Wstęp do Psychologii – notatki z Wykładów

Psychologia

PSYCHOLOGIA JAKO NAUKA zajmuje się procesami (zjawiskami) psychicznymi tj. wrażenia,
spostrzeżenia, myśli, pragnienia, emocje, oraz cechami psychicznymi tj. względnie trwałymi
właściwościami człowieka tj. inteligencja, zainteresowania

PRZEDMIOT PSYCHOLOGII: jest badanie zachowań i doznań istoty ludzkiej wraz z

okolicznościami (kontekstem), któ re im towarzyszą (Gerard, Metzel, 1999)
PROBLEM: osoba nie wie, jaka jest
-podstawowym przedmiotem psychologii jest CZŁOWIEK I JEGO ZACHOWANIE
-psych. Wspó łczesna jako nauka o człowieku wyró żnia się koncentracją na zachowaniach
celowych (działaniach), stanowiących najwyższy poziom rozwoju i charakteryzujących
jednostkę ludzką
-psychologia to nauka o czynnościach człowieka jako ich podmiocie

PSYCHOLOGIA (psyche-dusza, logos-słowo, myśl) – dyscyplina naukowa zajmująca się

badaniem mechanizmó w oraz praw rządzących zjawiskami psychicznymi oraz zachowaniami
człowieka, jak i wpływó w zjawisk psychicznych na relacje z ludźmi i interakcje ze środowiskiem.
Termin „psychologia” wprowadzono w koń cu XVI wieku, a utrwalił się i upowszechnił w
połowie wieku XVIII.

ZWIĄZEK Z INNYMI NAUKAMI

-socjologia (jednostka-grupa)
-antropologia (historyczna zmienność)
-filozofia (istota bytu, rozumienie świata)
-biologia
-neurofizjologia (neurobiologia,psychometria)
-nauki społeczne
-nauka samodzielna, odrębne metody

DZIEDZINY :
PSYCHOLOGIA AKADAMICKA
*psychologia ogó lna – zasadnicze prawidłowości życia
*psychologia poznawcza – procesy: uczenie się, pamięć, myślenie
*psycholingwistyka – nabywanie mowy w powiązaniu z innymi procesami
*psychologia rozwoju – mechanizmy rozwoju, przemiany
*psychologia osobowości-ró żnic indywidualnych – zdolności, temperament, potrzeby,
motywacji, ró żnic indywidualnych
*psychologia społeczna – mechanizmy międzyludzkie, człowiek i interakcja
*neuropsychologia
*psychologia ewolucyjna
*psychologia duchowości – aspekty duchowe, w tym religia
*patopsychologia – zaburzenia
PSYCHOLOGIA STOSOWANA (PRAKTYCZNA)
*psychologia kliniczna – diagnoza i leczenia zaburzeń
*psychoterapia, psychologia małżeń ska i rodziny
*psychologia zdrowia – leczenie choró b somatycznych, promocja i ochrona zdrowia
*psychologia sądowa i penitencjarna – wymiar sprawiedliwości
*psychologia wychowawcza – szkolno-wychowawcza
*psychologia organizacji, pracy, ekonomiczna
*psychologia sportu

Destrukcyjne działanie
jatropatogenia – błędy lekarz-pacjent

PSYCHOMETRIA – odrębna dziedzina psychologii na pograniczu statystyki zajmująca się

konstrukcją narzędzi do badań (testy psychologiczne)

Początek Psychologii  1879 Lipsk

Za początek Psychologii jako samodzielnej nauki empirycznej przyjmuje się rok 1879 –
utworzenie przez Wilhelma Wundta pierwszego laboratorium psychologicznego na
Uniwersytecie w Lipsku celem badania ludzkiego umysłu metodą introspekcji (ujawnianie przez
badanych własnych subiektywnych uczuć, doznań wskutek oddziaływania bodźcó w
zmysłowych)/

• W. Wundt – prekursorem psychologii eksperymentalnej

introspekcja – uczucia, doznania wskutek oddziaływania bodźcó w

Wilhelm Wundt – eksperymenty

Świadomość i procesy psychiczne

Procesy psychiczne występują w postaci trzech zasadniczych rodzajó w

 poznawcze –p ozwalają orientować się w otoczeniu, dostarczają informacji o tym, jaki jest
świat, jakie cechy posiadają przedmioty, jak przebiegają procesy i zdarzenia, jakie są ich prawa,
związki i zależności. Otoczenie, jaki jest świat, jakie cechy, procesy, zdarzenia, prawa, związki,
zależności.
Dostrajanie do rzeczywistości
 uczuciowe (emocjonalne) – zawierają w swej treści odbicie stosunku człowieka do otoczenia i
jego aspektó w, np. w strachu przejawia się negatywny stosunek jednostki do sytuacji groźnych i
niebezpiecznych; w uczuciu przyjaźni i miłości – stosunek pozytywny, wyrażający się w dążeniu
ku źró dłom tych uczuć.
strach – negatywny stosunek do sytuacji groźnych i niebezpiecznych
miłość – dążenie do tych zmian, do Źródeł
 wolicjonalne – obejmują postanowienia, decyzje (pobudki motywujące do działania), np.
wytrwałość, panowanie nad sobą (czyli: kierowanie działaniem i pokonywanie przeszkó d )

Stałość przeżywania takich samych procesó w nazywa się właściwością (cechą) psychiczną np.
odwaga, życzliwość, pracowitość)

Czym jest świadomość?

Świadomość to zasadnicza funkcja Ośrodkowego Układu Nerwowego polegająca na
odzwierciedlaniu rzeczywistości tj. tworzenia subiektywnego obrazu
+znaczeniem utożsamiania się z psychiką, któ ra w długotrwałym procesie ewolucji i
kształtowaniu życia społecznego osiągnęła szczegó lnie wysoki poziom rozwoju właściwy
jedynie człowiekowi (Tomaszewski, 1975).
ZDAWANIE SPRAWY DZIĘKI MENTALNOŚCI, SENSOWNOŚĆ

ŚWIADOMOŚĆ
a) introspektywna – zdawanie sobie sprawy z własnych procesó w, poczucie przeżywania
pewnych zjawisk
b)percepcyjna – zdawanie sprawy co dzieje się w otoczeniu i ciele

Ró żne natężenia
-z udziałem uwagi skupionej na niewielkiej ilości bodźcó w ale, ale intensywne
-z udziałem uwagi rozproszonej, obejmującej wiele bodźcó w w sposó b mniej intensywny.

DZIAŁANIE to:

Aktywność organizmu, mająca określoną strukturę i celowo zmierzająca do wywarcia wpływu

na świat zewnętrzny, wywołania w nim zmian lub utrzymywania – względnie ustalenia
odpowiedzialnego stosunku między jednostką lub grupą a otoczeniem
Każde działanie jest aktywnością zorganizowaną, a więc skierowaną na cel

+ składniki z wzajemnymi stosunkami

+ podmiotem działania jest człowiek, któ ry chce zaspokoić jakąś potrzebę, wypełnić zadanie lub
rozwiązać problem

DZIAŁANIE składa się z serii czynności:

-Każda czynność jest procesem ukierunkowanym na osiągnieciu czegoś lub doprowadzenia do
zmiany stanu czegoś
-może być jednorazowa lub wielorazowa
-każda czynność składa się z większej lub mniejszej liczby ruchó w
-RUCHY stanowią jednostki czynnościowe niższego rzędu
-ruch może mieć charakter stereotypowy ( w przypadku czynności zautomatyzowanych) lub
może przebiegać w sposó b zmienny, plastycznie (czynności nowe)
-mikroruchy- ruchy – czynności – działania-działalność
DZIAŁALNOŚĆ jest najbardziej złożoną aktywnością, spotyka się na szczeblu ludzkim
-działalność to działania jednostki mniej lub bardziej podobne do siebie, powiązane treściowo,
ukierunkowane
Działania- ró żnią się mechanizmami regulującymi ich przebieg

Instynkty – ( działania oparte na wrodzonych

mechanizmach odruchowo – bezwarunkowych )

Działania wyuczone – oparte na połączeniach nowo powstających i już istniejących w

doświadczeniu
Dzielą się na :
*nawykowe – kształtują się i przebiegają samorzutnie; ludzie i zwierzęta
*świadome – kierowane przez osobnika ; właściwe tylko człowiekowi

Instynkt – właściwość gatunkowa

-zachowanie instynktowne przebiega w jednakowy sposó b u wszystkich osobnikó w danego
gatunku
-instynkt jest działaniem skierowanym na zaspokojenie potrzeb biologicznych organizmu,
najistotniejszych dla utrzymania się jednostki przy użyciu i zachowania gatunku
-instynkty są działaniami złożonymi z ró żnej liczby czynności, któ rych kolejność w czasie jest
mało podatna na zmiany
-instynkty są działaniami, któ rych wykonywanie jest niezależne od uczenia się i opiera się na
wrodzonych strukturach neurodynamicznych

Podział instynktów ze względu na funkcje życiowe:

-INSTYNKT OBRONNY
-INSTYNKT ODŻ YWIANIA
-INSTYNKT ROZODZCZY
-NAWYK
-DZIAŁANIA DOWOLNE

Główne formy ludzkiego działania:

-zabawa – jest jednostkowym lub zespołowym działaniem, któ re nie mając charakteru działania
aktywnego, naśladuje ją i do niego przygotowuje a jednocześnie daje silne zabarwione
emocjonalnie odczucie własnej aktywności
W życiu dziecka zabawa stanowi dominujący rodzaj aktywności, zatem mowi się o zabawowej
działalności dziecka:
a)manipulacyjno-ruchowe b)iluzyjne c)konstrukcyjne d)gry
-uczenie się – jest działalnością przygotowującą człowieka do samodzielnej pracy przez
opanowanie określonej wiedzy o rzeczywistości oraz określonych umiejętnościach
zawodowych.
-praca – stanowi podstawowy i najbardziej ludzki typ działania : dochodzi w niej do
najpełniejszego udziału świadomości, kierującej i rozwijającej się zarazem w toku
poszczegó lnych etapó w każdej pracy produkcyjnej.
Zabawa, uczenie się i praca, choć są odrębnymi formami działania człowieka, wiążą się
wzajemnie, przez to, że stanowią kolejne etapy przystosowania jednostki do najwyższej formy
działalności
Poznawanie psychiki człowieka dokonuje się w toku poznawania jego aktywności
Działanie stanowi zatem zewnętrzny przejaw przeżyć i właściwościach psychicznych
Determinanty przebiegu i skuteczności działania
a)zadanie – cel, do któ rego zmierza działanie człowieka, gdy zostanie jednoznacznie określony i
skonkretyzowany, staje się zadaniem
zadania ró żnią się : z ł o ż o n o ś c i ą ; w y k o n a w s t w e m ; c z a s e m r e a l i z a c j i
b)aspiracja – dążenie człowieka do zajęcia swoim działaniem możliwie najlepszego miejsca na
skali wartości nazywamy ambicją lub aspiracją
c)wytrwałość – znaczenie wytrwałości w działaniu wzrasta z odległością czasową celu
działania, a maleje ze wzrostem jego znaczenia dla osobnika.
d)zmęczenie – to zmiana stanu fizjologicznego, któ ra powoduje spadek energetycznej
wydajności jednostki, wyrażany przez nią w specyficzny sposó b (spadek siły mięśniowej,
przyspieszenie krążenia, wzrost pocenia, pogorszenie oddechu, osłabienie uwagi, senność,
rozdrażnienie
e)zaangażowanie osobiste – zaangażowanie
f)sprawność czynnościowa – sprawność jest stopniem łatwości.

Wybrane procesy psychiczne jako przedmiot psychologii.

Procesy psychiczne, poznawcze, emocjonalne oraz motywacyjno-

wolicjonalne jako przedmiot psychologii.

PROCESY POZNAWCZE

- WRAŻENIA
Świat działa na powierzchnie odbiorcy naszych receptoró w (wzrokowy, słuchowy, węchowy,
czuciowy), wywołując impulsy nerwowe, informujące o właściwościach działających bodźcó w
(własnościach przedmiotó w, zjawiska, zdarzeń ). Jest to najprostsza i najbardziej podstawowa
informacja o świecie. Jest to odzwierciedlenie określonej własności przedmiotu.

Wyróżniamy:
-wrażenia wzrokowe (narząd odbiorczy – komórki nerwowe siatkówki)
-wrażenia słuchowe (narząd odbiorczy - zakończenia nerwu słuchowego w tzw. ślimaku w uchu
wewnętrznym)
-wrażenia węchowe (powstają w zakończeniach nerwowych jamy nosowej)
-wrażenia smakowe (zakończenia nerwowe w brodawkach smakowych na języku, podniebieniu)
-wrażenia dotykowe (zakończenia nerwowe na skórze)
-wrażenia temperatury (ciepła, zimna)
-wrażenia kinestetyczne (odzwierciedlają położenie ciała i ruchy; zakończenia nerwowe układu
mięśniowego torebek stawowych)

- SPOSTRZEŻENIA
-wyższą, bardziej złożoną oraz dokładniejszą informacją o świecie są spostrzeżenia, czyli
procesy odzwierciedlenia przedmiotó w i zjawisk,
-spostrzeżenie powstaje na skutek działania tego samego przedmiotu na ró żne receptory
informujące osobnika o ró żnych własnościach tego przedmiotu
-spostrzeganie, jest procesem neuropsychicznym, powstającym w wielu wspó łdziałających
analizatorach, informującym o własnościach fizycznych przedmiotu działającego na ró żnorodne
receptory. Tworzące się dzięki temu spostrzeżenie jest odzwierciedleniem tego przedmiotu,
ujmującym go jako całość.
Analizatory – to receptoryczno – ośrodkowe części układu nerwowego, wyspecjalizowane w
odzwierciedlaniu bodźców pochodzących z zewnątrz lub wnętrza organizmu.
SPOSTRZEŻ ENIA PRZEDMIOTÓ W ZALEŻ Ą OD:
-obiektywnych własnościach określonej sytuacji (parametry fizykalne, zró żnicowane pola)
-własności spostrzegającego podmiotu (doświadczenie, przynależność do określonej kultury,
czynniki motywacyjne, osobowościowe, nastawienie, zainteresowania)
-zależność treści spostrzeżeń od doświadczeń jednostki, od zakresu jej wiedzy o przedmiotach,
od zainteresowań i potrzeb emocjonalnych, określa się w psychologii terminem APERCEPCJA
-obraz świata nie jest wiernym odzwierciedleniem bodźcó w zewnętrznych, lecz wizją
konstruowaną w umyśle człowieka zgodnie z możliwościami

MECHANIZMY PERCEPCJI
-wyposażenie biologiczne (kierujące procesy spostrzegania, kojarzenia, zapamiętywania
wyobraźni)
-uczestnictwo w określonej kulturze (relatywizm poznawczy: ró żne języki, postawy, systemy
wartości)
-indywidualne cechy osobnicze
-postrzeganie zmysłowe – odbió r zró żnicowany przez poszczegó lne zmysły:
WZROK 90% ; SŁUCH 7% ; DOTYK I INNE 3%
Zapamiętujemy:
-10% tego co czytamy
-20% tego co słyszymy
-30% tego co widzimy
-50% w systemie audiowizualnym
-80% w doświadczeniu praktycznym
-90% w praktyce w komentarzu
-rozumienie – organizowanie danych zmysłowych sensowne całości, logiczne skojarzenia,
rozumienie kodu znaczeń
-interpretacja – odsłanianie znaczeń kryjących się za przekazem, element dowolności
-postawy – wyrażają nastawienie człowieka wobec istotnych dla niego spraw, powiązane z
systemem wartości

TRZY CHARAKTERYSTYCZNE PROCESY SPOSTRZEGANIA INNYCH (WG. DOMACHOWSKIEGO I J.

MILUSKIEJ)
-Proces spostrzegania organizowany jest przez skłonność do oceny (podoba się – nie podoba się,
zagraża – bezpieczny), co znacznie uprzedza możność dokonania racjonalnego osądu
-Ludzie starają się stworzyć sobie wysoce spó jne wyobrażenie o innych(efekt „aureoli –
pozytywne spostrzeżenie w jednym zakresie skłania do takiegoż w innych zakresach, budzi
podobne oczekiwanie. Zachowania i reakcje nie pasujące do założeń są minimalizowane lub
zniekształcane przez odpowiednie interpretacje, zgodnie z zachowaniem wcześniejszego
wizerunku.
-Do ukształtowania spó jnego wyobrażenia o innych często wystarcza niewiele informacji np.
stró j, postura, sposó b bycia lub wystró j gabinetu, samochó d ;bądź mamy skłonność do
tworzenia siatki wzajemnych relacji pomiędzy pewnymi cechami ludzi tj. uczciwy-sumienny-
rygorysta-bez wyobraźni.
KAŻ DY proces percepcji może natrafić na bariery: od złudzeń zmysłowych, poprzez
nieporozumienia językowe, po zdarzenia wykluczających się postaw.

Podsumowując:
PERCEPCJA JEST PROCESEM:
-aktywnym
-selektywnym (postawy, nastawienia, większe wrażenia wywierają informacje negatywne,
łatwiej zauważamy niezadowolenie innych)
-intencjonalnym (o tym co spostrzegamy, decydują w znacznym stopniu nasze potrzeby i
kierunek aktywności
-integrującym (w całości „postrzeganie postaci”
-kumulatywnym (aktualne wrażenia zależą od uprzednich doświadczeń , wpływają one także na
nasze aktualne skojarzenia i postawy na przyszłość)
-podatnym na rozmaite wpływy (stany psych, sytuacje, społeczeń stw itp.)
PERCEPCJA ZŁUDZEŃ:
- złudzenia to zmienione, zniekształcone spostrzeżenie przedmiotu
-do częstych złudzeń należy zmiana barwy przedmiotu znajdującego się pośró d innych
przedmiotó w barwnych i kontrastowych. P. jasne wydają się większe od ciemnych
- istota wywoływania złudzenia polega na tym, żeby wprowadzając na wejście systemu
wzrokowego wieloznaczną informację sensoryczną i poddając analizie błędy systemu
spostrzegania, odsłonić pewne ukryte właściwości tego systemu

Błędy systemu spostrzegania wynikają z :

-budowy siatkó wki (dwuwymiarowość), odwró cenia obrazy docierającego do siatkó wki z
soczewek, pomniejszenie tego obrazu
-nieustannego drgania oka o wysokiej częstotliwości
-ruchó w skokowych oka, jak ró wnież
-anatomicznych uszkodzeń i związanych z tym zaburzeń funkcji analizatoró w
-poważne zakłó cenia spostrzegania występują w halucynacjach, czyli błędnym, rzekomym
spostrzeganiu przedmiotu nie istniejącego w rzeczywistości, a więc nie działającego w danej
chwili na narządy odbiorcze (zmiany w u.n. – choroby psychiczne, wyczerpanie, gorączka, silne
zatrucia)
np. (podobień stwo, bliskość, ciągłość, wspó lny los
WYOBRAŻENIA
-Wyobrażenia jest to odzwierciedlenie przedmiotu nie działającego w danej chwili na receptory,
stanowiące treść poprzednio dokonanych spostrzeżeń (jest więc wynikiem spostrzeżenia,
zapamiętania, wywołają z pamięci i ponownego przeżycia w świadomości odzwierciedlenia
treści spostrzeżeniowej)
-Wyró żniamy wyobrażenia twó rcze i odtwó rcze
PAMIĘĆ
-Pamięć jest procesem psychicznym zachodzącym w czasie, złożonym z pewnych faz
pojawiających się zawsze w tej samej kolejności, odpowiedzialnym za rejestrowanie,
przechowywanie i odtwarzanie doświadczenia
-Pamięć to zdolność jednostki do przechowywania informacji i pó źniejszej jej wykorzystania
-W pamięci możemy przechowywać pojedyncze informacje, wiedzę (uporządkowane zbiory
informacji), umiejętności (Tulving, 1985)

FAZY PROCESU PAMIĘCIOWEGO:

W pamięci występują trzy podstawowe rodzaje operacji:
1. Kodowanie – zamiana bodźcó w w ślady pamięciowe. Specyficzność kodowania zależy od
rodzaju pamięci, w któ rej zapisane będą informacje.
2. Przechowywanie – częściowo wyznaczone jest przez sposoby kodowania informacji; te
przechowywane kró tko w niewielkim stopniu zmieniają swą treść, dokładność czy postać; zaś
przechowywane długo ulegają licznym zmianom.
3. Odtwarzanie – uzyskiwanie dostępu do zawartości naszej pamięci (szybki, automatyczny,
bezpośredni lub stopniowy, pełen wysiłku; często sposó b jest wyznaczony strukturą zadania), a
to z kolei dzieli się na:
-formy osobiste (wspominanie, przywoływanie osobistej przeszłości oraz
-formy pozaosobiste (odwoływanie się do wiedzy pozajednostkowej)
a. przypominanie
b. rozpoznawanie

Rodzaje procesó w pamięciowych ze względu na kryterium czasu przechowywania materiału

-PAMIĘĆ ULTRAKRÓTKA (SENSORYCZNA) – odkryta w 1960 przez Sperlinga 0,5-1s;
umożliwia wierne i dokładnie przechowanie obrazu jakiegoś bodźca; jest ona raczej zaliczana do
procesó w związanych z percepcją aniżeli z pamięcią sensu stricto. Może występować w zakresie
ró żnych modalności zmysłowych (pamięć ikoniczna, echoiczna). Pamięć ta przechowuje głó wnie
informacje o fizycznych właściwościach bodźcó w, nie rejestruje ich znaczenia; jej pojemność jest
stosunkowo duża (przewyższa pojemność pamięci kró tkotrwałej).

-PAMIĘĆ KRÓTKOTRWAŁA (Miller, 1956) – pojemność 7+/-2 elementó w (porcji) informacji;

czas przechowywania to kilkanaście sekund; informacje kodowane są w postaci akustycznej lub
wzrokowo-przestrzennej mechaniczne powtarzanie ora grupowanie materiału pamięciowego z
wykorzystaniem już istniejących zasobó w pamięciowych podtrzymuje ślad pamięciowy; za
zapominanie odpowiedzialne jest zanikanie śladu pamięciowego w miarę upływu czasu (Waugh
i Norman 1965) oraz proces interferencji – informacje znajdujące się w pamięci kró tkotrwałej
utrudniają wyszukanie potrzebnych danych. (Altman i Gray, 2002)
-PAMIĘĆ TRWAŁA (Bahrick i Hall, 1991; Sternberg, 1996; Sachs, 1967) – odnosi się przede
wszystkim do przeszłości; rządzą nią odmienne reguły działania, jest procesem niezwykle
złożonym, wykorzystującym ró żne sposoby kodowania i uwzględniającym specyficzne wymogi
zadań ; jest bardziej zró żnicowana pod względem mechanizmó w i sposobó w przechowywania
informacji, ma praktycznie nieograniczoną pojemność. Wobec tego, pamięć ta przechowuje
ogromne ilości materiału przez długi czas, powinna spełniać następujące warunki związane ze
sposobami organizacji przechowywanego materiału:
MYŚLENIE
Myślenie to proces łączenia elementó w poznawczej reprezentacji świata (obrazó w, pojęć lub
sądó w) w dłuższe ciągi. Tak utworzony ciąg zastępuje realne, obserwowalne zachowanie w
rzeczywistym świecie fizycznym lub społecznym, uwalniając nas od konieczności ponoszenia
natychmiastowych skutkó w własnych działań .
ROZUMOWANIE
Rozumowanie to proces formułowania wniosku na podstawie przesłanek, czyli z
wykorzystaniem uprzednio nabytej lub powszechnie dostępnej wiedzy(Nęcka 2006)
Myślenie to odzwierciedlenie stosunkó w zaró wno pomiędzy częściami czy własnościami
przedmiotó w, jak i między przedmiotami jako złożonymi całościami nazywamy myśleniem.
Myślenie zachodzi, gdy osobnik znajdzie się w sytuacji, gdy ma coś do zrobienia, a nie ma do
dyspozycji żadnego gotowego sposobu, ani instynktownego ani nawykowego.
ZASADNICZE RODZAJE PROCESÓW MYŚLENIA:
-myślenie produktywne (gdy osobnik spotyka się po raz pierwszy z taką sytuacją i daje sobie z
nią radę w sposó b nieprzypadkowy); w tym gdy daje sobie radę sam – myślenie produktywne
samodzielnie, gdy zaś przy pomocy innych – myślenie produktywne niesamodzielne)
-myślenie reproduktywne (jeśli osobnik znajduje się ponownie w takiej samej lub podobnej
sytuacji i rozwiązuje ją w sposó b analogiczny do pierwotnego.
-myślenie twó rcze (indywidualnie lub społecznie) – to myślenie produktywne samodzielnie,
któ re prowadzi do poznania nowych stosunkó w.

PODSTAWOWE OPERACJE MYŚLOWE

ANALIZA – polega na wydzielaniu i ujmowaniu świadomości poszczegó lnych części, elementó w
składowych, fragmentow struktury lub innych własności danego przedmiotu lub całości. Analiza
służy dokładniejszemu poznaniu, uświadomieniu szczegó łó w.
Porównywanie – zestawianie poszczegó lnych cech tego samego przedmiotu lub zestawienie
własności charakteryzujących ró żnorodne pojedyncze przedmioty (cechy, procesy). Proces
poró wnywania prowadzi do ustalenia cech wspó lnych rozmaitym przedmiotom, czyli do
uświadomienia sobie zachodzących między nimi podobień stw, ajk i stosunkó w zależności
między przedmiotami. Zarazem dokonuje się wykrywanie ró żnic, wyodrębnianie cech
odmiennych, przeciwstawnych.
Synteza – polega na wzajemnym łączeniu wyodrębnionych w analizie elementó w rzeczywistości:
przedmiotó w ich wyobrażeń , pojęć.
Abstrahowanie – polega na pominięciu tych wszystkich własności przedmiotu, któ re są
przypadkowe, nieistotne dla włączenia go do zbioriu określonej klasy lub też dla specjalnych
celó w poznawczych. Proces abstrahowania umożliwia poznawanie przedmiotó w nieobecnych
zmysłowo, pozwala zbierać i przekazywać wiadomości o procesach i faktach minionych,
projektować i planować przedmioty, któ re będą dopiero wytworzone, a działania będą
realizowane
Uogólnianie – syntezując określone cechy przedmiotó w (zdarzeń , procesó w), ustalamy pewne
grupy, klasy o rozmaitym stopniu ogó lności; jest to specyficznie ludzka operacja myślowa,
prowadząca do wiedzy ogó lnej.

UWAGA!
Mechanizm uwagi umożliwia koncentrowanie się na pewnych sygnałach czy zadaniach oraz
odrzucanie bodźcó w nieistotnych lub zakłó cających.
-Uwaga to system odpowiedzialny za selekcję informacji i zapobieganie negatywnym skutkom
przeładowania systemu poznawczego przez nadmiar danych
-uwaga to mechanizm redukcji nadmiaru informacji (Nęcka, 2006)
-Istota uwagi wynika z ograniczonych możliwości przetwarzania informacji przez ludzi umysł
(Duncan, Humphreys, 1989)
Operacja selekcjonowania wiąże się z dwoma zasadniczymi problemami organizmu:
1. Z koniecznością minimalizowania ryzyka pomyłki i przeciążenia informacyjnego w sytuacji
dużego bogactwa i złożoności oddziaływań (uwaga zapewnia selektywne spostrzeganie)
2. Z koniecznością minimalizowania ryzyka niespó jnego działania lub nawet paraliżu
związanego z ró wnoczesnym wzbudzaniem ró żnych, niezgodnych tendencji do reagowania
(uwaga zapewnia selektywne reagowanie)
ZDOLNOŚĆ DO PRRZESZUKIWANIA POLA PERCEPCYJNEGO
-funkcja ta dotyczy ukierunkowania procesó w poznawczych uwaga nie tylko oddziela
informacje ważne od nieważnych, ale aktywnie poszukuje ró wnież informacji, któ re mogą się
przydać w rozwiązywaniu ró żnych problemó w
-zdolność do przeszukiwania pola percepcyjnego polega na systematycznym badaniu pola
percepcyjnego celem wykrycia obiektó w spełniających założone kryterium.
Większość badań dotyczyła percepcji wzrokowej (np. Heijden, 1992) – przeszukiwania pola
uwagi wzrokowej w zależności od złożoności sygnału (przeszukiwanie jest łatwiejsze, gdy
szukany obiekt jest prosty, trudniejszy – gdy składa się z wielu cech) i podobień stwa
dystraktoró w
(Jeśli zbió r dystraktoró w jest ró żnorodny, przeszukiwanie staje się trudne, jeśli jednorodny –
łatwiejsze).

PRZEDŁUŻONA KONCENTRACJA na określonym typie obiektó w umożliwia monitorowanie

otoczenia przez dłuższy czas w poszukiwaniu bodźcó w określonego typu, zwanych sygnałami, a
ignorowaniu pozostałych bodźcó w, zwanych sygnałami, a ignorowaniu pozostałych bodźcó w,
zwanych szumem. Owa czujność uwagi podlega ograniczeniom w związku z postępującym w
czasie wyczerpaniem czy niskim poziomem aktywacji systemu poznawczego.
-W dowolnej sytuacji sygnał może być obecny lub nie, a człowiek ma do wyboru zareagowanie
lub powstrzymanie się od reakcji. Jeśli zareaguje na sygnał – trafienie, jeśli nie zareaguje a szum
– poprawne odrzucenie. Oba działaia uznaje się za prawidłowe. Nieprawidłowe zaś, to te, gdy:
zareaguje na szum (błąd fałszywego alarmu), bądź zlekceważy sygnał (błąd chybienia).
-Człowiek może kierować się określoną strategią działania, zdeterminowaną przez
indywidualne preferencje lub przez politykę zyskó w i strat związanych z ryzykiem popełniania
błędu obu rodzajó w (teoria SDT Greena i Swetsa, 1966)
PODZIELNOŚĆ UWAGI
– możliwość koncentracji na dwó ch lub większej liczbie źró deł informacji (np. czytanie gazety i
słuchanie radia; słuchanie wykładu i notowanie)
Wykonywanie jednocześnie kilku czynności nie pociąga za sobą negatywnych skutkow, gdy
czynności są proste i zautomatyzowane
PRZERZUTNOŚĆ UWAGI
-zdolność uwagi do przełączania się między dwoma zadaniami „obsługiwanymi”” przez
niezależne procesy przetwarzania informacji. Przerzucanie uwagi oznacza konieczność
zahamowania jednego procesu poznawczego i uruchomienia procesu alternatywnego, co wiąże
się zazwyczaj z kosztami poznawczymi, np. zwiększona liczba czasu potrzebnego na wykonanie
zadania
-zwolennicy koncepcji jednokanałowego systemu selekcji informacji są zdania, iż system
poznawczy może wykonywać zadania jednocześnie tylko w ten sposó b, że nieustannie przełączą
się z jednego na drugie.

EMOCJE I MOTYWACJE JAKO PODSTAWOWE ECHANIZMY REGULACJI CZYNNOŚCI

CZŁOWIEKA

EMOCJE:
-to specyficzne procesy regulacyjne uruchamiane w odpowiedzi na mające znaczenie dla
podmiotu bodźce zewnętrzne i wewnętrzne.
-emocje, będące odzwierciedleniem stosunku osobnika do rzeczywistości i do siebie samego
powstają w wyniku zaburzenia ró wnowagi tego stosunku
-emocje wywierają wpływ na gotowość do działania
-emocje pełnią funkcje motywacyjne, tj. skłaniają do aktywnego działania w dążeniu do realizacji
powziętych zamierzeń

WYRÓ Ż NIAMY TRZY PODSTAWOWE ELEMENTY SKŁADOWE PROCESU EMOCJONALNEGO:

-zmiana poziomu aktywacji organizmu (na ogó ł wzrost odczuwana jako pobudzenie
emocjonalne)
-znak emocji – dodatni lub ujemny, odczucie przyjemności lub przykrości (reakcja afektywna)
-specyficzną treść, zależna od charakteru bodźca, decydująca o sposobie doświadczania i
przejawiania się emocji
REGULACYJNY WPŁYW EMOCJI PRZEJAWIA SIĘ WE:
-wzbudzeniu dążenia podmiotu do podtrzymywania lub unikania kontaktu z obiektem
-wpływie na energię i sprawność działania
-akcentowaniu w procesach poznawczych informacji zgodnych z treścią przeżywanej emocji
-wzbudzeniu dążenia podmiotu do podtrzymania lub unikania kontaktu z obiektem
-wpływ na energię i sprawność działania
-akcentowaniu w procesach poznawczych informacji zgodnych z treścią przeżywanej emocji
POJAWIENIE SIĘ EMOCJI OZNACZAĆ MOŻ E:
-zagrożenie
-ograniczenie
-pozbawienie
-zaspokojenie
OBIEKTYWNE CECHY EMOCJI:
-treść np. gniew, smutek, radość, lęk
-wartość jest zależna od znaczenia przedmiotu zjawiska, sytuacji dla osobnika
-kierunkowość ma ró wnież biegunowy charakter – ku przedmiotowi lub od przedmiotu
-ruchliwość polega na mobilizowaniu osobnika, zwiększaniu jego gotowości do działania
-intensywność związana jest z wartością przedmiotu dla osobnika i wyraża się w zakresie
zaangażowania osobnika w działanie
-czas trwania (trwałość)
-głębokość wyraża motywacyjną funkcję emocji
-ekspresja – zewnętrzny wyraz stanu emocjonalnego

EMOCJE CZŁOWIEKA RÓŻNIĄ OD EMOCJI ZWIERZĄT 3 WŁAŚCIOWOŚCI

SPOŁECZNY CHARAKTER
POZNAWCZA TREŚ Ć
INTENCJONALNY CHARAKTEER

RODZAJE EMOCJI (PODZIAŁ EWOLUCYJNY)

-emocje związane z popędami – występują u zwierząt wyższych oraz u ludzi, ich podłożem są
potrzeby biologiczne organizmu (p. pokarmu, wody).
Dążenie do zaspokojenia potrzeb biologicznych nosi nazwę popędów. Podłożem anatomicznym
popędó w są ośrodki podkorowe (głó wnie podwzgó rze)
-uczucia wyższe (intelektualizowane) – charakterystyczne dla człowieka, powstałe w związku z
rozwojem potrzeb psychicznych i społecznych (np. uczucia moralne, patriotyczne, estetyczne,
wspó łczucie, miłość, przyjaźń )
uczucia związane są z korą mó zgu

RODZAJE EMOCJI ZE WZGLĘDU NA CECHY TJ. SIŁA, TRWAŁOŚĆ

-nastroje – stany emocjonalne o stosunkowo słabym natężeniu, trwające przez dłuższy czas w
świadomości, źró dła któ rych nie zawsze dają się wykryć, stąd zaliczane bywają do uczuć
bezprzedmiotowych (przygnębienie, rozdrażnienie, dobre samopoczucie)
-wzruszenia – np. gniew, strach, radość, rozpacz: cechuje je zwykle nagły początek, wyraźne
objawy wegetatywne, częste obniżenie zdolności logicznego myślenia, kró tki czas trwania, może
osiągać ró żne natężenie
-afekty – silne wzruszenie; jest to stan fizjologiczny np. gniew, strach wywołane przez źró dła
pierwotne (zdarzenia zewnętrzne); pojawiają się nagle i mają charakter wybuchu o silnym
natężeniu; wyraźne są objawy wegetatywne; uczucie dominuje nad procesami poznawczymi, po
ustąpieniu pojawia się znużenie; to najbardziej pierwotny rodzaj procesó w emocjonalnych
-namiętności – mają trzy cechy: dużą intensywność, siłę napięcia, długie okresy trwania;
występuje tu silne zaangażowanie emocjonalne w określone działanie, lecz przy stale obecnej
regulującej, planującej i kontrolującej funkcji świadomości.
-uczucia intelektualne – mają źró dło w procesie poznawania rzeczywistości (np.
zainteresowanie, zaciekawienie, zwątpienie)
-uczucia społeczne (moralne) – powstają w warunkach wspó łżycia i wspó łdziałania z ludźmi ;
odzwierciedlają ró żne ustosunkowania się do ludzi i wartości.
-uczucia estetyczne – odzwierciedlają stosunek do przedmiotó w, procesó w i sytuacji mających
jako cechę piękno.

EMOCJE PODSTAWOWE (WG. PAULA EKMANA)

-ZŁOŚĆ
-RADOŚĆ
-ZDZIWIENIE
-WSTRĘT
-SMUTEK
-STRACH

RODZAJE EMOCJI ZE WZGLĘDU NA ICH WPŁYW NA SPRAWNOŚĆ ORGANIZMU:

-emocje steniczne – sthenos – siła; wzmagają gotowość do działania – walki, obrony, ucieczki, np.
gniew
-emocje asteniczne – zmniejszają gotowość do działania lub uniemożliwiają jego podjęcie np.
gwałtowne przerażenie- bezruch

MOTYWACJA
-Motywacja to proces regulacji psychicznej, nadający energię zachowaniu człowieka i
ukierunkowujący je; może mieć charakter świadomy lub nieświadomy
-siła motywacji zależy zaró wno od spostrzeganej wartości atrakcyjności) celu, jak i
subiektywnego prawdopodobień stwa jego osiągnięcia
-warunkiem uruchomienia procesu motywacji jest istnienie napięcia motywacyjnego – motywu,
czyli wewnętrznego stanu niespełnienia, zakłó cenia, połączonego z gotowością do działania oraz
uwrażliwieniem na bodźce mające zdolność do redukowania tego napięcia
PRZYKŁADY MOTYWACJI
-motywacja do osiągnieć, do podtrzymywania więzi z innymi i wzajemnej pomocy, motywacja
prospołeczna – dążenie do bezinteresownego pomagania innym, dążenie do kooperacji, m.in do
podtrzymania lub podwyższenia poczucia własnej wartości, tożsamości.

OSOBOWOŚĆ JAKO CENTRALNY SYSTEM REGULACJI CZŁOWIEKA

- osobowość to struktura dynamiczna, nadrzędny mechanizm integrujący (procesy poznawcze,
emocjonalne i motywacyjne) i kontrolujący zachowanie, jak ró wnież umożliwiający
przystosowanie jednostki do otoczenia, do zmian w nim występujących
-osobowość jest zorganizowanym systemem, funkcjonującą całością nawykó w, dyspozycji,
postaw, uczuć, któ ry wyraźnie odró żnia jednostkę od innych członkó w grupy, w któ rej żyje.
-osobowość jest jednolitą psychiczną organizacją ludzkiej istoty na określonym etapie jej
rozwoju, obejmującą jej charakter, intelekt, temperament, uzdolnienia, postawy moralne i
wszelkie inne postawy wytworzone w ciągu życia jednostki
-osobowość to względnie stała i trwała organizacja charakteru, temperamentu, intelektu oraz
konstytucji fizycznej osoby, determinująca specyficzny sposó b przystosowania się jednostki do
otoczenia (Eysenck, 1970)
-osobowość to organizacja nabytych i wrodzonych dyspozycji i schemató w reagowania
jednostki względnie stała, spoista, specyficzna dla jednostki, powstała jako wynik dojrzewania,
uczenia się i przystosowania, determinująca dalszy rozwó j i przystosowanie jednostki (Siek.
1986)

ZASADY LEŻĄCE U PODSTAW REGULACYJNEJ FUNKCJI OSOBOWOŚCI:

-regulacja ipsocentryczna (in. Egocentryczna) – regulacyjna rola pojęcia „ja”

-działania mające na celu zachowanie dobrego mniemania o sobie, utrzymania osiągniętej
pozycji, uniknięcia bó lu, zapewnienia środkó w do życia, może także przejawiać się w tendencji
do wzrostu, ekspansji własnego ja
-charakterystyczne cechy regulacji egocentrycznej przejawiają się w :
-procesach poznawczych (tendencja do odbierania świata z punktu widzenia własnego interesu)
- w treści myślenia (człowiek jest zaabsorbowany swoją sytuacją aktualną, planami, nadzieją na
sukces, obawą porażki.

-regulacja socjometryczna (prospołeczna) – ukierunkowanie działań na zaspokojenie potrzeb

instytucji, grup, organizacji; czynności prospołeczne zorganizowane są ze względu na cele
pozaosobiste, np. egzekwowanie norm.
-gdy jednostka zmierza do zaspokojenia potrzeb innych osó b, czyli też ich interesó w- mó wimy o
regulacji allocentrycznej
ROZWÓJ I KSZTAŁTOWANIE SIĘ OSOBOWOSĆI
-właściwości psychiczne wchodzące jako zwarty system w skład osobowości wypracowują się
stopniowo, pod wpływem czynnikó w rozwoju osobowości, w procesie socjalizacji
-osobowość jest zdeterminowana przez cechy dziedziczne, konstytucję fizyczną, a więc cechy
wrodzone, jak i przez czynniki społeczne, nabyte (środowisko, wychowanie)
-osobowość kształtuje się i przekształca w okresach osiągania dojrzałości biologicznej
(dojrzewanie, menopauza) oraz pod wpływem osobistych doświadczeń

Struktura osobowości to specyfika budowy i organizacji osobowości, układ elementó w

osobowości. • Od strony formalnej elementami struktury mogą być: reakcje, schematy
reagowania, cechy, typy, wymiary osobowości.
Osobowość jako zespó ł właściwości psychicznych– c.d.
• Uzdolnienie to rodzaj cech osobowości, któ re ułatwiają osiąganie najlepszych wynikó w w
działaniu skierowanym na określony cel.
• Temperament dotyczy cech organizmu ( ściślej układu nerwowego ) i cech pobudliwości
uczuciowej. Właściwości te charakteryzują ruchliwość, napięcie aktywności i występującą w
związku z tym pobudliwość emocjonalną.

• Charakter określa się jako najbardziej złożoną cechę osobowości; względnie trwała
psychofizyczna dyspozycja do otamowywania instynktownych impulsó w zgodnie z uznawanym
zespołem reguł; to względnie trwały i stały system świadomych dążeń , ujawniający się w
zachowaniu określonej osoby.
Osobowość jako zespó ł właściwości psychicznych – c.d.
• Popędy to wspó lne człowiekowi i zwierzętom witalne siły wyrażające się w fizjologiczno –
emocjonalnym pobudzeniu, ukierunkowujące jednostkę na działanie, któ rego celem jest
utrzymanie się przy życiu.
• Motywy to właściwe tylko człowiekowi siły psychiczne, bardziej zró żnicowane i
wyspecjalizowane , niż popędy, wyrażające się w psychicznej pobudliwości i grze wyobraźni,
nakierowujące jednostkę do działań zmierzających do czegoś więcej niż jedynie utrzymanie się
przy życiu ( przykłady motywatoró w: władza, wartości społeczne, etyczne ).
Osobowość jako zespó ł właściwości psychicznych- c.d.
• Potrzeba to stan napięcia domagający się rozładowania. Zaró wno potrzeby jak i popędy to siły
nadające naszej osobowości energię i kierunek.
Wyró żnia się:
• potrzeby biologiczne ( tj.pożywienia, wody, tlenu); mają u swych podstaw odziedziczone
mechanizmy neurofizjologiczne
• potrzeby społeczne ( obcowania z innymi ludźmi, opieki i pomocy, uznania, aktywności, w tym
pracy, wiedzy); powstają w toku działania i ulegania wpływom warunkó w życia w zbiorowości
ludzkiej.
Osobowość jako zespó ł właściwości psychicznych – c.d.
• Postawa to umysłowy i nerwowy stan gotowości zorganizowany przez doświadczenie, to
wyuczona cecha osobowości, dzięki któ rej człowiek reaguje w określony sposó b, wobec
określonej klasy obiektó w.
• W postawie wyró żnia się :  przedmiot ( czego ona dotyczy )  kierunek ( określony sposó b
reagowania)
Rozwó j i kształtowanie się osobowości
• Właściwości psychiczne wchodzące jako zwarty system w skład osobowości wypracowują się
stopniowo, pod wpływem czynnikó w rozwoju osobowości, w procesie socjalizacji.
• Osobowość jest zdeterminowana przez cechy dziedziczne, konstytucję fizyczną ( E.
Kretschmer, W.H. Sheldon ), a więc cechy wrodzone, jak i przez czynniki społeczne, nabyte
(środowisko,wychowanie)
• Osobowość kształtuje się i przekształca w okresach osiągania dojrzałości biologicznej
( dojrzewanie, menopauza ) oraz pod wpływem osobistych doświadczeń

Metody badań w psychologii

Podejście nienaukowe a podejście naukowe

podejście nienaukowe
parametry podejście naukowe
(potoczne)
ogó lne podejście intuicyjne empiryczne
obserwacja przypadkowa, niekontrolowana systematyczna, kontrolowana
opis wynikó w tendencyjny, subiektywny bezstronny, obiektywny
pojęcia niejednoznaczne, mgliste jasne, zdefiniowane
narzędzia nieprezycyjne, niedokładne precyzyjne, dokładne
pomiar nietrafny, nierzetelny trafny, rzetelny
niemożliwe do sprawdzenia możliwe do sprawdzenia
hipotezy
(zweryfikowania) (zweryfikowania)
bezkrytyczna, oceniająca – krytyczna, sceptyczna -
postawa
subiektywizm obiektywizm

METODA NAUKOWA
-sposó b podejścia w nauce podkreślający wagę empirycznego procesu pozbawiania
rzeczywistości
-weryfikowania hipotez
-systematycznej i kontrolowanej obserwacji
-operacyjnie definiowanych zjawisk
-gromadzenia danych z użyciem prawidłowych i precyzyjnych narzędzi
-trafnych oraz rzetelnych miar oraz
-obiektywnego prezentowania wynikó w
-z zachowaniem postawy krytycznej oraz sceptycznej, co gwarantuje odpowiednią dozę
ostrożności i pokory badawczej oraz zapewnia zachowania uczciwości i etycznych norm
postępowania
Cele metody naukowej w poznaniu
• Metoda naukowa pozwala realizować trzy cele:
 opis
 przewidywanie
 zrozumienie
-Psycholog opisuje zdarzenia lub związki między nimi (zmiennymi) formułując uniwersalne
prawa odnoszące się do szerokiej populacji (podejście nomotetyczne) oraz stosując analizy
ilościowe
-przewidywanie zdarzeń , lecz bez możliwości wnioskowania o ich przyczynach, umożliwia
psychologowi analiza związkó w korelacyjnych
-zrozumienie przyczyn zjawisk umożliwia spełnienie trzech warunkó w wnioskowania
przyczynowego:
-wspó łzmienności
-porządku czasowego zdarzeń
-eliminacji alternatywnych wyjaśnień

OBSERWACJA
-obserwacja jest najbardziej elementarną metodą poznania empirycznego
-jest to celowe, to znaczy ukierunkowane i zamierzone, systematyczne postrzeganie badanego
podmiotu/przedmiotu/obiektu/procesu/zjawiska
-obserwacja jest procesem oddziaływania świata zewnętrznego na narządy zmysłó w człowieka,
dzięki któ rym wszelkie informacje o przedmiocie doznania docierają do świadomości badacza,
gdzie podlegają myślowemu opracowaniu
-obserwacje można przeprowadzić za pomocą rozmaitych technik obserwacyjnych i przy użyciu
rozmaitych urządzeń utrwalających jej wyniki
-obserwacja dostarcza nam pierwotnych informacji o świecie i jest zatem jedną z
najważniejszych metod otrzymywania o nim informacji. Powinna być jednak uzupełniona
innymi metodami zdobywania danych.

FUNKCJE OBSERWACJI
-dane obserwacyjne są cennym źró dłem hipotez na temat drugiego człowieka
-stała, wnikliwa, choć dyskretna obserwacja danej osoby pozwala kontrolować jej stan
emocjonalny, a zatem utrzymać dobry kontakt z nią
-dane z obserwacji stanowią dodatkowy materiał, zbió r informacji o drugim człowieku,
przydatny do dalszej interpretacji
-obserwacja umożliwia poznanie warunkó w życia, zachowań , motywacji
 RODZAJE OBSERWACJI
-ze względu na sposoby jej dokonywania wyró żnia się następujące rodzaje obserwacji:
Bezpośrednie i pośrednie – przy obserwacji bezpośredniej badający nie tylko zbiera dane, ale ma
także obowiązek sprawdzenia ich wiarygodności odwołując się do innych metod badawczych.
Szczegó lnym jej przykładem jest obserwacja uczestnicząca, polegająca na tym, że obserwator na
czas badań stara się wejść do badanej zbiorowości, by obserwować ją od wewnątrz. Natomiast
przy obserwacji pośredniej badający nie uczestniczy w zbieraniu danych i nie ma wpływu na ich
powstanie.
Kontrolowalne i niekontrolowalne – obserwacja kontrolowana prowadzona jest w oparciu o
określone narzędzia systematyzujące (kwestionariusze), a obserwacja niekontrolowana ich nie
wykorzystuje. Jest ona ró wnież planowa, lecz przeprowadzana swobodnie.
Jawne i ukryte – gdy badani wiedzą lub nie wiedzą o tym, że są przedmiotem zainteresowań
badań .
PRZEDMIOT OBSERWACJI
-wygląd zewnętrzny – cechy fizyczne, ubió r, kosmetyka, higiena
-zachowanie:
wskaźnik temperamentu (wskaźnik wrażliwości i wydolności, poziomu męczliwości, tempo
mowy, ruchó w ciała, sposó b słuchania, impulsywność
ekspresja emocjonalna (mimika, pantomimika, napięcie mięśniowe, tempo oddechu,
adekwatność mimiki, wskaźniki wegetatywne emocji, np. pocenie się, drganie, czerwienienie się
lub bladniecie, przyspieszenie tętna itp.
-formalne cechy zachowania werbalnego i niewerbalnego – fluencja słowna, bogactwo słó w,
wady mowyy, poziom ogó lności, poziom abstrakcyjności języka, logiczność, adekwatność
wypowiedzi, stopień emocjonalności języka, oryginalność stylu wypowiedzi, regionalizmy,
niewerbalne aspekty mowy takie jak: tempo, wyrazistość, melodia głosu, intonacja, znaki
przystankowe
-zachowania badanego w interakcji z rozmó wcą – aktywność/bierność;dominacja/uległość;
wzorce reagowania w stresie ; niespó jności i niezgodności w zachowaniu
-refleksja osoby obserwującej – autoobserwacja własnych reakcji i emocji w kontakcie z
obserwowalnym, wytyczna dla dalszych etapó w poznania naukowego

WYWIAD
-nie wszystkie fakty, interesujące badacza są dostępne za pomocą obserwacji (uczucia,
wyobrażenia, motywy, zamiary, przekonania-stany psychiczne, zdolności, cechy osobowości
-wywiad jest rozmową kierowaną, w któ rej biorą udział co najmniej dwie osoby, a prowadzący
wywiad stara się uzyskać określone celem informacje

WARUNKI PRZEPROWADZENIA WYWIADU:

-organizacja wywiadu- właściwy wybó r miejsca, właściwe wskazanie celu badań
-stawianie pytań - należy unikać badań „czy”, powstrzymać się od sugestywnych zachowań , nie
wskazana jest polemika z badanymi, przejawianie własnych opinii i przekonań , krytyka
poglądó w badanego, wskazane jest reagowanie na gadulstwo lub milczenie badanego
-rejestrowanie odpowiedzi – magnetofon lub inne techniki zapisu stosowane tak, by nie
zniekształciły autorskiej wypowiedzi
-interpretacje wypowiedzi – można je interpretować dosłownie, lecz z reguły nie ograniczamy
się do formalnego ich rozumienia, lecz uwzględniamy kontekst sytuacyjny, w jakim te
wypowiedzi padły i naszą wiedzę o badanym

EKSPERYMENT BADAWCZY
-metoda badania polegająca na wywołaniu u badanego zjawiska np. uczenie się, emocje,
określone zachowanie) lub na worzeniu/regulowaniu określonych warunkó w, w któ rych dane
zjawisko może wystąpić.
-badanie tą metodą umożliwia udzielenie ścisłej odpowiedzi, w dobrze kontrolowanych
warunkach (laboratoryjnych lub naturalnych) na pytanie, czy dana zmienna jest rzeczywistą
przyczyną jakiejś innej zmiennej (skutku), a jeśli tak, to jaka jest zależność między nimi.
-zmienna, któ rej wpływ badamy, to zmienna niezależna, natomiast zmienną, któ rej wartość
zależy od oddziaływania tej pierwszej (zm. Niezależnej) to zmienna zależna
-podczas eksperymentu manipuluje się zmienną niezależną, np. przydzielanie ró żnych jej
wartości poszczegó lnym badanym i obserwowanie, jaką odpowiedź to wywołuje np. wpływ
kofeiny – wysoki/niski poziom wykonania zadania lub wpływ wysokości nagrody na szybkość
uczenia się
-eksperyment to metoda najbardziej obiektywna, pozwalająca odpowiedzieć na pytanie o
kierunek wpływó w jednych zmiennych na inne.

TESTY PSYCHOLOGICZNE
- testy psychologiczne to zbió r ró żnorodnych pozycji (zadań , pytań , rysunkó w, słó w, symboli
itp.) któ re stanowią pró bkę umożliwiającą – na podstawie ich wykonania – wnioskowanie o
zachowaniu się osoby badanej lub o jej indywidualnych właściwościach w sytuacjach
pozatestowych.
-test psychologiczny winien posiadać wartość psychometryczną:
 trafność – gdy test mierzy to, do pomiaru czego został skonstruowany
 rzetelność – to miara dokładności pomiaru

PROCEDURY STOSOWANIA TESTÓW PSYCHOLOGICZNYCH.

-STANDARYZACJA – postępowanie w ściśle określony sposó b wobec każdej osoby badanej,
poprzez np. ujednolicony zestaw zadań , instrukcję, arkusz odpowiedzi, klucz do interpretacji
wynikó w surowych na wyniki w danej skali standardowi, przedział któ rej pozwala
zakwalifikować dany wynik do niskiego, przeciętnego lub wysokiego i dokonywać poró wnań
wynikó w uzyskanych przez ró żne osoby badane
-OBIEKTYWIZACJA – sposó b punktowania odpowiedzi testowych i ilościowej interpretacji
wynikó w (dzięki normom), niezależnie od tego, kto przeprowadza badanie.

RODZAJE TESTÓW PSYCHOLOGICZNYCH

Testy zdolności:
-Testy zdolności ogó lnych (inteligencji), np.
-skala rozwojowa Bineta
-skala Leitera,
-skala Wechslera dla dzieci i młodzieży
-skala Wechslera dla dorosłych (wiadomości, braki w obrazkach, porządkowanie obrazkó w,
słownik, klocki, arytmetyka, układanki, rozumienie, symbole, cyfr, podobień stwa)
-testy zdolności szczegó lnych (werbalnych, liczbowych, przestrzennych)
-test Matryc Ravena (do badania aktualnych zdolności postrzegania i poprawności myślenia)
-zarzuty: sztuczność zadań , brak punktu wyjścia do działań korekcyjnych – mało danych
jakościowych poza ilościowymi

Kwestionariusze osobowości
• Kwestionariusz wykorzystuje samoopis w postaci odpowiedzi osoby badanej na zbió r
standardowych pytań , stwierdzeń lub jednowyrazowych określeń .
• Kwestionariusze badają ró żne zmienne; służą prognozie powodzenia zawodowego, diagnozują
stan zdrowia, badają stany psychiczne, przede wszystkim jednak służą do pomiaru zmiennych
osobowościowych( inwentarze osobowości)
Testy projekcyjne
• Nie są to testy w ścisłym tego słowa znaczeniu z punktu widzenia psychometrii.
• Są to zadania, w któ rych wykorzystuje się metodę projekcji, a więc rzutowania na sytuację
badania cech podmiotu, jego indywidualnych znaczeń
• Testem projekcyjnym określamy taki zestaw zadań , w któ rym instrukcja testowa nadaje
materiałowi bodźcowemu otwarty znaczeniowo i interpretacyjnie charakter.

WYBRANE TESTY PROJEKCYJNE

• Test Plam Atramentowych (R) – H. Rorschach „ Powiedz, co widzisz, co by to mogło być?”
• Test Apercepcji Tematycznej (TAT) –H.A.Murray „ ułó ż opowiadanie, związane z tym, co jest na
obrazku, powiedz, co doprowadziło do tej sytuacji, co myślą i czują bohaterowie, jak to się
skoń czy?” • Test Rysunku Postaci (DAP)
• Test Szondiego ( „Spśró d danych fotografii wybierz osobę, któ rą uważasz za najbardziej i
najmniej przyjemną”)
• Test „Narysuj drzewo” – Koch
• Test Zdań Niedokoń czonych – (np.” Najbardziej nie lubię, gdy…, „Najbardziej lubię, gdy…”)

Człowiek w sytuacji trudnej

Pojęcie sytuacji trudnej

Sytuacja trudna ma miejsce, gdy wewnętrzna ró wnowaga sytuacji normalnej zostanie
zakłó cona, tak, że normalny przebieg aktywności podstawowej zostanie zakłó cony i
prawdopodobień stwo realizacji zadania na poziomie normalnym stanie się mniejsze
(Tomaszewski, 1982).
Rodzaje sytuacji trudnych
Sytuacja deprywacji – sytuacja, w któ rej podmiot pozbawiony jest czegoś, co potrzebne jest do
jego normalnego życia lub funkcjonowania, gdy nie są zaspokojone podstawowe potrzeby
podmiotu
Sytuacja przeciążenia – powstaje, gdy trudność zadania jest na granicy możliwości podmiotu,
jego sił fizycznych, umysłowych czy wytrzymałości nerwowej.

Sytuacja utrudnienia – powstaje, gdy możliwość wykonania zadania zostaje zmniejszona

wskutek pojawienia się w sytuacji jakichś elementó w zbędnych (przeszkó d) lub nieobecności
potrzebnych
(brakó w)

Frustracja – udaremnienie dążenia na skutek napotkanej przeszkody

Sytuacja konfliktowa – powstaje, gdy człowiek znajduje się w polu działania sił
przeciwstawnych (fizycznych, sprzecznych naciskó w społecznych lub moralnych, sprzecznych
ró l, kompetencji, zadań )
Sytuacja zagrożenia – występuje, gdy istnieje zwiększone prawdopodobień stwo naruszenia
jakiejś wartości cenionej przez podmiot działający, życia, zdrowia jego samego czy bliskich,
własności, uprawnień , pozycji społecznej, dobrego imienia, własnego dzieła, poglądó w,
samopoczucia, samooceny (Tomaszewski, 1982).
Sytuacje trudne, utrzymujące się przez dłuższy czas mogą powodować trwałe zakłó cenia w
funkcjonowaniu człowieka, a nawet trwałe zmiany o charakterze patologicznym.
Sytuacje trudne, któ rych normalizacja przekracza możliwości podmiotu, mogą nabierać
charakteru sytuacji kryzysowych, gdy zmiany wewnętrzne podmiotu prowadzą do
dezorganizacji jego zachowania się (wytwarzają się dezadaptacyjne mechanizmy radzenia
sobie).
Wyróżnić można trzy nurty w określaniu pojęcia stresu psychologicznego :
1. Bodziec, sytuacja lub wydarzenie zewnętrzne o określonych właściwościach.
2. Wewnętrzna reakcja człowieka, zwłaszcza zaś reakcja emocjonalna.
3. Relacja między czynnikami zewnętrznymi a właściwościami człowieka.

STRES
Stres jako bodziec
• Stres można zatem ujmować jako zmienną niezależną i definiować w terminach bodźcó w
charakteryzujących środowisko, wywołujących zaburzenia w stanie zdrowia i funkcjonowaniu
jednostki (Dudek, Waszkowska, Merecz i Hanke, 2004)
Stres jako reakcja
• W tym ujęciu stres traktowany jest jako zmienna zależna i definiowany w terminach reakcji na
szkodliwe środowisko, wymagania i naciski płynące z niego w kierunku jednostki (Dudek i in.,
2004)
Stres jako relacja między człowiekiem a środowiskiem
• We wspó łczesnej psychologii stres nie jest bowiem lokowany ani w jednostce, ani w otoczeniu,
ale dotyczy określonego rodzaju relacji (interakcji lub transakcji) między nimi.
• Zwykle jest on ujmowany jako zakłó cenie lub zapowiedź zakłó cenia ró wnowagi między
zasobami lub możliwościami jednostki, a wymaganiami otoczenia (np. Heszen-Niejodek, 2002)
Ujęcie fenomenologiczno-egzystencjalne w rozumieniu stresu psychologicznego (Lazarus i
Folkman, 1987)
STRES JAKO TRANSAKCJA – „ …to określona transakcja między osobą a otoczeniem, oceniana
jako obciążająca lub przekraczająca jej zasoby i zagrażająca jej dobrostanowi” ( Lazarus,
Folkman, 1987). Uwzględnia zaró wno wymagania otoczenia, jak i indywidualne możliwości
jednostki poradzenia sobie z nimi. Radzenie sobie stanowi pochodna oceny poznawczej
wymagań zewnętrznych i własnych zasobó w zaradczych
* ocena pierwotna – ocena zdarzenia dokonywana przez jednostkę
( zagrożenie/strata/wyzwanie)
* ocena wtó rna – ocena własnej zdolności do wykorzystywania zasobó w, by sprostać
wymaganiom stawianym jednostce Ocena wtó rna stanowi punkt wyjścia do podjęcia działań
ukierunkowanych na zmianę transakcji stresowej, określanych jako radzenie sobie. „…Stres to
dynamiczna interakcja między człowiekiem a środowiskiem, o któ rej można wnioskować na
podstawie pomiaró w procesó w poznawczych i emocjonalnych, leżących u podstaw tej
interakcji” ( Cox, Griffiths, Rial-Gonzales, 2006)
Mechanizmy obronne osobowości jako reakcja na sytuacje trudne
• Mechanizmy obronne osobowości to nieświadome nawykowe sposoby zachowania obniżające
przykre napięcie emocjonalne, najczęściej lękowe i ułatwiające utrzymanie dobrej samooceny
• Zmniejszają obciążenie emocjonalne, lecz nie rozwiązują problemu;
• pełnią funkcję adaptacyjną w sytuacji trudnej, ułatwiając wstępne lub przejściowe
przystosowanie się do ró żnych sytuacji;
• Racjonalizacja – dobieranie racjonalnego (rozsądnego) lecz pozornie tylko słusznego
wytłumaczenia dla własnego postępowania, któ rego prawdziwą przyczynę pragniemy ukryć
przed sobą.
• Projekcja – przypisywanie innym własnych niekorzystnych cech, któ re są rzutowane na
zewnątrz
• Wyparcie (represja) – polega na usuwaniu ze świadomości, w sposó b bezwiedny, myśli, któ re
jasno uświadamiane musiałyby wzbudzić lęk lub poczucie winy
• Tłumienie (supresja) – proces częściowo uświadomionej kontroli własnego działania.
Skuteczne tłumienie chroni przed uczuciem wstydu
• Identyfikacja – częściowe pośrednie zaspokojenie potrzeby osiągnięcia ważnych celó w
życiowych, niemożliwe do realizacji wskutek znacznej ró żnicy między poziomem aspiracji a
poziomem osiągnięć • Kompensacja – dążenie do uzyskania powodzenia w jakiejś dziedzinie i
wyró wnania (skompensowania) w ten sposó b niepowodzeń doznawanych na innym polu,
spowodowanych brakiem określonych zasobó w
• Nadkompensacja – osiągnięcie sukcesu w tej właśnie dziedzinie, któ ra dotychczas była
źró dłem niepowodzeń i przykrych doznań lękowych
• Sublimacja (uwznioślenie) – umożliwia częściowe i zastępcze zaspokojenie dążenia, któ rego
motywy nie są aprobowane
• Idee nadwartościowe (in. dominujące, wiodące) – przekonania uważane przez człowieka za
szczegó lnie ważne i z któ rymi jest silnie związany emocjonalnie
• Fantazjowanie – przejawia się w „zaspakajaniu” w wyobraźni nie spełnionych pragnień lub
przeżywaniu w myśli sukcesó w, któ rych poskąpiło życie (marzenia na jawie)
• Reakcja upozorowana (reakcja przeciwstawna) – ma miejsce, gdy człowiek narzuca sobie
sposó b zachowania sprzeczny z silną tendencją, któ ra u niego występuje, ale któ rej stara się
przeciwstawić
RADZENIE SOBIE ZE STRESEM
Radzenie sobie ze stresem uznawane jest za istotny czynnik modyfikujący jego przebieg,
zaró wno z kontekście skutkó w bezpośrednich, jak i długofalowych.
• w psychologii adaptacja do stresu opisywana jest za pomocą dwó ch istotnie ró żniących się
między sobą terminó w: odporność na stres (ang.resistance to stress) i radzenie sobie ze stresem
(ang.coping stress).
Radzenie sobie jako proces
• Proces radzenia sobie ze stresem odnosi się do całości aktywności podejmowanej przez
człowieka w danej sytuacji stresowej. Jest on złożony, dynamiczny, trwający długo i zmienny w
czasie
Radzenie sobie jako strategia
• Strategia oznacza ró żne formy działań i reakcji, jakie człowiek podejmuje lub uruchamia w
konkretnej sytuacji stresowej w celu zmiany tejże sytuacji lub złagodzenia jej skutkó w.
Radzenie sobie ze stresem jako styl
• Można go zdefiniować jako względnie stałą tendencję do stosowania w ró żnych sytuacjach
specyficznych dla jednostki sposobó w radzenia sobie mających na celu usunięcie lub redukcję
stanu stresu i jako taki posiada status zmiennej osobowościowej.
Skuteczność styló w radzenia sobie ze stresem
• Przebieg radzenia sobie ze stresem zależy od cech indywidualnych osoby oraz od właściwości
konkretnej sytuacji, jak ró wnież od interakcji pomiędzy nimi. Ludzie potrafią dopasowywać swe
zachowania zaradcze do wymagań konkretnej sytuacji, wybierając te, któ re w danym momencie
mogą okazać się bardziej efektywne. (Terry, 1994).

Psychoanaliza

Zygmunt Freud :
 ur. 1856 / zm. 1939
austriacki neurolog i psychiatra (leczył porażenie mó zgowe dziecięce i afazje) – wczesny okres
działalności
twó rca psychoanalizy klasycznej – późniejszy i zasadniczy okres działalności
Zasługi:
-wkład w rozumienie nieświadomości oraz popędowości natury ludzkiej (teoria popędó w)
-wkład w rozumienie topografii osobowości (t. struktury osobowości)
-wkład w rozumienie istoty rozwoju psychoseksualnego człowieka (fazy: oralna, analna,
falliczna, genitalna)
-wkład w rozumienie etiologii zaburzeń psychicznych (w kontekście historii indywidulnego
rozwoju człowieka)
-wprowadzenie metod badawczych opartych o introspekcjonizm (hipnozę, analizę marzeń
sennych, czynności pomyłkowych)
-wpływ na nauki o kulturze, religioznawstwo i inne nauki społeczne.

PSYCHOANALIZA- dyscyplina naukowa obejmująca trzy zależne od siebie części:

*teorie psychologii ogó lnej i psychopatologii
*rodzaj terapii
*metodę badawczą
Zajmuje się nieświadomą dynamiką procesó w psychicznych człowieka (koncepcja
nieświadomości) zakładająca, że większość ludzkich zachowań determinowanych jest siłami
nieświadomymi.

Struktura aparatu psychicznego

I TEORIA TOPOGRAFICZNA
Początkowy okres psychoanalizy (Freud), trzy pojęcia:
nieświadomość
przedświadomość
świadomość
nieświadomość – myśli, wyobrażenia, któ re z uwagi na silne obsadzenie popędami bądź treść
niemożliwą do zaakceptowania (sprzeczną z zasadami moralnymi, perwersyjną) zostały
wyparte lub niedopuszczone do świadomości
przedświadomość – obszar skupiający myśli, wyobrażenia, fantazje, któ re choć aktualnie nie są
świadome, to bez większego wysiłku mogą stać się treścią świadomości
świadomość – intencja mająca we władaniu aparat motoryczny, mogąca realizować swoje
zamierzenia w świecie rzeczywistym.

II TEORIA TOPOGRAFICZNA
 ID najważniejsza część aparatu psychicznego wg. Freuda
-stanowi popędową część osobowości
-najstarsza instancja psychiki
-dziedziczna i wrodzona
-nieświadome
-reprezentuje źró dło wszelkiej energii popędowej (libido i destrudo).
-odzwierciedlenie procesó w pierwotnych
-dąży do uwolnienia pobudzenia i energii, któ ra kiedy jest blokowana, wywołuje napięcie
-działa zgodnie z zasadą przyjemności
-pozbawione logiki i rozsądku, moralności, etyki
-impulsywne, irracjonalne i egocentryczne.
EGO powstaje pod wpływem działania bodźców poch. ze świata zewnętrznego z części ID
-testowanie rzeczywistości (jej percepcją i oceną w kategoriach realistycznych)
-zapewnienie bezpieczeń stwa jednostce
-uczy jak celowo w sposó b dla siebie korzystny zmieniać świat zewnętrzny
-umożliwia zaspokojenie popędó w pochodzących z ID
-ego tłumi popędy, odracza ich zaspokojenie do bardziej odpowiednich momentó w
-przejawia się w warstwie świadomej, przedświadomej i nieświadomej (np. mechanizmy
osobowości stanowią funkcje ego, któ ra w znacznej części jest nieświadoma).
SUPEREGO wobec ego jest instancją obserwującą, oceniającą, cenzurującą i krytyczną.
-zawiera zbió r zasad moralnych, norm i przykazań postępowania
-kontroluje zachowania, oferując nagrody za przestrzeganie norm oraz kary za ich łamanie
-może być spó jnym i zinternalizowanym systemem wartości z elastycznymi standardami
(sumienie)
-może być też systemem nadmiernie sztywnym i surowym, niespó jnym i chwiejny,
przejawiającym się deficytami w funkcjonowaniu moralnym lub nawet jego poważną patologią.
 ROZWÓJ PSYCHOSEKSUALNY U DZIECKA
*dziecko w czasie rozwoju przechodzi przez ró żne fazy, w każdej fazie dominują inne sfery
erogenne wraz z zaspokojeniem płynącym z tych źró deł
*popędy pochodzące z określonych sfer erogennych noszą nazwę popędów cząstkowych
*pod koniec fazy następuje albo uwolnienie obsadzenia libidynalnego tych sfer albo
utrwalenie noszące nazwę fiksacji
*Freud dzieli życie seksualne człowieka na seksualność na:
-seksualność pregenitalną – obejmuje wszystkie fazy rozwoju psychoseksualnego aż do okresu
latencji. Wyklucza zaangażowanie popędu w rozmnażanie.
-seksualność genitalną
*celem rozwó j psychoseksualnego jest skupienie popędó w płynących ze wszystkich źró deł pod
przywó dztwem genitalności i związanie ich z rozmnażaniem

FAZA ORALNA:
-pierwszy obiekt: pierś matki
-etap, w któ rym dziecko czerpie satysfakcję z zaspokojenia popędó w poch. ze sfer oralnych
(warg, gardła, przełyku) można wyró żnić na jej 2 subfazy:
ssącą (do 6 miesięcy)
gryzącą (6-12 miesięcy)
-relacje z obiektem dziecko nawiązuje poprzez inkorporację – wyobrażenie wchłaniania
obiektu dającego przyjemność
FAZA ANALNA:
-dziecko czerpie przyjemność z drażnienia błony śluzowej odbytu oraz mięśni okrężnych (jako
aparatu mogącego dać kontrolę nad procesem wydalania)
-dziecko oscyluje wokó ł 2 skrajności : dawanie i zatrzymywanie (dorośli oczekują od dziecka
defekacji w odpowiednim czasie), w wyniku którego kształtują się zręby superego poprzez
stosowane nagrody i kary za przejawy samokontroli dziecka
-poczucie kontroli, uporządkowanie, poczucie estetyki, wykształcenie stosunku wobec władzy.
-fiksacje w fazie analnej: impulsywność, skąpstwo, pedanteria, uległość, bierność, skłonność do
brudzenia, brak estetyki własnej itp.
-Karl Abraham: faza sadystyczno – analna – agresja przejawiana w tym okresie.
FAZA FALLICZNA:
-zewnętrzne narządy płciowe
-kluczowe wydarzenie:
kompleks Edypa (fantazje nt. rodzica płci przeciwnej)
lęk kastracyjny (lęk przed utratą członka za fantazje kazirodcze i kara ze strony rodzica tej
samej płci)
-pozytywne rozstrzygnięcie wydarzeń prowadzi do identyfikacji psychoseksualnej dziecka z
rodzicem tej samej płci (poprzez identyfikację z cechami partnera rodzica płci przeciwnej)
-na skutek ich pojawienia wczesnodziecięca aktywność seksualna zostaje zahamowana, a
dziecko rozpoczyna rozwojowy okres latencji.
FAZA GENITALNA:
-wkracza wraz z okresem dojrzewania
-jej cechą charakterystyczną jest to, że przyjemność seksualna skupiona jest na narządach
rozrodczych (pochwa u kobiet i penis u mężczyzn)
-przyjemność czerpana z zaspokojenia popędu zostaje podporządkowana celom rozrodczym –
dzięki czemu przestaje być perwersyjna.
--------------------------------------------------------------
CARL GUSTAW JUNG
-ur. 1875 / zm. 1961
-psychiatra, psycholog
-jeden z twó rcó w psychologii głębi, na bazie któ rej stworzył własną koncepcję psychologii
analitycznej.

PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA PSYCHOLOGII GŁĘBI JUNGA

-energia seksualna stanowi tylko jeden z elementó w libido rozumianej przez niego jako
energia życiowa
-podkreślenie pojęcia nieświadomości : nieświadomość zbiorowa (wspó lna wszystkim
ludziom), któ ra stanowi rezerwuar skumulowanych doświadczeń wielu pokoleń
-elementem nieświadomości są archetypy – obrazy, symbole – te same motywy pojawiają się w
ró żnych kulturach np.
stary mędrzec – mądrość i doświadczenie życiowe
wielka matka – dawczyni życia, karmicielka.

STRUKTURA OSOBOWOŚCI WEDŁUG JUNGA

1. Ego/ja – adaptującego psyche do środowiska zewnętrznego
2. Persona – odpowiedzialna za adaptację jednostki do rzeczywistości społecznej.
3. Dusza – odpowiedzialna za adaptację do rzeczywistości wewnętrznej przedmiotu, dzieli
się ona na dwa rodzaje:
*anima (żeń ski aspekt osobowości mężczyzn)
*animus (męski pierwiastek kobiecej psychiki).
Dusza jest przeciwieństwem i dopełnieniem persony
4. Nieświadomość indywidualna – zawierająca materiał oderwany od pola świadomości
jednostki
5. Nieświadomość zbiorowa – obszar nieświadomy, wspó lny całej ludzkości
*Ja i Persona stanowią elementy zgromadzone w polu świadomości i są przejawem adaptacji
ego do środowiska zewnętrznego
*Dusza to nieświadoma postawa funkcjonalna odpowiedzialna za przystosowanie podmiotu, w
tym integrowanie i właściwe reagowanie na treści ze świata zewnętrznego.
Bardzo ważne pojęcia w koncepcjach Junga:
-ekstrawersja – kierowanie się w większym stopniu na zewnątrz, ku światowi.
-introwersja – kierowanie się ku sobie, ku swojemu wnętrzu.
Stanowią bieguny jednego wymiaru, obie tendencje stanowią części osobowości, któ re odnajdują
jedność w Jaźni.
_________________________
ANNA FREUD
-najmłodsza có rka Freuda
-austriacko-brytyjska terapeutka dziecięca
-ur. 1895 / zm. 1982.
-rozwijała teorię psychoanalityczną Zygmunta Freuda
-koncentracja na psychologii ego
-opisała mechanizmy obronne osobowości
-wniosła twó rczy wkład w teorię relacji z obiektem poprzez dyskusję nad rozwojem dziecka z
Margaret Mahler oraz Melanie Klein.
-wprowadziła psychoanalizę jako metodę pracy terapeutycznej z dziećmi.

EGO I MECHANIZMY OBRONNE

-przedstawiła pierwszy, systematyczny opis obronnego funckjonowania ego, wzbogacając go
materiałem klinicznym z własnej praktyki terapeutycznej z dziećmi w książce „Ego i
mechanizmy obronne”
-mechanizmy obronne osobowości rozumiała jako elementy struktury ego pośredniczące
między światem zewnętrznym a wewnętrzną rzeczywistością człowieka

Wyparcie (represja):
-polega na wycofaniu lub wyrzuceniu ze świadomości pewnej myśli lub uczucia
-kiedy realizacja jakiegoś pragnienia ze strefy ID staje się niemożliwa ze względu na zakaz ze
strony superego, zostaje wyparta ze świadomości lub podświadomości.
Zaprzeczanie:
-udawanie, że sytuacja naprawdę zagrażająca lub wzbudzająca lęk nie ma miejsca (konflikt
między impulsami ID i frustrującą je rzeczywistością)

Reakcja upozorowana:
-autentyczne emocje są tłumione wewnątrz a zewnątrz emitowane są emocje odwrotne
-chroni ego przed powrotem wypartych impulsó w
-np. osoba odczuwa złość lub wrogość – demonstruje sympatię lub podziw
Projekcja:
-przeniesienie własnych wad czy niedostatkó w (uczuć, dążeń , innych cech pozytywnych i
negatywnych) na inne osoby
-np. osoba zarzuca złą wolę komuś, zamiast przyznać się do własnej wrogości wobec niej.
Sublimacja (uwznioślenie):
-przemieszczenie celó w popędowych w obszary realizacji zgodne z akceptowanymi i cenionymi
wartościami społecznymi
-przenoszenie agresywnych dążeń na działania korzystne z punktu widzenia otoczenia
(społecznie użyteczne)

Introjekcja:
-polega na przyjmowaniu poglądó w lub atrybutó w innych osó b jako własnych
-polega na tym, że uczucia drugiej osoby (doświadczane jako dobre i złe) zostają
uwewnętrznione i stają się częścią „ja”
Regresja:
-polega na powrocie pod wpływem stresu do zachowania z wcześniejszego okresu rozwojowego

Izolacja emocjonalna
-oddzielenie myśli (najcz. Agresywnych lub seksualnych) od towarzyszących uczuć, któ re zostają
stłumione
-inna nazwa tego mechanizmu: Dysocjacja
Racjonalizacja
-użycie logicznych, pozornie jednak słusznych usprawiedliwień dla własnych nieakceptowanych
zachowań lub niepowodzeń
Anulowanie
-usunięcie czynu agresywnego w rytualny sposó b poprzez wynagrodzenie (zadośćuczynienie)
źró dłu agresji.
-np. mąż obdarowuje zonę prezentem jako zadośćuczynienie za wyrządzoną krzywdę.
Identyfikacja z agresorem
-przyjęcie schemató w postępowania agresora i przeniesienie mechanizmó w dominacji na
kolejne osoby. Prowadzi do aktywnego ataku na otaczającą rzeczywistość
-np. osoba poniżana w pracy poprzez identyfikację przenosi schemat poniżenia do domu i znęca
się nad domownikami.
Altruistyczne wyrzeczenie
-przezwyciężenie narcystycznego upokorzenia przez wyrzeczenie się na korzyść innych, tzw.
rola dobroczyń cy.
-np. mężczyzna oddaje ukochaną w przeświadczeniu, że sam jest zbyt szpetny, by ona mogła go
pokochać.

MECHANIZMY OBRONNE OSOBOWOŚCI A DIAGNOZA OSOBOWOŚCI – WSPOŁCZEŚNIE

 Mechanizmy obronne pierwotne (prymitywne) – zaprzeczenie, prymitywne
wycofanie, zniekształcenie, prymitywna idealizacja, dewaluacja, projekcja
(psychotyczna), identyfikacja projekcyjna, rozszczepienie, omnipotentna kontrola,
introjekcja
 Mechanizmy obronne wtórne (wyższego rzędu)
-wyparcie (represja), tłumienie (supresja), regresja, izolacja, intelektualizacja,
racjonalizacja, moralizacja, segmentacja, anulowanie, zwracanie przeciw ja,
przemieszczenie, reakcja upozorowana (formacja reaktywna), odwró cenie, identyfikacja,
seksualizacja, reparacja, sublimacja
-kontrolowanie, przemieszczenie, intelektualizacja, izolowanie, racjonalizacja, reakcja
upozorowana (formacja reaktywna), represja (wyparcie), seksualizacja, odczynianie,
altruizm, antycypacja, asceza, humor, sublimacja, reparacja

Psychoanaliza kulturowa (neopsychoanaliza)

Neopsychoanaliza (kulturalistyczna szkoła psychoanalizy) – ukształtowała się na skutek
zainteresowania antropologó w, filozofó w, socjologó w problematyką psychoanalizy rozwiniętej
przez Freuda oraz kontrowersji wokó ł faz rozwoju jednostki (oralnej, analnej, falliczej, latentnej
i genitalnej), któ re miały być typowe dla wszystkich ludzi, e od wpływó w środowiskowych
(kultury).
----------------------------
ERICH FROMM
-ur. 1900/ zm. 1980
-niemiecki filozof, socjolog, psycholog i psychoanalityk pochodzenia żydowskiego.
-człowiek nie jest samowystarczalny i powinien liczyć się z innymi ludźmi
-samotność jest wynikiem zerwania więzi społecznej z innymi ludźmi i naturą
-badał relacja i oddziaływania między jednostką a społeczeń stwem.
-zwracał uwagę na rolę potrzeby wolności w strukturze osobowości człowieka
-daje wprawdzie poczucie niezależności i siły, ale prowadzi czasem do lęku i izolacji

WYRÓŻNIAŁ 5 POTRZEB:
1. Potrzeba więzi – człowiek utracił więź z naturą, a będąc istotą z wyobraźnia i rozumem,
stworzył stosunki społeczne oparte na twó rczej miłości, odpowiedzialności, zrozumieniu
i szacunku
2. Potrzeba transcendencji – nakazuje znoszenie się ponad zwierzęcą naturę oraz rozwó j
własnych twó rczych sił
3. Potrzeba zakorzenienia się w świecie – człowiek jest integralną cz. Świata i potrzebuje
czuć, że do niego należy
4. Potrzeba tożsamości osobowej – zachowanie swojej odrębności
5. Potrzeba światopoglądu – umożliwia rozumienie świata
Wszystkie potrzeby są wrodzone, wszystko zależy od warunków społecznych. . Osobowość rozwija
się w zgodzie z tymi warunkami, będąc zazwyczaj wypadkową między wewnętrznymi potrzebami
a wymaganiami ze strony społeczeństwa
---------------------------------------
HARRY STACK SULLIVAN
-ur. 1892 / zm. 1949
-psychiatra i psychoanalityk amerykań ski

Założenia:
-osobowość buduje się w oparciu o względnie trwałe, powtarzające się relacje interpersonalne
-badania i terapia mogą polegać jedynie na obserwacji i zmianie relacji interpersonalnych danej
osoby
-od urodzenia jesteśmy w polu społecznym – sieci realnych i wyobrażonych interakcji
społecznych determinujących w sposó b typowy dla gatunku ludzkiego nasze postępowania.
-relacje przyczyniają się do powstawania jaźni (dobre i złe „ja”)
-według Sullivana system jaźni broni jednostkę przed lękiem
-opisywał 6 stadiów rozwoju:
*niemowlęctwo
*dzieciń stwo
*wiek młodociany
*okres poprzedzający dorastanie
*okres wczesnego dorastania
*okres pó źnego dorastania

ALFRED ADLER
-ur. 1870 / zm. 1937
-austriacki psychiatra, psycholog i pedagog

-człowiek od wczesnych lat przeżywa z powodu swoich brakó w poczucie małej wartości, któ re
kompensuje dążeniem do przewagi i mocy nad innymi
-dziecięce poczucie małej wartości = jądro wszelkich zaburzeń w duszy, z któ rego człowiek
projektuje plan życia
PSYCHOLOGIA INDYWIDUALNA, ADLERYZM – TEORIA
-wychowanie, któ rego celem jest rozwijanie dziecku uczuć społecznych, powinno integrować
jednostkę ze środowiskiem, by mogła funkcjonować opierając się na obowiązujących w nim
wartościach, kompensując tym samym kompleks niższości poczuciem wspó lnoty
-badanie natury ludzkiej polega na obserwacji przemawiającej za tym, że człowiek nie rozwija
się pomyślnie poza społeczeń stwem

-----------
KAREN HORNEY
-ur. 1885 / zm. 1952
-niemiecka psychoanalityk i psychiatra, czołowa przedstawicielka koncepcji
psychodynamicznych, wspó łtwó rczyni neopsychoanalizy
-podkreślała społeczno – kulturowe determinanty zaró wno rozwoju osobowości jak i jej
zaburzeń w kontraście z biologizmem koncepcji Zygmunta Freuda
- najsłynniejsze dzieło Horney to Neurotyczna osobowość naszych czasó w (1937)
-chora osobowość człowieka jest wynikiem neurotycznego lęku, któ ry jest podstawowym
przeżyciem opuszczonego i bezradnego dziecka
-lęk ten powstaje, gdy dziecko traci poczucie bezpieczeń stwa, a chcąc je odzyskać – stosuje ró żne
strategie jak wrogość, agresywność, mściwość lub uległość i pokora w celu odzyskania
względó w rodzicó w, wytwarza sobie wyidealizowany świat, wolny od problemó w
-wyparta wrogość i lęk wynikłe z frustracji potrzeby bezpieczeń stwa przyczyniają się do
rozwijania lęku, któ ry jest osią nerwicy y i głównym motorem napędowym.
HORNEY – 10 NEUROTYCZNYCH POTRZEB ZWIAZANYCH Z DEFICYTEM RELACJI
MIĘDZYLUDZKICH:
1. Potrzeba wspó łczucia i uznania
2. Potrzeba przychylnego partnera
3. Potrzeba zacieśnienia życia i poprzestawanie na małym
4. Potrzeba władzy
5. Potrzeba eksploatowania innych
6. Potrzeba prestiżu
7. Potrzeba osobistego podziwu
8. Potrzeba własnego udoskonalenia
9. Potrzeba samowystarczalności i niezależności
10. Potrzeba nieskazitelności
 Behawioryzm – II siła w Psychologii

Behawioryzm – (behaviour)
Założenia:
-kierunek w psychologii, stworzony przez J.B Watsona (1878-1958) zajmujący się zachowaniem
zwierząt oraz ludzi. Człowiek jest układem zewnątrzsterownym, jego zachowanie jest
całkowicie kontrolowane przez środowisko zewnętrzne
-dzięki odpowiednim sposobom manipulacji środowiskiem można modyfikować reakcje ludzkie
-system kar i nagró d decyduje o tym czego człowiek unika i do czego dąży
-procesy psychiczne nie odgrywają żadnej roli w nawigowaniu ludzkim zachowaniem, w żaden
sposó b nie wpływają na człowieka
John Watson
Iwan Pawłow
Ewdard Lee Thorndike
Burhus Frederic Skinner
Edward Tolan

Warunkowanie klasyczne jako forma uczenia się

John Watson (ur. 9 stycznia 1878, zm 25 września 1958) – amerykań ski psycholog twó rca
behawioryzmu
W 1913 roku w odczycie „Psychologia jak ją widzi behawiorysta” (Psychology as the behaviorist
views it)
-przedstawił własną koncepcję psychologii, któ ra odrzucała analizowanie świadomości i
introspekcję (wgląd ku wnętrzu, analiza własnych stanó w psychicznych, myśli i przemyśleń )
jako metodą subiektywną i nienaukową
-skupił się natomiast na zachowaniach oraz czynnikach, któ re je warunkują – sytuacjach,
zdarzeniach zewnętrznych
-podstawowy mechanizm zachowań związany jest z ciągu bodźcó w i reakcji
Gdzie S to bodziec (ang. stimulus) zaś R to reakcja (ang. response).
Pisał: „Dajcie mi dziecko spłodzone przez dowolną parę rodzicó w i dajcie mi pełną kontrolę nad
środowiskiem, w jakim będzie ono wzrastać - a sprawię, że wyrośnie na wybitnego uczonego,
artystę, politycznego przywó dcę, czy też, jeśli tylko będę tego chciał, zostanie pospolitym
przestępcą”.

EKSPERYMENTY WATSONA
-swoje przekonanie potwierdził słynnym eksperymentem na jedenastomiesięcznym dziecku –
małym Albercie.
-uczenie Alberta lęku przed szczurem (poprzez warunkowanie klasyczne)
-gdy w polu pojawił się szczur – uderzano w gong
-nastąpiła generalizacja tego lęku na inne przedmioty podobne do szczura
-badacze stwierdzili występowanie transferu, czyli przeniesienia reakcji emocjonalnej na inne
przedmioty
-reakcje przetrwały nawet po miesiącu
-Watson nigdy nie ugasił jego lęku
Obecnie eksperymenty są zakazane ze względó w etycznych.
Swoje przekonanie potwierdził słynnym i eksperymentem na jedenastomiesięcznym dziecku
– Małym Albercie. Albert B. od urodzenia przebywał w szpitalu, gdyż był sierotą.
Był zdrowy od urodzenia, na ogó ł dość spokojny. Był też jednym z najlepiej rozwiniętych dzieci,
któ re kiedykolwiek zostały przyjęte do tego szpitala.
Eksperyment Watsona i jego asystentki, Rosalie Rayner polegał na uczeniu Alberta lęku przed
szczurem (poprzez warunkowanie klasyczne).  Gdy w polu widzenia dziecka pojawiał się biały
szczur, Watson uderzał w gong, wywołując straszny hałas, któ ry jest bodźcem bezwarunkowym
dla reakcji lękowej u dziecka.
Albert zaczął szybko bać się szczura. Nastąpiła także generalizacja tego lęku na inne przedmioty
podobne do szczura.
Badacze stwierdzili także występowanie transferu, czyli przeniesienia reakcji emocjonalnej na
inne (zazwyczaj podobne) przedmioty.
W tym celu pokazywali chłopcu kolejno kró lika, psa, watę, siwą głowę Watsona i maskę
Świętego Mikołaja.
Reakcja emocjonalna była podobna.
Reakcja warunkowa i transfer przetrwały (mimo niewielkiego obniżenia siły reakcji) nawet po
upływie miesiąca
Watson nigdy nie wygasił lęku u Alberta.
Obecnie eksperymenty takie są w psychologii zakazane ze względó w etycznych.

IWAN PAWŁOW
-1849 – 1936
-udowodnił, że u zwierząt naturalne odruchy mogą pojawiać się jako reakcja na sztucznie
wywołane bodźce
-Behawioryści rozwinęli tezy rosyjskiego naukowca w odniesieniu do ludzi

Iwan Pawłow (1849-1936) udowodnił, że u zwierząt naturalne odruchy mogą pojawiać się jako
reakcja na sztucznie wywołane bodźce
Behawioryści rozwinęli tezy rosyjskiego naukowca w odniesieniu do ludzi.
W 1902 roku Pawłó w wykonał serię doświadczeń , mających na celu obserwację zachowań u
psó w.
Podczas typowego doświadczenia Pawłó w regularnie dzwonił dzwonkiem tuż przed
momentem karmienia psa i zauważył, że widok jedzenia powoduje zwiększone wydzielanie
śliny u zwierzęcia. Powtó rzył doświadczenie kilka razy.
Następnie zadzwonił dzwonkiem, nie dając psu pożywienia i zobaczył, że pies zaczyna wydzielać
więcej śliny tylko na sam dźwięk dzwonka. Zjawisko wydzielania śliny na widok pokarmu
Pawłó w nazwał "odruchem bezwarunkowym".

Warunkowanie klasyczne – podstawowe pojęcia

Warunkowanie klasyczne – jest to uczenie się przewidywania zachowań . Jest jedną z
podstawowych form uczenia się, w któ rym jeden bodziec czy zdarzenie pozwala przewidzieć
wystąpienie innego bodźca czy zdarzenia.
Bodziec bezwarunkowy - to bodziec, któ ry z natury wywołuje zachowania odruchowe.
Reakcja bezwarunkowa – zachowanie wywołane przez bodziec bezwarunkowy.
Bodziec warunkowy – to bodziec obojętny skojarzony z bodźcem bezwarunkowym.
Reakcja warunkowa – zachowanie odruchowe wywołane przez bodziec warunkowy.
Generalizacja bodźca – automatyczne rozszerzenie reakcji warunkowej na bodźce, któ re nigdy
nie były zestawiane z pierwotnym bodźcem bezwarunkowym. Im bardziej nowy bodziec jest
podobny do bodźca warunkowego, tym silniejsza będzie reakcja.
Różnicowanie bodźców – jest procesem, któ rego wyniku organizm uczy się reagować na
bodźce, któ re ró żnią się od bodźca warunkowego na pewnym wymiarze.

Mechanizmy warunkowania klasycznego - podsumowanie

Warunkowanie klasyczne to uczenie się znaczenia jakiegoś pierwotnie obojętnego bodźca dzięki
temu, że systematycznie poprzedza on jakiś bodziec, któ ry swe określone znaczenie już posiada.
I etap Pożywienie (bodziec bezwarunkowy) -> Ślinienie się (reakcja bezwarunkowa )
II etap Dzwonek (bodziec obojętny) + Pożywienie Ślinienie się (bodziec bezwarunkowy) ->
Ślinienie się (reakcja)
III etap Dzwonek (bodziec warunkowy) -> Ślinienie się (reakcja warunkowa )
Warunkowanie jest najskuteczniejsze wtedy, gdy czas upływający między bodźcem
warunkowym a bezwarunkowym nie jest zbyt duży (do 0,5 s), przy większych odstępach
warunkowanie trwa dłużej lub wcale nie zachodzi.

Warunkowanie instrumentalne jako forma uczenia się

Edward Thorndike (1874-1949) - psycholog amerykań ski; zajmował się warunkowaniem
instrumentalnym
Przyjął, że zwierzę (a także i człowiek) znajdujące się w odpowiednim stanie motywacyjnym –
może nauczyć się reakcji ruchowej lub złożonego aktu zachowania
Warunkowanie instrumentalne zwane także warunkowaniem sprawczym. Wymaga od
badanej jednostki wykonania określonej reakcji ruchowej lub powstrzymania się od niej
(reakcje te zwane są reakcjami instrumentalnymi lub sprawczymi), za co jest odpowiednio
nagradzana lub karana (wzmocnienie pozytywne lub negatywne)

Burrhus Frederic Skinner 1904-1990 - amerykań ski psycholog; jeden z najważniejszych

przedstawicieli behawioryzmu; rozwinął teorię warunkowania instrumentalnego (sprawczego);
stworzył paradygmat zwany eksperymentalną analizą zachowania

Założenia pardygmatu eksperymentalnej analizy zachowań B.F. Skinnera:

- Chcąc poznać zachowanie jednostki, należy odrzucić mit autonomicznego człowieka i przyjąć
zasady determinizmu.
- Psychologia, podobnie jak fizyka, powinna badać zależność zachowań ludzkich od środowiska
zewnętrznego.  Zachowanie człowieka zależy od wyposażenia genetycznego oraz środowiska
fizycznego i społecznego.
- Struktura ludzkiego zachowania jest kopią struktury środowiska.
- Jednostka jest całkowicie kontrolowana przez zewnętrzne zdarzenia.
- Głó wnym zadaniem psychologa jest badanie relacji pomiędzy S i R.
 Edward Tolman - koncepcja behawioryzmu celowościowego 1886 - 1959 - psycholog
amerykań ski; twó rca koncepcji behawioryzmu celowościowego (neobehawioryzm)
- W przeciwień stwie do Watsona, uważał, że związki pomiędzy bodźcem i reakcją nie są
jednoznaczne. Co znaczy, że przyczyną jednej reakcji mogą być ró żne bodźce i odwrotnie: jeden
bodziec może wywoływać ró żne reakcje
S1 → R1
S2 → R1
S3 → R1
S1 → R1
S1 → R2
S1 → R3

Tolman tworzy nowy rodzaj praw opisujących relacje między S i R tzw. prawa S-O-R ,
wprowadzając nowy termin:
O – tzw. zmienne pośredniczące
Poglądy psychologiczne Tolmana wywarły znaczny wpływ na rozwó j wspó łczesnej psychologii
zwierząt, psychologii motywacji i psychologii uczenia się.

Metody badań behawiorystów

-Psycholog powinien, zrezygnować z pojęcia świadomości i z introspekcji jako metody
subiektywnej. -- Powinien natomiast inaczej niż dotychczas pojąć przedmiot swych badań i
zastosować do badań metodę wyłącznie obiektywną, jak to robi każdy przyrodnik.
- Przedmiotem obiektywnych badań psychologicznych może być tylko zachowanie się człowieka
lub zwierzęcia. Poznawanie tegoż stanowić powinno cel pracy psychologa.
- "Psychologia behawiorystyczna zmierza do sformułowania poprzez systematyczną obserwację
i eksperyment uogó lnień , praw i zasad, któ rym podlega zachowanie się człowieka".

Psychologia humanistyczna

Przedstawiciele: Abraham Maslow (1908-1970) Carl Rogers (1902-1987) Viktor Frankl (1905-
1997) Frederick Salomon Perls (1893-1970)
Nurt w psychologii zwany „trzecią siłą” – wyró sł z protestu wobec mechanistycznej i klinicznej
koncepcji jednostki.
• Teorie osobowości winny powstawać w oparciu o badanie ludzi zdrowych, gdyż „studiowanie
ludzi ułomnych, zmarniałych, niedojrzałych i niezdrowych doprowadzić może tylko do ułomnej
psychologii i marnej filozofii” (Maslow, 1970).
• Nazwa pojawiła się na przełomie lat 50/60 XX wieku, gdy A. Maslow i A. Sutich ogłosili konkurs
na tytuł nowego czasopisma naukowego ( 1961 r.- „Journal of Humanistic Psychology”
• W 1963 r. amerykań scy psycholodzy ( Gordon Allport, Charlotte Buhler, George Kelly, Carl
Rogers) powołali Amerykań skie Towarzystwo Psychologii Humanistycznej
ZAŁOŻENIA DOTYCZĄCE CZŁOWIEKA W NURCIE PSYCHOLOGII HUMANISTYCZNEJ
• Człowiek jest kimś więcej niż sumą swych części – jest nierozdzielną unikatową całością.
• Człowiek dysponuje wolnym wyborem, zamiast być ślepo popychanym przez siły
instynktowne.
• Cechą ludzi jest wchodzenie i pozostawanie w związkach z innymi osobami
• Celem istoty ludzkiej jest samorealizacja.
• Człowiek jest ze swej natury dobry, a jego dążenia są konstruktywne i pozytywne. •
Ludzkie zachowanie uwarunkowane jest teraźniejszością (tym, co dzieje się „tu i teraz”)
• Należy badać aktualne doświadczenie i bezpośrednie przeżycia, a więc to, co znajduje się w
„polu fenomenologicznym”.
Abraham Maslow ( 1908 – 1970) amerykań ski psycholog , jeden z czołowych przedstawicieli
nurtu psychologii humanistycznej
• Według Maslowa istnieją dwa rodzaje motywacji – motyw obrony i motyw wzrostu, związane z
zaspokajaniem potrzeb, takich jak bycie kochanym i podziwianym.
• Maslow zauważył, iż motywy tworzą specyficzny wzó r – wedle hierarchii potrzeb.
• Wszystkie potrzeby są wrodzone i wspó lne ludziom.
HIERARCHIA POTRZEB według A. Maslowa

Carl Rogers (1902- 1987) amerykań ski

psycholog i psychoterapeuta,przedstawiciel nurtu humanistycznego w psychologii, twó rca
psychoterapii skoncentrowanej na kliencie.
ZAŁOŻ ENIA:
• Psycholog winien koncentrować się na subiektywnym i świadomym doświadczeniu jednostki.
• Psycholog winien podkreślać wyjątkowość człowieka i jego wolność w wyborze własnej drogi
życiowej.
• Jedynie akceptacja bezwarunkowa umożliwia pełnię doświadczeń i osiągnięcie akceptację
samego siebie.
Victor Frankl (1905-1997)
austriacki psychiatra i psychoterapeuta, jeden z twó rcó w psychologii humanistycznej 0 nurtu
egzystencjonalnego – profesor logoterapii w American International University w Kalifornii
Frank orzuca redukcjonizm w rozumieniu człowieka.
Człowiek nie da się sprowadzić do szeregu kategorii fizjologicznych, biologicznych, czy
psychologicznych.
Wymiarem specyficznie ludzkim jest zdaniem franka duchowość.
Człowiek jako osoba duchowa to ta, któ ra doświadcza wartości i uczuć wyłącznie ludzkich,
takich jak: wolność, odpowiedzialność, miłość, cierpienie, lęk, poczucie nieuchronności śmierci,
poczucie sensu istnienia.
Victor Frankl stworzył tak zwaną logoterapię.
W myśl podstaw teoretycznych logoterapii, każdy człowiek osobiście decyduje, czy w danej
sytuacji zachowa się przyzwoicie czy nieprzyzwoicie.
Frederick Salomon Perls (1893-1970) niemiecki psycholog i psychoterapeuta; początkowo
uprawiał psychoanalizę - z czasem stworzył własną szkołę terapii – Gestalt

Założenia terapii Gestalt:

• Zachowaniem człowieka rządzi proces homeostazy.
• Ż adna jednostka nie jest samowystarczalna – zachowanie jest determinowane przez
właściwości stosunku jednostki i otoczenia
• Dwa podstawowe sposoby funkcjonowania jednostki to kontakt i wycofanie.
• Człowiek posługuje się sumą utrwalonych reakcji i celem akceptacji społecznej oddziela się
(alienuje) od autentycznych odczuć, przeżyć
Techniki terapeutyczne Gestalt
Są oparte na tzw. dialogu egzystencjonalnym między terapeutą a pacjentem.
Jego celem jest najpierw pełne zrozumienie pacjenta (proces egzystencjonalny), a następnie
ostrożne uczenie go rozpoznawania własnych emocji i sposobó w w jaki powstają.
Terapia Gestalt daje w założeniu przede wszystkim głęboki wgląd pacjenta w samego siebie i
swobodę oidjęcia wynikających z tej nowej wiedzy decyzji.
Krytyka psychologii humanistycznej
Mocne strony: psycholodzy nurtu humanistycznego wnieśli wkład w zainteresowanie badaczy
pozytywnymi stronami ludzkich zachowań , np/ altruizmem, miłością, konstruktywnymi
sposobami radzenia sobie ze stresem.
Słabe strony:
• Brak dostatecznych definicji używanych pojęć.
• Trudność w rozpoznaniu osoby, któ ra osiągnęła już cel samorealizacji.
• Niejasność w zakresie objawó w ró żnicujących osoby, któ re osiągnęły ó w cel i są dalekie od
niego.
• Samorealizacja osiągana jest, zdaniem Maslowa jedynie przez 1% społeczeń stwa.