Przykłady opisu funkcji za pomocą grafu i zbioru par

uporządkowanych

Wprowadzenie
Przeczytaj
Animacja
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Przykłady opisu funkcji za pomocą grafu i zbioru par
uporządkowanych

Źródło: dostępny w internecie: pxfuel.com.

Poznamy dwa sposoby opisu funkcji: za pomocą grafu oraz za pomocą zbioru par
uporządkowanych. Do opisu funkcji za pomocą grafu posłużymy się diagramem Venna. Jest
to schemat służący do ilustrowania zależności między zbiorami. Drugi sposób opisu funkcji,
którym będziemy się zajmować, to zbiór par uporządkowanych.

Twoje cele

Opiszesz funkcję za pomocą grafu, gdy podana funkcja przedstawiona będzie za

pomocą wzoru, tabelki, wykresu, zbioru uporządkowanych par liczb lub opisu
słownego.
Opiszesz funkcję za pomocą wzoru, tabelki, wykresu, zbioru uporządkowanych par
liczb, opisu słownego, gdy funkcja będzie przedstawiona za pomocą grafu.
Opiszesz funkcję za pomocą zbioru par uporządkowanych, gdy podana funkcja
przedstawiona będzie za pomocą wzoru, grafu, wykresu lub opisu słownego.
Opiszesz funkcję za pomocą wzoru, grafu, wykresu, tabelki, opisu słownego, gdy
funkcja będzie przedstawiona za pomocą zbioru par uporządkowanych.
Udowodnisz, że dana liczba należy do dziedziny funkcji.
Wykażesz, że podana liczba należy do zbioru wartości funkcji.
Przeczytaj

Funkcję, której dziedzina jest zbiorem skończonym o niewielu elementach, można opisać za
pomocą grafu. Graf zbudowany jest z dwóch figur na płaszczyźnie. Najczęściej są to koła lub
x
elipsy. W lewej elipsie umieszczone są argumenty , a w prawej odpowiadające tym
fx
argumentom wartości funkcji ( ). Strzałki pokazują sposób „działania” funkcji.

Poniżej przedstawiony jest przykład grafu opisującego funkcję . f

Dziedziną funkcji jest zbiór X = {1, 2, 3, 4, 5}, a zbiorem wartości zbiór Y = {2, 4, 6, 8, 10}.
Czy każdy graf jest ilustracją funkcji?
 c
Ten graf nie jest ilustracją funkcji, ponieważ elementowi   ze zbioru X przyporządkowane są
l m
dwa elementy  i   ze zbioru Y.

Ten graf nie jest ilustracją funkcji, ponieważ nie każdemu elementowi ze zbioru X został
przyporządkowany element zbioru . Y
W jaki sposób można przedstawiać funkcję za pomocą grafu, gdy znamy jej inny opis?

Pomogą nam poniższe przykłady.

Przykład 1
Funkcja f : {−2, −1 13 , − 12 ,  0, 1, 2 12 , 3} → {−1, − 78 , − 12 , − 91 , 1, 2 18 , 3 21 }
opisana jest za pomocą wzoru
x2
f (x) = − 1.
2
Narysujemy graf funkcji f .

Rozwiązanie:

Przykład 2

Funkcja f opisana jest za pomocą tabelki. Narysujmy graf tej funkcji.

Wartości
1 1 1 1 4 1
x −2 −1 − 0 1 2 3 4
2 4 8 6 5 3
1 3 2 2 1
f (x) −2 −4 −6 −7 −6 −3 −3 − 1
2 4 3 5 3

Rozwiązanie:
Przykład 3

Funkcja f przedstawiona jest za pomocą opisu słownego. Narysujmy graf tej funkcji.

Funkcja f każdej liczbie rzeczywistej nieujemnej x przyporządkowuje różnicę pierwiastka

kwadratowego z liczby x i liczby pięć.

Rozwiązanie:

Dziedziną funkcji f jest zbiór nieskończony. Możemy narysować tylko graf częściowy. W tym
celu wykonajmy najpierw tabelkę częściową funkcji.
Wartości
1 1
x 0 1 2 4 4 5 8 9
4 4
1 √17 − 10
f (x) −5 −4 −4 √2 − 5 −3 √5 − 5 2√2 − 5 −2
2 2
Kolejnym sposobem opisywania funkcji jest przedstawienie funkcji za pomocą zbioru par
uporządkowanych.

Zbiór par uporządkowanych jest to zbiór wszystkich par postaci (x,  f (x)), pierwszy element
pary oznacza argument, drugi – wartość funkcji liczbowej, która jest przyporządkowana danemu
argumentowi. Np. para (−3,  8) oznacza, że f (−3) = 8.

Kolejne przykłady pomogą nam zastosować ten sposób opisu funkcji, gdy funkcja będzie
zapisana za pomocą wzoru, tabelki, grafu lub przedstawiona w postaci wykresu czy też opisu
słownego.

Przykład 4

Funkcja f każdej liczbie x ze zbioru

{ 81 ,   41 ,    21 ,  1,  2,  4,  8}

przyporządkowuje logarytm przy podstawie dwa  liczby x. Podamy wzór funkcji, narysujemy
jej wykres oraz przedstawimy ją za pomocą zbioru par uporządkowanych.

Rozwiązanie:

Wzór funkcji: f (x) = log2 x, gdy

x∈{ }
1 1 1
,  ,  ,  1,  2,  4,  8 .
8 4 2
Zbiór par uporządkowanych:

{( 18 ,   − 3),  ( 41 ,   − 2),  ( 12 ,   − 1),  (1,  0),  (2,  1),  (4,  2),  (8,  3)}
Przykład 5

Funkcja f każdej liczbie naturalnej x ze zbioru ⟨30,  45⟩ przyporządkowuje sumę jej
dzielników naturalnych  mniejszych od liczby x. Opiszemy tę funkcję za pomocą zbioru par
uporządkowanych.

Rozwiązanie:

Wykonamy najpierw tabelkę pomocniczą.

x Dzielniki liczby x Suma dzielników liczby x
30 1,  2,  3,  5,  6,  10,  15 42

31 1 1

32 1,  2,  4,  8,  16 31

33 1,  3,  11 15

34 1,  2,  17 20

35 1,  5,  7 13

36 1,  2,  3,  4,  6,  9,  12,  18 55

37 1 1

38 1,  2,  19 22

39 1,  3,  13 17
 x Dzielniki liczby x Suma dzielników liczby x
40 1,  2,  4,  5,  8,  10,  20 50

41 1 1

42 1,  2,  3,  6,  7,  14,  21 54

43 1 1

44 1,  2,  4,  11,  22 40

45 1,  3,  5,  9,  15 33

Po wykonaniu tabelki pomocniczej opiszemy funkcję f za pomocą zbioru par

uporządkowanych.

{(30,  42), (31,  1), (32,  31), (33,  15), (34,  20), (35,  13), (36,  55), (37,  1), (38,  22), (39,  17),
(40,  50), (41,  1), (42,  54), (43,  1), (44,  40), (45,  33)}

Przykład 6

Funkcja f jest opisana za pomocą wzoru

2x + 3
f (x) = ,
x−5
gdzie x ∈ {−3 25 ,   − 2 37 ,   − 1,  0,  1 43 ,  4 81 }.
Wyznaczymy zbiór wartości tej funkcji i zapiszemy ją za pomocą zbioru par
uporządkowanych.

Rozwiązanie:

Wyznaczamy zbiór wartości.

2 19
2 2 ⋅ (−3 )+3 − 19
f (−3 )=  5
=
5
=
2
5 −3 5
 −5 − 42
5
42

3
3 2 ⋅ (−2 )+3 − 13 1
f (−2 )= 7
=
7
=
3
7 −2 7
−5 − 52
7
4

2 ⋅ (−1) + 3 1
f (−1) = =−
−1 − 5 6

3
f (0) = −
5
3 26
3 2⋅1 +3
f (1 )= 3
4
=
4
= −2
4 1 4
−5 − 13
4

1 90
1 2⋅4 +3 90 6
f (4 )= 1
8
=
8
=− = −12
8 7 7 7
4 8
−5 − 8
 ZWf = { −12
6

7
,   − 2,   −
3

5
,  −
1

6
, 
1

4
, 
19

42
}
Zapisujemy tę funkcję za pomocą zbioru par uporządkowanych.

{( −3
2

5
, 
19

42
) (
,  −2
3

7
, 
1

4
) (
,  −1,   −
1

6
) (
,  0,   −
3

5
) (
,  1
3

4
,  − 2 ) (
,  4
1

8
,   − 12
6

7
)}

Słownik
funkcja liczbowa

funkcja, której dziedzina i zbiór wartości są zbiorami liczb rzeczywistych

Animacja

Polecenie 1

Przeanalizuj uważnie przykłady przedstawione w animacji. Odpowiedz na następujące pytanie:

jakie funkcje korzystnie jest zapisywać za pomocą grafu lub zbioru par uporządkowanych?

Trwa wczytywanie danych ..

Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1DqlwLbX

Film nawiązujący do treści materiału dotyczącej opisu funkcji za pomocą grafu i zbioru par.

Po przeanalizowaniu animacji wykonaj wskazane polecenia.

Polecenie 2

Funkcja f odwzorowuje zbiór X = {0,  6,  12,  18,  24,  30} w zbiór Y = {0,  1,  2,  3,  4,  5}
w taki sposób, że f (0) = 0, f (6) = 1, f (12) = 2, f (18) = 3, f (24) = 4, f (30) = 5.

Narysuj graf tej funkcji. Czy funkcja f odwzorowuje zbiór X na zbiór Y ?

Polecenie 3

Funkcja f opisana jest wzorem

f (x) = 31 log x − 3,
3

gdzie x ∈ { ,   ,  1,  3,  9,  10}.

1 1
3 9

Opisz funkcję za pomocą zbioru par uporządkowanych.

Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Funkcja f opisana jest za pomocą poniższego grafu.

Wskaż zbiór par uporządkowanych, który opisuje tę funkcję.

 {(−2,  1),  (−1 31 ,  1),  (0,  0),  (1,   − 1),  (2 12 ,   − 1)}

 {(−2,   − 1),  (−1 31 ,   − 1),  (0,  0),  (1,  1),  (2 12 ,  1)}

 {(−2,  0),  (−1 31 ,   − 1),  (0,  1),  (1,  1),  (2 12 ,  1)}

 {(−2,  0),  (−1 31 ,   − 1),  (0,  0),  (1,   − 1),  (2 12 ,  1)}
Ćwiczenie 2 輸
Funkcja f opisana jest wzorem f (x) = x − 2x + 1, gdzie x ∈ {−2,   − 1,  0,  1,  2,  3}.
3 2

Wskaż graf opisujący tę funkcję.

 

 

Ćwiczenie 3 醙

Połącz w pary wzór funkcji f z odpowiednim zbiorem par uporządkowanych.

f (x) = 2 ⋅ (x − 3)(x + 1), gdzie

{(−2,  2 19 ), (−1,  2 13 ), (0,  3), (2,  11)
x ∈ {−2,   − 1,  0,  2,  4}

f (x) = 2 ⋅ |x| − 3, gdzie

{(−2,  10), (−1,  0), (0,   − 6), (2,   − 6
x ∈ {−2,   − 1,  0,  2,  4}

f (x) = 3x + 2, gdzie
{(−2,  1), (−1,   − 1), (0,   − 3), (2,  1)
x ∈ {−2,   − 1,  0,  2,  4}

f (x) = − x3 + 2x, gdzie

3

{(−2,   − 3 13 ), (−1,   − 1 32 ), (0,  0), (

x ∈ {−2,   − 1,  0,  2,  4}
Ćwiczenie 4 醙

f x x
Funkcja każdej liczbie , takiej, że ∈ {19,  22,  34,  45,  53} przyporządkowuje iloczyn jej
cyfr. Spośród podanych liczb przeciągnij w odpowiednie okienko te, które należą do zbioru
wartości oraz te, które nie należą do zbioru wartości tej funkcji.

Do zbioru wartości należą liczby:

8 16 15 4 10 24

7 9 12 20

Do zbioru wartości nie należą liczby:

Ćwiczenie 5 醙
Funkcja f opisana jest za pomocą wzoru f (x) = (n + 3)x − 6, gdzie x ∈ R. Wiadomo, że
f (2) = −8. Oceń prawdziwość poniższych równości.
Prawda Fałsz
Czyn = −4?  
Czy jeżeli x = −6, to
f (−6) = 0?  

Czy ZWf = Z?  
Czy n = 4?  
Ćwiczenie 6 醙

Liczbę przekątnych dowolnego wielokąta można opisać za pomocą funkcji

N
p(n) = 0,5 ⋅ (n − 3) ⋅ n, gdzie n ∈ + i n > 3. Zaznacz wszystkie zdania prawdziwe.

 Każdy sześciokąt ma 6 przekątnych.

Jeżeli wielokąt posiada liczbę przekątnych równą liczbie wierzchołków to jest


kwadratem.

 35 przekątnych ma dziesięciokąt.

 Pięciokąt ma 5 przekątnych.

Ćwiczenie 7 難

Funkcja f każdej liczbie rzeczywistej x, takiej, że x ∈ {−3, −2, −1, 0, 1, 2, 3},

przyporządkowuje liczbę przeciwną do połowy sześcianu liczby x.
Spośród podanych liczb przeciągnij w odpowiednie miejsca te, które są równe wartościom
wyrażeń.

a) [f (−3) + f (3)] ⋅ [f (1) − f (2)] =

b) 2 ⋅ f (−3) + 4 ⋅ f (2) =

27 −2 4 0 8 11 −1 16
Ćwiczenie 8 難

f fx
Funkcja opisana jest za pomocą wzoru ( ) = 3 x
2
+ 3, gdzie x ∈ {−3, −1,  0,  1}.
Zaznacz wszystkie poprawne odpowiedzi.

 f (0) = −3
 ZWf = {3,  6,  30}
 ZWf = {−3,  6,  30}
 f (−3) = 30
Dla nauczyciela

Autor: Anna Jeżewska 

Przedmiot: Matematyka

Temat: Przykłady opisu funkcji za pomocą grafu i zbioru par uporządkowanych

Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:

V. Funkcje. Zakres podstawowy.

Uczeń:

1) określa funkcje jako jednoznaczne przyporządkowanie za pomocą opisu słownego, tabeli,

wykresu, wzoru (także różnymi wzorami na różnych przedziałach).

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji

kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii
kompetencje cyfrowe
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się

Cele operacyjne:

Uczeń:

opisuje za pomocą grafu funkcję opisaną za pomocą wzoru, słownie, wykresu lub zbioru
par uporządkowanych
opisuje za pomocą zbioru par uporządkowanych funkcję opisaną za pomocą wzoru,
słownie, wykresu lub tabelki
opisuje funkcję różnymi sposobami, gdy funkcja opisana jest za pomocą tabelki
opisuje funkcję różnymi sposobami, gdy funkcja opisana jest za pomocą zbioru par
uporządkowanych
decyduje o wyborze sposobu opisu funkcji w zależności od typu funkcji

Strategie nauczania:

konstruktywizm
Metody i techniki nauczania:

mapa myśli
dyskusja

Formy pracy:

praca indywidualna
praca w grupach
praca całego zespołu klasowego

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami i dostępem do Internetu, słuchawki

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda

Przebieg lekcji

Faza wstępna:

1. Nauczyciel podaje temat i cele lekcji oraz ustala z uczniami kryteria sukcesu.
2. Uczniowie, podzieleni na grupy, tworzą mapy myśli zawierające poznane dotychczas
wiadomości dotyczące funkcji.
3. Wykonane schematy umieszczają w widocznym miejscu.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie, podzieleni na sześć grup, analizują przykłady zamieszczone w sekcji

„Przeczytaj”
Grupa 1 i 4 analizuje przykład 1 i 2.
Grupa 2 i 5 analizuje przykład 3 i 4.
Grupa 3 i 6 analizuje przykład 5 i 6.
2. Po upływie wyznaczonego czasu przedstawiciele poszczególnych grup przedstawiają
na forum klasy efekty swojej pracy. Wspólnie uzgadniają wnioski.
3. Uczniowie oglądają animację i wykonują polecenia 2 i 3. Weryfikują pomysły i formułują
wnioski.
4. Uczniowie wykonują ćwiczenia interaktywne wskazane przez nauczyciela i wspólnie
omawiają odpowiedzi.

Faza podsumowująca:

1. Jeden z uczniów podsumowuje zajęcia, zwracając uwagę na nabyte umiejętności takie,

jak opisywanie językiem matematycznym zjawisk z otaczającego świata, stosowanie
tabelki lub zbioru par uporządkowanych do opisywania funkcji.
 2. Nauczyciel omawia przebieg zajęć, wyjaśnia wszelkie wątpliwości oraz ocenia pracę
uczniów w czasie zajęć.

Praca domowa:

1. Uczniowie rozwiązują w domu ćwiczenia, których nie rozwiązywali w czasie zajęć.

2. Praca domowa dla chętnych:
Odszukaj, w dostępnych źródłach, informacje na temat prawidłowej masy ciała
człowieka w zależności od wzrostu i zebrane informacje przedstaw w postaci tabelki.

Materiały pomocnicze:

Definicja funkcji. Sposoby przedstawiania funkcji

Wskazówki metodyczne:

Animację można wykorzystać do pracy metodą odwróconej klasy.

Uczniowie mogą obejrzeć animację w domu i na jej podstawie przygotować krótkie
wprowadzenie do lekcji.