lier vel talpa.
cii,-Muuslerus, qu(e rcnuil audire vocem incantan- Vers. 9.~Priusquam intelligerent spincevestrcB
tium, (Uque mngi quierudilus cst magicas arles. rhamnum. Oranes concordanl pncter Sanctem et
CKlcriconsimiliter. Hieronymus. ut non audiat vo- Munsterum, qui ita verlunl, priusquam sentiant lebe-
cem murmurantium, ncc incanliintis ineantatio- tes vcstri. vel oll(e vestrce ignem rhamni. Hebr.
niscallidas. Auguslinus usus est alia edilione, quia ;'n""D sirotechem anceps est.
contexlus ejus habet simul et interprclatio Et mc- :

Sicutviventes, sic iniraabsorbet eos. Videtursalis

dicamcnti medicati a sapiente. Nain Gr<ecus aliter
intolerabile, quod Sancles et Munsterus hic verte-
legit cpap|jLax.ouT£ cpapu.Qtxsuo|As'vr| •Trapa (Tosou, id est
runl: ille, sicut curo cruda, sic ira ut turbo perdet
incantata a vcnefico sapiente, ct venefici, qtue in- eos ; hic, sicut crudemquid,sic,furor exagitatcum.
cantatur asapicnte. Opinior.subaudierunt if 2 basar. Nara "n "itTI basar
Vers. 7. —
Ad nihilum devenient tanquam aqua iiAi est caro cruda recens. Quod quare fecerint non
decurrens. Sic Hieronymus et Ncbiensis, dissolvan- liquet. Credo si quidpiara simile reperirent ia Sep-
541 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. LVIII. bii
tuaginta, quasi sacnlegu insimularent. Nihil enim A catoris. Hebr. ""ZVE peamal', id pst nedes suos vel
-
adigebaatur ex Hebraismo quantumlibet plano id - -
gressus.
•^-'' - valde
Sed cvr paam. -' - '
multiplex esi. Signifi- ' ' '

facere. Unde Hieronymus vertit, (juasi vivetiles, cat autem interdum fortificare, ut Judic. xiii, ubi
quasi t« im tempestas rapiet eos. Et ad euindem habemus, Spiritus Domini esse cum fo. Hsebra>i di-
modum creteri, verbis paululum iramutatis, perse- cunt, ad roliorandum eum ""^VsS lephaamo. Porro
verante sententia. Certum et Sanctemet Muiisterum,
ex Ra. Da. mutuassc. fortitudo et opera in Scripturis, passira intelliguntur
per manus.
Vehs. 10. — Manus suas lavabit iii sanriuine pec-

PSALMUS LVIII.
PSALMI TITULUS : " IN FINEM NE CORRUMPAS, vel Vers. I. — « Eripe me de inimicis raeis, Deus
DISPERDAS DAVID IN TITULI IXSCRIPTIOXE, QUANDO « meus ; et ab insurgeniibus in me hbera me. i>

MISIT SAUL ET CUSTODIVIT DOMUM EJUS, UT INTER- Eripe mc dc inimicis meis, Deus meus. [Aug.,
FICERET EUM. » Cassiod.. Aug., Hier., Cassiod.] Faclum est hoc in
Eripe me de inimicis meis, Deus meus. Titulus :
p, carne Christi, fiet et in membris, dum vero qui sine
In fine ne coirumpas, vel disperdas David in tituli macuia est, hoc petit. Quod necessario exspectaraus
inscHptione, quando misit Saul et custodivit do- ostendit.Nequeenimcessantinimici nostri, diabolus
mum ejus, ut interficeret eum. Legitur in libro Re- et angeli ejus, insurgere quoiidie super nos, et illu-
gum quod Saul qusrens interficere David, misit sa- dere velle infirmitati et fragilitali nostrte, et deceptio-
tellites suos, ut custodirent domum David, ut eum raa- nibus, suggeslionibus, lentationibus quibuscunque
ne exeuntem occiderent. Quod cum prfescisset uxor laqueis irretire, cura adhuc in terra vivinius. Etnota
suaMichoI filia Saul, nocte deposuit eura per fcnes- quod quatuor sunt genera adversariorum, quae hic
train, et sic evasit {l Reg. xix). [Aug., Cassiod., Aug.] distinguunlur, scilicet iniraici qui nocendi
votum ha-
Huic historiie alludit titulus, de qua taraen non agit bent, nec lamen hoc ardenterappetunt iusurgentes ;

psalm., sed de significato ejus. David enim Christum qui jam coramoti et animo parati sunt operantes, ;

significatdomus ejus sepulcrum

; Cliristi ; Saul regem qui jam dura raente scelus opere complent viri ;

Judceorura regnum Judaeorimi,

; qui raiserunt cus- sanguinum, qui non solum contumelias ingerunt,
todire sepulcrura. Sed non videtur convenire quod- sed eliam fundunt sanguinera quod fecerunt Judaei :

ewn. Jam ulique

dicitur, scilicet ut Saul interficeret qui Christura prius, post eliara apostolos occiderunt.
interfectus erat. Christus, quando miserunt. Qurero- De iis ergo ail, cripe me de inimicis meis, qui me
bant autem eura interficere, non corporaliter, sed '-' odio habent i)t'M.s nieus,ei libera me ab insurgenti-
spiritualiler, id est nomen et famam ejus exstin- bus in mc, qui verbis nocenl,
guere gentibus, ne crederent in eum quod ta- : Vers. 2. — " Eripe me de operantibus iniquita-
raen efficere non valuerunt. Vivit enim rex super Ju- <i tem ; et de viris sanguinum salva me. «

daeos et gentes. Hoc et Spiritus sanctus per Prophe- Eripe me de operantibus iniquitatem, jGI. int.,

tam prKdicil Psalmus iste tendens

hic. Et est sensus : Aug.| scilicet qui colaphizant, etc. et hiijusmodi ;

in finem, id est in Christum. Hoc agit, ne, tu Pilate, el salva mc de viris sanguinum, scilicet qui juslura,

vel Judace, corrumpas vel disp^rrdas David in tituH id esl Christum occiderunt, post et suos.

inscriptionc. Hoc idem supradixerat in aUis titulis. Vers. 3. — « Quia ecce ceperunt aniraam racam :

Frustra ergo tcntat aliquis dispcrdcre, quod toties « irruerunt in me fortes. »

divina prohibel auctoritas. Cum autem Pilatus di- Quia ecce ceperiint animam. |Cassiod., GI. int.,
xit : Quoit seripsi, scrij)si(.lonn. xixi, impletum cst Cassiod., Aug.] Loquitur hic Christus in persona
quod Iiic dicilur, scilicct nc corrunipas, vel disper- siia. Quasi dicat : Eripe, salva. Quid cnim illi libi

das David in tituli inscriptione. Non ideo corrum- faeiimt ? iitique mala, quia ccee ceperunt unimam
pas. Quando quia misit Saul, id est regnum Judaeo- meam, scilicet vitam corporalera, quia irruerunt
rum, et custodivit domum ejus, id est sepulcrum D cum impctu iti mc liumilera fortes in temporalibus,
Christi, m< inlerficeret eum, id est nomen et famam scilicct abundanlcs, quinonponunl Deumadjuiorera
cjus tollcret, ne crcderctur in eum. A quibus fru- siiiim, sed sperantes iu divitiis pnrvahicrunt in va-
slratis hic liberatus ostcndiiur, et fainam haberc nilate sua. 155-4 Vel forles etiani siuit superbi qui
in omnibus genlibus. Et loquitur hic integer Chri- praRsumunt de justitia sua, qui insultant Chrislo
stus, scilicet caput ct corpus. Inlentio : Monet ut convivenli cum pcccaloribus, quibus non est opus
ncmo Christo conlradicat. Modus : Triparlilus esl medicus ; sed oum occiderunt tanquam jusli reum :

psalmus, Prinio orat libcrari ascendendo ab imis scd lamcn non est in eo ini([uitas. Et hoc cst, irrue-

ad alta. Oral cliam pro salute genlium. Secundo ruul iii mc fortcs, id esl de jiislilin siiperlii, ipiasi

conlirmal salulem gi'nliiim. Et orat salutetn Judico- in rciim. scd in mc pcccaliim non invcncruiil. Undc
rum, ilii, convertenlur. Tertio allirmalur salus Jii- siibdil :

da^onim, el uti'0(|ue pariete collccto, gralesagunliir, Vers. i. — Nequc iniquilas mea, noque pecca-
ibi, convertentur. Totus ilaque Christus, quasi ah •' liim mciim, DoiMinc : sine iiiiipiilalc cucurri et
inimicis obscssus, clamat dicens ; « dircxi. »
543 PETRI LOMBARDl 544

Neque tamen iniqiiifax mea, [Aug., Cassiod., A Vers. 6. — « Intende advisitandasomnes gentes,
Hier., Aiig., Alcuin.] quara in eos fccerim, causa fuit " non miserearis omnibus qui operanlur iniqui-
quare irruerunt. neque peccatum meum, quod in me « tatem. i

sit aliquomodo. Vel, neque iniquitas raea, id est ma- Intende ad visitandns omnes gentes, [Aug., Gl.
levolentia fuit causa, neque peccatum meum, operis, int., Cassiod.] quiainfirmaesunt omnes ut omnescon-
DoDiiiie, sed sine iniquitatc rucurri viam hujus gregentur ad nuptias. (Matth. xxii) Dieo, intende,
mundi. Unde alibi : Exsultavit ut gigas ad curren- el tamen non misercaris omnihus qui opirantur
dam viam {Psal. xviii). Et f/i)-t'.ri dislortos quanlum iniquitatem, ita ut relinquas peccata impunita, sed
in me est. Vel, secundum aliam litleram. Et dirigc- persequere, puni, converte. El ita facil, quia nulla
bar ad te. Et Ideo peccata relinquit impunita, quia vel homo poenitens,

Vers. 8. — « Exsurge in occursum meura, et vel Deus judex punit. Vel ita, est quaedam iniquitas.

« vide ; et tu, Doraine Deus virtulum, Deus Israel. i»

quam qui non raiserelur Deus ad salutera.
facit, ejus
Hiec est defensio peccalorum, quandodefendit homo
Exsurge, [Aug., Alcuin., .\ug.l ([ui dormire vide- quod Deus odit. Unde Est peccatum ad mortem,:

ris, id est adjuva rae. Exsurge dico, in occursum

non pro eo dico ut quis oret {I Joan. v). Et est,
meum, quasi curro ad te moerendo, et tu occurre
B non miserearis omnibus qui operantur iniquitatem,
milii, et redde pro merito. Et vide, id est fac videri
peccalura quod est ad mortera,pro quo
id est, illud
quomodo ad te curro, et alios dirigo, ne pravura
non est orandura. Ve! ita, visita omnesgentes et la- :

putent quod reclum est, et sequantur. Vel ita, ex-

men, non miserearis oranibus Judaeis et si quibusdam.
surge in oceursura meum et vide, id est innotesce,
et fac vidcri quod exsurgis occursum meum, id
in
Pars. 11. Atavj^aXjji.a. Vers. 7. — i Convertentur ad
» vesperam, et famera patientur ul canes et cir-
sim. Occurrere enira non nisi
;
est quod tibi aequalis
« cuibunt civitatem. »
de aequalibus dicitur, Christus enim non desiit esse
aequalis Patri, licet pro nobis factus sit infirmus, qui Converltnlur. [Cassiod., GI. int., Cassiod.] Se-

seipsum exinanivit formam servi accipiendo {Philip. cunda pars, ubi orata salus affirmalur gentium, et

iil. Ude in Evangelio se gallinaecomparat, dicens :

oratur salus Judjeorum. Dico, intende, et vere inten-
Jerusalem, Jcrusalem, quoties volui congrcgare des, quia coiJviTfi^Tiiu?- gentes ab idohs, ad vespc-
filios tuos quemadmodum gallina congregat pullos ram, id estin ultima aetate soecuh. Et famem con-
suos sub alas, et noluisti (Matlh. xxiii). Nulla enim vertendi alios, ;;a<iwiur, qui dolebunt, si non pote-
avis adeo videlur infirmata propter pullos, quemad- runt convertere, ut canes, scilicet latrando contra

modum gallina, cujus vox raucescit, llt hispidum hostes, et circuibunt civitatem, id est munient Ec-

totura corpus, deponuntur al», laxantur phima;. Et C clesiam contra hoereticas impugualiones. Et
ea est raaterna pietas, vel charitas, quae invenitur Vers. 8. — « Ecce loquenlur in ore suo, et gla-
infirmitas. Sic el Christus propter nos infirmalus « dius in labiis eorum, quoniam quis audivil ? >

est, ut nostram tolleret infirmitatem ; sed in ea ta- £ccc, [Cassiod., GI. int., Aug., GI. int., Aug.] sci-

raen infirmitate occurrit aequalis Patri. Ita enira as- licet in raauifesto, loquenlur in otc suo, ad inforraa-
sumpsit quod non erat, ut non amilleret quod eral. tionera fideliura et hsreticorum impressionem, et

Ila ergo se exinanivit, quod dignitatem quam habe- gtadius Spiritus sancti, quod est verbum Dei. Vel
bat cum Patre, nobis non demonstravit. In ipsa ergo tnors. alia littera, quod idem esl ; illo quippe gladio
infirmitate agnoscendus est Palri aequalis, non vi- occidunt malos, ut vivanl, boni percutiunl, ul sa-
sione corporali, sed fide, ul quod videre nondum nenl, erit m labiis eorum,GlveTe quoniam qui audi-
poluimus, sallem credamus ; el dum lioc credimus vit talia, alia liltera, qualia scilicet prajdicabunt ? nul-

in nobis, ad Palrem asceudit. Unde Mariai ilagda- lus. Ita omnes mirabuutur. Vel ila secundura lilteram
lenae, cui primo post resurrectionem apparuit ait : nostram. Ideo frequens praedicalio est in labiis,

Noli me tangere : nondum

Palrem enini ascendi ad quoniam quis audivit eos ? quasi pauci audient eos.

IJoan. XX). Quid est hoc, noli me tangere ? Nonne Vers. 9. —

« Et tu, Domine, deridebis eos ; et ad
postea mulieres redeuntes a monumento adoraverunt D I' niliilum deduces omnes gentes. »

eum, et pedes ejus tenuerunt ? (Malth. xxvni.i Sed Et [Cassiod., Aug.] eos qui non audienl, lu, Do-
hic agit de taclu mentis, non corporis, id est non mine, deridcbism fuluro. El omnes gentcs, qua» te
solum credas quod vides, ne liaereat nimis humani- non venerantnr, ad nihilum deduccslnne. Velilaab
tati raea aspectus tuus quasi tactus tuus. Hoc ideo illo loco, convertentur. Hic agit deJudfeis, sic dixi,

dico, quod nondura ascendi ad Patrem raeum, ulique non miserearis, omnibus Judaeis, quibusdam vero
in corde tuo, quia nondura, postquara vidisti mc raisereberis tu, c[uia convcrtcntur ad vcsperam, id
mori, credis me Patri aequalem Attende quibus est serius posl asceusionera, el raissura Spiritum,
gradibus ascendil. CtEpit enim abinfirmitate, etpau- quod antequara crucitigerent debuerunt facere ; et
lalim ascendens ad gloriara resurrectionis, et ad famcm converlendi alios, paticnlur ut cancs. Gen-
Patris iequalitatera pervenit. Deinde sequitur oratio les aute dicebantur canes pro iraraundilia.sed et Judaei

pro gentibus convertendis, cura ait, ct tu, Domine, se canes, id est peccatores, cognoscunt, ul raulier

Deus virlulumc(£\eslmm, Deus Israel, scilicel qui Chanauiea, <[uae se humililer recognosceus, ait :

videris Deus unius gentis, qua; le colit. A'a»! etcatelli cdunt de micis quw cadunt de mcnsa
 ;

545 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. LVlil. 546

dominorum suorum (Matth. xv). Esuriebat panem A ncm m cam cuslodium ad tc. id esl sccundum dis-
coeleslem. Ita et isli quia se canes agnoscunt, esu- posilionem luara. Et si enim possem disperdere Ju-
riunt etbene agunt. Male vero, qui saturati putativa daeos,tamen permitto vivere, servans fortiludinem
sua justitia dicunt cum pharisaeo : Jcjuno bis in meam ad te, id est ad tuam dispositionem. Quod
Sabbato (Luc. xviiii. Circuibunt, cvangelizando, debeo, quia Dcus ostcnditmihi, consideranti, stipcr
civitatcm, scilicet circumstantise, id esl mundum qui inimicos meos. Quid de his agendura sit cujus con-
circumstat uiidique ; Judaeam, ubi lioec diccbantur. silio acqaiescere debeo, quia Deus est, susceptor
Ecce loqucntur in ore suo, id est stomacliabuntur, mcus, et Deus meus, et miscricordiaejus prceuenie
et irascenlur adveisus pigros ad fidem, dicentes :
mc, quia Christum praevenit pvx consortibus suis
Non mirum si stomacharaur et irascimur, quoniam (Psal. XLiv), cui sine mensura dedit spiritum (Joan.
quis de Judaiis, audivit nos, id est, quis de Judseis Et Deus, repete, ostendit
III). iste niihi super inimicos
credidit audilui nostro ? quasi dicat Judwi non meos,
:
id est Judaeos, agendum. [Cas-
quid de eis sit
credunt nisi pauci. Et licet Jadxi non credant, tamcn siod., Aug., Cassiod., Alcuin.] Quid tibi agendum
pcr credentes Judaeos annunliatur gcntibus. Undc deeisostendit, curapro eisorarem,'utnon occidantur,
ait : Et gladius, vel mors, est in labiis eorum. Hic etcumhaecdeberetdicere.non verbo.sed actu osten-
estgladius bis aculus, utroque incidens testamento,
g dit.Orat pro eisad Patrem .-0 DeusPatcr, ;is omdas
quo mactat Petrus reptilia sibi in disco ostcnsa, eos, hoc specialitor de Judaeis polest accipi. Hoc est
quando diclura est ei, Surge, Petre, macta et man- quod Pater ei ostendit, na occidas eos. Precatur,
duca (.lct. X). Et tu,Domine, quasi ipsi loquuntur ne Judaji fuuditus pereant. Dispersi quidem sunt, ut
contra pigros. Et lu, Domine, dcridebis eos, id est ad conversionera provocentur. Vel ut Ecclesia ab
pro nihilo habebis eos, dicentes, quis audivit, quare inimicis teslimonia veteris legis habeat. Ideo pro
deridebis ? quia ad nihilum deduces, pro nihilo ha- eis orat, dicons : Ne occidaseos, qui meocciderunt,
bel.is, converlere, omnes gentcs, id est facile con- sed manoatgens Judieorum cum signo circumcisio-
vertes, quia facile erit tibi facere ut credant in te nis Sabbali pascha;, ut Cain signura habuit, ut eum
omnes geutes. .Acsidicat : Omnes genlcs Cliristiana; nerao occideret (Gen. iv). Ita et gcns illa habens
futune sunt. Et dicitis, quis audivit, lioc prius in signum suum non est occisa, quia nccessaria est
persona Ecclesiae : sic illi sunt fortes de se prjesu- credenlibus, et in ipsis prascisis ostcndilur , etiam
raentes. Ego autem qua' sit misericordia inserlis. Ideo ne occidas, ne-
Vers. 10. — I Fortitudinem moam ad te custo- quando popuii, et si non modo obliviscantur mei,
« Deus susceptor raeus es Deus raeus,
diara, quia ; si non tesies legis, mortis Christi sint. Nec occidas,
t niisericordia ejus praeveniel me. i>
sed
Fortitudincm meamad te custodiam, [Aug., GI. ^
int., Aug.]id cst non a te recedam de me prsesu-
Vers. 12. — « Disperge illos in virlule tua; etde-
« pone eos, proteclor meus Domine. »
mens. Illi enim fortes ideo ceciderunt, quia ad te
non custodierunt fortitudinora suam, et raerito ad
Disperge peromnes gentes illos, [Aug , Cassiod.,
Aug., Alcuin., Aug.] scilicet Judaos, qui portant
tecustodiam, quia, Dcus susccptor meus es, quiade
codices nobis. El hoc in virtute lua, quia tu fortis
imo meo in altum suura rae suscepit ; Deus meus.
cs, non ipsi, ct depone, vel deduc, alia littera, eos,
Deinde mutans personam
Deus meus, est subdit,
id estcos uon deseras, sod deduc, conservando, in
spirilualiler, quia prxveniet me
misericordia ejiis
quo es protcctor meus, Dominc, id esl in quo me
nihil altuli cur miseretur, nullus onim meretur dona
proteges, ut scilicet de eis habeara testimonium. Vel
Dei. El quod raisericordia est qua^ pnrvcnit ine,
Veks. H. —
Deus ostendct mihi suporinimicos
«
secundum litterara nostram,
et depone eos, ut sint
opprobrium omnibus. deponc eos, in co quod
'Vel,
« meos, ne occidas eos nequando obUviscantur ;
mali sunl, ut bouisurgant, utin Pauloaclum JIJS5
« populi mei. »
est, quia non surgeret Paulus, nisi prius caderet Sau-
Dcus osiendet mihisuper inimicos mcos, vcl ini-
lus (.ict. ix). Tu, inquam, dopone qui es protector
micis mcis, [Aug., Alcuin., Gl. int.] id est, per ini-
mcus, Domiue. Obscura cst littera. Ilajc obscura
micus moos, id est quantara circa rao habuit raiseri- D enim sunt quffi hic dicunlur, el limeo nc bene insi-
cordiam deraonstravit raihi in illis circa quos non
habuit quia de eadera massa
nuenlur. Quasi dicat : Non eos occidas, sed
, aliud in honorem ,

aliud in conluraeliam fecit. Unde Apostolus Susti- :

Vers. 13. — (i Deliclum oris corum sermonem
nuit vasairce apta inintcritum inmulta patientia, « labiorum ipsorum ; et comprehcndantur in super-
ut notas facerct diuilias suas in vasa miscricordiK « bia sua. »

(Kom. IX I. Rogataulcmstalira Ecclcsiaproipsis ini- Delictum oris corum occido, [.Vug., GI. int., Aug]
micis dicens Deus, ne occidas cos, etsi peccata
:
id esl dimitte, cl ipsuni lahiorum iptorum sermonem
eoru.n, scilicet neobliviscantur legis tuae. Alia liltera, occidc, id est, incxplelum ellice, ul resuscilalum
hoc esset cos occidi, scilicet oblivisci legis Domini, paveant, quom pcrderc volueruul, et qucm iu lerra
ipsa est vera moi-s in profundum int" pcccati. \'cl ita cunlompscrunt, in ca'Io ab omnibus genlibus ado-
inpersona Chrisli abillo Ukq, fortitudinem. Et agit rari mirenlur. Vel ila dcponc cos, et cliam doliclura
dcJuda;is.Quasidicat Irruerunt in raoforlcs,sciIicet eorum,
:
oris sciliccl dcliclum cogitationis depone,
Juda;i, quos cl si possem perdere, laincn, fortitudi- ct scrmonem labiorura ipsorum , id cst deli-
 » :

S47 PETRI LOMBARDI 548

ctum verbi, et sic compreliendantar convcrsi in A " ad vesperara el faraem patientur ut canes ; et cir-

superba sua. Comprehenditur aliquis in superbia « cuibunt civitatera. »

sua, cum imraanitatera peccati sui attendens, videt Convertentur. [Cassiod., Aug., Cassiod., Aug.]
se superbe egisse, quia et frustra hoc quidam Tertia pars, ubi affirmatur salus Judteorum, et

Judajorum conversi noverunt, scilicct quia factum utroque pariele collecto grales aguntur. Quasi dicat
eorum in irritum venit, et peccatum remansit super Comprehendantur in superbia sua. Et sic conver-
eos. Et sic comprehensi sunt in superbia sua. Et tentiir plenarie ad vesperam, id est in fine mundi.
hoc est , et comprehendantur in superbia sua, in Vel converientur, et si ad vesperam, id est post
qua visi sunt praevalere, id est sciant se superbe interfectionera Christi, quod anlea debuissent ; et fa-
egisse et inaniter, quia frustra irruerunt forles : mem putientur ut canes, id est ut peccatores, non
non enim vitam, sed morlem occiderunt.Mors quippe ut oves, cognoscentes se infirmos, ut sanifiant, ne-
in moriente exstincta est, et vita in resurgente die mo enim insanabilior est eo qui sanus sibi videtur :

tertio resurrexit. Et ita invenerunt se nihil dam- qui vero infirmos se agnoscunt, sanantur. Unde,
nasse, el nihil fecisse, el de raagnitudine peccati plus multiplicat(e sunt infirmitates eorum, postea ac-
humihtati sunt, et ea humilitate plus consumraantur. celeraverunt (Psal. xv.) Et circuibunt civitatem,
enim sic irapedit perfectio-
id est perficiuntur. Niliil g sjcut supra. Et
nem ut superbia. Superbia; autem coraes estinvidia, Vers. 17. — « Ipsi dispergentur ad manducan-
nec fieri potesl ut superbus non invideat. Unde et j dum ; si vero nou fuerint saturati, et murraura-
diabolus qui superbia corruit, horaini invidit. Faci- bunl. n

mus ergo , id est magnitudo considerata facinoris,

Ipsi, [Cassiod. , Aug., Gl. int., Alcuin., Aug.]
atlulitsuperbiam,ut Paulo angelus Satanaj (II Cor.
jam digni, dispergcntur utique ad manducandutn
XII). Facinus vero delevit venia. ut alios lucrentur. Si vcro non fucrint saturati fi-

Vers. 14. — « Et de exsecratione et raendacio dem populorum et murmurahunt tunc, ut oHra in

n annuntiabuntur in consuramatione ; in ira con- deserto murmuraverunt. Vel, et murraurabunt, id

u sumraationis et non erunt. >• est dolebunt, et non tantura dispergenlur. Vel, et
murmurabunt, contra pigros , id est increpabunt
Et de cxsecratione. [Gl. int., Hier., Cassiod.,
alios nolentes credere. Ideo vero dicit, et murmura-
Gl. int., Aug.] Quasi dicat. Coraprehensi sunt in su-
bunt, quia et supra murraur eorumdixit dicentium :

pcrbia ; el sic de exsecralione, in qua sunt Judcei iu-

Quoniam quis audivit ?
Yel quod Christura exsecrabatur. Et de
ter geutes.
perveterunt Scripturas, annuntia-
Vers. 18. — « Ego autem cantabo fortiludinem
mendacio, quo
' et exallabo mane raisericordiam tuam. »
iuniur abapostolis
'
et aliis in exemplura esse. 1« C '
,. ^, •
. ^ , „• i /-
Ego autem [Aug., Gl. int., Cassiod., Hier.] Con
consummatione, vel annuntiabuntur consumraatio-
cluditar hic psalmus, ubi utroque pariete in angu-
nes, alia littera, id est prfedicabitur ab apostohs, ubi
lari lapide conjuncto, jam tota Ecclesia gaudet.
abundavit deUctum cxsecrationis et mendacii, super
Quasi dicat : Longc erat prius uterque paries, sed
abundavit et gratia perfectionis (/iom. v), et perti-
cgo,jamlota Ecclesia, cantabo fortitudinem tuam,
nuit ad medicinarahumilitatiset infirmitatis hominis.
qua gentes erigis, et Judseos liurailias. Et niane,
Vel secundum aliam litteram, et de malcdicto,
ila
sciUcettransactis tcntationibus, cumnox saculitran-
quod putatis maledictum pendentem in li-
scilicet
quando jara lalronura insidias, sciUcet diaboli
sierit,
gno (Deut. xxi) ct de mendacio, quod scilicet de-
;
el angelorum ejus non expavesceraus, quando ipsura
distis pecuniam custodibus ut mcntirentur (Matth.
Dei Verbum tanquam solem contemplabiraur. Hoc,
Tiwm), anniintiahunlur in consummationc, id est
inquam, raane cxaHabo ut Christus mane surrexit.
ideo magis perficiuntur, quia in his deprchensisnnt.
Unde Ad vcsperam demorahitur fletns, et ad ma-
:

Et hoc totum factum est in ira consummationis, id

tutinum la'titia iPsal. xxix.) Aposloli enira ad
est in vindictara Dei qua consummal. Est enim ira,
vesperara fleverunt morluum, mane ad resurgentem
id est vindicat Dei consummationis, qna aliquanno
. ,. _ f ,• exuUaverunt. Et exultabo, dico, suscipiens miseri-
Dcus ut.
, . »
vindicat perficiat ; et est consumptio- ri ,.
.^ , . ,r , j- ^ cordiam ,. ,

tuam, qua; erit

. .

in
.•
remunerationem. \el, ,

nis, utcum dicet : Ite,

,
maledicti, in ignem alernum ,

exsultabo mane Dominica; dici, suscipiens misericor-

(Matth. XXV). Dico coraprehenduntur in superbia
diam tuam, id est Christi resurreclionem. Exsultabo.
sua, et itanora erunt homines superbia sua in qua
coraprehensi sunt.
in
Vers. 19. — c Quiafactus es susceplor raeus et

refugium mcum, in die tribulalionis raeae. »

Vers. 15. — « Et scient quia Deus dominabitnr

Quia factus cs susccpior meus, Gl. inl., Cassiod.]
« Jacob, et finium terrse.
dum Ecclesia sublevatur de imo in altum ; et refu-
Et tunc scient quiaDeus dominabiturJacoh, [Aug.] gium mcumin die tribulationis mex, quando scili-

id est Juda?orum, et finium terra;, id est gentiura, cet gratumest. Et, o Deus, qui es
quas ul canes conterapserunt. Antea enim sibi justi Vers. 20. — « Adjutor mcus, tibi psallam, quia
videbantur Judaei, sed ostenditur eis qnod non sine « Deus susceptor meus es ; Deus meus, misericordia
Chrislo, qui dominatur Jacob, et deposita superbia « raea. »

sciunl se pares genlibus, quia omnes peccaverunt. Adjutor meus, [Gl. int., Aug.] id est cooperator,

Pars. III. Aiai|iaX[Aa. Vers. 16. — « Convertcntur tihi psallam, id est operabor, non tantum cantabo.
 — , — ,

oi9 COMMENTARIUM IX PSALMOS. — PSAL. LVIII. 550

quia tu Deus, susceptor meus es. Magnum esl quod A Vers. U. —
Nequando obliviscantur populimei.
Deus susccplor es, et tu idem Deus meus, mi- De hoc versiculo dicamus quod scribit Hiero. ad
sericordia mea, per omnia, quia totum gralis das
Suniam et Frelellam Nequando obliviscanlur popu-
,

luni tuum. Pro quo in Graco scriptum est li-f, -ote

,

cum multa dixit, nou tamen omnia sed in lioc uno

iTitXaOwvTai Tou voaoy (70U, id esl, ne obtiviscantur
omnia comprehendit, quia totum est ex dono Dei. legis tua\ Sed in LXX et in Hebr. non habetur po-
Ideo iste impletus bonis ejus, non invenit quid vo- puli tui sed populi mei, et a nobis ita versum est.
,

caret eum, nisi misericordiam suara. Hkc ille. Ubi videtur accipere populi raei, sub gi-
gnendi casu, quanquam alii accipiant sub recto.
COLLATIO IN" PSAL5IU.M LVIII : " ERIPE ME DE IXIMICIS Unde ad tollendam ambiguitalem verterunt ne- , ;

MEIS, s etc. quando obUviscatur populus meus. In Hebr. tamen

Vers. 4. — Sine iniquitate cucurri et direxi.
verbum o6/it;ixci ponitur plurative Ti;;:"^ hschkehu,
in explanatione magistri, quasi contexitur mei ut ,
.^-.
Hebr. •;;";''"i aBELIAVON lERLTZUXVIICO- sit pronomen primitivum, et respiciat Deum. Jam-
'ssy\: ,'\A csi sinc
iniquitate cucurrcrunt aut curreyit que sciendum Grajca volumina, .Vugust. et psalmo-
ct dirigenlur sive praparabuntuv. Quod si referas diam Romanam habere leqis tua\ Unde argumento
ad David aut Christum, subaudieiulura erit, opcra est germanam LXX lectionem, non hic esse per-
mea cucurrerunt sine iniquitate. Ob idque LXX, petuo.
quo apertior esset sensus, verterunt singulariter sub
prima persoua. Durum enim esset referre ad satelli- Vers. 13. —
DcUctum oris eorum sermoncm la-
B biorum Jl t£6 ipsorum.^c sententia maneat in sus-
,

tes qui circumdederunt David, aut pertidos Judaeos

penso, aliquid subaudiendum est pro commodilate
adversus Cliristum sasvientes. Quomodo enim sine
intelligentis. Sanctes et Muasterus supplent prsepo-
iniquitale ? Propterea Ilieronymus signavit distin-
ctionem liic, non inique egi. per verbjm, deinde sitionem, propterpeccatum om^oru?«,etc.,sedHie-
addidit et iUi currunt ct praparanlur subscribit
ronymus prajposilionem in in peccato oris sui. In- ,
;
terpretes nostri hos casus revocant ad verbum quod
Nebiensis at Munsterus propler absurditatem sen-
;
prajcesserat, nempe, dcponc, etc. In GroBCO ta-
sus, coatus est adjicere pronomcn mea, aut subau-
dire, a'isqueiniquitatemea,concurrunteldisponunt
men leguntur in nominativo casu. Qus universa non
se. Id quod et lecit Chaldaeus, ut iniquitatis destitu- ita magno negotio conspiranl.
tio respiciat David aut justum cujus innocentia, ; Vers. —
Hic versus palitur aliara distinctio-
1 4.
licet perfecta, nihil etJecil quominus maligni liosti- nem ab ea qua; est in Hebr. Si-
in nostra editione,
liter persequerentur, nulla ajquitatis habita rationc. quidem in particulaa«HU« /iatun/ur, Hebraei faciunt
Vers. 7. —
Famem palicntur ul cancs. Hebr. finem versus. Et si legant ayinuntiahunt, seu nar-
2X3 ""2n* ichemu cacaleb, tumuUuabunlur vel vo- rabunt aclive li^:;^ iesaperu, LX.X legerunt, ut
ciferabuntur ,z\i\. Uitrabunl,sfmm\m\\ Hieronvrauin; apparet, passive li^D" iesuperu. In hujusmodi fa-
scd emphasim ipsam accommodatis verbis exprcsse- cilis est collapsus, prKsertim si non ascribuntur
runt interpreies LXX, canis famcscens quo noii dis-
puncta. dein nS; calleh, usurparunt intinitivum
curril, qiiando non latrat'1 Quod et raanifestius de-
- vice nominis, quod non est insuetum Hebraeis alii :

monstralur sjmilem
?i'I;!'^" A,.k!T;'
"^" .il!?.
.".'.
c^°^,'.
C vei-baliter in imperativo, consume. Quod clTeclum
enim versiculum ..I
in subjectisdicitur Sinon - fuerint« :
est ut LXX copularint verbo annuntiabuntur, id
saturati murmurabunl. quod est in consummalionc.
Vers. 10. Fortitudinemmcam ad custodiam. Ila
Hieronyraus. Hebr. nunc legunt ny uzo, id cst for- Vers. 15. —
Etscicnt quia Dcux dominabiturJacob,
itudinem ejus, (]uod est durius, loco ^vj uzi, id i'St ct finium tcrra\ Hieronymusad Suniamet Fretellam,
fortitudinem raeam. Et indicavimus aliquotiesnuxain rae suspendit admirationc de ordine hujus vcrsiculi,
esse migratiouem, vau in iod. et coutra accommo- pro quo ait In Gr;eco scriptum est, xai YvoWovTai
:

datius tamen quadrare fortitudincm mcam quam , 6ti Oso; Seozossi tou laxo)6, xat
twv T:£;aTt>)v tt;i; y^;,
fortilu linem cjus, puto liquere. Uiide Iranslalor ad id est, ctnoscent quoniam Dcus dominahilur Jacob
Campensem, robur mcum iibi acceptum fero : et ct finium terra\ Sed et, conjunclio addita est, ct
Chaldaeus paraphrastes, fortiludo mca te obscrvabo. ordo est Scient quia Deus Jacob dominabitur ti-
:

Nebiensis vertit, fortitudo corum lc observabo. Ac nium terrs. Verum in Hebnro sic legitur, '3 1"~'1
interpretatur scrmonem esse defcctivum ct admi-
rativum. Quasi dicat Propter immensam eoruin
:
Y"!N'n TEnS 1~T1 '^w'2 "-'X veijedeu ki elo-
fortitudinem te observabo. HI.N MOSCUEL BIIAACOB Ubi inteP-
LEAPUSI-; IIAARETZ.
Dcus meus, niisericordia ejus praweniet mc. Ex hoo nomen Dei ponitur participium Ili^braicum, do-
loco pr.-cter intinitoscoUigitur codiecs variasse etiam minans. Et rursus in vocabuio, Jacob, additur si-
in Hebrrco. Nam Sunia et Frctclla prirao legcrant gnum pnrpositionis, ut ne dicam quod si Jacob
,

Dcus hicus, voluntas ejus prawcnict mc. Quibus rcs- csset genitivus sub statu constructionis, non dice-
pondens llicron. ait, pro quo in Graeco scriptum cst
D retur elohim sed elolie. Et ipse Ilieronymus
,

juxta HebrcDum, ita traiislulerit, cl scicnt quoniam

e),£o? auTou npooOajEi u.£, id est, miscricordia cjus
Dcus dominabitur Jacob cl finium tcrra. Consi-
pravcniet mc. Quod et verius cst. Sed in Ilebr. scri-
raihler cocteri omnes vcl usquc ad fincs tcrrce.
ptum e.-;l Dei mei miscricordia prcBVcniet mc. Et ta-
:
Proinde suboleo sic Ilieronymum probassc unam
men alitcr nunc videmiis in Hebra;is exemplaribus.
leciionem, ut non iinprobaret alleram maxinic in ,
Qurcdam eniin sic habent "tDn mSn eloiie hasdi, alia Gra;co.
IID.i \iSn'eloiie iiASDo.Eoque Munsteruset Sanctes
Vers. 18. yiurmurahunt. Pratensis ct Nebicnsis,
dixerunt, Dcus miscricordia, scu pictatis mciv. Clial-
dormient Munslerus et interpreles pro Cajelano,
da;us, tlcus bonitas mca ; Nebiensis, Dcusmiscricor-
;

dia mcu
; , Dcus misericordia sua pra-vcniet
c.Tteri pcrnoclabunt. L0\ ^V^ vel LA.\:Sest anoeps. Eoquc
mc ; interpretcs pro Cajetano, extra loeulioncm
ct Hicronymus, Sanclcs, Peliicanus acccthinl LXX.
consuelam, Dcus gratim sua; pra'venict mc, Iransla- Neo |(erinde aocominodum esl sentenlia;. quod si
tor ad t^ampensera, f)cus bonitas,tua convcrlit mc. non siiit satuiali debeanl dormire : imo vcro po-
El tamrn hic est versiculis quem cavillanturFabcr et tius contrariuiii iiuadrarel, etiaiusi seusum posseat
Caecus. Ad sententiam denique parvi refert. commentari suum.
551 PETRI LOMBARDI 55-2

PSALMUS LIX.

PSALMI TITULUS : « IN FINEM PRO HIS QUI COMMUTA- A id est qui commulabuntur in regnura Chrisli, in-
BUNTUR IN TITULI INSCRIPTIOME IPSI DAVID IN DOC- scriptione dico, facta ipsi David, id est Christo.

TRIXAM, CUM SUCCENDIT UESOPOTAXIAM SYRI.E VCl Vel sic, qui commuiahuntur inscriptione lituli. Hic
SYRIAM SOBAL, ET CUM CONVERTIT JOAD, ET PER- dislingue, id est in regnum Chrisli mulabuulur.
CUSSIT EDOM IN VALLE SALINARIM DUODECIM MIL- Dico non sibi, scd ipsi David, id esl Chrislo, ut ei

LIA. 11
vivanl, mutabunlur eundozndoc/n'?iam ejus. Oporlet
qui enira in doctrinam ejus transire eum qui vult ejus
Deiis rcpulisli. Tilulus : /;( fuicrn pro liis

David in tilulum habere. Sed quomodo mularet, nisi ignem

commulabuntur in tituli inscriptione ipsi
mitteret in terrara? (Luc. xii) nullomodo. Ideo sub-
doctrinam cum succcniit Mcsopotamiam Sijria;
,

vel SyriamSobal, ct cum convertit Jacob, ctpcrcussit

dit, cum succendit Mesopotamiam, el cum hos ora--
nes ad litleram debellavit David. Quod vero dicit
Edom in valle Salinarum duodccim miliia. In verliis
has provincias succendisse, hoc non historialiler
dierum legitur, id est in Paralipomenon, et in libro
accipi potest, sed pro signiticalione dicitur, pro
Regura, quod Naas rege Amnionilarum morluo, mi-
Amon, qua solet ab historia recedere. Quasi dicat Com-
David nuntios ad consolandum
:
sit tilium ejus
quod causa muiahuntur. Pro hoc enim, id est quia succendit
cui sugesserunt principes sui, vel ejus,
Ideo decalvavit igno Dci Mesopolamiam %r)(j' vel .S)/mm. In Me-
explorandi David misisset eos.
comam sopolaniiani est elevata vocatio, scilicet totus mun-
Amon pueros David, rasitque capitis, et

eorum a natibus usque ad pedes,

dus, vocalione sancla aposlolorum elevatus, quem
pra>cidit tunicas
populus Christus igne cliarilalis succendit. Syria sublimis
et sic dimisit eos. Deinde videns Amon, et
inlerpretatur, sed quae prius erat sublimis altitu-
ejus quod injuriam fecisset David, conduxil unde-
diuc vana, incensa humiliatur, ut melius exalletur.
cunque exercitum, currus et equites de Mesopola-
El Syriam Sohal. Sobal, vana vetustas, quae inten-
mia et Syria, et aliis locis. Quod cum audisset
dilur ut movetur. Et est sensus Succendil eos
David, misit Joab principem milili» contra eos in
:

prius sublimes, ut humilientur et vanos et ve-

et fugavit eos in ore gladii (/ Par. xix
;
piaelium, ;

tercs, ut tianl novi. Et convertit Joah, id est inimi-

// Hcg. x). Lcgitur in libro Regum, quod cum
cum qui esl diabolus, vel homo si diabolus, in
David post morlem Saulis prospere regnaret, per- ;

fugam si homo, ad fidem converlitur. Et percussit

cussit Adezer regem Sobal, quae esl pars Syriae,
;

gladio spirilus, et verbo Dci, Edom id est lerre-

et facta est Syria tributaria David. Capla vero Sy-

percussit de Edom duodecim millia. Cumque nam vitam. Pcrcutitur enim lerrenus, oecidilur ut
ria,

reverteretur posuit in Idumaea custodes, et facta est

C El cura percussit Edom, percussit
vival coolestis.

sub tribulo [Aug.] duodecim milliainvalle Salinarumi^i). Duodecim

Iduniiea serviens ei (// fieg. viii.)

Has hislorias tangil tilulus isle, sed quia in hislo-

millia perfectus est nuraerus, cui deputalur nume-
rus aposlolorum, qui de qualuor mundi parlibus
ria non legitur quod David converlit Joab, vel quod
in prffidictis vaslationibus aliquid succcnderii, su- fideles ad Trinitalem vocant. Ergo duodecim millia

perficie historia; relicla, sicut in plerisque aliis est tolus mundus percussus. Vallis esl hurailitas.

fit, ad spiritualem dirigimur intelligentiam qute ex Salinae saporem sapientia» significant. Haec duo ideo
,

intcrpretalionibus nominum sumitur. Inlerprelatur bene junguntur, quia multi vane et vetuste humi-
liantur pro terrenis passi. Passi sunt et haerelici,
enim Mosopolamia elevata vocatio, Syria sublimis ,

Sohalvana vetustas, Joab inimicus, Edom terrenus. scilicel bonum est humiliari sapienter, id est pro
His oranibus figuranlur elali magnitudine terrenae Domino. Et esl sensus : Percussil duodecim millia,

vanilatis, quos oranes Christus igne charitalis, quem id est omnes de quatuor partibus mundi, ad fidem

in torra dignatus est mittore, accendit in convcrtit sanctae Trinilalis per apostolicam doctrinara voca-
Joab inimicum vel diabolum in fugara, vcl liomi- tos. Et hoc, in vallc Salinarura. id est in humilitate

nem ad Rdem. Et percussit Edom, id est tcrrenos. sapienti et discreta.

ut vivant CDelesles. Et est sensus : Psalmus iste, D Intentio : Docet beatam esse contrilionem sae-

dirigens nos in finetn, id est in Christura, agil pro- culi, per quara probat coraraulandos ad ;eterna. Mo-
his, id est de his qui commutabuntur, de veleri vila dus : [Cassiod., Aug.] Triparlilus esl psalraus.
in novara, in inscriptione tituli, suscepla per fidera, Primo, referuulur persecutiones facla;, pro poenis
id est qui commutabunlur in regnum Chrisli. In- aeternis vitandis. Socundo agit de liboratioue, quam
scriplione dico facla ipsi Dnvid, id est Chrislo. precatur ct affirraat, ibi, ut liherentuv. Prophela
Vel sic, qui commuiabuniur ita in regnum, de ve- ergo, in voce percussorum in melius raulalorum
teri vita in novam. In inscriptione lituli, per fidem, ait ;

(94) II Reg. vni, ponuntur xvm millia. .Sic et I Paralip. xviu. Recurrendum igitur ad mysticum sensum, ut facit Aug.
 SS3 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. LLK. m
Vers. 1. — « Deus, repulisti nos, et destruxisti A Vers. 4. — Dedisti metuentibus 1 te signiiicatio-
I nos ; iratus es, el raisertus es nobis. » .1 nem, ut fugiant a facie arcus. ><

Deus (93) repulisti a malis, nos qui raali eramus, Dedisli metuentibus te significationem. [Aug., .\1-

et destruxisti nos, male aedificalos, ut erigeres in cuin., Cassiod.] Per pra'sentem tribulationeni si-
bonum cediticium. Haec est civitas trinomia, quae gniticasti illisqui raetuunt, u< fugianta facie arcus,
prius dicta est Jerus, postea Salem, indc Jerusa- id est, ab impugnatione fulura; vindict», scilicet
lem. Jerus conculcata ; Salera,pa,(' : Jerusalemiiww judicii futuri. Iste arcus quasi extensus, jam mi-
pacis interprelalur (96). Prius in nobis conculcan- natur, sed nondum ferit, quia judicium nos terret,
tur vitia, inde in pace justitia aedificium bonorum sed non damnat; cujus nobis sit significalio per
operum construit ; deinde ad visionem pacis inef- priBsentia, quia si bic tam aspere punit nos Deus.
fabilis rapiemur. [Alcuin., Aug., Alcuin.] Hxc tria ([uid in futuro judicio faciet ? Bene autem judi-
notanlur bic, per boc quod dicit, destruxisti nos, cium arcus dicitur, quia arcus quanto plus relro
miscrtus esnolns ; unde Dominus : Ecce hodic etcras tenditur, lanlo impetuosius sagitta in priora fcr-
dcemonia ejicio, et sanitates per/icio, et die tertio tur : ita et judicium quanto magis diflertur, tanto
consummor (Luc. xiii). Haec sunt Pascha, Pente- gravius venturum est. Vel significatio accipitur
costes, et Scenopegia. Et hi sunt Ires dies DominicK g vexillura crucis,quod pro signo 1 ST nobis datur,
passionis, id est poenitentia, justitia, gloria ; iratus ut sequamur Christi passiones, per quod eva-
et, et es miserfus nobis. Non enim misereris, nisi demus faciem arcus, quia si socii passionum sumus
irasceris. Ira est vetustas, ut pereat ; raisericordia et resurrectionis crimus (// Cor. ii. Et est, dedist
innovat hominem interiorem, et si exterior, cor- metuenlibus te significationcm, id est vexillum cru-

rumpitur (/ Cor. iv). Vel ita, Deus repulisti nos, in cis ad imitandum, ut per hoc fugiant a facie arcus,
Adani, a te ; et destruxisti nos ab immortalitate, id est judicii. Vel, dedisti metuentibus te signifi-

quia iratus es nobis pro pcccatis ; et lamen misertus cationem, id esl Scripturas, ut per eas fugiant a
es nobis per Filium, sic. Quia facie arcus.

Vers. 2. — « Commovisti terram et contur- Pabs. II. AiaiioiAfAK. Vers. f). — a Ut liberentur di
•1 basti eam ; sana contritiones ejus, quia commota I lecti tui, salvura fac populum tuum, et exaudi
" est. » « rae. »

Commovisti terram, [Aug., Gl. int., Aug.jaber- Ut liberentur. [Cassiod., Gl. int., Aug.] Secunda
rore ad poenitentiam, vibrato gladio spiritus, cura pars, ubi agit de liberalione quam precatur et affir-

dixisli : Pwnitemini, et credite Evangelio; appro- raat, pro qua gralas sunt percussiones. Dedisli me-
pinquabit enim reynum coelorum {?Iarc. i). Et con- ..,luentibus te significationera, ut fugianl. Et ut in fu-
turbasti eam ad poenilentiam, conscientia pecca- "'luro liberentur ab a^ruranis saecuU. Salvum me fac
torura accusante. Sicut ergo coepisti, perfice, dicit generalis justus, collocando in dextcra tua, ubi
scilicetsana eontriliones ejus, scilicet passionera est vera salus. Quasi dicat : Fac ut stemus ad dex-
et mortem, guia commnfa est. Aiiter non cst di- terara tuam, de temporali salute, fiat ut vis. Sapo-

gna sanari, nisi commota sit. Sana, et necesse est, rem isle babet de valle Salinarum, qui ;t'terna petit-
quia De his semper audilur justus, ut de terrenis nou
Vebs. 3. — a Ostendisti populotuo dura ;
potasti nisi utiliter. Et exaudirae, quia jam peto quod dare
« nos vino compunctionis. » vis. Et necesse est hoc, quia
Ostcndisti dura. [Alcuin., Aug., Alcuin., Aug.] Vebs. 6. — « Deus locutus est in sancto suo, loe-

id est temporis miserias, qua; nobis per charitatem " labor et partibor Sichiraam ; et convallem iaber-
sunt delectabiles, ct si per infirmilatem carnis gra- « naculorum metibor. i

ves, populoydm tuo, postquam vicisiis et si enim ; Deus locufus est in sancto suo, [Aug |
id esi iu

non mulatur, non mox est ajternus. Mutato namque Christo promisit salulem. Dixit sanclo, Uiide salus.
homine in mclius, sequitur quidquid in libro Jcsu fi- Unde scilicct ? quia, Deus locutus est, fiel istud,

lii Syrach dicitur : Fili, accedens ad scrvitutem Dei quod ego Ixlabor. Non verba Dei dicit, sed quas
sta injuslilia, eltimore, etpra'paraanimam tuam D eonsequenter ex verbis Dei veniunt. Vox esl Eccle-
ad tcntationem (Eccli. ii). Prior labor est peccata siaeisla. scihcet kctabor. Vel ita, in hac iiducia oro,
vincere, ul muteris ; secuudus est i)ro po quod mu- quia Deus locutus csl in sancto suo, id est in Christo
tatus es ferre adversa usque in tinem. Et potasti promisit. Quid? quod ego h-Elebor. id est facerem
nos vino, non illo in quo est luxuria ; sed compun- quod la'lili;e mihi cedat, sic, quia, partibor, vel di-
ciionis, id est Iribulationis, qua purgatur patiens, vidam, sicidmam. Sichima locus ubi Jacob rcJiensa
ut vulnus scilicet purgalur vino. V'ino scilicel spi- Laban, fecit tabernacula propler oves ctarmenla, et
rituali polasti nos, uiide non vitia, sed compun- vocavit Sochot, id est tabernacula, ubi eiiam abs-
Clio nascilur. Non enim cst poremptio perdens, condit idola, quae habebal de Syria, ubi diu pere-
sed medicina urens. Et quare hoc facis ? (|iiia pcr grinatus fuerat, inlodiens ca subtcr tercbinllmra
boc {Gen. xxxiin. Secundum bistoriam ergo pcr Siclii-

(93) Ex Hier. iii cpitaphio Paula' ct :ilibi. (96) Ex Hicr. De nominib. Hcbr.

Pathol. CXCI. 18
 ;

bo6
PETRI LOMBARDI
^^" est
'

. Meus est Ephraim, id

nuia non Aficans. Unde
sequitur :

qu» divisae „,n,

suni,^ qma
mam significat gentes, Et haec fortitmlo capitis
fructiticatio est fortitudo
hffic fructificatio
f„^..,fi^alio.
fructificalio.
omnium fides est. Alii enim credunt, ahi non. Se- Grauum en.m
mei, id est Christi, dicit Ecclcsia.
Sichima sunt hu-
cundura interpretationem vero, moriens, virtutem in se habuit ut
fructum facerel
onera qus sic partmnlur,
meri qui dividuntur, id est (Jean. xii).
leve jugum Chr>sl. le-
ut ali03 peccata gravent.
alii

secundum hoc, per S.ch.mam Vers. 8. — « Juda rex raeus ; Moab oUa spei
rant {Matth. ^i) ; et
ouera Chr.st., bona u mex.
accipiuntur generaliter orania
>'

Christi et diaboli.
[Cass.od., Aug., Christus, rex
et mala, id est Juda, [Uier., Aug., Alcuin.] id est
Sichimara, accip.untur tan- Chrislus, ideo per eum
Gl int Aug.] Vel per meus. De Juda enim nalus esl
id est onus Christi quod pro vi- significatur. Unde Jacob ei benedicens,
in
lum boni humeri, hic bene
singulis ; Et convaUem ta- Juda.t.' laudabunt fratres tui,etc.
ribus Ecclesia distribuit figura Christi ait :

Convallis taberuaculoriun (Gen. XLIX). Moab oUa nme. Moab populus qui- spei
bernacidorum mctibor.
Jacob, Judsos signitlcat, qu. et.am di-
dam est, qui descendit a Moab, quem genuit major
propter oves
ali. non. Et est.
conval- ebrio, per quem intelligitur
viduntur, quia alii credunt, filia Loth, abutens patre

raetibor, .d est de Juda.s

non filife male utentes
lem tabernaculorum oranis abutens lege. Sicut enira
habebo. Vel quia tabernacula m. htant.um B patre genuerunt Moabitas, sic qui male utitur lege,
paucos
per convallcm tabernaculorum
.ntell.guntur
generat mala opera, ut qui bene, bona.
A male au-
sunt
.d
est, convallem met.bor, olla, id est tribulatio Ec-
omnes Deo mil.tantes. Et
mensura
tm utentibus lege oritur

est Deo hurail.ter

mil.tantes, metibor, cum clesi». Hiec est olla fervens
ab aquilone, id est a
Galaad estmons, ubi comprehen- 0/Z(imswccensam cgo video,
prsdestinatorum. diabolo. UndeJeremias :

cum ommbus quae ac- aquilonis (Jer. i). Unde alibi

dit Laban Jacob fugientera, ctfacicm cjusafacie
Mesopotaraia, ibique post jurg.a idem Jeremias Ab aquilone pandetur
omne malum
nuisie.-at Jacob in :

sunt, et f.cdus amicitis .n.erunl est a diabolo qui dixit : Ponam sedem
et rixas pacificali (ibid.) id
tumulum, et comede- et erosimilis AUissimo (Jsai.
collectisque lapidibus fecenmt meamad aquilonem.
quem vocavit Laban, Tumulus ergo tribulationem olla ebuUit in Eccle-
runl super eum, xiv). Ab illo
testimonii. Dixitque Laban sed Christo duce oUa iniquitatis
ardens facta
testis et Jacob, Acervus
•
sia ;

testiserit inter me et te opera-

si tribulatio
spei non consuraptionis, quia
ad Jacob Tumulusisle
;
: est,'
iUum pergensad te, auttupra;- patientia vero probationera ; proba-
autem cgo transibo lur patientiara ;

xxxi). Ideoap- flamraa in

tericrismalum mihi cogitans (Gen. tio vero spem (Rom. v), cum charitatis
estTumulus testis, vel Acervus
pellatus estGalaad, id cordibus diffusa ardet contra oUam iniquitatis. Et

quod intcUiguntur martyres, m qu.- g^t Christus est rex meus.

lestimonii, per ^ ^^^ ^^^^^^ .
j^j^_ j^j

dum inter oran.a oppro- Moab, id est abulens lege est coUa,
bus acervus testimonii est. Quod regente,

bria Christiani nominis

Christum constanter conh- quia infert tribulationem. Et hiec
tribulatio est spei

quia facit me plenius sperare, non deficere.

lerenlur. meae,
est per Moab
Vel Moab ponitur pro gentibus, id
Vers. 7. — Meus est Galaad, el meus
"
est Ma-
gentes inteUiguntur. Per oUara intelUgitur refectio.
Ephraim fortitudo capitis mei.
"
„ nasses; et
Dc gentibus vero, quidam sunt convei-si, et hi usti
Cassiod., Aug., Alcuin., non sunt conversi, qui alios
Meus est Galaad, [Aug., suut" tribulalione ; alii

meusace.-vus lestimon.., sc.hcet

est uruut tribulatione. Utrique vero, scUicet
urentes et
Au- 1 id est
meus est Manasses. Ma- Christi et Ecclesiae,
mei sunt raartvres veri, et usti sunt oUa, id est refectio
qui boe nomme proficit. Et
nasses fuit pr^iraogen.tus Joseph, quia de ustis consolatur, de urentibus
Deus laborum Moab, id est gentes. sciUcet vel urentes
eum dlcens: ObUvisci me fecit
vocavit est sensus :

mei(Gen.^u).lAeomlev- vel usti sunt oUa. id est refect.o

meorum, et domus patns alios tribulatione ;

qu. Loquitur Ec-

pretatur oblitus per quod siguificanlur fideles,
: spei meffi, unde mihi spes vitae est.

coufusionis obUli, quia jam honor est

Lnt prioris clesia :

iVon entm
Christianum nomen. Unde
Apostolus :

^ ^^^^ ^ _ „ Iq idurasam cxtendam calceamen.

erubcscimu.^ evangenum
(Rom.
,„eum mihi alienigenae subditi sunt. .

pnor.s v.t», anter.ora '^\l\~'^':

m . ,„„, ;

oranis iUe est qui obl.tus Aug., Hier.]

extcndit iPhUip. m). \e\ per Ma In Iduma-am. [Cassiod., GI. int.,
cum Apostolo se Dixi Laetabor, dividam quia extendam,
gentium, qurc prius Quasi dicat : :

nassem inteUigitur Ecclesia Evangelium, quo mu-

maledictioni ct opprobrio subjacebat ;
sed calccamentum meum, id est
sterilis
gradientium in mundo. Vel, calceamentura
jam obUta est opprobriorum
et nitur vita
modo, cum parit,
qua latuit deitas. Vel in
Lcetare, sterilis qu^ non id est humanitatem Chi-isti,
i.nominife. Unde Isaias :

de mortuo animali, in-

quamcjus qua^ per calceamentum, quod fit

paris, quia phires

sunt fxUi dcscrta-
teUigitur passio Christi, quam praedicando
extendam
hahet virum (Isai. xxx.v). Confusion.sadolescent.as est
tuaj non re- usque IdumEeam, qua; interpretaur terrena, id
in
et opprobrii viduitatis
tutc oblivisceris, Quasi dicat Et si ebuUiat mun-
Ephraim.Efhraimim^. alter usque ad terrenos. :

cordaberis. Etmeus cst vits ho-

dicens Crescereme dus scandalis, tamen usque ad terren»
Joseph, quem sic vocavit, :
filius
mines, extendara calceamentum mcum. Et sic
in trrra paupertatis
mea-iGcn. xli). Ideo
fecit Deus velAIIophyli, quiad
facit granum fruct.- subditi sunt mihi alienigena;,
mtcrpvetatur fruciificatio, .luam
 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. LX. 558

genus raeum pertincnt. Multi enim Cbristum ado- A violoria noslra. Unde subdit : El ipse deducet Mbu-
ranl, qui non sunt regnaturi cum eo, id esl ticti lantes nos, et si nullius momenti simus, ad nihilum
Cbristiani. Vel per alienigenas iutelligil gentes, quje delendo, scilicet de libro vitae, ubi ipsi scripti vi-

prius aliense erant, sed niodo subditw. Et est, alie-

dontur sibi. Vel, deducet ad nibilura, in nostra re-

nigenffi, id est gentiles prius alienigena", subdilisunt, putatione, ut scilicet pro nihilo habcamus.

niodo, mibi. Unde : vocabo non plebcm mcam, etc. 4 SS COLLATIO I-\ PSALMtM LIX : • DEUS REPULISTI
(Ose. II). Dico extendam, sed NOS, II ETC.

Vers. 10. — ci Quis deducet me in civitatem nni- Vers. 1. —

Miserttis es nobis. Pratensis el
Pellicanus oppositum reddiderunt sensum. Hic, cir-
« nitam ? quis deducet me usque in Idumsara ? »
cuisli 710S, vertit, quasi Deus noluit habitare in rae-
Quis deducct mc in civitatem munitam, [Aug., dio nostri. Ille apertius, deficies a nobis. Translator
[Cassiod.] vel circurastantiEe "? alia littera, nisi Deus, ad Carapensem. aversuris. Sed oranes alii concor-
id est in gentes circumfusas Judsea? media;. Hsec ci- dant nobiscum, revcrteris ad nos, vel convertisti
nos. Idque sonat raisericordiam, et respondet He-
vitas circurastantiaj est orbis terrarum, qua; alibi
brtEO 321t'n convertisti. Pergamus sequi proprium
dicitur rota. Unde : Yox tonitrui tui in rota (Psal. cerebrum ; dabimus sine menle somnum.
Lxxvi), id est in gentilitate. Quis deducet me in Idu- Vers. 3. — Polasti nos vino compunclioni.i. Idque
ma?am, ut regnem, scilicet in ferrenis, qui etiam de B accipitur in bonam ^partein. J-Ii^ autein qui vertunt
vcneni, aut vino lcthali, in malum usurpant. Hiero-
me non sunl, nec de me proficere volunt. Vel ila,
nyraus non abest a notro, sensu, quando dicit,
quis deducet me in civitatem munilam?id est, in vino consopicntc ; quem sequitur Sanctes; Pratensis,
futurara Jerusalem, nisi tu Deus. Et, quis deducet vino anxifico : Munstcrus in Scholio, et Sanctes in
me usque in Iduma?ara ? id est usque ad terrenos, ad Tbesauro docent nS"in tarelah ab auctoribus va-
quos deduci desiderat, ut de eis implcto nuniero rie exponi.

prffidestinatorum, simul cum eis ad beatitudinem

Vers.4. —
Ul fucjianl a facie arcus. Pralensis,
Nebiensis, Sanctes, Pellicanus, ut clcventur seu
veniret. Dico, quis deducet. exaltentur Munsterus, ut triompharent ; interpre-
:

Vers. M. — (I Nonne tuDeus, qui repulisti nos ;

tes pro Cajetano, ad insignitos csse. Hebr. habetur,

DD'jnnS i.EiiiTHNOSES. Sed dd: nasas, significat

t et non egredieris Deus in virtutibus nostris. »
etiam fugere, ut testalur quoque Munsterus, et
Nonne tu Deus, deduces gui repulisti nos, [Aug.] Ilieronymusitavertil.quamquametillud elevari, pos-
Hoc est quod in principio psalmi
quia sinis iribulari. sil accommodari ad ciiam fugam. Deinde magis
dixit. FA qui, o Deus, non eyrcdicris in virtulibus movcre possel, quod ubi diciraus, a facie arcus,
Hebr. dicunt "ccp ''jEO mipene quosciiet, id est a
nosti-is. Non conlra cos apparebis qui dicunt Ubi :

facie vcritalis, quod est proptcr vcritatem, ut nunc

est Deus deorum, ut olim fecisti patribus, non os-
vertunt. Jara luce clarius' apparet LXX, quos ad
tendens polentiara tuam, qualem ostendisti in Da- C verbum soi|uilur Hieronymus, juxla IIebra_'um ac-
vid, in Mose, in JesuNavc, quibus genlcs cesserunl, cepisse litleram lliet, pro litlera lau qua2 intordum :

et magna strage facta terram promissam obtinue- sunt commutabiles. Nam perspicuum est p que- nf
runt. Sed nobis intus operaberis, et sic melius de- sciietii Hobra;is esse arcum imo vero haud diHile-
;

tur Munslerus in suo Lcxico priorom pailiculam

duces, quia sic videntur non pro leraporali vita pu-
quoschet magis esse iu usu ChaUlteis quam Ile-
gnare, sed pro lutura. Et quia deduces, ergo brteis.

Vers. 12. —
« Da nobisauxilium dc tribulatione, Vers. 8. —
yioah olla spei mea\ Hioronyraiis. /«-
« quiavana salus hominis. » vacri mei. Et ad eiimdem raodum reliqui. *vm qa
iiatzi, id ost ablutionis nica;. Sed adnolandum lianc
Da nobis auxilium. [G1. int., Aug.] Vel sic conli- parliculum sigiiilicare fuluciara C.haldaice, Don. iii,
nua : Non egredieris, sed nec est curanduni, quia indicante Munsloro. Quod vero Clialda^a lingua ina-
sic majus est auxilium Dei, scilicet dum intus juvat. gna ex parte llobra^a; confmis sil, nemincni pulo
latere. Et sicut in i; har faclum csl, (]uo uicrentur
Et ideo, Deus, da nobis auxiliura dc trihulatione,
Ilebia'i, quod lainen inagis est in nsu Chaldsis
inde subveni, unde putaris dcserere. IIoc qu,x'ro, cjuam IIobra?is, pro filio : Sic ct in hoc vocabulo
non temporalem salutem, et id est, quia vana cst potuit lieri pro hoc signilicatu.
leinporalis salus hominis. Hivc est vana vetustas, Vers. 8. — Mihi alicni(ience subditi sunt. Ilic
scilicet Sobal. Salus liomiuis est vana, sed nos Dponilur in Heb. quoddam vocabuluni indiflerens
ad sociare, sive fa-dus inire ct jubilare. 'Vjnnn
Vers. 1.3. — <i In Dco facicmus virtutcm ; ct ipse iirriiROAi. Unde Ilieron. verlit, mihi Philisthwa so-
« ad niliilura deducel tribulantes nos. » ciata csl. Accedit Ncbicnsis, Pollicaiuis, fccdut
incas Campensis, amiciliam meam «m/i/.Quonjodo
;
Faciemus virtutem, (Cassiod., Aug., Cassiod.,
aulem ea respondcant subjoclioni, arbitror Ii(|uere.
Gi. int.] vincendo diabolura in Deo non in gladio, Alii juxta aliam notalioncm translulerunl, jubila vei
non extra, sed intus, quia Deus erit exercitus ct cla>i(ic.

PSALMUS LX.
PSALMI TITULUS IN FINEM IN IIVMNIS, PSALMUS vox est Ecclesia' lahorantis in torrn, quasi vox
DAVID. » unius liominis, sed taraen non est unus homo, quia
lixaudi, Dcus. Tilulus : in fincm in htjmnis, psal- a fiiiilius lerra; clamat : qua?, cl si laboret inler im-
mus David. [.Vug., Cassiod., Aug.] In boc psalmo pedimenta sa'culi, Dcum tamcn laudarc non desi-
559 PETRI LOMBAHDI 660

nit. Et hoc est, psalnnis iste, dirigens nos in fincm, A utique certa, quia et si multi contra me sint, prote-

id est in Christiini, est in hijmnis, id est in laudi gar contra aistus sa^cuU in velamento alarum tua-
bus exhibitis David, id est Christo. Intenlio : Monot rum, id est in munimine misericordia; et potentia"

ad laudem. Modus Bipartitus est psalmus. Primo :

tuaj, qute alis comparantur, quia nec onerant, et

Ecclesia undique pressa orat, et se perseveraturam, omnem avertunt laesionem. Vel ita junge lifteram,
et per quid, indicat. Secundo jam audita de ha!re- ut reddas singula singulis eodem sensu manente,
ditate habenda affirmat, unde laudes promittit, ibi, quia cxaltasti in petra et dcduxisti. Ideo inhabitabo,

quoniam tu, Deus. Ecclesiaergo de toto orbe quasi vol inquilinus ero in labernaculo tuo in sreculum.

unus homo clamat :

Et quia tu es tuvris fortitudiuis, ideo protegar in

Vers. 1. — « E.xaudi, Deus, deprecalionem volamento alarum tuarum.

« raeam ,- inlende oralioni mea?. »

Pars II. Aia'[;aAaa. Vers. 5. — « Quoniam, tu Deus
Exaudi, Deus, deprecaliotiemmeain, [Gl. int.Jde- n raeus, exaudisli orationom meam ; dedisti lioeredi-
precatio est, quie assidua est, el hominibus eliam « tatem limoutibus nomon tuum. »

offertur, non taraen Deo. Intende orationl mcfv.

Quo7iiam tu cs Dcus, etc. [Cassiod., Aug., Cas-
Oralio est, quse Deo pure offertur. Ideo intende, quia
risiod., Alcuin., Gl. int.] Secunda pars, ubijam au-
Vers. 2. — « A finibus terrse ad te clamavi, dum dila Ecclesia de hsereditate habita vel habenda,
« anxiaretur cor meum in petra exaltasti me. »
;
affirmat undo promittit laudes. Quasi dicat : A fini-

Clamavi ad te a /iiiihis <(;?')Ye, [Aug.] id est undi- bus terrce adteclaraavi. Et, tu, Deus, exaudisti ora-
que ab universo orbs lerrarum, quia Ecclesia usque tionem menm, de qua incepit in principio psalmi.
ad terminos lerrse diffusa est. Quare clamas ? Ecee Elvere quoniam dedisti luercditatcm timenlibus. id
clamavi, dum anxiaretur cor mcum, id cst clamavi est futurum regnura. Ideo dicit, dodisti, prcEteri-
in anxietate. Cum enim anxius clamatur, scilicet tum quiajam in quibusdam coeptum esl. Vel prseteri-
in tentationibus, quae utique ad profectura sunt.
tum pro futuro ponit, pro nimia certitudine. Et est,
Nemo enim sibi innotescii, nisi tentatus ; nec po- dedisti, non dicam dabis, adeo enim certus sum
test coronari, nisi vicerit ; nec vincere, nisi cerla- quasi jam essel, han'editatom quibuscunque timen-
verit ; nec certare, nisi inimicos et tentaliones ha- tibus nomen tuum. Non est enim distinctio, quia in
buerit. Deinde sequitur clamoris exauditio, in pe- omni gente quicunque timet Deum, hic acceplus
tra, etc. Quasi dicat Anxiatur cor, sed non ideo
:
est illi (Act. x).
vincor, quia in petra, in esl Christo, de qua ipse
Vers. 6. — » Dies super dies regis adjicies ; annos
dicit : Super hunc petram aidiftcabo Ecclesiam meam
I ejus usque in diera generationis et gencrationis. >

Platth. xvi), cxaltasti me, de imo vitiorum. Per C

Dies super dies. [GI. int., Alcuin., Aug., Alcuin.,
istius exemplum magna spes audiendi praestatur
Aug.] Hic ostendit ha?reditaiera qua? sit in rege
aliis. Exaltasti, et exaltatum.
Christo, quia eadera est in milito. IlEeredes quidem
Vers. 3. — « Deduxisli me, quia factus es spes Dei erimus, cohceredes vcro Christi. Dum itaque
»
i raea ; turris forlitudinis a facie inimici. dicit, quffi sit h;preditas regis, significat etiam quse
Deduxisti me, per te viara, ad te veritatem et vi- sit mililis. Quasi dicat ; Dedisli haTeditatem, quam '?

tam. Qualiter deducis ? quia faclus cs spes mea qui quam quidem habet ipse rex. Et ipse quam habet ?
sperantes exaltas. Aliter enim non esset nobis dux, Ecce tu adjicies regi dies a;ternos super temporales
nisi esset nobis spes factus. Speramus quod nos non dies regis. Per hoc aeleriiitatera Christi significat,
perdet, propter quos suum Filium tradidit. Et tu es qui est rex noster. Christo namque regi dedit Pater
lurris forlitudinis, quia suos defendit contraomnia dies sine fine, super istos dies quibus in praesenti
scandala, dum cogitat homo quod ipse prior est roguat Ecclesia, ut non solum in liis diebus regnet
passus, et quo fine passus. Turris, inquam, defen- iu Ecclesia, sed et regnent cum illo sancli in ai-ter-

sio suorum est o facie inimici, id est diaboli, qui num. Deinde aliis verbis idem
Et repelit dicens :

circuit quaerens quem deyoTet (I Petr. v). Tu es adjicies, unnos superannos ejus, quibus in prsesenti
lurris et ego hac turre raunitus, D nobiscum est. Nota quia aelernitas Domini multis
Vers. 4. — « Inhabitabo in tabernaculo tuo in vocatur nominibus. Quidquid enim vis, dicis de
« sfecula protegar in velamento alarum tuarum. » aeternitate, anni dios, unus dies, quia quidquid dicis
;

Inhabitabo, [Aug., Cassiod.] vel inquiliuus ero, minus est, sed aliquid necesse est dici, ut sit unde
aUa littera, id est raansionarius ad horam in taber- cogites quod dici non polest. Vel ita Et dicit dies :

naculo tuo. Quidquid agat inimicus de beneficiis regis, id est Chrisli, dics bonorum, quos hic egerunt

Doi coniidit iste, ul contra pericula mundi, in ta- irailando eum, et eosdem dicit annos, quia hic alii

bernaculo Dei perscverct tutus. Et hoc in swcula, aliis diutius vixerunt. Et est, dabit haereditatera

scilicet usquo dum peragantur saecula, ut sempcr hanc, scilicet quia super dies regis, id est Christi,

natos suos coUigat Ecclesia. Nota quia non est unus quos hic egerunt in bono, adjicies eis dies ejus,
homu usque in saecula, sed una est Ecclesia, quae quibus vivit Deo. Et quia vixerunthic aUqui diutius,
usque ad finem raundi accoUt in terra, et nunquam addit, annos ejus. Quasi dicat : Tu adjicies, eis,

eradicatur per adversa, qua3 a finibus lerra' cla- annos ejus, quibus ipse vivit Deo, super annos, id
mat, cui dicitur : Qua) spes tibi est iuter tot mala ">
est super lougiorem quoruradam vitara. Et hi dies.
 ;

561 COMMEXTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. LXI. 5f2

et anni sunt usque iti diem generationis hujus prae- Apartim de futuro, partim de praesenli accipialur.
sentis, et futurce generationis, id est sunt anus dies, Sic psalraum dicam nomini tuo in saeculum sajculi;
qui unus dies conlinet et transcendit saecula proe- id est sic psallam tibi laudibus in aeternitate, ut, hio
scntis et futurae generationis. Hic dies est sternilas. in prtesenti, reddam libi vota meabonorum operum.
Dico adjicies annos, et dies regis, quod raagnum donec veniam de die praesenli in diem fulurum. Si
est, quia rex ille ergo vis in aeternum psallere, redde vola in isto die,

Vebs. 7. — " Permanet in aelernum in conspectu donec pervenias ad illum diem. Hic ergo vola, ibi

« Dei misericordiam et veritatem ejus quis requi- laudes hilares reddam. Unde post omnia in officiis

j ret ? 11 ecclesiasticis dicilur : Benedicamus Domino, quia

Permanet in ceternum. [Ca.ssiod., Aug., GL int., de omnibus bonis, quae in praesenti agimus, Deum
Aug., Alcuin., Hier.] Sic et illi permanebunt. Ecce in fuluro perenniter laudabinius. A pueris autem
hic ostendit quae sit illa aeternitas, cum dicil, per- dicitur, quia lunc angelicae purilalis erimus con-
manet in aeternum. Hsec est altera generatio, scili- sortes. NuUus enim in regno cffilorum, nisi parvu-
cet aeterna. Dico perraanet in conspectu Dei, ubi lus intrabit Olarc. x).
praesto est ad miserandum omnibus. Propter quid
COLLATIO IN PSALMLM LX EXAUDI, DEUS,
manet exhibendam
:

ibi ? propter misericordiam hic

B
nohis, et veritatem in hilaro impleadam. Sed, mi- Vers. 2. —
In pelra exaltasti me In Hebrxo .

sericordiam et verilatem «/«s^uis re^uiVe/ ei? alia polest esse anceps sensus, i:n;n 'Z"^'^ a"T "i^sa
BETZLR lARUM MiMENM TANEiiExi. Nam prima parti-
litlera, id esl ad hoc, ut in his imitetur eum, quasi
cula Izur, signilical petram et forlem : quare divcr-
dical : pauci. Ideo addidit ei, ut non quaereret sa ratione potest accipi in bonum vol in malum, intel-
aliquis discere in libris haec, et post sibi vivat, non ligendo, per petram, Chrislum vel cjus auxilium ;

illi. Misericordia ejus est, quia non raerilis, sed vel, per /ortem, diabolum seu adversarium aut ;

aliquod grave incommodum. Ilaque secundo modo

bonitate peccata dimittit, et vitam promitlil. Veri-
capit Hieronymus, cum fortis elevabitur adversum
tas, quia non fallit , sed reddidit quod promisil. me, tu cris ductor meus, relrahendo exordium
Misericordiam sequi debemus circa infirmos, et sequentis versus, ad linera prfficedenlis, ubi lcgi-
etiam inimicos ; veritatem servare debemus, non mus, dedu.visti mc. priorem niodum respiciunt,
Aiii
et relalivum subaudiunt, in jwtram, quce altior mc
peccando, ut ita sit bomo justus. Yel ita, et est hic
est, duc me. LXX duas diciiones sine relalivo sub-
conclusio psalmi, et quia hajreditalem regis habe- intellecto pariler copularunt. Et quoraodocunque
bit miles, ergo misericordiam et verilatem ejus quis dicas, constanter celebratur Dei poteutia, etpraesens
requiret in a,'lerna vita ? quasi dical, nuUus. In auxilium.

aeterno enim ita erit sutficiens beatitudo, ut nullus

Q Vers. 6. — Misericordiam ejus et vcrilatcm quis
quaerat ibi misericordiam, ubi nuUus erit niiser requiret "^n^ii*;" vr rr^N" irn hesed veemeth m\n
nuUus quaerit ibi veritatem, ubi omnes Deum vide- nxTZERunu, misericordiam ct veritatcm prwpara,
bunt. Unde Dominus in EvangeHo In illa die non : subaudi, quae, ut volunt, servabunt eum. Hierony-
rogabitis me quidquam {.loan. xvi). Et quia tunc mus lamen plane dixit omissa parlicula, max,
ideo quidquid
cum alii vertunl, prcepnra, ynisericordia et veritas
erit, alii faciant, ego
servabunteum. Translator ad Campensem, boniias
4SO Vers. — Sicpsalmum dicam nomini
8. et /ides custodient eum Ad vero LXX,max ""2 legisse
" tuo in saeculum saecuh, ut reddam vota mea de conjicitur ''>2 mi, id est quis max, id
; vel Chaldaii'e,
• die indiem. « est quis. Qui translulerunt pnepara, dctlexerunt a
radice nz-^ mixxah, id est pra-paravit. Pronomcn
Sicjpsalmumdicam nominituo, [Gl. int., Gas-
aulem atiixum, quod legitur in verbo conservabunt,
siod., Hier., Aug.,] id csl sic operabor ad honorera posuerunl LXX, ut copularelur ad parliculnm rrsx
tuum, ita quicunque exemplo raeo faciat. Et
requirit, EMETH, id est veritateni, ut sit, vcritalcm cjus i/uis
hoc in sceculum swculi, quandiu hoc sfficulum id est scrvabil, ob idque, quis requiret? Vol subaudilum
durat, quia non ad lempus hoc est agendum. Sic, in- Nam contcxtus Augus-
csl iu incdio, ])roiiomen ejus.
linihabet, misericordiam ct vcritatcm cjus quis
quam, psallami ulrcddam votamea dc diein dicm, requirct ei ? El ullimum esl omissum a LX.X. 1'sal-
id est ut quod voveo, reddam assidue. Vcl ita, ut modia Romana legit, quisrequirct eorum.

PSALMUS LXI.
PSALMI TITULUS : " IN FIXEM PRO iniTHUM, PSALMUS £) declaranlur, ut hic ponitur Idilhum, quod mtcrprc-
DAVin. »
latur transiliens eos, scilicel remanenles mundo,
in
NonneDeo subjecta crit animamea?\Aug., Cas- cl hrerentes terrenis. Dc hoc Iransilientc agit liic

siod., Aug.] Tilulus : In fmem pro Idilbum, psatmus Pi'ophela, qui a lerrenis ad conlcslia inentc Irausili-
David. Sicul supra diximus, Iditliuui praEleclus vil, moncus pigros, illuc sequi, et laudans Doniini
fuit cum quibusdam aliis canloribusin tabornaculo iocum quo Iransiliondo pervcnit Ita enim isto Irans-

Domini {I I'ar. xvi), dequibus in lilulis psalmorum iliens supcr ali(iuid esl, ut sub aliquod sil. El csi
pleruraque fit inenlio {Psal. xxxviii), tum pro sensus : Psalmus isle est D.wid prophctne, qui hic
onicii dignilatc, lum pro nominuui interpretationi- loqiiilur in per.sona Iransilienlis. Psalmus dico ha-
bus, per quas subjcctorum psalinorum intelligentin' liitus pro Idilhum, id cst agens dc Iransilienle.
563 PETRI LOOTARDI 564

Transiliente, clico, i« ,i>iem, id est in Christum. A utique pertinebant ad hunc hominem generalera, id
Intentio. Monet ut, spretis caducis his, seterna est ad Ecclesiam, quae hoc dicit quod et alibi ait
speremus. Supra dorsum mewn fabricaveruntpeccatores, pro-

Modus : Tripartilus est psalraus. Primo, transi- lo7igaverunt iniquitatemsuam {Psal. cxxviii). Haec

liens invidis respondet volentibus decipere. Secundo autem unum est cum capile suo Christo, qui est

66 subjici hortatur, et raonet reliquos ad idera, ibi, caput omnium fidelium. Hoc ergo dicit : Quousque
verumtamcn Deo subjccta.
hominem, quasi a sanguine
Tertio en-antes expro- irruitis in Abel, quia

brat, et monet in Deo non membra, quae ante

in caducis confidere, ad caput pertinent caput pro-

qusB est intentio psalmi, ibi, verumtamen vani.

dierunt Sed nunquid prodierunt aliqua '? ante caput ?

Transiliens aiitem iste, videns tot impedimenta sibi utique, quia caput dicit in alio psalmo mater Sion
Lxxxvii. Unde diceret mater mea
occurrentia, Deo se subdit, qui est altior eo, et \{Psal. Sion, nisi

inferioribus se, quasi de alto respondet incre- aliqui praecessissent, de quibus natus esset? maler

pando. dicit, sed hoc dicil homo in ea natus, id est hoc

secundum quod est homo iu ea natus,
Vers. 1. — Nonne Deo subjecta erit anima raea f
dicit caput,

non secundum quod est fundator ejus Allissimus.

« ab ipso enim est salutare meum. »
Tjlrruitis, [Cassiod., Aug., Cassiod., Hier., Aug.]
Nonyie Deo. [Aug., Cassiod.] Quasi dicat : Et si
et non leviter, sed interficitis innocentem, scilicet,
agitis ut raovear, et si rauha transilio, tamen anima alia littera, irruitis. tanquam dejecturi eum. Yos
mea seraper erit subjecta Deo, nil praeter eura cu-
dico incumbenles ei tanquam parieti inclinato et
piens. Hoc ideo dicit, ne transiliendo sit elatus,
macerio', quia putalis quod sine defensore sil, et
quia, (juise e.raltat humiliabitur (Luc. xviii). Et, quia facile corruit ul inclinatus paries, qui etiam
Nonne subjecfa erit ? erit quidem, quia ab ipso, non impulsus caderet et quasi maceria, quae ; est
scilicet a Deo Patre est, salutare meum, id est Fi- constructio saxorum sine ligamine ccementi, ut sit

lius qui est auctor salutis meae. Vere auctor. circa hortos et vineas. Et ne de ipsanovilate firmam
Vers. 2. — " Nam
Deus raeus et salutaris
et ipsc pules, addit. depulsa; vel impuIsK, vel aliis manen-
« meus susceptor
; non movebor amplius. »
raeus, tibus. Ita legitur illud, secundum litleram noslram,
Namet ipse esl Deus meus. [Cassiod., Aug., Gl. interficilis, universivos. [Hier., Aug.] Quasi dicat :

int., Hier., Cassiod.J Hoc dicit, ne minor Patre hominem, sed non
Irruitis in est vobis irruendum,
putetur. Vel ita, ut non fiat distinctio personarum. quia irruendo in hominem, interficilis vos ipsos,
Vere erit subjecta, quia ab ipso Deo, est salutare
secundum universi, etiam consentientes. Vel ita,
meum, id est salvatio mea. Quasi dicat Scio quis aliam litteram, quousque apponitis super hominem.
:

supra me sit. Et vere. Nam et ipse, qui est Deus C ijem sensus est cum prBcedenti. Apponunt enim
omniura per potenliam, est meus quadam proprie mala super hominem, id est superEccIesiam, onera
tate, scilicctpcr graliam, et est salutaiis meus, id passionum, ut usque in finem impleat quisque fide-
est redemptor per Incarnationem, et susceptor meus lis in corpore suo quod deest passionum Christi
ad gloriam. Vel, adjutor meus, alia littera, scilicet
{Coloss. I). Deinde quasi irridendo subdit, interfi-
in laboribus sa?culi, et ideo, non movebor. [Aug., citis omnes vos, alia liltera quasi dicat : Vos om-
Cassiod., Aug.j Quasidicat Vos agitis ut movear, :
nes hominem iUum, quantum ad homi-
interficitis
sed in velamento alarum ejus munitus, non move- nem ; omnes unum, sed omnes Ecclesiam.
sed non
bor ab eo amplius. qui iu Adam quidem raotus fui. Sed, quia Deus susceptor, non raovebor, ut supra
Vel, non movebor amplius, ut prius motus fui car- diclum est, tanquam parieti inclinato et macerice
nis infirmitate. Et dicit hicidem quod inalio psalmo. depulsce. Hoc non mutatur. Nil possunt contra me
Quod enim dicit hic .\onne Deo subjecta erit ani-
:
persecutores.
ma mea ; hoe est quod alibi dicitur Non vcni.at :

mihi pes superhl(B[Psal. xxxv). Quod vero hic dici- Vers. 4. — t Verumlamen pretium meum cogi-
tur Non movebor amplius, hoc est quod ibi dicitur
: :
« laverunl repellere ; cucurri in siti ; ore suo bene-

Et manus peccatoris nonmoveatme. « dieebant. et corde suo maledicebant. >

^)

Vers. 3. —
Quousque irruilis iu homincm,
it Verumtamen ficti et occulti cogitaverunt repel-
interficitisuniversi vos tanquam parieti inclinato , lcre.\.K\\g., Cassiod., Aug.] quia lalct venenum in
" et maceriae depulsa^ ? " corde et si non audent proferre pretium meum re- ;

Quotisque? [Aug., GI. int., Aug.] Quasi de lurre, pellere, id est Christura, ne homines colerent eum.

id est de arce contemplationis loi|uitHr imis, id est Vel bcalitudinem a>ternam mihitollere cogilaverunt.
haerentibus terrse. Quasi dicat : Et quia non move- Vel secundum aliaraliitcram, honorem cogitaverunt
bor, ergo, quousque irruitis, ut fiunien vel fera, in repellere, id est Christum. Quia enim non possunt
hominem ? non ulique in animam, sed in carnem, exstinguere nomen Chrisli, inhonorant exaltatum
quia in corpore vobis dala est potestas, non in verum Joseph. Et nota diversa genera hostium.
anima. Unde Job : Terra data est in manus impii Irruunt enim perseculores violenli, cogitant repellere
(Joh. XI). Nota quod ait, quousque, etc. A sanguine hasrelici et ficti. Illi ila. Ego tamen salutem illorum
enim Abel hic inceperunt [Matth. xxiii). Sed nun- sitiebam. Et hoc esl, cucurri in siti. quia, etsi sem-
quid illi pertinebant ad hominem qui hic loquitur ? per eos bibii, semper silil ultra ; sed ipsi ore suo
 565 COMMENTARIUM FN PSALMOS. — PSAL. LXL 566

benedicebant.''Qni!ineq\ieanl per aperla mala, ten- \ solum salvus ero in Deo, id esl juslus ex impio ;

tanl psr blanda eum seducere, et cordc suo, ubi sed etiam gloria mea erit in Deo : hic, et in fuluro,
cogilaverunt repellere, maledicebant . Hos siliebat id est gloriosus ero in eo. Et vere, quia ipse est
iste. Sciendum est hic signilicari duas spirituales Deus au.rilii mei. Vel ila, ut de futuro accipiatur
civitates, unam raalorum, quae dicitur Babylonia, lotum : In Deo est salutare meum in futuro, ut uon
qu:c incipit a Cain ; altera bonorum, quae dicitur modo salvus ero, imo et gloria mea erit in futuro :

Jprusalem, qua; incipit ab Abel. IUius re.\, diabolus :

tunc salvus et gloriosus ero in eo. Et modo quid ?
istius rex Christus. Cives Babyloniaj sunt irruentes, ipse Deus, adjutor meus est in certamine. Hoc dicit
et repellere pretium cogitantes ; cives vero Jeru- ne quid sibi deputet horao. Et spcs mea in Deo est,
rusalem, sunt siiientes , et eos usque in linem douec veniatur ad perfeclum, scilicet ad illara glo-
potantos. Hfr>, duae civitates permisto; sunt corpore, rificationera, ubi justi fulgebunt sicut sol iu regno
sed divisae menle. Civitas nialorum significata Patris Olattii. xiii).
est per illam civitatem quam prius Cain
cavil, ubi non erat ante civitas, quam
aedifi-

vocavit
Vers. 8. — « Sperate in eo omnis congregatio
populi, effundite coram illo corda vestra : Deus
Enoch, id est dedicatio, quia mali temporalibus sc
adjutor noster in aeternum. »
dedicant, dum in hac viia quas ante est, radiceni r>
cordis planlanl, quia prius est quod animale est. Sperate, [Cassiod., Aug., Gl. int.] sua fide vul-

Civitas autera bonorura significaia est per Jeru- gata monet omnes qui superstitionibus laborant,

salem, quae post aedificata fuit, non ibi ubi prius sperate in Domino. Quasi dicat : Spes mea in Dco
non crat civitas, sed ubi fuit Jebus, unde Jebu- esi. Quo exemplo sperale in eo. Quasi dicat :

saeus. Fuit namque trinomia, scilicet Jebus, Salem Imitamini me Idithura, omnis congregalio populi.
et Jerusalem. Jebus autem interpretalur conculcata, Quasi dicat : Sitis unum, el sic sperare poteritis.

ubi congrue :1.30 Salem, seu Jerusalera , illa

Quomodo sperandum est ? effundite coram illo corda
eversa, .•cdificatur : quia ex veteri homine ever.so vestra, [Aug., Alcuin., Aug.] id est pravas cogita-

atque conculcato fit novus homo. Corpoi-alis auiora tiones vestras confilendo peccata, sperando bona,

coaimistio ulriusque civitalis facit ut res Babylonia' deprecando veniam, plorando ruinara. Perlacryraas
ministrent, qui sunt de Jerusalem, id est boni enim cor effunditur. Effundite ergo, nolile intus re-
aliquando linere virus peccati. Haec effusio significatur in
; et res Jerusalem illi qui sunt de Ba-
bylonia, id est mali, verbi gratia , ut tres pueri in
tunsione pectorum. Dum
enim poenitentes extrin-
Babylonia, et mali regnantes in Jerusalem. De illa
secus pectora tundunt, quantum peccati conscien-

dicitur a Dco : Egn Dcus et non homo, ct civitatem

tia aniraa pungat, raonstratur.Unde Punge oculum, :

non ingredior (Ose. xi). De hac Propheta ait : Glo-

C et producit lacrymam : Punge cor , ct producit

sunt de scientiam iEccli. xxii'). Et ilera, in hac vero pec-

riosa dicfa ie, civitas Dei iPsal. lxxxvi).
lorum tunsione sonus est. Quo figuratur sonus et
Pabs II. AtxI/xXua. Vers. 5. — i Verumlamen clamor confessionis peccatorum. Effundite dico, et
« Deo subjecta eslo, aniraa raea, quoniam ab ipso non quod effunditis, quia Deus cst adjutor in
perit
" patientia mea. «
a^ternum. Quid ergo timeas inter raalos ?
Verumtatnen. [Cassiod., Aug., Cassiod., .Vug.) P.\Rs'iii. A!a|DiX[xa. Vehs. 9. — " Verumtaraen vani
Secunda pars, ubi item se, id est auimara suam sub- « filii hominum in stateris, ut decipiant ipsi de va-
jici Deo horlatur. Quasi dicat Vcrumlamen
: lUi ita. « nilate in idipsum. »

quidquid illi facianl, Deo suhjecta esto, anima mea.

Verumtamcn. [Cassiod., Aug., GI. inl., Ilier.,
H:fC repetitio menli noslrre robur iufigit. Rl debcs
Alcuin. ] Terlia pars, ubi errantes' exprobratet mo-
subjici, qunniam palientia mea, quam babeo inter
net in Deo, non in caducis confidere : quod psalmus
tanta soandala, est ab ipso. Horoo euun per se
intendit. Quasi dieat : Illi irruunt et occidunt ; ve-
haec non toleraret. A quo ipso est? ecce a Deo. Kl
rumtamcn. vos boui, quasi in allo positi, miserea-
verc,
mini corum quos prius tiuiebatis ct ex cbaritate ,

Vkiis. 6. —
Quia ipsc Deus meus
" et salvalor dicilo Vani iunl lilii hominum. Vol ita conlinua
: :

" meus ; adjulormous nonemigrabo. " cgo sic monui, scilicet sperate, effundite. Verum-
Quia ipse est Deus meus. [Aug.. Cassiod.] Ergo lamen vani, elc. Vel ita junge ; Deus esl adjulor
vocat me. Et salvator meiis, ergo justificat me. Ad- noster. Et licet sic operetur nobis Deus, verumta-
julormeus; orgo glorificat me. ICl non cmigrabo. men filii hominum, scilicet ICvac et .\da', sunl vani,
Inde ubi glorificor, ab inquilinalu migrabo ,• dc domo in se terrena pelenles, et mendnces siiut /ilii ho-
ciidesti non emigrabo. Vel secundum aliam lillcram, minum in slalcris, id est in rcclitiiiline Scriptura-
scilicet non cro trunsfuga. Sic, et quia adjutor cs, rum,quia pervcrlunl Scriptiiras,quibus probent falsa.
idoo, non ero Iransfuga ab hac fidei firmilato, quia Vcl, mendaces sunt in stateris, [Cassiod., Ilicr.,

Aug., Cassiod.] id est iniquis pondcribus, quibus

Vehs. 7. — " In Dco salutnre meum, el gloria emenlos dccipiunt. Undo Salomon : Pondiis el pon-
" mea : Dciis auxilii mei. ct spes mea in Deo est.» dus, incn.tura ct mcnsura, minnr. scilicol (|ua voii-
[n Deo esl salutare meum, jCassiod., Aug.] id das et niajor, qua cmas. Vtrumijuc abomindhile csl
;

esl salus moa, non nl in diis genlium mors. El iion apud Hcum {Pror.w), olilom Slalern dolosa aho- :
 ;

56- PETRI LOMBARDl 368

minabilis est Deo ; etponauscequum, voluntas cjus. A misericordia apparet, eccequia tu reddes unicuique
(Prov. \x). De utraque sententia simul proceditur juxta opera sua. Per hoc apparet haec de Christo

hocmodo : Ad quid hoc agunt ? ut decipiant alios, dici, non judicat qucmquam, sed omne
quia Pater
ipsi dico existenies in idipsum, scilicel in unum de judicium dedit Fitio(Joan. vi. Undehoc scis?quia
vanitate. Etsi enim varii sunt in suis perversis stu- semel, id est aeternahter, locutus est Deus, id est dis-
diis, de vanitate tamen in Unde vulpes,
unum sunt. posuit omnia, inter quse omnia hsec duo audivi,
quas colligavit Samsom ad succendendum messes quia potestas, etc. Vel ita, secundum seriem litte-
alienigenarum, in posterioribus conveniebant, facies rie ; Sperate in Deo, quia semel locutus est Deus,
verodiversas habebant. (Judic. xvi. Haeretici enim ubi duo hcec audivi. Contrarium videtur Deura se-
vulpibus similes in pravitaie erroris conveniunt ; sed mel loqui, et duo audiri. Quid est etiam quod legi-
contrariatradentes, et adversus seipsos dimicantes, Multifariam multisqiie modis olini
tur in .4poslolo :

victoriam Ecclesiae faciunt. Vel ita, et agit de hy- Deus locutus esKHebr. i), sed inter homines multis
pocritis, qui aliud sunt, et aliud videri volunt. Et modis loquitur Deus, apud se semel, quia unicum
hoc est filii hominum sunt mendaces quia falso Verbum genuit, per quod omnia facta sunt, et in
examine fallunt intuentes, quia justi videri volunt, quo simul omnia disposita sunt, inter quae omnia
cum sint mendaces. Et hoc est quod subditur : r> hapc duo quai hic opus est dici. audivit, cum et

Mendaces, dico, sunt in stateris. id est in libra ju- raulta alia audivit quae hic memorari non est opus.
stitise, per quod facilius decipiunt, ul ipsi de vani- Illa duo sunt potestas et misericordia, de quibus
tate decepti, decipiant alios in idipsum, id est per sunt oranes Scripturse, propter quse duo lex et pro-
hoc ipsum quod creduntur Eequi. phelee sunt, propter quae ipse Christus missus est

Vers. 10. — " Nolite sperare in iniquitate, et

et apostoli. Poteslas ergo limeatur, misericordia

I rapinas nolite concupiscere divitiae si affluant,

ametur, nec pro misericordia potestas contem-
;

natur, nec pro potesiate de misericordia despere-

« nolite cor apponere. »

yolite. lAug.. Cassiod.. Alcuin., Cassiod.] Hic si- lur. Et hoc esl, sperate in Deo, quia Deussemel lo-

tiens convertit se ad eos, quasi dical ; Spes mea esl in culus est, id est Verbum quo slernaliter genuit, in

Deo, sed o vos tilii hominum, nolitc sperare in iniqui- omuia fecit atque disposuit. Hoc est illud Verbum de
tate, sed sicut spes mea in Deo est, ita sit veslra, quo pastores dixerunt TraJiseamus usque Dethte- :

et nolite, vos. qui non habetis, quasi ex necessitate hem, et videamus hoc Verbum quod factum est
sitis rapturi, concupiscere rapinas, ubi potius rapit (Luc. u). Quod non tantum ineifabile est verum ,

vos diabolus. Olucra damnosa ! Invenis pecuniam, etiamnomen ejus quod scribebatur in lamina aurea
perdis justitiam. Praedaenira quam vis rapere in mu- p summi poiitificis (E.rod. xxviii), et erat tetragamraa-
alienum, et teneris a diabolo. ton, idest (97) quatuor litlerarum qua; sunt iod, he,
scipula est ,• tenes
Et est sensus : Nec speretis, nec cupiatis quaj con- vau, heth. id est principium passionis vita istius.

gregata aliis rapiantur. Ne vero solis pauperibushoc Nomen autemex quidam Ira-
his litteris consians, ui

dicere videatur, subdit : Et, o vos qui habetis, divi- dunl, est quod diciiur ineffabile,
ia. ia. vel, ie, ie,

ticB si affluant, id est si exundant, tanquam de pleno quia, cumcaeleranomina Domini rem ineffabilem si-
fonte currant. yolite cor apponere, id est noHte gnificenl, (98^ hoc ineffabiliorem rera designat,juxta

sperare in incerto diviliarum (ITim. vi). Hoc diviti- lilterarum interpretationes. Quasi dicat : Isle cujus,

bus dicitur. Ille ergo qui non habet, non ambiat

hoc esl nomen est principium
amis- vitae per Adam
qui habet non superbiat. Et notandum quod non di- soe hoc per humililatem passionis. Quid autem
: et

citnolite habere, sed cor apponere. Non enim dam- rairabilius quam quod patiendo, moriendo a morle

natdivitias, undemereamur coelum, sed cor apposi- nos liberavit ? Ineffabilis est ergo Verbi generatio,
tum, quod scilicet non expendit, sed recondit. cujus etiam nomen est ineffabile et iste tamen ali-
quid inde capiens semel locutus est Deus, id
dicit,
Vers. II. — 'I Semel locutus est Deus ; duo heec
est, aeternahter Verbumgenuit, in quo omnia dis-
•

"
audivi, quia potestas Dei est, et
misericordia, quiatu reddes unicuique juxta opera
... tibi, Domine,
posuil.
j
Hoc vidit isle elevaius
j
super omnia, etiam
•j
' ^ '
-^ '^
u
-1-1 .
transcendens angelos,
i .
et ad
i
hquidum perveniens,
ubi unus unum genuit. Inter quae omnia, duo hcEc
Semcl locutus est Deus, etc. Duo dixit, scilicet
audivi, in alto quo Iransilivi, quasi non a me dico
nolite cor apponere, et sperare ,
quibus alia duo hoc, sed audivi, rapius ad Verbum unigenitum ,

reddit. reddens causam praedictorum. Quasi dicat :

qua; ? Quia potestas Dei esl, id est FiUi, qui non
[Alcuin., Cassiod., Aug.] Nolile cor apponere, cur ?
tantum in se poteslatem habei. verum etiam aliis
Quia potestas vindicandi est Dei, scilicet Filii. Di- confert, quia non est potestas cuicunque nisi a Deo
xit. sperate. Cur sperandura ? Quia tibi, Dominc, aequo, et si te lateat asquitas, Et tibi, Domine, mise-
f!^t misericordia remunerandi, in quo polestas et
ricordia, quia tu reddes unicuiquejuxtoropera sua.

(97) Ex Beda in Exod. xxviii, si non fallit glos ordi-

nominibbs et in psal. ad DaQiasum cujus principium est ;

naria.
Et factum est no., etc. ; et item in cap. Ezech. xvi. ad
(98) Vide Hieron. in epistola ad Marcellam, De x Dei illuit : Et coronam decoris in capite Ivo.
 ;
.; ;
;

569 C0MMENTARIU5I IN PSALMOS. -PSAL. LXU. 570

Haec non mutanlur. [Aug.] Apud illum potestas, A ZAB signat quidem mendacium. Interdum tamen so-
nat scaturiginem negatem aquam. Prsesertim pi'£e-
apud illum misericordia. Pertinet ad ejus potesta-
posito alepii, ut in Jerera. xv, ubi legimus Facta :

tem damnare iniquos. Treme ergo ejus polestatem.

est inihi quasi mendacium «(^zfarum. Et hancacce-
Biabolus ergo qujedam potoslas est, plerumque ta- ptionem respexorunt intorprotos ut apparet.
raen vult nocere, et non potest, quia potcstas ista Vers. 7. —
Deus au.rilii tnei, ct spes mca in Deo
est. Hic pudet referre iusultationem Caeci post Fa-
sub poleslaie est lantum enim impellit parietom
;

brum adversus inlerpretes, quod hic sensus non

inclinatum, quantum accipit potestalem quouiam ;
porinde quadrot Dcus au.vilii est in Dco, quem
:

qui dat tentatori potestatcm, ipse tentato pr;ebet tamon serios illius versiculi deducere videtur. Sed
misericordiam. Non est potestas nisi aDeo. Nolidi- ex Hebr«o dicendum, robur sive petra fortitudinis
cere quare dat tantam potestalem diabolo, ut non mea', et spes mca in Dco cst. Hebr. i1i' tzur, id est
petra forlis, et est Dcus qui dicilur Dcus auxiUi, id
:

det ecoatra potestatem ? Qui dat potestatem, habet

cst Deui adjutor. Ergo quio ineptiludo, DiuS cst ad-
aequitatem. Noli ergo timere inimicum. Tantuni fa- julor tneus ; et spes mca in Deo cs/ / ubi est incom-
cit quantum acceperit potestatem. moditas orationis quae vos oHendif?

NON\E DEO
Vers. 8. —
Sperate in eo,oinnis congrcgatio po-
COLLATIO IN PSALMUM LXI piili. Hebr. sperateineo omni tempore, populi. El
in Hebr. particula/jo/);(/i sic posita est, ut (iubium sit

Vers. 1. —
Nonne Dco subjecta erit anima mca. B an reforatur ad pra^cedentia, an ad sequcntia et,
juxta exigentiam constructionis et commoditatem
:

Nonnulli verlunt, silct anima mea;M\, rcspicit ani-

seiitentiae,'potest vorti aut singulariter aut pluralitor,
ma mea quidam, e.rspectat anima mea. Quse omnia
;
vel Et liaud scio an intorpretes
et lioc illo caso.
apte imnumt pacemconscientise, et perFectam ani-
mae obedientiam erga Deuin. Hic translator ad Cam-
logorint mv ADATii, id est tongregatio pro T\" eth,

pensem habet, Deum iinicc obscrvabit anima tnea.

id cst tempore. Nam unica litterula distant, quan-
quam po|iulus omnis ajtatis sive temporis haud
Vers. Z. — Inter/icitis, nnircrsi vos. LXX et
longe absit ab orani congrogatione.
Vers.9. — Mendaces ftlii liominumin stateris,ut
Hieronymus legerunt active. Siquidem Sanctes suo Hebr. 2'2
decipiant ipsi de vanitale in idipstim.
Thesauro indicat ((uosdam legere ini'in tiieratzehu
in verbo piel,id esl intcrftcietis.AYws aulem •nv^il d^jin-^z u".s'-i;2 cazab bene
-n"! Szno n^n mSyS
in paul, id est interibitis passive. Quod et Neote- ISCH BEMOZXAIM LAALOTZ IIEMAH MEIIEBEL lAHAD, mCtl-
rici quidem sequuntur versores, nc intorira dicam daccs ftliiviri in statcris ad asccndendum. QuodHie-
inversores. Campensis tamen el JL 3
;1 Paraphrasis ronyraus iulerpretatur in stateris dolosis, siquidem
in ascensu stalera; tum solel fieri fraudulcntia.
;

et trauslatio babenl activum. Simililcr Cbalda;us

perpetrabitis liomicidia. -ni Sarri MEHEBEL iAiiAn,(/(; vanitate' simiil, \e\in
Tanquamparieti i.nclinato ctmaceria' dcpiilsw. Si idipsum. Hierony. sic oxplicat, fraudulenlcr sitnul
legas sub reclo casn taiiquam parics inclinatus, et Pralonsis, ipsi tiiagis vanitas simul ; i^ancles, in sla-
maceria depulsa, poleris subaudire vcrbura subslan- teris siascendant, lcviorcs sutit vanitatc simul. lli-
tivum eritis vcl sitis. In nostra lcctionc, intelligi- 2 deni coeteri Hebraicanles recens nati. Et id etfe-
;

tur verbum incumhite vel (]uid similo, ut colligitur ctum est quod liltera, men, nunc est prae|30sito a
ex intcrprotationc Angustini, ne suo more elidant vel ab vel de, nunc nota comparativi, i|uo carent
ecclesiasticam psalmodiam Faber ct Csecus. Hebraci. Sufficit ((uod editio nostra non dissideat a

Vers.4. — Pretium mcumcogitaverunt repellere. vorilatc Hebraica.

Vers 10. — yolitc sperare in iniquitate, et ra-
Hierf>nymus,/Kir/(?»( ejus,s,i legas, iD.xufO MASEATi.id
esl munus meum
\ol pars mea ; si "riNCC maseato, pinas nolite concu/i/iccrc. Hobr.copulant S"32 bega-
est munus cjus, pars ejus, juxla Hioronyuram. Ubi ZEL, id est in rapina, verbo proximo pra-cedenti,
autem legeris "nNU?^ miseeto, significat ab exalta- nolite sperare ininiquitale, sine calumniact rapina.
tione, quomodo neotorici Hcliraicalores usurpant, LXX jungunt subsoiiuenti ot videntur legisse cheth
el vario reddunt, inturbautes nunc huc, nunc illuc pro he, id est aspirationem fortem loco lenuis
Pratensis,/jro;//(T c.raltationem ejus inicrunt consi- cuni paulo distent •'"2nn teciiedalu loco iSznnTE-
lium, ut c.rpcllunt ; i^encles, a maqnitudine ipsius iiEBALU. Priusuomiunquaiu significat pjji^i, parturire
Dei eonsuluerunt c.vpcllere alter allcrum, nc ipso coquo concupisccrc, pnosertim in conjugalioue quara
Deus i|uem exallet consullant muliunlurquc im[iol- dicunt piel allorum evancseere. ut sit, nolilc vani
;

lere ; Pollicanus, ab clevationc inicrutil consilium

ftcri, Quod ilieronymus vertit, iie irustrctnini. CUal-
ad e.vpcllcndutn ; interpretes pro Cajetano, a eelsitu- da^us cst nobiscuin i|uaniiim ad sigiiilicantiain verbi,
dine ipsius, supplc viri, consuluerunt ad impellcti- raodo non fallal versio.
dutn ; Paraphrasis Campensis, quod vidcbant illum Vers, 11.
D divi.
—
Setncl locutus est Dcus ; duo lia-cau-
auxilio Dci crcscere, Iwcutitnpedirenl stultiinvito l<;t ad oumdem modum Ilioronymus, Pcllicanus
consilio, subvertere illum cnnabaitiur ; Ti-anslator, ot inlorprotes pro Cajelano. Salis accedit Nebiensis,
duntaxat initis consiliuiti de statu ejusaddcjicien- Sed Pratensis et Sanctes, bis hm- audivi : Munsle-
dum ; Nebicnsis, uro c.valtatione sua ut pcllercnt rus, una vice locutus cstatque secundo.quod etau-
Paraphrastos Chaldreus in dic hono'. operationis
,
divi ; Campensis, unutn (luiddam locutus est Deus,
enneiliantur ul impinr/ant. scd s(epenutncro illud audivi; Trauslator,xc»ic/ lo-
Cucurri in siti, 2'2 "S'^^ iirtzuca/.ab, id esl pla- cutuscst Dcus.quod ego itcrum atque ilcrum audivi.
cucrunt in mendacio, vel volucrutil mendacium Pro cerebro hominum omnia coufuiidimtur, (luando
nv"lRATZAii,usur[iatur et pro complaccrc et|)ro CMr- hebraismus ad id miniis adigil. I'aiii|ilirasis Chal-
rcre. Sccuudum signiucatum atlcmbu-iml LX\, daca,sic inlorprolatur, legemunam loculus cst Dcus,
quanquam non ad vorbum omniuo. Doinde2"3cA- ct bis illam audivimus dc ore Mogse.

PSALMUS LXII.
nSALMUS DAVID CUM ESSET IN DESERTO IDUM.l:.»;. r,<.?ci in dcsertn Idumiree. Sicul Icgitur iu liliro Rc-
Deus, Deus meus. Tilulu» : Psaltnus David cutn gum David fugicns a facie Saul ab.scondil se in de-

'
 571 PETRI LO^rBARDI 372

serto Idumaeorum, de quo non agit psalmus, sed de A mea. Sitit enim et hic caro Domini, dum ab eo
significato. [Alcuin., Aug., Cassiod.| Per David quaerit necessaria, hic ; deinde subdit ubi sitiat.

enim intelligitur Ecclesia, quae ariditate seecuH, velut Vers. 3. — « In terra deserta, invia, etinaquosa,
in deserlo sitit, et misericordiara a Deo piis preci- .1 sic in sancto apparui tibi, ut vidcrem virtutem
bus expelit, donec aeterna capiat. docens nos suo « tuam et gloriam tuam. «

exemplo bene conversari in raedio hujus prava^ et In terra deserta. [Aug., Cassiod., Aug.] Hic si-
perversae nationis. Et est sensus : Psalnms iste at- liendum Hoc saeculura est desertum, hoc est
est.

tribuitur David, id est Ecclesiae, quae hic loquitur. Idumaea. Unde titulus agil, quod bene dicilur terra
Psalmus dico habitus de hoc quod sustinuit, ciim deserta, ubi scilicet nuUus sanctorum habitat. Ad-
essct in deserto Miimcece, id est in deserto hujus dit ct invin, quia non est ibi via, unde exeas, et
saeculi, ubi sunt. Et accipitur psalmus iste ex per- inaquflsa, quia, dum moraris, non est ibi aqua. Ma-
sona capitiset raembrorum. Vox enim ipsius noslra lura est hoc desertum, horribile et timendum ; sed
est, et nostra ipsius. Intentio monet recte conver- tamen Deus hic fecit tibi viam, scilicet Christum,
sari in medio pravae nationis. Modus Biparlitus
:
qui est via, veritas et vita (Joan. xiv), et misit
est psalmus. Primo, dicit Ecclesia quomodo se ha- aquam verbi sui, Spiritu sancto implens praedica-
beat in deserto hujus saeculi, scilicet sponsa Deum g tores, ut tieret in eis fons aqua; salientis in vitam.
videre desiderat, quem et laudat, et id amplius agere ajternam iJoan. iv) : sic in sancto. Quasi dical : Si-
optat. Secundo e.\ponit bona malaque utriusque tivit aniraa raea et caro, et sic, tunc apparui tibi :

partis, ibi, sic memor fui. Ecclesia ergo necessiiati- in sancto desiderio, id est per sanctum desideriura.
bus hujus vitae aestuans ait : O Nisi enim quis prius deficiat in malo, nunquam
Vers. 1 . — • Deus, Deus meus, ad le de luce perveni^ ad bonum, quod Deus est. El apparui libi,

« vigilo. 1 non dico, ut videres rae, quia orania vides sed ut ;

vidcrem virtutem tuam ct gloriam tuam,\A est Chri-

Deus, [Alcuin., Aug., Cassiod., Aug.] comraunis
slum. Quasi dicat Vidisli me, ut viderem te. Nemo
omnium per potentiam, qui es Detis meus quodam :

sauctum enim videt Deum, Deus appareat, id est a

nisi prius
raodo specialiori, scilicet per cultum et
Deo enim luce sua facit nos videre,
videatur. Sol
desiderium. Vide affectum p'\x deprecationis, per
ita et Deus. Ergo in sancto desiderio appareamus
hanc geminationem. viyilo ad te dc hicc, vel dilu-
Deo, ut ipse appareat nobis. Cui ergo non appareat
culo, aUa littera, id est matutinali hora ad litteram,
Deus, sit in sanclo dcsiderio et apparebit ei
quando resurrexit Christus, sciUcet ut tunc eum
;

quando exeraplo suae resurrectionis

Christi majestas et KquaUtas, quam cum Patre
laudel Ecclesia,
habet, etsi homo fuit. Ideo haec omnia sic ago,
eani ad resurgendum animavit. Inde est quod psal- Q
mus iste in matutinis laudibus canlatur. Vel i(a se- Vers. 4. — » Quoniam meUor est misericordia

cundum moralem sensum, ubi per lucem lux gratic-e « tua super vilas ;labia mea laudabunt te. "

intelhgitur, quse nos vigilare facit ad Deum. Alius Quoniam melior est misencordia tua, [Aug., Al-
enim vigilat ad Deum, scilicet qui vere Dei memor cuin., Aug.] id est vita gratiae, quae per miseri-
est ahus dormit ad Deum, scilicet qui Deum obli-
; cordiam non per merita datur super vitas humanas,
viscitur alius dormit mundo, vel ad muudum, dum
;
etsi longae et prosperse sinl : quae raultae sunt, ut
mundi obliviscilur alius vigilat ad raundum amans
;
vita militis, agricolse et caelerorum. Melius est quod
ipsura. Ideo dicit iste, vigilo ad te, dum scilicet
das correctis, quam quod eligunt perversi. Labia
mundo dormio, non amans quae mundi sunt, sed
mea. Post beneficia Dei laudem promittit, quasi
te solum desiderans. Econtra ad Deum dormit, dicat : quia misericordia tua est super vitas. ideo
qui Deum obliviscilur. terrenis deditus. Vigilo labia mea laudabunt tc ad proximum, de quo etiam
dico, et hoc, de luce, quia suboritur mihi lux gra- sollicilor. Nisi praeveuiret me misericordia tua, non
liae. Non enim vigilares, nisi lux orirelur quae te possem laudare te. Et sic labiis laudo.
Dico ad anima et cor-
excilaret. vigilo, te, et sitio
Vers. 5. —
t Sic benedicam te in vita mea ; et
pore. Et hoc est, et
D « in nomine tuo levabo raanus raeas. •
Vers. 2. — « Sitivit in te anima mea; quam
Sic etiam bcnedicam /e jara in vita mea, [Aug.,
" multipUciter tibi caro mea. »
Non
Cassiod., Alcuin,] scilicet quara mihi donasli.
Anima mea sitivit. [.Aug.] Multis de causis, unura in illa quam niihi elegi. Vel ila : Quia misericordia
et beatum esse quod est in te. Alii alia desideranl. tua est super vilas, sic, id est ideo benedicara te in
sed aniraa mea, non nisi ad te. Anima silivil mullis vila mea, id est bene vivendo. Vel ila. per raiseri-
de causis, sed de pluribus sitivil caro. Et hoc est cordiam luam laudabo te, et, sicut dedisli niihi per
quam m^ultipliciter, id est pro muIlipUci defectu, misericordiam laudare te, sic benedicam te in vita

silivit tibi. non aUi rei, caro mea, quae plus egel. mea, id est misericordi» tuae tribuam vitam raeam,
Palitur enim multos defeclus, mutat etiam actales, in qua te laudabo. Et in nomine tuo, id est ad ho-

quae etiam resurrectionem silit, (juia et ei promilli- norem tuum levabo manus mcas in precibus, ad lit-

tur resurrectio quam desiderat, quomodo ani- teram. Levabo, etiam in bona opera, ut Christus
mae noslra; bealiludo. Vel de praesenti sic : quam suas in cruce pro nobis levabil, ut manus nostrae,
multipliciler sitivit libi pro praesentibus caro lara corporis quam bonas operationis, extendantur
573 COinrENTARIUM IN PSALMOS — PSAL. LXII. 574
ad Deum. In nomine Dei nempe levat manus qui bo- A in te, scilicet, per raane actus accipiuntur, quia
nis operibus insistens tensis manibus in figura cru- mane quisque incipit bene operari. Et bene ail, si in
cis Deum oral. Unde Apostolus: Levantes puras ma- slratu, et in mane. Si enim non es meraorin quiele
niis inorationc sinciract disccplationc (l Tim. ii). nec in actione. Si vero in otio, lunc el in operatione.
Inluijus rei figuram praecessit J. «$3 quod Moyses Ne in ea deficiat, ideo addit, ostendens quare
non
Exodo legitur, qui, dum
fecisse in in oratione levaret memor, quia fuisti adjutor meus. Ni-
deficiat, et sit

manus ad Dominum, populus Dei vincebat Amalec; si enim adjuvet Deus hic, bona implere non pos-
dum vero deponebat manus, superabatur Israel suraus. Vel ita juxta moralem sensura, et convenit
{Exod. XIII), quia, dum aliquis bona opera operatur in parte cura praecedenti sententia. Quasi dicat :

pro coelestibus, vincit Amalcc, id estd;cmonum tur- Laudabo, si, id est quia memor fui tui super stra-
bam, sauguiuera nostrieperditionis liugentem dum ; tum meum. Per stratura in quo quiescimus prospera
autem deponit manus, id est pro terrenis operatur, accipe, in quibus isle esl memor Dei, quod vix ho-
vincitur ab Amalec. mo facit. Et meditabor in le in matutinis, id est

Vers. 6. — « Sicut adipe et pinguedine replea-

luce gratia? mihi illucescenle. In nocte enim mala
« tur aniraa raea, et labiis exsultalionis laudabit os
fiunl ; sed Christo tanquam in luce,
monstrante.

« meum. » g bona debemus facere. Nemo autem

in mane opera-

Hicut adipe, etc. [Aug., Hier., Cassiod., Aug.] Hoc

tur, nisi qui in Christo operatur. Ergo in matutinis,

est quod petitur levatis in oratione manibus. Quasi id est in luce Chrisli, meditahor in te, ut supra dixit,

dicat Levabo manus, et hoc petam Utinam ani-

: :
de luce vigilo ad te, ut filius lucis, id est Christi, ad
ma mea repleatur sicutadipe el pingucdine. Ha^c ad auetorera lucis vigilet, id est Deum. Ideo in
litteram olim placebant Deo in sacrificiis. Adeps in te ,
quia fuisli adjutor meus , in periculis Idu-
intestinis, pinguedo est in carne. Sub horum vela- msefe.

mine quaedam spiritualia optat. Per adipem enim Vers. 8. — (I Et in velamento alarum luarum
intelligitur sapicntia, quae in absconditoest, qux est » exsultabo. adheesit anima mea post te, me suscepit
pinguedo anima;, sine qua anima macrescit, vel ita II
dexlera tua. »

exilis est, ut in bonis operibus cito deficiat. Per

Et si quid occurrerit exsultahn in bonis operibus,
pinguedinem intelligitur fortitudo spiritus, vel pia
in velamcnto alarum tuarum, id est in protectione
alacritas. Et ideo apposuit, sicut, non dixit simpli-
tua, quiapullussura. Etideo. si non protegis, milvus
citer, adipe et pinguedine. [Cassiod., Aug., Ilier.,
rapit. Ideo exsultabo, quia adhrvsil charilate, ani-
GI. int., Aug.] Et est, anima raea rcpleatur sicut
ma mea post te, id est ita adhncsit tibi charilate, ut
adipe et pinguedine, scilicet scientia ct pia alacri-
C te pra; se diligeret. [Alcuin.j Vel [)Ost le, scilicet
tate, vel fortiiudine spiritus repleatur hic, ubi sitis
ut sc([uatur te,noIens pra?ire, ut IVlrus voluit (Matth.
est, et oratio levatis manibus ; cum sitis transierit
\\i). Idco exsultabo, ideo adh;esil,quia hic suscepit
et oratio, tunc succedet laudatio. Unde subdit, et
alis tegendum, a periculis dcxtera tua, id est pro-
labiis. Quasi dicat : Dico impleatur anima, el sic
pitiatio tua.
laudabit te os mcum labiis exsultationis, pro pura"
conscientia, cujus oomes est exsultatio. Vel , secun- Vkrs. 9. — « Ipsi vero in vanum qu.-esierunt ani-

dum aliam litteram, et labiis exsultationis laudabo « mam meam, introibunt in infcriora terra?, tra-

nomen tuum. Idem sensus. Sicca enim labia lauda-

'I denlur in manus gladii, partes vul]iium crunt. i

re non possunt. Vel ita, ut totum de futuro accipia- Ip.^ii rcr(\ [(Jl. int., Aug., Cassiod., Aug.) quasi
tur, ct accipitur pro eodem adcps ct j)inguedo, scili- notabilcs. in vanum, quia evasi, <juirsicrunt animam
cet pro ailcrna jucundilate. Et est, rcplcatur anima mcam. Vcl hoc iu |)ersona Inlius Chrisli, id est ca-
mea sicut adipe ct pingucdine, id est, fclici jucun- pitis ct corporis, dicitur. Quasi dicat : Ideo exsul-
ditate, quae erit iri jEterna saturilate ; et tunc, labiis
tabo, quia me totum Christum suscepit dextera tua,
exsultationis laudabit nomen tuum. id est sapicntia tua, verhum tuum. In Christo enim
homine sapientia Dei est, et nos in illo sumus,
Pars II. Vers. 7. — « Si memor fui tui super cum illo assumpti sfd divcrso modo : ille, pcr unw-
et

« stratum mcum, in nialutinis meditabor n te, quia nem person;e ; nos, pcr ado[)tioncm. El ideo, in va-
" fuisti adjutor meus. »
num vero, id est in vanilalc , ([ua^sicrunt animam
.S'i mcmor. [Cassiod., Aug., Cassiod., Aug., Cas- meam, in qua omnes vivunl. Iloec est anima Chri-
siod.| Secunda pars, ubi cxponunlur bona et mala sti, quia nil fecerunt animaj Deo connexa?, qu.-eren-
ulriusque partis, scilicet contra dillicultates sKculi, les cani pcrdcrc. Ipsi, scilicet quilibct perseculores,
quas hic palitur. Dicit securitatem suam essc ex ct maximc Jiid.ci in malitia uolabilcs, ([ui iu capitc
Deo, in qua momor est cjus, mcmorans inimicos pe- et in aposlolis, aniniani nosti-am qua'sicrunt. Et ideo
rituros, et regcm cum sanclis l,i>lalurum. Quasi di- introihuni, animo et dcsidcrio, in infcriora tcrrcc,
cat : Laudabit te os meum, i|uia et instralu, et mane id est in terreuilatem. [Cassiod., Aug., Uier., Aug.)
mcmor fui tui supcr slratum meum, id cst in quiete Timuerunl enim perdero lcrram, et idco occiderunl
prospcritatis, ne ipsa dissolveret, ct facercl obli- Jcsum, et icrunl sub lcrrara, qu>T eis proposila do-
visci Deura. Et si memor fui lui in qiuctc, tunc in niinata csl ; noii ad ciclos vecli, a lerra sorhcutur.
matutinis quoque, id esl bonis actibus, mcditabor Malu; cogilaliones eoruni, quia de terra sunt n&Xx,
573 PETRI LOMBARDI :i76

in ima quasi in ccenum vergunt.

terrae, A Et taraen COLLATIO IN PSALMUM LXII : « DEUS, DEUS MEUS, « ETC.
accidit quod timuerunt, quia et post terram
eis Vers. 1. — Ad te de luce mgllo. Quare Nebien-
perdiderunt. Unde sequitur Tradentur, etc, quia : sis, Pratensis, Sanctes et inlerpretes pro Cajetano,
expugnati sunt ab hoslibus. Vel, introibunt in in- simpliciter et nude dixerunt, quceram te cum "in;l? '!

sciHAR,significat)H,an(;(y ««)•«;•(; etHieronymusitared-

feriora terrje, id est in infernum, et propterea tra-
didit,dc luee consurgam ad te ? Munsterus, quwram-
dentur hic in manus gladii, id est potestatem Titi te mane. ConsimiUter Campensis et Pellicanus.
et Vespasiani, et parles vulpium crunt, id est priaci- Chaldfeus, Pneveniam in mane coram te. Translator
pum saeculi, qui vulpibus comparantur, ut Dominus ad Campensem, dixit, ad te maturo. Si odio lectio-
nis Latiu;e fecerint (quod non crodimus), oslenderet
dicit de Herode : Dicitc vulpi ilii, etc. {Luc. xiii.)
sc babere spcciem contradictionis.
Partes horum inquam erunt Judaei, quia Christum Vers. 2. —
Quam multipliciter tibi caro mea.
regem noluerunt habere, dicentes Non liabemus : Est evidens interpretes accepisse rr^j camaii, ut sit
dictio composita, id est quoties, sive multipliciter.
regem nisi Oesarem Uoan. xix). [Cassiod., Gl. int.]
Nam, si fuerit verbum n"2j camacii, idest concupi-
Agnuni rejecerunt, vulpem tenuerunt. Vel per vul-
vit, quomodo
verteruntalii, corec!/p/.sc!7 crtro mea.
pes, dolosi intelliguntur. Partes ergo vulpium sunt, Vers. —
a Sic in saricto apparui tibi.
3. Hebr.
dum se dolosis prava voluntate conjungunt. Vel, -TT'"!! HAziTicA, id est vidi te, sive contcmplatus
partes vulpium, id est dfemonum erunt.
g sum ie. Sed minimo negolio conciliatur sensus. Et

Vers. 10. — t Rex vero Isetabitur InDeo, lauda-

Iranslator ad Campens, habet, perinde appareo co-
ram te. vidoiicel in sacra ;ede.
« buntur omnes qui jurant in eo ; quia obstructum Vers. 7. — Sicmemor fui tui, etc. Fortasse
" est os loquentium iniquia. » posset videri mendum esse,
pro si, quia Grsece sic,
iegitur £1. Et Sanctes, Nebiensis, Pelhcanus et in-
Rexvero, [Aug., Cassiod., Aug., Cassiod.] id est
terpretes pro Cajelano vertunt, Si memor, aut si re-
Christus, qui vere est rex quem rejecerunt Judcei, rordatus. Veruni parlicula Hebra;'a DN i.m, saepiuscule
lcetabitur, ctsi visi suut superasse, in Deo Patre. sonat vere et ccric. Ergo et sic. Hinc Pratensis po-
Unde : Egoin Patre, et Paterin me cst (Joan. xivi. suil certemcmor ; el^\\ms\,tTus, annontuirecordatus
sum, per inlerrogationem, quse exigit responsionem
Et laudabuntur, id est laudabiles erunt, qui Chri-
contirmatoriam. Hieronyni. neque .si, neque sic ver-
stum non vulpem elegerunt, omnes qui jurant in eo, tit, sed simpliciter reeordaius tui. Magister cum Au-

id est qui ei pollicentur et vovent bonam vitam. Et gustino legit, si, ut tamen exponat per quia, non
nota quod ait, jurant in eo , non dicit per eum , ne per conditiouem. Et cerle docet Budfeus in Com-
mentariis Graecae Hnguae quandoque €\ accipi
per eum imperare videaturjuramentum ; sed ait qui ,

pro o-)).
jurant in eo, promittendo ei obsequium. Post cau-
Veiis. 9. —
" In vanum cjuaisicruntanimam meam.

sam laetitiae subdit, quiaobstructum est, veloppila-

HNVujS leschoah, id est, in desolationcm, quod cir-
tum est, id est obstruetur in judicio, ubi omnis ini-
p^ cumloculione reddidit Hieronymus, quivsicrunt in-
quitas victa obmutescet, os loquenlium iniqua , id terficere animam meam. Edilio ([uidem nostra non
est, Judieorum paganorum, quia ipsi tunc de-
ct
uegat quin perhdi qu:esierunt animani ejus perdere,
sed simul explicuit fruslratos esse conalus eorum.
struentur, non Cbristiani. Nola quia in bis duo-
Nec lamen vanilas illa incongrue notalur perdiclio-
bus versibus confert bona et raala diversarum par- nem Hebraicam. Nam quae major vastitas et deso-
tium. laiio, quaui vanum aut vanitas ?

PSALMUS LXIII.

PSALMI TITULUS : " IN FINEM PSAUIUS DAVID. » [Cassiod., .41cuin.. Gl. int.] In hoc, audi eripe ani-

E.raudi, Deus . Titulus : In fincm psalmus David. mam meam non quidera, non ut moriar, sed a timore
(Cassiod., Aug.] Psalraus iste breviter agit de pas- inimici, scilicet ut eos non tiraeam, qui tautum cor-
resurrectione, ubi tolus Chrislus pus occidere possunt; sed qui corpus el animam te,
sione Christi et

loquitur, scilicet caput et corpus. Ut enim caput potes occidere et perdere.Hoc modo eripitur iste,
D etiam cum occiditur. Non enim liominera timet, vel
noslrum, ita et non in tribulalione, rogamus. Et est
cedit. Vel ita secundum litlerara nostram, et di-
psalmus iste dii'igens nos infincm, idest inChristum,
qui hic loquitur, slinguitur littera aliter, cxaudi, Deus, orationem
atlribuitur David, id est Christo,
adjuncta sibi voce corporis. Intenlio : Monel in pas- meam, ut me exaltes ; et eripe animam meam a

Modus timore iniraici, non a timore mortis, quia

ot si
sionibus sperare in Domino. : Bipartitus est
quomodo oranis horao horret mortem, cura, id est quia, de-
psalraus. Primo enumerat quse tulerit, et

speremus precor, id est totis viribus precor. Dico eripe : qiiod

se habueril contra haec, ut in passionibus
erit, quia
in Domino. Secundo Jud:corum pravitatem irridet,

ibi, sagittce. Totus itaque Ghristus in passione orat, JI33 Vers. 2. — " Protexisti rae a conventu

dicens :
« malignantium, a multitudine operantium iniquita-
Vers. 1. « Exaudi, Deus, orationem meam, " tem. "

« cum deprecor ; a timore iniraici, eripe animam Prote.visli mc a conventu, [.Vug., Cassiod., Aug.]
meam. « idesla (;on&\\\.omalignantium,\x\. conciliisJuda^orum,
Exaudi, Deus, orationem,cum trihulor; aha hltera. et a multitudinc operantium, actu iniquitatem, ul
 :

377 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. LXIII. 578

eum occiderent, qui eis tot bona fecerat ; hoc quod A quomodo eum perderent, el ne mundus post eum
hic dicilur, scilicet protexisti, in capite factum, nec iret. Dicebant enim : Per discipulura tradatur, a
minus quod et membra e.xperiuntur. Hoc exemplo judice occidatur. Vel ita : Nihil ad nos scrulati
reliqui tirmantur. sunt, sed ipsi scrutantes defeceruntm scrutinio, id

Vers. 3. — « Quia exacuerunt ut gladium linguas est pravo suo consilio. Vel ila : Scrutati sunt ini-

suas, iutenderunt arcum rem amaram, quitales ipsi dico scrulantcs scrutinia, id est acerba
« ut sagittent
" in occultis immaculatum. > et occulta consilia, sed quando acutius cogilant,
Quia, exacucrunl. tanto plus defecerunt a veritate et a?quitate et in
vel, [.4ug., Alcuin., Aug.] ;

Quasi dicat : quid enim illi fecerunt tibi? ulique

tenebras merguntur, quia Deum non vident, et ideo

mala, quia exacuerunt, vel ita conlinua : Qui suat putant se non videri a Deo.

malignantes et operantes f Quia exacuerunt linguas Vers. 7. — •: Accedet homo ad cor altum ; et
suas ul ijladius . Aperte inclamando mortem, et ita « exaltabitur Deus. i>

sinon manibus, linguis occiderunt et loquitur liic ;

Accedet liomo ad cor altum, vel, ct cor altura.
Christus ot intenderunt arcum^xd est dolos. Arcus
;
[Cassiod., Aug.] Quasi dicat : Qui scrulatur iniqua,
enim occulte, gladius aperte ferit r«m amaca/n, licet
deficit ; sed econtra homo scrutans bonum, acce-
verba sint dulcia gestant enim mel in ore, ^'^^-
; ^ det adcor aJtutn id est ad cordis inlellectum altum,
leum in dorso. fCassiod., Aug.] Quasi dicat occul- :
ut qui res divinas perquirit, quod est ad cor altum
tas insidias paraverunt, scilicet ut per discipulum ire; et ibi non deficit, sed erescit. Et eo pervenit,
traderetur, quod est res amara ut conviva sit pro- ut ab eo summus et omnipotens Deus esse creda-
ditor. Ad quid intenderunt ut sagittcnt in occullis,
tur. Unde sequitur Et exaltabilur Deus, scUicet
:

qunntum ad suam opinionem, per discipulum et hu- in corde ejus. Deus enini non in se, sed in corde ho-
jusmodi, omnia facientes, ut nil fecisse videren-
minis grandescit vel ita scrutati sunt, sed frustra,
;

tur. Quem? imOTaca/a^um. Ideo esset eis timendum.

quia homo, Christus, qui non pateretur, nisi liomo
Magnas iniquitas Jud;eorum hic ostenditur. Et idco esset, accedel sponte ad passionem. Et, cor altura
inexcusabiles sunt, intcnderunt arcum et sic per-
eral ei, id est secretum cor, quia hoc faciebat se-
ficient, quia
cundum altum consilium objiciens iUis hominem, id
Vers. 4. — Subilo sagittabunt eum, non time- et est forraam huraanara, in qua sajvirent servans in-
I bunl ; firmaverunt sibi sermonem nequam. » tus Deum, id est. Dei forraam cujus potentia suscita-
^'ubito. [.4.ug.] Vel repcntc, id est insidiose, quasi retur. Et cxalbitur Deus in resurrectione. Quasi
inopinali, quasi non prievisi sagittabunt cum quasi dicat : occiditur ut horao in passione el ipse
idem
nescientem, ut eis videtur. qui se credunt Deum Q exaltaturutDeusin resurrectione. Vel ila continua.
Quasi dicat Scelus implebunt, et inde non
fallere. :
non mutata sententia Quia Christus cognoscebat :

timebunt, o cor durura, occidere velle hominem, laqueos eorum, cur ergo praevaluerunt ? Quiavoluit.
qui mortuos suscitabat et inde non timere. Idco :
Et hoc est, quia accedet homo, Christus, etc.
non tiraent, quia ^^-TOaftTuniobstinatione, non veri-
tate. NuUomodo. Nec etiam per judicem obmittere Pars. II. Vers. 8. — ' Sagittae parvulorum factae

voloates qui mulla egit, ut refrenarenlur, nec mira-

" sunt plaga; eorum ; et infirmatae sunt contra eos
<i linguse eorum. »
culis moti fuerunt sermonem nequam; vel maU-
gnura, ut :reus estmortis{Matth. xxvi); vel ;Ex- Sagittw parvulorum. [Cassiod., Aug.] Secunda
pedit ut unus moriatur pro populo (Joan. ii). Et pars, ubi enuraeralam Judsorum pravitatem irri-

hoc sibi id est ad raalum suum, non Domino, cui det, qui magis turbati sunt annuntiata resurre-
non nocuerunt, sed sibi, cum dicunt Sanguis ejus :
ctione. Justi vcro kctati. Quasi dicat : Scrutati sunt,
super nos, ct super filios 7iostros {Malth. xxv). sed plagcg corum fact(V sunt sicut sagilta' parvulo-
Deinde exponit qualitcr arcum intenderunt. rum, idestnil nocuerunt, ut canua; puerorum ct lin-
Vers. 5. — I.
Narraverunt ut absconderent la-
gute eorum. Quibus di.xerunt custodibus, dicite ;Yo- :

bis dormicntibus venerunt discipuU ejus et furati

1 queos; dixerunl « Quis videbit eos? »
:

D sunt eum (Matth., xxviii), infirmata? sunl contra

yarraverunt ,
[Gl. int. , Cassiod. , GI. inter. ,

Aug.] eos, id est ad verecundiam eorum. Si enim dormie-

vel, disposuerunl, prius apud se, postea
cum discipulo, ut absconderent bant, quomodo vidcre potuerunt ? Si vrro niliil vi-
laqueos, ila di-
centes derunt, quoraodo tcstes fuerunt? Contrase crgo men-
: Si discipuius tradit, si Romani crucili-
gunt, quid ad nos tiondo locuti sunt. Vel, linguffi eorura conlra eos in-
? Iste est mos maiorum. Qui
enim dolum firmata: sunt virtute resurrectionis raea? in omnibus
parat, putat fallere. Unde sequitur :

Di.frunt : Quis videhil eos, sciUcet laqucos, id cst quoe contra me dixerunt. Hic patet quod firmave-

Quis runt sibi scrmonom neciuam. Dico exallabilur Deus,

potcrit enim cum latere
cavcre. Putabant
quem occidebant. Idco putabant eum non videre, quia et, Deo cxallato, ct visis miraculis
Vers. 9. — « Conturbati suiit omnes qui videbant
Vers. 6. — t Scrutati sunl iniquitates ; defccerunt « eos; ettimuit omnis homo. •
« scrutantcs scrutinio. >•

Conlurlmli sunt otnnes qui vidcbant eos confu-

Scrutati sunt iniquitatcs [Cassiod., Aiig. |
Scilicct sos,[Aug.] id est qui intolligebant eos dofccisscalii
quomodo accusarcnt juslum per falsos lesles, vcl de iUis turbantur, el ijjsi lamcn non ptenitonl. Con-
o"9 PETRI LOMBARDI 580

turbati fueruntilli qui salutissuae consilium quaeren- A 2ipi citra nolularum distinclionera potest legi
tes dixerunl : Qiiid faciemus, viri fratrcs '! (Act. u.) 2ipi vequarah. Idque signiticat c< «fcfdc/. Aut
Et timuit Deum ornnis liomo, id est utens ratione. legeretur tt"K vequereb, et significabit intimum,
Qui ergo non timuit, non fuit homo, id est ratione cogitulionem inlernum. Rursus t?1N isch, proprie
vir, taraen solet accipi pro unoquoque, ad cor al-
usus; sed, si timet homo Deum. non eum terreat
tum, apparet esse iibrarii vitiura pro et cor altum.
homo quin annuntiet, sicut apostoli, quibus com-
Nara Hebraica» •DToy aSl veled amoq, et Graece
minabantur principes sacerdotum, dicentos ne xal xocpSia, et cor. Ob id magister utramque lec-
praedicarent in nomine Jesu, non ideo destiterunt tionem receuset. Taraen constat ex Augiistino esse
prsedicare (.ict. v). ad cor allum. Tamen constat ex Augustino esse ad
Vers. 10. — « Et annunliaverunt opera Dei ; et
cor alturn Ait enim
silia, accessit
. « Accessil homo ad ipsa con-
:

ad omncs illas passiones. Accessit

" facta ejus intellexerunt. n
homo ad cor altum, cor secretum objiciens aspe- ;

Et annuntiavcrunt. [.\ug.J Prasdicatores eruti a clibus humanis hominem, servans intus Deum et ;

timore inimici, sed timentes Deum, opera Dci, id caitcra ilidem persequilur. » Aceedit et divus Hila-
lius. Hunc psalmura interprelalus, cum ad hunc
est resurrectionem et ascensionem, etc, et intclle-
pervenit locum, praeter hoc quod contextus ejus
xerunt facta ejus, esse divina, non hominis scilicet. non semel habet acc('dc< homo ad cor allum, sic
Cur passus? cur non descendit de cruce? quia mo- g edisserit « Per virum doctrina Dei eruditum, et ia
:

riendum erat et resurgendum. Quod tunc non fuit altum humilitatem cordis sui erigentem, liffic di-
vin;r operationis prseeonia proferentur. v Non est
intellectum.
improljabile differentiam ex eo contigisse , quod
Vers. 11. — <i Laelabitur justus in Domino, et cardia in Graeco polest esse nominativi aut dativi
" sperabit in eo ; et laudabunturomnes recti corde." casus eodera sono, sed distantia iola subscripti
LcBtabitur. [Cassiod., Aug., Cassiod.] Hic os- xapoia vel xapoia. Denique neutra lectio sensum
variat, homo et cor allum, id est borao alti cordis.
tenditur promissio justorum, et est conclusio ex
Quod el sensisse vidctur Hilarius ubi supra.ceu neu-
praediclis. Quasi dicat : Rcsurrexit Christus, et inde tram rejiciens sed utramque probans pronuntia-
;

Imtabilur justus in Doniinn, jam non tristis est jus- tionem. « Cognita cnim, inquit, scrutantium defe-
tus, sicut fuit crucifixo Domino ; sed lajtalur et ctione, et accedenlc horaine cordis aUi, magnificen-
tia divinae bonilalis haec agnoscitur. » Haec Hilarius.
sperat, quia omnia sunt manifesta et spcrabit in ;
Et c.rallabilur Deus. Hier. cum caeteris Hebrai-
eo, et in futuro, quando perversi damnabuntur,
cnnlihus. sagiltalnl illos Dcus ; LXX acceperunt fu-
laudabuntur, vel exaltabuntur recti cordc quibus turum DT1 a i'adice D11, id est exaltatus est ut sit
per omnia placct Deus, omnes : hoc adit, ne putet D^^l VAIAROM. Alii aulem ceperunt litteram mem
de finalem, ut sit subsidiaria et accidenlaria a the-
solis apostolis hoc dici.
raate m'' iarah, sagittavit.
COLLATIO I\ PS.VLMUM LXIII : (t EXAUDI, DEUS, ORA- G Vers. 8. —
Sagilt(e parvulorum plagre sunt eo-
TIONE.M, » ETC. rum. Hebr. neclunt superioribus in longedivcrsum,
et dicunt /«(.'u/o repentino. sagittabit eos jaculo re-
Vers.2. —
« .4 conventu malignanfium. Hebr.
pcnlino, veluthabetNebiensis, jaculum repentinum
TICS MI9S0D, id est n secreto, a consilio. Non alio erunt pcrculiones corum. Ad eum quoque modum
sensus tendit, quia nialigni Judaji quoties congre- reddidil Hier. Sed duie dictioncs sunt, quae proxima
gaverint Synagogam suam, ut consultarent de morte athnilale sese contingunt D"iynD pithoa, et DTIS
Domini, ex Evangehis plus salis notum evadit. PETHAiM. Dissident pene duutaxat ipsis punclulis,
.1 multitudine opcrantium iniquilatem. nUJjia et loD et VAU in sese solent raigrare. Rursus alepb,
MERiGSCATii, quod verluut atumullu. sivc frcmitu. qus non est in secunda parlicula lut solemne est
Et certe tumultus operanliura iniquitalera, nou aliter HebrKis) clauditur in voce magna, quam vocitant
gravius fit, quam in coramotione popuU. Imo vero cametz. Porro pithon significat repente, pethaim
ad verbum significat mullitudincm. Siquidem ffiJi autem parvulos.
RAGASCH est interdum, coUcijit. Et interpretes pro
Cajelano posuerunt, a conventu.
Vers. 9. — Conturbati sunt omnes qui videbant
cos. Quidam
dicun{, fugient omnes vel elongabunt
Vers. 6. —
Defeccrunt scrutanlcs scrutinio.
"
se ; comrnovebuntur, quod esl conturbahuntur :
alii
Neoterici translatores contrariumtradunt sensum. aut per prffiteritum, conturbati sunt. Hujusmodi
Nempe perfecerunt scrutando f/uod excogitatum est, §nim terapora passim agunt rautuam alterura alte-
UJEna CSn 'Z^r\ tamxu hephes mehupas. Sed rius vicein. Sed et nT:m
iithnodedu alterutram
Hieronymus omninoinhacparte consonat nobis, quia D refert JL «$-4
significanliam alioqui coufinem.
non tamam, et perficere et deficere seu consumi Et timuit omnis homo. Seupluralitive,/»?nicrurai
signat.
omnes homiiies, quomodo Hieronymus, Sancles,
Vers. 7. —
Accedet honio ad cor altum. Hierony- Chaldaeus, Nebiensis et interpreles pro Cajetano.
mus, cogitationilms singulorum ct corde profundo ; Munsterus autem, Pellicanus et et Campensis po-
Sancteset Munsterua, intimum cujusque et cor pro- suerunt videhunt. 'iHy' vaureu, si derivclur a ibe-
fundum. Interprcles pro Cajetano, mcdio viri ct mate nN'1 raah, id est vidcbunt: si a radice nt
corde profundo, in ventre viri cl rorile acuto. Quaj iare, significat tiinuerunl, nisi quis veUt supersti-
omnia longe distant a lectione Vulgata. Jam vero tiose se alhgare punctortun observantia.

PSALMUS LXIV.
PSALMI TITULUS (99) IX FIXEM PSALMUS DAVID.
: ••
vid. Canticum Jeremix ei .iggtei, vel Ezechielis de
CANTICU.M JEREMI.E ET AGG.EI, VCl EZECHIELIS DE verbo pereyrinationis, vel de populo transmigratio-
VERBO PEHEGRINATIOXIS, Vcl DE POPULO TRAXSMI- nis, cum inciperent proficisci.Sicut legitur inhistoriis
GRATIOXIS CUM INCIPEREXT PROFICISCI. «
Veteris Testamenti, Nabuchodonosor rex Babylonio-
Te decet hymmus Titulus : In fincm psalmus Da- rum filios Israel captivavil, eosque eversa Jerusalem

(99) Hie litulus est additus aGriecis, docente Spiritu sancto, ut credere fas est.
 :

581 COJniENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. LXIV. B82

in Babyloniam transtulit , in qua captivitate i.\>i A.^^oc canlicumesl jL-remur ct Aggei. YelEiecltielisad
annis detenti sunt {IV Reg. xxv). Cujus captivitalis litteram. Jeremias interpretalur crcelsus, et signat
causa ad litteram fuit verbura quod dietum est in illos qui dicunt : Nostra conversatio in caslis est.
aula Nabucbodonosor, ubi, cum dicerenlur oinnes AggKus festus Dei, et signiticat illos qui sunt spe
gentes deberi ei subjici, dictum est quod JudEei re- gaudentes, qui in reliquiis cogilationum diem fes-
belles crant, et ideo eos caplivavit. Ideo dicilur in tum aguntDomino. Ezcchicl roboravit me Deus, et
titulo de verbo peregrinalionis [Aug.] Hanc aulem signilicat illos qui sunt roborati in Domino. Horum
captivilatem Jeremias futuram pnodixil, et praesen- talium esl canticiira hoc. Vel ad lilleram, canticura
tem vidit {Jer. xxv et xxiv), et prajteritam quadru- est illorum prophelarum qui jirophelaverunt redi-
plici alphabelo in Threnis deploravit. Projilielavit tura in Jerusalem, in quo intellexerunt spirilualem
etiam Jercmias post lxx annos rediturum populum liberationem, de qua polissimum gaudebant. Inten-
in Jerusalera. Inler captivos vero erant quidam pro- tio propbeta3 est nos consolari in hoc exsilio, ne
phela;, scilicel Agganis, Ezechiel, et alii qui de Ba- quis desperel, qua certificat redilum, et per quem
bylonia reditum intellexerunt in Jerusalcm et prffi- liat, el qua- divitiic sint reversis. Jlodus. Bipartitus
dixerunt alque cum aliis complelis lxx annis cajili- cst Primo
psalmus. affirmat redilum et precatur,
Cyro rege Persarum, Jcrusalem
vitatis, perraitlenle T3 secundolaudes Dei et virtutes
ihi spes describit,
eorum quidara redierunt atque Aggaeo et aliis pro-
: omnium. In voce ergo revertentium, Propheta laelus
phetis exhortantibus restilulum est teraplum. Iluic cantat, dicens :

historia? alludit titulus.

tri omuia conlingebant
Sed, quoniam
iUis (/ Cor. x),
in ligura

hiTcpolius ad
nos-
Vers. \. — « Te decet hymnus, Deus, in Sion ; el
1 tibi reddetur votumin Jerusalem. «
nos spiritualiter sunt referenda. Sciendum itaque
Te decet hymnus. [Alcuin.] Et quia de septuage-
est daas esse spirituales civitatesin praescnti : unam
sima mentionera fecimus, sciendum est tres septua-
malorum quae incoepit a Cain, et dicitur Babylonia ;
gesimas in sancta Ecclesia meraorari unara signili- ,

alleram bonorum, quae coepit ab Abel, el dicitur Je-

catam, et duas signitlcantes (|uarum una in tigura
rusalem. Illius cives facit cupiditas, Jerusalem ci-
prajcessit, scihcct soptuagesiraa caplivitatis Judaicae,
ves facit cliarilas. Quoe licet sint raistae corpore, se-
altera in reprajsentatione observatur ab Ecclesia,
parata; sunt mente, quarum una peregrinalur in al-
quEe incipit a circumdederunt me, et terminatur in
tera, et captiva lenelur. Quandiu enim suraus in hoc
Sabbalo in Albis, quam observat Ecclesia in reprae-
corpore, peregrinamur a Domino {II Cor. v), qui
senlalione spiritualis nostra' captivitalis, qua ca-
de Babylonia ad Jerusalem suspiramus [Gl. int.]
ptivi suuius, dum in corpore a Domino peregrina-
id est de saeculo et corpore peccati ad coelura. Hu-
Q mur, quani eamdera liguravit septuagesima Juda30-
jus autera peregrinationis et suspirii nostri causa
rum ct sicut Judaei ante finem lxx annorum licen-
fuit,verbum quod dixit diabolus primis parentibus
tiam et facultatem revertendi habuerunt, Cyro per-
Eritis sicut dii {Gen. iii.). [Aug.] De hac taraen ca-
mittente, et eisdem lxx complelis plene redierunt,
ptivitate incipit redire,qui incipit araare.Charilas enira
Jesu duce : ita et iiobis, antc linera septcnarii hujus
ad reditum movet pedera et sicut filii Israel completis
;
peregrinationis, per Christura liberlas rcdeundi est
Lxx annis sub Jesu sacerdote raagno redierunt, itaet
pr;estita, cujus morte rodempti sumus, jam secun-
nosChristo duce, qui in septuagesiraa septiraa ge-
dum animas et spe liberali. Sed complelo septena-
neratione secundum Lucara nalus est {Luc.in),TC-
rio hujus vitaB plene liberi erimus, utroque hominc
dire incipimus, donec in futuro cousummato hujus gloriosi. Unde et Ecclesia raiserias nostri incolatus
vitae septenario, hsdis positis in sinistra, nos in el labores, a circumdcderunt me usque ad Sabba-
dextera Dei collocemur. llanc spiritualem reversio-
tum paschale incipions, cxponens canlicum L-ctitiae
nem intellexerunt prophcta; pi ;edicli ligurari in illa sublicot, scilicet Alleiuia, ct Gloria in e.vcelsis Dco
actuali ct pro ista exsullavcrunt maxime. Unde in ethujusmodi. In Sabbalo vero paschali jam adepta
titulo poniturcanticum. Et est sensus Psalmus islc
:
per Christi passionem facultatc redeundi, ct ila spe
dirigens nos in flnem, id cst in consummalionem. gaudens, cantat Alleluia. Sed, quia adhuc raolc cor-
esiDavid, et est canlicum, id cst exsultalio, qua; cst D rupt;o carnis prcmiiur, latronumque insidiaspatilur,
voxrcdeuntispopuli.Ethoc canticum cst (/<• populo post alleluia roslat Iraclus, Laudalc , quia. adhuc
transmigrationis, id est qui transmigravit de ccelo longis trahendi sumus laboribus, et sequenti hcbdo-
ad tcrram, de perfcctione ad miseriam vel confusio- mada gradualc cum allcluia canlamus, laboriosa via
nem. Vel Deverbo pcregrinationis, [Gl. int., Aug., gradientes. Et ideo dolentes iu re, sed gaudentes ia
Alcuin., Aug., Cassiod.] id spc. In Sabbalo voro in Albis quasi finila sepluage-
est dc populo perogri-
nanl(- per illud verbum, sinia hujus caiilivilalis duo alleluia canlaiims, plene
eritis sicut dii. Canticum
hoti, pro geniina iioslrai glorilicationis slola, qua in
dicohabituni,tunccum inciperent mente proficisci
dc Babylonia hiijus mumli. Qiiasi dicat Non inde est
fuluro glorilicabiiuur. Nunc vero quasi ex parlc li-
:
bcrati, et spe l.cti, quasi de Babylone redcuntcs
canticum, quia pcrcgrinali sunl, sed (juia redire inci- canlamus ; Deus, le iccel hijmnus qucm cantat,
piunt. Incipit autcmexire (|ui incipit amarc. Charitas qui verc Dcum Ubi? In Sion, id cst in coe-
ainat.
facit civcm Jerusalom cupiditas Babylonis. Et
;
losli palria, ubi modo sumns .spe. [Aug.)Elidco
si ergo corpore pcrmisti, dcsiderio sunl scparati. Et canlamus nou in Babylouc, ubi suspeudimus orgaua.
 »;

683 PETRl LOMBARDl 584

Et est sensus : Illos decet laudare te qui vel niente, A Yers. 4. — i Beatus quem elegisti et assum-
vel re sunt in Sion. Non enim est speciosa laus in « psisti ; inbabitabit in atriis tuis. >

ore peccatoris (Eccli. xvi. Ei votum, id est anima Beaius est oranis iWe quem tu elegisti, [Cassiod.,
et corpus mortale, reddetur tibi in Jerusalem, id Aug., Cassiod., Aiig.] per gratiam a massa perdito-
est in coelesti patria. Hic in pr»senti vovemus bene rum. Unde A'o« vos me elegistis, sed ego elegi
:

operando et cogitando, ibi reddemus pro utroque vos. (Joan. xv). Et assumpsisti in sortem tuam, id

Deum laudando. Nota quod patria coelestis est Sion, est in ffilernam requiem. Chrislus enim quemcunque
eadem est Jerusalem. Et vere reddetur, quia beatum assumpsit in adoptionera fiHi. Quare beatus ?

Vers. 2. — 1' Exaudi orationem meam ; ad te om-

quia inhalntabii, non movendus,
Jerusalem, cui cantaut qui
iii airiis iuis, sci-
licet incipiunt exire de
« nis caro veniet. »
Itabylonia. Et nos reversi,
Omnis caro, [Aug. , Cassiod.] id est homo ex
omni genere. scilicet pauperes, divites, viri, feminae, Vers. 5. — «Replebimur in bonis domus tua;
docti, indocti, pueri, senes, veniet ad ie, qui primi- « sanctum est templum tuum, mirabile in sequitate.
tias de carne nostra lulisli, id est carnem immunem a Replebimur, elc.[Aug., Alcmn., Hier., Cassiod.]
peccato assumpsisli. Haec eliam est decima decima^, Vel ita ab illo loco. Beatus. Quasi dicat : Propitia-
qupe sumrao sacerdoti in veteri lege .
a minoribus
B beris, et hoc per beatum virum. Beatus enim est
dabatur (.Yum. xviiii. Hasc etiam est nubes levis homo, qucm tu elegisti, id est quo indutus es in
super quam ascendit Dominus ut ingrederelur -Egy- tempore, qui eras in principio Verbum el assum- :

ptum {Isa. xix). Ad le ergo velut ad corpus aqui- N psisti, umtatem personae, id est ipsius hominis
in
lae congregabuntur cBsleri (Matth. xxiv\ ut complea- tibi naturam uniendo, non personam. Naturam qiiip-

tur holocauslum. Et, quia reduces alios, reduc ei me, pe hominis assumpsit pro quo dicitur hominera ,

cum eis. Hoc est, cxaudi orationem meam, ut cum assurapsisse, non personam. Qui talis inhabitavit
aliis me reducas. Vel ita : Et accipitur per Sion, in atriis tuis, id est in tuo concessu. Et per eum
prsesens Ecclesia ;
per Jerusalem , coelestis. Unde 7-eplebitur in bonis gratiarum, quae bona sunt do-
Isaias Vivii Dominus cujus ignis est in Sion, et
: mus tuce, id est prajsentis Ecclesiaj, quae diversis
caminus in Jerusalem (Isa. x.xxD.Hic enira charitas munerum spirituahum exuberat bonis. Quae sunt
Dei est velul ignis in futuro tanquam caminus. Et
, ilia bona? bona illa sunt sanctitas in se, et squitas

hoc est Deus, hijmnus decei te, non deos gen-

: ad proximum. Et hoc est iemplum tuum, scilicet
tium, et non nisi in Sion, quce interpretatur specula- hominis justi, id est Ecclesia. Ipsa enim domus est,
tio, id est nisi in contemplatione, id est in fide. Et templum Dei est sanctum in se. Et mirabile in
tibi, de bonis operibus, reddetur votum id estlaus, Ccequitate. Quantum adproximum. Velita de futuro,
,

!« Jerusalem. ccfilesti, quod illi solvebant, post prae- replebimur X in bonis domus tua% id est futurae 3S
lia Martiet caeteris diisin huncmodum. Etjam nunc Jerusalem, quafc non possunt dici. Quanta sunt illa
exaudi. hic, orationem meam.ulibiparcas, quoom- bona"? Ecce templum tuum, cceleste esi sanctum et
nes venturos scio, ut referat unusquisque piopria mirabile, [Aug., Hier., Cassiod.] non in exterioribus,
corporis (// Cor. v). Ecce prius facit iste quod a ut domus terrae, quae columnis et marmoribus nitet,

caeteris faciendum dicit, Deum, scilicet invocat et sed in aiquiiate, vel injustitia, alia httera, quae in-

laudat. Ad te oranis. Quasi dicat : Qua spe hasc teriori oculo pulchrior est et admirabilior : quam
oras ? Quia ad te veniet oranis caro. non solum ani- modo debemus esurire, ut ea satiemur. Vel domus
ma, sed omnis etiam malus homo. Et necesse est ut et templum caro Christi inielligitur, cujus boni re-
audias, quia plemur, quia de plenitudine ejus omnes accepimus
Vers. 3. — « Verba iniquorum prEcvaluerunt su- iJoan. i). Et hoc templura est, sanctum. Unde quod
nascetur ex te sanctum Domini vocabitur (Luc. i).
« per nos; et impietatibus nostris tu propitiaberis. »
Et, mirabile in oequilate, cum unicuique digna re-
Verba iniquorum, [Alcuin., Cassiod. Alcuin., .
tribuet . Cui et dicit :

Aug.] id est diaboli et primitivorum parentura, id

est Adae et Evae, prxvaluerunt,\il mare mergens su- ^ Pars ii. Vers. 6. — « Exaudi nos, Deus salutaris
per nos, hoc exsihum. Vel
id est projecerunt nos in « nosler , spes omnium finium terrae. et in mari

ita, dico exaudi, licet simus indigni. Verba, quidem « longe. "

iniquorum, id estmah ritus, etmoresparenlum nos- Exaudi ?ios.etc.,[GI. int., Cassiod.,.Aug.,Cassiod.,

trorum, praevalueruut super nos, quia nos nati in Aug.] quasidicat : Quibus bonis utrepleamur, Exaudi
terra secuti sumus mores gentilium parentum nos- «o^.Tantoante Incarnationera petit exaudiri : oDeus
trorura, qui, ut aetate, ita auctoritate prKstant pueris. qui es saluiaris noster, scilicet Jesus. Ecce de quo
Pagani enim ritus suos filiis suis suaserunt, sed supra dixit Ad te omnis caro veniet. Spes omnium.
:

contra iu, o FiU, Verbum Dei, propiiiaberis in hostia Secunda pars ubi laudes Dei et virtules describit.
Christi hominis impictatibus nostris, quibus pro- Quasi dicat Exaudi nos, tu dico qui es spes non
:

pitiatur quando ignoscit, et veniam dat. Et ideo non modo omnium finium ierrce.
Judaeae, velAfricae, sed
opprimunt nos verba iniquorum. Propitiatio ista fit Ecce undesupra dixit Omniscaro adte veniet, etc. :

per sacrificium quod sacerdosChristus oblulit. Idem ei etiam eorum est spes qui sunt in mari longe, id
est ergo sacerdos et hostia. Dico propitiaberis, et estininsulis, adlitteram. Velita,ut per mare. sfecu-
 :

585 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. LXIV. 386

lum accipialur. Et est : Tu es spes omnium qui siint A iiirbatis montibus. Montes enim inconciissi manse-
long-e a patria. Ideo longc, quia sunt in mari, id est runt, sed genles turbabunlur timebunt primo ; ct

in sieculo. Mare eaiin dicitur iii ligura sa-culi liujus etiam qui liabitunt lerrniuoslerrx. Jam enim Chri-
amari falsilate, et lempestuosi procellis tentalionum, sliani timenlur uliiquc. Uude limebunt ? ,1 signis

ubi pisces invicem se devorant. Deinde subdit per tuis id est miraculis, quce per apostolos facla sunt,

quid sit spes omnium. Quasi per boc est tu spes om- non solum praedicatione. Primo lurbabuntur, et post
uium, quia es ej-iius matutini ct vespere dclectabis, id est fortes

Vebs. 7. — « Praeparans montes in virtute tua ;

facies in prosperis et in adversis. Mane enira estpro-

« accinclus potenlia ;
qui conlurbas profuudum ma- sperilas, quia lajtum est maue post Irislitiam noctis.
« ris sonum tlucluum ejus. » Vespere est adversilas. In liis duobus teuialur liomo,
Pneparans, [Cassiod., Aug., Cassiod., Aug,] ad sed datur ei exire iude, ne capialur lucris : cui Deus
agendum scilicet adversus corapelentes, montcs, id sunt divitiae, ne etiam adversis terrealur, pro quo
est prKdicalores, quos prsedicare niisit, et hoc in passus est Deus. Et est sensus : exitus raatutini et

inrtulefua. non ipsorum, quia per eos fecit mira- vespere, id est prosperitatis et adversitatis ; delec-
cula. Quomodo praparavil ? per lioc prseparasli. tal)is, id est delectabiles facies jara in hac vita. Si

quia accinctus es potentia, id est Deitale, quiahu- g enira non liominem ipse exitus, uon labo
delectet

manitas Verbi majeslate prsecincta esl, ut quod rat inde exire, sed capitur lucris. Cui non place

licmo ex se non liabuil, Deitas daret Qui conturhas, :

proraissio Chrisli, et lerret adversis quem non de-

Ecce quid per illos montes paratos fecit Deus. Qui leclat ille qui pro eo voluit pati, ut faceret exitum
conturbas ad poenitenliam profundurn maris, quasi ei. Qualiter hoc faclum sit, subdit, quasi dicat

non superticiem, sed corda inpeccatis profundius Quomodo facies hoc ? quia

mersa, el conlurbas ad pcenitouliam sonum flu- Vers. 9. — « Visilasli lerram et inebriasti eam ;

ctuum cjus, id est sonantes contradictione, et tUi- " multiplicasli locuplelare eam. »

ctuantes persecutione. Postea repetit idem aper- Yisitasti tcrram, [Aug., Alcuin., Cassiod.] id cst

tius. misisti nubes, quse compluerunt terram, et, earura

Vers. 8. — « Turbabuntur gentes, et tiraebunt prfedicalione et doctrina, inebriasti eam, terram.

« qui habitant terminos a signis tuis ; exitus malu- Vel ita : Per praedicatores hoc facies. Nam intus do-

H tini el vespere delectabis. " ces eos, quibus pra?dicanl ,• et hoc est : visitasli ter-

Turbahuntur (jentes, elc. [Aug.] Vel ita ab illo ram, id est homines tuoadvenlu; et incln-iasli eos,

loco : Accinctus, Et legitur alia littera, quam ponit inlerius Spiritu sancto, et muUiplicasti locupletare

Augustinus, scilicct circumcinctus potentatu tuo eam, vel ditare eam, id est muliimodis donis hono-
hoc modo tu pi-ceparas montes, qui es circumcinclus, ^ rasti eam. Unde ditare aquis flumiuis? Et hoc esl :

id ost undique cinctus a simih potentum, polenlatu Vehs. 10. —

Fliimen Dei rcplctum esl aquis ;

tuo, id estomnibus credentibus. Chrislus enim in " parasti cibum illoruin. quoniam ita est pnepa-
medio EcclcsiEC esl, undiquc cinclus, quia oranes « ratio ejus. »

communiter illura habemus, qui in cum credimus ;

Flumcn Dci, [.Vug.] id est populus Dei prior, ti-

sed quia fidesnonest anobis, sed ab eo potentatu deles scilicet, qui fuerunt in primitiva Ecclesia
suo, cinctus dicitur(lOO), hoc est candelabrum in la- profundi ad i-ecipicndum, repletum est aquis, id cst
bernaculo Domini, habens tria brachia hinc, et iria donis Spiritussancti, unde alii potentur etrigenlur
inde, et in singulis per Iria loca scyplios, sphaeras ct juxta illud : Qui crcdiderit in me, flumina de ventrc
lilia, quia omncs sancti, quotquot anle adveutura Chri- ejus /lucnt aqua- civw [Joan. vii). Tu enim parasti
sti, vel post fuerunt, in tribus ordinibus fidclium cibum illorum, id est panem vila! et intellectus
fuerunt, scilicet conjugalis et conlinentibus ct rccto- Scripturarum. Bene dico parasti, ^iwwjVKn prw.para-
ribus, in Christo radicantur. Undc : Qui prmcede- lio ejus flurainis ita esl, ut pcr raisericordiam des,
bant cl qui sequebantur clamabant, dicentes: Ho- non quia mcrucriint. Parasti, ct, o Domine, incbrias-
sanna in e.vcetsis iMalt. xxii. Dico piVTparans mon- li, donis Spiritus sancli, scilicct summos
tes. Et indc inare sajculi commolura esl , et cocpil D Vers. II. — « Rivos ejus inebria , inulliplica

sanctos conlurbarc et pcrscqui. Et lioc est, (jui contur- 1 gciiimina ejus ; in slillicidiis ejus lactabilur ger-
bas, ad persecutionem sanctorum profundum maris,
;
« minans. »

id est corda principiura, et eliam omnium impiorum, Rivos cyus lluminis, [Cassiod., Aug., Cassiod.] id
unde omnis coramotio cst [Cassiod., Aug., Cassiod., est doclores. Quasi dicat : priinitivi inebrienlur. Vel,

Aug.] II;ee turbala sunl cum vidercnt deos suos, el sulcos ejus inebrians, alia liltera, idom sensus. Et
spes suas ad nihilum venire. lit sonumjluctuum cjus, multiplica (jcnimina cjus, id est da imilalores pro-
^uis iu//i;r/ ;' alia litlcra. Nullus ex se, sed ex Deo, vectos, a rivis gcneratos, qiiasi cx creilculibus alii

qui pra'paral monles in virtute sua. Unde magis tur- credant. Et gcrminans, sciUcel rudis qui incipil, iii

babuntur, dum islos plus diis suis valerc cernunt. stilUcidiis ejus fluminis,id est in gutlis doclrinic ejus,
sequilur : Et turbahuntur ijentes. Priino non iKtabilur. i\\\\n indcprolicit. Parvulis cnim slillantur
IUnde
(100) Ex Deda scu Alcuiu. in Exod. xxv.

Pathui.. CXCI l<)

587 PETKl LOMBARDI 388

qnaEdam, licet minora, qnid per singula ? Benedices A operis, quia mullum fructum afferunl et clamabunt, ;

coronas. Vel ilaillo loco : ab Flumen Dei, et perflu- non in blasphemia adversus Deum, sed in hynino ;

men inlelligiluT Dei miserieordia. Unde multipli- etenim hymnum diceni. Et propter hoc abundabunt
casli ditare ? ecee. flumen Dei, id est misericordia frumento.
Dei,qu2 pleno conifamw.repletum e$t aquis,
fluTio Psalmus isle canlalur in exsequiis fidelium de-

id est repleta est refectione singnlomm. Onmibus functorum, quia agit de reditu Babyloniae hujus
enim suflSciens expendi non polest. Post polum mundi ad patriam coelestem, ad quam sancti in

sobdil de dbo spirituali, id esl corpore Chrisli di- obitu de carne educli feliciter migrant, simplam
cens : Parasti etiam ciburn illorum, scilicet escam stolam slatim recipienles, donec in resurrectione

salnlis. Vel hoelotum de saera communione aecipi stola geminae beatitudinis glorificentur.
potest, quando corpore ejus pascimur et sangxiine COLLATIO IN PSALMtH LXIV • TE DECKT, « ETC. :

potamar. Et est. flumen Dei repletum esl aquis, et

misericordia Dei polum sanguinis plene nobis mi-

Vers. 1 Te decet hymnus, Deus, in Sion. —
RiK:Ton.,iibi silentium laus,elc. Quem sequunturNe-
nistral. Parasti etiam cibum illorum, id est cibum biensis, Pellicanus et Sancies, tiit si/ei laus, etc;
Dominieae camis illis parasti. Et ne quid casu fieri Munsterus interpres pro Cajelano, et Campens.,
pularelur, subdil. vere parasti, quoniam ita est ^i^^e exsjectatlaus, Deus : Trans.\^ioT,mi tribuitur
laus : Pratensis est cum nostra lectione. Te decet
prceparatio ejus cibi, sicut a Deo disponit sine quo ;
/fluj, .TCi DCMiiAH est homonynum ad silentium,
Tiihil ibi fit. El, o Domine, rivos ejus, id est apostolos
exspectationem el decentiam. Diversa verba, idem
et alios qui de flumine misericordiae Dei bibenint,iM^ spiritus. Quo agnoscimus omnem laudem ad Dei

briam, ut sibi et aliis sufficiant, multiplica geni- magnifieeDtiam spectare ; et ad quam universa lin-
gua sUet.Eccli. xliii Exaliate eum quantum potes-
:

mina ejus, ut per successiones pnedicatio non defi-

tis, major est omni laude. Caetenim tibi reddetur vn-
dat. Idem sensus cum priori. In slillicidiu ejus Iw- tum in Jerusalem. Jerusalem additum est a LXX,
tabiiur germinant. Nec hoc mutatur. Et vere laeies explicatioris inteUigentiae gratia, haud inepte.
quia Vers. 5. —
Sanctum est templum tuum, mirabile
in cequitate. Hieronymus vertit, sanctificatione tem-
VEas. 12. — « Benedices eoronae anni beni- pli tui: Sanctes, Sanctitempli tui ; Pratensis, sflMCfo
« gnitatis tuss- ; et campi tui replebuntur ubertale. > 136 templitui; Pellican., sanctuario templitui;
benedices coronwanni benignitaiis tuoe, [Alcuin., interpretes pro Cajetano, sanctitate iempli tui. Sic

Ang., Cassiod., Aug.] id est multitudini fideliumae- ChaIdaeus.Munsterus,i« /ocoianc/oiemp/i tui. ~'^;'n

anno benignilalis tuae, id esl circulo qui est

quisitse C?"tp quedosch vel qcadosch hecaleca. Rationera
ab advenlu Christi usque ad finem sieculi, id esl secundae pronuntiationis respexerunt LXX, eoque
tempore gratiae, quo seminasli semen verbi, et cres- „ annexueruht sequenti elausulae in eodera versu. Se-
Citquod seminatur. Corona ergo anni benignitatis
^ quendoyeroalterampronuntiationem.fit pausaetfinis
versus, in eoquod est, in sanctitate templi tui. Mox
est totusmundus, ubi est Ecclesia et eirculus ab sequitur exordium alterius versiculi, terribilis, Hier.;
advenlu Christi, usque ad finem sajculi. Et dicitur terribiliter, Pratensi;tn /errifci/iiiw, ipsiSancti;ier-
corona, quia gjoria victoria esl vincenti diabolum. ribilia, quibusdam ahis. Unusquiscpie vertil qnod si-
bi videtnr magis aeeommodura.
Ethaec corona, dicilur benignitatis Dei, ne quis glo-
rieturde meritis suis. Etcampi tid, id esl homines
Vebs. 6. —
Et in mari longe. Faber et Caecus in-
cessunt interpretera, qui debuisset dicere eum Hiero-
«equiiate pecloiis et aBqualitate justitiaB pleni, id est nymo, et marit longinqui. Alias non vitatur incora-
justi, replebunturubertate honoTum, velimitalorum. moditas loeutionis, nec inepta copulatio construc-
Vees. 13. — « Pinguescent speciosa deserti, et
tionis. In Hebr. ad litterae y.ay.o;r/iav diceremus,
et maris longinquorum, cpTi" D", veiam reho-
« exsultatione colles accingentur. »

Pinguescent eliam speciosa deserti, [Aug., Cas- CCIM, id est eoram jai remo/i degunt in mari.vX
etiam exponit giossa, id est eorum qui sunt longe
siod., Ang., Cas.]id est gentilitatis. Desertum nam-
in insulis. LT)i est nimc absurditas sermonis ?
qne stmt ontmes gentes, quibus nuUus propheta mis-
sn.^. EsB pinguedinem receperunt. quando aposloli ad
Vebs 7. . —
Qui conturbas profundum maris. Hie-
ronymus et alii, compescens soniium marium. a.deo
eas venemnt, per quos decorae faciae sunt. Ubi ergo t-,
"' videatur contraria sententia, utruraque sitlicet

prophetae non sonueronl, aceeplus est

Deiet cODlurbare et compescere, quando^vult, tem-
Dominuspro-
tempeslatem maris. Caeterum apparet LXX legisse
phetarum. Et coiles, id est quos Deus per hu-
erigit tzade loco schin. Quae litterae non ita multo distant
militatem, quia Deus erigit humUes, accingentur, id in prolatione. Et he, pro ehet, ubi scriptio proxima
esl c-onfortabuntur ad praedicandum est, ut sit forsan n2i""2 m.\tzbeh, id est facient in-
aliis. Et hoc
tumescere, pro ,T:t"2 maschbia. Est autem canon
in exsultatione, quia veniuntadregmmi, et
apud Hebr. quod litter» ejusdem exitus aut inslru-
Vers. 14. — « luduti sunt arietes ovium, et val- menti permutantur. Xec est praeterea infrequens
idem
" les abundabunt fmmento : clamabunt, etenim
Hebraeis verbum contraria significare, ut

« hymntmj dicent. i "i^2

BEREC,benedixit et maledixit, 'C"p quiddesch,
sanclificavit et profanavit. Et in radice de qua lo-
Arietet ovium, [Aug., Cassiod., Aug., Alcuin.] id
quimur adducit Sanctes LXX.
est apostoli, duees gregis, induti sunt exsullatione, Vers. 9. —
Turbabuntur gentes. Hebr. a*'2NS
quia gaudent de fructibus suis. Vel, induti sunt veste j-C"" vehaamo.v lelmilm. Hieronym. Pratensis, et
nuptiali ; id est charitate. El valles, id est humiles S^ncles reddunt multitudinem gentium et populo-
populi, abundabunt frumento, id est fnige boni rum, ut respondeat superiori verbo compescit. Cse-
 589 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. LXV. 590
terum IIOT nAMOX, sigiticat et freinitum, tumul- A hetabitur, facientes finem versiculi : deinde incipi-
tum, ut pariter verterunt .Muusterus, Pellicauus, raus, benedices coronie. Jam si legimus. nn^Ti" xzi-
Nebiensis, interpretes pro Cajetano, et Campen- UEHAH, id est germen ejus. Si autera dicimus nn"2'i'
sis, adeoque transferre poterat, reddendo verbuui TzouEAH, id est genninans, deinde benedices co-
verbo et fremitus ad gentes. Quod LX.\ extulorunt
;
ronte. Hebrtei incipiuut versum, coronasti. relicto
liaud absone, turbabuntur gentes. benedices. ut dictum esi, ad dnem prsecedentis ver-
sicuh. Porro rf"C'J sine punctis vocahbus potest
Exitus matutini et vespere delectabis. Sanctes
pronuntiari ri^^CV atereth, et tum est corona. vel
per versionem suara nimis pressara, non reliquit
locura
n-^SV iTTARTA, id est coronasti. Proinde ad variae
intelligeutisB : qute latius multo patet e.\
lectionis rationem , oportuit congruara adaptare
HebriBO. Traustulit enim pro egressibus matuti-
versiculorum seclionem. Nec tamen usquam lae^li-
nis et vespertinis iqui expresse habentur in He-
tur sensus, et verba alia sunt, aut alio modo po-
br»o) stellas matutinas et vespertinas, ubi cogitur
sita. Unde Hieronym. sic expressit raentem Pro-
leclor strictim accipere quod inter tales anguslias
:
phetse. votvetur annus in bonitate tua.
non est inclusuui, ubi tum erit interpretatio illa D.
August. de egressu matutino, hoc est prosperitate
Vers. 12. —
Campi tui reptebuntur ubertate. Hie-
;
ronymus, vestigia iua rorabunt pinguedine. Vel, ut
et vespertino, lioc est adversitate, cum taraen Hebr.
volunt Pratensts, Pellicanus et interpreles pro Ca-
dieunt, 'nv-2 motz.\e, id estf:rt7HS.
jetano, vestigia tua. seu vice tuce: Chaldieus, con-
Vers. 10. — Parasti cibum illorum. Hebr. dicunt. culcationes ilineris tui stitlabunt pinguedinem;
frumentum eorum, az"
deg.vx.vm. Poterat et istud
g translator ad Campensera, orbitce currus tui pin-
pra?teriri, eo quod
utriusque inte^er perseverat guedine stillant ; Sanctes pro vestigiis aut campis
sensus, tamen ieviter attingendura fuil, ut semper vertit ccelos ; Nebiensis et Miinsterus, nubes. Sed
meminerimus quod siepe inculcatum est, sensum de
hij^Q MAAGAL proprie est semita, callis, ut meta-
sensu a perito interprete maxirae exprimendum
phorica locutio sic explicetur, tanta erit ubertas. ut
esse id quod el eruditi magnoconsensupnedieant.
:

Vers. 11. —
Multiplica genimina ejus. Hieronym.
citius passus tui terant frugum exuberantem co-
piam. quam calces terram. Sanctes accepit ca'los a
multiplica fruges ejus ; Pratensis, asqua cumulos
rotunditate, quia radix unde tlectitur nomen illud,
ejus ; Sanctes. descendere fac in lineas ejus ; Mun-
sterus, demittis pluviam in vaUiculas ejus ; PeUica- uempe SlJ!? agol, rotundum significat. Quod autem
nus, comprime ijlebas ejus; interpretes pro Caje- vertunt stillant, aul rorant pinguedinem, quidaliud
tano, deprime cumulos ejus ; paraphrasis Campen- souat quam proventus aUluentiam *
sis, glebas ejus occa. Ad idera et translator Chal-
Vers. 13. —
Pinguescent spcciosadeserti. Praten-
sis, .Munsterus, interpretes pro Cajetano, et para-
dKus compesces aves ejus ; Nebiensis, depone
,

areolas ejus ; rT^Ttj pru naheth gedudeha. Versa, phrasis Campensis, transferunt habitacuta deserti.
reversa quantum voles, non alio tandem pervenies, n^N; NEOTH, si aleph ponatur vice vau sic, nil
quam quo te ducebant inlerpretes. Nenipe ut ex NEioTH, ut volunt aliqui, teste Munstero in lexico,
abundantia gratiae divinoe crescat magis ac magis interpretantur habitacula. Si vero iudinetur a the-
lucrum auimarura per successiones geuerationum. mate n".s*: xaith, id estpulcher fuit. iimc sunt loca
Vers. 11 et 12. —
In stillicidiis ejus livtabitur.
G
araccna et pascuosa arva ; sive loca ubi pascuntur
jumenta. Ob id Hieronyin. ad eum reddidit modura,
Hier. et Nebicnsis, pluviis irriga eam ; Pratensis,
pinguescent pascuiv deserti.Concitmit Nebiensis.Pel-
imbribus lubricam fac eam ; alii, imbribusxel steltis
licanus, irrorabuntur speciosa deserti. Sanctes. stit-
liquefac aut mollem redde eam. Sensus non muta-
taverunt in campcstribusdeserti. Translatorad Cam-
tur. Nara terra fertilis dicitur translatitie Isetari, ut
Ubique digna intelligeutia.
pensem,sj:)ft'iiisa pusciin.
est illud :
Vers. 14. —
Induti sunt arietes ovium. Hieron.
vertit, vestientur agnis greges. Notura est Hebneos
Quid faciat lcetas segetes, etc.
destitui casuum intlexione, id quod crebro parit di-
(ViRG., Georg., lib. i, vers. l.) versum regiminis statum, atque recentiores He-
braismi professores vertunt, vestient ptanities pe-
Sed quod mox sequitur, genninans, Hebr. copulant cora, aut campi vcsticntur gregibus. Cieterum a'13
particuke exordii proximi versus, quem aliter di- CARIM est sequivocum ad arictes et campos. Para-
stiugunt. Sic enim dicunt Et germini cjus hene-
: phrastes Chald;eus alium dal seusura, sicut et pas-
dic, ubi nos germinans, nectimus ad id quod est sim facit, ascendent arietes super pecora.

PSALMIS LXV.
PSALMI TITULUS « IN KINEM CAXTICUM PS.VLMI
: D tur humiiitas gregis. Unde bene in tilulo apponilur
RESURRECTIO.MS. » canticum. Et est sensus Canticum
: istud, dirigens
Jubilate Deo, omnis /tTra. Titulus : In/inemcan- nos in /inem, id estCliristum, vel consummatioiieiu
ticumpsalmi resurrectionis. [Aug., Cassiod.] Juda;i futuras beatitudinis, est resurrectionis, quia hic est
ex legis juslitia sperabant sibi bona temporalia, et exsullatio de resurrectione capilis qua? pr*cessit,
resurrectionem beatw vitte, licet in eanon intclli- et corporis quce futura est. Et est hoc cauticum
gerent esse alia bona, quam hic. Uude nou pote- psatmi, quia pro resurrectioue monet bene operari.
rant respondere qua>slioui Saducieoium de seplera- Intenlio Monet ad jubilum et psalmum pro spe
:

vira muliere qucereulium cujus de septem esset in resurrecliouis. .Modus Quatuor suni paniiiones.
:

resurrectioue (Matth. xxii). Postea cu;pit eliani Prirao monet omnes de resurreciione Christi gau-
geatibus promitti resurrectio, crcdentibus in Chri- dcre, qiisc omnibus dat vilam. Secundo iucipieules
stum qui resurrcxit. Indc est psalmus iste coulra invilat ad opera Dei consideranila, ul una fules juu-

superbiam et pnesumptionem Juda;orum, el pro gai ijuos unum pra^mium exspccial, ibi vcnile ei
fide gcnlium ad eamdeiu spem resurreclionis voca- videlc. Tertio monet genies beiiedicere Deum. qui
lorum, ut ([uo pnecessit celsitudo capitis, sequa- licel probel lamen du>'it ad re-
Iribulationibus,
 LOMBARDI o92
PETRI
591

ejus minuant,
ct inimici cujusquam, ut potentiam
amplius confiderc in Domino, ibi, venite
liri
tionis
Iffita, imi- libi auiem econtra aceidii, (luia minus appareret
audite. Ecclesia ergo spe vesm-rectionis inimici tui.
ail, o potentia tua, si non mentirenlur tibi
vevsos ail canticiim et psalmum invitans,
Maxima potentia Christi, secundum bominem in
Vers. t . — « Deo, omnis terra, psal-
Jnbilale
resurreclione, unde psalmus intitulatur, apparuit.
nomini ejus date gloriam laudi ejus.
»
. raum dicite ;
Unde hoc proprium signum potenlia;, scilicet re-

terra, [Aug.] non solum Judsa, jubilate surrectionera comraendat Dorainus de

simihtudme
Omnis
Deo pro gaudio resurreclionis. Esl
ineffabili aftectu Jonae, dicens Sicut fuit Jonas
:
in ventre cetce, etc.

quod nec taeeri templum hoc, etc. (Joan.

enim jubilus gaudium ineffabile, (Matth. XII.) Item : Solvite
Deo qui iUud percipit. est potenlius. Fecerunt enim
nec exprimi potest. Hoc tit,
II.) Quo signo nihil
quod homines mulla mlracula, et ho-
Et psahnwn dicite ipso opere, ita sancti, imo Deus in eis fecit

audiant, id est pcrcipiant. Et hoc eftabili affectu. mines resuscitare, et mortuos resurgere, item mo-
enim psalmus opere, et hoc liominibus
lit (lui
rituros sed nullus in vitam aeternam surrexit.
Ad
Fil ;

noscunt. E^t hoc nomini ejiis non

vestro, ut quaera- commendationem ergo hujus polentiae vaUiit men-
tis gloriam vestram. Et datc gloriam laudi
ejus, ^ (jaciura Judsorum, quo ad crucem eum
percJiixe-

vestrae, quia infirma, et ea quee

non runt, ut sic resurgeret. Valuit et
mendacium falso-
non industrlae
creditura
sunt elegit Deus, ne quis in se glorietur sed in rum testium de solvendo tcmplo ; quibus
qui Sed re-
Domino (/ Cor. i). Non ergo faciatis ut Judsi, et daranatLir Christus (Matth. xxvi).
est,
gentibus invident sunt. Accesserunt etiara men-
merilis suis dant justitiam, et surrexit, el illi falsi

Et qui probati sunt falsi.

gratiam. Dico jubilale, date gloriam. dacio, custodes sepulcri,
numerus mendacium, ut augeatur
Auctus
Vers. 2. — « Dicile Deo .- Quam lerribilia sunt
est et

raerces credentium. Mentiti sunt, et

contra menda-
« opera tua, Domine ; in multitudine virtulis tua;
ergo relictis
Christus veracibus. IUis
ces apparuit
inimici tui. »
< nientienlur tibi
in mendacio.
Dicite Deo,o Domine,quam
suntopera terribilia
Breviter myste- Vers. 3. — « Omnis terra adoret te et psallat
tua! [Cassiod., Aug., Hier., Aug.]
« tibi psalmum dicat nomini tuo. »

ria Incarnalionis dicit. Ea

enim sunt opera terribi- ;

potentiae mentiti
lia, scilicel quod Deus factus est horao, (piod pas- Te [Hier., Cassiod., Aug.] cujus
omnis terra, loco eorum substiluta,
sus, quod mortuus et hujusraodi, quaj dici possent sunt, adoret fide
^mm Qet psalmum dicat ^\iii, yA^si
dicit, ut tiraeas. Si psallat tibi ov^vt, ct
nmabilia; sed terribilia
Altis-
gaudes propter pracdicta, et time ne quod datum aliorum inslructioni. Et hoc nomini tuo, o
inter men-
buraiU, aufcratur superbo, sicut factum est Ju- sime, qui paulo ante humiUimus eras
est
Ne ergo insultes fractis rarais, sed tirae ne daces.
daeis.

forte nec tibi parcat (liom. ii). Terribilia sunt Pabs. II. Vers. 4. — « Venite et videte opera Dei,

opera opera sunt in multitudinc virlutis

tua, et haec terribilis in consiUis super fiUos hominum. »

luie ; id est mulla sunt et magna

secunduni virtu-
Veniteet videte. [Cassiod., Aug.] Secunda
pars,

tem tuam, sed licel sint multa opera, tamen men- ad opera Dei consideranda invitat,
ubi incipientes
tientur inimici tui iihi. Vel ita, et agit de operibus ut una fides jungat, quos unum
prKmium exspe-
Israel.
et mirabilibus factis iu ^gypliis et filiis
ctat, ubi exponens iUa opera, aperte
dicit resurre-

Domine, quam terribiUa, id est meluenda, sunt pertineread gentes, repressis Judsis. Quasi
ctionera
opera tua, de fiUis Israel et .Egyptiis, qu» sunt
Inimici sunt mentiti. Et o gentes, reUnciuite
dicat :

facta, in multitudine virtutis tus, qua; tunc appa- mendaces Judaeos. Et, venite, contitentes peccata, et
mentientur inimici tui, visa
ruitl El tamen,
tibi
videte, id est cognoscite, opera Dei in quibus est
virtute,quando viderunt in .'Egypto virtutes, et si- terribilis, quia terribilis esl in consiliithSihHissuper
gna in mari Rubro. Mentiti sunt, quando
dixerunt
id est super Judsos. Filii hominum
:

D lilios lumiiuum,
au-
omnia qua; praeceperit nobis Deus faciemus ct Uabuerunt consiUa perdendi eum iUe habuit con- ;

Vel aUter distiuguitur

siUum excaecandi superbos, ut post humdiarentur,
xxivi. ila, et
diemus (E,cod.
Utlera Quam terribiUa sunt opera lua, Domine.
:
et salvandi humiles. Et quid fecit ?
ecce hoc fecit
Hic distinguitur littera. Non mutatur horum verbo- consilio suo : ipse est
mentiun-
rum sensus. In mullitudine virtutis tua;
Vers. 5. — « Qui convertit mare in aridam ,
in

tur inimici lui. Quasi dicat : Opera sunt terribilia.

leelabimur in
<t fluraine pertransibunt pede ; ibi
inimici lui, et hoc, in
Quif opera? Mentiuntur tibi
« ipso. »
multitudine virtulis tuae, id est ad Uoc meutientur
Qui convertit mare, [Aug., .\lcuin., Aug.) id est
virtutis tufe,
tibi inimici tui, ut appareat potentia aquam
mundum amarura in aridam, scilicet ut sitiat
quae maxime apparuit in resurrectione, quam hic
dulcem et illi qui conversi sunt in aridam in
innuit, ad quam mendacibus Judais adhi-
exclusis
;

ergo Judaeorum qui llumine pertransibunt pede. Flumen cst mortalitas

beutur gentes. Ex mendacio
saoculi, ubi alii veniunt, alii succedunt. Omnis qui
dixerunt Nobis dormientibus
:
furatisunt cum dis-
oportet ut cedat nascituro, et
do lerra natus est,
cipali (Matlh. xxvuii ;
qui et prius in mullis fuerant
 :

593 CO.M.MENTARIUM IX PSALMOS. — PSAL. LXV. 391

omnis ordo iste relabentium rerum, quasi quidam A dentur obviare promissae resurrectioni. Quasi dicat
tluvius ; sed qui in Christum credit. transit pede, Oculi ejus super gentes respiciunt, Et quia nos il-

id est facile humilis transit , et tutius transit, non lurainavit, o gentes benedicitc T)euin nostrum, in

in equo superbiae quaerit transire. Et est : Conversi quo benedicimini, Unde In seminc tiio henediccnlur :

in aridam, pertransibunt pede, id est farile, in flu- omncs gentcs [Gen. xxiii et aliis auditam facitc ;

mine, id est in labenti mundo. Licet enim cis re- palam, ut qui diligit Deum, diligat el proximum, ei
missa sint peccata, tamen in decursu iramorlalita- annuntiando quidquid utile est, vocem laudis cjus,
tis adhuc sunt. Non enira mox immortales. Et ibi scihcet quani dicit Pater de Filio : Hic est Filius

scilicet, cum tlumen transiorimus, jam non morla- meus dilectus (Maith. iii), ac si diceret : Non vos
les Iwttihimur in ipso Deo, non in nobis, quando ipsos, sed eura laudetis, cujus gratia sumus quod
ipse crit orania in omnibus (i. Cor. w). Inquoipso sumus. Ejus laudis dico vocem
laelabiraur ;' in eo. Vers. 8. — « Qui posuit animam meara ad vitam,
Vers. 6. — « Qui dominatur in virtute sua, in u et non dedit in commotionena pedes meos. «
" sternum oculi cjus super gentes respiciunt ;
qui Qui postiit animam mcamad vitam, |.\ug.] quae
« exasperant non exaltentur in semetipsis. » in morte erat in se, sed in eo vivil. Hic cnumcrat

Qui dominatur, etc. [Cassiod., Hier., Cassiod.,

B quibus causis prredicari debeat . Posuit animam
distinctionc, junge litteram, meara ad vitam, et postea opus est ut perseveret in
Aug.) Vel ita sine
fmem. Et hoc dedit, ct non dedit in commotionem
ibi Uetahimur in ipso qui dominalur in virtiite sua.
pcdes meos. « Quae enuncausa'comraotionis est libi,
Idem sensus est : Aliter totum ab illo loco, vcnite.
ecce
Quasi dicat : Terribilia sunt opera, quae ut sciatis,

venite, vos longinqui, et videte, id esl agnoscite, Vers. 9 .

— n Quoniam probasti nos, Dcus, igne

opera Dei, in quibus est terribilis, quia terriri- » nos exarainasti sicut examinalur argentum. »

bilis est, in eonsiliis, hahilh, supcr /ilios hominum. Quoniam probasti nos Dcus. [Alcuin., Cassiod,,
Et agit de actualibus operibus olim faetis iu populo Aug.] vel ila commotionem,
continua, non dedisti in
Israel quae sunt ea opera subdit, ipsc est qui con-
:
quoniam prohasti non in pra'ceps de-
nos, Deus,
vertit inarc Rubrum in aridam ad littcrara : el in disti, sed probasti adversis. Et ignc charitatis, qui
flumine Jordane pertransibunt pede sicco, filii
, non sinit sentire torraenta. Vel igne tribulationibus
Israel, et ibi in operibus illis Iwtabimur, et hoc ire nos examinasti, non incinerem vcrlisti, scd sordcs
idipsum, alia litlera, id est in eorum significatis. abstulisli, nobis ignem adhibcndo. Examinasli dico,
Non enim in illis operibus proplcr ipsa, sed pro- sicut craminatur arficntum, non sicutfenum, quod
pter eorura sacramcnta, id est significata L-etamur. C Q^nijiQ comburitur. Et
Cum crgo dicit in idipsum, jam' sacramenta illorum
operum ostendit, id est signilicata, in quibus lactan-
Vers. 10. — » Induxistinos in laqueura, posuisti
« Iribidationcs in dorso nostro ; imposuisti homines
tur Cbristiani. Maris naraque transitus baptismum
« super capita nostra. »
signiticat tluminis ,
quod mundus sine periculo
potest transiri. Et in his la-tantur Christiani. Et ipse Induxisti nos in laqueum, |Aug., Cassiod,, Aug.,
est qui dominatur in virtutc sua, in (eternum, quod Cassiod., Aug,] id est in catenas, non ut capti mo-
non homo. Nobis cnim qua! virtus est ? Num acterna '?
reremur, fed ulinde liberati expcrircmur, Laqueus
si aeterna esset virtus nostra, non lapsi essemus, iste non decipit, sed probat, c? posuisti trihulati-
non cecidissemus in peccatum ; sed in eo erimus ones, id est tlagella, in dorso nostro, ut male erecti

fortes, si ejus participes simus. Et hoc non solum per s^iperbiam, ad humilitatem curveraur, Et m/»o-
Judaeis prestal, quia oculi ejits super gentes respi- suisti quia ejus voluntate tieri permittitur, hnmines,

ciunt, id est illurainat gcntcs, ne proedictas pro- scilicet occisores , supcr capita nostra ; patimur
raissioncs putctis inanes. [Cassiod., Aug,, Cassiod.] enim superiores quos novimus csse pejores. Tuhicc
Unde Juda,'!, qui cvaspcrant Deum vel provocant omnia fecisti ct nos ,

in iram, alia littera, non exaltentur in scmetipsis, D Vers. 11. — « Transivimus per ignemetaquam ;

id est in gcnere et in carnalibus observantiis, non " eteduxisti nos in rcfrigcrium. »

exaltcnlur pro lege, quasi plus illis dcbcatur. Om- Aug,,

Transivimus pcr igncmet aqtiam, |G1. int,,
nes enim pcccavcrunt, scd in sc Inimiles exaltenlur
Cassiod., Aug.] id cst per adversa et suavia. A si-
in Christo. Nola quod ([ui Deum provocat solet
mili alicujus, ncc iPStu nec pluvia, a via cessanlis,
exaltari in se peccata sua volcns dcfendcrc, quod
ita et nos, nec prospcris, nec adversis tardamur,
prohibet liic.
qua' per ignem et aquam signantur, Ignis namiiue
Pars III. Atat|/aXaa. Vers, 7, — < Benedicite, aqua corrumpil, id csl pros-
uril, id estadvcrsi'.as;
« gentes, Deum nostrum, ct auditnm facilc voccm peritas. Et attendc congruum ordinem. Prius cnim
• laudis ejus. > ignem, ct poslea aquam ponit. Vas enim igne soli-
Bencdicite,ficntes.[C.ass\Qil., Aug., .\Icuin., Cas- datnm aquam non timel ; si vero solidatum
siod., Aug.] Terlia pars, ubi moncl gentes benedi- ignc non fuerit, tanquam lutum aqua solvclur : sic ct

cerc Deum, qui licct iirobet perscculionibus, la- tu igne advcrsitalis cxcoctus, prospcrilalis aqua non
men tentalionibus ducit ad rcgnum. Ihcc enim vi- dissoivcris. Indc csl quod in sacramciitis Ecclesiic,
 : :

595 PETRI LOMBARDl 396

scilicet in catecliizando et inexorcizandoprius adhi- A ctores, qui in vinea Domini operanlur, cum hircis.

belur ignis, uude immnndus clamat Ar- spiritus : id est cum peccatoribus qui peccala eleemosynis
deo. Post venitur ad aquam baptismi, ab aqua in redimunt. Si enim triturantes offeruntur, non tamen
refrigerium. Quod autem in sacramentis hoc in ,
remanent peccatores ; sed per poenilenliam sanati,
tentationibus nobis fit. Si enim igne adversitatis offeruntur et ipsi non per se, sed potius adjuncti

eoctus noncrepas, necprosperitatisaquadissolveris, bobus, quia fecerunt eos sibi amicos de mammona
in refrigerium trausis. Vel ad litteram. Per haec iniquitatis. Vel ita : Holocausta offeram tibi boves
elementa mors marlyrum srepe adimpleta est. Et cum incenso arietum. alia littera, id est cum in-

eduxisti spe iws, post cTstum tribulalionum, in re- censione et destruclione bestialilatis ac repugnantife
/rigerium, id est in requiem seternam, ubi est ignis Vel, ofterara tibi boves, id est cervicositatem, cum
optabilis, qui totum quod in nobis fragile est absu- hircis, id est cum petulantia, haec in me mactando
mit, ut nihil nostrum remaneat, sed absorbeatur vilia.

mors in victoria. Unde subdit : Et Pars IV. /^(«'l/a^vfjt-x. Vers. lo. — « VenilR, audite,
Vers. 12. — « Introibo in domum tiiam m holo- « et narrabo, omnes qui timetis Deum, quanta fecit

« caustis ; reddam tibi vota mea qua; distinxerunt " aniraas meae. »

« labia mea. » B Venite. [Cassiod., Gl. int,, Aug.] Quarta oars,

/n/mifto, [Cassiod., .'Vlcuin., Aug., Alcuin..] tan- ubi jam itemmonet non jam ru-
expositis omuibus,
dem in re, iii domum tuam futui^am. Ecce refrige- des, sed devotos, ut suse liberationes exemplo am-
rium : Eccc hic dicit quse bona Dci sint contra prae- plius confidant in Domino, benedicens eum de exau-
ccdenlia mala. lutroibo, in holoeaustis, id est ut me dilione. Quasi dicat Ila ego facio, et, o vos gen-
:

ofterara conspectui tuo. Vel in holocaustis bonorum les omnes, venite fide, et audite mente, et narrabo.
operum prius in prsesenti exhibitis, et tunc, scilicet Vos dico qui timetis Deum. Si enim Deum non ti-
cura introibo, reddam tibi cum angelis vota mea, metis, non narrabo, nec vos audietis, quia timor
id estlaudum, quse hic voveo, id est proraitto, quce Dei aures aperit. J^&rvabo (juanta feeitanimwmea;.
vota distinxcruuf labia mea. Non roddit qui uon Si vultis, eadem faciet anira£e vestrse. Deinde expo-
distinguit ; distinguit ille qui dicit sc nihil esse , nens quanla fecit anima> suse, subdit
Deum omnia,Deo egere, non iUum se. Vel ita
et se Vehs. 16. — « Ad ipsum ore meo clamavi, et
Introibo in domura tuam futuram et interim liic ;
" exaltavi sub lingua mea. »

reddam libi vota mea, scilicet meipsum. Quse vola Ad ipsumorc meo clamavi.\Ang., Cassiod.] Quasi
distinxerunt labia mea, id est quse ralio mea omni- dicat Hoc fecitanimae raea?, ut clamarem ad ipsum,
:

bus pr.TctuIit. Cain recle obtulit, sed non recle divi- cum genles ad idola muta clament. Et hoc fecit
C
sit (Gen. i\), quia crealuramCreatori oblulit, sedse,
quod exaltavi sub lincjua mea, id est quod inlus
quod charius est, subtraxit. Dico, reddam volamea, habeo, extra loquor. Et est sensus : Clamavi et
quae distinxerunt labia mea.
exaltavi id est ipsum publice praedicavi, et in se-
Vers. 13, — « El locutum ost os meum in Iribu- creto confessus sum quod in ore, lioc in corde ha-
« latione mea. ><
hco. Inde holocausla sunt meduUata his duobus :

pcrfectus est Christianus. Et hoc fecit, quod

£i quae loeutum cst os meum, [Gl. int., Alcuin.]

id est cor meum, id est promisit in tribulationc Vers. 17. — « Iniquilatem si aspcxi in cordc meo,
mea, quia spe dulcis est tribulatio. Vel, quce loeutum » non exaudiet Dominus. »

cst os mcum, id est quw hominibus manifeslavi Iniiinitatein nou aspexi in cordc »u'o. [Aug.,
pra'valere omnibus aliis votis, in tribulalione mea, .Mcuin.J Quia .n iniquitatem aspe.xi in corde mco,
nonviclus tribulatione. Et quid locutum est '? ecce ? non ideo dicit Iioc quod non suggeratur ei, sed non
Vers. 14. — « Holocausta meduUala offcram libi amatur, id est non dilexi iniquitatem in corde meo.
« cum incenso arietum ; ofteram libi l)oves cum Multi enim apud se amant quod in aliis damnant,
« hircis. » crubescentes forte propter homines. Si, inquam,

Holocausta. [Aug., Hier., Cassiod., Aug., Alcuin.]

D aspexi iniquitatem incorderaeo, non exaudiet me
Dominus, quia non ascipiendo iniquita-
sic, id est
Vel ita continua : Introibo in holocaustis, quia, dum
tem, puritas orationisnon aliter. Et auditur, et
vixero, offcram tibi holocausta mca, id est mc-
nota quod ait, in corde meo. Suum enim cor est,
ipsum cum medulla inlimi amoris. Inlus enim cha-
quando non ost perversum. Ecce proponit iste me-
rilas mihi ost, non in superlicie, ul est illis qui ho-

minibus placent. El h;ec offeram libi, cum incenso rilum, ut discant alii prius laborare quam pr;emiura
qua'ranl. Inde de prLomio subdit
arietum, id est cum oratione apostolorum, qui suut :

duces gregis, quia Deo placet quod traditione eo- Vers. 18. — « Propterea exaudivil Deus ; et at-

rum fil. Vel secundum aliam littoram, quas est :

« tendit voci doprecationis raese. "

Cum incenso ct arietihus. Et est : Oljeram tihi ho- E.raudivit. [Cussiod., .\ug |
Quasi dicat : Quia
loeaustum cum inecnsp, quod est oratio, quasi di- iuiquilatem non aspexi, propterea exaudivit mc
cat, cum oratione. El hoc faciam cum arietibus, id Deus, ci attendit voci depraationis mea;. Ecce vi-
esl cum apostolis, quia duces gregis, maxime orant cissitudo ; intendentem intendit Deus, ha-c bona fe-
1 3S pro grege. Eloffcramtihi fcoiiM^scilicct do- cit Deus animae mea?. Unde
 , A ,

597 COMMKNTARIUM IN PSAUIOS. — PSAL. LXVI. 398

Vers. 19. — « Benedictus Dcus, qui non amo- Nebiensis vertunl obsidionem. Alii translatores no-
'. vit orationem meam misoricordiam suam a me. »
et bis consonant, sed Hieronymus accepit ~Ti'"2 met-
zuDAii, a radice ~i'a matzad, <iuou osI obsedit.
Ucnedktus sit Deus, |Aug., Cassiod.] quia sic
.\lioqui a themate Ti" tzod, laqucum proprie signi-
perveni spe ad resurrectionem, qui non amovit ora- licat.
tionemmeam et misericordiam suamame, sed per- Posuisti trilnilationes in dorso nostro. Hierony-
severanter facit orare, ut non in oratione tepescam, mus alhulens ad fiagella, posuit stridorcm. Sic et
Nebiensis nWicatenam ; nonrmWiangtistiamin lum-
:

et perseveranter miseretur. Si non amota est ora-

his nostris. Nec alio dcclinat res ipsa.
tio, securus esto, quod nec misericordia, quiP si Imposuisti linmincs super capita nostra. n^jin
diflfert ijuod dandum csl, non aufert. H;cc enim duo iiiRCABTA, id ost (pquitare fecisti, ut otTorunt Sancles,
connexa sunt si non suspcnditur oratio, non pro-
:
Nebiensis, et pro Cajolano interpretes. Hioronymus
el alii Neoterici agnoscentes loculionem liguralam
telatur raisericordia.
stant a nobis. Unde translalor ad Campensom, im-
COLLATIO IN PSALMU.M LXV : « JUBILATE DEO, » ETC. ponis velut jumento, elc.

Vers. —
TerriMlis in consitiis super /ilios
4. Vers. 11. — Eduxisti nos in refriqerium. Quo-
hominum. Sanctes dicit, terrihile opus ; Pvatmsis modo Hieronymus
et Pellicanus ct Campensis ,

Munsterus, et interpretes pro Cajetano, ierribilis Sanctos, in lcramirriguam, sic Cajolani doclores;
Pralonsis, abundantiam ; Munslerus, in locum uhe-
opcre. vh^yj HTi nora alilah. Piior particula po- B i'<;/n;Nebiensis, s(7/it?'i<n/('»j;Chalda;us, latitudinem.
test referri ad Deum, aut ad opus, ut si vai-iat stru-
Sed hiec quid sonanl, quam opulentara requiem, per
ctura, sensu perseverante. Rursus nSiSj? alilah non symbolum insmuatara
rofrigerii '? Et Iranslalor ad
simpliciter importat opus, sed est adinveutio stu- Campensem dicit, rcfrigeriitm.
diosa eoque apposite versum est consiUum. Et
;

Chalda;us habet, auctor adinventinniim Hinc Ilior.

Vers. 14. —
Holocausta meduUata ofjeram tibi
.
cum inccnso arietum. Hieronymus ad Suniam et
terribitia consiiia, quem scquuntur Pellicanus et Fretellam docet male haberi in Gr»co cum incenso
Campensis. et arietibus, ^z-ci. 6u|j.caijLaTo; xoci xpiwv, quia Hebr.
Vers. 6. —
Qui dominatur in virtute sua in
mtermm. Faber et Cfecus tradunt hic non agi de cS.x rrnsp D" in quetoreth elim.
seterna Dei potestate, sed temporali dominatu, suum
judieium formantes ex versione Hicron., qui dnmi-
Vers. 16. —
Exsuttavi sub lingua mca. Hebr.

natur in fortitudine sui swculo. Quasi dicat Qui :

habet, Dam
veromam, hoc est, auclorc Hieronymo,
exattavi. Vol ut alii volunt, exaltalus est, videlicet
suo imperio hunc gubernat mundum. Atqui vocula a me, eoquc exaltavi. Et Gr»ce logilur, u'|/w(ia.
Hebra^a aSiy olam, qu«^ hic habetur, haud impro- LTnde nolo sluUa contenlione dofondere typograplio-
prie signifuat perpctuilatem, et maxime cum littera nun depravationem. Et apparet antiqua oxeuiplaria
vau. Quod a.utom ex diametro pugncnt adversus liabuisse cxaltavi, cum glosa marginalis ascribat
Hieronymum, certum esl ex ipsissimo, ut ita loquar, alins exaltavi. Unum taraen scio, quod, ([uantura
clare demonstrare. Is interpretalus illud ad Gal. i ad sensum rei pertinet, cxsultare (|uaudoque usur-
:
Q pari pro exattare sive laudare. Quod nc diHidas,
Ut eriperet nos de prwsenti sweuto malo in liunc ,

modum disserit. Quajrendum quoque quid sit iiiter ChaldaHis inlorprelatur, laus ejus suh lingua mea.
sjeculum et sa^culum saeculi, sive saecula sfeculo- Rursus psalra. lviii, versu 19 Ego auteni eantaho :

rum et ubi pro brevi tomporis spatio, ubi pro

; f>rtitudinem luam, et exsultabo mane misericor-
setcrnitato ponatur, quia in Ilebra^o soeculum, id est (f/ftHi/iwfm.Gra^ceponituraYaXXisTouai, etnonu']y(.)(j(o,
ne quis pulot osse aberralum exsultabo \iro exal- in
SlV oLAM, ubi i vau lilteram posilam habuerit ,
tabo, (|uanipinra sontenlia oo londat quani HohraBi :
leternitalem signiticat. Ubi vcro sine vau " scribi-
dicunl illic, taudahn DJiN arannem. Proinde si exsul-
tur, annuni quinciuagesimum, quem jubilem vo-
tarc sil cuni cxsultare, luudare, ut cst illud psalm. l :
cant. ()b hanc causam, ot iHc HebraDus qui proptcr
Exsultabit lingua mea justitiam tuam : ix-c«XXt(!t-
uxorem ct libcros amans dominum suum aure pcr-
tusa servitio subjugatur, servire jubctur in s;ocu- (jExat /! yXtoiKTtx |aou Tr^v Stxatoa(jvY|v (jou, nihil video
lum, hoc est usquc ad annum quinquagosimum. periculi, si legaums, «.((i//((iii sub lingua mca, quan-
Ilaclenus Hieronymus. iiuani ad vorbum rectiiis esset cxaltavi. Noc lamon
Vers. 10. — Induxisti nns in laijueum. Hier. ct velim ciintontionibus doscrviro.

PSAOIUS I.WI.
PSALyi TITULUS IN l-INEM IN IIVMNIS, PSALMUS CAN- D psalmus. Primo procatur benedici, ut haboalur no-
TICI DAVID. » tilia Salvatoris. Socuudo liorlalur conlilcri pro di-
Deus misereatur noslri. Tilulus : In fmem in rocliouo ot jiidicio, ibi, confiteantur. Tortio eadem
liymnis, psalmus cantici Diwid. [Cassiod., Gl. int,. admonitio ponitur, sed ad aliud lendens, ibi, confi-
Cassiod.l Post canticum resiirrectionis, suam Pro- tcantur. El ([uia monucrat
in priuccdenti psalino
pheta subdit deprecationcm, oraus ut benedicti ad nos benedicere Dcum, quod non possumus, nisi ipsc
Dei cognitioiiem diicantur ot propholans benedictio- [irior bonodioal nos. Idoo liic procaliir lioiiodici di-
ncm omniiim gonliuni por advciiliim Cbrisli, unde ccus :

monct cum laudaro. cst l-It sonsiis liluli : l'salmus Vers. 1 . — « Dcus misoroaliir noslri ot beiiodicat
istc, qui monet ad bciie operandum, esl canlici, qiiia .1 nobis, ilhiminet vullum siium snpor nos, ol inise-
hic esl cxsultalio de benediclione, ct mittens nos in " reatur nostri. "

linem, id est iu Chrislum. Et est in hijmnis, iil csl Deus misercalur nostriel henedicut nobi.<!. [Aiig.,
in laudibus exhibendis, David, id esl Chrislo. Iii- Cassiod., Alcuin., Aug. IVior ciiim | in iiobis cst
lcnlio : Mouol :id l.iinloiii. Modiis : TriparliUis osl bonodiotio Doi, ipia- ost (luasi pliivia, liMTain noslrw
599 PETRl LOMBARDI 600

mentis irrigans. Inde uos benedicimus eum quod ,

A Confiteantur. [Cassiod., Aug.] Secunda pars, ubi
post notitiani hortatur confiteri Deo, pro directione
est quasi fructus, el in utroque nos cresciraus, non
ipse. Dicat ergo desiderans pluviam Dominicae be- et judicio. Quasi dicat : Et quia cognoscilur Chri-

nedictionis : Deus mherealur nostri prius, et post stus in gentibus, quae viam invenerunt, confiteantur
benedirat nobis. Prius euim miseratur Deus erranti, tihi, etc, Vel ita continua Dico cognoscamus, et:

reducendo ad viam. Postea benedicit bonis au- ,

cum cognoverint, o Deus, confiteantur tibipoimli, id
est se accusent et te laudent. Et non tantum popuH
gendo benedicit enim Creator creaiurae, mullipli-
;

rando numero et nierito. Benedicil creatura Croa- terra' unius, sed omncs pnpuli confitcantur tibi,

tori, corde, voce et opere laudando, et omne bo- ne dicatur Ecclesia non ubique diffusa, et si confi-

num quod liabet ei ascribendo. Sed quia multi vo- tentur.

lunt benedici copia rerum temporalium , scilicet Vers. 4. —

" Laetentur et exsultent genles, quo-
prole et aliis hujusmodi, quK quidem omnia sunt a « niam judicas populos in a?(|uitate, etgentes inlerra
Deo, sed communia suut bonis et malis, addit quod " dirigis. >•

proprium iHuminet vultum suum, etc.HKC

est juslis, Lcetentur, [Aug., Cassiod., Aug.] quia haDC con-
estbencdictiodexterae,qu8e tantum bonorum est. Illa fessio non ducit ad pcenam, quia qui jara confessi
est benedictio sinistrae, qufe communis est bonis et gsunt, non timent fulura judicia, tanquam ibi dam-
malis. Si enira soHs bonis Deus daret bona sseculi nandi, quibus Chrislus est advocatus, indultor, non ,

putarct mahis propter haec colendum esse Deum. vindex, non ultor et e.vsultcnt gentes, quia bonus ;

Quod si solis malis daret, timeret infirmus ad Deum cst, cui confessio fit. Nam ot confessos liberat, et

converti, ne haec deessent sibi ,

quem nutrit prius superbos damnal. Unde consequenter subdit, con-
agricola, non subtrahendo isla. Dat ergo bonis, ut vertens sermonem ad ipsum ;
quoniam judicas, id

consolentur inlrantes ; dat et malis, ut discant boni ost judicabib in judicio futuro, poptilos in cequitate.

(luaerere alia non communia malis. Tollil ea bonis , Et ioquilas illa non ost timcuda bouis, quia modo
ut probent se fortes sicut Job ; tolht ca mahs, ut in- dirigit illos.Unde subdit : Et gentcs in lerra dirigis
firmus non timeat perdere quK perdit, ot malus cui ad bona.
nihil remanet intus. Hic vero si persistat, habet in- Pars iir. Vers. o. — " Confiteantur tibi populi,

tus quo se consoletur. Aliter enim erit utrobiquc " Dous, coufiteantur libi populi omnes : terra dedil

vacuus. Ecce cur ista dautur. [Cassiod., Aug., Cas- « fructum suum. »

siod.]Vel tolluntur communiter bonis et raalis. Iste Confitcantur. [Cassiod., Aug., Cassiod., Hier.]

ergo beuedictionem dexterae desiderans, ait : Illu- cadem admonitio ponitur, sed ad
Tertia pars, ubi
minet. Quasi dicat : Ita benedicat, ut illuminet vul- C aliud tendens, ad hoc scilicet, quod terra dedit
lum suum super nos, id est ostendat Deus Patervul- ruclum, ut etsi idom initium sit, sensus tamen
tura suum nobis, scilicot claritatem Filii sui, qui est ad diversa tendat. Gaudens igitur ait Confi- :

vultus Patris. Illuminet nos, ut ab eo capiamus lu- teantur libi populi, Dcus, confitcantur tibi populi
cera, quia nemo potest cum videre, nisi qui claritate omnes. Repolit eadem qua; supra dixerat in ex-
vel charitate ejus perfusus JL39 est.Non ideo di- hortando, adjiciens aliam rem, scilicet de fru-
cilur illuminet vultum suum, quod vultus ejus, qui ctu terraj, et frequentato verbo postulat nos bene-
esllumen de lumine, sit sine lumine, sed ideo ut id dici. Unde sequitur, tcrra dedit. Quasi dicat : Ideo
quod est revelotur super nos. Et ideo dicit non sim- confiteantur, quia terra dedit fruetum suum, id est

pliciter, illuminot vultum suum, sed addit, super Maria geuuit Christum, ha;c lorra do nostro limo,
nos. Vel ila, ut per vultum accipialur imago Dei de nostro luto, de Adam dedit tlorem primum, qui
quara nobis impressil, id est ratio. Et est, vullum ait : Ego flos campi et lilium convallium (Cant. u).
suum impressum super nos, id est imagincm suam, Islo orgo llos fruclus factus est, ut illum ederemus,
scilicet ralionera animae nostr» irapressam. Illumi- ut carnom ejus manducareraus. Iste ergo fructus
net sapionlia, ne ipsa sil in lenebris , ut sciamus est virgo de Virgiuo, Dorainus dc ancilla, Deus
nos factos ad imaginem Doi, et si a nobis deformala ex horaiue, filius ex malro, fruclus de terra. Et in
D
est ab ipso roformetur. Et misereatur nostri, ecce
, hoc fruetu, et in hoc semine
enim
unde incepit. Misericordia incipit, misoricordia
Vers. 6. — « Benedicat nos Deus, Deus noster ;
nos conservat. Illuminet ad hoc,
" benedicat nos Deus ; ot meluanl eum onmes fines

Veus. 2. —
« Ut cognoscamus in terra viam tuam, « terno. "

« in omnibus gentibus salutare tuum. « Benedicai nos Dcus. [Hier., Aug., Gl. int.. Aug.,
Ut cognoscamus, [Aug.] o Deus, viam tuani, id Hier., Aug.. Cassiod.] Vel ita : Terra, id ost homo.
est quK ad le ducit, id est quo et qua oamus, quod Chrislus dodil fructum suum, id est reperationom.
in lenebris fieri non potest, id ost Christum, in bcnediclioncm. Unde : Benedicat nos Deus. Vol ita,

terra, id est in hac vita, sicut in ctelo est. In ([ua

ut pro terra accipiatur Ecclesia, quK prius spinis
terra? scilicet inomnihus (jentibus. Quamvilam fsa- plena erat, sed accessit vocatio divinae raajestatis,
lutare tuum, id esl Chrislum. cl sic protulit fruclum bonum, scilicet Irieesimum,

Pars II. VnRS. 3. — u Confiteanliir tibi pdiiuli ,

sexagesimum et centesiraum. El hoc est terra,

' Deus : conlileanlur libi populi omnes. » (|u;o prius spinas germiuabat, id esl Ecclesia ; de-
601 COMMENTARIDM IN PSALMOS. — PSAL. LXVII. 602
(iit confitendo, fructum suura, id est bona 0])era : A gilo, sitis atque ariditas exponitiir. In isto vero Do-
in Jerusalem dedit primo, jam fructum, quia prinio minic<p benedictionis pluvia ad reciliciendara sitira
ibi compluta dato Spritu, ibi facta sunt miracula, postulatur. ideoque conjunclim cantatur.
linguis oranium sunt loculi, conversi omnia sua dis-
COLI.ATIO IN- PSALMUM LXVI : " DEUS MISEREATUR
tribuebant pauperibus, sed non illa sola, qufe est
XOSTRI, » ETC.
in Jerusalem hoc debet, imo, benedicat nos Deus,
etiam, etc. Yel ita continua Terra dedit fructum, :
Vers. 1. —
Clausula iu fine resumpta El mise- :

reatur nostri esl additilia ad ferventiorem affectum

sed non per benedicentem Deum, ideo ut fru-
nisi
excitandum, quod licere LXX interpretibus non est
ctum demus, benedicat etiam nos Deus Pater, Deus insolitum certo consilio, etsi nobis ignoto. Nam vi-
Filius, noster, non gentium, bcuedicat nos etiam at- deo siepius alios nonnulios appendices subtexere,
qui aut diversum faciunt sensum, aut certe alio
que etiam multiplicet Deus Spiritus sanctus per ;
distrahunt. Verbi causa, psaira. xxxv legimus :
hoc enim quod ter dicitur Deus, notatur tri- ^onyeniat milii pessuperbiir. Munslerus dicTt Non :

nilas personaruni ;
per hoc quod dicit eum, et non veniat mihipes superbus hostium. Et iu alio psalmo
eos notatur unitas.Unde sequilur Et metuant eum. :
prscedenti lietribuebanl sterililatem animo' nnvv.
:

Quasi dicat Ad quid valel benedictio ? ad metum.

:
Munsterus Conalisunt privare me anima mea. Rur-
:

sus psal. XLV Vacalc et vinele. Idem Dimittitc co-

: :
Et ideo omnes /ines terrw raetuant eum, quia ve-
B natum vestrum et scitote, etc.
niet judex, qui prius humilis. Agnoscamus hunii-
Vers. 6. —
Ultiraum versura dirimunl Hebr*i in
lem, ut non expavescamus excelsum. Ecce raetus duos versiculos, quantum ad dislinclionem scriptio-
Dei inter alia beneficia poslulatur, ut credita caute nis ; sed quatenus ad sentcnliara altinet, opporlel
esse unuin alias distinclim insinuaretur Trinilalis
custodiantur, timor Dei incipit et consummat. Qui :

raysterium cum unitate essentia-, quod non per-

timerenovil, amare non desinit.
inde arridel ac quadrat ad quod laraen nos mittit :

Psalraus iste in maiulinis laudibus illi psalmo ex hoc loco Hieronymus « Videte myslerium Tri- :

adjungitur, qui lerlio loeo cantatur, quia in hoc nitatis in uno versiculo comprehensum. » Id vero

psalmo benedictio Trinitatis imploratur, cujus una

annotatum sit ne quis putet semper faciendam
,

esse sentenliarum dislinclionem, juxta parlilionem

eademque est sine diversitate essentia. In psalmo versuum. El causam ex parte iu superioribus red-
quoque iUo, scilicet Deus, Deus meus, ad te de lucevi- didimus.

PS VLMUS LXVII.
PS\L.MI TITULUS <t IN" FINEM PSALMUS CANTICI ^ecclesiis. Sexto dicit quod veiiiet Christus ad judi-
DAVID. »
cium, qui ascendit, Propheta ergo pre- ibi, psallite.
Ejcsurgat Deus, etc. Titulus : In finem psalmus cans Christum per resurrectionem exaltari, ait :

canlici Z)(7i'!rf.[Alcuin.,Cassiod.JAgitliicproplictade
exaltatione Christi et Ecclesiae. Hie et in futuro, et
Vers. I. — « Exsurgat Deus et dissipentur ini-
« mici ejus : et fugiant cpii oderuut eum a facie
iniraicorum dejectione atque ruina, ut malos ter-
•'
ejus. B
reat, bonos lanificet. Unde monet et titulo et [isalmo
psallere Deo et exsultare. Et est sensus : Iste psul- E.rsurgat Deus, [Gassiod., Gl.int. Aug., Cassiod.l
mus cantici dirigcns nos i)i /inem, id est in Cliri- id est rcsurgal Chrislus a raorte. Confidoutcr oplat

stum, cst David proplwta; qui hic agit de exalla- Propheta quod scil fulurum ; el ditsipcnlur inimici
tione Chrisli et suorum,
adversariorum ruina,
et ejus, hic in resurrectione Christi, et post in futuro
modum su« locutionis formans ab e.o quod .Mosi et judicio. Hoc jara faclura est quia surrexit Christus,
filiis Israel contra hostes dimicanlibus olim con- et dispersi sunt Judiei per omncs gentes. Et qui
tingebal. Elevala quippe area Domini, hostes suos oderunt eum, scilicel pertinaces in raalo, fugiant a
supcrabant, atque in elevationc arcE verbis his si- facic ejus, non loco, quia ubiciuo pnoscns est, sed
railibus Moses usus Exsurgat Deus,
fuissc dieitur :
mclu aninii, scilicot timendo, iioii latondo. jAug.,
etc. (Josue vi.) Arca vero Christum significat, in u (.assiod., Aug.j I'^t est sensus : Tollautur aniini
quo omnes sunt thesauri Sipientiic et scientia; Dei metu et volunlale a praesentia ejus, scilicet Dci, qui
absconditi (Coloss. ii), eujus resurrectionem per ubique prarsens est, el est grave malediclum, et
quara disper,'untur inimici, hic orat Propheta. In- liorrendi increpatio, ut veliiit et concnliir quod
tentio : .Monet ut omncs Doo cantent. :»Iodus : Sex uullnlenus fiori potosl. Vel ila : Ek agit de pra^-
sunt parlitiones. Primo, resurgontc Christo quasi sentia Dei, qua in sanctis venil. Undo : :\mod» vi-
clcvata arca, quid bonis malisquc futurum sil, hic debilisFilium hominis vcnicnlem in nubibus cwli
ct in futtiro dicil, ut illos tcrreat, hos laelificel. Se- (Mattk. xxvi). El est Fugiant a facic ejus, id est :

cundo agit dc verbo Evangelii, ibi, Deus,cumegre- a priPsentia ejus, scilicet Dei, non ab ea quam non
dereris. Tertio agit do donalionihus Chrisli ascen- vidciit, quia ubiquc esl, sed a pr.Tsonlia ejus (|ua
dentis, ibi, dum disrcrnit. Quailo cxponil Doi opo- vonil in nubilius {.{poc. ii, iil cst in pra-conibus, id
rationcs, ibi, Dcus nnstcr. Quinlo precatur ot allir- ost linicaiit a priosontia sanctoruni.

mal ut Ecclesia dilalotur ol confirmelur, ibi, in Vers. 2. — « Sicut defccil fiimiis dcficinnl; sicut
603 PETRI LOJrBARDI 604

« fluit cera facie ignis, sic pereant peccalores a A Vers. o. — " Exsultate in conspectu ejus : turba-
« facie Dei. ' " buntur a facie ejus patris orphanorum, et judicis
« viduarum. »
De/iciant siciit fumus defecit. [Cassiod.. Aiig.,
Hier.] Fumiis ex tlamma procedens vanescit ascen- E.rsultate, [Aug., Cassiod., Aug., Alcuin,, Aug.]
su, ila ex tlamma neqiiitine fumifera producunt et non modo non deiiciatis, in ronspectu ejus, non ho-
ipsa elatione deficiunt. Extulerunt namque se igni- minum, id est in consideratione priemii futuri, qun;
bus odiorum, et insultantes crucitixo ; et inde mox a?rumnas mitigat. Idco exsultalc, quia qui vos turbant
evanuerunt, et in iulmo. Sicfercunt fcccatores a in conspeclu hominum, turbabuntiir a facieejus.
facie Dei, sicut cera fluii, id est annihilatur a facie Cujus ejus? Patris orphanorum. Quasi dicat Non :

ignis. In judicio enim a facie Dei tollenlur raali, estis destituti ut putatur. Orphani sunt quibus mor-
qui erit ignis ad poenam impiorum et lumen ju- tuus est pater, scilicet mundus et diabolus, et mater
sloruni. Vel de pcenitentibus dici potest in bono. concupiscentia : et judicis viduarum, seilicet spe
Quasi dicat : Odientes fugiant et dissipentur ; sed saeculi carentium, quibus eliam error maritus mo-
alii sicut delicil fumus deiiciant, non ut in niliilum ritur, in quibus talibus Deus habitat, quos coUigit,
reducanlur, sed ut quiescant a peccatis suis. Et quos trahit, quia de viduis et orphanis facit sibi

sic pereant peccatores in eo quod mali sunt, a B templum, in quo est de quo subdit :

facie Dei, id est a prresenlia gratise ejus. Sicut Vers. 6. — « Deus est in loco sancto suo, Deus,
lluit cera a facie ignis, ut lacrymis poenitentia?, « qui inhabitare facit unius raoris in domo. ^

admolo ignc Spiritus sancti, duritia eorum sol-

Deu.^i est iri loco sancto sun. [Aug.] In quo loco ?
vatur.
non extra nos, sed in nobis. Deus enim est qui in-
Vers. 3. — « Et justi epulentnr et exsultent in habitare /i:ici<homines unius moris indomo, id est
" conspectu Dei : et deloctentur in Ifetitia. " unanimes, unum sentientes iPhilipp. ii), colligil in

Et econlra jusii epulentur, [Aug., Cassiod., Aug., unum. Iste est locus sanctus Dei non omnes qui sunt
in domo, in qua sunt etiam vasa contumeliae (Rom.
Cassiod.j id est jucundentur a contemplatione Dei
isj. Ipse ergo sibi locura sedificat in quo maneat,
hic et in fnluro, scilicet qui in vinea laboraverunt,
reficiantur in deliciis ([u.ie sunt in conspectu Dei. qui non requiescit nisi super humilem et quietum
ilsa. Lxvi). Hunc autem locum gralia rcdificat, non
Et exsulteni vel modo, vel tunc, non tanquam corara
meritis. Unde subdit
hominibus per vanam jactantiam, scd in conspectu :

Dei, qui sine errore inspicit ; ct delectentur in fu- Vers. 7. — " Qui educit vinetos in fortitudine,
turo in lostitia jam non exsultent cum tremore,
:
(' similiter eos qui exasperant, qui habitant in se-
hoc posset eos delectare quod laeti sunt, «piia non C " pulcris. "

est finienda eorum Ifetitia, sicut mundi.

Qui cduc.it vinctos, [Aug., Cassiod., Aug.] quia
Vers. 4. — Cantate Deo, psalmum dicite nomini solvit vincula peccatorum. Unde ahbi : Dirupisti
" ejus; iter facite ei qui aseendit super occasum, vincula meaiPsal. cxvi, in fortitudines,ua, perquam
« Dominus nomen illi. »
fortes sunt qui ante non erant. Vel educit de inferno
Canlatc Deo. |Aug., Cassiod., Aug.] Convertit se vinctos qui ibi tenebantur, ad ciBlum, in fortilu-
ad cos, quibus tantam spem dedit. Vel hortatur dine sua, qua fortem, id est diabolura, alligavit.
608. Quasi dicat Resurrexit Dominus, et ideo can-
: Similitcr educit cosqui e.xasperant, scilicet blasphe-
tate menle vivendo Deo, cl psalmum dicite nomini mos in Deum. Vel, qni exasperant, perseiiuendo
ejus, id est rectc operamini gloria» ejus. Et sic iter bonos, et resistendo juslilia;, cum sint omnino mor-
facitc ei in corda credentium. Vcl corda vestra pa- tui in operibus mortuis. Unde sequitur : Qui hahi-
ratc ut inlret, quia impollata via ejus. Et ideo iter fant in sepulcris, id est in carnalibus et fetidis, et
facite^c/u! ascendit super occatum. Occasus 4 40 mortuis operibus sepulti sunt, ut nec velint, nec
enim mortis, id est vitiorum ct peccatorum, ccdit possint ambulare. Vincti vero voluut, sed non pos-
illi super quem sol justitias oritur, quia non eum sunt ; et hi tamen solvuntur per gratiam et illi sus-
excipit nova vita, nisi vetus occiderit, Vel, ascen-
D citanlur.
dit super occasum, [Isid.] quia rcsurgendo casum
Pars ii. Ai(x(];aX|jia. Ve«s. 8. — « Deus, cum egre-
corporis vicit Morte quippe sua morlem noslram
'
dereris in conspectu populi tui ; cum pertransires
consumpsit, unde serpens Mosis serpentcs mago-
" in deserto. »
rum Pharaonis absorliuit (Exod. vii). [Cassiod.,
Aug.] Et ne dubites quis iste sit,quia Dominus est Deus. [Cassiod., Aug.l Secunda pars, ubi agit de
nomcn essentialc illi, qucm cominunem hominem
ut verbo Evangelii exhibito hominibus per egressum
.lud;ei occiderunt, ([ui essentiaUter Dominus est. Christi, id est per incarnationem Christi. Quasi

Quod si cognovissent, nun([uam Dominum glorise dicat : Vere educis, quia o Deus, cum egrcdereris. vel

crucitixissent (/ Cor. ii). Unde ait Dominus duobus cgredieris, alia littera, in conspcciu populi tui, id est

discipulis, quos misit in castellum : Et si quisvobis cum apparcres hominibus per opera tua. Egreditur
aliquid dixcrit, dicite quia Dominus his opus habet enim Deus cum apparet in operibus, sed iion nisi
[}lattb. XXI). Et etiam dum facicndo iter occurrunl liis qui norunt ejus opera intueri, hi sunt populus

tristia :
ejus ; h;ec scilicel quod vinctos solvit, ([uod mor-
 ;

605 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. LXVII. 606

luos suscitat. Et cum pertansires , vel pertransi- A di.ximus, sed secundum figuram, id est secundum
eris, in deserto , vel desertum , id est ad gcntcs historiam, a quibusdam sic accipitur : cum
Deus,
id est cum praedicaveris gentibus. egrcderis in conspectu populi tui, el cum pertrans-
Vers. 9. — « Terra mota est : etenim cffili distil- ircs in descrto, coram Israel in columna ignis et
« laverunt a facie Dei Sinai, a facie Dei Israel. » nubis (Exod. xiii), tcrramota est, id est homines
Terra mota est, [Aug.iid est terreni ad fidem visis miraculis. Etenim cceli distiUaverunl manna,
excitali sunt. Sed unde laoc ? etenim, id esl quia scilicet a facie Dei Sinai, a facie Dei Israel, quia
coeli, id est apostoli, distillaverunt pluviam, id est cffililus datum cst manna, quod subsequenter vocat
gratiam. Et hoc a facie Dei, id est non a se, scd a pluviam, dicens : Pluviam voluntariam, quae scili-
Deo, qui in illis est ; mons Sina a facie Det Isracl, cet satisfaciebat voluntati Juda'oruni, segregabis, o
subaudi dislillavit. Quasi dical : Et prae aliis mons Deus, hffrcditali luw, quia soli Israel data est haec
Sinai, alia littera, dislitlnvit a facic Dci hracl, id pluvia. Israel aulcm infirmatus est fastidio illius
estPaulus apostolus gentiura, qui plus omnibusstil- cibi, desiderans carnes Jigypli. Unde sequitur :

lavit doctrina? guttas (Cor. xv), qui bene significa- Infirmata esl, tu vero perfecisti eam, quod ad lit-
tur per montem Sina, quia prius fuit geminatus, vel teram starc non potest, quia populus ille percussus
generatus in servitutem ex lege, quse fuit data in g esta Deo, non perfectus. Pcr illa namque murmura
monte Sina ,
quia prius fuit geminatus, vel gene- atque faslidia ingens plaga sccuta est. Oinnes in
ratus in servitutem ex lege, quoe fuit dala in monte eremo proslrali sunt, nou introierunt terram pro-
Sina iGalat. iv). Velita secundum eamdem lilteram, missionis, prsetcr duos. P«r hoc ergo mittit nos
quae est Mons Sina facic Dei Israel, scilicet
: distil- ad mysterium, quod primo exsecuti sumus. Vel
lavit. Idem suntcoeli et montes, idest iidem, scilicet forte ita etiam secundum historiam accipi polest,
apostoli significantur per coelos et montes. Nec ta- ut per montem Sina lex accipiatur, qufe in servi-
men dicit montes, sed nions idem significans sin- tutem generat (Galnt. ivi. Et cst : Deus, cum
giilari numero quod plurali, sicut et alibi cum diei- egredereris in conspcctupopuli tui,m columnanubis
tur ; C(eli enarrant, et firmamcnlum annunliat in die, etignisin nocle. Et cum pertransircs in de-
iPsal. xviii), idem significat per ca»los et firma- scrto litteram. Mons Sina, id est lex Moysi, quae
mentum. Et est mons Sina, id est aposloli, a facie data est in monte Sina , a facie Dei Israel dis-
Dei Israel, distillaverunt. Quidam tamen libri Gneci tillavit. Eteniin, id est quia cojli distillaverunt ip-
et Lalini, qui non habent talcm lilteram, scilicet, sam legem, dum Dominus ad Mosem loqueretur.
mons Sina a facie Dci Isracl, scd habenl a facie Unde terra mota est, quia turbantur homines le-
DeiSina, \ii\Sinai a fncic Dci Isrnel. El est sensus gem implero non valenles. Et ha^c lex est pluvia, :

Cojii, id cst apostoli, distillaverunt a facie Dei. ^ quam soli Israel dedit. Undc sequitur, pluviam vo- Gujus
Dei ? Dei Sinai, vel Sina, a facie Dei Israel, id est luntariam, id est legem quam populus desidoravit,
qui legem dedit populo Israel, quia qui dcdit pcr diccns Omnia qurecunquc dixerit nobis Dominus,fa- :

Mosen legem qua lerrorct, dat et per apostolos bc- cicmus,el audicmus(E,vod. xxiv).Et alibi ,yon deesl
nedictionem qua liberet. qui implcat, scd dcest quijubeat ( Hom. v). Scgrcga-
1'salmodia Rom. Icgil, Mnns Sina cum Angustino bis. Dcus. hceredilati tuiv, quia soli Israel data est
ct Cassiodoro. LXX, quos sequimur, non habcnt ct infirmata est, vel lex vel hacreditas. Lex, quia
mons varietas videlur orta ex vocula Hebr.
;
,Tt :
minatur nec adjuvat, et ita infirmos facit. Haredi-
ZEH, quod est pronomen demonstrativum, undc po- tas, id est populus infirmatu.s est, quia abundavit
tuit intelligi, hic mons, vol hoc esl in Sina, ut vorlit dolictum dala logo. Tii vcro, o neus, pcrfccisti cam
Ilicronynius, qui secundo loco gemol solum repolit vol logom por Spiritum sanctum datam, quo rese-
Dei, elsi in Ifebro^o uunc bis dicnliir. /)(•;, /)<>; /s- rala sunl lcgis sacramenta ; vel luereditalom, id
rael. Quid dislillavcrunt ? cst populum, in quo post dchctum supcrabundavit
Vers. 10. — « Pluviam voluntariam segregabis, gratia.Unde alibi De exsecratione et mendacio
:

« Deus, ha;reditati lua', ct inlirmata cst ; lu vero annunlialmnlur in consummatione (1'sal. lviii. Et i

« pcrfccisti cam. n D animalia tua, tibi subdila, non sibi libera, id est
l'lui>iam, id est doctrina, Spirilus saucli graliain gcntos convcrsio, hnhitahunt in cn, luvrcdilalo vcl
i'oluiUarium,([u;B sine mcrilisdatur sola Dci volun- lcgc.
late : volunlaric! quippe genuit nos vcrbo vcritatis
(Jac. i). El hancpluviam segreqabis, vcl scgrcgasti, [Cassiod,] Alitcr lotum. ct lcgitiir conjunclim sc-

Deus, luereditali twe, \Aug.] scilicet fidclibus,

oundum histori;ini, ct secundum allegoriam inPalrc.
in quosphivia prollua irrigalione dcscendil cl illa Quasi dicat : \ crc, o Deus, educis, qiiia hoc pra;-
;

Inoroiliias infirmata cst, id cst agnovit se nihilessc figuratumesl. />cu,?,cumcgredcreris inconspcclu

cx sc. Tu vcro pcrfccislicam, quia virlus ln inlii--
populi tui, cl cum pertransircs in descrto.
milale porlicilur (// Cor. xii). El, ad lillcram : Ivgressus est Dcus coraui Israel, duni

Vriis. H. — « Animalia lua habitabunt in ca,

in columna nubis cl ignis apparuit, cl in dcserlo

" parasli in dulccdine tua paupcri, Dcus. » inanna .satiavit AUcgorice egressus est durii ap-
Animalia tua, id esl gculcs mansuclic, liahila- paruit hominibus por himianilatcni ; vcl , dum
hunl in ea.\w'rc(iil&le, id est crunt illa ha-rcdilas. educit vinclos cl suscilal soimllos ; Iransiil in dc-
lAug.| llioc omnia mystice legunlur , ila ul .scrlo, cum ad gcnlcs vcuit ; ot tiinc lcrra mofa cst,
 601 PETRI LOJfBARDI 60S

quia tunc terrem videndo mirabilia tanta raoti A dividere, id est ad dividenda spolia, id est ereptos
sunt. Eteiihn cali distiUaventnt manna, quia in a diabolo, quos divisil, alios aposlolos, alios prophe-
modum slillicidii manna de ccelo descendit. Kt lioc tas faciendo. Spolia dico speciei domus, id est qua?
a facie Dei, cujus prssentia per columnam nosco- dividendo fecit Ecclesiara speciosam. Vel ita : Do-
batur. Et motis Sina a facie Dei Israel fumavit, minus dabit verbum evangelizantibus, et etiam da-
alia litlera, quando scilicet Moses ibilegem accepit. bit eis dividere spolia speciei domus. Vel secundum

Pltiviam. hoc est quod co/li distillaverunt pluviam, hoc dislinguitur prsecedens littera, ita Rex virtu- :

scilicet manna, voluntariatn, scilicet qure satisface- tum dilecli dilecli 1-4 1 Hic distingue Et spuciei
. :

ret voluntati illius gentis avide comedendi, scgrega- domus dividere spolia.
bis, o Deus, hwreditati tua;, quia non aliis gentibus Vers. 14. — « Si dormiatis inter medios cleros
dedit quod tunc Judaeis, ct infirmata est bfereditas
poennoe columbte deargentatse
" ; et posleriora dorsi
ad lempus, dum Christo non credit. Tu vero, o Dcus « ejus in pallore auri. »

perfecisti eam, ha;reditalem, dum genles ad sup-

plementum admisit. Postea subdit : Unde perfc- Si dormiatis inter medios cleros [Aug.] Prius
cisti. Animaiia tua, id est gcntes quae tua; sunt,
singulorum verborum sententia est animadverteuda,

dum credunt, habitabunt in ea, hsereditate, in ost

deindc ordo constructionis verborum. Columba est
in Ecclesia. Quie vero sint illa animaba, el quo- Ecclesia, de qua dicitur in Canticis : Una e$t colum-
modo habitent, exponit. Quasi dicat : Quomodohoc ba mea (Cant. ii.) Ha;c est deargentala, id est divi-

fiet ? [Aug., Cassiod., .Vug. Ecce, o Dcus, parasti nis eloquiis argentum enim iiguratur
erudita. Per
]

hoc pauperi, qui in se intirmus rst, id est ad boc divinum eloquium. Unde Eloqiiia Domini ar-
alibi :

prfedestinasti pauperem, ut sit in tua baereditate.

gentum, etc. [Psal, ii). PcnncB columbw sunt doc-
Per hoc notat prsedestinatos, qni ab origine mundi lores Ecclesiae, per quos exaltalur Ecclesia, et sem-
per volat ad alta quorum pr;i'dicatione in ccelura
pneparati sunt. Et hoc non in illius facultate, sed ;

fertur gloria Ecclesiee. Vel pennae suntduomandata

in dulcedine tua, non saecuU qufe amara est, sed in
charitatis, in quibus tota lex pendet et propbelae
ea scilicet quam das. Dulcedo Dei est, qua flt bo-
num non timore pipna;, sed amorc et dilectione jus-
(Matth. dorsum
xxii.) Posteriora dorsiejus, id est

Per quoslioc
columba\ quod cst pars posterior, charitas est. Et
Iitia\ tiet ? per cvangelizantes, quibus
dieitur hoc a siniili. Posleriora namque dorsi sunt,
Vers. 12. — 5 Doniinus dabit verbum evangeli- ubi radices alarum tiguntur, vel ubi portatur sarci-
« zanlibus in virtute multa, ••

ua;ita in cbaritate connectuntur als Ecclesia;, id est

Dominus dahit verbum\Xng.] Et hoc est : Donii- duo praecepta charitatis, quae sunt alae Ecclesiae,
nus Pater, vel Christus, dabit verbura, scilicet et ci- C et ipsa charitas quse in hisirapletur est per quam om-
baria quibus pascantur auimalia sua, evanyclizanii- nis sarcina mandatorum est levis, quia quidquid
hus . Ecce quid operantur animalia, evangelizant, ditficile est in prsecepto, leve est amanli. Unde :

sciUcet ct hoc in virtutc miiltit. sciUcet in mulla Onus mcum lcve est (Malth. xi), scilicet per Spiri-
conslanlia fidei. Vel, virtute multa, scilicet mira- tum sanctuni, ex quo charitas ;
per aurum intelligi-
culorura (101). secundum aliam litteram,
Aliter tur sapientia. Ibi ergo, id est in posterioribus dorsi
Dominus dabil virtules multas evangelizandi ver- est viror auri, id est vigor sapientiae. Vigor autem
hum. Quis Domiuus? sapientiai est charitas , id est posteriora dorsi
congrue charilas intelligitur, ratione similitudinis,
Vers. 13. — " Rex virtutum dilecti dilecti ; et
non substantia proprietatis. [Cassiod., .Vug.] Vel,
« speciei donius dividere spoUa. »
posteriora hujus coIumba> sunt ultiraa tempora Ec-
Rex virtutum dilccti, [Aug., Hier., Aug.] scilicet clesiae scilicel qua; erunt in resurrectione communi
unici FiUi. id est Pater qui est rex virtulum Filii, vel in fine cujusque, qua' in specie auri splende-
quia ab eo regitur eique milital virtus, a quo datur, bunt, quia posl((uam de mundo exil, super aurum,
et accipit virtutes, miracula et virlutes mentis. Vel id est incomparabiliter lucet in charitate, quoe nun-
ita ut sit idera rex virtutum et dilectus, scilicet quam excidit [Cor. xiii). Hic ergo argento propter
J3
Christus. Et est : Quis Dominus? Rex virtutum di- eloquentiara comparatur; ibi auro, propter plenitu-
lecli, id est Christus rex virlutnm tuaruni, id cst dinera charitatis. Quod autem ait inler mcdios ele-
apostolorura suorum, et dicilur hoc more veteris ros, sciendum est quod Latinae Unguae esset dicere
Scriplura', sicul legitur in Veteri Testamento : Fecit iiiter cleros , sed pro eo quod ,Dominus internos,
Moses, sicut prtrcepit Dominus Mosi. Vel ita : rex iiiter ine et vos, Graecus liabet inlcr mcdium nos-
virtulum dilecti, qui ast Pater angelicarum virlu- trum, vel intcr mcdium meum et vcslrum. Hic ergo
lum, ({u?e. sunt et ipsius dilecti, quia eis imperat et dicitur inter medios cleros, id est inter mediura clero-
ipse dilectus. Deinde repetit, dilccti (102), quod fit rum, quod dici solet in eis rebus quae inter se solent
ad commendationem, sed non est haec repetitio in habere consensum. Unde cura de signo circuracisio-
omnibus libris, sed sive sit sive non, hic est sen- ad Abraham, dicens Hoc cril
uis Dorainus loquilur :

sus : dilecti, non solum ad alia, sedc/, id est eliam. tcslamcntuinintcrmeette(Gcn. x\ii .(jra^cushabet i

(lOi) Cassiod. et psalmodia Rom. (102) Rcpctitio dilecli non est in Gr.Tco.
 609 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. LXVII. 610

ira/er medium mejim

fuMW, adexperimenduincon- Acliaritate super aurum
ef id , est incomparabiliter.
sensum. Ch'ros autem hic duo Testamenla dieit, per Pabs ni. AtTJ-a^vjjia. Vers. lo. — « Dum discernit
qua; dalur iirereditas, i|uae dicitur Graece cleronomia ; '< calestis reges super eam nive dealbabuntur in
;

cleros vero Gra,'ce, Latine dicitur, non teslaniontum « Selmon, mons Dei, mons pinguis. >

sed sors, et sortes.ln Veteri Testamentopartcs hx-

reditatis, scilicet lerrae promissae vocantur, quse ex Ditin discernit. [Cassiod., Aug., Cassiod.) Tertia

promissione Dei quasi ex sorte proveniunt. Bene pars, ubi agit de donationibus Christi ascenden-

ergo cleros dicit duo Testamenta, quia per ea datur lis, qui solus potest, et non alius. Quasi dicat : Si

haireditas ;etcraa. Dormire vero inter medios cle- dormiatis, eritis pennae ;quasi dical : non est uisi per

auctoritate duorum Testamentorum re- discernentera, quia rfMHrc«/t,'s/w, id est Christus,

ros cst in
quiescere, et pacifice acquiescere. Vel cleros ipsas ([ui ascendit super omnes cffllos, disecrnit, dividens

lioereditales. Dominus unam terrenam Veteris Tes- singulis graliam prout vult, rc.ges, id est rectores,

tamenti, alteram eeternam Novi Testameuti, inter supeream, columbam vel hsereditatcm, id est dum
quas dormit qui terrenarajara non ardentcr petit, et gratia Spiritus sancti reges discernuntur, super Ec-
ciclestera patienler exspeclat. Qui enim terrenas ad- Qlesiam. Ipsi reetores vel ahi homines, dealbalmn-
'"'' pei" reraissionem peccatorum, ?iive, id est incom-
huc inhiat, nunquam quiescit, sed cupiditatibus per g
multa agitalur ; vel dormit inler has ha>reditales qui parabiliier, in Selmon, id est in umbra gratia', quse

usi[ue ad tinem vita; perseverat iu conteniptu ler-

venit ex corpore Christi. Selmon enim interpretatur

renorum et in ipse ccelestium. Ecce singulorum ver- uiiihra, id esl in gratia Spiritus sancli, ([uia non
borum explanatus est sensus ordo autem constru- ;
meritis suis discernuntur, sed spiritu obumbrante
cl' inis, cum sil multiplex, vel a superioribus pendens
ab ffistu carnis. Umbra enim grati;e dcfensaculum
inlra primum versum continetur, vel us([ue in se- nobis est coutra incentiva vitiorum et carnalium
quentcra versum extenditur. Utrum vero hoc concupiscentiarura, de qua ad virginem pariluram
an illo modo commodius dicatur, ambiguum est. augelus dicit : VirtiLS .iltissimi ohumliralnt tihi

Nam quolibet horum sane diei potest. Convertens (Luc. II, id est umbram faciet tibi. Umbra autemlit
ergo verba ad eos de quibus fit species doraus, ait corpore ot lumine. Lumen est Verbum caro Christi ;

sic : Dorainus dabit verbum evangeUzantibus virtute est corpus. Accessit lumen corpori, id est verbum
raulta. Dabit utique si vos, o penme columbce dear carni : Verbum enira caro factura esl {Joa^n. i), et

gciilata', idest doctores Ecclesiie divinis eloquiis eru- iu eum credentes hac umbra protegiraur, quae de
ditse, dormiatis inter medios cleros, id estiuler mc- coi'pore Chrisli emanal, de cujus plenitudine acce-

diura clerorum, id est requiescatis in auctoritatibus pimus. Deinde coramendationcm montis subdit, di-
duorura Testamentorum, vel inter duas hKreditates, cens Istc Selmon, id est iste in quo esl plenitudo
:

terrenam et ca'lestera, illara non ardenter appe- gratia^ et unde umbra nobis fit est mons Dei posi-
tendo, istara patienter exspectando. Vel si usque ad tus in vertice monliuni, ad quem fluent omnes gen-
mortcm perseveretis in contemptu terrenorum et tes (Isa. ii), et mons pinguis vel ubcr, unde scilicet
appetitu ca'lestium. Vel ita ut in sequenlera ver- aqua' irrigme et suavcs fiuuut . Et est

suiU extendatur constructio, dilectus spolia dividit Vebs. l(i. — « Mons coagulatus, mons pinguis.
speciei domus. Et, o vos qui dividimini in spoliat « Ut quid suspicamini montes coagulatos ? »

speciei doraus per diversa dona, si dormiatis inter Moni coagulatus, [Aug., Hier.] propter parvulos
medios cleros, lunc pennai columbae deargentata' ([uos lacle leuerioris doctrinne nutrit ; et mons pin-
dealbabuntur in Selmon, id est vos ipsi dealbabi- guis fertilitate sua, propter maturos quos [jane
mini, qui estis pcnna'. Vel ita, ut hic inciopta sen- solidioris doctrina' cibal. Hic est mons qui in Eze-
tentia, in sequenti finiatur : Si vos, o penna) co- chiele vulnerat principera Tyri. Ut quid suspicamini
lumbse deargentata', dormiatis inter medios cleros, montcs eoagulatos ? vel incaseatos, alia littera.
tuuc nivc dealbabuntur in Selmon alii, scilicet

homines, qui per gratiam remissionem peccatorum

Vers. 17. — (i Mons in quo benoplacitum est Deo
D t habitarc in ea ; etenim Dominus habitabit in
accipiunt. Vel ila : vos qui dividimini spolia spe-
« finem. »
ciei doraus, si dormiatis inter medios cleros, vos
eritis penna; coluraba' dcargentatce, hoc est in aha Mons, (Aug.J vel monte, alia littera, in quo bcne-
elevabimini, vcl vobis erunt pcnnae columba; dear- placitnm est Dco, etc. Quasi dicat Et quia talis est :

gentata', id estduo raandatacharitalis. Ecce his mo- mons isle, ut quid ergo suspicamini alios montes
dis ordinatur littera. Utrum autem hoc vel illo, vel coagulatos, vol incaseatos , esse hunc monlera ? Ideo
alio potius raodo dici debeat, anibiguum cst, sed ad hoc dicit, nc quis audeal eura c;eteris comparare,
singula bcnc se(|uitur. El posleriora dorsi ejus erunt ([uia alii (licebant oum Joannom esse, alii Kliam
in pallore vel virore ; alia littera, iiuri, id est chari- \Matlh. XVI); quos increpat bic. No suspicemini. Isle
las, ([UM' est vigor sapicntiae. Dorsum est Ecclesim enim solus est, in quo bene|ilncitum osl Doo, id est
priedicta similitudinis ralione. Vel, posteriora dorsi vcrbo hahitarcineo, per sc; in aliis per ipsum in-
ejus, id est ultima Ecclesim, qua^ erunt in coramu- habiial. Placuit, etenim Uominus, id est Verbum,
ni resurrcctionc. |Cassio(l.lVcIin finecujusque erunt. hahilahit cum, scilicct hominom Christum. usque in
la virore, vel in palloru auri, id esl splcndubunt in linein, (|uia personalitcr uiiitus est ci, in ([uo habi-
 :

611 PETRl LOMBARDl 61-2

tat omiiis pleuitudo divinitatis corporaliter (Co- Acaptivi. Haec sunt spoha, et est simiUtudo trium-
/o«s. II). Sic erat utique Verljura iii carne, ut Ver- plii. Hoc de Christo exponit Apostolus (Ephes. iv).
bum etiam caro ractum solum diceretur, id est Lo- Vel cepisti captivitatem, id est homines qui sub

mo in unam solam Christi personam copularetur. diabolo erant captivi per peccatura, cepisti et ca-

Vel ita : Nullus est ut iste ; etenim, id est quia iste plivasti feliciler. Unde captivi dicuntur, quia capti
mons, scilicet Dominus, Cliristus, habitat, vel ha- sunt, scilicet retibus Petri. Unde et Petro dicilur :

bitabil ; illos alios montes, ut aliquid sint, qui nihil E.r hoc jam eris homines capiens (Luc. v), sub leve
sine eo suul, usquequo ducat eos in tinem, id est jugura missi sunt. Unde iu hoc curru sunt millia
in se Deum contemplandum. Unde, scihcet quia in- laetantium, nou ploranliura. [Gl. int., Aug.]. Et ae-
habitat aUos montes, ipsi fiunt cepistia. Patredona in hominibus suscipiendis. id est
homines suscipiendo.id est homines accepisti dona.
Vebs. 18. — « Currus Dei decem millibus muhi-
Vel, accepisti doua a Patre in hominibus, scilicet
« plex millia laetantiura ; Domiaus in eis, in Sina. in
donanda susceptis horainibus, id est qus donares
« sancto. »
his quos susceiiisti. Vel, secundum aliam litteram,
Currus Dei, [Cassiod., Aug.] portando Deura, et
dedisti, secundum qnod Deus, dona hominibus quod :

quia unanimes copulati charitate, quos ad ministe-

cum
g etiam fit in triumphis. Qufe littera in pau-
rium suffi voluntatis moderatur Deus, quos raanen- cis reperiatur codicibus,Paulus 14=S tamenapos-
do in eis et regendo ducit in se fiuem, ut currum tolica auctoritate dicit : Dedit dona hominibus, se-
ad destinatum locum et ille currus est mulliplex :
cundum quod idem Filius Deus est cum Deo Patre,
decem mUlibus, id est ex innumeris popuUs, ex ma- dedit mittens Spiritum sanctum, qui est Patris et Fi-
gna multitudine sanctorum.qui sunt, millia lcetan-
lii. Sed secundum quod Filius est in Ecclesia,
tium, quia spe gaudenl, donec perducantur in finem.
accepit dona iu membris,dura ipsamembraaccipiunt
Cur hetantur in fine ? quia jam Dominus esl in eit,
cum quibus unum est juxta illud Quoduniex mi- :

qui erit et Hnis consummationis in Sinai vel Siua,

nimis fecistis, etmihi fecistis (Matth. xxiii). Dico
in sancto vel sancto, id est implendo mandato quod cepisti, quod necesse erat.
Quid enim prodest mandalum,
sanctum est. nisi
Vers. 20. " Etenim non — credenles inhabitare
Dominus ibi sit, qui dal velle et operari ? [Ptiilip.
« Dominura Deum. "
II.) Aliter enim esl littera occideus (// Cor. iii), sed
Etenim, [Hier., Aug.] id est quia erant non cre-
Dominus per spiritum sanctura dat charitatera, qua
dentes Deum.scilicet Verbum, inhabitare Dominum
implelur. Et ideo laetantur miUa.
Chrislum hominem. Vel ita continua : Accepisti
[Cassiod., Alcuin., Cassiod., Hier,] Vel ita ab
p dona iu hominibus, elenim, id est quia acccepisfi,
iUo loco : Ut quid suspicamini montes coagulatos, etiam non credentes inhabitare Dominum. Isli sunt
vel incaseatos, ess,e subaudis, sicut est mons iste?
quos feliciler captivavit, et currum suum fecit.
ne suspicemini, quia moiis iste est solus, in quo be-
Uude Propheta plenus laetitia, hymnura eructat
neplacitum est Deo, Patri, hahitare in co, qui Pairi
placuit, ut in eo habitaret. Unde Ego in Patre, el
:
Vers. 21. — « Benedictus Dominus die quotidie,
« prosperum iter faciet nobis Deus salutarium no-
Pater inme est (Joan. xi\). Placitum est. Etenim
« strorum. •>

Dorainus habitat eum Christum, usque in finem, id

Bencdictus, [Cassiod. , Aug. , Cassiod. , Hier.]
est usque ad terrainum, id est ad coajqualitatem
quasi dicat : Ascendit Christus in altum, et quo
majestatis suce, qui est finis sine fine, et omuiura
pleniludo. Alii autem raontes sunt currus Dei, per praecessit faciet nos sequi, unde benedictus sit Do-

quos vehitur Deus in universum mundum. Et iUe minus. Ecce laus de iriumpho, die (juotidie, vel de
currus est multiplex decem millibus. Hoc non mu- die in dieni, alia littera, quod idem valet, id est

tatur : quia Dominus est in eis, elhocin Sinasanc- jugiter, quia quotidie captivat captivos usque in fi-

to, id est in impleto sancto raandato. Sina enim nera. Et quia currum iUura ducit in finera, addit

mons est, in quo data esl lex, et interpretatur man- prosperum iter ad se eundi faciet nobis, quia talia

datum, in quo implelo requiescit Dominus, quia in nfecit, id csl faciet nobis cursum vitae, qui vere pros-

sanctis mandatis impletis, Dei prieseutia solet contu- per cum sit dux salutaris. Quis hoc faciet ? Z)eus «a-

eri. Vel Dominus est in eis,

ita : id esl in sanctisqui lutarium nostrum, idi esl salvationum nostrarum,
in Sina monte olim dedit legem, et ipse idera est in quia de pluribus pericuUs Uberat, quia etiam non
sanclo, id est in Christo, qui est Sanctus sanctorum. credentes ad fidem vocat.

Vers. 19. — tc Ascendisti in altura, cepisti ca- Pars IV. Aia^/aXuia. Vers. 22. — « Deus nojter,
« ptivitatera ; accepisti dona iu hominibus. i>
« Deus salvos faciendi ; et Doraini Doraini exitus

Ascendisti. [Aug. , Cassiod. , Aug.] Convertit « mortis. »

verba ad ipsum Dorainum. Sed quomodo hoc fa- Deus nosler, etc. [Cassiod., Aug., Cassiod.] Quar-
clumest?Ecce. Ascendisti, o Christe, in altumloco la pars ubi exponit operationes Dei, quae ex pr«di-
et dignitate. Qui enira propter nos erudiendos clis eveniunt, qu» sunt quassatio iniraicorum, con-
descendit, ascendit in altum super omnes coelos ad versiones peccantium, martyria ab utroque sexu.
dexteram Patris. Et cepisti, priusquam ascenderes, Quasi dicat : Dico Deus salutariura, Deus, inquara,
captivitatem, id est eos qui apud iuferos tenebantur noster non cujuscunque est, Deus sahos faciet.
613 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. LXVII 614

Commendat hic gratiam, nuUus salvus, nisi Avcl qui sicci imbrem gratiae desiderant. Et secun-
quia
per eum. Salvos facil, quos lamen non est mirum dura hoc sequitur convertar in profundum maris. :

mori, cum Domini Domini fuerit exitus mortis, et id est ad eos qui erant desperatissirai. Vel ita con-
hoc est, ipse est Deus salvos faciendi. Sed ne dicas, vertara eos, vel convertar ad eos.
cur ergo raorimur ? potius patienter fer raortem,
Psalmodia Romana legit cowwr^ar, varietas vidc-
non indigneris si morieris, quia, el Doniini Domini,
tur suborta, ex eo quod Hebraice 2''irx ascib, jio-
qui sine peccato fuit, exitus, ab liac vita non alius
tesl accipi ex verbo, quod nominitant qual, et tum
fuit quara mortis, qua nos liberat. Voluntate tamen
est convertar, aut ex conjugalione quam dicunt
mortuus est, mortem. Et licet sit
ne horao timeret
hiphil, et tum erit convertam, licet prius inveniatur
auctor salutis, tamen et Domini Domini, etc. Idem
fere per vau.
sensus. Vel ila Deus salvat, et ne queraris de
:

morte. Sed spera, quia Christus inde exivit, et no- Vehs. 2o. — B Ut intinguatur pes luus in san-

bis inde exire dodit. Et hoc est, et Domini Domini

" guiue, lingua canum tuorura ex inimicis ab
cst exitus mortis, id est resurrectio qua a raorte « ipso.

exivit. Ne autem raala pertinaeium credas irapunita Vt intinijuatur pes. [Aug., Alcuin., Aug.] Quod
subdit : TD tamen non Deus, sed Propheta dicit, conversus ad

Vers. 23. — « Verumtaraen Deus confringet ca-

ipsum. Quasi dicat Ita convertes, o Deus, vel :

converteriswi intinguatur per tuus in sanguine, id

n pita iniraicorum suorum, verticem capilli peram-
est ut qui prius erant inimici tiant pes tuus, praedi-
u bulantiura in delictis suis. »
cando te usque ad sanguincm, scilicel usque ad
Yerumtamen. [Gl. int., Aug., Cassiod., Aug.]
mortem ; et lingua canum tuorum liet vel eril ex ini-
Quasi dicat : Etsi mortuus sit, vel licet salvator
micis, quia per conversioneni ex iniraicis lient canes
sit, vcrumtamen Deus confrincjet, vel conquassabit, pro Domino latrantes contra hostes. Hi sunt boni
vel hic ut huniilientur : vel in futuro, ut in tartara canes, qui edunt de micis {Matth. xv). Canes lau-
trudantur; capita, id est suparbiaminimicorum suo- dabiles, non detestabiles. Unde non tanlum dixit
rum. Vel auctores Judaicae seditionis, vel auctores canum, sed canura tuorura, nec eorum dentes, sed
haeresiura, scilicet ha>resiarclias. Et confringet vcr- lingua laudata esl, quoniam utique non frustra, nec
ticcm capitis, id est superbara extollentiam hominum sine magno sacramento. Gedeon eos solos jussus
nimis se extollentium ;
pcrambulantium, [GI. inl.,
est educere, qui fluminis aquam sicut canes lambe-
Aug-l id est perseverantium, vel de vilio in vitium
rent, lalesque non amplius quam trecenti in lanta
ruentiura, in delictis suis, in quibussaltera deberent multitudine inventi sunt (Judic. vti). In quo nu-
humiliari, dicentes : Deus, propitiuscsto mihipecca- C n^ero crucis signum est proptcr thau lilteram. qu»
tori (Luc. XVIII) sed et ibi superbiunt, et in multa in Grascis numerorum notis ccc signiticat. Illi ergo
ruunt, secundura illud Insipiens cogitalio, quae
ad ofticium regiminis assumendi sunt, ([ui quod
:
soli
perduxit ad culpas. \'el, confringet verliccm capilli,
percipiunt aliis praedicanl, et qui in manibus ope-
id est versutias inanium quaestionura. Sunt enim rum exsequuntur quod ore docent. Unde in Levi-
qui tales minutias calumniarum quBerunt, ut etiara lico : Os turturis retorquctur ud asccllas (Levit.
capillos pcrscrutari videantur. Verticem dico ho-
Unde
I). Et ([uasi quis quarat : tantura bonura est,
minum perarabulantium in delictis suis. Hoc non ut ejus cancs sint, cujus crant inimici ? ait ; ab
mutatur. Confringet cupila, quia ipso, id est ejus gratia, non a seipsis, vcl a teipso,
Vers. 24. — « Dixit Dominus Ex Basan conver- : alia littera, id est a parte tua, o Deus. Idem sensus.
'I tara, convertam in profundum maris. » Vers. 26. — « Viderunt ingressus tuos, Deus :

Aug.] Velsic continua

" ingressus Dei raei, regis mei, qui est in sancto. »
Dominus di.vit. [GI. int., :

Yidcrunt, etc. [GI. int., Aug., Gl. int.] Quasi di-

Confringet Dominus capita Juda;orum, cx gentibus
cat Intinguctur pes tuus, quia sic vident tc pr» -

eliam convertet multos, quia Dominus dLtit Ego

:
:

cessisse, o Deus. Ethoc esl, viderunt ingrcssus. vel

convertam homines ex Dasan, id est ex confusione
peccatorum, quia confunditur dc peccatis qui pro ^ gressus tuos, Deus. \'ol. secundum aUam litterara

Basan cnim intcrprctatur eonfusio, vcl insi sunt gressus tui, Dcus, quibusscilicel veuisli in
eis orat.
munduin. Hoec gratia latebat in Vcteri Tcstamcnto
Basan inlcrpretalur siccilas. El dc siccitale, id est ;

inopia, convertil Dominus, non eos qui se pleuos

modo patct. cum gen-
Filius niissus annuniiatur in
tibus, cujus Dci gressus viderunl, ingressus, inquam
justiliii; putanl, cura sint inancs. Beali enim qui
esuriunt et sitiunt justitiani, quoniam ipsi satura- Dci mei crealione, scilicel Verbi rcgis mci guberna-
tione, qui Deus est in sancto teraplo, id cst in san-
buntur (Matth. v). Anima sicca dicit Expandi ma- ;

ctis. [Aug.. GI. int., Alcuin.] Vel, in sanclo, corpo-

nus meas ad te, anima mca sic.ut terra sine aijua
Anima plcna dicit Non sum sicut re, licct perfidi non videant secundum quod corpus
tibi (Psal. cxi.li.) :

passus cst. El in hoc, scilicet in patiendo, vei cre-

ccetcri bominum {Luc. xviii). El convcrtamcofiqm
vel profundo, vcl profundis
dcndo,
jacent in profundum,
maris, id est soeculi. Vel secundum aliam litleram, Vers. 27. — Praevencrunt principcs conjuncli
scilicct convcrtar, ad cos qui sunt ex Basan, quia .. psallonlibus ; in modio juvencularum tympani-
convertitur Deus his qui confunduntur dc pcccato. striarum.
615 PETRI LOMBARDI. 616

Principcs, (Cassiod., Aug., Cassiod., Aug., Cas- A ex his Iribulus fuenmt apostoli. Et isti sunt duces
siod.] id est apostoli, prwoenerunt eos, scilicet alios eorum. qui in Ecclesiis benedicunt Dominum. Sed
liomines. Vel ita dico gressus Dei mei : ut autem niagis placet sensus qui coUigitur ex inlerpretatione
isti gressus viderentur, principes, id est apostoli, nominum, qua; convenit Ecclesise : Judas enim in-
praevenerunt le, o Deus, ad laudem, ut populi se- terpretatur confessio ; Zabulon hahitaculuin fortitu-
querentur. Et nou ipsi soli venerunl, sed conjuticti dinis ; Nephtlialim dilatatio, quae principihus Eccle-
psallentihus, id est illis qui laudes Dei souant, bene siae conveniunt. In raartyriis namque prima est
operando ad gloriam Dei. Principes etiam sunt in confessio, pro qua quidquid accidit fortiler toleran-
medio juvencularum tijmpanislriarum. id est mini- dum est. In angustiis tiuitis latitudo sequitur in
slri sunt, etprttpositi novarum Ecclesiarum Deum praemio. Et est : ibi sunt principes Juda, id est con-
laudantium, carne domita, corio siccato ab humore fessionis ; principes Zabuloti, id est fortitudinis ;

peccati, et extenso a ruga duplicitatis. Fit enim principes Nepkthalim, id est dilatationis. Vel ita ut

tympanum de corio siccato et extenso. Vel ad lille- agatur de tribus virlutibus, quse signiiicantur per
ram de sanctis ferainis hoc accipe, ne sexum temi- has nominum interpretationes : Quia confessio est
neum excludas, qua? eliara ab eis, id eslabapostolis, in fide, fortitudo in spe, latitudo in charitale, quia
formara laudandi et patieudi sumunl. T3 Deum et proximum diligunt. Et esl, Benedicite Deo
Pars V. Atdi|;o(XiAa. VEns. 28. — » In ecclesiis dc fontihus Israel, quod decet quia ibi sunt, princi-
« benedicite Deo Domino ; de foutibus Israel. " pcs Juda, pincipes Zahulon, principcs Nephthalim,
/« ccclesiis. [Cassiod., Gl. inl., Aug ]
Quiuta id est principes fidei, spei et charitatis. Et hi sunt

pars, ubi precatur et afflrmat, ut liaec incceptio Ec- dticcs eorum, ([ui sunt in Ecclesiis ; et per lioc quis-

clesiae dilatetur et confirmetur, pro qua el hsretici que corum dexterw ado-
est lienjamin, id est filius

destruantur. Quasi dicat : Et quia Dominus ita con- lcsccntulus, deposila vetustate malitiae, inmentis ex-
vertit, ergo, o vos conversi ex Basan, benedicite ccssu,id esl menle l^S
sursum vecta,etper istoso
Deo, cui debotur lalria, Domino cui exhibenda est Vers. 31. —
« Manda, Deus, virtuti tuae confirma ;

sed " hoc, Dcus, quod operatus cs, in nobis. »

dulia, et non alibi, nec in aliis conventiculis,

in ecclesiis. Ha;c sunt juvenculae tympanistriaj, ne Deus manda virtuti tu(e, [Gl. int., Cassiod.,
quis carnaliter choros luxuriae cogitet. Ecclesiae Aug., Alcuin.] id est notifica et commenda Chri-
quippe sunt adolescentulae, scilicet nova gratia de- stuni Kilium tuum nobis. Quasi dicat Quod enun-
:

coratae sunt etiam lympanistrioe, castigata scilicet tio futurum, perfice, o Dcus, confirma in gen-
carne, spiritualitcr sonorffi. |Alcuin., Rem., Aug.] tibus lioc quod operatus es in nobis Judaeis, id est

Benedicile, vos dico potali de fontihus Isrtiel, id est lidem quam es operatus in nobis, confirma in gen-
de doctrina apostolorum, ut ad eorum imitationem ^ libus.Et ila {acit, comincndat enim Deus charitatem
praedicetis, quod Chrislus de Israel prius elegit ut suain in nohis, quoninm cum peccatores esscmus,
faceret fontes aqua> vivee salientis in vitam seternam Christus pro nobis mortuus est (Boni. v). Quod bene
iJoan. vn). el confidenter orat. Cum enim pro nobis Christus
Vers. 29. — « Ibi Benjarain adolescenlulus ; in morluus sit, quomodo ergo non orania cum illo
1 mentis excessu. « Deus nobis donavil? iBom. vni.) Hoc modo raandat
Ibi, [Cassiod.] id est inter fontes, vel in Eccle- Deus Christum suum. Nota verborum distinclionem,
siis, vel in lemplo Jerusalem, est lienjamin, id est m«nrfrt,docendoperpra'dicatores, confirma, juvando

apostolus Paulus aposlolorum novissimus, adole- per gratiam. Vel ila secundum aliam litleram :

seentulus, id est novissime assumptus, qui fuit de Deus, manda virtuti tuce, id est fortibus tuis in-

tribu Benjamin {Philipp. iii). Unde inGenesi Ben- :

junge ut te annuntient, et per eos confirma, etc.

jamin lupus rapax, manc comedet prcedam, et ves- Vel, Deus, Pater, manda opus tuum virluti tua%

pere dividel spolia (Gen. xlix) (103). Ilic estPaulus, id est Filio et Spiritui sancto, et per Filium et

qui mane suae aetatis sanctos persecutus est, sed in Spiriturasanclura,co«/ir»i«,Z)('«j>, hocquod operatus
vespera suae conversionis, ad Deum, spolia Qiabolo es in nobis. Haec non rautatur. Quod vere facies.

erepta divisit per diversa officia. Et ipse est in wen- D qma-

tis excessu, mente scilicet alienata a sensibus cor- Vers. 3-2. — " A templo tuo in Jerusalem, tibi of-

poris, quando raplus fuit usque ad tertium C03-

ut ferent reges munera.
lum. [Aug.] Vel, in mentis pavore, alia iittera, ex- Beges. [Gl. int., Aug., Alcuin., Remig., Aug.] Vel
pavescentibus scilicet omnibus tam magnum in ita continua : Quod si faceris rcges terrae, vel spiri-

ejus vocatione miraculum. Ibi etiam sunt tuales, offerent ijii muMem, id est sacrificialaudis ;

Vers. 30. « —
Principes Juda, duces eorura, et hoc a teniplo tuo non aliunde, quod est in Jerusa-
>i principes Zabulon, et principes Nephlhalim. " lem ca^esti, quae est libera et maler nostra {Galat.
Principes Juda, principes Zabulon, principes IV), quae est et teraplum a quo omne datum oplimura
Nephthalim. [Aug., Gl. int.] Per haec nomina tri- descendit {Jacob. i), etpro quo tit orane bonum opus.
buura Ghristura et apostolos indicat ; forsitan enim Vel ita distingue, operatus es in nohis, incipiendo

(103) Ex A»g. in sermone conversionis Pauli ; et ex Remigio.

 ; ;

617 COMirENTARIUM IN PSALMOS. PSAL. LXVII. 618

a templo tuo, quodestin Jerusalem, id est a Ju- A (quod in Grjeco non est ambi-
ejus, id est .Elhiopiao

daiis, quod erit, quia tibi offerent reges munera. Sed guura), id est credendo in Deum prieveniet opera
quia huic laudi obstrepunt liaeretici, subdit sua, ut prius credat, poslea operelur. Vel ita ut per
Vers. 33. — " Increpa feras arundinis, congre- Jigyptum Synagoga accipiatur, quam prajvenit
I gatio taurorura ia vaccis populorum, ut e.xcludant credendo J)thiopia, id esl extrema parsgenliura. Et
« eos qui probati sunl argento. » est, venient legati ex Jigypto, id esl ex Synagoga,
Increpa feras arundinis, [Aug., Alcuin., Aug.] quae erat in teuebris ; et iEthiopia, id est extrema

id est ha;reticos qui dicuntur ferae, quia non intelli- pars gentium, Deo, id est ad Deum veniens, praeve-
geiido nocent. Feras dico arundi?iis, vel calami, niet manus-ejus, Jigypti, id est legalia opera Sy-
quia Scripturas perveriunt, quse calanio fiunt : vel nagogae, quia per fidem justificabitur sine operibus
quia sunt leves et instabiles ; vel quia sunt inter eos legis. Vel secundum aUam litleram, quae est : .Ethio-
qui movenlur omni vento doctrinae {Eplies. ivi. Ideo pia, scihcet gentilitas, uigra in peccatis, fcstinet
increpa, quia congregatio /flurorum, id est superbo- manus dare Deo, id est subdere se Deo ; et est simi-

rum indomitffi cervicis haereticorum, est in vaccis liludo a victis, qui armis depositis manus dant vi-

populorum. id est inter eos qui sunt seductibiles et ctoribus, ne intereant j-egna terrw. Decursis omni-
leves, velut mulierculae.Unde Apostolus E.vhissu7it bus quse jam impleta cernimus, horlatur ad laudem
:

B Christi, et futurum ejus advenlumprienunliat. Quasi

qui penetrantdomoset captivas ducunt mulierculas
(II Tim. iii). Stabiles vero et graves non valent se- dicat : Et quia ita est ut diximus, ergo regna lerra?,

ducere unde /n populo gravi laudabo te (Psal.

; :
id est Jigyptus et .Ethiopia, scilicet omne genus
xxxiv). Sed hoc non sine fructu piorura. Inde enim hominum, cantate Deopuritale menlis, psallite opere
convenil ut excludant eos, id est emineant hiquipro- Domino.
bati sunt argcnto, id est in eloquiis Dei, hoc est Pars VI. — Aia'|a),aa. Vers. 36.— « Psallite Deo,
illud quod Aposlolus ait : Ut qui probati sunt ma- « qui ascendit super ca?lum ClpH, ad orientem. »

nifesti /iant (IlCor. v). Inde est quod inarteargen- Psallite Deo. [Cassiod., .Vlcuin., .\ug., Alcuin.,
taria exclusores vocanlur, qui de confusione massae Hier.] Sexta pars, ubi dicit quod Christus veniet ad
noverunt formam vasis exprimere. Vel ita expone judiciura, qui ascendit ubi sanctos consummabit.
inlentionem hsreticorum ; ad hoc congregantur, ut Quasi dicat : Dico psallite, inquam, fleo, id est Chri-
excludant eos a vaccis, qui probati sunt argento, sto, qui ascendit secundum quod homo. Nam secun-
scilicet catholicos doctores. Incrcpa feras, dissipa dum quod Dcus, Palri est iequalis, super ccelum
etiani consentientes. Et hoc est : cali, id est super omnes coelos, ad dexteram Patris,
Vebs. 34. — <i Dissipa gentes quae bella volunt scilicet super excelsiores creaturas ut nihil supra se
venient legati ex .Ethiopia pra;veniet Cl
» Jilgyplo : i,aberet, nisi illum qui creavit cum. Unde ascendit?
" manus ejus Deo. » ad oricntem vel ab oriente ; locum expres-
alia liltera
Dissipa gentes, etc. [.ilcuin., Gl. int., Reui., .4ug.] sil, ubi rcsurrexil, et unde asceudil, quia Jerusa-
V'el ita continua : Illi ita, sed ne grex tuus dissipe- lcm, ubi resurrexit el ascendit, in oriente est. Vel,
tur dissipa gentes, id est haereticos et alios eis con- ascendit ad orientcm nostrae illuminationis, id est
sentientes,quos vocat gentes propter genera diver- ut lumen graliaj nobis oriri faceret. Vel oriens in-
sarum sectarum, ne ubi series successionis, con- lclligitur Verbum a Patre genilum, cujus virtuto
firmet errorem qure bella volunt, quia non corre- ascendit homo illc. Et est, asccndit ad oricnlem, id
ctioni, sed contemioni student. Quod fiet, i\md,legati, est virtute Verbi, ct quia inde venturus est, ad judi-
id est prajcones reconciliationis, venient ad Chri- candum, subdil, el,
stum, dona ferentes e.v .Egypto, id est ex tenebris Vers. 37. — 'I
Eece dabit voci suoe vocera virtu-
genlium. Jilgypti vel ^thiopise nomine , fidem 1" tis ; dale gloriara Deo super Israel magnificenlia ;

oranium gentium significat a parte lolura. Non ergo ft ejus, et virlus ejus in nubibus. »
ex solis Jud»is, sed de gentibus fiituros proecones
Ecce dabit \n judicio voci sua, [Aug.| vel vocem
prophelat .Ethiopia, id est gcnlililas pneveniet ma- suam, vocem virtutis, id est efficaciam resuscitandi
nus ejus Deo, id est vindicta ejus. Per confes- D oranes mortuos, qui prius ut agnus sine voce coram
sionem praeveniet, ne manentes in peccatis, pu-
tondente se siluil ; scd tuuc veniet in vocc tuba;.
nianlur.
Dico psallite, el date gloriam Deo. Dico dabit vocem,
Vers. 3ij. — 1. Regna terrse, cantale Deo ;
psallite
et tunc super Isracl Dei eril magni/iccntia cjus evi-
« Domino. «
dens, quia jam non erit commistio malorum cura
Deo rcgna terroe, cantatc, et secundum hoc est bonis ct virtus ejus erit in nubibus, quia non so-
Deo [Aug., Cassiod., Alcuin., Cassiod.] In principio lus veniet ad judiciura, sed cum senioribus po-
scquentis versus, vel magis in fine praecedenlis ver-
]iuli ,
qui sunl nubes, quas ne aliler acciperes,
sus cst Deo ; commendaturquc fidos
, qua sine addil, et
praecedenlibus operibus juslificalur horao quae post
Vers. 38. — 1 .Mirabilis Dous in sanctis suis ;
per dilectionera iucipit operari {Gal. v). fist crgo « Deus Israel ipse dabit virtutcra cl forliludinem
sensus ; .Ethiopia, id esl genlilitas IiaTcns Deo (ide, « plebi sua; : bcncdiclus Dcus. "

id est credens Dco, pracvcniet manus, id cst opera, Virabilis Dcus cril in sanclis suis Dcus Israel.

Patrol. CXCl. iO
 —
619 PETRI LOMBARDl 620

[Aug.,Cassiod.] Tunc vere oranis bonus erit Israel, A mus stat a nobis. Certe tales erant corapedes, ut
quia videbit Deum sicut est; ipse dabit inrtutcm et non poteranl dissolvi absque Dei manu fortissiraa ct
opportunissima.
fortitudinem in carne, quaj etiam in resurrectione
Similifcr eos qui exasperant qui habitant in se-
erit impassibilis. Unde Apostolus : Per virtutem re- pulcris. Ut priraam clausulam revoces ad verbum
surrectionis ejus, et plebi sute nunc infirma etiani, prsecedens, qui educit, quia tamen iii HebrKO potest
eliara efferricasu nominandi. Jt-4:-4; Obidahiver-
dahit fortitudinem qua novissiraa inimica destrue-
lunt, increduli, rebelles,aul pertinaces. quinondissi-
tur mors {lCor. xv). Vel de prsesenli accipi potest
dent ab exaspcrantibus. Sed iiuod subjectum est in
illud, ipse dabit, magna promisit ; et ne quis de- sepulcris in sicco aut siccitatihus nriTIi' tzehihah,
speret pro huraana infirraiiate, se ad tanta prse- transferunt nec tamen quidquamprsejudical sepulcris,
ipse dabit hic virtutem quaj non absurde figuranfur per loca sterilia et sicci-
mia pervenire subjicit ,

tate eraortua, cura etiam plena sint aridis ossibus

et fortiludinem plebi suae. Ergo benedictus sit raortuorum. Et si philosophandum sit, terra supre-
Deus. mum siccitatis gradum obtinet.
COLLATIO IX PSALMUM LXVII ; o EXSIRGAT DEfS Vrrs. II. —
Animalia fua liahifabunt in ea.
DISSIPEXTUR, 1 etc. "jITTi haituca animalia tua, noliis, Hieronyrao.Ne-

Vers. 4. — Iter facite ei tjiii nscendif super occa- biensi et Pelhcano, vel congregatio
fua Pratensi,
Munstero, Sancti, et interpreiibus pro
Cajetano.
5um. Hebr. n"2-"2 23iS "Sd sollu larocheb baa- T,
-" Carapensis utrumque indicavit, ob particulfe horao-
RABOTH. Proeoquod est iter facite, Sanctes,Munste-
parapbrasis Cam- nymiara.
rus, interpretes pro Cajelano, et
pensis, reddunt exaltate cum.; taraen voculacum Vers. 1-2. Dominus dabitverbum evangelizanti-
bus virfute multa. Varia disUnctionis versiculorura
Hcbr*a citra controversiara designet quod legimus.
et casuura positio, qu» in Hebra^o sunt siradis ter-
Et Hieronyraus, Pratensis, ac Pellicanus di.xeruut,
minationis in causa fuit ut translatores, aliara et
prwparate viam ; et translator ad Carap., iter mu-
aliara servarent serraonis structurara. Hieronymus,
nient ei : quod non aHam sonat intelligenliam in
Domine, dahis sermonemannuntiatricihus foriifudi-
commentario. Deinde sequentia sic reddunt Hie-
nis plurinue ; Pellicanus, Dominus dabit sermonem
ronvmus, ascendenti per deserta, et Pellicanus in
Pratensis reliquit vocabulum He- Evangcliorum virtutis multo' ; Pratensis, Dominus
solftudinihus.
dahit sermonem annuntiatric.um exercitus multi;
brKum araboth. Sanetes verlit, (jui ascendit supcr
Sanctes, earum qutv annuntianf cvercitus magnus ;
cmlos ; interpretes proCajetano, etNebiensis, equi-
Munslerus, annunfiatricum e.rercitus erat magnus;
tatem in ciidis. -Vccedit Munsterus, gui orbibus cwlo-
interpretes pro Cajetano, Dominus dahif dictum an-
rum velut equo incidet. In Campcnsi bifariam. jj»'
nuntiatricum exercitus magni; Te.xtus in Carapensi
sicutsol nd occasum ad nos devehitur, et in para-
longius a Uttera, Domine, fu commendas his qux de
phrasi, (y»i/>ro vehiculo utitur nubibus. Sola confusio
hinc nascitur quod 2-y ereb, in plurari n'2iV ara-
magno excrcitu nuntiant mandatum ; in paraphrasi
secus, Dominus suppeditabit efflcacem sermonem an-
BOTH est Hebraeis homonymum et ambigiram. Si-
nunfiatricibus potentia- illius ; Nebiensis, Domine,
quidera interimdesignat (v.5;«'ra»), utli([uet ex Gen.
G dtihis scrmonem annuntiatricibus exercitus multi;
I . alioqui desertum significat. Unde Hebrtei volunt
paraphrasisChaldea, Dcusdcdit verha legis populo suo
inlerdum denotare ultimara spha^ara cajteras ara-
bientem, quod stellis deserta sit. Igitur non est quod
medianfibus)lose ef .\aron. q%ii annuntiaverunt ver-
jam haesites de edilione Vulgala.
hum Dei e.verc.itui magno Israelis. Itaque peipendis,
lector optime, in quanlam silvani ascendunt versio-
Domitiusnomen illi. Hieronyraus in Domino nomen
nes, quando singuUs quisque suum coraraentura
e/us:PelUcanus,cum/)omino«ome?ie;!i.s:interpreles
pro niero arbitratu affert tantura reslat dicendum
pro Cajelano, in Deo nomincsuo, Sanctes, Pratensis
:

cur evangelizalrices, sive annuntiatrices plurative

el Munslerus, ipsara Hebraicara reliquerunt voceni
in Hebra;o ponantur rTlU^^^n hammebassroth, in
JAii ni, in iah, nomine ejus. Mertinit leclor mullolies
feminino genere. Abuude hunc raodum explicat Hie-
inculcatura esse Hebrreos carere casuura variatione.
ronymus in Commentarus. In Hebraio habet quae
Sed cura hic ponalur beth, qua; litlera nota est
evangelizantur, hoc est raulieribus quse evangeliza-
prffipositionis in, vel cum, haud incongrue vertit
banl apostolis, ubi dicitur Euntes dicifc fratribus
Hieronymus, in Domino nomencjus : quod non ine-
:

nomcn meis, etc. iMatth. xsvni). aut animassignificat quie

ple diclmus aliter, cum Dominus sit cjus,
crediderunl in Christo. Secundura autera LXX Inter-
aut ut habcnt inlerpreles, illi. Carapensis stat a no-
pretes ad apostolus dicitur. Quia Dominus dedit eis
bis, cui nomen est Domino, \e\prop)-ium nomen ser-
virlutera prajdicandi evangehum,
vator Deus.
Vers. o.,, Turhabuntur « facie 1* cjus. Inlerpretes
Vers. 13. — lie.v virtutum dilecti dilecti. Dus
. .
, JJ. ,
1
•
I
t«Ml,^,„0 HebraicEe
radices confusaneam, llUd^l
X»,^»J1 U1^.0^ Vl.lUlllOCllimill, quasi nubem inter—
UULlClli iiiiCl
duos signiticatus ejusdem vocabuh siraul reddide- q preiationura eftuderunt. Siquidem quod hic legimus
runt. Nam Visb lephan.vu dicere potest, et adcon- im' rTTMiDDODUN iiDDODUx , dcducunt LXX, et
spectum ejus, et a;/ furoremejus. Hinc verlerunt, Hieronymus a themate in dod, id est dilectus,con-
exsulfatc in conspecfucjus : et turlmhuntur a facie fcieratus, frequens inCanticis. Obquamcausam tra-
ejus. Nec idtiraam clausulain ponunt alii translato- duxil Hieron\Tnus, reqes fiederahuntur, ftederabun-
res, praeter Pellicanum, nescio quo casu :qui postea fnr sub verho. ubi LXX sub nomine ; Pralensis et
quam scripsit exsullale coram eo, continuo sub- Sancles et Campensis dicunl. fugienf, fugienf. Mun-
texuit, et pereunt inimicicoram co. In coramenlariis sterus fugientes elabebantur ; Pellicanus, profliga-
nescio quam sequalur Hieronymus edilionem, quan- huntur, profligabuntur. Hi oranes derivant a verbo
do inlerpretatur turbahuntur ptitres orphanorum, et "-: NA[),\D. Interpretcs pro Cajetano, movebuntur,
judiccs viduarum. Nam certum est plures fuisse movehunfur. Nebiensis, refrovertentur, refrouerten-
editiones. Neinpe Luciani, LXX, Aquilre, Symraa- tur.
chi, Theodotionis. Fuerunt quinta et sexla. Et speciei domus dividere spolia. Quomodo de-
Vers. 7. — Qui educit vinctos in fortitudine.Vra- beat ordinari series serraonis, ut apletur congrui-
tensis, Sanctes, Munsterus, paraphrasis Cainpensis, tas, declaralur in commentario. Alii enim vertunt
in compedibus. Pellicanus, Nebiensis et interpretes recto casu, tamen quia anceps est vocula n"; xe-
pro Cajetano, in congruentiis. Adquod alludittextus v.vTH. Hieronymus et Pellicanus cum Septuaginta
in Campensi, educit commodc. Atqui ipse Hierony- verlunt. pulchritudo domus, seu species, dividere
 ; .

621 CO^nrEXTARIUM IN PSALMOS. PSAL. LXVII. 622

spolin. Alii transferunl habitatrix, vcl habitaculum A Nebiensis, montcs coagularum. Et quia semel Hiero-
licra vel famiHa domus. nymusverlerat,fo«<fc'H(/i/i«, ut consisteret sententia;
Vers. 14. —
Si dormialis inter medios cleros. contextura, addidit pra;positionem advcrsus, ut sit,
Hebraice D*nEt? scephataim. Hieronymus, Nebien- contenditis advcrsus montcm, etc. Quod si non vis
sis, Pellicanus, et interpretes pro Cajetano vertunt praepositionem subaudire, poteris cum Munstero di-
terminos sive confinia ; quac nihil abhorent a sensu cere, liic Cit mons, elc, siquidem passim occurrit
nostro, nimirum quod sinl duo Teslamenta, aut Ec- serrao Hebraicus tam pressus, ul ad sensus integi"i-
clcsia mihtans et triumphans, ut expositum est. Ve- tatem, aliquoruni dignam subauditionem oporteat
rum cum etiara in vocabuli designet aliquoties ol- esse.
las,ob id Sanctes, .Munsterus, Pratensis et para- Vers. 18. —
Currus Dei deccm millibus mulii-
phrasis Campensis, interpretantur cliytropodes. Si plex millia Uetantium. Translalores varie reddunt,
jacueritis intcr nigras tripodes, eritis sicut et alw eodem taraen conspirantes, nempe ut non sit nu-
columbce, qutc tegitur argenteis pennis. Subaudiunt merus rainislrorum Dci. Ob id(]ue non fuit opus re
enira verbum substantivum eriiis, ad commoditatem minus necessaria onerare leclorem. Tamen addu-
intelhgentia;, quasi esset Etiam si fucritis ea afjli-
: cam Hieronymum, currus Dei innumerabilis, millia
ctione e.rerciti, ut quasi fuligine atrati videamini ahundantium.
postea tamen Dei beneficentia, novo quodam. splen- Vers. 19. —
Accepisti dona in hominibus. Hie-
dore Uctitia? fulgebitis ac pcrfruemini. Jam nirais ronyraus enarrans, cap. iv ad Ephes., docet cur
sibi tribuit cditio in Oampensi. tunc quicscetis pe- Aiiostolus cilans bunc ipsum locum, rautaverit ac-
rindc ac llumcn inter ripas ; intcr alas columhw, B eepisti in dedit, cum in Hcbr. legatur nnpS la-
supra argentum candido', quanquara et ipsum ver- QLATA, et Gra;co IXaSe?. « Eleganter hic posuil
bum. Quandoque signct terminos tluviorum. dcdit dona in hominibus, cum in psalterio scriptum
Posteriora dorsi ejus in pallore auri. Cura Hebr. sit acccpit dona in hominibus. Verum ibi quia ncc-
maN EBROTH bifiu-iara accipiatur tum pro dorso,
,
dum factum crat, sed futurum promittcbatur, pro-
tum pro alis sive phnnis. luterpreles, Hieronyraus, et pterca dicilur acccpisse. cum Apostolus
Hic vero
Pellicauus transtulerunt posteriora et scapulas, cae-
scribit, quia jam dederat universo orbe Ecclc-
el in
teri plumas aut pcnnas, et alaj sunt, supple similes
sia; fundatae erant, idcirco non accepisse dicitur,
auro fulvo, sexidistinctw sunt virore, \e\pallore auri. sed dcdisse Hactenus Hieronymus. PeUicanus ta-
»
.

Editio subjecta paraphrasi Campcnsis, utramque si-

men dona in homine, alludens ad
vertit, docuisii
gnificanliara complecli videlur, quando ait, cujus
dorsum auri nitorem vincit, quifque in aere pendet. vocabulum npS lequach, hoc est doctrina.
Vers. 5.
1 —
Dum discernit ccelcstes reges super Vers. 21. —
Prosperum iter faciel nobis Deus
eam. Munsterus, cum dissiparet omnipotentes reges salutarium nosfrorum. Hieronymus, portahil nos.
propter eam. Consirailiter interpretes pro Caje- Cui aceinit Pellicanus, supportabil. Quod si ab
tano, frangente omnipotente reges in ea. Atqni omnipotenle Deo portemur, qui non prosperi via'
U^S PARAs, sonat quoque Hebra;is exlendit, nostne accuraulabitur. Quia lamen D2" amas
distribuit. Itaque Hieronyraus et cKteri Hebrai- signiticat oncrare et ajfcrre, particula quoque salus
cantes stant a LXX
Interpretibus, aliquot verbis sub diversis casibus potest ascisci. Idcirco nascun-
immutatis, sensu coustante. n tur alia; versiones pro volunlale hominum. Praten-
yive dealhahuntur in Selmon. Quia hic Seimon sis, aggravahit nos Dcus salutare noslra ; Sanctcs,
videtur esse appellativum, non propriura noraen ujferet nobis Deus salutem nostram ; Pellicanus,
montis, de quo Jud. is. Idco quidam reli(iuerunt vo- bcus salus nostra ; interpretcs pro Cajetano, one-
cabulum ipsum. alii transtulerunt, ohscuritatem. rabil Dcus salutcm nostram ; Jfunslerus, oncret
Nebiensis, umhram niortis. Subsecutus lamcn Pro- nos heneficiis suis, qui est Dcus salutis noslra;.
pheta videlur allusisse ad raontera, qucra voluil cte- Consonat Cainpensis. Universnc hujusmodi vcrsiones
cus Burgensis poni sub aufercndi casu, alioqui non (lignam sonant inlelligenliara. Sed (]uid opus est
vitabatur absurdilas sermonis, uempe in Sclnwn lantaconfusione ex qua fortassis (juilnisdam infirmis
monte pingui. Sed nullus auctor, aut Grajcus, Ile- vertalur in nauseara Vulgala cditio ?
brifius, vel Latinus sic converlil, ])roplereaquod non Vers. 24. —
Convcrtam in profundum maris.
pcndeat a supcrioribus, sed respicial inferiora nisi :
llebr. mSi*namimsiezuloth, id est de profundis
quod indicat Auguslinus nonuullos codiccs habcre maris. Qum videnlur sibi adversari, (;o)U't')7(;»-(; /«.
in accusativo montem alios in reclo, mons, propter- profundum, et rcstiluerc dc profundis. Verumta-
ea quod in Grajco ofo; esl neulrius generis. nien Hieronyraus in Commcntariis pro eodem liabet
Vt quid suspicamini montes coagulatos ? Fabcr et boc paclo, convertam Uasan populum meum, con-
C;ecus impingunt iu inter])retcm, quod debcat pro- vcrtnm in profundum maris, id csl de profundis
lerri montes, vocandi casu, quandoquiilem verlit viliis, et s;eculi islius, de coraraotioiie et
peccatis
Hicronymus, monles excchi. Auguslinus tamcn et fluctibus'convertam poiiulum nieum
legit et interprelalur monles, accusandi casu. Sed £)
Vers. 25. —
Lingua canum tuorum ex inimicis
quid notius sit quam debeat iterari. Ilcbraeos .-tqua- ah ipso. Istud ab ipso, quidam referunt ad sangui-
liier declinare suos casus? Intcgrum estpro exigen- ncni de quo superius iii codem versu diccbatur,
lia rei et synlaxcos, hoc aut illo casu eflerre. Sed ul intingalur pes luus in sanguine. ut Munsterus
obvial quod Hicronymus ponit conlendilis alii cx- ,
hoc modo rcddens, lingua canum tuorum, rubet ex
silielis, alii invidciis. Ex quo perspicue conslal, hostibus propter ipsura sanguinera. Alii daul Dco :

wioniM cum illis verbis non posseaccipi, nisi voca- quod vidctur faccrc Ilieronymus, quando dixil. a te-
tivo casu V~i'">n TKRATZEDLX ducilur a vcrbo IVT mclipso, .si tamen placel nobis Auguslini edissertio,
quia iiise Hieronymus in Conimenlariis reducit ad
RATZAD, quod exponitur apud Hcbra'OS,
Irifariara
sanguincm, Sancles mulat in pluralc, nempe c.v
sallarc, insidiari, exspcclarc maxime secundura
,
ipsis inimicis.
quemdam rabbinum, a Sancle adductum. Hinc Pclli-
canus traduxii, (/uare invidiose aspicitis montesclc-
Vers. 26. —
Viderunl ingrcssus luos, Dcus. Hie-
ronymiis ad Suniam el Frelcllain casligat codiccm
l^ vationum quanquam videtur intcrpretari cx voca-
'!

(ira^cum, in qiio eral £0£<of/;0T,7av, id est visi sunt,

tivo. In co tamen quod dicit aspicitis, non dislat a
ct (]uem,idmodum exeiniilaria nostra nunc liuber.t,
nostra lcctione, nec (^lialdwus admiramini. Porro
pro aOaopyiaoiv, (|U0(1 esl, vidcrunt, ct ila se iiive-
quoil (]uidam habent montcs gibl)crosos, monlcs elc-
nisse iii Scptuaginla ol iii £;a:rXoT; conlilelur
'ijjl vationum, 7nontcs excclsos, et uos lcgamus monlcs , licel

coaqulalos, id est incascatos, non est rairum, cum interim non negct consueludinem oblinuisse iil lia-

D^;;3J tiAUEXLXisi, llcbraiis hoc et illud sonct uude :

bcatur £Oe<<)pr|OYi(jav.
 623 PETRI LOMBARDI 624

Vers. 27. — Prmvenerunt yrincipes. klucanto- Kpdto cmtu eorum qui utuntur lanceis. Cui Cara
res. Nam
D'"1C scharim, cum puncto in dexlro pcnsis consonat, vasta multitudinem Uincea arma-
cornu, sunt cnntorcs. Al n'^U' sarim, signatopi.ni- tiim. Editio in Campensi, pecuHarem sibi somnia-
clulo in siuistro cornu, id est principcs, quo paclo vit sensum, ages juincrita urundinc, quasi velit
pronuntiaverunt inlerpretes LXX, et verterunt in- nobis insinuare quemdam paslorem, qui tanlse sit
terpretes pro Cajetano. virlulis el elemenlia% ut ad nutum sine recalci-
Vers. -28. —
be fontibus Israel. Munslerus quod tratione jumenla obtemperent. Sensus quidem pius
somniavit addere sive interscrere voluit, rfc origine esl, liaud scio taraen si suo loco. Sed ul ad rem
cordis Isivel, cum in Hebr. nulla sit nientio conlis, revertamur, nunquam a memoria debet fugere,
nec ullus alius inlerpres atligerit queni viderim. quod Hieronynms adversus Ruffinum libro
scribit
Vers. 29. —
In mcntis ed'cessu. DT1 RODEM, si primo. memini in superioribus, quanta
Idque
ducatur a radice mi
radah, et litlera mem, sit af- silva apud Haebrffios arabiguorum norainura at-
fwa, signiticat dotninari. Eoque Pratcnsis, Sanctes, que verborum, qucc res diversae inlerpretationi
Munsterus et interpretes pro Cajetano traducunt, maleriam pncbuil, dum unusquisque inter du-
dominans eis, vel dominator eorum. Si autera idem liia quod sibi consequentius videtur transfert.
vocabulum, inclinaveris a verbo primitivo D71 RA- Jam vocabulum n;p quaneh apud Hebraeos usur-
DAM, ut niem sil radicale, dormitare sonat. Ilinc Sep- patur pro calamo, et pro congregatione, et pro
tuaginla dixerunt, in mentis e.rcessu SuftVagantur .
lancea.
PelHcauus, et paraphrasis Campensis. Ilic dicit, so-
Congregatio laurorum in vuccis populorum, ut
porc corripitur ; ille, in c.r/n.si. Necab hocsensuab- g subaudias vcrhum est. Alias verlunt per accusali-
horret vcrsio Hieronymi, continens eos, utpole fon-
vum, ut respondeat verbo superiori, increpa. Et
tes 4-45 Israel, de quibus supra, ut indicetur
quia Di">UN' abbirim fortes tauros designat, nunc
raptus apostoli Pauli, qui in ea e.xtasi copiose hau-
transferunt absolute tauros, nuac fortes. Cae-
serit tluenta divinae sapienliac.
terum Faber elevat suo more auclorilatem Vulgatae
Vers. 30. —
Principcs Juda duces eorum. Hebr. editionis, qua' habel vaccas pro vitulis, id philoso-
DnOi"! RIGMATHAM, rTZJI REGAMAH, CSt llOmO- phatur rectius convenire, quod vituli sint petulan-
nymum ad purpurum, interitum, ccetum, congre- tia lascivi, vacca^ nou itera, quin potius ignavs et
gationon. Ob id varie reddunt varii. Hierony- desid'^s. Utinam vidisset quod commentatur Hiero-
mus, principes Juda in purpura sua : Sanctes stat nyraus in eum locum Certe interpretes haut in-
!

a noljis Pratensis, Nebiensis et Pellicanus, inte- cessisset. Verba IIiei'onyrai audito « Ipsos
: haereti-
ritus sive lapidatio eorum. Campensis accedit cos significat, quia nerainem possunt decipere, nisi
Hieronymo, ornamentum eorum. Munsterus'et in- simpliciores et parvos, hoc et vaccas rainores, tau-
terpretes pro Cajetano, consilium sive admiratio ros enim non possunt decipere, lioc est magnos. »
eorum. Quod eleganler etiam ponaniur vaccce edisserit
Vers. 31. —
Manda Deus virtuii tuie. Hebraei le- Auguslinus. Equidem scio in Hebr. legi vitulos
gunt per praeteritura et tertiam personara, manda-
EGLE. Sic tamen ut infirraitas el levitas po-
''hiV
vit Deus tuus, quod sequitur "["y uzeca.
deliinc
pulorum indicetur, quae quatenus significetur per
Ideo quia casus terminatione non dislinguitur, ob femininum uotius est, quam ut diutius immore-
id quidam vertunt fortitudinem : Hieronymus, dc C j,^m._
fortitudine tua quidam alii, fortitudincm pro ie ;
;

Campensis (quod cst paraphrasticos), rohur addere Ut e.rcludant eos qui probati sunt argento.Uehr.
tibi. Jamque legendo verbum mandavit, sub tertia DETin MiTHRAPES. In prima particula mire sunt
persona, respicitur forlitudo lioniinis, quse a Deo diversi Iranslatores. Hioronymus pro eo quod est
donetur, aut stabihalur. Sub secunda autem per- e.rcludant eos, ponit caleitrantium, nempe vitulo-
sona, ad virtutem Dei aspicilur, quoe est Christus, rum. Accedit Nebiensis. Interprctes pro Cajelano,
auctore Augustino. Atcpii Hebraii sub eisdem pror- calcantem, videlicet congregalioncm; Pratensis et
sus lilteris, practeritum et imperativuni scribunt. Pellicauus, optantem seu studentem; Munsterus,
Etenim n"i' potest pronunliari tzirah, quod est humiliabit se, e.mix\\viA\{C.a.m^., donec factisuppR-
prcecepit. Potcst et tzaueh proferri, hoc cst manda, ces, tributa pendeant; Sa.ncliis, gloriantem, vel con-
rritZJ. Et mdgnopere convenit imperativus cum ,
culcatam incisionibus. Non est animus persequi
stalim subjungatur idem modus in alia clausula, unaraquamque versionem. Nam insliluli nostri est
robora Deus, sive conjirma, etc. pro virili contueri noslram editionera. Jamque una
Vers. 32. —
templo tuo quod est in Jerusalcm.
-•1
est interprelatio, qua; respondet lecticni Vulgatae,
raodo veriim sit quod exponit Augustinus hic usur-
Munsterus ob assumentum suura quod immiscuit,
pari e.rciudi pro apparere, emincre. Si quidem
cogit et Irahit lectorem ad suum cerebrum. Ait
sunt qui lioc modoyerlunl, gloriabundi in portioni-
cnim ^l templo tuo in Jerusalem prodeat rohur
:

„..„ mentem
tuum. Ubi juxta ...^ aliorum
„.... interpretum,
^, ,.^ ex-
... ,
bus argenti. Cxlerum si accipias excludcre \n ma-
tritoquod^nonT-sV^lePropheta^^addiVam^ent^^^^ partem,^ oporteret interpretes accepisse lilte-
- " ram, meni, tinalem vice samec, quaj magnam ha-
inlelligenti libera facultas extendendi ad id quod
benl cognationem. Idque probabile est, cum ea
se(|uitur : Tibi offerent reges mimera AWoqm
. juxla
Munsleri coactara versionera, Imn^eat su()eriorilnis htlera in fine dicliouum signilicct cos, et legendo k
necesse est. Illud aniraadvcrtendum posse accipi per samec hoc non esset. Illud (luoque verura erit j

11).

litteram ?3 subsidiariam mem, pro in, alioqui est deducendo DS13T2 mithrapam, a radice nS"' RA-
piiAR quod est interdum dissolvit debilitavit. Et si 1'
nota ablativi. Siquidcm plerique transferunt in !

inlelligatur haereticos moliri, ut ad suum errorem

templo, cum legalur in Hebraeo ~S;m;d ut inle-
trahant etiam eos qui peritiores sunt et priraores in
SC
rim memineriraus non oliose aduolatum quod Dei Ecclesia, en quadral quod infirmenlur qui ro-
dictum est vers. 24 hujus psalmi, ubi legimus, bustiores fueranl. Quanlum ad secundara clausulam
in prolundum maris, et liebraismo addieli dice- qui probati sunt argento, Hieronymus traduxit, ro- i
'it

banl, de profundis maris, idque non alia ratione tas argentcas. Subscribit Nebiensis, Pratensis et
quam quod ])raeponebatur elemenlum raem. Pellicanus, numerationes fragmentorum argenti.
Vers. 33. — Increpa ferasarundinis. Hieronymus, Sancles, cum incisionibus argenteis. Consentiunt
Nebieusis, Pellicanus, Pratensis, inlerprcles pro intorpretes pro Cajelano et Munsterus. Editio in
Cajelano, subscribunt Sepluaginla. Sancles aliler, Campensi periphrasi usa est, inlelligitque gentes
incrcpa sive dispcrde congregationcm calami y/i opibus deditas. In Hebrso habetur riDD^ «ina
JTTI GEAR iiAiATii. Munstcrus mullo distal, dissi- BERATZE CASEPH. Scd Hicronymus deducit li"i ra-
623 COJniENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. LXVIII. 626

TZE a thcmate yn rotz, id est currere. Qui au- A parle. Certe Hieronymus simpliciter posuit manus,
tem fragmcntn a thematc ri'1 ratzath,
vertunt cilra quodlibet pronomen. Eodem quoque interprete
Origines, bomilia in Cantica, referre videtur pro-
1
hoc frcgit. Idem est sensus, quod apostoli qui
est
noraen cjus ad Synagogam, idque coullrmat Scri-
dicuntur rot:T?, propler discursum volocem pr^-
pturarum aucloritale. Et ad euradem modum vertit
dicationis evangelica;, confracti sunt et probali
Ilierouymus illic, quo hic legimus et psallimus, et
tanquam aurum in fornace, per quos itidem intel-
magisler indicat sequenti versiculo.
liguniur, qui doctrinae apostolica; ha^rent usque ad
mortfra. Vers. 33, 36. — Regna tcrrm cantalc Dco,
34. — Vcnicnt legatic.r .l^gyplo. Pratensis,
psallite Domino, psallite Deo, etc. Tcrtia
clausula
Vers.
nempc psallite Deo, exordium 36 versiculi, est
Nebiensis, Sanctes, Munslerus, et Canipensis non
adiectilia, cx veteri Psalterio, Hieronymo auclore
dissident a nobis, quia lcgati. oplimate.'!, princi-
ad Suniam el Frelellam, in ha^c verba rcgna terrce :

pes CI^ZiTn CHASSMAXMM. Scd PelMcamuset inter-

canlalc Dco, psallile Domino. » El dicitis hoc ia
pretes pro Cajetano dicunt, pingucs, ul clarum
islo vcrsiculo non esse scriptum, psallile Domino,
sit eos legisse, he, pro chct, aspiratiouem tenuem,
quoniam statim seqiiitur post diapsalma, psallilc
pro forti aspiralione n-I^^CH a Ihemate ';"2w scha-
Deo iiui ascendit supcr cwlum caHi ad oricntem,
MEN, pingucfactus cst, et he, servilis sit lit-
id est cumiste versiculus magis habere debeat juxlaHebrai-
tera. Hieronyni. diversus est. Siquidem pro lcgatis, cam verilalem CuHtalc Dco, psalUtc Domino. Et
:

legit vclociter. Suboleo quod unam diclionem usur- illud quod sciiuilur in principio alterius versus ;

parit, contlatam e.\ duabus Clil hosch, id est B psallitc Deo, non sit in libris autbeulicis sed ,

fcstinavit, et d^;"2 mom.m, quod significat partes obelo prffiuotatura. Ergo el vos legite magis ea
temporis. qua; vera sunt, ne dura addilum suscipilis, quod a
xElliiopia prcEvctiict manus cjus Dco. Certum est Prophela scriplum " Hactenus ille.
est relinquatis.
manus hic esse pluralis numeri ex Hebraeo. "i~i Ex quibus perpenditur quibus utebantur codices,
lADAU, et accusativi casus, ex Greco quod vsToa, Sunia et Frelella secundam clausulam, psallite
aut juxta abos codices yiTpai;. Sed dubium est quid Dnmino, non babuisse, sed versiculum illum, fi-
referal pronomen epis in latino ; in Gra?co autem nilum esse iu ea seulenlia, rcgna terrie cantate
tollitur anibiguitas per
feniininum auTr,;.. In He- Dco, et mox interpositum fuisse et diapsalma, ut
l)ra;o vau diverso nota masculini generis,
est e
alter versus initium sumeret ab hoc quoil est,
quanquam O"; kuscs, id est .Elhiopia non repugnal psallite Deo. Nunc vero id quod est addilum legi-
in masculiuo. Ilhid inleriin est manifeslum, quod mus, non praetermittentes tamen Hebraicam veri-
Augustinus, in Enarraliones, exposuerat manus talem.
ejus, sciUcet Dci. Quod si versum esset manus suas, Qui ascendit supcrcwlumcceli ad orientem. Hie-
quemadmodura raagis prol)at in sequentibus rouymus cum plerisque aliis translulit a principio.
Augustinus, omnis sci-upulus essel sublatus. Sed Sancles et Pellicanus adha;rent Septuaginta. Si-
prior interpretatio, nuUura haberet locum in hac quidom D~p quedem, estad utrumlibet.

PSALMUS LXVIII.
P salmi titulus « in finem pro his
: qui commuta- C sunt partitiones, Primo procalur salvus fieri, quia
flUXTUR PSALMUS IPSI DAVID. » multa patilur quantum ad se gratis, sed quae

Salviimme fac, Deus. Titulus : /« finem pro iis

alius rapuit, ipse solvit. Secundo qua> solverit

quicommutahuntur ipsi David. [.Aug., Cassiod., exponit, ibi, Deus tu scis. Tcrlio pro dictis malis

Aug., Cassiod.] Duk sunt comniutationes una est

orationem opponit, ibi, ego vero. Quarto contra ad-
;

de bono malum, quia commutatus est Adam ex

in
versarios propholat, ibi, fiat mcnsa. Qnintodispen-
forma Dei in deterius in quo omnes moriuntur sationom incarnationis ct sanctitalcm proposili ex-
;

altera de malo in bonum, qua commutantur fideles ponit ibi, ego sum pauper. Christus orgo 1-4© in
de malo in bonum, et de bono in melius per gra- passione clamat ad Patrem dicens :

tiam Christi, in quo omncs vivilicantur, cujus Vers. I. — « Salvumme fac, Deus, qnoniam in-
commutationis causa est passio Christi. Per hanc " traverunt aqu;B usque ad animam nieam. »

enim ipse Christus transivit de mundo ad Patrem, Deus salvum me fac. lAug.] HiPC est vox graui
in quo et nos transire fecil dc raorte ad vitam, de sinapis conlerapti, dum in horto obruitur, quod
terra ad coalum. Unde et ipsc dcscendit ad eos qui crescit in raagnum olus. Et revera granum sina|iis

ceciderant, ut eos sublevarcl. Quod, id est, qui minimum est, ot fuscum, et aspernabile prorsus, et
transilus, Hebraicc dicilur Pascha. Unde in Exodo :
D do Chrislo dictuni est : Vidimus euni non liahentcin
Est cnim Phase, id cst transitus Domini {E.rod. specicm ncque decorcm (l.ia. liii), ot tanien occu-
xiij.Apud Gra>cos vero Pascha passionera significal, pavit faciem lerra; faclus mons magnus. Quare cla-
et est ordo titull : Psalmus iste dirigens nos in mas ? Quoniamaquw, id esl seditioet motuspopuli,
finem, id est Christum, attribuilur ipsi David, id intraverunt vsque «rf a/i/mnm «ic«wlollcndam, id

est Christo, qui hic loquilur, secundiim caput et est turba; Judirorum pra'valuoruntnon tanlum lonore
corpus agons pro his, id esl dc liis, id cst dc causa el ligare, sed elinm occidore ('.brislum. Moc dicon-
CDnimntalionis eorura, scilicel de passione Cbristi, do, sic clamando Clirislus transformat in se momlira
(/«( malo in bonum, de timorc
(;o»imH/(r/)H)!/Hr ilc sua, id mombris suis dat formam clamandi,
esl
ad securitatem, de niundo ad cu^lum. Et esl psal- quibus amarus cst transitus morlis, per queni C\v'\-
mus istc quartus eorum qui lalius de passione et slo coha^rcmus. Et habel fel, el acclum, quod in
resurrcclione Chrisli agunt. Intonlio : Monct ad passione Domino datum esl. Ideo orgo clamal ul
laudein pro facla commulalione. .Modus : Quinque sui clamenl, ne codnnt Inicpiilirti liinore morlis,
 ^28
PETRI LOMBARDI
Et rs. A substantiam. Atque utinam maneret in eo quod Deus
ultra quam non , 1 .
liabent mali qmd
nii m,ui Pi<i
eis (ipiant
lacianu r.i -i
,„,_.:.
fecit Si enim maneret homo in eo quod Deus fecit,
Vers. 2 — « Infixus sum in limo profundi ;
et
non
!

in hmo quem Deus genuit.

infixus esset,
« nou est substantia. »
Sulistantia dicitur ilhid quod a Deo facta
est quae-

corpore. [Aug., Cassiod

sum Aug.] Qua- . ,
que res. Unde in Evangelio Omnia per ipsum fa- :
Inftxus
me hi limo profimdi, id est Judai- omnes
si dicat. Tenuerunt ctasunt (Joan. i), id est omnes natur»,
homo, et de limo terra», substantiK quse laudant Deum, non quod
orama
cae iniquitatis. Limus est
sed non de profundo, id est de corrupto factus est, habeant sensum laudandi, sed quia bene
cogitata
originalia et actuaha pec- laudem pariunt, et consideratione creaturae,
im-
sed cadendo a justitia per
profundi, id est miqmtalis,
liraus plelur cor ad eructandum hymnum Deo , laudant
cata factus est
non comrautalur de hmo
cedit, etiam reptilia, sed non avaritia, invidia,
etc, qua>
cui persequenti qui
in aurum. Etnon cstsubstantia. Substantia dicun- non Deus. Fecil ergo Deus hominem substan-
fecit

tur divitiffi, quibus homo. Et est, non

sustentatur tiam, scilicet naturahter bonum, sed
quia non m
substantia, id esl ad paupertatem
vem. Unde eo mansit, sed lapsus est in iniquitatem,
qua non
est
:Pauperetdolensegosum, vel non est
esl substantia, sed perversitas
hominis. Non est
w sequeiHi
difficile ah- quahs a Deo factus, in qua per-
substantia. Hoc ad inlelhgendum est
o substantia, id est
expositionis quia in mi-
qnanto, et indiget commendationis et
versitate infixus est Filius hominis Dei,
iUud quod sum Non est in eis substantia,
ahquantulK. InteUigilur substantia quitate eorum infixus est.

snbstantia; dicuntur, ut homo, GLint.]idesl non inveni in eis

a Deo. Natura; ipsa; [Cassiod., Hier.,
hujusraodi omnia ista
quia non a Deo sunt facti tales, sed ac-
pecus, ccBlum, terra, et quod feci,
quo sunt. Nam quaj nuha ahunde. Vel Non est mihi substantia,
substantife sunt, eo ipso cessit ila :

sunt. Substantia passionem. Vel non

sunt, in substantia nihil
oranino id est virtus carnis, evadendi
Deus est qusedam substantia. mihi substantia, id est stabilitas vit», quia
ergo ahquid est. est

Unde etiam in fide cathohca contra venena quo- Yers. 3. —

« Yeni in aUitudinem maris et tcm- ;

rumdara haereticorum sic Eedificamur, ut dicamus pestas demersit me. »

sanctura unius esse Vcni sponte in altitudinem maris,
[Aug., Hier.,
Patrem et Fihum et Spiritum
substanti». Quidquid est Pater quod Deus est, hoc Cassiod., Aug.] id est in qua nos naufragabamur,
Cura autem popuh; et
estFihus, hoc est Spiritus sanctus. id est in profundum sa-cuh, et insani
quod est. Pater enim non et transitorius impetus,
Paler est, non iUud est tempestas, id est seditio

sed ad Filium dieitur ad se autem Deus di

sciUcet voces inclaraantium mortera, demersit me
ad se, ;

citur. Itaque eo quo vel

quod Deus est, substantia in mortem. Ecce Jonas a ccto
absorptus, sed tertia

et quia ejusdem substantia est Fihus, pro- C jjg evoraitus. Et hcet iUi ita facerent, tamen ego
est ;

cul dubio et Fihus est Deus. At vero quodPater est,

Yers. 4. —
Laboravi clamans, raucse factae sunt
«

quia non nomen est, sed refertur ad

substanlia; ,.
fauces raeK, defecerunt ocuh mei, dum spero m
esse Patrem, quo-
Fihum, non sic dicimus Fihum .. Deum meum. »
Deum. Qua-ris quid sit admo-
Laboravi clamans, [Aug., Cassiod., Aug.]
modo dicimus Filium esse
Quaeris rpud sit Fdras ? Scribm et
Pater ? respondetur Deus. nendo eos, diu enira clamavit;Ya; vobis

respondetur Deus. Qusris quid sit Pater et Fihus? et Ya; mundo a scandahs
Pharisiei (Matth. xxm) ; :

interrogatus, Deum
respondelur Deus. De singuhs Olatth. xviu). Et in hoc laboravit,
quia non re-
iuterrogalus, Deura, non
responde. De utroque cipiebatur.Claraans enim laborat qui non exaudi-
Non hominibus. Qusris quid
Deos responde. sic in
tur. Non laborat cujus votum impletur. Et raucai
respondetur homo. Qu»ris quid
sU
sit Abraham, Utteram in EvangeUo
facta; sunt fauces mece hoc ad
filius
respondelur homo. Ejusdem sub-
ejus Isaac, raucus factus est quantum ad il-
non legitur, sed ut
stantiK estAbraham et Isaac. Si vero quseris quid los, quianon est ab eis intcUectus. Defcccruntoculi
et Isaac, non homo, sed hommes
sit Abraham dum spero in Deum meum. Alia htlera, id est
mei,
respondetur. Non divinis. Tanta enim ibi est
sic in
discipuh desperaverunt ut oculi duorum discipu- ,

cequahlatem adraitlat, phi- -p

agnoscen-
substantia; societas, ut lorum tenebantur, in via Christum non
non admittat. Si ergo tibi dictum
tuerit
ralitatem tium qui desperanles dixerunt
Sperabamus quod :

hoc esse quod Pater est, profeclo

rcdcmpturus Isracl (Luc. xxiv). Quibus
cum dicit Fihura extra
cssct
substantiara,
Fihus Paler est. Responde secundum factum est quod inlra eral, id esl cscilas cordis
FiUum quod Pater est, el non quando
tibi dixi hoc esse facta esl inoculis sed spem eis reddidit,
;

quod ad aUud dicilur. Ad seenimDeus Thomas -

secundum id
cicalrices palpandas obtuUt : quibus tactis
Pater
dicitur ad Patrem Fihus dicilur. Rursumque
•

rediit claraans Deus 7ncus, et Dominus

Pater dicitur quo ad spera :

ad se Deus dicitur, ad FUium :

meus(Joan.\\\. Tetigit ergo formam servi,

et

FiUum, Pater non est FUius ; quo dici-

dicitur ad
cognovit formam Dei. Ideo in lege
dictum esl Ao« :

Pater (luo dicitur Pa-

lur FUius ad Patrem, non est ;
[Alcuin., Cassiod.,
co^quas hccdum in lacte matris,
FiUus ad se, hoc est Pater et FiUus, id
ter ad se,
Umo pro- Alcuin.] id est apostohs adhuc teneris et infirmis,
Deus. Quid est ergo ? Infixus sura
ra
est et mortem, quia tales per-
dicitur iUud non iramiltes passionem
tundi, et non est substanlia. Substanlia mei, id est
Vel Defecerunt oculi
quod est quaeque res a Deo. Fecit Deus hommem dili fuissent. ita :
 629 COiniENTARimi IN PSALMOS. — PSAL. LXVIII. 630

mortuus siim. Deinde subdit causam, dum spero A Vers. —

Non erubescant in me, qui exspe-
8. <t

in Deo meo, id est quia prsestolor misericordiam, ' Domine, Domine virtutum. «
ctant te,
et non ex eo potentiam. Non erubescant. [Cassiod.] Hic ostendit quod su-
Vers. o. — « Multiplicati sunt super capillos ca- pra de niembris dixerat, quasi dicat Et quia pro :

« pilismei qui oderunt me gratis. » aliis solvi, ergo non crubescant in me, id est non
Multiplicati sunt siiper capillos, etc. [Alcuin., frustrentur inme moriente, quiexspectant tc cumde-
Aug., Alcuin., Aug.] Quod prius typice dixit, sci- siderio, Uomine, scilicet prophetae et antiqui justi,
licet aijuce limus, altitudo maris, nunc in re aperle qui exspectant quod oculis videre non potucrunt.
dicit : Illi qui oderunt me tjratis, id est sine causa, Ne ergo aliter evenial, quam Spiritus sanctus per
multiplicati sunt, ut etiam discipulus cum eis esset, eos proedixit, Domine, vel Deus virtutum coeleslium
super capillos capitismei, proinfmito ponit. Capillis vel terrestrium, scilicet cui nihil impossibilc est.
capitis comparat inimicos, quia raerito rasi sunt de Deinde precalur pro modernis quEerentibus, di-
Christo, quando in Calvaria crucifixus est Chri- cens, Et
stus. Inde est quod Christus in passione exutus est
post
Vers. 9. Non confundantur super me qui
vestibus suis, et aliis vestilus, el suscepit
" quierunt te, Deus Israel. »
suas, et altaria quoque discooperiuntur passionis g
tempore, et post instanle resurrectione coopenun- Non confundantur insultationibus supcr mc mo-
lur, quia tempore passionis recesserunt Judsei a rientem qui quKrebant te, o.Deus Israel, [GI. int..

Christo, et etiam apostoli. Eo vero resurgente re- Cassiod., Rem., Aug.] id esl, videntium Deum. IIoc
dierunt apostoli, sed non alii Judaei. Ideo aliis ve- ideo dicit, ut qui deitatem ejus intueri non pos-

stibus, scilicet gentibus indutus est ; sed in fine,

sunt, non seducantur inlirmitate ejus carnali. Vcl
ita ab illo loco, Deus tu scis. Quasi dicat Exsol-
per praedicationem Eliae et Enoch, omnis Israel :

vi, et hoc ideo, quia tibi placet et loquitur de

salvus fiet ; et tunc vestimenta sua recipiet. Idem ;

enim significat translatio libri, qui prius ponitur in se Christus, et hoc est, Deus tu scis, id est ap-

dextro latere allaris; postea ti'ansfertur in Isevum. probas insipientiam meam, id est quod de me,
insipienlia et stultilia videtur, id est irrisio, et
Inde circa fmem missae refertur in dextrum. Vel
per capillos boni intelliguntur : et hoc est, mulii- mors quam secundum illud Quod stultum
patior, :

plicati sunt super capilhs capifis mei, [Cassiod.| cst Dei, sapientius cst hominibus (I Cor. i), quod

id est plures snnt his qui sunt ornatui, sicut capilli in me irriserunl, qui sibi sapientes videbantur,

ornant caput. Numerosi sunt inimici, et etiam noxii. sed lu scisti quare fiet. Et delicta mea, id est
Unde subdit : Et meorura, a te non sunt abscondita. Hoc non muta-
G tur, Et quia pro aliis solvi, ergo qui exspcctant te,
Vers, 6. — « Confortati sunt qui persecuti sunt
Dominc virtutum, non erubescant in me moricntem,
." me inimici mei injuste ; quse non rapui, tunc
id est non dicatur eis, ubi est Christus vcster ? Ubi
« exsolvcbam, »
est qui diccbat : Creditis in Deum, et inme credite
Confortati sunt inimici mei qui etiam persccuti (Joan. XVII, Et agit de justis qui fuerunt post ad-
sunt me injuste. [-Vug.] Hoc estquod dixerat, qratis. ventum Christi, de quibus etiam subdit non confun-
Laus Christi, et raartyrum est in causae bonitate, dantur insullationibus, qui quwrent te, DeusUracl,
non in poense acerbitate. Causa enim facil mar- hoc non mutalur. Vel loquitur hic in persona Ec-
tyrem non pocna. Qu(e nonrapui tunc cxsolvebam. clesiaj, et orat Ecclesia ut non premalur liKreti-
Quasi dicat : Non pcccavi, ct pamas dedi. Rapuit corum scandalis, sic ut tilii crubescaul, Et est,
enim Adam et Eva prajsumcns ut diabolus, dc di- non erubescant in me, id csl in deprossione raea>
vinitate. Rapere voluerunt divinitatom, ot perdide- que te exspectant, ctc, quai non mulantur.
runt felicitatcm.
Vers. 10. — « Quoniam propter te sustinui op-
Pars II. Vers. 7. — j Deus, tu scis insipientiam <i probrium ; operuit confusio faciem meam. "

" raeam ; et delicta mea a te non sunt abscondita. l^flT Quoniam propter te. [Gassiod.. Aug., GI.
Dcus, tu scis. [Cassiod., Alcuin., Aug., Cassiod.] '^int., Cassiod., Aug.] Congregal in unum mulla quaj
Secunda pars, ubi exponit qua^ oxsolverit, scilicet portulil ad invidiam in Juchoos excilandam. Quasi
in.sipiiMiliam ot didicla suorum. Et i[uia pro aliis dical : Jlerilo non confundunlur supor mo,qu(>niam
solvil, precalur cxsjicctanles anliquos, et quiercn- cgo sustinui opprobrium in conviciis, ut quol ipsi

les alios, scilicet modcrnos in se non fruslari, cum dicunt : In ISeelzcbub cjicit dmmonia (Luc. xt, po-
lanta tam cequanimiter ferat. Quasi dicat : Non ra- tator vorax csl [Jlatth. ii), propter le non pro mca
pui, quia, o Deus, tu scis insipientiam. IIoc dicit culpa, vcl alia ro, Quasi dicat : Non osl magnum
Cluistus cx membris meam, id csl meorum, id est quod sustinui, scd ([uod proptor le, ct opcruil con-
sris quod ignari Dci sunt, et delicla mea, id est fusio faciem mcam conspulatam. IIoc solot ovcnirc
mcorum, (|u;u suscepi ad dclcndum, non qua3 ad- in bono lacoratis, (pii solonl lanlo nmplius ad
misi (fuil cnim delictorum susccplor, sed non com- lompus trisles ellioi, quanlo in sc cognoscuiit iiiiqua
missor) a tc non sunt abscomtita, dc insipicnta el oonlingi, Vel secundum aliain lllteram cl lo iiiilur
delictis suorum hoc dicilur, Hi sunt qui conimu- lolus Chrislus, openiil, ut videbatur, facicm incam
tanlur in sapientes el justos. irrevercntia, id est impudontia (piam oporlot nos
 ;

621 PETRl LOMBARDl 632

habere, inler eos quibus displicet Christus, ne eru- A Vers. 14. — " Et posui vestimentum meum cili-

bescamus de eo, et
« cium, et factus sum illis in parabolam. »

Vers. 11. — n Extraneus factus sum fratribus

Et, [.\ng., Hier.,
qui&posuiciliciumvestimentummeum,idLeslopi>osm
Rem., -4.ug., Cassiod.] id est,

« meis : et peregrinus liliis matris mea'. »

illis mortalem carnem in quam ssevirent, et occului
Fratribus meis cognaiione carnis factus sum ex-
deitatem sacco. Cilicium enim est mortaMs caro,
traneus, [Cassiod., Aug., Cassiod.] sicut Joseph suis,
quam Christus induit, ut de peccato damnaret pec-
quia non credunt mihi ; et peregrinus filiis matris
catum. Cilicium est lugubris caro, ut quod tlevit
mecB, id est S\-nagogse, vel hospes, alia littera, sci-
super Jerusalem et pro Lazaro. Vel ita illi sunt
licet qui ad tempus in domum recipitur, non ut fra-
tales, et tamen ego posui cilicium vestimentum
ter charissimus : Quasi dicategoerameis, pcregrinus
meum, id est eos asperos voliu mihi vestimentum
eis fui, cum dkerunt : Hunc nescimus unde sit
esse ; et facfus sum illis in parabolamiTTisoTiam, id
{Joan. ix). Sed quare ?
est in simihtudinem maledicli, ut cuilibet maledi-
Vers. 12. — « Quoniara zelus domus tuK come- cendo dicerent : Sic tibi conlingat ut Christo cruci-
« dit me ; et opprobria exprobrantium tibi cecide-
fixo. Vel, faclus sum illis in parabolam, quia per
« runt super me. »
p parabolas eos docebam. Unde : Vobis datum est
Quoniamzelusdomusiua:,[.K\c\iin., Aug.,Gl.int.] 7wsse mysterium regni Dei; creteris auteminpara-
id est indignalio qua indignabar eis, pro domo tua.
bolis, etc. (Luc. viii). Et tunc
amor domus tuae, comedit me,
Yel, zelus, id est
quia persecutus sum in eis, iniquitates eorum, dum Vers. 15. — n Adversum me loquebantur qui se-

ilagellavi in lemplo male versantes, flagello de re-

<i debant iu porta ; et in me psallebant qui bibebant

sticulis facto, ementes et vendentes ejiciendo, di- » vinum. "

cens : Domus mea, domusorationisvocabitur{Mattli. Adversumme. [GI. int., Aug., Cassiod., Aug.,
XXII. Vel ita distingue, ideo hoc, quoniam zehis Rem.] Vel ita continua Qui tibi hoc fecerunt ? ecce
:

domus tuje fuit mihi. Et ille zelus, comedit me, id adversum me loguebantur qui sedebant in porta, id
est fuit mihi causa mortis. [Cassiod., Aug., Cassiod.] est in publico. In porta sedent qui conventibus ho-
Quid istum zelum sequitur, adjungit Et opprobria : minura sedula curiositate miscentur. Dicit ergo
exprobrantium vel improperantium tibi olim in de- passioncm suam Judaeorum esse fabulam, ut nuUus
serto, ceciderunt tandem super me, quia increpati exciperetur, qui hujus locutionis alienus essel.

convicia quasi tela super eum miserunt, ut : ^onne Unde Cleophas ait Tu solus peregrinus es in Jeru-
:

hic est filius Joseph ? (Luc. iv.) Improperantium tibi. salem et non cognovisti qua'facta sunt in illa hisdie-
utquando dixerunt Nunquid poterit parare mensam: C bus [Luc. xxiv) ? Quasi dicat Tu quia peregrinus :

iti deserto ? (Psa/. lxxvii) et iUud Isti sunt dii tui, : es, forsitan ignoras, sed alii non. Quasi dicat : De
Israel {Exod. xxxii). Et ideo nunc eadem convicia me agebant in publicis conventibus, et in conviviis.

dicit super se cadere, quae olim exprobrabant, ut Unde subdit, et in me psaUebant, id est irrisio mea
ex consuetudine impia, et non noviter videas eos erat psalterium eis qui bibebant, cura ego essem je-

hoc fecisse. Vel ita, opprobria nunc, exprobrantium junus, vinum, id est qui inebriabanlur temporali vo-
me, quia quicunque exprobrant Christo etiam.
tibi in luptate. Ecce in eum converiitur cantus, qui prohi-
Patri, ceciderunt super me, quia me invenerunt. bet vanos cantus. Vel, qui bibebant vinura erroris,

Cadunt enim super nos mala, quando vitare non irapielatis et superbiae, adversum rae loquebantur
possumus. Ceciderunt ergo super Christum, id est qui sedebant in porta civitatis, [Hier., Cassiod.] ubi
eifectura habuerunt. solent judices sedere ad judicandas causas, id est

13. —
in publico judicio, sicut Scribae et Pharisa-i, ha-
Vers. <t Et operui in jejunio animam meam
bentes clavem scienti;e, sed nec intrantes, nec alios
« et factum est in opprobrium mihi. i>

intrare sinentes^Luc. xi). Hi loquebantur adversura

Et operul in jejunio, [Cassiod., GI. int., Alcuin.,
me, Et in me psallebant bene operando, qui bibe-
Aug.] quasi quodara pallio tristitia; animam meam,
Y)
bant vinum spirituale. In Deum nempe probabili
id est, voluntatem. Vel, opcrui animam meam, id
opere psallunt qui vinum spirituale quod Ifetifical
est non exercui potentiam vindicando. Et hoc in
mentem bibunt.
jejunio salutis eorum, quia sicut esuriebat et sitic-
bat Chrislus eorum fidem et salulem, ita jejunium Pars. III. Vers. 16. " Ego vero orationem —
" meam ad te, Domine, tempus beneplaciti. Deus. »
Christi fuit, quando defecenmt qui in eura credide-
rant. Et sicut in passione fel et acetum in potum Ego vero. [Cassiod,, GI, int,, Aug., Cassiod.]
oblatum cum gustasset noluit bibere : ita praeelcgit Tertia pars, in qua prsedictis malis opposila est ora-
potius jejunare, quam fel vel acetum accipere, id est tio pro parte sua, id est Christus, ut discamus non
veleres et amaros qui non intrant in corpus ejus, rixas, sed orationes jurgiis opponere. Quasi dicat :

et hoc est, quod ab eis jejunavi, id est nou consensi Illi ila sffiviunt contra me, ^170 vero, dum impii ita

eis, factum est mihi in

opprobrium detractionis et insultarent dirigebam, ad te Dotnine, orationem
irrisionis. Quasi dicat niilii quod pa-
: Ideo insultant meam. Cum enim non corriguntur iniqui, nil restat

tuit in sputis et colaphis et hujusraodi. Cur factum nisi orare, etiam pro eis. Et quia ad le oro, ideo,

est in opprobrium ? exaudi me. Kteo exaudi, quia, Deus nunc est
 :

633 COJniENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. LXVIII. 634

tempus beneplactti, id est gratiae et reconciliationis, A bulenti . Unde subdit, non me demergat, irrecupera-
per incarnationem. pcr sanguinem, per mortem, biliter, tetnpestas aqua;, id est impetus Jud^orura,
quia cum granum raoritur, surgit fructus (/ooh. xvV neque absorheat mc profundum, id est iufernus ;

Unde Apostolus Eccenunc lonpus ncccptahilc, efc.

: neque urgeat, id est cla.n(ia.[, ^uper me puteus, idest
(// Cor. VI). Deinde quomodo lioc tempus provene- infernus, os suum, id est non sic absorbeat rae, ut
rit exponit. Hoc tempus provenit urgeat.
Vers. 17. — <i In multitudine misericorJia' tute
Vers. 20. — « Exaudi nie, Dorainc, quoniam be-
'< exaudi me, in veritate salutis tuae. »
" nigna esl misericordia tua ; sccundum mullitudi-
In mtUtitudine miserlcordim tuw, [Aug., Cas- « nem raiseralionura tuarura respice in rae. «

siod., Aug.] id est in multa raisericordia tua, quae Exaudi mc. [Cassiod., .'Vug., Cassiod.] periculis
contra multitudinem iniquilatis noslrse est, hoc est hominum cxposilis, item voce membrorum, preca-
quarc dicitur tempus lieneplaciti : ideo repete, exau- lur, dicens : E.Taudi me, Domine. Ha;c est causa au-
di me in vcritate salutis tmi', id cst in perfecta resur- diendi, quoniam benigna est vel suavis misericordia
rectione, ut salutem des in resurrectione, sicul per tua, non quia merui. Tribulato suavis est miseri-
proplielas promisisti. Nota quod, cum proemisit de cordia, ut panis csurienli, quam suavitatem nobis
misericordia, subjungit de veritate, quia universas B Dorainus commendal de Iribulafione immissa ct di-
vnae Domini sunt misericordia et vcritas : misericor- latala libcratione. Venitenim Iribulatio, et dilTcrt
dia est in dnnittendo peccala, veritas in reddendo Deus subvcnire, ut moveat desiderium. Et ita fit
promissa. dulce auxilium, quod cum sit jam non est quo diflfe-

Vers. 18. — " Eripe me de lulo ut non inligar, rat. Et respice in me, non in peccata mea secun-

« libcra me ab liis qui oderunt me, et de profundis dum muUitudinem, non peccatorum meorum, sed
<i aquarura. » miscrationum tuarum, quibus peccata, licet innu-
Eripe. [Aug., Cassiod.l loquitur hic Christus ex merosa, cedunt.
infirmitate membrorum. Quasi dicat : In hoc audi Vehs. 21 — « Et ne avertas faciera tuam a puero
Eripe me de luto, cui supradixit se infixum corpore, « tuo ; quoniam tribulor, velociter exaudi me. "

non menle,iitnon in/igar. Vel, inhxream, alia lit-

Etneavertas. [Cassiod., Aug.] Loquitur totus
tera, menle. Quasi dicat : Si tenelur corpus, non Christus. Faeiem tuam a puero tuo Chrtslo, de quo
teneatnr anima. Supra vero de se loquens dixit se in propbeta Ecee puer meus clectus quem elegi
:

infixum corpore in hmo profundi ; hoc autem dicit (Isa. XLii). Qui recle diciturpuer a puritate, propter
ex infirmitalc raembrorum. Et est, cripe me de luto peccali immunialera. Vel, a pucro tuo, id cst quo-
ut non infigar, vel, inhoeream, id est de luteis desi- libet sancto parvo, scilicet non superbo, a quo su-
;

deriis, ne mcntc consenliam. Lihera me ab his qui perbiam tollit disciplina fribulalionis. Sed velociter
oderunt me, et profundis aquarum, ul malis non exaudi me, non esl quo difleras, quoniam tribulor,
consentiam. prsecessit afflictio raea, sequatur misericordia tua.

Vers. 19. —
Nonme dcmergat tempestas aquae,
« Deinde sequitur ex voce capitis.

" neque absorljeat me profundum, ncque urgeal su- Vers. 22. — « Intende anima; mem et liberaeam;
« per me putcus os suum. (I propler iniinicos raeos eripe rae. »

ISon me demcrgat. [Aug., Cassiod., Aug.| Secun- Inlendc animoi mcce et libera eam propter inimi-
dum spiritum supra mersus secundum carnera fuit, cosmeos, [Aug.]id est ut confundantur iniraici, libe-
tempestas aqiice utearamenlc in profundum limi
, ralione mea, vcl ut couvcrlanlur. Miranda pclitio es
neque absorheat me profundum pcccalorum <|u<)d ista, ncc cursim transilicnda, quod causam suoe
deglulii animas. Undo Cum pcccalor vcncrit in : creplionis consllluil in confusione, vcl conversione
profundum vitiorum contcmnel (Prov. xviii). Ifac inimicorum, laiKpiam aliler non sit hberandus.
pericula membris cjus iraminenl, pro quibus heec Quod si neutrum illoruin est, nunipiid non cst libe-
dicit. Non absorbeal, sicut urgeat super me os randus? est utic[ue. Sed idco 4-4^ lioc dicit, ul
suum. Et hoc nequeputeus, id cst profunditas
est ^ notentur dua; libcrationes, occulta ct manifesta. Est
inii|uitatis humanae urijcat, id esf claudat os suum cnim qua'dam libcralio occulfa in aniina, (|ua' prop-
supcr mc. Et si ceciilisti, iion claudit super lc puleus tcr ipsos saiiclos lit. Qiialiter scptcni IValrcs, scili-
os suum, si tu iion claudis os tuum ; scd conlilerc, cet MachabaM, liberati sunt, qui iguc consumpli
ct Dc profundis clamavi ad te, Domine
dic : (I'sat. sunl cuin malre eos hortantc, ul potius eligcient
cxxix), et sic evadis. Claudit os suum super illum pro legibus Dei mori, quani contra ens horainibus
qui in profundo contcmnit, a quo morluo vclut qui consentirc (// Mach. vii). Et cst alia liberatio innni-
non sit pcrit coiifcssio. Vcl in pcrsona capilis lolum fcsta, qu;c lit propler iniuiicos, vel punicndos, vcl
accipi polest sic, eripc me de hito, ut iiou inligar. libcraiidos qualitcr Ircs [lucri de caniino ignis libe-

[Aug., Gl. inl., Cassiod., Ilier., Rein.| Dciiule rali sunt ; uiulc ipsc Nabiichodonosor convcrsus,
exponit quod dixorat subdens : Libera me, in resur- Deuin ipsornm quem anlc conlcmpseral, pricdicayil
rectione, ab his qui oderunt me, hi sunt lulum ; el (Dan. III.) Utramqiie ergo libcrntioncm liic dislin-
de profundis aquarum, id esl, Juda.'is. Jud.fi cnim guens nil, inlcude aniina; niea; ; hoc ad occultum
raaiignitatcconsilii profundi sunl, et scditioiiibuslur- liberationcm aninuc pcrlinel. I'>i libcra eaiii, i|uod
 635 PETRI LOMBARDI 636

id est quam liberatiouem tu solus scis. Deinde sub- A exspectavit, quia futura praevidit, et praedixit : et

dit de aperta dicens : Eripe nie, manifeste in resur- ad hoc venil cor mcum, quia voluntate sustinuit,

rectione, proper inimicos nieos, hoc ad apertani secundum ilhid Desiderio : desideravi lioc Pascha
liberationem perlinet, ut scilicet caro resurgat, et manducare vobiscum (Luc. xxii). Et miscriam qua^
ascendens mittat spiritum. Unde, inimici conversi tamen magis erat crucifigentiura, quara ipsemiserans
sunt, quibus non proderit, sisolam animam libera- dixit : Pater, ignosce illis, qida nesciunt quid fa-
veris. Ideo eripe, quia ciunt (Luc. xxiii). Et sicut exspectavi et praedixi,
impletum
Vers. 23. — " Tu scis improperium meum et
ita cst quod sic dicit :

n confusionem meam ; et reverentiam meam . « Vers. 23. — « Et sustinui qui simul contrista-
» retur, et non fuit ; et qui consolaretur, et non
Tu scis improperium meum, |Cassiod., Aug.]
" inveni. »
Quod fit verbis, ut cum dicerent : Blasphemavit
{Matth. xxvi). Et confusionem meam quae ex im- Et siistinui et non fuil, [iiieT., Cassiod., Aug.]
properio mihi est in passione, et reverentiam, vel de tanta multitudine, de omnibus persecutoribus,
verecundiam meam, alii intcrpretes dicunt ignomi- qui simul contristaretur, sed laeti scelus pere-
niam, ut alapas, tlagella, et quod Pilato tanquam gerunt : Et non qui inveni consolnretur me.Quipro-
reus traditus cst. Ha?c omnia non pro suo reatu,
B ficit solatur medicum, sed potius dederunt in escam
sed pro nobis sustinuit, ut in talibas sustinendis nos meam fel, et in siti mea potaverunt me aceto. H;pc
instrueret. Ideo ad Patrem loquens, Tu dicit : scis est consummatio passionis. Cum enimdixisset : Sitio,
improperium meum, et confusionem meam, et re- fel cum acelo obtulerunt iJoan. xixj, hoc facto mores
verentiam mcam, qiiia quare sint mihi ista lu no- suos amarissimos indicantes. Vel de discipulis et

sti ; inimici vero non norunt. Kt etiam ideo eripe muheribus polest accipi, qui et si contristati sunt,
me, quia non tamen simul id est similiter. Et hoc est, et non
24. —
fuit qui contristaretur simid. Contristati sunt disci-
Vers. « In conspeclu tuo sunt omnes qui
« tribulant me improperium exspectavit cor raeum
puli et mulieres, quae super eum flebant ; sed non
;

« et miseriam. »
simul ; carnaliter enim eontrislabantur de vita mor-
tali, quffi erant raulanda raorte, cum deberent tri-
Omnes pii trihulant mc, [Ang., Cassiod., Aug.]
stari ; de caecis, qui medicum occidebant : quod
iniraici mei, sunt in conspectu tuo, istam nescientes,
nerao tunc fecit. Et non iiiveni qui consolaretur
scilicet quare ista patior. Et ideo non poterunt ipsi
me, proficiendo. Et quod non inveni simul tristes
vel confundi, vel corrigi, nisi manifeste mc eruas.
et consolautes, hoc fuit mihi fel, id esl amarum,
Et ideo ait, propter inimieos meos. Vel ita ha3c
C propter vetustatem eorum. Et hoc est :

mihi inferunt, et hoc in tui preesentia, quod sic di-

cit, in conspectu tuo sunt omnes qui tribulant me, Vers. 26. — (I Et dederunt in escam meam fel ;

hoc dicendo invidiara excitat contra eos, ut lanlura " et in siti mea potaverunt me aceto. >

scelus prii'senle Deo coramittcrent. Vel in pcrsona Et dederunt in escam meam fel amaritudinis et in
membrorura totum, Deus tu scis improperiura sif i meapotaverunt me aceto. Ad litteram. [Aug.)
meum, vel opprobrium meum ; alia littera Oppro- :
In Evangelio legitur ei oblatum fel, sed in potum,
brium est quod objicit inimicus, et confusionem non in escam. Mystice ergo hoc dicitur, unde bene
meam. Confusio est quae raordet conscientiam. Et congruit quod non dixit, fel dederunt escam, quia
verecundiam meara. Verecundia est, quando eiiam jam Dominus escam acceperat, qui cum discipuhs
frons ingenua pro falsis erubescit, ha?c omnia sunt Pascha raanducaverat, ubi sacraraentum sui cor-
in corpore Christi, non in ipso. Objicilur enim poris deraonstravit, quae est esca dulcis, esca sua-
Christiams nomen Christi crucifixi ; sed fortibus, vis, esca unitatis Christi : quam coramendat Apo-
Paulo gloria est qui dicit : Mihi autem absit gloriari stolus dicens : Quia unus panis et unum corpus mul-
7iisi in cruce Domini nostrijesu Christi (Gal. vi). ti sumiis (/ Cor. x). In hanc ergo escam, id est
Et alibi : Non enim eriibesco Evangeiium {Rom. ij. super escani suavem, qute est esca unitatis Christi,
His ergo opprobrium tantum poterat objici, sed ncc D injg(.gj.uut fgi^ jd est amaritudinem, resislendo
confusio erat sanae menti, nec verecundia fronti. ritati, et contradicendo Evangelio, quod adhuc ho-
Sed cum quibusdam quod Christum occi-
objicitur die facit conteraptor sedenlis in ccelo, et gravius
derunt, compuncti sunt mala conscientia, et salu- peccat quara qui crucifixit ambulantem in terra.
briter confusi atque conversi, ut possint dicere Tu : Sicut ergo tune JudaBi, ila cliam hodie dant biben-
cognovisti confusioncm mcam. Quidam vero cre- dum amarum potum, qui niale vivendo faciunt scan-
dunt, sed confiteri erubescunt, plus apud sc valente dalum Ecclesiai, et liKretici amaricantes. Gusta\it
lingua humana quani promissione divina : et hi tales autem Dominus docens nos gustare, id est pati ta-
coramendantur Deo, non ut eos sic derelinqual, les, sed non bibit, quia tales non possunt in corpus
sed promissione divina adjuvando proficiat. In recipi. Mystice ergo hoc praedicitur, sicut raystice
conspectu tuo sunt omnes qui tribulant me non mu- in passione factum est. Et in siti mea, qua fidem
taLurrmproperium. Quasi dicat Ipsi improperave- : eoruni desideravi, potaverunt me accto, id est ve-
runt,non tamcn ignoranti et nolenti, inio irapro- teri acredine, quia non nisi vetustatem in eis in-
perium eorura, quod praesciens evitare noUem, veni.
 ,, ,

637 COrMEXTARIU-M IN PSALMOS. — PSAL. L.X:VIII. 63S

Pars. IV. Vers. 27. — « Fiat mensa eorum co- A va. Cum enim lumen scientise perdunt quiprseunt,
>i ram ipsis ia laqueura ; et in retributiones, et in inclinantur sequentes ad portanda peccatorum one-
i< scandalum. » ra, et ad appelenda terrena : et prseterea exterius
puniendi sunt hic et in futuro. Et hoc est
Fiat mensa corum [Cassiod., .\ug.) Quarta pars, :

ubi est prophetia conlra adversarios. Quasi dicat :

Vehs. 29. — (i Eftunde super eos irara tuam, et
» furor comprehendat cos. »
irie tuae
Illi potaverunt me aceto. Et mensa eorum fiat illis

in laqueum, id est qualera laqueum mihi exhibue- Effunde iram tuam, [Cassiod., Aug., Cassiod.] ut

runt dando niihi talem potum, talis laqueus sit iUis,

in morem tluminis sit copiosa super eos, ut obruat
eos, ct furor ira: tiue, id est vindicta lua, comprc-
id est malitia eorum sit eis laqueus mortis. Et hoc,
liendat eos, quasi dicat, fugientes. Ilic persequilur
coram ipsis, quia videt malura esse, et tamen fa-
ibi vero comprehendit, ut non liceat efiiigere. Fu-
ciunt vivi descendentes in infernum .Unde Dcs- :

cendant in in fernumviventes (Num.wi). Undeetiara ror ergo coraprehendit, quando evenit illud quod
tiraetur.
illud Nisi quia Dominus erat in nobis forte vivos
:

deglutissent nos (Psal. cx\\\). Id est scientes se Vers. 30. — « Fiat habitatio eorum deserta ;

non debere consentire illis, et taraen consentiunt. « el in tabernaculis eorum non sil qui inhabi-
Et in retributiones, angustiarum, quia sic retribue- B " tet.

runt mihi. Et in scandalum, id est offendiculum. Fiat liabilatio eorum deseria. [Aug., Cassiod.,
Ipsi sunt sibi scandalum. Aug.] Hoc jara in riianifesto est. Sicut enim supra
[Cassiod.] Aliter tolum, mensa, saera Scriplura liberatio sua est ostensa, non solum occulia, cum
est, quia sicut in mensa diversa fercula ad refe- dicit, intende animoe mcce, sed etiam aperta, cum
ctionem corporis poQunlur, ita in sacra Scriptura di- dixit secundum corpus, propter inimicos meos eripe
versffi sententiae ad saginam animarura. Unde in me. Ita hic primus calamitates prsedicit occultas,
tabernaculo Domini post introitura mensa ha- erat qu£e sunt in caecitate eorum mentis, de quibus an-
bens quatuor pedes, super quam erant duodecim te dixh, obscurentur oculi eorum, elc, et post aper-
panes de simila Deo proposili atque super singu- ; las, unde raodo subdit, /iat habitatio eorum, sci-
los erat patena aurea cum pugillo thuris (Exod. licet domus privatoe, ut factura est modo, cum per-

XXV ; Levit. xxiv). Duodecim panes, duodecim sunt diderimt locum in quo superbierunt et non sit de ;

apostoli , atque eorum successores, qui theologicis nuraero eorura qui inhabitet in tabernaeulis eorum,
paginis incumbere ac invigilare debent, ut sint pa- id est in teraplo et palatio regio. Nota quia ad hoc
rati reddere rationera de fide et spe (/ Petr. iii). quod dicit de templo et palatio ponit inhabitare
Unde : Labia sacerdotis custodiunt scientiam, ctc. C quod fit devotse mentis aftectu, ad domos ponit.
Olalach. ii). Hanc mensam habuerunt Judsei, dum habitare, quod fit corporea mansione. Quare hoc
mandata Dei coluerunt, sed postquam a fide jejuni eis ?
sunt, ha?c mensa coram ipsis gentibus data cst, ut
Vers. 31. — « Quoniara quem tu percussisti per-
gravius dolerent. Et hoc est mensa, id cst Scriptu- « secuti sunt; el supcr dolorem vulnerum meorum
ra eorum, quje eis prolata est, cofam ipsi genti-
« addiderunt. »
bus data fiat eis inlaqueum, idest in roprehensio-
Quoniam pcrsecuti sunt quem tu, [Cassiod., Al-
neni, ut qui liltera legis alios astringebant, in ea
cuin., Aug.]nonsuaculpa, pcrcfwsufj passione, mor-
obligali caderent. Et in retributionem, quia illis
talitate, qute est pa^na humani genoris pro redera-
ablata et gentibus data , malorum fuit retributio
dum nolentes in ea epulari spiritualiter intelligcn-
ptione et salute gcntium. Quasi dicat : Quod Deus
do ab ea suntexclusi, ct in scandalum, ad bonura fecit, hoc illi crudeli voto exercent ad
. quia dc-
serentes pacis auctorem, rixas sibi
maluni. FA super dolarcni vulnerum nieorum , id esl
et studia prava
concitant . Et eorum, ad-
qui eral mihi pro prodilionc, et peccatis
didcrunl inferre mihi mortera. Vcl super dolorem
Vers. 28. — .1 Obscurenlur oculi eorum, ne vi- vulnorum raeorum, qua; raihi infixcrunt lancea et
« deant ; et dorsum eorum semper incurva. n D clavis, addiderunt custodes sepulcri. Vel, supcr do-
Obscurcntur oculi corum, [Cassiod., Aug., Cas- lorcm, id cst po^nam vulnerura racornra, id cst pec-
siod.j id est mens, quia nolucrunt intendere, ne catorura, lioc dicit pro membris.addiderunt, perse-
vidcant, id est agnoscant vorum solem. Quasi di- qucndo, id ost supor 4-4.S> poMiam, qua; mihi est

cat Quia sine causa non viderunt, fiat eis non

: pro peccatis, addidorunt porsocutionos. Et idoo
yMarQ. El dorsumet eorum, idcstmentemeorumdera, Vews. 32. — « -Appone iniqHitalcm super ini-

semper incurva ad terrcna. Hoc consequens esl ob- " quitatem eorum ; et non intrcnt in juslitiani
scuratis oculis quia enim superna non vident, de
; « luam. »

inferioribus cogitant. Et nola lioc de illis pr.-pdici , Appone iH((/Mi7n/cm [Cassiod.. Aug.. Rom., fil. inl.|

qui nou piiMiileul. Vcl per oculos intelliguntur raa- l'r,x"dicit fiori, sioul justuni, porniitli a Ooo, supcr
jores, scilicet doclorcs ;
per dorsum minores. Et iniquitalcm corum,\i[ est vitium vilio. Iniipiitns onim
est, oculi eorura, scilicet docloros, qui prjeeunt eorum fiiil, \\i liominom occidcrent. Supcr lioc ap-
obscurenlur ne videanl, id esl lumen scienliaj per- posuit Dcus, ut Filium suuni occidereut, ut sicul
dant ; et dorsum eorum, id miflores, sempcr incur- servos prairaissos occidcranl, ila oi ipsum ha^-
639 PETRJ LOMBARDI. 64o

redein {MaUh. xxi). Yeliniquos filios iniquis patribus A Vers. 37. — " Videant panperes et laelentur;
apposuil, utnon intrent in justitiam tuam, id est in " quasrite Deum, et vivet anima veslra. »

viam vitEe rectara , relicla jusiitia sua ,

qua3 est ex yideant paupercs, [Cassiod., Alcuin.] scilicet quod
lege. {Rom. x.) Et oblalio jani est in mente, ubi pauper sequatur diviti,

Vers. 33. — « Doleantur de libro viventium, et cum non in exlerioribus rebus. Et inde lcetentur et, o
" justis non scribantur. » pauperes, hoc tanlum intuilu Dei facile. Quod ita

dicit : Qucerite Deum et vivet unima vestra et si

Deleantur de libro viventium, [Cassiod., Aug.,
non corpus.
Cassiod., Hier.] Liber est notilia Dei, qua praede-
stinavit ad vitam, quos prasscivit conformes fieri [Aug., Cassiod.,] Aliler, et accipitur illud de fu-

imaginis Filii sui (Fiom. viii).Non sic ergo accipien- turo : Laudabo nomen Dei cum cantico et magnifi-

dum est, tanquam in lioc libro scribataliquemDeus. cabo cum in laude, in futuro. Et laus illa placcbit

quem posteadeleat ; sed ilaaccipiendumesl ; dclibro Deo super vitulum novellum pro peccatis. In lege
viventium deleantur, secundum spem illorum, quia offerebalur vilulus novellus (Vum. xixi, qui signifi-

scriptos se putanl, id est constet etiam ipsis, non cabal novam gratias vitam secuturam. Et sicut vi-
illos ibi esse scriptos. Unde alibi : Cadenta latere tuo tulus adversariura cornibus ventilat et ungulis ter-

mille, ct decem milliaa dextris tms. {Psal. xc) id

B rara excitat, ita nova vita cornua defensionis habel,
est mulli scandalizabuntur ex eorum nuraero, qui quibus conlradicentera hierelicura vonlilet. El mu-
se sperabunt sessuros tecum, et slaUiros ad dexte- nimina pedum, id est aifeetuum, tanquam ungulas
ram. Quod subsequenter exponit dicens Et cum :
habet, quibus aspera saeculi calcel, et euin qui non

justis non scribantur secundum aequitatem tuam. conlradicit, sed taraen terrena abjecte sapit. Quasi

Hoc tantum negat illis qui non sunt coramutati, ut dicat : Ungulis excitare debet, et super hunc vitu-
ail titulus. Vel sic dislingue sub eodem sensu, de- lum novellura, id est super novam vitarc, qure esl

leantur de libro vivenlium veterum , id est in praesenti, dicit Christus in merabris. Placebit

Abraham, Isaac, et aliorum, et cum justis, no- Deo laudatio mea cum angelis, ubi nec adversarius

vis scilicet apostolis et aliis modernis non scri- crit venlilandus nec piger de terra excitandus. Et
bantur. nola quod ait producenlem, quia fidelis dum virtute

Pars V. Vers. 34. — « Egosumpauper et dolens :

Dei quotidie augetur, cornua et ungulas producil.
Haec videajit, id est credant, pauperes, ul salurari
" salus lua, Deus, suscepit me. n

queant et latentur, id est spe gaudeant. Et ul vi-

Ego sum pauper [Cassiod., Aug.. Cassiod., Aug.]. deatis, o vos pauperes, qumrite Deum,iA est escam
Quinla pars, hic dispensationem incarnationis, et
Q mentis esurite et sitite, quia ipse esl panis vivus,
sanclilatem proposili exponit, dicens quis sit finis
qui de coelo descendit. {Joan. vi.) Et sic vivet anima
passionis. Quasi dicat : Illis ila, eyo autera, tolus
vestra, et si non corpus queerite.
Christus loquitur, sum puuper, id est humilis ct do-
lens in passione, hoc secundum caput. Ipse enim
Vers.
38. « —
Quoniam exaudivil paupe-
« res Dominus et vinctos suos non despexit. j
;
pro omnibus doluit. Unde.dolores noslros ipse por-
tavit ('/.sra. Liii) quod nullus alius ideodicit, ego
Quoniam exaudivit Dominus [GI. inl., Aug.,Cas- ,

siod., GI. int.]omnibus temporibus, pauperes. Ali-

ad discretionem, idem dicit corpus ejus, ego sum
ter non audiret. Ita et vos audiet, et non despexit
pauper, unde : Beati pauperes {Matth. v). Et do-
vinetos suos mortalilate, qua Dominus oifensus ser-
lens, unde : Beati qui lugent {ibid.). Ex voce capitis,
vos compedivit, sed iude claraantes audit.
salus tua, Deiis, suscepit me, ul jam non sim pauper
Has corapedes onerat, qui ullra necessaria quae-
vel dolens.
rit sed sufficiat diei raalilia sua (Matth. vi). Vel
Vers. 3o. — « Laudabo nomen Doi cum cantico ;
;

vinctos peccalis, suos, id est a se solvendos.

« et magnificabo eum in laude. »
Vel, vinctos suos, id est suis legibus astrictos, non
LoMrfnfto, [Cassiod., Gl. inl.| in me ct in mem- despexil.
bris, nnmen Deicum cantico, id est cura delecla-
D Vers. 39. — « Laudent illud cceli et lerra, mare
tione, quia et si omnia desunl, Deus laraeu me- « et omnia reptilia in eis. "

cura cst : et ad proximum magniftcabo eum in

Laudent Ulumc<T;li[l^\cuin., Rem.], quos prius
laude.
simul, nunc sigillatim monet laudare, dicens :

Vers. 36. — n Et placebit Deo super vitu- Laudent illuni cceli, id est apostoli, et terra, idesl
. lum novellura cornua producentem et ungu- Ecclesia Judaeorum,e< mare, id est genles, etomnia
« las. B reptilia, id est omnismodi homines raonslruosi in

Et [Aug., Cassiod.] hoc quod laiidabo ouin pla- peccatis, ha;renles lerrenis quoe sunt in eis, id est

cebit Deo super vitulum noveUum, quiolTerebatur in in terra et mari. [Cassiod., Aug., Hier., Cassiod.]

lege, id est placebit plus omnibus legalibus, quia Vel hoc totura ad liiterara, laudent illura cadi et
sacrificium laudis gratius erit quam sacrificium terra, mare, id est coeleslia, terrestria, natantia.

vituli. Laus enira puri cordis plus placebit quam Haec laudanl, dum ex eis laudalur Creator. Istfe sunt

mactatio pecydum. Vilulum dico, producentem vera3 diviliaj pauperis, scilicet videre creala, el

cornua el ungulas. Ad lilteram haec. indo laudare Creatorem, etc. Ac si diceret : cui omne
 ,

641 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. LXVni. 642

geiiu flectalur, coeleslium, terreslriura, et infer- \Dominc. Illiud dicimus, quod tametsi usitalior sit
oratio illa in recto casu, taraen cum pronomine pri-
iiorum (Plulipp. ii.)et ut perfecte oinaia conclu-
ma' persona', quod legitur haud dubie in Ilebraio
tlat, addit, et omiiia roptilia, quee, in eis sunt. Sic
isla locutio, ego oratio mea ad te, Domine, fuisset
oranis creatura ad laudera Dei invitatur, raagis exlranea quara altera. Ego orationcm meam
Vers. 40. — « Quoniam Deus salvam faciel Sion ;
ad te, Dominc, quandoquidein prouomea
verbuin iimuit, priesertim in Ir^po Hebra;oruin. Ob
satis suum
" et aeJitlcabuntur civitates Juda3. »
quam causam Munslerus hoc pacto reddidit, egoora-
Quoniam Deus. [Aug., Cassiod., Aug., Cassiod.] tioncm meam ad te cffundo, et Sancles, oratione
Quasi dical : Cum ha;c creata consideraiitur, lauda- mea convcrti me ad te ? Unde et ipse Hierou. omise-
unde laudandus Deus, rat pronoraen, ob id quod in reclo converterat sic ;
tur Deus, sed est et aliud,

quoniam, Deus saluam faciet Sion, id est Eeclesiam euim habenl Hebran >nSEn ^:ni v.vam TEPriiLLVTRi.
salvam in ceternura. Et si liicatBigitur, el nunc cedi- Jaraque .\ugustinus legens, cgo autem oratio mea
ad te, Dominc, quasi coactus est sic inlerpretari,
/icabuntur per orijera civititalesJudte, id est Eccle-
ego autcm ad tc eram orando.
siae Cliristi, qui deJuda, qua^ aedificantur per con- Vers. -21. —
Improperium e.xpectavit cor meum
fessionera hurailitatis, ut foris ab eis reraaneant, ct miseriam. rviZS TyZTV^ iierpaii scaberah, hoc
est opprohrium, contrivit videlicet cor meum, vel
qui conliteri erubescunt. Nota quia in spe
ad vitandara aniphibologiara, opprobrio contritum
tidelis populi finilur psalmus. Mira est con- o est cor uieura. Illud certo eertius est LXX suinpsisse
structio Ecclesise. Unde omnes creaturaelaudare rao- mDt' vocabulura Hebraicum, ut prima littera pro-
nentur. feratur per puncluluin, qiiod vocatur smol in si-

Vers. 41. — « Et inhabitabunt ibi ; et hajreditate

nistro cornu, quia 12w sibber sonat exspectavit,
etiam si non sil obscurum revocare ad concordiam,
" acquirent eam. «
contrivit et c.vspectavit. Tamen nostralectio signifi-
pauperes inhabitabunt cautius et aptius designat voluntariara Christi Do-
Et [Cassiod.l scilicet,
raini passionem, ac rainus coactam crucera quara
constauti mente ibi, id est in ea Sion ;
altera utpote qui omnia praescissset. Deinde quod
cl acquireut eam h^raeditate, vel ha^reditatem, legiraus miscriam, Hieronymus habet, dcsperatus
quando ad coelestem Jerusalera pervenient. Qui? sum. cui consonat Pellicanus. .Vlii exponunt clangui
ecce :
nu,'":N" vAAMscHAii. Sed verbuin est niultiplex He-
unura posset niovere, qui conveniat
Vers. 42. — « Et semen servorura ejus pos-
bra'is. Illud
Chrislo desperatio. Cerle desperatus erat Christus
K sidel)it eara ; et qui ddigunt noraen ejus habi- ab apostolis fugientibus, et a Judaeis se purum ho-
« tabunt in ea. » miuem crucifigentibus. Alioqui potest esse ejus ge-
neris figurataloculio, cujus cst ista vox DominiJesu
Et seiiien servorum cjus [Aug., Cassiod., Aug.] id
in cruce suspensi pro nostrorum peccatorum expia-
est imitatores fidei, vel boni actus, non modo ac- lione Deus, Deus mcus, ut quid dereliquisti me 1
;

quirent, sed etiam possidebiteam, id est Jerusalem. G {Matth . xxvii.)

Quid per singula omnes qui dili^unt no-
'? et Vers. 23. —
In retributiones et in scandalum.
mcn ejus habitabunt in ca. Hi sunt semea ser- Propler horaonymiain a"2"S"i'S LiscnLOMLM, sunt
vorura , non qui carne lilii sunt quia et qui verlunt rctributioncs, ut Hieronymus ct Sanctes
,

sunt qui pacifica convertunt, vcluli Pratensis et

servi dilexerunt nomen ejus. Quicunque ergo
Munsterus, ul intelligas qu« ad pacera esse
non diligunt nomen ejus, non se dicant semen debucranl sint in ofifendicidum . Chaldeus interpre-
servorura ejus ; et qui diligunt noraen ejus, tatur sacrificia.
non se negent semen scrvorum ejus. Ultimus ver- Vers. 27. — Super dolorcm vulnerum meorum
sus superiorem exponit, nc putares hoc forte de addiderunt TiSEi "[''SSn SN':'^ Sn"! veel macheob
Judseis dici. HALALECA lESAPERU. Hicronyraus sic rcddidit, et
ut afjligcrcnt vulncratos tuos narrubant ; Sanctes,
COLLATIO I.\ PSALMIM LXVIII : « S.VLVLM ME F.VC
supcr dolorcm vulncratorum tuorum narrabunt. In
(l DEUS, » CtC. camdcin sciitentiam conspirant JISO
Pratensis et
interpreles pro Cajetano. Pcllicanus et ad dolcn-
De ratione tituli ; his qui commutabuntur
l'ro
tcm vulncratos tuos obloqucntur. Alunsterus, dc do-
cum tamen Hebra'i dicant, pru Hliis attactuin est
lore vulncratorum tuorum loquuntur. Jain quia iia-
psalrao quadragesimo i|iiartc).
„ LABECA indifferens esse polest a.ilruhicratos el vulne-
Vers. 13. — Opcrui in jejunio animam meam. ra juxlaquodconsequontius vidcbaluret coUigantius,
Ilieroiiyraus, ct /lcri in jcjunio animam mcam. Sa- quie prffcedebant cnunciata sunl, ut colia?rerent
Ctes et Munstenis nonniliil de suo admiscenl, et /lc- luiic aut illi versioni. Undc editio iu Canipensi, et
vi, ct afflixi; f>\\c casliqaci jcjunio animam mcam. paraphrasis, quod vulncra inlelligeront ad eum mo-
Atqiii quod operla jejunio, quid aliud est,
aiiinia sit dum reddimt, etad plagas quas in/U.cisti admctiun-
quam (|uod uiiiliqiic ainicta esuril, ct sitit sahilem, /«r.Vel sic, ct gravitatem vulncrum quibustu vul-
tamolsi ,~;:,st eiikeh polucriut inflectere LXX a ncravcras mc,aliis cum voluptate narrabant. Porro
thematc ^':2 buc, quod est perplexum esse et con- quod lcgiraus,n(W(rf('ruH/, rcspondcl signilicalui ver-
bi '2D siPER, id csl numcravit ct narravit. Nume-
fundi, inter anf,'ustias concludi quod rcspondct ad
riis autem accroscit poraddilioiicm, ut qui iiumorat,
aniniam obrutam tristitia, etiarasi forle cliorendura
fo. ei AHLCAn njias'. addat. Ergo sancdicunt LXX, supcr dolorcm vulne-
rum mcorum addidcrunt.
Vers. 16. —
Ego vero orationcm meam ad tc, Vers. 33. —
yivet anima vcitra. Hebr, D333S le-
Domine. habcr ct cnecus inlerprclcm accusant quod LAnEciirM. hoc ost cor vestrum. Allainoii pro qua-
extuleril accusaliviim, (|ui allundc requirit verbum liior scrjptiiin cst Omui cuslodia scrva cortuum;
;

emciidicatiim, ut suis partibus consislat scrrao, ab ipso cnim vita proecdit. Ilaqiic morito suinilur
quod iion fuisset ncccssarium si verlisset sub no- cor pro aniina, id quid ol Uicronymus fooil in ver-
minandi casu, vcluti llieronymus, mea oratio ad te, sioncjuxta Ilcbrxum. Acccdit cl Campensis.
 : :

643 PETRI LOMBARDI. 644

PSALMUS LXIX.
psALMi TiTCLCs : " IX FixEM psALMus DAviD, IX RE- A Coutra ergo iUius assultus, auxilium a Deo postu-
MEMORATIOXE QCOD SALVm fecit eum domixcs. lamus aute omnia. Et, o Domine.
Deus in adjutorium. Tilulus In fineni psalmus Vers. 2. —
Confundantur et revereantur, qui
•

David, in rememoratiotie quod salvum fecit eum Do- « quaerunt animam meam. »

minus. [Cassiod.] Memoria duobus raodis accipitur, Qui quwrunt animam meani ad opprimendum
vel cum memores peecatorum judicium Dei time- [.A-Ug., Cassiod.] scilicet trucidantes, confundantur.
mus, inde supra in psal.xxxvii egit vel dum pro- : Confundi est de perversitate turbari, anlequam con-
missa bona corde retinemus, et securi sumus ut ;
fusioDem defundunt peccata sua, vel facta ut glo-
hic accipitur, quod ostenditur, ex eo quod subdi- riosi, sed post convertunlur. Unde subdit, et reve-

tur in titulo, Quod salvum fecil cum dominus. Et est reantur : revereri est timere, ne pro laesa justitia
sensus tituli Psalmus isle, dirigens nos in finem
: pcena sequatur.
id est in Christum, attribuitur David, id est Cbri- Vers. 3. — f< Avertantur retrorsum et erube-
sto, omni justo, qui loquitur hic, habitus in reme- « scant, qui volunt mihi mala. »

moraiione, id est agens de memoria, non utique Avertantur retrorsum, [Aug.] non prcecedant, sed
peccatorum, sed hujus rei, quod Dominus salvum sequantur ; non consilio suovivant, sed sanctorum.
/Vc/ffiiimspeet cerlitudine.Quasidicat: Et sicommu- ra Et erubescant qui volunt vel cogitant mihi mala.
unde in titulo praecedenlis psalmi agitur,
tati sint, Nota quia diversa sunt tempora in Ecclesia. Primo
non tamen gloriantur in se, sed in Deo qui salvat. fuit impetus persequentium unde supra dixit, qui

Et nota congrue tieri quod, sicut supra, Christus qucerunt animam meam modo ; remansit malevolen-
caput nostrum de sua passione egit et spem resur- tia cogitationum. Unde liic ait, qui volunt
rectionis addidit similiter et membra ejus in hoc Vers. 4. — « Averlantur statim erubescentes, qui
psalmo et passiones suas edicunt, et spem resur- dicunt mihi : Euge, euge. o

rectionis assumunl. [Aug., Cassiod.] Est igitur hic Avertantur etiam statim erubescentes, qui dicunt
vox contribulatorum Christo, et martyrum inler milii Euge, cuge [Cassiod., Aug.] irrisorie, vel
:

passiones praedicantium : sed de capite Christo adulatorie. Duo enim sunt genera persequentium,
prajsumentium cum illis est etiara vox omnis jusli, vituperantium et adulanlium. Sicut enim igne au-
cui ex charitate abundans iniquas, eliam Christia- rum probatur, vir lingua adulantium {Prov.
ila

norum passio esl, ut Lot corporalem passionem vel xxvii). enim nocet lingua adulatoris, quam
Plus
persecutionem a nuUo sustinuit, sed a malis factis manus perseculoris, utrumque vituperatio et adu-
corum, cui etiam non fuit dictum ut ubi non habi- latio ignis est. Intrat hunc ignem, qui tentatur vi-
laret (Gcn. xix). Hanc autera persecutionem immit- tuperio vel laude : exit inleger, qui neulro capilur.
C!
tit diabolus multiformis. Est enim leo aperte sae- Sicut Paulus, qui repuht dicentes -.Ego sum Pauli
viendo, et draco occulte insidiando. Est ergo per- d Cor. I).

secutio justorum, vel a leone, in impetu vel a dra- ;

Pars II. Vers. 5. — (I Exsultent etlaetentur inte ;

cone, in insidiis unde omnes una voce clamant

:
;
« ct dicant semper : Magnificetur Dominus qui dili-
Deusin adjutorium meum, etc. Intentio : Monet ut <i gunt salutare tuum. »

in Deo non in nobis gloriemur. Modus Bipartitus : E.tsultent. [Cassiod., Aug., Cassiod., Aug.] Se
est psalmus. Primo in persona omnium justorum cunda pars, ubi monet laetaribonos quos egenos
petit se adjuvari, et malos erubescere. Secundo Deus adjuvat et liberal. His omnibus aversis et
raonet laetari bonos quos egenos Deus adjuvat et confusis, exsultentet ketcntur in te,in quo sunt lux,
liberat, ibi, exultent et Ixtentur. In persona ergo non omnes qui qucerunt, non homines, sed
in alio,
oranium justorum, ait te, qui prior eos quaesisti
et dicant, qui hoc non ;

\ers. 1. Deus,— 11 in adjutorium meum inlcnde dicit, non qua^rit Deura. Quid ? semper magnificelur

« Domine ad adjuvandum me feslina. » Dominus. Nostro more dictum est. ubi quis laudi-
Deus (Cassiod., Aug., Cassiod., Alcuin.,] qui so- bus crescit, quod non Deas, sed nos laudando pro-
les juvare intende, id est respice in adjutorium ficimus. Xon ergo in se, sed in nobis magnificalur.
meum contra pericula. Semper enim egenus adju- D Dicant ergo : Seraper magnificetur Dominus, qiiia
torio Dei in hoc saeculo, et maxime in tribulatione. peccatorem vocat, conlitenti dat veniam, inde facit

Adjuva, et cito. Ethoc est, Domine, ad adjuvandum juste vivere, tandem glorificat. [Cassiod .
, Aug.] Vel
me fcstina. Ita petit quasi si lardet misericordia, ita distingue : Et dicant semper ;
quid ? Magnifice-
crescant torraenta. Et nota quia liinc omnis affir-
tur Dorainus. Hoc semper
nunquam de- dicant quia
matio Unde, non sunt timendae tribulationes.
est. bent cessare a laude ejus, qui hoc dicant, qui dili-
Nota etiam quod hic versiculus ante omnes horas, gunt saluiare tuum, quia ab illo salus eis, non a se.
id est in initio praedicitur : qui cura orare debemus, Vers. 6. — « Ego vero egenus et pauper sum ;

maxirae tunc nititur tentare diabolus, ut rausc» « Deus, adjuva me. »

morientes perdant suavitatem unguenti {Eccle. x).

Ego vero: [Aug., Alcuin, Cass., Aug., Cass.]
 64b COMMENTARIU.M L\ PSALMOS. — PSAL. LXX. 646
Quasi dicat : Ila horlaris alios, ul dicant : Magnifice- A cedam, tu, non alia mihi spes est. Et ideo, Domine,
tiir Dominus, tu ergo, quid facis? ego vero, quod 7ie moreris. Tardum ei videtur, quo magno deside-

hortor alios facio. Dico quod ego, etiara jam justus, rio quaeritur ; non tamen optat eum venire antequam
sum egenus vel mendicus, id est petens, quia adhuc slatuit,sed patientiam quaerit. Et est, Domine ne
lexraembrorum repugnat legi mentis meoe(/Jo)n.viii, moreris, id est ne mihi tardius videatur, quod ven-
et esurio justitiam (Matth. v); ille vero dives, nul- turus es, quod tit per patientiam, qua qui caret,
iius eges lumen meum. Vel ita continua : Ipsi de Deo tardum ei videtur, et detlectitur ab eo, sicut et uxor
illud dicant, sed de se ita sensiant, ut dicat : Ego Lot respexit retro, qua3 facta est statua salis (Gen.
sum egenus, etc. Vel ita : Assumit iste sibi verba xix), ut tc condiat. Exemplo enim tibi est ne respi-
Dei, qui in prajcedenti psalmo de se hsc eadem cias retro.
dixit. Quod illi qui quaerunt animam meam sunt divi-
COLLATIO IN PS.VLjrUM LXIX, « DEIS IX ADJLTORIUM
tes, sed ego sum egenus, pauper id est petens, MEUM IXTEXDE, » etC.et
sum, id est insufticiens mihi, quia et mundanas co- Tilulus simpliciter in Hebrajo ponebatur, ad re-
pias non habet, et intus ubi est dives, semper ambit, cordandum f^Tm leiiazkir. Propterea non otiose
desiderat, accipil. Sed o Deus adjuva me in mundi explicuerunt LXX hujusraodi recordalionem vagam,

tribulationem. Ecce unde coepit. Vel, Deus adjuvat

q ^'"yLTT— ^^4^" lant.ur staiim crubescentes. •

me, alia liltera. Et Hoc in versiculo habelur quod vocula 2-v EQUEB,quae
est ambigua ad vestigium et mercedem seu relribu-
Vers. 7. — « Adjutor meus et liberator meus es tiouera, quare llierouimus vertit, ab vesligium confu-
II tu Domine, ne moreris. '• sionis suo', id quod sonal stalim, nimirum super
vestiyium, ut ad verbura legitur in Ilobrffio tropus :

Esto adjutor meus,[G\. int.,Aug.]ut vincara Hoc ; est indicans rem raox fuluram. Etenim premere
alterius calcaneum, quid est quam eum proxime
semper dicendum est etiam justis. Velsic, secundum
sequi? Alii alteram acceptioneui tenentes, transfe-
aliam Htteram. Ideo adjuva, quia adjutor meus cs ruut digno semu, pro morccdc confusionis sux, ve-
tu, et liberator meus, de tot nexibus curarum. Et ne luti quantum merentur pudetiant. "

PSALMUS LXX.
P8ALM1 TITULUS PSALMUS DAVID FILIORUM
: (l
Domini, id est qui ex volunlale servit. FiHi ergo
JOXAOAB, ET PRIOUUM CAPTIVORUM. i>
Jouadab sunt filii obedienlia;, scilicet qui ex dile-
Jn te, Domine, speravi. Titulus Psaimus David :
Q ctione serviunt, et ipsi sunt captivi secundum legem
fiUorum Jonadab, cl priorum captivorum. [Aug.] carnis, sed cur primi caplivi diciraur, jam elu-
Psalmus iste de cominendalione gratiae est qufe fere cet ,
quia per inobedientiam primi hominis , in
singulis syllabis bic commendatur. Quiquid enim quo omnes poccaverunl, caplivi sumus ; ct in cora-
boni sumus misericordia Dei sumus. Quidquid ex paratione 4 S Jl lilioruiii Jonadab omnis obedien-
nobis mali sumus, ut tota spes nostra in Deo sit, lia culpata est. Morito ergo primi captivi dicuntur,
non in nostris viribus. Quod autem tiliorum Jonadab quia primus homo de lerra terrenus, cui sirailes su-
mentio tit in titulo, sciendum quia Jonadab com- mus. Secundus de cceIo coelestis, a quo liberamur. Et
mendatur a Jeremia, qui liliis priBcepit ne biberent est scusus tituH : Psaimus islc, David prophclx est
vinum, nec in doraibus, sed in labernaculis habita- filiorum Jonadab, et priorum captivorum, id est lilii

rent (Jer. xxxv), cui illi obcdierunt, quasi hoc spoulanei, id cst obedientite. Cantatur psalmus iste
Deus prajciperet. Licet onim Dcus lioc non praeci- et his (jui prinii captivi ducli sunt, id est perli-
peret, pra;ceperat taraen ut filii obedirent parenti- nentes ad primura hominem propter primum primi
bus ;
quod et debent, nisi patresaliquidcontraDeum quod animalc cst, propter
captivi, quia prius est
jusserinl. Unde
Deus bencdixit eis propter obe-
et secundum hominem, secundi redempli. His canta-
dientiam, eosque per Jeremiam. Objicit filiis Israel, y. tur psalraus, ut discant por gratiam reverli, qui ex
qui nohint obedire Dco Patri spiriuiali, sicut illi se maH suut. [Cassiod.] Vcl ila, ul per fiHos Jona-
patri carnali. Unde suadct Jeremias filiis Israel ut dah omues oiiedicnlcs accipiamus, per priraos ca-
parent se captivitati, nec resislant voluntati Dei. ptivosomnes inobcdienles. .Monemur enim in li-
Inde ergo videtur suraptus titulus hujus psalmi. tulo devotionem babere liliorem Jonadab, non con-
Cum ergo Jonadab subjecit, et
dixisset, filiorum tumaciara Jud:corura, qui caplivi essc raenierunl,
eorum qui primi captivi ducti sunt, non quia fihi qua frciiuonlor moniti noluorunt corrigi. Historia
Jonadab captivi ducli sint, sed potius oppositi sunt cnim sic habot in libro rcgum {![' liey. xvii, xxv).
filiis Israel, captivandis peccato inobedienlia!. Filii Igitur Judioi, pro lege Domini contorapta, dediti
namque, Israel, captivati sunt prirai et secundi et sunl priracc ct secunda; capivilati ct tcrtia: ; scd
tertii, scd non de his sonat psalmus : polius dc no- ut corrigcrcnlur antequam prima veniret, per pro-
bis qui captivamur in legcra peccati, quae est in pliolam pnouuntiala est : illi vero cousuela ncqui-
membris (liom. \u). Unde magis corhmendalur tia in obstinaliono pcrmansoruut, lilii crgo Jonadab
gralia liberaloris, qui suraus filii Jonadab, id ost loco omiiium obodioiitium, jiriores captivi loco ora-
spontanei. Jonadab cnim intcrpretatur spontaneus nium contumacium ponuntur. Et est scnsus : [Gl.
 ;

647 PETRI LOMBARDI 648

int., Haym., Alcuin.] Psalmus iste David est filio- A lum, vel refugii, ad quem qui refugit tutus est, quia
rum Jonadab, id est obedientium, quibus canlatur sic in alto cst, ut nilid tinieat. Undo suljdit, tit sal-
ut perseverent ; et priorum captivorum, id cst ino- vum me facias; in alio enimsalvus esse nonpotero,
bedientium, quibus cantalur, ut desistant. Vel prio- Vers. 4. — « Quoniara firmamentum meum, et
mundo, unde evadi potest se-
res captivi sunt in lioc ;
" refugium meum es tu. »

cundi eaptivi in inferno, unde non potest. Et est

Quoniam firmamentum [Aug., Cassiod.] duobus
sensus Psalmus isle David est, filiorum Jonadab,
;
prsodictis duo alia reddit. Quasi dicat : Eslo mihi
id est obedientiaj, et priorum caplivorum, id est
in Deuraprotectorem,et eris^^Mowirtm firmamentum
eorum qui prima captivitale tenentur, quae est in
meum es tu, id est per te sum firmus contra omnes
hoc mundo. Vel priorum captivorum, id est eorum
tentationes. Hoc refertur ad protectorem. Dico esto
qui ante eraut capti vitiis quam essent tilii Christi.
raihi in locum refugii et eris, et, id est quia i'efu-
[Cassiod., Aug.] Loquitur autem hic generalis ju-
gium mcum cs tu, non aliud quia sicubi ero infir-
stus a principio mundi, usque ad finera, totam
matus ex me, ut adhuc captivus ad te refugio, quia
spem in Deo ponens, et gratiam Dei quEe gratis
quantumcunque firmus sura ex gratia, quandiu agi-
datur, summa intentione commendans, ne lalso iu
tur in corpore peccati, semper timendum est. Et
nobis prtesuraamus, quK est iutcntio psalmi. Jlodus :
Brefertur boc ad locum munitum.
Tripartitus est psalmus. Primo petit ab omuibus
malis Uberari, et laude repleri. Secundo agit de
Vers. 5. — « Deus meus, eripe me de manu pec-
gratia tempore scncctutis et
<t catoris ; et de manu contra legem agentis, et
senii, ibi, ne projlcias
« iuiqui. »
me in tempore sencclutis. Tertio dieit cui jjersona;
qu» Deus meiis, eripc mc. [GI. int., Aug.] Repetit
sitgratia, et gratia, ibi, Dcusqids similis ? Ge-
neralis itaquc justus, cx captivitate in (|ua nalus est
quod supra dixerat, determinando a quibus postu-
let eripi. Quasi dicat Quia in le speravi, ideo,
ex Adam, clamat ad Deum dicens, o
:

Deus meus, eripc me dc manu, id est de potestate,

Vebs. 1. — « In te, Domine, speravi non confun- ne vi vel insidiis ducat ad peccatum, peccatoris,
« dar in seternum ; in justitia tua liberame, et eripe generaliter, ubi laborat iste jam a captivitate libe-
« me. "
randus, id est ab exterioribus hoslibus libera me.
Domine, in te speravi, non in me. [Aug., GI. iut., Unde alibi;/lfc alienis parcc scrvo tuo{Psal. xviii) :

Aug., Cass., Aug., Cassiod.] Si cuim spero in me, Deiude peccalorem subdividil per partes, dicens Et :

vel in nmndanis, quse caduca sunt, confundor. Ideo de manu, id est de potestate contra legem agentis,
non confundar in wternum, etsi hic de peccato id est trangressoris, et i?iigui, id est simphciter sine
confundor non habens fruclum in his in quibus G legc peccantis. Duo enim sunt genera peccatorum :

erubesco. Non tamen confundar in celernum, id est alii legem acceperunt, ut Juda;i et Christiani alii ;

in fuluro. Vel ita Ego jam iu Adam coofusus sum,

: non, ut pagani. Ideo dico, eripe,
sed iu Cbristo nou confundar in aHernum. Ab Adara Veus. —
« Quoniam tu es patientia mea, Do-
6.
ergo recedendura est, et ad Christum accedendum. « mine Domine spes mea a juventute mea. »
;

Libera mc a periculis, et eripe mc a potestate dia- Quoniam tu es patientia mea, Dominc, [Aug.,
boH, w justitia
non mea, quam si statuo, justitiae Cass., Aug.J quia non in me est ut eos patiar, sed
Dei non sum subjectus {Rom. x), sed tua, id est a le : tu es palientia, quia tu es spes mea, Dominc,
qu;e mihi est a te non enim de mc glorior, gra-
; a juvcntute mea, vel potius sic : Tu es palientia
tiara luara non respuo. Vel in justitia tua, id est mea, et quia es patientia, ideo esspes mea, Doraine,
secundum quod juslitia tua exigit. Justitia enim tua a juventute mea, id est a conversione mea. Vel
est, ut parcas oranti, quod est et misericordia. Et, quia in juventute idoneus est homo ad pugnam,
o Domine, si sum indignus ego. dicit : Tu es spes mea a juvenlule mea, id est ex
diabolum pugnare,
Vers. 2. — « Inclina ad rae aurcm tuam, et salva
quo coepi sperare in te et coutra
non sperabam, taraen fuisli protector meus, qui
« me. »
13 salvum duxisti me ad tempus, quo discerem sperare
Inclina ad me, [Cass., Aug.) jacentem, Eegrura, in te. A juventute ergo es spes mea, id est ex quo
aurem tuam, id est miscricordiam ; meritum enim me armasti fidc, spe et charilate, et cseteris virtuti-
non ad illum. Hfec confessio humilitatis est.
attingit
bus, pugnaturum contra diabolum. Juvenis pugnat,
Qui enim hoc dicit, conlitetui' quiajacet veluti xger
sed cadit, nisi Deus sit spes ejus. Et non solum a
prostratus medico staDli ; ctsalvame ab segritudine
juvenlute, sed etiam ab inlantia profuisti mihi, quia
Unde munda
quffi inlus est.

mc {Psal. xviii). Et
alibi : .1/; occultis mcis
Vers. 7. — n In te confirmatus sum ex utero
« de ventre raatris mese tu es protector meus. »

Vers. 3. — " Esto mihi in Deum protectorem, et In te confirmatus sum, [Cassiod.] nou infirmatus
« in locura munitura, ut salvum me facias. »
ex utero, sciHcet dum in utero Ecclesiae rudimento
Estomiki in Deiim protectorcm, [Aug.] ne ad me lidei concipimur, post ex aqua et Spiritu sancto
perveniant jacula inimici. Ideo dico ut prolcgas, quia regeneraniur. Unde subdit, ut natus exivi de vcntre
ego mo protegere nequeo, et lu qui fuisti melus matris mecB tu es protector mcus. Propter quas,
fugieuti Ad«, jam esto mihi in locum mu77i- Vers. 8. — « In te cantatio mea semper : tan-
 ;

649 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. LXX. 6S0

» quam prodigium laclus sum multis, et lu adjutor A diebant studio decipieudi (inimam meam, id est qui

" forlis. » mihi insidiabanlur consilium feccrunt iri unum.

Inte, |GL Aug., Alcuin., Cassiod.] non in
int., Gravior est enim fascis qui non dividitur, id est
falsis diis est, cantatio mea, id estlausmea. Et hoc, dixerunt communi consilio. Ipsi dico.

semper, el in praesenti, dum per tidem ambulo, Vers. 12. — « Dicentes ; Deus dereliquit eum.
etiam in futuro dum per speciem videbo, quia nec u Persequimini et comprehendite euni, quia non
tum aequatus angelis obliviscar gratiae, quae me li- « est qui eripiat. »

beravit. Vel ita : Tu es prolector, et in te cantatio Dicentes, [Ang., Cassiod.] in corde, apud se :

mea, id est delectationi est mihi in te esse. Et hoc, Deus ille, scilicet quem sibi Deum facit, dereliquit
semper, ut continua sunt beneficia. Unde, tanquam eum quem ;
vident calamitatibus fatigatum, putant
prodigium factus sum multis. [Aug., Cassiod.[ Vel a Deo desertum. Ergo, persequiminieum, ut tardum;
ita continua, et in praesenti et in futuro laudabo. et comprehendite eum, ut invalidum, quia non est
sed hic tempore spei, tempore gemitus, tanquam qui cripiat comprehensum. Ipsa ita, sed
prodigium factus sum multis, qui mihi insultant, Vers 13. « Deus, —
ne elongeris a me Deus :

quia credo quod non video, et vias eorum respuo « meus, in auxilium meum respice. »

sed taraen non timebo ; et id est quia tu es adjutor g Deus ne elongeris a me, [Cassiod .] ut gravioribus
fortis, ut vincam, non modo protector. Et ideo exponar, sed prope esto. Longe putat, dum tardal.
liwc imputatio, vel impugnatio illorum est negU- Deus mcus in auxilium meum respice, quia scio
genda, ubi virtus Dei favet, conlra quam nihil me atlligendum.
stat. Vel haec omnia possunt accipi ex persona Chri.sti,

Vers. 9. — «Repleatur os meum laude, ut can- ab illo loco. Ne projicias me. Unde et Hierony. to-
>i
tem gloriam tuam, tota die magnitudinem tuam. » tum hunc psalraum de Christo exponit. Ait ergo in
liepleatur os meum laude. [Cassiod. Gl. int., persona Christi Ne pivjicias me in tempore sene-
:

Cassiod.] Dixit beneficia Dei, nunc petit ut gratias ctutis. [Aug., Cassiod.] Seneetus etiam in Christo
agere possit. Nam
Deus os non replet, non ardet
si fuit, dum prodigium est factus, dum infirinatus in
desiderium. Quasi dicat Quia es adjutor, ideo, : cruce est et irrisus : quod dicitur senectus, quia ex
Repleatur os raeum laude, id est fac me ad proxi- vetustate nostra assumpsit. Unde Apostolus : Vetus
mum indesinenter te laudare. Vel ita continua : In homo noster simul crucifixus cst cum illo (Rom. vi).
te est cantatio mea. Et ideo, ut cantarepossim, re- Cumdefecerit virtus mea, scilicet humanitalis, De^LS
pleatur os meum laude ut cantem gloriam tuam. ne derelinquas me. Hoc ideo dico Quia dixerunt :

Gloria est laudatio ore multorum celebrata —

Et, inimici mei mala mihi, cl qui custodicbant Ji. , , - S3
tota die, [Aug., Cassiod.] id est sine intermissione :
^ animum mcam, consilium fecerunt in zuium. Dici-
in prosperis, quia consolaris ; et in adversis, quia tur hoc de Christo, qui inter manus inimicorum
corrigis. Cantem magnitudinen tuam, quia ante- factus est infirraus, et quasi nihil posset comprehen-
quam essem, fecisti cum ; essera, salutera dedisti; sus, qui talia habuit ex persona noslra. Unde et de
cum peccassem, ignovisti ; conversum vivificasti, merabris ejus hoc potest accipi, ut ante diximus,
perseveranlem coronasti. Noraine ergo magnitudi- consilium fecerunt in unum, dicentes : Deus dere-
nis omnia concludit. liquit eum. Unde alibi dicit Clirislus : Deus, Deus
Pars. II. Vers. 10. — « Nc projicias rae in tem- meus, quare me dereliquisli^ [Malth. xxvu.)idesl
a pore senectutis ; cum defecerit virtus mea, ne quare hi me derclictum putant ? malo utique suo. Si
« derelinquas me. " cnim cognovissent, nunquam Dominum gloricecru-
Ne projicias me. [Cassiod., Rem., Aug.] Secunda cifixissent {[ Cor. ii). Ergo perscquimini ct com-
pars, ubi agil de gratia senectutis et senii danda. prehendite cum, quia non est qui cripiat. Sic delibe-
Quasi dicat : Tu es spes mea a juventute mea. Tu rat (|uia ad oculum judicat. Illi ita, sed, Dcus, nc
etiara ne projicias me in tempore senectutis quando clongcris amc, Deus n>cus, elc.
fessa virlus indiget plus juvari. Et qua; est senectus :' Vers. 14. — " Confundanlur et deliciant delia-

ecce, cum dcfccerit virtus mca, id estcum palientia D « henles anima; mea; ; operiantur confusione et pu-
pulsata moUescet, Deus, ne derelinquas me, quia < dore, qui quajrunt mihi mala. »

tunc plus indiget juvari. Vel cum defccerit virtus Confundantur. [GI. int., Cassiod.] IIoc prius ex
moa, id esl niei hominis, ut dc me non pra^sumam, persona Christi sic Respice in auxihuni ineum,:

Deus, ne dorelinquas mo. Rospondet hic tibi Dcus, econtra, confundunlur, te mihi subvoniento. Et ila
imo tuuc orit virtus mea in te, cura tua defecerit, factum est, quia deposita Doi non mutantur. Et dc-
ul dicas cum Apostoio
Cuni in/irmor, tunc potens : ficianl, me patiente, detrahcntes anima; meu', sci-
sum{IlCor. xii). Sed quarchoc dico? licet Juda;i, qui rectis oblatrant : et ne resipiscanl,
Vebs. H. " —
Quia dixerunt inimici mei raala operiantur confusionc et pudore, quia dcfecerunt
« mihi ; et qui custodiobant aniraam meam, consi- qui quwruntmala mihi, silicet Juda;i.
« lium fecoruut in unum. » Vers. 15. « —
Ego autom sompor sperabo; et
jjiitli

Quia dixcrunt mci mala mihi, [Gl. int.,

iniinici « adjiciam supcr oranom laudem tuam. »
rflit-
Cassiod] id est disconfortaverunt me, ct qui custo- Egoautcm scmpcr spcrabo, cl adjiciam supcr om-
P.vtrol. CXCI. 21
 PETRI LOMBARDI 656
055

lemsuumonrifucitsupcr honos eimalos, c/ p/H(7 A vel justiliam, sciliceinagella, qiiia nec filiis parcis

at]as,Mo. Et coHversiis consolatus esme, par Scri-

superjustos et injustos (Matth. v). Et hsec cst simi-
non superbiae ; imitationis, non pturas etpraemia. Consolatus dicitquiaet si districte
litudo obedientiae ,

castiget, tristes tamen esse non sinit. Unde genera-

requiparationis. Est ergo bene similis Deo, qui cre-
Dcura summnm nuUo egere
esse, sc vero,et lis justus veritatem psallere confitctur. Nam etego.
dit ;

Vel secundum quosdam talis bttera est, ibi, conso-

non per se, sed pcr eum esse. Qui vcro per sc vult
perverse vult csso similis latuses me, et de abyssis tcrrm iterum redu.tisti
cssc ut Deus, a nullo cst ;

homo qui mc. Ifec reductio in fuluro erit. Secundum corpus

Deo, ut diabolus qui noluit sub eo esse et

ut servus noluit leneri prmcepto, sed voluit ut

nuUo dieo, consolatus es me : quod ab effectu ostendo.

sibi dominante esset quasi Deus, qua^ est perversa Vers. 2i. — « Nam
ego confitebor tibi et in va-
simililudo. Proecepit quippe ei Deus nullo indigens, .1 sis psalmi veritatem tuam, Deus ; psallam tibi in

ne comederel de hgno scicntiao boni ct mali (Gen. ii), " cithara, Sanctus Israel. "

ad probandum quantum esset bonum obedicnlia\ .\am ct ecjo. |Cassiod., Gl. int.,Aug.] Vel ita con-
Arbor vero illa quidquid esset cujuscnnque pomi, tinua, sccuudum aham Hltcram : Reduxisti me, ecjo

ideo dicta est lignum scientia; boni vel mali, quia autem confttebor tibi in vasispsalmiyel psalmorum.
homo qui noUet bonum a malo discernere per prae- g Psalmi pulchre dicuntur vasa veritatis, quasi spiri-

ceptum, discreturus erat per mali experimentum, ut lualia doUa vinum Domini servantia. Et est, confite-

taugendo vctitum, inveniret supplicium. Bona qui- bor tibi, o Deus, veritatem ttiam, id esl quod vere
dem eratarborin sui natura, et bouus cjus fructus, Deus es, et in vasis psahni, id est in docantalionc

ctsicnunquam pcrfectusl/'. pcrfcctius] potuit de- psahnorum qui sunt vasa,

veritatis ; vcl, in vasis

monslrari bonura obedientiae, quam prohibendo a psalmi, id est in vivificatione spiritus. Vas enira
bono, ul ex inobedientia palma. Si enim res mala psalrai psalterium est, scilicet organum quod a sur-
esset quse prohiberetur, videtur etiam sine prohibi- sum quo significatur spiritus, qui spe jam
sonat,
tione esse vitanda,nec ex sola inobcdicntia poenase- surrexil cumChristo ; cithara ab inferiori, et signi-
cuta, sed ex rc raala non vitala. Nunc vero cum ar- ficatcorpus, quod etiara resurget. Unde subdit Et :

bor bonasit solam obedientiam, palraam

prohiljila, psallam tibi opere, o tu qui es Sanctus Israel in
invenisse, et solani inobcdientiam incurrisse picnam eithara, id est in mortificatione carnis. [Gl. int.,
manifcstum est. Inde iste caplivus clamat Deus :
Cassiod., Rera,, Gl. int.] Vel, confitebor tibijin vasis
quis similis tibi '? nullus. psalmi, id est in contemplativa vita, et psallam tibi

temporalium. Et hoc
Vers. 22. — « Quantas ostendisti mihi tribulalio-
in cithara, id est in exhibitione
Unde subdit
faciam exsultando.
» nes multas et raalas, ct couversus viviticasti me ;
,
:

—
i

• et de abyssis terrac iterum rcduxisti me. » Vers. 25. « ExsuJtabunt labia mea, cum can-
« tavero tibi ; et anima mea, quara rederaisti. »

Mihi autem volenti perverse simulari quantas os- Exsultabunt labiamea interiora, [GI. int., Aug.]
tcniisti,\\VLg., Cassiod., Aug.] id est juste immi- scilicet labia animae, quae jam reducta est primo
sisti Iribulationcs, id est passiones , et merito qui iterum, cum cantavero tibi, id est cum laudabo te

recedit ab eo quod bonum est ex sect beatitudo, mi- in prsedicatione, et anima mea quam redemisti,
serest. Oslendisti, dicit, quia scit illas prodcsse, quae ipsis internis labiis exsultat,quibus tacite clamat
utique multas quantitate, et malas quahtatc. Ecce ad Dominum. Nec solura anima redempta ad Deum
juslitia in peccantibus. Sed haec disciplina qua me exsultabit.
conversionis, non deserti
tlagellasti, admonitio fuil

Et tamen coiivcrsus [Cas-

Vers. 26. — "Sed etlingua mea tota diemedita-
captivi. Unde sequitur :

« bitur justitiam tuam cum confusi et reveriti fue-

;

siod., Aug., Cassiod., Aug.] dum me utique conver-

« rint, qui quaaruutmala mihi. »
tisti, viui/icasti me. Ecce clenicntia in conversis. Et

subversione peccati, itc- Sed etlingua mea, [Aug., Cassiod.] scilicet cor-
deabyssistcrra',\d est de
poris, quod reducetur secundo, iterum ; meditabi-
rum spe reduxisti mc. Primo enim cum natura
nostraVerbo Dei unita, propter nos surrexit, redu- D iw J"»<"w'« luam tota ,/;V, id est sine fine, in

cti sumus de abyssis terrae. Unde, dum credimus aeternilate : Quando haec exsultatio erit? cum confusi
et revcriti fuerint, vel erubuerint, qui qiuerunl
in eura, redimus in eum, et fit prima resurrectio
animre, quffi spe jara surrexit cura eo. Unde aposto- mala mihi, id est qui raodo insultant, quod erit in

lus : Si surrexislis cum Christo, elc. (Coloss. iii). fine, sciUcet sKCuli, quando videbunt ocuUs quae

Unde hic dicit : Iterura reduxisli rae. Item secundo, nunquam credidcrunt fieri. Tunc enira locus est

iterum reduceraur, quando corpore resurgemus; sanctis securae exsultationis, cum non licet impiis do-
dicet, vel iterum id est sfepe reduxisti minari.
unde postea ,

me, et sic in jara reductis spe

COLLATIO IN PSALMLM LXX : « IX TE, DOMIXE, " elC.

Vers. 23. —
« Multiplicasti raagnificentiam tuam ;
NuUus titulus praescribitur in Hebraeo. Sed cre-
» ct conversus consolatus es me. » dendum est a LXX viris addilum fuisse. Siquidem,
ul scribit Hier. De optinio genere interpretandi, lon-
Multiplicasti, [Cassiod.,Aug.,Cassiod., Aug.]quia gura estnuuc evolvere quanla de suo LXX addide-
pcr diversa subvenit Deus, mcignificentiam tuam. rimt, quanta diraiserunt quae in exemplaribus Eccle-
637 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. LXXI. 658

sia; obelis astericisquc, ilistincla sunt. Quibus tamen A difficile est et tamen inlerpretum diversitas, forte
;

auetoritatem dedit velustas, codcm teste in caput Eze- sensum ostendit, non errorera inducit. •
eh. V. Quin ct idera titulum hunc explanat ad Pauli- Vehs. 20. —
Donec annuntiein liracliium tuum,
num.Deinstitutione monachi.Porrononcstpra-termit- generationi oinni quie venturaest. Sed Hebr. sicha-
bet, ut possis figere pausulam in particula gcnera-
tendum quod habet Aug., lib. xviii DecivitateDei, c.
43. Quidquid est in Hebr. codicibus, et non est apud lioni, ct legas, donec annunticin brachium tuum ge

LXX. Interpretes, nohiit per istos, sed per illospro- nerationi nempeimesenti, utvult Munsterus. Deinde
phetas Dei spiritus dicere. Quidquid \ero est apud omni qur vcntura est, subaudias, poslcritati. Quam
LXX in Hebr. autem codicibus non est, per istos lectionem Hieronymus non repudiat. Donec, ait,
et

maluit quam per iUos idcin spirilus dicere, sic osten- annuntiein brachium tuum gcncrationi, cunclisque
dcns utrosque fuisse proplietas. Isto enim modo, quivenluri sunl forliludincs tuas. Cerlum est tamcn
aha per Isaiam, alia per Jeremiam, alia per alium i|uod in Hebr. conlinenler post generalionera, sequa-
atquo alium prophetam vel aUter eadem pcr hunc, ; tur nota signi univcrsalis SdS inS ledor le-
ac per illum dixit, ut voluit. Quidquid porro apud CAL, eliara si subnotetur mcmbrura ut vocant,
utrosijue invcnilur, per utrosque diccre voluit, unus quod passim invenio interpreles minus obser-
atque idem spiritus, sed ita, ut illi pracedercnt pro- vare.
phetando, isti sequerentur, prophctice iUos interpre-
tando. Hactcnus D. Aug. Ulud addam qiiod in Grseco Vers. 22. —
Quantas ostendisti mihi tribulnlio-
post titulum subtexitur. avemYpoc^o; -ao ' ISpaiot;. nes multas el malas, cl conversus vivifica.sti inc et :

Vers.S. —
« Etinlociimmiinituin.Uehr.T^Ty i'i;"i
Qdc abyssis lerni' ilcrum rcdu.tisti hu'. Terin tribus
locis ponitur pronomcn prima3 personK singularis
LABo T.\M1D, id est ut ingrediar jugitcr, sive nd
numcri. In primo loco legit Hieron. quomodo nos.
quem veniam semper. Atqui locus munitus, quidnam
In duolnis aliis pronomen habet primffi persona; plu-
ahud sonat quam oblinere locum in quem, quoties
ralis numeri. Pratensis autcm ubique ponit prono-
opus fuerit, te tuto recipere possis? Id (piod non
malc explicuil editio in Campensi, rs miki robusta
men prima; personoe pluralis numeri. Similiter Ne-
biensis. Cseleri autem stant a nobis. Unde colligere
rupes, in quam seinpcr confugio. Videtur mutuatum
licet exemplaria variarc, aut iod vice vau usurpari,
a Chald;B0, .ns, ail, inihi rupcs fortis ad refugium
vel e diverso. Et revera vidi tres codices diflcrentes.
jugiter. Deindc siculi legiraus ut satvum mc facias,
lilusculum habcnl Hel'ra;i, priKccpisli scu consii-
Unus habebat perpetuo vau cum punciulo hiric,
alter semel iod, ubique iod
ct bis vau, tertius
iuisti ut salvcs iiie, liywinS ITili* tzivitha lemos-
''ZlTNin iiiREiTANi vel HERElTA\u, oslendisH nobis
siENi. Scnsus videtur auctior, nisi quod ccrla et in- vel miiii ; ''^iTin teiiaiem vel teiiaienu, vivifica-
dubitata protectionis nmnitio, idipsum includere
diceretur. bis nos aul mc ; ':SvP taalenu vel taaleni, as-
Vers. 17. —
Quoniam non cognovi litteratu- cendere fac.ies nos aut me.
Ha;c poterant esse nihil habeant mo-
otiosa cum
ram. Suffragatur et Hierony. Ca;teri convertunt ex
Helir,: dicunl, non cognovi numcros : adeo ut Mun- menti ad intelligenliara, perspicercm quosdam nisi
forie, ut ita loquar, superslitiosos in venandis api-
sterus quo dilucidiorem faceret quera volebat scn-
culis. Maxime aulcm ba>c dicta sunt proplcr sequen-
sum, de proprio admiscueril non novi numeros be-
neficiorum Dei.Verura cum nmSD sephoroth, tura C tem versum, in quo legiraus multiplicasli magnifi-
scripturam sive litteraturam tum numerationes, centiam tuain, ibi habenl Hebr. magnifieentiain, si-
adeoquc negoliaiiones, qu» lucrotis nuraeris et ratio- ve magniludinem meam. ^rhli gedullathi, ctiam
nibus exerceutur, signilicct, materiam diversa; inter- sinon sit lanla siraililudinis proporlio hic et ibi, al-
prelationis tribuit. Qua de rc sic habet Aug. inhunc lamcn ccrto cerlius cst i;loriain Filii esse gloriam
vcrsiculum. « Ubi alii codices habcnt negotiationem, Palris, ct conlra, juxla illud Joan. xvii : Et mca
ibi alii litteraturam, <|uomodo concordent, invcnire oinnia tuasunt, et tua inca sunt.

PSAOIUS LXXI.
PSALMI TITULUS : » IN SALOMONEM. ••
paupcres. Tertio dicit quis, et qualis anleveniet rex

Deus judiciuin tuum. Tilulus : In Salomonem. ille in futuro judicalurus,ibi, desccndet sicut pluvia.
[Aug., Cassiod., Hier.J Saloraon intcrprctatur p«- Quarto agit de operibus cjus, ibi, quia liherabit.
ci/icus, quod vcrissimo alquc optirac illi congruit per Quinto agit de lionorificcntia regis, ibi, et vivet.

quemMediatoreni Dei et horainum 1.5-4: (l Tim. Sexto monet omncs laudcs dicere ei, ibi, sitnomen
II) ex inimicis accepta peccatorura remissione re- _ ejus. Septimo a siia parlc laudat, ibi, bcnediclus Do-
conciliamur Deo (Ephes. Idem ipse est ille paci-
ii). miiius. Propheta crgo ad Palrcin loqucnsdeCliristo

ficus, qui fecit utia([uc unum, mcdium parietera ma- dicitur ;

ceria! solvens, el arabos reconciliavit Dco, (|ui super Vers. 1. — « Dcus, judiciura tuum rcgi da, ei

pacem reconciliationis dabit paccm immorlalilatis '

justiliam tuara lilio rcgis. »

(ibid.). Unde : 1'acein mcam do vobis, iiaccm incam Deus l'atcr, dafudiciuin tuum rcgi, id esl Clirislo :

rclinquo vobis {Joan. xiv). Et himc Salomoncm, in \(i\. inl.. Aug., Hicr., Aug., Cassiod.) Quasi di-
id est in hunc verum pacilicum, dirigitur psajmus cai : Fiai (|uod pra?vidco futurum. Pater enim non
iste quartus', quia ipsc coraraendatur hic, secunduni iudicat qucmquara, scd omne judicium dcdit Filio
ulram(|ue natunim. I']l cst psalmus iste quarlus de (Joan. 1X1, non iiuia tola Trinilas simul jiidicel, scd
duabus naturis (^liristi. Intcnlio : Moncl ul Chri- ipiia soliiis Filii pcrsona, sccundum humanitalom,
stum verum Dcum ct vi;nim liomincm rcgom cre- ab omnibiis in jiidioio vidcbiliir. El iil sua' jiolilio-

damus. .Modus Scptcm sunt parlitiones. l'rimo agit

: nis dcsidcrium ostcndal, per figuram epimoncm,
dc judicio oplando illud dari Filio. Socundo agil dc iilom rcpctilur aliis vcrbis, dicens : El justiliam
codcm allirmando quod optavcrat, ibi. judicalnt luam, id est justum judicium da filio m;ts, idest
 PETRI LOMBARDI 660
6S9

qui es rex. Et ideo non usurpat regnum, quia Ahabent quod supra exposuimus, judicabit patiperes
tui,

filius regis est ut diximus. Hic est epimone, id est populi, id est eos qui pauperes sunt in populo, in

crebra repetitio. Repetitiones autem eisdem velahis quo boni el mali commisti sunt. Sic judicabit, et,

verbis lactae, multum commendant divina eloquia, id est quia salvos faciet, id est discretos ab iniquis

qus maxime sunt in psalmis, et in eo genere ser- filios pauperum : idem sunt qui et pauperes, sicut
eadem Sion, et Sion. Vel distingiie
monis quo affectus animi est movendus. Dico, da civitas est filia

inter filios pauperum, et pauperes. Pauperes dicit

judicium, ad quid?
Patres, scilicet prophetas et apostolos. Filios pau-
Vers. '2. — " Judicare populum luum iu justitia,
perura dicit eos qui sub eis proficiunt. Quos omnes
" et pauperes tuos in judicio. »
sic judicabit Dominus, ut salvos faciat. Et humi-
Judicare, [Aug., Cassiod.] id est ad judicandum
liabit in pra;senti calumniatorem, id est diabolura.
in justitia populum tuum, qui et ejus est, scilicet ut
Dura enim graiia sua vivat, ut gratis colat Deum
decernat eura a non pauperes tuos in judieio.
suis; et
Nunquid gratis
homo, humiliatur diabolus qui dicit :

Isti sunt populus Dei, scilicet hurailes, non superbi.

colit Job Deum ? (Job. i) Vel humiliatus est diabolus
Dicendo, luum et tuos, ostendit omnia qua3 sunt in quando per calumnias Judfeo-
Christi passione,
Patris esse Filii, et econverso. juris habuit, unde merito
quo
•r> rum cecidit, in nihil
Vers. 3. — " Suscipiant montes pacem populo, eos amisit, in quibus aUquid juris habere dignosci-
« et colles justitiam. "
tur. [Cassiod.] Qui vere calumniator dicitur, quia

Suscipiant[G\. int., Aug., Cassiod., Aug.] Quasi innocentes in culpara trahere nititur, quod est ca-

dicat : Hsec da, sed prius praesciatur judicaturus lumniari. Hunc autem humiliavit Christus in pas-
per legalos. Et hoc est, Montes, id est majores, sione, nondum penitus est exstinctus. Unde
sed

scilicet propheta^ et apostoli, qui coelo altitudine alibi Humiliasti sicut vulneratum superbum tPsal.
:

proximant, suscipiant pacem, id est Christum. Pa- Lxxxviii). Unde Jeremias Clamatperdix. Congre- :

cera dico nuntiandam populo fldeli, et colles, scih- gavit qucB non peperit, fccit divitiasnon cumjudicio

cet minores suscipiant justitiam, id est

Christum. in dimidio dierum ejus derelinquet cas,et in novissi-

Vel ita, ut sit distinctio inter pacem etjustitiara. mis suis resurget insipientes (Jer. xvii). (105) Vel,
Montes, scilicet majores, suscipiant pacem, hu- in judicio futuro, humiliabit calumniatorem, id est,

militatis, populo, id est ad populum, ut non se diabolum.

pro sua majoritate. Ex-
cfferant, id cst extollant
Vers. b. — " El permanebit cum sole et ante
cellentes quippe in Ecclesia paci debent vigilanli
« lunam in generationc et generationera. «

intentione consulere, ne propter suos honorcs I

superbe agendo schismata faciant, unitatis compagc '

Et pcrmanebit. [Aug., Cassiod., Aug.] Hicosten-
dirupta. Et colles, id est minores imitando justi- dit eum dignum qui judicet. Quasi dicat Judicabit :

liarn, ut servos non anteponant Domino, sed sic

rex pcrmanebii cum sole, id est quandiu
ct ipse
raajores iraitando et obediendo subsequanlur, ut tempora volvunlur, quae per solera ideo accipiuntur,
eis Christum Vel, suscipiant
semper anteponant. quia juxta cursum solis, mutantur et distinguunlur
montes, id est majores, pacem id est verbum re- tempora. Non est autem ei raagnum perraanerecum
conciliationis, scihcet verbura Evangelii, ad hoc ut sole, per quem orania facla sunt, sed hic est pro-
nuntienl populo. El colles, id est minores, justi- phetia, quod Christiani norainis religio seraper sit
tiam, id esl obedientiam, ut obedianl doctrinae duratura, contra illos qui dicunt Ecclesiam aliquando
verilatis. desituram. Perraanebit ergo cum sole, id est quan-
Pars. 11. Vers. 4. — « Judicabitpauperespopuli. diu terapora volvuntur permanebit in Ecclesia, et
. el salvos faciel filios pauperum, et humiliabit ca- cum Ecclesia, qua; est corpus ejus. Et antc lunam.
« lumnialorem. "
potuit diccre cum sole ct ante solera, id est cura

Judicahit. [Cassiod., Hayra., Aug.] Secunda temporibus, et ante terapora, antequa;est .'eternura.
pars ubi itera agit de eodem judicio affirmando Sed per lunara qu;e crescit et decrescit, raaluit de-
futurum. Post optationcm quippe virtute prophetia;
D signare increraenta et defeclus mortalium. Et est
dicit quro sunt advenlu Domini praestanda. Quasi seusus : Et ipse permanebit ante lunam, id est ora-
dicat : Da judicium, et vere dabis, quia judicabit nia mortalia sua imraortalitate praecedit. Deinde
paupcrcs populi. Vel aliter ut per raontes el colles cxponit quid lunam dixerit. Lunam dico generalionis

ulrique prsedicatores evangcIicBe pacis, sive praice- et generationum, alia litlera, id est pennanet ante
dentes, ut apostoli, sive sequentes, uteorum vicarii, generationcs gcnerationum, quae Iranseunt deces-

accipianlur : et distinguilur sic Httera, raontes, id sione ct accessione morlalium. Vel ita, ut per solem
est prffidicatoros pra;cedentes,et colles, id est pr?e- accipiatur Deus Pater, curo quo perraanet Filius,

dicatorcs subsequcnles, suscipiant pacera, id esl qui esl quasi splendor ct radius solis. Et est humi-

Christum, nunliandam populo. Deinde sccundum liabit, el vincet diabolum in passione. Etvicto dia-
aliam lillerara sequitur : Justi judieahunt paupcrcs bolo, permanebit splcndor, id cst Filius, cura sole,

populi. Sed illi codices magis approbantur qui id esl cum Patre, sedens ad dexleram Patris in

(105 Ex .\ugusl. lib. Dc pastorihus, cap. 12.

661 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. LXI. 66

aeternum. El hoc, ante lunam generalionis et gene- A quse ipse oriens altulit, qute germina de stiUicidiis
rationum, quia ipse cst primogenitus ex mortuis, pullularunt, dicens :

praecedens Ecclesiam, decessione et accessione Vers. 7. — 5 Orietur in diebus ejus justitia

hominum transeuntem. Vel generatio generationum " et abundantia pacis, doncc auferatur luna. i>

dicitur, generatio futura, quia immorlaliter genera- Orietur in diel)us cjus juxlitia et abundantm pa-
bimur. Et est lunam dico, generationis generatio- cis, donec auferatur luna non sit, [-Vug.] id cst pax
ul
num, id esl quaj immortaliter generabilur, in rege- eril donec morte jam non sit carnis mor-
dcistructa,
neratione. Vel secundum aliani htteram sic : Per- talitas, qiise per lunam significatur, et per lunam
manebit in generationem et generationem; vel In significatur Ecclesia, et legitur alia littera, scilicet
sceculum saculi ; vel, in generationes generatio- extollatur, alii enim interprelati sunt, auferalur,
num, id est sine fine. Et est expositio praecedentis. alii vero cxtoHatur. Et est, donec extollatur luna,

Pars. 111. Vers. 6. — « Descendet sicut pluvia in

id est Ecclesia elevatur per gloriam resurrcctio-
nis.
" vellus, et sicut stillicidia stillantia super ter-
" ram. » Vers. 8. — « Et dominabitur a mari usque ad
" mare ; et a tlumine usque ad terminos orbis ter-
Descendet. [Cassiod.. Gl. int.] Tertia pars. Ecce B , rarum. »

quis et qualis sit rex ille qui judicaturus est, quasi

Et dominabitur [Cassiod., Aug., Cassiod.] Hic
dicat : Quomodo incipiet hoc regnum ? Ecce inci-
oslendit quoe sit amplitudo regni. Quasi dicat : Sic
piet a Juda-is, et consummabitur in gentibus. Et
ulile cst regnum, et sic latum, ct, id est, quia do-
hoc est descendet sicut pluvia in vellus. Alludit
minabitur a mari, id est a quolibet finc lerrae
facto Gedeonis, quod in libro Judicum legitur, qui
usque a mare, id est ad quemlibel iinem terrae
pugnalurus contraMadianitas petiitaDominovictoriae
ditfundetur, tamlatc dilalabiturEccIesia,et a jluminc
signura lale, ut vellus ovis in area positum com-
Jordane dominabitur, ubi vox Patris super Chrislum
pluerelur area remanente sicca et ila factum est.
;
mscmmi: Hic est Filius meus dilectus (Matth. iii).
Postea petiit, ut area irrigaretur sicco vellere, et
Indc ergo doctrina ejus coepit, inde auctoritas Ma-
ita fuit{Judic. vi). In quo mystice signiticatum est,
gistri dilatatur usquc ad tcrminos orbis terrarum,
quod populus Judseorum prius irrogarelur gratia prffidicato Evangelio regni Christi. Inde regula
Christi, sicca area genlilitatis et postea complue- ;
baplismi per lotum mundum manavit. Indc orgo
retur gentilitas, sicco vellere Judaeorum. Per vellus usque ad terminos orbis terrarum,
dominabitur
enim Jud;ea accipitur, qua; auctoritate doctrinae
circumquaque hoc est quod priusdixil, amariusque
exspolianda erat, ut ovis vellerc. Vel quia pluvias ^j ^^^^^^ ^^^^ ^^^3 ^3^^;^ ^.g,.,,i^ ^3g„a jo^et sa-
^
doctrinam dolincbat, qunm nolebat pracdicari gen-
gramcnta
tibus, ut vcllus detinct pluviam. Ait crgo rcx
Prius desccndet in vellus sicut pluvia, id cst, gratia
ille
jl 5S Vers. — 9. « Coram illo procidcnt .-Elhio-
« pes : el inimici cjus lcrram lingcnl. >

Christi, descendet prius in populum Ju(i;corum.

sicca area Coramillo\G\. Aug., Cassiod., Aug.] Quod
int.,
Unde matrcm sibi ct aposlolos elegit,
prins descendit in vellus universalitcr dixerat, per partcs ostendil, diccns :
totius orbis, sicut pluvia
Gedeonis. Et postea dcscendent sicut stillicidia Coram illo procident /Ethiopes, id est illum adora-
bunl .Ethiopcs, qui sunt in linibus tcrr.-e, et teter-
slillantia super terram, id est supcr gentcs sicco
rimi, id csl gcntcs, a parte lotum et inimici ejus,
vellere Judicorum, sicut postca fuit corapluta area
;

scilicet pcrlinaces schismalici, qui invident gloriaj

Gedeonis sicco vellere. Ecce unde incipiet, et ubi
consummabitur regnum et illud regnum sic crit Christi, Icgent tcrram, in modum scrpentis, cui

utilc, quia oriplur, etc. [GI. int., Cassiod., Hier.| diclum est Terram comedcs{Gen. iii), id est, ama-
:

Vcl ita et agit dc nativitatc Christi qui anto dixcrnt bunt lerrcna, qurc sunl corum esca pa>nalis. Vc
Christus in fuluro lingcnt terram, id cst schismalicos homines ama-
dc futuro judicio. Quasi dicat :

humilitate ct Icnilate summa bunl, cl suavcs habcbunt, quibus auctoribus con-

judicabit, et prius in
veniet. El hoc cst : Descendet utcrum in Virginis, D Iradicunl divinis cloiiuis.

sicut pluvia in vcllus. Christus cnim qucm nihiluti- Vers. 10. — « Regcs Tharsis et insuho munera
que suslinerc posscl, si vcllet manitestaia potestale « ollcrent ; rcges Aralnnn ct Saba doua adducont. »

cognosci, voluit lcniler in utorum Virginis sinc Itcgcs Tharsis. [Cassiod., Aug., Alcuin., Hier.,

aliquo strepitu, sicul pluvia in vcUus desccndcre, Gl. int.] Tharsis intorprolatur contcmplatio in qua
ul magis ostendcrcl virtutem si cam tcmpcrasset. fixi sunt fidclos ,
qui olVorunt numora , dum dovolo
Et est congrua simililudo. Lana cnim accipicndo animo serviunt. Et cst sonsus : licgcs Thaisi<, id

aquam non rumpitur, scd integra mancl sic ct in ; cst fidcles in contemplationc fixi, qui dicuntur rc-
Virginc inlcgrilas antc partum, in parlu, post par- ges, quia sunl dominatorcs viliorum, cl insuln-, id

tum. Post illud idem alia similitudino romprobat. cst, qui vitia mundi circHmniicntia a se cxcliidunl,

subdcns : Et desrcndct sicut .itiUicidia stillanlia muncra olfercnt, id osl scipsos, dum dcvoto scr-
supcr tcrram, qu»' in modum roris summa lcnilato viiinl, rcgcs Arabum, cl Saha. M;e palri;c divcrsis

dcsccndunt. Quis crgo, post tam apcrtas similitudi- odoribiis narcs miilccnl, ct signilicat cos qui ter-

nes, dubili'l ih- parlu Virpinis. Doindo cxscquitur. rona delcctnliono sc Iraclanl mollilor. Sod jam siini
 ; ;

663 PETRI LOMBARDI 664

reges Arabura et Saba, quia hsc blandimenta sub- A Vers. 14. — » Ex usuris et iniquitate redimet
jiciunt rigidae disciplinae. Et hi dona adducent, id n animas eorum ; et honorabile noraen eorum co-
est aUos secum in societatem Ecclesiae adducent. n ram illo. »

Vel potest hoc accipi de malis regibus qui perse- Ex usuris, [Aug., Cassiod., Aug.] id est, apecca-
quuntur et occidunt martyres. Et est, reges Ara- tis, redimet animas eorum, et hoc est quod supra-
bura et Saba, id est persequentes nescientes, addu- dixit, parcet pauperi. Usura; autem dicuntur pec-
cunt dona, dura immolando martyres adduxerunt cata, quia plus mali invenitur in supphciis quam
eos. Vel juxta interpretationes nominum totum ac- comraissum est in peccatis, ut verbi gratia, cum ho-
cipi potest. Tharsis enim interpretatur cxploratio micida tantum corpus hominis perimat animse ;

gaudii, ATa.hia., humilis,\e\ campestris ; Saba incen- vero nihil noceat, ipsius anima et corpus perdetur
sio, vel conversio.El est : Reges Tharsis, id est illi qui in gehenna. E.x usurisergoredimet peccata dimit-
explorant verum gaudium ; et insulce, id est qui a se tendo, quae debebant ampliora supphcia.Et redimet
excludunt vitia, offerent munera, id est se et alios pretio sanguinis, a^iimas eorum ex iniquitate, scili-

et reges Arabum, id est humiles, vel justitia et cet juvando per gratiam ad faciendam justitiam.
aequitate pleni, et reges Saba, id est qui divino igne Eamdem itaque repetita sunt, quae supradicta erant
succensi sunt, vel conversi ad Deum, adducent dona r> nam parcendo redimet ab usuris ; salvos autem fa-

id est se et alios. Vel historialiter potest accipi de ciendo, redimet ab iniquitate. Quod ergo supra esl,
regibus, qui venerunt adorare Christum cum mu- parcet pauperi hoc est hic, ex usuris redimet. Quod
neribus qui fuerunt de his provinciis, cura quibus vero ibi dicit animas pauperum salvas faciet, hoc
venerunt insulas, id est, etiam extremi. Unde hic est hic, exiniquitateredimet. Vel ita, ut de futuro
psalmus cantatur in festo Epiphauiae. Quid per sin- accipiatur illud, animas pauperum salvas faciet, in

gula ? futuro scilicet, non modo parcet. Hic sequitur : ex

Vers. 11. — (t Et adorabunt eum oranes reges ;

usuris, id est poenis aeternis, et iniquitate, id est

n oranes gentes servient ei. »

ipso peccato pro quo et pana debebatur. redimet
pretio sanguinis, animas eorum. Et nomen eorum,
El adorabunt eutn omnes reges terrce, [Cassiod.]
scihcet nomen Christianum, et si malis sit contempti-
qui videntur adorandi. Hic ostendit quae sit familia
bile, hic tamen erit honorahile coram illo. Quia in
regis, et omnesgcntes, quae terrenoshabent dominos
ejus regno ante ipsum victuri sunt. Vel secundum
servientei, quia non est gens quae, in parte populi
aham litteram, scilicet lionorabile nomen eorum co-
sui, non adoret Auctorem.
ram ipsis, quia gralias reddent de beneficiis, dantes
Pars IV. Vers. la. — « Quia liberabit pauperem virtutem nomini eius.
« a potente, et pauperem cui non erat adjulor. » C
Pars v. Vers. 15. — Et vivet, et dabitur ei de
Quia iiAej-oMi, [Cassiod.]Quartapars, ubi agit de •I
auro Arabiffi ; et adorabunt de ipso seraper; tota
operibus ejus. Quasi dicat : Cur ei tantus honor ?
1.
die benedicent ei. »
quia tiberabit, vel, liberavit pauperem, popu-
id est
Et vivet [CsiSisiod . , Aug., Cassiod.] Quinta pars,
lum credentium, in quo sunt et reges apotcnte, id
ubi agit de honorificentia regis. Quasi dicat : Et si
esla diabolo, quem non sua virtus, sed peccata ho-
morte sua redemit pauperem, lamen et vivet sine
minum potentem fecerunt deinde repetit, ut deter- ;

fine, qui contemplus est moriens ; et dabttur ei de

minet quem pauperem hberet dicens, et pauperem
auro Arabice, id est sapientes mundi in Christum
etiam qui non erat adjutor, quia horao justus vel an-
credent. Per Arabiam enim gentes significabantur
gelus, vel lex, vel liberum arbilrium non poterat ;

per auruBi,quod excelht inter metalla, sapientia quae

cum liberare, nisi tantum Leo de tribu Juda (Apoc.y).
excellit inter doctrinas. Et adorabunt semper de ipso
Et si liberat, non tamen peccata, pro quibus tene-
multiplicando, id est corpore ejus, vel de ipso con-
bantur, ei placent ; sed
sequendo, de
Vers. 13. — « Parcet pauperi et inopi ; et animas
orare docuit sic
id est
: .idveniat
ejus institutione,
regnum tuum,
quia
etc.
ipse
Tota
« pauperura salvas faciet. »
j-v die, id est toto terapore benedicent ei bona vita, et
Parcet, [Aug.] ex usuris rediraendo, id est pec-
merito quia
cata dimittet. Cm'! Pauperi el inopi, id est non de
se contidenli, sed de gratia. Vel ita continua : Dico Vers. 16. —
" Eril firmamentum in terra in

liberabit pauperera, et si hberatus pauper offendit,

« surarais montium, superextoUetur super Libanura
parcet pauperi et inopi : quod necesse est, quia om-
'• fructus ejus ; et florebunt de civitate sicut fenum
nes peccant et egent gloria Dei (Rom. iii). Et ani- " terrfe. i

mas pauperum salvas fucicl ab iniquitate, id est Erit firmamcntum in summis montium. [Aug..
dando eis gratiam ad faciendam justitiam, et ad vi- Gl. int., Aug.] Summa montiura sunt auctores Scriptu-
tandam iniquitatem. Duplex enim hic adjutorium rarum, scihcet prophetae et apostoli, quos firmat,
gratiae commendatur, scilicet et quod est in remis- quia omnia ab illis praedicta in illo sunt completa.
sione peccatorura, cura ait Parcel pauperi et quod : ; Et hoc iti terra, quia propter eos qui in terra sunt.
est in participatione justiliae, cum addit, et animas omnia scripta sunt. Unde et ipse in terram venit ut
pauperura salvas faciet. Deinde his duobus aha duo ea impleret. Firmamentum ergo prophetarum est,

sequipollentia reddit, dicens : quia quod praedixerunt implevit. Vel ila : Ipse erii
 ;

665 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. LXXI. 666

firmamentum, id est panis tidei confirmans cor, in A Vers. 18. — « Et benedicentur in ipso omnes tri-

sutmnis montium, id est in apostolis, et aliis sanctis. t bus lerrae; omnes gentes magnificabunt eum. "

Et hoc est, in terra ista, quod mirum est, scilicet Et omnes tribus terrce benedicentur in ipso,
quod ita eos confirmat liic. Sequitur : El jructus [Aug.] ut Abrahse promissum est : In semine tuo
ejus, scilicet boni superextolletur super Libanum, benedicentur omnes tribus terrce (Gen. xxii). Et
id est ipse extollet suos super cedros Libani, ad ne duodecim tribus accipias tantum, addit omnes
litteram, quia si Libanus proceras ccdros producit, gentcs, sciliccl omnes benedicti, magni/icahunl
Christus suos ad crplum subvehit, vel juxta nominis cum, magnum faciendo.
interpretationem. Libanus enim interpretatur cnn- Pars VII. Vers 19. — ' Benedictus Dominus Deus
didatio, et signiticat candorem et dignitatem hujus " Israel, qui facit mirabiUa solus. «

saeculi. Ergo fructus cjus, id est dilectores Christi, Benedictus. [Aug., Alcuin.] Septima pars, ubi a
superextolletur, super Libanum, id est super cando- sua parte laudat. Omnibus enira dictis, hymnum
rem saeculi, quia omnia saecularia contemnuntur. eructat. Quasi dical : Quia in eo omncs benedicen-
Vel, fructus ejus, id est charitas, superextolletur tur, hcnedictus Dominus Dcus Israel. Nota hic esse
super Libanum, id est super omnia alia dona de qua exclamatoriam bencdictionem cum adraonitione et

Apostolus : Adhttc eminentiorem viam vobis demon- gprophetia, qui facit mirahilia solus; quia quicunquc
stro, etc. (/ Cor. xii.) Et illi qui sunt de civitate, facit, ipse in illo facit.
scilicet Dei, id est de Ecclesia florebunt gratissime Vers. 20 — <t Et benedictum nomen majcstatis
in futuro, sicut fenum terrce viret. [Cassiod., Aug.] " ejus in aeternum ; et replebitur raajestale ejus
Non enim aetas feni, sed viriditas sanctis comparatur, « omnis terra : Fial, fiat. »

qui de ista civitate prgesentis Ecclesiae migrantes, in Et henedictum sit nomen, [Gl. int., Cassiod., Aug.,
illa coelesti bcatitudine llorebunt. Vcl per fenum, Cassiod.j id est, gloria majestatis ejus, quod cst
fenum fructiferum, id eslfrumentum polest intelligi, majus oranibus nominibus; vel, nomen majeslalis,
sicut in Genesi feni nomine etiam frumentum intel- scilicet nomen Christianura, quod est de ipso Chri-
ligitur, cum Deus producere terram orane
ait : Jussit sto, et hoc in ceternum, id est quandiu sa>culum
lignum, et omne fenum (Gen. ii), nec adjunxit, et durat, et in sa^culum saeculi, quod quidam iutcrpretes
orane frumentum, nomine feni illud complectens. addunt. El replebitur majeslate, vel, <iloria ejtis,

Florebunt ergo sicul fenum terrae, scilicet fructi- alia littera, id est ipsius clarificatioue omnis terra,
ferum, ut est fenum frumenti. Vel quia ambigue scilicet sancti. Fiat, fiat. [Gl. int., Cassiod., Aug.]
posita est civitas, non enim addidit vel ejus vel Dei, Ecce quasi subscriptio principis et concessio au-
civitas Cain intelligi potest, sicut ante de civitate , dientium. Magnificum vero est quod sic concludit;
Dei exposuimus, id est dc Ecclesia. Du£e enim '
optantis est serael diccre fiat; sed niraium deside-
civitates sunt in prassenti, civitas Chrisli et civitas rantis esl repetere. Quasi dical : Quod jussisti, Do-
sa^culi. Civitas Dei est Ecclcsia, quae ab Abel incccpit; mine, ita liat, tial, donec quod cicj^it llumine perve-
civitas sreculi est Babylonia, quae inccepit a Cain, quaj niat usque ad J15G lerminos orbis terr».
comparatur feno, secundura illud : Omnis caro Hieronymus. •
Sciendura est quod lxxi psalmus
fenum (Isa. xi). Oranis naraque claritas civitatis secundi libri finis sit, unde cl in extremo habet, fiat,
quam cffipit ;edificare Cain, est sicut tlos feni, quod fiat. pro quo in Hebrajo dicilur, amcn, amcn. El
hodie floret, et cras in clibanura railtitur (Uatlh. vn. hoc diligenlius observandum csl, quod dcfecerunt
Et est sensus hujus et pra-ccdenlis loci lalis : Fructus liijmni David, filii Jesse, ad fincra lxxi psalmi per-
ejus, id cst illud quod in Kternura nobis promittitur, lineat. Id vero quod scquitur. psaimu-s .\sapb,
extollelur supcr Libanum, id est ditfamabiiur et initium sit scquenlis. u

commendabilur super orania saccuh. El ea quK sunt

COLLATIO I.N 1'SALMUM LXXI : « DEUS JUDICIUM
de civitatc, Cain sciliccl, florebunl sicut fcnura terrac, REGI DA, » etc.
id cst quidquid pro magno iiabelur in sjeculo, com-
Vers. 5. Et permanebit ctim sole. Ilebr. liabcnl
parabitur fcno terrse.
timcbunf te cum solc. IIoc est intcrprolc llieron,
D quandiu erit sol. Quando hic limor <Ioboat inlolligi
Pars VI. Vers. 17. — • Sit nomen ojus bcnedi-
Christiani nominis religio, qua- nunquam dcsitura
ctum in sKCula; ante solem permanct noraen sit, convenienter id signilicatum cst cx porpetua
ejus. stabilitate. Scd cum legitur -jlNl" israuca, haud

scio num intcrprctcs sumpscrint caph servile, ut sic

Sit nomen ejus. (Cassiod., Rem., Aug., Cassiod.] esscntiale, et in verbo Clialdaico ""!'' ierac, quod
Sexta pars, ubi monct omnes laudes dicerc ci, quia significat prolongtivit.
omnes in eo benedicentur. Quasi dical : Et quia
Ante lunam. Fabcr causatur ut molius et divinius
fructus ejus cxtolletur, ct flos s:i'culi dccidet, crgo dicatur ullra lunam, nuod domonstrelur rognum
tit nomcn cjus hcncdictum in scecula. Quasi dicat : Chrisli, desinonlo mumlo, non dosilunim; scd post
Quia ;eternam dat glnriam, in aclcrnum glorificclur; consuramalioncm porpcluo duraliirum. Alqui
sa'culi,
illiid aulo lun.-im, non
pcrinde sonal. C;i'leruiu
et ante solcin, id ost anic icmpora, ot antc omnem vocabuluin in lIohra'o positum, propric, anle coraiii,
crcaturam, id est aeternum permanel nomen cjus, vel in conspectii. magno conscnsu llcbra;orum
id est filius rcgis. Hoc dicit, ne putes tcmporalem dcsignat n"i' ^:vS liimine iareaii. Quod aiilcm
Dci Filium. vortil Hicronymus ullra lunam, ad id quod couli-
 —

667 PETRI LOMBARDI 668

nuo subdebatur respexit, nempe in generatione A cedit et Hieronymus, acillud, de ipso, respicit
generationum, ut quid dixerit per lunam, Prophetam Christum. traducunt pro ipso, i(l quod et a
Alii
exponendo, adjungcret in gencratione et yenera- quibusdam aHate Augustini factitalum est, quod an-
tioncm. gustum inveniebat, qui couveniret, adorahunt, sive
Vers. 6. — Deseendet sicut in vellus. Sic Hiero- ut Hebr. habet, orabunt pro ipso, nempe Chrislo :

nymus, SanclesetNebiensis. At eum sacri et catho- quera tamen scrupulum sic diluere pergit. Quod
lici doctores hunc pertractantcs locum ad jucundara habet Grrecus iTEp^ auTou, alii inlerpretati sunt de
Gedeonis liistoriam myslica reducant allnsione, ul ipso, aliqui pro ipsa, vel pro eo. Quid est autem dc
sunt D. Hieronymus, Augustinus, Ambrosius in ipso, nisi forte quod oramus dicentes .Idveniat re-
:

prologo primi lilj. i De sancto Spirilu, Chrysostomus gnum tiuim ? {Matth. vi.) Pro co vcro quomodo
peculiari iu hoc consecrata homiUa, Arnobius et inlelligatur, angustum est, nisi quia cum oratur
pleHque ahi doctissimi juxta ac sanclissimi, iniquum pro Ecclesia, pro ipso oratur, quia corpus esl ejus.
videtur quod quidem Neoterici Hebraicatores usque De Chrislo quippe et Ecclesia prsmissura est
adeo suas contraj.erunt versiones, ut nullum locum raagnum sacramentura. Erunt duo in carnc una
rehquerint mysterio velleris, de quo, Jud. vi; (Gen. ii]. Haec Augustinus. Porro rcccnliores vertunt
eoque indignius, quo magis poterant, sine uUo in- per singularem numerum, orabit pro co, ut dicamus
coraraodo verilatis Hebraicse, transferre aut vellus, Christum Dominum orare semper pro eo paupere.
aut generalius tonsuram. Nani id yj gez, nemine Quia tamen Hieronymus vcrtit plurative, et verbum
reclamanle proprie signilicat. At vero Pratensis in Hebr. positura bSsn' iithpallel, habct significa-
ad eum haliet modura, descendet sicut pluvia superB tionein passivam, consequentius videtur ut pro co
herbam resccaiam, Munsterus, in tonsuram cjra- referatur ad Christum Doraiuum. Hinc Pellicanus
minis; editio in Campensi, sicid pluvia in disscctum hoc pacto reddidit, orahitur per cum semper. Quod
fundum; paraphrasis Campcnsis, super frumentum respondet illi quod cst, adorahunt de ipso semper.
demcssum. Longe secus LXX, xaxaSviaETai loi; usto; Consonat contextus e regione paraphrasis Campen-
£1X1 Ttoxov. Quorum auctoritas si in re sese prodente sis, adoretur sine fine.

repudietur, quid tandera in locis Scripturse obscuris, Vers. 16. —

Erit firmamcntumin tcrra in sum-
aut inquisilioue oxaminandis ;' mis montium, Heb. -,2 nc3 pissath bar. Hieron.,
Vbhs. 7. — Orictur In dichus ejus justitia. He- erit mcmorahile triticum in ferra in eapite mon-
braei legunt justus Bnjf tzadiq. Apparet Septua- tium : Paulus Burgensis, ex Judaeo Christianus, erit
ginla legisse pni* tzedeq, id est justitia, non sine jilacentula frumenti. Qui eliara ut comraendel tre-

forsan aecomniodatiori congrucntia. Cum enim jam

mendum illud sacro sanctaj eucharistiae sacraraen-
tum, thargum, hoc est translationem Chaldai-
dicit
ipse Christus summe juslus ortus esset, quid resta-
bat quam ut justitia in nobis gcrminarel ? Quod si
cam pro eo quod habemus in summis montlum,
dicere in capitibus sacerdolum. Pratensis, erit
legeris justus, referendo ad hdeles quod oportet,
multipUcatio frumcnti. Sanctes, Mimsterus et ferme
tanien necesse est justitiam pra^cedere, qua justi
alii dicunt, erit pugillus frumcnti. Ubi Lyranus.
etliciamur. Ac mox clausula sequens abundantia,
6 Videtur, » inquit, « translatio comraunis cor-
pacis, idipsum insinuare videtur, ut primo sit gratia
justificans, demum pax ipsa, qua^ est gratia con-
rupta, ct simililudine diclionum, liabens firmamen-
p
^ tum pro frumentum. » Bene dicit, Videtur quidera
summans ct usquequam perficiens.
externe, ut ne asseveret. Nam Scptuaginta clare
Donec auferalur luna. In Hebr. manifestum est
habent (iTvipiYpia, id est, firmamcntum. Jam vero
mi "^hl "l" AD BELi lAnEAii, lioc est, doncc non sit
luna. Cur tamen in Lalino quidam codices habuerint nCD pissath polysemon est Hebraeis. Proprie tamen
cxponitur, p)-o rohore refcctionis. Chaldieus enim
toUatur aut c.rtoUatur, quidam auferatur, docet
Augustinus in hajc verlja. « Id ((uod diclum est NOnS VJO SAID LAHAMA, intcrpretalur frmamen-
tolkUur, alii interpretali sunt aufcratur, alii vero ium refcctionis, sive panem substantiftcum. Unde
e.vtoUatur, unum verbum Griccum, sicut unicuique psalmus ciii Panis cor hominis confirmct. Quod
:

visum est, transferentes, quod ibi positum et quam proxime respondeat omni sancto corporis
avTavaifs6vi. Sed qui dixerunt, toUatur, et qui Christi sacramento Christiana' religionis solidis-
dixerunl aufcratur, non usque adeo dissonant. sirao fundamento, non est verbis humanis conse-
ToUaiur, enini magis habct consuetudo ita dici, ut qui.

auferatur, el non sit, (|uam ita ut altius elcvetur. SuperextoUetur supcr Libanum fructus, etc.
Aufcrat vero prorsus aUter intelligi non potest, nisi Hebr. UJVT' iireasch, recenliores interpretantur,
ut perdatur, hoc est ut non sit; extoUatur autem, agitetur aut coUidatur; Nebiensis, turgcscet, cum
nihil nisi ut altius elevelur, » Haclenus il!e Certe tamen Hieronymus, cum Septuaginla exponat cleva-
Hieronymus in commentariis intcrpretatur, Elevetur bitur. Sed esl allusio ad proceras arbores Libani,
Ecclc^ia. i(Uic, ob eminentiam ct montis et lignorum, a vi

Vers. 9. — Coram illo procidcnl .Ethiopes. Pel- ventorum inler se concutiuntur.

licanus vcrtil, sotitudinarios : Sanctes, hahilatorcs,
L) Vers. 17. —
Antc solcm permanet nomen ejus.
deserti, D^i". Conscnlit ct intcrprcs pro Cajetano. Hebr. laU? ]1J'' iinon sciiemo, quod ad verbum pos-
Hoc ad concordiara rcducil Munsterus in scholio, set rcddi, ftliabitur nomen ejus. Hoc est, interprete
capiuntur pro incolis sotitudinis, quales sunt Hieronymo, pcrseverahit nomen ejus, sive. ut ait
jEthiopcs. Nebieusis vcrtit popuU. Chaldeus inter- MunsteVus propagahitur nomen cjus. Nec male ar-
prctatur procercs. ridet quod vertit Sanctes, antc solem gcnilum fuit
Vers. 12. —
Libcrahit pauperem a potentc. Asti- nomcn cjus. Hoc enim mire commendat generalio-
pulatur Hieronymus, et interpres pro Cajetano. Re- nem illam Filii Dci ;eternam atque incomprehen-
centiores iransferunl vocifcrantem sivc clamantem, sam.
pro potentc VltUa meschauea atqui VIXi; sciiOA, est Vers. 19. —
Uenedictus Dominus Dcus Isracl.
commune diviti, npuiento, potenli, et clamanti. Nescio ipio casu factum fuerit ut nec Gra-ci codices,
Vers. 14. —Et
lionorabile nomcn corum coram nec Latini habeant noracn Deus, rcplicatum, Bene-
iUo. Hebraei habcnl, pretiosus sanguis corum coram dietus Dominus Dcus, Deus Isracl, (^uod aperte
oculis ejus lirva amip"T veieqar daman bee- in Hebra'0 conspicitur; ul Trinitalis mysterium,
NAN. Apparet Septuaginta legisse D^U? schemam, plena laude judieetur. De quo scriliil D. Hierony-
idest wom(;?i corum.^on enimpolcrantignorarcquid mus ad Suiiiani et Fretellam Dicilis in Gra^co :

foret DAMAM. Sed ctsi daleih tenue foret Haebraeis bis Deus, non halieri, cum et in Hcbraico sit et
sonaret ferme, ch, declinans ad prolationem schim. apud Septuaginta, ct manifestissime triplex Domini
Vers. 15. Et adorahunt dc ipso sempet A.C-.
Dei Deique nuncupatio, mysterium sit Trinitatis. »
 ;

669 COJDIENTARIUM IN PSALMOS — PSAL. LXXII. 670

PSALMLS LXXIL
PSALMI TITULUS ; « DEFECERUNT L.^UDES VEL Hra.Vl A ibi, ideo convertentur. Tertio aperit quid didicit in
DAVID FILII lESSE PSALMUS ASAPIl. n sanctuario Dei, ibi verumtamen. Quarto comparat
Quambonus Deus hrael : [Aug.] Titulus : Defe- praemium coeleste terrenffi voluntati suae et se ar-

cerunt laudes, vel hijmni Dnvid filii Jesse psahmis guit, ibi, (luid cnim. Asaph ergo erroris sui recor-
Asaph. [Aug.] Hymnus Iria habet laudem et Dei, et dans et inde poenitens et se castigans, cura adrai-

cum enim hilariter cantetur, non est

cantico. Nisi ratione dicit ;

hyranus. Non autem caatat hilariter, qui non amat, Vers. 1 . — « Quam bonus Israel Deus, his qui

sic Si sit laus et non Dei, non est hymnus, et si sil

:
<i recto sunt corde ! »

Dei et non cum cantico, non est hymnus. Oportot Qunm bonus, [Gh int., Aug.] id est jucundus est,

ergo, ut sit hymnus, habere hfec tria, laudem ct Deiis Israel quod non semper fuit visura mihi ; sed
Dei, et canticura. In laude confitentis est praedica- qull)us ? his qui recto sunt corde, perversus perver-
amantis Prjeter solitum sis videtur.
tio; in cantico affectio.

vero addit, litiienim saepe nomen

Jesse. In titulis Vers. 2. — « Mei autem pene moti sunt pedes
David reperitur, sed nunquam additum lilii Jesse, « pene effusi sunt gressus mei. »

nisi hic, quod non inaniter factum est. David enim Mci autem. [Aug., Cassiod., Aug.] Quasi dicat :

homo quidam, filius Jesse fl Reg. xvi), regnavit n Modo fateor Deum bonum, sed prius cum non re-

in Israel tempore Veteris Testamenti ; in quo No- ctura cor esset mihi, penc moti sunt pedes mei,

vura TestamentHm erat, sed occultum, sicut Chri- ad errandum, pene eflusi sunt gressus mei, ad
stus in David, et in Abraham erat, sed occultus :
lapsura non omnino moti sunt pedes. Vel effusi

ut fructus in radice est, sed non apparet. Noverunt sunt gressus, sed pene quia coeperam errare, sed

autem pauci prophetie et Christum et Novum Testa- non erraveram ca?peram cadere, sed nondum ce-
;

mentum esse in oeculto et praenuntiaverunt utrum- cideram. Et sunt idera pedes et gressus, scdicet af-
;

que revelandum. DIo ergo tempore, quod latebant fectus. Vel pedes, accipit pro arbitrio mentis, quod
spiritualia pro regno illo, ubi regnavil, horao ille
a veritate discrepabat. Gressus sunt aclus mah,
tilius Jesse et pro hujusmodi carnalibus, carnalis qui sunl effusi, id est pra^cipitati. Et dicit pene,

ille populus laudaliat Deuni, sed regno illo ct csete-

quia cito rediit. Cur ergo raoti sunt pedes ?

ris temporahbus deficientibus defecit laus, non Da- Vers. 3. — « Quia zelavi super iniquos, pacom
vid filii Dei, sed David filii Jesse, id est carnahspo- « peccatorum vidcns. «

puli. His autera carnaUbus deficientibus qua2 Deus Quia cgo intendens super iniqux)s zelavi, [Cas-

subtraxit, ut quirerentur ea quaB occulta in illis te-

siod., Aug.] id est invidi eis, et graviter tuU :

gebantur, loquitur Asaph, id est Synagoga, sed quid in eis zelavi ? Ecce ego dico pacem tempora-
fidelis, quse et ante pie cohiit Deum licet proptcr
G lem, fluxara, caducara peccatorum, quani solebara
;

tcrrena, qu;e ([uidem a non a daerao- Deo qu<erebat,

adoo petere pro qua el serviebam, i'W(;;)s,noninleI-

nibus ut gentes. Attendens autera Asaph blasphe- ligens, quia hnec pax videtur, sed non inlelligitur,

mos his abundare pro quibus ante serviebat, coepit oculos cludil ; enim tluxa atque caduca.
est

nutare secundum quosdam de eodem populo, ne- Vers. 4. — Quia non est respeclus morti co-
sciens quid in his liguris lateret, quasi non essel
« rum ; et firmamentum in plaga eorum. "
ahipiid mclius quod Deus daret, sed admonitus
Quia non est respectus. [GI. int., Aug.] Exponit
brevitcr quare eis sit data ha;c pax, idoo, scilicet
Asajih per ha;c sibi subtracta, quKrere ea qua; non
habebat cum malis communia, castigans se de er-
quia non ost declinalio mortis eorum, alia Httora,
id ost quia corta mors et a;terna cosmanol, qu.-rnon
rore, dicit : Quam bonus Israel Deus. El est sensus
declinat ab eis, ncc ipsi ab ea, et firmamcntum
lituli talis : Ilic agitur de lioc quod defecerunt lau-
cst in plaga eorum, id csl flagellum eorura firmum
des, vel kijmni David non Filii Dci, sed filii Jesse,
id cst judaici populi, qui por David rogem signifi-
cst, non tcmporale, sed aeternura, et ideo modo non
sunt.
catur, cujus laus dcfccit, quia jara non dat Dcus
blanda ut pueris ad serviendura alliciendis ; et at- Vers. 5. — « In labore hominum non sunt, ct

tribuit hic psalnms Asaph, [Alcuin.] id est syna- D a cum homiDibus non flagcllabuntur. »

gog;o fidoH, qufe lioc dicit, quaj jam sibicontra hoc In labore hominum, [Cassiod., Aug., Cassiod.,
quod prius agebat, testatur ut credibiHus sit. Inten- Alcuin.] id esl, sancloruni. Idoo onim modo cum
lio : [Aug., Cassiod.] Monot ut non pro tcmpora- sanclis uon flagollantur, ((uia .iHcrnum eis supplicium
libus, sed pro a;tcrnis Deum laudomus. Mothis : prroparalur. Vol ila socundura lilloram nostram :

quatuor sunl partilioncs. Primo Asaph dcscribens Ulco cis hoDC pax, quia non esl rcspoctus misoricor-
nc(|uitiam malorura dicit sc zclassc prospera oo- diio Dci morli corum, id esl (piia non liberal cos a
rnm, indc lamcn correclum, et correctus alios cor- mortc peccaii. Kt non osl nrniameiituin, id esl con-
rigit. .Secundo exponcns suum el aiiorum orrorcm, siilidaiio iii plaga eorum : morlcm ct plagain, dicil

dicil sc indo reversuin IST ad niejius consihuin. oorum poocala, qua) non respicil Deus tii sa-
671 PETRI LOMBARDI 672

nel. Et est sensus : Non rniserelur Deus eis, soli- A lam, id est in raanifesto, in alto clare cunctis au-

dando plagas eorum. Vel ita Non est respectus : dientibus et superbe. Vel loculi sunt in excelsum,
mortis eorum, hoc dicit a simili incurabilis, cui id est contra excelsum, id est contra Deum blas-

nihil prohibetur ita et Deus videns illos incura-

:
phemi sunt. Et

biles non retrahit eos a malis, sed tradit eos in

Vers. 8. — n Posuerunt in coelum os suum ; et lin-
desideria coidis eorum {Rom. i), alia non mutan-
" gua eorum transivit in terra. »
tur. Vel ita expone Quam pacera habent mali. [Cas- :

Posueruntin cwlum. os suum, [Alcuin., Gl. int.,

siod.] Qiiasi dical Vidi pacem peccatorum hane, :
Aug., Hier., Cassiod.] id est ita loquuntur de coelo
scilicet quia non est declinatio mortis eorum, id
et de altis, ac si dii essent. Ita enira vel minan-
est non cito moriuntur, sed diu vivunt. Et non est
tur vel quselibet disponunt ac si eomm dignitas sit
tirmamentum, vel tlagellura in plaga eorura, quia
imraortalis. Vel posuerunt in coelum os suum, id
et si aliquando eis plaga infertur, non firmatur, ut
est superba contra Deum loquuntur, quem blasphe-
duret flagellum correctionis. Unde sequitur : In la-
mant dicentes Deum vel nescire mala sua, vel non
bore hominum, scilicet sanclorura, non sunt ab in-
punire. Et lingua eorum tramivit in terra, vel, su-
tirraitate et plagis velociter convalescuul, nunc si
per terram, [Aug., Hierl id est uUra mensurura
cut hommes lusti
^
. ., , .

tnbulatiouum quatmntur tlagems.

, ,,
,,

,
,,.

,
-p •..!.
rl humanitatis loquuntur, quasi
*
•

immortales smt, . i
•

;
, „„
tran-
Unde subdit cum hominibusnon
: Et tlnn/'l nhll iltlir
hm/t» flageUabuntur I *

seunt enim omnia terrena, quia non cogitant se ho-

ad correctionem, et quia sic eis modo prospere
mines posse mori cito ; sed transit lingua eorum
cedit,
humanam fragilitatem. Vel ita, hngua eorum tran-
Vers. 6. — (I Ideo tenuit eos superbia ; operti
sivit, vel dcambulavit, alia. littera, modura excedens,
(I sunt iniquitate et impielate sua. "
et si in terra sint, id est et si ipsi sint in terra,

Ideo superbia tenuit eos [Cassiod., Aug., Cassiod.] tamen modum transeunt. Vel ita, et lingua eorum,
quasi dicat, quibusdam raanibus, ne evadant. Quod est in terra, id esl locutio eorum facta terrena,
quidem pejus est, scilicet superbia teneri, quam transivit, id est defecil, quia pra^ter rationem veri-

quolibet modo superbire : unde ipsi sunt iniqui. Et tatis infirma est. Alia littera dcambulavil hoc exHie-
hoc est, operti sunt, non dico amicti, ut vel liberum ronymo in versione .juxta Hebraeum -jSnn tihalac,
caput haberent, sed toti operti sunt, et undique ne ambulabit.
resipiscant. Unde alia litterat habet : Circumaraicti,
P.\RS II. Vers. 9. — " Ideo convertetur populus
iniqidtate ad proximum, ct impietate sua, quia con-
« meus hic ; et dies pleni invenientur in eis. »
tra Deum blasphamii sunt. Et ita nec vident, nec
Ideo convertetur. [Aug., Cassiod., Alcuin., Aug.]
videntur interiora eorum ; non videntur, quia ibi
C Secunda pars, ubi exponens Asaph suum et alio-
miseri sunt qui felices putantur ; non vident, quia
rum errorem, de prosperitateimpiorum provenien-
conteraptum nutrit resoluta securitas. Ut autem
tem, dicit se inde reversum ad melius consilium ,

eorum culpara exaggeret, subdit :

veritatem intrans in san-

et ut ipse ini}uireret rei,
Vers. 7. — '( Prodiit quasi ex adipe iniquitas ctuarium Dei. Quasi dicat : Quia hsc temporaba
« eorum ; transierunt in affectum cordis. »
sunl iniquis ex quibus praedicla mala eveniunt,
Prodiit quasiex adipe iniquitas eorum. [GI. int., ideo hoc perpenso quod haec raala ex prosperis eve-
Aug., GI. int., Cassiod.] Quasi dicat : Iniqui sunt, niunt, populus meus quara a veritate deviavit con-
et hsc iniquitas corum prodiil in apcrtum, quasi ex vertetura.A eara, ut sic hic, id est in hac sententia,
adipe, id est ex abundanlia, non ex macie necessi- in ([ua modo sum. Vel convertelur huc, id est re-
tatis. Sunt enim quidam mali ex macie, id est ex diit ad Deum, ad veritatem. Sedquando convertetur?
necessitate ; alii ex abundanlia ut pauper egestate : ecce : id est quandorfies pleni invcnientur in eis,\A
furatur ; dives ex cupiditate. Et isti tales transic- est quando veniel plenitudo temporis,etc., quo Filius

runt viam rectam, modura hominum, quia non pu- missus est, qui ha^c docuit contemnere, et ceterna

tant se pares hominibus, pauperesdespicientes, cura quasrere. Dies namque pleni sunt. quibus Christus
tamen cum cis nudos suscipiat
illos vita et putredo D venit. Unde Apostolus : Cum venit erijo plenitudo
post mortem aeque consumat. Ipsi dico tendentes temporis, etc. (Gal. iv). Hi ergo sunt in Judseis
in affectum cordis, scilicel facientes quod placet. qui Christum noverunt. Vel populus raeus con-
Vel, transierunt, quasi dicat, a rectis semitis de vertetur ad veritatem, et sic dies pleni, [Hier.,

viliis in vitia ruentes, in aifectum cordis implendum. Alcuin.] id est perfecti et seterni invenientur in
Quasi dicat Desiderio hoc agunt, non necessitate.
: eis, in futuro, elsi modo non appareanl.
Et ut gravius eos peccasse oslcndat quam si ex ,

Vers. 10. — (( Et dixerunt ; Quomodo scit Deus.

iraproviso egissent, subdit :

» et si est scientia in Excelso ? »

Vers. 8. — < Cogitaveruntel locuti sunt nequitiam; Et dixcrunt. [Cassiod., Aug.] E.xponit hic Asaph
« iniquitatera in excelso locuti sunt. »
qualiter populus suus errare ca?perit. Quasi dicat :

Cogilaverunt et locutisunt ncquitiam. [Aug. Cas- , Unde convertetur populus ? Ecce et, id est quia

siod.] Non satis fuit eis, quod intus habent nisi rfm'r!(H« priusquam converterentur de hac lali cogi-

extra effundant et alios doceant. Iniquitutcs locu- latione, de quamodo reversi sunt advera eligenda.
ti sunl nbn cum timore, sedire e.vcelso, id est pa- si, id est an, est scientia i)i Excelso, id est in
 673 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. LXXII. 674

Deo, scilicel scit Deus liaec, an non ? Nondiim dicil A mihi, id est occurrit mihi prior praedicatio, quam
nescit obfirraata mentc, sed adliuc hssitat, et prope Israclitis feci , scilicet ut Deum colerent qui
est sanitati ; de tam gravi infirmitate vicinior est
et omnia omnibus secundum opera sua
creavit, et

salus, sicut vicina sanitate magis aestuant «gri. Si restituit obviat mihi doctrina Patrum, cui con-
;

quis autera respondeat : Seit. Iterum quoerunt : Et grui,cui accommodatus sum, sedne ego reprobarem
quomodo scit Deus ? Ita ut curet, ul non
an ita nationera Palrum, vel priori doctrina; mea; conlra-
curet haec? Si (piis vero quaerat ab eis Quare de : dicerem.
hoc haesitent Respondent Ideo videtur Deus no-
bis nescire, vel
?

non curare
:

ista, quia mali sunt fe-

:a.&S Vers. 16. — II
Existimabara utcognoscc-
« rem hoc ; labor est ante rae. "
lices.

Vers. 11. — « Eccc ipsi peccatores et abundan-

Existiniabam vel cogitabara, vel ut cognoscerem
vel, scirera hoc, vel, suscepi cognoscere alia litte-
u tes in saeculo obtinuerunt divitias. »

ra Iwc, [Alcuin., Cassiod.,| id est veritatem rei :

Ecce enim ipsi peccatores obtinuerunt per violen-
quod non ante faciebat, dum dicebat Deum hffic non
tiam insaeculo divitias [Rem., Aug.] et nonparvas,
curare. Jam revocatur iste a lapsu, qui non pree-
sed ttbunJantes. Quasi dicat : Ideo eram non pecca-
sumit se scientem coutra sanctos. Habet enira jam
tor ut haberem divitias, sed econtra fieri video. B
— priraura gradum scientiae. Primus gradus scienlise
Vers. 12. " Et dixi : Ergo sine causa justifi-
est, dum quis scit se nescire quod prius videbatur
II
cavi cor meum ; et lavi intcr innocentos raanus
scire.
« raeas. »

Et dixi : [Cassiod., Aug., Cassiod.] Adhuc ex [Cassiod., Alcuin.] Potest etiam lotum aliter dici, ut

persona dubitantis populi, hsc sequentia dicuntur :

populus ille stultus non dubilasse, sed contra Deura
£»•510, quia illi non serviunl, et habent, slne causa
disputasse inlelligatur, sic : Unde converlentur de hac
justifwavi cor meuni. Fatuis cogitationibus se tah cogitalione. Et, id est quia dixerunt, priusquam
dicit
illusum, ut cum haec repudiaverit, melius nos cu- converterentur, quomodo scit Deus ? quomodo dici-

raverit : de quibus subdit : Et sine causa lavi inter tur scire quae hic fiunt, qui non punit ? quasi vel

innocentcs nianus meas, id est opera, non raodo omnino nescit qui non curat humana ; et vere, [Cas-

cogitationes. siod., Alcuin.,] quia, si est scientia in excelso, de-

tunc injustus est Deus, subaudis qui
Vers. 13. — 5 Et fui tlagellalus tota die, et casli-
fectio est

l)alilur malos,
liic,

ideo videtur eis Deus nescire haec,

t gatio mea in malutinis. »
qm& ecce et ipsi peccatores, et abundantes insiem-
Et sine causa fui flagcUatm tota die. [Aug., Hier.
!'
r lo, oblinuerunt divitias. Hoc non rautatur. Huicau-
Quasi dicat : Benc servio et flagellor ; non serv
lera stulto populo confutando, respondet Asaph.
malus et honoratur et sine causa castigatio mea de
Quasi dicat : Haec dixerunt iUi : Et eis confutandis
perpetratis malis, fuit i?i mniutinis, id est sedula et
dixi hoc : Ergo si ita est ut dicitis, quod injustus
cita. In ea enira non ditiertur, illis vero vel sera,
el inscius sit Dous, haec inconvenientia sequunlur,
vel nulla est, vel in matutinis orationibus.
quod sine causa justi/icavi cor meuni, et sine causa
Vers. 14. — « Si dicebam : Narrabo sic ecce na-
lavi inter innocentes manus meas. Ilocnonrautatur.
' lionem filioruni tuorum reprobavi. »
Et : Sine causa fui flagcUatus tola die; uec hoc rau-
Si dicebam. [Aug.] Ecce jam se reprimit iste au- tatur. Et sine causa castigatio mea in manibus. Si
ctoritate sanrlorum, et jam vicina verilate dclibe- diccbam : Hic ostcndit aliud inconveniens, ct iacipit

rat sic : Et diccbara : Si, ego narrabo, id estastruam solvere qua'stionera auctoritale sanctorura proba-
sic, scihcet quod Deus non curet isla, quod jusle tissima, oslendens alitcr essc (juam illi dicant.
vivit quis frustra, ccce reprobavi, id est rcliqui 7ia- [Aug., Alcuin.] Et dicebara contra cos si ego !\'ar-

tionem filiorum tuorum, id est sanctorum palriar- rabo, id eslastruara sic : Ecce nationem filiorum tuo-
charura et prophelarum. Omnes enim, scilicet Abra- rmn, id esl doclrinam prophetarum el patriarcha-
hara ct caetcri, aliter docent : quibus cedere dcbeo. runi qui omnes Deum juslura et orania scientem
Non cnim omnibus pnidentior sura. jCassiod.j Vei -^ docuerunl, rcprobavi, id est reprobari judicavi,
secunduui aliam liUcram : Ulii cnira haberaus, cl quod ipsa non est, ct ita pcr inconvenienlia haec,
castigatio mea in nmluiinis, alia liltera habet, el in- palctDeum non esse injustum, vel nescium cvisti- ;

dex mcus in matutino, ct est lalis sensus, Usque mabam, vel cogitabara. Quasi dicat : Pcr prasdicta
huc Asaph in ancipiti causa sua^ deliberalionis du- inconvenientia volo probare Deum non esse injus-
bilavil. Nunc dicit quo docente verilatcra cognoveril. tum, sed hoc (piaHler sit modo cogilo, nondum ple-
Quasi dicat : Ila ha.'silando liacc dixi. El in hac li;u- ne persolvo quoraodo juslus sit, et bonis mala, ct

silatione Ciirislus, qui in matutino surrexil, fuit malis bona dcl, mihi nondum perspicue planum
index meus : Ecce jam rcmcdium, Clirislus esl in- esl.Sed cxislimabara, vcl cogilabam, ul cognoscc-
dex, quia viara veritatis indicavil. et mane surgens rem, vel scirera hoc, id csl, hujus rei veritalem, ct
spem nostram de mundo ad ctclura levavit. Et di- hoc cognosccre, labor cst antc me, [Aug., Aicuin.,
cebam Si narrabo sic. IIoc non mutatur, Eccc na-
: Aug.) id est laboriosa quseslio ante oculos mcos.
tionem filionmi tuoruni rui disposui, |Aug.| vel Quasi enim murus slat mihi in facie, (luomodo
concinui, alia litlera, subaudis occurrit ct obviat Dcus curct ha;c ct bcuc sil raalis, ct bonis inalc.
esi
 ,

675 PETRI LOMBARDI 676

Vel labor est ante me, icl est quantum ad ea qute Ade eisviJensnovissima eorum, in (/Mo/nhone/«, quia
sunt aute rae, id est (luantum ad prajsentia ;
quaj si ab omnibus rebus deserti sunt in morte, qua' et re-
altendo ab hujus quaestionis labore non me expedio, pente venit eis. Unde subdit ; Subito defecerunt si-
vel labor, est ante rae, id est major me, me supe- cut furaus deficit dum extollitui-, et non communi-
rans ; et nisi Deus aperiat, labor est ante me, sed ter cum bonis moriunlur ; sed perienmt seternali-
non ante Deum. Si ergo fuero ante Deum, nec mi- ler propter iniquitatem suam. Ita defecerunt
hi labor. Illum enim attendens, hujus quEEstionis Vers. 21. — " Velut somnium surgentium, Do-
transgrodiar murura, quod et tacit, id cst ad Deum « mine, in civitate tua imaginem ipsorum ad nihi-
intrat. Addit enira, labor est ante me. " him rediges. »

Vers. 17. — « Donec intrem in sancluarium yelut somnium surgentium deticit. [Cassiod.,Aug.,
« Dei, et intelligam in novissimis eorum. » Cassiod., Aug., Alcuin.] Vel, somno exsuryentes,
Donec intrem in sanctuunum Dci. [Alcuin., Al- alialittera,deticiunt, vAsomnium exsurgcntis, defi-
cuin., Cassiod., Aug.] Sanctuarium Dei Christus cit qui in sorano sibi dives videtur. Somniat habere
est, in quo sunt omnia consilia super
filios homi- thesauros et honores et hujusraodi, sed evigilans nihil
num, qui Deus merita singulorum dignoscit. Et
ut habet sic isti dum de hac vita in qua caecidormiuut ;

est donec mente in Christum inlendam, qui hic Bevigilaverunt, nil nisimiseriam invenient. Et est apta
prospera non habuit nunc vero regnat in »ternura
; comparatio. Nam quasi clausis oculis videraus bona,
cum Patre. Vel sanctuarium Dei, dicit Saucta sanc- quse mox apertis oculis non invenimus. In vita ergo
torum, id est secretum divina? dispensationis. Vel, ista somnium est, in morte vigilant scientes qui-

sanctuarium Dei, dicitur lex divina quam aliquis dem. Sed ne raodo videantur magna quae eorura
conluens videt in judicio eos damnandos et quasi sunt, subdit o Domine, tu rediycs ad nihilum ima-
; :

quis diceret Quid tibi in eo sanctuario ? subdit, el

: yincm ipsonim, alia liltera, id est efligies deformi-
intcUiyam, quasi de eo intendo oculo raentis in fi- talum, quas sibi faciunt in civilate Cain. Alius enim
nera, ubi orania secundum merita judicantur. Et ferocitatc factus est leo, alius avis lcvitate, ahus
hoc est, et uon a me, sed in sanctuario positus, aper hbidinis sorde Et hoc in civitate tua, id est :

intelligam, per praesentia in novissimis eorum, ubi in contuitu populi tui. [Hier., Alcuin., Aug., Al-
flos saecularium arescit. cuin.] Vel in civitate tua, id est dum de eis con-

Pars. III. Vers. 18. — « Verumtamen propter do-

stituetur tua civitas. Vel in civitate tua, id est in

los posuisti eis

CQilesti .lerusalem cum eis pulsantibus ccelestem
« ; dejecisti eos dura allevarentur. «

Disccditc a me, guia non novi vos. regiam, dices

Yerumtamen [Alcuin. , Cassiod.] Tertia pars
:

Olatth yn.) Vel imaginem ipsorum dicit gloriam

Eccequid didicit istcin sanctuario, scilicct malosC
temporis, quse non est vera, sed similitudo glorise. Et
nunc prosperis decipi postca in fineni omnibus ;

est, imaginem ipsorum, id est gloriam temporalem,

deserendos bonis a quo raalo ipse hberatus esl qui
quam ipsi qu;erunt, rediges ad niliilura in civitate tua,
etiara terrena quKsivit, sed a Deo. Hic enira dicit
id est in coelesti Jcrusalem, quia cum dceril eisveri-
etiam in hoc mundo malos non esse iramunes et im-
tas superna} civitatis, peribit etiam imago, quia nec
punitos, qiiia et si felices sint, reatum gestant ; et
simililudinera, rctinebunt qui de aeterna beatiludine
frequentes ruinas incurrunt. [Alcuin., Aug., Alcuin.,
nil habebunt. Etmeritohoc facitDeuseis in sua coe-
Aug.] Quasi dicat : Non modo in futuro raale erit
lesti civitale, quia ipsi in sua terrena civitate ima-
eis ; vcruntamcn sed et hic posuisti cis hunc florcm
ginem Dei, scilicct rationcm ad nibilum rcdegerunt.
temporalium, proptcr dolos, id est quia dolosi sunt et
Unde omues comparali suntjumcntis. Vel de ha^rcti-
in ipso dolura patiuntur, fraudulcnti sunt, facien-
cispotest hocacc.ipi, quorum diversas imagines dives
do fraudera generi humano, in omnibus nequitiis
dicit diversas ha^rcses et personas hseresiarcharum,
suis, et ipsi fraudem patiuntur, ut terrena eligant
quas sibi in variis dograatibus induerunt, quas re-
et «terna bona reUnquant ; dum onim aliquid aliis
dolo toUunt, animam suam perdunt ; alia littera ha diget Deus ad nihilum, in civitate sua, scilicet in prae-
''^' '" supercffilestiEcclcsia. Ideo perdes eos.
bel, juxta labricum posuisti eis : lubricum sunt, d*''"^''
temporalia ubi cadunt qui araore sunt juxta, et est Vers. 22 : — « Quia inflammatum est cor meum,
posuisti eis, id est posilionera fecisti eis juxta lu- « et renes mei corarautati sunt ; et ego ad nihilum
bricum, id ost juxta temporalia, quasi modo dolosi « redactus sum, et nescivi. »
fecisti eis, sub specie boni dans qu» sunt eis mala, Quia per eos zelo invidife inftammatum cst cor
sicut dolosus, dum alium dejiccrc vult, juxla lubri-
mcum, [^Cassiod.] id est invidi fehcibus, et renes
cum ponit. Unde sequitur Dcjecisti eos de allo. Dum mci, quibus statur commutati vel resoluti sutit, id
ullcvarcnttir, id est in eo ipso quo allevantur, non mentis mese rcsoluta est ut prospera
est conslanlia
dico postquam allevati sunt, quia talis elevatio ca-
amarcm. Gravis culpa, praebere aliis occasionem
sus'est, Ita in praesenti est eis, sed in futuro.
peccandi. Et cyo ad nihilum rcdactus sum, vanis
Vers. 19. — « Quomodo facti sunt in desola- haereus, injurius Deo factus ; ct ncscivi me peccarc.
« tionem ? subito defecerunt, perierunt propter ini- Jlagna etprofundaignorantia est nescire quodpecces.
« quitatem suam. »
Vers. 23. — II Ut jumcntum faclus sum apud
Quomodo facti sunt [Aug., Cassiod.] Admiratur « te, et ego seraper tecum. »
 :

677 COMMENTARIUM IN PSALMOS, — PSyL. LXXII. 678

Aiig.]
Ut jumentum
Apud Deum
factus
vice
sum apud te.
pecudum sunt,
[Gassiod.,
qui contra
A et ad de.xtcrara
ajterna suscepisli me, id est suscipies
Dei locari? Vel 1.J O
in
iu gloria

resurrec-
sancta sentiunt, et tamen in his errans, et nes- lioue, pneteritum pro futuro.
ciens judicia Dei ego semper fui tecum quodamrao- Pars. IV. Vers. 24. — « Quid cnim mihi cst in
do, quia ab idolis alienus et tibi credens, et tu « ccelo, et a te quid volui super terram ?
Quid enim [Cassiod., Aug.] Quarta pars. Viso inalo
Vers. 24. — " Tenuisti maiium dcxleram meam
impiorum bonoque suo, arguit se de prioribus,
« et in voluntate tua deduxisli me ; et cum gloria
scilicet quod terrena a Deo qua^sivit, ct immulat
« suscepisti me. "
in conlrarium, comparans terrena^ volunlali su£b
Tenuisti manum dexterammeam.[Ang., Rem., coeleste pnumium. Quasi dicat Benedixi in gloria :

Aug., Alcuin., Aug.] mc susceplura, quia quid enim mihi est in ccclo,
quasi tantum et lale paralum est in coelo, quod dici
Aliter lolum ab illo loco : Quia inflammatum est
non potest, scilicet tu ipse, et a te quid f idest, quam
cor meum, etc. Quasi dicat ; Non illos lanlum re-
vile volui super terram, quasi quod habent eliam
diges ad nihilum, sed cl ego, qui raodo talia dico de
mali. Quod magnum volui, el quia tale pra;mium
divitibus, aliquando talia desideravi. Ideo tunc ad
nikilum redactus sum, quando pene eftusi sunt
B mihi est in coilo. Ideo

gressus mei, ut supra dixi. Non est ergo desperan- Vers. 2b. — « Defecit caromea elcormeum, Deus
dum ctiam de hujusmodi. Quod ideo faclum est, « cordis mei, et pars mea, Deus in aelernum. "
quia cor meum inflammatum est, vel delcctatum, Defecit caro mea, [Cassiod., Aug.] id est car-
alia liltera, terrenis, et tunc renes mei, id est, car- nalis delectatio in opere, et cor meum, id est mala
nalesdeleclationes, (;ommu/«<i«un/indeterius,id est cogilalio, sed Deiis est reformator in casiitate in-
quando delectaveruut me terrena, renes mei mutali tegra cordis mei, qui tam caslum cor mihi fecit,

sunt. Et nescivi, hebui, scilicet hebes fui. Quid est

quod gratis jam Deum amo, ct pars mea Dcus, esl
quod dicit nescivi ? Ecce ut pecus, alia liltera,
tam magna res, alii ehgunt alia, sed ego Deum,
fac-
sum apud cum hoc est quod est ei in ccelo. Deus dico existens in
tus te, terrena amans non novi aeter-
na sed non recessi penitus a Deo, petens ha;c tem- wlernum, quod non alia. Vel pars niea est Deus in
;

poralia a Deo,non a dfemonibus, unde subdit Ei :

seternum, quia nunquam ab eo ullra separabor,
ego semper tecum. Et quia, licet pecus, non recessi sed semper ero cum eo. Ideo pars mea Dominus.
a Deo, tenuisti manum, etc. Vel ita totum potest di-
Vers. 26. — .1 Quia ecce qui elongant se a te,

ci, quia inflammatum cst cor mcum. Ecce conver-

" peribunt ;
perdidisti omnes qui fornicanlur abs te.i'

Quia ecce qui elongant se a le, peribunt.[kMg.\

sio hujus Asaph. Hic ostenditur facta inquisitione C
superius quomodo Deus,
Longe sunt qui a Deo haec temporalia non petuiil, sed
scit etc. Quasi dicat : IUos
rediges ad nihilum a dKmonibus. Recessit ergo a Deo faclus ut jumen-
; sed, ego semper ero tecum.
Quare? Quiacor meum inflaminatum est \el delec- tum, sed non longe, ail enim Tecum sum expo- :

tatum araore Dei, et cum delectatur cor ad Deum, nendo, pcrdidisti omnes qui fornicanlur post deos
alienos. Hi tales sunt longe abs te huic fornicationi
renes mei, id est carnales deleclationes et hbidines ;

commutati sunt, in spiriluales, id est totus castus

contrarius est castus amor, qui gratis Deum amat,
in quo habet omnia. Illi ila : lu aulem quid facis ?
factus sum. Unde commutati? quia ego prius arf
nihilum redactus sum, id est quia prius ad ea quas
Vers. 27. — u Mihi aulem adha?rere Deo bonum

nihilsunt, desccndi. [Alcuin., Aug., Cassiod., Aug.]

« est ;
ponere in Domino Deo spemmeam. >
Ethocideo.quiawesciiit.nihil esse;etpost: Utjumen- Mihi autem adhcerere Deo bonum est : [Aug., Cas-
tum factus sum apud tc, idest mar.suetus factus sura siod.j In fuluro, quia nihil melius quam videre
ferendo onera. Vel ita continua : Quia inflammatum Dcum facie ad facieni, el modo dtim suin peregrinus,
estcormeum, ideo utjumentum factus sum apud te. dum non est mihi res, l)onum est mihi ponerc in
Idem sensus. Etego cro semper tecum. El tu tenuisti Domino Deo spem meam, qiioe est quasi anchora
manum dexteram meam, vel, de.vterce mcce, alia lil- D P''*™'^»''» ad terram. Vcl de praesenti potesl accipi :

tera, id est lexisli poleslalem dextera;, scilicel quod Mihi aulcm adhwrerc Deo bonum esl, per cultum.
tecum sum, quod filius sum. Hfcc est dcxtera mea. In Elsi enim erravit, a cultura non recessit. .Vlia non
sinislra vero cst pccus amans haec temporalia. Ma- mulanlur. Ad quid hoc bonum cst ?

nus ergo est poteslas, dcxtcra, id est quod filius, Vers. 28. — « Ut annunlicm oinnes praedicationcs
quod tecum sum. Dedit cnim potcstatem filios Dei " tuas in portis filiae Sion. >

fieri liis qui credunt in nomine ejus. {Joaii. i.) Vel Ut annunticm omncs prwdicationes luas \\»g\
intransilive, tenuisli manum dcxteram meam, non Id ncgolii habel isle inlcrim, scilicct lauilarc Dcum,
sinislram tcnet dextcram Deus, dum ad bona opera
: ct coamatores faccre, Ubi? in porlis vel atriis
dirigil. Et ne mergamur libcrat, ut Pctrura (,'< in vo- filiw Sion, [Cassiod.] id cst in piiblico Ecclcsia;.
tuntalc tua, non mcis mcrilis deduxistime, ad ve- quo; cst filia Sion, id cst spcculationis. Sion cniin
rum inlcUectum, et susccpisti me, id est humanam inlcrpretatur spcculatin. Vcl in portis filine Sion, id
naluram Verbo unisti cutn glorin ; qua? cnim raajor cst in concordia aposlolorum, qni sunt porlir Ec-
gloria honiini est quam homincni uniri Verbo Dci, clcsia'. Quia praedicatio qua; est prictcr unitatcm
619 PETRI LOMBARDI 680

Ecclesiae, inanis est, Vel in portis lilia? Sion, id est A id est iniquitates eorum, pro "^O';^" enemo, cum
in virlutibus. fere siut eaedem ac ut probatum est in su-
littera;,
perioribw!, facilis collapsus est in mutua permuta-
COLL.VTIO IN PSALMUM LXXll « QUAM BONUS ISRAEL tione jod et vau.
DEUS,
— Nonest respectus
» etc.
Vers. 8 —
Cogitaverunt et locuti sunt nequitiam.
Vers. 4. moiii eorum. Heb. Provocabuloco(;i/aiJcru«/,Hebr.habentipi^'iAMiQU,
nT2l n-iayin ^ik en harszuboth lemotham. Om- nec satis norunt quid signiticet. Et enim Hiero-
iiesreccntiores transferunt ligiimina mortis, vel iii nyraus traustulit, »;•;.$(';•««/; Pratensis, contabescere
morte coruin, aut quid simile. Et quia id obscuri- facient ; Sanctes, dissolvcrunt, quod alioquiobscu-
tatem prse se fert, Munsterus de suo addidit, non rum periphrasi clariore reddere voluit; Munsterus,
habent ligamina anxietatumin mortcsua. Textusin dissolutos reddunt alios ; ct Campcmis, terrori sunt

Carapensi sic habet, Nulla sunt onera, sub quibus obviis omnibus propter potentiam illoruin. In cujus
occuinbant ; Paraphrasis, (etate defecti sine longo taraen latcre, editio secus habel, Nempe, sordcnt
cruciatu e.cstinguuntur. Quod si intellexerimus eis omnia. Interpretes pro Cajetano traducuntactive,
quempiam retrahi et cessare a peccato, recogitata liquefacient Pellicanus, Nebiensis, et Felinus pas-
;

saepius morte, cui ex natura; conditione, ceu vin- sive, liquefient ieu^dissolventur. Prceslaret credere
culis quibusdam necessario alligatus est et obnoxius, vel Lxx, vel Hieronymo. Quibus taraen ne unus
congrueuter diceremus euni habere ligaraiua raortis quidem istorura assonat etiara si impiisuis cogita-
sua3, vel etiara si perraittetur diutius vivere usque tibus ceu Hqueliant, donec eos ad opus perduxerint,
ad canos, nec urgeri ad raortem, isquasicenseretur g aliosque sibi sirailes ellinxerint, id quod pocnae
solutus abire, et vitaj dulcedine frui, qui non praj- innuebatur mox in tine superioris versiculi, transie-
veniretur subitanea aut propera morte. Et ad rem, runt in affcctuin cordis, irrident quoque quos vide-
nec impii studenl diem extremum attendere, sed rint a suis inoribus alienos.
addunt peccata peccatis, quasi nunquam morituri. Vers. 10. —
Ideo convertetur populusmeus hic.
Contingit quoque plerumque ut pii praecoci interitu Pro particula hic, Pratensis et Pellicanus verlunt,
rapiantur, ubi depravatissimi feliciter agunt dies concussus, scilicet populus. Cajteri sequuntur Vul-
suos, et ad aetatem usque decrepitam, nullis tri-
gatam lectionem, quia aiSn halom est pronomem
bulationibus conquassati, libero cursu pcrveniunt.
Hac igitur ratione reducerentur versiones istorum loci, aSn concussiis est. Nescio quid sibi
HAL.VM,
velit editio in Campensi ac Paraphrasis. Prior sic,
ad consonantiam Vulgata^ editionis. Sed quia D.
Hieronymus aliter transtulit quam Neoterici, et Idcirco ct gre.T assectantium eos hic versatur; pos-
terior, Propter hujusmodi fluctuabit populus Dei,
succinit editioni nostrae, dura ait quod non recogita-
verint de morte sua, non ab re conjecto Seplua-
nunc hoc.nunciUud aniino versans. TaraetsietMun-
ginla et Hieronymum legisse vocera Hebraeara sterus interpretaturin scholiis. quod nos dicimus.coji-
vcrtctur populus ineus huc, boc est. apud quos ver-
rrayn habzuboth, compositam ex duabus. Nara
santur impii, eisde/H se addicunt studiis. Idem se-
yi.T iiAZATZ Hebrasis sonat interdum seutentiain de-
quitur Folinus, ipsi viderint. Unum est quod longe
terminare sive decernere, et t\z bath, quandoque lateque dissident ab explicatione sanctorum. Quod
pupillain oculi, quod quatenus conquadret ad res-
autem dimm populus ejus, hoc est propter fluxara
pectum quem dicuntSeptuagiuta, et recogita- Q aut muluara coramutationem iod et vau MZV ammo,
tionem apud Hieronyraum etiam me tacente liquet. nel -i^2'J AMMi.
Psalmodia Roraana et Augustinus habent aliam Dies pleni invenientur in cis. Hier. Q^ds pleni
leetionem quae explicalur. Invenientur in eis '! Ergo
certo certius est ipsura
.\on est firmamentumin plaga eorum. Postremara mi, id est quis, ubi nunc habent exeraplaria
legisse >^
particulam, Pratensis, Sanctes, Munsterus et In- ,
tO ME, id est aquw. Septuaginta autem habuerunt
terpretes pro Cajetano, vertunt fortitudinem eorum; dies. Quia vero me, id est aquae in
i>2t lEME id est
sana est fortitudo eorum, aut quidpiara siraile. Hie- plurali el in statu constructionis male cohaerebat
ronymus, Pellicanus, Garapensis, Nebiensis cen- cum voeabulo continuo sequeuti, nempe pleni, casii
sent vcstibula, aut palatia eorum. Siquidem hi de- Sanctes et Munsterus addiderunt calicis,
paterno,
ducunt a radice cSx ille.m, id est colligit mani- ut sit aquw pleni calicis. Rursus ubi dicimus inve-
pulos. Illi vero a vocabulo S\S' aial, id est for- nientur (et concordat Hieronymus) ubi vertunt ex-
titudo, id est quod ante nos indicavit Sanctes in primentur. Siquidera !i»"2'' imatzu decKnaverunt a
suo Thesauro. Denique Septuaginta acceperunt verbo yi"3 matzatz lxx et HieronjTnus a verbo,
;

nS^n hulam, plaga eorum, a ni"2 matz.\th, id est invenit.

aleph, loco he, id est
Vers. 13. —
Et dixi ; crgo sine causa. Duo haec
themate aSn h\l.\m, id est percussit. verba, et dixi, sunt apposita a lxx, quibus expri-
Vers. 6. —
Operti snnt iniquilatc ct impietate merent quod suppressum subaudiebatur. Nara et
sua. Vocula in Hebr. posita TVCJ sciiith valde am- siraile ea cditio quae est in Campensi, fecit hoc
bigua, raateriam praebuit multiplicium interpretatio-D raodo, Sic ergo mecura reputabam. De hujusmodi
num. Hieronymus consentit nobis, circumdederunt ratione non semel dictura est.
iniquitatem sibi. Nebiensis est ad verbum nobiscum. Lavi inter innocentes nianus meas. Frustra tor-
In hanc ferrae sententiam Munsterus, aniictus vio- quetur Faber et Cuecus, melius et convenientius dici,
lentiw involvit eos. Nec longe est, quodaitSanctes lavi ininnoccntia manusineas. Hcbraice quidemha-
:

Operict se, ut tollat pra-dam sibi. Campensis pene bet '[''pj NIQAION, id est innocentia, quam si inter-
accedit, sunt qui vcrtunt /irmamentum ; Pellicanus,
pretemur de capite Christo Salvatore nostro,in con-
operient firmamentum iniquitatem ipsis ; Alii, or-
rectius competere quod laverit raanus suas
namentum ; inlerpretes pro Cajetano, amicietur fesso est
in innocentia quara inler innocentes, quandoquidem
ornamento iniquitatis sibi ; Pratensis multo seciis,
oranes peccaverunt. Sed cura apertissimesit quoque
Involvet natos iniquitus ipsorum. Ab hoc non dis-
psalmus de merabris pene raotis ad pacera inalo-
cedit Felinus. Hebr. sic habet i^^S DCn TVXl «l^/C rura adeo ut videantur tluctuare, el de providentia
lATopii scith hamas lamo. Debemus certum lenere, Dei dubitare ubi taraeu sapientia carnis loquitur,
incertura relinquere. apte dictum est, lavi inter innocentes manus mcas.
Vers. 7. — Prodiit quasi ex adipc iniquitas Vers. 15. —
Ecce nationem filiorumtuorum rc-
eorum. \{\Qvonym\is,processerunt a pinguedine oculi probavi. Hieron., reliqui interpretes pro Cajetano,
eorum. Nec dissident alii Hebraici tractatores. Non negavi. Quae non dissonant. Pratensis babet pra-
est railii improbabile lxx legisse la^Jiy avonemo,
varicatus suin; Felinus, injurius fuero .-Munsterus,
 : g —

681 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. LXXIII. 682

fefelli. Consenlit Nebien., Sanctes fecit itn&Mm Kccdxl, indie iiidiciimagni, &\\, iurgere eos fariel a
"
quem voluit caput"' ' ""
suum, Ecre, '^ ''
in>|uit,
'"'" "
generatio
' fi domo sepulcri.
liorum tuorum dicent quod prwvaricatus sum, cum linagincm ipsorum ad nihilum rediges. Et ad eura-
nemine dubitante imj2, bagadti, sonet Hebraeis (lem modiim prorsus Hieronymus. Cicteri vertunt
reprobavi, etiamsi alia notet. Hier., enim exponit despicics, sive negliges sic tamen ut Munsterus in :

illam versionem, generationem filiorum tuorum scholio interpretatur, ad nihilum redigcre m2n
prcBvaricatus sum. D>2Si' TZALMAM TIBZEH.
Vess. 18. —
Verumiamemproptcrdolos posuisti
Vers. 21, Inflammalum est cormcum. Plures —
eis. Hebr. liabet in lubricis, pro propter dolos,
iransferunt arfMi^i co)' »i( wm. Verbum Hebraicum
nipSrii BAHALAQuoTH, ut rcddunt ct Hier. et aUi, bifariara sumitur y^^n nwiETZ.lampvo fcrmentavit,
CEBterumpSn, HALAQ.designat lenire,blandiri, adu- tum pro violcntiam Ilic Hieronymus vertit fecit.
lari, ob id uon incongrue nomen deductum sonabit coniractum esl cor mcum. Interpretes noslri expres-
fraudulenlias. Unde Nebiensis vertit, inadulatione. serunt metapboram.Augustinus et psalmodia Roma-
Magisler (amen in explanalione, ad consonantiam na habenl delcctatum cst cor meum, in diversum
redigit. Tantum offendit Fabruni et Crccum tenor ut videtur sensum. Nam fermentum nunc in
locuiionis eo tandem contentionis pertingenles, ut bonum, nunc in malum Scriptura usurpat, ut
eradant prapositionem propter, et dicatur dolos Matth. XVI Cavcte a fcrmento Phafisceorum ; rur-
:

posuisti cis : alioqui sensus maneret truncus, vel sus XIII.- Sinnleestregnumcaelorumfermento.
addatur verbum mala, ut in Graeco legitur, xaxa, lienes mei commutati sunt. Neoterici vertunt,
et in psalmodia Romana. At vero ex Augusiini renesmeis aculeis puiicti sunt, sive in renibus
enarralione coUigitur quod dolos secundo debeat mei acuar. Licet facilis sit coneiliatio, verumtamCn
ex comraoditate sensus subintelligendoilarepUcari verosimile cst LXX finitimas radices confudisse,
propler dolos posuisti eis dolos. Ait enim ' Quia : utpoteru scHANAx, et n:U? et schanah; illud sonat
fraudem faciunt, fiaudem patiuntur. »
Hebr. acuit hoc mutatus est. Ceeterum Hier.
IGO Dejccislieos dum allcvarcntur. Hicro-
;

traduxit, /umij mi,'i velut ignis fum igan s, quod et

nyra. ininleritum. Alii vertuut, in desolationes, vel thargum fere facil, teste Sancte, rcnes mci velut
ruinas, quod dicimus, dum allevarentur. Hebr. tfjnis. Apparet Hieronymum in duas legisse dic-

n^SlfoS LEMAsscHuoTH. Certe declaratur tamen tiones sic ~a?V t?N es aschan. Siquidem u?N es,
:

elevationem esse ad graviorem casum. Quamobrem per punctum tzere significat ignem. Et :ov aschan,
nulia est distantia sensus. Si eliam vox illa dcs- fumus.
cenderet a .nC; NASA,cum puncto quod dicunt smol, Ad nihilum redactus sum. Hcbraei yjz BAAR.He-
procul duliio significaret elevationes. braicantes, stultus, insipiens. Scd cum radix ejus
Vers. 19. —
Pcricrunt propter iniquitatemsuam. IVZ BiER, signilicet ronsumpsit, et exterminavit,
Recentiores, consumpti sunt ab horroribus, dicunt. quid veiat interpretcs vertisse, redactionem ad ni-
Quid taudem usque adeo horrendum quam peccare, hilum ?
et inmanus Dei viventis incidere? Quanquara nT!^2 Quidmihiest in coelo? Munsterus
Vers. 24.
BALLAHOTH, valcat duci a SS2 BALAL, id est conjud'it. p apposuit prwter te El si hoc facil dilucidioris sen-
.

Inde Sa iiEL nomen idoli. Et ab eadera radice He- sus gratia, hanc legem patiatur, in aucloritate ve-
terura interprelum, ac mox £/ a te guid volui supcr :

brffii efferunt,si Munstero credimus, n^S^n tablith,

tcrram simpliciler legitur in Hebr. et te rum non :

id est confusio, scelus. Et raagis causam adjuvat

voluiin tcrra, ubi subaudiendum est quidpiatn, vel
quod Rabbi David, referente Sancle, astruit per
ut liabet Munslcrus, neinincm volui in teira. Ea-
methatesin posilum esse n-nS^ ballahoth, pro dera opera interpretes subinde lalia quaedam fecerunt
n"Sn2 BEHALOTH, quasi innuat quod metatliesis ut decuit. Quod autemlcgimusinterrogative, aliipro-
eara faciat siguilicanliam. Sed et Hieronymus vertit nuntiative, posteriorem clausulara. uiliil lacditur

consumpti sunt, ([uasi nou sinl, ut appareat voca- sensus.

bulum inclinasse a verbo nS2 BALAn,quod est cokw-

Vers. 25. —
Deus rordis mei. uaS Ti" tzur
LEBABi, robur seu fortitudo cordis tnei. Caelerum
nuit, inveteravit ; vel ab Ssn HABAL.id esl vane egit. notuin est fortem et pctram pro Deo usurpari.
Vers. 20. — In civitate tua. SoJusSanctes, quan- Vkrs. 29. —
In portis filiiv Sion. llxc coronis
tum licuit videre, dicit cum suslentaveru cos. Cur in Hebraso subticetur, fortasse adjeclitia est ex
autem, vidcrit capul hominis, siquidera ipsissiraum psalnio.
Hebraicum, yj2 bair, est i» civitate tua. Verum est Vers. 9. —
In Graeco ponitur, tv -tat; zuXaii; Tric
tamen quod Chaldujus paraphrastes aliquatenus ac- OuYaTpb? 2to)v .

PSALMUS LXXIII.
PSAL.MI TITLLUS : « INTELLECTU3 ASAPH. » D tur, quod tunc jubcbatur. Veritas, quia rcdditur

Ut (juid, Dcus, repurtsli in finctn ? [Aug.] Tilu- quod promittcl)atur. In legc vero et prophelis tria

lus : intellectus /Uaph. Asaph Hcbraice, Graece, Sy- eranl, sciUcet praicepla, sacramenla, promissa.

nagoga ; Latine dicilur congrcgatio. Et Ucet congre- Praicepta, eadem cum Evangelio fere orania ; mo-
gatio sit quorumcunque, scilicet vcl pecorum, vcl raha enim eadem caeremonialia, noneadem
; ; sacra-

hominum, vcl lapidum, vel hujusmodi collectio, menla, non eadem, quia illa lanlura proraiilebanl,

proprie tamen Synagoga dicitur congregalio pop\iIi haec daut salutem. Promissa non eadem, quia ibi

filiorum Isracl. Asaph ergo, id cst Synagoga;, qu» terrcna primo animalihus promittebantur ; hic

tanlum de JudiBis proprie dicitur, vox cst hic ; sed jntcrna, spirilualibus. Ibi quoque sub ligura lempo-
ralium spirilualibus spiritualia promiltcbantur,
secundum grana, non secundum paleas. Synagogse
unde illa temporalia erant quasi sacramcnta spiri-
vero data est lex, (ju;c quidem a Dco per Moson dala
cst, per Chrislum vero grelia ct vcritas facla est tualium rerum in se latcntiura. Illacrgo tcmporalin

{Joan. i). Gralia, (juia modo per charitalem imple- ablata sunt ubi veritas venit. Non ost unctio, vcl sa-

Patrol. CXCI
683 PETRI LOMBARDl. 684

cerdos vel propheta, vel templura : vastata suat A fuerunt initiuin ejus. Ilic esl populus Israelquem pos
omnia pro quibus Christum occideraut. Hanc va- sedil, non gentes. Vel, quam creasti ab initio, alia

stalionem vel destructionem plangil hic Asaph, non littera. Et si omnes creat et disponit, Judseos laraen

quidera stultus, sed ctiam intelligens et discernens specialiter, quibus legem dedit. Memor csto, et de-
terrena a coelestibus, Vetus Testamenlura a Novo bes, quia

Testamento, ut scias quid cx liis eligere debeas. El Vers. 3. — Rederaisti virgam haereditatis tuas ;

est sensus : Hic est intellectus Asaph, id est : in hoc I mons Sion in quo habitasii in eo. »

psalrao aperitur quid fidelis Asaph intelligat, [Cas- Hedemisii ab JJgypto. [Haym.. Aug.] Ecce aliud
quod venit veritas figuris ablalis, et
siod.] scilicet beneficium. Virgam vel sceptrum ha;rcditatis tiue,
quod jEterna, non teraporalia qua_n'enda sunt. Et est id est regnum haeredilarium, scilicet Judaicum po-
iste psalmus primus laraentationis Jerusalem, de
pulum, quod non gentes. Ipsa enim congregatio
qua rc sequuntur alii scilicet duo, sepluagesimus virga ha;reditatis dicitur, quam volens Deus 'possi-
octavus, et centesimus tricesimus sexlus. (lOG) Et
dere, virgara Mosi vertit in serpentem ; sed appre-
hoc est genus dictionis charitate plenura. Docet hensa cauda, rediit in virgam. Cum enim diceret
enim flere cum flentibus, ampliori autem misericor- Moses Deo : Quod signura dabo fdiis Israel, ut cre-
dia plorat hic, scilicet David, quam Jereraias. Iste B dant quia lu rae misisli ? ait ad illum : Qidd tenes
enim plorat in prosperis Jerusalera, nondum visa
in manu tuaQui respondil : Virgani. Et ait illi
?
captivilate, sicut postea flevit Jereraias caplivitale
Deus : Projice illam interram.Et dimisit virgain in
peracta. Ideo autem subversio civitalis loties deplo-
terram. Et facta est serpens, et expavit Moses,et fu-
rata praescribitur, ut durilia Judajorum, vel calami- (jit,et dixil illi Dominus Apprehende caudam ejus.
:

talibus terreretur. [Aug., Cassiod.] Intentio : Monet Et apprehendit, et reversa est in statum suum, vir-
reliclis figuris Iransire ad veritatem.Modus : Tripar-
ga facta, sicut ante virga erat (E.tod. iv). Et prop-
titus est Primo descvibens subversionem
psalmus. ter hoc ipsa congregatio virga dicitur. Mons Sion,
Jerusalem irreparabilera, quaerit causam quare fue- scilicet quje virga vel ha?reditas, vel congregatio,
rit quasi admirans et conquerens, et precatur pro
est mons Sion, ubi erat populus, templum, etsacri-
repulso populo et ultionem in destructores, quaequi- ficia, et omnia Christum promillentia. Et ideo non
dem est eis utilis, et jam facta e-st. Secundo osten- debebant tunc deseri (107). Hieronyraus aliara litle-
dit salulem ubique faclam in adventu Christi, ibi,
ram ponit, scilicet monlem vel montis Sion, sive in
Deus autem rex. Terlio quod ubique fit precatur
ffo. El est, redemisti virgam hfereditatis lua», scilicet
fieri Juda^is, ibi mcmor eslo. Adrairans ergo el
niontem Sion Vel, virgara hairedilatis, [Cassiod.]
. sci-
conquerens ait, o Hu-
Q licet montis Sion. Per Sion Jerusalem significat.
Vehs. 1. — II Ut quid, Deus, repulisli in finem ?
cusque Veteris Testaraenti facta dixit, qus sequitur
d iratus est furor tuus super oves pascuse tuae. »
Unde
veriias promissa. addit : in quo, monle Sion,
Dcus, [Cassiod.] qui es crealor noster, repulisli
habitasti, o Christe, quia ibi praesentia Christi homi-
nos, quasi alicnos a tuadefensione. El hoc in finem, nis habitavit. Et perhoc supplicat, ne daret eara vas-
id est ex toto, quii etiam nec teraplo tuo parcitur,
tilali. In co, vel non est ibi, vel vacat, et non tantura
per hoc interitum et captivitatem significat, quae a
pro meisrogo, sedetiam pro gentibus. Undesubdit :

Tito fuit. [Aug.] Vel, repulisti nos, usque in finera

leva eliam manus, etc. [Aug.]
saeculi. Vel, repulisti nos, ut milteres nos in finera,
Vel mystice potest accipi. Per virgam intelligitur
id est in Christura, qui est finis ; et furor vel ani-
Christus per serpentem mors, quia suasu serpen-
mus tuus iratus est. [GI. int., Cassiod., Aug.] Non ;

tis mors intravit in mundum (Gcn. iii). Virga ergo

iicit sirapliciter iralus es, vel furibundus es ; sed
in serpente, Christus est in morte. Unde et serpens
iratus est furor, ut hac gerainatione gravissiraus
seneus in deserto, ubi mordebanlur a serpentibQs,
ostendatur supcr oves. Oves nominat, ut misericor-
erectus est in ligno : quem qui intuebatur a serpen-
diam pii pastoris raoveat pascuw tuu', ;
vel gregis
tibus sanabatur, id est qui credit in Chrislum mor-
lui, hoc ideo dicit, quia in eos temperanlius vindi-
camus, quos aliquando fuisse nostros meminimus.
Q tuum, ab aeterna raorte liberatur. Expavit Moses et
fugit. Sic apostoli, moriente Christo, retenta cauda,
Et, ut (juid ? Quasi dicat Cur est hoc ? nisi quia
:

id est posterioribus, serpens fit virga, quia prirao

pastorem non cognovimus ? nee reprehendit, sed
occisus, postca surrexit, quod est mutari serpentem
quaerit quare.
in virgara. Tenuit Moses caudam sine timore, quia
Vers. 2 — « Memor esto congregalionis tuae
discipuli crediderunt firmiter cognita resurrectione.
n quam possedisti ab initio. » [Alcuin., Hier., Aug.] Et est sensus : Memor esto
Memor cslo. [Cassiod., Aug., Cassiod.] Prfflstita
congregationis tuir, et eris, quia redemisti, te pre-
beneficia numerat, utplus judex invitetur ad con- virgam ha>redilatis
tio, tiue, id est redt.raisti haere-
sueta beneficia ; et plus sua beneficia in eis quam ditatem tuara, per te pretium, per te virgam. De
corum errata attendat. Oransergo pro eis, ait Me- :
hac virga Virgam vigiliarum ego vi-
ail Jereraias :

nior csto congrcgationis tua:, Domine, quam posse- deo{Jer. i) Vel per virgara Mosi, humani generis sta-
disti abinitio, illius populi, id esl a patriarchis, qui bilitas designatur, quamhabuitante peccatum. Virga

U06) Ex Cassiod. in Contentione psal. (167) Ex Hier. in Psalm., juxta Hebraeum.

 ,

685 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. LXXIII. 686

cadens ia terram mulala est in serpentem, qui cor- A sequi pocnitudo, hi ad gloriam vertunt, qui oderunt
poris sui movetur anfractibus, quia per lapsum pec- te, servi scilicet daemonum qui nullatenus tolerandi
cati, homo de stabililale vitae rautatus est in hujus sunt. Et hoc in medio solemiiilalis /h(«. Tunc enim
morlalitalis progressus. Retenta cauda fit serpens eversa est Jerusalem, quando soliMiinilas agebatur
virga. Cauda est fmis saiculi, in quo rodimus ad pasehalis, in qua crucitixerunt Doniinum. Congre-
manum Dei, et efticimurslabililum regnum Dei, qui gali enim saevierunt, congrcgati perierunt, vel non
per mortem quasi per serpenlem tluximus. Tuuc enim in aliquo extremo loco
scd in medio atrio tuo,
; alia
homo ad manum Dei in resurrectione revertens, liltera, sacrilegia coramiserunt. Et
prislinam accipiet slabililalem. Et est scnsus : Rede- Vers. 6. — « Posuerunt signa sua signa ; et non
misli virgani hrcrodilalis tua', id esl reformasti prisli-
I cognoverunt sicut in exitu super sumraura. »
nam stabilitalem in homine ut sit lua IiTvcdi- ,
Posuerunt signa sua, vel trophaja, [Aug., Cassiod.,
tas. Sed quia et hoc de gentibus credentibus erit Aug.]
,
scilicet vexilla Romaua, dracones, aquilas,
quae multo plures sunt Judseis, de quibus hoc dicat
quibus in prffilio utebantur, vel staluas, ct qu;t'Iibet
exprimit, dicens, Jl©Jl mons Sion,[Q\. int.,Aug.,
mouimenta victoria?, quoe prius in templo posuorunt,
Cassiod.] quasi dicat, quaehaereditas est, mons Sion,
quoe solebant
ot super portas poncre in signum
id est non do geutibus hoc dico. Vel rodemisti vir-
B triumphi ; signa scilicet manifesta, cum dolore iterat
gam ha?reditalis tu;v, scilicet montem Sion istum signa, ut acceleret vindictam, provocet judicem,
in quo habitiisti, per legalia institula, quae Christum ostendens quod viribus suiS darent. Unde el subdit,
promittebant ante adventura Christi, vel corporali et non cognoverunt, scilicet quod a Deo hoc esset,
proesentia. Et ineo raonte existens. quod Dei dispositiono fierol. Quasi dicat : Non
Vers. 4. — 'I Leva manus tuas in superbiam eo- respcxerunt. Ila in lemplo prius posuerunt signa sic-
" rum iu finem, quanta malignatus est inimicus in ut solcnt statuoe principum poni in exitu, id ost in
" sanclo. « portis, vel in via et plateis. Et hoc super sunimum,
Lcva manus tuas,[\-ng. Cassiod., Cassiod., Al- scilicet super edita loca, id est super lurrim, vel in
,

cuin.] id cst potentiam luam, in superbiam eorum,

aliquo loco excelso. Vel non cognoverunt in egressu
desuper, alia littera, id cst non cognoverunt quod
a quibus evcrsa est Jerusalem, id est a regibus
genlium, ut superbiam eorura vertas ad humilita- hiuc licenlia a Deo egrederolur. Idem sensus. Et

tem, ducens eos in finem, id est in Christum ,

quo- Vers. 7. — t Quasi in silva lignorum securibus
modo et nos repellebas in fuiem, quod nos jam cer- « exciderunt januas ejus in idipsum ; in socuri et
nimus implotum, quia Roma3 Christiana roligio " ascia dejecerunt eam. »

efiloruit. Et bene dicil leva, quia multum super-

ex C Quasiinsilvalignoruni,[C!LSsiod., GI. inl., Aug.,
stitiosa facla esl sanctissima. Vel ita, mons Sion ; Cassiod.] id ost sinc aliquo respeclu et reverenlia ,
quasi dicat : Quk haereditas est raons ,
propter securibus cxciderunt, id estcomrainuerunt, januas
eminentiam virtutum, Sion, propter speculalio- cjus tompli, in quibus ornandis olim fuil cura, in
nem, in quo, id est iu qua re, id est propter quam idipsum existentos, id ost conspirali iu unum con-
rem, habitasti in eo, vel vacat. In co Icva manus slanter. Nota quia anlequam construeretur lem-
tuas in superbiam eorum, hocnon niutatur. Quanta plum prophelat eversionem templi in securi
; et
breviter commemorat eversionis historiam. [Aug., ascia, vel in doIabro,alia littcra, cl ira.<i{ov\o dejece-
Cassiod., Alcuin., Cassiod.] Quasi dicat : Ideo, leva runt eam civilatcra. Sccuris ccdit Irabes ; ascia mi-
manus, quia inimicus idololatra, gentilis, maligna- nulius. Pcrsci|uilur pcr boc ergo ct magnas ros, et
tus est, id est maligne operatus est, in sanclo id cst minimas dicit dojectas, ut civitas fundilus
sit de-
in his quoe sancta tua erant, scilicet in tcmplo in ,
strucla ct devasiala. Prius fuerunt incisa, poslea
sacerdotio, et in cacteris sacramcntis : quod permi- ignis orania voravit. Unde sequitur :

Deus jam nihil prscsignabant, cum

sit

esset. Et
iieri, quia
quanta maligne opcratus est , adrairando
res
Vers. 8. — « Inccndorunt igni sancluarium tuura
« in lerra; polluermil tabornaculum nomiuis tui. »
hoc ait, utiquc mulla, quia sacerdotes et ministeria ts
Incendcrunt igni. [Cassiod., GI. int., Cassiod.]
templi procda fuerunl ; ct tota gens, vel occisa vel
Quod cnim non poterat cxcidl, combustum est,
captivala cst. Et hoc focit inimicus, scilicct Roma-
sanctuarium tuum non modo domos privatas, et
nus excrcitus, ad qucm designandura per prolo-
tuhernaculum nominis tui, quod Salomon focll in
psira, id est pcr anticipationom, praemisit eorum. In
nomine Domini, polluerunt in terra, (juia illud (|uod
sanclo aulem, id est in sanctuario, dicit eum ma-
est iii cfclo nou potucrunl. Uude magis cuiquo la-
lignalura ul per conlcmplum sancti terapli, ubi
,
borandum essct de illo. Vcl, pollucrunl tabeniacu-
Deitas videlur despici , in praesumptores concitet
lum nominls tul; id esl usque ad tcrram dejccerunl
invidiara.
culmlna ad laudcm Dei erccta. Auget scelus coruin,
Vers. 5. — « Et gloriati sunt qui oderunt te ; in ut alroclus vindicetur in cos.
II
medio soloiniiitatis tua3. "
VicRS. 9. — II Dixerunt in corde suo, cognalio
Et gloriati sunt dc vicloria sua. Alcuin [
.
, Cassiod. « poriim simul : Qulscorc faclamus omues dics fes-
Aug., Cassiod., Aug., Cassiod.] Ecce quod non bono « los Del tt lcrra. »

zclo fccorunl. flloriali cnini sunl, cum scclus soloat Dixcrunt, Romanl, in cordesuo rognatio coruin si-
687 PETRI LOMBARDl 688

mul, [Gl. iut.] id est oranes siniul, non paiici. Quid A duc eam ; et produxit, et inventa est alba, id est im-
dixerunt ?IIlud : quiescere faciamus omnes dies festos muuda {E.rod. iv) Albor enim in cute, lepra est,

a ierra, ne sit in terra gloria nominis Dei. Dies non candor. Iterum dixit : Revoca eam in sinum
festos dico, Dei ; lioc, scilicet Dei, ex persona hujus tuum et revocavit ; et reversa est ad colorem suum
Asapli iutcrpositura est. Xon cnim illi idolis ser- {ibid.) Itec manus est populus Dei, qui foras ab eo
vientes Deum appellaverunt, cujus lemplura cverte- missus iinmundus est ; sed revocatus ad sinura, re-
bant. diit in suum colorem. ergo Ut quid avertis
Dicit :

— jam
manum tuara et dexteram tuam, de medio sinu tuo ?
Vers. 10. « Signa noslra non vidiinus ;
id esl usquequo, et ut quid ah^enas populum tuum
i non est piopheta ; et nos non cognoscet ain-
a te ? ul foris immuudus remaneat, usquequo non
« plius. "
revocas inauum. In finem, id est ut coguoscat sal-
Signa nostra. [Aug., Gl. int., Alcuin.j Ecce intel- vatorem.
leclus Asaph. Proedicla enim mala sunt ei discipli-
na. In his hoc Asaph inlelligit, quod eversa sunt [Rem., Aug., Cassiod., Gl. int.] Vel polest totum

omnia signa, quia res venit. Quasi dicat : Oninia legi ex persona desperantium Judaorum ab illo

sunt eversa, et cuni haec omnia acciderint, prseterea loco : Lnxerunt. VvxAlcla. itaque mala quse expo-
.ti^na nostra «0« yirfmus. Quasi dicat :HisomnibusI^suit, misericordiani judicis potcrant movere , nisi

evei'5is cessant signa, quia jam non cst prophcta,ul obstinata esset in Juda;is suporbia. Irasccntes enim

olim in aliiscaptivitatibus, qui eis prEcdicebant li-

visa eversione furiose, dixeruntincorde suocognatio
berationem, et 7ws non cognnscct Deus, id est non eorum, scilicet istud : Quiescere faciamus omnes

reducet a malis amplius, vel adhuc, ahaliltera, do- dies festos Dei a terra,\d ost abjiciamus legera Dei,

nec scilicet Judieus agnoscet cuiii. Vel increpative quaj nos non liberavit, quia ctiam signa noslra, quae

potest legi,secundum litteram aliam, quse est :

olim fiebant patribus, modo non vidcmus. Stulte lo-

Signa noslra nonne vidimus ? quasi dicat .Merilo :

quuntur, quasi post reatum his deberetur quod
haec mala nobis contingunt, quia nonne vidimus illis devotis factumAdhuo sunt vorba despe-
est.

signa nostra? Quasi dicat : Viilimus el uon intellexi- rantium Judajorum. Jam non est propheta nobis,

raus, et vere vidimus, quia lioc signum, quia non quem co:!sulamus, lU. oHm fiebat in adversitatibus.

est propheta, vel sacredos, vel unctio. Unde : Cum Cum enim post Christum eos non haberent, dixe-

venerit Sanctus sanclorum cessabit unctio vestra runt se derelictos. Unde suljdit : Et nos noti cogno-
ampHus, propheta
Et nos non cognoscet scct amplius. Ha3c dixit, ne videretur inclementia
{Dan. ix).

aliquis, vel Deus per proplietara, id est non annun- Dei, non auditus est. Quia mc-
quod Asaph pro eis

tiabit Christum venturum, quia jam venit. p rito sustinent, non pcjcnitent. Hajc
qui inter ha;c
dixerunt, sed usr/ucquo Deus improperabit, Ubiini-
Vers. 11 . —
" Usquequo, Deus, improperabit ini-
micus, JudKus scilicet, usquequo irrital adversarius
" micus ? irritat adversarius nomen tuum in tl-
nomen tuum, id est usquequo pateris improperia
? Non
Juda?orum ideo hoc dicit, ut veht eos perdi,

Usqueqiw, etc. [Aug., Cassiod., GI. int., Alcuin., sed coraniutari in raelius : Deinde ostendit, usque-
Aug.] Clamat Asaph, ut derolictus :i'ger, qui maluit quo subdons, usque in finem, id est in vesperam
cedere raedicum quam curari. Quasi dicat : Ha.'C
mundi, quando JudKi convortentur. Deinde quajrit
inimicus, id est gentilis quare, usque lunc abjiciat eos, subdens Ut quid :
mala nobis, sed o l>cus ,

populus, usquequo improperabit iniraicus ? et quasi averlis manum tuam et dexleram iuam, de mediosi-

dicat Subito cognoverit, usquequo supponit ? irri-

:
nu luo, vel atrio vel usque in finem.

tat adversarius. Quasi dicat : Tandiu iraproperabil, Pars II. Vers. 13. —
Deus autom rex noster
«

quandiu adversarius, id est JuduBus, irrritat nomcn « ante sa^cula ; operatus est salutem in medio
tuum. Quasi dicat : Ut iratus corripis Judteos per " lerra;. u

gentes, quandiu te irritant quod ideo facis, ut sic

Christum. Dcus autcm. [Alcuin., Aug.J Secunda pars, de-

cognoscas eos ducendo iw /i'nm, id est in y.
Vel, irritat usque in finem soeculi, id est quousciuc
slructis signis ostcndit rem ipsam, scilicet in ad-
veiitum Christi, salutem ubique factam. Et dicit
apprebensa cauda {Exod. iv) redeatur ad regnum
salvalis reliquiis {Uom. ii). Et, o Domine,
Asaph intelUgens, nos ita, quasi relicti a Deo sine
inlellectu clamamus Jara non : est propbeta, etc.
Vers. 12. — 'I Ut quid avertis manum tuam et
Deus autcm rcx noster, qui est ante sa-cula, non est
« dcxteram tuam de modio sinu tuo in rinem ? »
tompoialis, quia ia principio erat Verbum (Joan. i).

Ut quid avertis manum luam ctdcxteram tuam, lla?c opcratus in mcdio lcrrw, id esl ubique ; scili-

[Aug. ] id est Judasos, de medio sinu tuo, non addu- cet salutem, et nos Juda;i dormimus. Vel tandem
cendo eam in jincm, id est in Christum. Manus et ad intelleclura redeamus, ut discamus salutem,
dextera populus Judaicus esl, post signum virgae, quam Deus operatus est. Hanc scilicet operalus est,

de qua supra dixerat, additum est hic signum ma- ut discoreut homines aHerna qujerere, non ter-

nus Mosi. Cura enim illud factum esset de virga ,

rcna. Ecce conligit ciecitas in Israel, ut plenitudo

Deus allerum signum Mosi, dicens

dedit Mille : gratiffi intraret, et sic omnis Israel salvus fieret,

manmn tuamin sinum tuum ;et misit, etait Pro : {Hom. II). Si ergo non praecessit, saltem sequatur.
689 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. LXXIII. 690

Vel operatus est salutem, id est incarnationem (108), A a popiilis .Elhiopum, id cst genlibus conversis.
in medialeiTce, id ost in Jenisalem, quae dicitur Idem etiam figuratum esi cuin draco Mosi dracones
essc in mcdio terrao. Quasidicat : Uiiibilicus mundi, magorum absorbuil. Sic enim ct modo gentes quje
ubi Deus factus est homo. Deinde quam salutem sit credunt corpus diaboli devorant. Vel ita : Dedisti
operatus, exponit dicens : eum escam populis /Ethiopum, quia sicul esca mor-

Vers. 14. — Tu confirmasti

1 in virtute tua marc ;
delur a coraedenle, ila credentcs ipsura diabolum
mordent, reprehendendo, accusando,cuIpando. f'as-
« contribulasti capita draconum in aquis. "

siod., Alcuin.] Vel diabolus dum teutat, esca est

Tu con/irinasti, [Aug., Cassiod.] quasi dicat :

fidelibus, quiaex ejus tentatione proliciunl, dum

Eversa esl illa nostra lemporalis salus, sed itt con-
per ejus molimina purgati, quod desideranl assc-
/irmasti in virlule tua, id est potentia, mnre, id
quuntur. Vel, dedisti eum escam, in qua scilicct
est genles qua; Judieam in medio cingebant. El
delectentur, populis yEtbiopura, nolentibus con-
contribulasti capita drnconum, id est superbiara
verti.
daemonura, in aquis baptismi. Vel ad liltcram, tu
confirmasti invirlutetua mare, id est lapsus 1.©S Vers. 1G. — j Tu disrupisti fontes el torrentes ;

maris Rubri, ut essel siccura itcr per medium, cu- " tu siccasti tluvios Ethan. »

jus figur.T mysterium subdit , contribulasti, id est B Tu etiam disrupisti, hoc est aperuisti, fontes,
annihilasti capita draconum, id est immundorum spi- [Aug.] id est prsedicatores bonos, ut manarenl li-

rituum, in aquis baptismi. quorem sapientioe. Et divitias fidei, et torrentet, id

Vers. 15. — « Tu confregisti capita draconis; esteosqui ad tempus praidicant,sed temporc tcnta-
tionis desistunt. Discrelum esl ergo inler fontes et
1 dedisti eum escam populis .Etbiopum. »

torrentes. In aliis enim fit verbum vita', fons aquK

Tu ctiam confregisli capita, [Hier., Aug.] id est
salientis in vilam Eeternara. In aliis torrens est, qui
potestates draconis, id est principis dKmonionim.
cst aqua currens. Sed ajslate siccatur. Hi sunt illi
scilicet Leviathan. Vel caput draconis, alia liltera,
qui accepto verbo prsedicationis curnmt, sed tenta-
id est initium ])eccati, quod est superbia, ouod mu-
tionibus cedunt, qui non sic habent verbum ut
licr, id esl Ecclesia, vel sensualitas observare prse-
bene vivant, sed ut aliis non taceant tamen ex ;

cipitur. Et dedisti eum, scilicet diabolum, escam

ulrisque rigatur terra a Deo. Vel torrens improprie
populis Mtiiiopum, id esl omnium gcntium, quae
accipilur hic, scilicet pro fluvio. El notat abun-
prius uigra' erant pcccatis sed post candore vir-
;
dantiam prasdicationis, qua boui doctores tidem ct
lulum sunt dcalbatio, quibus diabolus est esca sapientiam aliis copiose profundunt. Et accipit eos-
consumplionis, Christus vero esca cst consumraa-
^ ^jg^ fo^^eg pi torrenles, tu siccasti fluvios Etlian
tionis : Christus enim esca est qua consurainamur quod interpretatur fortis, et significat de se priesu-
Diabolus vero esca est, qua cousurairaur. Istud est
mentes, id est tu siccasti omnos doclrinas gentium,
caput viluli conflalilis, quem feccrunt filii Israel,
malorum, Judieorum, de justitia sua praisumou-
sicut Icgitur in Exodo. Dum
Moscs cum Do- csset
lium.
mino iu montc quadraginla dicbus, quando legcm
[Cassiod.] Vel lolum de inalis potcst accipi sic ;
accepil, curaque lU- inonlc descendcrol, audivil so-
Tu fonles, id cst illos quoruin mala jugilcr iuiluc-
nitum Israelitarum ludentium anle vitulum, atque
banl, et torrentes, id esl qui subito ot rapidc poc-
accinctus gladio cum filiis Levi, transivit a porta
canl, dirtipisti, id esl a foulc suo diabolo divisisti.
usque ad portam, percussilque mullos Jud.-eorum.
Tti. etiam penitus siccasti fluvios Ethan, id est Ibrlis,
Deiude inisii vituhim in ignciii, ul jjrius confunde-
id cst inundaliones el consilia diaboli, qui de se
retur ipsa forma. Dciiide minutatim coinminuit, ut
prBBSumpsit.
paulatira consuracrelur, usque ad pulverem. Po-
stremo misit in aquam,et dedit populo bibere (Exod.
Vers. n. — « Tuus est dies, et lua csl nox, lu

« fabricalus es auroram et solem. »

sxxir). Quid est hoc nisi quia adoratores diaboli
corpus ejus erant, sicut Christiani corpus Chrisli Tuus est eliam dies, [Aug.] id est spiriluales, quos
sunl ; sed Israelitsc, id est aposloli , (lui dc populo D illuslrat sol incommulabilis sapienlia;, quam loquilu

illo fuerunt, corpus diaboliformam- consuniunl, inter perlcclos (f Cor. ii). Undc : Dies diei eruclai

que ojus in igne confundunl, quando amore Dei ab vcrbuin (l'sal xvm), quod erat in principio apud
spccic mala abstincrc doccnt dciude minulatim ;
Patrcm {Joan. xviii). Et tua est no.v carnales.

comminuunt. Cura paulatim malis renunliare fa- do quibus ait Aposlolus : Non polui loqui yofti.t

ciunt, dcinde mitlunl in aquam, et danl populo bi- quasi .^piritualilms, scd (lunsi carnalibus (l Cor.

boro, cuiii por imbrem grati;o ol aquam baplismi iii),quos velut noclcm con.solatur luna, id est car-
unitati catholica; iiicorporant. Uudo dictum cst Pe- nis manifostalio. yerbuin euim caro factuin csl et

Iro, ostousis in disco replilibiis omnis generis :

haliitavit in nobis(Joan. i). Unde : i\'o.r nocli indi-

Mactaevertendo mala, manduea, aedilicando in

et cat scicnliam {Psal xviii). Vere tua suut, qui.i lii

bonis (Act. \), qiiod cst comminuere el bibere. Sic fahricatus es auroram vol hinam, iil est canialoin.

diabolus amissis membris consumitur, vclul esca, qui ul luua inulatur, qui laintMi iioii esl dcsorcndus,

(108) Hier. hic ot in Ezcch. v ct xxxviii.

 ;

691 PETRI LOMBARDI 692

et solem, icl est sapientes, qui permanent, secundum A vum, quo proraisisti regnura ccelorum, id est imple
illud : Sapiens pennanel sicut sol. Slultiis autem quae promisisti, ut lestamentura novura quod est de
sicut luna nmtatur {Eccli. xxvii) Vel, fecisti au- seternis constituas. Meminit iste promissiouis, quia
roram et solem, inilium et perfectionem sapienliac, ei merila deficiunt. Ideo item debet reminisci,

id est insipientes et perfectos. quia repleti sunl iniquitatum, id est iniquitatibus.

Unde seqiutur Ideo addit, qui ohscurati
Vers. 18. — " Tu perfeeisli omnes terminos ter-
sunt, quia luraen
obscuritas :

scientiae perdunt, habitantes in

rae ; aestatem et ver tu plasmasti ea. »
domihus terrce, id est terrena habilatione, id est
Tu fecisli. [Aug. Cassiod., Aug., Cassiod.] Gra- ca3ci sunl, et terrenis dati, qiribus delectantur. Vel
tia enira lua salvi facti sumiis omnes, ut ait Apo- ita, respice, ut reliquiaesalvce fiant (/{oOT. xi.) [Aug.]
stolus Creatiin bonis operibus (Epkes. ii).Fecisti
: Quia mulli, qui attendunt ad terram, obscurati
ergo onines terminos terra', quia unusquisque fide- sunt, quia pulvis iniquitatis intravit in ocutos eo-
lis proprium donum habei a te (/ Cor. vii). Vel ter- rum. Unde : Obscurentur oculi eorum, elc. (Psal.
mini sunt apostoli, prophetae, quia sicul termini Lxviii.) Et repleti terras, id est terra, id est amore
fmes distingunt, ita hi fidei jura custodiunt. A^sta- terrcnilatis. Et hoc ideo, quia habitant in domibus
tem, id est ferventes spiritu, et ver, id est novellos B iniquilatum, id est quia corda habent iniqua. Do-
in fide,temperatos in mansueludine, tuplasmasli ea. mus enini suntcorda, ubi libenter habilant, de qui-
Vel hsec omnia historialiter accipi possunt ab illo bus dicitur : lieali mundo corde, quoniam ipsi Deum
loco : tuuscst dies, etc. videbunt (Matth. v).

Pars III. Vers. 19. — " Memor esto ejus, inimi- Vers. 22. — <t Ne avertatur hurailis factus con-
« cus improperavit Domino ; et populus insipiens fiisus; pauper et inops laudabunt noraen luura. »

» incitavit noraen tuum. »

Ne avertatur. [Gl. int., Cassiod., Aug,, Gl int.,

Memor esto [Cassiod., Gl. int., Aug.]Tertia pars. Cassiod., Aug.] Quasi dicat : Quia proraisisti, ideo
Quod jam ubique fit, precatur fieri Judaeis per nu- confusus, conhmiW non est humilis, sed superbi; qui
merala beneficia, pium judicem provocat ul indul-
non Deo, scd sibi tribuil. Ergo confusus, id est
geat. Quasi dicat : Et quiah.-ec pra^dictafecisti, mi;- quem superbia confundit. lllos enim qui terrena
mor esto hujus, non dicit cujus, sed intelligi debet, amanl, confundit superbia. Factus humilis, eradi-
hujus scilicet operis tui. Unde alii transtulerunt, eata superbia, ne avertatur a te. Nota quia raore
hujus creaturce twe. Cujus creatura? ecce inimi- oratoruni pcrsonam pro pcrsona niulat, quia gratus
cus, scilicet Judasus, improperauit verbis Domino, C pro odioso ponitur, ut dilectio devoti contumacis
'

id est gens sna impropcravit Christo, dicens Iste

:
temperet odium et si non avertitur pauper spiritu, ;

est peccator. Non novimus unde sil. i\os Mo-icn no- scilicet humilis et inops, scilicet qui non sunt tur-
vimus, cui locutus est Deus (Joan. ix). Iste est .Sa- gidi de temporalibus , vel de juslitia sua, isti, in-
maritanus [Joan. viii), raanet tamen radi.x gentis quam, non laudabunt nomen iMMUiConfitendo
"alii,

(/!oOT. xij. Ecce Asaph in intellectu dolet pristinam peccata, qua;rcndo mterna. Ecce Asaph jam intelli-
Ciccitalem. [Cassiod, et Aug.] Et sic pro Juda-is orat, gens excutit lerrena proraissa Veleris Teslamenti,
ut eorum confitealur errata : hoc orat quod sit fu- sed quia nonduni accepit Cffilcstia, qu<e sibi promil-
turum. Erant enim inter Judwos vasa misericordia; lunlur in Novo, et cura improperia patitur malo-
et populus insipiens tunc sine iutellnctu orat Asaph. rum, videtur deseri. Et ideo exclamat :

Incitavit factis, id est exacerbavit, nomen iuum,

quando dederunt alapas, et obtulerunt acetnm Vers. 23. — « Exsurgc, Deus judica causara :

(Matth. xxvii). Sed ego qui intelligo, precor, « tuara ; memor esto improperiorum tuorum, eorum
Vers. 20. — " Ne tradas besliis aninias confiten- « qufe ab insipieute sunt tola die. »

" les tibi ; ct animas pauperun tuoriim ne oblivisca-

Exsurge. [GI. inf., Aug., Cassiod., Aug.] Quasi
« ris in finera. »
D dicat : Ne o Deus exsurge ad
avertatur humilis,
Ne traclas hestiis,[Aug., Gl.inl., Aug.] id est dia-
conforlandum me, quia desertus videor, quia non-
bolo et angelis ejus , animas coifitentes tibi quaj dum accepi qure promisisti, qua3 invisibilia nihil pu-
poenitens confitetur pcccata, et animas pauperum lantur et judica causam tuam, post omnia facit iste
tuorum ne obliviscaris ducere in finem, id est in causam esse judicis, cui negotii sui qualitas inti-
Christum. Sed potius beneficia Christi da pauperi- matur, cumcausam tuam, quam ego defendo,
dicit
bus. Jam enira sunl pauperes, qui prius erant di-
conlra illos qui obmurmurant. Dicunt onim Ubi ;

viles, scilicet staluentes suam justitiam, modo vero

est Deus tuus ? contemptus est Christus a Judceis
non audenl oculos levare ad cffilura. Et, o Domine,
ambulans in terra, et a falsis Christianis sedens in
Vers. 21. — « Respice in lestamentura tuum : coelo. Ait ergo : Judica causam tuam, id est
« quia repleti sunt qui obscurati sunt, terrae domi- fac ut non fallatur spes mea, qui credidi quod non
bus iniquilatum. » vidi. Et illi manifesta veritatepraedicent, quod prius
Respice in Testamcnlum, nou in Vetus, quod est abnuebant stulte. [Cassiod., Gl. int., A.ug.] Et hoc
dc terronis, sed in tuum, [Aug. Cassiod.] , scilicet No- est : Judica causam tuam, scilicet quam boni de-
693 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. LXXIIL 694

fenduQl, duni Asapli insullatur dicendo : Ubi est A.tionis, nisi Latinae consuctudinis conservatio loquen-
Deus tuus? ipso Deo ctiam detrahitur. Et ideo sua tium veterum auctoritate tirmata ? Sed lamen eo ma-
gis oflenduntur homincs, quo intinniores sunt, et eo
causadicitur, Jlemor cslo improperiorum tuorum,et
sunt intirmiores, quo doctioves videri volunt, non
adhuc etiam insultatur Christo, non deerunt vasa rerum scientia qua Gedilicamur, sed signorum, qua
irae, usque in fmem sseculi, quae dicunt, vaua pm- non intlari omnino difticilc esl, cum et ipsa rerum
dicantur Chrislianis. [.\lcuin., Aug., Cassiod.] scientia, sajpe cervicera erigat, nisi Dominico repri-
raalur jugo. Quid enim obest inlcllectori, quod ita
Inanis est resurrectio mortuorum. Esto memor,
scriptum est? Qufe est terra in qua isli insidentsu-
tuis dans coronam, hostibus poenam, scilicet eorum pcr eam, si bona est aut nequam ; aut qua3 sunt
qucB ab insipiente sunt tota die. Non enim deerunt civilates, in quihus ipsi inhabitantin ipsis ? Quam lo-

insultantes usque in line saeculi. Ideo haec dicit, ut culionem magis alieuffi linguae esse arbitior, quam
sensuin aliquomodo altiorera. » Ilactenus D. An-
ipsa conlinualio opprobriorum mansuetudinem ju-
gustinus. Ubi sanctus doctor quasi prophetice jara
dicis patientis incitaret. Adhuc contra ininiicos diluebat cavillationcs futuras adversus hunc locum,
precatur, dicens : el loquendi tropum.
Vers. 24. — <i Ne obliviscaris voces inimicorum Vers. 4. —
Leva ma/ius tuas. Pro manus tuas
Hebr. habet "['Gy^ peameca. Hier.,Sanctcs, Munste-
11 tuorum ; superbia eorum qui te oderunt, ascendit
rus , inierpretes pro Cajetano, xeTluot pedcs aul gres-
« semper. »
Bsus ,-Pralcnsis, percussiones; Pellicanus, palpitatio-
fie obliviscaris voces inimicorum tuorum, [G\. Dc hoc psal. Lvii versu 10, adnolatum est.
MY'.'!.

int., Cassiod., Aug.] quin eorum blasphemias de- Deni(]ue Hier. accipit nominaliler particulam prae-
Roraanorum, cedentera ."'^''"in harimah, q;uod dicimus cum aliis
priraas, quia superbia eorum, seilicet
leva, sive e.valta. Ipse vero sic transtulit, sublimitas
qui te oderunt, contra hostes comraovet eum, asccn- pcdumtiiorum .

dit semper. In linem ponit ex.'ecrabile malum, quod Ix superbias eorum.liieTou. dissipataest, duntaxat
est superbia. Vel in bono potest accipi secundum ponit, cura prjemisisset sublimitas Munslerus, ut
,

vastcs. CaHeri vertunt )'«in«s, aul dcsolationes. He-

aham littcram. Quasi dicat : .Memor esto imprope-
braice habet n^Nt^^rS lemasschuoth, pronuntiando
riorum tuorura, et ne obliviscaris etiam voces de-
pcr punctulum nuncupatum smol, super litlerara
precantiura te, hurailiter et devote, et superbia
schim, significat, elevationes, adeoque superhias,
eorum, etiam eorum qui tc oderunt, ascendit ut legiraus. Si vero pcr alteram apicem, quem di-
seraper ad te. Quasi dicat : Noli oblivisci su- ctilaui jamin, tum vastuliones ruinasque repraesenlat,

perbiara eorum qui te oderunt, sed semper as- quomodo alii ceperunt. Ncc tamen sensus difficile
conoiliatur, hoc aut illo modo.
cendat ad te, quod et facit, quia vel corrigit vel
Quanta malignatus cstinimicus in sancto. Sanc-
punit. tes, Munstcrus ac Felinus sic reddunt hunc versicu-
lum,ut a superioribus pendeat ordo verborum et sen-
G3 COLLATIO I\ PSALMU.M LXXIII : •> IT QUID,
C teniiae, perinde ac si diceres Lcva manus tuas in su-
:

DEUS, REPULISTI, « ETC.

pcrbias eorum, et super omnem inimicum, qui male
Vers. 3. — Redemisti virgam hcereditatis tuce-
fccit in sanctuario. Lei'n, inquani, manus iuas,et
Munsterus vult ut paternus casus limreditatis refera- devastes. Astipulanlur et interpretes pro Cajetano.
tur ad verbum prwcedentis vcrsiculi, nempe recor- Sed Hier. cum Cictcris, clausulara istam pcr se dis-
dare. Sic enim reddidit Rccordare congregationis:
tinguit, aitque, omnia maleegit inimicus in san-
tum, quam posscdisti ab inilio. Ac mox duobus ver- cluario. Ac rcspondet Hebraicae lectioni propius
bulis, de proprio addilis, et quam redemisti, reeor-
w~p2 211N yin Sa CAL HERA OIEB BAQQODESCII.
dare inquam, Iribus Iwreditatis luiv, ccrte, id est rae-
re vohintarium. Rursum quod verlit frihum pro vir- \'ers.
.5. —
Et gloriati sunt. Hior. frcmucrunt ;
ga, non csl extra sensum, T2tt'2 scf.bet utrumque so- alii,clamaverunt, rugicrunt. IJnC sciiaagu proprie
nai, et virga more Scripturae, pro tribu et imperio dicimt, ab leonis clamorera pertinerc, cui typus su-
usurpari solel. perbae gloriiB congruit.
Mons Sion in quo liahitasti in co. Duplicem calura- In medio solemnitatis tuce.llieT., pacti tui ;alii,
niam patitur bic, versiculus a Fabro et Circo Alte- Ecclcsiarum tuarum ; istc. templi tui, hic, tabcrna-
:

ram quod canimus reclo casu, mons Sion, quando- cali lui ; ille, synagogarumtuarum. ~nv" - moade-
quidem consequenlia sermonis, ct grammatices ralio cA, cuilibet vorsioni ex Ilebr. salisfacit.
exigal casum accusandi, 7nontcm Sion, propter ver- Vers. G. Et non cognovcrunt. -Mire dissidcre —
bum pnoccdcns rcdcmisli. Scio cciuidcm oralionis apparet nosiram leclionera ab Hebraica, iii oo raa-
structuram hoc ordine esse aplam, et ab Hieronymo j) xime quod habomus negationcm, quam Hcbr;ei hic
et Auprustino sic observalam, ul tamenaller lcclionis neutiquam agnoscunt,etundc hauserint LXX non sa-
ordo non sit rcpudiandus oinnino, siquidiMU in lle- tis li(]uet. Unain est lamen cpiod varie rcddunt, qui
brEco cst periodus magna, in particula lutrcditatis Hcbraismum professi sunl.Hebrxum osl vni iiuada.
In primis Hier. habet manifcsta, ut inlclligas, sigua
tucc, "inSrij NMiALATECA. Dcindc pcculiarc est Ile-
ex suporiorc Munslerus, cognitus crn/ ; Pralensis, ;

bra;is,sub pronominibusincluderc verbum substanli- inlcrpretes pro Cajolano, ct Pcllicanus, coqnoscetur.

vum, jam vcro biclegimus ,m iTii* in iiar t/.ion zeii, Vorsio Sanctis penc sonsu codem, etsi aliis vorbis,
vions Sion istc, ut quain optime, dicas, mons Sion nostrain odilionom contigit, quando vortil. c 'Ulri-
est. Ilanc phrasim s;i'pe Gncci in suis arliculis agno- lum cst. Scquidom radix VT' >vda, nonnun(|uam si-
ecunt. Tripliccm leclioiiom tangil magister in Expo- giiilicat suhvcrlere, conterere, ali^iuidauteinitacom-
silionc. Secundo rlieloricantur isli in hoc genere niinui polest, ut poslca vix cjus vesligium agiiosca-
locutionis, inquo liabitasti in co, ceu inopto et La- lur, (piod quadial cxlrem;n vaslitali urbis Hicroso-
tinis auribus iiiaudito. At hoc genus homiiuun, ma- lymilan;o, do qua pr;cdixeral Dorninus lapidcm supor
gis superslitiosum qiiam pium, inirabili doclrin;c Inpidom uon rem;insurumi/.ii(;. xxivl, ct dc qua agil
suae virtutc revincal divus Auguslinus, libro xxii p<al. Quin ot Chaldcus habcl, contuiidcl mallco.
De doctrina C.hristiana, cap. 13, in lucc verba me- Itaipic ul intolligonliam corttin ponamus, lotuni vcr-
moralu dignissima t Quid est ergo integritas locu-
: siculum replicare licel. 1'osucrunt signn sua,signa.
 ;, .

695 PETRI LOiMBARDI 696

Deinde legatur quasi per parenthesim, et non co- \his. quidquam addcre^non liceat. Dicitergo: » Incen
'" •-.-- r^,. _ terra, pro quo m
gnovcrunt, qmK^ qwia omnia contrila suntposue- damus oranes dies festos Dei a '
'

runt inquam, signa, sicui in exitu super summum, Graeco scriptum est. CM-e xai xaTa-:iauijo)ixcv xaia;
in hoc ut sint signa victori;e, et urliis solo Kquats, xa; iopTaijTOu ©eou aTrb tt,; ^7,;. Et nos transtulimus :

quanquam haud me fugit Aug. aliler interpretari, Heus,etquiescere faciamus omnes dies festos Dci a
illud non cognoverunt ; videtur lamen de parenthesi tcrra. Et miror quomodo e iatere adnotationem no-
convenire. Sed quia suscepti instiluti est conferre stram. nescio quis lemerarius, scribendam incorpore
translationes, ab eo non dissentiraus, qui liljro se- putaverit, quam nosproeruditionemlegentis scripsi-
cundo De doctrina Christiana, cajiite 15, nos admo- mus boc niodo. Textus non babet xaTa-;:aucto|xEv, ul
nuit ita faeere, dicens " Scd.utsuperius dixi, horum
:
quidam putant,sed xaTazaucMjjiEv, id cst incendamus.
quoque inlerpretum, qui verbis tauacius inha?serunt Et quia retulit mihi sanclus presbyter firmus, qui
collatio non est inulilis ad explicandum saepe sen- hujus operis exactor fuit, inter plurimos hinc habi-
tentiam. » Et cap. 12 ejusdem libri « Quk quidem
:
tam quaestionem, plenius de hoc disputandum vide-
res plus adjuvit intelligenliam, quam impedivit, si
modo legenles non sint nogligentes. Nam nonnullas tur. In Hebraeo scriptum est. yi,N2 bx nVTC Sj 2lii'
obscuriores sententias, plurium codicum sajpe mani- SAREPHU CAL .moadeelbaaretz. Quod Aquila ct Sym-
festavit inpectio. » Haec ille. machus verteruntlv£T:py|(jav7iaua?Tai; sofTa; ©cou liri

Sicut in exitu supcr summum, Hieronym. in in- , TTJ? -{ffi. id est incenderunt omnes solemnitates Dei
<roi?u rfMJ/pcr; Pratensis.etinterprelesproCajetano, in terra, Quinta xaT£y.au!7av, id est combusserunt
sicut adducens superius aut superne ; Munst. quid b "sexia," ^oiT^x^(>cl'<j.i'j^''id'eslcombrn-amus Quod et
sit declarat penphrasi, quasi adducens ligna ad su-
blime a/i^Mii/ ,-PeIlicanus, velut adducens compen-
LXX, Hexaplorum veritatem, transtulisse per-
juxta
spicuum cst. Tiieodolio quoque lv£7:upi!iidu.sv vertit,
rfhim.Aliihabentsu.^isparapbrases.Hebr.habetnSv^S
id est succendamus. Ex quo perspicuum esl sic psal-
N^aOD KEMERE LE.MAALAH. Hieron.lcgit in pj-iore dic- lendum, ut nos interpretali sumus. Et tamen scien-
tione l)elh procaph. Paulo enim dislanl. Rusus raebi dura quid verilas Hebraica habeat. Hoc enim quod
accepit cum LXX, ut littera men non sit nota parli- LXX Interpretes Iranstulerunt propter vetustatem in
cipii, sed ut sitquasiconslitutiva nominis hfec raan- ecclesia decautandum esl, et illud ab eruditis scieu-
lici, idest denominativi. Nec debet otTendere quod dum propter notitiam Scriplurarum. Unde si quid
ubi dicimus in exilu, ubi ait in introitu, quasi duo pro studio ex latere additum eslnondum debet poni
opponantur. Siquidem idem locus diversorum respe- incorporc, ne priorem translationem nro scribentium
ctu est inlroitus et cxitus. Denique postremam par- volunlatc conlurbet. » Hactenus verba Hieronymi fi-
ticulam fereadverbum leddiderunt interpretes LXX, delitcr retuliraus. verba albo signanda calculo,
eoque nihil detrahilur verilati Hebraicae. vorba nullo interraoritura sa;culo, quae vel sola
Vers. 7. —
Quasi in sitva lignorum securibus suflicerent abundead retundendam quorumdam per-
exideruntjanuas ejus. Hebr. faciunt finem versus tinacium cervicem, qui si quidforte putant in Hebr.
in parlicula quae significat secures, ut respiciat ver- aliter legi, quam in Ecclesiis psallatur, insaniunt.
bum superius, posuerunt i\.\x\.a. Miaron. ,in saltu ligno- stomachantur, vociferantur exaggerantes ad ravim :

rum secures, subaudi posuerunt. Alii sic reddunt p hoc est eradendum, convellandum, jugulandum
ul pendeat a participio, quod verterunt adducens. '"^
Hoc non dixil Spiritus sanctus, Psallamus cum Pro-
LXX vero, aliamsequentes distinclioneni, addiderunt phetahoe autillo modo. Quidais"? Hieronymus etiam
verbum exciderunt, ob commoditatem oralionis et id quod verum erat,et e latere pro eruditione legentis
sensus. Nec minoris sunt auctorilatis quam Mun- adnolalum, noluil infnlciri i?! cor/^ortMextus, quin et
sterus, qui nou facit ut particula secures verbum temerarium censuit qui hoc fecerat. Quod si etiam
ahquod superius appellet, sed de proprio iniscuit ar- receplum sit nunc, ut aliler psallamus, quam dle
terunt verbum foris adductum. .\it enim qui secures forsan verterit, aut interprelalus fueril, vult vetus-
mittebant in perplexas arbores. Hebraice dicitur, tatem auctorilatis noraen obtinere. Scientiam laudat
mo~lp yy "]233 bisaboc etz quardlmoth, ubi ap- Scripturariura, ritumecclesiasticum vult temerari.
paret LXX legisse caph, vice beth, lilterfe cognatae, Vers. 10. —Etnos non cognoscet nmp/ius. Hieron.,
ut fit saepius. X&^^lSonest nobiscum qui sciat usquequo ut intel-
Januas ejus, Alii dicunt, sculpturas ejus, sensu in- ligas non essc prophelam., qui sciret finem horum
variato, quanquam etvocabulum Hebraicum utrum- malorura, et quousque sint saevitura. Verum ex He-
que sonare possit pituah n^ns a verbo nn2 patah braeo hic velle ille sensus congrue elici potest n""
id est aperuit, sculpsit. Accedit et Fehnus. Acmox
.T^ li* j~V ':nN* velo itanu iodea ad MAH,prapser-
in eo quod se |uitur: /n securi et ascia dejeceruntea m tim si legeretur "1' on, pro "Vad, ubi sunt e*dem
inter translatores satis convenit,quod enim pro as- littera', quanquam frequentius in od interponatur
cia quidem vertunt malleum, ideo est quod "£13 vau.
KELAPH, est ulrilibet coramune. p. Vers. 1-2. —De medio sinu tuo in finem. Hiero-
Vers. 9. —
Cognatio corum simul. Concordant nymus de medio vel ut codex Fabri habebat, in mc-
Hieronyraus, Chald.ijus, Nebiensis, Pellicanus, ct in- dio sinus titi consumens. Sancles et Munslerus ad
terpretes pro Cajetano, durn transferuul postcrieorum, sensus intcgritatem, ut sibi videntur, qua-dam addi-
\e\ filii eoruin. Sed Pratensis, Sanctos, Munsterus, dierunl. .^c totum versiculum repetam, quo appareat
Felinus et Campensis malucrunt, sequi quosdam ra- quid sibi velint apertius. Ilie sic Ut qnid reducis
:

binos, exponentes vocabulum hic positum, GT2 mamun tuam et dexteram e medio sinns tui, non
Ni.NAM, depopulemur, si\e sceviamus in eos. Adnolavit educis inimicos consumendo ? Hinc non abhorret al-
tamen Sanctes posse esse, aut de radice Vi nin, id ter: Quare avertis manum tuam el dexteram tuam ?
profer eam ut hostem consumas. Varietaspendet ex
est filius,inielligendo posleritaiem per filium, aut
de radice n;'' ianah, quod est depopulatus est, sic- postremovocabuIuranSscALEH.quodconsiimcce per-
que redemit hiborem nostrum. ficere, finire. Et secundum norraam grammaticae
HebrajEP, est modi imperativi vel infinitivi, ob idque
Quiescere faciamus omnes dies festos Dei aterra.
apte verlitur finiendo, vel consumendo, fini, aut
Pratensis, cotnbusserunt omnia templa Deiin terra.
consumc, quanquam Hieronymus littera» hand ser-
Sanctes, pro templis, dixit tabernacula ; .Munsterus,
viens dixerit por participium consumens, etiamsi
synagogas ; interprei.es pro Cajetano convcntus
Campensis complexus.est utraiue, extempla et so- non sit improbabilc ipsum legisse nS"; coleh, in
verbo quod nuncupal cal.
lemnitates. Uunc locum tam copiose quam erudite
discussit Hieronvmus ad Suniam et Fretellara ut no- Vers. 14. — Tu confirmastiinvirtiite tua mare
 ;

697 COjnrENTARIDMIN PSALMOS. PSAL. LXXIV 698

Hieronymus ciim cneteris, dissipasti. In Hcbraeo Avertunt congregationem. Hieronymus, vilam quas
scribitur mfS por\dt.\. idque significat separnre, procul dubio est anima.
distintjuere,expandcre,dissipure. Quod si versiculi
inlelligentianireduxeris ad transilum filiorum Is- Vers. 2f . —
Repleti sunt qiii obscurati sunt tcrrm
rael per mediura maris Rubri, codem tendit sensus, domihus iniquiiatum. Quia versus ost translatusad
confirjnasti el dissipasli mare.Si quo modo Augus- ordinem locutionis Gra^ca;, paulo est involutior, sed
tinus refert ad genlium conver£ionem,cerle ipsa ple- sicordinando, rcpletisunt domibus iniquitatum ter-
nitudo et cordis coniritio dissipat malam conseien- rm. quiobscurati sunt, nihil renianet scrupuli. Aug.
tiam, et contirmat bonam. et Romana edilio sic liabont licpleti qui obscurati :

Vers 16. Tu siccasli fluvios Ethan. :n\X non terrte domorum iniquarum,ni more Gra'co ponalur
genitivus vice ablativi. .Magisler vero subaudil habi-
videlur esse proprium nomen deserti. Hieronymus tantes, noslram lcctionem tcnendo. In Hebnwo ma-
enim verlit et plerique alii flumina fortia. jor est ditificultas. Ilior. enim habel, replette sunt
Vers. 18. —
jEstatem et ver tupsalmasfiea. Hebr. tenebris terrce, habitationes iniquo'. suhruttn; Pra-
ponunt pro vere hyemen, ffjin horeph credimus :
tcnsis vi]\lcT,replet(n sunt obscuritatesterro! habita-
haud inepte et vcr xxix, ubi
designare. Nam Job culis iniquitatis; Sanctes, repleta sunt loca tene-
legimus Sicut fuiin diebusadolescenti(Bmea', Hc-
: hrosa, hahitationes iniquorum ; Munslerus, repleta
braius habet i-iin iiorphi. Adolescentia aulem tom- sunt omnia tenehrosis carccrihus tcrr<r., el habi-
poris, quidnam aliud sonat quam veris juventam taculis violentis. Alii pene in idem conspirant. Sin-
quamdam"? Quanquamqui dicit, (nstatem et ver plas- gula sigillatim excntiamus. In primo vocabulo
ma^n,mediam quoquehyemem intelligat necesseesl. B omnes conveniunt. In secundo est dissonantia, vide-
Vers. 20. —
iVe tradas bestiis. n^^nS lehaiath, id
licct obscurali su7it. Hebr. enim unico cflertur
est ferx \e\congregationi. Vocabulum enim estam- ';Cn^ mahassake, quia LXX
accoperunt sub pa;-
ticipio apicibus immutalis si scriijanlur in verbo
biguum. Priorem siguilicantiam sequuntur LXX,
Hieronymus, Neljiensis, Pratensis, Pollicanus, in- hiphil, ut vocant. In terlio nempe y^N eretz Hier.

teretes" pro Cajetano, et editio in Campensi. Al- dissidel, quod usurpal phiralive, eoque oporluit, se-

teram malunt Sanctes, Munslerus, et paraplirasis cundiim vocabulum, pro conslruclionis exigentia
Campensis, quia tamen sensus quasi esset imperfec- ponere. In quarlo el quinlo niniirum czn n*N:
tus, simplicilcr dicendo, ne Iradas congregationi
NEOTH hamas, satis concordnnt, pra^terhocquod vi-
animam, addiderunt hostium. delur Hior. addidisso stibrutce, sed verbum COT}
.inimas confitentcs tihi. LXX, subnolante ipso HA.MAS osl anceps ad iniquc agerc. et dissipatum
Sancle, legerunt dalelh pro res. Sunt enim litter:;', esse, cjuarc est verosimile ipsum voluisse utrumquo

ut non raienter dictum est, admodum af!inos. Siqui- comprehendere significalum. In commonlariis certe
dem nunc habent exeniplaria, "iiin toreca, id ignoro prorsus, quam secutus est ediiionem, quia le-
git, rcpletisunt dumis pro domihus iniqnitatum, et
est turturis tuce, intor[iretibus Pratensi , Sancle,
interpretalur 47J!??n.^, quanquain densilas, qusc est in
Pellicano, Campensi, Nebiensi, Felino.
Munstero,
"ilin todeca fuiteni.id est confitenlcm libi, seu quce
sentibus, haud longc sit ab obscuritatibus lerrae.

confitebiturtibi, sonsLt. Sed Hieronymus interpreles Vers. 24. —

Superbia eorum qui te oderunt ascen-
proCajetano, transferunt animam eruditam lcgc lua, Q dit semper. Vvo superhia Hebr, ]1NC' scheon. Et Hier.
legentes quidem per res.sed ducentcs a ni*n torah, verlitsonitum, necalii dissident. Queni tamcn .sorei-
id est lex, "i"i"n toreca, quamvis Sanctos asiruat in
tum strepitum inlelligero deboamus, aporuorunt
sive
ea acceptione dicendum, "n^^in thoratheca. Clial- LXX in nomine superbUe. Iiido odilio in Campensi,
da3us tamen habet, animasdisccntium legem tuam. babet fastus insurgentium in tc : et Paraphrasis,
Et animas paupcrum tuorum. nM haiath rursum contumeliosa vociferatio eorum. Concordat Felinus.

PSALMUS LXXIV.
PSAI.MI TITLLUS : n IN FI.NEM -NE DISPERDAS VCl COR- perbusde se praesumat, nec humilis de Deo desperel
RUMPAS, PSALMUS CANTICI ASAPII. "
quem ct si affligilur, cerla consolatur promissio.
Confitcbimur tibi, Deus, fAug., Alcuin., Cassiod.] Modus : Bipartilus est psalmus. Primo proponilur
Titulus: hifinemne dkpcrdas \(i\ corrumpas, psal- humilis, (]ui et alios invitat. Socnndo terrclur su-
muscanlici ixn/i/t. Psalmusisteeontra lumorenisu- perbus judicio, quod eftugi non polest, ibi, cum
perbi.-B medicinam humilitatis apporlat, in quo Chri- accepero tempus. Asaph ergo certus de promissis,
stus ostendilurvenis Deus, et verus homo, judex vi- sic incipit : 0,
vorum ot mortuorum ul Juda;i credant,et non cor-
:
Y)
Vers: 1. — n Confitebimur libi, Deus, confitebi-
rumpanl fidom ct spcm suam in Christum sed Dci ;
" mur, et invocabimus nomcn luuin.
promissi onom ccrla fido cxspcclonl. Et boc dicit Dcus, confilchimur peccala, [Aug.] jam humiles
Asaph, id est fidclis Synagoga. [Gl. int., Cassiod., facli, non alii Dco, sed tibi non crudeli ultori, sed
Aug,, Cassiod.] Et cst scnsus : Psalmus iste, qui pio indultori. Ilajc confessio est evacuatio a malis.

monet ad bene operandum est cantici, quia agit de Omnia enim in confessione lavantur. Deinde repetit
renumoralione alorna, qiii esl Asaph, id csl fidelis confilchimur. Repelilio confirmalio esl. ne te paMii-
Synagogi",lioc agit nc lu, o Jud:ce, vol qiiicuuque teat esseconfessum.UndoiiilCvanjiolioJoan. Doininus
corrumpas ^c^disperdas, id cst nevioles spem, qu;i> gcminat pro majori eoiifirmaliono : Amen, amcn
habelur in promissione Dei ; sed sit libi certa ejus (Joan. I, elalib.j El in Psaimis : Fial , fiat, geinina-
promissio, ct ut hoc facias, respice in fincm, id esl tur {Psal. Lxxf,LXXXviii.) Et Joseph de somnio Plia-

vidc fincni, nbi tu beatus cris : miscri vero qiii hic raonis, qni vidil scplem spicns picnas, ct totideni

ridcnl. El idoo qua'cunqiie modo hic occurrunt pro- slerilcs ; et scplem boves pingiics, et lolidcm maci-

spora vcl advorsa despice, in sola promissione Doi lontos, dixil [Gen. xlO. Ri>polilio esl confirmalio.

gaudo. Iiilonlio : Monct liic )isalnius. no quis su- FirmamcnUiin eniin scnlenti;p osse in repclilionc, cx
699 PETRI LOMBARDI. 700

mullis Scripturamm locis docemur, praostensum ut A Filius Dei, per quem facli sumus, et fiHus hominis
est ad significationem veritatis sufficeret unum, ad
: per quem refecti sumus. Accepit ergo tempus ut fiUus
significationem firmitatis accessit et alterum. Con- hominis, qui gubernat tempora ut Filius Dei. Ac-
fitemini pcccata, vel semel terreno judici mortem cepil ergo Christus secundum hominem quod ipse
inducit. Sed Deo facta frequens confessio vitam Deus dat, ipse, scilicet potestatem judicium faciendi
parit : post confessionem sequitur invocalio. Unde Nam secundum quod FiIiusDei, nunquamcaruit po-
subdit, Et invocabimus nomcii tuum, post con- testate judicandi. Et ideo non aecepit sed secundum ;

fcssionem potest invocari Deus in hominem sic mun- quod Filius hominis accepit. Totus ergo Christus in
datum. Et sicut per confessionem evacuatur malis; futuro judicabit. Unde Dominus in Evangelio : Sede-
sic per invocalionem impletur bonis. Postea sequitur bitis et vos super sedes duodecimjudicantes duodecim
narratio. Unde subdit : iribus Israel (Mattli. xix), Ila infuturo, modo qiiid ?

Vers 2. — " Narrabimus mirabilia tua. " Vers. 3. — c Liquefacta estterra et oranes qui ha-
Narrabimu^. [-4ug., Gl. int. Cassiod., Aug., Cas- ••bitantin ea; egoconfirmavi 1©S columnas ejus.»
siod.] De pleno ructavit isle, ut alii veniant, ut qui Terra prius firma, modo Uqucfacta est, [Alcuin.,

audit, dicat : Veni (Apoc. xxii'i, et cortina cortinam Auo'. , Alcuin., Cassiod.,1 id est a slabiUtate virtutis
ducat {E.rod. xxxvi) et fontes nostri derivenlur fo- B et justitiaj indiversas diftluit concupiscentias. Dcin-
ras (Prov. v). Mrabilia tua, hsec est regula sanctae de exponit quam terram dixit. Et, pro id est, om-
devotionis, quae hic insinuatur. Prius enim est con- nes qui hahitant in ea ; ipsa enim terra defluxit in
fiteri peccata, per quod exinanimur malis ;
postea habitanlibus se, talem inveni terram. Sed ego non
invocare. Deum quo bonis implemur ;
in auxilium, suppliciorum exactor, sed peccatorum donalor,
tandem de pleno eructantes narrare possumus a : confirmavi columnas ejus quse in passione mutave-
purgato enim invocatur Deus ut a suo. Indevotus runt, id esl aposlolos, qui confirmati sunt in resur-
vero, si eum vocat, judicium postulat. Si autem pur- rectione. Vel ita : terra, prius vitiis constricta, li-
gatus invocaverit, deinde poterit narrare : Alioquin quefacta est, flante Spiritu sancto, ut germina virtu-
dicilur ei, Quare tu enarras justitias meas {Psal. tum emitteret. Et pro id est, omnes qui habitant
XLviii.i Inde etiam est quod locus orationis prius in ea, ego confirmavi columaas ejus. Ha3C non rau-
mundatur a sordibus deinde cortinis ornalur, postea
; tantur. Et per confirmatas columnas.
paUiis variorum colorum decoratur (Exod. xxvi\ Vers. 4. — " Dixi iniquis : NoUte inique agere ;

ut nos (109) qui suraustemplum Dei sanctum, prius <! et delinquentibus : Nolite exallare cornu. »

per confessionem purgemur a maUs postea per in- Dixiiniquis, [Aug., Alcuiu., Aug., Cassiod.l om-
;

vocalionera cortinis virtutura decoremur, inde variisQ njb^j ^glis generaUter, hoc. mite inique agere.
coloribus operuni honorum in conspectu horainuni Jam ceciderant, jam defecerant, jam rei erant, jara
ad gloriara Dei Patris niteamus. [Cassiod.] Pro hac defluxeranl, ct tamen dicit Nolile inique agere, id :

autem perfecla religione mox meretur iste audiri. est non perseverelis in raalo, sed fugite ad raedi-
Dicit enim Christum respondere votis suis, in cujus cum. Malum enim est peccare, pejus est persevera-
Chrisli persona subditur :
re, perniciosius est defendendo se in Deum culpam

Pars II. Vers. 2. — « Cum accepero tempus, ego refundere. Unde snbdit, et delinquentibus, id est

I! justitias judicabo. » peccata defendenlibus, dixit : yolitc exaltare cornu,

id esl [noUle inde superbire, apud vos exaltantes
Cum accepero [Cassiod., .Alcuin., Aug., Gl. int.,
jam
cornua ad excusationera. Quasi dicat : Si fecis-
Aug.] Secunda pars, ubi terretur superbus judicio,
lis iniquilalem per cupiditatem, ne defendatis per
quod effugi uon polest, et ad eum revocandum co-
elationera : si sani, non audistis. Vel jacentes sur-
luranae confirmantur, quem etiam Deus humiliat,
gite, nonvos excusetis. Maximum est vilium excu-
hic vero liumilera exaltat. Vel secundum aliam lit-
sationis. Nam quasi cornu erigit, qui peraliospec-
terara, singulariter dicitur, Narrabo, quamvis plu-
cata sua nilitur excusare, ut per diabolum, ut per
TalileTm¥m\sen[
*^ Confitebimurclmvocabimus. JOim
: •. . n c .
'
, . •
r^ aUos suasores, vel per necessitatem steUarum. he
enim omnes sunt unus Christu?, ex quo habetur in-
, , .
D .. ^.
quitur : Et
vocatus. Loquitur autem Chrislus in persona capilis
et membrorum. Quasi dicat Ego, tolus Chrislus, :
Vers. o. — ' Nolite extollere in altum cornu ve-

narrabo mirabilia tua, quae si quis non audit, ego,

« strum, nolile loqui adversus Deum iniquilatem. »

Christus, scilicet qui raodo non videor, judicabo Nolite extollere in altum cornu vestrum, [.4ug.,
justilias, vel ego Christus, sciUcet totus, judi- Cassiod., Alcuin.] id est conlra Deum, ut facit ille

cabo, quia et sancti cum eo judicabunt ante ergo qui coulra Deum blasphema cogitatione reraurraurat.

judicandi precentur absolvi. Judieabo, cum accepero Deiude exponitin re, quod dLxerat, nolite loqui cor-

tempus judicandi. Modo enim tempus est docendi de non lingua loquamini, adversus Deum ini-
etsi

et raisericordiEe sed postea erit tempus judicandi.

; quitatem. Quasi dicat Deus nesciat haee, vel non :

Sed nunquid acccepit Chrislus terapus ? Nunquid ae- curel, ut ille qui dicit se injuste pati, cum uequio-
cepil Filius Dei, Filius Dei non accepit tempus; sed res prosperi sint : quod est injustum facere Deum.
lilius hominis accepit tempus, idem tamen est et Vel, noUte loqui adversus Deum iniquiiatera, ul fa-

(109) Ex Greg., hom. 19 inEzech.

 » .

701 COjniENTARIGM IN PSALMOS. — PSAL. LXXIV. 702

ciunt Uli, qui non sua culpa, sed necessitate stella- Arae est, quantum ad praecepta moralia justa et bo-
rura dicunt se peccasse, ut Deo, non sibi imputetur ;
na, scilicet Deum unum adorabis, ctc. Vel calix vi-
vel qui sciunt peccata sua, sed impunitatem sibi ni meri dicitur, quantum ad spiritualem intelligen-
promittunt. Cur haec non debetis facere? quia judex tiam, plentcs misto, id esl faece corporalium sacra-
talis est, non potest, quia ubique est,
qui vitari mentorum, quoe remanent et resident apud Juda>os :

Deus eiiira est. Ideo non faciatis hoc.

Et hoc est : el fundilur inde omnis spiritualis inlellecius et eli-

Vers. 6. —
« Quia neque ab oriente, neque ab quatus est in humiles gentiles. Sed apud Juda;os
« occidenlo, neque a desertis monlibus, quoniam fipx figurfe remansit, de qua Judaei infidi potati sunt.
€ Deus judex est.. Et hoc est, Judaeum humiliat, et gentilera exaltal.

Quia jude.\ nequc judicat ab oricnte [Aug.] qua- Et hoc per legem, quia calix, id est lex et totura
• si dicat, ut inde fugias in occidentem, ncque judi- Vetus Teslamentum est, in raanu Domini, id est in
cat ab occidente, ut inde fugias in orientem. Quasi polestatc Chrisii mediatoris. Calix dico vini meri,
dicat : De nullo diviso loco judicat, quia non est propter sincerilatem moraUum praeceplorura, et
localis. Nara ubique pnnsens ut Deus. Neque judi- spiritualis sensus. Et ille calix plenus inisto, id est
cat a desertis montibus, ut inde fugias in medium fa>ce corporalinm sacramentorum. El quid inde ? Et
populorum. Quare non ? Quoniam Deus judex est. ginclinavit Dominus hunc caiicem, id est legem. Ex
Si autem in ahquo loco esset, tunc Deus non esset. hoc, id est a Juda;o, in hoc, ve! in hunc, genlilem,
Vel, judex neque ab oriente, neque ab occidente, in quem spiritualis intellectus eliquatus esl. El per
neque a desertis montibus, id est a secrelis locis, hoc constat, quia illum humiliatj hunc exaltat. Et et

subaudi est abscns. Quare ? Quoniam Deus judex licet inclinet, veruratamen foex ejus non est exina-

est, idem pene sensus cura priori. Vel secundum nita apud Judaeos, quia carnaha sacramenta apud

mysticum sensura [Cassiod., Alcuin., Aug.] Oriens

: Judseos remanserunt; et bibent ex eo misto, id est
sunt boni, quibus oritur sol justitia>, scilicet ho- de faece figurarum, oranes peccatores terra;, id est

mines claritatc Dei conspicui ; Occidens vero, sunt omnes Judsi infidi. A'el ex eo calice, id est bibent
quibus occidit sol justili». id est mali. Deserli mon- generahter omnes peccalores terra", id est superbi
tes sunt falsi pra»dicatores, superbi ha^^retici, qui peccatores, et humiles peccatores. Judiri sunt su-
locum montium nsurpant sed a verilate Dei sunt ; perbi peccatores : gentes vero, huniiles peccatorcs,
deserti, quibus Deus praesens est, non taraen ita ut quorura alii bibunt vinum calicis, scihcet humiles
bonis quibus prasens est, per gratiara, non modo peccatores, alii i\ecera , scilicet superbi peccatores
per cognitionem. Etestcurnonfacialis : QuiaDcus, omnes bibent, sed seorsum.
neque deest ab oriente, id est a bonis neque ab
occidente, id est a malis. Neque
;

deest a deserlis C Vers. 9. — « Ego aulem annuntiabo in sa^culum ;

imontibus, id esl a falsis praedicatoribus oranibus

« cantabo Deo Jacob. »
:

generibus horainum Deus praesens et cognitor est, Ego, [Aug., Cassiod.] Christus cum corpore raeo
juoniam Deus judex esl etiam eorum quae sunt in annuntiabo in .ta;culum,'\d cst quandiu sooculum erit.

corde. El ipse qui talis est, superbos humiliai el Vel, gaudcbo in sxculum, alia littera,de promis-
humiles exaltal. sione futura, in finom sa^culi, de qua dicilur in li-
Vers. 7. — (I Hunc hurailial et hunc exaltat :
tulo : A'e corrumpas, otc. Vel ita, et convenit in parte

quia calix in manu Domini vini meri plenus mi- cum priori scnsu. Calix est lex, vinum merum ccjc-

sto. "
lestemyslerium, id est spiHtualis sensus (110) plc-
nus, quia et si semper bibitur, nunquam expendi-
Hutic liumiliat (Aug.], id est superbum Judaeum,
1'harisneum de juslitia legis tumidura tur, misto id cst ulro^iue Teslamento, quia Vetus et
ll ; ct hunc, id
^st hurailem gentilem, ut publicanura dicentem -.Deus Novura siraid sunt. Unde Ezechiel Vidi rotam in :

mcdio rotae (Etech. i\ [Cassiod., Alcuin.] Jud;ei

>ropilius esto milii, etc. (Luc. x\ii\) ; c.raltal, per
non mistum bibuni, quia Vetus sincNovo recipiunt,
[oid? per legem quaf! est in manu Dei modialoris(Gn/.
neque Manicha.'i qui Novum recipiunt sine Veteri
iij, qure (licitur calix, quia inde polat animas fidc- ,

iiim. Et hoc cst, Quia cali.v in manu Domini. D Ex hoc in hoc, quia a Judieis tulit, el convcrsis
gentibus inclinavit. Verumtamen fa^-x ejus. Fx\
Vers. 8. — " Et inclinavit ex hoc in hoc : verum non accipitur hic pro sordibus ; sod ima et uliima
lamen fnx ejus non est exinanita, bibcnt ox eo
vini significat, id est ultima ct subtiliora logis, ad
omnes peccatores terne. >
qua> non potest perveniri hic. Et est, licct inclincl.
El inclinavit e.v lioc in hoc. [Aug.) Ilucusque len- Verumlamen fopx ejus, quam inclinavil, non esl
„itur vis probationis, sed singula verba quid inte.l- exinanita, quia illa secretioranon penitus possunt
Igfentia; contineant, videainus. Calix est lox, et om- capi (IH'). Undc si quid residuum fuoril, ignc Spiri-
lis scriptura Veteris Testamenti, ubi Novum abs- tus sancli comburelis (E.cod. xii), quia oniuibus bi-
mditum cst, quasi in foece corporalium fiyurarum, bentibus ploniiudo non dcficit. Et liihet ox eo, ca-
u:c dicitur calix, quia indc inobriat Dous montes lice pleno, omnos poccatoros torra> (112), id esl Ju-
rcdontium. Calix ergo vini mcri, id est Icgis since- dxi in line conversi cum aliis bibcnl, utrumquo

(110) Grfig. in Ezech. homiha 6. (H-2) Ex Cussiod. ct Isid, in Gcn.

111) Ex Grcg. lib. XX, Mor. cap. 9.

i
 . ''

703 PETRI LOMBARDI 704

Testamentum servantes, quando Abraham cum fi- A Pratensis, solcmnitatem. Particula illa est iis omni-
ad pueros cum asina exspectantes, iramolato bus communis. Verendiim ne plures sibi sapiant.
lio

ariete revertetur (Gen. xxii). Vel ita hunchumiliat,

Vers. -5. al. 6. —
Nolite loqid adversm Dcum ini-
quitalem.pT\y~i<y:l2 batzauar atiiaq. Hieron. pro
et hunc exaltat ; quod potest, quia cahx, id est po-
adv.nsus Deum iniquilaiem Yevlk in cervice veieri.
testas et dispeusatio judicandi. Calix dico, vini me- Sequunlur Pellicanus et Nebiensis. Pratensis, cum
ri, id est justi judicii est, iu manu Domini, [Aleuin.] cervice elatum, ut elalum regatur a verbo loqui aut
id est Chrisli, plenus misto, id est misericordia et loquentes Sanctes, collo pingui ; Munslerus, collo
;

prcefracto. Prima particula, est, a^iy tzoh, id est

judicio, quia aliis raors per justiliam aliis vila per
fortis, qui et ipse Deu.~, quoraodo apparet LXX sum-
;

misericordiam, quod mistum . incUnat et propinat psisse, cum etiam Iitter,i betli diclionibus pra?posi-
oranibus. Et hoc est : Et inclinat ex hoe iu hoc, id ta significet interdura adversus. Deinde sccunda
est omnibus genei'aliter. Omnes enim sentientmise- particula, tum significavit rem duram gravem, lum
antiquam, qua; universa quadrant obstinationi, ac-
ricordiam et judiciura. Et licet inclinet calicem is-
commodata! significata per cervicem el coUum pin-
tuni, verumtamen fex ejus non est exinanita, id est gue.
poena bibentibus austera, non fmietur raalis, ex eo Vers 6, al. 7. —
Neque a desertis montibus.
calice bibent faecera omnes peccatores terrae, non Hier. Nebiensis, Pellicanus el translator ad Gampen-
sem stant a nobis. Creteri verluul c.xaltationem ;
solum Judici pcccatores bibeut. Ei/oautem cura meis,
B Sanctes nec a deserto veniet e.raltatio, ubi de suo
dicit Christus, annuntiabo, vel guudcbo, in saeculum, ponit veniet Dnn IZTC'^ mim.mibdar HAniM.novissi-
canlabo Dco Jacob. mum vocabulum
si habcat he litteram substantia-
lem quomodo acceperuut LXX et qui illos sequun-
Vers. 10. — « Et omnia cornua peccatorum con-
tur, recte montes sonat. Alii vero ceperuiil, ut sil
• fringam ; ct exaltabnntur cornua justi. »
addililia a radine D'"', e.xaltavit vel e.raltatus est.

Et omnitt cornua pcccaforum quaa hic eriguntur, Vers. 7, al. 8. —

Cali.T iri manu Domini vini meri
plenus misto. Ilier. ferrae ad eumdem modum, calix
[Aug., Cassiod., Gl. int.] scilicet diguitatcs supcr-
in manu Domini, est vino meraco usque ad plenum
borum, confringam, in fme, qua; modo nolunt frangi, mistus Ita quoquc Nebiensis. .Alii quidam juxta
:

hoc est quod antc dixit, hunc humiliat, el cornua verbum videntur dissonare, tamcn sensum non va-
justi,qa?B non sunt hic, sed ibi erunt, id est mune- riant, si oculatius perpendalur. Pi-atensis, cali.v in
manu Domini, rubefaclusest.plenus mistione. Pelli-
qum non
ra Ghristi, sunt hic, sed ibi erunt, id est
canus, cali.r in ma7ui, vinum effcrbuit,implevit mis-
munera ('hristi, qum sunt subhmitas justi, cxalla- tionem. Munslerus et Sanctes, vimim rubuit, sive
buntur in futuro,ubi snperbus humiliabitur.et humilis ruhescit, pleno misto aut mistura. "lon hamar est
exaltabitur, hoc est quod anle dixil, hunc exaltat.
rubuit quidem, quod hic legitur, sed inde ducilur
1>^n HEUER.quod est vinum bonum merum. Felinus
COLL.VTIO IN PS.VLMU.M LXXIV : n OONFITEBIMUR, » CtC. antcm niavuli vinum turbidum, sed Chaldaicatrans-
Q latio habet vinum purura.
Vers. I, al 2. . —
Invocabimus nomen tuum. 1 6«Vers. 8, 9. Fx.r. cjus non est exinanita. Se-
"jav 2Tip QAnoB scEMECA propinfjmwi nomen tuwn, ptnaginla sensum de sensu eruerunt, qui clarius
juxla nnmentuum. Idera sibi
sive, ut trachixit Wxht.,
eminent, per id quod mox sublexilur, bibent oinnes
vult.Nam, prope cU Dominux invocantibus eum, peccalores tcrra^, qui si semper bibant, consequens
psalm. cxLiv, quauquam sic velint accipi, ut sem- est, ul nunquam fseces calicis ir.-e diviua; evacuen-
tur. dixerim, quod Hebraice videatur quasi
IIoo
per senliamus praesentiam Dei
contrarium, quum sine negatione scriptum sit
Vers. 2, at. 3. —
Cuni acccpero tcmpus. TJV2 lys'' iimtzu, id est, sugeut, expriment, epolabuni,
MOED. fem/jits transferimt, Hieron., Clialdseus, Pelli- sic tamen nt nunquam non restel quidpiara exu-
canus, S,-mctes et Campensis. Miuisterus, Felinus, gendum. Pondus sententia? mire attenderunt Sep-
et interpretes pro Cajelano, civtum seu conventum; tuaginta.

PSALMUS LXXV.
PSALMI TITCLUS » IN FINEM IN CARMINIRUS CANTICUM fidelis Synagoga, confulans eos hic, quibus nomina
AII ASSVRIOS, PSALUUS ASAPH. »
gloriK dicit ablata. Et ad alios translata, qu£e sunt
Ad Assyrios additum esl ab interpretilnis Grascis, ^ Judeea, Israel, Salem, Sion, et uihil boni posse sine -

ex consilio Spiritus sancti, quod pluribus supra pro- Christi gratia probantur. Et est sensus : [GI. int.,

batum est in quibusdam similibus. Alcuin., Cassiod.] Psalmus iste Asaph, id est fideli

Notus in Judmor Deus, etc. Titulus : In fmem in car- Synagog» allribuilur, quae hic loquitur dirigens nos

minibus canticum ad .issyrios,psalmus .isaphiWi"). in finem, id cst in Christum.El esti/; carminibus, id

Assyrii interpretantur dirigentes et significanl .lu- est in laudibus. Et est canticum, quia agit de bonis i

daeos, quibus per antiphrasim, id est per contra- Christi, quod notus, quod habilat, quod il-
scilicet

riura hoc convenit, quia non sun! dirigenles, sed luminal, quod salvat. Et est ad Assyrios, id est con- i

erranles. Vel possunt dirigentes dici quasi erigcn- tra JudfBOS, qui non se dirigunt ad Deum, sed er- (

tes, quia erigunt se contra Christum, eo quod sine rant. Vel se erigunt conlra Christum, suam statuen-

gratia Christi quierunt salutem per legales obser- les justitiam. Intenlio : Juda>os confulat, et devotos
vantias. Qui benc dicuntnr .•Vssyrii, quia perscquun- ad reddenda vota monet. Modus : Tripartitus est

lur Ecclesiam Christi, ul olim Assyrii persequeban- psalmus. Primo frangit gloriara Judxorum.Secundo,
tur Judspos. Contra hos loquitur hic .\saph, id esl dicit quod Christus illuminat, quod salvat, ct judl

'
(112') Ex Cassiod. in pr;i'f. el cnncliisione psalmi, ct cx Alcuin.
 705 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. LXXV. 706
cal, ibi, illuminans. Terlio adinonet jam devotos .\ /ocuse/ui', sed idem est, qiiia ponitur hic interpre-
reddere vota, quoniam '" "
ibi, cogitatio. Fidelis ergo talio. Salem enim interprelatur paa;. £< habitalio
Asaph, confutans Judseos, ait : ejus est in Sion vcra, id est in Ecclesia qua; nunc
Vers. 1 . — 1 Notus in Juda?a Ueus : in Israel speeulatur per fidem. Vel in Sion, id est in conlera-
» magnum nomen ejus. » platione futura, quando videbimus eum facie ad
faciem (/ Cor. xv). Nota congruum ordinem verbo-
Notus in Judcea Deus. [.\ug.] Quasi dicat : Gloria-
rum. Prius ponitur Judcea, id est confessio post-
tur Judasus, quod Juda;o notus Deus, sicut hic dicit ;

quam sequitur Israel, id est vir videns Deum, quia

Propheta verum est, sed Judfflo intus qui in oc-
cl
prius cst confiteri peccata, per quod videtur Dous,
culto est Judoous, non Jud.eo in carne, qui in ma-
nifesto solo nomine est Judajus nolus est enim ;
et sic in pacato cum Dco locus cst. Quando sequi-
tur pax, post Israel, postea in con- Siou, id est in
Jieus, sicut hic Propheta dicit inJudwa, vera scili-*
templaiione cura facic ad facicm videbilur, eril ha-
cet ut confiteatur peccata ; Judfea cnim interprota-
>k. bilalio.
tur confcssio. Quasi dicat : Auetorilate Prophetfe,

1'Ji;
unde solent gloriari Judapi el genlibusinsullare con- Vers. 3. — " Ibi confregit potentias, arcum, scu-
rm futo eos. Si enim veri Judaei estis, tunc in vohis « tum, gladium, et bellum. »
visi- notus est Deus, sicut dicil Propheta, quod si nonB
Ibi confregit. [Aug., Hier., Rem., Gl. int., Cas-
uiii.
est, tunc non estis Juda?. Sed non est notus in eis
siod.] Quasi dicat Hwc
nonnisl a Deo habent, quia
:
Deus, quia Caesarem gentilem confessi sunt, dicen-
111 31 ibi, id est Judiea Israel, Salera, Sion confregitpn-
tes : fion habemus regem nisi CcEsarem iJoan. xix),
! <:it.
lenlias ; vel ibi, id est in
illa pace seterna confre-
inm et Christum negaverunt, de tribu Juda natura. Unde
quas arcum, id est dolos, scutura, id
git potentias,
fjlij
olim reges erant unde ct Juda=i dicti sunt. Duode-
;

i'«M est omneillud, unde se superbe proteguut, etgla-

cini enim Iribus habebat populus Juda'orum, secun-
jinlj dium, idesl omuc illud, undepugnani contra Deum,
duiii nuraerum filiorum Jacob praeter tribum Levi :
nti-
et bellum, idestomnimodam contradictiouem, quam
lii i( quK ministrabal in tabernaculo, nec habebat sortem
faciunt contra Deum defendendo peccata. Ubi cnim
•Milin terra promissionis (Nwn. xviii). In divisione
Deus auclor pacis venit, hasc omnia fugiunt.
enira terne promissionis, suscepti sunt duo Fihi Jo-
j,,j|SCpli, scihcet Manasses et Ephraim ut haberent
Pars. II. Aia']/aX,aa. Vers. 4. — « Illuminans tu

litilui sortem iii tcrra promissionis, et facerent per se tri- " mirabililer a montibus ;eternis ; turbati sunt om-
(liM bus. Tribusautem dicuntur tanquam curriaa et con- « nes insipientes corde. »

gregationes distinclse populorum. Susceptis ergo Uluminans. [Alcuio., .\ug.. Gl. int., Haym.] Se-
Joseph cum Jacob (Gcn. cunda pars, ubi dicit quod Christus iliuminat, Judaeus
j,;, fiuol^^is filiis reliquis iifiliis q
clas XLViii). Pro una enim Iribu Joseph dure filiorum dorrait ; et quod Christus judicat , Judasus
9* iccesserunl, factao suntxiii, sed accepta tribu Levi, perit. Quasi dicat : Confregisti polentias, et illu-

j')*j qua; sacerdotalis eral, et de decimis vivebat, duo minans a montibus asternis,id est per raontes a;ler-
lecim tanlum remanserunl, quibus terra divisa est. nos, id est apostolos tu, nonmontesipsi, illuminans
jj

iffl ii (n his autem tribubus una est Judaunde reges erant. dico mirabiliter, id est per miracula. Tu terribllis
ai»'^ Unde Jacob benedicens filiis ait : ISon deficiet prin et venturus ad judicium, inlerponit autem, quarc
ieps de Juda, ct dux de femoribus terribilis sit in futuro dicens Turbati sunt, etc,
. doncc ve ejus, :

liat cui repromissum cst.(Gcn. xlixi. Et ab hac ct est parenlhesis. Vel secundura aliam litterani,

ribu, omncs Judrci dicuntur dc qua etiara venit :

scilicet illuminans, [Aug.. Hier., Cassiod. |
quasi
Jominus noster Jesus Chrislus. Juda;i itaque Ca!sa dicat : Confregisti potentias. Et tu illuminans, non
em confessi, non Christum qui de Juda, jam non montes ipsi. Et magnifice cum pondere dictum est,
unt Jud^i appellandi. Itaque eversum est regnum tu, ne putet aliquis quod eum montcs illuminent,
iim:

udffioruni, quia noluerunt cognoscere verum regera, mirabiliter, id est per rairacula facta ,
per raanus
jjjcc d est Cliiistum, abdicaverunt se ab isto noraine,
aposlolorura , tu illuminans , scilicel , a montibus
;um dixerunt Non habemus regem nisi Cassarem.
:
leternis, id cst per montes a3leriios, scilicelprophe-

li non habenl regem nisi Caesarem, defecit jam D las, apostolos, (jui prius lucem cxcipiunl, pcr quos
rinceps de Juda. Vcnit ergo ille cui repromissum sedentes in tenebris illuminanliir, quorum beatiludo
st. llli ergo verius sunt Judaei, qui in ipsuin cre- non lerminabilur. [Cassiod., Aug.] Et ideo dicuntur
unt. Juda;a vcra Chri>ti est Ecclesia, credens in xtern', et per eosdom vilam ajternam credentibiis
IjI,,»

um, qui venit ex tribii Juda, in qua vere notus proraisisti. Sed de liac illumiualione omucs insipicn-
fiol

j.,(,
leus. Soquiiur : Et Israel vero, scilicel qui Deum vi- les corde, id est desideria mundi sc(|uentes, lurbali

j^,
ent, magnum est nomenejus, (Gl. int.] Non blas- sunt, annuntiala eis alia vita qux non est hic. De-
0. Iiemalur, sicul per raalos. inde praemiltit quarc in fuluro eril lerribilis. Unde el
subdit: Turbati
Vers. 2. — € Et faclus est in pace locus cjus ; ct Vers. 5. — c Dormicrunl soninum suiim, ct ni-
riiiiii
habitatio ejus in Sion.»
« hil invenerunl oinncs viri diviliaruin in manibus
Et faclus cst in pacc locus ejus, Dei, [Cassiod., < siiis. »

ier., Gl. inl., Aug.| id csl, in humili ct benc pa- Dormicrunt, [Aug., Alcuin., Aug., Cassiod., AI-
ito habet locum. Alii inlerprcles dicunt in Halcm cuin.] In his pra^sentibus quiescentes, qua; cis facla

m
 »; ; J

707 PETRI LOMBARDI 708

sunt deliciosa, id est a bonis aeternis refrigescentes A Vers. 8. — Decoelo auditum fecisti judicium ;

carni acquieveruul ,
profulura non pran^idcnlcs, « terra tremuit et quievit. »

somnum siium, qui dhVAl a quicte bonornm, quia De cwlo yenicns, fecisli, [Alcuin., Haym., Cas-
iste fallax esl. Vident euim per somnum se liabere siod ; Aug.] id est facies. Sed pra-teritum ponit,
thesauros ; sed dum evigUant, nitiil inveniunt. Unde quasi jam factura sit auditwu, id est oranibus no-
dicit £< nihilinvenerunt omnes viri divitiarum.
: tum judicium. De ccelo veniet ad judicium Dominus.
Ecce diffinitio avarorum id est studenles divitiis. ,
Unde Apostolus ait In revelatione Domini Jesu de:

Unde non ait Habenles divilias. Multienira habcnt

: ccvlo cum angelis venientis (II Thess. i). Velde
qui non amant scd viri divitinrum, qui tolam sci-
; ccelo jaculalus cs judicium, alia littera, qui sic des-
spem suam ponunt in incerto
licet divitiarum, mliil cendet tanquamforlissima manu jaculumdestinatum.
invenerunt, dico in manibus suis [Cassiod., Aug., Deinde virtus judicii exponitur , cura subditur :

Cassiod., Aug., Gl. int., Aug.] Ita hoc dicit, quasi Terra tremuit. Quasi dicot : Faciesjudicium. Unde,
adhuc in manibus quKrunt cum se nihil tenuisse terra tremuit , et quievit a malis suis, id est terreni
cognoscant. Somnium ergo pra;sentis vita; illos di- terrebuntur, et perdila polestate quiescent. Melius
autem post hanc vitam paupe-
vites facit. Evigilatio autera modo tiraerenl et quiescerenl, quam tunc
res prodil. Alludunt enim hfec verba actionibus som-
g Vers. 9. — <i Cum exsurgeret in judicio Deus
niantium, qui evigilantes quaerunt in manibus quse 'I ut salvos faceret onines mansuetos terrae. »

dormientes videbantur tenere et amisisse dolent :

Citw flgM^, [Cassiod., Alcuin., GI. int., Cassiod.]
quod tameu nequaquara se possedisse cognoscunt. id est Jesus Christusea;su)'(;ere<, IGT injudicio,
Tales sunt isti qui venerunt in hanc vitam, et per vel, judicium, severe judicans,qui hic quietus omnia
cupiditates lemporales quasi obdormierunt. Hic e.x- pertulit. Vel ita junge : Judicium dico exercendum,
cipiunt illos divitiae et vaufe pompre volaticae, el cum Deus cxsurijeret in judicium, id est cum po-
iransierunt omnia. Et ita nihil invenerunt in manibus tens apparebit, qui bumilis apparuit. Idem sensus :

suis, quia nihil posuerunt in manibus Christi, qui Vel ita ab illo loco, de ccbIo. Quasi dicat : Erit ira.
dicit : Esurivi, elc. {Matth. xxv.) In pauperibus Ncc hocest iraprsediclura, quia de caelo, id est de
namque esurit, qui in cirlo dives est. Vel viri divi- Asaph, fccisti auditum judicium, esse fu-
ino dicit
liarum, id est qui libero arbitrio et lege se divites lurum. Unde lcrratrcmuit, id est homo, etquievit,
putant, et nihil invenerunt, in manibus suis, quia a malis suis,fecisti auditura : quando? cumDeus,\A
nihil boni post hanc vitam habent ; sed hoc quod est Christus, exsurgerct hie a morte, poslea ven-
ipsi dormierunt, est a te quia turus , in judicium , id est ad judicandura omnes

ViiRS 6. — « Ab increpatione lua, Deus Jacob,

[Alcuin., Cassiod., Aug.,Cassiod., Alcuin., GI. int.]
q Sed, ne putes judicium ad solara daranationem ini-
' dorraitaverunt qui ascenderunt equos. n
quorum, tieri subdit ul salvos faceret omnes nian- 1

Ab increpatione tua, [Gl. int. Aug., Hier., Aug.J suetos terrce, scilicel quinonequos superbiffi ascen-
ab ira
id est et excaecatione qua excaecas eos, o dunt; sed in humihtate confessi sunt peccata, qui 4
Deus Jacob, id est junioris populi, dormilaverunt habent pacem mentis, non detrectantes jugum Dei.
'

cordis cfficitate, sicut Pharao et .Egyplii, et qui per Mansuetos dico ierrx. Quasi dicat : Non dico an-
sa2cularia Pharao enim increpationes
vagi sunt.
gelos qui sunt mansucli creli, non terrae.
Domini obstinata menle contcmpsil, ila et hi negli-
gunt sancta monita Domini. Sed qui dormitaverunt? Pars III. Aia'J<a)vu.a. Vers. 10. — « Ouoniamcogita'
Qui ascenderunt equos superbi;e, id est qui no- tio hominis contitebilur tibi ; et reliquioe cogitatio-

luerunt esse hurailes, quorum superbia crevit hu- II nis diem festura agcnt tibi. »

mili Christo, non humiliati. Unde prasceptura est jn Quoniam cogilatio hominis. [Cassiod., ^Vlcuin.
lege fdiis Israel , ut non raultiplicarent sibi equos GL, int., Alcuin.] Tertia pars, ubi adraonet jam de-
(Dcut. xvii). Salomon (|uoque de Judoso equos non votos oflerre vota. Quasi dicat : Merilo salvat man-
habebat, sed eraehat de JEgypto (///. P,ey. x.) At suetos, quoniam cogitatio mansueti hominis confi-
tende rem Ireraendam. Increpatio, slrepitum habet,
d tebor tibi, id est mansueti laudabunt te cogitationc
strepitus vero increpationis solet excitare homines. et etiara opere. Unde subdit : Et rcUquia; cogitatio-
Sed lantum pondus est increpantis Dei, quod dor- 7iis. Id est cxhibilio boni operis diem feslum agent
mitant increpati, id est cor habet induratum. Duri- iibi, id est mansueti ce ssabunt a servili opere pec-
tia enim cordis, obdormitatio est. Sed quod dor- cali, non
mundo, sed quieti, et bonis operi-
intenti
mientes modo non sentiunt, in finem sentient quia bus intendent. Cogitatio enim est conceptio voti
reliquiae, redditio voli operatio, reliqua post cogi-
—
;

Vers. 7. (I Tu lerribilis est etquisresistettibi?

tationera. Et quia salvabit, ergo, o vos homines.
» ex lunc ira lua. »
Vers. H . — « Vovete, et reddite Domino Deo
Tu terribilis in judicio futurus cs, et [Cassiod., « vestro, omnes quiincircuitu cjus atferiis munera.
Aug.] licet hic aliquo modo resistanl, tunc ciuis re- Vovete, mente quodlibet bonura, et reddite opere
sistet tibi ? nullus. Sed ex tunc ira tua. Modo enira necessario post votura. [GI. int., Aug.] Nolanduna
dicunl quod volunt, et dispulant conlra Deum. Quid quia alia suntconimunia vota de his, scilicel, sine
enira tunc erit? ecce tunc erit ira tua ,
quando quibus non est salus, ut vovere fidem in baptismo,
 ;

709 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. LXXV. /10

et abrenuntiare diabolo el pompis ejus, nec occi- A amore, vel tiraore facite, quem vere liment boni
dere, non surperbire, et hujusmodi. Quaj, etiam si mali vero non et quia terribilis.ideo timeat quis su-
non promittiraus, solvere debemus, et de his praeci- perbus faccre suum; sed sit humilis communera
pitur omnibus. Vovete, et rcddite. Aliasunt vota pro- oranibus intelligeus, habens spiritum Dei, non spi-
pria singulorum, ut caslilas, virginitas, et hujus- ritum principum. id est superbum. Unde subdit ;

modi. Ad hcec ergo vovenda nos non prs-

invilat, Et ei <jui spiritum principum, id est audaciam su-
cipit, ut voveamus, sed ut vota roddamus. Vovcre perboruni, scilicct spirilum superbiae, vel timoris

enim consulitur voluntati, sed post voti promissio- aufert, dando suum spiritum, et sic facit eos reges

nem necessario redditio exigitur. Ideo non ait sim- sui, qui corpus suum moderantur, unde subdit : Ter-

plicilcr vovete, et nohte vovere, sed vovete, et red- ribili npud reges terrw, [Hier., Haym., Aug.] qui se

dite, id est si vovetis, reddite. Alioquin de volo rei regunt subjecti Deo, de quibus dicilur : Cor reijis in
tenentur f.i damnationeni habent, quia primam fi- manu Domini csl yProv. xxi). Vel ad litteram, aufert
dem irritam fecerunt, ut ait Apostolus (/ Tim. v). spiritum, id est vilara principum, scilicet terreno-
Vel prima cogitatio dicitur, qua incipimus bona, sci- rum. Quasi dicat : Xou solum aliis est terribiiis, sed
licet pffinitere de peccato, et confiteri Deo, quae facit etiam regibus terrae. Unde subdit terribili apud rc-
ges terra', qui terribiles sunt
reliquas cogilationes, qu« festum agunt. Prius est g aliis.

damnare et displicere quod eramus ;

quod postea in COLLATIO IX PSALMIJI LXXV : d XOTIS IX Jtn.EA, » etC.
memoriam tenere debemus, scilicet quid eraraus, et Vehs. —
confregit potcntias, arcum, scu-
3. « Ibi
quid accepimus. Et ha!c sunt rehquia? cogitationis, tum, etc. tn Hebr. el in Gneco, sic ordinanlur isla
ne a memoria excidat vulnus quod habuiraus, etmu- duo vocabula, potentias, arcum, ut sinl in statu re-
giminis. Prius quidera verlit Hieronyraus, volatilia
nus sanalionis quod Salvator donavit. Et haec in
arcus, quod alii eodem sensu sagittas auljacula ar-
merariria tenentes, gratias liberatori agamus, quod cus, nUJp iBVJl RisciiPHE QUACHETH, ubi manifesle
est soiemnia celebrare. Ordo vero non pen-
litterfe ]irior particula pronunliarelur ai£t'1 Reschapiiim,
det a superiori, ut proprielas diapsalraatis servelur, nisi forel in slatu construclionis id quod clarissirae
sed ad inferiora respicit, sic : [Aug., Cassiod.] Co- patefacitGra;cum tol xfa—/i tmv to^wv. Ilaque diceret
quis in Latinis exeraplaribus viliura esse seriploris,
gitatio hominis, prima scilicet qua damnat raala, et
qui posuit potentias, arcum, ut habel el inlerpreta-
incipit bona. Confitebitur tibi,et reliquicecogitalio- tur Hieronymus in Commenlariis. Ibi, inquit. con-
• ni.?, id esl reliquje cogilaliones, post prima, scilicet fregit forlitudines arcuura, illas sagitlas ardenles
quod seraper debet homo recordari mala prieterita, quas miltebat diabolus. » Sic el legit Auguslinus
consimiliter Cassiodorus. cornua arcuum. Itcraque
ut lugeat, et bona pr«stita ut speret, diem festum
Arnobius. Invenio lamen ipsura Grogorium, dii^jun-
agent tibi, gratias agendo. Quoniam sentit se homo ctim legissc, quod liquet cx inlerpretatione propria
p
a peccatis liberum, sicut post emundationcra jubetur ^ singulorum, lib. xxiii .Moral., cap. 29, in ha;c ver-
Judffiis in lege offerre festivum manus Deo. Et quo- ba « Rursura pro humana rcpugnalione, per eura
:

Prophelara, sculuni ponilur sicul alibi ail Ibi con-

niam solus Dominus est , cui feslivilas debetur,
:

fregit cornua, arcum, scutum, gladiumctbellum. In

ergo, o vos homiaes,voveieet reddite, hoc non mu- cornibus quippe elatio superborr.m, in arcu enim
tatur. Domino Deo non tantum homini, quia
vestro, insidia; longe ferientiura in scuto aulem, obslinata
;

non est tantura horao, sed etDeus. [GL int., Remig., durilia defensionura in gladio, vicina percussio ;
;

in bello vero, ipsa conlra Doininum mentis motio

Cassi'vJ.] Reddite, vos omncs in circuituejus existen-
designatur. j Et paucis interjectis. » Hinc rursum
tes, per tidem ajjcrtis muncra, id est vos ipsos rau- per eumdem psalmura dicitur Arcum contcrct, et :

nera, quoe allaribus oflcruntur. Hi talos raonenlur confringel arma,et scuta combureiigni. Arcnmemm
vovere, non ha;retici, vel pagani. Vel secundum Dominus conlerit cum occulla insidiantium machi-
aliara lilteram, quae est, omnes qui in circuitu ejus
namenta dissolvil, » etc. In eamdem tendit lectio-
nem et dislinctionem Haymo, hunc locum edisse-
sunt affcrunt, vel olferent, [Alcuin., Aug.] Quasi di- rens : « Ibi, idest, in Sion, id est in speculanlibus se,

cat Ideo vos moneo, quia oranes qui in circuitu

: confrcgit Deus, id est destruxil, potenlias diaboli, et
ejus simt, ut famuU, ofierent, vel affercnt munera, eas per partes exsequilur : Arcum, id est, latcntcm
impugnationem scutum, in est dcfensioncm iniqui-
humilitatis, id esl, oranes bumiles conliienlur ei, et
lalis ; ct gladium, id esl, manifeslam impugnatio-
adorant eum. In circmlu namquc ejus, quasi medn Dnem. Et ut omnia compreheudat, dicit bellum id ,

suni, qui intelligunt comraunem esseomnibus veri- estomnemirapugnalionera. » ItecHayrao. Quiaper

talera, ct non faciunt superbiendo suam, offcrunt tissirae dislinguit poleniias et arcum. Jara vero cum
muItaB fuerint cdiliones quid si aliqua habuerit
munera, quia habent humililatem. Qui autcm quasi ,

To To;ov. Illud landem lectori expendendum relin-

suuni faciunl quoil omnibuscommune est, lanquam quo. Manilestura est aulem quod Chalda?us distin-
inmodio positum ad partera ducere conanlur, ct hi guit interposila conjunctione, Sagittaselarcus. Ac-
non offcrent munera. Eecedixit cuidcbeant offerre, cinit versio Felini.

scilicet Domino, et qui sunt in circuitu deindc sub-

Vers. 4. —
lliuminans tu mirabiliter a montihus
xternis. Ilieronymus, o montibus caplivilatis ; Pra-
jungit, quare dicens :
tensis, prwdm; Sanctes, rapacibus ; etcaHcri siinili-
ter.VocuIa Hebraica «itc tereph pra'dam haud du-
Vers. 12. — '< Terribili et ei qui aufert spirilum
bic signat. Scd palam cst Septuaginta legisse aTJ
« principum, terribih apud regcs lerra:. »
TEREM, quod lamen una litterula distat, id est antc,
quod ut dilucidius esset dixerunt (i moniibus CEter-
Terribili. [GI. int., Alcuin., Aug.] Quasi dicat :
nis, magis quam a montibu.^ antc.
Vovetc Domino tcrribili, id cst quia terribilis, si non Turbati tunt. Ahi vcrtunt, spoliati sunt, aut in
 ; ,,
;

711 PETRI LO.MBARDl 712

prsedam dati sunt 'SSwffiN esctoi.ai.u, ubi in princi- A sedcre in equis, dicit Augustinus, pcccalumnon sit,
pio poiiitur alepli, vice hic, id quod indicat Munste- scd cervicem polestalis contra Deum erigere, et pu-
rus. Ctcterum, qui spoliis expositi suut, nusquam tarc se in aliquo honore esse. Quodcunque autem
non turbanlur. Unde Nebicnsis habet deturbati , verbum nostrie lectionis respondet diverso signi-
sunt. ticatui cujusque vocabuli Hebraici, quantum satis
Insipientes corde. Alii dicunt, fortes aul rohusti est.
corde, siye feroces. Hicronymus autem ponit, supcr- Vers. 8. —
De ccelo auditum fccisti judicium.Fa.-
bi corde, quem scquilur Nebiensis 3S iT^a^S' AnmE ber docet nos rcctius ad Hebrseum dici in futuro, de
LEB, ut ex hoc perpendanius niliil stolidius corde cwlo auditum facies jiidicium. Scimus prteteritura
superbo juxta aposloli dicluin Rom. i Diccntes se :
poni loco fuluri, tamen ad verbum in Uebraio, est
esse sapientes, stulti facti sunt. pra-terilum m'au?n iiisgii.mata.

Vers. 5. —
AV/ii/ invcnerunt uiri diuitiarum in Vers. 10. —
Cogitatio Iiominis confitebitur tibi.
manibus suis.Woc in loco, cx duobus pendct varietas non iiAMAn vertilur ira vel furor, ubi dmmus coqi-
translationum. .Allerum est vocabuluni haul, Tn tatio. Attamen si di.\eriraus detlecti posse a radice
po/i/ifmon significal, quandoquei)«'es, exercittini, di- Dni lAiiAM quod est iulerdum concipere cogitationem
vitias, et alia quKdani. Alterum (quod subinde ad- reperiemus, quam inlerpretatur Auguslinus in hac
monetur) aequalitas casuum in Hcebrea declinalione. partc, primam conceptionem pa^nitentia; interioris.
Itaque ut agnoscas quo modo id sit verum, melire Sic et nos debemus irasci peccatis nostris recogi-
variastraductioncs. Hieronymus ail non invenerunt :
lando in amaritudine animte nostra; acla pristinae
omnes viri exercitus manussuas, Peliicanus, non B vilas, ut inde laudem Deo digne dicamus eique haud

invenerunt viri strenui manus suas. Pene idcm ficte confUeamur.

Nebiensis et interpretes pro Cajelano. Pralensis cst lieliquice coijitationis dicm festum agent tibi. Hie-
cum Hieronymo. Sanctes, non invcncrunt viri ronymus,?-e/;V/»iJ4' irxaccingcris ^iann n*'^!! n^lNU
fortes, vircs in manibus suis ; Folinus, niliil mani- sciiERiTH HE.MOTii TAOiioz. Alii vcrtunt reliquias fu-
bus suis potuerunt efficere cuncti viri belliea vir- 1-oris accinges.OpmQv Septuaginta legisse ;an hagag
tule instructi ; .Munsterus, non ruvencrunt cuncti per duplex SlG^
gimel, id est, soleranitatem age-
viri quorum manus potentes fuerunt. Satis acce- re ;et non pcr gimel unice ac res "ijn hagar.
dit paraphrasis Campensis. Sciendum lamen Hie- Vers. 12. —
Tcrribili et ei qui uufert spiritum
ronymuni, ad Sumam, malle manibus suis legi /»'iH(7'/;H)?z.Hieronymus reddit rationem, cur pro-
citra praepositionem, eo quod Grffice liabelur sim- nomen ci adicceril, quod non erat in Graeco, imo
pliciter xaT; yEfciv auTwv praisertim quod pjlsare- nec est in Hebraeo. Ita scribit ad Suniam et Fretel-
tur, quasi ipsam posuisset prtPpositionem in sua lam : « Dicitis quod, ci; non sit scriptum in Graeco
versione e GrtRCO, in eodem nihilominus opere mo- Tw Trv£ufj.aTa id est
!po6£f(ji (x-.j/aipoujJi£vo) (Xfy_()vrt>)V,
net contenliones, ubi est idera sensus, decliuarc. terribiliet auferenti spiritusprincipum. Verumesl.
Vers.6. —
Dormilaverunt qui ascenderunt equos. Sed nisi apposueriraus ci, Latinus sermo non reso-
Ilierouymus, item ca;teri qui Hebraicanlur, consu- dicere, terribili et qui
nat. Neque enim possuraus
pitus esteurrusetequus C"D"2j^1 DTIJ nirdam ve- aufert sjiiritum principum. « Hiec Hieronymus. Illud
RECHB VASus. In eamdem inlelbgentiam reducitur „ levius est quod parlicuhira terribili Hebra;i retra-
metapliora aliis verbis elata. Certum est psal- ^ hunt ad praecedenlera versum, quando sententiae
mum loqui de superbia terrena potcstalis, cum cohferent.

PSALMUS LXXVI.
PSALMI TITULUS : « IN FINEM PRO IDITIIUN , PSALMUS Vers. 1. — " Voce mea ad Dominura clamavi
ASAPH. 11
« voce mea ad Deuin, et inlendil niihi. »

Yocemea ad Dominum. Titulus : hi finem pro Idi- Vocemea, [Alcuiu., Aug., Cassiod., Aug.] id est,

tliun, psalmus Asaph. [Aug.] Idilhuu, sicut saepe su- intentione ad Dominum clamavi, non
devotionis,
pra diximus interprelatur transiliens eos ; Asaph, aliud ab eo pctens, ab ipso enim ipsum quaerit, et
congregatio, qure fidelis hic lotiuilur, id est transi- transit quidquid infra est deinde repetit voce mea
liens omniavisibiiia, ut perveniat ad finem, qui Chri- ad Dcum damavi. Oslendens propter quid clamot
stus est, quem Moyses desiderabat vidcre, cum di- scilicet quia Dominus, quia Deus. Vel ila : Prius
cebat Domine, ostende miiii faciem tuam {Exod.
: dicil ad quem claniet, et nou quid petat, dicens :

xxxiii). Cui Dominus Non videbit me homo et

: Voce mea ad Dominum. Non dicit quid petat, quia
vivct (ibid.). Et est sensus tituli Psahnus iste at-:
^ non est opus ei qui novit quod expedit. Deinde
tribuitur .isaph, id est fideli congregationi, qushic subdit propter quid clamaverit : Et vo.v mea est ud
loquitur, et agil pro Iditliim, id est dc se transi- Deum, alia littera, ad hoc est vox propter quod edi-
liente in fiticm, id est in Christum ultra quera nihil tur. Uoc addil, ne putetur propter aliud clamare ad
est. Intentio docel desideria et illecebras sa>culi cal- Deum, quara propter ipsum, supra quem nihil est.
caro, et nil sibi proponere uisi illum ex quo sunl [Gl. int., Aug., Cassiod.] Vel in eodem etiam sensu
omnia, sicut ipse facit. Modus : [Cassiod.] Quatuor legitur littera nostra, scilicet clamavi voce mea
sunt partitiones. Prirao, dicit quomodo transcen- ente, ad Deum, et ut non fruslra clamasse se osten-
dens omuia Deum quaerit invenit. Secundo dcli- dat, snhdilet intenditmihi, quia semper adest qua?-
berat an sit eum reducturus, ibi, anticipaverunt. renlibus se : sed non adest quferenlibus aliud ab
Tertio dicit quid dcliberando invenerit, ihi, ct dixi eo. Unde
Clamavcrunt nec erat qui salvos faceret
:

Nune. Quarto exponit qua; in mundo Christus ope- (Psal. xvii). Item Clamaverunt ad Dominum nec
:

ratur, ibi viderunt te. Asaph ergo transiliensomnia, cxaudivit cos (ibid.). Intendere autem Dei, est dare
solum Deum quairens, ait : tolura quod potitur, etiara plusquam pelatur.
 : :

w CO.MMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. LXXVI. 714

Vers. 2. — " In die Iribulationis mcfe Deum ex- A solari, quia in omnibus scandalum invcnit. Vcl timet,
» qnisivi manibus nieis noclo contra euni, ct non quia in nulio sccurus esl, quae ergo respiralio ? Ecce
» sum, deceplus. « nwmor fui Dci in quo suavilas. Ilunc manus? (luaj-

In dic tnbulationis mece. [Gl. int., Cassiod., rentis invenianl in trislhia consolatorem, et delec-

Aug.] Quasi dicat : Non solum vocc quasivi Deum, iatus sim, vel et garrivi, alia littera, id est exsul-

sed etiam manibus, id est operibus, et non solum tavi loqucndo deDeo ut garrulus, qui praj latitia

alio lenipore, scd etiam, in dic tribulationis mca\ nec vellet, nec posset taccre. GariuH enim proprie
in qua alii quaerunt de ea exire, qui non transiliunl. dicuntur, qui vulgari verbo sic aiJi>cllanlur, scilicet

Istc neeessilalum oblilus, Deum lantum qua;rit. Vel accedenle Irelilia, nec valentes, nec volenles taccre.
ita continua : Quomodo hoc lotum fit ? scilicet clamor Et in garriendo rursus defccit spiritus meus, qui
et exauditio, ecce, in die tribulationis mese, id est prius conlabuerat ta»dio malorum, Ideo defecit

quando cst mihi Iribulalio, vel in vila isla, ([ua; ilerum spiritus meus, quia.
tota est tribulatio de.sideranli cfchmi, exquisivi P.\RS. 11. Ai(X(|iaAiJta. Vers. 4. — « Antieipavcrunt
Dciim. Ex tribuhilione qua;rit islc Deum, ut in co sit « vigilias oculi mei : lurbatus suin. et nom sum
sibi quies. Non quod bu-
aliud ab eo qua?rit. Nola n k)culus. »

cusque dixil, quis clamaverit, et ad quem, propler g Inimici mei. [Aug.] Alia littera antieipaverunt
quid, et qua necessilale. Deinde subdit, quomodo vicjilias meas, ciuaerentes calumniam in verbis, id
([ua^sieril, et quando, ct ubi, et quo fructu. Quasi est omnes inimici raei vigilaverunt super me, id est

(Hcul Quomodo quaaris ? Munibus meis, id est

: plus me : lendcndo insidias prapoccupaverunt me
bonis operibus, non inani desidcrio. Quando ? nocte. spirilualcs inimici, de quibus dicit Aposlolus : Non
Idem dicitur nox hic quod supra dies tribulationis, est vobis colluctatio adversus carnem et sangui-
scilicet vita isla. Hoc ssculum, quod est tribulalio nem, sed advcrsus principatus et potcstates, ad-
illi qui desideral crelum. Et nox est quia in ea opus versus spiritualia nequitue {Epkcs. v). Hi vero
est lucerna verbi Dei. Unde Petrus : Nos habemus plus ad decipiendum. quam ego ad
vigilaverunt

certiorem propheticum sermoncm, cui bcncfacitis, cuslodiendum scandala ponunl

, ubique
ubi(iuc ,

iyitendcntes velut lucenuc in obscuro loco donec dies ponunl muscipulas. Kcce cnim lai^dnnn incst cordi,
luccscat, et lucifer oriatur in cordibus nostris {II liraendum csl nc tristilia absorbcal la;liliam. Vel ne
Petr. i). Venturus ergo est verus dies post istam garriendo in Isetitia spiritus deficiat, et dicat homo-
noctem, cujus diei comparalionc nox esl. lia'C vita quod inimicus tcneat, id est reprebcndat, undc iste
Dies vcro est comprala viuc infidclium. Unde Apos- turbatur, et non loquitur. Unde scquilur turhatus :

tolus Sicut in dic honestc amhulcmus {liom. xii). sum, quia malum est tasere, ct malum loqui. Idco
:
p
Dies ergo est in comparatione infidclium, et nox in retro redil, undc subdit Et non sum locutus, non :

comparalione angelorum, et cum idem sit dies et lamcn cessat, conalur invcnirc remediuni, vult et
nox, lamcn propter aliud supra dies ponitur, propter hoc ipsum transccnderc, unde subdit
aliud hic nox. Dicscnim uccessitalcra, nox tcmpus Vers 3. —
Cogilavi dics anliquos, ct annos
'<

clamoris nolal. Eccc dixil qua neccssitate, ct quo- K Kternos in mentc habui. "

modo el ([uando (iua;ril, et ubi qua>ris ? Coram eo, Cogitavi dics. [Aug.J Jara isle iiuasi qui cxlra
vel contra eum. Coram ipso Deum quserit, qui non vapulavil in secreto raeutis sua; agit, ubi nemo ob-
facit justiliam suam coram hominibus ut videatur lalrat. Et Deus adjuvat, ibi manens, dc icternis
ab eis. Undc : Ncsciat sinistra tua quid faciat dcv- agil : (iu()d ibi licet, non cxtra in strepitu. Et hoc
tera lua [Malth. vii. Et : Cum facis clectnosi/nam, cst cogitavi dies antiquos, ct annos wtcrnos, ubi
noli tuba canerc, etc. (ihid.). Et quo fructu non iia^c mala non sunl, habui in mentc, id est in me-
sum deceptus, ut lii qui aliud (|ua;runt, quia invcni moria, ct accipit pro codcra dics el annos. Ihcc co-
quod (luajrebam. gitalio de retcrnis, magnura silcntium vult ab onrai

Vehs. 3. — " Uenui consolari animam mcam, tumultu rerura humanarum, ut sccurc inlus agal,

memor Dci
undc subdit
n tui (H dclcclalus sum, et exercitatus r)
l
» sum ; ct dcfccit spirilus mcus. » Vkbs. 6. — « Et medilatus sum noctc cum cordc
Itenui, vcl, ncgavi consolari animam meam » meo ; et cxcrcitabar, ot scopcbam spiritum
" raeum. »
vel mca. [Aug.] l^xponil bic tribulationem
aninia
qua; pungit, ct quodamniodo impingit ci ncccssila- El meditatus sum noctc cum cordc mco, [Aug.]
lem tninsilicndi. Quasi dicat : Dixi in dic Iribu- ubi non est locus calumnioso, el garrichum, alia
lationis, (iu;u Iribulatio tanla fuit, (luod anima nica litlcra, non jani foris, sicul prius, scd .icrulabar,

renuit consolari, vel negavi consolari animam meam, alia liltera, spiritum meum, ubi mulla, si cum
quia undique mihi mala. Tantum enim ta;dium et eo lo(|uor et garrio, invenire potcro. Kt quid inve-
Iristitia pro pcccatoribus mc occupavit, ut conlra nisli quod non in a-ternum repcllct Dcus bomincm.
Omnem consolalioncm claudat se anima. Si quis lit hoc sub interrogalionc dicil :

enim juslus vidclur. (lui solus esl consulatio siope Vkeis. 7. — » Nun(|ui(l iii a-tcrnum projicicl Dous:
aliter invcnilur : quod est expcrtus isto, porcussus » autnon apponct ul complacilior sit adlmc? »

.scQnilalis. El idco jani limet in aliquo la;tari cl con- Nunquid in wtcrnum projicict Deus |Aug.| horai-

1'ATROL. CXCI. 23
 ; '

715 PETRI LOMBARDl "10

nem? absit ! Adverle saltus transilienlis. InveneratA Hiic et illuc volveudo, in quo actus deliberationis
supra Iwdium in bac vita, nusi[uam tidem, nusquam exprimitur. Vel, scopebara, id est fodiebam, spirilura
consolationem. Ad quoscunquc homines intcndebat, meum. apud me tra-
[Alcnin., Cassiod., Aug.] sic

scandalum inveniebat uusquam ergo secu- in eis, nunquid in irtcrnum projicict Dcus
ctans, scilicet

rus. Ideo transilivit ad Deum, ut ilii tetetur; sed genus huraauum. Et tionne apponet, id est nonne
garriens foris, de Deo reprehendi ab inimicis. Unde addet ipse, ut complacitior sit adhuc ? quasi qui
ad cor rediit. Sed quia illi tacere raalum erat, ne jara placitus sua gratia fuit in Veleri Testamento,

silcrct a bonis, angustiatus in hac vila vehementer nonne addct ipse, ut plus sit in Novo, pcr advenlum
de alia vita raullum cogilavit, ubi non esl tentatio; Filii ? hoc senlit, qui de pietate traclat : vel compla-

nec cessavit iransihre etiam spiritum suum, doucc cilior sit adhuc, id est ut ipse qui fuit iratus repel-

venirct ad fincm de quo titukis ait ubi, hoc inve- lendo, mala inferendo, sil mansuetior hberando,

nit, quod non in feternum projiciet Deus [Rem.,, revocando. Ira enira fuit quod patiraur.

Cassiod.] Vers. 8. — « Aut in finera misericordiam suam

» abscindet, a generatione in generationem '? »
Aliterab illoloco : Reniut consolari. Quasi dicat
Aut ahscindct ipse a genere humano misericor-
Men non sum deceplus,
'
quia a Deo exquisivi . ,• •
rr^i . ,- j -i- .
!•• «(rtm nicarnationis, Gl. nit., Cassiod.
i
scdicet quod i

Deum, quod animamea renuit consolan, m a.h\iii

., -D , • •

, ,,. . .
'... .. ,. ,. ..
dc Virgine natus. Misericordiara dico suam quia
rcbus quara in Deo. Et ideo memor fui Dei, in quo
ipse nalura misericors est. Et hoc in finem, id est
suavilas, et delcctatus sum in eo, .et exercttalus
omnino a bonis, sicut a mahs. Vel in finem, id est
sU7n, inquirendo magniludincin sapientia^ el poten-
in plcnitudinera lcmporis ut nec hoc tempore
,

tiae ejus, et defecit spiritus mcus, quia res est

l)enericium incarnalionis exliibeat, scilicet o genera-
incoraprehcnsibihs.
tlonc malorum, in yenerationem, vel a gencratione

Anticipaverunt. Sccunda pars. [Cassiod., Alcuin., prima Veteris Teslamenli in generationem ultiraam,
Cassiod.] Invento Deo, qui solum bonum est, ei scilicet Novi Testamenti. Idein aliis verbis repetil
deliberat an sit euin reducturns, secundura lectionem dicens :

Augustini quaa pra'cessit. Non est hic parlilio et Vers. 9. — II Aut obliviscctur raisereriDeus? aut
ponit (luomodo exercitatus fuerit ita, scihcet quod " contiuebit iu ira sua misericordias suas ? »

anlicipaverunt vigilias, ahorum, oculi mei, ut Aut ohliviscetur Deus misereri. [Aug., Haym.,
ille facit, qui ante terapus surgit ad negotium. GI. int., Aug.] lu alio non est misericordia, nisi
Vcl, oculi raei, id est affcctioncs meai, anticipaverunt eam Dcus donet, cl ipse erit sine ea ? Rivus currit
vigilias, id est, sedulitatem ahorum. Vel per vigi et fons siccatus est ? ipse enim fons est misericordiae,

lias significat noclurnos, quos usuahter sic vocamus, ^ qy; gam naturaliler habet a ([uo emanat velut rivulus
quos facimus in laudibus Dei. Quasi dicat : ante de fonte in alios. Dum autein dicit : Obliviscetur
alios in nocturnis, laudavi Deum, et vigilans tur- misereri, significat quod inccepit et consuevit mise-
batus stim, quia non potui consequi, quod qua;ro. reri. Idem aliter repetit, aut continebit in ira sua
[Alcuin., Gl., Haym., Cassiod.] Qui dormit in miscricordias suas, id est ira vincct misericordiam?
mundanis somniat se beatum. Et non sum locutus, polius misericordia vincet irara. Unde per Isaiam :

id est, non murmuravi contra Deum. Et ideo, tur- Kon in wternum vobis vindcx ero (Isa. xxxvii).
batus est, quia duin nocte secreta sui animi pcr- Neciue per omne teinpus irascar vobis. Ideo ante
quirit : videt humanum genus in peccala rucre, dicil, continebit raisericordias, quia ca'pit jara mise-
et pio dolore pro aliis cruciatur qui jam vitia trausi- reri. Et ideo non desistendum.
livit; sed tacet, non loquitur, quia nocte non habet Pars. III. A'.a'|aX|Aa. Vers. 10. — u Et dixi : Nunc
solatiura humani colloquii quo tempore caulius ! cffipi. Itec mutatio dextera; Excelsi. »

cogitat. Unde subdit : Cot/(?aiiJ, [Cassiod., Alcuiu.] El dixi. [Alcuin., Cassiod.] Tertia pars, ubi dicit,
quasi dicat : Ideo sum turbatus, quia, cogitavi quid deliberando invenerit, scilicet quod Christus
dies aniiquos, Ada;, in quibus corruit homo a sta- mutat homines et redirait. Quasi dicat : Iia cogita-
bilitate sua, id est cogitavi quid contigit Adffi pro D jjan, i,.^,^ gpyj „^p_ ^^ p^j^ Y\stC di.ri id est huic me-
inobedicntia et cx illo cognovi Iiunc defectum ditalioni mea^ respondi jY««(;primo : ca'pi sapere,id
hominis esse. Et contra annos wternos, quos lioino quod fuit tacitum ab Kternis temporibus,
est intellexi,
persistens haboret, m
mcnte hahui, quod non stulti. quod homo reduceretur ad annos aeternos.
scilicet
Quasi dicat : Vidi bona qu« perdidi, et niala quag
Et quod jara intelligo, istud est argunientum de fu-
inveni ; et ideo lurbalur iste, quia homo desiderat tura consummalione, scilicet quod in futuro con-
dics antiquos annos wternos negligit. Et mcdi-
el suminabor. Et hwc muiatio est dexterce Excelsi
tatus sum nocte, id est in hoc defectu, cum corde [Gl. int., Cassiod.[ Id est favoris et propitialionis
mco, id est, cum ratione, si quomodo possem rcdire Dei. Quasi dicat Non est rautatio a misericordia ad
lOO
:

ad annos aHernos, cum ratione lacilus iram, sed ab ira ad misericordiam, scihcet quod de
loquitur, qui in ca quietus exercetur; et scopebam servis mutamur in filios, ut cgo fui.
spiritum meum, id est, purgabam inentem meam, Vers. \\. — II Memor operum Domini,
fui quia
ul viderc possem alii iuterprelesdicunt, vcntilabam memor
:
" ero ab initio operum tuorum. "
spiritum meum, id esl virlulem anirai raei. [Hier.] Memor fui operum Domini, [Cassiod.] id esl hujus
 ; :

717 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. LXXVI. 718

mutationis in rae factae, mcinor fui, nunquam dans A ita in oporibus et meditatione Dei. Est interior

oblivioni, ut meliora mererer ; sed ne de se tantum qusdam atfectio cum inspicitur muiius, ot in crea-

laitari viderel, addit : Et vere liujus mulationis mc- tis Creator qua;ritur, nusquam displicens,
et invenilur

mor fui, ^uia etiam nieinor ero inirabilium tuoruin scd per omnia et super omnia placeus, Dous in

ab Deus humano generi indulsit

inilio, id est quaj sancto. Jani incipit opera misericordiio Dei circa nos

ab initio, scilicet quod Adam ad imaginem suam ostendere, de quibus garrit et exsultat, ostendcns
fecit, quod Abel liostiam accepit, similiter quod de per quem fit reditus ad annos aslernos. Quasi dical

Noe fecit, in cujus arca divcrsa animalia in myste- Per pra>dicta sum certus, quod veniam. Et hoc duce,
rium licclesiae salvavit : quod de Abraham fecit, non Dctis in sancto Chrislo, via tua, id est via co-

cujus oblatioue fdii Christi incarnationem et passio- tendi te et ad te voniendi. Ipse enim ait Ego sum :

nem designavit, tandem quod ipse Deus venit. Hajc via, vcritas et vita iJoan. xiv). Redcant ergo pra;va-
sunt quem virum sanctum delectant. Unde supra : ricalores ad cor {Isa. xlvi), el scrutentur cor suum
Et delcctatus sum. Deinde universalius repetit. recolentes annos ffiternos, et sic invenient miseri-
cordiam. Unde laetus poteutiam Dei praefcrl
Vers. 12. — Et meditabor in omnibus operibus
simulacris, quas falso colebantur.
iste

[Cassiod., Aug.]
n luis ; et in adinventionibus tuis exercebor. u

p Quasi dicat : Et cum ha-c siut, Quis Dcus de diis

Et mcdilabor in omnibus opcribus tuis, et in adin- gentiuin, quibus homines affecti colunt, cst maynus
vcntionibus tuis excrccbor,\A\cuin., Rem., Cassiod.] sicut Deus noster, quasi dicat nullus quia tu solus, :

id est in pra;ceptis qu* invenisli, vel quibus inve- non alius, es Deus proprie qui solus facis miribilia
neris ; a te enim omnis sapientia et prudentia est. tam in aniraa <[uam in corpore. Sanati sunt surdi,
Vel, in obscrvationibus tuis, alia littera, id est prae- caeci, languidi, mortui, paralytici {}Iatth. vi, ii).

ceptis quae observanda sunt, e.rercebor, quia non Ista in corporibus facta sunt, in anima quidem
salis est lcgere Scripluras, sed fructus operum de- sobrii sunt paulo ante ebriosi ; fideles sunt paulo
raonstrare oportet. In his autem eruditus iste iu
ante adoratores simulacrorum. Facis mirabilia, ut
laudem prorumpit, dicens :
hoc quod
Vers. 13. — « Deus, in sancto via tua, quis Deus Vers. 14. — » Notam fecisti iii populii^ virtutem
" magnus sicut Deus noster ; lu es Deus qui facis a tuam ; redemisti in brachio tuo populum luuni,
" mirabilia. » « filios Jacob et Josoph. »

Deus, in sancto id est in Chrislo ost, via tua, id Virtutcm tuain, [Cassiod., Aug.] id est Chrislum
est redeundi ad le. [Aug., Cassiod., Aug.| Aliter ab notam fccisli, quando eum in mundum misisli ;
per
illo loco.£7 dixi, transiUens iste, nusquam requiem p lioc ot isto tit Iransilicus, qiiod est ununi de mira-
inveniens, non desiit transilire etiam seipsum quo- bilibus. Nolam dico, in pupulis lain fidelibus quam
usque pervenirel ad Deum. In aliis ergo deceptus. infidelibus ; sed infidehbus sic notara fecisti, ut co-
et taedio affectus, nunc invenit ubi sit securus. gnoscant Christum tantum corpore. Fidelibus vero,
Quasi dicat : Itame transilivi usque in finem. Etdi.vi ut cognoscant eura eliam in deitate. Deinde subdit
nunc, id esl intelie.\i primo, cum et me transiliens (|uid pra;stiterit hac virtule, dicens : Hcdcmisti iii

ad Deum veni, (•a'/;i aliquid, ubi securus sim, ubi brachio, id est in Chrislo, populum tuum, scilicet
non anticipcmt inimici mei, ubi jam nuUum pericu- filios Jacoh,\A est Juda;oscredcntes, ct Josepli ipsum,
lum. Et dixi etiam: Ihvc est mutatio dexteiw Ex- id est gentilem populum. Joseph enim pervcnit ad
celsi, id esl raodo coepit me mutare excelsus Deus, per gentes, et intorprelatur augmcntum, idco([ue benc
dcxteram, id est per Christum. |IIicr.| Dexteraenim signiiicat gentes, de quibus augmcntatus est pojiulus
Unde Et brachium Doinini cui
Patris Filius est. : Dei. Vel Joseph intoUigitur Chrislus, quia sicut
revelatum est ? (Isa. i.iii) et scio quod potcsl mu- Joscph venditus a fratribus prius humiliatus esl
tare, quiaomniacreavit quorum ego memor. |IIaym., {Gen. xxxvii), deiude exaltatus, quando in yEgypto
Aug.] Et hoc cst : Memor fui operuni Doinini, jam regnavit (Gen. xlii) : ita el Christus a Judajis ven-
spatiatur iste in opcribus Doi, et securus gaudet, ditus ad genles transiit, in quibus rcgnavit, ubi
qui supra foris garriens defecit. Jam et sui oblitus, D prius humiliatus est, in pcrseculionibus martyrum.
in solo Deo deleclatur. Unde subdit : Quia memor Filii orgo sunt, i[uos cx genlibus clegit. Et cst, et
ero, ipiasi dicat : Menior fui, ot oro, ()uod ita dicit, rcdeinisti filios Jose()h, id osl eleclos de gcutibus
quiamemor ero mirabilium tuorum et non solum Christi lilios. Et repetimus hic, lilios, i|uod primo
iimltl
mcmor ero, sed etiam, meditabor in omnibus operi- non fecimus.
bus tuis, cl inalfcctionihus ^ttisflrtrriam, alialittera.
iliiroi

[Aug.| Ecco tertium garrire. Prius garrivit hoini- Pars IV. Ai(X'^aX|Aa. Vers. 15. — « Viderunl to

nibiis foi'is, ct dofocit post in spiritu suo ot profccil

(t aqua;, Deus, vidcrunt te aqua; cl timuorunl, el
Diiiiilii

nunc in oporilHis l)oi quando porvenit

garril, ipio
<( turbatao sunt abyssi. •>

lendebat. In alloctionibus tuis, non in meis. Aliie Viderunt [Cassiod., Alcuiii., Ilaym., Aug.j Qiiar-
enim sunt afifectiones hominis, alise Dei. AlTeclionos la pars ubi exponil quae in niundo ope-
Glirisliis

cnim hominis sunt circa tcrrcna, scilicct circa ta- ralur, quasi dical : Quomodo fecit notam virlulcm i
bulam, Ihoatrum, venationcm, aucupiuni ol liujus- Eccc viderunt lc, elc. Vel ita contimia ; Nolumfecit
imodi. Kl sicut iu his terrenis cst allcctio humana, ChrisUim, ol per oum vi<!cruiil lc lide . o l>cus
 ;

719 PETRl LOAIBARDI 720

Pater, aquee, id est populi. Vcl ila conlinua; Quia A Iilooque juxta Ezcchielem Egrcdietur do templo :

nolara fecit virtutcm, ideo, o Dcus, Christe, qui Domiui fons aqua; vivic, et vadit ad raare mor-
es virtus ct brachium, viderunt te fidc aquffi, id luum, quod nihil habebat vivens {Ex-ech. XLvii.)
esl populi. Deiude repclil ut uleri[ue populus inlel- Nulli enim pisciculi esse polerant in mari Morluo,

ligalur, videruul tc aqua% ct limucnm l dc peccalis, nihil in eo viveljat; sed de templo Doniini, id cst

cl abijssi, id est altitudincs aquarum turbat(esunt, de sinu Patris, egressus est Salvator, et indulcora-

pungente conscienlia, ct hi non sunt pauci, sed vit maro .Morluum. Vel ad lilteram : [Cassiod., Al-

Vers. 16. — « Multitudo sonitus aquarum, voccm

cuin., Aug.] In mari est via tua, dum Christus su-
per aquas maris ambulavil. Vcl por tcrram, Judnei
« dederunt nubes. »
per mare, genles accipiuntur. Et csl, commola est
sonitusaiiuarum, [Cassiod., Aug.]
Multitudo est
et coutremuit terra, id ost Judaei : In mari, etiam.
id est populorum sonantium, in confessione pecca-
gcnlium, est via tua, id csl hHus luus. Ecce nunc
lorum, in gemitu culparum, in laudibus Dci, in
iu mari gcntium cst via tua. Jara dudum in saneto
aclionilms graliarum. Quasi euim marc confragosum
eral, unde supradi,xit, in sancto via tua. Quod bene
sonant divcrsa vola in Ecclcsia jjopulorum, sed
congruil, quia sanclus ille est in mari. Ambulat
unde
„..„v, sunt
....... sonilus
isti ~~, "."'"' aquarum et
".
lurbalio
'
abysso-
,':' "
ri cnim super anuas gentium, eas per fidcra sibi sub-
rum?quiawuto,
^ id est praedicatores verbi Dei
.

B .. . ' ,, ' ° •
i i. a n ii
. ., ., ,. , jiciendo. [llavm., Cassiod., Ilaym., Aug., Cassiod.J
dcderuni voccm, in omnibus gentibus praedicando
In liujus rci figura supcr aquas ambiilavil. FA sc-
Clu'islum, de quibus per prophetam dicit Dominus :

niitie tuce, id cst pra;ccpta Vaa.s\xx\lin aquis multis,

Mandaho nuhibus meis ne pluant sapcr cam imbrcm
id csl in populis raultis, id est in non paucis gen-
(Isa. V). Et vere dcderunt voccm.
tium, ('/ tamen vcstigia tua, scilicet pra;senlia cor-
Vebs. 17. — " Etenim sagittaj tuaj transeunl :vox
poralis, doclrina, miracula non cognoscentur a Ju-
tonitrui tiii in rola. »
(1
dajis. Tcligit eniin aliipios, id csl Judaeos qui di-
Eteniin [Aug., Cassiod.] id cst quia sagittie tuw, cunt : Nondum venit Chrislus. Quod idco dicunt,
Deus, id est voces nubium, transcunf, vcl trans- quia non vident super mare gentiura anibulantera.
icrunt usque ad cor. Non enim in auribus reman- Et cst hic tacita increpatio Judseorum. Quasi dicat :

serunt, sed corda transfixerunt. Nola quod verbum Licel palam venerit et se miraculis ostenderit : ta-
prredicationis et pluvia dicitur et sagitla, vel pluvia, mcn non est cognitus a Judaiis infidelibus, quos
quia rigat sagitta, quia percutit vel, sagitla^, id
; ;
taraen ipse deduxit in manu Moysi et Aaron. Unde
est evangehslM, transierunt de gcntc iii geutera,
subdit :

i'0.v tonitrui tui in rota. Quid est hoc ? Quomodo in-

tcllecturi sumus, ad litteram, tonitrui vox revolvitur, C Veus. 20. — n Dcduxisli sicut oves populum tuum,

ut rotatus, et sinuosus sonus sentiatur. Habent enim

« in mauu Moysi et Aarou. »

tonitrua quamdara coneussionera similera vehiculis. Deduxisti. [Aug., Cassiod., Aug., Alcuin., Cas-
Sed nunquid ad ista puerilia non redituri sumus ? siod.] Quasi dicat : A quibus non cognoscentur ?
uliquc. Potius allegori cc inlclligcndum est. Quasi ab liis quos deduxisti. Nam dcduxisti de iEgyplo
dicat : Vocem dederunt nubes, el hsec vox nubium populum tuum, scdicet Juda^orum, sicut ovcs, quia

non in occullo facta est, sod fuit tonitrui tui, id est non vere oves, sed hiedi ; ct lioc in manu iiloijsi et

aperta. Et fuit in rota totius raundi. Rota enira est Aaron, id est opcratione rairaeulorum quae ipsi fe-

orbis terr;c. Unde et brevis rolella, orbiculus dici- cerunt. Quasi dicat : Hoc illi populo fecisti, et te

tur : quod posloa cxponit cum ait ; Orbi lcrrx, scili- ipse non novit ? rairum est : et est hic incrcpatio,

cct quem circuicrunt nubes tonando prfficeptis, ex exprobratio Jud;eorum per nomina istorum duo-
coruscando niiracuHs. rum, scilicel Moysi et Aaron. Significantur etiam

Vers. 18. — « Illuxerunt coruscaliones tuworbi

ipsa facta eorum qua; ipsi egerunt, et mysti-
ca, quK in Ecclesia Moyses spiritualiter fiunt.
« terra? : commota est et contremuit terra. »
enira interprelatur assumptus de flumine, Aaron
llluxerunt Quasi dicat . : Praidicatores transierunt,
per iUnxcrunt orhi terrte coruscationcs tucc y. mons fortitudinis. Quibus nominibus significantur
ct illos
virtutcs quas ipsi fecerunt. Moyses enim inter cae-
[Cassiod.] id est, divina pra;cepla, qua; tenebras
tera in raari viam fecil Hcbni-is, significans per ba-
mundidepellerent per rairacula. Uiido commola est
ail conversionem, ct cnntrcmuit 4 'J O tcrra, idest plismum liberari populum fideliura .\arou erai- :

qui habitant in terra, eamdem dicit mare subdens :

nenti fortitudine raurmurantibus restitit, in quo
Ecclesife tenebat imagiuem quae monti
Vers. 19. — • In mari via tua, et semitaj luae in
comparatur.
firmissirao

<c aquis multis ; et vestigia lua non cognoscentur. »

In «irtciesl via tua. [Aug., Cassiod., Ilier.] Ipsa COLL.VTIO IN PS.iLMUM LXXVl : « VOCE ME.\ AD
terra dicilur inare, per similitudinem, quia amara DOMIXU.M, » etc.

esl vita huniana tempeslatibus subdita, ubi major Vers.2. —

Deum c.rquisivi manihus nicis ^V id
piscis minorcm devoral. In mari ergo est via tua, esl nianus mca; vel iT j.vd.vi, id cst mauus mcce.
id est in cordibus homiuum, quos horaincs sibi
Primarium enim signilicalum -i j.vd, csI manus.
Ad multa tandem Irausferlur ob idque Pratensis,
subdidit. Hoc mare amarum erat et mortuuin, sed Nebionsis, Sancles, .Munsterus, Campeusis, dixe-
;

veiiit fons ille vita;, ul indulcoraret et sanaret. runt, piaga mca, vel vulnus mcum, eo quod manu
 . :

721 COJfMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. LXXVI. 722

ipsa fiat percussio. Ca'terum Hieronym, Pellicanus, A levare, domiitantibus cajteris. Ista duo tangit Hic
et intcrpretes pro Cajetano vertunt tnanus meu, ronymus in Commentariis « lu Hebra-o aliter ha- :

Kditio quffi addita est Campensi, vertit virtus mea, bel, proliibebam suspeclum oculorum meorum, con-
Referunt enim ad sequenlia sub recto casu ut statim stupebam et non loquebar. Quod dicit, lioc est
oslenditatur. (^onsiderans peccata mca, oculos ad civhim erigere
^'octe contra eum. Hieronymus nocte cxtenditur, non audebam. Peccalori enim dicit Deus : Quare tu
videlicct manus. Alii defluxit, scilicet plaga mea, evarras justilias mcas (Psal. xlix.) Proplerea -ttu-
'!

vel mota est, quia logerunt .li;; .\i(;eraii, ([uod peham. limcbam, loqui non potcram. Hoc juxla
commune est ad deftuere, produci, traki. Arbitror llebracos. Anticipaverunt vigilias oculi mci, anlc-
lamen Septuaginta legissc r\ii2 xegdaii, id esl tjuam aliquis vigilaret eyo vigilabam. Legimus el
coram sive MiZ negdo coram eo. Est enim perspi- in Daniele Et ecce, inquit, yj m, id est, vigil
:

picuum resch ctdalelh plurimura habere vicinitatis. {Pan. i\) Non dormitabit, ncque dormiet qui
:

Et non surndeceptus. Hieronymus. .\on quiescit, custodit Israel {Psal. cxx). Ergomonachus qui non
nempc manus mea, ut supra Pratensis et quidam ; vigilat, non potest bunc versum dicere. » Hucusque
alii, 7ion residehit seu non cessabit, nimirum plaga Hieronymus. Deniciue quam editionem secutus sit
mea, juxla quod accipiunt, voculam "^ jad comme- Augustinus, haud liquet. Haliet enim, anticipaverunl
viyilias omnes inimici mei, uisi nz" inxaii, Ilebrwis
moralam j^sn nS lo taphvg. Septuaginta sensum e
sonat affligere.
sensu eruentes, explicuerunt luculenter, quidnam
foret ma7ius nostras ad Deum e.rtendi nec relaxari:
Vers. 5.
. ^
—
Annos teternos in mente habuit.
.
c , ,
Hoc
,

Cura ei.im prscipial omnipotens Deus, ut angustiis B Poslremum, tn mente habui, fac.t exordmm ver.sus
scquentis juxta llebr.TOs n^;-N- ezeraii, id est re-
divexati, piis et assidiiis precationibus opem suam
cordabor. Doiiide ubi legimus, meditatus sum, ibi
pra;sentaneam iniploremus, nullum ahud sutYugium
vertunt psalmorum 'meonim, aul carminis mei
prajstolatui'i, consilio tamen divino frequcntius
contingit ut cpiamvis oi'alionibus i..tenli tribulatio- '7]ZTZ xegixatiii. Pori'o Sepluaginla acceperunt ac
si esset vei'bum a tl.L^mate p: nagax, id est lusit
nuni tU.ctibus undique concutiamur, a quibus libe-
rausicis instruraentis, quod nihil dislat a meditari,
rari Dei misericordiam jugiler appelLii.do deside-
ut canlicum sit spiritualiter intelleclum, juxla quod
rabamus, usq.ic adco, ut psalmus xliii cxclamel :

docet. Ut taraen majorem inquisitionem auferamus,

E.rsurge, quurc ohdormis, Domine 1 Quid "? Decepit
quid de hoc versu scripserit Hieronyraus ad Suniam
nos Deus i[ui ad se consurgere loties inculeat iii
et Fretellam, referre non erit inutilc. « Et medilutus
aliliclionibus ? Absit Ergo nus([uam relaxentur
!

inanus. Spes sit iu Deum semper cecta, qua3 non

sum nocte eum corde meo, et e.cercitabar ct scopc-
bam spiritum meum. Vio quo in Hebra^o legimus
confundit, Rom. v. Et si non exaud.at Deus, ad :

poscentis volui.tatom, exaudit tamen ad a'g.'otaiitis

Hccordabor psalmorum tuorum in note cum corde
sanitatem et opporlunatem. Non nos decopit, sed meo. Loquebar et scopebam spiritum meum pro
probat, non occiciil, sed casligat. Hinc D. .Augusti- e.rcrcitationc aooXscr/iav, id est decanlationem
nus In hac nocle Deum .equi.amus manibus no-
:
([uamdani meditationem Septuaginta Iranstu-
et

stris, non cessent opera, quoe.'a.iius Deum, non sit

lerunt, ct pro co quod nos diximus seopcham, illi
inane desidcium. Hasc ille Itaquo si tribulationi-
: po.suerant iVxaW.ov quod Symmachus transtulit
bus septi, inciperemus, manus ad Dcura lollere, C «'Epiuvouv, id est pcr.fcrutahar, sive querebam. Et
deinde sa'vius insurgente passione deficercmus ta- quinta similiter. In Grasco habelur xai i-zr^ aUovta
bescantes, noslra inerlia ([uasi Deum fallacera in IXvT,<TOr|V xat Eij(EAeTr,(;a, vuxto; [astoi tt;; xapSia; jxou
suis proinissiouibus tiirpiter causai'ctur.
Vkiis. i. —
yiemor fui Dei et delectatus sum. Hie-
r|U.oAS!7y_ov,

nvs memineram
xal eixaXXs to xv£uu.o( ixou, et annos wlcr-
et meditatus sum, nocte cum corde
roiiymus, [iro co ([iiod poslremo posilum esl, dic.t
mro argutahar, cl rimahalur spiritus meus. Pro-
eonturhahor ; .'Muusterus inquietuscro. Sanctes, tu-
[)rie aulem iu agricultura dicitur, in sar-
(7xaX'.iT|j.o';,
multuabor. Sic et fer.ne alii rr^sriN'! veeha.miaii.
riendo sarculando, et quomodo quKruntur ibi
id est
Videretur scnsus o|)positiis, nisi luijasraodi contur-
l.erba' sairulo qua' secenlur, sic et iste .el."iclatum
batio in bouam acci|ieretiir partem. Etcniiu meino-
agilationu..i suarum metaphorice a sarculo demon-
ria Deo fcla, liominem deturbal oxteriorem a mun-
danis cu|iediis, uude pra'cesserat nox; renuit con- stravil.Et sciendum quod s^Txa/Xov nou seniel sed
fi-equenter significcl." llucusi[uc Ilicronymus. Qui
solari aniina mea, etc, et conlimio sequitur Excr-
citatus sum, et defecit spirilus meus. (jude Iliero- etiam in conimentariis aperit ([uid sit seopcre spiri-
nynuis inCommcnt: In Heliraico aliter babel, memor luiii. Scopebam spiritum meum, hoc est, inqiiit,
'<

ibdlebani ([uasi agruni, ut ibi mitlei-em semen do-

fui Deiel conturhatus sum, consideravi mansuetu-
diucm i[)siiis, consideravi piclatem, consideravi clrinarum Domini. . H;ec ille. Hebr. inn CE"'":
inundiliam, el videns.nei^isum iiiimuudum vehemcn- VAUiiAPEcsii Ruiii, id est perscrutalus est spiritus
tcr conlurbabar luec ille. .Vdde i[uoil illud verbum
:
meus, ut verlmit Neolerici. Tanieii dixit Hierouvmus
Ilebr. signilicat etiam resunare, ([uuil ad gaiidium D *"''™' 'I"°^' '" "e'»'a'co lcgcrelur. Scopebam spiri
facilc accouimodaliir. Ca-teriim pro e.rercitatus,
tum mcum per primam personam. Rursus [losuit
Hierony. vertit, loquchar in memetipso nn^fN asi- psalmorum luorum, ubi alii, carminis niei. Licet
liAii, qiiod (!t alii, LoyuAR, .Munstcrus circuiluni v\-
111versionc ad Sophronium ulrobique Iransferat sub
pressit (|uid loqui, (iiiaiido transtulil, querclas fa- [irimapcrsona, cl psalmorum meorum ,cl .^eoprbam
ciam. Niliil est ([uocl non convcniat vocabulo Ile- Vers. 8. —
Atit in finem miscrieordiam suam
braico n^S! soaii. abscindet a yeneratione in gcncrationem. Diio
Vnns. 4. —
.\nticipavcriint vigilias ocuti mci.
verba hic vidcntur omilli [iroxima a vcrbo ahscindet
llieronymus, prohihcbam suspcctumoculorum meo- 1CJ '^'ZiX GAMAR oMER, id cst consuinplum csl
rum. Cieteri Heliraicautcs verluiit, apprehendisli verbum sive cloquium, ea quoque Graicus con-
custodius sive palpehras oculorum meoruui. rnnN viucitur habere enivf:£kz(jt br,[i.tx, et ([ua; verlit llie-
IJiy mil2U7 AIIAZTA SCIIE.MIIROTII ENAI. IgitUr sicut roiiyimis, itcmquc cii'teri. lluic scriipulo facicl satis
tcuere vigilias sive custodias oculorura, diqilicem Ilicioi.ymus ad Suniain et Fretcllani lioc iiiodo a (/i'-
polest facere sensum, tuin (|iiod nondiim apertos, neralionein yeneralionem, quod Griecum seqiicnles
aiitsursiim intentos contimirc possumus, liiiii (|iio(l invenissc vos dicilis njvnsXttn p^jjta, id est eonsum-
iam apertos, cl vigilanlcs ereclos |)roliibiraus a tor- mavit verhum recte non h;ibcliir iii Laliiio, (|iiia

pore, sic ct aiilicipanl ociili vigilias, vel ciim quis in nullo liabclur inlerpretum.
pncvenit ue iutcndantasiiccluin oculi, autdum pr;e- Vkrs. 10. — Et dixi : Sunc cirpi. ,XM ''JTlSn ICNT
lerverlil dilig(;iilia el solliciludine. oculos ad Deum VAOMAR iiALLoTiii III. Ilicronynuis, el dixit imhecil-
 : ;

7i3 PETRI LOMBARDI, 724

litas mcci est ; Miuisterus, Pellicaaus, interpreles A otiam annum.
Oli quam ambi^uitatem confundantur
pro Cajetano, idem, infirmitas iiiea sive wgritudo tot cditiones huraans. Certe si quisque pro suo ce-
mea esl ; Pratensis, ct dixi, exspectatio mea est ; rebro pergat sic traducere, incorla erunt omnia,
Sanctes, ef eogitavi occiderc me. Consonat huic Cam- aut confusa, nisi sit aliqua edilio, quam csteris Ec-
pensis, profecto dicebam ad mortem : Usque crueiat clesia prajferat; alia»autera pro erudilione caste
me hwc rccordatio. Mirum ([uam inter se digladien- possunt legi.
tur rabbini supcr liac particula ^nlSn hali.othi. Nara Vers. 11. — Memor ero operum Domini. Hiero-
si SSn halal, admodum mulliplex
detlectas a radice ny. cogitationum Domini TV" "^SSv^ jlvale lvh, id
est, operuni aut adinventionum Domini, sicut et
est. Quidara ducunt a verbo nSn halah quod est
(Kgrotarc. Denique JB. T
B. Septuaginta acceperunt
paulo post idem Ilicronymus vertil vocabulum simile,
adinvenliones autem sunt opera, divino consilio sta-
a themate a quo est Snn hehel, id est inccepit, ut
bilita.
sit, priticipium meum est, idem quod cu^pi.

Hrec mutatio i?.rit'r(z;E.rpt'/ii. Astipulantur Hie-

Vers. \'i. — Viderunt teaquce, Deus, et timue-
ronymus, Chald*us Neliiensis, Pratonsis, Pellicanus. runt. Hoc quod est linuerunt iSt!'' LiHiLfi Iliero-
Interpretes pro Cajetano, Sanctes et Munslerus, pro nymus parturierunt ; Sanctes, doluerunt
dicit

mutationc M\. mutationihus transferunt anjios. Ne alii, timuerunt. Ha^c communiter signat parlicula,
tamon oratio essct hiulca addunt de proprio. Nam etiam si intelligentia sit eadem.
Sanctes hoc pacto, Cogitavi occidere me propter an- Vers. 16. —
Multitudo sonitus acjuarum. msy
nos de.rtcrce Excelsi ; Munsterus, at recordabor an- C D'''^ V2Ti zoRMU MALM ABOTH. Hicronvmus et Nebien-
norum dextercB Excelsi. Ad idera paraplirasis Caui- sis. Excusserunt acjuas nubila ; alii, effuderu7it
jtensh, recordalioannorumsuperiorum. Quanquam si\c inundare fecerunt aquas nulies. Septuaginta
secus translalor in eodem. Ait enini, dextera Excelsi sensum expresserunt et emphasim diclionis Hebrai-
viccs mutai. Ilebr. liabet n^^C schenoth a siugulari 0». Nara DTI zerem dicunt sonare Ilebraeis, copiam
n:0 scHANAH idem significat tum mutatus esi. tum aquarum, impetiim, itnhrem, tempcstcitem.

PSALMUS LXXVII.
PSALMl TITILUS. « INTELLECTUS ASAPH. " cit eis, nec tamen resipuerunt, ibi, coratn patribus
Attcndite,populetneus. Thu]us. Ditellectus .-isaph eorutti, clc. Alias parliliones suis locis exsequenmr.
[Aug.] In hoc psalmo narranturquic in Veteri Tesla- Eliam loquitur in hoc psalmo fidolis Synagoga,
mento populo divinitus acta sunt, scilicet quae bene- quffi malis exprobrat. Ul autem major reverentia et

ficia conluht ei Deus, et quas pwnas ingratis incus- auclorilas verbis suis addatur primo inducil, ipsura
serit (1 13 ). Dura autem in hoc psalmo historia Veteris Dominura loquenlem sic :

Testamenti refertur, Novi Testamentigralia declara- Vebs. 1. — t Attendite, popule meus, legera
tur. Sic enira Judajos pro suis deleclis dicil expulsos ;
^ » nieani , inclinate aurem vestram in verba oris
et Christianos asserit introraissos, ut utriusque legis " mei. "

intentionera in unum faceret pendere ad huniilitatem Popule tneus, [Cassiod., Aug.] qui raihi, scdicel

monentis. Et quia omniain figura nostri eontingebant obedis. Vel, o vos qui estis poptdus meus. Nos,
illis, sicut ait Apostolus (7Cor. x), ideo qus de scilicet sumuspopulus ille qui et congregatio Chrisli
illis historialitcr referuntur eadem de nobis spiri- suraus, atieniitc corde lecjetn ttieain, id est verita-
tualitor intelligenda sunt. Unde psalmus pra;titula- tem rei, qua3 in figuris tegitur hoc dicit Deus, qui ;

lur intellectus. Et est sensus, (Aug., Cassiod.] logemdedit. Et qualiter subdit, inclinate pcr hurai-
hic est intellectus Asaph, id est fidelis congrega- litalem aurem vestram, cordis, et sic bene atlende-
tionis, quia hic narrata interius intelligenda sunt, lis (114). Timor enim infusa repellit, uride pra>cep-
non modo in figura. Intollectus ergo Asaph est quod liun fiiit in veteri legi altare Domini concavum fieri,

inlellexit Synagoga lidelis ; vel quod spiritualiter de- ot quadrangulum, ut mens nostra quatuor inunila
bet intelligcre. Quaj enim tunc mysticc, id est ligu- virtutibiis, per humiliialem sit concava ad recepta-
raliter illis contigerunt , eadera raodo in re nobis culum divini verbi. Inelinate dico in verba oris mei,

fiunt. Et sicut tunc non in omnibus illis non bene id est intelligendura verba Asaph : [Cassiod.] os
placuit Deo, sicnec istis, et ideo raonendi sunt.Vel D namque Dei est Asaph; qui inferius locuturus est
ita potest legi titulus, ut intellectus sit genitivi ca- ista, Quanta.elc. Ideo altendite, quia
sus, quod iii Gra;co apertum est et subaudilur psal- Vers. 2. — « Aperiam in parabolis os raeum ;

mus, vel verba, sic : Ilic est psalraus, vel verba, in- " loquar propositiones ab inilio. "

tellcctus, id est intelligentiae, quae data est ipsi Aperiain in parabolis os meum, [Gl. int., Cas-
Asaph : sic eK Graeco deterrainatur. Intentio taiis est siod.] quae apertce sunt, quia parabolaesunt rerurasi-
Per acta in veteri populo, intendit monere novum miliUidines, cum perrerum adduotam slmilitudinem,
populum, ue sint iugrati beneficiis Dei, et cjusiram quod de illisdicitur, dealiisintelligilur. Elloquarpav
in se provocent. Modus. Novem sunt partiliones : Asapli propositioncs, [Aug.] id est a^gniraala, ab iiii-
Primo attoiilos facit, quia quas videutur aperta pa- tio Veteris Testamenti, ex quo de yEgypto oxierunt.
rabolse sunt et Genigmata, secundo summatim dicit Sunt aul«ra proposiliones, quae Graece appellantur
quae Deus Judaeis fecit, tamen ingratis sibi, quanta problemata. Qua^^stiones aliquid disputationc sol-
audivimus. Tertio dicit quae ab exitu de -Egypls fe- venduin babentes. His ergo vigilanlia adhibcnda est,

(113) Ex C.assiod., in conrUisione psalmi. (114) Beda, in Exod., cap. xxvii.

 .

725 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. LXXVIL 726

ut earura fruclus intelligendo percipiatur, quas He- A est testimonium posuit in Israel, hoc est in Jacob.
brsice dicuntur ainigmala. Posuit dicit. quasi jugura, ne vaga voluntate erra-

Pab.s. II. Vers. 3. — " Quanta audivimus et co- rent. Interest ergo aliquid inter suscitavit, elposuit.
' gnovimus ea et patres nostri narraverunt nobis. «
;
Aliud enira notat suscitavit, aliud posuil, sicut dixi-
Quanta audioimus. [Hier., Cassiod., -AiUg.] Se- mus. Lex ergo, et bene utentibus, testimonium est,
cunda pars, ubi sumraaiini dicit, quae Judreis Deus quo fugiant peccata et male utentibus, quo con- ;

fecit, tamen ingratis sibi, et sic si non eis prodest, vincanlur puniendi et peccatores, sicut Christus
lamen filiis ne tiant sicut patres. Et notandum quod credentibus est lapis in caput angub, non credentibus
prius in hoMiine Deus locutus est. Nam verba Dei est lapis oftensionis (/ Petr. ii). Vel ita, suscitavit

fuerunt prasdicta jani homo ipse loquitur. Verba

;
teslimonium, id est legem in Adam, quasi mortuam
enim hominis sunt ista Quanta audivimus. Illud :
et sopitara, in Jacob, [Alcuin., Cassiod.] id est in
prKdictura dixit Deus ex se, ne ejus locutio in ho- populo Juda'orura, reformando scriptis quod menti-
mine post eum loquente contemneretur, admirative bus obcaecatis obsolverat. Vel forsan tesliraoniura
ergo dicit Quanta proptcr multitudinem, audivimus,
:
dicit illud quod accidit Jacob, quando cura angelo
in Veteri Testaraento praedicta, et cognovirnus ca in luclatus tacto femore claudicavit {Gen. xxxii). Quod
Novo Testamonto ^'8™'""^'^' Judajos; partim fidc constare, partim a
impleta. £i a quibus audivimus ? B
ecce, patrcs nostri narraverinil nobis, sicut .Moyses sahite discedere. Et ita hujus rei teslimonium fuit,

ct prophei*, ((uod etiam iste prsvidet, sciUcet ([uod quod Jacob accidil. Ecce garabola. Hoc autem te-
palres narraverunt tiliis. Narraverunt dico :
slimonium suscitatur, dum lex scribitur, quia prius

Vers. 4. — « \on sunt occultata a fiUis eorum in

ignoranlia sopilum erat, sed ex tunc, et ipsum si-

« generatione allera. »
gnum in memoria fuit, et res figurata ex tunc coepit
Et hoc est, Et suscitavi,t testimonium in Jacob, id est
yon sunt hiBC occultata a filiis eorum spiritu^h-
bus, [Cassiod.j quod postea exponit iti altcra yenc- illud quod accidit Jacob in signum, prius sopitum
rationc et gentium, qus ex aqua et Spiritu sancto ignorantia. Et quando suscitavit ? quando logem
posuit iu Israel, in qua lege.
generatur in qua data est regeneratio
Vers. 5. — (( Narrantes laudes Doraini et vir-
Vers. 7. — " Quanta raandavit patribus nostris

" tutes ejus et mirabilia ejus quw fecit. '

(I nota facere ca tiliis suis, ut cognoscat generatio
;

« altera. »
Nurrantcs laudes Domini. [Aug., Cassiod.| TaHs
est ordo verborura. Laudatur Dominus ut araetur, Quanta mandavit patribus nostris. (Aug., Cas-
siod. ) Hi sunt anti(iuus populus, qui accepit raandatum
et virtutes, vel potentias ejus, ij est liberaliones,
quibus populum liberavit sajpe, et mirabilia cjus,C ^ ^*^°' "O" "^o^''' ^'^1 ^ccit. Ad quid ergo
.*=' '^™*^"

scilicet qui)d pavit populum in deserto, quod bostes mandavit nota facere ea filiis suis. Filii sunt no-
?

ejus vicit quw fecit, non modo proraisit. vus populus Novi Testamenti, qui mandata novit
;

Vers. 6. — « Et suscitavit testiraonium in Ja-

et fecit, quod (juasi e.xponendo subdit. Ad hoc ac-

ceperunt, ut generatio altcra, scihcet de gentibus

« cob, et legera posuit in Lsrael. n
collecta, cognoscat spiritualitcr quod ipsi patrcs
Et suscitavittcstimonium.\.\\\^.\Ro<i\.esKimQm\in\
non noverunt. El sunt idem filii et generatio altera,
est iniliura, de quo supra dixit : Loquar propositio- scilicet populus gratiiic el cognoscenles.
nes ab initio. Initium est ergo Vetus Testamentum,
quia ibi timor est, qui est initium sapienti:p. {Ec-
Vers. 8. — » Fjlii ((ui nasccntur ct exsurgent,
1 ct narraliunt filiis suis. »
cli. i). Finis vero est Novura Tostamentura, quia
hic est Christus, qui est finis legi.^ adjustitiam omni Filii, [Cassiod., Gl. int.] id est Cln-isliaui, qid
credenli {liom. x), qui dat spiritum quo cliarilas nasccntur poslea secundo, cx a^pia ct S]iiritu sancto,
diffundilur in cordibus nostris {Rom. v). quse con- c.Tsurgcnt, sursum liabontes cor. Qui vero nati sunl

suramata foras miltit timorem {Joan. iv). Ilujus el non renali, non surrexorunt, id cst non sursura
autem Novi Teslamenti testimonium dicitur vetus est cor eorum, sed in lcrra fuil. Et narrabunt jHiis
lex, quia Novum Testamentum habct tostiraonium D ««". id est posleris, per gencrationes transraissa

a lege el prophetis. Und(> tabernacuhmi Domini sunt mandata Dei,ne quis putaret uni dala. Ad quid ?

lestimonii dicobatur illud quod tol myslica ligurahat Vers. 9. — » Ut ponanl in Doo speni suam, et
{Exod.ww). Testiraoniura crgodicitur Vetus Tesla- ' non obliviscanlur operum Dei, et mandala ojus
mentum inquantum probal, lex inquanlum jubet. " exquirant. "

Idem crgo significalur pcr tcsiimoniura el per lo- Ut ponant in Dco spcm suam. |Cassiod., Alcuin.,
gem. Sed alia el alia ratione. Ila ideni iulolligilur Aug.| ILoc ost ulililas |)atern:o pr;odicalionis. In
per Jacob et per Israel, scilicel populus .luilaiciis.
Doo, non in suam justitiam con-
lege qu;e punit no
Ait ergo ; cl suscitavil in Jacoh, [Aug.|in pupiilo Ju- slituannt, ct non ohliviscantur opcrum /)t>(, jaclando
daico, testimonium, id est legem. Suscitavit dico, opera sua, qua? nulla sunt, nisi a Deo vel colendo
quia per illud testimonium peccatura quod latebat idola. ut fecorunt Juda'i idola colentes. Deindo os-
apparuit et revixit. Unde Apostolus Peccatum ut lendons
:
<pi;o sit vera Doi rccordalio subdil : Et man-
apparcat pcccalum, pcr Iwnum operatum csl mihi ilala cjus 1 TS (•.r(/i(/n(»/,oporando,(iui dicli siml
morlcm {llom. viii\ Deinde re|)Clil, Et legcm. hoc supra cognovi,sso, modo dicitur ul exqiiiranl iil spc-
727 PETRI LOMBARDI 728

rantes in Doo, abeo adjuvcntiir ad implendura opere A promittere in die auditionis, et deserere in die ten-
mandata. Dico, exquirant, tationis. Et lioc est quasi praeludere armis, et ad ho-
ram cerlaminis noUe pugnare. Quod
Vers. 10. — « Nefiantsicut patres eorum ;
gene-
veroait, inten-
denles et mittentes arcura, cum potius videatur de-
" ratio prava et exasperans. »
bere dixisse, intendentes arcum et miltentes sagil-
Ne fiinif sicut patres eorum, [Cassiod., .\lcuin.] Non enim
tas. arcus mittitur, sed ab arcu ali([uid
scilicet Judoei, scilicet generatin prnva, quse verita- millilur, figuraie dictura accipiamus, mittentes ar-
tem non recepit, et rxasperans Dcum, adeo ut in
cum, quia aliquid mittunt arcu. Vel obscurus est
Salvalnrem armarentur, qaod fuil supcr omnes
ordo verborum, ut iste sit ordo Intendentes : ar-
acerbitates. Undc per Ezecliielem Dominus dicit :
cum et mittentes, subaudis sagittas. NonnuUi ta-
Yade,et dic dcmui exasperanti, etc. {Ez-ech. ii, xii"). men Grsci codices habent, intendentes et mittentes
Et quia prava, ideo est
arcubus, ut sine dubitatione subaudiamus sagiltas.

VEns. 11. — " Generatio qua; non direxit cor Per filios vero Ephrem, qui dictus est