Sinaarsi

qarTul-iranuli urTierTobani
biZina nanobaSvili – beJanianis qarTuli versia
maia kapanaZe - qarTlis vali qaixosro
fati anTaZe –lili JorJolianis wigni _ “dakvirvebani “Sah-names”
qarTuli versiebis piris sakuTar saxelebze”
mamuka kartozia - wigni iranis kontituciur samarTalsa da
politikur-religiur institutebze

iranis istoria da kultura

“qeiumarsi” nawyveti “Sahnamedan” – sparsulidan Targmna
belaSalvaSvilma
Gguliko mamulaSvili – novruzi

Mmogonebani
Llado aRniaSvili – sparseTi da iqauri qarTveloba
Mmaia saxokia – Sabe ialda-qiSidan gulanSaromde

qarTveli iranistebi
Tamar abulaZe – maia mamacaSvili

iraneli poetebi
aTari niSabureli

axali wignebi
magali Todua – isa-name, devid marSal langi - qarTvelebi, nomadi
barTaia -firdousi me-2 aTaswleulSi, hamed qazemzade - kavkasiis
sakiTxebi

iranis qalaqebi
yumi

sxvadasxva
kulturis axali ambebi
sparsuli gverdi
 qarTul-iranuli urTierTobani

saqarTveloSi odiTganve didi siyvaruliT sargeblobda firdou-

sis (X_XIss.) `Sah-name.~ am eposis calkeuli epizodebi xalxuri
versiebis saxiTac vrceldeboda qarTul zepirsityvierebaSi. erT-
erTi maTgania `beJaniani~, romelic istoriis mecnierebaTa doqtors,
profesor biZina nanobaSvils, bavSvobisas, gasuli saukunis samocian
wlebSi, araerTxel mousmenia zepirsityvierebis saukTeso mcodnis,
Tavisi papis, siko wyalobas Ze baRnaSvilisagan kaxeTSi, kerZod, qiz-
iyis mSobliur sofel vaqirSi.
gTavazobT `beJanianis~ axal variants, romelic gansxvavebulia
aqamde Cawerili versiebisgan:

xelmwife qaixosros Tavis sabrZanebli- ani ucbad gamovarda.

dan kacebi mouvidnen. isini sasowarkveTile- rom movarda didi Rori,
baSi iyvnen Cavardnili _ Cvens qveyanas Tavidan ver Sevityveo,
mravali Rori Semoesia, sul waaxdines Wir- vinc mis eSvebs Seebmeba,
naxulic da venaxebicao, gviSveleT rame, RmerTo, miec didi dReo.
Torem Cven iq aRar gvedgomebao. yvela gurgeni brZolas moerida da xeze avida,
Sefiqrianda, ver bedavdnen wasvlas. mxolod beJans mxolod cxenis imedi hqonda.
ymawvili beJani wamodga win: SiSis da eldisagana
Tqva: msurs mefis samsaxuri, gurgensa feri krTebao,
rom saqme vqna saqeburi, beJans mardi cxeni Svelis,
xolo kaci gamataneT, niavqariviT xdebao.
vinc gza icis gagnebuli. beJanma marjved esrola Rors isari da
qaixosrom beJanis biZas gurgens sTxova suli gaafrTxobina. Semdge, aaWra saukeTeso
gahyoloda, yuri miegdo, mamacurad moqceu- naWrebi samwvadeT da xeze asuli SeSinebu-
liyo: li biZa Camoiyvana TadarigisTvis. gurgens
ade, gurgen, Tan wahyevi, Suris grZnoba daeufla da undoda saqme
Sen ufro xar gamocdili, ise waremarTa, viTom sircxvili ki ar Wama,
moiqeci mamacurad, aramed TviTon moimoqmeda yvelaferi:
iyav naRdi da namdvili. amvarnelT (iranelT b.n.) gmiraT miuva,
orives Cinebuli cxenebi mohgvares. isin- saqmes CaTvlian saqebrad,
ic Sesxdnen da gaemarTnen. ra qnas, rom ver ivaJkaca,
beJanma Wala SeniSna, beJan mamacia bevrad.
guli uzomod Relavda, raki warmatebiT dasrulda saqme, beJani
iaraRi, far-javSani biZas mouwodebs:
tans uduRebda, feravda. ade, gurgen da wavideT,
beJanma taxebs danaxvisTanave dauSina gza xom gvaqvs didi savali,
isari da gaaqcia, Tumca didi oqroseSvebi- eSvebi virebs avkidoT,

2
 viaroT Rame mravali.
gurgens ganzraxuli aqvs beJani gan-
sacdelSi Caagdos da amave dros surs daR-
upos. amitom miaswavlis qalwulTan ucxo
qveyanaSi, sadac afrasiob xelmwifis mze-
Tunaxavi maniJa cxovrobs. marTlac, miaRwia
iq, sadac maniJa cxovrobs maRal koSkSi.
iqve axlo wyaros pirs dajda, gaakeTa xis
kurdReli, ukravda Congurs da aTamaSebda
mas:
aagdebda oqros burTsa,
Semohkravda Coganursa,
gaaqcia xis kurdReli,
gaadevna ZaRli yurSa.
maniJam dainaxa ucxo ymawvili, Zalian
moewona da dainteresda – vin aris da risT-
vis mosulao:
gadmoxeda maniJamac
da mimarTa Tavis ZiZas:
wadi ZiZa da gamige,
vin mosula Cem saxls wina?
Tu saomrad wamosula,
ratom jari Tan ar axlavs? alze gangeb, radgan icoda, rom beJani mas
Tu mokeTed mosulia, gamoelaparakeboda da raRacnairi gziT
mZime laxti risTvis artyavs? moxerxdeboda yvelaferi. marTlac, beJanma
tanT CaCqani raT acvia? moaxles sTxova _ suriT wyali damalevi-
welze xmali raT artyia? neo. moaxlem sastiki uari uTxra, ifica,
irisxa _ qalbatoni gamijavrdebao. amaze
* * * beJanma leqsad uTxra:
ZiZa mivida beJanTan eg wyali Cemi bedia,
da uTxra dabarebuli: risTvisa skdebi ficiTa?
-Tu saomrad wamosulxar, gadabrundebi, mokvdebi,
sad gyavs jari qebuli? amoivsebi miwiTa.
maRlac rom ar amodixar, beJanma wylis ZaliT daloca moaxle,
aq vin gyavs eSmak-wyeuli? gamoarTva sura da dalevis dros beWedi
Caagdo Sig. moaxlem wauRo sura maniJas da
beJanma upasuxa: roca igi svamda wyals, beWedi gadmovarda.
amis Semdeg maniJam mosamxaxure biWebi dai-
Tu maCveneb maniJasa, bara da erTi didi kidobani gaatana maT
ar gimtyuneb qadebulsa, gasarecxad wyalze. mze roca Cavida, Tvi-
Cagacmev kaba-kaloSsa, Ton mivida adgilze, Casva beJani kidobanSi
sul oqroTi mosxlartulsa da brZana amoeyvanaT. ocma mosamsaxurem
ZiZa yovelive amas ismenda da beJanma Zlivs amoitanes kidobani. Seitanes maniJas
es sityva rom gaaTava, oTaxSi da dadges. beJans ki dauwyes gaRvi-
gamobrunda mociquli, Zeba:
mivida da maniJasa mlocvelebi, sazandrebi,
eubneba is CurCuliT: win taxti sagebelia,
Seni gacnobis surviliT Tavze gadganan yvelani,
gadmouvlia burvili, adeqi beJan! gelian.
iyureba mTvariviTa, xelmwifem _ afrasiobma gaigo es ambavi
mec ki viwvi aliviTa. ise, viTom mis qals kuro hyavda saxlSi.
maniJas surda beJani Tavis saxlSi aey- amaze ganrisxda, moiwvia mxleblebi, raTa
vana, magram mamisa da kariskacebis eSinoda. beJani Seepyro. beJanma Caiketa Signidan kar-
amitom gadawyvita sakaciT Seeyvana, viTomc ebi, magram raza gatexes da aRebdnen. maSin
mkvdari yofiliyos. man moaxle gagzavna wy- TiTiT miawva da Zvrac ver uyves.

3
 zenaqaro, tyve var kruli,
uomrad damarcxebuli,
misTvis var cremliTY vsebuli.
am dros gamoCndeba am saxelwifos erTi
veziri. mas firani hqvia saxelad. firans
ramdenjerme unaxia beJanis samSoblo da
ikiTxa saqmis viTareba:
ager, modis firani da
xedavs-xalxi bevr aTia,
iqve Zeli aRmarTuli,
mis win mdgomi jalaTia.
hkiTxaT-xeze dasaxrCobi
vin aris da ra kacia?
saxelovanma, gavlenianma vezirma, mo-
ismina ra yvelaferi, jer jalaTebs, Semdeg
ki afrasiobs dauwyo laparaki beJanis ma-
ma-biZebis gmirobis Sesaxeb, rom am gadaw-
yvetilebas didi ubedureba mohyveboda da
erTi beberi dedakaci mivida afrasiob- urCiaT:
Tan da uTxra: ras momcem rom beJani dagaW- mogvixteba giJi rostom,
erinoo. mefe Tavis naxevar qonebas dahpir- aRar mogvcems Tvalsa Zilsa,
da. dedakacma moiTxova erTi Txa, sadgisi qalaqs sul pirqve daamxobs
da sasmeli romi. misces yvelaferi. man daZaxeba misi xmisa,
Caiyvana Txa da dauwyo sadgisiT wvaleba. qvas mouWers, wyals gaadens,
beJanma dainaxa da wavida dasaxmareblad, ar rogorc mzem icis fifqisa.
gaigona maniJas xvewna _ nu Caxval, Torem gaxsovs, mefev, erT brZolaSi
mogklaveno. beJani rom Cavida, dakla Txa ori wili magaT hxoces?
da moamzades vaxSami. dedakacma Cumad romi Tu Cven axla am tyves movklavT,
Seapara saWmelSi, daaTro Zalian da miiy- sul mTlianad amogvxocen.
vana xelmwifesTan. meore variantis mixed- amaze Cafiqrda afrasiobi da upasuxa:
viT, karebi rom ver SeaRes, moiTaTbires da maS ra vqna, Sercxvenilmao. firanma urCia
gadawyvites, rom fici miecaT da ise gaeR- Sepyrobili, borkilgayrili did xaroSi
ebebinebinaT. beJani endo maT, magram fici CaesvaT. igi fiqrobda, rom gaigeben misi
gatexes. Sepyrobilze afrasiobma brZana: mama-biZani da waiyvaneno. marTlac, mefe
axlave aRmarTeT saxrCobela da CamoaxrC- daeTanxma:
eTo. beJani aRSfoTda Seqmnili viTarebis beJan mamaci da zrdili,
gamo: mSvenieri, varddayrili,
ityoda gunebaSia: xel-fexSi borkilgayrili
movtyuvdi, ra saqnelia? xaroSi Casves dasjili,
sad myvanan xanjlianebi Tavze lodi daafares
qiSvardianTa mxsnelia? mTeli soflis motanili,
uazrod rad unda movkvde? gafrTxilebulia yvela
Turme mteri gurgenia. -arvin misceT muWa fqvili.
beJanma afrasiobs vaJkacurad sTxova: afrasiobma Tavisi qali Serisxa, ahkida
raxan Tqvena egre brZaneT, abga da gaagdo _ imaTxovre da ise upa-
mxarSekruli mamiyvaneT, trone beJansao.
xelT momeciT Cemi laxti, dro gadioda. gurgeni dabrunda Tavis
falavnobas maziareT. saxelmwifoSi, inaxula xelmwife qaixosro
Tu erTi Rivad gauSva, da moaxsena _ beJani qarma gaitaca, veRar
sircxvilWmuls mqondes samare. vi povneo. qaixosro ganrisxda, mixvda gur-
ufro ganrisxda afrasiob TurqTa xelm- genis Ralats da brZana SeekraT, daedoT
wife da gasca brZaneba beJanis CamoxrCobisa. borkili da CaegdoT did ormoSi, es gaigo
beJani eranT xelmwifes sTxovs gaWirvebi- beJanis mamam _ givim, miiWra gurgenTan _ ra
dan Tavis daxsnas zenaqaris SuamavlobiT: uyav Cemi Svilio:
mama-biZaT Sen acnobe sakiTxavad var mosuli,

4
 egre sjobs _ miTxra marTali, marTlac, gamoixeda rostomma. dainaxa, rom
Torem vera ra giSvelis, zaali misken modioda da dauZaxa: ra amba-
tyuilada xar fermkrTali. via, risTvis modixaro. zaalma kidev auSvira
Seni mokvliT jojoxeTSi werili. rostomi wamovida, waikiTxa werili
eSmakeulT gulis wadils, da daiZaxa: xval iseT ambavs movaxden, rom
sjobs sawuTari oqrosi afrasiobis mTeli saxelmwifo Zrwodes,
_ gamoaSkaravebs namdvils. givis fiqric ara hqondeso:
gurgenma mainc ar uTxra simarTle. givi givi! SenTvis gavirjebi,
mivida xelmwifesTan da moaxsena: arafers xelmwifec rom ar Ciodes,
ambobs, eSmakis piriT laparakobs sul veragsa afrasiobsa
tyuilebs, yvelas ificeba, yvela waiwyminda, Tval-guli Camostirodes.
araferi vici ra iqnao. maSin qaixosro Sep- rostomma uTxra givis: wavideT saxlSi,
irda, jaris saSualebiT yvelgan moeZebnaT sami dRe viqeifoT, manam Cemi falavnebi mo-
_ cocxali iyo Tu mkvdari. Tan gurgenic grovdebodnen. gagzavna kaci Tavis saymoSi
gaayola. gavida Svidi dRe. beJani ver i pov- da daavala Svidi falavnis moyvana. movid-
nes. dabrundnen xelcarielni. nen falavnebi da moaxsenes rostoms: rao,
amis momswre givi Tav-pirs ixokda. qaixo- Cveno didebulo, saomari gamogviCnda?
srom aiRo wyliT savse jami da Caxeda Sig. astexes kbilTa kraWuni,
daTvalierebis Semdeg SeamCnia, rom TurqeT- mklavebs daudgaT daria,
Si iyo ormoSi Cagdebuli. sixarulisgan _ Cqara, am wuTSi gagviZex,
iyvira da mouxmo didebulebs: sad aris saomaria!
cocxalia givis Svili, taxt-gvirgvinis saCrdiloblad
TurqeTSia tyvedpyrobili, amarTul vercxlis xeebis,
ormoSia Cagdebuli, Sto esxa xSirad oqrosi,
xel-fexSi aqvs mas borkili. furceli margalitebis.
dasxdnen da moiTaTbires, Tu vin gaegza- sam dRes inadimes, iqeifes. Semdeg ros-
vnaT TurqeTSi tyveobidan mis gasaTavisu- tomma ubrZanaT: momitaneT papiCemis iara-
fleblad. veravin gabeda. maSin gadawyvites Ri, unda avisxao. aseve ganacxada zaalma _
moeyvanaT rostomi, romelsac metsaxelad mec TqvenTan erTad movdivar SviliSvilis
pilatons eZaxdnen! mxolod is SesZlebda dasaxsnelado:
beJanis daxsnas. qaixosro dajda da ros- rodis iyo amvarneli
tomTan gasagzavnad werilis wera daiwyo. laCari, mtermoreuli?
werilSi Tanac moefera, gmirobis ambavic rostomi:
gaaxsena: vinc, rom me mamas momiklavs,
gvaxsovs, zRvaSi rom Sexvedi, yofila Cemi mZleuli.
tori gigavda lomsao, givi win wavida da qaixosros moaxsena:
wyals miapobda veSapi rostomi da zaali Tavis falavnebiT modi-
_ talRebs, viT mTas da gorsao, ano. qaixosro maT win Seegeba. mohkida xeli
layuCSi xeli mohkide, zaals, Seiyvana Tavis saxlSi da taxtrevan-
napirs gastyorcne Sorsao. ze daabrZana. qaixosrom ganumarta, rom im
Sen Soreulsa swvevixar qalaqSi brZolis gziT Sesvla ar SeiZle-
turfa da mSvenierio, ba, mosyidvisa da motyuebis ZaliT unda
Sen mirCevnixar yvelasa, SexvideTo. Tqven yvela samxedro saWurv-
vinc ki myavs sayvarelio, lisa da tansacmlis zemodan gadaicmevT
givi avansad Tavs iklavs vaWrul tansacmels, waiRebT bevr saqonels,
_ beJanze cremlismRvrelio. farTals, oqro-vercxls, SexvalT dasapal-
givim waiRo werili rostomTan, magram nebul aqlemebiT, iq dadgebiT da ikiTxavT
saxlSi ar dauxvda da gadasca mamas _ vaWrobis dros saidumloT beJanis ambavs.
zaals. zaalma hkiTxa, beJani rogora gyav- roca kvals miagnoT, yvelam aisxiT iaraRi
so. givimac gasca pasuxi _ beJani ama da am da wamoiyvaneT Cveni raindi:
adgilas imyofeba did gaWirvebaSio. zaal- rom Sexvide qalaqSia,
ma urCia: raki rostomi mTaSi wavida, momeci jari umal moafare,
eg werili, aviSver maRla, is xom maRali minam beJan ar i povnoT,
kacia, dainaxavso. misca givim werili, avida Wkua kargad moixmare,
maRal mTazed zaali, aiSvira werili da, maSin ki, roca i povoT,

5
 gullomi da badri mTvare, rosTan xma gaawvdinoT, rom givi, rostomi
Seni mteri da duSmani da goderZi gamogzavnoso, imaT bevri ram
dawvi da daasamare. SeuZliaTo. rostomi da sxvebi am ambiT gan-
vaWrul tansacmelSi gadacmulni ukve risxdnen. imisaTvis, rom eWvi aravis aeRo,
gaemgzavrnen: Tu risTvis iyvnen mosulebi, rostomma mani-
mZime abjriT datvirTuli, Jas dauwyo yvirili:
asi kaci kidebuli, vaWar-daxlidarebi varT,
yvela omsa apirobda, movsulvarT Sori gzidana,
win uZRodaT didebuli. TviTon rostoms Cven ver vicnobT,
mividnen ukve mowinaaRmdegeTa sazR- vin aris da saidana?
varze. gadavidnen qalaqSi da iq inaxules maniJa mivida beJanTan guldawyvetili
gavleniani veziri firani. firanma hkiTxaT da uTxra, rom vaWrebma gamlanZRes da mi-
mizezi gadasvlisa da saqmis viTarebisa, yvireso. mizezi hkiTxa da ra gaigo, TviTon
razec miiRo pasuxi: ufro Zalian gaujavrda _ xalxSi ratom
Sori gzidan wamovsulvarT, yvirodi Cems Svelaze, unda misuliyavi im-
vaWrebi varT erevneli (iraneli b.n.), aTTan da Cumad geTqvao.
afra gvaxlavs mravalgvari, dabrunda isev ukan maniJa da vaWrebis
oqro-vercxli dauTvleli, karavTan aituza. rostoms Seecoda. xalxi
gveSinia gaZarcvisa, rom wavida, daketa duqnebi da Tavis sadgom
dagvaxmareT Tqveni xeli. karavSi Seiyvana. dauwyo laparaki _ me aq
vaWrebs surT dadgnen am qalaqSi, rad- imitom var mosuli, rom Tqven gaganTavisu-
gan aq firanis mosyidvas fiqrobdnen da floT da eranSi wagiyvanoT, Cveni mosvla
maT saidumlos aRaravin gascemda. firanma farulia, Sen ki xalxSi dadodi yvirliTao,
uTxraT: amaze maniJa atirda da mwuxared miugo: ra
sadac gindaT iq dadeqiT, vicodi me ubedurmao.
iqonieT guli mrTeli. rostomma maniJa daariga _ wadi, mamaS-
Sua qalaqSi gaakeTes karavi da zed ens uTxari, rom beJani mikvdeba, sikvdilis
waaweres `oqro-vercxli glaxakebze da win sinaTles natrobso. amitom me gTxov,
farTali iaf fasebSi. visac surs, ufleba xval rac qalaqSi fiCxi Semova, sul im or-
aqvs ivaWros”. mos pirze daagroveb da aunTeb, raTa dai-
or moxucebul glaxaks oqro-vercxliT naxos rameo. marTlac, brZana afrasiobma,
da fuliT auvses kalTa da ise gagzavnes rom fiCxi mietanaT ormos piras.
saxlSi. gzaSi maT SexvdaT maniJa abraCamok- saRamoTi maniJam misca cecxli. rostom-
idebuli. mas uTxres: aq ras dadixar da ras ma auxsna, Tu ra saWiro iyo aseTi qmedeba
daeTrevi. wadi, eranidan vaWrebi arian Camo- _ fiCxze cecxlis wakideba, ali, Suqi ga-
sulni, glaxakebze oqro-vercxls arigebeno. giadvilebs kacis mignebaso, Tanac daabara
mivida maniJa vaWrebTan da uTxra maT: beJani beJanTan _ rostomi, igive pilatonia DSens
xelfexSekruli ormoSi gdia, momeciT cota saSvelad mosulio. raki maniJac aRtacebu-
saWmeli, wavuRo, mSieri ar mokvdeso. ros- li iyo rostomis garegnobiT, gaxarebulma
toms, givis, goderZis da sxvebs gauxardaT beJans SesZaxa:
beJanis ambis gageba. amitom maniJa Seiyvanes lomguli, saro tanadi,
karavSi, aWames puri, gaatanes beJanTanac. be- pirad mze, mosawonia,
Jans Zalian gaukvirda roca maniJam saWmeli damabara, me gaxlavar
Cauyara. SemosZaxa: vin gamxada Rirsi mTeli rostomi pilatonia.
purisa? maniJam miugo: eranidan vaWrebi ar- rodesac cecxlis ali dainaxes vaWrebma,
ian aq mosulebi da imaT momceso. beJani Tqves _ albaT iq aris beJani da gaeSurnen
mixvda, rom raRacnairad gaugiaT Cems mama- ikiTken. rostomma maniJa gaafrTxila _ Sen
biZebsao. gauxarda da maniJas uTxra: guli gaimagre, ar SegeSindeso, me rom davi-
aba, wadi, axla hkiTxe kivleb, lodi Sors gadityorcneba, qalaqSi
rostoms, goderZis da givis, mcxovrebTagan zogi mokvdeba, zogic daib-
SeuZliaT ram iRonon? nideba, Cvenze yuradRebis momqcevi ukve aRa-
Svelas iTxovs beJan gmiri. ravin iqnebao. Cven Cvens saqmes SevasrulebT
wamovida maniJa da xalxSi daiwyo yvi- da wavalTo. rostomma daixura Tavze rki-
rili: vis SegiZliaT, rom beJans uSveloT, nis qudi da Semoirtya jaWvi, rom dayvire-
sikvdils gadaarCinoT, an eranSi qaixos- bis momentSi Tavi ar gamiskdeso.

6
 RmerTma daswyevlos boroti, _Sors TuranelTa jars vxedav.
eSmakebis memaSxleca, rostomma SeamCnia, rom erT maT mebr-
rostomma rom daikivla, Zols SeeSinda da miaZaxa:
mZime lodi zecas eca, Se umsgavso da bedmlaSev,
cremlmoreul tyves CasZaxa: ram Segicvala feria?
mzeWabuko, rogor xaro! mtris jari kidev Sors aris,
amosZaxa: momewyina win niavs miaqvs mtveria.
borkilebi da es xaro. mebrZoli gaxnevda. moatana kidec afra-
beJans javri ar asvenebs biZis veragobis siobis jarma. rostomma Tqva _ gavuswordeT
gamo da rostoms amosZaxebs: axla jarsao.
gurgenma mimtro, Cavvardi Sua dadga aslan qorsan,
gablandul Zuis maxeSi, givi, beJan _ oriv gverdiT,
taxis eSvebSi gamcvala win rostomi da goderZi
im ucxo aremareSi. mters arRveven rkinis mkerdiT.
rostomi iTxovs, rom apatios gurgens Seiqna brZola ficxeli,
Secodeba _ sisxli sisxliT ar daibanebao. eran-TuranelT zRvis Relva,
maniJam es rom gaigo, beJans sayvedurnare- xmali xmalsa Seusworda,
vad uTxra: amdeni sikeTe gavakeTeT, mTel jaWv-kaparWis iyo elva.
qalaqs vuvlidi, lukmapurs vTxoulobdi rostomma Cveulebisamebr daikivla da
SenTvis, rostommac arnaxuli goniereba, mTeli jari Zirs ganerTxa, waqceulebs ki
Tavdadeba, gmiroba gamoiCina da nuTu ase
Znelia, rom gurgens miutevo? magas aseT
saqciels TviTon RmerTi ar apatiebso, Sen
ki amjerad rostoms nu awyeninebo. beJani
Cafiqrdeba da amosZaxebT:
Cemi kacobis gvirgvinno!
viyav damwvar-dadaguli.
Tqven gpatiobT, me meloda
mZime tanjviT aRsasruli.
wamoiyvanes beJani TavianT karavSi.
beJani, Sewuxebuli,
vardisa wyalSi abanes,
didi xnis moSiebulsa
ZRomaze asves, aWames.
rostomi scdis beJans. eubneba: axla
wavideT saxlSio, beJani ki miugebs: manam xmliT Tavebs aclidnen. afrasiobic aso-aso
qalaqs ar davlewav, me aqedan ar wavalo. akuwes. maniJa wesisamebr miabrunes ukan da
marTlac, rostomma, beJanma da sxvebma aisx- mamis mimarT samZimari aTqmevines. qalaqSi
es iaraRi da miuxtnen afrasiobs da mis rom Sevidnen, bevri davla wamoiRes. qalaqi
jars musri gaavles. mZinare afrasiobma es firans dauloces beJanis mimarT mzrun-
rom dainaxa, bevri iyvira _ sad xarT Cemno velobisa da pativiscemisaTvis.
didebulno, magram xma aravin gasca. bolos maniJa wamoiyvanes da dabrundnen Tavi-
sikvdiliT daemuqraT _ ase Rrmad ratom anT saxelmwifoSi. rostomma gzidan max-
gZinavTo, magram amao iyo yvelaferi. ros- arobeli gagzavna _ afrasiobis qalaqi
tomi da beJani dabrundnen ukan da mani- gavanadgureT, yvelas musri gavaleTo.
Jac wamoiyvanes. qalaqs rom gamoscdild- ukleblad movdivarT, beJani Tavis maniJaTi
nen, rostomma Tqva: erT-erTi cxenze ukuRma Cveni damaSvenebeliao. qaixosrom ubrZana
Sejdes, Torem afrasiobi gamogvekideba da Tavis didebulebs _ adeqiT, aiSaleniT,
ver gavigebTo. marTlac, meTvalyurem moax- mivegeboT da sadac Segxvdebian, iq gadavix-
senaT, rom afrasiobi Tavisi jariT ukve adoT qorwilico. marTlac, ase moiqcnen.
modiso _ mas sxva qalaqebidan moekrifa qaixosrom yvela gmirs madloba gadauxada
meomrebi da maT daedevna. da zaals xelze emTxvia. ilxines, dro gaa-
SeCerdiT _ uTxraT rostomma, tares da dabrundnen eranSi. mefem beJani
xeze aval da gavxedav, Tavis saxelmwifos Tav falavnad daisva.
avida mzirad, iyvira

7
 maia
kapanaZe

qar Tl i s v a l i
qaixosro
etapze Tavisi mravalf-
iran-saqarTvelos politikuri urTierTobani yovel
drois mcire monakveTisaTvis
erovnebiT gamoirCeoda. am urTierTobaTa Tundac
gansakuTrebiT aRsaniSnavia
damaxasiaTebelia mniSvnelovani siaxleebi. am mxriv
oebis) urTierToba sefi-
aRmosavleT saqarTvelos (qarTlisa da kaxeTis samef
anTa xanis (1501-1722 ww.) iranTan.

sefiani Sahebi aqtiurad ereodnen navaz II-is (1678-1688. 1703-1709 ww.) Zmiswuli
qarTlisa da kaxeTis samefoebis saSi- qaixosro levanis Ze, romelsac didi dam-
nao saqmeebSi da sxvadasxva saSualebebiT saxureba miuZRvis ukanaskneli sefiani
cdilobdnen garkveulwilad cvlilebebi Sahis sulTan huseinis winaSe.
SeetanaT qarTul saxelmwifo wyobile- Sah solTan hoseinis (1694-1722 ww.) me-
baSi, xolo ramdenad axerxebdnen amas, es fobis wlebSi sul ufro qveiTdeboda
sxva sakiTxia. da sustdeboda iranis saxelmwifo, rom-
sefiani Sahebis damokidebuleba aR- lis pirveli niSnebi XVII saukunis 70-ian
mosavleT saqarTvelos samefoebisadmi wlebSi SeimCneoda. centraluri xelisu-
arasdros yofila erTferovani da xSir- flebis dasusteba, qveynis politikuri,
ad icvleboda. `XVII saukunis 30-ian wleb- samxedro da ekonomikuri daqveiTeba
Si iranma saqarTvelosTan urTierToba Sesaferis pirobas uqmnida ganmaTavisu-
radikalurad Secvala. man xeli aiRo flebeli moZraobis Casaxva-ganviTarebas
qarTuli samefoebis srul dapyrobaze da sefianTa saxelmwifos farglebSi Se-
kompromisis gza airCia. isini ucvlelad maval qveynebSi (Sirvani, saqarTvelo,
tovebdnen qarTul socialur-ekonomikur avRaneTi). Relavdnen momTabare tomebic
wyobilebas da bagrationTa dinastias. (hasan esai jalalanci, avRanTa qveynis
saamiso piroba qarTvel monarqTaTvis mokle istoria, gv. 20-22, 47-48, Tb., 1961).
`vali~-is tituli da gamahmadianeba iyo~ ekonomikuri mdgomareobis gauaresebam
(v. gabaSvili, qarTuli di plomatiis is- ganapiroba saxalxo moZraobis aRmavloba
toriidan, `mski~, 31, gv. 69, Tb., 1954). sakuTriv iranis teritoriaze. socialur
valis titulis mqone gamahmadianebuli moZraobas adgili hqonda TviT sefianTa
qarTveli monarqebi saukuneze met xans sataxto qalaqSi. swored erT-erT aseT
marTavdnen qarTls. garda amisa isini saxalxo moZraobasTan aris dakavSirebu-
iranis saxelmwifos karze Sahis samsax- li qaixosro batoniSvilis daniSvna is-
urSi did warCinebas aRwevdnen. qarTvele- fahanis taruRas Tanamdebobaze.
bi warmatebiT moRvaweobdnen iranSi samx- qaixosro iranis samefo karze XVII
edro, administraciul da sasamarTlo saukunis 90-ian wlebSi, Sah solTan ho-
sarbielze. seinis gamefebis dros wavida.
erT-erTi am qarTvel bagrationTagani 1703 wels Sah solTan hoseinma qarT-
iyo qarTlis valis giorgi BXI-is, anu Sah- lis valad meored daamtkica qaixosros

8
biZa giorgi XI (Sah navaz II), romelic Sahma qaixosro qarTlis mefed (valad)
maSin iranis samefo karze imyofeboda. giorgi XI-is yandaarSi daRupvis Semdeg
magram is saqarTveloSi ar gamouSva (1709 w.) daamtkica. garda amisa mas uboZa
_ iranSi datova. Sahma qarTlis va- iranis spasalaroba, Tavrizisa da bardas
lis janeSinad (moadgile, nacvali) gamgebloba.
giorgis Zma da qaixosros mama levani unda avRniSnoT, rom qarTlis valie-
gamogzavna, romelic maSin, Sah-yulis bisaTvis iranis samefo karze raime mniS-
saxeliT iranis saxelmwifos erT-erT vnelovani saxelosa da iranis romelime
mniSvnelovan saxelos _ mdivanbegobas provinciis mmarTvelobis gadacema pirveli
flobda. SemTxveva ar yofila. Sors rom ar wavi-
qarTlis valis giorgis janeSinma deT, mag. Qqaixosros biZa _ giorgi iyo
levanma, qarTlSi wamosvlisas, iranis iranis spasalari da qirmanisa da yandaaris
samefo karze mdivanbegis, e. i. Tavis beglarbegi.
naibad (nacvlad) datova qaixosro. im qarTlis valad daniSnuli qaixosro
dros qaixosro sakmaod axalgazrdaa. bunebrivia gamuslimebuli iqneboda. is sx-
miuxedavad misi axalgazrdobisa, qaixo- vagvarad verc iranis mdivanbegis naibi gaxde-
sro misTvis Cabarebul saqmes kargad boda, verc isfahanis daruRa da TavisTavad
uZRveboda; is iseTi erTguli iyo Tavi- verc qarTlis vali. amasTan dakavSirebiT
si saqmisa, rom `Seiqmna xelmwifis kar- wyaroebSi saintereso cnobebia daculi.
gi yma~. `qaixosro qristianobda~- o wers iraneli
istorikosi abas farvizi. rogorc iraneli
istorikosis am cnobidan Cans, qaixosro
formalurad gamahmadianebula
isfahanSi safrangeTis konsulis lagar-
danis kancleri cnobiT ki qaixosro xani
sajarod aRiarebda kaTolikur sarwmunoe-
bas.
yvela gamahmadianebul qarTvel mefes,
anu valis Sahebi sarwmunoebasTan erTad
saxelsac ucvlidnen. an saerTod sparsul
saxels arqmevdnen, anda maT qarTul saxels
nawilobriv cvlidnen xolme, magaliTad,
qaixosro `xosro mefed~, an `xosro xanad~
iwodeboda.
iranis SahisaTvis ise rogorc misi
winamorbedi qarTlis valiebi qaixosroc
`maRaladgilovani qarTlis vali (alijah-e
vali-e qarTil) iyo. qaixosro ki Tavis Tavs
iranis mdivanbegis naibis Tanamdebo-
`RvTiv gvirgvinosan iesian-daviTian-sol-
ba qaixosros erTi weli (1703-1704 ww.)
omonian bagrations, mefeT-mefesa da TviT
unda sWeroda, radganac levani _ Sah xelmwife qaixosros~ uwodebs, magram Sah-
yuli xani erTi wlis Semdeg iranSi ga- ma, ise rogorc biZamisi giorgi, qaixosroc
brunda. giorgis janeSini ki qaixosros mTlianad Tavis samsaxurSi Caayena. ase, rom
Zma vaxtang levanis Ze gaxda. qaixosro qarTlis mefed nominalurad iyo
1704-1707 wlebSi iranis samefo mxolod.
karze qaixosros raime mniSvnelovani qarTlis valim qaixosrom mTeli Tavisi
saxelo ar unda sWeroda, risi Tqmis niWi da energia (ara misi surviliT) Sah
safuZvels gvaZlevs is, rom amis Sesax- solTan hoseinis samsaxurs Sealia. is iyo im
eb CvenTvis aqamde cnobili arc erTi gamuslimebul qarTvel mefeTagan pirveli,
wyaro arafers ambobs. romelic qarTlis mefed nominalurad iTv-
`1707 wels ki Sah solTan hoseinma leboda. is ufro iranis spasalari iyo, vi-
qaixosro iranis sataxto qalaq isfa- dre qarTlis vali, radganac Sahma qaixosro
hanis taruRad daniSna. is am Tanamde- mTlianad Tavis samsaxurSi Caayena,rasac
bobaze ori weli iyo. Seewira kidec.

9
 fati
anTaZe

lili JorJolianis
wigni - “dakvirvebani
“Sah-names’’ qarTuli
versiebis piris saku-
Tar saxelebze’’

mravalsaukunovani iranul-qarTveluri urTier-

Tobebi Zalze farTo speqtrs moicavs. aq igulisxmeba
politikur-ekonomikuri, kulturul- yofiTi, enobri-
vi da literaturul-folkloruli aspeqtebi. mwvave
samxedro–politikuri dapirispirebisa da droebi-
Ti dazavebis fonze TiTqmis uwyvetad mimdinareobda
kulturuli dialogi. zemoTqmuli cxadyofs amgvar literaturis SesaniSnavi nimuSebi,
sakiTxTa mravalplaniani Seswavlis mniSvnelobas Tumca moqmedebda Janrobrivi Ser-
rogorc qarTvelologiis, aseve iranistikisaTvis. CeviTobis princi pi da ugulebelyo-
Kkvlevis am sferoSi gansakuTrebiT didia qarTvel fili iyo lirika. sparsel avtorTa
iranistTa Rvawli. iust. abulaZem, m. xubuam, d. kobi- mibaZviT, iwereboda, ufro zustad ki,
Zem, v. gabaSvilma, vl. fuTuriZem, k. kuciam, m. andron- Tavisuflad iTargmneboda `leil-ma-
ikaSvilma, T. CxeiZem, j. giunaSvilma, m. Toduam, al. jnunianebi~, `vard-bulbulianebi~, Tu
gvaxariam da sxva SesaniSnavma qarTvelma iranistebma `Samifarvanianebi~. qarTuli Targmane-
gamoikvlies iranul-qarTul urTierTobaTa araerTi bi mxatvruli RirsebebiT xSirad ar
sakvanZo sakiTxebi, magram am sakiTxTa wre imdenad Camouvardeboda sparsul originals.
farToa, rom jer kidev bevri samuSao rCeba Semdgomi amis SesaniSnav magaliTad gorganis
samecniero kvlevebisaTvis. `veis o raminis~ prozauli qarTuli
istoriis sxvadasxva etapze qarTul saxelmwifos versia `visramiani~ gamodgeba. aRsani-
xangrZlivad mouwia urTierTobam orgvar – adreul Snavia erTi specifikuri garemoebac
Sua saukuneebSi mazdeanur, Semdgom ki, muslimur _ qarTvelTa Soris gansakuTrebuli
iranTan. aqtiuri mcdelobebis miuxedavad, ar moxda pupularobiT is nawarmoebebi sarge-
qarTvelTa mazdeanobaze an islamze moqceva. is, rac blobda, sadac islamamdeli iranis re-
ver ganxorcielda sparselebis, adre ki, arabebis aliebi iyo warmodgenili. aseTia `vis-
xeliT, nawilobriv SeZlo osmaleTma _ aneqsire- ramiani~, fordousis, mis mimbaZvelTa
bul samxreT-dasavleT saqarTveloSi gamuslimda Tu sxva avtorTa `Sahnameebi~. amgvar
mkvidri mosaxleoba. miuxedavad imisa, rom osmalebma nawarmoebebze SeCerebiT qarTveloba
maT mier kontrolirebad teritoriaze sarwmunoe- TiTqos Tavs aridebda epoqisTvis aq-
brivi da, Sesabamisad, yofiTi TvalsazrisiT mkve- tualur da mtkivneul sarwmunoebriv
Trad Secvales kulturuli viTareba, rig sferoebSi dapirispirebas, da yudarRevas yvela
qarTul samyraoze sparsuli gavlena bevrad aRe- religiur-kulturuli konteqstisT-
mateboda Turquls. pirvel rigSi, es exeba qarTuli vis saWirboroto saero Sinaarsis
saliteraturo enis leqsika-frazeologiasa da Sua Tematikas miapyrobda. Tanac am nawar-
saukuneebis qarTul saero mwerlobas. am Sinarsisa moebebSi igrZnoboda patriotuli
da epoqis qarTul literaturaze sparsuli gavlena nostalgia im Zveli iranis mimarT,
garkveulwilad SeiZleba Seedaros im rols, romel- romelic avtorTa mxolod warmosax-
ic bizantiurma tradiciam Seasrula qarTuli sasu- vaSi Tu arsebobda. es ganwyoba ki
liero mwerlobis CamoyalibebaSi. kargad iyo gasagebi TvTmyofadobis
qarTulad adridanve iTargmneboda sparsuli SenarCunebaze orientirebuli qarT-

10
velobisaTvis. variantulobis TvalsazrisiTac. zogierTi
`Sah-names~ sxvadasxva versiebi popularo- varianti ar Seesabameba sparsul-qarTul
biT aWarbebda kidec maRali mxatvruli ge- bgeraTSesatyvisobaTa normebs.
movnebiT Sesrulebul `visramians~. vfiqrob, wignSi gaanalizebuli saxelebi mxolod
amas Tavisi axsna aqvs, mudmivad saomar mdgo- nawilia l. JorJolianis mier Segrovili
mareobaSi myofi qarTvelebis gemovnebasTan didZali masalisa. es garemoeba da Sesaswav-
gansakuTrebiT axlos idga sagmiro eposi. li sakiTxis mravalplanianoba warmodgeni-
`Sah-names~ siuJetTa popularobas saqarT- li naSromis perspeqtiulobaze miuTiTebs.
veloSi adasturebs mis versiaTa folkl- vfiqrobT, gamokvleva usaTuod unda gagr-
orizaciac, aseve rig personaJTa saxelebis Zeldes Semdgomi statiebis an monografi-
damkvidreba da ganviTareba. arc erT lit- is saxiT. avtoris mier Catarebuli kvleva
eraturul nawarmoebs ar Semoutania amde- karg safuZvels Seqmnis `Sah-names~ qarTuli
ni anTroponimi qarTul onomastikonSi. aqve versiebis Sevsebuli leqsikonisaTvis. kvle-
davsZenT, rom iranuli saxelebi rogorc sa- vis gagrZeleba wignSi warmodgenil sakiTx-
Sualo sparsuli, aseve osuri wamomavlobisa, Ta garda, sxva mimarTulebiTac gvesaxeba.
odiTganve mkvidrdeboda da qarTuldeboda. kerZod, Sesaswavlia am saxelTa mdgradoba
anTroponimuli da patronimuli leqsika da SeTvisebis xarisxi - `Sah-names~ qarTul
is Srea, sadac Zalze mkafiod Cans iranul- versiebSi dadasturebuli pirisa da mi-
qarTvelur (sparsul-qarTul, osur-qarTul, Tologiur arsebaTa aseulobiT saxelidan
qarTul onomastiknoSi ociode Tu adap-
osur-megrul) enobriv urTierTobaTa kva-
tirda dRemde funqcionirebadi anTroponi-
li. nasesxebi sakuTari saxelebi mniSvnelo-
mis saxiT. sagulisxmoa aseve, rom umetesad
vani enobrivi da kulturuli informaciis
nasesxebia mamakacTa saxelebi. qalTa `Sah-
matarebelia da maTi Seswavla am Sinaar-
nameseuli~ saxelebidan qarTulSi mxolod
sis rig sakiTxebs hfens Suqs. sparsulidan
sami damkvidrda – qeTevani, maniJe da rodami,
qarTulad naTargmn da sparsuli gavleniT
Tumca es ukanaskneli qarTul sinamdvileSi
Seqmnil literaturul ZeglTa mravalmxri-
zogjer mamakacis saxeladac gxvdeba. yura-
vi kvlevis aqtualoba ki, TavisTavad udavoa dReba SesaCerebelia `Sah-namedan~ momdinare
rogorc qarTuli, aseve iranuli filologi- saxelTa istoriul-sociologiur datvir-
isaTvis. Taze. es saxelebi rogorc aRmosavleT, aseve
lili JorJolianis wigni `dakvirveba- dasavleT saqarTvelos feodalur wreebSi
ni `Sah-names~ qarTuli versiebis piris sa- didad iyo gavrcelebuli, magaliTad, ze-
kuTar saxelebze~ mravalmxriv saintereso moT motanili qeTevan an zurab, rostom, be-
gamokvlevaa. aq warmodgenilia tradiciuli Jan, zaal, merab, luarsab, nodar, yaraman. es
gagebiT filologiuri Sinaarsis statiebi, faqti am sazogadoebSi `Sah-names~ qarTul
sadac ikveTeba literaturismcodneobiT- versiaTa da zogadad sagmiro Janris popu-
teqstologiuri da saenaTmecniero xedva. larobiT aixsneba. Sesaswavlia agreTve sx-
ganxiluli anTroponimebi da miTologiur vadsxva aRmosavluri nawarmoebebidan mom-
arsebaTa saxelebi Sejerebulia originalur dinare saxelTa metaforizacia qarTulSi.
wyaroebTan, xSirad `Sah-nameSi~ dadasture- yudadRebas imsaxurebs `Sah-nameseul~
bul axalsparsul formaTa gverdiT warmod- saxelTa patronimuli potenciali. isini
genilia am saxelTa saSualo sparsuli da ocdaaTamde gvars awarmoeben, rac aseve
avesturi variantebi. gansakuTrebul yura- adasturebs am saxelTa damkvidreba-
dRebas imsaxurebs piris is saxelebi,romelT- gaqarTulebas. garda avtoris mier aRniS-
ac sparsul versiaSi Sesatyvisi ar eZebnebaT. nulisa, SeiZleba davasaxeloT: beJaniSvili,
amgvar magaliTTa analizi mniSvnelovania zurabiSvili, goderZiSvili, narimaniZe, lu-
teqstologiur-wyaroTmcodneobiTi Tvalsaz- arsabiSvili da sxva. qalis saxeli `mani-
risiT. rig SemTxvevebSi mkvlevars moZiebuli Jic~ ki awarmoebs gvars `maniJaSvili~, rac
aqvs firdousis `Sah-nameze~ naklebad cnobi- TavisTavad iSviaTi movlenaa (Sdr. mariam-
li sparsuli wyaro an aaSkaravebs teqstSi iZe, elisabedaSvili, ninoSvili, TamaraSvili,
warmodgenili mTargmnelobiTi teqnikis na- naTelaSvili).
klovanebebs, rac ukavSirdeba grafikul aR- sxvadasxva statiebSi warmodgenili
revas an originalis teqstis mcdar gagebas, masalisa da sakiTxTa Semdgomi kvlevis
vTqvaT, sazogao saxelis sakuTar saxelad perspeqtiulobas l. JorJolianis wignis
aRqmas. wignis avtori saguldagulod ikv- mxolod Rirsebad miviCnevT, sadReisod ki,
levs da miuTiTebs sparsul da qarTul wy- iranistebma da qarTvelologebma safuZv-
aroTa Seusabamobis mizezebs. statiebSi war- lianad damuSavebuli sagulisxmo naSromi
modgenili masala sainteresoa fonetikuri miiRes.

11
 fati
anTaZe
bis socialur-politikuri da re-
.ligiur-ideologiuri aspeqtebi
naSromi warmoadgens iranis kon-
stituciuri wyobilebis sakiTxebis
Seswavlis pirvel cdas da amisaT-
v. gurgeniZe, vis avtorebi marTebulad iyeneben
m.gurgeniZe, iranis or konstitucias, rogorc
mecnieruli kvleva-Ziebis ZiriTad
T. urTmeliZe .bazas da Seswavlis obieqts
"iranis iranis 1905-1911 ww. pirveli revo-
luciis Semdeg qveyanaSi SemoRebul
islamuri iqna konstituciur-parlamenturi
respublikis mmarTveloba da amiT ganxorciel-
da monarqiuli reJimis SezRudva.
konstituciuri aRniSnuli cvlilebebi ganmtkice-
samarTali da buli iqna egreTwodebuli iranis
`naCuqar~ konstituciaSi. aRniS-
politikur- nuli movlena avtorebis mier Se-
religiuri fasebulia, rogorc iranis politi-
kuri sistemis modernizaciis meore
institutebi" .talRa
wlebis iranis islamur� 1978-19799
ma revoluciam Secvala arsebuli
reJimi mmarTvelobis respublikuri
warmodgenil naSromSi ,,iranis is- formiT. 1979 wlis 1 aprils irani
lamuri respublikis konstituciuri oficialurad iyo gamocxadebuli
samarTali da politikur - reli- islamur respublikad, rac Sesabam-
giuri institutebi” gaanalizebulia isad iyo ganmtkicebuli iranis 1979
iranis konstitucionalizmis da par- wlis islamuri respublikis `sax-
lamentarizmis evolucia, saxelmwifos alxo konstituciiT~, iranis res-
ganviTarebis erTiani procesi. amas- publikis konstitucia, warmoadgens
Tan mTavari adgili eTmoba politi- saxelmwifos ZiriTad kanons, sadac
kuri institutebis genezisisa da sru- gansazRvruli da daculia saxelm-
lyofis sakiTxebs axali da uaxlesi wifoebrivi mowyobis umniSvnelo-
istoriis periodSi. avtorebma daisax- vanesi sakiTxebi, saxelmwifo or-
es amocana Seiswavlon `islamuri ganoebis sistema da klasifikacia,
saxelmwifos~ Camoyalibebis mizezebi, agreTve moqalaqeebis samarTlebri-
misi struqturuli, sruliad axali vi mdgomareoba da sxva saxelmwifo
politikur-saxelmwifoebrivi modeli, institutebis funqcionirebis wesi
kerZod politikuri sistema, misi gan- .da pirobebi
viTarebis ZiriTadi etapebi. monogra- aRsaniSnavia, rom iranis isla-
fiaSi gamokvleulia iranis islamuri muri respublikis konstitucia
respublikis politikuri sistemis ganasaxierebs islamis sawyisebze
modernizaciis ZiriTadi etapebi is- dafuZnebul iranis sazogadoebis
lamuri samarTlianobis sazogadoe- kulturul, socialur, politikur

12
da ekonomikur sistemas, romlis ZiriTadi mizani
islamuri mmarTvelobis ganmtkicebaa. iranis axal
konstitucias Tanamedrove iuridiul da politikur
mecnierebaSi xSirad ,,islamur konstituciasac” uwodeben, imdenad
ramdenadac misi Sinaarsi mTlianad islamuri suliskveTebiTaa ga-
.jerebuli
avtorTa azriT igi warmoadgens iranis politikuri sistemis modern-
izaciis mesame talRas, romelic warmatebuli aRmoCnda cxovrebis yvela sf-
.eroSi
islamuri saxelmwifos anu islamuri mmarTvelobis formis struqturuli
modeli damuSavebuli iqna jer kidev aRniSnul revoluciamde iranis Siite-
.bis sulieri lideris aiaTola ruhola xomeinis mier
avtorebi gansakuTrebul yuradRebas amaxvileben iseT mniSvnelovan prob-
lemebze, rogoricaa: iranis islamuri respublikis sakanonmdeblo xelisu-
fleba 1978 wlis konstituciis mixedviT; aRmasrulebeli xelisuflebis kon-
stituciuri arsi da xasiaTi; islamuri respublikis prezidentis instituti;
.islamuri respublikis mTavroba da sasamarTlo organoebi
migvaCnia, rom aRniSnuli naSromi sakmaod warmatebuli kvlevaa konsti-
tucionalizmis kuTxiT, radgan masSi kompleqsuradaa warmodgenili iranis
islamuri respublikis saxelmwifoebrivi ganviTarebis etapebi, romlebic har-
moniuladaa Serwymuli religiur in-
stitutebTan, avtorebi marTebulad
aRniSnaven, rom rodesac ixileba kon-
stitucionalizmis xarisxis da misi
doneebis problema, unda gamovyoT
ori ti pi _ dasavluri da aRmosav-
luri. Tumca, arsebul iuridiul da
politikur samecniero literaturaSi
mkvlevarebi ratomRac Tavs arideben
aRmosavluri ti pis konstituciona-
lizmis, rogorc arsebuli probleme-
bis ganxilvas. amdenad, vTvliT, rom am
sakiTxis gaSuqeba da mecnieruli ana-
lizi metad aqtualuria. Tanamedrove
konstitucionalizmis Seswavlis sf-
eroSi. amasTan, xazgasmiT aRsaniSna-
via, rom mocemuli naSromi pirveli
monografiuli kvlevaa iuridiul da
politikur mecnierebaSi aramxolod
saqarTveloSi, aramed mis farglebs
.gareT

13
 iranis istoria da kultura

firdousi, `Sah-name~
qeimurasi*
ras, ras gviyveba Tqmulebebi dehyanis davTris,
vin gaarCios Tqmulebebis tyuili marTliT.
pirveli vin ars, vinc gvirgvini daidga Tavze,
vinc Tavi igrZno maRla, Tavad umaRles mTamde.
ar migviwvdeba gardasulis ambebze xeli,
eg aris ZvelTa monaTxrobebs yvebian Zeni.
vin iyo, mefe rom dairqva, igi pirveli,
didebisa da aRzevebis pirvelmxilveli?
ixsenieba igi brZeni mTxrobelis mier,
aRwers mTxrobeli am falavans _ didebuls, Zliers.
qeimurasi, misgan viciT, pirveli iyo,
Zala rom igrZno da myis taxtis aRmarTva iwyo.
ze aiwia, gaanaTa miwa da xmeli, _
bnelsa da naTels moafina sxivebi mwveli.
Jriamuli da sixaruli gamefda sruli
da Zvel qveyanas axleburi Cabera suli.
qeimurasis mbrZaneblobiT daiwyo Jami
da ise maRla aiwia _ mTebs miwvda lamis.
xalxs guli uZRvna da sinaTle gareSemosa,
didebulebi vefxis tyaviT morTo, Semosa.
Ze-kacis Wkua ganuwyvetliv wvrTna-varjiSs ando,
mitomac xSirad iaxlebdnen samoss da sazrdos.
qeimurasi ocdaaTi weli mefobda,
mzeebr naTobda da iqneba mzesac metobda.
taxtze rom ijda, ori kviris mTvaresa gavda,
kupr RameSi ki arcras gavda, alvis xis garda.
kaci da mxeci Sexaroda sikvdilis mTesvels,
Tayvaniscemad ecemodnen mis ferxTa qveSe.
taxti imisi erTianad iyo mziani
da CaxCaxebda, varskvlavebis Suqs naziari.
muxlebze idga am taxtis win wyebaTa wyeba,
Tan mimoqondaT mbrZanebelis ufleba-neba.
Ze esva erTi qeimurass lomguli, qveli,
tols ar udebda mefes igi, swori gziT mvleli.
es _ siamaqi alva ari, cad rom asula,
uyvarda igi qeimurass zRvargadasulad.
udarebeli, mbrZanebelis Ze siamaqi,
mamisTvis iyo sixaruli da siamaye.
rogorc iyo da sadac iyo, cxadSi Tu ZilSi,
sayvarel Svilze ganuwyvetliv dasdevda SiSi.
wlebs wlebi miyva, bevri iSva da bevric gaxma,
meti dovlaTi SeiZina meufis taxtma.
mteri ar yavda; ahrimani** mterobda marto, _

14
saimedod ki iniRbavda Radroba-jados.
is erTaderTi savse iyo mZnelobiT, SuriT,
bolos gadaxsna Savi boRmiT aRvsili guli.
gaumaZRari, mglis sadari Svili rom yavda, _
irmebis remas uswrafesad arCobda, klavda.
taxtis dapyrobis gaeRviZa survili cxari, _
siamaqisTvis waretacna kuTvnili xvalis.
qeimurasi, arasmcnobi, meufevs isev,
avis mzraxveli ki dRiTidRe siaves isevs.
gaendo, sadac Tavisnairs gadaeyara, _
Razo-siaviT galiclicda kidec qveyana.
mbrZanebelma ki aqamomdec arara uwyis,
da isev ise mSvidi aris, viTarca uwin.
da fefxis tyaviT Semosili, feriis saxis
soruSi*** modis mbrZanebelTan cnobiTa axliT.
uambo borot grZneulebas Sebmuli wyvilis, _
zraxvani ahrimanisa da imisi Svilis.
miwvda ambavi siamaqis yursac, cxadia,
Tavisi razmi didebuli ixmo Aadrian.
im satanebis Canafiqri gaacno mtruli,
vera faravda _ mrisxanebiT aRvsoda guli.
vefxis tyavebSi gaexvivnen TaTbiris merme,
es is dro aris, javSani ar uwyian jereT.
daiwyo brZola, _ did jars Sexvda diadi jari,
mouTmenlobiT siamaqi aRvsili ari.
da swored am dros, SorSofisa da zizRis mgvreli,
win SeeCexa eSmakis Ze, dastaca xeli.
TiTqosda Zala sagangebod qonda xmobili,
orad moxara mbrZaneblis Ze, mxolodSobili.
merme miwaze daaxeTqa ucnaur ZaliT
da mkerdsa Sina gauyara sazari brWyali.
sparsulidan Targmna bela SalvaSvilma

* qeimurasi _ `Sah-names~ mixedviT, iranis pirveli mefea.Y

** ahrimani _ boroti suli, avzniani, siavis wyaro.
*** soruSi _ keTili angelozi, ahuramazdas macne (ormuzdi) anu izedi-iezdani.

15
 guliko
mamulaSvili

novruzi

novruzi ukavSirdeba buniobas, gazafxulis dasawyiss, mTvaris cikls, - rode-

sac dRe da Rame Tanabrdeba, mere iwyeba dRis mateba. es xdeba 21 marts, rodesac
verZis Tve iwyeba (mzis Sesvla verZis zodiaqoSi) da swored cecxlovani verZi
– cxvari, msuqani, lamazi batkani warmoadgens farris (Saravandedis) erT-erT
gamosaxulebas (Sdr. verZis kulti qarTul literaturaSi). kerZod, amgvari cx-
vari (anu farri) misdevs ardaSirs, daeweva da Seaxteba cxenze. amis mxilveli
ardaSiris mdevari artabani ukan mibrundeba, radgan varskvlavTmricxvelni dabe-
jiTebiT etyvian – vinaidan farrma ardaSiramde miaRwia da masTan aris, uTuod
ardaSiri darCeba gamarjvebuli da mefec is gaxdebao (T. CxeiZe, sasanuri “arda-
Sir papakis Zis saqmeTa wigni”, Tb., ).

nouruzi da misi daarseba legendar- vaWarT”, sadac ismis sakravTa tkbili

uli mefis jemSidis saxelTanaa fakav- JRera, “moednis mRera, burToba, dgriali
Sirebuli, romlis drosac, rogorc aves- cxenTa dgenisa”.
ta gadmogvcems, adamianebi Tavisufalni Zvelad iranSi nouruzs tradiciul
iyvnen yovelgvari qvena grZnobebisagan ojaxur sufrasTan xvdebodnen. igi cam-
da bednierad cxovrobdnen. eti dRe grZeldeboda. am periodSi isi-
“Sah-nameSi~, novruzobas, gazafxulis ni naTesavebsa da axloblebs ewveodnen
aRwerisas, iagundiTa da laliT morTul xolme da erTmaneTisadmi siyvarulsa da
savardeSi mefesTan erTad arian Tavadni, pativiscemas gamoxatavdnen,dResaswaulos
meCangeni, mutribni, romlebic bulbulis bolo dReebSi ki ritualebs asrulebd-
xmiT atkboben msmenelT: nen. maT Soris: swored nouruzisTvis
“vefxistyaosanSic~ aris aRwerili. sagangeboda abibinebul jejils wyals
fatman-xaTuni avTandils uambobs, rom atandnen, rasac maTi rwmeniT wylisa da
“navrozobis” dResaswaulisaTvis sagange- ganayofierebis qalRmerTs anahitas ugza-
bod emzadebian. am dRes imarTeba didi vnidnen. aseve gasaTxovari gogonebi je-
“puroba”, “darbazoba”. isini morTul-moka- jilis irgvliv cekvavdnen da umRerod-
zmulni, didi saboZvriT eaxlebian “did nen mas, rogorc sicocxlis ganaxlebis

16
simbolos. auzSi an akvariumSi. sufris yvela wevs
Zalze Teatraluri iyo sxvadasxva xelSi moneta unda eWiros, rasac erTma-
cxovelebis niRbebiT, dakonkil samosSi neTs Cuqnian simdidris dabedebis niSnad
gamowyobili axalgazrda Cadriani qaleb- da wyalSi agdeben siwmindis simbolod.
is kardakar siaruli da sursaT-sanova- aqvea sanTeli, rac sinaTlesTan asocird-
gis Segroveba. yoveli ojaxi siamovnebiT eba. vinc axal wels saxlSi ar xvdeba
gacemda wyalobas, radgan miaCndaT, rom masze ityvian, mTeli mxare ucxo mxares
sikeTis gaReba sikeTiTve daubrundebo- ixetialebso. axali wlis Semdeg dReebSi
daT, magram qarTuli alilos msgavsad iranelebi erTmaneTs stumroben. imarTeba
miRebul wyalobas SeWirvebul adami- misteriebi, aseve sportuli Sejibrebebi.
anebze ki ar gacemdnen, aramed Tavad moix- nouruzis zeimi “mecamete dRis” gac-
mardnen. tradiciulia da cecxlisadmi ilebiT mTavrdeba (“sizdah be dar” – cam-
Tayvaniscemis anareklia fiCxiT danTe- eti gareT). am dros didi da patara saax-
bul cecxlze gogo-biWebis Svidjer gad- alwlo uqmeebis dasrulebas qalaqgareT
axtoma (Sdr. qarTul Wiakokonobas). lxiniT aRniSnaven.
novruzoba iranelTaTvis dResac “nouruzs”, nouruz bairamis saxel-
erT-erTi yvelaze lamazi da sayvareli wodebiT, saqarTveloSi mcxovrebi azer-
dResaswaulia, romelsac garkveuli baijanelebic aRniSnaven. A
dadgenili wesebiT, sagangebo atributebi- aseve aRniSnaven am dResaswauls qurTe-
Ta da saTanado tradiciebiT aRniSnaven. bi, iezidebi (`iezid~ RmerTis saxelwode-
cdiloben SeiZinon axali tansacmeli. bidan _ sp. “iazdon” modis).
amasTan dakavSirebiT arsebobs Zveli qarTveli iranistebi nouruzs,
gamoTqma, nouruzis Semdeg Zveli tansac- tradiciis dacviT, aRvniSnavT iranul
meli mxolod imisTvis varga, rom mina- Caixana `gulanSaroSi.~
reTis kuTxeSi ekidoso; Tixis
yvela WurWels axliT cvlian,
amitom Raribebze amboben, maT
saxlSi orwliani (SarSandeli)
WurWeli aqvTo.
axali wlis SemobrZanebas
erTmaneTs kocniTa da tkbileu-
liT ulocaven. am dros iranSi
yvela ojaxi gaSlil sufrasTan
xvdeba, romelzec mravalferovan
sakvebTan, xilTan da tkbileul-
Tan erTad, tradiciulad aso “s”-
ze dawyebuli Svidi dasaxelebis
siwminde (hafT sini - Svidi si-
wminde) unda iyos. kerZod, sabz
(jejili), sir (niori), sonbolo
(sumbuli), seqe (moneta), serqe
(Zmari), somax (sumaxi), sib (vaS-
li).
saaxalwlo sufraze xSirad
aris sarke (bedis Ziebis sim-
bolod) da moxarSuli feradi
kvercxi (sicocxlis, maradiulo-
bis simbolod). sadResaswaulo
sufris aucilebeli atributia
wyalSi mocurave Tevzi. Tevzi si-
cocxlis sombolod iTvleba da
saerTod iranSi gansakuTrebuli
damokidebuleba aris Tevzisadmi
da ojaxTa umetesobas hyavs igi

17
 lado
aRniaSvili mogonebani
sparseTi da
iqauri qarTveloba
(ibeWdeba SemoklebiT)
ai iqauri gvarebi, rac ki Sevkribe: aRiaani, am dResaswauls, rogorc maxsovs, yvavilebis
baTuaani, basilaani, burciaani, gorginaani, dRes eZaxian.
gugunaani, guliaani, darispaani, elarzaani, sxva ram qarTveluri, garda am zemore aRniSnu-
vardiaani, zekokiaani, Tamazaani, elarzaani, li sagnebisa, ara SemimCnevia-ra, Cems iq mokle
zekokiaani, Tamazaani, Tarverdaani, laCinaani, myofobaSi. sjuli mahmadisa aqvT da yvelani
lobitaani (iosebaani,), maTiaani, mamukaani, mar- Siitebi arian. sjulis simtkiceSi maT gadau-
tiaani, onikaani, samadaani, sefiaani, sulikaani, WarbebiaT TviT sparselebisaTvisac. Zalian
focxveraani, qevsiaani, qurdaani, SoSiaani, mkacri morwmuneni arian mahmadisa. hyavT Tav-
xadikoiaani, xatikaani, xucicaani. aqvT agredve isi molebi da axundebi, romlebic guliTa da
axali gvarebic, sul sami Semxvda amisTana; suliT Cinebuli qarTvelebi arian da Zalian
SeiTanianni-qurdaanT gvaris ganayofni arian, kargadaca laparakoben qarTulad. hyavT Tavi-
aslanianni-aRianT gvaris ganayofni da ishaa- si darviSebi da ,,Tazies“ mTqmelni. me vnaxe am
nianni. ,,Tazies“ mTqmeli qarTvelebi q.xunsarSi da,
xmaroben gvarebs iSviaTad vidre CvenSi da rogorc TviT sparselebma damarwmunes, erTi
xmareba isreve ician, rogorc Cvenma glexebma. maTgani, axalgazrda biWi, romelic aliaqber-
magaliTad: ali-mirza xani xucicaanTi, xo- is rols TamaSobs, ganTqmulia TiTqmis mTel
daram xani onikaanTi, asadolila qurdaanTi, sparseTSio. sul 18-19 wlisa aris, hyavs coli
mahmud sulikaanTi da sxva. da ori Svili, SesaniSnavi lamazia, wminda
SehrComiaT agredve ori Cveuloba, maTis qarTuli saxisa.
qristianobis droidan, Tumca dRes sruli- tanisamosi qalsa da kacs mTlad sparsuli
ad aRar esmiT maTi winandeli mniSvneloba aqvT, mxolod axaloxi bevrad mokle ician
da asruleben ise, rogorc erT ram ubralo sparselebzed, ufro CvenebursaviT.
Cveulobas. erTi aris is, rom, rodesac comis saxelebi agredve yvelas sparsuli saxele-
zelas morCebian, zed jvaredinad dahkraven bi aqvT. vikiTxe saxelebi martyofSi, boinSi
xels. es Cveuloba me TviTon ar minaxavs. naam- da TolerSi da arc erTi qarTuli saxeli
bobi mqonda zogierT somexTagan da rode- ar Semxvedria. ai nimuSad ramdenime saxele-
sac davekiTxe TviT qarTvelebs Tolersa da bi qalebisa da kacebisa, romlebic me boinSi
martyofSi, imaTac kveri damikres - marTalia, Caviwere: iadolla, asadolla, einolla,
exlac ese viciTo. haфasulla, urujala, royia, Taahara, aabedin,
meore Cveuloba aris sulTmofenoba. es iseTs ebrahim (abram), halima, feria, minavara, gulia,
dRes modis, rodesac mTels sparseTSi ara- leila, banavSa, muSajjar, zarbanu, meskina, qor-
viTari dResaswauli da samxiarulo dRe ar sum, soRra, faTmanisa, Sarafa, masman, Turaф.
aris. magram eseni da bevri sxva fereidanel- Wama-sma, Wiri Tu lxini, mamulebis movla Tu
nic iyrebian im dRes qarTvelebTan erTad, saqonlis Senaxva yovlisferi sparsuli aqvT
irTvebian sruliad axalis tanisamosiT da da Tu raime gansxvavebaa, ise mciredi, rom
gadian mindor-mTebSi salxinod, dros gasa- saTqmelad ara Rirs.
tareblad. hkrefen yvavilebs da mTeli dRe arc Tu saWiroa, rom Zalian gamovekidneT imi-
saxlSi aravin Semodis. ver mivuswar me am sTana wvrilman sagnebs, sul erTia, marjvena
dResaswauls, Tumca imaT swored am dRi- xeliT iReben wyals dasalevad Tu marcx-
saTvis dampatiJes. saSinlad aqebs yvela am enaTi? i parsaven Tmas da ikvecen ulvaSebs
dResaswauls, ara Tu qarTvelebi, aramed somx- (marTalia, qarTvelebi ulvaSs ar ikreWen) Tu
ebi da sparselebic, vinc ki odesme daswrebia ara? sakmarisia sruliad marto is sami el-
am ambavs da visac Tavisis TvaliT ar unax- ementi, romelic maT dRemde Zalian kargada
avs, arc is aqebs sxvebzed naklebad, radgan aqvT daculi.
mudam hsmenia mnaxavTagan qeba da aRtaceba. pirveli maTgani aris ena. Cinebulad lapara-

18
koben nametnav ramdenime sofelSi. rogorc araviTari wigni dawerili qarTuls enazed
wuni ar deedvis Cven mier qarTul laparaks qarTuli asos moxatulobiT ar Semxvedria.
xevsurisas, qiziyeli glexisas anu romelime SeiZleba es imiTi aixsnebodes, rom, radgan,
tetia soflelisas qarTl-kaxeTis kuTxe kun- saSineli mkacri mahmadianni Seqmnilan, TviTve
Wulebidan, agredve wuns ver davdebT iqauri SeemusroT im pirvel xanebSi yovelive imi-
qarTvelebis laparaks. aqcenti maTi laparak- sTana Zegli Tu saxsovari, rac ki maT Zvels
Si swored iseTivea, rogorc Cveneburi so- rjuls moagonebda. Tumca safiqrebelia amas-
fleli glexisa nametnav qiziyelisa da xev- Tanave, rom SeiZleba hqondeT kidec zogier-
surisa (fSavisa) da sakvirveli is aris, rom Ti ram-da CemTan ki ar gamoeCinoT, radgan am
es aqcenti marto qarTul laparakSi aqvT es- cota xnis myofobaSi, rac unda Zalian vyvare-
eTi. bodi da pativismcemelnic yofiliyvnen, jer
meore elementi aris is, rom yoveli maT- kidev gulsa da suls ise ver gamisworebd-
gani, didi Tu patara, qali Tu kaci, bavSvi Tu nen, rom me is sruli maTi ndoba jer kidev
mxcovani, aRiarebs Tavis Tavs wminda qarTve- ara mqonda mopovebuli, me Sedegis garemoe-
lad. veravin gaubedavs maT sxvafriv moxsen- bidan davrwmundi: roca romelime sofelSi
ebas, Tu ar gurji. maT esmiT, rom is gurjia mivdiodi, asobiTa da orasobiT dedakacebi
da esmiT sruli SegnebiT. esmis da Tavi mos- damexveodnen xolme da maTi gamokiTxva da
wons amiTi. pirveli qarTveli mas jer Tavisi laparaki saqmes miWirebda, magram rogorc ki
Tavi hgonia da mere sxvebi. Cven SegviZlian vetyodi, unda Tqveni suraTi gadaviRo-meTqi,
ufro Sors wavideT am SemTxvevaSi da vTqvaT, aRaravin mekareboda da Tu mnaxavdnen, rom
rom mas aramc da aramc Tu ar daukargavs aparats gamovitandi da me Cemsas ar viSlidi-
dRevandlamde Tavisi nacionaluri siamaye sul wanajogad ikargebodnen. isre Semoviare
da mediduroba, aramed namdvili patriotuli mTeli fereidani, rom verc erTi dedakacis
grZnobac SehrCenia. suraTi ver gadaviRe.
mesame elementi aris ti pi da zne: keTili da samasi weliwadia ZalmomreobiT ayrili
saTnoiani, stumarT moyvare, patiosani, Tavmoy- arian Tavisi miwa-wylidan da moSorebulni
vare, mamaci, gambedavi, Sembralebeli(lmobieri) Tavis Tana moZmeebs, danatrebulni Tavis say-
da pirSi mTqmeli. gasakvirvelia,rom am sparse- vareli samSoblos xilvas. samasi weliwadia
Tis qveyanaSi, sadac amodona Wiri da mwuxare- Camosaxlebulni arian ucxo mxares, ucxo
ba gamouvliaT, sadac sruliad uZlurni da qveyanaSi, oblad, oxrad, upatronod mitoveb-
uRononi ese upatronod RvTis anabarobazed ulni. samasi weliwadia jojoxeTis cecxlSi
iyvnen mitovebuli am samasi wlis ganmavloba- yrian da tanjviTa da vaebiT atareben Tavis
Si, maT sparsuli flidoba da pirferoba ar usixarulo wuTi-sofels mxolod imisTvis,
SeuTvisebiaT. aq, sadac es sazizRari Tvise- rom igini qarTvelni arian, magram isinic aR-
bani ese gadamdeb sensaviT aris modebuli, Wurvilan samasis wlis moTminebiTa da uyve-
rogorc sparsTa, agredve sxva erTa Sorisac, drulad itanen yovelive Wirsa da borots,
aq qarTveli igive gul-axdilia, pirSi mTqmeli dabriyvebas da Tavgasulobas Tavis Zalmom-
da gulubryvilo. is ar dgas arc aq gamor- revTagan, rom egebis odesme kvlav eRirsoT
Comis gzas da isreTive uangaroa, rogorc mis maT Tavisi sayvareli samSoblos mier mSob-
moZme qarTveli glexi, mis Zvels samSobloSi, liuri, saSvelad gawvdili, xelis xilva da
mis saqarTveloSi mcxovrebi. Tavis moZmeTa Soris tkbili, alersiani si-
araviTari qarTuli warwera sasaflaozed, tyvis gageba, amisTvis, rodesac me iq movel da

19
 mnaxes, sazRvari ara hqonda imaT siamovnebas, ara Tu vcdebiT, qarTvelTa cxovrebaSi da
dafeTdnen metis sixaruliT. mTeli im sof- istoriaSi arc ki moi poveba. qarTveli kaci
lis kaci da qali zed mexveoda, yvelas un- mijaWvulia Tavis miwa-wyals da sul rom
doda davenaxe da gavesinje; yvelas undoda oqro-vercxli daufinon, is miT Tavis qveya-
daeTvalierebina Cemi xelis aReb-daReba, fex- naSi rCeobs Wirsa da mwuxarebas sxvis qveynis
is gadadgma, piris gaReba; yvelas undoda dam- lxinsa da netarebisagan. SeiZleboda TiTo -
laparakeboda, ekiTxna rame. dResac yurebSi orola kaci wasuliyo, magram mravalTa ayra
mibJuis imaTi kiTxvebi. iqac modis tyemali? da wasvla nebiT TvisiT, rogorc iwereba, -,,mo-
ra gqvian Sen saxeli? Sen Zmao raRa gqvian? sulano“- sruliad daujerebel saqmed mig-
gaqvT iqac CvenisTana wylebi? ra saxelebi vaCnia. ver miviCnevT im, yovlad pativcemul
hqvian Tqvens qalebs? mogyavT kakali? ician araqel istorikosis - mier aRniSnul cnobas
iqac venaxebi? civa iq Tu cxela? gvarebica
gaqvT Tu ara? hxmarobT Tu ara urems? icis
iqac Tovli Tu ara? aZlevT qalebs russa da
somexs? gyavT iqac kata ZaRli, Zroxa, cxvari,
viri? da sxva-dasxva mravali. erTis sityviT,
imaT yovelferi einteresdebodaT, yovlisferi
undodaT gaegoT.
pirvelad me vfiqrobdi Semetyo maTi awin-
deli garemoebani da Semekriba yoveli Zveli
cnoba, rac ki dRemde maT Soris darComila
da Senaxula, magram, rodesac saqme ese vnaxe,
gavanebe Tavi im Cem pirvel ganzraxvas da vc-
dilobdi, rac ki SeiZleboda, Semetyobinebina
maTTvis maTi Tana moZmeTa ambebi da maTi Tav-
gadasavali, rom ufro gamemxnevebina da ufro
mtkiced damenerga maTs gulSi erovnuli
siamaye da siyvaruli maTi satrfo samSob-
losadmi. amis gamo me veRar movaxerxe Seme-
kriba maTi zepirsityvaobiTi gadmocemani anu,
Tu raime hqondaT, istoriuli Tqmulebani.
TavianT gadmosaxlebazed ara axsovT-ra; isi-
ni piriqiT me mekiTxebodnen, Tu rada da risT-
visa varT Cvens qveyanas mowyvetlinio, ukeTu
me davaswrobdi vismes amis kiTxvas, metyoda
mxolod amas: amboben, Sahabazisagana varT
gadmosaxlebulnio da sxva arafers. miT umetes, rom igi brZanebs: ,,da amazed win-
am gadmosaxlebis Sesaxeb mqonda me erTxel Sahabazis drosac“ gadmosulan qarTvelebio,
laparaki erT inteligent somex ymawvilTan, romeli iyo es amazed win Sahabazis dro? Sa-
iman gadmomiRo Tavrizeli araqel arximan- habazi gamefda swored am weliwads da ,,dro
dratis istoria da miTxra: І, ІІІ da XXXI Sahabazisa“ iwyoba im 1586 wlidan da, maSasa-
TavebSi swers amazed, es dro yofila 1586 dame, arc SeiZleboda, rom amazed wina dro
weliwadi, rodesac qarTlSi mjdara svimon ,,drod Sahabazisad“ moexsenebina….
mefe da kaxeTSi aleqsandreo. ,,am dros aqa maTi zepir-sityvaobiTi gardmocemidan erTi
yofilan, mogviTxrobs istorikosi, aleqsan- leqsis meti ara gamigonia-ra. es miTxra erTma
dres Svili konstantine da svimonis Svilebi, moxucebulma kacma TolerSi. momyavs sityva-
qali da vaJi. am dros gadmosulan somxebi sityviT, sruliad ucvlelad:
da amave dros qarTvelebi da amazed win-Sa- ,,kalaTa geco ({1}kelzega{2}),
habazis drosacao“. me es faqti ar mimaCnia mixvidodi kalozega.
sarwmunod. isreve, rogorc ar aris, Cemis az- mamali Caxta filSiga,
riT, dasajerebeli araviTari cnoba sazoga- ar ina {3}) wavida ZilSiga.
dod, rac ki ram somexTa mier ari aRniSnuli akvani g[a]qonda {4}) siaruli,
qarTvelebis Sesaxeb. SesaZlebelia, rom rac Sig iwev {5})daxatuli.
somxebzeda aqvs, marTali iyos, radgan somx- me Sen yurbani {6}), yurbani!
ebs uyvarT amgvari gadasaxleba erTi qveyni- kabebi gaqonda burma-burma,
dan meoreSi. sadac ufro met sargeblobas da Tolebi gaqonda savse surma...
gamorComas gamoeloda, somexi iq mieswrafoda, es leqsi didi yofila, magram sisruliT
magram, rom qarTveli nebiT TavisiT ayrili- aRar maxsovso, miTxra moxucma. ena imaTi gan-
yos da gadasaxlebuliyos, amisTana magaliTi sxvavdeba Cvenidan jer pirvelad imiTi, rom
misalmeba da mokiTxva sparsuli sityvebiTa

20
aqvT aWrelebuli. rom Segxvdeba, SemogZaxebs kargis magier amboben laparakSi mudam la-
-,,salam“ gamarjobis magier da rom axlos mazs, Tumca ician es ukanaskneli sityvac da
mova, mogiyveba: ,,ahvali“ {7}) rogora gaqv? cudis magier - gonjs. sityva ,,cudi“ arc
,,CaRi“ {8}) xom lamazada {9}) gaqv anu ,,xubi“ erTxel ar gamigonia! amisTvis, rom giTxras
{10}) xo karga gaqvso? sparsul sityvebs ure- iqaurma kacma- ,,xo lamazaTa xaro“, eg is iqm-
ven agredve, asred wodebuls, qceva yofiT neba, viTom, xom kargada xaro.
laparakSi. Tu unda gkiTxos, -rodis mohbr- Svilis magier ixmareba biWi, rogorc Cvens
Zanebulxar anu saiT mihbrZandebiT, getyvis: soflebSia dRemde, Tumca esmiT im pirveli
,,TaSriфi“ {11}) rodis mogitania? ,, TaSriфi“ sityvis mniSvnelobac.
saiT migaqvso? erTis sityviT, ver moaxerx- ar esmiT sruliad, ras hqvian: qarTveli,
ebs Tavisis qarTuliT Cvenebur sityva-pasuxs: saqarTvelo (gurji, gurjistani), batoni (aRa,
dabrZandi, miirTvi, giaxel, ubrZane, mogaxsene, janab), batono (baale)!-diaR (ho, baale, are),
wabrZandi, gaxlavarT, genacvale, Seni Wirime, ar esmiT agredve-gamarjoba, cudi, laparaki,
batono, diaR... sZuls, Tu raRac aris, agredve xolme, mtroba, bumbuli, sazamTro.
mravlobiTi ricxvi da Tavisis eniT, sapatio xmaroben bevri Cveni uxeiro anu ucxoTagan
Tqmac rom ewados, ase getyvis: aiRe, SaWame, Semotanili sityvebis magier namdvil Zvel
wamo, ho, ginda, modi, ade, daje, daiZine... es gan- qarTul sityvebs.- laparakis magier amboben
sxvaveba, Cvenis azriT, aixsneba mxolod imi- ubnobas da aqedan warmomdgar sityvebs: ,,ub-
Ti, rom iq gadasaxlebuli qarTveloba sul nobs, ebnas, nu ubnob“. Tokis magier ,,sabels“,
glexoba yofila, soflebidan ayrili da Tumca esmiT Tokic. sabels eZaxian dRes kax-
qceva-yofiT laparaki ara scodniaT, xolo eTSi mxolod im mokle matylis Toks, romel-
rodesac isini Cacvivnilan iseTi enis patron sac saqonlis uRelSi Sesabmelad xmaroben.
xalxSi, rogoric arian sparselni Tavisi bumbuls erT cals eZaxian ,,fTes“ da roca
sityva-pasuxiT, imaTac moundomebiaT maTsaeb undaT, rom bevri bumbuli Tqvan, amboben ,,fo-
zrdilobiani laparaki da rom Tavisad ver Tols“. (es miTxres Tolerelebma). Zafs eZax-
mouxerxebiaT, usesxxniaT sparselebisgan da ian keds: ,,Sen kedis windebi gacviao?“ miTxra
SeutaniaT Tavis enaSi amis gamomxatveli si- erTma ymawvilma boinSi. amboben namdvil
tyvebi anu pirdapir sparsulad anu qarTu- qarTul sityvas-,,mekobre“ Cveneburi ,,avazak-
lad naTargmni, ase magaliTad, pirdapir aris isa, yaCaRisa, Tulisa, da firalis“ magier,
naTargmni sparsulidan, rodesac amboben: `aq romelTaganac arc erTi ar aris qarTuli.
rad dahgdebulxaro~ (es Cven gvqonda moyva- mtrobis adgilas xmaroben ,,SuRls“, TamaSo-
nili). bisa-,,SuShrobas“. ase zemo martyofSi erTma
meore da upiratesi gansxvaveba maTis enisa axalgazrda ymawvilma, aRajan begma, xodaram
gamoixateba imaSi, rom rac am samasi wlis xanis onikaSvilis Svilma miTxra: ,,Tqvenc
winada yofila igi Cveni saqarTvelos sof- iciT erTmaneTSi SuRloba“-o? da mere Tvi-
lebSi, imadve darComila da araviTari win- Tonve daumata: kargi ar aris SuRli; ai Cven
svla ara hqonia amodona xnis ganmavlobaSi. sula vSuShrobTo“.
amis gamo bevri imaTi sityva gairCeva Cveni- amboben Zveleburad ,,Toli, cxori“ Cveni Tva-
dan leqsikonuris mxriv, ese igi xmaroben li, cxvaris magier, rogorc dResac ician fSav-
isini bevr iseT sityvas, romlebic Cven ukve xevsureTSi da samegreloSi. es, vTqvaT, mTel
dagviviwynia da ar esmiT iseTebi, romlebic saqarTveloSiac dRemde kidev SeumuSavebe-
Cven anu axlad SemogviRia da anu romelTaT- lia; erTgan sadme rom amboben gvalva, kvamli,
visac dros ganmavlobaSi meti upiratesoba xvarbali,-meore adgilas ityvian golva, kom-
migvicia Zvels uwindel sityvebTan Sedare- li, xorbali.
biT. amave mizezis gamo zogierT SemTxvevebSi ityvian ,,blena“ bnelas magier da ,,Rurbeli“
gansxvavdeba mcireodenad TviT moqcevac ki Rrublis magier da es asoebis gadasm-gadmos-
maTis enisa. sxvafriv maTi ena wminda qarTu- ma CvenebSiac Cveulebrivi movlenaa. megrulSi
li enaa da masTan Zveleburic, ureven, marTa- magaliTad, Tavis dReSi ar gaaCereben erTad
lia, kidev oriod sxva sityvas, magram ufro sityvaSi ,,r“ da ,,b“ da usaTuod gadasxav-
naklebada aqvT garyvnili maT ena, vidre Cven gadmosxamen: erbo-ebro, orbi-obri da sxva.
am asis wlis ganmavlobaSi. xmaroben agredve zogierTs sityvebs mciredis
ai zogierTi ram, rac ki me SevniSne imaTs SecvliT: buzi (bzuki) - ,,buzuki“, stafilo-
enaSi. ,,stafili“, da ufro metis SecvliT: bayayi-
bevrsa xmaroben laparakSi ,,ye“-sa da ,,x“-s, ,,baybayi“, ,,babayua“; gogra ,,gegra“, ,,gugura“;
rogorc es dResac ician kaxeTSi sazogadod ali (cecxlisa)-,,alvi“.
da nametnav qiziySi. aqvT agredve iseTi sityvebi, rom TiTqo axali
zmnis forma - ,,wavidis“, ,,movidis“, Zalian mogonialiao: sazamTro -,,zamTruli“, (yvela
miRebulia. Tandebuli ,,Si“-s magier ixmareba sofelSi), xerxi - ,,fxaWi-fxuWa“ (zog sofel-
ufro mometebulad ,,Ci“: saxlSi-saxlCi, xel- Si), cibruti - ,,TauStera“ (zog sofelSi),
Si-kelSi... kakali - ,,xatruki (zog sofelSi).

21
 SevniSne agredve, rom zogierT sagnebs sxva- Turme mohyveboda locvas yovel dila saRa-
da-sxva sofelSi sxva-da-sxva nair saxels mos. isini rom samxreTisken izamdnen pirs, es
uwodeben, magaliTad: qals, qalsave ezaxian kidev CrdiloeTisaken mibrundeboda. rogorc
da zoggan ki ,,yor“-s; cibruts martyofSi - isini aRapyrobdnen xelebs da muxls iyrid-
,,TauSteras“ da TolerSi-,,Salfis“; kakalsa nen, isic ise iqceoda. aфusSi mkiTxa erTma
da xerxs asreve eZaxian yvelgan, mxolod ax- qalbalam: ,,rato Sen ki namazs ar akeTebo“?
CaSi da aфusSi, pirvels, -,,xatruks“ etyvian, me vuTxari, rom Cven, qarTvelebi qristianebi
meores - ,,fxaWi-fxuWas“; nitras axCaSi da varT da qristianebSi namazi ar ician-meTqi.
aфusSi eZaxian - ,,suras“, TolerSi -,,yaryaras“ -,,maS zaqaro biWi ro akeTebdao“? eg ar vici,
da martyofSi ,,WurWels“. iqmneba is qristiani arc iyo-meTqi.
amgvarad, rogorc SeatyobdiT am mciredis mohyolia es vaJbatoni da, vin icis ra ar uTq-
magaliTebiTac, maTi laparki uaxlovde- vams am sawylebisTvis, ras akeTebT, ra dagr-
ba ufro kaxurs, mis Zveleburis gamoTqmiT, ComiaT aqa? adeqiT, aeyareniT, me yvelas wagiy-
romelic ufro uked aris daculi dRes qiz- vanT iqao. ise mogivliT, ise gi patronebT, erTi
iySi da nametnav fSav-xevsureTSi. aqedan Sei- sityviT, dahpirebia iseT rameebs, rac iqne-
Zleba gamogveyvana is daskvnac, rom igini kax- ba mahmadis samoTxeSiac ar iyos aRTqmuli.
eTidan yofiliyvnen gadasaxlebulni, magram Tqveni saxlebi karRiani, gamoscqerian Tqvens
safiqrebelia erTi sxva garemoebac. es saqme gzas; Tqveni guTnebi TavaSvebulni, dganan
aris 300 wlis ambavi. mwerlobas im droisas mindvrebSi da elian Tavis Zvel patronebs;
Tavisi sakuTari saxe hqonda SemuSavebuli Tqveni soflebi, dacarielebulni mgloviare-
da xalxis ubralo, cxovel enasTan TiTqmis saviT arian mowyenilni da Sehyureben Tqven
araviTari kavSiri da damokidebuleba ara dabrunebaso. erTi sityviT Tqveni qaTmebic
hqonda. sad an rogor laparkobda im dros ki jer isev iq dakrakraxeben mwuxarebiTa da
ubralo xalxi, Cven amazed arsad araviTari ZaRlebi ganuwyvetliv Rmuian mousvenrado. am
cnoba ar mogvepoveba. ukeTu Cven ise, Cvenad sawylebsac daujerebiaT zogierTi misi bod-
vifiqrebT - da, SesaZlebelia, rom swored am va da ise sofelSi ar mividodi, rom pirvel
300 wlis win, rodesac igini aqedan ahyares, sakiTxavebad eseni ar moexalaT „aba moxvel
yvelganac da nametnav qarTl-kaxeTis yvela Cven wasayvanad“? „lamazi sofelia Cveni iqau-
kuTxeSi swored iseTi laparki yofiliyos, ri „dauSqesani“, „noRanio“ da sxva da sxva.
romelic dRemde imaT SehrCeniaT. maSin, rasak- Turme amasve auxsnia amaTTvis, rom yvela iqau-
virvelia, im pirvel Cven mosazrebasac mokle- ri sofeli dResac iqac isev ise mSvenieri
buli eqmneba yoveli safuZveli, Tumca momete- soflebiao. amisaTvis gamouZebnia yvela ima-
buli maTi gvarebi da saxelwodeba zogierTi Ti soflis saxelebisaTvis TiTo ram Sesaf-
soflebisa, romlebic dRemde jer kidev wmin- eri sityva anu Tu erTbaSad ver mouxerxebia
dad daucavT (zemo da qvemo martyofi, Zveli erTi ram sityva daurwmunebia rom is sofeli
rusTavi da ruispiri da agredve (qudubanaqi) aris exla da Tqven iqidan xarT gadmosaxle-
ninowminda, amarTlebs imave azrs, rom igini bulebio. magaliTad, aфusi auzsa hniSnavso. iq
gare-kaxeTidan anu ivris xeobidan unda iyvnen aris exlac eg sofeli da aфuselebi iqidan
wayvanilni. arian gadmosaxlebulebio daSkesana – daoSqe-
yofila iq Cemzed adre, am ori-sami wlis sanidan ari, Saiuridi – noRanidan, Toleri
winad, erTi viRac Cveneburi kaci. xolo vina Telavidan da sxva da sxva. ise gauvrcelebia
yofila, ver maniSnes karga. zogi ambobda, es raRac Tavisi uazro miTqma–moTqma da ise
saxelad aleqsi erqvao; zogi ki-zaqaroo; kar- daujerebia es gul–ubryvilo xalxi, rom
tuzian quds ixuravdao; xelobiT abreSumis rodesac me vkiTxulobdi romel sofelSi, Tu
movaWre iyovo. ra saqme unda hqonoda iqiT, saidan aris mag Tqveni soflis saxeli saidan
im mxareebSi abreSumiT movaWres, me dResac xarT Tqven TviTon gadmosaxlebulebi? vis ra
ver gamigia. Tbiliseli yofila. qarTuli ara gagigoniaT Tqveni Zvelebisgan–meTqi? isini im
scodnia karga. ,,is sxva qarTuls ubnobda, aleqsis naTqvams momiyvebodnen da namdvili
Cven ar gveyureboda; arc imas eyureboda Cveni imaTi ki aRara ismoda ra. bevri da ubralo
qarTulio“, miTxra xodaram xanma martyofSi, Sroma damWirda, damerwmunebina xalxi, rom
- ,,ai Seni qarTuli ra lamazad gveyurebao“. imisi laparaki Tavidan bolomde sicrue yo-
rodesac amaT uTqvamT an Sen ar ici qarTuli fila da is TviTonac qarTveli ara yofila–
an Cveni ena qarTuli ara yofilao, imas upa- meTqi.
suxnia: me patara viyav, roca ruseTSi gamagza- mogiyvanT aq nimuSs Cveni laparakisas erT
vnes saswavleblad, me iq gavizarde da qarTu- sofelSi.
li damaviwydao, magram rusuli da sxva enebi _“maS Cveni guTnebi aRar ariso“? maS Cveni
Zalian vicio. saxlebi ra uyveso“?
sazogadod es, aleqsi Tu zaqara, raRac uc- – Tqveni gadmosaxleba samasi wlis amba-
nauri, Taviseburi ram kaci yofila. - rode- via, rogorc Tqvenc iciT, da Tqveni saxlebi
sac isini (locvas) namazs Seudgebonen, isic, Tu xis iyo – dalpeboda, Tu qviTkiris iyo

22
daingreoda rkinac ro yofiliyo amdeni xani
mzesa da wvimaSi, upatronod datovebuli, im-
asac Jangi SeWamda da mtvrad CaiSleboda mi-
waSi-meTqi.“
- swores ubnobs ai, swored ubnobs... lamazad
(karga) ubnobso“ ... ityoda erTi da mere imis
naTqvams imeorebdnen erTad ormoc–samoci
kaci, „ialla! marTals ubnobs ...swored ub-
nobso“...
- vin mogcemT, rad, mogcemenT–meTqi Tqven rom
wamosulxarT, iq sxvebi dasaxlebulan da isev
sofeli auSenebiaT, exla rom iqauri martyofi
hnaxo orjel ufro didia aqaur martyofzed.
samasi weliwadi exla isini cxovroben iqa:
samasi weliwadia oflsa hRvrian Siga, Tavebs
ixocaven Sig muSaobiT da gana sulelebi (gi-
Jebi) arian gaiRon da mza–mzareuliad Tqven
mogarTon–meTqi?!
- „ra vqnaT, ro Cvenebi iyo? unda mogvcen
mogaTxovebT da arc gagdebis neba geqneba,
maSao?“
vidre mokvdes-meTqi…
- kargi! exla Tqven axal TolerSia cxov-
TeiranSi amobrunebis dros me gavican sruli-
robT, isini zed win xom aq sxva xalxi iqne-
ad SemTxveviT erTi sparseli moxucebuli
boda-meTqi da „ho, exla samasi weliwadia aq
kaci, esmal xani, Svili xusein xanisa, romelic
xarT; saca baRi ar iyo, baRi agiSenebiaT, saca
erT dros sardali yofila erevnisa. lapa-
saxnavi ara iyo–saxnavebi, saca saxli ar iyo
raki Camovarda sparseTze. xanma sTqva, rom me
– saxli da kari mogiSenebiaT, ramdeni gitan-
kargad vicnob iqaurebso, Cinebuni xalxni ar-
jiaT da swvalebulxarT, xelmwifis da hoqe-
ian isini, - puradi da meomarni. aqebda Zalian
mebisaTvis amdeni xarji giZleviaT, mtrisa da
da sxvaTaSoris laparakSi miambo, rogorc
mekobrisaTvis pasuxi giZleviaT da exla rom
damswrem ori zRapruli ampavi.
Tavi amoyos im Zvelma patronma da giTxras:
1) jafar–yuli–xani, patroni baxtiarTa, mama
wadi aqedan, es sulyvelaferi Cemi iyovo, mis-
xuseinyuli–xanisa (romelic
cemT-meTqi?
movixseinieT) modelina didis jariTa da
- „suleli var? aba, raT mivcemT?“
amaliT fereidanze. mis amalaSi maSin mTqmeli
- maS, gana iqauri qarTvelebi sulelebi arian,
amisi, esmail xani. ro mosulan qarTvelebi
rom mogcen-meTqi? da mohyvebodnen TavisTvis
soflebSi, aq gzis piras mdgara erTi qarT-
erTmaneTSi laparaks: erTi–meores umeoreb-
veli kaci Tavis yanaSi da saqme ukeTebia.
da am Cem naTqvams, meore, mesames–meoTxes, da
Seuswvria Tvali jafar–yuli–xanisaTvis, mo-
mTeli xalxi gaiZaxoda: „ialla! swores ub-
brunebula da didis pativiTa da mowiwebiT
nobs ai! ra lamazad ubnobso!“
salami miucia, magram erTi–oriod fexi rom
- „maS i ratom ubnobda igreo?“
win daudgavT miuyvia piri imave qarTvels da
- Tqve xom Wkvianebi xarT da is rom magis-
axla saSineli lanZRva miuyolebia. jafar–
Tanebs ambobda, Tqven TviTon ratom ar uTx-
yuli–xansac Seeyenebina cxeni da ekiTxna im
ariT, rom qaTami da ZaRli samasi weliwadi
qarTveli kacisaTvis:
ver icocxlebda-Tqo? da mohyvebodnen isev
-miTxari, Tu RmerTi gwams ras hniSnavda an is
erTmaneTSi Cemi sityvebis gameorebas.
iseTi Seni mowiwebiT salami da an eg, uSveri
- “maS exla ro iq movideT, ar migviRebT?“
sityvebiT lanZRva–ginebao?
- ratom, stumrad Tu moxvalT, Zalianac gag-
-“pirveli imas hniSnavda, rom rodesac Sen-
vixardeba, Tundac wlobiT icxovreT iqa. ai
saeb didi piri gamoivlis Cven miwa–wyalzed,
Cemi adresi da Zalian kargi iqmneba, Tu wamox-
yvela Cvengani movalea Rirseuli pativi sces–
valT. ayra da gadmosasaxleblad wamosvla
did–pataraobis garCeva da ucxo kacis daxve-
ki ar evargeba. exla rom ese wamoxvideT, aba
dra kargad ician qarTvelobamao. da meorec
ra giyoT, kisrebzed xom ar SegisxavT. jer
imas hniSnavda, rom Sen mag pativiscemiT Tavs
unda TqvenTvis adgili vifiqroT, yvelaferi
ar waxvide Tvalebi ar agebas da ar gegonos:
mogimzadoT da mere batoni brZandebiT–
rom Seni gveSinian da pativs imitoma gcemT
meTqi.
qarTvelebs aravisi eSinianTo.“
-“qalebs ar mogcemTo?“ – miTxra maSin ayolia
2) erTxel erTi ajanyebis gamo, romelic am
begma, ali–mirza–xanis Svilma da gadaixarx-
qarTvelebis soflebs axlos
ara xalxma.
momxdariyo, gamoegzavna Saxs es esmail xani
_ratom, ratom! iseT lamaz qalebs mogcemT,
didis jariT. rodesac qarTvelebi soflebSi
rom gagikvirdeT, magram erTze mets ar

23
 Sesuli iyvnen da erT mindvrad gzispiras mcired dasasveneblad Camomsxdariyvnen, ramden-
ime meomars cxeni yanaSi SehparvodaT. sad iyo–sad ara, gaCeniliyo am dros erTi qarTveli
dedakaci. deenaxa, rom cxenebi yanasa sZoven. miWriliyo esmail xanTan da ekiTxa:
-vina xarT da an risTvis mohsulxarT aqao?
-Cven unda ajanyebulebi davamSvidoTo – eTqva esmail xans: – Cven unda Tqveni mtrebi
gavrekoT aqedanao.
- mtrebi Tqvena xarT, rom yanaSi cxenebs aZuebT da me TviTon dagirekavT aqedanao, – eTqva
dedakacs, deevlo erTi uSvelebeli ketisTvis xeli da sul kudiT qva gvasrolinao, sTqva
siciliT moxucebulma xanma.
es aris sul, rac Cven vnaxeT da gavigoneT fereidanis qarTvelobazed. es aris is kuTxe,
romelsac dRes yvelaze meti interesi aqvs qarTveli erisaTvis. aq ricxviT yvelaze meti
qarTveloba Sejgufebula erTad, aq daucavT dRevandlamde ena mama–papaTa, xasiaTi, ti pi da
siZliere sulisa: aq dRemde qarTveli ar iviwyebs, rom igi qarTvelia; ambobs amas Sina da ga-
reT, mterTana da moyvaresTan, ZlierTana da uZlurTan, amobobs uSiSrad, mouridebliv, ambobs
da Tavic moswons am TqmiT. sruli samasi weliwadi ebrZoda igi mterT Tavisi eronovnobis
dasacvelad, ebrZoda maT usamarTleobasa da Zalmomreobas, iTmina yovelgvari gaWirveba da
Sewuxeba, Seswira maT bevri Znelad dasaTmobi ram qarTveli kacis mier, magram miT mainc
Tavi qarTvelad Seinaxa. daico rac da rogorc SeeZlo dRemde da acnoba Tavis moZmed, rom
jer kidev qarTvelis suli midga da es suli ver aRmomxuTa verc droTa da JamTa denama,
verc Zlierma amasoflis Zal–momreobamao. man Tavisi movaleoba samagaliTod Seasrula
da yovelive vali aiyara winaSe STamomavlobisa. da ukeTu dReidan deeca da ukeTobaSi ar
wavida, es iqmneba danaSauli Cveni da brali edeba mTels saqarTvelos. Tu man dRemde ar
icoda dRes icis maTi arsebobis ambavi, icis igini dRemde qarTvelebad darComilan da mov-
alea gauwodos mas xeli Zmobisa da Sewevnisa. maTi saqme gmiruli saqmea, maTiT gaizomeba
sulis Zliereba qarTveli erisa, maTiT unda moiwonos Tavi qarTvelobam...

(dasasruli)
----------------------------------------------------------------------
1. xmaroben gamoTqmaSi zogierT sityvebSi magar ,,k“, romlis magivrad axlad SemoRebulia
CvenSi yvelgan ,,x“. dResac mTels kaxeTSi da nametnav qiziySi amboben: ,,keli, kari, kelada,
sarke“ da sxvani, magram rasakvirvelia, es xma Zalian uxeiro gamosaTqmelia, Sig yelSi da
cota auSnoebs laparaks.
2. ,,xelzega“-aris igive Cveneburi ,,xelzeda“, rogorc ,,filSiga, ZilSiga“-aris igive drevan-
deli Cveni Semoklebuli sityva filSi, ZilSi. Si,Sig,Sigan erTi da igivea. upirvelesi misi
forma aris Sigan, romlisac pirveli Semokleba ,,Sig“ dRevandlamde SehrCeniaT. Cven ki
ufro win wavwieT Cveni ena am xnis ganmavlobaSi da ufro xSirad vxmarobT exla Cven am
sityvis meore da ukanasknel Semoklebas ,,Si“. xolo dasavleT saqarTveloSi dRemde xmaro-
ben isev pirveli Semoklebas, im gansxvavebiT, rom maT ,,g“SeucvliaT ,,d“-,,saxlSid, wignSid...“
da rogorca sCans, am ori asos Secvla erTmaneTSi Sesawynarebeli yofila qarTuls enaSi.
rogorc dasavleT saqarTveloSi Secvlila gani donad, agredve sparseTis qarTvelobisagan
Secvlila doni ganad, magaliTad am leqsSi-,,xelzega, kalozega“. aq unda yofiliyo ,,xelze-
dan“, rom exmaraT upirvelesi forma sityvisa, da ,,xelze“-exlandeburad, meore SemoklebiT.
3. ina aris Semoklebuli sityva-inana, ase amixsnes TviTon mTqmelT.
4. SeminiSnavs xandisxan, rom rodesac ramdenime uxmo bgera SehxvdebaT erTad rigzed, Sig
ans Caumatebdnen xolme, magram sisruliT ki ara, naxevrad gamosTqvaven. es unda aixsnebodes
sparsulis enis zed-gavleniT, sadac yovel uxmo asos mosdevs xmovani naxevaris anu srulis
gamoTmiT.
5. iwev-iweq,iweqi-meore pirTana aqvs saqme, viTom Sen iweqio.
6. yurbans mniSvneloba aqvs ufro msxverplisa da Cveneburad iqmneba me Sen genacvaleo. es
striqoni ganimeoreba yoveli taepis Semdeg.
7. ahvali-garemoebani, mdgomareoba.
8. CaRi-guneba.
9. lamazi-kargi.
10. xub-kargi; xubi-sikarge, kargamyofoba.
11. ,,TaSrifi“ sapatio sityvaa da daerTvis mxolod ,,wasvlasa“ da ,,mosvlas“. qarTulad rom
iTargmnos ,,qeiTaSrif miberiT“, ase gamova-rodis migaqvT (Tqveni) wabrZanebao.

24
 maia
saxokia

Sabe ialda: qiSidan `gulanSaromde~ anu qiSis

qviSebi da kvlav Sabe ialdadan nouruzamde-2
Caixana “gulanSaro” wels meoTxed aRniSnavs “damoklebuli Ramis dResas-
wauls” (dawvrilebiT amaze ix. Jurnali “kalami”, 2010, 4: maia saxokia, “Sabe
ialdadan noruzamde”). gasuli wlis 29 dekembers “gulanSaroSi” kvlav
Seikriba iranuli kulturis moyvaruli sazogadoeba, romelsac gulanSa-
ros kulturis eqspertma da kulturuli saRamoebis wamyvanma maia saxokiam,
tradiciulad “Sah-names” Sesabamisi epizodebis Teatraluri warmodgenis
Semdeg, iranSi, kunZul qiSze gatarebuli Sabe ialdas zeimis dauviwyari
STabeWdilebebic gauziara. am masalas wlevandel Sabe ialdas vuZRvniT da
“kalmis” mocemul nomerSi vaqveynebT.

misalmebis mere saRamos pirdapir vxsniT

“Sah-names” tradiciuli TeatriT: gasul
wels warmodgenili piesis mokle vari-
ants gaviTamaSebT. amjerad amovkribe da
davamontaJe-avawyve mxolod iseTi beiTebi,
romelTa Sinaarsi Seicavs sibneleze si-
naTlis gamarjvebis ideebs, imedis, mzisa da
keTildReobis qeba-didebas, sikeTisa da Rv-
Taebriobis xotbasa da gandidebas. firdou-
sis es ideebi da gamonaTqvamebi azrobrivad
da mxatvrulad Seesatyviseba dRevandel
Cvens zeimsa da zogadad zamTris buni-
obis astrologiur mistikas da astrono-
miul arss: dRe imarjvebs Rameze. es uZve-
lesi iranuli dResaswaulia. dRevandeli
warmodgenis monawile oria: mefe da misi dalocva-kurTxevis niSania. mefe locviT
RvTaebrivi Saravandedi anu fari. amasTan, xelgawvdili Tavs daukravs fars, rogorc
firdousis poemis teqstis Sesabamisad, me- es Zvel bareliefebzea amotvifruli, da
fis roli gaormagebulia: jemSidi da fer- piriT sazogadoebisken Sebrundeba. acvia
iduni. mefe me var, maia saxokia; Saravandedi grZeli isfahanuri kaba da Tavze axuravs
anu fari, _ magistranti lela WeWelaSvi- klub-Caixana “gulanSaros” kuTvnili aR-
li. mosavluri wiTeli, oqrosfrad daqarguli,
mZime, noyieri Tariani instrumentuli nikapze oqrosferi ZewkviTve damagrebuli
iranuli musikis fonze fari-Saravandedi qudi musika iklebs, mefe kverTxs awevs da
gamodis kulisebidan da wris Semovlis iwyebs Tavis monologs.
Semdeg ikavebs adgils samefo taxtis Tav- mefe da fari Semdeg qvemomoyvanil dia-
ze. Tavze mas brWyviala gvirgvini adgas. logs Seasrulebs da gaiTamaSebs.
igi xelebs Slis, _ es ahuramazdas frTe-
bia. mas Semdeg, rac samefo taxts daadge- piesa: (gadmocemulia sparsuli teqstis
ba ahuramazdas RvTiuri fari-Saravandedi, mokle Sinaarsi)
mefe nela Camodis kibeze da imave musikis
fonze darbazs darbaislurad Camouvlis, 1. mefe jemSidi: (dgas mefurad, kverTx-
orjer daartyams wres, sazogadoebas aT- iT xelSi. Zalian xmamaRla ambobs) `avedi
valierebs, xelSi samefo kverTxi uWiravs. kurTxeul mamiseul taxtze, davidgi Tavze
bolos piriT farisken gaCerdeba taxtis oqros gvirgvini, mefurad Semovirtyi qa-
win, fars axedavs da Tvals usworebs. fari mari, srulad mTeli msoflio damemorCi-
Tavs daukravs da gauRimebs, _ es mefis la!~ (xmas auwevs da kverTxs dakravs miwas,

25
 erTi nabijiT waiwevs win). igi Tval-margalitiT da bajaRlo oqroTi;
(mere jdeba taxtze, xmas dauwevs da (droSas Tavis garSemo afrialebs) Semoiv-
ganagrZobs) “me var mefuri SaravandediT lo Tavisi Tavis irgvliv, viTarca mTvaris
mosili, mefec var da mobedic. avismqmnelebs garSemo; cidan mowyvita Tavisi bedniere-
siaveze xels davumokleb! (kverTxs dakravs bis varskvlavi da ixila warmatebuli bedi;
miwas da xmas auwevs), xolo sulierebas si- gaxda droSa mooWvili wiTlad, yviTlad
naTlisken gzas mivcem!~ (xels gaSlis da da iisfrad; da mas ewoda qavianuri droSa!
saxeze sinaTle gadaefineba). amis Semdeg yoveli, vinc daiWerda samefo
`amovicani yvela saidumlo, gamovamzeure, adgils, mefurad Tavze daidgamda gvir-
Cemnairi brZeni xelisufali jer ar movle- gvins, im uZvirfases fasdaudebel mWedelTa
nia samyaros~ (uyveba sazogadoebas). tyavze dahkidebda xolme axal-axal Zvir-
(dgeba da taxtze uTiTebs) `RvTiuri fas qvebs; Zvirfasi dibaTi da abreSumiT.
da mefuri Saravandedis ZaliT taxti da- amgvarad gaxda igi qavianuri samefo var-
vidgi, uZvirfasesi samkaulebiT Semkuli~ skvlavuri niSani! raTa bnel Rames mzesav-
(esaa cnobili TaxTe-jemSidi anu jemSidis iT anaTebdes! qveyanas misgan guli imediT
oqros taxti). hqondes savse!~ (maRla aRmarTavs droSas).
2. Saravandedi: (xels Slis jemSidis 6. Saravandedi: `feridunis qmedebas mar-
Tavze, sazeimo xmiT warmoTqvams) `rogorc Tavda ufali, RvTiuri ZaliT man Tavidan
kosmosSi manaTobeli mze, ise zis taxtze pirvelma ganbana da ganwminda qveyana avis-
keTilSobili mbrZanebeli!~. gan da borotisagan!~.
3. mefe jemSidi: (zis mefurad, mSvidad 7. Saravandedi da mefe erTad: `raTa
yveba) `qveyana Semokrba Cemi taxtis garSemo, bnel Rames mzesaviT anaTebdes! qveyanas
moisvena Cemi Saravandis frTebqveS, gadmo- misgan guli imediT hqondes savse!~.
mayares jemSids Tval-margalitebi, am na-
Tel dRes uwodes axali dRe. (dgeba da farda
gaivlis, xels Slis) didebulTa sazoga-
doeba mxiarulebas mieca, dResaswaulze
Sabe ialda qiSze
moiTxova Rvino, jami da musikosebi; da es Cven warmovadgineT Rameze dRis zeimobis
brwyinvale dRe im droidan dagvrCa Cven Sesatyvisi nakveTebi `Sah-namedan~. sami dRea,
gardasul droTa da warsul mefeTa sa- iranidan Camovedi, gaxldiT iranSi swored
maxsovrod!~ (xmamaRla, xelebs wevs zeviT, im dReebSi, roca Sabe-ialdas dResaswauli
sazeimod). iyo. am dros viyavi kunZul qiSze. Zalian
4. Saravandedi: “amis Semdeg gavida mindoda am tropikuli kunZulis monaxule-
mravali weli, daadga da Semoexvia mefe jem- ba, sadac batonobs qviSa, palmebi, zurmuxt-
Sids RvTiuri Saravandedi. qveyana yvaoda firuzisferi sparseTis yure da trialebs
keTildReobiTa da simSvidiT, RmerTisgan sakmaod didi fuli. Cadis bevri ucxoeli
mefes kvlav da kvlav mosdioda ambavi, _ samuSaod da TanamSromlobisaTvis. es aris
hqonda ahuramazdasTan RvTiuri kavSiri da meoce saukunis erT-erTi saswauli, romel-
iyo kurTxeuli misgan”. ic naxevari saukunis win udabno iyo, xolo
axla ayvavebuli Tavisufali ekonomikuri
(pauza. Saravandedi miawvdis mefes qa- zonaa iranSi, CemTvis qiSi mxolod turis-
ianur droSas: iranuli yalamqaria, tarze tuli kunZuli iyo, sadac 3 dRiT daZabuli
wamocmuli. mefe jemSidis nacvlad ukve muSaobis Semdeg dasasveneblad wavedi, ri-
feridunia taxtze. igi gamoarTmevs da maR- Tac didi xnis ocneba Sevisrule. orjer
lad daiWers kurTxeul qaianur an qavianur daveSvi specialuri gemiT sparseTis yuris
droSas. aq sityvaTa TamaSia `Sah-nameSi~: qa- fskerze marjnebisa da Tevzebis xil-
ianuri anu mefuri; qavianuri anu qavedan viT tkbobisTvis da movinaxule sazRapro
momdinare, mWedel qaves droSa, romelmac frinvelebiT dasaxlebuli tropikuli par-
gamarjveba moupova feriduns borot urCx- ki aqvariumiTa da delfinariumiT... da a.
ulze da qveyana gadaarCina). S...
parkSi axalgazrda qalbatonebis jgufi
gavicani, winaswar mivuloce Sab ialdas
5. mefe feriduni: (droSa uWiravs, dgas
dadgoma da vkiTxe, gansakuTrebuls ras
taxtis win da mimarTavs xalxs) ”rogorc
akeTeben am Rames. miTxres, leqsebs vkiTx-
ki feridunma dainaxa Subze wamocmuli es
ulobTo, gansakuTrebiT hafezis kiTxvaa
tyavi, sikeTiT mowyvita Tavisi bedis varskv-
miRebulio (CaviniSne CemTvis, rom es unda
lavi; morTo es tyavi rumis dibaTi, mokazma
gaviTvaliswinoT gulanSaroSi).

26
 simboluri ki isaa, rom zustad Sabe axalgazrdebi, Tineijerebi da bavSvebi, ki-
ialdas daemTxva Cemi qiSze yofna. 20 dekem- odnen saocrad lamazad, Sewyobilad, sin-
bers saRamos Cavfrindi, maSinve sanapiros qronulad da harmoniulad. ganwyoba gad-
vewvie, meore dilidan zRvisa da xmeleTis amedo, msgavsi ram arasdros ganmicdia, arc
eqskursiebs Sevudeqi, xolo sadilze vewvie minaxavs, arc msmenia. wamokivlebac vcade.
sakmaod ZviradRirebul restorans _ `Te- axlo ver mova Tavisi Rrma Sinagani muxtiT
Tri niangi~ (nahange sefid). igi Cemi ote- iranul Sewyobil im kivilTan da ulamazes
lis (saxelad `xaiamis agarakebi~: hoTele yiJinasTan verc erTi dasavluri SeZaxile-
vilahaie xaiam) gverdiT iyo, sanapiroze, bi, rac ki koncertebze msmenia sxvagan. nam-
imave ubanSi imyofeba axali navsadguri, - dvili eqstazia!... WeSmariti poeturi `za-
saeqskursio gemebis navsadguri (esqeleie bane hal~...
jadid, esqeleie gardeSgari). `TeTr niang- zustad Tormetze testoranma daasru-
Si~ SemTxveviT giaxeliT TeTri zvigenis la funqcioba da yvelas mouwodes meore
xorcs. iq ukravda Zalian kargi musika da sarTulze gadasvla. manamde ukve meore
mReroda kargi momRerali. amis Semdeg CemTan sarTulis sxva stumrebic gamoCndnen. meore
movida sasiamovno qalbatoni, restornis sarTuli Caixana gaxldaT, pirveli sarTu-
administratori, romelmac macnoba, rom im lidan iq xaliCiani xveuli kibe adioda.
Rames restoranSi Sabe ialdas zeimobdnen, Zalian didi sivrce, didi Caixana, ganieri
miReba aqvT, Tqvenc mobrZandiTo, mTxova. xaliCebiani taxtebi, taxtebSua svetebi-Sa-
meore sarTulze Caixanaa, Tormeti saaTi- drevnebi: doqebidan wyali moCxrialebs da
dan oramde Catardeba dResaswauli, manamde iRvreba safexurebad; agreTve haerze rx-
ki pirvel sarTulze musika da simRerebi euli mcenareebi. wina taxti davikave. Jria-
Sesruldeba. mTeli dRis eqskursiebisa da muliT gaivso darbazi: ojaxebi, bavSvebi,
vaxSmobis Semdeg cota davisvene, gamovewyve Tineijeri gogonebi, qalbatonebi... Tan mot-
rac SemeZlo da Ramis Tormet saaTze gam- anili aqvT ojaxuri tkbileuli, magaliTad,
ovcxaddi `TeTr niangSi~. ajili: ajil qiSmiSlablabos rom veZaxiT,
pirvel sarTulze, restoranSi, musika imdagvari narevia moxaluli Tu mariliani
quxda da momxiblavi Taraneebi JRerda. Txileulisa da xileul-Cireulisa. ajili
ganaTeba nairferad elvarebda. darbazis Sabe ialdas tradiciuli sasusnavia. sa-
SesasvlelSi ki sagangebo didi msxvili susnavebi saerTod bevria, ra CamoTvlis!..
sanTlebis mTeli piramida enTo: amixsnes, me SevukveTe bananis tradiciuli tkbili
esaa `Sam’e rang~, feradovani surnelovani sasmeli da erTi Caidani. garda amisa, mo-
sanTeli, romelsac Sabe ialdaze anTeben. marTves ufasod did sinze: oTxad gaWrili
mTavari ki, rac yuradRebas i pyrobda da broweuli, sazamTro da wiTeli lobio.
ganwyobas qmnida, is iyo, rom msmenelebi ki- es lobio didi zomisaa, moxarSulia da
odnen; kiviliT gamoxatavdnen aRtacebas. sruliad Seukazmavi: marcvali lobio,
musika da simRera imdenad cecxlovani iyo, mTel-mTeli marcvlebiT da cota wveniT,
sxvagvarad arc SeiZleboda. mTeli darba- imereTSi aseTs eZaxian sirsvali lobios.
zi zanzarebda, ise iyo damuxtuli. kiod- me miyvars es marcvali lobio, umarilo da
nen ZiriTadad qalbatonebi, gansakuTrebiT Seukazmavi, da gemrieladac giaxeliT.

27
 sazamTro, broweuli, ajili da es wiTeli gierTebi rokfors miirTmeven Wamis Semdeg.
lobio sagangebod Sabe ialdas kuTvnili agreTve tkbileulis Semdeg, bevri tkbilis
atributebia. wiTeli vaSlic SeiZleba da gasaneleblad qaSqis dayoleba Zalian sa-
citrusebi. wiTeli da oqrosferi ferebi siamovnoa, magram gemovnebis ambavia. Sei-
Seesabameba Sabe ialdas zeimis arss: naT- Zleba yvelas erTnairad ar moswondes
elis mosvla. (sinamdvileSi, `gulanSaroSo~ qaSqs didi
yvela es komponenti Sabe ialdas kuTv- warmateba xvda wilad). zustad ar vici, ma-
nilebaa. yvelaferi wiTeli aris am zeimis gram vfiqrob, es pirveli reklamaa qaSqisa
sasurveli Semadgeneli elementi. TbilisSi da misi aseTi pativiT wardgenis
CaixanaSi jer diski iyo CarTuli muscen- pirveli SemTxveva.
trSi, Semdeg ki kvlav cocxali SesrulebiT me qaSqTan Zalian kargi mogoneba makav-
gasaocari simRerebi, rogorc gavige, am Sirebs: 2002 wels pirvelad vmogzaurobdi
dResaswaulisTvis sagangebod SerCeulia marto iranSi da meSvide caze viyavi bed-
Taraneebi da kvlav is lamazi wivil-kivili, nierebisgan da sixarulisgan. isfahanidan
gamarjvebuli yiJina! risi msgavsic aras- SirazSi avtobusiT mivdiodi, gverdiT mo-
dros msmenia. sazogadoeba icnobda kargad mijda saTno sasiamovno axalgazrda qali,
repertuars da zusti reaqcia hqonda yovel lamazi da mwvaneTvaleba. gamomelaparaka,
Sesrulebasa da gamocxadebaze. es eqstazi gamecno, mixvda ucxoeli var (`sadauri
grZeldeboda samis naxevramde! xarT?-qarTveli, saqarTvelodan~ da a. S.) da
ukideganod sazeimod gamsWvaluli davub- mfarveloba gamoavlina Cems mimarT, gzaSi
rundi Cems otels, davrwmundi, raoden Rrmad Zalian damexmara, vidre maspinZels ar Cam-
xalxuri da saxalxo bunebisaa es mSven- abara SirazSi, ar mimatova. xelSi patara
ieri astronomiul-astrologiuri dResas- daqarguli xurjini eWira, iqidan raRacas
wauli da raodeni mistikaa misi aRniSvnis iRebda da mTeli gza ReWavda. cxadia, mo-
tradiciaSi. ubednieres adamianad vgrZnob- mawoda, TeTri patara burTula pirvelad
di Tavs: rogor gavmdidrdi profesiulad vixile, Tavidanve mimizida, `ra aris? - qaSqi!
da pirovnulad, gana ki ramdeni iranisti - anu ra? - anu gamxmari yveli~-o amixsna da
daikvexnis Sabe ialdas Sexvedris pativs mec mTeli gza qaSqs giaxlebodiT. mas mere
qiSze, sparseTis yuris sanapiroze, qviSaSi qaSqi Cemi cxovrebis nawilia im samgzavro
da palmebSi Caflul `TeTr niangSi~!... mogonebebTan erTad.
vicodi, es zRapruli Rame gadmoinacvlebs me vici, rogorebi arian iranelebi mgzav-
Cvens lamaz patara Caixana ”gulanSaroSi” robisas ucxoelebis mimarT, metadre qalba-
da dagvexmareba am dResaswaulis SegrZne- tonebi: arafers gagiWirveben! da axal-axal
ba-gacnobierebaSi erTi kviris Semdeg, anu kerZebs gagacnoben. saqarTvelos xsenebas
ukve damoklebuli Ramisa da momatebuli yovelTvis xalisiT xvdebian.
dRis pirobebSi. mixaria, rom Cveni Caixanis patronTa Tx-
saWmelebi: me CamogitaneT namdvili iran- ovna Sevasrule da gulanSaroSi qaSqi gava-
uli sakonditro. Tqvens magidebze devs: cani qarTvel sazogadoebas. vnaxoT! . .
souhan asali da qonjeT asali (gozinayis zeimi gulanSaroSi gagrZelda leqsebiT:
msgavsi ram,TafliT Sezavebuli Txileuli); vkiTxulobdiT hafezs, xaiams, movlana-rumis
souhani (cxoveluri cximiT, samarxvo araa), (rumis leqsis warmoTqmisas me kidec dav-
ugemrielesi namcxvari; nabaTi (Saqarlama), trialdi mayurebelTa TxovniT), abu saids,
mas CaiSic deben da isedac wuwnian CaisTan; Sahid balxels, rudaqis. Lleqsebi waikiTxes:
gazi (ganTqmuli nuga); fisTa (ganTqmuli maia saxokiam, nomadi barTaiam, fati anTaZem,
da yvelasTvis sasurveli Txileuli); da lela WeWelaSvilma.
bolos: naklebad ganTqmuli da TqvenTvis b-ma ehsan xazaim, iranis saelCos kul-
ucnobi aqamde qaSqi, mSrali cxvris yvelis turis ganyofilebis ufrosma, misasalme-
burTulebi. aris qaSqi ufro TorSi anu beli sityva warmoTqva da hafezis leqsi
mJave da ufro Suri anu mariliani; es Tor- waikiTxa Tavisi komentariT.
Sia, aseTi ufro momwons. me Zalian momwons aseve miesalma da Tavisi STabeWdilebebi
qaSqi, misi gemo waagavs gudis yvels an rok- gauziara sazogadoebas b-ma giorgi alaver-
fors. vinc am ors miirTmevs, amasac SeWams. daSvilma.
qaSqi ar unda gakbiCoT, unda wuwnoT da Semdgom saRamos masala b-ma giorgim
ReWoT. xangrZlivad sawuwnavia da saReWi.
Tavis saitze ganaTavsa (ix. saiti: www.fer-
delikatesia, Cemi rwmeniT. nasadilevs unda
eidani.ge).
miirTvaT, desertiviT, rogorc evropaSi zo-

28
 Tamar
qarTveli iranistebi abulaZe

maia mamacaSvili
maia mamacaSvilis, cnobili iranistisa da mkvlevris, mecnieruli moRvaweoba farTo xedvi-
Ta da diapazoniT, gansakuTrebuli niWierebiTaa aRbeWdili. misi pirovnuli Tvisebebi, araor-
dinaloba da ukompromisoba msjelobis siTamameSi, siaxlis mudmiv ZiebaSi, sakvlev sakiTxTa
siRrmiseul SeswavlaSi vlindeboda.

m. mamacaSvilis kvlevis obieqti ar iyo

mkacrad SemosazRvruli. igi moicavda spar-
suli da qarTuli xelnawerebis kodikolo-
giur Seswavlas, qarTul-sparsuli lit-
eraturul-kulturuli urTierTobebis
calkeuli sakiTxebis kvlevas, qarTuli
da sparsuli saero mwerlobis Zeglebis
msoflmxedvelobis, Janrisa da leqsikis
sakiTxebs, cnobil mecnierTa saarqivo ma-
salebis Seswavla-gamomzeurebas.
1958 wlidan, k. kekeliZis saxelobis xel-
nawerTa institutis daarsebidanve, maia mama-
caSvilis mecnieruli kvleva-Ziebis upirve-
les mimarTulebad sparsuli xelnawerebis
katalogizacia iqca. misi TanaavtorobiT
1969 wels gamoica institutSi daculi
sparsuli xelnawerebis K koleqciis,{1}
xolo 1977 wels ki misi uSualo avtorobiT
– Suaaziuri AAC koleqciis aRweriloba{2}.
es katalogebi efuZneboda, ZiriTadad,
vladimer fuTuriZis pirvelad aRweril- romelic Seicavs “uTruTianis” nawils,
obebs. qalbatoni maias mieraa momzadebuli “zaaqians” (proziT da galeqsil versie-
xelnawerTa institutis, amJamad ukve xel- bs), barZim vaCnaZis “saamians” da “rosto-
nawerTa erovnuli centris, adgilobrivi mianis” nawils. xelnaweri XVII-XVIIIss.-
koleqciis aRwerilobac, romelic araa ebiT TariRdeba da asaxavs poemis qarTuli
gamocemuli. cnobilma iranelma mecnierma versiebis Camoyalibebis erT sayuradRebo
seifulla modaberma, maia mamacaSvilTan etaps.{4}
uSualo TanamSromlobiT, gamosca xelnaw- gansakuTrebuli Rvawli miuZRvis mec-
erTa erovnuli centris muslimuri fondis niers qarTuli naTargmn-“gardaTqmuli” Ze-
sparsul xelnawerTa samive koleqciis (K, glebis Seswavlis, maTi sparsuli wyaroebis
AC, L) katalogi 3 tomad. Ziebisa da dadgenis saqmeSi. igi xangrZlivi
1971 wels gamoqveynda qalbaton maias drois manZilze ikvlevda mraval kultur-
mier momzadebuli “qalaq Tbilisis aRwera” aSi fesvgadgmuli siuJetis – leilisa da
- sparsuli teqsti qarTuli TargmaniT{3} majnunis romantikuli istoriis qarTul
(xelnawerTa institutis xelnaweris K-174 versias, Teimuraz pirvelis “leilmajnuni-
-is mixedviT), romlis avtoria TbilisSi ans”.{5} mis mier Txzulebis aRmosavluri
mcxovrebi generali majd-os-salTane. Zeg- wyaroebis, qarTuli versiis Semcveli 40 xe-
li XIX sukunis bolosaa dawerili da Sei- lnaweris monacemebis, SedarebiTi analizis
cavs “evropul civilizacias naziarebi” safuZvelze poemis mravalricxovan versi-
iranelis Sexedulebebs da STabeWdilebebs aTagan gamokveTilia is saxe, romelTanac
evropul qalaqze, mis yofaze, kulturul qarTuli Txzuleba met msgavsebas iCens – es
da politikur cxovrebaze. teqsts erTvis aris haTefis poema. SromaSi mocemulia po-
leqsikoni da komentarebi. emis mxatvruli saxeebis, leqsikis analizi,
m. mamacaSvilis mier gamovlenilia “Sah- warmodgenilia sparsul-qarTul enobriv
names” qarTuli versiebis Semcveli erTi da kulturul urTierTobaTa garkveuli
uaRresad saintereso xelnaweri (Q-1440), suraTi, ganpirobebuli sparsuli gavlen-

29
 ebiTa da aRorZinebis xanisaTvis damaxasi- lia uaRresad Rirebuli cnobebi XIX sau-
aTebeli tendenciebiT. kunisa da XX saukunis dasawyisis qarTuli
maia mamacaSvilma monografiulad Seis- sazogadoebriv-kulturuli cxovrebis Ses-
wavla gorganis “vis o raminis” qarTuli axeb.
Targmani 21 xelnaweris safuZvelze da maia mamacaSvilma eTer qavTaraZesTan
mogvca Zeglis Teoriuli SeswavliT, mTarg- erTad daamuSava da gamosacemad moamzada
mnelobiTi meTodis, kulturul-istoriuli, gamorCeuli qarTveli mecnieris, xelnawer-
teqstobriv-kodikologiuri sakiTxebis kv- Ta institutis didi moamagis, elene metrev-
leviT Sejerebuli mecnieruli naSromi. {6} elis piradi arqivis aRweriloba {10}.
mkvlevarma miakvlia or qarTul xelnawers qalbatoni maia aris Tanaavtori “saqarT-
(xelnawerTa institutis xelnaweri Q-479 velos maRTlmadidebluri eklesiis encik-
da erovnuli arqivis xelnaweri, f. 1446, 520), lopediuri leqsikonisa” {11}, romelic gam-
romlebic didi sizustiT mihyveba sparsul oica 2007 wels.
originals, rac specifikuri niSnebiTac maia mamacaSvili uSurvelad gascemda
(patara wreebiT) aris warmodgenili, ker- Tavis codnasa da energias; igi iyo ax-
Zod, qarTul teqstSi asaxulia dedniseuli algazrda iranistebis aRmzrdeli da didi
beiTuri sistema, rac garkveul perspeqti- qomagi.
vas qmnis TviT sparsuli teqstis dadgenis qalbatoni maia, niko maris sityvebiT rom
TvalsazrisiTac. vTqvaT, “sicocxleSi marTlac cocxlobda”.
kidev erTi adreuli saero Zegli, romel- amitomaa dRes am gamorCeuli pirovnebisa
mac mii pyro mkvlevris yuradReba, iyo da mecnieris xsovna aseTi cocxali da mt-
“amirandarejaniani”. mis warmomavlobaze kivneulic.
msjelobisas gamovlenilia mTeli rigi de-
___________________________________
talebisa, romlebic miuTiTebs Txzulebis 1. k.kekeliZis saxelobis xelnawerTa insti-
aRmosavlur, sparsul warmomavlobaze, Tum- tutis arabul, Turqul da sparsul xelnawerTa
ca jer-jerobiT ar aris mikvleuli misi katalogi (K koleqcia), Seadgines c. abulaZem, r.
uSualo wyaro. maia mamacaSvili Zeglis gvaramiam, m. mamacaSvilma; Tbilisi, 1969.
Janris sakiTxebzec msjelobs, moaqcevs mas 2. k.kekeliZis saxelobis xelnawerTa in-
sagmiro eposis romanul Janrad Camoyal- stitutis sparsul xelnawerTa katalogi (AAC
ibebis gardamavali procesis CarCoebSi da koleqcia), Seadgina m. mamacaSvilma; Tbilisi,
miiCnevs saraindo Janris Txzulebad. {7} 1977.
maia mamacaSvilis, rogorc mkvlevris, 3. majd-os-saltane, qalaq Tbilisis aRwera,
erudiciis, misi farTo diapazonis da teqsti gamosacemad moamzada, Targmani da komen-
tarebi daurTo maia mamacaSvilma, Tbilisi, 1971.
mravalmxrivi interesebis warmosaCenad mi-
4. m. mamacaSvili, “Sah-names” qarTuli ver-
vuTiTebT mis erT-erT statiaze, romelic
siebis axali xelnaweris gamo, `macne~, enisa da
exeba nizamis galobas SvidTa mnaTobTaT- literaturis seria, 3, Tbilisi, 1974.
vis poemidan “leili da majnuni”. {8} naS- 5. m. mamacaSvili,Teimuraz pirvelis “leil-
romSi xazgasmulia, rom poemaSi warmod- majnunianis” sparsuli wyaroebi, Tbilisi, 1967.
genilia Teoriuli astronomiis, rogorc 6. m. mamacaSvili, gorganis “veis o ramin”
mecnierebis, da astrologiis, rogorc Te- da qarTuli “visramiani”, Tbilisi, 1977.
ologiuri koncefciis, nazavi. paralelu- 7. m. mamacaSvili, “amiran-darejanianis”
rad, SedarebisaTvis gamoyenebulia rusTve- warmomavlobis sakiTxisaTvis, `mravalTavi~,
lis “vefxistyasanSi” asaxuli modeli, filologiur-istoriuli Ziebani, XIX, Tbilisi,
Seqmnili astraluri miTologiis gavleniT. 2001.
statia m. mamacaSvilis Cveuli stiliT da 8. m. mamacaSvili, galoba SvidTa mna-
TobTaTvis nizamis “leili da majnunsa” da
gatacebiTaa dawerili, mocemulia nizamis
“vefxistyaosanSi”, `macne~, enisa da literaturis
poemis Sesabamisi monakveTis yoveli beiTis seria, 3, Tbilisi, 1972.
komentari, mimoxilulia uZvelesi xalxebis 9. niko Mmarisa da eqvTime TayaiSvilis
da religiebis warmodgenebi da sxv. mimowera (1888-1931ww.), gamosacemad moamzades,
1991 wels maia mamacaSvilisa da rusudan Sesavali werili da komentarebi daurTes r.
kavilaZis mier gamoqveynda niko Mmarisa kavilaZem da m. mamacaSvilma, Tbilisi, 1991.
da eqvTime TayaiSvilis mimowera, romelic 10. elene metrevelis piradi arqivis aRwer-
moicavs 224 werils, asaxavs am ori didi iloba, Seadgines da gamosacemad moamzades maia
adamianis, mecnierisa da sazogado moRvawis mamacaSvilma da eTer qavTaraZem, Tbilisi, 2007
cxovrebis sakmaod vrcel etaps da war- 11. saqarTvelos maRTlmadidebluri ekle-
moaCens maT mecnierul interesebs, Rvawls, siis enciklopediuri leqsikoni, avtor-Semd-
genelni: enriko gabiZaSvili (xelmZRvaneli), maia
mravalmxriv erTobliv saqmianobas. {9}
mamacaSvili, ana RambaSiZe, Tbilisi, 2007.
amasTanave gamocemul werilebSi mocemu-

30
 iraneli poetebi

aTar
i
niSaburel

didi iraneli poeti aTar niSabureli daexmara. maSin derviSma mas hkiTxa:
moRvaweobda XII saukuneSi. misi namdvili _ ei, batono, rogor ginda rom mokvde?
saxelia “ferid ed-din abu hamedi”. Ddai- _ iseve movkvdebi, rogorc Sen.
bada igi q. niSaburis erT-erT sofelSi. _ rogor, Sen Cemnairad SegiZlia sikvdi-
aTaris mama wamlebiT movaWre iyo da misi li?
gardacvalebis Semdeg, mamis saqme Tavad _ diax, miugo aTarma.
ganagrZo. wamlebis gayidvis garda, aTari maSin, derviSma Tavisi xis jami TavqveS
eqimobasac eweoda. amoido, alahi axsena da mokvda. A
Suaxnis asakSi aTarma sulieri cvli- amis Semxedvare aTari Zalian aRelda,
leba ganicada da mistikosi gaxda. Mmisi gavida duqnidan da amis Semdeg, samudamod
e.w. “sulieri revoluciis” Sesaxeb ar- Seicvala cxovrebis wesi. igi, im droisT-
sebobs Tqmulebebi. erT-erTi Tqmulebis vis erT-erTi cnobili sufis moswavle
mixedviT, erT dRes, aTaris duqanSi (sa- gaxda da masTan ramdenime weli gaatara.
dac is wamlebs hyidda), mivida derviSi aTarma Tavisi cxovrebis Semdegi wlebi
da mowyaleba sTxova. aTari derviSs ar mistikuri swavlebis mimdevarTa wesisame-

31
 * * *
erTxel ieso qristem quCaSi
gamobrZaneba roca ineba,
iudevelni gamoekidnen
da wmindans bilwad uwyes gineba.
uSveri sityviT lanZRavdnen, zogic
ar moerida urcxvad furTxebas,
is ki idga da lanZRvis sanacvlod
uTvlida im xalxs locva-kurTxevas.
erTi gamvleli gaocda, qristes
aseTi qceva ixila, roca,
uTxra: `es mikvirs, vinc Sen gikurTxebs,
maT rom kurTxevas aZlev da locav!”
`nu gagaocebs, rac dRes ixile!-
amaze im kacs miugo qristem,_
risi bunebac aqvs dayolili,
yoveli arsi iqceva ise~.

* * *
aq ioane naTlismcemeli
vaxsenoT unda wminda tarigi, -
misi moWrili Tavi langarze
rogor aRenTo kelaptariviT!
da macxovari SebezRebuli
iudevelTa mier ubralod,
Zelze viT gasves (magram, Sen zecad
viT aRamaRle igi ufalo!).
an mociquli aiReT Cveni,
cota simware iwvnia gana, -
br, sulieri sruloyofis mizniT, wminda
ramdeni vneba miiRo maTgan
adgilebis molocvaSi gaatara..
urwmunoebis gzaze rtom dganan!
aTari dakrZalulia q. niSaburTan ax-
los.
aTari sparsuli literaturis Tval- * * *
saCino warmomadgenelia. igi gatacebuli dahkra zarma, gzas vadgivar,
iyo sufizmiT, romlis ideebis gadmosace- es sofeli davTmo unda,
mad man ubralo, sada ena airCia. sagzali ki ver viSove,
martivi da gulSi Camwvdomi sityva, carieli mimaqvs guda.
igavebi, patara moTxrobebi da heqaiaTebi suli dalals unda mivce
poetis Semoqmedbas kidev ufro met mimz- (ar vivaWro, vSiSob cudad).
idvelobas sZens. satrfos niSans velodebi,
mogvianebiT, jelal ed-din rumisa da Tu lodinma ar gamguda.
abd or-rahman jamisTvis aTari misabaZ msurs, qalamnad mqondes miwa,
magaliTad iqca. ca mexuros wminda qudad.
aTari arasodes yofila mbrZanebelTa Senc ras ucdi? Mman waago,
mexotbe da maTTvis arc erTi leqsi ar vinc aq didxans daeyuda.
miuZRvnia.
xom darwmundi, filosofosT
yofis arsi esmiT mrudad,
aqve gTavazobT aTaris ramdenime leq-
gzas WeSmarits ver gvaswavlis
sis magali Toduaseul Targmans krebu-
lidan _ `macxovari da RvTismSobeli dRemde maTi abdaubda.
sparsul poeziaSi~: sul qristesTan iyav, Torem
antiqriste dagvdevs mudam!

32
 axali wignebi
gamovida `isa-names~ meore tomi
Ggamovida magali Toduas mier Sedgenili `isa-names~ (`isa-name,~
qriste da mariami sparsul poeziaSi~) oTxtomeulis meore tomi
(pirveli tomi gamovida 2006 w.). tomSi Sesulia 82 sparsulenovan av-
torTa is leqsebi, sadac sasoebiT arian moxseniebulni ieso qriste,
mariami da sxva qristiani wmindanebi.
Kkrebuls win uZRvis Semdgenlis vrceli gamokvleva _ `ieso
qristes kulti sparsul poeziaSi~ _ qarTul, sparsul da inglisur
enebze.
Mmagali Toduas gancxadebiT `meore tomi daiwera cnobili qarT-
veli qvelmoqmedis, klimenti kekutias finansuri daxmarebiTa da mor-
aluri TanadgomiT~.
Awignis Semdgeneli guliTad madlobas moaxsenebs TbilisSi iranis
islamuri respublikis saelCos mrCevels, ehsan xazais da qarTvel
iranistebs: Tamar demetraSvils, xaTuna Toduas da maia SiSinaSvils
am wignis gamocemis saqmeSi uangaro daxmarebisTvis.
wigni gamoqveynda 2011 wels gelaTis mecnierebaTa akademiisa da
TbilisSi iranis islamuri respublikis saelCos egidiT, gamomcem-
loba `universalis~ mier.

firdousi meore aTaswleulSi

2011 wels iranis islamuri respublikis qalaq zahedanis sisTan-
belujisTanis universitetSi Catarda saerTaSoriso kongresi _ `fir-
dousi meore aTaswleulSi~, romlis muSaobaSi monawileoba miiRo
iranistma nomadi barTaiam.
wignis avtori, Canaxatebis saxiT, gviziarebs Tavis STabeWdilebebs
am didi samecniero forumis Sesaxeb.
wigni gamovida iranis islamuri respublikis saelCos kulturis
ganyofilebis daxmarebiT. Ggamoaqveyna igi gamomcemloba `universal-
ma
`qarTvelebi~
sparsul enaze daibeWda devid marSal langis wigni “qarTvelebi”.
Targmanis avtoria doqtor rayie behzadi. wigni moicavs 324 gevrds.
kavkasiologmaDdevid marSal langma daamTavra kembrijis wm. jo-
nis instituti da magistris xarisxic iq miiRo. meore msoflio omis
dros igi iranSi Cavida da londonSi dabrunebis Semdeg, kavkasiis
sakiTxebis Seswavlas Seudga.
devid langs qarTvelebis Sesaxeb ramdenime wigni aqvs gamocemuli,
romelTa Soris aRsaniSnavia: “qarTveli wmindanebis cxovreba da maT
Sesaxeb gavrcelebuli Tqmulebani” da “saqarTvelos axali isto-
ria”.

wigni kavkasiis sakiTxebze

kavkasiis sakiTxebi, romlis xelnaweri teqsti gamosacemad moamzada
da gamoaqveyna hamed qazemzadem, Seicavs unikalur cnobebs XIX sauku-
nis kavkasiis (ZiriTadad saqarTvelos) politikur-ekonomikuri mdgo-
mareobis Sesaxeb.

33
 lela
WeWelaSvili
iranis qalaqebi

yumi
irani dayofilia 15 osTanad (mxared). romelTagan erT-erTia Tei-ranis osTani, romelSic
Sedis qalaqi yumi, milioniani mosaxleobiT.
yumi Teiranidan 180 kilometrze mdebareobs. istoria yumis daarsebas sasanianTa mefe
kavad I-s (ganagebda 488-496, 499-531) miawers.
yumi iranis erT-erT sarkinigzi da saavtomobilo gzebis kvanZs warmoadgens. yumis gav-
liT iranis samxreTi da CrdiloeTi ukavSirdeba erTmaneTs, rac yums iranis erT-erTi mniS-
vnelovani qalaqis funqcias aniWebs.
arsebobs monacemebi, romelTa mixedviT V-VIII saukuneebSi yumi iyo ispahanis nawili da
gamoeyo mas harun ar-raSidis (xalifa 786 wlidan) periodSi.
imam rezas dis, wminda masumes yumSi dakrZalvis Semdeg (IXs.), es qalaqi gaxda Siitebis
religiuri centri da sacxovrebeli adgili. Q
yumma gansakuTrebuli mniSvneloba SeiZina sefianebis, zendebis da yajarebis dinastiebis
batonobis periodSi. M
islamuri revoluciis gamarjvebis Semdeg qalaqis mniSvneloba kidev ufro gaizarda,
ramdenadac yumi revoluciis keras warmoadgenda.
yumSi dakrZaluli arian qarTveli mefeebi _ rostomi (1565-1658) da vaxtang V Sahnavazi
(gard.1675).

wminda masumes mavzoleumi

wminda masume iyo imam rezas da, romelic
Zmis sanaxavad gaemgzavra medinidan mervSi.
gzaSi, yumidan 100 kilometrze, is avad gax-
da. igi yumSi miiyvanes, magram maleve gar-
daicvala.
wminda masumes saflavze aSenda akl-
dama, romelic SemdgomSi mravaljer iqna
restavrirebuli. akldamis da gumbaTis
pirveli kapitaluri restavracia Catarda
1135 wels. DdRevandeli akldama aSenda 1515
wels Sah ismail sefianis brZanebiT.
wminda masumes akldamis gverdiT dakrZa-
lulni arian cnobili poetebi da umaRlesi
sasuliero pirebi.
wminda masumes mavzoleumis gverdiT aiaTola maraSi najafis
aris feizies medrese da azamis meCeTi. yve- biblioTeka
laferi es qalaqis centralur moedanze es aris erT-erTi mniSvnelovani bib-
mdebareobs. lioTeka mTel islamur samyaroSi, sadac
daculia 37 aTasi sparsuli xelnaweri.
jamqeranis meCeTi maTgan uZvelesia IX saukunis pirveli Nnax-
evris yuranis qufuri xelnaweri.
qalaq yumis erT-erT RirsSesaniSnaobas aiaTola maraSis biblioTeka mesame adg-
jamqeranis meCeTi warmoadgens. is mdebare- ilzea islamur samyaroSi, TurqeTis solei-
obs qalaqidan 10 kilometrze, romelic mu- manisa da egvi ptis dar ol-qeTabis analo-
dam savsea mlocvelebiT. am meCeTs SiitTa giuri biblio-Tekebis Semdeg.
meTormete gauCinarebul imam mahdis mia- sparsul xenawerebs mTeli sicocxlis
kuTvneben. xalxis rwmeniT mahdi swored am manZilze agrovebda aiaTola maraSi na-
meCeTSi gamoCndeba da qveyanaze daamyarebs jafi, romlis saxelsac atarebs es unika-
RvTis sasufevels. luri biblioTeka.

34
 iranuli sam zareulo
sami feris flavi
saWiro masala:
brinji _ 1 kg.
stafilo _ 375 gr.
kartofili _ 275 gr.
wiTeli kombosto _5 foToli
barda _ 75 gr.
flavis mwvanili _ gemovnebiT.

momzadebis wesi:
stafilo, kartofili, barda da kombosto daWeriT. kartofili or-
orad gaWeriT da SebraweT. flavis mwvanili daWeriT wvrilad. 1 kg.
dambali brinji moxarSeT. moxarSuli brinji sam nawilad gayaviT. erT
nawils SeurieT flavis mwvanili, meore nawils _ stafilo, kartofi-
li, barda da kombosto, mesame ki ise datoveT. langarze samive nawili
erTmaneTis gverdiT moaTavseT da dafqvili zafrana moayareT.
naTia dundua

eruditi
1.omar xaiamis robaiebis pirveli mTargmneli.
2.jelel ed-din rumis dabadebis adgili.
3.”isqander names” avtori.
4.romel saukuneSi moRvaweobda hafezi?
5.romeli saukunis Zeglia “Sah-name”?
6.vin Cauyara safuZveli Se’re nous sparsul poeziaSi?
7.sad aris dakrZaluli saadi?
8.sasanianTa dinastiis damaarsebeli.
9.romel saukuneSi Caeyara safuZveli iranSi selCukTa mmarTvelobas?
10.iranis dedaqalaqi XII saukuneSi.
11.rodis aRiniSneba iranis islamuri respublikis revoluciis wlisTavi?
12.rodis aRiniSneba nouruzi?
13.romeli mefis saxels ukavSirdeba nouruzis warmoSoba?
14.2012 wels romelma iranulma filmma miiRo oskari?
15.romel wels damkvidrda iran-saqarTvelos Soris uvizo reJimi?

35
 sxv
ad
asx
va
ium
or
iumori i
iumori
* * *
erTxel erTi cxvari maRal banze idga, am dros iqve mgelma gaiara. cxvarma mgels dacinva da
damcireba dauwyo.
maSin mgelma asZaxa cxvars _ cxvaro, ar gegonos Sen damcini da mamcireb, me is adgili damcinis
da mamcirebs, sadac axla Sen dgaxaro.

…* * *
Temur-lengs acnobes, rom sasaxleSi viRac gagiJebulao. Temurma mola moixmo da daavala, rom
daeTvala sasaxleSi ramdeni iyo giJi da vin iyvnen isini. M
molam es brZaneba miiRo Tu ara, dafiqrda da mbrZanebels ganucxada: _ dideba Tqvenda, dido
mbrZanebelo! CemTvis gacilebiT ukeTesi iqneboda, gebrZanebinaT Tu ramdeni Wkviani gyavdaT sasax-
leSi, uceb daviTvlidi, giJebs, aba, ra daTvliso!

***
molas viri daekarga. Mmola quCaSi gavida da daiwyo xmamaRla Zaxili: _ vinc Cems virs ipovis, na-
povns masve vaCuqeb da gaweuli garjis safasursac zed davayolebo.
_ mola, es ra gamova, Tavs aseT zaralSi ratom igdebo, _ hkiTxa gaocebiT viRacam.
_ eeh, Tqven rom dakargulis povnis gemo icodeT, amas ar SemekiTxebodiTo!

***
molas erTi axlobeli hyavda, romelic sazogadoebaSi qcevis wesebTan, cota ar iyos, mwyralad gax-
ldaT. Aarc ufrosi icoda da arc umcrosi, mokled, erTi xepre vinme iyo.
ras ar Seecada mola, rom raime Seegonebina misTvis, araferi gamouvida.
is kidev erTsa da imaves imeorebda _ ra vqna, ra Cemi bralia, aseTi comisgan var Seqmnilio.
erTxelac molam miugo _ coms nu emduri, comi kargia, oRond es aris, mozelva akliao.

36
 kulturis axali ambebi
stumrad kavkasiis universitetSi
2012 wlis 10 marts iranis islamuri
respublikis elCi saqarTveloSi majid
saberi da iranis saelCos mrCeveli
kulturis sakiTxebSi ehsan xazai stum-
rad ewvivnen kavkasiis universitets.
Bbatonma saberma universitetSi
vizitisas isaubra Sida, regionalur
da saerTaSoriso sakiTxebsa da iran-
saqarTvelos Soris arsebul politi-
kur, ekonomikur, kulturul da samec-
niero urTierTobebze: _ “bolo ori
wlis ganmavlobaSi iran-saqarTvelos
urTierTobebi kulturis, ekonomikis, politikisa da mecnierebis sferoSi mniS-
vnelovnad gafarTovda” – aRniSna elCma.
vizitisas elCma studentebisa da leqtorebis mier dasmul SekiTxvebs upa-
suxa da gaecno universitetis ganviTarebis proeqtebs.
kavkasiis universitetis reqtorma, profesorma kaxa Sengeliam damswre sa-
zogadoebas amcno, rom momavali semestridan universitetSi gaixsneba spar-
suli enis Semswavleli kursebi.

savaWro palatebma xeli

moaweres memorandums
2011 wlis 27 Tebervals gamarTul ekonomikur konferenciaze, saqarTvelosa
da iranis savaWro palatis warmomadgenlebma xeli moaweres urTierTTanam-
Sromlobis memorandums.
iranis savaWro palatis xelmZRvanelma mohamad esfandiarma konferenciaze
ganacxada, rom iran-saqarTvelos Soris gaformebuli urTierTTanamSromlo-
bis memorandumi xels Seuwyobs am ori qveynis ekonomikuri urTierTobebis
gaRrmavebas. Mesfandiaris TqmiT, saqarTveloSi xelsayreli pirobebia iranu-
li kapitaldabandebisTvis da iranis mxare samomavlod gegmavs saqarTveloSi
iranuli kvebis produqtebisa da farmacevtuli nawarmis Semotanas.
saqarTvelos savaWro-samrewvelo palatis ufrosma koba bainduraSvilma
aRniSnul konferenciaze isaubra saqarTveloSi arsebul ekonomikur viTare-
baze, evropis qveynebTan warmatebul savaWro urTierTobebze, qarTuli banke-
bis warmatebaze evropaSi, turistuli biznesis winsvlebze da aRniSna, rom
saqarTveloSi sakmarisi resursia ucxouri kapitaldabandebisTvis. dasZina,
rom pirdapiri sahaero mimosvla xels Seuwyobs iran-saqarTvelos Soris
savaWro urTierTobebis gaumjobesebas.
Sexvedra organizebuli iyo saqarTvelosa da iranis saelCoebis mier.

37
 gamoica “Sah-names” dasTanTa krebuli
15 Tebervals iranis islamuri respub-
likis saelCos kulturis ganyofile-
baSi gaimarTa bela SalvaSvilis mier
qarTulad Targmnili “firdousis “Sah-
names” dasTanTa krebulis” prezentacia,
romelsac eswrebodnen iranis islamuri
respublikis elCi saqarTveloSi batoni
majid saberi, iranis saelCos mrCeveli
kulturis sakiTxebSi batoni ehsan xazai,
sxvadasxa umaRlesi saswavleblebisa da
kulturis centrebis warmomadgenlebi.
batonma xazaim madloba gadauxada
damswre sazogadoebas mobrZanebisaTvis da xazi gausva “Sah-names” Rirebulebas
rogorc iranSi, aseve saqarTveloSi.
Mman aRniSna, rom gasul wlebSi iranSi
didi yuradReba eqceoda qarTul aR-
mosavleTmcodneobaSi, kerZod, iranis-
tikaSi mimdinare procesebs da dasZi-
na, rom qarTvel mecnierTa Sromebs
iranSi didi aRiareba aqvs.
`Sah-names~ gamocemasTan dakavSirebiT
batonma xazaim aRniSna: `ivane javax-
iSvlis saxelobis Tbilisis saxelm-
wifo universitetis profesorma lili
JorJolianma TxovniT mogvmarTa, rom
gamogveca “Sah-names” qarTuli Targmani, romelmac
aRniSnuli Targmanis gamosacemad, rogorc redaq-
torma, didi Sroma gaswia”.
saubris dasaruls, man madloba gadauxada “Sah-
names” mTargmnels, bela SalvaSvils da xumrobiT
dasZina, rom mTarmnelma ufro didi dro moandoma
wignis Targmnas, vidre firdousim mis daweraso.
sityvebiT gamovidnen: iranis islamuri respubli-
kis elCi saqarTveloSi batoni majid saberi, sael-
Cos kulturis ganyofilebis gamge ehsan xazai, jem-
Sid giunaSvili, giorgi lobJaniZe, grigol beraZe,
Tea SurRaia, bela SalvaSvili, nomadi barTaia, mari-
ka lorTqifaniZe, revaz miSvelaZe, soso sigua, daviT
Semoqmedeli da sxv.
8 Tebervals, TeiranSi aRniSnul krebuls wlis
saukeTeso wignis saerTaSoriso premia mieniWa.
wignis prezentacia moewyo saqarTveloSi iranis
islamuri respublkis saelCos kulturis ganyofilebisa da iv. javaxiSvilis
saxelobis Tbilisis saxelmwifo unversitetis iranistikis departamentis or-
ganizebiT.

38
 saqarTveloSi axali iranuli filmis
gadaReba daiwyo
saqarTveloSi axali iranuli filmis gadaReba daiwyo. filmis saxelwode-
baa “qalaqi, romelsac arasodes sZinavs”. filmis reJisoria Rolamhosein ah-
madfuri. Mmonawileoben: hamid reza fegahi, negin sadey guia, abas Razali, amir
jafari...
filmis gadamRebi jgufi Sexvda iranis islamuri respublikis elCs saqarT-
veloSi majid sabers da saelCos mrCevels kulturis sakiTxebSi ehsan xazais;
gaimarTa saubari filmis gadaRebis Sesaxeb. gadamRebma jgufma qarTul da
iranul mxares madloba gadauxada gaweuli mxardaWerisaTvis.
films _ “qalaqi romelsac ar sZinavs” _ gadaiReben xorasnis xelovnebis
centris SekveTiT. igi socialuri xasiaTis iqneba.

sparsuli poeziis saerTaSoriso

dResaswaulze
qarTveli iranisti nomadi barTaia miwveuli iyo iranSi
fajris _ ganTiadis _ sparsuli poeziis meeqvse saerTaSori-
so dResaswaulze monawileobis misaRebad, sadac man sityviT
gamosvlisas aRniSna: `saqarTveloSi sparsuli poezia odiT-
ganve sargeblobda popularobiT. qarTvelebi kargad icnoben
klasikur sparsul leqss, aseve dRiTidRe izrdeba interesi
Tanamedrove sparsuli poeziis mimarTac, romlis kidev ufro
axlos gacnobis saSualeba momeca am dResaswaulze~.
fajrSi _ ganTiadSi _ igulisxmeba iranis islamuri revoluciis gamarjvebis wina
aTi dRis ganTiadi.

gardaicvala simin daneSvari

90 wlis asakSi gardaicvala iraneli mwerali qali simin
daneSvari.
simin daneSvari iyo pirveli iraneli qali, romelic gamovida
Tanamedrove iranuli literaturis samwerlo asparezze da amiT
stimuli misca iranel mweral qalebs ufro gaaqtiurebuliyvnen
literaturaSi. is iyo pirveli, romelmac tradiciuli xasiaTis
romani dawera. M
mwerlis romanebidan aRsaniSnavia “sauSuni”, romelic ramden-
ime enazea Targmnili.
daneSvari cnobili iraneli mwerlis jalal al-ahmadis meuRle iyo.
simin daneSvaris novela “avaria” da romanidan nawyveti “sauSuni” Targmna ivane
javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universitetis profesorma, iranistma,
firdousisa da “Sah-names” mkvlevarma lili JorJolianma. Mmwerlis cxovrebisa da
Semoqmedebis Sesaxeb daicva samagistro naSromi magistrantma nino JorJolianma.

39
 “fereidnelTa zrunva qarTuli enisadmi
gansakuTrebiT dasafasebelia”
fereidanSi gamarTul qarTuli enisa da litera-
turis mesame kongresze sparsuli enisa da litera-
turis akademiis Tavmjdomarem Rolamali hadad adel-
ma sityviT gamosvlisas isaubra qarTul-sparsul
enobriv urTierTobebsa da aseve, iran-saqarTvelos
urTierTobebze. sagangebod aRniSna, rom ramdenime
saukunis win fereidanSi dasaxlebulma qarTveleb-
ma ar daiviwyes mSobliuri ena. dasZina, rom `bolo
wlebSi, iranSi daiwyo qarTuli enisa da litera-
turis mecnieruli Seswavla. gamoica qarTul-spar-
suli leqsikoni, sparsulad iTargmna SoTa rusTavelis “vefxistyaosani”. ar SeiZleba
daviviwyoT cnobili iranistisa da di plomatis jemSid giunaSvilis wvlili, romelic
man qarTul-iranuli urTierTobebis gaRrmavebisa da kvlevis saqmeSi Seitana~.
Bბatonma hadad adelma iranSi moRvawe qarTveli didebulebi alaverdi-xan undilaZe
da imam yuli-xanic gaixsena da xazi gausva, rom iranelebi gansakuTrebiT amayoben maTi
moRvaweobiT.

ირანული ფილმების ჩვენება

ყოველი თვის ბოლო ხუთშაბათს ილიას
სახელმწიფო უნივერსიტეტის "ა" კორპუსის 101-ე
აუდიტორიაში (ი.ჭავჭავაძის გამზ. No.32).
დასაწყისი 17 სთ.-ზე, დასწრება თავისუფალია

SeniSvna:
“kalmis” wina nomerSi gamqveynebuli interviu magali
ToduasTan moamzada TinaTin wiklaurma.

40
 ‫حضور ایرانشناس گرجی در جشنواره بین المللی شعر فجر‬
‫نومادی بارتایا‪ ،‬از مدعوین حاضر در ششمین جشنواره بین‌المللی شعر‬
‫فجر‪ ،‬از این جشنواره به عنوان مهمترين جشن شعر فارسي یاد کرد و‬
‫ایران‌ را از بزرگ‌ترین کشورهای صادرکننده شعر به جهان دانست‪.‬‬
‫بارتایا در مراسم اختتامیه جشنواره شعر فجر گفت‪ :‬ایران کشور شعر‬
‫و ادب است و جشنواره شعر فجر یکی از بزرگترین جشن‌های شعر‬
‫ایرانی است‪.‬‬
‫وی ادامه داد‪ :‬آوازه شعر ایرانی در تمامی جهان گسترده است و ایران به عنوان یکی از بزرگترین صادر‬
‫کنندگان شعر به حساب می‌آید‪ .‬در تمامی دنیا ترجمه شعرهای فارسی خوانده می‌شود و کشورهای‬
‫گوناگون به خوبی با این هنر ایرانی آشنايند‪.‬‬
‫این شاعر گرجی با اشاره به محبوبیت شعر فارسی در کشور گرجستان توضیح داد‪ :‬از دیرباز در‬
‫گرجستان شعر فارسی محبوبیت ویژه‌ای داشته است‪ .‬به بیان بهتر شاعران فارسی‌سرا به ویژه از قرن ‪12‬‬
‫تاکنون به خوبی در گرجستان شناخته شده هستند و امروزه نیز این عالقه‌مندی به شعر فارسی بیش‬
‫از پیش دیده می‌شود‪ .‬وی علت این امر را خوش‌آهنگی ویژه شعر فارسی برای خوانندگان و عالقه‌مندان‬
‫مختلف عرصه شعر به ویژه خوانندگان گرجستانی دانست‪.‬‬
‫بارتایا با تاکید بر آشنایی‌اش با شعر معاصر ایران افزود‪ :‬به دلیل حضورم در جشنواره شعر فجر این‬
‫امکان را پیدا کرده‌ام‪ ،‬تا با شعر معاصر ایران بیشتر آشنا شوم و این فرصت برایم بسیار مغتنم بود‪.‬‬
‫بارتایا مجموعه شعری به زبان فارسی‪ ،‬با عنوان «ماه پاییزی آن سال» در سال ‪ 2011‬در تفلیس منتشر‬
‫کرده و طبق گفته خود این مجموعه را به دوستان و شاعران فارسی‌زبانش به ویژه شاعران ایرانی هدیه‬
‫کرده است‪.‬‬

‫نمايش فيلم هاي ايراني‬

‫محل نمايش ‪ :‬دانشگاه دولتي ايليا‪ ،‬چاوچاوادزه‬

‫شماره ‪ ،32‬ساختمان شماره ‪ A‬سالن شماره ‪101‬‬

‫ساعت ‪17:00‬‬ ‫‪ 29‬مارس ‪2012‬‬ ‫زمان ‪ :‬پنجشنبه مورخ‬

‫‪16‬‬
 ‫رييس فرهنگستان زبان و ادب فارسي‪:‬‬

‫اهتمام فريدونشهریها به زبان گرجي ستودني است‬

‫كتاب منتشر شده فرهنگ گرجي _ فارسي و‬
‫ترجمه منظومه “پلنگينه پوش” كه شاهكار “شوتا‬
‫روستاولي” است‪ ،‬در اختيار ماست‪.‬‬
‫رييس كميسيون فرهنگي مجلس شوراي اسالمي‬
‫افزود‪ :‬نقش دانشمند ايران شناس و ديپلمات‬
‫برجسته استاد “جمشيد گيوناشويلي” را نيز نبايد‬
‫در گسترش مطالعات گرجي _ ايراني از ياد برد‪.‬‬
‫وي در دامه این پیام افزود‪ :‬همه اين آثار و‬
‫تحقيقات در عين حال كه به زبان گرجي تعلق دارد‬
‫به زبان و ادبيات فارسي نيز متعلق است و جزو‬
‫سرمايه هاي هر دو زبان محسوب مي شود‪.‬‬ ‫در پيام “غالمعلي حداد عادل” به سومين كنگره‬
‫رييس فرهنگستان زبان و ادب فارسي در اين پيام‬ ‫كشوري زبان و ادب گرجي كه در شهرستان‬
‫تاكيد كرد‪ :‬اينجانب فرصت برگزاري اين همايش را‬ ‫فريدونشهر برگزار شد‪ ،‬آمده است‪ :‬چندين قرن است‬
‫مغتنم مي شمارم و سالم و درود صميمانه خود را‬ ‫شما و نياكانتان در اين سرزمين وطن كرده و به اين‬
‫به مردم مسلمان و با فرهنگ اين شهرستان تقديم‬ ‫آب‪ ،‬خاك‪ ،‬مردم‪ ،‬ملت‪ ،‬كيش و آئين آن دلبسته ايد و‬
‫مي كنم و از خدمات آنان به ايران و اسالم قدرداني‬ ‫ايراني شده ايد و در عين حال زبان مادري خود را كه‬
‫مي كنم ‪.‬‬ ‫زبان گرجي است‪ ،‬حفظ كرده ايد‪.‬‬
‫وي تصريح كرد‪ :‬شخصيتهاي بزرگي مانند اهلل‬ ‫وي افزود‪ :‬وجود مردمي كه عالوه بر تسلط به زبان و‬
‫وردي خان و امامقلي خان گرجي كه از ميان شما‬ ‫ادبيات فارسي‪ ،‬زبان گرجي نيز بدانند بر تنوع و سرمايه‬
‫برخاسته اند و به ايران خدمت كرده اند مايه افتخار‬ ‫و غناي فرهنگي كشور مي افزايد و راه ارتباط امروزي‬
‫ما هستند‪.‬‬ ‫ما را با كشور گرجستان و ملت آن كشور در روابط‬
‫خارجي و بين المللي جمهوري اسالمي ايران هموارتر‬
‫فریدونشهر یا به زبان محلی “سوپلی” به عنوان‬ ‫مي سازد‪.‬‬
‫بزرگترین شهر گرجی نشین ایران در ‪ 180‬كیلومتری‬ ‫حداد عادل تصريح كرد‪ :‬اين گونه جزيره هاي زباني‬
‫غرب اصفهان قرار دارد‪ .‬زبان و خط گرجی که در‬ ‫از نظر دانشمندان زبان شناس‪ ،‬نمونه هاي جالب توجه‬
‫حال حاضر دارای ‪ 33‬حرف است در طول ‪ 15‬قرن‬ ‫و مغتنمي است كه مي توان با مقايسه زبان آنها با‬
‫اخیر دچار تغییرات در تعداد و طرز ترسیم حروف‬ ‫همان زبان در وضعيت فعلي سرزمين قبلي آنها‪ ،‬به‬
‫گرجی شده است‪ .‬این خط و زبان در شمار زبانهای‬ ‫تفاوتهاي موجود ميان اين دو زبان پي برد و تحول‬
‫قفقازی و خانواده زبانهای كارتولی یا قفقاز جنوبی‬ ‫هر يك از دو زبان را به شيوه علمي‪ ،‬مشخص و معلوم‬
‫است كه زبان مادری بیشتر گرجیان جهان و یكی‬ ‫مي سازد‪.‬‬
‫از قدیمی‌ترین سیستم‌های نوشتاری جهان بشمار‬ ‫وي در اين پيام خاطرنشان كرد‪ :‬خوشبختانه در‬
‫می رود‪.‬‬ ‫سالهاي اخير در زمينه زبان و ادبيات گرجي در ايران‬
‫تحقيقات عالمانه اي صورت گرفته كه به صورت‬

‫‪15‬‬
‫وي هم‌چنين به بيان وضعيت بانك‌داري در گرجستان اشاره كرد و توضیح داد‪« :‬بانك‌هاي گرجستان خصوصي بوده‬
‫و در مقايسه با كشورهاي منطقه و حتي اروپا‪ ،‬عملكرد بسيار خوبي داشته‌اند به طوري كه در زمان بحران جهاني نیز‬
‫مشكل عمده‌اي ايجاد نشد و بانك‌ها به تعهدات خود عمل كردند‪».‬‬
‫رئيس اتاق بازرگاني و صنعت گرجستان استاندارد جاده‌ها و بزرگراه‌هاي گرجستان را در مقايسه با اروپا خوب عنوان‬
‫كرد و افزود‪« :‬يك بزرگراه غرب به شرق در گرجستان در دست احداث است كه نيمي از آن انجام شده و مابقي در يك‬
‫سال آينده‪ ،‬تكميل خواهد شد‪».‬‬
‫وي امكان تجارت آزاد با تمامي كشورهاي هم‌جوار را امكان مهم ديگر گرجستان براي حضور تجار ايراني عنوان كرد‬
‫و افزود‪« :‬ايران از طريق گرجستان مي‌تواند به بازار بزرگي دست پيدا كند‪».‬‬
‫بايندوراشويلي به گفت و گوهای صورت گرفته با اتحاديه اروپا براي تجارت آزاد با كشورهاي عضو اين اتحاديه اشاره‬
‫كرد و یادآور شد‪« :‬اکنون گرجستان عضو ‪ WTO‬بوده و هيچ مانعي براي تجارت با اروپا ندارد‪».‬‬
‫وي عدم وجود تعرفه را مزيت ديگر گرجستان براي صادرات ايران از طريق اين كشور دانست و گفت‪« :‬ما تنها براي‬
‫كاالهاي كشاورزي‪ ،‬ماليات داريم‪».‬‬
‫به گفته رئيس اتاق بارزگانی و صنعت گرجستان‪ ،‬معافيت از ماليات مضاعف‪ ،‬مي‌تواند يك امكان ويژه براي تجار ايراني‬
‫باشد‪ .‬وي هم‌چنين گفت‪« :‬هر ايراني مي‌تواند ظرف يك ساعت‪ ،‬يك شركت در گرجستان به ثبت برساند‪ ،‬زیرا كارها به‬
‫صورت الكترونيك صورت مي‌گيرد‪».‬‬
‫به گفته بايندوراشويلي براساس آمارهاي بانك جهاني‪‌،‬گرجستان نخستین كشور از نظر انجام اصالحات اقتصادي و‬
‫فراهم كردن محيط كسب‌و‌كار و مبارزه با فساد مالي و اقتصادي است و دومین کشور از نظر جذب گردشگر به شمار‬
‫می رود‪».‬‬
‫گفتنی است در اين نشست که با همکاری سفارت جمهوری اسالمی ایران در گرجستان و سفارت گرجستان در ایران‬
‫برگزار شد‪ ،‬يادداشت همكاري بين رؤساي اتاق‌هاي ايران و گرجستان به امضاء رسید‪.‬‬

‫تولید فیلم «شهری که نمی خوابد» در گرجستان‬

‫مراحل تولید فیلم سینمایی “شهری که نمی خوابد”‬
‫باحضور حمیدرضا پگاه‪ ،‬نگین صدق گویا‪ ،‬عباس غزالی‬
‫و امیر جعفری به کارگرداني غالمحسین آخوندپور در‬
‫کشور گرجستان آغاز شد‪.‬‬
‫در دیداری که کارگردان‪ ،‬هنرمندان و سایر دست‬
‫اندرکاران تولید این فیلم سینمایی با مجید صابر سفیر‬
‫جمهوری اسالمی ایران و احسان خزاعی رایزن فرهنگی‬
‫سفارت ایران در تفلیس به عمل آوردند مراحل ساخت و‬
‫تولید فیلم سینمایی مذکور را تشریح نموده و ضمن ابراز‬
‫رضایت از همکاری موثر مراکز و موسسات ذیربط گرجی‬
‫از اقدامات انجام شده توسط سفارت و رایزنی فرهنگی‬
‫جمهوری اسالمی ایران در زمینه ساخت و تولید این فیلم در گرجستان تقدیر و تشکر نمودند‪.‬‬
‫سایر عوامل این فیلم عبارتند از‪ :‬رئوف دشتی نویسنده‪ ،‬محسن طیبی صدابردار و داوود رحمانی تصویربردار‪.‬‬
‫فیلم سینمایی “شهری که نمی خوابد” بنا به سفارش حوزه هنری خراسان رضوی با مضمون اجتماعی تهیه و تولید‬
‫می شود‪.‬‬

‫‪14‬‬
 ‫امضا يادداشت تفاهم همكاري بين اتاق بازرگانی‬
‫ايران و گرجستان‬
‫همايش اقتصادي ايران و گرجستان‪ ،‬روز ‪ 7‬اسفند ماه ‪ ،1390‬با حضور رئيس اتاق ايران و رئيس اتاق بازرگاني‬
‫گرجستان در محل اتاق ايران برگزار شد و در آن يادداشت همكاري بين رؤساي اتاق‌هاي ايران و گرجستان به امضا‬
‫رسید‪.‬‬
‫«محمد نهاوندیان» رئیس اتاق ایران‪ ،‬اين همايش را نماد عزم جدي بخش خصوصي براي گسترش ارتباطات اقتصادي‬
‫دانست و گفت‪« :‬خوشبختانه با گام‌هاي مثبت صورت گرفته در لغو رواديد بين دو كشور و اصالحات اقتصادي در‬
‫گرجستان‪ ،‬زمينه براي حضور سرمايه‌گذاران و تجار ايراني در گرجستان فراهم شده است‪».‬‬
‫وي با بيان اين مطلب كه زمينه براي توسعه روابط تجاري بين دو كشور مناسب است‪ ،‬توضیح داد‪« :‬اين جلسه فرصت‬
‫خوبي براي پيداكردن طرف‌هاي تجاري میان دو كشور به شمار می رود‪».‬‬
‫نهاونديان به تركيب هيأت گرجي اشاره كرد و گفت‪« :‬تنوع حاكم بر اين هيأت‪ ،‬نشان‌دهنده عزم جدي گرجي‌ها براي‬
‫گسترش همكاري‌ها با ايران است و شوراي مشترك بازرگانان ايران و گرجستان نیز به زودي راه‌اندازي خواهد شد‪».‬‬
‫رئیس اتاق ایران‪ ،‬در رابطه با واردات محصوالت غذايي و دارويي نيز یادآور شد‪« :‬در آينده‪ ،‬همكاري براي استاندارد‬
‫حالل محصوالت غذايي و دارويي‬
‫بين دو كشور‪ ،‬گسترش خواهد‬
‫يافت‪ ».‬وي تصریح کرد‪« :‬به زودی‬
‫سفر هيأت گرجي را با سفر هيأتي‬
‫از ايران به گرجستان‪ ،‬پاسخ خواهيم‬
‫داد و اميدوارم ديدار آينده‪ ،‬نتايج‬
‫ديدار امروز را عملياتي کند‪».‬‬
‫در ادامه اين جلسه «کاخا‬
‫بايندوراشويلي» رئيس اتاق‬
‫بازرگاني و صنعت گرجستان‪،‬‬
‫به بيان امكانات كشور خود در‬
‫حوزه‌هاي مختلف پرداخت و بیان‬
‫کرد‪« :‬وجود يك منطقه آزاد بزرگ در گرجستان و هم‌چنين خط مستقيم هوايي بين دو كشور‪ ،‬روابط تجاري را تسهيل‬
‫خواهد كرد‪ ».‬وي با بيان اين مطلب كه امسال‪ 65 ،‬هزار ايراني از گرجستان بازديد كرده‌اند‪ ،‬بيان كرد‪» ‌:‬اين رقم نسبت‬
‫به سال گذشته‪ ،‬حدود ‪ 3‬برابر شده است‪».‬‬
‫بايندوراشويلي هم‌چنين رشد اقتصادي گرجستان را با وجود بحران جهاني اقتصاد‪ 6 ،‬درصد اعالم كرد و گفت‪« :‬انتظار‬
‫داريم كه اين رقم در سال آينده به ‪ 7‬درصد برسد‪ ».‬وي آمار جذب گردشگر گرجستان را ‪ 2‬ميليون نفر عنوان و تأكيد‬
‫كرد‪« :‬اين در حالي است كه كل جمعيت گرجستان‪ 5 ،‬ميليون نفر است‪».‬‬
‫رئيس اتاق بازرگاني و صنعت گرجستان با اشاره به اين‌كه اقتصاد گرجستان يك اقتصاد متنوع‪ ،‬منعطف و پويا است‪،‬‬
‫گفت‌‪« :‬گرجستان جاذبه‌هاي زيادي براي سرمايه‌گذاران خارجي دارد‪».‬‬
‫وي وضعيت گرجستان را از نظر كسري بودجه‪ ،‬خوب ارزيابي كرد و افزود‪« :‬كسري بودجه دولت‪ 16 ،‬درصد بوده است‬
‫كه اين در مقايسه با كسري بودجه ‪ 100‬درصدي برخي از دولت‌ها‪ ،‬بسیار خوب است‪ ،‬ضمن این که پول ملي گرجستان‬
‫نیز داراي ثبات بوده و نوسانات زيادي ندارد‪».‬‬

‫‪13‬‬
 ‫بازدید از دانشگاه قفقاز‬
‫مجید صابر سفیر جمهوری اسالمی ایران و احسان خزاعی‬
‫رایزنی فرهنگی سفارت ایران در تاریخ ‪ 20/12/1390‬از‬
‫دانشگاه قفقاز تفلیس بازدید به عمل آوردند‪ .‬سفیر ایران در‬
‫این بازدید ضمن سخنرانی به سواالت دانشجویان و استادان‬
‫این دانشگاه در خصوص مسائل مهم منطقه ای و بین المللی‬
‫پاسخ گفت‪.‬‬
‫صابر در این مراسم آخرین مواضع داخلی‪ ،‬منطقه ای‬
‫و بین المللی ایران را برای دانشجویان و استادان دانشگاه‬
‫قفقاز تشریح کرد‪ .‬سفیر ایران در این مراسم وضعیت روابط‬
‫دو جانبه را در ابعاد مختلف سیاسی‪ ،‬اقتصادی‪ ،‬فرهنگی‪ ،‬علمی و دانشگاهی تشریح و به نقل از وزرای امور خارجه دو‬
‫کشور بیان کرد که طی دو سال اخیر روابط دو کشور با جهش روبرو بوده است‪.‬‬
‫سفیر جمهوری اسالمی ایران در تفلیس‪ :‬روابط ایران و گرجستان طی دو سال گذشته در بخش های مختلف فرهنگی‪،‬‬
‫سیاسی‪ ،‬اقتصادی‪ ،‬علمی و دانشگاهی ارتقا یافته است‪.‬‬
‫وی هم چنین به معرفی دستاوردهای جدید علمی‪ -‬فنآوری به ویژه در زمینه های نانو تکنولوژی‪ ،‬سلولهای بنیادی‪،‬‬
‫شبیه سازی‪ ،‬دارو سازی‪ ،‬پرتاب ماهواره به فضا و انرژی هسته ای پرداخت‪.‬‬
‫در پایان این مراسم سفیر ایران در گرجستان و هیات همراه ضمن بازدید از بخش های مختلف این دانشگاه‪ ،‬از طرح‬
‫های توسعه ای این دانشگاه نیز بازدید كردند‪.‬‬
‫در این بازدید پروفسور کاخا شنگلیا رئیس دانشگاه قفقاز از آمادگی این دانشگاه برای راه اندازی کالس های آموزش‬
‫زبان فارسی در ترم آینده خبر داد‪.‬‬
‫دانشگاه قفقاز یکی از دانشگاه های مهم و معتبر خصوصی در گرجستان می باشد‪.‬‬

‫بانوی ادبیات ایران از میان ما رفت‬

‫سیمین دانشور‪ ،‬بانوی داستان نویس ایرانی در سن نود سالگی بدرود حیات گفت‬
‫تا ادبیات ایران در آخرین روزهای سال نود هجری شمسی‪ ،‬یکی از بزرگترین وزنه‌های‬
‫خود را از دست دهد‪ .‬آنچه دانشور را در سپهر ادبیات معاصر ایران به یک استثنا بدل‬
‫کرده است‪ ،‬این بود که وی به عنوان نخستین بانوی ایرانی‪ ،‬شهامت پا گذاشتن به‬
‫ساحت ادبیات داستانی را پیدا کرد و نخستین زنی بود که در معنای متعارف امروزی‪،‬‬
‫رمان نوشت و پایه‌گذار حرکتی بود که بعدها منجر به حضور بیشتر بانوان داستان‬
‫نویس در این زمینه شد‪.‬‬
‫نام دانشور با نام همسر داستان نویسش جالل آل احمد گره خورده است‪.‬‬
‫از سیمین دانشور کتاب ها و رمان ادبی متعددی چاپ و منتشر شده است که مشهورترین آن رمان ادبی به نام «سو‬
‫و شون» است که به زبان های مختلف ترجمه شده است‪.‬‬
‫گفتنی است بخش هایی از رمانهای ادبی سیمین دانشور توسط استاد زبان و ادبیات فارسی و ایرانشناس برجسته‬
‫گرجی پروفسور لی لی ژرژلیانی که از شاهنامه پژوهان و فردوسی شناسان می باشند ترجمه و چاپ شده است‪ .‬همچنین‬
‫تحقیق و پژوهش در مورد آثار علمی و ادبی سیمین دانشور به عنوان موضوع پایان نامه تحصیلی یکی از فارغ التحصیالن‬
‫مقطع فوق لیسانس دانشگاه دولتی تفلیس به نام خانم نینو ژرژلیانی انتخاب و ارائه گردید‪.‬‬

‫‪12‬‬
 ‫کتابـهای جدید‬
‫«عيسي نامه» (جلد دوم)‬
‫جلد دوم كتاب تحت عنوان «عيسي نامه» از مجموعه چهار جلدي پروفسور ماگالي‬
‫تودوآ منتشر گرديد‪ .‬این کتاب شامل شعرهاي ‪ 82‬نویسنده فارسی مي باشد‪ ،‬كه در آثار‬
‫خود عیسی مسیح‪ ،‬مریم مقدس و دیگر مقدسهاي مسیحی تعريف و تمجيد پرداختند‪.‬‬
‫همچنين كتاب شامل پژوهش گسترده به سه زبان گرجي‪ ،‬فارسي و انگليسي ‪« -‬تعريف‬
‫عيسي مسيح در شعر فارسي» است‪.‬‬
‫مولف از آقای احسان خزاعی رايزن فرهنگي سفارت جمهوري اسالمي ايران و از‬
‫ايرانشناسان گرجي خانم تامار دمتراشويلي و خانم مايا شيشيناشويلي و خانم خاتونا تودوا‬
‫براي همكاري و مساعدت در انتشار اين كتاب تشكر مي نمايد‪.‬‬

‫فردوسي در هزاره دوم‬

‫در سال ‪ 2011‬ميالدي در دانشگاه زاهدان (سيستان و بلوچستان) همایش بين المللي‬
‫تحت عنوان «فردوسي در هزارة دوم» برگزار شد‪ ،‬كه از آن كنگره ايرانشناس گرجي‬
‫پروفسور نومادي بارتايا شركت نمود‪ .‬مولف كتاب توسط يادداشتها خاطرات اين كنگره‬
‫علمي تعريف مي كند‪.‬‬
‫این كتاب با حمايت رايزني فرهنگي سفارت جمهوري اسالمي ايران در گرجستان‬
‫منتشر شده است‪.‬‬

‫کتاب “گرجی ها” چاپ و منتشر شد‬

‫کتاب گرجی ها تالیف دیوید مارشال النگ با ترجمه دکتر رقیه بهزادی توسط انتشارات‬
‫طهوری در قطع رقعی و با کیفیت مناسب در ‪ 324‬صفحه به زبان فارسی منتشر شد‪.‬‬
‫دیوید مارشال النگ یکی از قفقازشناسان صاحب نام انگلیسی است که دانشکده سنت‬
‫جان کمبریج به تحصیل پرداخته که در همان دانشگاه به درجه استادی رسید‪ .‬در دوران‬
‫جنگ جهانی دوم وی به ایران آمده و پس از بازگشت به لندن به عنوان استاد مطالعات‬
‫قفقاز کار خود را شروع می نماید‪ .‬وی دارای تالیفات متعددی در زمینه مسائل گرجی‬
‫است که مهم ترین آنها “زندگی و افسانه های مربوط به مقدسان گرجی” (‪ )1956‬و‬
‫“تاریخ گرجستان جدید” (‪ )1962‬است‪.‬‬

‫انتشار کتاب احواالت دایر به قفقازیه‬

‫کتاب احواالت دایر به قفقازیه از آثار خطی منحصر به فردی‌ است که شامل گزارشی‬
‫از ظرفیت‌های اقتصادی منطقه قفقاز و همچنین در برگیرنده آمار بسیار جالب از این‬
‫ظرفیت‌ها در قرن نوزدهم است‪ .‬این اثر بدیع که توسط آقای حامد کاظم زاده تصحیح‬
‫شده در منطقه قفقاز و با تمرکز بر گرجستان نگارش یافته است‪.‬‬

‫‪11‬‬
 ‫پس براي برپايي اين نمايشگاه مشكلي‬
‫نداشتيد؟‬
‫نه هیچ مشکلی نبوده و افراد زیادی با من همکاری‬
‫کردند که این نمایشگاه برپا شود‪.‬‬

‫مردم گرجستان تا چه حد با هنر ايراني آشنا‬

‫هستند و شما دورنماي هنر ايراني را چگونه‬
‫مي‌بينيد؟‬
‫به نظرم سابقه‌ی آشنایی مردم گرجستان با‬
‫فرهنگ ایرانی چیز جدیدی نیست و واقعاً سابقه‌ی‬
‫ال هم عرض کردم در موزه‌های‬ ‫دیرینه ای دارد‪ .‬قب ً‬ ‫چه عناصري از هنر ايراني براي شما جذاب‬
‫گرجستان تعداد زیادی از آثار فرهنگی ایران را‬ ‫بوده كه باعث شده آثارتان از اين هنر تأثير‬
‫می‌توان دید‪ .‬گذشته از این‪ ،‬طی قرن‌ها گرچه در‬ ‫بگيرد؟‬
‫عرصه‌ی سیاست روابط زیاد خوبی نداشتیم اما‬ ‫این زیاد تعجبی ندارد چون اوالً در تفلیس آثار‬
‫در هر صورت گرایش فرهنگی دو ملت به یکدیگر‬ ‫هنر ایرانی زیاد دیده می‌شد‪ ،‬چه قالی‌های ایرانی‪ ،‬چه‬
‫همیشه بوده و هست‪ .‬برای اثبات آن به موارد زیادی‬ ‫نقاشی‌های ایرانی و چه مینیاتورهای ایرانی‪ .‬این آثار را‬
‫ال همان خانم برلیزه که اشاره‬
‫می‌توان اشاره کرد‪ ،‬مث ً‬ ‫می‌توان در تفلیس مشاهده کرد و به آن‌ها دسترسی‬
‫کردم کمک‌های بسیاری به ترویج فرهنگ ایرانی در‬ ‫داشت‪ .‬این آثار را در موزه هم می‌توان دید ولی فکر‬
‫گرجستان کردند‪ ،‬ما در پاییز سال گذشته نمایشگاه‬ ‫می‌کنم تاثیر هنر ایرانی بر من از موزه شروع نشده‬
‫آثار شیما اسفندیاری را داشتیم که با موفقیت برپا‬ ‫چون همیشه در خانه‌ی ما کتاب‌های مربوط به فرهنگ‬
‫شد و مردم گرجستان عالقه‌ی زیادی نشان دادند و‬ ‫ایرانی وجود داشت و من از بچگی این کتاب‌ها را ورق‬
‫همین چندی پیش هم نمایشگاه اکو بود‪ .‬مؤسسه‌ي‬ ‫می‌زدم و نگاه می‌کردم‪ .‬همین اآلن هم میز من را‬
‫فرهنگی اکو نمایشگاهی در تفلیس‪ ،‬در موزه‌ی تاریخ‬ ‫ببینی ‌د یکی از کتاب‌هایی که همیشه روی میزم هست‬
‫گرجستان برپا کرد که فرهنگ معاصر ایرانی به شکل‬ ‫نسخه‌های خطی سلطنتی ایران است که من زیاد به‬
‫خط و نقاشی به نمایش گذاشته شد و با استقبال‬ ‫آن نگاه می‌کنم‪.‬‬
‫خوب مردم تفلیس و گرجستان روبه رو شد‪ .‬همین‬
‫دو نمونه نشان می‌دهد که در گرجستان عالقه‌ی‬ ‫چه شد كه تصميم گرفتيد آثارتان را در ايران‬
‫زیادی نسبت به هنر مدرن ایرانی وجود دارد و ما‬ ‫به نمايش بگذاريد؟‬
‫فقط می‌توانیم شاهد گسترش بیشتر این عالقه‬ ‫این فقط خواست من نبوده‪ ،‬شاید بیشتر شبیه یک‬
‫باشیم‪.‬‬ ‫رویاست‌‪ ،‬یک قصه‪ ،‬قصه‌ی سیندرال که یک روز خاصی‬
‫یک اتفاق برایش می‌افتد و این سفر هم برای من مثل‬
‫قصه‌ی سیندرالست که آدم از بچگی در خیالش آرزو‬
‫آيا تمايل داريد باز هم به ايران سفر كنيد و‬
‫می‌کند به کشوری سفر کند و امروز به آن خواسته‬
‫تعامل فرهنگي خود را با ايران حفظ كنيد؟‬
‫جامه‌ی عمل پوشانده شده است‪ .‬البته این سفر فقط‬
‫حتماً چنین عالقه ای دارم و اآلن که به ایران آمدم‬
‫به میل و خواسته‌ی من نبوده بلکه بر اساس پیشنهاد‬
‫و از نزدیک می‌بینم‪ ،‬فکر می‌کنم ایران کشور بزرگی‬
‫و همکاری آقای دكتر نيكولوز ناخوتسريشويلي‪ ،‬رایزن‬
‫است و ابعاد بسیاری دارد و وقت بیشتری الزم است‬ ‫فرهنگی گرجستان و خانم زايرا برلیزه‪ ،‬گالري‌دار‬
‫که بتوان این کشور را تا عمقش درک کرد‪.‬‬ ‫گرجي‪ ،‬این پروژه عملی شده است‪.‬‬

‫‪10‬‬
 ‫گفتگو با خانم آنا كاالتوزيشويلي‬

‫هنرمند گرجی‬
‫روز جمعه ‪ 7‬بهمن ‪ 1390‬نمایشگاه تصويرسازي‌هاي پارچه‌اي خانم آنا كاالتوزيشويلي از كشور‬
‫گرجستان در گالري ساربان تهران افتتاح شد‪ .‬اين نمايشگاه كه با همكاري بنیاد ناتال نیکونووا و‬
‫سفارت گرجستان در تهران‪ ،‬برپا شد برای مدت ‪ 6‬روز ادامه داشت‪ .‬کاالتوزیشویلی متولد سال ‪1967‬‬
‫در تفلیس است‪ ،‬او در خانواده‌ي گئورگی کاالتوزیشویلی‪ ،‬کارگردان صاحب نام گرجستانی‪ ،‬چشم‬
‫به جهان گشود‪ .‬وی در سال ‪ 1991‬از آکادمی هنرهای تجسمی تفلیس در مقطع کارشناسی فارغ‬
‫التحصیل شد و کارشناسی ارشد خود را در رشته هنرهای کاربردی از دانشگاه هنر وین دریافت کرده‬
‫است و همیشه برگزاری نمایشگاهی در تهران برایش به اندازه برگزاری نمایشگاهی در پاریس مهم‬
‫بوده است‪ .‬نمايشگاه آثار او شامل ‪ 26‬قطعه تصويرسازي پارچه‌اي است كه در آن‌ها تاثير هنر ايراني‬
‫به وضوح ديده مي‌شود‪ .‬وي معتقد است آشنايي مردم گرجستان با فرهنگ ايراني سابقه‌ي ديرينه‌اي‬
‫دارد‪ .‬در گفتگويي كه در ادامه از نظر مي‌گذرد‪ ،‬تعامل فرهنگي دو كشور و تمايل مردم گرجستان به‬
‫هنر ايراني مورد بررسي قرار گرفته است‪.‬‬

‫خانم كاالتوزيشويلي‪ ،‬با توجه به اينكه بار اولي است‬

‫به ايران سفر مي‌كنيد‪ ،‬در اين مدت كوتاه تهران را از‬
‫لحاظ فرهنگي چگونه ديديد؟‬
‫خب این سئوال سختی است چون ‪ 2‬روز بیشتر نیست که‬
‫در تهران حضور دارم ولی فرهنگ ایرانی برای من غریب نیست‪،‬‬
‫من از بچگی با فرهنگ ایرانی آشنا هستم و همیشه به آن‬
‫عالقه‌مند بودم‪.‬‬

‫شما در يك خانواده‌ي هنرمند رشد كرديد اما چه شد‬

‫كه هنر تصويرگري را انتخاب كرديد؟‬
‫برایم سخت است که جواب مشخصی به این سئوال بدهم‬
‫چون تا جایی که به یاد دارم از کودکی نقاشی می‌کردم و خیلی‬
‫به این کار عالقه داشتم‪ ،‬از طرفی هم گرایش خاصی به تئاتر‬
‫داشتم‪ ،‬نه سینما‪ .‬نمی‌دانم دلیلش چه بود‪ ،‬من از بچگی نقاشی می‌کردم و برایم مهم بود که این نقاشی‌ها مرتبط‬
‫با تئاتر باشد‪ .‬هرچند کارهایی که در اینجا می‌بینید خیلی طراحی از تئاتر نیست و این‌ها بخشی از کارهایم در‬
‫این زمینه است ولی خب فکر می‌کنم که حتی در اینجا هم مشخص است که زبان نقاشی من‪ ،‬زبان تئاتر است‪.‬‬
‫البته من با سینما هم همکاری خوبی دارم و هر وقت از من بخواهند که در سینما کار کنم‪ ،‬قبول می‌کنم و‬
‫می‌توانم با افتخار بگویم که دو فیلم با کارگردان معروف جهان که اهل گرجستان هستند (اوتاريو سریانی) کار‬
‫کردم و تجربه‌ی خوبی برای من بود‪.‬‬

‫‪9‬‬
 ‫از انتشار تالیفات‪ ،‬تحقیقات و ترجمه های ادبی‬
‫ایرانشناسان گرانقدر گرجی است‪ .‬وی در تجلیل‬
‫از مترجم گرجی شاهنامه افزود‪ :‬خانم شالواشویلی‬
‫بیش از ‪ 40‬سال برای ترجمه منظوم این اثر متحمل‬
‫زحمت شده و این بیش از زمانی است که فردوسی‬
‫برای تالیف شاهنامه وقت خود را مصروف نموده‪.‬‬
‫همچنین رایزن فرهنگی سفارت ایران از زحمات‬
‫انجام شده توسط پروفسور لی لی ژرژلیانی برای‬
‫معرفی مترجم به رایزنی فرهنگی سفارت ایران و‬
‫نیز انجام مراحل مختلف ویرایش و تصحیح ترجمه‬
‫مذکور از وی تقدیر نمود‪.‬‬
‫خزاعی انتشار این کتاب را که با حمایت رایزنی‬
‫فرهنگی سفارت ایران صورت گرفته را گامی مهم‬
‫برای توسعه تعامالت فرهنگی و ادبی دو کشور‬
‫محسوب نمود‪.‬‬
‫در این مراسم بال شالواشویلی در خصوص نحوه‬
‫ترجمه این اثر ارزشمند توضیحات مبسوطی را ارائه نمود و از رییس محترم جمهوری اسالمی ایران‪ ،‬سفارت‬
‫و رایزنی فرهنگی ایران به خاطر ارج نهادن به فعالیتهای ایرانشناسان گرجی تقدیر و تشکر نمود‪ .‬همچنین در‬
‫این مراسم پروفسور گیورگی لوبژانیدزه و جمشید گیوناشویلی که در دوره های قبل جایزه جهانی کتاب سال‬
‫جمهوری اسالمی ایران را دریافت نموده بودند حضور داشته و در خصوص ارزش‪ ،‬اهمیت و جایگاه این جایزه ادبی‬
‫در سطح جهانی سخنرانی نمودند‪ .‬همچنین پروفسور تئا‬
‫شورغایا در خصوص معرفی کتاب منتشره و نحوه دریافت‬
‫جایزه مذکور از ریاست محترم جمهوری اسالمی ایران‪،‬‬
‫پروفسور گیا برادزه در خصوص معرفی شخصیت علمی‬
‫مترجم شاهنامه‪ ،‬پروفسور نومادی بارتایا در خصوص‬
‫حضور شاهنامه پژوهان در همایش های مختلف علمی‬
‫در ایران‪ ،‬پروفسور ماریام لرتکیپانیدزه از اساتید دانشگاه‪،‬‬
‫داویت شموکمدلی رییس بنیاد روستاولی و برخی از‬
‫ادبا و شعرا نیز در خصوص جایگاه ادبی شاهنامه در‬
‫گرجستان سخنرانی نموده و با تاکید بر سطح باالی‬
‫ترجمه انجام شده‪ ،‬انتشار آن را به عنوان رویدادی مهم‬
‫در روابط ادبی و تاریخی دو کشور برشمردند‪.‬‬
‫در سالهای اخیر از سوی ریاست محترم جمهوری‬
‫اسالمی ایران چهار جايزه مهم ادبی به چهار پژوهشگر‬
‫و مترجم گرجي اهداء شده که نشان دهنده اهميت‬
‫دولت جمهوری اسالمی ايران به تالشها و فعالیت های‬
‫ایرانشناسان در گرجستان می باشد‪.‬‬

‫‪8‬‬
 ‫مراسم معرفی شاهنامه فردوسی‬
‫در رایزنی فرهنگی ایران برگزار شد‬

‫در آستانه فرارسیدن سال جدید‬

‫‪ 1391‬شمسی مراسم معرفی ترجمه‬
‫شاهنامه به زبان گرجی و همچنین‬
‫تقدیر از مترجم این کتاب روز پنج‬
‫شنبه مورخ ‪ 25/12/90‬با حضور سفیر‬
‫جمهوری اسالمی ایران‪ ،‬رایزن فرهنگی‬
‫ایران‪ ،‬رییس انجمن نویسندگان‪،‬‬
‫ایرانشناسان‪ ،‬اساتید و دانشجویان دانشگاههای مختلف‪ ،‬رییس بنیاد روستاولی‪ ،‬مسئولین انستیتوهای زبان و‬
‫ادبیات و جمعی از مترجمین‪ ،‬مولفین‪ ،‬ادبا و شعرای گرجی از سوی رایزنی فرهنگی سفارت ایران در گرجستان‬
‫و بخش زبان و ادبیات فارسی دانشگاه دولتی تفلیس برگزار شد‪.‬‬
‫مجید صابر سفیر جمهوری اسالمی ایران با اشاره به تاثیرگذاری عمیق اشعار فردوسی در ایران و همچنین‬
‫در سایر نقاط جهان و نیز دشواریهای ترجمه‬
‫اشعار فارسی‪ ،‬ترجمه شاهنامه گرجی توسط‬
‫ایرانشناس گرجی خانم بال شالواشویلی را‬
‫تبریک گفته و انجام این ترجمه که با تالشهای‬
‫چندین ساله این مترجم چیره دست گرجی‬
‫صورت گرفته را نشانه عشق و عالقه ادیبان‬
‫گرجی به ادبیات غنی فارسی دانست‪ .‬وی‬
‫اظهار امیدواری نمود تا در سالهای آتی شاهد‬
‫اهداء جوایز و نشان های دیگری به ادیبان‬
‫گرجی باشیم‪.‬‬
‫سفیر ایران در این مراسم از تالشها و زحمات ارزشمند این مترجم گرجی تقدیر نمود و لوح تقدیر با امضاء‬
‫ریاست محترم جمهوری اسالمی ایران را که به مناسبت جایزه جهانی کتاب سال تهیه شده بود را به وی تقدیم‬
‫کرد‪.‬‬
‫احسان خزاعی رایزن فرهنگی سفارت جمهوری اسالمی ایران در گرجستان در این مراسم گفت‪ :‬برای همه ما‬
‫افتخار بزرگی است که در آستانه جشن های نوروزی و هزاره سرایش شاهنامه فردوسی از ترجمه گرجی شاهنامه‬
‫رونمایی می کنیم و در خصوص موقعیت شاهنامه در گرجستان صحبت می کنیم‪.‬‬
‫رایزن فرهنگی ایران تاکید نمود‪ :‬یکی از برنامه های جدی این رایزنی از ابتدای تاسیس تاکنون حمایت‬

‫‪7‬‬
 ‫سفره ي هفت سين‬
‫يكي از مراسم نوروزي اي كه احتماال از صد سال پيش‬
‫در بخشهاي وسيعي از ايران و برخي آذربايجان و افغانستان‬
‫رواج پيدا كرد انداختن سفره هفت سين است‪ .‬بر اساس‬
‫اين رسم هفت چيز كه با حرف "س" (‪ )sin‬شروع مي‬
‫شوند براي شكون و نيك بختي در سال نو در سفره اي‬
‫كنار هم چيده مي شوند‪.‬‬
‫سير‪ ،‬سيب‪ ،‬سركه‪ ،‬سماق‪ ،‬سمنو‪ ،‬سكه‪ ،‬ساعت‪ ،‬سبزه‪،‬‬
‫سپند و سنجد از مهم ترين اين چيزها هستند‪ .‬در نظر‬
‫مردم هر يك از اين موارد رمز و نمادي مخصوص است‪.‬‬
‫براي مثال سيب نشانه سالمت و تندرستي‪ ،‬سنجد رمز‬
‫آدمي و دعوت كننده به اعتدال و ميانه روي‪ .‬همين ظرفيت‬ ‫عشق و باروري‪ ،‬سمنو نماد بركت و فراواني نعمت‪ ،‬سكه‬
‫گسترده موجب شده فرهنگ پژوهان و مردم شناسان واقع‬ ‫نماد رزق و روزي‪ ،‬سبزه نشان طراوت سرسبزي و زندگي‪،‬‬
‫در جغرافياي فرهنگي نوروز بر اهميت نوروز در احياي‬ ‫سپند نشانه پاكي و جلوگيري از چشم زخم‪ .‬عالوه بر اين‬
‫دوباره هويت ملي تاكيد ورزند‪ .‬به همين دليل بسياري‬ ‫در سفره هفت سين قرآن (رمز تقدس و معنويت)‪ ،‬تنگ‬
‫از كشورهاي تازه استقالل يافته منطقه (مانند ازبكستان‪،‬‬ ‫ماهي قرمز (نشانه زندگي و حركت)‪ ،‬آينه (نشانه سادگي‬
‫تاجيكستان تركمنستان و آذربايجان) در مسير احياي‬ ‫و صداقت)‪ ،‬تخم مرغ هاي رنگي و شمع نيز گذاشته مي‬
‫هويت ملي و بازگشت به خويشتن خويش از نوروز و آيين‬ ‫شود‪.‬‬
‫هاي نوروزي مدد جسته اند‪ .‬اينان با رسميت بخشيدن به‬ ‫غير از عدد هفت كه از ديرباز در معني كمال و تماميت‬
‫جشن ها و آيين هاي نوروزي با سرعتي چشمگير در پي‬ ‫به كار رفته مي توان حضور بسياري از عناصر سفره هفت‬
‫احياي دوباره آداب و رسوم ملي و سنت هاي نوروزي اند‪.‬‬ ‫سين را در تاريخ و اسطوره جستجو كرد‪ .‬با مرور دوباره‬
‫دولتمردان اين كشور ها به درستي دريافته اند كه چراغ‬ ‫نوروز و بررسي تاثیر آن در حيات فرهنگي اجتماعي مردم‬
‫فروزان نوروز بعد از سه هزار سال هنوز هم ميتواند روشني‬ ‫ساكن در جغرافياي نوروز مي توان به اهميت اين آيين‬
‫بخش و جان مردم گشته‪ ،‬آنان را دور محوري واحد متمركز‬ ‫در ايجاد همدلي و همبستگي فرهنگي بين مردماني با‬
‫سازد و موجبات ايجاد و تحكيم يك ملت را فراهم آورد‪.‬‬ ‫زبانها ن‍ژادها و آيين هاي مختلف پي برد‪ .‬اين مردمان با‬
‫آنچه در اينجا حا ِِيز اهميت است جايگاه و نقش نوروز در‬ ‫وجود گونه گوني فرهنگها نوروز را به عنوان نماد فرهنگي‬
‫ايجاد همگرايي منطقه اي بين كشور ها و ملت هايي است‬ ‫مشترك گرامي داشت هر سال به تقليد از طبيعت زندگي‬
‫كه نوروز را گرامي مي دارند‪ .‬اين مساله كه بيشتر از منظر‬ ‫و شادي را از سر گرفته‪ ،‬اعتدال و ميانه روي را پيشه مي‬
‫ديپلماسي فرهنگي شايان توجه و بررسي است اين امكان‬ ‫كنند و با كنار گذاشتن كينه ها و كدورت ها و نا پاكي ها‪،‬‬
‫را به دولت ها مي دهد تا با استفاده از مؤلفه هاي فرهنگي‬ ‫موجي از دوستي‪ ،‬صلح‪ ،‬پاكي و شادي را در جهان به وجود‬
‫مشترك در جهت تقويت پيوندهاي سیاسي‪ ،‬اجتماعي و‬ ‫مي آورند‪.‬‬
‫اقتصادي ملت هاي منطقه گام بردارند‪ .‬اقدامي كه از دو‬ ‫كمتر آيين فراگير و فرخنده اي در جهان وجود دارد كه‬
‫سال پيش با ابتكار جمهوري اسالمي ايران و همكاري‬ ‫همچون نوروز خجسته در سطح وسيعي از جهان هم پيام‬
‫دولت هاي افغانستان و تاجيكستان آغاز شد و انتظار مي‬ ‫آور صلح و دوستي باشد هم الهام بخش معنويت و يكتا‬
‫رود هر سال بر دامنه نفوذ آن افزوده گردد‪.‬‬ ‫پرستي هم شادي آفرين باشد هم هم سو با فطرت پاك‬

‫منابع‪:‬‬
‫‪.http://www.un.org/news/press/docs/2010/ga/1.916/doc.htm.1‬‬
‫‪ :2‬براي ساير روايت ها در اين خصوص رك‪( :‬پژوهشي درباره نوروز) منصور رستگارفسايي‪ ،‬ادبستان شماره ‪ ،27‬ص ‪.8-11‬‬

‫‪6‬‬
 ‫پيدايش نوروز‬
‫زمان و منشاء پيدايش نوروز در تاريخ و اسطوره گم شده است‪ .‬در برخي از متنهاي كهن همچون شاهنامه فردوسي‬
‫و تاريخ طبري "جمشيد" و برخي ديگر "كيومرث" پايه گذار نوروز معرفي شده اند‪ .‬يكي از مشهورترين روايتها در اين‬
‫خصوص روايت ابوريحان بيروني است‪ .‬او مي نويسد{بعد از اينكه جمشيد فراواني و نعمت‪ ،‬سالمت و تندرستي‪ ،‬نور و‬
‫روشنايي و جواني و شادماني را از جانب خداوند براي مردمش به ارمغان آورد} روزي بر تخت زرين نشست‪ .‬نور خورشيد‬
‫بر تخت زرين منعكس شد مردمان او را ديدند و تحسين كردند و شادمان شدند و آن روز را عيد گرفتند‪ .‬جمشيد در‬
‫آن روز همچون خورشيد ظاهر شد نور از او ميتافت و همچون خورشيد مي درخشيد‪ .‬مردم از بر آمدن دو خورشيد در‬
‫شگفت شدند هم درختان خشكيده سبز گشتند آنگاه مردم گفتند روز نو (است)‪.‬‬
‫در آثار نويسندگان ديگري چون بلعمي طبري و خيام نوروز روز آغاز آفرينش‪ ،‬روز خلقت حضرت آدم(ع)‪ ،‬روز پيدايش‬
‫روشني‪ ،‬روز وسعت يافتن زمين‪ ،‬روز احياي آيين يزدان پرستي‪ ،‬آغاز سال نو و اعتدال بهاري‪ ،‬روز بازگشت فروهر(ارواح‬
‫نياكان)‪ ،‬روز بنا كردن تخت جمشيد روز بر تخت نشستن جمشيد‪ ،‬جشن پايان خشكسالي و آغاز نعمت و فراواني روز‬
‫پيدا شدن انگشتر حضرت سليمان تلقي شده است‪)2(.‬‬

‫مراسم آيين هاي نوروزي‬

‫يكي از عواملي كه باعث ماندگاري نوروز شده آيين ها و مراسمي است كه هم زمان با برپايي جشن نوروز تقريبا به‬
‫صورت مشابه در قلمرو جغرافيايي نوروز برگزار مي شود‪ .‬برخي از اين آيين هاي مشترك عبارتند از خانه تكاني (نظافت‬
‫كلي منزل و زدودن گرد و غبار يك ساله از وسايل آن)‪ ،‬انداختن سفره هاي نوروزي به منظور پذيرايي از مهمان‪ ،‬پختن‬
‫شيريني هاي خاص ايام نوروز‪ ،‬پختن غذاهاي محلي‪ ،‬همچنين تهيه غذاهاي خاص شب سال نو‪ ،‬برگزاري جشن ها و‬
‫بازي هاي ملي و محلي (همچون جشن هفت گل در افغانستان يا جشنهاي چهارشنبه آخر سال در ايران و آذربايجان‬
‫و بازي هايي چون كشتي پهلواني‪ ،‬اسب سواري‪ ،‬جنگ خروس) برپايي نمايشهاي عاميانه اي چون (مير نوروزي‪ ،‬نوروز‬
‫خواني و كوسه برنشين در ايران)‪ ،‬برگزاري رقص هاي ملي و محلي‪ ،‬پوشيدن لباس هاي نو و گاه رنگارنگ‪ ،‬تزيين خانه‬
‫ها و خيابان ها با گل‪ ،‬عيدي دادن به كوچكتر ها و مهم تر از همه ديد و بازديدهاي نوروزي‪.‬‬

‫‪5‬‬
 ‫دكتر سيد محسن حسيني‬

‫ي‬ ‫س‬ ‫ا‬ ‫م‬ ‫ل‬ ‫ديپ‬

‫فرهنگي‬ ‫و‬ ‫ر‬ ‫نو‬
‫گ‬ ‫ي‬ ‫جا‬ ‫و‬ ‫ز‬
‫ن‬ ‫آ‬ ‫ه‬ ‫ا‬
‫گ‬ ‫م‬ ‫ه‬ ‫ر‬ ‫د‬
‫رايي‬
‫م‬
‫نطقه اي‬

‫نوروز(‪ )nowruz‬كه يكي از كهن ترين جشنهاي جهان محسوب ميشود و از تركيب دو كلمه فارسي‬
‫نو (‪ )new‬و روز (‪ )day‬تشكيل شده است‪ .‬اين آيين اگر چه جشني منطقه اي شناخته شده و بيش از هر‬
‫چيز به نام ايران پيوند خورده اما در حقيقت همواره گستره اي فراتر و وسيع تر از سرزمين ايران داشته‬
‫و به دليل ماهيت صلح طلبانه و طبيعت گرايانه و انساني اش در سرزمين هاي وسيعي از جهان گرامي‬
‫داشته شده است‪ .‬اين مساله در روزگار معاصر نيز ادامه يافت تا جاييكه مجمع عمومي سازمان ملل متحد‬
‫در نشست ‪ 23‬فوريه سال ‪ 21 ،2010‬مارس(برابر با اول فروردين)را به عنوان روز جهاني و فرهنگ صلح در‬
‫جهان به رسميت شناخته و آن را در تقويم خود جاي داد‪ .‬در اين مصوبه از نوروز به عنوان جشني ايراني‬
‫با قدمتي ‪ 3000‬ساله ياد شده كه در حال حاضر بيش از ‪ 300‬ميليون نفر از مردم جهان آن را در كشورهاي‬
‫مختلف گرامي مي دارند‪ .‬پيش از اين نيز در سازمان علمي فرهنگي سازمان ملل متحد (يونسكو) نوروز‬
‫به عنوان ميراث غير ملموس جهاني به ثبت رسيده بود‪)1( .‬‬

‫جغرافيايي فرهنگي نوروز‬

‫امروز در بخشهاي وسيعي از جهان نوروز گرامي داشته مي شود و ميتوان گفت جغرافيايي فرهنگي نوروز از شرق‬
‫تا غرب عالم گسترده شده است‪ .‬در اين قلمرو جغرافيايي غير از ايران سرزمين هاي وسيع ديگري چون خاورميانه‪،‬‬
‫شبه قاره هند‪ ،‬افغانستان‪ ،‬بخشهايي از چين‪ ،‬آسياي ميانه‪ ،‬قفقاز‪ ،‬آسياي صغير‪ ،‬بخشهايي از شمال آفريقا‪ ،‬قسمتهايي‬
‫از اروپا و حتي بخشهايي از اروپا و حتي بخشهايي از آمريكاي شمالي نيز جاي مي گيرند‪ .‬اگرچه جغرافيايي فرهنگي‬
‫نوروز همواره از جغرافياي سياسي سرزمين ايران فراتر بوده است به نظر مي رسد بعد از گسترش جهاني نوروز در زمان‬
‫امپراتوري هخامنشی اين دومين بار است كه آيين نوروز به اين شكل گسترده‪ ،‬جهاني ميشود‪ .‬به هر حال فارس ها‪،‬‬
‫تركمن ها‪ ،‬قزاق ها‪ ،‬قرقيزها‪ ،‬آذري ها‪ ،‬تركهاي شمال قفقاز و داغستان و آناتولي‪ ،‬ساكنان تركستان چين‪ ،‬افغان ها‪،‬‬
‫پشتونها‪ ،‬بلوچها‪ ،‬تاجيكها‪ ،‬كردها‪ ،‬عرب ها‪ ،‬و بسياري از اقوام ديگر در باور به اين آيين شكوهمند با يكديگر سهيم بوده‪،‬‬
‫با مراسمي مشابه به استقبال بهار رفته‪ ،‬زندگي و زايش دوباره طبيعت را همراه يكديگر جشن ميگيرند‪.‬‬

‫‪4‬‬
 ‫عطار سپس قسمتی از عمر خود را به رسم‬
‫سالکان طریقت در سفر گذراند و در این سفرها‬
‫بسیاری از بزرگان زمان خود را زیارت کرد‪.‬‬
‫آرامگاه عطار در نزدیکی شهر نیشابور واقع‬
‫شده است‪.‬‬

‫ویژگی های سخن و آثار‪:‬‬

‫عطار‪ ،‬يكي از شاعران بزرگ متصوفه و از مردان‬
‫نام آور تاريخ ادبيات ايران است که شیفته عرفان‬
‫و تصوف بوده است‪ .‬سادگی گفتار او وقتی با دل‬
‫سوختگی همراه می شود بسیار تأثیرگذار است‪.‬‬
‫او براي بيان مقاصد عرفاني خود بهترين راه را‬
‫كه همان آوردن كالم ساده و بي پيرايه و خالي‬
‫از هرگونه آرايش است انتخاب كرده است‪ .‬گفتار‬
‫ساده كه از سوختگي دلي هم چون او باعث شده‬
‫كه خواننده را مجذوب نمايد و همچنين كمك‬
‫گرفتن او از تمثيالت و بيان داستانها و حكايات‬
‫مختلف يكي ديگر از جاذبه هاي آثار او مي باشد‬
‫و او سرمشق عرفاي نامي بعد از خود همچون مولوي و جامي قرار گرفته و آن دو نيز به مدح و ثناي اين‬
‫مرشد بزرگ پرداخته اند چنانكه مولوي گفته است‪:‬‬

‫ما از پي سنايي و عطار آمديم‬ ‫عطار روح بود و سنايي دو چشم او‬
‫عطار از معدود شاعرانی است که در طول زندگی خود هرگز زبان به مدح کسی نگشود و هیچ شعری‬
‫از او که در آن امیر پادشاهی را ستوده باشد یافت نمی شود‪.‬‬
‫گزيده اي از اشعار‪:‬‬
‫اندوه تو عيش و شادماني‬ ‫اي هجر تو وصل جاوداني‬
‫خوشتر ز وصال جاوداني‬ ‫در عشق تو نيم ذره حسرت‬
‫كفرست حديث زندگاني‬ ‫بي ياد حضور تو زماني‬
‫آن لحظه كه از درم براني‬ ‫صد جان و هزار دل نثارت‬
‫گر يك نفسم به خويش خواني‬ ‫كار دو جهان من برآيد‬

‫تدوین و گردآوری‪ :‬سید مصطفی واقفی‬ ‫ ‬

‫‪3‬‬
 ‫معرفی یکی شعرای ایرانی‬

‫عطار نیشابوری‬

‫زندگی نامه‬
‫عطار از شعرا و نویسندگان قرن ششم هجری قمری است‪ .‬نام اصلی او "فرید الدین ابوحامد" بوده‬
‫است و تاریخ والدتش را از سال ‪ 513‬هجری قمری تا ‪ 537‬هجری قمری دانسته اند‪ .‬عطار در یکی از‬
‫روستاهای شهر نیشابور به دنیا آمد‪ .‬پدر وی به شغل عطاری (دارو فروشی) مشغول بوده و "فریدالدین"‬
‫هم پس از مرگ پدرش به همین شغل روی آورد‪ .‬عطار عالوه بر دارو فروشی به کار طبابت هم مشغول‬
‫بود و خود در این مورد می گوید‪:‬‬

‫که در هر روز نبضم می نمودند‬ ‫به داروخانه پانصد شخص بودند‬

‫آنچه مسلم است عطار در اواسط عمر خود دچار تحولی روحی شد و به عرفان روی آورده است‪ .‬در‬
‫مورد چگونگی این انقالب روحی داستانهایی وجود دارد که درستی آنها از نظر تاریخی معلوم نیست ولی‬
‫معروف ترین آنها این است که روزی عطار در دکان خود مشغول به معامله بود که درویشی به آنجا رسید‬
‫و چند بار با گفتن جمله چیزی برای خدا بدهید از عطار کمک خواست ولی او به درویش چیزی نداد‪.‬‬
‫درویش به او گفت ‪ :‬ای خواجه تو چگونه می خواهی از دنیا بروی؟‬
‫عطار گفت ‪ :‬همانگونه که تو از دنیا می روی ‪ .‬درویش گفت ‪:‬تو مانند من می توانی بمیری؟ عطار‬
‫گفت ‪ :‬بله ‪ ،‬درویش کاسه چوبی خود را زیر سر نهاد و با گفتن کلمه اهلل از دنیا رفت‪.‬‬
‫عطار چون این را دید شدیدا" منقلب گشت و از دکان خارج شد و راه زندگی خود را برای همیشه‬
‫تغییر داد‪.‬‬
‫او بعد از مشاهده حال درویش دست از کسب و کار کشید و به خدمت عارف معروفی در آن زمان‬
‫رفت و به ریاضت و مجاهدت با نفس مشغول شد و چندین سال در خدمت این عارف بود‪.‬‬

‫‪2‬‬
 ‫فهرست مطالب‬
‫روابط فرهنگی ایران و گرجستان‬
‫روایت عامیانه گرجی از داستان بیژن (بیژن نامه) برگرفته از شاهنامه فردوسی – دکتر بیدزینا نانوباشویلی‬
‫کیخسرو ‪ -‬والی (حاکم) کارتلی ‪ -‬دکتر مایا کاپانادزه‬
‫شرحی بر کتاب “پژوهشهایی در مورد اسامی خاص روایات گرجی شاهنامه” – دکتر پاتی آنتادزه‬
‫پژوهشی در مورد حقوق اساسی جمهوری اسالمی ایران – دکتر ماموکا کارتوزیا‬

‫از تاریخ و فرهنگ ایران‬

‫ترجمه گرجی یکی از داستان های شاهنامه “ کیومرث “– بال شالواشویلی‬
‫نوروز – دکتر گولیکو ماموالشویلی‬

‫خاطرات‬
‫بخش پایانی از کتاب سفرنامه الدو آغنیاشویلی به ایران‬
‫شب یلدا – از کیش تا گلشن – دکتر مایا ساخوکیا‬

‫میهمان ویژه‬
‫گفتگو با خانم آنا كاالتوزيشويلي هنرمند گرجی‬
‫معرفی یکی از ایرانشناسان گرجی‬
‫دکتر مایا ماماتساشویلی‬

‫معرفی یکی از شعرای ایرانی‬

‫عطار نیشابوری‬

‫معرفی کتب جدید‬

‫عیسی نامه – دکتر ماگالی تودوآ‬
‫گرجی ها – دیوید مارشال النگ‬
‫فردوسی در هزاره دوم – دکتر نومادی بارتایا‬
‫احواالت دایر به قفقازیه – تصحیح‪ :‬حامد کاظم زاده‬

‫معرفی یکی از شهرهای ایران‬

‫شهر مقدّ س قم‬

‫گوناگون‬

‫اخبار فرهنگی‬

‫صفحه ایرانی‬
‫ديپلماسي فرهنگي نوروز و جايگاه آن در هم گرايي منطقه اي – دكتر سيد محسن حسيني‬
‫رونمایی از ترجمه گرجی شاهنامه فردوسی‬

‫‪1‬‬