0% found this document useful (0 votes)
153 views127 pages

sGr13OM EngiTechPracGuide

Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1/ 127

wOHhk fmdÿ iy;sl m;% ^Wiia fm<&

bxðfkare ;dlaIKfõoh

13 fY%aKsh

m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh


^2018 ckjdß isg l%shd;aul lsrSug kshñ; h'&

cd;sl wOHdmk wdh;kh


Y%S ,xldj'
www.nie.lk
bxcsfkare ;dlaIKfõoh

13 fY%aKsh

m%dfhda.sl l%shdldrlï ix.%yh

© cd;sl wOHdmk wdh;kh

m%:u uqøKh ( 2018


ISBN:

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j


úoHd yd ;dlaIK mSGh
cd;sl wOHdmk wdh;kh
uyr.u'

uqøKh(
wOHlaI ckrd,af.a mKsjqvh

Y%S ,xldfõ wOHdmk moaO;sh f;dr;=re ;dlaIKh yd f.da,h


S lrKh mokï
lr.;a ±kqï wd¾Ólh lrd fhduqfjñka mj;S' ±kqï wd¾Ólhka lrd hdfï §"
bf.kqï-b.ekaùï l%shdj,sh u.ska wfmalaIs; bf.kqï M, isiqka úiska idlaId;a
lr .ekSu ;yjqre lr .ekSug;a" ks¾udKYS,S;ajh yd ld¾hY+r;ajh we;slr .ekSu
i|yd;a m%dfhda.sl ls%hdldrlïj, fh§u w;HjYH fõ'

w'fmd'i' ^W$fm<& fndfyda úIhka i|yd m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%y


m< ù we;s w;r bxðfkare ;dlaIKfõoh úIh i|yd;a m%dfhda.sl ls%hdldrlï
ix.%yh m%udKj;a uÜgñka ilia lr we;'

w'fmd'i' ^W$fm<& bxðfkare ;dlaIKfõoh úIh idOkh by< kexùu


i|yd .=rejreka iy isiqka hk fomd¾Yjh úiska u Ndú; l< yels .%ka:hl
wjYH;dj imqrd,kq jia fuu w'fmd'i' ^W$fm<& bxðfkare ;dlaIKfõoh
m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh cd;sl wOHdmk wdh;kfha ;dlaIK wOHdmk
fomd¾;fïka;=j u.ska ilia lr we;'

w'fmd'i' ^W$fm<& bxðfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh


ilia lsÍfï ld¾h id¾:l lr .ekSug Ydia;h S% yd m%dfhda.l
s w;a±lSï u; odhl;ajh
iemhQ ish¨ jD;a;slhkag;a" cd;sl wOHdmk wdh;kfha ld¾h uKav,hg;a udf.a
ia;+;sh m< lrñ'

wdpd¾h chka;s .=Kfialr


wOHlaI ckrd,a
cd;sl wOHdmk wdh;kh

i
ye¢kaùu

w'fmd'i' ^W$fm<& bxcsfkare ;dlaIKfõoh úIh ks¾foaYfha we;s ksmqK;d uÜgug


.e<fmk mßÈ yd úIh ks¾foaYh wdjrKh jk mßÈ fuu m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
ilia lr we;'

hï ksmqK;djlg wod< úIh lreKq bf.kSfï § úIh lreKq ms<sn| j ;yjqre lr


.ekSug YsIHhdg m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh ;=<ska bv ie,fia' tfuka u .=rejrhdg
o ;uka b.ekajQ úIh lreKq m%dfhda.sl ls%hdldrlï u.ska id¾:lj ;yjqre lsÍug fï
;=<ska myiq fõ' tu mrud¾:h bgq lsÍfuys,d fuu .%ka:fhka id¾:l msájy,la ,efnkq
we;ehs wfmalaId flf¾'

w'fmd'i' ^W$fm<& úNd.fha § bxðfkare ;dlaIKfõoh m%Yak m;%fha nyqjrK


m%Yk
a 50 lg;a jHQy.; rpkd m%Yak y;rlg;a" rpkd m%Yk a yhla w;ßka y;rlg;a ms<s;r = e
,nd Èh hq;= h. fuu m%dfhda.sl ls%hdldrï ix.%yfha § tu iEu ksmqK;djlska u ielfik
nyqjrK" jHqy.; rpkd yd rpkd m%Yk a i|yd ms<;
s r
= e iemhSug o fuu m%dfhda.l
s lsh
% dldrlï
ix.%yh odhl jkq we;'

bxðfkare ;dlaIKfõoh úIfha idOk uÜgï úNd. fomd¾;fïka;=j u.ska m%ldY


lsÍfï§ ta i|yd meje;afjk m%dfhda.sl mÍlaIKfhka ,ndfok ,l=Kq 25 ,nd .ekSug o
YsIHhdg ud¾f.damfoaYhla fuu m%dfhda.sl wNHdi ;=<ska ,efí'

fuu m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yhg we;=<;a úh hq;= ixfYdaOk fõ kï tajd


;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j fj; ±kqï §u bÈß ixfYdaOk i|yd msájy,la jkq
we;'

;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j


úoHd yd ;dlaIK mSGh
cd;sl wOHdmk wdh;kh

iii
mgqk
msgq wxlh

fmrjok i
ix{dmkh ii
ye|skaùu iii
mgqk iv
úIhud,d lñgqj v

m%dfhda.sl ls%hdldrlu msgq wxlh


2'4'1 m%;Hdj¾; Odrd Odrs;%l wdrïNl yd Odjk j¾.fha tl,d fm%arK fudagrhl t;=ï
ksjerÈ j y÷kdf.k mßm:h ksjerÈ j iïnkaO lr Odjkh lsÍu 01-03
2'4'2 Odrs;%l wdrïNl yd Odjk tl,d m%;Hdj¾; fudagrhl N%uK ÈYdj m%;sj¾;H lsÍu04-07
2'4'3 f;l,d fudagrhl N%uK osYdj udre lsrSu 08-11
2'5'1 iaÓr pqïnl ir, Odrd fudagrhl wdfïp¾ Odrdj wkqj fõ.h fjkia jk
wdldrh ksÍlaIKh lsÍu 12-14
2'5'2 fudagrhla úÿ,s cklhla f,i Ndú; lrñka únr wkqj ,nd .kakd Odrdj
fjkia jk wkaou ksÍlaIKh lsÍu 15-16
2'5'3 ir, Odrd Wmm: lafIa;% t;=ï fudagrhl N%uK ÈYdj fjkia lsÍu 17-18
2'6'1 wjlr mßKdul folla Ndú;fhka wêlr mßKdul ls%hdj ,nd .ekSu iy
mßKdul ls%hdj,sfha § cj ydkshla isÿjk nj fmkaùu 19-21
3'2'1 m%;siu u,aá ógrh wOdrfhka úúO vfhdavj, w.% y÷kd .ekSu 22-23
3'3'1 wjlr mßKdulhla Ndú; lr wvq fjda,aàh;d iemhqula tl,ia lsÍu 24-28
3'3'2 wjlr mrsKdul fh¥ cj iemhqï m%;sodkhlg fjda,aàh;d hdulhla iïnkaO lr
ia:dhslrKh jQ m%;sodkhla ,nd .ekSu 29-31
3'4'1 g%dkaisiagrhl w.% y÷kd .ekSu 32-35
3'4'2 NPN g%dkaisiagrhla Ndú; lr g%dkaisiag¾ iaúphla ks¾udKh lsÍu 36-40
3'5'1 NPN g%dkaisiagrhla Ndú; lr l=vd ix{d j¾Olhla tl,ia lr fjda,aàh;d ,dNh
fiùu 41-43
3'6'1 m%ldY ixfõolhl ixfõ§;dj jeä lsÍu i|yd ldrld;aul j¾Olhla Ndú;fhka
ilia lrk ,o ixikaolhla fhdod .ekSu 44-46
3'6'2 ldrld;aul j¾Olhla Ndú; lr wmj¾;l j¾Olhla tl,ia lsrSu' 47-49
3'8'1 msúiqï fodrj,a ;=kla iys; ksjil fodrj,a újD; j ;sfí±hs mÍlaId lsÍug
;¾l oajdr Ndú;fhka wdrlaIl moaO;shla ks¾udKh lsÍu 50-52
3'8'2 AND iy OR oajdr Ndú; lr iajhx /|jqï mßm:hla tl,ia lsÍu 53-55
3'8'3 X-OR oajdr Ndú; lr ia:dk ;=klska md,kh jk myka mßm:hla tl,ia lsÍu
56-58
3'8'4 NE 555 ix.Dys; mßm:h Ndú; lr wia:dhS nyq lïml iy talia:dhS nyq lïml
mßm:hla tl,ia lsÍu 59-62
3'8'5 7493" 74192 fyda 4518 ix.Dys; mßm: Ndú; lr by<g .Kskhla ks¾udKh lsÍu 63-66

iv
m%dfhda.sl ls%hdldrlu msgq wxlh

3'8'6 by<g .Kskhla Ndú; lr 50Hz ixLHd;hlska 1Hz ixLHd;hla ,nd .ekSu 67-69
4'2'1 fldgiaj,g .,jd we;s flakaødmidÍ fmdïmhla fldgia y÷kdf.k ksjerÈj
tl,ia lsÍu 70-74
5'1'1 hï lsis ìï fldgil msysgd we;s jia;=ka f.a o< msysàu lvodishla u;
ksrEmKh lsÍu 75-77
5'1'2 hï lsis ìï fldgil msysgd we;s jia;+kaf.a idfmalaI msysàu lvodishla u;
ksrEmKh lsÍu 78-83
5'2'1 .il Wi .Kkh lsÍu 84-86
5'2'2 .`.l m<, .Kkh lsÍu 87-92
5'3'1 oïje,a uekqï l%u Ndú; lr l=vd ìï fldgila uek tys ìï ie,eiau
ms<sfh, lsÍu 93-97
5'5'1 uÜgï .ekSfï isoaOdka;h Ndú; lr flá ud¾. fldgil Èlalvla ms<sfh, lsÍu 98-105
5'7'1 ;shfvd,hsÜgqj Ndú;fhka l=vd bvula uek tys ìï ie,eiau ms<sfh, lsÍu 106-112
6'3'1 c, lrduhla" lmdghla iy kdk j;=r u,la we;=<;a c, iïmdok fldgila 113-119
ia:dmkh lsÍu

v
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
wkqYdil;ajh ( wdpd¾h à'ta'wd¾'fcA' .=Kfialr ñh
wOHlaI ckrd,a
cd;sl wOHdmk wdh;kh
WmfoaYl;ajh ( wdpd¾h à'ta'wd¾'fcA' .=Kfialr ñh
wOHlaI ckrd,a
cd;sl wOHdmk wdh;kh
úIh kdhl;ajh yd iïnkaëlrKh (
tka'à'fla f,dl=,shk uhd
wOHlaI
;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j" cd;sl wOHdmk wdh;kh
cS'fla' .uf.a ñh
lÒldpd¾h
;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j" cd;sl wOHdmk wdh;kh

iïnkaëlrK iydh ( mS' B' b¨lal=Uqr ñh" iyldr lÒldpd¾h"


;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j"
cd;sl wOHdmk wdh;kh

úIh lñgqj (
tka'à'fla' f,dl=,shk uhd wOHlaI"
;dlaIK wOHdmk fomd¾;fïka;=j
cd;sl wOHdmk wdh;kh
ta' ã' kkaofiak uhd wOHlaI ^;dlaIK& - ^úY%dñl&
wOHdmk wud;HdxYh" biqremdh" n;a;ruq,a,
wdpd¾h à' tka' úl%uwdrÉÑ ñh fcHIaG lÓldpd¾h" bxcsfkare mSGh" reyqK úYajúoHd,h'
wdpd¾h cS'î' il=rd ñh fcHIaG lÓldpd¾h" chj¾Okmqr úYajúoHd,h
wdpd¾h hQ'whs'fla' .,mam;a;s uhd fcHIaG lÓldpd¾h" bxcsfkare mSGh" reyqK úYajúoHd,h'
wdpd¾h fgrkaia frx.rdiq uhd fcHIaG lÓldpd¾h" bxcsfkare mSGh" reyqK úYajúoHd,h'
wdpd¾h fla'tka' wfíisxy uhd fcHIaG lÓldpd¾h" bxcsfkare mSGh" Y%S ,xld f;dr;=re
;dlaIK wdh;kh
wdpd¾h iqrdÊ ch;s,l uhd wxY m%Odk" fuldfg%dksla wxYh" jD;a;Sh yd ;dlaIK úYaj
úoHd,h" r;au,dk
mS' Ô' wd¾' tka' whs' mqiaie,a, uhd fcHIaG lÓldpd¾h" N+ ú{dmk mSGh" inr.uqj úYajúoHd,h'
B'tÉ' ch;=x. uhd fcHIaG lÓldpd¾h" bxcsfkare mSGh" reyqK úYajúoHd,h'
fÊ'wdßhisxy uhd fcHIAG WmfoaYl ^;dlaIK& - úY%dñl" ld¾ñl úoHd,h" urodk
ta'ta' kjr;ak uhd fcHIaG WmfoaYl" ;dlaIK úoHd,h" urodk
tia't,a' f,dl=,shk ñh lÓldpd¾h" mß.Kl úoHd mSGh" f;dr;=re ;dlaIK wdh;kh
ví'à'fca' fhda.dkkao uhd WmfoaYl" ld¾ñl bxcsfkare wNHdi wdh;kh'
ta' hQ' î' úoHdfialr uhd mdGud,d iïnkaëldrl" ,xld wfYdala f,a,kaâ iud.u
.dñKs .=Kfialr uhd mßY% l<ukdlre - úY%dñl" tlai;a cd;Skaf.a ixúOdkh"
fld<U 07
tÉ' wd¾' ta' mS' .=K;s,l uhd fcHIaG WmfoaYl" ld¾ñl úoHd,h" fydaud.u
tÉ' fjdlaia,s fmf¾rd uhd .=re WmfoaYl ^;dlaIK& - ^úY%dñl& y,dj; wOHdmk l,dmh
î'ã' wdßhjxY uhd Y%S','.='fia'" ^;dlaIKfõoh& - ^úY%dñl& udr$isoaOd¾: úoHd,h"
je,s.u
fÊ'wd¾' ,xldmqr uhd Y%S','.='fia'" ^;dlaIKfõoh&" .srs$ úl%uYs,d u'ú" .sßW,a,
wd¾'tï'tka'tia' fikúr;ak ñh Y%S','.='fia'" ^bxðfkare ;dlaIKfõoh&" j,sisxy yßiapkaø
úoHd,h" wkqrdOmqr'

vi
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
ã'ví' r;=.u ñh Y%'S ,'.='fia'" ^bxðfkare ;dlaIKfõoh&" f.da;ó nd,sld úoHd,h"
fld<U 10'
î'ta'ã'tka'ã' ch;s,l ñh Y%S','.='fia'" ^bxðfkare ;dlaIKfõoh&" jE;r uyd úoHd,h"
fmd,a.ia´úg'
ù'tia' tosßisxy uhd Y%S','.='fia'" ^bxðfkare ;dlaIKfõoh&" YS% f¾j; uyd úoHd,h"
uvdgq.u
wd¾'mS'tia'ã' ch;s,l ñh Y%S','.='fia' ^bxðfkare ;dlaIKfõoh&" nKavdrkdhl uOH
úoHd,h" fõhkaf.dv

î' Ô' wd¾' ux., uhd Y%S','.='fia'" ^bxðfkare ;dlaIKfõoh&" isßmshr;k uOH
úoHd,h" mdÿlal
tï'tï'fca'iS' fiakdr;ak nKavdr Y%S','.='fia'" ^bxðfkare ;dlaIKfõoh&" uhqrmdo uOH úoHd,h"
uhd kdrïu,

isxy, NdId ixialrKh ( ta' ã' kkaofiak uhd" wOHlaI ^;dlaIK& - ^úY%dñl&
wOHdmk wud;HdxYh" biqremdh" n;a;ruq,a,

rEm igyka ( ta'fla'tï uqiaks uhd


Y%S','.='fia'" udr$uyskao rdcmlaI úoHd,h" iriú Whk" ud;r

mß.Kl msgq ieliqu ( ,s,dks úl%uf.a ñh


cd;sl wdOqksl;aj iy ld¾ñl mqyqKq lsÍï wêldßh

vii
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
m% d fhda . s l ls % h dldrlï
2'4'1 m%;Hdj¾; Odrd Odrs ;% l wdrïNl yd Odjk j¾.fha tl,d fm%a rK fudagrhl
t;=ï ksjerÈ j y÷kdf.k mßm:h ksjerÈ j iïnkaO lr Odjkh lsÍu

ks m q K;dj 2 ( úÿ,s cjh W;amdokh" iïfm%aIKh" fnod yeÍu iy Ndú;h ms<sn|


j úu¾Ykh lrhs'
ksm q K;d uÜgu 2'4 ( m%;Hdj¾; Odrd hka;%j, l%shdldÍ;ajh wOHhkh lrhs'
ld,Éfca o ixLHdj ( 02

bf.kq ï M,h ( ² tl,d Odß;%l wdrïNl iy Odjk fm%arK fudagrj, wka;¾.;


úÿ,s mßm:fha fldgia y÷kd .kshs'
² tl,d Odrs;l
% wdrïNl iy Odjk fm%r a K fudag¾j, o`.r iy wfkl=;a
Wmdx. ksjerÈ j iïnkaO fldg tl,d iemhqu ,nd § Odjkh lrhs'

wfma l a I s ; l= i ,;d ( ² m%;Hdj¾; Odrd Odß;%l wdrïNl yd Odjk j¾.fha tl,d fm%arK
fudagrhl úÿ,s mßm:hg iïnkaO fldgia y÷kd .ekSu
² wdrïNl yd Odjk o`.r fjka lr y÷kd .ekSu
² fudagrfha úÿ,s mßm:h tl,ia lsÍu
² iemhqu ,nd § fudagrh Odjkh lsÍu

ye|s k a ù u ( ² úÿ,s mxld" j;=r fmdïm wdÈfha Ndú; jk m%;Hdj¾; Odrd Odß;%l
wdrïNl yd Odjk j¾.fha fudag¾j, N%uKh i|yd o`.r folla
fhdod .efka' tu o`.r fol fjka fjkaj y÷kd .ekSfuka o`.r fol
ksjerÈ j iïnkaO fldg tl,d úÿ,s iemhqu ,nd § Odjkh lrùu
fuu m%dfhda.sl l%shdldrlfï wruqK hs'

uQ , O¾uh ( ² m%;Hdj¾; Odrd Odß;%l wdrïNl yd Odjk j¾.fha tl,d fma%rK


fudagrhl o`.r folla wka;r.; fõ' o`.r fol wdrïNl t;=u yd
Odjk t;=u f,i y÷kajhs ' fuu l%shdldrlu ;=< tu t;=ï fjk
fjk u y÷kd.ekSug wjia:dj ie,fihs' wdrïNl o`.rhg Odß;%lh
fY%aKs.; j iïnkaO lr thg Odjk o`.rh iudka;r.; j iïnkaO
lr tu w.% folg iemhqu ,nd §fuka fudagrh Odjkh l< yels h'
;j o fuu j¾.fha fudag¾j, iemhqu ,nd § lsh
% d;aul jk wjia:dfõ
§ o wdrïNl o`.rh yd Odß;%lh iemhqu iu`. wLKav j iïnkaO j
mj;S'

wjYH WmlrK yd øjH (


² o`.rj, w.% fjk fjk u msg;g f.k we;s Odß;%l wdrïNl yd
Odjk j¾.fha fma%rK fudagrhla ^230 V, 50 Hz&
² m%;is u u,aá ógrh ^nyqudkh& (multimeter)
² nyq ld¾h w`vqjla
² 150 mm me;,s bial=remamq kshkla
² msßisÿ frÈ len,s
² 7/0.53 fhd;la ^ÿUqre3 m ks,a 3 m&
² ksfhdaka fgiagrh
² úÿ,s ld¾ñl msysh
² lmk w`vqj

l%ufõoh ( ² m%;Hdj¾; Odrd Odß;%l wdrïNl yd Odjk j¾.fha fudagrh wdrlaIs;


j jev nxl=j u; ;nd .kak'
² fudagrfha msg; frÈ len,s u.ska msßisÿ lr th tl,d m%;Hdj¾;
Odrd Odß;%l wdrïNl yd Odjk j¾.fha nj ;yjqre lr .kak'
² fudagrfha w.% iïnkaO;d bj;a lrkak'

1
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
² u,aá ógrh m%;sfrdaë mrdifha iqÿiq w.hlg fhduq lr Y+kH ilid
.kak'
² u,aá ógrh wdOdrfhka Odß;%lfha w.% fol fjka lr y÷kd .kak'
² u,aá ógrh wdOdrfhka wLKav;dj mÍlaId fldg o`.r fofla w.% fjka
fjkaj y÷kd.kak'
² y÷kd.;a tla tla o.rfha m%;sfrdaOh uek igyka lr.kak'
² ,nd .;a m%;sfrdaë w.hka mÍlaId lsÍfuka o`.r fol kï lr y÷kd
.kak' ^m%;sfrdaë w.h jeä o`.rh wdrïNl o`.rh jk w;r m%;sfrdaë
w.h wvq o`.rh Odjk o`.rh fõ&

² m%;sfrdaOh jeä o`.rfha tla fl<jrlg Odß;%lh fY%aKs.; jk mßÈ


iïnkaO lrkak'
² Odß;%lhg fYaK% s.; j iïnkaO l< miq tu moaO;sfha fofl<jr wfkla
o`.rfha fofl<jrg iudka;r.; j iïnkaO lrkak' ^my; rEmfha
mrso&s
² iudka;r moaO;sfha fofl<jrg iemhqï fhd;a iïnkaOlr mßjrKh
lrkak'

² fudagrh jev nxl=j u; p,kh ùu je<elaùu i|yd Wml%uhla Ndú;


lr úÿ,s iemhqu ,nd § fudagrh Odjkh lrjkak'

2
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
ks ß la I Khg u`. fmka ù u(
² o`.rj, m%;sfrdaOh uekSfï § m%;sfrdaë mrdifha tl u w.hl mj;ajd
.ekSfuka m%;sfrdaOh wvq fyda jeä o`.r myiqfjka y÷kd.; yels h'
² wdrïNl o`.rhg Odß;%lh fY%aKs.; lr o`.r iudka;r.; j iïnkaO
lr tl,d iemhqu ,nd §fuka fudagrh Odjkh fõ'

ks .ukh i|yd Wmfoia (


² o`.r fl<jrj,a j , m% ; s f rda O wkka ; jkq f ha tu fl<jrj,a a
iïnkaO;djla fkdue;s neúks' ^o`.r foll fl<jrj,a ùu&
² m%;sfrdaë w.hla fmkajkqfha o`.r fofla fl<jrj,a h'
² wvq m%;sfrdaOhla fmkajk o`.rh Odjk o`.rh jk w;r jeä m%;sfrdaOhla
fmkajk o`.rh wdrïNl o`.rh fõ'
úfYaI lreKq ( ² fudagrhg úÿ,s iemhqu ,nd§ug fmr fhd;a iïnkaOl ia:dk mßjrK
má u.ska mßjrKh lrkak'
² Odjkhg fmr fudagrh jev nxl=j u; p,kh ùu je<elaùug Wml%uhla
fhod .kak'
² úÿ,s iemhqu ,nd § fudagrh Odjk lrùu .=reNj;d f.a wëlaIKh
hgf;a isÿ lrkak'

we.hS ï m;% s l dj - 01

mshjr kshñ; ,enq fjk;a


,l=Kq ,l=Kq lreKq
fmr iQodku wjYH øjH f;dard .ekSu 03
wjYH wdjqo$WmlrK iQodkï lr .ekSu 03
iqÿiq we÷ulska wdhs;a;ïùu 03
fudagrfha msg; mshod msßisÿ lsÍu 03
fudagrfha we;=<;a o;a; igyk lshjd igyka lsÍu 05
fuda g rfha iemhq ï fhd;a w.% iïnka O l fmÜáfhka .,jd" 04
/yeka bj;a lsÍu
ls%hdj,sh
fhd;a bj;al< miq uqßÉÑ wod< weKj,g wuqKd ;eîu 03
o`.rj, iïnkaO;d úikaê lsÍu 05
Odß;%lh o`.rfhka .,jd bj;a lsÍu 04
u,aá ógrh m%;sfrdaOh uekSu i|yd wod< mrdihg fhduq lr Y+kH 05
ilid .ekSu
u,aá ógrh wdOdrfhka o`.r fofla m%;sfrdaO uek igyka lsÍu 10
m%;sfrdaO w.h ii|d wdrïNl o`.rh fjkalr y÷kd .ekSu 10
wdrïNl o`.rhg fY%aKs.;j Odß;%lh iïnkaO lsÍu 05
Odß;%lh fY%AKs.; lrk ,o o`.rh;a Odjk o`.rh;a iudka;r .; 10
jk iïnkaO lsÍu
iemhqï /yeka ,sys,a iïnkaO;d we;s fkdjk mßos iïnkaO lsÍu 05
fudagrh p,khùug je<elaùug Wml%uhla fhoSu 05
iemhqu ,ndoS Odjkh lrùu 05
lKavdhfï wka wh iu`. iyfhda.fhka lghq;= lsÍu 03
wdl,am yd wdrlaIl ms<sfj;a wkq.ukh lsÍu 03
w.h moaO;s ld¾h wjika jQ miq wdjqo WmlrK msßisÿ lr ia:dk .; lsÍu 03
jev ia:dkh msßisÿ j mj;ajd .ekSu 03
tl;=j 100

3
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
m% d fhda . s l ls % h dldrlï
2'4'2 Odrs ;% l wdrïNl yd Odjk tl,d m% ;Hdj¾; fudagrhl N%u K ÈYdj m%;sj ¾;H
ls Í u
ks m q K;dj 2 ( úÿ,s cjh W;amdokh" iïfm%aIKh" fnod yeÍu iy Ndú;h ms<sn|
j úu¾Ykh lrhs'
ksm q K;d uÜgu 2'4 ( m%;Hdj¾; Odrd hka;%j, l%shdldÍ;ajh wOHhkh lrhs'

ld,Éfca o ixLHdj ( 01

bf.kq ï M,h ( Odß;%l wdrïNl yd Odjk j¾.fha fm%arK fudagrhl N%uK ÈYdj
udre lr Odjkh lrhs
wfma l a I s ; l= i ,;d ( ² fudagrfha wka;¾.; o`.rj, iïnkaO;dj fjkia lsÍu i|yd w;r
ueÈ iaúphla (D.P.D.T. iaúphla) iïnkaO lsÍu yd thg iemhqu
,efnk ;ksux iaúphla iïnkaO lsÍu
² w;rueÈ iaúph iïnkaO lsÍfuka miq tl,d iemhqu u.ska fudagrfha
N%uK ÈYdj fjkia lsÍu
ye|s k a ù u ( l¾udka; lafIa;%fha Ndú; jk hka;%j, we;s fudag¾ wdÈfha iy
msgl=re mxldj, (exhaust fan) we;s fudag¾ jeks úúO wjia:dj, §
N%uKh jk ÈYdj udrelr Odjkh lsÍug wjYH fõ' tjeks wjia:dj,
§ fuu l%uh Ndú; lr fudagrh wjYH ÈYdjg N%uKh lsÍug yels
nj fmkajd oSu fuu m%dfhda.sl l%shdldrlfï wruqK hs'

uQ , O¾uh ( fudg¾j, o`.rj,g uQ,sl jYfhka iemhqu ,nd ÿka úg pqïnl n,


f¾Ld we;s ù fudagrh Odjkh fõ' o`.rj,g iemhqu ,ndfok w.%h
wkqj o`.rh yryd Odrdj .uka lrk ÈYdj yd tu.ska pqïNl n,
f¾Ld we;s jk ÈYdj ;SrKh fõ' pqïnl n, f¾Ld we;s jk ÈYdj
wkqj fudagrfha N%uKh jk ÈYdj ;SrKh fõ' tneúka o`.rfha w.%
iïnkaO lrk l%uh wkqj fudagrh N%uKh jk ÈYdj fjkia l<
yels h' tkï tla o`.rhl w. yd uq, udre l< úg Odrdj .uka lrk
ÈYdj fjkia ù pqïnl n,f¾Ldj, ÈYdj fjkia ù N%uKh jk
ÈYdj ;SrKh lrhs'

wjYH WmlrK yd øjH (


² o`.rj, w.% fjk fjk u msg;g f.k we;s Odß;%l wdrïNl yd
Odjk j¾.fha fma%rK fudgrhla ^230 V, 50 Hz&
² u,aá ógrhla
² ksfhdaka fgiagrh
² úÿ,s ld¾ñl msysh
² nyqld¾h w`vqjla
² lmk w`vqjlaa
² 150 mm me;,s bial=remamq kshkla
² msßisÿ frÈ len,s
² w;rueÈ iaúphla (intermediate switch / D.P.D.T.switch)
² ;ksux iaúphla (oneway switch / S.P.S.T.)
² 7/0.53 fhd;a ^ÿUqre 3 m iy ks,a 3 m&

l%ufõoh (
² m%;Hdj¾; Odrd Odß;%l wdrïNl yd Odjk j¾.fha fudagrh wdrlaI;
s j
jev nxl=j u; ;nd .kak'
² fudagrfha msg; frÈ len,s u.ska msßisÿ lr th tl,d m%;Hdj¾;
Odrd Odß;%l wdrïNl yd Odjk j¾.fha nj ;yjqre lr .kak'
² fudagrfha w.% iïnkaO;d bj;a lrkak'
² u,aá ógrh m%;sfrdaë mrdifha iqÿiq w.hlg fhduq lr Y+kH ilid
.kak'
4
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
² u,aá ógrh wdOdrfhka Odß;%lfha w.% fol fjka lr y÷kd .kak'
² u,aá ógrh wdOdrfhka wLKav;dj mÍlaId fldg o`.r fofla w.% fjka
fjkaj y÷kd.kak'
² y÷kd.;a tla tla o`.rfha m%;sfrdaOh uek igyka lr.kak'
² ,nd .;a m%;sfrdaë w.hka mÍlaId lsÍfuka o`.r fol kï lr y÷kd .kak'
^m%;sfrdaë w.h jeä o`.rh wdrïNl o`.rh jk w;r m%;sfrdaë w.h wvq
o`.rh Odjk o`.rh fõ&
² m%;fs rdaOh jeä o`.rfha tla fl<jrlg Odß;%lh fY%K
a .
s ; jk mßÈ iïnkaO
lrkak'
wdrïNl o`.rh

Odjk o`.rh

w;rueÈ
;ks ux jyrej
jyrej

rEmh 1
mßm:fha wdrïNl o`.rfha w.% udre lr N%uKh jk
ÈYdj udre lsÍfï mßm:h

wdrïNl o`.rh

Odjk o`.rh

w;rueÈ
;ks ux jyrej
jyrej

² mßm: rEm igyka wxl 1 mßÈ w;rueÈ iaúphg yd ;ks ux iaúphg fhd;a
iïnkaO lrkak'
² w;rueÈ iaúph tla me;a;lg ilid ;ks ux iaúph l%shd;aul lr fudagrh
Odjkh lrkak'
² N%uKh jk ÈYdj ksÍlaIKh lrkak'

5
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh

² ;ks ux iaúph újD; (off) lr fudagrh Odjkh kj;kak'


² w;rueÈ iaúpfha l=vqïìh (knob) fmr ;snQ ÈYdfjka udre lr wfkla
me;a;g fhduq lrkak'
² ;ks ux iaúph ixjD; (on) lr fudagrh úreoaO ÈYdjg N%uKh jkafka ±hs
ksÍlaIKh lrkak'
² by; fuka u mßm: wxl 2ys mßÈ o`.r udre lr w;rueÈ jyrejg mßm:h
iïnkaO lrkak'
² iemhqug mßm:h iïnkaO lr ;ksux jyrej ixjD; lr fudagrh Odjkh
lrjkak'
² fudagrfha N%uK ÈYdj ksÍlaIKh lrkak'

ks ß la I Khg u`. fmka ù u (


² o`.r mßm: foflka tlla yryd Odrdj .uka lrk ÈYdj fjkia l< úg
fudagrh N%uKh jk ÈYdj udrejk nj y÷kd .kak'
² by; mßm: rEmigykaj, mßÈ tla o`.rhlg ;ks ux iaúph yryd fl<ska
u iemhqu ,efí' wfkla o`.rhg w;r ueÈ iaúph yryd iemhqu ,efí'
w;rueÈ iaúpfha m<uq msysàfï § L iemhqu wxl 3 w.%hg ,nd foa' WodiSk
w.%h tkï N wxl 1 w.%h fj; iïnkaO fõ' túg fudagrh jdudj¾;j
N%uKh fõ hehs is;uq' kej; ;ksux iaúph újD; lr w;rueÈ iaúpfha
l=vqïìh fjkia lr ;ksux iaúph ixjD; lr iemhqu ,nd ÿka úg L
iemhqu wxl 1 w.%hg o N iemhqu wxl 3 w.%hg o ,efí' túg tu o`.rfha
w.% fol udre ù iemhqu ,efí' tneúka fudagrh olaIsKdj¾;j N%uKh
fõ'

ks . ukh i|yd Wmfoia (


50 W jeks fudag¾j,g jvd jeä fudag¾j, wdrïNl o`.rh yd Odjk
o`.rh w;r m%;sfrdaO w.hka w;r fjki jeä h' tneúka N%uKh jk
ÈYdj fjkia lsÍu i|yd by; mßÈ wdrïNl o`.r mßm:fha w.% fol fyda
Odjk o`.r mßm:fha w.% fol udre l< hq;= h'

úfYa I lreKq ( fuu j¾.fha l=vd m%udKfha fudag¾j, wdrïNl o`.rh yd Odjk o`.rh
w;r m%;sfrdaë w.fha ie,lsh hq;= fjkila fkdue;' WodyrKhla f,i
20 W l Odß;%l wdrïNl yd Odjk j¾.fha fm%arK fudagrhl wdrïNl
o`.rfha m%;sfrdaë w.h yd Odjk o`.rfha m%;sfrdaO w.h b;d wdikak
w.hka folla fõ' tneúka N%uKh jk ÈYdj udre lsÍu my; rEmfha
mßÈ Odß;%lh iïnkaO jk o`.rh udre lsÍfuka isÿ l< yels fõ'

6
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh

we.hSï m;%sldj - 02

mshjr kshñ; ,enq fjk;a


,l=Kq ,l=Kq lreKq
fmr iQodku wjYH øjH f;dard .ekSu 03
wjYH wdjqo$WmlrK f;dard .ekSu 03
iqÿiq we÷ulska wdhs;a;ïùu 03
fudagrh ndysr j msßisÿ lsÍu 03
fudagrfha we;=<;a o;a; igyk lshjd igyka lsÍu 03
fuda g rfha iemhq ï fhd;a w.% iïnka O l fmÜáfhka .,jd" 04
/yeka bj;a lsÍu
ls%hdj,sh
fhd;a bj;al< miq uqßÉÑ wod< weKj,g wuqKd ;eîu 04
fudagrfha o`.rj, iïnkaO;d úikaê lsÍu 04
Odß;%lh mßm:fhka .,jd bj;a lsÍu 04
u,aá ógrh m%;sfrdaOh uekSu i|yd wod< mrdihg fhduq lr Y+kH 05
ilia lr .ekSu
u,aá ógrh wdOdrfhka o`.rj, m%;sfrdaO uek wdrïNl o`.rh fjka 10
lr .ekSu
u,aá ógrh wdOdrfhka w;r ueos iaúpfha fmdÿ w.% y÷kd .ekSu 05
imhd we;s mßm: igykg wkqj fudagrfha o`.rj, w.% fhd;a u.ska 10
iïnkaO lsÍu
w;r ueos iaúphg iemhqï fhd;a iïu; j¾K fhdod iïnkaO lsÍu 05
icSù fhd;a ;ksux iaúph yryd iïnkaO lsÍu 04
fudagrh p,khùu je<elaùug Wml%uhla fhdod .ekSu 05
iemhqu ,nd oS fudagrh Odjkh lrùu 05
w;r ueos jyrefõ ia:dkSh msysgqu fjkialï fudagrfha N%uK osYdj 05
fjkia lsÍu
wdl,am yd lKavdhfï wka wh iu`. iyfhda.fhka lghq;= lsÍu 03
w.h moaO;s wdrlaIl ms<sfj;a wkq.ukh lsÍu 03
iïm;a M,odhS f,i fhdod .ekSu 03
wdjqo WmlrK msßisÿ lr ia:dk .; lsÍu 03
jev ia:dkh msßisÿ j mj;ajd .ekSu 03
tl;=j 100

7
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
m% dfhda . s l ls %h dldrlu
2'4'3 f;l,d fudagrhl N%uK osYdj udre lsrSu

ks m q K;dj 2 ( úÿ,s cjh W;amdokh" iïfm%aIKh" fnod yeÍu iy Ndú;h ms<sn|


j úu¾Ykh lrhs'

ksm q K;d uÜgu 2'4 ( m%;Hdj¾; Odrd hka;%j, ls%hdldÍ;ajh wOHhkh lrhs'

ld,Éfca o ixLHdj ( 01

bf.kq ï M,h ( f;l,d fudagrhl N%uK ÈYdj udre lrhs'

wfma l a I s ; l= i ,;d ( ² f;l,d (3 ) fudagrhl t;=ï fl<jrj,a y÷kd .ekSu


² f;l,d fudagrhl N%uKh jk pqïnl lafIa;%fha wkqms<sfj< y÷kd
.ekSu
² f;l,d fudagrhl N%uKh jk pqïnl lafIa;%fha wkqms<sfj< udre
lsÍu
² úÿ,suh ld¾hkaj, § wdrlaIl mQ¾fjdamd wkq.ukh lsÍu

ye|s k a ù u ( ,shjk mÜg,a" fodUlr" úÿ,s fidamdk jeks p,s; ÈYdj udre lsÍug
wjYHjk hka;j % ,g Ndú; lrk fudag¾j, N%uK ÈYdj udre lsÍfuka
p,k ÈYdj udre lr .; yels h' fuu ld¾h b;d blauKska iy
ydksj,ska f;dr j isÿlr .ekSu o wjYH fõ' f;l,d fudag¾j,ska
ls%hdlrk hka;% ls%hdlrùfï § p,k ÈYdj udre lr .kakd wdldrh
ms<sn| yqrejla ,nd§u fuu m%dfhda.sl ls%hdldrlfï wruqK fõ'

uQ , O¾uh ( f;l,d fm%arK fudag¾j, N%uK ÈYdj ;SrKh jkqfha N%uKh jk


pqïnl lafIa;%hla Wmfhda.S lr f.k h' fuu N%uKh jk pqïnl
lafIa;%h úÿ,s iemhqfï l,d ;=klg iïnkaO lrk ,o o`.r ;=kla
u`.ska isÿ fõ'
f;l,d iemhqul fjda,aàh;djka + Wmßuh Y+kH yd - Wmßuh we;s
jkafka wkqms<sfj<ska wjia:d ;=kl § h' tu wjia:djka ;=k w;r
tlsfkl iemhqï fjda,aàh;djka w;r fjki 1200 fõ' tkï L1
l,dfõ Wmßu w.hg 1200lg miq L2 l,dfõ Wmßu w.h we;s fõ'
;j o L2 l,dfõ Wmßu w.h we;s ù ;j;a 1200lg miq L3 l,dfõ
Wmßuh we;s fõ' fï wkqj fuu wkqms<sfj<g u fudagrfha ia:dhqlfha
we;s o`.r ksid o N%uKh jk pqïnl Y%djhla we;s fõ' tu N%uKh
jk pqïnl Y%djh we;s jk wkqms<sfj<g u my; rEmfha mßÈ
fudagrfha N%ulh N%uKh fõ' N%uKh jk pqïnl Y%djfha wkqm< s sfj<
fjkia l< fyd;a tu fjkiajk wkqms<sfj< wkqj fudagrfha N%ulh
N%uKh jk ÈYdj o fjkia fõ' Wod my; rEmfha mßÈ ABC o`.r ;=k
wkqms<sfj<g msysgqjd thg L1, L2, L3 iemhqu wkqms<sfj<g ,nd ÿk
fyd;a fudagrh Trf,daiqfõ lgq hk ÈYdjg N%uKh fõ hehs is;uq'
fojkqj B o`.rhg L1 l,dj;a" A o`.rhg L2 l,dj;a" C o`.rhg L3
l,dj;a jYfhka l,djka folla udre l< úg ia:dhqlfha N%uKh
jk pqïnl Y%djh we;sjk wkqms<sfj< jkafka BAC jYfhks' ta
wkqj fudagrfha N%uKh jk ÈYdj l,djka folla udre l< úg
fjkia fõ'

8
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh

wjYH WmlrK yd øjH( ² f;l,d wYajn, 1 (1 HP) fudagrh


² oaùO%ej foúis iaúph (5 A 400 V)
² O%ej ;=fka on / off iaúph
² bial=remamq kshk
² ksfhdaka fgiagrh
² úÿ,s ld¾ñl msysh
² fmdÿ w;a w`vqj
² me;,s w;a w`vqj
² lmk w`vqjla
² 7/0.53 fhd;a 6 m

l% u fõoh ( ² f;l,d fudagrh" jev nxl=j u; ia:djrj ;nd .kak'


² oaúO%ej foúis iaúph yd O%ej ;=fka on/off iaúph mrsm:hg iïnkaO
lrkak'
² mßm: igyk wkqj fhd;a iïnkaO lrkak'
² iemhqu ,nd § u .=reNj;df.a wëlaIKh hgf;a muKla isÿ lrkak'
² iemhqu ,nd § O%ej ;=fka iaúph on lr fudagrfha N%uK ÈYdj
ksrSlaIKh lrkak'
² O%ej ;=fka iaúph off lr iemhqu úikaê lrkak'
² oaúO%ej foúis iaúpfha mj;sk wjia:dj fjkia lrkak'
² O%ej ;=fka iaúph on lr fudagrfha N%uK ÈYdj ksÍlaIKh lrkak'
² O%ej ;=fka iaúph off lr iemhqu úikaê lrkak'

9
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
ks Í la I Khg u.fmka ù u( ² fudagrfha N%uK ÈYdj ksÍlaIKh myiqj i|yd fudagrfha wlaIhg
lvodis lene,a,la fyda frÈ lene,a,la w,jd .kak'

ks . ukh i|yd Wmfoia ( ² iemhqfï ´kE u l,d folla oaúO%ej foúis iaúph yryd iïnkaO
lr iaúpfha msyg
s u
q fjkia lsÍfuka l,djka folla udre fõ' tneúka
fudagrfha N%uK ÈYdj fjkia lr .; yels h'

úfYa I lreKq ( ² fuu m%dfhda.sl ls%hdldrlu i|yd Ndú; lrk iaúÉ 400 V i|yd
Tfrd;a;= Èh hq;= neúka Ndú;hg fmr iaúÉ 400 V i|yd ks¾foaYs;
nj ;yjqre lr .kak'
² fuu mßm:hg m%;Hdj¾; fjda,aàh;dj iDcqj u iïnkaO jk neúka
wdrlaIs; mQ¾fjdamd wkq.ukh lsÍu flfrys jeä wjOdkhla fhduq
lrkak'
² úÿ,s iemhqu wdY%s; ls%hdldrlïj, § .=reNj;df.a u`. fmkaùu yd
Wmfoia mßÈ lghq;= lrkak'
² m%dfhda.sl Ndú;fha § l,d fol udre lsÍu i|yd my; i|yka
mßm:h Ndú; fõ' ta i|yd iam¾Y;S%h folla (contactors) Ndú; jk
w;r tajd ls%hd;aul jkafka K1 iy K2 hk o`.rj,g úÿ,sh
iemhSfuks' K1 ls%hd;aul jQ úg L1:L2:L3 ms<sfj<ska fudagrhg
,efnk w;r K2 ls%hd;aul jQ úg L2L1L3 ms<sfj<ska fudagrhg
,efí'

10
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh

we.hSï m;%sldj - 03

mshjr kshñ; ,enq fjk;a


,l=Kq ,l=Kq lreKq
fmr iQodku wjYH øjH yd WmlrK f;dard .ekSu 04
wjYH wdjqo f;dard lr .ekSu 04
iqÿiq we÷ulska wdhs;a;ïùu 04
f;l,d úÿ,s fudagrh jev nxl=j u; ia:djr j ;nd .ekSu 10
O%ej ;=fka on/off iaúpfha m%Odk w.% iemhqu ,nd oSu i|yd m%udKj;a
os.lska hq;=j fhd;a iïnkaO lsÍu 10
O%ej ;=fka on/off iaúpfha m%;sodk w.% oaúO%ej foúis iaúpfha m%odkh
ls%hdj,sh
iu`. iïnkaO lsÍu 10
oaúO%ej foúis iaúphg f;l,d fhd;a m%;sodkh i|yd iú lsÍu 10
oaùO%ej foúis iaúpfha m%;sodkhg iïnkaO lrk ,o fhd;a fudagrhg
iïnkaO lsÍu 10
mßm: igyk wkqj fhd;a iïnkaO lsÍfï ksrjoH;dj ;yjqre lsÍu 08
wdrlaIs; l%ufõo wkq.ukh lrñka f;l,d iemhqu O%ej ;=fka 10
on/off iaúpfha m%;sodkhg iïnkaO lsÍu
oaú O%ej foúis iaúpfha ia:dkSh msysgqj fjkia lr fudagrfha N%uK
osYdj udrelr fmka ùu 05
lKavdhfï wka wh iu`. iyfhda.fhka lghq;= lsÍu 03
wdl,am yd iïm;a wrmsßueiau hq;= j Ndú; lsÍu 03
w.h moaO;s mqoa., yd foam, wdrlaIdj ;yjqre jk mßos lghq;= lsÍu 03
wdjqo WmlrK msßisÿ lr ia:dk .; lsÍu 03
jev ia:dkh msßisÿ j mj;ajd .ekSu 03
tl;=j 100

11
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
m% dfhda . s l ls %h dldrlu
2'5'1 ia Ór pq ïnl ir, Odrd fuda grhl wdfïp¾ Odrdj wkqj fõ.h
fjkia jk wdldrh ks ÍlaI Kh lsÍ u

ks m q K;dj 2 ( úÿ,s cjh W;a m dokh" iïfm% a I Kh" fnodyeÍu iy Ndú;h


ms<sn|úu¾Ykh lrhs'

ks m q K;d uÜgu 2'5 ( úúO ir, Odrd hka;%j, ,dlaIKsl wOHhkh lrhs'

ld,Éfca o ixLHdj ( 01

bf.kq ï M,h ( ir, Odrd fudag¾j, wdfïp¾ Odrdj wkqj fõ.h iy jHdj¾;h
fjkiajk wdldrh m%ia:dßlj ksrEmKh lrhs'

wfma l a I s ; l= i ,;d ( ² ir, Odrd fudagrhl w.% y÷kd .ekSu


² ir, Odrd fudagrhlg iemhqu ,nd §u
² úp,H m%;f
s rdaOlhla Ndú; lrñka fudagrhg .,dhk Odrdj md,kh
lsßu
² N%ufõ.udkh ^tacho meter& u.ska N%ul fõ.h uekSu
ye|skaùu ( fudag¾ u.ska úúO ld¾hka isÿ lr .ekSfï § tajdfha N%uK fõ.h
fjkia lsÍug isÿ fõ' ir, Odrd fudagrhl N%uK fõ.h fjkia
l< yels wkaou fuu m%dfhda.slfhka úia;r flf¾'

uQ , O¾uh ( pqïnl lafIa;%hla lefmk f,i Odrdjla f.k hk ikakdhlhla


mssysg jQ úg thg hï hdka;%sl Yla;shla ,efí' fuu ls%hdj fudag¾
ls%hdj f,i ye¢ka fõ' túg ikakdhlh p,kh fõ' pqïnl lafIa;%h
úÿ,s pqïnlhlska fyda iaÓr pqïnlhlska ,nd Èh yels h' úÿ,s
pqïnlhla f,i o`.rhla ^lafIa;% o`.rh& Ndú; l< fyd;a th
wdfïprhg fY%aKs.;j fyda iudka;r.;j iïnkaO l< hq;= h'
wdfïprhg iudka;r.;j lafIa;% o`.rh iïnkaO l< úg thg
ia:djr iemhqula ,efnk w;r iaÓr pqïnl lafIa;h % la msysghs' pqïnl
lafIa;%h ,nd .ekSu i`oyd iaÓr pqïnl Ndú; lsÍfï § o iaÓr
pqïnl lafIa;%hla msysghs' tu ksid ia:djr pqïnl ir, Odrd
fudagrhl ls%hdj Wmm: fudagrhl ls%hdjg iudk fõ' fudagrhl
cjh wdfïprhg ,efnk pq ï nl Y% dj >k;a j h" wdfïprfha
ikakdhlj, È. iy ikakdhl ;=<ska .,k Odrdjg iudkqmd;sl
fõ' fudagrhl Y%dj >k;ajh iy ikakdhlj, È. fjkia lsÍu
wmyiq fõ' tneúka fudagrh ;=<ska .,d hk Odrdj fjkia lr
fõ.h fjkia l< yels h'

wjYH WmlrK yd øjH (


² wvq cjhlska hq;a 220 V ir, Odrd fudagrhla fyda 5 V fyda 6 V iaÓr
pqïnl ir, Odrd fudagrhla ^leiÜ hka;%hl fudagrh&
² 500  lïì t;=ï úp,H m%;sfrdaOlh (wire wound)
² N%ufõ.udkh ^tacho meter&
² úp,H m%;sfrdaOlh iú lsÍu i|yd L yevh iys; we¨ñkshï
yrialvla
² m%;siu u,aá ógrh
² ir, Odrd iemhqula
² iïnkaOl fhd;a

12
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
l% u fõoh ( ² úp,H m%;sfrdaOlh L yeve;s we¨ñkshï yrialvg iú lr .kak'
² rEmfha i|yka mßÈ mßm:h tl,ia lrkak'

² iemhqu ,nd § úp,H m%;f


s rdaOlh fjkia lrñka .,k Odrdj wjufha
isg Wmßuh olajd mshjr lsysmhlska fjkia lrkak'
² tla tla wjia:dfõ fudagrh ;=<ska .,k Odrdj wkqj fõ.h fjkia
ùu ksÍlaIKh lrkak'

Odrdj Ia fõ.h N

² tu m%;sM, u; iqÿiq mßudKhlg Odrdj wkqj fõ.h fjkia ùu


m%ia;dr .; lrkak'

ks Í la I Khg u.fmka ù u (
² N%ufõ.udkh ^tachometer& u.ska lshfjk mdGdxlh ksrjoH lsÍug
fudag¾ wlaIhg lvodis máhla w,jkak'
² leiÜ hka;%hl fudagrh Ndú; lrkafka kï fudagrh msgqmi we;s
mßm:h .,jd bj;a lr .kak'

ks . ukh i|yd Wmfoia (


² N%ufõ.udkh mdGdxlh fjkia ù ia:djr fõ.hlg meñKs miq
fõ.h igyka lr .kak'
² Odrdj bÈßfha fõ.h m%ia;dr .; lsÍfuka tu rdYSka fol w;r
iïnkaOh fidhd .kak'

úfYa I lreKq (
² fudagrhg ,nd .kakd Odrd m%udKh (Ia) wkqj úp,H m%;sfrdaOlh
f;dard .kak'

13
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh

we.hS ï m;% s l dj - 04

mshjr kshñ; ,enq fjk;a


,l=Kq ,l=Kq lreKq
fmr iQodku wjYH øjH yd WmlrK f;dard .ekSu 04
wjYH wdjqo yd WmlrK f;dard lr .ekSu 04
iqÿiq we÷ulska wdhs;a;ï ùu 04
úp,H m%;sfrdaOlh L yeve;ss we¨ñkshï oKavg iúlsÍu 10
úp,H m%;sfrdaOlfha fomi w.% SPST iaúphla u`.ska ir, Odrd 10
iemhqug iïnkaO lsÍug l%ufõo fhdod .ekSu
úp,H m%;sfrdaOlfha ueos w.%h yd ir, Odrd fudagrfha iemhqï w.% 15
ls%hdj,sh
w;rg weógrh ksjeros O%eúh;djfhka iïnkaO lsÍu
fudagrfha N%ul wlaIhg N%ufõ.udkfha ixfõolh iïnkaO lsÍu 10
ir, Odrd iemhqu iïnkaOlr úp,H m%;sfrdaOlh iSre udre lrñka 15
Odrdj yd fõ.h igyka lsÍu
^wju mdGdxl ixLHdj 5 ls& ^3 5&
Odrdj bosßfha fõ.h m%ia;dr .; lsÍu 08
m%ia;drfha ksrjoH;dj 04
lKavdhfï wka wh iu`. iyfhda.fhka lghq;= lsÍu 04
wdl,am yd WmlrKj, wdrlaIdj ;yjqrejk mßos lghq;= lsÍu 04
w.h moaO;s wdjqo WmlrK msßisÿ lr ia:dk .; lsÍu 04
jev ia:dkh msßisÿ j mj;ajd .ekSu 04
tl;=j 100

14
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
m%dfhda. sl ls% hdldrlu
2'5'2 fuda grhla úÿ,s cklhla f,i Ndú; lrñka únr wkqj ,nd .kakd Odrdj
fjkia jk wkaou ksÍ laIKh lsrSu

ks m q K;dj 2 ( úÿ,s cjh W;amdokh" iïfm%aIKh" fnodyeÍu iy Ndú;h ms<sn| j


úu¾Ykh lrhs'
ks m q K;d uÜgu 2'5 ( úúO ir, Odrd hka;%j, ,dlaIKsl wOHhkh lrhs'
ld,Éfca o ixLHdj ( 01
bf.kq ï M,h ( ir, Odrd cklhl m%;sodk fjda,aàh;dj jeä lr .; yels wdldrh
meyeÈ,s lrhs'
wfma l a I s ; l= i ,;d ( ² ir, Odrd cklhlska ckkh jk fjda,aà;dj jeä lsÍu
² cklhlg iïnkaO lrk únr wkqj cklh N%uKh jk fõ.h
ia:djr lsÍu
ye|s k a ù u ( úÿ,s cklhla ia:djr fõ.hlska N%uKh lsÍu b;d jeo.;a fõ'
cklhlg iïnkaO lrk únr wkqj tys fõ.h fjkia fõ' fuu
ls%hdj wdo¾Yhla u.ska ±laùu fuu m%dfhda.slfha wruqK fõ'
uQ , O¾uh ( úÿ,s cklhlg úÿ,s myka fyda fjk;a WjdrK iïnkaO l< úg ta
i|yd wjYH Odrdj cklfhka ,nd .kshs' túg cklh únrk
ls%hdjlg Ndckh jk ksid N%uK fõ.h wvq fõ' cklhl N%uK
fõ.h ia:djrj mj;ajd .ekSu m%Odk wjYH;djla neúka cklh
N%uKh lsÍug Ndú; lrk m%Njh úiska wjYH wjia:dj, § wod<
N%ul jHdj¾;h ,nd Èh hq;= h'
fudagrhla cklhla f,i Ndú; lrñka N%uKh lsÍug ;j;a
fudagrhla fhdod .; yels h' cklhg úÿ,s mykla fyda fjk;a
únrla iïnkaO l< úg cklh N%uKh lsÍug Ndú; lrk fudagrfha
fõ.h wvq jk nj fmfkhs' tu wjia:dfõ § ,nd .kakd Odrdj
uekSfuka cklh únrk ls%hdjlg Ndckh ù we;s nj ±laúh yelsh'
wjYH WmlrK yd øjH( ² 6 V/ 12 V ia:sr pqïnl iys; 5 W g jvd wvq ir, Odrd fudag¾
folla ^fudag¾ fofla wlaI fol iudk úIalïNhlska hqla; úh
hq;= h'&
² iïnkaOl jh¾
² fudag¾ wlaI fol hdka;%slj iïnkaO l< yels rn¾ fyda ma,diaála
k<hla ^ldnka mEkl ;Ska; wjika jQ k<hla&
² m%;siu u,aáógrhla
² uQK;a myka 2la (dial bulb 02 /12 V)

l% u fõoh ( ² fudag¾ foflys wlaIh imhd.;a ma,diaála k<h Ndú; lr iïnkaO


lrkak'

15
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
² fudag¾ fofla fjda,aàh;d wiudk kï jeä fjda,aàh;dj iys;
fudagrh t<jqï fudagrh f,i Ndú; lrkak'
² m<uqj cklh f,i Ndú; lrk fudagrfha ikakdhl fol újD;j
;nd t<jqï fudagrhg ,nd .kakd Odrdj ukskak'
² cklh f,i Ndú; lrk fudagrfha m%;sodk w.%j,g uQK;a mykla
iïnkaO lr Odrdj ukskak'
² bkamiq m%;os dkhg uQK;a myka folla iudka;rj iïnkaO lr m%;os dk
Odrdj ukskak'

ks Í la I Khg u.fmka ù u( ² Odrdj uekSfï § u,aá ógrfha by< mßudKhlg f;aÍï iaúph
fhduq lrkak' Odrd w.h iaj,am jYfhka fjkia úh yels neúka
m%;siu ógrh Ndú; lrkak'

ks . ukh i|yd Wmfoia ( ² únr Odrdj jeäjk úg t<jqï fudagrhg ,nd.kakd Odrdj jeäfõ'
² ir, Odrd fudagrhla cklhla f,i Ndú; lrk ksid m%;sodk
fjda,aàh;dj iamkaodldr ir, Odrd fjda,aàh;djla fõ' m%;sodk
Odrdj mss<sn| j ks.ukh lsÍfï § ta ms<sn| j ie,ls,su;a úh hq;= h'

úfYa I lreKq ( ² m%dfhda.sl ls%hdldrlu wdrïNhg fmr 6 V/ 12 V ia:sr pqïnl iys;


5 W g jvd wvq ir, Odrd fudagrfha msgqmi we;s mßm:h .,jd bj;a
lrkak'

we.hS ï m;% s l dj 05

mshjr kshñ; ,enq fjk;a


,l=Kq ,l=Kq lreKq
fmr iQodku wjYH øjH yd WmlrK f;dard .ekSu 05
wjYH wdjqo WmlrK f;dard .ekSu 05
imhd.;a iaÒr pqïnl ir, Odrd fudg¾ fofla ^leiÜ fudag¾ kï& 10
msgqmi fhdod we;s mßm: .,jd bj;a lsÍu ^05 2&
fudag¾ folg fjk fjk u ir, Odrd iemhqu ,nd oS nyqudkh 10
wdOdrfhka m%odk fjda,aàh;dj uek .ekSu
fudag¾ foflka cklh f,i .e<fmk fudagrh f;dard .ekSu 05
ls%hdj,sh
fudag¾ fofla wlaI fol tlsfkl hdka;%sl j iïnkaO lsÍu i|yd 10
l%ufõohla Ndú; lsÍu
fudag¾ fofla wlaI tal f¾Çh j msysgk fia" fudag¾ fol ia:djrj 10
iúlr .ekSu i|yd fhda.H l%ufõohla Ndú; lsÍu
t<jqï fudagrhg ir, Odrd iemhqu ,nd oSu i|yd l%ufõohla fhdod 05
.ekSu
m%;sodkh f,i iïnkaO l< fudagrhg uQK;a mykla iïnkaO lr
² Odrdj uekSu 05
² fjda,aàh;dj uekSu 05
m%;sodkhg uQK;a myka folla iïnkaO lr
² Odrdj uekSu 08
² fjda,aàh;dj uekSu 07
03
wdl,am yd wdrlaIdj ;yjqre jk mßos lghq;= lsÍu
w.h moaO;s lKavdhfï wka wh iu`. iyfhda.fhka lghq;= lsÍu 03
ld¾hg WÑ; l%ufõo ie,iqï lsÍu 03
ld¾h wjika jQ miq øjH yd WmlrK fjka lr ;eîu 03
jev ia:dkh msßisÿ j mj;ajd .ekSu 03
tl;=j 1 00

16
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
m% dfhda . s l ls %h dldrlu
2'5'3 ir, Odrd Wmm: lafIa;% t;=ï fudagrhl N%uK ÈYdj fjkia lsÍu
ks m q K;dj 2 ( úÿ,s cjh W;amdokh" iïfm%aIKh" fnodyeÍu iy Ndú;h ms<sn| j
úu¾Ykh lrhs'
ks m q K;d uÜgu 2'5 ( úúO ir, Odrd hka;%j, ,dlaIKsl wOHhkh lrhs'
ld,Éfca o ixLHdj ( 01
bf.kq ï M,h ( Wmm: ir, Odrd fudagrhl N%uK ÈYd udre lr Odjkh lrhs'
wfma l a I s ; l= i ,;d ( ² Wmm: ir, Odrd fudagrhl t;=ïj, fl<jrj,a y÷kd .ekSu
² ir, Odrd fudagrhlg iemhqu ,nd §u
² úúO wjYH;d i|yd iqÿiq iaúp Ndú; lsÍu
² fudagrhlg ,nd .kakd Odrdjg wkqj iaúp f;dard .ekSu
ye|s k a ù u ( f¾Çh fyda N%ul p,s;hl ÈYdj m%;sj¾;H lsÍu i|yd ÈYdj udre l<
yels fudagrhla Ndú; l< yels h' ta i|yd ir, Odrd fudagrhla
Ndú; l< yels wkaou fuu m%dfhda.slfhka úia;r flf¾'
uQ , O¾uh ( fudagrhl N%uKh isÿjkafka pqïnl lafIa;%hla ;=< ;nd we;s Odrdjla
f.k hk ikakdhlhl isÿjk p,kfha ÈYdj ms<sn| j *af,ñka
úiska bÈßm;a lrk ,o kshuh wkqj h' tu kshuh wkqj Odrdj
.,dhk ÈYdj fyda pqïnl lafIa;%fha ÈYdj fjkia lsÍfuka N%ulh
N%uKh jk ÈYdj udre l< yels h' ir, Odrd fudagrhl pqïnl
lafIa;%h ,nd.ekSug iaÓr pqïnl fyda úÿ,s pqïnl Ndú; l< yels
h' pqïnl lafIa;%h ,nd .ekSug iaÓr pqïnl Ndú; lrk l=vd ir,
Odrd fudag¾j, pqïnl lafIa;%fha ÈYdj udre l< fkdyels w;r
wdfïprhg imhk Odrdfõ ÈYdj fjkia lsÍfuka N%ul ÈYdj fjkia
l< yels h'
úYd, m% u dKfha ir, Odrd fuda g¾j, pq ï nl la fIa ;% h úÿ,s
pqïnlj,ska ,nd .kakd ksid wdfïprfha .,dhk Odrdfõ ÈYdj
fjkia lsÍfuka fyda lafIa;% o`.rfha .,dhk Odrdfõ ÈYdj fjkia
lsÍfuka pqïnl lafIa;%fha ÈYdj udre lsÍu l< yels fõ' tu.ska
fudagrfha N%ul ÈYdj udre l< yels h' ir, Odrd fudag¾ j¾.
;=fkka Wmm: t;=ï fudag¾j, ^lafIa;% o`.rh wdfïp¾ o`.rhg
iudka;rj fhdod we;'& lafIa;%fha Odrdj .,dhk ÈYdj myiqfjka
udre l< yels h'
wjYH WmlrK yd øjH (
² 220 V, 50 W Wmm: t;=ï ir, Odrd fudag¾ 1
² oaúO%ej foúis (DPDT) iaúph
² iïnkaOl fhd;a
² ;ksO%ej ;ksúis (SPST) iaúph
² úp,H ir, Odrd iemhqu
l% u fõoh ( ² Wmm: t;=ï fudagrh iaÓr j iú lr .kak'
² fudagrfha t;=ï fol ksjerÈ j y÷kd .kak'
² lafIa;% o`.rhg iïnkaO ikakdhl fl<jr rEmfha i|yka mßÈ
iaúphg iïnkaO lrkak'
² wdfïpr o`.rhg iïnkaO fhd;a iDcq j iemhqug iïnkaO lrkak'
² iemhqu ;ks O%ej ;ksúis iaúphla yryd iïnkaO lrkak'
² oaúO%ej foúis iaúph tla milg fhduq lr fudagrh N%uKh jk
ÈYdj ksÍlaIKh lrkak'
² oaúO%ej foúis iaúph wfkla mig fhduq lr fudagrh N%uKh jk
ÈYdj ksÍlaIKh lrkak'

17
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh

ks Í la I Khg u.fmka ù u( ² fudagrfha N%uK ÈYdj ksÍlaIKh lsÍu i|yd fudag¾ wlaIhg
lvodis ;Srejla w,jkak'
ks . ukh i|yd Wmfoia ( ² Wmm: t;=ï fudagrhl lafIa;% o`.rfha iemhqu udre lsÍfuka
N%uK ÈYdj udre l< yels h'
úfYa I lreKq ( ² SPST iaúph md,k iaúph f,i Ndú; lrkak' fudagrhg
wod< fjda,aáh;dj ksjerÈ j ,nd fokak'

we.hS ï m;% s l dj 06

mshjr kshñ; ,enq fjk;a


,l=Kq ,l=Kq lreKq
fmr iQodku wjYH øjH yd WmlrK f;dard .ekSu 05
wjYH wdjqo f;dard .ekSu 05
fudagrh p,s; fkdjk fia iaÒrj ;nd .ekSug l%ufõohla Ndú; 10
lsÍu
fudagrfha wdfïpr t;=u yd lafIa;% t;=u fjka fjka j y÷kd .ekSu 10
oaú O%ej foúis iaúpfha w.% u,aà ógrh Ndú;fhka fidhd .ekSu 10
wdfïpr o`.rhg iDcqj u iemhqu ,nd osh yels mßos fhd;a iïnkaO 10
ls%hdj,sh
lsÍu
lafIa;% t;=ug iemhqu ,nd oSu i|yd oaúO%ej foúis iaúphg /yeka 10
iïnkaO lsÍu
lafIa;% o`.rh yd oaú O%ej foúis iaúpfha m%;sodk w.% iïnkaO lsÍu 10
oaú O%ej foúis iaúphg iemhqu ,ndoSu i|yd ;ks O%ej ;ks úis iaúph 05
iïnkaO lsÍu
iemhqu ,nd oS fudagrh tla milg Odjkh lrùu 05
fudagrfha N%uK osYdj udre lr Odjkh lrùu 05
lKavdhfï wka wh iu`. iyfhda.fhka lghq;= lsÍu 03
wdl,am yd wdrlaIl l%ufõo wkq.ukh lsÍu 03
w.h moaO;s iïm;a wrmsßueiafuka Ndú; lsÍu 03
wdjqo" WmlrK msßisÿ lr ia:dk .; lsÍu 03
jev ia:dkh msßisÿ j mj;ajd .ekSu 03
tl;=j 100

18
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
m% dfhda . s l ls %h dldrlu
2'6'1 wjlr mßKdul folla Ndú;fhka wêlr mßKdul ls %hdj ,nd .ekSu yd
mßKdul ls %h dj,s fha § cj ydksh la is ÿjk nj fmka ùu
ks m q K;dj 2 ( úÿ,s cjh W;amdokh" iïfma%IKh" fnod yeÍu iy Ndú;h ms<sn|
úu¾Ykh lrhs'
ks m q K;d uÜgu 2'6 ( úúO mßKdulj, Ndú; úu¾Ykh lrhs'
ld,Éfca o ixLHdj ( 01
bf.kq ï M,h ( ² mßKdulhl uQ, O¾uh meyeÈ,s lrhs'
² m%odk fjda,à a h;dj 230 V jk cj mßKdulhl m%;os dk fjda,à
a h;dj
uek tu.ska mßKdulfha j¾.h y÷kd.kshs'
wfma l a I s ; l= i ,;d ( ² m%odk yd m%;sodk fjda,aàh;d uek mßKdul j¾.h y÷kd .ekSu
² iudk wjlr mßKdul folla fhdod wêlr mßKdul ls%hdj ,nd
.ekSu
² mßKdulfha § cj ydkshla isÿjk nj mÍlaId;aul j ;yjqre lsÍu
² cj mßKdulhl t;=ïj, m%;sfrdaOh uek m%d:ñl yd oaú;Shsl o`.r
fjk fjk u y÷kd.ekSu
ye|s k a ù u ( mßKdulhl m%odk fjda,aàh;djg jvd m%;sodk fjda,aàh;dj wvq
kï th wjlr mßKdul f,i y`ÿkajhs' iudk wjlr mßKdul
folla Ndú;fhka tkï tla mßKdulhl m% ; s o dkh wfkla
mßKdulfha oaú;Shsl o`.rhg m%odkh lsÍfuka wêlr mßKdul
ls%hdj wdo¾Ykh l< yels fõ'
uQ , O¾uh ( mßKdulhl m%d:ñl yd oaú;Shsl o`.rj, fmdgj,a w;r wkqmd;h
fjda,aàh;d w;r wkqmd;hg iudk fõ'
mßKdulhl mßKduk ls%hdj,sfha § iq<s Odrd ydksh" ukaodhk
ydksh iy ;U ydksh ksid cj ydkshla we;sfõ'
wjYH WmlrK yd øjH (
² m%odk yd m%;so dk fjda,a àh;d iudk mßKdul folla
(230 V/ 12 V)
² ;=kal+re fmakqjla
² m%;siu nyqudkhla
² iïnkaOl fhd;a
² mßjrK má

l% u fõoh ( ² m%;siu nyqudkh ´ï mrdifha .e<fmk m%;sfrdaë w.hlg fhdod


taIKS w.% tl u; ;nd Y=kH ilia lr .kak'
² imhd f.k we;s wjlr mßKdulfha m%d:ñl yd oaú;Shsl t;=ïj,
m%;sfrdaOh uek igyka lr .kak' ^m%;sfrdaOh jeä t;=u m%d:ñl
t;=u f,i;a m%;f
s rdaOh wvq t;=u oaú;Shsl t;=u f,i;a kï lrkak&
² mßKdulfha m%d:ñl t;=fï fofl<jrg" iïnkaO fhd;a fjk fjk
u iúlr mßjrK má u.ska mßjrKh lrkak'

19
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh

² iïnkaOl fhdf;a b;sß w.% fol ;=ka l+re fmaKqfõ L1 yd N1


hkqfjka olajd we;s w.%j,g w.%Kh lrkak'
² nyqudkh 250 V AC mrdihg fhduq lr iemhqu ,nd .kakd flfjks
msgqjdfka iÔù yd WodiSk w.% w;r fjda,aàh;dj uek igyka lr
.kak'
² mßKdulfha m%;sodk w.% tlsfklg fkd.efgk fia wE;a lr ;nd
mßKdulhg iïnkaO l< ;=ka l+re fmakqj m%Odk iemhqfï flfjks
msgqjdkg iïnkaO lr iaúph ixjD; lrkak'
² nyq u dkh 50 V AC mrdihg fhduq l r mßKdulfha m% ;s o dk
fjda,aàh;d uek igyka lr .kak'
² iemhqu úikaê lr" ;=ka l+re fmakqj .,jd mßKdulhg iïnkaO
l< fhd; o .<jd bj;a lr .kak'
² bj;a lr .;a iïnkaOl fhd; wfkla mßKdulfha m%d:ñl o`.rhg
iú lr" fmr mßÈ u ls%hd lrkak' ^ ta wkqj mßKdul folu iudk
m%;sodk fjda,aàh;d iys; nj ;yjqre lr .kak&
² iïnkaOl fhd; iú l< mßKdulfha oaú;shsl t;=ug wfkla
mßKdulfha m%;sodk w.% iïnkaO lr" mßjrK má u.ska mßjrKh
lrkak'
² mßKdulfha újD; j we;s fofl<jr tlg fkd.efgk fia wE;a
lr tl,fia ;=kal+re fmakqj m%Odk úÿ,s iemhqfï flfjks msgqjdkg
iïnkaO lr iaúph ixjD; (on) lrkak'
² nyqudkh 250 V AC mrdihg fhduq lr ^YÍrfha iam¾Y fkdjk
mßÈ& m%;sodk w.%j, fjda,aàh;d uek igyka lr .kak'

ks Í la I Khg u.fmka ù u (² nyqudkh Ndú;fha § wod< rdYshg yd mrdihg nyqudkh ilia lr


.kak'
² m%Odk iemhqï fjda,aàh;d iïnkaO /yeka mßjrKh má fhdod
mßjrKh lr .ekSu u.ska wdrlaIdj ;yjqre lr .kak'

ks . ukh i|yd Wmfoia ( ² wjlr mßKdulj, o`.rfha m%;sfrdaOh jeä o`.rh m%d:ñl o`.rh
f,i y÷kd .ekSu
² m<uq mßKdulfha m%odk fjda,aáh;djh 230 V ls'
tys m%;sodk fjda,aàh;dj 12 V la kï o" fojk mßKdulh m<uq
mßKdulhg iu jk ksid" tys m%odk fjda,aàh;dj 12 V ls' ta wkqj
m%;sodk fjda,aàh;dj 230 V úh hq;= h' tfy;a mÍlaIKfha m%;sM,
u; my; ;SrKj,g t<ôh yels h'
² m<uq wjlr mßKdulfha oaú;Shl s o`.rhg fojk wjlr mßKdulfha
oaú;Shl
s h iïnkaO lr m%d:ñl o`.rfha fofl<jßka wêlr mßKduk
ls%hdj ,nd .; yels ùuhs'
² fojk mßKdulfha m%;os dk w.%j, wfmalI a s; fjda,aàh;dj fkd,eìu
cj ydksh ksid isÿ ù we;'

úfYa I lreKq ( ² mßKdulhlska m%;sodk fjda,aáh;djla ,nd .ekSug m%;Hdj¾;


fjda,aàh;djla m%odkh l< hq;= h'
² ´kE u mßKdulhl oaú;Shsl o`.rfha m%;sodkfha w.% u.ska iDcqj u
ir, Odrd fjda,aàh;djhla fkdmsysghs'

20
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
we.hS ï m;% s l dj 07

mshjr kshñ; ,enq fjk;a


,l=Kq ,l=Kq lreKq
fmr iQodku wjYH øjH yd WmlrK f;dard .ekSu 05
wjYH wdjqo f;dard .ekSu 05
m%;siu u,aá ógrh wjYH rdYshg yd mrdihg fhduq lsÍu ^5 2& 10
u,aá ógrh Ndú; lr mßKdul foflys 20
² m%d:ñl o`.r fjkalr .ekSu ^5 2&
² oaú;Shsl o`.r fjkalr .ekSu ^5 2&
ls%hdj,sh tla mßKdulhg m%d:ñl o`.r fofl<jrg iemhqï fhd;a iú lsÍu 05
iïnkaOl w.% ksis f,i mßjrKh lsÍu
iemhqï mßKdulfha oaú;Shsl o`.r w.% wfkla mßKdulfha m%d:ñl 05
o`.r w.% iu`. iïnkaO lsÍu
iïnkaOl w.% ksis f,i mßjrKh lsÍu 05
iemhqï fhd;a iïnkaO mßKdulhg iemhqu ,nd oSu 05
fojk mßKdulfha m%;sodk fjda,aàh;dj uekSu i|yd u,aá ógrh 10
ilia lr .ekSu
² rdYshg fhduq lsÍu ^05&
² mrdihg fhduq lsÍu ^05&
fojk mßKdulfha m%;sodk fjda,aàh;dj uek igyka lsÍu 05
m%;sodk fjda,aàh;djfha fjkiaùïj,g fya;= bosßm;a lsÍu 05
wdl,am yd lKavdhfï wka wh iu`. iyfhda.fhka lghq;= lsÍu 04
w.h moaO;s l%shdj,sh ;=< wdrlaIl l%ufõo wkq.ukh lsÍu 04
iïm;a wrmsßueiafuka Ndú; lsÍu 04
wdjqo" WmlrK msßisÿ lr ia:dk .; lsÍu 04
jev ia:dkh msßisÿ j mj;ajd .ekSu 04
tl;=j 100

21
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
m%dfhda. sl ls% hdldrlu
3'2'1 m%;siu u,aá ógrh wdOdrfhka úúO vfhdavj, w.% y÷kd.ekSu
ks m q K;dj 3 ( bf,lafg%dksl ;dlaIKh tosfkod Ndú; i|yd fhfok wdldrh
úu¾Ykh lrhs'
ksm q K;d uÜgu 3'2 ( wjYH;dj wkqj úúO j¾.fha PN ikaê fhdod .kshs'
ld,Éfca o ixLHdj ( 01
bf.kq ï M,h ( iDcqldrl vfhdav" fik¾ vfhdav" LED iy ,laISh iïnkaO;d
vfhdavj, ls%hdldÍ;ajh iy Ndú; meyeÈ,s lrhs'
wfma l a I s ; l= i ,;d ( ² m%;siu u,aá ógrhl wfmalaIs; m%;sfrdaO mrdih f;dard .ekSu
² m%;siu u,aá ógrh Ndú;fhka vfhdavfha fmr keUqre wjia:dj
f;dard .ekSu
² ta weiqfrka vfhdavfha w.% fjka lr y÷kd .ekSu
ye|s k a ù u ( bf,lafg%dksl lafIa;%fha oS m%;Hdj¾; Odrd iDcqlrKh i|yd fuka
u" úúO ld¾hka i|yd vfhdav Ndú; flf¾' tjeks wjia:dj, oS
vfhdavh ksjeros j osYd .ekaùu l< hq;= w;r cj iemhqï moaO;sfha
fodaI we;s jQ úg vfhdav ksje/os ls%hdldÍ;ajfha mj;S oehs ;yjqre
lr .ekSug o isÿ fõ'
uQ , O¾uh ( vfhdavhla ksIamdokh lr we;af;a p yd n j¾.fha w¾O ikakdhl
u`.sks' fujeks vfhdavhla úÿ,shg iïnkaO l< úg fmr keUqre
wjia:dfõ muKla Odrdjla .,d hk w;r tu wjia:dfõ oS vfhdavfha
fofl<jr 0.6 V muK úNj wka;rhla r|jd .kS' miq keUqrefõ §
vfhdavh ;=<ska Odrdj .,d fkdhk w;r tu wjia:dfõ vfhdavfha
wNHka;r m%;sfrdaOh wkka; jk ksid" vfhdavh fofl<jr iemhqï
úNjh msysghs' tu uQ,O¾uh fuu m%dfhda.sl l%shdldrlfï oS fhdod
.efkhs'
wjYH WmlrK yd øjH ( ² 1N4001 iDcqldrl vfhdav" LED, fik¾ vfhdav" ,laISh iïnkaO
vfhdav
² jHdmD;s mqjrejla
² m%;siu u,aá ógrhla
l% u fõoh ( ² u,aá ógrh 10 ´ï mrdihg fhduq lrkak'
² u,aá ógrfha taIKSh w.% fol iam¾Y jk mßos iïnkaOlr Y=kH
ilikh wdOdrfhka o¾Ylh Y=kH jk mßos ilikak'
² iDcqldrl vfhdavh jHdmD;s mqjrefõ iïnkaO lrkak'
² u,aá ógrfha taIKSh w.% fol vfhdavfha iïnkaOl w.% folg ;nd
m%;sfrdaOh uek igyka lr .kak'
² u,aá ógrfha fofl<jr taIKSh w.% udre lr m%;sfrdaOh uek igyka
lr.kak'
² iDcqldrl vfhdach .,jd jrlg wfkla j¾.fha vfhdavh ne.ska
iïnkaO lr m<uq ls%hdj,sh u isÿ lrkak'

22
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
² m%;s frdaOh wvq wjia:dfõ § l¿ taIKsh iïnkaO w.%h
wefkdavhg o r;= taIKsh lef;davhg o iïnkaO ù we;'
ks Í la I Khg u.fmka ù u( ² m%;siu u,aá ógrhl ´ï mrdifha § r;= taIKSh w.%fha iDK
O%eùh;djla o" l¿ taIKSh w.%fha Ok O%eùh;djla o mj;S'
² m%;f
s rdaOh igyka lsÍfï oS u,aá ógr mdGdxlh i|yka mdGdxl
w.h 10 ka .=K l< hq;= fõ' ^f;dard.;a mrdih 10 ksid&
ks . ukh i|yd Wmfoia ( ² m%;sfrdaOh wvq wjia:dfõ oS vfhdavh fmr keUqre ù we;'
² tu wjia:dfõ oS u,aá ógrfha l¿ taIKSh w.%h ^+ O%eùh;dj&
iïnkaO fldg we;af;a wefkdav w.%hg h'
úfYa I lreKq ( ² úúO m%udKfhka $ úúO fla; l%u iys; vfhdav ksheoshka
f;dard .kak'
we.hS ï m;% s l dj 08
mshjr kshñ; ,enq fjk;a
,l=Kq ,l=Kq lreKq
fmr iQodku wjYH øjH yd WmlrK f;dard .ekSu 05
wjYH wdjqo f;dard .ekSu 05
iDcqldrl vfhdavh jHdmD;s mqjrejg iïnkaO lsÍu 05
m%;siu u,aá ógrh ilia lr .ekSu
² wod< rdYsh f;dard .ekSu ^05&
² wod< mrdih f;dard .ekSu ^05& 10
ls%hdj,sh u,a á ógrfha ta I KS w.% iDcq l drl vfhda v fha fofl<jrg ;nd 03
m%;sfrdaOh uek j.= .; lsÍu
u,aáógrfha taIKS w.%udrelr fmr mßos u vfhdavfha fofl<jr 04
m%;sfrdaOh uek j.= .; lsÍu
m%;sfrdaë w.hka ii`oñka vfhdavfha w.% kï lsÍu 05
,laIsh iïnkaO;d vfhdavh jHdmD;s mqjrefõ iúlsÍu 03
u,aá ógrfha taIkS w.% ,laISh iïnkaO;d vfhdavfha fofl<jrg 03
;nd m%;sfrdaOh uek j.= .; lsÍu
u,aá ógrfha taIKS w.% udre lr fmr mßos u vfhdavh fofl<jg 04
m%;sfrdaOh uek j.= .; lsÍu
m%;sfrdaë w.hka ii|ñka ,laISh iïnkaO;d vfhdavfha w.% kï 05
lsÍu
jHdmD;s mqrefõ LED iïnkaOlr" u,aá ógrh LED w.% fofl<jrg 03
;nd m%;sfrdaOh uek j.=.; lsÍu
u,aá ógrfha taIKS w.% udrelr fmr mßos u LED fofl<jrg ;n 04
m%;sfrdaOh uek j.= .; lsÍu
m%;sfrdaë w.h ii|ñka ^wvq m%;sfrdaë wjia:dfõ LED o,ajd LED w.% 05
kï lsÍu
fikd¾ vfhdavh jHdmD;s mqjrejg iïnkaO lsÍu 03
u,aá ógrfha taIKS w.% fikd¾ vfhdavfha fofl<jrg ;nd m%;sfrdaOh 03
uek j.= .; lsÍu
u,aá ógrfha taIKs w.% udre lr fikd¾ vfhdavfha fofl<jrg ;nd 05
m%;sfrdaOh uek j.=.l lsÍu
m%;sfrdaë w.hka ii|ñka fik¾ vfhdavfha w.% kï lsÍu 05
ld¾h wjika jQ miq u,aá ógrh Ndú;hg fkd.kakd mrdihg fhduq 05
lsÍu
wdl,am yd lKavdhfï wka wh iu`. iyfhda.fhka lghq;= lsÍu 03
w.h moaO;s l%shdj,sh ;=< wdrlaIl l%ufõo wkq.ukh lsÍu 03
iïm;a wrmsßueiafuka Ndú; lsÍu 03
wdjqo" WmlrK msßisÿ lr ia:dk .; lsÍu 03
jev ia:dkh msßisÿ j mj;ajd .ekSu 03
tl;=j 100
23
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
m% dfhda . s l ls %h dldrlu
3'3'1 wjlr mßKdulhla Ndú; lr wvq fjda,aàh;d iemhqula tl,ia lsÍu
ks m q K;dj 3 ( bf,lafg%dksl ;dlaIKh tosfkod Ndú; i|yd fhfok wdldrh
úu¾Ykh lrhs'
ksm q K;d uÜgu 3'3 ( PN ikaê fhdod .ksñka m%;Hdj¾; fjda,aàh;dfjka ia:dhs ir,
Odrd fjda,aàh;djla ,nd .ekSfï l%u úu¾Ykh lrhs'
ld,Éfca o ixLHdj ( 02
bf.kqï M,h (
² ueo ijqk;a (center tapped) mßKdulhla Ndú; lr mQ¾K ;rx.
iDcqldrl mßm:hla uDÿ mEiaiSu u.ska tl,ia lrhs'
² fia;= iDcq ldrlhla Ndú; lr mQ¾K ;rx. iDcqldrl mßm:hlaa
tl,ia lrhs'
² fmrykla fh§fuka miq ir, Odrd fjda,aàh;d uÜgu jeä ù /<s;s
fjda,aàh;d uÜgu wvqjk nj olajhs'
wfma l a I s ; l= i ,;d (
² mEiaiqï mqjrejla u; mEiaiSfï yelshdj ,nd .ekSu
² mßm: mqjrejla u; tl,ia lsÍfï § Wmdx. ia:dk.; lsÍu
² tl,ia lrk ,o mßm:hla mÍlaId lsÍu
² m%;Hdj¾; fjda,aàh;djla ir, Odrd fjda,aàh;djla njg mßj¾;kh
lsÍu

ye|s k a ù u ( úúO ir, Odrd wjYH;d i|yd iEu úg u úh<s fldaI Ndú; l<
fkdyels fõ' úfYaIfhka cx.u fkdjk wjYH;d i|yd m%;Hdj¾;
fjda,aàh;dj ir, Odrd fjda,aàh;djla njg mßj¾;kh lr Ndú;
lsÍu jvd ld¾hlaIu iy ia:djr ir, Odrd iemhqï l%uh fõ' fuu
mßj¾;kfha § cj ydksh wju lsÍu ms<sn| j iy /<s;s bj;a lsÍu
ms<sn| j úfYaIfhka ie,ls,su;a ùu b;d jeo.;a fõ' fuu m%dfhda.l
s h
Ndú; lr wvq fjd,aàh;d iemhqï tl,ia lsÍfï l=i,;dj ,nd §u
o uDÿ mEiaiSfï l=i,;dj ,nd §u o wfmalaIs; h'

uQ , O¾uh ( vfhdavhla ;=<ska Odrdj tla ÈYdjlg muKla .,d hdfï yelshdj
m%fhdackhg f.k m%;Hdj¾; fjda,aáh;dj" ir, Odrd fjda,aàh;djla
njg m;a lr .; yels fõ' m%Odk m%;Hdj¾; iemhqfï fjda,aàh;dj
230 V jk w;r" ld¾hg WÑ; jk mßÈ m%;Hdj¾; fjda,aàh;dj wvq
lr .ekSug wjlr mßKdul fhdod .efkhs' wjlr mßKdul yd
vfhdav Ndú;fhka m%;Hdj¾; fjda,aàh;d wvq fjda,aáh;d ir, Odrd
iemhqï ilia l< o tys /<s;s fjda,aàh;dj jeä w.hl mej;Su wjdis
odhl jk neúka" tjeks mßm:hlg fmryka fh§fuka ir, Odrd
fjda,aàh;d w.h jeä lr .; yels fõ'

wjYH WmlrK yd øjH( ² lmk w`vqjla


² W,akeye w`vqjla
² u,aá ógrhla
² 1N4007 vfhdav 06
² 240 V / 12 V / 500 mA wjlr mßKdul
² 1000 F Odß;%l
² jHdmD;s mqjrejla
² fjfrda fndaâ (strip vero board)
² 30 W úÿ,s mdykhla
² mßjrK má
² mdyk Bhï ^fudf<dla fmdä&
² iïnkaOl lïì
² uQK;a myka 12 V (dial bulbs) 02
24
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
l% u fõoh ( ² ueo ijqk;a mßKdulfha m%d:ñl o`.rfha fofl<jrg foyr /yeka
folla fjk fjk u iïnkaO lr mßjrKh lr .kak'
² tu fofl<jr fmakqjlg ,sys,a iïnkaO;d we;s fkdjk fia iú
lrkak'
² mEiaiSu i|yd Ndú; lrk mqjrejl (strip veroboard) wLKav ;U
má isria j msysgd we;'

² mEiaiSu i|yd Ndú; lrk mqjrej u; vfhdav fhdod f.k by;


mßm:h f.dv k.kak'

² mEiaiqï mqjrefõ ^A iy B iïnkaO& má folg mßKdulfha oaú;Shsl


w.% ;=fkka ueÈ w.%h b;sß jk mßÈ wfkla w.% fol A iy B
ia:dkj,g iïnkaO lr mdiaid .kak'
² mßKdul oaú;Shslfha b;sß w.%h mEiaiqï mqjrefõ lsisÿ Wmdx.hla
iïnkaO fkdjQ ;U máhlg iïnkaO lrkak'
² ilia lr .;a mßm:hlg m%Odk m%;Hdj¾; iemhqu ,nd §u i|yd
mßKdulfha m%d:ñl o`.rh iïnkaO l< fmakqj" flfjks msgqjdkg
iïnkaO lr iaúph ixjD; lrkak'
² G w.%hg idfmalaIj A iy B w.%j, m%;Hdj¾; fjda,aàh;dj iy
ir, Odrd fjda,aàh;dj u,aá ógrfha kshñ; mrdij,g fhduqlr
uek .ekSfuka miq 1 j.=fõ igyka lr .kak'

VAG VBG
dc
ac

1 j.=j

25
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
² m%Odk iemhqfï iaúph újD; lr 1N4007 vfhdav iïnkaO lrkak'
² u,aá ógrh 50 dc mrdihg fhduq lr XY w;r ir, Odrd fjda,à
a h;dj
uek .kak'
² XY w;rg 1000 F Odß;%lh iïnkaO lr Odß;%l fomi ir, Odrd
fjda,aàh;dj u,aá ógrh wdOdrfhka uek 2 j.=fõ igyka lr
.kak'
Odß;%l rys; Odß;%l iys; myka 1 fhdod myka 2 fhdod
VXY
dc
2 j.=j
² Odß;%lh fomig uQK;a mykla (12 V dial bulb) iïnkaO lr u,aá
ógrh wdOdrfhka ir, Odrd fjda,aàh;dj uek .kak'
² ;j;a uQK;a mykla m<uq mykg iudka;r.;j iïnkaO lr u,aá
ógrh wdOdrfhka ir, Odrd fjda,aàh;dj uek 2 j.=fõ igyka lr
.kak'

² jHdmD;s mqjrej u; by; wdldrhg vfhdav fia;=j tl,ia lrkak'


² mßKdulfha ueo w.%fha ikakdhl fl<jr mßjrK máhlska
wdjrKh lrkak'
² mßKdul oaú;shsl o`.rfha b;sß w.% fol by; mßm:fha A yd B
ia:dkj,g iïnkaO lrkak'
² mßKdulfha m%%odkh" m%Odk úÿ,s iemhqug iïnkaO lr úÿ,sh
imhkak'
² B g idfmalaIj A ,laIHfha m%;Hdj¾; fjda,aáh;dj yd ir, Odrd
fjda,aàh;dj u,aá ógrh kshñ; mrdij,g fhduqlr uek .ekSfuka
miq fjk fjk u 3 j.=fõ igyka lrkak'
VAB
dc
ac

3 j.=j
² u,aá ógrfha dc mrdifha 50 V fj;g fhduq lr Y g idfmalaIj X
,laIHfha ir, Odrd fjda,aàh;dj uek 4 j.=fõ igyka lrkak'
² XY w;rg 1000 F Odß;%lh iïnkaO lr Odß;%l fomi ir, Odrd
fjda,aàh;dj u,aá ógrh wdOdrfhka 4 j.=fõ igyka lrkak'
² Odß;%lh fomig uQK;a mykla iïnkaO lr u,aá ógrh wdOdrfhka
ir, Odrd fjda,aàh;dj uek 4 j.=fõ igyka lrkak'

26
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
² ;j;a uQK;a mykla m<uq mykg iudka;r.; j iïnkaO lr u,aá
ógrh wdOdrfhka ir, Odrd fjda,aàh;dj uek 4 j.=fõ igyka
lrkak'

Odß;%l rys; Odß;%l iys; myka 1 fhdod myka 2 fhdod


Vxy
dc
4 j.=j

ks Í la I Khg u.fmka ù u (² ueo ijqk;a mßKdul Ndú;fhka iDcqlrKh lssÍfï § iDcqldrl


vfhdavj, lef;dav w.% fol tlg iïnkaOj mej;sh hq;= h'
² vfhdav fia;=j Ndú;fha § o" vfhdavj, w.% iïnkaO;dj flfrys
wjOdkh fhduq lrkak'
² u,aá ógrfha mrdi f;darKh kshñ; w.hg fhduq lrkak'
² mEiaiqï mqjrejg Wmdx. iïnkaO lsÍfï § ;U máj,g úreoaO
me;af;ka Wmdx. we;=¿ lr ;U má iu`. mdiaikak'
² ir, Odrd fjda,aàh;d uekSfï § u,aá ógrfha O%eùh;dj ksjerÈ j
iïnkaO lrkak'
² iDcqlrKh lrk ,o mßKdul m%;sodkfha ir, Odrd fjda,aàh;dj
muKla u,aá ógrfhka ukskak'

ks . ukh i|yd Wmfoia ( ² by; j.=j, wvx.= mdGdxl weiqßka mßKdul m%;sodkfha ir, Odrd
fjda,aàh;djla fkdmj;sk nj ks.ukh lrkak'
² únr iu`. ir, Odrd fjda,aàh;dj tu mßm:fha m%fhdackj;a
fjda,aàh;dj f,i ks.ukh lrkak'

úfYa I lreKq ( ² m%Odk úÿ,sh mßKdulh fj; imhk neúka tys m%d:ñl o`.rfha
fofl<jr fhd;a iïnkaOl u.ska (connectors) m%Odk úÿ,shg
iïnkaO lrkak'
² mEiaiSfï § mdykh" mEiaish hq;= ia:dkfha ;;amr lsysmhla ;nd r;a
jQ úg mEiaiSu i|yd Ndú; Bhï r;a jQ ia:dkhg .eàug i,iajd
Bhï lene,a, bj;a lr Bhï fyd¢ka iïnkaO jk f;la mdykh
iam¾Yj ;nd miqj mdykh bj;a lrkak'
² mdykh ;eîug r|jkhla (holder) Ndú; lrkak'
² firñla ;=v iys; mdykhla kï lsisúgl ;=v iSÍfuka j<lskak'
;=v msßisÿ lsÍug c,h fm`.jQ frÈ lene,a,la Ndú; lrkak'

27
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
we.hS ï m;% s l dj 09
mshjr kshñ; ,enq fjk;a
,l=Kq ,l=Kq lreKq
fmr iQodku wjYH øjH yd WmlrK f;dard .ekSu 05
wjYH wdjqo WmlrK f;dard .ekSu 05
ueos ijqk;a mßKdulfha m%d:ñl o`.rfha fofl<jrg 10
² foyr /yek iïnkaO lsÍu ^03&
² újD; w.% fmakqjg iïnkaO lsÍu ^03&
² iïnkaO ia:dk mßjdrl fhdod mßjrKh lsÍu ^04&
mßm: igyk wkqj mßKdulufha w.% iïnkaO lr mEiaiSu 10
ls%hdj,sh
u,aá ógrh m%;Hdj¾; fjda,aàh;dj uekSu i|yd fhduq lsÍu 10
² wod< rdYshg fhduq lsÍu ^05&
² wod< mrdihg fhduq lsÍu ^05&
mßm: igyk wkqj iïnkaOl mqjrejg O%eúh;dj ksjeros j vfhdav 10
iïnkaO lr mEiaiSu ^5 2&
iemhqu ,nd oS Wmfoia wkqj 2 j.=j iïmQ¾K lsÍu 05
vfhdav fla;= mßm:h jHdmD;s mqjrej u; tl,ia lsÍu 05
mßKdulfha b;sß w.% fol mßm:fha i|yka wdldrhg vfhdav fla;=jg 05
iïnkaO lsÍu
u,aá ógrh wdOdrfhka B j.=jg wod< o;a; ,ndf.k 3 j.=j 07
iïmQ¾K lsÍu
u,aá ógrh wdOdrfhka A j.=jg wod< o;a; ,ndf.k 4 j.=j 08
iïmQ¾K lsÍu
Wmfoia mßos wfkl=;a Wmdx. mßm:hg iïnkaO lrñka" u,aá ógrh 05
wdOdrfhka o;a; ,ndf.k 4 j.=fõ b;sß fldgi iïmQ¾K lsÍu
lKavdhfï wka wh iu`. iyfhda.fhka lghq;= lsÍu 03
wdl,am yd l%shdj,sh ;=< wdrlaIl l%ufõo wkq.ukh lsÍu 03
w.h moaO;s iïm;a wrmsßueiafuka lghq;= lsÍu 03
wdjqo" WmlrK msßisÿ lr ia:dk .; lsÍu 03
jev ia:dkh msßisÿ j mj;ajd .ekSu 03
tl;=j 100

28
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
m% dfhda . s l ls %h dldrlu
3'3'2 wjlr mßKdul fh¥ cj iemhqï m% ;s o dkhlg fjda ,a àh;d hdulhla
iïnkaO lr ia:dhSlrKh jQ m%;sodkhla ,nd .ekSu'
ks m q K;dj 3 ( bf,lafg%dksl ;dlaIKh tosfkod Ndú; i|yd fhfok wdldrh
úu¾Ykh lrhs'
ksm q K;d uÜgu 3'3 ( PN ikaê fhdod .ksñka m%;Hdj¾; fjda,aàh;djfhka ir, Odrd
fjda,aàh;djla ,nd .ekSfï l%u úu¾Ykh lrhs'
ld,Éfca o ixLHdj ( 02
bf.kq ï M,h ( ix.Dys; mßm: fjda,aàh;d hdulhla iïnkaO lsÍfuka m%;sodk
fjda,aàh;dj ia:djr lrhs'

wfma l a I s ; l= i ,;d ( ² fjda,aàh;d hdul f,i Ndú; lrk ix.Dys; mßm:j, w.% y÷kd
.ekSu
² iDcqlrKh lrk ,o mßm:hlg fjda,aàh;d hdul ix.Dys; mßm:
iïnkaO lsßu
² fjda,aàh;d hdul fh¥ mßm:j, m%;sodk fjda,aàh;dj mÍlaId lsÍu
ye|s k a ù u ( cj iemhqulska Odrdjla ,nd fkd.kakd wjia:dfõ § iy m%u;
Odrdjla (rated current) ,nd .kakd wjia:dfõ § m%;sodk fjda,à
a h;dj
fjkia fkdúh hq;= h' ;j o iemhqï fjda,aàh;djfha hï iSudjla
olajd fjkia jQj o m%;sodk fjda,aàh;dj fjkia fkdúh hq;= h' ta
i|yd Ndú; jk fjda,aàh;d hdul yd tajdfha Ndú;h ms<sn|j fuu
m%dfhda.slfha úia;r fõ'

uQ , O¾uh ( úp,H iemhqï fjda,aàh;djl § iy úp,H únr Odrdj, § ksh;


m%;sodk fjda,aàh;djla mj;ajd .eksu ioyd fik¾ vfhdavhla Ndú;
l< yels h' tfy;a fik¾ vfhdavhlska hdukh l< yelafla b;d
mgq fjda,à
a h;d mr;rhls' tu ksid fik¾ vfhdavhla iu. g%dkaii s ga ¾
lSmhla fhdod tu g%dkaii
s g
a ¾ keUqre lsÍu i|yd Ndú; jk m%;fs rdaOl
o iu. ix.Dys; mßm: ksmojd we;' fuu ix.Dys; mßm:j, m%;os dkh
¨yq mßm: jqj o th úkdY fkdjk f,i wdrlaIl l%fudamdhka
fhdod we;' hï fjda,aàh;djla ,nd .ekSu i|yd idudkHfhka Ndú;
lrk hdulj,g ,nd Èh hq;= fjda,aàh;dj" thska ,nd .ekSug
n,dfmdfrd;a;= jk fjda,aàh;djg jvd 3 V muK jeä úh hqq;= h'
^fuu w.h fjda,aàh;d hdulfha j¾.h u; fjkia jk w;r o;a;
m;s%ldfjys tu w.h i|yka fõ&
WodyrK f,i hdukh lrk ,o fjda,aàh;dj 12 V la jk úg
m%odk fjda,aàh;dj hg;a msßfihska 15 V j;a úh hq;= h' 78 fY%aKfs ha
ix.Dys; mßm:j,ska Ok fjda,aàh;djla o" 79 fY%aKsfha ix.Dys;
mßm:j,ska iDK fjda,aàh;djla o" hdukh l< yels h'

wjYH WmlrK yd øjH (


² iDcqlrKh lr iqug lrk ,o cj iemhqula
² 7805, 7809, 7812, 7905, 7909, 7912" LM317" LM337
² 0.1 F Odß;%lhla
² 12 V uQK;a mykla (dial bulb)
² m%;siu u,aá ógrhla

29
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh

l% u fõoh ( ² my; rEmigyka wdY%fhka imhd we;s ix.Dys; mßm:fha w.% y÷kd
.kak'

² tl,ia lrk ,o iDcqldrl mßm:hg 7809 ix.Dys; mßm:h Bhï


fhdod mdiaikak'
^fuu mßm:h i|yd 12 V l m%;sodkhla we;s wjlr mßKdulhla
Ndú; lrkak'&
² ix.Dys; mßm:fha m%;sodk fjda,aàh;dj u,aá ógrfhka ukskak'
² ix.Dys; mßm:fha m%;sodkhg uQK;a myk (dial bulb) iïnkaO lr
m%;sodk fjda,aàh;dj ukskak'

ks Í la I Khg u.fmka ù u (² u,aá ógrfhka fjda,aàh;djla uekSfï § taIKsj, O%eùh;dj ksjerÈ


j iïnkaO l< hq;= h'
² jeä Odrdjla wjYH únrla ^úÿ,s mykla& iïnkaO l< úg m%;sodkh
wia:dhS jk ksid jeä fjdàh;djla iys; úÿ,s myka iïnkaO lsÍfuka
j<lskak'

ks . ukh i|yd Wmfoia ( ² únr l%ufhka jeä lsÍfuka fjda,aàh;d hdukh jk iSudj ks.ukh
l< yels h' ^fï i|yd uQK;a myka tlska tl iudka;r.;j iïnkaO
l< yels h'&

úfYa I lreKq ( ² tlu fjda,aàh;dj ,nd .; yels ix.Dys; mßm:j, b;d l=vd
fjkialï m%;sodkfha olakg ,efí' kuq;a iuia;hla f,i ie,l+úg
th fkdi,ld yeßh yels h'
² LM317 ix.Dys; mßm:h 2 V isg 37 V olajd o LM337 ix.Dys;
mßm:h -2 V isg -37 V olajd o hdukh l< yels úp,H iemhqï
i|yd fhdod .; yels ix.Dys; mßm: fõ'

30
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
we.hS ï m;% s l dj 10
mshjr kshñ; ,enq fjk;a
,l=Kq ,l=Kq lreKq
fmr iQodku mEiaiqï mqjrefõ mdiaik ,o mQ¾K ;rx. iDcqlrK mßm:h f;dard 05
.ekSu
ia:dëlrKh i|yd iqÿiq ix.Dys; mßm:h f;dard .ekSu 05
wjYH wdjqo yd WmlrK f;dard .ekSu 05
7809 ix.D;sl mßm:fha w.% kïlr y÷kd .ekSu 10
u,aá ógrh ir, Odrd fjda,aàh;dj uekSu i|yd ilia lsÍu 10
wod< rdYshg fhduq lsÍu ^05&
ls%hdj,sh
wod< mrdihg fhduq lsÍu ^05&
mßm: igyk wkqj ix.Dys; mßm:h wod< ia:dkj,g Bhï fhdod 15
mEiaiSu
^tla w.%h mEiau i|yd ,l=Kq 5 ne.ska w.% ;=k mEiaiSug&
u,aá ógrh m%;sodk m%;Hdj¾; fjda,aàh;d uekSu i|yd ilia lsÍu 10
wod< rdYshg fhduq lsÍu ^05&
wod< mrdihg fhduq lsÍu ^05&
ix.Dys; mßm:fha m%;sodk fjda,aàh;dj uekSu i|yd wod< rdYshg 10
yd mrdihg fhduq lr nyqudkH ilia lsÍu
wod< rdYshg fhduq lsÍu ^05&
wod< mrdihg fhduq lsÍu ^05&
tal,ia mßm:h m%;Hdj¾; 230 V iemhqug iïnkaO lr 10
² únr fkdfhdod ix.Dys; mßm:fha w.% 2 yd 3 w;r ir, Odrd
fjda,aàh;dj uek igyka lsÍu ^03&
² w.% 2 yd 3 w.%j,g uqyqK;a mykla fhdod tu w.% w;r ir,
Odrd fjda,aàh;dj uek igyka lsÍu ^05&
ix.Dys; mßm:fha w.% 2 yd w.% 3 w;rg uqyqK;a myka folla fhdod 05
fofl<jr fjda,aàh;dj uek igyka lsÍu ^05&
lKavdhfï wka wh iu`. iyfhda.fhka lghq;= lsÍu 03
wdl,am yd l%shdj,sh ;=< wdrlaIl l%ufõo wkq.ukh lsÍu 03
w.h moaO;s iïm;a wrmsßueiafuka lghq;= lsÍu 03
wdjqo" WmlrK msßisÿ lr ia:dk .; lsÍu 03
jev ia:dkh msßisÿ j mj;ajd .ekSu 03
tl;=j 100

31
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
m% dfhda . s l ls %h dldrlu
3'4'1 g%dkaisiagrhl w.% y÷kd.ekSu
ks m q K;dj 3 ( bf,lafg%dksl ;dlaIKh tosfkod Ndú; i|yd fhfok wdldrh
úu¾Ykh lrhs'
ksm q K;d uÜgu 3'4 ( oaùO%ej g%dkaisiagrhla iaúphla f,i fhdod .ekSfï yelshdj úuid
n,hs'
ld,Éfca o ixLHdj ( 01
bf.kq ï M,h ( oaùO%ej g%dkaisiag¾ ;=< we;s PN ikaê fol keUqre l< hq;= wdldrh
meyeÈ,s lr wod< mßm: igyk w¢hs'

wfma l a I s ; l= i ,;d ( ² nyqudkh wod< m%;sfrdaë mrdih f;dard .ekSu


² g%dkaisiagrfha w.% w;r m%;sfrdaë w.hka ii|ñka g%dkaisiagrfha w.%
f;dard .ekSu

ye|s k a ù u ( úúO g%dkaisiag¾ Ndú; lsÍug fmr úfudaplh" mdou iy ix.%dylh


msysgk w.% y÷kd.ekSu b;du;a jeo.;a fõ' fuu ls%hdldrlfuys
m<uq fldgiska mdou iy O%eùh;djka ^PNP o NPN o hk j.& fidhd
.kakd wkaou;a fojk fldgiska ix.%dylh iy úfudaplh fidhd
.kakd wkaou;a úia;r fõ'

uQ , O¾uh ( g%dkaisiagrhla ks¾udKfha § p yd n w¾O ikakdhl ;=kla fhdod .kq


,nk w;r" tla w¾O ikakdhl ;=kS ia:rhla ueos jk mßÈ Bg m%;ú s reoaO
w¾O ikakdhl folla fomig iïnkaO flf¾' fï ksid NPN yd
PNP hkqfjka g%dkaii s g
a ¾ folla ksmojd .kS' P yd N iïnkaO ia:dkj,
PN ikaê we;s jk neúka g%dkaisiagrhl PN ikaê folla wka;¾.;
fõ' fuu ikaê fofla P fyda N fmdÿ jk f,i iïnkaO fõ'
tneúka vfhdavhl P iy N w.% fidhd .ekSfï uQ,O¾uh Ndú; lr
g%dkaisiagrfha O%eùh;dj;a mdou;a fidhd .; yels h'
g%dkaisiagrhla ks¾udKfha § fomi msysá w¾O ikakdhl ia:r tl u
w¾O ikakdhl j¾.fha jqj o tys yrialv j¾. M,h yd ud;%K
uÜgï fjkia fõ' ix.%dylfha (Collector) yrialv j¾. M,h
úfudaplfha (Emitter) yrialv j¾. M,hg idfmalaIj úYd, fõ'
tfy;a ix.%dyhg idfmalaIj úfudaplfha ud;%K uÜgu by< w.hla
mj;S' fï fya;=j ksid mdou úfudapl ikaêh fmr keUqre jQ úg
ix.%dyl úfudapl w;r m%;sfrdaOh fnfyúka wvq fõ' tneúka mdoug
ksjerÈ fjda,aàh;djla ,nd ÿka úg ix.%dyl úfudapl w;r Odrdjla
.,d hk neúka fuu uQ,O¾uh Ndú; lr ix.%dylh iy úfudaplh
fidhd .; yels h'
wjYH WmlrK yd øjH (
² NPN g%dkaisiag¾ ksheÈhla
² PNP g%dkaisiag¾ ksheÈhla
² m%;i
s u u,aá ógrhla (analog multimeter)
² jHdmD;s mqjrejla
² 100 km%;sfrdaOlhla

l% u fõoh ( ² g%dkaii
s g
a rfha kdulrKh i|yka me;a; bÈßhg msygs k mßÈ w.% ;=fkka
fofl<jr w.% fol uola wE;ajk mßÈ ilid jHdmD;s mqjrejg iïnkaO
lrkak'
² m%;siu u,aá ógrh m%;sfrdaë mrdifha 10 fyda 100 mrdihg fhduq
lr taIKs w.% tlg ;nd m%;sfrdaë o¾Ylh Y+kH jk f;la iSre udre
lrkak'

32
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
^m%;siu nyqudkhla m%;sfrdaë mrdihg fhduq l< úg l¿ taIKS
w.%fha O%eùh;dj + f,i;a r;= taIKS w.%fha O%eùh;djh - f,i;a
mj;S'&

² g%dkaisiagrfha kdulrKh i|yka me;a; bÈßhg msysgk mßÈ ;enQ


úg tys w.% ms<sfj<ska A, B yd C f,i kï lr .kak'
² ta wkq j my; j.= f õ wdldrhg nyq u dkfha ta I KS w.% u.s k a
g%dkaisiagrfha w.%j,g O%eùh;d imhd tla tla wjia:dfõ m%;f
s rdaOh
uek igyka lr .kak'

A B C m%;sfrdaë w.h
+ -
+ -
+ -
- +
- +
- +

² ksjerÈ j m%;sM, ,nd .;af;a kï wvq m%;sfrdaë w.h fmkakqï


flfrkqfha wjia:d foll § muKs' wfkla wjia:dj, m%;sfrdaOh
wkka; w.hla .kshs'
² wvq m%;sfrdaë w.h mej;s wjia:d fol ms<sn| j wjOdkh fhduq
lrkak'
tu wjia:d fofla § tla w.%hl O%eùh;dj fkdfjkiaj we;' tu
O%eùh;dj fkdfjkia j mj;ajd .;a w.%h mdou (Base) f,i y÷kd
.kak'
² tu wjia:dfõ § mdoug imhd we;s O%eùh;dj flfrys wjOdkh
fhduq lrkak'
² wvq m%;sfrdaë w.hka fmkajk wjia:d foflys u mdoug imhd we;s
O%eùh;dj mokï lr.ksñka tu g%dkaisiagrh NPN o PNP hkak
;SrKh l< yels h' mdoug + O%eùh;dj imhd we;akï tu g%dkaiis g
a rh
NPN jk w;r mdoug - O%eùh;dj imhd we;akï th PNP j¾.h
fõ'
² by; o;a; Ndú; lr g%dkaisiagrfha PN ikaê fol vfhdav iul
mßm:h u.ska we| .kak'
² g%dkaii
s agrfha mdou fidhd .ekSfuka miq my; mshjrj,a wkq.ukh
lsÍfuka ix.%dylh yd úfudaplh fidhd .; yels h'
- jHdmD;s mqjrefõ iïnkaO l< g%dkaisiagrh tfia u ;sìh §
m%;siu u,aá ógrfha mrdihka fjkia fkdlr ;nd .kak'

33
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
- mdou yer b;sß w.% folg m%;siu u,aá ógrfha taIKS fol
iïnkaO lrkak'
- NPN g%dkaisiga rhla kï + O%eùh;dj iemhQ g%dkaii
s g
a ¾
w.%h yd mdou w.%h 100k m%;fs rdaOlh u.ska iïnkaO
lr m%;sfrdaë w.h uek .kak'
- PNP g%dkaisiagrhla kï - O%eùh;d iemhQ g%dkaisiag¾
w.%h yd mdou w.%h" 100k m%;sfrdaOlh u.ska iïnkaO
lr nyqudkfha m%;sfrdaë w.h uek .kak'

² u,aá ógrh iy 100 km%;sfrdaOlh mßm:fhka bj;a lrkak'


² g%dkaii
s agrfha mdou yer b;sß w.% folg m%;i s u u,aá ógrfha w.% fol
óg fmr ;snQ O%eùh;dj udre jk mßÈ iïnkaO lrkak'
- NPN g%dkaisiagrhla kï + O%eùh;d iemhQ g%dkaisiag¾ w.%h
yd mdou w.%h 100k m%;sfrdaOlh u.ska iïnkaO lr m%;sfrdaë
w.h uek .kak'
- PNP g%dkaisiagrhla kï - O%eùh;d iemhQ g%dkaisiag¾ w.%h yd
mdou w.%h 100km%;f
s rdaOlh u.ska iïnkaO lr u,aá ógrfha
m%;sfrdaë w.h uek .kak'
² ,nd.;a m%;sfrdaë o;a; mokï lr .ksñka my; i|yka ks.uk ,nd
.ekSug yels h'
- NPN g%dkaisiagrhl m%;sfrdaë w.h wvq wjia:dfõ + O%eùh;dj
iïnkaOj jQ w.%h ix.%dylh fõ' ta wkqj b;sß w.%h úfudaplh
f,i y÷kd.; yels fõ'
- PNP g%dkaisiagrhl m%;sfrdaOh wvq wjia:dfõ + O%eùh;dj
iïnkaOj jQ w.%h úfudaplh fõ' ta wkqj b;sß w.%h ix.%dylh
fõ'

ks Í la I Khg u.fmka ù u ( ² u,aá ógrfha taIKS" g%dkaisiag¾ w.%j,g iïnkaO lsÍfï §


w.% tlsfkl fkd.efgk mßÈ iïnkaO lrkak'

34
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh

ks . ukh i|yd Wmfoia ( ² úfudaplh iy ix.%dylh fiùfï § mdoug fjda,aàh;dj


imhk wjia:djka fofla § u hï m%;sfrdaë ;;a;ajhka iuyr
g%dkaisiag¾j, fmkakqï flf¾' tjeks wjia:djl m%;sfrdaOh
wvq wjia:dj ksjerÈ O%eùh;dj ,nd ÿka wjia:dj f,i
i,lkak'

úfYa I lreKq ( ² g%dkaisiagrhl w.% y÷kd .ekSu i|yd g%dkaisiagrfha o;a;


m;%sld (data sheet) Ndú; l< yels kuq;a" m%dfhda.slj w.%
y÷kd .kqfha by; l%ufõoh Ndú;fhks'

we.hS ï m;% s l dj 11
mshjr kshñ; ,enq fjk;a
,l=Kq ,l=Kq lreKq
fmr iQodku wjYH wdjqo yd WmlrK f;dard .ekSu 05
g%dkaisiagrfha fofl<jr w.% uola wE;a lr jHdmD;s mqjrefõ iú lr 05
.ekSu
m%;siu u,aá ógrh m%;sfrdaOh uekSu i|yd jQ mrdifha 10 fyda 05
100 mrdihg fhduq lr .ekSu
m%;siu u,aá ógrh m%;sfrdaOh uekSu i|yd jQ mrdihg fhuq l< úg 05
taIKS w.%j, O%eúh;dj y÷kd .ekSu
ls%hdj,sh
w.% w;r m%;sfrdaOh uekSfuka m%;sfrdaOh wvq wjia:d fofla fmdÿ 20
w.% h
- mdou f,i kï lsÍu ^10&
- fmdÿ w.%hg iïnkaO taIKSfha O%eúh;dj wkqj g%ekaisiag¾ j¾.h
NPN fyda PNP f,i m%ldY lsÍu ^10&
Wmfoia mßos g%ekaisiagrh yd 100K m%;sfrdaOl iïnkaO lr" u,aá 20
ógrfha O%eúh;dj ksje/os j ,nd oS m%;sfrdaë w.hla uek igyka
lsÍu ^10 2&
,nd.;a o;a; mokï lr .ksñka úfudapl w.%h kï lsÍu 10
,nd.;a o;a; mokï lr .ksñka ix.%dyl w.%h kï lsÍu 10
u,aá ógrh Ndú;fhka miq wdrlaIs; mrdihlg fhduq lsÍu 05
lKavdhfï wka wh iu`. iyfhda.fhka lghq;= lsÍu 03
wdl,am yd 03
l%shdj,sh ;=< wdrlaIl l%ufõo wkq.ukh lsÍu
w.h moaO;s 03
iïm;a wrmsßueiafuka lghq;= lsÍu
wdjqo" WmlrK msßisÿ lr ia:dk .; lsÍu 03
jev ia:dkh msßisÿ j mj;ajd .ekSu 03
tl;=j 1 00

35
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
m% dfhda . s l ls %h dldrlu
3.4.2 NPN g%dkaisiagrhla Ndú; lr g%dkaisiag¾ iaúphla ks¾udKh lsÍu
ks m q K;dj 3 ( bf,lafg%dksl ;dlaIKh tosfkod Ndú; i|yd fhfok wdldrh
úu¾Ykh lrhs'
ksmqK;d uÜgu 3'4 ( oaùO%ej g%dkaisiagrhla iaúphla f,i fhdod .ekSfï yelshdj úuid
n,hs'

ld,Éfca o ixLHdj ( 04
bf.kq ï M,h ( g%dkaii
s g
a rhl mßj¾;Sh ,dlaIKsl jl%h weiqßka iaúÖlrK l%h
s dj,sh
meyeos,s lrhs'
wfma l a I s ; l= i ,;d ( ² g%dkaisiagrhl mrsj¾;Sh ,dlaIKslh
² m%foaY kï lsÍu
² lmd yeß wjia:dj yd ix;Dma; wjia:d m%fhdackhg f.k iólrK
ls%hdj ,nd .ekSu
² lemS.sh yd ix;Dma; wjia:dj, ix.%dyl úfudapl fjda,aàh;dj
VCE fjkia jk wdldrh w;ayod ne,Su
ye|s k a ù u ( hdka;%sl iaúphla fjkqjg g%dkaisiagrhla iaúphla f,i fhdod .;
yels úúO wjia:djka mj;S' iaúphla f,i g%dkaisiagrh Ndú;hg
.ekSfï § g%dkaisiagrfha yeisÍug wod< ;;a;aj y÷kd.; hq;= fõ' ta
i|yd wjYH uQ,sl lreKq fuys § u;= lr ±la fõ'
mq<s`.= mekSula isÿ fkdjk neúka o" wê fõ.hlska ls%hd;aul l<
yels ùu o" fjda,aàh;djla u.ska md,kh l< yels ùu ksid o" hdka;%sl
iaúphlg jvd g%dkaisiag¾ iaúph m%fhdackj;a fõ'
uQ , O¾uh ( g%dkaisiagrhl mdoug 0.5 V lg jvd wvq fjda,aàh;djla ,ndÿka úg
ix.%dylfha isg úfudaplhg Odrdjla .,d fkdhhs' mdou fj; 0.7
Vl muK fjda,aà;djla ,nd ÿka úg ^iuyr g%dkaisiag¾ i|yd 0.6 V
la iEfya'& ix.%dylfha isg úfudaplh olajd Wmßu Odrdjla .,d hhs'
fuu w.% fol yryd Odrdjla .,d fkdhk wjia:dfõ § tu w.% fol
w;r m%;sfrdaOh wkka; jk w;r tu wjia:dj lmd yeÍfï wjia:dj
fyj;a iaúph OFF wjia:dj fõ' fuu w.% yryd Wmßu Odrdjla .,d
hk úg tu w.% fol yryd m%;sfrdaOh Y=kHhg wdikak jk ksid tu
wjia:dj ix;Dma; wjia:dj fyj;a iaúph ON wjia:dj fõ'

wjYH WmlrK yd øjH( ² 5 V ir, Odrd cj iemhqula


² jHdmD;s mqjrejla
² C828 fyda C1815 g%dkaisiag¾ 04la
² LED 04
² 220m%;sfrdaOl 04
² LDR 01
² NTC 01 wju m%;sfrdaOh (15 k)
² 20 k, 50 k, 100 k úp,H m%;sfrdaOh ^úNj udk&
² iïnkaOl fhd;a
² 10 k, 12 k, 15 k, 18 k, 22 k, 23 k, 33 k, 39 k, 47 k,
56 k, 68 k, 82 k m%;sfrdaOl 2 ne.ska
² m%;siu u,aá ógrhla

36
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
l% u fõoh ( ² rEmfha olajd we;af;a uQ,sl keUqre lsÍu iys; g%dkaisiag¾
iaúphl mßm:hls' fuys RB i|yd w.fhka l=vd m%;f
s rdaOlhla
iy úp,H m%;sfrdaOh i|yd w.fhka úYd, m%;sfrdaOlhla
Ndú; lrkak'

iam¾Y ixfõolhla f,i Ndú; lsÍu


² 1 mßm:h jHdmD;s mqjrejl tl,ia lrkak'
² iemhqu ,nd § AB w.% folg iam¾Y jk f,i we`.s,a,la
;nkak' túg LED h ±,a fõ'
² LED h ±,afjk úg iy ksù we;s úg VBE iy VCE ukskak'

c, ixfõolhla f,i Ndú; ls Í u


² 2 mßm:h tl,ia lrkak'
² AB w.% fol c, n÷kl iam¾Y lr LED fha ±,aùu ksÍlaIKh
lrkak'
² LED h ±,afjk úg iy ksù we;s úg VBE iy VCE ukskak'
² (A iy B w.% c, n÷kg nyd,k úg w.% fofla mr;rh 10 mm
g jeäfhka msysgqjd .kak' &

37
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh

wdf,da l ixfõolhla f,i Ndú; ls Í u


² 3 mßm:h tl,ia lrkak'
² LDR fj;g wdf,dalh m;s; fkdjk f,i wdjrKh lr
LED h ±,afjk f;la úp,H m%;sfrdaOlh iSre udre lrkak'
² LDR ksrdjrKh lr LED h ksù hkafka ±hs ksÍlaIKh
lrkak' tfia fkdfõ kï LED h ksfjk f;la fiñka
úp,H m%;sfrdaOh iSreudre lrkak'
² LED h ±,afjk úg iy ksfjk úg VCE iy VBE ukskak'
(LED h m<uqj iQ¾hdf,dalh foig ksrdjrKh lr bka miq
15 cm la muK ÿßka fmd;la jeks wdjrKhlska wdjrKh l<
yels h'&

WIa K;a j ixfõ§ ia ú phla f,i Ndú; ls Í u


² 4 mßm:h tl,ia lrkak'
² LED h ±,afjk f;la úp,H m%;sfrdaOlh iSre udre lrkak'
² WIaK;ajh by< ±uQ úÿ,s mdykhla NTC fj;g ióm lr
LED h ksfõ±hs ksÍlaIKh lrkak' tfia fkdfõ kï úp,H
m%;fs rdaOlh iSreudre lrkak'
² LED h ksfjk úg iy ±,afjk úg VBE iy VCE ukskak'
(NTC fj;g úÿ,s mdykh ióm lrk úg mdykh NTC g
my<ska msysgqjd ixjyk Odrdj,ska WKqiqï ùug i,iajkak'&
by; wjia:d y;f¾ § ,efnk mdGdxl my; j.=fõ ioyka
lrkak'

38
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh

3 mßm:h 2 mßm:h 3 mßm:h 4 mßm:h


VBE VCE VBE VCE VBE VCE VBE VCE
LED ±,afjk úg
LED ksfjk úg

ks Í la I Khg u.fmka ù u (² LED h ±,afjk úg mdGdxl ,nd .ekSu'


^4 jk mßm:fha § LED h l%ufhka wf,dalh jeä fõ'&

ks . ukh i|yd Wmfoia ( ² LED h ±,afjk úg g%dkaisiag¾ iaúph iaúÖlrKh ù we;s nj;a th
ksfjk úg g%dkaisiag¾ iaúph lemS hk nj;a ks.ukh l< yels h'
túg ms<sfj<ska VCE = 0 iy VCE = 5 V úh hq;= h' tfy;a iaúph
iaúÖlrKh jk úg VCE = 0 fkdfõ' thg fya;=j g%dkaisiag¾
iaúÖlrKh jqj o l=vd m%;sfrdaOhla mej;Su hs' ;j o LED ±,aùug
g%dkaisiagrh iïmQ¾Kfhka iaúÖlrKh ùug wjYH ke;'

úfYa I lreKq ( ² m%dfhda.l


s j g%dkaisig
a rhla ix;Dma; wjia:dfõ VCE, 0.2 V g wdikak
fjda,aàh;djhl mj;S'

39
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
we.hS ï m;% s l dj 12
mshjr kshñ; ,enq fjk;a
,l=Kq ,l=Kq lreKq
fmr iQodku mßm: 4 i|yd wjYH Wmdx. yd WmlrK f;dard .ekSu ^4 2& 08
jHdmD;s mqjrej u; 1 mßm:h tl,ia lsÍu 05
tl,ia mßm:h i|yd kshñ; O%eúh;djfhka iemhqu iïnkaO lsÍu 02
m%;siu u,aá ógrh ir, Odrd fjda,aáh;d uekSu i|yd .e<fmk 05
mrdihg ilia lsÍu
A yd B w.% f;;a lrk ,o we`.s,s ;=vq j,ska iam¾Y lr 05
LED oe,afjk úg
ls%hdj,sh
- mdou - úfudapl fjda,aàh;dj ^VBE& uek igyka lrkak ^02&
- ix.%dyl - úfudapl fjda,aàh;dj ^VCE& uek igyka lrkak ^03&
we`.s,s ;=v bj;g f.k ^túg LED fkeoe,afõ& uek igyka lsÍu
VBE (02), VCE (03) 05
jHdmD;s mqjrej u; 2jk mßm:h tl,ia lr ksjeros O%eúh;djfhka 05
iemhqu ,nd oSu
A yd B w.% c, n`ÿkla ;=<g we;=¿ lr LED oe,afjk úg u,aá 05
ógrfhka
- VBE (02), - VCE (03) uek igyka lsÍu
A w.%h c, n`ÿfkka bj;g f.k u,aá ógrfhka 05
- VBE (02), - VCE (03) uek igyka lsÍu
jHdmD;s mqjrefõ wxl 3 mßm:h tl,ia lr ksje/os O%eúh;djfhka 05
iemhqu ,nd oSu
LDR fj;g wdf,dalh fkd ,efnkfia wdjrKh lr LED oe,afjka 03
f;la úp,h m%;sfrdaOlh iSre udre lsÍu
LDR ksrdjrKh fldg LED ksù hk f;la fiñka úp,H m%;sfrdaOlh 02
iSre udre lsÍu
LED oe,afjk ;;a;ajhg m;alr my; i|yka o;a; u,aá ógrh 05
wdOdrfhka ,nd .ekSu
- VBE (02), - VCE (03)
(LED fkdoe,afjk úg& LDR ksrdjrKh fldg my; i|yka o;a; 05
u,aá ógrh wdOdrfhka ,nd .ekSu
- VBE (02), - VCE (03)
jHdmD;s mqjrefõ 4 jk mßm:h tl,ia lr ksjeros O%eúh;djfhka 05
úÿ,s iemhqu iïnkaO lsÍu
LED oe,afjk f;la úp,h m%;sfrdaOlh iSreudre lsÍu 05
LED oe,afjk úg u,aá ógrh wdOdrfhka my; o;a; ,nd .ekSu 05
- VBE (02), - VCE (03)
r;al< úÿ,s mdykhla NTC fj; ióm lr LED ksfjk f;la úp,H 05
m%;sfrdaOlh iSreudre lsÍu
LED ksù we;s úg u,aá ógrh wdOdrfhka my; o;a; ,nd .ekSu 05
- VBE (02), - VCE (03)
lKavdhfï wka wh iu`. iyfhda.fhka lghq;= lsÍu 02
l%shdj,sh ;=< wdrlaIl l%ufõo wkq.ukh lsÍu 02
wdl,am yd iïm;a wrmsßueiafuka Ndú; lsÍu 02
w.h moaO;s wdjqo" WmlrK msßisÿ lr ia:dk .; lsÍu 02
jev ia:dkh msßisÿ j mj;ajd .ekSu 02
tl;=j 100

40
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
m% dfhda . s l ls %h dldrlu
3.5.1 NPN g% dkai siagrhla Ndú; lr l= vd ix{d j¾Olhla tl,ia lr fjda,aàh;d
,dNh fiùu ^fok ,o mßm:hg wkq j &
ks m q K;dj 3 ( bf,lafg%dksl ;dlaIKh tosfkod Ndú; i|yd fhfok wdldrh
úu¾Ykh lrhs'
ks m q K;d uÜgu 3'5 ( ix{d j¾Okh i|yd g%dkaisiag¾ Ndú;h úuid n,hs'
ld,Éfca o ixLHdj ( 02
bf.kq ï M,h ( ² § we;s mßm: igyklg wkqj úNj fnÿï keUqrej Ndú; lr l=vd
ix{d j¾Olhla tl,ia lrhs'
² foda,fkalaIh Ndú;fhka m%odk iy m%;sodk ;rx.dldr ixikaokh
lrhs'
wfma l a I s ; l= i ,;d ( ² jHdmD;s mqjrejl mßm:hla tl,ia lsÍu
² j¾Olhla f,i keUqre lsÍu
² j¾Olhl fjda,aàh;d j¾Okh mÍlaId lsÍu
² ix{d ckl Ndú;h
² foda,fkalaIfhka m%;Hj¾; fjda,aàh;djl úia;drh uekSu
² j¾Olhl ir, Odrd fjda,aàh;djka uekSu
ye|s k a ù u ( w¾O ikakdhl Wmdx.hla jk oaù O%ej g%dkaisiagrh m%Odk jYfhka
iaúphla iy j¾Olhla f,i Ndú; l< yels h' j¾Olhlska ix.%dyl
cjh jeä lsÍu lrkq ,efí' ta ioyd fjda,aàh;dj fyda Odrdj fyda
ta fol u j¾Okh l< yels h' fuu m%dfhda.slfhka g%dkaisiag¾
j¾Olhlska m%odk fjda,aàh;dj j¾Okh l< yels wkaou úia;r fõ'
uQ , O¾uh ( oaù O%ej g%dkaisiagrh Odrd md,k Wml%uh ls' tkï mdou Odrdj hï
wkqmd;hlg j¾Okh lr ix.%dylh ;=<ska ,nd.; yels h' tneúka
g%dkaisiagrh ;=<g ix{djla .uka lrúh hq;af;a Odrd ;rx.hla
f,i h' j¾Olhg m%odkh lrkq ,nkafka ix{d fjda,aàh;djhls'
ix{dj m%;sodkh lrkq ,nkafka o fjda,aàh;d ix{djla f,i h'
tneúka g%dkaii s agrfha ir, Odrd keUqre fjda,á
a h;dj u.ska ix.%dylh
iemhqï fjda,aàh;djfhka Nd.hl mj;ajd .; hq;= h' ,ndfok
m%;Hdj¾; ix{dj fjkiajkafka mdoug ,ndfok uOH fjda,aàh;djg
idfmalaIj h' ir, Odrd keUqre fjda,aàh;dj uOH w.hl mj;ajd
.ekSu ioyd keUqre m%;f s rdaOlj, w.h fjkia l< hq;= w;r ta wkqj
m%;sodk fjda,aàh;d ix{dj m%;sodk ir, Odrd fjda,aàh;djg
idfmalaIj ,efí'
fuu ix{d fol kd<S folla iys; (dual channel) foda,f a kalaIlhlska
tljr u ksÍlaIKh l< yels w;r tu ix{dj, úia;drh uekSfuka
m%;Hdj¾; ix{d ,dNh ,nd .; yels h'

wjYH WmlrK yd øjH (


² BC550 g%dkaisiagrhla
² 10 k úp,H m%;sfrdaOlhla
² 10 k m%;sfrdaOlhla
² 150  m%;sfrdaOlhla
² 100  m%;sfrdaOlhla
² 10 V ir, Odrd ,nd.; yels úp,H cj iemhqula
² 10 FOdß;%l 2la
² 100 F Odß;%lhla
² m%;siu u,aá ógrhla
² oaú;aj kd<s foda,fkalaIhla
² ix{d cklhla

41
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
l% u fõoh ( ² rEmfha ±lafjk mßm:h jHdmD;s mqjrejl tl,ia lrkak'

² N+.;hg idfmalaIj ix.%dyl fjda,aàh;dj uek tu fjda,aàh;dj


iemhqï fjda,aàh;djfhka Nd.hla jk f,i R2 iSre udre lrkak'
² RE iy RC m%;sfrdaOl yryd msysgk úNj wka;rh iy VCE uek f.k
igyka lr .kak'
² m%odkh fj; 20 mV ihskdldr ix{djla ,nd § m%;sodk ix{dj
(VCE) foda,fkalaIh Ndú; lr ukskak'
² Vo / Vin = fjda,aàh;d ,dNh" f,i .Kkh lrkak'

² m%odk ix{d úia;drh jeä lr m%;sodk ix{dj lefmk wjia:dfõ §


Ys¾Idka;r fjda,aàh;d w.h ukskak'
² fuu w.h VRciy VCE j, tl;=j iu. ixikaokh lrkak'

ks Í la I Khg u.fmka ù u( ² foda,fkalaIfha kd<S fol m%odk iy m%;sodkhg iïnkaO lsÍfï §


tla taIKshla muKla N+.; lrkak'
² mßm:h tl,ia lr ir, Odrd fjda , a à h;dj imhd iemhq ï
fjda,aàh;dj 10 V la f;la jeä lrkak'

ks . ukh i|yd Wmfoia ( ² Vo / Vin = fjda,aàh;d ,dNh f,i ,efí'

² m%;sodk ix{dj lefmk wjia:dfõ § tla tla w¾O jl%fha úia;drh


ir, Odrd fjda,aàh;djfha Wmßuh olajd meñfKa' tu ksid
Ys¾Idka;r w.h VCEiy VRc ir, Odrd w.hkaf.a tl;=jg iudk
fõ'

úfYa I lreKq ( ² iEu ñkqul § u iemhqï fjda,aàh;dj 10 V jkfia ;nd .kak'

42
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
we.hS ï m;% s l dj 13
mshjr kshñ; ,enq fjk;a
,l=Kq ,l=Kq lreKq
fmr iQodku wjYH øjH yd WmlrK f;dard .ekSu 05
imhd we;s mßm: igykg wkqj mßm:h tl,ia lsÍu 05
tl,ia mßm:h i|yd ksjeros O%eúh;djfhka iemhqu ,nd oSu 05
m%;siu u,aá ógrh ir, Odrd fjda,aáh;d uekSu i|yd .e<fmk 05
mrdihg ilia lsÍu
úp,h m%;sfrdaOlh ^R2& ix.%dyl fjda,à
a h;dj" iemhqï fjda,à
a h;dfjka 10
wvla jk mßos ilia lsÍu
ls%hdj,sh
ix{d cklh iemhqug iïnkaO lr iemhqu ,nd oS m%;Hdj¾; ix{dfõ 05
YS¾I fjd,aàh;dj ^Vm& 20 mV f;la iSreudre lsÍu
foda,fkalaIfha m<jk kd,sldj kshñ; mrdihg fhduq lr ix{dj 10
uekSu
20 mV fjda,aàh;d mßm:fha m%odk ix{dj f,i ,nd oSu 05
foda,fkalaIfha kd,sld 2 ^CH2& ys tAIKSh w.% ix.%dylhg iïnkaO 05
lsÍu
foda,fkalaIfha fojk kd,sldj m%;sodk ix{dj uekSu i|yd iSre 05
udre lsÍu
kd,sld 2 ys m%;sodk fjda,aàh;dfha YS¾I w.h uekSu 05
fjda,aàh;d ,dNh .Kkh lsÍu 05
úp,H m%;sfrdaOlh ^R2& fiñka iSreudre lrñka m%;sodk ix{dfõ 05
úia;dr lefmk wjia:dj ,nd .ekSu u`.ska tu wjia:dfõ m%odk
fjda,aàh;dfõ YS¾I w.h uekSu
m%;siu u,aá ógrh wdOdrfhka Rc m%;sfrdaOlh yryd fjda,aàh;dj 05
uekSu
m%;siu u,aá ógrh wdOdrfhka ix.%dyl - úfudapl fjda,aàh;dj 05
uekSu
,nd.;a mdGxl fol tl;= lr iemhqï fjda,aàh;dj yd ixikaokh 05
lsÍu
lKavdhfï wka wh iu`. iyfhda.fhka lghq;= lsÍu 02
l%shdj,sh ;=< wdrlaIl l%ufõo wkq.ukh lsÍu 02
wdl,am yd iïm;a wrmsßueiafuka lghq;= lsÍu 02
w.h moaO;s wdjqo" WmlrK msßisÿ lr ia:dk .; lsÍu 02
jev ia:dkh msßisÿ j mj;ajd .ekSu 02
tl;=j 100

43
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
m% dfhda . s l ls %h dldrlu
3'6'1 m% l dY ixfõolhl ixfõ§;dj jeä ls Í u ioyd ldrld;a u l j¾Olhla
Ndú;fhka ilia l rk ixika o lhla fhdod .ekS u
ks m q K;dj 3 ( bf,lafg%dksl ;dlaIKh tosfkod Ndú; i|yd fhfok wdldrh
úu¾Ykh lrhs'
ks m qK;d uÜgu 3'6 ( ldrld;aul j¾Olj, Ndú; úuid n,hs'
ld,Éfca o ixLHdj ( 01
bf.kq ï M,h ( ² ldrld;aul j¾Olhla Ndú; lr ixfõ§;dj j¾Okh lsÍu ioyd
ixikaol mßm: tl,ia lrhs'
wfma l a I s ; l= i ,;d ( ² ldrld;aul j¾Olhl w.% y÷kd .ekSu
² ldrld;aul j¾Olhl mßmQ¾K ,dlaIKsl wOHhkh lsÍu
² ldrld;aul j¾Ol mßm: jHdmD;s mqjrefõ tl,ia lsÍu
² ldrld;aul j¾Olhlg ksjerÈ O%eùh;dj iys; iemhqu ,nd §u
² wjYH ixfõ§;dj ,nd .ekSug wjYH iSre udre isÿ lsÍu
² ixikaol ls%hdj,sh fjk;a wjYH;d i|yd fhdod .ekSu
ye|s k a ù u ( ldrld;a u l j¾Olh (operational amplifier) hkq fjda , a à h;d
ixikaolhla (comparator) mdol lr.ksñka ks¾udKh lrk ,o
ix.Dys; mßm:h ls' ldrl j¾Olhla Ndú; lr ia:djr fjda,à a h;djla
wdfYah
% fjda,à
a h;djla (referance voltage) iu. ixfõolhlska ckkh
lr .; yels fjda,aàh;djla iei§fuka ixfõolhl ixfõ§;dj
j¾Okh l< yels wdldrh fuu m%dfhda.slfhka meyeÈ,s flf¾'
uQ , O¾uh ( wjl,k j¾Olhlg (differential amplifier) iudk fjda,aàh;d folla
,ndÿka úg m%;os dkhla fkd,efnk w;r b;d iq¿ fjda,à a h;d fjkila
we;s jQ úg m%;sodkh úYd, jYfhka fjkia fõ' fuu uQ,O¾uh
Ndú; lr wdfYa%h fjda,aàh;djlg idfmalaIj fjk;a ia:dkhl
fjkiajk fjda,aàh;djla iei§ug mq¿jk' ldrl j¾Olhl m<uqj
fhdod we;af;a wjl,k j¾Olh ls' bkamiq b;d iq¿ fjkila iys;
fjda,aàh;djka folla ,ndÿka úg m%;sodkfhka ,efnk fjda,aàh;dj
;j;a j¾Okh lr m%;sodkh lrkq ,efí' fï wkqj LDR jeks
wdf,dalhg ixfõ§ m%;sfrdaOlhl b;d iq¿ wdf,dal fjkia ùul §
fjkia jk m%;sfrdaë w.h ksid fjkiajk fjda,aàh;dj hï ia:djr
fjda,aàh;djla iu. iei§fuka b;d l=vd wdf,dal fjkiaùula jqj
o ixfõokh lr .; yels h'

(inverting input)
(Inverting Input)
(output)
(Output)

(Noninverting
(non Inverting Input)
input)

ldrl j¾Olhl m%odkhka folla mj;sk w;r tla m%;sodkhla we;'


m%odkhka foflys fjda,aàh;dj iudk kï m%;sodkhla fkd,efí'
m%;sodkhka fol wmj¾;l m%odkh ^-& f,i;a" wmj¾;l fkdjk
m%odkh (+) f,i;a ye¢ka fõ'

uQ,sl ldrl j¾Ol mßm:hlg oaú;aj iemhqula (- iy +) wjYH fõ'


wmj¾;l m% odkfha fjda , aàh;dj wmj¾;l fkdjk m% odkfha
fjda,aàh;djg jvd b;d iq¿ jYfhka jeä jQ úg m%;sodkh iemhqfï
iDK fjda,à
a h;d w.hg wdikakj ,efí' wmj¾;l fkdjk m%odkfha

44
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
fjda,à
a h;dj wmj¾;l m%odkfha fjda,aàh;djg jvd b;d iq¿ jYfhka
jeä jQ úg m%;sodkh iemhqfï Ok fjda,aàh;d w.hg wdikakj
,efí'

ldrl j¾Ol ixikaol f,i Ndú; lrk úg + iy - iemhqï fyda


+ iy N+.; (0 V) f,i ,ndÈh yels h' by; úia;r lr we;af;a ;ks
iemhqulska ls%hdlrk ixikaol ms<sn| j fõ' tu ixikaolj,
wmj¾;l fkdjk m%odkfha fjda,aàh;dj wmj¾;l m%odkhg jvd
b;d iq¿ jYfhka jeä jQ úg m%;sodkh Ok iemhqug wdikakj
,efí' wmj¾;l m%odkh wmj¾;l fkdjk m%odkhg jvd jeä jQ úg
m%;sodkh Y=kH fõ'
ixikaol f,i Ndú; l< yels ldrld;aul j¾Ol fjk u ksmojd
we;' ta i|yd + fjda,aàh;djla muKla iEfya' LM324, TA 084 jeks
ix.Dys; mßm: fï i|yd iqÿiq fõ' tu ix.Dys; mßm:j, o;a;
my; ±la fõ'

wjYH WmlrK yd øjH( ² LM324 fyda TL084 ix.Dys; mßm:


² 5.6 V fik¾ vfhdavhla
² 100 k úp,H m%;sfrdaOlhla
² 10 V ir, Odrd iemhqula
² 1 k, 1/4W m%;sfrdaOlhla
² LED 1 la
² jHdmD;s mqjrejla
² ixLHdxl u,aá ógrhla

l% u fõoh ( ² mßm:h i|yd wjYH øjH yd WmlrK f;dard .kak'


² ix.Dys; mßm:fha w.% wkqms<sfj<g y÷kd .kak'
² my; i|yka mßm: jHdmD;s mqjrej u; tl,ia lrkak'

² tl,ia l< mßm:hg úÿ,s iemhqu ,nd fokak'


² LDR wdf,dalfhka wdjrKh lr LED ±,afjk ;=re 100 k
m%;sfrdaOh fjkia lrkak'
² LDR fj;g ,efnk wdf,dalh b;d iq¿ jYfhka wvq jQ úg § o LED
±,afjk f,i 100 k m%;sfrdaOlh iSreudre lrkak'
² fufia mßm:fha ixfõ§;dj jeä lr .kak'
45
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh

ks Í la I Khg u.fmka ù u (² LDR fj;g tl t,af,a ,efnk wdf,dalh muKla ,efnk f,i
2 cm muK È. l=vd PVC fyda ldâfndaâ k< lene,a,la LDRh g
bÈßmig iú lrkak'
² LDR fj; wdf,dalh §u iaÓr m%Njhlska flfrkafka kï Wiia
m%;sM, ,nd.; yels h'

ks . ukh i|yd Wmfoia ( ² ldrl j¾Ol u.ska ixfõolj, ixfõ§;dj jeä l< yels h'
² fuu ixikaolh WIaK;aj ixfõol fyda iam¾Y ixfõol ioyd o
Ndú; l< yels h'

úfYa I lreKq ( ² m%;os dk u.ska m%Odk úÿ,sh md,kh lsÍu fyda fjk;a únrla lsh
% d;aul
lsÍug fhdod.kafka kï m%;sodkh u.ska g%dkaisiagrfhka keUqre lr
ms<shjkhla ls%hd;aul l< hq;= h'
we.hS ï m;% s l dj 14
mshjr kshñ; ,enq fjk;a
,l=Kq ,l=Kq lreKq
fmr iQodku wjYH øjH wkqj yd WmlrK f;dard .ekSu 05
wjYH wdjqo f;dard .ekSu 05
f;dard.;a ix.Dys; mßm:fha w.% wkq ms<sfj< y÷kd .ekSu 05
jHdmD;s mqjrefõ ix.Dys; mßm:h iú lsÍu 10
mßm: igyk wkqj ix.Dys; mßm:fha w.%j,g wfkla Wmdx. iïnkaO 21
lsÍu ^Wmdx. 7 iïnkaO lsÍu 7 3&
ix.Dys; mßm:fha Ok úNj iemhqï w.%h iy iDK úNj iemhqï w.% 04
ls%hdj,sh
ikakdhl u.ska iïnkaOl lsÍu
mßm:h i|yd ir, Odrd iemhqï iïnkaO lsÍu 05
mßm:fha ksis ls%hdldÍ;ajh ,efnk f;la úp,H m%;sfrdaOlh iSre 10
udre lsÍu
LDR u; wdf,dalh fkdjefgk úg yd LDR u; wdf,dalh jefgk 10
úg LED fha ls%hdj wdo¾Ykh lr fmkaùu
tl,ia mßm:fha ksudj 10
lKavdhfï wka wh iu`. iyfhda.fhka lghq;= lsÍu 03
wdl,am yd l%shdj,sh ;=< wdrlaIl l%ufõo wkq.ukh lsÍu 03
w.h moaO;s iïm;a wrmsßueiafuka Ndú; lsÍu 03
wdjqo" WmlrK msßisÿ lr ia:dk .; lsÍu 03
jev ia:dkh msßisÿ j mj;ajd .ekSu 03
tl;=j 100

46
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh

m% dfhda . s l ls %h dldrlu
3'6'2 ldrld;aul j¾Olhla Ndú; lr wmj¾;l j¾Olhla tl,ia lsÍu

ks m q K;dj 3 ( bf,lafg%dksl ;dlaIKh tosfkod Ndú; i|yd fhfok wdldrh


úu¾Ykh lrhs'
ksm q K;d uÜgu 3'6( ldrld;aul j¾Olj, Ndú;h úuid n,hs'
ld,Éfca o ixLHdj( 01
bf.kq ï M,h ( ldrld;aul j¾Ol Ndú;fha jeo.;alu ú.%y lrhs'
wfma l a I s ; l= i ,;d(
² ldrld;aul j¾Olhl w.% y÷kd .ekSu
² ldrld;aul j¾Olhl mßmQ¾K ,dlaIKsl wOHhkh lsÍu
² ldrld;aul j¾Ol mßm: jHdmD;s mqjrefõ tl,ia lsÍu
² ldrld;aul j¾Olhlg iemhqu ksjerÈ O%eùh;djfhka ,nd §u
² ldrld;aul j¾Olhlg m%odk ix{djla ,nd §u
² m%;sodk ix{dfõ úia;drh uekSu
² fjda,aàh;d ,dNh .Kkh lsÍu
² foda,fkalaIfhka ix{djl úia;drh uekSu
ye|s k a ù u ( ldrl j¾Olhl uQ , s l Ndú;h ixika o l ls % h dj jq j o iDK
m%;f
s mdaIKhla (negative feedback) fh§fuka j¾Olhla f,i o Ndú;
l< yels h' fuu m%dfhda.ls fhka ldrl j¾Olhla wmj¾;l j¾Olhla
(inverting amplifier) f,i fhdod .kakd wdldrh úia;r fõ'

uQ , O¾uh ( ldrl j¾Olhla wmj¾;l j¾Olhla f,i Ndú; lsÍfï § + iy -


w¾O jl% fol u j¾Okh l< hq;= neúka oaú;aj iemhqula (dual
supply) wjYH fõ' oaú;aj iemhqula ,nd.ekSu i|yd iudk w.hlska
hq;a m%;sfrdaOl folla fhdod úNj fnÿula ilia l< yels h'
Bg wu;r j ueo iejqk wjlr mßKdul (center tapped) m%;sodkhla"
vfhdav fia;=jla fhdod iDcqlrKh lsÍfï § mßKdul oaú;Slfha
uOHhg idfmalaIj + iy - fjda,aàh;djla ,nd.; yels h'
ldrl j¾Olhl m%;os dkfhka b;d l=vd m%udKhla wmj¾;l m%odkhg
,nd§fuka j¾Ol wjia:djg m;a l< yels h' m%;sodkfhka l=vd
fldgila ,nd .ekSug úYd, m%;f s rdaOhla yryd m%;sodkh yd m%odkh
iïnkaO l< hq;= h' m%;sodkh úYd, m%;sfrdaOlhla yryd wmj¾;l
m%odkhg ,nd ÿka úg m%;os dkh by< hdu md,kh lsÍug;a m%;os dkh
wvq jk úg th jeä lsÍug;a fuu.ska yelshdj we;' fuh iDK
m%;sfmdaIKh f,i y÷kajk w;r m%;sodkh ia:djr lsÍug WmldÍ
fõ'
j¾Olhla f,i fhdod .ekSfï § j¾Ok ,dNh m%odk m%;sfrdaOfha
(Rin) iy m%;sfmdaIK m%;sfrdaOfha (Rf) wkqmd;h u; r|d mej;Su
.Kkh lsÍïj, § b;d myiq fõ' wmj¾;l j¾Olhla f,i Ndú;
lr we;s wdldrh my; rEmfha ±lafõ'
+V

-V

47
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh

Vout R
fjda,aàh;d ,dNh = = - f
Vin Rin
741 wxlh orK ix.Dys; mßm:h j¾Olhla f,i Ndú; l< yels
mßm:hls' tys o;a; by; ±la fõ'

wjYH WmlrK yd øjH( ² jHmD;s mqjrejla


² iïnkaOl lïì
² oaú;aj cj iemhqula
² ix{d cklhla
² 741 ix.Dys; mßm:la
² foda,fkalaIhla
² 100 k m%;sfrdaOhla
² 10 k m%;sfrdaOhla
² 47 k m%;sfrdaOhla
² ixLHdxl u,aá ógrhla

l% u fõoh ( ² ,nd § we;s mßm:h i|yd wjYH øjH yd WmlrK imhd .kak'
² my; ioyka mßm:h jHdmD;s mqjrej u; tl,ia lrkak'

² m%odkh fj; ix{d cklh wdOdrfhka YS¾I fjda,aàh;dj (20 mV)


muK b;d l=vd ix{djla ,nd fokak'
² ,efnk m%;sodkh foda,fkalaIfhka ukskak'
² m%;sM, my; j.=fõ ksjerÈ j igyka lrkak'
² R2 yd Vo ii|kak'
R1 Vin

R1 R2 R2/R1 Vout /Vin

10 k 100 k
47 k 100 k
100 k 47 k
100 k 100 k

48
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
ks Í la I Khg u.fmka ù u( ² m%odkhg ,nd fok ix{dfõ iy m%;sodkfhka ,efnk ix{dfõ
l,d fjki (phase difference) ii|kak'
² foda,fkalaIh l%udxlkh lr mÍlaIKh wdrïN lrkak'
² ir, Odrd fjda,aàh;djla jqj o m%odkh fj; fhÈh yels h'

ks . ukh i|yd Wmfoia ( ² tla tla wjia:dfõ § m%;sodk fjda,aàh;dj fiùu i|yd my; m%ldYh
fhÈh yels h'

m%;sodk fjda,aàh;dj (VO)


fjda,aàh;d ,dNh (Av) =
m%odk fjda,aàh;dj (Vin)

m%;sfmdaIK m%;sfrdaOl w.h Rf


= g
m%odk m%;sfrdaOl w.h Rin

² m%;sodkfha l,dj iy m%odkfha l,dj w;r l,d fjki 1800 laa


fõ' thg fya;=j wmj¾;l j¾Olhla f,i ls%hdlsÍu hs'

úfYa I lreKq ( ² ldrl j¾Olh u.ska ir, Odrd fjda,aàh;djla jqj o j¾Okh lr
.; yels h' tneúka m%;Hdj¾; ix{djla ,nd Èh fkdyels kï ir,
Odrd fjda,aàh;djla ,nd Èh yels h' fuh wmj¾;l j¾Olhla jk
ksid m%;sodkh 1800 l l,d fjkila iys; j msysg hs'

we.hS ï m;% s l dj 15
mshjr kshñ; ,enq fjk;a
,l=Kq ,l=Kq lreKq
fmr iQodku wjYH øjH yd WmlrK f;dard .ekSu 05
ix.Dys; mßm:fha w.% ksje/os j y÷kd .ekSu 10
imhd we;s mßm: igyk wkqj ix.Dys; mßm:fha w.% iu`. Wmdx. 10
iïnkaO lsÍu ^5 2&
ix.Dys; mßm:fha ls%hdldß;ajh i|yd ksje/os O%eúh;djfhka WÑ;j 10
ir, Odrd iemhqu iïnkaO lsÍu
ix{dcklh úÿ,s iemhqug iïnkaO lr tys m%;sodkh foda,fkalaIh 05
ls%hdj,sh Ndú; lr uekSu u`.ska YS¾I w.h 20 mV f;la iqir lr ieliSu
ix{dcklfha 20 mV fjda,aàh;dj mßm:fha N+.; w.%hg idfmalaIj 05
wmj¾;k m%odkhg iïnkaO lsÍu
foda,fkalaIfha fojk kd,sldfõ ^CH2& taIKS w.% m%;sodkhg iïnkaO 05
lsÍu
m%;sodk fjda,aàh;djfha YS¾I fjda,aàh;dj uekSu 10
Rf yd Rin fj; iïnkaO l< hq;= m%;sfrdaë w.hka fjkia lrñka 10
m%;sodk fjda,aàh;dj uekSu ^2 5&

tla tla wjia:dfõ fjda,aàh;d ,dNh yd wkqmd;h w;r 10


iïnkaO;dj fiùu
lKavdhfï wka wh iu`. iyfhda.fhka lghq;= lsÍu 04
l%shdj,sh ;=< wdrlaIl l%ufõo wkq.ukh lsÍu 04
wdl,am yd 04
iïm;a wrmsßueiafuka Ndú; lsÍu
w.h moaO;s
wdjqo" WmlrK msßisÿ lr ia:dk .; lsÍu 04
jev ia:dkh msßisÿ j mj;ajd .ekSu 04
tl;=j 100

49
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
m% d fhda . s l l% s h dldrlu
3'8'1 msú iq ï fodrj,a ;= kla iys; ksjil fodrj,a újD;j ;sfí±hs mÍlaI d ls Íug ;¾l
oa jdr Nú;fhka wdrlaI l moaO ;s hla ks ¾udKh ls Íu'

ks m q K;dj 3 ( bf,lafg%dksl ;dlaIKh tosfkod Ndú; i|yd fhfok wdldrh


úu¾Ykh lrhs'

ksm q K;d uÜgu 3'8'1( wjYH;dj wkqj hï l%shdj,shla md,kh lsßu i|yd ixLHdxl
;dlaIKh Ndú; lrhs'

ld,õfPa o ixLHdj ( 01

bf,kq ï M,h ( úúO m%odkhkaf.a iïnkaO;dj wkqj m%;sodkh ,nd.; yels ir,
ldrl mßm: tl,ia lrhs'

wfma l a I s ; l= i ,;d ( ² jHdmD;s mqjrejl ix.Dys; mßm:hla (IC) fhdod mßm:hla tl,ia
lsÍu
² ;¾l oajdrhlg m%odkhka ,nd §u
² ;¾l oajdr mßm:hlska m%;sodkhka ,nd .ekSu
² ;¾l oajdr mßm:hl m%odkhka ixLHdj wkqj i;H;d j.=j ,sùu
² ;¾l oajdrhl i;H;d j.=j wkqj wjYH;djg .e<fmk ;¾l oajdr
f;dard .ekSu

ye|s k a ù u ( ;¾l l%shdjlska isÿ flfrkqfha hï isoaëka folla fydaa Bg jeä


.Kkl iïnkaO;djfhka ,efnk m%;sM, u; wjYH;dj wkqj
m%;sodkhla ,nd .ekSu hs' ;¾l oajdr Ndú; lr isoaê lsysmhl
iïnkaO;dj ,nd .kakd wkaou fuu m%dfhda.slfhka úia;r fõ'

uQ,O¾uh ( iEu isoaêhla u úl,am isoaëka follska hqla; jk f,i ielish


yels ksid ta i|yd ;¾l" 1" iy 0 fhÈh yels h' ta wkqj jdykhl
fyda ksjil fodrla újD; j we;s úg ;¾l 1 f,i o ixjD;j we;s
úg ^jeiS we;s úg& ;¾l 0 f,i o ie,lsh yels h' túg ta nj
o¾Ykh jk myk ±,afjk úg 1 o fkd±,a ù we;s úg 0 f,i
ie,l=jfyd;a fodrj,a folla i|yd wjYH;dj u; tla fodrla fyda
újD; j ;sfíkï o¾Yl myk ±,aùu $ fkd±,aùu wkqj my; i;H
igyk f.dvke.sh yels h' fodrj,a folla A iy B hkqfjka kï
lr i;H;d igyk my; mßÈ f.dvke.sh yels h'

A B myk A B myk

újD; újD; ±,afõ 1 1 1


újD; ixjD; ±,afõ 1 0 1
ixjD; újD; ±,afõ 0 1 1
ixjD; ixjD; fkd±,afõ 0 0 0

by; i;H;d j.=j igyk u.ska ksrEmKh flfrkqfha OR oajdrhl


l%shdj hs' tu ksid m%odk fofla OR oajdrhlska fuu iïnkaO;djfha
m%;sodkh ,nd.; yels fõ'

50
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
wjYH øjH yd WmlrK (² SPDT iaúp 03 la fyda l%shd;aul l< úg úikaê jk tnqï iaúp
(push off) 03 la
² ir, Odrd iemhqu (5 V)
² 220  m%;sfrdaOlhla
² LED 1 la
² 7432/4075 ix.Dys; mrsm:h
² iïnkaOl /yeka

l% u fõoh ( ² my; ±lafjk mßm:h jHdmD;s mqjrejla u; tl,ia lrkak'


^msúiqï fodrj,a ;=k A, B yd C fõ'&

C B A m%;sodkh

0 0 0
0 0 1
1 0 0
1 0 1
0 1 0
0 1 1
1 1 0
1 1 1

51
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh

² ;¾l oajdrj, m%odkhkag tnqï iaúÉj, w.% ksjerÈ j iïnkaO


lrkak'
² 5 V ia:dhS ir, Odrd iemhqu ix.Dys; mßm:hg ,nd fokak'
² by; i|yka j.=j wkqj iaúÉ l%shd;aul lr m%;sodkh igyka
lrkak'

ks Í la I Khg u. fmka ù u ( fodrla újD; j we;s úg ;¾l 1 f,i o ixjD;j we;s úg


;¾l 0 f,i o ksÍlaIKh lrkak'

ks.ukh i|yd Wmfoia ( i;H;d j.=j wkqj fodrj,a 1la fyda újD;j mj;Skï LED h
±,aúh hq;= h'

úfYa I lreKq ( m%odk fofla OR oajdr Ndú; lrkafka kï m%odkhka 3la ,nd
.ekSug OR oajdr 2 la Ndú; l< yels h' m%odk ;=fka OR oajdr
Ndú; lrkafka kï tla oajdrhla m%udKj;a fõ' m%odk ;¾l
;;a;ajh fjkia kï ^Wod -( fodrj,a újD; j we;s úg ;¾l
"0" o ixjD; jQ úg ;¾l "1" kï o& Bg .e<fmk oajdr l%shdjla
f;dard .; hq;= h'
we.hS ï m;% s l dj 16
mshjr kshñ; ,enq fjk;a
,l=Kq ,l=Kq lreKq
fmr iQodku wjYH øjH yd WmlrK f;dard .ekSu 05
o;a; m;s%ld Ndú; lr ix.Dys; mßm:fha kdulrK wxlh wkqj 05
m%odk fofla $ m%odk ;=fka oajdr f;dard .ekSu
f;dard.;a ix.Dys; mßm:fha w.% y÷kd .ekSu 05
m%odkhka i|yd iaúp ;=fka ueo w.%h iïnkaO lsÍu ^3 5& 15
SPDT iaúp ;=fka b;sß tla w.%h ne.ska iïnkaO lr iemhqfï Ok 10
w.%hg iïnkaO lsÍu
ls%hdj,sh
SPDT iaúp ;=fka b;sß wks;a w.%h ne.ska iïnkaO lr iemhqfï Ok 10
w.%hg iïnkaO lsÍu
m%;sodk w.%hg 220 m%;sfrdaOlh yd LED O%eúh;dj ksje/os j 05
iïnkaO lsÍu
tl,ia mßm:hg O%eúh;dj ksje/os j iemhqu ,nd oSu 05
i;H igyk wkqj iaúp tlsfkl ls%hd;aul i;H igykl iïmQ¾K 10
lsÍu
i;H igyk Ndú; lr ls%hdldß;ajh úia;r lsÍu 10
mßm:fha ksudj 05
lKavdhfï wka wh iu`. iyfhda.fhka lghq;= lsÍu 03
wdl,am yd
l%shdj,sh ;=< wdrlaIl l%ufõo wkq.ukh lsÍu 03
w.h moaO;s
iïm;a wrmsßueiafuka Ndú; lsÍu 03
wdjqo" WmlrK msßisÿ lr ia:dk .; lsÍu 03
jev ia:dkh msßisÿ j mj;ajd .ekSu 03
tl;=j 100

52
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
m%dfhda. sl ls% hdldrlu
3'8'2 AND iy OR oAjdr Ndú; lr iajhx /|jqï mßm:hla tl,ia lsÍu
ksmqK;dj 3 ( bf,lafg%dksl ;dlaIKh tÈfkod Ndú; i|yd fhfok wdldrh
úu¾Ykh lrhs'
ksm q K;d uÜgu 3'8 ( wjYH;djh wkqj hï ls%hdj,shla md,kh lsÍu i|yd ixLHdxl
;dlaIKh Ndú; lrhs'
ld,Éfca o ixLHdj ( 01
bf.kq ï M,h ( úúO m%odkhkaf.a iïnkaO;dj wkqj m%;sodkh ,nd .; yels ir,
;¾l mßm: tl,ia lrhs'

wfma l a I s ; l= i ,;d ( ² ixLHdxl ix.Dys; mßm:hl w.% y÷kd .ekSu


² ixLHdxl mßm:fha wka;¾.; oajdr j¾.h yd m%odk" m%;sodk w.%
y÷kd .ekSu
² ix.Dys; mßm: jHdmD;s mqjrejl tl,ia lsÍu
² mßm: igyk wkqj jHdmD;s mqjrej u.ska ix.Dys; mßm: w.% iïnkaO
lsÍu
² ix.Dys; mßm: i|yd O%eùh;dj fkdfjkia j iemhqï fjda,aàh;dj
iïnkaO lsÍu
² ixLHdxl mßm:hlg ksYaÑ; m%odk iamkaohla ,nd §u
² ixLHdxl mßm:hl m%;sodkh ,nd .ekSu

ye|s k a ù u ( iajhx /|jqï mßm:hl m%Odk wjYH;dj jkafka l=vd ix{djlska


úYd, cjhla md,kh lsÍu;a" mßm:fha wdrlaIdj ;yjqre lsÍu;a
fõ' idudkHfhka iajhx /|jqï mßm: (self holding circuit) ks¾udKh
lrkafka ms<shjk wdOdrfhks' tfy;a ms<shjk fh§ug fkdyels
WmlrKj, ;¾l oajdr Ndú;fhka ks¾udKh jQ iajhx /|jqï mßm:
Ndú; lrhs' tjeks mßm:hla Ndú; lr úÿ,s mykla md,kh lsÍu
fuu m%dfhda.sl wNHdifhka wfmalaId lrk w;r" ks¾udKYS,S;ajh
mokï lr .ksñka fuu l=i,;d ;jÿrg;a j¾Okh lr .; yels fõ'

uQ , O¾uh ( ms<shjk Ndú; lr tl,ia lr .kakd iajhx /|jqï mßm:hla my;


±la fõ' ^54 msgqj&

tys S1 ilS%h l< úg R ms<shjkh ils%h jk w;r tys iaúphla jk


R1 u.ska fkdlvjd ms<shjkhg úÿ,sh imhhs' ta wkqj R2 iaúph
u`.ska úÿ,s myk ±,a fõ' S2 ils%h l< úg mßm:h iïmQ¾Kfhka
úikaê fõ' fuys m<uqjk mßm:h i|yd l=vd úÿ,s Odrdjla m%udKj;a
jk w;r hï wjia:djl úÿ,s n,h weKysàula isÿù kej; úÿ,sh
,enqk úg mßm:h ls%hd fkdlrhs' úÿ,s myk kej; ±,aùug S1
ils%h l< hq;= h' fuu ls%hdj my; oajdr mßm:fhka ,nd.; yels h'
S1 ils%h l< úg OR oajdrfha m%;sodkh 1 jk w;r tu m%;sodkh
AND oajdrfhatla m%odkhlg iïnkaO lr we;' túg AND oajdrfha
m%;sodkh 1 fõ' ^AND oajdrfha wfkla m%odkhg S2 yryd ;¾l 1 ,eî
we;'& th kej; OR oajdrhg m%;f s mdaIKh ,nd oS we;s ksid fkdlvjd
m%;sodkh ,efí' S2 ils%h l< úg AND oajdrfha tl m%odkhla 0 jk
ksid mßm:h úikaê fõ'

53
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh

wjYH WmlrK yd øjH( ² 7408 ix.Dys; mßm:


² 7432 ix.Dys; mßm:
² 1 k m%;sfrdaOl 2
² 220  m%;sfrdaOl 1
² jHdmD;s mqjrej
² iïnkaOl lïì
² 5 V cj iemhqula
² LED 01
² idudkH újD; (N/O) tnqï fnd;a;ï iaúph (S1)
² idudkH ixjD; (N/C) tnqï fnd;a;ï iaúph (S2)
² ix.Dys; mßm:j, o;a; m;s%ld

l% u fõoh ( ² ix.Dys; mßm:j, w.% y÷kd .kak'


² ix.Dys; mßm:j, o;a; igyk wkqj tys w.%j, wxlh y÷kd .kak'
² ix.Dys; mßm:j, m%odk" m%;sodk yd fjda,aàh;d iemhqï w.% y÷kd
.kak'
² ix.Dys; mßm: fol jHdmD;s mqjrej u; iú lrkak'
² o;a; igyk wkqj ix.Dys; mßm: folg iemhqu iïnkaO lrkak'
² mßm:fha mßÈ ix.Dys; mßm:j, w.% iïnkaO lr oajdr mßm:h
ilia lr .kak'

² AND oa j drfha m% ; s o dkhg LED fha wefkda v h o" lef;da v h


220 m%;sfrdaOlh yryd iemhqfï - w.%hg o iïnkaO flfrk
mßÈ jHdmD;s mqjrefõ Wmdx. iïnkaO lrkak'
² by; rEmfha mßÈ tnqï fnd;a;ï iaúÉ ksjerÈj f;dard f.k w.%
iïnkaO lrkak'
² S1 jrla Tnd w; yßkak' ^myk fkdlvjd ±,a fõ&
² S2 jrla Tnd w; yßkak' ^myk ksù hhs'&
² iemhqu úikaê lr kej; iïnkaO lrkak'

54
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh

ks Í la I Khg u.fmka ù u (² jHdmD;s mqjrejg ix.Dys; mßm: iïnkaO lsÍfï § fma<s fofla w.%
tlsfklg iïnkaO fkdjk mßÈ iú lrkak'
² mßm:h ksjerÈj iïnkaO jQfha kï S1 jrla Tnd w; yeßh úg
myk fkdlvjd ±,a fõ'
² myk ksùug wjYH kï S2 jrla Tnd w; yeßh hq;= h'

ks . ukh i|yd Wmfoia ( ² iaúÉ j¾. fol kshñ; mßÈ ls%hdlrkafka ±hs m<uqj mÍlaId lrkak'
² iemhqu úikaê lr kej; iïnkaO l< úg LED fkd±,aùfuka
mßm:h wl%sh ù wdrlaId ù we;s nj ks.ukh l< yels h'

úfYa I lreKq ( ² ix.Dys; mßm: m%;sodkfhka jeä Odrdjla ,nd.; fkdyels ksid
m%;sfrdaOhla yryd g%dkaisiagrhla keUqrelr jeä Odrdjlska
ls%hd;aul lrk Wmdx.hka md,kh l< yels h'

we.hS ï m;% s l dj 17
mshjr kshñ; ,enq fjk;a
,l=Kq ,l=Kq lreKq
fmr iQodku wjYH øjH" wdjqo WmlrK f;dard .ekSu 05
wod< iaúÉ fjkalr y÷kd .ekSu 05
jHdmD;s mqjrej u; ix.Dys; mßm: fol iú lsÍu 05
ix.Dys; mßm: o;a; Ndú; lr tajdfha wka;¾.; oajdr y÷kd .ekSu
^5 2& 10
OR oajdrhg m%odkhla ,nd §u 05
AND oajdrhg m%odkhla ,nd §u 05
ls%hdj,sh
imhd we;s mßm: igyk wkqj jHdmD;s mqjrej u; mßm:h tl,ia
lsÍu 10
imhd we;s iaúp fol mßm:hg iïnka lsrSu ^5 2& 10
tl,ia lrk ,o mßm:hg ksje/È O%eúh;djfhka iemhqu ,nd §u 05
iaúp ls%hdlrjd mßm:fha ls%hdldÍ;ajh fmkajd §u 10
mßm:fha ksudj ^mßm: mqjrefjys iïnkaOl lïì t<Su& 10
wdl,am yd lKavdhfï wka wh iu`. iyfhda.fhka lghq;= lsÍu 04
w.h moaO;s l%shdj,sh ;=< wdrlaIl l%ufõo wkq.ukh lsÍu 04
iïm;a wrmsßueiafuka Ndú; lsÍu 04
wdjqo" WmlrK msßisÿ lr ia:dk .; lsÍu 04
jev ia:dkh msßisÿ j mj;ajd .ekSu 04
tl;=j 100

55
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
m% d fhda . s l l% s h dldrlu
3.8.3 X-OR oajdr Ndú; lr ia:dk ;=klska md,kh jk myka mßm:hla tl,ia
ls Í u'

ksmqK;dj 3 ( bf,lafg%dksl ;dlaIKh tÈfkod Ndú; i|yd fhfok wdldrh


úu¾Ykh lrhs'

ksm q K;d uÜgu 3'8 ( wjYH;dj wkqj hï ls%hdj,shla md,kh lsÍu i|yd ixLHdxl
;dlaIKh Ndú; lrhs

ld,ÉfPao ixLdj ( 02
bf.kqï M,h ( úúO m%odkhkaf.a iïnkaO;dj wkqj m%;sodkh ,nd.; yels ir,
;¾l mßm: tl,ia lrhs'
wfma l a I s ; l= i ,;d ( ² jHdmD;s mqjrejl ix.Dys; mßm: fhdod mßm:hla tl,ia lsrSu
² ;¾l mßm:hg m%odkhka ksjerÈ j ,nd §u
² ;¾l oajdrhlg fhduq flfrk m%odkhka ixLHdj wkqj i;H igyk
,sùu
² ;¾l mßm: m%;sodkhla u.ska cj mßm:hla l%shd;aul lsÍu
ye|s k a ù u ( ia :dk ls ys m hls k a úÿ,s mykla ±,a ù ug wjYH jka fka ;Ügq
f.dvke.s,, a l ;rmamq fm<la i|yd wdf,dalh imhk mykla md,kh
lsrSug fyda fldßfvdajl (corridor) fhdod we;s mykla md,kh lsÍug
h' fï i|yd foux iaúp folla iy w;rueÈ iaúp wjYH fõ' by;
l%shdj,sfha Ndú; jk md,k mßm:h oajdr mßm:hla u.ska isÿ lrk
wdldrh fuu m%dfhda.slfhka úia;r flfrhs'
uQ , O¾uh ( X-OR oajdr mßm: u.ska ixLHdxl ixLHd fldgil "1" ixLHd ;sfnk
m%udKh T;af;a ixLHdjla o" ke;fyd;a brÜfÜ ixLHdjla ±hs ks.ukh
l< yels h' ;sfnk "1" ixLHd .Kk T;af;a kï "1" o" brÜfÜ kï
"0" o m%;sodkh f,i ,efí' fï wkqj ia:dk ;=kla i|yd m%odk
;=fka X-OR oajdr mßm:hla fh¥ úg my; wdldrhg i;H igyk
,súh yels h'

mshjr C B A F

1. 0 0 0 0
2. 0 0 1 1 ^T;af;a&
3. 0 1 0 1 ^T;af;a&
4. 0 1 1 0 ^brÜfÜ&
5. 1 0 0 1 ^T;af;a&
6. 1 0 1 0 ^brÜfÜ&
7. 1 1 0 0 ^brÜfÜ&
8. 1 1 1 1 ^T;af;a&

56
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
by; i;H;d j.=j wkqj A, B iy C hkq m%odkh ,nd §u i|yd fh¥
iaúp 3ls' m<uq ;;a;ajfha mj;sk wjia:djl tu iaúp ;=fkka ´kE
u iaúphl muKla mj;sk ;;a;ajh fjkia l< úg m%;sodkh o
fjkia jk nj fmfka' iaúÉ ;=k u by<g fhduq l< úg ;¾l "0"
o my<g fhduql< úg ;¾l zz1ZZ o fõ' 1 mßm:hg 5 V iemhqula
iïnkaO lr we;ehs is;uq' m<uq wjia:dfõ § A, B iy C iaúÉ
by<g fhduq lr we;' túg m%;sodkh zz0ZZ fõ' fojk" ;=kajk yd
miajk mshjrj, § tla iaúphla muKla my<g fhduqlr we;s úg
m%;os dkh "1" fõ' tkï m%;os dkhg iïnkaO l< myk ±,a fõ' y;rjk
mshjfrys A iaúph my<g fhduq lr we;s úg B iaúph o my<g
fhduqlr we;'
túg m%;sodkh "0" fõ' A, B, C hkq ;Ügq f.dvke.s,,
a l uy,a ;=kla
i|yd fhdod we;s iaúp ;=kl iy F hkq tu ;Ügq ;=kg .uka lsÍug
fhdod we;s mykls' tla tla ;Ügqfõ fldßfvdafõ msgjk fldgfia
fh¥ iaúph mj;sk ;;a;ajh fjkia l< úg myk ±,afõ' fjk;a
´kE u ;Ügqjlg f.dia tu ;Ügqfõ fh¥ iaúpfha mj;sk ;;a;ajh
fjkia lsÍfuka myk ksúh yels h'

wjYH WmlrK yd øjH(


² 7486/4030 ix.Dys; mßm:hla
² SPDT iaúp 03 la
² ir, Odrd iemhqu (5 V)
² 220  m%;sfrdaOlh
² LED 1 la
² jHdmD;s mqjrej
² iïnkaOl fhd;a

l% u fõoh ( ² jHdmD;s mqjrej u; my; oajdr mßm:h tl,ia lrkak'

² ish¨ u iaúp tla ÈYdjlg fhduq lrkak'


² mßm:fha l%shdldß;ajhg wjYH iemhqu ,nd fokak'
² tla jrlg tla iaúphla ne.ska mj;sk ;;a;ajhka fjkia lrkak'
² m%;sodkfha iïnkaO lr we;s LED ±,afjk fkd±,afjk wdldrh
ksÍlaIKh lrkak'
² kssÍlaIK igyka lr wfmalaIs; l%shdj,sh bgqù we;s ±hs ;yjqre lr
.kak'

57
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
ks Í la I Khg u.fmka ù u (² LED fhka ksÍlaIKh l< yelafla mßm:fha m%;sodkh muKls'

²ls%hdldrlu i|yd ilia l< mßm:fha X iy Y hkqfjka i|yka w.%


úikaê fldg by; mßm:h tu ia:dkj,g iïnkaO lsÍfuka m%Odk
úÿ,sfhka ls%hdlrk mykla ±,aùu i`oyd by; mßm:h ixj¾Okh
lr .; yels h'
² tu mßm:fha úÿ,s mykg iudka;rj wjYH;dj wkqj ;j;a myka
lsysmhla iïnkaO l< yels h'
² ia:dk y;rlska fyda jeä .Kklska myk ±,aúh yels jk f,i
mßm:h ixj¾Okh lrkak'
ks . ukh i|yd Wmfoia ( ² ia:dk y;rlska mykl ±,aùu$ ksùu md,kh lsÍug wjYH;dj
i|yd m%odk fofla X-OR oajdr ;=kla Ndú; lrkak ^fj<|fmdf<a
ñ, § .ekSug yelsjkqfha m%odk folla iys; X-OR muKs'&
úfYa I lrKq ( ² 7486 ix.Dys; mßm:h i|yd 5 V l ia:dhS fjda,aàh;djla muKla
,ndÈh hq;= fõ' tfy;a 4030 ix.Dys; mßm:h i|yd 5 V isg 18 V
fjda,aàh;djla ,ndÈh yels h'
² 12 V fyda 6 V ms<shjkhla m%;sodkhg iïnkaO lrkafka kï 030
ix.Dys; mßm:h Ndú;h jvd iqÿiq fõ'
we.hS ï m;% s l dj 18
mshjr kshñ; ,enq fjk;a
,l=Kq ,l=Kq lreKq
fmr iQodku wjYH øjH yd WmlrK f;dard .ekSu 10
ix.Dys ; mßm: o;a ; Ndú; fldg
tys wka;¾.; oajdr j¾.h kï lsÍu 05
ix.Dys; mßm:fha wka;¾.; oajdr ixLHdj fidhd .ekSu 05
ix.Dys; mßm:fha m%odk w.% yd m%;sodk w.% fjkalr y÷kd .ekSu 10
ix.Dys; mßm: jHdmD;s mqjrejg iú lsÍu 10
ls%hdj,sh imhd we;s mßm: igykg wkqj mßm:h tl,ia lsÍu 10
SPDTiaúp ;=k mßm: igyk wkqj mßm:hg iïnkaO lsÍu ^53& 15
ix.Dys; mßm:hg iemhqï iïnkaO lsÍu 05
iaúÉp l%shdlrjd mßm:fha ls%hdldÍ;ajh fmkajd §u 10
mßm:fha ksudj 05
lKavdhfï wka wh iu`. iyfhda.fhka lghq;= lsÍu 03
l%shdj,sh ;=< wdrlaIl l%ufõo wkq.ukh lsÍu 03
wdl,am yd iïm;a wrmsßueiafuka Ndú; lsÍu
w.h moaO;s 03
wdjqo" WmlrK msßisÿ lr ia:dk .; lsÍu 03
jev ia:dkh msßisÿ j mj;ajd .ekSu 03
tl;=j 100

58
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
m% d fhda . s l ls % h dldrlu
3.8.4 NE555 ix.Dys; mrsm: Ndú; lr wia:dhS nyq lïml iy talia:dhS nyq lïml
mßm:hla tl,ia ls Í u
ks m q K;dj 3 ( bf,lafg%dksl ;dlaIKh tÈfkod Ndú; i|yd fhfok wdldrh
úu¾Ykh lrhs'
ksm q K;d uÜgu 3'8 ( wjYH;djh wkqj hï ls%hdj,shla md,kh lsÍu i|yd ixLHdxl
;dlaIKh Ndú; lrhs'
ld,Éfþo ixLHdj ( 04

bf.kq ï M,h ( NE555 ld,mßm:h wia:dhS iy talia:dhS nyqlïml f,i Ndú;


lrhs'

wfma l a I s ; l= i ,;d ( ² NE555 ix.Dys; mßm:fha w.% y÷kd.ekSu


² jHdmD;s mqjrejl ix.Dys; mßm:hla iys; mßm:hla tl,ia lsÍu
² ix.Dys; mßm:hlg iemhqu ,nd§u
² m%;sodkh foda,fkalaIhlska uekSu
² ;rx.hl ixLHd;h ld,dj¾;h Ndú;fhka .Kkh lsÍu
² wia:dhS nyq lïml m%;sodkh úúO ld¾hka i|yd fhdod .ekSu

ye¢kaùu ( hï ld,iSudjla" hï wjia:djla ^hï ld¾hla wdrïN l< hq;=


wjia:djla& fyda ksh; ld,dj¾;hlg jrla iamkaokhla ,nd .ekSu
i|yd ld,h ixfõokh l< yels mßm: wjYH fõ' fï i|yd
bf,lafg%dksl ;dlaIKfha § Ndú; jk Wmdx. iy mßm: Ndú;fhka
ix.Dys; mßm:hla ksujd we;' fuu ix.Dys; mßm: Ndú;fhka
tl,ialr .; yels uQ,sl mßm: ms<sn| j fuu m%dfhda.slfha §
úia;r fõ'
uQ , O¾uh ( ldrl j¾Ol" m%;sfrdaOl" SR ms<sfmd<" g%dkaisiag¾ iy wmj¾;l
tl,ia lr NE555 ld, mßm:h ksujd we;' fuu mßm:h Ndú;
lr uQ,ls mßm: folla tl,ia l< yels w;r tu mßm:j,g iïnkaO
lrk ndysr Wmdx. fjkia lr úúO ld¾hka i|yd fhdod .;
yels h'
uQ,sl mßm: foflka tlla wia:dhS nyq lïml f,i ye¢kafõ'
tu.ska fkdlvjd hï ld,dj¾:hlg jrla y;/ia ;rx. ,nd .;
yels h' wfkla mßm:h talia:dhS nyq lïmlh f,i ye¢kafõ' tu
mßm:h u.ska m%;os dkh hï ksh; ld,hla by< fjda,à
a h;djl mj;ajd
bka miq kej; m<uq ;;a;ajhg m;a l< yels h'

wia:dhS nyq lïmlh talia:dhS nyq lïmlh

wia:dhS nyqlïmlj, iamkao ld,dj¾;h iy talia:dhS nyqlïmlj,


m%;sodkh by< fjda,aàh;djfhka mj;sk ld,h (T) ;SrKh jkafka
ndysßka ix.Dys; mßm:hg iïnkaO lrk m%;sfrdaO iy Odß;%lj,
w.hka u; h' tu w.hka fjkia lr wia:dhS nyqlïml m%;sodkfha
iamkaoj, ld,dj¾;h iy talia:dhS nyqlïml m%;sodkfha iamkao
m<, fjkia lr.; yels h'
59
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
wjYH WmlrK yd øjH (-
² 5 V/ 12 V ir, Odrd iemhqu
² NE555 ix.Dys; mßm: 02
² 330 m%;sfrdaOl 02
² 1000 F Odß;%l 04
² 0.01 F Odß;%l 04
² 47 F Odß;%l 02
² 100 k úp,H m%;sfrdaOl 02
² 10 km%;sfrdaOl 02
² jHdmD;s mqjre 01
² 220 m%;sfrdaOl 02
² LED 04
² foda,fkalaIh
² u,aáógrh
² iïnkaOl lïì

l% u fõoh (- ² my; i|yka 1 mßm:h jHdmD;s mqjrefõ tl,ia lrkak'

NE555

60
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh

² ksjerÈ O%eùh;djfhka 5 V iemhqï iïnkaO lrkak'


² LED ±,afjk ksfjk rgdj ksÍlaIKh lrkak'
² 100 k úp,H m%;sfrdaOh fjkia lrñka iamkao ixLHd;h
fjkia lrkak'
² 2 mßm:h tl,ia lrkak'
² ksjerÈ O%eùh;djfhka iemhqu ,nd § m%;os dkh foda,fkalI
a hg
iïnkaO lrkak'
² 100 k úp,H m%;f s rdaOh fjkia lr foda,fkalaIfha ±lafjk
;rx.dldrfha ld,dj¾;h fjkia lrkak'
² Wmßu iy wju ld,dj¾; uek wju iy Wmßu ixLHd;h
.Kkh lrkak'
² 3 mßm:h tl,ia lrkak'
² iemhqu ksjerÈ O%eùh;djfhka ,nd fokak'
² PB 1 iaúph b;d flá ld,hla ils%h lrkak'
² m%;sodk LED ±,aù mj;sk fõ,dj ksÍlaIKh lrkak
² 100 k m%;sfrdaOfha w.h fjkia lr LED ±,aù mj;sk ld,h
fjkia lrkak'

ksÍ la I Khg u. fmkaù u ( ² m<uq jk mßm:fha m%;sodk iamkao mshú weig fmfkk
m%udKhg ixLHd;h wvq jk neúka ;rx. ld,h úrdu
>áldjla Ndú; lr ueksh yels h'
² fojk mßm:fha m%;sodk ixLHd;h jeä neúka mshú weig
fkdfmfk k ks id ;rx. ksÍl aIKh lsÍ u i| yd
fodaa,fkalaIh Ndú; lsÍug isÿ fõ'
² f;jk mßm:fha m%;sodk ld,h úrdu >áldjlska ueksh
yels h'

ks . ukh i|yd Wmfoia ² 1 iy 2 mßm:j, iamkao ld,dj¾;h iy úp,H m%;sfrdaOfha


w.h w;r iïnkaO;dj fiùfuka wjYH ixLHd;hla ,nd
.ekSug fhÈh hq;= m%;sfrdaOlfha w.h ;SrKh l< yels h'
3 jk mßm:fha m%;sodkh ils%h ù we;s ld,h ;SrKh lsrSu
i|yd RC ld,ksh;h fjkia l< yels h' ^fuys R hkq 1 k
+ 100 k ys fjkia lrk ,o w.h jk w;r C ys w.h 47 F
fõ'

úfYa I lreKq ² fuu ix.Dys; mßm:hg jeä Odrdjla wjYH úÿ,s mykla
jeks únrla iïnkaO l< úg iamkaoj, ld,dj¾; fjkia
úh yels h'

61
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh

we.hS ï m;% s l dj 19

mshjr kshñ; ,enq fjk;a


,l=Kq ,l=Kq lreKq
fmr iQodku wjYH øjH yd WmlrK f;dard .ekSu 05
ix.Dys; mßm:fha w.% kï lr y÷kd .ekSu 05
mßm:h jHdmD;s mqjrej u; ix.Dys; mßm: iú lsÍu 05
1 mßm: igyk wkqj Wmdx. tl,ia lr mßm:h f.dv ke.Su 10
tl,ia l< mßm:hg ksje/È O%eúh;djfhka iemhqu ,nd §u 05
mßm:fha ls%hdldÍ nj 05
ls%hdj,sh mßm:fha ksudj 05
jHdmD;s mqjrej u; II mßm:h f.dv ke.Su 10
ksje/È O%eúh;djfhka iemhqu ,nd §u 05
mßm:fha ls%hdldÍ nj 05
jHdmD;s mqjrej u; III mßm:h f.dv ke.Su 10
ksje/È O%eúh;djfhka iemhqu ,nd §u 05
mßm:fha l%shdldÍ nj 05
mßm:fha ksudj 05
lKavdhfï wka wh iu`. iyfhda.fhka lghq;= lsÍu 03
wdl,am yd
w.h moaO;s l%shdj,sh ;=< wdrlaIl l%ufõo wkq.ukh lsÍu 03
iïm;a wrmsßueiafuka ydú; lsÍu 03
wdjqo" WmlrK msßisÿ lr ia:dk .; lsÍu 03
jev ia:dkh msßisÿ j mj;ajd .ekSu 03
tl;=j 100

62
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
m% d fhda . s l ls % h dldrlu
3.8.5 7493 fyda 74192 fyda 4518 ix.Dys; mßm: Ndú; lr
by<g .Kskhla ks¾udKh lsÍu

ks m q K;dj 3 ( bf,lafg%dksl ;dlaIKh tÈfkod Ndú; i|yd fhfok wdldrh


úu¾Ykh lrhs'

ksm q K;d uÜgu 3'8 ( wjYH;djh wkqj hï ls%hdj,shla md,kh lsÍu i|yd ixLHdxl
;dlaIKh Ndú; lsÍfï yelshdj úu¾Ykh lrhs'

ld,Éfþo ixLHdj ( 02

bf.kq ï M,h ( oaùuh ixLHd by<g .Kskhla tl,ia lrhs'

wfma l a I s ; l= i ,;d (
² ixLHdxl ix.Dys; mßm:j, w.% y÷kd.ekSu
² ix.Dys; mßm:j, o;a; igyka wjfndaO lr .ekSu
² jHdmD;s mqjrej u; ix.Dys; mßm:hla tl,ia lsÍu
² O%eùh;djh ksjerÈ f,i iemhquys ,nd§u
² ixLHdxl ix.Dys; mßm:hlg m%odkhka iemhSu
² ixLHdxl ix.Dys; mßm:hlg >áld iamkao iemhSu
² ixLHdxl mßm:j, m%;sodkhka ,nd .ekSu

ye¢ka ù u ( iamkao ixLHdjl m%udKh fiùu i|yd by<g .Kka lsÍu isÿ l<
hq;= h'
by<g .Kka ls Í u oYuh ixLHdj,s k a is ÿ l< yels kuq ; a
bf,lafg%dksl mßm: Ndú; lr oYuh ixLHdj,ska by<g .Kka
lsÍu i|yd .Kskhla (counter) tl,ia lsÍug jvd oaùuh ixLHdj,ska
by<g .Kka l< yels .Kskhla tl,ia lsÍu myiq fõ'
.Kka l< miq ta ta oaùuh iïnkaO;dj oYuh ixLHdj,g mßj¾;kh
lsÍu myiq fõ' oaúuh ixLHdj,ska by<g .Kka lsÍu i|yd ks¾udKh
lr we;s ix.Dys; mßm: lSmhla Ndú; lsÍu fuu m%dfhda.slfha § isÿ
flf¾'

uQ , O¾uh ( J - K ms<sfmd< J iy K m%odk folg u ;¾l ''1'' ,nd ÿka úg


m%;sodkh >áld iamkaoh (clock pulse) u.ska fjkia l< yels h'
tkï iEu >áld iamkaohl § u m%;sodkh 0 isg 1g;a 1 isg 0 g;a udre
fõ' fuu ir, uQ,O¾uh by<g .Kskhla i|yd Ndú; l< yels h'
WodyrKhla f,i JK ms<sfmd< folla fY%aKs.; l< úg >áld
iamkao wkqj tla tla m%;sodkfha isÿjk fjkiaùu my; ±la fõ'

63
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh

tla tla >áld iamkaOh wjidkfha


QA iy QB j, iïnkaO;dj
CK f,i olajd we;af;a >áld iamkao ,ndfok w.%hhs' tys l=vd
jD;a;hla iu. m%odkh fhdod we;s úg m%;sodkh fjkia jkafka
>áld iamkaokfha my< hk fl<jf¾ È h' m<uqjk J-K ms<sfmd<g
.Kka l< hq;= >áld iamkao ,ndfok w;r fojk ms<sfmd<g >áld
iamkao f,i ,nd fokafka m<uqjk ms<sfmdf<ys m%;sodkhhs' fï
wkqj QA yd QB m%;sodkhka fjkiajk wdldrh my; ±lafõ'

QA QB oYu ixLHdj,ska
jákdlu
0 0 0
0 1 1
1 0 2
1 1 3
fuys § tla tla >áld iamkaOh wjidkfha § m%;sodk foflys ;¾l
iïnkaO;djhka ms<sfj<g i`oyka l< úg jákdlï jeä jk
wdldrhg ,efnk nj fmfka' ta wkqj ms<sfmd< 2la Ndú; l< úg
4la olajd .Kkh l< yels h' tkï 22 n,h fõ' fufia ms<sfmd<
3la fh¥ úg 23 fyj;a 8 olajd o" ms<sfmd< 4la fh¥ úg 24 fyj;a
16 olaajd o .Kka l< yels h' my; i|yka 7493 ix.Dys; mßm: 16
olajd .Kka lsÍu i|yd ks¾udKh lr we;' fuu ix.Dys; mßm:fhys
ms<sfmd< 4la fhdod we;s w;r tajd we;=<;ska iïnkaO lr we;' R1
iy R2 hkq m%;sodkh Y=kH lsÍu i|yd fhdod we;s CLR (clear) w.%
fõ' fuu w.% folu ;¾l z1Z jQ úg m%;sodk ish,a,la u Y=kH fõ'

wjYH WmlrK iy øjH - ² 7493 ix.Dys; mßm:


² 5 V ir, Odrd iemhqu
² >áld iamkao cklh ^mßukaok rys;&
² LED 4
² 220  m%;sfrdaOl 4
² jHdmD;s mqjrej
² iïnkaOl lïì

64
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
l%ufõoh - ² my; mßm:h tl,ia lrkak'

tnqï fnd;a;ï iaúphla u.ska >áld iamkao ,nd fokak'


tla tla >áld iamkao wjidkfha QA, QB, QC, QD j, ;¾l
;;a;ajhka ms<sfj<ska j.= .; lrkak'

>Àld iamkaO QA QB QC QD
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
ksÍ laIKh ioyd u. fmkaù u (
² LED, QA, QB, QC, QD f,i wkqms<f
s j<g jHdmD;s mqjerfõ iú lrkak'
² >áld iamkao ,nd§ug ´kE u mßukaok rys; >áld iamkao cklhla
ilia lrkak'
ks . ukh i|yd Wmfoia (
ms<sfmd< ixLHdj wkqj .Kka l< yels wjidk ixLHdj o¾Ykh
fkdfõ' tfy;a tu ixLHdj olajd .Kka lrhs' WodryKhla f,i
ms<f
s md< 4la iys; .Kskhl 16 w.h o¾Ykh fkdfõ' tfy;a ms<f s md<
m%;sodkhka Y=kH ;;a;ajhg m;ajkqfha 16 § h'

65
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh

úfYa I lreKq ( >áld iamkaO ,nd§u i|yd Ndú; lrk iamkao cklfhka msßisÿ
iamkaohla ,nd .; hq;= h' 2 fla n,hla jk ´kE u ixLHdjla olajd
.Kka lsÍu i|yd fuu .Kskhla Ndú; l< yels h' 74192 iy
4518 ix.Dys; mßam: o by<g .Kskhka fõ' fuu ix.Dys; mßm:
folg wod< o;a; igyka yd mßm: Ndú; lr by<g .Kskhla
tl,ia lr .; yels h'

we.hS ï m;% s l dj 20
mshjr kshñ; ,enq fjk;a
,l=Kq ,l=Kq lreKq
fmr iQodku wjYH øjH yd WmlrK f;dard .ekSu 05
ix.Dys; mßm:fha w.% kï lr y÷kd .ekSu 05
jHdmD;s mqjrej u; ix.Dys; mßm:h iú lsÍu 05
ix.Dys; mßm:hg m%;sodk f,i 220 yd LED 1 ne.ska m%;sodk 20
y;r iïnkaO lsÍu ^5 4&
imhd we;s mßm: igyk wkqj ikakdhl u.ska mßm:h iïnkaO 10
ls%hdj,sh lsÍu
m%odkh yd iamkao cklh w;rg tnqï fnd;a;ula iïnkaO lsÍu 08
tnqï fnd;a;u ls%hdlrjd 1 - 16 f;la oaúuh ixLHd ksrEmk jk 32
wdldrh LED ±,aùu u.ska m%o¾Yk lsÍu wjia:d 16 ^2 16&
lKavdhfï wka wh iu`. iyfhda.fhka lghq;= lsÍu 03
l%shdj,sh ;=< wdrlaIl l%ufõo wkq.ukh lsÍu 03
wdl,am yd iïm;a wrmsßueiafuka Ndú; lsÍu 03
w.h moaO;s wdjqo" WmlrK msßisÿ lr ia:dk .; lsÍu 03
jev ia:dkh msßisÿ j mj;ajd .ekSu 03
tl;=j 100

66
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
m%dfhda. sl ls% hdldrlu
3'8'6 by<g .Ksk mrsm:hla Ndú; lr 50 Hz ixLHd;hlska
1 Hz ixLHd;hla ,nd .ekS u'
ks m q K;dj 3 ( bf,lafg%dksl ;dlaIKh tÈfkod Ndú; i|yd fhfok wdldrh
úu¾Ykh lrhs'

ksm q K;d uÜgu 3'8 ( hï ls%hdjla md,kh lsßu i|yd ixLHdxl ;dlaIKh Ndú; lrhs'

ld,Éfca o ixLHdj ( 02

bf.kq ï M,h ( by<g .Kskhla ixLHd fnokhla f,i Ndú; l< yels wdldrh
meyeÈ,s lrhs'

wfma l a I s ; l= i ,;d ( ² by<g .Kskhla tl,ia lsÍu


² tu .Kskh ´kE u ixLHdjla olajd .Kka lsÍu i|yd ilia lsÍu
² tfia ilia lrk ,o mßm: lsysmhla Ndú; lr fõ.fhka ,efnk
iamkao fY%aKshla fnod ;;amrhlg tl iamkaohla ,nd .ekSu

ye|s k a ù u ( úúO ld¾hka i|yd ;;amrh hk ld,h b;d ksjerÈ j ;SrKh lsÍug
isÿ fõ' fï i|yd ksjerÈ u l%uh wê ixLHd; iamkao fY%aKshla
ckkh lr th fnod ;;amrhg tla iamkaokhla ,nd .ekSu hs' fuu
m%dfhda.slfhka 50 Hz ixLHd;hlska ;;a;amrhg tla iamkaohl 1
Hz ,nd .kakd wdldrh úia;r fõ'
uQ , O¾uh ( m%Odk úÿ,sfha ixLHd;h 50 Hz jk w;r tu w.h fndfyda úg
ksjerÈ w.hl ;nd .kS' tu ksid m%Odk úÿ,sfha ixLHd;h y;/ia
iamkaohlg mßj¾;kh lr tu w.h 10 ka iy 5 ka fn¥ úg 1 Hz
,nd .; yels h' fï i|yd 10 g .Kskhla iy 5 g .Kskhla wjYH
fõ' ms<sfmd< 2 la 3 la iy 4 la Ndú; lr by<g .Ksk tl,ia
l< úg ms<sfj<ska 4 g 8 g iy 16g .Kka l< yels h' tkï tu
ixLHdj wjidkfha § ,efnk iamkaoh ^my< hk fl<jr& fjk;a
.Kskhl >áld iamkaohla f,i Ndú; l< yels h' tfy;a 10 g
fyda 5 g .Kka l< úg wjika iamkaoh ,nd .ekSug tu ixLHd
wjidkfha § ms<sfmd< m<uq ;;a;ajhg meñKSfï l%ufõohla wjYH
fõ'
WodyrKhla jYfhka ms<sfmd< 3 la Ndú;fhka 8 olajd .Kka l<
yels w;r th 5 olajd muKla .Kka lsÍu i|yd by<g .Kskhla
tl,ia lsÍu my; i|yka f,i isÿ l< yels h'

67
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
iEu ms<sfmd<l u (clear CLR) w.%hla fhdod we;s w;r tu w.%h ;¾l
z0Z jQ úg ish¨ u ms<sfmd< m%;sodkhla u z0Z fõ' 5 g iudk oaùuh
iïnkaO;dj 101 fõ' tu ksid 5 g .Kka lr k;r lsÍu ioyd
QAiy QC ''1'' jk úg CLR w.% 0 jk f,i tu m%;sodkhka NAND
oajdrhla u.ska CLR w.%h fj;g fhÈh yels h' ta yd iudk j u 10
olajd .Kka lr 10 wjidkfha § Y+kH lsÍug .Ksk m%;sodkh 1010
jk úg QB iy QD m%;sodkhka NAND oajdrhka yryd CLR w.% fj;g
iïnkaO lsÍfuka isÿ l< yels h'
fï wkqj my; mßm:h u.ska 1 Hz ,nd .; yels h' 7493 ix.Dys;
mßm:fha 2 yd 3 w.%j,g mßm:h ;=< § oajdrfhka iïnkaO lr we;s
w;r tys m%;sodkh ms<sfmd<j, CLR w.%hg fhdod we;'

wjYH WmlrK yd øjH( ² 7493, 74192 fyda 4518 ix.Dys; mßm:


² jHdmD;s mqjrej
² 7400 ix.Dys; mßm:
² 5 V ir, Odrd iemhqu
² LED 04
² 220  m%;sfrdaO 04
² 50 Hz y;/ia ;rx. ,nd .; yels ix{d cklhla

l% u fõoh ( ² my; mßm:h jHdmD;s mqjrefõ tl,ia lrkak'

² ksjerÈ O%eùh;djfhka iemhqu ,nd fokak'


² ix{d cklfhka 50 Hz iamkao ,efnk f,i iSreudre lr .Kskfha
m%odkh fj; ,nd fokak'
² m%;os dkfha ,efnk iamkaoh ;;amrhlg jrla ,efí±hs wjidk LED
fhka mÍlaId lrkak'

ks Í la I Khg u.fmka ù u( ² ;;amrhg iamkaoh ne.ska ,efí ±hs ksÍlaIKh lsÍug úrdu >áldjla
ls%hd;aul lr úkdähla ;=< § iamkao 60la ,efí ±hs .Kka lsÍfuka
;SrKh l< yels h'

ks . ukh i|yd Wmfoia ( ² fjk;a m%Njhlska iamkao ixLHdjlaa f.k wod< ixLHdfjka fn§fuka
mßm:fha ksrjoH;dj ks.ukh l< yels h' WodyrKhla f,i
NE555 ka iamkao 1024 la ,nd .ekSug ie,iqïlr 210 fn§fuka
1 Hz ,nd .; yels h'

68
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh

úfYa I lreKq ( ² 50 Hz ix{d cklfhka ,nd .ekSu fjkqjg m%Odk úÿ,sfha mj;sk
50 Hz ixLHd;h ,nd .; yels h' ta i|yd wjlr mßKdulhla
u.ska fjda,aàh;dj wvq lr w¾O ;rx. iDcqlrKh l< úg 50 Hz
y;/ia fkdjk iamkaohla ,efí' th iamkao yev .kajkhla u`.ska
y;/ia ;rx.hla njg mßj¾;kh l< yels h' túg 50 Hz >áld
iamkao fY%aKshla ,efí' my; i|yka mßm:h ta i`oyd Ndú; l<
yels h'

we.hS ï m;% s l dj 21
mshjr kshñ; ,enq fjk;a
,l=Kq ,l=Kq lreKq
fmr iQodku wjYH øjH yd WmlrK f;dard .ekSu 05
ix.Dys; mßm: f;dardf.k tajdfha w.% kï lr y÷kd .ekSu ^5 2& 10
ix.Dys; mßm:h iqÿiq mßÈ jHdmD;s mqjrefõ iú lsÍu 10
mßm: igyk wkqj iïnkaOl lïì u.ska ix.Dys; mßm: w.% iïnkaO 20
lsÍu
ix.Dys; mßm: ls %h dldÍ;aj h i|yd ir, Odrd iemhq u ks j e/È 10
O%eúh;djfhka iïnkaO lsÍu ^5 2&
ls%hdj,sh
ix{d cklh 50Hz iamkao ,efnk mßÈ iSreudre lsÍu 05
ix{d cklfha m%;sodkh ix.Dys; mßm:fha 14 w.%hg iïnkaO lr 10
ls%hdlrùu
m%;sodk ix{dj ,efnk ld,h ks¾Kh lr m%ldY lsÍu 05
mßm:fha ksudj ^2 5& 10
wdl,am yd lKavdhfï wka wh iu`. iyfhda.fhka lghq;= lsÍu 03
w.h moaO;s l%shdj,sh ;=< wdrlaIl l%ufõo wkq.ukh lsÍu 03
iïm;a wrmsßueiafuka Ndú; lsÍu 03
wdjqo" WmlrK msßisÿ lr ia:dk .; lsÍu 03
jev ia:dkh msßisÿ j mj;ajd .ekSu 03
tl;=j 100

69
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
m%dfhda . s l ls %h dldrlu
4'2'1 fla k a ødmidÍ fmdïmhla .,jd fldgia y÷kd.ks ñ ka ks j erÈ j tl,ia ls Í u'
ks m q K;dj 4 ( úúO ld¾h i|yd ;r, Ndú; hka;% fhdod .ekSfï yelshdj úuid
n,hs'
ks m qK;d uÜgu 4'1 ( ;r, hka;%j, ld¾h úuid n,hs'
ksm q K;d uÜgu 4'2 ( ld¾hg WÑ; fmdïmh f;dard .ekSfï yelshdj m%o¾Ykh lrhs'
ld,Éfca o ixLHdj ( 02
bf.kq ï M,h ^4'1& ( ² ;r, hka;%j, m%Odk Wmdx.j, ld¾h meyeÈ,s lrhs'
bf.kq ï M,h ^4'2& ( ² iïmSvl$fmdïm j¾. yrialv rEm igyka wdOdrfhka fjkalr
y`ÿkd.kshs'
wfma l a I s ; l= i ,;d ( ² flakaødmidÍ fmdïmhla .e,ùug wod< ksjerÈ wdjqo iy WmlrK
f;dard .kshs'
² flakaødmidÍ fmdïmhla ksjerÈ wdldrhg fldgiaj,g .,jhs'
² flakaødmidÍ fmdïmfha fldgia ksjerÈ j y÷kd .kshs'
² fmdïmhl uqød fhÈh hq;= ia:dk iy tajdfha jeo.;alu y÷kd .kshs'
² .,jk ,o fldgia kshñ; ia:dkj,g fhdod fmdïmh tl,ia lrhs'
ye|s k a ù u ( ;r, iïfma%IK ld¾hfha § nyq, f,i Ndú; jk ;r, hka;%hla
f,i flakøa dmidÍ fmdïm ^rEmh 01& ie,lsh yels h' fuu fmdïmj,
we;s fldgia iy uqød ksjerÈ j y÷kd.ekSu" tajdfha ls%hdldÍ;ajh
ms<sn| ksis wjfndaOh ,nd .ekSu iy tajdfha fodaI y÷kdf.k h:d
;;a;ja hg m;alr .ekSfï yelshdj ,nd§u fuu.ska wfmalI a d flf¾'

rEmh 01

uQ , O¾uh ( fmd<Ujkh ;=< we;s ;r," fmd<Ujkfha (impeller) fõ.j;a N%uKh


u.ska we;sjk flakaødmidÍ n,h ksid l=àrhla ;==< we;s ;r,h
msgdr k<h yryd fõ.fhka msg;g úisflfrk úg l=àrh ;=<
we;sjk ßla;h ;=<g ;r,h we§ tafï ls%hdj,sh'
wjYH wdjq o" WmlrK yd øjH (
² flakaødmidÍ fmdïmh (centrifugal pump)
² nxl= o`vq w`vqj (bench vice)
² o`vq w`vqj i|yd uDÿ ykq (soft jaws for vice)
² h;=re lÜg,h (spanner set)
² flfjks h;=re lÜg,h (box socket spanner set)
² bial=remamq kshka lÜg,h (screw driver set)
² yhk lÜg,h (puller set)
70
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
² uqÿ w.=¿ w`vqj (circlip plier)
² W,akeye w`vqj (nose plier)
² rn¾ ñáh (rubber hammer)
² 1'' nqreiqj (1'' brush)
² nyq ld¾h .S%ia iaj,amhla (multi purpose grease)
² msßisÿ frÈ len,s (cotton waste)

l% u fõoh ( ² m<uqj flakaødmidÍ fmdïmh .e,ùug myiq wdldrhlg ia:dk.; lr .kak'


^wjYH;dj mßÈ uDÿ ykq iúlr.;a nxl= o`vq w`vqj Ndú; lrkak'& ^rEmh 02&

rEmh 02
² bka miqj fmdïm ksfjiakdfõ (pump casing) bÈß m¿j iúlr we;s n|eK
$uqßÉÑ (nut & bolt) iqÿiq h;=re Ndú;fhka .,jd bj;a lr .kak'
² rn¾ ñáh wdOdrfhka l%udkql+,j ksfjiakdfõ bÈß m¿j jgd fifuka myr
t,a, lrñka" m%fõYfuka .,jd bj;a lr .kak'
² fmd<Ujkh uOHfha we;s uqßÉÑh ju;a fmdg fyda ol=K;a fmdg ±hs ksÍlaIKh
lr ;yjqre lr .kak'
² fmd<Ujkh iys; BIdj N%uKh ùu je<elaùu i|yd iqÿiq l%uhla wkq.uk lr
fmd<Ujkh ueo we;s uqßÉÑh flfjks h;=rla Ndú;fhka .,jd .kak'
^rEmh 03&

rEmh 03
² bkamiq iqÿiq m%udKfha zzyhkhlaZZ (puller) Ndú; lr fmd<Ujkh .,jd .kak'
² fmd<Ujkh .,jd bj;a lsÍfuka miq BIdj yd iïnkaOj we;s lS,h (key) .,jd
bj;a lr .kak'
² Tn Ndú; lrk fmdïmfha ldnka uqød tl,i (carbon seal assembly) bÈßfhka
uqÿ w.=,la (circlip) fhdod we;s kï" th uqÿ w.=,a w`vqj (circlip plier) Ndú;fhka
.,jd bj;a lrkak'
² uqÿ w.=, .e,ùfuka miq ldnka uqød tl,i .,jd bj;g .kak' ^rEmh 04&

71
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh

rEmh 04
² nqreiqj iy msßisÿ frÈ len,s iqÿiq mßÈ Ndú; lrñka" wjYH ia:dk iy
.,jk ,o fldgia msßisÿ lr .kak'
² .,jd bj;a lrk ,o fldgia" ksfjiakdj we;=<; iy N%uK BIdfõ" iy
ldnka uqød tl,fiys uqyqK;aj, fodaI we;a±hs mÍlaId lr fodaI we;akï
thg iqÿiq ms<shï fhdokak' ^rEmh 05&

rEmh 05 rEmh 06

² ldnka uqød tl,i iïnkaOjk fmfofia BIdj jgd ;=kS .S%ia mg,hla
wdf,am lrkak' ^rEmh 06&
² ldnka uqød tl,fiys fldgia ms<sfj<g kej; tl,ia lr iú lrkak'
^rEmh 07&

^rEmh 07&
² ldnka uqød tl,ia ÿkak (carbon seal coil spring) w;ska miqmig f;rmñka
uqÿ w.=, Bg wod< we,sh (groove) fj; uqÿ w.=,a w`vqj Ndú;fhka we;=¿
lrkak'
² BIdfõ we;s lS, lvq,af,a (key way) .%Sia iaj,amhla ;jrd th ;=<g lS,h
ksis mßÈ we;=¿ lrkak'
² fmd<Ujkfha uOHfha we;s isÿf¾ iq,iaNdjh (taper) yd lS, lvq,af,a
msysàu ksÍlaIKh lrñka th ksjerÈ j fiñka BIdj ;=<g we;=¿ lrkak'

72
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
² fmd<Ujkfha uOHfha we;s uqßÉÑh kej; we;=¿ lr idudkH m%udKhg
w;ska lrljd ;o lrkak'
² bka miq fmd<Ujkh w;ska fomig lrljñka lS,h fmd<Ujkfha uOHfha
we;s lS, lvq,a, yd ksis mßÈ w.=¿ ù we;a±hs ;yjqre lr .kak'
² uOH uqßÉÑh flfjks h;=r yd iïu; m%udKfha yev,h Ndú;fhka ksis
mßÈ ;o lrkak'
² kej; fmd<Ujkh tla mfilg jg lSmhla w;ska lrljñka ksfjiakdfjys
fkd.efgk nj ;yjqre lr .kak'
² fmdïm ksfjiakdj yd .,jk ,o ksfjiakd bÈß m¿j w;r msysáh hq;=
uqødj(seal) by; tla uqyqK;la u; ksis mßÈ ia:dk.; lrkak'
² fmdïm ksfjiakdj yd ksfjiakd bÈß m¿j tlsfklg iïnkaO jk f,i
msysgqjd ne|eK $ uqßÉÑ fhdod iïu; h;=re (spanners) Ndú;fhka ;o
lrkak'
² fmdïmfha wfkla mi we;s mxldj iqÿiq l%uhlg lrljñka fmd<Ujkh
ksfjiakdfõ fkd.efgk nj ;yjqre lr .kak'
my; rEmh 8 ys olajd we;af;a flakøa dmidÍ fmdïmhl tl,ia rEm igykls'
fmdïm ysi firñla uqÿj
fmd<Ujkfha iïnkaOl
fudagrh
uqßÉÑh ldnka uqød bial=remamq
tl,i
fmd<Ujkh

msgmq i
l,ïmh
;eáh fudagrfha iïnkaOlh
ksjiakfha fmdïm BIdj
uqødj
rEmh 8
ks Í la I Khg u.fmka ù u (
² iEu mshjrl § u fmdïmfha ksfjiakdj yd fmd<Ujkhg ydks isÿ
fkdjk whqßka ls%hdldrlfuys ksr; ùu
² iEu úg u ld¾hg kshñ; wdjqo yd WmlrK Ndú; lsÍu
² n|eK $ uqßÉÑ ;o lsÍfï § wkjYH f,i ;o lsÍfuka je<lSu
² muK blaujd .%Sia wdf,amfhka je<lSu
² ksfjiakd ljrh tl,ia lsÍfï § uqødj ksjerÈ f,i msysgqjd we;a±hs
;yjqre lr .ekSu

ks . ukh i|yd Wmfoia (


² fldgia ksjerÈ j y÷kdf.k tajd ksis mßÈ" ksis ia:dkj, iú lr
;sîu
² fmd<Ujkh w;ska lrleùfï § ksfjiakdfõ fkd.eà" iqug f,i
N%uKh ùu
² fmdïmh ksis mßÈ uqødù ;sîu

73
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
úfYa I lrKq ( fmdïmfha fldgia fjka lsÍu i|yd my; mshjr wkq.ukh lrkak'
² fmd<Ujkh .e,ùfï § th N%uKh ùu je<elaùu i|yd"
BYdfõ isÿrla we;akï tu isÿr ;=<k
s a jdfka lïì l+rla we;=¿ lr
BIdj N%uKh ùu j<lajd .kak'
 fmdïmfha msgqmi ljrh iy mxldj .,jd bj;a lr tu BId

fl<jr 1 uDÿ ykq Ndú;fhka ovq wvqfõ w,ajd .kak'


² fmd<Ujkh kej; tl,ia lsÍfï § tys ksjerÈ ÈYdj ms<sn| j
ie,ls,su;a úh hq;= h'
² Ndú; lrk flakaødmidÍ fmdïm j¾.h wkqj by; ioyka lr we;s
hï mshjrj,a u. yeßh yels h'
² uOH BIdfõ c, uqødj iïnkaO jk fmfoi u, ne£ we;akï ;=kS
je,s lvodishla Ndú;fhka msßisÿ lr .; yels h'

we.hS ï m;% s l dj 22
mshjr kshñ; ,enq fjk;a
,l=Kq ,l=Kq lreKq
fmr iQodku wjYH øjH f;dard .ekSu 05
wjYH wdjqo yd WmlrK f;dard .ekSu 05
fldgia ksjeros j y÷kd .ekSu 10
c, uqødj ksjerÈ ÈYdjg fhduq lr iú lsÍu 05
ksjerÈ wdldrhg uqÿ w.=, (circlip) ia:dk .; lsÍu' 05
ksjerÈ wdldrhg lS, lvq,a, ia:dk .; lsÍu 05
ksjerÈ ÈYdj f;dard bïms,rh ^fmd<Ujkh& BYdjg iïnkaO lsÍu' 10
ls%hdj,sh iqÿiq l%ufõohla wkq.ukh lrñka bïms,rfha ^fmd<Ujkfha& uqßÉÑ
ksjerÈ j iú lsÍu 10
ksfjiakdfõ uqødj ksjerÈ f,i fh§u 10
ksfjiakdfõ weK uqßÉÑ ksjerÈ l%ufõohlg wkqj iú lsÍu 05
tl,ia l< fmdïmfha ls%hdldÍ;ajh ^w;ska N%uKh lsÍfuka 10
mÍlaId l< yels h&
wdl,am yd lKavdhfï wka wh iu`. iyfhda.fhka lghq;= lsÍu 05
w.h moaO;s iïm;a wrmsßueiafuka lghq;= lsÍu 05
ld¾hg WÑ; wdjqo" WmlrK f;dard .ekSu yd Ndú;h 05
wdrlaIs; ms<sfj;a wkq.ukh lsÍu 05
tl;=j 100

74
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
m%dfhda . s l ls %h dldrlu
5'1'1 hïlsis ìï fldgil msysgd we;s jia;+kaf.a o< msysàu lvodishla u; ksrEmKh
ls Í u
ks m q K;dj 5 ( ìï uekSu iy uÜgï .ekSu ms<sn| uQ,O¾u úuid n,hs'
ks m q K;d uÜgu 5'1 ( ìï uekqfï uQ,O¾u (principles of surveying) meyeÈ,s lrhs'
ld,Éfca o ixLHdj ( 01
bf.kq ï M,h ( mdi,a j;af;a fldgila u; msyg
s k N+ ,laIKj, ^f.dvke.s,"s ud¾.
wd§& idfmalaI msysàu fmkajk o< igykla w¢hs'
wfma l a I s ; l= i ,;d ( ² ìï ie,iqula u; ksrEmKh l< hq;= iajNdúl jia;+ka iy boslsÍï
y÷kd .ekSu
² by; y÷kd .;a jia;+kays o< msysàu lvodishla u; ksrEmKh lsÍu
ye|s k a ù u ( ìï fldgila u; msysgk iajNdúl jia;+ky a s iy boslÍ
s ïj, idfmalaI
msysàu (relative position) fiùug ñkqï .ekSu ìï uekqfï oS isÿ
flf¾' ´kE u uekqï ls%hdj,shlg fmr" wod< ìï fldgi u;
msysgk úúO jia;+ka ms<sn| j iy tajdfha o< msysàï ms<sn| j hï
woyila ,nd .ekSu b;d jeo.;a h' fuys oS ueksh hq;= ìï fldgi
jgd weúo" wod< o< msyà s ï lvodishla u; w|skq ,efí' fuh fmßlaiïq
igyk (prospection diagram) f,i y÷kajk w;r th we|Sug
mßudKhla Ndú; fkdflf¾'
uQ , O¾uh ( hï lsis jia;=jl idfmalaI msysàu ksrEmKh lsÍu
wjYH WmlrK yd øjH(² we|Sfï WmlrK iy lvodis (drawing tools and papers)
² ud,sudj (compass)

l% u fõoh ( ² mdi,a j;af;a fldgila f;dard .kak' ^f.dvke.s,s 3 la fyda 4 la"


ud¾. fldgila" úÿ,s lKqjla wdosh we;=<;a jk mßos&
² ysre kef.k osYdj y÷kdf.k tu osYdjg ol=Kq w; o" Bg m%;s úreoaO
osYdjg jï w; o fhduq l< úg Tyq fyda weh uqyKq oS isákafka W;=re
osYdjg nj m%dfhda.slj ikd: lrkak' tu.ska ìï fldgi msysgk
m%foaYhg wod< W;=re osYdj f;dard .kak' ud,sudjla u`.ska o fuu
ld¾h isÿ lr .; yels h'
² ìï fldgi u; msysgd we;s iajNdúl jia;+ka iy boslsÍï fudkjdoehs
y÷kd.kak'
² idudkH ìï ie,iqula u; ksrEmKh l< hq;= jia;+ka fudkjdoehs
f;dard .kak'
f;dard.; hq;= jia;+ka - f.dvke.s,s" ud¾." úÿ,s lKq
f;dard fkd.; hq;= jia;+ka - .ia" ;djld,sl boslsÍï
² wod< ìï fldgfia ksrs; osYd wka;h foig .uka lr W;=re osYdj
foig uqyqK ,d isg.kak' ksß; ÈYdfõ isg o< igyk we£fï jdish
jkqfha tu.ska o< igyk w¢k lvodisfhys wjldYh uk dj
ie,iqï lr .; yels ùuhs'

75
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
W

n ke
ksÍlaIlhd isáh bvfï udhsu
hq;= m%foaYh
ks o

² o< ie,iqu w|sk A4 lvodisfhys Wvq ol=Kq fl<jr u; W;=re osYdj


i,l=Kq lr th fmdf<dfõ W;=re osYdj foig yrjkak'
² f;dard.;a jia;+kays o< msysàu A4 lvodish u; cHdñ;sl yev;,
fhdod .ksñka ksrEmKh lrkak'
² ud;Dldj" ms<sfh< l< whf.a w;aik" ku" oskh" ixfla; iqÑh wdosh
we;=<;a lr fmrslaiqï igyk iïmQ¾K lrkak'

mdi,a ìï fldgil - o< igyk


W

ig
h l
wxY d% :ñ
fo
m

.Ks;d.drh
7 jir
f.dvke.s,a,

úÿ,s myka
lKqj
lS%v
dm
.h fo sáh
ud¾ ig

8 jir
mO % dk f.dvke.s,a,
isg
q fõ
aÜg
f.
w`osk ,oafoa(
w;aik
^ku&
oskh

76
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
ksÍlaIKhg u.fmkaùu (
² ìï ie,iqula u; ksrEmKh lsÍug n,dfmdfrd;a;= jk N+ ,laIK
ms<sn| j i,ld n,kak'
² W;=re osYdj ksjeros j f;dard .;af;a oehs úuis,su;a jkak'
² w|sk lvodish W;=re osYdj foig fhduq lrf.k isà oehs ;yjqre lr
.kak'
² o< igyk we£fï § jia;+kaf.a idfmalaI msysàfuys ksjerÈ msysàu
ms<sn| j ie,ls,su;a jkak'
² o< igyk u; oela úh hq;= wfkla Wmldrl o;a; ms<n s | j ie,ls,u
s ;a
jkak'

ks.ukh i|yd Wmfoia ( ² uekqï ls%hdj,shg fmr fmßlaiqï igykla we`§fï jeo.;alu
² ud,sudjla u.ska W;=re osYdj y÷kd .ekSu
² Wmldrl o;a;j, wjYH;dj jgyd .ekSu
úfYaI lreKq ( ² fuu mÍlaIKh i|yd ;eks;,d m%foaYhla f;dard .kak'
² ,laIHhuh ^Wod' úÿ,s myka lKqj&" f¾Çh ^Wod( ud¾.h& iy
nyqwi%dldr ^Wod( f.dvke`.s,s& úúO N+ ,laIK tllaj;a we;=<;a
jk mßos ìï fldgila f;dard .kak'

we.hS ï m;% s l dj 23
,l=Kq ,nd oSu
mshjr kshñ; ,enq fjk;a
,l=Kq ,l=Kq lreKq
fmr iQodku wjYH øjH WmlrK f;dard .ekSu 05
N+ñfha W;=re osYdj ksjeros j y÷kd .ekSu 05
fmßlaiqï igyk u; ksrEmKh l< hq;= o;a; y÷kd .ekSu
² ,laIHhuh o;a;hla i|yd 05
² f¾Çh o;a;hla i|yd 05
² nyqwi%dldÍ o;a;hla i|yd 08
fmßlaiqï igyk we|Su ^ñkqï rys; j" idfmalaI msysàu muKla&
ls%hdj,sh ² ,laIHhuh o;a;hla ksjeros j ksrEmKh lsÍu iy kï lsÍu 15
² f¾Çh o;a;hla ksjeros j ksrEmKh lsÍu iy kï lsÍu 15
² f.dvke`.s,a,la ksjeros j ksrEmKh lsÍu iy kï lsÍu 15
Wmldrl o;a; ksrEmKh lsÍu
² W;=re osYdj 05
² ud;Dldj 05
² w`osk ,o ;eke;a;df.a úia;r 05
lKavdhfï wka wh iu`. iyfhda.fhka lghq;= lsÍu 03
wdl,am yd ls%hdj,sh ;=< wdrlaIl l%ufõo wkq.ukh lsÍu 03
w.h moaO;s wdjqo WmlrK msßisÿ lr ia:dk .; lsÍu 03
ls%hdj,sfha wkqms<sfj, ie,iqï lsÍu 03
tl;=j 100

77
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
m% dfhda . s l ls % h dldrlu
5'1'2 hï lsis ìï fldgil msysgd we;s jia;+ kaf.a idfmalaI msysàu lvodishla u;
ksr EmKh ls Íu'
ks m q K;dj 5 ( ìï uekSu iy uÜgï .ekSu ms<sn| uQ,O¾u úuid n,hs'
ks m q K;d uÜgu 5'1 ( ìï uekqfï uQ,O¾u (principles of surveying) meyeÈ,s lrhs'
ld,Éfca o ixLHdj ( 01
bf.kq ï M,h ( hïlsis ia:dkhl idfmalaI msysàu m%ia;dßlj ksrEmKh lrhs'
wfma l a I s ; l= i ,;d ( ² hï uekqï f¾Ldjlg idfmalaIj N+ ,laIKhl msysàu i|yd ñkqï
.ekSug yelsùu
² tu ñkqï ksjeros j lafIa;% fmd; u; igyka lsÍu
² ,nd.;a ñkq ï Ndú; lr tu ia:dkfha idfma la I msys àu hï
mßudKhlg wkqj ksrEmKh lsÍu
ye|s k a ù u ( úúO N+ ,laIKj, idfmalaI msysàu ksrEmKh lsÍu i|yd ñkqï
,nd.ekSug uekqï f¾Ld fhdod .efka' tu uekqï f¾Ldj, isg ,nd
.kakd f¾Çh (linear) iy fldaKsl (angular) ñkqï u.ska wod<
N+ ,laIKj, msyà
s u lvodishla u; hï mßudKhlg wkqj ksrEmKh
l< yels h'
uQ , O¾uh ( ² uekqï f¾Ldjlg idfmalaIj hïlsis N+ ,laIKhl msysàu ks¾Kh
lsÍug ñkqï .ekSfï oS" ta i|yd m%Odk jYfhka l%u 04 la we;'
^1& f¾Çh ñkqï folla u.ska ^we, wkq,ïn l%uh - oblique offset method&
^2& f¾Çh ñkqula iy fldaKsl ñkqula u.ska (linear and angular mea-
surements)
^3& fldaKl
s ñkqï folla u.ska (two angular measurements)
^4& N+ ,laIKfha isg uekqï f¾Ldjg we;s ,ïnl ÿr u`.ska ^iDcq fldaKS
wkq,ïn l%uh - perpendicular offset method)
² fuu l%shdldrlfï oS fldaKsl ñkqï Ndú; fkdlrk ksid by; l%u
04ka" ^1& iy ^4& l%u ms<sn| j muKla wjOdkh fhduq flf¾'
wjYH WmlrK yd øjH (
² 50 m / 30 m ñkqï máh (50 m /30 m measuring tape)
² 20 m / 10 m ñkqï máh (20 m /10 m measuring tape)
² ,S fyda isfuka;s l+[a[ 02 (wooden or cement pegs)
² fm< .ekajqï o~q 03 (ranging poles)
² we£fï WmlrK iy lvodis (drawing tools and papers )

l% u fõoh ( ² f.dvke.s,a,la iy ,laIHhuh o;a;hla ^Wod( úÿ,s myka lKqjla&


msysgk N+ñ m%foaYhla f;dard.kak'

78
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh

² .i

B
j
¾ Ld ² úÿ,s myka
f lKqj

k
ue
f.dvke.s,a,
A

² by; o;a; i|yd ñkqï .; yels jk mßos 20 m la muK mr;rh isák


fia hï ia:dk 02 la ,S $ isfuka;s l+[a[ u`.ska fmdf<dj u;
i,l=Kq lrkak' fuu ia:dk uekqï ia:dk (survey stations) f,i
ye|skafõ'
² kef.kysr osYdjg ol=Kq w; o" niakdysr osYdjg jï w; o fhduq
lsÍu u`.ska W;=re osYdj y÷kd .kak' ud,sudjla Ndú;fhka o fuh
isÿ lr .; yels h'
² uekqï ia:dk fmdf<dfjka by<g tiùu i|yd tu ia:dk foflys
fm< .ekajqï o~q 2 la isgqjd ;nd .kak' fm< .ekajqï o~q isria j
iDcq j ;nd .ekSu i|yd fofofkl=f.a iyh ,nd .kak'
² fuu uekqï ia:dk fol w;r 50 m fyda 30 m ñkqï máh r|jd
;nkak' fuys oS ñkqï máfha 0 m jk mdGdxlh m<uq uekqï ia:dkfha
isák mqo.
a ,hd úiska r|jd .; hq;= w;r ñkqï máh t,a,d fkdjefgk
mßos ;sria j ^iDcq j& ;nd .kak'

50m ñkqï máh

B
A
² tfuka u ish¨ u ñkqï tu wjia:dfõ oS u igyka lr .ekSu o isÿ
l< hq;= h'
² ñkqï igyka lrk lvodish fyda fmd; m<uqfjka W;=re osYdjg
yrjd .kak'
² ñkqï igyka lsÍu i|yd oaú;aj ;Sre l%uh ^double line method) fhdod
.kak' fuys oS uekqï f¾Ldj ^AB& tlsfklg 1 cm mr;rh isák fia
iudka;r f¾Ld follska o" uekqï ia:dk úIalïNh 1 cm jk
jD;a;hlska o ksrEmKh flf¾'
² uekqï f¾Ldj" fmdf<dfõ tu f¾Ldj mj;sk osYdj Tiafia u jk
mßos lvodish u; oaú;aj f¾Ld u.ska we|.kak'
² wdrïNl uekqï ia:dkh i|yd my; mßos ixfla;h fhdokak'

79
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh

m<uq uekqï ia:dkh


A

² ñkqï .; hq;= f.dvke.s,s fl<jr fyda úÿ,s myka lKqj iam¾Y jk


fia fm< .ekajïq oKavla r|jd" 20 m fyda 10 m ñkqï máfha 0 m jk
mdGdxlh tu ia:dkh u; mj;ajd .kak' tu ñkqï máfha wfkla
fl<jr 50 m ñkqï máh u; moaojñka ^p,kh lrjñka& uekqï
f¾Ldj iy wod< N+ ,laIKh w;r fláu ÿr" tkï ,ïnl ÿr" uek
.kak' tu wjia:dfõ oS 50 m ñkqï máh u; mdGdxlh o ,nd .kak'

20
m 20
ñk m
qï m dG ñ
wj má dxl kqï
u fh h m
20 jk a m je áf
md m ñ dG ä f ha 50m ñkqï máh
Gd k wj dxl õ
x l qï i h
h m a:dj
wv f á
q f õ ha
'

f.dvke.s,a,

² fu mßos u f.dvke.s,af,aa ;j;a udhsï 2 la fyda udhsula i|yd


iDcqfldaKS wkq,ïn ÿr uek .kak'
² f.dvke.s,af,a udhsï folla i|yd muKla ñkqï ,nd .kafka kï
f.dvke.s,af,a m<, o uek .; hq;= h'
² by; ls%hdldrlfï oS ,o iDcqfldaKS wkq,ïn ÿr my; mßos úh yels
h'
.i
4.2
7.1

B
19
.9
13

15 5.4
.1

.0

úÿ,s myka
8.7

lKqj
3.4

6.2

10.1
0

7.8

A f.dvke.s,a,

80
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
² fuys § iDcqfldaKS wkq,ïn i|yd Wmßu iSudj 15m f,i fhdod
.kak' iDcqfldaKS wkq,ïn ÿr 15m g jvd jeä kï fyda uekqï
f¾Ldj iy o;a;h w;r ndOlhla we;s kï we, wkq,ïn l%uh fhdod
.kak'
² by; ñkqï my; mßos lafIa;% fmd; u; igyka flf¾'
.i

4.2
7.1

19
.9
B

15 1 5
.0
13
.
.4
úÿ,s myka

8.7
lKqj

6.2
3.4
10.1
A

7.8
f.dvke.s,a,

² ó <`.g by; ,nd.;a ñkqï m%ia;dßlj ksrEmKh lsÍu i|yd fhda.H


mßudKhla f;dard.; hq;= h' fuys oS is;shu $ ìï ie,iqu w|sk
lvodisfha m%udKh" uekqï f¾Ldfõ os. wdoS idOl wkqj iqÿiq
mßudKhla f;dard.; hq;= h'
² WodyrKhla f,i by; ñkqï ksrEmKh lsÍu i|yd 1(100 mßudKh
f;dard .;af;a hehs Wml,amkh lruq' ta wkqj uekqï f¾Ldj i|yd
19'9 cm È.g f¾Ldjla we|sh hq;= h'
² ìï ie,iqu ms<sfh, lsÍfï oS uekqï f¾Ldj lafIa;% fmd; u; we|
we;s osYdj Tiafia u jk mßÈ ks,a meye;s ;Ska;j,ska w`oskak'
² úys; p;=ri%h Ndú; lr uekqï f¾Ldfjys mdGdxl u; ,ïn f¾Ld
ks¾udKh lsÍu u`.ska wkq,ïn ÿr i,l=Kq lrkak' tu.ska by; N+
,laIKj, msysàu ,nd .kak' ta i|yd l¿ meye;s ;Ska; fhdod
.kak'
² mßudKh" ud;Dldj" ms<sfh, lrkakdf.a w;aik" ku" oskh" W;=re
osYdj iy iqÑh ^we;akï muKla& wdos o;a; o we;=<;a lr ìï ie,iqu
iïmQ¾K lrkak'
idfmalaI msysàu ksrEmKh lsÍu
² .i
W
B
² úÿ,s myka
lKqj

f.dvke.s,a,
A
mßudKh 1(100
ñkqï .;a ;eke;a;d ^w;aik&
ku
ms<sfh, lrkakd ^w;aik&
ku"
oskh

81
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
ks Í la I Khg u.fmka ù u (² f;dard.;a ia:dkfha msysgd we;s N+ ,laIKj, msysàu ms<sn| j
úuis,su;a jkak'
² iDcq fldaKS wkq,ïn l%uh iy we, wkq,ïn l%uh fhdod .kakd
wdldrh ms<sn|j ie,ls,su;a jkak'
² uekqï ia:dk fmdf<dj u; i,l=Kq lrk wdldrh ms<n s | j ie,ls,us ;a
jkak'
² W;=re osYdj ksjeros j f;dard .;af;a oehs úuis,su;a jkak'
² ñkqï ,nd.kakd wdldrh iy tajd fha ksrjoH;dj ms<n s | j ie,ls,us ;a
jkak'
² lafIa;% fmd; u; ñkqï ksjeros j igyka lrk wdldrh ms<sn| j
úuis,su;a jkak' wjYHkï Wmfoia ,nd fokak'
² is;shu $ ìï ie,iqu we|Su i|yd iqÿiq mßudKhla f;dard .kakd
wdldrh ms<sn| j Wmfoia ,nd fokak'
² ìï ie,iqu w|sk wdldrh ms<sn| j úuis,su;a jkak'
² Wmldrl o;a; ms<sn| j o ie,ls,su;a jkak'

ks . ukh i|yd Wmfoia ( ² W;=re osYdj ksjeros ùu


² ñkqï ,nd .ekSu iy igyka lsÍu
² ìï ie,iqu mßudKhg we|Su
² Wmldrl o;a; ,l=Kq lr wjidk ie,iqu ,nd .ekSu

úfYa I lreKq ( ² iDcqfldaKS wkq,ïn iy we, wkq,ïn hk ls%hdj,Ska fol u wdjrKh


jk fia bvï fldgi f;dard .; hq;= h'
² fuu mÍlaIKh i|yd ;eks;,d m%foaYhla f;dard .; hq;= h'
² ñkqï ,nd .ekSug fmr WmlrK mÍlaId l< hq;= h'
² WmlrKj, jeo.;alu fmkajd oS tajd iqrlaIs; j Ndú;h ms<sn| j
jgyd osh hq;= h'

82
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh

we.hS ï m;% s l dj 24

mshjr kshñ; ,enq fjk;a


,l=Kq ,l=Kq lreKq
fmr iQodku wjYH øjH WmlrK f;dard .ekSu 03
uekqï ia:dk fol i|yd iqÿiq ia:dk f;dard .ekSu' ^tu ia:dk w;r 04
;sria ÿr ueksh yels ùu&
uekqï ia:dk l+[a[ u.ska fmdf<dj u; ksjeros j i,l=Kq lsÍu
^l=[a[h fmdf<dfjka by<g fkdjk fia úh hq;= h& 04
W;=re osYdj ksjerosj y÷kd .ekSu 02
uekqï f¾Ldj lafIa;% fmd; u; we`oSu ^oaú;aj ;Sre l%uhg& 04
ls%hdj,sh uekqï f¾Ldfõ iïmQ¾K os. uekSu ^wdikak fikaáógrhg& 04
th ksjeros j lafIa;% fmd; u; igyka lsÍu 04
m<uq uekqï ia:dkhg wod< ixfla;h Ndú;h 04
tla o;a;hla i|yd iDcqfldaKS wkq,ïn os. uekSu ^fláu ÿr ,nd
.ekSu& 04
wod< ñkqï igyka lsÍu ^uekqï f¾Ldfõ os. iy wkq,ïn ÿr& 05
we, wkq,ïn l%ufhka ñkqï .ekSu 05
ñkqï igyka lsÍu 05
iqÿiq mßudKhla f;dard .ekSu 05
uekqï f¾Ldj mßudKhg we`oSu 05
uekqï f¾Ldj ksjeros osYdjg we`oSu 05
iDcq fldaKS wkq,ïn l%ufhka ñkqï ,nd.;a N+ ,laIKfhys msysàu 05
ìï ie,iqu u; we`oSu 05
we, wkq,ïn l%ufhka ñkqï ,nd.;a ,laIKfhys msysàu ìï ie,iqu 05
u; weoSu 05
f.dvke.s,af,ys rEmh iïmQ¾K lsÍu 05
úÿ,s myka lKqj ,l=Kq lsÍu 02
ìï ie,iqu u; W;=re osYdj ,l=Kq lsÍu 02
mßudKh ,l=Kq lsÍu 02
wdl,am yd lKavdhfï wka wh iu`. iyfhda.fhka lghq;= lsÍu 02
w.h moaO;s ls%hdj,sh ;=< wdrlaIl l%ufõo wkq.ukh lsÍu 02
wdjqo WmlrK msßisÿ lr ia:dk .; lsÍu 02
tl;=j 100

83
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
m%dfhda . s l ls %h dldrlu
5'2'1 .il Wi .Kkh lsÍu
ks m q K;dj 5 ( ìï uekSu iy uÜgï .ekSu ms<sn| uQ,O¾u úuid n,hs'
ks m q K;d uÜgu 5'2 ( ìï uekqfï § Ndú; jk úúO ñkqï iy ta i|yd fhdod .kakd
WmlrK j¾. kï lrhs'
ld,Éfca o ixLHdj ( 01
bf.kq ï M,h ( isria;,j, fldaK fhdod .ksñka .il Wi .Kkh lrhs'
wfma l a I s ; l= i ,;d ( ² wdk;sudkh Ndú;fhka isria fldaK uekSu
² isria fldaK iy ;sria ÿr Ndú; lr .il Wi .Kkh lsÍu
ye|s k a ù u ( .il Wi" .`.l m<, wd§ iDcqj ueksh fkdyels È. fyda Wi ks¾Kh
lsÍug isÿjk wjia:dj, § fjk;a È. fyda fldaK uek ;s%fldaKñ;sl
iQ;% fhdod .ksñka wod< È. fyda Wi .Kkh lrkq ,efí'
uQ , O¾uh ( isria ÿr ks¾Kh lsÍug isÿjk wjia:djl § isria fldaKh iy ;sria
ÿr uek ;s%fldaKñ;sl iQ;% Ndú;fhka my; mßÈ isria ÿr .Kkh
l< yels h'

h2 H ^.fiys Wi&
;sria f¾Ldj
A B h1

d
d - WmlrKh iy .i w;r ;sria ÿr
- wdk;sudkh u.ska .fiys uqÿkg uksk ,o wdfrdayK fldaKh
H- .fiys Wi
h1- ;sria f¾Ldj .i fþokh lrk ia:dkhg .fiys mduq, isg Wi
h2- ;sria f¾Ldj .i fþokh lrk ia:dkfha isg .i uqÿkg we;s Wi
ABC- iDcqfldaKS ;s%fldaKh i|yd
iïuqL mdoh
noaO mdoh
h2 = d  tan ( )
.fiys Wi (H) = h1 + h2

wjYH WmlrK yd øjH (


² wdk;sudkh (clinometer)
² 20 m / 30 m ñkqï máh (20 m / 30 m measuring tape)
² ,S $ isfuka;s l+[a[h (wooden or cement pegs)
² fm< .ekajqï oKav (ranging poles)
² gexck w.h ±k .ekSug ;s%fldaKñ;sl j.= (trignometric table)

84
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh

l% u fõoh ( ² ;eks;,d m%foaYhl msysá 10 m la muK Wi" iDcq l|la we;s .ila
f;dard .kak'
² .fia isg ;sria ÿr 10 m la muK jk ia:dkhla f;dard f.k tu
ia:dkh ,S $ isfuka;sl+[a[hla u.ska fmdf<dj u; i,l=Kq lrkak'
² tu ia:dkh u; iDcqj isgf.k wdk;sudkh ;=<ska .fia uqÿk foi
n,kak' túg ,efnk isria fldaKh ^ & igyka lr .kak'
² wdk;sudkh ;sria j ;nd ta ;=<ska ksÍlaIKh lr tu oDIaá f¾Ldj
.i fþokh lrk ia:dkh (B) i,l=Kq lr .kak'
² 20 m fyda 30 m ñkqï máh u.ska l+[a[fha isg (B) g we;s ;sria ÿr
(d) uek .kak'
² .fia mduq, isg (B) ,laIHhg we;s isria ÿr (h1) uek.kak'
² ;s%fldaKñ;sl w.hka Ndú; lr h2 i|yd w.h ,nd .kak' ^by;
uQ,O¾ufha i|yka mßÈ&
² .fia Wi (H) = h1 +h2 u.ska .Kkh lrkak'

ks Í la I Khg u.fmka ù u (
² fuu mÍlaIKh iu;, m%foaYhl isÿ l< yels jk mßos ie,iqï
lrkak'
² fmdf<dj u; iDcqj by<g úysfok .ila fyda úÿ,s myka lKqjla
fyda fï i|yd fhdod.kak'
² wdk;sudkh Ndú;fhka fldaK uksk wdldrh ksÍlaIKh lrkak'
² .Kkh lsÍu isÿ lrk wdldrh ms<sn| j úuis,su;a jkak'
ks . ukh i|yd Wmfoia (
² Wi iDcqj uek.; yels lKqjl Wi ñkqï máhlska uek ms<s;=re
ixikaokh lrkak' fuys § isria ñkqï .ekSfï § wi, we;s úÿ,s
/yeka ms<sn| j ie,ls,su;a jkak'
úfYa I lreKq ( ² wdk;sudkh Ndú;hg fmr tys ksrjoH;dj ms<sn| j ksÍlaIKh
lrkak'
² WmlrKj, wdrlaIdj ms<sn| j ie,ls,su;a jkak'

85
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
we.hS ï m;% s l dj 25
mshjr kshñ; ,enq fjk;a
,l=Kq ,l=Kq lreKq
fmr iQodku Wi uekSug iqÿiq .ila iys; ;e;s;,d ia:dkhla f;dard .ekSu 04
øjH yd WmlrK f;dard .ekSu 04
wdk;s udkh Ndú; lrk ia:dkh l+[a[ fhdod i,l=Kq lsÍu 05
wod< ia:dkfha isg .fia uqÿk wdk;sudkfhka o¾Ykh flfrk úg 10
iEfok fldaKh uek .ekSu
wdk;s udkh ;sria j ;nd .fia my< ksÍlaIK u.ska msysgk ia:dkh 10
.fia i,l=Kq lsÍu ^isria Wi&
ls%hdj,sh
oDIaá f¾Ldfõ isg wdk;sudkh msysgjQ ia:dkh we;s f¾Çh ÿr uekSu 10
.fia mduq, isg oDIaá f¾Ldj i,l=Kq ,laIHhg we;s ÿr uek igyka
lsÍu 10
.fia Wi ;s%fldaKñ;sl .Kkh i|yd Ndú; lr
² ,nd.;a o;a; weiqfrka Ndú; l< hq;= ;%sfldaKñ;sl iQ;%h
igyka lsÍu 05
² ;%sfldaKñ;sl j.= Ndú;fhka wod< fldaKh i|yd w.h wdfoaY
lsÍu 10
;s%fldaKñ;sl .Kkh u.ska .fia uqÿfka isg oDIaá f¾Ldj u.ska
i,l=Kq ,laIHhg ÿr .Kkh lsÍu 10
.Kkh u.ska .fia Wi ,nd .ekSu 10
lKavdhfï wka wh iu`. iyfhda.fhka lghq;= lsÍu 04
wdl,am yd l%shdj,sh ;=< wdrlaIl l%ufõo wkq.ukh lsÍu 04
w.h moaO;s wdjqo" WmlrK msßisÿ lr ia:dk .; lsÍu 04

tl;=j 100

86
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
m%dfhda.sl ls%hdldrlu
5'2'2 .`.l m<, .Kkh lsÍu
ks m q K;dj 5 ( ìï uekSu iy uÜgï .ekSu ms<sn| uQ,O¾u úuid n,hs'
ks mq K;d uÜgu 5'2' ( ìï uekqfï § Ndú; jk úúO ñkqï iy ta i|yd fhdod .kakd
WmlrK j¾. kï lrhs'
ld,Éfca o ixLHdj ( 01
bf.kq ï M,h ( ;sria;,fha fldaK fhdod .ksñka .`.l m<, .Kkh lrhs'
wfma l a I s ; l= i ,;d ( ² ;shfvd,hsÜgqj Ndú;fhka ;sria fldaK uekSu
² ;sria fldaK iy ;sria ÿr Ndú; lr .`.l m<, .Kkh lsÍu
ye|s k a ù u ( hï ia:dk folla w;r ;sria ÿr iDcq j uekSu wmyiq wjia:dj, §
;sria fldaK iy fjk;a ÿr uekSu u.ska wod< fiúh hq;= ÿr .Kkh
lrkq ,efí'
uQ , O¾uh (
A
d

C B

AB = d - .f`.a m<,
d1 - .f`.a m<, ±lafjk f¾Ldjg ,ïnl jk f¾Ldjla u; msysgqjk
,o C ,laIHhg A isg ÿr
- C ys§ msyg
s qjk ;shfvd,hsÜgqj u`.ska ,nd .kakd CA yd CB w;r
wka;¾.; fldaKh
by; mdGdxl weiqßka

d1 ys È. ñkqï máhlska uek .kakd w;r ys w.h ;shfvd,hsÜgqjlska


uek .kS' ta wkqj fldaKh i|yd gexck (tan) w.h ;s%fldaKñ;sl
j.=jlska ,nd .ekSfuka" by; .f`.a m<, (d) .Kkh l< yels h'

wjYH WmlrK yd øjH (


² ;shfvd,hsÜgqj iu`. f;mdj (theodolite with tripod)
² 20 m / 30 m ñkqï máh (20 m / 30 m measuring tape)
² ,S $ isfuka;s l+[a[ (wooden or cement pegs)
² fm< .ekajqï o`vq (ranging poles)
² ;sf
% ldaKñ;sl j.= (trignometric table)

87
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
l% u fõoh ( ² .x.djl msysàula ±lafjk mßÈ f¾Ld folla mdi,a ìfï ;eks;,d
m%foaYhl i,l=Kq lrkak' .x bjqr fomi .`.g ,ïnl jk fia
A iy B ,laIHhka folla l+[a[ u.ska fmdf<dj u; i,l=Kq lr
.kak'

² f;mdj A ,laIHh u; uOH.; jk fia ;nkak' fuys § f;mdfõ


mdoj, msysàu A ,laIHfhys isg iuÿßka ;sîu bÈß ld¾hka i|yd
myiq fõ'

A
f;mdfõ mdoj, msysàu
x x

² ;shfvd,hsÜgqj f;mdj u; iú lrkak'


² ;shfvd,hsÜgqj A ,laIHh u; uOH.; lrkak' fï i|yd ,U
kQ,la fyda WmlrKfha we;s m%ldY ,Uh (optical plummet) Ndú; l<
yels h' ,U kQ, u.ska ;shfvd,hsÜgqj uOH.; lsÍfï § f;mdj
uOHfha ,U kQ, t,ajd" ,Uh .=re;ajh hgf;a ksoyfia jefgkakg
bv yßkak' bka miq f;mdfõ mdoj, msysàu iSreudre lsÍfuka
,Ufha ;=v ''A'' ,laIHh u;g jefgk mßÈ msysàu ,nd .kak'

  ;shfvd,hsÜgqj

m%ldY ,Uh

,Uh iys; f;mdj


kQ,

uekqï ia:dkh

m%ldY ,Uh Ndú;fhka WmlrKh uOH.; lsÍfï §" m%ldY ,Uh


u; ksÍlaIlhd wei ;enQ úg Tyqg ienE fmdf<dj o¾Ykh fõ'
túg WmlrKh ±kg uOH.; ù we;s ia:dkh y÷kd.; yels h' bka
miq fmdf<dj u; uekqï ia:dkfhys msysàu iu`. ixikaokh lr o<
jYfhka WmlrKh uOH.; jk mßÈ f;mdj wod< ÈYdjg p,kh
l< hq;= h'
88
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh

 m%ldY ,Ufha flakaøh


 A uekqï ia:dkfha msysàu

² ó<`.g isÿ l< hq;= jkafka m%ldY ,Ufha flakaøh" uekqï ia:dkh
iu`. iumd; lsÍuhs' fï i|yd f;mdfõ tla mdohla fmdf<djg
;Èka iúlr wfkla mdo foflka WmlrKh by<g Tijd m%ldY
,Uh ;=<ska ksÍlaIKh lrñka WmlrKh fiñka Auekqï ia:dkfha
msysàu u;g m%ldY ,Ufhys flakaøh f.k hkak' bkamiq f;mdfõ
mdo fyd¢ka fmdf<djg iú lrkak'
m%ldY ,Ufha flakaøh

 A uekqï ia:dkfha msysàu

A uekqï ia:dkfha msysàu iy


m%ldY ,U flakaøh iumd; jk wjia:dj

² fuu ls%hdj,sh wjidk jk úg WmlrKh A u; uOH.; ù we;'


ó <`.g isÿ l< hq;= jkafka WmlrKh uÜgï lsÍuhs' fï i|yd
uÜgï bial=remamq fhdod .; yels jqj;a" uÜgï bial=remamq iSreudre
lrk úg WmlrKfhys uOH.; msysàu fjkia fõ' fï ksid
WmlrKfha uÜgï nqnq< tys uOHhg .ekSug f;mdfõ mdoj, Wi
iSreudre lrkq ,efí' idudkHfhka ;shfvd,hsÜgqjl jD;a;dldr
uÜgï nqnq,la iy nqnq¿ nghla (bubble tube) we;' fuys oS WmlrKh
ksjerÈ j uÜgï lr ke;s ksid uQ,sl wjia:dfõ § uÜgï nqnq< my;
mßÈ ;sìh yels h'

uÜgï nqnq<

nqnq¿ ngh
jD;a;dldr uÜgï nqnq< ^uQ,sl wjia:dfõ §&
^uq,sl wjia:dfõ §&

² nqnq¿ ngh f;mdfõ tla mdohla Tiafia mj;sk mßÈ ilid tu


mdofhys Wi iSreudre lrkq ,efí'

89
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh

nqnq¿ ng wlaIfhys uÜgï nqnqf<ys msysàu ksÍlaIKh lrñka th


uOHhg meñfKk f;la mdofhys Wi iSre udre lrkq ,efí'

uÜgï nqnq<

² fuu ls%hdj,sh iEu mdohla Tiafia u isÿ lsÍfuka uÜgï nqnq< tys
uOHhg .kq ,efí'
² fuu ls%hdj,sh isÿ lsÍfï § jD;a;dldr uÜgï nqnq< o l%ufhka tys
uOHhg meñfKa' wjidkfha § uÜgï nqnq¿j, msysàu my; mßÈ úh
hq;= h'

jD;a;dldr uÜgï nqnq< nqnq¿ ngh

² fï jk úg WmlrKh A kï ia:dkh u; uOH.; lr uÜgï lr


we;' ±ka WmlrKh mdGdxl .ekSu i|yd iQodkï h'
² WmlrKh A msysgqùfï wruqK jQfha AB f¾Ldjg ,ïnl f¾Ldjla
ks¾udKh lr .ekSu hs' tkï fuys § WmlrKfhys B foig ;sria
fldaKfhys w.h 000 00Z 00ZZ úh hq;= h' fuu ;sria fldaKh 000
lsÍfï lsh
% dj,sh ms<ns | j ó <`.g wjOdkh fhduq lruq' idudkHfhka
;shfvd,hsÜgqjla Wvq ;eáh ^upper plate) yd há ;eáh (lower
plate& hkqfjka ;eá follska iukaú; jk w;r há ;eáh u;
fldaaK udkh msyg s qjd we;' uq,ska u j¾ksh¾ mßudKh u.ska 00Z00ZZ
f,i ilikak' bkamiq há ;yvqj l,ïm lr WmlrKfha ;sria
fldaKh o< jYfhka 000 jk f;la Wvq ;eáh ;rljd Wvq ;eáh o
l,ïm lrkak' túg fldaKh my; mßÈ o¾Ykh jkq we;'
00
00Z 00ZZ
0 10 20 30 40 50 60

m%Odk mrsudKh j¾ksh¾ mrsudKh


² flfia kuq;a fï jk úg ;sria fldaKh ksjerÈ j u 00000Z00ZZ
fkdfõ' bkamiq Wvq ;eáfha bial=remamqj lrleùu u.ska ;sria
fldaKfha w.h ksjerÈj u 00000Z00ZZ lrkq ,efí' túg fldaKh
my; mßÈ o¾Ykh fõ'
00
00ZZ
0 10 20 30 40 50 60

m%Odk mrsudKh j¾ksh¾ mrsudKh


90
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
fuu wjia:dj jk úg ;eá fol u l,ïm lr we;s w;r WmlrKfhys
;sria fldaKh 00000Z00ZZ fõ' bkamiq há ;eáh ,sys,a lr ÿf¾laIh
B foig fhduq lr th o l,ïm lrkak' túg A isg B foig ;sria
fldaKh 00000Z00ZZ fõ'

A
00 0
00Z
00Z
Z
B

bkamiq Wvq ;yvqj ,sys,a lr ;sria fldaKh 90000Z00ZZ jk f;la


ÿf¾laIh lrljkak' Wvq ;yvqj l,ïm lrkak'

A
00 0
00Z

ZZ
00
00Z
Z
00Z
90 0
B

tu f¾Ldj Èf.a fm< .ekajqï o`vqjla isgqùfuka AB g ,ïnl


f¾Ldjla ks¾udKh lr .; yels h' fuys§ WmlrKh lsh % dlrjkakd
úiska Tyqf.a oDIaá f¾Ldj u;g fm< .ekajqï oKav ,nd .; hq;= h'
AC ÿr o< jYfhka 5m (d1) muK jk fia C ,laIHh by; f¾Ldj
u; msysgqjkak'

A
d1 d
C B

bkamiq WmlrKh C u; msysgqjd uOH.; lsÍu iy uÜgï lsÍu isÿ


lrkak' fuys § wmf.a wjYH;dj jkqfha CA iy CB f¾Ld w;r
wka;¾.; fldaKh uekSu hs'
fuu fldaKh uekSu i|yd A foig WmlrKfha ;sria fldaKh
00000Z00ZZ f,i ilid há ;yvqj l,ïm lrkak' Wvq ;yvqj ,sys,a
lsÍu u.ska ÿf¾laIh lrljd C foig fhduq lr wod< fldaKh ^  &
ukskak' d1 ys ÿr o ukskak'
bkamiq by; uQ,O¾ufha i|yka mßÈ .Kkh lsÍu isÿ lsÍfuka
.f`.a m<, i|yd w.h ,nd .; yels h'

91
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
ks Í la I Khg u`. fmka ù u (
² iu;, m%foaYhl .`.la ±lafjk f,i tys msysàï i,l=Kq lrkak'
² ;shfvd,hsÜgqj yiqrejk wdldrh ms<sn| j ie,ls,su;a jkak'
² .Kkh lsÍu isÿ lrk wdldrh ms<sn| j ksÍlaIKh lrkak'

ks. ukh i|yd Wmfoia ² by; i,l=Kq lrk ,o ia:dk fol (A iy B) w;r ;sria ÿr (d)
iDcq j u uek .kak'

úfYaI lreKq (² ;shfvd,hsÜgqj Ndú;hg fmr tys ls%hdldÍ;ajh ms<sn| j mÍlaId


lrkak'
² WmlrKj, wdrlaIdj ms<sn| j ie,ls,su;a jkak'
² Ndú;fhka miq WmlrKh weisÍu isÿ lrk wdldrh ms<sn| j
ie,ls,su;a jkak'

we.hS ï m;% s l dj 26
mshjr kshñ; ,enq fjk;a
,l=Kq ,l=Kq lreKq
fmr iQodku wjYH øjH yd WmlrK f;dard .ekSu 05
f;mdj ksjerÈ j msysgqùu ^A u;& 05
;shfvd,hsÜgqj ksjerÈ j uOH.; lsÍu ^A u;& 10
;shfvd,hsÜgqj ksjerÈ j uÜgï lsÍu ^A u;& 10
;sria fldaKh 000 lsÍu ^A isg B foig& 05
d1 ÿr uekSu ^AC ÿr& 05
ls%hdj,sh C u; f;mdj ksjerÈ j msysgqùu 05
;shfvd,hsÜgqj ksjerÈ j uOH.; lsÍu ^C u;& 10
;shfvd,hsÜgqj ksjerÈ j uÜgï lsÍu ^C u;& 10
;sria fldaKh 000 lsÍu ^C isg A foig& 06
ACB wka;¾.; fldaKh uekSu ^wdikak wxYlhg& 10
AB ÿr .Kkh lsÍu 10
lKavdhfï wka wh iu`. iyfhda.fhka lghq;= lsÍu 03
wdl,am yd l%shdj,sh ;=< wdrlaIl l%ufõo wkq.ukh lsÍu 03
w.h moaO;s
wdjqo" WmlrK msßisÿ lr ia:dk .; lsÍu 03
tl;=j 100

92
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
m% d fhda . s l ls % h dldrlu
5'3'1 oïje,a uekqï l%uh Ndú; lr l=vd ìï fldgila uek tys ìï ie,eiau ms<sfh,
ls Í u
ks m q K ;dj ( ìï uekSu iy uÜgï .ekSu ms<sn| uQ,O¾u úuid n,hs'
ks m q K ;d uÜgu 55'3
'3 ( oïje,a uekqï l%uh Ndú;hg .kshs'
ld,Éfca o ixLHdj ( 04
bf.kq ï M,h ( ² oïje,a uekqï l%uh Ndú; lr l=vd ìï fldgila uek tys ìï
ie,eiau ms<sfh, lrhs'
wfma l a I s ; l= i ,;d ( ² l=vd ìï fldgila uekSu i|yd wjYH uekqï ia:dk iy uekqï f¾Ld
i|yd iqÿiq ia:dk f;dard .ekSu
² oïje,a uekqfï § ;s%fldaKSlrKh Ndú; jk wdldrh ms<sn| j woyi
,nd .ekSu
² uekqï f¾Ldj, isg N+ ,laIK i|yd wkq,ïn .ekSu
² wjidk ìï ie,eiau ioyd iqÿiq mßudKhla f;dard .ekSu
² ìï ie,eiau mßudKhg we| iïmQ¾K lsÍu

ye|s k a ù u ( l=vd bvï fldgila uekSu i|yd we;s b;d myiq" ir, iy ksrjoH
l%uhla f,i oïje,a uekqï l%uh ye`Èkaúh yels h' fuys § uekqï
ia:dk lsym s hla u.ska wod< ìï fldgi u; ;sf % ldaKhla fyda ;sf
% ldaK
lsyms hla msyg
s j
q kq ,efí' bka miq tu uekqï f¾Ldj, isg f.dvke`.s,s
udhsï" bvfï udhsï wd§ N+ ,laIK i|yd ñkqï" wkq,ïn l%uh u.ska
tl;= lrkq ,efí' uekqfï ksrjoH;dj msßlaiSu ioyd msßlaiqï
f¾Ld msysgqùu;a ta i|yd ñkqï ,nd.ekSu;a fï w;r u isÿ l< hq;=
h' tfuka u tu ñkqï ksjerÈ j lafIa;% fmd; u; igyka lsÍu o
b;d jeo.;a h' bka miq wod< ìï fldgfia ìï ie,eiau we`§u i|yd
fhda.H mßudKhla f;dard .; hq;= h' wjidkfha § ie,iqï lvodish
u; pdm fþokh u.ska ;s%fldaK we|" msrslaiqï f¾Ldj, ñkqï u.ska
uekqfï ksrjoH;dj msßlaid uekqï f¾Ld u; wkq,ïn ñkqï ,l=Kq
lsÍfuka ìï ie,iqu ms<sfh, lrkq ,efí'
uQ , O¾uh ( oïje,a uekqfï § f¾Çh ñkqï iu. muKla uekqï lsh % dj,sh isÿlrkq
,efí' úúO nyqwi% ks¾udKh lsÍu ms<sn| j ie,lSfï §" f¾Çh
ñkqï Ndú;fhka muKla we`Èh yels tl u nyq wi%h ;s%fldaKh f,i
ie,lsh yels h' ;s%fldaKhl mdo ;=fkys È. okakd úg tla mdohla
ksjerÈ j we| tys fldka foflys isg kshñ; ÿrj,ska pdm we|" tajd
fþokh jk ia:dkfhka ;sf % ldaKfha ;=kj
a k YS¾Ifhys msyà
s u ks¾Kh
l< yels h' fï wkqj oïje,a uekqfï § ;s%fldaK iu. muKla
uekqï ls%hdj,sh isÿ l< hq;= h' tkï oïje,a uekqfï uQ,O¾uh
;s%fldaKSlrKh hs'
C C
hï lsis
y y
mßudKhlg wkqj

B
z

B
z

x x
A ienE ;s%fldaKh u; ñkqï ìï ie,iqu u; ;s%fldaKh we£u

93
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
wjYH WmlrK yd øjH( oïje,a uekqfï §" tys kug wkqj uekqï ls%hdj,sh i|yd oïje,a
Ndú; l< hq;= jqj;a" Ndú;fha myiq;dj i,ld j¾;udkfha § oïje,a
fjkqjg ñkqï má fhdod .efka
² 30 m / 50 m ñkqï máh (30 m/ 50 m measuring tape)
² 10 m / 20 m ñkqï máh (10 m/ 20 m measuring tape)
² fm< .ekajqï o`vq 3la (3 ranging poles)
² ,S$isfuka;s l+[a[ (wooden or cement pegs)
² lafIa;% fmd; (field book)
² we`§fï WmlrK iy lvodis (drawing tools and papers)

l% u fõoh ( ² f.dvke.s,a,la fyda folla we;=<;a jk mßÈ ìï fldgila f;dard


.kak'
² ysre kef.k ÈYdj iy ysre neihk ÈYdj u.ska wod< bvfï W;=re
ÈYdj y`ÿkd.kak' ^m%dfhda.sl ls%hdldrlï wxl 5'1'1 § isÿ l< mßÈ&
² bvu jgd weúo bvfï udhsïj, iajrEmh" N+ ,laIKj, msysàu"
bvfï yevh wd§ lreKq ms<sn| j o< woyila ,ndf.k lvodishla
u; wod< bvfï fmßlaiqï igyk (prospection diagram) ms<sfh,
lrkak' mdi,a j;a f;a fldgil o< igyk
W
;dmamh

úoHd.drh

.Ks;d.drh

bksjeg

² bvfï fmßlaiqï igyk iy bvu jgd weúo ,nd.;a f;dr;=re wkqj


;s%fldaK msyg
s qjd .kakd wdldrh ms<sn| j woyila ,nd .kak' fuys
§ msysgqjk ;s%fldaK .Kk yels ;rï iSud l< hq;= h'
² fufia ;s%fldaK msysgqùfï § ;s%fldaKj, YS¾Ihka tkï uekqï ia:dk
ioyd ia:dkhla f;dard .ekSfï § my; idOl ms<sn| j i,ld n,kak'
² uekqï f¾Ldj, ;sria È. myiqfjka ueksh yels ùu
² fhdod.kakd ;s%fldaK ukdj ieliQ ;s%fldaK ùu
² uekqï f¾Ldj, isg N+ ,laIK i`oyd myiqfjka wkq,ïn
ñkqï ,nd.; yels ùu
² ud¾.hl kï tla me;a;lg muKla jk fia ;sîu
² mdoï f¾Ldfjka (base line) ìï fldgi o< jYfhka iudk
fldgia follg fn§ ;sîu
² uekqï ia:dk i|yd iqÿiq ia:dk f;dard .ekSfuka miq tu ia:dkj,
msysàu lgqigyk u; i,l=Kq lrkak'
² wfõlaIK f¾Ld i|yd ia:dk f;dard .kak'

94
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh

;s % f lda KS l rKh fhfok wdldrh


W
;dmamh 

úoHd.drh

.Ks;d.drh

bksjeg

² uekqï ia:dk jYfhka f;dard.;a ia:dkj, fmdf<dj u; ,S $ isfuka;s


l+ [a [ u.ska i,l=Kq lrkak ' fuys § iïmQ ¾K l+ [a [h u
fmdf<dfjka hgg jk mßÈ fyd`Èka fmdf<djg iú lrkak'

² fm< .ekajqï o`vq tl t,af,a ;nd msßlaiqï f¾Ld i|yd ia:dk o


fmdf<dj u; ks¾Kh lr l=[a[ fhdokak'
² ñkqï .ekSfï ls%hdj,sh mdoï f¾Ldfjka wdrïN lrkak'
² fuys § ish¨ u ñkqï ksjerÈ j lafIa;% fmd; u; igyka lsÍu b;d
jeo.;a h'
² N+ ,laIK i|yd iDcqfldaKS wkq,ïn ñkqï ,nd.; fkdyels
wjia:dj, § we, wkq,ïn l%uh fhdod .kak'
² ñkqï igyka lsÍfï § lafIa;% fmd; fmdf<dfõ W;=re ÈYdjg yrjd
;ndf.k isàu;a" ñkqï igyka lrk mqoa.,hd uekqï f¾Ldj Èf.a
isg f.k isàu;a b;d jeo.;a h'
² ñkqï igyka lsÍug fuu wjia:dfõ § o oaú;aj ;Sre l%uh fhdod
.kak'
² ñkqï igyka lsÍfï § hï w;ajer§ula isÿjqjfyd;a tu ñkqu ;ks
brlska lmd oud tu ia:dkfha flá w;aik fhdokak' lafIa;% fmd;
u; tu msgqjg wod< ksjerÈ lsÍï .Kk igyka lr w;aik fhdod
ku iy Èkh igyka lrkak'

95
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh

;dmamh

9.6
10.4

.7
30
3.0 .4
12
.3
4.0 26
.0

6.7
25
.1
.1 23
12
3.1 .4
.5 15
23
10.3 6.2 6.7

29
.42 4.3

21.4 5.1

27.6 4.9

34.3
5.0

 
4.7 28.
8
12
.5 5.
0

27
.2
10 3.5
.3
12.
3
30
.6


bksjeg

² lafIa;% ls%hdj,sh wjika jQ miq ìï ie,iqu we£fï ls%hdj,sh


wdrïN lrkak' fuys § o bvfï m%udKh iy ie,iqu w`Èk lvodisfha
m%udKh ms<sn| j i,ld n,d is;shu we`§ug WÑ; mßudKhla
f;dard .kak'
² uq,ska u uekqï f¾Ldj, iïmQ¾K È. wdY%fhka iy pdm fþokh
u.ska ;s%fldaKj, msysàï ie,iqï lvodish u;g ,nd .kak' fï
i|yd ks,a meye;s ;Ska; Wmfhda.S lr .kak'
² msßlaiqï f¾Ldj,g wod< ia:dk w;r ÿr iy ienE fmdf<dfõ tu
ÿrj,a iu. ixikaokh lsÍu u.ska uekqï ls%hdj,sfha ksrjoH;dj
ms<sn| j woyila ,nd.kak'
² uekqfï ksrjoH;dj wfmalaIs; uÜgug jvd ksrjoH kï wkq,ïn
ÿr u.ska ish¨ u N+ ,laIKj, msysàï ,nd .kak'
² mßudKh" W;=re ÈYdj" udhsï úia;r" iqÑh ^we;akï muKla& wd§
Wmldrl o;a; o igyka lr ìï ie,iqu iïmQ¾K lrkak'

ks Í la I Khg u.fmka ù u( ² iu;, N+ñhla u; fuu m%dfhda.sl l%shdldrlu ie,iqï lrkak'


² W;=re ÈYdj y÷kd .kakd wdldrh ksÍlaIKh lrkak'
² mdoï f¾Ldj yd wfkl=;a uekqï f¾Ld i|yd uekqï ia:dk f;dard
.ekSu ms<sn| j úuis,su;a jkak'
96
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
² mdGdxl ,nd.kakd wdldrh;a tajd igyka lrk wdldrh;a ms<sn| j
ksÍlaIKh lrkak'
² msßlaiqï f¾Ldj, Ndú;h ms<n| j idlÉPd lrkak'
² ie,iqï i|yd iqÿiq ìï m%udKhla f;dard .ekSu ms<sn| j úuis,su;a
jkak'
² ìï ie,iqï we|Su iy Wmldrl o;a; ,l=Kq lsÍu ms<sn| j ksÍlaIKh
lrkak'
ks . ukh i|yd Wmfoia ( ² ud,sudjla Ndú;fhka W;=re ÈYdj y÷kdf.k uekqu i|yd fhdod.;a
W;=re ÈYdj w;r fjki y÷kd.kak'
² msßlaiqï f¾Ld ud¾.fhka uekqfï ksrjoH;dj .Kkh lrkak'
² bvfï o< igyk ms<sn| j fidhd n,kak'

úfYa I lreKq ( ² WmlrKj, wdrlaIdj ms<sn| j ±kqj;a lrkak'

we.hS ï m;% s l dj 27
mshjr kshñ; ,enq fjk;a
,l=Kq ,l=Kq lreKq
fmr iQodku wjYH øjH yd WmlrK f;dard .ekSu 03
bvfï o< igyk ksjerÈ j we| ;sîu 03
uekqï ia:dk msysgqjd we;s wdldrh ^;sria ÿr ueksh yels ùu" wkq 04
,ïn ÿr myiqfjka ueksh yels ùu&
m%Odk uekqï f¾Ldfõ È. uekSu ^wdikak 10 cmg& 05
m%Odk uekqï f¾Ldj we|Su - oaú;aj ;Sre l%uh 05
tys È. ksjerÈ j igyka lsÍu 05
ls%hdj,sh
wfkla uekqï f¾Ldjl È. uekSu ^wdikak 10 cm g& 05
tu f¾Ldj ksjerÈ j we|Su 05
È. ksjerÈ j igyka lsÍu 05
msßlaiqï f¾Ld Ndú;h iy È. uekSu 05
È. igyka lsÍu 05
ñkqï ,nd .ekSu ^wkq,ïn& o;a; folla i|yd muKla i,ld n,kak 04
tu ñkqï igyka lsÍu 04
lafIa;% fmdf;ys msßisÿ Ndjh 03
mßudKh f;dard .ekSu 04
m%Odk uekqï f¾Ldj mßudKhg we|Su 04
wfkla f¾Ldjla mßudKhg we|Su 05
o;a; 02la ksjerÈ j ,l=Kq lsÍu 05
ìï ie,eiau iïmQ¾K lsÍu - ^udhsï hdlr& 05
Wmldrl o;a; ,l=Kq lsÍu 05
wjidk ìï ie,eiafï ksjerÈ nj 05
lKavdhfï wka wh iu`. iyfhda.fhka lghq;= lsÍu 02
wdl,am yd l%shdj,sh ;=< wdrlaIl l%ufõo wkq.ukh lsÍu 02
w.h moaO;s
wdjqo" WmlrK msßisÿ lr ia:dk .; lsÍu 02
tl;=j 100

97
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
m% d fhda . s l ls % h dldrlu
5'5'1 uÜgï .ekSfï is oaOdka;h Ndú; lr flá ud¾. fldgil
Èlalvla ms <sfh, ls Íu

ks m q K;dj 5 ( ìï uekSu yd uÜgï .ekSu ms<sn| uQ,O¾u úuid n,hs'


ks m q K ;d uÜgu 5'5 ( flá ud¾. fldgil Èlalvla ms<sfh, lsÍug uÜgï .ekSfï
isoaOdka;h Ndú;hg .kshs'
ld,Éfca o ixLHdj ( 06
bf.kq ï M,h ( ² flá ud¾. fldgil Èlalvla we£u i|yd mdGdxl iy ñkqï ,nd
.kshs'
² ,nd.;a ñkqï igyka lr uÜgï msgqjla ilia lrhs'
² flá ud¾. fldgil Èlalvla m%ia;dr lvodishl ksrEmKh lrhs'
wfma l a I s ; l= i ,;d ( ² uÜgï WmlrKhla ksjerÈ j fmdf<dj u; msysgqùu iy mdGdxl
,nd .ekSu
² uÜgï msgqjla ilia lsÍu
² Èlalvla m%ia;dr lvodishl we`§u

ye|s k a ù u ( fndfyda bÈlsÍï wdY%s; ld¾hka ys § wod< jev N+ñfha úúO ia:dkj,
WÉphka i|yd ñkqï ,nd.ekSug" uÜgï ls%hdj,sh Wmfhda.S lr
.kS'
uQ,O¾uh ( uÜgï WmlrKhla u.ska ;sria;,hla ks¾udKh lr foa' tu ;,hg
wkqj uÜgï háfhys mdGdxlh ,nd .ekSfuka fmdf<dfõ W!ks;
Wi okakd ia:dkhlg idfmalaIj fjk;a ia:dkhl W!ks; Wi
fiúh yels h'

WmlrKh úiska
,ndfok ;sria
oDIaá ;, f¾Ldj
2.48 m 2.63 m ^iudka;rK f¾Ldj&

A B
Wi okakd fmdf<da Wi fiúh
ia:dkh ;,h hq;= ia:dkh

Ays Wi = 538.43 m
iudka;rK f¾Ldfõ Wi = 538.43 + 2.48 = 540.91 m
B ys Wi = 540.91 - 2.63 m = 538.28 m
wjYH WmlrK yd øjH( ² uÜgï WmlrKh (level instrument)
² uÜgï háh (levelling staff)
² ke.=ï neiqï (rise and fall method) l%uhg ms<sfh< l< uÜgï fmd;l
msgqjla
² we£fï WmlrK iy lvodis (drawing tools and papers)

98
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
l% u fõoh ( ² È. 100 m muK jk u| nEjqula iys; flá ud¾. fldgila f;dard
.kak'
² tu ud¾. fldgfia uOH f¾Ldj (centre line) Èf.a ;sria mr;rh 10m
jk mßÈ ia:dk i,l=Kq lrkak'

0+000
0+010
0+020
0+030
0+040
0+050
0+060

0+090
0+070

0+100
0+080
² mdGdxl igyka lsÍug uÜgï fmd;l msgqjla ms<sfh, lr .kak'

uÜgï miq o¾Yk w;rueÈ fmr o¾Yk ke.au (+) neiau (-) W!ks; úia;rh
mdGdxlh o¾Yk mdGdxlh
ia:dkh uÜgu
(BS) mdGdxlh
(FS)
(IS)

² tla WmlrK ia:dkhlska w;rueÈ o¾Yk 2la fyda 3la wdjrKh l<
yelsjk mßÈ" WmlrKh fmdf<djg iú lsÍug iqÿiq ia:dk 3la fyda
4la ud¾.h whsfka bv we;s ia:dkj, f;dard .kak' ^wod< WmlrK
ia:dkfha isg miq o¾Yk mdGdxl ia:dkhg iy fmr o¾Yk mdGdxl
ia:dkhg ÿr yels ;dla iudk ÿßka msysgqùug W;aidy .kak'&

BS IS BS
IS IS IS
FS

IS FS
0+000

0+010

0+020

0+030

0+040

0+050

0+060

0+070

0+080

0+090

0+100

FS
IS
IS
BS

² f;mdj fmdf<dj u; fyd`Èka iú lrkak' f;mdfõ mdohka ys Wi


iSreudre lsÍu u.ska f;mdfõ ;yvqj weia uÜgug uÜgï lr uÜgï
WmlrKh th u; wgjkak'
² uÜgï WmlrKfha mdbial=remamq tajdfha uOH msysàug meñfKk
f;la iSre udre lrkak'
² fndfyda úg fuu wjia:dfõ § uÜgï nqnq< tys uOHfha fkdmsysghs'

WmlrKh uÜgï ù fkdue;s


wjia:djl uÜgï nqnqf<a msysàula

uÜgï nqnq<

99
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
² WmlrKfha ÿf¾laIh f;dard.;a mdbial=remamq follg iudka;r
jkfia ilikak'

ÿf¾laIh

mdbialr
= emamq

² tu mdbial=remamq fol u tljr WmlrKh ;=<g fyda msg;g fyda


lrleùu u.ska uÜgï nqnqf<a msysàu ;=kajk mdbial=remamqj Èf.a
msysgk f;la mdbial=remamq fol u fo wf;a uymg we`.s,s u.ska
lrljkak'

fyda

² wjidkfha § uÜgï nqnq< my; mßÈ


;=k ajkmsysgúh hq;= h';=kajk
mdbial=remamqj mdbial=remamqj

fyda

² ó<`.g ;=kajk mdo bial=remamqj muKla by<g fyda my<g lrleùu


u.ska uÜgï nqnq< tys uOHhg .; yels h'

uÜgï nqnq<

² ÿf¾laIh 900 lska lrljd uÜgï nqnqf<a msysàu ksÍlaIKh lrkak'


uÜgï nqqnq< tys uOHfhka bj;g .uka lr we;akï fjk;a
mdbial=remamq folla Tiafia ÿf¾laIh msysgqjd fmr ls%hdj,sh kej;
isÿ lrkak'
² ;jÿrg;a ÿf¾laIh 900 lska lrljd uÜgï nqnqf<a msysàu ksÍlaIKh
lrkak'
² WmlrKh ksjerÈ j uÜgï lr we;akï fuu iEu wjia:djl § u
uÜgï nqnq< tys uOHhg meñfKa'
² nqnq< uOH.; lsÍfï fodaIhla fkdue;s kï bÈß mshjrj,a i|yd
fhduq jkak'
100
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
² wiïmd; fodaIh bj;a lsÍu i|yd ÿf¾laIh iqÿ miqìula u;g
fhduqlr yria fl¢ iy jia;=fõ m%;sìïNh meyeÈ,s jk f;la
Wmfkf;ys iy wjfkf;ys iam¾Yl bial=remamq iSreudre lrkak'
² WmlrKh uÜgï lsÍfuka miq uÜgï ls%hdj,sfha wdrïNl ia:dkh
(0 + 000 ) u; uÜgï háh iDcqj isria j ;nd .kak'
² b,lal .; lsÍfï Wmdx.h u`.ska ÿf¾laIh uÜgï háh foig o<
jYfhka fhduqlr" ÿf¾laIh ;=<ska uÜgï háh foi n,kak' túg
ÿf¾laIh ksYaÑ;j u b,lal .; lr fkdue;s ksid ÿf¾laIh u.ska
,ndfok isriayria flkao (vertical cross hair) uÜgï háfha uOH
f¾Ldj u;g iumd; fkdfõ'

;sriayria flkao uÜgï háh



ia:dkql flaY isriayria flkao
(stadia hair) 
uÜgï háfha uOH f¾Ldj

² iam¾Yl bial=remamqj (tangent screw)u.ska ÿf¾laIh fiñka lrljd


isriayria flkao uÜgï háfha uOH f¾Ldj u;g iumd; lrkak'

1.48m

² túg ;sriayria flkao (horizontal cross hair) uÜgï háh fþokh


lrk ia:dkfhys uÜgï há mdGdxlh wod< ia:dkfha mdGdxlh
f,i .; yels h' th (1.48m) f,i is;uq'
² m<uq uÜgï ia:dkhg .kakd tu mdGdxlh miq o¾Yk mdGdxlh
(back sight) f,i igyka lrkak'

uÜgï miq o¾Yk w;rueos fmr o¾Yk ke.au neiau W!ks; Wi úia;rh
ia:dkh mdGdxlh o¾Yk mdGdxlh
mdGdxlh
01 1.48 0+000

101
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
² ó<. g uÜgï WmlrKh tfia u ;sfnkakg yer uÜgï háh B<`.
uÜgï ia:dk (0 + 010 iy 0+ 020) lrd ms<sfj<ska f.dia fmr mßÈ
u ÿf¾laIh lrleùu u.ska wod< ia:dkfha uÜgï há mdGdxl (1.52
m , 1.55 m) ,nd.kak'
² fuu mdGdxl w;r ueos o¾Yk mdGdxl (intermediate sight) f,i igyka
lrkak'
uÜgï miq o¾Yk w;r ueos fmr o¾Yk ke.au neiau W!ks; Wi úia;rh
ia:dkh mdGdxlh o¾Yk mdGdxlh
mdGdxlh
01 1.48 0 + 000
02 1.52 0 + 010
03 1.55 0 + 020
² fuu WmlrK ia:dkfhka (instrument station) .kq ,nk wjidk
ia:dkh (0 + 030) i|yd mdGdxlh (1.59m) f.k th fmr o¾Yk
mdGdxlh (fore sight) f,i igyka lrkak'
uÜgï miq o¾Yk w;r ueos fmr o¾Yk ke.au neiau W!ks; Wi úia;rh
ia:dkh mdGdxlh o¾Yk mdGdxlh
mdGdxlh
01 1.48 01 0 + 000

02 1.52 02 0 + 010

03 1.55 03 0 + 020

04 1.59 0 + 030
² bkamiq uÜgï háh tu iaa:dkfha u (0 + 030) ;sfnkakg i,iajd
uÜgï WmlrKh B<`. ia:dkhg f.k f.dia tys iúlr uÜgï
lrkak'
² fmr WmlrK ia:dkfhka mdGdxl .;a wjidk ia:dkhg (0+030)
kj WmlrK ia:dkfha isg kej;;a mdGdxlh (2.02 m) .kak' th
tu ia:dkfha miq o¾Yk mdGdxlh f,i igyka lrkak'
uÜgï miq o¾Yk w;r ueos fmr o¾Yk ke.au neiau W!ks; Wi úia;rh
ia:dkh mdGdxlh o¾Yk mdGdxlh
mdGdxlh
01 1.48 01 0 + 000

02 1.52 02 0 + 010

03 1.55 03 0 + 020

04 2.02 1.59 0 + 030

² wjidk uÜgï ia:dkh yuqjk f;la fuu ls%hdj,sh os.ska os.g u


isÿlrkak'
² wjidkfha § ,efnk uÜgï msgq mdGdxl my; mßÈ úh yels h'

102
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh

uÜgï miq o¾Yk w;r ueos fmr o¾Yk ke.au neiau W!ks; Wi úia;rh
ia:dkh mdGdxlh o¾Yk mdGdxlh
mdGdxlh
01 1.48 0 +000

02 1.52 0+ 010

03 1.55 0 + 020

04 2.02 1.59 0 + 030

05 2.08 0 + 040

06 2.12 0 + 050

07 2.07 0 + 060

08 1.31 2.03 0 + 070

09 1.37 0 + 080

10 1.32 0 + 090

11 1.28 0 + 100

² m<uq uÜgï ia:dkfha W!ks; Wi 100 m f,i .kak'


² ke.au" neiau iy W!ks; Wi ;Sre iïmQ¾K lrkak'
² .Kkh lsÍïj, § fodaI isÿjQjd±hs ne,Sug wod< ks¾Kdhl Ndú;
lrkak'
² .Kkh lsrSïj,ska wk;=rej uÜgï msgqj my; mßÈ úh hq;= h'

103
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh

uÜgï miq o¾Yk w;r ueos fmr o¾Yk ke.au neiau W!ks; Wi úia;rh
ia:dkh mdGdxlh o¾Yk mdGdxlh
mdGdxlh
01 1.48 100.00 0 +000

02 1.52 0.04 99.96 0+ 010

03 1.55 0.03 99.93 0 + 020

04 2.02 1.59 0.04 99.89 0 + 030

05 2.08 0.06 99.83 0 + 040

06 2.12 0.04 99.79 0 + 050

07 2.07 0.05 99.84 0 + 060

08 1.31 2.03 0.04 99.88 0 + 070

09 1.37 0.06 99.82 0 + 080

10 1.32 0.05 99.87 0 + 090

11 1.28 0.04 99.91 0 + 100

12 4.81 4.90 0.18 0.27 (100.00)


13 (4.90) (0.27) (0.09)
14 (0.09) (0.09)

² m%ia;dr fld<hla f.k tys X wlaIh iy Y wlaIh w`Èkak' X


wlaIh f,i ;sria ÿr;a Y wlaIh f,i W!ks; Wi uÜgu;a f.k
m%ia;drh w`Èkak
² wod< ,laIHhka hd lsÍfuka ud¾. fldgfia Èlalv i|yd m%i;
a drh
,nd.kak'
W!ks;
Wi (m)
100

99.5

;sria ÿr m
0+080
0+030
0+040
0+050
0+060

0+100
0+000

0+020

0+070
0+010

0+090

104
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
ksÍlaIKhg u. fmkaùu ( ² uo nEjqula iys; ud¾. fldgila f;dard .kak
² fmdf<dj u; ÿr i,l=Kq lrkak'
² WmlrKh tys fmÜáfhka t<shg .kakd wdldrh iy th f;mdj
u; iú lrk wdldrh i|yd ksjerÈ j u. fmkajkak'
² WmlrKh uÜgï lrk wdldrh ksÍlaIKh lrkak'
² uÜgï háh ksjerÈ j msysgqjk wdldrh ksÍlaIKh lrkak'
² mdGdxl ,nd .kakd wdldrh;a tajd ksjerÈ j igyka lrk
wdldrh;a ms<sn| j ie,ls,su;a jkak'

ks .ukh i|yd Wmfoia ( ² uÜgï .ekSfï Ys,amfhys jeo.;alu meyeÈ,s lsÍu'

úfYa I lreKq ² Èlalvla we`§fï wjYH;dj i`oyka lsÍu'


we.hS ï m;% s l dj 28
mshjr kshñ; ,enq fjk;a
,l=Kq ,l=Kq lreKq
fmr iQodku wjYH øjH yd WmlrK f;dard .ekSu 05
uÜgï fmd;l msgqj ilia lsÍu' 05
WmlrKh iú lsÍu i|yd ia:dk f;dard .ekSu ^fmr o¾Yk ia:dkh 05
yd miq o¾Yk ia:dkh hd lrk f¾Ldfõ ,ïn iuÉfPaolh u; ´kE
u ia:dkhl&
WmlrKh uÜgï lsÍu ^tla WmlrK ia:dkhla muKla ksÍlaIKh 05
lrkak
ls%hdj,sh

,l=Kq 00 ,l=Kq 03 ,l=Kq 05


mdGdxl lshùu - ^tla mdGdxlhla muKla ksÍlaIKh lrkak& 04
^wdikak 10 mm g&
tla mdGdxlhla j.=fõ ksjerÈ j igyka lsÍu 04
.Kkh ls Í u
ke.=ï$neiqï ;Sre ksjer¢ j iïmQ¾K lsÍu 10
W!ks; Wi ;Srej iïmQ¾K lsÍu 10
.Kkh lsÍfï ks¾Kdhl fhdod .ekSu 10
* W!ks; Wi ksjerÈ ùu 10
Èlalalv we|Su
Èlalv ksjerÈ j we£u 10
Èlalv ksjerÈ ùu 10
lKavdhfï wka wh iu`. iyfhda.fhka lghq;= lsÍu 04
wdl,am yd l%shdj,sh ;=< wdrlaIl l%ufõo wkq.ukh lsÍu 04
w.h moaO;s 04
wdjqo" WmlrK msßisÿ lr ia:dk .; lsÍu
tl;=j 100

* fuu ,l=Kqj,g wod< m%dfhda.sl ls%hdldrlï YsIHhd úiska isÿ lsÍug fmr .=rejrhd úiska mdGdxl
,ndf.k Èlalv we| ;sìh hq;= h' tu igyka YsIHhd úiska bÈßm;a lr we;s igyka iu`. iudk
kï fuu ,l=Kq Èh yels h' ^wdikak 10 mm g&

105
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh

m% dfhda . s l ls %h dldrlu
5'7'1 ;shfvd,hsÜgqj Ndú;fhka l=vd bvula uek tys ìï ie,eia u ms<sfh, lsÍu
ks m q K;dj 5 ( ìï uekSu yd uÜgï .ekSu ms<sn| uQ,O¾u úuid n,hs'
ks m q K;d uÜgu 5'7 ( ;shfvd,hsÜgq uekqu lafIa;%fha § fhdod .kshs'
ld,Éfca o ixLHdj ( 06
bf.kq ï M,h ( ;shfvd,hsÜgqj Ndú;fhka iDcq udhsï iys; l=vd bvï fldgil udhsï
i|yd WmlrKfha isg È.xY iy ñkqï máhla Ndú;fhka ÿr ms<sn|
mdGdxl ,nd .kshs'
by; ñkqï Ndú; lr bvfï ìï ie,eiau mßudKhlg w¢hs'
wfma l a I s ; l= i ,;d ( ² ;shfvd,hsÜgqjla hï ia:dkhla u; msysgqùu
² ;shfvd,hsÜgqj uÜgï lsÍu
² wiïmd; fodaI bj;a lsÍu
² ;shfvd,hsÜgqfõ ;sria fldaKh Y=kH ^000 00' 00'') lsÍu
² ;shfvd,hsÜgqj u.ska È.xY uekSu

ye|s k a ù u ( isria ;,fha iy ;sria ;,fha fldaK uekSfï uQ,sl u WmlrKhla


f,i ;shfvd,hsÜgqj ye¢kaúh yels h' th u.ska hï f¾Ldjl È.xYh
iy WmlrKfha isg wod< ,laIHhg ÿr uekSu u.ska tu ,laIHfhys
msysàu lvodishla u; mßudKhlg ksjerÈ j ,l=Kq l< yels h'
uQ , O¾uh ( WmlrKfha ;sria fldaKh W;=re ÈYdjg Y=kHh lr ÿf¾laIh lrljd
hï f¾Ldjl È.xYh ueksh yels h'
W ^000 00' 00'')
B
  - AB f¾Ldfõ È.xYh
A

wjYH WmlrK yd øjH( ² f;mdj iu`. ;shfvd,hsÜgqj (theodolite with tripod)


² fm< .ekajï q oKavla (ranging pole)
² 20 m / 30 m ñkqï máh (20 m / 30 m measuring tape)
² l+[a[ lsysmhla (pegs)
² lafIa;% fmd; (field book)
² we£fï WmlrK iy lvodis (drawing tools and papers)
² ud,sudj (compass)

l% u fõoh ( ² mdi,a j;af;a p;=ri%dldr yeve;s" ysia ^bvu u; f.dvke.s,s $ ud¾.


wd§ N+ ,laIK msysgd ke;s& bvï fldgila f;dard .kak'

uekqï
ia:dkh

² m%:ufhka uekqï lghq;= isÿ l< hq;= m%foaYh msßlaikak'


bvfï udhsï msysgd we;s wdldrh" bvfï ;s%udk iajrEmh" uekqï
ia:dkh i|yd iqÿiq ia:dkhla f;dard .ekSu" wd§ lreKq ms<sn| j o<
wjfndaOhla ,nd .kak'
106
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh

² ueksh hq;= bvfï o< igykla (prospection diagram) ms<f


s h, lrkak'
bvfï yevh" udhsïj, iajrEmh" W;=re ÈYdj" uekqï ia:dkfha msyà
s u"
wd§ lreKq fuu igyk u; bÈßm;a lrkak'
² udhsïj, iajrEmh fjkia jk ia:dk i|yd zz ZZ i,l=K fhdokak'
² uekqï ia:dkh i,l=Kq lsÍu i|yd zz ZZ i,l=K fhdokak'
² by; igyk w¢kakdf.a ku" w;aik iy Èkh fhdokak'

uekqï
ia:dkh

² bvu uOHfha hï ia:dkhla f;dardf.k th ,S $ isfuka;s l+[a[hla


u`.ska i,l=Kq lrkak' th uekqï ia:dkh f,i fhdod .kak'
² f;mdj u; ;shfvd,hsÜgqj iú lr uekqï ia:dkh u; th uOH.;
lrkak' fï i|yd ,U kQ,la fyda WmlrKfha we;s uOH.; lsÍfï
m%ldY ,Uh Ndú; l< yels h'

f;mdj

² f;mdfõ mdo iSre udre lsÍfuka ,Ufha ;=v wod< ia:dkhg f.k wd
yels h'
² m%ldY ,Uh Ndú;fha § f;mdfõ tla mdohla fmdf<djg fyd¢ka
iú lr b;sß mdo foflka WmlrKh Tijd .kak' bkamiq m%ldY
,Uh ;=<ska ksrSlaIKh lrñka Tnf.a tla mdohla WmlrKh háka
tafï w;g p,kh lrkak' túg Tfí mdoh o¾Ykh jk ia:dkh
u; ±kg WmlrKh uOH.; ù we;' tu ia:dkfhys iy uekqï
ia:dkfhys msysàu w;r fjki fidhd WmlrKh p,kh l< hq;=
ÈYdj fidhd .kak' ta wkqj WmlrKh wod< ÈYdjg p,kh lr
kej;;a Tfí wei ;nd WmlrKh uOH.; ù we;s ia:dkh foi
n,kak' bkamiq f;mdfõ mdo iSre udre lsÍu u.ska WmlrKh ksjerÈ
j uOH.; lrkak'

uekqï
uekqï ia:dkh
ia:dkh
107
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
² ;shfvd,hsÜgqj uekqï ia:dkh u; uOH.; lsÍfuka miq ó<`. ld¾h
jkqfha WmlrKh uÜgï lsÍu hs' fï i|yd mdbial=remamq iSre udre
lsÍu l< yels kuq;a tys § WmlrKfha uOH.; ùu kej;;a fjkia
fõ' ta ksid ;shfvd,hsÜgqj uÜgï lsÍu i|yd f;mdfõ mdoj, Wi
fjkia l< yels h' tfuka u ;shfvd,hsÜgqjla jD;a;dldr nqnq<lska
iy uÜgï nghlska iukaú; h' uÜgï ngh b;d ixfõ§ fõ'

jD;a;dldr uÜgï ngh


uÜgï nqnq<

² ta wkqj f;mdfõ tla mdohla Èf.a uÜgï ngh msysgk mßÈ ÿf¾laIh
lrljd tu mdofhys Wi iSre udre lsÍu u.ska uÜgï ngh u; we;s
uÜgï nqnq< tys uOHhg .kq ,efí'

uÜgï lsÍug fmr uÜgï lsÍfuka miq


nqnqf<ys msysàu nqnqf<ys msysàu

² fumßÈ u f;mdfõ wfkla mdo ioyd o fuu ls%hdj,sh isÿ lrkq


,efí' tfuka u fuys § jD;a;dldr uÜgï nqnf
q <ys msyà
s u o ksÍlaIKh
l< hq;= h' f;mdfõ mdo ;=k ioyd u uÜgï ls%hdj,sh tla jghla
iïmQ¾K l< miq iuyr úg jD;a;dldr uÜgï nqnq< tys uOH msyà s ug
fkdmeñK ;sfnkakg bv we;' túg f;mdfõ mdo ;=k i|yd uÜgï
ls%hdj,sh kej;;a isÿ lsÍfuka wjidkfha § jD;a;dldr uÜgï nqnq<
tys uOH msysàug ,nd .; hq;= h' túg jD;a;dldr uÜgï nqnq<
my; mßÈ fõ'

uÜgï nqnq<

108
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
² ;j o uÜgï ls%hdj,sh wjika ùfuka miq WmlrKfhys uOH.; ùu
fjkia ù we;s o hkak o ksÍlaIKh l< hq;= h' th fjkia ù
we;akï WmlrKh f;mdfjka u|la nqre,a lr tys msysàu iSre udre
l< hq;= h' fuys § kej;;a WmlrKh ksjerÈ j uÜgï ù we;s o
hkak ksÍlaIKh lrkak'
² fï jk úg ;shfvd,hsÜgqj uekqï ia:dkh u; ksjerÈ j uOH.;
lr iy uÜgï lr wjidk h' tkï WmlrKh mdGdxl .ekSfï
ls% h dj,s h i|yd iQ o dkï h' kuq ;a fuu uekq ï ls %h dj,sfha §
;shfvd,hsÜgqj Ndú;fhka È.xYh ms<sn| j ñkqï ,nd .kakd ksid
W;=re ÈYdj Tiafia WmlrKh úiska ,ndfok ;sria fldaKfhys
w.h ^000 00' 00'') úh hq;= h' ó<`.g ;sria fldaKh ilid .kakd
wdldrh ms<sn| j i,ld n,uq'
² msßlaiï q lsh
% dj,sfha § ukskq ,nk bvug wod< W;=re ÈYdj y÷kdf.k
we;' äðg,a ;shfvd,hsÜgqjlska fuu uekqu isÿlrkafka kï" W;=re
ÈYdjg ;sria fldaKh ^000 00' 00'') f,i ieliSu b;d myiq h'
tjeks WmlrKhl ;sria fldaKh Y=kH lsÍu i|yd fjk u u tnqï
iaúÉÑhla (''o set'') we;' WmlrKfha ÿf¾laIh W;=re ÈYdjg yrjd
by; iaúÉÑh tîfuka WmlrKfha ;sria fldaKh ^000 00' 00'') f,i
ielish yels h'
² idudkH ;shfvd,hsÜgqjlska uekqï ld¾h isÿ lrk wjia:djla ó<`.g
i,ld n,uq' idudkHfhka fujka WmlrKhla ;eá follska ^há
;eáh -lower plate Wvq ;eáh - upper plate & iukaú;h' há ;eáh
u; fldaK udkh msysgqjd we;' fuys we;s úfYaI;ajh jkqfha fuu
;eá fol fjk fjk u l,ïm (clamp) lsÍug yels ùuhs' Wvq ;eáh
iy j¾ksh¾ Wmdx. lrleùu u.ska WmlrKfha ;sria fldaKh ^000
00' 00'') f,i ilia lr Wvq ;eáh l,ïm lrkak' flfia kuq;a há
;eáh w.=¿ yeÍu (unclamp) u.ska fuu wjia:dfõ § ÿf¾laIh lrleúh
yels h' kuq;a Wvq ;eáh w.=¿ oud we;s ksid WmlrKfha ;sria
fldaKh ksh;j mj;S' tkï tys w.h ^000 00' 00'') fõ' ó<`.g há
;eáh u.ska ÿf¾laIh W;=re ÈYdj foig fhduq lr th l,ïm
lrkak' ±ka fï jk úg ;eá fol u w.=¿ oud we;' tfuka u ;sria
fldaKh ^000 00' 00'') fõ'

W;=re ÈYdjg
;sria fldaKh ^000 00' 00'')

uekqï
ia:dkh

² ±ka isÿ l< hq;= jkafka by; bvfï udhsï fjkia jk ia:dk i|yd
È.xYh uekSfï ls%hdj,sh hs' by; bvu udhsï ia:dk 4lska
iukaú; h' (A,B,C,D)

109
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
² há ;eáh tfia u ;sfnkakg yer Wvq ;eáh w`.=,a yeÍu u.ska
ÿf¾laIh lrleúh yels h' túg há ;eáhg idfmalaIj Wvq ;eáfha
isÿjk N%uKhg wkqj ;sria fldaKfha w.h fjkia jkakg mgka
.kS' bkamiq ÿf¾laIh A ys msysgqjd we;s fm< .ekajqï oKav foig
fhduq lr Wvq ;eáh l,ïm lrkak' ÿf¾laIh foiska neÆ úg
fndfyda úg th ksjerÈ j b,lal .; fkdù ;sìh yels h'
fm< .ekajqï
;sria yria flkao
oKav

isriayria
flkao

ÿf¾laIh ;=<ska neÆ úg

² ksjerÈ j b,lal lsÍu i`oyd Wvq ;eáhg wod< j¾ksh¾ bial=remamqj


fhdod .kak'
² ksjerÈ msysgqu ,nd .; fkdyels wjia:dfõ § fuu l%uh o Ndú; l<
yels h' fuys § iEu úg u fm< .ekajqï oKav isria j mj;ajd .;
hq;= h'

fm< .ekajqï fm< .ekajqï oKav


oKav ksjerÈj msysgqjd
we;s wdldrh

fm< .ekajqï oKav


wdk;j mj;sk
wjia:dj ^jeros f,i&

² bkamiq WmlrKfha mdGdxlh lshùu u.ska uekqï ia:dkfha isg A


,laIHhg we;s f¾Ldfõ È.xYh (a) ,nd.; yels h'
² kej;;a Wvq ;eáh nqre,a lr fuu ls%hdj,sh B foig isÿ lsÍu u.ska
B foig È.xYh (b) o C foig È.xYh c o iy D ys È.xYh (d)
uek.; yels h' ta w;r u uekqï ia:dkfha isg A,B, Ciy D
,laIHhka ioyd ;sria ÿr o ukskak' fuys § há ;eá l,ïmh w.=¿
yeÍu lsisúgl isÿ fkdl< hq;= h' ^w.=¿ yeÍu isÿjqjfyd;a ÈYd .;
lsÍu fjkia úh yels h&

110
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
² fuu mdGdxl my; mrsos igyka flf¾'
² ó<`.g ìï ie,eiau we£u isÿ flf¾' fuys § wod< uekqu isÿ l<
bvu lvodishla u; ksrEmKh lsÍug fhda.H mßudKhla uq,ska u
f;dard .kak'
² bkamiq lvodish u; bvfuys ie,eiau we| wod< Wmldrl o;a; o
we;=<;a lr iïmQ¾K lrkak'

3
12.

0 18'

H
341
96012'
H

10.7
10.3

H
263042'

175031'
H
13.5

ks Í la I Khg u.fmka ù u (
² b;d l=vd ysia bvï fldgila f;dard .ekSug Wmfoia fokak'
² WmlrKh msyg s ù
q u" uOH.; lsÍu iy uÜgï lsÍu ms<n
s | j ksÍlaIKh
lrkak'
² mdGdxl ,nd .kakd wdldrh ms<sn| j ie,ls,su;a jkak'

ks . ukh i|yd Wmfoia ( ² ìï uekqfï § fldaK uekSfï wjYH;dj meyeÈ,s lsÍu


² ìï ie,eiaul wjYH;djh meyeÈ,s lsÍu
² WmlrKfhys ;djld,sl ieliqï ksjerÈ j isÿ lsÍfï wjYH;djh
meyeÈ,s lsÍu

úfYa I lreKq ( ² WmlrKj, wdrlaIdj ms<sno isiqka ±kqj;a lrkak'


² WmlrK ksjerÈ j yiqrejk wdldrh ms<sn| j wjfndaOh ,ndfokak'

111
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
we.hS ï m;% s l dj 29
mshjr kshñ; ,enq fjk;a
,l=Kq ,l=Kq lreKq
fmr iQodku wjYH øjH yd WmlrK f;dard .ekSu 03
o< igyk we£u 03
uekqï ia:dkh i|yd iqÿiq ia:dkhla f;dard .ekSu ^bvu uOHfhys& 05
uekqï ia:dkh u; l+[a[hla ksjerÈ j iú lsÍu ^fmd<fjka Wvg 05
u;= fkdjk fia&
f;mdj o< jYfhka uÜgï ùu 04
WmlrKh uOH.; lsÍu 05
ls%hdj,sh
WmlrKh uÜgï lsÍu 05
W;=re ÈYdj y÷kd .ekSu 05
W;=re ÈYdjg ;sria fldaKh 000 ùu 10
tla udhsula i|yd È.xYh uekSu 10
È.xYh ksjerÈ j igyka lsÍu 05
uekqï ia:dkfha isg udhsug we;s ;sria ÿr uekSu 05
mßudKhla f;dard .ekSu 04
ìï ie,eiau u; tla È.xYhla iy tys È. we`o wod< ,laIHh ksjerÈ 05
j ksrEmKh lsÍu
ìï ie,eiau iïmQ¾K lsrSu 05
ìï ie,eiau ksjerÈ ùu 04
Wmldrl o;a; ,l=Kq lsÍu 05
wdl,am yd lKavdhfï wka wh iu`. iyfhda.fhka lghq;= lsÍu 04
w.h moaO;s l%shdj,sh ;=< wdrlaIl l%ufõo wkq.ukh lsÍu 04
wdjqo" WmlrK msßisÿ lr ia:dk .; lsÍu 04
tl;=j 100

112
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
m%dfhda. sl ls% hdldrlu
6'3'1 c, lrduhla" lmdghla iy kdk j;=r u,la we;=<;a c, iïmdok fldgila
ia : dmkh ls Í u
ks m q K;dj 6 ( .Dyia: c, iïmdokh yd li< l<uKdlrKh ms<n s | j wOHhkhl
fhfohs'
ks m qK;d uÜgu 6'3 ( .Dyia: c, iïmdok moaO;shla $ fldgila ie,iqï lr ia:dmkh
lrhs'
ld,Éfca o ixLHdj ( 03
bf.kq ï M,h ( .Dyia: c, iemhqï moaO;shla $ fldgila ia:dmkh lrhs'
wfma l a I s ; l= i ,;d ( ² ia:dmkhlg wjYH k<" jeoaÿï iy Wmdx. ,ehsia;= .; lsÍu
² k< i|yd lemqï È. .Kkh lsÍu
² k< lemSu
² k< uQÜgq lsÍu
² k< ux i|yd k< yd jeoaÿï tl,ia lsÍu
² ksjerÈ wdjqo f;dard .ekSu
² wdjqo ksjerÈ j Ndú;h yd kv;a;=j
² jev lsÍfï § wdrlaIl mQ¾fjdamd wkq.ukh lsÍu
² hym;a .Dy md,k (house keeping) mqreÿ wkq.ukh lsÍu

ye|s k a ù u ( .nvd gexlshl fyda m%Odk fiajd k<fha isg WjdrKhla fj; c,h
,nd .ekSug k< ux (pipe line) Ndú; fõ'
f.dvke.s,a,l iEu WjdrKhla fj; u c,h imhk k< ux yd
jeoaÿïj, (fittings) tl;=j c, iemhqï moaO;sh (water supply system)
f,i ye¢kafõ'

uQ , O¾uh ( iEu c, iemhqï moaO;shl u c,h .,d hkqfha mSvkhla hgf;a h'
fuu mSvkh c, ysi (water head) u.ska fyda c, fmdïmhla u.ska
,nd Èh yels h' k<hla ;=<ska .,d hk c, mSvkh flfrys k<
ì;a;s yd k< jeoaÿï u.ska we;s lrk >¾IKh n,mdhs' >¾IKh wju
j mj;ajd .ekSfuka jeä mSvkhla ,nd.; yels fõ' fï ksid k<
ux fhdok úg ta i|yd wvq u k< È." wvq u yereï yd wvq u jeoaÿï
.Kkla fhdod .ekSfuka id¾:l c, iemhqula ,nd .; yels fõ'
tfuka u ta ta k< j¾.j,g wdfõKsl k< uQÜgq (pipe joint) j¾.
we;' fï ksid k< ux ia:dmkfha § ksjerÈ uQÜgq l%uh f;dard .;
hq;= w;r tu uQÜgq c, ldkaÿ fkdjk fia ilia l< hq;= h'
fuys § Ndú; jkqfha mS'ù'iS' (PVC) k< fyhska tu k< uQÜgq lsÍfï
uQ,O¾uh o jeo.;a h' mSùiS k< uQÜgq lrk l%u w;ßka fuys § fhdod
.kqfha ødjl fj,aäka (solvent welding) l%uh hs' fuys § ødjl isfuka;s
(solvent cement) u.ska k< fl<jr yd Bg iïnkaO jk jeoaÿï fl<jr
uDÿ lr tu fldgia fol ú,hkh (fusion) ùfuka mEiaiSu isÿ fõ'

c, lrduhla (bib tap)" kej;=ï lmdgh (stop valve) iy kdk j;=r


u,la (shower head) we;=<;a 6'3'1 rEm igyfka ±lafjk mSùiS k<
tl,i ilia lrkak'

113
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh

0.390 m
20 mm je,ñg keïu
20 mm lmdg flfjksh
20 mm je,ñg keïu 20 mm j;=r u,

20 mm PVC k<h

20 mm lmdg flfjksh
20 mm kej;=ï lmdgh
20 mm lmdg flfjksh
25 x 20 mm W!k; flfjksh
20mm ìí lrduh
20mm lrdu flfjksh
0.150 m

25 x 20 mm W!k; à flfjksh
2.100 m

25 mm PVC k<h
0.750 m

25 x 25 mm iudk à
ìï uÜgu
rEmh 6'3'1

114
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh

wjYH WmlrK yd øjH(


² úIalïNh ñ'ñ' 25 PVCS k< óg¾ 01
( 25 mm PVC pipe - 01 m length)
² úIalïNh ñ'ñ' 20 PVC k< óg¾ 02
( 20 mm PVC pipe - 02 m length)

² mSùiS ødjl isfuka;s ² uekqï máh - óg¾ 3


(PVC solvent cement) (measuring tape - 3 m)

² k< Íurh (pipe reamer) ² k< msi ±óu i|yd msßisÿ lmq frÈ
lene,a,la (wiping cloth)

² f,day lsh; fyda k< lmkh


² fmdg uqød (thread seal) má
(hack saw or pipe cutter)

² k< o`vq w`vqj fyda rduq uq¨ fmÜáh


(pipe vice or mitre box)

115
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh

² ñ'ñ' 20 ìí lrdu - 01 ² ñ'ñ' 25 kej;=ï lmdg - 01


(20 mm bib tap - 01 No) (25 mm stop valve - 01 No)

² ñ'ñ' 25x20 W!k; zàZ - 01 ² ñ'ñ' 20 kdk j;=r u,a - 01


(25 x 20 mm PVC reducing tee socket - 01 No) (20 mm shower head - 01 No)

² ñ'ñ' 25x20 W!k; flfjks - 01 ² ñ'ñ' 20 je,ñg keñ - 02


(25 x 20 mm PVC reducing socket - 01 No) (20 mm PVC elbow - 02 Nos)

² ñ'ñ' 20 lmdg flfjks - 03 ² ñ'ñ' 20 lrdu flfjks - 01


(20 mm valve socket - 03 Nos) (20mm PVC faucet socket - 01 No)

l%ufõoh ( ² § we;s rEm igyk wkqj tl,i i|yd wjYH k< È. .Kkh lr ta ta k< fldgfia
lemqï È. fjk fjk u igyka lr .kak'
jeo.;a - uQÜgq jdish tl;= lrkak'

ñ'ñ' 25 k< ñ'ñ' 20 k<


ia:dkh lemqï È. ia:dkh lemqï È.
ñ'ñ' 25 à jEoaÿfï isg 25x20 mm 25x20 mm W!k; flfjksfha
W!k; flfjkssh olajd isg kej;=ï lmdgh olajd
kej;=ï lmdgh isg tl,i
uqÿfka je,ñá keïu olajd
by; je,ñá keïfï isg j;=r
u, iú lrk je,ñá keïu
olajd

116
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
² .Kkh lrk ,o lemqï È.g k< fldgia lmd .kak' f,day lsh; fyda
k< lmkh Ndú; lrkak'

rduq uq¨ fmÜáh Ndú;h

² lmk ,o k< fl<jrj, lgq fldfyd,a" Íurh wdOdrfhka bj;a lrkak'

msg odrh lgq fldfyd,a we;=¿ odrh lgq


bj;a lsÍu fldfyd,a bj;a lsÍu
² k< fl<jrj,a frÈ lene,af,ka msi msßisÿ lr .kak' ilia lr .;a iEu k<
fl<jrlu jeoaÿï .eUqr i,l=Kq lrkak' jeoaÿï folla tlsfklg hdj iïnkaO
lsÍu i|yd k< fldgila wjYH jk nj u;l ;nd .kak' wjYH mßÈ tu k<
fldgia o lmd ilia lr .kak'

² ñ'ñ 25 à jeoaÿu me;af;a isg k< fldgia tl,ia lrkak' iEu uqÜgqjl § u
ødjl isfuka;s m<uqfjka wdf,am l< hq;af;a mSùiS jeoaÿfï we;=¿ mDIaGfha h'
k< fl<jf¾ msg; mDIaGfha i,l=Kq l< jeoaÿï .eUqr olajd ødjl isfuka;s
fojkqj wdf,am lrkak'

117
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh
ødjl isfuka;s wdf,am lr uQÜgq tlsfkl joaokak' jeoaÿfï uq¿ .eUqrg u
we;=¿ jk f;la k< fl<jr ;,a¨ lrkak'
uQÜgqj mEiaiSug uo fõ,djla .; jk fyhska k< fl<jr we;=¿ l< miq
;;amr 30la muK fldgia fol ;o lr w,a,df.k isákak'

² msg; ;ejÍ we;s ødjl isfuka;s msi oud bj;a lrkak'

² bial=remamq fmdg iys; Wmdx. ^ìí lrdu jeks& jEoaÿug iú lsÍfï § fmdg uqød
Ndú; lrkak'
² ish¨ u k< fldgia yd jeoaÿï tl,ia l< miq iEu uQÜgqjla u kshñ; ñkqug
tl,ia ù ;sfí±hs uek mÍlaId lrkak'
² ±ka fuu tl,i c, iemhqï moaO;shlg iïnkaO lr ldkaÿ mÍlaId l<
yels h'
² wdjqo" WmlrK yd jev ia:dkh msßisÿ lrkak'

ks Í la I Khg u.fmka ù u (
² m%dfhda.slh lrk w;f¾ jegyS .sh lreKq fuys i|yka lrkak'
WodyrK f,i
² WmlrK yd øjHj, fodaI $ wvqmdvq ;snqKs kï tajd"
² m%dfhda.slh i|yd ,enqK ld,h
² wdjqo Ndú;fha § hï wmyiq;djka we;sjqks kï tajd
² fok ,o ñkqï iu. .e<mSu
² ldkaÿ we;akï Bg fya;=

ks . ukh i|yd Wmfoia (


² k< fldgiaj, lemqï È. .Kkh lsÍu myiqfjka l< yels l%u
² ødjl isfuka;s wdf,am lsÍfï l%u

118
bxcsfkare ;dlaIKfõoh m%dfhda.sl ls%hdldrlï ix.%yh

úfYa I lrKq ( ² ødjl isfuka;s fhdod mSùiS k< uQÜgq l< miq uQÜgqj iú jk f;la
ta ;=<ska c, iemhqu fkdl< hq;= h' ødjl isfuka;s j¾.h u; fuu
ld,h fjkia fõ' fndfyda úg ødjl isfuka;s weiqreï Ndckfha
msg me;af;a fuu ld,h uqøKh lr we;'
² tla k< fl<jrla ødjl isfuka;s .d uQÜgq l< miq ta ú.iu tys
wfkla fl<jf¾ o uQÜgqj ilia lsÍfuka m<uq uQÜgqj nqre,a ùug
bv we;' k< uQÜgq lsÍfï § fï .ek ie,ls,su;a úh hq;= h' fuhska
je<lSug tla l%uhla jkafka uQÜgq tlla wer tlla jeoa§u h' tl,fia
w;r ueÈ uQÜgq joaok úg l<ska jeoa¥ uQÜgq iú ù ;sîu ksid ydksh
j<lS'

we.hS ï m;% s l dj 30

mshjr kshñ; ,enq fjk;a


,l=Kq ,l=Kq lreKq
fmr iQodku wjYH øjH f;dard .ekSu 04
wjYH wdjqo yd WmlrK f;dard .ekSu 04
k< lemqï È. .Kkh lsÍu
² 25 x 20 mm W!kk flfjksfha isg kej;=ï lmdgh olajd 03
² kej;=ï lmdgfha isg tl,i uqÿfka je,ñg keïu olajd 03
by; je,ñg keïfï isg j;=r u, iú lrk je,ñg keïu olajd 03
.Kkh l< lemqï È.g k< fldgia lmd .ekSu 10
ls%hdj,sh lmd.;a k< fldgiaj, lgq fldfyd,a bj;a lsÍu 03
k< fldgiaj, jeoaÿï .eUqr i,l=Kq lsÍu 03
ødjl isfuka;s fhdod k< fldgia uQÜgq lsÍu 10
fmdg uqød fhdod ìí lrduh yd kej;=ï lmdgh iú lsÍu 10
k< iy jeoaÿï tfla<sh (alignment) 10
ñkqïj, ksrjoH;dj 10
c, iemhqug iïnkaO lsÍu 10
k< tl,fia c, ldkaÿ mÍlaIdj yd fodaI ksjerÈ lsÍu 05
lKavdhfï wka wh iu`. iyfhda.fhka lghq;= lsÍu 03
wdl,am yd iïm;a wrmsßueiafuka Ndú; lsÍu 03
w.h moaO;s 03
ls%hdj,sh ;=< wdrlaIl l%ufõo wkq.ukh lsÍu
wdjqo WmlrK msßisÿ lr ia:dk .; lsÍu 03
tl;=j 100

119

You might also like