Technik - Ekonomista 341 (02) z4.03 U

MINISTERSTWO EDUKACJI
i NAUKI
Agnieszka Rozwadowska
Prowadzenie inwentaryzacji składników majątkowych

341[02].Z4.03
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2005
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr Alicja Musioł
mgr Renata Zmysłowska
Opracowanie redakcyjne:
mgr Katarzyna Maćkowska
Konsultacja:
mgr Andrzej Zych
Korekta:
mgr Joanna Fundowicz
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 341[02].Z4.03

Prowadzenie inwentaryzacji składników majątkowych zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu technik ekonomista.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2005

1
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 4
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Istota i znaczenie inwentaryzacji 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzające 9
4.1.3. Ćwiczenia 9
4.1.4. Sprawdzian postępów 10
4.2. Rodzaje i metody inwentaryzacji 11
4.2.3. Ćwiczenia 12
4.3. Terminy przeprowadzania inwentaryzacji 14
4.3.2. Pytania sprawdzając 15
4.4. Etapy przeprowadzania inwentaryzacji 17
4.5. Organizacja przeprowadzenia inwentaryzacji 22
4.6. Inwentaryzacja metodą spisu z natury 25
4.7. Różnice inwentaryzacyjne 30
4.8. Inwentaryzacja w drodze potwierdzenia sald 35
4.9. Inwentaryzacja w drodze weryfikacji 39

2
4.10. Wzory pism 41
5. Sprawdzian osiągnięć 56
6. Literatura 61

3
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przygotowaniu do organizacji i przeprowadzenia
inwentaryzacji składników majątkowych.
W poradniku zamieszczono:
− wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś
bez problemów mógł korzystać z poradnika,
− cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
− materiał nauczania, „pigułkę” wiadomości teoretycznych niezbędnych do opanowania
treści jednostki modułowej,
− zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś podane treści,
− ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
− sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań. Pozytywny wynik sprawdzianu
potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas zajęć i że nabrałeś wiedzy i umiejętności
z zakresu tej jednostki modułowej,
− literaturę uzupełniającą.
W materiale nauczania zostały omówione zagadnienia dotyczące organizacji
i przeprowadzania inwentaryzacji zarówno w małych, jak i dużych jednostkach. Omówiono
rodzaje, metody i terminy przeprowadzania inwentaryzacji. Dodatkowo zamieszczono wzory
niektórych dokumentów sporządzanych podczas przeprowadzania inwentaryzacji.
Z podrozdziałem Pytania sprawdzające możesz zapoznać się przed przystąpieniem do
poznawania treści materiału, poznając wymagania wynikające z potrzeb zawodu, a po
przyswojeniu wskazanych treści, odpowiadając na te pytania sprawdzisz stan swojej
gotowości do wykonywania ćwiczeń. Możesz także sprawdzić stan swojej wiedzy, która
będzie Ci potrzebna do wykonywania ćwiczeń po zapoznaniu się z materiałem nauczania.
Wykonanie przez Ciebie zamieszczonych w poradniku ćwiczeń pozwoli uzupełnić i
utrwalić wiadomości.
Po wykonaniu ćwiczeń masz możliwość sprawdzenia poziomu swoich postępów
odpowiadając na pytania podane w podrozdziale Sprawdzian postępów. W tym celu
powinieneś zakreślić odpowiedzi, wstawiając X w miejscu pod słowem:
TAK – jeżeli Twoja odpowiedź na pytanie jest prawidłowa,
NIE – jeżeli Twoja odpowiedź na pytanie jest niepoprawna.
Zakreślenia pod zapisem NIE wskazują luki Twojej wiedzy i informują zarazem, jakich
treści jeszcze nie poznałeś. Musisz do nich powrócić.
Poznanie przez Ciebie wszystkich wiadomości o przeprowadzaniu inwentaryzacji będzie
stanowiło dla nauczyciela podstawę przeprowadzenia sprawdzianu poziomu przyswojonych
wiadomości i ukształtowanych umiejętności. W tym celu nauczyciel posłuży się zestawem
zadań testowych zawierających różnego rodzaju zadanie. W rozdziale 5 jest zamieszczony
przykład takiego testu. Rozwiązanie testu będzie stanowić dla Ciebie trening przed
sprawdzianem zaplanowanym przez nauczyciela.
Miłej i owocnej pracy z wykorzystaniem opracowanego poradnika
życzy Autorka

4
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
– definiować pojęcie aktywa jednostki,
– rozróżniać aktywa trwałe i obrotowe,
– klasyfikować aktywa trwałe,
– klasyfikować aktywa obrotowe,
– ustalać strukturę zapasów,
– rozróżniać formy rozliczeń pieniężnych,
– klasyfikować należności krótko i długoterminowe,
– charakteryzować działalność inwestycyjną,
– określać relacje między kapitałem własnym i obcym,
– określać sposoby podwyższania i obniżania kapitałów własnych,
– identyfikować obce źródła finansowania,
– klasyfikować rodzaje zobowiązań według powszechnie stosowanych kryteriów,
– korzystać z różnych źródeł informacji,
– obsługiwać komputer na poziomie podstawowym,
– posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu prawa gospodarczego.

5
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
– wskazać istotę, cel i znaczenie inwentaryzacji składników majątkowych,
– wskazać różnice pomiędzy inwentaryzacją, spisem inwentarza z natury i remanentem,
– określić przedmiot inwentaryzacji,
– wykorzystać wyniki inwentaryzacji,
– scharakteryzować rodzaje i metody inwentaryzacji,
– ustalić terminy prowadzenia inwentaryzacji,
– scharakteryzować etapy przeprowadzania inwentaryzacji,
– określić zadania komisji inwentaryzacyjnej i komisji spisowej,
– opracować harmonogram inwentaryzacji,
– określić składniki majątkowe objęte spisem z natury,
– przeprowadzić inwentaryzację metodą spisu z natury,
– omówić zasady przeprowadzania inwentaryzacji u jednostek prowadzących podatkową
księgę przychodów i rozchodów,
– sklasyfikować różnice inwentaryzacyjne,
– ustalić i zweryfikować różnice inwentaryzacyjne,
– skompensować różnice inwentaryzacyjne,
– określić składniki majątkowe objęte inwentaryzacją w drodze potwierdzenia sald,
– dokonać odpisów aktualizujących kwoty należności przedawnionych i nieściągalnych,
– określić składniki majątkowe objęte inwentaryzacją w drodze weryfikacji,
– wyjaśnić zasady przeprowadzania inwentaryzacji metodą weryfikacji,
– sporządzić dokumentację inwentaryzacji.

6
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Istota i znaczenie inwentaryzacji
4.1.1. Materiał nauczania
Inwentaryzacja w wąskim znaczeniu to spis inwentarza z natury, zaś remanent to stan

zapasów danej rzeczy w danym momencie. Zatem „inwentaryzacja” w wąskim znaczeniu
tego słowa pokrywa się z popularną nazwą „remanent”. W życiu codziennym nazwy te
używane są na ogół zamiennie.
Inwentaryzacja w szerszym znaczeniu to nie tylko spis z natury, to zespół czynności
związanych z ustaleniem faktycznego stanu majątku oraz źródeł ich pochodzenia na dany
moment bilansowy.
Pod słowem „inwentaryzacja” rozumie się:
– ustalenie stanu faktycznego aktywów i pasywów za pomocą odpowiednich metod,
– udokumentowanie inwentaryzacji i jej wyników oraz wycena składników,
– obliczenie i wyjaśnienie różnic stwierdzonych między stanem faktycznym a stanem
księgowym,
– wyjaśnienie różnic z podaniem ich przyczyn,
– dostosowanie danych wynikających z ewidencji księgowej do zgodności z danymi
rzeczywistymi,
– rozliczenie osób odpowiedzialnych z powierzonego im mienia,
– ocena przydatności inwentaryzowanych składników oraz realność ich stanu księgowego,
– podjęcie decyzji w sprawie stwierdzonych różnic pomiędzy stanem faktycznym
a księgowym,
– rozliczenie różnic w księgach rachunkowych w celu doprowadzenia do zgodności
zapisów księgowych ze stanami rzeczywistymi.
Porównanie stanu rzeczywistego ze stanem ewidencjonowanym, aby ujęte w bilansie
składniki oraz wynik finansowy odzwierciedlały rzeczywistą ich wartość – to główny cel
inwentaryzacji.
Przedmiotem inwentaryzacji są wszystkie zaewidencjonowane aktywa i pasywa
przedsiębiorstwa, a w szczególności:
1) rzeczowe składniki aktywów trwałych:
– środki trwałe,
– środki trwałe w budowie,
2) wartości niematerialne i prawne,
3) rzeczowe składniki aktywów obrotowych:
– materiały, w tym: surowce, materiały podstawowe, odpadki, paliwo itp.,
– produkcja niezakończona,
– produkty gotowe,
– towary,
4) aktywa finansowe:
– nieruchomości,
– wartości niematerialne i prawne,
– papiery wartościowe,
– dzieła sztuki, eksponaty muzealne,
– udzielone pożyczki,
– środki pieniężne,

7
5) należności i zobowiązania,
6) pozostałe aktywa i pasywa.
Inwentaryzację należy przeprowadzić także dla:
– znajdujących się w jednostce obcych aktywów powierzonych do przechowania,
przetworzenia, sprzedaży czy użytkowania,
– własnych aktywów powierzonych innym jednostkom.
Obowiązek przeprowadzenia inwentaryzacji wynika z przepisów o rachunkowości oraz

przepisów podatkowych.
Kierownik jednostki odpowiada za prawidłowe przeprowadzenie inwentaryzacji.
Powinien zapewnić odpowiednie i staranne przygotowanie, przeprowadzenie i rozliczenie
inwentaryzacji. Niektóre obowiązki w zakresie inwentaryzacji może przenieść na inną osobę,
za wyjątkiem spisu z natury.
Prawidłowe przeprowadzenie inwentaryzacji wymaga:
– inwentaryzowania nie rzadziej niż przewidują przepisy,
– prawidłowego sposobu przeprowadzenia inwentaryzacji,
– poprawnej dokumentacji i rozliczenia spisu.
Poprawność dokumentacji i rozliczenia inwentaryzacji reguluje ustawa o rachunkowości,
zaś rozstrzygnięcia dotyczące organizacji przygotowania i przeprowadzenia inwentaryzacji
powinny być unormowane w wewnętrznych instrukcjach wydanych przez kierownictwo
jednostki.
Inwentaryzacja ma ogromne znaczenie w odniesieniu do rzeczowych składników
majątku. Stany ich ulegają częstym zmianom, dlatego ważna jest systematyczna kontrola.
Podczas ich przemieszczania, magazynowania i wydawania mogą powstawać niedobory,
szkody, ubytki naturalne czy nadwyżki.
Zadaniem inwentaryzacji jest:

– przede wszystkim zapewnienie wiarygodności swoich danych księgowych,
– ochrona mienia i rozliczenie osób odpowiedzialnych,
– ocena przydatności gospodarczej inwentaryzowanych składników,
– ocena stosowanej w jednostce dokumentacji księgowej.
Odpowiednie zarządzanie firmą, odpowiedzialność za nią, za jej pozycję na rynku,
osiągane wyniki wymaga korzystania z wielu informacji, zwłaszcza zawartych
w sprawozdaniach finansowych, umiejętnego posługiwania się nimi.
Dla prawidłowego obliczenia wyniku finansowego i sporządzania sprawozdawczości
finansowej szczególne znaczenie ma urealnienie i stwierdzenie kompletności danych z ksiąg
rachunkowych.
Na podstawie danych pochodzących z aktywów możemy przeprowadzić badania sytuacji
finansowej przedsiębiorstwa, wyznaczyć korzyści z określonych inwestycji.
Badając strukturę aktywów, można stwierdzić, jakimi środkami i w jakich rozmiarach
firma dysponuje, jakie są relacje między nimi i czy to odpowiada potrzebom wynikającym ze
specyfiki i skali jego działalności.
Badanie sytuacji majątkowej powinno stanowić punkt wyjścia do dalszych badań,
ponieważ od niej zależą możliwości przedsiębiorstwa w osiąganiu określonych efektów.
Wadliwie przeprowadzona inwentaryzacja może prowadzić do zakwestionowania
realności zaprezentowanych w bilansie aktywów, błędnych wyników prowadzonych badań,
a tym samym błędnych decyzji kadry zarządzającej.

8
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są różnice pomiędzy pojęciami: inwentaryzacja, remanent i spis inwentarza z
natury?
2. Co jest przedmiotem inwentaryzacji?
3. Jaki jest cel i zadania inwentaryzacji?
4. Jakie przepisy regulują zasady przeprowadzania inwentaryzacji?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokończ zdania:
1) Zasadniczym celem inwentaryzacji jest ustalenie faktycznego stanu posiadanych

składników ...............................................i ....................................... .
2) Stan zapasów danej rzeczy w danym momencie to
....................................................................
3) Pojęcia, które stosuje się w życiu codziennym zamiennie to
................................................, ......................................... i ..............................................
4) Obowiązek przeprowadzania inwentaryzacji wynika z ........................................................
oraz ...........................................................................
5) Za prawidłowe przeprowadzenie inwentaryzacji odpowiada ...............................................
6) Poprawność dokumentacji i rozliczenia inwentaryzacji reguluje ustawa o rachunkowości,
zaś rozstrzygnięcia dotyczące organizacji przygotowania i przeprowadzenia
inwentaryzacji regulują
.............................................................................................................................
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie zdania,
2) powyższe zdania uzupełnić.
Wyposażenie stanowiska pracy:

– ćwiczenia,
– literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Przeczytaj uważnie poniższe stwierdzenia, prawdziwe oznacz literą P, zaś fałszywe
literą F.
___1. Inwentaryzacja to zespół czynności związanych z ustaleniem stanu faktycznego

tylko aktywów obrotowych.
___2. Inwentaryzacji nie należy przeprowadzać dla aktywów powierzonych innym
jednostkom.
___3. Zadaniem inwentaryzacji jest ocena stosowanej w jednostce dokumentacji
księgowej.

9
___4. Błędy w wypełnianiu dokumentów to jedna z przyczyn powstawania nadwyżek
towarów.
___5. Obowiązki w zakresie przeprowadzenia spisu z natury kierownik jednostki może
przenieść na inną osobę.
Sposób wykonania ćwiczenia:

1) przeczytać uważnie podane stwierdzenia,
2) stwierdzenia prawdziwe oznaczyć z lewej strony literką P, zaś fałszywe literką F.

4.1.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) określić różnice pomiędzy pojęciami: inwentaryzacja,
spis inwentarza z natury i remanent?
2) nazwać przepisy regulujące zasady przeprowadzania inwentaryzacji?
3) określić przedmiot inwentaryzacji?
4) określić cel i zadania inwentaryzacji?

10
4.2. Rodzaje i metody inwentaryzacji
Rozróżnia się wiele form inwentaryzacji, np. uproszczoną, doraźną, cykliczną,

okazjonalną, rozliczeniową, szacunkową, kontrolną, przeglądową. Różnią się one między
sobą organizacją i techniką ich przeprowadzania.
Zasadnicze rodzaje inwentaryzacji to:
– inwentaryzacja pełna okresowa – polegająca na ustaleniu rzeczywistego stanu wszystkich
składników aktywów i pasywów na określony dzień, nie obejmuje wszystkich
składników w jednym terminie, lecz sukcesywnie, kolejno po sobie tak aby w
określonym czasie pełny ich stan został ustalony dla wszystkich pozycji bilansowych,
– inwentaryzacja pełna ciągła – polegająca na dokonywaniu systematycznie w ciągu okresu
inwentaryzacyjnego, w różnych planowo określonych terminach, spisów z natury
poszczególnych składników w taki sposób, aby wszystkie środki w ciągu tego okresu
zostały objęte inwentaryzacją z wyznaczoną częstotliwością; wymaga opracowania
harmonogramu przeprowadzenia inwentaryzacji; nie może być stosowana do rzeczowych
składników objętych ewidencją wartościową,
– inwentaryzacja wyrywkowa okresowa i ciągła – polegająca na ustaleniu rzeczywistego
stanu części składników aktywów i pasywów na wybrany dzień lub w określonym
terminie, może odnosić się jedynie do: materiałów, towarów, produktów gotowych
i półfabrykatów objętych ewidencją wartościowo-ilościową; stosowana jest w przypadku
kontrolnego rozliczenia osoby materialnie odpowiedzialnej, określenia strat w przypadku
zdarzeń losowych.
Rzeczywisty stan aktywów i pasywów jednostki ustala się stosując różne organizacyjno-
techniczne sposoby. Sposób inwentaryzowania dostosowywany jest do specyfiki objętych nią
składników. Dopuszcza się następujące metody przeprowadzania inwentaryzacji,
z przypisaniem ich do określonych grup składników:
– spis z natury – stosowany do składników dających się policzyć, zważyć, będących
własnością jednostki i obcych, tj. środków pieniężnych za wyjątkiem zgromadzonych na
rachunkach bankowych, akcji, obligacji, bonów i innych papierów wartościowych,
rzeczowych składników aktywów obrotowych, środków trwałych za wyjątkiem gruntów
i trudno dostępnych środków trwałych oraz maszyn i urządzeń objętych inwestycją
rozpoczętą;
– potwierdzenie prawidłowości sald księgowych – stosowana do środków pieniężnych
zgromadzonych na rachunkach bankowych, aktywów własnych powierzonych
kontrahentom oraz należności, pożyczek i zobowiązań z wyjątkiem należności spornych
i wątpliwych, należności i zobowiązań wobec pracowników, z tytułów publiczno-
prawnych;
– porównanie danych ewidencyjnych z dokumentami – może być zastosowana do gruntów
i trudno dostępnych oglądowi środków trwałych, należności spornych i wątpliwych,
a w bankach również zagrożonych, należności i zobowiązań wobec pracowników oraz
z tytułów publicznoprawnych.

11

1. Jakie są rodzaje inwentaryzacji?
2. Na czym polegają poszczególne rodzaje inwentaryzacji?
3. Jakie są metody przeprowadzania inwentaryzacji?
4. Na czym polegają poszczególne metody inwentaryzacji?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dopasuj metody i rodzaje inwentaryzacji z kolumny A, z odpowiadającymi im
definicjami w kolumnie B.
Kolumna A Kolumna B
____ Inwentaryzacja pełna okresowa A. stosowana do środków pieniężnych
zgromadzonych na rachunkach bankowych,
aktywów własnych powierzonych
kontrahentom oraz należności, pożyczek i
zobowiązań z wyjątkiem należności spornych
i wątpliwych, należności i zobowiązań wobec
pracowników,
z tytułów publiczno-prawnych.
____ Weryfikacja dokumentacji B. może odnosić się jedynie do materiałów,

towarów, produktów gotowych i półfabrykatów
objętych ewidencją wartościowo-ilościową.
____ Spis z natury C. wymaga opracowania harmonogramu

przeprowadzenia inwentaryzacji; nie może być
stosowana do rzeczowych składników objętych
ewidencją wartościową.
____ Potwierdzenie sald D. może być zastosowana do gruntów i trudno

dostępnych oglądowi środków trwałych,
należności spornych i wątpliwych, a w bankach
również zagrożonych, należności i zobowiązań
wobec pracowników oraz z tytułów
publicznoprawnych.
____ Inwentaryzacja pełna ciągła E. metoda stosowana do składników dających się

policzyć, zważyć, będących własnością
jednostki i obcych, tj. środków pieniężnych za
wyjątkiem zgromadzonych na rachunkach
bankowych, akcji, obligacji, bonów i innych
papierów wartościowych, rzeczowych
składników aktywów obrotowych, środków
trwałych za wyjątkiem gruntów i trudno
dostępnych środków trwałych oraz maszyn

12
i urządzeń objętych inwestycją rozpoczętą.
____ Inwentaryzacja wyrywkowa F. polegająca na ustaleniu rzeczywistego stanu

okresowa i ciągła wszystkich składników aktywów i pasywów na
określony dzień, nie obejmuje się wszystkich
składników w jednym terminie, lecz
sukcesywnie, kolejno po sobie, tak aby
w określonym czasie pełny ich stan został
ustalony dla wszystkich pozycji bilansowych.
Sposób wykonania ćwiczenia:

1) przeczytać uważnie ćwiczenie,
2) dopasować metody i rodzaje inwentaryzacji z kolumny A z odpowiadającymi
im definicjami w kolumnie B.

– literatura zgodnie z punktem 6 Poradnika dla ucznia.
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) określić rodzaje inwentaryzacji
2) rozróżnić rodzaje inwentaryzacji
3) określić metody przeprowadzania inwentaryzacji
4) dobrać metody inwentaryzacji do określonych grup składników
aktywów i pasywów

13
4.3. Terminy przeprowadzania inwentaryzacji
Terminy inwentaryzacji reguluje ustawa o rachunkowości.

Spis z natury przeprowadza się:
1) na ostatni dzień roku obrotowego dla:
a) aktywów pieniężnych, walut obcych i dewiz za wyjątkiem gromadzonych na
rachunkach bankowych,
b) papierów wartościowych,
c) rzeczowych składników aktywów obrotowych:
− produktów w toku,
− niezużytych materiałów i towarów odpisanych w koszty w momencie ich
zakupu,
− produktów gotowych odpisanych w koszty w momencie ich wytworzenia.
2) w ostatnim kwartale roku obrotowego do dnia 15 dnia następnego roku (dla większości
jednostek jest to 15 stycznia następnego roku) dla:
a) znajdujących się na terenie niestrzeżonym lub znajdujących się na terenie
strzeżonym, lecz nieobjętych ewidencją ilościowo-wartościową zapasów:
− materiałów,
− półproduktów,
− produktów gotowych,
− towarów,
− środków trwałych znajdujących się na terenie niestrzeżonym, za wyjątkiem
gruntów i środków trwałych do których dostęp jest utrudniony,
b) maszyn i urządzeń objętych inwestycją rozpoczętą, znajdujących się na terenie
niestrzeżonym,
c) składników majątkowych objętych ewidencją ilościową,
d) składników majątkowych objętych będących własnością obcych jednostek,
3) raz w ciągu dwóch lat inwentaryzuje się znajdujące się na terenie strzeżonym i objęte
ewidencją ilościowo-wartościową zapasy:
a) materiałów,
b) półproduktów,
c) wyrobów gotowych,
d) towarów,
4) raz w ciągu czterech lat:
a) środki trwałe znajdujące się na terenie strzeżonym, za wyjątkiem gruntów i środków
trwałych do których dostęp jest utrudniony,
b) maszyny i urządzenia objęte inwestycją rozpoczętą, znajdujące się na terenie
strzeżonym.
Inwentaryzację w drodze uzyskania potwierdzenia sald przeprowadza się na ostatni dzień
każdego roku obrotowego (można rozpocząć w ciągu IV kwartału i zakończyć do 15 stycznia
następnego roku) dla:
a) środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych,
b) należności, z wyjątkiem publicznoprawnych, wątpliwych, spornych, zagrożonych
należności w bankach, należności od pracowników, a także innych, jeżeli
przeprowadzenie ich spisu z natury lub uzgodnienie z przyczyn uzasadnionych nie
było możliwe,

14
c) zobowiązań, z wyjątkiem zobowiązań publicznoprawnych i wobec pracowników,
d) pożyczek i kredytów,
e) własnych składników majątkowych powierzonych kontrahentom.
Na ostatni dzień każdego roku obrotowego (można rozpocząć w ciągu IV kwartału
i zakończyć do 15 stycznia następnego roku) przeprowadzamy inwentaryzację w drodze
weryfikacji poprzez porównanie danych w księgach rachunkowych z danymi wynikającymi
z dokumentów dla:
a) gruntów,
b) środków trwałych, do których dostęp jest znacznie utrudniony,
c) należności spornych i wątpliwych, a także dochodzonych na drodze sądowej,
d) należności zagrożonych w bankach,
e) należności i zobowiązań wobec pracowników,
f) należności i zobowiązań z tytułów publicznoprawnych,
g) inwestycji rozpoczętych z wyjątkiem maszyn i urządzeń,
h) wartości niematerialnych i prawnych,
i) rozliczeń międzyokresowych czynnych i biernych,
j) przychodów przyszłych okresów,
k) kapitałów własnych,
l) funduszy specjalnych,
m) rezerw,
n) aktywów i pasywów ewidencjonowanych na kontach pozabilansowych.
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jakim terminie przeprowadza się spis z natury?
2. W jakim terminie przeprowadza się inwentaryzację w drodze uzyskania potwierdzenia
sald?
3. W jakim terminie przeprowadza się inwentaryzację w drodze weryfikacji dokumentacji?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Niniejsza tabela zawiera różne metody inwentaryzacyjne wraz z ich charakterystycznymi
cechami. Na podstawie podanych informacji uzupełnij puste pola tabeli.
Termin przeprowadzenia Przedmiot Metoda
inwentaryzacji inwentaryzacji inwentaryzacji
Raz w ciągu dwóch lat
Środki bankowe zgromadzone

na rachunkach bankowych
Grunty

15
W ostatnim kwartale roku Spis z natury
obrotowego do dnia 15
następnego roku
Środki trwałe
Własne składniki majątkowe

powierzone kontrahentom
Weryfikacja dokumentacji

1) przeczytać uważnie ćwiczenie,
2) uzupełnić tabelę zgodnie z poleceniem.

– tabela,
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) określić terminy przeprowadzenia spisu z natury
2) określić terminy przeprowadzenia inwentaryzacji
w drodze potwierdzenia sald
3) określić terminy przeprowadzenia inwentaryzacji
w drodze weryfikacji dokumentacji

16
4.4. Etapy przeprowadzania inwentaryzacji
Proces inwentaryzacji można podzielić na trzy główne etapy (fazy):

– przygotowawczy,
– spisowy,
– rozliczeniowy.
Każdy z tych etapów składa się z określonych czynności, uwzględniających procedurę
prawną i zwyczajową. Zakres poszczególnych etapów może się różnić w zależności od
rodzaju przeprowadzającej ją jednostki gospodarczej. Organizacja inwentaryzacji powinna
być dostosowana do specyfiki i warunków funkcjonowania jednostki, powinna w
szczególności uwzględniać:
– rozmiary i rodzaj prowadzonej działalności,
– strukturę organizacyjną jednostki,
– cechy procesu produkcyjnego,
– warunki zaopatrzenia, magazynowania i zbytu,
– stosowane zabezpieczenia majątku oraz ich skuteczność,
– dotychczasowe rozwiązania w zakresie inwentaryzacji,
– stwierdzane dotychczas niedobory i nadwyżki.
W etapie I – przygotowania inwentaryzacji można wyróżnić następujące czynności:

1. Opracowanie wstępnego planu, zakresu i terminów.
2. Opracowanie harmonogramu z podziałem na pola spisowe.
3. Wydanie zarządzenia o przeprowadzeniu inwentaryzacji zgodnie z załączonym
harmonogramem.
4. Powołanie komisji inwentaryzacyjnej i zespołów spisowych.
5. Przeprowadzenie szkolenia.
6. Przygotowanie do inwentaryzacji:
a) uzgodnienie ewidencji pól spisowych z ewidencją księgową,
b) przygotowanie i uporządkowanie dokumentów,
c) uporządkowanie pól spisowych według rodzajów składników,
7. Powiadomienie jednostki badającej bilans o terminach inwentaryzacji.
W etapie II – przeprowadzenie inwentaryzacji wyróżnia się:

1. Zebranie oświadczeń wstępnych od osób odpowiedzialnych materialnie.
2. Zabezpieczenie ewidencji inwentaryzowanych składników.
3. Pobranie arkuszy spisowych i innych formularzy protokołów.
4. Przeprowadzenie spisów z natury.
5. Kontrola przebiegu inwentaryzacji.
6. Potwierdzenie sald z bankami i kontrahentami.
7. Porównanie i weryfikacja stanów ewidencyjnych z dokumentacją w odniesieniu do
aktywów i pasywów nie objętych spisem z natury lub potwierdzeniem sald.
8. Pobranie od osób materialnie odpowiedzialnych oświadczeń końcowych.
9. Przekazanie dokumentacji inwentaryzacyjnej do komisji inwentaryzacyjnej.
10. Przekazanie dokumentacji inwentaryzacyjnej do księgowości.
11. Złożenie sprawozdań zespołów spisowych.
Etap III – rozliczenie inwentaryzacji obejmuje następujące czynności:
1. Wycena arkuszy spisowych.

17
2. Ustalenie różnic inwentaryzacyjnych.
3. Wyjaśnienie okoliczności i przyczyn powstania różnic.
4. Weryfikacja różnic i przyczyn powstania.
5. Przeszacowanie wartości składników niepełnowartościowych lub tych, które utraciły
swoją wartość użytkową.
6. Przygotowanie sprawozdania komisji inwentaryzacyjnej z weryfikacji różnic i propozycji
sposobu ich rozliczenia.
7. Zaopiniowanie wniosków komisji inwentaryzacyjnej.
8. Decyzja o rozliczeniu różnic.
9. Księgowanie różnic.
10. Archiwizowanie dokumentacji inwentaryzacyjnej.
Etap IV – usprawnienia poinwentaryzacyjne obejmuje następujące czynności:

1. Analiza wyników w aspekcie:
– przygotowania rozliczenia,
– wielkości różnic,
– gospodarowania majątkiem,
– windykacji należności,
– realności sald,
– przydatności majątku trwałego i obrotowego.
2. Wydanie zarządzeń wewnętrznych doskonalących poprawność inwentaryzacji
i zarządzanie działalnością jednostki.
3. Rozliczenie osób odpowiedzialnych materialnie.

1. Jakie są etapy przeprowadzania inwentaryzacji?
2. Jakie czynności obejmują lub składają się na poszczególne etapy inwentaryzacji?
4.4.3. Ćwiczenia

18
Ćwiczenie 1
Przyporządkuj czynności do wylosowanych etapów przeprowadzania inwentaryzacji.
Kryteria oceny Punkty

Etap
Uczniowie otrzymują 1 punkt jeżeli: 0 lub 1
W planie projektu zamieszczono projektu nazwę szkoły, klasę, imiona
i nazwiska realizatorów, temat projektu
W planie zapisano co najmniej 7 z czynności, w tym 4, 6, 7, 8, 12:
1. Zebranie oświadczeń wstępnych od osób odpowiedzialnych materialnie.
2. Zabezpieczenie ewidencji inwentaryzowanych składników.
3. Pobranie arkuszy spisowych i innych formularzy protokołów.
4. Przeprowadzenie spisu z natury.
5. Pobranie od osób odpowiedzialnych materialnie oświadczeń
końcowych.
6. Złożenie sprawozdań zespołów spisowych.
7. Wycena arkuszy spisowych.
Etap I. Planowanie
8. Ustalenie różnic inwentaryzacyjnych.

9. Wyjaśnienie okoliczności i przyczyn powstania różnic.
10. Weryfikacja różnic i przyczyn powstania.
11. Przeszacowanie wartości składników niepełnowartościowych lub tych,
które utraciły swoją wartość użytkową.
12. Przygotowanie sprawozdania komisji inwentaryzacyjnej z weryfikacji
różnic i propozycji sposobu ich rozliczenia.
13. Opracowanie sprawozdania z realizacji projektu.
14. Przygotowanie prezentacji projektu.
15. Przeprowadzanie prezentacji projektu.
W planie ustalono terminy realizacji poszczególnych etapów pracy nad
projektem i osobę odpowiedzialną za ich wykonanie.
Plan ma estetyczną szatę graficzną.
Plan nie zawiera błędów ortograficznych, gramatycznych, składniowych,
interpunkcyjnych i tzw. „literówek”.
Plan został oddany w terminie.
maksymalnie 6 punktów
Zebrano oświadczenia wstępne od osób odpowiedzialnych materialnie.
Zabezpieczono ewidencje inwentaryzowanych składników.
Pobrano arkusze spisowe i inne formularze protokołów.
Przeprowadzono spis z natury.
Pobrano od osób odpowiedzialnych materialnie oświadczenia końcowe.
Etap II. Realizacja
Złożono sprawozdania zespołów spisowych.

Wyceniono arkusze spisowe.
Ustalono różnice inwentaryzacyjne.
Wyjaśniono okoliczności i przyczyny powstania różnic.
Wyjaśniono okoliczności i przyczyny powstania różnic.
Zweryfikowano różnice i przyczyny powstania.
Przeszacowano wartości składników niepełnowartościowych lub tych, które
utraciły swoją wartość użytkową.
Przygotowano sprawozdania komisji inwentaryzacyjnej z weryfikacji różnic
i propozycji sposobu ich rozliczenia.
Projekt inwentaryzacji oddano w terminie

19
Sprawozdanie z realizacji projektu zawiera nazwę szkoły, klasę, imiona
i nazwiska realizatorów, temat projektu oraz imię i nazwisko nauczyciela
koordynującego projekt.
Sprawozdanie zawiera opis projektu inwentaryzacji.
W sprawozdaniu wykazana została przydatność wykonanego projektu
inwentaryzacji.
Sprawozdanie zawiera opis trudności napotkanych przy realizacji projektu.
Sprawozdanie zwiera wnioski z realizacji projektu.
Sprawozdanie nie przekracza trzech stron maszynopisu.
Sprawozdanie ma estetyczną szatę graficzną.
Sprawozdanie nie zawiera błędów ortograficznych, gramatycznych,
składniowych, interpunkcyjnych i tzw. „literówek”.
Sprawozdanie zostało oddane w terminie.
maksymalnie 23 punkty
W czasie prezentacji:
Zaprezentowano poprawnie i estetycznie wykonany projekt inwentaryzacji.
Prezentacja
Etap III.
Udostępniono do wglądu opracowany projekt inwentaryzacji.

Podsumowano całość projektu i wyciągnięto wnioski.
Udzielono odpowiedzi na zadawane pytania.
Nie przekroczono dopuszczalnego czasu prezentacji – 10 minut.
Prezentacja odbyła się w zaplanowanym terminie.
maksymalnie 6 punktów
Razem
Ilość punktów Ocena

32 – 35 celujący
28 – 31 bardzo dobry
24 – 27 dobry
18 – 23 dostateczny
13 – 17 dopuszczający
0 -12 niedostateczny

1) uporządkować kartki z czynnościami inwentaryzacyjnymi,
2) wybrać kartki odpowiadające wylosowanemu etapowi przeprowadzenia inwentaryzacji,
3) opracować plakat przedstawiający dany etap inwentaryzacji,
4) omówić plakat na forum klasy.

– karteczki z czynnościami inwentaryzacyjnymi,
– arkusze papieru,
– materiały biurowe: kolorowe pisaki, klej, masa mocująca,

20
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) nazwać etapy przeprowadzania inwentaryzacji?
2) określić czynności występujące w poszczególnych etapach?

21
4.5. Organizacja przeprowadzenia inwentaryzacji
Na etapie przygotowania inwentaryzacji pierwszym krokiem jest wydanie zarządzenia

o inwentaryzacji. Przykład takiego zarządzenia stanowi wzór 1 na stronie 41 w podrozdziale
4.10.
W małych jednostkach wystarczy tylko decyzja kierownika jednostki w formie pisemnej,
określająca przedmioty inwentaryzacji oraz osoby odpowiedzialne za poszczególne etapy
oraz przewodniczącego komisji inwentaryzacyjnej, który pokieruje inwentaryzacją.
Zadaniem przewodniczącego jest:
– wnioskowanie w sprawie powołania składu osobowego komisji inwentaryzacyjnej
i zespołów spisowych – wzór 2 i 3 na stronie 42 w podrozdziale 4.10.,
– ustalenie zadań członków komisji oraz wyznaczenie swojego zastępcy,
– przeprowadzenie szkolenia członków komisji inwentaryzacyjnej oraz zespołów
spisowych,
– opracowanie planu inwentaryzacji,
– organizowanie prac przygotowawczych do inwentaryzacji i dopilnowanie ich wykonania
we właściwym terminie,
– prowadzenie rozliczenia arkuszy spisowych z natury,
– skompletowanie wszystkich protokołów inwentaryzacyjnych, sporządzonych dla
składników majątkowych inwentaryzowanych innymi metodami niż spis z natury,
– wnioskowanie w sprawie:
a) zmiany terminu inwentaryzacji,
b) inwentaryzacji niektórych składników na podstawie obliczeń technicznych lub
szacunkowych,
c) przeprowadzenia inwentaryzacji w sposób uproszczony,
d) przeprowadzenia spisów uzupełniających lub powtórnych,
– kontrolowanie przygotowań do przeprowadzenia inwentaryzacji,
– kontrolowanie dokumentacji inwentaryzacyjnej,
– dopilnowanie terminowego złożenia wyjaśnień odnośnie różnic inwentaryzacyjnych
przez osoby odpowiedzialne za ich powstanie,
– ustalenie przyczyn powstania różnic inwentaryzacyjnych i postawienie wniosków
w sprawie ich rozliczenia,
– w przypadku ujawnienia niedoborów i szkód zawinionych przygotowanie wniosków
o wszczęcie dochodzenia
– wnioskowanie w sprawie sposobu zagospodarowania ujawnionych w czasie
inwentaryzacji zapasów niepełnowartościowych, zbędnych lub nadmiernych oraz
w sprawie usprawnienia gospodarki rzeczowymi i pieniężnymi składnikami majątku.
Przewodniczący komisji inwentaryzacyjnej może część czynności zlecić do wykonania

członkom komisji, nie zwalnia to go jednak od odpowiedzialności za ich prawidłowe
i terminowe wykonanie.
W większych jednostkach należy powołać komórkę inwentaryzacyjną lub komisję
inwentaryzacyjną oraz opracować wewnętrzną instrukcję inwentaryzacyjną.
Do zespołu spisowego należy:
– zapoznanie się z regulaminem inwentaryzacji oraz przepisami o przeprowadzeniu spisu
z natury,

22
– pobranie arkuszy spisowych i innych druków,
– poinformowanie kierownika i osoby materialnie odpowiedzialnej o zarządzeniu
inwentaryzacji w określonym terminie,
– pobranie od osób odpowiedzialnych materialnie stosownych oświadczeń,
– ustalenie kolejności spisu składników majątku,
– sprawdzenie przyrządów pomiarowych,
– zorganizowanie pracy w sposób umożliwiający normalne funkcjonowanie działalności,
– terminowe przeprowadzenie spisu z natury,
– terminowe przekazanie przewodniczącemu komisji inwentaryzacyjnej arkuszy spisowych
oraz informacji o wszelkich stwierdzonych nieprawidłowościach,
– przedstawienie sprawozdania z przebiegu spisu z natury.
Instrukcję inwentaryzacyjną opracowuje główny księgowy lub kierownik komórki
inwentaryzacyjnej, a zatwierdza kierownik jednostki. Instrukcja obowiązuje przez kilka lat.
Odrębnie dla każdego roku, z podziałem na miesiące sporządza się plan inwentaryzacyjny
– wzór 4 na stronie 43 w podrozdziale 4.10. Plan inwentaryzacji powinien być tak
opracowany, aby nie zakłócał normalnej działalności.
Po podjęciu decyzji o terminie, rodzaju i zakresie inwentaryzacji powinien zostać
opracowany harmonogram inwentaryzacji – wzór 5. Harmonogram obejmuje wykaz
poszczególnych czynności inwentaryzacyjnych, jakie kolejno mają być podejmowane
podczas inwentaryzacji.

1. Jakie są zadania przewodniczącego komisji inwentaryzacyjnej?
2. Jakie są zadania zespołu spisowego?
3. Jakie dokumenty inwentaryzacyjne sporządza się w fazie przygotowania i organizacji
inwentaryzacji?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ uprawnienia i zadania dla:
a) przewodniczącego komisji inwentaryzacyjnej,
b) komisji inwentaryzacyjnej,
c) zespołu spisowego.

1) określić zadania dla podanych osób lub zespołów odpowiedzialnych za przeprowadzenie
inwentaryzacji,
2) zaprezentować wyniki pracy na forum klasy.


23
Ćwiczenie 2
Opracuj harmonogram inwentaryzacji.

1) wybrać czynności niezbędne do przeprowadzenia inwentaryzacji,
2) przyporządkować czynności do odpowiadającym im etapom inwentaryzacji,
3) określić terminy przeprowadzenia poszczególnych czynności,
4) wskazać osoby odpowiedzialne,
5) sporządzić na komputerze harmonogram inwentaryzacji zgodnie ze wzorem nr 5
zamieszczonym w poradniku,
6) wydrukować harmonogram.

– komputer z drukarką,
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) określić zadania przewodniczącego komisji inwentaryzacyjnej?
2) określić zadania zespołu spisowego?
3) sporządzić dokumentację inwentaryzacyjną niezbędną w I fazie inwentaryzacji?

24
4.6. Inwentaryzacja metodą spisu z natury
Spis z natury polega na dokonaniu fizycznego pomiaru ilości składników majątkowych

drogą ich przeliczenia, zważenia lub zmierzenia przez fachowy zespół, niezależny od osób
sprawujących na co dzień pieczę nad tymi składnikami.
Inwentaryzację metodą spisu z natury przeprowadza się w odniesieniu do następujących
zasobów majątkowych:
a) aktywów pieniężnych za wyjątkiem zgromadzonych na rachunkach bankowych, w tym:
– gotówki w kasie w złotych i w walutach obcych,
– czeków, weksli obcych o terminie płatności lub wymagalności do trzech miesięcy,
b) papierów wartościowych, w tym:
– akcji, obligacji, bonów skarbowych,
– innych papierów wartościowych,
– czeków i weksli o terminie płatności i wymagalności ponad trzy miesiące,
c) rzeczowych składników aktywów obrotowych, np.
– surowców, materiałów, opakowań,
– półfabrykatów i produktów gotowych,
– towarów handlowych,
– produkcji w toku,
– pozostałych składników obrotowych,
d) środków trwałych z wyjątkiem tych, do których dostęp jest znacznie utrudniony oraz
gruntów,
e) maszyn i urządzeń wchodzących w skład środków trwałych w budowie.
Gdy składniki majątkowe są niedostępne, niepoliczalne lub dostęp do nich jest
utrudniony stosuje się inwentaryzację uproszczoną. Stan ilościowy składników majątku
określa się na podstawie obliczeń technicznych lub szacunkowych.
Do typowych składników inwentaryzowanych metodą uproszczoną należą:
– substancje płynne, materiały sypkie składowane w elewatorach, kopcach, pryzmach lub
nietypowych pojemnikach, np. węgiel, zboże, środki chemiczne,
– wyroby hutnicze, np. szkło, stal,
– drewno, tarcica,
– produkcja w toku,
– przedmioty trudno policzalne,
– bele, zwoje itp.
Obliczenia przeprowadza się z należytą dokładnością przez osoby o odpowiednich
kwalifikacjach, powołane przez kierownika jednostki na wniosek przewodniczącego komisji
inwentaryzacyjnej spośród pracowników przedsiębiorstwa lub przez powołanych
rzeczoznawców.
Jeżeli, ustalony w sposób techniczny lub szacunkowo, stan składników majątku nie różni
się od stanu księgowego więcej niż o 5% do 10 %, stan księgowy przyjmuje się do rozliczenia
jako stan faktyczny. Decyzję o tym podejmuje przewodniczący komisji inwentaryzacyjnej
wspólnie z głównym księgowym.
Spis z natury środków pieniężnych polega na przeliczeniu przez zespół spisowy
w obecności osoby materialnie odpowiedzialnej wszystkich środków pieniężnych
znajdujących się w kasie. Podczas przeprowadzania inwentaryzacji w kasie, komisja spisowa
powinna sprawdzić jednocześnie przestrzeganie zasad obrotu kasowego w danej jednostce,
a w szczególności, w zakresie:

25
– zabezpieczenia pomieszczenia kasowego oraz przechowywania gotówki,
– zabezpieczenia kluczy zapasowych do kasy,
– pogotowia kasowego,
– zabezpieczeń środków pieniężnych w drodze z banku do kasy i odwrotnie,
– udokumentowania przychodów i rozchodów gotówki w kasie i ujęcia ich w raporcie
kasowym,
– prowadzenia raportów kasowych,
– przyjęcia odpowiedzialności materialnej za powierzone mienie przez kasjera.
Wycena środków pieniężnych obejmuje:
– krajowe środki pieniężne – według wartości nominalnej,
– zagraniczne środki pieniężne – w ciągu roku obrotowego po kursie kupna lub sprzedaży,
na dzień bilansowy po średnim kursie według NBP na dzień bilansowy.
Inwentaryzację rzeczowych i pieniężnych składników majątku przeprowadza komisja
inwentaryzacyjna powołana przez kierownika jednostki. Liczbę członków komisji oraz jej
skład ustala kierownik na wniosek głównego księgowego. Przewodniczącym komisji
inwentaryzacyjnej nie może być główny księgowy lub pracownik odpowiedzialny materialnie
za składniki objęte inwentaryzacją.
Zespoły spisowe nie mogą być poinformowane o ilości inwentaryzowanych składników
majątku wynikającej z ewidencji. Posługiwanie się wydrukami komputerowymi, na których
są podane asortymenty, symbole, ilości oraz ceny, a komisje wpisują tylko ilości nie jest
zgodne z zasadą rzetelnego przeprowadzania spisu z natury.
Aby uniknąć błędów podczas dokonywania spisu z natury, komisja spisowa powinna
dokonać podziału zadań.
Przed rozpoczęciem spisu z natury osoba odpowiedzialna za stan składników objętych
spisem powinna złożyć pisemne oświadczenie (wzór 6 na stronie 45 w podrozdziale 4.10.)
stwierdzające, że wszystkie zrealizowane dowody przychodu i rozchodu spisywanych
składników zostały przekazane do księgowości. W czasie inwentaryzacji nie można wydawać
i przyjmować majątku objętego spisem. Czynności te mogą być dokonane, gdy jest to
niezbędne dla zapewnienia normalnej działalności jednostki, a zespół spisowy zostanie o tym
poinformowany. Fakt ten należy również udokumentować specjalnie oznaczonymi dowodami
zapewniającymi ich ujęcie w rozliczeniu osoby odpowiedzialnej materialnie.
Arkusze spisowe traktuje się jako druki ścisłego zarachowania i wydaje zespołom
spisowym po uprzednim ponumerowaniu i zaparafowaniu przez upoważnioną osobę
z komórki księgowości, za pokwitowaniem, do późniejszego rozliczenia po zakończeniu
spisów. Przykład uniwersalnego arkusza spisu z natury –przedstawia wzór 7 na stronie 46
i 47 w podrozdziale 4.10.
Wpisu do arkusza spisowego należy dokonać bezpośrednio po ustaleniu stanu składnika.
Nie należy zostawiać wolnych wierszy. Należy stosować nazwy używane w księgowości lub
symbole indeksu materiałowego oraz takie same jednostki miary, w jakich są ujmowane
w ewidencji ilościowej i ilościowo-wartościowej. Ułatwia to rozliczenie inwentaryzacji
i ustalenie różnic.
Błędy popełnione w arkuszach spisu można poprawiać wyłącznie przez skreślenie
błędnego zapisu, tak aby pozostał on czytelny, a następnie wpisaniu zapisu poprawnego.
Obok tekstu poprawionego powinny się podpisać osoba odpowiedzialna materialnie i członek
zespołu spisowego. Dokonanie poprawek powinno znaleźć swoje odbicie w protokole
opisowym z przebiegu inwentaryzacji, gdzie należy zamieścić uwagę odnośnie dokonanej
poprawki: pozycja spisowa, powód dokonania poprawki, przez kogo.
Arkusze spisowe stanowią dowód księgowy i powinny zawierać:
– nazwę jednostki i pola spisowego (pieczęć firmowa),
– numer arkusza,

26
– skład komisji inwentaryzacyjnej, osób odpowiedzialnych materialnie oraz innych osób
uczestniczących w spisie,
– datę, i godzinę rozpoczęcia i zakończenia spisu,
– datę na jaką przypada termin spisu,
– dane dotyczące spisywanych składników,
– podsumowanie arkusza.
Arkusze spisowe sporządza się w dwóch egzemplarzach, a przy inwentaryzacjach
zdawczo-odbiorczych w trzech. Oryginał otrzymuje księgowość, a kopię osoba materialnie
odpowiedzialna, w której obecności winny być spisywane wszystkie składniki majątkowe.
W niektórych podmiotach wykorzystywane powinny być inne arkusze spisowe niż
uniwersalne.
Po wpisaniu ostatniej inwentaryzowanej pozycji składnika następuje zakończenie arkusza
spisowego poprzez wpisanie adnotacji – poniżej ostatniej pozycji – „spis zakończono na
pozycji nr ...”. Daty i podpisy członków komisji i osób odpowiedzialnych następują na końcu
arkusza spisowego. Osoby materialnie odpowiedzialne powinny złożyć oświadczenie, że
wszystkie składniki zostały objęte spisem i osoby te nie wnoszą zastrzeżeń do kompletności
spisów i do pracy zespołu spisowego. Po zakończeniu spisu z natury zespoły spisowe
powinny złożyć pisemną informację o nieprawidłowościach stwierdzonych w toku
inwentaryzacji –wzór 8 na stronie 48 w podrozdziale 4.10.
Następną czynnością jest wycena składników majątku. Można zaniechać wyceny
rzeczowych składników majątku bezpośrednio na arkuszach, jeżeli składniki te są ujmowane
w urządzeniu ewidencyjnym zawierającym informację o ich ilości i wartości w dniu, na który
przypadał termin inwentaryzacji.
Wyliczenia wstępnego dokonują zespoły spisowe po zakończeniu spisu. Jest to tzw.
wycena pierwotna, stanowiąca podstawę do przeprowadzenia wyliczenia wstępnego.
W wyliczeniu tym ustala się:
– wartość składników według spisu z natury,
– wartość składników według ksiąg,
– różnice remanentowe.
Jeżeli komisja nie może dokonać wyceny, odbywa się ona w terminie późniejszym przez
samą komisję lub osoby z księgowości.
Po wycenie pierwotnej przeprowadzona może być wycena wtórna:
– jako sprawdzian poprawności wyceny pierwotnej,
– na wniosek zgłoszony przez osoby materialnie odpowiedzialne,
– w celu nowej wyceny składników.
Wyliczenie ostateczne przeprowadzane jest po dokonaniu wstępnej i wtórnej wyceny,
polega na porównaniu stanów rzeczywistych wynikających ze spisu z danymi wynikającymi
z ewidencji księgowej.
Po zakończeniu inwentaryzacji, zadaniem zespołu spisowego jest jeszcze sporządzenie
sprawozdania z przeprowadzonej inwentaryzacji.
W trakcie przeprowadzania inwentaryzacji możliwe są kontrole pod kątem prawidłowości
przebiegu i poprawności przeprowadzania. Uprawnionymi do przeprowadzenia takiej kontroli
są:
a) w jednostkach prowadzących pełną rachunkowość:
− główny księgowy, kierownik jednostki,
− członkowie komisji inwentaryzacyjnej,
− powołani kontrolerzy spisowi,
− biegli rewidenci badający sprawozdanie finansowe jednostki,
− organy kontroli skarbowej,

27
b) w jednostkach prowadzących księgi przychodów i rozchodów:
− pracownicy urzędu skarbowego,
− inspektorzy urzędu kontroli skarbowej.
Przedsiębiorcy zobowiązani do prowadzenia ewidencji działalności za pomocą księgi
przychodów i rozchodów lub opodatkowane w formie ryczałtu od przychodów
ewidencjonowanych dokonują inwentaryzacji składników majątkowych na podstawie
przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych i rozporządzeń
wykonawczych.
Inwentaryzację należy przeprowadzić i wpisać do księgi:
– przed zaprowadzeniem księgi,
– na koniec każdego roku podatkowego,
– w przypadku zmiany wspólnika,
– przy likwidacji działalności,
– zarządzenia urzędu skarbowego,
– gdy ustala się zaliczki na podatek za okresy miesięczne.
Podatnik może przeprowadzić spis z natury w innym terminie, ale o zamiarze musi
powiadomić urząd skarbowy na 7 dni przed datą tego spisu.
Spisem z natury należy objąć:
– towary handlowe,
– materiały podstawowe i pomocnicze,
– półprodukty i wyroby gotowe,
– braki i odpadki.
Spisem należy objąć także towary stanowiące własność podatnika, ale znajdujące się
poza jednostką. Towary obce znajdujące się w zakładzie podatnika, które nie podlegają
wycenie ujmujemy ilościowo w remanencie z podaniem czyją stanowią własność.
Wyceny remanentu należy dokonać w terminie 14 dni od jego zakończenia zgodnie
z zasadami rozporządzenia.
W jednostkach prowadzących księgi przychodów i rozchodów wycenia się:
– materiały, towary handlowe – według cen zakupu, nabycia lub cen rynkowych,
– półprodukty, wyroby gotowe i braki własnej produkcji – według kosztów wytworzenia,
– produkcję niezakończoną – według kosztów wytworzenia,
– odpadki użytkowe – według wartości szacunkowej,
– niesprzedane wartości dewizowe – według cen zakupu z dnia sporządzenia spisu,
a w dniu kończącym rok podatkowy według cen zakupu nie wyższej niż kurs średni
ogłaszany przez NBP w dniu kończącym rok podatkowy,
– wartość rzeczy zastawionych – według ich wartości rynkowej,
– produkcję zwierzęcą – według cen rynkowych,
– wyposażenie objęte spisem z natury na dzień likwidacji działalności – według cen
zakupu.
W przypadku, gdy towary utraciły swoją wartość użytkową podatnik może przyjąć do
wyceny towarów ceny niższe od cen zakupu lub nabycia.
Spis z natury wpisywany jest do księgi obowiązkowo poprzez wpis poszczególnych
rodzajów składników lub wpis tylko jednej pozycji, jeżeli sporządzone jest odrębne
szczegółowe zestawienie, które przechowuje się razem z księgą.
W księdze należy dokonać zapisu wartości remanentu początkowego nawet w przypadku, gdy
na dzień otwarcia księgi podatnik nie posiada składników majątku podlegających
remanentowi.
W przedmiocie przygotowania, przeprowadzenia oraz ustalenia i rozliczenia różnic
inwentaryzacyjnych nie ma różnicy pomiędzy inwentaryzacją przeprowadzaną przez

28
jednostki stosujące przepisy ustawy o rachunkowości. Różnice występują w terminach i
częstotliwości inwentaryzacji.

1. Na czym polega spis z natury?
2. Jakie składniki majątkowe inwentaryzuje się metodą spisu z natury?
3. Jakie składniki inwentaryzuje się metodą uproszczoną?
4. Jakie są zasady wypełniania arkuszy spisowych?
5. Jakie są zasady wyceny składników majątkowych objętych spisem z natury?
6. Jakie są zasady przeprowadzania inwentaryzacji przez jednostki prowadzące podatkową
księgę przychodów i rozchodów?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Sporządź listę składników majątkowych znajdujących się w sali X objętych spisem z
natury.

1) zapoznać się z salą,
2) wybrać składniki majątkowe podlegające inwentaryzacji drogą spisu z natury,
3) sporządzić listę tych składników podając nazwy, jednostki miary, indeksy zgodnie
z księgą inwentarzową.

– sala ćwiczeniowa,

Tak Nie
Czy potrafisz:
1) określić składniki majątkowe objęte spisem z natury?
2) przedstawić zasady przeprowadzania inwentaryzacji spisem z natury?
3) określić składniki majątkowe inwentaryzowane metodą uproszczoną?
4) wypełnić prawidłowo arkusz spisu z natury?
5) określić zasady przeprowadzania inwentaryzacji
u jednostek prowadzących podatkową księgę przychodów i rozchodów?
6) określić zasady wyceny składników majatkowych objętych spisem z natury?

29
4.7. Różnice inwentaryzacyjne
Różnice inwentaryzacyjne (rys. 1) mogą przejawiać się jako:

– niedobory – ujemne różnice ilościowe i wartościowe ujawnione w drodze porównania
stanu rzeczywistego ze stanem księgowym, powstałe podczas transportu,
magazynowania, użytkowania, produkcji lub sprzedaży,
– szkody – utrata pierwotnej wartości użytkowej składnika majątku np. pogorszenie jego
jakości wywołane warunkami atmosferycznymi,
– nadwyżki – dodatnie różnice ilościowe i wartościowe ujawnione w wyniku porównania
stanu rzeczywistego ze stanem księgowym, powstałe podczas transportu,
magazynowania, użytkowania, produkcji lub sprzedaży,
Niedobory i nadwyżki ustala się w zależności od metod ewidencji, określając ich
wielkość:
– ilościowo i wartościowo – w odniesieniu do rzeczowych składników majątku,
– wartościowo – w odniesieniu do gotówki, papierów wartościowych oraz towarów
i opakowań w placówkach handlu detalicznego.
Różnice inwentaryzacyjne
niedobory nadwyżki
niezawinione zawinione błędy błędy pomyłkowa nieznane

w dokumentacji w pomiarze zamiana przyczyny
błędy bezsporne sporne

w dokumentacji
pomyłkowa
zamiana dochodzone niedochodzone
błedy
w pomiarze
zdarzenia
nadzwyczajne
ubytki
naturalne
w granicach przekraczające
norm normy
Rys. 1. Klasyfikacja różnic inwentaryzacyjnych

Źródło: D. Małkowska.: Inwentaryzacja od A do Z z uwzględnieniem zmian w rachunkowości. ODDK,
Gdańsk 2002
Ubytki naturalne to niedające się uniknąć zmniejszenia ilości składnika majątku

mieszczące się w granicach norm ustalonych dla ubytków naturalnych, które są konsekwencją
cech lub procesów fizykochemicznych, takich jak wysychanie, ulatnianie, parowanie lub
powstają wskutek czynności manipulacyjnych związanych z przyjmowaniem, wydawaniem,
czy zabiegami konserwacyjnymi.

30
Normy ubytków naturalnych ustala się wyłącznie dla zapasów, można je wyrazić
w jednostkach naturalnych lub w procentach od obrotu lub stanu ewidencyjnego.
Dla poszczególnych punktów sprzedaży charakteryzujących się szerokim asortymentem
towarów, dla których obowiązują różne normy ubytków, można ustalić limity na pokrycie
niedoborów. Limit ten wyrażony jest w procentach od wartości sprzedaży artykułów danej
branży, określa górną granicę niedoboru powstałego z tytułu ubytków naturalnych. Limit
określa kierownik jednostki jako normy zakładowe, uwzględniając właściwości
fizykochemiczne, warunki atmosferyczne, doświadczenie zawodowe i inne przypadki.
Niedobory i szkody powstałe z przyczyn niezależnych od osób materialnie
odpowiedzialnych nazywamy niezawinionymi, zaliczamy do nich:
– ubytki przekraczające normy niezawinione przez osobę materialnie odpowiedzialną,
– niedobory spowodowane błędami w dokumentacji, w pomiarze,
– niedobory spowodowane pomyłkową zamianą podobnych składników,
– niedobory spowodowane zdarzeniami losowymi.
Niedobory i szkody zawinione powstają z winy osób materialnie odpowiedzialnych lub
innych osób. Są one wynikiem działania lub zaniechania działania ze strony tych osób,
szczególnie zaś spowodowane są brakiem troski o zabezpieczenie mienia, niedbalstwem,
nadużyciami lub naruszeniem przepisów o przyjmowaniu i wydawaniu składników majątku.
Niedobory i szkody zawinione stają się roszczeniami z tytułu niedoborów i szkód
w stosunku do osób, które przyczyniły się do ich zaistnienia.
Pokrycia niedoboru lub szkody można żądać od pracownika, z którym zawarto
porozumienie o odpowiedzialności materialnej za powierzone mienie. Jeżeli takiego
porozumienia nie zawarto, pracownik odpowiada za szkodę do wysokości trzymiesięcznego
wynagrodzenia z dnia wyrządzenia szkody lub niedoboru.
Nadwyżki mogą powstać w wyniku:
– niedokładności urządzeń pomiarowych,
– błędu w dokumentacji,
– pomyłkowej zamiany podobnych składników majątku,
– przyczyn, których nie ustalono jednoznacznie.
Stwierdzone różnice inwentaryzacyjne powinny być uporządkowane i pogrupowane
według składników i osób materialnie odpowiedzialnych oraz przedstawione według wykazu
– z podziałem na niedobory i nadwyżki (wzór 9 na stronie 49 w podrozdziale 4.10.). Przed
podjęciem jakichkolwiek decyzji, wykaz różnic inwentaryzacyjnych powinien podlegać
weryfikacji, której celem jest ustalenie przyczyn powstania tych różnic oraz podjęcie
wniosków w sprawie ich rozliczenia.
Weryfikacją różnic zajmuje się komisja inwentaryzacyjna, która w uzasadnionych
przypadkach może rozważyć stopień winy lub jej brak ze strony osób materialnie
odpowiedzialnych. Komisja może domagać się ustnych lub pisemnych wyjaśnień od
pracowników, zweryfikować dowody źródłowe i ewidencje księgowe, w celu wykrycia
powodów rozbieżności. Może również zażądać przeprowadzenia ponownego spisu z natury.
Na podstawie zgromadzonych materiałów komisja dla każdej pozycji różnic, ustala jej
przyczynę i proponuje sposób rozliczenia.
Komisja inwentaryzacyjna rozlicza różnice wraz z ustaleniem wysokości ubytków
naturalnych, mieszczących się w granicach norm za okres międzyinwentaryzacyjny.
Rozliczenie ubytków naturalnych przewyższających faktyczny niedobór magazynowy może
być dokonywane tylko do wysokości faktycznego niedoboru magazynowego. W przypadku
wystąpienia superaty nie należy obliczać ubytku naturalnego.
Różnice inwentaryzacyjne mogą być kompensowane, ale powinny być spełnione
następujące warunki kompensaty (wzór 10 na stronie 49 w podrozdziale 4.10.):
– zostały stwierdzone w ramach jednego spisu z natury,

31
– dotyczą jednej osoby materialnie odpowiedzialnej,
– zostały stwierdzone w podobnych składnikach majątku lub w podobnych opakowaniach,
– kompensaty nie stosuje się do środków trwałych.
Po przeprowadzeniu weryfikacji, analizy oraz wniosków odnośnie różnic, komisja
inwentaryzacyjna sporządza protokół rozliczenia różnic inwentaryzacyjnych (wzór 11 na
stronie 50 - 51 w podrozdziale 4.10.) i przedkłada go dyrektorowi do akceptacji.
Jeżeli termin inwentaryzacji przypada na 31 grudnia, opracowanie wniosków
i przedłożenie ich do akceptacji dyrektorowi powinno nastąpić nie później niż w ciągu 15 dni
roboczych.
Ujawnione różnice inwentaryzacyjne należy rozliczyć w księgach danego roku
obrotowego, nie później niż pod datą ostatniego dnia roku.

1. Jakie są rodzaje różnic inwentaryzacyjnych?
2. Na czym polega weryfikacja różnic inwentaryzacyjnych?
3. W jaki sposób rozlicza się różnice inwentaryzacyjne?
4. Kiedy i w jaki sposób można kompensować różnice inwentaryzacyjne?
5. Jakie dokumenty należy wystawić w przypadku wystąpienia różnic inwentaryzacyjnych?
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Znajdź przyczyny występowania różnic inwentaryzacyjnych.

1) określić główne różnice inwentaryzacyjne,
2) wyszukać przyczyny powstania danego rodzaju różnic inwentaryzacyjnych,
3) wyszukane przyczyny zapisać na małych karteczkach i przypiąć do dużych ości na
szkielecie,
4) zapoznać się ze wszystkimi przyczynami podanymi przez klasę,
5) wybrać najczęściej pojawiające się przyczyny różnic.

– plansza przedstawiająca rybi szkielet,
– duże kartki do wpisania głównych rodzajów różnic inwentaryzacyjnych,
– paski papieru dla każdej grupy,
– mazaki,
– masa mocująca.
Ćwiczenie 2
Skompensuj niedobór następujących towarów:
skarpetek dziecięcych roz. M z nadwyżką skarpetek dziecięcych roz. S,
koszulek białych roz. L z nadwyżką podkoszulek białych roz. L,
majteczek dziecięcych roz. S i majtek dziewczęcych roz. S.

32
Różnice inwentaryzacyjne stwierdzone w wyniku przeprowadzonej inwentaryzacji
w Hurtowni Bielizny „Gacuś” sp. j. na dzień 31-12-2005r. przedstawia tabela:
Różnice inwentaryzacyjne
Lp. Arkusz spisowy Niedobory Nadwyżki
Ilość Cena Wartość Ilość Cena Wartość
1. 4/7 skarpety dziecięce 55 4,50 zł 247,50 zł - - -
roz. M
2. 6/10 skarpety dziecięce - - - 45 4,30 zł 193,50 zł
roz. S
3. 4/4 koszulka biała roz. 15 18,50 zł 277,50 zł - - -
L
4. 2/6 podkoszulek biały - - - 30 14,50 435,00 zł
roz. L
5. 3/15 majtki dziecięce 23 6,70 zł 154,10 zł - - -
roz. S
6. 7/10 majtki dziewczęce - - - 25 13,20 330,00 zł
roz. S
1) ustalić wartość kompensaty dla skarpetek,
2) ustalić wartość kompensaty dla koszulek,
3) ustalić wartość kompensaty dla majtek,
4) ustalić powstałe po kompensacie różnice do rozliczenia, a mianowicie:
– wyliczyć niedobór ilościowy i wartościowy dla skarpetek dziecięcych roz. M po
kompensacie,
– wyliczyć nadwyżkę skarpet roz. S po kompensacie,
– wyliczyć niedobór ilościowy i wartościowy dla koszulek białych roz. L po
kompensacie,
– wyliczyć nadwyżkę podkoszulek białych roz. L po kompensacie,
– wyliczyć niedobór ilościowy i wartościowy dla majtek dziecięcych roz. S po
kompensacie,
– wyliczyć nadwyżkę majtek dziewczęcych roz. S po kompensacie,
– ćwiczenie,
– kalkulator,
4.7.4 Sprawdzian postępów

Tak Nie
Czy potrafisz:
1) sklasyfikować różnice inwentaryzacyjne?
2) omówić różnice inwentaryzacyjne?
3) rozliczyć różnice inwentaryzacyjne?
4) skompensować różnice inwentaryzacyjne?
5) wystawić dokumenty niezbędne w przypadku
wystąpienia różnic inwentaryzacyjnych?

33
4.8. Inwentaryzacja w drodze potwierdzenia sald
Składniki bilansowe, które nie mogą być kontrolowane i aktualizowane na podstawie

spisu z natury, podlegają inwentaryzacji poprzez:
1) uzyskanie potwierdzeń stanów wykazywanych przez dane księgowe,
2) porównanie danych księgowych z odpowiednimi dokumentami.
Metoda uzgodnienia sald polega na dwustronnym potwierdzeniu zgodności stanów
księgowych aktywów i pasywów między kontrahentami.
Drogą potwierdzenia sald inwentaryzuje się:
– środki pieniężne zgromadzone na rachunkach bankowych, w tym wszelkiego rodzaju
lokaty i kredyty,
– należności, pożyczki, zobowiązania, z wyjątkiem rozrachunków z pracownikami,
rozrachunków publicznoprawnych, należności spornych i wątpliwych, a w bankach
również zagrożonych,
– powierzone kontrahentowi własne składniki majątkowe.
Inwentaryzacja ma na celu doprowadzenie do uzgodnienia salda z kontrahentem. Stroną
inicjującą jest wierzyciel. Potwierdzenie sald odbywa się zasadniczo w formie pisemnej
odpowiedzi. Termin inwentaryzacji przypada na ostatni dzień każdego roku obrotowego.
Inwentaryzacja środków pieniężnych na rachunkach bankowych polega na potwierdzeniu

przez bank stanu środków ulokowanych przez jednostkę na otwartych rachunkach
bankowych. Stan środków potwierdzany jest na bieżąco przez bank, każdorazowo
w przypadku zmiany stanu środków na danym rachunku. Poza tym, na koniec roku bank
z reguły oprócz bieżących wyciągów kontrahentowi konta wysyła kontrahentowi pisma
informujące o wysokości posiadanych środków na rachunkach bankowych i wysokości
zaciągniętych kredytów. Jeżeli stany są zgodne z danymi księgowymi jednostki –
inwentaryzacja została spełniona.
W przypadku stwierdzenia błędów jednostka zawiadamia bank. Bank, po wyjaśnieniu
błędu, przesyła notę memoriałową lub inny dowód bankowy wraz z wyciągiem bankowym,
na podstawie której jednostka może dokonać odpowiedniego księgowania korygującego.
Wynikające z rozrachunków uprawnienie jednostki jako wierzyciela do pobrania zapłaty

w określonej kwocie, w wyznaczonym umową lub przepisami prawa terminie, za wykonane
przez nią świadczenia w postaci dostaw lub usług to należność.
Zobowiązanie zaś to obowiązek jednostki jako dłużnika zapłaty wierzycielowi określonej
kwoty, w wyznaczonym terminie, za wykonane na jej rzecz świadczenia w postaci dostaw lub
usług, albo świadczenia publicznoprawne.
Od 01 stycznia 2002 r. ustawa o rachunkowości zniosła wymóg inwentaryzowania
zobowiązań.
Uzgodnienie sald odbywa się na ogół w formie pisemnej. Wykonywane jest przez
pracowników księgowości, w sprawach trudniejszych powoływani mogą być eksperci od tych
spraw.
Wierzyciel wystawia trzy egzemplarze potwierdzenia salda i wysyła listem poleconym
dwa egzemplarze do kontrahenta celem potwierdzenia salda, zaś trzeci egzemplarz zostaje w
aktach jednostki. Jeden z wysłanych egzemplarzy powinien wrócić do jednostki potwierdzony
przez dłużnika. Potwierdzenie salda może odbywać się także telefaksem lub telefonicznie, ale
wówczas należy sporządzić notatkę z przeprowadzonej rozmowy.

34
Nie zezwala się na tzw. „milczące potwierdzenie sald”, czyli w przypadku braku
potwierdzenia saldo uważa się za zgodne oraz rezygnacji z potwierdzenia niewielkich sald
lub tzw. sald „zerowych”.
Jeżeli nie udało się uzyskanie potwierdzenia salda, wówczas takie saldo podlega
inwentaryzacji w drodze weryfikacji.
Formularz potwierdzenia salda powinien zawierać:
– kwotę salda, wskazanie strony Wn lub Ma,
– pieczątkę zakładu i podpisy osób upoważnionych,
– stwierdzenie potwierdzenia salda.
Każda jednostka stosuje wzór potwierdzenia salda ustalony we własnym zakresie.
Przykładowy wzór pisma dotyczącego potwierdzenia sald należności zawarto we wzorze 12
na stronie 52 w podrozdziale 4.10.
Po przeprowadzeniu inwentaryzacji należności metodą potwierdzenia sald można
sporządzić protokół zbiorczy z potwierdzenia sald.
Składniki powierzone kontrahentom lub otrzymane od kontrahentów inwentaryzowane są
na terenie tej jednostki spisem z natury. Prawny właściciel tych składników musi uzyskać od
jednostki, której przekazał składniki majątkowe potwierdzenie ich stanu. Potwierdzenie to
sporządza się kontrahentowi formie pisemnej.
W celu potwierdzenia przez kontrahenta posiadania rzeczowych składników będących
w posiadaniu innych jednostek należy przesłać do kontrahenta pismo z prośbą
o potwierdzenie – wzór 13 na stronie 53 w podrozdziale 4.10.
W przypadku pewnej lub uprawdopodobnionej nieściągalności należności należy

zaktualizować wartość należności poprzez dokonanie odpisu aktualizującego.
Odpisu aktualizującego wartość należności dokonuje się w odniesieniu do:
– należności od dłużników postawionych w stan likwidacji lub stan upadłości do
wysokości należności nieobjętej gwarancją lub innym zabezpieczeniem należności,
zgłoszonej likwidatorowi lub sędziemu komisarzowi w postępowaniu upadłościowym,
– należności w pełnej wysokości od dłużników w przypadku oddalenia wniosku o
ogłoszenie upadłości, jeżeli majątek dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów
postępowania upadłościowego,
– należności kwestionowanych przez dłużników oraz z których zapłatą dłużnik zalega,
a według oceny sytuacji majątkowej i finansowej dłużnika spłata należności w umownej
kwocie nie jest prawdopodobna – do wysokości nie pokrytej gwarancją lub innym
zabezpieczeniem należności,
– należności stanowiących równowartość kwot podwyższających należności, w stosunku
do których uprzednio dokonano odpisu aktualizującego – wysokości tych kwot, do czasu
ich otrzymania lub odpisania,
– należności przeterminowanych lub nieprzeterminowanych o znacznym stopniu
prawdopodobieństwa nieściągalności, w przypadkach uzasadnionych rodzajem
prowadzonej działalności lub strukturą odbiorców – w wysokości wiarygodnie
oszacowanej kwoty odpisu, w tym także ogólnego, na nieściągalne należności.
Odpisami aktualizującymi obejmuje się tę część należności, na którą wierzyciel nie ma

zabezpieczenia, z uwzględnieniem stopnia ryzyka. Brak zabezpieczenia wyznacza górną
granicę odpisu.
Odpisy aktualizujące wartość należności zalicza się do:

1) kosztów finansowych, gdy należność, której dotyczy powstała z operacji finansowych,
poprzez księgowanie:

35
− Wn „Koszty finansowe”,
− Ma „Odpisy aktualizujące wartość należności”,
2) pozostałych kosztów operacyjnych, gdy należność, której dotyczy odpis powstała z
innych tytułów niż operacje finansowe, poprzez księgowanie:
− Wn „Pozostałe koszty operacyjne”,
− Ma „Odpisy aktualizujące wartość należności”,
3) należności umorzone przedawnione lub nieściągalne zmniejszają dokonane uprzednio
odpisy aktualizujące ich wartość poprzez księgowanie:
− Wn „Odpisy aktualizujące wartość należności”,
− Ma „Rozrachunki z odbiorcami” lub inne konto rozrachunków,
4) w przypadku ustania przyczyny, dla której dokonano odpisu aktualizującego,
równowartość odpisu stanowi pozostałe przychody operacyjne lub przychody finansowe,
poprzez równoległe księgowanie do księgowania spłaty:
− Wn „Rachunek bieżący” lub „Kasa”,
− Ma „Rozrachunki z odbiorcami” lub inne konto rozrachunków oraz:
− Wn „Odpisy aktualizujące wartość należności”,
− Ma „Przychody finansowe” lub „Pozostałe przychody operacyjne”.
Dokumenty stanowiące podstawę księgowania odpisu aktualizującego powinny
szczegółowo określać przesłanki jego dokonania, powinny być uzasadnione opisem
okoliczności uprawdopodabniających ich nieściągalność oraz czynności podjętych dla
ściągnięcia należności. Aktualizacja nie zwalnia od działań służących ściągnięciu należności.
Należności i roszczenia przedawnione, umorzone i nieściągalne nie stanowią już
aktywów i dlatego wymagają odpisania w koszty:
− Wn „Koszty finansowe” lub „Pozostałe koszty operacyjne”,
− Ma „Rozrachunki z odbiorcami”.

1. Jakie składniki majątkowe inwentaryzuje się w drodze potwierdzenia sald?
2. Na czym polega inwentaryzacja drogą potwierdzenia sald?
3. W jakich przypadkach i w jaki sposób dokonuje się odpisu aktualizacyjnego?
4. Jakie dokumenty należy wystawić przeprowadzając inwentaryzację w drodze
potwierdzenia sald?

36
4.8.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Uzupełnij zdania, wstawiając w wolne miejsca poniższe wyrazy użyte w odpowiedniej
formie:
odpis aktualizujący, wierzyciel, aktualizacja, telefon, notatka, zabezpieczenie.
1. W przypadku pewnej lub uprawdopodobnionej nieściągalności należności należy

zaktualizować wartość należności przez dokonanie
____________________________________________.
2. Odpisami aktualizującymi obejmuje się tę część należności, na którą wierzyciel nie ma
_______________________________ , z uwzględnieniem stopnia ryzyka.
3. Trzy egzemplarze potwierdzenia salda wystawia _________________________.
4. Potwierdzenie salda może odbywać się także ___________________________________,
ale wówczas należy sporządzić_______________________ z przeprowadzonej rozmowy.
5. Od działań służących ściągnięciu należności nie zwalnia
___________________________.

1) zapoznać się dokładnie z treścią ćwiczenia,
2) wyszukać brakujące słowa i używając odpowiedniej formy uzupełnij luki w podanych
zdaniach.

Ćwiczenie 2
Podaj co najmniej trzy przykłady składników majątkowych, które inwentaryzuje się
stosując metodę potwierdzenia sald.

1) z dostępnych składników majątkowych wybrać trzy inwentaryzowane metodą
potwierdzenia sal,
2) wybrane przykłady zapisać w zeszycie.


37
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) wskazać składniki majątkowe objęte inwentaryzacją
w drodze potwierdzenia sald?
2) scharakteryzować inwentaryzację przeprowadzaną
metodą potwierdzenia sald?
3) sporządzić dokumentację inwentaryzacyjną sporządzaną
w metodzie potwierdzenia sald?
4) określić sytuacje w których dokonuje się odpisów aktualizacyjnych?
5) przedstawić sposób dokonywania odpisów aktualizacyjnych?

38
4.9. Inwentaryzacja w drodze weryfikacji
Inwentaryzacja drogą weryfikacji polega na porównaniu stanu wynikającego z zapisów

w księgach rachunkowych lub inwentarzowych z dokumentacją źródłową oraz
doprowadzenia ich do realnej wartości.
Metodą tą inwentaryzuje się wszystkie aktywa i pasywa, które:
– nie mogą być inwentaryzowane w drodze spisu z natury,
– nie mogą być inwentaryzowane przez wzajemne uzgodnienie i potwierdzenie na piśmie
ich stanu księgowego,
– kiedy nie ma obowiązku inwentaryzacji co roku.
Obejmuje:
– wartości niematerialne i prawne,
– grunty i środki trwałe do których dostęp jest utrudniony,
– udziały i akcje w spółkach kapitałowych,
– materiały i towary w drodze oraz dostawy niefakturowane,
– środki pieniężne w drodze,
– należności sporne i wątpliwe,
– rozrachunki publicznoprawne,
– rozliczenia międzyokresowe czynne i bierne,
– kapitały własne i specjalne,
– rezerwy i rozliczenia międzyokresowe przychodów,
– środki trwałe w budowie,
– należności i zobowiązania z osobami nie prowadzącymi ksiąg rachunkowych,
– inne składniki aktywów i pasywów, których nie udało się zinwentaryzować innymi
metodami.
Inwentaryzację metodą weryfikacji dokumentuje się protokołem weryfikacji dla
poszczególnych pozycji bilansowych.
Po zakończeniu inwentaryzacji drogą weryfikacji należy sporządzić zbiorczy protokół
zinwentaryzowanych składników aktywów i pasywów, który stanowi załącznik do
sprawozdania – wzór 14 na stronie 54 w podrozdziale 4.10.

1. Na czym polega inwentaryzacja w drodze weryfikacji?
2. Jakie składniki majątkowe inwentaryzujemy metodą weryfikacji?
3. Jakie dokumenty należy wystawić przeprowadzając inwentaryzację w drodze weryfikacji?

39
4.9.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Uzupełnij krzyżówkę nazwami składników majątkowych objętych metodą podaną
w haśle krzyżówki.
W
E
R
Y
F
I
K
A
C
J
A

1) odczytać metodę inwentaryzacji podaną w haśle krzyżówki,
2) wyszukać składniki majątkowe inwentaryzowane tą metodą,
3) przyporządkować składniki do poszczególnych pól,
4) wypełnić krzyżówkę.

– krzyżówka,
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) określić składniki majątkowe objęte inwentaryzacją w drodze weryfikacji?
2) określić zasady przeprowadzania inwentaryzacji metodą weryfikacji?
3) sporządzić dokumentację inwentaryzacyjną sporządzaną w metodzie weryfikacji?

40
4.10. Wzory pism
Wzór 1 Zarządzenie o inwentaryzacji
Źródło: Dokumentacja inwentaryzacyjna, ODDK Sp. z o.o., Gdańsk 2002.

41
Wzór 2 Wykaz powołanych członków komisji inwentaryzacyjnej
Wzór 3 Wykaz powołanych członków komisji spisowej

42
Wzór 4 Plan inwentaryzacji

43
Wzór 5 Harmonogram i terminarz inwentaryzacji

44
Wzór 6 Oświadczenie osoby odpowiedzialnej materialnie

45
Wzór 7 Arkusz spisu z natury

46

47
Wzór 8 Sprawozdanie zespołu spisowego z przebiegu spisu z natury

48
Wzór 9 Wykaz różnic inwentaryzacyjnych
Wzór 10 Arkusz kompensaty niedoborów i nadwyżek

49
Wzór 11 Protokół weryfikacji różnic inwentaryzacyjnych

50

51
Wzór 12 Potwierdzenie salda należności

52
Wzór 13 Potwierdzenie salda składników będących w posiadaniu innej jednostki

53
Wzór 14 Sprawozdanie z inwentaryzacji dokonanej drogą weryfikacji stanów księgowych

54

55
5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ
TEST PISEMNY – TEST WYBORU
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.

2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
Test pisemny zawiera 20 pytań i sprawdza Twoje wiadomości z zakresu organizacji
i przeprowadzania inwentaryzacji.
4. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Wskaż tylko jedną
odpowiedź prawidłową. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć
kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.
5. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
6. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż rozwiązanie
zadania na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
7. Na rozwiązanie testu pisemnego masz 40 minut.
Powodzenia!
Zestaw pytań testowych

1. Inwentaryzacja to:
a) zespół czynności związanych z ustaleniem faktycznego stanu majątku,
b) zespół czynności związanych z ustaleniem ewidencjonowanego stanu majątku oraz
źródeł ich pochodzenia,
c) zespół czynności związanych z ustaleniem ewidencjonowanego stanu majątku,
d) zespół czynności związanych z ustaleniem źródeł pochodzenia stanu majątku.
2. Prawidłowe przeprowadzanie inwentaryzacji nie wiąże się z:

a) inwentaryzowaniem nie rzadziej niż przewidują przepisy,
b) zatrudnieniem wyspecjalizowanej firmy,
c) poprawnie wystawioną dokumentacją,
d) rozliczeniem spisu.
3. Wśród rodzajów inwentaryzacji wyróżniamy:

a) inwentaryzację w drodze potwierdzenia sald,
b) inwentaryzację w drodze weryfikacji dokumentacji,
c) inwentaryzację wyrywkową okresową,
d) inwentaryzację w drodze spisu z natury.
4. Raz na dwa lata przeprowadza się spis z natury dla:

a) materiałów znajdujących się na terenie niestrzeżonym,
b) środków trwałych znajdujących się na terenie strzeżonym,
c) składników majątkowych będących własnością obcych jednostek,
d) towarów znajdujących się na terenie strzeżonym i objętych ewidencją ilościowo –
wartościową.

56
5. Weryfikacja różnic inwentaryzacyjnych i przyczyn ich powstania występuje w:
a) etapie III,
b) etapie I,
c) etapie IV,
d) etapie II.
6. Do obowiązków przewodniczącego komisji inwentaryzacyjnej nie należy:

a) ustalenie przyczyn powstania różnic inwentaryzacyjnych,
b) sprawdzenie przyrządów pomiarowych,
c) opracowanie planu inwentaryzacji,
d) prowadzenie rozliczenia arkuszy spisowych.
7. Inwentaryzację metodą spisu z natury nie przeprowadza się w odniesieniu do:

a) środków trwałych,
b) środków trwałych w budowie,
c) czeków o terminie płatności ponad trzy miesiące,
d) produkcji w toku.
8. Zgodnie z zasadą rzetelnego przeprowadzania spisu z natury zasadne jest:

a) przyjmowanie podczas inwentaryzacji majątku objętego spisem,
b) poinformowanie o ilości inwentaryzowanych składników wynikającej z ewidencji,
c) posługiwanie się wydrukami komputerowymi,
d) pobranie przed rozpoczęciem spisu, od osób odpowiedzialnych materialnie, pisemnych
oświadczeń.
9. Błędy popełnione w arkuszach można poprawiać przez:
a) prawidłowy zapis w protokole z przebiegu inwentaryzacji,
b) nie można korygować błędów,
c) czytelne skreślenie błędnego zapisu i wpisanie zapisu poprawnego,
d) odpowiedzi a i c są prawidłowe.
10. Jednostki prowadzące podatkową księgę przychodów i rozchodów przeprowadzają spis
z natury:
a) przed zaprowadzeniem księgi,
b) na koniec każdego roku podatkowego,
c) w przypadku zmiany wspólnika,
d) we wszystkich wyżej wymienionych sytuacjach.
11. Drogą potwierdzenia sald inwentaryzuje się:
a) środki pieniężne w drodze,
b) kredyty,
c) środki pieniężne,
d) należności sporne.
12. Odpisu aktualizującego wartość należności nie dokonuje się w odniesieniu do :
a) należności w pełnej wysokości od dłużników postawionych w stan likwidacji,
b) należności przeterminowanych o znacznym stopniu prawdopodobieństwa nieściągalności
w wysokości wiarygodnie oszacowanej kwoty odpisu,
c) należności kwestionowanych przez dłużników do wysokości nie przekraczającej
gwarancji,
d) należności w pełnej wysokości od dłużników w przypadku oddalenia wniosku
o ogłoszeniu upadłości, jeżeli majątek dłużnika nie pokryje należności.

57
13. Odpisy aktualizujące wartość należności zalicza się do:
a) kosztów działalności operacyjnej,
b) kosztów sprzedaży,
c) kosztów finansowych,
d) strat nadzwyczajnych.
14. Inwentaryzację metodą weryfikacji przeprowadza się w odniesieniu do:

a) należności z osobami nie prowadzącymi ksiąg rachunkowych,
b) własnych składników majątkowych powierzonych kontrahentowi,
c) maszyn i urządzeń wchodzących w skład środków trwałych w budowie,
d) opakowań.
15. Utrata pierwotnej wartości użytkowej składników majątku to:

a) niedobór wartościowy,
b) nadwyżka,
c) ubytek naturalny,
d) szkoda.
16. Pokrycia niedoboru nie można żądać od pracownika w przypadku:

a) zawarcia porozumienia o odpowiedzialności materialnej za powierzone mienie,
b) jeżeli wartość niedoboru przekracza wysokość trzykrotnego wynagrodzenia,
c) gdy nie zawarto porozumienia o odpowiedzialności materialnej,
d) niedobory powstały w wyniku zdarzeń losowych.
17. Różnice inwentaryzacyjne nie mogą być kompensowane, jeżeli:

a) zostały stwierdzone w ramach jednego spisu z natury,
b) dotyczą środków trwałych,
c) zostały stwierdzone w podobnych składnikach majątku,
d) dotyczą jednej osoby materialnie odpowiedzialnej.
18. Porównanie stanu wynikającego z zapisów w księgach rachunkowych z dokumentacją

źródłową, np. umową licencyjną nazywamy:
a) inwentaryzacją w drodze spisu z natury,
b) inwentaryzacją w drodze weryfikacji,
c) inwentaryzacją w drodze potwierdzenia sald,
d) remanentem.
19. Formularz potwierdzający salda powinien zawierać:

a) kwotę salda,
b) pieczątkę zakładu i podpisy osób upoważnionych,
c) stwierdzenie potwierdzenia salda,
d) wszystkie wyżej wymienione elementy.
20. Przepisy zezwalają na:

a) rezygnację z potwierdzenia tzw. sald zerowych,
b) milczące potwierdzenie sald,
c) potwierdzenie sald telefonicznie,
d) rezygnację z potwierdzenia niewielkich sald.

58
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko…………………………………………………………………….....................
Prowadzenie inwentaryzacji składników majątkowych
Zakreśl poprawną odpowiedź.
Nr
Odpowiedź Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:

59
6. LITERATURA
1. Małkowska D.: Inwentaryzacja od A do Z z uwzględnieniem zmian w rachunkowości.
ODDK, Gdańsk 2002
2. Małkowska D.: Dokumentacja inwentaryzacyjna. ODDK, Gdańsk 1998
3. Gierusz B.: Inwentaryzacja. ODDK, Gdańsk 1998
4. Naumiuk T.: Inwentaryzacja w praktyce. INFOR 2001
5. Winiarska K.: Kontrola finansowo-księgowa. ODDK, Gdańsk 1996
6. Frymark I.: Elementy rachunkowości. WSiP, Warszawa 2003
7. Borowska G.: Przygotowanie do działalności usługowej. WSiP, Warszawa 2003
8. Rachwał T.: Podstawy przedsiębiorczości. Słownik, Nowa Era, Warszawa 2004

60

Technik - Ekonomista 341 (02) z4.03 U

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Technik - Ekonomista 341 (02) z4.03 U

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Technik - Ekonomista 341 (02) z4.03 U

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

MINISTERSTWO EDUKACJI

Prowadzenie inwentaryzacji składników majątkowych

Poradnik dla ucznia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 341[02].Z4.03

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1. Istota i znaczenie inwentaryzacji

4.1.1. Materiał nauczania

Inwentaryzacja w wąskim znaczeniu to spis inwentarza z natury, zaś remanent to stan

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Obowiązek przeprowadzenia inwentaryzacji wynika z przepisów o rachunkowości oraz

Zadaniem inwentaryzacji jest:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1) Zasadniczym celem inwentaryzacji jest ustalenie faktycznego stanu posiadanych

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

Wyposażenie stanowiska pracy:

___1. Inwentaryzacja to zespół czynności związanych z ustaleniem stanu faktycznego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

Wyposażenie stanowiska pracy:

4.1.4. Sprawdzian postępów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.1. Materiał nauczania

Rozróżnia się wiele form inwentaryzacji, np. uproszczoną, doraźną, cykliczną,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

____ Weryfikacja dokumentacji B. może odnosić się jedynie do materiałów,

____ Spis z natury C. wymaga opracowania harmonogramu

____ Potwierdzenie sald D. może być zastosowana do gruntów i trudno

____ Inwentaryzacja pełna ciągła E. metoda stosowana do składników dających się

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

____ Inwentaryzacja wyrywkowa F. polegająca na ustaleniu rzeczywistego stanu

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

Wyposażenie stanowiska pracy:

4.2.4. Sprawdzian postępów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.1. Materiał nauczania

Terminy inwentaryzacji reguluje ustawa o rachunkowości.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Środki bankowe zgromadzone

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Własne składniki majątkowe

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

Wyposażenie stanowiska pracy:

4.3.4. Sprawdzian postępów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.1. Materiał nauczania

Proces inwentaryzacji można podzielić na trzy główne etapy (fazy):

W etapie I – przygotowania inwentaryzacji można wyróżnić następujące czynności: