Voćarstvo 46 179-180

Vo}arstvo Nau~ni ~asopis
Journal of Pomology Scientific Journal
VO]ARSTVO
Journal of Pomology
Nau~no vo}arsko dru{tvo Srbije

Scientific Pomological Society of Serbia
Vol. 46 * Br. 179‡180 (3‡4) * jul‡decembar 2012.

Vol. 46 * No. 179‡180 (3‡4) * July‡December 2012
Vo}arstvo Nau~ni ~asopis
Journal of Pomology Scientific Journal
IZDAVA^ ‡ PUBLISHER
Nau~no vo}arsko dru{tvo Srbije, â~ak
Scientific Pomological Society of Serbia, â~ak
RADAKCIONI ODBOR ‡ EDITORIAL BOARD

Alena Gajdo{ova, Nitra (Slovakia) Marjan Kiprijanovski, Skopje (Makedonija)
Argir Zhivondov, Plovdiv (Bulgaria) Mihail Coman, Pitesti (Romania)
Branislav Zlatkovi}, Beograd (Srbija) Mihailo Nikoli}, Beograd (Srbija)
Bruno Mezzetti, Ancona (Italy) Radosav Cerovi}, Beograd (Srbija)
Dragan Milatovi}, Beograd (Srbija) Svetlana Paunovi}, â~ak (Srbija)
Dragan Nikoli}, Beograd (Srbija) Vladislav Ognjanov, Novi Sad (Srbija)
\ur|ina Ruì}, â~ak (Srbija) Vlado Li~ina, Beograd (Srbija)
Franci [tampar, Ljubljana (Slovenija) Zoran Keserovi}, Novi Sad (Srbija)
Karoly Hrotko, Budapest (Hungary)
GLAVNI I ODGOVORNI UREDNIK ‡ EDITOR ‡ IN CHIEF

Dr \ur|ina Ruì}
Institut za vo}arstvo, â~ak
TEHNI^KI UREDNIK I KOREKTOR ‡ TECHNICAL EDITOR AND PROOF READER

Dr Tatjana Vujovi}, Institut za vo}arstvo, â~ak
IZDAVA^KI SAVET ‡ PUBLISHING COUNCIL
Dragan Radoji~i} (Beograd), Du{an Gvozdenovi} (Novi Sad), \ur|ina Ruì} (â~ak, po funkciji), Evica Nenadovi}-Mratini}
(Beograd), Gordan Zec (Beograd), Ljiljana Babi} (Novi Sad), Mihailo Nikoli} (Beograd), Milovan Veli~kovi} (Beograd), Rade
Ljubojevi} (Sirogojno), Rade Mileti} (â~ak), Svetomir Stamenkovi} (Le{ak), Vladislav Ognjanov (Novi Sad), Sanja
Radi~evi} (â~ak, po funkciji)
U sufinansiranju ~asopisa u~estvuju ‡ Publication is co-financed by

Ministarstvo prosvete, nauke i tehnolo{kog razvoja RS ‡ Ministry of Education, Science and Technological Development of RS
Institut za vo}arstvo, â~ak ‡ Fruit Research Institute, â~ak
âsopis izlazi tromese~no ‡ Published quarterly

Godi{nja pretplata: fizi~ka lica ‡ personal subscription ‡ 500 din;
preduze}a i ustanove u Srbiji ‡ Serbian institutions ‡ 1.000 din; inostranstvo ‡ foreign countries ‡ 40 ;
ex-Yu republike ‡ ex-Yu republics ‡ 20
Teku}i ra~un ‡ Current account: 155-2670-51, â~anska banka AD â~ak
Devizno pla}anje po instrukciji na zahtev/Fereign currency payments should follow the istructions given on request
Uredni{tvo i administracija ‡ Editorial board and administration:

Kralja Petra I br. 9, 32000 â~ak, Tel: 032/227-550, Fax: 032/221-391; E-mail: [email protected]
Tira` ‡ Circulation: 200
[tampa ‡ Printed by: [tamparija „Industrijski kombinat Gu~a a.d. Gu~a“, Ulica Republike bb, 32230 Gu~a
âsopis se citira u ‡ Cited in: CAB international ‡ Horticultural Abstract, Plant Breeding Abstract; Ulrich Periodicals
Directory; Referativni Zhurnal; elektronska verzija u/electonic version in: digitalnom repozitorijumu NBS: www.nb.rs;
apstrakti na/abstracts on: website: www.institut-cacak.org
Vo}arstvo ‡ Journal of Pomology Vol. 46, No. 179‡180, July‡December 2012
SADR@AJ
Contents
Dragan Milatovi}, Dejan \urovi}: Karakteristike rasta i rodnosti novijih sorti jabuke . . . . . . . . . . . . 77
Dragan Milatovi}, Dejan \urovi}: Growth and yield characteristics of new apple cultivars . . . . . . . . 82
Milan Luki}, Sla|ana Mari}: Biolo{ke osobine sorti jabuke Rajka i Topaz otpornih prema Venturia
inequalis (Cooke) Wint . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
Milan Luki}, Sla|ana Mari}: Biological properties of apple cultivars ‘Rajka’ and ‘Topaz’ resistant to
Venturia inequalis (Cooke) Wint . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
Zoran Keserovi}, Biserka Mili}, Nenad Magazin, Marko Dori}: Efikasnost preparata na bazi 6-ben-
ziladenina u prore|ivanju plodova jabuke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
Zoran Keserovi}, Biserka Mili}, Nenad Magazin, Marko Dori}: Efficacy of chemicals containing 6-bezy-
ladenine in apple fruits thinning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
Mira Milinkovi}, Rade Mileti}, Vera Rai~evi}, Blaò Lalevi}: Sadràj te{kih metala u plodovima jabuke
Ajdared u proizvodnim lokalitetima ~a~anskog kraja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
Mira Milinkovi}, Rade Mileti}, Vera Rai~evi}, Blaò Lalevi}: Heavy metals content in apple cultivar
‘Idared’ grown in commercial plantings of the â~ak region . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
Milena \or|evi}, Radosav Cerovi}, Sanja Radi~evi}: Ispitivanje stepena oplo|enja pri samo- i slobodnom
opra{ivanju sorte {ljive Pozna plava . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
Milena \or|evi}, Radosav Cerovi}, Sanja Radi~evi}: The study of fertilization degree in plum cultivar
‘Pozna Plava’ in self- and open pollination variants . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
Dragan Milatovi}, Dejan \urovi}, Gordan Zec: Prou~avanje introdukovanih ranih sorti kajsije u beograd-
skom podunavlju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
Dragan Milatovi}, Dejan \urovi}, Gordan Zec: Evaluation of introduced early season apricot cultivars
in the region of Belgrade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
Sanja Radi~evi}, Radosav Cerovi}, Milena \or|evi}: Ispitivanje korelacionih veza nekih parametara
biologije cvetanja sorti tre{nje (Prunus avium L.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
Sanja Radi~evi}, Radosav Cerovi}, Milena \or|evi}: Study of correlations among some parameters of
flowering biology in sweet cherry cultivars (Prunus avium L.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
Svetomir Stamenkovi}, Pantelija Peri}, Dejan Mar~i}, Drago Milo{evi}: Efikasnost acetamiprida (Volley
20 SP) u kontroli populacije (Cacopsylla pyri L.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
Svetomir Stamenkovi}, Pantelija Peri}, Dejan Mar~i}, Drago Milo{evi}: The efficacy of acetamiprid
(Volley 20 SP) in controlling (Cacopsylla pyri L.) populations . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134
Anton Atanasov, Hristina Dinkova, Kalin Dragoyski, Diyan Georgiev, Anton Velichkov, Gergana Kirilo-
va: A study of the effect of a new plant protection system against plum rust in biological fruit production 135
Anton Atanasov, Hristina Dinkova, Kalin Dragoyski, Diyan Georgiev, Anton Velichkov, Gergana Kiri-
lova: Ispitivanje uticaja novog sistema za{tite od r|e {ljive u biolo{koj proizvodnji {ljive . . . . . . . . . . 141
NAU^NI RADOVI ‡ SCIENTIFIC PAPERS
Pregledni rad ‡ Review paper

Originalan nau~ni rad ‡ Original scientific paper
Kratko saop{tenje ‡ Short communication
Vo}arstvo, 46, 179‡180 (2012) 77‡82 UDK: 634.1.11
Journal of Pomology, 46, 179‡180 (2012) 77‡82 Originalan nau~ni rad
Original scientific paper
Karakteristike rasta i rodnosti novijih sorti jabuke
Dragan Milatovi}, Dejan \urovi}
Univerzitet u Beogradu, Poljoprivredni fakultet, Nemanjina 6, 11080 Zemun, Srbija

E-mail: [email protected]
Primljeno: 16. jun, 2012; prihva}eno: 8. avgust, 2012.
Rezime. U periodu od pet godina (2004-2008) na podru~ju centralne [umadije prou~avane su karakteristike
rasta i rodnosti deset novijih sorti jabuke, uporedo sa sortom Idared, koja je uzeta kao standard. Statisti~ki
zna~ajno ve}i prinos po stablu u odnosu na standard imala je samo sorta Pinova, dok su ve}u efikasnost rod-
nosti imale sorte Pinova i Royal Gala. Najve}u sklonost ka alternativnoj rodnosti ispoljile su sorte: Delbard
Jubilé, Fuji Naga-fu 2, Fuji Naga-fu 6 i Elista. Kod pet sorti utvr|ena je ve}a bujnost, a kod {est sorti manja
masa ploda u odnosu na sortu standard.
Klju~ne re~i: Malus domestica, prinos, efikasnost rodnosti, indeks alternativnosti, masa ploda
Uvod razliku od na{e zemlje, u razvijenim vo}arskim zem-

ljama promene sortimenta jabuke su daleko dinami~-
Jabuka je posle {ljive najzna~ajnija vrsta vo}aka u nije. O’Rourke (2003) navodi da su u 1990. godini
Srbiji. Prose~na godi{nja proizvodnja u periodu sorte Fuji, Gala i Braeburn u~estvovale sa manje od
2006‡2010. godine iznosila je 248.592 t (Republi~ki 1% u ukupnoj proizvodnji jabuke u Evropskoj uniji i
zavod za statistiku Srbije, 2012). U istom periodu pro- SAD, da bi u 2002‡2003. godini njihovo u~e{}e bilo
se~an izvoz je bio 58.699 t, od ~ega je najve}i deo iz- 15% u zemljama EU, odnosno 21% u SAD.
vezen u Rusiju (oko 65%). Naro~ito veliki izvoz zabe- Klimatski uslovi zna~ajno uti~u na prinos i masu
leèn je u 2010. godini, kada je izvezeno 107.006 t ploda jabuke (Blaèk i Hlu{i~kova, 2003), kao i na
plodova jabuke ({to ~ini oko 45% ukupne proizvodnje kvalitet ploda (Papr{tein et al., 2006) i zbog toga je pre
u toj godini) i ostvaren je devizni prihod od preko 46 uvo|enja novih sorti u proizvodnju potrebno ispitati
miliona evra. njihovo pona{anje u na{im agroekolo{kim uslovima.
Trì{te jabuke u Srbiji karakteri{e se relativno ve- Cilj ovog rada je bio prou~avanje karakteristika
likim u~e{}em sorti ~iji se kvalitet ne moè okarakte- rasta i rodnosti novijih sorti jabuke gajenih u gustoj
risati kao vrhunski, kao {to su Idared, Granny Smith, sadnji na podru~ju centralne [umadije. Poznavanje
Melrose i dr. Radi bolje snabdevenosti doma}eg trì- ovih osobina je zna~ajno za uspostavljanje ravnoteè
{ta plodovima jabuke visokog kvaliteta, kao i pove- izme|u vegetativnog rasta i rodnosti, kao i pravilnu
}anja konkurentnosti na stranom trì{tu, name}e se po- primenu agrotehni~kih i pomotehni~kih mera u savre-
treba osavremenjavanja na{eg sortimenta jabuke. Za menoj proizvodnji.
77
Milatovi} \. & \urovi} D. Vol. 46, br. 179‡180, jul‡decembar 2012.
Materijal i metode izraèna je u kg po cm2 (Lombard et al., 1988). Indeks

alternativnosti (IA) je izra~unat na osnovu formule ko-
Prou~avano je deset relativno novijih sorti jabuke: ju su dali Pearce i Dober{ek-Urbanc (1967):
Royal Gala (Tenroy) i Gala Must (Regal Prince), klo-
novi sorte Gala koji poti~u sa Novog Zelanda; Elista,
klon sorte Elstar, poreklom iz Holandije; Jonagored
(Morren’s Jonagored), klon sorte Jonagold, koji poti~e gde je: n ‡ broj godina, a a1, a2, ..., an ‡ prinos po go-
iz Belgije; Pilot i Pinova (Corail), koje poti~u iz Ne- dinama ispitivanja. IA je merilo tendencije sorte ka al-
ma~ke; Delbard Jubilé (Delgollune), poreklom iz ternativnom ra|anju koja moè imati vrednosti od 0 do
Francuske; Braeburn, poreklom sa Novog Zelanda; 1, pri ~emu ve}a vrednost ukazuje na ve}u sklonost
sorte ka alternativnom ra|anju. IA je izra~unat na
kao i dva klona sorte Fuji, poreklom iz Japana ‡ Fuji
osnovu tri para godina (2005‡2006., 2006‡2007. i
Naga-fu 2 i Fuji Naga-fu 6. Kao standard je uzeta sor-
2007‡2008. godina). Prvi par godina (2004‡2005.
ta Idared, kao najvi{e gajena sorta jabuke u Srbiji.
godina) je izostavljen iz razloga {to je to po~etna rod-
Ogledni zasad je podignut u prole}e 2002. godi-
nost. Masa ploda je odre|ivana merenjem na uzorku
ne u selu Kr}evac (op{tina Topola), podloga je M9,
od 25 plodova po sorti.
uzgojni oblik je vitko vreteno, a razmak sadnje je 3,6
Dobijeni podaci su obra|eni statisti~ki metodom
x 1 m (2.777 stabala/ha). Ispitivane sorte u zasadu su
Analize varijanse. Zna~ajnost razlika izme|u srednjih
zastupljene sa po deset stabala. U zasadu su primenje- vrednosti utvr|ena je pomo}u Dankanovog testa vi{e-
ne standardne agrotehni~ke i pomotehni~ke mere, bez strukih intervala za verovatno}u 0,05.
primene navodnjavanja i prore|ivanja plodova. Ispi-
tivanja su obavljena u periodu od pet godina
(2004‡2008. godina). Rezultati i diskusija
Prinos je odre|ivan merenjem mase svih plodova
na stablu i izraèn je u kg po stablu. Obim debla je me- Prose~an prinos u petogodi{njem periodu je bio najni-
ren na visini od 20 cm iznad spojnog mesta, a na osno- ì kod sorte Delbard Jubilé i iznosio je 9,5 kg po sta-
vu njega je izra~unata povr{ina popre~nog preseka de- blu (Tab. 1). Sorta Pinova je dala najvi{i prinos od
bla. Kumulativna efikasnost rodnosti je izra~unata kao 15,5 kg po stablu i on je bio statisti~ki zna~ajno ve}i u
odnos prinosa po stablu i povr{ine popre~nog preseka odnosu na standard sortu (Idared). Na{i rezultati o vi-
debla u poslednjoj godini ispitivanja (2008. godina) i sokoj rodnosti sorte Pinova u skladu su sa rezultatima
Tab. 1. Prinos sorti jabuke (kg/stablu)

Yield of apple cultivars (kg/tree)
__________________________________________________________________________________________________________________
Sorta/Cultivar 2004. 2005. 2006. 2007. 2008. Prosek/Average
__________________________________________________________________________________________________________________
Royal Gala 4,2 10,3 15,9 14,6 19,7 12,9 ab*
Gala Must 4,0 8,7 14,6 10,7 20,0 11,6 b
Elista 8,3 7,2 14,7 7,7 17,6 11,1 b
Morrens Jonagored 5,2 11,7 13,4 15,5 11,2 11,4 b
Pilot 7,3 10,9 14,7 11,0 12,1 11,2 b
Pinova 7,8 18,6 21,0 13,1 17,3 15,5 a
Delbar Jubilé 8,7 4,5 14,4 5,5 14,3 9,5 b
Braeburn 6,0 10,2 14,4 7,4 15,0 10,6 b
Fuji Naga-fu 2 5,9 11,7 14,0 15,1 8,2 11,0 b
Fuji Naga-fu 6 5,1 5,5 18,4 9,0 23,1 12,2 ab
Idared ‡ kontrola/control 3,6 16,3 15,2 9,9 13,0 11,6 b
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Prosek/Average 6,0 10,5 15,5 10,9 15,6 ‡
__________________________________________________________________________________________________________________
* Prose~ne vrednosti ozna~ene istim slovom se ne razlikuju zna~ajno prema Dankanovom testu vi{estrukih intervala za P = 0,05/Mean values
followed by the same letter do not differ significantly according to Duncan’s Multiple Range Test at P = 0,05
78
Milatovi} \. & \urovi} D. Vol. 46, No. 179‡180, July‡December 2012
koje navode Fisher i Fisher (2002), kao i Brown i Ma- rezultatima prethodnih istraìvanja (Jotic i Brown,
loney (2002). 1998; Hampson et al., 2002; Sosna, 2004; Crassweller
Analizom prinosa po godinama, uo~ava se pro- et al., 2005).
gresivno pove}anje prinosa u prve tri godine ispitiva- Sklonost sorti ka alternativnom ra|anju iskazana
nja. U tre}oj godini nakon sadnje (2004. godina) pro- je preko indeksa alternativnosti. Najvi{e izraènu
se~an prinos za sve sorte je bio 6,0 kg po stablu (ili sklonost ka alternativnom ra|anju pokazala je sorta
16,7 t/ha), u ~etvrtoj godini 10,5 kg po stablu (29,2 Delbard Jubilé, sa izuzetno visokim indeksom alterna-
t/ha), a u petoj godini 15,5 kg po stablu (43,1 t/ha). U tivnosti (0,77). Visoke vrednosti IA (zna~ajno ve}e u
{estoj godini do{lo je do pada prinosa, koji je iznosio odnosu na standard sortu) imala su i oba klona sorte
prose~no 10,9 kg po stablu (30,2 t/ha). To se moè ob- Fuji, kao i klon Elstara (Elista). Ostale sorte imale su
jasniti pojavom alternativnosti u ra|anju kod nekih niske do srednje vrednosti IA (0,15‡0,33). Kod poje-
sorti. U sedmoj godini ostvaren je najve}i prose~an dinih ispitivanih sorti IA je u skladu sa rezultatima
prinos od 15,6 kg po stablu (43,3 t/ha). prethodnih istraìvanja (Sosna, 2004; Crassweller et
Bujnost ispitivanih sorti je izraèna preko povr{i- al., 2005; 2007; Barrit et al., 2008).
ne popre~nog preseka debla (Tab. 2). Ovaj pokazatelj Prose~na masa ploda ispitivanih sorti varirala je u
je varirao od 20,6 cm2 kod sorte Braeburn do 36,9 cm2 intervalu od 132 g kod sorte Elista do 207 g kod sorte
kod sorti Delbard Jubilé i Elista. Statisti~ki zna~ajno Jonagored (Tab. 3). Jesenje sorte jabuke imale su ma-
ve}e vrednosti u odnosu na standard imalo je pet sor- nju masu ploda u odnosu na zimske sorte. U odnosu na
ti: Delbard Jubilé, Elista, Fuji Naga-fu 6, Fuji Naga-fu standard sortu (Idared), {est sorti je imalo statisti~ki
2 i Jonagored. Na{i rezultati o maloj bujnosti sorte zna~ajno manju masu ploda (Elista, Rojal Gala, Pino-
Braeburn i velikoj bujnosti sorte Fuji u skladu su sa re- va, Gala Must, Braeburn i Pilot). Posmatrano po godi-
zultatima koje navode Crassweller et al. (2005). nama, masa ploda kod svih sorti je bila ve}a u prve tri
Uzimaju}i u obzir bujnost i rodnost sorti izra~u- godine ispitivanja u odnosu na naredne dve godine.
nata je kumulativna efikasnost rodnosti. Ona je bila Pored ~injenice da plodovi u periodu po~etne rodnosti
najnià kod sorte Delbard Jubilé (1,30 kg/cm2), a naj- imaju ve}u krupno}u, razlog za to je bila i izraèna su-
vi{a kod sorte Pinova (3,43 kg/cm2). Statisti~ki zna~aj- {a u toku perioda vegetacije u 2008. godini. Na{i po-
no ve}u efikasanost rodnosti u odnosu na standard daci o masi ploda su sli~ni podacima koje su dobili
imale su sorte Pinova i Royal Gala. Na{e vrednosti za Blaèk i Hlu{i~ková (2007) u uslovima ê{ke, kao i
efikasnost rodnosti kod pojedinih sorti su u skladu sa Luki} et al. (2005; 2011) u uslovima â~ka.
Tab. 2. Pokazatelji bujnosti i rodnosti sorti jabuke

Indicators of vigour and productivity of apple cultivars
__________________________________________________________________________________________________________________
Povr{ina popre~nog Kumulativna efikasnost Indeks alternativnosti
Sorta preseka debla 2008. rodnosti 2004‡2008. Biennial bearing index
Cultivar Trunk cross-sectional Cumulative yield 2005‡2008.
area (cm2) efficiency (kg/cm2) (0‡1)
__________________________________________________________________________________________________________________
Royal Gala 21,0 c* 3,26 a 0,17 e
Gala Must 24,7 bc 2,42 b 0,26 de
Elista 36,9 a 1,61 cd 0,43 bc
Morrens Jonagored 31,0 ab 1,92 c 0,33 cd
Pilot 21,7 c 2,65 b 0,26 de
Pinova 23,5 bc 3,43 a 0,15 e
Delbar Jubilé 36,9 a 1,30 d 0,77 a
Braeburn 20,6 c 2,69 b 0,30 cde
Fuji Naga-fu 2 33,4 a 1,72 cd 0,55 b
Fuji Naga-fu 6 34,5 a 1,83 c 0,49 b
Idared ‡ kontrola/control 22,4 c 2,68 b 0,22 de
__________________________________________________________________________________________________________________
followed by the same letter do not differ significantly according to Duncan’s Multiple Range Test at P = 0,05
79
Tab. 3. Masa ploda sorti jabuke (g)

Fruit weight of apple cultivars (g)
__________________________________________________________________________________________________________________
Sorta/Cultivar 2004. 2005. 2006. 2007. 2008. Prosek/Average
__________________________________________________________________________________________________________________
Royal Gala 173 127 172 128 113 143 ef*
Gala Must 181 137 168 144 119 150 e
Elista 142 139 132 121 127 132 f
Morren's Jonagored 218 242 222 194 162 207 a
Pilot 200 163 192 139 146 168 cd
Pinova 198 177 147 104 107 147 ef
Delbar Jubilé 221 229 209 145 128 187 b
Braeburn 176 182 184 120 111 154 de
Fuji Naga-fu 2 197 212 217 134 131 178 bc
Fuji Naga-fu 6 201 208 219 188 128 189 b
Idared’ ‡ kontrola/control 220 222 210 161 143 191 ab
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Prosek/Average 193 185 188 144 129 ‡
__________________________________________________________________________________________________________________
followed by the same letter do not differ significantly according to Duncan’s Muetiple Range Test at P = 0,05
Od prou~avanih sorti najve}u rodnost pokazala je ‡ Najve}u sklonost ka alternativnoj rodnosti is-
Pinova. Me|utim, zbog sklonosti prerodevanju ~esto poljile su sorte: Delbard Jubilé, Fuji Naga-fu 2, Fuji
daje nezadovoljavaju}u krupno}u ploda. Sorta Jona- Naga-fu 6 i Elista;
gored je imala najve}u masu ploda od ispitivanih sor- ‡ Masa ploda varirala je od 143 g (Royal Gala) do
ti, a uz to je ispoljila i dobru rodnost. Sorte Delbard Ju- 207 g (Jonagored). [est sorti (Elista, Rojal Gala, Pino-
bilé, Elista i klonovi sorte Fuji imaju veliku bujnost i va, Gala Must, Braeburn i Pilot) je imalo statisti~ki
izraènu sklonost ka alternativnom ra|anju. U cilju zna~ajno manju masu ploda u odnosu na sortu stan-
smanjenja alternativnosti u ra|anju, kod ovih sorti kao dard;
obavezna pomotehni~ka mera se moè preporu~iti ‡ Da bi se dobila zadovoljavaju}a krupno}a plo-
prore|ivanje plodova. Sorte Royal Gala, Gala Must, da i obezbedila redovna rodnost potrebno je obavljati
Pilot i Braeburn odlikuje umerena bujnost i dobra rod- prore|ivanje plodova. Ova operacija je naro~ito zna-
nost, ali ~esto i nezadovoljavaju}a krupno}a ploda. ~ajna kod sorti koje su sklone alternativnom ra|anju,
kao i kod sorti koje imaju manju krupno}u ploda.
Zaklju~ak
Literatura
Na osnovu trogodi{njih ispitivanja novijih sorti jabuke
u uslovima centralne [umadije mogu se izvesti slede- Barritt B.H., Konishi B., Dilley M. (2008): Performance of four
high density apple orchard systems with ‘Fuji’ and ‘Brae-
}i zaklju~ci: burn’. Acta Horticulturae, 772: 389‡394.
- Najve}i prose~an prinos od 15,5 kg po stablu da- Blaèk J., Hlu{i~ková I. (2003): Influence of climatic conditions on
la je sorta Pinova i on je bio statisti~ki zna~ajno ve}i u yields and fruit performance of new apple cultivars from the
odnosu standard sortu (Idared); Czech Republic. Acta Horticulturae, 622: 443‡448.
Blaèk J., Hlu{i~ková I. (2007): Orchard performance and fruit qu-
- Najve}u bujnost pokazale su sorte Delbard Ju- ality of 50 apple cultivars grown or tested in commercial or-
bilé, Elista, Fuji Naga-fu 2, Fuji Naga-fu 6 i Jonago- chards of the Czech Republic. Horticultural Science, 34:
red. Ove sorte su imale zna~ajno ve}u povr{inu po- 96‡106.
pre~nog preseka debla u odnosu na kontrolu; Brown S., Maloney K. (2002): Apple cultivars: A Geneva perspec-
tive. New York Fruit Quarterly, 10(2): 21‡27.
‡ Statisti~ki zna~ajno ve}u efikasnost rodnosti u
Crassweller R., McNew R., Azarenko A., Barrit B., Belding R., Ber-
odnosu na standard sortu imale su sorte Pinova i Royal ket L., Brown S., Clemens J., Cline J., Cowgill W., Ferree D.,
Gala; Garcia E., Greene D., Greene G., Hampson C., Merwin I.,
80
Milatovi} \. & \urovi} D. Vol. 46, No. 179‡180, July‡December 2012
Miller D., Miller S., Moran R., Obermiller J., Rosenberger D., Luki} M., Mari} S., Gli{i} I., Radi~evi} S., \or|evi} M. (2011): Bi-
Rom T., Roper T., Schupp J., Stover E. (2005): Performance olo{ke osobine klonova sorte Gala na podru~ju Zapadne Srbi-
of apple cultivars in the 1995 NE-183 regional project plan- je. Vo}arstvo, 45: 7‡13.
ting: I. Growth and yield characteristics. Journal of American Lombard P.B., Callan N.W., Dennis F.G.Jr., Looney N.E., Martin
Pomological Society, 59: 18‡27. G.C., Renquist A.R., Mielke E.A. (1988): Towards a standar-
Crassweller R., McNew R., Greene D., Miller S., Cline J., Azaren- dized nomenclature, procedures, values, and units in determi-
ko A., Barritt B., Berkett L., Brown S., Cowgill W., Fallahi E., ning fruit and nut tree yield performance. HortScience, 23:
Fallahi B., Garcia E., Hampson C,. Lindstrom T., Merwin I., 813‡817.
Obermiller J.D., Stasiak M., Greene G. (2007): Performance O’Rourke D. (2003): Major trends in U.S. and world apple markets.
of apple cultivars in the 1999 NE-183 regional project plan- Compact Fruit Tree, 36(3): 74‡78.
ting. I. Growth and yield characteristics. Journal of American Papr{tein F., Blaèk J., Michalek S. (2006): Effects of climatic con-
Pomological Society, 61: 84‡96. ditions on fruit quality of apple cultivars assessed by public
Fisher M., Fisher C. (2002): Pinova apple cultivar. Compact Fruit sensory evaluations in the Czech and Slovak Republics. Jour-
Tree, 35(1): 19‡20. nal of Fruit and Ornamental Plant Research, 14(suppl. 2):
Hampson C.R., Quamme H.A., Brownlee R.T. (2002): Canopy 219‡227.
growth, yield, and fruit quality of Royal Gala’ apple trees Pearce S.C., Dober{ek-Urbanc S. (1967): The measurement of irre-
grown for eight years in five tree training systems. HortScien- gularity in growth and cropping. Journal of Horticultural Sci-
ce, 37: 627‡631. ence, 42: 295‡305.
Jotic P., Brown G. (1998): Experience with growing Fuji in Austra- Republi~ki zavod za statistiku Srbije (2012): Baza podataka statisti-
lia - experimental and commercial aspects. Compact Fruit ke poljoprivrede. http://webrzs.stat.gov.rs/axd/poljoprivre-
Tree, 31(1): 6‡9. da/izbor.htm. Datum pristupa 10. 05. 2012.
Luki} M., Te{ovi} @., Mari} S., Sre}kovi} M. (2005): Rezultati pro- Sosna I. (2004): Evaluation of some training systems in apple or-
u~avanja novih sorti jabuke u uslovima â~ka. Vo}arstvo, 39: chards. Journal of Fruit and Ornamental Plant Research,
233‡239. 12(special ed.): 85‡90.
81
GROWTH AND YIELD CHARACTERISTICS OF NEW APPLE CULTIVARS
Dragan Milatovi}, Dejan \urovi}
University of Belgrade, Faculty of Agriculture, Nemanjina 6, 11080 Zemun, Serbia

Abstract
Ten relatively new apple cultivars: ‘Royal Gala’, ‘Ga- vigour was expressed by cultivars ‘Delbard Jubilé’,
la Must’, ‘Elista’, ‘Morren’s Jonagored’, ‘Pilot’, ‘Pi- ‘Elista’, ‘Fuji Naga-fu 2’, ‘Fuji Naga-fu 6’, and ‘Jona-
nova’, ‘Delbard Jubilé’, ‘Braeburn’, ‘Fuji Naga-fu 2’, gored’, which had significantly larger trunk cross-sec-
and ‘Fuji Naga-fu 6’ were studied in the region of tional area compared to control. Significantly higher
Central Serbia during the five-year period yield efficiency was found in cultivars ‘Pinova’ and
(2004‡2008). Control cultivar for comparison was ‘Royal Gala’. Cultivars ‘Delbard Jubilé’, ‘Fuji Naga-
‘Idared’, as the most grown apple cultivar in Serbia. fu 2’, ‘Fuji Naga-fu 6’, and ‘Elista’ showed strong ten-
The aim of this study was to assay the growth and dency to biennial bearing. Fruit weight ranged from
yield characteristics of new apple cultivars grown in a 143 g (‘Royal Gala’) to 207 g (‘Jonagored’). Six vari-
dense planting. eties (‘Elista’, ‘Royal Gala’, ‘Pinova’, ‘Gala Must’,
The experimental orchard was planted in the ‘Braeburn’, and ‘Pilot’) had significantly lower fruit
spring of 2002 in the village of Kr}evac (municipality weight compared to control cultivar.
Topola). The rootstock was M9, training system was To obtain satisfactory fruit size and ensure regu-
slender spindle and tree spacing was 3.6 m x 1 m. Fol- lar cropping it is necessary to apply fruit thinning. This
lowing indicators of tree vigour and productivity were operation is particularly important for cultivars that
studied: yield, trunk cross-sectional area, yield effici- are prone to biennial bearing, as well as cultivars that
ency, biennial bearing index, and fruit weight. tend to have smaller fruit size.
The highest average yield of 15.5 kg per tree was
achieved by cultivar ‘Pinova’ and it was significantly Key words: Malus domestica, yield, yield efficiency,
higher than in control cultivar (‘Idared’). The greatest biennial bearing index, fruit weight
82
Vo}arstvo, 46, 179‡180 (2012) 83‡90 UDK: 634.1.11
Biolo{ke osobine sorti jabuke Rajka i Topaz otpornih prema Venturia

inaequalis (Cooke) Wint.
Milan Luki}, Sla|ana Mari}
Institut za vo}arstvo, Kralja Petra I/9, 32000 â~ak, Srbija

Primljeno: 17. jul, 2012; prihva}eno: 24. jul, 2012.
Rezime. Sa aspekta racionalne upotrebe pesticida i za{tite ìvotne sredine, jedan od savremenih trendova u pro-
izvodnji jabuke je gajenje sorti otpornih prema prouzrokova~ima najzna~ajnijih bolesti i {teto~inama. U radu
su prikazani trogodi{nji rezultati prou~avanja biolo{kih osobina sorti jabuke (Rajka i Topaz) otpornih prema
Venturia inaequalis (Cooke) Wint. u agroekolo{kim uslovima â~ka. Sorta Rajka je imala ranije vreme cve-
tanja i ve}u obilnost, kao i ranije vreme zrenja. Sorta Topaz se odlikuje krupnijim plodovima kola~astog obli-
ka. Visok rodni potencijal ispoljile su obe ispitivane sorte, mada je ve}i prinos i bolji kvalitet ploda, posmatran
kroz hemijski sastav i organolepti~ke osobine, utvr|en kod sorte Topaz.
Klju~ne re~i: jabuka, sorta, biolo{ke osobine, Venturia inaequalis (Cooke) Wint.
Uvod no mesto u proizvodnji (Sansavini et al., 2004). Naj~e-

{}e kori{}en izvor otpornosti je Vf gen iz Malus flori-
Uzgoj sorti jabuke (Malus × domestica Borkh.) koje bunda 821, stoga i najve}i broj komercijalno zna~ajnih
poseduju geneti~ku otpornost prema Venturia inaequ- otpornih sorti jabuke (oko 80%) nose ovaj gen koji
obezbe|uje otpornost prema rasama 1 do 5 Venturia
alis (Cooke) Wint. omogu}ava smanjenu upotrebu pe-
inaequalis.
sticida i doprinosi za{titi ìvotne sredine (Kühn et al.,
Jonsson i Nybon (2006) navode da su atraktivna
2003; Sansavini, 2004; Godec, 2004; Czynczyk et al.,
boja pokoìce i zadovoljavaju}i kvalitet ploda klju~ni
2005). Kelderer et al. (2004) navode da u zemljama parametri za prihvatanje sorti jabuke otpornih prema
poput [vajcarske i Nema~ke sa visokim nivoom eko- prouzrokova~u ~a|ave krastavosti od strane potro{a~a.
lo{ke svesti i dobro razvijenom integralnom i organ- Smatra se da su nedovoljna marketin{ka podr{ka, kva-
skom proizvodnjom, zastupljenost sorti jabuke otpor- litet i senzorne karakteristike ploda, koje nisu niti jed-
nih prema Venturia inaequalis ~ini oko 56% ukupne nake, niti bolje od komercijalno zna~ajnih sorti, kao i
proizvodnje, dok je njihov udeo u sortimentu Italije prilago|enost agroekolo{kim uslovima limitiraju}i
oko 34%. U poslednjih 20 godina stvoreno je vi{e od faktori masovnom {irenju ovih sorti (Sansavini et al.,
200 sorti otpornih prema prouzrokova~u ~a|ave kra- 2004). Lind et al. (2001) isti~u da navedene kriteriju-
stavosti, mada ni jedna od njih nije zauzela dominant- me ispunjava samo nekoliko otpornih sorti.
83
Luki} M. & Mari} S. Vol. 46, br. 179‡180, jul‡decembar 2012.
Sorta Topaz je najzastupljenija sorta u organskoj {tenog oblika, ùto narandàste osnovne boje pokoì-
proizvodnji u Sloveniji (Godec, 2004), a prema Van ce, koja je prekrivena narandàsto crvenom dopun-
der Maas (2007) odli~ne rezultate postiè i u Holandi- skom bojom trakasto raspore|enom na 25‡75% povr-
ji, sa 75‡79% plodova prve klase. U Republici ê{koj, {ine ploda. Meso je ù}kasto, fine teksture, hrskavo,
od 50 ispitivanih sorti jabuke, Topaz se nalazi na pe- veoma so~no, odli~nog slatko-nakiselog ukusa. Zim-
tom mestu prema visini prinosa postignutom od 2‡10. ska je sorta, odli~nog kvaliteta ploda, dobrih skladi-
godine posle sadnje (Blaèk i Hlu{i~ková, 2007). Pro- {nih sposobnosti (http://home.ueb.cas.cz/eng/varieti-
u~avanjem kvaliteta ploda 22 otporne sorte jabuke, es-topaz.htm)
Kuhn i Thybo (2001) su do{li do zaklju~ka da je sorta U trogodi{njem periodu sprovedena su ispitivanja
Rajka pogodna za potro{nju u sveèm stanju tokom morfometrijskih, hemijskih i organolepti~kih osobina
novembra i decembra, a sorta Topaz tokom decembra. ploda navedenih sorti jabuke.
Cilj rada je bio da se ispitaju biolo{ke ‡ fenolo- Morfometrijske osobine ploda odre|ene su pra}e-
{ke, pomolo{ke i organolepti~ke osobine ~e{kih sorti njem slede}ih parametara: masa ploda (g), visina ploda
jabuke otpornih prema Venturia inaequalis (Rajka i (mm), {irina ploda (mm), indeks oblika ploda, duìna
Topaz) u agroekolo{kim uslovima â~ka, i na osnovu peteljke (mm) i broj semenki u plodu. Ispitivani parame-
dobijenih rezultata daju odgovaraju}e preporuke za tri su odre|eni uobi~ajenim morfometrijskim metodama
komercijalno gajenje. na uzorku od 75 plodova. Vrednosti indeksa oblika plo-
da dobijene su ra~unskim putem iz odnosa visine i {iri-
ne ploda. Visina prinosa po stablu odre|ena je mere-
Materijal i metode njem mase ubranih plodova sa stabla, a prinos po jedi-
nici povr{ine utvr|en je ra~unskim putem.
Ispitivanja su obuhvatila sorte Rajka i Topaz u perio- U cilju utvr|ivanja hemijskog sastava ploda odre-
|eni su: sadràj ukupnih suvih materija (su{enjem
du od 2007‡2009. godine, u zasadu jabuke na objektu
uzorka na 105 °C do konstantne teìne); sadràj ras-
Preljinsko brdo Instituta za vo}arstvo u â~ku. Zasad
tvorljivih suvih materija (binokularnim refraktome-
je podignut u prole}e 2005. godine „knip“ sadnicama
trom „Carl Zeiss“); sadràj {e}era ‡ ukupnih i invert-
sa 5 i vi{e bo~nih gran~ica, okalemljenih na podlogu
nih (metodom po Luff-Schoorl); sadràj saharoze (ra-
M9 i zasa|enih na rastojanje 4 x 1 m. Uzgojni oblik je
~unskim putem kao razlika ukupnih i invertnih {e}era
vitko vreteno. Zasad je obezbe|en sistemom za navod-
pomnoèna koeficijentom 0,95); sadràj ukupnih kise-
njavanje „kap po kap“ uz primenu savremenih agro- i
lina izraèn u jabu~noj kiselini (titracijom 0,1 N
pomo-tehni~kih mera.
NaOH uz prisustvo fenolftaleina kao indikatora); pH
Sorte Rajka i Topaz su novije sorte jabuke otpor- vrednost soka ploda (CyberScan 510 pehametrom);
ne prema Venturia inaequalis, stvorene u Institute of sadràj ukupnih mineralnih materija (àrenjem uzorka
Experimental Botany, Experiment Station Stríòvice, u pe}i na 550 °C).
Republika ê{ka (www.ueb.cas.cz). Organolepti~ka ocena kvaliteta ploda ispitivanih
Rajka (Champion × UEB 1200/1). Stablo je ume- sorti jabuke izvr{ena je senzori~kim testom prema De-
reno bujno do bujno, umerene rodnosti. Plod je sred- skriptoru za jabuku.
nje krupan do krupan, okruglastokupastog oblika, Statisti~ka zna~ajnost kvantitativnih vrednosti je
srednje duge peteljke. Osnovna boja pokoìce je ùta, odre|ena Fi{erovim modelom analize varijanse
a atraktivna crvena dopunska boja prekriva gotovo ce- (ANOVA) dvofaktorijalnog ogleda primenom F testa
lu povr{inu ploda. Meso je ù}kasto, so~no sa srednje za P < 0,05 i P < 0,01. Kada je F test bio zna~ajan, te-
zrnastom teksturom, karakteristi~nog prijatnog slatko- stiranje razlika aritmeti~kih sredina i njihovog interak-
nakiselog ukusa. Rana je zimska sorta, srednjeg poten- cijskog efekta obavljeno je testom najmanje zna~ajnih
cijala ~uvanja u skladi{tu (http://home.ueb.cas. razlika (LSD test) za prag zna~ajnosti P < 0,05 i P <
cz/eng/varieties-rajka.htm). 0,01. Analiza podataka je obavljena kori{}enjem SPSS
Topaz (Rubín × Vanda). Stablo je umereno bujno, statisti~kog softverskog paketa (SPSS. Inc., Chicago,
uspravno, {irokopiramidalne krune. Rano prorodi i ra- IL). Dobijene vrednosti su predstavljene kao srednje ±
|a redovno i obilno. Plod je krupan, okruglasto spljo- SE (standardna gre{ka srednje vrednosti).
84
Luki} M. & Mari} S. Vol. 46, No. 179‡180, July‡December 2012
Rezultati i diskusija u odnosu na sortu Rajka (150,7 g) (Tab. 2). Me|utim,

krupnije i ujedna~enije plodove sorte Rajka u pore|e-
Fenolo{ke osobine. U ispitivanom periodu sorta Rajka nju sa sortom Topaz ustanovili su Blaèk et al. (2003)
je imala prose~no dva dana ranije vreme cvetanja u od- i Blaèk i Hlu{i~ková (2007). Na osnovu prose~ne ma-
nosu na sortu Topaz, kao i manju obilnost i kra}e tra- se ploda utvr|ene u okviru na{eg eksperimenta, sorte
janje cvetanja (Tab. 1). Vreme i dinamika cvetanja is- Rajka i Topaz se mogu svrstati u grupu sorti sa sred-
pitivanih sorti jabuke u na{im uslovima su u skladu sa nje krupnim plodovima, dok Beber (2009) isti~e da
rezultatima koje navodi Bodor (2009) za podru~je Ma- plodovi sorte Topaz (141 g) pripadaju kategoriji sitnih.
|arske, isti~u}i da fenofaza cvetanja sorti Rajka i To- Visina ploda bila je ve}a kod sorte Rajka (60,2 mm),
paz prose~no traje od 6. do 24. aprila, pri ~emu je pe- dok je ve}a {irina ploda utvr|ena kod sorte Topaz
riod punog cvetanja od 12. do 15. aprila. Me|utim, (71,8 mm). Stoga i vrednost indeksa oblika ploda go-
prema Beber (2009) na podru~ju Slovenije sorta To- vori o izduènom (kupastom) obliku ploda sorte Rajka
paz cveta 7‡10 dana ranije u odnosu na ekolo{ke uslo- ‡ 0,86 i spljo{tenom (kola~astom) obliku ploda sorte
ve â~ka. Prose~na obilnost cvetanja sorte Rajka je ni- Topaz ‡ 0,77. Sorta Rajka imala je statisti~ki zna~ajno
à u odnosu na sortu Topaz i iznosila je 3,3 poena. Vi- ve}u duìnu peteljke ploda (29,9 mm), {to je va`no sa
soka obilnost cvetanja sorte Topaz, ocenjena sa 4,3 aspekta ja~ine veze izme|u ploda i rodne gran~ice, na-
poena, govori o izraènom rodnom potencijalu ove ro~ito u uslovima bez primene hemijskog prore|ivanja
sorte. Ranije cvetanje i manja obilnost kod obe ispiti- cvetova/plodova (Stopar et al., 2007; Luki} et al.,
vane sorte zabeleèni su u drugoj eksperimentalnoj 2012). Ve}i broj semenki utvr|en je u plodu sorte To-
godini. paz (11,1), koji prema Uemura et al. (2001) uti~e na
Prema vremenu zrenja (Rajka ‡ 18. septembar; dimenzije i masu ploda. Visoka pozitivna linearna ko-
Topaz‡ 21. septembar), obe sorte pripadaju grupi zim- relacija utvr|ena je izme|u broja semenki i mase plo-
skih sorti jabuke. Kasnije vreme zrenja sorti Rajka i da kod obe ispitivane sorte (Topaz ‡ r2 = 0,99; Rajka
Topaz u odnosu na vreme zrenja u na{im uslovima na- ‡ r2 = 0,97).
vodi Godec (2004) za podru~je Slovenije (24. septem- Prose~no visokim prinosom u toku eksperimen-
bar). talnog perioda odlikovale su se obe ispitivane sorte ja-
Pomolo{ke osobine. Ispitivanjem parametara morfo- buke. Statisti~ki zna~ajno ve}i prinos utvr|en je kod
metrijskih osobina utvr|ene su statisti~ki zna~ajne raz- sorte Topaz (21,5 kg stablo-1, odnosno 53,8 t ha-1).
like izme|u prou~avanih sorti jabuke. Sorta Topaz Blaèk i Hlu{i~ková (2007) tako|e isti~u izuzetno vi-
imala je statisti~ki zna~ajno ve}u masu ploda (167,6 g) soku rodnost ove sorte na podru~ju Republike ê{ke,
Tab. 1. Fenolo{ke osobine ispitivanih sorti jabuke (2007‡2009. godina)

Phenological properties of the assessed apple cultivars (2007‡2009)
__________________________________________________________________________________________________________________
Cvetanje/Blooming time
________________________________________________________________
Sorta Godina Po~etak Puno Kraj Obilnost Trajanje Vreme zrenja
Cultivar Year Onset Full bloom End Abundance Duration Harvest time
(0‡5)
__________________________________________________________________________________________________________________
2007. 08. 04. 14. 04. 21. 04. 4,0 13,0 13. 09.
Rajka 2008. 07. 04. 13. 04. 22. 04. 2,0 15,0 19. 09.
2009. 10. 04. 13. 04. 23. 04. 4,0 13,0 23. 09.
_____________________________________________________________________________________________________
Prosek/Mean 08. 04. 13. 04. 23. 04. 3,3 13,7 18. 09.
__________________________________________________________________________________________________________________
2007. 11. 04. 15. 04. 24. 04. 5,0 13,0 17. 09.
Topaz 2008. 09. 04. 13. 04. 25. 04. 3,0 16,0 22. 09.
2009. 11. 04. 14. 04. 25. 04. 5,0 14,0 25. 09.
_____________________________________________________________________________________________________
Prosek/Mean 10. 04. 14. 04. 25. 04. 4,3 14,3 21. 09.
__________________________________________________________________________________________________________________
85
Tab. 2. Morfometrijske osobine ploda i prinos ispitivanih sorti jabuke (2007‡2009. godina)
Morphometrical properties of fruits and yield of the assessed apple cultivars (2007‡2009)
__________________________________________________________________________________________________________________
Duìna Broj Prinos
Parametar Masa ploda Visina ploda [irina ploda Indeks oblika peteljke semenki Yeald Prinos
Parameter Fruit weight Fruit height Fruit width Fruit shape Stalk length Number (kg stablo-1 Yeald
(g) (mm) (mm) index (mm) of seeds /kg tree-1) (t ha-1)
__________________________________________________________________________________________________________________
Sorta (A)/Cultivar (A)
__________________________________________________________________________________________________________________
Rajka 150,7 ± 4,96 b1 60,2 ± 0,81 a 69,9 ± 0,65 b 0,86 ± 0,01 a 29,9 ± 0,44 a 8,6 ± 0,38 b 19,6 ± 0,29 b 49,1 ± 0,72 b
Topaz 167,6 ± 3,53 a 55,4 ± 0,52 b 71,8 ± 0,35 a 0,77 ± 0,00 b 24,2 ± 0,57 b 11,1 ± 0,10 a 21,5 ± 0,55 a 53,8 ± 1,38 a
__________________________________________________________________________________________________________________
Godina/Year (B)
__________________________________________________________________________________________________________________
2007. 116,1 ± 4,74 c 51,8 ± 0,62 c 64,0 ± 0,78 c 0,81 ± 0,01 26,3 ± 0,60 b 8,0 ± 0,16 c 21,6 ± 0,42 b 54,1 ± 1,04 b
2008. 190,9 ± 7,20 a 60,8 ± 0,70 a 75,2 ± 0,79 a 0,81 ± 0,02 28,4 ± 0,79 a 10,6 ± 0,05 a 13,5 ± 0,35 c 33,9 ± 0,86 c
2009. 126,0 ± 1,62 b 54,4 ± 0,76 b 68,1 ± 0,42 b 0,80 ± 0,02 25,5 ± 0,24 b 8,9 ± 0,18 b 26,6 ± 0,50 a 66,4 ± 1,25 a
__________________________________________________________________________________________________________________
Sorta × Godina (A × B)/Cultivar × Year (A × B)
__________________________________________________________________________________________________________________
2007. 110,6 ± 8,45 53,0 ± 0,85 63,1 ± 0,81 0,84 ± 0,01 ab 23,2 ± 0,84 e 7,1 ± 0,20 19,2 ± 0,31 c 48,0 ± 0,78 c
Rajka 2008. 197,4 ± 13,22 61,6 ± 1,18 73,6 ± 1,22 0,83 ± 0,01 bc 26,4 ± 1,16 c 8,8 ± 0,05 10,2 ± 0,20 e 25,6 ± 0,51 e
2009. 122,0 ± 1,56 56,7 ± 1,10 66,7 ± 0,73 0,85 ± 0,02 a 24,4 ± 0,43 d 8,5 ± 0,08 29,5 ± 0,34 a 73,8 ± 0,86 a
__________________________________________________________________________________________________________________
2007. 121,5 ± 1,04 50,5 ± 0,39 64,9 ± 0,76 0,78 ± 0,01 d 29,4 ± 0,35 b 8,9 ± 0,11 24,0 ± 0,52 b 60,1 ± 1,29 b
Topaz 2008. 184,5 ± 1,19 60,0 ± 0,22 76,9 ± 0,36 0,78 ± 0,02 d 30,3 ± 0,42 a 12,3 ± 0,05 16,9 ± 0,49 d 42,2 ± 1,22 d
2009. 130,0 ± 1,68 52,3 ± 0,43 69,6 ± 0,11 0,75 ± 0,02 e 26,6 ± 0,04 c 9,3 ± 0,28 23,6 ± 0,65 b 59,1 ± 1,64 b
__________________________________________________________________________________________________________________
ANOVA
__________________________________________________________________________________________________________________
A ** ** * ** ** ** * **
B ** ** ** nz ** ** ** **
A×B nz nz nz ** ** nz ** **
__________________________________________________________________________________________________________________
1Vrednosti ozna~ene istim slovima se ne razlikuju zna~ajno prema LSD testu na nivou zna~ajnosti P < 0,05 i P < 0,01/Means followed by the
same letter do not differ significantly according to LSD Test at P < 0.05 and P < 0.01
kao i ve}u rodnost sorte Topaz u odnosu na sortu Raj- saharoze (12,50%, odnosno 3,87%) u odnosu na sortu
ka. Me|utim, prema podacima koje navodi Beber Rajka. Prose~an sadràj rastvorljivih suvih materija
(2009) sorta Topaz se odlikuje relativno niskim prino- ploda sorte Topaz u na{im istraìvanjima je ne{to ve}i
som i pored ~injenice da je najzastupljenjija u organ- u odnosu na vrednosti koje navode drugi autori i koje
skoj proizvodnji jabuke na podru~ju Slovenije. se kre}u od 12% do 13,5% (Beber, 2009), odnosno
Posmatrano po godinama ispitivanja, statisti~ki 13,1% (Blaèk i Hlu{i~ková, 2007). Kruczynska i Rut-
zna~ajne razlike nisu ustanovljene jedino u pogledu kowski (2006) su utvrdili 12% rastvorljivih suvih ma-
indeksa oblika ploda, dok su svi ostali parametri terija u plodu sorte Rajka, {to je niè od vrednosti do-
uslovljeni godinom ispitivanja. Izraèna po~etna rod- bijenih u na{em radu. Prema Blaèk i Hlu{i~ková
nost u prvoj godini ispitivanja uslovila je slabo dife- (2007) i Zdunek i Cybulska (2011), sadràj rastvorlji-
renciranje cvetnih pupoljaka kod obe sorte, {to se od- vih suvih materija u plodu sorte Rajka je 13,6%, odno-
razilo na ve}u masu ploda i zna~ajno niì prinos u dru- sno 14,7%, dok Godec (2004) navodi da ova sorta mo-
goj godini u odnosu na ostale eksperimentalne godine. è imati i vi{e od 15% navedenih materija. Sadràj
Svi ispitivani parametri hemijskog sastava ploda, ukupnih kiselina je bio ve}i kod sorte Topaz (0,54),
izuzev sadràja invertnih {e}era i sadràja ukupnih mi- dok pH vrednost soka ploda beleì suprotnu tendenci-
neralnih materija, statisti~ki su se zna~ajno razlikovali ju (Rajka ‡ 3,91; Topaz ‡ 3,49).
izme|u ispitivanih sorti (Tab. 3). Sorta Topaz je imala Posmatrano po eksperimentalnim godinama razli-
ve}i sadràj suvih materija (ukupnih i rastvorljivih ‡ ke izme|u ispitivanih parametara su bile statisti~ki
16,26% i 14,86%), kao i ve}i sadràj ukupnih {e}era i zna~ajne. Najniè vrednosti svih parametara, izuzev
86
Tab. 3. Hemijske osobine ploda ispitivanih sorti jabuke (2007‡2009. godina)

Chemical properties of fruits of the assessed apple cultivars (2007‡2009)
__________________________________________________________________________________________________________________
USM RSM Ukupne pH soka Ukupne
Parametar Sadràj {e}era/Sugar content (%) mineralne materije
Total dry Soluble ________________________________ kiseline ploda
Parameter matter solids Ukupni Invertni Saharoza Total Fruit juice Total mineral
(%) (%) Total Inverted Sucrose acids (%) pH value content (%)
__________________________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________________________
Rajka 15,06 ± 0,12 b1 13,46 ± 0,10 b 10,68 ± 0,15 b 8,26 ± 0,11 2,30 ± 0,05 b 0,38 ± 0,01 b 3,91 ± 0,03 a 0,31 ± 0,01
Topaz 16,26 ± 0,12 a 14,86 ± 0,11 a 12,50 ± 0,11 a 8,36 ± 0,08 3,87 ± 0,08 a 0,54 ± 0,01 a 3,49 ± 0,02 b 0,30 ± 0,01
__________________________________________________________________________________________________________________
Godina (B)/Year (B)
__________________________________________________________________________________________________________________
2007. 16,10 ± 0,14 a 14,41 ± 0,14 a 11,67 ± 0,15 a 8,16 ± 0,15 a 3,32 ± 0,08 a 0,50 ± 0,02 a 3,61 ± 0,02 b 0,33 ± 0,01 a
2008. 14,69 ± 0,09 c 13,13 ± 0,04 c 10,76 ± 0,14 c 7,60 ± 0,04 c 3,00 ± 0,06 bc 0,39 ± 0,02 b 3,91 ± 0,04 a 0,25 ± 0,01 b
2009. 15,09 ± 0,14 b 13,46 ± 0,13 b 11,24 ± 0,14 b 7,93 ± 0,09 b 3,15 ± 0,06 ab 0,41 ± 0,02 b 3,84 ± 0,02 a 0,27 ± 0,01 b
__________________________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________________________
2007. 15,98 ± 0,06 14,20 ± 0,09 b 11,28 ± 0,10 8,51 ± 0,21 2,63 ± 0,03 cd 0,47 ± 0,01 3,74 ± 0,01 0,37 ± 0,00
Rajka 2008. 14,30 ± 0,14 12,87 ± 0,05 e 9,98 ± 0,23 7,90 ± 0,05 1,98 ± 0,10 e 0,33 ± 0,02 4,04 ± 0,05 0,26 ± 0,01
2009. 14,88 ± 0,17 13,30 ± 0,14 d 10,78 ± 0,13 8,38 ± 0,06 2,29 ± 0,02 de 0,34 ± 0,01 3,96 ± 0,02 0,29 ± 0,01
__________________________________________________________________________________________________________________
2007. 16,22 ± 0,23 14,63 ± 0,20 a 12,05 ± 0,21 7,81 ± 0,10 4,01 ± 0,14 0,53 ± 0,03 c 3,47 ± 0,02 0,29 ± 0,02
Topaz 2008. 15,08 ± 0,05 13,40 ± 0,03 cd 11,54 ± 0,06 7,30 ± 0,03 4,03 ± 0,03 0,45 ± 0,01 f 3,78 ± 0,03 0,23 ± 0,00
2009. 15,29 ± 0,12 13,63 ± 0,12 c 11,70 ± 0,16 7,48 ± 0,12 4,01 ± 0,11 0,47 ± 0,02 e 3,72 ± 0,02 0,25 ± 0,01
__________________________________________________________________________________________________________________
ANOVA
__________________________________________________________________________________________________________________
A ** ** ** nz ** ** ** nz
B ** ** ** ** * * * *
A×B nz nz nz nz nz nz nz nz
__________________________________________________________________________________________________________________
pH vrednosti soka ploda, utvr|ene su u drugoj godini Po godinama prou~avanja razlike u ispitivanim
ispitivanja, dok su najvi{e vrednosti zabeleène u pr- parametrima nisu bile statisti~ki zna~ajne jedino u po-
voj eksperimentalnoj godini. gledu arome ploda. Najve}i intenzitet dopunske boje i
Organolepti~ke osobine. U pogledu intenziteta dopun- atraktivnost ploda prose~no za obe sorte, zabeleèni su
ske boje pokoìce i atraktivnosti ploda, razlike izme|u u drugoj godini, dok su najbolji ukus i konzistencija
ispitivanih sorti nisu bile statisti~ki zna~ajne, dok su u ploda ocenjeni u prvoj godini ispitivanja.
pogledu ostalih parametara (ukus, aroma i konzisten-
cija ploda) razlike izme|u prou~avanih sorti statisti~ki
zna~ajne (Tab. 4). U svim ispitivanim parametrima or- Zaklju~ak
ganolepti~kih osobina sorta Topaz je bolje ocenjena,
tako da je ukupna organolepti~ka ocena ploda od 20,7 Na osnovu prou~avanja biolo{kih osobina sorti jabuke
poena bila ve}a u odnosu na sortu Rajka koja je izno- Rajka i Topaz, otpornih prema Venturia inaequalis,
sila 18,3 poena. Ovi rezultati su u skladu sa Zdunek et mogu se izvesti slede}i zaklju~ci:
al. (2011), koji osim visokog kvaliteta ploda sorte To- ‡ Sorte Rajka i Topaz pripadaju grupi srednjera-
paz, navode i izuzetnu konzistentnost tako|e potvr|e- nocvetnih, odnosno srednjepoznocvetnih zimskih sor-
nu u na{em radu (3,6 poena). Tomala et al. (2009) na- ti jabuke;
vode da se sorte Rajka i Topaz vi{e razlikuju u pogle- ‡ Sorta Topaz se odlikuje krupnijim plodovima
du ~vrstine i so~nosti, dok su razlike u pogledu ukusa kola~astog oblika (vrednost indeksa oblika ploda 0,77),
i arome manje izraène, {to je potvr|eno i u na{im is- dok se sorta Rajka odlikuje sitnijim plodovima izduè-
traìvanjima. nog oblika (vrednost indeksa oblika ploda 0,86);
87
Tab. 4. Organolepti~ke osobine ploda ispitivanih sorti jabuke (2007‡2009. godina)

Fruit organoleptic properties of the assessed apple cultivars (2007‡2009)
__________________________________________________________________________________________________________________
Intenzitet
dopunske boje Atraktivnost Ukus Aroma Konzistencija Ukupno
Parametar Over colour intensity Attractiveness Taste Aroma Consistency Total
Parameter (0‡5) (0‡6) (0‡6) (0‡4) (0‡4) (0‡25)
__________________________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________________________
Rajka 4,2 ± 0,03 4,4 ± 0,03 4,0 ± 0,03 b 2,8 ± 0,04 b 2,9 ± 0,02 b 18,3
Topaz 4,3 ± 0,06 4,4 ± 0,05 5,1 ± 0,05 a 3,3 ± 0,08 a 3,6 ± 0,03 a 20,7
__________________________________________________________________________________________________________________
Godina (B)/Year (B)
__________________________________________________________________________________________________________________
2007. 4,1 ± 0,06 b 4,2 ± 0,02 b 4,7 ± 0,04 a 3,1 ± 0,05 3,4 ± 0,04 a 19,5
2008. 4,4 ± 0,04 a 4,6 ± 0,04 a 4,3 ± 0,04 b 3,0 ± 0,07 3,2 ± 0,02 b 19,5
2009. 4,2 ± 0,05 b 4,4 ± 0,07 ab 4,6 ± 0,05 a 3,0 ± 0,06 3,1 ± 0,03 b 19,3
__________________________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________________________
2007. 4,1 ± 0,03 4,2 ± 0,02 4,2 ± 0,03 2,7 ± 0,04 3,2 ± 0,03 b 18,4
Rajka 2008. 4,2 ± 0,03 4,6 ± 0,02 3,6 ± 0,03 2,8 ± 0,05 2,9 ± 0,01 c 18,1
2009. 4,2 ± 0,03 4,4 ± 0,03 4,1 ± 0,04 2,8 ± 0,02 2,7 ± 0,01 c 18,2
__________________________________________________________________________________________________________________
2007. 4,1 ± 0,08 4,3 ± 0,02 5,2 ± 0,05 3,4 ± 0,06 3,7 ± 0,05 a 20,7
Topaz 2008. 4,6 ± 0,04 4,5 ± 0,05 5,0 ± 0,05 3,2 ± 0,08 3,5 ± 0,02 ab 20,8
2009. 4,3 ± 0,07 4,4 ± 0,10 5,2 ± 0,05 3,3 ± 0,10 3,5 ± 0,04 a 20,7
__________________________________________________________________________________________________________________
ANOVA
__________________________________________________________________________________________________________________
A nz nz ** * *
B * * * nz *
A×B nz nz nz nz **
__________________________________________________________________________________________________________________
‡ Visok rodni potencijal ispoljile su obe ispitiva- Literatura

ne sorte. Ve}i prinos po stablu (21,5 kg stablo-1) i po
jedinici povr{ine (53,8 t ha-1) utvr|en je kod sorte To- Beber M. (2009): Osobine sorti jabuke otpornih prema ~a|avoj kra-
stavosti. Zbornik radova II savetovanja „Inovacije u vo}ar-
paz;
stvu“, pp. 129‡137.
‡ Parametri hemijskog sastava i organolepti~kih Blazek J., Krelinova J., Blazkova J. (2003): Results of trial with 17
osobina ploda ukazuju na bolji kvalitet ploda sorte To- chosen apple cultivars bred in Czech Republic that was evalu-
paz. ated in 1996‡2002 at Holovousy. Ved. Pr. Ovcnar., 18: 7‡23.
Sorta Topaz je pokazala dobre rezultate u agroe- Blaèk J., Hlu{i~ková I. (2007): Orchard performance and fruit qu-
alitz of 50 apple cultivars grown or tested in commercial or-
kolo{kim uslovima â~ka i moè se preporu~iti za ga-
chards of the Czech Republic. Horticultural Science (Prague),
jenje, naro~ito u sistemu organske proizvodnje. 34(3): 96‡106.
Bodor (2009): Floral biology and fructification features of disease
resistant apple varieties and candidates. Theses of Doctoral
Dissertation, Corvinus University of Budapest, pp. 1‡23.
Zahvalnica/Acknowledgements Czynczyk A., Bielicki P., Mika A., Krawiec A. (2005): Growth and
yielding in six scab‡resistant apple cultivars grafted on three
Istraìvanja u ovom radu su finansijski podràna od dwarfing rootstocks in integrated fruit production. Journal of
Fruit and Ornamental Plant Research, 13: 19‡23.
strane Ministarstva prosvete, nauke i tehnolo{kog raz-
Godec B. (2004): New scab resistant apple cultivars recommended
voja RS ‡ projekti TR‡20013A i TR‡31064. in Slovenia. Journal of Fruit and Ornamental Plant Research,
12: 225‡231.
88
Jonsson A., Nybom H. (2006): Consumer evaluation of scab-resi- otic stresses: new varieties for the european market. Journal of
stant apple cultivars in Sweden. Agricultural and Food Scien- Fruit and Ornamental Plant Research, 12: 13‡52.
ce, 15(4): 388‡401. Stopar M., Schlauer B., Ambroì~ Turk B. (2007): Thinning ‘Gol-
Kelderer M., Sansavini S., Panarese A. (2004): Situazione e tenden- den Delicious’ apples using single or combining application
za della frutticoltura biologica in Europa. Rivista di Frutticol- of Ethephon, NAA or BA. Journal of Central European Agri-
tura, 2: 16‡25. culture, 8(2): 141‡146.
Kruczynska D.E., Rutkowski K.P. (2006): Quality and storage of Tomala K., Barylko-Pikielna N., Jankowski P, Jeziorek K., Wasiak-
Czech scab resistant apple cultivars. Phytopathol. Pol., 39: Zys G. (2009): Acceptability of scab-resistant versus conven-
53‡61. tional apple cultivars by Polish adult and young consumers. J
Kühn B.F., Andersen T.T., Pedersen H.L. (2003): Evaluation of 14 Sci Food Agric., 89: 1035‡1045.
old unsprayed apple varieties. Biological Agriculture & Hor- Uemura D., Morita I., Kaneduka A., Taguchi T., Kume Y., Tagichi
ticulture, 20(4): 301‡310. S. (2001): Efficiency of artificial pollination to ‘Fuji’ apple
Kuhn B.F., Thybo A.K. (2001): Sensory quality of scab-resistant ap- tree. Bull. Akita Fruit Tree Exp. Station, 27: 1‡12.
ple cultivars. Postharvest Biology and Tehnology, 23(1): Van der Maas M.P. (2007): Increasing high quality production of or-
41‡50. ganically grown apples through a system’s approach inclu-
Lind K., Lafer G., Schloffer K., Innerhofer G., Meister H. (2001): ding management of Vf scab resistance. Acta Hortticulturae,
Podlage in sorte v ekolo{kem sadjarstvu. V: Ekolo{ko sadjar- 737: 105‡112.
stvo. Kme~ki Glas, pp. 60‡109. Zdunek A., Cybulska J. (2011): Relation of biospeckle activity with
Luki} M., Mari} S., Gli{i} I., Milo{evi} N. (2012): Primena NAA i quality attributes of apples. Sensors, 11: 6317‡6327.
BA u hemijskom prore|ivanju plodova sorti jabuke grupe Zdunek A., Cybulska J., Konopacka D., Rutkowski K. (2011): Eva-
‘Red Delicious’. Vo}arstvo, 46, 177/178: 7‡15. luation of apple texture with contact acoustic emission detec-
Sansavini S., Donati F., Costa F., Tartarini S. (2004): Advances in tor: A study on performance of calibration models. Journal of
apple breeding for enhanced fruit quality and resistance to bi- Food Engineering¸ 106: 80‡87.
89
BIOLOGICAL PROPERTIES OF APPLE CULTIVARS ‘RAJKA’ AND ‘TOPAZ’ RESISTANT TO

Venturia inaequalis (Cooke) Wint.
Milan Luki}, Sla|ana Mari}
Fruit Research Institute, Kralja Petra I/9, 32000 â~ak, Serbia

Abstract
From the aspect of rational use of pesticides and envi- study, ‘Rajka’ had earlier blooming time, greater
ronmental protection, growing cultivars resistant to abundance and ripened somewhat earlier than ‘Topaz’.
pests and causal agents of the most serious diseases is Fruits of ‘Topaz’ were large, oblate. Both cultivars
one of the most recent trends in modern apple produc- showed high cropping potential, although ‘Topaz’ had
tion. The paper presents the results of a three-year higher fruit quality and yield.
study on biological characters of scab resistant apple
cultivars ‘Rajka’ and ‘Topaz’ which were grown un- Key words: apple, cultivar, biological properties,
der agro-environmental conditions of â~ak. In this Venturia inaequalis (Cooke) Wint.
90
Vo}arstvo, 46, 179‡180 (2012) 91‡98 UDK: 634.1.11
Efikasnost preparata na bazi 6-benziladenina u prore|ivanju plodova jabuke
Zoran Keserovi}, Biserka Mili}, Nenad Magazin, Marko Dori}
Univerzitet u Novom Sadu, Poljoprivredni fakultet, Trg Dositeja Obradovi}a 8, 21000 Novi Sad, Srbija
Primljeno: 11. jun, 2012; prihva}eno: 2. avgust, 2012.
Rezime. Ogledi sa ciljem ispitivanja efikasnosti preparata za hemijsko prore|ivanje plodova jabuke na bazi 6-
benziladenina postavljeni su u toku vegetacije 2011. godine u zasadima sorti Golden Delicious, Idared, Jona-
gold i Topred. Primenjeni su slede}i tretmani: netretirana kontrola, Gerba 4LG koncentracije 2,5 ml/l, MaxCel
5,0 ml/l i MaxCel 7,5 ml/l. Prore|ivanje je bilo efikasno kod sorte Golden Delicious u pogledu smanjenog bro-
ja plodova po stablu, zametanja i pove}ane mase ploda. Sorte Idared i Jonagold su imale ve}u prose~nu masu
ploda u svim tretmanima u odnosu na kontrolu, bez obzira na to {to primena preparata nije obavezno za rezul-
tat imala manji broj plodova i slabije zametanje. Najmanja efikasnost preparata zabeleèna je kod sorte Topred.
Neodgovaraju}e temperature vazduha u vreme, nakon tretmana i faza porasta ploda u kojoj su primenjeni pre-
parati, mogu}i su faktori koji su doveli do smanjene efikasnosti.
Klju~ne re~i: jabuka, sorta, 6-benziladenin, prore|ivanje, zametanje, masa ploda
Uvod isklju~ivo njeni dobro obojeni klonovi. Za upe{no pro-

re|ivanje ove sorte, neophodno je primeniti ve}u kon-
6-benziladenin (BA) je biljni regulator rasta iz grupe centraciju BA od 100 mg/l ili tretirati sa ve}om koli~i-
citokinina koji se koristi za hemijsko prore|ivanje plo- nom vode od 1.000 l/ha (Stopar et al., 2009). Idared je
dova jabuke. BA podsti~e deobu }elija mladih plodo- jedna od najzastupljenijih sorti u zasadima u Srbiji.
va jabuke, te dovodi do dodatnog pove}anja mase plo- Stabilne je rodnosti i smatra se lakom za prore|ivanje
da, nezavisno od efekta prore|ivanja (Wismer et al., te se za ovu sortu obi~no preporu~uju niè koncentra-
1995). Pored toga, BA pospe{uje formiranje rodnih cije biljnih regulatora rasta. Me|utim, Ambroì} i Sto-
pupoljaka jabuke (Ramirez et al., 2004). Efikasnost par (2010) ukazuju na slabo dejstvo BA primenjenog
BA u prore|ivanju plodova zavisi od vremenskih fak- u razli~itim fazama porasta centralnog ploda na broj
tora, prvenstveno temperature vazduha u vreme treti- plodova po stablu, zametanje i prose~nu masu ploda
ranja i u toku nekoliko narednih dana (Bubán, 2000; sorte Idared. Sorte grupe Red Delicious pored toga {to
Yuan i Greene, 2000). slabije reaguju na primenu BA (Bubán, 2000) pokazu-
Zlatni deli{es je veoma ~esto kori{}ena sorta ja- ju i reakciju fitotoksi~nosti u vidu zaostajanja rasta
buke u svrhu ispitivanja dejstva biljnih regulatora ra- plodova (Robinson, 2006).
sta i hemijskog prore|ivanja plodova prvenstveno Cilj rada bio je da se ispita efikasnost preparata sa
zbog izraène sklonosti ka alternativnom ra|anju. Sor- aktivnom materijom 6-benziladeninom u hemijskom
ta Jonagold zastupljena je u savremenim zasadima i to prore|ivanju sorti jabuke Golden Delicious, Idared,
91
Keserovi} Z. et al. Vol. 46, br. 179‡180, jul‡decembar 2012.
Jonagold i Topred, i mogu}nosti njegove primene s na kontrola, Gerba 4LG (4% BA, L-Gobbi, Italy) kon-
obzirom na sortne specifi~nosti. centracije 2,5 ml/l, 5,0 ml/l MaxCel (1,9 % BA, Valent
Biosciences, USA) i 7,5 ml/l MaxCel.
Materijal i metode Vreme primene preparata bilo je u skladu sa pre-
porukom da prose~ni pre~nik centralnih plodova u
Ogledi za ispitivanje efikasnosti preparata sa aktivnom gronji bude u opsegu 10‡12 mm (Vittone, 2003;
materijom BA za hemijsko prore|ivanje plodova jabu- Bubán, 2000), osim u slu~aju kada zbog nepovoljnih
ke, postavljeni su u toku vegetacije 2011. godine, u za- vremenskih prilika (niske temperature) to nije bilo
sadu kompanije „ATOS VINUM“ u Maloj Remeti i u mogu}e obaviti (Tab. 1).
privatnom zasadu u Maradiku. Ispitivane sorte jabuke Tretirano je le|nom motornom prskalicom
na plantaì u Maloj Remeti bile su Golden Delicious STIHL SR-420, sa koli~inom vode od 3 l po tretmanu
(klon Reinders), Jonagold (klon Decosta) i Topred, u (12 stabala), {to je srazmerno sa koli~inom od 1.000
petoj godini rodnosti, na podlozi M9 sa razmakom l/ha.
sadnje 3,2 x 0,8 m. Zasad sorte jabuke Idared u Mara- Pre tretiranja zabeleèn je broj cvasti po stablu i
diku podignut je 1998. godine, sa ratojanjem sadnje intenzitet cvetanja na skali od 1 do 9 (Tab. 2). U vre-
4,0 x 1,5 m i na podlozi M26. me berbe, zabeleèn je broj plodova po stablu, izme-
Ogled je postavljen po potpuno slu~ajnom blok ren prinos, a ra~unskim putem dobijene su vrednosti
sistemu, sa ~etiri tretmana raspore|ena u ~etiri bloka prose~ne mase ploda i zametanje iskazano brojem plo-
sa po tri ponavljanja, gde pojedina~no stablo ~ini jed- dova u 100 cvasti.
no ponavljanje. Izme|u svakog tretmana po dva stabla Podaci su statisti~ki obra|eni analizom varijanse
~inila su za{titni pojas, i nisu uklju~ena u ocenu efeka- (ANOVA). U slu~aju da je F testom utvr|eno da su
ta tretmana. Primenjeni su slede}i tretmani: netretira- razlike me|u sredinama tretmana zna~ajne, one su po-
Tab. 1. Maksimalne dnevne temperature vazduha i temperature u vreme izvo|enja ogleda (°C)
Maximal daily air temperatures and air temperatures at the moment of chemical application (°C)
__________________________________________________________________________________________________________________
Maks. dnevna °T vazd. °T u momentu tretiranja
Datum/Maj Sorta Pre~nik centralnog ploda
Max. daily air °T °T at the moment of application
Date/May Cultivar Diameter of king fruit (mm)
(°C) (°C)
__________________________________________________________________________________________________________________
3. 19 ‡
4. 10 ‡
5. 15 ‡
6. Idared 12,5 18 16
7. 21 ‡
8. 9 ‡
9. 18 ‡
10. Jonagold 12,8 23 21
11. 23 ‡
12. Golden Delicious 11,8 25 23
Topred 11,5
__________________________________________________________________________________________________________________
Tab. 2. Intenzitet cvetanja sorti jabuke

Flowering intensity of selected apple cultivars
__________________________________________________________________________________________________________________
Sorta/Cultivar Intenzitet cvetanja/Flowering intensity Ocena/Mark
__________________________________________________________________________________________________________________
Golden Delicious 7‡8 Mnogo/veoma mnogo/Strong/very strong
Jonagold 8 Veoma mnogo/Very strong
Topred 6‡7 Srednje/mnogo/Medium/strong
Idared 7‡8 Mnogo/veoma mnogo/Strong/very strong
__________________________________________________________________________________________________________________
92
Keserovi} Z. et al. Vol. 46, No. 179‡180, July‡December 2012
re|ene Duncan-ovim testom vi{estrukih intervala na blu, {to je bio preduslov za izvo|enje ogleda. Broj plo-
nivou zna~ajnosti P < 0,05. Za statisti~ku obradu po- dova po stablu i u 100 cvasti nakon hemijskog prore-
dataka kori{}en je softver STATISTIKA 10 (StatSoft |ivanja bio je zna~ajno manji u odnosu na netretiranu
Inc., Tulsa, USA). kontrolu. Iako je zametanje bilo ne{to manje kod tret-
mana sa 5,0 ml/l MaxCel-a u odnosu na preparat Ger-
ba 4LG primenjen sa istom koncentracijom aktivne
Rezultati i diskusija
materije u rastvoru, moè se re}i da ova dva preparata
Optimalni uslovi za primenu BA sa ciljem prore|iva- imaju pribli`no isto dejstvo, jer razlike nisu statisti~ki
nja plodova jabuke podrazumevaju pre~nik centralnog zna~ajne. Prore|ivanje plodova je bilo intenzivnije ka-
ploda izme|u 10 i 12 mm i temperature od 24 do 27 °C da je primenjena ve}a koncentracija aktivne materije
(Bubán, 2000). Pojedinih godina, ovi uslovi se ne mo- benziladenin. Prose~na masa plodova ve}a je u svim
gu ispuniti jer su u optimalnoj fazi porasta plodova tretmanima u odnosu na kontrolu, a najve}a u tretma-
temperature neodgovaraju}e. U na{em ogledu, su sorte nu 7,5 ml/l MaxCel. Pove}anje prose~ne mase ploda
Idared i Jonagold tretirane u fazi kada su plodovi bili kretalo se od 12,6 do 18,5%. Hemijsko prore|ivanje
pre~nika ve}eg od 12 mm jer su temperature u danima preparatima na bazi BA nije dovelo do zna~ajnih pro-
koji su prethodili tretmanima bile niske (Tab. 1). mena u prinosu, jer je smanjenje broja plodova po sta-
Intenzitet cvetanja ispitivanih sorti jabuke na ska- blu kompenzovano pove}anjem mase preostalih plo-
li 1‡9 prikazan je u tabeli 2. Najve}i intenzitet cveta- dova (Mili} et al., 2011). Ovo je veoma zna~ajno za
nja bio je zabeleèn kod sorte Jonagold, a najmanji proizvodnu praksu jer pri istoj visini prinosa, krupniji
kod sorte Topred. Sa gledi{ta proizvodne prakse, kod plodovi postiù ve}u cenu na trì{tu te je i kona~an
svih sorti je postojala potreba za prore|ivanjem. ekonomski rezultat bolji. Dejstvo tretmana je kod svih
U tabeli 3, prikazana je efikasnost primenjenih ispitivanih parametara zavisio od sorte, tj. preparati na
preparata nezavisno od ispitivane sorte. Stabla su bila bazi BA nisu bili jednako efikasni kod svih ispitivanih
ujedna~ena u pogledu prose~nog broja cvasti po sta- sorti.
Tab. 3. Efikasnost preparata na bazi BA u prore|ivanju plodova jabuke

Thinning efficacy of chemicals with BA as active ingredient
__________________________________________________________________________________________________________________
Br. gronja Br. plodova Br. plodova Prose~na Pove}anje
Tretman po stablu po stablu u 100 cvasti masa ploda mase u odnosu Prinos
Treatment No. of flower No. of fruits No. of fruits per Average na kontrolu Yield
clusters per tree per tree 100 flower clusters fruit weight Fruit weight increase (kg/tree)
(g) (%)
__________________________________________________________________________________________________________________
Kontrola/Control 140,1 127,6 c1 96,5 b 160,6 a 19,7 ab
Gerba 4LG 2,5 ml/l 141,2 123,7 bc 97,9 b 180,9 b 12,6 21,4 b
MaxCel 5,0 ml/l 151,4 114,1 b 83,7 ab 181,2 b 12,8 20,0 ab
MaxCel 7,5 ml/l 140,7 101,5 a 77,8 a 190,3 c 18,5 18,9 a
__________________________________________________________________________________________________________________
Statisti~ka zna~ajnost
Statistical significance
__________________________________________________________________________________________________________________
Sorta/Cultivar ** ** ** ** **
__________________________________________________________________________________________________________________
Tretman/Treatment nz ** * ** nz
__________________________________________________________________________________________________________________
Sorta x tretman
nz ** nz * nz
Cultivar x treatment
__________________________________________________________________________________________________________________
nz ‡ razlika izme|u proseka tretmana nije statisti~ki zna~ajna za P < 0,05/ Not signifiant at P < 0.05
1Prose~ne vrednosti ozna~ene istim slovom se ne razlikuju zna~ajno prema Dankanovom testu vi{estrukih intervala za P < 0,05 / Means fol-
lowed by the same letter do not differ significantly according to Duncan's Multiple Range Test at P < 0.05
93
Svi tretmani su kod sorte Golden Delicious za re- |u od 19,2 do 22,1%. Iako je prinos plodova manji na
zultat imali manji broj plodova po stablu u odnosu na tretiranim stablima, razlike nisu statisti~ki zna~ajne.
kontrolu, dok je broj plodova u 100 cvasti zna~ajno Hemijsko prore|ivanje plodova sorte jabuke Jo-
umanjen nakon prore|ivanja preparatom Maxcel kon- nagold nije dovelo do statisti~ki zna~ajnog smanjenja
centracije 5,0 ml/l (Tab. 4). Do sli~nih rezultata u po- broja plodova po stablu i u 100 cvasti u odnosu na
gledu smanjenog zametanja nakon prore|ivanja plo- kontrolu (Tab. 5). Izostanak efekta preparata na broj
dova kod sorte Golden Delicious do{li su Ambroì} i plodova i zametanje mogu}a je posledica primene van
Stopar (2010) primeniv{i BA u fazi porasta plodova optimalnog termina, kada su plodovi bili pre~nika ve-
od 15‡20 mm. Hemijsko prore|ivanje je zna~ajno uti- }eg od 12 mm. Stover et al. (2001) su ispituju}i uticaj
calo na pove}anje prose~ne mase plodova sorte vremena primene utvrdili da BA ima najja~i efekat na
Golden Delicious, bez obzira na preparat i primenjenu prore|ivanje plodova jabuke sorte Empire u fazi kada
koncentraciju. Pove}anje mase ploda kretalo se izme- je pre~nik centralnog ploda 10 mm, dok je efikasnost
Tab. 4. Zametanje plodova, prose~na masa ploda i prinos sorte jabuke Golden Delicious
Fruit set, average fruit weight and yield of apple cv ‘Golden Delicious’
__________________________________________________________________________________________________________________
(g) (%)
__________________________________________________________________________________________________________________
Kontrola/Control 158,1 116,9 b1 76,4 a 147,9 a ‡ 17,3
Gerba 4LG 2,5 ml/l 152,0 91,6 a 66,1 ab 180,6 b 22,1 16,3
MaxCel 5,0 ml/l 163,7 93,8 a 59,0 b 176,6 b 19,4 16,7
MaxCel 7,5 ml/l 158,8 87,9 a 63,3 ab 176,3 b 19,2 15,4
__________________________________________________________________________________________________________________
nz ** * ** ‡ nz
__________________________________________________________________________________________________________________
Tab. 5. Zametanje plodova, prose~na masa ploda i prinos sorte jabuke Jonagold
Fruit set, average fruit weight and yield of apple cv ‘Jonagold’
__________________________________________________________________________________________________________________
Br. gronja Br. plodova Br. plodova
Prose~na Pove}anje
Tretman po stablu po stablu u 100 cvasti
masa ploda mase u odnosu Prinos
Treatment No. of flower No. of fruits No. of fruits per
Average na kontrolu Yield
clusters per tree per tree 100 flower clusters
fruit weight Fruit weight increase (kg/tree)
(g) (%)
__________________________________________________________________________________________________________________
Kontrola/Control 170,7 88,5 44,3 229,9 a 1 ‡ 20,4
Gerba 4LG 2,5 ml/l 183,7 85,2 42,6 250,4 b 8,9 21,3
MaxCel 5,0 ml/l 188,0 80,7 40,3 254,8 bc 10,8 20,5
MaxCel 7,5 ml/l 173,8 75,3 37,6 267,7 c 16,4 20,2
__________________________________________________________________________________________________________________
nz nz nz ** ‡ nz
__________________________________________________________________________________________________________________
94
manja u fazi porasta od 15 mm. U na{em ogledu je pri- jen u fazi porasta centralnog ploda od 10 mm (Ambro-
mena BA dovela do pove}anja prose~ne mase ploda, ì} i Stopar, 2010). Sa daljim rastom ploda, efikasnost
koja je bila najve}a u tretmanu sa 7,5 ml/l MaxCel-a. prore|ivanja je bila manja. U na{em ogledu, prore|i-
Pove}anje mase ploda u odnosu na kontrolu kretalo se vanje sorte jabuke Idared sa BA u fazi porasta ploda
u rasponu od 8,9 (Gerba 4LG) do 16,4% (MaxCel 7,5 12,5 mm, dovelo je do zna~ajnog smanjenja prose~nog
ml/l). Primena BA je dovela do pove}anja prose~ne broja plodova po stablu i u 100 cvasti, ali samo kada
mase ploda nezavisno od efekta prore|ivaja, ~ime su je primenjena najvi{a koncentracija aktivne materije
potvr|eni navodi Wismer et al. (1995) da BA direktno BA, odnosno 7,5 ml/l MaxCel (Tab. 6). Svi tretmani
uti~e na pove}anje mase ploda podsti~u}i deobu }eli- doveli su do pove}anja prose~ne mase ploda, nezavi-
ja. sno od efekta prore|ivanja, a najve}a masa bila je u
Primena BA pokazala je slab efekat na prore|i- tretmanu sa 7,5 ml/l MaxCel-a i iznosila je 178,6 g.
vanje plodova jabuke sorte Idared, a zna~ajno sman- Prinos plodova po stablu u tretmanima nije se zna~aj-
jenje zametanja zabeleèno je jedino kada je primen- no promenio u odnosu na kontrolu.
Tab. 6. Zametanje plodova, prose~na masa ploda i prinos sorte jabuke Idared
Fruit set, average fruit weight and yield of apple cv ‘Idared’
__________________________________________________________________________________________________________________
(g) (%)
__________________________________________________________________________________________________________________
Kontrola/Control 159,3 244,0 b1 122,0 a 137,0 a ‡ 33,5
Gerba 4LG 2,5 ml/l 136,6 245,0 b 122,5 a 158,3 b 15,5 38,4
MaxCel 5,0 ml/l 164,1 215,5 ab 107,0 ab 161,0 b 17,5 34,1
MaxCel 7,5 ml/l 151,9 180,6 a 90,3 b 178,6 c 30,4 31,6
__________________________________________________________________________________________________________________
nz ** ** ** ‡ nz
__________________________________________________________________________________________________________________
Tab. 7. Zametanje plodova, prose~na masa ploda i prinos sorte jabuke Topred
Fruit set, average fruit weight and yield of apple cv ‘Topred’
__________________________________________________________________________________________________________________
Pove}anje
Br. gronja Br. plodova Br. plodova Prose~na mase u odnosu Broj malih
Tretman po stablu po stablu u 100 cvasti masa ploda na kontrolu Prinos plodova (<5 cm)
Treatment No. of flower No. of fruits No. of fruits per Average Fruit weight Yield No. of
clusters per tree per tree 100 flower clusters fruit weight increase (kg/tree) small fruits
(g) (%) (<5 cm)
__________________________________________________________________________________________________________________
Kontrola/Control 72,3 61,0 89,0 127,5 ‡ 7,7 a1 1,6 a
Gerba 4LG 2,5 ml/l 92,4 73,0 80,0 134,1 5,2 9,7 b 1,4 a
MaxCel 5,0 ml/l 89,8 66,4 76,3 132,4 3,8 8,7 ab 5,1 b
MaxCel 7,5 ml/l 78,4 62,1 81,2 138,6 8,7 8,6 ab 4,2 b
__________________________________________________________________________________________________________________
nz nz nz nz ‡ * **
__________________________________________________________________________________________________________________
95
Razlog za izostanak efekta prore|ivanja pri niìm Prore|ivanje sorte Golden Delicious preparatima
koncentracijama BA, u na{em ogledu zasigurno leì u na bazi BA dalo je dobre rezultate u pogledu smanjen-
nepovoljnim vremenskim uslovima za vreme i nakon ja zametanja i broja plodova po stablu. Pove}anje ma-
primene, prvenstveno usled niskih temperatura vazdu- se ploda kretalo se od 16,3 do 17,3% bez zna~ajnog
ha, a mogu}e i zbog ve}e dimenzije centralnih plodo- uticaja na visinu prinosa.
va (Tab. 1). Optimalne temperature vazduha za prime- Kod sorte Jonagold primena BA je dovela do po-
nu BA kre}u se u opsegu izme|u 24 i 27 °C (Bubán, ve}anja prose~ne mase ploda iako nije bilo zna~ajnog
2000) i to u periodu od 2‡4 dana nakon primene. In- smanjenja broja plodova i zametanja.
tenzitet disanja listova jabuke zna~ajno je pove}an, a Primena BA kod sorte Idared dovela je do zna~aj-
kao rezultat toga intenzitet fotosinteze smanjen nakon nog smanjenja prose~nog broja plodova po stablu i u
primene BA pri temperaturi od 30 °C, {to dovodi do 100 cvasti jedino kada je primenjena najvi{a koncen-
opadanja plodova (Yuan i Greene, 2000). Prema istim tracija aktivne materije. Svi tretmani doveli su do po-
autorima, primena BA na 20 °C ne dovodi do prome- ve}anja prose~ne mase ploda, nezavisno od efekta pro-
na u intenzitetu disanja i fotosinteze. re|ivanja.
Prore|ivanje plodova sorte jabuke Topred prepa- Na osnovu rezultata jednogodi{njeg ogleda, pre-
ratima na bazi BA nije dalo o~ekivane efekte na zame- parat MaxCel nije dao zadovoljavaju}e efekte na za-
tanje i prose~nu masu ploda (Tab. 7). Iako je prose~na metanje i prose~nu masu ploda kod sorte Topred.
masa ploda ve}a u tretmanima u odnosu na kontrolu,
razlike nisu statisti~ki zna~ajne, a najve}e pove}anje
mase od 8,7% bilo je u tretmanu sa 7,5 ml/l MaxCel-a. Zahvalnica/Acknowledgements
Me|utim, prinos po stablu ve}i je u tretmanima u od-
Ova istraìvanja su finansijski podràna od strane
nosu na kontrolu. Pri tuma~enju rezultata primene BA
kompanije „Pinus-Plus“. Posebno se zahvaljujemo
kod sorte Topred, mora se imati u vidu da su stabla u
kompaniji „Atos-Vinum“ i proizvo|a~u jabuke Josipu
istoj vegetaciji bila izloèna stresu usled podsecanja
Fainu {to su svoje zasade stavili na raspolaganje u svr-
korena. To se prvenstveno odrazilo na malu prose~nu
hu istraìvanja.
masu ploda, netipi~nu za sortu i kao posledica toga na
visinu prinosa. Sorte iz grupe Red Delicious slabije re-
aguju na primenu BA (Bubán, 2000), a ~esta je i poja-
va plodova sa pre~nikom manjim od 5 cm (Robinson,
Literatura
2006). Kod sorte Topred zabeleèn je pove}an broj Ambroì}-Turk B., Stopar M. (2010): Effect of 6-benzyladenine ap-
plodova pre~nika manjeg od 5 cm, i to u tretmanima sa plication time on apple thinning of cv. ‘Golden Delicious’ and
preparatom MaxCel. Visoka efikasnost u prore|ivanju cv. ‘Idared’. Acta Agriculturae Slovenica, 95 (1): 69‡73.
sorti jabuke iz grupe Red Delicious postignuta je kom- Bubán T. (2000): The use of benzyladenine in orchard fruit gro-
binovanjem preparata na bazi BA i naftilsir}etne kise- wing: A mini review. Plant Growth Regulation, 32, 2‡3:
line (NAA), bez negativnog uticaja na krupno}u ploda 381‡390.
Luki} M., Mari} S., Gli{i} I., Milo{evi} N. (2012): Primena NAA i
(Luki} et al., 2012).
BA u hemijskom prore|ivanju plodova sorti jabuke grupe
‘Red Delicious’. Vo}arstvo, 46,177/178: 7‡15.
Mili} B., Keserovi} Z., Magazin N. (2011): Proizvodni efekti hemij-
Zaklju~ak skog prore|ivanja plodova u mladim zasadima jabuke. Eko-
nomika poljoprivrede, 58 (1): 133‡146.
Preparati sa aktivnom materijom BA, Gerba 4LG i Ramirez H., Torres J., Benavides A., Hernández J., Robledo V.
MaxCel, ne izazivaju fitotoksi~nost, niti zna~ajno (2004): Fruit bud initiation in apple cv Red Delicious linked
smanjenje prinosa, kod sorti jabuke Golden Delicious, to gibberellins and cytokinins. Journal of Mexican Chemical
Society, 48 (1): 7‡10.
Jonagold i Idared. Kod sorte Topred, u tretmanima
Robinson L.T. (2006): Interaction of benzyladenine and naphtalene-
preparatom MaxCel, broj plodova pre~nika manjeg od acetic acid on fruit set, fruit size and crop value of twelve ap-
5 cm bio je pove}an, ali ovaj podatak treba uzeti sa re- ple cultivars. Acta Horticulturae, 727: 283‡290.
zervom jer su stabla bila izloèna stresu usled podse- Stopar M., Lesko{ek G., Simon~i~ A. (2009): 1-naphthaleneacetic
canja ìla. acid and 6-benzyl adenine thinning of a common slender spin-
96
dle ‘Jonagold’/M9 apple orchard. I: Dose effects and spray di- Wismer T.P., Proctor J.T.A., Elfving D.C. (1995): Benzyladenine
stribution in the crowns. Journal of Horticultural Science and affects cell division and cell size during apple fruit thinning.
Biotechnology, ISAFRUIT Special Issue, p. 122‡126. Journal of American Society for Horticultural Sciences, 120:
Stover E., Fargione M., Risio R., Yang X., Robinson T. (2001): Fru- 802‡807.
it weight, cropload, and return bloom of ‘Empire’ apple follo- Yuan R., Greene D.W. (2000): Benzyladenine as a chemical thinner
wing thinning with 6-benzyladenine and NAA at several phe- for ‘McIntosh’ apples. I Fruit thinning effects and associated
relationships with photosynthesis, assimilate translocation and
nological stages. HortScience, 36 (6): 1077‡1081.
nonstructural carbohydrates. Journal of American Society for
Vittone G. (2003): Frutticoltura integrata. Piemonte Aprofrut, Cu-
Horticultural Sciences, 125 (2): 169‡176.
neo.
97
EFFICACY OF CHEMICAS CONTAINING 6-BENZYLADENINE IN APPLE FRUITS THINNING
Zoran Keserovi}, Biserka Mili}, Nenad Magazin, Marko Dori}
University of Novi Sad, Faculty of Agriculture, Dositeja Obradovi}a Square 8, 21000 Novi Sad, Serbia
Abstract
The trials designed to examine the efficacy of fruit pared to the control, although chemicals were not as
thinning chemicals in apple, containing 6-benzylade- effective in reducing fruit set. The lowest efficacy of
nine as an active matter were set up in 2011 growing the chemicals was observed in ‘Topred’ where phyto-
season and included cultivars ‘Golden Delicious’ toxicity occurred resulting in fruit size stunting, prob-
(clone ‘Reindres’), ‘Topred’, ‘Jonagold’ (clone ‘De- ably due to root pruning. Inadequate air temperature
costa’) and ‘Idared’. The following treatments were during and after the treatments as well as diameter of
applied: untreated control, Gerba 4LG in the rate of the fruits are possible factors that affected efficacy of
2.5 ml/l, MaxCel 5.0 ml/l MaxCel 7.5 ml/l. Thinning the chemicals.
chemicals were highly effective in ‘Golden Delicious’
in terms of reduced number of fruits per tree and fruit Key words: apple, cultivar, 6-benzyladenine, thin-
set and increased fruit weight. ‘Idared’ and 'Jonagold' ning, fruit set, fruit weight
had higher average fruit weight in all treatments com-
98
Vo}arstvo, 46, 179‡180 (2012) 99‡105 UDK: 634.1.11;546.173,175
Sadràj te{kih metala u plodovima jabuke sorte Idared u proizvodnim

lokalitetima ~a~anskog kraja
Mira Milinkovi}1, Rade Mileti}1, Vera Rai~evi}2, Blaò Lalevi}2

1Institut
za vo}arstvo, Kralja Petra I/9, 32000 â~ak, Srbija
2Univerzitet u Beogradu, Poljoprivredni fakultet, Nemanjina 6, 11080 Zemun, Srbija
Primljeno: 26. jun; prihva}eno: 5. septembar, 2012
Rezime. Ispitivan je sadràj te{kih metala (As, Pb, Cd i Hg) i {tetnih materija (nitrata i nitrita) u plodovima ja-
buke sorte Idared, na razli~itim lokalitetima ~a~anskog kraja. U zavisnosti od lokaliteta, sadràj As u plodovi-
ma je bio od 0,0035 mg/kg do 0.0071 mg/kg, Pb od 0,0035 mg/kg do 0,0807 mg/kg, Cd od 0,0028 mg/kg do
0,0059 mg/kg i Hg od 0,0058 mg/kg do 0,0076 mg/kg. Sadràj nitrata i nitrita u svim uzorcima je bio manji od
3 mg/kg sveè mase plodova jabuke. Utvr|eni sadràj te{kih metala, kao i sadràj nitrata i nitrita je znatno man-
ji nego {to je to definisano zakonskom regulativom. Prema dobijenim rezultatima, podru~je ispitivanja je veo-
ma pogodno za komercijalnu proizvodnju jabuke u pogledu ispitivanih parametara.
Klju~ne re~i: jabuka, sorta, lokaliteti, te{ki metali, nitrati i nitriti
Uvod nih materija u atmosferi, vodi i zemlji{tu (O’Connell

et al., 2008).
Jabuka se najvi{e koristi u ishrani u sveèm ili u pre- Me|u te{kim metalima od interesa za Svetsku
ra|enom stanju, jer ima znatnu hranljivu, higijensku, zdravstvenu organizaciju (WHO) i Evropski program
dijetetsku i lekovitu vrednost (Mi{i},1994). Hemijski za monitoring i evaluaciju (EMEP) su ìva (Hg), kad-
sastav plodova jabuke zavisi od mnogih ~inilaca, kao mijum (Cd) i olovo (Pb), jer je njihova toksi~nost vi-
{to su sorta, podloga, agroekololo{ki uslovi, primenje- soka i mogu da izazovu ozbiljne posledice na zdravlje
na agrotehnika, rodnost i stepen zrelosti. Intenzivna, ljudi (Kochubovski, 2011). Na zdravstvenu bezbed-
komercijalna proizvodnja se odvija na otvornom po- nost sveèg i prera|enog vo}a mogu manje ili vi{e ne-
lju, pa su plodovi direktno ili indirektno izloèni mo- povoljno da deluju i relativno male koli~ine te{kih me-
gu}oj kontaminaciji otrovnim i {tetnim materijama tala koji mogu biti endogenog ili eksogenog porekla,
(te{ki metali, nitrati i nitriti). odnosno prirodni, kao sastavni deo proizvoda ili kasni-
Bezbednost hrane je od najve}e va`nosti, jer su je dospeli iz spolja{nje sredine pod uticajem razli~itih
toksi~ne materije prisutne u na{em okruènju. Indu- tretiranja i uno{enja |ubriva ili kontaminacije plodo-
strijska upotreba metala i drugi tehnolo{ki procesi dova. Kadmijum i olovo su toksi~ni za ljudski biosistem
prinose pove}anju sadràja te{kih metala i drugih {tet- ~ak i u malim dozama i otkriveni su u biljkama, zajed-
99
Milinkovi} M. et al. Vol. 46, br. 179‡180, jul‡decembar 2012.
no sa porastom industrijalizacije i zaga|enja biosfere Zemlji{ta na kojima je gajena jabuka su tipa gaj-
(Chen, 1992). nja~e i smonice u ogajnja~avanju. U svim zasadima
Ekolo{ki zna~aj sadràja te{kih metala je privu- sprovo|ena je standardna tehnologija gajenja, koja
kao veliku pa`nju iz dràvnih i regulatornih tela, koji podrazumeva obradu zemlji{ta, rezidbu, |ubrenje i za-
su zabrinuti za smanjivanje ljudskog zdravlja, a rizik {titu od bolesti i {teto~ina.
je povezan sa zaga|enjem ìvotne sredine (Morton- Plodovi jabuke za uzorkovanje su oprani, a zatim
Bermea et al., 2008). Sadràj te{kih metala u zemlji{tu je izvr{eno odstranjivanje peteljke i semenki iz plodo-
i emisije iz motornih vozila mogu biti glavni izvor za- va. Iz pojedina~nog uzorka izdvojeno je 100 g uzorko-
ga|enja te{kim metalima (Hamurcu et al., 2010). vanog materijala koji je homogenizovan u homogeni-
Sprovedena istraìvanja u Turskoj o sadràju se- zatoru za usitnjavanje do postizanja ujedna~ene konzi-
dam te{kih metala u zemlji{tu (Co, Cd, Pb, Zn, Mn, Ni stencije. Za pripremu uzoraka i metode analiza kori-
i Cu), koje navode Türkdoðan et al. (2002) ukazuju da {}ena je Demi voda ASMT tip 1.
su {est te{kih metala (Co, Cd, Pb, Mn, Ni i Cu), u plo- Utvr|ivanje sadràja nitrata i nitrita izvr{eno je
dovima vo}a i povr}a, bili 3,5‡340 puta ve}i u odnosu izdvajanjem test porcija od 10 g uzorka za ekstrakciju
na propisane standarde. Ostaci {tetnih i opasnih mate- iz predhodno homogenizovanog materijala. U 10 g
rija u plodovima jabuke mogu da imaju vi{estruk ne- uzorka dodato je 80 ml tople vode t > 80 °C, homoge-
gativan geneti~ki, ekolo{ki i toksikolo{ki zna~aj (Ben- nizovano u blenderu 5 min, a zatim sadràj prenet u
darek et al., 2007). sud od 100 ml, koji je dopunjen vodom do crte. Izvr-
Glavni selekcioni cilj u oplemenjivanju jabuke {eno je hla|enje do sobne temperature, a zatim filtra-
danas je objedinjavanje visokog kvaliteta ploda i ot- cija ekstrakta kroz membran syringer filter u HPLC -
pornost na parazite i {teto~ine. Stoga je neophodna Agilent Technologies Series 1200 (Campden & Chor-
kontrola prisustva te{kih metala u plodovima kako bi leywood Food Research Association TES-AC-630,
se obezbedila zdravstvena bezbednost hrane. Ova pro- Determination of Nitrate and Nitrite in Fruit, Vegeta-
blematika je definisana i zakonskom regulativom u ble and Meat Products).
skoro svim dràvama koje se bave proizvodnjom, pre- Sadràj Hg utvr|en je odmeravanjem 0,1 g uzor-
radom, plasmanom i potro{njom plodova jabuke. ka iz homogenizovane mase pripremljenog uzorka u
Iz ovih razloga, cilj istraìvanja u ovom radu je metalne ~amce, a zatim vr{ena direktna analiza term-
utvr|ivanje sadràja te{kih metala (As, Pb, Cd i Hg) i alnom dekompozicijom, amalgamiranjem i atomskom
{tetnih materija (nitrata i nitrita) u plodovima jabuke apsorpcionom spektrofotometrijom (EPA 7473).
sorte Idared, na razli~itim lokalitetima ~a~anskog kra- Za odre|ivanje Cd i Pb, iz homogenizovane ma-
ja. Ova sorta dominira u proizvodnim zasadima, a u iz- se odmereno je 5 g uzorka, izvr{eno spaljivanje, a
voznim aran`manima i na doma}em trì{tu zauzima ostatak pepela prenesen u normalni sud 10 ml, koji je
vode}e mesto. Plodovi su visokog kvaliteta (Dori} et dopunjen sa 10% HCl. Sadràj Cd i Pb odre|en je
al., 2011), a sorta je zahvalna za oplemenjivanje i stva- AAS-plamena tehnika (Sample Preparation by Dry
ranje novih genotipova (Luki} et al., 2008). Stoga je Ashing for the Determination of Various Elements by
od prvorazrednog zna~aja kontrola sanitarne i zdrav- Flame Atomic Absorption Spectroskopy ‡ Helth Pro-
stvene bezbednosti proizvedenih plodova. tection Branch Laboratories Burean of Nutritional Sci-
ences Ottawa).
Sadràj As odre|en je metodom hidridnih para. Iz
Materijal i metode homogenizovane mase izdvojeno je 5 g uzorka koji je
razoren metodom mokre digestije primenom HNO3,
Uzorkovanje plodova jabuke sorte Idared, izvr{eno je H2O2 i HCl (Determination of As, Sb and Se Indiffi-
krajem septembra i po~etkom oktobra 2011. godine na cult Enviromental Samples by Hydride Generation
7 lokaliteta vo}arskog podru~ja ~a~anskog kraja (Mio- Varia at Woen; AA Optical Spectoscopy Instruments)
kovci, Trnava, Pridvorica, Vilju{a 1, Vilju{a 2, Lipni- ‡ BMK 016:2005.
ca 1, Lipnica 2). U svakom zasadu po lokalitetima Analiza eksperimentalnih podataka izvr{ena je u
uzorkovano je 2 kg plodova u tri ponavljanja. U plodo- statisti~kom paketu STATISTICA 10.0 for Windows.
vima jabuke ispitivan je sadràj te{kih metala (As, Pb, Definisanje sadràja te{kih metala u plodu sorte Idared
Cd, Hg), nitrata i nitrita. na sedam lokaliteta je utvr|eno pokazeteljima deskrip-
100
Milinkovi} M. et al. Vol. 46, No. 179‡180, July‡December 2012
tivne statistike. Od pokazatelja centralne tendencije iz- arson-ovim koeficijentom korelacije i testiran na ni-
ra~unate su aritmeti~ka sredina i medijana, a varijabi- vou zna~ajnosti 5% i 1%.
litet podataka je izmerena intervalom varijacije i koe-
ficijentom varijacije. Ispitivanje razlika izmedju loka-
liteta sprovedeno je metodom analize varijanse (ANO- Rezultati i diskusija
VA) i LSD testom za nivo rizika 5% i 1% (Hadìvu-
kovi}, 1977). U cilju dono{enja objektivnih zaklju~a- Sa aspekta ocene zdravstvene bezbednosti vo}a, neop-
ka o uticaju lokaliteta na sadràj te{kih metala u plodu hodno je da se vodi ra~una o sadràju {tetnih supstan-
jabuke i mogu}nosti primene parametarskih testova ci u njemu, a prvenstveno koje se nalaze u sveìm plo-
(ANOVA i LSD-test), testirana je homogenost vari- dovima. U zavisnosti od lokaliteta, sadràj As u plodo-
jansi Levene’s testom. Rezultati ovih testova ukazuju vima bio je od 0,0035 mg/kg do 0,0071 mg/kg sa koe-
da su varijanse ispitivanih karakteristika homogene pa ficijentom varijacije od 4,51 do 36,82%. Sadràj Pb se
se testiranje moè izvr{iti pomenutim parametarskim kretao od 0,0035 mg/kg do 0,0807 mg/kg, ali sa ma-
testovima. njim koeficijentom varijacije (Cv 4,51‡11,44%). Sa-
Uticaj posmatranih lokaliteta na visinu sadràja dràj Cd je detektovan u granicama do 0,0028 mg/kg
te{kih metala, kao i njihova interakcija utvr|ena je do 0,0059 mg/kg sa koeficijentom varijacije u zavisno-
parcijalnim eta kvadrat koeficijentom koji je potom sti od lokaliteta od 6,11‡37,10%, a Hg od 0,0058
klasifikovan po Cohen-ovoj gradaciji (Cohen, 1988). mg/kg do 0,0076 mg/kg, gde je Cv od 6,03‡23,67%
Stepen zavisnosti izme|u te{kih metala odre|en je Pe- (Tab. 1).
Tab. 1. Sadràj te{kih metala u sveìm plodovima jabuke sorte Idared na razli~itim lokalitetima (mg/kg)
Heavy metals content in fresh fruits of apple cv 'Idared' grown on different localities (mg/kg)
__________________________________________________________________________________________________________________
Lokalitet/Locality Te{ki metali/Heavy metals Medijana Xmax‡Xmin Cv (%)
__________________________________________________________________________________________________________________
Miokovci As 0,0055 ± 0,0004 0,0054 0,0062‡0,0049 11,92
Pb 0,0807 ± 0,0024 0,0820 0,0840‡0,0760 5,16
Cd 0,0040 ± 0,0007 0,0038 0,0054‡0,0029 31,39
Hg 0,0063 ± 0,0004 0,0064 0,0069‡0,0056 10,41
Trnava As 0,0071 ± 0,0002 0,0070 0,0075‡0,0069 4,51
Pb 0,0803 ± 0,0026 0,0800 0,0850‡0,0760 5,61
Cd 0,0028 ± 0,0006 0,0025 0,0039‡0,0019 37,10
Hg 0,0066 ± 0,0009 0,0058 0,0084‡0,0056 23,67
Pridvorica As 0,0043 ± 0,0005 0,0042 0,0052‡0,0034 21,14
Pb 0,0617 ± 0,0035 0,0630 0,0670‡0,0550 9,91
Cd 0,0052 ± 0,0007 0,0054 0,0063‡0,0039 23,32
Hg 0,0078 ± 0,0004 0,0080 0,0083‡0,0071 8,01
Vilju{a 1 As 0,0038 ± 0,0008 0,0034 0,0053‡0,0026 36,82
Pb 0,0573 ± 0,0030 0,0560 0,0530‡0,0530 8,95
Cd 0,0059 ± 0,0002 0,0060 0,0062‡0,0055 6,11
Hg 0,0058 ± 0,0002 0,0060 0,0061‡0,0054 6,49
Vilju{a 2 As 0,0035 ± 0,0002 0,0036 0,0039‡0,0031 11,44
Pb 0,0833 ± 0,0038 0,0850 0,0890‡0,0760 7,99
Cd 0,0039 ± 0,0005 0,0039 0,0047‡0,0030 21,99
Hg 0,0076 ± 0,0003 0,0075 0,0081‡0,0072 6,03
Lipnica 1 As 0,0038 ± 0,0008 0,0034 0,0053‡0,0026 36,82
Pb 0,0573 ± 0,0030 0,0560 0,0630‡0,0530 8,95
Cd 0,0059 ± 0,0002 0,0060 0,0062‡0,0060 6,11
Hg 0,0058 ± 0,0002 0,0060 0,0061‡0,0054 6,49
Lipnica 2 As 0,0041 ± 0,0002 0,0041 0,0044‡0,0038 7,32
Pb 0,0800 ± 0,0021 0,0790 0,0840‡0,0770 4,51
Cd 0,0039 ± 0,0003 0,0039 0,0045‡0,0033 15,38
Hg 0,0074 ± 0,0004 0,0072 0,0083‡0,0068 10,45
__________________________________________________________________________________________________________________
101
Analizom varijanse utvr|ene su statisti~ki veoma stoji direktna korelaciona zavisnost. Utvr|eni korela-
zna~ajne razlike u sadràju As, Pb i Cd, a zna~ajne u cioni koeficijenti izme|u te{kih metala ukazuje da nji-
sadràju Hg. LSD testom utvr|ene su visoko zna~ajne hov sadràj u sveìm plodovima jabuke nije me|usob-
razlike u sadràju ispitivanih te{kih metala izme|u po- no uslovljen. Izvori te{kih metala na pojedinim lokali-
smatranih lokaliteta. Izra~unati eta kvadrat koeficijent tetima i faktori koji uti~u na sadràj te{kih metala u
je za As ‡ 0,7358, Pb ‡ 0,8761, Cd ‡ 0,6971 i Hg ‡ sveìm plodovima jabuke nisu istovetni i ukazuju na
0,5907. Prema Koenovoj gradaciji postoji visok uticaj njihov razli~it sadràj (Tab. 4).
lokaliteta na promenu sadràja te{kih metala u plodo- Sadràj nitrata i nitrita u svim uzorcima plodova
vima (Tab. 2). po lokalitetima bio je manji od 3 mg/kg sveè mase
Analizom varijanse i Dancan’s testom, a u zavi- plodova jabuke.
snosti od lokaliteta utvr|ene su statisti~ki veoma zna- U uslovima jake konkurencije i visokih standarda
~ajne razlike u sadràju te{kih metala (Tab. 3). kvaliteta na razvijenim trì{tima, plasman plodova ja-
Korelaciona matrica ispitivanih svojstava poka- buke i povoljan finansijski rezultat mogu}e je ostvariti
zuje da postoji visoka, direktna zavisnost izme|u sadr- jedino ako su plodovi visokog kvaliteta. U spoljnotrgo-
àja As i Pb, koja statisti~ki nije zna~ajna. Nasuprot vinskoj razmeni, poljoprivredni i prehrambeni proizvo-
tome izme|u As i Cd ne postoji direktna zavisnost, ali di moraju ispunjavati standarde o zdravstvenoj bezbed-
je statisti~ki veoma zna~ajna. Izme|u As i Hg tako|e nosti koji obezbe|uju nivo za{tite najmanje ekvivalen-
ne postoji korelaciona zavisnost i statisti~ki nije zna- tan onome na sopstvenom-unutra{njem trì{tu.
~ajna. Izme|u Pb i Cd ne postoji, kao i izme|u Cd i Hg Prema Pravilniku o maksimalno dozvoljenim ko-
direkta korelaciona zavisnost, dok izme|u Pb i Hg po- li~inama ostataka sredstava za za{titu bilja u hrani i
Tab. 2. Rezultati Leven-ovog testa homogenosti varijanse, ANOVE i LSD testa za sadràj te{kih metala u sorti jabuke Idared na razli~itim
lokalitetima
Results of Levene's Test of homogeneity of Variance, ANOVA and LSD tests heavy metals content in fruits of 'Idared' grown on different
localities
__________________________________________________________________________________________________________________
Ispitivane osobine Leven-ov test Parcijalni eta kvadrat koeficijent
ANOVA LSD
Observed traits Leven test Partial eta-squared coefficient
__________________________________________________________________________________________________________________
F p-level F 0,05 0,01
As 2,299 0,093 6,499** 0,0014 0,0021 0,7358
Pb 0,354 0,896 16,505** 0,0073 0,0109 0,8761
Cd 1,227 0,350 5,370** 0,0014 0,0021 0,6971
Hg 2,419 0,099 3,367* 0,0014 0,0021 0,5907
__________________________________________________________________________________________________________________
p < 0.05 (*) razlika je zna~ajna/the difference is significant
p < 0.01 (**) razlika je vrlo zna~ajna/difference is highly significant
Tab. 3. Zna~ajnost sadràja te{kih metala u sorti Idared na osnovu LSD testa
Significance of heavy metals content in 'Idared' fruits based on LSD test
__________________________________________________________________________________________________________________
Lokalitet/Locality As Pb Cd Hg
__________________________________________________________________________________________________________________
Miokovci 0,0055 b* 0,0807 a 0,0040 bc 0,0063 bc
Trnava 0,0071 a 0,0803 a 0,0028 c 0,0066 abc
Pridvorica 0,0043 bc 0,0617 b 0,0052 ab 0,0078 a
Vilju{a 1 0,0038 c 0,0573 b 0,0059 a 0,0058 c
Vilju{a 2 0,0035 c 0,0833 a 0,0039 b 0,0076 ab
Lipnica 1 0,0038 c 0,0573 b 0,0059 a 0,0058 c
Lipnica 2 0,0041 bc 0,0800 a 0,0039 b 0,0074 ab
__________________________________________________________________________________________________________________
* Vrednosti obeleène razli~itim slovima se zna~ajno razlikuju (p < 0,05)/ Values followed by the different letter are significantly different (p < 0.05)
102
Tab. 4. Korelaciona matrica ispitivanih svojstava sorte Idared na sedam lokaliteta

Examined properties of apple cv ‘Idared’ grown on seven localities presented as correlation matrix
__________________________________________________________________________________________________________________
Te{ki metali/Heavy metals As Pb Cd Hg
__________________________________________________________________________________________________________________
As ‡ 0,423 NS -0,584** -0,028 NS
Pb ‡ -0,742** 0,355 NS
Cd ‡ -0,350 NS
Hg ‡
__________________________________________________________________________________________________________________
NS = p > 0,05; ** = p < 0,01
hrani za ìvotinje i o hrani i hrani za ìvotinje za koju ‡ U zavisnosti od lokaliteta, sadràj As u plodo-
se utvr|uje maksimalno dozvoljene koli~ine ostataka vima bio je od 0,0035 mg/kg do 0,0071 mg/kg sa koe-
sredstava za za{titu bilja (Sl. gl. RS 25/2010) i dopuni ficijentom varijacije od 4,51% do 36,82%. Sadràj Pb
Pravilnika (Sl. gl. RS 28/2011) minimalno dozvoljene je od 0,0035 mg/kg do 0,0807 mg/kg, ali sa manjim ko-
koli~ine As u plodovima jabuke su 0,3 mg/kg, Pb 0,1 eficijentom varijacije (Cv 4,51‡11,44%). Sadràj Cd
mg/kg, Cd 0,05 mg/kg i Hg 0,02 mg/kg. Prema rezolu- je detektovan u granicama od 0,0028 mg/kg do 0,0059
ciji Ruske Federacije No. 36 (2001) usvojene od resor- mg/kg sa koeficijentom varijacije u zavisnosti od loka-
nog ministarstva (No. N 3326 iz 2002. godine), gde se liteta od 6,11% do 37,10%, a Hg od 0,0058 mg/kg do
plasiraju najve}e koli~ine konzumne jabuke sa ovog 0,0076 mg/kg, gde je Cv od 6,03% do 23,67%;
‡ Sadràj nitrata i nitrita u svim uzorcima bio je
podru~ja, dozvoljene koli~ine As su do 0,2 mg/kg, Pb
manji od 3 mg/kg sveè mase plodova jabuke;
0,4 mg/kg, Cd 0,03 mg/kg i Hg 0,02 mg/kg. Prema
‡ Utvr|eni sadràj te{kih metala, kao i sadràj ni-
Uredbi saveta EEC br. 315/93 maksimalno dozvoljen
trata i nitrita je znatno manji nego {to je to definisano
sadràj Pb je 0,10 mg/kg, Cd 0,050 mg/kg sveè mase. zakonskom regulativom;
Prema Kennickell et al. (1997) propisuje se maksimal- ‡ Prema dobijenim rezultatima, podru~je ispiti-
no dozvoljen unos od 3,65 mg/kg NO3 po kilogramu vanja je veoma pogodno za komercijalnu proizvodnju
telesne teìne odraslog ~oveka. jabuke dobrog kvaliteta u pogledu ispitivanih parame-
Evidentno je da sadràj te{kih metala u plodovi- tara.
ma jabuke sorte Idared sa podru~ja ~a~anskog kraja,
zna~ajno niì od kriterijuma koji su definisani navede-
nim zakonskim propisima. To je potvrda da se na Zahvalnica/Acknowledgements
ovom podru~ju proizvodi kvalitetna zdravstveno bez-
bedna jabuka u pogledu ispitivanih parametara. Prema Istraìvanja u ovom radu su deo Projekta TR‡31080,
podacima zavoda za statistiku Republike Srbije za koji je finansiran sredstvima Ministarstva prosvete,
2011. godinu, na {irem podru~ju â~ka od ukupnog nauke i tehnolo{kog razvoja Republike Srbije.
broja (42.255.000), skoncentisana je 1/3 rodnih staba-
la jabuke. @ivotna sredina, agroekolo{ki uslovi i pri-
menjene mere tehnologije gajenja, obezbe|uju visok Literatura
kvalitet i zdravstveno bezbednu produkciju plodova
Bendarek W., Tksczyk P., Dresler S. (2007): Contents of heavy me-
jabuke. tals as a criterion for apple quality assessment and soil proper-
ties. Polish Journal of Soil Science, 40, 1: 47‡56.
Cohen J.W. (1988): Statistical power analysis for the behavioral sci-
Zaklju~ak ences (2nd edn.). Hillsdale, NJ:Lawrence Erlbaum Associates.
Chen Z.S. (1992): Metal contamination of flooded soils. In: ‘Rice
plants and surface water in Asia’, Adriano D.C. (ed.), Bioge-
Na osnovu ispitivanja sadràja te{kih metala (As, Pb, ochemistry of Trace Metals. Lewis Publishers Inc, Florida,
Cd i Hg) i {tetnih materija (nitrata i nitrita) u plodovi- USA, pp. 85‡107.
ma jabuke sorte Idared, sa sedam proizvodnih lokali- Dori} M., Magazin N., Keserovi} Z., Mili} B. (2011): Ocena kvali-
teta ~a~anskog proizvodnog podru~ja, moè se zaklju- teta plodova vode}ih i prate}ih sorti jabuke. Vo}arstvo, 45,
175/176: 87‡93.
~iti:
103
Hadìvukovi} S. (1977): Planiranje eksperimenata, Privredni pre- Romero R., Lozano L.E. (2008): Assessment of heavymetal
gled, Beograd. pollution in urban topsoils from the metropolitan area of Me-
Hamurcu M., Özcan M.M., Dursun N., Gezgin S. (2010): Mineral xico City. Journal of Geochemical Exploration, 96 (2):
and heavy metal levels of some fruits grown at the roadsides. 223‡230.
Food and Chemical Toxicology, 48, 6: 1767‡1770. O’Connell C., Birkinshaw T.F., O’Dwyer T.F. (2008): Heavy metal
Health Protection Branch Laboratories (1985): Sample preparation adsorbents prepared from the modification of cellulose: a re-
by dry ashing for the determination of various elements by fla- view. Bioresource Technology, 99: 6709‡6724.
me atomic absorption spectroscopy. Laboratory Procedure Pravilnik o maksimalno dozvoljenim koli~inama ostataka sredstava
LPFC-137 1985 Bureau of Nutritional Sciences, Health and
za za{titu bilja u hrani i hrani za ìvotinje i o hrani i hrani za
Welfare Canada Ottawa, Canada.
ìvotinje za koju se utvr|uju maksimalno dozvoljene koli~ine
Kennickell A., Starr-McCluer M., Sunden A. (1997): Using income
ostataka sredstava za za{titu bilja „Slu`beni glasnik RS“, broj
data to predict wealth. Federal Reserve Bulletin, 8: 1‡24.
25/10.
Kochubovski M. (2011): Heavy metals as persistent problem for
Balkan countries, environmental heavy metal pollution and Pravilnik o dopuni pravilnika o maksimalno dozvoljenim koli~ina-
effects on child mental development NATO science for peace ma ostataka sredstava za za{titu bilja u hrani i hrani za ìvo-
and security series C: Environmental Security, Volume 1, pp. tinje i o hrani i hrani za ìvotinje za koju se utvr|uju maksi-
227‡243, DOI: 10.1007/978-94-007-0253-0_14 . malno dozvoljene koli~ine ostataka sredstava za za{titu bilja.
Luki} M., Nenadovi}-Mratini} E., Mari} S., Mitrovi} M. (2008): „Slu`beni glasnik RS“, broj 28/11.
Perspektivne selekcije jabuke nastale ukr{tanjem ‘Idared’ x STATISTICA v. 10.0 (2010): StatSoft. University Licence, Univer-
‘âdel’. Vo}arstvo, 42, 163/164: 67‡73. sity of Novi Sad, Serbia.
Ministry of Health of the Russian Federation Chief State Sanitary Türkdoðan F., Kýlýçel F., Kara I., Tuncer I., (2002): Heavy metals
Inspector of the Russian Federation, Resolution no. 36 (2001). in soil, vegetables and fruits in the endemic upper gastrointe-
Mi{i} P. (1994): Jabuka. Nolit, Beograd, Srbija. stinal cancer region of Turkey. Environmental Toxicology
Morton-Bermea E., Hernández-Álvarez G., González-Hernández F., and Pharmacology, 13: 175‡9.
104
HEAVY METALS CONTENT IN APPLE CULTIVAR ‘IDARED’ GROWN IN COMMERCIAL PLANT-

INGS OF THE ÂÂK REGION
Mira Milinkovi}1, Rade Mileti}1, Vera Rai~evi}2, Blaò Lalevi}2

1FruitResearch Institute, Kralja Petra I/9, 32000 â~ak, Serbia
2University of Belgrade, Faculty of Agriculture, Nemanjina 6, 11080 Zemun, Serbia
Abstract
In the present paper we investigated contents of heavy 4.51‡11.44%. Cadmium (Cd) and mercury (Hg) con-
metals (As, Pb, Cd and Hg) and health damaging sub- tents were within the range 0.0028‡ 0.0059 mg/kg and
stances (nitrates and nitrites) in fruits of apple ‘Idared’ 0.0058‡0.0076 mg/kg, respectively, their variation
grown on different localities in the â~ak region. The coefficients varying by localities between 6.11% and
cultivar dominates local commercial apple plantings 37.10% and 6.03% and 23.67%, respectively.
and is the leading apple cultivar produced for both Nitrates and nitrites content in all samples was
export and domestic markets. Therefore, control of below 3 mg/kg of fresh fruit weight.
The established contents of heavy metals, nitrates
sanitary and health status of produced apple fruits is of
and nitrites was considerably lower than prescribed by
key importance.
Regulation. The obtained results infer that the growing
Arsenic (As) content in apple fruits varies among region above is very suitable for commercial apple
localities, ranging from 0.0035 mg/kg to 0.0071 production in the studied parameters.
mg/kg, variation coefficient being from 4.51% to
36.82%. Lead (Pb) content ranged from 0.0035 mg/kg Key words: apple, cultivar localities, heavy metals,
to 0.0807 mg/kg, its variation coefficient being nitrates and nitrites
105
Vo}arstvo, 46, 179‡180 (2012) 107‡112 UDK: 634.1.22;631.82
Ispitivanje stepena oplo|enja pri samo- i slobodnom opra{ivanju sorte {ljive

Pozna plava
Milena \or|evi}1, Radosav Cerovi}2, Sanja Radi~evi}1

1Institut za vo}arstvo, Kralja Petra I/9, 32000, â~ak, Srbija
2Institut za kukuruz „Zemun Polje“, Slobodana Baji}a 1, 11185 Beograd, Srbija
Primljeno: 15. jun, 2012; prihva}eno: 7. septembar, 2012.
Rezime. U radu su ispitivane neke od reproduktivnih karakteristika sorte {ljive Pozna plava primenom fluore-
scentno-mikroskopske metode, utvr|ivanjem broja zametnutih plodova i klijavosti polena in vitro. U varijan-
tama samo- i slobodnog opra{ivanja, odre|ivani su kvantitativni parametri rasta polenovih cev~ica u stubi}u i
plodniku ove sorte, u ~etiri sukcesivna termina, tokom dve godine ispitivanja. Na osnovu dobijenih rezultata
utvr|eno je da je se sorta {ljive Pozna plava nalazi na granici izme|u delimi~no samooplodnih i samooplodnih
sorti.
Klju~ne re~i: Prunus domestica L., opra{ivanje, rast polenovih cev~ica, zametanje plodova
Uvod tovi} i Nikoli} (2005; 2007), odnosno Nikoli} i Mila-

tovi} (2010) kod {ljive. Pored metode fluorescentne
Samobesplodnost je jedan od najzna~ajnijih mehani- mikroskopije, stepen samooplo|enja se moè utvrditi
zama kojim se kod biljaka spre~ava samooplo|enje (a na osnovu broja zametnutih plodova pri samoopra{i-
samim tim i inbriding) i pospe{uje stranooplo|enje vanju u poljskim uslovima. Szabó (2003) navodi da
(Frankling-Tong i Franklin, 2003). Kod vo}aka, poja- kod {ljive, na osnovu broja zametnutih plodova pri sa-
va samobesplodnosti predstavlja problem jer isklju~u- moopra{ivanju, broj grupa sorti varira od dve do se-
je podizanje jednosortnih zasada, i podrazumeva pri-
dam, ali se najvi{e koristi sistem podele sorti u tri gru-
sustvo dva ili tri kompatibilna opra{iva~a, ~ime se po-
pe: samooplodne, delimi~no samooplodne i samobe-
ve}ava cena ulaganja radi dobijanja visokih prinosa
(Dicenta et al., 2002). Sposobnost samooplo|enja je splodne sorte.
geneti~ki odre|ena karakteristika sorte, mada veliki Sorta {ljive Pozna plava, stvorena u Institutu za
uticaj na tu osobinu imaju agroekolo{ki uslovi u poje- vo}arstvo u â~ku, se odlikuje izrazito poznim vreme-
dinim regionima gajenja (Nyéki i Szabó, 1996). nom zrenja, izvanrednim kvalitetom ploda, kao i tole-
Analizom rasta polenovih cev~ica u stubi}u bade- rantno{}u prema virusu {arke {ljive. Uprkos navede-
ma metodom fluorescentne mikroskopije, Alonso i nim pozitivnim osobinama, gajenje ove sorte je ogra-
Socias i Company (2005) su izvr{ili podelu sorti na sa- ni~eno, uglavnom zbog problema neadekvatnog zame-
mooplodne i samobesplodne grupe. Istu metodu u is- tanja plodova, nedovoljne i po godinama fluktuiraju}e
pitivanju samooplo|enja kod kajsije koristili su Mila- rodnosti.
107
\or|evi} M. et al. Vol. 46, br. 179‡180, jul‡decembar 2012.
Cilj ovog rada je da se tokom dvogodi{njeg peri- u plodnik, najduà polenova cev~ica u stubi}u ‡ gor-
oda utvrdi stepen oplo|enja pri samo- i slobodnom nja, srednja ili donja tre}ina stubi}a (µm), kao i broj
opra{ivanju sorte {ljive Pozna plava, ispitivanjem tu~kova sa prodorom polenove cev~ice u odre|ene de-
kvantitativnih parametara rasta polenovih cev~ica u love plodnika: lokulu plodnika, mikropilu i nucelus se-
stubi}u i plodniku, klijavosti polena in vitro, kao i menog zametka.
utvr|ivanjem procenta zametnutih plodova. Ispitivanje inicijalnog i finalnog zametanja plodova.
Za ispitivanje inicijalno zametnutih plodova u varijan-
ti slobodnog opra{ivanja odabrane su 3‡4 grane, na
Materijal i metode kojima je prebrojan ukupan broj cvetova (oko 100
cvetova po grani), dok su u varijanti samoopra{ivanja,
Ispitivanja su obavljena u kolekcionom zasadu {ljive od momenta opra{ivanja obeleène grane, na kojima je
sa rastojanjem sadnje 4 x 3 m, na objektu Ljubi} Insti- bilo ukupno oko 200‡300 kastriranih cvetova opra{e-
tuta za vo}arsatvo u â~ku, tokom 2006. i 2007. godi- nih sopstvenim polenom. Nakon pet nedelja od mo-
ne. Ogled je postavljen u poljskim uslovima sa dve va- menta opra{ivanja prebrojani su inicijalno zametnuti
rijante opra{ivanja (samo- i slobodno opra{ivanje). plodovi, dok je brojanje finalno zametnutih plodova
Ispitivanje klijavosti polena in vitro. Za ispitivanje kli- obavljeno na po~etku fenofaze sazrevanja plodova.
javosti polena in vitro uzimane su gran~ice sorte {ljive Zametanje plodova je izraèno procentualno u odnosu
Pozna plava sa cvetovima u fazi kasnog balona. U la- na broj opra{enih cvetova.
boratoriji su antere prikupljane u papirnate kutije i su-
{ene 24‡48 h na 20 °C, odnosno do njihovog pucanja
i osloba|anja polena. Polen je zasejan na hranljivi me- Rezultati i diskusija
dijum (1% agar i 12% saharoza) u Petri kutijama. Na-
kon inkubacije od 24 h, broj klijalih polenovih zrna je Klijavost polena in vitro. Klijavost polena in vitro kod
utvr|en pod mikroskopom marke Olympus BX61 sorte {ljive Pozna plava je u prvoj godini ispitivanja
(svetlosni reìm). Brojanje polenovih zrna je obavlje- bila ve}a (34,14%) u odnosu na drugu godinu ispiti-
no u po tri vidna polja, u dve Petri kutije. vanja (17,76%) (Tab. 1).
Ispitivanje kvantitativnih parametara rasta polenovih
cev~ica in vivo. Za ispitivanje rasta polenovih cev~ica
Tab. 1. Klijavost polena (%) in vitro sorte {ljive Pozna plava
u stubi}u i plodniku sorte {ljive Pozna plava u poljs- In vitro pollen germination (%) in plum cultivar ‘Pozna Plava'
kim uslovima u varijanti samoopra{ivanja, cvetovi su ______________________________________________________
kastrirani i za{ti}eni pergamentnim kesama. U vreme Godine/Years 2006. 2007.

______________________________________________________
punog cvetanja izvr{eno je opra{ivanje cvetova. U ~e- 31,13 25,93
Ponavljanja
tiri sukcesivna termina: 3., 6., 10. i 14. dana od dana Repetitions
28,30 10,71
opra{ivanja izvr{eno je fiksiranje po 30 cvetova u FPA 42,98 16,66
______________________________________________________
fiksativu (40% formaldehid : propionska kiselina : Prosek/Average 34,14 17,76
______________________________________________________
70% etilalkohol, u odnosu 5 : 5 : 90 zapreminskih de-
lova). U varijanti slobodnog opra{ivanja, fiksirano je
po 30 cvetova po slobodnom izboru, u isto vreme ka- Razlika u klijavosti polena in vitro po godinama
da su fiksirani i cvetovi u varijanti samoopra{ivanja. moè ukazivati na postojanje razli~itih uticaja egzoge-
Za ispitivanje rasta polenovih cev~ica u stubi}u i nih i endogenih faktora na procese koji su prethodili
plodniku kori{}ena je metoda bojenja anilin-plavim njegovom formiranju. Pejki} (1998) navodi da je za
(Preil, 1970; Kho i Baër, 1971). Rast polenovih cev~i- sorte koje vode poreklo od Prunus domestica L. zajed-
ca u stubi}u i plodniku posmatran je pod UV svetlo- ni~ka karakteristika pojava anomalija u procesu mi-
{}u, na istraìva~kom mikroskopu marke Olympus krosporogeneze, pa time i razli~ita klijavost polena.
BX61. Isti autor navodi da je prose~na klijavost polena ve}eg
Kod obe varijante opra{ivanja, u svakom ispitiva- broja sorti u okviru Prunus domestica L. izme|u 52,0
nom uzorku, odre|ivan je broj polenovih cev~ica u i 79,0%. Na osnovu proseka dvogodi{njih rezultata
gornjoj tre}ini stubi}a, broj polenovih cev~ica prodrlih klijavosti polena in vitro (25,6%), sorta {ljive Pozna
108
\or|evi} M. et al. Vol. 46, No. 179‡180, July‡December 2012
plava se moè svrstati u grupu sorti slabe do srednje novih cev~ica u plodniku, u odnosu na njihov broj u
klijavosti polena. gornjoj tre}ini stubi}a, je iznosilo vi{e od deset puta.
Kvantitativni parametri rasta polenovih cev~ica in vi- Dinamika rasta polenovih cev~ica kroz odre|ene regi-
vo. Ispitivanja kvantitativne efikasnosti rasta poleno- one tu~ka. Dinamika rasta polenovih cev~ica kroz od-
vih cev~ica u tu~ku obavljena su kroz odre|ivanje prore|ene regione stubi}a i plodnika, predstavljena je pro-
se~nog broja polenovih cev~ica, kao i pra}enjem dina- centom tu~kova do kojih je stigla najduà polenova
mike rasta polenovih cev~ica kroz odre|ene delove cev~ica. Ispitivanja dinamike rasta polenovih cev~ica
tu~ka. obavljena su u svim terminima fiksiranja, i u obe vari-
Prose~an broj polenovih cev~ica. Ako se posmatraju jante opra{ivanja (Sl. 1a, b).
obe godine, za sve termine fiksiranja, najve}i prose~an
broj polenovih cev~ica u gornjoj tre}ini stubi}a (37,3)
i u plodniku (2,5) utvr|en je u varijanti samopra{i-
vanja u drugoj godini ispitivanja. Najmanji prose~an
broj polenovih cev~ica u gornjoj tre}ini stubi}a (11,9)
i u plodniku (1,1) konstatovan je u varijanti slobodnog
opra{ivanja, u prvoj godini ispitivanja (Graf. 1). U obe
varijante opra{ivanja, prose~no smanjenje broja pole-
Prose~an broj polenovih cev~ica

The average number of pollen tubes
2006. godina/year 2007. godina/year
0
10
Stubi}/Pistil
20
a b
Sl. 1. Rast polenovih cev~ica u stubi}u tu~ka, {estog dana od op-
30
ra{ivanja, u varijanti: a) slobodnog opra{ivanja i b) samoopra{ivanja
Pollen tubes growth in the style of the pistil on the sixth day after
pollination, in variants of a) open pollination and b) self pollination
Plodnik/Ovary
U prvoj godini ispitivanja, 14. dana od dana opra-

{ivanja u varijanti samoopra{ivanja, utvr|ena je naj-
10 bolja dinamika rasta polenovih cev~ica, gde je kod
Samoopra{ivanje/Self pollination
66,6% tu~kova zapaèn prodor polenove cev~ice u nu-
celus semenog zametka. U drugoj godini ispitivanja
Slobodno opra{ivanje/Open pollination najbolja dinamika rasta polenovih cev~ica je utvr|ena
Graf. 1. Prose~an broj polenovih cev~ica u gornjoj tre}ini stubi}a i u varijanti slobodnog opra{ivanja (64,4% tu~kova sa
lokuli plodnika tokom dve eksperimentalne godine prodorom polenove cev~ice u nucelus semenog za-
The average number of pollen tubes in the upper third of the pistil metka) (Graf. 2).
and the ovary loculus over two experimental years
109
3. dan/day 6. dan/day 10. dan/day 14. dan/day
Stg
25
50
75
25
50
75
25
Tp 50
75
25
50
75
25
50
75
Samoopra{ivanje Slobodno opra{ivanje

Self pollination Open pollination
Graf. 2. Dinamika rasta polenovih cev~ica u dve varijante opra{ivanja: Stg ‡ gornja tre}ina stubi}a; Sts ‡ srednja tre}ina stubi}a; Std ‡ donja
tre}ina stubi}a; O ‡ obturator; M ‡ mikropila; N ‡ nucelus; Tp ‡ tkivo plodnika
Dinamics of pollen tubes growth in the pollination variants: Stg ‡ upper third of the pistil; Sts ‡ the second third of the style; Std ‡ lower third
of the style; O ‡ obturator; M ‡ micropile; N ‡ nucelus; Tp ‡ ovary tissue
U pogledu ocene samooplodnosti, na osnovu pri- Tab. 2. Inicijalno i finalno zametanje plodova pri samo- i slobodnom
mene metode analize rasta polenovih cev~ica fluore- opra{ivanju (%)
Initially and finally fruit setting in self- and open pollination (%)
scentno-mikroskopskom metodom, dobijeni rezultati ______________________________________________________
se mogu uporediti sa sli~nim i kod nekih drugih vrsta Samoopra{ivanje Slobodno opra{ivanje
Self pollination Open pollination
__________________________________
vo}aka. Tako, Alonso i Socias i Company (2005) sor-
2006. 2007. 2006. 2007.
te badema sa >50% tu~kova sa prodorom polenovih ______________________________________________________
cev~ica u bazu stubi}a pri samoopra{ivanju svrstavaju Inicijalno zametanje
39,72 23,34 20,42 42,56
u samooplodne, a sa <25% tu~kova u samobesplodne. Initial fruit set
Finalno zametanje
Milatovi} i Nikoli} (2005; 2007), ispituju}i rast pole- Final fruit set 13,60 10,18 5,89 13,12
______________________________________________________
novih cev~ica kod sorti kajsije, navode da su samoo-
plodne one sorte kod kojih je konstatovana bar jedna
polenova cev~ica u plodniku. Nikoli} i Milatovi} no samooplodne, utvrdio bolje zametanje plodova i
(2010) istom metodom su ispitivali stepen samooplo- prinose u varijanti stranoopra{ivanja, u odnosu na sa-
|enja 18 sorti doma}e {ljive, i izvr{ili podelu ispitiva- moopra{ivanje. Sli~ni rezultati za inicijalno zametanje
nih sorti na samooplodne i samobesplodne. plodova dobijeni su i kod sorte {ljive Italian Prune,
Inicijalno i finalno zametanje plodova. U prvoj godini mada je utvr|ena zavisnost dobijenih rezultata od tem-
ispitivanja, ve}i broj inicijalno zametnutih plodova peraturnih uslova (Thompson i Liu, 1973).
konstatovan je u varijanti samoopra{ivanja (39,7%), a Iako u ovom radu temperaturni uslovi nisu pra}e-
u drugoj godini u varijanti slobodnog opra{ivanja ni, poznato je da oni u toku fenofaze cvetanja imaju
(42,6%, Tab. 2). Stösser (1989) je u ispitivanjima kod uticaja na efikasnost odvijanja progamne faze oplo-
nekih sorti Prunus domestica L. koje su bile delimi~- |enja, pri ~emu se njihov uticaj u krajnjoj liniji odra-
110
\or|evi} M. et al. Vol. 46, No. 179‡180, July‡December 2012
àva i na zametanje plodova. Iliev (1985) je na bazi za- Literatura

metanja plodova pri samoopra{ivanju, klasifikovao 14
sorti {ljive u tri grupe: samobesplodne (zametanje plo- Alonso J.M., Socias i Company R.S. (2005): Self-incompatibility
dova do 20%), delimi~no samoplodne (20‡70%) i sa- expression in self-compatible almond genotypes may be due
to inbreeding. J. Amer. Soc. Hort. Sci., 130: 865‡869.
mooplodne (preko 70%). Drugu klasifikaciju, koja je Dicenta F., Ortega E., Canovas J.A., Egea J. (2002): Self-pollinati-
dosta prihva}ena, daju Nyéki i Szabó (1996), navode}i on vs. cross-pollination in almond: pollen tube growth, fruit
pet grupa sorti {ljive na osnovu stepena zametanja plo- set and fruit characteristics. Plant Breed., 121: 163‡167.
Frankling-Tong N., Franklin C. (2003): Gametophytic self-incom-
dova pri samoopra{ivanju: islju~ivo samobesplodne
patibility inhibits pollen tube growth using different mecha-
(zametanje 0%); samobesplodne (0,1‡1%); delimi~no nisms. Trends in Pl. Sci., 12: 598‡605.
samooplodne (1,1‡10%); samooplodne (10,1‡20%) i Iliev P. (1985): Degree of self-fertility in some Prunus domestica L.
visoko samooplodne (preko 20%). Isti autori navode da cultivars. Plant Science, 22(7): 68‡73.
Kho Y.O., Baër J. (1971): Fluorescence microscopy in botanical re-
se jednosortni zasad moè podi}i sa sortom koja je vi- search. Zeiss Infor., 76: 54‡57.
soko samooplodna, mada se i u tom slu~aju pojedinih Milatovi} D., Nikoli} D. (2005): Prou~avanje samooplodnosti sorti
godina moè o~ekivati zametanje plodova u niskom kajsije metodom fluorescentne mikroskopije. Vo}arstvo, 39,
procentu. 150: 171‡178.
Milatovic D., Nikolic D. (2007): Analysis of self-(in)compatibility
in apricot cultivars using fluorescence microscopy. J. Hort.
Sci. Biotech., 82(2): 170‡174.
Zaklju~ak Nikoli} D., Milatovi} D. (2010): Examining self-compatibility in
plum (Prunus domestica L.) by fluorescence microscopy. Ge-
netika, 42, 2: 387‡396.
Na osnovu preliminarnih dvogodi{njih rezultata ispiti- Nyéki J., Szabó Z. (1996): Fruit set of plum cultivars under Hunga-
vanja stepena oplo|enja pri samo- i slobodnom opra- rian ecological conditions. Acta Hort., 423: 185‡192.
{ivanju sorte {ljive Pozna plava, a na bazi ve} postoje- Pejki} B. (1998): Rodnost i nerodnost vo}aka. GDP „Dimitrije Da-
vidovi}“, Smederevo.
}ih klasifikacija, za ovu sortu se moè re}i da se nala-
Preil W. (1970): Observing of pollen tube in pistil and ovarian tis-
zi na granici izme|u delimi~no samooplodnih i samo- sue by means of fluorescence microscopy. Zeiss Inform., 75:
oplodnih sorti. 24‡25.
Stösser R. (1989): Effect of pollinator variety on fruit set and yield
in plums (Prunus domestica L.). Erwerbsobstbau, 31:
116‡117.
Zahvalnica/Acknowledgements Szabó Z. (2003): Plum (Prunus domestica L.). In: ‘Floral biology,
pollination and fertilisation in temperate zone fruit species and
Istraìvanja u ovom radu su finansijski podràna od grape’. Akadémiai Kiado, Budapest, pp. 383‡410.
Thomson M.M., Liu L.J. (1973): Temperature, fruit set and embrio
strane Ministarstva prosvete, nauke i tehnolo{kog sac development in ‘Italian’ prune. J. Amer. Soc. Hort. Sci.,
razvoja RS kroz projekat, TR‡31064. 98: 193‡197.
111
THE STUDY OF FERTILIZATION DEGREE IN PLUM CULTIVAR ‘POZNA PLAVA’ IN SELF- AND
OPEN POLLINATION VARIANTS
Milena \or|evi}1, Radosav Cerovi}2, Sanja Radi~evi}1

1FruitResearch Institute, Kralja Petra I/9, 32000 â~ak, Serbia
2Maize Research Institute ‘Zemun Polje’, Slobodana Baji}a 1, 11185 Belgrade, Serbia
Abstract
Fertilization level in self- and open pollination vari- sive terms were determined. The results obtained reve-
ants in plum cultivar ‘Pozna Plava’ was examined by al strong tendency of ‘Pozna Plava’ to be on the verge
fluorescence microscopy, and involved determination between partial self-compatible to self-compatible.
of the fruit set and in vitro pollen germination. Quan-
titative parameters of pollen tubes growth in the style Key words: Prunus domestica L., pollination, pollen
and ovary over a two-year period within four succes- tubes growth, fruit set
112
Vo}arstvo, 46, 179‡180 (2012) 113‡119 UDK: 634.1.21
Prou~avanje introdukovanih ranih sorti kajsije u beogradskom podunavlju
Dragan Milatovi}, Dejan \urovi}, Gordan Zec
Univerzitet u Beogradu, Poljoprivredni fakultet, Nemanjina 6, 11080 Zemun, Srbija

Primljeno: 9. jul, 2012; prihva}eno: 15. avgust, 2012.
Rezime. U periodu od ~etiri godine (2009‡2012. godina) na podru~ju Beograda prou~avane su karakteristike
dvanaest novointrodukovanih sorti kajsije ranog vremena zrenja, uporedo sa sortom Magyar Kajszi, koja je
uzeta kao standard. Ve}ina ispitivanih sorti je cvetala 1‡3 dana pre standard sorte, dok je vreme zrenja bilo 13
do 25 dana ranije. Statisti~ki zna~ajno ve}i prinos po stablu u odnosu na kontrolu imale su sorte Dunstan, Nin-
fa, Leskora i Veselka, dok su ve}u masu ploda imale sorte Dunstan i Strepet. Ve}ina introdukovanih sorti je
imala bolji izgled ploda, dok je kvalitet bio lo{iji u odnosu na kontrolu. Me|u prou~avanim sortama ~etiri su
se izdvojile kao perspektivne za gajenje na podru~ju Beograda: Aurora, Dunstan, Veselka i Tomcot.
Klju~ne re~i: Prunus armeniaca, vreme cvetanja, vreme zrenja, prinos, kvalitet ploda
Uvod Milatovi} et al. (2000) su prou~avali osobine 10

sorti kajsije ranog vremena zrenja u beogradskom vo-
Sortiment kajsije u Srbiji karakteri{e se malim brojem }arskom podru~ju, a najbolje osobine je pokazala ka-
sorti i kratkim periodom sazrevanja. Glavna sezona nadska sorta Harcot. Plazini} et al. (2005) su prou~a-
potro{nje je u prvoj polovini jula, od po~etka zrenja vali osobine 10 novih ~e{kih sorti i selekcija kajsije u
sorte Magyar Kajszi, do desetak dana posle toga. Po- uslovima â~ka i kao najbolje su izdvojili sorte Le-
sebno je izraèn nedostatak ranih sorti, koje se odliku- skora i Lejuna i seleciju LE-3276. Na osnovu ispiti-
ju dobrim kvalitetom ploda. vanja pet italijanskih sorti kajsije u beogradskom pod-
U poslednjih tridesetak godina u svetu se inten- ru~ju, Oparnica et al. (2005) kao posebno interesantne
zivno radi na stvaranju novih sorti kajsije sa pobolj{a- izdvajaju sorte Aurora i Ninfa zbog vrlo ranog vreme-
nim osobinama, kao {to su: duè biolo{ko zimsko mi- na zrenja i obezbe|ivanja plodova za stonu potro{nju
rovanje, kasnije cvetanje, duì raspon sazrevanja, bo- uz postizanje vrlo visokih cena.
lja adaptivnost na razli~ite ekolo{ke uslove, samoo- Cilj ovog rada je bio prou~avanje 12 introdukova-
plodnost, ve}a otpornost prema prouzrokova~ima bo- nih sorti kajsije ranog vremena zrenja uporedo sa oso-
lesti, ve}a rodnost i bolji kvalitet ploda. Introdukcija binama sorte Magyar Kajszi. Sorte koje pokaù naj-
novih sorti i njihovo prou~avanje u na{im agroekolo- bolje rezultate preporu~i}e se za gajenje u beograd-
{kim uslovima omogu}ava pro{irenje izbora sorti za skom podru~ju, kao i u drugim rejonima sa sli~nim
gajenje, a time i unapre|enje proizvodnje kajsije. agroekolo{kim uslovima.
113
Milatovi} D. et al. Vol. 46, br. 179‡180, jul‡decembar 2012.
Materijal i metode ti~ke osobine ploda (izgled i ukus) ocenjivao je peto-

~lani ìri, poentiranjem sa ocenama od 1 do 5.
Istraìvanja su obavljena u kolekcionom zasadu kajsi- Dobijeni podaci za prinos i masu ploda su obra-
je na Oglednom dobru „Radmilovac“ Poljoprivrednog |eni statisti~ki metodom analize varijanse. Zna~ajnost
fakulteta iz Beograda u periodu od ~etiri godine razlika izme|u srednjih vrednosti utvr|ena je pomo}u
(2009‡2012. godina). Ogledni zasad je podignut 2007. Dankanovog testa vi{estrukih intervala za verovatno}u
godine, podloga je sejanac dànarike, a razmak sadnje 0,05.
4,5 x 3 m. Sorte su u zasadu zastupljene sa po pet sta-
bala.
Ispitivanjem je obuhva}eno 12 sorti kajsije ranog Rezultati i diskusija
vremena zrenja. Tri sorte poti~u iz Republike ê{ke
(Leskora, Lejuna i Radka), po dve sorte iz Italije Od fenolo{kih osobina kod sorti kajsije prou~avani su
(Aurora i Ninfa), Ukrajine (Zorkij i Strepet), SAD vreme cvetanja i vreme zrenja, a dobijeni rezultati su
(Sunglow i Tomcot) i Slova~ke (Vesna i Veselka), a prikazani u tabeli 1.
jedna sorta je poreklom sa Novog Zelanda (Dunstan). Prose~no vreme cvetanja ispitivanih sorti kajsije
Kao kontrola za pore|enje je uzeta Magyar Kajszi. je bilo krajem marta i po~etkom aprila. Cvetanje je bi-
Cvetanje je pra}eno prema preporukama Me|u- lo najranije kod sorte Ninfa (26. mart), a najkasnije
narodne radne grupe za polinaciju: po~etak cvetanja ‡ kod sorti Sunglow, Lejuna, Vesna i Veselka (29. mart).
kada se otvori 10% cvetova, puno cvetanje ‡ kada se Ve}ina introdukovanih sorti kajsije je cvetala 1‡3 da-
otvori 80% cvetova, a kraj cvetanja ‡ kada otpadne na pre sorte Magyar Kajszi. Izme|u godina ispitivanja
90% kruni~nih listi}a (Wertheim, 1996). Za vreme nisu zabeleène velike razlike u vremenu cvetanja.
zrenja uzeti su datumi po~etka berbe. Osobine ploda Cvetanje je bilo najranije 2012. godine, kada je prose-
odre|ivane su na uzorku od 25 plodova po sorti. In- ~an datum po~etka cvetanja za sve sorte bio 24. mart,
deks oblika ploda izra~unat je po formuli: duìna2 / {i- a najkasnije 2009. godine, kada je prose~an datum po-
rina x debljina. Rastvorljive suve materije odre|ivane ~etka cvetanja bio 2. april.
su refraktometrom, a ukupne kiseline (izraène kao ja- Sve novointrodukovane sorte su imale duè tra-
bu~na kiselina) titracijom sa 0,1 N NaOH. Organolep- janje cvetanja u odnosu na standard sortu (Magyar
Fenolo{ke osobine sorti kajsije (prosek, 2009‡2012. god.)

Phenological properties of apricot cultivars (average, 2009‡2012)
__________________________________________________________________________________________________________________
Broj dana Broj dana od punog
Cvetanje/Flowering u odnosu na kontrolu cvetanja do berbe
Sorta Po~etak Puno Kraj Trajanje Datum berbe No. of days No. of days from full
Cultivar Start Full End Duration Date of harvest comparing to control bloom to harvest
__________________________________________________________________________________________________________________
Aurora 27. 03. 29. 03. 03. 04. 7,0 08. 06. -25 72
Ninfa 26. 03. 28. 03. 02. 04. 7,5 10. 06. -23 73
Zorkij 29. 03. 31. 03. 05. 04. 7,0 12. 06. -21 75
Sunglow 29. 03. 30. 03. 04. 04. 5,8 15. 06. -18 78
Leskora 28. 03. 30. 03. 04. 04. 6,3 15. 06. -18 77
Dunstan 27. 03. 29. 03. 03. 04. 6,8 15. 06. -18 77
Lejuna 29. 03. 31. 03. 06. 04. 7,8 16. 06. -17 78
Radka 28. 03. 30. 03. 05. 04. 8,3 16. 06. -17 78
Strepet 28. 03. 29. 03. 04. 04. 7,0 17. 06. -16 79
Veselka 29. 03. 31. 03. 06. 04. 7,8 17. 06. -16 79
Vesna 29. 03. 31. 03. 05. 04. 7,0 18. 06. -15 79
Tomcot 28. 03. 30. 03. 04. 04. 6,8 20. 06. -13 81
Magyar Kajszi 29. 03. 31. 03. 04. 04. 5,5 03. 07. 0 94
(kontrola/control)
__________________________________________________________________________________________________________________
114
Milatovi} D. et al. Vol. 46, No. 179‡180, July‡December 2012
Kajszi sa 5,5 dana). Ono je variralo od 5,8 dana kod `no isti (Benedikova, 2006). Na{i podaci o vremenu
sorte Sunglow do 8,3 dana kod sorte Radka. zrenja za ~e{ke sorte Leskora i Lejuna u skladu su sa
Na{i podaci o trajanju cvetanja u skladu su sa na- podacima koje navode Vachun et al. (1999) i Plazini}
vodima Soltész-a (1996) da cvetanje kajsije prose~no et al. (2005).
traje od 6 do 15 dana. U odnosu na rezultate Milatovi- Prose~an broj dana od punog cvetanja do berbe je
}a (2005) za period od deset godina (1995‡2004. god- varirao od 72 kod sorte Aurora do 81 kod sorte Tom-
ina) u istom lokalitetu, trajanje cvetanja sorti kajsije je cot. Ovaj pokazatelj je varirao i po godinama ispiti-
bilo kra}e u proseku za tri dana. Dobijene razlike se vanja. Najmanji je bio 2009. godine, kada je iznosio
mogu objasniti vi{im temperaturama u fenofazi cve- prose~no 71 dan, a najve}i 2012. godine, kada je izno-
tanja u periodu ispitivanja. Dobijeni rezultati o vreme- sio 82 dana. U godinama sa kasnijim cvetanjem (kao
nu cvetanja sorti Aurora i Ninfa u skladu su sa rezul- {to je 2009. godina) broj dana potreban za zrenje plo-
tatima koje su dobili Oparnica et al. (2005). dova je bio manji nego u godinama sa ranijim cvetan-
Prose~no vreme zrenja je bilo od 8. juna kod sor- jem (kao {to je 2012. godina).
te Aurora do 20. juna kod sorte Tomcot, odnosno 25 Prose~an prinos po stablu ispitivanih sorti kajsije
do 13 dana pre sorte Magyar Kajszi. Izme|u godina is- je bio od 2,1 kg kod sorte Lujuna do 13,2 kg kod sorte
pitivanja nisu zabeleène velike razlike u vremenu Dunstan (Tab. 2). Ovo je prinos u periodu po~etne
zrenja. Kod svih sorti zrenje je bilo najranije u 2009. a rodnosti, kada je starost stabala bila izme|u tri i {est
najkasnije u 2010. godini. Prose~na razlika u vremenu godina. Ranim stupanjem u rod i visokom po~etnom
zrenja izme|u ove dve godine je bila 4,2 dana, a po rodno{}u odlikuju se sorte Dunstan i Ninfa. Sa druge
sortama je varirala od 2 do12 dana. strane, kasnije stupanje u rod i niì po~etni prinosi za-
Prose~no vreme zrenja sorte Magyar Kajszi u pe- beleèni su kod sorti Radka, Aurora, Zorkij i Sunglow.
riodu 2009‡2012. godine je bilo za tri dana ranije u U pore|enju sa kontrolnom sortom, zna~ajno ve}i pri-
odnosu na devetogodi{nji prosek (1995‡2003. godina) nos je ostvaren kod ~etiri sorte: Dunstan, Ninfa,
za ovu sortu u istom lokalitetu (Milatovi} et al., 2005). Leskora i Veselka.
To ukazuje na veoma toplo vreme u periodu april‡jun Kod svih sorti najvi{i prinos je ostvaren u 2011.
u periodu ispitivanja (2009‡2012. godina). Vreme godini. Rekordno visok prinos u ovoj godini ostvarila
zrenja sorti Veselka i Vesna je u uslovima Beograda je sorta Dunstan ‡ 33,7 kg po stablu ili 25 t/ha. U
bilo za oko 25 dana ranije u odnosu na Slova~ku, ali je 2012. godini ve}ina sorti je ostvarila nizak prinos
broj dana u odnosu na sortu Magyar Kajszi bio pribli- usled pojave zimskog mraza (-20,7 °C od 9. februara),
Tab. 2. Prinos sorti kajsije (kg po stablu)

Yield of apricot cultivars (kg per tree)
__________________________________________________________________________________________________________________
Sorta Godine/Years Prosek
Cultivar 2009. 2010. 2011. 2012. Average
__________________________________________________________________________________________________________________
Aurora 0,1 5,2 10,1 0,2 3,9 de *
Ninfa 5,1 9,3 18,4 3,6 9,1 ab
Zorkij 0,3 3,5 8,4 5,3 4,4 cde
Sunglow 0,3 4,0 10,6 10,0 6,2 bcde
Leskora 2,7 4,8 22,0 6,6 8,9 ab
Dunstan 6,6 12,3 33,7 0,1 13,2 a
Lejuna 2,0 2,0 4,1 0,1 2,1 e
Radka 0,1 1,2 16,9 1,5 4,9 bcde
Strepet 0,4 5,2 12,5 13,7 7,9 bcd
Veselka 0,7 5,9 16,5 10,7 8,5 bc
Vesna 0,5 7,8 8,4 4,2 5,2 bcde
Tomcot 1,0 8,1 15,3 4,7 7,3 bcd
Magyar Kajszi 0,3 2,1 10,8 2,0 3,8 de
(kontrola/control)
__________________________________________________________________________________________________________________
* Srednje vrednosti obeleène istim slovima se statisti~ki ne razlikuju prema Duncan-ovom testu vi{estrukih intervala za P = 0,05/Mean val-
ues followed by the same letter within a column do not differ significantly according to Duncans Multifle Range Test at P = 0.05
115
kao i poznog prole}nog mraza (-2,4 °C od 10. aprila). Dimenzije ploda su bile u korelaciji sa masom
Sorte koje su u ovoj godini dale dobar rod su Strepet, ploda. Duìna ploda je bila od 3,7 cm (Zorkij) do 4,9
Veselka i Sunglow i one se mogu smatrati otpornim cm (Radka), dok su {irina i debljina ploda bile od 3,2
prema mrazevima. cm (Zorkij) do 4,6 cm (Dunstan). Na osnovu dimenzi-
Dobijeni rezultati o prinosu su u skladu sa rezul- ja je izra~unat indeks oblika ploda, ~ije su vrednosti
tatima Vachun-a (2002), koji je prou~avao rodnost kod bile od 1,07 do 1,47. Okruglast oblik ploda imale su
24 sorte kajsije u periodu od {est godina i utvrdio va- sorte Vesna, Ninfa i Tomcot, dok su izduèn (elipti~an)
riranje prose~nog prinosa od 3‡20 kg po stablu. Na{i oblik ploda imale sorte Lejuna, Radka, Leskora i
rezultati o prinosu sorti Aurora i Ninfa su bili niì od Zorkij.
rezultata koje navode Oparnica et al. (2005), {to moè Rezultati ispitivanja pomolo{kih osobina ploda u
biti posledica kra}eg perioda ispitivanja (dve godine) skladu su sa literaturnim podacima za pojedine sorte
u njihovom ogledu. (Vachun et al., 1999; Plazini} et al., 2005; Benediko-
va, 2006).
Prose~na masa ploda je bila od 26,8 g kod sorte
Sadàj rastvorljive suve materije u plodu ispitiva-
Zorkij do 60,3 g kod sorte Dunstan (Tab. 3). U odno-
nih sorti kajsije je varirao od 11,1% kod sorte Ninfa do
su na standard sortu statisti~ki zna~ajno ve}u masu
15,5% kod sorte Tomcot (Tab. 4). Sve introdukovane
ploda imale su dve sorte (Dunstan i Strepet), dok je
sorte imale su niì sadràj suve materije u odnosu na
zna~ajno manju masu ploda imalo pet sorti (Zorkij, standard (Magyar Kajszi sa 16,2%). Relativno visok
Leskora, Lejuna, Sunglow i Vesna). Kod ve}ine sorti sadràj suve materije (iznad 15%) imale su sorte
najmanja masa ploda je ostvarena u 2011. godini, ko- Dunstan i Tomcot.
ja se odlikovala i najve}om rodno{}u, dok je najve}a Najvi{i sadràj rastvorljive suve materije kod ve-
masa ploda dobijena u 2012. i 2009. godini, koje su se }ine sorti je bio u 2009. godini. Razlog za to je mala
odlikovale slabijim prinosom. koli~ina padavina u periodu april-maj u ovoj godini.
Masa ko{tice je varirala od 2,1 g (Leskora) do 3,9 Kao prag za prihvatljiv kvalitet kajsije Kader
g (Veselka), a njeno u~e{}e u masi ploda je bilo od (1999) predlaè sadràj rastvorljive suve materije od
4,8% (Aurora) do 9,1% (Sunglow). Sorte sa krupnijim 10%, dok Audergon et al. (1991) predlaù 11%. Sa iz-
plodom imale su relativno sitniju ko{ticu, tj. povoljni- uzetkom sorte Ninfa u pojedim godinama, sve ostale
ji randman mesa. sorte su prema{ile ovaj prag za minimum kvaliteta.
Tab. 3. Osobine ploda sorti kajsije (prosek, 2009‡2012. god.)

Fruit properties of apricot cultivars (average, 2009‡2012)
__________________________________________________________________________________________________________________
Masa ploda Masa ko{tice Udeo ko{tice Dimenzije ploda/Fruit dimensions (cm)
Sorta Indeks oblika
Fruit weight Stone weight Stone share Duìna [irina Debljina
Cultivar Shape index
(g) (g) (%) Length Width Thickness
__________________________________________________________________________________________________________________
Aurora 51,1 bc * 2,5 4,8 4,5 4,3 4,3 1,12
Ninfa 43,0 de 3,6 8,3 4,2 4,1 4,0 1,08
Zorkiy 26,8 g 2,2 8,2 3,7 3,2 3,2 1,35
Sunglow 38,4 ef 3,5 9,1 3,9 3,7 3,6 1,14
Leskora 31,2 g 2,1 6,8 4,3 3,7 3,5 1,42
Dunstan 60,3 a 3,2 5,2 4,8 4,6 4,6 1,06
Lejuna 32,7 fg 2,2 6,6 4,3 3,7 3,5 1,47
Radka 48,7 cd 2,5 5,2 4,9 4,1 4,1 1,44
Strepet 55,8 ab 3,3 5,9 4,8 4,4 4,3 1,23
Veselka 52,8 bc 3,9 7,4 4,7 4,5 4,3 1,12
Vesna 39,5 e 2,7 7,0 4,1 4,0 4,0 1,07
Tomcot 47,7 cd 2,4 5,0 4,4 4,3 4,1 1,09
Magyar Kajszi 47,4 cd 3,5 7,4 4,6 4,6 4,4 1,05
(kontrola/control)
__________________________________________________________________________________________________________________
* Srednje vrednosti obeleène istim slovima se statisti~ki ne razlikuju prema Duncan-ovom testu vi{estrukih intervala za P = 0,05/Mean val-
ues followed by the same letter within a column do not differ significantly according to Duncans Multifle Range Test at P = 0.05
116
Tab. 4. Parametri kvaliteta ploda sorti kajsije (prosek, 2009‡2012. god.)

Fruit quality properties of apricot cultivars (average, 2009‡2012)
__________________________________________________________________________________________________________________
Senzori~ke ocene
Sorta Rastvorljive suve materije Ukupne kiseline Suve materije/ Kiseline Sensory evaluation (1‡5)
Cultivar Soluble solids Total acids Soluble solids/Total acids Izgled Ukus
(%) (%) Appearance Taste
__________________________________________________________________________________________________________________
Aurora 12,5 1,73 7,2 4,1 4,0
Ninfa 11,1 1,43 7,7 3,3 3,2
Zorkij 12,3 1,47 8,4 3,1 3,8
Sunglow 13,7 1,33 10,3 3,1 3,8
Leskora 14,1 1,51 9,3 3,6 3,7
Dunstan 15,4 1,61 9,6 4,3 4,0
Lejuna 13,2 1,64 8,0 3,1 3,8
Radka 13,0 1,33 9,7 4,0 3,9
Strepet 13,1 1,59 8,2 3,7 3,5
Veselka 13,8 1,44 9,6 4,0 3,9
Vesna 12,2 1,11 11,1 3,1 3,2
Tomcot 15,5 1,44 10,8 4,1 3,8
Magyar Kajszi 16,2 1,42 11,4 3,5 4,1
(kontrola/control)
__________________________________________________________________________________________________________________
Sadràj ukupnih kiselina u plodu je varirao od ‡ Po~etak cvetanja introdukovanih sorti kajsije je
1,11% kod sorte Vesna do 1,73% kod sorte Aurora. bio 1‡3 dana pre sorte Magyar Kajszi, sa izuzetkom
Kod ve}ine introdukovanih sorti ovaj sadràj je bio vi- sorti Lejuna, Sunglow, Vesna i Veselka, koje su cveta-
{i u odnosu na standard, sa izuzetkom sorti Vesna, le istovremeno sa kontrolom;
Sunglow i Radka. ‡ Prose~no vreme zrenja je bilo od 8. juna kod
Odnos sadràja rastvorljive suve materije (koju sorte Aurora do 20. juna kod sorte Tomcot, odnosno
najve}im delom ~ine {e}eri) i kiselina ukazuje na slast 25 do 13 dana pre Magyar Kajszi.
ploda. Ovaj odnos je bio niì kod svih ispitivanih sor- ‡ U pore|enju sa kontrolnom sortom, statisti~ki
zna~ajno ve}i prinos je ostvaren kod ~etiri sorte: Dun-
ti u odnosu na standard. Ne{to ve}i odnos (iznad 10)
stan, Ninfa, Leskora i Veselka;
imale su samo sorte Vesna, Tomcot i Sunglow.
‡ Statisti~ki zna~ajno ve}u masu ploda u odnosu
Na{i rezultati o sadràju rastvorljive suve materi-
na sortu Magyar Kajszi imale su sorte Dunstan i Stre-
je i kiselina su bili u granicama koje navode drugi au- pet;
tori (Ninkovski, 1984; Badenes et al., 1998; Gurrieri et ‡ Sadràj rastvorljive suve materije kod svih ispi-
al., 2001; \uri} i Keserovi}, 2007; Ruiz i Egea, 2008). tivanih sorti je bio niì u odnosu na standard sortu, dok
Ve}ina ispitivanih sorti kajsije je imala bolji iz- je sadràj kiselina uglavnom bio vi{i;
gled ploda u odnosu na standard sortu (Magyar ‡ Ve}ina introdukovanih sorti kajsije je imala
Kajszi). Po atraktivnom izgledu ploda posebno se isti- bolji izgled ploda, dok je kvalitet bio lo{iji u odnosu na
~u sorte Dunstan, Aurora, Tomcot, Veselka i Radka. kontrolu;
Ukus mesa svih introdukovanih sorti je oce-njen niìm ‡ Me|u prou~avanim introdukovanim sortama
ocenama u odnosu na kontrolu. Najlo{ije ocene za kajsije ~etiri su se izdvojile kao perspektivne za gaje-
kvalitet su dobile sorte Ninfa i Vesna. nje na podru~ju Beograda: Aurora, Dunstan, Veselka i
Tomcot.
Zaklju~ak
Zahvalnica/Acknowledgements
Na osnovu ~etvorogodi{njih ispitivanja novointrodu-
kovanih sorti kajsije ranog vremena zrenja u beograd- Istraìvanja u ovom radu su deo projekta TR‡31063
skom podru~ju mogu se izvesti slede}i zaklju~ci: „Primena novih genotipova i tehnolo{kih inovacija u
117
cilju unapre|enja vo}arske i vinogradarske proizvod- Milatovi} D., \urovi} D., Milivojevi} J. (2005): Biolo{ke osobine
nje“, koji finansira Ministarstvo prosvete, nauke i teh- srednje poznih sorti kajsije u beogradskom podru~ju. Vo}ar-
nolo{kog razvoja Republike Srbije. stvo, 39, 151: 301‡311.
Ninkovski I. (1984): [e}eri, njihovi oblici i kiseline u ko{ti~avom
vo}u beogradskog vo}arskog podru~ja. Nauka u praksi, 14(1):
49‡62.
Literatura Oparnica ^., Veli~kovi} M., Radivojevi} D. (2005): Biolo{ko-po-
molo{ke karakteristike introdukovanih sorti kajsije u beograd-
Audergon J.M., Duffilol J.M., Souty M.L., Breuils L., Reich M. skom podru~ju. Vo}arstvo, 39, 151: 313‡318.
(1991): Biochemical and physicochemical characterization of Plazini} R., Oga{anovi} D., Milinkovi} V. (2005): Va`nije karakte-
400 apricot varieties. Consequences in the apricot selection
ristike nekih novijih ~e{kih sorti i selekcija kajsije. Vo}arstvo,
and improvement process. Acta Horticulturae, 293: 111‡119.
39, 151: 295‡300.
Badenes M.L., Martinez-Calvo J., Llácer G. (1998): Analysis of
Ruiz D., Egea J. (2008): Phenotypic diversity and relationships of
apricot germplasm from the European ecogeographical group.
Euphytica, 102: 93‡99. fruit quality traits in apricot (Prunus armeniaca L.) ger-
Benedikova D. (2006): Apricot breeding in Slovak republic for fru- mplasm. Euphytica, 163: 143‡158.
it quality and resistance to disease ‡ new Slovak apricot culti- Soltész M. (1996): Flowering. In: ‘Floral biology of temperate zone
vars created by RBS Veselé. Acta Horticulturae, 701: fruit trees and small fruits’. Nyéki J., Soltész M. (eds.),
377‡380. Akadémiai Kiadó, Budapest, pp. 80‡131.
\uri} B., Keserovi} Z. (2007): Gajenje kajsije. Poljoprivredni fakul- Vachun Z., Kr{ka B., Sasková H., Obonová J. (1999): Apricot selec-
tet, Novi Sad. tion at the Horticultural faculty in Lednice. Acta Horticultu-
Gurrieri F., Audergon J.M., Albagnac G., Reich M. (2001): Soluble rae, 488: 225‡228.
sugars and carboxylic acids in ripe apricot fruit as parameters Vachun Z. (2002): Production weight and its variability in 24 apri-
for distinguishing different cultivars. Euphytica, 117: cot genotypes over six years. Horticultural Science, 29(3):
183‡189.
105‡113.
Kader A.A. (1999): Fruit maturity, ripening, and quality relation-
Vachun Z. (2003): Phenophases of blossoming and picking maturity
ships. Acta Horticulturae, 485: 203‡208.
and their relationships in twenty apricot genotypes for a peri-
Milatovi} D. (2005): Cvetanje sorti kajsije u beogradskom podru~-
ju. Vo}arstvo, 39, 151: 285‡293. od of six years. Horticultural Science, 30(2): 43‡50.
Milatovi} D., Nenadovi}‡Mratini} E., \urovi} D. (2000): Biolo{ko- Wertheim S.J. (1996): Methods for cross pollination and flowering
proizvodne osobine ranih sorti kajsije. Zbornik nau~nih rado- assessment and their interpretation. Acta Horticulturae, 423:
va PKB „Agroekonomik“, 6(1): 237‡244. 237‡241.
118
EVALUATION OF INTRODUCED EARLY SEASON APRICOT CULTIVARS IN THE REGION OF

BELGRADE
Dragan Milatovi}, Dejan \urovi}, Gordan Zec
University of Belgrade, Faculty of Agriculture, Nemanjina 6, 11080 Zemun, Serbia

Abstract
Apricot cultivar assortment in Serbia is characterized of four cultivars (‘Lejuna’, ‘Sunglow’, ‘Vesna’, and
by small number of cultivars and a short period of ma- ‘Veselka’), that began to flower at the same time as the
turing. Most apricot fruits are harvested in the season control cultivar. Average maturing time was from Ju-
of cultivar ‘Hungarian Best’ or at a short time (about ne, 8 (‘Aurora’) to June, 20 (‘Tomcot’), or 25 to 13
ten days) afterwards. There is particularly a lack of days before the ‘Hungarian Best’. Compared with the
early-maturing cultivars of high quality fruit. The aim control cultivar, significantly higher yield was achie-
of this study was the evaluation of 12 introduced apri- ved in four cultivars ‘Dunstan’, ‘Ninfa’, ‘Leskora’,
cot cultivars of early maturing time in order to recom- and ‘Veselka’, while significantly larger fruit size was
mend best of them for growing in Belgrade area. achieved in two cultivars: ‘Dunstan’ and ‘Strepet.’
Study was carried out at the Experimental station Cultivars ‘Dunstan’ and ‘Tomcot’ are characterized by
‘Radmilovac’ of the Faculty of Agriculture in Belgra- high content of soluble solids. Most of the introduced
de over a period of four years (2009‡2012). The expe- cultivars had better fruit appearance, while fruit qua-
rimental orchard was established in 2007, the root- lity was generally lower than in control cultivar.
stock was Myrobalan seedling, and tree spacing was Among studied apricot cultivars, four of them
4.5 x 3 m. Control cultivar for comparison was ‘Hun- were singled out as promising for growing in the regi-
garian Best’ (‘Magyar Kajszi’), which is the most on of Belgrade: ‘Aurora’, ‘Dunstan’, ‘Veselka’, and
grown apricot cultivar in Serbia. ‘Tomcot’.
Introduced cultivars began to flower one to three Key words: Prunus armeniaca, time of flowering, ti-
days before the ‘Hungarian Best’, with the exception me of maturing, yield, fruit quality
119
Vo}arstvo, 46, 179‡180 (2012) 121‡128 UDK: 634.1.23;631.82
Ispitivanje korelacionih veza nekih parametara biologije cvetanja sorti

tre{nje (Prunus avium L.)
Sanja Radi~evi}1, Radosav Cerovi}2, Milena \or|evi}1

1Institut za vo}arstvo, Kralja Petra I 9, 32000 â~ak, Srbija
2Institut za kukuruz „Zemun Polje“, Slobodana Baji}a 1, 11185 Beograd, Srbija
Primljeno: 25. jun, 2012; prihva}eno: 6. septembar, 2012.
Rezime. U radu su predstavljeni trogodi{nji rezultati ispitivanja karakteristika fenofaze cvetanja i klijavosti po-
lena in vitro 23 sorte tre{nje: Asenova rana, Bianca di Verona, Burlat, ârna, Diana, Durone Nero I, Early
Compact Van, Inge, Junskaja ranaja, Kordia, Lambert, Lapins, Margit, Merchant, Negre de Bistrita, Priusadeb-
naja, Stark Hardy Giant, Stella, Summit, Sunburst, Uriase de Bistrita, Vega i Vista. Izvr{ena je klasifikacija is-
pitivanih sorti prema vremenu cvetanja na ranocvetne, srednjeranocvetne, srednjepoznocvetne i poznocvetne
sorte. Utvr|ena je umerena negativna korelacija izme|u vremena i duìne trajanja fenofaze cvetanja (r = -0,65),
i umerena pozitivna korelacija izme|u vremena cvetanja i klijavosti polena in vitro (r = 0,63).
Klju~ne re~i: tre{nja, sorta, fenofaza cvetanja, klijavost polena in vitro
Uvod genotipski specifi~ne, ali i pod sna`nim uticajem fak-

tora spolja{nje sredine.
Zna~ajan kriterijum u odabiru sorti tre{nje za komerci- Jedan od bitnih aspekata opra{ivanja i oplo|enja
jalno gajenje treba da bude njihova dobra prilago|e- kod tre{nje je i kvalitet polena, koji varira izme|u sor-
nost agroekolo{kim uslovima u reproduktivnom smi- ti u okviru jedne vrste vo}aka (Stösser et al., 1996).
slu. Odabir sorti prema vremenu cvetanja moè zna- Ruiz i Egea (2008) navode postojanje negativne kore-
~ajno umanjiti {tetne efekte poznih prole}nih mrazeva. lacije izme|u vremena cvetanja i klijavosti polena in
Ako se ovome doda i utvr|ivanje mogu}nosti opra{i- vitro sorti kajsije u uslovima mediteranske klime.
vanja i oplo|enja izme|u pojedinih sorti (preklapanje Tre{nja se, generalno, smatra vrstom koja je bolje
u vremenu cvetanja, pripadnost grupama inkompati- prilago|ena uslovima ne{to hladnijih klimata (Hedhly
bilnosti), onda je jasno u kojoj meri reproduktivne ka- et al., 2005). Poreklo sorti, njihova {ira geografska ras-
rakteristike uti~u na realizaciju potencijala rodnosti i prostranjenost, ili prostorna limitiranost u pojedinim
efikasnost u proizvodnji tre{nje. Ove karakteristike su regionima, govori o njihovim zahtevima za adekvat-
121
Radi~evi} S. et al. Vol. 46, br. 179‡180, jul‡decembar 2012.
nim uslovima, koji se reflektuju na reproduktivni pro- na in vitro, od svake sorte su uzete gran~ice sa cveto-
ces i prinos ispitivanih sorti. Bolja klijavost polena in vima u fazi poznog balona. U laboratorijskim uslovi-
vitro sorti tre{nje i kajsije na odre|enim lokalitetima i ma je obavljeno prikupljanje antera, koje su ~uvane u
odre|enoj temperaturi inkubacije moè biti prvi indi- papirnatim kutijama na temperaturi od 20 °C, 24‡48 h,
kator prilago|enosti agroekolo{kim uslovima, sa do momenta njihovog pucanja i osloba|anja polenovih
aspekta regularnosti odvijanja pojedinih faza procesa zrna. Polen svake sorte je zasejan u dve Petri kutije na
oplo|enja (Pirlak, 2002). hranljivu podlogu (1% agar i 12% saharoza). Nakon
Cilj ovog rada je da se kroz trogodi{nja ispitiva- perioda inkubacije (24 h na temperaturi od 20 °C),
nja karakteristika fenofaze cvetanja na podru~ju Za- utvr|en je broj isklijalih polenovih zrna u tri vidna
padne Srbije i klijavosti polena in vitro u standardnim polja pod mikroskopom OLYMPUS BX61 (svetlosni
uslovima ispitivanja sorti tre{nje razli~itog porekla, reìm). Jedno vidno polje obuhvatalo je oko 100 pole-
utvrdi eventualno postojanje korelacionih veza izme|u novih zrna. Kao klijala polenova zrna evidentirana su
ovih parametara, i doprinese saznanjima iz oblasti bi- ona koja su isklijala vi{e od sopstvenog pre~nika (Gal-
ologije cvetanja tre{nje. leta, 1983). Procenat klijavosti odre|en je za ukupno
{est razli~itih vidnih mikroskopskih polja u svakoj go-
dini, i prikazan kao prose~an za trogodi{ni period ispi-
Materijal i metode tivanja.
Statisti~ka analiza. Povezanost i karakter veze me|u
Biljni materijal. Ispitivanjima su obuhva}ene 23 intro- pojedinim ispitivanim parametrima (vreme i duìna
dukovane i doma}e sorte tre{nje: Asenova rana, Bianca trajanja fenofaze cvetanja; vreme cvetanja i klijavost
di Verona, Burlat, ârna, Diana, Durone Nero I, Early polena in vitro) utvr|eni su regresionom analizom i
Compact Van, Inge, Junskaja ranaja, Kordia, Lambert, predstavljeni jedna~inama linearne regresije, dok je ja-
Lapins, Margit, Merchant, Negre de Bistrita, Priusadeb- ~ina ovakvih veza utvr|ena Pirsonovim koeficijentima
naja, Stark Hardy Giant, Stella, Summit, Sunburst, Uri- linearne korelacije. Analiza podataka je obavljena ko-
ase de Bistrita, Vega i Vista. Istraìvanja su sprovedena ri{}enjem SPSS statisti~kog softverskog paketa (Ver-
u trogodi{njem periodu, u kolekcionom zasadu tre{nje sion 8.0 for Windows, SPSS. Inc., Chicago, IL, USA).
na objektu Ljubi} Instituta za vo}arstvo u â~ku. Zasad
je podignut 1989. godine, na rastojanju 6 x 4 m. Sorte su
okalemljene na sejancu divlje tre{nje (Prunus avium Rezultati i diskusija
L.), a sistem uzgoja je modifikovana piramidalna kruna.
Svaka sorta je zastupljena sa po devet stabala. Karakteristike fenofaze cvetanja. Najraniji prose~ni
Fenofaza cvetanja. Tok i trajanje cvetanja ispitivani su po~etak cvetanja u trogodi{njem periodu imala je sor-
utvr|ivanjem datuma po~etka cvetanja (otvoreno ta Priusadebnaja, a najpozniji Uriase de Bistrita (Tab.
10‡20% cvetova), punog cvetanja (otvoreno 80‡100% 1). Fenofaza cvetanja je najkra}e trajala kod sorte
cvetova) i kraja cvetanja (otpalo preko 90% kruni~nih Lambert (8 dana), a najduè kod sorti Burlat, Priusa-
listi}a). Sorte tre{nje su na osnovu trogodi{njeg prose- debnaja i Vista (15 dana).
ka svrstane u ~etiri grupe: ranocvetne, srednjerano- Na osnovu klasifikacije prema vremenu cvetanja,
cvetne, srednjepoznocvetne i poznocvetne, prema me- najve}i broj ispitivanih sorti pripada kategoriji sred-
todi Kobel-a (1954), po kojoj odlu~uju}u ulogu pri njeranocvetnih (39,13%), dok je procentualna zastu-
svrstavanju u grupe ima fenofaza po~etka cvetanja. pljenost ranocvetnih sorti najmanja (8,70%) (Tab. 2).
Sorte koje se po svom vremenu cvetanja vi{e priblià- Regresiono-korelaciona analiza je pokazala da iz-
vaju slede}oj grupi ozna~ene su na kraju imena zna- me|u vremena cvetanja i duìne njegovog trajanja po-
kom (+), dok one koje vi{e gravitiraju prethodnoj gru- stoji umerena negativna korelacija (Pirsonov koefici-
pi znakom (‡). Na osnovu toga, svaka sorta je rangira- jent linearne korelacije r = -0,65; Graf. 1). Drugim re-
na od najranije do najpoznije brojevima redom od 1 do ~ima, postoji tendencija da sa kasnijim vremenom po-
10, pri ~emu je ovakvo rangiranje obavljeno u svrhu ~etka fenofaze cvetanja njegovo trajanje bude kra}e.
primene statisti~kog modela. Klijavost polena in vitro. Prose~ni trogodi{nji rezulta-
Klijavost polena. Za sprovo|enje testa klijavosti pole- ti ispitivanja klijavosti polena in vitro sorti tre{nje
122
Radi~evi} S. et al. Vol. 46, No. 179‡180, July‡December 2012
Tab. 1. Karakteristike fenofaze cvetanja ispitivanih sorti tre{nje (trogodi{nji prosek)

Characteristics of flowering phenophase in the studied sweet cherry cultivars (a three-year average)
__________________________________________________________________________________________________________________
Fenofaza cvetanja/Flowering phenophase
Sorta Po~etak cvetanja Puno cvetanje Kraj cvetanja Trajanje cvetanja
Cultivar Flowering onset Full bloom End of flowering Flowering duration
__________________________________________________________________________________________________________________
Asenova rana 26. 03. 29. 03. 07. 04. 12
Bianca di Verona 25. 04. 26. 03. 07. 04. 13
Burlat 27. 03. 31. 03. 11. 04. 15
ârna 31. 03. 03. 04. 12. 04. 12
Diana 28. 03. 01. 04. 08. 04. 11
Durone Nero I 29. 03. 01. 04. 11. 04. 13
Early Compact Van 28. 03. 31. 04. 08. 04. 11
Inge 03. 04. 05. 04. 13. 04. 10
Junskaja ranaja 28. 03. 01. 04. 10. 04. 13
Kordia 31. 03. 03. 04. 11. 04. 11
Lambert 01. 04. 04. 04. 09. 04. 8
Lapins 26. 03. 28. 03. 06. 04. 11
Margit 30. 03. 02. 04. 12. 04. 13
Merchant 28. 03. 30. 03. 07. 04. 10
Negre de Bistrita 29. 03. 02. 04. 10. 04. 12
Priusadebnaja 23. 03. 26. 03. 07. 04. 15
Stark Hardy Giant 31. 03. 03. 04. 12. 04. 12
Stella 30. 03. 01. 04. 08. 04. 9
Summit 01. 04. 03. 04. 11. 04. 10
Sunburst 30. 03. 03. 04. 12. 04. 13
Uriase de Bistrita 04. 04. 07. 04. 13. 04. 9
Vega 28. 03. 30. 03. 08. 04. 11
Vista 28. 03. 01. 04. 12. 04. 15
__________________________________________________________________________________________________________________
Tab. 2. Klasifikacija sorti tre{nje prema vremenu cvetanja

Sweet cherries classified according to the time of flowering
__________________________________________________________________________________________________________________
Sorte/Cultivars
__________________________________________________________________________________________________________________
Ranocvetne Srednjeranocvetne Srednjepoznocvetne Poznocvetne
Early-flowering Mid-early flowering Mid-late flowering Late-flowering
__________________________________________________________________________________________________________________
Priusadebnaja (1) Asenova rana (‡) (3) Durone Nero I (‡) (6) Summit (‡) (9)
Bianca di Verona (+) (2) Lapins (‡) (3) Negre de Bistrita (‡) (6) Lambert (‡) (9)
Burlat (4) Margit (7) Inge (10)
Diana (+) (5) Stela (7) Uriase de Bistrita(10)
Early Compact Van (+) (5) Sunburst (7)
Junskaja ranaja (+) (5) ârna (+) (8)
Merchant (+) (5) Kordia (+) (8)
Vega (+) (5) Stark Hardy Giant (+) (8)
Vista (+) (5)
__________________________________________________________________________________________________________________
8,70% 39,13% 34,78% 17,39%
__________________________________________________________________________________________________________________
predstavljeni su grafi~ki (Graf. 2). Klijavost polena in (19,2%). Na prelazu izme|u ove dve grupe sorti su ra-
vitro se kretala u intervalu od 23,3% (Priusadebnaja), nocvetne i srednjeranocvetne sorte (razlike izme|u
do 55,9% (Inge). najvi{e i najniè vrednosti su 13,8% i 14,6%, resp.).
Najve}a ujedna~enost u pogledu klijavosti polena Regresiono-korelacionom analizom je utvr|ena
in vitro uo~ena je u grupi srednjepoznocvetnih sorti umerena pozitivna korelacija izme|u vremena cveta-
(razlika izme|u najvi{e i najniè vrednosti 12,3%). nja i klijavosti polena in vitro (Pirsonov koeficijent li-
Ova razlika je najve}a u grupi poznocvetnih sorti nearne korelacije r = 0,63; Graf. 3), {to prakti~no zna-
123
Y = 14.666 - .5216 * X
Corelation: r = -.6481
16
Trajanje cvetanja/Duration of flowering
15
14
13
12
11
10
7
0 2 4 6 8 10 12
Vreme cvetanja/Flowering time
Vrednost koeficijenta korelacije je statisti~ki zna~ajna za p < 0,05/ Correlation coefficient is statistically significant at p < 0.05
Graf. 1. Linearna zavisnost vremena i duìne trajanja cvetanja sorti tre{nje, sa jedna~inom linearne regresije i koeficijentom korelacije
Linear dependence of flowering time and duration of flowering time in sweet cherry cultivars, and linear regression equation and correla-
tion coefficient
Graf. 2. Klijavost polena in vitro (%) ranocvetnih, srednjeranocvetnih, srednjepoznocvetnih i poznocvetnih sorti tre{nje (trogodi{nji prosek)
In vitro pollen germination in early-flowering, mid-early flowering, mid-late flowering and late-flowering sweet cherry cultivars (a three-year
average)
124
Z = 25.831 + 1.9564 * X
Corelation: r = -.63229
Klijavost polena in vitro/Pollen germination in vitro
60
55
50
45
40
35
30
25
20
0 2 4 6 8 10 12
Vreme cvetanja/Flowering time
Vrednost koeficijenta korelacije je statisti~ki zna~ajna za p < 0,05/Correlation coefficient is statistically significant at p < 0.05
Graf. 3. Linearna zavisnost vremena cvetanja i klijavosti polena in vitro ispitivanih sorti tre{nje, sa jedna~inom linearne regresije i koefici-
jentom korelacije
Linear dependence of flowering time and in vitro pollen germination in the examined sweet cherry cultivars, and linear regression equation
and correlation coefficient
~i da postoji statisti~ki zna~ajna umereno izraèna ten- vodi da je ova sorta poznocvetna. Milatovi} et al.
dencija pove}anja klijavosti polena in vitro sa pozni- (2011) navode da je u agroekolo{kim uslovima Srbije
jim vremenom cvetanja ispitivanih sorti tre{nje. (podru~je Ma~ve), trajanje fenofaze cvetanja 11 sorti
tre{nje u trogodi{njem periodu iznosilo 15 dana.
Utvr|eni stepen negativne korelacije izme|u po-
Diskusija ~etka i duìne trajanja fenofaze cvetanja je svakako
odraz genotipskih karakteristika ispitivanih sorti, ali i
Po~etak cvetanja sorti u okviru vrste zavisi od njihovih posrednog uticaja temperature tokom fenofaze cveta-
genotipskih karakteristika i porekla, ali i od lokaliteta
nja. Srednje dnevne temperature cvetanja pre i na po-
i godine, tako da se ne moè govoriti o preciznom re-
~etku fenofaze cvetanja ranije cvetaju}ih sorti (posled-
dosledu cvetanja sorti, ve} samo o onom redosledu ko-
nja dekada marta) su u na{im agroekolo{kim uslovima
ji se moè o~ekivati sa najve}om verovatno}om
(Nyéki i Sóltesz, 1996). niè nego za poznije cvetaju}e (prva dekada aprila),
U pogledu klasifikacije pojedinih sorti tre{nje {to se moè odraziti na duìnu cvetanja, i uticati na
prema vremenu cvetanja, rezultati dobijeni u na{em ispoljavanje ovakve korelacije. Prema Stan~evi}u
radu su uglavnom u skladu sa rezultatima drugih istra- (1967), uticaj sorte na karakteristike fenofaze cvetanja
ìvanja (Bargioni, 1996; Hodun i Hodun, 2002; Radi- je izraèniji u godinama ranijeg po~etka cvetanja, i u
~evi} et al., 2011). Ipak, u literaturi ~esto postoje takvim godinama cvetanje traje duè. Nyéki i Sóltesz
opre~ni podaci o vremenu cvetanja pojedinih sorti. Ta- (1996) navode da je duìna cvetanja tre{nje u godina-
ko su rezultati na{ih istraìvanja za vreme cvetanja ma ranijeg po~etka cvetanja prose~no 15 dana, a po-
sorte Bianca di Verona (ranocvetna) u skladu sa rezul- znijeg po~etka cvetanja 6 dana, {to se upravo tuma~i
tatima Nikoli} et al. (1996), dok Ninkovski (1998) na- uticajem temperatura.
125
Umerena snaga korelacione veze u na{em radu kao i rasta klijavosti polena in vitro sa poznijim po~et-
ukazuje na ispoljavanje tendencije koja je zna~ajna, ali kom vremena cvetanja kod ispitivanih sorti tre{nje.
ne i validna za sve ispitivane sorte. Drugim re~ima, Ove tendencije, potvr|ene regresiono-korelacionom
sorte ne{to ranijeg po~etka cvetanja mogu imati kra}e analizom, ukazuju na svu kompleksnost me|usobnih
trajanje cvetanja, i obratno. Ova pojava je naro~ito iz- uticaja nekih aspekata reproduktivnog procesa, i uka-
raèna u grupi srednjerano- i srednjepoznocvetnih sor- zuju na potrebu daljih istraìvanja u ispitivanju biolo-
ti, tj. ispoljenoj korelaciji vi{e doprinose ranocvetne i gije cvetanja i oplo|enja kod tre{nje.
poznocvetne sorte.
U pogledu klijavosti polena in vitro sorti tre{nje,
ranija istraìvanja ukazuju na visoko zna~ajan uticaj Zahvalnica/Acknowledgements
sorte i godine ispitivanja na ovu osobinu (Radi~evi} et
al., 2008), dok rezultati dobijeni u ovom istraìvanju Istraìvanja u ovom radu su realizovana sredstvima
ukazuju na karakter i snagu uticaja sorte. Klijavost po- Ministarstva prosvete, nauke i tehnolo{kog razvoja
lena in vitro sorti Burlat i ârna u ovom radu niì su u Republike Srbije, kroz projekat TR‡31064.
odnosu na rezultate koje navode Cerovi} et al. (2003),
pod istim temperaturnim reìmom i na hranljivoj pod-
lozi jednakog sastava. Poznato je da je regularnost od- Literatura
vijanja procesa mikrosporogeneze u direktnoj vezi sa
vitalno{}u i klijavo{}u polena in vitro (Cerovi}, 1991), Bargioni G. (1996): Sweet cherry scions: Characteristics of the prin-
cipal commercial cultivars, breeding objectives and methods.
{to obja{njava razlike u klijavosti polena istih sorti u
In: ‘Cherries: Crop Physiology, Production and Uses’. Web-
sli~nim eksperimentalnim uslovima, ali u razli~itim ster A.D., Looney N.E. (eds.). CAB International, Wallington,
godinama ispitivanjima. UK, pp. 73‡112.
Pore|enje rezultata razli~itih autora za pojedine Beyhan N., Karakas B. (2009): Investigation of the fertilization bi-
sorte i razmatranje utvr|enih korelacionih veza dodat- ology of some sweet cherry cultivars grown in the Central
Northern Anatolian Region of Turkey. Scientia Horticulturae,
no oteàvaju razli~iti uslovi u pojedinim istraìvanji-
121: 320‡326.
ma (sastav medijuma, temperatura inkubacije), kao i Cerovi} R. (1991): Cytogenetic properties of sour cherry in relation
razli~iti zahtevi pojedinih sorti prema ovim uslovima. to pollen. Genetika, 23(3): 247‡258.
Beyhan i Karakas (2009) navode da je najbolja klija- Cerovi} R., Ruì} \. (1992): Pollen tube growth in sour cherry
vost in vitro polena sedam sorti tre{nje postignuta na (Prunus cerasus) at different temperatures. Journal of Horti-
cultural Science, 67: 333‡340.
medijumu sa koncentracijom saharoze od 20%, dok su
Cerovi} R., Ruì} \., Radi~evi} S., Nikoli} M. (2003): Odre|ivan-
rezultati dobijeni sa koncentracijama od 15% i 10% je sortne kompozicije opra{iva~a za tre{nju cv Asenova rana.
slabiji, i u skladu sa rezultatima dobijenim u na{em ra- Jugoslovensko vo}arstvo, 143/144: 85‡94.
du. Egea J., Burgos L., Zoroa N., Egea L. (1992): Influence of tempera-
Poznato je da su temperature 15‡20 °C uglavnom ture on the in vitro germination of pollen of apricot (Prunus
optimalne za klijavost polena in vitro sorti kajsije armeniaca L.). Journal of Horticultural Science, 67: 247‡250.
Galleta G.J. (1983): Pollen and seed management. In: ‘Methods in
(Egea et al., 1992) i vi{nje (Cerovi} i Ruì}, 1992). fruit breeding’, Moore J.N., Janick J. (eds). Purdue University
Pirlak (2002) navodi da se zahtevi za optimalnom tem- Press, West Lafayette, Indiana, USA, pp. 23‡47.
peraturom klijanja polena in vitro sorti kajsije i tre{nje Hedhly A., Hormaza J.I., Herrero M. (2005): Influence of genotype-
mogu razlikovati u odnosu na to da li je sorta ranije, ili temperature interaction on pollen performance. Journal of
poznije cvetaju}a. Imaju}i u vidu da je korelacija utvr- Evolutionary Biology, 18: 1494‡1502.
Hodun G., Hodun M. (2002): Evaluation of flowering of 80 sweet
|ena u ovom radu umerene snage, to zna~i da su sve cherry cultivars and their classification in regard to the season
generalizacije u pogledu povezanosti vremena cveta- of blooming. Annales Universitis Mariae Curie Sklodowska,
nja i klijavosti polena in vitro neprihvatljive. U prilog Sectio EEE, Horticultura, 10: 189‡194.
tome ide i ~injenica da su vrednosti klijavosti polena Kobel (1954): Lehrbuch des Obstbaus auf physiologischer grundla-
in vitro sorti Bianca di Verona (ranocvetna) i Summit ge, Berlin ‡ Göreberg ‡ Heidelburd.
Nikoli} M., \uri} G., Milutinovi} M. (1996): Pomolo{ka prou~a-
(poznocvetna) veoma bliske. vanja sorti tre{nje {arenog ploda. Jugoslovensko vo}arstvo,
Rezultati dobijeni u ovom radu ukazuju na ispo- 115/116: 319‡328.
ljene tendencije skra}ivanja duìne fenofaze cvetanja, Ninkovski I. (1998): Tre{nja. Potez UNO, Beograd.
126
Nyéki J., Soltész M. (1996): Floral biology of temperate zone fruit Radi~evi} S., Cerovi} R., Mari} S., \or|evi} M. (2011): Flowering
trees and small fruits. Akadémiai Kiadó, Budapest. time and incompatibility groups ‡ cultivar combination in
Milatovi} D., \urovi} D., \or|evi} B., Vuli} T., Zec G. (2011): Po- commercial sweet cherry (Prunus avium L.) orchards. Geneti-
molo{ke osobine novijih sorti tre{nje u gustoj sadnji. Zbornik ka, 43(2): 397‡406.
radova III savetovanja Inovacije u vo}arstvu „Unapre|enje Ruiz D., Egea J. (2008): Analysis of the variability and correlations
proizvodnje tre{nje i vi{nje“, Beograd, pp. 163‡171. of floral biology factors affecting fruit set in apricot in a Me-
Pirlak L. (2002): The effects of temperature on pollen germination diterranean climate. Scientia Horticulturae, 115: 154‡163.
and pollen tube growth of apricot and sweet cherry. Gartenba- Stan~evi} A. (1967): Prou~avanje vremena cvetanja tre{anja. Jugo-
uwissenschaft, 67(2): 61‡64. slovensko vo}arstvo, 1: 21‡31.
Radi~evi} S., Cerovi} R., \or|evi} M., Mari} S. (2008): Ispitivanje Stösser R., Hartman W., Anvari S.F. (1996): General aspects of pol-
fenofaze cvetanja i klijavosti polena novijih sorti tre{nje. Vo- lination and fertilization of pome and stone fruit. Acta Horti-
}arstvo, 163/164: 89‡95. cuturae, 423: 15‡22.
127
STUDY OF CORRELATIONS AMONG SOME PARAMETERS OF FLOWERING BIOLOGY IN

SWEET CHERRY CULTIVARS (Prunus avium L.)
Sanja Radi~evi}1, Radosav Cerovi}2, Milena \or|evi}1

1FruitResearch Institute, Kralja Petra I 9, 32000 â~ak, Serbia
2Maize Research Institute ‘Zemun Polje’, Slobodana Baji}a 1, 11185 Belgrade, Serbia
Abstract
The paper presents three-year results of examination The cultivars were classified based on flowering time
of characteristics of flowering phenophase and in vitro as early-flowering, mid-early flowering, mid-late
pollen germination in 23 sweet cherry cultivars, viz. flowering and late-flowering cultivars. Moderate neg-
‘Asenova Rana’, ‘Bianca di Verona’, ‘Burlat’, ‘âr- ative correlation between flowering time and duration
of phenophase of flowering was identified (r = -0.65)
na’, ‘Diana’, ‘Durone Nero I’, ‘Early Compact Van’,
as well as moderate positive correlation between flow-
‘Inge’, ‘Junskaja ranaja’, ‘Kordia’, ‘Lambert’, ‘La-
ering time and in vitro pollen germination (r = 0.63).
pins’, ‘Margit’, ‘Merchant’, ‘Negre de Bistrita’, ‘Pri-
usadebnaja’, ‘Stark Hardy Giant’, ‘Stella’, ‘Summit’, Key words: sweet cherry, cultivar, flowering pheno-
‘Sunburst’, ‘Uriase de Bistrita’, ‘Vega’ and ‘Vista’. phase, in vitro pollen germination
128
Vo}arstvo, 46, 179‡180 (2012) 129‡134 UDK: 634.1.13;632.913
Efikasnost acetamiprida (Volley 20 SP) u kontroli populacije Cacopsylla pyri L.
Svetomir Stamenkovi}1, Pantelija Peri}2, Dejan Mar~i},2 Drago Milo{evi}3

1Univerzitet u Pri{tini, Poljoprivredni fakultet, Kopaoni~ka bb, 38219 Le{ak, Srbija
2Institut
za pesticide i za{titu ìvotne sredine, Banatska 31b, 11080 Zemun, Srbija
3Univerzitet u Kragujevcu, Agronomski fakultet, Cara Du{ana 34, 32000 â~ak, Srbija
Primljeno: 5. jul, 2012; prihva}eno: 5. septembar, 2012.
Rezime. Poslednjih 30 godina populacija Cacopsylla pyri L. u Srbiji ima visoku brojnost i jak intenzitet napa-
da na skoro svim sortama kru{aka. U radu je prikazana brojnost populacije, intenzitet napada i efikasnost ace-
tamiprida u kontroli populacije kru{kine buve u rejonu â~ka u periodu 2009‡2011. godine.
U ispitivanom periodu populacija kru{kine buve je imala visoku brojnost u svim komercijalnim zasadima
kru{ke u regionu â~ka. Brojnost populacije prikazana je brojem jaja i larvi po letorastu, a intezitet napada pro-
centom o{te}enih letorasta. Acetamiprid je ispoljio visoku efikasnost u fazi piljenja larvi (90,2‡96,1%), a kod
primene u kombinaciji sa abamektinom (Armada) efikasnost je iznosila 100%.
Klju~ne re~i: acetamiprid, Cacopsylla pyri L., intenzitet napada, suzbijanje
Uvod Dybas, 1991; Injac et al., 1992, 1993; Dunley et al.,

2002; Daniel i Wyss, 2004; Mar~i} et al., 2007; 2009 a;
Kru{kina buva, Cacopsylla pyri L., je poslednjih tride- 2009 b; Mileti} i Tama{, 2006; Jerini}-Prodanovi} et
setak godina ekonomski najzna~ajnija {teto~ina kru{ke al., 2010).
u Srbiji. Zbog direktnih (ishrana larvi i imaga) i indi- Primena insekticida je neophodna mera u postup-
rektnih {teta (pojava gljiva ~a|avica i preno{enje fito- ku odràvanja brojnosti populacije C. pyri na eko-
plazme „pear decline“) ozbiljno je ugroèno gajenje i momski prihvatljivom nivou. U periodu 1986‡2005.
{irenje proizvodnje kru{ke (Injac, 1988; Carraro et al., godine naj~e{}e su u suzbijanju kru{kine buve u Srbi-
2001). U planta`nim zasadima kru{ke u Srbiji najve}u ji kori{}eni piretroidi, amitraz i regulatori rasta (Injac
brojnost ima obi~na kru{kina buva (Pavi}evi}, 1977; i Stamenov, 1989; Stamenkovi} et al., 1992), a posled-
Vojvodi} i Grbi}, 1989; Stamenkovi} i Milenkovi} njih godina zna~ajna ispitivanja su obavljena sa biora-
1992; Stamenkovi} et al., 1993). Na zna~aj C. pyri, cionalnim insekticidima (Mileti} i Tama{, 2006; Mar-
njenu veliku {tetnost i mogu}nosti suzbijanja selektiv- ~i} et al., 2007; 2009 a; 2009 b).
nim insekticidima i prirodnim neprijateljima ukazuje Zbog visoke brojnosti kru{kine buve svake godi-
se u radovima brojnih istraìva~a (Grbi}, 1974; Sterk, ne proizvo|a~i sprovode vi{e tretiranja od neophod-
1988; Injac, 1988; Injac i Stamenov, 1989; Lasota i nog broja, a ~esto i sa pove}anim koncentracijama {to
129
Stamenkovi} S. et al. Vol. 46, br. 179‡180, jul‡decembar 2012.
dovodi do stvaranja rezistentnih formi i predstavlja 20‡21 °C. Za ogled su kori{}ena 3‡5 stabala u ~etiri
dodatni problem u gajenju kru{ke. Leeper (1980) je ponavljanja, a prema metodi EPPO (1997). Svi tretma-
ukazivao na ovaj problem i jo{ u tom periodu je u svo- ni su isvedeni pri visokoj brojnosti populacije kru{ki-
jim istraìvanjima potencirao stvaranje novih pesticida ne buve u vreme piljenja larvi prve generacije.
za kontrolu kru{kine buve, {to je i danas aktuelno. Efikasnost je ocenjena pregledom obeleènih le-
Na{a istraìvanja su imala za cilj utvr|ivanje torasta nakon 1, 4, 7 i 14 dana od tretiranja, po metodi
brojnosti populacije i intenziteta napada na ~etiri sorte Abbott-a (1925).
kru{aka, kao i efikasnosti acetamiprida u kontroli po-
pulacije C. pyri u periodu 2009‡2011. godine.
Rezultati i diskusija
Materijal i metode Brojnost populacije i delovanje acetamiprida na C.
pyri utvr|eno je u drugoj polovini aprila i po~etkom
Istraìvanja su izvedena u periodu 2009‡2011. godine, maja, kada je po~elo piljenje prvih larvi.
u proizvodnom zasadu kru{ke lokaliteta Banjica (â- Prose~an broj poloènih jaja i larvi po lastaru, u
~ak), gde su bile zastupljene ~etiri sorte: Santa Marija, zavisnosti od sorte, kretao se od 15,7 do 28,3 u 2009.
Williams, Kalu|erka i Abate Fetel. Zasad je u punoj godini, 12,6 do 23,5 u 2010. i 13,3 do 21,2 u 2011. go-
rodnosti, starosti 5‡7 godina. Brojnost populacije kru- dini. Najve}i broj poloènih jaja u svim godinama is-
{kine buve utvr|ena je na svim sortama kru{ke brojan- traìvanja utvr|en je kod sorte Kalu|erka (21,2 do
jem jaja i larvi na 10 slu~ajno izabranih letorasta, a in- 28,3), a najmanji kod sorte Abate Fetel (12,6 do 15,1)
tenzitet napada je utvr|ivan pregledom 100 letorasta (Tab. 1).
po sotri. Iz rezultata prikazanih u tabeli 1. se vidi da broj
Tretiranja su izvedena 24. aprila 2009. godine za- larvi na letorastu prati broj poloènih jaja. Najosetlji-
tim 29. aprila 2010. i 5. maja 2011 godine. Kori{}eni vija sorta na kru{kinu buvu je Kalu|erka, a zatim sle-
su slede}i preparati: Volley 20 SP (acetamiprid, 200 di Williams, Santa Marija i Abate Fetel.
g/kg), Armada (abamectin, 18 g/l) i Talstar 10 EC (bi- Intezitet napada na letorastima kretao se od 23%
fentrin, 100 g/l). Tretiranja su izvedena le|nom prska- kod sorte Abate Fetel do 38% kod sorte Kalu|erka
licom po lepom i sun~anom vremenu pri temperaturi (Tab. 2).
Tab. 1. Gustina populacije C. pyri na nekim sortama kru{ke u periodu 2009‡2011 godine (lokalitet: Banjica, â~ak)
Population density of C. pyri in some pear cultivars during period 2009‡2011 (locality: Banjica, â~ak)
__________________________________________________________________________________________________________________
Prose~an broj jaja i larvi po lastaru
The average number of eggs and larvae per shoots
_____________________________________________________________________________________________
2009. 2010. 2011.
Sorta/Cultivar Jaja/Eggs Larve/Larvae Jaja/Eggs Larve/Larvae Jaja/Eggs Larve/Larvae
__________________________________________________________________________________________________________________
Santa Marija 10,2 5,5 10,4 3,3 9,3 4,0
Williams 16,1 6,6 12,2 4,3 10,1 4,2
Kalu|erka 19,0 9,3 17,3 6,2 14,2 7,0
Abate Fetel 10,3 4,3 9,4 3,2 10,0 5,1
__________________________________________________________________________________________________________________
Tab. 2. Intenzitet napada C. pyri na nekim sortama kru{ke u periodu 2009‡2011. godine (lokalitet: Banjica, â~ak)
Intensity of attacks of C. pyri in some pear cultivars during period 2009‡2011(locality: Banjica, â~ak)
__________________________________________________________________________________________________________________
O{re}eni letorasti /Damaged shoots (%)
Sorta/Cultivar 2009. 2010. 2011.
__________________________________________________________________________________________________________________
Santa Marija 24 30 27
Williams 20 28 29
Kalu|erka 27 32 38
Abate Fetel 23 26 29
__________________________________________________________________________________________________________________
130
Stamenkovi} S. et al. Vol. 46, No. 179‡180, July‡December 2012
Analiziraju}i podatke iz tabela 1 i 2 moè se vi- kombinacija preparata Volley i Armada (Tab. 4).
deti da su sve ispitivane sorte, koje su vode}e u zasa- Iz tabele 4 se vidi da je najve}u efikasnost ostva-
dima kru{ke u Srbiji, osetljive na C. pyri. Ova ~injeni- rila kombinacija preparata Volley i Armada ve} nakon
ca upu}uje proizvo|a~e na stalnu kontrolu kru{kine sedam dana, {to se odràlo i nakon 14 dana po tretira-
buve i preduzimanje adekvatnih mera suzbijanja. nju. Pri niòj brojnosti C. pyri, u kontroli 24‡32 larve
U 2009. godini insekticidi su primenjeni u cilju po letorastu, Talstar je ispoljio znatno niù efikasnost
suzbijanja prve generacije, u vremenu intenzivnog 75.0‡84.0% u odnosu na prethodnu godinu.
piljenja larvi (24 april). U 2011. godini utvr|ena je ne{to vi{a brojnost po-
Svi primenjeni preparati ispoljili su nisku inicijal- pulacije C. pyri u odnosu na 2010., a zna~ajno nià u
nu toksi~nost 12,8‡18,6% (Tab. 3). Me|utim, nakon odnosu na 2009. godinu. Prose~an broj larvi po letora-
~etiri dana po tretiranju, acetamiprid primenjen u kom-
stu kretao se od 41 do 57 (Tab. 5). I u ovoj godini utvr-
binaciji sa abamektinom ispoljio je najvi{u efikasnost
|ena je niska inicijalna toksi~nost kod svih primenje-
(96,7%), a nakon sedam dana dostigao je 100% i istu
nih preparata (37,7‡49,0%). Efikasnost ~etiti dana na-
odrào i nakon 14 dana po tretiranju. Acetamiprid pri-
kon tretiranja iznosila je 84,2% (Talstar) do 96,5%
menjen u koncentraciji 0,02% ispoljio je tako|e viso-
ku efikasnost 94,4‡96,1%. Standardni preparat Bifen- (Volley + Armada). Kombinacija preparata Volley i
trin je tako|e ispoljio visoku efikasnost 90,5‡91,0%, Armada ispoljila je efikasnost od 100%, kao i ranijih
pri visokoj brojnosti populacije C. pyri od 78 do 90 godina, nakon sedam dana po tretiranju i na tretiranim
larvi po letorastu. stablima populacija se nije obnovila za 14 dana. Vol-
U 2010. godini dobijeni su sli~ni rezultati, niska ley je ispoljio zadovoljavaju}u efikasnost nakon 7 i 14
inicijalna toksi~nost 28,1‡43,7%, a nakon ~etvrtog da- dana po tretiranju, a standardni preparat Talstar ispol-
na po tretmanu znatno vi{e 76,7 % (Volley) do 93,3% jio je ne{to niù efikasnost (85,4%).
Tab. 3. Efikasnost acetamiprida (Volley 20 SP) u kontroli populacije C. pyri u 2009. godini (lokalitet: Banjica, â~ak; sorta: Williams)
The efficacy of acetamiprid (Volley 20 SP) in controlling C. pyri L. population in 2009 (locality: Banjica, â~ak; pear cultivar: ‘Williams’)
__________________________________________________________________________________________________________________
Prose~an broj jaja i larvi po lastaru/The average number of eggs and larvae per shoot
________________________________________________________________________________________________
1 4 7 14
________________________________________________________________________________________________
Preparat Larve/letorast Efik./Effic. Larve/letorast Efik./Effic. Larve/letorast Efik./Effic. Larve/letorast Efik./Effic.
Product Larvae/shoot (%) Larvae/shoot (%) Larvae/shoot (%) Larvae/shoot (%)
__________________________________________________________________________________________________________________
Volley 0,02 75 12,8 5 94,4 2 97,6 3 96,1
Volley 0,02+Armada 0,1 70 18,6 3 96,7 0 100,0 0 100,0
Talstar 0,05 71 17,4 13 85,5 8 90,5 7 91,0
__________________________________________________________________________________________________________________
Kontrola/Control 86 ‡ 90 ‡ 84 ‡ 78 ‡
__________________________________________________________________________________________________________________
The efficacy of acetamiprid (Volley 20 SP) in controlling C. pyri L. population in 2010. (locality: Banjica, â~ak; pear cultivar: Williams)
__________________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________
1 4 7 14
________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________________________
Volley 0,02 23 28,1 7 76,7 2 91,7 2 92,0
Volley 0,02 + Armada 0,1 18 43,7 2 93,3 0 100,0 0 100,0
Talstar 0,05 20 37,5 9 70,0 6 75,0 4 84,0
__________________________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________________________
131
The efficacy of acetamiprid (Volley 20 SP) in controlling C. pyri L. population in 2011 (locality: Banjica, â~ak; pear cultivar: ‘Williams’)
__________________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________
1 4 7 14
________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________________________
Volley 0,02 31 41,5 7 87,7 4 91,7 4 90,2
Volley 0,02 + Armada 0,1 27 49,0 2 96,5 0 100,0 0 100,0
Talstar 0,05 33 37,7 9 84,2 8 83,3 6 85,4
__________________________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________________________
Prema podacima vi{e autora (Mar~i} et al. 2007, Zaklju~ak

2009 a, 2009 b; Peri} et al., 2007; Stamenkovi} et al.,
2008) u Srbiji postoje opravdani razlozi za uvo|enje u Na osnovu trogodi{njih rezultata (2009‡2011. godina)
primenu bioracionalnih insekticida za suzbijanje kru- ispitivanja delovanja acetamiprida (preparat Volley
{kine buve, a kao rezultat potrebe da se prevazi|u pro- 20‡SP) u kontroli populacije (Cacopsylla pyri L.) mo-
blemi nastali dugogodi{njom primenom organofosfa- è se zaklju~iti da je ovaj insekticid ispoljio visoku efi-
ta, karbamata i piretroida. kasnost. Visoka efikasnost utvr|ena je nakon 4 dana
U periodu od 2005. do 2008. godine, Stamenko- po tretiranju, a znatno vi{a 7 i 14 dana po tretiranju
vi} et al. (2008) ispitali su efikasnost abamektina (91,6‡97,6%).
(Armada 0,1 i 0,2%) u odnosu na standardne insektici- Preduslov za postizanje visoke efikasnosti je
de: bifentrin (Talstar 0,05 i 0,1%) i amitraz (Mitac sprovo|enje tretiranja u vreme piljenja larvi. U suzbi-
0,3%), kao i kombinacije abamektin + acetamiprid, janju C. pyri, a i drugih {teto~ina kru{ke ne treba vi{e-
odnosno abamektin + fenoksikarb. Prema njihovim kratno u jednoj vegetaciji primenjivati Volley 20‡SP,
podacima, najve}a efikasnost (>95%), dobijena je kod ve} ga kombinovati sa drugim insekticidima (regulato-
primene Armada, Armada + Insegar i Armada + Vol- ri rasta, abamektin), zbog spre~avanja stvaranja rezi-
stentnih formi kru{kine buve.
ley u lokalitetima â~ak i Gu~a. Tako|e, Armada i
Volley 20 SP primenjen u kombinaciji sa prepa-
Amitraz ostvarili su visoku efikasnost u 2005. godini
ratom Armada, ispoljio je znatno vi{u efikasnost u po-
83,2‡95,0% i 93,5‡94,9% (Sremska Mitrovica i Bela
re|enju sa pojedina~nom primenom, 100% u svim go-
Crkva), odnosno u 2007. godini 95,0 i 86,0% (Borko-
dinama ispitivanja nakon 7 dana po tretiranju, a ob-
vac). novljene populacije nisu utvr|ene ni posle 14 dana po
Mileti} i Tama{ (2006) utvrdili su visoku efika- tretiranju.
snost abamektina i tiametoksama u suzbijanju mladih
i starijih stupnjeva larvi kru{kine buve. Efikasnost
abamektina u periodu 2004‡2005. godine, bila je viso- Literatura
ka, kako u odnosu na mlade (98,7‡99,6%), tako i u od-
nosu na starije stupnjeve larvi (97,8‡99,8%). Efika- Abbott W.S. (1925): A method of computing the effectiveness of an
snost tiametoksama, u istom periodu istraìvanja, bila insecticide. J. Econ. Entomol., 18: 265‡267.
Carraro L., Loi N., Ermacora P. (2001): The ‘life cycle’ of Pear dec-
je 98,7‡99,7%.
line phytoplasma in the vector Cacopsylla pyri. Journal of
Tako|e, visoka efikasnost insekticida novog de- Plant Pathology, 83(2): 87‡90.
lovanja (abamektina i tiametoksama), u suzbijanju Daniel C., Wyss E. (2004). Efficacy of different insecticides and a
mladih i starijih stupnjeva larvi obi~ne kru{kine buve, repellent against the European pear sucker (Cacopsylla pyri).
In: ‘Proceedings to the 11th International Conference on Cul-
potvr|ena je i u istraìvanjima drugih autora (Lasota i
tivation Technique and Phytopathological Problems in Orga-
Dybas 1991; Van Buskirk i Hilton, 2000; Dunley et nic Fruit-Growing’, FOEKO (ed.) Weinsberg/Germany, pp.
al., 2002). 35‡40.
132
Stamenkovi} S. et al. Vol. 46, No. 179‡180, July‡December 2012
Dunley J.E., Greenfield B.M., Bennett L. (2002): Post-bloom con- (Cacopsylla pyri) and European red mite (Panonychus ulmi).
trol of pear psylla. Arthropod Management Tests, 27: A59. Pesticidi i fitomedicina, 24(2): 123‡132.
EPPO (1997): EPPO Standard PP 1/44 (2): Cacopsylla spp. EPPO Mar~i} D., Peri} P., Prijovi} M., Ogurli} I. (2009 b): Field and gre-
Standards: Guidelines for the efficacy evaluation of plant pro- enhouse evaluation of rapeseed spray oil against spider mites,
tection products ‡ Vol. III, Insecticides and Acaricides, Paris: green aphid and pear psylla in Serbia. Bulletin of Insectology,
OEPP/EPPO, pp. 64‡68. 62(2): 159‡167.
Grbi} V. (1974): Neke {tetne vrste iz familije Psyllidae na plantaà- Mileti} N., Tama{ T. (2006): Efikasnost abamektina, tiametoksama
ma kru{aka u Vojvodine. Za{tita bilja, 25(128‡129): 121‡123. i amitraza u suzbijanju obitne kru{kine buve (Cacopsylla pyri
Injac M. (1988): Za{to kru{kina buva (Psylla sp.) lu~i mednu rosu. L.) u zasadu kru{ke. Pesticidi i fitomedicina, 21(1): 65‡70.
Glasnik za{tite bilja, 7: 261‡266. Pavi}evi} B. (1977): Morfologija i biologija vrsta roda Psylla
Injac M., Stamenov M. (1989): Efikasnost nekih insekticida u suzbi- (Psyllidae, Homoptera) na kru{kama u Srbiji. Doktorska di-
janju kru{kine buve Psylla pyri L. Pesticidi, 4: 199‡203. sertacija. Univerzitet u Beogradu, Poljoprivredni fakultet, Ze-
Injac M., Krnjaji} S., Peri} P. (1992): Delovanje amitraza na Psylla mun‡Beograd.
pyri L. u poljskim ogledima. Za{tita bilja, 43: 281‡292. Peri} P., Prijovi} M., Ogurli} I., Andri} G., Mar~i} D., Stamenko-
Injac M., Krnjaji} S., Peri} P. (1993): Rezultati ogleda suzbijanja vi}, S. (2007): Efekti primene bioinsekticida u suzbijanju kru-
zimskih i letnjih generacija kru{kine buve (Psylla pyri L.). {kine buve (Cacopsylla pyri ) i zelene va{i jabuke (Aphis po-
mi). Zbornik rezimea XIII Simpozijuma sa savetovanjem o
Zbornik rezimea Prvog jugoslovenskog Savetovanja o zaititi
za{titi bilja, Zlatibor, 50/51.
bilja, Vrnja~ka Banja, 67.
Stamenkovi} S., Milenkovi} S. (1992): Efikasnost S-Fenvalerata
Jerini}‡Prodanovi} D., Proti} Lj., Mihailovi} Lj. (2010): Predatori i
(Sumi-alfa 5) u kontroli populacije Psylla pyri L. Jugosloven-
parazitoidi Cacopsylla pyri L. (Hemiptera: Psyllidae) u Srbiji.
sko vo}arstvo, 26 (97/98): 69‡72.
Pesticidi i fitomedicina, 25(1): 29‡42.
Stamenkovi} S., Milenkovi} S., Nikoli} M. (1993): The infestation
Lasota J.A., Dybas R.A. (1991): Avermectins, novel class of com-
levels of pear psylla, Psylla pyri L., on some pear cultivars.
pounds: implications for use in arthropod pest control. Ann.
IOBC/wprs Bulletin, 17: 142‡145.
Rev. Entornol., 36: 91‡117.
Sterk G. (1988): Lutte integree contre le Psylle du p(e)oirier. Fruit
Leeper J.R (1980): Extension-based tree-fruit insect pest manage- Belge, 56, 424: 302‡305.
ment strategies for apple and pear. Plant Sciences, 85: 7‡8. Van Burskirk P., Hilton R. (2000): Evaluation of actara and brigade
Mar~i} D., Peri} P., Ogurli} I., Prijovi} M., Andri} G. (2007): Ef- mid-season for control of pear psylla. OSU Southern Oregon
fectiveness of Spirodiclofen in the control of European red Research and Extension Center, www.ippc.orst.edu/pesta-
mite (Panonychus ulmi) on apple and pear psylla (Cacopsylla lert/research-reports.cfm
pyri). Pesticidi i fitomedicina, 22(4): 301‡309. Vojvodi} \., Grbi} V. (1969): Propadanje kru{ke u planta`nim za-
Mar~i} D., Ogurli} I., Prijovi} M., Peri} P. (2009 a): Effectiveness sadima Vojvodine. Zbornik radova sa Prvog kongresa mikro-
of azadirachtin (NeemAzal-T/S) in controlling pear psylla biologa Jugoslavije, pp. 155‡164.
133
THE EFFICACY OF ACETAMIPRID (VOLLEY 20 SP) IN CONTROLLING Cacopsylla pyri L. POPULATIONS
Svetomir Stamenkovi}1, Pantelija Peri}2, Dejan Mar~i}2, Drago Milo{evi}3

1University of Prishtina, Faculty of Agriculture, Kopaoni~ka bb, 38219 Le{ak, Serbia
2Institute
of Pesticides and Environmental Protection, Banatska 31b, 11080 Zemun, Serbia
3University of Kragujevac, Faculty of Agriculture, Cara Du{ana 34, 32000 â~ak, Serbia
Abstract
European pear sucker (Cacopsylla pyri L.) populati- the examination period. Population abundance was
ons have reached high abundance in Serbia over the evaluated as the number of eggs and larvae per young
past 30 years, and the intensity of attack has become shoot, and the intensity of attack as the percent of sho-
high on nearly all pear cultivars. Population abundan- ots damaged. Acetamiprid showed a high efficacy at
ce, intensity of attack and efficacy of acetamiprid in the hatching stage (90.2‡96.1%), while its efficacy in
controlling the pest in the region of â~ak over the combination with abamectin (Armada) reached 100%.
2009‡2011 period is shown in the paper.
The pear sucker was found in high abundance in Keywords: acetamiprid, Cacopsylla pyri L., intensity
all pear commercial stands in the â~ak region over of attack, control
134
Vo}arstvo, 46, 179‡180 (2012) 135‡140 UDK: 634.1.22;632.913
A study of the effect of a new plant protection system against plum rust in
biological fruit production
Anton Atanasov1, Hristina Dinkova2, Kalin Dragoyski2, Diyan Georgiev2, Anton
Velichkov3, Gergana Kirilova4
1Institute
of Plant Protection, panayot Volov str. 35, 2230 Kostinbrod, Bulgaria
2Research Institute of Mountain Stockbreeding and Agriculture (RIMSA), Vasil Levski str. 281, 56000 Troyan,
Bulgaria
3Bulgarian Food Safety Agency, 15 A ‘Pencho Slaveykov’ blv., 1606 Sofia, Bulgaria
4Regional Food Safety Agency, Demokracija str. 1, 2500 Kjustendil, Bulgaria
Received: 13 September, 2011; accepted: 15 May, 2012
Abstract. A new plant protection system in biological fruit production has been field-tested and studied for ef-
ficacy in plum rust (Tranzschelia pruni-spinosae (Pers) Diet.) control. The system includes the botanical insec-
ticides Trifolio S forte, NeemAzal, Tresar 480 CK, Dipel 50 WP and Madex, two preparations licensed for bi-
ological fruit production, Champion N WP and Funguran (77% cupric hydroxide), and sugar as an adjuvant.
These substances were applied as mixtures in the doses as used in practice. Plum cultivar ‘Elena’ (late-ripen-
ing plum cultivar, harvested in the second part of September) planted at distance of 4 x 3 m was used in experi-
ment.
The outcome of the experiment was assessed in late August based on a five-grade infestation score sys-
tem, with P = 0.05 and t = 2.77. The biological preparations achieved top scores: 15.0 ± 3,4% intact leafage
(grade 0); 65 ± 3.3% in grade 1 and only 20 ± 3.1% in grade 2.
The insecticidal treatment using Acarsin (paraffin oil), Champion (77% cupric hydroxide), Methyltopsin,
Systane, Nurele D and Karate 2.5 EC yielded rust compromised leafage at grades 2, 3 and 4, whereas the who-
le control leafage was compromised at grade 4 (up to 50% damage) or grade 5 (over 50%).
Key words: Tranzschelia pruni-spinosae (Pers) Died, biopreparations, plum cv ‘Elena’
Introduction autumn, infesting plum leaves and shoots. Virulent

forms of the disease cause the lower surface of leaves
Plum rust (Tranzschelia pruni-spinosae (Pers) Diet.), to be completely covered by the parasitic spores, and
along with red leaf spot (Polystigma rubrum (Person) the shoots to lose their foliage. In a number of cases
De Candolle), the early and late brown rot [Monilia la- plum rust has led to the extermination of entire or-
xa (Ehrenberg), Monilia fructigena (Persoon)] is one chards (Tsonkovski, 1970). This applies primarily to
of the most severe fungal diseases affecting plum tre- areas of larger-scale plum growing, with frequent rai-
es (Stoyanova et. al., 2006; Stoyanova and Minev, nfalls during the vegetation period. RIMSA test or-
2009 a; 2009 b). Plum rust develops in summer and chard located in the outskirts of Troyan also belongs to
135
Atanasov A. et al. Vol. 46, br. 179‡180, jul‡decembar 2012.
such areas that provide a favourable conditions for va- The testing of efficacy was carried out on 12 tre-
rious fungal diseases. Plum rust comes on top of this es for each system to allow statistical processing of re-
list emerging as a primary economic factor. sults (EPPO standards PP1/7 (3)). Pheromone traps
Just like other economically consequential disea- hanging in tree crowns were used to track the flight
ses or pests such as red leaf spot, the codling moth pattern of Grafolita funebrana Tr. The traps were in-
(Laspeyresia pomonella L.) and the red plum maggot stalled in the second half of April and were used until
(Laspeyresia funebrana L.), plum rust has mainly be- late August‡early September. Readings were perform-
en dealt with by chemicals (Josifovi}, 1946; Hristov,
ed every 3‡5 days until the end of the pest’s flight. The
1949; Vassev, 1972; Ilieva, 1973).
trees were treated with a 5-litre knapsack sprayer. The
The current drive to produce plums organically
and to keep the environment pollution-free has moti- tests were conducted under the scheme given in table
vated our experiment, which resulted in the develop- 2. The preparations were applied as mixtures. The re-
ment of a new plant protection system. The ways in sults were compared with a control (untreated) tree
and the extent to which this system counteracts the oc- sample as well as with a sample treated with conventi-
currence of plum rust is the subject of this study. onal pesticides: Metiltopsin (thiophanate-methyl,
1,500 g/ha), Sistan (myclobutanil, 300 ml/ha), Karate
EC-5 (lambda cyhalothrin, 0.015%), Champion (cop-
Materials and Methods per hydroxide, 0.3%) and Akarzin (paraffin oil + emul-
sifier, 3%). The chemical sprays were carried out si-
Biopesticides. The following biopesticides werw used multaneously with the biological ones, and the prepa-
in the trial: NeemAzal (a vegetable neem oil + an al- rations were used as mixtures.
kaloid from Azidirachta indica) ‡ 3,000 ml/ha, Madex The reporting indicators comprised maggot infe-
(granulosis virus on the apple maggot) (1013 granu-
station, phytotoxicity, late brown rot, red leaf spots,
les/ml) ‡ 100 ml/ha, Trifolio S forte (neem oil) ‡ 3,000
plum rust, average fruit weight and fruit yield. Repor-
ml/ha, Tracers (bacteria of the family Saccharo-
polysporacea ‡ Spinosad 480 SP) 3,000 ml/ha and Di- ting was done during harvestings on 24th September
pel 50 WP (Bacillus thuringiensis var. Kurstaki ‡ 2010.
0,2%). The analysis was performed on 200 leaf samples
Plant protection products. These products (containing from each tree, with 5 trees per system. The results we-
Cu and S), were licensed for organic production of re statistically processed based on Gar (1968). Rust
plants, plant products and foodstuffs (Ordinance 4th of was registered by the Townsend & Heuberger formula
July 2001) as copper hydroxide ‡ 0.3% (Champion, (1943), taking into account the real degrees of infesta-
Funguran). tion based on Tsonkovski (1970) rather than infestati-
Research task. The research was conducted with aim on grades (Tab. 1).
to study the efficacy of a mix comprising bio-pestici-
des and preparations licenced for organic plum pro- Σhr h1r1 + h2r2 +......hnrn
duction (based on Cu and S) in developing systems de- P = ——- 100% = —————————- 100%
signed to combat diseases and pests. The testing was HR HR
carried out in an 8-year-old plum orchard at RIMSA-
where:
Troyan. The plum trees used are of the ‘Elena’ variety
P ‡ infestation in percentages;
(late-ripening cultivar harvested in September), plan-
ted at a distance of 4 x 3 m. The plum orchard has be- h1,2.... n ‡ number of leaves per infestation grade;
en looked after on the basis of the pre-planting and or- r1,2... n ‡ real infestation by grade;
ganic plum production technology, developed by Prof. H ‡ total number of leaves;
Hristina Dinkova (RIMSA, Troyan). RIMSA machi- R ‡ real degree of the highest grade infestation (100).
nery has been used in the orchard’s cultivation and The real extent of infestation was estimated accord-
plant protection activities. ing to five grade seale (Tsonkovski, 1970; Tab. 1).
136
Atanasov A. et al. Vol. 46, No. 179‡180, July‡December 2012
Tab. 1. Actual infestation based on Tsonkovski (1970)

Realni stepen zaraze prema Tsonkovsk-om (1970)
___________________________________________________________________________________________
Grade Leaf surface infestation (%) Average infestation (%) Real degree of damage*
Stepen % zaraènih listova Prose~na infekcija Stepen o{te}enja
___________________________________________________________________________________________
0 0 0 0
1 1 0.5 0.02
2 10 5.0 0.27
3 10 ‡ 25 18.0 1.00
4 25 ‡ 50 37.5 2.80
5 50 ‡ 100 75.0 4.10
___________________________________________________________________________________________
* Real degrees of damage were estimated by dividing average infestation values by 18, which corresponds to grade 3 (10‡25% infestati-
on)/Stvarni stepen o{te}enja je procenjivan deljenjem vrednosti za prose~nu infekciju sa 18, {to odgovara 3. stepenu o{te}enja (zaraèno
10‡25% povr{ine lista)
The efficacy of the fungicide mixture on rust in- a massive outbreak, probably conduced by favourable
festation was established by Abbot’s formula (Abbot): weather conditions over the period April‡September
Pcontrol ‡ Ptest (Tab. 2). Temperature patterns in the area were similar
E = ————————— 100%, between 2009 and 2010, but precipitation was much
P-control more intensive during the latter year.
where: We carried out testing of the new plant protection
E ‡ effect versus control sample; system in organic plum (early and late varieties) pro-
Pcontrol ‡ average control sample infestation; duction during 2009 and 2010. The 2010 system con-
Ptest ‡ average test sample infestation in %. tained a fungicide mix based mainly on copper hydro-
xide, which was applied throughout the growing sea-
son within the chemical system and simultaneously
Results and discussion with the biological one (Fig. 1, Tab. 3). Apart from
copper hydroxide, the organic system was influenced
Plum orchards periodically become the target of seve- by NeemAzal, a preparation known to have a forbid-
re plum rust (Tranzschelia pruni-spinosae (Pers) Di- ding and fungicidal effect on red leaf spot (Polistigma
et.) outbreaks resulting in premature foliage shedding, rubrum (Person) De Candolle). NeemAzal was used
prolonged tree development and subsequent exhausti- throughout the vegetation period in combination with
on and fatal freezing in winter. cooper hydroxide. The percentage results we received
In 2009, the experimental plum orchards in the for the development of the disease ‡ with 25% avera-
RIMSA ‡ Troyan area suffered no rust, but 2010 saw ge level of infestation (grade 3) ‡ were as follows:
Tab. 2. 2009 and 2010 meteorological data for the RIMSA-Troyan region (average monthly temperatures and precipitation in mm)
Meteorolo{ki podaci (2009. i 2010. godine) u regionu RIMSA Troyan (Bugarska) (prose~ne mese~ne temperature i padavine)
___________________________________________________________________________________________
March April May June July August September
Mart April Maj Jun Jul Avgust Septembar
___________________________________________________________________________________________
t° mm t° mm t° mm t° mm t° mm t° mm t° mm
___________________________________________________________________________________________
2009 5 73 10.5 76.7 16 35.2 19 107 20.9 154 20 68.8 15 50.0
2010 5 76.9 10.8 112.6 16 76.7 19 133 21 146 22 41 16 50.6
___________________________________________________________________________________________
Ranfalls frequency (in days)/U~estalost padavina (u danima)
___________________________________________________________________________________________
2009 every 5‡6 days every 3‡8 days every 2‡5 days every 2‡8 days every 1‡12 days every 3‡15 days every 3‡12 days
2010 every 2‡3 days every 2‡3 days every 3‡5 days every 1‡3 to 5 days every 1‡3 days every 10‡15 days every 1‡3 to 5 days
___________________________________________________________________________________________
137
Tab. 3. Calendar of plant protection events in plum orchard (2010)

Kalendar sprovedenih mera u zasadu {ljive (2010. godina)
___________________________________________________________________________________________
Phenophase Pests and diseases Bio-preparations Preparations Suplement
Fenofaza [teto~ine i bolesti Biopreparati Konvencionalni insekticidi Dodatak
___________________________________________________________________________________________
1. Winter, 22 March Mite eggs, aphid eggs, Trifolio S forte Akarzin + Champion
San José scale + Champion
___________________________________________________________________________________________
2. White bud, 8 April Early brown rot, bacterial spot, Treisar + NeemAzal Nurele D + Champion
black plum sawfly + Champion
___________________________________________________________________________________________
3. Flowering (April) No sprays No sprays
___________________________________________________________________________________________
4. First post-flowering, 27 April Early brown rot, bacterial spot, Treisar + NeemAzal Metiltopsin + Karate
black plum sawfly + Dipel +Champion
___________________________________________________________________________________________
5. Second post-flowering, 25 May Red leaf spot, aphids, Treisar + NeemAzal Metiltopsin +Nurele D sugar
leaf-chewing caterpillars +Madex + Champion
___________________________________________________________________________________________
6. Third post-flowering, 7 June Grafolita funebrana, rust, Treisar + NeemAzal Metiltopsin +Nurele D sugar
brown rot, akari, aphids +Madex + Champion
___________________________________________________________________________________________
8. Forth post-flowering, 28 June Grafolita funebrana, rust Treisar + NeemAzal Sistan + Karate
+Dipel+ Funguran
___________________________________________________________________________________________
9. Fifth post-flowering, 19 July Grafolita funebrana, rust Treisar + NeemAzal Metiltopsin +Karate sugar
+Madex + Champion
___________________________________________________________________________________________
10. Sixth post-flowering, 18 August Grafolita funebrana, rust Treisar + NeemAzal Metiltopsin +Nurele D sugar
+Madex + Champion
___________________________________________________________________________________________
Chemical system: The foliage retention effect of the biological sys-

(70x0,02)+(30x0,27)+(60x1)+(30x2,8)+(10x4,1) tem can be explained by the dual action of copper
P treated = ——————————————————— 100 = 23,7% hydroxide and NeemAzal, with the latter’s fungicidal
4,1 x 200 effect on plum rust. This is clearly seen in the compa-
Biological production: rison between the two plant-protection systems ‡ the
130 x 0,02) + ( 40 x 0,27 conventional one with copper hydroxide and Sistan,
P treated = ————————— 100 = 1,63%
4,1 x 200 and the organic one based on the combination of cop-
Control: per hydroxide and NeemAzal.
( 40 x 2,8 ) + 9 160 x 4,1) 100 = 93,65% Infestation. NeemAzal is a combination of plant oil
P control = _________________________
4,1 x 200 and alkaloids. Apart from its insecticidal effect against
The effect achieved with the application of the aphids, NeemAzal treatment exhibited acaricidal po-
new biologically active substances in combination with tency as well. Since its oil fraction localizes fungal di-
the copper hydroxide was as follows: seases on the foliage, the preparation also wields some
Chemical system: fungicidal action.
93.6 ‡ 23.7 In combination, the two NeemAzal components,
E = ——————‡ 100 = 74.6% supplemented by copper hydroxide, offer a complete
93.6 substitute for the synthetic chemicals, which have be-
Biological system: en used so far against pathogens triggering early red
93.6 ‡ 1.63 leaf spot development and pests attacking both foliage
E = —————— 100 = 98.2%
93.6 and fruit during this period of plum growth.
138
Sprayng/Tretiranje
April/April
May/Maj
June/Jun
Number of buterflies//Broj leptirova
Jule/Jul
August/Avgust
September/Septembar
Average temperat./Pros. temperat.
Reinfall amount/Koli~ina padavine
Relative humidity/ Relativna vla`nost
Linear (relative humidity)/Lin. relat. vl. vazduha

Linear (May)/Linearan (Maj)
Linear (average temperatures)/Linearan pros. tem.
‘Elena’ variety-spray data until harvesting/Datumi tretiranja sorte {ljive Elena do momenta berbe
Number of G. funebrana fligt reports/Broj registrovanih letova G. funebrana
Fig.1. Flight pattern of the plum fruit moth (Grafolita funebrana Tr.) in RIMSA ‡ Troyan area in 2010
Dinamika leta {ljivinog smotavca Grafolita funebrana u oblasti RIMSA ‡ Trojan tokom 2010. godine
The achieved results, showing the containment of 30 ± 2.2% (grade 3), 15 ± 2.2% (grade 4) and 5 ± 3.0%
plum rust and foliage retention, corroborate the worthi- (grade 5). Therefore, its efficacy is 74.6% compared to
ness of the new plant protection system in organic controls.
plum production. The system offers a potent tool for re-
ducing the harmful consequences from plum rust as
References
well as from other significant fungal diseases and pests.
Vasev A. (1972): Biologi~eska i ikonomi~eska efektivnost
na himi~eskata borba sreåu bolestite i nepriæte-
Conclusions lite po slivata, Rastitelna zaåita, p. 19–22.
Ilieva S. (1973): Za borba sþs slivoviæ plodov ~ervey i s
The plant-protection system in organic plum producti- rþ`data po slivata Rastitelna zaåita, p. 5–6.
on comprising the bio-pesticides NeemAzal, Madex, Gar K.A. (1968): Metodÿ ispÿtaniæ toksi~nosti i effek-
Trifolio S forte, Treisar, Dipel and the organic-licen- tivnosti insekticidov. Izd. Selýskoh. Liter. ùrn.
sed copper hydroxide (Champion) limits plum rust i plakatov. M., p. 288.
(Tranzschelia pruni-spinosae (Pers) Diet.) damages, Ordinance 22 of July 2001 on the organic production of plants,
plant-origin products and foodstuffs and the labeling thereof
evaluated under a five-grade scale at 15.0 ± 3.4% (gra- (State Gazette 68, 2001; amended SG 13, 2006)
de 0), 65 ± 3.3% (grade 1) and only 20 ± 3.1 (grade 2, Stoænova T., Minev I., Dinkova H. (2006): Reakciæ na sli-
with P = 0.05 and t = 2.77). This amounts to 98.2% ef- vovite sortove Hanita kþm Transchelia pruni spin-
ficacy compared to controls. osae (Person) Dietel izpitvani v rayona na Troæn.
The conventional plant-protection system com- Journal of Mountain Agriculture in the Balkans, 9, N 7,
1281‡1289.
prising Metiltopsin, Sistan, Karate5 EC, copper hydro- Stoænova T., Minev I. (2009 a): Reakciæ na nækoi slivovi
xide (Champion) and Akarzin limits plum rust conse- sortove i eliti kþm ikonomi~eski opasni bolesti.
quences to 35 ± 9.15% (grade 1), 15 ± 2.1% (grade 2), Rastenievþdni nauki, 46, 1: 33–37.
139
Stoænova T., Minev I. (2009 b): Ikonomi~eski va`ni gþbni Abbot W. (1925): A method of computing the effectiveness of an
bolesti pri slivovi sortove. V sb. Treti me`dunaro- insecticide J. Econ. Entomol., 18:, 265‡267.
den simpozium, Ekologi~ni podhodi pri proizvod- Josifovi} M. (1946): Za{ita {ljive od Puccinia pruni-spinosae
stvoto na bizopasni hrani, Plovdiv, p. 281–286. (Persoon) i od Taphrina pruni (Fuck). Tul. Ann. Tran. Agric.,
Hristov A. (1949): êrvenite listni petna i rþ`data po Belgrade.
slivata i borbata s tæh. Up. N 14 na M-vo na zem., Di- Townsend G.R., Heuberger I.W. (1943): Methods for estimating
rekciæ rastenievþdstvo. losses caused by diseases in fungicide experiments. Plant
Tsonkovski K. (1970): Prou~vaniæ vþrhu slivovata rþ`da v Disease Reporter, 27, 17: 340‡343.
Bþlgariæ, Sofiæ. Izd. BAN, p. 174.
140
UTICAJ NOVOG SISTEMA ZA[TITE OD R\E [LJIVE U BIOLO[KOJ PROIZVODNJI [LJIVE
Anton Atanasov1, Hristina Dinkova2, Kalin Dragoyski2, Diyan Georgiev2, Anton

Velichkov3, Gergana Kirilova4
1Institut
za za{titu bilja, Panayot Volov str. 35, 2230 Kostinbrod, Bugarska
2Institut
za planinsko sto~arstvo i poljoprivredu, Vasil Levski str. 281, 5600 Trojan, Bugarska
3Nacionalna slu`ba za za{titu bilja, 15A „Pencho Slaveykov“ blv., 1606 Sofia, Bugarska
4Regionalni centar za za{titu bilja, Demokracija str.1, 2500 Kyustendil, Bugarska
Rezime
U radu je ispitivana efikasnost suzbijanja r|e {ljive traciji 15,0 ± 3,4% obezbedili potpunu za{titu listova ‡
(Tranzschelia pruni-spinosae (Pers) Diet) u okviru no- stepen o{te}enja 0, u koncentraciji 65 ± 3,3% ‡ stepen
vog sistema za{tite u biolo{koj proizvodnji {ljive. U napada 1, a pri koncentraciji od samo 20 ± 3,1% ‡ ste-
ogledu su kori{}eni biopreparati Trifolio S forte, Nee- pen o{te}enja 2 (utvr|eno na osnovu petostepenog si-
mAzal, Tresar 480CK, Dipel 50 WP and Madex, kao i stema po P = 0,05; t = 2,77).
preparati za koje postoji dozvola za primenu u biolo- Kada je re~ o primeni insekticida, u varijantama
{koj proizvodnji vo}a ‡ Champion N WP and Fungu- su kori{}eni slede}i preparati: Acarsin (ulje), Champi-
ran (77% bakar-hidroksida), i {e}er kao atraktant. Pre- on (77% bakar-hidroksida), Methyltopsi, Systane, Nu-
parati su primenjivani u obliku sme{e, u koncentracija- rele D and Karate 2,5 EC. Stepen o{te}enja listova
ma koje se uobi~ajeno koriste u praksi. U ogledu je is- r|om {ljive bio je 2, 3 i 4, dok su u kontrolnoj varijan-
pitivana sorta Elena (kasna sorta, sa vremenom berbe ti svi listovi bili zaraèni u stepenu 4 (do 50%) i 5 (pre-
oko 25. septembra), zasa|ena na rastojanju 4 x 3 m. ko 50 %).
Ispitivanja su vr{ena krajem avgusta, kori{}enjem
petostepenog sistema. Najbolje rezultate dala je vari- Klju~ne re~i: Tranzschelia pruni-spinosae (Pers)
janta sa biopreparatima koji su primenjeni u koncen- Diet, biopreparati, sorta {ljive ‘Elena’
141
UPUTSTVO ZA PISANJE RADOVA PO KRITERIJUMIMA ÂSOPISA „VO]ARSTVO“
Kategorizacija radova
âsopis „Vo}arstvo“ objavljuje recenzirane radove, a zatim naziv i ustanovu/e gde je autor/i zaposlen. U
svrstane u slede}e kategorije: fusnoti prve stranice teksta napisati kategoriju rada,
akademsku titulu i punu adresu ustanove ‡ organizaci-
Originalan nau~ni rad ‡ Sadrì neobjavljene rezulta- je u kojoj je prvi autor zaposlen.
te nau~nih istraìvanja. Od{tampani tekst, ulju~uju}i
Saètak ili rezime i klju~ne re~i
tabele, grafikone, slike i literaturu ne treba da pre|e 8
stranica (polovina autorskog tabaka). Rezime treba da bude kratak (100‡150 re~i), informa-
Pregledni rad ‡ Sadrì originalan i celovit analiti~ki tivan, u kome treba izneti svrhu rada sa najva`nijim re-
pregled i kriti~ki prikaz istraìva~kog problema ili zultatima.
podru~ja. Od{tampani tekst, uklju~uju}i tabele, grafi- Klju~ne re~i (maksimum 10) odabrati pa`ljivo jer
kone, slike i literaturu ne treba da pre|e 25 stranica. pomaù sagledavanju usmerenosti rada.
Uslov za kvalifikciju autora za pisanje preglednog ra-
Tekst rada
da je najmanje 10 objavljenih radova iz oblasti rada
(autocitati). Tekst rada treba da sadrì slede}a poglavlja: Uvod;
Kratko, ili prethodno saop{tenje ‡ Sadrì neobjav- Materijal i metode; Rezultati; Diskusija (Rezultati i di-
ljene rezultate nau~nih istraìvanja u ograni~enom skusija); Zaklju~ak (Diskusija i zaklju~ak); Zahvalni-
obimu (do 4 stranice). ca (naziv i broj projekta u okviru koga je nau~ni rad
Autor predlaè kategoriju rada, ali redakcija ~aso- nastao ili institucije koja je finansirala projekat ili is-
pisa, na predlog recenzenta, donosi kona~nu odluku. traìvanja); Literatura; Apstrakt na engelskom jeziku.
Recenzenta odre|uje isklju~ivo redakcioni odbor, a
Tabele
tajnost recenzije je zagarantovana. Radove recenziraju
dva, a po potrebi i vi{e nezavisnih recenzenata. Rado- Tabele obeleène arapskim brojevima pra}ene naslo-
vi upu}eni na popravku posle recenzije moraju se vra- vom, otkucati odvojeno od teksta, na posebnoj strani,
titi uredni{tvu u roku od 20 dana. Posle ovoga roka kao i grafikone, slike i dr. ilustracije. Treba izbegava-
smatra se da je autor/i odustao/li od publikovanja rada ti vertikalne crte, a broj kolona ograni~iti da tabela ne
u ovom ~asopisu. bi ispala pre{iroka.
U kategoriji „Novosti iz vo}arstva“ mogu se pu-
blikovati i: Ilustracije
Stru~ni ~lanci ‡ iskustva korisna za unapre|enje Grafikoni i crteì trebaju biti ura|eni na ra~unaru. Sva-
prakse ka tabela, grafikon, crte` i slika moraju biti pomenuti
Prikazi ‡ knjiga, monografija, radova i dr. u tekstu. Na desnoj margini strane obeleìti gde treba
Informativni prilozi ‡ nau~ni doga|aji, uvodnici, ko- da stoji tabela, grafikon, slika i dr. u tekstu. Fotografi-
mentari i dr. je moraju biti visokog kvaliteta da bi se tehni~ki mo-
Priloge recenzira i odobrava glavni i odgovorni gle dobro reprodukovati. Ako autor èli moè poslati i
urednik. skenirane fotografije u .TIF, ili .JPG formatu. Fotogra-
fije se {tampaju crno bele.
Priprema rukopisa za {tampu Radovi izlaze na srpskom ili na engleskom jezi-
ku.
Originalan nau~ni rad treba da bude pripremljen pre- Na engleski, odnosno srpski jezik (ako je rad na
ma slede}em redosledu: engleskom), prevode se naslovi i tekstualni delovi ta-
Naslov rada bela, grafikona, crteà i slika i to otkucavanjem prevo-
da ispod izvornog teksta.
Naslov treba da bude kratak ali informativan. Ispod
naslova napisati puno ime i prezime autora, bez titule,
143
Skra}enice i jedinice Za publikacije sa nau~nih skupova:
Treba koristiti jedinice me|unarodnog sistema SI i pi- Ruì} Dj., Vujovi} T., Ostrolucka M.G., Cerovi} R.,
sati ih slovima italic. Skra}enice se mogu koristiti i za Gajdosova A. (2009): Mikropropagacija in vitro
druge izraze pod uslovom da se ti izrazi navedu u pu- visoko`bunaste borovnice (Vaccinium corymbo-
nom obliku prilikom prvog pominjanja, sa skra}enim sum L.) i brusnice (Vaccinium vitis‡idaea L.).
oblikom u zagradi. Program i izvodi saop{tenja, XVII simpozijuma
Dru{tva za fiziologiju biljaka Srbije, Vr{ac, 54.
Literatura Mitrovi} M., Ruì} \., Mileti} R. (2008): Long‡term
Literatura obuhvata samo literaturne podatke citirane results of study of some hazelnut cultivars grown
u glavnom tekstu. Literaturni podatak treba da sadrì: in the region of â~ak. Book of Abstracts, 7th In-
autora (ili autore), godinu, naziv rada, ~asopis, broj ternational Congress on Hazelnut, Viterbo (Italy),
volumena i stranice. 121.
Citiranje u tekstu vr{iti na slede}i na~in: (Kart- Abstract
ha,1985; Murashige i Skoog, 1962; Sulaiman et al.,
1991), ili kada se pozivate na autore: Kartha (1985); Abstract otkucati na posebnoj strani i to na engleskom
Murashige i Skoog (1962); Sulaiman et al. (1991). Ci- jeziku. Abstract treba napisati najvi{e do jedne strani-
tiranje i diskusija literature samo navedena u uvodu ce i da sadrì najva`nije rezultate istraìvanja.
kao: „Ovim problemom u svetu i kod nas bavilo se vi- Pregledni rad treba da sadrì: naslov rada sa autori-
{e autora (Jardin, 1988; Bell et al., 1990 ....)“ je nepri- ma; sadràj; klju~ne re~i: analizu‡diskusiju odre|ene
merena nau~nom radu i smatra}e se kao da literatura teme; literaturu i rezime.
nije ni konsultovana.
U popisu literature podatke navoditi slede}im re- Kratko saop{tenje pripremiti prema uputstvu za ori-
ginalni nau~ni rad.
dosledom:
Za periodi~an ~asopis: Rukopis mora biti otkucan sa duplim proredom na ra-
~unaru (font Times New Roman, 12 pt) i poslat od-
Sutherland B.G., Cerovi} R., Robbins T.P., Tobutt
{tampan u dva primerka sa CD. Umesto CD, rad se
K.R. (2009): The myrobalan (Prunus cerasifera moè poslati E‡mail‡om kao attachment na adresu:
L.): a useful diploid model for studying the mole- [email protected]
cular genetics of self‡incompatibility in plums. Prvi autor dobija deset separata svoga rada. Od janua-
Euphytica, 166: 385‡398. ra 2010. Godine cena jedne {tamparske strane je 10 €
Milatovi} D. (1999): Kontrola vegetativnog rasta i u dinarskoj protivrednosti.
rodnosti jabuke primenom retardanata. Jugoslo-
vensko vo}arstvo, 33, 127/128: 134‡152. Molimo budu}e saradnike da rad pripreme prema
Za knjige i poglavlja u knjigama: ovim uputstvima, kako bi olak{ali posao Redakciji
~asopisa. Ukoliko se rad ne pripremi po ovom
Mi{i} P., Nikoli} M. (2003): Jagodaste vo}ke. Institut uputstvu ne}e biti prihva}en za eventualno publi-
za istraìvanja u poljoprivredi SRBIJA, Beograd. kovanje.
Vasil I.K. (1974): The histology and physiology of
pollen germination and pollen tube growth on the Radove slati na adresu:
stigma and in the style. In: „Fertilization in Hig- Redakcija ~asopisa „Vo}arstvo“
her Plants“, Linskens, H.F. (ed.), North‡Holland, Institut za vo}arstvo
American Elsevier, Amsterdam, NewYork, pp. Kralja Petra I/9, 32000 â~ak, Srbija
105‡118. E‡mail: [email protected]
144
INSTRUCTIONS FOR WRITING PAPERS IN COMPLIANCE WITH THE CRITERIA
OF THE ‘JOURNAL OF POMOLOGY’
Paper categories
‘Journal of Pomology’ publishes revised papers which The title of the paper
are classified into the following categories:
The title of the paper should be brief, but informative.
The forename and surname of each author without title,
Original scientific paper ‡ contains unpublished re-
coupled with the institution for which he/she works are
sults of the scientific studies. Printed text, including to be stated below. The category of the paper, an aca-
tables, graphs, figures and references should not exce- demic degree and complete address of the institution ‡
ed 8 pages (a half of author’s sheet). company, for which the first author works, must be
Review paper ‡ contains original and complete written in the footnote on the first page.
analytical survey of the specific scientific issue and
theme. Printed text, including tables, graphs, figures The abstract (content) and key words
and references should not exceed 25 pages. The requ- The abstract should be brief (100‡150 words), inform-
irement for the author qualification in terms of writing ative, with the cited aim of the paper and major results.
review paper is at least 10 published papers within the Key words (maximally 10) must properly be selected
concerned issue (auto citation). for information retrieval.
Short or previous communication ‡ contains unpu-
The text of the paper
blished results of the scientific studies within limited
scope (up to 4 pages). The text of the paper should be developed under the
Author suggests the paper category. However, the following headings: Introduction, Materials and Met-
Editorial Board will bring the final decision in compli- hods, Results, Discussion (Results and Discussion),
ance with the reviewer’s proposal. Reviewer is exclu- Conclusion (Discussion and Conclusion), Acknowled-
sively chosen by the Editorial Board, the secrecy be- gment (title and number of project within the paper de-
ing guaranteed. The papers are revised by two revie- veloped or the institution name which financed this
project or investigations), References and Abstract.
wers, or, if necessary, by several independent ones.
The papers which are upon the revision returned in or- Tables
der to be corrected, have to be sent to the editorship
Each table should be submitted on a separate sheet,
within 20 days. Upon the stated deadline, it would be
numbered with arabic numerals with a brief descripti-
assumed that the author/s abandoned the publication ve title. The same holds true for graphs, figures and ot-
of the paper in this journal. her illustrations. The use of the vertical rules should be
In the category ‘Pomology highlights’ it is possi- avoided and the number of columns restricted to avo-
ble to publishe: id broadside presentation.
Technical papers ‡ experience useful for practise im-
provement Illustrations
Books, monographies and papers overview Graphs and drawings must be processed on the com-
Informative contributions ‡ scientific events, prefa- puter. Each table, graph, drawing or figure must be ci-
ces, comments, etc. ted in the text. The position of each table, graph, figu-
This category is reviewed and approved by edi- re, etc, in the text is to be indicated in the right‡hand
tor‡in‡chief. margin of the manuscript. In terms of technical repro-
duction, photographs should be of top quality. If it is
in compliance with the author’s wish, photographs
Preparation of the manuscript for scanned in .TIF and .JPG formats are welcome. Photo-
the publication graphs are printed in black and white.
Papers will be published on Serbian or English
Original scientific paper should be presented in the language.
following manner:
145
Textual parts of the tables, graphs, drawings and For publications from the scientific meetings:
figures are translated into English, i.e. Serbian (if the
paper is in English). The translation is printed below Ruì} Dj., Vujovi} T., Ostrolucka M.G., Cerovi} R.,
the original text. Gajdosova A. (2009): Mikropropagacija in vitro
visoko`bunaste borovnice (Vaccinium corymbo-
Abbreviations and units sum L.) i brusnice (Vaccinium vitis‡idaea L.).
Program i izvodi saop{tenja, XVII simpozijuma
SI units of the international system should be used.
Dru{tva za fiziologiju biljaka Srbije, Vr{ac, 54.
Abbreviations may be used for other expressions pro-
Mitrovi} M., Ruì} \., Mileti} R. (2008): Long‡term
vided that, when first mentioned, they are defined in
results of study of some hazelnut cultivars grown
full, followed by the abbreviation in parenthesis and
in the region of â~ak. Book of Abstracts, 7th In-
used consistently thereafter.
ternational Congress on Hazelnut, Viterbo (Italy),
References 121.
References include only the literature data cited in the Abstract
main text. References should contain: author(s), year,
title, journal, volume number, and inclusive page num- Abstract should be submitted on a separate sheet in
bers. Serbian. It must not exceed one page and the major
Citation in the text must be done in the following study results are to be cited.
manner: (Kartha, 1985; Murashige and Skoog, 1962; Review paper should contain the title with the aut-
Sulamain et al., 1991) or if a number of authors is re- hors, abstract (content), key words, analysis‡discussi-
ferred to: Kartha (1985); Murashige and Skoog on of the specific theme, references and abstract‡sum-
(1962); Sulaiman et al. (1991). The citation and di- mary.
scussion of the references only in the introduction Short communication is to be prepared in complian-
such as: ‘The stated issue has been dealt with by a ce with the instruction for the original scientific paper.
number of authors in both Yugoslavia and worldwide
(Jardin, 1988; Bell et al., 1990...)’ is regarded as inap- The manuscript is to be typed clearly, dou-
propriate for the scientific paper and it will be assumed ble‡spaced on the computer (font: Times New Roman,
that the reference has not been consulted. 12 pt). It should be forwarded in two copies with the
In terms of the references, data should be listed as CD enclosed. Instead of on a CD, the manuscripts can
follows: also be sent via E‡mail as attachments to the following
For periodical journals: address: [email protected]
The first author receives ten offprints of the pa-
Sutherland B.G., Cerovi} R., Robbins T.P., Tobutt
per. The price of one printed page will be 10 from
K.R. (2009): The myrobalan (Prunus cerasifera
January 2010.
L.): a useful diploid model for studying the mole-
cular genetics of self‡incompatibility in plums.
We would greatly appreciate if the prospective aut-
Euphytica, 166: 385‡398.
Milatovi} D. (1999): Kontrola vegetativnog rasta i hors prepare the manuscripts in compliance with
rodnosti jabuke primenom retardanata. Jugoslo- the above stated instruction as to facilitate the
vensko vo}arstvo, 33, 127/128: 134‡152. work of the editorship. If the paper is not presented
according to the stated requirements, it will not be
For books and review papers in books: accepted for the possible publication.
Vasil I.K. (1974): The histology and physiology of
pollen germination and pollen tube growth on the The papers should be forwarded to the following
stigma and in the style. In:“Fertilization in Higher address:
Plants“, Linskens, H.F. (ed.), North‡Holland,
American Elsevier, Amsterdam, NewYork, pp. Editorialship of the ‘Journal of Pomology’
105‡118. Fruit Research Institute
Mi{i} P., Nikoli} M. (2003): Jagodaste vo}ke. Institut Kralja Petra I 9, 32000 â~ak, Serbia
za istraìvanja u poljoprivredi SRBIJA, Beograd. E‡mail: [email protected]
146
CIP ‡ Katalogizacija u publikaciji
Narodna biblioteka Srbije, Beograd
634.1/.8
VO]ARSTVO = Journal of Pomology /

glavni i odgovorni urednik dr \ur|ina Ruì}.
- Vol. 46, br. 179‡180 (2012) ‡ â~ak
(Kralja Petra I br. 9): Nau~no vo}arsko
dru{tvo Srbije, 2012 ‡ (Gu~a: „Industrijski kombinat
Gu~a a.d. Gu~a“).
26 cm
Tromese~no - Nastavak publikacije:

Jugoslovensko vo}arstvo = ISSN 0350-2155
ISSN 1820-5054 = Vo}arstvo
COBISS.SR.-ID 120509708

Voćarstvo 46 179-180

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Voćarstvo 46 179-180

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Voćarstvo 46 179-180

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Vo}arstvo Nau~ni ~asopis

Journal of Pomology Scientific Journal

Nau~no vo}arsko dru{tvo Srbije

Vol. 46 * Br. 179‡180 (3‡4) * jul‡decembar 2012.

RADAKCIONI ODBOR ‡ EDITORIAL BOARD

GLAVNI I ODGOVORNI UREDNIK ‡ EDITOR ‡ IN CHIEF

TEHNI^KI UREDNIK I KOREKTOR ‡ TECHNICAL EDITOR AND PROOF READER

IZDAVA^KI SAVET ‡ PUBLISHING COUNCIL

U sufinansiranju ~asopisa u~estvuju ‡ Publication is co-financed by

^asopis izlazi tromese~no ‡ Published quarterly

Uredni{tvo i administracija ‡ Editorial board and administration:

Tira` ‡ Circulation: 200

Pregledni rad ‡ Review paper

Karakteristike rasta i rodnosti novijih sorti jabuke

Dragan Milatovi}, Dejan \urovi}

Univerzitet u Beogradu, Poljoprivredni fakultet, Nemanjina 6, 11080 Zemun, Srbija

Primljeno: 16. jun, 2012; prihva}eno: 8. avgust, 2012.

Uvod razliku od na{e zemlje, u razvijenim vo}arskim zem-

Materijal i metode izra`ena je u kg po cm2 (Lombard et al., 1988). Indeks

Tab. 1. Prinos sorti jabuke (kg/stablu)

Tab. 2. Pokazatelji bujnosti i rodnosti sorti jabuke

Tab. 3. Masa ploda sorti jabuke (g)

GROWTH AND YIELD CHARACTERISTICS OF NEW APPLE CULTIVARS

Dragan Milatovi}, Dejan \urovi}

University of Belgrade, Faculty of Agriculture, Nemanjina 6, 11080 Zemun, Serbia

Biolo{ke osobine sorti jabuke Rajka i Topaz otpornih prema Venturia

Milan Luki}, Sla|ana Mari}

Institut za vo}arstvo, Kralja Petra I/9, 32000 ^a~ak, Srbija

Primljeno: 17. jul, 2012; prihva}eno: 24. jul, 2012.

Uvod no mesto u proizvodnji (Sansavini et al., 2004). Naj~e-

Rezultati i diskusija u odnosu na sortu Rajka (150,7 g) (Tab. 2). Me|utim,

Tab. 1. Fenolo{ke osobine ispitivanih sorti jabuke (2007‡2009. godina)

Tab. 3. Hemijske osobine ploda ispitivanih sorti jabuke (2007‡2009. godina)

Tab. 4. Organolepti~ke osobine ploda ispitivanih sorti jabuke (2007‡2009. godina)

‡ Visok rodni potencijal ispoljile su obe ispitiva- Literatura

BIOLOGICAL PROPERTIES OF APPLE CULTIVARS ‘RAJKA’ AND ‘TOPAZ’ RESISTANT TO

Milan Luki}, Sla|ana Mari}

Fruit Research Institute, Kralja Petra I/9, 32000 ^a~ak, Serbia

Efikasnost preparata na bazi 6-benziladenina u prore|ivanju plodova jabuke

Zoran Keserovi}, Biserka Mili}, Nenad Magazin, Marko Dori}

Primljeno: 11. jun, 2012; prihva}eno: 2. avgust, 2012.

Klju~ne re~i: jabuka, sorta, 6-benziladenin, prore|ivanje, zametanje, masa ploda

Uvod isklju~ivo njeni dobro obojeni klonovi. Za upe{no pro-

Tab. 2. Intenzitet cvetanja sorti jabuke

Tab. 3. Efikasnost preparata na bazi BA u prore|ivanju plodova jabuke

EFFICACY OF CHEMICAS CONTAINING 6-BENZYLADENINE IN APPLE FRUITS THINNING

Zoran Keserovi}, Biserka Mili}, Nenad Magazin, Marko Dori}

Sadr`aj te{kih metala u plodovima jabuke sorte Idared u proizvodnim

Mira Milinkovi}1, Rade Mileti}1, Vera Rai~evi}2, Bla`o Lalevi}2

Primljeno: 26. jun; prihva}eno: 5. septembar, 2012

Klju~ne re~i: jabuka, sorta, lokaliteti, te{ki metali, nitrati i nitriti

Uvod nih materija u atmosferi, vodi i zemlji{tu (O’Connell

Tab. 4. Korelaciona matrica ispitivanih svojstava sorte Idared na sedam lokaliteta

HEAVY METALS CONTENT IN APPLE CULTIVAR ‘IDARED’ GROWN IN COMMERCIAL PLANT-

Mira Milinkovi}1, Rade Mileti}1, Vera Rai~evi}2, Bla`o Lalevi}2

Ispitivanje stepena oplo|enja pri samo- i slobodnom opra{ivanju sorte {ljive

Milena \or|evi}1, Radosav Cerovi}2, Sanja Radi~evi}1

Primljeno: 15. jun, 2012; prihva}eno: 7. septembar, 2012.

Uvod tovi} i Nikoli} (2005; 2007), odnosno Nikoli} i Mila-