TEMA 1 : Kaedah Saintifik

Bidang Pembelajaran
Pengenalan kepada Penyiasatan
BAB 1 Saintifik
Introduction to Scientific Investigation

Konsep PENTING
IMPORTANT concepts

Bidang seperti
perubatan dan
geologi
Kaedah saintifik Fields such as
Kerjaya sains
seperti medical and
seperti doktor dan
mengumpulkan data geology
jurutera
Scientific method Science careers
such as collecting such as doctor
data and engineer

Bahan berbahaya
Ketumpatan dan
seperti merkuri
keapungan bahan
dan natrium
Density and
Hazardous
flotation PENYIASATAN
substances such
of substances SAINTIFIK
as mercury and
SCIENTIFIC
sodium
INVESTIGATION

Alat pengukuran Kuantiti fizik

digital seperti seperti jisim
termometer digital dan panjang
Digital measuring Physical
tools such as the quantities
digital such as mass
thermometer Radas makmal and lenght
Alat pengukuran
seperti pembaris seperti bikar dan
dan jam randik pipet
Measuring tools Laboratory
such as the ruler apparatus such as
and stopwatch beakers and
pipettes

APAKAH SAINS?
WHAT IS SCIENCE?

Sains membolehkan kita memahami alam sekeliling dan merupakan suatu kaedah pemikiran yang boleh
memberikan jawapan kepada persoalan-persoalan yang kita hadapi. Sains membolehkan manusia
memperkembangkan pelbagai teknologi baharu yang dapat membantu manusia dalam kehidupan harian
dan meningkatkan taraf hidup mereka.
Science enables us to understand the environment and is a way of thinking that can bring answers to the
problems we face. Science enables us to develop new technologies that can help us in our daily lives and
improve our standard of living.

1
 NOTA BESTARI
BAB

1 Sains
1. Sains ialah disiplin ilmu yang melibatkan pemerhatian
Science
1. Science is the discipline of knowledge that involves
dan eksperimen yang sistematik terhadap fenomena systematic observations and experiments on natural
alam semula jadi. phenomena.
2. Sains boleh dibahagikan kepada tiga cabang penting, 2. Science can be divided into three main branches, which
iaitu fizik, kimia dan biologi. are physics, chemistry and biology.
3. Contoh-contoh kerjaya sains termasuklah ahli sains, 3. The examples of science careers include scientist,
doktor, guru sains dan jurutera. science teachers and engineers.

Kuantiti Fizik dan Nilai Awalan Physical Quantities and the Prefix Value
1. Panjang (meter), jisim (kilogram), masa (saat), suhu 1. The length (metre), mass (kilogram), time (second),
(Kelvin) dan arus elektrik (ampere) adalah kuantiti- temperature (Kelvin) and electric current (ampere) are
kuantiti fizik yang digunakan dalam pengukuran. physical quantities used for measurement.
2. Unit piawai adalah penting untuk memudahkan 2. Standard units are importance to facilitate international
perhubungan antarabangsa seperti dalam sektor communication as in business.
perdagangan. 3. The common prefix values used for measurement
3. Imbuhan awalan yang biasa digunakan dalam include giga (G, 1 000 000 000), mega (M, 1 000 000),
pengukuran termasuklah giga (G, 1 000 000 000), kilo (k, 1 000), centi (c, 0.01), milli (m, 0.001), micro (μ,
mega (M, 1 000 000), kilo (k, 1 000), senti (c, 0.01), 0.000 001) and nano (n, 0.000 000 001).
mili (m, 0.001), mikro (μ, 0.000 001) dan nano
(n, 0.000 000 001).

Penggunaan Alat Pengukur The Use of Measuring Tools

1. Ralat paralaks (ralat rawak) disebabkan oleh 1. Parallax errors (random errors) are caused by the
kedudukan mata pemerhati. position of the observer’s eye.
2. Ralat sifar (ralat sistematik) disebabkan oleh keadaan 2. Zero errors (systematic errors) are caused by the
alat pengukur. condition of the measuring tool.
3. Angkup vernier, angkup vernier digital, tolok skru 3. The vernier calipers, digital vernier calipers,
mikrometer dan tolok skru mikrometer digital micrometer screw gauge and digital micrometer
mengukur ketebalan dan diameter objek yang kecil screw gauge measure the thickness and diameter of
dengan lebih jitu. small objects more accurately.
4. Pipet dan buret dapat menyukat isi padu cecair 4. The pipette and burette measure the volume of liquids
dengan lebih jitu berbanding silinder penyukat. more accurately as compared to the measuring cylinder.
5. Neraca tuas, neraca elektronik dan neraca tiga alur 5. The lever balance, electronic balance and triple beam
digunakan untuk mengukur jisim objek. balance are used for measuring the mass of objects.
6. Jam randik dan jam randik digital digunakan untuk 6. The stopwatch and digital stopwatch are used for
merekodkan masa. recording the time.
7. Ammeter menyukat arus elektrik. 7. The ammeter measures the electric current.
8. Termometer klinik dan termometer digital menyukat 8. The clinical thermometer and digital thermometer
suhu badan. Termometer makmal menyukat suhu measure the body temperature. The laboratory
larutan. thermometer measures the temperatures of a solution.

Ketumpatan Density
1. Ketumpatan ialah kuantiti jisim bagi suatu bahan per 1. Density is the quantity of the mass of a substance per
unit isi padu. unit volume.
2. Unit ketumpatan ialah gram per sentimeter padu atau 2. The unit of density is gram per cubic
g/cm3 (g cm-3). centimetre or g/cm3 (g cm-3).

jisim (g) Density = mass (g)

Ketumpatan = volume (cm3) Nota Grafik
isi padu (cm3)
3. Denser substances will sink in liquids that are less
3. Bahan yang lebih tumpat akan tenggelam dalam cecair
dense.
yang kurang tumpat daripadanya.
4. Substances that are less dense will rise above or float
4. Bahan yang kurang tumpat akan timbul atau terapung
in liquids that are denser.
dalam cecair yang lebih tumpat daripadanya.

2
 Standard Kandungan
1.1 Sains adalah sebahagian daripada kehidupan harian Tarikh:

1.1 AKTIVITI
PERBINCANGAN
Sains sebahagian daripada kehidupan harian
Science is part of everyday life
PBD
Kontekstual

BAB
Buku teks m/s 6 – 7
1 Nyatakan beberapa kerjaya sains dalam peta buih./State a few science careers in the bubble map. TP1

Jurutera
Engineer
Doktor
Doctor
Angkasawan
Astronaut
Guru sains
Science teacher
Ahli sains
Scientist 1

(b) Jurutera
Engineer
(a) Doktor (c) Guru Sains
Doctor Science teacher

Kerjaya sains
Science careers

(e) Angkasawan (d) Ahli sains

Astronaut Scientist

2 Padankan jenis bidang sains. TP1

Match the types of the fields of science.
Bidang sains Kajian
Field of science Research
(a) Astronomi/Astronomy • • Tabiat haiwan/Animals’ behaviour

(b) Geologi/Geology • • Ubat-ubatan/Medicines

(c) Farmakologi/Pharmacology • • Batu-batan/Rocks

(d) Zoologi/Zoologist • • Angkasa lepas/Outer space
(e) Botani/Botany • • Fungsi badan/Body functions
(f) Fisiologi/Physiology • • Kes kematian/Dealth cases
(g) Forensik/Forensic • • Kehidupan tumbuhan/Life of plants
(h) Oseanografi/Oceanography • • Lautan/Oceans

3
 Standard Kandungan
1.2 Makmal sains anda Tarikh:

1.2 AKTIVITI
PERBINCANGAN
Radas makmal dan bahan-bahan berbahaya
Laboratory apparatus and hazardous substances
PBP
Kontekstual
BAB

Buku teks m/s 9 – 12

A. Namakan radas makmal berdasarkan rajah dan kegunaan yang diberikan. TP1

1
Name the laboratory apparatus based on the diagrams and uses given.

Bikar/Beaker Tabung didih/Boiling tube Kelalang kon/Conical flask

Buret/Burette Kaki retort/Retort stand Mangkuk pijar/Crucible
Pipet/Pipette Corong turas/Filter funnel Penunu Bunsen/Bunsen burner
Balang gas/Gas jar Serkup kaca/Bell jar Piring penyejat/Evaporating dish
Tabung uji/Test tube Kasa dawai/Wire gauze Silinder penyukat/Measuring cylinder
Tungku kaki tiga/Tripod stand Kelalang dasar leper/Flat-bottomed flask
Rod kaca dan tiub kaca/Glass rod and glass tube

1 (a) (b) 2 (a) (b) (c)

Tabung didih Tabung uji Bikar Kelalang kon Kelalang dasar leper
Boiling tube Test tube Beaker Conical flask Flat-bottomed flask
• Mengisi atau memanaskan • Mengisi cecair atau bahan kimia dalam kuantiti yang besar
bahan kimia dalam kuantiti To contain large quantities of liquids or chemicals
yang kecil/To contain or heat
up small amounts of chemicals
3 4 (a) 5

Pipet
Pipette

(b)

Buret
Burette Corong turas
Silinder penyukat Filter funnel
Measuring cylinder • Menyukat isi padu cecair dengan
• Menyukat isi padu tepat. Pipet menyukat isi padu • Menuras campuran pepejal dan
cecair tetap cecair/To measure the volume cecair
To measure the of a liquid accurately. The pipette To filter a mixture of a solid
volume of a liquid measures a fixed volume of liquids and a liquid

6 7 8
Gelang
ng C
Cerobong
BBarrel Penutup
Collarr Lid

Lubang udara
Air hole Tapak
Base

Mangkuk pijar
Piring penyejat Penunu Bunsen
Crucible
Evaporating dish Bunsen burner
• Untuk pemanasan bahan kimia
• Menyejatkan cecair • Membekalkan nyalaan pepejal
To evaporate a liquid To supply a flame For heating solid chemicals

4
 9 10 11

BAB
1
Rod kaca dan tiub kaca Kaki retort Balang gas
Glass rods and glass tubes Retort stand Gas jar
• Mengacau larutan dan • Memegang radas • Mengumpulkan gas
memindahkan larutan To hold the apparatus To collect gas
To stir liquids and transfer
liquids

12 13 14

Kasa dawai Tungku kaki tiga Serkup kaca

Wire gauze Tripod stand Bell jar
• Membolehkan penyebaran • Menyokong radas • Mengasingkan bahan daripada
haba secara sekata semasa pemanasan sekeliling
To allow even heat distribution To support the apparatus To isolate substances from the
during heating surroundings

B. Simbol amaran melabelkan bahan-bahan berbahaya menurut Peraturan tentang Bahan Berbahaya.
Kenal pasti simbol amaran di bawah. TP1
The hazardous symbols label the hazardous materials according to the Regulations of Dangerous
Substances. Identify the hazardous symbols below.

Mengakis/Corrosive Merengsa/Irritant Mudah meletup/Explosive

Beracun/Poisonous Radioaktif/Radioactive Mudah terbakar/Flammable

1 2 3

Merengsa/Irritant Beracun/Poisonous Radioaktif/Radioactive

• Kloroform/Chloroform • Merkuri/Mercury • Plutonium/Plutonium
• Ammonia/Ammonia • Bromin/Bromine • Uranium/Uranium

4 5 6

Mengakis/Corrosive Mudah terbakar/Flammable Mudah meletup/Explosive

• Asid dan alkali pekat • Etanol/Ethanol • Natrium/Sodium
Concentrated acids and • Petrol/Petrol • Kalium/Potassium
alkalis

Video Praktis
Kendiri

5
 Tarikh:

1.3 AKTIVITI Peraturan dan keselamatan di dalam makmal sains PBP

KBAT PERBINCANGAN Rules and safety in science laboratory Kontekstual
BAB

Buku teks m/s 13 – 14

1 Tandakan ( ✓ ) kelakuan yang betul dan pangkah ( ✗ ) kelakuan yang salah. TP1

1 Put a tick ( ✓ ) to show a correct attitude and a cross ( ✗ ) to show a wrong attitude.

(a) ✓ (b) ✗ (c) ✓ (d) ✓

Saya masuk ke dalam Saya tuang larutan kimia Saya buka semua pintu
makmal dengan kebenaran yang tidak digunakan dan tingkap semasa Saya cuci semua radas
guru. ke dalam bekasnya. berada di dalam makmal. selepas digunakan.
I enter the laboratory I pour unused chemicals I open all the doors and I wash all the apparatus
RQO\ZLWKP\WHDFKHU·V back into their windows while in the after using them.
permission. containers. laboratory.

(e) ✓ (f) ✗ (g) ✓ (h) ✓

Alkohol

Saya jauhkan bahan mudah

terbakar atau bahan kimia
mudah terbakar daripada Saya padamkan api penunu
sumber api. Saya makan atau minum Saya selalu menjaga
di dalam makmal. kebersihan makmal. Bunsen selepas digunakan.
I keep away objects or I turn off the Bunsen
chemicals that burn easily I eat and drink in I always keep the
the laboratory. laboratory clean. burner after using it.
from any source of heat.

2 Sekumpulan murid sedang menjalankan eksperimen di dalam makmal sains. Tiba-tiba, kemalangan
di bawah berlaku pada seorang murid. Apakah tindakan segera yang boleh diambil? TP3/KBAT
A group of students are conducting experiments in the science labs. Suddenly, the accident below
happened to a student. What are the immediate actions that needs to be taken?
(a) (b)

Saya tertelan bahan Saya terhidu gas

kimia! beracun.
I ingested chemicals! I inhaled poisonous
gas.

Tindakan/Action:
Tindakan/Action:
Cuba muntah keluar bahan itu
Bawa murid ke kawasan
dan kumur dengan air yang
lapang dengan segera.
banyak.
vomit Take
Try to it out and the victim to an
gargle open Praktis
with a lot of water. air immediately.
Kendiri

6
 Standard Kandungan
1.3 Kuantiti fizik dan unitnya Tarikh:

1.4 AKTIVITI Kuantiti fizik dan unitnya PBP

KBAT PERBINCANGAN Physical quantities and their units Kontekstual

BAB
Buku teks m/s 15 – 17
1 Lengkapkan jadual tentang kuantiti fizik. TP1

1
Complete the table about the physical quantities.

Kelvin Ampere kilogram meter/metre saat/second kg s K A m

Kuantiti fizik/Physical quantity Unit S.I./S.I. unit Simbol unit/Symbol for the unit
(a) Panjang/Length meter/metre m
(b) Jisim/Mass kilogram kg
(c) Masa/Time saat/second s
(d) Suhu/Temperature Kelvin K
(e) Arus elektrik/Electric current Ampere A

2 Berikan nilai imbuhan dan simbolnya yang sesuai. TP2

State the suitable prefix values and their symbols.

Imbuhan awalan Simbol Nilai Bentuk piawai T

Tips!
Prefix Symbol Value Standard form Kaedah mnemonik


Giant 9 belakang
giga G 1 000 000 000 109 Mama 6 ‘0’
kena 3
mega M 1 000 000 106

 
demam 1
campak 2 depan
kilo k 1 000 103 minum 3 ‘0’
milo (μ) 6
desi/deci d 0.1 10-1 nanti 9

senti/centi c 0.01 10-2

mili/milli m 0.001 10-3
mikro/micro μ 0.000 001 10-6
nano n 0.000 000 001 10-9 Praktis
Kendiri

3 Tukar nilai kuantiti fizik kepada nilai imbuhan. TP1

Change the values of the physical quantities to the prefix forms.
(a) 0.5 m = 5 d m (d) 5 500 g = 5.5 k g (g) 9 000 g = 9k g
(b) 0.02 m = 2 c m (e) 6 000 m = 6k m (h) 0.000 000 008 m = 8n m
(c) 0.003 m = 3 m m (f) 0.000 007 m = 7 μ m (j) 1 jam/hour = 60 × 60 = 3 600 s

4 Wajarkan kepentingan unit S.I. (unit piawai) dan imbuhan awalan dalam kehidupan harian. TP5/KBAT
Justify the importance of S.I. units (standard unit) and prefix values in every life.

Besar Menyeragamkan Kecil Memudahkan

Large Standardise Small Facilitate

Unit S.I. menyeragamkan unit pengukuran yang berbeza di serata dunia. Imbuhan awalan
digunakan untuk memudahkan bacaan nilai angka pengukuran yang sangat besar

atau yang kecil .

S.I. units standardise different measurement units around the world. Prefixes are used to
facilitate the reading of very large or very small numeric
measurement values.

7
 Standard Kandungan
1.4 Penggunaan alat pengukur, kejituan, kepersisan, kepekaan Tarikh:

1.5 EKSPERIMEN Penggunaan alat pengukur dengan betul PBD

KBAT INKUIRI Correct methods to use measuring tools Masteri
BAB

Buku teks m/s 21

Tujuan Menggunakan alat pengukur dengan betul

1
To use measuring tools correctly

Bahan dan Pembaris, pita pengukur, termometer, jam randik, neraca tiga alur, ammeter, voltmeter,
Radas silinder penyukat, bikar, buku, air
Ruler, measuring tape, thermometer, stopwatch, triple beam balance, ammeter, voltmeter,
measuring cylinder, beaker, book, water

Prosedur 1 Sediakan bahan atau radas yang berlainan dalam tujuh stesen yang berbeza.
Set up different materials or apparatus in seven different stations.
2 Setiap kumpulan murid dikehendaki menjalankan pengukuran sebanyak tiga kali
secara berterusan, dan bergilir-gilir di tujuh stesen yang berlainan.
Each group of students is required to conduct three continuous measurements, in turns,
at seven different stations.
3 Masa yang diperuntukkan untuk setiap stesen ialah 10 minit (loceng dibunyikan).
The time allocated for each station is 10 minutes (a bell is rang).

Keputusan
Bacaan/Readings
Stesen Alat pengukur Pengukuran
Station Measuring tool Measurement Purata
1 2 3
Average

1 Pembaris Ketebalan buku

Ruler Thickness of a book
2 Pita pengukur Panjang papan tulis
Measuring tape Length of writing
board
3 Silinder penyukat Isi padu air
Measuring cylinder Volume of water
4 Termometer Suhu air
Thermometer Temperature of water
5 Jam randik Masa berjalan ke
Stopwatch hujung makmal
Time take to walk to
the end of the lab
6 Neraca tiga alur Jisim bikar
Triple beam Mass of a beaker
balance
7 Ammeter Arus elektrik pada
Ammeter litar dengan satu
bateri
Electric current of
a circuit with one
battery
8 Voltmeter Voltan yang
Voltmeter dibekalkan oleh satu
bateri pada litar
Voltan supplied by a
battery on a circuit

(Jawapan murid/Student’s answer)

8
Perbincangan 1 Mengapakah pengukuran diulang sebanyak tiga kali dalam setiap aktiviti? TP2
Why is the measurement repeated three times in each activity?
Untuk memperoleh bacaan yang lebih jitu .

BAB
To obtain a more accurate reading.

2 Tandakan ( ✓ ) langkah berjaga-jaga semasa menggunakan silinder penyukat untuk

menyukat isi padu air. TP2
Tick ( ✓ ) the precautions in using a measuring cylinder to measure accurately the
1
volume of water.
Letakkan silinder penyukat di atas tapak tangan
Place the measuring cylinder on your palm
Letakkan silinder penyukat di atas permukaan rata
✓
Place the measuring cylinder on a flat surface
Pastikan mata anda berada pada aras yang sama dengan dasar meniskus
✓ Ensure your eye is at the same level as the base of the meniscus

3 Guru dalam suatu kelas mengkehendaki murid mengambil bacaan bagi isi padu air
dan merkuri dalam silinder penyukat. Didapati murid telah mengambil bacaan isi padu
cecair tersebut pada kedudukan mata yang berlainan.
A teacher in a class requires students to read the volume of water and mercury in the
measuring cylinders. It is found that students have taken the volume of liquid readings
at different eye positions.

Tandakan ( ✓ ) pada paras mata yang betul untuk menyukat isi padu air dan merkuri.
Kemudian, rekodkan bacaan cecair. TP3/KBAT
Tick ( ✓ ) the eye level to show the correct way of measuring the volume of water and
mercury. Then, record the readings.
(a) (b) (c)

70 m# 50 m# 30 m#
✓
✓
60 m# 40 m# 20 m#

Air Air Merkuri

Water Water Mercury

Isi padu/Volume Isi padu/Volume Isi padu/Volume

= 64 ml = 46.5 ml = 26 ml

4 Ralat paralaks adalah disebabkan oleh kedudukan mata pemerhati yang tidak
berada pada aras mata semasa mengambil bacaan ukuran. Bulatkan kedudukan mata
pemerhati di Soalan 3 yang menyebabkan ralat paralaks.
Parallax errors is caused by the position of the observer’s eye which are not at the eye
level while taking the measurement readings. Circle the eye positions of observes in
Question 3 that can cause parallax errors.

Kesimpulan Bacaan perlu diambil sekurang-kurangnya tiga kali untuk mendapatkan bacaan yang lebih
jitu .
Reading needs to be taken at least three times to get more accurate reading.

9
 Tarikh:

1.6 EKSPERIMEN Perbandingan alat-alat pengukur yang lebih jitu PBD

KBAT INKUIRI Comparison of more accurate measuring tools Penemuan

Inkuiri
BAB

Buku teks m/s 25

Tujuan Membandingkan kejituan alat-alat pengukur dan mengendalikannya dengan betul

1
To compare the accuracy of measuring tools and handle them correctly

Bahan dan Angkup vernier, angkup vernier digital, tolok skru mikrometer, tolok skru mikrometer
Radas digital, neraca tiga alur, penimbang digital, termometer klinik, termometer digital, ammeter,
ammeter digital, buku, dawai
Vernier calipers, digital vernier calipers, micrometer screw gauge, digital micrometer screw
gauge, triple beam balance, digital balance, clinical thermometer, digital thermometer,
ammeter, digital ammeter, book, wire

Prosedur 1 Jalankan aktiviti dalam jadual secara berkumpulan.

Carry out the activities in the table in groups.
2 Lakukan setiap pengukuran sebanyak tiga kali dan hitungkan bacaan purata.
Carry out each measurement three times and calculate the average reading.
3 Bandingkan alat-alat pengukur dari segi:
Compare the measuring tools in terms of:
• Kejituan (nilai paling hampir dengan nilai sebenar)
Accuracy (how closely results agree with the exact value)
• Kepersisan (nilai konsisten atau hampir sama bagi setiap pengukuran)
Precision (consistent or almost the same results for each measurement)
• Kepekaan (kebolehan mengesan perubahan kecil)
Sensitivity (the ability to detect small changes)

Keputusan Tandakan ( ✓ ) alat pengukur yang lebih jitu (J), persis (P) dan peka (Pe).
Tick ( ✓ ) the measuring tools which are more accurate (A), precise (P) and sensitive (S).
Bacaan/Readings
Pengukuran Alat pengukur (J, P, Pe)
Measurement Measuring tools Purata (A, P, S)
1 2 3 Average
1. Ketebalan buku Angkup vernier
Thickness of book Vernier calipers
Angkup vernier digital
Digital vernier calipers
2. Ketebalan dawai Tolok skru mikrometer
Thickness of wire Micrometer screw gauge
Tolok skru mikrometer
digital/Digital micrometer
screw gauge
3. Jisim buku Neraca tiga alur
Mass of a book Triple beam balance
Penimbang digital
Digital balance
4. Suhu badan Termometer klinik
Body temperature Clinical thermometer
Termometer digital
Digital thermometer
5. Arus elektrik Ammeter
Electric current Ammeter
Ammeter digital
Digital ammeter
(Jawapan murid/Student’s answer)

10
Perbincangan 1 Tuliskan nilai senggatan terkecil bagi alat pengukur di bawah. TP2
Write the smallest scale values for the measuring tools below.
0.001 0.01 0.05 0.1 0.5

BAB
1
(a) Angkup vernier 0.01
Vernier calipers cm

(b) Angkup vernier digital 0.01

Digital vernier calipers mm

(c) Tolok skru micrometer 0.01

Micrometer screw gauge mm

(d) Tolok skru mikrometer digital 0.001

Digital micrometer screw gauge mm

(e) Neraca tiga alur 0.05

Triple beam balance g

(f) Penimbang digital 0.01

Digital balance g

(g) Termometer klinik 0.5

Clinical thermometer ºC

(h) Termometer digital 0.1

Digital thermometer ºC

(i) Ammeter 0.05

Ammeter A

(j) Ammeter digital 0.01

Digital ammeter A

2 Apakah fungsi pencerutan pada termometer klinik? TP2

What is the function of the constriction in the clinical thermometer?
Untuk mencegah merkuri daripada mengalir semula ke bebuli semasa bacaan
diambil.
To prevent the mercury from flowing back to the bulb when the reading
is being taken.
3 Afiq menimbang jisim sebuah buku dengan
menggunakan neraca tiga alur seperti yang ditunjukkan
di sebelah. Afiq menimbang buku yang sama dengan
Video neraca tiga alur yang berlainan. Afiq mendapati
bahawa beberapa jisim buku yang berlainan direkod.
Terangkan mengapa. TP4/KBAT
Afiq weighed the mass of a book using a triple beam
balance as shown on the right. Afiq weighed the same
book with different triple beam balance. He found that
several different masses were recorded. Explain why.
Terdapat ralat sifar pada neraca tiga alur yang berlainan.
There are zero errors in different triple beam balances.

Kesimpulan Angkup vernier digital , tolok skru mikrometer digital , penimbang digital ,
termometer digital dan ammeter digital ialah alat-alat pengukur yang lebih
jitu, persis dan peka.
Digital vernier calipers , digital micrometer screw gauge , digital balance ,
digital thermometer and digital ammeter are more accurate, precise and sensitive
measuring tools.

11
 Tarikh:

1.7 AKTIVITI Ralat sistematik dan ralat rawak PBD

KBAT PERBINCANGAN Systematic and random errors Masteri
BAB

Buku teks m/s 26

1 Lengkapkan peta pokok di bawah tentang jenis ralat. TP2

1
Complete the tree map below about the types of error. Ralat ialah perbezaan
Ingat!! antara nilai ukuran dengan
Ralat sifar Ralat paralaks nilai sebenar.
Zero error Parallax error Errors are the differences
between the measured values
and the actual values.
Ralat/Errors

Ralat rawak/Random error Ralat sistematik/Systematic error

(a) Disebabkan oleh (b)

Disebabkan oleh
kedudukan mata
5
alat pengukur
pemerhati yang
0 0 yang tidak jitu.
Larutan tidak betul.
45 Caused by the
garam Caused by the
Salt 40 inaccurate
incorrect position of
solution measuring tool.
the observer’s eye.

Ralat paralaks/Parallax error Ralat sifar/Zero error

2 Kenal pasti jenis ralat. Tandakan ( ✓ ) pada jawapan yang betul. TP2
Identify the types of error. Mark ( ✓ ) for the correct answer.

(a) Ralat paralaks 5 (a) ✓ Ralat paralaks

Parallax error 0
Parallax error
0

(b) ✓ Ralat sifar 45 (b) Ralat sifar

Zero error 40 Zero error

3 Azmir ingin mengukur panjang sebatang pensel. TP3/KBAT

Azmir wants to measure the length of a pencil.
P Q
R

5 cm 6 cm

(a) Bulatkan kedudukan mata yang betul semasa mengambil bacaan pada rajah di atas.
Circle the correct position of the eye when taking the reading on the above diagram.
(b) Berapakah panjang pensel?
What is the length of the pencil?
5.5 cm
(c) Apakah kedudukan mata Azmir yang akan menyebabkan ralat paralaks? Bulatkan jawapan.
What are the positions of Azmir’s eye which will result in parallax errors? Circle the answers.

P Q R

12
 Tarikh:

1.8 AKTIVITI
PERBINCANGAN
Angkup vernier dan tolok skru mikrometer
Vernier calipers and micrometer screw gauge
PBD
Masteri
KBAT

BAB
Buku teks m/s 22 – 23
Rekodkan bacaan panjang objek./Record the readings of the length of the objects. TP3/KBAT

1 Anggapkan tiada ralat sifar/Assume that there are no zero error 1

(a) Angkup vernier/Vernier calipers (b) Tolok skru mikrometer/Micrometer screw gauge
Skala utama 4 cm 5 cm
Main scale Skala utama mm 45
Main scale 0
40 Skala vernier
Skala vernier 35 Vernier scale
Vernier scale 0 5 10 30

4.30 + 0.05 = 4.35 cm 2.5 + 0.38 = 2.88 mm

2 Terdapat ralat sifar/Zero error is present

Bacaan yang betul = bacaan diperoleh – ralat sifar

Correct reading = reading obtained – zero error

(a) (c) Tolok skru mikrometer/Micrometer screw

0 1 gauge

T
Tips! 5 30
Ralat sifar: 0 0
0 5 10 0 25
‘0’ ini di depan ’0’ (di
atas), baca dari kiri. Ralat 45 20
sifar ialah ‘+’. 2 3 40
Zero error: 155
This ‘0’ is in front of the
‘0 (above)’, read from

T
Tips!
the left. The zero error
is ‘+’. 0 5 10
Ralat sifar:
‘0’ ini di atas ’0’ di kiri,
ralat sifar ialah ‘–’.
Ralat sifar/Zero error = +0.03 cm Zero error:
Bacaan betul/Correct reading This ‘0’ is above the
‘0’ on the left’, the zero
= 2.06 –(+ 0.03) = 2.03 cm error is ‘–’.
(b)
0 1
–0.03
T
Tips! Ralat sifar/Zero error =
Bacaan betul/Correct reading
cm

Ralat sifar: = (2.0 + 0.22) – (–0.03)

‘0’ ini di belakang ’0’ (di
atas), baca dari kanan. 0 5 10 = 2.22 + 0.03
Ralat sifar ialah ‘–’. = 2.25 mm
Zero error: 7
This ‘0’ is behind the
‘0’ (above)’, read from
the right. The zero error T
Tips!
is ‘–’. Ralat sifar:
0 5 10 Jika ‘0’ di bawah ’0’ di
kiri, ralat sifar ialah ‘+’.
Zero error:
–0.06 If the ‘0’ is below the
Ralat sifar/Zero error = cm ‘0’ on the left’, the zero
Bacaan betul/Correct reading error is ‘+’.

= 6.43 – (– 0.06) = 6.43 + 0.06 = 6.49 cm

13
 Tarikh:

1.9 AKTIVITI
PERBINCANGAN
Membuat anggaran pengukuran
Making the estimation of measurement
PBD
Masteri
KBAT
BAB

Buku teks m/s 26 – 27

Tujuan Mengganggarkan panjang, luas, jisim dan isi padu objek

1
To estimate the length, area, mass and volume of objects

Bahan dan Pensel, pembaris, kertas graf, 100 helai kertas, air, batu, benang
Radas Pencil, ruler, graph paper, 100 sheets of paper, water, stone, thread

Prosedur Aktiviti/Activity Keputusan/Results

A. Membuat anggaran panjang Panjang sebatang pensel

Estimating the length Length of a pencil
1. Ukur panjang sebatang pensel dengan = cm
pembaris.
Measure the length of a pencil with a Anggaran panjang meja
ruler. Estimation the length of the table
2. Anggarkan panjang meja dengan = cm
pensel tersebut dan kemudian ukur
panjang sebenar dengan pembaris. Panjang sebenar meja
Estimate the length of the table with The actual length of the table
the pencil and then measure the actual = cm
length with a ruler.

B. Membuat anggaran luas

Estimating the area
1. Rajah di bawah menunjukkan bentuk luar sehelai daun telah disurih di atas
kertas graf.
The diagram below shows the outline of a leaf that is traced on a graph paper.

1 cm

1 cm

‫ܘ‬ Jumlah petak

bertanda (✓)
‫ܘ‬ ‫ܘ‬ ‫ܘ‬ The number of
squares marked
‫ܘ‬ ‫ܘ‬ ‫ܘ‬ ‫ܘ‬ (✓)
= 18

‫ܘ‬ ‫ܘ‬ ‫ܘ‬

‫ܘ‬ ‫ܘ‬ Anggaran luas
Estimated area
‫ܘ‬ ‫ܘ‬ ‫ܘ‬ ‫ܘ‬ 18
= cm2
‫ܘ‬

2. Tandakan (✓) pada petak yang lengkap dan yang separuh atau lebih daripada
separuh lengkap.
Mark (✓) the complete squares and which are half or more than half complete.

14
 Aktiviti/Activity Keputusan/Results
C. Membuat anggaran jisim
Estimating the mass

BAB
1. Timbang 100 helai kertas dengan Jisim 100 helai kertas

1
nerasa tiga alur. Mass of 100 sheets of paper
Measure 100 sheets of paper with a = g
triple beam balance.
2. Anggarkan jisim bagi sehelai kertas. Jisim 1 helai kertas
Estimate the mass of a sheet of paper Mass of 1 sheet of paper
= g

D. Membuat anggaran isi padu

Estimating the volume
1. Isi air sehingga Isi padu awal air
separuh penuh Benang Initial volume of water
Thread
dalam sebuah = cm3
silinder penyukat Air
dan rekodkan Water Isi padu akhir air
bacaan awal. Batu Final volume of water
Half fill a measuring Stone = cm3
cylinder with water
and record the initial Isi padu batu
reading. Volume of stone
= cm3
2. Ikat batu dengan benang dan masukkan
batu ke dalam air dengan perlahan-
lahan.
Tie a stone with a thread and slowly Kaedah yang digunakan
let it down into the water. Ingat!! disebut kaedah sesaran air.

3. Rekodkan bacaan akhir air. The method used is called the

Record the final reading of water. water displacement method.

(Jawapan murid/Student’s answer)

Perbincangan Berdasarkan definisi yang diberikan, padankan kuantiti pengukuran yang betul. TP1
Based on the given information, match the correct quantities of measurement.

(a) Jarak di antara dua titik.

The distance between two Luas
points. Area

(b) Jumlah permukaan yang

diliputi oleh suatu objek.
The total surface covered by Panjang
an object. Length

(c) Kuantiti jirim yang

terkandung di dalam suatu
objek. Isi padu
The quantity of matter in the Volume
object.

(d) Jumlah ruang yang dipenuhi

oleh suatu objek. Jisim
The total space occupied by Mass
an object.

Kesimpulan Bacaan pengukuran secara anggaran adalah kurang tepat berbanding bacaan sebenar.
Estimated reading is less accurate as compared to the actual reading.

15
 Standard Kandungan
1.5 Ketumpatan Tarikh:

1.10 EKSPERIMEN Ketumpatan bahan PBD

KBAT INKUIRI The density of substances Penemuan

Inkuiri
BAB

HEBAT Sains Modul 18 Buku teks m/s 28 – 30

Tujuan Mengkaji hubungan antara jisim dengan ketumpatan bagi pelbagai pepejal yang mempunyai

1
isi padu yang sama
To study the relationship between the mass and the density of various solids with the same
volumes
Bahan dan Kubus besi, kuprum, kayu dan gabus 1 cm3, besen, penimbang digital
Radas 1 cm3 iron, copper, wood and cork cuboids, basin, digital balance

Prosedur

Besi/Iron Kuprum/Copper Kayu/Wood Gabus/Cork

1 Timbang jisim setiap kubus dan rekod dalam jadual yang diberikan.
Weigh the mass of each given cuboid and record in the given table.
2 Kira ketumpatan setiap kubus menggunakan rumus di bawah:
Calculate the density of each cuboid by using the formula below.

Ketumpatan (g/cm3) = Jisim/Mass (g)

Density Isi padu/Volume (cm3)

Keputusan Besi Kuprum Kayu Gabus

Iron Copper Wood Cork
Isi padu/Volume (cm3) 1 1 1 1
Jisim/Mass (g) 7.87 8.96 0.70 0.25
Ketumpatan/Density (g/cm3) 7.87 8.96 0.70 0.25
(Jawapan murid/Student’s answers)
Perbincangan 1 Berikan maksud ketumpatan./Give the meaning of density. TP1
Jisim per unit isi padu bagi bahan.
mass volume
The per unit of the substance.
2 Apakah hubungan antara jisim dengan ketumpatan objek yang sama isi padu? TP1
What is the relationship between the mass and the density of an object with the same
volume?
Apabila jisim bertambah , ketumpatan objek turut bertambah .
When the mass increases , the density of objects also increases .
3 Lengkapkan peta alir di bawah untuk menunjukkan susunan mengikut urutan bahan
berdasarkan ketumpatan yang semakin bertambah. TP2
Complete the flow map below to show the arrangement of the substances in ascending
order of density.

Gabus/Cork Kayu/Wood Besi/Iron Kuprum/Copper

Kesimpulan Pertambahan jisim akan meningkatkan ketumpatan objek dengan isi padu
yang sama.
The increase in the mass will increase the density of objects with the
same volume.

16
 Tarikh:

1.11 EKSPERIMEN Penentuan ketumpatan objek dengan kaedah sesaran air PBD

KBAT INKUIRI Determining the density of objects by water displacement method Penemuan
Inkuiri

BAB
Buku teks m/s 31
Tujuan Menentukan ketumpatan pepejal dengan kaedah sesaran air

1
To determine the density of a solid by the water displacement method
Bahan dan Tali, batu, kiub logam, penimbang digital, silinder penyukat 250 ml
Radas String, stone, metal cube, digital balance, 250 ml measuring cylinder

Prosedur
1 Timbang batu dan kiub logam
Tali
Batu String menggunakan penimbang digital dan
Stone rekodkan jisim.
Weigh the stone and the metal cube
Air
Water
by using a digital balance and record
the mass.
Batu
2 Dengan menggunakan kaedah sesaran
Stone air, tentukan isi padu pepejal itu.
By using the water displacement
method, determine the volume of the
Penimbang digital Kaedah sesaran air solids.
Digital balance Water displacement method
3 Hitung ketumpatan batu dan kiub logam dengan menggunakan formula yang berikut:
Calculate the density of the stone and the metal cube by using the following formula:

Jisim/Mass (g)
Ketumpatan/Density =
Isi padu/Volume (cm3)

Keputusan Objek Jisim (g) Isi padu (cm3) Ketumpatan (g/cm3)

Object Mass Volume Density
Batu 12 g
12 6 = 2 g/cm3
Stone 6 cm3
Kiub logam 50 g
50 5 = 10 g/cm3
Metal cube 5 cm3
(Jawapan murid/Student’s answer)

Perbincangan 1 Bulatkan dua kuantiti fizik yang diperlukan untuk menentukan ketumpatan objek.
Circle two physical quantities that are required to determine the density of an object.
TP1

Jisim Panjang Luas Isi padu

Mass Length Area Volume

2 Jika sebiji batu mempunyai ketumpatan 2.5 g/cm3 dan isi padu 10 cm3, hitung jisim
batu itu./If a stone has a density of 2.5 g/cm3 and a volume of 10 cm3, calculate the
mass of the stone. TP3/KBAT

Jisim/Mass (g)
Ketumpatan/Density =
Isi padu/Volume (cm3)
Praktis
Jisim/Mass Kendiri
2.5 =
10
Jisim/Mass = 2.5 × 10 = 25 g

Kesimpulan Ketumpatan pepejal dapat ditentukan dengan kaedah sesaran air

.
The density of a solid can be determined by the water displacement method .

17
 Tarikh:

1.12 AKTIVITI Pengukuhan kefahaman tentang ketumpatan PBD

KBAT PERBINCANGAN Reinforcement of understanding about density Masteri
BAB

Buku teks m/s 31 – 32

1 Puan Azizah memasukkan sebiji telur ayam ke dalam sebuah bikar yang berisi air paip seperti yang

1
ditunjukkan dalam rajah di bawah. Puan Azizah ingin murid dalam kelasnya mengaitkan kejadian
ini dengan konsep ketumpatan.
Puan Azizah put a chicken egg into a beaker that contain tap water as shown in the diagram below.
Puan Azizah wants her students in the class relate the occurrence with the concept of density.

(a) Apakah unit bagi ketumpatan? TP1

What is the unit of density?
g/cm3 atau/or g cm–3 Air
Water
(b) Mengapakah telur ayam itu tenggelam dalam air?
Why does the chicken egg sink in water? TP2
Telur ayam itu lebih tumpat daripada air.
The chicken egg is denser than water.
Telur ayam Praktis
Chicken egg Kendiri

(c) Apakah yang anda boleh lakukan untuk mengapungkan telur ayam itu di dalam air? Terangkan
jawapan anda. TP3/KBAT
What can you do to make the chicken egg to float in the water? Explain your answer.
Tambahkan garam biasa ke dalam air. Telur akan menjadi kurang tumpat daripada larutan
garam dan akan terapung di dalamnya.
Add some common salt into the water. The egg will become less dense than the salt solution and it
will float in the salt solution.

2 Terangkan aplikasi konsep ketumpatan dalam kehidupan harian. TP2

Explain the application of the concepts of density in everyday life.

(a) Kayu balak dihanyutkan melalui sungai ke kilang papan.

Hal ini demikian kerana kayu balak kurang tumpat
daripada air.
Logs are floated down rivers to sawmills. This is because the
logs are less dense than water.

Tangki balast
Ballast tank Udara
(b) Kapal selam boleh tenggelam atau timbul apabila jumlah Air
air di dalam tangki balast berubah. Hal ini
demikian kerana udara adalah kurang tumpat daripada air.
A submarine can sink or rise when the amount of
Air
water in its ballast tanks changes. This is because Water

air is less dense than water.

AKTIVITI HANDS-ON
1. Pembelajaran Berasaskan Projek 1: Membina model kapal selam (rujuk silang m.s. 165)
Project-Based Learning 1: Build a submarine model (cross reference p. 166)
2. Eksperimen Wajib 1: Langkah-langkah saintifik (rujuk silang m.s. 171 – 172)
Compulsory Experiment 1: Scientific investigation (cross-reference pp. 171 – 172)

18
 PT3 PRAKTIS PENGUKUHAN 1 KOMPONEN
PP

BAB
Arahan: Jawab semua soalan.
Instructions: Answer all questions.
Bahagian A/Section A
1
1 Antara yang berikut, yang 3 Apakah faktor yang mem- Berapakah isi padu sebiji guli?
manakah nilai imbuhan bagi pengaruhi tempoh ayunan What is the volume of a marble?
senti? TP1 bandul? TP1 TP4/Mengaplikasi
Which of the following is the What factor affects the period of A 4 mℓ
prefix value of centi? a pendulum swing? B 5 mℓ
A 0.001 A Jisim bandul C 10 mℓ
B 0.01 The mass of the pendulum D 20 mℓ
C 0.1 B Bilangan ayunan
D 10 The number of swings 5 Alat yang manakah boleh
C Suhu udara digunakan untuk mengukur
2 Apakah langkah-langkah dalam The temperaratu of air ketebalan rambut? TP1
penyiasatan saintifik? D Panjang benang Which tool can be used to
What are the steps in scientific The length of the thread measure the thickness of a
investigation? strand of hair?
I Mengawal pemboleh ubah 4 Rajah 1 menunjukkan satu A Angkup vernier
Controlling the variables aktiviti untuk menganggarkan Vernier calipers
II Membuat hipotesis isi padu guli. B Tolok skru mikrometer
Making a hypothesis Diagram 1 shows an activity to Micrometer screw gauge
III Mengelas estimate the volume of marbles. C Pembaris
Classifying Ruler
IV Berkomunikasi 60 ml D Pita pengukur
Communicating 40 ml Measuring tape
A I dan II B I dan IV
Air
I and II I and IV Water
C II dan III D III dan IV
II and III III and IV Rajah 1/Diagram 1

Bahagian B/Section B
1 (a) Gariskan jawapan yang betul. TP2
Underline the correct answers.
(Ralat , Kepersisan) ialah ketidaktepatan dalam suatu pengukuran manakala (kepekaan , kejituan) ialah
pengukuran dengan keputusan yang paling hampir dengan nilai sebenar.
The (error , precision) is the uncertainty in the measurement. The (sensitivity , accuracy) is the measurement
of how closely results agree with the true or accepted value.
[2 markah/2 marks]
(b) Lengkapkan peta titi di bawah dengan alat pengukur yang sesuai. TP2
Complete the bridge map below with the suitable measuring tools.

diukur oleh Suhu Jisim Arus elektrik Masa

is measured by Temperature Mass Electric current Time
as as as
Faktor penghubung Termometer Ammeter
(i) Neraca tuas (ii) Jam randik
Relating factor Thermometer Ammeter
Lever balance Stopwatch

[2 markah/2 marks]

19
 Bahagian C/Section C
2 (a) Fauziah menyukat suatu isi padu larutan yang sama dengan menggunakan dua alat pengukur yang
berlainan. Jadual 2 menunjukkan keputusan daripada aktiviti makmal itu./Fauziah measures the volume
BAB

of the same liquid by using two different measuring tools. Table 2 shows the results of a laboratory activity.

1 Alat pengukur
Measuring tool
Isi padu larutan (cm3)
Volume of solution (cm3)
X 24.5
Y 24.55

Jadual 2/Table 2

(i) Berdasarkan jadual di atas, huraikan mengapa terdapat perbezaan antara nilai penyukatan.
Based on the table shown above, describe why there is a difference in value between the measurements.
TP4/Menganalisis
Alat pengukur Y lebih jitu pengukurannya.
Measuring tool Y is more accurate in measuring.
[2 markah/2 marks]
(ii) Kenal pasti alat pengukur X dan Y./Identify measuring tools X and Y. TP2
X ialah silinder penyukat. Y ialah buret.
X is a measuring cylinder. Y is a burette.
[2 markah/2 marks]
(b) Rajah 2 menunjukkan sebiji botol yang mengandungi asid pekat. Ali ingin memindahkan 2 cm3 asid
pekat tersebut ke dalam satu bikar./Diagram 2 shows a bottle containing concentrated acid. Ali wants to
transfer 2 cm3 of the concentrated acid into a beaker.

(i) Mengapakah asid pekat ialah bahan berbahaya? TP2

Why concentrated acid is hazardous material?
Asid pekat adalah mengakis
Concentrated acid is corrosive
[1 markah/1 mark]
Rajah 2/Diagram 2
(ii) Cadangkan satu radas makmal yang sesuai digunakan untuk memindahkan asid pekat itu ke dalam
bikar. Terangkan jawapan anda./Suggest one piece of laboratory apparatus which is suitable to be used
for transferring the concentrated acid into a beaker. Explain your answer.
Tiub kaca. Asid pekat adalah bersifat mengakis dan perlu dikendalikan pada suatu jarak dari badan
kita./A glass tube. Concentrated acid is corrosive and it must be managed at a distance from the body.
[2 markah/2 marks]
(c) Seorang murid menghadapi kesukaran untuk menggunakan pembaris meter untuk mengukur ketebalan
sehelai rambut. Pada pendapat anda, apakah sebab murid itu tidak dapat melakukan dengan baik pengukuran
tersebut?/A student finds that it is difficult to use a metre rule for measuring the thickness of a strand of hair.
In your opinion, what are the reasons why the student cannot carry out this measurement? TP5/KBAT
Ketebalan rambut kurang daripada 1 mm./The thickness of a strand of hair is less than 1 mm
[1 markah/1 mark]
(d) Apakah yang perlu dilakukan untuk mengapungkan sebuah kapal selam di dalam laut? Terangkan.
What needs to be done to float a submarine in the sea? Explain. TP3/Mengaplikasi
Keluarkan air daripada tangki balast. Kapal selam menjadi kurang tumpat dan akan
terapung di dalam laut.
Remove the water from the ballast tank. The submarine becomes less dense and will float in the sea.
Praktis
[2 markah/2 marks] Formatif

20