14.

10 PRZEDMIOT ANTROPOLOGII
I. różnorodność kultur
II. całościowe podejście do człowieka i kultury
III. ośrodki myśli antropologicznej – amerykańska, brytyjska, francuska tradycja uprawiania
antropologii.
I.
ANTROPOS – istota ludzka LOGOS- wiedza, słowo, nauka
Antropologia – nauka zajmująca się badaniem ludzkości, nauka o człowieku i jego kulturze.

Kultura w XIX w. ujmowana wartościująco – kolonializm, wartościujące znaczenie dla ujmowania

swojego porządku. W XX w. zakwestionowanie wartościującego ujmowania kultury.

Niektórzy postrzegają ją jako naukę badającą społeczeństwa obce i egzotyczne

Ruth Benedict – przedstawicielka amerykańskiej antropologii . Koncentruje swą uwagę na tych

celach fizycznych i technikach wytwórczych, na konwencjach i wartościach, które odróżniają daną
społeczność od innych . Nauka badająca różnice między społeczeństwami.

Edmund Leach – antropologia jest badaniem systemu różnorodności ludzkiej

antropologia wyrasta z fascynacji różnorodnością kulturową, egzotyką i rozmaitością obyczajową
Fascynacja odmiennością kulturową spowodowała zainteresowanie społecznościami obcymi.

Antropologia zaistniała w II poł. XIX w. kulturami europejskimi interesowało się już wiele nauk,
np. historia, filozofia. Ale nie było dyscypliny, która interesowałaby się kulturą ludzi mieszkających
w Afryce. ( antropologia kultury na tzw. antypodach)
Antropolog z XIX w. jak i dziś jest badaczem różnorodności, ale przede wszystkim odmienności
kulturowej. To zainteresowanie stwarza osobliwości przedmiotu antropologii.
Antropologia współczesna i dzisiejsza zajmuje się kulturami obcymi, ale bada też odrębności miast.

II.
Josef Greenberg – określił antropologię jako najbardziej rozległą z naukowych dyscyplin, których
przedmiotem jest rodzaj nauki.
Tę rozległość tworzą z jednej strony obszar geograficzny a z drugiej zainteresowanie tak odrębnymi
dziedzinami jak język, struktura społeczna, ekspresja elastyczna, systemy wierzeń.
(ekspresja estetyczna – nauka o pięknie)
Antropologia zajmuje się wszystkimi specyficznie ludzkimi aspektami życia człowieka, którymi
wyróżnia się on w świecie istot żywych
1. całościowe podejście do człowieka
2. kultura(y) uznana za fundamentalną w obszarze badań antropologicznych.

Kultura jest to specyficznie ludzka cecha.

Kultura łac. „uprawa” - cycero – rzym 106- 43 p.n.e. użył wyrażenia kultura animi tzn. uprawa
umysłu w rozprawach tuskulańskich.
Termin Kultura wiązano z wszelką działalnością ludzką – mają na celu pielęgnowanie, kształcenie,
doskonalenie.
W tradycji greckiej odpowiednikiem rzymskiego wyrażenia kultura była „ paideia” oznaczająca
ukształtowanie w człowieku ideału człowieczeństwa.
Z czasem kultura wchodzi do nauk : filozofia, nauki społeczne, nauki polityczne.
Dla archeologa kultura oznacza to co można wykopać z ziemi.
Antropolog rozumie kulturę bardziej szeroko, obejmując wytwory, zachowania, działania,
gospodarkę, sztukę, włącza do kultury całość dorobku ludzkości włącza też rzeczy, które budzą
sprzeciw np. ludożerstwo.
Ocena nie stanowi kryterium definicyjnego, nie oceniamy, nie decydujemy o tym, co wchodzi do
kultury.
Psycholog traktuje kulturę jako zbiór, do którego wchodzą wszystkie zachowania ludzi.
Socjolog kultury obejmuje ją jako pewien wydzielony obszar działalności grup.
W życiu codziennym termin kultura występuje w znaczeniu selektywnym, wartościującym.
Termin kultura w różnych językach pisany jest podobnie, ale co innego znaczy
j. francuski – kultura to wykształcenie, dorobek kulturowy danego środowiska
j. angielski – to dorobek zbiorowy społ. Zarówno materialny jak i intelektualny.
j. niemiecki – to zasób wartości, przyswojenie wartości.
j. polski – pojawił się w XIX w. W dziele j. Lelewela „Wykład dziejów powszechnych” 1822-1824.
jedynie z kontekstu (kultury) można dowiedzieć się co ma na myśli.
Kultura osobista – ogólny poziom intelektualny
kultura muzyczna – filozoficzna, socjologiczna , materialna duchowa
słowo kultura jest pojęciem wieloznacznym.

Całościowy charakter spojrzenia na człowieka jako istotę kulturową, wynika z trzech powiązanych
ze sobą rzeczy.
1. Rezultat historii tej przyczyny. Antropologia kulturowa ukształtowała się gdy inne
dyscypliny były już rozwinięte – XIX
2. antropologia wyrosła z badań nad społecznościami mało znanymi. Badaniami objęto
społeczeństwa ulokowane na tzw. antypodach ( Azja, Afryka) – opozycja centrum i peryferii
3. fascynacja społeczeństwami, które były niewielkie i tym samym ubogie w historię.

Względna prostota tych społeczeństw ułatwiała badanie wszystkich aspektów tych społeczeństw.
Współczesna antropologia – w jej obszarze powstają subdyscypliny a.mediów, sportu,
gospodarstw, miasta, żywienia.

21.10.

OŚRODKI MYŚLI ANTROPOLOGICZNEJ:

Klasyczny rozwój antropologii XIX I XX w. wówczas formułowała się znaczące ośrodki myśli
antropologicznej
w Europie powstała szkoła niemiecko – austriacka o profilu dyfuzjonistycznym, którą
reprezentował Fratz Graebrer , Wilhelm Schmidt
Drugim nurtem był funkcjonalizm w ramach antropologii społecznej , przedstawiciele – B.
Malinowski, R. Brown.
Trzecim nurtem była francuska szkoła socjologiczna – przedstawiciele – e. Durkheim, Marcel
Mauss
Czwarty nurt – psychologizm etnologiczny –Arnold van Gennep, Lucien Levy- Bruhl
Antropologia kontynentalna - szkoła niemiecka, francuska, psychologizm
Antropologia wyspiarska – szkoła funkcjonalna

antropologia społeczna – antropologia brytyjska

antropologia kulturowa - USA

I. Antropologia amerykańska – (antropologia kulturowa) Frantz Boas

Badacz ten zaproponował stanowisko porównawczo – historyczne. Interesowały go bardziej
różnice niż podobieństwa. Jego stanowisko jest określane jako ruralizm historyczny lub
historyzm. Wokół niego rozwinęła się cała szkoła antropologii kulturowej.
Na gruncie amerykańskim rozwinęły się następujące nurty antropologii kulturowej,
określane często jako post- Boasowska antropologia kulturowa.
 1. konfiguracjonizm – Ruth Benedict , M.E. Opler – nurt ten próbował ustalić wokół jakich
wzorców , ideii, tematów, wartości organizują się poszczególne kultury.
2. Etnopsychologizm – nurt ten skupił uwagę na związkach typu osobowości z etosem kultury
jakim jednostka ulega – akulturacji – M. Mead, Robert Linton.
3. Arealizm – ukazywanie determinantów kultury w kategoriach obszaru, kompleksu, ośrodku,
typów, wpływów I zależności
Przedstawiciel: C. Wissler, A.L. Kroeber
Uczniowie Boasa posługują się wzorem kultury jako głównym nażędziem analitycznym.
Koncepcje wzoru kultury upowszechniła R. Benedict – upowszechniła rolę czynnika historii
ale był to dla niej czynnik przypadkowy.
Wszyscy ci przedstawiciele to uczniowie Boasa, posługujący się kategorią wzoru kultury, jako
głównym narzędziem analitycznym. Upatrywali zasadę interpretacji kultury w psychicznej
potrzebie akceptowanych zalecanych typów zachowań wybieranych przez każdą kulturę.
Antropologia rozwinęła się głównie pod przewodnictwem Boasa.

Specyfiką współczesnej antropologii kulturowej są trzy główne postawy badawcze:

1. komparatystyczna – dążąca do wykrycia specyficznych i uniwersalnych zasad działania
mechanizmów społecznych.
2. Systemowa – kierująca się dyrektywą studiów holistycznych na konkretnych kulturach.
3. Kognitywistyczna – badająca kultury od środka I mająca na celu rekonstrukcję systemów
poznawczych, by dzięki nim móc zinterpretować ludzkie zachowania I wypowiedzieć się o
sensie poszczególnych treści kulturowych.

II. Antropologia społeczna – związana z Wielką Brytanią

B. Malinowski, R. Brown
Malinowski uchodzi za twórcę teorii funkcjonalnej. U podstaw tej teorii stały dwa
fundamentalne założenia:
1. teologiczne – nic nie jest przypadkowe, wszystko ma swoją funkcję.
2. Integracji – wszystkie elementy jakiejś całości są współzależne I wzajemnie na siebie
oddziaływują. Te elementy są tak ustrukturyzowane, aby te całości podtrzymać.
Pojęcie funkcji w antropologii bywa rozpatrywane na dwóch poziomach abstrakcji:
1. celu – jakim służą poszczególne elementy kulturowe
2. roli – np. W trakcie suszy taniec deszczu
Bronisław Malinowski wychodził w swej analizie do pojęcia kultury I instytucji społ. ( będących
odpowiedzą na ludzkie potrzeby).
natomiast R. Brown wychodził od struktury społecznej I ról społecznych.

III. Etnologia francuska – Marcel Mauss, Arnold van Gennep, Lucien Levy- Bruhl
“Szkic o darze” 1929 – Mauss – książka, w której na empirycznym materiale ukazał działanie
zasady wzajemności. Zasada ta przenika do życia religijnego, prawnego, społecznego badanych
ludzi. Jest to koncepcja całościowa, fakt społeczny, który postuluje badanie każdego zjawiska w
interdyscyplinarnym wymiarze społecznym ,biologicznym.
Arnold van Gennep wnosi “teorie rytuałów przejścia” w ramach rytuałów przejścia są 3 etapy:
1. separacja (cyklicznie)
2. marginalizacja ( graniczność)
3. agregacja ( łącznie)
Teoria ta bazuje na przekonaniu, że w życiu człowieka pojawiają się stałe momenty świeckie I
sakralne I życie nie stanowi ciągłego continuum , lecz składa się z serii przejść od jednego statusu
społecznego do drugiego , które znajdują wyraz w specjalnych rytuałach.
28.10
Poddyscypliny antropologii:

ANTROPOLOGIA FIZYCZNA – nauka o fizycznym zróżnicowaniu człowieka w przestrzeni i

czasie oraz biologicznym rozwoju Homo Sapiens, rodzaju homo, bierze też pod uwagę czynnik
kulturowy, badając proces historycznej i przestrzennej zmienności, budowy fizycznej człowieka,
kierując się doborze naturalnym w znacznym stopniu względem kulturowym (tryb życia, względy
estetyki, sposób odżywiania się)

ANTROPOLOGIA SPOŁECZNOŚCI PIERWOTNEJ – obejmuje badania społeczności

przedpiśmiennej nie posiadającej struktury klasowej.
Wyróżnia się też pod dyscyplinę SPOŁECZNOŚCI CHŁOPSKIEJ, która przedmiotem swoich
zainteresowań obejmuje kulturę chłopską. Badania nad kulturą ludową, obrzędowością, sztukami
plastycznymi, muzyką i strukturą wzajemnej zależności, w warstwie chłopskich społeczeństw
cywilizacyjnych. // zwana też kulturą ludową lub etnografią.

ANTROPOLOGIA SPOŁECZNOŚCI MIEJSKICH – II poł. XX w lata 50. - 60.

Antropolodzy podejmują najczęściej kwestie ludzi żyjących w slumsach, enklawach religijnych i
etnicznych, małych grup sąsiedzkich w najniższych warstwach społecznych.
Dzięki takim badaniom antropologowie przyczyniają się do zrozumienia i poznania złożoności i
rozmaitości kulturowej w obrębie naszego euroamerykańskiego kręgu kulturowego.

Etnicznie zróżnicowane metropolie stają się laboratorium, w którym bada się różnorodność
kulturową człowieka.
Bada się miejskie społeczeństwa przemysłowe.
ANTROPOLOGIA HISTORYCZNA- dział ten rozwinął się we Francji , wzór nauki o
społeczeństwie przedpiśmiennym i o prostej strukturze zostaje tu zastosowany do badania dawnych
społeczeństw o skomplikowanej strukturze społecznej i zaangażowanej organizacji politycznej.
Analizuje się systemy wartości dotyczące europejskiego jak i pozaeuropejskiego kręgu kulturowego
, np. cywilizacja Chin.
Łączyli wiele z obszaru antropologii, socjologii, historii.

Autor koncepcji kryteria poddyscypliny

podziału

1. C. Levi – Strauss - ogólność twierdzeń - etnografia, etnologia, antropologia kulturowa

kultura-wiąże się ze stopniem ogólności twierdzeń
2. Ewa Nowicka - typ społeczeństw - antropologia społ. Pierwotnych, antropologia
społ. Chłopskich, antropo. Społ. Miejskich.
Antropologia historyczna tj. dawnych społ.
Levi – Strauss
etnografia – nauka ściśle opisowa zajmująca się konkretnymi społeczeństwami,
etnologia – nauka porównawcza sumująca niejako wiedzę o rozmaitych kulturach.
Antropologia – ma na celu uogólnienie badań porównawczych i formułowanie twierdzeń ogólnych
o ludzkości, człowieku, kulturze.

Podstawowe pojęcia antropologii

1. Wartościujące i niewartościujące rozumienie kultury
2. Atrybutywne i dystrybutywne rozumienie kultury
3. definicje kultury
4. istotne cechy zjawisk kultury
 5. płaszczyzny zjawisk kultury.
Kategorie kultury
I.
Edward Taylor – pierwsza definicja z antropologii kultury
Twierdził, iż kultura jest pewną złożoną całością, dająca się analogicznie rozłożyć na swoje
czynniki składowe. Wypracowanie definicji dowiodło, iż pojęcie kultury stało się „osiowym” dla
humanistyki, a dla antropologii wręcz jej cechą definicyjną.
Kultura = cywilizacja
ważnym etapem rozwoju antropologii było pojawienie się neutralnego niewartościującego pojęcia
kultury. Wartościujące pojęcie kultury dominowało w XIX w. zawierało ocenę poszczególnych
zbiorowości ludzkich, klasyfikowało je jako wyższe lub niższe lepsze lub gorsze, bardziej lub mniej
cywilizowane lub kulturalne. Kulturę wówczas pojmowano jako zjawisko kumulujące, narastające
w toku dziejów, stopniowalne. W znaczeniu nie wartościującym kultura to zespół wielu zjawisk,
których wzajemnie powiązania i uwarunkowania i oddziaływania mogą być opisywane i
analizowane, lecz nigdy wartościowane.

II.
atrybutywne – kultura jako cecha ludzkości, znamieniem całej ludzkości lub człowieka jako
przedstawiciela wspólnoty ogólnoludzkiej. W tym przypadku kultura może występować wyłącznie
w liczbie pojedynczej, można mówić tylko o kulturze nigdy o kulturach.

Dystrybutywne – kultura jako zbiór cech i zjawisk występujących w danej zbiorowości. Termin
kultura w tym znaczeniu może być używany liczbie pojedynczej i liczbie mnogiej. W tym
znaczeniu należy ustalić o czyją kulturę chodzi.
Przynależność kultury do zbiorowości można rozumieć jako związek z konkretnym
społeczeństwem, będzie się wówczas mówić np. o kulturze plemienia Tiw, kulturze Tuaregów,
kulturze Wschodniej... można też ją ujmować typologicznie tzn. mówić o kulturze związanej ze
zbiorowością , określonego typu – kultura robotnicza, szlachecka, arystokracyjna, a także kultura
zbiorowości zbieracko-myśliwskich czy pasterska. Zgodnie z tym rozróżnieniem można mówić o
konkretnym i typologicznym sposobie ujęcia kultury w sensie dystrybutywnym.

18.11
Definicje kultury
1. definicje opisowo- wyliczające (nominalne)
2. definicje historyczne – kładą nacisk na czynniki tradycji jako mechanizm przekazywania
dziedzictwa kulturowego. Dla określenia kultury używają : dziedziczenie, dorobek, tradycja.
3. Definicje normatywne – akcentują podporządkowanie się zachowań ludzkich normom,
wzorcom, modelom.
4. Definicje psychologiczne- koncentrują się na psychicznych mechanizmach kształtowania
kultury
5. definicje strukturalistyczne – interesują się strukturą danej kultury
6. definicje genetyczne- geneza danej kultury.

Istotne cechy zjawisk kulturowych

 kultura ma wymiar czasu
 kultura ma wymiar przestrzenny
 kultura jest systemem
 kultura jest prawidłowa
 kultura jest aparatem adaptacyjnym człowieka

Wątki akceptowane w klasyfikowaniu definicji kulturowych

− kultura jest związana z człowiekiem
− kultura jest zjawiskiem ponadjednostkowym
− kultura jest regularna, ( częstotliwa, powtarzalna)
− kultura jest zbiorem zjawisk wyuczonych

Płaszczyzny zjawisk kulturowych

− materialna
− behawioralna – podstawy i przeżycia ludzkich zachowań notorycznych i wybieralnych
− psychologiczna – wartości i postawy
− aksjonormatywna to normy i wartości rozumiane jako byty idealne lub abstrakcje wyróżnione
przez badaczy

JEDNOSTKI ELEMENTARNE W BADANIU KULTURY

1. cechy kultury,
2. temat kulturowy,
3. wzór kulturowy,
4. instytucja

1. cecha kulturowa – XIX wiek

glagchan, Linton – wyodrębnienie , wzgląd praktyczny
Malinowski , Brown – organizacja społeczna oraz potrzeby leżące u podstawach tej organizacji
Kluckhohn – Podzielił cechy kult. na :uniwersalia odnoszące się do dorosłych członków wspólnoty
i specjalności – dotyczy tylko wybranych
Ze względu na kryterium ich obowiązywania uniwersalia mogą występować w postaci alternatyw ,
a specjalności – wariantów.
Wyodrębnia się cechę zbiorczą czyli kilka cech pełniących tą samą funkcję (np. kompleks,
umiejętności, wiedzy, przedmiotów materialnych w odniesieniu do rolnictwa)

2. temat kulturowy – lata 40. XX Morris E. Opler

− postulat lub stanowisko otwarcie głoszące lub milcząco przyjmowane, kierujące określonym
zachowaniem lub zachęcające do działania . Genezą tematów kulturowych są potrzeby i treści
społeczne.
3.wzór kultury – znamienny dla danej społeczności układ cech kulturowych
wzór kulturowy – mniej lub bardziej ustalony w zbiorowości sposób zachowania lub myślenia.
− Wzór kulturowy należy rozpatrywać w aspektach :
- normatywnych
- behawioralnych
− wzory kulturowe różnią się między sobą pod względem
- częstości (regularności) ich realizowania
- stopnia ich obowiązywania
- stopnia uświadamiania
Rozróżniamy wzory:
− jawne – prawidłowości zachowań występujące w postaci norm świadomie formułowanych i
respektowanych przez daną zbiorowość
− ukryte – prawidłowości zachowań nieuświadomione
4. Instytucja (E. Nowicka) to sieć społecznych i zarazem kulturowych stosunków organizujących
daną zbiorowość i decydujących o jej aspekcie. Pojęcie instytucji obejmuje wszelkie treści zawarte
w pojęciu wzoru kulturowego i treść związana z „ludzkim podłożem”organizacji życia zbiorowego.
Wzory kulturowe lub instytucje różnią się między sobą stopniem szczegółowości.
Wzory kultury podane przez Ruth Benedict:
− Indian Zuni- łagodna, pokojowa
− Dubańczyków – podejrzliwa
− Kwakiulów – megalomani, egoiści, egocentrycy
POJĘCIA SŁUŻĄCW DO BADANIA DYNAMIKI ZJAWISK KULTUROWYCH
EWOLUCJA – najstarsze pojęcie w związku z badaniem dynamiki kulturowej. Dominowało w
XIX w.
DYFUZJA - jest jednym z ze znaczących pojęć , które służą do konceptualizacji opisu i zmian
zachodzących w kulturze.
Oznacza ono przekonanie lub przestrzenne rozchodzenie się elementów kultury w drodze
zapożyczenia.
Akulturacja – to proces polegający na gwałtownym przeobrażaniu się jednej kultury pod wpływem
innych, a także pod wpływem zmiennych warunków społecznych i środowiskowych.
Cechy akulturacji:
− całościowa zmiana systemu kulturowego
zmiana kulturowa ma stosunkowo szybki charakter
− pojawia się w warunkach kontaktu kultur
Czynniki warunkujące proces akulturacji:
− historia wzajemnych kontaktów
− stosunki oparte na dominacji jednej zbiorowości i podporządkowaniu drugiej
− większa lub mniejsza tolerancja na obcość i odmienność
Fazy akulturacji:
− konfrontacja kultur – stopniowe wzajemne poznanie
− akceptacja niektórych obcych treści i ich selekcja
− adaptacja nowych treści do własnego systemu kulturowego
Typy akulturacji:
antagonistyczna
prewencyjna
kontrolowana

E.S. Bogardus – wyodrębnia trzy typy akulturacji:

− niezamierzona (np. przy granicy)
− Demokratyczna
− narzucona (tendencja do likeidacji wszystkich odmienności) dzieli się na:
-spontaniczna
- kierowana
SYNKRETYZM – polega na wiązaniu w jednorodne całości elementów pochodzących z różnych
genetycznie i historycznie odrębnych kultur.
Wyróżnia się dwie formy synkretyzmu:
 1. zapożyczeniu ulega powierzchowna forma obcego elementu, tradycyjna pozostaje, np.
przypisywanie świętym chrześcijańskim cech dawnych bóstw pogańskich
2. odwrotność pierwszej, występuje gdy w dyfuzji ulega idea, forma zaś powierzchniowa
pozostaje tradycyjna.

WYBRANE KONCEPCJE:
1. Periodyzacja dziejów antropologii.
I. okres preformatywny ( od najdawnieszych czasów do połowy lat XIX)
II. Okres formatywny ( kształtowanie się podstawowych pojęć, sposoby mśłenia, aparatura
pojęciowa, ustalono zakres badawczy antropo., instytucje naukowe, problematyki
wyróżniające te dziedzinę nauki) trwała od poł. XIX do początku XX. ( zaliczamy tu
ewolucjonizm klasyczny, historyzm, dyfuzjonizm)
III. okres pełnego uformowania się dyscypliny. Trwa od przełomu XIX i XX w. do lat 40. za
symboliczną datę rozpoczęcia uważa się rok 1898 – rok edycji czasopism socjologicznych:
„ L'Anne Socjologique” i „American Antrophologist” oraz rozpoczęto przygotowania do
wprawy do cieśniny Torresa – pierwszej naukowej ekspedycji bad. Zaliczamy tu:
funkcjonalizm, psychokulturalizm, konfiguracjonizm, strukturalizm, materialzm kulturowy.
IV. Okres krytyczny określany też jako dekonstrukcje dotychczasowego, nowoczesnego
spojrzenia na różnorodność kulturową, jego początki przypadają na lata 50. XX w. Należą tu
nurty wyrosłe z refleksji fenomenologii i etnometodologicznej. A także z rozmaitych
orientacji postmodernizmu.
2. Główne okresy w antropologii
Lata 1860-1890- pierwszy okres formowania się antropologii, społeczeństwo – kultura,
Ewolucjonizm w antropologii
Pierwsze dekady XX w. - szkoła „kulturowo -historyczna” W Niemczech i Austrii oraz
historyzm F. Boasa w Stanach Zjednoczonych. Rok 1922 – początek kierunku
funkcjonalnego w antropologii i ukazanie się „Argonautów zachodniego Pacyfiku” B.
Malinowskiego i „Wyspiarzy Andamańskich” R. Redclife – Browna.
Okres 1930 – 1960 amerykańskie elektyzm, który zaczął się w szkole „ kultur i osobowości”
na ten okres przypadają m.in. zainteresowania procesem akulturacji, Robert Redfield, Ralph
Linton, Melville Herskovits.
Lata 1960 – 1980 – antropologia kognitywna w USA i Wielkiej Brytanii, oraz ugruntowanie
się francuskiego strukturalizmu C Levi – Straussa.
1984 – E. Taylor otrzymał wykłady z zakresu antropologii na Oxfordzie, antropologia
zyskała pierwszą pozycję akademicką
1980 – 2009 – postmodernizm, poststrukturalizm
3. Ewolucjonizm
idea Oświecenia z niej wywodzi się ewolucjonizm – poszukiwanie ładu, sensu, porządku, co
miały odzwierciedlać prawa nauki
pierwszy prekursorski okres ewolucji przypadł na wiek XVIII i pierwszą połowę XIX w.
wówczas wiele uwagi poświęcano rozważaniom nad pochodzeniem i rozwojem różnego
rodzaju instytucji takich jak: rodzina, prawo, religia, ..., które ukazywano w perspiektywie 3
stadiów ewolucji.
Triada – 3 stadia : dzikość, barbarzyństwo, cywilizacja.
 Zasadniczą ideę w kształtowaniu się tych idei odegrali m.in. Adam Ferguson, Vico, Volter,
Monteskiusz
Zasadniczy okres rozwoju ewolucjonizmu przypadł na druga połowę XIX w. wykształcicła
się wówczas tzw. orientacja klasyczna, reprezentowania m.in. przez E. Taylora, F.
Mctennan, H.S. Maine, H. Spencer w Wielkiej Brytanii, L.H. Morgan w USA, J.J.
Bachofen w Niemczech. Natomiast ze zwolenników teorii klasycznego ewolucjonizmu w
Polsce uważa się J. Karłowicz, S. Cieszkowski, L. Krzywicki.
U podstaw tego systemu legły następujące założenia:
- postęp jako główny element wyznaczający kierunek ewolucji
- prawa natury rządzące światem kultury
- wiara w ludzki rozum i racjonalność wszystkich ludzi
- jedność psychiczna gatunku ludzkiego wyjaśniającego zbieżność i podobieństwa
kulturowe.
Główne zainteresowanie ewolucjonistów:
- małżeństwa i rodziny w tym problemy typologii systemów pokrewieństwa pierwotnego,
promiskuityzm, egzogamii i endogamii, form dziedziczenia, kazirodztwa i struktury
rodowej.
- religii ( związki między wierzeniami a regułami życia społecznego oraz magii i religii)
- miasta i państwa
wg ewolucjonistów dzieje kulutowe to proces rozwoju oparty na immanentnych prawach
rozwojowych, które dokonują się w określonych szeregach rozwojowych.
- unilinearny ( jednokierunkowy)
- gradualny ( stopniowe, powolne zmiany)
- progresywny ( od form niższych do wyższych, od prostych do złożonych, od
nieuporządkowanych do uporządkowanych)
a więc od pierwotnej dzikości do przez barbarzyństwo do cywilizacji.
Koncepcje ewolucji i postępu
Morgan dzieli historię ludzkości na 3 zasadnicze etapy : dzikość, barbarzyństwo, cywilizacja.
Przy czym dzikość i barbarzyństwo dzieli się jeszcze na 3 stadia – niższy, średni, wyższy
Niższe stadium dzikości rozpoczyna się od pojawienia się człowieka na ziemi. Etap ten kończy się
wynalezieniem ognia i najprymitywniejszych narzędzi .
Wynalezienie łuku i strzał sygnalizuje wyższe stadium dzikości.
Garncarstwo charakteryzuje niższe stadium barbarzyństwa – osiadły tryb życia, organizacja
rodowa, matriarchat i wyznawanie religii.
Sredni okres barbarzyństwa wyróżnia wprowadzenie rolnictwa na półkuli zachodniej oraz hodowli
zwierząt na półkuli wschodniej, umiejętność wytwarzania rudy żelaza jest znamienne dla wyższego
stopnia okresu barbarzyństwa, w którym pojawiają się też miasta i świątynie, a także patriarchat,
małżeństwo, własność prywatna.
Alfabet i pismo rozpoczyna okres cywilizacji, w której występuje państwo i klasy.
Formy struktury społecznej:
− patriarchat – struktura oparta na władzy kobiet
− patriarchat – struktura oparta na władzy mężczyzn
Etapy rozwoju rodziny
J.J. Bachofen ( 1861)
- promiskuityzm ( bezład płciowy)
- matriarchat
- patriarchat
L.M. Morgan (1865)
- Promiskuityzm
- (małżeństwo grupowe)
- Rodzina kazirodcza
- rodzina punalna
- rodzina parzysta
- rodzina patriarchalna
- rodzina monogamiczna
W praktyce ewolucjoniści koncentrowali się głównie na analizie i wykrywaniu podobieństw
kulturowych, które miały potwierdzić tezę o jednakowości i ciągłości i jednokierunkowości
rozwoju nie wszystkich kultur ludzkich. O przejściu do następnego etapu wg ewolucjonistów
decyduje pojawienie się nowego elementu kulturowego, który nie miał związku z żadnym szerszym
tłem historycznym i kulturowym społeczeństwa.

Od lat 30/40. XX w. w antropologii zaczęto sięgać do ewolucjonizmu klasycznego, modyfikowan

go – neoewolucjonizm – L. White

AMERYKAŃSKA SZKOŁA KULTURY I OSOBOWOŚCI

Kierunek bardzo zróżnicowany pod względem metodologicznym i teoretycznym
kultura była postrzegana w różnych wymiarach:
− całościowy
− realistyczny
− nominalistyczny
− indywidualistyczny
− aby ponownie wrócić do realistycznego
Wg ujęcia realistycznego kultura jest realnie istnijącym zjawiskiem, zintegrowaną całością i nie
może być utożsamiana z jednostkowymi zachowaniami ( można ją rozpatrywać tylko w ujęciu
całościowym)
Punkty styczne przedstawicieli:
− opis
− psychologiczna charakterystyka konfiguracji kulturowych
− zarys typów osobowości z nimi związanych
− wyjaśnienie typów osobowości jako produktów ukształtowanych kulturowo, zwłaszcza w
 okresie dzieciństwa
Podstawową metodą badawczą tej szkoły były międzykulturowe badania porównawcze, odrzucano
całościowy obraz kultury jej miejsce zajęły kategorie np. wzór, norma, zwyczaj.
Za antenata szkoły uznaje się F. Boasa.
Pierwsi badacze a zarazem twórcy orientacji kultury i osobowości: R. Benedict, M. Mead, oraz R.
Linton, A. Kardiner, A.A. Goldenweiser
Benedict – wzór kultury jako układ cech
Malinowski – twórca hierarchii potrzeb

PSYCHOKULTURALIZM EDWARDA SAPIRA (1884-1939)

Sapir podejmował badania na temat idei antropologii kultury jako nauki o zabarwieniu
psychologicznymi prowadził badania nad językiem, obszar jego zainteresowań wyrażają 3 słowa:
kultura, język, osobowość
KONFIGURACJONIZM
Główną przedstawicielką jest Ruth Benedict. Stawiała sobie za cel zrozumienie osobowości i
zachowanie człowieka jego wybory, których dokonuje mając tyle tych możliwości. Wiedza o
wzorach kultury jej zdaniem miała to umożlwić

M. Mead podobnie jak Benedict pojmowała kulturę jako całość będącą konfiguracją wzorów
zachowania, które wyznaczają wzory internalizowane przez uczestników kultury, a wśród nich
decydujące znaczenie odgrywa wzór dominujący. Na podstawie materiału zgromadzonego w
badaniach społeczności pierwotnych, twierdziła, iż w procesie rozwoju i wychowania decydującą
rolę odgrywają czynniki kulturowe, procesy socjalizacji i wychowania charakterystyczne dla danej
kultury.
W typologi kultury wyróżniła 3 typy kultposfiguratywne , konfiguratywne, prefiguratywne
ORIENTACJA FREUDOWSKA
Próby zastosowania teorii Freuda do badań nad kultura i osobowością podjęli się m.in. Abram
Kardiner, Ralph Linton
Abram Kardiner zbudował model osobowości i procesu jej kształtowania oraz ogólny model
kultury. Podstawowe założenie od którego wyszedł A. Kardiner to istnienie osobowości
podstawowej lub podstawowej struktury osobowości w obrębie każdego społeczeństwa złączonego
wspólnotą kultury. Ważną kategorią dla Kardinera było pojęcie instytucji, które podlegało
modyfikacjom definiującym. Wyróżnił on instytucje pierwotne i wtórne. Znaczącą postacią tego
nurtu jest Linton, blidki współpracownik Kardinera, opisuje on kulturę posługując się pojęciem
wzoru kulturowego stosując jednak rozróżnienie na wzór kult. rzeczywisty i wzór idealny.
STRUKTURALIZM lata 40.
Pierwotnie metoda badania w lingwistyce, z czasem zaistniała w antropologii społecznej,
kulturowej, psychologii, filozofii, religioznawstwie.
Punktem wyjścia strukturalizmu jako metody jest język, a także inne formy kulturowe, które należy
ujmować jako swoisty system, stanowiący układ w ramach poszczególnych elementów.
System w strukturalizmie to całość podlegająca ciągłym przekształceniom.
Twórcą metody strukturalistycznej był szwajcarski językoznawca Ferdynand de Saussure. Ów
badacz określił strukturalną koncepcję języka, wyróżnił
langue – język jako abstrakcyjny system
parle – reguł i konwencji językowych
(konkretne indywidualne przejawy, akty mowy)
C. Levi – Strauss – spadkobierca koncepcji Durkheima ( faktu społecznego i mającego zdolność
wywierania na nie przymusu zewnętrznego) rozszerzył i zastosował do systemów pokrewieństwa i
systemów językowych)
Strukturalizm to metoda badania głębokich, ukrytych i wrodzonych struktur, rządzącym ludzkim
umysłem.
Istotą badań C. Levi- Straussa było dążenie, aby nieskończoną wielkość obserwowanych zjawisk,
sprowadzić do możliwie niewielu struktur elementarnych.
Podejście Levi – Straussa zakłada stosunek natury do kultury. Owo przejscie od natury do kultury
jest zdeterminowane przez ludzką zdolność do myślenia o związkach biologicznych jako o
systemach opozycji. Znaczenie dla strukturalizmu ma binarne ujmowanie rzeczywistości.
Szczególne znaczenie mają pary, służą jako metaforyczny pomost między szeregiem natury i
kultury. Są to w szczególności pary życie – śmierć, ten świat i tamten świat, surowe – gotowane.
Istota podejścia strukturalistycznego polega na tym, że badacze interesują się relacjami
organizującymi stany rzeczy w pary i zbiory.
Strukturalizm ujmuje kulturę jako system komunikacji pomiędzy ludźmi, a wszelkie czynności i
obiekty w obrębie tego systemu traktowane są jako znaki, które podlegają ciągłej wymianie. Natura
i kultura są zarówno przeciwstawne jak i dopełniające się.
Mit można rozłożyć na części a potem złożyć ponownie.
Strukturalizm lansował pewne wzory, dążenie do prawdy, lata 60. - zburzenie, postsreukturalizm.
Levi – Strauss badał nie ludzi a człowieka.
Edmund Leach – strukturalista brytyjski (1910- 1989)
krytycyzm wobec koncepcji proponowanej przez C. Levi – Straussa.
E. Leach – nie poszukuje wspólnych struktur pod powierzchnią różnorodności kulturowej, ale starA
się znajdowac transformację i permutację strukturalistyczną w obrębie systemu społecznego
traktowanego w perspektywie synchronicznej i diachronicznej.
Leach zakładał, że każda z dziedzin kultury, służy przede wszystkim komunikowaniu.
Wg Leach'a strukturalizm ujmuje kulturę jako system komunikacji między ludźmi, a wszelkie
czynności i obiekty w obrębie tego systemu. Traktowane są jako znaki, które podlegają ciągłej
wymianie.
Leach rozróżnia działania ekspresyjne, biologiczne i techniczne.
Działania ekspresyjne służą przekazywaniu informacji a więc mówią nam coś o stanie świata, albo
zmierzają do zmiany jego znaczenia przez dostarczenie wyjaśnień metafizycznych.
Wprowadza takie rozróżnienie – znaczące i oznaczone.
Związki między tym co znaczące a znaczone to sygnały, znaki i symbole.
Znaki i symbole Leach określa jedną kategorią, którą określa oznakami i odróżnia je wyraźnie od
systemów.
Przykład kodowania binarnego – strój.
Są pewne stroje, które wyraźnie podkreślają nasze funkcje albo sytuacje, w których się znaleźliśmy.
Ważne w stroju są kolory. Strój mówi kim jest dana osoba, a jednocześnie kim nie jest.
Znak i symbol nabierają tylko znaczenia gdy są w opozycji do innego znaku i symbolu.
Strukturalizm głosił jedność i powszechność pożądał prawdy.
W drugiej połowie lat 60. we Francji zaistniał poststrukturalizm. Jego czołowi przedstawiciele to
Roland Barthes, Michel Foucault, Jacques Lacon, Jacques Derrida.
Genezę potstrukturalizmu wiąże się z rewoltą studencką w 1968 w Paryżu. Polityczni przywódcy
tego ruchu głosili sprzeciw wobec społeczeństwa zamkniętego, racjonalizacji, efektywności,
systematyzacji.
Wyznacznik postrukturalizmu
− nie pożąda teorii w sposób jednoznaczny, opisującej wszystkie możliwe warianty, układy
zdarzeń.
− Stara się programowo unikać porządku, zaprzeczając istnienia obiektywnego ładu w świecie.
(znaczeń)
− przekornie czyni ważnym to, co strukturalizm umieszczał na marginesach, odwraca hierarchię,
neguje opozycję
− nie wierzy w prawdę , mnoży prawdę
− rezygnuje z ideału naukowości na rzecz swobodne twórczej ekspresji, chce produkować teksty,
sytuując się pomiędzy innymi tekstami
− interpretowane teksty stają się dla postrukturalizmu tylko pretekstami do dalszego wytwarzania
tekstów, nie zaś źródłem jakiejś obiektywnej wiedzy.
Centralnym pojęciem postrukturalizmu jest DYSKURS.
M. Foucault – istnieją różne pozostające między sobą w konflikcie gramatyki dyskursy, które
porządkują obraz świata, zgodnie z obowiązującymi w danej kulturze zasadami jej organizacji.
Postrukturalizm nie wierzy w obiektywny, wewnętrzny porządek tekstów. W ramach postulatu
dokonuje się pewna zamiana ról. To nie tekst interpretowany wysyła interpretatorowi ciąg znaczeń,
które ten ostatni chwyta, czy też jedynie współkonstytuuje lecz odwrotnie ten sam tekst milczy
zdany na łaskę interpretatora, który pobudza coś zeń do życia tworząc wanację na tematy mające
swe źródło raczej w samym interpretatorze niż tekście.
Kwestie interpretacji:
1. interpretacja tradycyjna
AUTOR – tekst- interpretacja<--> interpretator
2. hermeneutyka
autor – TEKST – INTERPRETACJA- interpretacje
3. strukturalizm i semiotyka
autor – TEKST – interpretator – interpretacja
4. Postrukturalizm
autor – tekst – INTERPRETATOR – interpretacje

DYFUZJONIZM -
15. przenikanie, przepływ
16. od ponad 100 lat tworzy różnorodnych nurtów dyfuzjonizmu ( teorii wyjaśniających procesy
 przenoszenia wartości, wzorów, innowacji z jednej kultury do innej) próbowali formułować lub
odkrywać poprzez prawa rządzące wspomnianymi procesami
Leof Benius \
F. Ratzel Europa
F. Graebner /
R. Linton - Ameryka
Rozwinęły się:
IV. teoria naśladownictwa - Gabnel Tard ← główny przedmiot poszukiwań

PODSTAWOWE ZAŁOŻENIE DYFUZJONIZMU:

3. dyfuzjoniści uważali wynalazki za coś wyjątkowego.
4. Dyfuzjonistów tak samo jak i ewolucjonistów interesował problem podobieństwa kultur, ale
to podobieństwo było dla nich dowodem nie powszechności praw ewolucji lecz częstość
kontrkultur i oddziaływań
5. zajmując się wędrówką elementów kulturowych, dyfuzjoniści przejawiali skłonność dla
traktowania kultury jako zbioru elementów nie zaś „organicznej” całości czy powiązanego
wewnętrznie systemu.
6. Dyfuzjoniści w przeciwieństwie do ewolucjonistów, operowali dystrybutywnym
rozumieniem kultury.
7. Dyfuzjonizm był na terenie antropologii najbardziej radykalną refutacją (odparcie czyichś
zarzutów, obalenie argumentów strony przeciwnej) naturalistycznej koncepcji nauki
społecznej i swego rodzaju realizacją postulatu aby nauki społeczne zajmowały się nie
wykrywaniem ogólnych praw lecz poznaniem konkretnych procesów i zdarzeń.
Kultura – własność określonej zbiorowości (dla dyfuzjonizmu)
odrębność kulturowa – tego poszukiwali dyfuzjoniści
różnica jakościowa a nie ilościowa
Jest wiele nurtów dyfuzjonizmu ale można znaleźć pewne elementy wspólne:
ELEMENTY ŁĄCZĄCE DYFUZJONISTÓW:
4. przekonanie o rozwoju przez zapożyczenia
5. odstąpienie od całościowego traktowania kultury i operowania jej ujęciem dystrybutywnym.
6. Odrzucenie ewolucjonizmu
7. podejmowanie działań, które miały doprowadzić do powstania humanistycznej historii
kultur, w miejsce przyrodniczej nauki o kulturze.

!!! Za inicjatora dyfuzjonizmu jako orientacji badawczej uchodzi Frierdrich Ratzel (1844-1904)
Badania problemów dyfuzji i migracji elementów, rozwinęła się austriacko- niemiecka tzw. szkoła
kulturowo – historyczna.
!! Leo Frobenius – (1873- 1934) z Monachium, główny reprezentant i kontynuator poglądów
Ratzla.
B. Ankerban , F. Graebner - kustosze muzeum w Berlinie
O. Wilhelm Shmidt
Oni negowali twórczą inicjatywę ludów i koncentrowali się głównie na problemie w jaki sposób
przejawia się i dokonuje dyfuzja elementów kulturowych i ich migracje.

Kryteria badań dyfuzji elementów kulturowych:

II. forma
III. ilość
IV. ciągłość

4. dyfuzjonizm brytyjski
ekstremalna teoria dyfuzjonistyczna
 4. Eliot Smith → kolebką cywilizacji był Egipt. Z Egiptu cywilizacja rozprzestrzeniła się na
całą kulę ziemską. Wierzył on, że impulsem do rozwoju cywilizacji była religia.
Twierdził, że nawadnianie pól uprawnych , kult słońca i mumifikacja to elementy kulturowe,
które można spotkać we wszystkich cywilizacjach społecznych współczesnego świata i są
dowodem wielkiego łańcucha dyfuzji rozpoczętego w Egipcie. Każda kultura stanowi
mieszankę cech ze śladami egipskiej cywilizacji.
TYPOLOGIE DYFUZJI:
III. modele klasyczne dyfuzji
+ dyfuzja żywiołowa
+ dyfuzja organizowana
np. dyf. Żywiołowa dobrowolna – handel wymienny
np. dyf. Żywiołowa narzucona – opanowanie kulturowe Indian i narzucenie im wzorów życia
np. dyf. Organizowana narzucona – wiążą się z wojnami dążącymi do zawładnięcia danym
obszarem ( chrystianizacja w Ameryce przez Hiszpanów)
np. dyf. Organizowana dobrowolna- zjawisko dające współpracę kulturalną i wielostronną

3. Typologia E. Nowickiej
RODZAJE DYFUZJI:
3. dyfuzja bezpośrednia – dyfuzja pośrednia
4. dyfuzja nie zamierzona (żywiołowa) – dyfuzja zamierzona (cel)
5. dyfuzja prosta (jeden element) – dyfuzja złożona ( wiele elementów)
6. dyfuzja połączona(dowodzi przyjęciu zjawisk połączonych) – dyfuzja bodźcowa
przykładem różnorodnej wymiany i przenikania są muzyka i kulinaria.

4. mechanizm filtrująco- zachowujący – swojskość przyciąga obcych i swoich –

nowoczesność.

FUNKCJONALIZM
Orientacja teoretyczna i metodologiczna, która zakłada całościowe i systemowe traktowanie kultury
a zjawiska kulturowe wyjaśnia na podstawie ich funkcji.
Funkcjonalizm wyrósł z kontrowersji między ewolucjonizmem a dyfuzjonizmem.
Sam funkcjonalizm wyrasta z organicyzmu H. Spencera i E. Durkheima.

Założenia funkcjonalizmu, które zdecydowały o jego nowatorstwie:

6. traktowanie antropologii społecznej jako dyscypliny socjologicznej.
- zwrot ku empirii i holistycznej wizji kultury
- poszukiwanie odpowiedzi na pytanie o działania konkretnych systemów kulturowych
7. uznawanie systematycznych badan terenowych za nieodzowny warunek badań
antropologicznych.
8. Uznanie za prawomocne tylko systemowe badanie kultury i gdzie każdy element kulturowy
może być zinterpretowany jedynie w ramach całego systemu kulturowego, w którym
występuje.
Klasyczna antropologia funkcjonalizmu nawiązuje do definicji Tylora podkreśla, że kultura stanowi
o odrębności człowieka jako gatunku oraz akcentuje rolę dziedziczenia społecznego.
Funkcjonalne rozumienie kultury sprowadza się do 4 podstawowych stwierdzeń:
7. kultura jest całością
8. kultura jest systemem zintegrowanym
9. kultura ma charakter funkcjonalny
10. kultura jest aparatem instrumentalnym
Twórcy : B. Malinowski, Alfred Radliff- Brown.
Znacząca stała się koncepcja B. Malinowskiego, określona jako teoria potrzeb,
teoretyczne podstawy funkcjonalne koncentrują się wokół pojęcia, które zajmują centralne miejsce
w jego systemie. ( koncepcja kultury i pojęcie funkcji)
!!! Antropologia funkcjonalna – 1922 wydanie dwóch ważnych dzieł: Argonauci Zachodniego
Pacyfiku – Malinowski i Wyspiarze Andamańscy – R. - Brown
Nowy sposób uprawiania antropologii, nowy sposób poszukiwania jedności w różnorodności.
B. Malinowski – odwoływał się do pojęcia potrzeba, bodziec, reakcja, motywacja, zachowanie,
instytucja.
A. R. - Brown – struktura społeczna, forma strukturalna, ( wartości i normy)
należy pamiętać, że Malinowski wychodził od pojęcia kultury i instytucji społecznej a R. - Brown
od pojęcia struktury społecznej i roli społecznej.
Podejście Malinowskiego określa się jako funkcjonalne a R. - Browna – strukturalno –
funkcjonalne.

POSTMODERNIZM
Ponowoczesność – epoka
Postmodernizm – nurt filozoficzny
Po raz pierwszy terminu postmodernizm użyto w 1934 roku do opisu poezji hiszpańskiej i
południowo -amerykanskiej ( Fedrico Deonis). Kolejno odwoływali się do pojęcia
postmodernizmu:
Arnold Toynbee (1939)
Charles Friedler (1965)
Emitai Etzoni ( 1968)
na stałe do słownika nauk społecznych weszło to pojęcie w roku 1970 ( dzięki D. Bellowi)
Po serii publikacji zyskało największą popularność
Nurt ten łączony jest często z ponowoczesnością jako odmienną epoką w dziejach kultury
zachodniej, której początki datuje się najczęściej na lata 60. i łączy się z powstaniem społeczeństwa
postindustrialnego.
Charakterystyczna dla cywilizacji postindustrialnych – przemysł czysty , informatyczny, kultura
pracy intelektualnej. Produkcja przemysłowa traci na rzecz usług i klasa robotnicza zostaje
zastąpiona klasą białych kołnierzyków.
Urlich Beck – społeczeństwo ryzyka. →
teza, która znalazła oddźwięk u wielu badaczy.
Cechy społeczeństwa postindustrialnego:
 fragmentaryczność,
 epizodyczność istnienia, która splatała się z poczuciem ambiwalencji i niepewności
wyborów życiowych.
Cechy ponowoczesności:
− procesy o charakterze kulturowym
− odejście od paradygmatu produkcji na rzecz paradygmatu konsumpcji
− wzrastające zróżnicowanie stylów życia, pluralizm przekonań i światopoglądów
− estetyzacja życia
− wzrastająca tolerancja dla odmienności
− wielokulturowość jako ideologia nawołująca do pielęgnowania odmienności
− dominująca pozycja mediów i kreowanych przez nie wizji świata
− niespójność wewnętrzna kultury współczesnej i przyrównywanie do tkaniny o moziakowym
wzorze (bez wyraźnego centrum aksjologicznego)
lata 50.60. - krytyka literacka
70. - wykracza poza granice literackie i pojawia się w a architekturze i sztuce
80. - przekraczanie grupy sztuki – zainteresowanie zachodniej myśli humanistycznej (filozofia,
estetyka, socjologia, antropologia, ekonomia, polityka, historiografia, teologia)
90. - przenika do Europy wschodniej i środkowej
Postmodernizm zaprzecza istnieniu praw historycznych i społecznych, które dałyby się ująć w
prawa – braki systematycznego związku z przyszłością
Przedstawiciel Jean Baudrillard, postmodernizm francuski, - twierdził, że relacje bezpośrednie
między ludźmi rozpływają się symulakry (kopie bez oryginału).

Charakterystyczne dla postmodernizmu:

− dekonstrukcja i implozja wartości tradycyjnych
Cechy charakterystyczne dla myśli postmodernistycznej:
− konstruktywizm
− antyreprezentacjonizm
− intertekstualizm
− niechęć wobec tradycyjnych opozycji filozoficznych
− nieufność wobec koncepcji prawdy i tradycji filozoficznych, stawiającej tezy epistemologiczne
na pierwszym miejscu.

Ponowoczesność- ( A. Giddens) – sposób życia poza nowoczesność – przyszłość, która może zostać
urzeczywistniona, ale może zaistnieć, gdy wyrównamy nasze trudności związane z
nowoczesnością.
4 cechy w perspektywie przyszłości !!!!!!!!
− konsumpcyjna harmonia
− powszechna aktywność demokratyczna
− demilitaryzacja
− humanizacja technologii

ANTROPOLOGIA SYMBOLICZNA (interpretatywizm)

lata 70. - pojawił się w antropologii nurt nawiązujący do francuskiego strukturalizmu i osiągnięć
brytyjskiego i amerykańskiego neofunkcjonalizmu.
Ta nowa antropologia przyjęła za główny cel:
rozumienie i interpretacje kultury
Zajmowała się Kulturą i rytuałem.
Kulturę traktuje jako system semiotyczny ( jako system symboli albo splotów znaków) czyli
nosicieli wiadomości i ich znaczeń, które tworzy podstawy do konstruowania rzeczywistości.
Przedstawiciele : !!!!!!!!!
− Clifford Geertz – najważniejsza postać
− Victor Turner
− Mary Daglas

Geetz – zaproponował metodę głębokiego opisu, jako najwłaściwsze do zrozumienia

skomplikowanego układu znaczeń, zakodowanego w tekście kulturowym.
Reprezentuje on stanowisko tekstualistyczne( mówi się, że należy on do antropologii interakcyjnej)
Kulturę postrzega dwuaspektowo:
− określona forma pojęciowa rzeczywistości przyrodniczo – społecznej.
− Zespół wzorów, które umożliwiają jednostce właściwe przenoszenie się w jej obrębie
- symbole natomiast stanowią wzory planów, przepisów i instrujcji, ich badanie oznacza
badanie istoty kultury, jej serca.
Zagęszczenie sieci znaczeń
Dwa kluczowe podejścia:
Emic ( od fonemic) Etic (od fonetic)
− badanie systemów logiczno empirycznych, - podobieństwo? Obiektywne czyli punkt
poszukiwanie w strukturach symbolu znaczenia widzenia zewnętrznego obserwatora neutralny
takiego, jakiego jawi się osobom działającym w wobec badanej kultury
danej kulturze( podejście subiektywne wskazanie
na akcentowanie tubylczego punktu widzenia)
Antropologia symboliczna przywiązuje szczególna uwagę do Emic, czyli do rekonstrukcji kultury
zgodnie z tym sensem, jaki ma dla uczestników.

Victor Turner (1920- 1983)

najwybitniejszy rzecznik teorii obrzędowej w naukach społecznych.
Dla zrozumienia dynamiki kultury i obrzędu
− rdzenna metafora (wraz w instytucji społecznej, rytuałach, silnie wpływających na wierzenia i
działania społeczne)
− struktura i antystruktura
− pograniczność i communtas (wspólnota)
struktury społeczne dominującej wspólnej kulturze pozostają w napięciu z antystrukturami, które z
kolei są alternatywnymi sposobami wyrażania zasadniczych metafor społecznych
Swoją rolę odgrywają tylko wtedy, gdy struktury tracą ważność.
Struktura i communitas wstępują w bezpośrednie i nieformalne relacje między jednostkami.
Cechy communitas :
3. anonimowość
4. bezinteresowność
5. brak własności
6. brak statusu
7. równość
8. sakralność
9. podporządkowanie
10. brak rozwagi
(jest to wspólnota, która trwa przez moment np. mecz piłkarski)

Struktura – model zróżnicowanego kulturowo i niestrukturyzowanego społecznie z hierarchią

pozycji i ról, statusów wyrażona instytucjonalnie, której bezinteresowność zastępuje egoizm, a
sakralność – świeckość.
Pograniczność – oznacza stan przejściowy. Pozostawanie na granicy prawa, konwenasu, norm,
reguł, obrzędów. Ani nie w kulturze ani nie poza nią. Ponowne wejście w struktury następuje dzięki
obrzędom przejścia
2 główne rodzaje rytuałów przejścia:
5. podwyższanie
6. zmiana statusu.