Ç uk urov a Ü niv ersitesi T ıp Fak ültesi D ergisi

Cukurova Medical Journal

Araştırma Makalesi / Research Article

Karşıt Olma Karşıt Gelme Bozukluğu ve/veya Davranım

Bozukluğu Eşhastalanımı Olan ve Olmayan DEHB Tanılı
Çocuk ve Ergenlerde Aile İşlevselliğinin Değerlendirilmesi
Family Functioning in Attention Deficit Hyperactivity Disorder with or without
Oppositional Defiant Disorder/Conduct Disorder Comorbidity
Sebla Gökçe İmren , Ayşe Rodopman Arman , Funda Gümüştaş , Yasemin Yulaf , Özlem
1 2 3 4

Çakıcı
5

1
Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Rize Eğitim ve Araştırma Hastanesi Çocuk Ruh Sağlığı ve Hastalıkları
Kliniği; RİZE
2
Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi Pendik Eğitim ve Araştırma Hastanesi Çocuk Ruh Sağlığı ve Hastalıkları
Anabilim Dalı, İSTANBUL
3
Adıyaman Eğitim ve Araştırma Hastanesi Çocuk Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Kliniği ADIYAMAN
4
Tekirdağ Devlet Hastanesi Çocuk Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Kliniği; TEKİRDAĞ
5
Diyarbakır Eğitim ve Araştırma Hastanesi Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Kliniği, DIYARBAKIR
Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi (Cukurova Medical Journal) 2013; 38 (1):22-30.

ABSTRACT
Purpose: The purpose of the study was to examine and compare family functioning in attention deficit and hyperactivity
disorder (ADHD) and ADHD comorbid with oppositional defiant disorder ( ODD) or conduct disorder ( CD) with control
subjects.
Method: Forty nine children and adolescents diagnosed with ADHD and forty eight controls (aged 8-16 years) were
assessed with Kiddie Schedule for Affective Disorders and Schizophrenia Present and Lifetime Version; Parents
completed the McMaster Family Assessment Device (FAD) for family functioning which assesses 6 dimensions of
family functioning ( problem solving, communication, behavior control, affective involvement, affective responsiveness,
and roles and also includes a general functioning subscale.
Results: 34.7 % of the ADHD children had comorbid psychiatric disorders, and the major comorbidity was ODD (24.5
%). ADHD families scored high at the level of “unhealthy functioning” in the problem solving, roles, affective
involvement, general functioning, and behavior control subscales of FAD. Besides, problem solving behavior and
general functioning were significantly poorer than control families and they had more difficulties in area of roles. When
DEHB was comorbid with ODD or DB, all areas of family functioning as measured by FAD were scored high at the level
of “unhealthy functioning “. Additionally, general functioning and affective responsiveness were significantly poorer than
ADHD without ODD or DB comorbidity.
Conclusion: Recent studies revealed that ADHD and especially ADHD comorbid with ODD or DB may disrupt family
functioning in many ways. In this study, the families of children and adolescents with ADHD and ADHD comorbid with
ODD or DB had poorer family functioning in most of the subscales of FAD. Treatment of children and adolescents
diagnosed with ADHD especially comorbid with ODD or DB should include parental treatment and intervention
addressing parental skills, and family functioning.
Key Words: Adolescent, Attention Deficit Hyperactivity Disorder ( ADHD), Children, Comorbidity, Conduct Disorder (
CD), Family, Oppositional Defiant Disorder ( ODD).

22
Cilt 38 Yıl 2012 DEHB Eştanı Varlığında Aile İşlevselliği

ÖZET
Amaç: Bu çalışmada, Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) tanılı çocuk ve ergenlerde Karşıt Olma Karşı
Gelme Bozukluğu (KOKGB) ve/ veya Davranım bozukluğu (DB) eşhastalanımı varlığında veya yokluğunda aile
işlevselliğinin değerlendirilmesi ve sağlıklı kontrol grubu ile karşılaştırılması amaçlanmıştır.
Metod: Çalışmaya, Çocuklar için Duygulanım Bozuklukları ve Şizofreni Görüşme Çizelgesi- Şimdi ve Yaşam boyu
Versiyonu-Türkçe Versiyonu (ÇGDŞŞY-T) ile değerlendirilen 8-16 yaş arası 49 DEHB tanılı çocuk ve ergen ve 48
sağlıklı çocuk ve ergen alındı. Aile işlevselliğini 6 boyutta değerlendiren (problem çözme, iletişim, roller, duygusal tepki
verebilme, gereken ilgiyi gösterme, davranış kontrolü ve genel işlevler) Aile Değerlendirme Ölçeği (ADÖ) ebeveynler
tarafından dolduruldu.
Bulgular: DEHB tanısı olan çocukların % 34.7’ sinde eşhastalanım tespit edildi. En sık KOKGB (% 24.5) eşlik
etmekteydi. DEHB’ li çocukların ailelerinin, ADÖ’ nün problem çözme, rollerin dağılımı, gereken ilgiyi gösterebilme,
davranış kontrolü ve genel işlevler alt ölçeklerinden ‘sağlıksız işlevsellik’ seviyesinde yüksek puan aldıkları görüldü.
Bunun yanında DEHB grubu ailelerinin problem çözme davranışı ve genel işlevselliği kontrol grubu ailelerine göre
anlamlı düzeyde daha zayıftı ve rollerin dağılımı alanında daha fazla güçlükleri vardı. KOKGB ve/ veya DB eşlik eden
DEHB’ li grubun aileleri, aile işlevselliğini değerlendiren tüm alanlarda ‘sağlıksız işlevsellik’ seviyesinde yüksek puanlara
sahipti. Aynı zamanda eşhastalanımı olmayan DEHB grubuna göre, genel işlevsellik ve gereken ilgiyi gösterebilme
alanlarında anlamlı oranda daha fazla sorun birdirdiler.
Tartışma: Bu çalışmada yazın bilgisi ile uyumlu olarak KOKGB ve/veya DB eşhastalanımı olan ve olmayan DEHB tanılı
çocuk ve ergenlerin aileleri ADÖ’ de çeşitli alanlarda aile işlevselliğinin bozulduğunu bildirmişlerdir. DEHB’ nin tedavisi
özellikle KOKGB veya DB eşhastalanımı varlığında, ebeveynlik becerilerinin ve aile işlevselliğinin arttırılmasını hedef
alan müdahale yaklaşımlarını içermelidir.
Anahtar Kelimeler: Aile, Çocuk, Davranım bozukluğu (DB), Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), Ergen,
Eşhastalanım, Karşıt Olma Karşı Gelme Bozukluğu (KOKGB).

GİRİŞ
bildirmiştir . Biederman ve arkadaşları DEHB tanılı
4

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu çocukların aile yapısının çoğunlukla düzensiz

(DEHB), dikkatsizlik ve/veya hiperaktivite ve olduğunu, ebeveynlerden en az birinin bir
dürtüsellik belirtilerinin benzer yaş ve gelişimsel psikopatolojiye sahip olduğunu ve bu olumsuz aile-
düzeydeki bireylere kıyasla daha ağır, sürekli, çevre koşullarının var olan belirtileri
şiddetli ya da sık yaşanması durumu olarak kötüleştirmesinin yanında DEHB’ nin ve DEHB ile
tanımlanmaktadır . DEHB çocuk psikiyatrisi
1
ilişkili eşhastalanımın etiyolojisinde de rol
alanında en sık görülen ve üzerinde en çok oynayabileceğine işaret etmektedirler . Yıkıcı
5

araştırma yapılmış bozukluklardan biridir. DEHB’ davranım bozuklukları DEHB’ ye en sık eşlik eden
nin okul çağındaki çocuklarda %5-10 oranında bozukluklardandır. Karşıt Olma-Karşıt Gelme
görüldüğü bildirilmektedir .
2
DEHB’ nin Bozukluğu (KOGB)’ nun çocuklarda % 46,
etiyolojisinde genetik etmenlerin yanı sıra ergenlerde % 33, Davranış Bozukluğu (DB)’ nun
gebelikle ilgili komplikasyonlar ve aile içi çatışma ise çocuklarda % 25, ergenlerde % 42 gibi yüksek
gibi çevresel faktörlerin varlığından söz oranlarda DEHB’ ye eşlik ettiği bildirilmektedir .
6

edilmektedir . Rutter ve arkadaşları çocukluk çağı

3
Aile işlevselliğindeki bozuklukların DEHB’ de KGB
psikopatolojileri ile ilişkili olarak, düşük ve DB gelişimi açısından önemli rol oynadığı
sosyoekonomik durum, yoğun evlilik sorunları, 7
bildirilmektedir .
geniş aile, ebeveynlerin suça eğilimli olması, DEHB, KOKGB ve DB aile üzerinde belirgin
annenin psikopatolojisinin olması ve evlat strese neden olabilmektedir. Çalışmalarda DEHB
edinilmiş olma olmak üzere altı ailesel risk faktörü tanılı çocukların aile işlevselliklerinin çeşitli

23
Gökçe İmren ve ark. Ç.Ü. Tıp Fakültesi Dergisi/Cukurova Medical Journal

alanlarda bozulduğu, KOKGB veya DB Gereçler

eşhastalanımı varlığında ise bozulmanın arttığı Sosyodemografik Bilgi Formu
8,9,10,11
bildirilmektedir .
Çalışmaya katılan çocukların
Ülkemizde DEHB, çocuklarda en çok
sosyodemografik özellikleri araştırmacı
araştırılan konulardan biri olmasına rağmen,
KOKGB ve DB eşhastalanımı ve aile işlevselliği
tarafından geliştirilen sosyodemografik bilgi
üzerine odaklanılan sınırlı sayıda çalışma formu kullanılarak elde edilmiştir. Bu formda
bulunmaktadır
9,11,12
. ebeveynlerin yaşı, eğitim durumu, birliktelik
Çalışmamızda KOKGB ve/veya DB durumları ve ailedeki çocuk sayıları
eşhastalanımı olan ve olmayan DEHB tanılı çocuk sorgulandı.
ve ergenlerde aile işlevselliğinin değerlendirilmesi
ve sağlıklı kontrol grubu ile karşılaştırılması Aile Değerlendirme Ölçeği ( ADÖ)
amaçlandı. Aile Değerlendirme Ölçeği (ADÖ), ailenin
işlevlerini hangi konularda yerine
MATERYAL ve METOD getirebildiğini veya getiremediğini belirleyen
Örneklem bir ölçü aracıdır. Bulut tarafından Türkçe
geçerlik güvenirlik çalışması yapılmıştır .
13
Çalışma İstanbul ili Anadolu yakasındaki
çocuk ve ergen ruh sağlığı ana merkezlerinden biri ADÖ problem çözme, iletişim, roller, duygusal
olan Marmara Üniversitesi Hastanesi Çocuk ve tepki verebilme, gereken ilgiyi gösterme,
Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Polikliniği’ nde
davranış kontrolü ve genel işlevler olmak
gerçekleştirildi. Etik kurul onayı Marmara
üzere yedi alt ölçekten oluşan toplam 60
Üniversitesi Etik Kurulu tarafından 09.2010.0039
maddelik bir öz bildirim ölçeğidir. Ölçek
protokol numarası ile verildi. Ocak 2010- Mart
2010 tarihleri arasında, DSM-IV tanı ölçütlerine puanları 1 (sağlıklı) ile 4 (sağlıksız) arasında
göre DEHB tanısı konulan tüm 8-16 yaş çocuk ve değişmektedir. Genel olarak 2’nin üzerindeki
ergenler telefonla aranarak çalışmaya davet edildi. puan ortalamalarının aile işlevlerinde
DEHB grubu, çalışmaya katılmayı kabul eden ve sağlıksızlığa doğru bir gidişin göstergesi
çalışmaya alınma ölçütlerine uyan çocuk ve olduğu kabul edilmektedir. Çalışmamızda
ergenlerden oluşturuldu. Zeka geriliği, otizm ölçeğin anne ve babalar tarafından
spektrum bozukluğu, psikotik bozukluk ve kronik
doldurulması istendi.
tıbbi hastalığı olan çocuklar çalışmaya alınmadı.
Çocuklar için Duygulanım Bozuklukları ve
Kontrol grubunun belirlenmesinde,
Şizofreni Görüşme Çizelgesi- Şimdi ve
çalışmanın yapıldığı hastanede çalışan sağlık
Yaşam boyu Versiyonu-Türkçe Versiyonu
personelinin çocuklarına ve ailelerine bilgi
(ÇGDŞŞY-T)
verildi. Çalışmaya katılmayı kabul eden çocuk
ve ergenler arasından yaş ve cinsiyet Yarı-yapılandırılmış bir görüşme olan
açısından vaka grubu ile benzer çocuk ve ÇDŞG-ŞY-T, Kauffman ve arkadaşları
tarafından geliştirilmiştir
14
ergenler çalışmaya davet edildi. Zeka geriliği, ve Türkiye’de
kronik tıbbi hastalık ve yapılan yarı geçerlik ve güvenilirlik çalışması Gökler ve
arkadaşlar tarafından yapılmıştır .
15
yapılandırılmış tanı görüşmesi ile herhangi bir
ruhsal bozukluk tanısı konulan çocuklar ÇDŞG-ŞY-T 6-18 yaş arasındaki çocuk
çalışmaya dahil edilmedi. ve ergenlerde şimdiki ve yaşam boyu olan
psikopatolojileri saptamak amacıyla kullanılan

24
Cilt 38 Yıl 2012 DEHB Eştanı Varlığında Aile İşlevselliği

yarı yapılandırılmış bir görüşme formudur ve varsayımlarının karşılanmadığı durumlarda

DSM-IV tanı ölçütleri göz önüne alınarak Mann-Whitney U testi uygulandı. Üç veya
uygulanmıştır. Form üç bölümden daha fazla grubun karşılaştırılmasında one-
oluşmaktadır. İlk bölümde çocuğun way ANOVA, post-hoc analiz için ise Tukey
demografik özellikleri, genel sağlık durumu, HSD testleri kullanıldı. Sonuçlar % 95’ lik
varsa daha önceki psikiyatri başvurusu ve güven aralığında ve p<0.05 anlamlılık
tedavisi, aile ve akran ilişkileri, okul bilgileri düzeyinde değerlendirildi.
gibi genel bilgiler sorgulanır. İkinci bölüm
özgül psikiyatrik belirtilerin sorgulandığı BULGULAR
tarayıcı sorular ve değerlendirme ölçütlerini Çalışmamıza 8-16 yaş arası 49 DEHB ve
içermektedir. Tarama görüşmesi ile pozitif 48 sağlıklı kontrol olmak üzere toplam 97
belirtiler varsa o psikopatolojiyi daha iyi çocuk ve ergen katıldı. DEHB (11.02±2.21) ve
değerlendirmek amacıyla ek belirti listesi kontrol grubu (10.27±2.04) yaş ortalamaları
sorgulanmaktadır. Belirtilerin varlığına ve açısından benzerdi (t=1,730, p=0,087).
şiddetine çocuğun ya da ergenin, anne DEHB grubunun % 67,3’ i (n=33), kontrol
babanın ve klinisyenin görüşleri birleştirilerek grubunun % 58,3’ i (n=28) erkekti (χ²=0,844
karar verilmektedir. ÇDŞG-ŞY-T ile p=0.358).
duygudurum bozuklukları, psikotik Demografik bilgiler değerlendirildiğinde,
bozukluklar, anksiyete bozuklukları, dışa atım DEHB ve kontrol grubu anne babaların yaş
bozuklukları, yıkıcı davranım bozuklukları, ortalamaları, birliktelik durumu ve ailedeki
madde kötüye kullanımı, yeme bozukluklarıve toplam çocuk sayısı dağılımı bakımından
tik bozuklukları değerlendirilebilmektedir. benzerdi (p>0.05). DEHB grubunda annenin
Üçüncü bölüm çocuğun değerlendirme eğitim düzeyinin ve babanın eğitim düzeyinin
yapıldığı zamanda işlev düzeyini belirlemek kontrol grubuna göre anlamlı oranda daha
amacıyla kullanılan genel değerlendirme düşük olduğu bulundu (sırasıyla; p=0.030,
ölçeğidir. Çalışmada değerlendirmeye çocuk p<0.001) (Tablo 1).
hakkında bilgi verebilecek en az bir ebeveyn DEHB grubu alt tiplerine göre
katılmıştır. Bu değerlendirme, çalışmaya sınıflandırıldığında, olguların % 75.5’ sı (n:37)
katılan çocukların şimdiki zaman birleşik alt tip, % 20.4’ ü (n:10) dikkat eksikliği
psikopatolojilerini belirlemede kullanıldı. önde alt tip ve % 4.1’ i (n: 2)
İstatistiksel Analiz hareketlilik/dürtüsellik önde olan alt tipteydi.
Verilerin istatistiksel analizi Sosyal DEHB grubunun % 34.7’ sinde (n=17) en az
Bilimler İçin İstatistik Paket Programı bir tane eşlik eden tanı mevcuttu. DEHB
(Statistical Program for Social Sciences- olgularının şimdiki eş tanı oranları karşıt olma
SPSS for Windows, 17.0) kullanılarak yapıldı. karşıt gelme bozukluğu (KOKGB) % 24.5
Sayımsal verilerin değerlendirilmesinde ki- (n:12), enüresis % 18.4 (n:9), yaygın
kare (χ2) testi testi kullanıldı. Sürekli verilerin anksiyete bozukluğu (YAB) % 8.2 (n:4), tik
karşılaştırılmasında; parametrik test bozuklukları % 8.2 (n:4), enkopresis % 4.1
varsayımlarının karşılandığı durumlarda (n:2), davranım bozukluğu % 4.1 (n:2), özgül
bağımsız t testi, parametrik test fobi % 4.1 (n:2), distimik bozukluk % 2.1 (n:1),
25
Gökçe İmren ve ark. Ç.Ü. Tıp Fakültesi Dergisi/Cukurova Medical Journal

obsesif kompulsif bozukluk % 2.1 (n:1), ve genel fonksiyonlar alt ölçeklerinde kontrol
sosyal fobi % 2.1 (n:2), olarak bulundu. grubu ailelerine göre istatistiksel olarak
Psikiyatrik değerlendirme sonucu % 8.1 (n:4) anlamlı oranda yüksek puanlar aldıkları
oranında özgül öğrenme güçlüğü (ÖÖG) saptandı (p<0.05) (Tablo 2). DEHB grubunda
saptandı. problem çözme, rollerin dağılımı, gereken
Anne babalarda bir psikiyatrist tarafından ilgiyi gösterebilme ve davranış kontrolü alt
konulan tanılar sorgulandığında, DEHB ölçeklerinde “sağlıksız işlevi” gösterir tarzda
grubundaki annelerde % 34.7 (n:17) oranında 2’nin üzerinde puan aldıkları görüldü ( Tablo
depresif bozukluk, % 2.1 (n:1) oranında panik 2).
bozukluk tanısı kontrol grubundaki annelerde DEHB grubu ODD ve/veya DB eşlik eden
ise % 8.3 (n:4) oranında depresif bozukluk (n:12) ve etmeyen (n:37) olarak alt gruplara ayrılıp
tanısı olduğu belirlendi. DEHB grubundaki ADÖ sonuçları üç grup arasında karşılaştırıldı.
DEHB’ ye ODD ve/veya DB eşlik eden grubun
annelere göre depresif bozukluk tanısı kontrol
ailelerinin problem çözme, iletişim, rollerin
grubundaki annelere göre istatistiksel olarak
dağılımı, duygusal tepki verebilme, gereken ilgiyi
anlamlı oranda daha fazla idi (X =9.933,
2
gösterebilme, davranış kontrolü ve genel işlevler
p=0,002). DEHB grubundaki babalarda ise % olmak üzere tüm alt ölçeklerde 2’nin üzerinde
10.2 (n:5) oranında depresyon, % 4.1 (n:2) puan alarak sağlıksız işlev gösterdikleri saptandı
oranında DEHB, % 2.1 (n:1) oranında psikotik (Tablo 3). Duygusal tepki verebilme ve genel
bozukluk, kontrol grubundaki babalarda ise % işlevler alt ölçeklerinde ODD ve/veya DB.
2.1 (n:1) oranında depresif bozukluk, % 2.1 eşhastalanımı olan DEHB grubunun eşhastalanımı
Olmayan DEHB grubundan anlamlı oranda yüksek
(n:1) oranında panik bozukluk tanıları olduğu
puanlar aldıkları belirlendi (p<0.05)( Tablo 3).
belirlendi.
Davranış kontrolü, rollerin dağılımı ve genel
Gruplarda ADÖ puanları
işlevler alt ölçeklerinde ise ODD ve/veya DB
değerlendirildiğinde DEHB grubunun eşhastalanımı olan DEHB grubunun kontrol
ailelerinin problem çözme, rollerin dağılımı ve grubundan istatistiksel olarak daha yüksek puanlar
aldıkları saptandı (p<0.05)( Tablo 3.)

26
Cilt 38 Yıl 2012 DEHB Eştanı Varlığında Aile İşlevselliği

Tablo 1. Anne ve Babaların Demografik Özellikleri

DEHB* (n=49) Kontrol ( n:48)
Ort ± SS Ort ± SS Test istatistiği, p değeri
Anne Yaş (yıl) 36.91±5.7 38.29±5.4 t= -1,209, p= 0.230
Baba Yaş (yıl) 41.77±5.8 43.08±5.0 t= -1,122, p= 0.265
n(%) n(%)
Annenin Eğitim Durumu
İlköğretim 29 (%58.2) 14 (%29.2) χ²= 8.853 p= 0.030
Lise ve üzeri 20 (%40.8) 34 (%70.8)
Babanın Eğitim Durumu
İlköğretim 25 (%51) 8 (%16.7) χ²= 12.749, p<0.001
Lise ve üzeri 24 (%49 ) 40 (%83.3)
Anne Baba Birlikteliği
Birlikte 46 (%93.8) 48 (%100) χ²= 3.033, p= 0.82
Boşanmış/Ayrı 3 (%6.2) 0 (%0)
Ailede toplam çocuk sayısı
İki ve altı 33 (%67.3) 37 (%77.1) χ²= 1.144, p= 0.285
Üç ve üzeri 16 (%32.7) 11 (%22.9)
*Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu

Tablo 2. DEHB* ve Kontrol Grubunda Aile Değerlendirme Alt Ölçek Puanlarının Karşılaştırılması
Aile Değerlendirme Ölçeği DEHB (n:49) KONTROL (n:48) t p
ort±ss ort±ss
Problem çözme 2.11±0.7 1.76±0.4 2,867 0.005
İletişim 1.89± 0.4 1.9± 0.5 -0.276 0.783
Rollerin dağılımı 2.18±0.4 1.8±0.3 4.242 0.001
Duygusal tepki verebilme 1.88±0.6 1.88±0.5 0.048 0.962
Gereken ilgiyi gösterebilme 2.35±0.4 2.64±0.5 -2.825 0.006
Davranış kontrolü 2.17±0.3 2.09±0.2 -1.083 0.281
Genel işlevler 1.96±0.5 1.45±0.4 4.572 <0.001
*Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu

Tablo 3. DEHB*, DEHB+KOKGB**/DB*** ve Kontrol Grubu ADÖ alt ölçek puanlarının karşılaştırılması

DEHB (n:37) DEHB+KOKGB/DB (n:12) KONTROL(n:48) p Post hoc (Tukey)

ADÖ ort±ss ort±ss ort±ss (ANOVA)

Problem çözme 2.13±0.7 2.04±0.9 1.76±0.4 0.018 DEHB>K

İletişim 1.85± 0.5 2.0±0.5 1.9± 0.5 0.628
Rollerin dağılımı 2.14±0.4 2.30±0.4 1.8±0.3 <0.001 DEHB+YDB,DEHB>K
Duygusal tepki 1.75±0.0.6 2.29±0.5 1.88±0.5 0.024 DEHB+YDB>DEHB
verebilme

Gereken ilgiyi 2.28±0.4 2.57±0.5 2.64±0.5 0.005 K>DEHB

gösterebilme

Davranış kontrolü 2.11±0.3 2.35±0.4 2.09±0.2 0.042 DEHB+YDB>K

Genel işlevler 1.82±0.6 2.39±0.5 1.45±0.4 <0.001 DEHB+YDB>DEHB>K

*Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu **Karşıt Olma Karşıt Gelme Bozukluğu

***Davranım Bozukluğu

27
Gökçe İmren ve ark. Ç.Ü. Tıp Fakültesi Dergisi/Cukurova Medical Journal

TARTIŞMA ve ebeveynlerin ruh sağlığı üzerinde olumsuz

etkiler yapmaktadır . Çocuklarında DEHB
18
Bu çalışmada KOKGB/DB eşhastalanımı
olan veya olmayan DEHB tanılı çocukların tanısı bulunan ailelerde daha yüksek oranda
ailelerinin işlevselliği ADÖ’ ye göre anlaşmazlık, ayrılık ve boşanma görüldüğü,
değerlendirildi ve sağlıklı kontrol grubunun evlilikten alınan doyumun azaldığı
bildirilmiştir . Bunun yanında DEHB
16,17,18,19
ailelerinin işlevselliği ile karşılaştırıldı.
Çalışmamızın sonuçları, DEHB tanılı tanılı çocukların ebeveynlerinin tutarsız
çocukların ailelerinde aile işlevlerinin çeşitli disiplin ve yetersiz gözetimi içeren, olumsuz,
alanlarında bozulmalar olduğunu, DEHB ‘ye tepkili, saldırganca ve etkin olmayan bir
KOKGB ve/ veya DB eşlik ettiğinde ise aile ebeveynlik tutumu sergiledikleri
16,17
işlevlerindeki bozulmanın arttığını bildirilmektedir .
göstermektedir. Bu bulgular ülkemizde ve DEHB’ ye sıklıkla bir ya da daha fazla
eşhastalanımın eşlik ettiği bilinmektedir .
20
dünyada yapılmış çalışmaların sonuçlarını
desteklemektedir
9,11,16,17
. DEHB grubunda eş tanılar incelendiğinde,
Çalışmamızın örneklem grubunun DEHB olguların % 34.7‘ sinde bir ya da daha fazla eş
grubu için % 67.3 kontrol grubu için % 57.3 tanı saptandı. Eş tanılar arasında yazın
olmak üzere çoğunluğunu erkek cinsiyetin bilgisiyle uyumlu olarak en sık % 24.5 oranı ile
oluşturması ve % 75.5 gibi yüksek bir oranda KOKGB saptanırken, DB % 4.1 oranındaydı.
bileşik alt tipin bulunması yazın bilgisi ile DEHB‘ ye KOKGB ve/veya DB eşlik
uyumludur .
3 etmesinin klinik görünümü ağırlaştırdığı,
Çalışmamızda DEHB tanılı çocukların çocuk ve ailenin işlevselliğinde daha fazla
aileleri herhangi bir psikiyatrik bozukluğu bozulmaya yol açtığı birçok çalışmada
gösterilmiştir . Bazı çalışmalarda ise
9,11,21,22,
bulunmayan çocukların ailelerine göre
problem çözme, rollerin dağılımı ve genel aile işlevselliğindeki bozulmanın, DEHB’ ye
işlevler alanlarında anlamlı olarak daha fazla değil eşlik eden diğer yıkıcı davranım
bozukluklarına bağlı olduğu bildirilmiştir .
9,23
sorun bildirmişlerdir. Ayrıca DEHB grubunun
problem çözme, rollerin dağılımı, gereken Biz de KOKGB ve/veya DB’ nin DEHB’ ye
ilgiyi gösterebilme ve davranış kontrolü alt eşlik etmesinin aile işlevselliğinde yol açtığı
ölçeklerinde sağlıksız işlev gösterdikleri farkları belirlemek amacı ile DEHB grubunu
saptandı. Ülkemizde yapılan benzer bir yıkıcı davranım bozukluğu eşlik eden ve
çalışmada da DEHB grubunun aileleri kontrol etmeyen grup olmak üzere iki gruba ayırarak
grubuna göre ADÖ’ nün problem çözme, kontrol grubu ile beraber üç grupta ADÖ
rollerin dağılımı, gereken ilgiyi gösterme ve sonuçlarını değerlendirdik. DEHB’ ye yıkıcı
genel işlevler alanlarında daha fazla sorun davranım bozukluğu eşlik eden grubun
bildirmişler . DEHB’li çocuklar sıklıkla
11 ailelerinin ADÖ’ nün tüm alt ölçeklerinde
talepkar, ısrarcı ve müdahele edici sağlıksız işlev gösterdikleri saptandı.
olduklarından, diğer aile üyeleriyle olumsuz Duygusal tepki verebilme ve genel işlevler alt
ilişkiler kurmakta ve bu durum aile içi ilişkiler ölçeklerinde DEHB+KOKGB/DB grubunun
ailelerinin DEHB grubu ailelerine göre anlamlı
28
Cilt 38 Yıl 2012 DEHB Eştanı Varlığında Aile İşlevselliği

oranda daha fazla sorun bildirdikleri, ayrıca bu durum aile işlevlerinde diğer çalışmalara göre
DEHB grubunun DEHB+KOKGB/DB daha fazla sorun bildirilmiş olmasını açıklayabilir.
grubundan farklı olarak bu alanlarda sağlıklı Ayrıca çalışmamızda DB tanısının az olması
sebebi ile KOGB ve DB tanıları birlikte
işlev gösterdikleri saptandı. DEHB’ ye
değerlendirilmiştir. Ailelerde psikopatoloji taraması
KOKGB, DB gibi yıkıcı davranım bozuklukları
yapılmamış olup ailelerin verdiği bilgiler
eşlik ettiğinde çocuktaki sorunlu davranışların doğrultusunda psikiyatrik tanıların varlığı
artması ile birlikte ebeveynlerin tutumlarındaki belirlenmiştir.
olumsuzluklar da artacağından aile işlevlerinde Çalışmamızın bulguları DEHB ve DEHB’ ye
daha fazla bozulmaya yol açıyor olabilir. eşlik eden KOKGB/DB varlığında çocukların yanı
Ülkemizde DEHB ile DEHB’ ye eşlik eden KOKGB sıra anne babaların da psikiyatrik açıdan
tanısı olan çocukların aile işlevleri farklı değerlendirilip aile işlevselliğinin belirlenmesinin
çalışmalarda karşılaştırılmış ve DEHB’ ye KOKGB önemini vurgulamaktadır. Ayrıca müdahale
eşlik ettiğinde ebeveynlerin davranış kontrolü, yaklaşımları belirlenirken çocuğun aile sisteminin
gereken ilgiyi gösterme, rollerin dağılımı, problem bir parçası olarak ele alınması ve çocuğun
çözme, genel işlevler gibi her bir çalışmada çeşitli işlevselliğinin yanında aile işlevselliğinin artırılması
alanlarda daha fazla sorun davranışı bildirdikleri tedavinin ana hedeflerinden biri olmalıdır.
saptanmıştır
9,15,22,23
.
Aile sisteminin çeşitli boyutları hakkında BU araştırma “ 14th International Congress of
doğrudan aile üyelerinden bilgi almayı amaçlayan ESCAP - European Society for Child and
aile değerlendirme ölçeğinde bir işlevde ortaya Adolescent Psychiatry, Helsinki, Finlandiya
çıkan bozulma diğer işlevleri de etkileyebilir.
June 2011 ” kongresinde poster bildirisi
DEHB, KOKOG veya DB gibi yıkıcı davranış
olarak sunulmuştur.
bozukluğu olan bir çocuğun aile sistemine getirdiği
yükün yanında sistemin diğer parçalarını oluşturan
KAYNAKLAR
anne babalara ilişkin değişkenler de sistemi
etkileyip aile işlevlerini bozabilmektedir .
9
1. Amerikan Psikiyatri Birliği, APB (American
Çalışmamızda ayrıca DEHB grubunda ki Psychiatric Association, APA), 2001.

annelerde kontrol grubuna göre anlamlı olarak 2. Biederman J. Attention-deficit/hyperactivity

disorder:a selective overview. Biol Psychiatry. 2005;
yüksek oranda (% 34.7) depresif bozukluk tanısı 57:1215-20.
konduğu tespit edilmiştir. Daha önce de birçok
3. Biederman J, Faraone SV. Attention deficit
çalışmada DEHB tanılı çocukların annelerinin hyperactivity disorder. Lancet. 2005; 366:237-48.
yüksek oranda depresif bozukluk tanısı aldığı 4. Rutter M, Cox A, Tupling C, Berger M, Yule W.
bildirilmiştir . DEHB tanılı çocukların aileleri
9,16,18
Attainment and adjustment in two geographical
areas: vol 1. The prevalence of psychiatric disorders.
çocuklarında görülen uygunsuz ve yıkıcı
Br J Psychiatry. 1975; 126:493-509.
davranışlar sebebi ile yetersizlik
5. Biederman J, Millberger S, Farone S, Kiely K, Guite
hissedebilmektedir, ayrıca bu durum aile üzerinde J, Mick E, Ablon S, Warburton R, Reed E. Family-
belirgin strese ve işlevsellik kaybına neden environment risk factors for attention-deficit
hyperactivity disorder. Arch Gen Psychiatry. 1995;52:
olmaktadır. En çok rapor edilen bulgulardan biri de 464-70.
DEHB’ li çocukların annelerinin daha fazla
6. Biederman J, Faraone SV, Taylor A. Diagnostic
ebeveynlik stresi yaşadığı ve daha düşük continuity between child and adolescent ADHD:
özgüvene sahip olduğudur .
18 finding from a longitudinal clinical sample. J Am
Acad Child Adolesc Psychiatry. 1998; 37: 305-13.
Çalışmamızda DEHB grubu ailelerinin eğitim
7. Cantwell DP, Attention deficit disorder a review of the
düzeyinin kontrol grubu ailelerine göre düşük
past 10 years. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry.
olması çalışmamızın en önemli kısıtlılıklarındandır, 1996; 35: 978-87.
29
Gökçe İmren ve ark. Ç.Ü. Tıp Fakültesi Dergisi/Cukurova Medical Journal

8. Scahill L, Schwab-Stone M, Merikangas KR et al. 16. Cussen A, Sciberras E, Ukoumunne OC, Efron D.
Psychosocial and clinical corraletes of ADHD in a Relationship between symptoms of attention-
community sample of schoolage children. J Am Acad deficit/hyperactivity disorder and family functioning: a
Child Adolesc Psychiatry. 1999; 38:976-84. community-based study. Eur J Pediatr. 2012;
171:271-80.
9. Kılıç BG, Şener Ş. Dikkat eksikliği hiperaktivite
bozukluğu olan çocuklarda karşıt olma karşı gelme 17. Anastopoulos AD, Sommer JL, Schatz NK. ADHD
bozukluğu/davranış bozukluğu eş hastalanımında and family functioning. Current Attention Disorders
aile işlevleri ve psikososyal değişkenlerin Reports. 2009;1:167-70.
karşılaştırılması. Türk Psikiyatri Dergisi. 2005; 16:
21-8. 18. Johnston C, Mash EJ. Families of children with
attention deficit/hyperactivity disorder: review and
10. Ellıs B, Joel NıggJ. Parenting Practices and recommendations for future research. Clin Child Fam
Attention-Deficit/ Hyperactivity Disorder: New Psychol Rev. 2001; 4:183-207.
Findings Suggest Partial Specificity of Effects. J. Am.
Acad. Child Adolesc. Psychiatry. 2009; 48:146-54. 19. Breen MJ, Barkley RA. Child psychopathology and
parenting stress in girls and boys having attention
11. Gökçen C, Özatalay E, Fettahoğlu EÇ. Dikkat deficit disorder with hyperactivity. J Pediatr Psychol.
eksikliği hiperaktivite bozukluğu olan çocukların anne 1988;13:265-80.
babalarında psikolojik belirtiler ve aile işlevselliği.
Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi. 2011; 18:95- 20. Pliszka SR, Carlson, CL, Swanson, JM. Anxiety
104. Disorders. ADHD with comorbid disorders: clinical
assessment and management. The Guilford Press,
12. Pekcanlar A, Turgay A, Miral S ve ark. Dikkat New York, 1999; 150-62.
eksikliği hiperaktivite bozukluğu ve aile işlevleri.
Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi. 1999;6: 99- 21. Johnston C. Parent characterictics and parent-child
107. interactions in families of nonproblem children and
ADHD children with higher and lower levels of
13. Bulut I. Aile Değerlendirme Ölçeği El Kitabı. oppositional-defi ant behavior. J Abnorm Child
Özgüzeliş Matbaası,1990, Ankara. Psychol.1996; 24: 85-104.
14. Kaufman J, Birmaher B, Brent D, Rao U, Flynn C, 22. Türkbay T, Cögöloğlu A, Cesur G, et al. Evaluation
Moreci P, et al. Schedule for affective disorders and of family functions of children and adolescents with
schizophrenia for schoolage children-present and attention deficit hyperactivity disorder with and
life-time version (K-SADS-PL): initial reliability and without oppossitional defiant disorder. Türkiye
validity data. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry. Klinikleri J Psychiatry. 2002; 3: 53-8.
1997; 36:980-8.
23. Özcan C, Oflaz F, Türkbay T. Dikkat eksikliği
15. Gökler B, Ünal F, Pehlivantürk B, Kültür EÇ,Akdemir hiperaktivite bozukluğu ve binişik karşıt olma karşı
D,Taner Y. Okul Çağı Çocukları İçin Duygulanım gelme bozukluğu olan çocukların anne babalarının
Bozuklukları ve Şizofreni Görüşme Çizelgesi-Şimdi empati düzeylerinin karşılaştırılması. Çocuk ve
ve Yaşam Boyu Şekli-Türkçe Uyarlamasının Geçerlik Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi. 2003; 10: 108-14.
ve Güvenirliği. Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı Dergisi.
2004;11: 109-16.

Yazışma Adresi / Address for Correspondence:

Dr. Sebla Gökçe İmren
Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi
Rize Eğitim ve Araştırma Hastanesi
Çocuk Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Kliniği
RİZE
e-mail: [email protected]

geliş tarihi/received :24.09.2012

kabul tarihi/accepted:,17.10.2012

30