1

1. Część teoretyczna:
Elektroliza - całokształt procesów zachodzących na elektrolizerze w wyniku przepływu prądu elektrycznego
przez elektrolit.
Elektroliza zachodzi w układach, w których już przed przyłożeniem do elektrod napięcia występowały wolne
jony, a zatem w elektrolitach. Związek chemiczny może stać się elektrolitem na skutek dysocjacji
elektrolitycznej wywołanej przez rozpuszczalnik, na skutek domieszkowania jonami lub odpowiednio wysokiej
temperatury.
Proces elektrolizy polega na wędrówce jonów do obojętnych chemicznie elektrod, zanurzonych w elektrolicie,
po przyłożeniu do nich odpowiedniego napięcia prądu elektrycznego. W elektrolizie elektroda naładowana
ujemnie jest nazywana katodą, a elektroda naładowana dodatnio anodą. Każda z elektrod przyciąga do siebie
przeciwnie naładowane jony. Do katody dążą więc dodatnio naładowane kationy a do anody ujemnie
naładowane aniony. Po dotarciu do elektrod jony przekazują im swój ładunek na skutek czego zamieniają się w
obojętne elektrycznie związki chemiczne lub pierwiastki. Powstające w ten sposób substancje zwykle albo
osadzają się na elektrodach lub wydzielają się z układu w postaci gazu. Proces elektrolizy wymaga stałego
dostarczania energii elektrycznej.
Zjawisko elektrolizy zostało opisane ilościowo w dwóch prawach elektrolizy Faradaya.

Elektrolity stanowią charakterystyczną grupę przewodników prądu elektrycznego. Otrzymujemy je

w wyniku rozpuszczenia w wodzie lub innym rozpuszczalniku o dużej stałej dielektrycznej substancji
o wiązaniu jonowym, tzn. kwasów, zasad i soli. Procesowi rozpuszczania wymienionych
substancji towarzyszy proces rozpadu cząstek obojętnych elektrycznie na jony, zwany dysocjacją
elektrolityczną. Wyjaśnienie tego procesu jest następujące. Cząsteczka o wiązaniu jonowym składa
się z dwóch członów naelektryzowanych: jeden ładunkiem dodatnim, drugi ujemnym. Części te nazwano
jonami dodatnimi (kationami) i jonami ujemnymi (anionami), związane są w jedną całość
(na zewnątrz obojętną elektrycznie) siłami wzajemnego przyciągania elektrostatycznego. Ładunek
jonów w cząsteczce powstaje w czasie reakcji chemicznej dzięki przekazaniu przez jeden człon
cząsteczki jednego lub więcej elektronów walencyjnych członowi drugiemu. Dzięki temu jon
ujemny ma nadmiar elektronów, jon dodatni ich niedobór. Wielkość ładunku każdego z jonów wyraża
się iloczynem ładunku elementarnego e i wartościowości jonu.

Drobiny związków chemicznych o wiązaniu jonowym w środowisku o dużej przenikalności elektrycznej

łatwo ulegają rozpadowi na jony. Wynika to z osłabienia sił kolumbowskiego oddziaływania między jonami w drobinie.
Sytuacja taka ma miejsce w przypadku soli, zasad lub kwasów w roztworze cieczy dipolowej. Cieczą tą najczęściej w
praktyce jest woda. Proces rozpadu drobin na jony pod wpływem rozpuszczalnika nazywamy dysocjacją
elektrolityczną. Jonami dodatnimi (kationami) są zawsze jony metalu lub wodorowe, zaś jonami ujemnymi (anionami)
są jony reszty kwasowej lub grupy OH. Równocześnie zachodzi proces odwrotny. Jony przeciwnych znaków
spotkawszy się w toku termicznych ruchów mogą tworzyć obojętne drobiny. Ten proces określony jest mianem
rekombinacji jonów. Intensywność obu tych procesów jest zależna od stężenia roztworu i jego temperatury. W każdych
warunkach ustala się ściśle określony dla tych warunków stan równowagi dynamicznej między tymi dwoma procesami,
któremu odpowiada określone stężenie par jonów w roztworze, lub ściślej; określony stopień dysocjacji.
Wstawienie do roztworu elektrolitycznego elektrod metalowych lub węglowych i wytworzenie między nimi
różnicy potencjałów powoduje uporządkowany ruch jonów – anionów ku anodzie (+) oraz kationów ku katodzie (-).
Docierające do elektrod jony zobojętniają się oddając ładunek elektrodzie, same zaś bądź wydzielają się w czystej
chemicznie postaci, bądź wchodzą w reakcje z atomami elektrod lub innymi atomami otoczenia.
Tak, więc przepływowi prądu przez elektrolit towarzyszą reakcje chemiczne. Przepływ prądu przez elektrolit
i towarzyszące mu reakcje chemiczne określa się mianem elektrolizy. Ku elektrodom nie poruszają się same jony
powstałe w wyniku dysocjacji. Jony te w wyniku elektrostatycznego oddziaływania z dipolowymi drobinami
rozpuszczalnika otaczają się nimi. Proces ten w ogólnym przypadku nazywamy solwatacją, a w przypadku wodnych
roztworów hydratacją jonów.
Sformułował on na drodze eksperymentalnej następujące prawa elektrolizy:

• I prawo Faradaya:

Podczas elektrolizy w czasie t, na elektrodach woltametru wydzielają się substancje o masach m wprost
proporcjonalnych do ładunku q przeniesionego w tym czasie przez
Elektrolit:
m = kq
ponieważ:
 2
q = It

więc:
m = kIt (1)

gdzie:

• k – współczynnik proporcjonalności;

• I – natężenie prądu.

Współczynnik ten jest zależny od rodzaju wydzielającej się substancji, natomiast niezależny od stężenia roztworu,
od kształtu i od wzajemnej odległości elektrod oraz od temperatury roztworu. Współczynnik k nosi nazwę równoważnika
elektrochemicznego danej substancji. Liczbowo jest on równy masie substancji wydzielonej w czasie 1 sekundy, podczas
gdy płynie prąd o natężeniu 1 A.

• II prawo Faradaya :

Na wydzielenie się 1 równoważnika gramowego dowolnego jonu potrzebny jest taki sam ładunek. Ładunek ten
nazywamy stałą Faradaya F. Dla masy R jednego równoważnika gramowego wydzielonej substancji mamy:

R = kF
stąd stała Faradaya:
R
F= (2)
k
dla miedzi R=31.8g.

Elektrolitem w niniejszym ćwiczeniu jest roztwór wodny siarczanu miedzi CuSO4, elektrodami zaś dwie płytki
miedziane. Naczynie elektrolityczne wraz z roztworem i elektrodami nazywane jest krótko woltametrem. W stosowanym
woltametrze po zamknięciu obwodu przedstawionego na rysunku nastąpi
wydzielenie się na katodzie miedzi z roztworu. Przy anodzie reszty kwasowej
SO4 zobojętniają się i reagują z miedzią elektrody tworząc drobinę CuSO4. tak
więc masa katody rośnie, a anody maleje.

2. Przebieg ćwiczenia:

Zestaw przyrządów do przeprowadzenia ćwiczenia:

• woltomierz;
• waga analityczna;
• opornik suwakowy;
• amperomierz;
• przewody, zaciski;
• stoper (zegarek);
• wodny roztwór CuSo4;
• papier ścierny.

Elektrolizę siarczanu miedzi CuSo4 przeprowadzamy w woltametrze miedziowym:

 3

R A

+ -
(katoda) (anoda)

Woltametrem może być prostopadłościenne naczynie szklane, w którym anodą i katodą są dwie płytki miedziane.
Zanurzone są one w roztworze CuSo4.

Na dokładność pomiarów ma wpływ czystość powierzchni katody. Katodę należy oczyścić papierem ściernym, a
następnie spłukać wodą i dokładnie wysuszyć za pomocą suszarki.

Masę katody wyznaczamy na wadze elektrolitycznej z dokładnością do 0,001g.

Budujemy obwód elektryczny i zanurzamy elektrody w elektrolicie. Zamykamy obwód regulując opornikiem
suwakowym natężenie prądu tak, aby gęstość prądu była rzędu 1A/dm2.
Gęstość prądu nie może być zbyt wielka, gdyż wtedy osadzenie miedzi byłoby zbyt szybkie i nierównomierne, co
wpłynęłoby ujemnie na dokładność pomiaru. Zalecane jest ustawienie natężenia prądu w przedziałach 0.5 – 0.8 A.
Podczas eksperymentu staramy się o utrzymanie stałego natężenia prądu, regulując go (w miarę potrzeb) opornikiem
suwakowym.
Elektrolizę przeprowadzajmy około t=30 minut. Jest to okres zapewniający wydzielanie się dostatecznej masy miedzi. Po
zakończeniu eksperymentu ostrożnie płuczemy katodę zimną wodą, suszymy i znowu ważymy z taką samą dokładnością.

3. Tabela z pomiarami:

Masa Masa Masa Natężenie Czas

Początkowa Końcowa Wydzielonej Prądu Eksperymentu
m1 m2 Miedzi I T
[g] [g] [g] [A] [s]

27,5 28,0 0,5 0,9 1800

Wartość równoważnika elektrochemicznego miedzi obliczamy wzorem (1), a stałą Faradaya wzorem (2).
 4
Wyznaczanie równoważnika elektrochemicznego i stałej Faradaya:
M 0,5 g 5 ⋅ 10 −4 kg
m = kIt ⇒ k = = = = 3,086 ⋅ 10 −8 kg
It 0,9 A ⋅ 1800 s 1620 A ⋅ s A⋅s
R 31,8 ⋅ 10 −3 kg
F= = = 10,3 ⋅ 10 −5 A ⋅ s = 10,3 ⋅ 10 −5 C
k 3,086 ⋅ 10 − 8 kg mol
A⋅s

stała Faradaya (według tablic) wynosi: 9,65.10-4 c /mol

4. Ocena błędów:

a) Obliczanie błędów dla równoważnika elektrochemicznego:

Błąd względny:

∆m = ∆m1 = ∆m 2 = 0,01g
∆I = 0,90 A
∆t = 5s

∆k ∆k ∆k
∆k = ∆m + ∆I + ∆t
∆m ∆I ∆t
∆k ∆m ∆I ∆t
= + +
k m I t

∆k 0,01 g 0,01 A 5s
= + + = 0,02 + 0,01 + 0,0027 = 0,0327
k 0,5 g 0,90 A 1800 s

∆k
bw = ⋅ 100% = 3,27% ≈ 3,2%
k

Błąd bezwzględny:

bb = ∆k = ( 0,0327 ) ⋅ k = 0,336 ⋅ 10 −8

b) Obliczenia błędów dla stałej Faradaya:

Błąd względny:
∆F ∆R ∆k
= +
F R k
 5
∆F 0,01 g
= + 0,0327 =0,000314 +00 ,0327 =0,033
F 31 ,8 g

∆F
bw = ⋅ 100% = 3,3%
F

Błąd bezwzględny:

bb = ∆F = 0,033 ⋅ F = 0,33 ⋅ 10 −8

WNIOSKI:
Błąd procentowy (względny) jest niewielki, a wynik w przybliżeniu zgodny z tablicami wynika z tego,
że doświadczenie zostało wykonane prawidłowo, a przyrządy są dość dokładne. Dzięki temu ćwiczeniu
doświadczalnie nauczyliśmy się wyznaczać współczynnik elektrochemiczny i stałą Faradaya. Uzyskane wyniki
mogliśmy porównać z teorią.