Oscyloskop cz1

Oscyloskop
w diagnostyce
samochodowej
Cz´Êç 1
Marek Burdka
Wydawnictwo INSTALATOR POLSKI REKLAMA

PREZES mgr W∏adys∏aw Polesiƒski Dyrektor ds. Marketingu i Reklamy
REDAKTOR NACZELNY mgr in˝. Krzysztof Trzeciak Gra˝yna Ka∏u˝yƒska
e-mail: [email protected] Specjalista ds. Reklamy
SEKRETARZ REDAKCJI mgr in˝. El˝bieta Woêniak Magdalena Dyszy tel. 678-37-33
e-mail: [email protected] e-mail: [email protected]
ADRES REDAKCJI ul. Koniczynowa 11, 03-612 Warszawa PRENUMERATA: tel. 678-38-05
tel. 678-64-90, fax 679-71-01 GRAFIKA I ¸AMANIE: MAT-Andrzej Glanda
www.automotoserwis.com.pl DRUK: TAURUS, Kazimierów 13 k. Halinowa
SPIS TREÂCI
Cz´Êç 1
Zasady bezpieczeƒstwa i Êrodki ostro˝noÊci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6

1. Zasada dzia∏ania oscyloskopu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7
2. Podstawowe parametry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9
3. Wybór rodzaju oscyloskopu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13
4. Wyposa˝enie i podstawowe uk∏ady regulacyjne oscyloskopu . . . . . . . . . . . . . .15
4.1. Sondy napićiowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15
4.2. Koƒcówki pomiarowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16
4.3. Przy∏àcza (adaptery) do z∏àczy samochodowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17
4.4. Sondy pràdowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19
4.5. Kompensacja sondy oscyloskopu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21
4.6. Zakres napićia wejÊciowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21
4.7. Podstawa czasu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22
4.8. Wyzwalanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22
4.9. WejÊcie odwracajàce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25
4.10. WejÊcie AC/DC . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25
4.11. Rodzaje pracy wielokana∏owej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26
4.12. Przesuw pionowy i poziomy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26
4.13. RozjaÊnianie, ostroÊç, astygmatyzm, kontrast . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26
4.14. Praca X-Y . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27
4.15. Lokalizacja plamki, automatyczne ustawianie parametrów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27
4.16. Kursory . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27
5. Ogólne zasady pomiarów oscyloskopowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28

5.1. Do∏àczanie masy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28
5.2. Pomiary ró˝nicowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30
6. Diagnostyka uk∏adów zap∏onowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .31

6.1. Rozdzielaczowe uk∏ady zap∏onowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .31
6.2. Obwód pierwotny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32
6.3. Obwód wtórny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33
6.4. Bezrozdzielaczowe uk∏ady zap∏onowe DIS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .35
6.5. Przebiegi nieprawid∏owe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37
6.6. Pomiary pràdowe w obwodzie zap∏onowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .41
7. Uk∏ad wtryskowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .43

7.1. Informacje ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .43
7.2. Przebiegi napićia na wtryskiwaczu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .45
7.3. Przebiegi pràdowe w obwodzie wtryskiwacza, diagnozowanie usterek mechanicznych . .48
8. Czujniki magnetoindukcyjne (zap∏onu, po∏o˝enia wa∏u, ABS) . . . . . . . . . . . . . . .51
8.1. Informacje ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .51
8.2. Zale˝noÊç kszta∏tu sygna∏u od konstrukcji wspó∏pracujàcego z czujnikiem ko∏a . . . . . . .52
8.3. Przyk∏adowe przebiegi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .53
8.4. Czujniki zasilane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .55
8.5. Czujniki pr´dkoÊci ko∏a ABS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .55
9. Czujniki hallotronowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .57
10. Czujniki fotooptyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .59
11. Czujniki ciÊnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .60
12. Czujniki spalania stukowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .62
Spis rozdzia∏ów cz´Êci 2

13. Sondy lambda (czujniki tlenu)
14. Czujniki z przetwornikiem potencjometrycznym
15. Zawory sterowane elektrycznie
16. Sygna∏y sterownika
17. Sygna∏y na z∏àczach diagnostycznych
18. Uk∏ad ∏adowania i akumulator
19. Pomiary podczas rozruchu
20. Pomiary w tradycyjnych silnikach z zap∏onem samoczynnym (Diesla)
21. Pomiary w silnikach z zap∏onem samoczynnym sterowanych elektronicznie
22. Pomiary w uk∏adach „wielopunktowego” wtrysku gazu.
S∏ownik podstawowych nazw i skrótów stosowanych w technice oscyloskopowej
Zasady bezpieczeƒstwa i Êrodki ostro˝noÊci
S
amochód, a zw∏aszcza jego silnik jest êród∏em noÊç. Przy wykorzystaniu pojemnoÊciowych, zaci-
potencjalnego zagro˝enia dla osób dokonujà- skanych sond wysokiego napićia, nale˝y nak∏adaç
cych testów oraz napraw. Z tego powodu na- je na nie uszkodzonà izolacj´ przewodów zap∏ono-
le˝y zwróciç uwag´ na poszczególne czynniki ryzy- wych, tak aby nie wystàpi∏o ryzyko przeskoku ∏uku
ka oraz przestrzegaç podstawowych zaleceƒ doty- elektrycznego.
czàcych bezpieczeƒstwa ludzi i przyrzàdów. Przepićia i zwarcia
Uk∏ad nap´dowy Przy w∏àczonym zap∏onie nie wolno roz∏àczaç
Przed uruchomieniem silnika (rozrusznika) nale- ˝adnych obwodów, ze wzgl´du na mo˝liwoÊç po-
˝y ka˝dorazowo upewniç si´, ˝e dêwignia zmiany wstania zwarç i przepi´ç. Zw∏aszcza przy urucho-
biegów znajduje si´ w po∏o˝eniu neutralnym, a ha- mionym silniku lub w∏àczonym zap∏onie nie wolno
mulec rćzny jest zaciàgni´ty. Niespodziewany od∏àczaç akumulatora, poniewa˝ powsta∏e przepi´-
ruch samochodu mo˝e spowodowaç przygniecenie cie grozi uszkodzeniem bardziej wra˝liwych ele-
znajdujàcych si´ w pobli˝u osób, a tak˝e uszkodze- mentów. Podczas pracy uk∏adu zap∏onowego nie
nie lub zniszczenie przyrzàdów diagnostycznych. powinny byç pozostawione nie pod∏àczone obwody
Cz´Êci o wysokiej temperaturze wtórne wysokiego napićia (np. wyjÊcia cewki za-
Niektóre cz´Êci w komorze silnikowej mogà na- p∏onowej, wyjÊcia rozdzielacza), poniewa˝ w obwo-
grzewaç si´ do temperatury kilkuset °C. Stwarza to dzie otwartym wartoÊç napićia osiàga kilkadziesiàt
zagro˝enie poparzenia lub uszkodzenia nieodpor- kV. Niekontrolowany przeskok iskry mo˝e spowo-
nych na temperatur´ elementów wyposa˝enia, jak dowaç wstrzàs elektryczny oraz uszkodzenie ele-
np. sond z tworzyw termoplastycznych lub izolacji mentów elektronicznych.
przewodów. Metalowe elementy obudowy
Elementy wirujàce Je˝eli oscyloskop ma obudow´ metalowà, nie po-
Podczas pracy silnika nale˝y zwróciç szczególnà winna ona dotykaç elementów samochodu b´dà-
uwag´ na wirujàce i poruszajàce si´ podzespo∏y, cych pod napićiem, poniewa˝ elementy obudowy
które mogà spowodowaç uderzenie lub zranienie sà zazwyczaj do∏àczone do minusa zasilania.
cz´Êci cia∏a, wciàgnićie elementów odzie˝y lub Warunki otoczenia
uszkodzenie przewodów i sond pomiarowych. Na- W przypadku przenoszenia urzàdzeƒ elektro-
le˝y pami´taç, ˝e w niektórych przypadkach nawet nicznych z miejsc o niskiej temperaturze do po-
przy wy∏àczonym silniku mo˝e nastàpiç urucho- mieszczeƒ o wy˝szej temperaturze, nale˝y prze-
mienie wentylatora uk∏adu ch∏odzenia nap´dzane- strzegaç zasad reklimatyzacji. W tym celu nale˝y
go silnikiem elektrycznym. odczekaç z w∏àczeniem oscyloskopu, poniewa˝
Spaliny skroplona na zimnych elementach para wodna mo-
W sk∏ad spalin samochodowych wchodzi wiele ˝e spowodowaç zwarcia i przebicia. Przyrzàdów nie
sk∏adników toksycznych oraz szkodliwych dla nale˝y wystawiaç na d∏ugotrwa∏e, bezpoÊrednie
zdrowia, jak np. tlenek w´gla, w´glowodory, czy dzia∏anie promieni s∏onecznych. W przypadku nie-
tlenki azotu. Z tego powodu w zamkni´tych po- których oscyloskopów oraz urzàdzeƒ komputero-
mieszczeniach, w których przeprowadzane sà testy wych, mogà wystàpiç problemy, gdy sà one u˝ywa-
przy pracujàcym silniku, powinna funkcjonowaç ne w pobli˝u urzàdzeƒ wytwarzajàcych silne pola
wentylacja, zaÊ do rury wydechowej samochodu elektromagnetyczne (du˝e silniki elektryczne, spa-
powinna byç do∏àczona instalacja wyciàgowa. warki, zgrzewarki).
Uk∏ad zap∏onowy Wi´kszoÊç z tych zaleceƒ wydaje si´ byç znana
Mimo ˝e samochodowa instalacja elektryczna i niemal banalna, ale wystarczy przyjrzeç si´ kilku-
jest zasilana przewa˝nie z akumulatora o napićiu letnim diagnoskopom, aby zobaczyç, ˝e rzadko kie-
12 V, w niektórych obwodach (zw∏aszcza zap∏ono- dy sondy pomiarowe nie majà Êladów nadtopienia,
wych) mogà wyst´powaç niebezpieczne napićia a najcz´stszà przyczynà usterek sà uszkodzenia ka-
o wartoÊciach setek i tysićy V. Z tego powodu pod- bli pomiarowych oraz awarie wynikajàce z dzia∏a-
czas testów nale˝y zachowaç szczególnà ostro˝- nia wysokiego napićia.
6 Poradnik SERWISOWY
1. Zasada dzia∏ania
oscyloskopu
W
przypadku badania napićia sta∏ego, czyli trycznego. Pierwszy przypadek jest wykorzystany
takiego, którego wartoÊç nie zmienia si´ w lampach kineskopowych, które sà stosowane
w czasie lub zmienia si´ bardzo wolno, do w telewizorach, monitorach komputerowych oraz
pomiaru wystarcza zwyk∏y woltomierz. W przy- w niektórych diagnoskopach. Zaletà lamp kinesko-
padku sygna∏ów zmiennych, jakich coraz wićej powych jest du˝y ekran przy stosunkowo niewiel-
wyst´puje w instalacji elektrycznej pojazdu, okre- kiej d∏ugoÊci ca∏ej lampy. Wadà sà s∏abe parametry
Êlenie Êredniej wartoÊci napićia nie wystarcza. cz´stotliwoÊciowe, czyli brak mo˝liwoÊci uzyska-
Aby sprawdziç poprawnoÊç dzia∏ania uk∏adu nia du˝ych szybkoÊci dzia∏ania urzàdzenia.
i zdiagnozowaç ewentualne usterki, potrzebna jest W lampie oscyloskopowej odchylanie realizo-
znajomoÊç wartoÊci chwilowych, kszta∏tu oraz pa- wane jest za pomocà pola elektrycznego. Umo˝li-
rametrów czasowych tych przebiegów. wia to uzyskanie du˝ych cz´stotliwoÊci pracy, jed-
Oscyloskop jest urzàdzeniem, które obrazuje nak lampa jest dosyç d∏uga, co powoduje ograni-
w sposób graficzny na odpowiednim ekranie prze- czenia przy konstrukcji mechanicznej ca∏ego urzà-
biegi elektryczne. W klasycznych przyrzàdach ob- dzenia. Lampa taka, w porównaniu z kineskopem,
raz rysowany jest na ekranie lampy oscyloskopowej ma zazwyczaj du˝o mniejszy ekran.
lub kineskopowej za pomocà wiàzki elektronów. Budowa obu typów lamp przedstawiona jest na
Wiàzka elektronów wyrzucana jest z podgrzanej do rys. 1.
wysokiej temperatury katody i rozp´dzana za po- Aby uzyskaç na ekranie lini´ poziomà, plamka
mocà silnego pola elektrycznego w kierunku pokry- musi byç w sposób równomierny przesuwana
tego luminoforem ekranu. Pod wp∏ywem uderzeƒ w osi X. Obrazuje to up∏yw czasu. JeÊli podczas
elektronów o du˝ej energii luminofor Êwieci, two- przesuwu plamki w poziomie, b´dzie ona odchyla-
rzàc jasnà plamk´. Je˝eli wiàzka elektronów prze- na w pionie w sposób proporcjonalny do mierzone-
mieszcza si´ wzd∏u˝ ekranu - powstaje na nim linia go napićia - na ekranie pojawi si´ wykres przebie-
o kszta∏cie zale˝nym od ruchu wiàzki. Do popraw- gu napićia w czasie. W zale˝noÊci od szybkoÊci
nego dzia∏ania lampy w jej wn´trzu utrzymana mu- zmian przebiegu, które majà byç obserwowane,
si byç pró˝nia. Wiàzka elektronów mo˝e byç od- musi zmieniaç si´ szybkoÊç przesuwu w osi X, czy-
chylana za pomocà pola magnetycznego lub elek- li podstawa czasu.
Rys. 1. Konstrukcja lamp obrazowych:

a - oscyloskopowej
b - kineskopowej
1 - wyrzutnia elektronów
2 - wiàzka elektronów
3 - p∏ytki odchylania pionowego Y
4 - p∏ytki odchylania poziomego X
5 - ekran pokryty luminoforem
6 - cewki odchylania poziomego X
7 - cewki odchylania pionowego Y
Poradnik SERWISOWY 7
Schemat blokowy klasycznego oscyloskopu ana- zasilania niskiego i wysokiego napićia, czy te˝
logowego wykorzystujàcego lamp´ oscyloskopowà uk∏ad rozjaÊniania i wygaszania.
jest przedstawiony na rys. 2. Poniewa˝ oscyloskop W przypadku oscyloskopu cyfrowego, obwód
musi pracowaç dla szerokiego zakresu napi´ç wej- dzielnika i wzmacniacza wejÊciowego ma podobnà
Êciowych (od mV do setek V), powinna istnieç funkcj´ jak w oscyloskopach analogowych, jednak
mo˝liwoÊç t∏umienia tego napićia (jeÊli jest ono za zazwyczaj istnieje mo˝liwoÊç nastawiania poszcze-
du˝e) lub jego wzmocnienia (jeÊli jest za ma∏e). Do gólnych parametrów w sposób elektroniczny. Za-
tego celu s∏u˝à dwa pierwsze bloki oscyloskopu, sadniczà ró˝nicà jest obecnoÊç uk∏adu próbkujàce-
czyli dzielnik wejÊciowy i wzmacniacz wejÊciowy. go i przetwornika analogowo-cyfrowego A/C za-
Rys. 2. Schemat blokowy oscyloskopu analogowego wykorzystujàcego do wyÊwietlania obrazu klasycznà lamp´ oscyloskopowà
Rys. 3. Schemat blokowy oscyloskopu cyfrowego wykorzystujàcego do wyÊwietlania obrazu ekran LCD
Zadaniem wzmacniacza Y jest uzyskanie odpo- mieniajàcego sygna∏ analogowy na postaç cyfrowà.
wiedniej wartoÊci sygna∏u odchylania pionowego, Sygna∏ cyfrowy mo˝e byç nast´pnie zapisany w pa-
tak aby otrzymaç wymaganà wielkoÊç przebiegu na mići elektronicznej. Na podstawie sygna∏u cyfro-
ekranie lampy. wego, przebieg wyÊwietlany jest na odpowiednim
Do p∏ytek odchylania poziomego przy∏o˝one ekranie. Zazwyczaj jest to ekran LCD lub monitor
jest napićie pi∏okszta∏tne. Im szybszy jest narost komputerowy. Mo˝e to byç tak˝e lampa oscylosko-
tego napićia, tym szybciej plamka przesuwa si´ po powa, co daje mo˝liwoÊç pracy zarówno cyfrowej
ekranie i tym szybsze sygna∏y mo˝na obrazowaç. jak i analogowej, jednak takie rozwiàzanie spotyka-
Aby obraz na ekranie by∏ stabilny i nie „p∏ywa∏”, ne jest g∏ównie w oscyloskopach pomiarowych. Za-
pi∏okszta∏tne napićie podstawy czasu musi byç stosowanie ekranu LCD umo˝liwia zmniejszenie
zsynchronizowane z sygna∏em mierzonym. S∏u˝y wymiarów oscyloskopu, a zw∏aszcza jego g∏´boko-
do tego uk∏ad wyzwalania. OczywiÊcie rzeczywisty Êci. Ekran taki jest p∏aski, zu˝ywa tak˝e du˝o mniej
oscyloskop zawiera wiele uk∏adów nie przedsta- energii i dzi´ki temu ca∏e urzàdzenie mo˝e byç na-
wionych na tym schemacie, jak chocia˝by uk∏ad prawd´ przenoÊne i podrćzne.
2. Podstawowe parametry
N
a rynku jest wiele ró˝nych rodzajów i typów wyÊwietlania parametrów na ekranie oscyloskopu,
oscyloskopów. Funkcjonuje jeszcze wiele przechowywania w pamići przebiegów wzorco-
analogowych oscyloskopów, zarówno tych wych oraz rejestracji optymalnych nastaw przyrzà-
wchodzàcych w sk∏ad starszych zestawów diagno- du dla poszczególnych sygna∏ów. Niektóre z przy-
stycznych, jak i uniwersalnych oscyloskopów po- rzàdów spe∏niajà tak˝e funkcj´ multimetru, a nawet
miarowych. WÊród przyrzàdów nowych dominujà diagnoskopu samochodowego. Wady oscyloskopów
jednak urzàdzenia cyfrowe. cyfrowych to najcz´Êciej gubienie krótkich impul-
Je˝eli istnieje mo˝liwoÊç wyboru, do pracy sów elektrycznych lub d∏ugi czas reakcji na zmian´
w warsztacie diagnostycznym najlepiej stosowaç sygna∏u. Dosyç powszechnà wadà - nawet w przy-
oscyloskop pierwotnie przeznaczony do celów sa- rzàdach lepszych firm - jest ma∏a cz´stotliwoÊç
mochodowych. Typowe uniwersalne oscyloskopy próbkowania dla ma∏ych szybkoÊci podstawy czasu,
stosowane do testowania „czystych” uk∏adów elek- np. przy obrazowaniu przebiegów dla biegu ja∏owe-
tronicznych mogà okazaç si´ trudniejsze do wyko- go. Powoduje to bardzo ma∏o precyzyjne przedsta-
rzystania w technice samochodowej. Problemem wianie oscylogramów obwodu zap∏onowego, gdzie
jest brak odpowiednich sond pomiarowych, niew∏a- wymagana jest du˝a szybkoÊç przetwarzania (i du-
Êciwe obrazowanie sygna∏ów, ma∏a odpornoÊç na za- ˝a pojemnoÊç pamići). Z tych powodów przy po-
k∏ócenia. Co prawda zak∏ócenia radioelektroniczne miarach samochodowych czasami lepsze efekty
emitowane przez wspó∏czesne samochody powinny uzyskuje si´ u˝ywajàc oscyloskopów analogowych.
mieç odpowiednio niski poziom, jednak w warszta- Ich zaletami sà: wi´ksza wiernoÊç przedstawianego
cie mo˝na spodziewaç si´ pojazdów nie ca∏kiem sygna∏u oraz szybki czas reakcji. Obraz na ekranie
sprawnych i to w∏aÊnie one wymagajà diagnozy. lampy jest wyÊwietlany w czasie rzeczywistym
W przypadku pojazdów najnowszych - o bardzo i dzi´ki brakowi z∏o˝onego przetwarzania bywa bar-
du˝ym nasyceniu elektronikà - tak˝e oscyloskopy dziej wiarygodny. Wadà oscyloskopów analogo-
ogólnego stosowania mogà byç bardzo u˝yteczne. wych jest brak mo˝liwoÊci „zamro˝enia” i zapami´-
Mimo ˝e oscyloskopy cyfrowe wypar∏y ju˝ nie- tywania przebiegu oraz ucià˝liwe miganie obrazu
mal przyrzàdy analogowe, trudno jest jednoznacz- przy ma∏ych pr´dkoÊciach podstawy czasu.
nie stwierdziç, ˝e sà od nich lepsze. Majà one wiele Sposób powstania obrazu na ekranie oscylosko-
zalet, ale tak˝e wiele wad. Zalety oscyloskopów cy- pu analogowego i cyfrowego pokazany jest na rys. 4.
frowych to mo˝liwoÊci: zapami´tywania przebie- W przypadku przyrzàdu analogowego plamka poru-
gów elektrycznych (tak˝e mo˝liwoÊç archiwizacji sza si´ na ekranie ruchem ciàg∏ym i pozostawia Êlad
i wydruku), porównywania sygna∏ów z wzorcami, Êwiecàcego luminoforu. Mimo ˝e plamka ca∏y czas
Rys. 4. Zasada
wyÊwietlania obrazu:
a - na ekranie
oscyloskopu analogowego
(ciàg∏y ruch plamki po ekranie,
b - na ekranie oscyloskopu
cyfrowego (punkty obrazujà
próbki zapisane w pamići)
porusza si´, z powodu bezw∏adnoÊci oka ludzkiego mo˝e spowodowaç jego uszkodzenie. W przypadku
i czasu poÊwiaty luminoforu, obraz mo˝e byç odbie- przyrzàdów z lampami oscyloskopowymi prawdo-
rany jako jedna ca∏oÊç. Jedynie dla wolniejszych podobieƒstwo rozbicia grubej warstwy szk∏a jest
pr´dkoÊci podstawy czasu (czasy d∏u˝sze od 0,2 s) mniejsze, ale w warunkach warsztatowych nigdy
ruch plamki jest wyraênie widoczny. nie mo˝na wykluczyç mo˝liwoÊci upadku ci´˝kie-
W przypadku oscyloskopu cyfrowego obraz zbu- go klucza czy innego narz´dzia na ekran, a konse-
dowany jest z punktów, które odpowiadajà warto- kwencje wtedy mogà byç powa˝ne.
Êciom cyfrowym otrzymywanym z przetwornika W niektórych przenoÊnych oscyloskopach za-
A/C. Nawet jeÊli przebieg na ekranie przedstawiony stosowane jest dodatkowe z∏àcze do przy∏àczania
jest w sposób ciàg∏y, to nale˝y zdawaç sobie spra- zewn´trznego monitora komputerowego. Znakomi-
w´, ˝e informacja o obrazie zawarta w pamići cie poprawia to komfort pracy na stacjonarnym sta-
sk∏ada si´ z punktów i to, co jest pomi´dzy nimi, nowisku w warsztacie, a równoczeÊnie - po od∏à-
mo˝e byç przegapione. czeniu monitora - oscyloskop pozostaje urzàdze-
Ekrany LCD starszej generacji bywajà ma∏o kon- niem przenoÊnym i umo˝liwia przeprowadzenie
trastowe. Przy wyborze oscyloskopu warto jest testu drogowego.
zwróciç uwag´ na jakoÊç obrazu, poniewa˝ brak na- Optymalnymi parametrami oscyloskopu samo-
le˝ytej czytelnoÊci znacznie pogarsza komfort pra- chodowego sà:
cy. Ekrany nowej generacji sà pod tym wzgl´dem ✘ dwa kana∏y pomiarowe (oczywiÊcie w niektó-
du˝o lepsze, a zw∏aszcza dotyczy to wyÊwietlaczy rych sytuacjach mo˝e byç przydatny przyrzàd
kolorowych. W niektórych oscyloskopach zastoso- z czterema kana∏ami, jednak najcz´Êciej wystarcza
wane sà ekrany dotykowe, eliminujàce wi´kszoÊç nawet oscyloskop jednokana∏owy)
klawiszy i u∏atwiajàce obs∏ug´ urzàdzenia. Wàtpli- ✘ zakresy podstawy czasu od 10 µs do 60 s
woÊci budzi co prawda problem utrzymania takiego ✘ zakresy napićia wejÊciowego od 5 mV do
elementu w czystoÊci (podczas pracy przy samo- 500 V
chodzie trudno zachowaç czyste rće), jednak urzà- ✘ zakresy pomiaru wysokiego napićia 20 kV
dzeƒ tego typu pojawia si´ coraz wićej. Do obs∏ugi i 40 kV (z odpowiednià sondà)
ekranu zalecane jest u˝ywanie specjalnego rysika ✘ regulowany poziom i zbocze sygna∏u wyzwa-
lub koƒcówki z gumkà (np. od o∏ówka z gumkà). Za- lania
letà stosowania ekranu dotykowego jest mo˝liwoÊç ✘ mo˝liwie du˝y i czytelny ekran
przysz∏ej modernizacji funkcji urzàdzenia bez ko- ✘ pami´ç cyfrowa, mo˝liwoÊç tworzenia archi-
niecznoÊci dodawania nowych klawiszy oraz szyb- wum lub transmisji danych do komputera PC, mo˝-
kie sterowanie niektórymi funkcjami na zasadzie liwoÊç wydruku przebiegów
wskazania punktu na ekranie. ✘ mo˝liwoÊç pracy w trybie diagnoskopu z syn-
Przy ocenie ekranu warto zwróciç uwag´ na je- chronizowaniem obrazu z obrotami silnika - tak aby
go zabezpieczenie przed uszkodzeniami mecha- niezale˝nie od pr´dkoÊci obrotowej na ekranie wi-
nicznymi. Zw∏aszcza gdy ekran pracuje w pozycji doczny by∏ przebieg dla okreÊlonej liczby cylindrów
poziomej, powinien byç on zabezpieczony za po- ✘ cz´stotliwoÊç próbkowania wi´ksza od 1 MHz
mocà dodatkowej os∏ony. W przypadku ekranów (tak˝e dla wolnych przebiegów)
LCD nawet upuszczenie niewielkiej, ale ostrej son- ✘ jak najwi´ksza pojemnoÊç pamići (d∏ugoÊç
dy oscyloskopu na nie zabezpieczony wyÊwietlacz rekordu) np. 100 kB
Rys. 5. Wp∏yw g´stoÊci

próbkowania na wiernoÊç
przebiegu, linià zielonà
oznaczony jest sygna∏
rzeczywisty: a - cz´stotliwoÊç
próbkowania 1 µs, przebieg
prawid∏owy, b - cz´stotliwoÊç
lekko zniekszta∏cony,
c - cz´stotliwoÊç
ca∏kowicie zniekszta∏cony
(zgubienie impulsu)
✘ jak najmniejsze opóênienie pomi´dzy mo-
mentem pomiaru a momentem wyÊwietlenia obra-
zu (praca „na ˝ywo”)
✘ mo˝liwoÊç ∏atwej i szybkiej zmiany podstawo-
wych nastaw przyrzàdu (nie jest dobrze, jeÊli np.
do prostej zmiany zakresu napićia nale˝y wyko-
naç d∏ugi ciàg czynnoÊci)
✘ przygotowane fabrycznie menu dla pomiaru
sygna∏ów z typowych podzespo∏ów pojazdu lub
mo˝liwoÊç zapami´tywania ustawieƒ przyrzàdu
(napićie wejÊciowe, podstawa czasu, wyzwalanie
itp.) dla tworzenia w∏asnego menu
Krótkiego wyjaÊnienia wymaga sprawa cz´sto-
tliwoÊci próbkowania i pojemnoÊci pamići. W bar-
dzo wielu oscyloskopach cyfrowych próbkowanie
odbywa si´ z cz´stotliwoÊcià co najmniej 20 MHz
(czyli co 0,05 µs) i wydaje si´, ˝e przy tej cz´stotli-
woÊci nie powinno byç ˝àdnych k∏opotów z pomia-
rem stosunkowo wolnych sygna∏ów wyst´pujàcych
w systemach samochodowych. Problem polega jed-
nak na tym, ˝e taka du˝a g´stoÊç próbkowania wy-
st´puje tylko dla du˝ych pr´dkoÊci podstawy cza-
su. Przy wyd∏u˝eniu podstawy czasu cz´stotliwoÊç
próbkowania jest automatycznie zmniejszana. Wy-
nika to z ograniczonej pojemnoÊci pamići. Je˝eli
np. pojemnoÊç pamići wynosi 4 k, to z cz´stotli-
woÊcià 20 MHz mo˝na zapisaç jedynie odcinek
czasu równy 0,2 ms. Je˝eli zachodzi potrzeba reje-
stracji przebiegu w okresie 0,2 s (co odpowiada jed-
nemu cyklowi pracy na biegu ja∏owym) - cz´stotli-
woÊç próbkowania zmniejszy si´ do 20 kHz, a to
ju˝ jest bardzo ma∏o.
Zbyt ma∏a cz´stotliwoÊç próbkowania w stosun-
ku do szybkoÊci zmian badanego sygna∏u powodu-
Rys. 6. Sygna∏ z obwodu zap∏onowego oglàdany przy ró˝nych
je znaczne odkszta∏cenie przebiegu odwzorowane-
pr´dkoÊciach podstawy czasu: a - przebieg dla podstawy czasu
go na ekranie (rys. 5). Przebieg z rys. 5a jest prób- 0,2 s, b - obraz zaznaczonego fragmentu przebiegu z rys.
kowany cz´stotliwoÊcià 1 MHz i jest to odwzorowa- a po rozciàgnićiu, podstawa czasu 50 ms, c - obraz
nie wystarczajàco wierne. Przy cz´stotliwoÊci trzy zaznaczonego fragmentu przebiegu z rys. b po rozciàgnićiu,
razy mniejszej, czyli 0,33 MHz (rys. 5b), wyst´puje podstawa czasu 30 µs
ju˝ dosyç du˝e zniekszta∏cenie, a b∏àd okreÊlenia
amplitudy wynosi od 20 do 40% (zale˝nie od roz- Rys. 6b przedstawia rozciàgni´ty obraz dla pra-
k∏adu próbek). Natomiast dla cz´stotliwoÊci 0,1 cy pojedynczego cylindra. Czas jego trwania, od
MHz (rys. 5c), przy niekorzystnym rozk∏adzie pró- momentu za∏àczenia pràdu w cewce do chwili zga-
bek impuls mo˝e byç ca∏kiem zgubiony i trudno Ênićia wy∏adowania na Êwiecy, wynosi kilkadzie-
ju˝ oceniç pierwotny kszta∏t przebiegu. siàt milisekund. Jednak sam czas narostu napićia
Sygna∏y w obwodach samochodowych nie osià- zap∏onu jest du˝o krótszy i wynosi ok. 10 µs (rys.
gajà zbyt du˝ych cz´stotliwoÊci (zazwyczaj nie 6c). Widaç teraz wyraênie, ˝e aby prawid∏owo zo-
przekraczajà 100 kHz). Ca∏a trudnoÊç polega jednak brazowaç taki przebieg na ekranie, cz´stotliwoÊç
na tym, ˝e przy stosunkowo d∏ugich okresach trwa- próbkowania powinna wynosiç co najmniej 1 MHz
nia mogà wyst´powaç szybko zmienne impulsy (czas jednej próbki 1 µs). Przy tej cz´stotliwoÊci, do
(rys. 6). Przedstawiony na rys. 6a sygna∏ zap∏onowy zarejestrowania obrazu o czasie trwania 0,2 s ko-
trwa dla jednego cyklu pracy silnika na biegu ja∏o- nieczna jest pami´ç o pojemnoÊci 200 k (a wiele
wym ok. 0,2 s. Sygna∏ ten jest z∏o˝ony z impulsów oscyloskopów cyfrowych ma pami´ç o wielkoÊci
odpowiadajàcych pracy poszczególnych cylindrów. zaledwie 4 k lub 8 k).
Rys. 7. Przebiegi w uk∏adzie
zap∏onowym:
a - przebieg rzeczywisty,
b - przebieg wyÊwietlany
na ekranie oscyloskopu
cyfrowego przy zbyt ma∏ej
cz´stotliwoÊci próbkowania
(zbyt ma∏a pojemnoÊç
pamići).
Strza∏kami zaznaczone sà
brakujàce impulsy
Efektem zbyt rzadkiego próbkowania jest gubie- Jednym z parametrów oscyloskopu, który ma
nie cz´Êci informacji (rys. 7). Rys. 7a pokazuje rze- du˝e znaczenie dla elektroników, jest pasmo oscy-
czywisty przebieg zap∏onowy, zaÊ rys. 7b - jego ob- loskopu. Dolnà granicà pasma jest zazwyczaj zero
raz na ekranie przy próbkowaniu z cz´stotliwoÊcià (czyli istnieje mo˝liwoÊç pomiaru napićia sta∏e-
100 kHz (odpowiada to wielkoÊci pamići 20 kB). go), zaÊ górnà granicà - cz´stotliwoÊç, przy której
Pozornie ró˝nica w obu rysunkach nie jest du˝a, wzmocnienie (amplituda przebiegu) maleje do ok.
jednak to w∏aÊnie te brakujàce elementy (wartoÊci 0,71 w stosunku do przebiegu dla niskiej cz´stotli-
impulsów zap∏onowych oraz kszta∏t w obr´bie pale- woÊci (o 3 dB). W przypadku oscyloskopów samo-
nia i gaÊnićia iskry) niosà najbardziej cenne dla chodowych górna granica pasma jest parametrem
o mniejszym znaczeniu, poniewa˝ do typowych
pomiarów wystarcza pasmo 100 kHz. Warto jednak
zwróciç uwag´, ˝e w przypadku oscyloskopów cy-
frowych mogà byç podawane dwie znacznie odbie-
gajàce od siebie wartoÊci górnych cz´stotliwoÊci
granicznych. Wy˝sza dotyczy przebiegów powta-
rzalnych, zaÊ ni˝sza - przebiegów jednorazowych.
Ró˝nica wynika z odmiennych sposobów zbierania
próbek. Dla przebiegów powtarzalnych stosowane
jest próbkowanie sekwencyjne w d∏u˝szych okre-
sach. Poniewa˝ jednak przebiegi w silnikach samo-
chodowych nie muszà byç powtarzalne - nale˝y
braç pod uwag´ wartoÊç cz´stotliwoÊci granicznej
Rys. 8. Powstawanie fa∏szywego obrazu na ekranie oscyloskopu
dla sygna∏ów jednorazowych.
(obraz z∏o˝ony z punktów), spowodowane zbyt ma∏à
cz´stotliwoÊcià próbkowania. Na ekranie tworzy si´ obraz Jednà z wad przetwarzania cyfrowego sà znie-
przebiegu o cz´stotliwoÊci wielokrotnie ni˝szej od przebiegu kszta∏cenia przeinaczania, czyli aliasing. Mogà one
rzeczywistego powstawaç z powodu zbyt ma∏ej cz´stotliwoÊci
próbkowania lub wynikaç z w∏aÊciwoÊci oka ludz-
diagnosty informacje. W praktyce anomalia taka ob- kiego, tworzàcego obraz pozornego przebiegu
jawia si´ przypadkowym pojawianiem si´ i znika- z punktów umieszczonych blisko siebie. W celu
niem impulsów i nie wiadomo, czy rzeczywiÊcie poprawy czytelnoÊci obrazu, w oscyloskopach cy-
ich nie ma, czy to tylko przek∏amanie przyrzàdu. Na frowych przy wyÊwietlaniu przebiegów stosuje si´
rys. 7b brakujàce impulsy sà zaznaczone strza∏kami. ∏àczenie punktów liniami prostymi lub odpowied-
Brak w∏aÊciwej pojemnoÊci pamići oraz êle nimi krzywymi. Ogranicza to efekt przeinaczania
dobrana cz´stotliwoÊç próbkowania to podstawo- percepcyjnego, czyli spowodowanego w∏aÊciwo-
we powody, dla których bardzo wiele oscylosko- Êciami wzroku. Niestety, w przypadku zbyt niskiej
pów cyfrowych êle radzi sobie z obrazowaniem cz´stotliwoÊci próbkowania (rys. 8) tego typu za-
przebiegów zap∏onowych. bieg nie daje rezultatów.
3. Wybór
rodzaju oscyloskopu
P
arametrów, które nale˝y braç pod uwag´ przy (najmniejsze wykonania przypominajà du˝y flama-
wyborze oscyloskopu, jest bardzo du˝o, ster lub sond´ pomiarowà) oraz jako przystawki
a i tak zadecydowaç mo˝e parametr najbar- (karty) do komputerów.
dziej przyziemny - cena urzàdzenia. Zaleta - posiadanie oscyloskopu cyfrowego
✘ Jednym z taƒszych rozwiàzaƒ jest zakup na z mo˝liwoÊcià rejestrowania obrazów.
rynku wtórnym u˝ywanego diagnoskopu z analo- Wady - koniecznoÊç dostosowania do celów sa-
gowym oscyloskopem. W przypadku urzàdzeƒ star- mochodowych oraz w wielu przypadkach nie-
szych, wyposa˝onych jedynie w oscyloskop zap∏o- wystarczajàce parametry i mo˝liwoÊci pomiaro-
nowy (np. GS3104 produkcji „Radiotechniki" we. Je˝eli urzàdzenie jest taƒsze, to zazwyczaj
z Wroc∏awia), istniejà przystawki rozszerzajàce ma niewielki ekran o ma∏ej rozdzielczoÊci. Z re-
mo˝liwoÊci urzàdzenia do pe∏nych funkcji oscylo- gu∏y oscyloskopy takie nie nadajà si´ do badania
skopu diagnostycznego i pomiarowego. obwodów zap∏onowych.
Zalety - dobre mo˝liwoÊci pomiarowe uzupe∏- ✘ Ostatnia grupa to oscyloskopy cyfrowe prze-
nione o pozosta∏e funkcje diagnoskopu oraz du- znaczone do celów samochodowych. Taƒsze wersje
˝y i czytelny ekran, korzystny zw∏aszcza przy wyst´pujà w formie kart i przystawek do kompute-
wyÊwietlaniu przebiegów zap∏onowych dla rów, dro˝sze - to urzàdzenia niezale˝ne, najcz´Êciej
wszystkich cylindrów naraz. przenoÊne, jednak wyst´pujà tak˝e oscyloskopy
Wady - praca wy∏àcznie jednokana∏owa oraz du- stacjonarne.
˝e wymiary urzàdzenia (chocia˝ ta ostatnia ce- Zaleta - dostosowanie urzàdzenia do celów sa-
cha jest dla wielu zaletà ze wzgl´du na powa˝ny mochodowych - niestety nie zawsze jest to do-
wyglàd diagnoskopu). stosowanie wystarczajàce.
✘ Na rynku wtórnym mo˝na zaopatrzyç si´ Wady - wy˝sza cena i indywidualne wady po-
w analogowy oscyloskop pomiarowy (w umiarko- szczególnych urzàdzeƒ, które cz´sto stajà si´ wi-
wanej cenie) nie przeznaczony pierwotnie do ce- doczne dopiero w trakcie u˝ytkowania.
lów samochodowych.
Zalety - mo˝liwie niewielkie nak∏ady finansowe Rozpi´toÊç cen urzàdzeƒ jest bardzo du˝a. Od
(istnieje wiele typów oscyloskopów produkowa- kilkuset z∏otych przy przyrzàdzie z pierwszej i dru-
nych niegdyÊ w kraju) i dla wi´kszoÊci urzàdzeƒ giej grupy, poprzez kilka tysićy z∏otych dla trzeciej
dobre parametry pomiarowe. grupy, do kilkunastu tysićy z∏otych (a nawet wi´-
Wady - koniecznoÊç dostosowania oscyloskopu cej) przy oscyloskopach z ostatniej grupy.
do celów samochodowych (dodatkowe sondy Przy ocenie urzàdzenia nie nale˝y daç si´
pomiarowe) oraz trudniejsza (zw∏aszcza dla me- zwieÊç pozorom nowoczesnoÊci, poniewa˝ dosyç
chaników) obs∏uga urzàdzenia. cz´sto nowsze nie oznacza wcale lepsze. Warto
✘ Dla tych, których nie interesujà „starocie” i ko- zwróciç uwag´ czy wyrafinowanym nowinkom
niecznie chcà pracowaç na sprzćie cyfrowym, ist- technicznym towarzyszy dopracowanie funkcji
nieje wiele nowych urzàdzeƒ ogólnego stosowania podstawowych. Na przyk∏ad sam ekran dotykowy
(czyli nie przeznaczonych specjalnie do celów sa- nie poprawia jeszcze funkcjonalnoÊci urzàdzenia
mochodowych). Sà one du˝o taƒsze od oscylosko- - musi on byç zestawiony z przemyÊlanym opro-
pów sprzedawanych jako urzàdzenia samochodo- gramowaniem, a i to nie zapewnia sukcesu, jeÊli
we. Oferty takie bez trudu mo˝na znaleêç w czaso- parametry pomiarowe oscyloskopu sprawiajà, ˝e
pismach elektronicznych oraz w internecie. Oscy- ma∏o na tym ekranie widaç. Czasami urzàdzenie
loskopy takie wyst´pujà jako urzàdzenia samo- jest du˝o mniej warte, ni˝ wynika∏oby to z rekla-
dzielne, zazwyczaj z niewielkim ekranem LCD my. Bywa, ˝e funkcje opisane w prospektach, np.
liczne wersje j´zykowe lub bogate menu z dany- firmy uzupe∏niajà takie przyrzàdy o w∏asne opro-
mi wzorcowymi, sà dopiero w opracowaniu i tyl- gramowanie i poszerzone instrukcje obs∏ugi.
ko stwarzajà pozory swojej obecnoÊci. Znakiem Z firm oferujàcych oscyloskopy samochodowe
dzisiejszych czasów jest te˝ wyst´powanie przy- (tak˝e oscyloskopy wchodzàce w sk∏ad bardziej
rzàdów o ró˝nych nazwach i znakach fabrycz- rozbudowanych urzàdzeƒ diagnostycznych)
nych, ale o zadziwiajàco podobnym wyglàdzie mo˝na wymieniç: ATAL, AUTOCOM, AVL,
i parametrach. Sà to zazwyczaj te same przyrzà- BOSCH, BRAIN BEE, CRYPTON, EDGE, ESCORT,
dy, pochodzàce z jednej wytwórni z Dalekiego FERRET, GRUNDIG, GUTMANN, KME, MESSER,
Wschodu i sprzedawane pod ró˝nymi znanymi MOTORSCAN, OMITEC, OTC, PICOTECH, PRO-
markami. OczywiÊcie nie ma w tym nic z∏ego, TECH, SINCRO, SPX, SUN, SUMMIT, SYKES-
pod warunkiem, ˝e cena przyrzàdu jest propor- PICKAVANT, TECNOMOTOR, TEXA, TPI i wiele
cjonalna do ceny pierwowzoru. Niektóre dobre innych.
4. Wyposa˝enie
i podstawowe
uk∏ady regulacyjne
4.1. Sondy napićiowe OdpornoÊç na zak∏ócenia znacznie zwi´ksza si´,
jeÊli oba kable pomiarowe sà ze sobà skrćone.
Sonda pomiarowa jest elementem ∏àczàcym ba- Tworzà wtedy tzw. skr´tk´. Czasami mo˝na spotkaç
dany obwód z wejÊciem oscyloskopu. W najprost- si´ z takimi przy∏àczami, ale w wi´kszoÊci oscylo-
szym przypadku mo˝e to byç para zwyk∏ych prze- skopów stosowane sà kable ekranowane. Kabel taki
wodów elektrycznych, zakoƒczonych z jednej stro- jest zbudowany z izolowanego przewodu otoczone-
ny z∏àczem pasujàcym do oscyloskopu, a z drugiej go oplotem lub folià metalowà (ekranem) i os∏oni´-
strony - koƒcówkami pomiarowymi. Podstawowà tego zewn´trznà warstwà izolacji (rys. 9). Metalo-
wadà takiej prymitywnej sondy jest „∏apanie” za- wy oplot chroni wewn´trznà ˝y∏´ przewodzàcà
k∏óceƒ. Aby zapewniç swobod´ pracy pod maskà przed wp∏ywem zewn´trznych pól elektrycznych.
samochodu, przewód pomiarowy musi mieç d∏u- Aby ekran dzia∏a∏ skutecznie, powinien byç on do-
goÊç co najmniej 1 m, a to jest ju˝ solidny kawa∏ek ∏àczony do odpowiedniego punktu obwodu (za-
anteny odbierajàcej ró˝ne niepo˝àdane sygna∏y. Za- zwyczaj jest to masa).
k∏ócenia na ekranie stawiajà pod znakiem zapyta- Nawet w przypadku stosowania kabla ekrano-
nia sens pomiaru, bo nie wiadomo, co jest rzeczy- wanego istnieje problem wp∏ywu przy∏àczy pomia-
wistym sygna∏em, a co fa∏szywym impulsem po- rowych na badany obwód. W niektórych przypad-
chodzàcym np. od uk∏adu zap∏onowego. Drugà po- kach, np. przy badaniu czujnika po∏o˝enia wa∏u
wa˝nà wadà takiego rozwiàzania jest wprowadza- korbowego, powoduje to zak∏ócenia w pracy uk∏a-
nie do badanego obwodu wyindukowanych du, a nawet wy∏àczenie silnika. Mo˝na ograniczyç
w przewodach zak∏óceƒ. takie zjawisko, umieszczajàc na samym wejÊciu
sondy rezystor separujàcy o wartoÊci od kilku do
kilkunastu kΩ. Przy impedancji wejÊciowej oscylo-
skopu 1 MΩ nie spowoduje to wi´kszego b∏´du (ok.
1%), wa˝ne jest jednak, aby rezystor ten by∏
umieszczony na samym wejÊciu sondy pomiaro-
wej, a nie na koƒcu kabla (rys. 10). W wielu son-
Rys. 9. Budowa kabla ekranowanego stosowanego w sondach
dach element taki jest wbudowany fabrycznie.
oscyloskopowych: 1 - izolacja zewn´trzna, 2 - ekran, 3 - izolacja Profesjonalne sondy oscyloskopowe sà zazwy-
˝y∏y wewn´trznej, 4 - ˝y∏a przewodzàca czaj wykonane w wersjach z podzia∏em napićia
1:10 (rys. 11) lub bez podzia∏u napićia (1:1). Son-
Rys. 10. Sonda pomiarowa z wejÊciowym rezystorem dy z podzia∏em napićia dziesićiokrotnie os∏abia-
separujàcym: 1 - rezystor szeregowy o wartoÊci od kilku do
kilkunastu kΩ, 2 - koƒcówka ig∏owa, 3 - krokodylowy zacisk jà sygna∏, ale zwi´kszajà za to impedancj´ wejÊcio-
masy wà obwodu pomiarowego (wi´kszy opór wejÊciowy
i mniejsza pojemnoÊç wejÊciowa). Dzi´ki temu ma-
leje wp∏yw, jaki ma do∏àczenie sondy na mierzony
obwód. Zazwyczaj impedancja wejÊciowa oscylo-
skopu wynosi 1 MΩ, zaÊ z sondà 1:10 - zwi´ksza si´
do 10 MΩ. Ma to znaczenie, poniewa˝ istniejà ele-
menty, np. czujniki piezoelektryczne, które majà
du˝y opór wewn´trzny i muszà byç mierzone za
pomocà przyrzàdu o odpowiedniej impedancji.
Rys. 11. Budowa sondy oscyloskopowej
z podzia∏em napićia 1:10 (sonda
dostosowana do oscyloskopu o impedancji
wejÊciowej 1 MΩ): 1 - koƒcówka ig∏owa,
2 - krokodylowy zacisk masy, 3 - rezystor
szeregowy dzielnika napićia o wartoÊci
9 MΩ, 4 - kondensator kompensujàcy,
5 - oporowa ˝y∏a kabla sondy, 6 - ekran
kabla, 7 - wtyk wyjÊciowy sondy,
8 - gniazdo wejÊciowe oscyloskopu,
9 - impedancja wejÊciowa oscyloskopu
1 MΩ
W przeciwnym razie sygna∏ zostanie znacznie st∏u- czesnych samochodach dost´p do jakiegokolwiek
miony i zniekszta∏cony. Uniwersalnym rozwiàza- styku elektrycznego jest bardzo trudny. Sterowniki
niem sà sondy wyposa˝one w prze∏àcznik 1:1 i inne elementy majà hermetyczne z∏àcza elek-
i 1:10. tryczne, sà cz´sto montowane w trudno dost´p-
Nale˝y jednak pami´taç, ˝e sonda z podzia∏em nych miejscach, a wiàzki elektryczne otaczane sà
napićia jest dostosowana jedynie do wejÊcia oscy- dodatkowà warstwà izolacyjnà i ochronnà, utrud-
loskopu o okreÊlonych parametrach, np. jeÊli sonda niajàcà lokalizacj´ oraz wyodr´bnienie konkretne-
z podzia∏em 1:10 przeznaczona do oscyloskopu go przewodu. Jak sobie radziç w takiej sytuacji?
o impedancji wejÊciowej 1 MΩ zostanie do∏àczona Rozwiàzaƒ jest kilka, ale jak cz´sto w takich
do wejÊcia o impedancji 100 kΩ - podzia∏ takiej przypadkach bywa - ˝adne nie jest idealne.
sondy stanie si´ du˝o wi´kszy i b´dzie wynosi∏
1:91. 4.2. Koƒcówki pomiarowe
Niektóre sondy majà tak˝e wewn´trzny prze-
∏àcznik zwierajàcy wyjÊcie sondy do masy. Umo˝li- Jako standardowa koƒcówka pomiarowa w oscy-
wia to ustalenie po∏o˝enia na ekranie linii zerowej. loskopach i multimetrach do∏àczana jest najcz´Êciej
W przypadku bardziej zaawansowanych tech- koƒcówka ig∏owa. Sondy tego typu sà powszechnie
nicznie oscyloskopów, do∏àczenie sondy z podzia- stosowane w przypadku pomiarów w obwodach,
∏em napićia powoduje zmian´ wskazywanego za- w których styki sà dost´pne. Je˝eli jednak bezpo-
kresu napićia, np. przez podÊwietlenie odpowied- Êredniego dost´pu do styków nie ma, to tego typu
niego pola przy prze∏àczniku napićia, czy zmian´ sonda jest ma∏o praktyczna i nale˝y próbowaç przy-
wskazania na ekranie przy odczycie cyfrowym. Ro- ∏àczyç si´ do obwodu w inny sposób.
dzaj sondy jest okreÊlany dzi´ki rezystorowi kodu- W wielu przypadkach, nawet przy zastosowaniu
jàcemu umieszczonemu wewnàtrz sondy. Jest on w pojeêdzie hermetycznych z∏àczy, dost´pne sà do-
do∏àczany za pomocà dodatkowego styku umiesz- prowadzone do nich przewody. Wk∏uwanie si´ jed-
czonego we wtyku przy∏àczeniowym sondy. Je˝eli nak w przewód sondà ig∏owà jest ma∏o eleganckie
w oscyloskopie nie ma takiego systemu (mo˝na to
poznaç po braku metalowego pierÊcienia stykowe- Rys. 12. Koƒcówki pomiarowe i elementy przy∏àczeniowe:
go wokó∏ gniazda wejÊciowego), nale˝y pami´taç, 1 - koƒcówka ig∏owa, 2 - wtyk bananowy, 3 - sonda przebijajàca,
˝e po przy∏àczeniu sondy z dzielnikiem 1:10 wska- 4 - koƒcówka sondy przebijajàcej w stanie otwarcia,
5 - przewód, do którego jest przy∏àczana sonda przebijajàca,
zywanà wartoÊç zakresu napićia wejÊciowego na- 6 - ig∏a przebijajàca izolacj´ przewodu
le˝y pomno˝yç przez 10, czyli np. mimo wskazy-
wanego zakresu 5 V/dz, rzeczywisty zakres b´dzie
wynosi∏ 50 V/dz.
Niestety, typowe sondy od oscyloskopów elek-
tronicznych nie sà zbyt wygodne do stosowania
przy pomiarach samochodowych.
Dosyç cz´sto oscyloskopy samochodowe sà pro-
dukowane w firmach, które nie majà doÊwiadcze-
nia w konstrukcjach przeznaczonych do celów mo-
toryzacyjnych. Jest to poszerzenie oferty handlo-
wej, uzyskiwane jak najmniejszym kosztem. Kon-
struktorom, którzy nigdy nie próbowali czegoÊ
zmierzyç w rzeczywistym pojeêdzie w warunkach
warsztatowych, trudno jest zrozumieç, ˝e w nowo-
i ∏atwiej trafiç we w∏asny palec ni˝ w ˝y∏´ przewo- cza, do którego chcemy si´ do∏àczyç. W celu doko-
dzàcà, otoczonà twardà izolacjà. Dlatego du˝o wy- nania pomiarów nale˝y roz∏àczyç z∏àcze w samo-
godniejsze jest stosowanie odpowiedniej sondy chodzie i zamknàç obwód, wykorzystujàc gniazdo
przebijajàcej, umo˝liwiajàcej w∏àczenie si´ w bada- i wtyk przejÊciówki pomiarowej. W gniazdach po-
ny obwód. Dzia∏anie takiej sondy jest przedstawio- miarowych sà dost´pne wszystkie styki danego z∏à-
ne na rys. 12. Tu te˝ jest wykorzystywana ig∏a prze- cza, po∏àczenie jest pewne i ryzyko spowodowania
bijajàca izolacj´, jednak dzi´ki konstrukcji sondy zwarcia - ograniczone. Niestety, do ka˝dego typu z∏à-
wk∏ucie nast´puje centralnie i jest to niemal auto- cza konieczna jest osobna przejÊciówka pomiarowa.
matyczne. W przypadku przewodów bardzo cien- Do tego samego przewodu mo˝na do∏àczyç si´
kich, bardzo grubych, z ˝y∏à przewodzàcà umiesz- przy sterowniku, przy danym czujniku lub innym
czonà niecentrycznie oraz majàcych stwardnia∏à podzespole. Na pozór do∏àczanie si´ do z∏àcza ste-
izolacj´ (np. przewody czujnika tlenu nara˝one na rownika jest bardziej praktyczne, poniewa˝ w jed-
dzia∏anie wysokiej temperatury) - przy∏àczenie mo- nym miejscu mamy dost´p do wi´kszoÊci wa˝nych
˝e byç utrudnione. Czasami konieczne jest doci- obwodów. Utrudnieniem jest to, ˝e czasami sterow-
Ênićie zamknićia sondy palcami. Mimo ˝e przy- niki sà umieszczone w trudno dost´pnych miej-
∏àczanie si´ do przewodu na pierwszy rzut oka nie scach. Dodatkowym problemem mo˝e byç koniecz-
robi wra˝enia inwazyjnego (mo˝e to byç wa˝ne, noÊç od∏àczenia zasilania od sterownika w momen-
gdy diagnoÊcie patrzy na rće w∏aÊciciel samocho- cie do∏àczania przejÊciówki. Trzeba liczyç si´
du), to jednak nast´puje przebicie izolacji przewo- z mo˝liwoÊcià utraty zapami´tanych w sterowniku
du. Otworek jest bardzo ma∏y - trzeba si´ dobrze informacji, takich jak kody b∏´dów oraz parametry
przyjrzeç, aby go zobaczyç, jednak mo˝na spotkaç adaptacyjne pracy silnika. W przypadku, gdy po-
si´ z opinià, ˝e nawet takie ma∏e uszkodzenie izo- jazd jest zabezpieczony za pomocà immobilizera,
lacji w szczególnie niekorzystnych warunkach mo- nale˝y liczyç si´ z problemami z uruchomieniem
˝e powodowaç problemy. JakimÊ wyjÊciem jest po- silnika po ponownym do∏àczeniu zasilania.
smarowanie miejsca przebicia pastà silikonowà. Z tych powodów w wielu przypadkach bardziej
Osobnym problemem jest to, ˝e sonda przebija- mo˝na polecaç mniejsze przejÊciówki pomiarowe,
jàca nie nadaje si´ do przewodów ekranowanych. stosowane do z∏àczy poszczególnych czujników
Zalecanà przez niektórych metodà jest przy∏à- i podzespo∏ów. Majà one du˝o mniej koƒcówek,
czanie si´ za pomocà d∏ugiej ig∏y wprowadzanej od czyli zazwyczaj 2, 3, 4, 5, 6, 7. Wyglàd przyk∏ado-
tylnej strony z∏àcza. Jest to metoda mniej inwazyj- wego przy∏àcza tego typu, przeznaczonego do z∏à-
na i w wielu przypadkach bardzo u˝yteczna, jed- czy stosowanych w osprzćie firmy Bosch, przed-
nak styk nie zawsze jest pewny (zw∏aszcza przy stawia rys. 13. Z praktyki wynika, ˝e wygodniejsze
drganiach wywo∏anych pracà silnika) i uszkodze- sà przejÊciówki, które majà wyprowadzenia z jed-
niu mo˝e ulec uszczelka w z∏àczu.
Rys. 13. Wyglàd zewn´trzny i budowa przejÊciówki pomiarowej
4.3. Przy∏àcza (adaptery) do z∏àczy do z∏àczy 2-stykowych typu Bosch
samochodowych (np. stosowanych do wtryskiwaczy)
W coraz wi´kszej liczbie pojazdów przewody sà

tak otulone dodatkowymi os∏onami, ˝e bez Êcià-
gnićia zewn´trznej warstwy nie jest mo˝liwe wy-
odr´bnienie pojedynczego przewodu. W takich
przypadkach stosowanie sond przebijajàcych staje
si´ bardzo utrudnione.
Dobrà metodà przy∏àczenia si´ do obwodu jest
wykorzystanie przejÊciówek pomiarowych (ang.
Break-out box, Discovery box, Check box). Sà one
wykonywane zarówno do du˝ych z∏àczy sterowni-
ków, jak i do mniejszych z∏àczy wykorzystywanych
w czujnikach i innych podzespo∏ach samochodo-
wych. PrzejÊciówka sk∏ada si´ ze skrzynki zawiera-
jàcej odpowiednià liczb´ gniazdek pomiarowych,
najcz´Êciej pasujàcych do typowych wtyczek bana-
nowych, oraz z gniazda i wtyku pasujàcych do z∏à-
nej strony. Styki do z∏àczy bananowych powinny sze sà zestawy pomiarowe do z∏àczy sterowników.
byç os∏oni´te tulejkà izolacyjnà, tak aby przy przy- W tym przypadku sama skrzynka pomiarowa kosz-
padkowym upuszczeniu przy∏àcza na mas´ pojaz- tuje powy˝ej 1000 z∏, a ka˝dy z kabli pomiarowych
du nie spowodowaç zwarcia. W przypadku przej- nie jest taƒszy. Tak wić zestaw pomiarowy do pod-
Êciówek do z∏àczy sterowników, zawierajàcych du- stawowych typów z∏àczy sterowników przewy˝sza
˝à liczb´ gniazd, koszty samej skrzynki pomiarowej cenà nawet dobrej klasy oscyloskop.
sà dosyç znaczne i op∏acalne jest zastosowanie jed- W przypadku du˝ych skrzynek pomiarowych do
nej skrzynki i wymiennych przewodów do ró˝nych sterowników najcz´Êciej oferowane sà zestawy do
systemów sterowników. Jednak w przypadku ma- z∏àczy posiadajàcych 15, 25, 35, 38, 45, 55, 68, 88
∏ych skrzynek pomiarowych zdecydowanie bar- styków. OczywiÊcie wraz z rozwojem elektroniki sa-
dziej praktyczne jest stosowanie przy∏àczy na sta∏e mochodowej liczba mo˝liwych typów ca∏y czas ro-
przeznaczonych do danego typu z∏àcza. Wynika to Ênie. Jeszcze kilka lat temu wystarcza∏y skrzynki za-
z faktu, ˝e czasami zachodzi potrzeba wykonania wierajàce 60 gniazd pomiarowych, a obecnie ko-
kilku pomiarów równoczeÊnie (np. sprawdzanie nieczne jest 120, a nawet 150 gniazd. Przyk∏ady roz-
sygna∏u z sondy lambda i równoczesna obserwacja mieszczenia styków w bardziej popularnych typach
impulsów na wtryskiwaczu). z∏àczy sterowników przedstawia rys. 15.
Problemem zarówno w przypadku du˝ych z∏à- W samej konstrukcji skrzynek pomiarowych nie
czy do sterowników, jak i ma∏ych jest ich rozma- ma nic szczególnego, natomiast problemem sà z∏à-
itoÊç. Z∏àcza, które nawet majà podobne kszta∏ty cza stosowane w samochodach. Niektóre z nich sà
zazwyczaj do siebie nie pasujà. Na szcz´Êcie dzi´ki trudno dost´pne i najwi´kszy problem to skomple-
temu, ˝e du˝a cz´Êç osprz´tu elektrycznego jest towanie obu cz´Êci - m´skiej i ˝eƒskiej. Nawet jeÊli
wykonywana przez kilka firm, niektóre typy z∏àczy dost´pna w handlu jest cz´Êç montowana na kablu,
powtarzajà si´ w ró˝nych pojazdach (rys. 14). to cz´Êç m´ska odpowiadajàca z∏àczu sterownika,
Przy∏àcza pomiarowe do tego typu z∏àczy 2-, 3-, modu∏u zap∏onowego lub innego podzespo∏u nie
4-, 5- oraz 7-stykowych, oferujà ró˝ne firmy (np. wyst´puje zazwyczaj jako cz´Êç zamienna. Je˝eli
CZ Sincro, Motor X, Protech, Sykes-Pickavant, Tec- mamy do dyspozycji z∏àcza np. ze starych elemen-
nomotor, Texa). Zasada konstrukcji jest wsz´dzie tów instalacji pojazdu - przy∏àcza pomiarowe mo˝-
taka sama - ka˝dy ze styków wtyku m´skiego jest
po∏àczony odpowiednim stykiem w gnieêdzie typu Rys. 15. Sposób rozmieszczenia styków w kilku przyk∏adowych
˝eƒskiego i równolegle z gniazdami pomiarowymi typach sterowników, np.: 25 styków Bosch 0280000724, 35
przystosowanymi do wtyków bananowych. Ró˝ni- styków Siemens E7F706, 37 styków Bosch 0261200772, 38
styków DF-1 DIGIFANT, 55 styków Magneti Marelli IAW 1AF.17.
ce dotyczà zazwyczaj pude∏ek pomiarowych, spo- Widok od strony styków sterownika
sobu wyprowadzeƒ z∏àczy oraz oznaczeƒ styków.
Niestety, wszystkie zestawy majà jednà wspólnà
cech´ - sà dosyç drogie. Trudno tutaj podawaç wià-
˝àce dane, ale orientacyjna cena za komplet kilku
podstawowych przy∏àczy to ok. 2000 z∏. Du˝o dro˝-
Rys. 14. Typy z∏àczy samochodowych spotykanych najcz´Êciej

w ma∏ych przejÊciówkach pomiarowych
na wykonaç we w∏asnym zakresie. Jednak doÊwiad- strony z∏àcza - przygiàç zaczep (rys. 17) i wycià-
czenie wskazuje, ˝e skompletowanie nawet cz´Êci gnàç lub wypchnàç styk do ty∏u.
potrzebnych elementów mo˝e zajàç du˝o czasu. Za- W wielu przyrzàdach pomiarowych typowymi
stosowanie odpowiednich przy∏àczy ogranicza ry- przy∏àczami sà koƒcówki ig∏owe zamontowane na
zyko powstawania zwarç spowodowanych np. ze- sta∏e. Nie jest to dobre rozwiàzanie, poniewa˝
Êlizgnićiem si´ koƒcówki pomiarowej. Du˝à zaletà utrudnia stosowanie innych przy∏àczy. Dodatkowo
tej metody jest tak˝e mo˝liwoÊç uwolnienia ràk. dosyç cz´sto mo˝na spotkaç si´ ze zjawiskiem z∏ego
W przypadku stosowania uniwersalnych przyrzà- kontaktu elektrycznego samej koƒcówki styku - byç
dów pomiarowych nale˝y tylko zwróciç uwag´, aby mo˝e jest to wywo∏ane niew∏aÊciwym pokryciem
omy∏kowo nie za∏àczyç funkcji amperomierza, po- galwanicznym. W przypadku przy∏àczy multime-
niewa˝ mo˝e to wywo∏aç zwarcie. trów z∏e koƒcówki pomiarowe mo˝na po prostu ob-
W przypadku z∏àczy nietypowych mo˝na zasto- ciàç i w to miejsce przy∏àczyç wtyki bananowe. Na
sowaç przejÊciówki z∏o˝one z pojedynczych sty- takie uniwersalne wtyki mo˝na zak∏adaç zaciski
ków, które jest o wiele ∏atwiej dobraç ni˝ ca∏e obu- krokodylowe, sondy ig∏owe przebijajàce lub inne.
dowy. Przy pod∏àczaniu osobnych przewodów wy- W oscyloskopach, w których sà stosowane ekra-
magane jest jednak zachowanie du˝o wi´kszej os- nowane przewody pomiarowe, z tego typu przerób-
tro˝noÊci, aby nie pope∏niç b∏´du. Poniewa˝ jednak kami nale˝y byç bardzo ostro˝nym, poniewa˝ cza-
wyst´pujà takie marki, które majà wszystkie ele- sami koƒcówka sondy stanowi integralnà cz´Êç ob-
menty stykowe odmienne ni˝ w innych pojazdach, wodu wejÊciowego (np. zawiera rezystor). W nie-
stosowanie tej metody mo˝e okazaç si´ konieczne. których sondach ˝y∏a przewodzàca jest wykonana
Przy obecnej ró˝norodnoÊci spotykanych z∏àczy ze specjalnego drutu oporowego, którego nie wolno
nie mo˝na liczyç na to, ˝e w handlu dost´pne b´dà przerywaç. Zazwyczaj jednak w takich przypad-
gotowe przy∏àcza do wszystkich typów pojazdów. kach, oprócz koƒcówki ig∏owej, sonda ma mo˝li-
W przypadku samodzielnego wykonywania woÊç za∏o˝enia nasadki chwytajàcej.
skrzynek pomiarowych z elementów „z odzysku”
b´dzie zachodzi∏a potrzeba uzupe∏niania styków
w obudowach z∏àczy. W praktyce wiele styków ste-
rowników pozostaje nie wykorzystanych i nie sà
one obsadzane. Sposób demonta˝u przyk∏adowego
z∏àcza przedstawia rys. 16.
Metody mocowania styków w obudowach by-
wajà ró˝ne, ale dosyç cz´sto sà stosowane zaczepy
na konektorze, które umo˝liwiajà w∏o˝enie go do
obudowy, ale blokujà ruch w ty∏. Aby taki konektor
wyjàç, nale˝y za pomocà odpowiednio ukszta∏to-
wanego narz´dzia wprowadzonego od przedniej Rys. 17. Typowy konektor ˝eƒski stosowany w wielu przy∏àczach
sterowników. Strza∏ka wskazuje zaczep blokujàcy konektor
w obudowie z∏àcza. Sposób wyciàgania konektora przy u˝yciu
Rys. 16. Sposób demonta˝u obudowy przyk∏adowego z∏àcza odpowiedniego narz´dzia widaç w lewej cz´Êci rysunku
sterownika. Wkr´t mocujàcy znajduje si´ najcz´Êciej z ty∏u przedstawiajàcej fragmentu z∏àcza
obudowy w miejscu wskazanym strza∏kà lub mogà to byç dwa
wkr´ty umieszczone z przodu
4.4. Sondy pràdowe
Sondy pràdowe s∏u˝à do pomiaru oraz zobrazo-
wania na ekranie oscyloskopu przebiegów pràdo-
wych (badanie kszta∏tu i wartoÊci nat´˝enia prà-
du). Najprostsza sonda sk∏ada si´ z bocznika (rezy-
stora o niewielkiej rezystancji) w∏àczonego w ob-
wód mierzonego pràdu (rys. 18). Przy∏àczona do re-
zystora sonda napićiowa mierzy spadek napićia
odpowiadajàcy wartoÊci nat´˝enia pràdu wg wzoru
I = U/R. JeÊli np. wartoÊç rezystora b´dzie wynosi-
∏a 1 Ω, to przy przep∏ywajàcym przez niego pràdzie
o nat´˝eniu 0,5 A - napićie na rezystorze b´dzie
pràd. Nale˝y jednak zwróciç uwag´, aby c´gi nie
obejmowa∏y innych przewodów, w których prze-
p∏ywa pràd o wartoÊci porównywalnej z mierzo-
nym, poniewa˝ spowoduje to zafa∏szowanie wyni-
ku. Je˝eli c´gi zostanà za∏o˝one na wiàzk´ kabli,
mierzona b´dzie suma poszczególnych pràdów.
Wypadkowa wartoÊç mo˝e wić kompensowaç si´
do zera.
Sondy pràdowe sà wykorzystywane najcz´Êciej
do sprawdzania uk∏adu rozruchu silnika, uk∏adu
∏adowania akumulatora oraz do badania pràdu
w obwodzie zap∏onowym i wtryskowym. Konstruk-
Rys. 18. Pomiar nat´˝enia pràdu za pomocà bocznika:
cja sond do pomiarów du˝ych pràdów (rz´du setek
1 - przewód z mierzonym pràdem, 2 - bocznik pomiarowy,
3 - sonda oscyloskopu amperów) jest nieco inna ni˝ sond mierzàcych ma-
∏e pràdy. Konieczne jest zapewnienie wi´kszego
rozstawu c´gów, tak aby mog∏y one objàç grubsze
wynosi∏o 0,5 V. Jak widaç, dla bocznika o rezystan- przewody. Jednym z problemów pojawiajàcych si´
cji 1 Ω wartoÊci zmierzonego napićia w voltach przy stosowaniu tego typu sond jest pozosta∏oÊç
odpowiadajà dok∏adnie wartoÊci przep∏ywajàcego magnetyczna w materiale rdzenia magnetycznego,
pràdu w amperach. Wadà sondy bocznikowej jest co objawia si´ brakiem wskazania zera pomimo
koniecznoÊç roz∏àczenia badanego obwodu, co braku przep∏ywu pràdu po zakoƒczeniu pomiaru.
w niektórych przypadkach mo˝e byç k∏opotliwe W bardziej z∏o˝onych i dro˝szych sondach istniejà
i trudne. Kolejny problem to dodatkowa rezystancja automatyczne uk∏ady kompensacyjne, jednak naj-
(opór) w∏àczana do obwodu. Powinna ona byç jak cz´Êciej jest to pokr´t∏o lub przycisk do regulacji
najmniejsza, ale przy ma∏ej rezystancji bardzo ma- zera. Przy pomiarach wymagajàcych wi´kszej do-
∏a jest te˝ wartoÊç sygna∏u wyjÊciowego z sondy. k∏adnoÊci, nale˝y przed ka˝dym pomiarem wyzero-
Kolejna niedogodnoÊç to koniecznoÊç zwracania waç sond´. Przyk∏adowe hallotronowe sondy dla
uwagi na przy∏àczanie masy oscyloskopu, tak aby mniejszego i wi´kszego zakresu nat´˝enia pràdu
nie spowodowaç jakiegoÊ zwarcia (patrz „Do∏àcza- przedstawia rys. 20.
nie masy”).
Du˝o wygodniejsze w u˝yciu sà sondy hallotro- Rys. 20. Hallotronowe sondy pràdowe typu CA-60 oraz CA-600,
nowe. Wyst´pujà one jako przystawki do multime- które mogà byç wykorzystane jako przystawki do oscyloskopu:
1 - c´gi z magnetowodem, 2 - przycisk do otwierania sondy,
trów i oscyloskopów i dzia∏ajà na zasadzie pomiaru
3 - wy∏àcznik zasilania i prze∏àcznik zakresów, 4 - przycisk
pola magnetycznego powstajàcego wokó∏ przewod- zerowania
nika (rys. 19). Ich ogromnà zaletà jest to, ˝e nie wy- Parametry sondy typu CA-60 CA-600
magajà roz∏àczania badanego obwodu (tak jak zakresy 10 mA÷20 A, 20÷60 A 0...600 A
w przypadku klasycznych amperomierzy boczni- czu∏oÊç 1 mV/10 mA, 1 mV/100 mA 1 mV/1 A
maks. Êrednica 9 mm 30 mm
kowych). Wystarczy otworzyç c´gi pomiarowe i za- zasilanie bateria 6F22 bateria 6F22
∏o˝yç je na przewód, w którym przep∏ywa badany
Rys. 19. Budowa sondy hallotronowej do pomiarów pràdowych:

a - rdzeƒ otwarty podczas zak∏adania na przewód, b - rdzeƒ
zamkni´ty - pomiar; 1 - przewód z mierzonym pràdem,
2 - czujnik hallotronowy, 3 - dolna cz´Êç rdzenia magnetowodu,
4 - górna cz´Êç rdzenia magnetowodu
W przypadku sond pràdowych z w∏asnym zasi-
laniem bateryjnym, po skoƒczonych pomiarach
warto pami´taç o wy∏àczeniu zasilania. Modele
sond c´gowych, którymi si´ do tej pory pos∏ugiwa-
∏em, nie mia∏y automatycznego wy∏àcznika zasila-
nia, a pobór pràdu z baterii wynosi∏ ok. 10 mA.
W ofertach przyrzàdów pomiarowych mo˝na
spotkaç sondy c´gowe przypominajàce sondy hal-
lotronowe, ale dzia∏ajàce na zasadzie indukcyjnej.
Sondy te sà z regu∏y taƒsze, ale przeznaczone tylko
do pràdu przemiennego.
Pràdy impulsowe mo˝na mierzyç za pomocà
sondy indukcyjnej, która jest zbudowana z rdzenia
ferrytowego, z nawini´tym uzwojeniem. Przewód
elektryczny z badanym pràdem nale˝y w∏o˝yç do
wn´trza rdzenia i zamknàç obwód magnetyczny.
Rys. 22. Ró˝ne typy „odpowiedzi” oscyloskopu na sygna∏

prostokàtny: a - przebieg prawid∏owy, b - przebieg z przerostami
(zró˝niczkowany), c - przebieg z d∏ugim czasem narostu
(sca∏kowany)
(rys. 22). B∏àd taki mo˝na usunàç przez regulacj´

sondy odpowiednim elementem kompensacyjnym
(trymerem). Mo˝liwoÊç taka wyst´puje w bardziej
skomplikowanych sondach, które najcz´Êciej za-
wierajà dzielnik napićia 1:10.
Sond´ nale˝y do∏àczyç do êród∏a sygna∏u pro-
Rys. 21. Budowa sondy indukcyjnej wykorzystywanej do:
synchronizacji przy badaniu przebiegów zap∏onowych, stokàtnego (niektóre oscyloskopy majà specjalne
wyzwalania lamp stroboskopowych, pomiaru pr´dkoÊci wyjÊcie kalibracyjne) i tak regulowaç wkr´tem
obrotowej w analizatorach spalin kompensacyjnym, aby uzyskaç najbardziej prosto-
kàtny kszta∏t.
Rdzeƒ jest zamykany za pomocà przesuwanej za-
suwki (rys. 21) lub kleszczowo. Niestety sondy ta- 4.6. Zakres napićia wejÊciowego
kie mierzà jedynie pràdy impulsowe i sà wykorzy-
stywane we wskaênikach wartoÊci szczytowej prà- W instalacji elektrycznej pojazdu wyst´pujà sy-
du (np. pràdu wtryskiwacza). Inne, znacznie po- gna∏y o du˝ej rozpi´toÊci amplitudy. Dwa podstawo-
wszechniejsze jest zastosowanie sondy indukcyj- we zakresy napi´ç to: 12-14 V - w obwodach zasila-
nej: w lampach stroboskopowych, jako sondy sy- nych bezpoÊrednio z akumulatora oraz 4-5 V - w ob-
gna∏u synchronizujàcego przy badaniu przebiegów wodach zasilanych stabilizowanym napićiem ze
zap∏onowych i jako czujniki pr´dkoÊci obrotowej sterownika. Sygna∏y z czujników mogà byç jeszcze
w analizatorach spalin. mniejsze, np. od 0,2 do 0,9 V w przypadku czujnika
tlenu (sondy lambda). Je˝eli mierzone ma byç bez-
4.5. Kompensacja sondy wejÊciowej poÊrednio napićie w obwodzie pierwotnym uk∏a-
oscyloskopu du zap∏onowego, to maksymalna wartoÊç mo˝e
przekraczaç nawet 400 V. Wynika z tego, ˝e oscylo-
Je˝eli do wejÊcia oscyloskopu zostanie doprowa- skop samochodowy musi mieç mo˝liwoÊç ustawia-
dzony sygna∏ prostokàtny, na ekranie powinien po- nia napićia wejÊciowego w du˝ym zakresie. War-
jawiç si´ obraz przedstawiajàcy fal´ prostokàtnà toÊç zakresu napićia podawana jest zazwyczaj
bez ˝adnych zniekszta∏ceƒ. W praktyce jednak, w V/dz lub mV/dz, gdzie „dz” oznacza podstawowà
z powodu okreÊlonych parametrów sond i uk∏adów dzia∏k´ na ekranie oscyloskopu. W przypadku przy-
wejÊciowych, przebieg mo˝e byç zbyt „zaokràglo- rzàdów z opisem w j´zyku angielskim sà to: V/div
ny” (sca∏kowany) lub mogà pojawiaç si´ impulsy lub mV/div. W niektórych urzàdzeniach podawana
szpilkowe, które w rzeczywistoÊci nie wyst´pujà jest wartoÊç napićia przypadajàca na ca∏y ekran.
Aby u∏atwiç przeliczanie wartoÊci dla poszczegól- 4.8. Wyzwalanie
nych zakresów, w klasycznych oscyloskopach przy-
j´ty jest skok zmian 1, 2, 5, czyli np. 0,1 V, 0,2 V, 0,5 Wa˝nà funkcjà w oscyloskopach jest wyzwala-
V, 1 V, 2 V, 5 V, 10 V, 20 V, 50 V. W przypadku oscy- nie (ang. trigger). Odpowiednie wyzwalanie prze-
loskopów cyfrowych zakresy te bywajà du˝o bar- biegu umo˝liwia uzyskanie stabilnego obrazu na
dziej zró˝nicowane. Oprócz kalibrowanych zakre- oscyloskopie i rozpoczynanie wyÊwietlania prze-
sów, w wielu oscyloskopach istnieje mo˝liwoÊç biegu od jego w∏aÊciwej cz´Êci. W ró˝nych przyrzà-
p∏ynnej regulacji wspó∏czynnika odchylania. Wy∏à- dach funkcja ta mo˝e byç w ró˝nym stopniu rozbu-
czenie pracy kalibrowanej powinno byç sygnalizo- dowana, co oczywiÊcie komplikuje obs∏ug´, ale da-
wane za pomocà kontrolki lub znacznika, tak aby je te˝ du˝o wi´ksze mo˝liwoÊci. Spotka∏em si´
nie pope∏niç b∏´du. z opinià (np. ze strony producentów oscylosko-
Poniewa˝ zazwyczaj zakres napićia wejÊciowe- pów), ˝e w przyrzàdach samochodowych nie ma
go oscyloskopu nie przekracza 600 V, do pomiaru sensu rozbudowywanie niektórych funkcji, np. wy-
wysokiego napićia (np. do 30 kV) nale˝y wykorzy- zwalania, poniewa˝ mechanicy samochodowi i tak
staç dodatkowe, zewn´trzne sondy o podziale na- nie b´dà potrafili ich obs∏ugiwaç, gdy˝ jest to dla
pićia 1:5000÷1:10000. nich zbyt skomplikowane.
Byç mo˝e dla osób nie majàcych do czynienia
4.7. Podstawa czasu z „elektrykà” jest to rzeczywisty problem, jednak
nasycenie silników uk∏adami elektronicznymi
Cz´stotliwoÊç sygna∏ów w systemach sterowania sprawia, ˝e ju˝ obecnie trudno je naprawiaç bez
uk∏adami pojazdu nie przekracza zazwyczaj 10 kHz. po∏àczenia doÊwiadczenia i wiedzy z zakresu me-
Aby dobrze obrazowaç taki przebieg, pr´dkoÊç pod- chaniki i elektroniki.
stawy czasu powinna wynosiç ok. 100 µs/dz. Dosyç Spróbujemy wyjaÊniç dzia∏anie uk∏adu wyzwa-
cz´sto jednak zachodzi potrzeba obserwowania prze- lania. Je˝eli w oscyloskopie wyÊwietlany przebieg
biegów wolno zmiennych o czasach rz´du sekund. nie jest synchronizowany, obraz na ekranie b´dzie
W takim przypadku pr´dkoÊç podstawy czasu po- miga∏ lub „p∏ywa∏”. Przyrzàd w takiej sytuacji nie
winna wynosiç od 1 do 5 s/dz. Podobnie jak w przy- ma ustalonego punktu przebiegu, od którego nale-
padku zakresu napićia, zakres podstawy czasu po- ˝y rozpoczàç wyÊwietlanie na ekranie i nast´puje
dawany jest najcz´Êciej na jednà dzia∏k´, rzadziej na to w sposób przypadkowy. Dla ka˝dego nast´pnego
ca∏y ekran. Jednostkami miary czasu w osi poziomej okresu przebiegu b´dzie on wyÊwietlany od innego
sà: sekundy, ms - czyli tysićzne cz´Êci sekundy oraz punktu. Synchronizacja mo˝e byç wewn´trzna,
µs - czyli milionowe cz´Êci sekundy. czyli mierzonym sygna∏em lub zewn´trzna, przy
W oscyloskopach analogowych obraz jest ryso- wykorzystaniu jakiegoÊ innego sygna∏u (np. z son-
wany na ekranie w czasie rzeczywistym (stàd wy- dy pierwszego cylindra).
nika jego migotanie przy wolniejszych podstawach W przypadku synchronizacji wewn´trznej, nale-
czasu). W oscyloskopach cyfrowych przebieg mo˝e ˝y ustaliç moment (fragment przebiegu), od które-
byç najpierw zapisywany w pamići, a dopiero po- go oscyloskop ma go zaczàç wyÊwietlaç na ekranie.
tem w sposób stabilny wyÊwietlany. W oscylosko- S∏u˝à do tego takie parametry, jak poziom wyzwa-
pach cyfrowych, dla wolnych podstaw czasu ist- lania i zbocze wyzwalajàce. Brzmi to bardzo mà-
nieje specjalny rodzaj pracy z przewijaniem (ang. drze, ale sprawa jest dosyç prosta.
roll). Polega on na wyÊwietlaniu ka˝dej kolejnej
próbki przebiegu od prawej strony ekranu, przy 4.8.1. Poziom i zbocze wyzwalania
równoczesnym przemieszczeniu poprzednio wy- Je˝eli ustawimy poziom wyzwalania np. 6 V,
Êwietlanych próbek o jednà pozycj´ w lewo. Szyb- przebieg na oscyloskopie rozpocznie si´ w miejscu
koÊç pojawiania si´ kolejnych próbek zale˝y od wy- przekroczenia przez sygna∏ napićia 6 V. Z przyk∏a-
branej wartoÊci podstawy czasu. dowego wykresu sygna∏u z rys. 23 widaç, ˝e dla jed-
W wielu oscyloskopach uniwersalnych wyko- nego okresu sygna∏u osiàga on wartoÊç 6 V w dwóch
rzystywana jest podwójna podstawa czasu, która punktach A i B - raz przy narastaniu sygna∏u i raz
umo˝liwia oglàdanie wybranego fragmentu prze- przy jego opadaniu. Poniewa˝ sà to dwa punkty, na-
biegu w bardziej rozciàgni´tej skali czasowej (pod- dal nie ma tu jednoznacznoÊci. Nale˝y dodatkowo
stawa czasu A i B). W przypadku oscyloskopów sa- okreÊliç jeszcze zbocze sygna∏u wyzwalajàcego, czy-
mochodowych cz´Êciej spotykana jest funkcja „lu- li - czy ma to nast´powaç przy jego opadaniu, czy te˝
py czasowej”, czyli rozciàgu (ekspansji) przebiegu przy narastaniu. W przyrzàdach z opisem angloj´-
np. 5 lub 10 razy. zycznym wyzwalanie opisane jest najcz´Êciej jako
TRIGGER, poziom - LEVEL, zaÊ zbocze - SLOPE. Dla niektórych przebiegów w pojedynczym cy-
Zbocze narastajàce lub opadajàce opisane jest naj- klu istnieje kilka punktów o tym samym napićiu
cz´Êciej symbolami graficznymi i zboczu wyzwalania. Mo˝e to powodowaç prze-
lub + / -. skakiwanie obrazu na ekranie tak, ˝e naprzemien-
Na rys. 24 przedstawione sà obrazy z ekranu nie pojawiajà si´ przebiegi jak na rys. 24c i 24d. Sy-
oscyloskopu, na którym wyÊwietlany jest przebieg tuacj´ mo˝e poprawiç zmiana poziomu wyzwala-
sygna∏u z rys. 23, dla ró˝nych poziomów i zboczy nia lub regulacja czasu martwego (Holdoff), w któ-
sygna∏u wyzwalania. W wielu przypadkach usta- rym impuls wyzwalajàcy nie jest brany pod uwag´.
wienie zbocza nie ma praktycznego znaczenia, jed- W przyrzàdach wielokana∏owych powinna ist-
nieç mo˝liwoÊç wyboru êród∏a sygna∏u wyzwala-
nia (ang. source) z dowolnego kana∏u. Mo˝na wte-
dy oglàdaç naraz sygna∏y z kilku êróde∏, ale sà one
synchronizowane wzgl´dem jednego, wybranego.
4.8.2. Wyprzedzenie i opóênienie wyzwalania

W oscyloskopach analogowych du˝ym proble-
mem jest umo˝liwienie oglàdania, chocia˝ niewiel-
kiego, fragmentu przebiegu przed momentem wy-
zwolenia. W tym celu, w bardziej rozbudowanych
urzàdzeniach sà stosowane specjalne linie opóê-
Rys. 23. Przyk∏adowy przebieg elektryczny z zaznaczonymi niajàce, które umo˝liwiajà przesunićie sygna∏u
punktami wyzwalania na poziomie 6 V
w czasie i wyÊwietlenie go z widocznym fragmen-
tem poczàtkowym. W oscyloskopach cyfrowych
nak sà przebiegi, w których jest to wa˝ne. Taka sy- nie ma potrzeby stosowania takich rozwiàzaƒ, po-
tuacja zachodzi np. przy pomiarze czasu wtrysku niewa˝ zbieranie danych mo˝e przebiegaç nieza-
benzyny. Poniewa˝ wtryskiwacz jest sterowany od le˝nie od impulsów wyzwalania. Punkt wyzwala-
strony masy - poczàtek wtrysku nast´puje w mo- nia mo˝e byç jedynie odniesieniem do miejsca wy-
mencie spadku napićia na koƒcówce sterujàcej. Êwietlenia przebiegu na ekranie. Przebieg na ekra-
Aby zobaczyç najwa˝niejsze fragmenty takiego nie mo˝e wyprzedzaç punkt wyzwalania (pre-trig-
przebiegu, zbocze wyzwalania powinno byç usta- ger) oraz mo˝e byç opóêniony w stosunku do punk-
wione jako opadajàce (rys. 24a). Gdyby zbocze zo- tu wyzwalania (rys. 25). Dzi´ki temu mo˝na reje-
sta∏o ustawione jako narastajàce, pierwsza cz´Êç strowaç zarówno przebiegi, które wyst´powa∏y np.
wykresu nie zostanie wyÊwietlona i czas wtrysku przed zanikiem jakiegoÊ sygna∏u lub w okreÊlonym
nie b´dzie widoczny (rys. 24b). czasie po zaniku jakiegoÊ sygna∏u. Funkcja taka
Rys. 24. Obraz na ekranie

oscyloskopu dla przebiegu
z rys. 23, przy wyzwalaniu:
a - zboczem narastajàcym,
na poziomie 6 V,
b - opadajàcym,
na poziomie 6 V,
c - narastajàcym,
na poziomie 25 V,
d - narastajàcym,
na poziomie 25 V.
W przypadku c i d nie ma
zapewnionej poprawnej
synchronizacji, poniewa˝
takiemu napićiu i zboczu
wyzwalania przypadajà dwa
ró˝ne punkty przebiegu
Rys. 25. Zasada wyÊwietlania
przebiegu od punktu
poprzedzajàcego wyzwalanie
oraz od punktu opóênionego
w stosunku do wyzwalania
(oscyloskopy cyfrowe):
a - na ekranie widaç przebieg
rozpoczynajàcy si´
w momencie wyzwolenia
(punkt wyzwalania
zaznaczony strza∏kà),
b - na ekranie widaç przebieg
wyprzedzajàcy punkt
wyzwalania o 2 dzia∏ki (2 ms),
c - na ekranie widaç przebieg
opóêniajàcy si´
w stosunku do wyzwalania
o 3 dzia∏ki (3 ms)
u∏atwia wyszukiwanie usterek sporadycznych. wyzwalajàcego, na ekranie pozostaje ostatni wy-

Moment wyzwalania w odniesieniu do poczàtku Êwietlany przebieg. Mo˝e byç to u˝yteczne przy
przebiegu na ekranie mo˝e byç okreÊlony czasowo diagnozowaniu usterek sporadycznych.
lub mo˝e byç przypisany do okreÊlonego punktu
ekranu, np. do konkretnej dzia∏ki. W niektórych Uwaga! Cz´sto zachodzi sytuacja, kiedy to po za-
oscyloskopach z ekranem dotykowym wystarczy ∏àczeniu oscyloskopu ekran pozostaje ciemny i nie
jedynie wskazaç za pomocà dotyku punkt na ekra- pojawia si´ na nim normalna pozioma linia. Naj-
nie, w którym b´dzie nast´powa∏o wyzwalanie. cz´stszà przyczynà tego typu k∏opotów jest za∏à-
czenie trybu NORMAL wyzwalania podstawy cza-
4.8.3. Rodzaje wyzwalania podstawy czasu su. W celu uzyskania linii poziomej, nale˝y tryb
W bardziej rozbudowanych oscyloskopach ist- pracy podstawy czasu prze∏àczyç na AUTO.
nieje kilka trybów pracy uk∏adu wyzwalania pod-
stawy czasu. Trzecim trybem dzia∏ania jest praca jednorazo-
Pierwszy z nich to praca automatyczna AUTO. wa (SINGLE, 1 SHOT). Zasady sà podobne jak
Zapewnia ona dzia∏anie uk∏adu podstawy czasu w przypadku pracy NORMAL, jednak rejestrowa-
(X) niezale˝nie od obecnoÊci sygna∏u wyzwalajàce- ny jest pojedynczy przebieg i w oscyloskopach cy-
go. Nawet przy braku sygna∏u, na ekranie pojawia frowych pozostaje on na ekranie do momentu ska-
si´ pozioma linia prosta. Taki tryb pracy jest zale- sowania.
cany przy badaniu sygna∏u o nieznanych parame- Tego rodzaju praca znajduje zastosowanie przy
trach oraz w przypadku, gdy nie wiadomo, czy sy- rejestracji pojedynczych zdarzeƒ, np. w trakcie ba-
gna∏ jest w ogóle obecny. Wadà pracy automatycz- dania sporadycznych usterek i zak∏óceƒ. W oscylo-
nej mo˝e byç nieprawid∏owa synchronizacja i brak skopach analogowych wykorzystywana jest do fo-
stabilnoÊci oglàdanego przebiegu, jednak jest ona tografowania przebiegów.
bardzo u˝yteczna w pierwszym kroku rozpoznania
sygna∏u. 4.8.4. Wyzwalanie zewn´trzne
Drugi tryb dzia∏ania to praca wyzwalana NOR- W niektórych przyrzàdach istnieje dodatkowe
MAL. Zapewnia ona lepszà synchronizacj´ obrazu zewn´trzne wejÊcie wyzwalania (EXTERNAL).
przy bardziej z∏o˝onych przebiegach. W tym przy- Umo˝liwia ono synchronizacj´ obrazu sygna∏em,
padku konieczne jest ustawienie odpowiednich pa- który nie musi byç oglàdany. Dobrym przyk∏adem
rametrów sygna∏ów wyzwalania, poniewa˝ przy je- wykorzystania tego trybu pracy jest wyÊwietlanie
go braku - obraz na ekranie nie pojawi si´. W oscy- przebiegu z wyjÊcia cewki zap∏onowej dla kilku cy-
loskopach cyfrowych, w sytuacji zaniku sygna∏u lindrów naraz. W przypadku wyzwalania we-
Rys. 27. Przebieg jak z rys. 23 po jego odwróceniu przy
wykorzystaniu funkcji INV
Funkcja taka jest zazwyczaj oznaczana skrótem

Rys. 26. Wykorzystanie wyzwalania zewn´trznego
INV i mo˝e mieç zastosowanie do odwracania sy-
(synchronizacji zewn´trznej) z sondy indukcyjnej pierwszego
cylindra przy obserwacji przebiegów zap∏onowych: gna∏ów ujemnych, które chcemy oglàdaç jako do-
1 - pojemnoÊciowa sonda pomiarowa, 2 - indukcyjna sonda datnie (np. przebiegi z piezoelektrycznych czujni-
synchronizujàca ków do silników wysokopr´˝nych lub wykresy
z obwodu wtórnego wysokiego napićia w rozdzie-
wn´trznego mierzonym sygna∏em, obraz poszcze- laczowych uk∏adach zap∏onowych).
gólnych cylindrów b´dzie pojawia∏ si´ w kolejnoÊci Innym zastosowaniem funkcji odwracania sà
zap∏onu, ale b´dzie rozpoczyna∏ si´ od przypadko- pomiary ró˝nicowe.
wego cylindra. W przypadku zastosowania syn-
chronizacji przy wykorzystaniu sondy indukcyjnej 4.10. WejÊcie AC/DC
za∏o˝onej na kabel 1 cylindra (rys. 26), przebieg na
ekranie oscyloskopu b´dzie rozpoczyna∏ si´ od te- Niekiedy zachodzi potrzeba pomiaru ma∏ych sy-
go w∏aÊnie cylindra i dzi´ki temu jest mo˝liwoÊç gna∏ów na∏o˝onych na sta∏e napićie o dosyç du˝ej
identyfikacji na ekranie wszystkich pozosta∏ych. wartoÊci, np. w przypadku pomiaru zak∏óceƒ na-
W przypadku oscyloskopu wielokana∏owego ta- pićia zasilania +5 V lub +12 V. Je˝eli w takim
ki efekt mo˝na osiàgnàç wykorzystujàc do synchro- przypadku za∏àczymy zakres pomiarowy 20 V, inte-
nizacji odr´bny kana∏, jednak nie mo˝na go wtedy resujàcy nas przebieg b´dzie na tyle ma∏y, ˝e nie
u˝yç do obserwacji innych sygna∏ów. b´dzie mo˝na rozró˝niç szczegó∏ów. Je˝eli za∏àczy-
my zakres pomiarowy 2 V, mierzone napićie sta∏e
4.8.5. Filtry w obwodzie wyzwalania b´dzie zbyt du˝e i ca∏y przebieg „wyjdzie poza
W oscyloskopach uniwersalnych mo˝na spotkaç ekran”. Rozwiàzaniem jest wykorzystanie trybu
si´ z prze∏àcznikami za∏àczajàcymi filtry w obwo- pracy AC, czyli sprz´˝enia zmiennopràdowego. Za-
dzie wyzwalania. Sà one oznaczone jako LFR, czy- ∏àczenie funkcji AC powoduje wyÊwietlenie na
li t∏umiàcy niskie cz´stotliwoÊci (górnoprzepusto- ekranie oscyloskopu jedynie sk∏adowej zmiennej
wy) oraz HFR, czyli t∏umiàcy wysokie cz´stotliwo- napićia.
Êci (dolnoprzepustowy). Funkcja ta u∏atwia syn- OkreÊlenia typu „sprz´˝enie zmiennopràdowe”
chronizacj´ obrazu w przypadku wyst´powania za- lub „sprz´˝enie sta∏opràdowe” wydajà si´ bardzo
k∏óceƒ. Dodatkowo w obwodzie wyzwalania mo˝e skomplikowane, jednak rozwiàzania techniczne sà
istnieç prze∏àcznik AC/DC, umo˝liwiajàcy odsepa- cz´sto bardzo proste. Na rys. 28 przedstawiony jest
rowanie sk∏adowej sta∏ej napićia w sygnale wy- schemat obwodu wejÊciowego oscyloskopu z prze-
zwalania.
Rys. 28. Schemat prze∏àcznika AC/DC obwodu wejÊciowego
4.9. WejÊcie odwracajàce oscyloskopu
W wielu oscyloskopach jedno lub wićej wejÊç

ma mo˝liwoÊç odwracania sygna∏u. Po zastosowa-
niu tego trybu pracy, przebieg z rys. 23 b´dzie mia∏
postaç jak na rys. 27, czyli nast´puje jego odwróce-
nie „do góry nogami”.
gna∏ów. W przypadku szybkich sygna∏ów o cz´sto-
tliwoÊci porównywalnej z cz´stotliwoÊcià prze∏à-
czania - ten tryb pracy traci sens.
W oscyloskopach cyfrowych, zale˝nie od liczby
zastosowanych przetworników analogowo-cyfro-
Rys. 29. ˚artobliwe przedstawienie w∏aÊciwoÊci kondensatora, wych, podzia∏ pracy pomi´dzy poszczególne kana-
który zatrzymuje pràd sta∏y, a przepuszcza pràd zmienny ∏y istnieje lub nie.
∏àcznikiem AC/DC. G∏ównymi elementami uk∏adu 4.12. Przesuw pionowy i poziomy

sà: kondensator separujàcy napićie sta∏e i prze-
∏àcznik pozwalajàcy „ominàç” kondensator. Ka˝dy z kana∏ów w oscyloskopie powinien mieç
Kondensatory sà elementami, które nie „prze- mo˝liwoÊç przesuwania przebiegu w pionie, tak
puszczajà” pràdu sta∏ego, ale mogà przewodziç pràd aby mo˝na by∏o zapewniç optymalne po∏o˝enie
zmienny. Dzi´ki tej w∏aÊciwoÊci mo˝na je wykorzy- przebiegów wzgl´dem siebie i wzgl´dem ekranu.
staç w prze∏àcznikach AC/DC do separacji sk∏ado- Przy regulacji po∏o˝enia wygodne sà pokr´t∏a, jed-
wej sta∏ej. Rys. 29 przedstawia ˝art rysunkowy u∏a- nak w oscyloskopach cyfrowych wyst´pujà tak˝e
twiajàcy zapami´tanie tej w∏aÊciwoÊci kondensato- klawisze. Nale˝y pami´taç, ˝e ustawienie skraj-
rów. Nie jest to mo˝e zbyt techniczne objaÊnienie, nych wartoÊci przesuwu pionowego mo˝e ozna-
ale dla wielu osób lepiej spe∏nia swojà funkcj´ ni˝ czaç zniknićie linii z ekranu.
uczone wzory i wywody matematyczne. Przesuw poziomy ma szczególne znaczenie
W wielu oscyloskopach istnieje jeszcze dodatko- w przypadku za∏àczenia funkcji dodatkowego roz-
wa pozycja prze∏àcznika wejÊciowego (GND), która ciàgu, umo˝liwiajàcej oglàdanie szczegó∏ów prze-
powoduje od∏àczenie sondy i równoczesne zwarcie biegu.
wejÊcia oscyloskopu do masy. Umo˝liwia to okre-
Êlenie po∏o˝enia linii zerowej i u∏atwia szukanie 4.13. RozjaÊnianie, ostroÊç, astygmatyzm,
êród∏a ewentualnych zak∏óceƒ. kontrast
4.11. Rodzaje pracy wielokana∏owej Ze wzgl´du na ró˝ne tryby pracy i ró˝nà inten-
sywnoÊç oÊwietlenia zewn´trznego, oscyloskop po-
W wi´kszoÊci oscyloskopów obraz na ekranie winien byç wyposa˝ony w regulacj´ jasnoÊci.
lampy kreÊlony jest jednym strumieniem elektro- Nale˝y pami´taç, ˝e w przypadku wolniejszych
nów. Je˝eli oscyloskop pracuje w trybie wielokana- zakresów podstawy czasu (rz´du sekund), jasnoÊç
∏owym, obraz musi byç w odpowiedni sposób dzie- powinna byç zredukowana, aby nie dosz∏o do
lony pomi´dzy poszczególne kana∏y. Wyst´pujà uszkodzenia luminoforu.
dwa podstawowe sposoby takiego podzia∏u: Z drugiej strony, w przypadku trudnoÊci z uzy-
✘ praca naprzemienna (ALT), kiedy to kreÊlony skaniem na ekranie jakiegokolwiek obrazu, warto
jest ca∏y przebieg pierwszego kana∏u, a nast´pnie sprawdziç, czy powodem nie jest zmniejszenie ja-
ca∏y przebieg kolejnego kana∏u snoÊci do minimum.
✘ praca siekana (CHOP), kiedy to kreÊlony jest W bardziej rozbudowanych oscyloskopach ist-
fragment przebiegu pierwszego kana∏u, nast´pnie nieje zewn´trzne wejÊcie rozjaÊniania (modulacja
fragment z kolejnego kana∏u, znowu fragment Z), wykorzystywane do rozjaÊniania fragmentów
z pierwszego kana∏u i tak dalej do koƒca przebiegu przebiegów. Oscyloskopy samochodowe raczej nie
Praca naprzemienna ALT mo˝e byç stosowana sà wyposa˝ane w takie wejÊcie, natomiast w przy-
do szybkich ustawieƒ podstawy czasu, poniewa˝ padku urzàdzeƒ stosowanych do badania zap∏onu -
przy czasach d∏u˝szych staje si´ widoczne kolejne bardzo przydatna jest funkcja rozjaÊniania strefy
rysowanie poszczególnych obrazów. Efekt ten jest iskry.
tym bardziej widoczny, im wićej jest kana∏ów. Do- Innymi elementami typowymi dla oscylosko-
datkowo, w tym trybie pracy obrazy sygna∏ów z po- pów opartych na lampach obrazowych sà: regula-
szczególnych kana∏ów nie powstawa∏y w tym sa- cja ostroÊci obrazu i ewentualna regulacja astygma-
mym czasie i mogà traciç swojà synchronicznoÊç. tyzmu, czyli zniekszta∏cenia plamki obrazu w osi
Praca siekana CHOP mo˝e byç stosowana dla pionowej i poziomej.
wolniejszych ustawieƒ podstawy czasu, poniewa˝ W przypadku oscyloskopów z ekranami typu
przestajà mieç wtedy znaczenie ograniczenia wyni- LCD wyst´puje mo˝liwoÊç regulacji kontrastu obra-
kajàce z cz´stotliwoÊci kluczowania (siekania) sy- zu oraz podÊwietlanie ekranu.
Rys. 30. Zastosowanie
kursorów do pomiaru
parametrów sygna∏u:
a - pomiar okresu
i cz´stotliwoÊci,
b - pomiar napićia
mi´dzyszczytowego
4.14. Praca X-Y regulacja jasnoÊci, czy te˝ prze∏àcznik wyzwala-

nia. Uaktywnienie prze∏àcznika lokalizacji plamki
W oscyloskopach uniwersalnych istnieje tryb powoduje pomniejszenie, rozjaÊnienie i w pewnym
pracy X-Y, w którym wy∏àczona jest postawa czasu, sensie centrowanie przebiegu - co umo˝liwia jego
a plamka na ekranie przemieszczana jest propor- lokalizacj´.
cjonalnie do napi´ç do∏àczonych do wejÊç kana∏ów W wi´kszoÊci oscyloskopów ze sterowaniem cy-
1 i 2. Tryb ten stosowany jest m.in. do rysowania frowym istnieje funkcja automatycznego ustawia-
charakterystyk, jednak w warunkach warsztato- nia parametrów (AUTOSET), która po uaktywnie-
wych nie znajduje on wi´kszego zastosowania. niu odpowiedniego przycisku powoduje ustawie-
nie optymalnych parametrów do danego przebiegu.
UWAGA! W∏àczenie trybu pracy X-Y, bez poda- OczywiÊcie parametry te nie zawsze muszà byç od-
nia ˝adnych sygna∏ów wejÊciowych, powoduje powiednie z punktu widzenia u˝ytkownika (np.
Êwiecenie na ekranie oscyloskopu pojedynczej przy braku do∏àczenia sygna∏u ustawione zostanà
plamki, co przy d∏u˝szej pracy bez redukcji ja- najmniejsze zakresy napićiowe), jednak zazwy-
snoÊci mo˝e doprowadziç do wypalenia lumino- czaj na ekranie pojawi si´ jakiÊ obraz, co w wielu
foru (nie dotyczy to oscyloskopów z ekranem przypadkach mo˝e byç poczàtkiem sukcesu.
LCD).
4.16. Kursory
4.15. Lokalizacja plamki, automatyczne
ustawianie parametrów Nowoczesne oscyloskopy sà wyposa˝one w kur-
sory, czyli linie pomocnicze u∏atwiajàce i zwi´k-
W wielu oscyloskopach analogowych istnieje szajàce dok∏adnoÊç pomiarów poszczególnych pa-
funkcja lokalizacji plamki (beam find), która u∏a- rametrów przebiegu. Kursory przemieszczane sà
twia uzyskanie przebiegu na ekranie, w przypadku w sposób manualny, tak aby ustawiç je na wybra-
gdy obraz gdzieÊ „uciek∏”. Poniewa˝ istnieje kilka nych fragmentach przebiegu. W przypadku kurso-
elementów regulacyjnych, których niew∏aÊciwe rów pionowych (rys. 30a) przyrzàd podaje najcz´-
ustawienie powoduje zniknićie przebiegu z ekra- Êciej w gotowej postaci cyfrowej ró˝nic´ czasu po-
nu, zdarzajà si´ sytuacje, kiedy pomimo krćenia mi´dzy kursorami oraz odpowiadajàcà okresowi
ró˝nymi pokr´t∏ami i wciskania ró˝nych przyci- czasu cz´stotliwoÊç. W przypadku kursorów pozio-
sków - ekran pozostaje ciemny. Do krytycznych mych (rys. 30b) podawana jest wartoÊç napićia
elementów nale˝à: przesuwy poziomy i pionowy, mi´dzy nimi.
5. Zasady pomiarów
oscyloskopowych
P
oniewa˝ opór (impedancja) wejÊcia oscylosko- obwód, a w przypadku jego braku - uszkodzeniu
pu ma wysokà wartoÊç (przeci´tnie od 100 kΩ mo˝e ulec przyrzàd pomiarowy lub instalacja po-
do 10 MΩ), sond´ pomiarowà mo˝na bez- jazdu. Sytuacj´ takà pokazuje rys. 31.
piecznie do∏àczaç do badanego obwodu, bez obawy Je˝eli w przedstawionym przyk∏adzie zacisk
jego nadmiernego obcià˝enia i ewentualnego uszko- masy zostanie omy∏kowo do∏àczony do koƒcówki
dzenia. Nale˝y uwa˝aç, aby przypadkowo nie spo- sterowania wtryskiwacza, obwód elektryczny za-
wodowaç zwarcia koƒcówkà sondy pomiarowej. mknie si´ poprzez mas´ oscyloskopu (rys. 32)
i nastàpi ciàg∏e uruchomienie wtryskiwacza. Po-
5.1. Do∏àczanie masy niewa˝ element taki w normalnych warunkach
pracuje jedynie impulsowo, mo˝e nastàpiç jego
W przypadku oscyloskopów wielokana∏owych przepalenie.
lub przyrzàdów zasilanych z akumulatora badane- W niektórych przypadkach, pomi´dzy dwoma
go pojazdu, szczególnà uwag´ nale˝y zwróciç na punktami obwodu (na pierwszy rzut oka stanowià-
poprawnoÊç przy∏àczenia zacisków masy. W wi´k- cymi obwód masy) mo˝e wyst´powaç dosyç du˝a
szoÊci przyrzàdów, obwody masy poszczególnych ró˝nica napi´ç. W systemach elektrycznych wspó∏-
sond pomiarowych sà po∏àczone ze sobà i z masà czesnych pojazdów wyst´puje wiele odbiorników
zasilania oscyloskopu. Je˝eli masa zasilania oscylo- zasilanych pràdem o du˝ym nat´˝eniu. Je˝eli
skopu jest do∏àczona do masy pojazdu („-” akumu- w przyk∏adzie z rys. 33 element Z jest zasilany prà-
latora) i równoczeÊnie masa sondy pomiarowej zo- dem o nat´˝eniu 9 A, a rezystancja (opór) po∏àczeƒ
stanie do∏àczona do punktu o napićiu ró˝niàcym pomi´dzy punktami A i B (styki koƒcówek przewo-
si´ od potencja∏u zerowego, przez obwód masy dów, z∏àcza itp.) wynosi 0,2 Ω, to spadek napićia
sondy pomiarowej pop∏ynie pràd i mo˝e to byç pomi´dzy tymi punktami wynosi 1,8 V. Je˝eli np.
pràd o znacznej wartoÊci. W skrajnym przypadku, rezystancja pomi´dzy zaciskami krokodylowymi
je˝eli masa sondy zostanie po∏àczona do plusa za- masy oscyloskopu wynosi ok. 0,1 Ω, to 2/3 pràdu
silania (np. przez pomy∏k´, do koƒcówki zasilania (6 A) pop∏ynie przez obwód masy oscyloskopu. Jest
wtryskiwacza), nastàpi dosyç powa˝ne zwarcie. to oczywiÊcie sytuacja nieprawid∏owa.
Przepaleniu ulegnie bezpiecznik zasilajàcy dany Aby uniknàç tego typu problemów, oba zaciski
Rys. 32. Nieprawid∏owy sposób do∏àczania masy sondy przy

Rys. 31. Nieprawid∏owy sposób do∏àczania masy sondy przy zasilaniu oscyloskopu z akumulatora badanego pojazdu -
zasilaniu oscyloskopu z akumulatora badanego pojazdu po∏àczenie takie powoduje ciàg∏e za∏àczenie wtryskiwacza
- powa˝ne zwarcie w obwodzie zasilania wtryskiwacza (w konsekwencji mo˝liwe jego uszkodzenie)
Rys. 33. Nieprawid∏owy sposób do∏àczania masy sondy przy Rys. 35. Nieprawid∏owy sposób do∏àczania masy sondy
zasilaniu oscyloskopu z akumulatora badanego pojazdu. Ró˝nica pomiarowej przy pracy dwukana∏owej. Przy∏àczenie zacisku
napi´ç powoduje przep∏yw du˝ego pràdu w obwodzie masy uziemiajàcego sondy 2 do masy zasilania i równoczesne
oscyloskopu przy∏àczenie zacisku uziemiajàcego sondy 1 do obwodu
pomi´dzy elementem R i Rx wywo∏uje przep∏yw pràdu
masy powinny byç ∏àczone do punktów o tym sa- w obwodzie masy sond pomiarowych (rozp∏yw pràdu
zaznaczony strza∏kami). Mo˝e to spowodowaç przecià˝enie
mym potencjale, np. do ujemnego zacisku akumu- i uszkodzenie w obwodzie elementu R lub przepalenie przy∏àczy
latora (rys. 34). pomiarowych
Wszystkie powy˝sze uwagi dotyczà tak˝e mo˝li-
woÊci pope∏niania b∏´dów przy pod∏àczaniu przy- wp∏ywem temperatury (rys. 36). Obwody wejÊcio-
∏àczy mas przewodów pomiarowych poszczegól- we sond pomiarowych pracujà praktycznie bezprà-
nych kana∏ów w oscyloskopach wielokana∏owych. dowo i szeregowa rezystancja o wartoÊci np. 50
Je˝eli masa jednego kana∏u zostanie do∏àczona do Ω mo˝e byç w normalnych warunkach pomijana.
Jednak w przypadku zwarcia, np. w obwodzie
o napićiu 12 V, maksymalny przep∏yw pràdu zosta-
nie ograniczony do ok. 0,25 A. Je˝eli zamiast rezy-
stora zostanie zastosowany element PTC, nagrzewa
si´ on pod wp∏ywem przep∏ywu pràdu, zwi´ksza
Rys. 34. Poprawny sposób do∏àczania masy sondy przy zasilaniu Rys. 36. Sposób w∏àczenia elementu zabezpieczajàcego PTC
oscyloskopu z akumulatora badanego pojazdu w obwodzie masy sondy pomiarowej
bieguna ujemnego akumulatora, zaÊ masa drugiego swojà rezystancj´ i ogranicza pràd zwarcia na jesz-
kana∏u do jakiegoÊ punktu instalacji o okreÊlonej cze mniejszym poziomie. Element taki mo˝e byç za-
wartoÊci napićia, to raczej nic dobrego z tego nie montowany bezpoÊrednio przy zacisku masy sondy
wyniknie (rys. 35). Istniejà co prawda przyrzàdy pomiarowej, jednak wymaga to jakiegoÊ rozwiàza-
z separacjà obwodów dla poszczególnych kana∏ów nia monta˝u mechanicznego, poniewa˝ koƒcówki
(np. CT 420 niemieckiej firmy Messer), jednak sà wyprowadzeƒ rezystora lub pozystora sà zbyt deli-
one rzadziej spotykane. katne i szybko ulegnà urwaniu. Dodatkowy element
Nawet przy znajomoÊci przedstawionych zasad, mo˝na zamontowaç np. na niewielkiej p∏ytce z od-
nie zawsze mo˝na ustrzec si´ od przypadkowego powiednio zamocowanymi przewodami.
b∏´du. Aby ograniczyç ryzyko spowodowania W przypadku oscyloskopów z niezale˝nym zasi-
uszkodzeƒ w przyrzàdzie lub w badanym uk∏adzie, laniem lub z separacjà zasilania, zw∏aszcza gdy do-
w obwód masy sygna∏owej sond pomiarowych ∏àczona jest tylko sonda pomiarowa, ryzyko b∏´d-
mo˝na w∏àczyç rezystor lub jeszcze lepiej element nego do∏àczenia masy jest du˝o mniejsze. Teore-
PTC, czyli rezystor zwi´kszajàcy swój opór pod tycznie mo˝liwe sà w takim przypadku tak˝e po-
miary wzgl´dem plusa zasilania lub innego punktu
obwodu, jednak mimo wszystko nale˝y byç ostro˝-
nym.
Je˝eli w danym momencie w oscyloskopie wy-
korzystywanych jest kilka sond pomiarowych
(z ró˝nych kana∏ów), nale˝y u˝ywaç zacisku masy
tej sondy, za pomocà której wykonywany jest po-
miar. Nie jest poprawnie, jeÊli mierzymy sygna∏
sondà kana∏u pierwszego, a do∏àczona jest masa
sondy kana∏u drugiego (rys. 37). Nie spowoduje to
oczywiÊcie ˝adnego uszkodzenia, ale mogà wystà-
piç wi´ksze zak∏ócenia sygna∏u. Ma to szczególne
znaczenie w przypadku sprawdzania elementów
o du˝ym oporze wewn´trznym i ma∏ym poziomie
Rys. 37. Niew∏aÊciwy sposób do∏àczenia masy sygna∏owej.
sygna∏u (np. czujnik stukowy, sonda lambda).
Wykorzystanie jedynie masy drugiego kana∏u powoduje
wyst´powanie wi´kszych zak∏óceƒ
5.2. Pomiary ró˝nicowe
W przypadku, gdy oscyloskop jest zasilany z we-
wn´trznego niezale˝nego êród∏a zasilania i wyko-
rzystywany jest tylko jeden kana∏ pomiarowy, ist-
nieje mo˝liwoÊç przy∏àczania go - podobnie jak
multimetru - w dowolnych punktach uk∏adu. Je˝eli
jednak istnieje jakieÊ dodatkowe po∏àczenie masy
(np. drugiego kana∏u lub zasilania), tego typu po-
miar nie mo˝e byç wykonany bezpoÊrednio. Istnie-
je jednak metoda poÊrednia, polegajàca na wykorzy-
staniu funkcji sumowania przebiegów z dwóch ka-
na∏ów (ADD) oraz funkcji odwracania sygna∏u
w jednym z kana∏ów (INV). Gdy sygna∏ w jednym
z kana∏ów zostanie odwrócony, a nast´pnie dodany Rys. 38. Przyk∏adowy sposób do∏àczania sond oscyloskopu przy
do sygna∏u z drugiego kana∏u, w efekcie na ekranie pomiarze ró˝nicowym napićia na elemencie Rx
zostanie wyÊwietlona ró˝nica obu sygna∏ów. Nale˝y
jedynie pami´taç o tym, aby dla obu kana∏ów usta-
wiony by∏ ten sam zakres napi´ç wejÊciowych (ina- Metoda ta mo˝e byç stosowana np. do badania
czej przebieg zostanie zniekszta∏cony). Przyk∏ado- sond lambda z przesuni´tym potencja∏em zero-
wy sposób do∏àczania sond oscyloskopu przy pracy wym, gdzie ˝adne z wyjÊç sygna∏u sondy nie jest
ró˝nicowej jest przedstawiony na rys. 38. do∏àczone do masy.
6. Diagnostyka
uk∏adów zap∏onowych
P
ierwotnie, oscyloskopy diagnostyczne by∏y dzenie wahaƒ poszczególnych cz´Êci wykresu
przeznaczone g∏ównie do obserwacji przebie- w czasie (diagnozowanie niestabilnoÊci wyzwala-
gów w uk∏adzie zap∏onowym. Dzia∏o si´ to nia zap∏onu). W celu uniknićia nak∏adania si´ na
w czasach, kiedy obwody elektryczne samochodu siebie fragmentów przebiegów o du˝ej amplitu-
by∏y o wiele mniej skomplikowane ni˝ obecnie dzie, w niektórych przyrzàdach stosowane jest nie-
i kiedy to w∏aÊnie elementy uk∏adów zap∏onowych wielkie przesunićie poszczególnych wykresów, co
sprawia∏y najwićej k∏opotów. Pomimo znacznych daje wra˝enie obrazu przestrzennego (rys. 39c). Je-
post´pów w technologii tych uk∏adów, nadal wy- ˝eli zachodzi potrzeba dok∏adnego porównania po-
st´pujà awarie i oscyloskop umo˝liwia przyspie- szczególnych przebiegów, wygodnà funkcjà jest
szenie lokalizacji usterki i uniknićie wymieniania mo˝liwoÊç wyÊwietlenia ich w postaci na∏o˝onej
elementów metodà prób i b∏´dów. (rys. 39d).
Ocen´ stanu technicznego oraz wyszukiwanie
uszkodzeƒ przeprowadza si´ na podstawie takich 6.1. Rozdzielaczowe uk∏ady zap∏onowe
parametrów obrazu, jak amplituda i kszta∏t prze-
biegu, przy czym wartoÊci te zale˝à od konstrukcji Generalnie przy lokalizowaniu uszkodzeƒ nale-
uk∏adu, pr´dkoÊci obrotowej i stanu obcià˝enia. ˝y pos∏ugiwaç si´ nast´pujàcà regu∏à: je˝eli anoma-
Z tego powodu pomiary te niekiedy nale˝y wyko- lia przebiegu powtarza si´ we wszystkich cylin-
nywaç równie˝ w nieustalonych stanach pracy sil- drach, to uszkodzenie wyst´puje w obwodzie pier-
nika. wotnym lub wtórnym przed rozdzielaczem (∏àcz-
W wi´kszoÊci oscyloskopów przebiegi zap∏ono- nie z palcem rozdzielacza). Je˝eli anomalia wyst´-
we dla poszczególnych cylindrów sà wyÊwietlane puje tylko w jednym cylindrze - usterki nale˝y szu-
jeden za drugim w kolejnoÊci zap∏onu, np. 1-3-4-2 kaç za rozdzielaczem.
(rys. 39a). Taki sposób obrazowania umo˝liwia ∏a- Nieprawid∏owoÊci uk∏adu zap∏onowego nale˝y
twe porównywanie amplitud poszczególnych prze- obserwowaç zarówno w obwodzie pierwotnym, jak
biegów. Bardziej rozbudowane diagnoskopy majà i wtórnym. Te z nich, które dotyczà strefy iskry, sà
tryb wyÊwietlania przebiegów jeden nad drugim lepiej widoczne przy podwy˝szonej pr´dkoÊci ob-
(raster). Funkcja ta (rys. 39b) umo˝liwia lepsze Êle- rotowej i przy wi´kszym rozciàgu podstawy czasu.
Rys. 39. Ró˝ne sposoby

przedstawiania przebiegów
w oscyloskopach zap∏onowych:
a - praca szeregowa (jeden
cylinder za drugim), b - praca rastrowa
(jeden cylinder nad drugim), c - praca
rastrowa z przesunićiem, d - praca
na∏o˝ona (obrazy z wszystkich cylindrów
na∏o˝one na siebie)
6.2. Obwód pierwotny zap∏onu jest zespolony z cewkami zap∏onowymi
i na ˝adnym dost´pnym styku z∏àcza ani w przewo-
Na rys. 40 przedstawione sà charakterystyczne dzie nie wyst´puje sygna∏ obwodu pierwotnego.
punkty przebiegu zap∏onowego w obwodzie pier- Ma to miejsce np. w samochodzie Polonez 1.5/1.6
wotnym. Obrazy z obwodu pierwotnego sà uzyski- GLI z systemem „Abimex”. W takiej sytuacji mo˝na
wane przez do∏àczenie wejÊcia oscyloskopu do zaci- albo ograniczyç si´ do analizowania sygna∏u obwo-
sku pierwotnego cewki zap∏onowej. W starszych ty- du wtórnego (oba kszta∏ty sà dosyç zbli˝one), albo
pach cewek z dost´pnym stykiem sterowania (1) nie po chwilowym zdemontowaniu cewki zap∏onowej
stwarza to problemu i wystarczy do tego celu u˝yç do∏àczyç - do styków no˝owych zacisku pierwotne-
zacisku krokodylowego. W nowszych typach cewek go - cienki izolowany przewód pe∏niàcy rol´ sondy
ze stykami elektrycznymi przystosowanymi do her- pomiarowej. Po zakoƒczeniu pomiarów przewód
metyzowanych konektorów, konieczne jest u˝ycie taki nale˝y zdemontowaç.
specjalnego adaptera z wyjÊciami pomiarowymi lub
sondy przebijajàcej. W przypadku wykorzystania 6.2.1. Oscylogramy dla obwodu pierwotnego
oscyloskopów, które nie majà specjalnej funkcji po- W przebiegach napićia pierwotnego dla ró˝-
miaru w obwodzie pierwotnym, nale˝y pami´taç, nych modu∏ów zap∏onowych wyst´pujà ró˝nice,
czyli to, co jest normalne dla jednego typu uk∏adu
sterowania, mo˝e Êwiadczyç o nieprawid∏owej pra-
cy w przypadku innego modu∏u. Ró˝nice mogà do-
tyczyç kàta zwarcia, wartoÊci szczytowych impul-
sów przepi´ç, sposobów ograniczenia pràdu, wp∏y-
wu napićia zasilania na prac´ uk∏adu.
Dla stykowych uk∏adów zap∏onowych wartoÊç
kàta zwarcia powinna byç sta∏a w ca∏ym zakresie
pr´dkoÊci obrotowej. W przypadku uk∏adów elek-
tronicznych wartoÊç ta zmienia si´ wraz z obrota-
mi. Dla modu∏u GL118 (FSO 1500, Polonez) war-
toÊç kàta zwarcia dla biegu ja∏owego (oznaczenie
literà „Z”) jest du˝o wi´ksza ni˝ w przypadku now-
szych modu∏ów (np. APE-05). Powoduje to wi´k-
sze straty mocy i silniejsze nagrzewanie si´ star-
szego modu∏u. Dla biegu ja∏owego kàt zwarcia po-
Rys. 40. Przyk∏adowy przebieg napićia w obwodzie
pierwotnym, zap∏on elektroniczny, bieg ja∏owy: 1 - za∏àczenie winien mieç mniejsze wartoÊci. Dla du˝ych pr´d-
tranzystora sterujàcego (w uk∏adach stykowych odpowiada to koÊci obrotowych powinien byç odpowiednio
zwarciu styków przerywacza), 2 - ograniczenie pràdu w cewce wi´kszy, aby zapewniç w∏aÊciwà energi´ zmagazy-
zap∏onowej spowodowane zadzia∏aniem uk∏adu elektronicznego nowanà w cewce zap∏onowej. Dla wi´kszoÊci uk∏a-
w module zap∏onowym, 3 - wy∏àczenie tranzystora sterujàcego
(odpowiada to rozwarciu styków przerywacza) - powstanie
dów wraz ze wzrostem pr´dkoÊci obrotowej powi-
impulsu przepićia, 4 - zanikanie drgaƒ, Z - czas zwarcia nien nast´powaç wyraêny wzrost wartoÊci kàta
tranzystora sterujàcego (zwarcie styków przerywacza), zwarcia. Je˝eli w jakimÊ samochodzie zarówno dla
UAK - napićie akumulatora (napićie zasilania uk∏adu obrotów biegu ja∏owego, jak i dla obrotów maksy-
zap∏onowego)
malnych, kàt zwarcia b´dzie wynosi∏ ok. 20°, sa-
mochód ten b´dzie jeêdzi∏, ale trudno w nim li-
˝e pomimo zasilania z akumulatora 12 V napićie czyç na pe∏ne osiàgi przy maksymalnych obrotach
impulsowe w tym obwodzie mo˝e przekraczaç war- silnika. W sytuacji odwrotnej, gdy kàt zwarcia na
toÊç 400 V i trzeba odpowiednio ustawiç zakres na- sta∏e przyjmie wartoÊç ok. 60°, osiàgi b´dà prawi-
pićia wejÊciowego. Oscyloskopy samochodowe po- d∏owe, ale uk∏ad b´dzie przegrzewa∏ si´, co mo˝e
winny byç dobrze zabezpieczone przed przepićia- objawiaç si´ skróceniem jego ˝ywotnoÊci. Ponie-
mi. W przyrzàdach gorszej klasy, wybranie niew∏a- wa˝ uzwojenia pierwotne cewek zap∏onowych sto-
Êciwego zakresu pomiarowego mo˝e spowodowaç sowanych w elektronicznych uk∏adach zap∏ono-
uszkodzenia obwodów wejÊciowych. wych majà wielokrotnie mniejszà rezystancj´ (0,2-
W niektórych systemach zap∏onowych bezinwa- 0,8 Ω), to nie wolno ich stosowaç w klasycznych
zyjny dost´p do uzwojenia pierwotnego cewki za- uk∏adach przerywaczowych, gdy˝ wielokrotnie
p∏onowej jest bardzo utrudniony lub niemo˝liwy. wi´ksze nat´˝enie pràdu szybko uszkodzi przery-
Dzieje si´ tak wtedy, gdy elektroniczny sterownik wacz oraz mo˝e spowodowaç przepalenie bez-
piecznika w cewce. Dla uniezale˝nienia energii za- 6.3. Obwód wtórny
p∏onu od pr´dkoÊci obrotowej i napićia zasilania,
w elektronicznych modu∏ach zap∏onowych stosuje Do pomiarów w obwodzie wtórnym uk∏adu za-
si´ ograniczenie maksymalnej wartoÊci pràdu p∏onowego konieczne jest u˝ycie sondy wysokiego
w uzwojeniu pierwotnym. napićia. Wynika to z faktu, ˝e typowa maksymalna
Rys. 41-46 przedstawiajà przyk∏adowe przebiegi wartoÊç napićia wejÊciowego dla oscyloskopu nie
napićia w obwodzie pierwotnym stykowych przekracza 400 V, a w obwodach zap∏onowych sa-
i elektronicznych uk∏adów zap∏onowych dla ró˝- mochodu napićie osiàga 40 000 V. Jak ∏atwo obli-
nych pr´dkoÊci obrotowych. czyç - minimalny wspó∏czynnik podzia∏u sondy po-
Rys. 41. Przebieg napićia w obwodzie pierwotnym, zap∏on Rys. 44. Przebieg napićia w obwodzie pierwotnym, Polonez
stykowy, Fiat 125p, bieg ja∏owy 1.5, zap∏on elektroniczny, modu∏ GL118, 3000 obr/min
Rys. 42. Przebieg napićia w obwodzie pierwotnym, zap∏on Rys. 45. Przebieg napićia w obwodzie pierwotnym, Polonez 1.6
stykowy, Fiat 125p, 3000 obr/min GLE, zap∏on elektroniczny, modu∏ APE-05, bieg ja∏owy
Rys. 43. Przebieg napićia w obwodzie pierwotnym, Polonez Rys. 46. Przebieg napićia w obwodzie pierwotnym, Polonez 1.6
1.5, zap∏on elektroniczny, modu∏ GL118, bieg ja∏owy GLE, zap∏on elektroniczny, modu∏ APE-05, 3000 obr/min
winien wynosiç 1:1000. W praktyce spotykane sà try tej izolacji w znacznym stopniu wp∏ywajà na
najcz´Êciej sondy z podzia∏em w zakresie od 1:5000 b∏àd pomiaru.
do 1:10000. W starszych urzàdzeniach diagnostycz- W sk∏ad wyposa˝enia oscyloskopów diagno-
nych by∏y stosowane sondy wymagajàce galwanicz- stycznych wchodzà cz´sto sondy indukcyjne.
nego do∏àczenia do badanego obwodu. Polega∏o to W typowych diagnoskopach sonda s∏u˝y do wy-
na roz∏àczeniu przewodu zap∏onowego, np. przy zwalania lampy stroboskopowej lub obrotomierza.
rozdzielaczu, i w∏àczeniu sondy w obwód. Rozpo- W przypadku oscyloskopu mogà one byç wykorzy-
wszechnienie si´ nowych rodzajów uk∏adów zap∏o- stywane do synchronizacji obrazu. Po za∏o˝enia
nowych utrudni∏o stosowanie tego typu przy∏àczy sondy pojemnoÊciowej na przewód wyjÊciowy
i obecnie u˝ywane sà g∏ównie sondy nak∏adane na cewki zap∏onowej, do wejÊcia oscyloskopu dostar-
przewód wysokiego napićia. Konstrukcje mecha- czony jest sygna∏ niosàcy informacj´ o zap∏onie we
niczne tych sond sà bardzo ró˝ne. Powinny one wszystkich cylindrach, jednak bez mo˝liwoÊci
umo˝liwiaç ∏atwy monta˝, dobre mocowanie na ka- okreÊlenia ich numerów. Sonda indukcyjna za∏o˝o-
blu na czas pomiaru i ∏atwy demonta˝. Sondy zbyt na na przewód zap∏onowy pierwszego cylindra
szerokie stwarzajà problemy przy zak∏adaniu w sa- umo˝liwia zidentyfikowanie cylindrów. Nale˝y pa-
mochodach z krótkimi przewodami zap∏onowymi, mi´taç, ˝e przebiegi dla poszczególnych cylindrów
np. Cinquecento 700. Wa˝nym parametrem sondy pojawiajà si´ w kolejnoÊci zap∏onu, np. 1-3-4-2.
jest odpornoÊç napićiowa. Dla oscyloskopu jest du- Sonda indukcyjna (synchronizujàca) mo˝e byç do-
˝o bardziej bezpieczne, gdy sonda ma dobrà izolacj´ ∏àczona w oscyloskopie do zewn´trznego wejÊcia
i odpornoÊç na przebicie (np. 40 kV). Co prawda synchronizacji lub do wejÊcia jednego z kana∏ów
spotyka si´ wykonania uproszczone, w postaci me- pomiarowych.
talowych ok∏adek (szczypiec), jednak trudno liczyç Na rys. 48 przedstawione sà charakterystyczne
na to, ˝e wszystkie przewody zap∏onowe b´dà mia- punkty przebiegu zap∏onowego obwodu wtórnego.
∏y dobrà izolacj´. W starszych przewodach izolacja W sprawnym silniku przy poprawnej instalacji
traci elastycznoÊç, ulega p´knićiom i bardzo ∏atwo zap∏onowej wartoÊci napićia impulsów dla wszyst-
o przebicie mogàce uszkodziç przyrzàd. kich cylindrów powinny byç jednakowe z dok∏ad-
Rys. 47. Miejsce zak∏adania pojemnoÊciowej sondy wysokiego

napićia przy badaniu obwodu wtórnego rozdzielaczowego
uk∏adu zap∏onowego. Linià przerywanà jest zaznaczona sonda
indukcyjna s∏u˝àca do synchronizacji i identyfikacji cylindrów
Rys. 48. Przyk∏adowy przebieg napićia w obwodzie wtórnym,

Przyk∏adowy sposób przy∏àczania sondy przed- zap∏on elektroniczny, bieg ja∏owy: tp - czas palenia iskry,
stawia rys. 47. Uz - napićie zap∏onu, Up - napićie wy∏adowania iskrowego
Sondy pojemnoÊciowe zak∏adane na przewody
zap∏onowe sà wygodne, ale jak to w ˝yciu bywa -
nie ma nic za darmo. Cenà jest dok∏adnoÊç pomia- noÊcià do 2 kV. Przy nie obcià˝onym silniku powin-
rów. B∏àd przy tego typu pomiarach osiàga wartoÊç ny zawieraç si´ w granicach od 4 do 15 kV.
30% i to w przypadku najbardziej dopracowanych WielkoÊç impulsów zap∏onowych obwodu wtór-
konstrukcji. Przy u˝yciu niektórych prostszych nego wysokiego napićia jest zale˝na od:
modeli, b∏àd ten dla ró˝nych przewodów zap∏ono- ✘ przerwy iskrowej na Êwiecy zap∏onowej oraz
wych mo˝e przekraczaç nawet 100%. Przewody za- od wielkoÊci iskry w rozdzielaczu - wi´ksza prze-
p∏onowe ró˝nià si´ Êrednicà zewn´trznà, ˝y∏à przerwa iskrowa to wi´kszy impuls
wodzàcà oraz gruboÊcià i rodzajem izolacji. Przy ✘ stopnia spr´˝ania - wy˝sze spr´˝anie, wi´kszy
sondzie zak∏adanej na izolowany przewód parame- impuls
✘ sk∏adu mieszanki - ubo˝sza mieszanka wyma-
ga wy˝szego napićia zap∏onu
✘ obcià˝enia silnika
✘ temperatury
Dodatkowego wyjaÊnienia wymaga problem kie-
runku wysokiego napićia w obwodzie wtórnym
i sposobu jego obrazowania.
W rozdzielaczowych uk∏adach zap∏onowych na-
pićie wyjÊciowe z cewki zap∏onowej ma wartoÊç
ujemnà. Wynika to z w∏aÊciwoÊci ∏uku elektryczne-
go, w którym zap∏on nast´puje ∏atwiej dla napi´ç Rys. 49. Przebieg napićia w obwodzie wtórnym, Fiat 125p,
ujemnych (mniejsza wartoÊç napićia zap∏onu) ni˝ zap∏on stykowy, bieg ja∏owy
dla napi´ç dodatnich. W krytycznych warunkach,
dla napićia ujemnego iskra jeszcze przeskakuje,
zaÊ gdyby napićie by∏o dodatnie - mog∏oby dojÊç
do wypadania zap∏onów. Poniewa˝ tradycyjnie
przyj´∏o si´ przedstawianie impulsów zap∏ono-
wych w gór´ (pomimo ich faktycznego ujemnego
kierunku) - w typowych diagnoskopach samocho-
dowych stosuje si´ zmian´ kierunku sygna∏u
z sondy wysokiego napićia. W taki te˝ sposób zo-
sta∏y przedstawione przebiegi w tym poradniku. Je-
˝eli do oglàdania sygna∏ów zap∏onowych z obwodu
wtórnego zostanie u˝yty zwyk∏y oscyloskop elek-
troniczny - obraz mo˝e byç odwrócony w stosunku Rys. 50. Przebieg napićia w obwodzie wtórnym, Fiat 125p,
do przebiegów wzorcowych. W bezrozdzielaczo- zap∏on stykowy, 3000 obr/min
wych uk∏adach zap∏onowych DIS z dwubieguno-
wymi cewkami zap∏onowymi wyst´pujà iskry za-
równo ujemne, jak i dodatnie i nie jest to rozwiàza-
nie optymalne (zarówno ze wzgl´du na napićie
zap∏onu, jak i na dwukrotnie wi´kszà iloÊç iskier).
W systemach bezrozdzielaczowych z indywidu-
alnymi cewkami dla ka˝dej Êwiecy wysokie napi´-
cie ma wartoÊç ujemnà.
6.3.1 Przebiegi poprawne dla obwodu wtórnego

Na rys. 49-52 sà przedstawione przyk∏adowe
przebiegi napićia w obwodzie wtórnym styko-
wych i elektronicznych uk∏adów zap∏onowych dla Rys. 51. Przebieg napićia w obwodzie wtórnym, Polonez 1.6
ró˝nych pr´dkoÊci obrotowych. GLE, zap∏on elektroniczny,, modu∏ APE-05, bieg ja∏owy
6.4. Bezrozdzielaczowe uk∏ady zap∏onowe

DIS
Bezrozdzielaczowe uk∏ady zap∏onowe DIS
z dwubiegunowymi cewkami zap∏onowymi sà
trudniejsze do badania za pomocà oscyloskopu, po-
niewa˝ wymagajà albo stosowania specjalnych
przystawek z wieloma sondami (osobna sonda dla
ka˝dego cylindra), albo przek∏adania sondy wyso-
kiego napićia na przewody zap∏onowe kolejnych
cylindrów. Nie ma tu w tym przypadku pojedyn-
czego wyjÊcia cewki zap∏onowej, z którego zbiera-
Rys. 52. Przebieg napićia w obwodzie wtórnym, Polonez 1.6
ny jest sygna∏ dla wszystkich cylindrów naraz.
GLE, zap∏on elektroniczny, modu∏ APE-05, 3000 obr/min
Rys. 53. Schematyczny wykres przebiegu zap∏onowego (obwód
wtórny) w systemie DIS z cewkà dwubiegunowà w silniku
dwucylindrowym przy wykorzystaniu dwukana∏owej pracy
Rys. 55. Schemat uk∏adu zap∏onowego z dwubiegunowymi
oscyloskopu
cewkami zap∏onowymi dla silnika czterocylindrowego
Rys. 54. Sposób przy∏àczania sond pomiarowych przy diagno-

zowaniu uk∏adu DIS z dwubiegunowà cewkà zap∏onowà (praca
dwukana∏owa lub z przystawkà DIS)
Na ka˝dej ze Êwiec iskry wyst´pujà na przemian

w suwie spr´˝ania i w suwie wydechu. Iskier jest
dwa razy wićej ni˝ w uk∏adzie rozdzielaczowym.
W przypadku spr´˝ania napićie zap∏onu jest du˝o
wy˝sze ni˝ przy wydechu. Fakt ten mo˝na wyko-
rzystaç do diagnozowania cylindrów, poniewa˝
ma∏a ró˝nica napi´ç Êwiadczy o s∏abej kompresji
w danym cylindrze.
Schematyczny przebieg napi´ç zap∏onu dla sil-
nika dwucylindrowego (obwód z rys. 54) jest
przedstawiony na rys. 53.
Je˝eli dysponujemy oscyloskopem jednokana∏o-
wym lub pojedynczà sondà wysokiego napićia,
sond´ t´ nale˝y zak∏adaç kolejno na przewody za-
p∏onowe poszczególnych cylindrów. Wykresy prze-
biegu napićia dla poszczególnych cylindrów w sil-
Rys. 56. Przebieg napićia w obwodach wtórnych,
niku czterocylindrowym (rys. 55) przedstawia rys.
Polonez 1.6 GLI, bezrozdzielaczowy uk∏ad zap∏onowy DIS.
56. Co prawda nie widaç w takim przypadku rów- Poszczególne obrazy uzyskiwane przez przek∏adanie pojedynczej
noczeÊnie przebiegów z wszystkich cylindrów, jed- sondy wysokiego napićia na przewody zap∏onowe
nak mamy pewnoÊç, jaki sygna∏ w danym momen- poszczególnych cylindrów
cie jest obrazowany. W przypadku prostszych ada-
pterów DIS na ekranie widaç co prawda równocze- dajà oscyloskopy czterokana∏owe. Jednym z ciekaw-
Ênie zsumowane przebiegi z wszystkich cylindrów, szych rozwiàzaƒ jest oscyloskop zawarty w diagno-
jednak mogà wyst´powaç problemy z interpretacjà skopie Amico w∏oskiej firmy Tecnomotor. Umo˝li-
tych obrazów. Przy diagnozowaniu systemów DIS wia on Êledzenie przebiegów równoczeÊnie w czte-
dla silników czterocylindrowych najlepsze efekty rech cylindrach, z rozró˝nieniem iskier aktywnych
Rys. 59. Porównanie przebiegów napićia dla obwodu wtórnego
Rys. 57. Przebieg napićia w obwodzie wtórnym cewki zap∏onowej: a - uk∏ad rozdzielaczowy, b - uk∏ad z indywid-
bezrozdzielaczowego uk∏adu zap∏onowego DIS na ekranie ualnà cewkà zap∏onowà dla ka˝dej Êwiecy i z diodà
oscyloskopu z czterema wejÊciami i cyfrowym przetwarzaniem
sygna∏u
folii metalowej, którà owija si´ badanà cewk´. Innà
metodà uzyskania przebiegu napićia jest zastoso-
wanie dodatkowego (przed∏u˝onego) przewodu za-
p∏onowego. Oscylogramy z obwodu wtórnego indy-
widualnych cewek zap∏onowych majà nieco inny
kszta∏t ni˝ w przypadku uk∏adów rozdzielaczo-
wych. Ró˝nice te sà spowodowane diodà D, której
zadaniem jest zapobieganie powstawaniu dodatko-
wych iskier w momencie za∏àczenia pràdu do cew-
ki. ObecnoÊç diody wywo∏uje efekt roz∏adowania
pojemnoÊci paso˝ytniczych, objawiajàcy si´ uko-
Ênà linià i t∏umieniem oscylacji (rys. 59b).
O obecnoÊci dodatkowych diod nale˝y pami´taç
przy sprawdzaniu uzwojenia wtórnego za pomocà
omomierza.
6.5. Przebiegi nieprawid∏owe

Rys. 58. Schemat uk∏adu zap∏onowego z indywidualnymi cewkami
Jeden z impulsów za wysoki, kszta∏t oscylacyjny
zap∏onowymi dla ka˝dej Êwiecy (silnik czterocylindrowy)
Obraz z rys. 60 jest spowodowany przerwà
w po∏àczeniu mi´dzy rozdzielaczem a Êwiecà dru-
i biernych. Dzi´ki cyfrowej obróbce sygna∏u mo˝li- giego cylindra.
we jest tak˝e wyodr´bnienie przebiegów dla suwu Nale˝y pami´taç, ˝e w niekorzystnych warun-
pracy lub wydechu. Wykres z takiego oscyloskopu kach wy∏adowanie elektryczne - spowodowane
przedstawia rys. 57. Jak widaç, dla u∏atwienia inter-
pretacji obrazu wykresy dla wszystkich cylindrów Rys. 60. Przebieg napićia w obwodzie wtórnym elektronicznego
mogà byç skierowane w gór´. uk∏adu zap∏onowego, system rozdzielaczowy, bieg ja∏owy - jeden
Najwi´ksze problemy przy diagnozowaniu za z impulsów za wysoki, kszta∏t oscylacyjny
pomocà oscyloskopu stwarzajà uk∏ady zap∏onowe
DIS, w których nie sà stosowane tradycyjne prze-
wody zap∏onowe. Dotyczy to g∏ównie systemów
z pojedynczymi cewkami zap∏onowymi dla ka˝de-
go z cylindrów (rys. 58). W przypadku takich uk∏a-
dów sonda pojemnoÊciowa ma odmiennà konstruk-
cj´ i jest zak∏adana na cewk´ zap∏onowà. Niestety
nie ma tutaj dobrych rozwiàzaƒ uniwersalnych
i sondy muszà byç dobierane do konkretnych ce-
wek zap∏onowych. Niektóre z firm diagnostycz-
nych proponujà nawet sondy wykonane w postaci
niesprawnoÊcià pojedynczego przewodu - mo˝e
doprowadziç do zniszczenia sterownika zap∏onu
lub centralnego sterownika pojazdu. Jak widaç na
rysunku, w chwili zap∏onu dla drugiego cylindra
wartoÊç napićia w obwodzie zap∏onowym prze-
kracza 20 kV (mo˝e osiàgaç wartoÊç pe∏nego na-
pićia wytwarzanego przez cewk´ zap∏onowà,
czyli dla uk∏adów elektronicznych nawet 40 kV).
W takim momencie izolacja przewodów zap∏ono-
wych oraz inne elementy izolacyjne sà wystawio-
ne na ci´˝kà prób´. W przypadku wi´kszej wilgot-
noÊci mo˝e nastàpiç przeskok ∏uku lub wy∏ado-
wanie po powierzchni izolacji. Je˝eli przebicie
nastàpi do masy pojazdu, nic nie powinno si´
staç. Jednak je˝eli zostanie „trafiony” styk lub
przewód sterowania, energia wy∏adowania mo˝e
byç tak du˝a, ˝e nie pomogà ˝adne wewn´trzne
zabezpieczenia w sterowniku elektronicznym.
W pojazdach wyposa˝onych w katalizator -
uszkodzenie kabla zap∏onowego i w efekcie brak
iskry w jednym z cylindrów mo˝e prowadziç po
pewnym czasie do zniszczenia katalizatora. Rys. 62. a - uszkodzenie przewodu zap∏onowego 3. cylindra
(niewielka przerwa w ˝yle przewodzàcej), sonda wysokiego
Przy wymianie przewodów zap∏onowych nale˝y napićia za∏o˝ona przed uszkodzeniem (od strony rozdzielacza),
zwróciç uwag´ na rezystancj´ nowych przewodów. b - przebieg napićia w obwodzie wtórnym, odpowiadajàcy
powy˝szemu uszkodzeniu i miejscu za∏o˝enia sondy
Zw∏aszcza dla starszych typów silników bardziej
korzystne sà przewody o mniejszej wartoÊci rezy-
stancji (ze spiralnà ˝y∏à metalowà).
Rys. 61. a - uszkodzenie przewodu zap∏onowego 3. cylindra
napićia za∏o˝ona przed uszkodzeniem (od strony cewki
zap∏onowej), b - przebieg napićia w obwodzie wtórnym
odpowiadajàcy powy˝szemu uszkodzeniu i miejscu za∏o˝enia
sondy
Rys. 63. a - uszkodzenie przewodu zap∏onowego 3. cylindra

napićia za∏o˝ona za uszkodzeniem (od strony Êwiecy
zap∏onowej), b - przebieg napićia w obwodzie wtórnym,
odpowiadajàcy powy˝szemu uszkodzeniu i miejscu za∏o˝enia
sondy
Rys. 64. Przebieg napićia w obwodzie wtórnym elektronicznego Rys. 65. Przebieg napićia w obwodzie wtórnym elektronicznego
uk∏adu zap∏onowego, system rozdzielaczowy, bieg ja∏owy - zbyt uk∏adu zap∏onowego, system rozdzielaczowy, bieg ja∏owy -
du˝e impulsy wysokiego napićia sprawdzenie stanu rozdzielacza przez zwarcie Êwiecy
zap∏onowej drugiego cylindra
W przypadku niewielkiej przerwy w ˝yle prze-
wodzàcej kabla zap∏onowego przebieg napićia na
oscyloskopie b´dzie zale˝a∏ od miejsca do∏àczenia
sondy pomiarowej. Najwi´ksze znaczenie ma to,
czy sonda wysokiego napićia za∏o˝ona jest przed
czy za przerwà.
Poszczególne przypadki przedstawione sà na
rys. 61, 62 i 63.
Zbyt du˝e impulsy 850 obr/min

Zbyt du˝e impulsy (rys. 64) wskazujà na za du-
˝e przerwy iskrowe na Êwiecach lub na zu˝ycie
rozdzielacza, polegajàce na powi´kszaniu si´
szczeliny w rozdzielaczu (wypalenie palca rozdzie-
Rys. 66. Przebieg napićia w obwodzie wtórnym elektronicznego
lacza).
uk∏adu zap∏onowego, Polonez 1,6 GLE, modu∏ APE-05, system
Sprawdzenia szczeliny rozdzielacza mo˝na do- rozdzielaczowy, bieg ja∏owy - jeden z impulsów za wysoki,
konaç przez zwarcie Êwiecy np. drugiego cylindra. kszta∏t poprawny
Otrzymany przy tym obraz powinien wyglàdaç
jak na rys. 65. Êwiecy trzeciego cylindra (wed∏ug kolejnoÊci zap∏o-
Je˝eli napićie dla drugiego cylindra przy tej nu). Dla danego cylindra wyst´puje krótszy czas
próbie przekracza 5 kV, to szczelina mi´dzy palcem palenia si´ ∏uku iskry.
rozdzielacza a gniazdami rozdzielacza jest zbyt du-
˝a albo przewód wysokiego napićia mi´dzy cewkà Jeden z impulsów za niski, kszta∏t poprawny
i rozdzielaczem jest przerwany. Obraz przedstawiony na rys. 67 jest spowodo-
Sprawdzenia przewodów nale˝y dokonaç omo- wany najcz´Êciej zbyt ma∏à przerwà iskrowà na
mierzem. Êwiecy trzeciego cylindra lub niesprawnoÊcià spr´-
Mo˝e si´ zdarzyç, ˝e zbyt wysokie napićie ˝ania w trzecim cylindrze. Dla danego cylindra wy-
wtórne na biegu luzem wynika z konstrukcji roz- st´puje d∏u˝szy czas palenia si´ ∏uku iskry.
dzielacza, jak ma to miejsce w przypadku elektro-
nicznego uk∏adu zap∏onowego stosowanego w sa- Jeden z impulsów odkszta∏cony - zao∏owienie Êwiecy
mochodach rosyjskich, np. ¸ada Samara. Szczelina zap∏onowej
mi´dzy koƒcem palca rozdzielacza a bocznym sty- Odkszta∏cenie impulsu pokazane na rys. 68 jest
kiem kopu∏ki w nowym rozdzielaczu jest tu wyraê- spowodowane osadami o∏owiu na materiale izola-
nie wi´ksza od innych uk∏adów zap∏onowych. cyjnym Êwiecy drugiego cylindra. Osady o∏owiu
stajà si´ przewodnikiem w wysokiej temperaturze,
Jeden z impulsów za wysoki, kszta∏t poprawny tak wić przerwy w zap∏onie wyst´pujà tylko na go-
Wykres przedstawiony na rys. 66 jest spowodo- ràcym silniku. Po zmniejszeniu obrotów i obcià˝e-
wany najcz´Êciej zbyt du˝à przerwà iskrowà na nia obraz mo˝e wracaç do normy.
powodem jest z∏y styk na po∏àczeniach lub utrata
pojemnoÊci).
UkoÊna linia iskry w obr´bie jednego cylindra

Obraz przedstawiony na rys. 70 jest wywo∏any
nadmiernà rezystancjà w obwodzie wtórnym uk∏a-
du zap∏onowego. Dla anomalii widocznej tylko
w obr´bie jednego cylindra nale˝y szukaç przyczy-
ny w przewodzie zap∏onowym danego cylindra
(np. w nasadce z rezystorem odk∏ócajàcym).
UkoÊna linia iskry w obr´bie wszystkich cylindrów

Zniekszta∏cenie przebiegu przedstawione na
rys. 71 jest wywo∏ane nadmiernà rezystancjà w ob-
uk∏adu zap∏onowego, Polonez 1,6 GLE, modu∏ APE-05, system
rozdzielaczowy, bieg ja∏owy - jeden z impulsów za niski, kszta∏t wodzie wtórnym uk∏adu zap∏onowego. Je˝eli uko-
poprawny Êna linia iskry pojawia si´ dla wszystkich cylin-
drów, to przyczyny nale˝y szukaç w nadmiernej re-
zystancji palca rozdzielacza lub rezystora przeciw-
zak∏óceniowego w∏àczonego na wyjÊciu cewki za-
p∏onowej.
Rys. 68. Przebieg napićia w obwodzie wtórnym stykowego

uk∏adu zap∏onowego, Fiat 125p, system rozdzielaczowy,
3000 obr/min - jeden z impulsów odkszta∏cony, zao∏owienie
Êwiecy zap∏onowej

uk∏adu zap∏onowego, Polonez 1,6 GLE, modu∏ APE05, system
rozdzielaczowy, 3000 obr/min - ukoÊna linia iskry w obr´bie
jednego cylindra
Rys. 69. Przebieg napićia w obwodzie wtórnym stykowego

uk∏adu zap∏onowego, Fiat 125p, 3000 obr/min - impulsy
zap∏onowe z uskokiem

Impulsy zap∏onowe z uskokiem
uk∏adu zap∏onowego, Polonez 1,6 GLE, modu∏ APE05, system
Odkszta∏cenie impulsów przedstawione na rys. rozdzielaczowy, 3000 obr/min - ukoÊna linia iskry w obr´bie
69 jest wywo∏ane wadà kondensatora (najcz´Êciej wszystkich cylindrów
Rys. 72. Przebieg napićia w obwodzie wtórnym stykowego uk∏adu zap∏onowego, 900 obr/min. W obr´bie przebiegu palenia
uk∏adu zap∏onowego, Fiat 125p, 3000 obr/min - silne t∏umienie si´ iskry dla wszystkich cylindrów (miejsce zaznaczone
oscylacji strza∏kami) nieprawid∏owy kszta∏t przebiegu (ukoÊna linia
bez wyraênego impulsu gaÊnićia wy∏adowania)
6.6. Pomiary pràdowe w obwodzie

zap∏onowym
Przy badaniu uk∏adów zap∏onowych, oprócz po-

miaru napićia du˝o informacji dostarczajà pomia-
ry pràdowe. Ich przeprowadzenie sta∏o si´ du˝o
prostsze wraz z rozpowszechnieniem si´ hallotro-
nowych sond c´gowych (rys. 75). W przypadku ba-
dania obwodów zap∏onowych odpowiednie sà c´gi
przeznaczone na zakres do 20 A (np. CA60). Sta∏a
Rys. 73. Przebieg napićia w obwodzie wtórnym elektronicznego przetwarzania takiej sondy wynosi 1 mV/10 mA
uk∏adu zap∏onowego, Polonez 1,6 GLE, modu∏ APE05, system lub 1 mV/100 mA. W przypadku pomiaru pràdu
rozdzielaczowy, 1500 obr/min - ukoÊne linie roz∏adowania
pojemnoÊci o nat´˝eniu 5 A na wyjÊciu otrzymujemy napićie
500 mV lub 50 mV (zale˝nie od wybranego zakre-
Silne t∏umienie oscylacji su). Widaç z tego, ˝e aby uzyskaç zadowalajàcà
Obraz pokazany na rys. 72 jest wywo∏any wielkoÊç obrazu oscyloskop powinien mieç czu∏oÊç
up∏ywnoÊcià kondensatora lub zwarciem mi´dzy- wejÊciowà co najmniej 2 V na pe∏ny ekran.
zwojowym uzwojenia pierwotnego cewki zap∏ono-
wej. Up∏ywnoÊç kondensatora (rezystancj´ mi´dzy-
Rys. 75. Pomiar pràdu w obwodzie pierwotnym uk∏adu
zwojowà) mo˝na mierzyç omomierzem. zap∏onowego za pomocà c´gów hallotronowych
Silne t∏umienie, impulsy z charakterystycznymi liniami

roz∏adowywania si´ pojemnoÊci przewodów
zap∏onowych
Obraz przedstawiony na rys. 73 jest wywo∏any
przerwà w uzwojeniu wtórnym cewki zap∏onowej
lub z∏ym stykiem przewodu pomi´dzy wyjÊciem
cewki zap∏onowej a przewodem wysokiego napi´-
cia prowadzàcym do rozdzielacza.
Nieprawid∏owy kszta∏t w obr´bie palenia si´ iskry

Nieprawid∏owy kszta∏t przebiegu z rys. 74, ob-
serwowany dla wszystkich cylindrów lub dla gru-
py cylindrów, jest spowodowany zabrudzeniem
Êwiec zap∏onowych (pokrycie sadzà), którego przy-
czynà mo˝e byç uszkodzenie sondy lambda steru-
jàcej pracà danej grupy cylindrów.
Rys. 76. Przebieg pràdu pobieranego przez modu∏ zap∏onowy, Rys. 78. Przebieg pràdu pobieranego przez modu∏ zap∏onowy,
Skoda Felicia 1.3 MPI, bieg ja∏owy, 5 ms na ekran Skoda Felicia 1.3 MPI, 2000 obr/min, 50 ms na ekran
Rys. 77. Przebieg pràdu pobieranego przez modu∏ zap∏onowy, Rys. 79. Przebieg pràdu w obwodzie pierwotnym uk∏adu
Skoda Felicia 1.3 MPI, bieg ja∏owy (800 obr/min), 50 ms na zap∏onowego, Polonez 1.6 GLE, bieg ja∏owy, modu∏ zap∏onowy
ekran APE 05
W wielu wspó∏czesnych uk∏adach zap∏onowych zap∏onowe. Przebiegi dla ró˝nych pr´dkoÊci obroto-
brak jest dost´pu zarówno do obwodu pierwotnego, wych i przy ró˝nych rozciàgach podstawy czasu sà
jak i wtórnego (np. Skoda Felicia 1.3 MPI). W∏aÊnie przedstawione na rys. 76-79. Metoda pràdowa
w takich przypadkach bardzo u˝yteczna jest pràdo- umo˝liwia wykrywanie nieprawid∏owoÊci, zw∏asz-
wa sonda c´gowa, poniewa˝ umo˝liwia obserwacj´ cza w uk∏adzie sterowania i w koƒcówce mocy.
- za pomocà oscyloskopu - kszta∏tu przebiegu pràdu Kszta∏t wykresu pràdu dla wszystkich cylindrów
modu∏u zap∏onowego (sond´ nale˝y za∏o˝yç na powinien byç jednakowy. Nale˝y te˝ pami´taç, ˝e
przewód zasilania +12 V modu∏u). Podstawowym czasami z∏e dzia∏anie modu∏u zap∏onowego objawia
sk∏adnikiem tego sygna∏u jest pràd zasilajàcy cewki si´ dopiero po jego nagrzaniu.
7. Uk∏ad wtrysku benzyny
W
systemach wtrysku benzyny pracuje wie- Je˝eli oscyloskop ma dodatkowe po∏àczenia
le czujników i dodatkowych elementów, z minusem akumulatora, np. przez przewód zasi-
jednak rol´ podstawowego elementu wy- lania, nie wolno zacisku masy oscyloskopu ∏àczyç
konawczego dawkujàcego paliwo pe∏ni wtryski- z drugà koƒcówkà wtryskiwacza, poniewa˝ jest
wacz. Jest to w uproszczeniu zawór sterowany ona do∏àczona do plusa zasilania i zostanie spo-
elektrycznie. Je˝eli przez jego cewk´ przep∏ywa wodowane zwarcie. Nie wolno tak˝e dopuÊciç do
pràd o odpowiedniej wartoÊci - wtryskiwacz jest zwarcia koƒcówki sterujàcej wtryskiwacza z ma-
otwarty, je˝eli pràd nie p∏ynie - wtryskiwacz jest sà, poniewa˝ nastàpi d∏ugotrwa∏e za∏àczenie cew-
zamkni´ty. IloÊç przep∏ywajàcego paliwa reguluje ki wtryskiwacza, co mo˝e spowodowaç uszkodze-
si´ przez zmian´ czasu za∏àczenia i wy∏àczenia nie elementu.
wtryskiwacza. Nale˝y tak˝e braç pod uwag´, ˝e w praktyce za-
silanie +12 V jest doprowadzone do wtryskiwacza
7.1. Informacje ogólne przez dodatkowe obwody i napićie mo˝e utrzymy-
waç si´ jeszcze przez pewien czas po wy∏àczeniu
W wi´kszoÊci systemów jedna koƒcówka wtry- zap∏onu (czas ten jest potrzebny np. do ustawienia
skiwacza jest na sta∏e do∏àczona do plusa zasilania odpowiedniej pozycji silnika krokowego biegu ja∏o-
(bezpoÊrednio lub przez rezystor), a druga koƒców- wego). Nie wystarczy tylko wy∏àczyç stacyjk´, ale
ka jest na czas trwania wtrysku przy∏àczana do ma- z wszelkimi manipulacjami warto zaczekaç do mo-
sy za pomocà tranzystora sterujàcego. Jest to spo- mentu zaniku napićia (zazwyczaj s∏ychaç zadzia-
sób zasilania podobny jak w przypadku uzwojenia ∏anie przekaênika).
pierwotnego cewek zap∏onowych. Aby zmierzyç W stanie wy∏àczenia wtryskiwacza, czyli wtedy,
sygna∏ sterujàcy wtryskiwacza, nale˝y sond´ po- gdy przez cewk´ nie p∏ynie pràd, napićie na koƒ-
miarowà oscyloskopu do∏àczyç do wejÊcia ∏àczàce- cówce po∏àczonej z elementem sterujàcym (w prak-
go wtryskiwacz ze sterownikiem (rys. 80). Zacisk tyce funkcj´ t´ pe∏ni tranzystor) jest równe pe∏ne-
masy sondy pomiarowej oscyloskopu nale˝y do∏à- mu napićiu zasilania (np. +14 V). W stanie za∏à-
czyç do masy pojazdu. czenia napićie na koƒcówce sterujàcej spada do
Rys. 80. Miejsce przy∏àczania

sondy pomiarowej oscyloskopu
do wtryskiwacza
zera (nast´puje zwarcie do masy), a w rzeczywisto- si´ mi´dzy 1 a 15 ms. W uk∏adach wielopunkto-
Êci wartoÊç ta jest wi´ksza od zera i jest równa na- wych rozmaite mogà byç te˝ sekwencje dawkowa-
pićiu nasycenia tranzystora sterujàcego (ok. 1 V). nia paliwa. Wszystkie wtryskiwacze mogà praco-
Poniewa˝ cewka wtryskiwacza ma indukcyjnoÊç, waç równoczeÊnie, mogà byç podzielone na grupy
w momencie wy∏àczenia impulsu sterujàcego i za- pracujàce razem lub dzia∏aç ka˝dy w innym mo-
niku pràdu powstaje krótki „pik” napićia o warto- mencie. Wtryski mogà byç synchroniczne z obrota-
Êci nawet wy˝szej ni˝ 100 V. Podstawowymi para- mi wa∏u korbowego, np. 2 wtryski na 1 obrót wa∏u
metrami impulsów sterujàcych wtryskiwacza sà: korbowego, ale mogà byç te˝ asynchroniczne. Dzie-
✘ czas trwania je si´ tak np. wtedy, gdy wyliczony impuls sterujà-
✘ cz´stotliwoÊç cy jest zbyt krótki dla uzyskania odpowiedniego
✘ napićie nasycenia dawkowania (np. przy czasach krótszych ni˝ 1 ms)
✘ wartoÊç „piku” (przepićia) lub zachodzi koniecznoÊç wzbogacenia mieszanki
Nieprawid∏owy kszta∏t przebiegu mo˝e Êwiad- podczas przyspieszania. Na biegu ja∏owym czas
czyç o takich usterkach, jak np. uszkodzenia prze- trwania impulsu wtryskowego jest d∏u˝szy dla silni-
wodów oraz z∏àczy, czy defekt uk∏adu sterujàcego. ka zimnego ni˝ nagrzanego. Je˝eli np. czas ten dla
WielkoÊç „piku” mo˝e wskazywaç uszkodzenie silnika zimnego wynosi ok. 3,3 ms, to po nagrzaniu
diody ograniczajàcej napićie, uszkodzenie tranzy- mo˝e si´ skróciç do ok. 2 ms. Przy obcià˝eniu im-
stora w module sterujàcym lub zwarcie w uzwoje- puls ten wyd∏u˝a si´ i mo˝e wynosiç np. 12 ms.
niu cewki. Jest kilka metod sterowania wtryskiwaczami
IloÊç wtryskiwanego paliwa zale˝y m.in. od ró˝- (rys. 81). Powszechnie stosowane sà:
nicy ciÊnieƒ za i przed wtryskiwaczem oraz od cza- ✘ zasilanie pojedynczym impulsem
su otwarcia wtryskiwacza. O ca∏kowitej dawce pa- ✘ zasilanie z ograniczeniem pràdowym
liwa w d∏u˝szym czasie decyduje zarówno czas ✘ zasilanie impulsowe
trwania pojedynczego wtrysku, jak i liczba wtry- Metoda zasilania pojedynczym impulsem jest
sków w danym czasie, czyli ich cz´stotliwoÊç. stosowana najcz´Êciej w systemach wielopunkto-
Czas trwania impulsu sterujàcego nie mo˝e byç wych PFI. Przyk∏adowy oscylogram dla takiego
zbyt krótki, poniewa˝ wtryskiwacz jako element uk∏adu przedstawia rys. 81a.
elektromechaniczny ma bezw∏adnoÊç i skoƒczony Wtryskiwacz zostaje w∏àczony w momencie
czas zadzia∏ania. Przy zbyt krótkim impulsie elek- spadku napićia do wartoÊci ok. 1-1,5 V, zaÊ wy∏à-
trycznym mo˝e po prostu nie zdà˝yç si´ otworzyç. czony - po osiàgnićiu z powrotem wartoÊci napi´-
W ró˝nych systemach wtryskowych czasy sterowa- cia zasilania. W przypadku tego sposobu sterowa-
nia wtryskiwaczami dla podstawowych trybów pra- nia przez ca∏y czas trwania wtrysku przez cewk´
cy ró˝nià si´ od siebie, jednak zazwyczaj zawierajà elektromagnesu przep∏ywa pràd o dosyç du˝ej war-
Rys. 81. Typowe sposoby sterowania wtryskiwaczami i okreÊlanie w nich momentu za∏àczania i wy∏àczania: a - sterowanie
pojedynczym impulsem (stosowane najcz´Êciej w uk∏adach PFI), b - sterowanie z ograniczeniem pràdowym (stosowane najcz´Êciej
w uk∏adach TBI), c - sterowanie impulsowe; Z - za∏àczenie wtryskiwacza, W - wy∏àczenie wtryskiwacza
toÊci. Powoduje to straty energii wydzielajàcej si´
w postaci ciep∏a zarówno we wtryskiwaczu, jak
i w uk∏adzie sterujàcym.
Aby ograniczyç to niekorzystne zjawisko, w nie-
których systemach zastosowano metod´ polegajàcà
na znacznym ograniczeniu wartoÊci pràdu p∏ynà-
cego przez wtryskiwacz ju˝ po jego za∏àczeniu. Wy-
nika to z faktu, ˝e do podtrzymania wtryskiwacza
w stanie otwartym potrzebne jest nat´˝enie pràdu
nawet kilka razy mniejsze ni˝ do jego otwarcia.
W momencie du˝ej redukcji nat´˝enia pràdu, po-
dobnie jak w przypadku jego zaniku, wyst´puje
„pik” napićiowy dajàcy charakterystyczny obraz
przebiegu z dwoma impulsami (rys. 81b).
Rys. 82. Przebieg sygna∏u z wtryskiwacza, Polonez 1.4i (Rover),
Pierwszy impuls jest wywo∏any ograniczeniem
850 obr/min, silnik zimny, czas wtrysku - 2,4 ms
nat´˝enia pràdu sterujàcego do wartoÊci, przy któ-
rej wtryskiwacz nadal pozostaje otwarty, zaÊ drugi
oznacza wy∏àczenie pràdu sterujàcego. Tak wić
wy∏àczenie wtryskiwacza nast´puje w momencie
pojawienia si´ drugiego szpilkowego impulsu wy˝-
szego napićia. Widaç to wyraênie w przypadku
gwa∏townego zwi´kszenia pr´dkoÊci obrotowej,
kiedy to pierwszy impuls pozostaje w tym samym
miejscu, a drugi przesuwa si´.
Ograniczenie wartoÊci pràdu mo˝e wyst´powaç
po pewnym ustalonym czasie od chwili rozpocz´-
cia wtrysku (np. po up∏ywie 1 ms). Mo˝e nast´po-
waç tak˝e po przekroczeniu pewnej ustalonej war-
toÊci nat´˝enia pràdu wtryskiwacza, np. 4 A (przy
wartoÊci pràdu podtrzymania 1 A).
Innym sposobem zasilania wtryskiwacza jest ste-
Rys. 83. Przebieg sygna∏u z wtryskiwacza, Polonez 1.4i (Rover),
rowanie impulsowe. Polega ono na wst´pnym
850 obr/min, silnik zimny, okres pomi´dzy wtryskami - 60 ms
otwarciu wtryskiwacza pe∏nym pràdem, a nast´pnie
na w∏àczaniu i wy∏àczaniu pràdu zasilajàcego z du-
˝à cz´stotliwoÊcià (rys. 81c). Poniewa˝ wtryskiwacz
ma pewnà bezw∏adnoÊç mechanicznà, zaÊ jego cew-
ka stanowi indukcyjnoÊç - przy odpowiednich para-
metrach impulsów kluczujàcych pozostaje on
otwarty pomimo znacznego ograniczenia mocy zasi-
lania. Momentem wy∏àczenia wtryskiwacza jest
wtedy pojawienie si´ ostatniego impulsu przepićia.
Na rys. 82-101 zosta∏y przedstawione oscylogra-
my przebiegów napićia na koƒcówce sterowania
wtryskiwacza, reprezentujàce podstawowe typy
systemów wtryskowych. Oscylogramy te nale˝y
traktowaç jedynie jako przyk∏ady, poniewa˝ prze-
biegi wtryskowe zale˝à od wielu parametrów, jak
Rys. 84. Przebieg sygna∏u z wtryskiwacza, Renault Megane 1.6,
np.: chwilowe obcià˝enie silnika, temperatura,
750 obr/min
wersja oraz stan silnika itp.
7.2. Przebiegi napićia na wtryskiwaczu wszystkie przedstawione dalej oscylogramy odno-

szà si´ do tego sposobu zasilania. Tak˝e wszystkie
Poniewa˝ obecnie powszechnie stosowany jest oscylogramy odnoszà si´ do przypadku pomiaru
system sterowania wtryskiwaczy od strony masy, napićia wzgl´dem masy, czyli minusa zasilania.
7.2.1. Przebiegi prawid∏owe (rys. 82÷101)
Rys. 85. Przebieg sygna∏u z wtryskiwacza, Renault Megane 1.6, Rys. 89. Przebieg sygna∏u z wtryskiwacza, Ford Escort 1.6 16V,
przyspieszanie przyspieszanie
Rys. 86. Przebieg sygna∏u z wtryskiwacza, Mazda 626 2.0i Rys. 90. Przebieg sygna∏u z wtryskiwacza, Skoda Felicia 1.3
(Rover), 850 obr/min MPI, bieg ja∏owy
Rys. 87. Przebieg sygna∏u z wtryskiwacza, Mazda 626 2.0i Rys. 91. Przebieg sygna∏u z wtryskiwacza, Skoda Felicia 1.3
(Rover), przyspieszanie MPI, przyspieszanie
Rys. 88. Przebieg sygna∏u z wtryskiwacza, Ford Escort 1.6 16V, Rys. 92. Przebieg sygna∏u z wtryskiwacza, Polonez 1.6 GLI,
900 obr/min 850 obr/min, okres pomi´dzy wtryskami - 44 ms
Rys. 93. Przebieg sygna∏u z wtryskiwacza, Polonez 1.6 GLI, Rys. 97. Przebieg sygna∏u z wtryskiwacza, Fiat Tipo 1.6 I,
850 obr/min, czas wtrysku - 1,8 ms 850 obr/min. Okres pomi´dzy wtryskami: 23 ms - silnik zimny,
38 ms - silnik nagrzany
Rys. 94. Przebieg sygna∏u z wtryskiwacza, Polonez 1.6 GLI, Rys. 98. Przebieg sygna∏u z wtryskiwacza, Renault Laguna 1.8,
przyspieszanie. Czas wtrysku podczas przyspieszania wyd∏u˝a si´, 800 obr/min
co widaç po przesuwaniu si´ w prawo drugiego szpilkowego impulsu
Rys. 95. Przebieg sygna∏u z wtryskiwacza, Polonez 1.6 GLI, Rys. 99. Przebieg sygna∏u z wtryskiwacza, Renault Laguna 1.8,
rozruch, silnik nagrzany. Okres pomi´dzy wtryskami - 100 ms przyspieszanie
Rys. 96. Przebieg sygna∏u z wtryskiwacza, Fiat Tipo 1.6 I, Rys. 100. Przebieg sygna∏u z wtryskiwacza, Renault Clio 16V,
850 obr/min, czas wtrysku - 1,8 ms 850 obr/min
Rys. 101. Przebieg sygna∏u z wtryskiwacza, Renault Clio 16V, Rys. 102. Przebieg sygna∏u z wtryskiwacza. Nadmierne
przyspieszanie zak∏ócenia elektryczne, które mogà wynikaç ze z∏ych
(niepewnych) po∏àczeƒ elektrycznych
7.2.2. Przyk∏ady przebiegów nieprawid∏owych Rys. 103. Przebieg sygna∏u z wtryskiwacza. Uszkodzenie
O nieprawid∏owoÊciach w uk∏adzie wtrysko- tranzystora wyjÊciowego w uk∏adzie sterujàcym
wym Êwiadczà takie parametry przebiegu napićia,
jak: jego kszta∏t, wartoÊç „piku” przepićia oraz
wartoÊç napićia nasycenia tranzystora sterujàce-
go. Nieprawid∏owe czasy wtrysku Êwiadczà zazwy-
czaj o usterce w obwodzie sterowania lub o z∏ym
funkcjonowaniu innych elementów systemu wtry-
skowego, jak np. sondy lambda.
Wspó∏czesne systemy wtryskowe sà bardzo z∏o-
˝one, a poniewa˝ dzia∏ajà w uk∏adzie sprz´˝enia
zwrotnego, znalezienie prawdziwej przyczyny nie-
prawid∏owoÊci jest dosyç trudne. Np. mechanicz-
ne niedomykanie si´ wtryskiwacza b´dzie wywo-
∏ywa∏o zmiany czasu wtrysku (reakcja sterownika
na sygna∏ sondy lambda), sugerujàce usterk´ ob-
wodu sterowania (przyk∏ady przebiegów obrazujà- nektora wtryskiwacza, niesprawnoÊcià po∏àczeƒ
cych mechaniczne uszkodzenia wtryskiwacza (przewody, konektory, rezystory wtryskiwaczy),
przedstawiono dalej). Czasami dobrà drogà do wy- uszkodzeniem cewki wtryskiwacza, czy uszkodze-
jaÊnienia problemu jest roz∏àczenie p´tli sprz´˝e- niem modu∏u sterujàcego.
nia zwrotnego i np. zastàpienie sondy lambda sy-
mulatorem. Po wymuszeniu sygna∏u sk∏adu mie- 7.3. Przebiegi pràdowe w obwodzie
szanki mo˝na za pomocà oscyloskopu mierzyç wtryskiwacza, diagnozowanie usterek
czas wtrysku i oceniç prawid∏owoÊç reakcji uk∏adu mechanicznych
sterowania.
Niektóre nieprawid∏owoÊci nie powodujà z∏ego Przebiegi napićiowe z obwodu sterowania
dzia∏ania systemu w danym momencie, ale zwi´k- wtryskiwaczem, w po∏àczeniu z przebiegami prà-
szajà ryzyko powa˝nego uszkodzenia w przysz∏oÊci. dowymi w cewce wtryskiwacza, umo˝liwiajà dia-
Np. zbyt du˝a wartoÊç „piku” przepićia mo˝e gnozowanie nie tylko usterek elektrycznych, takich
Êwiadczyç o uszkodzeniu diody zenera, ogranicza- jak przerwanie uzwojenia wtryskiwacza, nadmier-
jàcej napićie w module sterujàcym, co mo˝e do- na rezystancja przy∏àczy czy te˝ uszkodzenia uk∏a-
prowadziç do zniszczenia tranzystora wyjÊciowego. du sterowania, ale tak˝e usterek mechanicznych,
Przyk∏adowe nieprawid∏owe przebiegi napićia takich jak zablokowanie wtryskiwacza w stanie
na wtryskiwaczu sà przedstawione na rys. 102 otwartym lub zamkni´tym. Wygodnym narz´dziem
i 103. jest tu c´gowa sonda pràdowa (rys. 104, patrz
Je˝eli wyst´pujà problemy z uzyskaniem na „Sondy pràdowe”).
ekranie przebiegów z uk∏adu wtryskowego, to mo˝- Przyk∏adowy przebieg napićia i pràdu dla po-
êe to byç najcz´Êciej spowodowane przy∏àczeniem pularnego uk∏adu wtryskowego przedstawia rys.
koƒcówki pomiarowej do nieodpowiedniego ko- 105.
Rys. 104. Pomiar pràdu zasilania wtryskiwacza
za pomocà przystawki c´gowej
Przebiegi nieprawid∏owe wywo∏ane brakiem ru- g´ na cz´Êç odpowiadajàcà zamykaniu si´ wtryski-
chu iglicy wtryskiwacza sà przedstawione na rys. wacza, a w przypadku oscylogramu pràdowego - na
106. Ró˝nice widoczne sà zarówno dla przebiegu cz´Êç odpowiadajàcà otwieraniu si´ wtryskiwacza.
napićiowego, jak i pràdowego, tyle ˝e w przypad- Na rys. 107-109 przedstawione sà przyk∏adowe
ku oscylogramu napićiowego nale˝y zwróciç uwa- oscylogramy pràdowe dla systemu wielopunktowe-
go i jednopunktowego z ograniczeniem wartoÊci
pràdu. Poniewa˝ przebiegi napićiowe na wtryski-
Rys. 105. Przebiegi elektryczne dla sprawnego wtryskiwacza waczu zaczynajà si´ od spadku napićia (w mo-
w jednopunktowym systemie Multec z zaznaczonymi
charakterystycznymi punktami: mencie za∏àczenia wtryskiwacza), w oscyloskopie
a - napićie na koƒcówce sterowania wtryskiwacza nale˝y ustawiç zbocze wyzwalania na opadajàce
b - pràd w cewce wtryskiwacza lub „-”. W pozosta∏ych przypadkach (np. przy po-
A - za∏àczenie pràdu w cewce wtryskiwacza miarach pràdowych) wykorzystane jest najcz´Êciej
B - narost wartoÊci pràdu, przesuwanie si´ iglicy wtryskiwacza
C - pe∏ne otwarcie wtryskiwacza, zatrzymanie si´ iglicy
D - osiàgnićie maksymalnej wartoÊci pràdu i zadzia∏anie
ograniczenia wartoÊci pràdu Rys. 106. Przebiegi napićiowy i pràdowy dla uszkodzonego
E - impuls napićiowy powstajàcy w wyniku ograniczenia pràdu mechanicznie wtryskiwacza (zablokowana iglica) w systemie
do wartoÊci koniecznej dla podtrzymania otwarcia wtryskiwacza jednopunktowym Multec. Strza∏ki wskazujà punkty Êwiadczàce
F - wy∏àczenie pràdu sterujàcego wtryskiwaczem o nieprawid∏owoÊciach:
G - impuls napićiowy powstajàcy w wyniku wy∏àczenia pràdu A - brak zagićia wykresu pràdowego wywo∏anego ruchem iglicy
sterujàcego wtryskiwacza podczas jego otwierania
H - napićie powstajàce w wyniku indukcji wywo∏anej ruchem B - brak „garbu” na wykresie napićiowym wywo∏anego
cofajàcej si´ iglicy wtryskiwacza napićiem indukowanym przy ruchu powrotnym iglicy
Rys. 107. Przebieg pràdu we wtryskiwaczu, Skoda Felicia 1.3
Rys. 109. Wykres przebiegu pràdu we wtryskiwaczu,
MPI, bieg ja∏owy, 100 ms/ekran
Polonez 1.6 GLI, system Multec
Rys. 108. Wykres przebiegu pràdu we wtryskiwaczu, Skoda
Felicia 1.3 MPI, bieg ja∏owy, 10 ms/ekran zbocze narastajàce „+”. OczywiÊcie dotyczy to tych
oscyloskopów, które sà wyposa˝one w regulacj´
zbocza.
U˝ywane w powy˝szych rozwa˝aniach okreÊle-
nia „za∏àczenie wtryskiwacza” i „wy∏àczenie wtry-
skiwacza” odnoszà si´ do parametrów elektrycz-
nych. Rzeczywisty czas, w którym wyst´puje
wtrysk, zale˝y nie tylko od czasu trwania impulsu
sterujàcego, ale tak˝e od szybkoÊci mechanicznego
otwarcia i zamknićia wtryskiwacza. Czasy te sà
zale˝ne od napićia zasilania uk∏adu, warunków
otoczenia (temperatury) oraz konstrukcji i stanu
wtryskiwaczy.
8. Czujniki
magnetoindukcyjne
(zap∏onu, po∏o˝enia wa∏u, ABS)
8.1. Informacje ogólne Na rys. 110 przedstawiona jest zasada dzia∏ania
i sygna∏ wyjÊciowy reluktacyjnego czujnika zap∏o-
Czujniki magnetoindukcyjne wyst´pujà nu. Zap∏on nast´puje w momencie zmiany polary-
w dwóch odmianach: zacji napićia z dodatniej na ujemnà.
✘ reluktancyjne, reagujàce na zmian´ oporu W przypadku odwrócenia biegunowoÊci sygna-
magnetycznego (reluktancji), spowodowanà ru- ∏u z czujnika, zap∏on wyst´puje w ca∏kiem innym
chem elementu z materia∏u o niskiej opornoÊci ma- nieprawid∏owym momencie i silnik nie da si´ uru-
gnetycznej (np. z´ba lub wr´bu na kole) chomiç (rys. 111b). W normalnych warunkach z∏à-
✘ elektrodynamiczne, z wirujàcymi magnesami cza czujnika sà tak wykonane, aby nie da∏o si´ ich
trwa∏ymi do∏àczyç odwrotnie, jednak w przypadku wszel-
Zasadniczà cz´Êcià czujnika reluktancyjnego jest kich ingerencji, jak np. naprawa lub wymiana
cewka nawini´ta na rdzeniu obj´tym polem magne- uszkodzonego przewodu - pomy∏ki sà mo˝liwe.
tycznym magnesu trwa∏ego. Czujniki te sà najcz´- W sytuacji, gdy badany jest czujnik od∏àczony
Êciej wykorzystywane jako czujniki zap∏onu, po∏o- od modu∏u, oba wejÊcia oscyloskopu (wejÊcie sy-
˝enia i pr´dkoÊci wa∏u korbowego, wa∏ka rozrzàdu gna∏owe i mas´) nale˝y do∏àczyç do odpowiednich
oraz czujniki pr´dkoÊci kó∏ w systemach ABS. wyjÊç czujnika (rys. 112a). Wirnik mo˝na wprawiç
Podstawowe usterki czujnika, takie jak przerwa- w ruch za pomocà rozrusznika albo po wymonto-
nie uzwojenia, uszkodzenie wyprowadzeƒ czy te˝ waniu rozdzielacza zap∏onu - rćznie.
wi´ksze zwarcie w uzwojeniu, mo˝na wykryç za W przypadku, gdy czujnik jest do∏àczony do
pomocà omomierza. modu∏u zap∏onowego, zacisk masy oscyloskopu
Istniejà jednak takie defekty, których omomierz nale˝y do∏àczyç do masy pojazdu, zaÊ wejÊcie sy-
nie wykryje. Nale˝à do nich: zwarcie mi´dzyzwojo- gna∏owe oscyloskopu - do jednego z wyjÊç czujnika
we, utrata „si∏y” magnesu czujnika, wy∏amanie lub (rys. 112b).
odkszta∏cenie nabiegunnika, zbyt du˝a szczelina, Zacisku masy oscyloskopu nie nale˝y przy∏à-
odwrócenie biegunowoÊci sygna∏u. Poniewa˝ napi´- czaç bezpoÊrednio do wyjÊcia czujnika, poniewa˝
cie wyjÊciowe z czujnika ma charakter impulsowy, mo˝na doprowadziç do zak∏ócenia pracy modu∏u
najbardziej uniwersalnym przyrzàdem do jego poprzez zwarcie do masy wejÊcia uk∏adu, które do
miarów jest oscyloskop. Ma to szczególne znaczenie, masy zwierane byç nie powinno. Sygna∏ mierzo-
poniewa˝ dla poprawnego dzia∏ania uk∏adu istotna ny wzgl´dem masy, przy obecnoÊci modu∏u za-
jest nie tylko wartoÊç napićia, ale tak˝e jego kszta∏t. p∏onowego, mo˝e mieç mniejszà amplitud´ i nie-
Rys. 110. Reluktancyjny czujnik zap∏onu:

a - zasada dzia∏ania czujnika,
b - przebieg sygna∏u wyjÊciowego U,
1 - uzwojenie cewki czujnika, 2 - wirnik
powodujàcy zmiany strumienia
magnetycznego,
3 - szczelina powietrzna,
S, N - bieguny magnesu sta∏ego
co inny kszta∏t ni˝ w przypadku pomiaru bez do-
∏àczonego modu∏u. Ró˝nice te b´dà zale˝a∏y od
konstrukcji uk∏adu elektronicznego. Przyk∏adowe
przebiegi dla modu∏u zap∏onowego APE-05s sà
przedstawione na rys. 113. W przypadku oscylo-
skopów z wejÊciem ró˝nicowym, w którym ˝aden
z przewodów wejÊciowych oscyloskopu nie jest
do∏àczony do masy (np. CT420 firmy Messer), sy-
gna∏ mo˝e byç mierzony zarówno wzgl´dem ma-
sy, jak i bezpoÊrednio pomi´dzy wyjÊciami czuj-
nika.
8.2. Zale˝noÊç kszta∏tu sygna∏u

od konstrukcji wspó∏pracujàcego
z czujnikiem ko∏a
Rys. 111. Przebieg sygna∏u z czujnika zap∏onu dla przypadków:
Aby za pomocà oscyloskopu poprawnie diagno-
a - czujnik do∏àczony prawid∏owo, b - czujnik z wyprowadzeniami
do∏àczonymi odwrotnie. Na rysunku zaznaczone momenty zap∏onu zowaç usterki pracy czujników, dobrze jest
- ró˝ne dla obu przypadków wiedzieç, jakich sygna∏ów nale˝y si´ spodziewaç.
Rys. 113. Ró˝nice amplitudy i kszta∏tu sygna∏u z czujnika zap∏onu zale˝nie od sposobu pomiaru:
a - pomiar ró˝nicowy dla czujnika bez pod∏àczonego modu∏u, b - pomiar ró˝nicowy pomi´dzy
wejÊciami G i W modu∏u zap∏onowego, c - pomiar wzgl´dem masy na wejÊciu G,
d - pomiar wzgl´dem masy na wejÊciu W
Poniewa˝ mo˝liwych kombinacji uk∏adów elemen- i kszta∏tu wyst´pów oraz wr´bów na wspó∏pracujà-
tów kszta∏tujàcych strumieƒ magnetyczny jest bar- cym z nim kole.
dzo du˝o i nie sposób tu pokazaç wszystkich oscy- Dosyç cz´stà przyczynà problemów z czujnika-
logramów, na rys. 114 przedstawione sà ró˝ne pod- mi magnetoindukcyjnymi jest zbyt du˝a szczelina
stawowe kszta∏ty sygna∏u wyjÊciowego z czujnika powietrzna pomi´dzy czujnikiem a elementem ob-
reluktacyjnego w zale˝noÊci od rozmieszczenia rotowym. Wraz z powi´kszaniem si´ szczeliny, na-
pićie sygna∏u wyraênie maleje. Poniewa˝ z fizycz-
nej zasady dzia∏ania tego typu czujników wynika
zale˝noÊç sygna∏u wyjÊciowego od pr´dkoÊci obro-
towej, przy ma∏ych pr´dkoÊciach, np. podczas roz-
ruchu, czujnik dostarcza niewielkiego sygna∏u. Je-
˝eli sytuacja taka na∏o˝y si´ z wyst´powaniem zbyt
du˝ej szczeliny powietrznej - sygna∏ mo˝e okazaç
si´ zbyt ma∏y.
Jeszcze kilka s∏ów o zjawisku, które mo˝e wyst´-
powaç przy pomiarach elektrycznych ró˝nych uk∏a-
dów pojazdu, a z którym zetknà∏em si´ podczas ba-
dania czujników indukcyjnych. Po do∏àczeniu przy-
rzàdu pomiarowego do czujnika wyst´powa∏y zabu-
rzenia w pracy silnika. Jak si´ okaza∏o, efekt ten by∏
wywo∏any przedostawaniem si´ zak∏óceƒ elektrycz-
nych przez przewód pomiarowy do obwodów wej-
Êciowych sterownika. Aby temu przeciwdzia∏aç,
nieekranowane cz´Êci przewodów pomiarowych
powinny byç jak najkrótsze. Przewody pomiarowe
nale˝y oddaliç od elementów uk∏adu zap∏onowe-
go, a zw∏aszcza od cewek i kabli zap∏onowych.
Praktycznym sposobem ograniczenia przenikania
zak∏óceƒ jest do∏àczenie do samego wejÊcia przewo-
du pomiarowego dodatkowego rezystora o wartoÊci
ok. 10 kΩ. Przy du˝ej wartoÊci impedancji wejÊcio-
wej oscyloskopu nie wp∏ywa on praktycznie na do-
k∏adnoÊç pomiaru, natomiast w du˝ym stopniu t∏u-
mi przenikanie zak∏óceƒ do obwodów wejÊciowych
modu∏u zap∏onowego lub sterownika. Ze wzgl´du
na mo˝liwoÊç wyst´powania tego typu problemów,
w instrukcjach obs∏ugi niektórych diagnoskopów
i oscyloskopów wyst´puje nakaz sprawdzania czuj-
nika jedynie po jego od∏àczeniu od modu∏u elektro-
nicznego. Procedura tego typu umo˝liwia pomiar
tylko przy ma∏ych pr´dkoÊciach obrotowych (roz-
ruch), poniewa˝ brak czujnika po∏o˝enia wa∏u unie-
mo˝liwia prac´ silnika.
8.3. Przyk∏adowe przebiegi

Na rys. 115-119 przedstawione sà przyk∏adowe
przebiegi sygna∏ów z czujników reluktancyjnych
Rys. 114. Przebiegi sygna∏ów z czujnika magnetoindukcyjnego po∏o˝enia wa∏u dla kilku systemów, przy ró˝nych
w zale˝noÊci od kszta∏tu wspó∏pracujàcego z nim ko∏a:
pr´dkoÊciach obrotowych.
a - pojedynczy symetryczny zàb, b - pojedynczy niesymetryczny
wyst´p, c - pojedynczy wràb, d - ko∏o z równomiernie Rys. 120 przedstawia zespó∏ czujnika wspó∏pra-
rozmieszczonymi z´bami, e - pojedynczy szeroki wyst´p, cujàcego z ko∏em, na którym wyst´pujà 3 z´by.
f - ko∏o z´bate z brakiem jednego z´ba, g - ko∏o z´bate W efekcie obrotu ko∏a generowane sà przebiegi
z brakiem jednego wr´bu z rys. 118 i 119.
Rys. 115. Przebieg sygna∏u z czujnika zap∏onu Rys. 118. Przebieg sygna∏u z czujnika po∏o˝enia wa∏u
wspó∏pracujàcego z modu∏em APE-05, wejÊcie G, od∏àczonego od modu∏u zap∏onowego w trybie rozruchu,
Polonez 1.6 GLE, 800 obr/min Cinquecento 700, 100 obr/min
Rys. 116. Przebieg sygna∏u z czujnika zap∏onu Rys. 119. Przebieg sygna∏u z czujnika po∏o˝enia wa∏u,
wspó∏pracujàcego z modu∏em APE-05, wejÊcie G, Fiat Cinquecento 700, 800 obr/min
Polonez 1.6 GLE, 3000 obr/min
Rys. 120. Ko∏o pasowe silnika Fiat Cinquecento 700:

1, 2, 3 - wyst´py wykorzystywane przez system zap∏onowy
do okreÊlenia pozycji GMP, 4 - czujnik pr´dkoÊci i po∏o˝enia
Rys. 117. Przebieg sygna∏u z czujnika po∏o˝enia wa∏u Polonez
wa∏u. Je˝eli wyst´p 3 znajduje si´ w pozycji wspó∏osiowej
1.6 GLI Multec, 750 obr/min
z czujnikiem, obydwa t∏oki znajdujà si´ w po∏o˝eniu 10°
przed GMP
Widoczny na rys. 121 wzrost amplitudy sygna∏u
w Êrodkowej cz´Êci przebiegu jest wywo∏any nie- (rozruch przy niskich temperaturach lub przy s∏a-
centrycznym zamocowaniem lub zniekszta∏ce- bym akumulatorze), co b´dzie objawiaç si´ k∏opo-
niem ko∏a z´batego („bicie”). Wada taka mo˝e po- tami z uruchomieniem silnika.
wodowaç chwilowe wyst´powanie zbyt ma∏ego sy- We wspó∏czesnych systemach, w których zosta∏
gna∏u przy niewielkich pr´dkoÊciach obrotowych wyeliminowany rozdzielacz zap∏onu, cz´sto stoso-
Rys. 121. Przebieg sygna∏u z czujnika po∏o˝enia wa∏u, system
Motronic ML 4.1, 1300 obr/min (ko∏o ma 58 z´bów i przerw´
z brakiem 2 z´bów). Widoczne zmiany amplitudy sygna∏u
wywo∏ane „biciem” ko∏a
wany jest czujnik po∏o˝enia wa∏ka rozrzàdu. Czuj-

Rys. 122. Schematyczna zasada dzia∏ania oraz kszta∏t sygna∏u
nik ten dostarcza do sterownika impulsy informu-
transformatorowego czujnika indukcyjnego: 1 - generator,
jàce o po∏o˝eniu wa∏ka rozrzàdu i zaworów. Sygna- 2 - cewka nadawcza, 3 - cewka odbiorcza, 4 - wirujàca
∏y z czujnika wa∏ka rozrzàdu sà zbli˝one kszta∏tem przes∏ona
do oscylogramu z rys. 114 a.
W niektórych rozwiàzaniach praktycznych ele-
8.4. Czujniki zasilane ment wirujàcy stanowi zwor´ magnetycznà, powo-
dujàcà okresowe generowanie sygna∏u przez uk∏ad
WÊród czujników reluktancyjnych istniejà czuj- elektroniczny. Przy sterowaniu uk∏adami zap∏ono-
niki, które nie majà magnesu sta∏ego, ale wymagajà wymi czujniki takie nie majà obecnie praktycznego
zasilania elektrycznego. Przy badaniu tego typu znaczenia, jednak - poniewa˝ dobrze dzia∏ajà na-
elementów za pomocà oscyloskopu, nale˝y pami´- wet przy bardzo ma∏ych pr´dkoÊciach obrotowych
taç o tym, ˝e czujnik od∏àczony od swojego uk∏adu - mogà byç wykorzystywane w uk∏adach ABS oraz
pracy b´dzie wytwarza∏ jedynie bardzo ma∏y sy- pokrewnych uk∏adach kontroli trakcji, np. w syste-
gna∏ (wynikajàcy z magnetyzmu szczàtkowego), mach dynamicznego blokowania mechanizmu ró˝-
a do poprawnych warunków pracy wymagane jest nicowego, gdzie wymagane jest Êledzenie niewiel-
zasilanie ze êród∏a pràdowego, np. 70 lub 280 mA kich pr´dkoÊci obrotowych ko∏a.
(Bosch, Siemens). W przypadku czujników z dwie-
ma koƒcówkami to samo uzwojenie spe∏nia funkcj´ 8.5. Czujniki pr´dkoÊci ko∏a ABS
elektromagnesu oraz czujnika odbiorczego. Do jego
zasilania nie mo˝na u˝yç zwyk∏ego êród∏a napi´- W systemach ABS oraz w innych systemach
ciowego, poniewa˝ sygna∏ wyjÊciowy b´dzie wspomagajàcych kierowanie pojazdem konieczna
w zbyt du˝ym stopniu t∏umiony. Musi to byç odpo- jest ciàg∏a kontrola pr´dkoÊci kó∏. Ka˝de z kó∏ jest
wiednie êród∏o pràdowe. Czujniki tego typu bywa- wyposa˝one w czujnik wysy∏ajàcy sygna∏ pr´dko-
jà stosowane jako elementy pomiarowe kàta wy- Êci obrotowej. Jako przetworniki pomiarowe sà sto-
przedzenia zap∏onu bez lampy stroboskopowej sowane najcz´Êciej czujniki magnetoindukcyjne
(OT, GMP), jako czujniki uniesienia iglicy wtryski- oraz hallotronowe. Wykorzystywane mogà byç tak-
wacza lub czujniki pr´dkoÊci obrotowej (np. w sa- ˝e czujniki optyczne oraz transformatorowe.
mochodzie Polonez 1.9 GLD z silnikiem Diesla). W przypadku czujników reluktancyjnych
Jednà z grup czujników indukcyjnych stanowià wspó∏pracujà one z wieƒcem z´batym (rys. 114d).
czujniki typu transformatorowego (rys. 122). Ich Sà to uk∏ady stosunkowo proste i sprawdzone, jed-
zaletà w stosunku do czujników reluktancyjnych nak przy ma∏ych pr´dkoÊciach obrotowych ko∏a sy-
jest uniezale˝nienie wielkoÊci sygna∏u wyjÊciowe- gna∏ wyjÊciowy charakteryzuje si´ niewielkà am-
go od pr´dkoÊci obrotowej. Ma to szczególne zna- plitudà.
czenie przy ma∏ych pr´dkoÊciach obrotowych. Wy˝szego napićia dostarczajà czujniki elektro-
Przedstawiona zasada dzia∏ania jest uproszczona. dynamiczne, w których stosowany jest pierÊcieƒ
Rys. 124. Przyk∏adowy przebieg sygna∏u z magnetoindukcyjnego
czujnika ABS
Rys. 123. Zasada dzia∏ania oraz przebieg sygna∏u elektrodynam-

kiego rozwiàzania jest lepsza odpornoÊç mecha-
icznego czujnika pr´dkoÊci obrotowej ko∏a: 1 - pierÊcieƒ tworzà-
cy zespó∏ naprzemiennie u∏o˝onych magnesów, cewka czujnika niczna na zanieczyszczenia g∏adkiego pierÊcienia
nawini´ta na rdzeniu w porównaniu z wieƒcem z´batym.
Sprawdzanie podczas pracy reluktancyjnych
wykonany w postaci naprzemiennie u∏o˝onych ob- i elektrodynamicznych czujników ABS przeprowa-
szarów magnetycznych. Zasada dzia∏ania tego typu dza si´ przez obrót ko∏em pojazdu (np. rćznie,
czujnika jest przedstawiona na rys. 123. W prakty- przy wykorzystaniu podnoÊnika), przy równocze-
ce czujnik jest bardziej z∏o˝ony, poniewa˝ sà w nim snej obserwacji na oscyloskopie sygna∏u generowa-
stosowane specjalne koncentratory strumienia ma- nego przez czujnik. Przyk∏adowy przebieg sygna∏u
gnetycznego. Poza wi´kszym sygna∏em, zaletà ta- podczas tego typu testu jest pokazany na rys. 124.
9. Czujniki hallotronowe
C
zujniki hallotronowe sà najcz´Êciej wykorzy- pozostaç elektrycznie przy∏àczony do instalacji (za-
stywane do sterowania pracà modu∏ów zasilanie).
p∏onowych (Skoda, Volkswagen, Toyota itd.), Zas∏aniania i ods∏aniania szczeliny mo˝na doko-
a tak˝e jako podstawowe czujniki po∏o˝enia wa∏u naç przez obrót wa∏kiem aparatu lub wk∏adanie
dla systemów wtryskowych oraz czujniki pr´dkoÊci i wyciàganie stalowej blaszki w szczelin´.
obrotowej kó∏ w uk∏adach ABS i w uk∏adach po- W przypadku nap´du aparatu z silnika - wyso-
krewnych. koÊç przebiegu powinna byç sta∏a, niezale˝nie od
Elektroniczny element czujnika - hallotron wy- pr´dkoÊci obrotowej, zaÊ cz´stotliwoÊç przebiegu -
twarza napićie zale˝ne od tego, czy jest w polu wprost proporcjonalna do obrotów silnika.
magnetycznym, czy te˝ nie. Pole magnetyczne jest Spotykane w praktyce czujniki mogà mieç ró˝nà
wytworzone przez magnes sta∏y, zaÊ strumieƒ ma- konstrukcj´ mechanicznà i wbudowane uk∏ady
gnetyczny - modulowany przez wirujàcà przes∏on´. elektroniczne kszta∏tujàce sygna∏ wyjÊciowy.
Hallotron umieszczony w szczelinie jest podda- W przypadku czujnika trzpieniowego (rys. 128)
ny dzia∏aniu silniejszego pola magnetycznego, gdy hallotron znajduje si´ w silniejszym polu magne-
wirujàcy element jest z dala od szczeliny, a mniej- tycznym wtedy, gdy tarcza obrotowa znajduje si´
szego pola magnetycznego - gdy wirujàcy element w jego pobli˝u (w przypadku rozwiàzania z rys.
zas∏ania szczelin´. Zasad´ dzia∏ania tego typu czuj- 125 jest akurat odwrotnie, poniewa˝ obrotowa
nika hallotronowego przedstawia rys. 86. przes∏ona os∏abia strumieƒ wytwarzany przez
Czujniki hallotronowe wymagajà zewn´trznego umieszczony przed nià magnes). Kszta∏towi tarczy
zasilania. Wynosi ono zazwyczaj 5 V, ale niektóre z rys. 128 odpowiada oscylogram przedstawiony
systemy u˝ywajà 8 lub 9 V. Czujniki te majà typo- na rys. 127.
wo trzy wyprowadzenia elektryczne (masa, zasila-
nie, sygna∏ wyjÊciowy). Napićie wyjÊciowe zawie-
ra si´ pomi´dzy masà a napićiem zasilania.
Testowanie czujnika mo˝e wymagaç wymonto-
wania go ze sta∏ego miejsca, jednak czujnik musi
Rys. 125. Zasada dzia∏ania czujnika hallotronowego:

1- hallotron, 2 - magnes sta∏y, 3 - magnetowód, 4 - obrotowa
przes∏ona
Rys. 126. Przebieg sygna∏u z czujnika hallotronowego, ¸ada

Samara, 850 obr/min
Brak przebiegu lub znaczne odchylenie od pra-

wid∏owego mo˝e byç spowodowane z∏ymi po∏àcze-
niami (brak kontaktu), uszkodzeniem magnesu
(rozmagnesowanie, wy∏amaniem nabiegunników),
uszkodzeniem hallotronu.
Rys.127. Przebieg sygna∏u z czujnika hallotronowego, Skoda
Felicia 1.3 MPI, 800 obr/min
Zasadniczà ró˝nicà pomi´dzy czujnikami hallo-

Rys. 128. Zasada wspó∏pracy trzpieniowego czujnika
tronowymi a magnetoindukcyjnymi jest to, ˝e na-
hallotronowego (1) i tarczy kszta∏tujàcej pole magnetyczne (2)
pićie sygna∏u wyjÊciowego czujników hallotrono- w samochodzie Skoda Felicia 1.3 MPI
wych nie zale˝y od pr´dkoÊci obrotowej. Zale˝nie
od po∏o˝enia przys∏ony, na wyjÊciu czujnika mo˝e dla obu rodzajów czujników ró˝nià si´ od siebie
byç obecne napićie tak˝e przy zatrzymanym silni- i nie nale˝y ich zamieniaç (mo˝e to doprowadziç
ku. Dlatego te˝ konstrukcje modu∏ów zap∏onowych do zniszczenia elementów uk∏adu zap∏onowego).
10. Czujniki fotooptyczne
C
zujniki fotooptyczne dzia∏ajà na zasadzie
przys∏aniania (modulacji) strumienia Êwietl-
nego w zakresie Êwiat∏a podczerwonego lub
widzialnego. èród∏o Êwiat∏a stanowi dioda LED
(˝arówki majà zbyt ma∏à trwa∏oÊç), zaÊ elementem
przys∏aniajàcym jest wirujàca tarcza z odpowiedni-
mi wycićiami. Po drugiej stronie tarczy znajduje
si´ odbiornik strumienia Êwietlnego (fotodioda, fo-
totranzystor lub fotoopornik). Sygna∏ z detektora
jest przekszta∏cany przez uk∏ad elektroniczny, tak
aby móg∏ byç odbierany przez sterownik. Na rys.
129 przedstawiony jest przyk∏adowy widok zespo-
∏u czujnika wykorzystywanego do okreÊlenia pr´d-
koÊci obrotowej i pozycji kàtowej wa∏u korbowego
(wa∏u rozrzàdu). Zespó∏ odbiorczy w rzeczywisto- Rys. 130. Przebieg sygna∏u z czujnika optycznego, Nissan, 800
Êci sk∏ada si´ z dwóch czujników, gdzie jeden wy- obr/min. Obraz wywo∏any wycićiami w tarczy wykonanymi co 1°
krywa punkty bazowe dla ka˝dego z cylindrów
wyznaczaç momenty zap∏onu oraz wtrysku. Czuj-
niki tego rodzaju sà wra˝liwe na zabrudzenia. Ma
to szczególne znaczenie, gdy wycićia w tarczy sà
niewielkich rozmiarów (jest tak w przypadku
szczelin rozmieszczonych co 1°). Zak∏ócenia
w dzia∏aniu czujnika mo˝e wywo∏aç tak˝e oÊwie-
Rys. 129. Widok ogólny tarczy modulujàcej i czujnika Rys. 131. Przebieg sygna∏u z czujnika optycznego, Nissan, 1200
optycznego, Nissan. W tarczy wykonany jest szereg wyci´ç obr/min. Obraz wywo∏any wycićiami w tarczy co 90°
co 1° oraz 4 wycićia co 90°, w tym jedno szersze
tlenie zewn´trzne. Nawet, jeÊli detektor przezna-
(szersze wycićie dla pierwszego cylindra), a drugi czony jest do pracy w zakresie podczerwieni, mo˝e
- obrót tarczy co 1° (na tarczy znajduje si´ 360 wy- on silnie reagowaç na Êwiat∏o widzialne. Amplitu-
ci´ç). Na podstawie sygna∏ów z obu detektorów da sygna∏u dla poziomu niskiego napićia (wtedy,
(rys. 130 i 131) sterownik jest w stanie okreÊliç gdy êród∏o Êwiat∏a jest przys∏oni´te przez tarcz´)
pr´dkoÊç silnika oraz fazy rozrzàdu i odpowiednio nie powinna przekraczaç 0,25 V.
11. Czujniki ciÊnienia
W
silnikach sterowanych komputerowo u˝y- W czujnikach z wyjÊciem napićiowym sygna-
wa si´ co najmniej jednego, a niekiedy ∏em wyjÊciowym jest napićie, którego wielkoÊç
i wićej czujników ciÊnienia. S∏u˝à one jest proporcjonalna do ciÊnienia.
m.in. do pomiaru: W czujnikach z wyjÊciem cz´stotliwoÊciowym
✘ ciÊnienia absolutnego w kolektorze doloto- ciÊnienie zamieniane jest na przebieg o kszta∏cie fa-
wym li prostokàtnej, której cz´stotliwoÊç jest proporcjo-
✘ ciÊnienia atmosferycznego nalna do ciÊnienia.
✘ ciÊnienia w uk∏adzie hamulcowym Czujnik ciÊnienia jest wyposa˝ony w króciec,
✘ ciÊnienia w uk∏adzie smarowania którym doprowadza si´ badane ciÊnienie oraz prze-
Czujniki ciÊnienia w zale˝noÊci od rodzaju sy- wa˝nie w trzy wyprowadzenia elektryczne, z któ-
gna∏u wyjÊciowego mogà byç napićiowe lub cz´- rych dwa sà przeznaczone na zasilanie, a trzecie -
stotliwoÊciowe. to wyjÊcie sygna∏u elektrycznego.
WartoÊç napićia wyjÊciowego z czujnika zale˝y
od typu czujnika, napićia zasilania, aktualnego ci-
Ênienia i wysokoÊci n.p.m.
Po za∏àczeniu w samochodzie zap∏onu (bez
uruchamiania silnika) czujnik zaczyna dzia∏aç
i wysy∏a sygna∏ odpowiadajàcy zerowemu podci-
Ênieniu. Po uruchomieniu silnika podciÊnienie ro-
Ênie i czujnik powinien na to zareagowaç. W wi´k-
szoÊci przypadków zwi´kszenie si´ ciÊnienia w ko-
lektorze dolotowym (ma∏e podciÊnienie, szeroko
otwarta przepustnica) wywo∏uje wzrost napićia
wyjÊciowego, zaÊ zmniejszenie si´ ciÊnienia dolo-
towego (du˝e podciÊnienie, zamkni´ta przepustni-
Rys. 132. Przebieg sygna∏u z czujnika MAP z wyjÊciem
ca) odpowiada zmniejszeniu si´ napićia. Czujnik
napićiowym, Skoda Felicia 1.3 MPI, bieg ja∏owy ciÊnienia absolutnego w kolektorze dolotowym
MAP (Manifold Absolute Pressure) jest elementem
bardzo czu∏ym i reaguje szybko na niewielkie
Rys. 133. Przebieg sygna∏u z czujnika MAP z wyjÊciem zmiany ciÊnienia. Normalne jest wić wyst´powa-
napićiowym, Skoda Felicia 1.3 MPI, przyspieszenie na biegu
luzem i zwolnienie peda∏u gazu nie niewielkich zmian podczas pracy na biegu ja-
∏owym (rys. 132).
Przy u˝yciu dodatkowego przyrzàdu, jakim jest
próbnik ciÊnienia i podciÊnienia (np. TS1030),
mo˝liwe jest sprawdzenie poprawnoÊci kalibracji
czujnika MAP (mo˝liwe sà uszkodzenia czujnika
polegajàce na przesunićiu jego charakterystyki, co
powoduje zak∏ócenia w pracy uk∏adu sterujàcego).
W tym celu, przy wy∏àczonym zap∏onie nale˝y
od∏àczyç od czujnika w´˝yk doprowadzajàcy pod-
ciÊnienia z silnika i w to miejsce przy∏àczyç w´˝yk
wyjÊcia pompy podciÊnienia. Nast´pnie przy w∏à-
czonym zap∏onie, bez uruchamiania silnika (zasila-
nie czujnika), nale˝y wytwarzaç ró˝ne podciÊnie-
nia i mierzyç odpowiadajàce im napićia wyjÊcio-
we. W przypadku takich statycznych pomiarów za-
miast oscyloskopu mo˝na u˝yç woltomierza.
W przypadku czujników z wyjÊciem cz´stotliwo-
Êciowym, nale˝y zwróciç uwag´ nie na wartoÊç na-
pićia wyjÊciowego, ale na cz´stotliwoÊç. WartoÊç
napićia fali prostokàtnej wynosi zazwyczaj 5 V.
Zale˝noÊci cz´stotliwoÊci wyjÊciowej od podci-
Ênienia sà podawane w instrukcjach napraw samo-
chodów.
Cz´stotliwoÊç fali wyjÊciowej zale˝y od kon-
strukcji czujnika. Np. w samochodach Ford wartoÊç
ta - przy zerowym podciÊnieniu - wynosi ok. 160
Rys. 134. Przebieg sygna∏u z czujnika MAP z wyjÊciem
Hz, co odpowiada okresowi 6,2 ms. Po uruchomie-
cz´stotliwoÊciowym, Ford, bieg ja∏owy
niu silnika cz´stotliwoÊç maleje do ok. 100 Hz, co
odpowiada okresowi 10 ms.
Rys. 135. Przebieg sygna∏u z czujnika MAP z wyjÊciem Przy u˝yciu próbnika ciÊnienia i podciÊnienia
cz´stotliwoÊciowym, Ford, 0 obr/min, zerowa wartoÊç mo˝liwe jest sprawdzenie ca∏ej charakterystyki
podciÊnienia
czujnika typu cz´stotliwoÊciowego. Wykonuje si´
to w sposób analogiczny, jak w przypadku czujnika
z wyjÊciem napićiowym. Poniewa˝ podciÊnienie
podawane jest w sposób statyczny, do dok∏adnych
pomiarów mo˝na oprócz oscyloskopu u˝yç cyfro-
wego cz´stoÊciomierza.
Niektóre oscyloskopy i diagnoskopy (np. Amico
2000 firmy Tecnomotor) sà wyposa˝one w adapte-
ry s∏u˝àce do pomiaru ciÊnienia i podciÊnienia.
Umo˝liwiajà one zarówno porównanie wskazaƒ
dla czujników zamontowanych w samochodzie, jak
i bezpoÊredni pomiar ciÊnienia np. w uk∏adzie pa-
liwowym.
12. Czujniki
spalania stukowego
Czujniki spalania stukowego majà za zadanie zwykle z masà pojazdu, a druga stanowi wyjÊcie
wykrywanie nieprawid∏owego przebiegu spalania czujnika.
w silniku. Na podstawie sygna∏u z czujnika, ste- Przy pomiarze sygna∏u z czujnika poza obwo-
rownik dostosowuje moment zap∏onu do aktual- dem, czyli przy czujniku od∏àczonym od instalacji
nych warunków pracy w celu uzyskania optymal- pojazdu, wejÊcie oscyloskopu nale˝y do∏àczyç do
nej mocy, zu˝ycia paliwa oraz trwa∏oÊci silnika. wyjÊcia czujnika, a nast´pnie uderzaç lekko w ka-
W przypadku wyst´powania spalania stukowego d∏ub silnika w pobli˝u czujnika. Przyk∏adowy prze-
nast´puje opóênienie zap∏onu, tak aby niekorzyst- bieg sygna∏u przedstawiony jest na rys. 144.
ne zjawisko zanik∏o. Je˝eli czujnik jest do∏àczony do uk∏adu sterowa-
Czujniki takie sà zwykle elementami piezoelek- nia, wywo∏ywanie podczas pracy silnika drgaƒ sy-
trycznymi, które pod wp∏ywem napr´˝eƒ mecha- mulujàcych spalanie stukowe powinno powodo-
nicznych wytwarzajà napićie elektryczne na swo- waç zmniejszanie przez sterownik kàta wyprzedze-
ich ok∏adkach. Jedna z tych ok∏adek po∏àczona jest nia zap∏onu.
Rys. 144. Sygna∏ z czujnika spalania stukowego

Oscyloskop cz1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Oscyloskop cz1

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Oscyloskop cz1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Oscyloskop

Wydawnictwo INSTALATOR POLSKI REKLAMA

Zasady bezpieczeƒstwa i Êrodki ostro˝noÊci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6

5. Ogólne zasady pomiarów oscyloskopowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28

6. Diagnostyka uk∏adów zap∏onowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .31

7. Uk∏ad wtryskowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .43

Spis rozdzia∏ów cz´Êci 2

Rys. 1. Konstrukcja lamp obrazowych:

Rys. 5. Wp∏yw g´stoÊci

W coraz wi´kszej liczbie pojazdów przewody sà

Rys. 14. Typy z∏àczy samochodowych spotykanych najcz´Êciej

Rys. 19. Budowa sondy hallotronowej do pomiarów pràdowych:

Rys. 22. Ró˝ne typy „odpowiedzi” oscyloskopu na sygna∏

(rys. 22). B∏àd taki mo˝na usunàç przez regulacj´

4.8.2. Wyprzedzenie i opóênienie wyzwalania

Rys. 24. Obraz na ekranie

u∏atwia wyszukiwanie usterek sporadycznych. wyzwalajàcego, na ekranie pozostaje ostatni wy-

Funkcja taka jest zazwyczaj oznaczana skrótem

W wielu oscyloskopach jedno lub wi´cej wejÊç

∏àcznikiem AC/DC. G∏ównymi elementami uk∏adu 4.12. Przesuw pionowy i poziomy

4.14. Praca X-Y regulacja jasnoÊci, czy te˝ prze∏àcznik wyzwala-

Rys. 32. Nieprawid∏owy sposób do∏àczania masy sondy przy

Rys. 39. Ró˝ne sposoby

Rys. 47. Miejsce zak∏adania pojemnoÊciowej sondy wysokiego

Rys. 48. Przyk∏adowy przebieg napi´cia w obwodzie wtórnym,

6.3.1 Przebiegi poprawne dla obwodu wtórnego

6.4. Bezrozdzielaczowe uk∏ady zap∏onowe

Rys. 54. Sposób przy∏àczania sond pomiarowych przy diagno-

Na ka˝dej ze Êwiec iskry wyst´pujà na przemian

6.5. Przebiegi nieprawid∏owe

Rys. 63. a - uszkodzenie przewodu zap∏onowego 3. cylindra

Zbyt du˝e impulsy 850 obr/min

UkoÊna linia iskry w obr´bie jednego cylindra

UkoÊna linia iskry w obr´bie wszystkich cylindrów

Rys. 68. Przebieg napi´cia w obwodzie wtórnym stykowego

Rys. 70. Przebieg napi´cia w obwodzie wtórnym elektronicznego

Rys. 69. Przebieg napi´cia w obwodzie wtórnym stykowego

Rys. 71. Przebieg napi´cia w obwodzie wtórnym elektronicznego

6.6. Pomiary pràdowe w obwodzie

Przy badaniu uk∏adów zap∏onowych, oprócz po-

Silne t∏umienie, impulsy z charakterystycznymi liniami

Nieprawid∏owy kszta∏t w obr´bie palenia si´ iskry

Rys. 80. Miejsce przy∏àczania

7.2. Przebiegi napi´cia na wtryskiwaczu wszystkie przedstawione dalej oscylogramy odno-

Rys. 110. Reluktancyjny czujnik zap∏onu:

8.2. Zale˝noÊç kszta∏tu sygna∏u

8.3. Przyk∏adowe przebiegi

Rys. 120. Ko∏o pasowe silnika Fiat Cinquecento 700:

wany jest czujnik po∏o˝enia wa∏ka rozrzàdu. Czuj-

Rys. 123. Zasada dzia∏ania oraz przebieg sygna∏u elektrodynam-

Rys. 125. Zasada dzia∏ania czujnika hallotronowego:

Rys. 126. Przebieg sygna∏u z czujnika hallotronowego, ¸ada

Brak przebiegu lub znaczne odchylenie od pra-

Zasadniczà ró˝nicà pomi´dzy czujnikami hallo-

Rys. 144. Sygna∏ z czujnika spalania stukowego

You might also like