Kompendium Dla Kandydatã W Na Pierwszy Stopieå Podoficerki - Etap I 1 1-2-24

KOMPENDIUM
Daniel Frel
KOMPENDIUM
dla kandydatów na pierwszy stopień podoficerski -
szkolenie ogólnowojskowe
WĘDRZYN 2017
2
SPIS TREŚCI
Wstęp................................................................................................................. 7
1. METODYKA................................................................................................... 8
1.1. Działalność szkoleniowo-metodyczna.......................................... 8

1.2. Zasady szkolenia wojskowego..................................................... 8
1.3. Zasadnicze formy działalności szkoleniowo - metodycznej......... 9
1.4. Instruktaż...................................................................................... 9
1.5. Samokształcenie metodyczne...................................................... 10
1.6. Zasadnicze metody działalności szkoleniowo - metodycznej....... 11
1.7. Modele instruowania..................................................................... 12
1.8. Formy szkolenia wojsk.................................................................. 13
1.9. Formy organizacyjne zajęć........................................................... 13
1.10. Musztra bojowa........................................................................... 14
1.11. Trening........................................................................................ 14
1.12. Zakres odpowiedzialności szkoleniowo - metodycznej............... 14
2. TAKTYKA....................................................................................................... 15
2.1 Poziomy działań zbrojnych.............................................................. 15

2.2 Podział działań taktycznych............................................................ 15
2.3 Zasady sztuki wojennej................................................................... 16
2.4 Walka zbrojna................................................................................. 16
2.5 Manewr taktyczny pododdziałem.................................................... 16
2.6 Manewry ogniem pododdziału........................................................ 17
2.7 Natarcie........................................................................................... 17
2.8 Obrona............................................................................................. 17
2.9 Dowodzenie..................................................................................... 19
2.10 Znaki taktyczne............................................................................... 22
2.11 Marsz............................................................................................... 30
2.12 Maskowanie..................................................................................... 30
2.13 Call for fire........................................................................................ 30
3. SZKOLENIE OGNIOWE.................................................................................. 31
3.1 Podstawowe pojęcia....................................................................... 31

3.2 Broń strzelecka................................................................................ 33
3.3 Amunicja strzelecka........................................................................ 37
3.4 Granaty........................................................................................... 44
4. TERENOZNAWSTWO................................................................................... 48
4.1 Azymut........................................................................................... 48
3
4.2 Tysięczna....................................................................................... 48
4.3 Mapy.............................................................................................. 50
4.4 Znaki topograficzne........................................................................ 51
4.5 Szkice............................................................................................. 52
4.6 Określanie odległości - szacunkowo............................................. 53
4.7 Określanie położenia punktów w terenie....................................... 54
4.8 Orientowanie mapy....................................................................... 54
4.9 Określanie własnego położenia na mapie..................................... 55
4.10 Charakterystyka współrzędnej UTM.............................................. 56
4.11 GPS............................................................................................... 56
5. ŁĄCZNOŚĆ.................................................................................................... 57
5.1 Podstawowe pojęcia........................................................................ 57

5.2 Podział systemu łączności............................................................... 58
5.3 Podział łączności pod względem funkcjonalnym............................. 58
5.4 Podział środków łączności.............................................................. 58
5.5 Podział korespondencji radiowej..................................................... 59
5.6 Rodzaje kryptonimów...................................................................... 59
5.7 Sprawdzenie tożsamości korespondentów .................................... 60
5.8 Wywołanie....................................................................................... 60
5.9 Bezpieczeństwo łączności............................................................... 61
6. SZKOLENIE MEDYCZNE.............................................................................. 66
6.1 Podstawy anatomii człowieka......................................................... 66

6.2 Rodzaje ran. Mechanizm powstawania obrażeń............................. 66
6.3 Krwotoki........................................................................................... 67
6.4 Lokalizacja naczyń tętniczych......................................................... 68
6.5 Wstrząs hipowolemiczny................................................................. 71
6.6 Meldunek Medevac......................................................................... 72
6.7 Taktyczna opieka nad poszkodowanym w warunkach
bojowych......................................................................................... 75
6.8 Indywidualne wyposażenie medyczne żołnierza............................. 76
7. OPBMR.......................................................................................................... 80
7.1 Podstawowe pojęcia z zakresu OPBMR.......................................... 80

7.2 Charakterystyka broni masowego rażenia....................................... 80
7.3 Charakterystyka broni jądrowej, biologicznej, chemicznej
i radiologicznej................................................................................ 81
7.4 Charakterystyka TŚP i środków zapalających.................................. 84
7.5 Podstawowe pojęcia z zakresu ochrony przed skażeniami............. 85
4
7.6 Ogólna budowa i zasady użycia indywidualnych środków przed
skażeniami........................................................................................ 85
7.7 Podział środków ochrony przed skażeniami oraz zasady
ich użycia.......................................................................................... 87
7.8 Wykrywanie, rozpoznanie i obserwacja skażeń.............................. 88
7.9 Skażenie - powstawanie i likwidacja................................................ 89
8. POWSZECHNA OBRONA PRZECIWLOTNICZA......................................... 91
8.1 Powszechna obrona przeciwlotnicza - definicja, podział i zadania 91

8.2 Zadania dowódcy drużyny w zakresie POPL................................... 93
9. INŻYNIERYJSKO - SAPERSKIE.................................................................... 94
9.1 Charakterystyka materiałów wybuchowych i środków

zapalających..................................................................................... 94
9.2 Charakterystyka wybranych min...................................................... 96
9.3 Komendy podczas wysadzania....................................................... 97
10. BUDOWA I EKSPLOATACJA SPRZĘTU WOJSKOWEGO........................ 98
10.1 Eksploatacja SpW........................................................................ 98

10.2 Dzień techniczny........................................................................... 101
10.3 Obsługiwanie okresowe................................................................ 102
10.4 Charakterystyka taktyczno - techniczna i ogólna budowa
pojazdów gąsienicowych........................................................... 103
10.5 Charakterystyka taktyczno – techniczna i ogólna budowa
kołowych transporterów opancerzonych.................................. 107
10.6 Charakterystyka taktyczno-techniczna i ogólna budowa
pojazdów kołowych................................................................... 111
11. MIĘDZYNARODOWE PRAWO HUMANITARNE KONFLIKTÓW

ZBROJNYCH........................................................................................... 114
11.1 Podstawowe pojęcia z MPHKZ..................................................... 114

11.2 Podstawowe akty prawne............................................................. 115
11.3 Podstawowe zasady MPHKZ....................................................... 116
11.4 Podstawowe zasady Międzynarodowego Czerwonego Krzyża
i Polskiego Czerwonego Krzyża................................................... 117
11.5 Znaki genewskie i ochronne......................................................... 119
12. PRAWO UŻYCIA BRONI........................................................................... 123
5
13. ZAŁĄCZNIKI............................................................................................... 125
13.1 Wzór planu pracy instruktora na punkcie nauczania..................... 125

13.2 Metody przeprowadzenia instruktażu............................................ 127
13.3 Układ procesu dowodzenia........................................................... 128
6
WSTĘP
Kompendium kandydata na pierwszy stopień podoficerski jest próbą ujęcia w

jednym miejscu najważniejszych pojęć oraz zagadnień związanych ze szkoleniem
ogólnowojskowym w zakresie szkolenia realizowanego w Szkole Podoficerskiej Wojsk
Lądowych w Poznaniu. Może zatem wspomagać kandydatów na przyszłych
podoficerów w nabywaniu niezbędnej wiedzy czy umiejętności.
Dlaczego kompendium? Powód jest jeden – bardzo prosty: w sposób zwięzły i

zrozumiały przedstawić częściowy zakres wiedzy jaką powinien posiadać żołnierz w
korpusie podoficerskim. Często nie jest to takie łatwe, gdyż cała literatura wojskowa
jest bardzo bogata i złożona. Pragnę, by kompendium tworzyło praktyczny
przewodnik dla żołnierzy, którzy podjęli naukę w SPWL Poznań. Należy zwrócić
uwagę, że to kompendium jest tylko pewnego rodzaju drogowskazem jakim powinien
się kierować przyszły podoficer.
7
1. METODYKA
1.1 DZIAŁALNOŚĆ SZKOLENIOWO-METODYCZNA
Działalność szkoleniowo-metodyczna - jest zespołem przedsięwzięć

organizacyjnych i szkoleniowych, umożliwiających dowódcom wszystkich szczebli
nabycie wiedzy oraz praktycznych umiejętności metodycznych w zakresie
prowadzenia szkolenia wojskowego.
Forma działalności szkoleniowo-metodycznej, to zewnętrzna, organizacyjna

strona przedsięwzięcia szkoleniowego realizowanego w ramach procesu szkolenia,
określająca jego charakter i warunki przebiegu. Odpowiada ona na pytanie: kto,
gdzie, kiedy, w jakim układzie ma szkolić, aby osiągnąć zakładany cel. Forma określa
zewnętrzny model zajęcia, nie wyjaśniając jak szkolić.
Metoda szkolenia jest to sposób przekazywania wiedzy szkolonym w celu

osiągnięcia zakładanych rezultatów szkoleniowych, wyposażenia ich w wiadomości,
wyrobienia umiejętności oraz nawyków. Metody nauczania odpowiadają na pytanie
„jak uczyć”, czyli w jaki sposób należy przekazywać wiedzę, aby umożliwić jej
opanowanie oraz zapewnić kształtowanie odpowiednich umiejętności, pożądanych
nawyków, postaw i cech charakteru.
1.2 ZASADY SZKOLENIA WOJSKOWEGO
Zasady szkolenia wojskowego to reguły organizowania i prezentowania treści

szkolenia (kształcenia), ogólne normy postępowania podmiotów w czasie
przygotowania i prowadzenia zajęć umożliwiające uwzględnienie jednocześnie
informacji z wielu źródeł.
Zasady szkolenia (kształcenia) wojskowego, jako zasady działalności

szkoleniowo-metodycznej, są prawidłowościami dydaktycznymi, normującymi proces
szkolenia. Jako twierdzenia o charakterze normatywnym wynikają z występujących
zależności przyczynowo-skutkowych ułatwiających zrozumienie tych procesów
i ich stosowanie.
Zasady szkolenia wojskowego:

1) świadomego i aktywnego udziału
2) wiązania teorii z praktyką
3) realizmu
4) poglądowości
5) jedności kształcenia indywidualnego i zespołowego
6) przystępności
7) stopniowania trudności
8) systematyczności
9) operatywności
10) trwałości
8
1.3 ZASADNICZE FORMY DZIAŁALNOŚCI SZKOLENIOWO-METODYCZNEJ
Na poziomie strategicznym:
a) konferencja szkoleniowo-metodyczna
b) narada szkoleniowo-metodyczna
c) opracowanie materiałów szkoleniowo-metodycznych
Na poziomie operacyjnym:
a) narada szkoleniowo-metodyczna
b) kurs szkoleniowo-metodyczny
c) ćwiczenie instruktażowo-metodyczne
d) opracowanie materiałów szkoleniowo-metodycznych
Na poziomie taktycznym:
a) narada szkoleniowo-metodyczna
b) kurs szkoleniowo-metodyczny
c) ćwiczenie instruktażowo-metodyczne
d) zajęcia instruktażowo-metodyczne
e) kurs instruktorsko-metodyczny
f) zajęcia instruktorsko-metodyczne
g) metodyczne zajęcia grupowe
h) metodyczne zajęcia pokazowe
i) opracowanie materiałów szkoleniowo-metodycznych
j) instruktaż
k) samokształcenie metodyczne
1.4 INSTRUKTAŻ
Instruktaż jest najprostszą formą działalności szkoleniowo-metodycznej, stosowaną

w szkoleniu dowództw, sztabów i wojsk, a szczególnie w procesie przygotowania
zajęć programowych.
Istotą instruktażu jest metodyczne i merytoryczne przygotowanie dowódców

(instruktorów) do pracy na punktach nauczania, wskazanie ich roli w czasie
konkretnego zajęcia programowego. Udzielający instruktażu jest jednocześnie
kierownikiem przyszłych zajęć.
Celem instruktażu jest doskonalenie umiejętności metodycznych podwładnych

dowódców (instruktorów), uzgodnienie (ustalenie) ich postępowania podczas zajęć
(ćwiczeń), a także sprawdzenie przygotowania do prowadzenia szkolenia oraz
umiejętności korzystania z obiektów bazy szkoleniowej i sprzętu technicznego.
Treścią instruktażu jest:

- omówienie organizacji i przebiegu zajęć;
- omówienie warunków bezpieczeństwa;
- ustalenie sposobu przeprowadzenia poszczególnych zagadnień,
w tym na punktach nauczania;
9
- pokazanie sposobu wykonania ważniejszych/trudniejszych czynności
szkoleniowych;
- ustalenie sposobów wykorzystania elementów bazy szkoleniowej oraz pomocy
szkoleniowych;
- sprawdzenie wiedzy i umiejętności uczestników instruktażu.
Instruktaż może być przeprowadzony następującymi metodami:

➢ dyrektywną (rozkazodawczą),
➢ pokazową,
➢ kolegialną (aktywizującą).
Metody przeprowadzenia instruktażu przedstawiono w Załączniku 13.2
Instruktaż składa się z:

• podania tematu i celu instruktażu
• podania warunków bezpieczeństwa na czas instruktażu
• sprawdzenia przygotowania instruktorów do instruktażu (zajęć)
• podania tematu, celu zajęć oraz terminu ich realizacji
• podania organizacji zajęć
• podania zagadnień, czasu ich realizacji, miejsca (sytuacji taktycznej – jeśli jest
taka potrzeba)
• podania warunków bezpieczeństwa na czas zajęć
• praktycznego sprawdzenia umiejętności instruktorów oraz ustalenie
i ujednolicenie sposobu instruowania dla przerabianych zagadnień
• określenia zabezpieczenia materiałowego zajęć (z podziałem na zagadnienia)
• określenia terminu przedstawienia dokumentacji szkoleniowej do
sprawdzenia/zatwierdzenia.
1.5 SAMOKSZTAŁCENIE METODYCZNE
Istotą samokształcenia jest indywidualna praca z wykorzystaniem materiałów

szkoleniowych (literatura fachowa, monografie, biografie, zasoby e-larningowe).
Celem samokształcenia metodycznego jest aktualizacja, pogłębienie i rozszerzenie

wiedzy oraz doskonalenie umiejętności szkoleniowo- metodycznych kierowników
zajęć wykładowców
i instruktorów.
Treścią samokształcenia metodycznego jest samodzielne poszukiwanie,

studiowanie i analiza rozwiązań organizacyjno-metodycznych występujących
w procesie szkolenia.
10
1.6 ZASADNICZE METODY DZIAŁALNOŚCI SZKOLENIOWO-METODYCZNEJ:
METODY DZIAŁALNOŚCI
SZKOLENIOWO - METODYCZNEJ
PODAJĄCE POGLĄDOWE PRAKTYCZNE PROBLEMOWE
WYKŁAD POKAZ ĆWICZENIA KLASYCZNA

INFORMACYJNY PRZEDMIOTÓW SENSORYCZNE METODA
PROBLEMOWA
OPIS POKAZ ĆWICZENIA
DZIAŁANIA MOTORYCZNE WYKŁAD
/ĆWICZENIA/ PROBLEMOWY
OPOWIADANIE
INSTRUOWANIE
POKAZ PODGRUPA METOD
TERENU AKTYWIZUJĄCYCH
POKAZ
OBRAZÓW
/RYSUNKÓW,
SZKICÓW/ ➢ metoda dyskusji
➢ metoda sytuacyjna
➢ metoda przypadków
• związana z wykładem ➢ metoda inscenizacji
• okrągłego stołu ➢ metoda gier
• wielokrotna ➢ seminarium
• panelowa ➢ konwersatorium
• burza mózgów ➢ repetytorium
• metaplan
11
1.7 MODELE INSTRUOWANIA
Modele instruowania:
• podstawowy
• problemowy
Podstawowy model instruowania stosuje się głównie w początkowym okresie

szkolenia.
Model podstawowy obejmuje:

1) podanie treści zagadnienia;
2) określenie celu szkolenia (zagadnienia);
3) wprowadzenie w sytuację taktyczną;
4) podanie komendy, na jaką się wykonuje tę czynność;
5) wzorowy pokaz;
6) pokaz z objaśnieniem;
7) ćwiczenia na tempa;
8) ćwiczenia etapami;
9) ćwiczenia do pełnego opanowania;
10) reagowanie instruktora na popełniane błędy;
11) omówienie zrealizowanego zagadnienia ze wskazaniem najczęściej
popełnianych błędów, sposobu ich usunięcia, wskazanie najlepiej i najsłabiej
ćwiczących, zadań i czynności do pracy samodzielnej.
Problemowy model instruowania stosowany jest wówczas, gdy szkoleni posiadają

już odpowiedni zasób wiedzy i umiejętności, potrafią też samodzielnie rozwiązywać
problemy taktyczne.
Model problemowy obejmuje:

1) wprowadzenie w sytuację taktyczną;
2) przedstawienie przez szkolonych propozycji sposobów działania w danej
sytuacji;
3) odniesienie się instruktora do wypowiedzi szkolonych – instruktor poprawia
lub uzupełnia wypowiedzi oraz wskazuje, które z przedstawionych rozwiązań
były poprawne;
4) podanie komendy, na jaką wykonuje się nauczaną czynność;
5) po wzorowym pokazie (przez instruktora) i pokazie z objaśnieniem
poszczególnych czynności, przystąpienie instruktora do praktycznego
ćwiczenia (szkolenia) żołnierzy;
6) ćwiczenie praktyczne czynności danego zagadnienia, aż do poprawnego
ich opanowania;
7) kontrolę przez instruktora poprawność wykonywania czynności przez
szkolonych;
8) omówienie ćwiczenia.
12
1.8 FORMY SZKOLENIA WOJSK
FORMY SZKOLENIA WOJSK
Ćwiczenia taktyczne Zajęcia Musztra Trening Kurs

z wojskami praktyczne bojowa szkoleniow
(taktyczno- y
specjalne)
Zajęcia taktyczne Zajęcia sensoryczny
teoretyczne (teoretyczny)
motoryczny Podróż
(praktyczny) szkoleniowa
1.9 FORMY ORGANIZACYJNE ZAJĘĆ
FORMY ORGANIZACYJNE ZAJĘĆ
BLOKOWE POTOKOWE ZINTEGROWANE ZGRYWAJĄCE
• blokowe - połączenie kilku tematów zagadnień z danego przedmiotu w bloki

szkoleniowe;
• potokowe - w oparciu o punkty nauczania;
• zintegrowane - równoczesne szkolenie całości pododdziału najczęściej
wzmocnionego batalionu;
• zgrywające - praktyczne nauczenie i doskonalenie działania w składzie
poddziału.
13
1.10 MUSZTRA BOJOWA
Musztra bojowa stanowi podstawową formę szkolenia bojowego wojsk w szkoleniu

indywidualnym, sekcji, drużyny, załogi oraz plutonu (równorzędnych). Ze względu na
swoją specyfikę musztra bojowa posiada cechy zarówno metody jak i formy. Może
być stosowana samodzielnie lub w ramach zajęć praktycznych.
Celem musztry bojowej jest przygotowanie żołnierza, pododdziału do sprawnego,

nawykowego działania. Celem musztry bojowej jest pełne opanowanie ćwiczonych
czynności oraz nabycie określonych nawyków.
Istotą musztry bojowej jest wielokrotne ćwiczenie czynności – aż do pełnego ich

opanowania.
Treścią musztry bojowej jest nauczanie właściwego wykonywania czynności

indywidualnych i zespołowych.
1.11 TRENING
Trening jest formą szkolenia żołnierzy i pododdziałów polegającą
na systematycznym ćwiczeniu czynności sensorycznych (umysłowych)
lub motorycznych (praktycznych) dla uzyskania określonego poziomu wyszkolenia
indywidualnego lub zespołowego. Może odbywać się w terenie (ośrodkach szkolenia
i placach ćwiczeń) lub w pomieszczeniach szkoleniowych z wykorzystaniem
symulatorów i trenażerów, a także UiSW. Do treningu można przystąpić wtedy,
kiedy zakres wiedzy i podstawowe umiejętności praktyczne z danej dziedziny
są już szkolonym znane.
Celem treningu jest doskonalenie, odtworzenie, podtrzymywanie lub podwyższenie

umiejętności u szkolonych.
Istotą treningu jest to, że szkolony poprzez systematyczne powtarzanie czynności

wyrabia w sobie określone nawyki i zachowania lub umiejętność elastycznego
zastosowania posiadanej wiedzy w praktyce. Trening prowadzi się także, gdy cele
szkolenia programowego nie zostały osiągnięte, nie uzyskano odpowiedniego
poziomu wyszkolenia lub istnieje potrzeba jego odtworzenia.
Treścią treningu są powtarzające się czynności sensoryczne i motoryczne

wykonywane indywidualnie lub zespołowo w składzie pododdziału.
1.12 ZAKRES ODPOWIEDZIALNOŚCI SZKOLENIOWO-METODYCZNEJ
DOWÓDCY DRUŻYN ODPOWIADAJĄ ZA:
• poziom merytoryczny i metodyczny prowadzonych zajęć;

• metodyczne przygotowanie podległych dowódców sekcji/instruktorów do
organizacji i prowadzenia szkolenia na punktach nauczania;
• udzielanie pomocy w zakresie przygotowywania się dowódców
sekcji/instruktorów do zajęć oraz sprawdzanie poziomu tego przygotowania.
14
2. TAKTYKA
2.1 POZIOMY DZIAŁAŃ ZBROJNYCH
STRATEGICZNY OPERACYJNY TAKTYCZNY
2.2 PODZIAŁ DZIAŁAŃ TAKTYCZNYCH
I. Działania zasadnicze:
1. Bojowe:
a) podstawowe (obrona, natarcie, działania opóźniające);
b) uzupełniające etapy pośrednie (marsz zbliżenia, bój spotkaniowy,
działania na połączenie, luzowanie, wycofanie).
2. Stabilizacyjne.
3. Wsparcia pokoju:
a) zapobieganie konfliktom;
b) tworzenie pokoju;
c) budowanie pokoju;
d) utrzymanie pokoju;
e) wymuszenie pokoju;
f) operacje humanitarne.
II. Asymetryczne:
1. specjalne
2. antyterrorystyczne
3. przeciwdywersyjne
4. nieregularne
III. Przygotowawcze:
1. przemieszczenie
2. rozmieszczenie
3. odtwarzanie zdolności bojowej
4. osiąganie zdolności bojowej
Formy działań nieregularnych

➢ rozpoznanie;
➢ dywersja;
➢ blokowanie;
➢ likwidacja;
➢ działania psychologiczne.
15
2.3 ZASADY SZTUKI WOJENNEJ
Do zasad sztuki wojennej zalicza się:
➢ aktywność działań
➢ celowość działań
➢ manewrowość
➢ zaskoczenie
➢ czynnik ludzki
➢ zachowanie zdolności bojowej
➢ ekonomia sił
.
2.4 WALKA ZBROJNA
Walka zbrojna to rodzaj walki polegający na prowadzeniu działań, których celem

jest zniszczenie przeciwnika przy wykorzystaniu broni. Może być prowadzona na
lądzie, w powietrzu i na morzu.
CZYNNIKI WALKI ZBROJNEJ
Rażenie Ruch Informacja
2.5 MANEWR TAKTYCZNY PODODDZIAŁEM
Manewr taktyczny pododdziałem polega na zorganizowanym ich przemieszczaniu

przed walką lub w czasie jej prowadzenia w celu zajęcia dogodniejszego położenia
w stosunku do przeciwnika i uzyskania oraz wykorzystania przewagi sytuacyjnej.
Formy manewru taktycznego pododdziału:

1. uderzenie czołowe;
2. pokonanie;
3. oskrzydlenie;
4. obejście;
5. przenikanie;
6. manewr mylący;
7. demonstracja;
8. odejście.
16
2.6 MANEWR OGNIEM PODODDZIAŁU
Manewr ogniem polega na przenoszeniu wysiłku ogniowego z jednego kierunku

na inny , stosownie do zaistniałych potrzeb pola walki oraz na ześrodkowaniu ognia
do jednoczesnego lub kolejnego rażenia najważniejszych celów, a także podziale
przy rażeniu różnych celów w jednym czasie.
MANEWRY OGNIEM PODODDZIAŁU
Ześrodkowanie ognia Podział ognia Przeniesienie ognia
2.7 NATARCIE
Natarcie jest to działanie podstawowe rozstrzygającym rodzajem działań bojowych

walki polegającym na rażeniu przeciwnika.
Rodzaje natarcia:
➢ rozpoznanie walką;
➢ rajd;
➢ kontratak;
➢ atak wyprzedzający;
➢ natarcie szybkie;
➢ natarcie planowe.
Formy natarcia:
➢ przełamanie;
➢ bój spotkaniowy;
➢ pościg;
Szkic natarcia zawiera:

a) opis dokumentu ( tytuł, podpis, legenda )
b) kierunek zasadniczy ( kierunek PN )
c) odwzorowanie terenu ( drzewa, mosty itp. , znaki taktyczne )
d) dozory ( nazwa i numer w liczniku, odległość w mianowniku )
e) przebieg przedniej linii obrony przeciwnika
f) rozmieszczenie wykrytych i rozpoznanych punktów oporu, pozycji bojowych
oraz ważniejszych środków ogniowych
g) drogi podejścia do przedniej linii obrony przeciwnika
h) linia rozwinięcia, spieszania, ataku i bezpieczeństwa
i) punkt ciężkości natarcia ( ataku )
j) zadania bojowe dla pododdziałów
17
k) główne i zapasowe pozycje ogniowe artylerii
l) kierunek przesunięcia stanowiska dowódczo - obserwacyjnego
m) położenie i zadania sąsiadów
n) miejsce rozwinięcia i kierunki przesunięcia pododdziałów i urządzeń
logistycznych
o) linie rozgraniczenia od szczebla plutonu wzwyż
p) rodzaj i miejsce zapór inżynieryjnych
q) przejścia w zaporach własnych i przeciwnika
2.8 OBRONA
Obrona to podstawowy rodzaj walki zamierzony lub wymuszony podejmowany

kiedy przeciwnik posiada inicjatywę, w celu udaremnienia lub odparcia.
Rodzaje obrony:
➢ manewrowa
➢ pozycyjna
Szkic obrony zawiera:

a) opis dokumentu
b) kierunek zasadniczy
c) odwzorowanie
d) dozory ( patrz szkic natarcia )
e) położenie przeciwnika, możliwy charakter działania
f) pozycje ubezpieczeń bezpośrednich ( bojowych )
g) rozmieszczenie pododdziałów w obronie
h) pasy ognia i dodatkowe kierunki ognia
i) odcinki ześrodkowań ognia pododdziału i ich podział na podległe pododdziały
lub środki ogniowe
j) zasięgi ognia skutecznego środków ogniowych
k) położenie sąsiadów
l) linie rozgraniczenia ( od szczebla plutonu )
m) pozycje ogniowe środków przełożonego będące w rejonie pododdziału
oraz ich zadania
n) kierunki i linie planowanych kontrataków
o) linie wejścia do walki ( pozycje ogniowe ) i odwodu
p) zapory inżynieryjne
q) rozmieszczenie pododdziałów i urządzeń logistycznych własnych
i przełożonych
r) miejsce stanowiska dowódczo - obserwacyjnego własnego, podwładnych,
przełożonego i sąsiadów
18
2.9 DOWODZENIE
Dowodzenie to działalność dowódcy, który narzuca swoją wolę i zamiary

podwładnym. Planuje, organizuje, koordynuje i ukierunkowuje działania podległych
mu wojsk przez użycie standardowych procedur działania i wszelkich dostępnych
środków przekazywania informacji.
Istota dowodzenia wyraża się w ciągłym i zorganizowanym oddziaływaniu dowódcy
na podległe pododdziały w celu zgodnego z jego wolą ( decyzją ) wykonania zadania
bojowego z najmniejszymi stratami i w czasie nakazanym przez przełożonego.
FUNKCJE DOWODZENIA
Planowanie Organizowanie Przewodzenie Kontrolowanie

( praca z ludźmi,
motywowanie,
koordynowanie )
Zasady dowodzenia - grupa czynników ( twierdzenia, reguły, prawidłowości,

wytyczne, wskazówki ) wywodzących się z tradycji dowodzenia, opracowywanych
teoretycznie i stosowanych w praktyce, które określają racjonalne sposoby działania
dowództw podczas przygotowania i prowadzenia działań.
ZASADY DOWODZENIA
Jedność Ciągłość Integracja Decentralizacja

dowodzenia
WYMAGANIA DOWODZENIA
Elastyczność Efektywność Skrytość Trwałość Sprawność
19
Sposoby dowodzenia:
➢ dowodzenie przez cele
➢ dowodzenie przez czynności
➢ dowodzenie przez zadania
Charakterystyka sposobów dowodzenia:

a) dowodzenie przez cele - stosowany do dowodzenia żołnierzami z odpowiednią
wiedzą , umiejętnościami oraz dużym doświadczeniem i wysokim profesjonalizmem
w działaniu. Powinien być preferowany i powszechnie stosowany
b) dowodzenie przez czynności - powinien być stosowany w wyjątkowych
sytuacjach tj. brak profesjonalnych umiejętności, wiedzy i doświadczenia
u podwładnych lub duża złożoność zadania
c) dowodzenie przez zadania - polega na sprecyzowaniu przez przełożonego
i przekazaniu podwładnemu tylko zadania, a więc: co, gdzie i kiedy ma wykonać.
Proces dowodzenia - to cykl informacyjno - decyzyjny realizowany przez

dowództwa, jednakowy na wszystkich poziomach dowodzenia, polegający
na cyklicznej realizacji czynności w ramach funkcji dowodzenia.
Układ procesu dowodzenia przedstawiono w Załączniku 13.3
FAZY PROCESU DOWODZENIA
Ustalenie Planowanie Stawianie Kontrolowanie

położenia zadań
System dowodzenia - to uporządkowana zgodnie z zasadami dowodzenia całość,

złożona z organów dowodzenia i środków dowodzenia sprzężonych ze sobą
informacyjnie i zapewniająca podejmowanie stosownych decyzji na wszystkich
szczeblach dowodzenia oraz ich sprawną, terminową i bezwzględną realizację.
ELEMENTY SYSTEMU DOWODZENIA
Organizacja dowodzenia Środki dowodzenia Proces dowodzenia
20
Punkty zarządzenia przygotowawczego:
1. określenie charakteru przyszłych działań (obrona, natarcie, marsz, itp.)
2. siły biorące udział w wykonaniu działania
3. czas na wykonanie działania
4. szczegółowe wytyczne
5. czas oraz miejsce wydania rozkazu bojowego.
Planowanie walki ( działań ) obejmuje:

a) ocena sytuacji
b) analiza zadania
c) kalkulacja czasu
d) określenie możliwości działania
e) podjęcie decyzji i określenie zamiaru dowódcy
f) opracowanie graficznego planu walki
g) przygotowanie danych do wydania rozkazu bojowego
Układ rozkazu bojowego:

1. Sytuacja taktyczna:
a) siły przeciwnika
b) siły własne
c) zmiany w podporządkowaniu
2. Zadanie
3. Realizacja zadania
a) zamiar działania
b) zadania dla podległych żołnierzy
c) wsparcie ogniowe
d) wytyczne koordynacyjne
4. Zabezpieczenie logistyczne
5. Dowodzenie i łączność
Układ meldunku bojowego:

1. Pododdział znajduje się w następującym położeniu i do tej pory zrealizował........
2. Pododdział jest w trakcie realizacji........
3. W następnej kolejności pododdział będzie realizował.....
4. Pododdział jest ukompletowany w .......%.
5. Prośby........
21
2.10 ZNAKI TAKTYCZNE
Znak taktyczny - graficzny element dokumentu bojowego przedstawiający oddział,

pododdział, jednostkę sprzętową lub charakter działania, jednocześnie zawierający
informacje o jego przynależności, wielkości i innych danych ważnych dla
prowadzenia działań bojowych.
Budowa znaku taktycznego:
W B/C/D E/F
X/Y G
V A H
T M
1 2
Z R K/L
Rozmieszczenie pól opisów znaków określających jednostkę, obiekt, sprzęt,

urządzenia itp. Użyte oznaczenia oznaczają:
A – wskaźnik znaku;
B – wskaźnik wielkości jednostki;
C – ilość sprzętu (wskazuje ilość obecnych pozycji), (tylko w odniesieniu do sprzętu);
D – wskaźnik zgrupowania taktycznego (umieszczenie wskaźnika wielkości w
nawiasie oznacza siły zadaniowe), (tylko w odniesieniu do jednostek);
E – prawdopodobnie - znak zapytania (?) wrogi, prawdopodobnie własny, kontrolny
(K), treningowy (J);
F – wzmocniony (+) lub osłabiony (-), (tylko w odniesieniu do jednostek);
G – informacje sztabowe (komentarze sztabowe; tekst dowolny);
H – informacje dodatkowe (tekst dowolny);
K – efektywność bojowa (zdolność bojowa), (tylko w odniesieniu do jednostek –
efektywność oraz obiektów – możliwości);
22
L – sprzęt sygnałowy (oznacza wykrywalne sygnały elektroniczne; odnosi się tylko do
sprzętu przeciwnika);
M – wyższy szczebel (przełożony), (numer lub nazwa jednostek wyższego szczebla);
Q – wskaźnik kierunku ruchu (jednostki, sprzęt, obiekty: kierunek w którym przesuwa
lub będzie przesuwał się obiekt; uderzenie jądrowe – kierunek wiatru);
R – wskaźnik mobilności (obrazowe przedstawienie różnych rodzajów mobilności;
tylko w odniesieniu do sprzętu);
S – wskaźnik stanowiska dowodzenia;
T – specjalne przeznaczenie (oznaczenie numeru jednostki);
V – typ sprzętu (tylko w odniesieniu do sprzętu – klasa lub typ);
W – grupa daty, czasu;
X – wysokość, głębokość (dla samolotów – wysokość, dla obiektów zanurzonych –
głębokość, wysokość w metrach sprzętu lub budowli na ziemi);
Y – położenie (długość i szerokość geograficzna);
Z – prędkość;
PODZIAŁ ZNAKÓW TAKTYCZNYCH
PUNKTOWE LINIOWE KONTUROWE

.
Cztery podstawowe kategorie znaków:

• NIEZNANE (ramka w kształcie koniczyny czterolistnej, rysowana w kolorze
czarnym lub żółtym);
• WŁASNE (ramka w kształcie prostokąta lub koła, rysowana w kolorze
czarnym lub niebieskim);
• NEUTRALNE (ramka w kształcie kwadratu, rysowana w kolorze czarnym lub
zielonym);
• PRZECIWNIK (ramka w kształcie rąbu , rysowana w kolorze czarnym lub
czerwonym);
Ramka może być rysowana linią ciągłą (aktualne lub potwierdzone jego położenie)
lub przerywaną (planowane lub przewidywane jego położenie)
23
SPOSOBY OZNACZANIA WIELKOŚCI JEDNOSTEK
WSKAŹNIK OPIS
zaspół/załoga
obsługa/sekcja
drużyna
pluton
kompania
batalion
pułk
brygada
dywizja
korpus
armia
grupa armii
teatr
24
PODSTAWOWE ZNAKI TAKTYCZNE
a) jednostki, osoby funkcyjne
ZNAK
OPIS
NIEZNANY WŁASNY NEUTRALNY PRZECIWNIKA
jednostka
pancerna
jednostka
piechoty
(znak ogólny)
jednostka
piechoty
zmechanizowanej
jednostka
piechoty
zmechanizowanej
na BWP
jednostka
piechoty
zmotoryzowanej
jednostka
przeciwpancerna
P P P P
jednostka
artylerii
jednostka
rozpoznania
(znak
podstawowy)
jednostka NBC
OPBMR
NBC NBC NBC
25
jednostka OPL
jednostka
inżynieryjna
jednostka
łączności
stanowisko
dowodzenia
dowódca
wartownik
W W W W
b) sprzęt
ZNAK
OPIS
NIEZNANY WŁASNY NEUTRALNY PRZECIWNIKA
armata
(znak ogólny)
armata ppanc.
moździerz
moździerz lekki
(do 60mm)
moździerz średni
(61-100 mm)
26
moździerz ciężki
(powyżej 100
mm)
sprzęt
OPBMR
miotacz ognia
ręczny granatnik
przeciwpancerny
(np. RPG – 7)
granatnik
granatnik lekki
(ogień
pojedynczy – np.
40 mm granatnik
Pallad)
granatnik średni-
ogień
półautomatyczny
– np. 30 mm
granatnik AGS17
granatnik ciężki
(ogień seryjny –
np. 40 mm
granatnik CIS
40AGL)
karabin/pistolet
maszynowy
karabin
maszynowy lekki
(kaliber do 7,62
mm, np. RPKS,
PKM)
27
karabin
maszynowy
średni (kaliber
powyżej 7,62
mm do 12,7 mm)
karabin
maszynowy
ciężki(kaliber
powyżej 12,7
mm)
wyrzutnia ppanc.
pocisków
kierowanych
(AT)
karabin s S S S
wyborowy
pojazd kołowy
(o ograniczonej
mobilności w
terenie)
pojazd kołowy
(terenowy)
pojazd
gąsienicowy
czołg
bojowy wóz
piechoty
transporter
opancerzony
28
samochód
terenowy
czołg
ewakuacyjny
transporter
ewakuacyjny
śmigłowiec
mina lądowa
M M M M
mina lądowa
przeciwpiechotna
mina
przeciwczołgowa
lekki pojazd
opancerzony
29
2.11 MARSZ
Marsz ze względu na środki transportu dzielimy na:

1. marsze piesze
2. na pojazdach
3. kombinowane
Marsze w zależności od kierunku dzielimy na:

1. dofrontowe;
2. odfrontowe;
3. rokadowe (wzdłuż linii frontu).
Awangarda- (w sile batalionu, 20-30km straż przednia przed siłami głównymi);
Ariergarda- za siłami głównymi 5km, w sile kompani);
Szpica(czołowa, tylna i boczna);
Patrol (czołowy, tylni, boczny).
Ubezpieczenie marszowe:
➢ czołowe
➢ boczne
➢ tylne
2.12 MASKOWANIE
Maskowanie ma na celu ukrycie przed rozpoznaniem przeciwnika, wprowadzenie

go w błąd co do położenia, składu, zamiaru działania i sposobu rozmieszczenia
w terenie oraz utrudnienie skutecznego oddziaływania ogniem. Cel maskowania
osiąga się przez: skryte rozmieszczenie i przemieszczanie pododdziałów i urządzeń
logistycznych, wykorzystanie maskujących właściwości terenu, ograniczonej
widoczności, stosowanie etatowych i podręcznych środków maskowania, wykrywanie
i usuwanie cech demaskujących (np. przestrzeganie zasad zaciemniania w nocy)
oraz stosowanie okresowej zmiany rejonów rozmieszczenia oraz dróg dowozu
i ewakuacji.
Maskowanie powinno być:
➢ aktywne;
➢ ciągłe;
➢ wiarygodne;
➢ różnorodne.
2.13 CALL FOR FIRE
Call for fire - jest to procedura wezwania ognia artyleryjskiego, planowanego lub z
pola walki. Informacje potrzebne do wezwania są określone przez obserwatora ( FO -
Forward Observer ) , a same wezwanie jest formułowane przez towarzyszącego
mu RTO.
30
3. SZKOLENIE OGNIOWE
3.1 PODSTAWOWE POJĘCIA
B- broń L - lufa O - otoczenie S - spust

- każdą broń traktować jak załadowaną do momentu sprawdzenia
- zabrania się kierowania wylotu lufy w stronę osób i miejsc nie stanowiących
celu
- przed oddaniem strzału należy sprawdzić otoczenie w okolicy celu
- kontakt palca z językiem spustowym tylko w momencie oddania strzału
Balistyka - jest to nauka zajmująca się ruchem pocisku (granatu)

1) balistyka wewnętrzna - zajmuje się ruchem pocisku w
przewodzie lufy pod działaniem gazów prochowych
powstających podczas spalania ładunku prochowego i innych
zjawisk wpływających dodatnio lub ujemnie na ten ruch
2) balistyka zewnętrzna - rozpatruje ruch pocisku w powietrzu po
wylocie z przewodu lufy, po ustaniu działania gazów prochowych
na dno pocisku.
Strzałem - nazywamy szybkie spalanie ładunku miotającego w przewodzie lufy,
podczas którego powstaje wielka ilość gazów prochowych o wysokiej temperaturze
i prężności miotających pocisk. Zjawisko strzału trwa 0,002- 0,06s i składa się
z czterech kolejno następujących etapów:
1) okres wstępny – trwa od momentu zapalenia się ładunku miotającego

do chwili zapoczątkowania ruchu pocisku w lufie. Aby pocisk ruszył,
potrzebne jest odpowiednie ciśnienie, tzw. Ciśnienie forsowania /PO/, które
zależnie od kalibru pocisku waha się w granicach 200 – 500 KG/cm²
( 1960-4900kPa );
2) okres pierwszy - zwany też okresem maksymalnego ciśnienia.

Rozpoczyna się z chwilą ruszenia pocisku w przewodzie lufy i trwa
do momentu całkowitego spalenia się ładunku miotającego.
3) okres drugi - rozpoczyna się z chwilą całkowitego spalenia się ładunku

miotającego, a kończy się w momencie opuszczenia pocisku przewodu lufy.
W tym momencie pocisk otrzymuje przyspieszenie tylko kosztem
rozprężających się gazów prochowych nagrzanych do wysokiej temperatury.
4) okres trzeci - zwany też powylotowy, cechuje się oddziaływaniem na dno

lecącego pocisku gazów i trwa do momentu, gdy to oddziaływanie ustąpi.
W okresie tym prędkość pocisku cały czas wzrasta, a po jego zakończeniu
osiąga najwyższą wartość, nieznacznie różniąca się od tej z końca przewodu
lufy.
31
Strzałem bezwzględnym - nazywamy strzał przy którym tor lotu pocisku na całej
długości celowania nie przekracza wysokości celu.
Kaliber - w lufie gwintowanej nazywamy odległość pomiędzy dwoma przeciwległymi

polami.
Pole rażenia- nazywamy odległość na której opadająca cześć toru pocisku nie
wznosi się wyżej celu. tzn. że tor pocisku na całej długości pola rażenia przechodzi
przez cel i celu może być trafiony bezpośrednio na jednej nastawie celownika, jeżeli
punkt celowania jest ten sam.
Wielkość pola rażenia zależy od:
1) wysokości celu;
2) kąta upadku;
3) nachylenia terenu w rejonie celu.
Pole zakryte - nazywamy przestrzeń za ukryciem nieprzebijalnym przez pocisk,

na której pocisk ze względu na dany tor lotu nie może upaść.
Pole martwe- to przestrzeń za ukryciem nieprzebijalnym przez pocisk, na której cel

nie może być trafiony.
Rozrzut - zjawisko rozrzucania torów pocisków podczas strzelania w jednakowych

warunkach.
Przyczyny rozrzutu:
- powodujące różne prędkości początkowe pocisków
- powodujące różne kąty rzutu i kierunku strzelania dla każdego strzału
- powodujące różne warunki lotu pocisku
Tabelaryczne warunki przystrzeliwania:
Meteorologiczne:
1) ciśnienie 1000 hpa i 110 m.n.p.m.;
2) temperatura powietrza +15C;
3) wilgotność 50%;
4) bezwietrzna pogoda.
Balistyczne:
1) broń pierwszej kategorii
2) ciężar i prędkość początkowa pocisku – zgodna z tabelami strzelniczymi;
3) temperatura ładunku prochowego +15°c
4) kształt pocisku według ustalonego wzoru
Topograficzne:
1) cel znajduje się na poziomie wylotu lufy
2) nie ma bocznego skręcenia broni.
32
3.2 BROŃ STRZELECKA
Bronią strzelecką nazywamy broń, której kaliber nie przekracza 20mm.

Umownie do broni strzeleckiej zalicza się granatniki, pistolety sygnałowe itp.
Podział broni ze względu na:
a) przeznaczenie
• osobista
• indywidualna
• zespołowa
b) kaliber:
• małokalibrowa(do 7mm)
• pełno kalibrowa(7-10mm)
• wielkokalibrowa(10-20mm)
c) rodzaj stosowanej amunicji

• pistolety - energia wylotowa pocisku do 1300 J
• karabinki - energia wylotowa pocisku 1300 - 2300 J
• karabiny - energia wylotowa pocisku do 4000 J
d) automatykę:
• automatyczna
• półautomatyczna
• nieautomatyczna
Podział broni automatycznej ze względu na:
a) zasadę działania:
• gazodynamiczna
• napędowa
• wykorzystująca energię odrzutu części ruchomych
b) rodzaj ognia:
• samoczynna
• samopowtarzalna
• samoczynno - samopowtarzalna
Podział broni nieautomatycznej:

a) powtarzalna
b) jednostrzałowa
33
7.62mm AKMS
Przeznaczony jest do samoobrony zwalczania przeciwnika, a także do
obezwładniania jego środków ogniowych. Jest bronią automatyczną, samoczynną
i samopowtarzalną. Działa na zasadzie wykorzystania energii części gazów
prochowych odprowadzonych przez skośny otwór w lufie z długim ruchem tłoka
gazowego.
Dane Taktyczno-techniczne:
1) masa broni - 3,42-4,85kg
2) szybkostrzelność teoretyczna - 600strz/min
3) szybkostrzelność praktyczna - 100strz/min og.poj - 40strz/min
4) prędkość początkowa pocisku - 715m/s
5) odległość strzału bezwzględnego - 350m(do popiersia)
6) odległość ognia skutecznego - 1500m
7) max donośność pocisku - 3000m
8) stosowana amunicja(typ) - 7,62mm x 39
Budowa:
1) lufa z komorą zamkową i przyrządami celowniczymi
2) pokrywa komory zamkowej
3) mechanizm powrotny
4) suwadło z tłokiem gazowym
5) zamek
6) rura gazowa z nakładką
7) łoże
8) wycior
9) magazynki
5,56mm BERYL
Przeznaczenie jest bronią automatyczną, samoczynną, powtarzalną.
Działa na zasadzie wykorzystania energii części gazów prochowych
odprowadzonych przez boczny otwór w lufie.
Dane taktyczno-techniczne:
1) masa broni - 3.9kg
3) szybkostrzelność praktyczna - 100strz/min og.poj -40strz/min og.seryj.-
60strz/min
5) odległość strzału bezwzględnego - 350m
6) najskuteczniejszy ogień - 400m
7) zasięg rażenia - 600m
8) nastawy celownika - 100m-1000m
Budowa:
1) lufa z komorą zamkową i przyrządami celowniczymi
3) mechanizm powrotny
4) suwadło z tłokiem gazowym
5) zamek
6) nakładka rury gazowej
7) rura gazowa
8) łoże
9) magazynki
34
9mm PM
Przeznaczenie - jest bronią automatyczną samoczynną samopowtarzalną.
Działa na zasadzie odrzutu zamka swobodnego.
Dane taktyczno -techniczne

1) masa broni - 2,17kg
3) prędkość początkowa pocisku - 360m
4) typ naboju - 9 x 19mm wz.93
Budowa:
1) komora zamkowa z przyrządami celowniczymi ,uchwytem przednim i kolbą
2) komora spustowa z chwytem
4) urządzenie powrotne z zaczepem pokrywy
5) zamek
6) lufa
7) nakrętka lufy
8) łącznik
9) tuleja łącznika
10) magazynki(3xdugi i 1xkrótki)
9mm WIST 94
Przeznaczenie - jest bronią automatyczną samopowtarzalną. Działa na zasadzie
krótkiego odrzutu lufy, ryglowanie lufy z zamkiem odbywa się przez przekoszenie w
płaszczyźnie pionowej.
1) masa broni - 740g
2) dł. wys. szer. - 190x135x33mm
3) pojemność magazynka - 16naboi
4) pręd. pocisku pełno płaszczowego o masie - 8,0g -360m/s
5) energia wylotowa pocisku - 518J
6) masa naboju z pociskiem - 12g
7) masa pustego magazynka - 75g
Budowa:
1) szkielet
2) lufa
3) zamek
4) zespół sprężyny powrotnej
5) magazynki
35
9mm P-83
Przeznaczenie - jest bronią automatyczną samopowtarzalną. Działa na zasadzie
odrzutu zamka swobodnego.
1) masa broni - 730g
2) szybkostrzelność praktyczna - 8strz/10-15s
4) odległość ognia skutecznego - 300m
5) stosowana amunicja - 9mm x 18Makarow
Budowa:
1) szkielet z lufą
2) sprężyna powrotna
3) zamek
4) magazynki
7,62mm PK
Przeznaczenie - jest bronią zespołową drużyny piechoty, jest broni automatyczną,
samoczynną. Działa na zasadzie wykorzystania energii części gazów prochowych
odprowadzonych przez boczny otwór lufy.
1) masa broni - 7,5-9kg
3) szybkostrzelność praktyczna - 250strz/min(og. ciągły)
5) odległość strzału bezwzględnego - 420m(popiersie),640m(biegnący żołn)
6) -odległość ognia skutecznego - 380m
7) -max donośność pocisku - 3800m
8) -stosowana amunicja - 7,62mm x 54R
Budowa:
1) lufa
2) komora zamkowa z pokrywą podstawą donośnika i kolbą
3) suwadło z wyłuskiwaczem i tłokiem gazowym
4) sprężyna powrotna z trzpieniem
5) zamek
6) rura tłoka gazowego z dwójnogiem
7) skrzynki amunicyjne
8) przybornik
9) wycior
40mm RPG - 7W
Przeznaczenie - do zwalczania celów opancerzonych w odległościach do 500m.
Budowa:
1) lufa z celownikiem mechanicznym
2) urządzenie spustowo - uderzeniowe z bezpiecznikiem
3) urządzenie odpalające
4) celownik optyczny PGO-7W
36
3.3 AMUNICJA
Amunicja strzelecka to rodzaj amunicji przeznaczonej do wystrzeliwania z broni

strzeleckiej, a także granaty ręczne i nasadkowe oraz amunicja do granatników.
Pod względem budowy i cech taktycznych amunicję można podzielić na:
- amunicję pistoletową, (stosowana gł. w pistoletach i pistoletach
maszynowych), naboje krótkołuskowe, kaliber pocisku w nb. pistoletowym jest
duży w stosunku do długości łuski, energia typowych pocisków pistoletowych
wynosi ok. 500 J, w specjalnych elaboracjach dla pistoletów maszynowych
nawet 1000 J. Naboje pistoletowe posiadają kryzę ze wtokiem, niektóre
naboje posiadają kryzę częściowo wystającą .
- amunicję rewolwerową, używana przeważnie w rewolwerach, cechuje się
większą niż a. pistoletowa naważką prochu i dłuższą łuską, a co za tym idzie
większą energią wylotową (800-1800 J). Nabojów rewolwerowych nie stosuje się
w pistoletach maszynowych. Łuski nabojów rewolwerowych posiadają wystającą
kryzę.
- amunicję pośrednią o budowie podobnej jak amunicji karabinowej, jednakże
z krótszą łuską i przeważnie mniejszym kalibrem – od ok. 5,4 mm do 5,6 mm
(wyjątek: radziecki nabój 7,62 mm x 39 wz. 43, amerykański 7,62 mm x 33 M1
lub niemiecki 7,92 mm x 33 Kruz Patrone). Naboje pośrednie stosowane są
w karabinkach, ich łuski mają kryzę ze wtokiem. Energia wylotowa pocisków
z nabojów pośrednich waha się w granicach od ok. 1300 do 2000 J
- amunicję karabinową stosowaną w karabinach, o kalibrze przeważnie
6,5 mm - 8 mm, i energii wylotowej od 2000 do nawet 4000 J, z kryzą ze wtokiem
lub wystającą. Specjalne pociski przeciwpancerne lub snajperskie mają większą
energię
- amunicję wielkokalibrową choć standardowo przyjmuje się, że każdy nabój
o kalibrze większym niż 10 mm jest uważany za wielkokalibrowy (a więc naboje
pistoletowe 11,43 mm ACP
i 12,7 mm AE mogłyby być też uznane za wielkokalibrowe) to jednak ze względu
na budowę i przeznaczenie zaliczają się one do amunicji pistoletowej, a właściwe
naboje wielkokalibrowe znajdują zastosowanie przeważnie w WKM. Nabój taki
wygląda jak znacznie powiększony nabój karabinowy, z łuską o dużej długości,
wyposażoną w ciężki pocisk. Naboje tego typu mają energię początkową rzędu
15 000 do nawet 30 000 J, i z racji swej energii i donośności stosowane są też
w karabinach snajperskich dalekiego zasięgu. Łuski tych nabojów mają kryzę
ze wtokiem
- amunicję bezłuskową specjalny rodzaj amunicji nie posiadający łuski,
w którym pocisk umieszczony jest wewnątrz specjalnej osłony, będącej
jednocześnie ładunkiem miotającym (np. nabój 4,7 mm Dynamit Nobel, 5,56 mm
Hughes, albo 5, 56 mm AIP). Naboje tego typu nie są obecnie używane w żadnej
etatowej broni wojskowej, są one wciąż przedmiotem badań
37
- amunicję specjalną grupa ta obejmuje wszelkiego rodzaju amunicję,
która nie pasuje do żadnej z powyższych podgrup. Obejmuje ona naboje
do strzelb, granatników, pistoletów sygnałowych oraz pociski granatników
przeciwpancernych
- amunicję ślepą czyli różnego rodzaju amunicję, w której usunięto pocisk,
służącą do ćwiczeń i pozoracji
PODZIAŁ AMUNICJI
Grupa według stopnia Podgrupa według konstrukcji

zagrożenia i przeznaczenia
Zasadnicza
Bojowa Pomocnicza
Specjalna
Amunicja zawierająca
materiały niebezpieczne Ćwiczebna
Pozoracyjna
Badawcza
Szkolna
Treningowa
Amunicja niezawierająca
materiały niebezpieczne
Kontrolno-pomiarowa
Źródło: Norma Obronna NO-13-A003 [3]
38
7
1
5
6
W wojskach lądowych wprowadzono do użytku następujące rodzaje amunicji

małokalibrowej:
• nabój pistoletowy 9x18 mm

• nabój pistoletowy 9x19 mm
• nabój pośredni 5,56x45 mm
• nabój pośredni 7,62x39 mm
• nabój karabinowy 7,62x51 mm
• nabój karabinowy 7,62x54R mm
• nabój wielkokalibrowy 12,7x99 mm
• inne rodzaje amunicji zaliczane do wyżej wymienionych kalibrów – przeważnie
jest o amunicja produkcji zachodniej stasowana w Wojsku Polskim.
39
RODZAJ
Lp. RODZAJ POCISKU UWAGI
UZBROJENIA
1. - nabój pistoletowy 9x18 mm P-64, P-83, PM-63 9x18 mm MAKAROW
2. - nabój pistoletowy 9x19 mm WIST-94, MAG-95, 9x19 mm PARABELLUM
PM-84P, CZ-95, P-99
3. - nabój pośredni 5,56x45 mm 5,56 mm karabinek 56 x 45 mm SS109 lub M193
szturmowy wz. 95
karabinek wz. 96
„BERYL”
4. - nabój pośredni 7,62x39 mm 7,62mm kbk AK i jego 7,62mm x 39 wz.1943
odmiany
7,62mm rkm RPD
7,62mm rkm RPK
5. - nabój karabinowy 7,62x51 mm 7,62mm km UKM Naboje typu T, AP, Ball,
2000, Dummy, Blank
6. - nabój karabinowy 7,62x54 mm 7,62mm kb wyborowy 7,62mm x 54R
SWD, 7,62mm km BZ, BZT, Z, PZ, itp.
PK, 7,62mm km PKS,
7,62mm km PKT
7,62mm ckm
7. - nabój wielkokalibrowy 12,7x99 mm karabin maszynowy Pociski MP NM 140, AP-S

kal 12,7 Browning NM 173, M33 Ball, MP-T NM
160
Karabinek snajperski
TOR, WKM-B KTO
ROSOMAK
8. - nabój wielkokalibrowy 12,7x107 mm WKM-UTIOS B-32, BZT,
9. - nabój wielkokalibrowy 14,5x114 mm PKWT B-32, BZT, MDZ, BS-41
40
Amunicja 7,62 mm wz.43
1. 7,62mm nabój wz.43 z pociskiem z rdzeniem zwykłym PS
2. 7,62mm nabój wz.43 z pociskiem smugowym T-45 (w. zielony)
3. 7,62mm nabój wz.43 z pociskiem przeciwpancerno-zapalającym BZ
(w. czarny; p. czerwony)
4. 7,62mm nabój wz.43 z pociskiem zapalającym Z (w. czerwony)
5. 7,62mm nabój wz.43 z pociskiem o zmniejszonej prędkości US
(w. czarny; p. zielony)
6. 7,62mm nabój wz.43 ślepy
7. 7,62mm nabój miotający wz.43 UNM (wierzchołek łuski biały)
8. 7,62mm nabój wz.43 szkolny (wzdłużne wgłębienia łuski)
9. 7,62mm nabój wz.43 treningowy (wzdłużne wgłębienia łuski; pocisk i spłonka
z tworzywa sztucznego)
41
Amunicja karabinowa 7,62x54 mm
1) z pociskiem lekkim L,
2) z pociskiem z rdzeniem stalowym ŁPS,
3) z pociskiem przeciwpancernym
4) z pociskiem przeciwpancerno-zapalającym B-32,
5) z pociskiem przeciwpancerno-zapalającym ZB-46,
6) z pociskiem smugowym T-46,
7) z pociskiem przeciwpancerno - zapalającym - smugowym BZT,
8) z pociskiem wskaźnikowo - zapalającym PZ,
9) nabój szkolny,
10) nabój treningowy,
11) nabój ślepy
42
Amunicja 5,56x45mm
1 2 3 4
1) z pociskiem z rdzeniem ołowianym
2) z pociskiem smugowy
3) ślepy
4) z pociskiem z rdzeniem stalowym.
43
3.4 GRANATY
Granat jest środkiem walki miotanym ręcznie lub przy pomocy broni palnej,
przeznaczonym do zwalczania siły żywej przeciwnika na małej odległości, do
niszczenia czołgów, celów pancernych (ruchomych i nieruchomych) oraz do burzenia
umocnień typu polowego. Składa się ze skorupy wypełnionej ładunkiem
wybuchowym i zapalnika.
Podział granatów ze względu na miotanie:
Granaty
Naboje
Ręczne Nasadkowe
granatnikowe
NGC
F-1 KGN
NGO – 74
RG-42 PGN – 60
NGZ
DGN
Podział granatów ręcznych ze względu na działanie:
Granaty
Obronne Zaczepne Przeciwpancerne Specjalne
F–1 RG – 42 RPG – 43 RGD

RGO - 88 RGO - 88 RPG – 6 RGŁ
RPG - 57
44
Granat ręczny F-1 z zapalnikiem
UZRGM/UZRGM-2 jest granatem odłamkowym
o działaniu ze zwłoką, używanym głównie
w obronie i rzucanym zza ukrycia. Wbrew
panującym opiniom granat ten nie jest czysto
Rosyjską konstrukcją. Po wyjęciu zawleczki
iglica zapalnika podtrzymywana jest przez
dzwignię spustową (popularnie nazywaną
„łyżką”) W momencie rzucenia granatu dźwignią
spustowa zostaje zwolniona, iglica pod
wpływem ściśniętej sprężyny uderza w spłonkę
zapalającą, płomień spłonki zapala opóźniacz
i po 3-4 sekundach dochodzi do spłonki
pobudzającej. Zadziałanie spłonki pobudzającej
powoduje wybuch ładunku kruszącego
i rozerwanie skorupy granatu.
Dane taktyczno - techniczne:
1) Rodzaj - obronny
2) działanie - odłamkowy
3) zwłoka - 3,2-4sek
4) promień rażenia - 200m
5) masa granatu - 700g
6) masa ładunku - 60g
Budowa:
1) skorupa
2) zapalnik UZRGM
3) tulejka środkowa
4) ładunek kruszący
45
Granat RG-42 (zaczepny) konstrukcji
radzieckiej z okresu II wojny światowej.
Obecnie nie jest już produkowany i jest
wycofywany z uzbrojenia.
Granat składa się z korpusu w kształcie

cylindra, ładunku kruszącego i zapalnika
czasowego W korpusie granatu umieszczono
naciętą taśmę odłamkową. Zapalnik jest
uzbrajany w chwili rzutu i powoduje wybuch
po 3,2-4 sek.
W momencie rzutu dźwignia spustowa

zostaje zwolniona od nacisku palców, i tym
samym zwalniana jest iglica. Iglica pod
wpływem działania sprężyny uderza grotem
w spłonkę zapalającą i powoduje jej
działanie. Płomień spłonki zapala opóźniacz
i po 3.2 – 4 sek. dochodzi do spłonki
pobudzającej. Działanie spłonki pobudzającej
wywołuje wybuch ładunku kruszącego,
co powoduje rozerwanie się granatu na
drobne odłamki rozlatujące się na wszystkie
strony.
Dane taktyczno - techniczne:
1) Rodzaj - zaczepny
2) działanie - odłamkowe
3) zwłoka - 3,2-4sek
4) promień rażenia - 15-20m
5) masa granatu - 400g
6) masa ładunku - 120g
Budowa:
1) tułów skorupy
2) dno
3) taśma odłamkowa
4) wieko
5) tuleja środkowa
6) obsada zapalnika
7) ładunek kruszący
8) zapalnik UZRGM
46
Budowa zapalnika UZRGM:
➢ urządzenie uderzeniowe
➢ urządzenie zabezpieczające;
➢ urządzenie zapalające.
1) kadłub urządzenia uderzeniowego, 2) kółko , 3) sprężyna, 4) iglica,

5) zawleczka, 6) spłonka zapalająca, 7) tuleja opóźniacza, 8) opóźniacz
pirotechniczny, 9) dźwignia spustowa, 10) spłonka pobudzająca
47
4. TERENOZNAWSTWO
4.1 AZYMUT
Azymut - jest, to kąt zawarty między kierunkiem północnym a kierunkiem marszu,

liczony zgodnie z ruchem wskazówek zegara.
4.2 TYSIĘCZNA
Tysięczna - jest, to kąt pod jakim widzimy odcinek o długości 1m z odległości

1000m.
a) tysięczna rzeczywista to 1/6280 część obwodu koła ( kąta pełnego )

b) tysięczna niedomiarem to 1/6000 część obwodu koła ( kąta pełnego )
c) tysięczna nadmiarem to 1/6400 część obwodu koła ( kąta pełnego )
obw = 2 x II x r
1000
1m obw = 2 x 3,14 x 1000
obw = 6280
Tysięczną stosujemy do:

a) przygotowania danych do prowadzenia ognia
b) uwzględniania poprawek w czasie strzelania
c) określania odległości za pomocą odpowiednich wzorów
d) wykonywania marszu według azymutu
e) określania miejsc na mapie sposobem azymutalnym
Tysięczną możemy mierzyć:

a) lornetką
b) busolą PAB-2
c) kątomierzem wieżowym wozu bojowego
d) busolą AK
e) za pomocą środków podręcznych
Budowa busoli AK: pudełko; przykrywka; lusterko; pierścień z podziałką; podziałka

milimetrowa; urządzenie celownicze ( muszka i przeziernik ); igła magnetyczna.
48
Wzór polowy DKW-1000 i jego zastosowanie do określania odległości:
W ∗ 1000
𝐷=
K
1000 - wartość stała
D - odległość do celu w metrach
W - wielkość w celu mierzona w metrach
K - kąt pod jakim widzimy cel w tysięcznych
W ∗ 1000
𝐾=
𝐷
D∗K
𝑊=
1000
Przykład:
cel - 6m
kąt - 0-12
odległość - ?
W ∗ 1000 6 ∗ 1000 6000
𝐷= = = = 500m
K 12 12
odległość - 1500m
kąt - 0,12
wielkość celu - ?
D ∗ K 1500 ∗ 12 18000
𝑊= = = = 18m
1000 1000 1000
49
4.3 MAPA
Mapa – to odwzorowanie obszaru powierzchni ziemi lub jej części, przedstawione

na płaszczyźnie w określonym zmniejszeniu ( skali ) i odwzorowaniu kartograficznym
za pomocą znaków umownych przy zastosowaniu generalizacji (uproszczenia treści).
MAPY
GEOGRAFICZNE ASTRONOMICZNE
OGÓLNE SPECJALNE
- topograficzne - zjawiska przyrody

- przeglądowe - zjawiska społeczne
• fizyczne
• polityczne
Mapy topograficzne - to takie, które są lub były wykonane na podstawie

bezpośrednich pomiarów w terenie lub za pomocą metod fotogrametrycznych,
ze zdjęć lotniczych. Treść ich niezależnie od skali wyrażona jest takimi samymi
znakami umownymi.
Skala mapy – jest to stosunek zmniejszenia linii na mapie w odniesieniu do rzutu

poziomego odpowiadającego linii w terenie. Stosunek ten zapisuje się w postaci
ułamka, którego licznik jest równy jedności, zaś mianownik jest liczbą wyrażającą
wielokrotność zmniejszenia linii przedstawionych na mapie.
Skale map:
1) wielkoskalowe 1:10000 i 1: 25000 (poziom taktyczny)
2) średnioskalowe 150000 i 1:100000 (poziom taktyczny)
3) małoskalowe 1: 200000 i 1:500000 i 1: 1000000 (poziom operacyjny)
Wielkości skali na mapie:

• 1:25000 - 1cm = 250m / 1mm = 25m
• 1:50000 - 1cm = 500m / 1mm = 50m
• 1:100000 - 1cm = 1000m / 1mm = 100m
• 1:200000 - 1cm = 2000m / 1mm = 200m
• 1:500000 - 1cm = 5000m / 1mm = 500m
50
Wojskowe mapy topograficzne drukowane są w sześciu kolorach:
CZARNY
- Ramka i siatka systemu meldunkowego UTM, Osnowa geodezyjna, Osiedla,
Obiekty przemysłowe, Obiekty rolne i socjalno-kulturowe, Sieci
komunikacyjne(koleje, drogi, żegluga śródlądowa i morska) oraz urządzenia z
nią związane, granice i ogrodzenia;
NIEBIESKI
- Wody, bagna, siatka UTM i dane magnetyczne dla sąsiedniej strefy
odwzorowawczej (tylko na arkuszach obejmujących obszary położone w
odległości nie większej niż 1-stopień od południka skrajnego strefy);
BRĄZOWY
- Rzeźba terenu;
CZERWONY
- Wypełnienie znaku dróg głównych i drugorzędnych;
ZIELONY
- Roślinność
FIOLET
- Wypełnienie znaku autostrad i dróg ekspresowych, wstążka granicy
państwowej
Od 2000 roku Wojskowe mapy topograficzne są drukowane w 4 kolorach (czarny,

niebieski, czerwony i zielony). Zmieniono kolor autostrad, dróg ekspresowych
oraz wstążki granicy państwowej z fioletowego na czerwony oraz rzeźby terenu
brązowego na czerwony.
4.4 ZNAKI TOPOGRAFICZNE
Rodzaje umownych znaków topograficznych:
a) punktowe
b) liniowe
c) konturowe
d) objaśniające
Znaki punktowe - są to znaki służące do przedstawienia na mapie przedmiotów

terenowych, których rzuty poziome są punktami. Przedmioty terenowe przedstawione
znakami punktowymi nie są podane w skali.
51
Znaki liniowe - do tych znaków zalicza się znaki, które w rzucie poziomym
przedstawiają przedmioty terenowe w postaci linii:
• drogi
• szosy
• tory kolejowe
• rzeki
• kanały
Znaki konturowe - znakami takimi przedstawiamy te przedmioty terenowe, które

w rzucie poziomym można przedstawić w skali mapy w postaci konturów
zamkniętych. Takimi znakami oznaczane są:
• uprawy
• lasy
• ogrody
• parki
• nieużytki
• bagna
Znaki objaśniające - są to znaki dodatkowe, służące do objaśnienia właściwości

i charakteru różnych przedmiotów. Należą do nich:
• skróty
• liczby
• napisy
4.5 SZKICE
Szkic terenu jest to rysunek niewielkiego wycinka powierzchni ziemi wykonany

w zmniejszeniu na podstawie bezpośredniej obserwacji terenu lub poprzez
powiększenie wycinka z mapy (zdjęcia lotniczego), albo według notatek
sporządzonych w terenie.
Szkic terenu wykonuje się w celu uzupełnienia szczegółów terenowych na mapie lub
jej uaktualnienia albo sporządzenia graficznego dokumentu bojowego.
Ze względu na przeznaczenie wyróżnia się następujące rodzaje szkiców:
- Szkic (meldunek) rozpoznania terenu i przeciwnika;
- Szkic (meldunek) rozpoznania odcinka rzeki, terenu bagnistego, lasu, osiedla
itp.;
- Szkic rozkaz;
- Szkic dozorów i sektora obserwacji;
- Szkic ogniowy;
- Szkic obrony;
- Szkic rozpoznania drogi marszu;
- Szkic zapór i pól minowych;
- Szkic terenu skażonego chemicznie i promieniotwórczo oraz inne szkice
związane z przygotowaniem i prowadzeniem walki.
52
Kolejność pracy przy sporządzaniu szkicu.
Do wykonywania szkicu potrzebne są następujące materiały i potrzeby: blok

meldunkowy lub arkusz papieru przymocowany do podkładu, busola (kompas),
linijka, komplet ołówków (zwykłe i kolorowe) cyrkiel, kątomierz i gumka. Niekiedy
wystarczy tylko ołówek i kartka papieru. Aby praca przebiegała sprawnie, a szkic
odpowiadał stawianym wymaganiom, należy:
– Ustalić rodzaj szkicu i sposób jego wykonania;

– Określić skalę w jakiej ma być wykonany;
– Ułożyć szkicownik tak, aby przedstawiany wycinek ternu zmieścił się na nim;
– Za pomocą busoli (kompasu) wykreślić kierunek północy;
– Sporządzić szkielet szkicu przez naniesienie na niego głównych przedmiotów
terenowych;
– Uzupełnić szkic szczegółami i opisać;
– Nanieść sytuacje taktyczną lub inne dane w zależności od potrzeb i
przeznaczenia szkicu;
– Opracować legendę.
4.6 OKREŚLANIE ODLEGŁOŚCI - SZACUNKOWO
PRZEDMIOT ODLEGŁOŚĆ [m]
Części twarzy i broni 100
Dachówki na dachach, liście na drzewach 200
Broń, kolor i części odzieży, twarze 250–300
Moździerze, ramy okienne 500
Ruchy rąk i nóg 700
Czołgi, samoloty na ziemi 1000–1200
Pnie drzew, postacie ludzkie 1500
Kominy na dachach 3000
Pojedyncze domy 4000–5000
53
4.7 OKREŚLANIE POŁOŻENIA PUNKTÓW W TERENIE
Do orientacji w terenie wybiera się przedmioty terenowe lub formy rzeźby terenu,
które nazywane są punktami orientacyjnymi (PO).
Według formy i rodzaju PO dzieli się na:
- punktowe, których rysunek można przedstawić znakiem punktowym (samotne
drzewa,
figury religijne, wieże, skrzyżowania, wierzchołki wzgórz itp.);
- liniowe (grzbiety górskie, linie komunikacyjne, szosy, cieki wodne itp.);
- powierzchniowe (osiedla, małe parcele leśne, zbiorniki wodne itp.);
- typu zjawisk (światła, napisy na tablicach orientacyjnych, dym itp.).
Punkty orientacyjne muszą być dobrze widoczne. Używa się ich jako wskaźników do
określenia położenia celów, stanowisk ogniowych, kierunków, odcinków
obserwowanych, do orientacji w czasie marszu itp.
Punkty orientacyjne wybiera się tak, aby:
- obejmowały duży obszar, wszystkie ważne kierunki, również na boki i do tyłu;
- znajdowały się we wszystkich strefach obserwowanego terenu tj. w bliższej – do
800 m, środkowej – od 800 do 1500 m i dalszej – powyżej 1500 m,
były jednoznacznie i dobrze widoczne, niektóre z nich w nocy.
Północ geograficzna – jest to kierunek południka geograficznego. W terenie jest to
kierunek bieguna północnego.
Północ topograficzna – to północny kierunek pionowych linii siatki kilometrowej na
mapach topograficznych.
Północ magnetyczna – to kierunek jaki wskaże nam igła magnetyczna.
4.8 ORIENTOWANIE MAPY
Zorientowanie mapy to takie jej ułożenie względem terenu, aby kierunki stron
świata na mapie i w terenie się pokrywały.
Sposoby orientowania mapy:
a) magnetyczny
b) geometryczny
- punktowy
- liniowy
c) za pomocą ciał niebieskich
Sposób magnetyczny wymaga posłużenia się busolą lub kompasem. Busolę należy
przyłożyć do mapy tak by linia płd.- płn. na tarczy busoli pokryła się z zach. lub
wsch. ramką mapy lub dowolna linią pionową siatki kilometrowej. Następnie należy
mapę obracać do momentu gdy igła pokryje sie z kierunkiem północnym
zaznaczonym na busoli lub z podaną na mapie wartością uchylenia magnetycznego
(przy uchyleniu do +/-3 stopni nie uwzględnia sie go).
54
Orientowanie geometryczne - przeprowadza się za pomocą linii lub punktów
terenowych. Do orientacji tym sposobem należy wybierać proste linie terenowe tj.
odcinki dróg, kolei, kanały itp. lub przedmioty terenowe znajdujące się na mapie i
będące widoczne z miejsca, w którym się znajdujemy.
Orientowanie za pomocna ciał niebieskich - w dzień kierunki stron świata ustala

się za pomocą słońca, a w nocy wg gwiazdy polarnej lub księżyca.
W pierwszej kolejności należy wyznaczyć kierunek północny na charakterystyczny
przedmiot terenowy a następnie w tym kierunku skierować górną ramkę mapy.
4.9 OKREŚLANIE WŁASNEGO POŁOŻENIA NA MAPIE
Sposoby określania własnego położenia na mapie:

a) na podstawie pobliskich przedmiotów terenowych
b) na podstawie rzeźby terenu
c) za pomocą pomiaru
d) za pomocą celowania z pomiarem
e) za pomocą wcięcia:
- wcięcie wstecz
- azymutalne wcięcie wstecz
- wcięcie w bok
- azymutalne wcięcie w bok
f) na podstawie informacji miejscowej ludności
g) za pomocą GPS
55
4.10 CHARAKTERYSTYKA WSPÓŁRZĘDNEJ UTM
Charakterystyka współrzędnej UTM dziesięciocyfrowej z dokładnością do:
1000 metra;
100 metra;
10 metra;
1 metra;
33UXU2834531050
33U – Pole strefowe;
XU – Identyfikuje kwadrat 100- kilometrowy;
28 – zadany południk;
345 – wartość wyrażona w metrach dla zadanego południka;
31 – zadany równoleżnik;
050 – wartość wyrażona w metrach dla zadanego równoleżnika;
4.11 GPS
Zadaniem systemu jest dostarczanie użytkownikowi informacji o jego położeniu oraz

ułatwienie nawigacji.
GPS składa sie z trzech segmentów:

• segmentu kosmicznego
• segmentu naziemnego
• segmentu użytkownika
Odbiornik GPS umożliwia:

• określanie własnej pozycji w zdefiniowanych układach współrzędnych
• wyznaczanie kierunków świata
• obliczanie odległości i azymutu do zadanego punktu
• nawigowanie do zadanego punktu
56
5. ŁĄCZNOŚĆ
5.1 PODSTAWOWE POJĘCIA
Kierunek radiowy - układ pracy środków radiowych, w którym uczestniczą tylko

dwa środki radiowe zapewniające wymianę wiadomości
pomiędzy źródłem, a odbiorcą.
Sieć radiowa - układ pracy środków radiowych, w którym uczestniczą więcej niż dwa
środki radiowe zapewniające wymianę wiadomości pomiędzy
wieloma źródłami i wieloma odbiorcami wiadomości.
Łączność radiowa - sposób wymiany wiadomości wykorzystujący propagację fal

elektromagnetycznych w kanale radiowym z wykorzystaniem
środków radiowych.
Środek radiowy - sprzęt telekomunikacyjny umożliwiający nadawanie i/lub odbiór fal

elektromagnetycznych w celu zapewniania wymiany wiadomości.
Źródło wiadomości - człowiek lub urządzenie posiadające istotną wiedzę o stanie

otaczającego go środowiska opisujący ją w formie
wiadomości, wpływającej na świadomość operacyjną
odbiorcy.
Odbiorca wiadomości - człowiek lub urządzenie, który otrzymując wiadomość

posiada umiejętność dalszego jej wykorzystania w procesie
budowania świadomości operacyjnej.
Korespondencja radiowa - wymiana wiadomości pomiędzy źródłem a odbiorcą

wiadomości.
Kryptonim środka radiowego - wyraz wykorzystywany do identyfikacji środka

radiowego. Wyraz może być uzupełniony poprzez dodanie
dwuznakowego indeksu cyfrowego z przedziału 01-99.
Sygnał rozpoznawczy grupy funkcyjnej - jest to grupa składająca się z trzech cyfr ,
służąca do maskowania stanowiska osoby funkcyjnej,
jednostki, instytucji lub stanowiska dowodzenia.
57
5.2 PODZIAŁ SYSTEMU ŁĄCZNOŚCI
System łączności dzielimy na:
a) stacjonarny system łączności

b) polowy system łączności:
- system łączności radiowej
- system łączności radioliniowej
- system łączności przewodowej
- system łączności pocztowej
- system łączności sygnalizacyjnej
5.3 PODZIAŁ ŁĄCZNOŚCI POD WZGLĘDEM FUNKCJONALNYM
Łączność dowodzenia - organizowana jest przez przełożonych do podwładnych w

celu wydawania rozkazów, zarządzeń oraz otrzymywania meldunków, sprawozdań.
Łączność współdziałania - organizowana jest zgodnie z zasadą ,, z lewa na prawą"

i ,, z głębi do przodu" w celu wykonania ,, zadania bojowego".
Łączność alarmowania - używana jest poza wszelką kolejnością.
Łączność zabezpieczenia logistycznego - organizowana jest we wszystkich

kierunkach i sieciach radiowych.
5.4 PODZIAŁ ŚRODKÓW ŁĄCZNOŚCI
Środki łączności dzielimy na:
- radiowej: radiostacje, nadajniki i odbiorniki radiowe, radiotelefony
- radioliniowej: radiolinie taktyczne i operacyjno - taktyczne

- przewodowej: telefony, centrale, komputery, faksy, kable światłowodowe i
przewodowe
- pocztowej: samochody, samoloty, statki wodne, rowery, motocykle
- sygnalizacyjnej:
• wzrokowe: latarki, chorągiewki, rakiety, dymy
• dźwiękowe : syreny, gongi, klaksony
58
5.5 PODZIAŁ KORESPONDENCJI RADIOWEJ
Ze względu na rodzaj przesyłanych wiadomości korespondencję radiową dzieli się

na:
– korespondencja służbowa - wymiana wiadomości związanych

z nawiązywaniem łączności radiowej, wprowadzaniem zmian rodzajów pracy
i częstotliwości, konfiguracji urządzeń radiowych, przygotowywaniem kanału
radiowego do stanu zapewniającego wymianę wiadomości, zmianę trybów
pracy urządzeń radiowych lub innych przedsięwzięć dotyczących zapewnienia
łączności.
– korespondencja operacyjna - wymiana wiadomości dotyczących
dowodzenia, kierowania, alarmowania, powiadamiania, ostrzegania,
współdziałania, kierowania środkami ognia, naprowadzania, nawigacji
i wszelkich innych wiadomości związanych z prowadzeniem działań
przez Siły Zbrojne RP.
– korespondencja ćwiczebna - wymiana wiadomości, które mają na celu

sprawdzenie gotowości i praktyczne ćwiczenie różnych trybów pracy
systemów łączności radiowej. Najczęściej realizowana jest podczas
ćwiczeń, testów, itp.
W zależności od rodzaju świadczonej usługi teleinformatycznej korespondencja

radiowa może być realizowana w następujących układach pracy:
– człowiek - urządzenie
– urządzenie - urządzenie
– człowiek - człowiek
5.6 RODZAJE KRYPTONIMÓW
Wyróżnia się kryptonimy:
1) indywidualne - służące do wywołania konkretnego korespondenta;
2) okólnikowe - służące do jednoczesnego wywołania wszystkich korespondentów

sieci radiowej;
3) stałe - umieszczone w tabeli danych radiowych;
4) zmienne - nabierane na podstawie indeksów umieszczonych w tabeli danych

radiowych, zmieniane wraz ze zmianą klucza do Tabeli Dyżurnego
Radiotelefonisty-2014 (TDR-2014)
5) robocze - wykorzystywane do pracy na częstotliwości roboczej;
6) zapasowe - wykorzystywane do pracy na częstotliwościach zapasowych.
59
5.7 SPRAWDZENIE TOŻSAMOŚCI KORESPONDENTÓW
Tożsamość korespondentów sprawdza się w celu uwierzytelnienia korespondentów

prowadzących wymianę radiową, aby natychmiast wyeliminować próby nawiązania
łączności przez przeciwnika (nieuprawnione osoby).
Tożsamość korespondentów sprawdza się :
1) podczas pierwszego nawiązania łączności;
2) w przypadku pojawienia się wątpliwości co do przynależności środka
radiowego, z którym nawiązuje się łączność;
3) przed nadaniem rozkazów, zarządzeń i meldunków.
Z radiostacjami, które nie odpowiedziały lub odpowiedziały nieprawidłowo na

zapytanie o tożsamość, łączność radiową przerywa się i niezwłocznie melduje się
o tym fakcie przełożonemu.
5.8 WYWOŁANIE
Wywołanie może przyjąć następujące formy:
1) standardowe 1x1 - wykorzystywane w przypadku bardzo dobrych warunków

radiowych lub podczas pracy w kierunku radiowym kiedy pracujemy tylko
z jednym korespondentem
ORACZ14 TU OPOKA34 ODBIÓR
2) wielokrotne 3x2 - wykorzystywane podczas pierwszego nawiązania łączności

oraz podczas złych warunków radiowych
ORACZ14, ORACZ14, ORACZ14 TU OPOKA34, OPOKA34 ODBIÓR
3) na kryptonim okólnikowy - wykorzystywany wówczas kiedy istnieje potrzeba

wywołania wszystkich korespondentów wchodzących w skład sieci radiowej
jednocześnie
SZPICA 94 ( kryptonim okólnikowy ) TU BUZDYGAN ODBIÓR
po wywołaniu na okólnik zgłaszają sie korespondenci do stacji głównej ( NCS )
60
5.9 BEZPIECZEŃSTWO ŁĄCZNOŚCI
Bezpieczeństwo łączności jest to całość przedsięwzięć organizacyjno -

technicznych i eksploatacyjnych uodparniających system łączności przed
rozpoznaniem przeciwnika, „ucieczką wiadomości” oraz przed dezinformacją.
Przedsięwzięcia zwiększające bezpieczeństwo łączności radiowej, można podzielić

na elementy dotyczące:
➢ ochrony przed zakłóceniami
➢ ochrony przed przechwyceniem
➢ obrony przed analizą
➢ ochrony przed wprowadzeniem w błąd
Ochrona przed zakłóceniami:
W celu uniknięcia zakłóceń wzajemnych należy:
1) rozśrodkowywać środki radiowe, tj. zachować odstępy pomiędzy radiostacjami

średniej i dużej mocy, środkami radioliniowymi, środkami satelitarnymi, stosownie
do rodzaju misji oraz warunków terenowych
2) rozwijać środki radiowe w odpowiedniej odległości od stacji zakłóceń wojsk

własnych
3) określać częstotliwości i rejony zakazane do zakłóceń i rozmieszczania środków

radiowych
W celu obrony przed celowym oddziaływaniem przeciwnika należy:
1) systematycznie zwiększać odporność systemów łączności radiowej na

oddziaływanie elektroniczne poprzez przygotowanie załóg oraz osób funkcyjnych
do pracy w warunkach zakłóceń i oddziaływań dywersyjnych
2) dokonać szczegółowych ustaleń sposobu postępowania na wypadek wystąpienia

zakłóceń elektronicznych słabych, silnych i obezwładniających
3) wykorzystywać w warunkach silnych zakłóceń HF funkcjonalność transmisji

danych zgodnie z STANAG 4415
4) stosować ochronę radioelektroniczną (Electronic Protective Measures - EPM)

poprzez wykorzystywanie funkcjonalności ochrony przed przeciwdziałaniem
elektronicznym (Electronic Counter-Countermeasure - ECCM) nowoczesnych
urządzeń radiowych (rozpraszanie widma lub hopping częstotliwości)
5) poprawiać stosunek sygnał/szum poprzez odpowiedni dobór anteny (optymalizację

zysku energetycznego anteny, tj., zmienianie ukierunkowania anteny w taki sposób,
aby sygnały użyteczne były odbierane względnie dobrze, natomiast zakłócające
słabo)
61
6) prowadzić odbiór zwielokrotniony poprzez stosowanie kilku odbiorników
równocześnie
7) organizować i wykorzystywać dublujące relacje radiowe.
Ochrona przed przechwyceniem:
Maksymalną ochronę przed przechwyceniem informacji oraz namierzaniem

radiowym można osiągnąć poprzez:
1) opracowywanie planu kierowania emisją EM oraz selektywnym użyciem środków

radiowych, w sposób umożliwiający optymalizację zdolności w obszarze dowodzenia
i kierowania, przy jednoczesnym wprowadzeniu ograniczeń w zakresie ich pracy
2) bezwzględnie przestrzeganie dyscypliny wykonawczej w realizacji planu

kierowania emisją EM
3) stosowanie ciszy radiowej, jako ostatecznego sposobu obrony przed

rozpoznaniem radioelektronicznym i przechwyceniem wiadomości
4) nieodpowiadanie w czasie trwania ciszy radiowej na jakiekolwiek próby

nawiązania łączności (fałszywe wywołania w celu przeprowadzenia namierzania
radiowego)
5) przestrzeganie ustaleń dotyczących wprowadzenia ograniczeń pracy środków

radiowych
6) ograniczenie pracy środków radiowych KF oraz środków radiowych średniej

i dużej mocy w innych zakresach częstotliwości na nadawanie z wyjątkiem sieci
radiowych ostrzegania i powiadamiania w okresie przemieszczania,
pobytu w rejonach alarmowych i wyjściowych
7) manewr rejonami rozmieszczenia środków nadawczych średniej i dużej mocy
8) kierowanie emisją energii elektromagnetycznej stosownie do priorytetów działań
9) unikanie zbędnej transmisji poprzez ograniczanie do minimum wymiany

służbowej, stosowanie skrótów i zwrotów radiowych, odpowiednie przygotowywanie
wiadomości (minimum treści)
10) wykorzystywanie funkcjonalności ochrony przed przeciwdziałaniem

elektronicznym nowoczesnych urządzeń radiowych (rozpraszanie widma lub hopping
częstotliwości)
11) skracanie czasu nadawania poprzez dzielenie długich sekwencji wiadomości

na kilka części
62
12) wykorzystywanie możliwości jednoczesnego nadawania tej samej wiadomości
do wielu adresatów (zestawianie połączeń wykorzystując adres sieciowy
lub nadawanie na okólnik)
13) wykorzystywanie funkcjonalności nowoczesnych urządzeń radiowych

umożliwiających ochronę nawiązywania połączenia (LINK PROTECTION) podczas
automatycznego nawiązywania połączeń w sieciach pracujących zgodnie
ze standardami MIL-STD-188 lub STANAG 4538
14) zmianę częstotliwości, podczas pracy na stałej częstotliwości
15) stosowanie nieregularnych okresów czasowych do prowadzenia seansów

radiowych
Obrona przed analizą:
Utrudnienie przeciwnikowi wiarygodnej analizy posiadanych informacji można

osiągnąć poprzez realizację następujących przedsięwzięć:
1) wykorzystywanie funkcjonalności transmisji cyfrowej głosu (wokodery MELP

lub LPC) nowoczesnych urządzeń radiowych zgodnie ze standardami STANAG 4198
lub STANAG 4591
2) stosowanie kryptonimów lub sygnałów rozpoznawczych (wywoławczych)
3) stosowanie zamaskowanych prefiksów i sufiksów adresów e-mail (np. sygnał

rozpoznawczy osoby funkcyjnej wykorzystywany jako prefiks, kryptonim WŁ
wykorzystywany jako element domeny)
4) ograniczenie stosowania jednorazowo wielu kryptonimów lub sygnałów

rozpoznawczych
5) stosowanie skróconego wywołania
6) eliminowanie cech charakterystycznych korespondencji radiowej w sieciach KF

spowodowanych nawykami radiooperatorów, np. poprzez wymianę radiooperatorów
odpowiedzialnych za prowadzenie korespondencji radiowej w poszczególnych
relacjach
7) stosowanie sygnałów rozpoznawczych osób funkcyjnych zamiast danych osób

funkcyjnych (funkcji, stopni wojskowych, imion, nazwisk)
8) kodowanie za pomocą TDR-2014, tabeli kryptonimów i sygnałów rozpoznawczych

osób funkcyjnych lub innego ustalonego w wytycznych do organizacji łączności
radiowej sposobu kodowania:
a) nazw jednostek wojskowych, związków taktycznych, oddziałów i pododdziałów
b) numerów jednostek wojskowych i poczt polowych
63
c) kryptonimów WŁ
d) terminów seansów pracy środków radiowych
e) informacji będących elementem danych radiowych (częstotliwości, ustawień

modemów, adresów radiowych, itp.)
f) pozycji, kursów, współrzędnych, odległości, punktów odniesienia, rejonów

rozmieszczenia jednostek wojskowych, punktów wyjściowych (rubieży wyjściowych)
oraz pozycji sił i środków
g) stanu pogody w rejonie rozmieszczenia sił i środków oraz innych informacji na

podstawie których można określić rejon rozmieszczenia sił i środków lub charakter
realizowanych zadań,
h) tras przegrupowań i miejsc przeformowań
i) wejść i wyjść z portów
j) nazw sprzętu wojskowego
k) harmonogramu działań
Ochrona przed wprowadzeniem w błąd:
Ochronę przed wprowadzaniem fałszywej wiadomości przez przeciwnika można

osiągnąć poprzez realizację następujących przedsięwzięć:
1) ścisłe stosowanie procedur określonych w tej instrukcji oraz w wytycznych

organizatora danego systemu łączności
2) ciągłe zachowywanie czujności i reagowanie na jakichkolwiek odstępstwa

od procedur, nierozpoznawalny i obco brzmiący głos, nieoczekiwaną transmisję
3) sprawdzanie tożsamości korespondentów (identyfikację korespondenta),

w przypadku pojawienia się jakichkolwiek wątpliwości
4) jednokrotne wykorzystywanie tej samej grupy cyfrowej do sprawdzenia

tożsamości korespondenta (w przypadku wykorzystywania ustalonych grup
cyfrowych do identyfikacji korespondenta)
5) nabieranie raz na dobę na podstawie przydzielonych indeksów, zmiennych

kryptonimów lub sygnałów rozpoznawczych (wywoławczych) w przypadku
wykorzystywania środków łączności średniej i dużej mocy
64
W celu ochrony przed degradacją efektywności transmisji kategorycznie zabrania się
korespondentom:
1) prowadzenia nieformalnej wymiany radiowej
2) nadawania bez pozwolenia NCS (w przypadku pracy w sieci kierowanej)
3) posługiwania się niewłaściwym kryptonimem lub sygnałem rozpoznawczym

(wywoławczym)
4) używania niewłaściwych zwrotów i skrótów radiowych
5) używania podczas transmisji danych treści obowiązujących skrótów radiowych.

Należy prowadzić systematyczne kontrolowanie pracy środków radiowych pod
kątem:
a) ujawniania wykroczeń z zakresu ustalonych zasad pracy środków radiowych
b) ujawniania cech demaskujących organizację i wykorzystanie środków radiowych
c) analizy stopnia obciążenia poszczególnych relacji radiowych
d) oceny skuteczności zakłóceń celowych emitowanych przez środki strony

przeciwnej
e) wyeliminowania zjawiska wzajemnego zakłócania
65
6. SZKOLENIE MEDYCZNE
6.1. PODSTAWY ANATOMII CZŁOWIEKA
Kości człowieka:
czaszka, obojczyk, łopatka, mostek, kość ramienna, żebra, kręgosłup, kość łokciowa,
kość promieniowa, kości dłoni, miednica, kość udowa, rzepka, kość strzałkowa, kości
stopy
Klatka piersiowa:
• 7 par żeber prawdziwych

• 3 pary żebra rzekome
• 2 pary żebra wolne
• kręgi piersiowe
• mostek
• chrząstki żebrowe
Kręgosłup dzieli się na pięć odcinków:
• szyjny - 7 kręgów
• piersiowy - 12 kręgów
• lędźwiowy - 5 kręgów
• krzyżowy - 5 kręgów zrośniętych w kość krzyżową
• guziczny (ogonowy) - 4-5 kręgów zrośniętych w kość guziczną
Układ nerwowy dzieli się na:
• układ wegetatywny
• układ nerwowy somatyczny
6.2 RODZAJE RAN. MECHANIZM POWSTAWANIA OBRAŻEŃ
Urazy bojowe to uszkodzenia ciała:

• mechaniczne - należą do nich wszelkiego rodzaju zranienia ( głównie
postrzałowe), złamania i stłuczenia. Mogą powstawać także w wyniku fali
uderzeniowej wybuchu jądrowego, często jako urazy wtórne.
• termiczne - oparzenia występujące w wyniku zastosowania napalmu,
mieszanin zapalających, pożarów lasów itp.
• chemiczne - są to porażenia spowodowane bojowymi środkami trującymi
• radioaktywne - są powodowane przez promieniowanie jonizujące powstałe
w czasie wybuchu jądrowego
66
• mieszane - występują wówczas, gdy zranieniu towarzyszy oparzenie
lub porażenie środkami trującymi lub substancjami promieniotwórczymi.
Urazy bojowe łatwo ulegają zakażeniu, a leczenie ich ma skomplikowany przebieg.
Przy złamaniu unieruchamia się dwa sąsiadujące stawy, natomiast przy uszkodzeniu
stawu unieruchamia się staw i sąsiadujące z nim kości.
Rodzaje oparzeń:
• termiczne
• chemiczne
• prądem elektrycznym
• piorunem
Rana - jest to uszkodzenie ciągłości skóry, a często również głębszych tkanek

lub narządów, na skutek urazu mechanicznego. Istnieją rodzaje ran, które powstają
w wyniku innych procesów chorobowych np: owrzodzenie żylakowe; rana powstała
w wyniku niedokrwienia lub zakażenia tkanek.
Rodzaje ran:
• cięte
• kłute
• postrzałowe
• tłuczone
• szarpane
• kąsane
Rana postrzałowa powstaje na skutek działania pocisków z broni palnej

lub odłamków pocisków, min, granatów, bomb itp.
Rany postrzałowe dzielimy na:
• przelotowe - gdzie wyróżniamy otwór wlotowy i wylotowy
• ślepe - czyli takie w których pocisk utknął
• styczne - gdzie tor lotu pocisku był styczny do powierzchni ciała
6.3 KRWOTOKI
Krwawienie występuje przy prawie każdym urazie uszkadzającym skórę, natomiast

krwotok następuje przy uszkodzeniu dużych naczyń krwionośnych (tętnic lub żył).
Groźne dla życia krwotoki mogą wystąpić w przebiegu następujących chorób:
gruźlica płuc, rak, żylaki przełyku, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy czy
hemofilia. Krwotoki, które pociągają za sobą szybką utratę znacznej ilości krwi, mogą
doprowadzić do wstrząsu krwotocznego, a nawet śmierci.
67
Krwotoki można podzielić na:
a) tętnicze – charakteryzują się silnym pulsującym wypływem krwi, trudnym do

zatamowania, są najgroźniejsze, ponieważ szybko doprowadzają do wstrząsu, a
nawet zgonu
b) żylne – krew wypływa ze stałą prędkością, jest ciemnoczerwona, wypływ krwi nie
jest tak dynamiczny jak przy krwotoku tętniczym, jednak przy uszkodzeniu dużej żyły
również może doprowadzić do wstrząsu i zgonu
c) włośniczkowe – przy powierzchownych uszkodzeniach skóry, krew przesiąka

przez skórę, powstaje również przy oparzeniach, wypływ krwi jest znacznie
wolniejszy niż przy krwotoku tętniczym czy żylnym
Innym rozróżnieniem jest podział krwotoków na:
a) zewnętrzny – gdy krew z naczyń krwionośnych wylewa się poza obrys ciała
b) wewnętrzny – krew wylewa się do jam ciała poza naczynia krwionośne bez
wypływu na zewnątrz
6.4 LOKALIZACJA NACZYŃ TĘTNICZYCH
Tętnica, naczynie tętnicze (łac. arteria) – makroskopowo widoczne naczynie

krwionośne o nieprzepuszczalnej ścianie, które bez względu na fizjologiczny skład
krwi, prowadzi krew z serca do narządów ciała. Układ naczyń tętniczych jest
połączony z układem naczyń żylnych poprzez sieć naczyń włosowatych. W żyjącym
organizmie tętnice mają postać różowawych, tętniących cew, rozszerzających się
i zwężających zgodnie z pracą serca. Ruchy tętnic nazywa się tętnieniem
(łac. pulsatio).
68
69
Miejsca stosowania ucisku ręcznego:
• Tętnica skroniowa
• Tętnica szyjna
• Tętnica ramienna
• Tętnica promieniowa
• Tętnica udowa
• Tętnica piszczelowa przednia / tylna
70
6.5 WSTRZĄS HIPOWOLEMICZNY
Wstrząs hipowolemiczny - zmniejszenie objętości krwi krążącej w naczyniach

spowodowany krwotokiem lub znaczną utratą płynów ustrojowych .
Utrata już 15 % krążącej w organizmie krwi (ok. 750 ml) może powodować
objawy wstrząsu!!!
Główne czynności postępowania przeciwwstrząsowego:
a) zatamować krwawienie (najczęstszy jest wstrząs hipowolemiczny);
b) ułożyć osobę we wstrząsie w pozycji leżącej, a jeśli to możliwe

przeciwwstrząsowej (z nogami uniesionymi 30 cm nad podłoże);
c) utrzymywać drożność dróg oddechowych;
d) często monitorować oddech u osoby nieprzytomnej (co 2 min.);
e) okryć osobę we wstrząsie kocem termicznym
Klasyfikacja utraty krwi wg Amerykańskiego Towarzystwa Chirurgów 1997 r.
I STOPIEŃ II STOPIEŃ III STOPIEŃ IV STOPIEŃ
Utrata krwi (ml) < 750 750-1500 1500-2000 > 2000
Utrata krwi (%) < 15 15-30 30-40 > 40
Częstość pracy < 100 > 100 > 120 > 140
serca (HR)
Ciśnienie Prawidłowe Prawidłowe Obniżone Obniżone
tętnicze krwi
Powrót Prawidłowy Wydłużony Wydłużony Wydłużony
włośniczkowy
Częstotliwość 14-20 20-30 30-35 > 35
oddechu (VR)
Przytomność Niepokój Niepokój Niepokój/ Splątanie,

splątanie senność
71
6.6 EWAKUACJA MEDYCZNA
MEDEVAC - ewakuacja medyczna, używa medycznych pojazdów z obsługą

medyczną na pokładzie.
CASEVAC - ewakuacja poszkodowanego, wykonywana środkami transportu

przygodnego (bez wyposażenia w aparaturę medyczną) oraz najczęściej bez
zabezpieczania ratowniczego.
MELDNEK MEDEVAC:
DTG UNIT
MEDEVAC "9 LINER"
1. Lokalizacja 1
2. Kryptonim / Częstotliwość 2
3. Liczba pacjentów wg. 3

PRIORYTETU
A - pilny B - priorytetowy C - rutynowy
(do 1h) (do 4h) (do 24h)
4. Wyposażenie specjalne 4
A - brak B - wyciągarka C - sprzęt do wydobycia D - respirator
5. Liczba pacjentów wg. TYPU 5 L____ A____ E ____
L - leżący A - chodzący E - wymagający opieki ( np. dziecko )
6. Stan Ochrony Miejsca 6
Podejścia/Lądowania
N - brak przeciwnika E - przeciwnik w rejonie
P - możliwość obecności
X - wymagania eskorta
przeciwnika
7. Sposób oznakowania lądowiska 7
A - panele B - pirotechnicznie C - dym D - brak E - inny

8 A ___ B ___ C ___ D ___
8. Narodowość / Status pacjenta
E ___ F ___ G ___ H ___
B-cywil C - siły bezpieczeństwa D - cywil (nie
A - ISAF/siły koalicji (CF)
ISAF/CF ( nie ISAF/CF) ISAF/CF)
E- G - tłumacz
F - dziecko H - cywil zraniony ISAF/CF
przeciwnik pododdziału
9. Opis miejsca lądowania 9
72
LINIA 1
Lokalizacja lądowiska (współrzędne punktu podjęcia)
- 8 cyfrowa siatka współrzędnych ( uzyskasz je od dowódcy )
LINIA2
Twoja częstotliwość radiowa, kryptonim
Należy podać częstotliwość, która będzie używana podczas podjęcia rannego

pomiędzy oddziałem, a załogą medevac oraz swój kryptonim wywoławczy. Należy
też zaznaczyć czy używamy radiostacji z szyfrowaniem (crypto), czy bez szyfrowania
(plaintext).
LINIA 3
Liczba poszkodowanych w poszczególnych kategoriach segregacji.
A – pilny: do 2 godzin
1) znaczne rany spowodowane wybuchami ied.

2) rany postrzałowe lub odłamki w klatce piersiowej, brzucha lub miednicy.
3) problemy z drożnością dróg oddechowych.
4) problemy z oddychaniem.
5) ranny jest nieprzytomny.
6) obrażenia kręgosłupa lub ich podejrzenie.
7) wstrząs hipowolemiczny.
8) krwotoki trudne do opanowania.
9) umiarkowane lub poważne urazowe uszkodzenia mózgu.
10) poparzenia >20% powierzchni ciała.
B – nagły: do 4 godzin
1) Opatrzone złamania otwarte kończyn (izolowane) z kontrolowanym krwawieniem.

2) Założona opaska uciskowa.
3) Urazy mechaniczne oczu.
4) Poważne uszkodzenia tkanek miękkich, bez znaczących krwawień.
5) Urazy kończyn bez tętna obwodowego.
6) Poparzone 10-20% powierzchni ciała.
C – zwykły: do 24 godzin
1) Lekkie wstrząśnienie mózgu.

2) Rana postrzałowa opanowana bez opaski uciskowej z kontrolowanym
krwawieniem.
3) Lekkie uszkodzenia tkanki miękkiej.
4) Złamania zamknięte z wyczuwalnym tętnem obwodowym.
5) Poparzenia ciała <10% powierzchni ciała.
73
LINIA 4
Niezbędny sprzęt specjalistyczny
A - nie jest potrzebny
B – wyciągarka
C - sprzęt wydobywczy
D - respirator
LINIA 5
Liczba poszkodowanych
L - (leżących) + liczba rannych
A - (ambulatoryjni) + liczba rannych
LINIA 7
Oznakowanie lądowiska
A - panel
B - sygnały pirotechniczne
C - sygnały dymne
D - nic
E - inne
LINIA 8
Narodowość i status rannych
A - żołnierz koalicji
B - cywil koalicji
C - żołnierz spoza koalicji
D - cywil spoza koalicji
E - więzień wojenny
LINIA 9
Skażenie NBC
N – nuklearne
B – biologiczne
C – chemiczne
Transmisja linii 9 w warunkach bojowych (war time) nie jest wymagana jeżeli nie ma
skażenia
W warunkach pokojowych w linii 9 można opisać warunki terenowe np. cechy
charakterystyczne terenu, budynki, słupy.
JEŻELI BĘDZIE TO MOŻLIWE PRZED EWAKUACJĄ ŚMIGŁOWCEM

ZABEZPIECZ POSZKODOWANEGO:
TERMICZNIE (koc, folia)
CHROŃ USZY (ochrona przed hałasem)
OSŁOŃ OCZY (gogle ,okulary) PRZED PIASKIEM, KURZEM
74
6.7 TAKTYCZNA OPIEKA NAD POSZKODOWANYM W WARUNKACH
BOJOWYCH
Fazy udzielania pomocy poszkodowanym na polu walki:
• pomoc pod ostrzałem

• taktyczna pomoc w terenie
• pomoc w trakcie ewakuacji
Trzy cele taktycznej pomocy medycznej:
• nie dopuścić do śmierci jeśli da się jej zapobiec

• zapobiec dodatkowym ofiarom
• wykonać zadanie bojowe
Podczas działań w strefie niebezpiecznej najczęstszymi przyczynami tzw. zgonów,

których można było zapobiec są:
• masywne krwotoki kończyn górnych i dolnych -60%

• obrażenia struktur klatki piersiowej (ciśnieniowe, a także te przebiegające
z wystąpieniem odmy opłucnowej) - 30%
• niedrożność górnych dróg oddechowych - 7%
Schemat TC-3:
C - masywne krwawienie
A - udrożnienie dróg oddechowych
B - sprawdzenie oddechu
C - sprawdzenie oznak krążenia
Skala przytomności AVPU:
A (Alert) - pacjent przytomny, skupia uwagę

V (Verbal) - pacjent reaguje na polecenia głosowe
P (Pain) - pacjent reaguje na bodźce bólowe
U (Unresponsive) - pacjent jest nieprzytomny, nie reaguje na żadne bodźce
75
6.8 INDYWIDUALNE WYPOSAŻENIE MEDYCZNE ŻOŁNIERZA
Indywidualny Pakiet Medyczny (IPMed) zawiera:
• Opatrunek typu W
• Opatrunek OLAES
• Opatrunek Celox Gauze - gaza w rolce powleczona preparatem
hemostatycznym
• Gaza wypełniająca zrolowana Tactical Gauze
• Staza taktyczna CAT
• Opatrunek Sam Chest Seal
• Rurka nosowo - gardłowa
• Nożyczki
• Rękawice lateksowe
• IZAS 05
76
W skład IZAS 05 wchodzą cztery autostrzykawki:
1. Atropina (żółta) obie są stosowane w zatruciach BŚT

2. Pralidoksym - Atropina (brązowa) z grupy paralityczno - drgawkowych
3. Diazepam (szara) - tylko po wystąpieniu drgawek
4. Morfina 20mg (czerwona)
77
Staza taktyczna typ CAT
1. Staza taktyczna powinna być przechowywana w opakowaniu IPMed w konfiguracji

umożliwiającej założenie jej jedną ręką
2. Założyć pętlę stazy na zranioną kończynę
3. Zacisnąć stazę i zabezpieczyć rzepem
4. Przekręcić kołowrót regulujący siłę zacisku do momentu, aż zatamowany zostanie
upływ krwi i zniknie puls na obwodzie
5. Umieścić kołowrót w klipsie mocującym. Sprawdzić, czy nadal utrzymuje się
krwawienie i puls na obwodzie
6. Zamocować taśmę na kołowrocie, przeprowadzając ją przez klips mocujący.
Owinąć kończynę taśmą
7. Zabezpieczyć kołowrót i taśmę paskiem zabezpieczającym
78
Opatrunek osobisty OLAES
1. Odsłonić ranę, jeżeli jest to konieczne używać nożyczek z pakietu IPMed

do rozcięcia munduru lub ubrania
2. Rozerwać opakowanie przy zakładkach (wycięcia na obrzeżu opakowania)
3. Otworzyć tampon-kieszeń i wyjąć folię, której można użyć jako dodatkowy
opatrunek na rany postrzałowe klatki piersiowej. Należy wówczas ułożyć folię
bezpośrednio na ranie klatki piersiowej i zaopatrzyć ranę przy pomocy opatrunku
osobistego
4. Jeżeli jest konieczność wykorzystania dodatkowej gazy wypełniającej, można użyć
gazy znajdującej się wewnątrz tamponu-kieszeni
5. Przycisnąć opatrunek do rany, tak, aby plastikowa miseczka znajdowała się
na środku rany i owijać bandażem dookoła zranioną część ciała. Siłę ucisku
opatrunku regulować poprzez rozciąganie elastycznego bandaża w czasie owijania
6. Zabezpieczyć bandaż przed rozwinięciem dociskając taśmę samozaczepną
znajdującą się na bandażu
79
7. OPBMR
7.1 PODSTAWOWE POJĘCIA Z ZAKRESU OPBMR
Obrona Przed Bronią Masowego Rażenia to zespół przedsięwzięć planistycznych

i organizacyjnych mających na celu osłabienie lub zneutralizowanie skutków
oddziaływania przeciwnika na prowadzenie działań bojowych oraz stany osobowe
wojsk związanego z użyciem lub groźbą użycia środków CBRN, jak również
urządzeń zawierających te środki.
Celem OPBMR jest stworzenie wojskom warunków do realizacji działań

w sytuacjach zagrożenia skażeniami i skażeń oraz zapewnienie im możliwości
prowadzenia działań ratowniczych.
Zasady OPBMR określają zakres ochrony wojsk przed, w trakcie i po wystąpieniu

zdarzenia CBRN w operacji i realizowane są poprzez:
• ocenę zagrożenia
• zarządzanie ryzykiem
• interoperacyjność
• priorytetyzację
• elastyczność
• powszechność
Zasady OPBMR powinny być uwzględniane przez dowódców w procesie planowania
operacji i szczegółowo określane w wytycznych dowódcy poziomu strategicznego
i operacyjnego.
7.2 CHARAKTERYSTYKA BRONI MASOWEGO RAŻENIA
Broń masowego rażenia ( BMR ) - to rodzaj broni przeznaczony do masowego

rażenia ludzi, sprzętu bojowego i obiektów rozmieszczonych na dużych obszarach.
Do broni masowego rażenia zalicza się:
• broń jądrową
• broń chemiczną
• broń biologiczną
• broń radiologiczną
Jako broń masowego rażenia mogą być również stosowane niektóre środki
wykorzystywane w przemyśle i zaliczane do TŚP.
80
Broń chemiczna, biologiczna, radiologiczna i jądrowa ( CBRN ) stanowią
kompletne urządzenia ( zestawy urządzeń ) przeznaczone do stosowania przez siły
zbrojne lub państwo w celu spowodowania porażeń skażeniami wybranego celu lub
jego zniszczenie poprzez wykonanie uderzenia jądrowego.
Zdarzenie CBRN to każdy przypadek związany z użyciem broni chemicznej,

biologicznej, radiologicznej , jądrowej i urządzeń CBRN oraz wystąpienie czynników
działania tej broni, a także uwolnienia toksycznych środków przemysłowych
do środowiska.
7.3 CHARAKTERYSTYKA BRONI JĄDROWEJ, BIOLOGICZNEJ, CHEMICZNEJ

I RADIOLOGICZNEJ
Broń jądrowa jest to kompletny zestaw urządzeń, który w swej ostatecznej

zaplanowanej konfiguracji, po zakończeniu procedury uzbrajania , fuzji i odpalania,
prowadzi do zainicjowania niekontrolowanej reakcji jądrowej z uwolnieniem energii.
Moc wybuchu jądrowego oraz jego działanie rażące określa się za pomocą
równoważnika trotylowego, tj. według ciężaru ładunku trotylu, którego energia
wybuchu byłaby równa energii określonego wybuchu jądrowego. Wybuch bomby
jądrowej o sile 1kt = 1000t trotylu.
Sposób użycia BMR będzie zależał od możliwości i zamiaru przeciwnika.
W zależności od zamierzonych efektów stosuje się wybuchy:

• na dużej wysokości
• powietrzne ( niskie i wysokie )
• naziemne
• podziemne
• podwodne
• na przeszkodzie wodnej
Czynnikami rażenia broni jądrowej są:
• błysk ( ślepota lub czasowa utrata wzroku )

• promieniowanie cieplne ( oparzenia, pożary, stopienie sprzętu )
• fala uderzeniowa ( zniszczenia sprzętu, terenów leśnych i miejskich )
• promieniowanie przenikliwe ( rażenie organizmów żywych )
• promieniotwórcze skażenie terenu
• impuls elektromagnetyczny ( zniszczenie sprzętu elektronicznego )
• zwiększona aktywność jonosfery ( brak łączności )\
81
Środki biologiczne - to mikroorganizmy ( lub organizmy wytwarzające toksyny),
które wywołują choroby u ludzi, roślin, zwierząt lub powodują biochemiczny rozpad
materiałów. Środki te mogą być bardzo skuteczne i w wielu przypadkach wystarczy
użycie tylko kilku mikroorganizmów do osiągnięcia zamierzonego efektu.
Podział środków biologicznych:
• bakterie (riketsje, chlamydie)

• wirusy
• toksyny
• pasożyty
• grzyby
Broń chemiczna - to środki walki, których rażące działanie polega na wykorzystaniu

toksycznych właściwości bojowych środków trujących ( BST ).
Użycie broni chemicznej prowadzi do częściowej lub całkowitej utraty zdolności
bojowej stanu osobowego.
Bojowe środki trujące ( BST ) - to toksyczne substancje chemiczne, które mogą

oddziaływać na systemy fizjologiczne organizmu, przedostając się do jego wnętrza
poprzez drogi oddechowe, pokarmowe, błony śluzowe, oczy i skórę.
Mogą być stosowane na polu walki w postaci gazu, par oraz aerozoli, substancji
stałych i ciekłych. BST mogą być użyte w celu spowodowania wysokich strat
w ludziach oraz do długotrwałego skażenia terenu, obiektów i sprzętu bojowego.
Należy mieć na uwadze, że zarówno środki nietrwałe, jak i trwałe będą miały
podobny wpływ na stany osobowe.
Klasyfikacja bojowych środków trujących ze względu na sposób oddziaływania

na organizm obejmuje:
I. Uśmiercające środki trujące:

• paralityczno - drgawkowe ( Vx, sarin, soman, tabun )
• ogólno trujące ( cyjanowodór, chlorocyjan )
• duszące ( fosgen, dwufosgen )
• parzące ( iperyt, luizyt )
II. Obezwładniające środki trujące: stosowane w celach policyjnych
82
Klasyfikacja bojowych środków trujących ze względu na czas działania obejmuje:
• Nietrwałe środki trujące - do kilkudziesięciu minut ( sarin, fosgen,
cyjanowodór)
• Trwałe środki trujące - do kilkunastu dni lub tygodni ( Vx, iperyt, toksyna
botuliny )
Broń radiologiczna - to środek walki, w którym czynnikiem rażącym jest

rozproszony materiał promieniotwórczy. W broni radiologicznej mogą być
wykorzystywane materiały promieniotwórcze pochodzące z ośrodków jądrowych
realizujących cywilne i wojskowe programy jądrowe, jak również odpady
promieniotwórcze z reaktorów badawczych czy środki promieniotwórcze
stosowane w przemyśle lub medycynie.
Wystąpienie ataku bronią biologiczną można podejrzewać w wypadku:
• pojawienia się dymu, mgły, kurzu po przelocie samolotu

• wybuchów ,,cichych" bomb
• występowaniu wielu zgonów i zachorowań o podobnych objawach,
a nieznanej przyczynie
• masowego pomoru zwierząt gospodarskich (np. bydła)
• ciężkiego przebiegu chorób
• słabej odpowiedzi lub braku odpowiedzi na rutynowe leczenie
• wystąpienia chorób niezwykle rzadkich
• wystąpienia chorób o nietypowych cechach.
Radiacyjne urządzenia rozpraszające ( RED ) rozprzestrzeniają lub rozpraszają

materiał radioaktywny powodując skażenie o charakterze lokalnym, tym samym
mogą opóźnić lub zakłócić prowadzenie działań operacyjnych w rejonie ich użycia.
83
7.4 CHARAKTERYSTYKA TŚP I ŚRODKÓW ZAPALAJĄCYCH
Toksyczne środki przemysłowe (TŚP ) - jest to ogólne pojęcie odnoszące się

do chemicznych, biologicznych i radioaktywnych substancji występujących w postaci
stałej, ciekłej, aerozoli lub gazowej wykorzystywanych w przemyśle, handlu,
medycynie lub gospodarstwie domowym. Siły zbrojne mogą być narażone
na oddziaływanie TŚP podczas prowadzenia operacji w wyniku zamierzonego
lub przypadkowego ich uwolnienia będących skutkiem oddziaływania przeciwnika
lub wystąpienia awarii technicznych.
PODSTAWOWE DANE O TŚP
Nazwa TŚP Sposób działania Objawy zatrucia

Podrażnia drogi Bóle w klatce piersiowej, pieczenie
oddechowe. i kłucie w oczach, łzawienie, suchy
CHLOR Może wywołać obrzęk płuc kaszel.
( Cl2 ) Po 2-3 godz. obrzęk płuc.
Chlor gazowy działa na skórę
wywołując ostrą dermatozę.
Niebezpieczny dla oczu, Duże stężenia wywołują łzawienie,
AMONIAK Dróg oddechowych, ból oczu, duszność, zawroty głowy,
( NH3 ) odśrodkowego układu bóle żołądka, wymioty.
nerwowego i skóry. Niebezpieczeństwo wystąpienia
Obrzęk płuc. Pojawiają się kurczu krtani i obrzęk strun
drgawki. Zaburzenia głosowych. Podczas działania
psychiczne i na skórę pojawia się rumień,
neurologiczne. powstają pęcherze.
84
7.5 PODSTAWOWE POJĘCIA Z ZAKRESU OCHRONY PRZED SKAŻENIAMI
Indywidualna ochrona przed skażeniami to ochrona zapewniona osobom

znajdującym się w środowisku skażonym substancjami promieniotwórczymi oraz
bojowymi środkami trującymi lub biologicznymi poprzez wykorzystanie masek
przeciwgazowych oraz izolacyjnych lub filtracyjnych środków ochrony skóry.
Właściwy stopień indywidualnej ochrony przed skażeniami osiąga się poprzez

wyposażenie żołnierzy w ISOPS, indywidualne pakiety odkażające, pakiety
radioochronne oraz zestawy medyczne. Jednocześnie w planowaniu działań należy
uwzględniać ograniczone zdolności ochronne powyższego wyposażenia w stosunku
do skażeń TŚP.
Narażenie na skutki oddziaływania BMR i TŚP musi być ciągle monitorowane w celu
zapewnienia odpowiedniego kierowania zabezpieczeniem medycznym oraz
zapewnienia odpowiednich medycznych środków przeciwdziałania i leczenia
porażonych.
7.6 OGÓLNA BUDOWA I ZASADY UŻYCIA INDYWIDUALNYCH ŚRODKÓW

PRZED SKAŻENIAMI
Maska przeciwgazowa filtracyjna MP-4 służy do ochrony dróg oddechowych,

oczu i twarzy przed działaniem środków trujących, biologicznych oraz substancji
promieniotwórczych. Skażone powietrze przechodzi przez zawory wdechowe
w nakładkach do wkładek filtrosorpcyjnych, gdzie zostaje oczyszczone. Czyste
powietrze przedostaje się przez ochładzacze na szkła okularowe, przechodzi do
półmaski przez zawory wdechowe umieszczone po obu jej stronach, a następnie
do dróg oddechowych. Powietrze wychodzi na zewnątrz maski bezpośrednio przez
zawór wydechowy. Maska składa się z : części twarzowej, wkładek filtrosorpcyjnych,
nagłowia taśmowego. Ponadto w skład maski wchodzą: tkanina
przeciwzaroszeniowa, nakładki okularowe, worek przeprawowy z folii i torba nośna.
Maska przeciwgazowa MP-5 służy do ochrony dróg oddechowych, oczu i twarzy

przed działaniem środków trujących, biologicznych oraz substancji
promieniotwórczych. Umożliwia również picie płynów i prowadzenie rozmów
w nałożonej masce. Maska produkowana jest w czterech rozmiarach ( 1,2,3,4 ).
Rozmiar 1 oznacza największą maskę a 4 najmniejszą. W skład kompletu maski
MP-5 wchodzą następujące zespoły: część twarzowa, filtropochłaniacz, urządzenie
do picia płynów, torba nośna.
Filtracyjna odzież ochronna (FOO) przeznaczona jest do ochrony żołnierza przed

skażeniami chemicznymi, biologicznymi i promieniotwórczymi występujących
w powietrzu w postaci par, aerozoli oraz płynów i kropel. Ubranie zastępuje
standardowe mundury polowe i może być ubierane bezpośrednio na skórę, bieliznę
lub dres.
85
Budowa odzieży ochronnej: ubranie filtracyjne - kurtka z kapturem i spodnie,
rękawice gumowe, rękawice ocieplające, buty gumowe, torba nośna na buty
i rękawice, zasobnik - na kpl. odzieży. Elementy ubrania są dwuwarstwowe: warstwę
wierzchnią stanowi tkanina mundurowa o wykończeniu wodoodpornym,
olejofobowym i niepalnym, a warstwą wewnętrzną jest materiał filtracyjny.
Rękawice i buty wykonane są z gumy butylowej.
Odzież filtracyjna FOO-1 charakteryzuje się następującymi właściwościami:
• czas bezpiecznego przebywania w atmosferze skażonej - ponad 24 godziny
• trwałość przy używaniu - ponad 30 dni
• odporność na pranie - do 6 prań
• czas ochrony na iperyt - ponad 24 godziny
• czas ochrony na krople iperytu - ponad 8 godzin
• odporność na impuls termiczny wybuchu jądrowego ponad 80 J/cm.
Ogólno wojskowa odzież ochronna służy do ochrony żołnierza przed działaniem
środków trujących, broni biologicznej, substancji promieniotwórczych,
promieniowania cieplnego wybuchu jądrowego oraz przed środkami zapalającymi.
Płaszcz ochronny OP-1M można wykorzystać jako narzutkę, płaszcz
lub kombinezon. Decyzję o sposobie wykorzystania płaszcza podejmuje dowódca
pododdziału w zależności od sytuacji bojowej.
OP-1M jako narzutkę stosuje się w następujących przypadkach:
• w razie niespodziewanego uderzenia bronią chemiczną lub biologiczną

• do ochrony przed promieniowaniem cieplnym wybuchu jądrowego,
a także przy opadaniu substancji promieniotwórczych
• podczas pokonywania pieszo małych odcinków terenu skażonego
znajdującego się poza zasięgiem broni maszynowej przeciwnika
OP-1M jako płaszcz stosuje się w następujących przypadkach:
• podczas działań na terenie skażonym

• podczas pokonywania terenu skażonego na środkach transportowych
• w czasie działań bojowych w bezpośredniej styczności z przeciwnikiem,
jeśli przewiduje się pokonanie terenu skażonego pieszo
• podczas przeprowadzania częściowej likwidacji skażeń
OP-1M jako kombinezon stosuje się w następujących przypadkach:
• działań w terenie silnie skażonym środkami trującymi

• działań w terenie skażonym substancjami promieniotwórczymi i środkami
biologicznymi w razie powstania kurzu
• pokonywania terenu skażonego pieszo oraz pod ogniem broni maszynowej
przeciwnika
• poddawania całkowitej likwidacji skażeń średniego i ciężkiego uzbrojenia
oraz środków transportu
• wykonywania zadań rozpoznania skażeń
86
7.7 PODZIAŁ ŚRODKÓW OCHRONY PRZED SKAŻENIAMI ORAZ ZASADY
ICH UŻYCIA
W skład ISOPS zalicza się:
• sprzęt dozymetryczny
• maskę przeciwgazową i odzież ochronną
• środki do udzielania pierwszej pomocy
• indywidualne pakiety do likwidacji skażeń
W skład indywidualnego pakietu przeciwchemicznego ATLAS wchodzą:
• maść profilaktyczno - odkażająca 1 szt.

• odkażalnik proszkowy 1 szt.
• odkażalnik organiczny 1 szt.
• rozpylacz 1 szt.
• rękawica 1 szt.
• ściereczki 2 szt.
Przed spodziewanym skażeniem BST posmarować połową zawartości tuby twarz,

szyję i dłonie. Smarowanie powtórzyć po około 1 godzinie.
Indywidualny pakiet odkażający PChW-012 wchodzi w skład osobistego

wyposażenia każdego żołnierza i służy do odkażania (likwidacji środków bojowych)
broni osobistej oraz wyposażenia ( o powierzchni do 1m 2). Pakiet w opakowaniu
z folii polietylenowej zawiera ok. 120g podchlorynu wapniowego ( w słoiku
polietylenowym), woreczek z folii, pakiet ogrzewczy i pięć serwetek.
Pakiet ogrzewczy zawiera kilka gramów tiosiarczanu sodowego, który w reakcji
egzotermicznej z podchlorynem wapniowym powoduje podniesienie temperatury
roztworu o kilkadziesiąt Kelwinów. przygotowanie do użycia polega na rozerwaniu
opakowania, napełnieniu woreczka z folii wodą (latem do górnej kreski, zimą do
dolnej, co stanowi ok. 0,5dm3), wsypaniu i wymieszaniu kolejno zawartości pakietu
grzejnego i słoika z podchlorynem wapniowym oraz dodaniu koncentratu P-710
w ilości 5g (tubki). Ze skażonych powierzchni zbiera się serwetką krople środka
trującego i nową serwetką nanosi podgrzany roztwór odkażający, a po dwóch
minutach usuwa się roztwór, powtarza odkażanie i zmywa następnie powierzchnię
broni wodą, wyciera do sucha i konserwuje.
87
7.8 WYKRYWANIE, ROZPOZNANIE I OBSERWACJA SKAŻEŃ
Rozpoznanie skażeń to działanie mające na celu stwierdzenie faktu wystąpienia

zdarzenia CBRN lub obecności czynnika CBRN w środowisku. Realizowane jest
poprzez obserwację, wykrywanie oraz szczegółowe rozpoznanie skażeń.
Obserwacja to systematyczne śledzenie przestrzeni powietrznej, obszarów

naziemnych, ludzi, zwierząt oraz materiałów. W tym celu wykorzystywane są
przyrządy obserwacji wzrokowej, dźwiękowej, elektronicznej, dokumentowania
fotograficznego lub inne urządzenia służące do stwierdzenia obecności lub braku
zagrożenia CBRN.
Wykrywanie to działanie mające na celu potwierdzenie faktu wystąpienia zdarzenia

CBRN lub obecności czynnika CBRN.
Przyrządy do rozpoznania skażeń podzielone są na trzy kategorie w zależności

od sposobu ich wykorzystania:
• Detektory punktowe - to sprzęt przeznaczony do wykrywania środków

promieniotwórczych, biologicznych lub chemicznych w punkcie ich
umiejscowienia w terenie
• Detektory do wykrywania skażeń na odległość - to sprzęt zdolny
do wykrywania środków promieniotwórczych, biologicznych lub chemicznych
na odległość
• Detektory wynośne - to sprzęt poprzednio wymienionych typów, który może
być rozmieszczony w pewnej odległości od miejsca odczytu wskazań.
Identyfikacja skażeń to działania zmierzające do ustalenia rodzaju środka

lub materiału użytego w czasie wystąpienia zdarzenia CBRN i obejmuje pobieranie
prób materiałów skażonych, transport oraz analizę laboratoryjną.
Rozróżniamy trzy typy identyfikacji o różnym stopniu wiarygodności:
• Identyfikacja wstępna - służy do uzyskania natychmiastowej informacji

o wystąpieniu skażeń. Prowadzona jest w miejscu zdarzenia i pozwala
dowódcy na oszacowanie zagrożenia CBRN
• Identyfikacja potwierdzona - jest prowadzona przez mobilne laboratoria
OPBMR lub laboratoria stacjonarne. Podczas identyfikacji powinny być
zastosowane przynajmniej dwie różne metody analityczne
• Identyfikacja dowodowa - jest to identyfikacja z wykorzystaniem naukowo
potwierdzonych metod analitycznych. Szczegółowa analiza prowadzona
jest przez certyfikowane laboratoria.
Monitoring jest to działanie polegające na ciągłej lub okresowej obserwacji i analizie

zmian zachodzących w sytuacji skażeń w określonym obszarze działania. W ramach
monitoringu dokonuje się wielokrotnych pomiarów skażeń w tym samym miejscu,
obserwując i analizując na bieżąco wszelkie zmiany.
88
7.9 SKAŻENIE - POWSTAWANIE I LIKWIDACJA
Skażenie jest to osadzanie się środków promieniotwórczych , biologicznych

lub chemicznych na obiektach, obszarach, osobach lub przedmiotach, w formie
zaabsorbowanej lub adsorbowanej, a także grawitacyjne. Skażenie może powstać
bezpośrednio na skutek zdarzenia CBRN lub pośrednio poprzez przeniesienie
skażeń z innych poprzednio skażonych obiektów i obszarów.
Likwidacja skażeń jest procesem mającym na celu zapewnienie bezpieczeństwa

stanowi osobowemu, obiektom i rejonom poprzez usunięcie z powierzchni substancji
promieniotwórczych, a także zbieranie, niszczenie, neutralizację oraz usuwanie
środków biologicznych i chemicznych skażających powierzchnie lub znajdujących
się w ich pobliżu.
Rodzaje skażeń:
• skażenia promieniotwórcze - uderzenia jądrowe, zdarzenia radiacyjne

• skażenia biologiczne
• skażenia chemiczne - BST
• skażenia wtórne - kurz, pył, wiatr, woda, zanieczyszczenia
Likwidacja skażeń uwarunkowana potrzebami sytuacji operacyjnej może przybrać

formę bierną lub aktywną:
• bierna likwidacja skażeń - zwana ,,naturalną likwidacją skażeń" lub

oddziaływaniem czynników atmosferycznych jest naturalnym procesem
oczyszczania ze skażenia, nie wymagającym zaangażowania posiadanych
sił i środków. Obiekty pozostawione do biernego odkażania powinny być
izolowane i oznakowane jako niebezpieczne
• aktywna likwidacja skażeń polega na zbieraniu i usunięciu substancji
promieniotwórczych, a także zbieraniu, niszczeniu, neutralizacji oraz usuwaniu
substancji chemicznych i biologicznych ze skażonego stanu osobowego lub
sprzętu (terenu lub infrastruktury) poprzez wykorzystanie procesów
chemicznych lub mechanicznych.
W ramach aktywnej likwidacji skażeń prowadzona jest likwidacja natychmiastowa,

operacyjna i całkowita.
Natychmiastowa likwidacja skażeń jest prowadzona przez pojedynczych żołnierzy

bezpośrednio po wystąpieniu skażeń w celu zminimalizowania strat i ochrony życia
skażonych stanów osobowych, a także ograniczenia rozprzestrzeniania skażeń.
Może obejmować likwidację skażeń części umundurowania lub wyposażenia.
Operacyjna likwidacja skażeń jest prowadzona przez pojedynczych żołnierzy

lub pododdziały w celu umożliwienia prowadzenia dalszych działań, zmniejszenia
89
zagrożenia kontaktowego ze skażeniami, wyeliminowania konieczności lub skrócenia
czasu przebywania w ISOPS. Zakres jej prowadzenia jest ograniczony do części
wyposażenia, uzbrojenia i sprzętu oraz terenu istotnego dla działania wojsk.
Całkowita likwidacja skażeń jest prowadzona przez jednostki (pododdziały)

ze wsparciem lub bez wsparcia w celu obniżenia stopnia skażenia stanu osobowego,
uzbrojenia, wyposażenia, środków materiałowych lub obszarów działania
do możliwie najniższego poziomu, a także umożliwienia zdjęcia części lub całości
indywidualnych środków ochrony oraz stworzenie warunków do prowadzenia działań
z minimalnymi ograniczeniami.
Likwidacja skażeń realizowana jest według następujących zasad:
• natychmiast jak to jest możliwe

• tylko to co niezbędne lub wymagane potrzebami operacyjnymi
• możliwie jak najbliżej rejonu skażonego
• stosownie do ustalonych priorytetów operacyjnych
Alarm o skażeniach to rodzaj alarmu ogłaszanego za pomocą ustalonych środków

(syren, rozgłośni radiowych, gongów, dzwonów itp.) w celu powszechnego
ostrzeżenia o grożącym niebezpieczeństwie skażeń w razie bezpośredniego ich
wykrycia, a także jeśli przewidywane skażenie nastąpi przed upływem 30 minut.
Po usłyszeniu tego alarmu należy jak najszybciej:
• udać się w kierunku budowli ochronnych lub postępować zgodnie z innymi

zaleceniami
• w razie braku możliwości ukrycia się w budowlach trzeba natychmiast wyjść
z terenu skażonego pamiętając o zasadach zachowania się: nie wolno jeść,
pić, palić papierosów, opierać się o drzewa i ściany budynków, siadać,
wzniecać kurzu, brać do rąk jakichkolwiek przedmiotów, należy omijać kałuże
i miejsca porośnięte trawą lub inną roślinnością, w tym drzewami.
Przebywający w terenie skażonym powinien nałożyć środki indywidualnej
ochrony. Po opuszczeniu terenu skażonego należy wykonać zabiegi sanitarne
i poddać się badaniu lekarskiemu.
90
8. POWSZECHNA OBRONA PRZECIWLOTNICZA
8.1 POWSZECHNA OBRONA PRZECIWLOTNICZA - DEFINICJA,

PODZIAŁ I ZADANIA
POPL - to zespół przedsięwzięć mających na celu samoobronę wojsk w sytuacji

zagrożenia lub bezpośredniego uderzenia ŚNP (Środki Napadu Powietrznego)
przeciwnika.
Powszechną obronę przeciwlotniczą organizuje się w każdym rodzaju działań.
Organizatorami są dowódcy na wszystkich poziomach dowodzenia.
Powszechna Obrona
Przeciwlotnicza
PASYWNA AKTYWNA
Pasywna OPL obejmuje zespół czynności realizowanych przez każdy pododdział

(załogę), związanych z zabezpieczeniem ludzi i sprzętu przed rozpoznaniem
i zmniejszeniem skutków napadu powietrznego przeciwnika.
Do zasadniczych przedsięwzięć z zakresu pasywnej OPL zalicza się:
• maskowanie pododdziałów i elementów ugrupowania bojowego
• rozśrodkowanie pojazdów oraz okresową zmianę miejsc ich rozmieszczenia
• przygotowanie schronów przeciwlotniczych oraz wykorzystanie ochronnych
i obronnych właściwości terenu
• likwidacja skutków uderzeń ŚNP
Maskowanie to zespół czynności mających na celu ukrycie sił i środków przed

rozpoznaniem powietrznym przeciwnika, wprowadzenie w błąd co do położenia
oddziałów, pododdziałów (sił) własnych oraz prowadzonych przez nie działań,
a także utrudnienie przeciwnikowi skutecznego rażenia ogniowego.
Maskowanie realizuje się własnymi siłami i środkami w sposób ciągły, stosując
głównie etatowe i podręczne środki maskujące, malowanie maskujące, maskowanie
świateł i elementów odblaskowych oraz wykorzystując maskujące właściwości
i ukształtowanie terenu, pory doby i warunków atmosferycznych, a także
ograniczając czas pracy urządzeń elektronicznych.
91
Rozśrodkowanie to rozmieszczenie wojsk (sił i środków) minimalizujące
efektywność użycia uzbrojenia przez przeciwnika, zmniejszające własne straty oraz
stwarzające dogodne warunki do prowadzenia walki. Oddziały, pododdziały (siły)
rozśrodkowuje się z uwzględnieniem otrzymanych przez nie zadań, posiadanego
czasu, właściwości ochronnych sprzętu bojowego (obiektów) oraz charakteru terenu.
Rozśrodkowanie nie powinno utrudniać dowodzenia, współdziałania, tworzenia
ugrupowania bojowego (marszowego) i prowadzenia działań bojowych.
Rozśrodkowanie sił i środków powinno umożliwiać prowadzenia ognia do celów
powietrznych.
Likwidacja skutków uderzeń przeciwnika powietrznego obejmuje działania mające

na celu odtworzenie gotowości bojowej pododdziałów oraz przywrócenie korzystnych
warunków do prowadzenia dalszych działań po uderzeniu z powietrza.
Aktywna OPL obejmuje:
• rozpoznanie przestrzeni powietrznej

• ostrzeganie i alarmowanie o zagrożeniach powietrznych
• wykorzystanie broni pokładowej i strzeleckiej pododdziału lub przydzielonych
środków OPL do walki z nisko lecącymi środkami napadu powietrznego
przeciwnika
Ostrzeganie wojsk to działanie mające na celu przyjęcie oraz terminowe

przekazanie do podległych wojsk (sił) komunikatów (sygnałów) uprzedzających
o prawdopodobnym wystąpieniu zagrożenia uderzeniami środków napadu
powietrznego, a także wskazanie zalecanych działań zabezpieczających
i ochronnych. Realizowane jest od poziomu związku taktycznego (ZT) wzwyż
na podstawie informacji uzyskanych z ośrodków rozpoznania radiolokacyjnego
i radioelektronicznego w ramach narodowego i sojuszniczego systemu rozpoznania
lub na podstawie informacji otrzymanych z jednostek podległych, współdziałających
i nadrzędnych.
Alarmowanie wojsk to działanie realizowane w przypadku wystąpienia realnego

uderzenia przeciwnika powietrznego, mające na celu natychmiastowe przekazanie
sygnału „Alarm powietrzny” do określonych osób, pododdziałów (oddziałów), a także
podjęcie wcześniej zaplanowanych czynności na sygnał, w tym wprowadzenie stanu
gotowości dla pododdziałów dyżurnych oraz ukrycie w schronach pozostałego stanu
osobowego jednostki. Alarmowanie organizuje się i prowadzi na podstawie
rozpoznania własnego lub komunikatów (sygnałów) ostrzegawczych z dostępnych
źródeł rozpoznania technicznego i wzrokowego. Sygnały o zagrożeniu z powietrza
podaje się dostępnymi sposobami (głosem, syreną, gongiem, racą świetlną oraz
przez techniczne środki łączności).
92
8.2 ZADANIA DOWÓDCY DRUŻYNY W ZAKRESIE POPL
Zadania dowódcy drużyny w zakresie POPL:

1. Podstawowe w działaniach bojowych:
• organizacja rozpoznania przeciwnika powietrznego i alarmowania w oparciu
o wyznaczonych obserwatorów (posterunek obserwacyjny)
• organizacja ognia do zwalczania środków powietrznych
• ustalenie zasad postępowania na wypadek ataku powietrznego
• zasady realizacji przedsięwzięć w ramach likwidacji skutków uderzeń ŚNP
2. W warunkach garnizonowych:
Zadania dowódcy drużyny po ogłoszeniu przez służbę dyżurną alarmu powietrznego

,,UWAGA, UWAGA, UWAGA, OGŁASZAM ALARM POWIETRZNY dla..." :
• nadzoruje pobieranie broni, hełmów, masek dla żołnierzy wyznaczonych

do pododdziału alarmowego
• kieruje kierowcę do garażu celem wyprowadzenia pojazdu wyznaczonego
do pododdziału alarmowego
• dowodzi drużyną w trakcie zajmowania stanowisk ogniowych, osiągnięcia
gotowości do prowadzenia ognia jako pododdział alarmowy
• organizuje obserwację powietrzną zgodnie z wytycznymi przełożonego
• nadzoruje zajęcie ukryć / schronów przez żołnierzy drużyny w przypadku gdy
nie są wyznaczeni do pododdziału alarmowego
93
9. INŻYNIERYJSKO - SAPERSKIE
9.1 CHARAKTERYSTYKA MATERIAŁÓW WYBUCHOWYCH I ŚRODKÓW

ZAPALAJĄCYCH
Materiałami wybuchowymi (MW) nazywamy związki chemiczne lub ich mieszaniny,

zdolne pod wpływem określonego oddziaływania zewnętrznego do bardzo szybkiej
przemiany chemicznej połączonej z wydzieleniem silnie nagrzanych oraz sprężonych
dużych ilości gazów, które gwałtownie rozprężając się są w stanie wykonać pracę
mechaniczną.
Materiały wybuchowe można sklasyfikować pod względem chemicznym i użytkowym.
Wybuch jest to zjawisko gwałtownej przemiany fizycznej, jądrowej lub chemicznej

materiału albo mieszaniny materiałów, połączonej ze zmianą stanu równowagi
układu, wykonaniem pracy chemicznej, efektem dźwiękowym i zazwyczaj świetlnym.
Ładunkiem nazywamy określoną ilość materiału wybuchowego.
Trotyl jest podstawowym materiałem wybuchowym stosowanym w minerstwie

wojskowym. Jest to twarda, krystaliczna substancja, jasnożółta lub jasnobrunatna
o gorzkim smaku. Zapalony pali się silnie kopcącym płomieniem lecz nie wybucha.
Plastyczny materiał wybuchowy jest materiałem wybuchowym kruszącym

o konsystencji plastycznej, zabarwieniu białym z odcieniem szarym lub żółtym.
Pali się z sykiem jasnym płomieniem.
MELINIT, TETRYT, PENTRYT, HEKSOGEN, OKTOGEN, NITROGLICERYNA
Podstawowa charakterystyka amunicji saperskiej:
➢ naboje wiertnicze 75g - prasowany

➢ kostka 200 g - prasowany
➢ ładunek 400 g - lany
➢ ładunek cylindryczny 5 kg - lany
➢ ładunek cylindryczny 8 kg - lany
94
Spłonka pobudzająca służy do zainicjonowania wybuchu ładunku MW.
Jest to aluminiowa tulejka z wgłębieniem kumulacyjnym w dnie, wzmacniającym
działaniem spłonki. Wewnątrz tulejki znajduje się ładunek MW zamknięty miseczką
aluminiową, skierowaną swą wklęsłością do wnętrza spłonki.
Spłonka nr 8 A-TAT:
masa MW - TNRO 0,1g, AZYDEK OŁOWIU 0,2g, PENTRYT 1,2g
1 2 3 Miseczka z otworem
Wolna przestrzeń
Wgłębienie kumulacyjne Siateczka jedwabna
1 – pentryt;2 – azydek ołowiu; 3 – trinitrorezorcynian
Lont prochowy (LP) czarny tzw. wolnopalny, jest przeznaczony do powodowania

wybuchu spłonek pobudzających, a tym samym ładunków MW sposobem ogniowym.
Lont detonujący (LD) czerwony, służy do powodowania jednoczesnego wybuchu

szeregu ładunków.
Zapalnik elektryczny (ZE) składa się z zapłonnika elektrycznego ( główki zapalczej)

i spłonki pobudzającej nr 8 A-TAT, połączonych ze sobą w jednej metalowej tulejce.
Dla ludzi znajdujących się w terenie otwartym przyjmuje się następujące bezpieczne
odległości dla wybuchu ładunku o masie do 10 kg:
➢ w powietrzu 50m
➢ na gruncie 100m
➢ kruszenie lodu
• ładunkiem pojedynczym 100m
• grupą ładunków 200m
• likwidacja zatorów lodowych 300m
➢ wysadzanie drewna 150m
➢ niszczenie konstrukcji murowych 350m
➢ niszczenie konstrukcji metalowych 500m
➢ wysadzanie gruntu (na wyrzucenie) 350m
95
9.2 CHARAKTERYSTYKA WYBRANYCH MIN
Wyszczególnienie TM - 62 M MKU
Masa ogólna [kg] 9,5 - 10 9
Masa MW [kg] 7 - 7,5 5,6
trotyl lany trotyl lany

mieszanka MS
Rodzaj MW
Nazwa zapalnika MWCz-62 MW-5 + MD-2

MWSz-62 Prętowy
MWZ-62 + MD-2
Elektryczny
Materiał kadłuba Blacha stalowa Blacha stalowa
Wysokość [mm] 128 226
Średnica [mm] 320 272
Mina TM - 62M - przeznaczona jest do niszczenia pojazdów opancerzonych

i w zależności od zastosowanego zapalnika może być miną przeciwgąsienicową
lub przeciwdenną.
Ze względu na swoje walory konstrukcyjne ma dużą odporność na działanie fali
uderzeniowej. Podczas zakładania przeciwpancernych pól minowych może być
ustawiana sposobem ręcznym i za pomocą środków mechanicznych oraz
śmigłowców.
96
Mina MKU - może być stosowana do zakładania przeciwpancernych pól minowych
jako mina przeciwgąsienicowa, przeciwdenna i kierowana.
Jest przeznaczona do niszczenia pojazdów opancerzonych oraz niszczenia
stalowych i żelbetonowych obiektów jako ładunek kumulacyjny (który z odległości
50cm przebija płytę stalową o grubości 50mm, a płytę żelbetową o grubości 70mm).
9.3 KOMENDY PODCZAS WYSADZANIA
W czasie wysadzania ładunków MW obowiązują jednolite i jednoznaczne komendy:
1. „UZBROIĆ ŁADUNKI” - na tę komendę żołnierze umieszczają spłonki

zapalników lontowych i odcinków lontu detonującego w gniazdach ładunków
MW.
2. „PRZYGOTOWAĆ SIĘ DO WYSADZANIA” - na tę komendę żołnierze
przygotowują się do opalenia zapalnika lontowego.
3. „WYSADZAĆ” - na tę komendę żołnierze zapalają końcówkę zapalnika
lontowego.
4. „ODCHODZIĆ” - na tę komendę odchodzą wszyscy żołnierze z miejsca
wysadzania.
5. „KONIEC WYSADZANIA”
97
10. BUDOWA I EKSPLOATACJA SPRZĘTU WOJSKOWEGO
10.1 EKSPLOATACJA SpW
Eksploatacja jest to zespół celowych działań organizacyjno - technicznych

i ekonomicznych ludzi ze sprzętem oraz wzajemne relacje występujące pomiędzy
nimi od chwili przyjęcia sprzętu do wykorzystania zgodnie z przeznaczeniem,
aż do jego likwidacji (wybrakowania).
EKSPLOATACJA
UiSW
OBSŁUGIWANIE UŻYTKOWANIE
OBSŁUGIWANIE NAPRAWA PRZECHOWYWANIE OBSŁUGIWANIE

TECHNICZNE ORGANIZACYJNE
Obsługiwanie bieżąca krótkookresowe

bieżące:
- przed użytkowaniem średnia
- w czasie użytkowania
długookresowe
- po użytkowaniu
główna
Obsługiwanie
okresowe: konserwacyjna
- niższego i wyższego
rzędu
- metrologiczne gwarancyjna wprowadzenie do eksploatacji
Obsługiwanie w czasie wycofanie z eksploatacji

przechowywania:
- przed magazynowaniem przewożenie, transport
- w czasie magazynowania
- po magazynowaniu
Obsługiwanie specjalne Obsługiwanie roczne Obsługiwanie dniach technicznych
98
Eksploatacja sprzętu obejmuje działania, których istotą jest:
• użytkowanie sprzętu
• obsługiwanie sprzętu
Użytkowanie to świadome i planowe działanie ze zdatnym sprzętem (posiadającym

wymaganą gotowość techniczną) w celu wykonania określonych zadań
(wykorzystania funkcji użytkowych sprzętu zgodnie z przeznaczeniem).
Obsługiwanie to celowe działanie ze sprawnym lub niesprawnym dla umożliwienia

jego użytkowania.
Sprawność techniczna sprzętu to całokształt parametrów i cech odniesionych do

wymagań zawartych w dokumentacji taktyczno - eksploatacyjnej, charakteryzującej
sprzęt. Na stan techniczny sprzętu składa się jego sprawność i utrzymanie.
Utrzymanie sprzętu to stan charakteryzujący dbałość użytkownika o sprzęt,

określany przez zespół cech odniesionych do wymagań zawartych w dokumentacji
techniczno - eksploatacyjnej.
W zależności od sposobu użytkowania sprzęt dzieli się na następujące grupy

eksploatacji:
• grupę eksploatacyjną (użytek bieżący)

• grupę konserwacyjną (w przechowywaniu)
Grupę eksploatacyjną (UB) stanowi sprzęt przeznaczony do zabezpieczenia zadań

szkoleniowych, gospodarczych i szkoleniowo - produkcyjnych jednostek.
Grupę konserwacyjną (w przechowywaniu) stanowi sprzęt zapasu wojennego

(ZW) oraz pozostały sprzęt, niezaliczony do grupy użytku bieżącego.
99
PODZIAŁ UiSW
NA GRUPY
EKSPLOATACYJNA KONSERWACYJNA
ZAPAS KONSERWACJA
NIENARUSZALNY
(ZW)
DŁUGOOKRESOWA
(KD)
od 1 roku do 5 lat
KRÓTKOOKRESOWA
(KK)
od 1m-ca do 1 roku
UiSW klasyfikuje się w zależności od jego stanu technicznego do jednej

z następujących kategorii:
I. Sprzęt nowy, nieużytkowany, przechowywany w magazynach, sprawny

technicznie, w pełni ukompletowany
II. Sprzęt sprawny technicznie, wydany do użytkowania
III. Sprzęt o zaniżonych parametrach technicznych lub wymagający naprawy
średniej (NS)
IV. Sprzęt niesprawny technicznie wymagający naprawy głównej (NG)
V. Sprzęt niesprawny technicznie z wypracowaną normą docelową eksploatacji,
oczekujący na zagospodarowanie, wybrakowanie lub przekazanie poza SZ.
100
10.2 DZIEŃ TECHNICZNY
W ramach Dnia Technicznego realizuje się:
• należne obsługiwanie okresowe

• obsługiwanie podczas przechowywania wynikające z obowiązujących
instrukcji
• sprawdzenie stanu technicznego sprzętu i jego wyposażenia
• szkolenie z zasad bezpieczeństwa eksploatacji sprzętu
• szkolenia doskonalące i sprawdzające znajomość zasad eksploatacji
i bezpieczeństwa użytkowania sprzętu
• czynności przygotowujące sprzęt do planowanego intensywnego użycia
np. szkolenie poligonowe
• czynności przygotowujące UiSW w różnych warunkach klimatycznych
Dowódca pododdziału oraz podległe mu osoby funkcyjne muszą czuć się

odpowiedzialnie za realizację przedsięwzięć DT jako elementu procesu utrzymania
UiSW w sprawności technicznej.
Organizacja DT obejmuje trzy etapy:
➢ Przygotowawczy
➢ Realizacji
➢ Zakończenia
Etap przygotowawczy obejmuje:
• zbieranie informacji
• opracowanie dokumentacji
• organizowanie zabezpieczenia materiałowo - technicznego
• szkolenie brygad i załóg
Etap realizacji - metody:
• indywidualna
• brygadowa
• potokowa
Etap zakończenia następuje po uzyskaniu sprawności technicznej. Dowódcy

pododdziałów dokonują podsumowania w którym powinni:
- zebrać informacje od brygad

- omówić niedociągnięcia
- ocenić załogi i brygady dokonujące obsługi
101
10.3 OBSŁUGIWANIE OKRESOWE
Obsługiwanie okresowe to wykonywanie obowiązkowych prac smarowniczych,

regulacyjnych i innych, których częstotliwość jest mniejsza od częstotliwości OB oraz
zapobieganie przyczynom mogącym powodować nadmierne zużycie lub uszkodzenie
zespołów, podzespołów i części.
Dokumenty związane z obsługiwaniem:
• Karta Usług Technicznych

• rozkaz wyjazdu
• książka ewidencji obsługiwań technicznych i zabezpieczeń konserwacyjnych
• książka pojazdu mechanicznego
• karta pracy sprzętu
Obsługiwanie niższego rzędu:
OO-1 - kompleksowa kontrola stanu technicznego pojazdu, odtworzenie parametrów

eksploatacyjnych i regulacyjnych zespołów i podzespołów.
Obsługiwanie wyższego rzędu:
OO-2 - wymiana mps oraz nowe czynności, które nie mieszczą się w zakresie
obsługiwania niższego rzędu
Przyrządy pomiarowe podlegają kontroli metrologicznej poprzez:
• kalibrację
• legalizację
• wzorcowanie
Za właściwą eksploatację UiSW w zakresie działalności metrologicznej odpowiada

każdy użytkownik przyrządu pomiarowego.
102
10.4 CHARAKTERYSTYKA TAKTYCZNO - TECHNICZNA I OGÓLNA
BUDOWA POJAZDÓW GĄSIENICOWYCH
Charakterystyka taktyczno – techniczna i ogólna budowa czołgu LEOPARD 2A4:
Czołg bojowy Leopard stosowany jest do zwalczania celów opancerzonych,

naziemnych i powietrznych karabinem maszynowym. Wyposażony w przyrząd
termowizyjny może być zastosowany w dzień, w nocy w warunkach złej widoczności
jak i do zwalczania celów zamaskowanych. Nie narażając załogi czołg może
operować w terenie zatrutym, skażonym i napromieniowanym. Przy pomocy
dodatkowego wyposażenia może pokonywać przeszkody wodne o maksymalnej
głębokości do 4m.
Załoga: 4 osoby
Zasięg: 550 km
Silnik: MTU MB 873 Ka 501, 4-suwowy, 12-cylindrowy o mocy 1500KM
Pojemność zbiorników paliwa 1200 dm³
Masa bojowa: 55,15 t
Uzbrojenie:
- 120 mm gładko lufowa armata Rh-M-120

- km.MG3A1 kal.7,62 mm- sprzężony z armatą
- km MG3A1 kal.7,62 mm, przeciwlotniczy, zamontowany na wieży

- szesnaście (2x8) wyrzutni granatów dymnych
103
Podział wnętrza:
1. Przedział bojowy
2. Przedział hydrauliki
3. Przedział elektroniki
4. Przedział amunicyjny w wieży
5. Przedział napędowy
6. Zasobnik amunicji w kadłubie
7. Przedział kierowcy
Charakterystyka taktyczno – techniczna i ogólna budowa czołgu PT-91 TWARDY.
Czołg średni PT-91 jest gąsienicowym wozem bojowym, mającym silne uzbrojenie,
niezawodną osłonę pancerną i wysokie wskaźniki manewrowości. Jest
przeznaczony do walki z czołgami, działami pancernymi i innymi środkami
opancerzonymi, obezwładniania i niszczenia środków ogniowych i siły żywej
przeciwnika, obezwładniania celów powietrznych
Typ czołgu: średni,

Marka: PT 91 TWARDY
Masa bojowa: 45,3 t,
Załoga: 3 żołnierzy
104
Typ silnika: silnik wysokoprężny, 12-cylindrowy PZL-Wola S-12U o mocy
625 kW (850 KM)
Pancerz: kompozytowy, warstwowy reaktywny, grubość :
- kadłub 220 mm
- wieża ok. 400 mm
- boki kadłuba 80 mm
Długość:
- całkowita : 9,53 m
- kadłuba : 6,86 m
Szerokość: - 3,37 m
- z ekranami przeciw kumulacyjnymi : 3,59 m
Wysokość : - 2,19 m
Prześwit : - 0,395 m
Prędkość: - 60 km/h (po drodze)
- 40 km/h (w terenie)
Zużycie paliwa:
- po drodze twardej - 310l
- po drodze gruntowej - 450l
Poj. zbiorników paliwa:
- głównego - 705l
- zapasowego - 495l
Uzbrojenie:
Armata 2A46 D-81 TM (Rapira 3) -kal. 125 mm

Karabin maszynowy PKT- kal. 7,62 mm
Przeciwlotniczy wielkokalibrowy karabin maszynowy NSW - kal. 12,7 mm
Ogólna budowa PT-91 Twardy:

• Wieża
• Kadłub pancerny
• Układ bieżny
•
Kadłub czołgu dzieli się na trzy przedziały:
• kierowania,
• bojowy
• napędowy
105
Charakterystyka taktyczno – techniczna i ogólna budowa BWP-1.
Typ wozu : gąsienicowy, opancerzony, pływający

Marka: BWP 1
Ciężar bojowy: 13,0 t +2%
Załoga: 3+ 8 (miejsc w desantach)
Wymiary:
Długość : 6735mm,
Szerokość: 2940mm,
Wysokość :2068 mm,
Prześwit: 370 mm,
Zasięg po szosie: 550-600 km
Średnie zużycie paliwa :( po szosie) 92 l
Ilość biegów: 5+W
Maks. prędkość :
- po szosie 65 km/h
- pływania:
• do przodu: nie mniej niż 7 km/h
• do tyłu: ok. 2 km/h
Silnik: UTD-20, ZS, 6 cylindrowy, chłodzony cieczą,
o mocy 300/350 KM przy 2600 obr/min
Pojemność zbiorników paliwa: 462 l
Uzbrojenie:
• Armata 2A28 Grom: kalibru 73 mm
• Karabin maszynowy PKT: kalibru 7,62 mm
• Wyrzutnia ppk 9M14M: Malutka
106
Ogólna budowa BWP 1
• wieża
• kadłub pancerny
• układ bieżny
BWP dzieli się na 4 przedziały:
• Kierowania,
• Napędowy,
• Bojowy,
• Desantowy
10.5 CHARAKTERYSTYKA TAKTYCZNO – TECHNICZNA I OGÓLNA

BUDOWA KOŁOWYCH TRANSPORTERÓW OPANCERZONYCH
Charakterystyka taktyczno – techniczna i ogólna budowa pojazdu BRDM
Typ pojazdu - kołowy pływający

Kadłub - spawany z płyt pancernych
Ciężar całkowity - 7100 kg
Ciężar bez załogi - 6600 kg
Załoga - 5 osób
Wymiary gabarytowe:
- Długość kadłuba 5750 mm
- Długość kadłuba z kołem zapasowym 6290 mm
- Szerokość kadłuba 2425 mm
Maksymalna prędkość:
- Dopuszczalna po szosie 90 km/h
- W czasie pływania 8-12 km/h
Zużycie paliwa:
- Po szosie 22 dm³
- Po drodze gruntowej 32-35 dm³
107
Zasięg przebiegu przy jeździe po szosie 660 km
Typ silnika - IVECO aifo-8040 SRC-21.11
Rodzaj silnika - rzędowy, pionowy
Zasada działania - 4-suwowy z wtryskiem bezpośrednim
z turbodoładowaniem
Max. moc - 125 kW przy 2600 obr/min
Max. moment obrotowy - 550 N/m przy 1300 obr/min
Ilość cylindrów -4
Średnica cylindrów - 104 mm
Skok tłoka - 115 mm
Pojemność skokowa - 3900 cm³
Uzbrojenie BRDM
Karabiny maszynowe:
- 12,7mm wkm NSW
- 7,62mm km PKT
Szybkostrzelność praktyczna:
- Dla wkm NSW 80-100 strz./min
- Dla km PKT do 250 strz./min
Jednostka ognia:
- Naboje do wkm NSW 1000 szt.
- Naboje do km PKT 2000 szt.
108
Charakterystyka taktyczno – techniczna i ogólna budowa pojazdu KTO Rosomak.
Pojazd 8x8 Rosomak jest modułowym, pływającym kołowym transporterem

opancerzonym, mogącym prowadzić działania w każdych warunkach terenowych i
klimatycznych, w dzień i w nocy. Pojazd występuje w różnych wersjach bazowej –
bez wieży, bojowej, wóz- medyczny, łączności oraz samobieżna moździerz.
Silnik SCANIA
Model - DJ 12 49 A 03 PE
Typ - wysokoprężny z bezpośrednim wtryskiem paliwa wyposażony
w turbodoładowanie z intercoolerem
Pojemność skokowa - 11,7 L
Liczba cylindrów - 6 rzędowy
Max moment obrotowy - 1670 / 1970 Nm
Moc max - zakres podstawowy - 294 kW ( ok. 400 KM )
- zakres bojowy - 360 kW ( ok. 490 KM )
• załoga 3+8,
• masa bojowa: około 22500kg,
• długość całkowita: 7880mm,
• szerokość całkowita: 2830mm,
• wysokość całkowita: 2390mm, wieża 885mm
• rozstaw kół: 2450mm,
109
• prześwit (położenie środkowe): 430mm,
• zapas paliwa: 325 litrów,
• prędkość maksymalna: po drodze 100km/h, w wodzie 10km/h,
• zasięg: min. 500km,
• pokonywane wzniesienia: do 75%,
• maksymalny przechył boczny: do 30 stopni,
• pokonywane ściany pionowe: 0,5m,
• pokonywane brody: 1,5m,
• pokonywane rowy: 2,1m.
Pojemności układu:
• paliwowego - 304L ( zb. prawy 140L, zb. lewy 135L, zb. przejściowy 29L )
• chłodzenia - 77L
• objętość oleju - 37L
• skrzynia biegów - 32L ( do wymiany 16L )
Uzbrojenie KTO ROSOMAK:

Podstawowe uzbrojenie wieży stanowi armata 30-milimetrowa BUSHMASTER Mk44.
Wieża wyposażona jest również w karabin maszynowy UKM 2000C 7,62 mm,
uzbrojenie jest sprzężone mechanicznie z celownikiem dzienno-nocnym dzięki
czemu pozwala na obserwowanie pola walki oraz prowadzenie ognia zarówno
w dzień jak i w nocy. W systemie wieżowym HITFIST 30 mm zainstalowanych jest
sześć wyrzutni granatów dymnych, stanowiących system samoosłony.
System wieżowy HITFIST 30 mm umożliwia integrację z wyrzutnią
przeciwpancernych pocisków kierowanych.
110
10.6 CHARAKTERYSTYKA TAKTYCZNO-TECHNICZNA I OGÓLNA BUDOWA
POJAZDÓW KOŁOWYCH
Charakterystyka i ogólna budowa pojazdów ciężarowo – terenowych:
Samochód ciężarowo-terenowy STAR 266 przystosowany do pracy w trudnych

warunkach drogowych i terenowych, o zapyleniu powietrza do 1.5 g/cm 3,
temperaturze otoczenia od -400C do +500C i wilgotności względnej do 98%. Może
pokonywać teren o pochyleniu poprzecznym do 250 i wzdłużnym do 350 oraz brody
wodne o głębokości do 1.8 m
Samochód wyposażony jest w dwumiejscową kabinę, z dobrze wyposażonym
stanowiskiem pracy kierowcy. Uniwersalna skrzynia ładunkowa, umożliwia załadunek
boczny i tylny bez konieczności demontaży pałąków. Skrzynia ładunkowa
przystosowana do przewozu różnego rodzaju ładunków oraz do przewozu osób.
Silnik - 6-cylindrowy ,wysokoprężny, pojemność skokowa 6,842 dm3
Typ - 359
Napęd - 6x6
Moc max. - 110 kW (150KM)
Prędkość max. - 90 km/h
Zbiorniki paliwa - 2 x 150 dm3 ( 4 x 20dm3 )
Zużycie paliwa - 29-42 dm3/100 km
Sprzęgło - suche, jednotarczowe z amortyzacją obwodową sterowane hydraulicznie
Wymiary pojazdu:
długość - 6900mm,
szerokość - 2500mm
wysokość - 3220mm
111
Wymiary przedziału towarowego:
Głębokość brodzenia - 1,8m
Dopuszczalny przechył boczny - 25 stopni
Dopuszczalny przechył wzdłużny - 35 stopni
Skrzynia biegów: S5-45 na licencji ZF, synchronizowana, pięciobiegowa plus bieg

wsteczny; przełożenia: I - 8.47; II - 4.68; III - 2.72; IV - 1.59;
V - 1.00; wsteczny - 7.87.
Skrzynia rozdzielcza: dwubiegowa z wyjściem napędu na trzy osie z przełożeniem
szosowym 1:1 i terenowym 1:1.86; z elektropneumatycznym
włączaniem napędu przedniego mostu.
Instalacja elektryczna: Wodoodporna i ekranowana, jednoprzewodowa, 12 V
z biegunem ujemnym na masę, alternator trójfazowy 30A
rozrusznik wodoszczelny o mocy 4.8 kW, dwa akumulatory
wodoszczelne 12V, 165 Ah.
112
Charakterystyka i ogólna budowa pojazdów osobowo - terenowych.
Honker - pojazd osobowo - terenowy, w zależności od wersji do przewozu

od 2 do 9 osób. Budowa samochodu oparta jest na konstrukcji ramowej
z 3-drzwiowym metalowym nadwoziem.
Silnik - 4-suwowy, zapłon samoczynny, wtrysk pośredni
Typ - 4CT90-1BE
Moc max. - 64,5kW
Prędkość max. - 115,8 km/h
Zbiorniki paliwa - 2 x 55L
Sprzęgło - suche, jednotarczowe ze sprężyną tarczową, sterowane mechanicznie
Wymiary przedziału towarowego:
wysokość - 1250 mm
Głębokość brodzenia - 0,8m
Dopuszczalny przechył boczny - 20 stopni
113
11. MIĘDZYNARODOWE PRAWO HUMANITARNE KONFLIKTÓW
ZBROJNYCH
11.1 PODSTAWOWE POJĘCIA Z MPHKZ
MPHKZ to normy międzynarodowe ustanowione przez umowy międzynarodowe

lub zwyczaj międzynarodowy, których szczególnym zadaniem jest rozwiązywanie
problemów humanitarnych wynikających bezpośrednio z międzynarodowych
lub nie międzynarodowych konfliktów zbrojnych i które z przyczyn humanitarnych
ograniczają prawo stron konfliktu zbrojnego do swobodnego wyboru metod i środków
prowadzenia działań zbrojnych lub chronią osoby i dobra, które są lub mogą być
dotknięte skutkami konfliktu zbrojnego.
Prawo humanitarne to:
❖ reguły postępowania służące człowiekowi, jego godności, zdrowiu i życiu
❖ normy uchwalone wspólnie przez państwa i przyjęte powszechnie w prawie

międzynarodowym
❖ normy prawne ujęte w formie konwencji i innych umów międzynarodowych,

a także przyjęte zwyczajowo
❖ normy prawna międzynarodowego mające zastosowanie na całym świecie

w czasie pokoju, podczas wojny oraz w innych okolicznościach
❖ zespół przepisów prawa międzynarodowego uchwalonych i przyjętych z myślą

o niesienie pomocy oraz w trosce o człowieka
❖ przede wszystkim Konwencje Genewskie (I - IV) z 12 sierpnia 1949 r.

o ochronie ofiar wojny oraz Protokoły Dodatkowe (I -II) z 1977r. do tych
Konwencji.
Weteran - żołnierz biorący udział w operacjach poza granicami państwa
Kombatant - każdy członek sił zbrojnych, z wyjątkiem personelu medycznego

i duchownego.
Jeńcy wojenni - kombatanci, którzy dostali się w ręce nieprzyjaciela i są w jego

władzy.
114
Uczestnik „levée en masse” - ludność terytorium nie zajętego, która przy zbliżaniu
się nieprzyjaciela spontanicznie i masowo chwyta zabroń, aby stawić opór inwazji
jest uważana za kombatantów pod warunkiem, że jawnie nosi broń i przestrzega
prawa wojennego.
Osoba cywilna - oznacza każdą osobę, która nie należy do sił zbrojnych i nie bierze
udziału w „levée en masse”.
Obiekty cywilne - są to wszystkie obiekty, które nie są obiektami wojskowymi.
Cele wojskowe:
1. Siły zbrojne z wyjątkiem służby medycznej i personelu duchownego oraz

przedmiotów kultu religijnego
2. Urządzenia, budynki i pozycje, gdzie ulokowane są siły zbrojne
lub ich wyposażenie
3. Inne obiekty mogące skutecznie przyczynić się do prowadzenia działań
lub osiągnięcia określonych korzyści wojskowych.
11.2 PODSTAWOWE AKTY PRAWNE
1907 - IV Konwencja haska dotycząca praw i zwyczajów wojny lądowej;

z 18 października oraz Regulamin haski dotyczący praw i zwyczajów wojny lądowej
1949 - Cztery konwencje genewskie:
I - o polepszeniu losu rannych i chorych w armiach czynnych
II - o polepszeniu losu rannych, chorych i rozbitków sił zbrojnych
na morzu
III - o traktowaniu jeńców wojennych
IV - o ochronie osób cywilnych podczas wojny
1954 - Konwencja haska o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego
1977 - Dwa protokoły dodatkowe do czterech konwencji genewskich z 1949 r.,
które wzmacniają ochronę ofiar konfliktów zbrojnych o charakterze
międzynarodowym (protokół I) i niemiędzynarodowym (protokół II)
2005- III Protokół dodatkowy do konwencji genewskich
(Polska jest jego sygnatariuszem od 2005 r., a proces ratyfikacji trwa)
Konwencje genewskie:
❖ zapewniają ochronę ofiarom konfliktów zbrojnych
❖ mają zastosowanie od momentu rozpoczęcia działań zbrojnych do chwili
ostatecznej repatriacji (powrotu na poprzednie miejsce) osób podlegających
ochronie
❖ osoby chronione nie mogą zrzec się przysługującej im ochrony prawnej
115
❖ zabronione są działania odwetowe przeciwko osobom i dobrom chronionym
przez Konwencje Genewskie
❖ postanowienia Konwencji Genewskich stosuje się pod kontrolą mocarstw
opiekuńczych lub Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża
Konwencje genewskie obowiązują:

❖ w każdym przypadku, gdy toczą się działania wojenne (niezależnie od tego
czy wojna została wypowiedziana, czy nie)
❖ we wszelkich okolicznościach, bez względu na kwalifikację konfliktu zbrojnego
przez jego uczestników
❖ wszystkie państwa
❖ w przypadku okupacji, nawet jeśli nie napotyka ona zbrojnego oporu
11.3 PODSTAWOWE ZASADY MPKHZ
Podstawowe zasady ustanawiające ograniczenia prowadzenia walk:
➢ humanitaryzmu
➢ rozróżniania
➢ konieczności wojskowej
➢ zapobiegania zbędnym cierpieniom
➢ proporcjonalności
Zasada humanitaryzmu- w świetle której najwyższą wartością jest życie i zdrowie

ludzkie. Kładzie nacisk na zapobieganie ludzkim cierpieniom, na ich łagodzenie
i na pomoc świadczoną potrzebującym w warunkach konfliktu zbrojnego. Prawdziwy
humanitaryzm łączy się z bezstronnością tj . udzielaniem pomocy według kryterium
nagłości i pilności potrzeb.
Zasada rozróżniania - nakazuje w trakcie prowadzenia działań wojskowych zawsze

dokonywać rozróżniania między ludnością cywilną a kombatantami oraz między
dobrami o charakterze cywilnym a celami wojskowymi. Prowadzone działania
wojskowe powinny być skierowane jedynie przeciwko celom wojskowym.
Zasada konieczności wojskowej - oznacza, że status ochronny może zostać

ograniczony, odroczony lub zniesiony, jeżeli jest to konieczne i stosowane będą
środki niezbędne do wykonania zadania
Zasada zapobiegania zbędnym cierpieniom - zakazuje stosowania wszelkich form

przemocy, które nie są potrzebne i niezbędne do pokonania nieprzyjaciela.
116
Zasada proporcjonalności - mówi nam, iż działanie proporcjonalne ma miejsce,
gdy nie powoduje, iż niezamierzone straty i szkody cywilne są nadmierne
w stosunku do wartości oczekiwanej w trakcie przeprowadzonego działania
bojowego.
11.4 PODSTAWOWE ZASADY MIĘDZYNARODOWEGO CZERWONEGO

KRZYŻA I POLSKIEGO CZERWONEGO KRZYŻA
Międzynarodowy Czerwony Krzyż zajmuje się:
➢ ochroną praw człowieka w czasie konfliktów zbrojnych.
➢ Zapewnianiem skuteczności przepisów prawa międzynarodowego, mających

na celu ochronę określonych kategorii osób przed skutkami działań
wojennych, a także dla rozwoju humanitarnego prawa konfliktów zbrojnych.
➢ prowadzeniem szerokiej akcji pomocy ofiarom wojny
➢ szukaniem zaginionych, oraz doskonalenie przepisów prawa.
➢ ochroną więźniów politycznych
Podstawy działania:
➢ Humanitaryzm - Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego

Półksiężyca zrodzony z troski o niesienie pomocy rannym na polu bitwy bez
czynienia jakiejkolwiek między nimi różnicy, podejmuje zarówno na
płaszczyźnie międzynarodowej, jak i krajowej wysiłki w kierunku zapobiegania
we wszelkich okolicznościach cierpieniom ludzkim i ich łagodzenia. Zmierza
do ochrony życia i zdrowia oraz zapewnienia poszanowania osobowości
człowieka. Przyczynia się do wzajemnego zrozumienia, przyjaźni i współpracy
oraz do trwałego pokoju między wszystkimi narodami.
➢ Bezstronność - nie czyni żadnej różnicy ze względu na narodowość, rasę,

wyznanie, pozycję społeczną lub przekonania polityczne.
Zajmuje się wyłącznie niesieniem pomocy cierpiącym, kierując się ich
potrzebami i udzielając pierwszeństwa w najbardziej naglących przypadkach.
➢ Neutralność - w celu zachowania powszechnego zaufania powstrzymuje się

od uczestnictwa w działaniach zbrojnych oraz - w każdym czasie - w sporach
natury politycznej, rasowej, religijnej lub ideologicznej.
117
➢ Niezależność - jest niezależny. Stowarzyszenia krajowe służąc pomocą
władzom publicznym w ich działalności humanitarnej i podlegając prawu
obowiązującemu w ich państwach, powinny zawsze korzystać
z samodzielności pozwalającej im na działania w każdym czasie, zgodnie
z zasadami Ruchu.
➢ Dobrowolność - Ruch niesie pomoc dobrowolnie, nie kierując się chęcią

osiągnięcia jakiejkolwiek korzyści.
➢ Jedność - w każdym kraju działa tylko jedno stowarzyszenie Czerwonego

Krzyża albo Czerwonego Półksiężyca. Powinno ono być otwarte dla
wszystkich i obejmować swą humanitarną działalnością obszar całego kraju.
➢ Powszechność - Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego

Półksiężyca, w którym wszystkie stowarzyszenia mają równe prawa
i obowiązek niesienia sobie nawzajem pomocy, obejmuje swoją działalnością
cały świat.
Polski Czerwony Krzyż (PCK) to najstarsza polska organizacja humanitarna

będąca członkiem Międzynarodowego Ruchu Czerwonego Krzyża i Czerwonego
Półksiężyca.
Zajmuje się:
➢ udzielaniem pomocy humanitarnej w czasie klęsk i wojen,

➢ pomocą socjalną,
➢ nauką pierwszej pomocy,
➢ prowadzeniem zabezpieczeń medycznych imprez masowych,
➢ propagowaniem idei honorowego krwiodawstwa,
➢ rozpowszechnianiem znajomości międzynarodowego prawa konfliktów
zbrojnych.
118
11.5 ZNAKI GENEWSKIE I OCHRONNE.
OCHRONA JEŃCÓW WOJENNYCH
Status jeńca wojennego przysługuje:

➢ członkom sił zbrojnych, którzy dostali się w ręce strony przeciwnej
➢ członkom zbrojnego ruchu oporu
➢ niektórym osobom towarzyszącym siłom zbrojnym (cywilni członkowie załóg,
korespondencji wojenni)
➢ osobom należącym do ludności cywilnej, które spontanicznie chwyciły za broń
by stawić opór zbliżającym się siłom wroga
119
Status jeńca wojennego nie przysługuje:
➢ szpiegom
➢ najemnikom
➢ dezerterom
➢ członkom personelu lekarskiego i duchownego
W razie wątpliwości o statusie danej osoby rozstrzyga sąd, do tego czasu korzysta
ona z ochrony przysługującej jeńcowi.
OCHRONA RANNYCH I CHORYCH
Ranni i chorzy – osoby zarówno wojskowe jak i cywile, które z powodu urazu,
choroby potrzebują pomocy, które nie biorą udziału w walce.
Rozbitkowie – osoby zarówno wojskowe i cywile znajdujące się w
niebezpieczeństwie na morzu, które nie biorą udziału w walce.
➢ o kolejności udzielania pomocy decyduje wskazanie lekarza,
➢ zabronione jest wykonywanie eksperymentów biologicznych na chorych
i rannych.
➢ system informacji o rannych i zaginionych ma na celu zmniejszenie cierpień
najbliższych.
➢ kraje uczestniczące w konflikcie zbrojnym zobowiązane są do utworzenia
krajowego biura informacji i jeńcach, osobach cyw. poległych.
➢ MCK jest zobowiązane do utworzenia w kraju neutralnym centralnego biura
informacji do spraw jeńców, oraz osób cywilnych. Biuro to pośredniczy w
wymianie informacji między stronami walczącymi. Obowiązek grzebania
poległych nieprzyjaciół wraz z połową tabliczki rozpoznawczej (nieśmiertelnik),
drugą połowę przekazuje do swojego biura.
➢ personel sanitarny musi udzielać pomocy wszystkim potrzebującym.
OCHRONA PERSONELU MEDYCZNEGO I DUCHOWNEGO
➢ cywilny personel medyczny korzysta z poszanowania i ochrony,

➢ w razie potrzeby należy udzielić cywilnemu personelowi medycznemu
wszelkiej możliwej pomocy,
➢ mocarstwo Okupacyjne nie może żądać, by personel ten dawał pierwszeństwo
leczeniu kogokolwiek z innych względów niż medyczne. Nie może on być
zmuszany do wykonywania zadań, które są niezgodne z jego humanitarnym
posłannictwem,
➢ cywilny personel medyczny powinien mieć dostęp wszędzie tam, gdzie jego
usługi są potrzebne, z zachowaniem środków nadzoru i bezpieczeństwa, jakie
zainteresowana strona konfliktu uzna za konieczne,
➢ duchowni korzystają z takich samych praw jak personel medyczny.
120
OCHRONA DÓBR KULTURY
Konwencja o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego podpisana w

Hadze w 1954 r. dotyczy postępowania wobec dóbr kultury w czasie konfliktu
zbrojnego.
Ustala, że:
➢ państwa, które podpisują konwencję, mają obowiązek utworzyć w ramach
swoich sił zbrojnych jednostkę zajmującą się ochroną dóbr kulturalnych
➢ państwa, które podpisują konwencję, mają obowiązek włączyć jej
postanowienia do prawa krajowego
➢ sygnatariusze konwencji powinni unikać wywozu dóbr kulturalnych z krajów i
terytoriów okupowanych
➢ dodatkowo konwencja ustanawia definicję dobra kulturalnego i sposobu jego
ochrony. Status obiektu chronionego przez konwencję mają m.in.:
• schrony, w których przechowywane są dobra kultury
• wszelkie nieruchomości mające status zabytku (z wyjątkiem obiektów
wykorzystywanych do celów wojskowych).
Stopnie opieki i poszanowania dóbr kultury:
1. Poszanowanie dóbr kulturalnych:

• dobra te muszą być wpisane na listę prowadzoną przez Komitet ochrony dóbr
kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego
• nietykalność tych dóbr
• rozbudowana penalizacja naruszeń
2. Ochrona specjalna:
• ochroną może być objęta ograniczona liczba schronów przeznaczonych do
przechowywania dóbr kulturalnych oraz
• dobra nieruchome o wielkim znaczeniu
• ochrona przyznawana jest przez wpisanie dobra do Międzynarodowego
Rejestru Dóbr Kulturalnych Objętych Ochroną Specjalną
• dobrom tym przyznawany jest przywilej nietykalności
• ochrona specjalna może być też przyznana transportom, które jednak
pozostają pod nadzorem międzynarodowym
3. Ochrona wzmocniona:
• nakaz powstrzymania się od używania tych dóbr w taki sposób, który mógłby
wystawić je zniszczenie lub uszkodzenie
• nakaz powstrzymania się od wszelkich aktów nieprzyjacielskich wobec tych
dóbr
• zakaz odwetu na dobrach kulturalnych
• zapewnienie opieki nad dobrami przez strony w konflikcie
121
Zadania ochrony cywilnej:
➢ służba ostrzegawcza;
➢ ewakuacja;
➢ przygotowanie i organizowanie schronów;
➢ obsługa środków zaciemnienia;
➢ ratownictwo;
➢ służby medyczne, włączając w to pierwszą pomoc oraz opiekę religijną;
➢ walka z pożarami;
➢ wykrywanie i oznaczanie stref niebezpiecznych;
➢ odkażanie i inne podobne działania ochronne;
➢ dostarczanie doraźnych pomieszczeń i zaopatrzenia;
➢ doraźna pomoc dla przywrócenia i utrzymania porządku w strefach
dotkniętych klęskami;
➢ doraźne przywrócenie działania niezbędnych służb użyteczności publicznej;
➢ doraźne grzebanie zmarłych;
➢ pomoc w ratowaniu dóbr niezbędnych dla przetrwania;
➢ dodatkowe rodzaje działalności, niezbędne dla wypełnienia któregoś z zadań
wyżej wymienionych.
122
12. PRAWO UŻYCIA BRONI
Broni palnej można użyć, gdy zaistnieje co najmniej jeden z następujących
przypadków:
1) konieczność odparcia bezpośredniego, bezprawnego zamachu na:
a) życie, zdrowie lub wolność uprawnionego lub innej osoby albo konieczność
przeciwdziałania czynnościom zmierzającym bezpośrednio do takiego zamachu,
b) ważne obiekty, urządzenia lub obszary albo konieczność przeciwdziałania
czynnościom zmierzającym bezpośrednio do takiego zamachu,
c) mienie, który stwarza jednocześnie bezpośrednie zagrożenie życia, zdrowia lub
wolności uprawnionego lub innej osoby, albo konieczność przeciwdziałania
d) nienaruszalność granicy państwowej przez osobę, która wymusza przekroczenie
granicy państwowej przy użyciu pojazdu, broni palnej lub innego niebezpiecznego
przedmiotu,
e) bezpieczeństwo konwoju lub doprowadzenia,
2) konieczność przeciwstawienia się osobie:
a) niepodporządkowującej się wezwaniu do natychmiastowego porzucenia broni,
materiału wybuchowego lub innego niebezpiecznego przedmiotu, którego użycie
może zagrozić życiu, zdrowiu lub wolności uprawnionego lub innej osoby,
b) która usiłuje bezprawnie odebrać broń palną uprawnionemu lub innej osobie
uprawnionej do jej posiadania;
3) bezpośredni pościg za osobą, wobec której:
a) użycie broni palnej było dopuszczalne w przypadkach:
- konieczności odparcia bezpośredniego, bezprawnego zamachu na życie, zdrowie
lub wolność uprawnionego lub innej osoby albo konieczności przeciwdziałania
czynnościom zmierzającym bezpośrednio do takiego zamachu;
- zamachu na ważne obiekty, urządzenia lub obszary albo konieczność
przeciwdziałania czynnościom zmierzającym bezpośrednio do takiego zamachu;
- zamachu na mienie, który stwarza jednocześnie bezpośrednie zagrożenie życia,
zdrowia lub wolności uprawnionego lub innej osoby, albo konieczność
przeciwdziałania czynnościom zmierzającym bezpośrednio do takiego zamachu;
- zamachu na nienaruszalność granicy państwowej przez osobę, która wymusza
przekroczenie granicy państwowej przy użyciu pojazdu, broni palnej lub innego
niebezpiecznego przedmiotu;
- konieczności przeciwstawienia się osobie niepodporządkowującej się wezwaniu do
natychmiastowego porzucenia broni, materiału wybuchowego lub innego
niebezpiecznego przedmiotu, którego użycie może zagrozić życiu, zdrowiu lub
wolności uprawnionego lub innej osoby oraz osobie, która usiłuje bezprawnie
odebrać broń palną uprawnionemu lub innej osobie uprawnionej do jej posiadania.
b) istnieje uzasadnione podejrzenie, że popełniła przestępstwo o charakterze:
- terrorystycznym,
- zabójstwa,
- spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu,
- sprowadzenie zdarzenia lub niebezpieczeństwo zdarzenia zagrażającego życiu lub
zdrowiu wielu osób albo mieniu w wielkich rozmiarach,
- zgwałcenia,
- wzięcia lub przetrzymywanie zakładnika,
- rozboju, kradzieży rozbójniczej lub wymuszenia rozbójniczego.
123
4) konieczności ujęcia osoby, która:
a) dokonała zamachu na:
- życie, zdrowie lub wolność uprawnionego lub innej osoby albo konieczność
przeciwdziałania czynnościom zmierzającym bezpośrednio do takiego zamachu,
- ważne obiekty, urządzenia lub obszary albo konieczność przeciwdziałania
- mienie, który stwarza jednocześnie bezpośrednie zagrożenie życia, zdrowia lub
wolności uprawnionego lub innej osoby, albo konieczność przeciwdziałania
- nienaruszalność granicy państwowej przez osobę, która wymusza przekroczenie
granicy państwowej przy użyciu pojazdu, broni palnej lub innego niebezpiecznego
przedmiotu,
b) niepodporządkowującej się wezwaniu do natychmiastowego porzucenia broni,
materiału wybuchowego lub innego niebezpiecznego przedmiotu, którego użycie
może zagrozić życiu, zdrowiu lub wolności uprawnionego lub innej osoby,
c) która usiłuje bezprawnie odebrać broń palną uprawnionemu lub innej osobie
uprawnionej do jej posiadania;
d) wobec której istnieje uzasadnione podejrzenie, że popełniła przestępstwo
wskazane w pkt 3 lit. b.
e) ujęcia lub udaremnienia ucieczki osoby zatrzymanej, tymczasowo aresztowanej
lub odbywającej karę pozbawienia wolności, jeżeli:
- ucieczka tej osoby stwarza zagrożenie życia lub zdrowia uprawnionego lub innej
osoby,
- istnieje uzasadnione podejrzenie, że osoba ta może użyć materiałów wybuchowych,
broni palnej lub innego niebezpiecznego przedmiotu,
- pozbawienie wolności nastąpiło w związku z uzasadnionym podejrzeniem lub
stwierdzeniem popełnienia przestępstwa, o którym mowa w pkt 3 lit. b.
Ponadto broń palna może być wykorzystana, a przez wykorzystanie broni

należy rozumieć oddanie strzału z zastosowaniem amunicji penetracyjnej w
kierunku zwierzęcia, przedmiotu lub w innym kierunku niestwarzającym
zagrożenia dla osoby w przypadku konieczności podjęcia co najmniej jednego
z następujących działań:
1) zatrzymanie pojazdu, jeżeli jego działanie zagraża życiu lub zdrowiu

uprawnionego lub innej osoby lub stwarza zagrożenie dla ważnych obiektów,
urządzeń lub obszarów;
2) pokonanie przeszkody:
a) uniemożliwiającej lub utrudniającej ujęcie osoby albo ratowanie życia lub zdrowia
uprawnionego, innej osoby lub ratowanie mienia,
b) w przypadku naruszenia porządku lub bezpieczeństwa publicznego przez osobę
pozbawioną wolności, zatrzymaną lub umieszczoną w strzeżonym ośrodku albo
areszcie w celu wydalenia;
3) zaalarmowanie lub wezwanie pomocy;
4) unieszkodliwienie zwierzęcia, którego zachowanie zagraża bezpośrednio życiu lub
zdrowiu uprawnionego lub innej osoby;
5) oddanie strzału ostrzegawczego.
124
13. ZAŁĄCZNIKI
13.1 WZÓR PLANU PRACY INSTRUKTORA NA PUNKCIE NAUCZANIA
...............................,dnia........................
(Miejscowość) (data)
ZATWIERDZAM
...........................................
(pełna nazwa stanowiska służbowego)
..............................................................
(stopień, imię i nazwisko, podpis)
PLAN PRACY
INSTRUKTORA NA PUNKCIE NAUCZANIA
I. ZAGADNIENIE:
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
(treść zagadnienia)
II. CEL:
(podać jeden cel)
– zapoznać;
– uczyć;
– doskonalić;
– zgrywać;
– sprawdzić;
III. CZAS: ..................................
IV. MIEJSCE: ...................................
V. LITERATURA:
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
125
VI. ZABEZPIECZENIE MATERIAŁOWO - TECHNICZNE:
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
VII. WARUNKI BEZPIECZEŃSTWA:
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
PRZEBIEG ZAJĘĆ*:
Lp. CZYNNOŚCI INSTRUKTORA CZYNNOŚCI

SZKOLONYCH
* czynności instruktora mogą być przedstawione w formie opisowej (tabela) lub graficznej (schemat
postępowania)
OPRACOWAŁ
126
13.2 METODY PRZEPROWADZENIA INSTRUKTAŻU
Celem instruktażu jest wskazanie sposobu prowadzenia zajęć na punktach nauczania,

ukierunkowanie instruktorów w zakresie przygotowania metodycznego do zajęć, a także sprawdzenie
ich umiejętności metodycznych w prowadzeniu szkolenia.
DYREKTYWNA KOLEGIALNA
/ROZKAZODAWCZA/ POKAZOWA /AKTYWIZUJĄCA/
CZĘŚĆ WSTĘPNA CZĘŚĆ WSTĘPNA CZĘŚĆ WSTĘPNA

• podanie tematu, celu zajęć oraz • podanie tematu, celu zajęć oraz • podanie tematu, celu zajęć;
zagadnień szkoleniowych i czasu ich zagadnień szkoleniowych i czasu i propozycji zagadnień (etapów)
realizacji; na ich przerobienie; szkoleniowych oraz czasu
• sprawdzenie przygotowania się • sprawdzenie przygotowania i kolejności ich realizacji
uczestników.
się uczestników wg wytycznych. • sprawdzenie przygotowania
się uczestników.
CZĘŚĆ GŁÓWNA CZĘŚĆ GŁÓWNA

• pokaz - inscenizacja realizacji
CZĘŚĆ GŁÓWNA
Określenie:
poszczególnych zagadnień przez • wysłuchanie innych propozycji
• organizacji zajęć; podziału zajęcia (ćwiczenia) na
wcześniej przygotowanych
• czasu realizacji zagadnień (etapów); zagadnienia szkoleniowe (etapy);
instruktorów (dowódców);
• sposobu przeprowadzenia • wysłuchanie propozycji dot.
• omówienie spraw spornych;
poszczególnych zagadnień; czynności podczas zajęć
• ostateczne ustalenia przebiegu
• zabezpieczenia i wykorzystania przemarszu;
zajęć (ćwiczeń);
materiałowo - technicznego; • wspólne ustalenie rejonu zajęcia
• omówienie warunków
• zakresu przygotowania się do zajęć; (ćwiczenia);
bezpieczeństwa.
• omówienie warunków • wspólne ustalenie sposobu
bezpieczeństwa. przeprowadzenia każdego
CZĘŚĆ KOŃCOWA zagadnienia i kolejności,
CZĘŚĆ KOŃCOWA • podanie terminu jak w zajęciu;
zajęcia(ćwiczenia); • pokazanie możliwości
• podanie terminu zajęć (ćwiczeń);
• postawienie zadań związanych wykorzystania obiektów bazy
• określenie terminu opracowania
z przygotowaniem się do zajęć, szkoleniowej oraz sposobu
i akceptacji planu-konspektu oraz
w tym także z wykonaniem pozorowania pola walki i działań
gotowości do zajęć.
planu - konspektu. przeciwnika;
• podanie limitów środków
materiałowych niezbędnych do
przerobienia poszczególnych
zagadnień zajęcia;
• omówienie warunków
bezpieczeństwa.
CZĘŚĆ KOŃCOWA
• udzielenie wytycznych do
przygotowania i przeprowadzenia
zajęcia;
• określenie terminu opracowania
i akceptacji planu-konspektu.
127
13.3 UKŁAD PROCESU DOWODZENIA
USTALENIE POŁOŻENIA
ZADANIE
PLANOWANIE
Ocena sytuacji
Analiza zadania
CZYNNOŚCI Odprawa informacyjna
Ocena czynników i opracowanie wariantów działania

P P
ETAPY Odprawa koordynacyjna
R O
Z FAZY ZP D
E Rozważenie wariantów działania W
Ł Porównanie wariantów działania Ł
O A
Ż Odprawa decyzyjna D
O N
N Decyzja I
Y WZB
Opracowanie planu działania
Opracowanie rozkazu bojowego
STAWIANIE ZADAŃ
Wydanie rozkazu bojowego RB
KONTROLA ZB
Źródło: Doktryna Logistyczna Wojsk Lądowych ( DD/4.2 )
128

Kompendium Dla Kandydatã W Na Pierwszy Stopieå Podoficerki - Etap I 1 1-2-24

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Kompendium Dla Kandydatã W Na Pierwszy Stopieå Podoficerki - Etap I 1 1-2-24

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kompendium Dla Kandydatã W Na Pierwszy Stopieå Podoficerki - Etap I 1 1-2-24

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

KOMPENDIUM

1.1. Działalność szkoleniowo-metodyczna.......................................... 8

2.1 Poziomy działań zbrojnych.............................................................. 15

3.1 Podstawowe pojęcia....................................................................... 31

5.1 Podstawowe pojęcia........................................................................ 57

6.1 Podstawy anatomii człowieka......................................................... 66

7.1 Podstawowe pojęcia z zakresu OPBMR.......................................... 80

8. POWSZECHNA OBRONA PRZECIWLOTNICZA......................................... 91

8.1 Powszechna obrona przeciwlotnicza - definicja, podział i zadania 91

9.1 Charakterystyka materiałów wybuchowych i środków

10. BUDOWA I EKSPLOATACJA SPRZĘTU WOJSKOWEGO........................ 98

10.1 Eksploatacja SpW........................................................................ 98

11. MIĘDZYNARODOWE PRAWO HUMANITARNE KONFLIKTÓW

11.1 Podstawowe pojęcia z MPHKZ..................................................... 114

12. PRAWO UŻYCIA BRONI........................................................................... 123

13.1 Wzór planu pracy instruktora na punkcie nauczania..................... 125

Kompendium kandydata na pierwszy stopień podoficerski jest próbą ujęcia w

Dlaczego kompendium? Powód jest jeden – bardzo prosty: w sposób zwięzły i

1.1 DZIAŁALNOŚĆ SZKOLENIOWO-METODYCZNA

Działalność szkoleniowo-metodyczna - jest zespołem przedsięwzięć

Forma działalności szkoleniowo-metodycznej, to zewnętrzna, organizacyjna

Metoda szkolenia jest to sposób przekazywania wiedzy szkolonym w celu

1.2 ZASADY SZKOLENIA WOJSKOWEGO

Zasady szkolenia wojskowego to reguły organizowania i prezentowania treści

Zasady szkolenia (kształcenia) wojskowego, jako zasady działalności

Zasady szkolenia wojskowego:

Instruktaż jest najprostszą formą działalności szkoleniowo-metodycznej, stosowaną

Istotą instruktażu jest metodyczne i merytoryczne przygotowanie dowódców

Celem instruktażu jest doskonalenie umiejętności metodycznych podwładnych

Treścią instruktażu jest:

Instruktaż może być przeprowadzony następującymi metodami:

Instruktaż składa się z:

1.5 SAMOKSZTAŁCENIE METODYCZNE

Istotą samokształcenia jest indywidualna praca z wykorzystaniem materiałów

Celem samokształcenia metodycznego jest aktualizacja, pogłębienie i rozszerzenie

Treścią samokształcenia metodycznego jest samodzielne poszukiwanie,

PODAJĄCE POGLĄDOWE PRAKTYCZNE PROBLEMOWE

WYKŁAD POKAZ ĆWICZENIA KLASYCZNA

Podstawowy model instruowania stosuje się głównie w początkowym okresie

Model podstawowy obejmuje:

Problemowy model instruowania stosowany jest wówczas, gdy szkoleni posiadają

Model problemowy obejmuje:

FORMY SZKOLENIA WOJSK

Ćwiczenia taktyczne Zajęcia Musztra Trening Kurs

1.9 FORMY ORGANIZACYJNE ZAJĘĆ

FORMY ORGANIZACYJNE ZAJĘĆ

BLOKOWE POTOKOWE ZINTEGROWANE ZGRYWAJĄCE

• blokowe - połączenie kilku tematów zagadnień z danego przedmiotu w bloki

Musztra bojowa stanowi podstawową formę szkolenia bojowego wojsk w szkoleniu

Celem musztry bojowej jest przygotowanie żołnierza, pododdziału do sprawnego,

Istotą musztry bojowej jest wielokrotne ćwiczenie czynności – aż do pełnego ich

Treścią musztry bojowej jest nauczanie właściwego wykonywania czynności

Celem treningu jest doskonalenie, odtworzenie, podtrzymywanie lub podwyższenie

Istotą treningu jest to, że szkolony poprzez systematyczne powtarzanie czynności

Treścią treningu są powtarzające się czynności sensoryczne i motoryczne

1.12 ZAKRES ODPOWIEDZIALNOŚCI SZKOLENIOWO-METODYCZNEJ

DOWÓDCY DRUŻYN ODPOWIADAJĄ ZA:

• poziom merytoryczny i metodyczny prowadzonych zajęć;

2.1 POZIOMY DZIAŁAŃ ZBROJNYCH