0% found this document useful (0 votes)
126 views76 pages

Ganmanatlebloba Da Katastrofa: Ratom Aris Ganmanatleblobis Dialeqtika" Aqtualuri

Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1/ 76

ganmanaTlebloba da katastrofa

ratom aris „ganmanaTleblobis


dialeqtika“ aqtualuri

devi dumbaZe
„ganmanaTleblobis dialeqtika“ iseT istoriul
viTarebaSi daiwera, roca dasavleTis progresuli
moZraoba sruli kraxis winaSe idga. sazogadoebrivi
saSineleba, romelsac Teodor v. adornom da maqs hork-
haimerma „axali saxis barbarosobis“1 cneba mounaxes,
bolomde realizaciisken miiswrafvoda. am barbaro-
sobis Sedegi iyo katastrofa, romlisTvisac ������
‘�����
holo-
kostis’ an ‘Soas’ saxelis darqmeva uZluri dasturia
imisa, rom momxdari sakuTari araTanazomierebis gamo
warmodgenis SesaZleblobis farglebs scdeba.2 hqon-
daT Tu ara wignze muSaobis dros adornosa da hork-
haimers nacionalsocialisturi germaniis mier evro-
peli ebraelebis ganadgurebis procesze dawvrilebiTi
cnobebi, SeiZleboda SemTxveviTadac ki CaTvliliyo.3
1 ix. winamdebare gamocema, gv. 12.
�������������������������������������������������������������
interviuSi 2009 wels gamoqveynebul avtobiografia „patagonie-
li kurdReli“-s Sesaxeb reJisori klod lancmani, avtori filmisa
„Soa“ (safrangeTi, 1985), ambobs: „filmze pasuxismgebeli pirebi
mekiTxebodnen: ‘miTxariT, da ra hqvia am films? ra saTauri aqvs?’
me mivuge: ‘Soa’. maT ki mkiTxes: ‘da ras niSnavs es? ra aris am sity-
vis mniSvneloba?’. ‘es sityva niSnavs: ‘Soa’’. ‘magram Targmna rom
mogvTxovon, mas veravin gaigebs’. me vupasuxe: ‘diax. mec swored es
minda.’“ „Soa“ aris saxeli dausaxelebadisaTvis. bibliur ivriTze
is niSnavs katastrofas. interviuSi lancmani acxadebs, rom mas si-
tyva „Soa“ moewona, radgan is ase bundovania da ver itans gamoTqmas
„holokosti“, romlis mniSvnelobac „damwvari religiuri Senawi-
ria“. „‘holokosti’ CemTvis absoluturad miuRebeli iyo“ _ dasZens
lancmani _ „radgan, ra aris ‘holokosti’? es aris msxverpl­Sewirva
RmerTisaTvis. RmerTs Sewiruli kravi.“ romeli RmerTi miiReb-
da ebraeli bavSvebis msxverpls, kiTxulobs igi? „simarTle ki is
aris, rom ar arsebobs saxeli imisaTvis, rac moxda. [filmze _ d.d.]
Tormetwliani muSaobis periodSi, ver varqmevdi veraviTar saxels
imas, rasac CemTvis, gulSi, vuwodebdi ubralod ‘amas’. La Chose. sa-
xelis darqmeva ki amisTvis ar SemeZlo. rogor SeiZleba, arsebobdes
saxeli iseTi raRacisTvis, rac arasodes ar momxdara kacobriobis
istoriaSi?“, „Shoah Director Tells His Story in Patagonian Hare“, 20.03.2012,
npr.org/2012/03/20/149016194/shoah-director-details-memoirs-in-patagonian-hare
(30.03.2012) (yvela Targmani statiaSi ekuTvnis avtors).
3 ‘dialeqtikuri logikis’ Sesaxeb naSromis idea horkhaimers 1939
wels, ukve poloneTis kampaniis dawyebamde gauCnda. pirveli monaxa-
zebic maSinve Seiqmna, Tumca mxolod 1941 wels, adornos los anJe-
lesSi gadasaxlebis Semdeg, avtorebi Seudgnen ideis ganxorciele-

371
omi jer kidev mimdinareobda. ebraelebis ganadgure-
bis katastrofis mTeli masStabi da misi ganumeorebe-
li xasiaTi mxolod post mortem, istoriuli kvlevebiT,
TandaTan gaxda cnobili.4 kacobrioba, an is, rac misgan
SemorCa _ im oriod qveyanaSi, sadac es sakiTxi saerTod
ainteresebdaT _ ukeTes SemTxvevaSic mxolod fexis
moTreviT cdilobda momxdaris gagebas. xolo, Tu ro-
gor iyo dakavSirebuli es movlena im postfaSistur
realobasTan, romelic swored Soas katastrofis Se-
degad damkvidrda dasavleTSic da aRmosavleTSic,
Cveulebriv, ganidevneboda. Tumca arsebiTi ebraele-
bis mdgomareobis Sesaxeb evropidan amerikaSi gaxiz-
nuli frankfurtis „socialuri kvlevis institutis“
ori wamyvani warmomadgenlisaTvis ukve cnobili iyo
_ iseve, rogorc yvelasTvis, vinc gaecnoboda Tundac

bas. Sedegad miRebuli „filosofiuri fragmentebi“ ar warmoadgenen


dasrulebul narkvevs tradiciuli Teoriuli traqtatis azriT.
isini kritikis cdebia. „ganmanaTleblobis dialeqtika“ gamoqveynda
1944 wels mimeografiuli aslis saxiT, jer kidev omis dasrulebam-
de. 1947 wels igi pirvelad gamoica wignad „keridoSi“, germaneli
emigranti mwerlebis amsterdamSi moqmed yvelaze mniSvnelovan ga-
momcemlobaSi. ix. Gunzelin Schmid-Noerr, „Editor’s Afterword. The Position of
Dialectic of Enlightenment in the Development of Critical Theory“, in: Max Horkhei-
mehr & Theodor W. Adorno, Dialectic of Enlightenment. Philosophical Fragments,
Targm. Edmund Jephcott, Stanford 2002, gv. 217.
����������������������������������������������������������
erT-erTi pirveli istoriuli kvleva, romelic ebraelebis ga-
nadgurebas kacobriobis istoriaSi ganumeorebel movlenad ga-
nixilavs, ekuTvnis raul hilbergs. ix. Raul Hilberg, The Destruction of
the European Jews [1961], Yale Univ. Press 2003. hilbergis naSromi uxvad
iyenebs germanuli arqivebis masalas am movlenis erTjerado­bis
aRsawerad. sami etapidan nacionalsocializmSi ebraelebis re-
presiisa _ eqskomunikacia, gandevna, ganadgureba _ mesame istori-
ulad siaxlea. hilbergi eyrdnoba franc noimanis mier „behemoTSi“
warmodgenil Teorias nacionalsocialisturi ‘antisaxelmwifos’
struqturisa da praqtikis Sesaxeb. ix. Franz Neumann, Behemoth. Struk-
tur und Praxis des Nationalsozialismus 1933-1944 [1942/1963], Frankfurt a. M.
1993. noimani, Tavis mxriv, amerikuli wlebis periodSi „socialuri
kvlevis institutTan“ TanamSromlobda da monawileobda Teori-
ul kamaTSi imis Taobaze, aris Tu ara nacionalsocializmi „axali
wesrigi“, ix. Friedrich Pollock, „Is National Socialism a New Order?“, Studies in
Philosophy and So­cial Science, IX, 1941, gv. 440-455.

372
amerikis yoveldRiur presas; marTalia, ara imdenad
msxvil gazeTebs, ramdenadac ebraul muSaTa an re-
ligiuri organizaciebis organoebs.5 nacistebis mier
Zalauflebis xelSi CagdebisTanave isini sul ufro
intensiurad scemdnen gangaSis zars ebraelTa gan-
wirul mdgomareobaze. magram amas, im iSviaT SemTxve-
vebSic ki, roca aRiwereboda daucvel msxverplTa ara
marto farTomasStabiani Seviwroveba da devna, aramed
mogvianebiT ukve dawyebuli sruli ganadgureba, arse-
biTad araferi Seucvlia ebraelebisadmi damokidebu-
lebaSi TviT demokratiul mokavSire qveynebSic. 1941
wels „nacionalsocialisturma germanulma muSaTa
partiam“, NSDAP, farulad dagegma ebraelTa sakiTxis
egreT wodebuli ‘saboloo gadaWra’, Endlösung, ris Se-
degadac ukve mimdinare mkvle­lobebi sakoncentracio
banakebisa da gazis kamerebis sistemaSi gadaizarda.
magram Sewynarebis sagareo politikiT germaniis Semo-
rigebas mainc cdilobdnen didi britaneTic da ameri-
kis SeerTebuli Statebic, sanam RerZi berlini-romi-
tokios saxelmwifoebma uSualod maT ar Seuties. da
amis Semdegac ebraelebis bedi, mTeli maTi ganwiruli
mdgo­mareobis miuxedavad, mokavSire saxelmwifoebis
sazrunavi ar gamxdara.6 antifaSisturi sabWoTa kavSi-

5 „amerikuli ebrauli komiteti“ (American Jewish Committee) Contem-


porary Jewish Record­-Si regularulad aqveynebda axal ambebs masobri-
vi mkvlelobebis Sesaxeb. isini daiwyo 1941 wlis 22 ivniss germanuli
vermaxtis mier sabWoTa kavSirze Tavdasxmis Semdeg. imave wlis 28
oqtombers „niu iork taimsi“ werda: „rogor Cans, ebraelebis sru-
li amow evropuli cxovrebidan ax­la ukve germaniis gadawyvetili
politikaa“. ix. Rolf Wigger­sha­us, Die Frankfurter Schule. Geschichte. Theoreti-
sche Entwick­lung. Politi­sc­h­e Bedeutung, Frankfurt a. M. 1991, gv. 347.
��������������������������������������������������������������
„omis dawyebis Semdeg, [ebraeli _ d.d.] ltolvilebisaTvis ger-
maniidan an germaniis mier okupirebuli qveynebidan amerikuli
vizebis raodenoba gamalebiT ecemoda; es SesaZleblobebi gaci-
lebiT ufro Semcirda, vidre gaTvaliswinebuli iyo aSS-s isedac
SezRuduli kvotebis sistemiT. […] umetes SemTxvevaSi, 1940 wlis
zafxuls, emigracia SeerTebul StatebSi uimedo wamowyebad iqca.“
mTavari mizezi SeerTebul StatebSi ebraeli ltolvilebis arSeS-

373
ri ki molotov-ribentropis 1939 wlis paqtis meSveo-
biT pirdapir xelsac uwyobda nacionalsocialisturi
saxelmwifos gaZlierebas da am iZulebiT mokavSireebs
Soris pirvelmac igema samxedro dartyma.
horkhaimerisa da adornosaTvis, erTi SexedviT,
kritikuli Teoriis mTavari naSromis sagani Secva-
la swored ebraelebis ganadgurebis singularulma
movlenam. Tavdapirvelad isini ganizraxavdnen he-
gelis logikis mecnierebasa da marqsis politikuri
ekonomikis kritikaze orientirebuli ‘dialetikuri
logikis’ xelaxal formulirebas _ Tanamedroveobis
Sesabamisad. amis aucilebloba ganapiroba im marcxis
gamocdilebam, rac dasavleT evropaSi, swored germa-
niaSi, me-19 saukuneSi gaZlierebulma muSaTa moZraobam
ukve vaimaris respublikaSi ganicada, nacionalsocia-
listebis gabatonebis Sedegad ki daasrula sakuTari
dezintegraciiT. Tumca, axla naSromis saganad iqca
ara imis Teoria, Tu ratom ar Sedga, maSasadame, revo-
lucia _ germaniaSi mesame internacionali mas 1923 wli-
saTvis gegmavda _ aramed, Tu ratom ar Sedga civiliza-
cia, rogorc aseTi.7 sakuTarive savaraudo obieqturi
klasobrivi interesis sapirispirod, muSaTa udidesi
nawilic germanul Volksgemeinschaft-Si integrirda _ ra-

vebisa iyo maTTan erTad germaneli agentebis SemoRwevis, metic,


am arapopularuli zomis gamo prezident ruzveltis mier arCev-
nebis wagebis SiSi (ix. Saul Friedländer, Nazi Germany and The Jews. Volume
II. The Years of Extermination. 1939-1945, New York 2007, gv. 84-86, cit.: 84.)
amerikis zewoliT ebraelebs aekrZalaT emigracia Cilesa da bra-
ziliaSic (iqve). didma britaneTma 1940 wels Tavisi mandatis qveS
myof palestinaSi maTTvis sazRvari Caketa. sabWoTa kavSiri ki
ebraelebs Rebulobda mxolod 1939 wlamde, roca germaniis rai-
xis mier poloneTis okupaciis Semdeg iq macxovrebeli ebraelebis
sazRvrebs gareT, ssrk-s terotoriaze gandevna daiwyes. es sabWoTa
politika Sewyda imave wels, saemigracio kanonmdeblobis Secvlis
Sedegad. 1941 wels ki germaniam Tavad daxura sazRvari ebraele-
bisTvis da maTi sruli ganadgurebis gegmis ganxorcielebas Seudga
(iqve, gv. 82, 91).
7 ix. Wiggershaus, Die Frankfurter Schule, gv. 347.

374
sistul saxalxo erTobaSi, romelmac ganaxorciela
ebraelTa ‘antirasis’ masobrivi amoxocva, daiwyo ra
amisaTvis meore msoflio omi, aqtiuri mowinaaRmdegee-
bi ki ­Si­n­a­­­g­­­an politikur represiebSi gaanadgura. „Cveni
mizani marTlac ar Camouvardeboda imas, rom vwvdo-
modiT, Tu ratom iZireba kacobrioba axali saxis bar-
barosobaSi, nacvlad imisa, rom WeSmaritad adamianur
mdgomareobaSi gadavides.“8
„WeSmaritad adamianur mdgomareobaSi“ Tavisufal
adamianTa is gaerTianeba igulisxmeba, romlis realu-
rad arsebul uaryofad, sxva qveynebTan erTad, Camoya-
libda sabWoTa kavSiric. dasavleTis komunisturi
partiebi ki mas mxars uWerdnen. pirveli stalinisturi
teroris wmendis kampaniebs 1930-ian wlebSi axorciel-
debda, es partiebi ki mas amyolad amarTlebdnen, rad-
gan Tavadac surdaT bolSevikebis msgavsi revoluciiT
sakuTar qveynebSi saxelmwifo Zalauflebis xelSi Cag-
deba. mxolod germaniaSi ki ara, msoflioSi mimdinare
Zireuli sazogadoebrivi Zvrebi maTTvis maTi egreT
wodebuli ‘stalinizaciis’ fazamdec Seucnobeli dar-
Ca. tradiciuli marqsistuli TeoriiT aRWurvilebi,
aseTi partiebis mrwamsi iyo etatizmi Sida politikaSi
da antiipmerializmi sagareoSi, misi safuZveli ki Sro-
mis fetiSizmi. germaniis socialdemokratiulma parti-
am, Tavisi konstitucionalisturi reformizmis gamo,
nacionalsocialistebis aRzeveba Seiwynara da mas xeli
Seuwyo kidec, maSinac, roca xelT epyro winaaRmdego-
bis saparlamento saSualebebi. germaniis komunisturi
partiac, misi internacionalisturi mrwamsis miuxeda-
vad, xSirad miznobrivad Tanxvdeboda, da parlamentis
gareT zogjer TanamSromlobda kidec, nacistebis kon-
formistulad ajanyebul memarjvene antikapitalizm-
Tan.

8 winamd. gam., gv. 12.

375
germaneli socialdemokratebi qveyanaSi gavrce-
lebul antisemitizs imdenad ugulebelyofdnen, ram-
denadac Tavad asrulebdnen eris warsuli didebis aR-
orZinebis patriotul politikas. maTi legalizmi Ca-
morCenili aRmoCnda nacistebis pirdapiri qmedebebis
winaSe. komunisturi partia ki, romelsac socialdemo-
kratebic emterebodnen, erTi mxriv, antisemitizms ka-
pitalistebis klasis mier muSebisaTvis Tavs moxveul
ideologiur propagandad aqarwylebda. antisemitizmi
„suleli kacis socializmad“ iracxeboda, gamoTqma,
romelsac mcdarad miawerdnen avgust bebels: gaba-
tonebuli kapitalistebi xalxis samarTlian risxvas
sakuTari Tavidan umciresobaze, ebraelebze, gadaami-
samarTebdnen. Tumca komunistebis TvalSic ebraelebi
kapitalizms sisxlxorceulad ganasaxierebdnen. ami-
tom, meore mxriv, antisemitizmis mxolod Teoriuli
gakicxvis miuxedavad, �����������������������������
‘����������������������������
ebraelebis finansuri kapita-
lis’ winaaRmdeg mimarTul am saxalxo siZulvils isi-
ni sasargeblod Tvlidnen da mas aRvivebdnen kidec.
mediduri instrumentalizmiT, komunistebs surdaT
antisemituri RvarZlis ukan marTebulad danaxuli
antikapitalizmi danarCeni „msxvili kapitalistebis“9

������������������������������������������������������������
ukve 1923 wels ruT fiSeri, avstriis komunisturi partiis Ta-
nadamfuZnebeli, maSindeli germanuli komunisturi partiis cen-
traluri organos wevri, erT-erT RonisZiebaze, sadac „sagangebod
miiwvies saxalxo [völkisch] mowinaaRmdegeebi“, maTi gulebis mogebas
aseTi sityvebiT cdilobda: „maS, Tqven ebraelis kapitalis winaaR­
mdeg gamosvlisaken mogviwodebT, batonebo? vinc ebraelis kapita-
lis winaaRmdegaa, batonebo, ukve klasobrivi mebrZolia, maSinac
ki, roca man es ar icis. Tqven ebraelis kapitalis winaaRmdegi xarT
da birJis saqmosnebis damarcxeba gsurT. sworea! gaJliteT ebrae-
li kapitalistebi, CamokideT isini boZebze, gaasworeT miwasTan.
magram, batonebo, ras ityviT msxvil kapitalistebze, Stineebze,
klioknerebze?…“, ix. Olaf Kistenmacher, „Klassenkämpfer wider Willen. Die
KPD und der Antisemitismus zur Zeit der Weimarer Republik“, Jungle World, 28,
2011. fiSeris sityvebs ewinaaRmegebodnen calkeuli komunistebi,
rogorc antinacionalisti da stalinis winaaRdmegi „sabWoebis
komunisti“ franc pfemferti. magram es kritika metwilad uSedego
darCa partiis generaluri xazisaTvis. fiSeris sityvebs, marTa-

376
winaaRmdeg brZolaSi gamoyenebinaT.
aseTi krizisuli viTareba ukve nacionalsociali-
stebis mier Zalauflebis xelSi Cagdebamde didi xniT
adre dasavleT-aRmosavleTis memarcxeneTa ara marto
partiebis aparatebSi, aramed aseve samecniero wreebSi
damkvidrebuli marqsizmis kritikas moiTxovda. „so-
cialuri kvlevis institutic“ frankfurtSi swored
kritikuli marqsizmis ganviTarebis mizniT dafuZnda.
magram meore msoflio omis dros realobad qceulma
katastrofam koreqtivi Seitana im Tavdapirvel prog­
ramaSic, romelsac maqs horkhaimeri, am institutis me-
same direqtori, 1930-iani wlebidan aviTareba.

I. kritikuli Teoria _ tradiciuli marqsizmi

sazogadoebis radikaluri gardaqmnis imedis mqo-


ne inteleqtualebisTvisac, 1920-ian wlebSi, memar­
cxeneTa socialdemokratiuli ganStoeba ndobas veRar
daimsaxurebda. germaniaSi 1918-1919 wels revoluciis
marTlac ganxorcielebuli mcdelobis dros sdp-m
monawileoba miiRo „spartakisti“ meTaurebis, roza
luqsemburgis da karl libknextis, mkvlelobebSi.10 ko-
munisturi partia, Tavis mxriv, ruseTis bolSevikuri
revoluciis moulodneli warmatebis Semdeg, TandaTan
moeqca stalinisturi sabWoTa kavSiris zewolis qveS.
masSi integracia niSnavda damoukidebel azrovnebaze
uaris Tqmas da misi ukve wamowyebuli politikuri wmen-
dis aqciebis legitimaciis iaraRad qcevas. moskovis
procesebis Semdeg, jer kidev misi saqmianobisadmi ke-

lia, gacilebiT ufro TavSekavebuli gamoTqmebiT, partiis organo


Rote Fahne-Si imave wels kominternis wevri karl radekic imeorebda
(iqve).
ix. Saul Friedländer, Nazi Germany and the Jews. Volume I. The Years of Perse-
������
cution. 1933-1939, New York 1997, gv. 91.

377
Tilganwyobilebmac, horkhaimerisa da, ufro naklebad,
adornos CaTvliT, sabWoTa kavSiris solidaroba sa-
bolood ukuagdes.11 „ganmanaTleblobis dialeqtikis“
barbarosobis cneba gulisxmobs rogorc nacistebis
namdvil aRzevebas, ise im sazogadoebriv pirobebsac,
romlebmac es aRzeveba saerTod SesaZlebeli gaxa-
da. revoluciis damarcxeba dasavleTSi aSkarad maT
ricxvs ganekuTvneboda. imis mizezi, rom sayovelTao
Tavisufali da bednieri sicocxlis miRweviT motivi-
rebulma muSaTa moZraobam, sakuTari uZlurebisa da
mtrebis Zlierebis fonze, araTu revoluciis ganxor-
cieleba ver SeZlo, aramed misi gauqmebis pirobebsac
amyarebda, damkvidrebuli Teoriis upirobo gadaxed-
vas aucilebels xdida.
katastrofis SeCereba ver moaxerxa verc radikalu-
ri gadatrialebis momxre, verc burJuaziuli sazoga-
doebis damcvelebis reformistulma politikurma Za-
lam. Teoria ki, romliTac xelmZRvanelobda pirvelTa
praqtika, radgan is reformizmis arsis wvdomazec acxa-
debda pretenzias, rTulad Tu iqneboda gakritikebu-
li iseT samecniero instituciur konteqstSi, romlis
mesveurebic, rogorc es vaimaris periodis prusiuli
suliskveTebiT gamsWvalul germanul universitetebs
axasiaTebda, ukeTes SemTxvevaSi, Tavad samoqalaqo
„status kvos“ SenarCunebas eswrafvodnen. kritikas
verc avtoritaruli partiis organoebis zedamxedve-
lobis qveS gaexsneboda asparezi. mis sul ufro metad
moskovze damokidebul cvalebad politikur xazTan
uTanxmoebas germanuli partia xSirad saerTo saqmis
Ralatad da misgan gadaxrilTa diskvalifikaciis sa-
fuZvlad aRiqvamda.
da mainc, dasavleT evropa rCeboda, sabWoTa kavSir-

ix. Martin Jay, Dialektische Phantasie. Die Geschichte der Frankfurter Schule und
������
des Instituts für Sozialforschung. 1923-1950 [ing. 1973], Frankfurt a. M. 1981, gv. 39.

378
Tan SedarebiT, ufro noyier niadagad, raTa damkvidre-
buli marqsistuli Teoria _ misi orTodoqsuli Tu
araorTodoqsuli ganStoebebiTurT da gadakveTebiT
burJuaziul sociologiur koncefciebTan _ politi-
kuri zegavlenebisagan met-naklebad damoukideblad
gamxdariyo SeuzRudavi kritikis sagani. ara marto
partiisagan, saerTod praqtikisagan mowyveta amisTvis
aucilebeli winapiroba aRmoCnda. naklebad SezRudu-
li ki aseTi moRvaweoba gaxdeboda mxolod garkveuli
ekonomikuri damoukideblobis pirobebSi, risi erT-
erTi saSualebac kritikuli Teoriis saqmianobas ger-
maniaSi 1922 wels mieca. feliqs vailma, ebrauli warmo-
Sobis germaneli xorbleulis magnatis, herman vailis,
Svilma, romelmac, Tavis mxriv, sakuTari kapitali ar-
gentinaSi marcvleulis evropaSi eqsportiT daagrova,
finansuri safuZveli Cauyara qalaq ilmenauSi „pirvel
marqsistul samuSao kvireuls“. memarcxene polito-
logma vailma disertacia socializmis ganxorciele-
bis praqtikuli problemebis Sesaxeb karl korSis mier
gamocemul seriaSi gamoaqveyna.12 „samuSao kvireuli“,
romelSic, korSis garda, monawileobdnen georg luka-
Ci, rixard zorge, fridrix poloki, karl avgust vit-
fogeli da sxva marqsisti Teoretikosebi, Sedga su-
liskveTebiT, rom Tuki gansxvavebuli mimdinareobebis
marqsistebs uTanxmoebebis diskusiiT garkvevis saSu-
aleba miecemodaT, es „WeSmarit“ an „sufTa“13 marqsizms
gamoiRebda Sedegad.
1923 wlis TebervalSi, Tavisi megobris, fridrix
polokis TanaSemweobiT ­_ ekonomistis, romelmac imave
wels dawera naSromi karl marqsis fulis Teoriis Se-
saxeb _ feliqs vailma „kvireulis“ safuZvelze daaarsa
frankfurtis naklebad tradiciul, liberalur uni-

ix. Wiggershaus, Die Frankfurter Schule, gv. 21-27.


������
ix. Jay, Dialektische Phantasie, gv. 23.
������

379
versitetTan organizaciulad asocirebuli, magram
misi ekonomikuri zedamxedvelobisgan damoukidebeli
„socialuri kvlevis instituti“. sakuTari da mamis ka-
pitalidan vaili institutis SenaxvisaTvis sagangebod
Seqmnil fonds weliwadSi 120 aTas markas gadascemda.
„institutis“ direqtorad SearCies ekonomisti kurt
albert gerlaxi. Tumca misi uecari gardacvalebis Sem-
deg memkvidred maleve moiwvies avstrieli ekonomis­ti
karl griunbergi, romelic venaSi gamoscemda „socia-
lizmisa da muSaTa moZraobis istoriis arqivs“.
am „griunbergis arqivis“ saxeliT cnobil saer-
TaSorioso gamocemaSi marqsizmi empiriuli meTo-
diT gamoirCeoda. marqsistuli analizi „arsebiTad
induqciuria; misi Sedegebi ar acxadeben drosa
da sivrceSi mniSvneladobaze pretenzias“, aramed
„mxolod SefardebiTi, istoriulad ganpirobebuli
mniSvneloba aqvT“. 14 aradogmaturi gageba marqsiz-
misa, romelic ar eZebs zeistoriul WeSmaritebebs,
mogvianebiT damkvidrebuli kritikuli Teoriis ga-
gebas Seesabameboda. Tumca Semecnebis induqciuri
Teoria, romelic griunbergis politikur da eko-
nomikur analizs imdroindel pozitivizmTan aer-
Tianebda, aRar iZleoda im „socialuri faqtebis“ 15
istoriuli genezisis garkvevis saSualebas, romle-
bic emil diurkemma sociologiis sagnad gansazRvra.
tradiciuli marqsistuli Sexeduleba Rirebuleba-
ze, fulsa, kapitalze, samarTalze, saxelmwifosa da
mTlianad kulturaze, rogorc obieqturad moce-
mulze, amgvarad, isev rCeboda empiriuli kvlevebis
ararefleqtirebul wanamZRvrad. griunbergis mier
wamowyebuli kvlevebic Semoifargleboda muSaTa
moZraobis istoriiT, Tumca „arqivSic“ da institu-

iqve, gv. 29.


������������
ix. Kenneth Thompson (gam.) Readings from Emile Durkheim, New York 2004, gv. 43.
������

380
tis samecniero seriaSic Teoriuli Sromebic qvey-
ndeboda.16
1927 wels, griunbergis daavadebis Semdeg, direq­
toris funqciebs poloki asrulebda. 1929 wels ki igi
Secvala institutSi misi dafuZnebidanve momuSave
maqs horkhaimerma, filosofiis doqtorma frankfur-
tis universitetidan da polokis bavSvobis megobarma.
horkhaimerma sadoqtoro naSromi daicva frankfurtSi
araorTodoqs kantianel hans korneliusTan. iseve, ro-
gorc oriod welSi sahabilitacio naSromi, isic exebo-
da kantis msjelobis unaris kritikas. ukve habilita-
ciisas horkhaimers ainteresebda Teoriuli da pra-
qtikuli gonebis gaSualeba teleologiuri msje­lobis
unariT. institutis direqtoris xelmZRvanelobis qveS
myofi kaTedra gadakeTda socialuri filosofiis ka-
Tedrad, rac asaxavda ara marto horkhaimeris gansxva-
vebul Teoriul interesebs, aramed imas, Tu ra miznebs
usaxavda igi „socialuri kvlevis institutis“ saqmi-
anobas mTlianobaSi. horkhaimerma institutis samomav-
lo samecniero programa filosofiisa da socialuri
mecnierebis Tanamedrove mdgomareobis analizis sa-
fuZvelze Camoayaliba.17

�����������������������������������������������������������
orive aspeqtze miuTiTeben institutis adreuli wamyvani Ta-
namSromlebis ��������������������������������������������������
_ ������������������������������������������������
polokis, grosmanis, vitfogelisa da borkenaus mo-
nografiebis saTaurebi: Friedrich Pollock, Die planwirtschaftlichen Versuche
in der Sowjetunion, 1917-1927, Leipzig 1929; Henryk Grossmann, Das Akkumula-
tions- und Zusammenbruchsgesetz des kapitalistischen Systems, Leipzig 1929; Carl
August Wittfogel, Wirtschaft und Gesellschaft in China, Leipzig 1931; Franz Borke-
nau, Der Übergang vom feudalen zum bürgerlichen Weltbild, Paris 1934.
momdevno gadmocema eyrdnoba: Max Horkheimer, „Die gegenwärtige
�������������������������������
Lage der Sozialphilosophie und die Aufgaben eines Instituts für Sozialforschung“
[1931], misive: Gesammelte Schriften [HGS], t. 3, Schriften 1931-1936, gam. Alf-
red Schmidt, Frankfurt 2009, gv. 20-35.

381
2. sazogadoebis kvleva _ istoriis filosofia

aqtualuri filosofiuri interesis centrSi hork-


haimerisTvis idga socialuri filosofia, radgan fi-
losofia imanenturi ganviTarebiT mivida iqamde, rom
mis ZiriTad sagnad iqca socialuri sinamdvile. hork-
haimeris moxsenebis Tanaxmad, filosofiuri idealiz-
mi kantTan, individualuri cnobierebidan gamomdina-
re, cdilobda kulturuli fenomenebis gansazRvras:
zneobis, samarTlis, religiis, xelovnebis. hegelis fi-
losofia ki, aseTi calmxrivi subieqtivizmis uku­m­gde­bi,
cdilobs subieqturi sulis obieqtur, sagnad qceul da
instituciebSi gamyarebul sulTan gadaxlarTvis dasa-
buTebas. magram, Tu gaziarebuli iyo socialuri sferos
centraluroba, ar arsebobda Tanxmoba imis Taobaze, Tu
rogor unda ganxorcielebuliyo misi filosofiuri
gaazreba. horkhaimeri hegels eyrdnoba, radgan swored
hegeli kantiseuli avtonomiuri subieqtis TviTganaz-
rebis individualuri introspeqciis CarCosgan gaTavi-
suflda. man adamianuri arsis _ kulturis avtonomiur
Semoqmedad warmodgenili subieqtis _ sakiTxi istoriis
Sromis sferoSi gadaitana. hegelis Tanaxmad, es arsi sag­
nobrivad sazogadoebriv dawesebulebebSi imkvidrebs
Tavs. Tumca hegelisaTvis kerZo adamianis gansazRvreba
zogadis bedisweraSi realizdeba, individualuri ki
imTaviTve eqvemdebareba imas, rac sazogadoebrivad
zogadia. kerZos mniSvneloba aqvs mxolod imdenad,
ramdenadac aris am zogadis xorcSesxma. swored hege-
lis filosofiis magaliTze horkhaimeri gadmoscems im
prob­lemas, rasac awydeba socialuri filosofia, mis
Tanaxmad, TanamedroveobaSi.
gonebrivi miznis ganxorcieleba hegelma miando
istoriis damoukidebel svlas, sabolood, msoflio
suls, romelic „konkretuli ideebis saxiT, xalxebis

382
sulebSi“18 iyris Tavs. msoflio istoriaSi msoflio
suli gamovlindeba saxelmwifoebis aucilebeli Tan-
mimdevrobis saxiT, es istoriuli ganviTareba ki in-
dividebis codnisagan damoukidebelia. Tu hegeli
aRiarebs, rom, magaliTad, franguli ganmanaTlebloba
da inglisuri liberalizmi konkretuli adamianebis
cocxali kerZo interesebis Sedegia da swored maTi
„vnebebia“ im istoriis mamoZravebeli Zalebi, romel-
Sic „saerTod araferi xorcieldeba maTi interesis
gareSe, vinc istoriaSi monawileobs“19, maSin, rogorc
horkhaimeri aRniSnavs, didi pirovnebebisa Tu masobriv
interesebsac erTnairad uwevT gonieri ganviTarebis
kanonis „cbierad“20 gamoyeneba, Tuki surT realiza-
cia. horkhaimeris miTiTebiT, liberali ekonomiste-
bis, adam smitisa, Jan-batist seisa da deivid rikardos
msgav­sad, hegelic istoriis process erTgvar TviTre-
gulirebas miawers. „nebelobaTa aurzauris“21 Sedegad
kerZo individualuri interesebi uneblieT sazoga-
doebriv mTlianobas gonierad aviTareben, radgan iZu-
lebuli xdebian, aRsrulebisaTvis zogadi gonierebiT
gaucnobiereblad isargeblon.22 istoria realizdeba

18 Georg Wilhelm Friedrich Hegel, Grundlinien der Philosophie des Rechts oder
Naturrecht und Staatswissenschaft im Grundrisse, misive: Werke [HW], t. 7, gam.
Eva Moldenhauer da Karl Markus Michel, Frankfurt a. M. 1986, § 352, gv. 508; ix.
Horkheimer, „Die gegenwärtige Lage der Sozialphilosophie“, gv. 22.
19 Georg Wilhelm Friedrich Hegel, Vorlesungen über die Philosophie der Geschichte, HW
12, gv. 37; ix. Horkheimer, „Die gegenwärtige Lage der Sozialphilosophie“, gv. 22.
ix. Hegel, Vorlesungen über die Philosophie der Geschichte, gv. 49.
������
ix. Hegel, Grundlinien der Philosophie des Rechts, § 189, damateba, gv. 347;
������
ix. Horkheimer, „Die gegenwärtige Lage der Sozialphilosophie“, gv. 23.
����������������������������������������������������������������
„burJuaziul sazogadoebaSi yvela sakuTari Tavis mizania, yvela
danarCeni misTvis araferia. Tumca sxvebTan kavSiris gareSe, mas ar
SeuZlia sakuTari miznebis moculobas miaRwios, da swored es sxve-
bi arian amdenad kerZos miznis saSualeba. kerZo mizani ki, sxvebTan
kavSiriT sakuTar Tavs aniWebs zogadis formas da kmayofildeba,
vinaidan amave dros akmayofilebs sxvis keTildReobasac.“ ix. Hegel,
Grundlinien der Philosophie des Rechts, § 182, damat., gv. 340 d.S. ix. Horkhei-
mer, „Die gegenwärtige Lage der Sozialphilosophie“, gv. 23.

383
am kerZo interesebis sisxlian dapirispirebaSi maTi
„sasaklaos“23 saxiT. magram, Tu empiriuli damkvirve-
blisaTvis istoriuli procesi aris brZolebis Tanmim-
devroba, hegelis Tanaxmad, filosofia ukve am pozi-
ciaze maRla dgas.24
hegeliseul „gardasaxvaSi“ ikargeba calkeuli
araigiveobrivi individi. kerZo dakninebulia im zogadi
cnebis fonze, romelic, dasrulebulad, saxelmwifos
saxiT xorcieldeba. sasruli individi ki saxelmwifo-
Si sakuTari Tavisuflebis cnebobriv cnobierebamde
aRwevs ubralo idealisturi spekulaciiT.25 horkhai-
meris analiziT, rogorc ki me-19 saukunis germaniaSi
hegelis metafizikuri sistemis reputacia daeca, ukve
optimisturi momavlis mqadagebel individualistur
sazogadoebaSi am obieqturi sulis metafizikis adgi-
li „winaswar dadgenili harmoniuli kerZo interesebis
uSualo rwmenam“26 daikava. gaqra arsebulis kavSiris
filosofiuri wvdoma, empiriuli procesi ki indivi-
disaTvis aRmoCnda sxva araferi, Tu ara swored is „ne-
belobebis aurzauri“, rac mas „uZlurs tovebda sazo-

23 Hegel, Vorlesungen über die Philosophie der Geschichte, gv. 35.


�����������������������������������������������������������������
„is, rasac sinamdviles vuwodebT sxva SemTxvevaSi, filosofia ga-
nixilavs gaxrwnilad, rac diaxac SeiZleba moCveneba iyos, magram ar
aris TavisTavadi namdvili. am wvdomaSi ki mocemulia is, rasac Seg-
viZlia vuwodoT nugeSi absoluturi ubedurebis warmodgenis, mom­
xdaris SeSlilobis fonze. es nugeSi, amave dros, mxolod im boro-
tis Semcvelia, romelic ar unda momxdariyo da, amdenad, sasrulSi
saxlobs. maSasadame, filosofia nugeSi ar aris, aramed amaze metia,
is Segvarigebs; filosofia gardasaxavs im sinamdviles, usamarTlod
rom mogveCveneba _ gonierad, warmoaCens mas imad, risi safuZvelic
Tavad ideaSia da riTic goneba unda dakmayofildes.“ Georg Wilhelm
Friedrich Hegel, Vernunft in der Geschichte, gam. Johannes Hoffmeister, Hamburg
1995, gv. 78. ix. Horkheimer, „Die gegenwärtige Lage der Sozialphilosophie“, gv. 23.
ix. iqve, gv. 24.
����������������
������������������������������������������������������������
„iqmneboda STabeWdileba, TiTqos kerZos empiriuli arsebobi-
sa da sazogadoebriv mTlianobaSi misi Tavisuflebis cnobiere-
bis gaSualebisaTvis filosofia ki aRar iyo saWiro, aramed mxo-
lod sworxazovani progresi pozitiur mecnierebaSi, teqnikasa da
indus­triaSi.“ iqve.

384
gadoebrivi Zalebis winaSe“.27 horkhaimeri xazs usvams,
rom saRi azriT SeiaraRebuli kerZo pirebi, romlebic
uSualod maT win myofi miznebis miRma ar iyurebian,
veRar xedaven mopaeqre gancalkevebuli nebelobebis
ukan istoriis Zalas, romelsac, arada, hegelis Tanax-
mad, goneba sasurvelis misaRwevad iyenebs. filosofi-
aSi amis Sedegad aRmocenda iracionalizmi, romelic,
samagaliTod, artur Sopenhaueris moZRvrebaSi, isto-
rias mtrulad daupirispirda da adamianuri arsebobi-
sadmi pesimisturi damokidebuleba daamkvidra.
aseTi diagnoziT aRwers horkhaimeri sazogadoeb­
rivi Teoriis Tanamedrove mdgomareobas. „institu-
tis“ daarsebis periodSi, gansxvavebuli Seferilobis
socialuri filosofiis sistemebs aerTianebda mtki-
ceba, rom individis arsebobis sazrisi xorcieldeba
iseT zepirovnul erTeulebSi, rogoric aris klasi, sa-
xelmwifo an eri, Tumca ­_ da amas Tvlis horkhaimeri ga-
damwyvetad ­_ amiT diqotomia zogadsa da kerZos Soris
ver daiZleoda. pirdapiri xsenebis gareSe, horkhaimeri
aq, amave dros, akritikebs gabatonebuli marqsizmis
Sexedulebebsac.28 zogadi urTierTobebisa da indivi-
dis dapirispirebis problema, rogorc aseTi, marqsizm-
Si ar figurirebda, aramed, hegelis msgavsi modeliT,
ukve gadawyvetilad miiCneoda. tradiciuli marqsiz-
misaTvis, marqsisgan gansxvavebiT, individi, ase vTqvaT,
ar warmoadgenda sirTules: misi Teoriis qvakuTxedad
rCeboda socialisturi saxelmwifo da ara saxelmwi-
fosagan, rogorc batonobis formisagan, socialuri
gaTavisufleba.
�������
iqve.
�������������������������������������������������������������
aseTi damokidebuleba marqsisadmi maSinac ki, roca msjeloba
missa da engelsis azrebs eyrdnoboda, horkhaimers axasiaTebda; is
Tavs iCens, magaliTad, mis naSromSic Anfänge der bürgerlichen Geschichts-
philosophie [1930], HGS 2, gv. 179-270. es iyo dogmaturi marqsizmisagan
distancirebis gamoxatuleba, ix. Zvi Rosen, Max Horkheimer, München
1995, gv. 77/8.

385
lenini saxelmwifo kapitalizms miiCnevda socia-
lizmis aucilebel istoriul winapirobad. saxelm-
wifo kapitalizmi, mis Tanaxmad, 1918 wlis ruseTSi
revoluciis Semdegac jer kidev Sors iyo realizaci-
isgan _­samagierod, prusiuli germania ukve mis nimuSs
warmoadgenda. Tavad socialisturi saxelmwifoc ga-
nisazRvreboda sxva arafrad, Tu ara „burJuaziuli“
da „imperialisturi“ Sinaarsisagan gawmendil imave
saxelmwifo kapitalizmad.29 marTalia, „komunizmSi“
ivaraudeboda burJuaziuli „demokratiis“ Tanda-
Tan gauqmeba da Zaladobaze monopoliis mqone saxel­
mwifos gauCinareba, ris nacvladac unda damkvidre-
buliyo „elementaruli, saukuneebis ganmavlobaSi
cnobili, aTaswleulebiT yvelanairi variantebiT
gawerili Tanacxovrebis wesebi, Zaladobis gareSe,
Zaldatanebis gareSe, ZaldatenibisaTvis arsebuli im
gansakuTrebuli aparatis gareSe, romelsac ewodeba
saxelmwifo“.30 Tumca, lenini ucnaurad aidealebda
kapitalizmamdel warsuls, romelSic Zalaufleba
ar iyo burJuaziuli samarTliT gaSualebuli, misi
pirad batonobaze damkvidrebuli ekonomikuri ur-
TierTobebi ki Tavisufali individebis sazogadoebis
models ver warmoadgens. aseve, saxelmwifo aparats
igi alamazebda mxolod aucilebel instrumentad
ix. Владимир Ленин, О ‘левом’ ребячестве и о мелкобуржуазности [1918],
������
misive: Полное собрание сочинении, t. 36, Москва 1967, gv. 300: „aq [ger-
maniaSi _ d.d.] saqme gvaqvs Tanamedrove msxvili kapitalisturi
teqnikisa da gegmiuri organizaciis ‘bolo sityvasTan’, romelic
emorCileba iunkerul-burJuaziul imperializms. moaSoreT xaz-
gasmuli sityvebi, daayeneT samxedro, iunkeruli, burJuaziuli,
imperialisturi saxelmwifos adgilas igive saxelmwifo, oRond
sxva socialuri tipisa, sxva klasobrivi Sinaarsisa, sabWoTa, e.i.
proletaruli saxelmwifo da miiRebT yvela im pirobis jams, ro-
melic gvaZlevs socializms.“ Sdr. Friedrich Engels, Die Entwicklung des
Sozialismus von der Utopie zur Wissenschaft, MEW 19, gv. 223.
ix. Владимир Ленин, Государство и революция [1917], iqve, t. 33, gv. 83.
������
Sdr. Engels, Die Entwicklung des Sozialismus von der Utopie zur Wissenschaft,
gv. 224.

386
gardamaval periodSi xalxisa da saxelmwifos imave
nimuSis mixedviT Sesarwymelad, ramac, yvela udidesi
gansxvavebis miuxedavad am or saxelmwifos Soris,
germaniaSi istoriuli niadagi moumzada nacional-
socialistur saxalxo erTobas. sabWoTa kavSiri ki
sinamdvileSic imis samoTdaawlian mtkicebulebad
iqca, rom, leninisa da misi burJuaziuli antipodebis
sapirispirod, Tanamedrove saxelmwifo suvereni ara-
vis da arafris saSualeba ar aris, aramed is aris indi-
vidualur adamianTagan damoukidebeli TviTmizani.31
ssrk-Si ganxorcielebuli jer stalinisturi, Semdeg
avtokratiuli saxelmwifo kapitalizmis saxiT, sabWo-
Ta suvereni politikisagan damoukidebeli ukanaskne-
li sazogadoebrivi qmedebis gauqmebisaken iltvoda.
horkhaimeri ayalibebs models, romliTac mas ker-
Zosa da zogads Soris xsenebuli kavSiris damyareba Se-
saZleblad warmoedgineba. misi mizania, amave dros, so-
cialuri sferos ontologizaciis ukugdeba, rogorc
mas adgili hqonda, magaliTad, maqs Seleris Rirebule-
bis materialur eTikaSi; is Rirebulebulebebis Tavis­
Tavad arsebobas varaudobda. xolo, martin haidege-
ris mier „yofna da droSi“ Camoyalibebul socialur
filosofiaze, romelic adamianis arsebobasa da mas-
Si zrunvas ‘egzistencialiebis’ saxiT amaradiulebs,
horkhaimeri aRniSnavs, rom is sakuTari SinaarsiT swo-
red ar aris hegelis azriT gardamsaxveli. adamianuri
yofna am filosofiisTvis aris yofna sikvdilisaTvis.
is aris carieli sasruloba. haidegeriseuli onto-
logia aris „mWmunvare filosofia“32, romelic akmayo-
filebs natvras, sazrisi mieniWos arsebobas maSinac

31 Tanamedrove msoflio bazris pirobebSi saxelmwifos intencio-


naluri marTvadobis, sabolood, msoflio suverenis moCvenebis Se-
saxeb ix. Gerhard Scheit, Der Wahn vom Weltsouverän. Zur Kritik des Völkerrechts,
Freiburg 2009, gans. gv. 95-126.
��Horkheimer, „Die gegenwärtige Lage der Sozialphilosophie“, gv. 26.

387
ki, „roca sicocxle indvidualuri bednierebisaken
swrafvis aRsrulebas aferxebs“.33
amdenad, socialuri filosofia, horkhaimeris Ta-
naxmad, kritikulad aris ganwyobili im pozitiviz-
mis mimarT, romelic sociologiur mimdinareobebSi,
rogorc, magaliTad, vilfredo paretosi, xsenebul
zepirovnul struqturebs, klass, ers, kacobriobas,
obieqturebis saxiT, uaryofs. maTi arsebobis daSvebas
sociologiuri pozitivizmi Tavad miiCnevs gansxvave-
buli sazogadoebrivi msoflmxedvelobebis Sedegad,
isini ki erTmaneTis mimarT araviTar upiratesobas ar
floben. erTis mtkicebulebas igive Rirebuleba aqvs,
rac meorisas. amdenad, pozitivizmis Semecnebis Teoria
relativizmSi eqceva. iseT gansxvavebul gavrcelebul
warmodgenebs sazogadoebis Sinaarsze _ ambobs hork-
haimeri _ rogorc ogiust kontTan, karl marqsTan, maqs
veberTan an maqs SelerTan aRiareben ubralo mrwamsis
saxiT; winaswar dadgenilia, rom kriteriumi imis ga-
dasawyvetad, Tu romelia maTgan WeSmariti, romeli _
mcdari, ar arsebobs.34 aseTi relativizmi Semecnebis
TeoriaSi imavdroulad sakuTar Tavs abaTilebs, rad-
gan relativizmis absulutur mniSvnelobas aRiarebs.
is aris „nakli“, romelic unda „gadailaxos“35, rac aris
filosofiuri refleqsiis amocana.
filosofiuri refleqsiis sagani arsebuli obieq­
turobis genezisia, Tumca gadalaxva ver moxdeba imave
saxiT, rac hegelTan, roca zogadi imTaviTve dginde-
boda konkretulze aRmatebulad. horkhaimers ar aqvs
winaswari pasuxi imaze, Tu rogor SeiZleba gadawydes es
problema; Tumca igi wamoayenebs saprogramo monaxazs,

��������������������������������������������������������������
iqve. „is gvevlineba rogorc nawili filosofiuri da religiuri
mcdelobebisa, uimedo kerZo egzistencia kvlav daibrunon azriani
totalobebis […] ‘oqros safuZvlis’ kalTaSi“, iqve.
ix. iqve, gv. 27.
���������������
35 iqve.

388
Tu ra saxiT unda moxdes erTis meoresTan dakavSireba:
sazogadoebriv urTierTobebze filosofiuri ganaz-
rebisa da konkretuli empiriuli samecniero darge-
biT Semecnebuli masalis kanonzomierebebisa. magram es
mxolod Semecnebisa da mecnierebis Teoriis proble-
mad yalibdeba _ rac „ganmanaTleblobis dialeqtika-
Si“ swored ukugdebulia, ramdenadac aq Tavdapirveli
diagnozi saxes icvlis. es cvlileba istoriuli gamoc-
dilebis Sedegia. meore msoflio omis Semdeg, romlis
Sedegadac sxvadasxva gamoTvlebiT daiRupa 56-dan 80
milionamde adamiani, civilizaciis racionaluri TviT-
gadarCena ukve „Tavzardamcemi saxiT“36 usulo TviTga-
nadgurebad gamomJRavnda. ara marto damkvidrebuli
mecnierebis saqmianobis kritikuli garCeva aRmoCnda
aucilebeli, aramed Tavad mecnierebis saqmianobis saz-
risi, rogorc aseTi, gaxda saeWvo.37 magram 1931 wels,
horkhaimeri xsenebul mizans jer kidev dadebiTad ga-
nixilavs _ mis miRwevas unda emsaxurebodes socialuri
kvlevis instituti.38
horkhaimeri programas kerZo kvlevebis Tvalsazri-
siTac akonkretebs, rac cxadyofs, Tu ramdenad daSor-

36 ix. winamd. gam., gv. 10.


�� „ukve mravali wlis ganmavlobaSi SemCneuli gvqonda, rom axali
drois mecniereba diad gamogonebebSi Teoriuli ganaTlebis sul
ufro gaRrmavebuli xrwnis safasurs ixdida. Tumca imis mainc
gvwamda, rom am mecnierebis saqmianobas imdenad SeiZleboda mi-
vyolodiT, ramdenadac Cveni wvlili mxolod dargobrivi moZ-
Rvrebebis kritikiT an ganviTarebiT Semoifargleboda. Cveni mo-
napovari ar unda gascdenoda, Tematurad mainc, sociologiis,
fsiqologiisa da Semecnebis Teoriis tradiciul disciplinebs. [_]
aq gaerTianebuli fragmentebi ki cxadyofen, rom am rwmenaze uaris
Tqma mogviwia. Tuki samecniero tradiciis yuradRebiani SenarCu-
neba da misi gamocda Semecnebis momentia, gansakuTrebiT iq, sadac am
tradicias pozitivisti ganmwmendni usargeblo balastiviT daviw­
yebas gadaulocaven, maSin, burJuaziuli civilizaciis Tanamedrove
ngrevaSi, amisaTvis ukve mxolod mecnierebis saqmianoba ki ara, ara-
med Tavad mecnierebis sazrisi eWvqveS dadga.“, winamd. gam., gv. 12.
38 Horkheimer, „Die gegenwärtige Lage der Sozialphilosophie“, gv. 28/9.

389
da instituti griunbergis, germaniis pirveli marqsi-
sti profesoris, empirizmis meTodikas. urTierTdamo-
kidebulebis kavSirSi, filosofia eyrdnoba im codnas,
romelsac mas kerZo mecnierebis dargebi awvdis _ da es
debuleba gamWolia „ganmanaTleblobis dialeqtika-
Sic“; mis Tanaxmadac, WeSmaritebas droiTi birTvi aqvs
da ar upirspirdeba istoriuls ucvlelis saxiT.39 amave
dros, filosofia aZlevs impulsebs empiriul kvle­vas
sazogadoebriv gansazRvrebaTa uaryofis safuZvel-
ze ganviTarebuli cnebobrivi codnis meSveobiT.40 fi-
losofiis mizania, istoriuli sinamdvilis zedapirs
miRma, arsebiTi urTierTobebis wvdoma. kerZo kvleve-
bis horkhaimeris mier moyvanili nimuSebi exeba sazoga-
doebis ekonomikuri cxovrebis, individebis fsiqikuri
ganviTarebisa da viwro azriT kulturis sferoSi mim-
dinare cvlilebebis urTierTkavSirs, amasTan, kultu-
raSi horkhaimeri gulisxmobs ara marto mecnierebis,
xelovnebisa da religiis tradiciul sameuls, aramed
samarTals, adaT-wesebs, modas, sazogadoebriv azrs,
sports, garTobis sferos, cxovrebiseul stilebs.41
sferoTa urTierTkavSiris dadgenis ganzraxva sxva
araferia, Tu ara swored zogadis kerZosTan mimarTe-
bis problemis xelaxali formulireba. SeuZleblad
miiCneva raime universaluri Tezisis dogmaturad wam­
ZRvareba, Semdeg yvela momdevno debuleba rom miesada-
geba, magaliTad, iseTi principis saxiT, romlis Tanax-
madac ekonomika da suli erTi da imave arsis gamoxatu-
lebaa, rac „fuWi spinozizmia“; an rom ideebi, sulieri
struqturebi, gansazRvraven istoriul msvlelobas,
„mankieri hegelianizmis“ saxiT; an, rom materialuri

ix. winamd. gam., gv. 9.


�����������������������
„gansazRvrul negaciaze“ kritikul TeoriaSi ix. iqve, gv. 28;
����������������������������������������������������������
winamd. gam., gv. 45/6.
ix. Horkheimer, „Die gegenwärtige Lage der Sozialphilosophie“, gv. 32.
������

390
yofna aris is namdvili realoba, romlidanac amoizr-
deba kulturac da individualuri fsiqologiuri
struqturac, rac horkhaimerisTvis mcdarad gagebuli
marqsia da, amave dros, waimZRvarebs im abstraqtul da-
pirispirebas sulsa da sinamdviles Soris, romelic Ta-
vad warmoadgens gadasaWrel problemas.42 am yvela wi-
naswardadgenil da, amdenad, aradamakmayofilebel pa-
suxs upirispirdeba disciplinaTSorisi Zieba imisa, Tu
ra saxiT yalibdeba es urTierToba konkretul kvle­viT
konteqstSi, arsebul istoriul periodSi, kerZo sazo-
gadoebrivi fenebisa da klasebis mimarT. miTiTebulia
erT-erTi pirveli dagegmili empiriuli kvlevac ki,
germaniaSi kvalificirebuli muSakebisa da moxeleebis
magaliTze xsenebuli kavSiris Seswavla; am mizniT nax-
senebia kiTxvarebis nimuSic, xolo empiriuli meTodebi
eyrdnoba amerikul sociologiaSi SemuSavebul xer-
xebs, eqspertebTan interviuebis CaTvliT.43
horkhaimeris es Tavdapirveli programa cxadyofs,
Tu raoden radikalurad Secvala istoriis gamocdi-
lebam socialuri filosofiis refleqsiis Sinaarsi.
swored is gza, rasac sasurvelis saxiT frankfurtis
institutic pirvel wlebSi mihyveboda, mogvianebiT,
„ganmanaTleblobis dialeqtikis“ avtorebisTvis SeuZ-
lebeli da Tavad refleqsiis sagani gaxda. maT moux-
daT ara mxolod calkeuli samecniero disciplinebis
Zireuli cnebebis gadaxedva, aramed am axali drois
mecnierebis genezisis sakiTxis dasma, radgan gardauva-
li Seiqna imis gagebis mcdeloba, Tu ratom efloba am
mecnierebiT ganaTlebuli kacobrioba barbarosobaSi,
maSin, roca ekonomikuri saSualebebis udidesi ganvi-

�������������������
samive cit. iqve.
����������������������������������������������������������������
pirveli Sedegis saxiT 1936 wels parizSi gamoqveynda empiriuli
„kvlevebi avtoritetisa da ojaxis Sesaxeb“, ix. Studien über Autorität
und Familie. Forschungsberichte aus dem Institut für Sozialforschung [1936], Lü-
neburg 2005.

391
Tareba mas aZlevs sapirispiro SesaZleblobas _ uzo-
mod Seamciros sazogado ubedureba. ebraelebis ganad-
gureba da is antisemitizmi, romelic ganmanaTleblo-
bis sazRvars aRniSnavs,44 Teoriis am cvlilebaSi gada­
m­wyvetia. katastrofam sabolood aSkara gaxada Tavad
civilizaciis orWofuli xasiaTi. „dialeqtikac“, ami-
tom, xsenebuli programis radikaluri ganxorciele-
bis mcdelobaa, radgan mecnierebis ganmanaTlebluri
kritika masSi gadadis Tavad ganmanaTleblobis mecnie-
rul kritikaSi. am kritikis miznad ganisazRvreba imis
warmoCena, Tu ratom iqceva ganmanaTlebloba miTosad,
maSasadame, civilizaciis bunebis morCilebad. amisaT-
vis ki saWiro xdeba imis dasabuTeba, rom Tavad arqaul
msxver­plze dafuZnebuli pirvelyofili drois miTosi
aris ganmanaTleblobis sawyisi.45
1937 wels Tavad horkhaimeric ukve Semdegnairad
ganasxvavebs kritikul Teorias tradiciulisagan, ro-
gorc is warmodgenilia dekartTan. kritikuli Teo-
riis mizani ar aris deduqciurad dasrulebuli, to-
taluri, racionalisturi sistemis Seqmna, 46 romelic,
amave dros, iqoniebda mTliani istoriuli procesis
dinamikis windawin ganWvretis pretenzias. istoriis
filosofiis progresis optimisturi rwmena axasiaTebs
ara marto klasikur liberalur Teoriebs, aramed, mis,
am TvalsazrisiT, kanonier Svils, im tradiciul mar­
qsizmsac, metwilad engelsis mier wamowyebul xazs rom
mihyveba. marqsis politikuri ekonomikis kritika exe-
ba mxolod „Taviseburi sagnis Tavisebur logikas“47,

44 ix. winamd. gam., gv. 260/1; 301.


��„pirveli narkvevis kritikuli nawili, zogadad, or Tezisad SeiZ-
leba SevajamoT: ukve miTosi aris ganmanaTlebloba da _ ganmanaT-
lebloba kvlav miTologias ubrundeba.“ iqve, gv. 18.
ix. Max Horkheimer, „Traditionelle und kritische Theorie“ [1937], HGS 4,
������
Schriften 1936-1941, gv. 163.
���������������������������������
„vulgaruli kritika sapirispiro dogmatur Secdomas uSebs.

392
romlis gadmocemasac marqsi „dialeqtikurad“ 48 axa-
siaTebs. „kapitalis“ meore gamocemis bolosityvaobaSi
marqsi aqebs rus recenzents, radgan marTebulad axa-
siaTebs mis dialeqtikur meTods, rogorc istoriuli
kanonebis gadmomcems. marqsi ganasxvavebs kvlevisa da
gadmocemis wess. kvlevis dros aucilebelia masalis
bolo detalebamde gaanalizeba, raTa misi ganviTarebis
gansxvavebul formebs Soris „Sinagani kavSiri“49 dad-
gindes. misi dasrulebis Semdeg ki gadmocemaSi, Tuki is
warmatebulia da gamokvleul masalas ideurad asaxavs,
iqmneba STabeWdileba, TiTqos apriori konstruqcias­
Tan gvqondes saqme. magram, marqsi ambobs, es mcdari
STabeWdilebaa. roca igi dasZens, rom, mistifikaciebis
miuxedavad, hegelma „pirvelad gadmosca dialeqtikis
zogadi moZraobis formebi amomwuravad da cnobieri
saxiT“50, es ar niSnavs, rom es dialeqtika, mis Tanaxmad,
moicavs mTel istorias pirvelyofili droidan ­_ ganu-
sazRvrel momavlamde.
engelsi, erT-erTi pirveli marqsizmis tradicia-

magaliTad, is konstitucias akritikebs. yuradRebas aqcevs Zala-


dobaTa dapirispirebas da ase Semdeg. yvelgan winaaRmdegobebs aR-
moaCens. es aris Tavad jer kidev dogmaturi kritika, romelic Ta-
vis sagans ebrZvis, rogorc, magaliTad, uwin wminda samebis dogmas
erTisa da samis winaaRmdegobiT abaTilebdnen. WeSmariti kritika
ki, piriqiT, adamianis tvinSi wminda samebis Sinagan geneziss war-
moaCens. kritika aRwers misi dabadebis aqts. amgvarad, namdvilad
filosofiuri kritika axlandeli saxelmwifos konstitucias ara
marto winaaRmdegobebis arsebobas umtkicebs, is maT axsnis kidec,
is swvdeba maT geneziss, maT aucileblobas. is swvdeba maT Tavise-
bur mniSvnelobas. wvdoma imaSi ki ar mdgomareobs, rogorc hegeli
miiCnevs, rom yvelgan logikuri cnebis gansazRvrebebs amovicnobT,
aramed, is aris Taviseburi sagnis Taviseburi logikis wvdoma.“ Karl
Marx, Zur Kritik der Hegelschen Rechtsphilosophie, ders. und Friedrich Engels,
Werke [MEW], t. 1, Berlin 1972, gv. 296.
ix. Karl Marx, Das Kapital. Kritik der politischen Ökonomie. Bd.1, MEW 23,
������
gv. 27 // karl marqsi, kapitali. politikuri ekonomiis kritika. t. I.
Tbilisi 1954, gv. 23.
�������
iqve.
����������������������
iqve (Tagman. Secv).

393
Si, marqsis gadmocemis „dialeqtikur“ wess gadaitans
ara marto am Taviseburi sagnis, kapitalisturi ekono-
mikis, aramed mTlianad sazogadoebrivi da bunebrivi
realobis kvlevazec, rogorc es moxazulia mis „bune-
bis dialeqtikaSi“51. mogvianebiT, gansakuTrebiT, marq­
sizm-leninizmSi, am naSromis principebi safuZvlad
edeba istoriuli da dialeqtikuri materializmisagan
Semdgar msoflmxedvelobas. kritikuli Teoria ki, amis
sapirispirod, aris xsenebuli Taviseburi sagnis _ ka-
pitalze dafuZnebuli dRevandeli sazogadoebis ur-
TierTobebis _ Seupovari denunciacia. horkhaimeris
gansazRvrebiT, kritikuli Teoria aris „gaSlili egzi-
stencialuri msjeloba“52. kategoriul msjelobebze
dafuZnebuli sistemisagan gansxvavebiT, aseTi arsebo-
bis msjeloba uryevi urTierTSekavSirebuli totalo-
bis Semecnebas ar moiTxovs. magram kritikuli Teoria
arc burJuaziuli gansjiseuli azrovnebis msgav­sad
mxolod pragmatuli hipoTetur-diziunqciuri msje-
lobebiT Semoifargleba.

ix. Friedrich Engels, Dialektik der Natur, MEW 20, gv. 348/9.
������
��������������������������������������������������������������
„nebadarTuli iyos mokle SeniSvna msjelobis formebsa da isto-
riul epoqebs Soris arsebul kavSirebze. kategoriuli msjeloba
burJuaziamdeli sazogadoebisTvis aris tipiuri: es aris ase, amaSi
adamians arafris Secvla ar SeuZlia. hipoTeturi da diziunqciuri
msjelobis formebi kerZod burJuaziul samyaros exeba: garkveul
pirobebSi konkretuli Sedegi SeiZleba miviRoT; an ase aris viTa-
reba, an ase. kritikuli Teoria ki acxadebs: ar aris aucilebeli,
ase iyos, adamianebs SeuZliaT yofnis Secvla, amis pirobebi axla
arsebobs.“ Horkheimer, „Traditionelle und kritische Theorie“, gv. 201, sqolio.
horkhaimeri aq kantis mier msjelobebis klasifikacias mihyveba,
Tumca sakmaod Tavisuflad. msjelobebis cxrilSi kanti aristo-
telur logikaze dayrdnobiT ganasxvavebs relaciis mixedviT ka-
tegoriul, hipoTetur da diziunqciur msjelobebs, ix. Immanuel
Kant, Kritik der reinen Vernunft, Hamburg 1998, A 70/B 95; xolo modalobis
mixedviT, kategoriebis cxrilSi, „arseboba-ararsebobis“ katego-
rias, rasac gulisxmobs horkhaimeri „egzistencialuri msjelo-
bis“ tipiT, ix. iqve A 80/B 106.

394
3. amerikuli emigracia _ germanuli instituti

horkhaimeris mier moxazuli programa institutis


saqmianobaSi kvlevis interdisciplinaruli tenden-
ciis saxiT gaZlierda misi direqtorad gaxdomis Sem-
deg. institutis TanamSromlebis wre gafarTovda da
man emigraciis wlebSic met-naklebad ucvleli birTvi
SeinarCuna. ukve xsenebulT SeemataT _ leo liovenTa-
li, filosofosi, literaturisa da esTetikis Teore-
tikosi da memarcxene-liberaluri „folksbiunes“
Teatralur-literaturuli publikaciebis redaqto-
ri. liovenTali, ebraeli, iseve rogorc institutis
wevrebis umravlesoba, Tavdapirvelad monawileobda
rabi nehemia nobelis garSemo Camoyalibebul reli-
giur jgufSi, romelmac 1920-ian wlebSi „Tavisufali
ebrauli saswavlebeli“ daarsa; misi wevrebi iyvnen mar-
tin buberi, franc rozencvaigi, zigfrid krakaueri da
ernst simoni. „institutSi“ liovenTali kulturisa da
literaturis sferos ikvlevda da „ganmanaTleblobis
dialeqtikis“ „antisemitizmis elementebis“ pirveli
sami Tezisis CamoyalibebaSic miiRo monawileoba.
Teodor vizengrund-adorno, droTa ganmavlobaSi,
kritikuli Teoriis centralur figurad iqca, Tumca
„institutis“ oficialuri TanamSromeli gaxda ameri-
kaSi, 1938 wels. amerikuli moqalaqeobis miRebis Semdeg
adorno mxolod dedis gvariT sargeblobda. ador-
no iyo kompozitori, musikis da saerTod xelovnebis
kritikosi, Teoretikosi da sociologi, amave dros,
filosofosi da socialuri mkvlevari, romelmac pir-
veli filosofiuri monografia sagnisa da cnebis ur-
TierTobas, kerZod, edmund huserlTan nivTisa da no-
emas transcendenturobas miuZRvna. adorno aq nivTs
jer kidev „idealurad“ gansazRvravda; is mis­Tvis „igi-
vea, rac Semecnebuli individualuri kanoni, Secno-

395
bili movlenaTa wesad, cnobierebis imanenturi da
Sesworebadi“.53 adornom pirveli sahabilitaco naSro-
mic, romelic manac horkhaimeriviT hans korneli­usTan
moamzada, magram ar daicva misive sapirispiro rCevis
gamo, korneliusis transcendentaluri idealizmis
poziciebidan SeimuSava. masSi adornom ganaxorciela
froidis fsiqoanalizis kantianizmis poziciebidan
gaanalizebis erT-erTi pirveli filosofiuri mcde-
loba.54 iracionalizmis kritikiT, romelic aracnobie-
ris cnebis absolutizacias axdens, froidis Teoria,
adornos ganmartebiT, iZleva saSualebas, aracnobieri
gavigoT transcendentaluri filosofiis Tvalsazri-
siT: individualuri fsiqikis struqturuli elemente-
bis erTobliobis saxiT sakuTari kanonzomierebebiT.55
Tumca, ukve froidis fqioanalizisadmi miZRvnili am
naSromis bolos, romelic adornos gardacvalebamde
ar gamoqveynebula, ikveTeba fsiqikuri fenomenebis ma-
terialuri winapirobebis analizze gadasvla, radgan
aracnobieris iracionalisturi Teoriebis konsti-
tuirebis safuZvels adorno sazogadoebriv sinamdvi-
leSi afiqsirebs.56
adornos meore sahabilitacio naSromi, 1931 wels,
frankfurtSi Teolog paul tilixTan daculi, iyo
valter beniaminis „germanuli dramis sawyisTan“ mo-
naTesave „kirkegori. esTetikuris konstruireba“.57
aq adorno pirvelad Teoriulad ayalibebs araregu-
lirebuli gamocdilebis cnebas esTetikuri sferos
53 Theodor W. Adorno, Die Transzendenz des Dinglichen und Noematischen in
Husserls Phänomenologie [1924], misive: Gesammelte Schriften [AGS], t. 1, gam.
Rolf Tiedemann; Gretel Adorno, Susan Buck-Morss da Klaus Schultz-is monaw.,
Frankfurt 1998, gv. 71.
ix. Theodor W. Adorno, Der Begriff des Unbewußten in der transzendentalen
������
Seelenlehre [1927], AGS 1, gv. 79-366.
iqve, gv. 238.
������������
ix. iqve, gv. 318 d.S.
����������������
ix. Theodor W. Adorno, Kierkegaard. Die Konstruktion des Ästhetischen [1933], AGS 2.
������

396
magaliTze, rac misi filosofiis erT-erTi mTavari ka-
tegoriaa. Tu eTikuri sfero mxolod zogadi principe-
bis, xolo religiuri kerZo grZnobis aRtkinebis sfe-
roa, romelsac ekargeba obieqturoba, esTetikuri, ad-
ornos gansazRvrebiT, aris iseTi gamocdileba, sa­dac
erTdroulad obieqti, buneba, wvdomilia istoriul
konkretulSi, warmosaxvaSi.58 im esTetikuri gamocdi-
lebis cneba, romelSic, adornos Tanaxmad, gamoanaTebs
sazogadoebrivi sinamdviliT SezRuduli adamianu­
ri Tavisufleba da Serigebuli cxovrebis dapireba,
„dialeqtikaSi“ kulturis industriis kritikis fonia.
individis fsiqikis sazogadoebrivi pirobebiT
formirebaSi mzardi mniSvnelobis miniWebas mowmobs
institutSi fsiqoanalizis specialistebis TanamSrom-
lobac, gansakuTrebiT erix fromisa da karl landaue-
ris. fromi, „frankfurtis fsiqoanalitikur insti-
tutSi“ moRvawe analitikosi, aviTarebda socialuri
fsiqologiis moZRvrebas xasiaTebis sazogadoebrivi
ganpirobebis Sesaxeb; man, aseve, wvlili Seitana avto-
ritaruli xasiaTis Teoriis damuSavebaSic.59 insti-
tutSi mravali wlis ganmavlobaSi moRvaweobda aseve
fsiqoanalizis mkvlevari herbert markuzec, edmund
huserlisa da martin haidegeris mowafe, romlis erT-
erTi pirveli naSromic ontologiisa da istoriulo-
��������������������������������������������������������������
„Tuki fantazias ar SeuZlia, sasowarkveTis ukanaskneli xatis
konkretulad aRwera [...] maSin misi aseTi uunaroba sisuste ki araa,
aramed siZlierea. Serigebis nawili, romelic masSi warmavlad
Cndeba, sakmarisia, raTa sasowarkveTa daiSalos, rogorc araar-
sebiTi, arseboba ki Seuferxeblad gadaeSveba sasowarkveTaSi. sa-
sowarkveTis warmoudgenloba fantaziisaTvis aris misi imedis
mowmoba. fantaziaSi buneba sakuTar Tavs aRemateba: buneba, romlis
ltolvidanac fantazia warmoiSoba; buneba, romelSic is sakuTar
Tavs ganWvrets; buneba, romelic fantaziis meSveobiT umcires ga-
daadgilebaSi gadarCenili warmodgeba.“ iqve, gv. 196.
ix. Erich Fromm, „Über Methode und Aufgabe einer analytischen Sozialpsy-
������
chologie“, Zeitschrift für Sozialforschung, 1 [1932], 1/2, gv. 28-54; misive, „Die
psychoanalytische Charaktereologie und ihre Bedeutung für die Sozialpsychologie“,
Zeitschrift für Sozialforschung, 1 [1932], Nr. 3, gv. 253-277.

397
bis cnebis urTierTobas exeba; 60 memarcxene orienta-
ciis gamo, am naSromis Semdeg markuzem ‘saxalxoebTan’
sul ufro daaxloebul haidegerTan kavSiri gawyvita.
„institutis“ am wrem, romelsac sxvadasxva period-
Si miekuTvneboda mravali mecnieri, gansakuTrebiT ki
omis dros, roca misi fondis saxsrebidan miRebuli xe-
lfasi arCenda araerT emigrirebul avtors, maT Soris,
magaliTad, valter beniamins, daiwyo „socialuri kvle­
vis Jurnalis“ gamocema. aq 1941 wlamde qveyndeboda in-
stitutis kvlevebi.
Tumca, instituts nacionalsocialistebis devna
adreve Seexo. 1933 wels is ukve gadaxiznuli iyo jer Je-
nevaSi, SveicariaSi, ris Semdegac horkhaimers, erT-erT
pirvels ebrael mecnierTa Soris, CamoerTva swavlebis
da kvlevis ufleba, germanuli rasis sisxlis siwmindis
dasacavad gamocemuli nacionalsocialisturi kano-
nebis ZaliT.61 horkhaimerisa da polokis windaxeduli
moqmedebiT, maT moaxerxes fondis kapitalis Sveica-
riaSi gadatana, vidre germaniaSi daiwyeboda masobrivi
‘arizaciis’ procesiT ebraeli mosaxleobisTvis qo-
nebis dataceba. institutTan TanamSromlobaSi myof
mecnierTa umravlesoba Tavdapirvelad gaixizna dasav-
leT evropaSi. adorno, sami wlis ganmavlobaSi, inglis-
Si, oqsfordSi moRvaweobda dawinaurebul studentad.
zogi gadasaxlda parizSi, sadac germaniis mier safran-
geTis nawilis okupaciamde gamoicemoda kidec insti-
tutis „Jurnali“. zogma ki, rogorc 1934 wels horkhai-
merma, Tavi Seafara amerikis SeerTebul Statebs.
amerikaSi SesaZlebeli gaxda „institutis“ kvlevebis
ganaxleba. pirvel wlebSi is aRmosavleT sanapiroze, niu
iorkSi, kolumbiis universitetTan TanamSromlobda.
ix. Herbert Marcuse, Hegels Ontologie und die Grundlegung einer Theorie der
������
Geschichtlickeit, Frankfurt 1932.
ix. Saul Friedländer, Nazi Germany and the Jews. Volume I. The Years of Perse-
������
cution. 1933-1939, New York 1997, gv. 33 d.S.

398
adornoc 1938 wlidan monawileobda avstrieli socio-
logi paul lazarsfeldis xelmZRvanelobiT ganxor-
cielebul „prinstonis radios kvlevis proeqtSi“. es iyo
pirveli farTomasStabiani mcdeloba, empiriuli so-
ciologiuri meTodebiT, dadgeniliyo radios moxmare-
bis Tavisebureba amerikul mosaxleobaSi, ukeTesi saja-
ro programebis Camoyalibebis meSveobiT radios recef-
ciis manipulaciis keTilSobiluri mizniT. am proeqtis
farglebSi, adornom, misi radiomusikis ganyofilebis
direqtorma, am masobrivi mediumis magaliTze musi-
kaluri gamocdilebis gardasaxvis Sesaxeb gamoaqveyna
ramdenime statia.62 kolumbiis universitetTan TanamS-
romlobis Senelebis Semdeg, 1940 wels, poloki, hok-
haimeri da droebiT liovenTali, male adornoc, gada-
saxldnen dasavleT sanapiroze, los anJelesis pasifik
pelisedSi. aq holivudis irgvliv Tavi moiyara germa-
niidan emigrirebuli mxatvruli inteligenciis didma
nawilma, bertolt brextma, Tomas manma, fric langma da
sxvebma. Tavis „araigiveobriv Zma“63, arnold Sionbergis
mowafe, kompozitor hans aislerTan erTad, adornom
aq dawera naSromi kinomusikis Taviseburebis Sesaxeb.64
evropaSi mimdinare omis fonze ki, amerikis emigraciaSi
horkhaimeri da adorno los anJelesSi Seudgnen maTi
1939 wels dawyebuli proeqtis realizacias.65

misi dausrulebeli kvlevebi 2006 wels gamoica, ix. Theodor W. Ad-


��������������������������������������������������
orno, Current of Music. Elements of a Radio Theory, misive: Nachgelassene und
Fragment gebliebene Schriften. t. 3, gam. Robert Hullot-Kentor, Frankfurt a. M.
2006, ix. aseve Дэви Думбадзе, „Музыкальный опыт неидентичного. Критика
радио Т. Адорно“, Топос, 3, 2011.
ix. Detlev Claussen, Theodor W. Adorno. Ein letztes Genie, Frankfurt a. M. 2005,
������
gv. 183.
ix. Theodor W. Adorno, Hanns Eisler, Komposition für den Film [1947], AGS
������
15, gv. 1-156.
������������������������������������������������������������
„ganmanaTleblobis dialeqtikis“ avtorobis Sesaxeb, romelic
orive filosofosis xangrZlivi produqtiuli TanamSromlobis
mxolod erT-erTi yvelaze TvalsaCino Sedegia, adornos Sromebis
gamomcemeli rolf tidemani zust cnobebs gvawvdis. isini efuZ-

399
4. singularuli movlena _ istoriuli procesi

istoriuli procesis refleqsiis mcdelobisas,


mecniereba, iqneboda es damkvidrebuli burJuaziuli,
Tu opoziciuri memarcxene, uZluri aRmoCnda, arse-
buli kategoriebiT ganesazRvra meore msoflio omis
dros momxdari katastrofa. aporias gadmoscems ador­
nos aforizmi „srolidan Sors“ krebulidan „minima
moralia. refleqsiebi dazianebuli cxovrebidan“, ro-
melic man „ganmanaTleblobis dialeqtikaze“ muSaobis
paralelurad dawera.66
„ocdaaTwliani omiviT, es omic, romlis dasawyis-
sac ukve veRaravin ixsenebs, misi dasrulebis Semdeg
daiSleba carieli pauzebiT erTmaneTisagan gamijnu-
li laSqrobebis nawyvetebad: poloneTis, norvegiis,
safrangeTis, ruseTis, tunisis, saokupacio kampaniis
nawyvetebad. am omis ritmi, damrtymeli qmedebebisa
da sruli umoqmedobis _ roca geografiulad xel-
misawvdomi mtrebi aRarsad Canan _ monacvleoba, Tavad
meqanikuri ritmiT xasiaTdeba. saomari iaraRebis sa-

neba adornos zepir Setyobinebas da SemorCenili xelnawerebis


mdgo­mareobasac asaxavs. mis Tanaxmad, „ganmanaTleblobis cneba“
avtorebma erTianad ukarnaxes gretel adornos. pirveli eqskursi
„odisevsi, anu miTosi da ganmanaTlebloba“ daiwera TiTqmis mxo-
lod adornos mier, meore ki, „Jiulieti, anu ganmanaTlebloba da
zneoba“, imave xarisxiT SegviZlia mivaweroT horkhaimers. „Tavi
‘�����������������������������������������������������������
kulturis industria. ganmanaTlebloba, rogorc masebis motyue-
ba’ eyrdnoba adornos monaxazs, Tumca is imdenad intensiurad
gadaamuSava horkhaimerma, rom orives wvlili Tanabrad unda mi-
viCnioT. sapirispiros hqonda adgili ‘antisemitizmis elementebi.
ganmanaTleblobis sazRvrebi’-s SemTxvevaSi, romelic Tavdapir-
velad daiwera horkhaimeris mier da is intensiurad gadaamuSava
ador­nom.“ (Schmid-Noerr, „Editor’s Aterword“, gv. 224). rogorc 1944/47
wlis winaTqma miuTiTebs, leo liovenTali monawileobda pirveli
sami Tezisis CamoyalibebaSi. „Canawerebi da monaxazebi“ ekuTvnis
horkhaimers da adornos Camatebebs ar Seicavs. adornom dawera
maTi „damatebebi“. (ix. iqve).
ix. Theodor W. Adorno, „Weit vom Schuß“ [1944], Minima Moralia. Reflexionen
������
aus dem beschädigten Leben [1951], AGS 4, gv. 60-63.

400
xeobas is kerZodac gamoarCevs da TiTqos laSqrobis
liberalizmamdel formasac gvagonebs. es meqanikuri
ritmi srulad gansazRvravs omTan adamianebis mimar-
Tebas, ara marto individualuri, sxeulebrivi Zali-
sa da Zravebis energiis erTmaneTis araTanafardobis
gamo, aramed _ TviT gancdis formebis uidumalesi
ujredebis CaTvliT. ukve wina omSic, materialuri
brZolisaTvis tanis Seusabamobam SeuZlebeli gaxada
namdvili gamocdileba. veRaravin axerxebda mis Sesaxeb
iseve Txrobas, rogorc SeeZloT Txroba artileriis
generali bonapartis brZolebze. saomar memuarebsa
da mSvidobis damyarebis aqts Soris xangrZlivi inter-
valebi SemTxveviTi ar aris. es mowmobs imaze, rom gax-
seneba gaWirvebiT rekonstruirdeba, mas ki TiToeul
aseT wignSi uZlurebis, TviT aranamdvilis momentic ki
axasiaTebs, sulerTia, Tu romeli saSinelebisagan cdi-
loben Tavis daRwevas mTxrobelni. meore omi ki, ukve
iseve sruliad xelmiuwvdomelia gamocdilebisTvis,
rogorc manqanis procesi _ sxeulis impulsebisaTvis.
sxeuli aseT process emsgavseba mxolod avadmyofo-
bis mdgomareobebSi. omi aRar moicavs arc uwyvetobas,
istorias, ‘epikur’ elements, aramed, garkveul wilad,
TiToeul fazaSi Tavidan iwyeba; da is aRarc gaxsenebis
ucvlelsa da aracnobierad Semonaxul xats gvitovebs.
yovlismomcvelad, TiToeuli afeTqebiT, man gaarRvia
gaRizianebebisagan dacva, romlis fonzec yalibde-
ba gamocdileba: xangrZlivoba ganmkurnav daviwyebasa
da ganmkurnav gaxsenebas Soris. sicocxle gardaisaxa
Sokebis udroo Tanmimdevrobad, maT Soris ki bzarebi,
paralizebuli carieli adgilebi gaCnda. Tumca, SesaZ-
loa, araferia ise sabediswero momavlisaTvis, rogorc
is viTareba, rom Zalian male, pirdapiri azriT, veRa­
ravin SeZlebs momavlis gaazrebas, radgan omidan dab­
runebulTa TiToeuli travma, TiToeuli dauZleveli

401
Soki, momavali ganadgurebis fermentia. _
karl krausi marTali iyo, roca Tavis piesas „kaco-
briobis ukanaskneli dReebi“ uwoda. rac dRes xdeba,
amas „samyaros dasasrulis Semdeg“ unda erqvas. […]
hegelis istoriis filosofiaSi es droc rom Sesu-
liyo, hitleris robotad qceuli naRmebi aleqsandres
naadrevi sikvdilisa da msgavsi xatebis gverdiT ipo-
vida Tavis adgils, im rCeul empiriul faqtebs Soris,
msoflios sulis mdgomareoba uSualod simbolurad
rom gamoixateba. rogorc Tavad faSizms, ise robo-
tebsac mizanmimarTulad amkvidreben, Tumca isini, ama-
ve dros, usubieqtoni arian. rogorc faSizmi, isinic
ukidures teqnikur daxvewilobas aerTianeben srul-
qmnil sibecesTan. da rogorc faSizmi, isinic yvelaze
momakvdinebel Zrwolas iwveven da, amave dros, sru-
liad arafrismaqnisni arian. _ ‘msoflio suli vixile’,
cxenze amxedrebuli ki ara, aramed frTebiT da uTavod,
es ki, amave dros, hegelis istoriis filosofiasac ua-
ryofs.
is mosazreba, rom omis Semdeg sicocxle ����� ‘����
nor-
malurad’ SeiZleba gagrZeldes, an sulac kultura
‘aRorZindes’ _ TiTqos kulturis aRorZineba ar iyos
ukve misi uaryofa _ idioturia. milionobiT ebraeli
mokles, es ki ubralo epizodi unda iyos da ara Tavad
katastrofa. da mets raRas elodeba es kultura? TviT
im SemTxvevaSic ki, Tuki mraval adamians jer kidev dar-
Cenia mosacdeli dro, SeiZleba warmovidginoT, rom
evropaSi momxdars Sedegi ar mohyveba, rom msxverplTa
raodenoba mTeli sazogadoebis axal Tvisobriobad,
barbarosobad, ar gardaiqmneba? sanam katastrofa,
erTi nabijis sapasuxo meore nabijiT agrZelebs svlas,
is maradiuli rCeba. sakmarisia, vifiqroT moklul-
TaTvis SurisZiebaze. Tuki amdenives moklaven sxvebic,
terori dawesebulebad iqceva da sisxlis aRebis kapi-

402
talizmamdeli sqema, uZvelesi warsulis mxolod So-
reul mTian regionebSi rom batonobda, ganviTarebuli
saxiT, kvlav damkvidrdeba _ erebiT, rogorc misi usu-
bieqto subieqtebiT. magram, Tu mkvdrebze Surs ar iZie-
ben, aramed maT Seiwyaleben, maSin dausjeli faSizmi,
yvelafris miuxedavad, gamarjvebuli rCeba. xolo, mas
Semdeg, rac man erTxel ukve gvaCvena, Tu ra martivad
aris is SesaZlebeli, is gagrZeldeba sxva adgilebSi.
istoriis logika gamanadgurebelia, iseve, rogorc mis
mier warmoSobili adamianebic. saiTkenac ar unda migva-
qanebdes misi mizidulobis Zala, is warsuli ubedure-
bis ekvivalentis reproducirebas axdens. normaluri
aris sikvdili.
kiTxvaze, Tu ra unda vuyoT damarcxebul germanias,
orgvari pasuxis gacema SemiZlia. erTi: arafris fasad,
araviTar SemTxvevaSi ar minda viyo jalaTi, an kanonieri
ufleba mivaniWo jalaTebs. da meore: aravis, miT ume­
tes, kanonis aparatiT, ar msurs SevuSalo xeli, vinc ki
momxdarze Surs iZiebs. es aris sruliad aradamakmayo-
filebeli, winaaRmdegobrivi pasuxi, romelic sasaci-
lod igdebs ganzogadebasac da praqtikasac. Tumca, Se-
saZloa, Secdoma ukve kiTxvaSia da Cemi ar aris. […]“
aforizmSi adorno praqtikuli gonebisaTvis aya-
libebs im antinomias, romelic safuZvlad udevs „gan-
manaTleblobis dialeqtikas“. SurisZieba momxdari
saSinelebisaTvis zneobis SenarCunebis mizniT niSnavs
swored arqauli principis ‘Tvali Tvalisa wil, kbili
kbilisa wil’ kvlav damkvidrebas, romlis istoriulad
modificirebuli nairsaxeobac aris Tanamedrove sazo-
gadoebaSi gabatonebuli ekvivalenturi Rirebulebe-
bis gacvla.67 samarTliT am sazogadoebaSi usamarTlo-
ba dgindeba. meore mxriv, SurisZiebis arganxorcieleba

��������������������������������������������������������������
ix. amis Sesaxeb „odisevsi, anu miTosi da ganmanaTlebloba“,
winamd. gam., gv. 75 d.S.

403
niSnavs, rom faSizmi _ romelmac ekvivalentebis gacv-
lis winaaRmdegobrivi kanoni Tavisi realizaciis meS-
veobiT gaauqma _ gamarjvebuli rCeba. ase Sewyaleba sa-
zogadoebriv umowyalobas amkvidrebs. barbarosobiT
igulisxmeba axali saxis warmoebis wesi. nacionalso-
cializmSi man liberaluri kapitalisturi, klasobriv
antagonizmsa da eqsploataciaze damyarebuli ekonomi-
ka, Caanacvla da, rogorc adorno ambobs, SesaZleblo-
bas inarCunebs, „sxva adgilebSi“ iqces sinamdviled.
adornosa da horkhaimers amoZravebT swored post-
faSisturi sazogadoebis, rogorc „sxva adgilis“ kri-
tika. es kritika aqtualuri rCeba dRes, radgan postfa-
Sisturi sazogadoebis xsenebuli antinomia cocxalia.
adornosa da horkhaimeris mier aRwerili ganmanaT-
leblobis dialeqtika am antinomiis Teoriuli gaSlaa.
racionaluri gacvlisa da masze daqvemdebarebuli
mecnierebis socialuri dawesebulebis realizaciis
meSveobiT xorcieldeba civilizaciisa da ganmanaT-
leblobis TviTganadgureba.68 ganmanaTleblobis ukug-
debiT ki sinamdviled iqceva swored is faSizmi, ro-
melic, amave dros, ganmanaTleblobas eyrdnoba, misi
bolomde miyvana da misi ekonomikuri principebis uSu-
alod Sesrulebis mcdelobaa. arsad ar Cans es ise naT-
lad, rogorc ganmanaTleblobis mier Soas katastro-
fis gagebis mcdelobebSi.
marTlac, ebraelebis ganadgurebis katastrofa
orgvarad SeiZleba iqnes ganxiluli, an istoriuli
procesis uwyvetobis, an misi wyvetadobis elementad.
am dros, istoriis orive gageba erTmaneTis sapirispi-
roSi gadadis da abaTilebs sakuTar Tavs. pirvelisaT-
vis, arsebobs istoriuli procesisaTvis damaxasiaTe-
beli Sinagani dinamika. is emorCileba garkveul logi-
kas, rasac iziareben rogorc damkvidrebuli klasiku-

���������������
iqve, gv. 12.

404
ri burJuaziuli, ise tradiciuli marqsistuli isto-
riis koncefciebi. klasikur ekonomikur TeoriaSi es
aris erTa simdidris adam smitiseuli „uxilavi xeli“69,
romlis qmedebiTac, calkeuli mewarmeebis sakuTar
kerZo interesze mimarTuli saqmianobidan, saboloo
jamSi, saerTo sazogadoebrivi keTildReoba unda mi-
iRweodes _ teqnikuri da samewarmeo winsvla. dRevan-
del sociologiaSi ki, magaliTad, sabazrodan saerTod
socialuri sistemebze gadatanili TviTregulaciisa
da TviTwarmoebis, avtopoiezisis idea, niklas luma-
nis sistemebis Teorias udevs safuZvlad.70 am infor-
macionistul-biologisturi koncefciisTvis sazoga-
doebrivi sistemebis reproduqciisas ganadgureba am
sistemebis TviTwarmoebis gverdiTi Sedegia, riTic es
Teoria kapitalis sazogadoebis zedapirze arsebul
urTierTobebSi brmad imeorebs. SemTxveviTi ar aris,
rom germaniaSi SemuSavebul am TeoriaSi Soa, rogorc
singularuli movlena, saerTod ar ki figurirebs.
marqsizmi ki sawarmoo urTierTobisa da sawarmoo
Zalebis winaaRmdegobas varaudobda klasobrivi brZo-
lis gardauval winapirobad. marqsizmis Tanaxmad, kla-
sobrivi brZolis dinamika iZleoda dromoWmuli kapi-
talisturi urTierTobebis avtomatur gadalaxvas.
miiCneoda, rom sawarmoo urTierTobebi, kapitalizmis
damkvidrebasTan erTad, Seusabamo xdeba materialuri
sawarmoo Zalebis ganviTarebis donisaTvis. kapitaliz-
midan socializmamde gadasvla istoriulad aucilebe-
li nabiji iyo, nebismieri revolucia ki _ pirvel rigSi,
sabWoTa kavSiris _ mxolod bebiaqalis daxmarebas aR-
mouCenda istoriul process, raTa eSva is, rac mis kal-

ix. Adam Smith, An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of the
������
Nations [1776], London 1905, wigni IV, Tavi 2, abz. 9.
avtopoiezisis cnebis Sesaxeb ix. Tavi „Komplexität“, Niklas Luhmann,
�����������������������������������������
Die Gesellschaft der Gesellschaft, Erster Teilband, Frankfurt a. M. 1998, gv. 134-144.

405
TaSi ukve isedac ibadeboda.71 progresis aseTi rwmeniT
amarTlebda 1930-ian wlebSi stalinizmi politikur
zomebs sabWoTa kavSirSi, iqneboda es ZaldatanebiTi
koleqtivizacia, daCqarebuli industrializacia Tu
xalxis mtrebis, komunisti antikomunistebis CaTvliT,
ganadgureba. gamaerTianebeli ki tradiciuli mar­
qsistuli da burJuaziuli istoriis gagebisaTvis aris
darwmunebuloba, rom istorias inteligibeluri sawy-
isi aqvs, sulerTia, Tu rogor ganisazRvreba es sawyi­
si konkretul SemTxvevaSi: kerZo utilitarizmis an
socialuri sistemebis TviTregulaciad, Tu sawarmoo
Zalebisa da sawarmoo urTierTobebis winaaRmdegobis
logikad.
istoriisaTvis cnebobrivad winaswar miniWebuli
aseTi logikisaTvis ebraelebis ganadgureba ar jdebo-
da araviTar CarCoSi. istoriuli wyaroebis safuZvel-
ze, dRes mxolod rTuli konstruqciebiT Tu uariyofa,
rom eqvsi milioni ebraeli ar mokles arc ekonomikuri
mogebis, arc omis imperialisturi miznebidan gamomdi-
nare, arc maT mimarT evropaSi, savaraudod, Tandayo-
lili siZulvilis, Tu Suris gamo, miuxedavad imisa, rom
es fenomenebi am procesis Tanmxlebi SesaZleblobis
pirobebi iyo. amitom, ebraelebis ganadgureba meore
msoflio omis zogadi fonidan gamoikveTeba iseTi mov-
lenis saxiT, romlis msgavsi kacobriobis istoriaSi

���������������������������������������������������������������
qarTul istoriografiaSi aseTi progresis rwmena ase JRers: „XX
saukunis dasawyisisaTvis ruseTis kapitalisturi urTierToba
lpobad stadiaSi Sevida. imperializmis yvela niSani met-naklebad
Canda mis social-ekonomiur da politikur ganviTarebaSi. ruseTSi
araTu moqmedebdnen kapitalizmis rRvevis kanonebi, aramed swored
aq iqmneboda kvanZi imperializmis yvela ZiriTadi winaaRmdegobisa
[…] imperializmisa da samxedro-feodaluri reJimis es Taviseburi
gadaxlarTva aCqarebda dromoWmul warmoebiT urTierTobebsa da
mzard sawarmoo Zalebs Soris samkvdro-sasicocxlo konfliqtis
gadawyvetas.“ ak. surgulaZe, n.g. margiani da sxv., saqarTvelos
istoriis narkvevebi, tomi 6. saqarTvelo 1900-1921 wlebSi, Tbilisi
1972, gv. 2. (nplg.gov.ge/dlibrary/coll/0001/000058/, 19.8.2011).

406
ar yofila. siZulvili ebraelebis mimarT ki, misi wina-
piroba _ naiconalsocializmSi man eliminatoruli
forma miiRo _ swored Tavad aris asaxsneli. Tu is ar
aris bunebrivi movlena, romelic daaxasiaTebda kacob­
riobas, rogorc aseTs, is ar aris arc ‘Cveulebrivi’ ra-
sizmi. antisemituri resentimenti ufro metia, vidre
crurwmenaze dafuZnebuli antipaTia eTnikuri jgufis
mimarT. amdenadac, is istoriulad gansakuTrebuli fe-
nomenia.

5. antisemituri SeSliloba _ rasistuli siZulvili

dRevandel saqarTveloSi antisemitizmis mniSv-


nelobas amcireben. ase, magaliTad, giorgi basilaia
antisemitizms „yovelive ebraulisadmi (ukidures)
negatiur damokidebulebas“ uwodebs da amatebs: „maT
mimarT antipaTiuri damokidebulebis erT-erTi mize-
zi maTi warmatebaa“.72 basilaia metwilad amerikeli av-
toris, jorj gilderis, antisemitizmis specifikuro-
bis manivelirebeli Tezisebis referats iZleva, TviT
ebraelebisadmi savaraudo sayovelTao Suris mizezis
iseTi statistikuri mtkicebulebebis CaTvliT, rom
msoflios 0.2 procent ebraul mosaxleobas nobelis
premiebis laureatTa 22 procenti Seesabameba.73 basi-
laias mier gaziarebuli gilderis araistoriuli xed-
vis saxasiaTo gamoxatuleba aseTi mTavari debulebaa:
„radgan ebraelebi, rogorc wesi, Cveulebrivze ufro
metad arian warmodgenilni ostatobis mwvervalebze,
dogmaturi rwmena, romlis Tanaxmadac buneba upira-

���������������������������������������������������������
ix. giorgi basilaia, „dausrulebeli Suri da siZulvili“, tabu‑
la, 84, 8.1.2012 (tabula.ge/article-19053.html, 14.1.2012).
ix. George Gilder, „Capitalism, Jewish Achievement, and the Israel Test“, The
������
American, 27.7.2009, (american.com/archive/2009/july/capitalism-jewish-achieve-
ment-and-the-israel-test, 14.1.2012).

407
tesobas aniWebs Tanaswor Sedegebs, kapitalizmis mi-
marT mtrul ganwyobas iwvevs da ulmoblad antisemi-
tizms badebs.“74 Tuki am diagnostikur gansazRvrebas
meore msoflio omis periodze gadavitanT, aRmoCnde-
ba, rom antisemituri brma xati, romlis Tanaxmadac
ebraelebi erTdroulad germanelebze aRmatebule-
bi da Zalmosilnic arian da mdabionic da binZurnic,
misi ‘dadebiTi’ nawiliT Tavad xsenebul avtorebTan
gvxvdeba. aseTi martivi konstruqcia ver xsnis isto-
riul sinamdviles. nacionalsocialistebis gabato-
nebis momentisTvis, dasavleT evropis ebraelebi,
miuxedavad maTgan asimilirebis moTxovnisa, nawi-
lobriv aRwevdnen araordinarul wamyvan poziciebs
germaniis moxeleTa Soris, ekonomikaSi, mecnierebasa
da xelovnebaSi.75 magram igives ver vityviT ZiriTa-
dad gaRaribebul aRmosavleT evropis ebraelebze.
am xelosnebsa da wvril vaWrebs _ poloneTidan ru-
seTis damkvidrebul „dasaxlebis zonamde“, черта
оседлости _ iSviaTad Tu hqondaT SesaSuri arseboba.76
metic, orive avtoris msjeloba impliciturad mia-
wers nacionalsocialistur gamanadgureblur anti-
semitizms racionalur marcvals. Tuki ebraelebi,
rogorc xalxi, marTlac iyvnen germanelebze ufro
warCinebulni, maSin germanelebis SiSi, ar damarcxe-
buliyvnen im saerTaSoriso konfrontaciaSi, radac
nacionalsocialistebis TamadobiT isini saxavdnen
ariuli da ebrauli rasebis saboloo brZolas, ar yo-
fila paTologiuri iluzia, aramed sinamdvileSi sayr-

�������
iqve.
ix. Tavi „Consenting Elites, Threatened Elites“, Friedländer, Nazi Germany and
�����
the Jews. Volume I, gv. 41-72. TviT noimanic sakuTar analizSi 1942 wels
germanul antisemitizms, evropulis fonze, raime gansakuTrebu-
lad ar miiCnevda, ix. Neumann, Behemoth, gv. 140-163, gans. 154.
ix. Dan Diner, „Rationalisierung und Methode. Zu einem neuen Erklärungsversuch
������
der ‘Endlösung’“, Vierteljahreshefte für Zeitgeschichte, 40, 3, 1992, gv. 360 d.S.

408
densac flobda. maSin ekonomikur krizisSi myofi ger-
manelebis reaqciac, groteskulad, unda ganimartos,
marTalia, uzomod gadaWarbebul, magram racionaluri
safuZvlis mqone TavdacviT qmedebad.
ebraelebs marTlac aigivebdnen kapitalizmTan, mag­
ram ar aris aucilebeli, es bunebrivi egalitarizmis
rwmenas eyrdnobodes, rogorc amas gilderi amtkicebs.
aramed es gaigiveba kapitalis realur Tvisebas ukav-
Sirdeba, gadaTelos yvela tradiciuli urTierToba
misi akumulaciis principiT gamowveuli dauRalavi
mobilurobiT. nacionalsocializmSi am mobiluro-
basTan asocirdeboda, upirveles yovlisa, ‘wamgleji’
(raffendes) finansuri kapitali, ‘patiosani’ ‘Semoqmedi’
(schaffendes) kapitalis sapirispirod, pirvelTan, Tavis
mxriv, ebraelebi, meoresTan ki _ patiosani germaneli
mSromeli xalxi iyo gaigiveebuli. magram finansuri ka-
pitali mxolod mwarmoebluri kapitalis metamorfo-
zia. swored kapitalis, rogorc aseTis, struqturu-
lad krizisuli moZraoba iwvevs, upirveles yovlisa,
moqalaqeTa egalitarizms, rogorc konkretul erebs.
erebis birTvi yovelTvis rasistulia, rac ar unda sa-
moqalaqo-samarTlebrivi forma hqondeT erov­nul sa-
xelmwifoebs. eri efuZneba kerZo saxelmwifo suverenis
mier sakuTari moqalaqeebis sxva xalxebisgan gamijvnas.
amis kriteriumi ki ver iqneba adamianebis universalu-
ri Tanasworoba, aramed eri yovelTvis partikularul
bunebrivi niSnebiT konstituirebul erTobas warmo-
Sobs.77 amdenad, nebismier Tanamedrove nacionalizm-
Si ukve mocemulia antisemitizmi midrekilebis saxiT,
radgan eri aris sakuTari ‘patiosani’ kapi­talis dacvis
meqanizmi ucxo, ‘gamyvlefi’, an ‘imperialisturi’ kapi-
talisgan, mis ukan ki, rogorc Wori ambobs, yovelTvis,
bolos, dgas ebraeli. magram basilaia da gilderi ver

ix. winamd. gam., gv. 246.


������������������������

409
xsnian, Tu ratom gamoiwvia ebraelebisadmi Surma, maSa-
sadame, siZulvilma nacionalsocialistebis umagali-
To gadawyvetileba, gaenadgurebinaT evropis mTeli
ebraeloba. ratom ar dayabuldnen isini, Tundac mxo-
lod marTlac warmatebulTa mospobiT da uari Tqves
danarCen ubedur rCeulTa78 sakuTari ekonomikuri sar-
geblisaTvis gamoyenebaze? Tuki dRes es siZulvili,
pirvel rigSi, ekonomikurad dawinaurebuli israelis,
am erTa Soris ebraelis winaaRmdeg aris mimarTuli,79
avtorebi verc imas xsnian, Tu ratom aqvs, magaliTad,
iseT islamur organizacias, rogorc „hamasi“, am sa-
xelmwifos, rogorc aseTis, mospobis da ara ubralod
misTvis ekonomikurad, mecnierulad, kul­turulad
‘gadaswrebis’ survili.80
antisemitizmis merkantilistur Surze dayvaniT
misi trivializacia xdeba. avtorebis naturalizmi,
romliTac isini ebraelebisTvis filosemiturad ab-
soluturi warCinebulobis miweriT ex negativo zogier-
Ti xalxisTvis ostatobis unarsac uaryofen, imave
yaidisaa, romliTac antisemitebic ebraelebs fulisa
da kapitalis personifikaciebze daiyvanen. aseve da-
brmavebul, ukve sinamdvilis gayalbebad iqceva antise-
mituri antikapitalizmis mxolod memarcxeneebisTvis
atribucia81 _ rogorc dRevandel, msoflio masStabiT,
ise istoriul, me-19 saukunis evropaSi politikur moZ-
raobad Camoyalibebul antisemitizmTan mimarTebiT.
memarjvene antisemitizmi, romelsac basilaia saerTod
arc asaxelebs, mxolod qristianul antisemitizmad
viw­rovdeba.82
iqve, gv. 244.
������������
���������������������������������������������������
basilaia, „dausrulebeli Suri da siZulvili“, iqve.
ix. Yaacov Lozowick, The Right to Exist. A Moral Defense of Israel’s Wars, New
������
York 2003, gv. 176-179.
�������������������������������������������������������
ix. basilaia, „dausrulebeli Suri da siZulvili“, iqve.
�������
iqve.

410
antisemitizmi antiebrauli stereotipi ki ar aris,
aramed amomwuravi msoflxedva, romelic samyaros
xats iZleva. amitom aris mcdari iseTi Tezisic, mas
sxva saxis rasizmebTan rom aigivebs, rogorc, maga-
liTad, saqarTveloSi „armenofobiasTan“, romelsac
„antisemitizmis qarTul variants“ uwodeben.83 ram-
denad zustic ar iyos, rom saqarTveloSi me-19 sau-
kuneSi dawyebuli kapitalizaciis da industrializa-
ciis procesSi saSualo da msxvili burJuaziis didi
nawili qalaqebSi eTnikuri somxebi da ara qarTvelebi
iyvnen,84 imdenad uzustoa debuleba, rom „aseT piro-
bebSi mdidari somexi gaRatakebuli da davalianebu-
li qarTvelisaTvis iseTive mtrisa da sisxlis­msmelis
xatebad iqceva, rogoric mdidari ebraelia germaneli
an rusi nacionalistebisaTvis“85. germaniaSic da ru-
seTSic, ebraelebi sZuldaT imisgan damoukideblad,
mdidrebi iyvnen isini Tu Raribebi _ mdidrebsac da
Raribebsac. antisemitizmi, rogorc ukve adornom da
horkhaimerma icodnen, namdvil ebraelebTan namdvili
urTierTobisagan damoukidebelia.86 xolo, marTalia,
saqarTveloSi siZulvili somxebis mimarT, sxvadasxva
periodebSi gansxvavebuli intensivobiT, savaraudod,
SeiZleba dasabuTdes _ iseve rogorc, konkretuli po-
litikuri da ekonomikuri situaciidan gamomdinare,
sxva xalxebis mimarTac _ somxebs, iseve, rogorc arc
erT sxva eTnikur jgufs, arc saqarTveloSi da arc
sxva xriok niadagze, sadac ki maT mimarT siZulvili
SeiZleba Rvivdebodes, arasodes ar miaweren msoflio
ekonomikuri procesebis ukan myofi idumali Zalis
statuss, romelic mTeli dedamiwis masStabiT, yvela
ix. giorgi maisuraZe, „armenofobia“, 24.6.2011 (radiotavisupleba.ge/
���������������������������������������
content/blog/24244905.html, 27.6.2011).
ix. Ronald Suny, The Making of the Georgian Nation, Bloomington 1994, gv. 77, 89.
������
���������������������������������
maisuraZe, „armenofobia“, iqve.
ix. winamd. gam., gv. 291.
������������������������

411
gadamwyvet adgilze, am planetis bedisweras marTavs.
Tu premodernul antisemitizmSi ebraeli, upirveles
yovlisa, iyo adgilobrivi mevaxSe da vaWrukana, axali
drois kapitalisturi urTierTobebis gavrcelebasTan
erTad, ebraeli ukve iqca im yovelives gansaxierebad,
rac damkvidrebuli, tradiciuli, bunebrivi socialu-
ri urTierTobebis gamxrwnelad aRiqmeboda: kapita-
lizmisa.87 nacistur germaniaSic, maT miewerebodaT
rogorc liberalizmis, ise bolSevizmis Crdilovani
dafinanseba, ebraelTa msoflio SeTqmulebas ki, sabo-
lood, xeli eria yvelgan da yvelaferSi, rac patiosani
mSromeli adamianisa da sayvareli eris cxovrebas mar-
wuxad awveboda. rasizmi aris siZulvili mTeli eTnosi-
sadmi, romelic konkretuli empiriuli urTierTobe-
biT aris ganpirobebuli. antisemitizmi ar aris aseTi
rasizmi. is, piriqiT, erT­gvari apriori sqemis nawilia,
romliTac xdeba dRevandel sazogadoebaSi samyaros
ideologiuri ganmarteba. erTi rasizmi meores ar ga-
moricxavs, aramed siZulvili ucxosadmi imave Zireuli
socialur-fsiqologiuri dispoziciis nawilia, rom-
lis pirveli gamoxatulebac aris dRes antisemitizmi.
Tumca, dRes antisemitizms metwilad nacisturi elimi-
natoruli da saerTod eqsplicituri antisemitizmisa-
gan gan­sxvavebuli, egreT wodebuli „struqturuli“88
saxe aqvs, Tundac struqturis arss gaurkvevlad to-
vebdnen. aseve, saqarTveloSic ar aris saWiro da arc
SesaZlebeli, ‘armenofobiiT’ Canacvlebulad viguloT
antisemitizmi.89 meore msoflio omis Semdeg, demokra-
ix. Gerhard Scheit, Verborgener Staat, lebendiges Geld. Zur Dramaturgie des
�����
Antisemitismus, Freiburg 1999.
88 Micha Brumlik et al., Der Antisemitismus und die Linke, Frankfurt 1991,
gv. 7 d.S.
�������������������������������������������������������������
ukanasknel aTwleulSi antisemitizmi sagangebod aisaxa, maga-
liTad, ‘masonuri’ ‘sorosis fondis’ ‘faruli maqinaciebis’ winaaRm-
deg protestebSi an 2011 wels ebraeli biznesmenebi roni fuqsisa
da zeev frenkelis dapatimrebasTan dakavSirebul mediakampania-

412
tiul saxelmwifoebSi Ria antisemitizmi, rogorc wesi,
zneobrivad ikicxeba da samarTlebrivad isjeba. magram
is, rasac horkhaimeri da adorno avtoritarul „siis
mentalobas“90 uwodeben da am sazogadoebebis ideolo-
giuri sayrdenia, saxeldobr, ganrisxeba yoveliveTi,
rac TviTgadarCenis logikisagan gansxvavebulia, imTa-
viTve antisemituria. istoriulad swored ebraelebi,
iseve rogorc qalebi, cxovelebi, saerTod sustebi
arian is jgufebi, romlebic, rogorc TviTgadamrCeni
batonobisagan yovelTvis daSorebulebi, mis obieqts
warmoadgendnen.91

6. civilizaciis gauCinareba _ istorikosTa dava

nacionalsocialistur germaniaSi antisemitur-


ma msoflxedvam sazogadoebrivi realobis sakuTari
xatis msgavsad gardaqmna moaxerxa. ebraelebis ganad-
gureba nacionalsocialistur germaniaSi TviTmiza-
ni iyo.92 misi sazogadoebrivi wyobilebis siaxle imaSi
mdgomareobda, rom sxva ekonomikuri, politikuri, sa-
marTlebrivi zomebi mis SeSlilobaSi warmoadgendnen
am TviTmizanis miRwevis saSualebas. germanuli Volks-
gemeinschaft-isaTvis is sikvdil-sicocxlis sakiTxad
aRiqmeboda. es ki eWvqveS ayenebs Tavad xsenebuli
universalurad miCneuli, uwyveti istoriuli logi-
kis realobas, romelic, axali droidan moyolebuli,

Si. antisemituri xatis Sesabamisad, maT 1990-ian wlebSi saqarTve-


los saxelmwifos mTavrobis „kabaluri“ „sqemis“ msxverplad qceva
braldebodaT. citatebi ix. devi dumbaZe, „‘Cveulebrivi’ antisemi-
tizmi, anu Tavisufleba roni fuqss“, (netgazeti.ge, 6.4.2011).
90 Ticketmentalität, ix. winamd. gam., gv. 300.
91 ix. winamd. gam., gv. 165 d.S.
ix. Dan Diner, „Aporie oder Apologie. Über Grenzen der Historisierung des Na-
������
tionalsozialismus“, GMH, 3, 1987, gv. 158.

413
liberalistur-kapitalisturi sazogadoebis sawyise-
bis Camoyalibebis Semdeg, sakuTari Tavis msoflioSi
racionaluri wesrigis saxiT damkvidrebas cdilobda.
amdenad, gamarTlebuli Cans istoriuli uwyveto-
bis sapirispiro interpretacia, ramdenadac is xazs
usvams ebraelebis ganadgurebis singularulobas.
saul fridlenderi Tavis istoriul kvlevebSi swored
nacionalsocialisturi antisemitizmiT gamowveuli
katastrofis araSedarebiTobas warmoaCens. am antise-
mitizs igi „damxsnels“93 uwodebs: „damxsneli antisemi-
tizmi daibada rasobrivi degeneraciis SiSisa da reli-
giuri daxsnis rwmenidan.“94 germanuli saxalxo erToba
TviTgadarCenis apokaliptur brZolaSi imyofeboda,
ebraelebi ki, misi ubedurebis momtanebi, unda ganad-
gurebuliyvnen. aseTi daSvebiT ganmanadgurebluri an-
tisemitizmi, sabolood, religiur, maSasadame, racio-
nalurad auxsnad movlenaze daiyvaneba. fridlenderi
aRwers germanuli naciis specifikur struqturul
gansxvavebas sxva evropuli qveynebisagan, sadac erov­
nuli saxelmwifos formirebaSi, magaliTad, safran-
geTTan kontrastSi, ara centralizebuli saxelmwifos
universaluri ganmanaTlebluri principi, aramed par-
tikularuli eTnokulturuli Temis idea TamaSobda
gadamwyvet rols, romelic germanuli romantikuli
moZraobidan aRmocenda.95 fridlenderi ganmartavs
germaniaSi, sxva evropul saxelmwifoebisagan gansxva-
vebiT, völkisch ideologiis mwyobri sistemis saxiT Ca-
moyalibebasac, rac, am dros, germanuli antisemitizis
Sedegad unda iqnes ganxiluli da ara mizezad, radgan
sakiTxavia, Tu ratom moxda rixard vagneris bairoTis

ix. Friedländer, Nazi Germany and the Jews. Volume I, „Redemptive anti-Semi-
������
tism“, gv. 73-112.
iqve, gv. 87.
������������
iqve, gv. 85.
������������

414
wris, alfred rozenbergis, hiuston stuart Cember-
lenis, adolf hitlerisa da sxvebis mier forsirebu-
li antisemituri ideologiis swored germaniaSi erT
mTli­anobad Sekvra. fridlenderis naSromSi, sabolo-
od, upasuxod rCeba kiTxva, Tu ratom iyo ariul ra-
sizmSi rasobrivi degeneraciis pirvel safrTxed miC­
neuli swored ebraelebi. ratom iTvleboda, rom Tuki
ariuli sisxli ar ganiwmindeboda, upirveles yovlisa,
ebraelebisagan, maTi an gasaxlebis, an ganadgurebis
gziT, germaniis Volksgemeinschaft-i ver miaRwevda bednie-
rebas? magaliTad, germaniis mesame raixSi, „generalu-
ri gegma aRmosavleTi“-s mixedviT, sxva xalxebis ganad-
gurebis gegmebic arsebobda, maT Soris, polonelebis.
Tuki is Sesruldeboda, istorikosebi suzane haimis da
giotc alis zedmiwevniTi gamoTvliT, xuTidan erTi
poloneli ganadgurdeboda.96 magram es gegmebi realo-
bisagan iseve daSorebuli darCa polonelebis SemTx-
vevaSi, rogorc swored poloneTSi agebuli sakoncen-
tracio banakebi, ara marto poloneli ebraelebis TiT-
qmis sruli ganadgurebis Semdeg, germanelebma adreve
daxurvisaTvis gaamzades. aseve, wyaroebi cxadyofen,
rom arc yvela polonelis ganadgureba ar igegmeboda,
ebraelebisagan gansxvavebiT.97
„damxsneli“ antisemitizmis religiur ganzomile-
baSi ar igulisxmeba is, rom is qristianuli antisemi-
tizmiT iyo ganpirobebuli. qristianuli antisemitiz-
mis sawyisi aris iudaizmis mier Tavad qristianobis
miuRebloba, rac ebraelebis mier qristes, rogorc
RmerTkacis, uaryofisa da mkvlelobis braldebaSi
iCens Tavs. qristianul antisemitizms, dasavlursa da
aRmosavlur qristianobaSic, sasikvdilo pogromebis,
ix. Susanne Heym und Götz Aly (gam.), Bevölkerungsstruktur und Massenmord.
������
Beiträge zur nationalsozialistischen Gesundheits- und Sozialpolitik, t. 9, Berlin
1991, gv. 139.
ix. Diner, „Rationalisierung und Methode“, gv. 376.
������

415
gandevnisa da Seviwrovebis xangrZlivi istoria aqvs,
magram is ar misula im eliminatorul formamde, rac
antisemitizmma miiRo germanul raixSi, miuxedavad
imisa, rom es ukanaskneli qristianuli antisemitizmis
winaistoriidan amoizarda.98 „damxsneli antisemitiz-
mis“ religiuroba imas gulisxmobs, rom ebraelebis
arCevani SemTxveviTi, carieli iracionaluri mrwam-
sis aqti iyo. fridlenderi aseve miuTiTebs mis sxva
winapirobebze: me-19 saukuneSi germaniis swrafi mo-
dernizaciiT gamowveul tradiciuli urTierTobebis
transformaciaze, ramac gaaRrmava germaniaSi isedac
damkvidrebuli reaqcia modernuli urTierTobebis
mimarT. magram igi genetikurad ar ukavSirebs erTma-
neTs antimodernul resentimentsa da specifikurad
ebraelebis, rogorc am modernuli urTierTobebis
mcdari personifikaciis, siZulvils. fridlenderis­
Tvis, iseve, rogorc istorikosi dan dinerisTvis, sa-
bolood, rogorc ebraelebis msxverplad arCevani, ise
auSvici „gagebis Sav kolofad“99, auxsnad „maradiul
saidumlod“100 rCeba.
Soas istoriuli uwyvetobis logikaSi CarTva damna-
Saveebs brals xsnis, ramdenadac ara konkretuli moq­
medi pirebi, aramed zogadi struqturebi, istoriuli
iqneba Tu zedrouli, cxaddebian katastrofaze pasu-
xismgeblad. amis sapirispirod, misi singularobis xaz-
gamsmelni specifikur germanul danaSauls warmoaCe-
nen. amdenad, maTi xazgasma sworia. amave dros, swored
amiT isini paradoqsulad Tavad axdenen Soas uneblie
relativizebas. Tuki is dasavluri da saerTod civi-
lizaciis logikidan amovardnaa, romlis gansjac sa-

ix. winamd. gam. 254-260.


�������������������
ix. Diner „Aporie oder Apologie“, gv. 159.
������
ix. Uli Krug, „Ewiges Rätsel Auschwitz. Über die Unfähigkeit den säkulären
�������
Zivilisationsschwund auf den Begriff zu bringen“, Bahamas 25, 1998, gv. 30-36.

416
bolood SeuZlebelia, maSin yovelTvis, roca iseTi
istoriuli pirobebi dadgindeba, romlebSic am civi-
lizaciis integraluri elementebi gadagdebulia, ro-
gorc, magaliTad, sabWoTa kavSirSi, savaraudod, mud-
mivi kerZo sakuTrebis moxsnis realuri mcdelobisas,
dauyovnebliv saqme gvaqvs iseTive „civilizaciis wyve­
tasTan“101, rac dinerma uwoda ebraelebis ganadgurebis
katastrofas. dineri negatiurad aRiarebs civiliza-
ciis logikis arsebobas, romelTanac aRaraferi aqvs
saerTo Soas. amis Sedegad ki, imTaviTve danaSauli exs-
nebaT memkvidreebsac, rogorc germanelebs, ise mTlian
dRevandel sazogadoebas. struqturuli kavSiri Tana-
medrove germaniasTanac da Tanamedrove sazogadoeba-
sTanac mTlianobaSi Tavidanve gawyvetilia.102 winaswar
ukuigdeba imis SesaZleblobac, rom Tanamedrove demo-
kratiulma postnacisturma saxelmwifoebma sulac ar
CamoiSores is arsebiTi elementebi, romlebmac isto-
riul procesSi gamoiwvies ebraelebis ganadgureba.
dineris da fridlenderis pozicia, sabolood, am Tana-
medrove demokratiuli saxelmwifoebis legitimacias
iZleva. cxadia, rom rogorc dineri miuTiTebs haimisa
da alis kritikisas, maTSi ar xdeba masobrivi mkvle-
lobebi, rogorc nacionalsocialistur germaniaSi.103
Tumca is istoriuli winapirobebi, romlebic adornom
da horkhaimerma barbarosobis realizaciisaTvis na-
cionalsocializmis SemTxvevaSi aRweres, Tanamedrove
demokratiul saxelmwifoebSic SenarCunebuli rCeba.
„civilizaciis wyvetis“ TezisSi implicirebuli ci-
vilizaciis dabruneba dRevandel evropasa da dasav-
leTSi waimZRvarebs naxtoms istoriul msvlelobaSi,

ix. Dan Diner (gam.), Zivilisationsbruch. Denken nach Auschwitz, Frankfurt


������
a. M. 1988.
ix. Diner, „Rationalisierung und Methode“, gv. 369.
�������
���������
iqve.

417
romelic nacionalsocialistur warsulsa da dRevan-
del sinamdviles Soris gadaulaxav ufskruls gadaxs-
nis. aseTi analizis xifaTi ki aSkaraa. Tu davuSvebT
SesaZleblobas, rom is pirobebi, ramac, istoriulad
konkretul viTarebaSi, gaugonari moaxdina, dResac
aris SenarCunebuli, veRar gamoiricxeba imis SesaZ-
leblobac, rom saSineleba, rac erTxel ukve istori-
ulad namdvili gaxda, kvlavac gameordes. is ukidure-
si, rac erTxel ukve ganxorcielda, gvaiZulebs swored
dRes Cven, vinc kacobriobis am gamocdilebis Semdeg
cxovrobs, da icis, rom is araTu SesaZlebeli, aramed
nadvili gaxda, yvela Zala iRonos imisaTvis, rom rac
moxda, araferi msgavsi, aRarasodes ar gameordes. „ci-
vilizaciis wyvetis“ daSveba ki imTaviTve gamoricxavs
kavSirs warsulsa da dRevandelobas Soris. paradoq-
sulad, sakuTari gamarTlebuli mcdelobiT, warmoaCi-
nos Soas ganumeorebloba, raTa ar iqnes daSvebuli misi
damnaSaveebis eqskulpacia, is Tavis sapirispiromde
midis. isini ki, vinc danaSauli Caidina, rogorc ambobs
adorno xsenebul aforizmSi, gamarjvebulni rCebian
manam, sanam kacobrioba inarCunebs im arsebobis zogad
pirobebs, romlebmac damnaSaveT miscaT saSualeba, mo-
exdinaT katastrofa.
fridlenderis, dineris, deniel jona goldheige-
nis kvlevebi mimarTulia Soas egreT wodebuli ekono-
misturi interpretaciis winaaRmdeg _ am interpreta-
ciis procesis avtomatizmze dafuZnebuli istoriis
filosofiis gamo. istoriis wyvetadobaze dafuZne-
buli axsnis sapirispirod, is ara marto hans momseni-
seul funqcionalizmSi gvxvdeba, sadac danaSaulSi
monawileTa antisemituri intencia meorexarisxovnad
iTvleba, �������������������������������������������
‘������������������������������������������
saboloo gadaWra’ ki saxelmwifos Sidainsti-
tuciuri winaaRmdegobebiT da SetakebebiT gamowveul
‘kumulaciuri radikalizaciis’ TavisTavad procesad

418
aRiwereba. amas garda, mas TvalnaTliv tradiciul mar-
qsistul istoriografiul koncefciaSic aqvs adgi-
li.104 misTvis isevea damaxasiaTebeli istoriuli svlis
obieqturi ekonomikuri kanonzomierebebidan inter-
pretacia, rogorc funqcionalizmi varaudobs nacis­
tur germaniaSi TviTmqmed politikur process.
tradiciuli marqsizmi am svlaSi arsebiT mniSvne-
lobas kapitalizms aniWebs. imperializmis, rogorc
kapitalizmis umaRlesi fazis gansazRvris Semdeg,
kapitalizmi Sinagani krizisuli dinamikiT xasiaTde-
ba. produqtebis sacval Rirebulebaze dafuZnebuli
ekonomikis niSani aris ara sakuTari subsistenciisaT-
vis warmoeba, aramed saqonlis sacvali Rirebulebis
realizaciiT zedmeti Rirebulebisa da, maSasadame,
kapitalis realizaciaze orientacia. kapitalizmis
damkvidreba nabij-nabij gardasaxavs ekonomikur ur-
TierTobebs jer dasavleT evropaSi da Semdeg tenden-
ciurad mTel msoflioSi. es gamoxatulebas poulobs
imaSi, rom kerZo nacionaluri saxelmwifoebi, romle-
bic tradiciuli marqsizmis mier gagebulia „idealur
zogad kapitalistebad“105, erTmaneTs upirispirdebian
sakuTari qveynebis saerTo bazris interesebis Seupo-
vari damcvelebis saxiT, omi ki maTTvis aris ubralod
politikis kidev erTi saSualeba am interesebis da-
samkvidreblad.106 am TvalsazrisiT, nacionalsociali-

���������������������������������������������������������������
ebraelebis ganadgurebis ganmartebisas „intencionalistebisa“
da „funqcionalistebis“ dapirispirebis Sesaxeb ix. Friedländer, Nazi
Germany and the Jews. Volume I, gv. 358, 111-e sqolio.
ix. Engels, Die Entwicklung des Sozialismus von der Utopie zur Wissenschaft,
�������
gv. 225.
���������������������������������������������������������������
ix. „meore msoflio omi imperialistur saxelmwifoTa politikis
gagrZeleba iyo. v. i. lenini araerTgzis miuTiTebda, rom ‘omi aris
mxolod gangrZoba politikisa sxva’ (saxeldobr ZaldatanebiTi) ‘sa-
SualebebiT’ … swored aseTi iyo yovelTvis Tvalsazrisi marqsisa da
engelsisa, romlebic yovel oms uyurebdnen rogorc mocemul, dain-
teresebul saxelmwifoTa _ da maT SigniT sxvadasxva klasTa _ poli-
tikis gangrZobas mocemul dros“. n. sturua, m. naTmelaZe, saqarTve‑

419
sturi germania arsebiTad arafriT ar gansxvavdeba ne-
bismieri sxva imperialisturi Zalisagan. ekonomikuri
miznebidan gamomdinare, pirveli msoflio omis kraxis
Semdeg, aRzevebuli germanuli nacionalizmi cdilobs
sakuTari poziciebis kvlav gamyarebas, nacionalso-
cializmi ki sxva araferi aRmoCndeba, Tu ara am nacio-
nalizmis radikaluri gamoxatuleba. meore msoflio
omis wamowyeba warmoisaxeba aseTi imperialisturi
logikis konkretul germanul realizaciad, maSinac
ki, roca germanias, magaliTad, hans momseniviT, „gansa-
kuTrebul gzas“107 miaweren. Tavis mxriv, liberalur-
demokratiuli saxelmwifoebis aliansi ganimarteba
imave imperialisturi interesebis, SesaZloa, sxvagvari
efeqturobis mqone _ radgan is samarTlebrivi saxel­
mwifoTia gamyarebuli _ sapirispiro Zalad. implici-
turad, warsul istoriaSi mxolod sabWoTa kavSirs
udasturdeba am imperialisturi logikis garRvevis
ganzraxva.
tradiciuli marqsizmis aseTi interpretaciis xaz-
Si ganTavsdeba suzane haimisa da giotc alis „saboloo
gadaWris ekonomikis“ analizi, romelTa mixedviTac mas
ori ZiriTadi mizezi hqonda. erTi mxriv, ebraelebis ga-
nadgurebis politika gamowveuli iyo racionalizaciis
zomebiT mesame raixis mier centralur da aRmosavleT
evropaSi dapyrobil teritoriebze. „mosaxleobis sim-
Widrovis Semcireba“108, rasac „raixis ekonomiurobis
kuratoriumis“ saxelmwifo ekonomikis centraluri

los istoriis narkvevebi tomi 8. [...] 1941-1975 ww., Tbilisi 1980, gv.
1 (nplg.gov.ge/dlibrary/coll/0001/000060/, 19.08.2011) am meore msoflio omis
periodis aRmwer naSromSi, tipiurad sabWoTa istoriografiis miCq-
malvisTvis, ebraelebis ganadgureba saerTod ar moixsenieba.
�������������������������������������������������������������
ix. germanuli „gansakuTrebuli gzis“ Teoriis kritikisaTvis
Uli Krug, „Der Fall Deutschland. Sonderweg oder Exempel?“, Bahamas 18, 1995.
ix. Susanne Heim / Götz Aly, „Menschenvernichtung und wirtschaftliche Neu-
�������
ordnung“, maTive gam.: Sozialpolitik und Judenvernichtung. Gibt es eine Ökonomie
der Endlösung?, Berlin 1987, gv. 11-90, gv. 35.

420
mgegmavebi „generalur guberniaSi“ da sxva „SemoerTe-
bul“ an okupirebul teritoriebze moiT­xovdnen, gu-
lisxmobda industriulad ganuviTarebel seqtorebsa
da teritoriebze warmoebadobis racionalizacias,
risi saSualebac iyo zedmeti mosaxleobis ganadgu-
reba. is, haimisa da alis mixedviT, paralelur zomad
ganixileboda ararentabeluri mcire sawarmoebis da-
xurvis, ebraelebis sakuTrebaSi myofi sawarmoebis
„ebraelebisagan gawmendis“, „Entjudung“-is da maTi „ari-
eli kandidatebis“ flobaSi gadacemis gverdiT. meore
mxriv, agraruli ekonomikis aseTi restruqturizacia,
maSasadame, iq dasaqmebulTa araracionalizirebadi na-
wilebis, „Warbi mosaxleobis“, ganadgurebis meSveobiT,
iyo „socialuri sakiTxis“109 gadawyvetis saSualeba.
eSinodaT siRaribeSi darCenilTa mxridan iseTive so-
cialuri ajanyebisa, rogoric oriode aTwleulis win
moxda ruseTSi.110 ganadgurebuli ebraelebis gamoTa-
visuflebul samuSao adgilze umuSevari da gaRatake-
buli rumineli, ungreli, ukraineli, slovaki da polo-
neli muSakebi unda daesaqmebinaT da amiT Tavidan aeci-
lebinaT maTi ukmayofilo janyi, rac „mTel evropas“111
emuqreboda.
amiT haimi da ali ‘saboloo gadaWris’ racionalur
axsnas pouloben. maT Tanaxmad, es racio aris nacio-
nalsocialisturi mosaxleobis politika, romelic
erovnul saxelmwifoTa zogad imperialistur logi-
kaSi ewereba, ragind sastikic ar yofiliyo misi kerZo
nacisturi saSualebebi. ������������������������
„ebraelebis rogorc ‘ara-�����
produqtiuli Warbi mosaxleobis’ ganadgurebiT
�����������������
sak-
vebi produqtebi izogeboda, raTa, Teoriulad mainc,
SeiaraRebis industriaSi momuSave poloneli muSebis

iqve, gv. 16.


�������������
iqve. gv. 41.
�������������
iqve. gv. 42.
�������������

421
ukeT gamokveba SeZlebodaT. Tu es moxerxdeboda, Tav-
dacvis ekonomikis germaneli generlebis realisturi
varaudiT, Sromis produqtiuloba ufro gaizrdebo-
da vidre maSin, roca ori naxevrad SimSiliT mkvdari
gainawilebda am samuSao adgils. gaxmaurebul kiTxva-
ze, Tu ratom ar amuSavebdnen germanelebi ebraelebs
_ romlebsac CamoarTves yvela ufleba da sakuTreba
_ ubralod arxebis gaTxrebze, aramed maT, xarjavdnen
ra amisTvis transportis SesaZleblobebs, Sromasa da
masalas, klavdnen, pasuxi gaicema am ekonomikuri da mo-
saxleobis politikis gaTvliT.“112
haimisa da alis, erTi mxriv, da dineris da fridlen-
deris poziciebi, meore mxriv, ebraelebis
���������������������
ganadgure-
bis mniSvnelobaze������������������������������������
�����������������������������������
germaniaSi 1980-ian wlebSi gamarTu-
li sajaro diskusiis gagrZelebaa. es „istorikosebis
kamaTis“ saxeliT cnobili dava dRes arsebiTia holo-
kostis ‘gaxsenebis politikisaTvis’ mTels evropaSi. is
organizebuli rCeboda istoriis konceftualizaciis
ori xsenebuli sapirispiro polusis irgvliv: wyveta-
dobisa da uwyvetobisa. dava, maSasadame, utrialebda
sakiTxs, iyo Tu ara Soa normaluri civilizaciis ubra-
lo radikalizacia, Tu swored xsenebuli „civiliza-
ciis wyveta“ _ da aravis mosdioda TavSi, xom ar iyo is,
sapirispirod, „civilizaciis gauCinarebis“113 mowmoba.
ernst noltes xelmZRvanelobiT, diskusiis erTi
mxare „auSvicis“ metaforiT aRwerili movlenis istori-
zebas cdilobda. ebraelebis ganadgurebas nolte aqcev-
da farTo istoriul konteqstSi da misi mniSvnelobis
relativizebas imaze miTiTebiT axdenda, Tu rogor
ganapiroba, TiTqos, germaniis mier genociduri poli-
tikis ganxorcieleba okupirebul teritoriebze „azia-

iqve, gv. 81.


������������
ix. Krug, „Ewiges Rätsel Auschwitz“, gv. 30-36.
�������

422
turi qveynebis“114 mier Seqmnilma safrTxem, saxeldobr,
sabWoTa kavSiris bolSevikurma revoluciam. radgan
sabWoTa kavSiri germaniisaTvis safrTxes warmoadgen-
da, germaniam, am revizionistuli warmodgenis Tanaxmad,
prevenciulad Seutia mas. amiT, noltes Tanaxmad, nacio-
nalsocialisturma germaniam SeinarCuna _ mTeli misi
„arsisaTvis ucxo“115 totalitaruli xasiaTis miuxeda-
vad _ kerZo sakuTrebaze dafuZnebuli wesrigi aulag-
mavi sabWoTa totalitarizmis winaaRmdeg. xolo omSi
damarcxebis Sedegad es memkvidreoba saerTod ga­uqmda,
ramac SesaZlebeli gaxada germaniis federaciuli res­
publikis dasavluri demokratiebis rigSi integracia.
damnaSaveTa eqskulpacia am axsnis mcdelobaSi ukve imaSi
gamoixateba, rom omis damwyebi damnaSave da misi msxver-
pli erTmaneTs enacvleba.
Tumca, sapirispiro mxare, romlis erT-erTi mTa-
vari warmomadgeneli iyo iurgen habermasi, winaaR­
mdegobrivad, imave Sedegamde midioda ebraelebis
ganadgurebis istoriuli mniSvnelobis gansazRvri-
sas. ewinaaRmdegeboda ra noltes mier Soas garela-
tiurebasa da gaistoriulebas, is xsenebuli saxiT
xazs usvamda movlenis erTjeradobas, romelic ar
jdeboda normaluri dasavluri qveynebis ganviTare-
bis CarCoebSi. aranormaloba ki, am poziciis momxreTa
Tanaxmad, gamoixateboda nacionalsocializmis dros
ebraelebis ganadgurebis procesSi racionaluri lo-
gikis _ horkhaimerisa da adornos mier daxasiaTebuli
TviTgadarCenis _ principebis ukugdebaSi. es logika
gaigeba samewarmeo gansjisaTvis damaxasiaTebel sar-
geblis maqsimalizaciis utilitaristul qmedebad.
amis istoriuli magaliTebi, romlebic haimisa da alis
mier ekonomikuri racionalobis primats ewinaaRmde-

iqve, gv. 31.


�������
���������
iqve.

423
gebian, aris iseTi faqtebi, rom ebraelebs, sabolood,
ar iyenebdnen samuSao Zalad, aramed anadgurebdnen,
xolo iq, sadac maT samuSao Zalad iyenebdnen, amas, Zi-
riTadad, akeTebdnen maTi SromiT ganadgurebis miz-
niT.116 omis periodSi resursebis didi nawili, romelic
am savaraudo racionaluri logikiT ufro gamosadegi
iqneboda frontis xazze, marTlac ixarjeboda qarxne-
bis saxiT organizebuli masobrivi ganadgurebis sakon-
centracio banakebis organizaciasa da dReSi aTasobiT
ebraelebis iq gazis kamerebSi daxocvaze. omis bolo pe-
riodSic ki, roca germania ukve kapitulaciis win idga,
arsebobs faqtebi, rogorc, magaliTad, 1944 wlis ivnis-
Si kunZul rodosze momxdari, roca germaneli nacio-
nalsocialistebi yvelafers akeTebdnen ara imdenad
TviTgadarCenisTvis, ramdenadac rac SeiZleba meti
ebraelis gasanadgureblad. amisTvis rodosis kunZu-
lidan didZali samxedro teqnikis evakuaciis nacvlad,
maT swored iq myofi 2200 ebraeli waiyoles Tan 2000
kilometriT daSorebul auSvicSi amosaxocad. utili-
taruli gaTvlis gauqmebisaTvis saerTod sanimuSoa,
rom 1944 wels nacistebma „bolo wams“117 brZanes 440 000
ungreli ebraelis deportacia da sakoncentracio ba-
nakebSi ganadgureba, Tanac, am momentamde maTi mokavSi-
re qveynidan.
istorikosebis kamaTi erTgvarad gadawyvetili
iqna uSualod bundeskancleris CareviT, romelmac
holokosti „ganumeorebel“118 movlenad gamoacxada. is
iZleoda rogorc neokonservatorebisTvis, ise libe-
ralebisTvis misaReb Sedegs, romelic wyvetda kavSirs
danaSaulis Camden nacionalsocialistur germaniasa

ix. Daniel Jonah Goldhagen, Hitlers willige Vollstrecker. Ganz gewöhnliche


������
Deutsche und der Holocaust [ing. 1996], München 2000, Tavi me-4, „ebrauli
‘Sroma’ niSnavs ganadgurebas“, gv. 335-438.
ix. Diner, „Rationalisierung und Methode“, gv. 375, aseve 371.
�������
ix. Krug, „Ewiges Rätsel Auschwitz“, gv. 30.
�������

424
da Tanamedrove germaniis federaciul respublikas
Soris. xolo, maSin jer kidev arsebul germaniis demo-
kratiul respublikaSi msjeloba, piriqiT, istoriis
uwyvetobas, kapitalisturi logikis ucvlelobas us-
vamda xazs da amiT axdenda sakuTari antifaSisturi xa-
siaTis legitimacias. dRevandeli gaerTianebuli ger-
maniisTvis, Tuki ebraelebis ganadgureba erTjeradi
da, sabolood, gaugebari movlena iyo, maSin arc post-
faSistur saxelmwifos aqvs masTan raime arsebiTi saer-
To. ideologiurad aseTi interpretaciidan kapitalic
moigeboda. germanias, axla ukve kapitalistur-demok­
ratiuls, romelsac, araviTari kavSiri aRar hqonda
naiconalsocialistur warsulTan, swored auSvicis
danaSaulis gamo, axali raison d’etre eZleoda. istoriis am
uprecedento gakveTilis Sedegad, is warmoaCenda Tavs
gansakuTrebulad pasuxismgeblad evropasa da mTel
sam­yaroSic demokratiul-samarTlebrivi saxelmwi-
foebrivi wesrigis damyarebaze. am pasuxismgeblobiT
ki, piriqiT, germaniis evropaSi wamyvan saxel­mwifo Za-
lad damkvidreba marTldeboda. „civilizaciis wyveta“,
romelic tyuilad ar enaTesaveba wesrigisas da auSvi-
cis katastrofis aRsaniSnavad istoriis mecnierebasa
da yoveldRiur metyvelebaSi mas Semdeg moarul fra­
zad gamoiyeneba, swored am germanuli ideologiis mTa-
var Semadgenel elementad iqca Tanamedrove msjelo-
baSi holokostze ara marto germaniaSi, aramed evro-
pasa da mis farglebs gareTac.
Soas relativizeba ki „civilizaciis wyvetis“
cnebam _ savaraudod, dan dineris ganzarxvisgan damo­
ukideblad _ SesaZlebeli gaxada imitom, rom, univer-
saluri civilizaciuri logikis aRiarebis fonze, am
logikis nebismieri darRvevidan _ magaliTad, iZule-
biTi koleqtivizaciiT da gulagebiT sabWoTa kavSir-
Si _ gardauval Sedegad gamomdinareobs, rom araferi

425
gansakuTrebuli Soas ar axasiaTebda. Tumca, deniel
jona goldheigenma da sxvaTa kvlevebma warmoaCines is
momentebi, romlebic specifikurad da mxolod germa-
niaSi arsebul antisemitizms axasiaTebda. goldhei-
genis gamokvlevaSi iribad ukugdebuli iyo haimisa da
alis mier wamoyenebuli Tezisic, rom genocidi iyo
partiis karieristebis mier Cafiqrebuli, biurokra-
tiulad organizebuli da gulcivad mxolod SS-Tan da
NSDAP-sTan dakavSirebuli teqnokratebis mcire wris
mier ganxorcielebuli mosaxleobis politikis aqcia.
goldheigenma aCvena, rom mkvlelobebSi monawileob­
dnen germaneli mosaxleobis farTo fenebis warmomad-
genlebi, xSirad ise, rom maT brZanebas arc ki aZlevd-
nen. mkvlelobebis masobrivi xasiaTi mxolod imas ki
ar niSnavda, rom msxverplni masobrivad ixocebodnen,
aramed maT masobrivad klavdnen: goldheigenis varau-
diT, ebraelebis uSualod mkvlelobebSi nacionalso-
cialisturi germaniis xelmwZRvanelobiT xuTas aTas-
ze meti adamiani monawileobda.119 iseT SemTxvevebSic ki,
roca germanuli mesame raixis kanonmdebloba araviTar
dasjas ar iTvaliswinebda Cveulebrivi policielebis,
jariskacebis, moqalaqeebis mier ebraelebis damcire-
baSi, devnasa da mkvlelobebSi CarTvaze uaris Tqmis
SemTxvevaSi, xSirad, isini amas mainc sakuTari nebiT
mowadinebulad akeTebdnen.120 goldheigenma daamtki-
ca, rom germanelebisTvis nacionalsocializmSi ufro
mniSvnelovani iyo ebraelebis ganadgurebis saqmis bo-
lomde miyvana, vidre TviT omis mogebac ki. 1944-1945
wlebis helmbrextis „sasikvdilo marSis“ magaliTze
igi amtkicebs, rom „germanelebs, sanam nacisturi sa-
zogadoeba funqcionirebda, ebraelebis mravalwliani
devnisa da ganadgurebis Semdegac ki, ar SeeZloT maT

ix. Goldhagen, Hitlers willige Vollstrecker, gv. 204.


������
ix. iqve, gv. 462.
����������������

426
gamanadgurebel antisemitizmze uaris Tqma, iseT Sem-
TxvevebSic ki, roca maT amas ubrZanebdnen“.121 mravali
aseTi qmedeba ewinaaRmdegeboda winaswar daSvebul
TviTgadarCenis princips, ramdenadac aRmaSfoTebeli
ar unda iyos omis gamocxadeba TviTgadarCenis saSu-
alebad. goldheigeni aCvenebs, rom holokostis Tavi-
seburebebi germanelebis rasobrivma antisemitizmma
ganapiroba. man gamoiwvia yvela qveynis ebraelebis sru-
li ganadgurebis neba, miuxedavad imisa, rom maTTan ar
arsebobda obieqturi konfliqti da, sakuTari SeSlili
konstruqciis gamo, maT totalur amowyvetas moiTxov-
da.122 maSasadame, ebraelebis ganadgureba specifiku-
rad germanuli SeSlilobis Sedegi iyo. is im konkretu-
li socialur-fsiqologiuri dispoziciis gamoxatvaa,
romelsac gulisxmoben horkhaimeri da adornoc. mag­
ram goldheigeni ar ukavSirebs am SeSlilobas sazoga-
doebriv pirobebs. amis Sedegad, isic xsenebul aporia-
Si eqceva, radgan ebraelebis ganadgureba kulturali-
sturad iqceva istoriuli TvalsazrisiT specifikur
‘wminda germanul’ movlenad.
Tu pirveli, wyvetadobaze orientirebuli ganmar-
tebisTvis Soa aris auxsneli movlena, romlisTvisac
istoriuli urTierTobebis Taviseburebas, sabolo-
od, gadamwyveti mniSvneloba ar aqvs, meorisaTvis ar-
sebiTia swored universaluri logika kapitalis rea-
lizaciisa, romelic saerToa nebismieri erovnuli
saxelmwi­fos­Tvis axal droSi, xolo is Tavisebureba,
rac axasiaTebda ebraelebis ganadgurebas, ubralod,
gadaeloceba istoriul SemTxveviTobas; istoriuli
procesis logikis TavisTavad realobaSi is arafers
cvlis. swored amgvari istoriis filosofiis sapi-
rispirod, romlis modelicaa hegelis moZRvreba

ix. iqve, gv. 427.


�����������������
ix. iqve, gv. 484.
�����������������

427
msoflio sulze, wers adorno „minima moraliaSi“, rom
aseTi istoriis filosofia sabolood uaryofili iqna
meore msoflio omis dros momxdari am movleniT.123 Soa
mowmobs barbarosobis sinamdviles, imas, rom TviTga-
darCenisa da TviTganadgurebis, Sesabamisad, warmoe-
bisa da mospobis logika Tanamedrove civilizaciaSi _
erTi da igivea.
swored amis axsnis mcdelobas vxvdebiT „ganmanaT-
leblobis dialeqtikaSi“ pirvelad. specifikurad
ebraelebze Tavdasxma aq ganimarteba, erTi mxriv, evro-
paSi maTi istoriulad Camoyalibebuli sazogadoebri-
vi poziciiT, amave dros, Tavad sazogadoebis politi-
kur-ekonomikuri transformaciebiT, romlebic gani-
cada kapitalizmma misi liberaluri mdgomareobidan
monopolisturi kapitalizmis fazaSi gadasvliT.

7. kapitalis saxelmwifo _ cirkulaciis gauq­meba

saukuneebis manZilze, qristianul evropaSi, ebra­


elebi, erTi mxriv, gamoiricxebodnen warmoebis sfero-
dan.124 meore mxriv, Sua saukuneebSi maT vaWrobis sfe-
ros uTmobdnen da mxolod rogorc aseTebs iwynarebd-
nen „dacvis qveS myofi ebraelebis“125 statusiT. isini
sul ufro metad, gansakuTrebiT dasavleT evropaSi,
izRudebodnen vaWrobisa da, zogadad, kapitalis cir-
kulaciis sferoTi. ase SeiZines maT gamsesxebelTa da
mevaxSeTa saxeli, romelic realobasac asaxavda im-
denad, ramdenadac ebralebs sxva tipis ekonomikuri
saqmianoba metwilad ekrZalebodaT. Tu liberalur ka-

��������������������������������������������������������������������
ix. aseve „istoriis filosofiis kritikisaTvis“��������������������
, winamd. gam., gv.
319-324.
ix. Max Horkheimer, „Die Juden und Europa“ [1939], HGS 4, gv. 325; ix.
�������
winamd. gam., gv. 251-255.
iqve, gv. 254.
�������������

428
pitalizmSi Tavisufali mewarmeoba kidev arsebobda,126
monopolur kapitalizmze gadasvlis Semdeg evropaSi
industrializaciis Sedegad akumulirebuli kapita-
lis _ wamyvani erovnuli saxelmwifoebis farglebSi _
koncentracia da centralizacia moxda. saxelmwifo
ukve arc mxolod savaraudo neitraluri gamaSuale-
beli organos rols TamaSobda da arc kapitalistebis
klasis mier muSaTa klasis mxolod Seviwroebis ubra-
lo saSualeba iyo. aramed, ideuri saerTo kapitalis _
da ara kapitalistis _ saxiT, saxelmwifo Seerwya kerZo
qveynebis msxvili kapitalis interesebs.127 Tu samarT-
lis urTierTobebs suvereni axorcielebda kapitalis
konkurenciaSi myof fraqciebsa da daqiravebuli sa-
muSao Zalis Soris Tanaswori gacvlis damkvidrebis
formad, postliberalur, rogorc polokic uwodebs
mas, „saxelmwifo kapitalizmSi“, iqneba es misi tota-
litaruli forma _ nacionalsocializmi da misgan
struqturulad sagrZnoblad gansxvavebuli sabWoTa
kavSiri _, Tu demokratiuli, romliskenac miiltvoda
„institutis“ am wamyvani ekonomistis SexedulebiT, aSS
da sxva dasavluri industriuli qveynebi, saxelmwifo
organoebi Tavad iReben Tavis Tavze ekonomikis da-
gegmvis funqcias.128 germanul nacionalsocialistur
saxelmwifoSi es miiRweoda zogadi gegmis saSualebiT
warmoebis, moxmarebisa da investiciebis warmarTviT,
fasebis meqanizmis mniSvnelobis SezRudviT, individe-
bisa da jgufebis mogebis interesis saerTo saxelmwi-
fo gegmaze daqvemdebarebiT, centralizebuli samec-
niero menejmentis damkvidrebiT da nebismieri ekono-
mikuri kanonzomierebis politikuri marTvis primatiT

ix. iqve, gv. 159.


�����������������
��������������

ix. iqve, gv. 251.


�����������������
����������
ix. Friedrich Pollock, „State Capitalism: Its Possibilities and Limitations“, Stud-
�������
ies in Philosophy and Social Science IX, 1941, gv. 200-225.

429
Canacv­lebiT.129
aseTi transformaciis Sedegad, rogorc horkhaime-
ri da adorno aRniSnaven _ „ganmanaTleblobis dialeq­
tikaSi“ maTi politikuri ekonomikis Sexedulebebi
eyrdnoba polokisas _, ebraelebi, ekonomikuri funq-
ciiT vaWrobis sferoTi SezRudulni, ekonomikurad-
ve zedmetni xdebian, radgan Tavad araregulirebuli
vaWrobis sfero uCinardeba. Tu ebraelebi ar iyvnen
erTad­erTi vaWrebi germaniaSic da sxva evropul qvey-
nebSi, maT mxolod vaWrobis saSualeba eZleodaT. mxo-
lod im SemTxvevaSi, Tuki isini daTanxmdebodnen asi-
milacias iudauri religiis uaryofiT, maT rTavdnen
uflebas, monawileoba mieRoT burJuaziuli cxovrebis
sxva sferoebSic _ Riad mecnierebasa, samxedro samsa-
xurSi, samoxeleo sferoebSi. germaniis vaimaris respu-
blikaSi amis saSualeba arsebobda asimilaciis gareSec.
Tumca, aseT SemTxvevebSic, istoriulad, yovelTvis
ebraelebs meti SezRudva ekisrebodaT, vidre Tavad
titularuli naciis warmomadgenlebs. mas Semdeg, rac
cirkulaciis sferos ekonomikuri mniSvneloba daknin-
da, miuxedavad misi formalurad SenarCunebisa, xolo
gacvlisa da masze daqvemdebarebuli warmoebis pro-
cesis organizacia gadavida monopolizirebuli kapi-
talis xelSi, is, Tavis mxriv, mWidrod daeqvemdebara
saxelmwifo struqturebs _ germaniaSi nacionalsocia-
listur partias, samrewvelo kartelebs, vermaxtsa da
saministroebis biurokratias.130 amis Sedegad Seiqmna,
pirvel yovlisa, ebraelebis ‘Tavidan moSorebis’ eko-
nomikuri safuZveli. Tumca _ da amiT gansxvavdeba kri-
tikuli Teoria egreT wodebuli ekonomizmisgan _ es ar
iyo sakmarisi safuZveli.

iqve, gv. 204-207.


�������������
����������
ix. Neumann, Behemoth, gv. 460 d.S.
�������

430
8. cnobieri refleqsia _ paTiuri proeqcia

poloki uaryofs totalitaruli saxelmwifo kapi-


talizmis ekonomikur araefeqturobas liberalurTan
SedarebiT, swored nacionalsocialisturi germaniis
magaliTze. polokic aseTi saxelmwifos qmedunariano-
bis sazRvrebs xedavs ara marto industriulad saWiro
nedleulis mopovebis bunebriv SezRudvebSi, aramed
cxadyofs, rom misi damgegmavi organo mxolod teqni-
kuri TvalsazrisiT iyo racionaluri agenti. sinamd-
vileSi ki is Tavad eqvemdebareboda Sidapolitikur
Zalebs Soris brZolas, romelsac ver akontrolebda.131
aseve franc noimani nacionalsocialistur saxelm-
wifos, rogorc aseTs, eWvqveS ayenebs da mis suverens
uwodebs „bandas“132, romlis gansxvavebuli politi-
kur-ekonomikuri fraqciebis warmomadgeneli meTau-
rebic ganuwyve­teli konfliqtebis Semdeg iZulebiT
urigdebodnen erTmaneTs. maTi erTaderTi gamaerTia-
nebeli principi ki, sabolood, ebraelebis antirasis
ganadgurebis survili iyo.133 nacionalsocialisturi
moZraobis qvakuTxedi iyo antikapitalisturi ajany-
eba, romelic sakuTari saxalxo-rasobrivi erTobis
Tavdacvis mizniT ebraelebis saxiT savaraudod ucxo,
mtaceblur, gam­yvlef finansur kapitals anadgureb-
da, ris gansaxierebadac ebraelebi warmoisaxebodnen
maT paTiur proeqciaSi.134 swored paTiuri proeqciis
_ gandevnili mimezisis Sedegis _ cnebiT adorno da
horkhaimeri xsnian im fsiqologiur meqanizms, rome-
ix. Pollock, „State Capitalism“, gv. 219.
�������
ix. Neumann, Behemoth, gv. 554.
�������
���������������������������������������������������������������
ix. devi dumbaZe, „leviaTansa da behemoTs Soris: msoflio su-
verenis SeSliloba“, Philosophy in Global Change. Jubilee volume for Burk-
hard Mojsisch, Tengiz Iremadze et al. (gam.), Tbilisi 2011, gv. 368.
ix. winamd. gam., gv. 277 d.S.
�������������������������

431
lic Seadgenda nacionalsocialisturi SeSlilobis sa-
fuZvels. misi elementebi dRevandel sazogadoebaSic
moqmedeben. am fsiqologiuri struqturis genezisis
wyaro sazogadoebrivi urTierTobebia, Tavi „kultu-
ris industriis“ Sesaxeb ki aRwers, Tu rogor uwyobs
xels Tanamedrove mediis dawesebulebebi da nawarmebi
mis gamyarebas.
dRevandeli sazogadoebis ekonomikis mTavari mo-
menti, saqoneli, „oradi xasiaTiT“135 gamoirCeva. saqo-
nels, ubralo nawarmisgan gansxvavebiT, axasiaTebs kon-
kretuli da abstraqtuli Sromis erTianoba, maT mier
ki, Sesabamisad, konstituirdeba saqonlebis saxmari da
sacvali Rirebuleba.136 rac ufro vrceldeboda sazo-
gadoebaSi abstraqtuli Sromis batonoba konkretuli
Sromis produqtebis mniSvnelobis daqveiTebis xarj-
ze; rac ufro iklebda adamianebis, rogorc sawarmoo
urTierTobis „personaJis niRbebis“,137 mniSvneloba _
maSasadame, mcirdeboda am personificirebuli „niR-
bebis“ SesaZlebloba, gaekontrolebinaT abstraqtuli
SromiT konstituirebuli Rirebulebis realizaciis
procesi, romelic, piriqiT, warmoebasac da maTac ga-

ix. Marx, Das Kapital, Bd. 1, gv. 56 // marqsi, kapitali, t.1-i, gv. 57.
�������
saqoneli „grZnobadad zegrZnobadi nivTia“, ix. iqve, gv. 85 // gv.
�����������������������������������������������������������
95. Tu saxmari Rirebuleba saqonlis empiriuli Tvisebebis erTob-
liobisagan Sedgeba, Rirebuleba, gamoxatuli mis sacval Rirebu-
lebaSi, grZnobadad aRqmadi ar aris da mainc ara idealuri, aramed
realuri Tvisebaa: „saqonelTa RirebulebiTi sagnobrioba imiT
ganirCeva qvrivi kviklisgan, rom aravin icis ra mxridan unda Cas-
Wirdos mas xeli. sruliad winaaRmdeg saqonlis sxeulis grZnobad
tlanqi sagnobriobisa, mis RirebulebiTs sagnobriobaSi bunebis
nivTierebis arc erTi atomi ar Sedis“, ix. iqve, gv. 62 // gv. 65.
iqve, gv. 91 // gv. 103; „personaJis niRabis“ (Charaktermaske) cneba
�������������
marqsTan antikuri Teatris sferodan aris gadmoRebuli, sadac
niRabi moqmedi piris sakuTar rolTan calsaxa dakavSirebasa da
mis oponentTan dapirispirebasac usvamda xazs, magaliTad, batoni-
yma, muSa-kapitalisti da sxva (aq is uzustod aris gadmotanili
„niSandobliv niRbad“). ix. Wolfgang Fritz Haug, „Charaktermaske“, misive
gam.: Historisch-Kritisches Wörterbuch des Marxismus, Berlin 1994, gv. 435-451.

432
nagebda _ miT ufro iklebda kapitalis realizaciaSi,
amave dros, kapitalizmis produqtiulobis zrdasTan
erTad, cocxali samuSao Zalis mniSvneloba. marqsma es
procesi kapitalis organuli Sedgenlobis cvlilebad
daaxasiaTa.138 kapitalis koncentraciisa da centrali-
zaciis procesSi, Rirebulebis realizaciaSi mudmivi
kapitalis sasargeblod ecemoda cvalebadi kapitalis
_ cocxali samuSao Zalebis _ mniSvneloba. rac ufro
ixveweboda mecnieruli da teqnologiuri saSualebebi,
romlebic erTveboda warmoebis industrializebul
procesSi, miT ufro naklebad xdeboda saWiro eqsploa-
taciis ­_ zedmeti Rirebulebis gamomuSavebis _ proce-
sisTvis samuSao Zala. aseve, miT ufro daucvelad da
am procesisTvis zedmetad, sul mcire, Canacvlebadad
iqceoda TiToeuli kerZo adamiani. aseT ekonomikur
sistemaSi individi iqca am sistemis ubralo danamatad,
uperspeqtivod, ganaxorcielos sakuTari survile-
bi da moTxovnilebebi. aseve, dasvenebisa da garTobis
sferos kapitalis urTierTobis qveS moqcevasTan er­
Tad, rac Tavdapirvelad dasavleTSi aSS-Si kulturis
industriis CamoyalibebiT iqna wamowyebuli, dRes ki,
msoflio bazris damkvidrebasTan erTad, yvela qveynis
mocvisaken tendencias avlens, adamianTa moTxovnile-
bebic da survilebic sul ufro formirdeboda am kul-
turis industriis sqemis mixedviT maTTvis miwodebu-
li modelebiT.139
struqturulad gamowveuli realuri zedmetoba
adamianebisa warmoebis procesSi, romlebic umuSevar-
Ta saxiT industriul ‘sarezervo armias’ Seadgendnen,
miT ufro amZimebda maT daucvelobas da, Sesabamisad,

ix. Marx, Das Kapital, Bd. 1, gv. 640 d.S. // marqsi, kapitali, t.1-i, gv.
�������
772 d.S.
������������������������������������������������������������
ix. „kulturis industria. ganmanaTlebloba, rogorc masebis
motyueba“, win. gam. aseve, Theodor W. Adorno, „Das Schema der Massenkultur.
Kulturindustrie (Fortsetzung)“ [1942], AGS 3, gv. 299-335.

433
daculobisken ltolvasac.140 radgan abstraqtuli Sro-
miT, maSasadame, fuliT da, sabolood, kapitaliT kons­
tituirebuli simdidris „SeSlil formebs“141 adamian-
ebi ver acnobiereben da gacnobierebis Sem­TxvevaSic
maT kerZod verafers akleben, es gaucnobierebloba
abstraqtuli Zalauflebis dauokebel TviTnebobad
aRqmuli kapitalis urTierTobis dakonkretebis _
personifikaciis moTxovnilebas iwvevs. kapitalistu-
ri ekonomikis urTierToba eyrdnoba, rogorc marqsi
ambobs, gafetiSebul sazogadoebriv formebs. Rirebu-
leba, socialuri faqti, saqonelSi gasagnebuli saxiT
adamianebis sagnis bunebriv Tvisebad warmoedginebaT.
saqonlis fetiSSi Rirebulebis forma namdvilad iqce-
va konkretul nivTad, romelic gansxeuldeba fulSi,
calke grZnobad saganSi. swored adamianze mebatone am
gasagnebuli urTierTobebis, piriqiT, personifikacia
xdeba paTiuri proeqciis meSveobiT ebraelis xat­Si,
romelsac, rogorc adorno da horkhaimeri weren, na-
cistebma, sabolood, ebraelebi ZaladobiT mar­Tlac
daamgsavses.142 ebraelebs am dros yvela is Tviseba
miewereba personificirebulad, rac Rirebulebas da
kapitals axasiaTebs struqturulad: „avtomaturi
subieqtis“143 Tviseba imoZravos sazRvrebs gareSe, gax-

��� „mas Semdeg, rac im muSaxelisTvis saWiro sursaTis damzadeba,


romelic saerTod jer kidev aucilebelia manqanebis samarTavad,
SesaZlebeli gaxda batonTa kontrolis qveS myofi samuSao drois
minimalur monakveTSi, danarCeni mosaxleobis uzarmazari Warbi
masa ukve, rogorc sistemis sarezervo gvardia, iwvrTneba, raTa am
sistemis diad gegmebs _ dRes iqneba Tu xval _ masalad moemsaxu-
ros.“ winamd. gam., gv. 68.
ix. Marx, Das Kapital, Bd. 1, gv. 91 // marqsi, kapitali, t. 1-i. gv. 101
�������
(Targman. Secvl.).
ix. winamd. gam., gv. 260.
�������������������������
�����������������������������������������������������������
„Rirebuleba erTi formidan ganuwyvetliv gadadis meoreSi,
mag­ram ise, rom am moZraobaSi igi arasodes ar ikargeba da, amrigad,
avtomatur subieqtad iqceva“, Marx, Das Kapital, Bd. 1, gv. 169 // marqsi,
kapitali, gv. 197.

434
rwnas damkvidrebuli mwarmoebluri erTobebi, warmoS-
vas krizisebi, waglijos ‘patiosan mewarmes’.
paTiuri proeqcia, maSasadame, rogorc pasiurad, ise
tanjviT ganxorcielebuli, Cveulebrivi proeqciisa-
gan gansxvavdeba refleqsiis momentis uqonlobiT. Tu
nebismieri Semecnebis procesi, garkveulwilad, aris
proeqcia, paTiur proeqciaSi SemecnebisaTvis dama-
xasiaTebeli refleqsiis momenti gauqmebulia.144 aR­
qmisa da Semecnebis es Teoria metwilad mihyveba kantis
transcendentalur filosofias. Tumca kantTan indi-
vidualuri adamianuri goneba rCeba instancia, rome-
lic spontanurad aformebs cnobierebis receptulobis
saSualebiT miRebuli SegrZnebebis masalas. Semecnebis
procesSi subieqti, raTa Seimecnos nivTi, rogorc is
aris, mas ufro mets ubrunebs, vidre misgan Rebulobs.145
aRqmul masalas is amatebs imas, rac masalaSi TavisTa-
vad ar aris, saxeldobr, gansjiseuli formebiT orga-
nizebul wesrigs. xolo, goneba, rogorc cnobierebis
unari, xasiaTdeba imiT, rom is refleqsias axdens gan­
sjaze, romelic, Tavis mxriv, mgrZnobelobis masalas
sinTezis qmedebebs uqvemdebarebs. amdenad, cnobiereba
refleqsiiT TviTcnobierebaSi scnobs sakuTar Tavs,
rogorc am moqmedebebis mwarmoebels. paTiur proeq-
ciaSi ki swored refleqsiis es momenti aris gamqrali da
proeqcia iqceva mcdarad. amis Sedegad is, rac subieqtis
Sinagania, SecdomiT miewereba garegans. rogorc adorno
meore msoflio omis magaliTze wers aforizmSi „minima
moraliadan“, aRgzne­bebisagan dacvis unari adamianebs
darRveuli aqvT samyaroSi, romelic maT aRar aZlevs
saSualebas, Sokebis seriebad daSlili gancdebi gan-
mkurnavad daiviwyon da Semdeg isini ganmkurnavad gaix-

ix. winamd. gam., gv. 271/2.


�������������������������
��������
iqve.

435
senon146, rac maT gamocdilebis erTianobas mianiWebda.
industriulad warmoebuli kulturac, romelic ara­
igiveobrivi gamocdilebis nacvlad „dRes yvelafers
msgavsebiT amarcxebs“147, xels uwyobs gamocdilebis
gauqmebas. amis Sedegad, Sinagani impulsebi, romlebic
Tavad subieqts ekuTvnis, yalbad gadaitaneba gareT
da miewereba sxvas. Tu individualuri paranoikisTvis
proeqciis wesrigi ganpirobebulia daavadebis Tavise-
burebiT, socialur SeSlilobaSi proeqciis obieqti
ganisazRvreba damkvidrebuli ideologiiT.148 ideo-
logia ki, maSasadame, azrovnebis forma kapitalistur
sazogadoebaSi, gadaxlarTulia saqonlur formasTan,
romelic sakuTari Tavidan warmoSobs antisemitur SeS-
lilobas. azrovnebis is formebi, romlebic ukavSirdeba
kapitalistur warmoebis wess, paTiur proeqciaSi saku-
Tar formebad ki ar aris aRiarebuli, aramed gadaita-
neba ucxoze, romelic warmoisaxeba kapitalis abstraq­
tuli momentis, sacvali Rirebulebis, gansaxierebad.
ebraelebi asociaciurad ukavSirdebian fulis cirku-
laciis dinamikurobas. kapitalisTvis obieqturad da-
maxasiaTebeli batonobis Zala ebraelebs mcdarad per-
sonificirebulad miewerebaT xilvadi ekonomikuri da
politikuri procesebis ukan moqmedi idumali Zalauf-
lebis saxiT. sabolood, es atribucia msoflio SeTqmu-
lebis moCvenebad gamoixateba.

9. Rirebulebis gaSualebuli moxsna _ Rirebule-


bis uSualo realizacia

kritikuli Teoriis Tanamedrove diskusiaSi ori

146 ix. zemoT, gv. 401.


winamd. gam., gv. 175.
���������������������
ix. iqve, gv. 271.
�����������������

436
gansxvavebuli ZiriTadi Sexeduleba arsebobs imis Se-
saxeb, Tu rad aRiqmebodnen nacistebis SeSlilobaSi
ebraelebi. erTis Tanaxmad, ebraelebi arian Rirebu-
lebis abstraqtuli aspeqtis gansaxiereba, sakuTari
erisTvis dadebiTad fiqsirebul sferos ki warmoad-
gens konkretuli Sromis aspeqti, romelic xilvad sax-
mar Rirebulebebs qmnis. am koncefciiT, antisemitur
resentimentSi mxrwnel abstraqtuls upirispirde-
boda macocxlebeli organuli. xolo ebraelebs kapi-
talizmis siZulviliT anadgurebdnen, rogorc kapi-
talis swored abstraqtuli elementis gansaxierebas.
ebraelebi iyvnen Rirebulebis makonstituirebeli
abstraq­tuli Sromis personifikacia. Tumca es war-
modgena, romelic Camoayaliba moiSe postonma statia-
Si „antisemitizmi da nacionalsocializmi“149, ver xsnis
im mniSvnelovan moments, Tu ratom ar erCoda aravin
nacistur germaniaSi msxvil industrias, kapitalis
aseve integralur nawils. piriqiT, saxalxo erTobis
keTildReobisaTvis, partiis, moxeleebis, ekonomiku-
ri kartelebisa da vermaxtis mier swored industriis
efeqturi gamoyeneba ganizraxeboda, Tumca es efeqti-
uroba, amave dros, daeqvemdebara ebraelebis ganadgu-
rebis teloss. amitom, gansxvavebuli Sexeduleba, ma-
galiTad, ioaxim brunTan150, amtkicebs, rom ebraelebs
anadgurebdnen ara rogorc Rirebulebas, maSasadame,
Rirebulebis abstraqtul ganzomilebas, aramed, pi-
riqiT, ebraelebis ganadgurebiT xdeboda Rirebulebis
gauSualebeli realizacia.
Rirebulebisa da fulis formis analizis Tanaxmad
marqsTan, fuliT warmodgenili abstraqtuli Sroma,

ix. Moishe Postone, „Anti‑Semitism and National Socialism“, A. Rabinbach


�������
and J. Zipes (gam.), Germans and Jews Since the Holocaust, New York 1986, gv.
302-314.
ix. Joachim Bruhn, „Echtzeit des Kapitals, Gewalt des Souveräns. Über die
�������
Zukunft der Krise“, Bahamas 62, 2012, gv. 67-78.

437
romelic aragrZnobadia da amitom grZnobad saxmar
RirebulebaSi unda gamoixatos, amas axerxebs mxolod
sxvadasxva Rirebulebebis erTmaneTTan gamTanabrebe-
li zogadi ekvivalentis konstituirebiT. es zogadi
ekvivalenti winaaRmdegobrivi sagania, mas „SeSlili
forma“ aqvs: is, fulis saxiT, aris konkretuli saqone-
li, romelic, amave dros, aris abstraqtuli Sromis, Ri-
rebulebis substanciis, gansxeuleba. fulSi abstraq­
tuli Rirebuleba okulturad konkretul arsebobas
iZens. zegrZnobadi grZnobadi xdeba. marqsis analo-
giiT, „lomebis, vefxvebis, kurdRlebisa da yvela sxva
namdvili cxovelis gverdiT, romlebic, dajgufebul-
ni, cxovelTa samyaros sxvadasxva sqesebs, saxeobebs,
qvesaxeobebs, ojaxebs da a.S. Seadgenen, TiTqsoda arse-
bobs cxoveli, mTel cxovelTa samyaros individualu-
ri inkarnacia.“151
Rirebulebis winaaRmdegobrioba arsebobs mis mate-
rialur mxares _ konkretul Sromasa _ da mis sazoga-
doebriv gansazRvrebas ­_ abstraqtul Sromas Soris. es
winaaRmdegoba realuris saxiT warmodgeba fulSi, ro-
gorc kerZo, xelSesaxeb saqonelSi. fulis gamravleba
ki genetikurad aris kapitalis gamravleba eqsploata-
ciis procesSi, roca samuSao Zalis gamyidveli muSake-
bi xelfasis saxiT iReben imdens, ramdenic, konkretul
istoriul viTarebaSi, ‘saarsebo minimumis’ saxiT, saWi-
roa maTi samuSao Zalis reproduqciisaTvis, sawarmoo
saSualebebis mesakuTre ki itovebs danarCen, maSasa-
dame, zedmet Rirebulebas. Tanaswori gacvla, amave
dros, aris uTanasworo gacvla.152 Tuki kapitalis rea-
lizacia moiTxovs mogebis kvlav Wkvianurad investi-
cias axali mogebis miRebis mizniT, radgan konkurencia
kerZo kapitals ganuwyvetliv edaveba, kapitalis aku-

���Karl Marx, Das Kapital. Band. 1 (1867), MEGA II.5, gv. 37.
ix. winamd. gam., gv. 303.
�������������������������

438
mulaciis es principi istoriuli ganviTarebis pro-
cesSi iqamde midis, rom, sabolood, kapitalebis gam­
sxvilebiT, misi koncentraciiTa da centralizaciiT,
gadasvla xdeba kapitalizmis xsenebul monopolistur
formaSi.
amis Sedegad ki, samuSao Zalebis zedmetobis zrda,
amave dros, individuums, Canacvlebadis da, sabolood,
ganadgurebadis saxiT uaryofs. misi qmedeba sinamdvi-
leSi sxva araferia, Tu ara kapitalis, rogorc avtoma-
turi subieqtis, qmedeba. individi ki, romelic iqceva
sxvad, iZulebuli xdeba, sdios igiveobas. is miiltvis
identobis konstituirebisken, Tumca misi arseboba
­sxviT, kapitaliT da misi suvereniT, saxelmwifoTi,
aris ganpirobebuli. es aris safuZveli imisa, rom samo-
qalaqo subieqtebi, imavdroulad _ samarTlis abstra-
qtuli wesiT gaSualebuli subieqtebis sazogadoebri-
vi gansazRvrebis fonze _ cdiloben kerZo rasobrivi
identoba moipovon. amis Sedegad aris nebismieri Tana-
medrove saxelmwifo rasobrivad konstituirebuli.153
rasobrivi identoba, maSasadame, ar upirispirdeba mo-
qalaqis formalur samarTlebriv igiveobas, ­romelic,
amave dros, individisTvis ucxoobaa. es rasobriv-erov-
nuli identoba Seesabameba konkretuli Sromis abstra-
qtuli Sromisagan okulturi gawmendis mcdelobas. am
mcdelobas ki, amave dros, misi mcdari warmodgeniT,
ewinaaRmdegeba kapitalis, rogorc abstraqtuli Sro-
miT konstituirebuli Rirebulebis, gaucxoebulad _
maSasadame, ara uSualod _ realizaciis procesi. amgva-
rad, germanuli saxalxo erToba warmoCndeba mcdelo-
bad, raTa Rirebulebis realizacia uSualod, misTvis
‘idumali’ abstraqtuli ganzomilebis _ ‘motyuebisa’
da ‘gaRletis’ _ gareSe, ase vTqvaT, bunebrivad gan-

ix. Joachim Bruhn, Was deutsch ist. Kritische Theorie der Nation, Freiburg
�������
1994, gv. 94.

439
xorcieldes. nacistebis ekonomikuri lozungi iyo:
„gaamtvrieT [sabanko _ d.d.] procentebis monoba!“ am
‘matyuaraTa’, maSasadame, ebraelebis ganadgureba ki
aRmoCndeba ara Rirebulebis ganadgureba, aramed, pi-
riqiT _ klasebis antagonizmis moxsniT, swored kapi-
talis gaSualebuli reproduqciis gauqmebis saxiT _
Rirebulebis uSualo realizaciisken ltolva.
amisTvis ki, am sazogadoebrivi SeSlilobisTvis
aucilebelia im ‘�����������������������������������
������������������������������������
sapirispiro rasis’ ganadgureba, ro-
melic germanelebis paTiur warmosaxvaSi ganixilebo-
da sasikvdilo mtrad. es ‘anti-rasa’ xom, abstraqtuli
principis, samarTlis, universaluri adamianis cnebis
mimdevrobiT, warmoadgens safrTxes Rirebulebis ‘bu-
nebrivi’ konkretuli gziT realizaciisTvis. nacio-
nalsocialistebis SeSlilobisTvis, sanam arseboben
ebraelebi, manam arsebobs kapitali. amiT aixsneba isic,
rom nacionalsocialistur germaniaSi xalxi, samoqa-
laqo sazogadoeba, da saxelmwifo uSualod erwymis
erTmaneTs. xalxi arsebobs uSualod saxelmwifosTvis,
maSasadame, klasobrivi gansxvavebebi mniSvnelobebs
kargaven, xolo saxelmwifo suvereni pirdapir iqvem-
debarebs xalxs _ sabolood, ebraelebis ganadgurebis
mizniT. sxva sityvebiT, individi unaSTod gaigivdeba
suverenTan, sxvasTan. kapitalis urTierToba gauqme-
bulad iTvleba, maSin roca is sinamdvileSi SenarCu-
nebulia, radgan kvlavac arsebobs fuli, kapitali da
ekonomikuri procesi maT formaSi.
am analizidan gamomdinare, auSvici sxva araferia,
Tu ara kapitalis Tavis TavSi paradoqsuli urTier-
TierTobis _ radgan abstraqtuli, sazogadoebrivi
urTierToba dakonkretdeba kerZo nivTSi, fulSi _ ara
gadalaxva, aramed kapitalis urTierTobis mxolod
ukiduresi realizacia.154 amitom aris, rom horkhaime-

ix. Krug, „Ewiges Rätsel Auschwitz“, gv. 36.


�������
risa da adornos mixedviT, barbarosoba, warmoebis es
axali forma, omis Semdeg srulebiTac ar qreba. is verc
gaqreboda, sanam ar Seicvleboda marTlac „Tavisufal
adamianTa gaerTianebiT“. ebraelebis amorCeva nacio-
nalsocializmis pirvel da saboloo msxverplad, maSa-
sadame, istoriuli aucileblobaa, ganpirobebuli maTi
istoriulis iZulebiTve Camoyalibebuli sazogadoe-
brivi mdgomareobiT. amave dros, msxverplni principu-
lad Canacvlebadni arian, radgan ebraelebs anadgure-
ben sazogadoebrivad sustTa, TviTgadamrCeni warmoe-
bis sferodan metwilad gamoricxulTa saxiT. yvela is,
vinc sazogadoebrivad sustia, individis zogadi eko-
nomikuri zedmetobis pirobebSi, tendenciurad, nive-
lirebadi da ganadgurebadia, Tumca pirvelni aRmoCn-
debian kvlav da kvlav „rCeuli xalxi“, roca antikapi-
talisturi resentimenti Rvivdeba da ara kapitalizmis
kritika xorcieldeba.
nebismieri postnacisturi demokratiuli sazo-
gadoeba, ramdenadac is aris kapitalis urTierTobis
msoflio bazris saxiT damkvidrebis Sedegi, Tavis TavSi
Seicavs faSisturad qcevis cocxal potencials. rad-
gan mimezisi, bunebasTan damsgavsebis ltolva, bune-
bis TviTgadamrCeni damorCilebiT ganidivneba, amitom
nebismieri impulsi, romelic adamianebs dRevandel
sazogadoebaSi axsenebs morgebis sakuTari TavisTvis
miyenebul tanjvas, gansxavebulis siZulvilsa da misi
integraciis Jins aRZravs. amitom „ganmanaTleblobis
cnebaSi“ adorno da horkhaimeri asabuTeben Teziss,
rom ganmanaTlebloba gadavardeba miTosSi, da, pi-
riqiT, pirvelyofili drois miTosi ukve warmoadgens
ganmanaTleblobis racionaluri TviTgadarCenis prin-
cipis sawyiss. miTebiT iwyeba bunebis makontrolebeli
organizacia mebatone TviTis mier. miTebSi Semonaxuli
TviTgadarCena ganmanaTleblobis ganviTarebis pro-

441
cesSi Tavad gardaisaxeba miTosad. ganaTlebuli suli
da mis mier marTuli samyaro upirispirdeba adamianebs
maTTvis ucxo da maT mier gaukontrolirebad bune-
briv Zalad. ganmanaTlebloba, maSasadame, dasavluri
da msoflio civilizacia, mas Semdeg, rac is axorcie-
lebs bunebis damorCilebas im donemde, rom buneba,
damoukidebeli da misTvis SeuRwevadi sagnis saxiT,
TviTmyofadobas hkargavs, im Sedegs aRwevs, rom Tavad
warmoebis industriuli procesi, mTliani sazogadoe-
ba, iqceva adamianebisTvis SeuRwevad da gaukontrole-
bad bunebriv Zalad. es bunebrivi Zala ki _ samoqalaqo
sazogadoeba, romelsac hegelma „meore buneba“155 uwo-
da _ sakuTari krizisulobis gamo, misi Tavdapirveli
bunebismieri gadalaxvis ltolvas aRZravs. es ltolva
ganxorcielda kidec nacionalsocializmSi. nacional-
socializmis Semdeg damkvidrebuli sazogadoeba ki er-
Tsa da imave dros aris rogorc TviTSenaxva, ise TviT-
ganadgureba.
kapitalizms, kapitalizmamdel ekonomikasa da sa-
zogadoebasTan SedarebiT, axasiaTebs racionalizmis
momenti. is swored rom aZlevs adamians saSualebas,
efeqturad mowydes bunebasac da bunebriv damokidebu-
lebebs socialur sferoSic, ra saxiTac is kapitaliz-
mis win jer kidev feodalur urTierTobebSi vlindebo-
da. adorno da horkhaimeri am process odisevsis cbie-
ri TviTis, rogorc dasavluri civilizaciis sawyisi
formis konstituirebis magaliTze ganmartaven. mag­ram
rogorc garegani, ise Sinagani bunebis damorCilebis es
racionaluri momenti istoriis procesSi Tavad gax-
da gamanadgurebeli, roca istoriulad daikarga sa-
Sualeba, es racionaloba ganviTarebuliyo marTlac
Tavisufali individebis sazogadoebis saxiT. am kra-
xis radikalur gamoxatulebad ki SeiZleba CaiTvalos

155 Hegel, Grundlinien der Philosophie des Rechts, § 4, gv. 46.

442
nacionalsocializmis damkvidreba. kapitalizmis gan-
viTarebasTan erTad, individis mniSvneloba mis fonze
TiTqmis araraobamde iqna dayvanili. am meore bunebis,
maSasadame, kerZo dazianebadi taniT gansazRvruli
individis gamauqmebeli sazogadoebis morCilebis,
moxsnas SeZlebda iseTi sazogadoeba, romelic Tavi-
sufali individebis gaerTianebis saxes miiRebda imis
meSveobiT, rom is kapitalis SeSlil formas gonivru-
lad moxsnida. swored es aris, amave dros, adornos mier
mogvianebiT „negatiur dialeqtikaSi“ Camoyalibebuli
axali kategoriuli imperativis Sinaarsi, romelic
Cven, rogorc adorno ambobs, hitlerma Tavze mogvax-
via. is acxadebs, rom yvelas valdebuleba aris yvelafe-
ri viRonoT, raTa arasodes gameordes araferi auSvi-
cis msgavsi.156 es ki SesaZlebeli iqneboda mxolod maSin,
roca gauqmdeboda Soas katastrofis SesaZleblobis
pirobebi, rac aris Tanamedrove ganviTarebuli kapita-
lizmis bunebis morCileba erTdrouli TviTgadarCeni-
sa da TviTganadgurebis saxiT, sxva sityvebiT, miTosi,
da Camoyalibdeboda Tavisufali individebis gaerTia-
neba _ is, rasac marTlac SeiZleba ewodos komunizmi.

ix. Theodor W. Adorno, Negative Dialektik [1969], AGS 6, gv. 358.


�������

443

You might also like