0% found this document useful (0 votes)
204 views114 pages

Hamro Purushartha 85

Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1/ 114

à jif{ M $& à c° M @ à ;Dk"0ff{° M *% à df3–r}t, @)&^

;Dkfbs
zlz kGyL
;x–;Dkfbs
bLg kGyL
;xfos ;Dkfbs
e'jgk|;fb cof{n
;xof]uL d08n
uf]kfn kGyL
/fwf kGyL
lxdsnf /fgf
O{Zj/ lj=s=

ls/0f k':tsfno
tD3f;, u'NdL -kmf]g M )&(–%@)@*&_
;Dks{ kmf]g g+= M )&(–%@)@^), %@)$*#_
df]]=g+= M (*%!!$**)&, (&$&))@)&(
E-mail : hamropurushartha@gmail.com, shashipanthi9@gmail.com
Website : www.kiranpustakalaya.com

sDKo'6/ ;]l6Ë M O{Zj/ lj=s=


d'b|s M ;'lznf lk|06;{, u'NdL )&(–%@)$%)
E-mail : spgulmi 33@yahoo.com

cfj/0f k[i7 M dxfdf/Laf6 hf]lug ;fdflhs b"/Lsf] ;°]t


xfd|f] k'/miffy{–*% i
uf]kfn kGyL
8f= b'uf{k|;fb cof{n kmf]g g+= 9857033338
kmf]g g+= 01-4820597 /m/m zdf{
8f= nIdLsfGt kGyL kmf]g g+= 9847093011
kmf]g g+= 01-4820221
sljtf kGyL
uf]ljGbk|;fb kf]v/]n kmf]g g+= 9847033924
kmf]g g+= 9841849666
dfwj uf}td
efg'eQm d/fl;gL kmf]g g+= 9851013281
kmf]g g+= 9841713336
w'|j/fh kGyL
kmf]g g+= 014278651
k"0f{k|;fb clwsf/L
s[i0fk|;fb e08f/L‘d'd'If'’ kmf]g g+= 056-528160
kmf]g g+= 9856032477

ch'{gk|;fb e§/fO{
kmf]g g+= 9868630461

sdn vqL
kmf]g g+= 984730908
zª\s/ 1jfnL
kmf]g g+= 9856031444

8f= uf]kfnk|;fb zdf{ z+s/k|;fb zf:qL


s]= @@÷!* k~ruËf3f6 u9L s]G6, 3'Rr'kfgL /f]8, cgf/jfnf
jf/f0f;L, pQ/k|b]z, ef/t b]x/fb"g, pQ/fv08, ef/t
kmf]g g+= 00918005311072 kmf]g g+= 00919997207484

dx]Gb|s'df/ nD;fn lji0f' zdf{


n]gsf:6/ :6«L6–@@ kL= 8An"= 8L= sf]nf]gL
l;8\gL, c:6«]lnof l8km", saL{, P·nf]Ë, cf;fd, ef/t
kmf]g g+= 061412001769 kmf]g g+= 00913671273185

xl/gf/fo0f ;fksf]6f
&!(–;]d]sf Pe]Go", ! cf/, l/ha'8, SjLG;, lhKsf]8–!!#*%, Go"of]s{, cd]l/sf
kmf]g g+= 1-347-510-2771

ii xfd|f] k'/miffy{–*%
sf]/f]gfsf] sx/
à Pp6f dxfJoyf, Pp6f dxfdf/Lsf] qf;bLaf6 ljZj q:Q
ePsf] 5 clxn] . dxfrLgaf6 k|s6 ePsf] sf]lj8–!( sf]/f]gf
efO/;n] clxn] ljZjdfgjnfO{ lk/f]n]sf] 5, cft+lst
t'NofPsf] 5 . o;n] clxn] s/f]8f}+nfO{ q:t agfPsf] 5,
nfvf}+nfO{ u|:t agfPsf] 5 / xhf/f}+nfO{ d[To'sf] d'vdf
ws]n]sf] 5 .
à rLgb]lv o"/f]k–cd]l/sf;Dd sf]l/of hfkfg ef/t / c/asf]
vf8L;Dd sf]/f]gfsf] sx/ JofKt 5 . sfn;k{ em}+ km0ff
p7fP/ sf]/f]gf dfgj hfltdfly cfqmfds ag]sf] 5 .
sf]/f]gfn] ljZjnfO{ g} eoeLt / c:tJo:t agfPsf] 5 .
eoeLt 5f}+ xfdL klg . vt/fdf 5f}+ xfdL klg .
à ljsl;t / ;fwg;DkGg /fi6«x?nfO{ ;d]t cTofPsf] sf]/f]gf
xfd|f]df k:of] eg] pTkft dlRrg ;S5 . xfdL ;fwgxLg 5f}+ .
cg'zf;gn], w}o{n], dGqann], cf}ifwn], cfr/0fn] xfdL
sf]/f]gf;Fu ;fdgf ug'{k5{ .
à sf]/f]gfsf] sfn;k{n] km}nfPsf] ljifn] clxn] ;+;f/nfO{
hnfO/x]5 . k|frLg sfndf sfns"6 h:tf ljifx? lg:s]/
;+;f/nfO{ lk/f]n]sf lyP . nf]ssNof0ffy{ lzjn] lkPy]
sfns"6 gLns07 ag]/ . xfdL gLns07sf] wfddf 5f+} .
hut\sf] /Iff u/ gLns07 Û
à cf jft jflx e]ifh+ lj jft jflx ob|kM
Tj+ lx ljZje]ifh b]jfgf+ b"t O{o;] . – cyj{j]b .
x] jfo' Û cf}iflwsf yf]kfx? p8fP/ Nofpm Û ltdL ljZjsf
cf}ifw xf} / b]jtfsf b"t xf} .
–)))–

xfd|f] k'/miffy{–*% iii


s'6'/f] km'sfp“bf
slt < s] < s;sf] sxfF <
!= hxfF hxfF ef/tLo ;Eotfsf] k|efjÉ dx]z/fh kGt !
@= dxfef/tsL Ps c;fwf/0f gf/L É k|f=8f= afa'/fd 1jfnL !)
#= 8f= wg]Zj/ e§/fO{sf] b]jsf]6fsf É k"0f{k|;fb clwsf/L !%
$= slj k+= eLdsfGt kGyL / pxfFsf] É 8f= e]if/fh cof{n @$
%= Kf'is/ cys /]UdLsf] afnu]8LÉ 6+sk|;fb kGy #)
^= uLt dgaxfb'/ vqL #^
&= dfG5] s;/L ;j{>]i7df bl/of] < kGyL /fdk|;fb #&
*= 8fo:kf]/fsf] cfFlv‰ofnaf6 É 8f= z+s/k|;fb u}/] $)
(= lzj kf}8\ofnsf] cd/ kmn rfVbf 8f= Zofdk|;fb Gof}kfg] $*
!)= g]kfnL efiffdf ;fj{ef}ldstfsf] k|Zg g]qgf/fo0f zdf{ %%
!!= sf6]sf] 3fpdf /d]z uf}td …kfNkfnLÚ %*
!@= af/L afFem} 5 Û xl/k|;fb kGyL ^)
!#= km}lnFb} 5 …x'l66ØfpFsf] dgÚsf] dxs 5lj 1jfnL ^@
!$= efjgf u0f]zk'0o >]i7 &$
!%= jf0fL ljsf; / k9fO ;Lk É pQ/s'df/ k/fh'nL &%
!^= ;ft} /Ë geO{ OGb]|gL sxfF aG5 / < u0f]z 1jfnL *%
!&= zxLbsf] ;Demgf lznf kGt ()
!*= dlxnf /fHo s[i0f ahufO{+ (!
!(= hLjgsf If0fdf gf/b uf}td (@
:yfoL :tDex?
!= ;DkfbsLo ;Dkfbs iii
@= e]63f6 8f= ch'{gk|;fb e§/fO{ !
#= k':tsfno kl/ro z+s/ of]uL (#
$= ls/0f k':tsfnosf] kftf] ;lrj (&
%= gf}nf] ;[li6 M ;fgf] b[li6 cls~rg ((
^= otfptfaf6 lr/~hLjL zdf{ !)$
&= kf7s–k|ltlqmof cl:dtf e';fn !)%
*= ls/0f k':tsfnosf ljlzi6÷cfhLjg ;b:osf] kl/ro !)^
)))

iv xfd|f] k'/miffy{–*%
e]63f6–*^

hxfF hxfF ef/tLo ;Eotfsf] k|efj


k/Øf], Tof] a'‰g ;+:s[t efiff /
jfª\do ckl/xfo{ 5 .
 dx]z/fh kGt

->L dx]z/fh kGtsf] hGd lj=;+= @))! ;fnsf] ebf} $ ut] sf7df8f}+df
ePsf] lyof] . pxfFn] s'g} k|sf/sf] cf}krfl/s lzIff glnO{ cfkm\g} lktf :j=
go/fh kGtn] :yfkgf u/]sf] cfkm\g} 9Ësf] kf7zfnfaf6 c;fwf/0f lzIff
k|fKt ug'{ePsf] lyof] . g]kfnL, ;+:s[t, cª\u|]hL, lxGbL, g]jf/L, k|m]Gr, hd{g
cflb efiffsf 1ftf dx]z/fh kGtsf g]kfnL / cª\u|]hL efiffdf ! bh{geGbf
a9L k':tsx? k|sflzt ePsf 5g\ . pxfFn] hd{gLsf] xØfDju{
ljZjljBfnoaf6 ;+:s[t zAbsf]if cd/sf]ifsf] 6Lsfdf ljBfjfl/lw ug'{ePsf]
5 . ;+:s[t / ;+:s[ltljb\ kGtn] ^%) eGbf a9L zf]wn]v n]Vg'sf ;fy}
ljBfjfl/lwsf cg]sf}+ zf]wfyL{x?sf zf]wk|aGwsf] lgb]{zs, ljz]if1 eO{ sfo{
ug'{ePsf] 5 . pxfF vf]hd"ns …k"l0f{dfÚ klqsfsf] :yfkgfsfnb]lv jt{dfg;Dd
;Dkfbs eO{ g]kfnL efiff / Oltxf;sf] ;+zf]wgdf dxÎjk"0f{ of]ubfg k'/ØfpFb}
cfO/xg'ePsf] 5 . pxfF;Fu xfd|f] k'/miffy{sf k|ltlglw >L ch'{gk|;fb e§/fO{n]
e]6 u/L s]xL lh1f;fx? /fVg'ePsf] lyof] . cGtjf{tf{sf/ e§/fO{n] …dx]z
u'/msf] cGtjf{tf{sf k|Zgx?Ú egL lbPsf k|Zgx?sf] pQ/ oxfF k|:t't ul/Psf]
5 . –;Dkfbs_
!= xh'/sf] hGd afNosfn / lzIff cfh{gsf af/]df ;+If]kdf atfOlbg'xf];\
g.
à ;aeGbf klxn] t xfd|f] efiffdf rn]sf …cGtjf{tf{Ú h:tf c;+:s[t
zAbsf] ljifodf d s]xL af]N5' . cª\u|]hL international /
interview h:tf zAbdf k/]sf k"j{kb ‰jf§ x]bf{ ;+:s[t h:tf] b]lvg]
pNyf cGt/f{li6«o / cGtjf{tf{ h:tf zAb rnfOPsf]df dnfO{ 3f]/
xfd|f] k'/miffy{–*% 1
cfklQ 5 . cGtM zAbsf] cy{ leq x'g] x'gfn] o:tf zAbn] ljjlIft
cy{ lb+b}g . o;}n] international nfO{ ;fj{b]lzs / interview nfO{
s'/fsfgL eg]sf] v08df eGg vf]h]sf] s'/f :ki6 x'G5 h:tf] nfU5 .
csf],{ ax'jrgdf k|of]u ePsf] ck|fl0fjfrs zAb To; zAbeGbf cufl8
cfPsf] csf]{ zAbaf6 Tof] ;+1f ax'jrgdf k|of]u ePsf] /x]5 eGg]
a'lemg] x'gfn] oxfFn] dfly n]v]sf] dx]z u'/msf] cGtjf{tf{sf k|Zgx?df
x? x6fpg}k5{ . o; ljifodf d}n] clxn]eGbf ( dxLgfcufl8
n]lv;s]sf]n] ToxL x]g{ oxfFnfO{ cfu|x u5'{ . -@)&^.@.!@.! df g]kfn
;fKtflxs klqsf, !( jif{ $@ c°sf $@–$# k[i7df k|sflzt k|1f–
k|lti7fgdf jËaGw'_ .
afNo zAbn] g} clek|]t cy{ a'emfpg] x'gfn] To;df sfn hf]8\g'kb}{g,
To;}n] klxnf] k|Zgdf k/]sf] afNosfn zAbdf klg d ;Gt'i6 5}g .
ch{g zAbsf] cy{df xfd|f] efiffdf cfh{g zAb rn]sf]n] To;nfO{ tb\ej
dfGg ;lsg] ePsf]n] cfh{gsf] ljifodf d]/f] Tolt lalb ljk|ltklQ 5}g .
ca k|s[t ljifotk{m nfu"F . d]/f] hGd lj=;+= @))! efb|z'SnlåtLofsf]
lbg ebf} $ ut] ePsf] xf] . d]/f] afnssfn !) jif{sf] pd]/df ePsf]
dft[ljof]uafx]s ;fdfGo g} lyof] . t/, d}n] kfPsf] lzIff c;fwf/0f
lyof] . e/v/} d}n] Ps 7fpFdf af]n] h:t} d]/f] lzIffbLIff nfvf}+nfv
g]kfnLsf] eGbf leGg} lsl;dn] eof] -@)&^.!!.$.! df cGgk"0f{ c+s'/, !
jif{ %! c°sf] !^ k[i7df k|sflzt k9\g] ;+:sf/ a;fnf}+_ .
@= u'/m go/fh kGtn] cfw'lgs lzIff k|0ffnLk|lt c;xdlt /fVb} k|frLg
u'/ms'nLo k4ltcg';f/sf] k7gkf7g x'g'k5{ eg]/ cfkm\g} u'/ms'nLo
k4ltcg';f/sf] kf7zfnf vf]n]sf] a'lemG5 . ;f]xL kf7zfnfdf cWoog
u/]sf ljBfyL{x? cfh b]zs} k|ltli7t n]vs / ljrf/sx? ag]sf klg
5g\ . cfw'lgs lzIff k4ltsf] ljz]if u/L s'g s'/fdf u'/m go/fh
kGtsf] c;xdlt lyof] < s:tf] p2]Zo /fv]/ u'/mn] 5'§} lsl;dsf]
kf7zfnfsf] :yfkgf ug'{ePsf] a'‰g'ePsf] 5 < pxfFsf] lzio / k'q b'a}
ePsf]n] o; af/]df s]xL k|sfz kfl/lbg'x'G5 ls <
à tkfO+{n] eg] h:t}, d]/f a'af go/fh kGtn] jt{dfg lzIffk|0ffnLk|lt
c;xdlt /fVb} cfkm\g} 9Ësf] kf7zfnf vf]Ng'ePsf] lyof] . d}n] d"ntM
ToxL kf7zfnfdf k9]sf] x'F . t/, xfd|f] lzIffk4lt u'/ms'nLo
k4ltcg';f/sf] egL w]/}n] ;Dem]sf 5g\ . tkfO{Fsf] wf/0ff klg ToxL
/x]5 . u'/ms'nLo k4ltdf wfld{s /Ë r9]sf] x'G5 egL elg/xg'
gknf{ . d}n] cGt n]v] h:t}, u'/ms'n eGg]lalQs} To:tf] kf7zfnfdf
2 xfd|f] k'/miffy{–*%
wd{;DaGwL ljlwljwfg ToxfF k9\g] k9fpg]n] cjZo} ug'{kg]{ x'G5 . xfd|f]
kf7zfnfdf eg] To:tf] ljlwljwfgsf] b'D;f] klg lyPg . laxfg eft
vfO{ !) ah] k9\g uof], $ ah] 3/ kmSof]{, a; . xfd|f] kf7zfnfsf]
lgodfjnL cyf{t\ xfd|f] p2]Zo / sfo{k|0ffnLdf klg To; kf7zfnfsf]
;Gbe{df u'/ms'n zAbsf] k|of]u sxLF ePsf] 5}g . o; sf/0f u'/ms'n
zAbn] xfd|f] kf7zfnfsf] :j?k a'emfpg ;Sb}g -@)^) df sf7df8f}+af6
cfud k|sfzgåf/f k|sflzt, u'xgfy kf}8]nsf] cf}F;Lsf] /ftdf 5flkPsf]
d]/f] cf}F;Lsf] /ft k9\bf, # k[i7_ . csf]{ zAbdf eGg'kbf{,
;+:s[tkf7zfnf cfWoflTds ?ksf] x'g}kg]{df xfd|f] kf7zfnf eg]
P]xnf}lss cyf{t\ cfhef]lnsf] efiffdf eGbf wd{lg/k]If lyof] .
cfk"mn] k|rlnt lzIffk4ltcg';f/ lzIff kfPsf] x'Fbf x'Fb} klg To;
k4ltdf ePsf] vfdL;Fu a'af k"/f hflgkmsf/ x'g'ePsf]n] To; k4ltdf
/x]sf sdLsdhf]/L x6fpg Tof] kf7zfnf pxfFn] v8f ug'{ePsf] lyof] .
egf}F ls, kf7Øj:t'sf] t[tLof+z pkl:yt u/] klg k9fO k"/f ePsf]
7flgg] x'gfn] ljBfyL{sfnkl5 sfo{If]qdf plqFbf To; vl08t
lzIffk4ltn] /fd|f] sfd gu/]sf] b]lvPsf]n] a'afn] Tof] sbd
p7fpg'ePsf] lyof] . To;dfly, ;+:s[tsf ljBfyL{df w]/yf]/ u|Gy k9Øf],
Toltn] g} sfd rnfof], cfk"mn] k9]sf] ljBfsf] dLdf+;f ug]{ /
P]ltxfl;s b[li6n] To;tk{m x]g]{ k/Dk/f lyPg . ptf cª\u|]hL k9\g]
ljBfyL{sf] klg cj:yf t To:t} xf], t/ pgLx?nfO{ dLdf+;fsf] /
P]ltxfl;s b[li6sf] yf]/} kl/ro lbg] rng lyof] . Oltxf;s} k9fOsf]
s'/f u/mF . g]kfndf cª\u|]hL lzIff rn]kl5 Oltxf;sf] klg k9fO
rNof], Oltxf;sf] tof/L k':tsaf6 sfd rnfOof], t/ Oltxf;sf cfs/
cyf{t\ ;|f]tsf] cfwf/df cfk"mn] k9]sf] k':tssf] k/v ug{ ;Sg]
k'/mif;Dkt\ cyf{t\ cfhef]lnsf] efiffdf hgzlQm lg:s]g .
lqe'jgljZjljBfno v'n]sf] ^) jif{ gfl3;Sof] . ToxfFaf6
Oltxf;ljifodf r"8fGt kfl08To xfl;n u/L xhf/f}F ljBfyL{ lgl:s;s] .
t/ k|frLg clen]v k9\g ;Sg] / To;sf] cy{ ug{ ;Sg] Ps hgf
ljBfyL{ klg ljZjljBfnon] lgsfNg ;s]sf] 5}g . xfd|f] kf7zfnfn]
ljBfsf y/L y/L xfFuflaFufdf sfd ug]{ p2]Zo /fv]sf] lyof], b]z, sfn
/ l:yltn] ubf{ c? ljifodf Tolt sfd ug{ g;s] klg g]kfnsf]
Oltxf;sf] vf]hLdf b]znfO{ k/d'vfk]IfL x'gaf6 arfPsf] 5 . g]kfnsf]
Oltxf;sf hlt tYo aflx/ cfPsf 5g\, To;dWo]] w]/}sf] >]o xfd|}
kf7zfnfnfO{ hfG5 . csf]{ zAbdf eGg'kbf{, g]kfnsf] Oltxf;;DaGwL
hlt tYo aflx/ cfPsf] 5, To;sf] ;os8f c;L xfd|} vf]hLaf6 k|s6
ePsf] xf] . To; kf7zfnfsf] k|sfzg z'? x'geGbf cufl8 g]kfnsf]
xfd|f] k'/miffy{–*% 3
Oltxf;sf h] hlt k':ts lyP, tL t ls ljb]zLsf lyP ls ltgLx?s}
lstfasf cg's[lt lyP . xfd|f] k|sfzg cfpg yfn]kl5 qmdzM lrq
ablnFb} uof] / xfd|f] kf7zfnfsf] vf]hL Oltxf;sf] ljifodf sf];]9'Ëf
aGg k'Uof] . csf]{ zAbdf eGg'kbf{, xfd|f] kf7zfnfsf] vf]hLn] g]kfnsf]
Oltxf;sf] cg';Gwfgdf g]kfnLs} xftdf u'/mlsNnL cfof] . o;n] ubf{
ljBfsf] Pp6f ;fgf] zfvfdf xfdLn] sLlt{dfg /fVg ;Sof}+ . o;} u/L
ljBfsf w]/} zf:qdf k7gkf7g ePsf] eP, b]zs} uf}/j a9\Yof] . xfd|f]
kf7zfnf k}mlnP/ uPsf] eP ljBfsf s]xL ljifo xfd|f] kf7zfnfleq
cGte"{t x'Gy] . d}n] Ps 7fpFdf n]v] h:t}, ;+:s[tljZjljBfno
;+zf]wg–d08nn] agfPsf] uf]/]6f]af6 cl3 a9\g ;SYof] -@)&!.*.!.@ df
/fhwfgL, !$ jif{ !%& c°sf] & k[i7df k|sflzt ;+:s[tu|fd,
;+:s[tljZjljBfno / ;+zf]wg–d08n_ .
#=u'/m go/fh kGtn] g} Oltxf; ;+zf]wg d08n u7g u/L g]kfnsf]
Oltxf;df 36]sf / k|sfzdf gcfPsf 36gfx?nfO{ ;fj{hlgs ug]{ /
Oltxf;sf af/]df ePsf e|dx?nfO{ ;k|df0f ;Rofpg] sfo{ ub]{
cfpg'ePsf] a'lemG5 . of] Oltxf; ;+zf]wg d08nsf] u7gsf] d'Vo
p2]Zo / o;n] u/]sf pNn]Vo sfo{x?sf] ;+If]kdf k|sfz kfl/lbg'x'g
cg'/f]w 5 .
à klxn] xfd|f] ;+:yfsf] gfpFs} ljifodf s'/f u/mF . xfd|f] ;+:yfsf]
cflwsfl/s gfpF Oltxf;;+zf]wg–d08n geO{ ;+zf]wg–d08n xf] . o;
;+:yfsf] p2]Zo vfln Oltxf;sf] ljifodf dfq sfd gu/L ljBfsf c?
c? zfvfk|zfvfdf klg sfd ug]{ lyof] . oxfFlg/ o; ;+:yfsf]
gfpF;Fu ufFl;Psf] ;+zf]wg zAbsf] ljifodf klg s]xL s'/f ug'{k5{ .
w]/}n] ;De]m h:t}, ;+zf]wg zAbsf] k|of]u vfln ;Rofpg' eGg] cy{df
dfq ePsf] 5}g . h;nfO{ pQ/ef/t / g]kfndf cg';Gwfg elgG5,
To;nfO{ aËfndf uj]if0ff / dxf/fi6« / u'h/ftdf ;+zf]wg elgFbf]
/x]5 . To;}sf] k|efjdf xf]nf, a'afn] xfd|f] ;+:yfsf] gfpF ;+zf]wg–d08n
egL /fVg'ePsf] .
$= sltko cfnf]rsx?sf] g]kfnsf] Oltxf; s]jn zlQmzfnLx?n] cfk"m
cg's"n n]v]sf] Oltxf; xf], jf:tljs Oltxf; xf]Og eg]/ cfnf]rgf
ug]{ u/]sf klg 5g\ . s] g]kfnsf] clxn]sf] Oltxf; zlQms]Gb|sf]
u'0fufg dfq xf] < o;df oxfFsf] s] b[li6sf]0f 5 <
à ;aeGbf klxn] t o; k|Zgdf k/]sf] jf:tljs zAbsf] ljifod} s]xL s'/f
u/mF . j:t'af6 jf:tj zAb ag]sf]n] ToxfF k]ml/ Os k|Too nufO{
jf:tljs agfpFbf Tof] Jofs/0flj?4 x'G5 .
4 xfd|f] k'/miffy{–*%
Oltxf;sf cfs/ cyf{t\ ;|f]t d"ntM zlQmzfnLn] g} 5f]8]/ uPsfn] Ps
lx;fan] klxn]sf zlQmzfnLsf] ljifodf g} n]lvg] u/]sf] s'/f ;To xf] .
t/ zlQmzfnLn] 5f]8]/ uPsf ;fdu|Laf6 klg ;j{;fwf/0fsf] ljifodf
kl/>d u/] s]xL dfqfdf a'‰g g;lsg] xf]Og . tkfO{Fsf] d"n k|Zgsf]
hjfkm olt pQ/af6 dfq kof{Kt 5}g . tkfO{Fsf] OlËt s'g}
p2]Zoljz]ifsf] kl/k"lt{sf] nflu Oltxf;sf] 1fgsf] b'?kof]u ePsf]tk{m
5 h:tf] dnfO{ nfU5 . To:tf] sfd P]ltxfl;s cyf{t\ cfhef]lnsf]
efiffdf Oltxf;sf/ sxnfPsfx?n] u/]sf 5g\ . To;sf] 68\sf/f]
b[i6fGt lrQ/~hg g]kfnL -lj=;+= !(** df hGd_sf hg/n eLd;]g
yfkf / tTsfnLg g]kfn -@)!# df klxnf]k6s sf7df8f}Faf6 g]kfn–
;f+:s[lts ;+3åf/f k|sflzt_ / >L % /0faxfb'/ zfx -@)@) df
klxnf]k6s sf7df8f}Faf6 d]/L /fhe08f/Låf/f k|sflzt_ kfOG5 .
xfdLsxfF Oltxf; / ufyfdf Tolt km/s gdflgg] x'gfn] o:tf] cj:yf
cfPsf] xf] . >L # rGb|sf] :t'ltufg u/L afa'5f]/f huGgfy / a}hgfy
;]9f`Ln] n]vL clxn]eGbf !)) jif{cufl8 aDaO{af6 k|sflzt rGb|do"v
/ e"rGb|rlGb|sf -!(&) df k|sflzt_ csf]{ pbfx/0f xf] . ;+:s[tsf
:t'ltsfJosf] k/Dk/fdf w]/yf]/ lzIff kfPsf ;]9f`L afa'5f]/fn] n]v]sf]
o:tf] s[ltnfO{ sfnsf] lx;fan] IfDo dfGg ;lsPnf . t/ cª\u|]hL
lzIff kfPsf egL sxlnPsf lrQ/~hg g]kfnL h:tf dflg;sf]
sndaf6 o:tf s[lt lg:sg' cIfDo ck/fw xf] . o; ljifodf d}n]
cGoq v'nfP/ n]lv;s]sf] x'gfn] clxn] otflt/ a9L ghfpFm
-@)&!.!@.!%.! df /fhwfgL, !$ jif{ @*( c°sf] & k[i7df k|sflzt
Oltxf;sf] ckJofVofsf] Pp6f s8L— lrQ/~hg g]kfnLsf] gh/df
/0faxfb'/ zfx / eLd;]g yfkf_ .
%= xfn g]kfndf ;+:s[tefiffsf] cj:yf s:tf] /x]sf] kfpg'ePsf] 5 <
o;sf] pGgogsf nflu s'g s'g kIfn] s] s:tf] e"ldsf lgjf{x ug'k{ g]{
h:tf] nfU5 <
à 5'Rrf] eO{ eGg'kbf{, g]kfndf dfq xf]Og, ef/tdf klg ;+:s[tlzIff dg{
dfq afFsL 5 . k|frLg 9Ësf] s07:yLs/0f ug]{ / u|Gysf] Jo'TklQ ug{
;Sg] k4ltsf] Wj+;sf] clnslt dfq cjz]if ca afFsL 5 . ptf
klZrdfx?n] ljsf; u/]sf] dLdf+;fTds / P]ltxfl;s k4ltsf] klg d"n
tTTj g} ;+:s[tlzIffsf] 8f8'kGo" xftdf lnP/ a;]sfx?nfO{ kQ} 5}g .
vfln ;+:s[tlzIff wd{sd{;Fu hf]l8Psf]n] / clxn] klg 7"n} ;d'bfo
wfld{s ePsf]n] / Tof] ;d'bfo zf;ssf] l;+xf;gdf a;]sfx?sf] 7"nf]
ef]6 Aof° ePsf]n] ;+:s[tlzIffsf] b'D;f] afFsL /x]sf] xf] .
xfd|f] k'/miffy{–*% 5
;+:s[tlzIffsf] pGgogsf] nflu go/fh kGtn] lj=;+= !((& df
kl/sNkgf u/]sf] h:tf] kf7zfnfsf] ljsNk 5}g .
^= oxfFn] ljb]z hd{gL cflb b]zdf uP/ cWofkg cg';Gwfg ug'{eof] .
ToxfF ;+:s[t efiff / k"jL{o wd{–;+:s[ltsf] cj:yf s:tf] 5 / o;
af/]df kfZrfTox?sf] s] s:tf] b[li6sf]0f /x]sf] kfpg'eof] <
à ;aeGbf klxn] k"jL{o zAb Jofs/0f;DaGwL / e'jgsf]zLo b'j} b[li6n]
7Ls 5}g . k"j{ zAbdf O{o k|Too gnfUg] ePsf]n] Jofs/0fsf] b[li6n]
of] cz'4 5 . lsgeg], e'jgsf]zLo b[li6n] x]bf{ ef/tjif{eGbf k"j{ klg
rLg / hfkfg cflb b]z ePsfn] of] zAb xfdLn] ;De]m/ cfPsf] cy{df
rnfpg ldNb}g . o;nfO{ ef/tLo ls+jf blIf0f–PlzofnL zAbn] Jojx[t
ug'{k5{ .
kfZrfTox?sf] ;+:s[t k9\gfsf] p2]Zo xfd|f]eGbf lgs} km/s ePsf]n]
xfd|f] oxfF k|fylds sIffdf /fd|f];Fu k9\g] ljBfyL{sf] hlt klg
;+:s[tefiffdf clwsf/ klZrdf ljåfg\x?sf] x'Fb}g eGbf Tolt lalb
km/s kb}{g . ckjfbdf w]/} g} yf]/} dfq kfZrfTTo ljåfg\ kg]{ x'gfn]
;+:s[tdf pgLx?sf] clwsf/ gx'g' lgod xf], ckjfb xf]Og .
g]kfnL kl08t ;/bf/ 5ljnfn ;"l/ -lj=;+= !*(^–!(^$_n] ;+:s[tdf
n]v]sf s]xL k':ts 5g\ . pgn] tL k':ts o"/f]ksf k|l;4 ;+:s[t
ljåfg\ k|mLb\l/v DofS; Do"n/ -lj=;+= !**)–!(%&_sxfF k7fP5g\ .
5ljnfnn] ;+:s[tdf n]v]sf] k':ts kfP/ DofS; Do"n/n] pgsf]
k|z+;fdf lr7L k7fP5g\ . 5ljnfn tfTsflns g]kfnL ;dfhdf
ljåfg\sf] ?kdf g sxlnPsf lyP, g pgsf u|Gy g} pRr sf]l6sf
5g\ . klZrddf ;+:s[tljBfsf] pTsif{ 5}g eGg] k|;Ëdf a'afn]
5ljnfnsf n]vdf k/]sf Ro't;+:s[ltbf]ifsf] ljifodf nfd} n]v
n]Vg'ePsf] 5 -@)## df k"l0f{df #$ k"0ff{°sf *#–($ k[i7df k|sflzt
j]bfËHof}ltif / lnR5lj–sfnu0fgf / ToxL c°sf !@*–!#% k[i7df
k|sflzt ;/bf/ kl08t 5ljnfn 9'Ë]nsf] ;'Gb/rl/t gf6sdf k/]sf
Jofs/0fljifosf s]xL cz'l4sf] ;+zf]wg_ .
xfO8n\au{ljZjljBfno clxn] hd{gLdf ;+:s[tljBfsf] nflu Hofb}
k|l;4 5 . ToxfF g]kfnsf] k'/fljBfsf] ljifodf klg w]/} jif{ otfb]lv
sfd eO/x]5 . t/ ToxfFsf cGj]ifsx?df ;+:s[tefiffsf] cfjZos 1fg
gx'Fbf sfdsf] tx /fd|f] 5}g . ;fwf/0f ;+:s[tdf cg'i6'e\ 5Gbdf
n]lvPsf] sd{sf08sf] lstfasf] /fd|f];Fu pNyf ug{;Dd ;Sg]
k'/mif;Dkt\ klg ToxfF 5}g . klZrddf ;+:s[tljBfsf] klxn]sf] /
6 xfd|f] k'/miffy{–*%
clxn]sf] cj:yfsf] ljifodf d}n] k6s k6s n]lv;s]sf] 5'
-@)^(.&.!.$ df /fhwfgL !@ jif{ !#& c°sf] & k[i7df k|sflzt
o"/f]lkog ;+:j[mt, @)&).*.!^.! df /fhwfgL !# jif{ !&) c°sf] &
k[i7df k|sflzt hd{gLdf ;+:j[mt, @)&$.(.*.& df /fhwfgL !& jif{ !(@
c°sf] ( k[i7df k|sflzt ;+:s[tlzIfftk{m k]ml/ PskN6_ . o; sf/0f
xfd|f] oxfF k/fk"j{sfnb]lv rn]sf] k4ltcg';f/ ;+:s[tefiff / jfª\dodf
clwsf/ k|fKt gu/L cg';Gwfg yfNbf Tof] PsfËL x'G5 . xf], klZrddf
%)) jif{otfb]lv rn]sf] dLdf+;fTds / P]ltxfl;s k4lt;Fu ;+:s[tefiff
/ jfª\donfO{ hf]8\g ;s] To;sf] k|ltkmn /fd|f] x'G5 . Tof] ug{ eg]
klZrdfx?nfO{ ufx|f] 5 . lsgls xfd|f] ljBf;DklQ;Fu ljZjljBfnodf
v'§f 6]s]kl5 dfq pgLx? kl/lrt x'G5g\ . To;kl5sf] ljZjljBfnoLo
hLjgdf s]xL jif{ pgLx?n] xfd|f] otflt/sf] ljBfdf latfO{ k9fO k"/f
ul/;Sg'k5{ . o; sf/0f xfdLn] pgLx?af6 w]/} ck]Iff ug'{ x'Fb}g,
vfln pgLx?sf] /fd|f] k4ltsf] dfq cg';/0f ug'{k5{ .
;+:s[tefiff / xfd|f] wd{;+:s[ltsf] cj:yf ToxfF s:tf] 5 eGg] tkfO{+sf]
k|Zgsf] pQ/df s] eGg ;lsG5 eg] klZrdfx? xfd|f] wd{ /
/xg;xgsf cg'ofoL xf]Ogg\, pgLx? t vfln dLdf+;fTds /
P]ltxfl;s b[li6n] To; ljifodf cg';Gwfg u5{g\ . efiff / zf:qsf]
oyf]lrt 1fgsf] cefjdf Tof] cg';Gwfg ;Tosf] slt ghLs x'G5 eGg]
s'/f cs}{ xf] .
&= cfk"mnfO{ efiffljb\ eGg] sltko dflg;x? ;+:s[t d[t efiff xf] .
o;sf] k7gkf7gdf /fHon] vr{ ug'{ x'Fb}g eg]/ klg eGg] u/]sf 5g\ .
pgLx?sf] egfOk|lt oxfFsf] s] k|ltlqmof 5 <
à s7f]/ ?kn] eGg'kbf{ clxn] ;+:s[t d[t efiff g} xf] . lsg d[t efiff
eg] s]xL 7fpFdf k'g?TyfgjfbLx?n] ;+:s[t af]Nb}df of] efiff hGdefiff
cyf{t\ dft[efiff xf]Og . t/ af]nLrfnLdf dfq /x]sf efiff sfnfGt/df
x/fP h:tf] u/L x/fPsf] efiff eg] xf]Og, xhf/f}+ jif{b]lv ljåt\efiffsf]
?kdf /xL ljk'n jfª\do ;d]6]sf] of] efiff hLljt efiff g} xf] . o;
sf/0f ;+:s[tefiff s;}sf] hGdefiff geP klg o;sf] k7gkf7gdf
/fHon] vr{ ug{ x'Fb}g eg]/ eGg ldNb}g, lsgeg] ef/tjif{e/sf cyf{t\
blIf0f Plzofsf] dfq xf]Og, hxfF hxfF ef/tLo nf]sofqf cyf{t\
;Eotfsf] k|efj k¥of], Tof] a'‰g ;+:s[tefiff / jfª\do ckl/xfo{ 5 .
;fFRr} eGg] xf] eg], ;+:s[tefiffsf] k7gkf7gaf6 lzNkzf:q cyf{t\
lj1fg;Fu klg o;nfO{ hf]8\g ;lsG5 . xfdLsxfF clxn] ar]v'r]sf
xfd|f] k'/miffy{–*% 7
cfo'j]{b / Hof}ltifdf xhf/ jif{ hlt x'g nfUof], pGglt x'g t k/}
hfcf];\ cjglt x'Fb} uO/x]sf] 5 . xfdL hxfF k'u]/ c8\Sof}F, ToxfFaf6 tL
tL If]qdf zf:qsf] pTyfg ug{ ;+:s[t cTofjZos 5 . t/, clxn] h'g
9Ën] ;+:s[tsf] k7gkf7g rln/x]5, To;af6 vf; pknlAw 5}g .
*= xfn xfd|f] wd{ / ;+:s[ltdfly ljb]zL wd{ / ;+:s[ltsf] k|efj kl//x]sf]
kfOG5 . o;n] s] s:tf ;sf/fTds / gsf/fTds kl/0ffd NofPsf]
dx;'; oxfFn] ug{'ePsf] 5 <
à aflxl/of k|efjn] xfd|f] cfkm\gf] lrGtgk|0ffnL g} Wj:t ePsf]n] xfd|f]
efiffdf ;+:s[lt, ;sf/fTds, gsf/fTds h:tf zAb rngrNtLdf
cfPsf x'g\ . o;}n] o:tf zAbnfO{ xfd|f] k4ltcg';f/ s;/L JoSt
ug'{kg]{ xf], o; ljifodf ;+:s[t1x?n] lrGtg ug'{ h?/L 5 . ljh]tfsf]
/xg;xgsf] k|efj ljlhtdf kg]{ x'gfn] o;sf /fd|f g/fd|f b'a} vfnsf
k|efj k5{g\ . x/]s dflg;sf] :jtGqtfsf] sb/ ug]{ k4lt xfd|f]
u[x:ywd{sf] kl/kfngf;Fu} ug{ ;s] /fd|f] x'g] xf] . xfdLsxfF
;+:s[tljBfcGtu{t wd{zf:qsf] k9fO lg/Gt/ rln/x]sf] 5 . wd{zf:q
eg]sf] sfg"g g xf] . wd{zf:qdf klxn]klxn]b]lv rn]/ cfPsf lgoddf
hdfgfcg';f/ kl/jt{g x'Fb} hfGYof] / Tof] sfn;fk]If aGYof] . c;j0f{
ljjfxaf6 hGd]sf ;Gtfgsf] l:yltsf] ljifos} s'/f u/mF . c;j0f{ ljjfx
klxn]klxn]sf] cg'kftdf w]/} g} al9;s]sf] 5 . jt{dfg zf;gn]
hftkftsf] ljifo P]gaf6 vf/]h u/] klg 3/3/df cem}+ Tof] xl6;s]sf]
5}g . o; sf/0f wd{zf:q1x?sf] b[li6 hfltlg0f{otk{m klg hfg'k5{ .
(= xh'/n] ljleGg ljBfjfl/lw cflb cg';GwfgfTds sfo{sf] lgb]{zs,
ljz]if1 / afXoljz]if1 cflb eP/ sfo{ ul//xg'ePsf] 5 < xfnsf]
g]kfnsf] cg';GwgfTds sfo{af6 slQsf] ;Gt'i6 x'g'x'G5 <
à ;aeGbf klxn] ljBfjfl/lw zAbs} s'/f u/mF . of] zAb kLPr\8L=sf]
kof{odf rnfOPsf] 5 . kLPr\8L= xfd|f] k4ltcg';f/sf] xf]Og, kfZrfTTo
k4ltcg';f/sf] xf] . o; sf/0f kLPr\8L= g} gegL ljBfjfl/lw lsg
eGg'k¥of] < To:t} clxn] df:6;{ kf; u/]sfnfO{ :gftsf]Q/ eGg]
ul/Psf] 5 . Tof] klg 7Ls 5}g, lsgeg] k"/f k9fO l;4ØfPsf]
dflg;nfO{ xfd|f] k4ltdf :gfts elgG5 . o; k4ltcg';f/
:gftsf]Q/ x'g} ;Sb}g . kfZrfTTo k4ltcg';f/ ljBfsf] dfkg ug{
yfn]kl5 xfd|f] k4ltdf gePsf aLP, Pd\P=, kLPr\8L= zAb alstd\df
rNbf rNb} klg lnlvtd\df lsg grnfpg] < of] d}n] xfd|f]
k/Dk/fcg';f/ eg]sf] x'F . klxn]klxn] xfd|f] efiffdf ljb]zL zAbnfO{ klg
8 xfd|f] k'/miffy{–*%
krfO{ cfkm\gf] agfpg] rng lyof] . Hof}ltifs} s'/f u/mF . x]ln, s]Gb|
h:tf zAb ;+:s[tsf xf]Ogg\, u|Ls efiffsf x'g\ . t/ tL
Hof}ltifzf:qdf cfkm\g} eP/ rn]sf 5g\ . slt c/aL–kmf/;L efiffsf
zAb klg xfd|f] Hof}ltifzf:qn] krfPsf] 5 . hLljt efiffsf] nIf0f
cfk"m;Fu gePsf ljb]zL zAb lgM;°f]r leq\ofpg ;Sg'k5{ .
ca k|Zgsf] pQ/ lbglt/ nfu"F . Ps zAbdf eGg'kbf{ d xfnsf]
g]kfnsf] cg';GwfgfTds sfo{af6 slQ klg ;Gt'i6 5}g . o;df ;'wf/
ug'{kg]{ s'/f d}n] dfly dfly ;f]lwPsf s'/fsf] hjfkmd} elg;s]sf]n] oxfF
bf]x¥ofO/xg' gknf{ .
!)= u'NdLsf] ls/0f k':tsfnoaf6 k|sflzt x'g] xfd|f] k'/miffy{n] w]/} jif{
klxn] xh'/sf lktfhL go/fh kGtsf] cGtjf{tf{ klg 5fk]sf] lyof] .
o; klqsfsf] af/]df xh'/nfO{ s] slt 1fg 5 / o;nfO{ s]xL ;Nnfx
;'emfj lbg' 5 ls <
à xfd|f] k'/miffy{sf] nflu o; klqsfsf ;Dkfbsx?n] a'af;Fu u/]sf]
s'/fsfgL oxL klqsfsf] #% ;Dk"0ff{°df lj=;+= @)%$ df k|sflzt eof] .
of] d}n] klxNo} k9]sf] lyPF, clxn] k]ml/ k9]F . of] klqsf ;aeGbf klxn]
d Kofl/;df ;LPg\cf/\P;df /xFbf b]v]sf] x'F . Tof] s'/f a'af;Fu u/]sf]
s'/fsfgLsf] k|;Ëdf d}n] eg]sf] egL ToxfF 5flkPsf] klg /x]5 .
oxfFx?n] To;sf s]xL c° a'afnfO{ lbg'ePsf] /x]5 / e]§fP hlt
afuahf/sf] lxdfnog a's ;]G6/af6 klg d lsGg] uy]{F . kl5 tkfO{+n]
d;Fu kLPr\8L= ubf{ s]xL c° NofOlbg'eof] . clxn] ahf/df of] klqsf
d b]lVbgF, ePsf hlt ;Xdfn]/ /fv]sf] 5' . of] klqsf dnfO{ dg
k5{, sxL+ sxL+ /S;Lsf] k|/f]rgf cyf{t\ lj1fkg b]Vbf dg v6\sG5 .
Tof] klg d ;xG5' g}, lsgeg] k'/miffy{dWo] Ps sfdsf] jw{g /S;Laf6
x'g] x'gfn] Tof] IfDo 5 .
!!= cGtdf xfdLn] ;f]Wg 5'6]sf] / xh'/n] eGg} kg]{ s]xL ljifo 5 ls <
à ;f]Wg 5'6]sf / eGg 5'6]sf s'/f k|z:t 5g\ . kl5kl5sf] nflu
ltgnfO{ yfFtL /fv"F .
!@= cfkm\gf] cd"No ;do lbO{ cGtjf{tf{ lbg'ePsf]df oxfFnfO{ wGojfb 5 .
à Åbo vf]n]/ s'/f ug{] cj;/ lbg'ePsf]n] oxfFnfO{ klg TolQs} wGojfb
5.
)))
xfd|f] k'/miffy{–*% 9
dxfef/tsL Ps c;fwf/0f gf/L kfq M
of]hguGwf s[i0ff
 k|f=8f= afa'/fd 1jfnL
a'6jn ax'd'vL SofDk;
?kGb]xL
dxfef/tsf gf/L kfqdf ;aeGbf c;fwf/0f kfqsf] gfd xf]– kf~rfn g/]z
b|'kbsL 5f]/L cyf{t\ b|f}kbL . pgsf xh'/afafsf] gfd kif{t lyof] To;}n]
b|f}kbLsf] Ps gfd kif{tL klg xf] . b|f}kbLsf] Ps bfh' lzv08L gk'+;s lyof]
clg csf]{ h'DNofxf bfh' w[i6B'Dg s'/mIf]q o'4sf] ;]gfklt . kf~rfn b]zsL
5f]/L ePsf]n] pgsf] Ps gfd kf~rfnL xf] . b|f}kbLsf] gfd / b]jL ;Ltfsf]
gfddf ;dfgtf 5g\ . ;Ltfsf] hGd :yfg xnf]n] hf]ltPsf] hdLg xf] .
h;nfO{ ;+:s[tdf ;Ltf -g]kfnLdf l;of]_ elgG5 . o1af6 hGd ePsf]n]
pgsf] Pp6f gfd xf] of1;]gL . o1sf] clUg h:tf] wk\wk\ an]sf] cfsif{s
?k . b|f}kbL / eujfg\ s[i0fsf] ?k, /+u, / ;'Gb/tf To;a]nfsf] ;aeGbf
k|l;4 ?k lyof] . dfgf}+ s'g} sfnf] dflg;sf] /+u uf]/f] x'g hfcf];\ 5fnfsf]
/+u h:tf] . gLnf] :jR5 cfsfzd'lgsf] ulx/f] ;d'b|nfO{ x]/]h:tf] . kfgL
el/Psf] Zofdn afbn h:tf], sfnf], gLnf], ;]tf] ldl>t . 5fnfdf Pp6f
ulx/fO h:tf] . cg'xf/df x]/Øf] eg] x]l//x"+ h:tf] df]xgL nufpg] /+u .
b|f}kbLsf] Ps gfd ;}/Gw|L klg xf] . b|f}kbL Ps pRrsf]l6sL u[lx0fL lyOg\ .
pgL /lgjf;nfO{ ;kmf ;'Gb/ /fVg, ;hfpg, a}7s / zog sIf ;hfpg
tyf dlxnfx?sf] z[ª\uf/ ug]{ ;a} snfdf lgk'0f dflgPsL 5g\ . km"n
;hfpg, dfnf agfpg pgL l;kfn' lyOg\ . To;}n] Ps gfd dflngL klg
xf] . o;} ;Lkn] ubf{ pgn] /fhf lj/f6sf] /lgjf;df gf]s/L ug{ kfPsL
x'g\ . lgToo'jtL klg pgsf] gfd xf] . pgsf] of}jg d[To'ko{Gt ;w}+
Psgf;sf] lyof] . Pp6f pbfx/0faf6 b|f}kbLsf hLjgsf] hl6ntf a'em\g
;lsG5 . elgG5, dxfef/t wf/fjflxsdf ax'klt b|f}kbLsf] clego u/]afkt
?kf ufª\u'nLn] cg]s tgfj em]Ng'k/Øf] . clGtddf pgsf kltn] ;d]t
pgsf] Tofu ul/lbof] .
b|f}kbLsf] z/L/af6 dw'/ dgdf]xs ;'uGw lgl:sGYof] . uf]kLrGbg jf
ci6uGwf h:tf] . To;}n] pgs]f Ps gfd of]hguGwf klg xf] . ;'Gb/tfsf
;a} u'0f ePsf]n] pgNffO{ k/d;'Gb/L klg elgG5 .
10 xfd|f] k'/miffy{–*%
s'/mIf]q ljhoL dxf/yL, 1fgL kltx?df sf]xL klg c;Gt'i6 g/xg' / k|To]s
k|lt pgsf] k"0f{ ;dk{0f b]lvg' cem cgf}7f] rl/q xf] . o'lwli7/;+u
wd{zf:qsf] rrf{, eLd;+u ef]hg / cfxf/sf] rrf{, ch'{g;+u o'4zf:qsf]
rrf{, kf―r leGg k|s[ltsf dflg;;+u leGg k|s[ltsf] :t/k"0f{ Jojxf/ .
;a}nfO{ yfxf 5 ch'{gn] ;'eb|f;+u Ps k6s rqmJo"xsf] rrf{ u/]sf lyP .
To; a]nf ;'eb|fnfO{ cN5L nfu]/ lgbfOg\ . Ps :qLnfO{ o'4 / xltof/df
s] /mlr < ;'eb|fsf] cN5L ;a}n] a'em\g ;lsG5 t/ b|f}kbLsf] /mlr / k|To]s
ljifodf /x]sf] 1fg a'em\g ;ls+b}g . b|f}kbLnfO{ cfkm\gf kltx?;Fu s'g} klg
ljifosf] rrf{df slxNo} cN5L nfu]sf] 36gf dxfef/tdf 5}g . olt dfq
xf]Og gs'n / ;xb]jnfO{ Ps cleefjsLo ;'/Iff k|bfg u/]/ pgLx?sf]
hLjgdf cfdfsf] sdL;d]t b|f}kbLn] k"/f ul/lbPsL 5g\ .
b|f}kbLn] ch'{g;+u ljz]if k|]d uly{g\ t/ jf:tljstf s] xf] eg] ;aeGbf sd
;do latfpg kfPsf] klg ch'{g;+u} xf] . slxn] ch'{gsf] :jlgjf{;g, slxn]
;fwgfsfn / slxn] ch'{gn] cfkm}+ lnPsf] zkyn] ch'{g;Fu pgsf] a;fO
;aeGbf sd /x\of] . sxfF;Dd eg] ha /fhf lj/f6sf] b/af/df b'a}n] ;Fu}
lbg latfpg kfP To;a]nf ch'{gnfO{ gk'+;s x'g] zfk lyof] . o:tf c;xØ
36gfx? b|f}kbLn] ;xg u/]sf] ljj/0f dxfef/tdf 5 . Oltxf;df, sNkgfdf
olt cgf}7f] rl/q o;cl3 klg lyPg / To;kl5 klg x'g] 5}g .
dxfef/tsf b; zLif{ kfqsf] ;"rL agfpFbf To;df b|f}kbLsf] gfd cjZo
cfp―5 . t/ d}n] eg] dxfef/tsf zLif{ tLg kfqdf pgsf] gfd /fV5' .
lglZrt ?kdf k~r kf08jeGbf pgsf] gfd dfly x'G5 .
jfs\snfdf pgsf] a/fa/L ug{ ;Sg] sf]xL lyPg . t/ o;sf ;fy} pgL
rt'/ ts{zf:qL klg lyOg\ h;sf ts{sf cufl8 eLid, b|f]0f / slxn] sfxL+
eujfg\ s[i0f klg gfhjfkm x'Gy] .
b'zf;gn] h'cfsf] v]n rn]sf 7fpFdf b|f}kbLnfO{ skfn tfg]/ l3;fb}{ n}hfFbf
pgn] cg]s cg'go ljgo ul/g\ . xl:tgfk'/sL /fgLnfO{ h'cf v]Ng] 7fpFdf
gn}hfg cfkm\gf] b]j/nfO{ cg'/f]w ul/g\ . gdfg]kl5 pgn] dlxnfsf] ljz]if
clwsf/sf] ?kdf cfkm" /hf]jtL ePsLn] ;fj{hlgs gug{ cg'/f]w ul/g\ . t/
klg pgnfO{ ha/h:tL b/af/ nluof] . ToxfF pgn] ;a} ljåfg\x?;+u Pp6f
k|Zg ul/g\– …d]/f kltn] h'cfdf cfkm" xf/]kl5 dnfO{ bfpdf yfk]sf x'g\ . s]
s'g} bf;nfO{ csf{sf] af/]df lg0f{o lng] clwsf/ 5 <Ú
o; s'/fsf] hjfkm s;}n] klg lbg ;s]g . eLid, b|f]0f / w[t/fi6« dfq
xf]Og ljåfg\ ljb'/ klg r"k /x] . t/ b'of]{wgsf] ;aeGbf sfG5f] efO
xfd|f] k'/miffy{–*% 11
ljs0f{n] eGof]– cfkm" xfl/;s]kl5 o'lwli7/nfO{ csf{sf] dflns /xg] clwsf/
x'―b}g . To;}n] b|f}kbLnfO{ h'cfdf yfKg] clwsf/ pgL;Fu 5}g .
tyflk b|f}kbLnfO{ ckdflgt ul/of] . o;kl5 qm'4 b|f}kbLn] b'zf;gn] n'5]sf]
cfkm\gf] Tof] skfn t]x| jif{ sf]l/gg\ . eLdn] b'zf;gsf] 5ftL kmf]/]/ /utn]
pgsf] skfn lehfPkl5 aNn pgn] skfn sf]g{ yfn]sL x'g\ . pgsf]
k|ltzf]w olt tLj| lyof] .
t/ cf1fsf/L slt eg] ;f;"n] klxnf] /ftdf kfFrefOn] afF8]/ n]pm eGbf s'g}
klg k|lt/f]w gu/L r"krfk :jLsf/ ul/g\ . hals pgnfO{ s]jn ch'{gn]
lht]sf lyP . b/af/df pgn] ch'{gnfO{ dfq j/dfnf klx/ØfPsL lyOg\ .
hLjgsf] pQ/fw{df pgn] s] a'lemg\ eg] k|ltzf]w /fv]/ dfq zflGt k|fKt
x'Fb}g . To;}n] cfkm\gf kfFrj6f o'jf k'qsf] 6fpsf] sf6\g] kfkL cZjTyfdfnfO{
Ifdf ul/lbOg\ . Ifdf g} zflGt k|bfos x'G5 .
b/af/df /fgL x'Fbf dfq xf]Og, jgjf;sf] ;dodf ;d]t kf08jx?nfO{ e]6
ug{ cfpg] ;a} cltlyx? -qmf]wL b'jf{;f;d]t_ nfO{ ;Gt'i6 u/]sf] pbfx/0fn]
pgsf] pRr u[xJoj:yfkg IfdtfnfO{ a'emfpF5 .
;Toefdfn] eujfg\ s[i0fnfO{ lgs} dfof uly{g\ . t/ pgnfO{ nfUYof] eujfg\
s[i0fn] c? /fgLnfO{ a9L dfof ug'{x'G5 . clg pgn] b|f}kbLnfO{ ;f]lwg\–
…tkfO{+sf kfFr klt 5g\ . k|To]s tkfO{+;Fu ;Gt'i6 5g\ . xfdL cf7 hgfsf
klt eO{sg klg xfdL;+u s[i0f c;Gt'i6 /x] h:tf] nfU5 . tkfO{+n] df]xgL
nufP/ kltx?nfO{ jzdf /fVg' ePsf] xf] < s[kof dnfO{ klg
l;sfOlbg';\ .Ú
b|f}kbLn] elgg\– …kltnfO{ df]lxt u/fpg 6'gfd'gf ug]{ uNtL sbflk gug"{ .
6'gfd'gfn] pgLnfO{ xflg ug{ ;S5 / ltdLnfO{ klg s]xL kmfObf x'Fb}g . d]/f]
cg'ej s] 5, Tof] ;'g–cfkm"leqsf] cx+sf/nfO{ kmfn]/ kltx?df cfkm\gf]
gf/LTjnfO{ k"hfsf] km"n em}+ lgisfd k|]dsf] hnn] ;'/let u/]/ kf]lvlbG5' .
s'g} klg kl/l:yltdf O{iof{t'/ gx'g] r]i6f u5'{ . kltsf cufl8 ;w}+ ;xh
/xg] k|of; u5'{ . kltsf] ef]hg / zogeGbf klxn] slxNo} klg ef]hg
zog u|x0f ulb{gF, pgLx? hfUg'eGbf klxNo} d hfU5' . pgLx?sf] ;]jfsf]
sfddf slxNo} cN5L ulb{gF . 6f9faf6 ofqf u/]/ kms]{ eg] pgLx?sf lglDt
cf;g, hn, ef]hg, / lj>fdsf] Joj:yf tTsfn k|:t't ul/lbG5' .
kltx?sf] lk|o ef]hg cfkm}+ agfP/ v'jfpF5' . cfkm\gf] b'Mv / b'lZrGtfsf]
af]em pgLx?dfly kg{ lbGgF . a? pgLx?sf] lrGtfdf ;xefuL ag]/ cfkm\gf]
ljrf/ / ;Nnfx lbG5' . k|;fwg, :gfg clg j]ze"iffsf] ljGof;df cgfjZos
;do / wg nufpFlbgF . klt 6f9f 5g\ eg] ;f}Gbo{ k|;fwg ulb{gF .
12 xfd|f] k'/miffy{–*%
pgLx?n] dg gk/fpg] s'/fnfO{ d klg dg k/fpFlbgF . pgLx?sf] OR5f
clgR5f, /mlr, c/mlr ;a} gatfO{sg} a'em\5' . pgLx?;Fu Joy{ ax;
ulb{gF . rfnrng, cfrf/ljrf/, ef]hg, / lj>fddf ;+od /fV5' . ;aeGbf
7"nf] s'/f, d pgLx?dfly slxNo} ;Gb]x ulb{gF . g pgLx?dfly slxNo}
u'gf;f]sf] kxf8 vGofpF5' . d}n] pgLx?;+u s'g} s'/f uf]Ko /flVbgF . kltsf]
j+z jf dftf s'GtLsf] af/]df Ps zAb klg elGbgF . kfFr}k|lt ;defj /
;dtf lgjf{x u5'{ . s'g} Pp6fsf] bf]if u'0faf/] csf]{;+u elGbgF . kltn]
bf;LnfO{ s'g} cfb]z lbg'eGbf klxn] g} d tTk/ x'G5' . bf;bf;Lx? eP
klg 3/sf] sfddf lg/Gt/ /]vb]v u5'{ . bf;bf;Ln] ;d]t vfP gvfPsf]
x]/ljrf/ u5'{ . dfOtsf] 7f6, ljnf; / a8Kkgsf] s'/f slxNo} klg
kltx?;+u ulb{gF . s'g} cGo k'/mifsf] wg, P]Zjo{sf] t'ngf u/]/ cfkm\gf]
efUonfO{ lwSsfg]{ sfd klg ub{gF . sxf―;Dd eg] kltsf cl3 s'g} cGo
gf/LnfO{ cfkm"eGbf clws ;f}efUojtL 5 eGg] avfg ulb{gF . cfkm\gf ch;|
sfdgfx?nfO{ kltx?;dIf /fv]/ pgLx?nfO{ tgfj k'/Øfpg] sfd ulb{gF .
lgh{gdf cGo k'/mif;+u ;do latfpFlbgF . g/fd|f] k|s[ltsf :qLx?;+u ;+ut
ulb{gF . klt;dIf :jo+nfO{ :jt]h, ;kmf, ;'Gb/, / lr/of}jgf /fVg] k|of;
u5'{ . kltsf] sf/0f g} xfdL ;GtfgjtL 5f}+, ;f}efUojtL 5f},+ u[xstf{ / ;'vL
5f}+ . pg}n] ubf{ ;'/Iff / ;fdflhs dfg 5 . kltx?sf] ;'v dfq xfd|f]
xf]Og pgsf] b'Mv klg xfd|f] xf] . b'Mvdf, ljkt\df, kltnfO{ ;xh ;fx;
lbg' zlQm lbg' :qLwd{ xf] . Wofg /fv of]Uo kTgL aGg' klg ;fwgfs} kmn
xf] .Ú b|f}kbLsf] o; ljlzi6 rl/qn] ubf{ g} pgLnfO{ ;tL b|f}kbL elgG5 .
b|f}kbLn] dxfef/tdf ljleGg k|;+udf af]n]sf s'/fn] pgsf] bfz{lgs
JolQmTjsf] emns kfOG5–
á cfrfo{, ClTjs, s'6'DaL, e"klt, ;j{1fglk|o JolQmx? k|yd ;Ddfgsf
clwsf/L x'G5g\ .
á k"l0f{dfkl5 cdfj:of cfpg] lglZrt x'G5 t/ ;'v kl5 b'Mv s'g
If0fdf cfpg] 5 of] s;}n] hfGb}g .
á :qL cfgGbbfqL x'lG5g\ . cfkm\gf] jIfaf6 cd[tbfg ug]{ zlQm s]jn
:qLdf x'G5 . k'/mifdf Tof] zlQm x'Fb}g . To;}n] s'g} lk|onfO{ e/k]6
ef]hg u/fpFbf :qLnfO{ cfkm\gf] ;GtfgnfO{ e/k]6 b"w v'jfP em}+ cfgGb
k|fKt x'G5 .
á ljgf k|oTg kfPsf] wgsf] cfgGb h;/L gi6 x'G5 p;} u/L k|]dLsf
lgldQ Tofu / pT;u{ljgfsf] k|]d k|fKt ugf{n] gf/Lsf] dlxdf sd eP/
hfG5 .

xfd|f] k'/miffy{–*% 13
á s]jn d[b'tf / pu|tf b]vfpg] dflg; ;'k'/mif x'g;Sb}g . k'/mifn] hxfF
cfjZostf k5{ d[b'tf, / hxfF cfjZostf k5{ ToxfF pu| x'g} k5{ .
á gf/Lsf lglDt h:t} k'/mifsf lglDt klg olb k/:qLsf] sfdgf cIfDo
ck/fw clg nHhfhgs s'/f eP ;+;f/df olt kfk, Jolerf/ x'g]
lyPg .
dT:oj]wkl5 kf08j kl/jf/sf] dof{bf ag]/ cfPsL b|f}kbLn] x/]s ;'vb'Mv,
d[To'ko{Gt kltx?nfO{ ;fy lbOg\ . a?, :juf{/f]x0f kj{df pgL e'O{+df k5fl/P
kl5 kfFr} hgf b|f}kbLlt/ x]b}{ gx]/Lsg cufl8 a9] eGg] syf 5 . lgikIf
b[li6n] eGg] xf] eg] OGb|k|:y b/af/df b'of]{wgdfly crfgs u/]sf] xf―;f]
afx]s b|f}kbLn] ;fgf]eGbf ;fgf] uNtL klg u/]sL 5}gg\ . h;n] klg
dxfef/t k9\5, b|f}kbLsf] lgisn+s hLjg rl/qn] p;nfO{ cfs[i6 gu/L
/xg ;Sb}g .
b|f}kbLsf] rl/q slt ljzfn 5 eg] pgnfO{ h'g sf]0faf6 x]/]/ klg ;flxTo
/rgf ug{ ;lsG5 . b|f}kbLdfly a+ufnL, cf]l8of, c+u|]hL, g]kfnLdf syf /
gf6s /rgf ul/Psf 5g\ . PNkm lxN6]la6nsf] pkGof; b sN6 ckm
b|f}kbL, ;'lrqf ;]gsf] pkGof; b Kofn]; ckm\ On'hG;, dxfZj]tf b]jLsf]
a+ufnLefiffsf] pkGof; b|f}kbL ;a} PseGbf Ps pTs[i6 s[ltx? dflgPsf
5g\ .
clxn] g]kfnLdf b'O{ s[[ltx? pknAw 5g\ . klxnf] xf], gLnd sfsL{sf]
df}lns pkGof; rL/x/0f . o;df dxfef/tsf ;a} dlxnf kfqx?sf] Ps
;Dd]ngsf] rrf{ 5 . of] /f]rs / 36gf k|wfg 5 . bf];|f] xf], 8f= k|ltef
/fosf] cf]l8of efiffsf] pkGof; of1;]gL . of] Ps rl/q k|wfg pkGof;
xf] . ljGBf ;'Aafn] o;sf] g]kfnL efiffdf cg'jfb u/]sL 5g\ . jf:tjdf of]
Ps kq xf] h'g b|f}kbLn] d[To'sf] ;dodf cfkm\gf lk|o ;vf s[i0fnfO{ n]v]sL
5g\ lsgeg] o; a]nfdf pgsf kltx?n] dg{sf nflu 5f]8]/ lxdfnodf
cufl8 al9;s]sf 5g\ . rL/x/0fsf] ;dodf em}+ pgL a];xf/f ag]sL 5g\ .
km/s s] xf] eg] olta]nf pgnfO{ ckdflgt ug]{ p2]Zo s;}sf] 5}g .
g]kfnL efiff bf]h]{lnª, l;lSsd, / cf;fddf af]lnG5 . l;lSsdsf] /fhsLo
efiffsf] ?kdf g]kfnL :jLs[t 5 . l;lSsdsf ;flxTosf/ ljGBf ;'Aafåf/f
cg"lbt b|f}kbL pkGof;df g]kfnL efiffsf] cf~rlns :j?ksf] emns klg
kfOG5 . To;}n] o; pkGof;n] g]kfn tyf l;lSsd / cf;fdsf g]kfnL
kf7snfO{ cfk;df hf]8\5 .
)))

14 xfd|f] k'/miffy{–*%
8f= wg]Zj/ e§/fO{sf] b]jsf]6fsf
dxfsfJodf ;fdflhs r]tgf ;dfnf]rgf
u|Gydflysf] b[li6 k|If]k0f
 k"0f{k|;fb clwsf/L
;x–k|fWofks M jL/]Gb| ax'd'vL SofDk;
lrtjg
!= n]vs kl/ro
8f= wg]Zj/ e§/fO{ @)!( /fOk'/ tgx"Fdf hGd]/ b]j3f6b]lv ef/tsf] xl/åf/
Clifs]z x'Fb} ;F:s[tdf zf:qL / lq=lj= af6 :gftsf]Îf/ k"/f u/L @)$*;fn
b]lv uf]]/vf SofDk;df !$ jif{ ;Ddsf] k|fWofkg ofqfkl5 @)^@ b]lv jL/]Gb|
ax'd\'vL SofDk;df g]kfnL ljifosf] ;x–k|fWofks kbdf sfo{/t 5g\ . pgn]
b]jsf]6fsf dxfsfJosf] ;dfhzf:qLo cWoog zLif{sdf g]kfn ;F:s[t lj=lj=
af6 @)&@c;f/df ljBfjfl/lw Ph.d. u/]sf x'g\ eg] ToxL ljBfjfl/lw ug]{
qmddf ;x pTkfbg -jfof]k|f]8S6_ sf] ?kdf of] s[lt cfPsf xf] . To;f] t
pgL slj / ;dfnf]rs x'g\ . of] ;lxt l;h{gfsf] ?kdf v08sfJo /
;dfnf]rgf u/L pgsf ;ftj6f k':tsx? k|sflzt ePsf 5g\ .
!))sf] ;+Vofdf ljleGg kqklqsfdf cg';GwfgfTds n]vx?;d]t k|sflzt
ePsf 5g\ . lg/Gt/ nflu/xg] ckm\gf] of]Uotf / bIftf lgdf{0fdf lgk'0f
8f=e§/fO{ j+zs} /Tg x'g\ . pgsf] ;flxTo ;fwgf cem pGgtzLn aGg
;sf];\ eGg] sfdgf ub{5' .
@= s[lt k|sfzgsf] /rgfue{ / k"j{sfo{sf] ;txL ljj/0f
nIdLk|;fb b]jsf6f g]kfnL ;flxTosf dxfslj x'g\ . ;Dk"0f{ ljwfdf snd
rn]sf / nueu %)jif{sf] pd]/ kfPsf JolÎfmTj g]kfnL ;flxTo / /fi6«sf
uf}/j x'g\ . !)*cf}+ nIdL hoGtLsf] kfjg cj;/df ;j{k|yd nIdLk|;fbk|lt
xflb{s >4f~hln JoÎfm ub{5' . @)&);fndf Ps hgf cfdf kg]{ b]jsf]6fsf]
;x;| rGb|bz{g rf}/f;L k"hgdf d klg cfdlGqt lyPF . k"j{kl/lrt ldq
s]zj b]jsf]6fHo";Fu o; k':tssf] af/]df h] h:tf] ;+jfb eof] ToxL g}
k':ts k|sfzgsf] cfwf/ aGof] . ;Dk"0f{ b]jsf]6f hfltnfO{ d cfkm"n]
b]jsf]6fs} j+zj[Ifsf] ?kdf lnPsf] 5' . ef}lts hLjgdf dflg;x?sf w]/}
sdfO / u'dfO x'G5g\ . b]jsf]6f aGw' ;dfhn] of] s[lt k|sfzg u/]/ s]jn
xfd|f] k'/miffy{–*% 15
n]vsf] dxÎj a9fPsf] xf]Og cfkm\gf k'vf{sf] ;Ddfg / g]kfnL ;flxTosf]
pGgogdf ;d]t dxÎjk"0f{ of]ubfg k'/ØfPsf] 5 eGg] d]/f] dfGotf 5 .
lrtjgsf b]jsf]6fx? b]zel/s} aGw'x?sf nflu k|]/0ffsf kfq ag]sf 5g\ .
o; k':Tfs k|sfzgsf] ;+of]hg s]zj b]jsf]6f, cWoIf /fdrGb| b]jsf]6f /
s[lt k|sfzgdf dxÎjk"0f{ ;xof]u ug]{ ;xof]uL xftx?df ;':jfYo Pjd\
bL3f{o'sf ;fy} pGglt / k|ultsf] sfdgf ub{5' . nIdLk|;fb b]jsf]6f
-!(^^–@)!^_ g]kfnL ;flxTodf ;j}eGbf a9L kl9Psf / ;dLIff ul/Psf
g]kfnLx?sf] d'6'sf w8\sg x'g\ . l;Ëf] g]kfnL ;flxTo Psflt/ /
b]jsf]6fsf ;Dk"0f{ s[ltx? csf{lt/ /fVg] xf] eg] b]jsf]6fsf s[ltx? g}
u'0ffTds ?kn] a9L jhgbf/ 7xl/G5g\ . pgsf ;f9] b'O{ bh{g v08sfJo,
k'ugk'u Ps bh{g dxfsfJo, ;ftj6f lgaGw–;+u|xx?, cg]sf}
sljtf;+u|xx?, e"ldsf ;dfnf]rgf, syf, pkGof;nufot c;+Vo s[ltx?
k|sflzt 5g\ . slt x/fP, sltnfO{ c?–c?n] cfkm\gf] gfddf 5fk] . of]
;a}sf] n]vfhf]vf g} 5}g . To; a]nfsf] c:tJo:t hLjgz}nLdf pgn] slt
n]Vg ;s]sf x'g\ cfh xfdL cln cln snd rnfpg]x?nfO{ cfZro{
nfU5 . ax'cfoflds JolQmTjsf wgL b]jsf]6fsf] ef}lts hLjgdf s'g}
k|sf/sf] d"Nof°g ePg . pgs} k|]/0ffdf lq=lj=sf] :yfkgf eP/ pRrlzIffsf]
hu a:g' / b]jsf]6fsf] d[To'kl5 dfq d"Nof°g x'g' ;+of]u g} dfGg'kb{5 .
k+lÎfmsf/sf] hfgsf/Ldf cfP cg';f/ !! hgf ljåfg\x?n] pgsf] af/]df
ljBfjfl/lw Ph.d. u/]sf 5g\ . tL JolÎfmTjx?sf] gfddfq pRrf/0f ub{5' .
OGb|ljnf; clwsf/L, s'df/afb'/ hf]zL, dxfb]j cj:yL, 3gZofd g]kfn, b'uf{
cof{n, g]qk|;fb Gof}kfg], /fdgfy cf]emf, /fdk|;fb 1jfnL
-s_, s[i0f/fh clwsf/L, ;~ho /fO{ jfGtjf / wg]Zj/ e§/fO{ d'Vo 5g\ .
o:t} b]jsf]6fnfO{ sfJogfos agfP/ dxfsfJo n]Vg] dxfsljx?df 5ljnfn
pkfWofo, >L xl/ km'Fofn / k"0f{k|sfz g]kfn ofqL k|d'v 5g\ . b]jsf]6fnfO{
pRr:t/df d"Nof°g ug]{ ljb]zL ljåfg\x?df 8f=No"bldnf cufgLgf ?;, 8f=
lzjdËnl;+x ;'dg ef/t, 8f= dfOsnx6 / 8f= P8e/ cf/= ldn/ a]nfot
pNn]Vo /x]sf 5g\ . -b]jsf]6fsf] hGd, sd{ / d[To'nfO{ d"Nof°g ug]{_
8f=js{n] cd]l/sfdf rlr{t 5g\ . b]jsf]6f hGd ztfAbL @)^^df %)hlt
;flxlTos klqsfsf ljz]iff° / Tolt g} pgL;Fu ;DalGwt k':tsx? klg
k|sflzt 5g\ . o:t} nIdLk|;fb b]jsf]6fdfly km'6s/ n]vg / ;dfnf]rgf
sljtf OToflbaf6 d"Nof°g ug]{ n]vssf] ;+Vof !)))eGbf dfly 5 . Pp6}
d'gfdbgdfly %)) hgfeGbf a9L ;dfnf]rsx?n] ;dfnf]rgf u/]sf 5g\ .
tyflk pgsf] JolÎfmTj / s[ltx?nfO{ cfwf/ agfP/ k':ts n]Vg] :jtGq
n]vsx?sf] ;+Vof d]/f] hfgsf/Lcg'';f/ ;f9] b'O{ bh{g hlt 5 . tL ;a}sf]
16 xfd|f] k'/miffy{–*%
gfd o; k|sf/ 5 – lgTo/fh kf08], r"8fdl0f aGw', g/]Gb|/fh k|;fO{, 36/fh
e§/fO{, /fh]Gb| ;'j]bL, df]bgfy k|l>t, b]jL g]kfn, /ljnfn clwsf/L .
OlGb/f k|;fO{, lzj /]UdL, df]xgaxfb'/ sfo:y, x]drGb| kf]v/]n, gf/fo0f
u8\tf}nf, O{Zj/ a/fn, lji0f's'df/ vqL, tf/fsfGt kf08]o, sf]zjk|;fb
pkfWofo, u0f]zaxfb'/ k|;fO{, rGb|]Zj/ b'j], hgsnfn zdf{ d'Vo x'g\ .
ljåQfk"0f{ e"ldsf;lxt b]jsf]6fsf] sfJoofqf k|jlQ / s[lt d"Nof°gnfO{
cfwf/ agfP/ / pRr:t/sf] d"Nof°g ug]{ k|f=8f= jf;'b]j lqkf7L
d"Nof°gstf{s} ?kdf cu| k+lÎfmdf cfpF5g\ .
#= s[ltleqsf] ljifo ;fdu|L
of] k':ts l8dfO ;fOhsf] nueu $)) k[i7sf] df]6fO ePsf] @)&#, !)* cf}+
nIdL hoGtLsf] kfjg cj;/ kf/]/ b]jsf]6f aGw' ;dfh lhNnf zfvf
lrtjgn] k|sflzt u/]sf] 5 . cufl8sf] cfj/0fdf gful/szf:q gfds
k':tsaf6 ;fef/ ul/Psf] dxfsljsf] pHHjn cfs[ltsf] kmf]6f] / kl5Nnf]
cfj/0fdf n]vssf] JolQmut kl/ro ljj/0f 5 . ;dk{0f, k|sfzg,
k|sfzsLo, cWoIfsf] sndaf6, n]vsLo, ljifo–;"rL, kl/lzi6df ;xof]uL
xftx?sf] lrq;lxtsf] ljj/0fdf kRrL; k[i7x? vlr{Psf 5g\ eg] #^%
k[i7df ljifo ;fdu|Lsf] ljZn]if0f / !) k[i7df ;Gbe{ ;fdu|Lx?sf] tYof°nfO{
;dfj]z ul/Psf] 5 . g]kfnL ;flxTosf cd/ ;fws b]jsf]6fk|lt n]vssf]
;dk{0f ePsf] o; s[ltdf k':ts k|sfzgsf k|d'v s]zj b]jsf]6fn] s'g
;Gbe{df k':ts k|sfzg ug{ yflnof] eGg] ljj/0f lbPsf 5g\ . b]jsf]6f aGw'
;dfhsf cWoIf /fdrGb| b]jsf]6fn] ;+:yf :yfkgfsf] p2]Zo, sfo{;ldlt,
k':tsk|sfzgsf] jftfj/0fdf ;xof]uL xftx?sf] gfdf°g;lxt s[t1tf JoÎfm
u/]sf 5g\ . n]vsLoleq 8f=wg]Zj/ e§/fO{åf/f ljBfjfl/lw u|Gysf] ;xfos
;fdu|L;Fu} k':ts n]vgdf ;xof]u ug]{ ldqx? / k|sfzgsf] rfFhf]kfFhf]
ldnfpg] JolÎfmnfO{ s[t1tf JoQm ul/Psf] 5 . To:t} s[ltleqsf kl/R5]b /
v08x?sf] af/]df dGtJo /flVfPsf] 5 . ljifo ;"rLsf zLif{s pkzLif{sx?df
^ k[i7x? vlr{Psf 5g\ .
$= kl/R5]b Ps–b]jsf]6fsf] hLjgL, JolQmTj / s[ltTj
o; v08df cg';Gwfg k|ljlwdf cfwfl/t !^ j6f pkzLif{sx? 5g\ . ljifo
kl/ro b]jsf]6fsfnLg ;dfh / kl/j]zsf] emns lbg', hGd / afNosfnleq
hGd s'08nL, gfd / afn;'ne :jefjsf] rrf{ ug'{, kfl/jfl/s, z}lIfs
cj:yfdf k}t[s kl/j]z, z}lIfs of]Uotf, sljtf r]tgfsf] ljsf; cflb !(&^–
!(();DDfsf] pgsf] hLjgL / z}lIfs ofqfdfly k|sfz kfl/Psf] 5 .
sljtfTds n]vg / k|sfzg klg k"j{jt\ ;donfO{ pj{/ dflgPsf] 5 . o;
xfd|f] k'/miffy{–*% 17
afx]s kfl/jfl/s bfloTj, hfuL/] hLjg / n]vgdf lg/Gt/tf, agf/;sfnLg
b]jsf]6f, ;fdflhs, /fhg}lts ;lqmotf, e|d0f / r]tgflj:tf/, /f]uu|:t
cj:yf / hLjgsf] :j?k, cGTokl5sf ;Ddfg / ;Demgf, b]jsf]6fsf]
sljtfofqf / r/0fljefhg, sljtfofqfsf] kl/k|]Iodf dxfsfJoofqf /
r/0fljefhg, b]jsf]6fsf dxfsfJoofqfsf] ljj]rgf / lgisif{ u/L cg';Gwfg
k|ljlwsf cg]sf} pkzLif{sx?af6 of] k|yd kl/R5]b ;dfkg ePsf] 5 .
b]jsf]6fnfO{ ;a}n] pkof]u u/]sf] t/ ;'ljwf lbg] a]nfdf of] kfun xf] eg]/
;Îffsf dltof/x?n] pk]Iff u/]sf] l:ylt 5 . ;flxTosf/ h:tf] k|=d= ePsf
aL=kL=sf] ljj]sdf klg b]jsf]6fsf ;DaGwdf lasf]{ nfu]sf] 5 . /f]ufqmfGt /
d[To'sf] If0fsf b[ZolrqnfO{ n]vsn] OdfGbfl/tf / j:t'jfbL 9Ëaf6 lrq0f
u/]sf 5g\ . ;du|df of] kl/R5]b hLjgL / sfJoofqfsf] ;du|tf klg xf] .
o;n] k':tssf] %# k[i7 cf]u6]sf] 5 .
%= kl/R5]b b'O{ – ;fdflhs r]tgfdf ;}4flGts cjwf/0ff
o; d"n zLif{sleq !^ j6f pkzLif{sx? 5g\ . of] ljz'4 ;}4flGts /
P]ltxfl;s ljsf;qmdsf] ;dfh r]tgf;fk]If v08 xf] . sltko pkzLif{sx?
Ps cg'R5]bdf / sltko 5 k[i7;Ddsf] cfotgdf nlDaPsf 5g\ . ;dfh
r]tgfsf] sfnv08nfO{ sxL+ ;"rgfd"ns / sxL+ ljZn]if0ffTds ljlw
c+uflnPsf] 5 . tL pkzLif{sx?df ljifo kl/ro ;dfh zAbsf] Jo'Tklt /
cy{, ;dfhzAbsf] sf]zLo cy{, tfTko{ut cy{, ljljw cy{, ;fdflhs
r]tgfsf] kl/ro ;ffdflhs r]tgfsf] :j?k, dfS;{jfbL ;f}Gbo{ zf:qLo /
cWofTdjfbL tyf ;dfhjfbL r]tgf u/L !% k|sf/sf] gfdfjnL lbb} ljj]Ro
^j6f dxfsfJosf] ljZn]if0fLo cfwf/ klg oxL dflgPsf] 5 . ;flxTodf
;fdflhs r]tgfsf] ljsf;, kfZrfTo dxfsfJodf ;fdflhs r]tgf, k"jL{o
dxfsfJodf ;fdflhs r]tgf, g]kfnL ;flxTodf ;fdflhs r]tgf, k|fylds
sfn, dfWolds sfn, cfw'lgs sfn, g]kfnL dxfsfJosf] k[i7e"ld / k/Dk/f,
lgisif{ u/L of] v08 ;dfkg ePsf] 5 . ;du|df b]jsf]6fsf sfJo s[ltdf
;fdflhs r]tgfsf] ?kfGt/0f s;/L ePsf] 5 eGg] s'/fdf n]vssf] uxg /
ljåQfk"0f{ ax; ePsf] 5 . ljifo;"rL / leqL efudf ;d]t cg';Gwfgsf]
ljlw / k4ltcg';f/sf pk–zLif{sx? /flvPsf 5g\ .
^= kl/R5]b tLg – zfs'Gtn dxfsfJo
o; dxfsfJoleq cf/Deb]lv lgisif{;Ddsf !^ j6f pkzLif{sx? 5g\ .
ljifo kl/rodf o; dxfsfJosf] ;+lIfKt vfsf 5 eg] bf];|f] pkzLif{sdf o;
s[ltsf] /rgfue{ n]vssf] e"ldsf, o;sf ;u{, k[i7, Znf]s;+Vof, ;dfh
18 xfd|f] k'/miffy{–*%
r]tgfsf ;Gbe{x?dfly k|sfz kl/Psf] 5 . g]kfnL dxfsfJo k/Dk/fdf g}
k|yd / df}lns dxfsfJosf ?kdf o;sf] hGd ePsf] 5 . 8]9 k[i7sf]
dxfsljsf] e"lesf g} ljBfjfl/lw Ph.d. sf] ;fdu|L aGg] vfnsf 5g\ .
g]=ef=k|=;=df= hfuL/] x'Fbf tLg dlxgfsf] km';{tsf] ;dodf /lrg', lj:tf/nfO{ g}
u'0f / cju'0fsf] k"jf{wf/ dfGg', slj cfkm}n] tLg dlxgfsf] /rgf / tLg
jif{sf] k9fO egL d"Nof°g ug'{, ljB't\ ultdf bf}l8Psf] n]vgL x'g' / o;
dxfsfJonfO{ euL/ysf] uËf;Fu t'ngf ug'{ h:tf ljz]iftf o;df 5g\ .
Ænf]slk|otf 6f9} hfcf];\ a'em]/ kl9lbg] dfG5] cf}+nf]df uGg kfP sfkmL 5 .æ
eGg] sygdf sljsf] :jLs[lt b]lvG5 . sljsf] cledtcg'';f/ of] dxfsfJo
k"0f{ gu/L ef/L la;fOPsf] k|tLt x'G5 . @ k+ltmb]lv ^) k+ltm;Ddsf Znf]s
/xg', #&! k[i7sf] cfotgdf !(#% Znf]s / !) xhf/ k+ltmx? ljBdfg
5g\ . dxfsljn] k"jL{o ;Eotfsf] o'u, ;do / ;dfhsf] ;+j]bgfnfO{ tkf]jg
;Eotf, Clifdfgj / dfgj;dfhsf] ljj]rgf u/]sf 5g\ . dxfsfJodf k|If]lkt
!% k|sf/sf r]tgfx?nfO{ uDeL/tfk"j{s ljZn]if0f ug]{ sfo{ ePsf] 5 . tL
r]tgfx?dWo] cfif{sfnLg, P]ltxfl;s, ;fdflhs, ;fF:s[lts, /fhg}lts,
bfz{lgs, Goflos, g}lts, /fli6«o, cfly{s, gf/LjfbL, k|0fo, k|s[ltjfbL
/x:ojfbL, o'uLg laDa, ljb|f]x / qmflGtr]tgf, ;f}Gbo{r]tgf / lgisif{ u/L
ljljw r]tgfx?sf] ljZn]if0ffTds ljj]rgfsf] qmddf o; u|Gysf !)# b]lv
!%@ k[i7;Dd u/L $( k[i7x? vlr{Psf 5g\ . k|:t't dxfsfJonfO{ sfnhoL
/ hLjgjfbL dxfsfJosf ?kdf lnOPsf] 5 .
&= kl/R5]b rf/ – ;'nf]rgf dxfsfJo
o; kl/R5]bdf klg kmd'{nfa4 ;qj6f pkzLif{sx? 5g\ . ljifo kl/ro
;"qfTds ePsf] / dxfsfJonfO{ s;/L ljj]rgf ul/Psf] 5 eGg] ;+s]t
lbOPsf] 5 . ;'nf]rgf dxfsfJo zLif{sdf o; s[ltsf] l;h{g k|lsofdf
b]jsf]6f g]=ef=k|=;=sf] hfuL/] / k'is/ ;dz]/;Fusf] cf]7] hjfkmx?df cfwfl/t
;+jfb, !) lbg] dxfsfJo n]lvlbg] ;+sNk, zfs'Gtn dxfsfJonfO{ g]kfnL
;flxTodf bfg lbP/ dfq gk'uL ;'nf]rgfnfO{ bfgk|lti7fsf] :j?k lbg' k/]sf]
lgolt, Jof; / u0f]zsf] z}nL tyf dxfef/tLo tl/sf ckgfP/ n]lvPsf]
k|;Ë pNn]v 5 . !% ;u{ !)$% Znf]s ;+Vof sljtfTds gf6ssf/ jf
kBfTds pkGof;sf/ aGg'k/]sf] cfTd:jLs[lt, sljtfsf k+lÎfmx?
-xjfOhxfh_ h'4 ;8ssf] df]6/ b}l8/x]sf] ultdf JoÎfm ePsf
cleJolÎfm;Fu}, kRrL; jif{sf] sfJo;fwgf / sljtfdf g} 306f}+ ax; ug]{ ;Sg]
r'gf}tL;d]t lbOPsf] 5 . ;fdflhs r]tgfsf] ;Gbe{nfO{ ljj]rgf ub}{
cfif{sfnLg r]tgf, P]ltxfl;s r]tgf, ;fdflhs ;+/rgfleq s=v=u=3= u/L
ju{sf cfwf/df pRr, dWod, lgDg, pd]/ jf k':tfsf cfwf/df k'/fgf] / gofF
xfd|f] k'/miffy{–*% 19
k':tfsf] ;dfh, O{Zj/Lo cf:yfsf] cfwf/df cfl:ts / gfl:ts, ;fdflhs
lrGtg / r]tgfsf] cfwf/df k/Dk/fut ;fdGtL ;dfh, gofF / ;'wf/jfbL
;dfh eg]/ juL{s/0f ul/Psf] 5 . of] ;Fu} ;fF:s[lts r]tgf, /fhg}lts
r]tgf, bfz{lgs r]tgf, Goflos r]tgf, /fhg}lts r]tgf, cfly{s r]tgf, gf/L
r]tgf, k|0fo r]tgf, k|s[tjfbL /x:ojfbL r]tgf, o'uLg laDa, ljb|f]x / qmflGt
r]tgf, ;f}Gbo{ r]tgf / lgisif{ u/L o; dxfsfJosf] ljZn]if0fdf dfq $&
k[i7x? vlr{Psf 5g\ . ljåQfk"0f{ / k|v/ cleJolÎfm, j:t'jfbL ljZn]if0f
o;sf] k|flKt xf] .
*= kl/R5]b kf“r – dxf/f0ff k|tfk dxfsfJo
o; dxfsfJosf] ljZn]if0fdf !* j6f pkzLif{sx? /x]sf 5g\ . dxfsfJosf]
kl/ro;Fu} o;sf] syfj:t', Oltxf;, ;+:s[lt, gLlt, Gofo, /fli6«otf,
o'u;Gbe{ / ;f}Gbo{lrGtgdf s]lGb|t /xL ;fdflhs r]tgfsf !% j6f
pkzLif{s / Pp6f lgisif{ /x]sf] 5 . dxf/f0ff k|tfk dxfsfJo zLif{sdf
/rgfsfnsf] ptf/ r9fj, g]kfnL ;dfhsf] /fk / tfk;Fu hf]l8Psf] 5 .
ef/tLo jL/ dxfk'/mif !& cf}+ ztfAbLsf d]jf8 g/]zsf] /fli6«o :jtGqtf,
:jfwLgtf lxGb" wd{ / ;F:s[lt, z"/tf, jL/tf, :j/fli6«o k|]dsf] r]tgfnfO{
o;df ljj]rgf ul/Psf] 5 . o;sf] k|yd k|sfzg @)@$ df x'Fbf !^ ;u{
jfl0f{s / dflqs 5Gbsf ^(# Znf]s ;+Vof ePsf] dWod :t/sf] dxfsfJo
elgPsf] 5 . dxf/f0ff k|tfksf] jL/ufyfnfO{ slj b]jsf]6fn] g]kfnL
;fdfhcg'?k ;dsfnLg o'u, ;do, ;dfh, /fli6«o cGt/f{li6«o ;Gbe{ /
g]kfnL hgqmflGtsf] k'gtfh{uLs/0fsf ;fy /fli6«o :jtGqtf, :jfledfg /
cfTd;Ddfgn] pRr efjgfnfO{ g]kfnL hgtfdf qmflGt / ljb|f]xsf] r]tgf
;Dk|]if0f ug{df b]jsf]6f ;kmn 5g\ eGg] s'/fdf n]]vsf] cledt 5 . csj/
/ dxf/f0ff k|tfksf] ;+3if{ / o'4x?sf] ufyf syfnfO{ k|tLsfTds ?kaf6
/f0ffzf;g / g]kfnL hgtfsf] dd{;Fu hf]l8Psf] 5 . ;fdflhs r]tgfsf]
b[li6n] cGo dxfsfJosf] h:t} cfif{sfnLg, P]ltxfl;s, ;fF:s[lts, ;fdflhs
;+/rgf, /fhg}lts, bfz{lgs, Goflos, g}lts, /fli6«o cfly{s, gf/L k|0fo,
k|s[ltjfbL /x:osf/L, o'uLg laDa ljb|f]x / qmflGt;f}Gbo{ cflb r]tgfsf
kIfx?sf] ljZn]if0f ub}{ lgisif{df b]jsf]6fsf] /fi6«af]wL, ;dfhaf]wL r]tgf /
:jtGqtfsf] cfTd;Ddfgk"0f{ cl:tTjsf] r]tgfnfO{ pTsif{df k'/Øfpg] sfo{ o;
dxfsfJoaf6 ePsf] 5 . dxfsfJosf] ljZn]if0fdf $! k[i7x? pkof]u ul/Psf
5g\ .
(= kl/R5]b 5 –jgs';'d dxfsfJo
o; dxfsfJonfO{ k/Dk/fut h:t} zfs'Gtn / ;'nf]rgfsf] k|sfzg sfo{df
b]jsf]6fdf dxfsfJo n]vgsf] h'g Hjf/ef6f cfof] To;}sf] pkhsf ?kdf
20 xfd|f] k'/miffy{–*%
o;nfO{ lng ;lsG5 . @)@% ;fndf ;f=emf=k|=af6 k|sflzt x'g', dWod:t/sf]
!) ;u{ / ^(@ Znf]s ;+Vof jfl0f{s / dflqs 5Gb sfod ul/g',
nf]ssyfsf] cfef; ldNg] syfj:t' lng', gflosf jgs';'dsf] gfdaf6
gfds/0f ug'{, nfj0o gu/Lsf /fhf dx]Gb|, o'j/fh g/]Gb|, dGqL ljs6fIf,
5f]/L k|ltefsf] ljifo ;fdu|Ldf syfj:t' /xg', sljn] o'uhLjg, ;dfh, ;do
/fhg}lts jftfj/0f zlÎfm / ;Îffsf] if8oGqdf nfUg] /0ffsfnLg kl/j]z
lrq0fsf] emns lbg' OToflb ;fdu|L o;df 5g\ . of] ;Fu} k|s[lt lrq0f,
k|fs[lts jftfj/0f, k|s[lt;Fusf] sljsf] ;dk{0f efj, k|fs[lts ;f}Gbo{ /
dfgjLo ;Da4tfnfO{ k|fyldstf lbOPsf] 5 . /fli6«o :t/df k|hftflGqs
jftfj/0fsf] l;h{gf ug'{ / cGt/f{li6«o :t/df b'O{ ljZj dxfo'4af6 cfqmfGt
;+;f/nfO{ zflGt, ;b\efj / dfgjtfsf] ;Gb]z lbg'sf ;fy} dfgjtfjfbL,
:jR5GbtfjfbL r]tgf JoÎfm ug'{df of] dxfsfJo ;kmn dflgPsf] 5 .
dxfsfJosf] ljZn]if0fsf qmddf !& j6f pkzLif{sx? 5g\ . cGo
dxfsfJox? h:t} ljifo, kl/ro;Fu} jgs';'d dxfsfJonfO{ klg ljljw
r]tgfsf k|sf/x?df ljj]rgf ul/Psf] 5 . h;df cfif{sfnLg, P]ltxfl;s,
;fdflhs ;+/rgf, ;fF:s[lts, /fhg}lts, Goflos, g}lts, /fli6«o, cfly{s,
gf/L r]tgf, k|0fo r]tgf, k|s[ltjfbL /x:ojfbL, o'uLg laDa, ljb|f]x / qmflGt
;f}Gbo{, r]tgfx?sf] ljZn]if0f;Fu} lgisif{df k|s[lt lrq0f / bGTo syfsf]
cf8af6 /f0ffsfnLg b/afl/of lqmofsnfk, g]kfnL /fli6«o /fhgLltsf
lrqx?sf] k|ltlaDanfO{ ;d]t ;fdflhs r]tgfsf] ?kdf ljZn]if0f ul/Psf]
5 . jgs';'d dxfsfJosf] ljj]rgfsf qmddf o; u|Gysf #^ k[i7x?df
;dLIffTds cleJolÎfm sfod /x]sf] 5 .
!)= kl/R5]b ;ft – k[YjL/fh rf}xfg dxfsfJo
o; dxfsfJonfO{ !* j6f pkzLif{sx?df ljj]rgf ul/Psf] 5 . @))# sf]
cf;kf; /lrPsf] cg'dfg ul/Psf] 5 . @)$( ;fndf dfq cfP/ k|sflzt
ul/Psf] b]lvG5 . d'gfdbgs} em\ofp/] 5Gb Go"gtd @ k+ltmb]lv clwstd
&* k+ltm;Ddsf !*$ k[i7sf] df]6fO @! ;u{sf] afXosn]j/ b]lvG5 . o;
dxfsfJoleq dWosfnLg ef/tLo Oltxf;df 3l6t 36gf k|an x'g', k[YjL/fh
rf}xfg;Fu ;Da4 jL/tf k|]d / wd{ufyfsf] ?kdf dxfsfJo k|:t't x'g',
ef/tLo /fHox?sf] Ifof]Gd'v k|j[lÎf, cfk;L snx, ctLtsf] lxGb" ;Eotf /
;F:s[ltnfO{ bogLo cj:yfdf u'hF|b} uPsf] 36gfnfO{ lrq0f ug''{, k[YjL/fhsf]
jL/tf, k/fqmd, w}o{, o'4 sf}zn, z:qf:q kl/rfngsf] ;fdYo{sf ;fy} ;To,
Gofo, wd{ tyf /fli6«otfk|ltsf] cfsif{0f / cl:tTjnfO{ klg dxfsfJoleq
ljj]rgfsf] ljoif agfOPsf] 5 . ef/tLo /fhfx? ;'/f, ;'Gb/Lsf] cf8df
ljnf;L hLjg JotLt u/L cfk;L zq'tfdf s]lGb|t ePsf] l:yltsf aLr

xfd|f] k'/miffy{–*% 21
d'xDdb uf]/L / uhgLn] yf]/} ;]gfsf] e/df ;f]dgfy cfqmd0f u/]sf] ;Gbe{
s]nfOPsf] 5 . d'l:nd / k[YjL/fhsf] o'4x?df cfkm\gf] 6fpsf] sfl6P klg
wd{o'4df ePsf] d[To'nfO{ uf}/jsf] af]w u/L dxfsfJonfO{ k"0f{tf lbPsf] 5 .
o;sf ;fy} k|tLsfTds ?kaf6 @))@–# ;fnlt/sf] ef/tLo :jtGqtf ;+u|fd,
g]kfnLx?sf] /f0ffsfnaf6 d'lÎfm lng] k|of;sf] ;Gbe{, P]ltxfl;s jL/x?sf]
alnbfgLk"0f{ jL/ufyfnfO{ dxfsfJodf lrq0f ug'{, ;To, wd{, /fli6«otf,
:jtGqtf, k|]d, s?0ff dfgjtf cflb r]tgfnfO{ nf]snosf dfWodaf6 @!
;u{sf] aLrdf g]kfnL kg emNsfpg', /fli6«o r]tgf / :jtGqtsf] efjgfnfO{
pRr k|fyldstf lbg', slj b]jsf]6fn] :jR5Gbtf / ;f}Gbo{ r]tgfsf
:j/x?nfO{ k|v/ ?kdf ;d]6g' o; dxfsfJosf] klxrfg xf] . o;}u/L
k"j{jtL{ dxfsfJox?sf] ljZn]if0f ul/P h:t} o;sf] klg cfif{sfnLg,
P]ltxfl;s, ;fdflhs, ;fF:s[lts, /fhg}lts, bfz{lgs, Goflos, g}lts,
/fli6«o, cfly{s, gf/L, k|0fo, k|s[ltjfbL / /x:ojfbL, o'uLg laDa ljb|f]x /
qmflGt, ;f}Gbo{ / lgisif{ u/L ljljw zLif{sdf o; dxfsfJosf] ljj]rgf
ul/Psf] 5 . cufl8sf] h:t} k[YjL/fh rf}xfg sfJodf klg k|ljlw c+uflnPsf]
5 . dxfsfJosf] ljZn]if0f / d"Nof°gdf @&* b]lv #!# hDdf #^ k[i7x?
vlr{Psf 5g\ .
!!= kl/R5]b cf7 – k|ldy; dxfsfJo
o; kl/R5]bdf ljj]rgLo s[ltleq !* j6f pkzLif{x? 5g\ eg] ljifo
kl/rodf ljifonfO{ ;+s]t ul/Psf] 5 . k|ldy; dxfsfJoofqfsf] pQ/fw{
@)!) sf] cf;kf; /rgf ul/Psf] xf] eg] @)@*;fndf cfP/ o;sf] k|yd
k|sfzg x'g k'Uof] . u|Ls k'/fsyfsf] dfgjtfjfbL of] ;+3if{zLn kfqnfO{
ldys agfP/ ljZj ;flxTodf w]/} k[i7x? el/Psf 5g\ . of] dxfsfJo cGo
dxfsfJo em}+ geO{ n]vg, k'gn]{vg, cf+lzs n]vg, kl/:s/0f / k"0f{ ck"0f{sf
aLr cGTo ePsf] 5 . dxfsljn] k|z:t df}lnstfsf ;fy 9fn]/ o;sf]
/rgf u/]sf 5g\ . k|ldy; zAbsf] pRrf/0fdf ljljwtf 5, u|L;]nL b'MvfGt
gf6ssf/ Pl:sn;, :jR5GbtfjfbL c+u|]hL slj z]nL / jfO/g, hd{g slj
u]6] x'Fb} ljsl;t ePsf]] 5 . ;F:s[tsf] clUg b08 zAb;Fu efiffj}1flgs
;|i6fx?n] ;r]t / hfu?s, ;+3if{zLn, ljb|f]xL, lh1f;', lrGtgzLn,
:jtGqtfk]|dL, cu|ufdL r]tgfsf] ;+jfxs, gjLg d"Nosf] vf]hL cflb k|tLssf
?kdf cYof{OPsf] kfOG5 . OGb|]0fLsfnLg kl/is[t sfJo r]tgf d'vl/t x'g',
Go"gtd # k+ltmb]lv clwstd #* k+ltm;Ddsf] cleJoltmdf sfod x'g', !@%
k[i7, $#) Znf]s u'R5s / $)(@ k+ltm ;+Vof /xg' pÎf/fw{sfnLg ;fdflhs
r]tgfsf] ;+qmd0fsfnLg kl/j]zleqaf6} d'lÎfm :jtGqtf, qmflGt, ljb|f]x,
dfgjLo hLjg d"Nosf aLr b]jsf]6fn] kl/is[t ljåQfk"0f{ cleJolÎfmdf /rgf
22 xfd|f] k'/miffy{–*%
u/]sf] uBnosf] o; s[ltn] k"0f{tf kfPsf] 5 . k|:t't dxfsfJosf] gfos
k|ldy;sf dfWodaf6 ;+;f/sf] s'g} klg b]z / ;dfh;Gbe{sf
ljifo;fdu|Lx? o;df cfpg] vfnsf 5g\ . ljZjhgLg / ;fj{sfnLg ?kdf
a'em\g / dgg ug{ ;lsg] x'Fbf dxfslj b]jsf]6fn] g]kfnL /fli6«o kl/j]zsf
;fy ljZjJofkL r]tgf / dfgjtfjfbL zfZjt bfz{lgs b[li6sf]0f o;df JoÎfm
u/]sf 5g\ . cufl8sf dxfsfJosf] ljZn]if0fLo k4lt o;df klg cjnDag
ul/Psf] 5 . cfif{sfnLg P]ltxfl;s, ;fdflhs, ;fF:s[lts, /fhg}lts,
bfz{lgs, Goflos, g}lts, /fli6«o, gf/L, k|0fo, k|s[ltjfbL /x:ojfbL, o'uLg,
laDa ljb|f]x / qmflGt;f}Gbo{, r]tgfx?sf] ljZn]if0fkZrft\ lgisif{df dxfslj
cfkm} k|ldy; ag]/ b]vfkg]{ ;f}Gbo{r]tgf k|v/?kdf JoÎfm ePsf] 5 .
dxfsfJosf] ljj]rgfdf $& k[i7x? vlr{Psf 5g\ .
!@= kl/R5]b gf}+ – pk;+xf/ tyf lgisif{
of] kl/R5]b nueu kfFr k[i7df 5 . b]jsf]6fsf dxfsfJodf ;fdflhs
r]tgfsf] k|flKt ;Dk"0f{ dxfsfJox?sf zlÎfm / ;Ldf cyf{t\ ;an / b'a{n
kIfdflysf] ljZn]if0f 5 eg] lgisif{df k"jf{w{sf] zfs'Gtn / pÎf/fw{sf] k|ldy;
elgPsf] 5 . ;fdflhs r]tgfsf] ;Dk"0f{ kIfnfO{ s]nfpFbf k"jL{o cfif{
;Eotfsf] hLjGt / HjnGt lrq0fsf ;fy} sljtfsf] af9L / cfFwLsf ?kdf
zfs'Gtn b]lvg', cleJolÎfm snfsf] k|v/tf, dfgjjfbsf] pRrtd ljb|f]x,
qmflGt / ;+3if{af6 k|fKt pHHjn dfgj;Eotfsf] lbzf lgb]{zg ug]{
pÎf/fw{sfnLg ofqfsf] r"8fGt ;f}4flGts k"jf{wf/sf ;fy ^ j6f
dxfsfJox?df #^% k[i7sf] cfotg /x]sf] 5 . of] u|Gy tof/ ug{sf nflu
!@* j6f k':ts tyf kq–klqsfsf] pkof]u ul/Psf] 5 . h;df g]kfnL,
lxGbL, c+u|]hL / ;F:s[t efiffsf k':tsx? pkof]u u/]/ k"0f{ cg'';Gwfg
k4ltsf ;fy o; ;dfnf]rgf u|GynfO{ k"0f{tf lbOPsf] 5 . k':ts
k|sfzgdf dxÎjk"0f{ of]ubfg k'/Øfpg] b]jsf]6f aGw'sf ;xof]uL xftx?sf]
gfd, 7]ufgf / lrq !) k|sf/sf 5g\ eg] >]i7, vgfn, jfUn] / uf}td
kl/jf/sf rf/ u/L k':tssf] cGTodf !$ j6f /+uLg lrqx?, gfd / 7]ufgf
/x]sf 5g\ . s[ltdf dxfslj b]jsf]6f, b]jsf]6f j+zsf dfq geO{ ;Dk"0f{
g]kfnLx?sf] /fli6«o uf}/j x'g\ eGg] ;Gb]z lbg vf]lhPsf] 5 . n]vs 8f=
wg]Zj/ e6§/fO{sf] ljåQf / s]zj tyf /fdrGb| b]jsf]6f;lxt b]jsf]6f
aGw';dfh lrtjgn] of] k':ts k|sfzg u/L g]kfnL ;flxTodf gofF O6f yKg]
sfd u/]sf 5g\ . of];Fu ;DalGwt ;a} JolQmTj wGojfbsf kfq ag]sf 5g\ .
:t/Lo sfuh, z'4 5kfO, kl/is[t cleJolÎfm, cfsif{s cfj/0fn] s[ltsf]
ul/df a9fPsf] 5 .
)))
xfd|f] k'/miffy{–*% 23
slj k+= eLdsfGt kGyL / pxfFsf]
of]u;fwgf
 8f = e]if/fh cof{n
g]kfn ;+:s[t ljZjljBfno
jfNdLls ljBfkL7
sf7df8f}+
kf}/fl0fs ljifoj:t'df cfwfl/t hublDasfj}ejd\ / hubLZj/j}ejd\ b'O{
dxfsfJosf n]vs :juL{o slj k+= eLdsfGt kGyLsf] clehge"ld -k'Vof}{nL
3/_ u'NdL lhNnfsf] w'/sf]6 jfUnf a8frf}/ eGg] ufpFdf 5 . pÎfm b'O{
dxfsfJosf cltl/Îfm pxfFsf] ljljw ljifosf sljtfx?sf] ;+u|x
ÚljljwkBfjlnMÚ gfds csf]{ Pp6f s[lt klg @)%& ;fndf k|sflzt ePsf]
5 . clxn] ToxL ljljwkBfjlndf k|sflzt pxfFsf sljtfx?sf cfwf/df
pxfFsf] Úof]u;fwgf Ús:tf] lyof] eGg] ljifonfO{ dfq of] ;fgf] n]vdf b]vfpg
vf]lhPsf] 5 .
slj k+= eLdsfGt kGyL eÎfmslj / eb|JolÎfm x'g'x'GYof] . pxfFnfO{ lrgfpgsf
nflu of]eGbf w]/} n]lv/xg knf{ h:tf] nfUb}g . pxfFsf b'O{ dxfsfJosf]
ljifoj:t' g} b]jLb]jtfsf] elÎfm ePsf] x'gfn] pxfFnfO{ eÎfmslj eGg s'g}
c;lhnf] dfGg'kg]{ 5}g . ÚljljwkBfjlnMÚ leq klg pxfFsf w]/}h;f] sljtfx?
elÎfm ljifodf g} n]lvPsf 5g\ eGbf cTo'lQm x'g]5}g .Ú :tjflTdsfkBfjlnÚ
eg] k|s/0fcGtu{t –
!= dËnfr/0f, @= O{Zj/k|fy{gf,
#= cg]sljwk|fy{gf, $= zfnu|fdlznfi6sd\,
%= ;/:jtL:tf]qd\, ^= jfUjtL:tf]qd\,
&= nIdLk|fy{gf, *= elÎfmljifoM,
(= elÎfmul/df
h:tf zLif{sx?df ljeflht ;a} sljtfx?n] d"ntM elÎfmnfO{ ljifoj:t'
agfPsf 5g\ eGg] ;xh} a'lemG5 .
oLdWo] kl5Nnf b'O{ zLif{sx? ÚelÎfmljifoMÚ tyf ÚelÎfmul/df Ú leqsf 5'§f5'§}
b'O{ Znf]snfO{ oxfF p4/0f ug'{ k|f;lËs b]lvG5 . h:t} –
24 xfd|f] k'/miffy{–*%
æj]b+ j]b g sd{ d] g ;'s[t+ df+;flGgj[Îf+ g df+
dLdf+;f >ot] g ts{kbjL+ dGb1dfgGbo]t\ .
of]uf]˜Kol:y/dfg;+ g ;xt] bfGt+ g j]bfGtjfs\
;f+Vo+ VofTou'0f+ g lsGt' ;/;f elÎfmd{df˜˜:tf+ x/f} .. Æ
-elÎfmljifo !@_
uf]kL elÎfmdj0f{oR5'tjtLij}tf;' s[i0fflGts]
elÎfmTjfledlth{ufd ulntf tf;f~r kfgLotfd\ .
t:dfb\ uj{snf+ ljxfo dg'h}e{lÎfmM k/]z] x/f}
st{Jof tt Pj lgj[{lt/n+ of]ufbof] b'is/fM . .
-elÎfmul/df (_
oL b'O{ sljtfcGtu{t klxnf] sljtfsf] t];|f] kfpsf] k"jf{w{df …of]uf]˜
Kol:y/dfg'';+ g ;xt]Ú eGg] jfSo / bf];|f] sljtfsf] rf}yf] kfpsf] pÎf/fw{df
…of]ufbof] b'is/fMÚ eGg] jfSo k/]sf 5g\ . oLdWo] klxnf]df pxfFn] …lrÎfr~rn
ePsf]n] dnfO{ of]un] ;xGgÚ eGg] cy{ / bf];|f]df …of]ux? ug{ ufx|f] 5Ú eGg]
cy{df atfpg'ePsf] 5 . of]ufEof; lqmofsf] k|f/lDes r/0fdf pxfFn] To;f]
eGg' / of]ufEof; ug{ ufx|f] nfUg' cToGt :jfefljs b]lvg cfpF5 . ;fy}
of]ufEof; lqmof ug{kl§ nfUg'ePsf] /x]5 eGg] oyfy{ s'/f klg pQm b'O{
sljtfdf p4[t jfSox?af6 a'‰g ;lsG5 . ca of]u s] xf] < eGg] s'/flt/
klg yf]/} ljrf/ ug'{ /fd|f] xf]nf . …o'lh/\ of]u]Ú eGg] wft'af6 ag]sf] of]u
zAbsf k|;Ëcg';f/ cg]s cy{x? a'lemg] eP klg of]uzf:qsf of]u;fwgfsf
k|;Ëdf eg] hLjfTdfsf] k/dfTdf;Fu ldng x'G5 / ;fy} of]u;fwgf ubf{ ug'{
kg]{ of]ufEof;lqmofsf cf7} c+ux? -cf;g, k|f0ffofd, d'b|fEof;, k|Tofxf/,
if6\sd{, Wofg, wf/0ff, ;dflw_ nfO{ klg …of]uÚ zAbn] a'emfpF5 . vf; u/L
pÎfm lqmofx?sf] cEof;af6 lrÎfsf j[lQ -Jofkf/_x?nfO{ lgolGqt ug{;Sg'
g} …of]ulZrQj[lQlg/f]wMÚ eGg] of]u;"qsf] cfzo /x]sf] b]lvG5 . o;} ;Gb{edf
g} slj k+= eLdsfGt kGyLn] k|of]u ug'{ePsf] …of]ufbof] b'is/fMÚ eGg] jfSosf]
cy{n] d]n vfPsf] 5 h:tf] nfUb5 .
o; ;+u|xsf] …cfTds]lGb|tf kBfjlnMÚ k|s/0fcGtu{t slj k+= eLdsfGt
kGyLåf/f …:yfgkl/roMÚ eGg] zLif{sdf k|f}9 kfl08Tok""0f{ z}nLdf n]lvPsf !)
Znf]s sljtfx?n] cfkm\g} ufpF3/df pxfF /xFbfsf] oyfy{ j:t'l:yltnfO{
k|:t't u/]sf 5g\ . tLdWo] gjf}+ sljtfnfO{ ljrf/ ubf{ –
…pTyfof;"lGgoDofx/x/mifl; of] a|XdlrÎff+ ljwÎf]Ú
k|ftM;Tsd{leM :j}/g'dltljlxt}Jo]{lt o:o}sofdM .
dWofXg] zf:qlrGtf hgs[tjrgk|Zgz°f;dflwM
;fo+ ;GWoflbrof{ tbg' r zog+ sf] g tfb[s\ ;'vL :oft\ ..(..
xfd|f] k'/miffy{–*% 25
o; sljtfsf] klxnf] kfpdf plNnlvt jfSoaf6 pxfFn] laxfg} p7]/
l:y/f;gdf a;L k|f0ffofd cEof;sf ;fy} k|0fj dGqfIf/fTds a|XdlrGtg ug'{
x'GYof] eGg] :jfg'ej :ki6} b]lvG5 . To;sf ;fy} laxfgsf] ;do :gfg, hk,
lkt[tk{0f, b]jk"hg, alnj}Zjb]j Pj+ kf7 cflb ;Tsd{ ubf{ laTbYof], lbpF;sf]
;do zf:qlrGtg Pj+ 3/df zf:qLo ljifodf ;f]Wg cfPsf dflg;x?sf]
z°f ;dfwfgk"j{s pÎf/ lb+bf laTbYof] / ;fFemsf] ;do ;GWoflb sd{ ubf{
laTbYof] . o;/L ;do latfpg kfPsf]df pxfFnfO{ ;'vsf] cg'ej x'GYof] eGg]
s'/f klg pÎfm sljtfaf6 :ki6 x'G5 .
To;}u/L o; k|sf/0fleqsf] …ljlw;+If]kMÚ zLif{scGtu{t ljåÎffk"0f{ z}nLdf
n]lvPsf !# Znf]s sljtfx?sf] kf7sx?nfO{ ;bfrf/lgi7 e}
st{Jokfngsf] lgb]{z u/]sf 5g\ . o; sljtfnfO{ pxfFn] hLjgsf] 5fofFlrq
jf pxfFn] 5f]/fx?nfO{ ug'{ePsf] …st{Jof]kb]zÚ xf] eGbf cem ;'xfpFbf] x'G5
h:tf] nfUb5 . o;} sljtfsf] P3f/f}+ Znf]sn] pxfFsf] dg of]u;fwgfdf
;+nUg lyof] eGg] s'/fnfO{ 5n{Ë kf/]sf] 5 . h:t} –
Æk|f0ffg\ ;"of{rGb|of]Mzf]wo]yfM sl~rTsfn+ s'Des] /f]wo]yfM .
gf8L+ d"nfÎffn'uf+ ;fwo]yf hLjGd'Îfmf]˜tLTo nf]s+ /d]yfM . æ
o; sljtfaf6 pxfFn] k|f0fofd lqmofsf] cEof; ug'{ePsf] / ;'if'D0ff gf8L
;fwg u/L s'08lngL zlÎfmnfO{ dfly p7fpg'ePsf] af]w x'G5 .
To:t} o; sljtf;+u|xsf] …bfz{lgsL kBfjlnMÚ k|s/0fcGtu{t …lrÎfr]tgfÚ
zLif{sdf klg cToGt} k|f}9 kfl08Tok""0f{ bfz{lgs z}nLdf n]lvPsf !& Znf]s
sljtfx?åf/f pxfFn] hLjfTdf;Fu Psfsf/ geO{ aflx/L OlGb|osf ljifo?k
k|k~rdf /dfpg vf]Hg] cfkm\gf] lrÎfnfO{ /fd|/L ;r]t agfpFb} Åboleq /x]sf]
hLjfTdf;+u ldn]/ lzjdo a|XdtTTjdf ldNbf cd[t vfg kfpg] s'/f ;+emfpg'
ePsf] 5 . h:t} –
/] Û dlRrÎf Û bz}lGb|o}/lk w[t+ s0ff{lIfgf;flbs+
tb\åf/f alxl/lGb|ofy{ljifofg\ e'~hGt' zAbflbsfg\
Tj+ TjGtÅ{lb jt{;]˜gj/t+ s0ff{BefjfRr ls+
j]b}M k|f]ÎfmdrIf'l/TolwÅb+ a|Xdfd[t+ g]R5l; <
-Znf]s % lrÎfr]tgf_
o;/L pÎfm sljtfdf k|:t't ul/Psf s'/fx? / oyfy{ hLjgdf klg pxfFsf]
aflx/L ljifosf k|k~rdf b]lvPsf] c;+nUgtf, lg:k[xtf, lgnf]{e Pj+ zflGt /
;Gtf]ifaf6 klg oL cfkm\g} cg'ejl;4 s'/fx? x'g\ eg] ;xh} ljZjf; ug{
26 xfd|f] k'/miffy{–*%
;lsG5 . To:t} o; zLif{sleqsf] csf]{ sljtfaf6 pxfFn] lrÎfnfO{ cfkm"leq}
lgoGq0f u/]/ 7"nf] cfgGbsf] ;fu/df 8'afpg] ug'{x'GYof] eGg] yfxf kfpg
;lsG5 . h:t} –
…/] dlRrÎfrsf]/ Û bLKtljifoflUgHjfndfnflGts]
Hof]T:gfkfgt[iff g oflx lxdu'ef| GTof˜ltbGbXo;] .
dof{bfdljnª\£o t] l:yltl/x :jfGtM ;d'b|] olb
>'To'ÎfmM ztwf g ls+ Tjlo ej]bfgGbrGb|f]boM .. æ
-Znf]s !# lrÎfr]tgf_
o;/L pxfF of]u;fwgdf nfUg'ePsf] / aflx/L ljifo?k k|k~rdf nfUg rfxg]
lrÎfnfO{ /f]s]/ leqL cgGb;fu/df 8'afO{ v'zL kfg'{ePsf] /x]5 eGg] s'/f o;
zLif{sleqsf c?c? sljtfx?af6 klg kf7sx?nfO{ a'‰g ;lhnf] kb{5
eGg] 7fGb5' . To;sf nflu ;a} sljtfx?nfO{ oxfF pb\w[t ug'{ knf{ h:tf]
nfUb}g .
To;}u/L o;} k|s/0fcGtu{t …lrGtffljifoMÚeg] zLif{sdf n]lvPsf cf7 Znf]s
sljtfx?n] hLjgdf cfO kg]{ ljleGg nf}lss Pj+ ef}lts lrGtf u/] h:tf]
b]vfPsf eP klg tL ;a} lrGtfx?nfO{ 5f8]/ …cfTdlrGtfÚ g} lrGtg ug{
nfos ljifo xf] . c? ;a} lrGtfx? t Joy{df ul/g] x'g\ . ltgsf]
jf:tljs k|of]hg 5}g eGg] b]vfpg'ePsf] 5 . h:t}–
k"j{ ;T;ßlrGtf o'jltkl/0fofzflblrGtf ;'tflKt–
lrGtf ;TIf]qlrGtf k|r'/wlgstfnlAwlrGtf b'/Gtf .
k'qf]GdfbflblrGtf˜u'0f;u'0fjw"åfxlrGtf˜y gKt[–
lrGtf hfu|Tod"Zj]t\ :d[ltlgudutf XofTdlrGtf t' lrGTof ..@..•
o; k|sf/ …ljljwkBfjlnMÚ gfds sljtf;+u|xleqsf pkrlr{t sljtfsf
zLif{sx?cGtu{t n]lvPsf sljtfx?sf] /fd|/L kl/zLng u/]df slj k+=
eLdsfGt kGyL of]u;fwgfdf nfUg'ePsf] s'/f a'‰g ;lsG5 .
clxn] dflg;x?n] s'g} k|sf/sf] zf/Ll/s /f]u lgjf/0fsf nflu slxn] sfxL+
s'g} k|sf/sf] of]uf;g ug{ vf]h] h:tf] ;fdfGo of]uf;g dfq ug]{ s'/f geP/
slj k+= eLdsfGt kGyLn] t jf:tljs ?kdf zAb–:kz{–?k–/;–uGw–gfds
kfFr ljifox?df nfUg] >f]q–Tjs–rIf'–lhXjf–3|f0f gfds kfFr 1fg]lGb|o /
jfs\–kfl0f–kfo'–kfb–pk:y gfds sd]{lGb|osf ;fydf nfu]/ /dfPsf] ;a}
OlGb|osf] :jfdL;d]t of]u;fwgfs} dfWodaf6 lhTg'ePsf] lyof] / c?x?nfO{
klg o;} u/L dgnfO{ lhTg'k5{ eGg] ;Nnfx lbg'ePsf] 5 . o;/L –
xfd|f] k'/miffy{–*% 27
?k]0f]lGb|odlIf ;"lQmdw'leM >f]q+ TjrMZn]if0f}}
3|f{0f+ lgZjl;t} /;}Zr /;gf+ ;j]{lGb|ofy}d{gM .
jfufbLGolk k~r jfs\k|e[ltleM ;Ddf]xoGtL lk|of–
dfl>Toflk ho]b\ b'l/lGb|ol/k"g\ /fh]j b'uf{>oM ..
-OlGb|o ljhoM !_
pÎfm sljtfdf cfkm" / cfkm\gf OlGb|o / OlGb|osf ljifox?åf/f cfkm"nfO{
aflx/L ljifo jf;gfdf e'nfpg vf]Hg lk|otdf -hLjg;+lugL_ sf ;fydf /x]/
klg tL b'a}nfO{ cyf{t\ dgnfO{ / dg r~rn u/fpg] hLjg ;+lugLnfO{ ;d]t
lhTg'k5{ eGg] cfkm\gf] cg'ej atfpFb} c?nfO{ klg To:t} ug]{ ;Nnfx
lbg'ePsf] 5 .
To:t} o;} k|s/0fcGtu{t /x]sf] j}/fUod\ zLif{scGtu{t n]lvPsf ;a}
sljtfx?n] pxfFsf] dg aflx/L ljifo k|k~rdf /dfpGgYof] . pN6} jlgtf /
jlgtfsf ljleGg cjojx?nfO{ pxfFn] lj?k, ljs[t, aLeT; b]Vg'x'GYof] .
ctPj To;af6 pxfFnfO{ j}/fUoaf]w ePsf] lyof] eGg] b]vfPsf 5g\ . o:tf]
j}/fUoaf]w x'g' ;fdfGo s'/f xf]Og, Tof] cjZo klg of]u;fwgfdf ;+nUgtf
eP/} xf] eGg] s'/f kf7sx?n] klg a'‰gnfos 5, aflx/L ljifoj:t' Pj+
jf;gfTds k|k~rnfO{ pxfF s:tf] b]Vg' x'Yof] / c?nfO{ klg s;/L To;af6
ljd'v x'g'k5{ eGg] ;Nnfx lbg'x'GYof] eGg] s'/f pxfFs} Ps sljtfaf6 5n{Ë
a'lemG5 . h:t} –
eLlt+ r]b\ ej ;fu/fb\ ljtg'if] s[i0ffl‖kß+ :d/
dGbTj+ sljtf;' t] olb dt]jf{0fL+ ;df/fwo .
sfGtf+ lrGto;] j[yfg'lbj;] dfof+ x/]lZrGtof–
GtM;f/l:yltz"Got'R5ljifo]˜gf:yf+ ;b}jfr/ ..
-j}/fUod\ Znf]s ^_
o; sljtfsf rf/} kfpsf cfBfIf/sf] ;+of]hgaf6 pxfFsf] gfdfIf/ k"0f{ b]lvg]
ePsf]n] of] s'/f pxfFsf] d"n l;4fGt lyof] eGg] klg ;xh} cg'dfg ug{
;lsG5 .
To;}u/L o;} k|s/0fcGtu{t /x]sf] …1fgd\Ú zLif{sdf n]lvPsf cf7 Znf]s
sljtfx?n] cGo ;fw/0ff ljifosf] 1fg klg of]u;fwgaf6]} ePsf] /x]5 eGg]
s'/f of]u;fwgfsf] cyf{t\ s'08lngL hfu/0fsf] qmd b]vfP/ To;af6 k|fKt
x'g;Sg] cd[t/;sf] pNn]v;d]t ug'{ePsf] tnsf] Pp6} kBaf6 hfgsf/L
x'G5 . h:t}–
28 xfd|f] k'/miffy{–*%
cf/Eofwf/d"nfb'kl/utd'kEj|Gt/+ rqmrqm+
klBGo]sf;x;|R5bs';'djtL zf]et]˜wf]d'vL r .
lje|f6\ ;lRrT:j?kf]˜d[t/; Oj o2]xu]gfTdgfdf–
;"Rou|] s"kif6\s+ tb'kl/ gu/L tq uËfk|jfxM . .
-1fgd\ Znf]s %_
o;k|sf/ ljljwkBfjlnM @)%& sljtf;+u|xleqsf pkrlr{t sljtfx?af6
slj k+= eLdsfGt kGyLsf sljtfx?df ljåÎff, k|f}9tf, sljTj, ufDeLo{ /
pxfFsf] of]u;fwgfnfO{ ;d]t a'‰g ;lsG5 .
cGttM dTo{nf]sdf hGd lng] ;a} k|f0fLsf] hLjg gZj/ 5, d/0fzLn 5, of]
ljlw lgod g} ePsf]n] pxfFn] klg o; dTo{nf]snfO{ 5f]8\g'k/Øf] /
5f]8\ge' of] . o;df cfZro{ dfGg'kg]{ / b'Mv dfGg'kg]{ s'/f 5}g . jt{dfg
;dodf hLljt /x]sfx?n] klg To;}u/L of] dTo{nf]snfO{ Ps lbg
5f]8\gk} 5{ .
lsGt' slj k+= eLdsfGt kGyL o; dTo{nf]sdf /x]/ afFr'~h]n s;/L afFRg'eof]
eGg] s'/f rflx+ afFr]sfx?n] a'‰gnfos 5 .
cGtdf slj k+= eLdsfGt kGyLsf] of]u;fwgaf6 k|fKt a|Xdb[li6 s:tf] lyof]
eGg] Ps sljtfsf] pNn]v ub}{ of] n]vgLnfO{ lj>flGt lbG5' .
ÆgLn+ vd'Nn;lt oBlk ?kxLg+
s[i0f:j?kdlk lgu'{0fldTydfx'M .
lrÎf] sbfKolj/xft\ vu'0f+ ddfl:t
ls+ a|Xd lgu'{0fdjfkdx+ g dGo] ..æ
-1fgd\– Znf]s *_
pÎfm Znf]ssf] g]kfnL efiffdf 5fofg'jfb klg slj k+= eLdsfGt kGyLs}
zAbdf o:tf] 5M
Æb]lvG5 lgu'{0f ge:tn gLn –?k
>Ls[i0f–?k pkdf lbg ldN5 v"k .
of] lrÎfdf u'0f ToxL 5 / x'Gg b"/
s] a|Xd lgu'{0f d kfOg eGb5' / Û ..æ
-km'6s/ Znf]s k[= !%), ljljwkBjflnM @)%&_
)))

xfd|f] k'/miffy{–*% 29
Kf'is/ cys /]UdLsf] afnu]8L–;ª\u|x
cIftfsf] ljZn]if0f
 6+sk|;fb kGy
tfg;]g, kfNkf
!=!= ljifok|j]z
;flxTosf/ k'is/ cys /]UdL g]kfnL ;flxTosf If]qdf cys ?kdf
lqmofzLn k|ltef x'g\ . logL kfNkfdf /x]/ g]kfnL jfª\do / ;flxTosf]
;]jfdf c6'6 ?kdf nfuL cfkm\gf] k|ltefnfO{ qmdzM km}nfpFb} cufl8 a9]sf
5g\ . k|fWofkg tyf k|zf;lgs sfo{df ;+nUg /]UdL ljleGg ;flxlTos tyf
;fdflhs ;+3;+:yfx?;Fu klg cfa4 /xL cfkm\gf] lqmofzLn JolQmTjnfO{
k|bz{g u/]sf 5g\ . kfNkf ;flxTo ;dfh clg ;flxTo tyf :jf:Yo
k|lti7fg kfNkfsf] cWoIfsf] e"ldsfdf /x]sf /]UdL cys ;fwssf ?kdf
;dlk{t b]lvG5g\ . h;sf] kl/0ffd logsf Ps bh{g s[ltx? k|sfzgdf
cfO;s]sf 5g\ . l;h{gf, ;dfnf]rgf tyf :jtGq n]vgdf snd rnfpg]
/]UdLsf] ;fwgf k|v/ ?kdf cufl8 a9]sf] 5 . sljtf, syf, pkGof;,
uhn, d'Qms cflb ljwfsf cltl/Qm gjgj l;h{gftkm{ cEof; ug'{ klg
logsf] /mlr /x]sf] b]lvG5 . o:t} efiff, snf, ;flxTo, ;+:s[lt, lzIff,
vf]h–cg';Gwfg, hLjgL, kl/ro h:tf ljljw ljwf / If]qdf klg logsf]
snd cgj/t ?kdf rn]sf] kfOG5 . l;h{gfsf If]qdf s'/f ubf{ gofF gofF
k|of]utkm{ cled'v x'g' logsf] k|j[lQ g} dfGg'kb{5 . ;flxTosf uB / kB
b'a} ljwfdf snd rnfpg] cys kl5Nnf] ;dodf afn;flxTotkm{ cfs[i6
ePsf] kfOG5 . afnsx?sf] pd]/, /mlr, lh1f;f tyf pgLx?s} efiff /
efjgfnfO{ ;dft]/ s[ltsf] /rgf ug'{ r'gf}tLk"0f{ sfo{ xf] . t/ /]UdLn]
afnuhn, afnsyf / afnsljtfsf s[ltx? k|sfzgdf Nofpg ;kmn ePsf
5g\ . afn;flxTosf If]qdf /]UdLsf] k|efjnfO{ x]bf{ eljio / ;Defjgf
cg's"n /x]sf] b]lvG5 . o; n]vdf @)&^ efb|df k|sflzt /]UdLsf] cIftf
-;lrq afnu]8L–;ª\u|x_ dfly k|sfz kfg]{ p2]Zo /x]sf] 5 .
!=@= k'is/ cys /]UdLsf] kl/ro
Kf'is/ cys /]UdLsf] hGd kfNkfsf] tfg;]gdf ePsf] xf] . uf]/f] j0f{ tyf
;/b/ g]kfnLsf] sb ePsf /]UdLn] :gftsf]Q/;Ddsf] lzIff pQL0f{ u/]sf
5g\ . nfdf] ;do lzIf0f sfo{df ;dlk{t logL kl5Nnf] ;dodf k|fWofkg
30 xfd|f] k'/miffy{–*%
tyf k|zf;lgs lhDd]jf/Ldf /x]/ sfo{;Dkfbg u/]sf 5g\ . ;w}F ;lqmo /
k|;Gg d'b|fdf b]lvg] /]UdL k|To]s ;do s'g} g s'g} sfddf tNnLg /x]sf
x'G5g\ . sd{k|ltsf] lgi7f / OdflGbfl/tfsf sf/0fn] g} ljleGg ;+:yfx?df
cfa4 eO{ cfkm\gf] lhDd]jf/L k"/f ug'{ klg logsf] cys JolQmTjsf] kl/0ffd
xf] . lbgdf ;w}F aflx/ lqmofzLn /xg] /]UdL /ftsf] ;'Tg] ;donfO{ s6f}tL
u/L ;flxTo l;h{gf ub{5g\ . o:tf] nfU5 k'is/ cys /]UdL lg/Gt/sf]
;fwgfn] p7]sf ;flxlTos k|ltef x'g\ .
Kf'is/ cys /]UdLsf k|sflzt s[ltx?sf] ;"rLnfO{ x]bf{ afx|j6f s[ltx?
logn] kf7s;dIf NofPsf 5g\ . ckm;f]r =-uLlt pkGof;_ af6 yflnPsf]
s[lt k|sfzgsf] nfddf afx|f}F s[ltsf ?kdf cIftf ;lrq afnu]8L–;ª\u|x
/x]sf] 5 . b]jgfu/L lnlksf] klxnf] :j/j0f{ …cÚ k|lt /]UdLsf] cufw cf:yf
/x]sf] b]lvG5 . h;n] ubf{ ;a}h;f] s[ltsf] gfds/0f o;} j0f{af6 ul/Psf]
5 . oL afx|j6f s[ltdf klg ljwfut ljljwtfsf] :jfb kfpg ;lsG5 .
o;sf cltl/Qm /]UdLsf km'6s/ n]v/rgf, sljtf, uhn tyf
;dfnf]rgfTds n]vx? klg 7"nf] ;ª\Vofdf k|sflzt ePsf 5g\ . cem
dxÎjk"0f{ s[ltx? k|sfzgdf Nofpg] of]hgf agfPsf /]UdL gjLg k|of]u /
k|j[lQnfO{ /Tofpg a9L pT;'s b]lvG5g\ . kfNkf If]qdf s[lt k|sfzgdf
;+VofTds km8\sf] dfg{ / ;+3;+:yfdf lqmofzLn eP/ nfUg] s'/fdf logL
cu|0fL df]rf{df /x]sf 5g\ . logsf] lqmofzLntf / nugzLntfnfO{ x]bf{
g]kfnL ;flxTo jfl6sfdf logsf w]/} s[ltx? cfpg] ck]Iff ug{ ;lsG5 .
!=#= cIftf s[ltdfly rrf{
;flxTon] ;dfhsf ;a} pd]/, lnª\u, ju{, e"uf]n / ;d'bfosf dflg;sf
;d:ofx?nfO{ ljifo agfpF5 . ;flxTosf] cf:jfbg klg tL ;a} txsf
JolQmn] ub{5g\ . JolQmsf afns, lszf]/, o'jf, jo:s, j[4 pd]/cg';f/sf
/mlr / cfu|xx? x'G5g\ . ljleGg pd]/ ;d"xsf nflu eg]/ lsQfsf6 u/L
;flxTo n]Vg] cEof; geP klg afnhut\nfO{ s]lGb|t u/L n]lvPsf
;flxlTos s[ltx? eg] k|z:t kfOG5g\ . /fli6«o ?kdf g]kfn k|1fk|lti7fgn]
afn;flxTo ljefu u7g u/L afn;flxTosf If]qdf uf]i7L, ;]ldgf/,
cled'vLs/0f h:tf lqmofsnfkx? klg ;~rfng u/]sf] kfOG5 . o;} u/L
efiff lzIf0fdf afnaflnsfx?nfO{ k7gk|lt /mlr hufpg afn;flxTosf
;fdu|Ldf ljz]if hf]8 lbPsf] kfOG5 . afnssf] dl:tisnfO{ ltvfg{, g}lts
lzIff k|bfg ug{, c;n af6f]df lxF8fpg, eljiosf] nIo /fvL cufl8 a9\g,
7"nfk|lt cfb/ / ;fgfk|lt :g]xefj k|s6 ug{, v/fa af6f]df gnfuL eljio
lgdf{0f ug{, efiff, snf, ;+:s[lt / /fi6«nfO{ dfof ug{, ;dfhdf ldn]/ a:g,
xfd|f] k'/miffy{–*% 31
;sf/fTds ;f]+rsf] ljsf; ug{ afn;flxTon] s8Lsf] sfd ub{5 . o:tf]
dxÎj af]s]sf] If]qdf snd rnfpg' cj;/ / r'gf}tL b'a} xf] . afn;+;f/nfO{
s]lGb|t u/L /]UdLn], cg'/f]w, cnu af6f] / cIftf h:tf ljljw ljwfsf
s[ltx? k|sfzgdf NofO{ afn;flxTotkm{sf] cfkm\gf] ;fwgf Ifdtfsf] kl/ro
lbPsf 5g\ . afnssf] efjgf, /mlr tyf dfgl;s IfdtfnfO{ s]lGb|t u/L
n]lvPsf logsf s[ltx? afnsx?sf nflu v'/fs ;flat ePsf 5g\ .
!=#=!= ;+/rgf kIf
Kf|:t't s[lt ;lrq afnu]8L–;ª\u|xsf] ?kdf k|sfzgdf NofOPsf] 5 . uLtsf
u]8fx?nfO{ afnaf]nLdf 9fnL u]8Lsf ?kdf oxfF k|:t't ul/Psf] cg'ej
x'G5 . cfj/0f k[i7afx]s of] s[lt hDdf aQL; k[i7df lgld{t 5 .
k|sfzssf] cfkm\gf] ;Ldf / k|rngn] ubf{ aQL; k[i7df ;Lldt x'g k'u]sf]
;ª\s]t kfpg ;lsG5 . s[ltleq k|j]z u/L x]bf{ ;dk{0f, z'esfdgf, e"ldsf,
k|sfzsLo / ljifo;"rLn] gf} k[i7 ;d]6]sf] kfOG5 . :juL{o :jhgx? dftf,
lktf / lbbLk|lt s[lt ;dlk{t /x]sf] 5 . k[i7 bzb]lv PstL;;Dd
P3f/j6f afnu]8Lsf] ;lrq k|:t'lt /x]sf] 5 . aQL;f}F k[i7df ;xof]uLx?nfO{
s[t1tfefj k|s6 ul/Psf] 5 . zLif{s cg's"n cfj/0f k[i7df cu|hn]
afnaflnsfnfO{ /ftf cIftf nufOlbPsf] t:jL/ cª\lst 5 . cfj/0f k[i7sf]
kZrefudf ;|i6fsf] t:jL/, kl/ro / s[ltTj pNn]v ePsf] ;dLIffTds
l6Kk0fL clg /]UdLåf/f k|sflzt afx|j6f s[ltnfO{ qmlds ?kdf ljGof;
ul/Psf] 5 . uf]hLdf /fVg ldNg] cfsf/ut 9fFrfdf s[ltsf] lgdf{0f ul/Psf]
5 . uf}/L klAns];gsf] cfu|xdf aQL; k[i7sf] ;+/rgfTds 9fFrfdf o;
s[ltsf] sn]j/ lgdf{0f ePsf] kfOG5 .
o; s[ltsf] cfGtl/s ;+/rgfnfO{ cWoog ubf{ ljleGg zLif{sdf P3f/j6f
u]8Lx? /flvPsf 5g\ . ljifosf] emns lbg] u/L k|To]s u]8Ldf lrqx? klg
cª\lst ul/Psf 5g\ . o:tf lrqx?n] ljifosf] dd{nfO{ yk k|sfz kfg]{
sfd u/]sf] b]lvG5 . afnsljtfsf] clek|fo / ;+j]bgfnfO{ Vofn u/L
lrqx?sf] ;+of]hg ul/Psf] 5 . afnsx?df zAbnfO{ klxNofpg] 1fg /
;'emsf] sdL eP klg lrq jf t:jL/sf dfWodaf6 efjsf] ;Dk|]if0f x'g] x'gfn]
o:tf lrq / emnsx?sf] cxd\ e"ldsf /x]sf] kfOG5 . sljtfsf] ;+/rgfut
9fFrfnfO{ b[li6 lb+bf k|To]s zLif{s jf u]8Ldf tLgj6f Znf]s ;+/rgf jf
kmfFsLsf] cfof]hgf ul/Psf] 5 . klxnf b'O{ k+lQm ;/b/ kfFrb]lv ;ft
zAbdf, t];|f] k+lQm Ps zAbdf / rf}yf] k+lQm rfxL+ tLgb]lv rf/ zAbdf
lgld{t ePsf] b]lvG5 . o;df klg …;fyLÚ zLif{ssf] sljtfsf] clGtd
Znf]ssf] rf}yf] k+lQm b'O{ zAbdf lgld{t /x]sf] / …hgfj/Ú zLif{ssf] klxnf]
32 xfd|f] k'/miffy{–*%
Znf]ssf] clGtd k+lQm kfFr zAbdf lgld{t 5 . afn;'ne ?kdf ufog snf
jf u]ofTds ?kdf 9fnL ;fª\uLlts 56f k|bfg ug]{ s'/f klg ljlzi6
k|s[ltsf] b]lvG5 . cg'k|f;Lo ljwfgsf] ;+of]hgnfO{ x]bf{ dflyNnf b'O{ k+lQmdf
cGTofg'k|f; cfof]hgf u/L t];|f] k+lQmsf] Pp6f zAbsf cfwf/df rf}yf] k+lQmsf]
clGtd zAbsf] cg'k|f; ldnfO{ u]ou'0f ;DkGg agfOPsf] 5 . sljtfsf]
cfGtl/s ;+/rgf ldnfpgdf klg slj ;r]t b]lvG5g\ . oBlk s'g}s'g}
k+lQmsf] ufogdf ;xhtf / :jfefljstf cfpg ;s]sf] b]lvFb}g . o:t} s]xL
zAb k|of]usf] cj:yfnfO{ x]bf{ afndl:tisdf sl7g x'g] k|s[ltsf] b]lvG5 .
no, efj / zAbljGof;sf] txaf6 s]xL s'/fnfO{ 5f8]/ afn;'ne r]tgfnfO{
hufpg] s'/fdf ;|i6f /]UdL ;r]t /x]sf 5g\ . ;;fgf afnaflnsfx? nosf]
t/ª\udf t}l/P/ v]Nb} ufpg] / sljTj k|jfxdf /dfpg] u/L ;+of]hg u/fpg
;Sg' /]UdLsf] s'zntf g} dfGg'kb{5 . k|f}9 ;|i6f afn ;+:ff/df k|j]z u/L
cfkm"nfO{ ToxL ?kdf 9fn]/ k|:t't ug'{ ;fwf/0f s'/f xf]Og . o; s'/fdf
k'is/ /]UdL ;r]t / ;kmn /x]sf] kfOG5 .
!=#==@ ljifoj:t'ut efj
Kf|:t't s[ltdf slj /]UdLn] P3f/j6f u]8Lleq ljljw ljifo / efjnfO{ ;Dk|]if0f
ug{ ;kmn ePsf 5g\ . oxfF klxnf] k6s ljBfno k|j]z ub}{ u/]sf]
afndgl:yltnfO{ :jfefljs ?kdf cjt/0f u/fOPsf] 5 . k':tsn]
afndl:tisdf kfg]{ ;sf/fTds k|efj, afnbf}Ft/L / ;fyLTjsf] efjgf, v]n
clg v]nf8Lk|ltsf] cf:yf, 7fpF7fpFsf] e|d0fn] hGdfPsf] s't'xntf, jL/
g]kfnLx?k|lt cf:yf hufpg] k|of;, g]kfnL e"uf]n / df6f]k|ltsf] k|]d,
cu|hx?k|ltsf] cfb/ ;Ddfgsf] efjgf clg ljleGg hgfj/ / t/sf/Lx?sf
gfd / sfd l;sfpg] s'/fdf klg ljifoj:t' ;d]l6Psf] b]lvG5 . aflx/af6
x]bf{ P3f/j6f zLif{sdf P3f/j6f ljifoj:t'ut efjsf] cfof]hgf ul/Psf]
cg'dfg ug{ ;lsG5 t/ u]8Lsf leq k:bf afn;'ne r]tgfsf ;fydf ljljw
dd{ / efjgfsf] cleJolQm ePsf] kfOG5 . afnaflnsfdf x'g] 8/, lh1f;f,
pT;'stf, ;+j]u, c;n cfr/0f, dfGohgk|ltsf] cfzf, ;fyL, ;dfh clg
/fi6«k|ltsf] cf:yf h:tf ljifox? oxfF ;d]l6P/ cfPsf 5g\ .
ljBfno ;dfhsf] k|ltlalDa xf] . u'/maf / u'/mcfdfsf] dfofn] ug]{ cfsif{0f,
k':tsdf k|fKt x'g] 1fgu'gfsf s'/f, ;femf efjgfsf] ljsf;, ;fyL;fyLaLrsf]
;b\efj / /dfOnf] jftfj/0f, ;+;f/df x'g] lgZ5n clg ;dfgtfsf] efjgf,
afn;'ne lh1f;f / k|lt:kwf{sf] efjgf klg oxfF ;fGble{s ?kdf k|:t't
ePsf] kfOG5 . ljleGg k|sf/sf v]naf6 x'g] zf/Ll/s clg dfgl;s
ljsf;sf] kIfnfO{ klg :jfefljs tl/sfn] oxfF emNsfOPsf] 5 . ljleGg
xfd|f] k'/miffy{–*% 33
7fpFx?sf] ofqfsf] k[i7e"ldaf6 ko{6sLo uGtJosf 7fpFx?sf] pNn]v u/L
afnaflnsfx?df ko{6g k|jw{gsf] r]tgf hufpg] sfd klg oxfF ePsf]
kfOG5 . 6gsk'/ / sf];Ldf xfd|f] /fi6«sf] cl:tTj em's]sf] ;ª\s]tåf/f
afnsdf /fi6«jfbL efjgfsf] ;Dk|]if0f u/fOPsf] kfOG5 . eLd;]g yfkf,
cd/l;+x yfkf, aneb| sF'j/, elQm yfkf, / plh/l;+x yfkfsf ufyfåf/f
afnaflnsfx?df /fli6«o :jfledfg hufpg] p2]Zo /flvPsf] b]Vg ;lsG5 .
…g]kfnÚ zLif{sdf ;femf efjgf / /fli6«o Pstfsf ;fydf ;d[l4sf] ofqfdf
nfUg] pTk|]/0ff klg hufOPsf] 5 . bz}s+ f] ;f+:s[lts dlxdf clg 7"nfa8fsf
z'e]R5f / cfzLjf{bnfO{ sd{kydf cufl8 a9\g] pT;fxsf ?kdf lnOPsf]
kfOG5 . hgfj/sf :jefj, Pscsf{sf] 8/ tyf ltgLx?sf] ;+;f/nfO{ klg
oxfF pkl:yt u/fOPsf] 5 . ljleGg t/sf/Lsf gfd pNnn]v u/L ltgsf]
ef]hgn] kfg]{ ;sf/fTds k|efjsf ;fydf :jLs[lt / k|lta4tfsf efjx?
klg cleJoQm ePsf] kfOG5 . o:tf ljifo / ;Gbe{sf] p7fgsf ;fydf
afndl:tisdf ;sf/fTds ljrf/ / ;Gb]z k|jflxt u/fpg] k|of; u/]sf]
b]lvG5 .
o;/L afnr]tgfnfO{ phfu/ u/fO{ ltgLx?s} ;]/f]km]/f]af6 ljifosf] p7fg
ug'{sf ;fy} afnaflnsfx?nfO{ ;fdflhs cfbz{sf] kf7 k9fpg] p2]Zo
/flvPsf] kfOG5 . ;fgf gfgLx?df ;femf efjgf / /fi6«jfbL r]tgf cª\s'/0f
u/fpg] u/L ljifoj:t'ut efje"ld d'vl/t ePsf] kfOG5 .
!=#=#= p2]Zo
Affn;flxTosf] p2]Zo eGg' g} afn;+jb] gfnfO{ hufO{ pgLx?sf] slnnf]
dl:tisdf c;n ljrf/ / cfr/0f cª\lst u/fpg' xf] . o;sf nflu efiff,
z}nL / efje"ldaf6 afnhut\nfO{ s]lGb|t ug'{ cfjZos x'G5 . zAb, no /
;+j]bgf afnssf r]tgfg's"n ePdf To:tf] ;flxTon] afn k|ltefnfO{ d'vl/t
u/fpg ;S5 / pgLx?df pTk|]/0ff hfUg'sf ;fy} c;n cfr/0f b]vfpg
klg nfnflot x'G5g\ . oxfF k'is/ /]UdLsf] cIftf zLif{ssf] ;lrq afnu]8L
;ª\u|xnfO{ cjnf]sg ubf{ zAb / lrqsf ;fydf ljifosf] dd{nfO{ k|:t't
ul/Psf] kfOG5 . v]Nb}, ufpFb}, gfRb} efjaf]w u/L l;sfOsf ofqfdf cufl8
a9\gnfO{ pTk|]l/t u/fpg] p2]Zodf klg k|:t't s[ltn] dxÎjk"0f{ k|efj kfg{
;S5 . afnsx?df ;femf efjgf hufO{ 3/–kl/jf/, ljBfno / ;dfhdf
ldn]/ a:g clg 7"nf]–;fgf]sf] e]befj gu/L ;dfg Jojxf/ ug'{sf ;fy}
g}lts cfbz{sf] kf7 k9fpg] p2]Zodf oL /rgfx? s]lGb|t /x]sf 5g\ .
g]kfnsf ljleGg ko{6sLo 7fpFx?, t/sf/L / hgfj/sf gfdx?sf] 1fg
u/fpg] s'/fdf klg n]vs ;r]t /x]sf] b]lvG5 . g]kfnL jL/tfk|ltsf] cf:yf
34 xfd|f] k'/miffy{–*%
/ ;Ddfg hufpg'sf ;fy} lxdfn, kxf8 / t/fO{sf] e"uf]nsf g]kfnLx?
ldn]/ a:g'kg]{ ;lxi0f'tfsf] efj ;~rf/ u/fpg] p2]Zodf klg sljtfx?
s]lGb|t /x]sf] b]lvG5 . afnaflnsfsf efjgf, r]tgf / cg'e"ltnfO{ ;dftL
pgLx?s} ;]/f]km]/f]df s]lGb|t x'g] s'/fdf klg /]UdL ;r]t g} /x]sf] kfOG5 .
afnsx?df sljtfk|lt /mlr hufO{sg c;n efjgfsf] ljsf; u/fO{ sd{k|lt
cf:yfjfg\ agfpg' klg s[ltsf/sf] p2]Zo /x]sf] kfpg ;lsG5 .
!=#=$= efiffz}nL
Affn;flxTosf] l;h{gfdf dxÎjk"0f{ k|efj kfg]{ s'/f efiffz}nL klg xf] .
afnssf] slnnf] dl:tisdf k|f}9x?n] k|of]u ug]{ zAbfjnL / jfSox? ;xh
k|j]z x'Fb}gg\ . To;}n] pgLx?sf] cfkm\g} zAbe08f/, jfSou7g / k|:t'ltsf]
9ª\u /x]sf] x'G5 . sljtf, syf, lgaGw, hLjgL cflbsf] l;h{gfsf ;dodf
;flxTosf/ o;tkm{ ;r]t / ;+j]bgzLn aGg' cfjZos x'G5 . k'is/ cys
/]UdLsf] o; ;ª\u|xnfO{ b[li6 lb+bf afn;'ne efiffz}nL / ;+j]bgfnfO{ Vofn
u/L n]lvPsf] kfOG5 . no, efiff, lrq clg efjgfnfO{ afnaflnsfs} txaf6
l6Kg vf]lhPsf] 5 t/ klg rqmJo'x, cfofd, :jfjnDaL h:tf s]xL zAbx?
afn pRrf/0f / cy{af]wdf sl7g x'g] vfnsf b]lvG5g\ . o;afx]s zAb,
no, lrqlaDa cflbsf] k|of]u afnssf] r]tgf cg's"n g} /x]sf] dfGg
;lsG5 . aRrfaRrLx? v]Nb} ufpFb} ug]{ lx;fan] u]otf k|bfg ul/Psf] 5 .
P3f/j6} u]8Lsf] nofTds 9fFrf nueu Ps} k|s[ltsf] /x]sf] kfOG5 . Pp6f
sljtfsf] no l;s]kl5 ;f]xL tfn / 9ª\udf c? klg ufpg ;lsg] u/L
nosf] ;+of]hg ul/Psfn] afnaflnsfx? cf/Deb]lv cGTo;Dd ufog /
g[Tosf ;fydf /dfpg] cj:yf b]lvG5 . z}nL ;/n, ;/; / k|efjsf/L
x'g'n] afn;+j]bgf hufpg cg's"n /x]sf] kfOG5 . afnaf]nL, afnqmL8f,
afn;+j]bgf / lh1f;fsf k[i7e"lddf zAb, jfSo, cleJolQmsnf clg
nofTds 9fFrfnfO{ ljGof; ug{df klg /]UdL ;r]t /x]sf 5g\ .
!=$= lgisif{
;flxTosf/ k'is/ cys /]UdL ;flxTosf ljleGg ljwfdf cgj/t ?kdf
snd rnfpg] k|ltef x'g\ . syf, pkGof;, sljtf, uhn, hLjgL, ;dLIff,
;dfnf]rgf, cg';Gwfg cflb If]qdf snd rnfPsf /]UdLsf] afn;flxTosf
If]qdf klg ;zQm ?kdf snd rn]sf] 5 . afnaflnsfsf] /mlr / efjgfnfO{
kqm]/ ;flxTosf] /rgf ug'{ r'gf}tLsf] kf6f] xf] . t/ klg /]UdLn] o; s'/fnfO{
Wofgdf /fvL afnhut\nfO{ uLt, uhn / syfdf cjt/0f u/fpg ;kmn
ePsf 5g\ . ;/ntf, /f]rstf, ;lrq k|:t'lt, afn;'ne efiffz}nLsf] k|of]u,

xfd|f] k'/miffy{–*% 35
afnaflnsfx?df pTk|]/0ff hufO{ c;n efjgfsf] ljsf; u/fpg] snf, h:tf
s'/fnfO{ /]UdLn] cfkm\gf /rgfdf k|of]u u/]sf 5g\ . ;fgf ;fgf gfgLx?nfO{
;femf efjgf, ;xcl:tTj, cf1fsfl/tf, afafcfdf / u'/mk|ltsf] ;Ddfg, /fi6«
/ /fli6«otfk|ltsf] cf:yf hufpg] s'/fdf /]UdLsf] o; s[ltn] ;sf/fTds
k|efj kfg]{ b]lvG5 . ;fgf afnaflnsfx?nfO{ s]lGb|t u/L n]lvPsf o:tf
;fdu|Ln] pgLx?df k7g, ufogsf ;fydf af]w tyf clego snfsf] ;d]t
ljsf; x'g] b]lvG5 . afn;flxTo / l;sfOk|lt s]lGb|t u/L k|sfzgdf
cfPsf] of] ;fdu|L pkof]uL / dL7f] v'/fs ;flat x'g]5 eGg] s'/fdf ljZjf;
lng ;lsG5 . o:tf lxtsf/L / afnf]kof]uL ;fdu|Lx? /rgf ug]{ s'/fdf
;|i6f k'is/ cys /]UdLsf] snd cem ;zQm agf];\ eGg] z'e]R5f;lxt
afx|j6f s[ltx? k|sfzgdf Nofpg ;kmn ePsf]df xflb{s awfO tyf
z'esfdgf .
)))

uLt
 dgaxfb'/ vqL
O:df ufpFkflnsf–!, xl:trf}/, d}g8fF8f, u'NdL
agfO{ b/af/ lbndf, ga; ltd|f] /fVb5' .
d]rL / sfnL, u08sLem}+, d ltd|} nflu aUb5' ..
hxfF / htf hfG5' / x]5'{, cfs[lt ltd|f] b]Vb5' .
vf]n]/ kfgf d'6'df, d gfd ltd|f] n]Vb5' .
kf]Nbf of] 5ftL knkndf, d 5fofF ltd|f] e]6\b5' .
x]/]/ t:jL/ l;;fdf, c:of6 ltd|f] d]6\b5' .
nfP/ 6'Ëf] ;a}yf]s, d ltd|f] a:tL ;b}{5' .
lg/; uug–wtL{df, d /Ë ltd|f] eb}{5' .
u/]/ laGtL O{zdf, d ltd|f] cfo' dfUb5' .
l;~rg ltd|f] e"ld Tof], jiff{t h:t} dfUb5' ..
/fv]/ aLh dfofsf], au}+rf uf]8\d]n\ ub}{5'
cg'kd km"n km'nfpFb}, esf/L dgsf] eb}{5' ..
)))

36 xfd|f] k'/miffy{–*%
dfG5] s;/L ;j{>]i7df bl/of] <
 kGyL /fdk|;fb
tD3f;, u'NdL
/x:odo 5 ;+;f/ . /x:odoL l5g\ k|s[lt . a'lemg;Sg' 5g\ w]/} s'/f .
a'emfpg g;lsg] klg 5g\ w]/} s'/f . To;}n] nLnfdo 5 of] b'lgof . nfU5–
nLnf]Bfg xf] k|s[lt cfkm}df nLnf]Bfgsf kfq k|ltlglw dfG5] cfkm}df .
:j3f]lift ;j{>]i7 k|f0fL xf] dfG5] . cfkm}nfO{ ;j{>]i7sf] >Lk]r nufPsf] 5 .
xf]Og eg] s'grfxL+ k|f0fL ;Dd]ng jf ;efaf6 3f]lift eof] dfG5] ;j{>]i7 <
s] sf/0f / cfwf/ 5 dfG5] ;j{>]i7 x'g'df < cflv/ s'g k'/miffy{ u/]sf] 5
xF dfG5]n] < s'grflxF gofF cfljisf/ u/Øf] dfG5]n], k|s[ltljgf< s'g
w/ftndf cl8G5, k|s[ltljgf < s'g tÎjn] ag]sf] 5 dfG5], k|s[ltljgf <
s'g tÎjdf nLg x'G5, k|s[ltljgf <
k|s[ltljgf kne/sf] cl:tTj gePsf] dfG5] a9f] km"tL{ nufpF5 ;j{>]i7 k|f0fL
eg]/ . dnfO{ tfh'a o;}df nfU5 . k[YjL, hn, t]h, jfo' / k|sfz oL
k~rtÎjsf] c+z xf]Og / dfG5] < k~rtÎjsf] cefjdf :yflkt ug{ ;S5
dfG5]n] cfkm"nfO{ < c;Dej . csNkgLo ha c;Dej 5 eg] lsg x7L 5
dfG5] < lsg 5f]8\b}g z7tf < cflv/ lsg l;NnL xF dfG5] < s] x7L /
l;NnL x'g' ;j{>]i7tf xf] < xf]Og eg] lsg IftljIft kfb}{5 cfkm\g} k|s[ltnfO{
cfkm\g} w/fnfO{ . cfkm\g} hggLnfO{ . cfdfnfO{ .
s] ldYof xf] – ÆhggL hGde"ldZr :juf{blk u/Lo;L .Æ s] ldYof x'g\ – j]b,
k'/f0f / s'/fgx? < lsg k'lhG5g\, /fd, s[i0f, lh;;, k}uDa/ / a'4x? <
lsg 9f]luG5g\, cNnfx / k/d]Zj/x? < lsg kljq xF Û dlGb/, dl:hb,
rr{ / u'Dafx? < lsg agfOG5g\, c:ktfnx?df dlGb/x? < lsg
6fFl;G5g\ leQf leQfdf, cf:yf / ljZjf;sf k|ltljDax? <
cfZro{ nfU5, clg ;f]W5' cfkm}l;t . clg ;f]+R5' cfkm}leq . s;n] c8fPsf]
5 vuf]nnfO{ < s;n] rnfPsf] 5 e"uf]nnfO{ < tf]/Lsf bfgfdf t]n eg]{ sf]
xf] < sf7, bfp/fdf clUg k|j]z u/fpg] sf] xf] < afbndf hn e/fpg] sf]
xf] < cflv/ lsg b]lvb}g jfo' < lsg ch/fd/ 5}g cfo' <
;'G5', rGb|dfdf 38]/L vl/b laqmL eO/x]5 . d+undf dxn 78\ofpFb} 5 .
s'g} cgf}7f] nfUb}g dnfO{ . dfG5]n] rfx] ;fu/df a:tL a;fcf];\ of ;u/df
;x/ /rfcf];\ . k|s[ltsf ;fd' lnlnk'6 g} 5 dfG5] . hlt;'s} a's'{;L df/f];\
cfhsf] dfG5]n] . hxfFsf] ToxL+ 5 Eofu'tf]em}+ a''/mSs plk|mG5 cfsfz 5'G5'
xfd|f] k'/miffy{–*% 37
eg]/ . y]rfl/G5 e'O{+sf] e'O{+d} . ljdfg p8fP/ 7"nf] x'g] eP k|frLg j}lbs
sfnd} p8]sf lyP k'iks ljdfgx? . :ju{, dTo{ / kftfn tLg} nf]s rfxfy{]
Clif / b]ju0fx? . cfuf]sf] cfljisf/ dfG5]n] u/Øf] ls O{Zj/n] < clUgb]j,
hnb]j / jfo'b]j lsg k'lht eP < dxlif{x? lsg jl0f{t 5g\ k'/f0fx?df <
j]b / k'/f0fx?nfO{ bGTosyf eGg]x?n] lsg n]Vg ;s]gg\ ljlzi6 / lj/f6
cfofdsf bGTo syfx? . lsg lbg ;Sb}gg\ uLtf bz{g < lsg ;Sb}gg\
k[ys\ ug{ b]x / cfTdfnfO{ < lsg ;Sb}gg\ sfnb]jnfO{ jzLe"t ug{ . lsg
6]S5 3'F8f cb[Zo zlQm;Fu dfG5] < lsg d5{ ;+;f/;fd' nDk;f/ eP/
dfG5] <
hlt;'s} pGglt / k|ult u/f];\ cfhsf] dfG5]n] dnfO{ t nfU5, tL ;a
h'/]nL r/Ln] g'ufPsf afF;sf 6'Kkf h:t} x'g\ . afF;sf] 6'Kkf]nfO{ s;n]
g'ufof] < k|s[ltn] ls h'/]nL r/Ln] < r/L lar/L eG5] – d}n] g'ufPF . d]/f]
k'/miffy{n] . dfG5]n] eG5, d}n] k|s[ltdfly ljho k|fKt u/]+ . u|x, pku|x
rfxg]{ ePF . ;u/dfyfsf] prfO / ulx/fO kQf nufPF, ;"o{ / k[YjLsf] b"/L
d]/f] gfkf]df kl/;s] . dfgj z/L/ lhpFb} sf6]/ cË, k|Tof/f]k0f ug{ ;S5' .
e]lG6n]6/df /fv]/ k|f0f eg{ ;S5' . l;of] 8'Ag] ;fu/df hxfh e|d0f u/fpg
;S5' . cGtl/Ifdf dlg{Ëjfs u/fpg ;S5' . ;+;f/nfO{ ;fgf] ufpF u/fpg
;S5' . ;+;f/sf s'g} klg s'gfsf dfG5]x?;Fu cfdg];fdg] s'/f u/fpg
;S5' . afl;{nf]gfsf] lan afUn'Ëdf e/fpg ;S5' .
;fpbLsf e]+8f ;}kfndf r/fpg ;S5' . jfl;ª6gsf] 8]/f jflnªdf ;/fpg
;S5' . s;}n] gu/]sf sfd u/]/ ljZjsLlt{dfg u/fpg ;S5' . lulgh
a'sdf ;'Gb/÷;'Gb/LnfO{ cfkm\gf] u/fpg ;S5' . oL / o:tf tdfd k'/miffy{x?
5f6\g ;S5' eg]/ cfF6\g ;S5 dfG5]n] . t/ 9fF6\g ;Sb}g, cfkm}leqsf]
cfTdfnfO{ . 5Ng ;Sb}g k/dfTdfnfO{ . lg/Lx 5 dfG5] cb[Zo zlQm;fd' .
hf] ch]o 5 . ch/ 5 . cd/ 5 . cljgfzL 5 .
dfG5] ;j{zlQmdfg\ x'GYof]eg], lsg /f]Sg ;Sb}g ;d'b|L Hjf/ef6fx? . lsg
5]Sg ;Sb}g af9L / klx/f] < k|s[ltn] z/L/ xNnfpFbf lsg xlNnG5 dfG5]sf]
dg < lsg 9N5g\ uNof{d–u'n'{d, uugr''DaL dxnx? . cfkm}n] 78\ofPsf]
dxn cfkm\g} d[To'sf] sf/0f lsg aG5 dfG5]sf nflu < lsg c;dy{ 5g\
uf]tfvf]/x? gbL jf ;d'b|sf] ulx/fOdf ufl8Psf a8] a8] hxfhx? a6'Ng <
Hjfnfd'vLsf] nKsf] / xKsf] ;xg ug{ ;S5 / dfG5]n] < ls lgefpg ;S5
dfG5]sf] bdsnn] < ;Sb}g eg] s]sf] km"tL{ < s]sf] 3d08 < s]sf] cxd\ <
s]sf] ;j{>]i7 <
38 xfd|f] k'/miffy{–*%
zNoflqmofsf s'/f ug]{ xf] eg], cª\u k|Tof/f]k0fsf s'/f ug]{ xf] eg], Tof] t
clxn] xf]Og plxNo} ul/;s]sf lyP Clif, dxlif{x?n], . dfG5]sf dfq xf]Og
kz'sf c+ux? klg dfG5]df k|Tof/f]k0f ug{ ;Sg] bIfsf] z/L/df af]sfsf]
6fpsf] / u0f]zsf] z/L/df xfQLsf] 6fpsf] o;sf] k|df0f xf]Og / < plxn]
af0f xfg]/ km'6flnlbGy] kfgLsf d"nx? .
To;}n] d eG5', dfG5] lg/Lx 5 hut\df . s]xL n5fg{ ;Sb}g dfG5]n] . vfg'
/ pT;h{g ug'{ dfq afFRg' xf]Og . Tof] t ;a}n] u/]sf 5g\ hLjn] /
jg:kltn] . kf]zfsn] ;hfP klg kfp8/ 3;fP klg, wf]P klg leq kmf]xf]/
8ª\u'/ 5 dfG5]df . :jfy{sf] O{iofsf] qmf]wsf] nf]esf] . cxª\sf/sf] jf;gfsf]
cg]sf}+ kmf]x/d}nfdf /mdlNnPsf] 5 dfG5] . sfd, qmf]w, nf]e, df]x, db,
dfT;o{sf] cGwsf/n] hfnf] nufPsf] 5 cfFvfdf . ljifo / jf;gfsf
;f/yLx?n] s'FbfPsf 5g\ dfG5]sf OlGb|ox? . / t xTof u5{ cfkm\g}
s'6'Dax/mnfO{ . anTsf/ u5{ cfkm\g} cfdf, lbbL, alxgL, 5f]/L /
ef~hLx?nfO{ . lhpFb} hnfpF5 a'xf/LnfO{ . slt lx+;|s 5 dfG5] .
dfG5]l;t} tl;{G5 / cflQG5 dfG5] . dfG5]n] lsg ;Sb}g cfkm}nfO{ /tfpg <
clg lsg tlD;G5 c?nfO{ ;tfpg < cflv/ s]sf nflu <
slxn]sfxL+ z+sf nfU5, cfkm}k|lt÷d lsg dfG5] ePF< s] d ljj]szLn 5' <
s] ;fFRr} ;j{>]i7 eGgnfos 5g\ d]/f ljrf/ / sd{x? < s] Gofo ug{
;s]sf] 5' d}n] hLjg / hut\nfO{ < cf]hf]g tx s;sf sf/0fn] kftlnof] <
hnjfo' kl/jt{gdf lhDd]jf/ sf] xf] < lsg a9\b5 pi0ftf < lsg ;'Sb}5g\
kfgLsf d'xfgx? < lsg xfxfsf/ 5g\ dfgj hut\df . dfgj hLjgdf
lsg ub}{g s;}n] s;}sf] ljZjf; < lsg k8\lsG5g\ ad / aGb'sx? < lsg
agfOG5g\ h]n / g]nx? < ls slxNo} k8\Sofof] efn'n] aGb's < ls
;NsfpFb} lx+8\5 xfQLn] h+undf 89]nf] < r/fx?n] p8fPsf x'g\ t w'nf] /
w'Fjf < ls df5fx?n] nufOlbPsf x'g\ en dfG5]sf a:tLlt/ < aFb]nn]
pFlwg]/ kxf8x? k}x|f] ufPsf] kf] xf] ls < /ftf/ftdf Kjfn kfb}{ lx8]sf x'g\
ls e}+;Lx? cfxfn v]Ng kSsL ;8sdf < cflv/ bf]if s;sf] < lhDd]jf/L
s;sf] k|s[ltnfO{ IftljIft kfg'{df < cflv/ lsg ;hfpF5 lrtf cfkm\g}
nflu < s] eGbf x'g\ kz'x? dfG5]nfO{ < s:tf 7fGbf x'g\ hnr/x? <
jfg/af6 ljsl;t ePsf] /] g/ Û 8flj{g o;} eG5g\, s] km/s 5 xF g/ /
jfg/df < cF ;fFRrL, dfG5] afFb/ xf] ls < aFfb/ dfG5] < nf}g 5'6\ofOlbg'
k/Øf] . lanvaGbdf kl/of] . cflv/ lsg / s;/L dfG5] ;j{>]i7df
bl/of] <
)))

xfd|f] k'/miffy{–*% 39
8fo:kf]/fsf] cfFlv‰ofnaf6 lrofpFbf
b]lvPsf] lemNsf] …d'unfgÚ
 8f= z+s/k|;fb u}/]
lqe'jg ax'd'vL SofDk;, kfNkf
n]v;f/
8fo:kf]/f ljZj;flxTodf b]lvPsf] gjLgtd cjwf/0ff xf] . e"d08nLs/0f;Fu}
dfG5]sf] ef}uf]lns ;Ldf km/flsnf] x'g hfG5 / pm ;dfh / /fli6«otfsf]
;Ldf gf3]/ aflxl/G5 . p;sf] lbgrof{, dgf]efj cflbdf b]lvg] k|efj;Fu
o;sf] ;DaGw /xG5 . pQ/cfw'lgs ax'njfbL b[li6sf]0fdWo] 8fo:kf]/f Ps
xf] . g]kfnL ;flxTodf pQ/cfw'lgstfsf k|d'v cleoGtf dflgg] uf]ljGb/fh
e§/fO{ ;dfnf]rssf ;fy} ;h{s klg x'g\ . l;h{gfdf sljtf, pkGof;,
lgaGw h:tf ljwfdf pgsf] ljlzi6 klxrfg 5 . pgn] @)#@ ;fndf
…d'unfgÚ af6 pkGof;sf] If]qdf k|j]z u/]sf x'g\ . kl5Nnf] ;dodf pgsf
cf}kGofl;s s[ltx? …;'s/ftsf kfOnfÚ / …;'s/ftsf] 8fo/LÚ gjLg k|of]usf
gd'gf ag]/ b]vfk/]sf 5g\ . …d'unfgÚ l;h{gf x'Fbf ljZj;flxTod} 8fo:kf]/fsf]
cjwf/0ff ljsl;t e};s]sf] lyPg / of] pkGof; g]kfnL ;flxTodf
oyfy{jfbL pkGof;sf] lsQfdf pleg k'Uof] . t/ klg cfhsf] kl/k|]Iodf
8fo:kf]/fsf] cjwf/0ff;Fu o;sf] ldt]/L 3lgi6td b]lvg cfpF5 . oxfF
8fo:kf]/fs} b[li6sf]0f cFufnL d'unfgsf] ljZn]if0f ul/Psf] 5 .
8fo:kf]/fsf] ;}4flGts b[li6sf]0f
pQ/cfw'lgs ax'njfbL cjwf/0ffx?dWo]sf] 8fo:kf]/f Ps xf] . c+u|]hL zAb
8fo:kf]/fsf] kof{ojfrL zAbsf ?kdf cfk|jf;L, k/fb]zLo, b]zkf/Lo,
b]zk/Lo, ljsL0f{g, lj:yfkg, lgjf{;g, k|jf;, u}/cfjf;Lo -kf}8\ofn,
@)&) M !)*_ h:tf zAb k|rngdf 5g\ t/ g]kfnL ;flxTon] …8fo:kf]/fÚnfO{
g} cTolws k|of]udf NofPsf] b]lvG5 . 8fo:kf]/f c+u|]hL zAb xf] . o;sf]
d"n ;|f]t lu|;]nL …8fo:k]o/Ú xf] .
Pp6f b]z, efiff, hflt, ;+:sf/ ;+:s[lt ;dfh, kl/j]z cflbdf cfa4 dfG5]
s'g} leGg} d'n'ssf] efiff, hflt, ;+:sf/, ;+:s[lt, ;dfh, kl/j]z, cflbdf
uP/ ldl;g k'u]kl5 Tof] dfG5] cfk|jf;L x'G5 . To:tf cfk|jf;Lx?sf]
n]vgnfO{ 8fo:kf]l/s n]vg elgG5 -uf}td, @)^^ M !@^_ 8fo:kf]/f zAbsf]
k|of]uk/Dk/f nfdf] 5 . o;sf] k|of]u O;fk"j{b]lv g} x'Fb} cfPsf] xf], t/
40 xfd|f] k'/miffy{–*%
jt{dfgdf o; zAbn] lgs} cy{lj:tf/ kfPsf] 5 / s'g} lglZrt ox'bL
hfltaf6 lj:tfl/t eP/ ljZjsf x/]s s'gfdf uP/ a;]sf ;a} JolQmnfO{
a'emfpF5 h;n] v';L / ;'vsf lglDt cfkm\gf] yftynf] 5f]8]sf x'G5g\ .
cfhsf] 8fo:kf]/fn] Kofn]:6fOgsf ox'bLx?sf] sfljnf]lgofdf ePsf]
lgjf{;gnfO{ dfq ga'emfO{ hflt, efiff, ;+:s[lt cflb leGg ePsf :yfgdf
:yfoL jf c:yfoL a;fO;/fO ug'{ eGg] hgfpF5 . -kf}8\ofn, @)&) M !)(_
o'4, cft°, ef]sd/L, ul/aL, of}gb'/frf/, nf~5gf, x]nTj, hfltut ktg,
abdf;L, ;DkGgtfsf] rfxgf, gjLgtd ;Defjgfsf] vf]hLh:tf sf/0fn] dfG5]
afWo eO{ jf :j}lR5s ?kdf a;fO ;5{ -uf}td, @)^$ M @*!_ .
8fo:kf]/fnfO{ cfGtl/s / afXo egL ljefhg u/]sf] kfOG5 . Ps ;dfhaf6
csf]{ ;dfh tyf b]zaf6 csf]{ b]zdf ;g]{ cj:yf b]lvG5 tfklg
8fo:kf]/fleq kfqsf] h'g dgf]efjgfsf] k|:t'lt b]lvG5 To;n] ubf{
lgs6eGbf 6f9fsf] a;fOdf g} 8fo:kf]/fsf nIf0fx? clws b]lvG5g\ .
lgs6eGbf b"/ b]zdf ;/]sf] xf];\, hxfFaf6 rfx]sf] ;dodf ;xh ?kdf
cfkm\gf] :yfg jf b]zdf cfpg ;Dej gxf];\ -uf}td, @)^$ M @*)_ .
;flxTodf cfk|jf;Lo dgf]efjgf / ltgsf ;d:ofnfO{ k|:t't ug]{ k/Dk/f
nfdf] 5, t/ ;r]ttfk"j{s 8fo:kf]/fsf] b[li6sf]0f k|:t't ug]{ k/Dk/f eg]
nfdf] xf]Og . uf]ljGb/fh e§/fO{ g]kfnL ;flxTodf …odk'/Lsf] dxnÚ -@)^$_
af6 8fo:kf]l/s n]vgsf] cf}krfl/s yfngL ePsf] dfGb5g\ -e§/fO{,
@)^$ M !^#_ .
d'unfgsf] 8fo:kf]l/s ljZn]if0f
uf]ljGb/fh e§/fO{nfO{ pkGof;sf/sf] ?kdf kl/lrt u/fpg] pkGof;
…d'unfgÚ @)#@ ;fndf k|sflzt ePsf] xf] . xfn;Dd rf/j6f pkGof;
n]v]sf e§/fO{nfO{ …d'unfgÚ / …dl0fk'/sf] lr7LÚ -@)#$_ n] oyfy{jfbL
lsQfsf pkGof;sf/sf] kl/ro lbPsf 5g\ . e§/fO{n] …d'unfgÚ pkGof;df
k|:t't u/]sf] oyfy{ kl5Nnf] ;dodf 8fo:kf]/f cyf{t\ cfk|jf;L ;d:ofsf
?kdf lrlgg] ;flxTon]vg;Fu cTolws lgs6 /x]sf]n] oxfF 8fo:kf]l/s
;Gbe{af6 g} pkGof;sf] ljZn]if0f ul/Psf] 5 .
…d'unfgÚ pkGof;df cfly{s cefjsf sf/0f sfd / dfdsf] vf]hLdf
d'unflgPsf g]kfnLx?n] ToxfF ef]Ug'k/]sf] kL8f / ;s;nfO{ ;+j]bgzLn
9Ëaf6 k|:t't ul/Psf] 5 . b]zleq cg]s ;d:of / cefj;Fu n8\bfn8\b}
xf/ vfP/ ;'vsf] ;kgf af]sL ljb]z hfg] / ljb]zdf cema9L b'b{zfx?;Fu
h'Wg'kg]{ ;d:ofnfO{ pkGof;n] p7fPsf] b]lvG5 -n'O6]n M !(*_ .
xfd|f] k'/miffy{–*% 41
tTsfnLg ;dodf ;'vsf] ;kgf af]sL g]kfnLx? ef/t hfg] k|rng lyof] .
£o' a]r]/ g'g lsGg hfg], cyjf 3/af6 k};f rf]/L lx8\g] kl/kf6LnfO{
pkGof;sf] p7fg agfOPsf] 5 . ufpFn]x?;Fu Rofª\yfk'sf] sfnL8fF8faf6
g'g, t]n / av]{ ;fdfg lsGg lxF8]sf 7"n] / sfG5f] ;'tf/ Tot}af6 l;nu9L
hfg] 6«sdf r9]/ lxF8\5g\ . bfhL{lnª lxFl8/x]sf] 6«sdf r9]sf 7"n] /
;'tf/;Fu s'g} uGtJo x'Fb}g, t/ ;'vsf] ;kgf ;fydf x'G5 . tLgwf/]df k'u]/
vnf;Ln] ef8f dfU5 . pgLx?sf] s'g} lglZrt uGtJo gePsf]n] vnf;Lsf]
…sxfF hfg] <Ú eGg] k|Zgsf] pQ/df æhfg] 6'Ëf] t 5}g, d'unfg hfg eg]/
lxF8]sfÆ -k[=@_ eG5g\ . l;nu9Lsf] Go' dfs]{6df k'u]/ 6«sn] pgLx?nfO{ ToxL
7fpFdf cf]/flnlbG5 .
o;/L klxnf]k6s k|jf; l5/]sf g]kfnLnfO{ l/S;fjfnn] ;d]t slt;Dd
;tfpF5g\ / 7U5g\, cfkm\g} ag]/ s;/L a]lrlblG5g\ eGg] s'/fsf] dfld{s /
lrqfTds k|:t'lt l;nu9Ldf b]lvG5 . l/S;fjfnfn] tfgftfg u/]/ 7"n]sf]
emf]nf RofltlbG5g\ . ;'tf/n] lxsf{Pkl5 l/S;fjfn kfvf nfU5g\ . sxfF
hfg] < egL cnkq kl//x]sf 7"n] / ;'tf/nfO{ Pp6f g]kfnL l/S;fjfnfn]
cfTdLotf b]vfpFb} Go' dfs]{6sf] tLg kmGsf] df/]/ :6];g k'¥ofpF5 .
l/S;fjfnfn] pgLx?nfO{ ;'emfj lbFb} rf]/ nfUg]x'Fbf ;r]t /xg eG5 .
Kn]6kmd{df kfn}kfnf] ;'Tg] eg] klg yfs]sfn] b'a}hgf lgbfpF5g\ . pgLx?sf]
k};f rf]/L x'G5 . cfkmGtx? cf;fdlt/ /x]sf]n] cf;d hfg /]n r9]sf 7"n]
/ sfG5f] ;'tf/nfO{ l6s6 sf6\g'k5{ eGg];Dd 1fg x'Fb}g . c?n] l6s6
sf6]sf] b]v]/ k};f lgsfNg vf]Hbf k};f rf]/L ePsf] yfxf kfpF5g\ .
pgLx?nfO{ lgofln/x]sf] l/S;fjfnfn] cfTdLotf k|s6 u/]/ l;lSsdsf] af6f]
vGg dfG5] ;KnfO{ ug]{ dfG5] -/g'bfO_ nfO{ aL; ?lkofFdf a]lrlbG5 . o;/L
Pp6} JolQm l/S;fjfnn] k6sk6s 7Ubf klg kTofpg] oL b'O{ kfq cTolws
;f]emf b]lvG5g\ . /g'bfOn] pgLx?nfO{ hLkdf xfn]/ l6:6f k'¥ofpF5 .
hxfF;'s} hfFbf klg tL b'O{ ;f]emf g]kfnL etL{s} ;kgf b]V5g\ . l6:6faf6
lxF8fpFb} hËnsf] af6f] nfFbf klg pgLx? ;f]FR5g\ æetL{ nfUg] 7fpF oxL
hËndf x'g'k5{Æ -k[= @!_ . Ps /fOgLsf xf]6ndf k'Ubf ToxfF c? s]6fx?
klg hDdf kfl/Psf x'G5g\ . tL s]6fx? klg etL{ x'g] ;kgf a'g]/ a;]sf
x'G5g\ . ltg}dWo]sf] Pp6fn] eG5 æca xfdLnfO{ nu]/ Ps jif{ hlt 6]l8ª
u/fpF5 . t];df kf; eP/ pq]kl5 aGb's le/]/ k7fpF5 . aLrdf b'O{jif]{ 5'§L
ldN5 . vfg, nfpg, a:g s]xL k};f kb}{g—;a ;/sf/L ldN5Æ -k[=@$_ .
/fOgLsxfF hDdf kfl/PsfdWo]sf] Pp6f s]6f] o:tf] of]hgf a'G5 æb'O{ jif{ ge}
3/ lkml/Fb}g cfkm" t . kN6g] ePkl5 clnslt ;DklQ gsdfO{ s] lkmg'{ <
PskN6nfO{ ;fx"sf xftdf k/]sf] kfvf]/]vf] psf:g kfP klg afp—cfdfsf]
42 xfd|f] k'/miffy{–*%
ef/f sfl6GYof] ls <Æ -k[= @%_ pm tLgrf/hgf el/ofnfO{ kl5 nufP/ 3/
lkmg]{ of]hgf a'G5 . 7"n]n] etL{ x'g]af/] ;+zo JoQm ubf{ uNnfjfnfn]
7x/fPsf] / kfFrlbgb]lv ;/sf/L /f;g v'jfPsf] 7x/ u/]/} xf] eG5 .
/g'bfOn] k|To]s JolQmnfO{ rfnL;sf] b/n] a]lrlbFbf klg pgLx? cfkm"
a]lrPsf] yfxf kfpFb}gg\ . 7]s]bf/n] uf8Ldf xfn]/ l6:6fdflyaf6 lxF8fpFbf
af6f]df kmf}hLsf] SofDk b]v]/ cfkm" k'Ug] 7fpF cfPsf] ;Dem]/ /dfpF5g\ .
ahf/df 6«s /f]lsFbf klg tL s]6fx? etL{ x'g] 7fpF cfof] eGg] ;DemG5g\ .
afg/xf6 x'Fb} km'Gr]lnª k'u]/ /ft latfpF5g\ . nfdf] ofqfkl5 6«sleq} kfndf
;'t]sf] sfsL{n] eG5 æ6'Ëf]df k'Ug] kQ} 5}g . dnfof 5fpgLd} k'¥ofpF5 ls
s;f] <Æ -#&_ x/]s cj:yfdf cfzflGjt x'g] k|j[lQ oxfF sfsL{sf] b]lvG5 .
;'tf/ klg sfsL{h:t} lglZrGt b]lvG5 . pm eG5 æhxfF k'¥ofP klg s] 5
/ < lhDdf e}uof] vfg kfPs} 5f}+Æ -k[=#&_ .
laxfg p7]kl5 ef]6] s]6fn] æ7]s]bf/ ;fx]a tkfO{+sf s'NnLx?nfO{ klg vfgf
agfpg'k5{ clxn] <Æ -k[=#&_ eGbf klg pgLx?df r]tgf cfpFb}g . t/
df]Qmfg gfd u/]sf] s]6f] eg] Tof] a'em]/ efU5 . lqj]0fLaf6 sRrL af6f] xF'b}
u}F6L a]Nrf af]s]sf s'NnLx?nfO{ b]Vbf klg pgLx?df To; 7fpFnfO{ kN6g
nfUg] 7fpF g} ;DemG5g\ .
lhDbf/n] sfdsf] lhDdf nufPkl5 aNn pgLx?n] s'NnL x'g cfPsf] rfn
kfpF5g\ . ;'tf/n] eG5 ækN6gdf nufpF5 eg]/ e/ kl/Psf] t o:tfdf
NofP/ hfSof] lg bfO ÛÆ t/ klg 7"n] lglZrGt x'Fb} eG5 æe}uf] o:tf] /f]8sf]
sfd klg hfGg} kg]{ xf] . = =cfwf vfP/ cfwf arfP klg csf]{ ;fn 3/
xhf/ lnP/ hfg kfOG5 . n'uf / h'Qf ca p;}n] lbg] ef] lrQ a'emfpg}
k¥of]Æ -k[= $&_ .
cg]s b'Mv si6 ;xFbf klg dlxgfsf] cGTodf tna a'‰g kfOG5 eGg]
;'gf}nf ;kgf b]lv/x]sf tL ;f]emf g]kfnLx?sf] ;kgf Tolta]nf eË x'G5
hlta]nf tna yfKg] lbg cfpF5 . l;nu9Lb]lv l6:6f;Ddsf] ef8f, l6:6fdf
af; a:bfsf] vr{, ofqf vr{ lx;fa ubf{ pN6} cfkm\gf] gfddf C0f k/]kl5
pgLx?sf] xf]; p8\5 . sfsL{sf] cj:yfnfO{ pkGof;df o;/L lrq0f
ul/Psf] 5 æsfsL{n] crfgs d"R5f{ vfof] . pm Ps}rf]l6 5fFufaf6 v:of] .
To;/L l;nu9Lb]lvsf] lx;fa xf]nf eg]/ p;n] lrtfPsf] lyPg . Ps} k};f
xftdf kg'{sf] ;f6f] pN6f] C0f <Æ -k[= %#_ .
etL{ x'g] ;'gf}nf ;kgf af]s]/ 3/ 5f]8L lxF8]sf 7"n], ;'tf/ / sfsL{x?sf]
lbgk|ltlbg a9\b} uPsf] si6s/ lbgrof{sf] lrq0f pkGof;df o;/L ul/Psf]
5 æ/f;gsf] nflu nfOgdf a:g', gfËf] 8fF8fdf cfuf] afn]/ eft ksfO{ vfg'
xfd|f] k'/miffy{–*% 43
/ ;fFu'/f lr;f e'FOdf ;'Tg'Æ -k[= %$_ . Pslbg k'/fgf] Ps s'NnLn]
pgLx?nfO{ eG5 ævfpFnf nfpFnf eGg] Hofg lnP/ cfP5f} t/ logLx?n]
ltd]/sf] xf8 3f]6]/ df5{g\Æ -k[= %$_ . o;/L g'g / dfn ;fdfg af]Sg
uPsf]df d'unfgsf] /ËLrËL ;kgfaf6 cfs[i6 eP/ d'unfglt/ xflgPsf oL
;f]emf g]kfnLx? aw'jf g]kfnLsf ?kdf ;8s vGg] sfd u5{g\ . ToxfF
b'M;fWo >d / cgdf]n kl;gfsf] cy{ 5}g eGg] yfxf kfpF5g\ -sf]O/fnf /
nfsf]h", @)&@ M !&$ .
af?b k8\sfpFbf 3fOt] eP/ nfdf] la/fdL k/]/ p7]sf] sfsL{n] lg/fz x'Fb}
3/ ;DemG5 . p;sf] To; cj:yfnfO{ pkGof;df o;/L k|:t't ul/Psf] 5
æcfdfafa'sf] PSnf] 5f]/f] pm 3/} a;] klg hLjg olt ;fx«} si6;fWo x'Gy]g
xf] . p;n] cem} ;lDemb} uof] —lax] u/]sL :jf:gL dfOtd} lyO{, PSnf afa'—
cfdfnfO{ la;]{/ af6f nfu]sf] klg cfh k"/} 5 dlxgf k'u]5 .===knkndf 3/,
5/l5d]s, jg–kfvf / cfhLjg pk|m]sf s'b]sf kv]/f ;DemL pm ljXjn eof]Æ
-k[= %*_ . o; pkGof;df sfsL{sf] of] cj:yf ljleGg sf/0f b]zaflx/
a;]sf / dft[b]zsf] ddtf / ;Demgf eO/x] klg ljleGg sf/0fn] :jb]z
kmls{g g;Sg] cj:yfnfO{ a'emfpF5 -kf}8]n, s, @)&) M !$$_ eGg]
8fo:kf]l/s ;Gbe{;Fu d]n vfG5 .
;a}sf dgdf lg/fzf 5fpFb} hfG5 . k/b]zsf] sfdeGbf 3/sf] sfd
pgLx?nfO{ ;lhnf] nfUg yfN5 . sfsL{n] efUg] s'/f u5{ . 7"n]n] lxFpb
nfu]kl5 ;Fu} efUg] ljrf/ ;'gfpF5 . r/d zf]if0fdf k/]sf tL s'NnL
sfdbf/x? lj/f]wsf] cfjfh;Dd lgsfNg ;Sb}gg\ . sfd ubf{ x/fPsf],
efFlrPsf] xltof/sf] gf]S;fgL klg cfkm"n] a]xf]g'{kg]{ x'Fbf x/fPsf] l5gf] vf]Hg
uPsf] 7"n] kms{Fb}g . pm efUof] eGg] z+sf x'G5 t/ p;sf] sk8f / k};f
7fpFd} e]l6G5 . c? efu]sf rf/hgf s]6fx?nfO{ ;dft]/ NofO{ ;hfo:j?k
b'O{ dlxgfsf] tna sfl6G5 . pgLx?nfO{ km]l/ efu] Hofg dfg]{ wDsL
;'gfOG5 . oL ljleGg ;Gbe{n] 7"n] l5gf] vf]Hg] qmdd} x/fPsf] jf d/]sf]
eGg] a'lemG5 .
Pslbg sfdaf6 gkms]{sf] nfn] ;'Aaf laxfg lxFpdf k'l/Psf] cj:yfdf
e]l6G5 . lhDbf/n] p;sf] nf; le/af6 ws]Ng nufpF5 . /fOsfG5f] la:tf/}
la/fdL kb}{ ;'lGgb} hfG5 / Pslbg d5{ . p;sf] pkrf/sf] s'g} k|oTg
x'Fb}g . cfkm\gf ;fyLx? PsPs ub}{ db}{ uPsf]n] b'O{jif{kl5 tLg;o tna
a'em]sf ;'tf/ / sfsL{ /flt p7]/ efU5g\ . ;ftf}F lbg sfsL{ af6f]d} d5{ .
tLg;o k};f;Fu} ;fyLnfO{ u'kmfdf hnfP/ cl3 a9]sf] tLg lbgb]lvsf] ef]sf]
;'tf/n] hfd'g vfG5 . ?vsf xfFuf sfl6Psf] b]v]/ dfgj a:tLsf] cg'dfg
nufpF5 .
44 xfd|f] k'/miffy{–*%
efu]sf] bz lbgsf lbg p;n] Pp6f uf]7 / uf]7fnf] kfv] ;fOnf]nfO{ e]6\5 .
To; ufpFdf af6f]df sfd ug]{nfO{ l8kfO6] eGg] / efuL cfPsf l8kfO6]nfO{
sDkgLdf a'emfOlbg] rng eP klg dfgjtfsf] k|ltd"lt{ kfv] ;fOnf]n]
;'tf/nfO{ ;xof]u u5{ . 3/ hfG5' eg]sf] ;'tf/nfO{ ;DemfP/ ToxLF /fV5 .
;'tf/sf] cGo uf]7fnfx?;Fu klg kl/ro a9\5 . kfv]n] ;'tf/sf] ;RrfO
n'sfP/ sfd ug{ NofPsf] atfpF5 . ;'tf/n] lgs} nugsf ;fy kfv]sf
a:t'efpsf] x]/rfx u5{ . p;n] cfkm\g} ;Dem]/ sfd u5{ . kfv]nfO{ v]tL ug{
k7fP/ uf]7sf] sfd ;DxfN5 . kfv] la/fdL kbf{ v]tL ul/lbG5 . ;'Gtnf
lnP/ ;fDrLahf/ hfG5 . ;a} ufpFn]sf] dg lhT5 . kfv]sf] kl/jf/sf]
;b:o ag]sf] ;'tf/nfO{ kfv]n] kl/jf/;Fu ;Nnfx u/]/ !$ jif{sL h]7L 5f]/L
7"nLsf] lax] ul/lbG5 .
7"n];Fu nfx'/] aGg] ;kgf af]s]/ 3/af6 efu]sf] ;'tf/ cg]s xG8/ vfFb}
kfv]sf] HjfOF aGg k'U5, t/ kfv]sf] zq' ;fnaf]6]n] k'ln; NofP/ kfv]n]
l8kfO6] n'sfPsf] egL h]n k'¥ofpF5 / p;sf] 3/df cfuf] nufOlbG5 .
ToxfFaf6 efu]sf] ;'tf/ r]ªdf/L lrofsdfg k'U5 . s]xL ;do b'Mv kfpF5 .
kl5 df]Qmfgsf] ;xof]udf lrofsdfgdf sfd kfpF5 . lrofsdfgdf sfd ug]{,
g}gLtfndf cb'jf vl/b u/]/ afg/xf6df a]Rg] u5{ . kfFrjif{ kl/>d u/]/
tLg xhf/ hDdf kf/]sf] ;'tf/ 3/ lkmg]{ ;f]Fr agfpF5 . afg/xf6df kfv]sf]
5f]/f] xª\;];Fu e]6 ePkl5 7"nLn] cfkm"nfO{ klv{a;]sf] yfxf kfpF5 .
lrofsdfg kms{Fbf df]Qmfgn] ;f/f k};f af]s]/ efu]sf] yfxf kfpF5 .
7"nL;Fu e]6]kl5 k'gM b'a}n] sfd ug{ yfN5g\ . d]l;gsf] lkmtfn] nfu]/ pm
sfd ug{ g;Sg] x'G5 . p;sf] 5f]/f] hGdG5 . hLjgdf cg]s b'3{6gf
Aoxf]/]sf] ;'tf/ ljlIfKt xF'b} hfG5 . Jofkf/sf] lx;fa la;{g yfN5 . p;sf]
cfly{s cj:yf lau|Fb} hfG5 .
Pslbg Jofkf/ ug{ hfFbf ;'tf/sf] e]6 p;sf] afa';Fu x'G5 . afa'n] !#
jif{sL 5f]/L p;nfO{ lhDdf nufpF5 . 5f]/L tLg jif{sL x'Fbf a'xf/L kf]Onf
uPsf] / ;'tf/sL cfdf Psjif{ klxnf lat]sf]n] gfltgLnfO{ lnP/ sfdfIff
lxF8]sf] afa' ;'tf/nfO{ 5f]/L lhDdf lbG5 . To;kl5 ;'tf/sf] 3/ lkmg]{ wf]sf]
;dfKt x'G5 .
cfdf / 5f]/Ln] aufgdf sfd u5{g\ . aRrf] a9\b} uPsf]n] b'a}n] sfd ug{
ldNb}g . Pslbg sfddf uPsL 5f]/L 8]/f vfnL ug]{ krL{ lnP/ kms{G5] .
ef]s} ;'t]sf] ;'tf/n] 9'Ëfn] Rofk]/ d/]sf] ;kgf b]V5 . ljlIfKt ;'tf/
5f]/LnfO{ emD6G5 . 7"nLn] cu'N6f]n] xfg]kl5 cflQP/ 3/aflx/ lgl:sPsf]
;'tf/ æd]/f] 7"Nbfh" Û d]/f] sfsL{Æ eGb} hËn x'Fb} 8fogf vf]nflt/ nfU5 .
xfd|f] k'/miffy{–*% 45
pm km]l/ 3/ kmls{Fb}g . o;/L sf?l0fs 36gfdf k'u]/ pkGof; ;dfKt
x'G5 .
nfx'/] aGg], wg sdfP/ 3/ kmls{g], ;fx"sf] l/g ltg]{ ;'gf}nf ;kgf af]s]/
afa', cfdf, :jf:gL ufpF / b]z 5f]8L lxF8]sf sfsL{, 7"n,] ;'tf/ /
pgLx?h:t} y'k|} g]kfnLx?n] k|b]zdf ef]Ug'k/]sf] oftgf / cfkm\gf] 3/ kl/jf/
;lDemPsf] ;Gbe{n] pkGof;nfO{ 8fo:kf]l/s t'NofPsf] 5 . 7"n], nfn] a'Aaf,
/fO{ sfG5f] csfndf dg'{, ufpF ;Dem]/ efUg]x?n] oftgf kfpg', ;'tf/;Fu}
efu]sf] sfsL{ af6}df dg'{ g]kfnLsf 8fo:kf]l/s sf?l0fs ;Gbe{ x'g\ .
hËnsf] af6f] dfG5] / kz' b'a};Fu 8/fpFb} efu]sf] ;'tf/ sfG5f] dfgja:tLdf
kfv] ;fOnf]sf] ;dLkdf k'U5 . s]xL :j:y ePkl5 3/ lkmg]{ OR5f u5{ t/
kfv]n] æTof] ult lnP/ s] 3/ lkmg]{ < t} t} Psjif{ ot} a;f}F . vs{ 5, uf]7
5, 3/ 5 . v]tL sdfO ug'{ k/]df ePsf] kmfF8f}Fnf . To;kl5 3/ lkmg'{,
clnslt h]yf] klg xftdf kg]{5Æ -k[=((_ eg]kl5 kfv]s} ;xof]uL ag]/
a:5 . Odfgbf/ ;'tf/n] ufpFn]x?sf] dg lhT5 . kfv]n] 5f]/L klg lbG5
t/ kfv]sf] zq' ;fnaf]6]sf sf/0f k'gM ToxfFaf6 efUg ljj; x'G5 . efu]/
r]ªdf/L k'u]sf] ;'tf/n] kfFrjif{ sdfPsf] k};f lnP/ 3/ kms{g] tof/L ub}{ubf{
cfkm\g} ;fyL df]Qmfgn] k};f rf]/]kl5 ljrNnL x'G5 .
:jf:gL kf]Onf uPkl5 / cfdf d/]kl5 gfltgL af]s]/ afa' /]n:6];gdf
e]l6Pkl5 3/ lkmg]{ ;kgf ;bfsf nflu ;dfKt x'G5 . hLjgdf w]/]k6s
xG8/ vfP/ cr]t ag]sf] ;'tf/sf] hLjgsyf 8fo:kf]l/s b]lvG5 .
lgisif{
g]kfnL ;flxTosf ;dfnf]rgf tyf l;h{gf ljwfdf ljlzi6 klxrfg agfPsf
uf]ljGb/fh e§/fO{sf] klxnf] pkGof; …d'unfgÚ k|jf;L g]kfnLx?sf] b'M;fWo /
;‖if{k"0f{ k|jf;L hLjg ef]ufOsf] syf xf] . ;'gf}nf ;kgf af]s]/ d'unfg l5g]{
t/ cg]s sf/0f c;Gt'li6, ct[lKt, lg/fzf / si6 ef]Ug]x?sf] k|:t'ltnfO{
jt{dfg ;flxTon] 8fo:kf]l/s jf cfk|jf;Lo ;flxTo eGb5 . d'unfgsf]
ljifoj:t' o; b[li6sf]0fn] 8fo:kf]l/s nfUb5 .
ufpFaf6 g'g lsGg zx/ lxF8]sf 7"n] / ;'tf/ etL{ x'g], nfx'/] ag]/ 3/
kms{g] ;'gf}nf ;kgf af]sL Tot}af6 efU5g\ . l6:6fdf sfsL{nufot cGo
g]kfnL o'jfx? e]l6G5g\ hf] ;'tf/ / 7"n]n] h:t} ;kgf ;hfP/ 3/ 5f]8]sf
x'G5g\ . k/Gt' dfgj t:s/L ug]{ 7]s]bf/n] pgLx?nfO{ l;lSsd k'¥ofP/ af6f]
vGg] s'NnLsf ?kdf a]lrlbG5 . tL s'NnLx?nfO{ l8kfO6] elgG5 hf]
ToxfFaf6 efUg klg ;Sb}gg\ . >dsf] r/d zf]if0f / Hofgsf] cTolws
46 xfd|f] k'/miffy{–*%
hf]lvd ePsf] To; sfddf 7"n], nfn] ;'Aaf, /fO{ sfG5f] ub}{ ;fyLx? db}{
uPkl5 To; 7fpFaf6 ;'tf/ / sfsL{ efUb5g\ t/ ofqfs} qmddf sfsL{sf]
klg lgwg ePkl5 ;'tf/ PlSnG5 . …xfMÚ af6 efu]sf] bz lbgdf dfgj
a:tLdf k'u]sf] ;'tf/ k'gM s]xL sdfP/ 3/ lkmg]{ ;kgf b]Vb} kfv]sf]df sfd
u5{ . kfv]sf] zq' ;fnaf]6]sf sf/0f ToxfFaf6 efu]/ r]ªdf/L k'U5 . ToxfF
kfFrjif{ ldlxg]t u/]/ sdfPsf] k};f ;fyL df]Qmfgn] rf]l/lbG5 . :jf:gL kf]On
uPsf], cfdf d/]sf] / afa' tLy{ ug{ lxF8]sf] yfxf kfPkl5 k};f sdfP/ nfx'/]
agL 3/ kms{g] ;'tf/sf] ;kgfsf] cGTo x'G5 . cfkm\gf] ljut ;Dem]/ ljlIfKt
;'tf/sf] k|jf;d} lgwg x'G5 .
o;/L ;'gf}nf ;kgf af]s]/ b]z 5f]8]sf g]kfnLn] b]z kms{g g;Sg] /
k|jf;df klg ;'vL / v';L /xg g;Sg], lrGtf / kL8fdf hLjg ;dfKt
ug'{kg]{ cj:yfsf] syf k|:t't u/]sf] …d'unfgÚ pkGof; cfk|jf;Lo cyf{t\
8fo:kf]l/s ;Gbe{sf] Ps zlQmzfnL pkGof;sf ?kdf b]vfk/]sf] 5 .
;Gbe{;fdu|L
á sf]O/fnf, s'df/k|;fb / nfsf]h", ;"o{k|;fb, -;Dkf=_, -@)&@_,
;flxTosf/ uf]ljGb/fh e§/fO{, sfe|] M cIf/dfu{ .
á uf}td, s[i0f, -@)^$_, pQ/cfw'lgs lh1f;f, sf7df8f}+ M e[s'6L
Ps]8]lds klAns];G; .
á uf}td, nId0fk|;fb, -@)^^_, g]kfnL ;flxTodf pQ/cfw'lgs
;dfnf]rgf, sf7df8f}+ M cf]l/PG6n klAns];g .
á kf}8\ofn, Psgf/fo0f, s, -@)&)_, cfw'lgs g]kfnL ;dfnf]rgfsf]
Oltxf;, lrtjg M ljdz{ g]kfn .
á = = = = = = = = = , -@)&)_, ;dfnf]rgfsf] :j?k / k4lt, lrtjg M ljdz{
g]kfn .
á e§/fO{, uf]ljGb/fh, -@)^$_, pQ/cfw'lgs ljdz{, sf7df8f}+ M df]8g{
a's .
á = = = = = = = = = , -@)&$_, d'unfg, 5}6f}F ;+:s/0f, sf7df8f}+ M cf]l/PG6n
klAns];g .
á n'O6]n, vu]Gb|k|;fb, -@)^(_, g]kfnL pkGof;sf] Oltxf;, sf7df8f}+ M
g]kfn k|1fk|lti7fg .
)))
xfd|f] k'/miffy{–*% 47
lzj kf}8\ofnsf] cd/ kmn rfVbf
 8f= Zofdk|;fb Gof}kfg]
;'gjn !@, gjnk/f;L
!= cf/De
g]kfnL nf]s;flxTosf] cWoogcg';Gwfgdf ;lqmo JolQmTjsf] gfpF xf],
lzjk|;fb kf}8\ofn . ljz]iftM g]kfnL pvfg6'Ssfsf] cWoog / cg';Gwfgdf
cfk"mnfO{ ;dlk{t u/]sf lzj kf}8\ofn l;h{gfsf] If]qdf klg snd rnfpFb}
cfPsf 5g\ . k|:t't n]v ;'zLnf kf}8\ofnåf/f lj=;+= @)&@ df k|sflzt lzj
kf}8\ofnsf] cd/ kmn syfsf] ;]/f]km]/f]df /x]sf] 5 .
@= ;|i6f kl/ro
u'NdL lhNnfsf] xlb{g]6f $ ?Dhfsf]6df lj=;+= @)@# df hlGdPsf lzjk|;fb
kf}8\ofnn] d"n ljifo g]kfnL lnO{ lqe'jg ljZjljBfnoaf6 :gftsf]Q/ Pj+
pQm ljZjljBfnoaf6} g]kfnL nf]s;flxTocGtu{t g]kfnL pvfgsf] cWoog
zLif{sdf ljBfjfl/lw pkflw k|fKt u/]sf 5g\ . nf]s;flxTotkm{sf] logsf]
cfsif{0f :gftsf]Q/ txdf cWoog u/]b]lv g} ePsf] s'/f :gftsf]Q/ tx
bf];|f] jif{df n'lDagL If]qdf k|rlnt g]kfnL pvfgsf] cWoog zLif{sLo
cg';Gwfgaf6 :ki6 x'G5 . hLjgofkgsf] qmddf u'NdLaf6 gjnk/f;L x'Fb}
?kGb]xLsf] ltnf]Qdf % zª\s/gu/df a;f]af; ug{ k'u]sf kf}8\ofn nfdf]
;dob]lv nf]s;flxTosf] cWoog / cg';Gwfgdf h'6]sf 5g\ . :yfgLo Pj+
/fli6«o kqklqsfdf ljljw ljifo;Fu ;DalGwt n]v/rgf k|sflzt u/fpFb}
cfPsf kf}8\ofnsf] cd/ kmn -syf;ª\u|x_ @)&@ sf] uftfaGbLsf] kl5Nnf]
k[i7df pNn]v ePcg';f/ logsf xfn;Dd k|sflzt k':tsfsf/ s[lt o;
k|sf/ 5g\ –
!= g]kfnL pvfgsf] ljifofTds cWoog -@)^)_
@= g]kfnL afn ljZjsf]z -@)^)_, ;xn]vg
#= g]kfnL ufpFvfg] syf -@)^!_
$= g]kfnL 6'Ssfx?sf] ;j]{If0f / ljZn]if0f -@)^!_
^= g]kfnL pvfgsf /rgf ;Gbe{ -@)^*_
&= nf]ssyf ;Gbe{sf g]kfnL pvfg -@)^*_

48 xfd|f] k'/miffy{–*%
*= g]kfnL pvfg ;ª\u|x -@)^(_
(= slj n]vgfy 1jfnLsf sljtf s[ltsf] cWoog -@)&)_
!)= ;fdflhs ;f+:s[lts ;Gbe{sf g]kfnL pvfg -@)&!_
!!= cd/ kmn -syf;ª\u|x_ @)&@
kf}8\ofnn] g]kfnL nf]s;flxTosf] cWoogcg';Gwfgdf k'¥ofPsf] of]ubfgsf]
sb/ ub}{ ljleGg ;+:yf Pj+ k|lti7fgx?n] k'/:s[lt Pj+ ;Ddfg u/]sf 5g\ .
g]kfn ljBfe"if0f s -@)^%_ kbsaf6 lje"lift kf}8]n ;femf k|sfzg -@)^)_,
/fli6«o lzIff k'/:sf/ -@)^(_, u'Nd]nL ;Dks{ ;dfh, ?kGb]xL -@)^(_, slj
n]vgfy 1jfnL :d[lt k|lti7fg, ?kGb]xL -@)&), l;4fy{ ;flxTo kl/ifb\
-@)&!_, blw:d[lt ;flxTo ;dfh, slknj:t' -@)&@_ h:tf ;+:yfaf6
;Ddflgt eO;s]sf 5g\ . xfn lelhl6ª k|f]km];/sf] ?kdf sfzL lxGb"
ljZjljBfno, jf/f0f;Ldf sfo{/t logL nf]s;flxTosf] cWoog /
cg';Gwfgdf h'l6/x]sf 5g\ .
#= cd/ kmn syfsf] ljZn]if0f
#=!= ;+/rgf
hDdfhDdL !^±!!^ u/L !#@ k[i7df ;+/lrt cd/ kmn syf;ª\u|x demf}nf
cfsf/sf ## j6f syf ;dfj]z ul/Psf] demf}nf cfsf/sf] s[lt xf] . ##
j6f syf !!^ k[i7df /flvPsf 5g\ eg] afFsL !^ k[i7 uftfaGbL, ljifo;"rL,
n]vsLo dGtJo / 8f= g]qk|;fb Gof}kfg]sf] cd/ kmn syf;ª\u|x M Ps
ljxª\ud b[li6 zLif{sLo ljZn]if0ffTds n]vn] cf]u6]sf] kfOG5 . syf Ps
a;fOdf kl9;lsg] ljwf ljz]if xf] eGg] dfGotfnfO{ o;df ;dflji6 ;Dk"0f{
syfn] cfTd;ft\ u/]sf] kfOG5 . o;df ;dflji6 e't] u'kmf syfafx]s cGo
syf g Tolt 5f]6f 5g\, g Tolt nfdf g} . k|foM ;Dk"0f{ syf ljj/0ffTds
/x]sf 5g\ .
#=@= efj ljwfg
s'g} klg ;flxlTos s[ltn] cleJoQm ug{ vf]h]sf] d"n r'/f] g} efj xf] .
;|i6fn] cfkm\gf] s[ltdf s'g} g s'g} efj ;Dk|]if0f u/]sf] x'G5 g} . efj
ljgfsf] s[lt x'Fb}g . o; syf;ª\u|xsf ljleGg syfdf syfsf/n] ljleGg
ljifoj:t' cjnDag u/L ljljw efj cleJoQm ug]{ k|of/ u/]sf] kfOG5 .
ljj]Ro s[ltsf] slnsf] dfg M lrof / kfg zLif{sLo syfdf /fd/fj0fsf]
o'4sf] k|;ª\u sf]6\ofpFb} dflg;n] d[To'af]w u/L x/]s sfd ;dod} ;DkGg
ug'{kg]{ cGoyf cfkm}+n] ;DkGg ug{ ;lsg] sfd klg cw'/} /xg] ljrf/ JoQm
xfd|f] k'/miffy{–*% 49
u/]sf 5g\ . g]kfnsf] lxdfnL If]qdf cd"No h8La'6L /x]sf]tkm{ ;ª\s]t ub}{
/fd/fj0fsf] o'4df OGb|lhtsf] a|Xdf:qn] a]xf]; ePsf nId0fnfO{ lxdfnL
h8La'6Ln] 7Ls agfPsf] / h8La'6Lsf] /;kfg u/]kl5 kmflnPsf 5f]qmfx? g}
slno'udf lrof / kfgsf] ?kdf k|s6 ePsf] ls+jbGTofTds cleJolQm k|s6
ul/Psf] 5 . ;du|df dflg;n] ;do 5Fb} ;fdYo{cg';f/sf] sfd ug{ kl5
kg{ gx'g] / x/]s j:t'n] oyf ;dodf ;Ddfg k|fKt ug]{ efj o; syfdf
kfOG5 . cd/ kmn syfdf /fhf et[{xl/sf] syfk|;ª\u sf]6\ofpFb} df+;nk|]dn]
k|>o kfPsf] / To;af6 dflg;n] slxNo} ;'v gkfpg], :jfyL{ ;+;f/df s'g}
klg JolQm ljZjf;of]Uo gePsf]n] ;f+;fl/s df]x kl/Tofu u/L k/dfy{ lrGtg
ug'{ g} >]o:s/ x'g] efj JoQm ul/Psf] 5 . vfF6L b"wdf kfgL xfn]/ syfdf
cfhsf] dflg;nfO{ ;xL / ;To s'/f gkRg] -ljZjf; gug]{_, gSsnL /
c;To s'/fnfO{ g} ;xL / ;To dfGg] k|j[lQ /x]sf] efj JoQm ub}{ cfhsf
xflsdx? g} cfk"meGbf tNnf sd{rf/LnfO{ Jolerf/, e|i6frf/ ug{ k|]l/t
u5{g\ eGg]tkm{ klg o; syfn] ;ªs]t u/]sf] 5 . qmflGt hGdg] 5 syfdf
lj=;+= @)%@ b]lv cf/De ePsf] dfcf]jfbL åGådf ;ljgfh:tf xf]gxf/
o'jtLx?n] o'4tfsf ef]Ug'k/]sf b'Mv, kL8f / oftgfsf] pb\3f6g ub}{
o'4sf/LnfO{ oftgf lbP/ qmflGt ;fDo kfg{ vf]Hg' csf]{ qmflGtnfO{ hGdlbg'
xf], cGo qmflGtsf/L hGdfpg' xf], o;}n] oftgf lbP/ s'g} klg o'4 lhTg
;ls+b}g eGb} nf]stflGqs cfGbf]ngdf dlxnfx?sf] cxd\ e"ldsf lyof] eGg]
ljrf/ JoQm ul/Psf] 5 . ;Dkbf / p;sf] la/fnf] zLif{sLo syfdf afn
dgf]lj1fg k|of]u ePsf] 5 . o; syfdf afnaflnsfx? cfk"mnfO{ dg k/]sf]
j:t' kfPgg\ eg] cToGt lg/fz x'G5g\ . pgLx?df lgZ5n k|]d x'G5 eGg]
efj JoQm ub}{ ;Dkbfsf] la/fnf]k|ltsf] k|]defj JoQm ePsf] 5 . ;fy} k[YjL
;Dk"0f{ k|f0fLsf] ;femf 3/ ePsf]n] ;a}k|lt ;b\efj /fVg' dfgjLo bfloTj xf]
eGg]tkm{ klg o; syfn] ;ª\s]t u/]sf] 5 . pN6f x'G5 syf @)$^ sf]
kl/jt{gkZrft\sf] ;+qmd0fsfnLg ;donfO{ ;d]6/ n]lvPsf] syf xf] .
;+ljwfg lgdf{0fsf] ;Gbe{nfO{ lnP/ n]lvPsf] k|:t't syfdf tTsfnLg
k|wfgdGqL s[i0fk|;fb e6\6/fO{sf] 76\of}nL kf/fnfO{ xf:osf] k'6 lbOPsf] 5 .
h:tf];'s} uxg ljifonfO{ klg e6\6/fO{n] ;lhnf] / ;xh?kdf lng] u/]sf]
oyfy{sf] pb\3f6g o; syfdf ul/Psf] 5 . ;fy} kl/jt{g nuQ} hgtf
/fhf / /fhb/af/k|lt cToGt ;zl°t lyP eGg]tkm{ klg o; syfn] ;ª\s]t
u/]sf] kfOG5 . oxL+ cfgGb 5 syfdf cfgGb ef}lts j:t'df geO{ cflTds
j:t', ÅbohGo j:t' ePsf]n] hxfF dg /dfpF5, ToxL+ cfgGbfg'e"lt ug{
;lsG5 eGg] efj JoQm ul/Psf] 5 . sltko dflg;x? cfgGb k|flKtsf]
nflu ef}lts ;DklQ hf]xf] ug{d} nfU5g\ / cfgGbsf] cg'e"lt gu/L lhGbuL
;dfKt kf5{g\ t/ cfgGb lng] pkfo / ;fdYo{ x'g]x? kxf8kfvfdf 3fF;
50 xfd|f] k'/miffy{–*%
sf6\b} ubf{, psfnf]cf]/fnf]df kl;gf lgsfNb} ef/L af]Sb} ubf{, ufO{j:t'
r/fpFb} ubf{ klg cfgGbsf] cg'e"lt ub{5g\ eGb} cfgGb xflb{s j:t' ePsf]n]
ef}lts j:t'df xf]Og, cfkm}+df vf]Hg'kg]{ ;Gb]z lbg vf]lhPsf] 5 .
sfne}/jsf] xfF;f] syfdf sf7df8f}+df k|rlnt ls+jbGtLnfO{ ljifoj:t' agfP/
:qLof rl/q+ k'/mif:o efUod\ b]jf] g hfgflt s'tf] dg'ioM eGg] ;+:s[lt plQm
rl/tfy{ kfl/Psf] 5 . ;fy} :qLju{sf] rt'¥ofOFsf] pb\3f6g ul/Psf] 5 .
lgi7'/L cfdf syfdf gf/Lsf] ct[Kt sfdjf;gfn] ;'Gb/ kl/jf/ klg etfe'ª\u
/ nyflnª\u x'g] ljrf/ JoQm ub}{ ;Dk"0f{ s'/f k'uL;/L cfP klg ct[Kt
sfdjf;gfaf6 kLl8t gf/Lx? d[To'sf] d'vdf k/L hGdfPsf sNsnfpFbf
;Gtlt / dfofn' kltnfO{ klg kl/Tofu ug{ lsl~rt\ dfGb}gg\ eGg] efj JoQm
ul/Psf] 5 . lhpFbf] dfG5] syfdf ;bf;j{bf d/]sf dflg;x?sf ;fy
Jojxf/ u/]sf od/fhn] lhpFbf] dfG5]sf] Jojxf/ b]v]/ eoeLt ePsf], 7"nf]
kbdf k'u] klg /Lltlylt jf lgodsfg'g ldr]/ sfd ug{ gx'g] efj JoQm
ePsf] 5 . lgodsfg'g ldr]/ jf clwsf/If]qeGbf aflx/ uP/ sfd ugf{n]
oftgfsf] eflubf/ aGg'kb{5 eGg] efj;d]t oxfF JoQm ePsf] kfOG5 . nf]eM
kfk:o sf/0fd\ zLif{sLo syfdf ;'wgk'q ;'of]wg / gu/aw"sf] k|;ª\u
pNn]v ub}{ k9]n]v]sf] JolQmnfO{ sltko Jofjxfl/s s'/fsf] hfgsf/L gx'g]
Pj+ nf]e g} kfksf] sf/0f xf] eGg] efj JoQm ePsf] 5 . efUodf gePkl5
zLif{sLo syfdf eujfg\ cfz'tf]ifsf] eQm cefuL bLggfysf] k|;ª\u
sf]6\ofpFb} efUod} gePsf] s'/f eujfg\n] k|bfg ug{ vf]h] klg k|fKt x'Fb}g
eGb} k|sf/fGt/n] efUo eg]s} sd{ xf] eGg] efj JoQm ul/Psf] 5 . ;w}+
lx+8\g] af6f]sf] k'ng]/ eujfg\n] ;'gsf] 8Nnf] /flvlbPsf lbg x/]s lbg
af6f] x]/]/ lx+8\g] bLggfyn] cfFvf lrDn]/ lx+8\gfn] -sd{ 5f]8\gfn]_ ;'gsf]
8Nnf] k|fKt ug{ ;s]g eGb} dflg;n] x/]s lbg ;r]t Pj+ ;fjwfgLk"j{s sd{
ug'{kb{5 eGg] efjtkm{ ;ª\s]t ul/Psf] kfOG5 . lgikmn ljBf syfdf
k9Ln]vL ;+:sf/o'Qm Pj+ 1fgL aGg'kg]{df cfw'lgs o'jfx? ;+:sf/ /
bfloTjxLg aGb} uPsf], cf8Da/o'Qm hLjgz}nL cjnDag ug{ pBt /x]sf]
oyfy{sf] cleJolQm lb+b} cfhsf] lzIffn] dflg;nfO{ st{Joaf]w gu/fPsf] efj
JoQm ePsf] 5 . k9]n]v] klg h'g JolQmdf ;+:sf/ / st{Joaf]w x'Fb}g
To;sf] ljBf lgikmn x'G5 eGg] ;Gb]z o; syfsf] dfWodaf6 syfsf/n]
JoQm ug{ vf]h]sf 5g\ . ;'vsf] vf]hL syfdf ;'vsf] cg'e"ltsf] nflu
wg;DklQ cfjZos gkg]{ dfgl;s ;Gt'li6 g} ;'vsf] d'xfg xf], t[i0ff/lxt
x'g' g} ;'vL x'g' xf] eGg] efj JoQm ul/Psf] 5 . ef}lts ;'v syfdf x/]s
JolQm cfk"m hGd]x's]{sf] cfkm\g} jftfj/0fdf ;'vL x'G5, ef}lts ;'v Ifl0fsdfq
xf], cfTdLo ;'v g} jf:tljs ;'v xf] eGg] efj bLgkltsf] dfWodaf6 JoQm
ePsf] 5 . k'0o dfG5] syfdf Pp6} afa'cfdfsf ;Gtltdf klg leGg leGg
xfd|f] k'/miffy{–*% 51
rl/q x'G5 eGb} dflg;n] zf/Ll/s ;fdYo{ x'Fbf h:tf];'s} v/fa sd{ ug{
klg kl5 gkg]{ t/ zf/Ll/s ;fdYo{ b'a{n ePkl5 :ju{gs{sf] eo lnO{ k'0o
sd{tkm{ nflu/xg] efj JoQm ePsf] 5 . lglZrt ;dodf k"mn, k|;fb /
eujfg\sf] cf/fwgf ub}{df k'0o cfh{g x'Fb}g, cfkm\gf b}lgs sd{sf ;fy;fy}
ef]sf, gfª\uf, ckfª\u, cgfy, a];xf/f, j[4j[4fsf] ;]jf u/] k'0o k|fKt ug{
;lsG5 eGg] ljrf/ JoQm ePsf] 5 . n;'g / Kofh syfdf ls+jbGtLnfO{
sf]6\ofpFb} ufO{sf] df;'sf 6'qmfaf6 n;'g / Kofh ag]sf]n] lxGb"
wdf{jnDaLx?sf] efG;fdf n;'g / Kofh jlh{t ePsf] s'/f pNn]v ul/Psf]
5 . ;fy} hgtfnfO{ ;'v, zflGt / cdgr}g lbgsf] nflu k|frLg /fhfx?
slt lrGtgzLn /xGy] eGg] efj;d]t oxfF kfOG5 . nIdLsf] af; syfdf
/fh:yfgaf6 l/Qf] xft g]kfn l5/]sf cfzf/fd / pgsL kTgL zflGtb]jLsf]
lqmofsnfk pNn]v ub}{ pBf]u, snsf/vfgf ;~rfng u/]/ cfzf/fd wgL
ag]sf]n] pBf]uLsxfF g} nIdLsf] af; x'g] jf:tljstf k|s6 ul/Psf] 5 .
cfzf/fdh:tf JolQmx? Tolt 6f9faf6 cfP/ pBd u/L dgUo] ;DklQ cfh{g
u/]sf 5g\ . xfdL g]kfnLx? eg] cxf]/fq ukmd} Jo:t /xL cfh{gxLg aGb}
uPsf 5f}+ eGb} ;Dk"0f{ dflg; pBdzLn agL cfocfh{g ug'{kg]{ efj JoQm
ul/Psf] 5 . s:tf] Gofo < zLif{sLo syfdf bLgbofn / anaxfb'/sf]
k|;ª\u sf]6\ofpFb} k|hftGq ÷ nf]stGq k|flKtkZrft\ klg ;dfhdf tyfslyt
7"nf dflg;x?s} x}sd rn]sf], bLgbofnh:tf ;j{;fwf/0fn] Gofo kfpg
g;s]sf], /fHo;d]t 7"nfa8fs} cf8 nfUg] u/]sf]n] ;dfhdf ;dfg lsl;dn]
Gofo ljt/0f gePsf] efj JoQm ePsf] 5 . ltx'g t rs}{ 5 syfdf
kTgLkLl8t kltsf] lg/Lx cj:yf JoQm ub}{ clt ePkl5 ;f]emf] dflg;df klg
qmf]w pTkGg x'G5 eGg] efj JoQm ePsf] 5 . 3/kl/jf/ ;'vL x'gsf] nflu
kltkTgL b'a}n] Pscsf{nfO{ ;Ddfgsf] b[li6n] x]g'{kb{5 eGg] ;Gb]z syfsf/n]
JoQm ug{ vf]h]sf 5g\ . hF8\ofxfsf] /]l8of] syfdf dflg; wtª\uf] ePkl5
p;sf s'/fdfq xf]Og, p;n] k|of]u ug]{ ;fdu|LnfO{ klg dflg;x? dg
k/fpFb}gg\, ljZjf; klg ub}{gg\ eGb} x/]s dflg; lzi6, ;'zLn Pjd\ ljgd|
x'g'kb{5 eGg] ;Gb]z JoQm ug{ vf]h]sf 5g\ . b]v]sf] e"t syfdf ;fdflhs
ljZjf;n] g} dflg; eoeLt x'g] u/]sf] efj ljrf/ k|s6 ub}{ ;dfhsf ;r]t
ju{n] oyf;So cGwljZjf;, s'/LltnfO{ kl/Tofu ub}{ e"t;DaGwL syfnfO{ e"t
agfpg'kg]{ efj JoQm ul/Psf] 5 . cfdf x/fpg' ef] syfdf u'NdL, :ofª\hf,
kfNkfsf] ;ª\uddf /x]sf] l/8Lsf] wfld{s Pj+ ;f+:s[lts dlxdf JoQm ub}{
x/]s d]nfhfqfdf dflg;x? eL8d} x/fpg ;Sg] ePsf]n] d]nf eg{ hfFbf
;fjwfgL ckgfpg'kg]{ ;Gb]z JoQm ePsf] 5 . af3n] u5{ syfdf hª\unsf]
af6f] lx+8\bf lx+;|s hGt'sf] eo x'G5 eGb} ;r]ttf ckgfpg'kg]{ ljrf/ k|s6
ul/Psf] 5 . l5d]sLsf] k"hf syfdf x/]s dflg;n] ;dfhsf ;fdflhs
52 xfd|f] k'/miffy{–*%
kl/j]z a'emL Jojxf/ ug'{kg]{, l5d]sL eg]sf] Ho"Fbfsf hGtL / dbf{sf] dnfdL
ePsf]n] x/xd]zf l5d]sLnfO{ cfjZos ;/;xof]u ug'{kg]{ ljrf/ JoQm ub}{
;fgf] s'/fn] klg ;dfhdf xnrn pTkGg x'g;Sg] ;Defjgftkm{ ;ª\s]t
ul/Psf] 5 . of]Uo cof]Uo syfdf s'g} sfddf c;kmn eOof] eGb}df lg/fz
/ xtf; x'gx'Fb}g . cfkm\gf] Ifdtf / of]Uotfn] ;d]6\g] sfd cjnDag u/L
cufl8 a9\g] xf] eg] ;kmntf k|fKt ug{ ;lsG5 eGg] ljrf/ JoQm ul/Psf]
5 . a]afl/;] nf; syfdf dfcf]jfbL åGåtfsf rGb|sfGth:tf lgbf]{if hgtfn]
zª\s}zª\sfn] s;/L Hofg u'dfpg' k/]sf] lyof] eGg] ljrf/ JoQm ub}{
tTsfnLg ;dodf ;/sf/L tyf ljb|f]xL b'a}tkm{sf ;]gfaf6 hgtf k|tfl8t
x'gk/]sf] jf:tljstfsf] pb\3f6g ul/Psf] 5 . ljw'/ syfdf 5f]/f5f]/Ln]
ljw'/ afa'sf] kL8f a'lemlbg] xf] eg] j[4 ljw'/x?sf] hLjgdf klg v'l;ofnL
cfpg] ljrf/ k|s6 ul/Psf] 5 . e"t] u'kmf syfdf e"tn] ;f]emf dflg;x?nfO{
;tfP klg hG8 dflg;;Fu e"t klg eoeLt x'g] ePsf]n] e"t jf e"t] u'kmf
ePsf :yfgdf lg8/ eO{ lx+8\g'kg]{ ;Gb]z JoQm ul/Psf] 5 . sfnf] cIf/
e}+;L a/fa/ syfdf sd{cg';f/sf] kmn k|fKt x'g] ePsf]n] ;'sd{ ug'{kg]{
;Gb]z lbg vf]lhPsf] 5 . OlQ gla/fP syfdf o'jtLx?;Fu Vofn76\6f u/]
klg v/fa sd{lt/ nfUg' x'Fb}g eGg] efj JoQm ePsf] 5 . ToxL s]6L
rflxG5 syfdf Pp6} gfd u/]sf b'O{ o'jtLdWo] e|djz cfk"mn] rfx]sLeGbf
leGg cg'xf/sL o'jtL;Fu sf}znsf] ljjfx ePsf]n] o'jtLsf] gfd xf]Og, gfd,
7]ufgf a'emL j}jflxs ;DaGw sfod ug'{kb{5 eGg] efj JoQm ePsf] 5 .
klxn] ;f]+r ljrf/ ug'{k5{ syfdf h'g;'s} sfd ubf{ cs:dft\ gu/L ljj]s
k'¥ofpg'kb{5 eGg] ;Gb]z JoQm ePsf] 5 .
ljj]Ro s[ltleqsf x/]s syfdf syfsf/n] dfgjLo ;dfhdf b]lvg] ljljw
;d:of pb\3f6g ub}{ zfGt, ;'Gb/, Goflos, ;dtfd"ns Pj+ cfbz{do
;dfhsf] :yfkgfdf hf]8 lbPsf 5g\ .
#=#= efiffz}nL
ljj]Ro s[lt cd/ kmn ;/n Pj+ ;/; efiffz}nLdf /rgf ePsf] syf;ª\u|x
xf] . sltko tT;d zAb k|of]u eP klg oxfF tb\ej / em/f{ zAbsf]
cflwSotf /x]sf] b]lvG5 . sltko syfdf lxGbL efiffsf jfSo klg ;dfj]z
ul/Psf] 5 t/ klg tL b'?x eg] 5}gg\ . oyf:yfgdf g]kfnL nf]suLtsf
6'qmf klg oxfF kfOG5g\ . pvfg, 6'Ssfsf] k|of]un] cleJolQmnfO{ cem a9L
ljZjfl;nf] / rf]lknf] agfPsf] 5 . ;/n efiff / j0f{gfTds z}nL cjnDag
ul/Psf]n] cfnª\sfl/stfsf] emGem6af6 of] s[lt k"0f{tM d'Qm /x]sf] b]lvG5 .
k|yd / t[tLo k'/mif b[li6ljGb'df /rgf ul/Psf oL syfdf sxL+ sxL+ ;+jfb

xfd|f] k'/miffy{–*% 53
z}nL klg gkfOg] xf]Og t/ ;+jfb z}nL cToNk k|of]u ul/Psf] 5 . /}lvs
9fFrfdf ;+/lrt o; ;ª\u|xsf syfsf] efiffz}nLn] syfsf] p2]Zo klxnfpg
;kmn /x]sf] kfOG5 .
$= lgisif{
cfw'lgs g]kfnL syfofqfdf cd/ kmn s[ltsf] dfWodaf6 syfsf/
JolQmTjsf] ?kdf bl/g k'u]sf lzjk|;fb kf}8\ofnsf] ljj]Ro s[lt cd/
kmndf g]kfnL ;dfhsf ljljw kIfsf] ;fy} of}g dgf]lj1fg / afn
dgf]lj1fg;Fu ;DalGwt syfx? klg ;dfj]z ul/Psf] kfOG5 . ;fdflhs
Pj+ dgf]j}1flgs ljifoj:t'nfO{ ;/n efiff / j0f{gfTds z}nLdf cleJoQm u/L
syfsf/n] zfGt, ;d'Ggt, Goflos, ;dtfd"ns / ;'Gb/ dfgj;+;f/
lgdf{0fdf hf]8 lbPsf 5g\ . oxfF ls+jbGtLsf] k'i6\ofOF, k|frLg syfk|;ª\usf]
pb\3f6g, e|i6frf/, dfcf]jfbL o'4, afnaflnsfdf hgfj/k|]d, dlxnfsf]
rt'¥ofOF, ct[Kt sfdjf;gf, lhpFbf] dflg;sf hG8 :jfefj, cJofjxfl/s
lzIff, pBdsf] kl/0flt, Gofo ljt/0fdf c;dfg k4lt, e"tk|]t, 5/l5d]s
cflb ljifoj:t'n] :yfg kfPsf 5g\ . xfd|} ufpF3/df 36\g] / 36\g ;Sg]
ljljw ljifoj:t'nfO{ syfsf/n] syfsf] ?kdf k|:t't u/]sf 5g\ .
syfsf/sf] d"ntM clwsf+z syfx? d}n] cfkm\g} hLjg / kl/j]zdf cg'e"lt
u/]sf 36gfnfO{ cfwf/ agfO{ syfsf] /rgf u/]sf] 5' eGg] cleJolQmaf6 klg
oL syf xfd|} ufpF3/, 5/l5d]sf 36gf x'g\ eGg] :ki6 x'G5 . lgi7'/L cfdf
syfdf of}g dgf]lj1fgsf] k|of]u kfOG5 eg] ;Dkbf / p;sf] la/fnf] syfdf
afn dgf]lj1fg kfOG5 .
o; s[ltleqsf syfdWo] e"t] u'kmf ;a}eGbf nfdf] syf xf] . cGo syf
demf}nf cfofdsf 5g\ . 5f]6f] ;dod} kl9;lsg] / ;/n efiffz}nLdf /rgf
ePsf x'gfn] oL syf ;Dk|]if0fLo /x]sf b]lvG5g\ . oL syfsf] cWoog ub}{
hfFbf nf]s;flxTosf] emNsf] kfOG5 . nf]s;flxTos} k'6df oL syf l;h{gf
ePsf] k|ToIf b[li6uf]r/ x'G5 . ;|i6f nfdf] ;dob]lv nf]s;flxTosf] cWoog
/ cg';Gwfgdf nfu]sf]n] To;sf] k|efj oL syfdf dgUo] k/]sf] b]lvG5 .
s'g} syf pvfgdf lglxt syfnfO{ k'li6 ug]{ k|of; t s'g}df ls+jbGtL
k|i6\ofpg vf]h]em}+ k|tLt x'G5 . t/ klg k|To]s syfn] ;'Gb/ ;+;f/
lgdf{0fsf] ;Gb]z lbg r's]sf] b]lv+b}g . nfdf] ;dob]lv nf]s;flxTodf
nfu]sf] eP klg l;h{gftkm{sf] of] pgsf] klxnf] k|of; xf] . n]vssf] snd
cBflk rln/x]sf]n] ;an / /;l;Qm s[lt kfpg] ;DefjgfnfO{ gsfg{
;ls+b}g .
)))
54 xfd|f] k'/miffy{–*%
g]kfnL efiffdf ;fj{ef}ldstfsf] k|Zg
 g]qgf/fo0f zdf{
;'gjn–@, ju{b]xL, gjnk/f;L
;doqmd;Fu} efiffdf kl/jt{g b]lvg' :jfefljs xf] . efiffsf] o; u'0fsf
sf/0f klg o;sf] cl:tTj hLjGt /xg uPsf] xf] . efiffdf slxn] sfxLF
cl:tTjsf] ;ª\s6 b]vf k5{ . d"ntM 7"nf] hg;ª\Vofn] k|of]u ug]{ efiffsf]
c;/ ;fgf] hg;ª\Vof ;d"xdf :jtM kg{ hfG5 . kmntM ;fgf]
hg;ª\Vofsf] efiff k|of]udf ckgTj u'dfpb} hfFbf cGttM eflifs d[To' x'g
k'U5 . o;/L efiffsf] cfkm\gf] ;fj{ef}ldstf u'dfO{ cl:tTj g} nf]k ePsf
efiffx?sf] ;ª\Vof klg ;+;f/df sd 5}g . g]kfndf v; efiffsf] k|of]ueGbf
cufl8 u8jfnL, s'dfpgL, cf;fdL, u'h/ftL, l;lSsdL efiffsf] :j?k;Fu
ldNbf]h'Nbf] efiff k|of]u lyof] eGg] tYof°n] b]vfpF5 . t/ tL efiffx?sf]
cl:tTj xfn sxL+ st} e]l6b}g . xfn g]kfnL efiffsf] k|of]usf] If]q eg]
cToGt km/flsnf] aGb} uPsf] 5 . o;f] x'g'df l;h{gzLntf klg xf] . t/
o;sf] k|efjdf sltko efiff å}ttfsf] l:ylt b]vf kbf{ lklhgsf] cl:tTj
b]vf k/]sf] 5 .
d"ntM o; k|sf/sf efiff ;ª\s]tsf l:ylt g]kfnsf] t/fO{ If]q tyf
sf7df8f}+ pkTosfdf b]vf kl/;s]sf 5g\ . of] s'g} efiffsf] ;fj{ef}ldstf
dflysf] x:tIf]k xf] . o; k|sf/sf] kl/jlt{t ?k klxnf] t dflg;sf] a9\bf]
a;fO;/fOsf sf/0f bf];|f] Jofkfl/s l:yltsf sf/0f klg b]vf kg]{ ub{5 .
dWosfndf g]kfnsf] Jofkfl/s ;DaGw ltAat;Fu ePsf sf/0f tyf g]kfn
cª\u|]h o'4tfsf efiffdf g]kfnL efiffsf] k|z:t ljrng b]vf k/]sf] s'/f
ljleGg clen]vaf6 1ft x'G5 . To;f] t /f0ffsfnLg cj:yfdf klg a9\bf]
dfqfdf cª\u|]hL k|efjsf sf/0f g]kfnL efiffsf] pRrf/0fdf ;d]t k|z:t
lje]bx? b]lvPsf lyP . g]kfnL efiffdf o; k|sf/sf] ;ª\s]t ldNgf;fy
efiffsf] cl:tTj hf]ufpg ;do ;dodf eflifs cfGbf]ngx? klg ePsf
5g\ . em/f]{jfbL g]kfnL eflifs cfGbf]ng o;/L g} ;'?ePsf] cfGbf]ng xf] .
efiffdf kl/jt{g b]lvg' :jfefljs xf] . of] efiffsf] u'0f xf] . o; k|sf/sf]
kl/jt{g cl:tTj g} d]6fpg] u/L b]vf kg'{ rflxF c:jfefljs xf] . ;+;f/df
xfn 5 xhf/eGbf a9L efiffsf] cl:tTj /x]sf] 5 . g]kfnd} klg !@%
efiffx?sf] cl:tTj /x]sf] s'/f ljleGg tYof+sx?n] b]vfpF5g\ . oLdWo] yf]/}
dfq hg;+Vofn] k|of]u ug]{ u/]sf] ;wgL, s';'08f, xfo', n]Krf, h:tf
efiffx?sf] cl:tTj nf]k x'g] cj:yf 5 . o:tf efiffx? Nff]k x'g] s]xL
sf/0fx? b]vf kb{5g\ . g+= ! k|of]usf] If]q cToGt ;fFu'/f] x'g' @=lnlvt /
xfd|f] k'/miffy{–*% 55
af]nrfndf :jod\ efifL jQmf;d]t pbf;Lg b]lvg' #=hLjg z}nLdf cfPsf]
kl/jt{g $=clws hg;+Vofn] af]Ng] efiffsf] babaf %=b]zsf] eflifs gLlt
:ki6 gx'g' cflb .
efiffdf kl/jt{g s;/L b]vf k5{ < ;do kl/jt{gzLn 5 . ;do;Fu}
;+;f/sf ;a} j:t'x? kl/jt{g xF'b} hfG5g\ . ;donfO{ 5f]8\g g;Sg' dflg;
dfqn] xf]Og, ;+;f/sf s'g} klg j:t'n] ;s]sf 5}gg\ . To;}n] efiffdf klg
:jfefljs kl/jt{gsf] l:ylt b]vf k5{ . efiffsf] of] ljz]iftfnfO{ Wofgdf
/fv]/ efiffsf] cWoog ug]{ ljlwzf:qx?sf] ljsf; eO;s]sf] 5 . d"ntM
efiffsf] P]ltxfl;s efifflj1fgn] o; k|sf/sf] vf]hL u5{ . ;+;f/sf efiffdf
kfOg] ljz]iftfsf cfwf/df efiffsf] kfl/jfl/s juL{s/0f ug]{ sfo{ klg
P]ltxfl;s efifflj1fgn] g} u/]sf] xf] . of] efifflj1fgsf] pbo !( cf}F
ztfAbLdf ePsf] xf] . o;n] xfn ;+;f/df rf}weGbf a9L efiff kl/jf/sf
efiffx? Aff]lnG5 eGg] b]vfPsf] 5 .!
d"ntM efiffdf s] s:tf sf/0fx?n] ubf{ kl/jt{g b]vf k5{ < eGg] k|Zg 5
o;df ljleGg sf/0fx? x'g ;S5g\ . efiffsf ljleGg e]bx?sf] ;Dks{,
;fdflhs ;fF:s[lts cj:yf, k':tfGt/0fsf] cj:yf, ;deflifs ;Dks{df
Go"gtf, a9\bf] ;fdflhs tyf cfly{s ;Dks{, lzIffsf] k|efj cflbsf sf/0f
efiffdf kl/jt{g x'g] u5{ . k[YjLgf/fo0fsfnLg g]kfnL efiff k|of]u cfhsf]
;Gbe{df ul/b}g . o;sf] k|d'v sf/0f g} k':tfGt/0f xf] . xfd|f] 3/kl/jf/df
klg xh'/a'afn] k|of]u ug]{ eflifs :j?k gfltn] u/]sf] kfOFb}g . p;sf] z}nL
g} km/s x'G5 . To;}u/L x/]s efiffsf cf–cfkm\gf :j?k / kl/jf/ x'G5g\ .
xfdL g]kfnL efiff / lxGbL efiffsf :j?kut leGgtf Tolt b]Vb}gf}F hlt
g]kfnL efiff / u'/mª\u efiffdf b]V5f}F . To;}u/L t/fO{ If]qdf k|of]u ul/g]
d}lynL, ef]hk'/L tyf cjwL efiffdf eflifs :j?kut Pstf b]vf k5{ eg]
g]jf/L, z]kf{ tyf tfdfª\ efiffsf aLr To:tf] :j?kut Pstf kfOFb}g .
d}lynLefifL jQmfn] hlt l56f] g]kfnL efiff l;Sg ;S5 Tolt g} k|of; /
;dodf p;n] cª\u|]hL efiff l;Sg ;Sb}g . efiffsf] kfl/jfl/s ljleGgtfsf
sf/0f o:tf] l:ylt b]vf k/]sf] xf] .@ Pp6} kl/jf/leqsf efiffx? jQmfn]
l56f] sd cEof;d} l;Sg ;S5 lsgeg] p;nfO{ p:t} / pxL lsl;dsf
eflifs :j?kx?s]f af/Daf/ cEof; eO;s]sf] x'G5 . To;}u/L km/s
kfl/jfl/s eflifs jQmf ePsf] cj:yfdf eg] efiff l;sfO sl7g kg{ hfG5 .
hxfF;Dd eflifs kl/jt{gsf] s'/f 5 Tof] ljifd kfl/jfl/s efiff eP tfklg
clws ;Dks{ / k|efjsf sf/0f k/:k/ eflifs :j?kdf kl/jt{g b]vf k5{ .
o;nfO{ xfdL sxL+ st} eflifsf eg]sf] kfpF5f}F . o; k|sf/ kfl/jfl/s
;Dks{sf] sf/0f dfq xf]Og ;fdflhs, cfly{s, /fhg}lts, ;fF:s[lts
sf/0faf6 klg efiffsf] :j?kut leGgtf b]vf kg]{ s'/f dfly g} pNn]v
56 xfd|f] k'/miffy{–*%
eO:fs]sf] 5 . To;}n] xfdLn] oxfF k[YjLgf/fo0f zfxsfnLg eflifs :j?ksf]
Pp6f sljtf+znfO{ lnpmF .
cfkm" tL g]jfof{ hftL jf]N5tf nlntkfl/
cfkm"tf uhd's'6' t+/f] tf jlnof] d'6'
gfd /Xff uhflg w/d tk/] t/f e/n] t]
ju/ 5'6\of] tf+lt sslg sf] nfof] ;f+lw
g'ufdf ;Gtfk ;Xff lhjsf] o]snf] eof
wgsf] b'jnf] e`f ef]ss+ ef]h{g gflx
sfd s?+ bflx gflx jto]sf] sd{ gflx+
7+l08;+ j:q gflx /fh}elQm s[lt hflg
nfpGof ;'jfgGbbf; x} M#
o; k|sf/sf] eflifs :j?knfO{ cfhsf] :fGbe{df x]bf{ M
cfkm" t g]jf/ hflt a:b5' nlntkfl/
cfkm" uhd's'6 ltd|f] t alnof] d'6'
gfd /Xof] uhfgL wd{ t k/]F t]/f] e/n]
au/af6 cyf{t\ lsgf/af6 tfFtL
cyf{t nx/n] ssgLnfO{ ;fFw agfof]
g'uf eGg] 7fpFdf ;Gtfk cyf{t\ kL8f ;x]/ a;]sf] PSnf] hLj ePF
To:t} wgsf] b'Anf] cyf{t\ lgw{g ePF ef]ssf nflu ef]hg 5}g
sfd u/mF eg] bflx cyf{t\ b]x -z/L/_n] ;Sb}g t}klg sfd g} 5}g
708L 5 t/ j:q cyf{t\ sk8f 5}g /fhfsf] elQm g} d'Vo sfd hfg]/
Nofpg] d pxL ;'jfgGb x'F .
Dffly rrf{ ul/Psf] k[YjLgf/fo0f zfxfsfnLg g]kfnL efiff / xfnsf] ;Gbe{df
k|of]u x'g] efiffsf aLr lgs} 7"nf] cGt/ b]vf kb{5 . efiff hl6naf6
;/ntfsf] af6f] /f]H5 . cem egf}F cfhsf lszf]/x?sf] efiff k|of]u t leGg
5 . o; k|sf/ efiffsf] cl:tTj hLjGt /fVg' xfdL ;a}sf] bfloTj xf] .
kfbl6Kk0fL
!= k|f=8f=6ª\sk|;fb Gof}kfg] / cGo, ;fdfGo efifflj1fg, -sf7df08f}FM
;gnfO6 klAns];g, @)^&_
@= k|f=8f=6ª\sk|;fb Gof}kfg], efifflj1fgsf] ?k/]vf, bf]=;+ -w/fgM PgPdjL
k|sfzg, @)^!_
#= 36/fh e6\6/fO{ / z/b\rGb| e6\6/fO{, k|frLg g]kfnL kB, -nlntk'/ M
;femf k|sfzg, @)$%_
)))
xfd|f] k'/miffy{–*% 57
sf6]sf] 3fpdf
 /d]z uf}td …kfNkfnLÚ
kfNkf
xfn –l;8\gL, ci6«]lnof
g]kfnL k9fpg] ;'wf ld; sIff sf]7fdf cfPkl5 ;a} ljBfyL{ p7]/ ld;nfO{
gd:sf/ u/] . ld;n] rs / 8:6/ lnP/ sfnf] kf6L glhs uP/ eGg'eof]—
ægfgL afa" xf] Û cfh s'g kf7 k9\g] xf]nf, ltdLx?nfO{ yfxf 5 <Æ
ld;sf] k|Zgsf] hafkm lbg'eGbf klxn] /fwfn] p7]/ elgg\— æld; Û cfh
afnfh" 3'Dg hfg] xf]Og / < 3'Dg hfg] eg]/ xfdLn] vfhf klg NofPsf
5f}F .Æ
æP, d}n] t e'';'Ss} la;]{sL . /fwf uP/ 8«fOe/ c°nnfO{ uf8L lemSg eg .
xfdL klg cfpF5f}F .Æ
æca afnfh' 3'Dg hfg] .Æ eGb} ;a} ljBfyL{ uP/ uf8Ldf a;] . ld; klg
cufl8sf] l;6df a:g'eof], uf8L lxF8\of] . afnfh' u]6df k'u]kl5 ld;n]
ZofdnfO{ ;f]Wg'eof]—æeg t Zofd Û xfdL slthgf 5f}F .Æ
Zofdn] Ps, b'O{ u/]/ uGb} hfFbf PSsfO{; k'/ØfP . ld;n] k]ml/ uGg
k7fpg'eof] . k]ml/ klg PSsfO{; g} u/fP . To;kl5 /fwfnfO{ uGg
k7fpg'eof] . /fwfn] afO; k'¥ofOg\ .
æ:ofaf;\, /fwfn] 7Ls elgg\ . Zofdn] s;/L PSsfO{; eg]sf] xf]nf <Æ eg]/
ld;n] ;f]Wg'eof] . ÆZofdn] cfk"mnfO{ ug]g xf]nf ld; .Æ xl/n] eg] .
æltdLn] cfk"mnfO{ la;]{sf] xf] Zofd <Æ ld;n] ;f]Wg'eof] .
æxf] ld;, d}n] cfk"mnfO{ t uGg} la;]{F5' .Æ
æZofd Û cfh ltdL x':;" aGof} . klxn] cfk"maf6 uGg yfn]sf] eP ltd|f]
lx;fa lau|g] lyPg . x]/ ljBfnodf a;]/ lstfa k9]sf]dfq k9fO xf]Og .
dfG5]n] x/]s s'/fdf 1fg cfh{g ug{'k5{ . cfh xfdL afnfh' 3'd]/ oxfF s]
s] 5g\, s;/L agfOPsf 5g\ eGg] af/]df ;a} s'/f hfGg'k5{ . ltdLx?nfO{
ef]ln ;f]Wg]5' ;a} s'/f ofb u/] . nf}, ca leq uP/ x]g]{ .Æ ld;n]
eGg'ePkl5 ;a} ljBfyL{ kfs{leq uP .
58 xfd|f] k'/miffy{–*%
;a} ljBfyL{sf] Wofg wf/f, kf]v/L, df5f, au}Frfh:tf rLhdf uPsf] lyof] .
lxF8\bf lxF8\b} s[i0f nf]6]/ 3F8faf6 /ut cfof] . Tof] b]v]/ ;Ltfn] df6f]
xflnb] g /ut /f]lsG5 elgg\ .
ToxL a]nf ld; cfP/ eGg'eof]—æo:tf] sf6]sf] 3fpdf df6f] xfNg'x'Gg . ;a}
7fpFsf] df6f] ;'/lIft gx'g;S5 . olb l66fg;sf] ls6f0f' ldl;Psf] /x]5 eg]
t laTof;} k5{ . a? s[i0f cln k/ uP/ 3fpdf lk;fa u/ . oxfF st}
nhf}6,] af]s]emf/ jf ufh]emf/ s]xL 5 ls d}n] x]5'{ .Æ eg]/ ld; emf/ vf]Hg
hfg'eof] . t/ glhs} b'af] b]v]/ b'afsf dG6f l6k]/ Nofpg'eof] .
/fwfn] ;f]lwg\— æld; 3fpdf lsg lk;fa ug{ eg]sf] <Æ
æxfdL 3/df ePsf] eP sf6]sf] 3fpdf l86f]n nfpg] lyof}F . oxfF l86f]n
5}g, lk;fan] wf]Pkl5 l66fg;sf ls6f0f' ;g{ kfpGgg\ / b'vfO klg sd
x'G5 .Æ
æclg nhf}6]emf/, ufh]emf/ / af]s]emf/ vf]H5' eGg'x'GYof] . b'af] Nofpg'eof] .
tL emf/x? s:tf x'G5g\ / ltgn] s] u5{g\ lg <Æ
ænhf}6]nfO{ s;}n] nHhfjtL klg eG5g\ . o;nfO{ 5'Fbf e'mD?Ss k/]/
v'lDrG5 . ufh]emf/ eg]sf] ;fgf] emf/ xf] . ldRbf ufh cfpF5 .
af]s]emf/nfO{ s;}n] ugfpg]emf/ klg eG5g\ . tL emf/sf kft ldr]/ /;
nfOlbof] eg] /ut yfldG5 . cem b'af] lyr]/ nfPkl5 t 3fp klg
kfSb}g .Æ ld;n] eGg'eof] .
ædfG5]sf] lk;fa t cf}iflw kf] /x]5 .Æ ;a}n] cfZro{ dfg]/ eg] .
æxf], slxn] sfxLF lxF8\bf 8'Nbf ;k{n] 6f]Sof] eg] 6f]s]sf] 3fp lk;fan] w'g] /
3fpeGbf dfly 8f]/L, nx/f], sk8f cflb s]xLn] a]:;/L s;]/ afFWof] eg]
;k{sf] ljif em6\6 k}mlng kfpGg . cem la/fdLnfO{ Ps lunf; lk;fa
Vjfpg] xf] eg] t w]/} sfd u5{ . sd;] sd la/fdLnfO{ c:ktfn k'¥ofpg
;lsG5 .Æ ld;sf] s'/f ;'g]/ ljBfyL{x? bË k/] .
æn s[i0f /ut yfldof] . ;fFem b'Vof] eg] dx nfOlbg' b'Vg sd x'G5 3fp
klg lgsf] x'G5 . ca xfdLn] oxfFsf ;a} s'/f x]g]{Æ eGb} ld; cFl3 nfUg'eof]
ljBfyL{ kl5 kl5 uP .
)))
xfd|f] k'/miffy{–*% 59
af/L afFem} 5 Û
 xl/k|;fb kGyL
/];'Ëf g=kf=–!, tD3f;, u'NdL
xfn M eujtL df=lj=, /]=g=kf=–!), l;dLrf}/
u}/L v]t kmn]g wfg clxn] afFem} 5 af/L klg
v'lRrª\ nf} dg'jf egL v'; x'Fb} aUb} /lxg\ u08sL
yfKnf]df bgbGtL aN5 a8jfgn\ kf] 7"nf] hf]zdf
7f]Sb} aU5 ptfln+bf] e]n tn} kmls{G5 s] xf]zdf .

eTsL hf kx/f ;Ldf ;xg'sf] gf£of] hldg\ efl;b]


u'08f of}g lkkf;' hf]lug k'u] hGtf :jod\ kmfF;L b] .
l;Ëf] of] ;/sf/ /Ifs aGof} xfdL n'l6of}+ lsg <
/fi6« n'6\g] n7}tsf] u'6 xf] jf ;sf{/ v} lrlGbg .

cfdf /f]O/x]sL k'5\g g;sL cfF;' :jod\ clNkof},


afFwf a:g' x'Fb}g ef] a? egL Hofg} ;xh\ clk{of},
Joy}{ ef] alnbfg x] zxLb xf] s] d"No ltd|f] oxfF <
xTof/fx?s} 5 rSrsL oxfF 5 d"No ltd|f] sxfF <

hfO{h'xL lgdf]l7P dvdnL ;'uGw v} sfF 5 / <


cfnf 3fpm km'6] un] kmtkmtL ;j{q b'u{Gw 5 .
kmqmGgg\ ca sf]lknf ?v ;'s] afFsL a'6'gfx?
pk|mG5g\ 9]+9'jf dbf/L lag s} sfnf y't'gfx? .

afFsL 5}g s'g} :jtGq hgtf /}tL ag]sf 5g


cfkm\g} rN5 d'6' cem} w'sw'sL s}bL ag]sf emg
kmfF8f] x'G5 ld7f] vf]n] cem ld7f] df;L{ sxfF kfpg' <
Gofo}d"lt{ las] cbfnt oxfF Joy}{ lsg wfpg' <

cfpnf v} ultnf] 8sf/ o;/L 8fª\u|f] rkfPkl5


/fV5f} OHht s] w'hf kl/;Sof] efª\u|f] nufPkl5 <
;d[l4 s;/L x'g] u/Lasf] af;} p7fPkl5 <
efUnf s] dbdQ xflQ s;/L gfª\nf] 76fPkl5 <
60 xfd|f] k'/miffy{–*%
/]Nn] em]n u/Øf] cem} t]n klg ub}{5 hfNem]n /]
lgNg] ofg ;'n'Ss jfO8 a8L ldNb}5 tfNd]n /]
a'ª\ufn] ca b]Vg' 5}g ;kgf aGg] s'g} 8fS6/
gfª\ufsf] b'lgofF akf}tL agL uf] gfr"g\ pg} tf08j .
cfF7f] tlNt/sf] ;w}+ pFepFef] ;fb}{ 5 /] d'lGt/
af6f] y'Gb5 nf} 9's]/ slxn] lrTsf/ s] ;'G5 / <
s}n] k"j{ b'Vof] / klZrd b'Vof] b'Vb}5 ;':tf klg
;Demf}tf ca dfGo 5}g a'em nf} RofT5f}+ ;'uf}nL klg .
hGtf ef]s / Kof;n] dl/;s] b]Vb}g ;sf{/n]
P]n] 5}g r'gfj of] avtdf kb}{g bsf{/ /] .
qfxL qfxL eP5 ljZj clxn] sf]lebsf] qf;df
sfqf]df sldzg\ gvfpm clxn] 9'Ëf k/Øf] uf;df .
)))

>L lji0f'k|;fb
vgfnåf/f ;/n g]kfnL
efiffdf lnlvt tyf
ls/0f k':tsfnoåf/f
k|sflzt …cd[tkfgÚ
k|aGw–;ª\u|xdf ;°lnt
cfWoflTds /;k"0f{
cd[tsf] kfg u/L
cfkm\gf] hLjgnfO{ klg
cd[tdo agfpg'xf];\ .

ls/0f k':tsfno
tD3f;, u'NdL
E-mail : hamropurushartha@gmail.com & shashipanthi9@gmail.com

xfd|f] k'/miffy{–*% 61
km}lnFb} 5 …x'l66ØfpFsf] dgÚsf] dxs
 5lj 1jfnL
e}/xjf, ?kGb]xL
/fhwfgL -sf7df8f}F_ aflx/ a;]/ k|fl1s sd{ ub}{ g]kfnL efiff–;flxTosf]
pGgogsf lglDt lqmofzLn y'k|} ;|i6fdWo] Ps x'g\ bLg kGyL . bLg kGyL
-lj=;+= @)!%, j}zfv, u'NdL_ d"ntM uBljwfsf l;4x:t n]vs x'g\ . 5f]6f
cfofdsf, dfld{s / ;Gb]zd"ns lgaGw n]Vg' kGyLsf] vf; j}lzi6Ø
dflgG5 . o;cl3 pgsf l;nfª -ef/t_af6 …kl/rofTds g]kfnL Jofs/0fÚ
tyf g]kfn k|1f–k|lti7fgaf6 …kfNkf–u'NdL pkeflifsfÚ gfds Hofb} pkof]uL
s[ltx? k|sflzt eO{ lh1f;' kf7sdfem k'u]sf 5g\ . ;fy} cg]sfg]s ljifo
k|;Ësf lgaGw–cfn]vx? km'6s/ ?kd} klg ljleGg k':ts kqklqsfdfkm{t
kf7sju{n] k9\g kfPsf 5g\ . o;} d];f]df o;} jif{ u'NdLsf] tD3f;l:yt
ls/0f k':tsfnon] ;flxTosf/ bLg kGyLsf] lgaGw;Ë|x …x'l66ØfpFsf] dgÚ
k|sfzgdf NofPsf] 5 .
oqtq k|foM ;a}n] b]v]–;'g]–ef]u]sf dl;gf ljifosf, n3' cfofdsf t/
oyfy{tf, JoËowdL{ / k|efjsfl/tf cleJoQm ePsf pgsf ;a} lgaGw k9"Fk9"F
nfUbf 5g\ . k|:t't lgaGw s[ltdf hDdf tL;cf]6f lgaGw c6fPsf 5g\ .
n]vsLo, k|sfzsLo / s]xL z'e]R5'ssf uB–kB z'esfdgfsf zAbx?afx]s
*$ k[i7df oL lgaGw ;d]l6Psf 5g\ . …;'vfg'e"ltÚ lgaGwn] o; s[ltsf] b}nf]
p3f/]sf] 5 eg] …PsfGtjf;sf k|nfkÚ n] s[ltsf] la6 df/]sf] b]lvG5 .
;fdfGo k9]–;'g]–hfg]s} s'/fnfO{ snfTds uh'/ k|bfg u/L lgisiff{Tds
cleJolQm lbPsf] kfOG5 .
s[ltsf] klxnf] lgaGw …;'vfg'e"ltÚ df a'lgPsf] nf]enfUbf] sfJofTds z}nLn]
hf]s;}nfO{ klg tfGg ;S5– …;+;f/ ljlrq 5 . ;'vs} vf]hdf Pp6f /fuL
x'G5, csf]{ j}/fuL x'G5 . Pp6fn] kfp8/ 3:5, csf]{n] v/fgL 3:5 . ;'vs}
vf]hLdf Pp6f ;x/ k:5, Pp6f jg k:5 . ;'v jgdf 5 ls ;x/df <Ú
of] hLjgsf s];|f]s];|f cf}FNofP/ ;'v eGg' dgaf6 p7]sf] cg'e"lt xf] eGg]
lgrf]8 k]; u/]sf 5g\ lgaGwsf/n] .
To:t} …dfG5], ;dfh / ;b\efjÚ zLif{sdf g]kfnL ;dfhdf dfgjLo d"Nosf]
x|f; x'Fb} uPsf] lrq lvRb} dfG5] eGg' / dfG5] aGg' lgtfGt km/s ljifo xf]
eGg] n]vsLo dfGotf b]lvG5 . k|:t't lgaGw g}lts kf7 / cfWoflTds
;Gb]z b'a} Ps};fy k|jfx ug]{ ;'Gb/ dfWod klg aGg k'u]sf] 5 .
62 xfd|f] k'/miffy{–*%
csf]{ …k[YjL / dfG5]Ú lgaGwdf hn, jfo' / cfsfznfO{ b"lift kfg]{ sfd aGb
ug{ cfu|x ub}{ wtL{ ;a}sf] xf] eGb} k[YjLljgf xfdL ;fy{s x'g g;Sg] l6Kk0fL
u/]sf 5g\ . …wd{Ú df lgaGwsf/ kGyL dxfslj b]jsf]6fs} ofqL sljtfs} d"n
efj j/k/s} emª\sf/ u/fpg ;kmn b]lvG5g\ . ptf b]jsf]6f cfkm\gf]
sljtfdf eG5g\–
kms{ kms{ x] Û hfpm ;dfpm,
dflg;x?sf] kfp Û
dnd nufpm cft{x?sf]
rx/fO/x]sf] 3fp .
otf lgaGwsf/ bLg kGyLsf] xflb{s–sndn] cfXjfg u/]sf] 5– …xfd|f] wd{n]
hg;]jfnfO{ g} hgfb{g;]jf dfG5 .Ú :ju{ / g/saf/] yk k|:6 kfb}{ pgL
eG5g\–…:ju{ ToxL xf] hxfF zflGt / k|]d 5 . gs{ ToxL xf] hxfF lx+;f,
j}dg:o / 3[0ffsf] af; 5 .Ú xfd|} ;]/f]km]/f]df ePsf b]jtfnfO{ :jfut ug{ /
xfdLleq}sf] b}TonfO{ nv]6\g lgaGwsf/sf] ljz]if cfu|x kfOG5 . lgaGwsf/sf]
snd eG5–…k"hf s] xf] < s]jn ;]jf, s]jn >4f . cIftf r9fpm ef]sfx?
c3fpF5g\ . whf r9fpm gfËfx?sf] cfª 9flsG5 . kfB r9fpm Kof;Lsf]
Kof; d]l6G5 . c3{ r9fpm gftfutn] tfut kfpF5 . km"n Roft]/ hUu]df
kmfNb}df :ju{ kmNb}g . d"lt{df k'k{'/f] 7f]Sb}df eujfg\sf] bz{g ldNb}g .
hUu]df c;t\ cfh{gsf] rGbf ws]n]/ cxª\sf/ ub}{df wfld{s eOGg .
cf8Da/L, 9f]FuL, wgfledfgL, e|i6frf/L / bDeLx?nfO{ ;'v :ju{sf] åf/
v'Nb}g .Ú
k|:t't s[ltsf] csf]{ lgaGw xf]– …k|Zgx?Ú . o; lgaGwdf ev{/ af]nL km'6]/
lbgdf ;of}F k|Zg dfq u/Lu/L x}/fg kfg]{ lh1f;' afnssf] :jefjh:t}
k|Zgsf cg]sfg]s k]6f/fx? t];f{OPsf 5g\ . km"nx? lsg km'N5g\ <,
afg/n] /S;L agfP/ lsg lkpGgg\ <, lsg dfG5]n] dfq k9\5 k':ts <,
pFv'df u'lnof] eg]{ sf] xf] <, xfdLx? o; w/tLdf lsg cfof}F <, xfQL 7"nf]
/ e';'gf] ;fgf] lsg eof] <, lsg rd]/f] ?vdf pN6f] em'lG8G5 <== cflb
nueu ;of}F crDdfrDd nfUg] k|Zgx? ul/Psf 5g\ . lgaGws} zLif{s ;fy{s
x'g] u/L ljgfpQ/} lgaGw 6'ËofOPsf] 5 .
…gj jif{Ú df k|fs[lts 56fnfO{ Hofb} snfTds kf/fn] snd–d;Ln] /ËofPsf
5g\ lgaGwsf/n]–…j;Gt cfof] km]l/ . k[YjLn] csf]{ Ps kmGsf] dfl/g\ .
x]dGtn] gËofPsf af]6x?n] kfn'jfsf] xl/of] vf:6f] cf]9] . lzlz/n]
e'TNofPsf kfvfx?n] km]l/ xl/of] rf]nL nufP . kj{tx?n] sf]/Laf6L u/] .
l;pFbf]df u''/fF; km'nfP/ kj{tx? ;f}efUojtL ag] . cf?av8fsf af]6x?df
xfd|f] k'/miffy{–*% 63
lxpFem}F z'e| km"nx? nfu] . dfx'/Lx? 8'Ng yfn] km"ndf, :jfyL{ k|]dLem}F .
rf}/x? xl/of eP . w/tL /ËLg algg\ y/Ly/Lsf km"nn], kfn'jfn] .Ú k|:tt'
lgaGw k9\bf k|l;4 slj e"lk z]/rgsf] …gofF jif{Ú zLif{ssf] sljtfsf oL
x/km ;Demgf eOxfN5 M
km]l/ Psrf]l6
eofgs adx? af]s]/, pl8/x]sf xjfOhxfh
/ /s]6x?d'lg a;]/
n]Vg' 5 lk|ohgx?sf] gfddf
;kmntf, zflGt / bL3f{o'sf] z'esfdgf–kq .
lgaGwsf/ klg yK5g\– …cfsfzdf rGb|df xfF:5g\ t/ dg cFWof/f] 5
dfG5]sf] . ad / af?bsf qf;sf] w/fkd'lg rfFlkP/ xfdLn] gjjif{sf]
z'esfdgf afF8\of}F o;kfln . ;'vb j;GtaLr klg xfdL pGd'Qm xfF;f] xfF:g
kfPgf}F o;kfln . k|]tx? 8'N5g\ a:tLdf d[To'sf] ;Gb]z af]s]/ . ?v knfP,
dg knfPg dfG5]sf] . km"nx? km'n] t/ km'n]gg\ dfG5]sf cg'xf/x? . efOn]
bfOnfO{ df¥of] . efGhfn] dfdfnfO{ df¥of] . elthfn] sfsfsf] 6fpsf]
sf6Øf] . g]kfnLn] g]kfnLnfO{ df¥of] o;kfln .Ú n]vgsf] ;Gbe{ pNn]v
gul/P klg of] lgaGw xfd|f] b]zn] ef]u]sf] ;z:q o'4 / zflGt :yfkgfy{
cfof]lht k6Øf/nfUbf jftf{–uf]i7Lx?dWo]sf] s'g} Ps gofF jif{sf] ljb|"k
zAblrq xf] eGg ;lsG5 .
csf]{ lgaGw …;kmntfÚ df lgaGwsf/n] s;/L a8f] s'zntfk"j{s
dfgjhLjgsf] kl/jt{gsf] lrq lvr]sf 5g\, Tof] hfGg ;kmntfleqsf] of]
c+z k9\g} k5{–…dg a]r]/ wg hf]bf{hf]b}{ a"9f}nL km'Nof] . Odfg a]r]/ dfg
vf]Hbf ckdfg ldNof] . d tf]/L lyPF, pld|g ;Sy]F, km'Ng–kmNg ;Sy]F
af/Lel/ . ;+;f/sf] sf]ndf k]lnP/ d t]n ePF . ca d pld|g ;lSbgF, kmNg
;lSbgF . pkm\ Û hLjg gkmls{g] ofqf /x]5 .Ú jf:tjdf ef}lts ;DklQ dfq
hf]8]/ aGwgdf km:t} hfg', 6f6\gfdf 3fF; vfg] aFw'jf j:t'x?h:t} aGg' /
cfTdf–:kGbgxLg v]taf/Lsf a'Vofrfh:t} ag]/ gofF sf]6–6f]kL 9NSofpg'
dfq ;kmntf xf]Og eGg] lgisif{ oxfF lbOPsf] 5 .
csf]{ lgaGw …;|i6f / ;[li6Ú df dfG5] klg ;|i6fsf] ;[li6 ePsfn] dfG5]n] d}n]
o:tf] u/]F, p:tf] u/]F eGg'sf] t's 5}g . of] t ;|i6fsf] efjsf] e|d xf] eGb}
d ;|i6f x'F eGg] e|d pTkGg ePkl5 dfG5] cfkm} k[YjLdf 8fOgf];/ nf]k ePem}F
;lsg] bfjL n]vssf] 5 .

64 xfd|f] k'/miffy{–*%
To:t} …afg/ / dfG5]Ú df pgfG;osf] rSs/ -;fob of] wg y'kfg]{ dfG5]sf]
nfn;f slxNo} k"0f{ x'Fb}g eGg] ;Gb]z af]s]sf] Pp6f k|l;4 g]kfnL nf]ssyf
xf] ._ df km;]sf] ;Eo elgg] t/ pbf; / lrlGtt g/nfO{ Hofb} nf]eL kfkL
aGof], of] k[YjL / o;sf ;f/f pTkfbg d]/} xf] eGof] eg]/ 3/ klg gagfpg],
s"6gLlt, /fhgLlt, k|j~rgf / e]befj–prgLrsf] ;ª\sL0f{ kvf{ndf km:g
g/mrfpg] :jtGq jgjf;L afg/n] JoËo–3f]rk]r u/]sf] 5 .
…kmut\ PSn}Ú df dfG5]eGbf s'l6n, lgb{oL, :jfyL{ / hfnL k|f0fL csf]{ 5}g
hut\df eGg] lgaGwsf/sf] 7DofO 5 . dfld{s kf/fn] lgaGwf+z eG5–…xfdL
Pshgf d5f}{F, ;lsG5f}F, lbj+ut cfTdf aG5f}F . o;/L g} ;lsFb} hfG5g\ ;a}
;a} . gdg]{ sf]xL 5}g o; dTo{df . hf] pTkGg x'G5 Tof] gi6 x'G5 .
Ho"Fbfx? tTsfn cfkm" gd/]sf]df 9'Ss / dVv 5g\ . x/]s dnfdL o;/L g}
nf; aGb} hG5 . gofF ylkG5g\, k'/fgf ;lsG5g\ . k'/fgf kft em5{g\, gofF
kft knfpF5g\ .Ú o;} lgaGwdf dfG5]sf] :jfy{sf] hfnf]nfO{ o;/L :ki6
kfl/Psf] 5–…;+;f/ /ËLrËL 5 . /ËLg 5g\ ;dfhsf Jojxf/x? . uf]hL
5fd]/ gv/f kf5]{ k|]ldsf . a}F; b]v]/ kl5 nfU5 k|]dL . sfd b]v]/ km'?Ë
k5{ dflns . wg ;lsPkl5 ss]{ cfFvfn] x]lb{g k|]ldsf . a}F; lgly|Pkl5
ts]{/ lx8\5 k|]dL . an ;lsPkl5 jf:tf ub}{g dflns . km"n j}nfPkl5
ed/fx? a:b}gg\ km"nsf] af]6df .Ú
To:t} csf]{ lgaGw xf] …n]vfOÚ . o;df n]vssf] :jfledfgsf] rrf{ ub}{
p;sf] ozf]ufg ul/Psf] 5 . …;TofGjoL n]vsx? xfjfsf] ultdf
9lNsGgg\ . pgLx? o'u abNgsf] nflu tTsfnLg ;Qf / zlQmsf] lj?4
n]V5g\ . cfkm\gf cf]h:jL n]vfOaf6 a? bl08t x'G5g\ t/ ef6 jf
:t'ltufos aGb}gg\Ú eGg] lgaGwsf/n] pNn]v u/]sf 5g\ . o; lgaGwsf]
clGtd jfSo …n]vs hlt bl08t x'G5g\ Tolt cf]h:jL x'G5g\, hlt k'/:s[t
x'G5g\ Tolt lkmsf x'G5g\ .Ú k|lt eg] ;a}sf] dt}So x'G5 eGg]rflxF eGg
;lsGg .
…TofGb|x?Ú of] csf]{ lgaGw xf] o; s[ltsf] . o;df ljlrq ;+;f/ / dfG5]sf
9f]FuL, b]vfj6L Jojxf/ phfu/ ul/Psf] 5 . dfG5]sf cfbz{, bof, wd{,
k/f]ksf/sf ax; Joy{ asaf; x''g\, k|nfk dfq x'g\, :jfª x'g\ . n]vsLo
dt 5–…Pp6fsf] ljho csf{sf] k/fho aG5 . ;a}sf] ho x'g] v]n v]Ng
afFsL 5 . d';fsf] 3/df ?jfaf;L rNbf la/fnfsf] 3/df ef]het]/ x'G5 .
dfG5]sf 3/df df;'sf] ef]h rNbf afv|fsf] vf]/df s'6'Daljof]usf] zf]s
aG5 .Ú of] lgaGwsf cGo k|;Ë kl9/xFbf slj n]vgfysf] k|l;4 sljtf
…g}lts b[i6fGtÚsf] ;Demgf :jfefljs ?kdf eOxfN5 M
xfd|f] k'/miffy{–*% 65
pksf/L u'0fL JolQm lgx'/G5 lg/Gt/
kmn]sf] j[Ifsf] xfFuf] gem's]sf] sxfF 5 / <
…ljBf / ljBfyL{Ú df lstfasf s'/f ;a} s07 u/] klg tÎj a'lemPg eg]
ljåfg\ eOGg eGg] b[li6sf]0f cl3 ;fl/Psf] 5 . d"v{x? cfkm\gf] cToNk
hfgsf/LnfO{ k"0f{ 7fgL dVv k5{g\ eGb} hf];Fu ;/ntf 5}g, cxª\sf/L 5,
;ª\sL0f{ 5 Tof] ljåfg\ xf]Og elgPsf] 5 .
…df6f]Ú csf]{ lgaGw xf] . k|:t't lgaGwdf dfG5]sf] HofgeGbf lghL{j df6f] g}
cd/ / cd"No ePsf] ts{ lbOPsf] 5 . ;''j0f{do nª\sf 5f8]/ /fd cfkm\gf]
df6f]n] tflgP/ g} cof]Wof kms]{sf] k|;Ë cl3 ;fb}{ n]vs eG5g\– …df6fsf
nflu k'vf{n] tg lbP, xfdLn] dg lbg ;s]gf}F . k'vf{ df6fsf nflu n8],
xfdL eftsf nflu nl8/x]F5f}F .Ú /, cGTodf bx|f] k|Zg u/]sf 5g\– …dft[e"ldsf]
df6f] p7fP/ d'7Ldf vf]O{ xfdLn] ;ª\sNk u/]sf] <Ú k|:t't lgaGwsf] efjdf
Psfu| x'g vf]Hbf k|l;4 uhnsf/ a"Fb /fgfsf] uhn …xL/f h'xf/eGbf df6f]
dnfO{ Kof/f]= =Ú u'Gu'gfpg k'U5 of] dg t .
…sfn;"qÚ df ;'vdf gcflQg / b'Mvdf gdflQg ;'emfOPsf] 5 . zflGt,
s?0ff, cfljisf/, snf / cfWoflTds If]qsf k|a'4x? ljZje/ afFlr/x]sf
t/ Ifl0fs ;Qf pGdfb, ;}Go pGdfb / cxª\sf/n] u|l;tx?n] cGTodf wg–
hg–dg s]xL klg lhTg g;s]sf] k'li6 u/]sf 5g\ . lgisif{ o:tf] kfOG5
o; lgaGwaf6– …gkm's{ sf]xL ;'vdf, gys{ sf]xL b'Mvdf .Ú
…x'l66ØfpFsf] dgÚ of] k|:t't s[ltsf] zLif{s xf] . afnrGb| zdf{åf/f ;Dkflbt
g]kfnL zAbsf]zdf– nfdfnfdf v'§f, 5f]6f] k'R5/, sfnf] r'Rrf] / v}/f] lkl7pF
x'g], hnfzosf glhs /xg] Ps hftsf] r/f] egL …x'l66ØfpFÚ nfO{
lrgfOPsf] 5 . k[YjLsf dfG5]sf cg]sfg]s s'sd{n] cfsfz k"/} hh{/ /
hL0f{zL0f{ alg/x]sf] 5 . t}klg dfG5]x? 9'Ss;fy xfF:g], v]Ng], vfg] /
lgw{Ss ;'Tg] u/]sf eGb} s[ltsf] cfj/0fdf lrq sf]l/Pem}F cfkm\gf b'a} v'§f
tgSs tGsfP/ cfsfz v:of] eg] ltg} cfkm\gf v'§fn] yfDg]5' eG7fg]sf] 5
/ c7f]6 u/]sf] 5 of] r/fn] . b'a} v'§f cfsfztkm{ kmsf{Psf] 5, cfkm\gf]
z/L/ k6Øf/ nfUg] u/L pQfgf] kf/]/ . jf:tjdf of] tLj| JoËo–af0f xf] .
o;dfkm{t k[YjLsf] lau|Fbf] kof{j/0fLo kIfdfly, cfkm\g} :jfy{ df}nfP/ kQf;fkm
x'g] u/]sf dfgjsf s's[Todfly JoËo k|xf/ ul/Psf] 5 . cfsfz v;]/ Ps
lbg k[YjLsf ;f/f dfG5] dg]{ / cfkm\gf] -x'l66ØfpFsf]_ /fHo rNg] dgsf]
n8\8" l3p;Fu vfPsf] klg ;Gbe{ pNn]v ul/Psf] 5 . h] xf];\, ;a}n]
;Tsd{ u/L k[YjL–cfsfz k|b"if0fd'Qm kfg'{kg]{ ;Gb]z k/f]If ?kdf o;dfkm{t
k|jfx ug{ vf]h]sf] k|tLt x'G5 .
66 xfd|f] k'/miffy{–*%
…7"nf] dfG5]Ú lgaGwdf lgaGwsf/ eG5g\–…b'Mvl;t 8/fpF5g\ dfG5]x? . b'Mvn]
dfG5]nfO{ dxfg\ agfpF5 . b'Mvsf lg/Gt/ k|xf/n] dfG5]nfO{ O:kft
agfpF5 .Ú oL ljrf/ kl9/xFbf csf{ k|l;4 ;flxTosf/ /mb| 1jfnLsf]
uhnc+z ofb cfpF5–
O:kft aG5 ;]tf] 3f]6] kmnfdnfO{
s]xL x'Gg bfge]6L ck]{/ /fdnfO{ .
n]vs kGyL eG5g\–…dfG5] h;n] ;'v kfof] Tof] 7"nf] xf]Og, k/f]ksf/sf] nflu
hf] cl3 ;5{ ToxL 7"nf] xf] . cfkm" l;Fufl/g] 7"nf] xf]Og, c?nfO{ l;Fufg]{
7"nf] xf] . pb/k"lt{ r/fd';fn] klg u5{g\ . cfkm\gf] ;'v rfxg] dfG5]sf]
k|j[lQdf ;a} rN5g\ . cfkm"n] b'Mv kfP/ klg hf] csf{sf] ;'vsf] lgldQ
sfd u5{g\ ltg} 7"nf dfG5] x'g\ .Ú
…kfgLÚ of] csf]{ zLif{ssf] lgaGw xf] . kfgLnfO{ of] ;+;f/sf] pmhf{jfg\
kbfy{sf ?kdf ;;{/L aofg ul/Psf] 5 . kfgLsf cg]sfg]s ?k /ªn] k[YjL
k'likt, kNnljt ag]sf], /ËLg ag]sf], x[i6k'i6 ag]sf] / slxn]sfxLF cfFwLx'/L
/ em~emfjft cfpg] u/]sf] eGb} kfgLnfO{ cfufsL hggLsf ?kdf lrq0f
ul/Psf] 5 . kfgLdf ckl/d]o pmhf{ /x]sf] k|sfz kfl/Psf] 5 .
…b[Zo÷cb[ZoÚ df dfgj z/L/nfO{ cfTdfsf] c:yfoL 3/sf ?kdf kl/ro
u/fOPsf] 5 . n]vs eG5g\– …ljB't\sf] tf/ b]lvG5 t/ pmhf{ b]lvGg .
dfG5]sf] cfTdf To:t} pmhf{ t xf] lg .== qmf]w cb[Zo eP/ hut\ hnfpF5 .
k|]d cb[Zo eP/ hut\ lehfpF5 .Ú /, n]vssf] of] klg k|:6Ls/0f 5–
…z/L/n] rn]sf] b]V5f}F cfFvfn] . oyfy{df dfG5] z/L/n] rNb}g . d[t z/L/
lsg rNb}g < d[t z/L/nfO{ lsg b'Vb}g < dfG5] k|f0faf6 rN5, dgaf6
rN5 . k|f0f pmhf{ xf] z/L/sf] . dg ef]Qmf xf] ;'vb'Mvsf] .Ú
…g"tg÷k'/ftgÚ zLif{sdf of] csf]{ lgaGw /lrPsf] 5 . plxn]sf s'/f v'OlnP
eGg]x?nfO{ uDeL/ k|Zg t];f{Psf 5g\ o; lgaGwdf . lgaGwsf/ eG5g\– …oL
vf]nfgfnf / ;fu/x? dfG5]n] vg]sf x'g\ / < oL rGb|, ;"o{, tf/fx? cfh
ag]sf x'g\ / < oL ;a k'/ftg x'g\ . g"tg s]xL 5}gg\ . h'g wtL{df xfdL
afd] ;¥of}F of] xfdL ghGdb} lyof] . h'g cfsfzdf xfdLn] ;f; km]¥of}F, Tof]
xfdL ghGdb} lyof] . dfG5]n] gofF k[YjL, gofF cfsfz, gofF jfo' lnP/ oxfF
cfPsf] xf]Og / lnP/ klg hfGg . plxn]sf] s]xL klg v'OlnPsf] 5}g . a?
xfd|f] a'l4 v'OlnPsf] 5, ljj]s v'OlnPsf] 5 .Ú k'/fgf] xf] eg]/ lxhf]sf ;a}
s'/f kmfNg] xf] eg] xfdL ;Eotf, eJotf, / ;+:s[ltljgfsf] a'Ëf / aa{/ x'G5f}F
eGb} k'li6 lbG5g\ pgL– …g"tgtfsf] gfddf k'/ftg w/f]x/x? eTsfpg] xf]Og .
xfd|f] k'/miffy{–*% 67
xf] ljs[ltx? /fVg] xf]Og . cfkm\g} z/L/sf] klg dn kmfNg'k5{ . ;tLk|yf
lyof], x/fof] . bf;k|yf lyof], x/fof] . 5'jf5"t k|yf 5 g/fd|f], Tof] klg
x/fP/ hfg]5 . s'ljrf/, s'k|yf, ;ª\sL0f{tf x/fP/ hfg]5g\ ;a} .== k'/fgf] xf]
eg]/ ;'g kmfNg' x'Fb}g, gofF xf] eg]/ sl;Ë/ /fVg' klg x'Fb}g .Ú
…qmflGtÚ zLif{ssf] lgaGwaf6 qmflGtaf/]df n]vssf wf/0ff a'‰g ;xof]u
ldN5 . n]vs pNn]v u5{g\– …rf}kf/L eTsfpg]nfO{ xf]Og, agfpg]nfO{
qmflGtsf/L elgG5 . qmflGt ljWj+; xf]Og, gjlgdf{0f xf], cGj]if0f xf],
gj;[hg xf] . h;n] gjo'usf] 9's9'sL 5fD5 ToxL qmflGtsf/L xf] . ljrf/
/ k|ljlwn] NofpF5g\ qmflGt .== xfd|f k'vf{x? k'n gx'Fbf vf]nf ty]{ . k'n
ag]kl5 vf]nfdf k:g' kb}{g . nf]eLkfkLx? qmflGtsf/L xf]Ogg\ . dfG5]sf
b'Mv lgjf/0fsf nflu leIf' aGg] uf}td a'4 qmflGtsf/L x'g\ . ;Tosf nflu
qm;df 6fFlug] qmfO:6 qmflGtsf/L x'g\ . ;'s/ft, ?;f], 8fla{g, k|mfo8 /
dfS;{ h;n] gofF ljrf/ NofP tL qmflGtsf/L x'g\ .Ú
…wgÚ kf7\oqmdnfO{ k5\ofP/ wgeGbf ljBf 7"nf] egL ljkIfLsf ts{nfO{ kl5
kfg]{ ljBfyL{ a]7Ls nfU5 cr]n n]vsnfO{ . htftt} h] h;/L klg wg
y'kfg]{ / …wgLÚnfO{ g} ;j{u'0f ;DkGg 7fGg yflnPsfn] n]vssf] dlyËn
66ØfPsf] b]lvG5 . ;f/ / z}nL JoËofTds xf] tfklg n]vs oyfy{sf]
;xf/f lnFb} of] lgisif{df k'u]sf] b]lvG5–…wgljgf g ljBf x'G5 g oz . ljBf
/ oz gubdf laqmL x'G5g\ ahf/df . wgf9\otf g} s'nLgtf x'G5 .
wgf9\otf g} u'0fjQf x'G5 . wgf9\otf g} g}ltstf / ;Eotf aG5 o;
o'udf . lgw{gsf] ljåtf dhfs aG5 . wgf9\osf] cg}ltstf g}ltstf aG5,
c;Eotf ;Eotf aG5, Jolerf/ ;bfrf/ aG5 . e|i6frf/ k'/miffy{ aG5 .
;Rrf sdfOsf] s'/f ug]{nfO{ sdhf]/ dflgG5 . ;fbf hLjg pRr ljrf/
eGg]nfO{ 5'rf] elgG5 . h;/L eP klg wg sdfpg'k5{ . s]jn wg
rflxG5 . IfDo 5g\ wgfh{gsf 6]9fd]9f af6fx? . wgdQ dflkmof / e|i6
lz/ 7f8f] kf/]/ lx8\5g\, wfs, dfg / zfg 5 a]Odfgx?sf] .Ú
o; s[ltsf] csf]{ lgaGwzLif{s xf]– zª\v] ls/f, x'l66ØfpF / dfs'/fx? .
crDdsf] bz{g e]l6G5 o;df . …zª\v] ls/fsf] vf]n dfG5]nfO{ sfd nfU5
dnfdL hfFbf Psf]xf]/f] ahfpg . dfG5]sf] vf]n zª\v] ls/fnfO{ sfd
nfUb}g . g t sfd nfU5g\–oL sd{sf08, b"gf, 6k/L / hf} ltn . hGd]kl5
dg{ k5{ eg]/ 3f]ls/xg] dfG5] lsg zª\v] ls/f aGg vf]H5 < wGojfb
lbG5' . s:tf] kljq hLj xf] hf] d/]/ klg dlGb/df r9\5 . s:tf] efUozfnL
k|f0fL xf] hf] lg:k|f0f eO{sg klg pRr 3f]if k|s6 u5{ . zª\v Pp6f t'R5
ls/fsf] vf]n–kf~rhGo eP/ eujfg\ s[i0fsf] cf]7l;t hf]l/G5 .Ú df}sfg';f/
68 xfd|f] k'/miffy{–*%
pkfo u/]/, /ª abn]/ c?nfO{ b'Mv lbg] d"ntM gfosju{k|lt s6fIf k|xf/
xf] eGg] a'lemG5 k|:t't lgaGw . zª\v] ls/f, x'l66ØfpF / dfs'/fx?sf
ultljlw g} 6f7faf7fn] gSsn u/]sf x'g\ oqtq . gSsn gug]{ jf ug{
g;Sg]x?nfO{ o'un] g} gSsnL kf] dfGg] xf] ls Û
…cIf/ / cd"t{ cleJolQmx?Ú zLif{ssf] of] csf]{ lgaGwdf cfbz{, lgi7f /
Odfgbf/Lsf kl5 nfUg]x?n] ef]Ug'kg]{ cjgltsf kl/0fltx? j0f{g ul/Psf
5g\ . of] g]kfn s] ljleGg sfnv08sf jL/–;Ë7sx?sf] e"nn] ag]sf] xf]
eg]/ k|Zg t]l;{Psf] 5 lgaGwsf/sf]–…s] g]kfn k[YjLgf/fo0f, sfn' kf08],
bfdf]b/ kf08], axfb'/ zfx / cd/l;+x yfkfsf e"nx?af6 hGDof] < lsg
cfh xfdL g]kfnnfO{ v08v08 u/fpg pBt 5f}F < e"n s;sf] xf] <
e"n .Ú
…ofqfdfÚ zLif{ssf] of] lgaGwdf lhGbuLsf] ofqfsf] j0f{g 5 . afns, o'jf,
of}jg, j[4tf, d[To'= = jf:tjdf k|flKt s]xL gx'g] / k|flKtsf nflu pkqmd klg
PSsfl; g5f]l8g] z"Go / lg/y{s l;l;km;sf] syfh:tf] dxflg/y{s 5 ofqf
hLjgsf] . Pp6} af6f]nfO{ lg:sg]n] To;nfO{ psfnf] eGg] / emg]{n] cf]/fnf]
eGb} ofqf ul//x]s} 5g\ . lxhf] xfdL gx'Fbf s]xL lyPg . ofqfd} cfkmGt,
wg, hg, of}jg, ldng, la5f]8 e]l6Psf x'g\ . oL ;a} af6}df 5f8]/ xfdL
hfG5f}F cgGt ofqfdf eGg] hLjg–oyfy{ k|s6Ls/0f ul/Psf] 5 k|:t't
lgaGwdf . h] hlt sd{ u/] klg hLjgsf] ofqfGtdf xfdLn] 5f8]/ hfg] a;\
clnslt w'jfF / a;\ clnslt v/fgL eGg] jfSof+z sDtL kf/bzL{ s6'
oyfy{ nfU5 / Û
…/fhgLltÚ of] zLif{sdf lgaGwsf/n] cfkm\g} df}lns kl/efiff lbPsf 5g\
/fhgLltaf/] . st} pgL eG5g\–…ck|fKt /fHo;Qf k|fKt /fHo;Qf hf]ufO/fVg
v]lng] v]n xf] /fhgLlt . ;j{>]i7 cgLltsf] gfd xf] /fhgLlt . of] s6'
;To xf] . d]/f s'/f s;}nfO{ dg k?g\ jf gk?g\ t/ of] 3fdem}F 5n{Ë 5,
av]{ em/Lem}F 5tf5'Nn 5 .Ú st} km]l/ eG5g\–…lzjhL h;/L gfr] klg tf08j
g[To x'G5, cfbz{ g[To x'G5 . hLjGt /fhgLltdf /St;~rf/h:t} x'g\–lx+;f,
if8\oGq, wf]sf, :jfª / 5nsk6x? . hgtf gem'SofO{sg, hfnem]n
gu/Lsg, csf]{nfO{ ;Qfaf6 gunxTofO{sg sf]xL ;jf]{Rr kbdf k'Ub}g .
/fhgLltdf if8\oGq hfoh dflgG5 . ;fd, bfd, e]b / b08 t pkfo x'g\
/fhgLltsf .Ú lgaGwsf/n] JoËo t xfGg';Dd xfg]sf 5g\ t/ pgL cfkm}
eG5g\–…d}n] /fhgLltsf] lgGbf u/]sf] xf]Og, hLjGt /fhgLltsf ;Tox?sf]
rrf{dfq u/]sf] . /fhgLlt Tofu, ;GGof; / j}/fUosf] d];f] xf]Og, ef]u, /fu
/ å]ifsf] d]nf] xf] . /fhgLltdf wd{, Tofu, lgi7f, l;4fGt vf]Hb} lx8\g]x?
xfd|f] k'/miffy{–*% 69
hf]uL eP/ lx8] x'G5, v/fgL 3;] x'G5 . To:tf nsL/sf kmsL/x? u'kmf
k;]/ Wofgdf a;] x'G5 . /fhgLltdf kfk ug'{ eg]sf] xfg'{ xf], wd{ eg]sf]
lhTg' xf] .== s;}n] Ps hgf dfG5] df/] cfhGd s}b x'G5 . /fhgLltsf] gfddf
xhf/f}F dfG5] df/] ;jf]{Rr kb k|fKt x'G5 .Ú s"6gLltsf] xjfnf lbFb} n]vs
eG5g\–…g]tfsf] af]nL ljgd| x'g'k5{ t/ x[bo 5'/fsf] wf/h:tf] x'g'k5{ . af]Nbf
d':s'/fP/ af]Ng'k5{ t/ sd{ qm"/ / lgb{oL x'g'k5{ .Ú n]vsn] b]zsf] ;Dk"0f{
s'/fsf] ldof] /fhgLlt x'G5 t/ cfkm"x?n] b]lv/x]sf] /fhgLltdf gLltl;4fGt
xf/]sf] / zlQml;4fGtn] lht]sf] 5 eGb} /fhgLltsf ;Dk"0f{ ljb|"k b[Zo cGTo
eP/ /fhgLltdf gofF ;+:s[ltsf], gofF ;Eotfsf], Odfgsf], ;f}hGosf] /
b]zk|]dsf] pbo xf];\ eGg] sfdgf ub}{ ;kgfx? ljkgf ePsf] To; lbgdf
pT;j dgfpFnf eg]sf 5g\ .
…dfofÚ df dxlif{ ;GGof;Lx?n] dfofnfO{ ldYof 7fg] klg pgLx? dfofs}
6'gfn] klUn/x]sf 5g\ . dfofsf cg]sfg]s ?k, zfvf, 56fx? 5g\ . dfof
gx'Fbf] xf] t ;[li6sf 5tf5'Nn ;f}Gbo{ 5\ofnAofn b]Vg kfpg] lyPgf}F eGb}
htftt} dfof g} dfofsf :j?k b]Vg] lgaGwsf/ eG5g\–…;Gtfgsf] dfofdf
c;Ld si6 ef]U5g\ cfdfx? . dfofs} k|]/0ffdf lk7\o"Fdf aRrf af]s]/ ?v?v
km'ËfN5g\ afFb/x? . dfofs} k|]/0ffn] aRrfx?sf] d'vdf rf/f] k'¥ofpF5g\
r/fx? . b]zsf] dfofdf Ho"Hofg ck{G5g\ ;lxbx? . hfb"em}F, 6'gfem}F,
;Ddf]xgem}F x'G5 dfofsf] k|efj . RofTg g;lsg] x'G5 dfofsf] hfn . ;[li6sf]
lg/Gt/tf / hLjgsf] l:ylt dfofd} cjnlDat 5 .Ú
csf]{ lgaGw …;'tf{x?Ú xf] . ;':tfdf l5d]sLaf6 ;Ldf ldlrFbfsf] ;'tf{,
sGrgk'/df aflnsf anfTs[t x'Fbfsf] ;'tf{, O/fsdf g]kfnLsf] 3fF6L /]l6Fbfsf]
;'tf{, e|i6frf/af6 b]z aaf{bL x'Fbfsf nufot cg]sf}F ;'tf{x? 5tf5'Nn 5g\
oxfF . …lsg rflxof] 1fg lj1fg, snf / ;flxTo < cfxf/ h'6fpg] ;f]emf]
wGbfdf nfu] x'G5 . 9'Ë] o'udf l;s]sf] ljBfn] sfd rN5 . vfg'k5{–ef]hg
h'6fpm . n8\g'k5{–xltof/ agfpm . zf;g ug'{k5{–an a9fpm . /ltqmL8f
u/–j+z a9fpm . h;sf] an 5– p;sf] k[YjL . d;n a9fpm–anldRofO
u/ . Joy{ 6fpsf] vfg] 1fg / k':ts gNofpm . sdhf]/ agfpg]–gLlt /
;bfrf/ gNofpm . e"t la;{–Tof] uof] . eljiot\sf] ;'tf{ gu/ . jt{dfgdf
/dfpm .Ú
…cIf/ / cd"t{ cleJo~fgfx?–@Ú df cIf/ / o;sf ;+jfxsx?sf]
dxfofqfnfO{ /f]Sg] lxDdt s;}sf] lyPg, 5}g / x'g] 5}g eGg] bfjL oxfF
e]l6G5 . s]xL If0f ljZj ysf{Psf r+u]h vfg, t}d"/ nª, d';f]lngL, lx6n/
/ kf]nkf]6;Fu;d]t gba]sf cIf/ Oltxf;sf k|To]s tfgfzfxnfO{ k/flht ug{
70 xfd|f] k'/miffy{–*%
;Ifd /x]sf] pNn]v ub}{ o;sf] lg/Gt/tfsf] kIfdf n]vs b]lvG5g\–…cIf/sf]
ljhoofqf hf/L 5 . ca klg em'Sb}gg\ cIf/x? s;};Fu .Ú
…PsfGtjf;sf k|nfkÚ k|:t't lgaGw;Ë|xsf] ;dfks cyf{t\ clGtd ;"rLsf]
lgaGw /rgf xf] . tD3f;dfly /];'Ëfsf] lzv/df r9]/ tnlt/ x]bf{ t
lgaGwsf/n] ch'{g8fF8f lgs} xf]rf] b]v] . o;af6 cfkm"df cUnf] 5' eGg] efj
cfPsf] k|;Ë NofPsf 5g\ . dfgj cfkm} cfkm\gf sd{n] eGbf cs}{sf] prfOdf
r9]/ pRr alg/x]sf] hdfgfnfO{ cg]s ljifo–k|;Ë ykyfk kf/L :jflbnf]
kf/]sf 5g\ . /];'Ëfaf/] lgaGwsf/sf] lbJo a'emfO 5–…z"Go 5 /];'Ëf . of]
dxlif{x?sf] tkf]e"ld . PsfGt sf]nfxn z"Go wtL{sf] lgwf/ xf] of] . oxfF
km'S5g\ a'l4sf sFl;Psf d'/f{x? . oxfF km'S5g\ ljrf/ / sNkgfsf
aGwgx? . a}/fuLx?sf] :j/fh 5 of] cg'kd . oxfF zflGt / cfgGbsf b;}
åf/ v'nf 5g\ . oxLF v'N5 ;dflw .Ú h"gls/Ln] Hof]lt afn]/ r]tgfsf]
;fy{s k|sfz lkmFhfl//x]sf] cg'e"lt lgaGwsf/n] u/]sf 5g\–…;'Gb/ :j/nfO{
?kn] ;hfpg] h"gls/Lx? l6dl6d] Hof]lt afn]/ cfP . s] vf]Hg wb\bfpF5g\
s'lGg oL h"gls/Lx? Tolt ;fgf] 6'sL afn]/ < cGwsf/sf] ;fd|fHodf ;fgf]
Hof]lt afn]/ h"gls/Ln] r]tgfsf] k|sfz 5g{ vf]lh/x]5 . cfsf/ ;fgf] eP/
s] x'G5 < ‰ofpFls/Ln] /ftsf] lg:tAwtfnfO{ cfkm\gf] ;ËLtn] lrl//x]5 .
h"gls/Ln] /ftsf] cGwsf/nfO{ l6dl6d] aQLn] r'gf}tL lbO/x]5 .Ú
d"ntM s[ltsf] ?kkIfdf eGbf ;f/kIfdf ljZjf; ug]{ kf7ssf nflu ;fg}
cfofds} eP klg k|:t't s[lt pNn]Vo, k7gLo / dggLo dfGg ;lsG5 .
k|:t't lgaGws[lt nfdf] ;do;Dd /];'Ëf ax'd'vL SofDk; -tD3f;, u'NdL_ df
d"ntM g]kfnL ljifodf k|fWofkg sfo{df ;+nUg /xFb} cg]sfg]s ljwfdf n]vg
tyf ;dLIf0fsf If]qdf k|j[Q eO{ vfl/Psf l;4x:t lgaGwsf/sf] /rgf
ePsfn] o;df kf7sn] Ps};fy ulx/f ulx/f lbJo bz{g, ddf{Gt JoËoaf0f,
s6' oyfy{ / km}lnO/x]sf oqtqsf ax' If]qsf laANofF6fx? ;FuflnP/ s~rg
eO{ ;Eo tyf ;d'Ggt ;dfhsf] ;[hgf x'g ;sf];\ eGg] cGto{ cjZo}
n's]sf 5g\ . ;a} lgaGw 5f]6f t/ /l;nf / /f]rs nfU5g\ . k9"Fk9"F nfUg],
;nn au]sf] k|f~hn z}nL nf]enfUbf] b]lvG5 . s'g} s'g} lgaGwdf lgaGwsf/
cfkm"n] b]v] ef]u]sf] k|;Ë, 36gf jf nfu]sf] ljrf/ 8\ofª8\ofª k|s6 ug{
;fx;L ag]sf] kfOG5 . s]xL gf}nf nfUg] / lgaGwsf/sf] gf}NofOF;d]t
emlNsg] zAbsf] k|of]u b]lvG5 . h:t}–;'g[tf -;fFrf] / ld7f] af]nL, k[= ^_,
cy{b"if0f -e|i6frf/, k[=%_, lzZgf]b/k"lt{ -;fob sfd / dfdsf] k"lt{ xf]nf,
k[=$_, c:t]o -rf]/L ug'{, k[=^_, e"sDkh:t} -cfsfz jf vuf]nsf] sDksf nflu
vsDk, k[=$#_ cflb . To:t} ljleGg j]b–pklgifb\sf ;du|df ;+:s[t efiffsf
;"lQm, Znf]s tyf Crfx? klg s]xL pNn]v ePsf 5g\ . h:t}–j;'w}j
xfd|f] k'/miffy{–*% 71
s'6'Dasd\ -k[=$–%_, cqmf]w]g lht qmf]wd\ -k[=^_, ;xgfjjt' ;x gf} e'gQ'm ;x
jLo+{ s/jfjx}, t]hl:jgfjlwtd:t' df ljlåiffdx} -k[=^_, k|s[ltZr]tgM k'/mif:t'
h8M -k[=*_, cTdfg+ sfdfo ;j{+ lk|o+ ejlt -k[=@*_, of ljBf ;f ljd'Qmo]
-k[=#%_, r/}j]lt, r/}j]lt -k[=#^_, a8] a8] kf]yL k9s/ kl08t eP g sf]o
-lxGbL, k[=#^_, wgfb\ wd{ ttM ;'vd\ -%(_, td;f] df Hof]ltu{do -k[=^^_,
hLj]d z/bMztd\ -k[=^*_, g/f0ff+ r g/flwk -k[=&)_, jL/ef]Uof j;'Gw/f
-k[=&)_, ;bf ;d/ljhoLgd\ -k[=&!_, jL/ef]Uof j;'Gw/f -k[=&!_, t[i0ff ghL0ff{
jod]j hL0ff{ -k[=&&_, ;Tod]o hot] gfg[td\ -k[=*)_ cflb .
To;}u/L lgaGwsf/n] cfkm"n] eGg'kg]{ jf:tljs s'/f jf ljifonfO{ cg]s laDa
/ k|tLssf dfWodn] phfu/ u/]sf 5g\ . ;fdfGo dflg;n] ;xh} af]w ug{
;Sg] ty ljlzi6 cy{ Bf]tgsf] Ifdtf jxg u/]sf b'a} k|sf/sf laDa /
k|tLssf] k|of]un] k|:t't s[lt k"0f{ pTs[i6 dfGg ;lsG5 . oxfF k|of]u ul/Psf
laDa / k|tLssf s]xL emns o;/L bzf{pg ;lsG5 . h:t}– kfgLsf] kmf]sf
-k[=#_, lxpF, cfuf], rGb|, ;"o{, gbL, jfo' -k[=!)_, km"n, af3, efn', afg/,
k':ts -k[=!#_, xfQLsf] ;'F8, e';'gf], lh/fkmsf] 3fF6L, rd]/f], do"/, 8fFkm],
pNn", sfu, u'/fF;, sf]OnL, ufO{, 9]8'jf -k[=!$_, afbn, lhe|f -k[=!%_, 38L,
em/gf, aGb's, kl;gf, s'?If]q, cfF;' -k[=!^_, s's'/ -k[=!(_, es'G8f] -k[=@!_,
pGo", l;dn, b"w -k[=@@_, 8fOgf];/ -k[=@#_, dfx'/L -k[=@$_, xg'dfg\, afln,
;'u|Lj, /fj0f, cËb, hfgsL -k[=@%_, dfpvfg] -k[=@&_, km"n -k[=@*_, v]t,
/fIf;, lah'nL, afv|f, e}F;L, s;fO{ -k[=@(_, 3f]8f -k[=#!_, 9'Ëf, ;~hLjgL
-k[=##_, jgdf/f, xfQL, v/fof], lzz', skf; -k[=#$_, lstfa, ;'uf, 9f]sf, u'/m
-k[=#%_, k'tnL, k/]jf, bQfq]o -k[=#^_, /fd, nª\sf, cof]Wof -k[=#(_, l;sGb/,
r+u]h vfg, lx6n/ -k[=$)_, kf]nkf]6, v/fgL, d;fg, t/af/, a'4, O{zf,
jfNdLls, Jof;, z]S;lko/, leGrL, b]jsf]6f, ;'s/ft, Kn]6f], c/:t",
zª\s/frfo{, ?;f], ef]Nt]o/, ufGwL, x]g/L 8\o'gf, t}d'/ nª, d';f]lngL, ObL
cdLg, af]sf;f, cfsfz, rGb|, ;"o{, g]kf]lnog, gflb/ zfx, v'd]gL, ;2fd
x';]g, s2fkmL, au/, /Ëd~r, emfFtf -k[=$!_, w'jfF, x'l66ØfpF -k[=$@_, x'F8f/,
88]nf], ;d'b|, OGb|]0fL, -k[=$#_, kfgL, 5fofF -k[=$$_, lnª\sg, dfS;{,
sflnbf;, xf]d/, u]6], Xo'uf], uf]sL{, k|]drGb, ljj]sfgGb, z]nL, ls6\;,
df]tL/fd, cR5f /fO{ /l;s, zfxhxfF, tfhdxn, uf]8\;], z'qm/fh zf:qL, h'4
zdz]/, uËfnfn, g/ zdz]/ /f0ff, lh;; qmfO:6, ;'s/ft, >Ls[i0f, a'4
-k[=$%_, lzj, sfsfs'n, 3fd, skf;, lxdfn, gfOn, ;/:jtL, od'gf, l;Gw',
u08sL, cDofhg, ldl;l;kL, ef]Nuf, Xjfª\xf], O/fjtL, -k[=$&_, xfF;, /f/f,
km]jf, df5fk'R5]«, dfbn, cfFwL, x'/L, ;'gfdL, 6fk' -k[=$*_, lk~h/f -k[=%)_,
u|]6jfn, elh{n, bfFt], ;d, n]vgfy, rf0fSo, slkn, kt~hln, dfsf]{gL,
72 xfd|f] k'/miffy{–*%
Pl8;g, Go'6g, cfOG:6fOg, -k[=%$_, 38L -k[=%^_, af3, xl/0f, afh, emG8f,
nf}/f], v's'/L -k[=%&_, /utsf] xf]nL -k[=%*_, 89]sf] jg, d[u -k[=^)_, zª\v]
ls/f, dfs'/f, 5]kf/f, Uoflnlnof], sf]l6No, 8fla{g, k|mfo8 -k[=^!_, ;Ë|fd,
;d'b| dGyg, h'jfsf] vfn, o'lwli7/, zs'lg -k[=^%_, lzlz/, j;Gt,
nf6f]sf];]/f], k[YjLgf/fo0f, sfn' kf08], bfdf]b/ kf08], axfb'/ zfx, cd/l;+x
yfkf, Eofu'tf -k[=^^_, af6f], /ft -k[=^*_, 7fF6L, kf}jf, -k[=^(_, /]k|mL -k[=&)_,
ljif, v';f{gL -k[=&!_, e¥ofª -k[=&@_, s'lx/f], 3fd, cf}F;Lsf] /ft, ;'gfv/L,
h"gls/L -k[=*)_, rËf, ch'{g -k[=*@_, ufO{, uf]w'ln, ;fF9], skm\o'{, uF8\of}nf,
ad, 9f]sf, dl/r, dxlif{, ‰ofpFls/L, kh]/f], uhaf/ -k[=*#_, jL0ff, 6'sL
-k[=*$_ cflb .
k|:t't lgaGws[ltsf] z'4fz'l4 / j0f{ljGof; csf]{ j}lzi6Ø ag]sf] 5 .
j0f{ljGof; Hofb} /fd|f] 5 t/ o;sf n]vssf] eGbf k|ljlwsf sf/0f /
6ª\s0fstf{sf sf/0f klg x'g ;S5 s]xL xNsf cz'l4 klg b[li6uf]r/
x'G5 . g]kfnL efiffsf] kl5Nnf] j0f{ljGof; lgod;Fu s]xL d]n gb]lvPsf /
pbf/tfsf sf/0f -<_ /xg uPsf s]xL pbfx/0f k[i7;ª\Vof;lxt o;/L
pNn]v ug{ ;lsG5 M zx/ -k[=!_, ;f/yL -k[=^_, kG5L / kIfL -k[=!)_,
kf]zfs, u+ufhn -k[=!!_, cx+sf/ / cxª\sf/ -k[=!@_, cfsfz / ;dosf]
cflb–cGt xf]nf ls g xf]nf . -k[=!#_, lzlz/n] e'TNofPsf kfvfx?n] k]ml/
xl/of] rf]nL nufP . -k[=!%_, o;kfln / o; kfln, xfdLn] gj jif{sf]
z'esfdgf afF8\of} o;kfln -k[=!^_, vf]hL/x]5' -k[=!*_, cf]F7, 9+uf, z+v
-k[=!(_, Pl/i6f]6n, cn]Sh]08/, u+ufnfn -k[=@)_, tTj -k[=@!_, h+un -k[=@$_,
t} klg -k[=@^_ wld{s -k[=@*_, :jfª\, 9f]ª\ -k[=@(_ tLa|tf -k[=#)_, ;+sL0f{,
;TofGjoL n]vsx? xfjfsf] ultdf 9lNsgg\ . -k[=#!_, lapm, b'lgof -k[=##_,
hdLg, k0o, em'l08Psf] -k[=#$_, u/La, l98f] -k[=#&_, oxF -k[=#*_, /ut\
-k[=#(_, Plzof, lx6\n/ -k[=$)_, vf]O -k[=$!_, ;+u|x -k[=$@_ /fd k'/miff]Qd ag]F
-k[=$%_ TofuLx? eg] gIfq em} r+lsP Oltxf;df ., g ltgLx? k"Ho ag]F .,
/fhu2L Tofu]/ leIf' ag]sf l;4fy{ a'4 ag]F ., knª\df -k[=$^_, d+un, lx+hf]
-k[=%#_, ;:s[lt -k[=%#_, ;kgfy -;fob ;k{gfy xf] k[=%%_, u/LaL -k[=%%_,
cFl:t -k[=%^_, ;do g cfO{ qmflGt x'Gg, ;+s]t, ;f]Fr, emf]+s -k[=%&_, x'FG5
-k[=^)_, hu\huL -k[=^@_, ;f]+R5' -k[=^#_, j]tfn -k[=^%_, nf6f]sf]z]/f] -k[=^^_,
lem;\ld;]d} -k[=^&_, csf]{nfO{ ;Qfaf6 g unTofO{sg sf]xL ;jf]{Rr kbdf
k'Ub}g . -k[=&!_ e+u, zxLb -k[=&%_, d'8s§f, e]8f em}, d':tfª\, uf]? -k[=&^_,
;+sNkx?, ;+s6, -k[=&&_, uf]? -k[=&(_, dfG5]+, 9'+u] -k[=&*_, r+uf -k[=*@_,
7fFGbf -k[=*#_, uj{ gu/ P Û v;|'sf cljgLt a'6fx? ltdLx?n] lxdfn 5]Sg
;Sg] 5}gf}F . -k[=*#_ ;+uLt -k[=*$_ cflb .
xfd|f] k'/miffy{–*% 73
ctM em§ b]Vbf Hofb} dl;gf s'/f tyf ;;fgfem}F nfUg] ljifoj:t'x? ef]u]/,
cg'e"t u/]/, h'6fP/, h'/fP/ ltgnfO{ ljz]if ?kdf p7fg ub}{, dl:tis–
dGyg ub}{, s]nfpFb}, df‰b}, kl/kfsk"0f{ t'NofP/ snfsf] rf:gLdf r'n'D{d}
8'afP/ /l;nf]–;':jfb' kl/sf/sf ?kdf kf7sdfem cfPsf] n]vg;Lksf
s'zn JolQmTjsf] k|:t't s[lt g]kfnL lgaGwfsfzdf tD3f;sf] /];'Ëf8fF8f
glhsaf6 k|If]k0f ul/Psf] Ps rf]l6nf], wfl/nf] / uxlsnf] ;flxlTos
If]Kof:qsf ?kdf /x]sf] dfGg ;lsG5 .
)))

efjgf
 u0f]zk'0o >]i7
b]jLgu/, a'6jn, ?kGb]xL
sf]OnLsf] efiff af]Nb5' d
sfF sfFsf] efiff af]lNbgF .
;a}sf] enf] rfxG5' d
s;}sf] s'enf] ulb{gF .
;fu/ agL alx/xG5' d
vf]nL slxNo} alGbgF .
;dfgtfsf] vf]hL ul//xG5' d
c;dfgtfsf] sNkgf ulb{gF .
dfgjtfsf] gftf hf]8\b5' d
bfgjtfnfO{ >4f~hln lbG5' d .
)))

74 xfd|f] k'/miffy{–*%
jf0fL ljsf; / k9fO ;Lk ljsf;sf]
cGt/j:t'
 pQ/s'df/ k/fh'nL
sf7df8f}+
ljleGg hLjx?n] cfkm\gf] OR5f, ;'v, b'MvnfO{ ljleGg ;°]t, cfjfhsf
dfWodaf6 k|s6 u5{g\ . o;/L k|sl6t cfjfhsf cfwf/df To; hLjsf]
cj:yfsf] af/]df hfgsf/L lng ;lsg] hLjzf:qLx?sf] 7DofO 5 .
dfG5]afx]ssf hLjx?n] k|s6 ug]{ o:tf cfjfh ;°]tx? ;Lldt k|sf/n]
juL{s/0f ug{ ;lsg] jf ljlzi6Ls[t ug{ ;lsg] x'G5 . t/ dfG5]n] cfkm\gf]
cfjfh jf WjlgnfO{ w]/} lsl;ddf ljlzi6Ls[t dfq} u/]g a? o;nfO{
k|fs[lts :j?kaf6 kl/is[t ub}{ cEof; ug{ of]Uo, cEof;af6 l;Sg
of]Uo;d]t agfof] . xfn ;+;f/df /x]sf ljleGg efiff / ltgsf] l;sfOnfO{
o;sf] pbfx/0fsf ?kdf lng ;lsG5 .
lnlksf] ljsf; x'g'k"j{ efiffnfO{ ef}lts ?kdf b]Vg, k9\g, a'‰g ;lsg]
cj:yf lyPg . Wjlg ;r]tgfs} cEof;af6 efiff l;lsg] / Jojxf/ rnfpg]
x'GYof] h'g s'/f cfh klg lg/If/ j[Qdf rNb} cfPsf] 5 . lnlksf] ljsf;
x'g'k"j{ klg y'k|} 1fg ;ª\u[xLt ePsf lyP . tL 1fg–;ª\u|x >'lt k/Dk/faf6}
afFr]sf lyP / ;f]xL k/Dk/faf6} Ps k':tfaf6 csf]{ k':tfdf x:tfGt/0f x'Fb}
cfPsf lyP . o;/L k':tfg'k':tf >'lt k4ltaf6 x:tfGt/0f x'Fb} cfPsf
1fgnfO{ >'lt elgof] . To;}n] j]bnfO{ >'lt elgg] syg k|l;4 5 .
x'g t lnlksf] ljsf; gx'Fb} klg k7gkf7g k|lqmof rn]rnfPsf] s'/f dflys}
>'lt k/Dk/fn] k|dfl0ft u/Øf] . ha lnlksf] ljsf; eof] ta 1fg u7/Lsf]
cef}ltstfnfO{ -b]Vg k9\g g;lsg] cj:yfnfO{_ ef}lts :t/df-b]Vg k9\g
;lsg] cj:yfdf_ ?kfGt/0f ug{ ;lsg] eof] . o;n] 1fg tyf ;Lk
;'/If0fdf klg 7"nf] d2t k'/Øfof] . pRrf/0f cËsf] cIfdtfsf sf/0f efj
;Dk|]if0fdf kg{ hfg] ;d:of klg lnlk ljsf;sf sf/0fn] s]xL xb;Dd xn
eof] . -h:tf] / nfO{ n pRrf/0f ug]{ ;d:of ePsf JolQmn] æ/fd'sf vns
v/sdf uPÆ eGg'kbf{ ænfd'sf vns vnsdf uPÆelgg] x'GYof] . t/ cIf/
jf egf}F lnlksf] ljsf; ePkl5 z'4l;t eGg ghfg] klg z'4l;t n]v]/
b]vfpg ;lsg] eof] ._
;fdfGo ?kdf eGg'kbf{ s07, tfn', d"4f{, bfFt, cf]F7, lhe|f], gfs cflb
cËsf] ;+of]hgaf6 cy{k"0f{ Wjlg lgsfn]/ cfkm\gf] efjgf c?nfO{ ;Dk|]if0f
xfd|f] k'/miffy{–*% 75
ug]{ WjlgnfO{ jf0fL elgG5 . dfly plNnlvt cËx?df s]xL u8a8L ePdf
rfx]sf] h:tf], ;f]r]sf] h:tf] Wjlg lgsfNg ;lsb}g . h;n] ubf{ :yflkt
dfgs Wjlgsf] cefjdf efj jf egf}F efjgf, ljrf/ ;Dk|]if0fdf afwf, cj/f]w
l;h{gf x'G5 .
s] Wjlg pRrf/0fsf cËx?sf] v/faLn] dfq} jf0fL lgdf{0fdf ca/f]w cfpg]
xf] < o;sf nflu s] s:tf cfwf/e"t k[i7e"ldsf] cfjZostf k5{ < oL
k|Zgx?sf af/]df k|frLg sfnb]lv g} lgs} vf]h cg';Gwfg x'Fb} cfPsf
5g\ .
klxnf] s'/f t jf0fL jf Wjlg pRrfo{ cËx? ;an :j:y eP klg h;n]
;'Gg ;Qm}g p;n] af]Ng ;Qm}g eGg] :yflkt k|df0f 5Fb} 5 . o;n] s]
b]vfpF5 eg] jf0fL >'lt l;sfOsf] cd"No k'Vof}{nL lglw ;ª\u|x xf] .
cGt/lqmofTds l;sfOsf] a]hf]8 gd"gf xf] . oxL sf/0fn] ubf{ jf0fL pRrfo{
cËsf] agf]6df j}olQms leGgtf /x] klg cEof;sf sf/0faf6 g} s'g} klg
efiffsf] ;femf Wjlg pRrf/0f ug{ ;Dej x'g ;s]sf] xf] .
3/ kl/jf/n] Ps aRrfnfO{ efiff l;sfpg w]/} ;do / k|oTgsf] nufgL
u/]sf] x'G5 . o;sf] vf;} n]vfhf]vf ul/Psf] x'Fb}g . To;df klg ;a}eGbf
w]/} nufgL cfdfsf] x'G5 . To;}n] s;}sf] p;sf] kl/jf/df af]lng] efiffnfO{
lghsf] dft[efiff eGg] ul/Psf] xf] . cfdfsf], kl/jf/sf], pm cfkm\g} j}olQms
leGgtfcg';f/ afnaflnsfn] cfcfkm\g} lsl;dn] s'g} Wjlg, zAb, jfSo
pRrf/0f ug{ l;s]sf] x'G5 . h:tf] ls s'g} kl/jf/df ;a}sf] cln rsf]{
af]Ng] :jefj 5 eg] To:tf kl/jf/df x's]{sf] afnaflnsfn] ;fdfGo cj:yfd}
klg cln rsf]{ af]N5g\ . z'4 pRrf/0f ug]{ kl/jf/ 5 eg] To; kl/jf/sf
afnaflnsfn] klg z'4 pRrf/0f ug]{ u5{g\ .
kl/jf/df y'k|} k|f/lDes eflifs ;Lk l;s]sf afnaflnsf ljBfno cfpFbf
pgLx?sf] eflifs ;Lkn] y'k|} 7fpFdf xG8/7Ss/ vfg] cj:yf cfpF5 .
;fyLl;t, lzIfsl;t, ;d'bfosf JolQml;tsf] cGt/lqmofn] pgLx?n] cfkm\gf]
eflifs ;LknfO{ kl/dflh{t ub}{,kl/is[t ub}{, df‰b} hfG5g\ / To; ljBfno
If]qleqsf] ;femf efiff agfpg] k|oTgdf /xG5g\ . kl/jf/, 5/l5d]s,
;fyLl;tsf] af]nLrfnLaf6 l;lsPsf] sYo efiffn] afnaflnsfsf] cGt/lqmof
ug]{ ;Lk ljsf;df ;xof]u k'/ØfpF5 . sYo efiffsf] ;Djfb clelnlvt
gx'g], Hofbf cgf}krfl/s x'g'n] klg afnaflnsfnfO{ eflifs q'l6 ;RofpFb}
cEof; ub}{ cl3 a9\g ;lhnf] x'G5 . cyf{t\ clnlvt ePsfn] ;fgf]ltgf]
uNtLdf rsf]{ d'2f aGg] ;d:of x'Fb}g .
76 xfd|f] k'/miffy{–*%
jf0fL ljsf;sf ;Gbe{df w]/} vf]h cg';Gwfg ePsf 5g\ . jf0fL dfgj
hflts} Ps ljlzi6 cleJolQm sfo{ Ifdtfsf] ;"rs xf] . To;f] t ;a}
dfG5]df jf0fL Ifdtf x'Fb}g eGg] s'/f :ki6 eO;s]sf] 5 . >j0fzlQm z"Go
x'g]sf] s] jf0fL ljsf;sf] k[i7e"ld klg z"Go g} x'G5 t <o:tf k|Zgsf
hjfkmsf nflu xfd|f k"j{hn] jf0fL ljsf;sf rf/ r/0fx?sf] JofVof u/]sf
5g\ . tL r/0fx? o; k|sf/ 5g\—
!= k/fjfs\ — af]Ngsf nflu ;a}eGbf klxn] dlitisn] of]hgf u5{ . k/fjfs\
cj:yf JolQmn] af]nL af]Ng] of]hgfsf nflu dlitisdf efjgf t/lËt x'g]
cj:yf xf] . of] cJoQm cj:yf xf] . o;nfO{ jf0fL ljsf;sf] ;'if'lKt
cj:yf eGg ;lsG5 . h;/L ;'Vvf ds}sf] aLpmsf] bfgfdf x]bf{ s'g}
6';f] jf c°'/ b]lvFb}g t/ df6f]df /f]Kbf 6';fpF5 . ;f] bfgfdf ;'if'Kt
/x]sf] 6';f] pko'Qm jftfj/0f cfpgf;fy k|s6 x'g yfN5 . jf0fL
ljsf;df k/fjfs\ r/0f klg To:t} ;'if'Kt / cJoQm r/0f xf] . o;
r/0fdf jf0fL ljsf;sf clt k|f/lDes t/Ëx? t/lËt x'G5g\ / bf];|f]
r/0flt/ ;ª\qmldt x'G5g\ .
@= kZolGtjfs\ — k/fjfs\ r/0fdf ;'if'Kt cj:yfdf t/lËPsf] jf0fL o;
r/0fdf cfGtl/s ?kdf b[Zodfg x'G5 . cyf{t\ dg dlitisdf stf stf
b]v] h:tf], stf stf ;'g] h:tf] efg l;h{gf x'G5 . lrGtgdf gj
l;h{gf 6';fpg] cj:yf klg oxL xf] . j]bsf dGq l;h{gf ug]{ Clif
ClifsfnfO{ ædGq b|i6fÆ elgg'sf] cy{ klg oxL xf] . df6f]df /f]lkPsf]
ds}sf] aLpm 6';fpg] t/ df6f]aflx/ gcfO;s]sf] cj:yf h:tf] .
kZolGtjfs\ ;Gbe{df a]lGhg /;fogsf ;"q cfljisf/s hd{g j}1flgs
s]s'n]sf] ;kgfsf] 36gf a8f] cgf}7f]sf] 5 . s]s'n]n] a]lGhgsf] cWoog
ubf{ To;sf w]/} u'0f xfO8«f]sfj{gl;t ldNbfh'Nbf kfpFy] . t/ cf0fljs
ljZn]if0fdf s'/f] ldNb}gYof] . To;}n] s]s'n]n] ;f] /;fogsf] ;"q tof/
ug{ g;s]/ lbSs lyP . o:t} lrGtgsf] x}/fgLdf /x]sf j}1flgs s]s'n]n]
Ps /ftsf] lgb|fdf cgf}7f] ;kgf b]v] . ;f] ;kgfdf sfa{gsf c0f'x?
s'g} Ps g[To d~rdf gflr/x]sf lyP . tL sfa{gsf c0f'x? gfRbfgfRb}
s]xL c0f'x? ^÷^ j6f c0f'x?sf] ;d"xdf ldn]/ pleP . To;sf] nuQ}
Pp6f ;k{ cfof] / tL ^ j6f c0f'x?sf] ;d"xnfO{ kmgSs kmGsf] df/]/
3]/L cfkm\gf] k'R5/ cfkm}n] 6f]s]/ Ps j[Q h:tf] aGg k'Uof] . ;kgfkl5
s]s'n] hfu] . clg Tof] ;kgfsf] af/]df ;f]Rg nfu] . ts{ljts{ ub}{ hfFbf
ljkgfdf g;'em]sf] ;d:ofsf] ;dfwfg ;kgfdf cfPsf] xf]nf / eGg] ;f]r
cfof] . d}n] cfh;Dd ;"q JofVof ug{ g;s]sf] of] kbfy{-a]lGhg_ s]
;/n /]vLo agf]6 geP/ if6\e'hfsf/df xf]nf / < eGb} if6\e'hfsf/df
xfd|f] k'/miffy{–*% 77
sfa{g / xfO8«f]hgsf c0f' ldnfP/ ;"q tof/ u/] . clg if6\e'hfsf/
;"qdf sfa{g / xfO8«f]hgsf c0f'x? ldnfpFbf ;d:ofsf] ;dfwfg
lgl:sof] .
o; 36gfn] s] b]vfof] eg] 1fgsf t/Ëx? cleJoQm x'gsf nflu
ljleGg r/0f kf/ ub}{ cfpF5g\ . of] kZolGtjfs\ r/0f cleJolQmsf]
ememNsf] r/0f xf] .
#= dWodfjfs\ — dWodfjfs\ r/0fdf jf0fLn] nueu d"t{?k lng] ;F3f/df
k'u]sf] x'G5 . of] r/0fdf jf0fLn] cleJolQmsf nflu dfWod vf]lh/x]sf]
x'G5 . o; cj:yfdf jf0fL Jojl:yt eP/, lvlkP/, dflemP/ cleJolQmsf
nflu tof/ x'G5 . of] cleJolQm k|:km'6gsf] k"jf{j:yf xf] . dgdf cfPsf]
5 d'vdf cfPg eGg] cj:yf xf] . wfdL emfFqmL sfDbf, saNbf, kt'bf{
pRr sDkg 5'6]/ klg aSg g;s]sf] ps';d's';sf] cj:yf xf] . ds}sf]
aLpm 6';fP/ df6f] prfn]/ hldg k§ km'6]/ 6';f] aflx/ lg:sg} nfu]sf]
cj:yf h:t} xf] .
alx/f]kgsf sf/0fn] xf];\ jf jf0fL pRrf/0f cËx?sf] -3fF6L, tfn',
lhe|f]= = cflb_ sdhf]/Lsf sf/0fn] jf0fL cj?4 ePsf JolQmx?sf] klg
dWodfjfs\ r/0f;Dd c? ;/x g} jf0fL ljsf; x'G5 . ha o; r/0fkl5
cleJolQmsf] dfu{ /f]lsG5 ta ljleGg ;°]t, ceflifs cfjfh jf Wjlgaf6
jf0fLsf] cleJolQm k|s6 x'G5 .
$= a}v/Ljfs\ — of] jf0fLn] d"t{ ?k lnPsf] cj:yf xf] . jf0fL pRrf/0fsf
cËx?df x'g] j}olQms km/ssf sf/0f ;a} JolQmsf] af]nLdf s]xL g s]xL
km/s k5{ . s'g} a]nf t zAb pRrf/0fsf] u8a8Ln] cy{sf] cgy{ klg
x'g k'U5 . h:tf] s'g} JolQmnfO{ / Wjlgsf] pRrf/0f n Wjlg / t
Wjlgsf] pRrf/0f 6 Wjlgsf] ?kdf x'g] ;d:of ePsf] cj:yfdf æd]/f]
/ftf] df6f] ePsf] af/L 5Æ eGg'kbf{ æd]nf] nf6f] df6f] ePsf] afnL 5Æ eGg]
x'g k'U5 . jf0fLdf cfpg] o:tf ;d:of cyf{t\ zAb pRrf/0fdf cfpg]
o:tf ;d:of ;dfwfg ug]{ pkfo 5g\ ls 5}gg\ <
o;sf] hjfkm xf] cjZo} 5g\ . o;sf nflu xfd|f k|frLg lzIffljb\n] ;Gyf
ljlwsf] ljsf; u/] . o; ljlwnfO{ u'/md'vL ljBf klg eg] . u'/md'vL
ljBfnfO{ cflwsfl/s, e/kbf]{ dfGg] ;+:sf/sf] lgdf{0f u/] . æd kmnfgf
u'/msf] u'/mdfsf] r]nf] x'F . r]nL x'FÆ egL uj{ ug]{ ;+:sf/sf] lgdf{0f u/] .
;Gyf eg]sf] u'/mu'/mdfn] cfkm\gf r]nfr]nLnfO{ kf7 lbg' xf] . r]nfr]nLn]
u'/mu'/mdfl;t kf7 lng' xf] . of] kf7 lng'lbg'df em§ x]bf{ ;'Gbf cf1f u/]
h:tf] / cf1f kfng u/] h:tf] b]lvP klg ;Gyfdf Tof]eGbf a9\tf y'k|} s'/f
78 xfd|f] k'/miffy{–*%
5g\ . ;Gyfdf ljBfyL{n] lzIfsn] s'g} j0f{sf] pRrf/0f, zAbsf] pRrf/0f,
jfSosf] / 5Gbsf] pRrf/0f u/]sf] k|ToIf ;'G5, x]5{, cg'e"lt u5{ / lzIfsn]
h:t} u/L bf]xf]/ØfpF5 . ljBfyL{n] s'g} j0f{, zAb, jfSo / 5Gbsf] ;xL
pRrf/0f ug{ g;s]df lzIfsn] t'?Gt} ;'wf/L z'4 pRrf/0fsf nflu cEof;
u/fpF5g\ . ;Gyf ljlw j}olQms lzIf0fsf] pTs[i6 gd"gf xf] . ;xl;sfOsf]
/fd|f] pbfx/0f xf] . ;Gyf lbFbfv]l/ g} lzIfsn] s'g ljBfyL{nfO{ sxfF
cK7Øf/f] k5{ eGg] s'/f yfxf kfpF5g\ / Tof] ;d:of ;dfwfgsf nflu
nflu/xG5g\ .
k'/fgf] hdfgfdf ;GyfnfO{ lzIf0f ljlw dfq} xf]Og Ps cg'zf;gsf] ?kdf
;d]t lnOGYof] . u'/ml;t ;Gyf glnO{ s'g} klg zf:q k9\g'x'Fb}g eGg] alnof]
dfGotf lyof] . o;sf] d"n dd{ ;'?jftL r/0fdf pRrf/0f lalu|of], JofVof
lalu|of], olt, ult, no, 5Gb lalu|of] eg] ljifoj:t'n] lbg vf]h]sf] cy{
lalu|G5 . o;n] pQm l;sf?sf] k9fOsf] cfwf/lznfnfO{ kl5;Dd gsf/fTds
k|efj kfl//xG5 . Ps k6s lau|]sf] ;demsf] 5fk kl5sf lbgdf d]6fpg
ufx|f] x'G5 . l;sf?sf] cfTdljZjf; bx|f] x'g ;Qm}g .
k|frLg u'/ms'n lzIf0f z}nL ax'sIff ax':t/ lsl;dsf] lyof] . Ps hgf
lzIfsn] ljleGg tx / :t/sf ljBfyL{nfO{ Ps} 7fpFdf /fv]/ k9fpFy],
l;sfpFy] . lzIfsnfO{ s'g ljBfyL{ k9fOsf] s'g txdf 5 eGg] s'/f ofb
x'GYof], hfgsf/L x'GYof] . hfg]sf ljBfyL{n] ghfg]sf ljBfyL{nfO{ l;sfOlbg]
;xl;sfOsf] klg /fd|f] Joj:yf x'GYof] .
clxn] ljz]if u/L ;fgf] sIffdf -sIff !—#_ ;Gyf ljlwsf] cefjdf k9fO
;Lk ljsf;sf nflu lgs} ;d:of ePsf] 5 . /fd|f]l;t j0f{ glrg]sf ljBfyL{
sIff @ df k'u]sf, zAb pRrf/0f ug{ g;Sg] ljBfyL{ sIff # df k'u]sf tYo
ljleGg ;j]{If0fn] b]vfPsf 5g\ . o;n] klg ;fgf sIffdf lzIfs /
ljBfyL{sf] lgs6 ;DaGw 5}g eGg] s'/fnfO{ yk :ki6 kf/]sf] 5 . sIffdf
%÷& hgf ljBfyL{ eP klg n]Vg] kf6Ls} 5]]pdf uP/ k9fpg] rngnfO{ ;'wf/
ug{'kg]{ b]lvPsf] 5 . cyf{t\ glhs} a;]/ ;a}nfO{ l;sfpg ;lsg] cj:yfdf
klg c5§ eP/ l;sfpg] cj:yfdf ;'wf/ ug{'k/]sf] 5 .
;fgf] sIffdf afnaflnsfn] z'4;Fu l56f]l56f] k9\g ;s]df dfq} klg cfhsf]
ljZjsf] ul/aLnfO{ !@ k|ltztn] 36fpg ;lsG5 egL Unf]an dlg6l/ª
l/kf]6{ o'g]:sf]n] eg]sf] 5 . sIff !—# sf afnaflnsfn] k9\gsf nflu
l;Sg] ;Lk l;S5g\ eg] sIff # b]lv dflysf afnaflnsfn] l;Sgsf nflu
k9\5g\ . To;}n] ;fgf sIffsf] d'Vo Wo]o z'4l;t l56f]l56f] k9\g] g} xf] .
;fgf sIffdf l56f]l56f] / z'4l;t k9\g] ;Lk /fd|f]l;t l;Sg ;s]sf
afnaflnsf dflyNnf] sIffsf] k9fOdf cAan x'g] u/]sf] tYon] klg k9fOsf]
xfd|f] k'/miffy{–*% 79
hu k|f/lDes sIff g} xf] eGg yk an ldN5 . h;/L la?jfsf h/fdf
dnhn u/] la?jfn] /fd|f] pTkfbg lbG5 To;} u/L ;fgf sIffdf /fd|f] nufgL
u/] b]zsf] eljio pHHjn x'G5 eGg ;lsG5 .
jf0fL ljsf; / k9fO ;Lk ljsf;aLr ;DaGw— efiff l;sfOdf ;'gfO, af]nfO,
k9fO / n]vfO d'Vo ;Lk dflgG5g\ . efiff l;sfOsf ;'?jftL r/0fdf dfly
plNnlvt ;Lkx?sf] k|fyldsLs/0f klg plNnlvt qmdd} x'g'k5{ . k9fO
;LknfO{ ljz]if hf]8 lbg'kg]{ x]t'n] ljz]if u/L efiffsf] k9fO ;Lk ljsf;sf
;xhtfsf nflu k9fO tÎjsf] kl/efiff ul/Psf] 5 . k9fO tÎjx? o;
k|sf/ 5g\ —
!= Wjlg ;r]tLs/0f @= n]Voj0f{ ;r]tLs/0f #= zAb e08f/ $=k7g k|jfx
%= k7g af]w
!= Wjlg ;r]tLs/0f — pRrfo{ Wjlgk|lt cfkm\gf] ;r]ttf k|s6 ug]{ /
;f]cg';f/sf] k|ltlqmof hgfpg] ;Lk afnaflnsfn] ljBfno ghfFb}
cfkm\g} 3/, 5/l5d]sdf l;ls/x]sf x'G5g\ . o; ;LknfO{ ljBfnodf
k4lta4 ug]{ sfd ul/G5 . j0f{ jf cIf/sf ;fy{s WjlgnfO{ klxrfg
u/L ;f]cg';f/sf] ;sf/fTds k|ltlqmof lbg] ;Lk Wjlg
;r]tLs/0fcGt/ut k5{ . ;'lgPsf] WjlgnfO{ 6'qmfpg] -;+ejnfO{_,
6'lqmPsf WjlgnfO{ hf]8\g] ;Lk klg o;cGt/ut k5{g\ . o;df
afnaflnsfn] n]lvPsf jf 5flkPsf cIf/ jf j0f{ lrGg], zAb lrGg]
;Lksf] k|of]u ug{'kb}{g . s]jn df}lvs lqmofsnfk ul/G5 .
a}v/Ljfs\ r/0fdf cleJoQm ;fy{s Wjlg klxrfg / k|ltlqmof
cfbfgk|bfg o;cGt/ut k5{ . of] ;Lk ljsf;sf nflu ;Gyf cToGt
dxTjk"0f{ x'G5 . lzIfsn] ug]{ lqmofsnfk æd u5{' ltdL x]/, ;'g .
xfdL ;Fu};Fu} u/f}F . ltdL u/ d x]5{', ;'G5' . Æ h:tf s'/fn] ;Gyfsf]
dd{ ;fy{s kf5{ . clxn] rngrNtLdf /x]sf] æd u5{', xfdL u/f}F, ltdL
u/Æ -Uo|fh'on l/lnh df]8n_sf] ;f/e"t s'/f klg t oxL xf] .
@= n]Voj0f{ ;r]tLs/0f — n]lvPsf jf 5flkPsf j0f{, zAb tyf
jfSonfO{ z'4 pRrf/0f ug]{ tyf s;}åf/f pRrfl/t WjlgnfO{ klxrfg
u/L n]lvPsf jf 5flkPsf j0f{, zAb jf jfSol;t ;DalGwt ug]{ jf
atfpg ;Sg] l;ksf] ljsf; o; k7g tTjcGt/ut cfzf ul/Psf]
x'G5 . af]nL jf Wjlgsf] >'lt ;°]tnfO{ lnlk lrXgsf dfWodaf6
b[Zo ;°]tdf cjt/0f x'g] of] cj:yf k7g ;Lksf] lgs} dxÎjk"0f{
cj:yf xf] . s;}n] af]n]sf] WjlgnfO{ ;'g]/ ;°]tg-sf]l8ª_ u/L
To;nfO{ lnlk ;°]tdf ;xL lsl;dn] lj;°]tg-l8sf]l8ª_ u/]/
b]vfpg' lgs} r'gf}tLk"0f{ ;Lk xf] . ;'g]sf cfwf/df -jf0fL ljsf;sf
80 xfd|f] k'/miffy{–*%
r/0fx? l56f]l56f] t/lËt ub}{_;'lgPsf] WjlgnfO{ lnlk ;°]tl;t
lj;°]tg u/L ldnfg ug{] snfsf] ljsf;n] k9fO ;LknfO{ gofF
prfOdf k'/ØfpF5 .
#= zAb–e08f/ — afnaflnsfl;tsf] ;xh 1fg txsf] kx'Fr :t/,
cf}krfl/s k|rng :t/, kfl/eflifs jf cy{ ufDeLo{tf :t/sf lx;fan]
sIff, txdf k|of]u x'g] zAb ;d"xnfO{ tLg txdf juL{s/0f ul/Psf]
x'G5 . o:tf zAbx? juL{s/0fsf nflu kf7Øqmdn] lbUbz{g u/] klg
oxfF ;fdfGo a'emfOsf nflu rngrNtLsf vfg]s'/f, nufpg] sk8f,
z/L/sf cË, j:t'efp, cfkm\gf 3/ j/k/ b]lvg] ;fdfg tyf
efF8fs'F8f, j:t'sf gfd h:tf zAbx? klxnf] txdf k5{g\ .
ljBfno hfFbf, k':ts k9\bf, ljz]if 7fpFdf hfFbf b]lvg] ;'lgg] zAb
bf];|f] txdf k5{g\ . h:t} sfnf]kf6L÷;]tf]kf6L, rs, 8:6/, 3G6L,
lkl/o8, sIffsf]7f, /lh:6/, xflh/L, k|fy{gf, uon, xflh/, kf7,
cEof;, lzIfs cflb .
To;}u/L k|fljlws jf kfl/eflifs zAbx? t];|f] txsf zAbx?df
k5{g\ . h:t} sfof{no, ;do ;fl/0fL, k|wfgfWofks, a}7s cflb .
plNnlvt txsf zAb e08f/l;t kl/lrt / cEo:t eO{ k9fO
;LknfO{ /fd|f] agfpg' kg]{ cfzf k|f/lDes sIffsf] k7gkf7gdf
/flvPsf] x'G5 .
$= k7g k|jfx÷k9fO ult — s'g} klg s'/f k9]/ a'‰gsf nflu kl9g]
jfSosf zAbsf] cy{ 1fg x'g' h?/L 5 . zAbsf] cy{ 1fg eP klg
k9fOsf] ult, olt ldn]g, zAb pRrf/0f jf k9\g] tl/sf 7Ls ePg,
k9\g] ult pko'Qm ePg, z'4;Fu zAb pRrf/0f ug]{ ;Lk ePg eg]
k9]/ klg a'lemb}g . Ps cg';Gwfgn] s] b]vfPsf] 5 eg] !@ ;]s]G8
leq &÷* j:t' x]l/Psf] 5 eg] To;nfO{ dl:tisn] Jojl:yt ?kdf
;Demg a'‰g ;S5 . of] s'/f k9fOsf ;Gbe{df klg nfu" x'G5 .
;fgf gfgLx?sf nflu j0f{, dfqf, zAbx? 5'§f5'§} j:t' h:tf] nfUg
;S5g\ . ca Ps pbfx/0f lnpmF — Pp6f jfSo æxfd|f] v]tdf wfg
kmn]sf] 5 .Æ nfO{ k9\g s'g} Ps ljBfyL{n] @) ;]s]G8 nufof] eg]
dflysf] l;4fGtcg';f/ p;n] ;f] jfSon] eGg vf]h]sf] k"/} cy{ a'‰g
;Qm}g . dfgf}F p;n] æxfd|f] v]tÆ k9\g * ;]s]G8 nufof] / æwfg
kmn]sf] 5Æ k9\g !@ ;]s]G8 nufof] eg] ;f] ljBfyL{nfO{ ;f] jfSo k9L
l;4fpgf;fy æs] kmn]sf] 5 <Æ eGg] k|Zg ubf{ æwfg kmn]sf] 5Æ eGg]
xfd|f] k'/miffy{–*% 81
hjfkm lbg ;S5 . t/ æsxfF kmn]sf] 5 <Æ eGg] k|Zgsf] hjfkm eg]
lbg ;Qm}g . lsgls p;sf] dlitisn] clGtd !@ ;]s]G8df k9L
l;4fPsf] s'/fsf] cy{k"0f{ ;+of]hg u5{ .
csf]{ Ps Jofjxfl/s pbfx/0fsf] ;Gbe{ lnpmF . cln kl/kSs
k9fn]vfn] klg cln ufx|f zAbl;tsf] nfdf] jfSo k9\g'kbf{ cy{
ga'em]/ bf]xf]/Øfpg' kg]{ cj:yf cfpF5 . o;sf] sf/0f klg ufx|f
zAbsf sf/0fn] k9fO ult dGb x'g' g} xf] . To;}u/L 6]lnlehg
kbf{df 3'd'jf ;dfrf/-:qmf]lnª Go"h_ k9\bf ;lhnf zAb / ;lhnf
jfSo eP k9\b} hfg ;lsg] x'G5 . ufx|f zAb ;+of]hg ePsf] ;dfrf/
eP k9\bfk9\b} km'l:sxfN5 . o;sf] sf/0f klg ufx|f zAbn] xfd|f]
k9fO ult ;':tfpg' xf] . oL ;a} s'/fn] s] b]vfpF5 eg] /fd|f]
a'emfOl;tsf] k9fOsf nflu k9fOsf] ult klg /fd|f] rflxG5 .
lgrf]8df s] eGg ;lsG5 eg] l56f] k9fOn] /fd|f] a'emfO x'G5 .
kf7Øqmd ljsf; s]Gb|n] $% z'4 zAb k|lt ldg]6 k9fO ult /
a'emfOsf] k|ltzt klg *) k|ltzt x'g'kg]{ egL cfwf/ /]vf-a]Grdfs{_
tf]s]sf] 5 .
%= k7g af]w — k9fO tÎjsf] csf]{ dxÎjk"0f{ tÎj xf] k7g af]w cyf{t\
a'emfO . s'g} s'/f k9\g t z'4 kl9of] t/ cy{ a'lemPg, ljifoj:t'n]
:ki6 kfg{ vf]h]sf] s'/f a'lemPg eg] k9fOsf] cy{ x'Fb}g . x'g t
k|f/lDes sIffdf -sIff !—#_ k9\gsf nflu l;Sg] -nlg{ª 6' l/8_
;Lksf] ljsf; ug]{ d'Vo p2]Zo /x]sf] x'G5 . sIff # b]lv dfly
nfu]kl5 l;Sgsf nflu k9\g] -l/l8ª 6' ng{_ d'Vo p2]Zo x'G5 .
To;}n] ;fgf sIffdf z'4 / l56f]l56f] k9\g' g} dxÎjk"0f{ x'G5 . k7g
ult / a'emfOsf] cfwf/ /]vfsf af/]df t dfly pNn]v ul/;lsPsf]
5.
jfSo jf cg'R5]b k9\bf j0f{, dfqf z'4 / l56f]l56f] k9] klg ult,
olt ldnfP/ zAbnfO{ 7Lsl;t pRrf/0f ul/Pg eg] cy{sf] cgy{
x'G5 . h:tf] æ/fd laxfg} :s"n hfG5Æ eGg] jfSonfO{ æ/f d laxf g}
:s" nhfg\ 5Æ h;/L kl9of] eg] j0f{ dfqf z'4 pRrf/0f u/]/ klg
cy{ nfUb}g . zAb 6'lqmPsf x'gfn] jfSo cy{xLg aGg k'u]sf] xf] .
To;}n] s;/L z'4l;t l56f]l56f] / cy{k"0f{ tl/sfn] k9\g] eGg] s'/f
lzIfsn] afnaflnsfsf] k9fOsf] ;'?jftL r/0fdf /fd|f]l;t ;Gyf
lbg'k5{ . clg ljBfyL{n] klg lzIfssf] ;GyfnfO{ Wofgk"j{s u|x0f
u/L k5Øfpg'k5{ .
82 xfd|f] k'/miffy{–*%
;:j/ k7g ubf{ Ps} k9fOdf b'O{ k6s k9] ;/x x'G5 . df}g k7g
geO{sg ;:j/ k7g x'Fb}g . To;}n] klxnf] k9fO pRrf/0f ug{sf
nflu gaf]nL k9\bf x'g] eof] . bf];|f] k9fO pRrf/0f u/]kl5 cfkm\gf]
af]nL cfkm}n] ;'Gbf x'g] eof] . ;:j/ k9\bf olb unt pRrf/0f ul/of]
eg] cfkm}n] k9]sf] ;'g]/ ;Rofpg] cj;/ y'k|} cfpF5g\ . To;}n] ;:j/
k7gn] k9fO cEof; lgs} /fd|f] x'g] u5{ . ;fgf sIffsf
afnaflnsfnfO{ ;:j/ k9\g k|]l/t ug]{ / cleefjsn] pgLx?n] k9]sf]
;'lglbg'kg]{ eGg'sf] d'Vo sf/0f klg k9fO ;Lk ;'wf/ g} xf] .
cGtdf,;'?jftL cj:yfdf afnaflnsfn] j0f{, dfqf 7x/ØfP/ k9\g] afgLsf]
ljsf; ug]{ jftfj/0f ldnfOlbg'k5{ . b]v]sf zAbx? afnaflnsfn] t:jL/
k9] h;/L k9\g] ug{ ;S5g\ . afnaflnsfsf] lj;°]tg Ifdtf -l8sf]l8ª
cljln6L_ a9fpg jf hfFRg pgLx?nfO{ pgLx?n] gb]v]sf zAb lbP/
pRrf/0f ug{ nufpFbf /fd|f] x'G5 . o;sf nflu afnaflnsfnfO{ pgLx?n]
gb]v]sf zAb k9\g lbg] ug{'k5{ . sIff !— # sf afnaflnsfsf] k|f/lDes
sIff k9fO ;Lk k/LIf0f- cnL{ u|]8 l/l8ª c;]:d]G6— Pu|f_ df afnaflnsfsf]
lj;°]tg Ifdtf dfkg ug{sf nflu lg/y{s zAb pRrf/0f pksfo{ /flvPsf]
x'G5 .
;fgf] sIffdf z'4l;t l56f]l56f] k9\g] cEof;n] afnaflnsfsf] jf0fL
ljsf;sf r/0fdf x'g] lqmofsnfkdf tLj|tf cfpF5 . o;n] pgLx?df gj
k|jt{gfTds ;f]rsf] ljsf; x'g], tTsfn plrt k|ltlqmof lbg] -k|To'TkGg
dlt_ Ifdtfsf] ljsf; tyf j[l4 x'G5 .
/fli6«o k|f/lDes sIff k9fO sfo{qmd ;~rfng ePsf] kfFr jif{ k"/f ePsf]
5 . xfn;Dd #) lhNnfdf nfu" eO;s]sf] of] sfo{qmdsf] dWofjlw
d"Nof°gn] ;du|df of] sfo{qmd k|efjsf/L /x]sf] b]vfPsf] 5 . cf};tdf
k/LIf0fsf] glthf ;sf/fTds b]lvP klg s]xL hNbfaNbf d'2fx? klg
k/LIf0fn] cf}FnfPsf] 5 .
g]kfnL efiffafx]ssf dft[efiff x'g] afnaflnsfsf] k9fO sdhf]/ b]lvPsf] 5 .
of] ;d:of ;dfwfgsf nflu :yfgLo dft[efiff hfGg] a'‰g] k/LIfs /fv]/
k/LIf0f ug]{ cEof; ePsf] 5 . t/ klg o;df vf;} ;'wf/ cfPsf] 5}g .
oxfF dggLo s'/f s] 5 eg] tL g]kfnL efiff dft[efiff gePsf afnaflnsfn]
j0f{ pRrf/0f, zAb pRrf/0f ug{] lqmofsnfkdf klg lgs} sdhf]/ b]lvPsf
5g\ . k7g af]w sdhf]/ x'g' bf];|f] efiffsf sf/0fn] :jefljs dfGg
;lsGYof] . pRrf/0fsf] xb;Dd t dft[efiffsf sf/0fn] olt 7"nf] ;d:of
gcfpg'kg]{ xf] . o;n] s] b]vfpF5 eg] tL afnaflnsfx? lzIf0f
xfd|f] k'/miffy{–*% 83
lqmofsnfks} sdhf]/Lsf sf/0fn] ;d:ofdf 5g\ . Pp6f ;fgf] pbfx/0f
lnpmF . ?kGb]xL, slknj:t', gjnk/f;L If]qsf afnaflnsfn] ª sf]
pRrf/0f cª\ª egL u5{g\ . o:tf ;'wf/of]Uo s'/f y'k|} 5g\ . of] ;'wf/
lzIfsaf6} x'g'k5{ .
glrg]sf k/LIfsl;t ;fgf afnaflnsf /fd|/L v'n]/ gaf]Ng] ;d:ofnfO{
;Daf]wg ug{ ;lsPsf] 5}g . xfd|f ljBfnodf cltly lzIfs k|of]u u/L
k7gkf7g ug]{ k|rng 5Fb}5}g eGbf klg x'G5 . To;}n] afnaflnsfn]
kf7gkf7g ;Gbe{df s'g} glrg]sf] JolQml;t v'Ng] ;+:sf/ aGg ;s]sf] 5}g .
glrg]sf k/LIfs k/LIf0f ug{ hfFbf afnaflnsfx? hfg]sf] s'/f klg af]Ng
lxlRsrfpF5g\ . clxn] ljBfnodf :yfgLo kf7Øqmd lgdf{0f tyf
sfof{Gjogsf] ;Gbe{ 5 . o;df :yfgLo ljifo lj1nfO{ sIffdf ;xhstf{sf
?kdf k|of]u ug]{ ul/of] eg] aflx/L JolQml;t bs; dfGg], dg vf]n]/ af]Ng
ufx|f] x'g] ;d:of ;dfwfg x'g] cfzf ug{ ;lsG5 .
afnaflnsfsf] b[li6 Ifdtf, >j0f Ifdtf / ;':t dfgl;s Ifdtfsf lx;fan]
pgLx?df ljleGg km/s Ifdtf x'G5 . t/ o; /fli6«o sfo{qmdn] o:tf
km/s Ifdtf ePsf afnaflnsfnfO{ k9\gsf nflu kf7Ø;fdu|L pTkfbg tyf
ljsf; / tL km/s Ifdtf ePsf afnaflnsf d}qL k/LIf0fsf] Joj:yf ug{
cem} ;ls/x]sf] 5}g . casf lbgdf tL afnaflnsfsf] k9fO ;Lk ljsf;sf
nflu ;xL ;Daf]wg x'g] u/L kf7Ø;fdu|L, lzIf0f lqmofsnfk / k/LIf0fsf
sfo{qmdsf] of]hgf th{'df ug{' cfjZos 5 .
/fli6«o k|f/lDes sIff k9fO sfo{qmdnfO{ cfufdL jif{x?df s;/L n}hfg] egL
sfo{qmd b:tfj]h kl/dfh{g ug]{ qmddf /x]sf] 5 . o; qmddf /fli6«o
k|f/lDes sIff k9fO sfo{qmd- g]zgn cnL{ u|]8 l/l8ª k|f]u|fd_sf] gfd
kl/jt{g u/L /fli6«o k|f/lDes sIff l;sfO sfo{qmd -g]zgn cnL{ u|]8
nlg{ª k|f]u|fd_ agfpg] ts{ klg cfPsf 5g\ . s'g} klg sfo{qmd To;sf]
sfdn] k|efjsf/L x'g] xf] . To;}n] ljut kfFr jif{;Dd :yflkt eO;s]sf]
gfdnfO{ gkm]/L sfo{qmdnfO{ k|efjsf/L agfpg b:tfj]hsf cGt/j:t'
kl/dfh{g ug{' plrt x'g]5 . Wjlg ;r]tLs/0fnufotsf k7g tÎjsf] s'/f
ubf{, ljZjJofkL ?kdf :yflkt k/LIf0f Pu|f h:tf k/LIf0fn] klg xfdLn] gfd
km]bf{ ef]lnsf lbgdf xfd|f] sfo{qmd kl/eflift ug{] emGem6n] k5ØfO/xg]5 .
zAbsf] s'g} a]nf cy{ lj:tf/ x'G5, s'g} ;dodf cy{ ;ª\s'rg x'G5 .
clxn] Olhcf/kLnfO{ cy{ lj:tf/sf] lx;fan] a'emL OlhPn\kLlt/ ghfg' g}
>]o:s/ x'g]5 .
)))

84 xfd|f] k'/miffy{–*%
;ft} /Ë geO{ OGb]|gL sxfF aG5 / <
 u0f]z 1jfnL
yf]uf{, u'NdL
xfn M dLgejg, sf7df8f}+ -k"j{ ;x;lrj, g]kfn ;/sf/_
æd sfnLu08sL glhssf] lgjf;L . ;fgf] 5Fbf xfd|f] ufpFaf6 sfnLsf]
kfl/tk{m a:g]x?nfO{ dfq …sfnLkf/]Ú eGg] u/]sf] a'em]sf] lyPF . kl5 a'em]+,
pgLx?n] klg xfdLnfO{ …sfnLkf/]Ú eGbf /x]5g\ . Æ oL x/kmx? lj=;+=@)^)
df k|sflzt d]/f] cfkm\g} lgaGw–;ª\u|x æof] kfgL s:tf] a]OdfgLÆaf6 6kSs
l6k]/ oxfF n]vgLnfO{ cufl8 a9fpg] oTg ub}{5' .
xf], …sfnLkf/]Ú . o; zAbn] dnfO{ oltv]/ jl/i7 uflosf tf/fb]jLn] ufPsf]
…sfnLkf/] bfO slt /fd|f], 9fsf 6f]kL sfFw}df unaGbLÚ eGg] nf]suLtsf]
;+emgf u/fO/x]sf] 5 . ;fFRr} Tof] /fd|f] bfO otfaf6 b]lvg] bfO xf]nf ls
ptfaf6 b]lvg] bfO < d}n] 5'§fpg ;s]sf] 5}g . dnfO{ ljZjf; 5, gbLsf]
Psflt/sf /fd|f a:g] / csf{lt/sf g/fd|f a:g] eGg] x'Fb}g . cyjf o;f]
egf}+, sfnL u08sL jfl/kfl/ b'a}lt/ /fd|} dfG5]sf] a;f]af; 5 . oxfFsf dfG5]
;do–;dodf sfnLdf 8'a'NsL df/]sf 5g\ . oxfFsf dfG5]sf] ;f}Gbo{df
sfnLsf] s'g} e"ldsf 5 eg] ;sf/fTds e"ldsf dfq} 5 .
sfnLsf] e"ldsfs} s'/f ubf{ xfdL pgLnfO{ tF eGb}gf}+, ltdL eG5f}+ . ToxfF
aUg]nfO{ kfgL eGb}gf}+, hn eG5f}+ . sfnLsf] kljqtfdf xfdL ljZjf; u5f}{+ .
zflnu|fd ue{df /fVg] Psdfq gbL xfd|} sfnL dfq x'g\ . pgL 7"nL 5g\,
To;}n] xfdL vf]nf eGb}gf}+, gbL eG5f}+ . dnfO{ yfxf 5}g, vf]nf / gbLdf s]
kfy{So x'G5 . gbL 7"nf] x'G5 . gbL kljq x'G5 . lxGb" ;+:sf/df d[tssf]
;t\ut\sf nflu gbL /f]lhG5 . gbL ulx/f] x'G5 . k}bn tg{ ;lsGg .
afNosfnb]lv ;'g]sf], a'em]sf] o:t}–o:t} xf] . oBlk kljqtfsf nflu To;sf]
d'xfgsf] cl:tTj / cf:yfn] klg cx+ e"ldsf v]n]sf] x'G5 . cyf{t\ vf]nfsf]
;fk]Iftfdf ljzfntf / kljqtfsf] csf]{ gfd gbL xf] .
gbL 7"nf] x'G5 . 7"nf] gbL x'G5 . c? ;fgf 5g\ / t pm 7"nf] 5 . ;fgf
ge}lbP 7"nf] eGg] g} x'Fb}gYof] . log} ;fgfnfO{ xfdL vf]nf eGg] u5f}+{ . vf]nf
;fgf 5g\ t/ logn] xfd|f] b}lgsL;Fu cToGt ;flGgWo /fVb5g\ . gbLdf
k'Ug'cl3 g} pgLx?df xfd|f] an]gL -an]+;L_ sf] kfgL ldl;Psf] 5 . xfd|f]
kFw]/fsf] kfgL ldl;Psf] 5 . xfd|} s'nf]–s'n];f]sf] kfgL ldl;Psf] 5 . xfd|}
kxf8sf kx/faf6 km'6]sf d"nsf] kfgL ldl;Psf] 5 . cem o;f] egf}+ xfd|f]
cfTdLotf ldl;Psf] 5 . xfdLn] xft d'v wf]Psf] kfgL klg o;sf] ;|f]t xf] .
xfd|f] k'/miffy{–*% 85
xfd|} v]t–af/L lehfpFb} hfg] en klg o;sf] ;|f]t xf] . xfdLn] v]t–af/Ldf
hlt;'s} /f]Sg vf]hf}F, cGttM pm vf]nfdf k'luxfN5 . p;sf] nIo vf]nfdf
ldl;g' xf] . vf]nfsf] nIo gbLdf ldl;g' xf] . gbLsf] nIo ;d'b|df ldl;g'
xf] . t/ p;n] xfdLnfO{ w]/} lbP/ hfG5 . p;nfO{ xfdLn] xfd}| jl/kl/ hlt
cNdNofpg ;Sof}F plt g} w]/} lbP/ hfG5 . vf]nfn] cfkm\gf] cfsf/ glnb}
xfd|f] hghLjgnfO{ rnfodfg agfP/ hfG5 . xfd|f] z/L/nfO{ k'i6 /
cfTdfnfO{ t[Kt agfP/ dfq cf]x|fnf] nfU5 . cGttM pm gbLdf ldl;G5 .
gbL ;d'b|df ldl;G5 . xf], hfg t sf] hfFb}g / cfPkl5 < t/ pm xfdLnfO{
;a} lbP/ dfq hfG5 . oxL csf6\o ctL{;d]t xfdLnfO{ lbP/ hfG5 .
lbg]nfO{ xfdL bfgL eG5f}+ . ;fdfGotM bfgdf :jfy{ x'Fb}g / x'g'x'Fb}g klg .
t/ s;n] s] lbG5 / s;/L lbG5, To;sf] cfkm\g} rl/q x'G5 . 7"nfn] 7"n}
lbG5 . ;fgfn] ;fg} lbG5 . 7"nfaf6 lng 7"n} ;dk{0f rflxG5 . ;fgfaf6
lng ;fg} kl/>dn] k'U5 . ;fgfn] lbg] ;–;fgf s'/f b}lgsLsf nflu clt
vfFrf] kg]{ vfnsf x'G5g\ . 7"nfn] lbg] 7"nf s'/f vfFrf] 6fg]{eGbf dflyNnf],
cem ;d'Ggt hLjgsf nflu x'G5g\ . xf], 7"nf dflgPsf gbLn] lbg] s'/f
leGg 5g\ eg] ;fgf elgPsf vf]nfn] lbg] s'/f klg leGg 5g\ . gbLaf6
lng sl7g 5 eg] vf]nfaf6 lng ;/n . gbLaf6 lng p;n] ck]Iffs[t
clwstd ;fwg, ;|f]t / k|ljlwsf] dfu ub{5 . vf]nfaf6 lng p;n] :yfgLo
;|f]t, ;fwg, ;Lk / ;dk{0fsf] ;+o'Qm ;fy vf]Hb5 . xfdLn] xfd|} sfnL
u08sL / ToxL ;]/f]–km]/f]sf vf]nftkm{ gh/ 3'dfpFm t, d}n] clxn];Dd
sfnLnfO{ s'NofP/ kmfF6df k'/ØfPsf] b]v]sf] 5}g . 6f/LnfO{ u}/Lv]t agfPsf]
b]v]sf] 5}g . xfd|} sfnL dfq lsg, ;]tL, sf]zL, s0ff{nL s;}nfO{ klg
s'Nofpg] cfF6 xfd|f] h:tf] lgjf{xd'vL v]tL ug]{ ls;fg ;d'bfosf nflu
sNkgftLt x'G5 . lognfO{ s'nf]n] x}g, afFwn] 5]Sg'k5{ . Aof/]hn] /f]Sg'
k5{ . clg o;/L /f]lsPsf] s'nf] x'Fb}g, gx/ x'G5 . xfdLn] t oxfF s'nf]sf]
s'/f ub}{5f}+ hf] vf]nfaf6 u/fdf k'U5 . ToxLF km'N5 . ToxL+ kmN5 . ToxL
kmn unfdf k'U5 / r]x/fdf km'N5 . xf], vf]nf r]x/fdf ;fgGb v'N5 .
xfd|f]lt/ klg o:tf km'nfpg], kmnfpg] / v'nfpg] l/8L vf]nf, vHof{ª vf]nf,
tfn vf]nf, pNnL vf]nf, 5NbL vf]nf, kgfxf vf]nf, lg:bL vf]nf, a8Luf8
vf]nf h:tf s]xL 7"nf / s}of}+ ;;fgf vf]nfx? lg/Gt/ k|jflxt 5g\ .
oxfFlg/ Pp6f ;Defljt v'Nb'nL vf]nf}+ . xfd|f]lt/sf gbLeGbf ;fgf c? ;a}
vf]nfx?sf] gfdsf k5fl8 vf]nf g} elgG5, h:t} l/8L vf]nf, pNnL vf]nf,
5NbL vf]nf a8Luf8 vf]nf cflb, t/ a8Luf8nfO{ uf8 elg;s]kl5 vf]nf
eGg' gkg]{ xf], lsgls xfd|f]eGbf klZrdlt/ gbLeGbf s]xL ;fgf vf]nfnfO{
uf8 eGg] ul/G5, h:t}M gnl;ªuf8, ?s'duf8, gfouf8, ;'nLuf8,cflb .
86 xfd|f] k'/miffy{–*%
a8Luf8sf] d'xfg klg 9f]/kf6g hf] u'NdL, afUn'ª / ?s'dsf] l;dfgf If]qdf
k5{, ToxfFsf] kfgL9nf]af6 otflt/ aUg] ePsf]n] g} ptfsf] l;sf] ub}{ uf8
klg elgPsf] xf] ls < ;f]xL kfgL9nf]af6 ptf ?s'dtkm{ aUg] a8Luf8eGbf
klg s]xL 7"nf] cyf{t\ gbL ePsf]n] xf]nf ;fgL e]/L÷pQ/uËf gfdn] kl/lrt
5 . h] xf];\, oL vf]nfx? ls;fgs} rfxgfdf, ls;fgs} lxtdf alu/xG5g\
hg–hLljsfsfnflu cToGt pkof]uL aGb}, hLjg–k|jfxsf qmddf ;j{yf
;fy{s aGb} .
kfgLsf] pkof]u t xfd|f nflu h'g;'s} ?kdf klg ePsf] x'G5 . avf{sf
enx? yf]/} ;dosf nflu cfpF5g\ / klg kfvf–kv]/fnfO{ /l;nf] /
r]x/fnfO{ xFl;nf] kf/]/ hfG5g\ . o:tf en–e]nx? vf]nfdf ;dflxt x'G5g\ .
vf]nfx? gbLdf lgaf{w ldl;G5g\ . gbLn] vf]nfx?nfO{ cfkm"df ;dflxt
x'gaf6 c:jLsf/ ub}{g . gbLsf] ljzfntfnfO{ cfsf/ lbg vf]nfx?n] g}
;3fpF5g\ . ;–;fgf vf]nfx?nfO{ cFufnf]df ;dflxt u/]/ g} t gbL 7"nf]
ePsf] xf] . ;DejtM To;}n] a9L ;Dk"Ho ePsf] xf] ls < s'jf oyfl:yltsf]
lrgf/L xf] eg] aUg' cu|ultsf] . en–e]n–s'nf] gx/–gbL ;a} ;w} ultzLn
x'G5g\ . pmhf{sf] csf]{ gfd ultzLntf xf] . ultzLntfn] ;w} gofF lIflth
vf]lh/x]sf] x'G5, ultzLn dfG5] ljrf/, lrGtg, ;f]Fr / sd{n] ;w} pmhf{jfg\
/x]em}F . xf], o;/L ljzfntfsf] / ultzLntfsf] lrgf/L kfPsf] gbLn] xfdLnfO{
lbg] s'/f klg cfsf/cg'?k 7"n} x'G5 . 7"nfn] 7"n} s'/f lbG5 . 7"nf] s'/f
lng 7"n} ;°Nk ug'{k5{ dg, jrg / sd{n] . 7"n} ;dk{0f ug'{k5{ a'l4sf],
ljj]ssf] / as{tsf] . o;}af6 pTkflbt ljB't\sf k|ltkmn t x'g\ cFw]/f]df
dem]/L / cfFug ph]lng', vf]nfsf] kfgL 8fF8fsfF8f k'Ug', lbge/sf] sfd
l5ge/df ;lsg' . o;}sf k|flKt t x'g\ sf/vfgfsf] dfWodn] xfd|f] ;d'Ggt
hLjgsf nflu vfFrf] kg]{ ;a} s'/f 7"n} kl/df0fdf pknAw x'g' . o;/L x]bf{
o;f] eGg' plrt xf]nf, gbLn] lah'nLsf] dfWodaf6 xfd|f] ;d'Ggt / cem
;'vL hLjgsf nflu Hof]T:gf 5l//x]sf] x'G5 . log} s'/fsf k|ltlaDax? xfd|f]
;dfhdf klg b]lvG5g\ . gbL / vf]nfsf] rl/qsf] cg';/0f xfd|} hLjg
hut\df klg au|]NtL e]l6G5g\ .
o; k[i7e"lddf klg 7"nf;Fu x'g] ;fgf]sf] ;flGgWonfO{ 5'6fpg ;lsb}g .
7"nf sf/vfgfn] sk8f agfpF5g\ t/ ToxfF k|o'Qm wfuf] ls;fgs} v]taf/Ldf
/ pgLx?s} >daf6 pAhg] skf;af6 g} t aGg] xf] . ToxL sk8fnfO{ klg
xfd|f] /f]hfO / cfsf/cg';f/ l;nfpg] klg xfd|} ufpFsf] ;"rLsf/n] g} t xf] .
cyjf o;f] egf}F, sk8f 7"nf] cfsf/ xf], h;nfO{ sf/vfgfn] agfpF5 .
xfdLn] nufpg] n'uf ;fgf x'g\, h;nfO{ ;"rLsf/n] xfd|f] /mlr / cfsf/
cg';f/ lz/sf nflu xf];\ ls z/L/sf nflu, kfpsf nflu xf];\ ls k~hfsf
xfd|f] k'/miffy{–*% 87
nflu, j/sf nflu xf];\ ls jw"sf nflu, j[4sf nflu xf];\ ls afnssf
nflu To:t} To:t} :j?kdf agfOlbG5g\ . 3fdsf] /fkaf6 zLtntf kfpg
xf];\ jf lr;f]sf] l;/]6f]af6 Gofgf] kfpg xf];\ log} :yfgLo ;"rLsf/sf]
cfTdLo ;Lkn] g} xfdL ;a}sf] dg lht]sf] x'G5 .
vfln kfOtfnfn] lx8\g' eg]sf] hf8f]df lr;f]n] r/r/L v'§f km'6fpg] lgDtf
xf] eg] udL{df tftf]n] kmf]sf kfg]{ . o;sf] k|lt/Iffdf k|o'Qm x'g] k/Dk/fut
sRrf kbfy{ d[tkz'sf] 5fnf xf], hf] h'Qfsf] Joj;fo ug]{sf nflu vfFrf]
k5{ . c? sfdsf nflu cfjZos gx'g] Pj+ jftfj/0f g} k|b"lift agfpg] t/
h'Qfsf nflu rflxg] 5fnfaf6} h'Qf agfpg] sfd x'GYof] / To; k]zfsf]
k/Dk/fut bIftf rd{sf/df x'GYof] . oBlk clxn] Tof] ;do ljut eO;s]sf]
5 . o;/L sRrf kbfy{df klg ljljwtf cfPsf] 5 eg] k]zfsdL{df klg .
kmnfds} s'/f ubf{ klg kxf8–kx/faf6 lgsflnPsf] sRrf kbfy{nfO{
hLjgf]kof]uL kmnfd agfpg ToxL gbLaf6 lgsflnPsf] ljB't\–pmhf{ geO{
x'Fb}g . t/ Tof] kmnfd xfd|f]nflu eg] sRrf kbfy{dfq xf] . To;nfO{ xfd|f]
vfFrf]cg';f/sf] cfsf/ lbg t xfd|} 3/–cfFugsf] cf/g / alnof kfv'/f g}
rflxG5 . kmfnL xf];\ jf km?jf, xFl;of xf];\ jf xfS;f], r'n];L xf];\ jf
lrD6f, s/f}FtL xf];\ jf sf]bfnf] xfd|} ufpFsf ljZjsdf{n] agfpF5g\ / k'gM wf/
nufpg k/] chf{K5g\ klg . pgLx?sf] ;Lk ljgf kmnfdsf] s'g} cf}hf/
;Dej g} x'Fb}g . cyjf o;f] egf}+ u[x:yLsf] b}lgsL 7Kk x'G5 .
;'gsf uxgfn] 5kSs l;Fufl/P/ ;'Gb/tfsf] cg'e"lt u/fpg :j0f{sf/sf] slt
of]ubfg x'G5, elg/xg k/f]Og . oBlk ;'Gb/tfsf] af]qmf] kIf / u'bL kIfsf]
ul/dfsf ;DaGwdf cf–cfkm\g} ts{ /x]sf 5g\ / o;df a]Un} ax; x'g
;S5 . h] xf];\ ;'gnfO{ lz/km"n agfpg] ls kfph", unfdf ;hfpg ls
xftdf nufpg, cf}Fnfsf] cf}F7L ls sDd/sf] s6L, oL ;a} :j0f{sf/sf ldlxg
lzNksf kl/0flt x'g\ eGg] s'/fdf låljwf 5}g . o;df snfTds ;f]Fr ePsf
To:tf :j0f{sf/sf] snfs[lt g} uxgfsf ?kdf k|s6Ls[t ePsf] x'G5 . o:tf
snfs[ltsf cfsf/–k|sf/ / ljljwtf x]g{ tLh h:tf rf8kj{df r]nLa]6Lsf]
hd36 ePsf] 7fpFdf uP k'U5 . t/ o;sf] k|flKtsf] s'/f eg] s]xL leGg
5 . ;'g h:tf] ax'd"No wft'sf] rrf{ ubf{ ;'netf / b'n{etfsf] s'/f;Fu
hf]l8g k'lu+bf] /x]5 .
;'netf / b'n{etfs} t/fh'n] tf}lng] / tbg'?k Jojxf/ ug]{ ;flassf]
;fdflhs rfn–rngsf] k[i7e"ldnfO{ la;{g' PsfËL x'g ;S5 . dfly pNn]v
ul/Psf ;dfhnfO{ b}glGbg geO{ gx'g] j:t'x?—tL cf}hf/ x'g\ jf uxgf,
sk8f x'g\ jf h'Qf—agfpg] sfd ug]{ tL k]zfsdL{nfO{ tTsfnLg ;dfhn] x]g]{
88 xfd|f] k'/miffy{–*%
b[li6sf]0f ;°L0f{ / TofHo /x]sf] s'/fsf] k'i6\ofO{F clxn] tL k]zfdf cGo
;d'bfox?sf] a9\bf] cfsif{0fn] g} lbO/x]sf] 5 . ;DejtM dfgjLo :jefj g}
o:tf] ag]5 ls ;lhn} kfOg] / ldlxg]tk"j{s kfOg] j:t'sf aLr lje]b
x'Fbf]/x]5 . ;:tf] / dxFuf]sf] klg s'/f p7\bf]/x]5 . slyt 7"nf] / ;fgf]aLr
ul/g] Jojxf/sf] klg x]Ssf x'Fbf]/x]5 . lzlIft–clzlIft, wgL–u/Lah:tf
s'/fn] klg Wofg lvRbf]/x]5 . ;Ddfgk"j{s / ;fdfGosf ?kdf u|x0f ul/g]
rl/q klg b]lv+bf]/x]5 .
k|fs[lts s'/fx? To;sf cfsf/÷:j?kn] ;fgf–7"nf xf]nfg\ t/ dfG5] ;fgf]–
7"nf] ;Lkn] x'G5 . h'ga]nf h:tf] ;Lksf] vfFrf] k5{ To;a]nf To;}sf] dxQf
a9L x'G5 / Tof] 7"nf] dflgG5 . 3g–l5gf]n] lk6\b}df sxfF ;a}n] 9'ËfnfO{
Bf}tf agfpg ;S5g\ / < kfgLsf] e]nn] au/df 9'Ëf u'8fpFb}df sxfF ;a}
gbLn] zflnu|fd agfpg ;S5g\ / < zflnu|fd agfpg xfd|} sfnL u08sL
rflxP´}F dfG5]nfO{, ;dfhnfO{, ;fdflhs ;+/rgfnfO{ x/]s If0f s'g} g s'g}
lzNksf/sf], 1fgLsf], lj1fgLsf], kl/>dLsf] vfFrf] kl//x]s} x'G5 . Tolta]nf
Tof] 7"nf] dflgG5 hlta]nf p;sf] vfFrf] k5{ . cyjf o;f] egf}+, ;dfhdf
;a} lgdf{0f÷lgdf{tf ;Dk"Ho 5g\ / ;don] To;nfO{ :jo+ af]nfpF5—cflv/
wtL{sf ;a} ;+/rgf s]xL g s]xL pksf/ gu/L sxfF To;} lanfPsf 5g\ / <
xfd|f] c1fgn] klxrfgdf cGof]n b]lvPsf] dfq g xf], ha Jofjxfl/s 1fgsf
9f]sfx? pl3|+b} hfG5g\ tL c1fgsf cFw]/f :jefjx? qmdzM gfl;b}
hfG5g\ .
xf], :jefj . xfdL dfG5]sf :jefj ljljw x'Fbf /x]5g\ / t log} s'/fsf]
k|ltjDa xfd|f] ;dfhdf b]lvG5 . gbL 7"nf] x'G5, To;}n] k"hf u5f}{+ . …o;n]
s'g} 7"n} clgi6 -wfld{s÷k|fs[lts_ u5{ lsÚ eGg] qf;n] . ;'g b'n{e x'G5,
To;}n] a9L d"Nodf lsG5f}F / ;ª\u|x ug{ a9L pTk|]l/t x'G5f}F,…kl5 kfOGg lsÚ
eGg] lk/nf]n] . cfkm"eGbf 7"nfnfO{ s]xL lbgk/] 7"n}÷w]/} lbG5f}F, …olt
;fgf]÷olt yf]/} s;/L lbg'Úsf] cK7]/f]n] . oL cfFvfx? klg 5f]lkPsf s'/f
x]g{ cem a9L nfnflot x'G5g\, pT;'stfsf] lrdf]6\ofOn] . lsg xfdLnfO{
b'n{e t/ sd pkof]uL s'/fdf df]x < lsg b}glGbg rflxg]eGbf geP klg
x'g] s'/fdf df]x < lsg ;w} rflxg] kmnfdeGbf slxn]sfxL+ rflxg]÷geP klg
x'g] ;'gdf df]x < xfd|f cfkm\g} jfBoGqx? d'r'{Ëf agfpg] x'g\ jf dfbn,
;f/ËL agfpg] x'g\ jf ahfpg],;'vdf /dfpg xf];\ jf b'Mvdf dg axnfpg
;w} lqmofzLn /xg]x?,pgLx? lsg ;'v–b'Mvsf ;fyLx? aGg ;s]gg\ <
;w} rflxg] tL JolQmx? lsg ;d–Jojxf/sf kfq dflgg ;s]gg\ <
k/Dk/fut >d, ;Lk / snf xfd|f gf:g gx'g] ;Dkbf x'g\ . o:tf uf}/j
ug'{kg]{ sfo{df klg lsg s~h':ofO{+ b]vfOG5 < ;fob xfdLn] a'em]gf}F ls
xfd|f] k'/miffy{–*% 89
hltv]/ klg xfdLnfO{ rflxg] ltgsf] d"No < xfdLx?df lsg cfPg
;fgfx?n] g} agfpg] xf] 7"nfnfO{ eGg] cGtZr]tgf < xfd|f k/fk"j{sfnb]lv
k|rlnt /xg–;xg, rfn–rng, ;fF:s[lts k/Dk/f, rf8–kj{ cflbsf
ljljwtfleq /x]sf ;'lsnf kIfx?sf] vf]h gu/L lsg lgGbf÷k|z+;fdf dfq}
xfdL ;do latfpF5f}+ < Ps} k|hfltsf k"mnx? ePsf] au}+rfeGbf ljljw
k|hfltsf 9sdSs k"mnx? ePsf] au}+rf cem ;'Gb/td x'Fb}g / <lsg x'g
;s]g ;dfh klg OGb]|gL h:t} xf] eGg] cfTdaf]w < ;fgf–7"nf rfx] k|fs[lts
xf]pg\ jf ef}lts jf dfgjLo ;a}sf] cf–cfkm\g} cl:tTj 5, of]ubfg 5 .
)))

zxLbsf] ;Demgf
 lznf kGt
sfnf]k'n, l;kmn, sf7df8f}+
zxLbsf ;kgfx?n] cem} k"0f{tf kfPsf 5}gg\
xfd|f ufpF 3/sf leQfx?df
zxLbsf /utsf l5sf{x?
cem} ;'s]sf 5}gg\
xfd|f] b]zsf s'gf sGb/fdf
h'g ult lng'kYof]{ lng ;s]sf] 5}g
k|hftGqsf nflu n8\g] of]4fx?n]
cem zflGtn] lj>fd lng kfPsf 5}gg\
xfdLn] Oltxf;df k9]sf 5f}+
cfkm\gf] Hofgsf] afhL nufP/
s;} ;fd' lz/ gem'sfO{
b]zsf nflu ;dlk{t ePsf lyP .
gla;{ x] g]kfn cfdfsf ;k"tx?
k|To]s ufF;, ;f; / d'6'sf] rfndf
/ut au]sf] 5 zxLbsf]
;kgf ;h]sf] 5 zxLbsf] .
x] g]kfnL xf] ;Dem x}
zxLbsf] Tofu / alnbfg Tof]
k|hftGqsf] nflu n8\g]
z'qm/fh, wd{eQm, u+ufnfn / bz/y rGb Tof] .
)))
90 xfd|f] k'/miffy{–*%
dlxnf /fHo
 s[i0f ahufO{+
xfn M a]nfot
Pglhcf]sf] k|fof]hg / ;+e|fGt h:tf b]lvg] s6\6/kGyL km]ldlgi6x?sf]
cu'jfOdf tf/] xf]6]ndf dlxnf e]nfsf] cfof]hgf ul/Psf] lyof] . To; e]nfdf
dlxnfnfO{ k'/mifn] dfq xf]Og /fHon] ;d]t u/]sf] lje]bsf af/]df ax;
rNof] . dlxnf lx+;f / anfTsf/b]lv cfkm\gf] z/L/ cfkm\gf] dhL{ ug{ gkfPsf]
ljifodf s'/f p7\of] .
pQm e]nfn] cnUu} dlxnf /fHosf] dfu ug]{ lg0f{o u/Øf] . To; /fHodf
k'/mifx?nfO{ k|j]z lgif]w x'g] / ToxfF hfg' kg]{ eP ltgn] clgjfo{ le;f lng'
kg]{ s'/fn] ;xefuL dlxnfx? k|efljt eP .
dlxnf zfl;t /fHodf /fi6«k|d'v, ;]gf, k|x/L, GofowLznufot ztk|ltzt
;a} kbdf dlxnf dfq x'g] x'gfn] lje]b gx'g] s'/fdf ;xefuLx? ljZj:t
b]lvP . k'/mifx? gePsf] /fHodf dlxnfx?nfO{ k"0f{ :jtGqtf k|fKt x'g],
k'/mifsf] zf;gaf6 d'lQm kfOg] / 3/]n' lx+;f, anfTsf/ h:tf oftgf ef]Ug'
gkg]{ s'/f ;'Gg] lalQs} k'/mifaf6 kLl8t dlxnfx?n] lgs} a]/ yk8L ahfP/
v';L JoQm u/] .
…s'/f t 7Ls} xf] t/ xfdLnfO{ cfdf aGg dg nfUnf . cfdf ePkl5 dfq k"0f{
gf/L eOG5 . To;sf nflu km]l/ k'/mifs} cfjZostf kb{5 .Ú Pp6L dlxnfn]
uDeL/ k|Zg p7fOg\ . cfof]hsdWo]sL Ps km]ldlgi6n] elgg\–…xfd|f] dlxnf
/fHo ;+;f/d} gePsf] pQ/cfw'lgs /fHo x'g]5 . o; /fHodf cfdf aGg
rfxg] dlxnfsf] :jtGqtfnfO{ ;Ddfg ul/g]5 . To;sf nflu k'/mif;Fu ;+;u{
gu/L aRrf hGdfpg ;lsg] ;'ljwf pknAw u/fOg]5 .Ú
…s;/L <Ú ;xefuL dlxnfn] ;f]lwg\ . …To;sf nflu pGgt hftsf] jLo{
cfoft ul/g]5 . To;nfO{ k|ljlwsf] dfWodn] l;w} dlxnfsf] kf7]3/df
/flvg]5 . / aRrf x'g]5 . d}n] klg k'/mif;Fu ;+;u{ gu/L To;/L g} aRrf
hGdfPsL x'F . Ú tL km]ldlgi6n] k|i6\ofOg\ . pgsf] s'/f ;xefuL dlxnfx?n]
kTofP . km]l/ tfnLsf] u8u8fx6 ;'lgof] . …5f]/L hGd] t 7Ls} 5, t/ 5f]/f
hlGdof] eg] lg <Ú ;xefuL dlxnfn] csf]{ k|Zg ul/g\ .
dlxnfsf] zf;g rln/x]sf] To; sfo{qmd xndf t'?Gt} ;Ggf6fsf] zf;g
;'? eof] .
)))
xfd|f] k'/miffy{–*% 91
hLjgsf If0fdf
 gf/b uf}td
a'6jn, ?kGb]xL
ljBf ;Lk snf / pRr k|ltef x'g\ nf]s;Ddflgt .
loGs} ;fws 5g\ cufl8 b'lgofF o:d} 5 cfglGbt . .
oL rf/} u'0f dfgjLo uxgf ug{] u/f}+ wf/0f .
/fv]df Ifdtf eOGg kz' em}+ aG5f}+ c;fwf/0f . .
***
jf0fLsf] dlxdf x'Fb}g lg hxfF cl:tTj g} 5}g lg .
af]n]df klg v]/ hfG5 / s'/f /flvGg jf:tf klg ..
o:tfdf a? df}g a:g' 5 lgsf] Joy{} gvf]nf}+ d'v .
n]vf] 5}g hxfF ToxfF r'k /x] kb{}g lrGtf b'v ..
***
ubf{ sfd eg];dfg gx'Fbf pl7\bG5 tftf] l/; .
Hjfnf] aN5 lbdfuleq s0fdf dfgf}+ hn\of] dflr{; ..
Tof] a]nf t ljj]s sfd glbg] alGbG5 emg\ ;+zo .
;]nfcf];\ / lbdfu lrGtg u/f}+ ldN5g\ ;a} lg0f{o ..
***
hfGg]sf glhs} a;L ukm ;'g] hflgG5 s}of}+ s'/f] .
ub{f k|Zg ldn]/ pQ/ ;xL kfOG5 To:sf] r'/f] ..
ltGsf] ;+utaf6 ldN5 u'0f g} ;NsG5 cfkm"lt/ .
1fgLsf pkb]zn] Åbosf 36\5g\ lg s}of}F lk/ ..
***
/S;L hfF8 / tf; w"t{ l/k' x'g\ loGn] v;fN5g\ tn .
loGsf] ;]jgn] lu/L Ohtdf aG5f}+ ;w} b'a{n ..
hftL x'G5 gkm:g' oL s'ntdf km:bf r'Sof] hLjg .
kflb{G5g\ dlt gi6e|i6 / ;a} l;l4G5 cfkm\gf] wg ..
***
>f]tf 5}g hxfF ToxfF ;'a'emn] s] u5{ jQmf agL <
a'em\g] dflg;sf] cefj 5 eg] Joy{} 5 af]Ng} klg ..
5g\ lh1f;' / a'em\gdf 5 Ifdtf To:tf] cj:yf k/] .
af]n]sf] klg ;f/ x'G5 gh'6] cf]F7} gvf]Ng] u/] ..
***
)))

92 xfd|f] k'/miffy{–*%
k':tsfno kl/ro

bfª rf}3]/df P]ltxfl;s k':tsfno


h'g;'s} b'Mvdf xjf];\ ;'vdf, >Lwd{s} gfd hkL
nf]ss} vflt/df snd rln/Xof], si6} cg]sf}+ vkL
‰ofnvfgfdf a:bf, lxdfn r9\bf, 3'Dbf t/fO{dxfF
g]kfnsf] gbL tLy{ vf]hL /rgf, ug'{ePsf] oxfF .
elgG5 cGwsf/n] g} k|sfz lgDTofpF5 . ;d:ofn] g} ;dfwfg NofpF5,
ljklQn] g} ;Dkltsf] åf/f vf]lnlbG5 . o:t} lj8Dagfsf / kL8fsf oL
If0fx?d} of]uL g/x/Lgfysf] cjt/0f ePsf] lyof] .

dWoklZrdf~rn If]q sfnLsf]6 lhNnf nfn' ufpFdf ;Djt !(&! ;fn kmfu'g
!& ut] of]uL g/xl/gfysf] hGd ePsf] lyof] . % jif{sf] pd]/df g} pxfFdf
;fw'sf] efj emlNsGYof]–hfgsf/x? atfpF5g\ . Ps ;dodf rGbggfy
dlGb/df lzbz{gL of]uL l5k|fgfy;Fu sfg lr/f u'/m dGq lnO{ of]u dfu{sf]
lzIff–bLIff lnP/ yk cWoogsf nflu ef/tsf] n'lwofgfdf cjl:yt ;/:jtL
;+:s[t sn]hdf egf{ x'g'ePsf] lyof] . 5fqfjf;df /xL /flqdf cWoog
ug'{kbf{ aQLsf] cefjdf k/L /fqLdf cfkm\gf] k|sfz 5f8\g] hLj h'gls/L
ls/fx? 5f]k]/ cfFvL‰ofnh:tf] sk8fleq h'gls/L ls/f /fv]/ v'nf?kn]
afFwL cUnf] 7fpFdf em'08fO{ pg}sf] Hof]ltaf6 cfPsf] k|sfzdf cfkm\gf] kf7

xfd|f] k'/miffy{–*% 93
cWoog u/]/ ef]lnsf] ;d:ofsf] xn ug'{ePsf] syg 5 . a]nfa]nfdf pxfFn]
uLt u'Gu'gfpg'x'GYof] /] –
/fhf vfG5g\ kfG;'kf/L hf]uL vfG5g\ ufFhf
3/af/Ljfnf ;a 3/ hfpnf, d} j}/fuL sfF hf ..
;+:s[t s]nhaf6 :gfts -zf:qL_sf] pkflw k|fKt u/L u'/maf6 cf1f lnO{
sf7df8f}+df cjl:yt >L uf]/Ifkfq b]jtf l;4/Tggfy d7df uxg cf;gu|x0f
ug'{eP5 .
Clif s[lif ldln u5{g\ o1 /fd|f 3/df
;sn s[lif ljsf;} x'G5 ;f/f u/fdf
>'lt / ;'/le kfnL kf/L lko"if jiff{
ljlgdo dlxdfn] x'G5 k[YjL ;xiff{ ..
o:tf] kl/>dL b]zeQm /fi6«jfbL pxfF cfhLjg a|Xdro{j[Q dxfg\ TofuL
of]ulgi7 of]uL x'g'x'GYof] . lj=;+= @)%( r}q !# ut] of]uf>d uf]/Ifgfy d7
d[u:ynLdf a|Xdof]u ;dflw:t x'g'eof] . bfª rf}w]/f l:yt o; uf]/If
/Tggfy k':tsfnodf of]uL g/xl/gfysf ;of}+ dfu{sf cg]sf}+ k':tsx?
5g\ . o; k':tsfnosf] :yfkgf ;j{k|yd @)@# ;fn j}zfvdf /fi6«u'/m of]uL
g/xl/gfysf] g]t[Tjdf ePsf] lyof] . of]uL g/xl/gfyn] Oltxf;, k'/ftÎj,
of]u, cfo'j]{b, efiff cflbsf] ljifodf ljleGg :yfgaf6 k|fKt ug'{ePsf]
1fgnfO{ clen]vLs/0f ug]{ qmddf of] k':tsfnosf] lgdf{0f ug'{ePsf] lyof] .
pxfFn] g]kfndf o:t} k':tsfno d[u:ynL sf7df8f}+df klg :yfkgf ug'{ePsf]
5 . z'?jftL cj:yfb]lv g} of] k':tsfno ;s'zn /x]sf] b]lvG5 . oxfFnfO{
;xof]u ug]{ lrqsf/ of]uL k|eftgfysf] klg o; k':tsfno / g/xl/gfyn]
;Dkfbg ug'{ePsf u|Gyx?df ljleGg lrqx?sf] b]g 5 . of]uLn] ;Dkfbg,
k|sfzg, cg'jfb /rgf ug'{ePsf u|Gy w]/} 5g\ . ljljw sf/0fjz hL0f{ aGb}
uPsf] cj:ydf /x]sf] o; k':tsfnosf] k'gMlgdf{0f u/L @)&^ df3 !^ ut]
j;Gt k~rdLsf] cj;/ kf/]/ k'gM ;~rfngdf cfPsf] 5 . o; k':tsfnodf
g]kfnsf] ef}uf]lns, /fhgLlts, wfld{s kIfsf] Oltxf; af]s]sf u|Gyx? w]/}
dfqfdf /x]sf 5g\ . ljz]if u/L uf]/Ifgfy k/Dk/fsf d"n u|Gyx? oxfF
pknAw 5g\ . g]kfn / ef/tdf klg k|fKt ug{ g;lsPsf gfy of]usf u|Gy
;Dk"0f dfgjdfqsf] nflu pknAw ePsf 5g\ . pxfFn] uf]/Ifgfy u|Gydfnf
k|sfzg ug'{ePsf kfFr ;o &@ k':tsdWo]sf w]/} k':tx? oxfF pknAw 5g\ .
t/ b'Mvsf] ljifo of] 5 ls g]kfndf uf]/Ifgfy k/Dk/fsf u|Gyx? k9\g]

94 xfd|f] k'/miffy{–*%
k9fpg] kl/kf6L a;]sf] 5}g . w]/}nfO{ hfgsf/L klg 5}g ls uf]/Ifgfy
eg]sf] s] xf] < / g]kfndf uf]/Ifgfysf] b]g s] 5 eg]/ < uf]/IfgfynfO{
clt/l~ht agfO{sg pxfFåf/f /rgf ul/Psf l;4l;4fGt k4lt, uf]/If
k4lt, gfy k4lt, of]uaLh, of]u ;/fjnL, x7of]u k|bLlksf uf]/If;+lxtf,
:jfTdof]u k|bLk, gfy l;4fGt l8l08o, lzjof]u bk{0f, uf]/Ifof]u d~h/L,
uf]/If pklgifb\, ;"Idj]b, uf]/Ifjfl0f h:tf u|Gysf] cWoog u/L

u'/mk4ltcg';f/ Jojxf/df ptfg{ ;lsg] ePdf xfdL ;a}sf] cfWofTd /


ef}lts hut\sf] dfu{ cToGt} km/flsnf] aGg]5 . Oltxf;sf] ljleGg
sfnv08df o; /fi6«sf] /fhgLlt / wd{gLlt b'a} s'/fnfO{ hf]ufpg] sfo{
uf]/Ifgfyn] ug'{ePsf] 5 . ;+;f/df (( sf]l6 /fhfnfO{ gfyof]u bz{gsf]
bLIffåf/f bLlIft ug]{ sfo{ u/L hutsf lglDt sNof0fsf/L sfo{ klg
uf]/Ifgfyn] ug'{ePsf] 5 . lzjuf]/Ifgfysf s[kfkfq /Tg k/LlIft klg
gfyof]u bLIff k|fKt u/L l;4 /Tggfysf ?kdf hut\df k|Voft x'g'ePsf]
5 . uf]/Ifgfysf] cd[tdo of]ubz{gnfO{ ;flxTodf cg';/0f ug{ ;s]sf]
v08df cfud / lgud b'a} dfu{sf] ;Totf pb\3fl6t x'g]5 . o; uf]/If/Tg
k':tsfnonfO{ gfy ljBf cg';Gwfg s]Gb|sf] ?kdf :yflkt ub}{ n}hfg],
To;sf nflu gfyof]u k/Dk/fsf ;Dk"0f{ u|Gy oxfF pknAw u/fpg] xfd|f]

xfd|f] k'/miffy{–*% 95
of]hgf klg 5 . o; k':tsfnonfO{ jt{dfg ;dodf k|fKt ePsf cfw'lgs
;|f]t / ;fwgsf] k|of]u u/L oxfF k|fKt 1fgnfO{ ;+;f/el/ km}nfpg] sfo{ klg
uf]/If/Tg k':tsfnon] cjZo ug]{5 . gfyof]u k/Dk/fsf u|Gy aflx/ ahf/df
cToGt} Go"g kfOG5g\ . / nueu gkfpg] h:t} x'g\ eGbf km/s gknf{ . of]
l:yltnfO{ a'em]/ aflx/ ahf/;Dd o;sf] ;xhLs/0f u/fpg] sfo{nfO{ cufl8
a9fpg] klg xfd|f] of]hgf 5 . xfd|f g]kfnL nf]s;flxTo cWoog ug]{ kl/kf6L
klg cufl8 a9fpg] sfo{ ug'{ clxn]sf] ckl/xfo{ cfjZostf ePsf] 5 .
xfn o; k':tsfnodf g]kfnL, ;+:s[t, lxGbL, c+u|]hL, a+ufnL efiffdf
n]lvPsf u|Gyx? pknAw 5g\ . ljz]if u/L j}lbs ;gftg k4ltsf] 1fg,
pkf;gf, sd{sf08, k|of]ufTds kIfsf] ljifodf a9L k|sfz kfl/Psf k'/fgf
u|Gyx? oxfF /x]sf 5g\ . xfd|f] /fi6« / /fli6«otf;Fu ;/f]sf/ /fVg] ljifosf
u|Gyx? klg oxfF cWoog ug{ kfOG5 . clxn] o; k':tsfnodf Oltxf;
k|sfz efu !, @, #, l;l4l;4fGt k4lt, uf]/If of]u d~h/L, of]u ;/fjnL,
:jfTdof]u k|lbk, gjgfy rf}/f;L, l;4gfy dlxdf, >Lgfy lgTosd{,
rk{6ztsd\, l;4 rl/q, lxdfnL nf]s;flxTo, nIfdL nf]sf]lQm ;+u|x, sd{jL/
kl/ro, lbJo pkb]z, sf]l6xf]d xd/Lsf Ps bfz{lgs, lrGtg h:tf tLg;o
#& k|sf/sf u|Gyx? oxfF cWoogsf nflu pknAw 5g\ . lglZrt ?kdf
oxfF cWoogsf nflu kfNg;Sg'x'g]5 . of] k':tsfno @)&^ df3 !^ ut]
j;Gt k~rdLsf] cj;/ kf/]/ k'gM ;~rfndf cfPsf] 5 . jl/i7 kqsf/
o'j/fh l3ld/] / d7sf d7fwLz b]jgfy of]uLn] kfg;df bLk k|HHjng u/L
k':tsfnosf] z'ef/De ug'{ePsf] lyof] . sfo{qmddf uf]/If/Tg k':tsfno
P]ltxfl;s b[li6n] dxÎjk"0f{ ePsf]n] o;sf] hu]gf{ / ljsf;df Wofg lbg'kg]{
h:tf dxÎjk"0f{ wf/0ff /fVg]x?df kqsf/ o'j/fh l3ld/], k|b]z ;f+;b
cd/axfb'/ 8fFuL, 3f]/fxL–!& j8f cWoIf v'zL/fd rf}w/L, ;jf]{bo k':tsfno
3f]/fxLsf cWoIf ;'zLn uf}td, ;+:s[ltljb\ 8f= uf]ljGb cfrfo{, gofF o'uaf]w
b}lgssf ;Dkfbs k|tfk /]UdL x'g'x'GYof] . hL0f{ cj:yfdf /x]sf] k':tsfnosf]
nflu dd{t ;Def/df bz nfv a9L vr{ ePsf] /Tgd7sf n]vfkfn xL/fgfy
of]uLn] :jfut sfo{qmddf hfgsf/L u/fpg'ePsf] lyof] . d7sf e08f/L
nIfdLgfy of]uL lxt}ifLn] sljtf jfrg ug'{ePsf] lyof] . uf]/vgfy j}lbs
u'/ms'nsf ;lrj tf]dgfy of]uLn] ;xhLs/0f / j}lbs j6'sx?n] :jl:t
jfrg u/]sf lyP .
– z+s/ of]uL
-k':tsfno Joj:yfks_, 3f]/fxL, bfª
)))
96 xfd|f] k'/miffy{–*%
ls/0f k':tsfnosf] kftf]

u'NdLsf gu/÷ufpFkflnsfx?nfO{
cg'/f]w
ljut $& jif{b]lv ls/0f k':tsfno, u'NdLaf6 k|sfzgdf cfO/x]sf] …xfd|f]
k'/miffy{Ú /fhwfgL aflx/af6 ;+:yfut ?kdf cBko{Gt lgl:s/x]sf] Ps dfq
k'/fgf] ;flxlTos klqsf xf] . k|]; sfplG;n g]kfnaf6 of] klqsf /fli6«o
:t/sf] …sÚ ju{sf] ;flxlTos q}dfl;s klqsfsf] ?kdf juL{s[t ePsf] 5 .
of] klqsf g]kfnsf ;ft} k|b]z, rf}w} c~rn / ;txQ/} lhNnfsf ;fy}
ljb]zdf klg k'Ub5 . o;sf cfhLjg / :yfoL u/L Ps xhf/eGbf a9L
u|fxsx? 5g\ . O–d]n, OG6/g]6 / j]e;fO6sf] cTofw'lgs ;~rf/ ;~hfndf
hf]l8Psf] o; klqsfdf hxfFaf6 klg n]v –/rgf k7fpg ;lsg] / ;+;f/sf]
h'g;'s} 7fpFdf a;]/ klg j]e;fO6 vf]n]/ k9\g ;lsG5 .
…xfd|f] k'/miffy{Úsf ljleGg ljz]iff°x? k|sflzt ePsf 5g\ . ljZjljBfnodf
:gftsf]Q/ txdf cWoog ug]{ ljBfyL{x?n] o; klqsfsf ljljw ljifodf
zf]wkqx? n]v]sf 5g\ . o;nfO{ eljiodf cem a9L cg';Gwfgd"ns
;flxlTos klqsf agfpFb} n}hfg] k':tsfnosf] nIo /x]sf] 5 .
jt{dfg ;dodf g]kfnsf] kl/jlt{t ;+/rgf / zf;sLo :j?kcg';f/ :yfgLo
;/sf/ u7g ePsf] # jif{ laTg yfn]sf] 5 . g]kfnel/ &%# :yfgLo
;/sf/sf] ?kdf dxfgu/kflnsf, pkdxfgu/kflnsf, gu/kflnsf /
ufpFkflnsfx? /x]sf 5g\ . tLdWo] u'NdL lhNnfdf @ j6f gu/kflnsf / !)
j6f ufpFkflnsf u/L hDdf afx|j6f :yfgLo lgsfox? /x]sf 5g\ . lj=;+=
@)&& ;fnb]lv xfdLn] …xfd|f] k'/miffy{Úsf k|To]s c°df :yfgLo lgsfox?sf]
kl/ro qmdzM 5fKb} hfg] of]hgf agfPsf 5f}+ . o;sf nflu xfdLn] :yfgLo
gu/÷ufpFklnsfx?sf] ;xof]usf] ck]Iff u/]sf 5f}+ . kflnsfx?sf]
;xof]uljgf xfd|f] ck]Iffn] k"0f{tf k|fKt ug{ ;Sb}g . To;sf nflu gu/ /
ufpFkflnsfx?af6 xfdLn] b'O{ k|sf/sf] ;xof]usf] cfzf /fv]sf 5f}+ . Pp6f
k|To]s :yfgLo lgsfox?n] cfkm\gf] gu/÷ufpFsf] ;a} k|sf/sf] ;"rgf of
len]h k|f]kmfOn ls/0f k':tsfnonfO{ pknAw u/fpg] . bf];|f] pQm gu/÷
ufpFkflnsfsf] kl/ro 5fKgsf nflu Ps nfvsf] cfly{s ;xof]u …xfd|f]
k'/miffy{ÚnfO{ lbg] . o;/L k|fKt ePsf] ;xof]usf] cfwf/df k':tsfnon] lgGg
sfdx? ug]{5 .
!= k|To]s kflnsfx?sf] len]h k|f]kmfOn k':tsfnodf ;'/lIft /flvg]5 .
xfd|f] k'/miffy{–*% 97
@= k|f]kmfOnsf] ;f/j:t'nfO{ …xfd|f] k'/miffy{Ú sf] Pp6f c+sdf To;
gu/÷ufpFkflnsfsf] kl/ro eg]/ 5fKg] sfd x'g]5 .
#= kflnsf kl/rosf nflu a9Ldf cf7 k[i7 5'6ØfOg]5 .
$= klqsfsf] cfj/0f k[i7 of leqL k[i7df To;} gu/ of ufpFsf] lrgf/L
lbg] s'g} P]ltxfl;s, wfld{s, ;f+:s[lts, k|fs[lts :yfg of ljsf;
lgdf{0fsf] Ps emns k|:t't x'g] vfnsf] Pp6f kmf]6f] 5flkg]5 .
%= kl/ro 5flkPsf] c°sf %) k|lt gu/÷ufpFkflnsfnfO{ lgMz'Ns pknAw
u/fOg]5 .
^= gu/÷ufpFkflnsfn] cfkm\gf] kl/ro / ;xof]u /flz klqsf k|sfzg ug]{
clGtd dlxgfeGbf Ps dlxgfklxn] ls/0f k':tsfnodf a'emfpg'kg]{ 5 .
&= o; sfo{df ;xof]u k'/Øfpg' x'g xfdL lgDg gu/÷ufpFkflnsfx?nfO{
xflb{s cg'/f]w ub{5f} M
O:df, sflnu08sL, u'NdLb/af/, rGb|sf]6, 5qsf]6, w'sf]{6, dbfg],
dflnsf, d'l;sf]6, /m/mIf]q, /];'Ëf / ;TojtL ufpFkflnsf /
gu/kflnsf .
*= gu/÷ufpFkflnsfn] ;xof]u:j?k lbg] cg'bfg /flz /fli6«o jfl0fHo
a}+s, u'NdL zfvfdf /x]sf] ls/0f k':tsfnosf] a=lx=g=+ #)!))))@)&!)
df k7fOlbg'kg]{5 .
(= s'g} gu/÷ufpFkflnsfaf6 tf]lsPsf] qmdcg';f/ ;dod} kl/rofTds
ljj/0f / ;xof]u/flz k|fKt gePdf csf]{ gu/÷ufpFkflnsfsf] kl/ro
cufl8 5flkg]5 . …xfd|f] k'/miffy{Ú sf] of] of]hgf a9Ldf # jif{ rNg]5 .
!)= o;af6 u'NdL lhNnfsf ;a} gu/÷ufpFkflnsfsf] Pp6f P]ltxfl;s
clen]v tof/ x'g]5 . lhNnfsf] cfBGt Oltxf; tof/ ug{ d2t
ldNg]5 . …xfd|f] k'/miffy{ÚnfO{ lgoldttf k|bfg ug{ 6]jf k'Ug]5 . u'NdL
lhNnfsf] af/]df zf]wvf]h ug]{x?nfO{ ;Gbe{–;fduL|x? k|fKt ug{
;lhnf] x'g]5 . ;a} gu/ / ufpFkflnsfx?n] oyf;dodf o;
of]hgfnfO{ k"0f{tf k|bfg ug{ ;xof]u k'/Øfpg'x'g]5 eGg] xfd|f] k"0f{
ljZjf; 5 .
– ;lrj
)))
98 xfd|f] k'/miffy{–*%
gf}nf] ;[li6 M ;fgf] b[li6
!= k]gfn
lj=;+ @)#^ ;fndf …HofUbL / dÚ
v08sfJoaf6 s[ltsf/sf ?kdf
;fj{hlgs ePsf b]j]Gb| nD;fn lzIf0f
k];faf6 ;]jf lgj[Q JolQmTj x'g\ . pgsf
v08sfJo, :d[ltsfJo, sljtf–;+u|x,
syf;+u|x cflb u/L of] ;d]t *-cf7_
j6f s[ltx? k|sflzt ePsf 5g\ . k|:t't
dxfsfJo sljsf] k|sfzgsf] lx;fan]
xfn;Ddsf] sfG5f] / efjfleJolStsf
lx;fan] h]7f] s[lt xf] . o;sf] k|sfzs
>LdtL ;'eb|f nD;fn /xg'ePsf] 5 .
e"ldsf v08;lxt ‰f08} rf/;o k[i7
df]6f] k|:t't u|Gy g]kfnL dxfsfJosf]
Oltxf;df k|of]ujfbL dxfsfJo xf] .
g]kfnLnfO{ kf;L{ efiffdf k]gfn agfP/ zLif{s lbOPsf] k|:t't dxfsfJodf
>[ªvnf ljxLg syfj:t' /x]sf] 5 . bz jif]{ åGådf lx/f;t / gh/aGbsf]
rk]6f ;x]sf dxfsfJosf/n] lszf]/josfnLg kf;L{ efiffsf zAbx? k|of]u
u/]/ ;dfhdf ljBdfg bdg, zf]if0f / cGofosf syfJoyfx? pNn]v u/]sf
5g\ . k"j{ / klZrdsf dxfsfJo dfGotfdf gfos, gflosf ,vngfos,
gflosf cflb s'g}sf] sfNkgf gu/L dxfsfJosf/n] lrGtgk|wfg dxfsfJo
tof/ u/]sf 5g\ . s]xL k|ltlglw kfq, s]xL k|tLsfTds kfqsf] dfWodaf6
g]kfnL ;dfhdf b]lvPsf cGofo, cTofrf/, bdgzf]if0f / pTkL8gsf
syfnfO{ sljn] dd{:kzL{ ?kdf lrq0f u/]sf 5g\ . slj k[YjLnfO{ k[YjL g}
dflg;nfO{ dflg; g} eGg lxrlsrfPsf 5g\ . sljsf] kf;L{ zAbrogdf
cfkm\g} u"9 /x:o n's]sf] 5 . 5nsk6, bdgzf]if0f cflbn] o'St k]gfn,
g]kfn agf];, gfld;–dflg; ag"g\ eGg] sfdgfsf ;fy s[lt cGTo ePsf] 5.
gjd ;u{nfO{ s / v v08df ljefhg u/L hDdf !( ;u{df k|:t't
dxfsfJo ;+/rgf ul/Psf] 5 . x/]s v08df Znf]s of egf}+ pkv08
k|;Ëfg';f/ ljefhg ul/Psf] 5 . o;/L lbOPsf] ;+Vof nfdf ;u{df &# /
5f]6f ;u{df @@ j6f u/L hDdf (&% pkv08 jf Znf]sx? /x]sf 5g\ .
dxfsfJosf/n] leGg laDa / k|tLsx?sf] ;xof]uaf6 sfJofleJolQmnfO{
xfd|f] k'/miffy{–*% 99
k|ToIfeGbf k/f]If agfPsf 5g\ . sljsf] snd clew]ofy{tkm{ eGbf
Joª\Uofy{tkm{ cufl8 a9]sf] 5 . g]kfnL hghLjgsf] /f]u, zf]s, Joyf,
cxª\sf/ pNn]v ub}{ ljBdfg /fhgLlts l:yltk|lt tLj| 3[0ff / cfqmf]z
JoSt ul/Psf] 5 . k|hftGq nf]stGq / ;dfhjfbk|lt sljsf] pk]Iff
b]lvG5 . slj åGåsfnLg ;dodf st} hgo'4sf gfddf t st} zflGt
;'/Iffsf gfddf ePsf cfttfoL k|j[lQk|lt klg g/l;+x ag]/ b]vf k/]sf
5g\ . s'g} d"n kfqljgf, g]tfljgf b]zdf eL8dfq ;NanfP/ v}nfa}nf
dlRrPsf] oyfy{nfO{ lrq0f ub} slj kGw|f} ;u{sf] Znf]s ( sf Ps c+zdf
n]V5g\ M
cfhef]ln gofF /fi6« k]gfndf dfbn aHb}gg\ ufhn aUb5 . bf]xf]/L x/fP/
kmf]x/L v]n v]lnG5g\ .
cfFvf l‰fs]/ cfFvfsf 7fpFdf cfuf] an]sf] 5 d'6' l‰fs]/ d'6'sf] 7fpFdf ad
h8]sf] 5 . 6fpsfdf lubL l‰fs]/ To;sf] 7fpFdf l/df]6 sG6«f]n 5 .
dxfsfJosf/ dlGqkl/ifb\nfO{ kq'kl/ifb\sf] gfd lbb} ;qf}+sf] #( cf}+ Znf]ssf]
Ps c+zdf eGb5g\ M
kq'kl/ifb\sf d7fwLzx?n] af; u/]sf] x/]s cfFugsf] k]]gfn lbp;} d;fg
lg:sg] d's{6\6f lg:sg] d;fg3f6sf] k]gfn OlGb|o h:t} hd]sf]
k]gfn== = = = = = = = = = = = = = = = = = = = vf]Hb} hfFbf o:tf tdfd cleJolStx? kfpg ;lsG5 .
P]g sfg'g / gLlt–lgodnfO{ Psflt/ kG5ØfP/ :jfy{, kbnf]n'ktf, cGofo,
cTofrf/ / ei6«rf/sf] v]tL e}/x]sf] jt{dfg ;do ;Gbe{nfO{ sljn] ltvf]
?kdf Joª\Uo ub}{ pN6f] rfnaf6 rNbf g]kfn xf]Og k]gfn cyf{t\ c+u|]hL
zAbsf] k]gfN6L cyf{t\ b08}b08sf] /fHo k]gfn ;Dem]sf 5g\ . cfhsf
dflg;x?df ljj]sxLgtf, rl/qxLgtf p208tf, 3d08Lkg, cxªsf/, qmf]w,
5nsk6, j}dg:o–b'ef{j / j~rs k|j[lQnfO{ sljn] x/]s ;u{df st} g st}
s'g} g s'g} ?kdf 5f]Psf 5g\ . ljut / jt{dfgsf ofjt\ kl/l:yltx?nfO{
hLjGt lrq0f ul/Psf] k|:t't dxfsfJo g]kfnL dxfsfJosf] Oltxf;df
k|ultjfbL wf/fdf n]lvPsf] k|of]uwdL{ dxfsfJo xf] . åGåsfnLg g]kfnL
kl/j]zn] cfxt ag]sf dxfsfJosf/sf] cfj]u zAb–zAbdf k|s6 ePsf] 5 .
k|:t't dxfsfJodf slj leGg} ljrf/wf/fdf ;d;fdlos j}rfl/s b[li6sf]0fsf
;fy k|:t't ePsf 5g\ .
@= d'lQmgfy wfdb]lv o'/f]k;Dd -ofqf;+:d0f_
‰f08} b'O{ bh{g hlt z}lIfs ;fdflhs, ljQLo ;+:yfx?df ;+nUg ;dfh;]jL
;'Gb/k|;fb hf]zL cyf{t\ ;'Gb/k|;fb …afbnÚsf] t];|f] s[lt d'lQmgfywfdb]lv
100 xfd|f] k'/miffy{–*%
o'/f]k;Dd ofqf;+:d/0f–@)&% k|sflzt
ePsf] 5 . lj£gxtf{ u0f]zsf] :t'ltaf6
cf/De ul/Psf] k|:t't ;+:d/0ffTds
s[ltsf] cg'qmdl0fsf !=)@ b]lv !=!%
;Dd o'/f]ksf b]zx?df ul/Psf] ofqf
j[QfGt 5 . @=)! b]lv !@=)! ;Dd
g]kfnleqsf ljlEfGg :yfgx?sf] e|d0f
/ To;;Fu ;Da4 cg'ej / k|fs[lts
kl/j]zsf] lrq0f ul/Psf] 5 eg] !#=)!
b]lv !%=)! ;DDf s]xL ;+:d/0fsf
cg'ejnfO{ ;d]l6Psf] 5 . afFsL kfFr
k[i7df t:jL/sf ‰fnsx? 5g\ .
b]zleqsf] ljleGg :yfg / ef/tsf]
uf}xf6Ltkm{sf] ofqf j[QfGtx? ;dfj]z
ul/Psf] 5 . s]xL ofqfdf ;+nUg
e|d0fsf t:jL/x? klg ;dfj]z 5g\ .
n]vsn] ofqf j[QfGtsf cg'ejx? zAbdf ptf/]sf 5g\ . ofqf ;+:d/0f
k':tsfsf/ s[ltsf ?kdf tof/ xF'bf zLif{scg';f/ g} d'lQmgfywfd /
;]/f]km]/f]sf e|d0fsf kf6fx? cufl8 / o'/f]kLo If]qsf e|d0fsf ;+:d/0fx?
kl5Nnf] qmddf ldnfpg ;s]sf] eP ;'gdf ;'uGw x'g] lyof] . n]vx?sf]
qmd /fVbf klg k/Dk/fut zf]w u|Gydf h:t} bzdnj k4ltåf/f zLif{sfGt/
ul/Psf] 5 . o;n] ljifo;"rL x]bf{ kf7s cNdlng] b]lvG5 . ofqf;+:d/0f /
j0f{gn] kf7ssf] Wofg cjZo tfG5 . of] ;x|fgLo kIf xf] . efiff ;Dkfbg /
ljifo ;Dkfbgsf If]qdf ljz]if Wofg lbg
;s]sf] eP cem /fd|f] x'g] lyof] . cfufdL
lbgdf oL kIfdf ;'wf/;lxt o;}sf] csf]{
;+:s/0fsf ;fy} cGo gjLgtd s[ltx?
k|sflzt xf]pmg\, z'esfdgf Û
#= cfuf] s]xL /fk, s]xL tfk
lj=;+= @)@& ;fnd} 8fF8faf6 sljtf–;+u|x
lnP/ pbfPsf tLy{/fh jGt n]vg,
;Dkfbg / cg'jfb;d]t u/L xfn;Dd #)
j6f s[ltsf cu|k+lQmdf gfd /flv;s]sf
JolQm x'g\ . pgsf sfg'gL ;flxTo,
/]8qm;, dfgj clwsf/, d'Qms, n3'syf,
xfd|f] k'/miffy{–*% 101
xfOs'nufotsf ljwfut s[ltx? k|sflzt e};s]sf 5g\ . /]8qm;df cfa4
eP/ nfdf] ;do;Dd ;]jf k'/ØfPsf jGt ckfË dxf;+3 Pj+ ;fj{hlgs
k':tsfno dxf;+3df ;d]t /xL ;fdflhs ;]jf u/]sf JolSt x'g\ . pgsf]
…cfuf] s]xL /fk s]xL tfkÚ sljtf–;+u|x -@)&%_ k|sflzt ePsf] 5 . !)!
6'qmf sljtfsf ;fy} pk;+xf/;d]tdf clUg / o;;Fu ;DalGwt ljleGg
;Gbe{x? sljtfdf k|:t't ePsf 5g\ . cfTdk/s z}nLdf k|:t't ePsf
sljn] tLg kª\ltsf] Ps Znf]s lgdf{0f u/L x/]s sljtfsf] z'?df Æn]Vb} 5'
d cfuf]dfly cfn]væaf6 z'? u/]/ sljn] rf/} j]b / lj1fgn] ;d]t ljz]if
dxÎjsf ;fy x]/]sf] cfuf] / o;sf ljljw ?knfO{ k|:t't sljtf–;+u|xdf
pNn]v u/]sf 5g\ . ;Dk"0f{ k|f0fLsf] lxtsf lglDt l;lh{t cfuf] /fk, tfk,
Hof]lt, vlt ;a} If]qdf k|of]u x'g] ;fwg xf] . k|:t't ;+u|xdf sljsf j}lbs,
j}1flgs Pj+ nf}lss 1fg / cg'ejsf k|;Ëx? cToGt k|efjsf/L ?kdf
k|:t't ePsf 5g\ . hGdbfb]lv clGtd ;+:sf/;Dd TolQs} k|of]u x'g]
cfuf]sf ljleGg ?k / gfdx? o;df /x]sf 5g\ . sljn] oL ;a} ;Gbe{x?
leq;Dd k'u]/ k|:t't u/]sf 5g\ . sljdf b'i6fTdfx?k|lt ljb|f]xL aGg] r]tgf
knfPsf] 5 . slj eGb5g\ .
b'i6 cfttfoLx?sf] kfpdf
;lSbgF km"nsf] >4f~hln r9fpg
d afN5' cfuf], r9fpF5' cfuf] 89fpg -@(M@_
k"jL{o dfGotfdf c/0fLdGygaf6 pTkGg clUgsf ljljw ?k 5g\ . bfjfgn,
a8jfgn, k|noflUg cflb sljn] clUgsf tL ;a} :j?kx?sf] rrf{ u/]sf
5g\ . u|Ls k'/f0fcg'';f/ k|ldy;n] :ju{af6 w/tLdf dfgj hfltsf]
sNof0fsf lglDt rf]/]/ NofPsf] cfuf] xf] . o;nfO{ k"jL{o bz{gdf j}lbs
sfnb]lv xfn;Dd leGg ?k / k|of]hgdf lnOG5 . sljn] tL ;a} kIfdfly
ljxª\ud b[li6sf]0f /fv]sf 5g\ . of] s[lt cfuf]sf] ;Gbe{df n]lvPsf] sljtf
;+u|x dfq geO{ clUgu|Gy ag]sf] 5 . sljn] cfkm"leq /x]sf] j}lbs, nf}lss
Pj+ ;d;fdlos 1fgnfO{ o;}leq ;d]6]sf 5g\ . cfsf/sf lx;fan] n3'
b]lvP klg cfuf] s]xL /fk, s]xL tfk Ps a[xt\ u|Gy xf] . of] s[lt >4]
slj jGtsf] k|ltefsf] pTs[i6 pkh klg xf] .
$= kblrx\g
l;4fy{ ;flxTo kl/ifb\ df]km;naf6 g]kfnL ;flxTosf] ;]jf ug]{ ;+:yf xf] .
g]kfnL ;flxTo ;]jfdf o;n] ljut #( jif]{b]lv cgj/t ;]jf ub}{ cfPsf]
5 . o; kl/ifb\n] l;4fy{ ;flxTo ;Ëd sfo{qmd lgoldt ?kdf ;~rfng
ub}{ g]kfnL ;flxTosf] >Lj[l4df of]ubfg lbPsf] 5 . o;n] kblrXgsf] kfFrf}
102 xfd|f] k'/miffy{–*%
c° g]kfnL ;flxTodf s]xL lk5l8Psf] ljwf ;dfnf]rgfnfO{ lgs} dxÎj lbO{
k|fyldstfsf ;fy k|sflzt u/]sf] 5 .
ljleGg @& hgf ;dLIfsx?sf ;dfnf]rgfx?sf] ;Fufnf] kblrXgdf syf,
sljtf, pkGof; uhn, xfOs', n3'syfsf ;fy} g]kfnL ;flxTodf
JolStljz]ifsf] of]ubfgnfO{ klg ;d]l6Psf] 5 . b]jsf]6fsf zfs'Gtn /
k|ldy; b'a} dxfsfJosf qmdzM kfq ljwfg / ;fleJolStn] :yfg kfPsf
5g\ . @& j6f zLif{sx?dWo] !@ cf}+ n]vdf l;4fy{ ;flxTo ;Ëdsf
ljutb]lv jt{dfg;Ddsf ultljlwx?sf] ;dLIff cWoIfaf6} ul/Psf] 5 .
cGoeGbf of] leGg ;+:yf ;dLIff aGg k'u]sf] 5 . 5f]6fdf tLg k[i7;Dd /
nfdfdf !* k[i7;Ddsf ;dLIff
;+u|xx? o;leq ;dfj]z ul/Psf
5g\ . clwsf+z s[ltk/s
;dfnf]rgfx? 5g\ eg] Pp6f
JolQmk/s -hLj/h cfl>t_ / Pp6f
;flxTo -uhn_ ;Fu ;DalGwt
;dLIffn] :yfg kfPsf] 5 .
kblrXgsf] la;fpgLdf b]jsf]6fsf]
k|ltdflgdf{0f;Fu ;Da4 ultljlwx?
;dfj]z ul/Psf] 5 .
lj=;+= @)#* ;fndf :yflkt o;
;flxlTos ;+:yfn] ;|i6fx?sf] hoGtL,
;|i6f ;Ddfg, ;flxlTos uf]i7Lsf ;fy}
dfl;s ?kdf l;4fy{ ;Ëd u/]/
g]kfnL efiff, ;flxTo snf /
;+:s[ltsf] ;+/If0fdf ;flxlTos
dgx?nfO{ Pslqt ub}{ cfPsf] klg kblrGxaf6 a'‰g ;lsG5 .
cfj/0fdf b'O{ kblrXg cf/]lvt u/]/ ljz]if ;Hhfsf ;fy tof/ k|:t't
s[ltsf] cy{ cfj/0faf6} ;fdfGo kf7sn] klg a'‰g ;Sg] agfOPsf] 5 .
kblrXgh:t} cGo s[ltx? k|sflzt u/]/ l;4fy{ ;flxTo ;+udn] g]kfnL
;flxTosf] ljsf;df yk of]ubfg lb+b} hfcf];\ . o:t} TofuL Pj+ ;flxTo;]jL
xft / ;fy c6'6 /x'g\ Û oxL z'e]R5f Û
– cls~rg
)))

xfd|f] k'/miffy{–*% 103


otfptfaf6
xfd|f] k'/miffy{
sfnf] e|i6 kgf kvfln dgsf] st{Josf] lrGtg
ub}{ ;fx; nL cd"No If0fsf] hfg]/ of] uh{g .
;f/f b]z ljb]z ljZj e/df e|ft[Tjsf] efj nL
of] …xfd|f] k'/miffy{Ú ;fy{s agL 6Nsf];\ ;b} 6N6nL ..

of] cfkm\gf] k/sf] 5 Tof] g eg x} eGg] t xf] d"v{ g} .


of] d]/f] / dnfO dfq a'emg] xf] Tof] c? w"t{ g} .
/fvL k|]d ;b} ;d:t hlt 5g\ k|f0fLx?df ;d
of] …xfd|f] k'/miffy{Ú ;fy{s agL km}nL /xf];\ xb{d ..

dfG5] xf}+ t/ sfo{ dfgj ;/L ub}{ uP dfq tf


sfo}{ pN6f] u/] t bfgj ;/L aG5f}+ ;a} gq tf .
/fvL b[9 ljrf/ xfdL ;adf ;To+ lzj+ ;'Gb/d\
of] …xfd|f] k'/miffy{Ú ;fy{s agL 3Gsf];\ ;b} 3G3g ..

kmfb}{ dfgjsf ;d:t hlt 5g\ c1fgsf afbn


aGb} o} hg hfltsf Åbodf kmNb} u/f];\ ;Tkmn .
le/\ kfvf kx/f / emf/ nx/f o:sf /x"g\ e"if0f
of] …xfd|f] k'/miffy{Ú ;fy{s agL x6\b} u/f];\ zf]if0f ..

–lr/~hLjL zdf{
-@)#) ;fnsf] …xfd|f] k'/miffy{Úsf] klxnf] c°af6_
)))

104 xfd|f] k'/miffy{–*%


kf7s–k|ltlqmof

xfd|f] k'/miffy{sf] ;Dk""0ff{° *$ k9\bf


>Ldfg\ ;DkfbsHo",
xfd|f] k'/miffy{ q}dfl;s, ls/0f k':tsfno, tD3f;, u'NdL .
klxn]b]lv g} ls/0f k':tfsfnosf] af/]df ;'g]sL lyPF / oxfFaf6 k|sflzt
ePsf s]xL k':tsx? x'l66\ofpFsf] dg -@)&^_ / tkf]e"ld /];'Ëfwfd -@)^&_
klxn] g} k9\g] ;f}EffUo k|fKt u/]sL lyPF . ls/0f k':tsfnonfO{ cem
glhsaf6 a'em\g] cj;/ clxn] kfPsL 5' . g]kfndf w]/} k':ts tyf
kqklqsf k|sflzt x'G5g\ t/ w]/} h;f] klqsfx? :yflkt x'g g;s]sf]
cj:yfdf ls/0f k':tsfno :j0f{hoGtL dgfpg ;kmn x'g' / o;af6
k|sflzt o; xfd|f] k'/miffy{n] ljleGg n]v /rgfsf] dfWodaf6 1fgsf] ls/0f
kf7s;dIf k|:t't ug'{n] o; ls/0f k':tsfnosf] ul/df a9]sf] 5 . o;sf]
P]ltxfl;s dxÎj /x]sf] 5 .
lhNnf tyf lhNnfaflx/ n's]/ /x]sf ;flxTo, ;+uLt, snfsf] ;+/If0f /
;+jw{g ug{ o; klqsfsf] dxÎjk"0f{ e"ldsf /x]sf] 5 . xfd|f] k'/miffy{sf
k|sflzt c+sx? *$ k'u]sf 5g\ . o; klqsfsf] *$ cf} c+sdf k|sflzt
n]vdf dnfO{ ;fx|} dg k/]sf] sljtf …xh'/ ;Gr} 5Ú h'g 8f= afa'/fd
1fjnLhLn] n]Vg'ePsf] 5 . o; sljtfdf hLjgsf] ef]ufOnfO{ k|:6 kfl/Psf]
5 . cfh;Dd d}n] d]/f] hLjgdf ljleGg n]v /rgf s[ltx? k9\g] df}sf kfPF
t/ xfd|f] k'?iffy{df x/ If]q;Fu ;DalGwt n]vx? k9\g] cj;/ kfP hxfF
;dfhsf] yf]/} eP klg Oltxf;, yf]/} jt{dfg / yf]/} eljiosf s'/fx? k9\g]
cj;/ kfPF . ;fy} b'uf{k|;fb >]i7;Fusf] e]63f6df ePsf s'/fx? cToGt}
uxg / ky k|bz{s nfu] . 8f= t'n;L e§/fO{sf] vf]of las]{ vf]of / xfd|f]
;dfh, k|f= slkn c1ftsf] ;D‰fgfsf ljDax?, lzjz/0f 1jfnLsf] efiff
lzIf0fdf k|sfo{k/stf, xf]dgfy zdf{sf] j}b]lzs lzIff, lji0f'/fh l;Ub]nsf]]
g]kfnL ;dfhdf Hof]ltif, ljgf]b g]kfnsf] jg:ynLaf6 sf]6]Zj/ x'Fb}
rGb|flul/, rGb|sfGt cfrfo{sf] u'NdL 5 Kof/f] ;bf, To:t} :j=s'ndl0f
b]jsf]6f, /d]z uf}td kfNkfnL, kGYfL /fdk|;fb, kßk|;fb zdf{sf n]vx?
klg cToGt k7gLo 5g\ . xfd|f] k'/miffy{n] jt{dfgdf h;/L cfkm\gf] cl:tTj
/ dxÎjnfO{ sfod u/]sf] 5 To;/L g} eljiodf yk prfOdf k'uf];\ eGg
rfxG5' .
– cl:dtf e';fn, dbfg] ufpFkflnsf–@, u'NdL
)))
xfd|f] k'/miffy{–*% 105
ls/0f k':tsfnosf cfhLjg ;b:osf] kl/ro

gfd M /fddl0f kGyL


lktf÷dftf M Cifj/fh÷;/:jtL pkfWofo kGyL
wd{kTgL M dfof kGyL
xh'/a'af M xl/nfn pkfWofo kGyL
hGdldlt M lj=;+= @)@$ ;fn c;f]h !! ut]
7]ufgf M ;flas tD3f;–& -xfn /];'Ëf gu/kflnsf–(, pkNnf]
tD3f;, km]/f, u'NdL_
lzIff M cfO{=P=
;Dks{ g+= M (*$$&(!!!!
;+nUgtf M @)$$ ;fnb]lv lzIf0f k]zfdf k|j]z u/L ef8ufpF df=lj=,
/mGvfbx df=lj=, /fgLkf]v/L lg=df=lj=, pkNnf] tD3f; df=lj=df
c6'6 ;]jf ub}{ @)&@ cfiff9 #! b]lv @)&^ kf}if @) ;Dd
pkNnf] tD3f; df=lj=df k|=c=sf] lhDd]jf/L s'zntfsf ;fy
lgjf{x u/L xfn lhNnf n]vfhf]vf s]Gb| u'NdLsf] ;+of]hssf]
?kdf sfo{/t .
/mlr M ckfËtf ePsf JolQmx?sf] ;]jf ug]{ .

gfd M cd[tfb]jL s'“j/


lktf÷dftf M lnnaxfb'/÷kljqf adf{
wd{klt M e]ifaxfb'/ s'Fj/ …k|of;LÚ
hGdldlt M lj=;+= @)!) sflQs !( ut] .
7]ufgf M /];'Ëf gu/kflnsf–@, tD3f;, u'NdL .
lzIff M P;\=Pn\=;L=
sfof{g'ej M lzlIfsf -/];'Ëf df=lj=_ låtLo >]0fL -@)##–@)^#_
;+nUgtf M g]kfn afn ;+u7g, g]kfn x6{ kmfp08];g, g]kfn g]qHof]lt
;+3, ljZj lxGb" dxf;+3, cGt/kfl6{ dlxnf ;~hfn, g]kfnL
sfFu|]; lhNnf sfo{ ;ldlt, u'NdL .
106 xfd|f] k'/miffy{–*%
gfd M /d]zh· s'“j/
lktf÷dftf M e]ifaxfb'/ s'Fj/ …k|of;LÚ÷cd[tfb]jL s'Fj/
wd{kTgL M aLdf s]=;L= s'Fj/
hGdldlt M lj=;+= @)#^ ;fn c;f]h )& ut]
7]ufgf M /];'Ëf gu/kflnsf–@, tD3f;, u'NdL
lzIff M Pd\=lkmn= -;dfhzf:q_, cWoog/t
;+nUgtf M ef/tLo ;]gf, ls/0f k':tsfno, ?8]s, g]kfn .
s[lt M pHofnfsf vf]hLdf, Pusslit of Elightment, v's'/Lsf]
zfg, jL/sf] ;Gtfg .

gf]j]n sf]/f]gf eO/;af6 aRgsf nflu g]kfn ;/sf/n]


3f]if0ff u/]sf gLlt / lgodx?sf] kfngf u/f}+ .
cfkm" klg :j:y /xf}+ / c?nfO{ klg :j:y agfpg
;xof]u u/f}+ .
gf/fo0f kf]v/]n
cWoIf

lgdf{0f Joj;foL ;+3 u'NdL

ljZje/ dxfdf/Lsf] ¿kdf km}lnO/x]sf] sf]/f]gf efO/;sf]


;+qmd0faf6 ;'/lIft eO{ cfkm" klg arf}+ / c¿nfO{ klg arfcf}+ .

xfd|f] k'/miffy{–*% 107


g]kfn ;/sf/
;~rf/ tyf ;"rgf k|ljlw dGqfno
;"rgf tyf k|;f/0f ljefu
108 xfd|f] k'/miffy{–*%

You might also like