Prąd elektryczny i jego natężenie

Wstęp do tematu: Prąd elektryczny i jego natężenie. Zasób zawiera: ogólny wstęp do tematu,
fotografię wtyczki elektrycznej, odwołanie do wcześniejszej wiedzy ucznia oraz cele lekcji
sformułowane w języku ucznia.
Zasób zawiera: nawiązanie do wiadomości z elektrostatyki (przewodniki i izolatory, nośniki
ładunku elektrycznego); określenie prądu elektrycznego przez analogię do pływania łódek
po rzece; wprowadzenie pojęcia napięcia elektrycznego; ogólne określenie prądu
elektrycznego; wyjaśnienie ruchu elektronów zobrazowane rysunkiem przedstawiającym
ruch ładunków w przewodnikach o różnych kształtach przekroju poprzecznego; ćwiczenie
interaktywne-zadanie prawda/fałsz zawierające trzy sformułowania dotyczące natężenia
prądu; definicję natężenia prądu elektrycznego wraz ze wzorem , wyjaśnieniem symboli
wew zorze i jednostkami; wyjaśnienie wzoru na przykładzie; określenie ampera i jego
podwielokrotności; ciekawostkę związaną z prawem Ampère'a; rysunek przedstawiający
André-Marie Ampère'a.
Zasób zawiera: określenie amperomierza; zdjęcie amperomierza i miernika uniwersalnego;
opis doświadczenia, którego celem jest kształtowanie umiejętności posługiwania się
miernikiem uniwersalnym – amperomierzem; tabelaryczne zestawienie pt. Wartości
natężenia prądu dla wybranych urządzeń; polecenie dla ucznia do wykonania pod opieką
osoby dorosłej polegające na odczytaniu wartości natężenia prądu w wybranych
urządzeniach; dwa ćwiczenia interaktywne dotyczące definicji natężenia prądu
(obliczeniowe).
Zasób zawiera: pięć przykładów rozwiązania zadania obliczeniowego związanego z definicją
natężenia prądu, dwa zadania są zilustrowane wykresami; dwa zadania interaktywne
polegające na uzupełnianiu pustych miejsc z w tekście.
Zasób zawiera: dwa sformułowania podsumowujące; polecenie dla ucznia w postaci
doświadczenia, którego celem jest kształtowanie umiejętności posługiwania się miernikiem
uniwersalnym – amperomierzem; polecenie dla ucznia związane z wyszukaniem informacji
dotyczących bezpiecznika i jego wykorzystania.
Zasób zawiera wyjaśnienie pojęć: amper, amperomierz.
Zasób zawiera cztery ćwiczenia interaktywne różnego typu z możliwością sprawdzenia
poprawności odpowiedzi.
Prąd elektryczny i jego natężenie

Urządzenia pracujące dzięki prądowi elektrycznemu są nieodłącznym elementem

naszego życia. Trudno wyobrazić sobie dzień bez czajnika elektrycznego, odkurzacza,
oświetlenia, tramwaju. Bez prądu nie działają rozrusznik samochodowy ani pociągi
(nawet jeśli główny napęd pociągu jest spalinowy, to i tak bez prądu nie da się go
uruchomić). Radio, telewizja, telefony… Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o zjawisku
przepływu prądu elektrycznego, czytaj dalej.

Prąd elektryczny jest w naszej rzeczywistości tak wszechobecny, że nie wyobrażamy sobie życia bez niego. Z trudem dociera też do
nas świadomość, jak niewiele tak naprawdę upłynęło czasu od momentu, gdy pierwsze gniazdka elektryczne pojawiły się w
domach mieszkalnych i budynkach użyteczności publicznej

Już potrafisz

opisać atom jako obiekt zbudowany z jądra atomowego, wokół którego poruszają się
elektrony;
wymienić nośniki ładunku elektrycznego – elektrony swobodne i jony;
rozróżnić przewodniki i izolatory prądu elektrycznego;
wyjaśnić, że jednostką ładunku elektrycznego jest kulomb (C).

Nauczysz się

objaśniać pojęcie natężenia prądu elektrycznego;

wykorzystywać zależność natężenia prądu elektrycznego od czasu jego przepływu
i ładunku elektrycznego;
 mierzyć wartość natężenia prądu elektrycznego;
korzystać z zależności między jednostką natężenia prądu elektrycznego (amperem)
a jej krotnościami.

1. Natężenie prądu elektrycznego

Już na lekcjach przyrody w szkole podstawowej, a niedawno podczas lekcji poświęconych
elektrostatyce, dowiedzieliście się, że istnieją dwie podstawowe grupy substancji:
przewodniki i izolatory. W przewodnikach znajdują się swobodne nośniki ładunku, czyli
cząstki lub cząsteczki mające ładunek elektryczny różny od zera i mogące się poruszać
w obrębie danego przewodnika. Te nośniki to elektrony i jony. W izolatorach zaś istnieją
zarówno elektrony, jak i jony, ale nie mogą się one przemieszczać.

Swobodne nośniki ładunku – skupmy się na ciałach stałych i elektronach – nieustannie się
poruszają. Zachowują się jak cząsteczki gazu (dlatego używamy pojęcia „gaz elektronowy”).
Elektrony poruszają się chaotycznie – mogą się zderzać ze sobą lub z atomami tworzącymi
sieć krystaliczną. Przypomina to trochę ruch żaglówek i kajaków na jeziorze. A jak taki ruch
wyglądałby na rzece? Wyobraźmy sobie na tyle szeroką rzekę, że z jej środka nie widać
brzegów (Amazonka ma u ujścia szerokość około 80 km). Po tej rzece w dowolny sposób
pływają łódki. Nie widzisz brzegów; jedyne, co możesz zaobserwować to chaotyczny ruch
łódek. Gdybyśmy spojrzeli z góry, dostrzeglibyśmy, że oprócz tego chaotycznego ruchu
mamy do czynienia z przemieszczeniem się tych wszystkich łódek w stronę oceanu.
Powiemy, że wszystkie one dryfują w jedną stronę. Jedne z nich poruszają się prostopadle
do brzegów, inne – w stronę ujścia, a jeszcze inne – w górę rzeki. Prąd elektryczny to
właśnie taki dryf elektronów – poruszają się one we wszystkich możliwych kierunkach.
Powodem zmian kierunku są zderzenia z atomami lub innymi elektronami. Podczas
zderzeń elektrony mogą tracić energię. Dlaczego jednak poruszają się dalej?

Łódki płyną rzeką z miejsca położonego wyżej do miejsca położonego niżej. Im większa
różnica wysokości, z tym z większą prędkością płynie woda. A co zmusza elektrony do
dryfowania w którąś stronę? W tym przypadku rolę różnicy wysokości odgrywa napięcie
elektryczne. Definicję tej wielkości poznasz w szkole ponadgimnazjalnej (liceum lub
technikum). Na razie będziemy jej tylko używać do opisu zjawisk związanych z przepływem
prądu elektrycznego. Nieco więcej na ten temat dowiesz się z następnego rozdziału.

prąd elektryczny

– ukierunkowany ruch nośników ładunków elektrycznych.

Ruch ładunków w przewodnikach o różnych kształtach przekroju poprzecznego

Na powyższym rysunku przedstawiono dryf elektronów, który jest ruchem

ukierunkowanym, pominięto zaś ruch chaotyczny. Na poprzecznym przekroju
przewodnika widać, że przepływają tamtędy ładunki. Jeżeli w danym czasie przepłynie ich
więcej, to powiemy, że natężenie prądu elektrycznego jest większe. Taki sam efekt
zaobserwujemy, gdy ten sam ładunek przepłynie w krótszym czasie.

Ćwiczenie 1
Na podstawie powyższego rysunku oceń prawdziwość zdań.

Prawda Fałsz
Zmniejszenie pola przekroju
poprzecznego przewodnika
 
powoduje zmniejszenie
natężenia prądu.
Natężenie prądu zależy od
pola powierzchni przekroju  
poprzecznego przewodnika.
Zmniejszenie pola przekroju
poprzecznego przewodnika
 
powoduje wzrost natężenia
prądu.
Źródło: Magdalena Grygiel <[email protected]>, licencja: CC BY 3.0.

Na podstawie tego, co napisaliśmy wyżej,możemy sformułować definicję natężenia prądu

elektrycznego.
 natężenie prądu elektrycznego

– stosunek ładunku, jaki w pewnym czasie przepłynie przez poprzeczny przekrój

przewodnika, do czasu tego przepływu.
q
I =
t

gdzie:
I – natężenie prądu elektrycznego;
q[C] – ładunek;
t[s] – czas.

Jednostką natężenia jest amper, oznaczany literą „A”. Jeśli przez przewodnik płynie prąd
o natężeniu 3 A, to znaczy, że w czasie 1 sekundy przez poprzeczny przekrój tego
przewodnika przepływa ładunek równy 3 C. Nazwa jednostki natężenia pochodzi od
nazwiska francuskiego fizyka André Ampère'a.

Amper jest dużą jednostką, dlatego najczęściej posługujemy się jej podwielokrotnościami:

1mA = 0,001 A

−3
1 mA = 10 A

Dokładną definicję ampera poznasz w liceum. Jeżeli już teraz chcesz dowiedzieć się więcej
o jednostce natężenia prądu, informacji na ten temat poszukaj w internecie.

Ciekawostka

André‐Marie Ampère żył w latach 1775–1836. Uczył fizyki i chemii, interesował się
matematyką. W 1826 r. opublikował ważną pracę dotyczącą elektryczności i magnetyzmu,
w której to pracy znalazło się równanie opisujące siłę elektrodynamiczną. Równanie to
nazywamy dziś prawem Ampère'a.
 Nazwa jednostki natężenia prądu elektrycznego jeden amper (1 A) pochodzi od nazwiska André-Marie Ampère’a

2. Pomiar natężenia prądu elektrycznego

Do pomiaru natężenia prądu służy amperomierz. Często stosuje się mierniki uniwersalne,
którymi można zmierzyć różne wielkości fizyczne, w tym natężenie prądu.

A – amperomierz, B – miernik uniwersalny

 Doświadczenie 1

Kształtowanie umiejętności posługiwania się miernikiem uniwersalnym – amperomierzem.

Co będzie potrzebne

przewody;

amperomierz;

źródło prądu (np. baterie 1,5 V lub 4,5 V);

żarówka.

Instrukcja

1. Połącz elementy obwodu.

2. Na mierniku ustaw opcję pomiaru natężenia prądu.

3. Wybierz odpowiedni zakres miernika.

4. Połącz miernik z obwodem.

5. Odczytaj wskazania miernika.

6. Powtórz pomiar natężenia dla drugiej baterii.

Wartości natężenia prądu można odczytać z tabliczek informacyjnych znajdujących się na

odbiornikach energii elektrycznej lub w instrukcjach obsługi tych urządzeń. Poniżej
znajduje się tabelka z przykładowymi wartościami natężenia.
Wartości natężenia prądu dla wybranych urządzeń
Urządzenie Natężenie prądu
Urządzenie Natężenie prądu

Pralka 10 A

Lodówka 0,65 A

Ekran telewizora z wyświetlaczem LCD 0,42 A

Ładowarka do baterii Li‐ion 0,03 − 0,04 A

Polecenie 1

Z pomocą osoby dorosłej odczytaj natężenie prądu, który może przepływać przez urządzenia
codziennego użytku (możesz też skorzystać z internetu). Wpisz odpowiednie wartości
w poniższą tabelę.

Wartości natężenia prądu w wybranych urządzeniach

Natężenie
Urządzenie
prądu

Ładowarka do telefonu komórkowego

Suszarka do włosów

Odkurzacz

Tu wpisz wybrane urządzenie:

….....................................................................

Tu wpisz wybrane urządzenie:

….....................................................................

Tu wpisz wybrane urządzenie:

….....................................................................
W odbiornikach prądu elektrycznego używanych w domu natężenie prądu osiąga
najczęściej nie więcej niż 10 A. Na miernikach uniwersalnych znajduje się dodatkowe
gniazdo (port), do którego podłącza się przewód, gdy natężenie prądu jest większe niż 10 A.

Ćwiczenie 2
Przez przewodnik przepływa prąd o natężeniu 0,5 A. Ładunek, który przepłynie w tym czasie 1
sekundy przez przewodnik, jest równy

 0,5 A.

 0,5 C.

Źródło: Magdalena Grygiel <[email protected]>, licencja: CC BY 3.0.

Ćwiczenie 3
Uzupełnij lukę. Pamiętaj, by jednostkę od wartości oddzielić spacją.

Przez przewodnik przepływa prąd o natężeniu 12 A. Ładunek, który przepłynie w tym czasie 1
minuty przez przewodnik, jest równy .
Źródło: Magdalena Grygiel <[email protected]>, licencja: CC BY 3.0.

3. Natężenie prądu elektrycznego – rozwiązywanie

zadań
Przykład 1

Przez żarówkę latarki kieszonkowej w czasie 5 s  przepłynął ładunek o wartości 500  mC.
Oblicz natężenie prądu, który płynął przez żarówkę.
Rozwiązanie:
Aby obliczyć natężenie prądu, stosujemy wzór:
q
I= t.
Podstawiamy dane liczbowe, przy czym pamiętamy o zamianie na jednostki podstawowe:

q = 500 mC = 0, 5 C 

I
0,5 C
= = 0,1 A
5 s
Ćwiczenie 4
Przez grzałkę elektryczną w czasie 1 minuty przepłynął ładunek o wartości 120 C. Uzupełnij
puste miejsca poniżej, wpisując dane liczbowe i wykonując obliczenia. Pamiętaj
o poprzedzeniu jednostek wielkości fizycznych spacją.

Ładunek q = przepłynął w czasie t = min =

s. Natężenie prądu wynosiło:

I= : = .
Źródło: Magdalena Grygiel <[email protected]>, licencja: CC BY 3.0.

Przykład 2

Przez grzałkę czajnika elektrycznego przepływa prąd o natężeniu 750 mA. Oblicz

ładunek, który przepłynął przez grzałkę w czasie 5 minut.
Rozwiązanie:
Przekształcamy wzór na natężenie prądu, tak aby wyznaczyć ładunek:
q
I =
t
/⋅ t

I⋅t = q

q = I⋅t

Zapisujemy dane:

I  =  750 mA  =  0,75 A

t  =  5 min  =  300 s

Podstawiamy wartości do wzoru:

q = 0,75 A ⋅ 300 s = 225 C

Ćwiczenie 5
Przez żarówkę płynie prąd o natężeniu 50 mA. Oblicz ładunek, który przepłynie przez żarówkę
w czasie 2 minut. Uzupełnij puste miejsca poniżej wpisując dane liczbowe i wykonując
obliczenia. Pamiętaj o poprzedzeniu jednostek wielkości fizycznych spacją.

Natężenie prądu wynosiło I = mA = A. Jeżeli czas

przepływu prądu wynosił t = min = s, to ładunek jaki

przepłynął będzie równy

q= · = .
Źródło: Magdalena Grygiel <[email protected]>, licencja: CC BY 3.0.

Przykład 3

Źródło: ContentPlus, licencja: CC BY 3.0.

Na podstawie powyższego wykresu oblicz ładunek, jaki przepłynął przez obwód w czasie:

1. 30 sekund;
2. 1 minuty.

Wskazówka:
Ilość ładunku przepływającego przez poprzeczny przekrój przewodnika można obliczyć
jako pole figury znajdującej się pod wykresem zależności natężenia prądu od czasu.
Wynika to z zależności: q = ⋅
I t, gdzie:

I – natężenie prądu;

t – czas przepływu ładunku.

Rozwiązanie (dla t  =  30 s):
Z wykresu odczytujemy, że I  =  350 mA  =  0,35 A. Dla czasu t1 = 30 s  otrzymujemy:

q = 0,35 A ⋅ 30 s = 10,5 C

Odpowiedź:
W czasie 30 sekund przez obwód przepłynął ładunek 1050 kulombów.

Rozwiązanie (dla t  =  1 minuta):

Rozwiązanie jest analogiczne jak powyżej.

Odpowiedź :
q = 21 C

Przykład 4

Źródło: ContentPlus, licencja: CC BY 3.0.

Natężenie prądu czasami się zmienia. Na powyższym wykresie widzimy, że natężenie

rośnie. W jaki sposób możemy obliczyć wartość ładunku, jaki przepłynął w danym czasie?
Przypominacie sobie zapewne sposób, w jaki obliczaliście drogę przebytą przez ciało
poruszające się z rosnącą prędkością. Droga była równa polu znajdującemu się pod
wykresem zależności prędkości od czasu. Teraz sytuacja jest bardzo podobna. Całkowity
ładunek, jaki przepłynie przez przewodnik, będzie równy polu pod wykresem, ale tym
razem będzie to pole nie prostokąta, lecz trójkąta.

Oblicz ładunek, jaki przepłynie w ciągu 8 s (rozważ sytuację przedstawioną na wykresie).

Rozwiązanie:
W momencie t = 8 s natężenie prądu odczytane z wykresu wynosi 400 mA. Ładunek
będzie równy polu trójkąta o wysokości 400 mA i podstawie 8 s.

Dane:
h = 400 mA = 0,4 A
a=8s

Obliczenia:
q = S = 21 a ⋅ h =
1
2
⋅ 8 s ⋅ 0, 4 A = 1, 6 C

Odpowiedź:
Całkowity ładunek, jaki przepłynął w czasie 8 s, wynosi 1,6 C.

Przykład 5

Przez silnik elektryczny elektrowozu płynie prąd o natężeniu 300 A. W jakim czasie
przez ten silnik przepłynie ładunek 12 kC?
Rozwiązanie:
Przekształcamy wzór na natężenie prądu, tak aby wyznaczyć czas:
q
I =
t
/⋅ t

I⋅t = q/ : I

q
t =
I

Wypisujemy dane:
I = 300 A 
q = 12 kC = 12 000 C

Podstawiamy wartości do wzoru:

t = 12000 C
300 A
= 40 s

Odpowiedź:
Ładunek 12 kC przepłynie przez silnik elektryczny w czasie 40 s.

Ćwiczenie 6
Uzupełnij lukę.

Przez żarówkę płynie prąd o natężeniu 600 mA. Czas, w jakim przepłynie ładunek 3,6 C jest
równy s.
Źródło: Magdalena Grygiel <[email protected]>, licencja: CC BY 3.0.
Podsumowanie
Natężenie prądu elektrycznego mierzymy przy użyciu amperomierza.
Natężenie prądu elektrycznego obliczamy jako iloraz ładunku (q) i czasu (t), czyli za
pomocą wzoru: I =q
t
.

Praca domowa
Doświadczenie 2.1

Kształtowanie umiejętności posługiwania się miernikiem uniwersalnym – amperomierzem.

Co będzie potrzebne

przewody, amperomierz – miernik uniwersalny;

żarówka (z oświetlenia choinkowego);

dwie cienkie blaszki metalu – aluminiowa i miedziana;

cytryna (może być też jabłko lub kiszony ogórek).

Instrukcja

1. Przekrój cytrynę na pół.

2. Wbij w nią blaszki.

3. Do blaszek przyłóż żarówkę.

4. Sprawdź, czy żarówka się świeci.

5. Na mierniku wybierz pomiar natężenia prądu i ustaw odpowiedni zakres.

6. Podłącz amperomierz do blaszek.

7. Odczytaj wskazania miernika.

Wynik pomiarów i wnioski

 Wynik pomiarów: …………………………………………………………………………

Wniosek: …………………………………………………………………………

Polecenie 2.1

Poszukaj w różnych źródłach, czym jest bezpiecznik i jaką funkcję pełni on w instalacjach
elektrycznych.

Słowniczek
amper (A)

– jednostka natężenia prądu elektrycznego.

amperomierz

– przyrząd służący do pomiaru natężenia prądu elektrycznego.

Zadania podsumowujące lekcję

Ćwiczenie 7
Natężenie prądu obliczamy ze wzoru: I t
= q
. Wybierz wzór, z którego skorzystasz do
obliczenia czasu przepływu prądu (gdy znasz natężenie prądu i ładunek, jaki przepłynął).

 I = q
t

 t = q
I

 t =I⋅q

 t = I
q

Źródło: Magdalena Grygiel <[email protected]>, licencja: CC BY 3.0.

Ćwiczenie 8
Oceń prawdziwość każdego zdania.

Prawda Fałsz
Przez odtwarzacz MP3
przepływa prąd o natężeniu
0,1 A. W czasie 2 minut  
przepływa przez niego
ładunek 12 C.
Przez żarówkę latarki
w czasie 100 sekund
przepłynął ładunek równy 20
 
C. Natężenie prądu
płynącego przez żarówkę
było równe 20 mA.
Źródło: Magdalena Grygiel <[email protected]>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 9
Przez żarówkę przepłynął ładunek 4 razy większy niż ładunek, który przepłynął w tym czasie
przez odtwarzacz MP3. Natężenie prądu płynącego przez żarówkę było w porównaniu
z natężeniem prądu płynącego przez odtwarzacz MP3

 4 razy mniejsze.

 2 razy większe.

 2 razy mniejsze.

 4 razy większe.
Źródło: Magdalena Grygiel <[email protected]>, licencja: CC BY 3.0.

Ćwiczenie 10
Źródło: Magdalena Grygiel <[email protected]>, licencja: CC BY 3.0.