NAJNOWSZA

HISTORIA C H I N
1917-1976
Książkę przygotował
Instytut Dalekiego Wschodu Akademii Nauk ZSRR

Kolegium redakcyjne
G.W. Astafiew, W . N . Nikiforów,
M . I . Sładkowskij (redaktor odpowiedzialny)
NAJNOWSZA
Zespól autorów radzieckich
HISTORIA CHIN
W . I . Głunin, A . M . Grigoriew,
K . W . Kukuszkin, W . N . Nikiforów
1917-1976
Posłowie
Walery Namiotkiewicz

Książnica Pomorska

o CCCCC Jtllifi

Książka i Wiedza
W a r s z a w a 1976
 Wprowadzenie
7owZTJ: I S T O H I J A KITAJA. 1 9 1 7 - 1 8 70 g g .
CHINY NA POCZĄTKU EPOKI
p r z e k ł a d z rosyjskiego
jerzy urkowski
IMPERIALIZMU

Konsultacja terminologiczna przekładu polskiego

Andrzej Halimarski

Redaktor
Irmina Stepowicz

Obwolutę i okładkę projektował

Andrzej Korybut-Daszkiewicz 7. Przekształcenie się „starych buntów chińskich''''
w świadomy ruch demokratyczny

Ustrój społeczny Chin na przełomie XIX i XX w. cha­

r a k t e r y z o w a ł s i ę rozpadaniem t r a d y c y j n y c h s t o s u n k ó w
s p o ł e c z n y c h i p o j a w i e n i e m s i ę e l e m e n t ó w nowego u k ł a ­
&ocasz> du — kapitalistycznego. Oazami k a p i t a l i z m u s t a ł y się n i e ­
liczne miasta p o r t o w e o t w a r t e dla zagranicznego h a n d l u
i obcych f i r m . W miastach t y c h p o w s t a w a ł y t a k ż e c h i ń s k i e
p r z e d s i ę b i o r s t w a handlowe i p r z e m y s ł o w e (tekstylne i spo­
ż y w c z e ) . C h i ń s k i m p r z e d s i ę b i o r c o m t r u d n o b y ł o jednak
k o n k u r o w a ć z f i r m a m i europejskimi, j a p o ń s k i m i i amery­
k a ń s k i m i , a t a k ż e znosić ucisk ze strony r o d z i m y c h u r z ę d ­
n i k ó w . P r z e d s i ę b i o r c y c h i ń s c y często w i ę c b y l i zmuszeni
p r o w a d z i ć interesy na s p ó ł k ę z k a p i t a l i s t a m i zagraniczny­
m i , aby u k r y ć się pod obcym szyldem przed g r a b i e ż ą
w ł a s n y c h d y g n i t a r z y . Nierzadko t e ż p r z e d s i ę b i o r s t w a na­
rodowe b y ł y w ł a s n o ś c i ą w y s o k i c h u r z ę d n i k ó w , k t ó r y c h
pozycja c h r o n i ł a przed s a m o w o l ą ze strony w ł a d z . Spe­
cyficzną w a r s t w ę s p o ł e c z n ą s t a n o w i l i k o m p r a d o r z y *, po­
ś r e d n i c y p o m i ę d z y r y n k i e m c h i ń s k i m a k a p i t a ł e m zagra­
n i c z n y m . S ł u ż ą c interesom obcego k a p i t a ł u k o m p r a d o r -

* Burżuazja kompradorska stała się z czasem w Chinach naj­

silniejszą politycznie i ekonomicznie warstwą, którą stanowili
przede wszystkim wielcy kapitaliści, silnie związani z warstwą
obszarniczą i przeważnie z niej się wywodzący. Jej poszczególne

5
stwo b y ł o zarazem j e d n y m ze ź r ó d e ł a k u m u l a c j i dla po­ ż o n e do w ł a d z y , p o w i ą z a n e z w ł a d z ą i s t a n o w i ą c e j e j opar­
cie w terenie, ludzie, k t ó r z y zdali t r a d y c y j n e egzaminy
wstającej burżuazji chińskiej.
u p r a w n i a j ą c e do p o s ł u g i w a n i a się stopniem n a u k o w y m ,
Poza g r a n i c a m i o t w a r t y c h p o r t ó w r o z c i ą g a ł się o g r o m ­
a zatem do piastowania odpowiednich g o d n o ś c i w spo­
ny, l i c z ą c y 400—450 m i n l u d n o ś c i , k r a j rolniczy, w k t ó ­
ł e c z e ń s t w i e i p a ń s t w i e , oraz ci, k t ó r z y k u p i l i t a k i s t o p i e ń ,
r y m p a n o w a ł y feudalne, a w najlepszym razie — p ó ł -
eks^urzędnicy, ich krewni. Mandżurowie, urzędnicy-Chiń-
feudalne stosunki. W Chinach P o ł u d n i o w y c h i Ś r o d k o w y c h
czycy i szenszy b y l i z r e g u ł y w i e l k i m i posiadaczami z i e m ­
w i ę k s z o ś ć z i e m i u p r a w n e j n a l e ż a ł a do o b s z a r n i k ó w , k t ó r z y
s k i m i , czerpali dochody z w y d z i e r ż a w i a n i a ziemi c h ł o p o m
z w y k l e w y d z i e r ż a w i a l i j ą c h ł o p o m . W Chinach P ó ł n o c ­
i p r z y w ł a s z c z a l i sobie — w f o r m i e u p o s a ż e ń , d a r ó w czy
n y c h bardziej powszechna b y ł a drobna c h ł o p s k a w ł a s n o ś ć
t e ż w drodze z w y k ł e j g r a b i e ż y — z n a c z n ą część p o d a t k ó w
ziemi, lecz i t u c h ł o p i b y l i pod w z g l ę d e m e k o n o m i c z n y m
ś c i ą g a n y c h z c h ł o p ó w . P o n i ż e j szenszy z n a j d o w a ł a się sze­
i p o l i t y c z n y m u z a l e ż n i e n i od o b s z a r n i k ó w . W w a r u n k a c h
r o k a w a r s t w a o b s z a r n i k ó w , f o r m a l n i e nie z w i ą z a n y c h
c h i ń s k i c h f o r m ę przedkapitalistycznego w y z y s k u c h ł o p ­
z w ł a d z ą i w y k s z t a ł c e n i e m . Z tej w a r s t w y bogaczy w i e j ­
stwa s t a n o w i ł a d z i e r ż a w a . C h ł o p i u p r a w i a l i s k r a w k i ziemi
skich w y w o d z i l i się często najbardziej b e z w z g l ę d n i w y ­
s w y m i w ł a s n y m i n a r z ę d z i a m i , o d d a j ą c w zamian za to
zyskiwacze, miejscowi t y r a n i — tuhao. I s t n i a ł a wreszcie
obszarnikom Vs, a n a w e t w i ę c e j z b i o r ó w ; ponosili c i ę ­
w Chinach stosunkowo liczna feudalna inteligencja w i e j ­
ż a r y podatkowe (szczególnie dokuczliwe b y ł y wszelkiego
ska, s k ł a d a j ą c a się g ł ó w n i e z nauczycieli u c z ą c y c h dzieci
rodzaju nadzwyczajne i dodatkowe ś w i a d c z e n i a ) ; b y l i
podstaw pisania i czytania i w y c h o w u j ą c y c h j e w duchu
obiektem lichwiarskiego w y z y s k u (często l i c h w i a r z e m b y ł
tradycyjnej chińskiej moralności.
t e n ż e obszarnik) oraz samowoli obszarniczej służby
i straży. P a n u j ą c ą ideologia ł ą c z y ł a w sobie elementy b u d d y z m u ,
G ł o w ą p a ń s t w a b y ł cesarz o nieograniczonej w ł a d z y . taoizmu i filozofii k o n f u c j a ń s k i e j . Z w o l e n n i c y konfucja­
Jego b e z p o ś r e d n i e oparcie s t a n o w i ł a dziedziczna w a r s t w a n i z m u k u l t y w o w a l i w o w y m czasie szowinistyczne jego
tendencje; głosili, że C h i n y są ś r o d k i e m ś w i a t a , a otacza­
możnowładców mandżurskich (od 1644 r. p a n o w a ł a
j ą c e je n a r o d y — b a r b a r z y ń c a m i . W k o ń c u X I X i na po­
w Chinach m a n d ż u r s k a dynastia Cingów)._ P o n i ż e j m a n -
c z ą t k u X X w . ideologia ta, u ś w i ę c a j ą c a d a w n o p r z e ż y t e
d ó o r s k i c h m o ż n o w ł a d c ó w z n a j d o w a ł się w h i e r a r c h i i spo­
stosunki s p o ł e c z n e , s t a ł a się h a m u l c e m p o s t ę p u s p o ł e c z ­
ł e c z n e j c h i ń s k i stan u r z ę d n i c z y , a jeszcze n i ż e j — g ł ó w ­
nego.
n y t r z o n klasy p a n u j ą c e j — stan szenszy, z k t ó r e g o r e ­
k r u t o w a l i się u r z ę d n i c y . Do szenszy n a l e ż a ł y osoby z b l i - Penetracja Chin przez kapitalistyczne mocarstwa z a c z ę ­
ła się stosunkowo p ó ź n o . K r a j s t a ł się obiektem k o l o ­
ugrupowania łączyły się z kapitałem amerykańskim, japońskim,
nialnej ekspansji p a ń s t w europejskich p o c z ą w s z y od lat
brytyjskim i in. i stanowiły agenturę tego kapitału. Po klęsce re­
wolucji w 1927 r. i przejęciu władzy przez reżym czangkajsze- czterdziestych X I X w. W o j n y „ o p i u m o w e " (1839—1842,
kowski przedstawiciele tej warstwy, związani głównie z kapitałem 1856—1860) d o w i o d ł y jego m i l i t a r n e j b e z s i ł y w obliczu
amerykańskim (cztery wielkie rodziny: Czang Kaj-szek, Sung k a p i t a l i s t y c z n y c h a g r e s o r ó w . A n g l i a i inne k r a j e k a p i t a ­
Cy-wen, Kung Siang-si i bracia Czen), opanowali kluczowe sta­ listyczne n a r z u c i ł y C h i n o m nierównoprawne układy:
nowiska w Kuomintangu i państwie. Przez ów związek z apa­
o t w a r ł y szereg p o r t ó w dla wolnego h a n d l u Europejczy­
ratem państwowym grupa ta została określona mianem kapita­
łu biurokratycznego — przyp. red. pols. k ó w ; u t w o r z y ł y na t e r y t o r i u m c h i ń s k i m , w Szanghaju

(i 7
 skie r z ą d y " p o m o g ł y C i n g o m w r o z p r a w i e n i u s i ę z n i ­
i w i n n y c h miastach, swoje settlementy * z a r z ą d z a n e
m i w 1864 r o k u . Powstania u c i ś n i o n e j l u d n o ś c i , U j g u r ó w
w oparciu o ustawodawstwo europejskie; w p r o w a d z i ł y
i D ż u n g a r ó w *, przeciwko j a r z m u c h i ń s k i e m u , k t ó r e w y ­
z a s a d ę e k s t e r y t o r i a l n o ś c i — w y ł ą c z e n i a poddanych p a ń s t w
b u c h ł y w t y m s a m y m okresie, z o s t a ł y t ł u m i o n e przez ge­
obcych spod j u r y s d y k c j i c h i ń s k i e j ; w y m u s i ł y na Chinach
n e r a ł ó w C i n g ó w dopiero pod koniec l a t s i e d e m d z i e s i ą ­
wprowadzenie n i s k i c h ceł i m p o r t o w y c h na t o w a r y euro­ 1
tych.
pejskie; u s t a n o w i ł y w portach c h i ń s k i c h k o n t r o l ę i za­
Powstania p o ł o w y X I X w . p o g ł ę b i ł y w y s t ę p u j ą c e w i m ­
r z ą d nad m o r s k i m i u r z ę d a m i c e l n y m i , j e d n y m z g ł ó w n y c h
p e r i u m c h i ń s k i m elementy rozdrobnienia feudalnego.
ź r ó d e ł c h i ń s k i c h d o c h o d ó w . P o z y c j ę d o m i n u j ą c ą na r y n k u
R ó w n o c z e ś n i e jednak w n i e k t ó r y c h regionach z a r y s o w a ł y
chiń&kim z a j ę ł a A n g l i a .
się p r z e s ł a n k i rozwoju s t o s u n k ó w kapitalistycznych.
K l ę s k i wojenne i u p o k a r z a j ą c e u s t ę p s t w a wobec cudzo­
W latach 60- i 70-tych p o w s t a j ą w Chinach pierwsze za­
z i e m c ó w p o d w a ż y ł y p r e s t i ż r z ą d z ą c e j w Chinach obcej
k ł a d y nowoczesnego t y p u , g ł ó w n i e zbrojeniowe, w por­
d y n a s t i i Cing. Narzucona n a r o d o w i c h i ń s k i e m u przez zdo­
tach o t w a r t y c h dla h a n d l u europejskiego. P i o n i e r a m i
b y w c ó w — M a n d ż u r ó w , dynastia nie b y ł a z r e s z t ą po­
p r z e m y s ł u b y l i w ó w c z a s n a j w y ż s i dostojnicy i u r z ę d n i c y
pularna. O k r u t n y z a ś ucisk, j a k i e m u poddane b y ł o c h ł o p ­
p o k r o j u L i Hung-czanga, namiestnika s t o ł e c z n e j p r o w i n ­
stwo c h i ń s k i e ze strony o b s z a r n i k ó w i u r z ę d n i k ó w , z a r ó w ­
c j i C z y l i i d o w ó d c y F l o t y P ó ł n o c n e j . P o c z ą w s z y od lat
no C h i ń c z y k ó w j a k i M a n d ż u r ó w , niejednokrotnie do­
o s i e m d z i e s i ą t y c h obserwuje s i ę w i ę c w Chinach pewien
p r o w a d z a ł do p o w s t a ń . W o j n ą c h ł o p s k ą b y ł a o g a r n i ę t a
rozwój prywatnego kapitału i przemysłu. Zapożyczenie
w i ę k s z a część Chin w latach T850—1868 i w t o k u tej
p r z y t y m europejskich o k r ę t ó w i a r m a t m i a ł o d o p r o w a d z i ć
w o j n y c h ł o p s c y p o w s t a ń c y u t w o r z y l i swoje „ N i e b i a ń s k i e
do „ s a m o u m o c n i e n i a C h i n " , u m o ż l i w i ć C h i n o m nie t y l k o
K r ó l e s t w o W i e l k i e g o S p o k o j u " (Taj P i n g Tien Kuo).**
zachowanie n i e z a l e ż n o ś c i , lecz i prowadzenie przez nie po­
W p r z e c i w i e ń s t w i e do starej ideologii c h i ń s k i e j p o w s t a ń -
l i t y k i ekspansji wobec p a ń s t w o ś c i e n n y c h — K o r e i ,
cy-tajpingowie p r o k l a m o w a l i s w ó j w ł a s n y , c h ł o p s k i sy­
Wietnamu i innych (które władcy chińscy chełpliwie ogła­
stem ideologiczny, k t ó r y u w a ż a l i za c h r y s t i a n i z m . I c h
szali „ w a s a l a m i " Chin). Tak sądził L i Hung-czang i i n n i
idea powszechnej r ó w n o ś c i b y ł a jednak u t o p i ą , nie b y l i
przedstawiciele klasy p a n u j ą c e j .
oni w stanie zapobiec p o g ł ę b i a n i u się r o z w a r s t w i e n i a m a ­
j ą t k o w e g o w s w y m p a ń s t w i e . Europejskie „ c h r z e ś c i j a ń - Walka mocarstw imperialistycznych o podział Chin.
W m i a r ę p r z y b l i ż a n i a się epoki i m p e r i a l i z m u n a r a s t a ł a t e ż
* Settlementy, koncesje terytorialne, stanowiły specjalnie wy­ g r o ź b a n o w e j agresji wobec C h i n . Z b l i ż a ł się k u k o ń c o w i
dzielone rejony w wielkich miastach i portach Chin, zamieszkane p o d z i a ł ś w i a t a d o k o n y w a n y przez mocarstwa kolonialne
przez cudzoziemców i posiadające prawo eksterytorialności.
Pierwszy settlement został założony przez Anglików w 1845 r.
w Szanghaju. W 1930 r. istniało 28 settlementów w 15 miastach * Ujgurzy — narodowość pochodzenia tureckiego zamieszkują­
Chin. Zarząd nad nimi sprawowały władze danego mocarstwa ca Azję Środkową (Sinciang); w I X w. stworzyli oni własne
i były one podporządkowane obcej jurysdykcji — przyp. red. pols. jedno z najlepiej rozwiniętych państw Azji Środkowej, które
** Powstaniem tajpingów w latach 1851—1864 była objęta przetrwało około pięciu wieków. Dżungarowie (huej tsu) — mu­
znaczna część Chin Środkowych i Wschodnich, a także w końco­ zułmanie; używają tego samego języka co hanowie (Chińczycy);
traktowani w Chinach jako mniejszość narodowa — przyp. red.
wym etapie część Syczuanu (patrz. Kara Murza, „Tajpingowie",
pols.
Warszawa 1952, s. 124) — przyp. red. pols.

8 9
 cenie C h i n o m p ó ł w y s p u L i a o t u n g . F l o t a z a ś rosyjska na
i zasobne C h i n y z i c h w i e l o m i l i o n o w ą p r a c o w i t ą l u d ­
P a c y f i k u o t r z y m a ł a rozkaz o d c i ę c i a a r m i i j a p o ń s k i e j
nością b y ł y dla n i c h ł a k o m y m k ą s k i e m . G r a n i c z ą c e z C h i ­
w Chinach od w y s p j a p o ń s k i c h w p r z y p a d k u zerwania
n a m i p a ń s t w a — B u r m a , W i e t n a m , w y s p y R i u k i u — jedno
s t o s u n k ó w . Japonia, nie przygotowana na i n t e r w e n c j ę ani
za d r u g i m p r z e k s z t a ł c a ł y się w kolonie.
pod w z g l ę d e m m i l i t a r n y m , ani m o r a l n y m , m u s i a ł a u s t ą ­
^Japonia, w p r z e s z ł o ś c i k r a j z b l i ż o n y do C h i n pod w z g l ę ­
pić. W p a ź d z i e r n i k u o s i ą g n i ę t o porozumienie o zwrocie
dem poziomu rozwoju, w k r o c z y ł a po r e w o l u c j i b u r ż u a z y j -
C h i n o m p ó ł w y s p u L i a o t u n g , natomiast c h i ń s k a k o n t r y ­
nej 1868 r. na d r o g ę k a p i t a l i s t y c z n ą . W w y n i k u przeobra­
bucja na rzecz Japonii z o s t a ł a z w i ę k s z o n a o 30 m i n l i a n -
ż e ń b u r ż u a z y j n y c h p r z e k s z t a ł c i ł a się ona w latach 70-
gówj^
-80-tych X I X w. w p a ń s t w o kapitalistyczne. Niekon­
W o j n a j a p o ń s k o - c h i ń s k a b y ł a p r o l o g i e m do z a ż a r t e j w a l ­
sekwentny z a ś charakter r e w o l u c j i b u r ż u a z y j n e j , ogra­
k i mocarstw o koncesje i sfery w p ł y w ó w w Chinach.
niczony r y n e k w e w n ę t r z n y oraz p r z e ż y t k i feudalne w po­
W p i e r w s z y m okresie w z r o s ł y w p ł y w y Rosji, na k t ó r e j
litycznej nadbudowie — wszystko to p o p y c h a ł o j ą na d r o ­
pomoc p r z e c i w k o Japonii i i n n y m zaborcom liczył r z ą d
g ę agresywnej p o l i t y k i zagranicznej. Japonia z a w ł a d n ę ł a
c h i ń s k i , f w m a j u 1896 r . L i Hung-czang p r z y b y ł w cha­
wyspami Riukiu, narzuciła Korei n i e r ó w n o p r a w n y układ,
rakterze specjalnego w y s ł a n n i k a na k o r o n a c j ę M i k o ł a j a I I
a w 1894—1895 r., po z u c h w a ł e j n a p a ś c i na ogromne C h i ­
i z a w a r ł z R o s j ą t a j n y u k ł a d o sojuszu p r z e c i w k o Japo­
n y z a d a ł a i m d r u z g o c ą c ą k l ę s k ę . 17 k w i e t n i a 1895 r. w j a ­
n i i . W t e d y t e ż C h i n y u d z i e l i ł y Rosji zgody na b u d o w ę na
p o ń s k i m m i e ś c i e Simonoseki został podpisany u k ł a d , na
swoim terytorium l i n i i kolejowej Zabajkale—Włady-
mocy k t ó r e g o K o r e a z o s t a ł a ogłoszona „ n i e z a l e ż n ą " , co
wostok ( W s c h o d n i o - C h i ń s k a K o l e j Ż e l a z n a , W C h K Ż ) , k t ó ­
o z n a c z a ł o l i k w i d a c j ę j e j nominalnego wasalnego u z a l e ż ­
rej b u d o w ę z a k o ń c z o n o w 1903 r. W 1898 r. Francja w y ­
nienia od C h i n . Japonia o t r z y m a ł a od C h i n p ó ł w y s e p
m o g ł a na Chinach z o b o w i ą z a n i e do n i e o d s t ę p o w a n i a j a ­
L i a o t u n g z m i a s t a m i L u s z u n ( P o r t - A r t u r ) i T a l i en, T a j ­
k i e m u k o l w i e k z p a ń s t w w y s p y H a j n a n , u w a ż a j ą c j ą za
wan, w y s p y Penghulietao (Peskadory) i 200 m i n l i a n g ó w
s f e r ę swoich i n t e r e s ó w . W listopadzie 1897 r., w y k o r z y s t u ­
srebra k o n t r y b u c j i . Ponadto obywatele j a p o ń s c y m o g l i
j ą c j a k o pretekst z a b ó j s t w o d w ó c h misjonarzy niemiec­
się z a j m o w a ć w „ o t w a r t y c h " dla obcego h a n d l u portach
k i c h w c h i ń s k i e j p r o w i n c j i Szantung, N i e m c y z a w ł a d n ę ­
h a n d l o w y c h i miastach C h i n w s z e l k ą d z i a ł a l n o ś c i ą w dzie­
ł y w p o ł u d n i o w o - w s c h o d n i e j części tej p r o w i n c j i p o r t e m
dzinie p r z e m y s ł u oraz w y s y ł a ć do C h i n maszyny (ro­
oraz f o r t y f i k a c j a m i Cingtao, a t a k ż e p r z y l ą d k a m i p r z y
szczenia charakterystyczne dla epoki i m p e r i a l i z m u , gdy
w e j ś c i u do zatoki Ciaoczou, i n a r z u c i ł y C h i n o m w m a r c u
obcy k a p i t a l i ś c i d ą ż y l i do b u d o w y z a k ł a d ó w p r z e m y s ł o ­
1898 r. t r a k t a t o „ w y d z i e r ż a w i e n i u " tego t e r y t o r i u m na
w y c h b e z p o ś r e d n i o w koloniach i k r a j a c h z a l e ż n y c h , w y ­
99 lat. C a ł a p r o w i n c j a Szantung s t a ł a się s f e r ą w p ł y w ó w
k o r z y s t u j ą c t a m m i e j s c o w ą t a n i ą siłę r o b o c z ą i surowce).
Niemiec, k t ó r e u z y s k a ł y w n i e j p r a w o p r i o r y t e t u w i n ­
Z k o l e i p a ń s t w a europejskie nie z a m i e r z a ł y d o p u ś c i ć do
w e s t o w a n i u k a p i t a ł u i w budowie k o l e i !
takiego wzmocnienia Japonii, z w ł a s z c z a do przekazania
jej p ó ł w y s p u Liaotung. R z ą d carski p o p a r t y przez so­ Tak w i ę c w ś l a d za m ł o d y m d r a p i e ż n i k i e m k a p i t a l i ­
j u s z n i c z ą F r a n c j ę oraz N i e m c y (zainteresowane skierowa­ stycznym, j a k i m b y ł a Japonia, w podziale Chin w z i ą ł
n i e m ekspansji rosyjskiej na W s c h ó d ) 23 k w i e t n i a 1895 r. udział inny drapieżnik, a mianowicie Niemcy. Utrata Taj­
p r z e d ł o ż y ł zatem Japonii u l t i m a t u m „ z a l e c a j ą c e " z w r ó - w a n u , Ciaoczou i s u w e r e n n y c h p r a w w Szantungu ozna-

10 11
 czała p o c z ą t e k p o d z i a ł u Chin, p r z y c z y m p o d z i a ł ten za­ I W k w i e t n i u 1899 r. A n g l i a i Rosja z a w a r ł y porozumie­
czął się nie od dzielnic p e r y f e r y j n y c h , lecz od w ł a ś c i ­ nie, zgodnje z k t ó r y m A n g l i a m i a ł a z r e z y g n o w a ć w C h i ­
w y c h Chin, od ich k o l e b k i narodowej, od r e g i o n ó w nach z koncesji na b u d o w ę kolei na p ó ł n o c od M u r u
o g ę s t y m zaludnieniu i bogatych tradycjach (Szantung C h i ń s k i e g o (oprócz uzyskanej j u ż koncesji na l i n i ę kole­
b y ł o j c z y z n ą Konfucjusza). P o j a w i ł a się nowa forma j o w ą Szanghajkuan-Inkou); Rosja natomiast m i a ł a nie ż ą ­
aneksji — „ d z i e r ż a w a " t e r y t o r i u m c h i ń s k i e g o i nowa f o r ­ d a ć koncesji k o l e j o w y c h w basenie Jangcyy T y m samym
ma hegemonii — „sfera w p ł y w ó w " w Chinach.fW 1898 r. r e j o n y p ó ł n o c n e z o s t a ł y uznane za sferę w p ł y w ó w Rosji,
Anglia, k t ó r a w r a z z N i e m c a m i u d z i e l i ł a C h i n o m nowej zaś dorzecze Jangcy — za a n g i e l s k ą sferę w p ł y w ó w . Po­
p o ż y c z k i , d o p i ę ł a tego, że C h i n y oficjalnie z o b o w i ą z a ł y rozumienie o sferach w p ł y w ó w nie oznaczało zaprzestania
się do n i e o d s t ę p o w a n i a ż a d n e m u trzeciemu p a ń s t w u t e r y ­ w a l k i konkurencyjnej, kapitał bowiem k o n k u r u j ą c y c h
t o r i ó w l e ż ą c y c h w dorzeczu Jangcy. T e r y t o r i a te s t a ł y się k r a j ó w raz po raz w k r a c z a ł do „ o b c y c h " sfer w p ł y w ó w ,
s f e r ą w p ł y w ó w A n g l i i . Ze swej strony Rosja z m u s i ł a C h i ­ co p r o w a d z i ł o do s t a ł y c h k o n f l i k t ó w .
n y do „ w y d z i e r ż a w i e n i a " j e j p ó ł w y s p u L i a o t u n g z por­ W ś r ó d p a ń s t w , k t ó r e u z y s k a ł y sfery w p ł y w ó w w C h i ­
t a m i Luszunem i Talienem. T a k w i ę c r z ą d carski za­ nach, b r a k b y ł o S t a n ó w Zjednoczonych: s p ó ź n i ł y się one
w ł a d n ą ł t e r y t o r i u m , k t ó r e g o w 1895 r. nie p o z w o l i ł za­ w „ b i t w i e o koncesje" i s p i e s z y ł y z a r e z e r w o w a ć sobie
a n e k t o w a ć Japonii. „ P r z y j a z n y " charakter stosunków p r a w o u d z i a ł u w dalszej eksploatacji Chin. | U S A | w t y m
Rosji z C h i n a m i w y r a z i ł się w d a n y m p r z y p a d k u w t y m , czasie z a p e w n i ł y sobie dopiero dalekie przedpola do r y n k u
że Liiszun i Talien z o s t a ł y „ w y d z i e r ż a w i o n e " nie na 99, c h i ń s k i e g o ( z a g a r n i ę c i e w 1898 r. W y s p H a w a j s k i c h i F i -
ale „ t y l k o " na 25 lat. Rosja u z y s k a ł a p r a w o p o ł ą c z e n i a lipjń^kjch)^ Dlatego t e ż we wTZr*5TrHT~1899 r T a m e r y k a ń S f e i
t y c h p o r t ó w z W s c h o d n i o - C h i ń s k ą K o l e j ą Ż e l a z n ą po sekretarz stanu )John H a y / . s k i e r o w a ł do „ z a i n t e r e s o w a ­
w y b u d o w a n i u jeszcze jednej m a g i s t r a l i kolejowej. n y c h " C h i n a m i mocarstw n o t ę , w k t ó r e j p r o p o n o w a ł z ł o ­
Francja u z y s k a ł a w „ d z i e r ż a w ę " na 99 lat t e r y t o r i u m żenie deklaracji, że k a ż d e z nich b ę d z i e r e s p e k t o w a ł o i n t e ­
Kuangczouwan na w y b r z e ż u Z a t o k i T o n k i ń s k i e j (w p r o ­ resy i n n y c h moyaĘ^aŁjaLsagoieL ^ei2e-WDbm^»/^(dcj<^-
w i n c j i K u a n g t u n g ) . P r o w i n c j e wschodni J i i n n a n , K u a n g -
n a
- _^j?- t w a r t
y c h
d r z w i " jir Phinaghj Nota Haya o k a z a ł a
si oraz z a c h o d n i ą część p r o w i n c j i K u a n g t u n g z w y s p ą się w p e w n y m stopniu m o ż l i w a do p r z y j ę c i a przez wszy­
Hajnan — z a c z ę t o u w a ż a ć za f r a n c u s k ą sferę w p ł y w ó w j stkie mocarstwa, p o n i e w a ż ż a d n e z n i c h nie b y ł o w stanie
(w zachodnim Jiinnanie oraz we wschodniej części K u a n g - p r e t e n d o w a ć do niepodzielnego panowania w Chinach
t u n g u od dawna niepodzielnie p a n o w a ł a A n g l i a , k t ó r a i k a ż d e z n i c h z a m i e r z a ł o p o w o ł y w a ć się na z a s a d ę „ o t w a r ­
m i a ł a t u s w o j ą g ł ó w n ą b a z ę — Hongkong). t y c h d r z w i " w walce z k o n k u r e n t a m i . Dlatego t e ż r z ą d y
fenglia, k t ó r a ponownie w ł ą c z y ł a się do w a l k i o „ k o n ­ wszystkich „ z a i n t e r e s o w a n y c h " C h i n a m i k r a j ó w w y r a z i ­
cesje", p r z e m o c ą „ w y d z i e r ż a w i ł a " od Chin p o r t W e j h a j - ł y — m n i e j l u b bardziej w a r u n k o w o , z m n i e j s z ą l u b
wej (Szantung) i p ó ł w y s e p K o u l u n l e ż ą c y naprzeciwko w i ę k s z ą ilością z a s t r z e ż e ń i w y j ą t k ó w — z g o d ę na p r o ­
Hongkongu. W t y m ż e 1898 r. Japonia w y m u s i ł a na C h i ­ p o n o w a n ą p o l i t y k ę f N o t a H a y a z 20 marca 1900 r. konsta­
nach z o b o w i ą z a n i e do n i e o d s t ę p o w a n i a ż a d n e m u trzeciemu t o w a ł a , że d o k t r y n a „ o t w a r t y c h d r z w i " w Chinach została
p a ń s t w u t e r y t o r i u m p r o w i n c j i Fucien, p o ł o ż o n e j w są­ zaakceptowana przez wszystkie mocarstwa.
siedztwie z a g a r n i ę t e g o przez J a p o n i ę T a j w a n u ^ O d t ą d d o k t r y n a „ o t w a r t y c h d r z w i " s t a ł a się na d ł u g i e

12 13
 I

lata p o d s t a w ą a m e r y k a ń s k i e j p e n e t r a c j i w Chinach, na i K o n f u c j a n i z m , zgodnie z nacjonalistycznym nastawie­

„równych prawach" z innymi a g r e s o r a m i . ^ © więcej, dok­ n i e m a u t o r ó w p e t y c j i , w i n i e n b y ł stać się o b o w i ą z u j ą c y m
t r y n a , k t ó r a o d z w i e r c i e d l a ł a r ó w n o w a g ę sił mocarstw i m ­ w y z n a n i e m w p a ń s t w i e , m a j ą c y m nie t y l k o zespolić spo­
perialistycznych, j a k a u k s z t a ł t o w a ł a się u s c h y ł k u X I X w., ł e c z e ń s t w o c h i ń s k i e , lecz i u t o r o w a ć d r o g ę c h i ń s k i e j eks­
na d ł u g i czas s t a ł a się t e o r e t y c z n ą p o d s t a w ą w s p ó l n e g o pansji kolonialnej do k r a j ó w M ó r z P o ł u d n i o w y c h . Plano­
panowania t y c h mocarstw w Chinach. O z n a c z a ł o to, że wano wreszcie z w o ł a n i e p a r l a m e n t u , Zgromadzenia D o ­
C h i n y p r z e k s z t a ł c a ł y się w i c h w s p ó l n ą p ó ł k o l o n i ę . radczego, do k t ó r e g o d e p u t o w a n i m i e l i b y ć w y b i e r a n i
„Sto Dni Reform". W c h w i l i największego zagrożenia, w e d ł u g zasady 1 d e p u t o w a n y od 100 tys. rodzin, bez
k i e d y w y d a w a ł o się, że lada m o m e n t C h i n y z o s t a n ą c a ł ­ w z g l ę d u na to, czy ma s t o p i e ń n a u k o w y , czy t e ż nie. Lecz
kowicie podzielone p o m i ę d z y k o l o n i z a t o r ó w , r o l ę najbar­ a n i petycja, a n i t e ż . p r z e w i d y w a n e r e f o r m y nie u w z g l ę d ­
dziej a k t y w n e j siły p a t r i o t y c z n e j k r a j u w z i ą ł na siebie n i a ł y i n t e r e s ó w szerokich rzesz p r a c u j ą c y c h , nie przeja­
ruch r e f o r m a t o r ó w . Przewodzili m u Kang Ju-wej, Liang w i a ł y t e ż t r o s k i o s p r a w i e d l i w e nadzielenie c h ł o p ó w zie­
Ci-czao, Tan S y - t u n g i i n . Pierwszy p r o g r a m r e f o r m a t o ­ mią.
r ó w został s f o r m u ł o w a n y w p e t y c j i do cesarza, podpisanej Petycja do cesarza nie d o t a r ł a , z y s k a ł a ona jednak
przez ponad 600 przedstawicieli arystokratycznej i n t e l i ­ w Chinach szeroki r o z g ł o s i w y w a r ł a o k r e ś l o n y w p ł y w
gencji, k t ó r z y zjechali się do P e k i n u , aby z d a w a ć egzamin na i n t e l i g e n c j ę oraz inne w a r s t w y s p o ł e c z n e /
na w y ż s z y s t o p i e ń n a u k o w y c i n szy. P r o t e s t o w a l i oni » W okresie z a c i e k ł e g o n a p o r u p a ń s t w i m p e r i a l i s t y c z n y c h
przeciwko haniebnemu p o k o j o w i z J a p o n i ą i n a k r e ś l a l i na C h i n y cesarz K u a n g Sil z b l i ż y ł do siebie p r z y w ó d c ó w
p r o g r a m r e f o r m . P r o g r a m ten u w z g l ę d n i a ł e m i s j ę papie­ ruchu r e f o r m a t o r ó w i w y d a ł s ł y n n y edykt o przeprowa­
r o w y c h b a n k n o t ó w i bicie monet przez p a ń s t w o ; r o z w ó j dzeniu r e f o r m . ' ' Zalecano studiowanie z a r ó w n o zasad
nowoczesnego p r z e m y s ł u ; u t w o r z e n i e poczty na w z ó r Konfucjusza, j a k i n a u k zachodnich; zamierzano p o w o ł a ć
europejski; p r z e k ł a d y obcych k s i ą ż e k z dziedziny r o l ­ w stolicy u n i w e r s y t e t . / T a k r o z p o c z ę ł o s i ę „sto d n i r e ­
n i c t w a ; cła protekcyjne; przesiedlenie części l u d n o ś c i form".
z C h i n Ś r o d k o w y c h do r e j o n ó w p e r y f e r y j n y c h i t d . B y ł to
W c i ą g u k r ó t k i e g o czasu — od 11 czerwca do 13 w r z e ś ­
w i ę c faktycznie p r o g r a m r o z w o j u k a p i t a l i z m u narodowe­
nia 1898 r. — r e f o r m a t o r z y p r z y g o t o w a l i , a cesarz p o d ­
go. W y s u n ę ł a go nie b u r ż u a z j a , w o w y m czasie w Chinach
p i s a ł d z i e s i ą t k i e d y k t ó w , k t ó r e p r o k l a m o w a ł y zniesienie
jeszcze s ł a b a i p o l i t y c z n i e nie u k s z t a ł t o w a n a , lecz część
starych scholastycznych e g z a m i n ó w (na p r z y k ł a d pisanie
inteligencji obszarniczej, k t ó r a p r z e j ę ł a pewne zachodnie
r o z p r a w e k w s t y l u „ p a k u " , tzw. o ś m i o z n a k o w e g o eseju);
idee i wzorce b u r ż u a z y j n e i p r ó b o w a ł a j e w t ł o c z y ć
utworzenie szkół na w z ó r europejski; r e o r g a n i z a c j ę a r m i i ;
w nieco t y l k o zmienione dawne f o r m y p a ń s t w o w o ś c i
i popieranie h a n d l u i d z i a ł a l n o ś c i p r z e m y s ł o w e j ; u t w o r z e ­
i ideologii.* J
nie w p r o w i n c j a c h izb h a n d l o w y c h z w y b i e r a l n y m k i e ­
rownictwem; b u d o w ę kolei; przekształcenie wychodzącego
"Tbkres stu dni reform był ściśle związany z walką o władzę w Szanghaju czasopisma r e f o r m a t o r ó w „ S z y W u pao"
na dworze cesarskim, z odsunięciem cesarzowej-wdowy Cy Si
( „ S p r a w y b i e ż ą c e " ) w oficjalny organ r z ą d o w y ; zezwole­
oraz jej najbliższego otoczenia i przejęciem realnej władzy przez
panującego nominalnie od 1889 r. jej syna — Kuang S u ' / - przyp. nie na swobodne p r z e d k ł a d a n i e m e m o r i a ł ó w cesarzowi^
red. pols. I c h o c i a ż p r z y t ł a c z a j ą c a w i ę k s z o ś ć r e f o r m b y ł a bardzo

14 15
 u m i a r k o w a n a , s f o r m u ł o w a n a o g ó l n i k o w o , niedostatecznie w y s t ą p i e ń l u d o w y c h w Chinach p r z e c i w k o o b c y m n a j e ź ­
poparta p r o p o z y c j a m i co do p r a k t y c z n y c h ś r o d k ó w i c h d ź c o m b y ł y napady na misjonarzy i C h i ń c z y k ó w - c h r z e ś c i -
urzeczywistnienia, to i te r e f o r m y — z w ł a s z c z a zniesienie jan, k t ó r y c h u w a ż a n o za a g e n t ó w agresywnych mocarstw7
archaicznego systemu e g z a m i n ó w , k t ó r e w p ł y w o w ą w a r ­ Wojna japońsko-chińska zaostrzyła jeszcze sytuację,
s t w ę u c z o n y c h - d o g m a t y k ó w p o z b a w i a ł o r a c j i b y t u , oraz z w ł a s z c z a w rejonach C h i n P ó ł n o c n y c h , gdzie t o c z y ł y się
dekret o swobodnym p r z e d k ł a d a n i u m e m o r i a ł ó w cesarzo­ d z i a ł a n i a wojenne. W Szantungu zaczął a k t y w n i e g r o m a ­
w i — w y w o ł y w a ł y r o z d r a ż n i e n i e reakcji./~Zbliżone do r e - dzić siły t a j n y z w i ą z e k * D ł u g i c h Mieczy (Ta Tao). L a t e m
g e n t k i Cy Si k o ł a m o ż n o w ł a d c ó w i p o p i e r a j ą c y te k o ł a 1896 r. D ł u g i e Miecze w z n i e c i ł y powstanie na granicy
r e a k c y j n y stan u r z ę d n i c z y s a b o t o w a ł y r e f o r m y oraz p o d ­ Szantungu i Ciangsu **. P o w s t a ń c y zaczęli n i s z c z y ć i de­
j ę ł y odpowiednie k r o k i w celu l i k w i d a c j i dokonanych w a s t o w a ć d o m y c h r z e ś c i j a n , sklepy, a nawet siedziby
zmian. 21 w r z e ś n i a 1898 r . Cy Si z p o m o c ą m a n d ż u r s k i e j miejscowych w ł a d z . Przeciwko i c h k o n n y m o d d z i a ł o m
g w a r d i i a r e s z t o w a ł a cesarza K u a n g Su, p o z b a w i ł a go pie­ w y s t ą p i ł o obszarnicze pospolite ruszenie i wojska r z ą ­
częci cesarskiej i tego samego dnia w y d a ł a w jego i m i e n i u dowe. Powstanie, t r w a j ą c e około m i e s i ą c a , z o s t a ł o s t ł u ­
dekret o przekazaniu j e j w ł a d z y . R o z p o c z ę ł y się areszto­ mione na p o c z ą t k u lipca. N i e d ł u g o po t y c h w y p a d k a c h
wania r e f o r m a t o r ó w . L i a n g Ci-czao s k r y ł się w Japonii, na g r a n i c y Szantungu i C z y l i w y s t ą p i ł a tajna sekta b u d ­
K a n g J u - w e j — w Hongkongu. T a n S y - t u n g , L i u K u a n g - dyjska I H o T u a n *** ( O d d z i a ł y p o k o j u i s p r a w i e d l i w o ś c i ) .
- t i , Jang Ż u e j , L i n Sii, K a n g K u a n g - ż e n i Jang Szen-sii Dotychczas ihotuanie ograniczali się do wznoszenia
zostali z g ł a d z e n i ! ołtarzy buddyjskich, r y t u a l n y c h p r a k t y k i kazań w y m i e ­
Powstanie ihotuanów. W 1898 r. l i b e r a l n a inteligencja rzonych przeciwko misjonarzom. Jednak od k w i e t n i a
z a m i e r z a ł a za p o m o c ą r e f o r m u r a t o w a ć C h i n y przed po­ 1898 r. pod w p ł y w e m w z r o s t u z e w n ę t r z n e g o z a g r o ż e n i a
d z i a ł e m k o l o n i a l n y m i zniewoleniem. Masy l u d o w e C h i n C h i n oraz powszechnego g ł o d u , k t ó r y n a s t ą p i ł po w y l e w i e
w 1898 - 1900 r. p o d j ę ł y p r ó b ę dokonania tego na s w ó j spo­
sób, po plebejsku. R u c h l u d o w y p r z y b r a ł jednak skrajnie * Tajne związki — w historii Chin organizacje o bardzo daw­
wsteczne f o r m y . O d b y w a ł się pod h a s ł a m i obrony starych nych tradycjach (początki I w. n.e.). Miały one swoje mistyczne
rytuały, wspólny majątek, określony system funkcji i hierarchii.
o b y c z a j ó w , „ ś w i ę t e j " n a u k i Konfucjusza i rasy c h i ń s k i e j
Pod względem klasowym ich skład był bardzo różnorodny, lecz
i , co się z t y m w i ą ż e , m i a ł t a k ż e w y r a ź n i e antycudzo- przede wszystkim obejmowały one chłopów i biedotę miejską.
ziemskie i a n t y c h r z e ś c i j a ń s k i e zabarwienie. D o w a l k i Była to najbardziej masowa forma organizacji społecznej i poli­
z cudzoziemcami w z y w a l i t e ż p o s z c z e g ó l n i przedstawiciele tycznej w Chinach — przyp. red. pols.
klasy p a n u j ą c e j — uczestnicy r u c h u . Na p r z y k ł a d autor­ ** W Chinach powstania wybuchały często na granicach pro­
wincji, gdzie władza namiestników była słabsza niż w pobliżu
stwo licznych antycudzoziemskich pamfletów, które
wielkich miast, a podejmowane przez administrację środki by­
obiegły cały kraj, przypisywano emerytowanemu u r z ę d n i ­ wały niedostatecznie skoordynowane.
k o w i Czou H a n o w i z H u n a n u . S z c z e g ó l n ą p o p u l a r n o ś c i ą *** Sięgająca początków XVIII w. sekta I Ho Ciuan, „Sprawie­
c i e s z y ł y s i ę p a m f l e t y : „ Ś m i e r ć diabelskiej wierze", dliwe i zgodne pięści" (stąd miano „bokserzy", które powstańcom
„ P i e ś ń o z a g ł a d z i e d i a b ł ó w " i „ P e ł n a galeria o b r a z ó w " nadali Anglicy), wywodząca się z jednego z najstarszych i naj­
(seria k a r y k a t u r o b r a z u j ą c y c h ż y c i e misjonarzy). popularniejszych tajnych związków, Stowarzyszenia Białego Lo­
tosu, zmieniła w tym czasie nazwę na I Ho Tuan (tuan — od­
[ Od lat 70-tych p o c z y n a j ą c g ł ó w n ą f o r m ą ż y w i o ł o w y c h dział, pułk).

16 2 — Najnowsza... 17
Ż ó ł t e j Rzeki, c h w y c i l i za b r o ń . Ze w s z y s t k i c h stron za­ m i e n i , W i e l c y Cingowie z d o b ę d ą panowanie nad c a ł y m
2

częli ś c i ą g a ć do n i c h c h ł o p i . P o n i e w a ż z a ś r u c h ten nie krajem".

m i a ł w y r a ź n e g o antyfeudalnego zabarwienia, w ł a d z e cen­ M i m o f a n a t y z m u p o w s t a ń c o m p r z y ś w i e c a ł szlachetny
t r a l n e o d n o s i ł y się do niego z p o c z ą t k u bardziej t o l e r a n ­ cel o b r o n y ojczyzny p r z e d o b c y m i zaborcami. W u l o t k a c h
cyjnie n i ż na p r z y k ł a d do D ł u g i c h Mieczy. i pieśniach m o ż n a też było znaleźć n u t y nieufności, w r o ­
Zagrożenie z zewnątrz stwarzało obiektywną możli­ gość do u r z ę d n i k ó w , cesarzowej i cesarza, k t ó r y c h n a r ó d
w o ś ć zjednoczenia wszystkich sił C h i n przeciwko zabor­ p o t ę p i a ł za zaprzedawanie k r a j u cudzoziemcom.
com. W ś r ó d p o w s t a ń c ó w — p o c z ą t k o w o w o d l e g ł y m Ż y w i o ł o w o ś ć powstania p r z e j a w i a ł a się w b r a k u j e d n o ­
Syczuanie, a n a s t ę p n i e w Szantungu — l a t e m 1898 r. po­ litego k i e r o w n i c t w a . P r z y w ó d c y b y l i z r e g u ł y l u d ź m i n i e ­
j a w i ł o się h a s ł o „ P o p r z e m y C i n g ó w , ś m i e r ć cudzoziem­ z n a n y m i . N a p r z y k ł a d <w r e j o n i e Tiencina przewodzili
com!" p r z e w o ź n i k Czang Te-czeng i w ł ó c z ę g a Cao Fu-cien, k t ó ­
Do k o ń c a 1899 r. g ł ó w n y m o ś r o d k i e m a n t y i m p e r i a l i - r z y w C z y l i s p r a w o w a l i coś w rodzaju k i e r o w n i c t w a nad
stycznego r u c h u p o z o s t a w a ł Szantung, c h o c i a ż m n i e j w i ę ­ o k o ł o 100 tys. r z e s z ą i h o t u a n ó w . Ihotuanie b y l i t a m po­
cej od jesieni 1899 r. i s k r y powstania z a c z y n a j ą się tlić dzieleni na u g r u p o w a n i a r ó ż n i ą c e się k o l o r e m chust
i przepasek: na „ c z e r w o n y c h " , „ ż ó ł t y c h " , „ c z a r n y c h "
r ó w n i e ż w s ą s i e d n i e j C z y l i . W k o ń c u 1899 r. i na p o c z ą t k u
i „ b i a ł y c h " (dwa ostatnie u g r u p o w a n i a b y ł y n a j m n i e j
1900 r. wyszkolone i uzbrojone na w z ó r europejski wojska
liczne).
gubernatora Szantungu J u a n Szy-kaja * z a d a ł y szereg po­
r a ż e k i h o t u a n o m u z b r o j o n y m j e d y n i e w dzidy i miecze. W szeregach p o w s t a ń c ó w - i h o t u a n ó w z n a j d o w a l i się
G ł ó w n e siły i h o t u a n ó w p r z e s z ł y z Szantungu do C z y l i . chłopi, p r z e w o ź n i c y i r o b o t n i c y t r a n s p o r t o w i z r u j n o w a n i
W c i ą g u około m i e s i ą c a powstanie o g a r n ę ł o c a ł ą s t o ł e c z n ą przez k o n k u r e n c j ę obcych kolei, ludzie zdeklasowani,
d a w n i ż o ł n i e r z e . I h o t u a n i e u t w o r z y l i specjalne, o d r ę b n e
p r o w i n c j ę . Proklamacje i h o t u a n ó w , p e ł n e m i s t y c z n y c h
organizacje dla d z i e w c z ą t , kobiet z a m ę ż n y c h , kobiet star­
przepowiedni, z a k l ę ć i s y m b o l i k i , p o j a w i ł y się w s z ę d z i e .
szych i w d ó w ; w ś r ó d n i c h bardzo popularna b y ł a orga­
Z a b i j a n i b y l i C h i ń c z y c y - c h r z e ś c i j a n i e , palone k o ś c i o ł y .
nizacja d z i e w c z ę c a „ C z e r w o n a L a m p a " . W i ę k s z o ś ć j e d ­
Z p o m o c ą d u c h ó w , zapewniali ihotuanie, „ b e z t r u d u
nak p o w s t a ń c ó w s t a n o w i l i c h ł o p c y w w i e k u do lat 20,
u ś m i e r z y m y cudzoziemskich d i a b ł ó w . Niszczcie koleje ż e ­
w t y m n a w e t 12-letni. P o n i e w a ż z a ś wierzono, że n i e ­
lazne, obalajcie s ł u p y telegraficzne, bez z w ł o k i niszczcie
winnego dziecka nie i m a j ą się kule, na czele o d d z i a ł u
parowce. Niech d r ż y ze strachu w i e l k a Francja, niech A n ­
i h o t u a n ó w szła n i e k i e d y m a ł a dziewczynka z c z e r w o n y m
glicy, A m e r y k a n i e , N i e m c y i Rosjanie u s p o k o j ą się raz na
l a m p i o n e m (ludzie d o r o ś l i , j a k s ą d z o n o , r ó w n i e ż s t a j ą się
zawsze! K i e d y cudzoziemcy z o s t a n ą c a ł k o w i c i e rozgro-
n i e w r a ż l i w i na kule, jeśli żyją uczciwie i p o w t a r z a j ą za­
klęcia).
* Juan Szy-kaj (1859—1916); rozpoczął karierę jako oficer szta­ Nasilanie się r u c h u i h o t u a n ó w oraz niezdecydowane,
bowy (dowódca chińskiego garnizonu w Korei); faworyt cesarzo­ chwiejne stanowisko, j a k i e z a j ę ł y wobec niego c h i ń s k i e k o ­
wej Cy Si, był jednym z twórców nowoczesnych jak na owe ła r z ą d z ą c e , s p o w o d o w a ł y r o z d r a ż n i e n i e obcych mocarstw,
czasy chińskich sił zbrojnych, regularnych oddziałów wojskowych
k t ó r e z w r ó c i ł y się do r z ą d u c h i ń s k i e g o z ż ą d a n i e m na­
tworzonych od 1890 r., zwanych Nową Armią. Od 1901 r. dowódca
armii cesarskiej — przyp. red. pols. tychmiastowego poskromienia „ b u n t o w n i k ó w " . 11 czerwca

18 2» 19
 1900 r. do C h i n zostaje w y s ł a n a ekspedycja z ł o ż o n a z o d ­ stokracja m a n d ż u r s k a i część c h i ń s k i e j , podczas gdy licz­
d z i a ł ó w siedmiu p a ń s t w — A n g l i i , F r a n c j i , Japonii, U S A , na w a r s t w a c h i ń s k i c h f e u d a ł ó w , o p i e r a j ą c y c h się na bar­
Niemiec, Rosji i W ł o c h . Obce wojska z d o b y ł y szturmem dziej r o z w i n i ę t y c h p o d w z g l ę d e m gospodarczym p r o w i n ­
t w i e r d z ę T a k u , s t r z e g ą c ą drogi do P e k i n u od s t r o n y m o ­ cjach P o ł u d n i a i Ś r o d k a , u d z i a ł u w w o j n i e o d m ó w i ł a ś
rza. W odwet ż o ł n i e r z e c h i ń s c y z a b i j a j ą w Pekinie n i e ­ U g r u p o w a n i e s p r a w u j ą c e w ł a d z ę w Pekinie z n a l a z ł o się
mieckiego posła K . v o n K e t t l e r a ; Cy S i w y d a j e dekret w t r u d n e j sytuacji.
0 w y p o w i e d z e n i u w o j n y . „ S p r a w i e d l i w i " , tzn. ihotuanie, Patriotyczne, p o s t ę p o w e siły k r a j u nie p o p a r ł y r u c h u
zyskali oficjalne poparcie. W ś l a d za t y m obserwuje się i h o t u a n ó w . Gazety i czasopisma r e f o r m a t o r ó w p i ę t n o w a ł y
nasilenie n a p a ś c i na kościoły, sklepy, koleje. Do w o j n y powstanie i h o t u a n ó w jako b u n t p o s p ó l s t w a . Z w o l e n n i k ó w
z i n t e r w e n t a m i p r z y s t ą p i ł y t e ż siły zbrojne C h i n P ó ł - natomiast Sun Jat-sena o d p y c h a ł o od powstania to, że
nocno-Wschodnich ( M a n d ż u r i i ) , a ihotuanie rozszerzyli ihotuanie b y l i monarchistami, sojusznikami obcej dyna­
swoje d z i a ł a n i a t a k ż e na te p r o w i n c j e , chociaż w M a n ­ stii Cingów.
d ż u r i i r u c h nie p r z y b r a ł tak masowego charakteru j a k Od p o ł o w y czerwca do p o ł o w y lipca 1900 r. w rejonie
w C z y l i . S t r e f ą o b j ę t ą powstaniem b y ł y t u g ł ó w n i e r e j o n y Tiencina t o c z y ł y się w a l k i m i ę d z y w o j s k a m i c h i ń s k i m i
p r z y l e g a j ą c e do budowanej przez R o s j ę W s c h o d n i o - C h i ń - i i h o t u a n a m i z jednej strony a p o ł ą c z o n ą a r m i ą p a ń s t w
skiej K o l e i Ż e l a z n e j oraz p o ł u d n i o w o - m a n d ż u r s k i e j l i n i i i m p e r i a l i s t y c z n y c h z d r u g i e j . I h o t u a n i e ponosili o l b r z y m i e
kolejowej. W Szansi z i n i c j a t y w y gubernatora p r o w i n c j i straty, ale w a l c z y l i n i e z w y k l e ofiarnie. W k o ń c u miasto
dokonano rzezi c u d z o z i e m c ó w , w t y m przede w s z y s t k i m z o s t a ł o z a j ę t e przez obce wojska. W z a c i ę t y m b o j u zostali
misjonarzy. W C z y l i wojska r z ą d o w e w a l c z y ł y obecnie ciężko r a n n i Czang Te-czeng i Cao F u - c i e n (obaj p ó ź n i e j
r a m i ę w r a m i ę z i h o t u a n a m i . W Pekinie oblegano d z i e l n i c ę s c h w y t a n i i straceni). Upadek z a ś Tiencina p r z e k o n a ł
m i s j i d y p l o m a t y c z n y c h , a t a k ż e kościół francuski. C y S i Cy Si, iż w o j n a z o s t a ł a przegrana.
codziennie 70 razy o d c z y t y w a ł a na głos z a k l ę c i a i h o t u a ­ 2 sierpnia 4 0 - t y s i ę c z n a armia obcych n a j e ź d ź c ó w roz­
n ó w , u ś m i e r c a j ą c za k a ż d y m razem, j a k z a p e w n i a ł a , j e ­ p o c z ę ł a marsz na P e k i n . Ogromna zbrojna i organizacyjna
dnego „ z a m o r s k i e g o d i a b ł a " . przewaga p o z w o l i ł a j e j z d r u z g o t a ć znacznie liczebniejsze
Podczas gdy na C t e r y t o r i u m C h i n P ó ł n o c n y c h i P ó ł ­ wojska c h i ń s k i e . Namiestnik C z y l i , nie b ę d ą c w stanie
nocno-Wschodnich r o z g o r z a ł a w a l k a przeciw cudzoziem- p o w s t r z y m a ć nieprzyjaciela, p o p e ł n i ł s a m o b ó j s t w o ; w jego
comTTsytuacja na p o ł u d n i u b y ł a zgoła inna./"Namiestnik ś l a d y idzie r ó w n i e ż g ł ó w n o d o w o d z ą c y w o j s k a m i C i n g ó w .
p r o w i n c j i K u a n g t u n g i K u a n g s i ( L i Hung-czang), na­ 'Cy Si z n a j b l i ż s z y m i d w o r z a n a m i i s ł u ż b ą ucieka ze sto­
miestnicy H u n a n u i H u p e j , Ciangsu, A n h u e j i Ciangsi, l i c y na z a c h ó d , do miasta Si-an, z a b i e r a j ą c ze s o b ą jako
a wraz z n i m i r ó w n i e ż gubernator p ó ł n o c n e g o Szantungu w i ę ź n i a cesarza K u a n g Su. T u w y d a j e w k o ń c u r o k u de­
(Juan Szy-kaj) o d m ó w i l i poparcia r z ą d o w i C y S i w w o j ­ k r e t o u k a r a n i u t y c h wszystkich, k t ó r z y p o p a r l i i h o t u a ­
nie z p a ń s t w a m i i m p e r i a l i s t y c z n y m i , ogłosili n e u t r a l n o ś ć n ó w , i ogłasza t y c h ostatnich sprawcami wojnyj)
1 podpisali z konsulami obcych mocarstw porozumienie Rozprawiwszy się o k r u t n i e z l u d n o ś c i ą c y w i l n ą , sprzy­
o w s p ó l n e j obronie „ p o w i e r z o n y c h i m p r o w i n c j i " . m i e r z e ń c y w k r o c z y l i do P e k i n u i 14 sierpnia opanowali
Tak więc nastąpił w y r a ź n y rozłam w ś r ó d chińskiej kla­ miasto. W M a n d ż u r i i wojska rosyjskie s t ł u m i ł y powsta­
sy r z ą d z ą c e j : do w o j n y z i n t e r w e n t a m i p r z y s t ą p i ł a a r y - nie, d o k o n u j ą c nad A m u r e m k r w a w e j rzezi l u d n o ś c i c h i ń -

20 21
 skiej („rzeź b ł a g o w i e s z c z e ń s k a " ) . C h i n y z o s t a ł y w i ę c c a ł ­ wtedy znanym działaczem ruchu oświatowego. Jak
kowicie rozgromione. p ó ź n i e j w s p o m i n a ł , u ś w i a d o m i ł sobie k o n i e c z n o ś ć obale­
Obce armie z a p i s a ł y s w ó j p o b y t w Pekinie g r a b i e ż a m i nia m o n a r c h i i C i n g ó w i utworzenia r e p u b l i k i pod w p ł y ­
i gwałtami. w e m k l ę s k i C h i n w w o j n i e f r a n c u s k o - c h i ń s k i e j *. Na
W p i e r w s z y m numerze organu rosyjskich m a r k s i s t ó w , d r o g ę d z i a ł a l n o ś c i r e w o l u c y j n e j Sun Jat-sen oraz jego
w gazecie „ I s k r a " , L e n i n n a p i ę t n o w a ł p o l i t y k ę i m p e r i a ­ zwolennicy w k r o c z y l i j e d n a k dopiero po k l ę s c e C h i n
l i z m u w Chinach. P i s a ł on: „ N i e do n a r o d ó w europei ,kich w w o j n i e z J a p o n i ą w latach 1894—1895.
ż y w i ą C h i ń c z y c y n i e n a w i ś ć — z n i m i nie m i e l i C h i ń c z y c y W listopadzie 1894 r. Sun Jat-sen u t w o r z y ł w ś r o d o ­
ż a d n y c h s t a r ć — lecz do europejskich k a p i t a l i s t ó w i po­ w i s k u c h i ń s k i c h e m i g r a n t ó w w H o n o l u l u t a j n ą organiza­
w o l n y c h i m r z ą d ó w europejskich. C z y ż C h i ń c z y c y m o g l i c j ę pod n a z w ą Z w i ą z e k Odrodzenia C h i n (Sin Czung
nie z a p a ł a ć n i e n a w i ś c i ą do l u d z i , k t ó r z y p r z y j e ż d ż a l i do H u e j ). P r z y s t ą p i ł o do niej ponad 100 o s ó b — sklepikarzy,
C h i n t y l k o na żer, k t ó r z y w y k o r z y s t y w a l i s w o j ą w y ­ u r z ę d n i k ó w i r z e m i e ś l n i k ó w . Na p o c z ą t k u 1895 r. o ś r o ­
c h w a l a n ą c y w i l i z a c j ę t y l k o dla oszustw, g r a b i e ż y i g w a ł ­ dek organizacji p r z e n i ó s ł się do K a n t o n u i H o n g k o n g u . /
t u , k t ó r z y p r o w a d z i l i w o j n y z C h i n a m i po to, b y u z y s k a ć Stowarzyszenie p r z y g o t o w y w a ł o w ó w c z a s powstanie, k t ó ­
p r a w o do h a n d l u o d u r z a j ą c y m l u d o p i u m (wojna A n g l i i re m i a ł o się z a c z ą ć w K a n t o n i e 26 p a ź d z i e r n i k a 1895 r.;
i F r a n c j i z C h i n a m i w 1856 r . ) , k t ó r z y s w o j ą p o l i t y k ę spisek j e d n a k ż e został u j a w n i o n y , część s p i s k o w c ó w aresz­
g r a b i e ż y maskowali o b ł u d n i e szerzeniem chrześcijań­ t o w a n o i stracono **.
3
stwa?" _ W 1900 r., k i e d y C h i n y P ó ł n o c n e b y ł y jeszcze o g a r n i ę t e
Swoje współczucie narodowi chińskiemu wyraził powstaniem i h o t u a n ó w , p r ó b ę w y k o r z y s t a n i a s y t u a c j i do
m i ę d z y n a r o d o w y p r o l e t a r i a t . P o l i t y k ę i m p e r i a l i s t ó w po­ nowego w y s t ą p i e n i a p o d j ę l i reformatorzy. f W ś r o d k o ­
t ę p i l i K a r l L i e b k n e c h t , R ó ż a L u k s e m b u r g , A u g u s t Bebel, w y c h Chinach, w H a n k o u i Szanghaju, r o z p o c z ą ł się r u c h
Jean Jaures, R o m a i n Rolland. na czele z Tang Caj-czangiem; k i e r o w a l i n i m stronnicy
' " z d ł a w i e n i e i h o t u a n ó w z n o w u d o w i o d ł o zacofania i s ł a ­ straconego w 1898 r. radykalnego reformatora Tan Sy-
bości C h i n oraz tego, iż n i e są one zdolne, b y same r o ­ -tunga. W Chinach z a ś P o ł u d n i o w y c h zwolennicy Sun
z e r w a ć p ę t a k o l o n i a l i z m u , a zarazem z a k o ń c z y ł o etap, gdy
ruch narodowowyzwoleńczy przybierał formę „starych
I * Wojna francusko-chińska 1884—1885 toczyła się na morzu i na
b u n t ó w c h i ń s k i c h " . * ) J e d n o c z e ś n i e k r a c h starej m i s t y c z ­ lądzie w rejonie Tonkinu i zakończyła się klęską wojsk cesar­
nej ideologii i ś r e d n i o w i e c z n y c h f o r m w a l k i d o p r o w a d z i ł skich; 9 VI 1885 r. L i Hung-czang podpisuje traktat pokojowy
do tego, ż e z p o c z ą t k i e m X X w . r u c h n a r o d o w o w y z w o l e ń ­ w Tiencinie, uznając francuski protektorat nad Annamem, a kupcy
czy w Chinach stopniowo coraz bardziej p r z y b i e r a f o r m ę francuscy uzyskują prawo swobodnego handlu w prowincji
Jiinnan — przyp. red. polsj
ś w i a d o m e g o r u c h u demokratycznego.
** Wraz z pierwszym wystąpieniem rewolucjonistów w Chinach
Pierwsze organizacje rewolucyjne. ^ K o l e b k ą r u c h u de­ Południowych — pojawia się też w języku chińskim słowo „rewo­
mokratycznego b y ł a delta r z e k i Si ( p r o w i n c j a K u a n g ­ lucja", „keming". Termin ten został zapożyczony z japońskiego:
tung). Na p o c z ą t k u 1895 r. powstaje t u pierwsza o r g a n i ­ po japońsku bowiem „kaku-mej", rewolucja, pisze się tak samo
jak chińskie „keming". Do października 1895 r. Sun Jat-sen i jego
zacja r e w o l u c y j n o - d e m o k r a t y c z n a na czele z Sun Jat-
zwolennicy nie posługiwali się stałym terminem dla pojęcia
-senem, Jang C i i - j u a n e m i i n n y m i . Sun Jat-sen b y ł j u ż „rewolucja" i najczęściej używali słowa „caofan", bunt.

22 23
 Jat-sena wzniecili powstanie w rejonie K a n t o n u . Oba te k ó ł z e z w a l a ł o b c y m p a ń s t w o m na rozlokowanie swych
powstania z o s t a ł y przez C i n g ó w s t ł u m i o n e , podobnie jak o d d z i a ł ó w w o j s k o w y c h w dzielnicy obcych m i s j i w P e k i ­
i p o d j ę t a na p o c z ą t k u 1903 r. przez g r u p ę r e w o l u c y j n y c h nie oraz w z d ł u ż l i n i i kolejowej P e k i n - T i e n c i n a ż do
d e m o k r a t ó w trzecia p r ó b a opanowania K a n t o n u D w czasie Szanghajkuan. F o r t y T a k u zgodnie z p r o t o k o ł e m z o s t a ł y
t ł u m i e n i a t y c h r u c h ó w c h i ń s k i e w ł a d z e feudalne popierali z r ó w n a n e z ziemią.
przedstawiciele mocarstw i m p e r i a l i s t y c z n y c h w Chinach, „Protokół końcowy" usankcjonował przekształcenie
m i m o że w o d r ó ż n i e n i u od i h o t u a n ó w nie w y s u w a n o tu C h i n w p ó ł k o l o n i ę obcych mocarstw i na d z i e s i ą t k i lat
h a s e ł w y m i e r z o n y c h przeciw obcemu p a n o w a n i u w C h i ­ s t a ł się p o d s t a w ą obcego panowania w Chinach.
nach. Istotniejsze z m i a n y do u k ł a d u sił m i ę d z y n a r o d o w y c h
Ó w c z e ś n i p o s t ę p o w i d z i a ł a c z e chińscyj w s z e l k i m i spo­ na D a l e k i m Wschodzie po podpisaniu „ P r o t o k o ł u k o ń c o ­
sobami starali się jeszcze w t e d y u n i k n ą ć b e z p o ś r e d n i e g o wego" w n i o s ł o rozgromienie Rosji carskiej przez J a p o n i ę
starcia z imperializmem:.' chcieli oni b o w i e m r o z w i ą z a ć w latach 1S04—1905. Japonia r o z b i ł a a r m i ę r o s y j s k ą
w p i e r w k w e s t i ę w ł a d z y w samych Chinach, ż y w i ą c na­ na t e r y t o r i u m „ n e u t r a l n y c h " Chin, o d e b r a ł a z a g a r n i ę t e
dzieję, ż e k r a j r o z w i j a j ą c się swobodnie na drodze k a p i ­ C h i n o m przez R o s j ę p o r t y L u s z u n i Talien oraz P o ł u d n i o -
talistycznej b ę d z i e p ó ź n i e j w stanie, podobnie j a k Japo­ w o - M a n d ż u r s k ą K o l e j Ż e l a z n ą , u s t a n o w i ł a swoje panowa­
nia, z a ż e g n a ć z a g r o ż e n i e z z e w n ą t r z . P ó ź n i e j s z e jednak nie w K o r e i i w 1910 r. ogłosiła K o r e ę s w o j ą k o l o n i ą .
lata d o w i o d ł y , ż e C h i n y s k r ę p o w a n e p ę t a m i k o l o n i a l n y m i O s i ą g n i ę t e z o s t a ł y teraz cele, k t ó r e Japonia p r ó b o w a ł a
nie b y ł y zdolne do pokonania w r o g ó w w e w n ę t r z n y c h — z r e a l i z o w a ć jeszcze w 1895 r., i k t ó r e j p r z e s z k o d z i ł a w ó w ­
f e u d a ł ó w , c i e s z ą c y c h się poparciem i m p e r i a l i z m u z ze­ czas Rosja. I m p e r i a l i z m j a p o ń s k i u p l a s o w a ł się zatem
wnątrz.] w kolonizacji Chin na d r u g i m miejscu po A n g l i i . Rosja
Półkolonialne Chiny na początku XX w. 7 w r z e ś n i a z a ś carska, k t ó r a z a c h o w a ł a w p ł y w y w M a n d ż u r i i P ó ł ­
1901 r. C h i n y p o d p i s a ł y z N i e m c a m i , A n g l i ą , F r a n c j ą , nocnej, a t a k ż e w M o n g o l i i Z e w n ę t r z n e j i Sinciangu, za­
Rosją, U S A , A u s t r i ą , B e l g i ą , H i s z p a n i ą , W ł o c h a m i i H o ­ w a r ł a z J a p o n i ą porozumienie o w s p ó l n e j obronie s w y c h
landią „Protokół końcowy", który podsumowywał w y n i k i sfer w p ł y w ó w przed U S A i i n n y m i p a ń s t w a m i (porozu­
w o j n y . Zgodnie z p r o t o k o ł e m C h i n y m i a ł y w c i ą g u 39 lat mienia r o s y j s k o - j a p o ń s k i e 1907, 1910, 1912 i 1916 r.).
w y p ł a c i ć t y m p a ń s t w o m k o n t r y b u c j ę w w y s o k o ś c i 450
A n g l i a i U S A licząc na s w ą p r z e w a g ę t e c h n i c z n ą p r o ­
m i n l i a n g ó w srebra, z doliczeniem co r o k u 4% nie s p ł a ­
w a d z i ł y w zasadzie p o l i t y k ę ekspansji gospodarczej. Stany
conej części k o n t r y b u c j i (około 1940 r. c a ł a suma ł ą c z n i e
Zjednoczone nie d y s p o n o w a ł y p r z y t y m jeszcze t a k i m i
z p r o c e n t a m i m i a ł a w y n i e ś ć ponad 980 m i n l i a n g ó w ; po­
możliwościami inwestycyjnymi, które pozwalałyby im
n i e w a ż z a ś podstawowe ź r ó d ł o d o c h o d ó w r z ą d u c h i ń s k i e ­
k o n k u r o w a ć z A n g l i ą w w i ę k s z e j części Chin, a m e r y k a ń ­
go, a m i a n o w i c i e o p ł a t y celne p r z y n o s i ł y około 20 m i n
skie natomiast p r ó b y i n f i l t r a c j i w M a n d ż u r i i n a p o t k a ł y na
l i a n g ó w srebra w p ł y w ó w rocznie, r z ą d C i n g ó w rozdzielił
n i e p r z e z w y c i ę ż o n y o p ó r ze strony Rosji i Japonii.
p o d l e g a j ą c ą corocznej w y p ł a c i e k w o t ę k o n t r y b u c j i po­
f O d I I p o ł o w y X I X w. obcy k a p i t a ł coraz bardziej zde­
m i ę d z y p r o w i n c j e ) . R z ą d c h i ń s k i z o b o w i ą z a ł się r ó w n i e ż
cydowanie zaczyna k o n t r o l o w a ć finanse C h i n J ( a n g i e l s k i
do b e z w z g l ę d n e g o t ę p i e n i a wszelkich r u c h ó w w y m i e r z o ­
H o n g - K o n g and Shanghai B a n k b y ł n a j w i ę k s z y m o ś r o d ­
n y c h p r z e c i w k o cudzoziemcom. W z w i ą z k u z t y m p r o t o -
kiem f i n a n s o w y m na Dalekim Wschodzie). Żeglugę

24 25
 w z d ł u ż c h i ń s k i e g o w y b r z e ż a z m o n o p o l i z o w a ł y zagraniczne w 1909 r. b a n k i angielskie, francuskie i niemieckie. Na
towarzystwa ż e g l u g o w e . Obce kompanie p r z e j m u j ą k o ­ m o c y porozumienia C h i n z k o n s o r c j u m b a n k ó w o p r ó c z
palnie i o d k r y w k i r u d y , z a k ł a d y i f a b r y k i . J e d y n y w ó w ­ w z m i a n k o w a n e j kolei m i a ł a b y ć t e ż r o z p o c z ę t a budowa
czesnych Chinach l i c z ą c y się z a k ł a d m e t a l u r g i c z n y — l i n i i H a n k o u — p r o w i n c j a Syczuan. N a c z e l n y m i i n ż y n i e ­
narodowy k o m b i n a t w Hanjepingu, zbudowany w k o ń c u r a m i wyznaczono: A n g l i k a p r z y b u d o w i e k o l e i H a n k o u -
X I X w . w basenie r z e k i Jangcy, od 1908 r. stopniowo - K a n t o n i Niemca p r z y k o l e i s y c z u a ń s k i e j . W i d z ą c , że
przechodzi pod k o n t r o l ę k a p i t a ł u j a p o ń s k i e g o i Japonia ,,ich" l i n i a kolejowa przechodzi w r ę c e k o n k u r e n c j i , U S A
z r ó w n a ł a się w t e d y p r a w i e z A n g l i ą pod w z g l ę d e m w y ­ p r z y p u ś c i ł y atak na to porozumienie.
sokości swoich o b r o t ó w h a n d l o w y c h w Chinach. Nacisk U S A z m u s i ł r z ą d c h i ń s k i p o c z ą t k o w o do w s t r z y ­
W p i e r w s z y m dziesięcioleciu X X w . na p l a n pierwszy mania d e k r e t u o p o ż y c z c e , a n a s t ę p n i e do dopuszczenia
w polityce ujarzmienia C h i n przez obce mocarstwa w y ­ do k o n s o r c j u m czwartego uczestnika, a m i a n o w i c i e U S A .
suwa się budowa kolei. F W latach 1896—1898 p a ń s t w a P r z y c i ą g n i ę c i e a m e r y k a ń s k i c h b a n k ó w czynnie p o p i e r a ł y
imperialistyczne n a r z u c i ł y C h i n o m k o n t r a k t y na b u d o w ę Niemcy, k t ó r e z a m i e r z a ł y g r a ć na s p r z e c z n o ś c i a c h anglo-
19 l i n i i k o l e j o w y c h . N a j w i ę k s z y w t y m u d z i a ł (dziewięć) - a m e r y k a ń s k i c h . 10 listopada 1910 r. k o n s o r c j u m b a n k ó w
m i a ł a A n g l i a ^ w 1907—1908 r. A n g l i a u z y s k a ł a p r a w o do j u ż czterech mocarstw p r z e j ę ł o w swoje r ę c e s p r a w ę
b u d o w y jeszcze trzech l i n i i k o l e j o w y c h ; b y ł a ona r ó w n i e ż udzielenia C h i n o m wszelkich p o ż y c z e k d o t y c z ą c y c h kolei.
g ł ó w n y m k r e d y t o d a w c ą finansującym b u d o w ę kolei pro­ Utworzenie, a p o t e m d z i a ł a l n o ś ć konsorcjum bankowego
w a d z o n ą przez sam r z ą d c h i ń s k i . [ W ł a s n o ś c i ą obcych t o ­ s t a n o w i jeden z d o b i t n y c h p r z e j a w ó w tendencji do w s p ó l ­
w a r z y s t w b y ł a trzecia część zbudowanych w Chinach l i n i i nej eksploatacji C h i n przez i m p e r i a l i s t ó w , k t ó r a zaryso­
2
k o l e j o w y c h , p o z o s t a ł e /s n a l e ż a ł y do r z ą d u c h i ń s k i e g o , w a ł a się w k o ń c u X I X w . i na p o c z ą t k u X X w . s t a ł a się
lecz zbudowano je d z i ę k i zagranicznym p o ż y c z k o m i f a k ­ dominująca.
tycznie z n a j d o w a ł y się one pod k o n t r o l ą o b c o k r a j o w c ó w )
r T r u d n a sytuacja C h i n s p o w o d o w a ł a , że r z ą d C i n g ó w
Z d r u g i e j s t r o n y r o s n ą c a j u ż w siłę b u r ż u a z j a narodowa
z d e c y d o w a ł się w o w y m okresie na dokonanie r e f o r m
i z b l i ż o n e do miej w a r s t w y o b s z a r n i k ó w p r o w a d z i ł y k a m ­
pałacowych zmierzających do umocnienia imperium.
p a n i ę o w y k u p i e n i e k o l e i od c u d z o z i e m c ó w . W 1905 r.
„ N o w a p o l i t y k a " z n a l a z ł a przede w s z y s t k i m w y r a z w re­
C h i n y o d k u p i ł y od A m e r y k a n ó w k o n c e s j ę na b u d o w ę
organizacji a r m i i i systemu szkolnictwa.] R e o r g a n i z a c j ę
l i n i i H a n k o u — K a n t o n ; za pretekst p o s ł u ż y ł o i m to, że
i u n o w o c z e ś n i e n i e A r m i i P ó ł n o c n e j przeprowadzono pod
A m e r y k a n i e uzyskawszy p r a w o na b u d o w ę , faktycznie
k i e r o w n i c t w e m J u a n Szy-kaja. J e ś l i chodzi o szkolnictwo,
k o l e i nie b u d o w a l i . Jest charakterystyczne zarazem, że
to w 1905 r. /"został z l i k w i d o w a n y p r z e s t a r z a ł y system
n a w e t takiego p r z e d s i ę w z i ę c i a C h i n y nie m o g ł y p r z e p r o ­
e g z a m i n ó w , o p i e r a j ą c y się na z n a j o m o ś c i k o n f u c j a ń s k i c h
w a d z i ć bez poparcia obcego p a ń s t w a . W t y m p r z y p a d k u
k a n o n ó w . Szkolnictwo w y ż s z e s t a ł o się przez to bardziej
w odebraniu koncesji A m e r y k a n o m pomogli C h i ń c z y k o m
„ z a c h o d n i e " , ale liczba osób w y k s z t a ł c o n y c h b y ł a w c i ą ż
Anglicy.
jeszcze z n i k o m a i t y s i ą c e s t u d e n t ó w e m i g r o w a ł o nadal
B r a k k a p i t a ł ó w u n i e m o ż l i w i a ł j e d n a k C h i n o m samo­ na studia do Japonii7 J e d n o c z e ś n i e stara elita, do k t ó r e j
dzielne prowadzenie b u d o w y k o l e i H a n k o u - K a n t o n . F i ­ p r z y n a l e ż n o ś ć b y ł a regulowana cenzusem w y k s z t a ł c e n i a ,
nansowania p o w y ż s z e j magistrali podjęły się więc z w o l n a u s t ę p o w a ł a miejsca nowej, k t ó r e j siła o p i e r a ł a się

26 27
 na kapitale g r u n t o w y m i p i e n i ę ż n y m , wiedzy wojskowej, o d t ą d p o s z u k i w a ć bardziej elastycznych m e t o d kolonizacji
na p o w i ą z a n i a c h z o b c y m i mocarstwami. Chin. Na p r z y k ł a d r z ą d U S A oficjalnie p r z e k a z a ł na
P r z e o b r a ż e n i a te niczego nie p r z y n o s i ł y narodowi, j e ­ „ r o z w ó j o ś w i a t y w C h i n a c h " p r z y p a d a j ą c ą na niego część
dynie w z m a g a ł y ucisk p o d a t k o w y i a d m i n i s t r a c y j n y , w y ­ k o n t r y b u c j i 1901 r. W y n i k i z a ś tego k r o k u nie d a ł y na
w o ł y w a ł y falę b u n t ó w na tle p o d a t k o w y m , k t ó r e z kolei siebie d ł u g o c z e k a ć : po p e w n y m czasie w i ę c e j n i ż p o ł o w a
w y w a r ł y o k r e ś l o n y w p ł y w na d z i a ł a l n o ś ć ó w c z e s n y c h p r o w a d z o n y c h przez misjonarzy c o l l e g e ' ó w , szkół, szpitali
p o s t ę p o w y c h organizacji. i m i s j i c h r z e ś c i j a ń s k i c h w Chinach z n a l a z ł a się pod k o n ­
Chiny a rewolucja 1905 r. Utworzenie Chińskiej Rewo­ t r o l ą A m e r y k a n ó w , a U S A m o g ł y w y w i e r a ć znacznie w i ę k ­
lucyjnej Ligi Związkowej. / P o w a ż n y w p ł y w na r u c h re­ szy niż d o t ą d i d e o w y w p ł y w na i n t e l i g e n c j ę c h i ń s k ą . )
w o l u c y j n y w Chinach w y w a r ł a w o j n a r o s y j s k o - j a p o ń s k ą j Wzrost n i e p o k o j ó w s p o ł e c z n y c h w Chinach w 1905 r.
Rosja carska p o n i o s ł a k l ę s k ę , k t ó r ą z a d a ł j e j k r a j azjatyc­ w y r a z i ł się r ó w n i e ż w nasileniu a k t ó w t e r r o r y s t y c z n y c h .
k i , b l i s k i C h i n o m pod w z g l ę d e m k u l t u r y i t r a d y c j i , k t ó r y G d y na p r z y k ł a d w e w r z e ś n i u 1905 r. r z ą d Cy Si, ulega­
jeszcze p ó ł w i e k u t e m u sam b y ł tak zacofany i słaby, że j ą c naciskom l i b e r a l n y c h u g r u p o w a ń , s k i e r o w a ł za g r a n i c ę
nieomal s t a ł się k o l o n i ą mocarstw europejskich i USA. g r u p ę d o s t o j n i k ó w dla zapoznania się z k o n s t y t u c j a m i i n ­
A z j a c i są w stanie z w y c i ę ż y ć E u r o p e j c z y k ó w — do t a k i e ­ nych p a ń s t w , w g r u p ę odjeżdżających dygnitarzy została
go w n i o s k u doszli C h i ń c z y c y f Z w y c i ę s t w o Japonii cieszyło rzucona bomba.
n a c j o n a l i s t ó w c h i ń s k i c h , a nawet w y w o ł y w a ł o niekiedy C w l i p c u 1905 r. z d ł u g o t r w a ł e j p o d r ó ż y p o w r ó c i ł do
zadowolenie w k o ł a c h d e m o k r a t y c z n y c h ] Japonii Sun Jat-sen. P r z e b y w a ł w krajach A z j i P o ł u d n i o ­
IZe s z c z e g ó l n y m o d d ź w i ę k i e m s p o t k a ł y się w Chinach wo-Wschodniej, w U S A i w Europie Zachodniej, gdzie
l u d o w a r e w o l u c j a w Rosji w 1905 r/ oraz d o k o n u j ą c e się w e r b o w a ł zwolenników i zbierał środki wśród emigran­
pod jej w p ł y w e m r e w o l u c j e w I r a n i e (1905—1911), T u r ­ t ó w c h i ń s k i c h . J u ż w czasie swej pierwszej p o d r ó ż y do
c j i (1908) i wydarzenia r e w o l u c y j n e w I n d i a c h (1905— E u r o p y (1896—1897) Sun Jat-sen d o s z e d ł do wniosku, że
1908). W Chinach obserwuje się p r z y p ł y w f a l i r e w o l u c y j ­ C h i n y m o g ą i p o w i n n y u n i k n ą ć kapitalistycznej drogi
nej, p o s z c z e g ó l n e organizacje r e w o l u c y j n e ł ą c z ą się w j e d ­ r o z w o j u ; zasady: nacjonalizm (rozumiany w ó w c z a s j a k o
ną partię. w a l k a przeciw p a n o w a n i u d y n a s t i i m a n d ż u r s k i e j w C h i ­
W k w i e t n i u 1905 r. w n a j w i ę k s z y m o ś r o d k u p r z e m y s ł o ­ nach — red. pols.) i demokracja, od p o c z ą t k u s t a n o w i ą c e
w y m Chin, Szanghaju, w y b u c h ł y r o z r u c h y w d w ó c h fa­ p o d s t a w ę jego p r o g r a m u , z o s t a ł y u z u p e ł n i o n e t r z e c i ą za­
b r y k a c h t e k s t y l n y c h n a l e ż ą c y c h do f i r m zagranicznych. s a d ą — z a s a d ą d o b r o b y t u l u d u , k t ó r ą j e j t w ó r c a i ojmo-
L a t e m 1905 r. w Szanghaju i K a n t o n i e r o z w i n ę ł a się k i e ­ w a ł jako socjalizm. W r z e c z y w i s t o ś c i Sun Jat-sen nie w y ­
rowana przez b u r ż u a z j ę n a r o d o w ą kampania b o j k o t u k r a c z a ł poza r a m y k a p i t a l i z m u narodowego, jego socja­
a m e r y k a ń s k i c h t o w a r ó w . B y ł a ona o d p o w i e d z i ą na prze­ l i z m b y ł socjalizmem u t o p i j n y m . Sun Jat-sen s k o n k r e t y ­
ś l a d o w a n i a i p o n i e w i e r k ę r o b o t n i k ó w c h i ń s k i c h w USA, z o w a ł s w o j ą z a s a d ę d o b r o b y t u l u d u w pierwszych latach
a zarazem p i e r w s z y m w h i s t o r i i Chin m a s o w y m b o j k o t e m X X w.: w y s u n ą ł w t e d y h a s ł o z r ó w n a n i a w p r a w a c h do
ziemi i j e d n o c z e ś n i e jasno s f o r m u ł o w a ł k w e s t i ę ustano­
obcych t o w a r ó w . K i e r o w a ł y n i m legalne zrzeszenia
wienia republiki.
b u r ż u a z j i c h i ń s k i e j — izby handlowe. (Jednym ze s k u t ­
W 1905 r. na zebraniu przedstawicieli c h i ń s k i c h u g r u -
k ó w b o j k o t u b y ł o to, że i m p e r i a l i z m a m e r y k a ń s k i zaczął

28 29
 p o w a ń r e w o l u c y j n y c h w Tokio Sun Jat-sen p r z e d s t a w i ł w Chinach, co rzecz jasna p o z b a w i a ł o i c h n a j w a ż n i e j s z e g o
s w o j ą d o k t r y n ę trzech zasad l u d o w y c h i w y s t ą p i ł z p r o p o ­ ś r o d k a mobilizacji mas do r e w o l u c j i . R ó w n o c z e ś n i e z na­
zycją utworzenia jednolitej partii — Chińskiej Rewolu­ p i ę c i e m śledzili w y d a r z e n i a w Rosji, nie bez podstaw spo­
cyjnej L i g i Z w i ą z k o w e j (Czung K u o K e m i n g T u n g M e n d z i e w a j ą c się, że — j a k p i s a ł a „ M i n Pao" — w w y n i k u
H u e j y Ze w z g l ę d ó w k o n s p i r a c y j n y c h s ł o w o „ r e w o l u c y j ­ r e w o l u c j i w Rosji „ k r a j ten m o ż e p r z y j ś ć n a m z p o m o c ą
na" nie b y ł o u ż y w a n e , nowa organizacja u z y s k a ł a m i a n o n a d a j ą c k i e r u n e k naszej r e w o l u c j i [ . . . ] " Ą Sun Jat-sen
Zjednoczonej L i g i C h i ń s k i e j l u b po p r o s t u L i g i (w p o l ­ u t r z y m y w a ł w t e d y bliskie k o n t a k t y z n i e k t ó r y m i r e w o - P
skiej historiografii u ż y w a się t e ż n a z w y L i g a Z w i ą z k o ­ l u c j o n i s t a m i r o s y j s k i m i p r z e b y w a j ą c y m i na emigracji:
wa — t ł u m . ) . ( j e j p r z e w o d n i c z ą c y m został jednogłośnie jeszcze w 1896—1897 r. p o z n a ł on w L o n d y n i e F. W.
w y b r a n y Sun Jat-sen, jego z a s t ę p c ą — H u a n g S i n g . 1 W o ł c h o w s k i e g o , r e d a k t o r a gazety „ W o l n a Rosja" w y c h o ­
' P o d s t a w ę n o w e j p a r t i i s t a n o w i ł y t r z y organizacje: d z ą c e j w j ę z y k u angielskim; w 1906 r. w J a p o n i i b y ł ś c i ś ­
Z w i ą z e k Odrodzenia C h i n S u n Jat^sena, Stowarzyszenie le z w i ą z a n y z N . K . S u d z i ł o w s k i m , w y d a j ą c y m w Nagasaki
O d n o w y C h i n Huang Singa i Stowarzyszenie W y z w o l e n i a g a z e t ę „ W o l a " ; s p o t k a ł się t e ż ze z n a n y m t e r r o r y s t ą
Czang P i n g - l i n a l B y ł a to federacja r z e c z y w i ś c i e o g ó l n o - G. A . Gerszunim, k t ó r y w 1906 r. u c i e k ł z w i ę z i e n i a aka-
chińska, chociaż większość jej członków pochodziła z Chin t u j s k i e g ó ^ B y l i to wszystko d z i a ł a c z e narodnicko-eserow-
P o ł u d n i o w y c h i Ś r o d k o w y c h (w bardziej zacofanych p r o ­ scy. Pismo „ M i n Pao" w k o l e j n y c h s w y c h n u m e r a c h za­
wincjach północnych i północno-wschodnich Liga była m i e s z c z a ł o m a t e r i a ł y o r e w o l u c j i rosyjskiej, i n t e r e s u j ą c
s ł a b a ) . W k o ń c u 1905 r. zaczął u k a z y w a ć się w Tokio się p r z e w a ż n i e u d z i a ł e m w n i e j e l e m e n t ó w d r o b n o m i e -
organ L i g i , czasopismo „ M i n Pao" ( „ L u d " ) , z k t ó r y m poza s z c z a ń s k o - r e w o l u c y j n y c h . Co p r a w d a w „ M i n Pao" u k a ­
Sun Jat-senem czynnie w s p ó ł p r a c o w a l i Czang P i n g - l i n , z y w a ł y się t e ż pochlebne opinie o Marksie i marksistach,
W a n g Cing^wej, H u H a n - m i n i Sung C i a o - ż e n . ale ponadto c h i ń s c y r e w o l u c y j n i demokraci w o w y m
czasie się nie w z n i e ś l i . Jeden z t e o r e t y k ó w Ligi,
K a ż d y w s t ę p u j ą c y do L i g i s k ł a d a ł p r z y s i ę g ę : „ P r z y s i ę ­
Sung C i a o - ż e n , z a j m u j ą c y się specjalnie modelami
gam u r o c z y ś c i e w a l c z y ć o p r z e p ę d z e n i e M a n d ż u r ó w , w y ­
r e w o l u c j i , za najbardziej odpowiedni dla C h i n u w a ż a ł
zwolenie Chin, u t w o r z e n i e r e p u b l i k i i ustanowienie r ó w ­
t y p r e w o l u c j i t u r e c k i e j l u b portugalskiej, to znaczy p a ł a ­
n y c h p r a w do z i e m i " . „ Z r ó w n a n i e w p r a w a c h do z i e m i "
c o w ą r e w o l u c j ę b u r ż u a z y j n ą , w k t ó r e j masy l u d o w e nie
w y o b r a ż a n o sobie j a k o d o k o n a n ą przez r z ą d r e w o l u c y j n y
w y s t ę p u j ą samodzielnie i nie w y s u w a j ą w ł a s n y c h ż ą ­
n a c j o n a l i z a c j ę ziemi, p r z e p r o w a d z o n ą w drodze stopnio­
dań.
wego w y k u p u od p r y w a t n y c h w ł a ś c i c i e l i t y c h przede
w s z y s t k i m g r u n t ó w , k t ó r y c h ceny r o s ł y w z w i ą z k u z b u ­ \ S k r z y d ł o prawicowe rewolucjonistów chińskich repre­
downictwem p r z e m y s ł o w y m i miejskim. Hasło to miało z e n t o w a ł Czang P i n g - l i n , k t ó r y p o p i e r a ł w y s u n i ę t ą przez ^
swoją w a g ę jako p r ó b a uwzględnienia i n t e r e s ó w chłop­ Sun Jat-^sena z a s a d ę nacjonalizmu, natomiast nie akcepto­
stwa, m i m o że r e w o l u c j o n i ś c i nie m i e l i jasnego p o g l ą d u w a ł d e m o k r a t y z m u i o p o w i a d a ł się za systemem d y k t a ­
co do sposobu urzeczywistnienia tego h a s ł a . D o w a l k i t u r y jednostki. / A t a k u j ą c zaciekle M a n d ż u r ó w nie doce­
o z i e m i ę nie w z y w a n o c h ł o p ó w . n i a ł on w a l k i p r z e c i w k o f e u d a ł o m h a ń s k i m , n a r ó d p o j m o ­
w a ł jako w s p ó l n o t ę k r w i i u w a ż a ł , że podstawy nacjo­
P r z y w ó d c y L i g i unikali otwartych wypowiedzi wymie­
n a l i z m u u k s z t a ł t o w a ł y się j u ż w zaraniu l u d z k o ś c i ,
rzonych p r z e c i w k o obcemu k a p i t a ł o w i i obcej ingerencji

30 31
w ś w i a d o m o ś c i c z ł o w i e k a pierwotnego. Z pozycji szowi­ z w i ą z k a m i (na p r z y k ł a d Sun W u ) u t w o r z y ł a n o w ą orga­
n i z m u w i e l k o h a ń s k i e g o Czang P i n g - l i n p o s t u l o w a ł p r z y ­ n i z a c j ę pod n a z w ą Z w i ą z e k W s p ó l n e g o P o s t ę p u ( K u n g
ł ą c z e n i e W i e t n a m u , K o r e i i B i r m y do C h i n . Cin Huej). U g r u p o w a n i e to m i m o zerwania z L i g ą nadal
f~Bez w z g l ę d u j e d n a k na r ó ż n i c e p o g l ą d ó w p r a w i e j e d n a k u w a ż a ł o Sun Jat-sena za swego p r z y w ó d c ę .
wszyscy r e w o l u c j o n i ś c i u w a ż a l i Sun Jat-sena za bez­ P r o g r a m nowego z w i ą z k u p o k r y w a ł się z p r o g r a m e m L i g i
sprzecznego p r z y w ó d c ę r e w o l u c j i . 7 . z w y j ą t k i e m postulatu z r ó w n a n i a w p r a w a c h do ziemi,
W g r u d n i u 1906 r . w Chinach Ś r o d k o w y c h , na g r a n i c y z a s t ą p i o n e g o h a s ł e m r ó w n y c h p r a w dla l u d z i . Taka sze­
p r o w i n c j i H u n a n i Ciangsi, w y b u c h ł o ż y w i o ł o w e powsta­ roka i n t e r p r e t a c j a o d z w i e r c i e d l a ł a n i e c h ę ć e l e m e n t ó w
nie c h ł o p s k i e , do k t ó r e g o p r z y s t ą p i l i t a k ż e g ó r n i c y ze obszarniczych, n a l e ż ą c y c h do b r a c t w huejtangowskich, do
z n a j d u j ą c y c h się w P i n g c i a n g u k o p a l n i w ę g l a . Do po­ stawiania k w e s t i i agrarnej w j a k i e j k o l w i e k b ą d ź f o r ­
wstania w ł ą c z y l i się r ó w n i e ż p o s z c z e g ó l n i c z ł o n k o w i e mie.
L i g i . Prawdopodobnie nie bez ich u d z i a ł u został opraco­ Z o s t r ą k r y t y k ą S u n Jat-sena i jego z w o l e n n i k ó w w y ­
w a n y rozpowszechniony w ś r ó d p o w s t a ń c ó w manifest s t ą p i l i w o w y m czasie Czang P i n g - l i n oraz Tao Czen-
w z y w a j ą c y do u t w o r z e n i a r e p u b l i k i , „ p r z y z n a n i a narodo­ -czang ze Stowarzyszenia W y z w o l e n i a . Na początku
w i r ó w n y c h p r a w do ziemi, niedopuszczenia do w z r o s t u 1910 r. oficjalnie r e a k t y w o w a l i oni w T o k i o k o m i t e t cen­
0
bogactwa p r o w a d z ą c e g o do n i e r ó w n o ś c i społecznej". t r a l n y stowarzyszenia, k t ó r e faktycznie z e r w a ł o j u ż
Część j e d n a k p o w s t a ń c ó w d z i a ł a ł a pod h a s ł e m p r z y w r ó c e ­ wszelkie k o n t a k t y z L i g ą . L a t e m 1911 r. grupa c z ł o n k ó w
nia w ł a d z y c e s a r z a — C h i ń c z y k a (niekoniecznie k o n s t y t u ­ L i g i (Sung C i a o - ż e n i i n n i ) u t w o r z y ł a w Szanghaju tzw.
cyjnego) i s p r a w i e d l i w y c h u r z ę d n i k ó w , nie w y s u w a j ą c Główny Komitet Srodkowo-Chiński Ligi; krytykował
w ogóle k w e s t i i zmniejszenia ucisku feudalnego. on t a k t y k ę k i e r o w n i c t w a i o ś r o d k i e m p r z y s z ł e g o powsta­
C h o c i a ż powstanie w Pingciangu z o s t a ł o s t ł u m i o n e , to nia z a m i e r z a ł u c z y n i ć d o l i n ę J a n g c y . ]
w z b u d z i ł o ono n i e z w y k ł e o ż y w i e n i e w k o ł a c h r e w o l u c y j ­
Reformy rządowe a opozycja liberalna. S t a r a j ą c się za­
n y c h . W i e l u w s p ó ł p r a c o w n i k ó w Sun Jat-sena p r z e b y w a ­
pobiec r e w o l u c j i rząd Cingów rozważał możliwość
j ą c y c h na e m i g r a c j i w Japonii z a m i e r z a ł o u d z i e l i ć c z y n ­
u s t ę p s t w wobec k ó ł b u r ż u a z y j n o - l i b e r a l n y c h . JComisja
nej pomocy p o w s t a ń c o m . I p o m i m o że w k r ó t c e n a d e s z ł a
s t u d i u j ą c a obce konstytucje, k t ó r a w 1905—1906 r. od­
w i e ś ć o k l ę s c e powstania, w y s t ą p i e n i e o t a k i e j skali zo­
w i e d z i ł a p r z o d u j ą c e k r a j e kapitalistyczneJTcloszła do w n i o ­
s t a ł o ocenione przez r e w o l u c j o n i s t ó w c h i ń s k i c h j a k o s y m ­
sku, że wprowadzenie k o n s t y t u c j i jest konieczne, ale d o ­
p t o m bliskiej r e w o l u c j i . r w c i ą g u 1907 i 1908 r. zorgani­
piero po 15—20 latach? W 1906 r. r z ą d z a p e w n i ł , iż
zowali oni w p o ł u d n i o w y c h i ś r o d k o w y c h prowincjach
w Chinach z o s t a n ą p o w o ł a n e r z ą d y k o n s t y t u c y j n e , ale nie
C h i n s e r i ę p o w s t a ń , k t ó r e s ł a b o jednak z w i ą z a n e z masa­
p o d a w a ł k o n k r e t n y c h t e r m i n ó w . , ' Pod w p ł y w e m jednak
m i l u d o w y m i i o p i e r a j ą c e się w y ł ą c z n i e na huejtangach,
niepokojów społecznych i powstań podjęto jesienią
członkach tradycyjnych tajnych bractw a n t y m a n d ż u r -
1907 r. d e c y z j ę o z w o ł a n i u w niedalekiej p r z y s z ł o ś c i
skich na wsi, z o s t a ł y szybko s t ł u m i o n e . W ś r ó d c z ł o n k ó w
p a r l a m e n t u (Zgromadzenie Narodowe) w Pekinie oraz
L i g i d a ł o się z a o b s e r w o w a ć z n i e c h ę c e n i e , z a z n a c z y ł się
w p r o w i n c j a c h (zgromadzenia prowincjonalne). I
r o z ł a m . J u ż w 1907 r. grupa osób w y w o d z ą c y c h s i ę
L i b e r a l n e k o ł a b u r ż u a z y j n e , g ł ó w n i e obszamicze, p r z y ­
z p r o w i n c j i H u p e j i H u n a n ściśle z w i ą z a n y c h z t a j n y m i
j ę ł y z zadowoleniem z a p o w i e d ź r e f o r m d o m a g a j ą c się

32 J — Najnowsza.
.33
szybszego z w o ł a n i a p a r l a m e n t u . Na p r z y k ł a d szanghajskie l e n n i k ó w m o n a r c h i i k o n s t y t u c y j n e j , jeden z pierwszych
pismo „ T u n g f a n g " ( „ W s c h ó d " ) k r e ś l i ł o p r z e d r z ą d e m n ę ­ c h i ń s k i c h p r z e m y s ł o w c ó w , w y w o d z ą c y się z k l a s y obszar-
c ą c y obraz r o z w o j u C h i n za p o m o c ą r e f o r m „ o d g ó r n y c h " , niczej, p o s i a d a j ą c y w y ż s z y s t o p i e ń n a u k o w y cin szy. Na
„ n a drodze r e f o r m p o k o j o w y c h , k t ó r ą o t w a r ł a n a m Ja­ czele Zgromadzenia Prowincjonalnego Czeciangu s t a n ą ł
7
ponia". R ó w n o c z e ś n i e do cesarza z a c z ę ł y masowo na­ Tang Szou-cian, znany o r ę d o w n i k b u d o w y k o l e i za ś r o d k i
p ł y w a ć petycje w sprawie j a k najszybszego nadania k o n ­ rodzimego pochodzenia; na czele zgromadzenia hupejskie-
s t y t u c j i i z w o ł a n i a p a r l a m e n t u . Pod p e t y c j a m i t y m i go — Tang H u a - l u n g , p o c h o d z ą c y z w a r s t w y szenszy,
w i d n i a ł y podpisy przedstawicieli k ó ł h a n d l o w o - p r z e m y - k t ó r y s t u d i o w a ł p r a w o w Japonii i s t a ł się t a m zagorza­
s ł o w y c h , ś w i a t ł y c h szenszy, i n t e l i g e n c j i ; p e t y c j ę z p r o ­ ł y m zwolennikiem wprowadzenia konstytucji.
w i n c j i Czeciang p o d p i s a ł o 18 tys. osób, K u a n g t u n g — W zgromadzeniach szybko r o z w i n ę ł a się o ż y w i o n a
11 tys., Szantung — 2 tys. dyskusja n a d p o l i t y k ą p o d a t k o w ą oraz s p r a w a m i h a n d l u
f w 1908 r. r z ą d c h i ń s k i o p u b l i k o w a ł p r o j e k t „ P o d s t a w o ­ i p r z e m y s ł u . W y s u w a n o postulaty d o t y c z ą c e zniesienia
w y c h z a ł o ż e ń p r a w k o n s t y t u c y j n y c h " , zgodnie z k t ó r y m miejscowych o p ł a t celnych od t o w a r ó w ( l i cin), r e k o n ­
c a ł a w ł a d z a zwierzchnia — ustawodawcza, w y k o n a w c z a s t r u k c j i c a ł e g o systemu podatkowego, k r y t y k o w a n o n a d ­
i s ą d o w a — k o n c e n t r o w a ł a się w r ę k a c h m o n a r c h y , par­ u ż y c i a , n a w o ł y w a n o do r ó w n o p r a w n e j w s p ó ł p r a c y z k a ­
l a m e n t z a ś o t r z y m y w a ł funkcje doradcze. Z o p u b l i k o w a ­ p i t a ł e m zagranicznym. C h o c i a ż w i ę c o b i e k t y w n i e zgro­
nego j e d n o c z e ś n i e p r o g r a m u w y n i k a ł o , że parlament madzenia p r o w i n c j o n a l n e z a b i e g a ł y o k a p i t a l i s t y c z n y
i konstytucja p o j a w i ą się w Chinach w 1916 r. 1 r o z w ó j Chin, to o c z y w i ś c i e nie z a m i e r z a ł y n a r u s z a ć p o d ­
Po ś m i e r c i w 1908 r. Cy S i i K u a n g S u f a k t y c z n y m t stawy feudalnego panowania — obszarniczej w ł a s n o ś c i
szefem r z ą d u z o s t a ł b r a t K u a n g Su, k s i ą ż ę Czun, regent ziemskiej.
swego trzyletniego syna, cesarza P u I . R o z p o c z ą ł on r z ą d y W k r ó t c e j e d n a k b u r ż u a z j a oraz z b l i ż o n e do niej w a r ­
od gestu m a j ą c e g o w y w r z e ć dobre w r a ż e n i e na liberalnej s t w y o b s z a r n i k ó w m i a ł y m o ż n o ś ć się p r z e k o n a ć , że p o l i ­
o p i n i i publicznej: w y d a n o e d y k t g ł o s z ą c y z d e c y d o w a n ą t y k a r z ą d u wcale i m nie sprzyja. Na p r z y k ł a d K a n g J u -
w o l ę przeprowadzenia r e f o r m (lecz t e r m i n z w o ł a n i a par­ - w e j o w i i L i a n g Ci-czao, p o p u l a r n y m ideologom l i b e r a l ­
l a m e n t u nie został przyspieszony). W 1909 r. w stolicach n y c h k o n s t y t u c j o n a l i s t ó w , nadal nie zezwalano na p o w r ó t
p r o w i n c j i w y b r a n o zgromadzenia prowincjonalne, zapo­ do Chin; stanowiska J u a n Szy-kaja i i n n y c h z d y m i s j o n o ­
wiedziane w 1907 r. W w y b o r a c h w z i ę l i u d z i a ł m ę ż c z y ź n i , w a n y c h d o s t o j n i k ó w - C h i ń c z y k ó w z a j ę l i nie m n i e j r e a k ­
r d z e n n i m i e s z k a ń c y danej p r o w i n c j i , w w i e k u co n a j ­ c y j n i i jeszcze m n i e j elastyczni dostojnicy — M a n d ż u r o -
m n i e j 25 lat, l e g i t y m u j ą c y się stopniem n a u k o w y m l u b wie; propozycje z a ś z g ł a s z a n e przez zgromadzenia p r o ­
d y p l o m e m u n i w e r s y t e c k i m , w z g l ę d n i e też m i e n i e m w a r ­ w i n c j o n a l n e nie n a b i e r a ł y mocy u r z ę d o w e j .
tości co n a j m n i e j 5 tys. j u a n ó w . W w y b o r a c h uczestni­ W p ł y w a j ą c w legalnych ramach na r z ą d w celu p r z y ­
c z y ł o w i ę c zaledwie o k o ł o 0,03 °/o l u d n o ś c i C h i n . W i ę ­ spieszenia r e f o r m k o n s t y t u c j o n a l i ś c i zaciekle zarazem po­
kszość w y b r a n y c h d e p u t o w a n y c h n a l e ż a ł a do liberalnej, lemizowali z rewolucyjnymi demokratami. Liberałowie
j u ż b u r ż u a z y j n e j części w a r s t w y szenszy. Na p r z y k ł a d pierwszego dziesięciolecia X X w . b y l i b o w i e m znacznie
p r z e w o d n i c z ą c y m Zgromadzenia Prowincjonalnego Ciang- bardziej u m i a r k o w a n i od r e f o r m a t o r ó w s c h y ł k u X I X w.
su z o s t a ł w y b r a n y Czang Cień- c z o ł o w y p r z y w ó d c a zwo- (chociaż nierzadko chodziło o te same osoby). Gdy w i ę c

34 35
p r o k l a m o w a n a przez C i n g ó w p o l i t y k a r e f o r m w z b u d z a ł a p o l e m i k a na t e m a t p r y n c y p i ó w . | L i a n g Ci-czao p o d d a ł
w ś r ó d l i b e r a ł ó w o k r e ś l o n e iluzje, to r ó w n o c z e ś n i e sukcesy k r y t y c z n e j analizie t r z y zasady Sun Jat-sena. Na temat
p a r t i i r e w o l u c y j n e j s p y c h a ł y i c h na p r a w o . O t w a r c i e też zasady n a c j o n a l i z m u p i s a ł on, iż r e w o l u c j o n i ś c i przece­
u m i a r k o w a n e b y ł y p o g l ą d y i postawa k o n s t y t u c j o n a l i s t ó w n i a j ą znaczenie k w e s t i i m a n d ż u r s k i e j w Chinach. Co do
legalnie d z i a ł a j ą c y c h w Chinach ( n a j w y b i t n i e j s z y z n i c h zasady d e m o k r a t y z m u z a r z u c i ł z w o l e n n i k o m Sun J a t ­
Czang Cien): to b y l i p r a k t y c y , ludzie interesu, żyli w i m ­ -sena, iż są o n i sami niedostatecznie d e m o k r a t y c z n i i d ą ż ą
p e r i u m C i n g ó w , s t a r a l i się b y ć z n i m i w zgodzie, m i e l i do d y k t a t u r y w z o r e m znanych w h i s t o r i i c h i ń s k i e j p r z y ­
n i e z ł e stosunki z t a k i m na p r z y k ł a d „ r e a l i s t y c z n y m p o l i ­ w ó d c ó w p o w s t a ń c h ł o p s k i c h . Co do zasady d o b r o b y t u
t y k i e m " j a k J u a n Szy-kaj. l u d u L i a n g Ci-czao głosił, że nacjonalizacja ziemi nie
Na p r a w o od l i b e r a l i z m u o d s z e d ł na p r z y k ł a d K a n g przeszkadza, ale sprzyja r o z w o j o w i k a p i t a l i z m u , lecz nie
J u - w e j . P i s a ł on do L i a n g Ci-czao: „ N i e b ę d ę się m a r t w i ł jest w stanie r a d y k a l n i e p o p r a w i ć s y t u a c j i chłopstwa?!
z p o w o d u m o ż l i w o ś c i p o c h ł o n i ę c i a nas przez obce p a ń ­ W s k a z u j ą c na m a n k a m e n t y p r o g r a m u swoich o p o n e n t ó w
stwa, lecz bardzo się b o j ę z a b u r z e ń r e w o l u c y j n y c h . J e ś l i L i a n g Ci-czao nie b y ł j e d n a k ż e w stanie niczego i m prze­
w p r z y s z ł o ś c i nie w y b u c h n i e w k r a j u bunt, to n i e z a l e ż n i e ciwstawić.
od tego, j a k i e m a r i o n e t k i b ę d ą u nas z a s i a d a ć w r z ą d z i e , • Ze swej strony bowiem, c h o c i a ż o p o w i a d a ł się on za
staniemy się hegemonem ś w i a t a ; w p r z y p a d k u z a ś r o z ­ n i e s k r ę p o w a n y m r o z w o j e m k a p i t a ł u p r y w a t n e g o , to po­
r u c h ó w , p r z y j a k i m k o l w i e k m ę d r c u , z g i n i e m y j a k Indie. z o s t a w a ł o niejasne, j a k i e m o g ł y b y b y ć ź r ó d ł a a k u m u l a c j i
To, czy b ę d z i e m y m i e l i k o n s t y t u c j ę , czy t e ż nie, jest spra­ k a p i t a ł u w Chinach (mglista teoria d o b r o b y t u l u d u Sun
w ą d r u g o r z ę d n ą : s p r a w ą g ł ó w n ą jest, czy r e w o l u c j a w y ­ Jat-sena m i m o wszystko n a p o m y k a ł a o r o l i p a ń s t w a
buchnie w k r a j u , czy t e ż nie (...) M a r t w i ę się raczej, że w r o z w i ą z a n i u k w e s t i i agrarnej i a k u m u l a c j i k a p i t a ł u ) .
w p r o w a d z e n i e k o n s t y t u c j i o d b ę d z i e się z b y t szybko, a nie Z a r z u c a j ą c z a ś Sun Jat-senowi, że jego p l a n nie jest
o to, iż się o p ó ź n i . Bardzo o b a w i a m się rozzuchwalenia się w stanie r o z w i ą z a ć k w e s t i i agrarnej, sami l i b e r a ł o w i e
8
narodu." opowiadali się za n i e t y k a l n o ś c i ą w ł a s n o ś c i obszarniczej.
P r z e b y w a j ą c w Japonii L i a n g Ci-czao w y s t ę p o w a ł o j a k S ł u s z n i e d o s t r z e g ł s z y natomiast w p o g l ą d a c h r e w o l u c j o ­
najszybsze wprowadzenie w Chinach u s t r o j u k o n s t y t u c y j ­ n i s t ó w d r o b n o m i e s z c z a ń s k i e h pewne cechy n i e d e m o k r a ­
nego, lecz zarazem nie szczędził w y s i ł k ó w , aby p r z e c i w ­ tyczne, p r o p o n o w a l i oni w zamian u t r z y m a n i e a r c y r e -
s t a w i ć s w ó j p r o g r a m p r o g r a m o w i r e w o l u c y j n y c h demo­ akcyjnego r z ą d u C i n g ó w . J e ś l i w i ę c teoretycy r e w o l u c y j ­
k r a t ó w . W latach 1905—1908 p o m i ę d z y organem praso­ n i , c h o ć chaotycznie i nienaukowo, lecz m i m o wszystko
w y m L i a n g Ci-czao „ S i n m i n Cung Pao", „ N o w y n a r ó d " *, p o s z u k i w a l i n o w y c h d r ó g , to L i a n g Ci-czao i jego
a rewolucyjnym „ M i n Pao" b y ł a prowadzona z a c i ę t a u g r u p o w a n i e pod w z g l ę d e m t e o r e t y c z n y m d r e p t a l i w isto­
cie w miejscu.7
* „Nowy naród" to termin używany przez Liang Ci-czao Ta polemika m i ę d z y obozem r e w o l u c y j n y m a liberal-
w znaczeniu „nacja". Inni autorzy posługiwali się terminem
„kuomin" („naród danego kraju"), „mincu" (poprzednie znacze­
nie — „narodowość", „plemię"). Każdy z tych terminów zależnie ruchu liberalnego, „kuomin" — wraz z krachem Kuomintangu.
od tego, przez kogo był najczęściej stosowany, nabierał innego Obecnie słowo „nacja" w języku chińskim jest powszechnie wy­
odcienia. Termin „sinmin" stracił na popularności wraz z klęską rażane terminem „mincu".

36 37
n y m o d e g r a ł a i s t o t n ą r o l ę w ideologicznym p r z y g o t o w a n i u - l u n g i e m (Hupej) na czele i Tan Jang-kajem (Hunan),
rewolucji burżuazyjnej.") w y r a ż a j ą c s z c z e g ó l n i e silne w o w y m czasie niezadowole­
Nadzieje r e w o l u c y j n y c h d e m o k r a t ó w na bliskość p o ­ nie w s w y c h p r o w i n c j a c h , p r ó b o w a ł a w g r u d n i u rozpo­
wszechnego powstania w i ą z a ł y s i ę z ż y w i o ł o w y m i w y ­ cząć c z w a r t ą k a m p a n i ę p e t y c j i , aby p o p r z e ć ż ą d a n i e j a k
s t ą p i e n i a m i 1906—1908 r . P o n i e w a ż z a ś tajne z w i ą z k i , na najszybszego z w o ł a n i a p a r l a m e n t u . W odpowiedzi na t o
k t ó r e w t e d y L i g a p o s t a w i ł a , d o w i o d ł y w czasie t y c h w y ­ r z ą d polecił p o l i c j i aresztowanie osób p r z y b y ł y c h z pe­
s t ą p i e ń , iż s t a n o w i ą one siłę niedostatecznie zorganizowa­ t y c j a m i do P e k i n u . W t e n s p o s ó b czwarta kampania
n ą i świadomą, rewolucjoniści zaczęli z w r a c a ć większą p e t y c j i z o s t a ł a z l i k w i d o w a n a w zarodku.^
u w a g ę na j e d n o s t k i N o w e j A r m i i , rozbudowanej w w y n i ­ r T y m c z a s e m partia rewolucyjna zorganizowała w K a n ­
k u r e f o r m r z ą d o w y c h . W jednostkach t y c h — w y s z k o l o ­ tonie kolejne powstanie, k t ó r y m b e z p o ś r e d n i o k i e r o w a ł
n y c h w m n i e j s z y m l u b w i ę k s z y m stopniu na w z ó r H u a n g Sing. Powstanie to zamierzano p r z e p r o w a d z i ć
europejski — p e ł n i ł o s ł u ż b ę sporo w y k s z t a ł c o n e j m ł o ­ s i ł a m i szturmowego o d d z i a ł u L i g i przerzuconego z H o n g ­
dzieży, podatnej na p r o p a g a n d ę r e w o l u c y j n ą . W l u t y m k o n g u oraz jednostek N o w e j A r m i i . J e d n a k ż e o spisku
1910 r., w d z i e ń c h i ń s k i e g o Nowego R o k u , w p o b l i ż u został poinformowany namiestnik m a n d ż u r s k i , rozpoczęły
K a n t o n u w z n i e c i ł powstanie batalion N o w e j A r m i i d o w o ­ się aresztowania, H u a n g Sing b y ł zmuszony o p r z e ć się
dzony przez c z ł o n k a L i g i . Powstanie z o s t a ł o s t ł u m i o n e . j e d y n i e na k i l k u s e t ż o ł n i e r z a c h swojego o d d z i a ł u . Po­
[Sytuacja w k r a j u z m u s i ł a l i b e r a ł ó w do zorganizowania wstanie w y b u c h ł o w k w i e t n i u 1911 r. P o w s t a ń c y zdobyli
nowej k a m p a n i i s k ł a d a n i a p e t y c j i w sprawie z w o ł a n i a r e z y d e n c j ę namiestnika, k t ó r e m u u d a ł o s i ę jednak zbiec.
parlamentu, t r w a j ą c e j od lutego do czerwca 1910 r. R z ą d Po trzech dniach w a l k r e w o l u c j o n i ś c i zostali rozbici.
o d r z u c i ł petycje i z a k a z a ł i c h s k ł a d a n i a w p r z y s z ł o ś c i . Z g i n ę ł o 72 d z i a ł a c z y L i g i ; H u a n g Sing, r a n n y w r ę k ę ,
M i m o to w okresie od lipca do p a ź d z i e r n i k a m i a ł a miejsce z d o ł a ł się u k r y ć w bezpiecznym miejscu, p ó ź n i e j zbiegł
trzecia kampania s k ł a d a n i a p e t y c j i . W p a ź d z i e r n i k u zo­ do H o n g k o n g u . |
s t a ł a ustanowiona w Pekinie Izba Doradcza, s k ł a d a j ą c a C h o c i a ż ż a d n e z dotychczasowych p o w s t a ń nie b y ł o tak
się w p o ł o w i e z przedstawicieli z g r o m a d z e ń p r o w i n c j o ­ dobrze przygotowane, t o jednak k w i e t n i o w e w y s t ą p i e n i e
n a l n y c h i w p o ł o w i e z osób m i a n o w a n y c h przez regenta. 1911 r. w K a n t o n i e r ó w n i e ż nie z a k o ń c z y ł o się sukcesem.
Izba — z tego wszyscy z d a w a l i sobie s p r a w ę — o n i c z y m Niepowodzenie to w y k a z a ł o , że organizatorzy nie b y l i
nie r o z s t r z y g a ł a , poparto j e d y n i e ż ą d a n i a wysuwane ś w i a d o m i o b i e k t y w n y c h c z y n n i k ó w nieodzownych do
w petycjach, o ś w i a d c z a j ą c : „ P o c ó ż z w l e k a ć jeszcze t r z y — z w y c i ę s t w a , t a k i c h j a k istnienie s y t u a c j i r e w o l u c y j n e j
p i ę ć l a t (ze z w o ł a n i e m nowego parlamentu), po u p ł y w i e i uprzednia mobilizacja mas do p o w s t a n i a ^ M i m o to w y ­
k t ó r y c h b ę d z i e t r u d n o z d o b y ć sympatie n a r o d u i zostanie s t ą p i e n i e w K a n t o n i e , j a k i poprzednie, o d e g r a ł o p o w a ż n ą
9
zaprzepaszczona dogodna c h w i l a " . a g i t a c y j n ą rolę, p o b u d z i ł o n a r ó d do w a l k i z uciskiem
T 4 listopada 1910 r. r z ą d ogłosił s w o j ą z g o d ę na z w o ł a ­ Cingów!
nie p a r l a m e n t u w 1913 r. T r a k t u j ą c to u s t ę p s t w o jako
ostatnie p o n o w i ł on zakaz s k ł a d a n i a w s z e l k i c h p e t y c j i .
Część k o n s t y t u c j o n a l i s t ó w skupiona w o k ó ł Czang Ciena
p o d p o r z ą d k o w a ł a się t e m u od razu. Część z Tang H u a -

38 39
 1911 r. r o z g r y w a ł s i ę w c i ą ż k o n f l i k t m i ę d z y w ł a d z ą
2. Rewolucja Sinhajska (1911—1913)
C i n g ó w a l i b e r a l n ą o p o z y c j ą . Po niepowodzeniu czwartej
Ostatnie miesiące przed rewolucją. Powstanie w Syczua- kampanii składania petycji konstytucjonaliści przenieśli
nie. Na p o c z ą t k u X X w . i s t n i a ł y j u ż w Chinach m a t e r i a l ­ p u n k t ciężkości swego d z i a ł a n i a na p r o w i n c j e . Domagali
ne p r z e s ł a n k i r e w o l u c j i b u r ż u a z y j n e j . W i e ś c h i ń s k a , się o n i teraz od r z ą d u z w o ł a n i a nadzwyczajnej sesji Izby
mimo p r z e m o ż n y c h w niej w p ł y w ó w p r z e ż y t k ó w feudal­ Doradczej i u z a s a d n i a j ą c swe ż ą d a n i e grupa deputowa­
n y c h , n i e b y ł a t ą s a m ą , co w pierwszej p o ł o w i e X I X w . n y c h tej izby p r z e s t r z e g a ł a w k w i e t n i u 1911 r.: „ W naszej
Na w s i , z w ł a s z c z a w rejonach p r z y l e g a j ą c y c h do miast niespokojnej dobie [...] n i e m o ż n a d o c z e k a ć się t e r m i n u
i s z l a k ó w k o m u n i k a c y j n y c h , p o s t ę p o w a ł r o z w ó j gospodar­ k o l e j n e j sesji, a w m i ę d z y c z a s i e n a r ó d m o ż e o g a r n ą ć n i e ­
10

k i t o w a r o w e j , w z r a s t a ł a z jednej strony w a r s t w a r o b o t n i ­ zwykła trwoga i rozruchy".

k ó w najemnych, a z d r u g i e j — o b s z a r n i k ó w b u r ż u a z y j - R z ą d regenta Czuna nie u s ł u c h a ł o s t r z e ż e n i a i nie t y l k o
n y c h oraz bogatych c h ł o p ó w ( ł ą c z ą c y c h w swoich gospo­ o d r z u c i ł p r o ś b ę , lecz d o k o n a ł d w ó c h a k t ó w , k t ó r e w y d a ­
darstwach feudalne i kapitalistyczne f o r m y w y z y s k u ) . w a ł y się w r ę c z p r o w o k a c j ą . P i e r w s z y m z n i c h b y ł o u t w o ­
Ze sklepikarzy i w ł a ś c i c i e l i l o m b a r d ó w k s z t a ł t o w a ł a się rzenie w m a j u 1911 r. gabinetu m i n i s t r ó w w miejsce
b u r ż u a z j a narodowa. W p r z e m y ś l e w s p ó ł i s t n i a ł y wszyst­ dotychczas s p r a w u j ą c e j w ł a d z ę w y k o n a w c z ą w Chinach
kie t r z y stadia r o z w o j u k a p i t a l i z m u : p r o d u k c j a drobno- Rady W o j s k o w e j (złożonej z przedstawicieli w y ż s z e j
t o w a r o w a , m a n u f a k t u r a i w i e l k i p r z e m y s ł maszynowy, a r y s t o k r a c j i m a n d ż u r s k i e j i b ę d ą c e j s t a ł y m obiektem ata­
j e d n a k ż e przechodzenie od niższego stadium do w y ż s z e g o k ó w opozycji). Reorganizacja z o s t a ł a tak przeprowadzona,
b y ł o n i e z w y k l e u t r u d n i o n e przez o b c ą k o n k u r e n c j ę , p o ­ iż w z m o g ł a k o n c e n t r a c j ę w ł a d z y w r ę k a c h M a n d ż u r ó w :
l i t y k ę reakcyjnego p a ń s t w a C i n g ó w oraz p r z e ż y t k i w r o l ­ z 13 m i n i s t r ó w 8 b y ł o M a n d ż u r a m i ( w t y m 5 — w i e l k i m i
n i c t w i e i w całej gospodarce k r a j u . k s i ą ż ę t a m i ) . W i c h r ę k a c h z n a l a z ł y s i ę n a j w a ż n i e j s z e sta­
nowiska: m i n i s t r ó w f i n a n s ó w , w o j n y , spraw m o r s k i c h
Ó w c z e s n y w i e l k i p r z e m y s ł , m i m o swego n i e d u ż e g o
i spraw w e w n ę t r z n y c h . Z d o s t o j n i k ó w c h i ń s k i c h w s k ł a d
c i ę ż a r u gatunkowego w gospodarce narodowej, charakte­
r z ą d u w s z e d ł n i e p o p u l a r n y z w o l e n n i k p o l i t y k i procudzo-
r y z o w a ł a stosunkowo wysoka koncentracja: p r z e d s i ę b i o r ­
ziemskiej — Szeng Siian-huaj. P o w o ł u j ą c tego rodzaju ga­
stwa liczące ponad 500 r o b o t n i k ó w z a t r u d n i a ł y o k o ł o
binet Cingowie p o g ł ę b i l i o c z y w i ś c i e k o n f l i k t z o p o z y c j ą .
p o ł o w ę r o b o t n i k ó w f a b r y c z n y c h C h i n . S p r z y j a ł o t o z cza­
sem p r z e k s z t a ł c e n i u p r o l e t a r i a t u c h i ń s k i e g o w k l a s ę „ d l a Wzrost w ł a d z y a r y s t o k r a c j i m a n d ż u r s k i e j n i e p o k o i ł
siebie" i w z r o s t o w i jego w p ł y w u na inne w a r s t w y s p o ł e ­ r ó w n i e ż p a ń s t w a imperialistyczne. W a r s t w a ta została
c z e ń s t w a c h i ń s k i e g o . Jednak w 1911 r., w p r z e d d z i e ń przez nie uznana za niezbyt odpowiedniego partnera do
r e w o l u c j i b u r ż u a z y j n e j , p r o l e t a r i a t j a k o klasa samodziel­ w s p ó ł p r a c y z k a p i t a ł e m obcym: b y ł a nieelastyczna, zdolna
na jeszcze s i ę nie u k s z t a ł t o w a ł , m i m o że p r o w a d z i ł j u ż z r a c j i swego t ę p e g o zacofania w y w o ł y w a ć zaburzenia
w a l k ę e k o n o m i c z n ą . W okresie od 1895 do 1913 r. o d b y ł o w k r a j u . Swe niezadowolenie obce mocarstwa zademon­
się o k o ł o 70 d o ś ć p o w a ż n y c h s t r a j k ó w , wszystkie one s t r o w a ł y w 1909 r., g d y regent o d s u n ą ł od w ł a d z y Juan
m i a ł y jednak charakter ż y w i o ł o w y i nie w y k r a c z a ł y poza Szy-kaja, m a j ą c e g o o p i n i ę „ s i l n e g o c z ł o w i e k a " , p r z y d a t n e ­
r a m y w a l k i ekonomicznej. go w realizacji i c h p l a n ó w . Z tego t e ż p o w o d u r z ą d o w i
c h i ń s k i e m u z ł o ż o n o oficjalny protest.
Na scenie z a ś ż y c i a politycznego C h i n na początku

40 41
 Drugim pociągnięciem rządu Cingów był majowy edykt się j u ż sytuacja r e w o l u c y j n a . Wydarzenia w o d l e g ł e j od
o w y k u p i e n i u przez p a ń s t w o z n a j d u j ą c y c h się w budowie g ł ó w n y c h o ś r o d k ó w cesarstwa p r o w i n c j i Syczuan nie
kolei H a n k o u - K a n t o n i Hankou-Syczuan. P l a n „ n a c j o n a ­ m o g ł y jednak m i e ć jeszcze znaczenia d e c y d u j ą c e g o . P r a w ­
l i z a c j i " p r z y g o t o w a n y przez Szeng Siian-huaja d o p e ł n i a ł a d z i w y m prologiem r e w o l u c j i s t a ł o się dopiero powstanie
instrukcja, zgodnie z k t ó r ą r z ą d w y k u p y w a ł od l u d n o ś c i w Wuhanie — w s a m y m sercu Chin. ( T r ó j m i a s t o W u h a n
t y l k o d u ż e akcje. O z n a c z a ł o to g r a b i e ż d r o b n y c h posia­ obejmuje z a m o ż n e H a n k o u z jego z a g r a n i c z n y m i konce­
daczy a k c j i — c h ł o p ó w i drobnej b u r ż u a z j i w m i e ś c i e , sjami, Wuczang — o ś r o d e k a d m i n i s t r a c y j n y i w o j s k o w y
k t ó r z y przekazali swoje oszczędności na b u d o w ę kolei. oraz H a n j a n g — miasto, w k t ó r y m z n a j d o w a ł y się jedyne
W r ó ż n y c h prowincjach w a r u n k i w y k u p u akcji b y ł y w Chinach w i ę k s z e z a k ł a d y metalurgiczne.)
r ó ż n e . Uderzono s z c z e g ó l n i e d o t k l i w i e w akcjonariuszy D z i a ł a l n o ś ć r e w o l u c y j n ą w W u h a n i e p r o w a d z i ł y w za­
w p r o w i n c j i Syczuan, gdzie 4 0 % a k c j i anulowano, a w y ­ sadzie d w i e organizacje — Z w i ą z e k P o s t ę p u oraz T o w a ­
k u p p o z o s t a ł y c h r o z ł o ż o n o na 20 lat. E d y k t w y w o ł a ł o b u ­ r z y s t w o L i t e r a c k i e , k t ó r y c h oparciem b y ł y jednostki
rzenie w c a ł y c h Chinach, z w ł a s z c z a gdy w t y m samym N o w e j A r m i i w p r o w i n c j i H u p e j . W l i p c u 1911 r. c z ł o n ­
m i e s i ą c u r z ą d c e n t r a l n y p o d p i s a ł z konsorcjum b a n k ó w k a m i organizacji r e w o l u c y j n y c h b y ł o t a m k i l k a t y s i ę c y
A n g l i i , F r a n c j i , Niemiec i U S A porozumienie o p o ż y c z c e ż o ł n i e r z y i m ł o d s z y c h oficerów. T o w a r z y s t w o L i t e r a c k i e
(zwanej H u k u a n g ) w w y s o k o ś c i 6 m i n f u n t ó w s z t e r l i n - ( n a z w ę t a k ą p r z y j ę t o ze w z g l ę d ó w konspiracyjnych), na
g ó w na b u d o w ę K o l e i H u k u a n g . K o l e j e m i a ł y b y ć w i ę c k t ó r e g o czele s t a ł Ciang I - w u , b y ł o o r g a n i z a c j ą w o j s k o w ą ,
przekazane z r ą k b u r ż u a z j i narodowej pod k o n t r o l ę o b c y m k o n t y n u a t o r k ą t r a d y c j i szeregu d r o b n y c h g r u p r e w o l u ­
kapitalistom. c y j n y c h , p o z o s t a ł y c h w H u p e j po Tang Caj-czangu i z m u ­
W p r o w i n c j a c h H u p e j , K u a n g t u n g i Syczuan, w k t ó ­ szonych do zawieszenia d z i a ł a l n o ś c i na skutek policyjnego
r y c h planowano b u d o w ę „ z n a c j o n a l i z o w a n y c h " magistra­ t e r r o r u . Nie m i a ł o ono w ł a ś c i w i e w ł a s n e g o p r o g r a m u ,
l i , w c z e r w c u - l i p c u 1911 r. r o z p o c z ą ł się r u c h protesta­ lecz p o d z i e l a ł o p l a t f o r m ę r e w o l u c y j n e j L i g i .
cyjny- W p r o w i n c j i Syczuan r u c h ten p r z e r o d z i ł s i ę Powstanie wyznaczono na 6, a p ó ź n i e j na 16 p a ź d z i e r ­
w powstanie. I c h o c i a ż w o j s k o m r z ą d o w y m u d a ł o s i ę n i k a . T y d z i e ń jednak przed ostatnim t e r m i n e m , 9 p a ź ­
r o z b i ć p o w s t a ń c ó w , to jeszcze do p o c z ą t k u p a ź d z i e r n i k a dziernika, w H a n k o u na terenie rosyjskiej koncesji na­
t r w a ł y t a m rozruchy. stąpiła w konspiracyjnym lokalu eksplozja, która
Gorączkową aktywność przejawiały wówczas ugrupo­ p r z y c i ą g n ę ł a u w a g ę p o l i c j i . Policja p r z e c h w y c i ł a t a m
wania liberalne licząc, że w p r z y p a d k u powszechnego l i s t y osób b i o r ą c y c h u d z i a ł w spisku.
powstania b ę d ą go m o g ł y w y k o r z y s t a ć , aby dojść do w ł a ­ R a n k i e m n a s t ę p n e g o dnia stracono trzech aresztowa­
dzy. W czerwcu 1911 r. p o w s t a ł w Pekinie Z w i ą z e k n y c h d z i a ł a c z y T o w a r z y s t w a Literackiego. Przeprowadza­
P r z y j a c i ó ł K o n s t y t u c j i , d ą ż ą c y do zjednoczenia wszyst­ ne w jednostkach w o j s k o w y c h poszukiwania s p i s k o w c ó w
kich konstytucjonalistów. W t y m ż e miesiącu czołowy ich w z m o g ł y t y l k o zaniepokojenie w koszarach. Tego samego
p r z y w ó d c a Czang Cien s p o t k a ł s i ę z J u a n Szy-kajem, dnia garstka ż o ł n i e r z y , c z ł o n k ó w T o w a r z y s t w a L i t e r a c ­
z k t ó r y m omówił „ k r y z y s polityczny w kraju i metody kiego, p o s t a n o w i ł a m i m o wszystko r o z p o c z ą ć powstanie.
uspokojenia n a r o d u " . 11
Wieczorem w koszarach dochodzi do starcia p o m i ę d z y
Powstanie w Wuhanie. W c a ł y c h Chinach k s z t a ł t o w a ł a dwoma ż o ł n i e r z a m i a d o w ó d c ą k o m p a n i i , k t ó r e staje się

42 43
o g ó l n y m s y g n a ł e m do w a l k i . P o w s t a ń c y zajęli c a ł y w H a n k o u , poinformowano, że interesy i s z c z e g ó l n e p r a ­
Wuczang. Zapasy s p r z ę t u i b r o n i w H a n j a n g u oraz H a n ­ wa obcych mocarstw w Chinach b ę d ą respektowane.
k o u z a j ę t o 12 p a ź d z i e r n i k a . To b y ł a pierwsza k a r t a r e w o ­ Postanowienia p o m i j a ł y k w e s t i ę a g r a r n ą , b y ł y torpedo­
l u c j i 1911 r., k t ó r a z o s t a ł a w Chinach nazwana S i n h a j s k ą wane wszelkie p r ó b y nadania r e w o l u c j i c h a r a k t e r u a n t y -
( w e d ł u g starego kalendarza c h i ń s k i e g o r o k ' 1911 nosił imperialistycznego. Od samego w i ę c p o c z ą t k u r e w o l u c j a
n a z w ę „ r o k u Sinhaj"). p r z e j a w i ł a s w ą s ł a b o ś ć w d w ó c h zasadniczych kwestiach.
W ł a d z e m a n d ż u r s k i e z b i e g ł y , z w i ę z i e ń uwolniono z w o ­ Ponadto na gubernatora wojskowego w y s u n i ę t o d o w ó d c ę
l e n n i k ó w r e w o l u c j i . P r ó b u j ą c y k i e r o w a ć powstaniem b r y g a d y L i Juan-hunga, nie m a j ą c e g o nic w s p ó l n e g o
oficerowie o d e m o k r a t y c z n y c h przekonaniach, nie b y l i z r e w o l u c j o n i s t a m i i d ł u g o w z b r a n i a j ą c e g o s i ę przed t y m
jednak w stanie p a n o w a ć nad s y t u a c j ą . Szybko d a ł y t e ż stanowiskiem; na stanowisko z a ś szefa r e s o r t u c y w i l n e ­
o sobie z n a ć s k u t k i niedostatecznej więzi r e w o l u c y j n y c h go — Tang Hua-lunga.
organizacji z masami, b r a k jasnego p l a n u akcji, zorgani­ A r m i a r e w o l u c y j n a , k t ó r a l i c z y ł a p o c z ą t k o w o jedynie
zowania d z i a ł a ń na s z e r s z ą s k a l ę . Od p o c z ą t k u siłą w i o ­ 4 tys. ż o ł n i e r z y i oficerów, b y ł a pozbawiona k i e r o w n i c t w a
d ą c ą okazali się l i b e r a ł o w i e : m i e l i s w o j ą l e g a l n ą orga­ z p r a w d z i w e g o zdarzenia, b r a k o w a ł o jej p r o w i a n t u . M i m o
n i z a c j ę w postaci Zgromadzenia Prowincjonalnego z Tang to z r y w r e w o l u c y j n y b y ł w i e l k i , do s z e r e g ó w a r m i i
H u a - l u n g i e m na czele, d o ś w i a d c z e n i e polityczne i dobrze rewolucyjnej n a p ł y w a l i wciąż w u h a ń s c y robotnicy i chło­
wiedzieli, czego c h c ą : z a k o ń c z e n i a s p r a w y k u s y m i refor­ p i z pobliskich r e j o n ó w . D o s t r z e g a j ą c rozmach r e w o l u c j i ,
m a m i „ k o n s t y t u c y j n y m i " i z a p o b i e ż e n i a p o g ł ę b i e n i u się a także uwzględniając oświadczenie chińskich rewolucjo­
r e w o l u c j i . R e w o l u c j o n i ś c i — nie d o s t r z e g a j ą c y z tej stro­ n i s t ó w b u r ż u a z y j n y c h o ochronie s z c z e g ó l n y c h p r a w c u ­
n y n i e b e z p i e c z e ń s t w a i n a i w n i e s ą d z ą c y , że p o n i e w a ż d z o z i e m c ó w , p a ń s t w a imperialistyczne p o s t a n o w i ł y ten
r e w o l u c j a s t a ł a się f a k t e m , to ich cele i cele l i b e r a ł ó w pierwszy okres p r z e c z e k a ć i 18 p a ź d z i e r n i k a ogłosiły
się p o k r y w a j ą — z n a l e ź l i się na pasku l i b e r a ł ó w . „ n e u t r a l n o ś ć " . R z ą d z a ś m a n d ż u r s k i pospiesznie w t y m
czasie p r z e r z u c a ł w k i e r u n k u W u h a n u d w i e d y w i z j e —
11 p a ź d z i e r n i k a w Wuczangu C h i n y z o s t a ł y p r o k l a m o ­
g e n e r a ł a Feng Kuo-czanga i g e n e r a ł a T u a n C i - ż u e j a .
wane r e p u b l i k ą , p a ń s t w e m p i ę c i u n a r o d o w o ś c i : C h i ń c z y ­
ków, Mandżurów, Mongołów, „ M u z u ł m a n ó w " * i Tybe- Wojna domowa. G d y w rejonie W u h a n u t o c z y ł y się za­
t a ń c z y k ó w ; zniesiono kalendarz o p a r t y na liczeniu lat c i e k ł e w a l k i , r e w o l u c j a r o z s z e r z a ł a się w c i ą ż na n o w e
w e d ł u g r z ą d ó w cesarzy m a n d ż u r s k i c h , trzeci r o k (1911) obszary. Powstanie o g a r n ę ł o c a ł ą p r o w i n c j ę Hupej.
r z ą d ó w Siian Tunga (Pu I ) przemianowano na 4609 r o k 22 p a ź d z i e r n i k a p o w s t a ł a s ą s i e d n i a p r o w i n c j a H u n a n , w
Huang T i ( m i t y c z n y protoplasta narodu c h i ń s k i e g o ) ; w y ­ k t ó r e j u f o r m o w a ł s i ę r z ą d r e w o l u c y j n y z Ciao Ta-fengiem
dano o d e z w ę w sprawie „ e k s p e d y c j i k a r n e j " przeciwko na czele. W t y m s a m y m d n i u przeciwko d y n a s t i i m a n d ż u r ­
r z ą d o w i m a n d ż u r s k i e m u ; wszystkie p r o w i n c j e wezwano skiej w y s t ą p i ł a Szensi. W k o ń c u p a ź d z i e r n i k a — na p o ­
do powstania; p o w o ł a n o r z ą d w o j s k o w y p r o w i n c j i H u p e j . c z ą t k u listopada 1911 r . od r z ą d u C i n g ó w o d e r w a ł y s i ę
K o n s u l ó w natomiast p a ń s t w obcych, a k r e d y t o w a n y c h p r o w i n c j e : Ciangsi, Szansi, J u n n a n , A n h u e j , Kuejczou,
Ciangsu, Czeciang, Kuangsi, Fucien, K u a n g t u n g , Szantung
i Syczuan. Teraz całe C h i n y P o ł u d n i o w e i Ś r o d k o w e
* Chodzi tu o Ujgurów, Dżungarów i inne pokrewne im ludy
( s p o ś r ó d p r o w i n c j i C h i n P ó ł n o c n y c h t y l k o t r z y — Szensi,
tureckie chińskiego Turkiestanu — przyp. red. pols.

44 45
 Szansi i Szantung) zostały ogarnięte powstaniem. 0 w ł a d z ę p o m i ę d z y l i b e r a ł a m i a r e w o l u c j o n i s t a m i prze­
W w i ę k s z o ś c i p r o w i n c j i k i e r o w n i c t w o r u c h e m od razu d ł u ż a ł a się. Dopiero na p o c z ą t k u 1912 r. miejscowa k l i k a
przechwycili liberałowie. ł i b e r a l n o - k o n s t y t u c y j n a z p o m o c ą wojsk militarystów
W n a j w i ę k s z y m o ś r o d k u gospodarczym Chin, w Szang­ j i i n n a ń s k i c h Caj A o i T a n g ' C i - j a o r o z g r o m i ł a elementy r e ­
haju, r e w o l u c j a z w y c i ę ż y ł a p r a w i e bez w a l k i i stanowisko w o l u c y j n e i p r z e c h w y c i ł a w ł a d z ę w swoje r ę c e . W K u a n g -
gubernatora p r z y p a d ł o t a m przedstawicielowi r e w o l u c y j ­ t u n g u Zgromadzenie P r o w i n c j o n a l n e z a p r o p o n o w a ł o sta­
nej L i g i — Czen C i - m e j o w i . W s ą s i e d n i e j p r o w i n c j i Cze- nowisko gubernatora j e d n e m u z p r z y w ó d c ó w r e w o l u c y j ­
ciang r e w o l u c j o n i ś c i sami zaproponowali ten u r z ą d prze­ nej L i g i — H u H a n - m i n o w i .
w o d n i c z ą c e m u Zgromadzenia Prowincjonalnego — Tang Zaskoczony rozmachem r e w o l u c j i r z ą d C i n g ó w od k o ń ­
Szou-cianowi. W Ciangsu miejscowi szenszy n a m ó w i l i ca p a ź d z i e r n i k a m o b i l i z o w a ł siły do organizacji k o n t r ­
gubernatora C i n g ó w , by p r z e s z e d ł na s t r o n ę r e w o l u c j i . ofensywy. 27 p a ź d z i e r n i k a g ł ó w n o d o w o d z ą c y m w o j s k a m i
W nowej sytuacji z a r y s o w a ł a się s z c z e g ó l n e g o rodzaju r y ­ s k i e r o w a n y m i przeciwko siłom r e w o l u c y j n y m z o s t a ł m i a ­
walizacja, gdy l i b e r a ł o w i e z a c z ę l i z a b i e g a ć o przeniesienie n o w a n y J u a n Szy-kaj, k t ó r y cieszył się poparciem solda-
r e w o l u c y j n e j stolicy z W u h a n u do Szanghaju, gdzie b u r - teski, o b s z a r n i k ó w , b i u r o k r a t ó w starego t y p u i — co n a j ­
ż u a z j a m i a ł a bardzo m o c n ą p o z y c j ę . Rywalizacja m i ę d z y w a ż n i e j s z e — obcych p a ń s t w „ z a i n t e r e s o w a n y c h " C h i n a ­
t y m i d w o m a o ś r o d k a m i , m i ę d z y Szanghajem i W u h a n e m , m i . 2 listopada J u a n Szy-kaj z o s t a ł p r e m i e r e m r z ą d u pe­
o d z w i e r c i e d l a ł a z a r ó w n o w a l k ę liberalnej b u r ż u a z j i z re­ k i ń s k i e g o , lecz nie p r z y s t ą p i ł do sprawowania s w y c h
w o l u c y j n y m i d e m o k r a t a m i o h e g e m o n i ę w r e w o l u c j i , jak o b o w i ą z k ó w : nie d e c y d o w a ł się jeszcze na z w i ą z a n i e
i sprzeczności istniejące m i ę d z y miejscowymi ugrupowa­ z u p a d a j ą c ą d y n a s t i ą C i n g ó w i c z e k a ł na r o z w ó j w y d a ­
n i a m i b u r ż u a z y j n y m i . S p ó r o stolicę b y ł f u n k c j ą tej rzeń.
walki. Tymczasem sytuacja na froncie p r z e j ś c i o w o u k s z t a ł t o ­
W w i e l u p r o w i n c j a c h na czele w ł a d z r e w o l u c y j n y c h w a ł a się na n i e k o r z y ś ć wojsk r e w o l u c y j n y c h . 28 p a ź d z i e r ­
s t a n ę l i f e u d a l n i m i l i t a r y ś c i s ł u ż ą c y dotychczas Cingom: n i k a jednostki p o d l e g ł e g o J u a n Szy-kaj o w i generała
w K u a n g s i — L u Ż u n g - t i n g , w Szansi — Jan Si-szan Feng Kuo-czanga o d n i o s ł y pierwsze z w y c i ę s t w o i pode­
(w 1949 r. b y ł ostatnim p r e m i e r e m r z ą d u czangkajsze- szły do W u h a n u . Masy l u d o w e b y ł y zdecydowane b r o n i ć
kowskiego), w Junnanie — Caj Ao. Wszyscy w y m i e n i e n i k o l e b k i r e w o l u c j i . N a c z e l n y m d o w ó d c ą wojsk r e w o l u c y j ­
uzyskali poparcie l i b e r a ł ó w . W d w ó c h p r o w i n c j a c h , w H u - n y c h z o s t a ł m i a n o w a n y H u a n g Sing, k t ó r y p r z y b y ł t a m
nanie i Kuejczou, do w ł a d z y doszli r e w o l u c y j n i demokraci z Szanghaju. J e d n a k ż e s ł y n n y bohater w i e l u p o w s t a ń nie
i w a l k a w ł o n i e obozu b u r ż u a z y j n o - n a c j o n a l i s t y c z n e g o w y k a z a ł na n o w y m miejscu n i e z b ę d n e j stanowczości
p r z y b r a ł a t u najbardziej ostre f o r m y . W H u n a n i e l i b e ­ 1 zdecydowania: nie p o d j ą ł b o w i e m ś r o d k ó w do szerokiej
r a ł o w i e na czele z p r z e w o d n i c z ą c y m miejscowego Z g r o ­ mobilizacji mas l u d o w y c h w obronie r e w o l u c j i , s k r ę p o ­
madzenia Prowincjonalnego Tan Jang-kajern, w y k o r z y s t u ­ w a n y w s w y c h poczynaniach przez l i b e r a l n ą k l i k ę , k t ó r a
j ą c u s t ę p l i w o ś ć r e w o l u c j o n i s t ó w , d o k o n a l i 31 p a ź d z i e r n i k a u f o r m o w a ł a się w ó w c z a s w o k ó ł L i Jiian-hunga.
p r z e w r o t u zbrojnego. Ciao Ta-feng i i n n i p r z y w ó d c y P r z y s t ę p u j ą c e do zaatakowania W u h a n u wojska Feng
w ł a d z y r e w o l u c y j n e j zostali w y m o r d o w a n i , stanowisko Kuo-czanga p o d p a l i ł y c h i ń s k ą część H a n k o u , gdzie z g i n ę ­
gubernatora zajął Tan Jang-kaj. W Kuejczou w a l k a ł o i p o z o s t a ł o bez dachu nad g ł o w ą t y s i ą c e osób. 2 listo-

46 47
pada J a j ę ł y one spustoszone miasto. Teraz J u a n Szy-kaj n i e w a ż gospodarczo N a n k i n ciąży k u r e j o n o w i szanghaj-
u d a ł się do P e k i n u i z a j ą ł c z e k a j ą c y go t a m u r z ą d p r e ­ skiemu. Nie bez znaczenia b y ł y t u t a k ż e w z g l ę d y histo­
miera. P r z y s t ą p i ł do p e ł n i e n i a s w y c h o b o w i ą z k ó w 16 listo­ ryczne.
pada 1911 r. W y d a w a ł o się, że w nowej sytuacji m o ż e Proklamowanie republiki. Niepowodzenie ofensywy
j u ż w y r a ź n i e o k r e ś l i ć swoje stanowisko, aby niebawem wojsk C i n g ó w z a t r w o ż y ł o nie t y l k o o b s z a r n i k ó w c h i ń ­
zastąpić Cingów. skich i l i b e r a l n ą b u r ż u a z j ę , lecz i mocarstwa i m p e r i a l i ­
Wkroczenie wojsk r z ą d o w y c h do H a n k o u p r z e s z k o d z i ł o styczne, k t ó r e do tej p o r y j e d y n i e pilnie ś l e d z i ł y r o z w ó j
z w o ł a n i u w W u h a n i e konferencji przedstawicieli p r o ­ w y d a r z e ń . 1 grudnia konsul angielski w H a n k o u p r z e k a z a ł
w i n c j i , k t ó r e p r z y ł ą c z y ł y się do powstania. W y k o r z y s t u ­ r e w o l u c j o n i s t o m p r o p o z y c j ę J u a n Szy-kaja, b y w rejonie
j ą c to szanghajskie u g r u p o w a n i e Czen Ci-meja p r z e j ę ł o W u h a n u z a w r z e ć t r z y d n i o w y rozejm. Propozycja została
i n i c j a t y w ę i ogłosiło Szanghaj miejscem konferencji. natychmiast p r z y j ę t a . K i e d y m i n ą ł wyznaczony t e r m i n ,
W listopadzie przedstawiciele r z ą d ó w p r o w i n c j o n a l n y c h rozejm został ponownie p r z e d ł u ż o n y o t r z y d n i . Do tego
i k o m i t e t ó w doradczych zebrali się t a m na s w y m p i e r ­ czasu z d ą ż y ł a n a d e j ś ć z P e k i n u propozycja J u a n Szy-kaja
w s z y m posiedzeniu. 0 powszechnym 1 5 - d n i o w y m rozejmie i r o z p o c z ę c i u roz­
W k r ó t c e po o b j ę c i u u r z ę d u p r e m i e r a przez J u a n Szy- m ó w pokojowych. D z i a ł a n i a wojenne nie z o s t a ł y j u ż
-kaja wojska r z ą d o w e w z n o w i ł y o f e n s y w ę i po sforsowa­ wznowione.
n i u za p o m o c ą niemieckich p o n t o n ó w r z e k i Hanszuej, od­ W r a z z r o z p o c z ę c i e m 15-dniowego r o z e j m u szef p a ń ­
d z i e l a j ą c e j H a n k o u od Hanjangu, 27 listopada z d o b y ł y stwa regent Czun p r z e k a z a ł w ł a d z ę o w d o w i a ł e j cesarzo­
Hanjang. Ustawiwszy t u a r t y l e r i ę , z a c z ę ł y o b s t r z a ł W u - w e j L u n g J i i . P r z y m a ł o l e t n i m cesarzu i bezsilnej regen-
czangu. W m i e ś c i e w y b u c h a j ą p o ż a r y , jeden z p o c i s k ó w tce c a ł a w ł a d z a w r z ą d z i e p e k i ń s k i m s k u p i ł a się teraz
trafia w r e z y d e n c j ę gubernatora, l u d z i ogarnia panika. w r ę k a c h J u a n Szy-kaja i oficjalna abdykacja C i n g ó w
L i J u a n - h u n g ucieka, H u a n g Sing ogłasza s w o j ą d y m i s j ę s t a ł a się j u ż s p r a w ą n a j b l i ż s z y c h m i e s i ę c y . De facto r e w o ­
i w y j e ż d ż a do Szanghaju. W c h w i l i ś m i e r t e l n e g o niebez­ lucja o d n i o s ł a j u ż w i ę c z w y c i ę s t w o nad d y n a s t i ą m a n ­
p i e c z e ń s t w a na czele obrony Wuczangu s t a n ę l i tacy r e w o ­ d ż u r s k ą . O t w o r z y ł a się t e ż droga do p e r t r a k t a c j i m i ę d z y
l u c j o n i ś c i j a k Ciang I - w u , Czang Czeng-wu i i n n i s p o ś r ó d monarchistyczną Północą a rewolucyjnym Południem.
ofiarnie w a l c z ą c y c h ż o ł n i e r z y . A b y s t r o n y w a l c z ą c e w Chinach nie m i a ł y w ą t p l i w o ś ­
Zdobycie Hanjangu b y ł o najistotniejszym i ostatnim ci, że mocarstwa nie p o z w o l ą na wznowienie w o j n y
w t y m czasie sukcesem wojsk r z ą d o w y c h . K i e d y w W u h a ­ r e w o l u c y j n e j , 20 grudnia, w p r z e d d z i e ń u p ł y w u t e r m i n u
nie t o c z y ł y się w a l k i , w rejonie Szanghaju a r m i a r e w o l u ­ zawieszenia b r o n i , A n g l i a — t y m razem w e s p ó ł z i n n y m i
cyjna, w y k o r z y s t u j ą c s ł a b o ś ć wojsk C i n g ó w na t y m od­ w ł a d c a m i losów Chin: Francją, Niemcami, Japonią, USA
c i n k u , r o z w i n ę ł a o f e n s y w ę i 2 grudnia z a j ę ł a N a n k i n re­ 1 R o s j ą — s k i e r o w a ł a n o t ę do p e ł n o m o c n i k ó w P ó ł n o c y
k o m p e n s u j ą c w ten sposób u t r a t ę Hanjangu. O z n a c z a ł o i P o ł u d n i a , k t ó r z y zebrali się w Szanghaju na r o z m o w y
to zarazem k r a c h ofensywy Juan Szy-kaja. pokojowe. Mocarstwa z w r a c a ł y „ u w a g ę obu delegacji na
Po w y z w o l e n i u N a n k i n u konferencja przedstawicieli k o n i e c z n o ś ć j a k najszybszego osiągnięcia porozumienia,
p r o w i n c j i p r z e n i o s ł a się do tego miasta. B y ł to faktycznie k t ó r e b y ł o b y w stanie p o ł o ż y ć kres obecnemu k o n f l i k t o ­
sukces szanghajskiego u g r u p o w a n i a b u r ż u a z y j n e g o , po­ w i " . Reakcja w Chinach i poza C h i n a m i liczyła nie bez

4 — Najnowsza. 49
48
podstaw, że r e w o l u c j o n i ś c i z a d o w o l ą się u s t ą p i e n i e m d y ­ w i ć w o j n ę r e w o l u c y j n ą , to nie m o g l i się na to zdecydo­
nastii C i n g ó w , k t ó r a o k a z a ł a się z b y t słaba, aby b y ć p e w ­ w a ć . P o s u n i ę t o się b o w i e m d o ś ć daleko w u s t ę p o w a n i u
n y m oparciem dla sił i m p e r i a l i s t y c z n y c h i feudalnych. s w y c h pozycji l i b e r a ł o m . O z r ó w n a n i u w p r a w a c h do zie­
Po zawarciu r o z e j m u szybko u m a c n i a ł o się w obozie m i p r z y w ó d c y L i g i nie w s p o m i n a l i od p o c z ą t k u r e w o l u c j i ,
r e w o l u c y j n y m i r o z s z e r z a ł o swoje pozycje s k r z y d ł o p r a ­ w swej polityce wobec obcych mocarstw starali się, by
wicowe. L i Juan-hung, k t ó r y u c i e k ł z Wuczangu, p o w r ó ­ nie n a s t r ę c z a ć p o w o d u do i n t e r w e n c j i (ponawiano o ś w i a d ­
cił t a m z p o w r o t e m . Ciang I - w u , k t ó r y w n a j c i ę ż s z e j czenia o ochronie „ s z c z e g ó l n y c h p r a w c u d z o z i e m c ó w " ) .
c h w i l i p r z e j ą ł o b o w i ą z k i naczelnego d o w ó d c y , na skutek L i g a znacznie też o s ł a b ł a pod w z g l ę d e m organizacyjnym.
a t a k ó w e l e m e n t ó w p r a w i c o w y c h m u s i a ł p o d a ć się do P r z y j ę t o w j e j szeregi d z i e s i ą t k i t y s i ę c y n o w y c h c z ł o n k ó w ,
dymisji. p r z e w a ż n i e o p o g l ą d a c h l i b e r a l n y c h . Na p r z y k ł a d w stycz­
25 grudnia 1911 r. do Szanghaju p o w r ó c i ł z e m i g r a c j i n i u 1912 r. do L i g i w s t ą p i ł Tang Szao-i, p r z y j a c i e l Juan
Sun Jat-sen. Jego p r z y j a z d u m o c n i ł na p e w i e n czas ele­ Szy-kaja i szef delegacji P ó ł n o c y na konferencji p o k o j o ­
m e n t y demokratyczne w obozie r e w o l u c y j n y m . S u n Jat- wej.
-sen, z a ł o ż y c i e l p i e r w s z y c h w Chinach organizacji r e w o ­ W u t w o r z o n y m w N a n k i n i e przez S u n Jat-sena r z ą d z i e
l u c y j n y c h , p r z y w ó d c a L i g i , organizator w i e l u p o w s t a ń , t y m c z a s o w y m p r z e w a ż a l i ludzie zbliżeni p o g l ą d a m i do l i ­
n i e z m o r d o w a n y propagator i teoretyk r e w o l u c j i , cieszył beralnej b u r ż u a z j i . Pod i c h naciskiem Sun Jat-sen b y ł go­
się b o w i e m a u t o r y t e t e m , o j a k i m nie m ó g ł m a r z y ć ż a d e n t ó w u s t ą p i ć stanowisko prezydenta J u a n Szy-kajowi, lecz
i n n y c h i ń s k i d z i a ł a c z r e w o l u c y j n y owej doby. 29 grudnia pod w a r u n k i e m uznania przez niego r e p u b l i k i . 15 lutego
konferencja przedstawicieli p r o w i n c j i uczestniczących 1912 r., t r z y d n i po zrzeczeniu się regencji przez L u n g
w p o w s t a n i u 17 g ł o s a m i przeciwko j e d n e m u (z t w i e r d z y J i i , senat r z ą d u tymczasowego (złożonego z przedstawicieli
k o n s t y t u c j o n a l i s t ó w — Czeciangu) w y b r a ł a go tymczaso­ p o w s t a ń c z y c h p r o w i n c j i ) , j a k to z o s t a ł o w c z e ś n i e j uzgo­
w y m prezydentem Republiki Chińskiej. dnione, obiera Juan Szy-kaja t y m c z a s o w y m prezydentem
W y b ó r ten m i a ł znaczenie ogromne, p o n i e w a ż w a l c z ą c r e p u b l i k i . O t r z y m a ł on jeden głos w i ę c e j n i ż poprzednio
c a ł e ż y c i e o ustanowienie r e p u b l i k i Sun Jat-sen b y ł dla Sun Jat-sen. Z w y c i ę s t w o Juan Szy-kaja p r z e s ą d z i ł o r ó w ­
narodu ż y w y m j e j u c i e l e ś n i e n i e m . Obranie z a ś go p r e z y ­ n i e ż t r w a j ą c y p r a w i e m i e s i ą c s p ó r o to, gdzie p o w i n n a
dentem o z n a c z a ł o , ż e r o z s t r z y g n ę ł a s i ę kwestia w p r o w a ­ z n a j d o w a ć się stolica r e p u b l i k i — w N a n k i n i e czy w Pe­
dzenia u s t r o j u r e p u b l i k a ń s k i e g o , że w - t y m punkcie Po­ k i n i e . Sun Jat-sen i jego zwolennicy oponowali przeciwko
ł u d n i e nie zgodzi się na ż a d n e u s t ę p s t w a . Rok 1912 s t a ł P e k i n o w i : C h i n y P ó ł n o c n e b y ł y t w i e r d z ą feudalnej re­
się p i e r w s z y m r o k i e m R e p u b l i k i C h i ń s k i e j . akcji, a ponadto P e k i n i jego przedpola z n a j d o w a ł y się od
R z ą d c e n t r a l n y w Pekinie o s z o ł o m i o n y n a g ł ą w i e ś c i ą 1900—1901 r. pod s t a ł ą o b c ą k o n t r o l ą w o j s k o w ą . Juan
o p r o k l a m o w a n i u r e p u b l i k i p r z e r w a ł r o z m o w y pokojowe S z y - k a j o w i u d a ł o się d o p r o w a d z i ć do tego, iż P e k i n z o s t a ł
z P o ł u d n i e m i zaczął grozić wznowieniem działań wojen­ uznany za s i e d z i b ę r z ą d u r e p u b l i k i .
n y c h . B y ł to jednak t y l k o s z a n t a ż , p o n i e w a ż w ł a ś n i e k o n ­ Krótka „wiosna" burżuazyjno-parlamentarna w Chi­
tynuowania wojny przeciwko rewolucyjnemu P o ł u d n i u nach. W okresie sprawowania w ł a d z y r z ą d Sun Jat-sena
i m p e r i a l i ś c i i f e u d a ł o w i e b a l i się najbardziej. A l e Sun d o k o n a ł szeregu p o s t ę p o w y c h p o s u n i ę ć : w p r o w a d z i ł za­
Jat-sen oraz i n n i demokraci, g d y b y n a w e t zechcieli w z n o - kaz palenia opium, k r ę p o w a n i a n ó g kobietom, t o r t u r , w y -

50
w o ż e n i a r o b o t n i k ó w c h i ń s k i c h za g r a n i c ę . Nie u c z y n i ł on p r z e ż y w a ł y r ó w n i e ż ś r o d o w i s k a robotnicze. W ś r ó d w i e l u
natomiast ż a d n e j p r ó b y przeciwstawienia się k a p i t a ł o w i p o w s t a ł y c h w t e d y p a r t i i p o l i t y c z n y c h z n a l a z ł a się t a k ż e
obcemu i feudalnej w ł a s n o ś c i ziemskiej. P a r t i a Socjalistyczna. C h o c i a ż jej z a ł o ż e n i a m i a ł y cha­
12 marca 1912 r., w d n i u p r z e j ę c i a w ł a d z y przez Juan rakter burżuazyjno-demokratyczny, a kierownictwo było
Szy-kaja, z o s t a ł a o p u b l i k o w a n a tymczasowa konstytucja opanowane przez o p o r t u n i s t ó w na czele z Cieng K a n g - h u
R e p u b l i k i C h i ń s k i e j , najbardziej do 1949 r. d e m o k r a ­ ( p r z e s z e d ł p ó ź n i e j na s t r o n ę reakcji), to sam f a k t p o j a w i e ­
tyczna konstytucja w h i s t o r i i tego p a ń s t w a , a zarazem nia się p a r t i i o takiej nazwie ś w i a d c z y ł , że idee socjali­
ostatni a k t p o l i t y c z n y r z ą d u Sun Jat-sena. Głosiła ona styczne w y c z u w a ł o się w p o w i e t r z u . Masy ludowe ż y w i o ­
w o l n o ś ć osobistą, w o l n o ś ć s ł o w a , prasy, z g r o m a d z e ń ł o w o d ą ż y ł y do k o n t y n u o w a n i a r e w o l u c j i ; w r ó ż n y c h
i zrzeszania się. W c i ą g u 10 m i e s i ę c y m i a ł b y ć w y b r a n y
miejscach w y b u c h a ł y powstania c h ł o p s k i e , p r z e w a ż n i e
parlament, k t ó r e g o funkcje tymczasowo sprawowało
pod h a s ł e m o d m o w y wnoszenia o p ł a t y za d z i e r ż a w i e n i e
Zgromadzenie Narodowe, u t w o r z o n e ze zgromadzenia
ziemi.
n a n k i ń s k i e g o i d e l e g a t ó w p r o w i n c j i oraz Izby Doradczej
Nastroje te n i e p o k o i ł y część b u r ż u a z j i u w a ż a j ą c e j , że
w Pekinie. Naczelne d o w ó d z t w o s i ł a m i z b r o j n y m i obej­
rewolucja się z a k o ń c z y ł a . J u ż w p i e r w s z y c h m i e s i ą c a c h
m o w a ł tymczasowy prezydent, lecz bez zgody Z g r o m a ­
r e w o l u c j i j a k o p r z e c i w w a g ę wobec L i g i u t w o r z o n o w W u ­
dzenia Narodowego nie m i a ł on p r a w a m i a n o w a n i a m i n i ­
hanie Stowarzyszenie L u d o w e ( L i Juan-hung, Sun W u ,
s t r ó w i deputowanych, zawierania u k ł a d ó w m i ę d z y n a r o ­
Tan Jang-kaj), a w Szanghaju — Zjednoczony Z w i ą z e k
d o w y c h , w y p o w i a d a n i a w o j n y i zawierania pokoju.
R e p u b l i k a ń s k i , k t ó r y p o ł ą c z y ł elementy p r a w i c o w o b u r -
Sun Jat-sen 1 k w i e t n i a p r z e k a z a ł oficjalnie w ł a d z ę
ż u a z y j n e — od u p r z e d n i c h c z ł o n k ó w L i g i (Czen C i - m e j ,
p r e z y d e n c k ą J u a n S z y - k a j o w i . Wiceprezydentem z o s t a ł
Wang Cing-wej) do s t a r y c h k o n s t y t u c j o n a l i s t ó w (Czang
L i Juan-hung. W m a r c u J u a n Szy-kaj u t w o r z y ł w P e k i ­
nie r z ą d ; p r e m i e r e m z o s t a ł w s p ó ł p r a c u j ą c y wówczas Cien). Oficjalnie ogłosili t e ż o s w y m z e r w a n i u z L i g ą
z n i m l i b e r a ł Tang Szao-i; przedstawiciele L i g i o t r z y m a l i Czang P i n g - l i n i Caj Jtian-pej, p r z y w ó d c y Stowarzyszenia
4 z 10 stanowisk r z ą d o w y c h . N a j w a ż n i e j s z e t e k i (wojsko, Wyzwolenia.
finanse, s p r a w y w e w n ę t r z n e ) J u a n Szy-kaj p o w i e r z y ł P r a w i c o w e s k r z y d ł o b u r ż u a z j i narodowej coraz bardziej
swoim protegowanym z kół militarystycznych i biurokra­ z b l i ż a ł o s i ę do obozu reakcyjnego p o p i e r a j ą c J u a n Szy-
tycznych. M i n i s t r e m spraw w o j s k o w y c h z o s t a ł na p r z y ­ -kaja w jego d ą ż e n i u do ustanowienia w ł a s n e j d y k t a t u r y .
kład reakcyjny generał Tuan Ci-żuej. R e w o l u c j o n i ś c i b y l i odsuwani od w ł a d z y , z d a r z a ł y się
Do czasu z w o ł a n i a s t a ł e g o p a r l a m e n t u w 1913 r. reakcja s k r y t o b ó j s t w a . Na p r z y k ł a d na p o c z ą t k u 1912 r. z i n i c j a ­
nie c z u ł a się jeszcze dostatecznie silna, aby p r z e j ś ć do t y w y Czen Ci-meja zamordowano w Szanghaju jednego
kontruderzenia p r z e c i w k o masom l u d o w y m i p o g r z e b a ć z założycieli Stowarzyszenia W y z w o l e n i a — Tao Czen-
zdobycze r e w o l u c j i . W o m a w i a n y m b o w i e m okresie -czanga.
w Chinach — z w ł a s z c z a w p r o w i n c j a c h p o ł u d n i o w y c h D ą ż e n i e sił k o n t r r e w o l u c y j n y c h do konsolidacji w y r a z i ł o
i ś r o d k o w y c h — t ę t n i ł o ż y c i e polityczne, p o w s t a w a ł y się w p r ó b a c h u t w o r z e n i a silnej p a r t i i , k t ó r a m o g ł a b y
nowe u g r u p o w a n i a i zrzeszenia, organa prasowe, odby­ s t a ć się p r z e c i w w a g ą wobec L i g i . W m a j u 1912 r. w w y ­
w a ł y się publiczne spotkania i wiece. Znaczne o ż y w i e n i e n i k u p o ł ą c z e n i a k i l k u p r a w i c o w y c h u g r u p o w a ń (Stowa-

52 53
rzyszenie L u d o w e , grupa Czang P i n g - l i n a i inne) p o w s t a ł a zaproszony przez Juan Szy-kaja p r z y b y ł do P e k i n u
Partia R e p u b l i k a ń s k a ( K u n g h e Tang) z L i Juan-hungiem i p r ó b o w a ł dojść z n i m do porozumienia. Prezydent z a ś ,
j a k o p r z e w o d n i c z ą c y m na czele, w y r a ż a j ą c a interesy ob­ nie m a j ą c z a m i a r u w p r o w a d z i ć w ż y c i e ż a d n e j p r o p o z y c j i
szarników i wielkiej burżuazji, przeważnie z północnej, Sun Jat-sena, t y m ł a t w i e j godził s i ę na k a ż d ą z nich. Do
bardziej zacofanej części Chin. P a r t i a ta u z y s k a ł a w Z g r o ­ ugody z Juan Szy-kaj em odnosili się p o z y t y w n i e t a k ż e
madzeniu N a r o d o w y m t a k ą s a m ą liczbę miejsc co Liga. i n n i p r z y w ó d c y r e w o l u c y j n i — H u a n g Sing i Sung Ciao-
W y k o r z y s t u j ą c z m i a n ę u k ł a d u sił J u a n Szy-kaj d o p r o w a ­ -żen.
dził do d y m i s j i Tang Szao-i, k t ó r y b y ł j u ż dla niego z b y t W odpowiedzi na p o ł ą c z e n i e p r a w i c o w y c h u g r u p o w a ń
l i b e r a l n y , oraz m i n i s t r ó w — c z ł o n k ó w L i g i . N o w y gabi­ w P a r t i ę R e p u b l i k a ń s k ą partie p o s t ę p o w e z a c z ę ł y się r ó w ­
net s t a w a ł się p o s ł u s z n y m n a r z ę d z i e m w r ę k a c h prezy­ nież k o n s o l i d o w a ć , lecz w a l k ę z p r a w i c ą w i d z i a ł y one j e ­
denta. d y n i e w legalnych p a r l a m e n t a r n y c h formach. W ł a ś n i e 1

J u ż pierwsze tygodnie sprawowania w ł a d z y przez n o w y w czasie p o b y t u S u n Jat-sena w Pekinie, w sierpniu

gabinet z a p i s a ł y się z b r o d n i ą . W e d ł u g porozumienia m i ę ­ 1912 r., w w y n i k u p o ł ą c z e n i a r e w o l u c y j n e j L i g i z cztere­
dzy L i Juan-hungiem i Juan Szy-kaj em, do P e k i n u ma d r o b n y m i u g r u p o w a n i a m i p o w s t a ł a p a r t i a narodo­
wezwano d w ó c h r e w o l u c y j n y c h d o w ó d c ó w , u c z e s t n i k ó w wa — Kuomintang.*
powstania w Wuczangu: g e n e r a ł a Czang Czeng-wu oraz
Utworzenie Kuomintangu umocniło pozycję zwolenni-
p u ł k o w n i k a Fang Weja, i 13 sierpnia rozstrzelano ich.
n i k ó w Sun Jat-sena w Zgromadzeniu N a r o d o w y m i obec­
W i a d o m o ś ć ta w y w o ł a ł a o g ó l n e oburzenie, k t ó r e w po­
nie dysponowali oni z n a c z n ą w i ę k s z o ś c i ą p r z e c i w k o P a r t i i
łudniowych i ś r o d k o w y c h prowincjach Chin przybrało
R e p u b l i k a ń s k i e j . J e d n a k ż e p o ł ą c z e n i e L i g i z czterema
f o r m ę r u c h u protestacyjnego. R z ą d o w i dość szybko j e ­
partiami złożonymi przeważnie z liberałów i byłych re­
dnak u d a ł o się s t ł u m i ć r u c h pozbawiony k i e r o w n i c t w a
partii rewolucyjnych. w o l u c j o n i s t ó w , k t ó r z y przeszli do l i b e r a ł ó w , nie z o s t a ł o
dokonane na bazie p r y n c y p i ó w . P r o g r a m K u o m i n t a n g u
Podczas gdy masy ż y w i o ł o w o p r ó b o w a ł y k o n t y n u o w a ć
s t a n o w i ł k r o k wstecz w p o r ó w n a n i u z p r o g r a m e m L i g i :
w a l k ę , a reakcja g r o m a d z i ł a siły do d e c y d u j ą c e g o k o n t r -
jeden b o w i e m z n a j w a ż n i e j s z y c h p u n k t ó w , a m i a n o w i c i e
uderzenia, bardzo w y r a ź n i e u j a w n i ł a się s ł a b o ś ć b u r ż u a -
o z r ó w n a n i u w p r a w a c h do ziemi, z o s t a ł w n i m w ogóle
z y j n y c h r e w o l u c j o n i s t ó w . U w a ż a j ą c r e w o l u c j ę za z a k o ń ­
p o m i n i ę t y . N i e p r z y p a d k o w o zatem część c z ł o n k ó w L i g i
czoną, b y l i teraz oni p r z e c i w n i powstaniom l u d o w y m
w terenie, nie c h c ą c d o p u ś c i ć do ostatecznego r o z p ł y n i ę ­
(wyrazem tego b y ł a m i n . demobilizacja wojsk r e w o l u ­
cia się w ś r ó d l i b e r a ł ó w , d ą ż y ł a do u t r z y m a n i a o d r ę b n e j
c y j n y c h w Chinach Ś r o d k o w y c h i P o ł u d n i o w y c h , czego
n i e c i e r p l i w i e o c z e k i w a ł y siły reakcyjne). Sun Jat-sen,
s ą d z ą c , iż d w i e z jego trzech zasad l u d o w y c h , t z n . nacjo­
* Kuomintang został założony 25 VIII 1912 r. Przyjęty wów­
n a l i z m i demokracja, j u ż z w y c i ę ż y ł y , liczył na w p r o w a ­ czas program partii zakładał obronę i popieranie silnego rządu
dzenie d r o g ą p o k o j o w ą swej zasady powszechnego dobro­ centralnego, rozwój samorządu lokalnego, zjednoczenie różnych
b y t u l u d u . W sierpniu 1912 r., a w i ę c w okresie, gdy narodowości, „ustalenie zasady ulg społecznych do urzeczywistnie­
p r o w i n c j e p o ł u d n i o w e w r z a ł y oburzeniem z powodu za­ nia dobrobytu ludu", rozwój gospodarki kraju, przyjazne stosunki
z innymi narodami. Punktem wyjściowym tego programu było
m o r d o w a n i a Czang Czeng-wu i Fang Weja, S u n Jat-sen uznanie, że rewolucja już się zakończyła — przyp. red. pols.

54 55
organizacji L i g i : w Szanghaju Liao Czung-kaj i i n n i mencie t y m p a r t i e p r a w i c o w e u t w o r z y ł y s z e r s z ą k o a l i c j ę
u t w o r z y l i K l u b L i g i , k t ó r y jednak szybko się r o z p a d ł , n i ż w m a j u 1912 r. P a r t i a R e p u b l i k a ń s k a p o ł ą c z y ł a się
a w K a n t o n i e reorganizacja L i g i w K u o m i n t a n g p r z e c i ą ­ z dwiema i n n y m i partiami — z P a r t i ą D e m o k r a t y c z n ą
g n ę ł a się do k o ń c a stycznia 1913 r. z L i a n g Ci-czao na czele, k t ó r y p o w r ó c i ł do C h i n , i z P a r ­
Po u t w o r z e n i u K u o m i n t a n g u Sun Jat-sen na pewien tią J e d n o ś c i — w t z w . P a r t i ę - P o s t ę p o w ą , d y s p o n u j ą c ą
okres o d s z e d ł od d z i a ł a l n o ś c i politycznej. Zafascynowany w parlamencie 223 miejscami w p o r ó w n a n i u z 392 manda­
i d e ą osiągnięcia powszechnego d o b r o b y t u l u d u d r o g ą po­ tami Kuomintangu.
k o j o w ą , zajął s i ę — po o b j ę c i u stanowiska d y r e k t o r a ge­ Kląska sił rewolucyjnych. Od p o c z ą t k u R e w o l u c j i S i n -
neralnego k o l e i — opracowaniem gigantycznego p l a n u hajskiej p a ń s t w a imperialistyczne, j a k p a m i ę t a m y , zaj­
r o z b u d o w y l i n i i k o l e j o w y c h . K i e r o w a n i e nowo p o w s t a ł ą m o w a ł y wyczekującą pozycję. M i m o że rewolucjoniści
p a r t i ą p r z e s z ł o w r ę c e Sung C i a o - ż e n a , "jej d z i a ł a l n o ś ć c h i ń s c y z a d z i w i a j ą c o u p r z e j m i e respektowali „ o b c e i n t e ­
s p r o w a d z a ł a s i ę w y ł ą c z n i e do w a l k i o g ł o s y w y b o r c ó w resy", to do w i o s n y 1913 r. ż a d n e z t y c h p a ń s t w nie
w z b l i ż a j ą c y c h się p i e r w s z y c h w h i s t o r i i C h i n w y b o r a c h u z n a ł o R e p u b l i k i C h i ń s k i e j : nie w y s t a r c z y ł o i m b o w i e m ,
do p a r l a m e n t u . że prezydentem z o s t a ł c a ł k o w i c i e i m odpowiadający
W y b o r y o d b y ł y się w g r u d n i u 1912 — l u t y m 1913 r. Juan Szy-kaj, potrzebne b y ł y do tego jeszcze gwarancje
Kuomintang odniósł w nich zwycięstwo i uzyskał więk­ w postaci n o w y c h l i c h w i a r s k i c h z o b o w i ą z a ń finansowych
szość m a n d a t ó w . Do tego j e d n a k czasu reakcja z a k o ń c z y ł a ze strony C h i n oraz c a ł k o w i t e g o rozgromienia sił r e w o ­
j u ż przygotowania do p o d j ę c i a d e c y d u j ą c e j ofensywy. lucyjnych.
Pierwszy cios z o s t a ł zadany K u o m i n t a n g o w i 21 marca
S k ł a d m i ę d z y n a r o d o w e g o konsorcjum bankowego czte­
1913 r. P o w r a c a j ą c y w t e d y . d o stolicy z p o d r ó ż y a g i t a c y j ­
rech mocarstw z m i e n i ł się w okresie R e w o l u c j i S i n h a j -
nej do p r o w i n c j i p o ł u d n i o w y c h f a k t y c z n y p r z y w ó d c a
skiej: w 1912 r. p r z y ł ą c z y ł y się do niego Rosja carska
K u o m i n t a n g u i k a n d y d a t na p r e m i e r a Sung C i a o - ż e n zo­
i Japonia; w m a r c u 1913 r. w s k u t e k r o z g r y w e k w e w n ę ­
stał ś m i e r t e l n i e r a n i o n y na d w o r c u k o l e j o w y m w Szang­
t r z n y c h w y s t ą p i ł y U S A . W k w i e t n i u 1913 r., aby w y p r z e ­
haju. Z m a r ł n a s t ę p n e g o dnia. Jego morderca w zagadko­
dzić inne mocarstwa, Stany Zjednoczone pierwsze u z n a ł y
wych okolicznościach „popełnił s a m o b ó j s t w o " w więzie­
R e p u b l i k ę C h i ń s k ą : u d z i e l i ł y t y m s a m y m poparcia J u a n
n i u . Szanghajskie organa w ł a d z y , p o p i e r a j ą c e K u o m i n ­
S z y - k a j o w i i w s z c z ę ł y j e d n o c z e ś n i e energiczne k r o k i , b y
tang, p r z e p r o w a d z i ł y s k r u p u l a t n e ś l e d z t w o i u j a w n i ł y ,
go p r z y c i ą g n ą ć do siebie. P o ż y c z k i u d z i e l i ł y jednak Juan
że wszystkie n i c i p r o w a d z ą do J u a n Szy-kaja. Sun Jat-
S z y - k a j o w i nie U S A , lecz k o n s o r c j u m w s k ł a d z i e A n g l i a ,
-sen, p r z e b y w a j ą c y w J a p o n i i w sprawach z w i ą z a n y c h
Francja, Niemcy, Japonia i carska Rosja.
z k o l e j n i c t w e m , m ó g ł się j u ż zatem p o z b y ć wszelkich z ł u ­
27 k w i e t n i a r z ą d J u a n Szy-kaja l e k c e w a ż ą c parlament
d z e ń co do osoby J u a n Szy-kaja. W k o ń c u marca po­
p o d p i s a ł porozumienie o p o ż y c z c e w w y s o k o ś c i 25 m i n
spiesznie wraca do Szanghaju.
f u n t ó w s z t e r l i n g ó w oprocentowanych na 5% rocznie, w e ­
W k w i e t n i u 1913 r. z o s t a ł a o t w a r t a sesja s t a ł e g o p a r l a ­ d ł u g k u r s u 84 za 100. J u ż w i ę c z p o c z ą t k u zamiast n o m i ­
m e n t u . Ten p i e r w s z y p a r l a m e n t w istocie z a s ł u g u j e n a l n y c h 25 m i n C h i n y m i a ł y o t r z y m a ć 21 m i n . Z czasem
w c h i ń s k i e j h i s t o r i i na m i a n o d ł u g i e g o , p r z e t r w a ł b o w i e m - p o ż y c z k o d a w c y p o t r ą c i l i z tej sumy ponad 12 700 tys.
w i e l e lat i p r z e s z e d ł najrozmaitsze koleje losu. W p a r l a - f u n t ó w j a k o s p ł a t ę za r ó ż n e g o rodzaju z o b o w i ą z a n i a .

56 57
W rezultacie w y p ł a c o n o r z ą d o w i c h i ń s k i e m u 8 200 tys. szy b y ł jednak i n n y m o m e n t : szeregi a r m i i r e w o l u c y j n e j
f u n t ó w (33% n o m i n a l n e j sumy), n a r ó d z a ś c h i ń s k i m i a ł nie p o w i ę k s z a ł y się. G d y w p a ź d z i e r n i k u 1911 r. garstka
s p ł a c a ć p e ł n ą w y s o k o ś ć tak zwanej „ w i e l k i e j p o ż y c z k i r e w o l u c j o n i s t ó w r z u c i ł a w y z w a n i e całej m o n a r c h i i m a n ­
reorganizacyjnej". J u a n Szy-kaj z ł a m a ł p r z y s i ę g ę na d ż u r s k i e j , m i a ł a ona za sobą c a ł y l u d . Teraz zaś, w l i p c u
w i e r n o ś ć republice, jego k l i k a j a w n i e z a p r z e d a ł a interesy 1913 r., masy ludowe, k t ó r e r o z c z a r o w a ł y się do r e w o ­
narodowe C h i n . l u c j o n i s t ó w b u r ż u a z y j n y c h , nie u d z i e l i ł y i m czynnego
„ W i e l k a p o ż y c z k a reorganizacyjna" b y ł a przeznaczona poparcia. W p r a w d z i e w z m o g ł y się w t y m czasie ż y w i o ­
na finansowanie p r z e w r o t u p a ń s t w o w e g o i rozgromienie ł o w e w y s t ą p i e n i a c h ł o p s k i e , ale K u o m i n t a n g nie m i a ł
r e w o l u c j i c h i ń s k i e j (dla k r a j u p ó ł k o l o n i a l n e g o , j a k i m b y ł y z n i m i nic w s p ó l n e g o .
Chiny, jest charakterystyczne, że rewolucja zaczęła się
Te d w i e p r z y c z y n y •— udzielona przez E u r o p ę pomoc
od p o ż y c z k i zagranicznej i na p o ż y c z c e się s k o ń c z y ł a ) .
Juan S z y - k a j o w i ( k t ó r a faktycznie b y ł a p e w n y m rodza­
W czerwcu r z ą d o d w o ł a ł trzech g u b e r n a t o r ó w k u o m i n t a n -
j e m interwencji) i , co w a ż n i e j s z e , n i e w y s t a r c z a j ą c e po­
gowskich w p r o w i n c j a c h Ciangsi, K u a n g t u n g i A n h u e j .
parcie p o w s t a ń c ó w przez masy l u d o w e — s p o w o d o w a ł y
W ó w c z a s dopiero K u o m i n t a n g , k t ó r y przez p e w i e n czas
p o r a ż k ę tak zwanej drugiej r e w o l u c j i . Do p o c z ą t k u sier­
zbity z t r o p u o b s e r w o w a ł s p a d a j ą c e n a ń ciosy, zdecydo­
pnia wojska r e w o l u c y j n e z o s t a ł y w s z ę d z i e rozgromione,
w a ł się na stawienie oporu.
Sun Jat-sen m u s i a ł raz jeszcze e m i g r o w a ć .
W szeregach K u o m i n t a n g u p a n o w a ł z a m ę t . Wojska re­
Po k l ę s c e powstania letniego 1913 r., b ę d ą c e g o w istocie
w o l u c y j n e z o s t a ł y c z ę ś c i o w o zdemobilizowane. Sun Jat-
a r i e r g a r d o w y m bojem R e w o l u c j i Sinhajskiej, reakcja
-sen, n a w o ł u j ą c y do b r o n i od c h w i l i zamordowania Sung
w k r ó t k i m okresie z l i k w i d o w a ł a wszystkie zdobycze re­
C i a o - ż e n a , s p o t y k a ł się ze strony w i e l u p r z y w ó d c ó w p a r t i i
w o l u c j i . W p a ź d z i e r n i k u 1913 r. J u a n Szy-kaj z o s t a ł obra­
(Czen Ci-mej, H u a n g Sing) z u k r y t y m , n i e k i e d y i j a w n y m
n y s t a ł y m prezydentem z w y c i ę ż a j ą c w w y b o r a c h * L i
oporem. Dopiero w l i p c u 1913 r. L i L i e - c i i n p o d n i ó s ł
Juan-hunga, k t ó r e g o w y s u n ę l i l i b e r a ł o w i e . Na p r z y j ę c i u
w p r o w i n c j i Ciangsi sztandar „ e k s p e d y c j i k a r n e j " prze­
w y d a n y m przez J u a n Szy-kaja w W u h a n i e w r o c z n i c ę
c i w k o J u a n Szy-kajowi. W c i ą g u grudnia powstanie roz­
R e w o l u c j i Sinhajskiej z j a w i ł się c a ł y korpus d y p l o m a ­
s z e r z y ł o się na p r o w i n c j e Ciangsu, A n h u e j , K u a n g t u n g
t y c z n y i t y m samym r z ą d J u a n Szy-kaja z o s t a ł oficjalnie
i Fucien; sporadyczne w y s t ą p i e n i a m i a ł y t e ż miejsce w i n ­
uznany przez mocarstwa. W listopadzie n a s t ą p i ł a delega­
n y c h p r o w i n c j a c h , na p r z y k ł a d w Syczuanie.
lizacja K u o m i n t a n g u (mimo że w i e l u jego c z ł o n k ó w nie
Z czasem Sun Jat-sen gorzko w y p o m n i H u a n g Singowi, m i a ł o nic w s p ó l n e g o z powstaniem l e t n i m ) . W styczniu
iż w e s p ó ł z i n n y m i k u o m i n t a n g o w c a m i nie p o z w o l i ł m u ,
1914 r. f o r m a l n i e r o z w i ą z a n o parlament.** R z ą d t y m sa-
b y osobiście s t a n ą ł na czele wojsk, k t ó r e p r z y s t ą p i ł y do
powstania. W dokumentach r e w o l u c j o n i s t ó w z lata 1913 r.
n a t r a f i a m y na p o w t a r z a j ą c e się w c i ą ż skargi na b r a k * Juan Szy-kaj został wybrany dopiero w trzecim głosowaniu.
wojsk, na l i c z e b n ą p r z e w a g ę p r z e c i w n i k a . S t a ł o się tak Gmach parlamentu otoczony był przez policję, członków parla­
c z ę ś c i o w o dlatego, p o n i e w a ż J u a n Szy-kaj u t w o r z y ł za mentu zastraszono lub przekupiono — przyp. red. pols.
** Miejsce rozwiązanego parlamentu zajęła Rada Polityczna
obce ś r o d k i d u ż ą a r m i ę , p r z e k u p u j ą c i p r z e c i ą g a j ą c na
mianowana przez Juan Szy-kaja 26 I 1914 r., która przygotowała
s w o j ą s t r o n ę w i e l u g e n e r a ł ó w i oficerów. Jeszcze w a ż n i e j - nową konstytucję — przyp. red. pols.

58 59
m y m t e ż r o z w i ą z a ł zgromadzenia p r o w i n c j o n a l n e . N a ­ t r z n e j i U r g i z o s t a ł o oczyszczone z wojsk c h i ń s k i c h . Tam,
s t ę p n y m k r o k i e m b y ł o p r z y j ę c i e reakcyjnej U m o w y K o n ­ gdzie s t a w i a ł y one opór, na p r z y k ł a d w Hajlarze i Kobdo,
s t y t u c y j n e j (ogłoszona 1 maja 1914 r.), f o r m a l n i e r ó w n i e ż miasta b y ł y zdobywane szturmem. W w y z w o l o n e j części
a n u l u j ą c e j d e m o k r a t y c z n ą k o n s t y t u c j ę 1912 r. W 1914 r. M o n g o l i i w ł a d z ę p r z e j ę l i miejscowi f e u d a ł o w i e , bogdo-ge-
wojska J u a n Szy-kaja s t ł u m i ł y w p r o w i n c j i Honan i H u ­ gen, g ł o w a k o ś c i o ł a lamaistycznego w Urdze, z o s t a ł o g ł o ­
pej r u c h c h ł o p s k i pod p r z y w ó d z t w e m Paj Langa. szony chanem. Sytuacja mas l u d o w y c h u l e g ł a pewnej
Ruch na rzecz autonomii w Mongolii i w Tybecie. Ruch poprawie, p o n i e w a ż z m n i e j s z y ł y się podatki, a t a k ż e za­
w y z w o l e ń c z y o g a r n ą ł w 1911 — 1912 r. t a k ż e M o n g o l i ę przestano r e k w i z y c j i na rzecz a r m i i c h i ń s k i e j i w s t r z y ­
i Tybet. Te lamaistyczne p e r y f e r i a I m p e r i u m M a n d ż u r ­ mano s p ł a t ę d ł u g ó w c h i ń s k i m l i c h w i a r z o m i k u p c o m .
skiego b y ł y dotychczas l u ź n o z w i ą z a n e z c e n t r u m (na R z ą d mongolski nie m ó g ł j e d n a k s t a w i ć oporu o g r o m ­
p r z y k ł a d w Tybecie w ł a d z a centralnego r z ą d u c h i ń s k i e g o n y m C h i n o m bez pomocy z z e w n ą t r z . P o k ł a d a ł on na­
m i a ł a w p e w n y c h okresach czysto n o m i n a l n y charakter). dzieje w Rosji, od k t ó r e j w latach 1913—1914 o t r z y m a ł
Zacofanie zaś M o n g o l i i i T y b e t u na p o c z ą t k u X X w . oraz t r z y p o ż y c z k i w ł ą c z n e j kwocie ponad 5 m i n r u b l i . R ó w n o ­
b r a k t a m e l e m e n t ó w k a p i t a l i z m u narodowego spowodo­ c z e ś n i e f e u d a ł o w i e mongolscy chcieli sobie t e ż z a p e w n i ć
w a ł y , iż na czele w a l k i n a r o d o w o w y z w o l e ń c z e j naro­ poparcie Japonii, d o k ą d z o s t a ł s k i e r o w a n y w y s ł a n n i k
d ó w t y c h k r a j ó w przeciwko u c i s k o w i m a n d ż u r s k o - c h i ń - bogdo-gegena. J e d n a k ż e p r ó b a w y k o r z y s t a n i a pomocy
skiemu stanęli feudałowie. p a ń s t w imperialistycznych, przy w y g r y w a n i u istniejących
W k o ń c u X I X — na p o c z ą t k u X X w . r z ą d C i n g ó w m i ę d z y n i m i sprzeczności, p r z e k r a c z a ł a możliwości M o n ­
z w i ę k s z y ł w M o n g o l i i p o d a t k i ś c i ą g a n e z miejscowej l u d ­ g o l i i . C a r a t o w i u d a ł o się n a r z u c i ć M o n g o l i i ( w zamian za
ności. A b y z a s y m i l o w a ć M o n g o ł ó w i j e d n o c z e ś n i e osłabić udzielone p o ż y c z k i ) n i e r ó w n o p r a w n e porozumienia, na
o s t r o ś ć k r y z y s u agrarnego w Chinach, zaczął on w o w y m mocy k t ó r y c h rosyjski handel z M o n g o l i ą z o s t a ł z w o l n i o n y
okresie z a s i e d l a ć k o l o n i s t a m i c h i ń s k i m i n i e k t ó r e rejony z o p ł a t celnych, rosyjscy poddani uzyskali status ekstery­
M o n g o l i i P ó ł n o c n e j . P r a w a mongolskich f e u d a ł ó w , cieszą­ t o r i a l n o ś c i , a r m i a mongolska z o s t a ł a oddana pod k o n ­
cych się t a m p r z e d t e m z n a c z n ą s a m o d z i e l n o ś c i ą , z o s t a ł y t r o l ę i n s t r u k t o r ó w rosyjskich, a finanse M o n g o l i i — pod
w ten s p o s ó b ograniczone, L u d z a ś b y ł w y z y s k i w a n y k o n t r o l ę doradcy p r z y s ł a n e g o przez r z ą d carski.
przez m i e j s c o w y c h f e u d a ł ó w , w ł a d z e m a n d ż u r s k i e i k u p ­ W p a ź d z i e r n i k u 1913 r. r z ą d carski i r z ą d J u a n Szy-ka­
c ó w c h i ń s k i c h . R ó w n o c z e ś n i e r o z s z e r z a j ą c a się w y m i a n a ja p o d p i s a ł y d e k l a r a c j ę u z n a j ą c ą M o n g o l i ę Z e w n ę t r z n ą za
handlowa u m o ż l i w i a ł a k o n t a k t y m i ę d z y narodami. Do a u t o n o m i c z n ą część Chin — o t r z y m a ł a ona p e ł n ą nieza­
M o n g o ł ó w z a c z y n a j ą d o c i e r a ć w i e ś c i o wydarzeniach l e ż n o ś ć w sprawach w e w n ę t r z n y c h , ale w dziedzinie spraw
w Chinach, a nawet przez rosyjskich k u p c ó w — wiado­ zagranicznych m o g ł a samodzielnie d e c y d o w a ć j e d y n i e
m o ś c i o walce r e w o l u c y j n e j w Rosji. o kwestiach gospodarczych. W m a j u 1915 r. u k ł a d Rosji,
Po w y b u c h u r e w o l u c j i w Chinach narada najbogatszych C h i n i M o n g o l i i w Kiachcie p o t w i e r d z i ł d e k l a r a c j ę z 1913 r.
ś w i e c k i c h i d u c h o w n y c h f e u d a ł ó w mongolskich ( V I I 1911) N i e z a w i s ł o ś ć zdobyta przez n a r ó d M o n g o l i i Z e w n ę t r z n e j
w Urdze pod p r z e w o d n i c t w e m bogdo-gegena z a ż ą d a ł a , b y została więc zastąpiona autonomią, a w p ł y w y chińskie
c h i ń s k i gubernator o p u ś c i ł k r a j . Mongolia z o s t a ł a ogłoszo­ m i a ł a z a s t ą p i ć ekspansja caratu.
na n i e z a w i s ł y m p a ń s t w e m , t e r y t o r i u m M o n g o l i i Z e w n ę - R o z p o c z y n a j ą c a się I wojna ś w i a t o w a , a n a s t ę p n i e Re-

60 61
wolucja L u t o w a w Rosji p r z e s z k o d z i ł y i m p e r i a l i z m o w i Rezultaty Rewolucji Sinhajskiej. Z trzech z a d a ń , jakie
r o s y j s k i e m u w w y k o r z y s t a n i u o w o c ó w p o r o z u m i e ń z 1913 s t a ł y przed r e w o l u c j ą c h i ń s k ą — obalenie m o n a r c h i i
i 1915 r. Rozdzierane w e w n ę t r z n ą w a l k ą p o l i t y c z n ą Chiny m a n d ż u r s k i e j , zniesienie ucisku imperialistycznego i f e u 7

r ó w n i e ż nie b y ł y w t y m czasie w stanie u r z e c z y w i s t n i ć dalnego — w latach 1911—1913 z o s t a ł o w y k o n a n e t y l k o

swych r o s z c z e ń do M o n g o l i i . W najnowszy okres h i s t o r i i zadanie pierwsze. Nie doszło do l i k w i d a c j i feudalnej w ł a s ­
powszechnej Mongolia w k r o c z y ł a zatem j a k o p a ń s t w o n o ś c i z i e m i a n i do b e z p o ś r e d n i e j w a l k i z i m p e r i a l i s t a m i .
n i e z a l e ż n e , lecz s ł a b e i bezbronne na w y p a d e k agresji ze Rewolucja nie s t a ł a s i ę g ł ę b o k o d e m o k r a t y c z n ą , p r a w d z i ­
strony s ą s i a d ó w . w i e l u d o w ą , j a k ą b y ł a r e w o l u c j a rosyjska 1905—1907 r.
W latach R e w o l u c j i Sinhajskiej r ó w n i e ż T y b e t p o d j ą ł Nie o d z w i e r c i e d l a ł a ona i n t e r e s ó w najliczniejszej klasy
p r ó b ę zdobycia n i e z a l e ż n o ś c i . K i e d y w Chinach zaczęła w k r a j u — c h ł o p s t w a , nie s t w o r z y ł a o r g a n ó w d y k t a t u r y
się rewolucja, c h i ń s k i e garnizony w Tybecie p r z e s z ł y na r e w o l u c y j n o - d e m o k r a t y c z n e j , nie z a s t o s o w a ł a t e r r o r u r e ­
j e j s t r o n ę , lecz w a d m i n i s t r o w a n i u t y m terytorium wolucyjnego wobec s w y c h w r o g ó w .
nie z a s z ł y ż a d n e zmiany, n a w e t u r z ę d n i c y c h i ń s c y w L h a - W latach 1911—1913 b u r ż u a z j a narodowa w Chinach
sie nie zostali z a s t ą p i e n i przez nowe osoby. W m a r c u b y ł a s ł a b a i niezdolna do odniesienia z w y c i ę s t w a . S i ł o m
1912 r. w y b u c h ł o w Tybecie a n t y c h i ń s k i e powstanie, na zachowawczym u d a ł o się o d s u n ą ć na d r u g i p l a n r e w o l u ­
czele k t ó r e g o s t a n ę l i miejscowi f e u d a ł o w i e , do k r a j u c y j n y c h d e m o k r a t ó w k i e r o w a n y c h przez S u n Jat-sena
p r z y j e c h a ł dalaj-lama. W odpowiedzi r z ą d J u a n Szy-kaja i przedwcześnie zakończyć rewolucję. Istotną również
s k i e r o w a ł t u od wschodu swe wojska, z a m i e r z a j ą c u c z y n i ć rolę w załamaniu rewolucji chińskiej odegrało po­
z T y b e t u p r o w i n c j ę c h i ń s k ą . Po drodze wojska te rozpra­ parcie p a ń s t w i m p e r i a l i s t y c z n y c h udzielone Juan Szy-
w i a ł y się o k r u t n i e z l u d n o ś c i ą . -kajowi.
W y k o r z y s t u j ą c powstanie w Tybecie, w . 1912 r. A n g l i a M i m o swej słabości pierwsza r e w o l u c j a c h i ń s k a pozo­
o ś w i a d c z y ł a C h i n o m , iż „ n i e m o ż e d o p u ś c i ć a n i do obsa­ staje w y d a r z e n i e m o d u ż y m znaczeniu d z i e j o w y m . Ze
dzenia przez C h i ń c z y k ó w stanowisk a d m i n i s t r a c y j n y c h w s z y s t k i c h b o w i e m r e w o l u c j i w k r a j a c h azjatyckich, k t ó ­
w Tybecie, a n i do w p r o w a d z e n i a w ż y c i e d o k t r y n y , o g ł o ­ r e n a s t ą p i ł y po r e w o l u c j i rosyjskiej 1905—1907 r., t y l k o
szonej przez J u a n Szy-kaja, o z r ó w n a n i u T y b e t u z rdzen­ r e w o l u c j a c h i ń s k a u s t a n o w i ł a u s t r ó j r e p u b l i k a ń s k i . Zapo­
n y m i p r o w i n c j a m i c h i ń s k i m i " . Juan Szy-kaj w y d a ł rozkaz c z ą t k o w a n y zaś przez n i ą r u c h mas l u d o w y c h nie u s t a w a ł
w s t r z y m a n i a marszu na T y b e t . W k o ń c u 1912 r. za z g o d ą przez n a s t ę p n e dziesięciolecia. S p r z y j a ł a ona r ó w n i e ż suk­
d a l a j - l a m y i jego otoczenia, w t y m czasie o r i e n t u j ą c y c h cesom r u c h ó w n a r o d o w o w y z w o l e ń c z y c h m n i e j s z o ś c i naro­
się j u ż na A n g l i ę , w k r o c z y ł do L h a s y 3 - t y s i ę c z n y o d d z i a ł d o w y c h w Chinach.
b r y t y j s k i . P o l i t y c y p r o c h i ń s c y w Tybecie zostali o d s u n i ę c i O b a l a j ą c m o n a r c h i ę , r e w o l u c j a 1911 r. p o s t a w i ł a n a r ó d
od w ł a d z y , n i e k t ó r z y z n i c h skazani na ś m i e r ć . G a r n i ­ c h i ń s k i przed k o n i e c z n o ś c i ą r o z s t r z y g n i ę c i a i n n y c h istot­
zony c h i ń s k i e o p u ś c i ł y Tybet. n y c h z a d a ń — zdobycia narodowej n i e z a w i s ł o ś c i oraz
Ruch autonomiczny w Tybecie, k t ó r e m u przewodzili l i k w i d a c j i f e u d a l i z m u na w s i .
f e u d a ł o w i e , nie p r z y n i ó s ł n a r o d o w i istotnej p o p r a w y , nie
z a g w a r a n t o w a ł p o s t ę p o w e g o r o z w o j u k r a j u . Na tym
etapie u m o c n i ł y s i ę t a m j e d y n i e w p ł y w y b r y t y j s k i e .

62 63
3. Chiny po Rewolucji Sinhajskiej r z y ł się na c a ł e C h i n y . P r z y s t ą p i l i do niego emigranci
c h i ń s c y na K u b i e , F i l i p i n a c h i w U S A . Ruchem t y m k i e -
Japońska agresja przeciwko Chinom w latach 1 wojny w a ł y : Stowarzyszenie Ocalenia Chin, Stowarzyszenie
światowej. Na początku I wojny ś w i a t o w e j Chiny ogło­ ... Ir.ńby Narodowej, izby handlowe. P o w o ł a n e spe-
;
siły n e u t r a l n o ś ć . I g n o r u j ą c ten f a k t Japonia w y s a d z i ł a ' l ; l emisje k o n t r o l o w a ł y sklepy, k o n f i s k o w a ł y i nisz­
desant w o j s k o w y na i c h t e r y t o r i u m , w p o b l i ż u niemiec­ c z y ł y t o w a r y j a p o ń s k i e . Na wiecach p a t r i o c i n a c i n a j ą c
kiego „ t e r y t o r i u m d z i e r ż a w n e g o " Ciaoczou, i w listopadzie palce pisali k r w i ą wezwania, k t ó r e n a w o ł y w a ł y , by pa­
1914 r. z a w ł a d n ę ł a n i m . Japonia o p a n o w a ł a r ó w n i e ż na­ m i ę t a ć o h a ń b i e narodu, z b i e r a ć ś r o d k i na fundusz
leżącą do Niemiec l i n i ę k o l e j o w ą p r o w a d z ą c ą z p o r t u patriotyczny.
Cingtao do stolicy Szantungu — Cinanu. W ten s p o s ó b W tej s y t u a c j i Japonia p r z e d s t a w i ł a C h i n o m u l t i m a t u m .
c a ł a p r o w i n c j a Szantung z j e j 3 0 - m i l i o n o w ą l u d n o ś c i ą P o m i n i ę t o w n i m j e d y n i e p i ą t ą g r u p ę ż ą d a ń oprócz p u n k ­
z n a l a z ł a się pod k o n t r o l ą Japonii. t u d o t y c z ą c e g o p r o w i n c j i Fucien. R z ą d c h i ń s k i p r z y j ą ł
Podobnie j a k N i e m c y , j a p o ń s k i r z ą d O k u m y t a k ż e za­ u l t i m a t u m : 9 maja, d z i e ń akceptacji 21 Ż ą d a ń , s t a ł się
m i e r z a ł w y p r z e ć z C h i n p a ń s t w a E n t e n t y . N o c ą 18 stycznia w Chinach d n i e m h a ń b y narodowej (tak go n a z w a l i
1915 r. p o s e ł j a p o ń s k i , p o m i n ą w s z y c h i ń s k i e m i n i s t e r s t w o patrioci). Od tej p o r y z b i ó r k a ś r o d k ó w na patriotyczne cele
spraw zagranicznych, w r ę c z y ł p r e z y d e n t o w i tak zwane zaczęła się k u r c z y ć , w l i p c u z o s t a ł a p r a w i e zaprzestana;
21 Ż ą d a ń . bojkot t o w a r ó w j a p o ń s k i c h b y ł k o n t y n u o w a n y jeszcze
Pierwsza grupa t y c h ż ą d a ń s a n k c j o n o w a ł a faktyczne przez m i e s i ą c , ale w s i e r p n i u — w r z e ś n i u r ó w n i e ż się s k o ń ­
panowanie J a p o n i i w Szantungu; druga — u s t a n a w i a ł a czył. Po podpisaniu szeregu p o r o z u m i e ń (maj, czerwiec
japońską dominację w Mandżurii Południowej i Mongolii 1915 r.) Japonia p r z y s t ą p i ł a teraz do systematycznego p o d ­
W e w n ę t r z n e j ; trzecia — de facto p r z e k a z y w a ł a Japonii p o r z ą d k o w a n i a sobie C h i n . Gabinet Terauchiego, k t ó r y
g ł ó w n y o ś r o d e k m e t a l u r g i i c h i ń s k i e j Hanjeping w dolinie d o s z e d ł do w ł a d z y po z d y m i s j o n o w a n y m r z ą d z i e O k u m y ,
Jangcy; c z w a r t a grupa ż ą d a ń z o b o w i ą z y w a ł a C h i n y do chociaż p r o k l a m o w a ł „ n o w y k u r s " wobec Chin, to f a k ­
n i e o d s t ę p o w a n i a trzeciemu p a ń s t w u j a k i c h k o l w i e k k o n ­ tycznie p r o w a d z i ł p o l i t y k ę umacniania z d o b y t y c h j u ż
cesji na swoim w y b r z e ż u . S z c z e g ó l n i e z a ś o g r a n i c z a ł a su­ przez J a p o n i ę pozycji. W separatystycznych u k ł a d a c h z Ja­
w e r e n n o ś ć C h i n p i ą t a grupa ż ą d a ń : do c h i ń s k i e j a r m i i , p o n i ą Rosja ( w l i p c u 1916 r . ) , A n g l i a i Francja (w l u t y m
p o l i c j i , m i n i s t e r s t w a spraw zagranicznych i m i n i s t e r s t w a 1917 r . ) . u z n a ł y j a p o ń s k i e zabory w Chinach.
f i n a n s ó w m i e l i b y ć skierowani doradcy j a p o ń s c y ; Chiny Tak w i ę c w okresie I w o j n y ś w i a t o w e j Japonia usta­
z o b o w i ą z a n o do d o k o n y w a n i a z a k u p ó w b r o n i przede n o w i ł a s w ą h e g e m o n i ę p o l i t y c z n ą w Chinach. A n g l i a
w s z y s t k i m w Japonii; Japonia m i a ł a o t r z y m a ć k o n c e s j ę i Francja z a c h o w a ł y t u nadal swe silne pozycje ekono­
na b u d o w ę ' l i n i i kolejowej w dolinie Jangcy i p r a w o miczne, eksport t o w a r ó w a m e r y k a ń s k i c h do C h i n n a w e t
p i e r w s z e ń s t w a w uzyskaniu koncesji w Fucienie. w z r ó s ł , u s t ę p u j ą c z r e s z t ą znacznie eksportowi j a p o ń s k i e ­
Ż ą d a n i a te w y w o ł a ł y w y b u c h oburzenia w c a ł y c h C h i ­ m u . C h o c i a ż Japonia w latach I w o j n y ś w i a t o w e j g w a ł ­
nach. W m a r c u w K a n t o n i e i w Szanghaju r o z p o c z ą ł się townie z w i ę k s z y ł a s w ó j eksport do Chin, to pod t y m
bojkot t o w a r ó w j a p o ń s k i c h , m i a ł y miejsce s t r a j k i w n i e ­ w z g l ę d e m nie b y ł a ona w stanie w y p r z e ć s t ą d w k r ó t k i m
k t ó r y c h j a p o ń s k i c h f i r m a c h . W k w i e t n i u bojkot rozsze- okresie mocarstw europejskich (na p r z y k ł a d i m p o r t j a p o ń -

64 S — Najnowsza.. 65
skiej p r z ę d z y b a w e ł n i a n e j — C h i n y e k s p o r t o w a ł y s u r o w ą C h o c i a ż s t r a j k i w latach I w o j n y ś w i a t o w e j m i a ł y
b a w e ł n ę i s p r o w a d z a ł y p r z ę d z ę — z m n i e j s z y ł się w latach charakter czysto ekonomiczny, to p r o l e t a r i a t c h i ń s k i zdo­
1914—1916 o 4 2 % w p o r ó w n a n i u z 1913 r . ) . b y w a ł stopniowo d o ś w i a d c z e n i e w a l k i klasowej i m i a ł
R ó w n o c z e ś n i e w latach w o j n y ś w i a t o w e j o k r z e p ł i roz­ j u ż w a r u n k i , aby p r z e k s z t a ł c i ć się w ś w i a d o m ą r e w o l u ­
w i n ą ł się p r z e m y s ł c h i ń s k i . Liczba przedsiębiorstw cyjną klasę.
w okresie w o j n y z w i ę k s z y ł a się 2,5 razy, liczba z a ś r o ­ Krach spisków monarchistycznych. W kraju nadal
b o t n i k ó w — d w u k r o t n i e ; liczba wrzecion w samych t y l k o u t r z y m y w a ł a s i ę k r y t y c z n a sytuacja polityczna. K a p i t u ­
j a p o ń s k i c h f a b r y k a c h t e k s t y l n y c h w z r o s ł a o 90%. Z w i ę k ­ lacja przed i m p e r i a l i z m e m j a p o ń s k i m nie p o w s t r z y m a ł a
s z y ł się t e ż nieco u d z i a ł sektora narodowego w prze­ j e d n a k ż e J u a n Szy-kaja w d ą ż e n i u do restauracji m o ­
m y ś l e c h i ń s k i m , lecz p r o d u k c j a p r z e m y s ł o w a r o z w i j a ł a narchii. Przeciwnie, jego zwolennicy d o w o d z i l i w ł a ś n i e ,
się na starej bazie technicznej. Dopiero po w o j n i e za że słabość Chin, k t ó r a m i ę d z y i n n y m i z n a l a z ł a w y r a z
nagromadzony w czasie jej t r w a n i a k a p i t a ł p r z e d s i ę b i o r c y w p r z y j ę c i u 21 Ż ą d a ń , w y m a g a stworzenia silnej w ł a d z y .
c h i ń s c y m o g l i z a k u p i ć za g r a n i c ą nieco nowoczesnych Na p r z y k ł a d a m e r y k a ń s k i profesor F. J. Goodnow, do­
urządzeń. radca J u a n Szy-kaja do spraw k o n s t y t u c y j n y c h , w l i p c u
1915 r. o p u b l i k o w a ł k s i ą ż k ę pt. „ O republice i m o n a r c h i i " ,
M i m o znacznej d y n a m i k i wzrostu p r z e m y s ł u c h i ń s k i e ­
w k t ó r e j „ n a u k o w o u d o w a d n i a ł " , że ponieważ Chiny
go na p o c z ą t k u X X w., a z w ł a s z c z a w latach I w o j n y
„są k r a j e m o n i s k i m poziomie o ś w i a t y l u d o w e j , i c h na­
światowej, Chiny pozostawały krajem rolniczym, s k r ę p o ­
r ó d w ż y c i u codziennym nie z e t k n ą ł się jeszcze ze spra­
w a n y m p r z e ż y t k a m i feudalizmu. Na wsi d o m i n o w a ł a r e n ­
w a m i p o l i t y c z n y m i i C h i ń c z y c y absolutnie nie u m i e j ą
ta naturalna. W gospodarce p r z e w a ż a ł o r z e m i o s ł o , g ł ó w n i e 12
myśleć politycznie", to C h i n o m z i c h s p e c y f i k ą n a r o ­
t y p u c h a ł u p n i c z e g o . P r o l e t a r i a t p r z e m y s ł o w y , chociaż
d o w ą monarchiczna f o r m a r z ą d ó w odpowiada bardziej
w z r ó s ł ilościowo, to liczył t y l k o około 2—2,5 m i n , co nie
n i ż r e p u b l i k a ń s k a . P o l e m i z u j ą c z Goodnowem mieszka­
jest d u ż ą c y f r ą dla C h i n z ich k i l k u s e t m i l i o n o w ą l u d n o ś ­
j ą c y w Japonii, m a ł o w ó w c z a s znany student c h i ń s k i L i
cią. W i ę k s z o ś ć r o b o t n i k ó w — ponad m i l i o n — b y ł a za­
Ta-czao p r z e s t r z e g a ł w s w y m a r t y k u l e , że duch r e p u b l i ­
t r u d n i o n a w p r z e m y ś l e p r z e t w ó r c z y m , około 900 tys. —
k a ń s k i ż y j e i j e ś l i za r a d ą Goodnowa zostanie p o d j ę t a
w górnictwie.
p r ó b a restauracji m o n a r c h i i , to „ n a r ó d c h i ń s k i nie b ę d z i e
C h i ń s k ą k l a s ę r o b o t n i c z ą n ę k a ł y nie t y l e kapitalistycz­ 1 3
m i a ł innej a l t e r n a t y w y o p r ó c z w a l k i " .
ne, co feudalne metody w y z y s k u . R o b o t n i k ó w w e r b o w a ­
l i — na podstawie l i c h w i a r s k i c h k o n t r a k t ó w — p o ś r e ­ Od sierpnia 1915 r., w m i a r ę wygasania b o j k o t u a n t y -
dnicy, p r z y w ł a s z c z a j ą c sobie część i c h wynagrodzenia. j a p o ń s k i e g o , propaganda monarchistyczna z a c z ę ł a się i n ­
T a k z w a n i t e r m i n a t o r z y p r a c o w a l i c z ę s t o w y ł ą c z n i e za t e n s y f i k o w a ć . P o w s t a ł K o m i t e t Zaprowadzania Spokoju
w y ż y w i e n i e i k ą t do spania. D z i e ń roboczy t r w a ł 11—12 (Czou A n Huej), k t ó r y o b j ą ł p r z y w ó d z t w o r u c h e m o w p r o ­
godzin, d z i e ń w o l n y b y ł p r z y z n a w a n y raz na dwa t y g o ­ wadzenie m o n a r c h i i . Propagandzie m o n a r c h i i t o w a r z y s z y ł y
dnie. N i s k ą p ł a c ę r o b o c z ą jeszcze p o m n i e j s z a ł y k a r y . Ro­ w y u z d a n e oszczerstwa pod adresem Sun Jat-sena. Do
b o t n i k c h i ń s k i z a r a b i a ł 5 razy m n i e j n i ż w ł o s k i i 25 razy Juan Szy-kaja z a c z ę ł y n a p ł y w a ć „ p e t y c j e " z p r o ś b a m i ,
m n i e j n i ż r o b o t n i k a m e r y k a ń s k i . Szeroko stosowano p r a c ę aby z o s t a ł cesarzem. Prezydenta p o p i e r a l i w o j s k o w i , re­
kobiet i dzieci. a k c y j n i obszarnicy i b i u r o k r a c j a . B u r ż u a z j a oraz z b l i -

5> 67
on
ż o n y do niej o d ł a m o b s z a r n i k ó w — b y ł y przeciwne mo­ R e a k c y j n i m o n a r c h i ś c i c h i ń s c y nie docenili g ł ę b i p a n u ­
narchii. Liberalne bowiem ugrupowania tolerowały Juan j ą c e j w narodzie n i e n a w i ś c i do m o n a r c h i i . W s y t u a c j i
Szy-kaja, gdy t ł u m i ł on r e w o l u c j ę , lecz o b a w i a ł y się, aby d o j r z e w a j ą c e g o w k r a j u w y b u c h u b r a k b y ł o j e d n a k zor­
nie p o s u n ą ł się z b y t daleko na drodze reakcyjnego prze­ ganizowanej siły m o g ą c e j p o k i e r o w a ć w a l k ą p r z e c i w k o
w r o t u . R ó w n i e ż w s t r z e m i ę ź l i w a b y ł a t y m razem postawa p r z e w r o t o w i p a ń s t w o w e m u J u a n Szy-kaja. L i b e r a ł o w i e
p a ń s t w i m p e r i a l i s t y c z n y c h . Jedynie U S A nadal p o p i e r a ł y s k o m p r o m i t o w a l i się popieraniem jego k o n t r r e w o l u c y j n e j ,
Juan Szy-kaja, z a m i e r z a j ą c o p r z e ć się na n o w y m cesarzu d y k t a t o r s k i e j p o l i t y k i . Ponadto i c h ugrupowania, po­
w celu w y p a r c i a z Chin J a p o ń c z y k ó w . Japonia z a ś nie kładające nadzieje w pokojowych, parlamentarnych
p r a g n ę ł a ani dalszego wzmocnienia r z ą d u J u a n Szy-kaja, ś r o d k a c h , n i g d y nie d y s p o n o w a ł y w ł a s n y m i s i ł a m i z b r o j ­
a n i w y b u c h u rewolucyjnego, k t ó r y m ó g ł b y b y ć spowodo­ n y m i . R e w o l u c y j n y K u o m i n t a n g z o s t a ł r o z b i t y w 1913 r.
w a n y m o r i a r c h i s t y c z n y m i poczynaniami J u a n Szy-kaja. P a r t i a ta r ó w n i e ż , c h o ć w m n i e j s z y m stopniu, rozczaro­
K r a j e E n t e n t y , d o p ó k i t o c z y ł a się w o j n a ś w i a t o w a , nie w a ł a masy ludowe. Sun Jat-sen p r z y p i s y w a ł w p r a w d z i e
c h c i a ł y z a t a r g ó w z J a p o n i ą i t a k j a k ona o b a w i a ł y się niepowodzenia K u o m i n t a n g u s ł a b o ś c i d y s c y p l i n y i re­
„ r o z r u c h ó w " w Chinach. D z i ę k i t e ż t e m u Japonii u d a ł o z y g n a c j i z n i e p a r l a m e n t a r n y c h f o r m w a l k i , lecz p r z y
się w p a ź d z i e r n i k u 1915 r. z o r g a n i z o w a ć demarche A n g l i i , c a ł e j doniosłości t y c h m o m e n t ó w s ą one d r u g o r z ę d n e
Rosji, F r a n c j i i W ł o c h , k t ó r e r a d z i ł y J u a n S z y - k a j o w i w p o r ó w n a n i u z t y m , co b y ł o zasadnicze, a m i a n o w i c i e
„ t y m c z a s o w o o d r o c z y ć z m i a n ę f o r m y r z ą d ó w dla u n i k n i ę ­ o d e r w a n i e m p a r t i i od mas.
1 4
cia e w e n t u a l n y c h r o z r u c h ó w [ . . . ] " USA odmówiły przy­
Po doznanych k l ę s k a c h Sun Jat-sen z r e o r g a n i z o w a ł
ł ą c z e n i a się do demarche.
p a r t i ę na emigracji: w miejsce K u o m i n t a n g u z o s t a ł a
J u a n Szy-kaj, k t ó r y n a b r a ł j u ż w i g o r u , o d p o w i e d z i a ł , utworzona o surowej dyscyplinie, ściśle zakonspirowa­
że r o z r u c h ó w nie b ę d z i e , i pospiesznie z a i n s c e n i z o w a ł na C h i ń s k a P a r t i a R e w o l u c y j n a (Czunghua K e m i n g
„ r e f e r e n d u m " , w k t ó r y m przedstawiciele z c a ł e g o k r a j u
Tang). P o w o ł a n o j ą w Tokio 8 czerwca 1914 r. na ze­
opowiedzieli się za m o n a r c h i ą . * 11 g r u d n i a Rada P o l i t y c z ­
b r a n i u przedstawicieli o ś m i u c h i ń s k i c h p r o w i n c j i . K a ż ­
na p o d j ę ł a d e c y z j ę o ustanowieniu m o n a r c h i i k o n s t y t u ­
d y w s t ę p u j ą c y w szeregi n o w e j organizacji s k ł a d a ł
cyjnej, a n u l o w a ł a u s t a w ę o wyborze prezydenta i z w r ó ­
p r z y s i ę g ę dochowania w i e r n o ś c i „ g ł ó w n e m u kierowni­
ciła s i ę do J u a n Szy-kaja o p r z y j ę c i e cesarskich i n s y g ­
k o w i " p a r t i i — S u n Jat-senowi i z o b o w i ą z y w a ł się
n i ó w . Ustalono nawet n a z w ę lat panowania nowego cesa­
„ w i m i ę ocalenia C h i n przed z g u b ą , o k a z u j ą c p o s ł u s z e ń ­
rza, k t ó r y c h rachuba m i a ł a się r o z p o c z ą ć od 1 stycznia
stwo Sun Jat-senowi ponownie d o k o n a ć r e w o l u c j i , urze­
1916 r.
c z y w i s t n i ć d w i e zasady — l u d o w ł a d z t w a i d o b r o b y t u
* Inscenizacją „referendum" zajął się jeden z najbardziej od­ ludu, ustanowić «Konstytucję 5 władz», n a p r a w i ć zarzą­
danych ludzi Juan Szy-kaja, minister komunikacji Liang Szy-i. dzanie p a ń s t w e m , p o l e p s z y ć ż y c i e n a r o d u , u m o c n i ć p o d ­
Powołał on tzw. Związek Domagających się Restauracji, który za­ s t a w y p a ń s t w a i z a p e w n i ć p o k ó j na c a ł y m ś w i e c i e " . 15

żądał zwołania przedstawicieli z całego kraju, mających się wy­ P r o g r a m ten n a d a l jednak n i e z a w i e r a ł o d r ę b n e g o p u n k t u
powiedzieć w sprawie przyszłej formy rządów. Wybory odbyły
o ziemi; p o m i n i ę c i e z a ś zasady nacjonalizmu p o z b a w i ł o
się 20 października, ich wyniki zostały opracowane po miesiącu:
1993 przedstawicieli „jednogłośnie" opowiedziało się za mo­ rewolucjonistów również konkretnej perspektywy walki
narchią — przyp. red. pols. o n i e p o d l e g ł o ś ć . Ponadto g ł ę b o k a konspiracja, w j a k i e j

68 69
d z i a ł a ł a n o w a partia, i z o l o w a ł a j ą od narodu i u n i e m o ż ­ szarnicze. Na teren o g a r n i ę t y c h powstaniem p r o w i n c j i
l i w i a ł a odegranie przez n i ą k i e r o w n i c z e j r o l i w walce p r z y b y ł L i a n g Ci-czao.
z J u a n Szy-kajem w latach 1915—1916. D y k t a t o r , zaskoczony siłą n a g ł e g o w y b u c h u n i e n a w i ś c i ,
W t y c h w a r u n k a c h j e d y n ą z o r g a n i z o w a n ą siłą z b r o j n ą , zrazu s t a ł przed a l t e r n a t y w ą : ś r o d k i karne czy u s t ę p s t w a .
k t ó r e j interesy n i e w p e ł n i p o k r y w a ł y s i ę z interesami 22 marca 1916 r . b y ł j u ż jednak zmuszony z ł o ż y ć o f i c j a l ­
r z ą d u centralnego i k t ó r a w ł a ś n i e dlatego m o g ł a w y k o ­ n ą d e k l a r a c j ę o rezygnacji z p r z y w r ó c e n i a m o n a r c h i i . A l e
r z y s t a ć o g ó l n e ż y w i o ł o w e niezadowolenie z J u a n Szy-ka­ w a l c z ą c e p r o w i n c j e , zrzeszone w R a d ę W o j s k o w ą P o ł u ­
ja, stali s i ę gubernatorzy w o j s k o w i w p r o w i n c j a c h . O b e j ­ dnia, m o g ł o teraz t y l k o z a d o w o l i ć o d e j ś c i e J u a n Szy-kaja.
m u j ą c w ł a d z ę w czasie i po R e w o l u c j i Sinhajskiej szybko 6 czerwca 1916 r., g d y r u c h p r z e c i w k o m o n a r c h i i o s i ą ­
z b r a t a l i się o n i z f e u d a l n y m i obszarnikami i szenszy na g n ą ł s w ó j p u n k t szczytowy, Juan Szy-kaj, n i e d o s z ł y z a ł o ­
s w o i m terenie i w s p ó l n i e z n i m i pomagali J u a n Szy-kajo­ życiel n o w e j d y n a s t i i , zdrajca i k a t n a r o d u c h i ń s k i e g o ,
w i d ł a w i ć r e w o l u c j ę . Upadek b o w i e m w ł a d z y centralnej z m a r ł nagle.
w Chinach zawsze w p r z e s z ł o ś c i w y w o ł y w a ł siły o d ś r o d ­ Wiceprezydent L i Juan-hung, k t ó r y z a j ą ł miejsce n i e ­
kowe, k t ó r y c h b a z ą b y ł o n i e p r z e z w y c i ę ż o n e rozbicie eko­ ż y j ą c e g o prezydenta, p r z y w r ó c i ł k o n s t y t u c j ę z 1912 r.,
nomiczne. W p ł y w ekonomiczny i p o l i t y c z n y r ó ż n y c h z e b r a ł r o z p ę d z o n y przez J u a n Szy-kaja p a r l a m e n t . Po­
p a ń s t w i m p e r i a l i s t y c z n y c h w r ó ż n y c h rejonach C h i n te w r ó c i l i t e ż do C h i n z e m i g r a c j i p o s t ę p o w i d z i a ł a c z e , w ś r ó d
o d ś r o d k o w e tendencje w z m a g a ł . Te z a ś separatystyczne n i c h Sun Jat-sen, k t ó r y osiadł w Szanghaju.
d ą ż e n i a m i l i t a r y s t ó w p o s z c z e g ó l n y c h p r o w i n c j i , popiera­ U w a ż a j ą c J u a n Szy-kaja za z b y t p r o a m e r y k a ń s k ą f i ­
n y c h przez m i e j s c o w y c h f e u d a ł ó w , w latach 1911—1912 g u r ę Japonia s p r ó b o w a ł a w y k o r z y s t a ć d o g o d n ą c h w i l ę
h a m o w a ł y z r y w r e w o l u c y j n y mas. T a k s i ę rzecz m i a ł a do i p o s t a w i ł a na nowego kandydata na d y k t a t o r a — p r e ­
czasu p o r a ż k i R e w o l u c j i Sinhajskiej. S w o j ą w a l k ę prze­ m i e r a T u a n C i - ż u e j a . W t e n s p o s ó b prezydent s t a w a ł się
c i w k o w ł a d z y centralnej m i l i t a r y ś c i m a s k o w a l i p o p u l a r ­ o b i e k t y w n i e o ś r o d k i e m p r z y c i ą g a n i a sił k o n s t y t u c y j n y c h ,
n y m i h a s ł a m i skierowanymi przeciwko monarchii. opozycyjnych wobec d y k t a t u r y .
W ostatnich dniach 1915 r. w jednej z najbardziej o d ­ W t y m czasie imperialistyczne mocarstwa o p r ó c z Ja­
l e g ł y c h od P e k i n u p r o w i n c j i , p r o w i n c j i J i i n n a n , w z n i e c i ł p o n i i g ł ę b o k o j u ż u g r z ę z ł y w w o j n i e i pomoc C h i n dla
powstanie g e n e r a ł Caj A o , k t ó r y u c i e k ł t u ze stolicy. Po­ jednej z w a l c z ą c y c h stron n a b r a ł a istotnego znaczenia.
wstanie, k t ó r e s t a ł o s i ę p o c z ą t k i e m „ T r z e c i e j r e w o l u c j i " , Francja b y ł a s z c z e g ó l n i e zainteresowana uzyskaniem u z u ­
p r z e b i e g a ł o pod h a s ł e m o b r o n y r e p u b l i k i i u k a r a n i a „ z ł o - p e ł n i e ń w ludziach, g ł ó w n i e do b u d o w y u m o c n i e ń ;
dzieja-uzurpatora", J u a n Szy-kaja. J i i n n a n ogłosiła s w ą A n g l i a i Rosja p o p a r ł y francuskie ż ą d a n i a . A b y u z y s k a ć
„ n i e z a l e ż n o ś ć " o d P e k i n u . Pod w o d z ą Caj A o z o s t a ł a t u z g o d ę Japonii na u d z i a ł C h i n w w o j n i e , k r a j e E n t e n t y
zorganizowana „ A r m i a obrony r e p u b l i k i " . Ruch o d b i ł się o b i e c a ł y r z ą d o w i j a p o ń s k i e m u p o p r z e ć jego roszczenia do
szerokim echem. W ś l a d za Jtinnanem p o w s t a ł y p r o w i n ­ b y ł y c h n i e m i e c k i c h p o s i a d ł o ś c i w Chinach na p r z y s z ł e j
cje p o ł u d n i o w e i p o ł u d n i o w o - z a c h o d n i e — K u a n g t u n g , konferencji p o k o j o w e j . W zamian za to Japonia opowie­
Kuangsi, K u e j c z o u , Syczuan, H u n a n i Fucien, p r z y c z y m d z i a ł a s i ę za p r z y s t ą p i e n i e m C h i n do w o j n y p r z e c i w k o
wszędzie powstaniom przewodzili miejscowi militaryści. Niemcom, ż y w i ą c n a d z i e j ę , że w s p ó l n y u d z i a ł w w o j n i e
Ruch p o p a r ł y t a k ż e l i b e r a l n e w a r s t w y b u r ż u a z y j n e i ob- ściślej z w i ą ż e j ą z C h i n a m i . U S A natomiast, p o p y c h a j ą c e

70 71
 ( g ł ó w n y m jego ideologiem b y ł o dawne b o ż y s z c z e p o s t ę ­
p o c z ą t k o w o C h i n y do u d z i a ł u w w o j n i e , w obawie przed
powej i n t e l i g e n c j i z k o ń c a X I X w . K a n g J u - w e j , k t ó r y
dalszym u m o c n i e n i e m się Japonii w Chinach, g w a ł t o w n i e
p r z y b y ł potajemnie do stolicy). C h o d z i ł o t y m razem
z m i e n i ł y zajmowane d o t ą d stanowisko.
0 przywrócenie „legitymistycznego" dworu Cingów
R z ą d T u a n C i - ż u e j a konsekwentnie o r i e n t o w a ł się na
w osobie obalonego przez R e w o l u c j ę S i n h a j s k ą m ł o d o ­
J a p o n i ę . W m a r c u 1917 r. p r e m i e r p r z y g o t o w a ł i n s t r u k c j ę
cianego P u I . 1 lipca 1917 r . do P e k i n u w k r a c z a j ą wojska
dla p o s ł a c h i ń s k i e g o w Japonii Czang Cung-sianga, zale­
z a c i e k ł e g o z w o l e n n i k a m o n a r c h i i , g e n e r a ł a Czang Siina,
cającą m u poinformowanie r z ą d u japońskiego o planowa­
k t ó r y ogłasza r e s t a u r a c j ę C i n g ó w .
n y m zerwaniu stosunków pomiędzy Chinami a Niemcami.
Prezydent L i Juan-hung nieoczekiwanie o d m ó w i ł p o d ­ M o n a r c h i a p r z e t r w a ł a jednak zaledwie k i l k a d n i . Samo­
pisania i n s t r u k c j i u w a ż a j ą c p o s t ę p o w a n i e p r e m i e r a za bez­ z w a ń c z y c h z b a w c ó w C h i n p o w i t a ł o powszechne oburzenie.
p r a w n e . M i ę d z y prezydentem a p r e m i e r e m r o z g o r z a ł k o n ­ Nie p o p a r ł a i c h t a k ż e Japonia, u w a ż a j ą c , iż d r a ż n i e n i e
f l i k t , a f a k t y c z n i e w a l k a n o w o objawionego d y k t a t o r a narodu c h i ń s k i e g o jest niebezpieczne. T u a n C i - ż u e j , k t ó r y ,
T u a n C i - ż u e j a i jego k l i k i przeciwko i n s t y t u c j o m k o n s t y ­ j a k k r ą ż y ł y pogłoski, b y ł w z m o w i e z monarchistami,
tucyjnym, prezydentowi i parlamentowi. zdecydowanie w y s t ą p i ł teraz p r z e c i w k o o b r o ń c o m cesar­
stwa, „ w obronie r e p u b l i k i " . Czang Siin p o n i ó s ł k l ę s k ę
P r z y s t ą p i e n i e do w o j n y ś w i a t o w e j b y ł o potrzebne T u a n
C i - ż u e j o w i m i ę d z y i n n y m i po to, aby u z y s k a ć od sojuszni­ 1 u c i e k ł ; u k r y ł się r ó w n i e ż K a n g J u - w e j . D r u g a p r ó b a
k ó w p o ż y c z k i i b r o ń , i w y k o r z y s t u j ą c stan w o j n y rozgro­ m o n a r c h i s t ó w s t a ł a s i ę w i ę c o s t a t n i ą : b y ł o oczywiste,
m i ć opozycję, zwłaszcza w Chinach Południowych. ż e n a r ó d c h i ń s k i nie d o p u ś c i do restauracji monar­
W m a r c u T u a n C i - ż u e j ogłosił o z e r w a n i u s t o s u n k ó w d y ­ chii.
plomatycznych z Niemcami; w k w i e t n i u zwołał konferen­ Rozpad polityczny Chin. Rząd Sun Jat-sena w Kantonie.
c j ę g u b e r n a t o r ó w w o j s k o w y c h , k t ó r a o p o w i e d z i a ł a się za K o n t r a t a k i m o n a r c h i i z o s t a ł y ostatecznie odparte, ale t a k ­
w o j n ą . W m a j u sprawa z o s t a ł a poddana pod d y s k u s j ę ż e r e p u b l i k a u j a w n i ł a s w ą s ł a b o ś ć . T u a n C i - ż u e j nie m i a ł
w parlamencie. W d z i e ń posiedzenia parlament b y ł oto­ nawet d z i e s i ą t e j części tego a u t o r y t e t u , j a k i m m i m o
czony przez n a j e m n i k ó w T u a n C i - ż u e j a . M i m o g r ó ź b wszystko cieszył się J u a n Szy-kaj; jego w ł a d z a n i e b y ł a
p a r l a m e n t zdecydowanie o d r z u c i ł wypowiedzenie N i e m ­ t e ż u ś w i ę c o n a w i e l o w i e k o w ą t r a d y c j ą j a k panowanie
com w o j n y i z a ż ą d a ł o d e j ś c i a premiera. Nabrawszy C i n g ó w . W w i ę k s z y m jeszcze stopniu n i ż J u a n Szy-kaj
ś m i a ł o ś c i L i Juan-hung z d y m i s j o n o w a ł Tuana. K o n f l i k t n o w y d y k t a t o r b y ł z a l e ż n y od p r o w i n c j o n a l n y c h ge­
jednak w y k a z a ł , w czyich r ę k a c h znajduje się realna nerałów, którzy wykorzystywali t o do stopniowego
w ł a d z a : po stronie p r e m i e r a s t a n ę l i gubernatorzy w o j ­ u n i e z a l e ż n i a n i a s i ę o d w ł a d z y centralnej. R y w a l i z a c j a
s k o w i i z a ż ą d a l i od L i Jiian-hunga, b y r o z w i ą z a ł p a r l a ­ zaś p a ń s t w i m p e r i a l i s t y c z n y c h s p r z y j a ł a ś c i e r a n i u się
ment. „ B u n t p r e z y d e n c k i " t r w a ł n i e d ł u g o . W czerwcu sprzecznych sił i r o z k ł a d o w i organizmu p a ń s t w o w e g o
L i Juan-hung s k a p i t u l o w a ł i r o z w i ą z a ł parlament. W i ę k ­ Chin.
szość d e p u t o w a n y c h s c h r o n i ł a się na p o ł u d n i u . T a m t e ż Po z l i k w i d o w a n i u puczu Czang Siina T u a n C i - ż u e j o w i
p r z y b y ł S u n Jat-sen. u d a ł o s i ę s k o n c e n t r o w a ć w swoich r ę k a c h w ł a d z ę w P e k i ­
nie i p o z b a w i ć L i Jiian-hunga stanowiska prezydenta.
Z w o l e n n i c y m o n a r c h i i u z n a l i zatem, że n a d s z e d ł j u ż
14 sierpnia 1917 r. C h i n y oficjalnie w y p o w i e d z i a ł y w o j n ę
odpowiedni m o m e n t dokonania p r z e w r o t u p a ń s t w o w e g o

73
72
N i e m c o m i kilkaset t y s i ę c y k u l i s ó w z o s t a ł o w y s ł a n y c h do r o w a ł do Waszyngtonu swego przedstawiciela I s h i i K i -
E u r o p y do prac w o j s k o w y c h . k u j i r o , k t ó r y 2 listopada 1917 r. z a w a r ł z sekretarzem
Podobnie j a k w latach 1895—1903 w awangardzie w a l k i stanu R. L a n s i n g i e m znane porozumienie L a n s i n g - I s h i i .
0 d e m o k r a c j ę s t a n ą ł K a n t o n . Po r o z w i ą z a n i u p a r l a m e n t u U S A u z n a ł y , że „ s ą s i e d z t w o t e r y t o r i a l n e " J a p o n i i i C h i n
w Pekinie i zakazie d z i a ł a l n o ś c i p a r t i i w i ę k s z o ś ć b y ł y c h p r z e s ą d z a o „ s p e c j a l n y c h stosunkach" m i ę d z y t y m i d w o ­
c z ł o n k ó w K u o m i n t a n g u s c h r o n i ł a się na p o ł u d n i u C h i n — ma k r a j a m i i ż e „ J a p o n i a posiada w Chinach specjalne
w K a n t o n i e l u b Szanghaju. Na p o c z ą t k u w r z e ś n i a w K a n ­ interesy, z w ł a s z c z a w tej (ich) części, z k t ó r ą g r a n i c z ą
16

tonie z o s t a ł ustanowiony r z ą d w o j s k o w y , k t ó r y nie u z n a ł jej p o s i a d ł o ś c i " . J e d n o c z e ś n i e Japonia p o t w i e r d z i ł a swo­

T u a n C i - ż u e j a i w y s u n ą ł h a s ł o obrony k o n s t y t u c j i . je uznanie a m e r y k a ń s k i e j d o k t r y n y „ o t w a r t y c h d r z w i "
3 p a ź d z i e r n i k a szefem tego r z ą d u z o s t a ł obrany Sun Jat- w Chinach.
-sen, m i a n o w a n y W i e l k i m M a r s z a ł k i e m , generalissimusem Porozumienie L a n s i n g - I s h i i o z n a c z a ł o , że U S A , bez­
p o ł u d n i o w y c h C h i n . R o z p o c z ę ł a się w o j n a p r z e c i w k o m i - silne w d a n y m momencie wobec Japonii, p o s z ł y j e j
l i t a r y s t o m P ó ł n o c y . J e d n a k ż e r z ą d S u n Jat-sena, d z i a ł a ­ na u s t ę p s t w o . Lecz t e n k o m p r o m i s m ó g ł b y ć j e d y n i e
p r z e j ś c i o w y : a n i U S A , ani A n g l i a nie z a m i e r z a ł y b o w i e m
j ą c y w w a r u n k a c h p ó ł f e u d a l n e g o rozdrobnienia i n i e ­
p o g o d z i ć się z j a p o ń s k i m panowaniem w Chinach po za­
zdolny do w y k o r z e n i e n i a feudalizmu, b y ł r ó w n i e ż z a l e ż n y
kończeniu wojny światowej.
od z b r o j n y c h o d d z i a ł ó w m i l i t a r y s t ó w P o ł u d n i a s t r o j ą c y c h
„Ruch o nową kulturę". Upadek m o n a r c h i i p o b u d z i ł
się w szaty o b r o ń c ó w k o n s t y t u c j i .
w Chinach r o z w ó j m y ś l i s p o ł e c z n e j . P o s t ę p o w ą i n t e l i ­
C h o c i a ż w ł a d z e w o j s k o w e P ó ł n o c y b y ł y zdecydowanie
g e n c j ę nadal g ł ę b o k o n i e p o k o i ł a sprawa l o s ó w C h i n . O d ­
bardziej reakcyjne n i ż P o ł u d n i a , to i c h istota s p o ł e c z n a
górne reformy, „stare bunty chińskie", rewolucja bur-
b y ł a ta sama, a w o j n ę ze s o b ą p r o w a d z i ł y j e d y n i e w i m i ę
ż u a z y j n a — k o l e j n o wszystkie te ś r o d k i o k a z y w a ł y się na
s w y c h egoistycznych g r u p o w y c h i n t e r e s ó w . Z k o l e i z w o j ­
p o c z ą t k u X X w . zawodne. W ś r ó d i n t e l i g e n c j i z a c z ę ł o się
skowego ś r o d o w i s k a P ó ł n o c y w y ł o n i ł y się d w i e k l i k i ,
s z e r z y ć z w ą t p i e n i e i pesymizm, p o j a w i a ł y się dywagacje
k t ó r e w a l c z y ł y ze s o b ą o w ł a d z ę . Na czele najbardziej
o bezsensie życia, o niechybnej zgubie C h i n i ś w i a t a . N a ­
w p ł y w o w e j k l i k i s t a ł w latach 1916—1919 T u a n C i - ż u e j ;
stroje t a k i e jeszcze p o d s y c a ł a bezsensowna i m p e r i a l i s t y c z ­
kierowali nią głównie generałowie z prowincji Anhuej
na j a t k a , k t ó r a p o c h ł a n i a ł a m i l i o n y l u d z k i c h i s t n i e ń .
1 Fucien (tzw. A n f u ) . D r u g a k l i k a s k ł a d a ł a się z l u d z i
P o s t ę p o w e elementy s p o ł e c z e ń s t w a c h i ń s k i e g o w y s t ą p i ł y
w y w o d z ą c y c h s i ę ze s t o ł e c z n e j p r o w i n c j i C z y l i , Ciangsu,
j e d n a k ż e p r z e c i w k o filozofii u p a d k u , z a c h ę c a ł y do w a l k i
H u p e j i Ciangsi, a p r z e w o d z i ł n i ą g e n e r a ł Feng K u o -
o lepszą przyszłość.
-czang, k t ó r y o b j ą ł stanowisko prezydenta po L i J i i a n -
S u n Jat-sen w t y m okresie nadal r o z w i j a ł swoje idee,
- h u n g u . T u a n C i - ż u e j o p i e r a ł się na pomocy Japonii.
nieustannie p o s z u k i w a ł n o w y c h d r ó g . W 1917 r., g d y roz­
U S A i A n g l i a , j a k poprzednio, p o p i e r a ł y prezydenta.
s t r z y g a ł a się sprawa p r z y s t ą p i e n i a C h i n do w o j n y ś w i a ­
Z r e s z t ą w ostatniej fazie w o j n y ś w i a t o w e j (1917—1918 r . ) ,
gdy p r z y s t ą p i ł y do n i e j U S A , ż a d n e z mocarstw j u ż towej, w s p ó l n i e z m ł o d y m Czu Czy-singiem n a p i s a ł b r o ­
w ł a ś c i w i e n i e m o g ł o p o w a ż n i e z a g r o z i ć interesom Japonii. szurę „ S p r a w a życia i śmierci Chin", w k t ó r e j w y p o w i e ­
dział się p r z e c i w k o u d z i a ł o w i C h i n w w o j n i e . Z r z a d k ą
W y k o r z y s t u j ą c i s t n i e j ą c ą s y t u a c j ę , r z ą d j a p o ń s k i skie-

74 75
 \
j a k na owe czasy w y r a z i s t o ś c i ą (chodzi o prace a u t o r ó w a nie j a k poprzednio — w o k ó ł jednej osoby l u b ziomko-
niemarksistowskich) w s k a z y w a ł , że oba w o j u j ą c e u g r u p o ­ stwa, sekty, czy też w ramach o k r e ś l o n e j f o r m a c j i w o j ­
wania, N i e m c y i Ententa, są w r o g a m i n a r o d ó w k o l o n i a l ­ skowej. O ś r o d k i e m s k u p i a j ą c y m siły p o s t ę p o w e s t a ł się
n y c h , i p r z e w i d z i a ł , ż e u d z i a ł w wojnie nic C h i n o m nie U n i w e r s y t e t P e k i ń s k i , k t ó r e g o r e k t o r e m w 1916 r. zo­
da; Jego spontaniczna ocena w o j n y imperialistycznej, do­ s t a ł m i a n o w a n y w y b i t n y pedagog, uczestnik r u c h u a n t y -
konana z p u n k t u widzenia n a r o d ó w k o l o n i a l n y c h , b y ł a m a n d ż u r s k i e g o , Caj Jiian-pej. N o w o ś c i ą b y ł o to r ó w n i e ż ,
z b l i ż o n a do oceny leninowskiej. W - l a t a c h 1917—1918 że j e d n y m z ognisk p o s t ę p o w e g o r u c h u s p o ł e c z n e g o b y ł
S u n Jat-sen p r a c o w a ł t a k ż e nad s w o j ą n a j p o w a ż n i e j s z ą P e k i n , przed R e w o l u c j ą S i n h a j s k ą t w i e r d z a m a n d ż u r s k i e j
p r a c ą t e o r e t y c z n ą „ P l a n b u d o w a n i a p a ń s t w a " , k t ó r a zgo­ i c h i ń s k i e j reakcji.
dnie z z a m y s ł e m autora m i a ł a s t w o r z y ć filozoficzne, p o l i ­
W r u c h u ideologicznym „o n o w ą k u l t u r ę " o p r ó c z Czen
tyczno-ekonomiczne i organizacyjne podstawy p r o g r a m u
Tu-siu i Caj Jiian-peja uczestniczyli: profesor L i Ta-czao,
p a r t i i r e w o l u c y j n e j . Z w r o t , j a k i r o z p o c z ą ł s i ę w jego
profesor H u Szy, k t ó r y p o w r ó c i ł w 1917 r. z U S A , uczeni
poglądach i działalności, nastąpił jednakże dopiero
Czen S i i a n - t u n g i Tao Meng-hue, profesor z Syczuanu
w 1923—1924 r . pod w p ł y w e m d o ś w i a d c z e ń i idei W i e l ­
W u J i i , pisarz L u Siln i i n n i .
kiej Rewolucji Październikowej.
G ł ó w n y m obiektem a t a k u u c z e s t n i k ó w r u c h u s t a ł się
N i e z a l e ż n i e od d o k o n a ń S u n Jat-sena z a r y s o w a ł się
w latach 1916—1917 konfucjanizm. Ź r ó d ł e m z a ś t y c h
w latach 1916—1917 n o w y n u r t ideologiczny, k t ó r y bez­
a t a k ó w b y ł fakt, ż e r e a k c y j n y r z ą d p e k i ń s k i z a m i e r z a ł
p o ś r e d n i o p r z y g o t o w a ł g r u n t do p r z y j ę c i a przez s p o ł e ­
w p r o w a d z i ć do k o n s t y t u c j i p u n k t u z n a j ą c y konfucjanizm
c z e ń s t w o c h i ń s k i e p o s t ę p o w y c h , r e w o l u c y j n y c h idei. B y ł
za oficjalne wyznanie.
to „ r u c h o n o w ą k u l t u r ę " , k t ó r e g o o ś r o d k i e m s t a ł się
Szanghaj i P e k i n . Nauka k o n f u c j a ń s k a jest n i e o d ł ą c z n a od systemu m o -
-

We w r z e ś n i u 1915 r., na k r ó t k o przed r o z p o c z ę c i e m po­ n a r c h i c z n e g o i ten, k t o opowiada się za konfucjanizmem,

t ę ż n e g o r u c h u antymonarehicznego, k t ó r y z r z u c i ł J u a n w y s t ę p u j e w istocie o r e s t a u r a c j ę m o n a r c h i i — pisał
Szy-kaja, u k a z a ł się w Szanghaju pod r e d a k c j ą Czen T u - w s w y c h a r t y k u ł a c h Czen Tu-siu. Ze s z c z e g ó l n ą zaś pasją-
-siu p i e r w s z y n u m e r czasopisma „ M ł o d z i e ż " ( „ C i n n i e n " ) . a t a k o w a ł konfucjonizm W u J i i . W s k a z y w a ł on na w i ę ź
J e s i e n i ą 1916 r. czasopismo z m i e n i ł o n a z w ę na „ N o w a k o n f u c j a n i z m u z t r a d y c y j n y m i stosunkami s p o ł e c z n y m i ,
Młodzież" („Sin Cinnien"). O k r e ś l e n i e „ n o w a młodzież" z despotyzmem i ustrojem r o d o w y m ; d o w o d z i ł , że stanowi
m i a ł o t a k i sam zasadniczy sens, j a k n i e g d y ś „ n o w y n a r ó d " . on p r z e s z k o d ę p o s t ę p u i r o z w o j u w s p ó ł c z e s n e j n a u k i . N a j ­
L u d z i e o p o s t ę p o w y c h p o g l ą d a c h , k t ó r z y w y d a w a l i czaso­ g ł ę b s z e j k r y t y c e p o d d a ł k o n f u c j a n i z m L i Ta-czao. Nazy­
pismo, dostrzegali b o w i e m w c h ł o p c a c h i d z i e w c z ę t a c h w a j ą c Konfucjusza „ z a s u s z o n y m t y s i ą c l e t n i m t r u p e m "
w s t ę p u j ą c y c h w samodzielne ż y c i e j u ż po R e w o l u c j i S i n ­ s t w i e r d z a ł , że jego teoria o d z w i e r c i e d l a ł a n a u k ę i m o r a l ­
hajskiej ś w i e ż e siły s p o ł e c z e ń s t w a , zdolne do w y p r o w a ­ n o ś ć w s p ó ł c z e s n e g o m u s p o ł e c z e ń s t w a . P o s t ę p o w a ć zgo­
dzenia C h i n ze ś l e p e g o z a u ł k a . N a ł a m a c h pisma b y ł r e ­ dnie ze wskazaniami Konfucjusza to w w i e k u X X znaczy
prezentowany k w i a t m ł o d e j i n t e l i g e n c j i n a u k o w e j . N o v u m cofać się. „ O d r z u c a j ą c Konfucjusza — p i s a ł L i Ta-czao —
dla C h i n s t a n o w i ł o j u ż to, ż e k i e r u n e k p o l i t y c z n y z r o d z i ł a t a k u j ę nie jego osobiście, lecz a u t o r y t e t idola, k t ó r e g o
się w o k ó ł p r o g r a m u i i d e i o k r e ś l o n e g o organu prasowego, u l e p i l i z Konfucjusza monarchowie. Z a m i e r z a m się nie

76 77
 dla c a ł e g o k r a j u ż y w y j ę z y k w y p ł y n ą ł na szerokie w o d y
na Konfucjusza, lecz na s a m ą i s t o t ę despotyzmu, na jego
1 7 i od r a z u z d o b y ł powszechne uznanie.
d u s z ę " . Caj Juan-pej z k o l e i d o w o d z i ł , że religia, w t y m
r ó w n i e ż konfucjanizm, s ł u ż y r e a k c y j n y m klasom p a n u j ą ­ Do r e w o l u c j i l i t e r a c k i e j znaczny w k ł a d w n i e ś l i b u r -
c y m , zaszczepia n i e t o l e r a n c j ę , p r o w a d z i do w a ś n i i wojen. ż u a z y j n i profesorowie H u Szy i Czen S i i a n - t u n g , k t ó ­
Zamiast w y c h o w a n i a r e l i g i j n e g o Caj Juan-pej propono­ rzy r e p r e z e n t o w a l i w sferze p o s t u l a t ó w politycznych
w a ł w y c h o w a n i e estetyczne. i s p o ł e c z n y c h bardziej u m i a r k o w a n e p o g l ą d y n i ż L i T a -
J e ś l i na p r z e ł o m i e X I X i X X w . r o z w ó j gospodarczy -czao, Czen T u - s i u i i n n i p r z y w ó d c y „ r u c h u o n o w ą k u l ­
Chin w p o r ó w n a n i u z przodującymi krajami świata był turę".
p o w o l n y , to i c h r o z w ó j ideologiczny b y ł r z e c z y w i ś c i e W t y m okresie r e w o l u c y j n o - d e m o k r a t y c z n e ś w i a t o ­
b u r z l i w y . Jeszcze p o d j ę t a w 1898 r. przez K a n g J u - w e j a p o g l ą d y L i Ta-czao i Czen T u - s i u dopiero się k s z t a ł t o w a ­
o s t r o ż n a p r ó b a o d n o w y k o n f u c j a n i z m u i dostosowania go ł y , nie m i e l i o n i jeszcze w ó w c z a s w ł a s n e g o p r o g r a m u p o l i ­
do p o l i t y k i r e f o r m w y w o ł a ł a t a k i atak w ś c i e k ł o ś c i k o n ­ tycznego. Jak Sun Jat-sen r o z u m i e l i jednak, ż e C h i n y nie
s e r w a t y s t ó w , że z a k o ń c z y ł a się p e ł n y m fiaskiem, ale j u ż są w stanie same p r z e c i w s t a w i ć się i m p e r i a l i s t y c z n y m
20 lat p ó ź n i e j Konfucjusz dla p o s t ę p o w e j i n t e l i g e n c j i b y ł d r a p i e ż n i k o m i p o s z u k i w a l i sojusznika na arenie m i ę d z y ­
t y l k o t y s i ą c l e t n i ą m u m i ą , co g ł o s z o n o wszem i wobec, narodowej. J e ś l i k o ł a r e a k c y j n e p o d z i w i a ł y pierwsze
i na r u i n a c h I m p e r i u m M a n d ż u r s k i e g o nie m i a ł j u ż k t o sukcesy wojenne Niemiec, w k t ó r y c h d o s t r z e g a ł y w y ż ­
z b i e r a ć s z c z ą t k ó w rozbitego idola.
szość centralizacji monarchicznej i b i u r o k r a t y c z n e j , to
„ R e w o l u c j a ideologiczna", k t ó r a we F r a n c j i p o p r z e d z i ł a Czen T u - s i u a k c e n t o w a ł z a s ł u g i F r a n c j i dla w s p ó ł c z e s n e j
r e w o l u c j ę b u r ż u a z y j n ą X V I I I w., r o z p o c z ę ł a się w d w u ­
c y w i l i z a c j i , p r z e d s t a w i a j ą c ten k r a j j a k o k o l e b k ę drogich
dziestowiecznych Chinach, gdy r e w o l u c j a b u r ż u a z y j n ą
m u zasad b u r ż u a z y j n o - d e m o k r a t y c z n y c h . W 1918 r.,
s t a ł a się f a k t e m d o k o n a n y m . B r a k takiego „ p r a n i a m ó z ­
k i e d y N i e m c y p o n i o s ł y k l ę s k ę , Czen T u - s i u m ó w i ł o „ z w y ­
g ó w " przed 1911 r. b y ł j e d n ą z i s t o t n y c h p r z y c z y n s ł a ­
cięstwie" socjaldemokracji n i e m i e c k i e j , która ponoć
bości c h i ń s k i e j r e w o l u c j i b u r ż u a z y j n e j .
zawsze b y ł a w o j n i e przeciwna.
W a ż n ą część „ r u c h u o n o w ą k u l t u r ę " s t a n o w i ł a tak
zwana r e w o l u c j a literacka. Z a i n i c j o w a ł o j ą w ł a ś n i e pismo Inaczej o c e n i a ł s y t u a c j ę m i ę d z y n a r o d o w ą L i Ta-czao.
„ N o w a M ł o d z i e ż " . W y s t ę p o w a ł o ono o z a s t ą p i e n i e w l i t e ­ W 1917 r., po R e w o l u c j i L u t o w e j w Rosji, w y r a z i ł on na­
r a t u r z e klasycznego, oderwanego od j ę z y k a potocznego, dzieję, ż e r e w o l u c j a rosyjska w y w r z e w p ł y w na N i e m c y
j ę z y k a pisanego — z r o z u m i a ł y m dla l u d u i powszechnie i Chiny, i doprowadzi do k r a c h u despotyzmu w obu k r a ­
u ż y w a n y m j ę z y k i e m paj hua, k t ó r y m b y ł y niekiedy p i ­ jach. „ C z e r w o n a , g o r ą c a k r e w Rosjan z m y w a dzisiaj
sane w w i e k a c h ś r e d n i c h u t w o r y oparte na folklorze. wszelkie rupiecie, nagromadzone przez d ł u g i e lata w ż y ­
W okresie r u c h u reformatorskiego j ę z y k i e m t y m z a c z ę ł y c i u p o l i t y c z n y m Rosji, i zrasza p ę d y w o l n o ś c i w na­
p o s ł u g i w a ć s i ę n i e k t ó r e organa prasowe, w 1918 r. j u ż 1 8
szym k r a j u " — pisał.
wszystkie a r t y k u ł y „ N o w e j M ł o d z i e ż y " b y ł y pisane paj
Z czasem, gdy do C h i n d o t a r ł y j u ż w i e ś c i o W i e l k i e j
hua. Za t y m p r z y k ł a d e m p o d ą ż y ł y inne p e r i o d y k i . Roz­
powszechnienie paj hua o d z w i e r c i e d l a ł o w a ż n y etap Socjalistycznej R e w o l u c j i P a ź d z i e r n i k o w e j , co do k t ó r y c h
w k s z t a ł t o w a n i u s i ę n a r o d u c h i ń s k i e g o , k i e d y to w s p ó l n y w i ę k s z o ś ć i n t e l i g e n t ó w c h i ń s k i c h nie w i e d z i a ł a , j a k s i ę

78 79
u s t o s u n k o w a ć , L i Ta-czao z n ó w o k a z a ł się najbardziej chiwow carskogo i wriemiennogo prawitielstw 1878—1917 gg.", seria I I I ,
I X , Moskwa — Leningrad 1937, dok. 91, s. 84.
p r z e w i d u j ą c y : z r o z u m i a ł b o w i e m , ż e n a r ó d c h i ń s k i po­ 15 Cyt. wg S. Ł. Tichwinskij, „Sun Jat-sen", op. cit., s. 182.
w i n i e n „ p o w i t a ć r e w o l u c j ę r o s y j s k ą jako ś w i a t ł o n o w e j n Cyt. wg „Mieżdunarodnyje otnoszenija na Dalniem Wostokie (1870—
1 9
1945)", Moskwa 1951, s. 240.
cywilizacji ś w i a t o w e j " . Porównując zaś Socjalistyczną 17 L i Ta-czao, „Izbrannyje statii i rieczi", Moskwa 1965, s. 55.
Rewolucję Październikową z francuską rewolucją burżua­ 18 Op. cit., s. 59.
19 Op. cit., s. 67.
z y j n ą w s k a z y w a ł : „ R e w o l u c j a francuska t o r e w o l u c j a 20 Op. cit., s. 62—63.
k o ń c a X V I I I w . , dokonana pod h a s ł a m i nacjonalizmu, to
r e w o l u c j a polityczna z p e w n y m i t y l k o cechami r e w o l u c j i
s p o ł e c z n e j . Rewolucja rosyjska d o k o n a ł a się na p o c z ą t k u
X X w., jest to r e w o l u c j a socjalistyczna, do g ł ę b i s p o ł e c z ­
20
na, k t ó r a z w y c i ę ż y na c a ł y m ś w i e c i e " .
L i Ta-czao b y ł bardzo b l i s k i w n i o s k u , że w postaci so­
cjalistycznego p a ń s t w a , k t ó r e w y ł o n i ł o się na miejscu
b y ł e j carskiej Rosji, C h i n y z y s k a ł y p o t ę ż n e g o sojusznika
w walce z i m p e r i a l i z m e m .

PRZYPISY-

1 Patrz: S. Ł. Tichwinskij, „Nowaja istorija Kitaja", Moskwa 1972,

S. 217—219, S. 178—206.
2 „Wosstanije ichetuaniej. Dokumienty 1 matieriały", Moskwa 1968, s. 30.
s W. I. Lenin, „Dzieła", t. 4, s. 395.
4 Zob. W. I . Lenin, Dzieła, t. 15, s. 173.
5 Cyt. wg S. Ł. Tichwinskij, „Sun Jat-sen. Wnieszniepoliticzeskije woz-
zrienija i praktlka", Moskwa 1964, s. 91.
e Cyt. wg A. S. Kostiajewa, „Narodnyje dwiżenija w Kitaje w 1901—
—1911 gg.", Moskwa 1970, s. 63.
7 Cyt. wg J . W. Czudodiejew, „Nakanunie riewolucji 1911 g. w Kitaje.
Konstitucjonnoje dwiżenije libieralnoj burżuazno-pomieszczyczej oppozy-
cji", Moskwa 1966, s. 132.
8 Cyt. wg J . W. Czudodiejew, „Nakanunie riewolucji 1911 g. w Kitaje",
s. 123.
8 Cyt. wg tamże, s. 177.
10 Cyt. wg „Slnchajskaja riewolucija w Kitaje", Moskwa 1962, s. 186.
11 Cyt. wg tamże, s. 190.
12 Cyt. wg L i u Ta-nien, „Istorija amierikanskoj agriessji w Kitaje",
Moskwa 1953, s. 152.
is Cyt. wg A. G . K r y m ó w , „Obszczestwiennaja mysi ł idieołogiczeska-
ja bor'ba w Kitaje w pierwyje diesiatiletija X X wieka", Moskwa 1972,
S. 308.
14 „Mieżdunarodnyje otnoszenija w epochu impierializma. Dokumienty

Najnowsza.
80
 \
PRZYPŁYW RUCHU
NARODOWOWYZWOLEŃCZEGO
W CHINACH (1917—1924)

/. „Ruch 4 maja" i powstanie

Komunistycznej Partii Chin
(1917—1921)

Pierwsze reakcje na zwycięstwo Października. „Ruch

4 maja" 1919 r. Z w y c i ę s t w o W i e l k i e j Socjalistycznej Re­
wolucji Październikowej, która zapoczątkowała epokę
przechodzenia l u d z k o ś c i od k a p i t a l i z m u do socjalizmu,
w y w a r ł o r ó w n i e ż o k r e ś l o n y w p ł y w na C h i n y : o t w o r z y ł o
n o w y okres w r o z w o j u h i s t o r y c z n y m tego k r a j u p r z y ­
s p i e s z a j ą c w s p o ł e c z e ń s t w i e c h i ń s k i m procesy s p o ł e c z n e j
i politycznej odnowy. Podobnie j a k w w i e l u i n n y c h k r a ­
jach ś w i a t a w latach 20-tych pod w p ł y w e m P a ź d z i e r n i k a
obserwuje się w Chinach p o t ę ż n y p r z y p ł y w r u c h u n a r o ­
dowowyzwoleńczego.
Obok w p ł y w u R e w o l u c j i P a ź d z i e r n i k o w e j p o d s t a w o w y ­
m i c z y n n i k a m i , k t ó r e w y w o ł a ł y w t y c h latach w Chinach
głęboki, rewolucyjny kryzys, był rozwój kapitalizmu przy
d o m i n a c j i s t o s u n k ó w f e u d a l n y c h na w s i ; rozdrobnienie
polityczne i p ó ł k o l o n i a l n a sytuacja k r a j u ; wzrost nacisku
na C h i n y ze s t r o n y obcego k a p i t a ł u monopolistycznego,
k t ó r y o t r z ą s n ą ł się j u ż z powojennego k r y z y s u i w k r o ­
c z y ł w okres p r z e j ś c i o w e j stabilizacji; zaostrzenie sprzecz­
n o ś c i m i ę d z y i m p e r i a l i s t y c z n y c h w Chinach, p r z y b i e r a j ą ­
cych także formę nieustannych konfliktów zbrojnych
m i ę d z y m i l i t a r y s t a m i , coraz bardziej r u j n u j ą c y c h i o s ł a ­
biających kraj.
P o s t ę p o w a opinia publiczna w Chinach z u w a g ą śledziła

6«
83
r o z w ó j w y d a r z e ń r e w o l u c y j n y c h w Rosji. R e w o l u c j ę r o ­ Pod w p ł y w e m z w y c i ę s t w a R e w o l u c j i P a ź d z i e r n i k o w e j roz­
s y j s k ą p r z y j m o w a n o t u przede w s z y s t k i m jako w y z w o l e ­ w i n ą ł s i ę „ R u c h 4 maja", k t ó r y p o d j ą ł najbardziej ż y w o t ­
nie narodu od s p o ł e c z n e g o ucisku i n i e s p r a w i e d l i w o ś c i — ne p r o b l e m y k r a j u .
w zmaganiach nie t y l k o z r o d z i m y m i w y z y s k i w a c z a m i , T a k i m p r o b l e m e m b y ł a t a k ż e sprawa w y n i k ó w I w o j n y
lecz i z m i ę d z y n a r o d o w ą r e a k c j ą , j a k o i n s p i r u j ą c y p r z y ­ ś w i a t o w e j i w p ł y w u z w y c i ę s t w a nad N i e m c a m i na sytua­
k ł a d dla u c i e m i ę ż o n y c h C h i n . S z c z e g ó l n y o d d ź w i ę k w y ­ c j ę C h i n . C h i ń s k ą o p i n i ę p u b l i c z n ą n u r t o w a ł przede w s z y ­
wołała w t y m kraju antyimperialistyczna i antykolonial- s t k i m los Szantungu, k t ó r y w 1914 r. z n a l a z ł się pod k o n ­
na p o l i t y k a w e w n ę t r z n a i zagraniczna w ł a d z y radzieckiej; t r o l ą Japonii. W b r e w b o w i e m oczekiwaniom paryska k o n ­
j e j w y r a z e m b y ł y j u ż pierwsze p o s u n i ę c i a P a ń s t w a Ra­ ferencja pokojowa p o s t a n o w i ł a p r z e k a z a ć J a p o n i i k o n t r o l ę
dzieckiego: „ D e k l a r a c j a p r a w n a r o d ó w Rosji", propozycja nad Szantungiem oraz wszelkie prawa, z k t ó r y c h p r z e d t e m
r o k o w a ń p o k o j o w y c h , odezwa Rady K o m i s a r z y L u d o w y c h k o r z y s t a ł y w Chinach N i e m c y . Ta w i a d o m o ś ć spowodowa­
RFSRR „Do narodu chińskiego i r z ą d ó w P o ł u d n i o w y c h ła w y b u c h ż y w i o ł o w e g o oburzenia w k r a j u .
i P ó ł n o c n y c h C h i n " z 25 lipca 1919 r. i inne. Od 4 m a j a do 28 czerwca 1919 r. C h i n y s t a ł y s i ę a r e n ą
W y d a r z e n i a w Rosji p o b u d z i ł y r e w o l u c j o n i s t ó w c h i ń s k i c h patriotycznych antyjapońskich wystąpień wszystkich
do z r e w i d o w a n i a s w y c h p o g l ą d ó w na historyczne losy w a r s t w l u d n o ś c i m i e j s k i e j : inteligencji, b u r ż u a z j i h a n d l o -
C h i n , do ponownego p r z e m y ś l e n i a k w e s t i i d r ó g s p o ł e c z n e j wo-przemysłowej, rzemieślników i robotników. Inicjato­
i narodowej o d n o w y k r a j u , d o d a ł y b o d ź c a r u c h o w i a n t y - r a m i r u c h u b y l i studenci p e k i ń s c y , k t ó r z y 4 maja zorga­
imperialistycznemu i antyfeudalnemu. n i z o w a l i wiec i d e m o n s t r a c j ę pod h a s ł e m „ O j c z y z n a w n i e ­
Rewolucję Październikową zaaprobowały najświatlejsze b e z p i e c z e ń s t w i e ! Rodacy, do w a l k i ! " D e m o n s t r a n c i ż ą d a l i
u m y s ł y Chin. Latem-1918 r. Sun Jat-sen s k i e r o w a ł do r z ą ­ nieuznania t r a k t a t u wersalskiego, a n u l o w a n i a 21 Ż ą d a ń ,
d u radzieckiego i jego szefa W . L e n i n a telegram, w k t ó r y m p o w r o t u Szantungu do Chin, d y m i s j i m i n i s t r ó w , k t ó r z y s i ę
w i m i e n i u s w o j e j p a r t i i w y r a ż a ł „ g ł ę b o k i podziw dla w a l ­ s p l a m i l i w y s ł u g i w a n i e m s i ę Japonii. P o d j ę t e przez r e a k ­
k i , j a k ą p r o w a d z i r e w o l u c y j n a p a r t i a Waszego k r a j u " , c y j n y j a p o n o f i l s k i r z ą d T u a n C i - ż u e j a p r ó b y s t ł u m i e n i a siłą
i w y r a ż a ł n a d z i e j ę , ż e „ r e w o l u c y j n e p a r t i e C h i n i Rosji w y s t ą p i e n i a s t u d e n t ó w d o l a ł y j e d y n i e o l i w y do ognia. W y ­
1
p o ł ą c z ą się, b y w s p ó l n i e p r o w a d z i ć w a l k ę " . L i Ta-czao, b u c h ł y a n t y j a p o ń s k i e s t r a j k i s t u d e n t ó w i k u p c ó w , rozpo­
jeden z l e w i c o w y c h p r z y w ó d c ó w i n t e l i g e n c j i c h i ń s k i e j i j e ­ czął się b o j k o t t o w a r ó w j a p o ń s k i c h . Rozruchy o g a r n ę ł y
den z p i e r w s z y c h c h i ń s k i c h m a r k s i s t ó w , w a r t y k u ł a c h o p u ­ p r a w i e wszystkie w i ę k s z e miasta. Na p o c z ą t k u czerwca
b l i k o w a n y c h w 1918 r. pisał: „ P o w i n n i ś m y z d u m ą p o w i t a ć o ś r o d e k r u c h u p r z e s u n ą ł s i ę z P e k i n u do Szanghaju, gdzie
r e w o l u c j ę r o s y j s k ą jako ś w i a t ł o n o w e j c y w i l i z a c j i ś w i a t o ­ 4 czerwca z o s t a ł p r o k l a m o w a n y s t r a j k powszechny k u p ­
w e j " . „ O d t ą d w s z ę d z i e b ę d ą widoczne z w y c i ę s k i e sztan­ ców, p o p a r t y przez s t r a j k i r o b o t n i k ó w . W czerwcu s t r a j ­
d a r y bolszewizmu i s ł y s z a l n e jego t r i u m f a l n e p i e ś n i . Roz­ k o w a ł o w Szanghaju o k o ł o 60 tys. r o b o t n i k ó w .
legł s i ę d z w o n h u m a n i z m u . Z a ś w i t a ł a zorza w o l n o ś c i . Pod w p ł y w e m w y s t ą p i e ń r z ą d m u s i a ł w s t r z y m a ć r e ­
2
P r z y s z ł y ś w i a t b ę d z i e ś w i a t e m czerwonego sztandaru". presje, z w o l n i ć z p e ł n i o n y c h stanowisk p r o j a p o ń s k i c h po-
P o s t ę p o w a prasa c h i ń s k a o p u b l i k o w a ł a p r z y j ę t e przez Ro­ l i t y k i e r ó w : Cao Ż u - l i n a , Czang Cung-sianga, L u C u n g - j t i ,
s j ę R a d z i e c k ą dekrety, podstawowe z a ł o ż e n i a K o n s t y t u c j i a n a s t ę p n i e p o d a ć się do d y m i s j i . Z a n i m to n a s t ą p i ł o , T u a n
RFSRR, d e k r e t y o ziemi, nacjonalizacji b a n k ó w i inne. C i - ż u e j o d m ó w i ł podpisania pokojowego t r a k t a t u w e r s a l -

84 85
skiego z N i e m c a m i , p o n i e w a ż s a n k c j o n o w a ł on przekazanie k o s i ę ż n e konsekwencje. Przebudzenie klasy robotniczej
J a p o n i i b y ł y c h koncesji niemieckich w Szantungu, lecz nie b y ł o dla p o s t ę p o w e j r e w o l u c y j n e j i n t e l i g e n c j i c h i ń s k i e j
w p ł y n ę ł o to j u ż na decyzje k o n f e r e n c j i p a r y s k i e j .3
p r a k t y c z n y m p o t w i e r d z e n i e m s ł u s z n o ś c i i ż y w o t n o ś c i idei
W y r a ź n y antyimperialistyczny charakter „ R u c h u 4 ma­ P a ź d z i e r n i k a , p r z y s p i e s z y ł o j e j p r z e j ś c i e na pozycje m a r k ­
j a " , m i m o ż e ograniczony do w y s t ą p i e ń a n t y j a p o ń s k i c h , sistowskie.
oraz u d z i a ł w n i m klasy robotniczej. — s p r a w i ł y , ż e r u c h Idee marksizmu w Chinach i utworzenie Komunistycz­
ten s t a ł się m o m e n t e m p r z e ł o m o w y m w r o z w o j u r e w o l u c j i nej Partii Chin. Do P a ź d z i e r n i k a 1917 r. C h i n y nie .znały
chińskiej. m a r k s i z m u . Idee k o m u n i z m u d o t a r ł y do C h i n — tak j a k
P o c z ą w s z y od 4 maja w ł o n i e r e w o l u c y j n y c h u g r u p o ­ i do i n n y c h k r a j ó w Wschodu — z p o w i e w e m R e w o l u c j i
w a ń c h i ń s k i c h obserwuje s i ę z w r o t od n i e o k r e ś l o n y c h P a ź d z i e r n i k o w e j . To przenikanie idei m a r k s i z m u - l e n i n i -
i d e a ł ó w odrodzenia narodowego do ś w i a d o m e j w a l k i a n t y - z m u do C h i n z b i e g ł o się z n a r o d z i n a m i r u c h u robotniczego
imperialistycznej, o d rozproszonych w y s t ą p i e ń przeciwko i ożywieniem aktywności radykalnej drobnomieszczań-
cudzoziemcom — do zorganizowanego r u c h u na rzecz oba­ skiej inteligencji, k t ó r a p r z e w o d z i ł a „ R u c h e m 4 maja".
lenia w Chinach c a ł e g o systemu ucisku i m p e r i a l i s t y c z n e ­ Właśnie rewolucyjne warstwy drobnomieszczańskiej inte­
go. W z w i ą z k u z t y m na p o r z ą d k u dnia s t a n ę ł a kwestia ligencji s t a ł y się p r o p a g a t o r a m i ideologii marksistowskiej
s o j u s z n i k ó w r e w o l u c j i c h i ń s k i e j oraz j e j miejsca w ś w i a ­ w Chinach. „ R u c h 4 m a j a " p o b u d z i ł m ł o d ą i n t e l i g e n c j ę
t o w y m a n t y i m p e r i a l i s t y c z n y m procesie r e w o l u c y j n y m . Po c h i ń s k ą do d z i a ł a l n o ś c i politycznej, do poszukiwania w y j ­
P a ź d z i e r n i k u i „ R u c h u 4 m a j a " stosunek do i m p e r i a l i z m u ścia z s y t u a c j i k r y z y s o w e j . M ł o d z i uczestnicy w y d a r z e ń
4 maja s t a n o w i l i t e ż p o c z ą t k o w o k a d r y K o m u n i s t y c z n e j
i do Rosji Radzieckiej o k r e ś l a ł g r a n i c ę m i ę d z y s i ł a m i r e ­
Partii Chin.
w o l u c j i i k o n t r r e w o l u c j i w Chinach.
Na p o r z ą d k u d z i e n n y m r e w o l u c j i c h i ń s k i e j „Ruch W Chinach p i e r w s z y m i z w o l e n n i k a m i m a r k s i z m u , a za­
4 m a j a " p o s t a w i ł r ó w n i e ż k w e s t i ę r o b o t n i c z ą , a w szer­ razem uczestnikami „ R u c h u 4 maja", b y l i L i Ta-czao,
s z y m znaczeniu — s p r a w ę socjalizmu i k o m u n i z m u , w y ­ Czen Tu-siu, C i i Ciu-po, T e n g Czung-sia, Caj He-sen,
korzystania d o ś w i a d c z e ń bolszewickich, „ d r o g i i p r z y k ł a d u Czang T a j - l e j , Peng Paj, J u n T a j - i n g . P i e r w s z y m z a ś c h i ń ­
Rosjan". s k i m d z i a ł a c z e m , k t ó r y po P a ź d z i e r n i k u zdecydowanie
Przed w y d a r z e n i a m i 4 maja c h i ń s k i p r o l e t a r i a t nie o p o w i e d z i a ł s i ę za m a r k s i z m e m i w e z w a ł n a r ó d c h i ń s k i
u ś w i a d a m i a ł sobie swoich i n t e r e s ó w klasowych, nie b y ł „ d o p ó j ś c i a za p r z y k ł a d e m Rosjan", b y ł L i Ta-czao. Jego
zorganizowany. W „ R u c h u 4 m a j a " po raz p i e r w s z y w k r o ­ a r t y k u ł „ M ó j m a r k s i s t o w s k i ś w i a t o p o g l ą d " (maj—listopad
1919 r.) s t a n o w i ł w Chinach p i e r w s z ą p r ó b ę systematycz­
czył on na a r e n ę w a l k i p o l i t y c z n e j jako masowa siła r e ­
nego przedstawienia n a u k i Marksa. Propagatorska i peda­
w o l u c y j n a . W w y s t ą p i e n i a c h , strajkach, manifestacjach
gogiczna d z i a ł a l n o ś ć L i Ta-czao o d e g r a ł a i s t o t n ą r o l ę w po­
i w bojkocie u c z e s t n i c z y ł o p r a w i e 100 tys. r o b o t n i k ó w .
p u l a r y z a c j i idei m a r k s i z m u - l e n i n i z m u w t y m k r a j u i za­
M i m o ż e nie w y s u w a l i o n i jeszcze w ł a s n y c h ż ą d a ń klaso­
a k c e p t o w a n i u marksistowskiego ś w i a t o p o g l ą d u przez m ł o ­
w y c h , szli w ariergardzie b u r ż u a z y j n e g o r u c h u o g ó l n o d e -
dą rewolucyjną inteligencję.
mokratycznego, pod p r z e w o d n i c t w e m b u r ż u a z y j n y c h orga­
nizacji i pod b u r ż u a z y j n y m i h a s ł a m i , to j u ż sam fakt Z w o l e n n i c y m a r k s i z m u , garstka m ł o d z i e ż y skupiona w o ­
otwartego masowego w y s t ą p i e n i a r o b o t n i k ó w m i a ł dale­ k ó ł L i Ta-czao i Czen Tu-siu, p o c z ą t k o w o p o ś w i ę c a l i się

86 87
g ł ó w n i e s t u d i o w a n i u m a r k s i z m u . W p ł a s z c z y ź n i e ideolo­ stycznej w t y m k r a j u , j a k i w i n n y c h k r a j a c h Wschodu,
gicznej grupa ta z a c z ę ł a się o d c i n a ć od b u r ż u a z y j n y c h b y ł o zjednoczenie rozproszonych z w o l e n n i k ó w k o m u n i z m u
r e f o r m i s t ó w i n a c j o n a l i s t ó w . Proces ten r o z p o c z ą ł s i ę jesz­ w p o l i t y c z n ą p a r t i ę p r o l e t a r i a t u i nadanie r o d z ą c e m u się
cze w okresie „ R u c h u 4 m a j a " i p r z e j a w i ł się w r o z ł a m i e r u c h o w i k o m u n i s t y c z n e m u f o r m y organizacyjnej. Sekre­
w e w n ą t r z r e d a k c j i „ S i n C i n n i e n " , popularnego teoretycz­ t a r i a t K W M K ds. Dalekiego Wschodu s k i e r o w a ł do Chin
nego i politycznego czasopisma r e w o l u c y j n o - d e m o k r a t y c z - g r u p ę swoich d z i a ł a c z y z G. N . W o j t y n s k i m na po­
nego. G r u p a l e w i c o w a w r e d a k c j i na czele z L i Ta-czao c z ą t k u 1920 r . Do g r u p y tej w c h o d z i l i J. K . Mamajew,
i Czen T u - s i u w y s t ą p i ł a w ó w c z a s z p o l e m i k ą p r z e c i w k o M . F . K u z n i e c o w a i J a n g Ming-czaj. D z i ę k i w y s ł a n n i k o m
zwolennikom reform burżuazyjnych, k t ó r y m przewodził K o m i n t e r n u w m a j u 1920 r. w Szanghaju z o s t a ł o u t w o ­
H u Szy. Lecz ten r o z ł a m w r e d a k c j i „ S i n C i n n i e n " nie rzone pierwsze k ó ł k o komunistyczne z ł o ż o n e z 7 osób. N a
o z n a c z a ł w y o d r ę b n i e n i a się m a r k s i z m u w samodzielny n u r t jego czele s t a n ą ł Czen T u - s i u . W e w r z e ś n i u p o w s t a ł o k ó ł k o
c h i ń s k i e j m y ś l i s p o ł e c z n o - p o l i t y c z n e j , b y ł raczej przepro­ komunistyczne w Pekinie pod p r z e w o d n i c t w e m L i T a -
wadzeniem l i n i i p o d z i a ł u m i ę d z y b u r ż u a z y j n y m r e f o r m i z - -czao, l i c z ą c e 9 o s ó b ( w t y m p i ę c i u a n a r c h i s t ó w ) . N a s t ę p n e
m e m a socjalistycznymi n u r t a m i , z k t ó r y c h m a r k s i s t o w ­ k ó ł k a w y ł o n i ł y się w K a n t o n i e , Wuhanie, Czangsza, Cina-
ska tendencja nie b y ł a z r e s z t ą w i o d ą c ą . M a r k s i z m z d o b y ł nie, a t a k ż e w Tokio.
p r z e m o ż n y w p ł y w w ś r ó d p r ą d ó w socjalistycznych w C h i ­
R ó w n o c z e ś n i e w miastach t y c h p o w s t a ł y z w i ą z k i m ł o ­
nach dopiero d w a — t r z y lata p ó ź n i e j , po z e r w a n i u przed­
d z i e ż y socjalistycznej, n i e w i e l e r ó ż n i ą c e sią pod w z g l ę d e m
stawicieli t y c h n u r t ó w — z anarchizmem. C i i Ciu-po chyba
swego s k ł a d u c z ł o n k o w s k i e g o od k ó ł e k k o m u n i s t y c z n y c h .
n a j t r a f n i e j s c h a r a k t e r y z o w a ł ó w c z e s n y stan m y ś l i socjali­
W l u t y m z a ś 1921 r. w ś r o d o w i s k u s t u d e n t ó w c h i ń s k i c h
stycznej w Chinach: „ W s z y s c y w y k a z y w a l i ś m y bezgranicz­
k s z t a ł c ą c y c h się w e F r a n c j i u f o r m o w a ł się Z w i ą z e k M ł o ­
ne zainteresowanie d y s k u s j a m i na temat socjalizmu. Jed­
d z i e ż y Socjalistycznej, z k t ó r e g o w y s z ł o p ó ź n i e j w i e l u
nak pod w i e l o m a w z g l ę d a m i nasze idee p r z y p o m i n a ł y po­
przyszłych przywódców KPCh. Kierownictwo działalnoś­
g l ą d y m ł o d z i e ż y rosyjskiej l a t 40-tych X I X w i e k u . Nasze
cią k ó ł e k k o m u n i s t y c z n y c h i p o s t ę p o w y c h z w i ą z k ó w m ł o ­
w y o b r a ż e n i a o p r ą d a c h socjalistycznych, o istocie socjali­
4
d z i e ż y s p r a w o w a ł a odnowiona w s w y m s k ł a d z i e redakcja
z m u — b y ł y bardzo m ę t n e i mgliste..." Uwaga ta w pew­
czasopisma „ S i n C i n n i e n " . N a ten okres przypada r ó w ­
nej mierze d o t y c z y ł a r ó w n i e ż n a j w y b i t n i e j s z y c h ó w c z e s ­
n i e ż ukazanie się nielegalnego czasopisma komunistycznego
nych chińskich zwolenników marksizmu, w t y m L i Ta-
„ K u n g Czang T a n g " ( „ P a r t i a K o m u n i s t y c z n a " ) .
-czao, k t ó r z y p r z y s w a j a l i sobie podstawy marksistowskiej
metodologii. W latach 1919—1920 b y l i o n i t a k ż e o d e r w a n i Powstanie k o m u n i s t y c z n y c h u g r u p o w a ń d a ł o w Chinach
od p r o l e t a r i a t u i dopiero p o d e j m o w a l i n i e ś m i a ł e p r ó b y , b y p o c z ą t e k zorganizowanemu r u c h o w i k o m u n i s t y c z n e m u .
z b l i ż y ć s i ę do r o b o t n i k ó w , g ł ó w n i e przez d z i a ł a l n o ś ć o ś w i a ­ O c z y w i ś c i e w odniesieniu do t y c h g r u p o k r e ś l e n i e „ k o m u ­
t o w ą . Pod t y m w z g l ę d e m zasadniczy z w r o t — r ó w n i e ż nistyczne" m o ż e m y t r a k t o w a ć j e d y n i e u m o w n i e . O k r e ś l e ­
ideologiczny i organizacyjny — n a s t ą p i ł dopiero po n a w i ą ­ nie to b o w i e m o d z w i e r c i e d l a ł o raczej t e n d e n c j ę n i ż r z e ­
zaniu przez M i ę d z y n a r o d ó w k ę K o m u n i s t y c z n ą k o n t a k t ó w c z y w i s t y stan t y c h u g r u p o w a ń . I c h s k ł a d b y ł nader n i e ­
ze z w o l e n n i k a m i k o m u n i z m u w Chinach. jednorodny. W ś r ó d i c h c z ł o n k ó w m o ż n a b y ł o z n a l e ź ć z w o ­
l e n n i k ó w anarchizmu, „ l e g a l n e g o m a r k s i z m u " i s y m p a t y ­
Jednym z głównych zadań Międzynarodówki Komuni- ków komunizmu z przypadku, a także nacjonalistów, k t ó -

88
89
r z y na k r ó t k o u l e g l i ó w c z e s n e j modzie na p r ą d y socjali­ s z ł y s w ó j chrzest b o j o w y na p o l u w a l k i ideologicznej.
styczne. Do r u c h u komunistycznego p r z y ł ą c z y l i się t y m ­ W z w i ą z k u z p r z y j a z d e m do C h i n B e r t r a n d a Russella roz­
czasowo tacy znani w okresie p ó ź n i e j s z y m d z i a ł a c z e K u o ­ g o r z a ł a b o w i e m dyskusja o socjalizmie, w k t ó r e j z w o l e n ­
m i n t a n g u , j a k Czen K u n g - p o , Taj Ci-tao, Czou Fo-haj, n i c y m a r k s i z m u s t a r l i się z anarchistami z jednej s t r o n y
K a n N a j - k u a n g i Szao L i - c y . C z ł o n k o w i e k ó ł e k k o m u n i ­ i apologetami d r o g i kapitalistycznej, w y s t ę p u j ą c y m i pod
stycznych r e k r u t o w a l i się na ogół s p o ś r ó d m ł o d z i e ż y s t u ­ flagą najrozmaitszych pseudosocjalistycznych t e o r i i (na
denckiej (ponad p o ł o w a osób liczyła sobie p o n i ż e j 25 lat); p r z y k ł a d L i a n g Ci-czao, Czang Tung-sun, Czang C u n - m a j ,
około 7 0 % p o c h o d z i ł o z r o d z i n obszarniczych, 10% — H u H a n - m i n ) , w t y m t a k ż e „ c h i ń s k i e g o narodowego socja­
z urzędniczych. l i z m u " — z d r u g i e j . Stanowiska marksistowskiego w t o ­
W ł a ś n i e na bazie t a k i c h i n t e l i g e n c k i c h , z a j m u j ą c y c h się czonej polemice b r o n i l i L i Ta-czao, Czen Tu-siu, L i Ta
p r z e w a ż n i e p r o p a g a n d ą i dość r ó ż n o r o d n y c h pod w z g l ę d e m i Szy C u n - t u n g . Ta dyskusja o socjalizmie, w k t ó r e j k o ­
składu grup została utworzona Komunistyczna Partia m u n i ś c i o d p a r o w a l i a t a k i na m a r k s i z m , o d e g r a ł a w a ż n ą
Chin. r o l ę w ideologicznych przygotowaniach do powstania
Obok p o p u l a r y z a c j i m a r k s i z m u k ó ł k a komunistyczne po­ K P C h . Bardziej zawoalowane f o r m y wypaczania i w u l g a -
d e j m u j ą pierwsze k r o k i m a j ą c e na celu zorganizowanie r y z a c j i m a r k s i z m u nie s p o t k a ł y się j e d n a k ż e z o d p o w i e d ­
p r o l e t a r i a t u . Postanowiono na p o c z ą t e k p o w o ł a ć do życia n i m p r z e c i w d z i a ł a n i e m , z u w a g i na o g ó l n ą n i e d o j r z a ł o ś ć
p r a s ę r o b o t n i c z ą przez w y d a w a n i e t y g o d n i k ó w „ L a o t u n g c h i ń s k i e j m y ś l i marksistowskiej. Tacy w u l g a r y z a t o r z y
Cie" ( „ Ś w i a t Pracy") w Szanghaju, „ L a o t u n g I n " ( „ S ł o w o m a r k s i z m u , j a k Taj Ci-tao, Czou Fo-haj i Czen K u n g - p o ,
P r a c y " ) w P e k i n i e i „ L a o t u n g Szeng" ( „ G ł o s Pracy") b y l i u w a ż a n i przez k o m u n i s t ó w za s p r z y m i e r z e ń c ó w , w y ­
w K a n t o n i e . Gazety te, w y d a w a n e w s p ó l n i e z anarchista­ s t ę p o w a l i na ł a m a c h „ S i n C i n n i e n " i „ K u n g Czang T a n g " . 5

mi, p r z e t r w a ł y tylko kilka miesięcy. Opublikowano kilka Tak s i ę p r z e d s t a w i a ł stan r u c h u komunistycznego w

broszur i u l o t e k dla r o b o t n i k ó w , m . i n . „ D i a l o g r o b o t n i ­ p r z e d d z i e ń I zjazdu K P C h i stan ten w y w a r ł p i ę t n o na
k ó w " , „ Z w i ą z k i robotnicze", „ K i m są k o m u n i ś c i ? " . P r o ­ u c h w a ł a c h zjazdu.
wadzono p r o p a g a n d ę w ś r ó d r o b o t n i k ó w , k ł a d ą c g ł ó w n y I zjazd K o m u n i s t y c z n e j P a r t i i C h i n o d b y ł się nielegalnie
akcent na h a s ł o „ p r a c a jest ś w i ę t ą " , na ż ą d a n i e p o d w y ż ­ w l i p c u 1921 r. w Szanghaju.* W zjeździe w z i ę ł o u d z i a ł
szenia p ł a c i s k r ó c e n i a dnia roboczego. Podejmowano sta­ 13 d e l e g a t ó w z s i e d m i u k ó ł e k k o m u n i s t y c z n y c h , l i c z ą c y c h
rania o zorganizowanie k l u b ó w robotniczych * i szkół, ob­ o g ó ł e m o k o ł o 60 osób. B y l i to: Czang Kuo-tao, L i u Ż e n -
c h o d ó w 1 M a j a i t d . R e z u l t a t y tej d z i a ł a l n o ś c i b y ł y jednak -cing (Pekin), L i Han-ciin, L i Ta (Szanghaj), T u n g P i - w u ,
bardzo skromne. Jedynie w Czangsintienie (pod Pekinem) Czen T a n - c i i (Wuhan), Mao Tse-tung, He Szu-heng
Teng Czung-sia u d a ł o s i ę u t w o r z y ć robotniczy k l u b kole­
jarzy, a na stacji Siaoszatu (w Szanghaju) — s z k o ł ę r o b o t ­
niczą, k t ó r ą k i e r o w a ł L i Ci-han.
* Dokładna data odbycia zjazdu nie jest znana. We wspomnie­
Na p r z e ł o m i e 1920 i 1921 r. k ó ł k a komunistyczne prze- niach jego uczestników istnieją co do tego poważne rozbieżności
(wymienia się różne daty od maja do końca lipca 1921 r.). Za datę
* Wspomniane kluby były wstępną niejako formą organizacji rozpoczęcia I ogólnochińskiego zjazdu KPCh współczesna historio­
związków zawodowych tworzonych przez komunistów — przyp. grafia chińska przyjmuje 1 lipca 1921 r. i dzień ten jest obchodzony
red. pols. jako rocznica powstania partii.

90 91
(Czangsza), Teng S y - m i n g , W a n g C i n - m e j (Cinan), Czen ciwstawiania politycznej w a l k i proletariatu wszystkim i n ­
K u n g - p o , Pao Huej-sen (Kanton) i Czou Fo-haj (Tokio). n y m r u c h o m p o l i t y c z n y m . Najbardziej j a s k r a w o w y r a z i ł
Dwaj najwybitniejsi ówcześni działacze ruchu komuni­ to w s w y m w y s t ą p i e n i u L i u Ż e n - c i n g , k t ó r y za j e d y n ą
stycznego w Chinach, Czen T u - s i u i L i Ta-czao, nie b y l i f o r m ę w a l k i u z n a w a ł zdobycie w ł a d z y w drodze powstania
obecni na zjeździe. W obradach zjazdu b r a l i r ó w n i e ż u d z i a ł zbrojnego i z pozycji „ r e w o l u c y j n e g o m a r k s i z m u " p r y n ­
p e ł n o m o c n i k M i ę d z y n a r o d ó w k i K o m u n i s t y c z n e j G. M a - cypialnie o d r z u c a ł wszelkie legalne i p a r l a m e n t a r n e me­
t o d y w a l k i , a w i ę c r ó w n i e ż b l o k i i sojusze z i n n y m i r e w o ­
r i n g i działacz M i ę d z y n a r o d ó w k i Z w i ą z k o w e j — N i k o l -
lucyjnymi partiami, w t y m także z Kuomintangiem.
s k i j (pseudonimy).
U c h w a l o n y na zjeździe pierwszy p r o g r a m K P C h sank­
G ł ó w n y m i zadaniami zjazdu b y ł o opracowanie p r o g r a ­
c j o n o w a ł p r o l e t a r i a c k i charakter p a r t i i i d ą ż e n i e do r e w o ­
m o w y c h i p o l i t y c z n y c h z a ł o ż e ń K P C h oraz j e j zorganizo­
l u c j i socjalistycznej, obalenia „ k l a s kapitalistycznych",
w a n i e jako politycznej p a r t i i p r o l e t a r i a t u c h i ń s k i e g o .
ustanowienia d y k t a t u r y p r o l e t a r i a t u . N a j b l i ż s z y m i zada­
Na z j e ź d z i e z a r y s o w a ł y się d w i e bardzo w y r a ź n e t e n ­
n i a m i p a r t i i b y ł o zorganizowanie z w i ą z k ó w zawodowych
dencje. W i ę k s z o ś ć z Czang K u o - t a o w y s t ę p o w a ł a o u t w o ­
i polityczne u ś w i a d o m i e n i e r o b o t n i k ó w , wyszkolenie kadr
rzenie zdyscyplinowanej, ' b o j o w e j p r o l e t a r i a c k i e j p a r t i i
dla r u c h u z w i ą z k o w e g o , zbadanie s y t u a c j i klasy r o b o t n i ­
t y p u bolszewickiego, o r i e n t u j ą c e j się na k l a s ę r o b o t n i c z ą
czej, a t a k ż e zapewnienie j e j u d z i a ł u w walce politycz­
i u z n a j ą c e j za s w ó j ostateczny cel ustanowienie d y k t a t u r y nej, w w y s t ą p i e n i a c h przeciwko m i l i t a r y z m o w i i b i u r o ­
p r o l e t a r i a t u . Natomiast „ l e g a l n i m a r k s i ś c i " pod k i e r u n ­ k r a c j i , w y s u n i ę c i e ż ą d a ń w o l n o ś c i s ł o w a , prasy i zgroma­
k i e m L i Han-cuna w y s t ę p o w a l i przeciwko u t w o r z e n i u te­ d z e ń . Zjazd zdecydowanie o d r z u c i ł w s z e l k ą w s p ó ł p r a c ę
go t y p u p a r t i i , przeciwko walce p o l i t y c z n e j p r o l e t a r i a t u z i n n y m i p a r t i a m i , r ó w n i e ż z sunjatsenowskim K u o m i n ­
i opowiedzieli się za a m o r f i c z n ą l e g a l n ą o r g a n i z a c j ą i n t e l i ­ tangiem.
gencji, k t ó r e j zadania o g r a n i c z a ł y b y się j e d y n i e do studio­
Ze w z g l ę d u na m a ł ą l i c z e b n o ś ć p a r t i i zjazd p o s t a n o w i ł
w a n i a i propagandy m a r k s i z m u .
nie w y b i e r a ć k o m i t e t u centralnego, lecz p o w o ł a ł T y m c z a ­
W i ę k s z o ś ć u c z e s t n i k ó w zjazdu p o t ę p i ł a p o g l ą d y L i H a n - sowe B i u r o , do k t ó r e g o weszli Czen T u - s i u (sekretarz),
-ciina. „ L e g a l n i m a r k s i ś c i " zostali w y k l u c z e n i z p a r t i i l u b Czang K u o - t a o i L i Ta.
w y s t ą p i l i z n i e j z w ł a s n e j i n i c j a t y w y , a p ó ź n i e j n u r t ten O h i s t o r y c z n y m znaczeniu I zjazdu K P C h stanowi prze­
nie o d g r y w a ł j u ż ż a d n e j p o w a ż n i e j s z e j r o l i w szeregach de w s z y s t k i m to, że p r o k l a m o w a ł on u t w o r z e n i e K o m u n i ­
K P C h . R ó w n o c z e ś n i e dyskusja na zjeździe u j a w n i ł a , że stycznej P a r t i i Chin, z a ł o ż y ł j e j organizacyjne p o d w a l i n y
w i ę k s z o ś ć d e l e g a t ó w , w y s t ę p u j ą c w obronie najbardziej i o k r e ś l i ł j e j ostateczne cele oraz z a p o c z ą t k o w a ł w Chinach
o g ó l n y c h zasad m a r k s i z m u , b y ł a jeszcze daleka od zrozu­ zespolenie m a r k s i z m u z r u c h e m r o b o t n i c z y m .
mienia c h a r a k t e r u i sił n a p ę d o w y c h r e w o l u c j i c h i ń s k i e j , R ó w n o c z e ś n i e jednak w c a ł y m szeregu zasadniczych
podobnie j a k i w y n i k a j ą c y c h s t ą d p o l i t y c z n y c h z a d a ń p r o ­ k w e s t i i zjazd z a j ą ł sekciarskie stanowisko, w d u c h u tak
l e t a r i a t u oraz jego p a r t i i . Ta sama b o w i e m w i ę k s z o ś ć , zwanego czystego r u c h u proletariackiego, k t ó r y nie m i a ł
c h o c i a ż t r a k t o w a ł a ustanowienie d y k t a t u r y p r o l e t a r i a t u na Wschodzie ż a d n y c h r a c j i b y t u , j a k na to w s k a z y w a ł
jako b e z p o ś r e d n i — z k o n i e c z n o ś c i d o ś ć o d l e g ł y — cel r u ­ L e n i n . Te lewacko-sekciarskie tendencje p o z o s t a w a ł y
chu robotniczego, to w y k a z a ł a p r z y t y m t e n d e n c j ę do prze- g ł ó w n ą b o l ą c z k ą K P C h w latach p ó ź n i e j s z y c h .

92 93
2. Przypływ ruchu narodowowyzwoleńczego t ę p o ż y c z e k zagranicznych i odsetek, s p ł a t ę kontrybucji
i utworzenie jednolitego frontu narodowego bokserskiej *).
(1922—1923) A k t y w i z a c j a obcego k a p i t a ł u u d e r z y ł a o c z y w i ś c i e w i n ­
teresy l u d n o ś c i c h i ń s k i e j — b u r ż u a z j i narodowej, p r o l e ­
Sytuacja międzynarodowa i wewnętrzna Chin na po­ t a r i a t u i c h ł o p s t w a , k t ó r e c i e r p i a ł o najbardziej, r ó w n i e ż
czątku lat 20-tych. C h o c i a ż w o m a w i a n y m okresie r o d z i ­ w s k u t e k nieustannych w o j e n m i ę d z y c h i ń s k i m i m i l i t a r y -
m y p r z e m y s ł nadal się r o z w i j a , to jego d y n a m i k a g w a ł ­ stami, b ę d ą c y c h m . i n . p r z e j a w e m r y w a l i z a c j i mocarstw
t o w n i e spada w s k u t e k w z m a g a j ą c e j się k o n k u r e n c j i ze i m p e r i a l i s t y c z n y c h w Chinach. Wszystko to s t w o r z y ł o w a ­
r u n k i n o w e m u r e w o l u c y j n e m u o ż y w i e n i u i rozszerzeniu
s t r o n y obcego k a p i t a ł u . Przez k o n k u r e n c j ę t ę s z c z e g ó l n i e
k l a s o w y c h r a m r u c h u antyimperialistycznego. B o d ź c a dla
d o t k l i w i e u c i e r p i a ł a podstawowa g a ł ą ź p r z e m y s ł u c h i ń ­
w z r o s t u w k r a j u n a s t r o j ó w r e w o l u c y j n y c h d o d a ł y t e ż de­
skiego — p r z e m y s ł t e k s t y l n y .
cyzje k o n f e r e n c j i w a s z y n g t o ń s k i e j , k t ó r e z a p o c z ą t k o w a ł y
Wykorzystując przywileje wynikające z nierównopraw-
k o l e j n ą o f e n s y w ę p o l i t y c z n ą i m p e r i a l i z m u na C h i n y .
n y c h u k ł a d ó w , mocarstwa imperialistyczne, z w ł a s z c z a Ja­
Konferencja w a s z y n g t o ń s k a d z i e w i ę c i u p a ń s t w (listopad
ponia i U S A , nadal r o z s z e r z a ł y swoje pozycje w Chinach.
1921—luty 1922 r.) m i a ł a p r z y p i e c z ę t o w a ć u k ł a d sił
Liczba j a p o ń s k i c h wrzecion i maszyn t k a c k i c h w t y m k r a ­ ukształtowany w wyniku I wojny światowej i uregulować
j u w z r o s ł a t r z y k r o t n i e w latach 1919—1921. W s a m y m istniejące sprzeczności między p a ń s t w a m i imperialistycz­
t y l k o okresie 1919—1920 r. u t w o r z o n o w Chinach 150 no­ n y m i , w t y m t a k ż e w Chinach. Na k o n f e r e n c j ę t ę z o s t a ł
wych amerykańskich spółek przemysłowych. Również zaproszony r z ą d p e k i ń s k i , lecz Sun Jat-senowi u d a ł o się
A n g l i i u d a ł o się p r z y w r ó c i ć swoje pozycje na r y n k u c h i ń ­ również skierować tam z ramienia r z ą d u południowego
skim. swojego obserwatora.
Z n o w u znacznie w z r ó s ł bilans h a n d l u zagranicznego Pod w p ł y w e m n a s t r o j ó w p a n u j ą c y c h w k r a j u i pod na­
Chin, k t ó r y z m n i e j s z y ł się p o w a ż n i e w latach w o j n y ś w i a ­ ciskiem b u r ż u a z j i narodowej r z ą d p e k i ń s k i p r z e d ł o ż y ł k o n ­
t o w e j (do 220 m i n t a e l i w 1920 r . ) . W 1922 r. w r ę k a c h f e r e n c j i szereg ż ą d a ń (10 P u n k t ó w ) z m i e r z a j ą c y c h do p r z y ­
obcych t o w a r z y s t w ż e g l u g o w y c h z n a j d o w a ł o się 8 3 % c a ł e ­ w r ó c e n i a politycznej i gospodarczej n i e z a w i s ł o ś c i k r a j u ,
go morskiego o b r o t u ł a d u n k ó w : np. t o w a r z y s t w a a n g i e l ­ np. zniesienia s z c z e g ó l n y c h p r a w i p r z y w i l e j ó w p a ń s t w
obcych w Chinach, zniesienia wszelkich o g r a n i c z e ń suwe­
skie p r z e w o z i ł y 4 0 % ł a d u n k ó w , j a p o ń s k i e — 25%, ame­
r e n n o ś c i . R ó w n o c z e ś n i e jednak r z ą d ten z g a d z a ł s i ę u z n a ć
r y k a ń s k i e — 10%. K a p i t a ł zagraniczny z powodzeniem
f o r m u ł ę „ o t w a r t y c h d r z w i " w Chinach.
k o n k u r o w a ł z c h i ń s k i m t a k ż e w transporcie k o l e j o w y m
Najistotniejsze p u n k t y s p o ś r ó d 10 w y s u n i ę t y c h przez
i w b a n k o w o ś c i . P o t ę ż n ą z a ś d ź w i g n i ą o d d z i a ł y w a n i a ob­
C h i n y w Waszyngtonie ż ą d a ń z o s t a ł y odrzucone. K o n f e r e n -
cych monopoli, g ł ó w n i e angielskich, na ż y c i e gospodarcze
i polityczne C h i n b y ł a k o n t r o l a nad k o m o r a m i c e l n y m i , * Kontrybucja bokserska — chodzi o kontrybucję w wysokości
z których „nadwyżki" stanowiły najważniejsze źródło 450 min liangów srebra, oprocentowaną rocznie na 4°/o do 1940 r. —
w p ł y w ó w wiecznie pustego skarbca p e k i ń s k i e g o ( p o z o s t a ł a łącznie 982 min liangów — nałożoną na Chiny po klęsce powstania
ihotuanów (zgodnie z tzw. protokołem bokserskim z dnia 7IX
część d o c h o d ó w celnych b y ł a m . i n . przeznaczona na s p ł a - 1901) — przyp. red. pols.

94 95
cja o b i e c a ł a j e d y n i e r o z p a t r z y ć w p r z y s z ł o ś c i p r o b l e m cel­ wej T i e n c i n — P u k o u dokonano napadu na p o c i ą g ekspre­
ny, k t ó r e g o r o z w i ą z a n i e m b y ł a przede w s z y s t k i m zainte­ sowy. Z p o c i ą g u b a n d y c i u p r o w a d z i l i jako z a k ł a d n i k ó w
resowana c h i ń s k a b u r ż u a z j a narodowa, oraz z b a d a ć s p r a w ę z n a j d u j ą c y c h s i ę w n i m p a s a ż e r ó w , w t y m 26 cudzoziem­
zniesienia j u r y s d y k c j i konsularnej Pod naciskiem U S A c ó w . W odpowiedzi k o r p u s d y p l o m a t y c z n y p r z e d ł o ż y ł r z ą ­
Japonia z o s t a ł a zmuszona do z w r o t u C h i n o m ' b y ł y c h po­ dowi c h i ń s k i e m u ultimatum, w k t ó r y m — oprócz natych­
siadłości niemieckich w Szantungu, p r z y c z y m C h i n y zo­ miastowego u w o l n i e n i a c u d z o z i e m c ó w i w y p ł a c e n i a i m
b o w i ą z a ł y się z r e k o m p e n s o w a ć J a p o ń c z y k o m koszta l i n i i odszkodowania — oficjalnie z a ż ą d a ł wprowadzenia obcej
k o l e j o w e j Cihgtao—Cinan. k o n t r o l i nad policją c h i ń s k ą oraz k o n t r o l i na l i n i a c h k o l e ­
Podpisany w Waszyngtonie 6 lutego 1922 r. u k ł a d dzie­ j o w y c h . M i m o że u p r o w a d z e n i p a s a ż e r o w i e zostali szybko
w i ę c i u p a ń s t w o zasadach i polityce wobec C h i n d e k l a r o ­ u w o l n i e n i , to w prasie zagranicznej z a c z ę ł y s i ę p o j a w i a ć
w a ł w p r a w d z i e „ n i e z a w i s ł o ś ć " i „ i n t e g r a l n o ś ć " Chin, lecz n a w o ł y w a n i a do okupacji n a j w a ż n i e j s z y c h p u n k t ó w stra­
faktycznie u t r w a l a ł s y t u a c j ę C h i n jako k r a j u p ó ł k o l o n i a l - tegicznych Chin, rozbrojenia a r m i i c h i ń s k i e j i t d . N i e b a ­
nego. Głosił b o w i e m z a s a d ę „ o t w a r t y c h d r z w i i r ó w n y c h w e m C h i n o m o ś w i a d c z o n o , że w z w i ą z k u z „ z a b u r z e n i a m i "
m o ż l i w o ś c i " w Chinach dla wszystkich zainteresowanych k o n f e r e n c j ę c e l n ą , k t ó r e j z w o ł a n i e z o s t a ł o zapowiedziane
p a ń s t w , co d a w a ł o n a j w i ę k s z e szanse s i l n y m monopolom w Waszyngtonie, odracza się na czas n i e o k r e ś l o n y , a t a k ż e
a m e r y k a ń s k i m . C h i ń s k a j e d n a k b u r ż u a z j a narodowa w i e ­ odrzuca się ż ą d a n i e zniesienia e k s t e r y t o r i a l n o ś c i . O m a ­
r z y ł a , ż e obietnice poczynione w sprawie s u w e r e n n o ś c i w i a n y i n c y d e n t oraz postawa obcych mocarstw o d e g r a ł y
celnej oraz zniesienia e k s t e r y t o r i a l n o ś c i z o s t a n ą s p e ł n i o n e . n i e m a ł ą r o l ę w pobudzeniu r u c h u antyimperialistycznego
w Chinach.
Konferencja w a s z y n g t o ń s k a nie m o g ł a o c z y w i ś c i e z l i ­
k w i d o w a ć i s t n i e j ą c y c h s p r z e c z n o ś c i w obozie p a ń s t w i m ­ W p r z e c i w i e ń s t w i e do dwuznacznej p o l i t y k i , j a k ą p r o ­
perialistycznych, z k t ó r y c h k a ż d e w s z e l k i m i ś r o d k a m i d ą ­ w a d z i ł y wobec C h i n mocarstwa kapitalistyczne, Rosja Ra­
żyło do u t r z y m a n i a i rozszerzenia s w y c h pozycji w C h i ­ dziecka d ą ż y ł a do ustanowienia n o r m a l n y c h s t o s u n k ó w
nach. P r z y k ł a d a m i a g r e s y w n y c h a k t ó w ze s t r o n y t y c h z C h i n a m i , zgodnie z zasadami z a w a r t y m i w d e k l a r a c j i
p a ń s t w m o ż e b y ć odmowa J a p o n i i z w r o t u C h i n o m (w m a r ­ g r u d n i o w e j 1917 r. i w o r ę d z i u z 25 lipca 1919 r. Do p r o ­
cu 1923 r.) P o r t - A r t u r a i T a l i e n u w z w i ą z k u z u p ł y w e m wadzenia w tej sprawie r o z m ó w z r z ą d e m p e k i ń s k i m r z ą d
t e r m i n u „ d z i e r ż a w y " t y c h miast oraz p r ó b y A n g l i i (w m a ­ radziecki w 1921—1923 r. s k i e r o w a ł t r z y delegacje: P a j -
j u 1923 r . ) , b y w y m u s i ć na r z ą d z i e p e k i ń s k i m z g o d ę na kesa, Joffe i Karachana. M i m o p r z e c i w d z i a ł a n i a sił r e a k c j i
u t r z y m a n i e b r y t y j s k i e j k o n t r o l i nad p o r t e m W e j h a j w e j . w e w n ę t r z n e j oraz zagranicznych n a c i s k ó w r z ą d C h i n w y ­
Tego rodzaju p o s u n i ę c i a obcych p a ń s t w r o z w i a ł y iluzje r a z i ł z g o d ę na prowadzenie r o z m ó w w k w e s t i i n o r m a l i z a ­
b u r ż u a z j i narodowej i s p o t k a ł y się ze sprzeciwem p o s t ę ­ c j i w z a j e m n y c h s t o s u n k ó w . O k r e ś l o n y w p ł y w na p o d j ę c i e
powej c h i ń s k i e j o p i n i i publicznej. Protest ten p r z y b r a ł tej decyzji m i a ł o t e ż poparcie p o s t ę p o w y c h sił k r a j u dla
m . i n . f o r m ę demonstracji, w i e c ó w i b o j k o t u t o w a r ó w c u ­ s p r a w y ustanowienia s t o s u n k ó w z ZSRR.
dzoziemskich. Na p o c z ą t k u lat 20-tych. C h i n y nadal z n a j d o w a ł y się
S z c z e g ó l n y m rezonansem o d b i ł y się w k r a j u w y p a d k i w stanie rozdrobnienia politycznego i c i ą g ł y c h w o j e n do­
z w i ą z a n e z tak z w a n y m i n c y d e n t e m l i n c z e ń s k i m . O t ó ż m o w y c h . W k r a j u f o r m a l n i e w ł a d z ę z w i e r z c h n i ą sprawo­
6 maja 1923 r. w p o b l i ż u stacji Linczeng na l i n i i k o l e j o - w a ł r z ą d p e k i ń s k i , j e d n a k ż e obok niego na P o ł u d n i u i s t n i a ł

1 — Najnowsza.
97
96
r z ą d k a n t o ń s k i , o ś r o d e k , w o k ó ł k t ó r e g o k o n s o l i d o w a ł y się Tymczasem k o n f l i k t m i ę d z y k l i k ą Czang Co-lina a czy-
siły p o s t ę p o w e . W p r o w i n c j a c h r z ą d z i l i w i e l c y i m a l i m i ­ l i j s k i m u g r u p o w a n i e m na czele z W u P e j - f u ulega za­
l i t a r y ś c i . Z d a r z a ł o się niekiedy, że z pobudek p a t r i o t y c z ­ ostrzeniu i w g r u d n i u 1921 r. o s i ą g a s w ó j p u n k t k u l m i ­
nych, p a r t y k u l a r y z m u l u b i n n y c h w z g l ę d ó w p o p i e r a l i o n i n a c y j n y . W m a j u 1922 r. w o j n a p o m i ę d z y f e n g t i e ń c z y k a -
r u c h a n t y i m p e r i a l i s t y c z n y (na p r z y k ł a d d z i a ł a l n o ś ć r z ą d u m i i czylijczykami kończy się z w y c i ę s t w e m W u Pej-fu.
Sun Jat-sena), lecz zasadniczo r e p r e z e n t o w a l i siły wstecz­ W r a z z d o j ś c i e m do w ł a d z y w Pekinie czylijczycy rozpo­
ne w s p o ł e c z e ń s t w i e c h i ń s k i m , s t a n o w i ą c i n s t r u m e n t obce­ częli t e ż konszachty z Czen C u n g - m i n g i e m , k t ó r y m i a ł po­
go nacisku, dogodny obiekt m a n i p u l a c j i p a ń s t w k a p i t a l i ­ parcie angielskich i a m e r y k a ń s k i c h k ó ł w Chinach.
stycznych w Chinach. W czerwcu 1922 r. Czen C u n g - m i n g d o k o n a ł w K a n t o n i e
R z ą d p e k i ń s k i — na z m i a n ę l u b j e d n o c z e ś n i e — b y ł p r z e w r o t u wojskowego i o b a l i ł r z ą d Sun Jat-sena. Jest
k o n t r o l o w a n y przez d w i e najsilniejsze m i l i t a r y s t y c z n e k l i ­ symptomatyczne, że w t o c z ą c e j się walce p o l i t y c z n e j za­
k i : północno-wschodnią (fengtieńską), projapońską klikę r ó w n o W u P e j - f u j a k i Czen C u n g - m i n g szeroko p o s ł u g i ­
Czang Co-lina i p ó ł n o c n ą (czylijską), na czele z W u P e j - w a l i się d e m a g o g i ą s p o ł e c z n ą u d a j ą c „ p r z y j a c i ó ł r o b o t n i ­
- f u , k t ó r ą p o p i e r a ł y A n g l i a i U S A . W l i p c u 1920 r. k o a l i ­ k ó w " . Demagogia ta w y w i e r a ł a o k r e ś l o n y w p ł y w r ó w n i e ż
cja m i l i t a r y s t ó w f e n g t i e ń s k i c h i czylijskich o b a l i ł a T u a n na k o m u n i s t ó w . W ł a d z a Czen C i i n g - m i n g a o k a z a ł a się
Ci-żueja i utworzyła nowy rząd, w k t ó r y m najsilniejszą jednak n i e t r w a ł a i w l u t y m 1923 r. Sun Jat-sen, w s p i e ­
p o z y c j ę z a j ą ł W u Pej-fu. r a n y przez w ł a d z e w o j s k o w e J i i n n a n u i Kuangsi, powraca
C h i n y P o ł u d n i o w e o d m ó w i ł y p o d p o r z ą d k o w a n i a się n o ­ do K a n t o n u , gdzie t w o r z y n o w y r z ą d p o ł u d n i o w y .
w e m u r z ą d o w i p e k i ń s k i e m u . W p a ź d z i e r n i k u 1920 r . po­ W Chinach P ó ł n o c n y c h , p r ó b u j ą c n a d a ć swej w ł a d z y
d a j ą c y się za z w o l e n n i k a Sun Jat-sena g e n e r a ł Czen C i i n g - pozory l e g a l n o ś c i , k l i k a c z y l i j s k ą p o w o ł a ł a na stanowisko
-ming zagarnął władzę w Kantonie. W k r ó t c e powrócił t u prezydenta L i Jiian-hunga obalonego przez T u a n C i - ż u e j a
r ó w n i e ż Sun Jat-sen i o b j ą ł w r z ą d z i e p o ł u d n i o w y m sta­ w 1917 r . W Pekinie ponownie z e b r a ł się stary p a r l a m e n t
nowisko m i n i s t r a spraw w e w n ę t r z n y c h . p o w o ł a n y w 1912 r. W m a j u 1923 r. p a r l a m e n t u c h w a l i ł
W c z e ś n i e j nieco, 10 p a ź d z i e r n i k a 1919 r., S u n Jat-sen k o n s t y t u c j ę , k t ó r a p r o k l a m o w a ł a swobody b u r ż u a z y j n o -
u t w o r z y ł w Szanghaju n o w ą p a r t i ę — Czungkuo K u o m i n ­ -demokratyczne oraz p a r l a m e n t a r n y u s t r ó j r e p u b l i k a ń s k i .
t a n g ( C h i ń s k ą P a r t i ę N a r o d o w ą ) . Za s w ó j p o d s t a w o w y cel Zgodnie z k o n s t y t u c j ą na czele R e p u b l i k i C h i ń s k i e j s t a ł
p a r t i a ta u w a ż a ł a umocnienie u s t r o j u r e p u b l i k a ń s k i e g o parlament i w y b i e r a n y p r z e z e ń prezydent o szerokich p e ł ­
i urzeczywistnienie „ t r z e c h zasad l u d o w y c h " S u n Jat- nomocnictwach; w terenie w ł a d z a n o m i n a l n i e n a l e ż a ł a do
-sena. P o c z ą t k o w o K u o m i n t a n g nie p r z e j a w i a w i ę k s z e j g u b e r n a t o r ó w p r o w i n c j i m i a n o w a n y c h przez prezydenta
a k t y w n o ś c i , nie ma w y r a ź n e g o k s z t a ł t u organizacyjnego, r e p u b l i k i i do o b i e r a l n y c h z g r o m a d z e ń p r o w i n c j o n a l n y c h .
jasnej p l a t f o r m y politycznej a n i t e ż statutu. Jednak w czerwcu 1923 r. sytuacja z n o w u ulega zmianie:
W k w i e t n i u 1921 r. w K a n t o n i e o d b y w a się nadzwyczaj­ nowo obrany prezydent L i J u a n - h u n g zostaje w y d a l o n y
na sesja starego p a r l a m e n t u — d w u k r o t n i e r o z p ę d z o n e g o z P e k i n u i stanowisko to obejmuje Cao K u n , jeden z p r z y ­
przez J u a n Szy-kaja i T u a n C i - ż u e j a — na k t ó r e j p r e z y ­ w ó d c ó w k l i k i czylijskiej.
dentem R e p u b l i k i C h i ń s k i e j w y b r a n o S u n Jat-sena. W y ­ Ożywienie ruchu robotniczego. KPCh i klasa robotnicza.
b o r u tego d o k o n a ł a t y l k o część deputowanych. Od 1922 r. obserwuje się w Chinach o ż y w i e n i e r u c h u r o -

7«
98 99
botniczego, spowodowane znacznym pogorszeniem się sy­ klasowych i m a n e w r ó w politycznych, p o n i e w a ż w a l k a eko­
t u a c j i p r o l e t a r i a t u w z w i ą z k u ze w z m o ż o n ą p o w o j e n n ą nomiczna r o b o t n i k ó w z a t r u d n i o n y c h w p r z e d s i ę b i o r s t w a c h
ekspansją imperializmu. zagranicznych s p l a t a ł a się zazwyczaj z w a l k ą n a r o d o w ą .
U progu lat 20-tych r u c h robotniczy w Chinach znaj­ S p r z y j a j ą c e b y ł y r ó w n i e ż p e r s p e k t y w y r u c h u robotnicze­
d o w a ł s i ę w p o c z ą t k o w y m s t a d i u m swego r o z w o j u . P r o l e ­ go z p u n k t u widzenia jego o r i e n t a c j i ideologicznej. P o w o ­
t a r i a t c h i ń s k i b y ł m ł o d y i nieliczny (około 2,5 m i n r o b o t ­ jenne o ż y w i e n i e r u c h u robotniczego w Chinach z b i e g a ł o
n i k ó w p r z e m y s ł o w y c h w 1919 r., p r a w i e p o ł o w a z n i c h za­ się z k r a c h e m g ł ó w n y c h w r o g i c h wobec m a r k s i z m u p r ą ­
t r u d n i o n a w obcych p r z e d s i ę b i o r s t w a c h ) , nie u k s z t a ł t o w a ­ d ó w ideologicznych, w y w i e r a j ą c y c h lub próbujących
n y jeszcze w p e ł n i j a k o klasa. Takie charakterystyczne w y w i e r a ć w p ł y w na r u c h robotniczy: a n a r c h i z m u , b u r -
jego cechy, j a k p ł y n n o ś ć i z m i e n n o ś ć s k ł a d u , d u ż a liczba ż u a z y j n e g o r e f o r m i z m u r ó ż n y c h odcieni, u m i a r k o w a n e g o
s ł a b o w y k w a l i f i k o w a n y c h r o b o t n i k ó w , k t ó r z y jeszcze nie nacjonalizmu; j e d y n i e r e w o l u c y j n y nacjonalizm K u o m i n ­
zerwali swych więzi z półfeudalną wsią, a jednocześnie t a n g u nadal w y w i e r a ł o k r e ś l o n y w p ł y w na ś w i a d o m y c h
silnie zakorzenione w t y m ś r o d o w i s k u t r a d y c j e k o r p o r a ­ robotników, zwłaszcza w Kantonie.
cyjne * i regionalistyczne — b y ł y s k u t k i e m s p o ł e c z n e g o K o m u n i s t y c z n a P a r t i a C h i n licząca w t e d y zaledwie k i l ­
i gospodarczego zacofania k r a j u . N i e w i e l k i e b y ł o r ó w n i e ż k a d z i e s i ą t o s ó b (od 5 do 10 w r ó ż n y c h p r o w i n c j a c h ) nie
d o ś w i a d c z e n i e historyczne r o b o t n i k ó w c h i ń s k i c h , r u c h m o g ł a rzecz jasna o g a r n ą ć w p ł y w e m c a ł e g o p r o l e t a r i a t u
z w i ą z k o w y nie i s t n i a ł . c h i ń s k i e g o . W o w y m okresie p a r t i a s t a r a ł a się u r z e c z y w i ­
S ł a b o ś c i te w znacznym stopniu r e k o m p e n s o w a ł a eko­ s t n i a ć s w ó j g ł ó w n y , n a j b l i ż s z y cel, w y t y c z o n y przez
nomiczna i geograficzna koncentracja klasy robotniczej I zjazd — „ o r g a n i z o w a n i e z w i ą z k ó w przemysłowych",
oraz n i e d o r o z w ó j a r y s t o k r a c j i robotniczej. W r o g o w i e k l a ­ t c h n i ę c i e w nie „ d u c h a w a l k i k l a s o w e j " oraz w y c h o w y ­
sowi p r o l e t a r i a t u w e w n ą t r z k r a j u — rodzima b u r ż u a z j a w a n i e k a d r dla r u c h u z w i ą z k o w e g o . T e m u c e l o w i K P C h
i elementy f e u d a l n o - m i l i t a r y s t y c z n e — nie g ó r o w a l i c h y ­ p o ś w i ę c a ł a n a j w i ę c e j w y s i ł k ó w . Do politycznego u ś w i a d o ­
ba nad k l a s ą r o b o t n i c z ą pod w z g l ę d e m j e d n o ś c i i zespole­ mienia klasy robotniczej i organizowania n i e z a l e ż n e g o k l a ­
nia. N a w e t w i e l k i e m u k a p i t a ł o w i obcemu, najbardziej do­ sowego r u c h u z w i ą z k o w e g o skierowano w i ę c najlepsze
ś w i a d c z o n e m u p r z e c i w n i k o w i r o b o t n i k ó w , rzadko u d a w a ł o k a d r y p a r t i i , k t ó r e sumiennie i ofiarnie o d d a w a ł y się tej
się w y s t ę p o w a ć w Chinach j e d n o l i t y m f r o n t e m . W y ł a ­ pracy. Na p o c z ą t k u zatem lat 20-tych p r z e w a ż a j ą c o i n ­
n i a j ą c a s i ę z a ś j u ż na wczesnych etapach r o z w o j u r u c h u teligencka, jeśli chodzi o s k ł a d i k i e r o w n i c t w o , K P C h za­
robotniczego k o n i e c z n o ś ć w s t ę p o w a n i a w ostre starcia częła z w r a c a ć się coraz bardziej k u klasie robotniczej jako
z k a p i t a ł e m zagranicznym i uczestniczenia w k o n f l i k t a c h tej sile s p o ł e c z n e j , z k t ó r ą w i ą z a ł a się historyczna p r z y ­
pomiędzy burżuazja n a r o d o w ą a imperializmem stwarzała szłość C h i n .
klasie robotniczej m o ż l i w o ś c i realizacji szerokich s o j u s z ó w W l i p c u 1921 r. P a r t i a K o m u n i s t y c z n a u t w o r z y ł a w
Szanghaju O g ó l n o c h i ń s k i Sekretariat Z w i ą z k ó w Zawodo­
* Chodzi tu c organizacje typu europejskiego cechu, które bardzo w y c h , k t ó r y m i a ł stopniowo p r z e j m o w a ć k i e r o w n i c t w o r u ­
długo utrzymywały się w miastach, jak i o tzw. związki ziomkow-
chem r o b o t n i c z y m . Na czele sekretariatu s t a n ą ł Czang
skie zrzeszające ludzi, którzy mieszkali stale w danym mieście
i pochodzili z jednej prowincji. Związki te miały bardzo rozbudo­ Kuo-tao, jego z a s t ę p c ą został m i a n o w a n y L i Ci-han. Se­
wany system wzajemnej pomocy — przyp. red. pols. k r e t a r i a t d z i a ł a ł j a k o legalna organizacja robotnicza.

100 101
G ł ó w n y m jego zadaniem b y ł o r o z w i j a n i e z r z e s z e ń z w i ą z ­ Zjednoczony Z w i ą z e k P r z e m y s ł o w y M a r y n a r z y C h i ń s k i c h .
k o w y c h , propagowanie k o n i e c z n o ś c i t w o r z e n i a t a k i c h zrze­ Z o r g a n i z o w a l i go d w a j p o p u l a r n i p r z y w ó d c y robotniczy:
s z e ń , zespolenie i reorganizowanie j u ż i s t n i e j ą c y c h orga­ * Su Czao-czeng i L i n W e j - m i n , p ó ź n i e j s i c z ł o n k o w i e K P C h
nizacji z w i ą z k o w y c h , a zarazem podniesienie ś w i a d o m o ś c i (od 1924 r . ) .
klasowej l u d z i pracy, n a w i ą z a n i e ś c i s ł y c h w i ę z i r o b o t n i ­ B e z p o ś r e d n i ą p r z y c z y n ą w y b u c h u s t r a j k u b y ł a odmowa
k ó w Chin z robotnikami innych krajów. W ciągu półtora 8
zaspokojenia ż ą d a ń z w i ą z k u zawodowego m a r y n a r z y , k t ó ­
r o k u d z i a ł a l n o ś c i sekretariat o s i ą g n ą ł dość d u ż e sukcesy r y d o m a g a ł się od angielskich a r m a t o r ó w p o d w y ż e k p ł a c ,
w z a k ł a d a c h p r z e m y s ł o w y c h C h i n Ś r o d k o w y c h (w H u n a n i e przyznania z w i ą z k o w i p r a w a uczestnictwa w przydziale
i H u p e j ) oraz na l i n i a c h k o l e j o w y c h Ś r o d k o w y c h i P ó ł n o c ­ pracy i p r z y z a w i e r a n i u u m ó w p o m i ę d z y m a r y n a r z a m i
n y c h C h i n (na P o ł u d n i u i w Szanghaju m i a ł nieznaczne i pracodawcami. S t r a j k powszechny z o s t a ł o g ł o s z o n y
w p ł y w y ) . Do jego najbardziej w y r a ź n y c h o s i ą g n i ę ć n a l e ż y 13 stycznia 1922 r.
z a l i c z y ć organizowanie z w i ą z k ó w zawodowych i s t r a j k ó w . S t r a j k u j ą c y u z y s k a l i poparcie r z ą d u Sun Jat-sena
L a t e m 1922 r. k o m u n i ś c i sekretariatu p r z e p r o w a d z i l i k a m ­ w K a n t o n i e . Do K a n t o n u p r z e n i ó s ł się t e ż w k r ó t c e k o m i t e t
p a n i ę na rzecz ustawodawstwa robotniczego; w m a j u zo­ s t r a j k o w y , a w ś l a d za n i m t y s i ą c e s t r a j k u j ą c y c h . Poma­
s t a ł przez n i c h z w o ł a n y I o g ó l n o c h i ń s k i zjazd z w i ą z k ó w gano i m w z a k w a t e r o w a n i u i w y ż y w i e n i u . W m i e ś c i e
zawodowych. W o w y m czasie n a j a k t y w n i e j s z y m i p r z y w ó d ­ z a c z ę ł y się o d b y w a ć a n t y i m p e r i a l i s t y c z n e wiece i d e m o n ­
c a m i r u c h u robotniczego stali się tacy d z i a ł a c z e , j a k L i T a - stracje. Ekonomiczny s t r a j k m a r y n a r z y i r o b o t n i k ó w por­
-czao, Czang Kuo-tao, Teng Czung-sia, L i Li-san, L i u t o w y c h H o n g k o n g u p r z e k s z t a ł c i ł się w w y d a r z e n i e p o l i ­
Szao-ci, L o I - n u n g , L i Ci-han, Szy Jang, K u o L i a n g . tyczne p o b u d z a j ą c e p r z y p ł y w r u c h u n a r o d o w o w y z w o l e ń ­
P r a k t y c z n i e w latach dwudziestych c a ł e kierownictwo czego. U c z e s t n i c z y ł o w n i m o k o ł o 100 tys. r o b o t n i k ó w .
K P C h w ten czy i n n y s p o s ó b b y ł o b e z p o ś r e d n i o z w i ą z a n e P r z y a k t y w n y m udziale k o m u n i s t ó w akcja s o l i d a r n o ś c i
z ruchem robotniczym. z r o b o t n i k a m i H o n g k o n g u o b j ę ł a koleje C h i n P ó ł n o c n y c h
W okresie t y m obserwuje się f a l ę s t r a j k ó w , k t ó r e w y b u ­ i Szanghaj, Singapur oraz i n n e p o r t y zagraniczne. Za-
c h a j ą ż y w i o ł o w o , p r z e w a ż n i e na tle ekonomicznym. W po­ s t r a j k o w a l i t a k ż e m a r y n a r z e Szantou. Po p r a w i e d w u m i e ­
nad 100 strajkach u c z e s t n i c z y ł o około 300 tys. o s ó b , lecz 7
s i ę c z n e j walce armatorzy, p o n o s z ą c y d u ż e s t r a t y , p r z y j ę l i
o ż y w i e n i e to w p e w n y m t y l k o stopniu s t a n o w i ł o r e z u l t a t ż ą d a n i a r o b o t n i k ó w , gubernator H o n g k o n g u m u s i a ł u z n a ć
propagandowej i organizatorskiej d z i a ł a l n o ś c i k o m u n i s t ó w z w i ą z e k m a r y n a r z y c h i ń s k i c h za l e g a l n ą o r g a n i z a c j ę .
w ś r ó d klasy robotniczej. N a j p o w a ż n i e j s z y m i w y s t ą p i e n i a ­ I n n y m p o w a ż n y m w y s t ą p i e n i e m klasy robotniczej w
m i były wtedy strajk marynarzy w Hongkongu (styczeń— t y m czasie s t a ł się s t r a j k na l i n i i k o l e j o w e j P e k i n — H a n ­
marzec 1922 r.) oraz s t r a j k kolejarzy na k o l e i P e k i n — kou. K i e r o w a l i n i m k o m u n i ś c i . W 1922 r. pod p r z e w o d ­
H a n k o u ( l u t y 1923 r . ) . n i c t w e m L i Ta-czao u t w o r z y l i o n i sieć organizacji z w i ą z ­
S t r a j k m a r y n a r z y w H o n g k o n g u b y ł i n s p i r o w a n y przez k o w y c h na k o l e i P e k i n — H a n k o u oraz na i n n y c h l i n i a c h
K u o m i n t a n g i p r z e b i e g a ł p r z y jego m a t e r i a l n y m i p o l i ­ Chin P ó ł n o c n y c h , z r ę c z n i e w y k o r z y s t u j ą c w interesie k o ­
t y c z n y m poparciu. Marynarze, dokerzy i ł a d o w a c z e m i e l i lejarzy demagogiczne zabiegi wodzireja k l i k i czylijskiej
w H o n g k o n g u s w o j ą o r g a n i z a c j ę : z n a j d u j ą c y się pod w p ł y ­ W u Pej-fu, p r ó b u j ą c e g o z d o b y ć k o n t r o l ę nad z w i ą z k a m i
w e m tej p a r t i i u t w o r z o n y w m a r c u 1921 r. Powszechny z a w o d o w y m i . Z a c z ę ł y s i ę s t r a j k i kolejarzy. Planowano

102 103
z w o ł a n i e zjazdu z w i ą z k u zawodowego r o b o t n i k ó w k o l e i cą na p o r z ą d k u d z i e n n y m b y ł o uchwalenie p r o g r a m u -
P e k i n — H a n k o u , lecz W u P e j - f u w y d a ł zakaz odbycia - m i n i m u m (został o p u b l i k o w a n y jako „ D e k l a r a c j a I I zjaz­
zjazdu; ich przedstawicieli aresztowano. 4 lutego 1923 r. du K P C h " ) oraz t a k t y k a r u c h u r e w o l u c y j n e g o w k r a j u .
na k o l e i tej zostaje o g ł o s z o n y s t r a j k powszechny. W o d ­ W d o k u m e n t a c h zjazdu z n a l a z ł y odbicie u c h w a ł y I I i I I I
wecie 7 lutego wojska W u P e j - f u r o z p r a w i a j ą się o k r u t n i e kongresu M i ę d z y n a r o d ó w k i K o m u n i s t y c z n e j , z w ł a s z c z a
z r o b o t n i k a m i w Ciangnanie, w Czangsintienie i na i n n y c h w k w e s t i i n a r o d o w o - k o l o n i a l n e j i w sprawie t a k t y k i w a l k i
stacjach: zabito około 40 osób, b y ł o w i e l u r a n n y c h . 0 zdobycie mas.
D z i e ń 7 lutego 1923 r. w s z e d ł do h i s t o r i i r u c h u r o b o t n i ­ U c h w a ł y I I zjazdu z a w i e r a j ą k l a s o w ą o c e n ę r e w o l u c j i
czego w Chinach jako jedna z bohaterskich k a r t w a l k i c h i ń s k i e j jako r e w o l u c j i a n t y i m p e r i a l i s t y c z n e j ( „ n a r o d o ­
klasowej p r o l e t a r i a t u . P o r a ż k a zaś, j a k i e j doznali s t r a j k u ­ w e j " ) i antyfeudalnej ( „ d e m o k r a t y c z n e j " ) , a w i ę c r e w o l u ­
j ą c y na k o l e i P e k i n — H a n k o u , b y ł a w y n i k i e m izolacji r o ­ c j i o charakterze b u r ż u a z y j n o - d e m o k r a t y c z n y m . Ten w ł a ś ­
b o t n i k ó w , k t ó r z y w o d r ó ż n i e n i u od m a r y n a r z y H o n g k o n ­ nie m o m e n t z o s t a ł p r z y j ę t y przez zjazd za p u n k t w y j ś c i a
g u nie u z y s k a l i poparcia w a r s t w b u r ż u a z y j n y c h i d r o b n o - w o k r e ś l e n i u n o w e j l i n i i p a r t i i w sprawie u t w o r z e n i a j e d ­
m i e s z c z a ń s k i c h . Po z a ł a m a n i u się tego s t r a j k u z a s t ó j w r u ­ nolitego f r o n t u narodowego, a t y m s a m y m poparcia b u r -
chu r o b o t n i c z y m t r w a ł do k o ń c a 1924 r. ż u a z y j n e g o r u c h u narodowo-rewolucyjnego przez p r o l e t a ­
U t w o r z o n e w latach 1921—1922 z w i ą z k i zawodowe, c h o ć riat.
bojowe, nie m i a ł y d ł u g i e g o ż y w o t a , nie m i a ł y t e ż dosta­ J e d n o l i t y f r o n t b y ł dla I I zjazdu t y m c z a s o w y m sojuszem
tecznej siły, aby p r z e c i w s t a w i ć się naciskowi reakcji. r ó ż n o r o d n y c h sił s p o ł e c z n y c h i politycznych, p o w o ł a n y m
W i ę k s z o ś ć z n i c h r o z p a d ł a się po 7 lutego 1923 r. K o m u ­ do w a l k i ze w s p ó l n y m w r o g i e m — i m p e r i a l i z m e m i m i l i -
niści, k t ó r z y cieszyli się d o ś ć znacznym w p ł y w e m w ś r ó d t a r y z m e m oraz do doprowadzenia do z w y c i ę s t w a r e w o l u ­
r o b o t n i k ó w w okresach a k t y w i z a c j i r u c h u robotniczego, cji burżuazyjno-demokratycznej. W płaszczyźnie społecz­
z r e g u ł y po pierwszych p o r a ż k a c h szybko t r a c i l i zdobyte nej b y ł to sojusz przede w s z y s t k i m p o m i ę d z y b u r ż u a z j a
j u ż pozycje. Dysproporcja zatem m i ę d z y politycznym 1 p r o l e t a r i a t e m w r a z ze z b l i ż o n y m do niego b i e d n y m
w p ł y w e m K P C h a o r g a n i z a c y j n y m w y r a z e m tego w p ł y w u c h ł o p s t w e m ; w płaszczyźnie zaś politycznej — między
s t a n o w i ł a c h a r a k t e r y s t y c z n ą c e c h ę r u c h u robotniczego Partią Komunistyczną i Kuomintangiem. Równocześnie
w latach 20-tych, a s ł a b o ś ć t ę nierzadko k o m u n i ś c i p r ó b o ­ w dokumentach zjazdu s z c z e g ó l n i e p o d k r e ś l a n o koniecz­
w a l i p r z e z w y c i ę ż y ć za p o m o c ą p r z y m u s u i m e t o d „ d y k t a ­ n o ś ć p e ł n e j politycznej i organizacyjnej s a m o d z i e l n o ś c i
8
torskich". p r o l e t a r i a t u w j e d n o l i t y m froncie. 9

Poszukiwania w i ę c d r ó g rozszerzenia i umocnienia w i ę ­ P o d j ę t a na I I z j e ź d z i e K P C h u c h w a ł a w sprawie j e d n o ­

z i p a r t i i z k l a s ą r o b o t n i c z ą , zorganizowania i zespolenia litego f r o n t u narodowego z a p a d ł a pod bezpośrednim
jej s z e r e g ó w , o k r e ś l e n i e jej r o l i w n a r a s t a j ą c e j walce na­ w p ł y w e m zjazdu n a r o d ó w Dalekiego W s c h o d u * , k t ó r y
rodowowyzwoleńczej narodu chińskiego — zajęły n a j w i ę ­
cej miejsca podczas obrad I I zjazdu K P C h . * Delegacja chińska była na zjeździe tym jedną z najliczniej­
szych (44 osoby). W jej skład obok komunistów (m. in. Cii Ciu-rjo,
Zjazd ten o d b y w a ł się nielegalnie w Szanghaju w dniach
Czang Kuo-tao, Czang Taj-lej, Ke Cing-szy) i bezpartyjnych
16—23 lipca 1922 r. U c z e s t n i c z y ł o w n i m 12 d e l e g a t ó w r e ­ wchodził także przedstawiciel Kuomintangu. Niektórzy członko­
p r e z e n t u j ą c y c h 123 c z ł o n k ó w p a r t i i . G ł ó w n ą s p r a w ą s t o j ą - wie delegacji zostali przyjęci przez Lenina. Zjazd ten zadeklaro-

104 105
o d b y w a ł s i ę 21 stycznia — 2 lutego 1922 r., i w perspekty­ t a r i a t u ds. K o b i e t p r z y M i ę d z y n a r o d ó w c e K o m u n i s t y c z ­
w i e historycznej o k a z a ł a się n a j w a ż n i e j s z y m p r y n c y p i a l ­ nej. Te zasadnicze decyzje I I zjazdu ś w i a d c z y ł y o z w y c i ę ­
n y m i t a k t y c z n y m p o s u n i ę c i e m I I zjazdu. Jednak za stwie k i e r u n k u internacjonalistycznego w p a r t i i . W y r a z e m
g ł ó w n e swoje zadanie partia u w a ż a ł a nadal p r z y c i ą g n i ę c i e , idei i n t e r n a c j o n a l i z m u proletariackiego, k t ó r e z n a l a z ł y
zorganizowanie, zespolenie i p o l i t y c z n ą e d u k a c j ę klasy szerokie odzwierciedlenie w d o k u m e n t a c h zjazdowych,
robotniczej. P r o b l e m y r u c h u robotniczego oraz ściśle b y ł o r ó w n i e ż w y s u n i ę t e przez zjazd h a s ł o o b r o n y Rosji
z t y m związane sprawy kształtowania partii zostały Radzieckiej.
s z c z e g ó ł o w o opracowane w u c h w a ł a c h I I " zjazdu. Zjazd Do w y b r a n e g o na z j e ź d z i e K o m i t e t u Centralnego w e ­
raz jeszcze zdecydowanie p o t w i e r d z i ł d ą ż e n i e K P C h , b y szło p i ę c i u c z ł o n k ó w : Czen T u - s i u (sekretarz generalny),
s t a ć s i ę p r a w d z i w ą p a r t i ą p r o l e t a r i a c k ą i idea ta prze­ L i Ta-czao, Czang K u o - t a o (odpowiedzialny za s p r a w y
w i j a ł a się przez wszystkie jego rezolucje. organizacyjne), Caj He-sen (odpowiedzialny za propagan­
Zjazd p o ś w i ę c i ł w i e l e u w a g i s p r a w o m k s z t a ł t o w a n i a dę) oraz K a o C i u n - j i i . Zjazd p o d j ą ł t a k ż e u c h w a ł ę o w y ­
p a r t i i . J e ś l i I zjazd z a ł o ż y ł j e d y n i e podstawy w f u n d a ­ d a w a n i u centralnego organu p a r t i i — t y g o d n i k a „ S i a n g -
mencie o r g a n i z a c y j n y m p a r t i i , to I I zjazd k o n t y n u o w a ł tao" ( „ P r z e w o d n i k " ) *.
w y p r a c o w a n i e j e j zasad organizacyjnych, u c h w a l a j ą c Sta­ W sumie obrady I I zjazdu K P C h b y ł y nader owocne.
t u t K P C h . T r e ś ć „ R e z o l u c j i o Statucie K P C h " i sam Postanowienia, j a k i e na n i m z a p a d ł y , ś w i a d c z ą , ż e w c i ą ­
statut ś w i a d c z ą , że obrano k u r s na r o z w i j a n i e masowej gu t y l k o r o k u , k t ó r y u p ł y n ą ł p o m i ę d z y zjazdami, p a r t i a
p a r t i i p r o l e t a r i a c k i e j w e d ł u g wzorca bolszewickiego. 10 w y r a ź n i e j j u ż o k r e ś l i ł a zadania k o m u n i s t ó w w nadcho­
K o n k r e t n e p r z y t y m w a r u n k i f o r m o w a n i a się K P C h : dzącej rewolucji burżuazyjno-demokratycznej, na co
b r a k d a w n y c h t r a d y c j i proletariackich, d r o b n o m i e s z c z a ń - w p ł y n ę ł y n i e w ą t p l i w i e r ó w n i e ż r e z u l t a t y p o w a ż n e j pracy
skie otoczenie, i n t e l i g e n c k i s k ł a d i znaczny w p ł y w p a r ­ przeprowadzonej w K P C h przez M i ę d z y n a r o d ó w k ę K o ­
t y k u l a r n y c h t e n d e n c j i anarchistycznych, w y m a g a ł y z w r ó ­ munistyczną.
cenia s z c z e g ó l n e j u w a g i na s p r a w ę centralizacji, k o n s o l i ­ Utworzenie jednolitego frontu narodoworewolucyjnego.
dacji i d y s c y p l i n y , co n a s t r ę c z a ł o j u ż w i e l e t r u d n o ś c i . K o n i e c z n o ś ć u t w o r z e n i a jednolitego f r o n t u wypływała
Na z j e ź d z i e z o s t a ł a p o d j ę t a oficjalna rezolucja o w s t ą ­ z o b i e k t y w n y c h potrzeb d o j r z e w a j ą c e j w Chinach r e w o ­
p i e n i u K P C h do M i ę d z y n a r o d ó w k i K o m u n i s t y c z n e j ; w i n ­ l u c j i a n t y i m p e r i a l i s t y c z n e j . Do w a l k i przeciwko obcemu
n y c h rezolucjach p r z e w i d y w a n o w ł ą c z e n i e r u c h u z w i ą z ­ p a n o w a n i u w ł ą c z a ł y się na s w ó j s p o s ó b p r a w i e wszystkie
kowego, m ł o d z i e ż o w e g o i kobiecego w Chinach w s f e r ę klasy i w a r s t w y ó w c z e s n e g o p ó ł k o l o n i a l n e g o s p o ł e c z e ń ­
w p ł y w ó w Międzynarodówki Związkowej, Komunistycznej stwa c h i ń s k i e g o , w t y m n a w e t n i e k i e d y p a t r i o c i w y w o ­
M i ę d z y n a r o d ó w k i M ł o d z i e ż y i M i ę d z y n a r o d o w e g o Sekre- d z ą c y się z w a r s t w y obszarniczej. Na charakter z a ś r e w o ­
lucyjnego nacjonalizmu b u r ż u a z y j n e g o , reprezentowanego
wał pełną solidarność z uchwałami kongresów Międzynarodówki przez p a r t i ę K u o m i n t a n g i j e j p r z y w ó d c ę , Sun Jat-sena,
Komunistycznej w kwestii narodowo-kolonialnej, podkreślił ko­
nieczność prawidłowego pojmowania wzajemnych związków * Pismo „Siangtao", legalny organ polityczny KPCh, ukazywało
między narodowymi ruchami rewolucyjnymi i walką mas pracu­ się od 13 września 1922 r. do 18 lipca 1927 r.; ogółem wydano
jących o swe wyzwolenie oraz ścisłego sojuszu mas pracujących 201 jego numerów; redaktorami naczelnymi pisma byli między
innymi Caj He-sen i Cii Ciu-po.
Dalekiego Wschodu z międzynarodowym proletariatem.

106 107
w y w i e r a ł y coraz w i ę k s z y w p ł y w r a d y k a l n e demokratyczne 1922 r., podczas swego p o b y t u w Szanghaju. I c h r e z u l t a ­
w a r s t w y b u r ż u a z j i oraz p r o l e t a r i a t p r z y s t ę p u j ą c y j u ż do t e m b y ł k o m u n i k a t z 27 stycznia 1923 r., w k t ó r y m za­
d z i a ł a l n o ś c i politycznej. U k ł a d sił k l a s o w y c h w r u c h u a k c e p t o w a ł on zasady p o l i t y k i P a ń s t w a Radzieckiego
n a r o d o w o w y z w o l e ń c z y m w Chinach u l e g ł zatem p o w a ż ­ wobec C h i n .
n y m zmianom. W t y m t e ż okresie n a s t ę p u j e z b l i ż e n i e S u n Jat-sena
W o w y m okresie Sun Jat-sen b y ł j u ż pod g ł ę b o k i m z k o m u n i s t a m i c h i ń s k i m i . S p r z y j a ł y t e m u nie t y l k o jego
w r a ż e n i e m doświadczeń Rewolucji Październikowej, pro­ osobiste k o n t a k t y z d z i a ł a c z a m i M i ę d z y n a r o d ó w k i i d y p l o ­
pozycji m ł o d e g o P a ń s t w a Radzieckiego, aby p r z y j ś ć z po­ m a t a m i radzieckimi, lecz i u c h w a ł y I I zjazdu K P C h w spra­
m o c ą u c i e m i ę ż o n e m u n a r o d o w i Chin. S k ł o n i ł o go to do w i e jednolitego f r o n t u z K u o m i n t a n g i e m , w ś l a d za k t ó r y ­
ponownego p r z e m y ś l e n i a d r ó g r o z w o j u r e w o l u c j i c h i ń ­ m i w s i e r p n i u 1922 r. K C K P C h p o d j ą ł zgodnie z zalece­
skiej, szukania n o w y c h s p r z y m i e r z e ń c ó w w prowadzonej n i e m K W M K u c h w a ł ę o w s t ę p o w a n i u k o m u n i s t ó w do
walce. W y r a z e m politycznej m ą d r o ś c i Sun Jat-sena b y ł o K u o m i n t a n g u . U c h w a ł y te z a p o c z ą t k o w a ł y w s p ó ł d z i a ł a n i e
to, że p o t r a f i ł się on w z n i e ś ć ponad nacjonalizm b u r ż u a - K P C h z K o u m i n t a n g i e m . W e w r z e ś n i u 1922 r . Sun Jat-sen
z
y J y , nie p r z e s t r a s z y ł się w s p ó ł p r a c y w walce a n t y i m -
n zaczyna p r a c o w a ć z k o m u n i s t a m i nad r e o r g a n i z a c j ą K u o ­
perialistycznej z k l a s ą r o b o t n i c z ą i k o m u n i s t a m i Chin, m i n t a n g u . Z a r y s y p l a t f o r m y politycznej zreorganizowa­
z Rosją Radziecką i M i ę d z y n a r o d ó w k ą K o m u n i s t y c z n ą . nego K u o m i n t a n g u z o s t a ł y przedstawione w d e k l a r a c j i
Sun Jat-sen n a w i ą z u j e k o n t a k t y polityczne z M i ę d z y n a ­ Sun Jat-sena z 1 stycznia 1923 r., w k t ó r e j w y s u n ą ł on
r o d ó w k ą w 1920 r., n i e j e d n o k r o t n i e r o z m a w i a z jej dzia­ żądanie anulowania n i e r ó w n o p r a w n y c h u k ł a d ó w i przy­
ł a c z a m i G. N . W o j t y n s k i m (jesień 1920 r . ) , G. M a r i n g i e m w r ó c e n i a n i e z a w i s ł o ś c i C h i n ; w p r o w a d z e n i a powszechne- *
( s i e r p i e ń — w r z e s i e ń 1921 r.) i z S. A . D a l i n e m ( k w i e c i e ń — go p r a w a wyborczego i s w o b ó d d e m o k r a t y c z n y c h ; usta­
czerwiec 1922 r . ) . P r o w a d z i o ż y w i o n ą korespondencję wowego zagwarantowania ochrony i n t e r e s ó w mas p r a c u ­
z r a d z i e c k i m l u d o w y m komisarzem spraw zagranicznych j ą c y c h ; uchwalenia u s t a w y o p o d a t k u g r u n t o w y m w celu
G. Cziczerinem. nadzielenia c h ł o p ó w z i e m i ą . B y ł to istotny k r o k n a p r z ó d ,
Sun Jat-sen ogromnie i n t e r e s o w a ł się d o ś w i a d c z e n i a m i jeśli chodzi o p o g ł ę b i e n i e , zgodnie z d u c h e m czasu, po­
Rosji Radzieckiej, z w ł a s z c z a p a r t i i bolszewickiej i A r m i i s t ę p o w e j t r e ś c i trzech zasad l u d o w y c h .
Czerwonej; s t a r a ł się w y c i ą g n ą ć s t ą d p o ż y t e c z n e n a u k i D l a dalszych l o s ó w jednolitego f r o n t u d u ż e znaczenie
dla C h i n . Oto w liście do Cziczerina z 28 sierpnia 1921 r. m i a ł r ó w n i e ż fakt, że 21 lutego 1923 r. Sun Jat-sen p r z y
Sun Jat-sen p i s a ł : „ J e s t e m bardzo zainteresowany w a s z ą pomocy w o j s k o w y c h w ł a d z K u a n g s i s t a n ą ł ponownie na
s p r a w ą , z w ł a s z c z a o r g a n i z a c j ą waszych Rad, waszej a r m i i czele r z ą d u p o ł u d n i o w e g o w K a n t o n i e . T y m razem d o s z e d ł
i o ś w i a t y [...]. Podobnie j a k Moskwa, c h c i a ł b y m w s z c z e p i ć on do w ł a d z y przekonany o k o n i e c z n o ś c i oparcia się nie
zasady R e p u b l i k i C h i ń s k i e j g ł ę b o k o w u m y s ł y m ł o d e g o t y l k o na n i e p e w n y c h g e n e r a ł a c h , c h w i l o w y c h s p r z y m i e ­
11
pokolenia — l u d z i pracy dnia jutrzejszego". r z e ń c a c h , lecz t a k ż e na silnej p a r t i i r e w o l u c y j n e j , masach
D u ż e znaczenie dla z a c i e ś n i e n i a s t o s u n k ó w m i ę d z y Sun ludowych, pomocy P a ń s t w a Radzieckiego i k o m u n i s t ó w .
Jat-senem i r z ą d e m Rosji Radzieckiej m i a ł a korespon­ Na p o d p o r z ą d k o w a n y m r z ą d o w i Sun Jat-sena t e r y t o r i u m
dencja i r o z m o w y z A . Joffem, przedstawicielem RFSRR Partia K o m u n i s t y c z n a u z y s k a ł a m o ż l i w o ś ć legalnego dzia­
w Chinach, k t ó r e Sun Jat-sen p r o w a d z i ł od sierpnia ł a n i a . W i o s n ą 1923 r. do K a n t o n u p r z e n i ó s ł się K o m i t e t

108 109
C e n t r a l n y K P C h i zaczął t a m p r z y g o t o w y w a ć I I I zjazd r o d o w o r e w o l u c y j n e g o w Chinach. J e d n o c z e ś n i e w u c h w a ­
partii. ł a c h i deklaracjach zjazdu poddano surowej k r y t y c e do­
M i m o głębokiej ewolucji w światopoglądzie i praktyce tychczasowe b ł ę d y polityczne K u o m i n t a n g u i p o d k r e ś l o n o
p o l i t y c z n e j S u n Jat-sena, w K P C h nadal i s t n i a ł a silna specyficzne klasowe zadania k o m u n i s t ó w .
opozycja wobec w s p ó ł p r a c y z K u o m i n t a n g i e m , zakorze­ „ M a m y n a d z i e j ę — głosiła deklaracja zjazdu — ż e
niona n i e u f n o ś ć do tej n a r o d o w o - b u r ż u a z y j n e j partii. K u o m i n t a n g c h i ń s k i zerwie zdecydowanie ze s w y m i po­
Potrzeba b y ł o specjalnych wyjaśnień i wytycznych p r z e d n i m i p o g l ą d a m i co do oparcia s i ę na s i ł a c h z e w n ę -
K W M K p r z y j ę t y c h w r o z w i n i ę c i u u c h w a ł I V kongresu znych i akcjach z b r o j n y c h , p o ś w i ę c i w i ę c e j u w a g i
M i ę d z y n a r o d ó w k i K o m u n i s t y c z n e j w k w e s t i i wschodniej, ropagandzie politycznej w ś r ó d mas i nie z l e k c e w a ż y ż a ­
aby ten stan rzeczy p r z e z w y c i ę ż y ć . S z c z e g ó l n e znaczenie dnej m o ż l i w o ś c i prowadzenia t e j propagandy, po to, aby
m i a ł a p r z y t y m rezolucja K W M K z 1 stycznia 1923 r . s t a ć się r z e c z y w i ś c i e c e n t r a l n ą siłą w a l k i o szczęście na­
0 stosunku K o m u n i s t y c z n e j P a r t i i C h i n do K u o m i n t a n g u , r o d u i z a j ą ć k i e r o w n i c z ą p o z y c j ę w r e w o l u c j i narodo­
k t ó r a to rezolucja s t a ł a się p o d s t a w ą d y s k u s j i na I I I z j e ź ­ wej.
dzie K P C h . Komunistyczna Partia Chin — uwzględniając polityczną
I I I zjazd K o m u n i s t y c z n e j P a r t i i C h i n o d b y w a ł się l e ­ i gospodarczą sytuację w świecie i w e w n ą t r z kraju, a tak­
galnie w K a n t o n i e od 10 do 23 czerwca 1923 r. Uczestni­ że potrzeby i ż ą d a n i a klas s p o ł e c z n y c h k r a j u ( r o b o t n i k ó w ,
c z y ł o w n i m 30 d e l e g a t ó w r e p r e z e n t u j ą c y c h 420 c z ł o n k ó w c h ł o p ó w , k u p c ó w i p r z e m y s ł o w c ó w ) — u w a ż a , iż C h i n o m
partii, z k t ó r y c h 4 0 % stanowili robotnicy. M i ę d z y n a r o ­ absolutnie n i e z b ę d n a jest r e w o l u c j a narodowa. N i e m o ż e ­
d ó w k ę K o m u n i s t y c z n ą r e p r e z e n t o w a ł na z j e ź d z i e G. M a - m y p r z y t y m a n i na j o t ę l e k c e w a ż y ć ochrony ż y w o t n y c h
r i n g . G ł ó w n ą s p r a w ą p o r z ą d k u dziennego zjazdu b y ł a i n t e r e s ó w r o b o t n i k ó w i c h ł o p ó w . Naszym s z c z e g ó l n y m
kwestia t a k t y k i p a r t i i , to jest j e j stosunku do K u o m i n ­ zadaniem jest propaganda w ś r ó d r o b o t n i k ó w i c h ł o p ó w
1 2
tangu, i na t y m t l e r o z w i n ę ł a s i ę ostra dyskusja. W i ę ­ oraz i c h zorganizowanie."
k s z o ś ć d e l e g a t ó w z Czen T u - s i u , L i Ta-czao, C i i Ciu-po U c h w a ł y I I I zjazdu K P C h s t a n o w i ł y j e d n ą z w a ż n y c h
1 Czang T a j - l e j e m p o p a r ł a zalecenie M i ę d z y n a r o d ó w k i przesłanek zapewniających uformowanie jednolitego
Komunistycznej o wstępowaniu poszczególnych komuni­ frontu i wprowadzających młodą partię proletariatu chiń­
s t ó w do K u o m i n t a n g u , p r z y zachowaniu p e ł n e j ideowej skiego na s z e r o k ą a r e n ę w a l k i p o l i t y c z n e j . Realizacja
i organizacyjnej s a m o d z i e l n o ś c i P a r t i i K o m u n i s t y c z n e j . t y c h u c h w a ł n a p o t y k a ł a jednak na d u ż e t r u d n o ś c i w e ­
P r z e c i w k o t e m u w y s t ą p i l i z pozycji lewacko-sekciarskich w n ą t r z p a r t i i i poza n i ą . W p o k o n a n i u t y c h t r u d n o ś c i
Czang K u o - t a o , Caj He-sen i n i e k t ó r z y i n n i delegaci, dużą rolę odegrała M i ę d z y n a r o d ó w k a Komunistyczna,
u z a s a d n i a j ą c swoje negatywne stanowisko t y m , że w C h i ­ W K P ( b ) i P a ń s t w o Radzieckie.
nach b u r ż u a z j a narodowa nie m o ż e o d g r y w a ć r e w o l u c y j ­ P r z e z w y c i ę ż a j ą c z a c i ę t y o p ó r prawicowego s k r z y d ł a
nej r o l i . Z j a z d o d r z u c i ł i c h stanowisko i n i e z n a c z n ą swej p a r t i i , l a t e m 1923 r . S u n Jat-sen zdecydowanie o b r a ł
większością podjął oficjalną u c h w a ł ę o w s t ę p o w a n i u ko­ k u r s na sojusz z ZSRR. A b y z b a d a ć radzieckie d o ś w i a d ­
m u n i s t ó w do K u o m i n t a n g u , k t ó r y z o s t a ł t y m s a m y m czenia i p r z e p r o w a d z i ć k o n k r e t n e r o z m o w y w kwestiach
uznany za o r g a n i z a c y j n ą f o r m ę jednolitego f r o n t u naro­ w o j s k o w y c h i p o l i t y c z n y c h , w s i e r p n i u 1923 r. s k i e r o w a ł
dowego, a zarazem za politycznego p r z y w ó d c ę r u c h u na- do M o s k w y d e l e g a c j ę z Czang K a j - s z e k i e m na czele (w j e j

110 111
s k ł a d w c h o d z i ł r ó w n i e ż k o m u n i s t a Czang T a j - l e j ) . Dele­ K u o m i n t a n g u . K o m u n i ś c i zostali sekretarzami p r a w i e
gacji tej stworzono m o ż l i w o ś c i zapoznania s i ę z ż y c i e m wszystkich w y d z i a ł ó w C K W .
K r a j u Rad, odbycia s p o t k a ń z k i e r o w n i c z y m i d z i a ł a c z a m i Zasadniczym r e z u l t a t e m obrad I zjazdu K u o m i n t a n g u
P a ń s t w a Radzieckiego i M i ę d z y n a r o d ó w k i K o m u n i s t y c z ­ b y ł o u t w o r z e n i e podstaw organizacyjnych jednolitego
nej. Na p r o ś b ę delegacji c h i ń s k i e j P r e z y d i u m K W M K frontu i przekształcenie Kuomintangu w partię bloku róż­
p r z e d y s k u t o w a ł o z n i ą p r o g r a m p o l i t y c z n y zreorganizowa­ n y c h klas, g o t o w y c h do w a l k i z i m p e r i a l i s t y c z n y m pano­
nego K u o m i n t a n g u i 28 listopada 1923 r. p o d j ę ł o s p e c j a l n ą w a n i e m w Chinach: r o b o t n i k ó w , c h ł o p ó w , drobnej b u r ­
rezolucję w sprawie r u c h u narodowowyzwoleńczego ż u a z j i m i e j s k i e j i b u r ż u a z j i narodowej. Do p a r t i i n a l e ż e l i
w Chinach oraz K u o m i n t a n g u , k t ó r a z o s t a ł a w r ę c z o n a t e ż przedstawiciele f e u d a ł ó w i k o m p r a d o r ó w , k t ó r z y j u ż
Czang Kaj-szekowi. W rezolucji tej b y ł a m . i n . zawarta wtedy próbowali rozbić jednolity front z komunistami,
propozycja n o w e j i n t e r p r e t a c j i trzech zasad l u d o w y c h Sun d o m a g a j ą c się zamieszczenia w statucie K u o m i n t a n g u
13
Jat-sena. K u o m i n t a n g , c h c ą c sobie z a p e w n i ć przede p u n k t u z a b r a n i a j ą c e g o j e j c z ł o n k o m p r z y n a l e ż n o ś c i do i n ­
w s z y s t k i m pomoc w o j s k o w ą Rosji Radzieckiej, po ostrej n y c h p a r t i i (tzn. K P C h ) . Zjazd o d r z u c i ł te roszczenia, po­
walce w e w n ę t r z n e j p r z y j ą ł pod naciskiem Sun Jat-sena t w i e r d z i w s z y t y m s a m y m p r a w o k o m u n i s t ó w do c z ł o n ­
zalecenia polityczne M i ę d z y n a r o d ó w k i K o m u n i s t y c z n e j kostwa w K u o m i n t a n g u .
(oprócz z a l e c e ń w k w e s t i i a g r a r n o - c h ł o p s k i e j ) . Na p r o ś b ę P l a t f o r m a polityczna jednolitego f r o n t u z o s t a ł a p r z e d ­
Sun Jat-sena jeszcze w p a ź d z i e r n i k u 1923 r. p r z y j e c h a ł stawiona w M a n i f e ś c i e zjazdu, z a w i e r a j ą c y m r ó w n i e ż nowe
do K a n t o n u , jako doradca do spraw reorganizacji K u o m i n ­ u j ę c i e trzech zasad l u d o w y c h Sun Jat-sena — nacjona­
tangu, w e t e r a n p a r t i i bolszewickiej M . B o r o d i n , k t ó r y l i z m u , d e m o k r a t y z m u ( l u d o w ł a d z t w a ) i powszechnego do­
o d e g r a ł tak t w ó r c z ą r o l ę w p r z y g o t o w a n i u i p r z e p r o w a ­ b r o b y t u l u d u . Nacjonalizm w n o w e j i n t e r p r e t a c j i o z n a c z a ł
dzeniu I zjazdu K u o m i n t a n g u . Na zaproszenie Sun Jat- j u ż w a l k ę n a r o d u c h i ń s k i e g o przeciwko i m p e r i a l i z m o w i
-sena p r z y b y l i t e ż z ZSRR p i e r w s i doradcy w o j s k o w i , aby i rządom militarystycznym, o p e ł n e w y z w o l e n i e na­
dopomóc w utworzeniu szkoły wojskowej Kuomintangu r o d u i zjednoczenie k r a j u , a t a k ż e w a l k ę o r ó w n o ­
(A. Czeriepanow, J . G e r m a n , P. Smolencew, A . Tieriesza- u p r a w n i e n i e wszystkich n a r o d o w o ś c i C h i n . Zasada demo­
t o w , W . Polak). k r a t y z m u p r z e w i d y w a ł a u t w o r z e n i e suwerennej r e p u b l i k i
U w i e ń c z e n i e m s k o m p l i k o w a n e j pracy nad o r g a n i z a c j ą demokratycznej, zdolnej do o b r o n y swej n i e z a w i s ł o ś c i
jednolitego f r o n t u b y ł I zjazd K u o m i n t a n g u , o d b y t y w i w y k l u c z a j ą c e j zmonopolizowanie w ł a d z y przez b u r ż u a z j ę .
styczniu 1924 r. W jego p r z y g o t o w a n i u i obradach b r a l i Zasada powszechnego d o b r o b y t u l u d u o b e j m o w a ł a ogra­
a k t y w n y u d z i a ł k o m u n i ś c i ( L i Ta-czao, Cvi Ciu-po, Tan niczenie wielkiego k a p i t a ł u w m i e ś c i e , urzeczywistnienie
Ping-szan, L i n Po-cii i inni). P r z y ich udziale z o s t a ł r ó w ­ h a s ł a „ k a ż d e m u oraczowi swoje pole" przez nadzielenie
n i e ż opracowany Manifest, p o d s t a w o w y d o k u m e n t zjazdu. c h ł o p ó w z i e m i ą w y k u p i o n ą od o b s z a r n i k ó w , p o p r a w ę sy­
W s k ł a d Centralnego K o m i t e t u Wykonawczego K u o m i n ­ t u a c j i m a t e r i a l n e j mas p r a c u j ą c y c h . W swej n o w e j i n t e r ­
tang a w e s z ł o d z i e w i ę c i u k o m u n i s t ó w (w t y m L i Ta-czao, pretacji zasady Sun Jat-sena' m i a ł y p o w a ż n e znaczenie
Tan Ping-szan, C i i Ciu-po, Czang K u o - t a o , L i n Po-cii, Mao m o b i l i z u j ą c e , z w ł a s z c z a j e ś l i chodzi o s p o ż y t k o w a n i e
Tse-tung); o b j ę l i o n i k i e r o w n i c t w o w y d z i a ł e m organiza­ olbrzymiego rewolucyjnego p o t e n c j a ł u d r o b n o m i e s z c z a ń -
c y j n y m (Tan Ping-szan) i c h ł o p s k i m ( L i n Po-cii) C K W skiej d e m o k r a c j i C h i n . N a j w a ż n i e j s z e w n i c h b y ł y a n t y -

8
— Najnowsza...
112 113
imperialistyczne i antyfeudalne t r e ś c i , i c h ż y w i o ł o w e so­ sukces r e w o l u c y j n y c h sił C h i n . M i m o g ł ę b o k i c h sprzecz­
cjalistyczne u k i e r u n k o w a n i e , m i m o ż e Sun Jat-sen pozo­ n o ś c i w e w n ę t r z n y c h , k t ó r e od p o c z ą t k u c e c h o w a ł y jedno­
s t a w a ł p r z e c i w n i k i e m i d e o w y m k o m u n i z m u naukowego l i t y front, jego p l a t f o r m a polityczna s t w a r z a ł a d o s t a t e c z n ą
i w a l k i klasowej. p o d s t a w ę w s p ó l n e j w a l k i u c z e s t n i c z ą c y c h w n i m klas
Manifest I zjazdu K u o m i n t a n g u c h a r a k t e r y z o w a ł r ó w ­ przeciwko i m p e r i a l i z m o w i i r z ą d z ą c y m w Chinach k l i ­
n i e ż s y t u a c j ę C h i n oraz z a w i e r a ł p r o g r a m p o l i t y c z n y par­ kom militarystycznym.
t i i , w k t ó r y m k o n k r e t y z o w a n o t r z y zasady ludowe: a n u l o ­
w a n i e n i e r ó w n o p r a w n y c h u k ł a d ó w , wprowadzenie w y b o ­
3. Umocnienie sil narodoworewolucyjnych
r ó w powszechnych i s w o b ó d demokratycznych, zakaz do­
i dojrzewanie sytuacji rewolucyjnej
d a t k o w y c h p o b o r ó w p o d a t k ó w , p o p r a w ę w a r u n k ó w życia
(styczeń 1924—maj 1925)
c h ł o p ó w i r o b o t n i k ó w , pomoc dla i c h organizacji, opraco­
w a n i e u s t a w y o pracy, p r a w o do w y k u p u ziemi obszarni- Radziecko-chińskie porozumienie z 1924 r. I s t o t n y m
czej, ograniczenie k a p i t a ł u , r ó w n o u p r a w n i e n i e kobiet, b o d ź c e m dla r u c h u n a r o d o w o w y z w o l e ń c z e g o b y ł o k o n ­
14 J
upowszechnienie o ś w i a t y . •- - - - - sekwentne stanowisko Z S R R w k w e s t i i s t o s u n k ó w z C h i ­
Podczas obrad I zjazdu K u o m i n t a n g u d o t a r ł a do C h i n n a m i . Wzrost zarazem m i ę d z y n a r o d o w e g o autorytetu
w i a d o m o ś ć o ś m i e r c i L e n i n a . W y r a ż a j ą c uczucia wszyst­ Z S R R i ż ą d a n i a p o s t ę p o w e j c h i ń s k i e j o p i n i i publicznej
k i c h p o s t ę p o w y c h sił swego k r a j u Sun Jat-sen w p r z e m ó ­ s p r a w i ł y , ż e r z ą d p e k i ń s k i , w b r e w naciskom mocarstw
w i e n i u p o ś w i ę c o n y m jego p a m i ę c i ponownie p o d k r e ś l i ł imperialistycznych, zdecydował się jednak u r e g u l o w a ć
znaczenie r e w o l u c j i rosyjskiej dla C h i n : „ L e n i n to w i e l k i stosunki c h i ń s k o - r a d z i e c k i e . 31 maja 1924 r. radziecka
organizator r e w o l u c y j n y c h z w y c i ę s t w , geniusz r e w o l u c j i , delegacja pod p r z e w o d n i c t w e m L . Karachana p o d p i s a ł a
w s p a n i a ł y w z ó r r e w o l u c j o n i s t y . I oto L e n i n a z a b r a k ł o . Ja­ w P e k i n i e „ P o r o z u m i e n i e o o g ó l n y c h zasadach u r e g u l o ­
kie m y ś l i nasuwa n a m jego obraz i j a k ą l e k c j ę w i n n i ś m y w a n i a s p r a w m i ę d z y Z w i ą z k i e m SRR a R e p u b l i k ą C h i ń ­
w y c i ą g n ą ć dla siebie, gdy o n i m m y ś l i m y ? S ą d z ę , ż e r e ­ s k ą " . B y ł to p i e r w s z y r ó w n o p r a w n y u k ł a d C h i n z w i e l ­
wolucyjna partia Chin może w y c i ą g n ą ć n i e m a ł ą lekcję. k i m mocarstwem.
Na czym polega jej sens? Na t y m , że p o w i n n i ś m y umac­ Porozumienie p r z e w i d y w a ł o n a w i ą z a n i e s t o s u n k ó w d y ­
n i a ć f u n d a m e n t naszej p a r t i i i u c z y n i ć ją tak samo dobrze p l o m a t y c z n y c h m i ę d z y obu k r a j a m i ; zrzeczenie s i ę przez
z o r g a n i z o w a n ą i s i l n ą j a k r e w o l u c y j n a p a r t i a Rosji. T a k i r z ą d ZSRR specjalnych p r a w i p r z y w i l e j ó w carskiej Ro­
jest r ó w n i e ż cel obecnego zjazdu [...] S i ł a idei Lenina, jego s j i w Chinach, rosyjskiej części k o n t r y b u c j i bokserskiej
d u c h b o j o w y i c a ł a jego d z i a ł a l n o ś ć z o s t a ł y u c i e l e ś n i o n e oraz p r a w do e k s t e r y t o r i a l n o ś c i i j u r y s d y k c j i k o n s u l a r n e j ;
w samej p a r t i i . L e n i n z m a r ł , ale jego d u c h ż y j e . Oto co zawieranie r ó w n o p r a w n y c h p o r o z u m i e ń m i ę d z y ZSRR
1 5
jest najbardziej dla nas p o u c z a j ą c e ! " Na p r o p o z y c j ę Sun i C h i n a m i w d u c h u d e k l a r a c j i r z ą d u radzieckiego z 1919 r.
Jat-sena zjazd na t r z y d n i p r z e r w a ł obrady. W K a n t o n i e i 1920 r. Oba r z ą d y z g o d z i ł y się ponadto „ d o k o n a ć p o n o w ­
wywieszono flagi ż a ł o b n e , o d b y w a ł y s i ę wiece ż a ł o b n e nego sprawdzenia na k o n f e r e n c j i " granic m i ę d z y obu
i mityngi. k r a j a m i „i do czasu w y m i e n i o n e g o sprawdzenia u t r z y ­
U c h w a ł y I zjazdu K u o m i n t a n g u o z n a c z a j ą c e u t w o r z e n i e m y w a ć i s t n i e j ą c e " ( p r z e w i d y w a n a konferencja nie o d b y ł a
narodowego f r o n t u antyimperialistycznego s t a n o w i ł y d u ż y się z w i n y s t r o n y c h i ń s k i e j ) . Zgodnie z podpisanym tego

8»
114 115
samego dnia p o r o z u m i e n i e m W s c h o d n i o - C h i ń s k ą K o l e j R z ą d S u n Jat-sena nie m i a ł dostatecznych ś r o d k ó w na
Ż e l a z n ą ogłoszono p r z e d s i ę b i o r s t w e m czysto k o m e r c y j ­ zorganizowanie t a k i e j a r m i i a n i t e ż odpowiednio w y s z k o ­
n y m , z a r z ą d z a n y m w s p ó l n i e przez ZSRR i C h i n y na za­ lonej k a d r y oficerskiej, k t ó r a m o g ł a b y tego d o k o n a ć .
sadach p a r y t e t u , a ż do czasu j e j w y k u p u przez r z ą d W t y m zakresie pomocy u d z i e l i ł m u Z w i ą z e k Radziecki.
c h i ń s k i . Z i n i c j a t y w y r z ą d u radzieckiego oba k r a j e uzgod­ Rdzeniem n o w e j a r m i i r e w o l u c y j n e j m i a ł a s i ę s t a ć u t w o ­
n i ł y t a k ż e w y m i a n ę na szczeblu a m b a s a d o r ó w (inne k r a ­ rzona na p o c z ą t k u 1924 r. s z k o ł a oficerska w W a n g p u . K o ­
je m i a ł y w Pekinie t y l k o poselstwa, a k c e n t u j ą c t y m sa­ szta z w i ą z a n e z zorganizowaniem i d z i a ł a l n o ś c i ą s z k o ł y
m y m s w ó j stosunek do p a ń s t w a „ p o ś l e d n i e j " kategorii). w okresie 1924—1925 r . p r z y j ą ł na siebie c a ł k o w i c i e r z ą d
Porozumienia r a d z i e c k o - c h i ń s k i e 1924 r. b y ł y p o w a ż ­ radziecki. Radzieccy doradcy w o j s k o w i odpowiadali za
n y m wydarzeniem w życiu m i ę d z y n a r o d o w y m . S t w a r z a ł y procesy nauczania i wyszkolenia. K o m e n d a n t e m s z k o ł y
one g r u n t dla r o z w o j u p r z y j a z n y c h s t o s u n k ó w m i ę d z y został Czang Kaj-szek, komisarzem z a ś — l e w i c o w y
d w o m a w i e l k i m i s ą s i a d u j ą c y m i ze s o b ą p a ń s t w a m i — na d z i a ł a c z K u o m i n t a n g u — Liao Czung-kaj. Podobnie j a k
zasadach r ó w n o ś c i , poszanowania n i e z a w i s ł o ś c i i s u w e r e n ­ w a r m i i radzieckiej w uczelni prowadzono t e ż p r a c ę p o l i ­
ności oraz wzajemnie k o r z y s t n e j w s p ó ł p r a c y . Porozumie­ t y c z n ą , k t ó r ą k i e r o w a l i k o m u n i ś c i , w t y m Czou E n - l a j
nia s t a n o w i ł y t e ż sukces l e n i n o w s k i e j p o l i t y k i zagranicz­ i J u n T a j - i n g . Całością natomiast pracy nad stworzeniem
nej P a ń s t w a Radzieckiego, w p o w a ż n y m stopniu umacnia­ a r m i i r e w o l u c y j n e j k i e r o w a l i g ł ó w n i doradcy w o j s k o w i —
j ą c m i ę d z y n a r o d o w ą p o z y c j ę ZSRR i u ł a t w i a j ą c oderwanie bohaterowie w o j n y domowej w Z S R R P. A . P a w ł ó w , p ó ź ­
się C h i n od systemu imperialistycznego. O z n a c z a ł y one n i e j W . K . Bliicher. Z w i ą z e k Radziecki d o s t a r c z y ł r ó w n i e ż
zarazem poparcie dla c h i ń s k i c h sił n a r o d o w o r e w o l u c y j ­ b r o n i i a m u n i c j i dla n o w e j a r m i i S u n Jat-sena. K o n i e c z ­
n y c h w i c h walce z c a ł y m systemem ucisku i m p e r i a l i ­ n o ś ć p o d j ę c i a wszystkich t y c h ś r o d k ó w p o t w i e r d z i ł y j u ż
stycznego. najbliższe miesiące w a l k i politycznej w Kuangtungu.
Umocnienie pozycji rządu Sun Jat-sena. Po u t w o r z e n i u Po I z j e ź d z i e K u o m i n t a n g u — s t a n o w i ą c y m p o w a ż n y
jednolitego f r o n t u k o l e j n y m zadaniem sił n a r o d o w o r e w o ­ k r o k na drodze realizacji p o l i t y k i jednolitego narodowego
lucyjnych C h i n b y ł o umocnienie pozycji r z ą d u Sun f r o n t u antyimperialistycznego — K o m u n i s t y c z n a P a r t i a
Jat-sena w K a n t o n i e . W y m a g a ł o to stworzenia dla tego Chin rozwinęła a k t y w n ą działalność organizacyjną i poli­
r z ą d u masowej bazy oparcia w postaci zorganizowanego tyczną w łonie Kuomintangu. Komuniści w Kantonie
r u c h u robotniczego i c h ł o p s k i e g o , r o z w o j u i umocnienia i w terenie p o b u d z i l i i o ż y w i l i K u o m i n t a n g , w d o ś ć k r ó t ­
partii kuomintangowskiej z udziałem k o m u n i s t ó w i powo­ k i m okresie zreorganizowali szereg jego k o m ó r e k w C h i ­
ł a n i a a r m i i zdolnej p r z y poparciu l u d u do rozbicia sił nach P ó ł n o c n y c h , Ś r o d k o w y c h i P o ł u d n i o w y c h ; w w i e l u
kontrrewolucji. W wojskowo-polityczną bazę ruchu re­ t e ż m i e j s c o w o ś c i a c h k i e r o w a l i organizacjami k u o m i n t a n -
wolucyjnego w Chinach zamierzano p r z e k s z t a ł c i ć K u a n g ­ g o w s k i m i . R ó w n i e ż a k t y w n i e d z i a ł a l i w c e n t r a l n y m apa­
t u n g . Zadanie to n a s t r ę c z a ł o p o w a ż n e t r u d n o ś c i . racie K u o m i n t a n g u .
W w a r u n k a c h politycznego rozdrobnienia k r a j u i sta­ Na p o c z ą t k u 1924 r. praca organizatorska w K u o m i n t a n ­
łych konfliktów zbrojnych między poszczególnymi prowin­ gu — na d a n y m etapie celowa i n i e z b ę d n a — a b s o r b o w a ł a
c j a m i t r w a ł o ś ć k a ż d e g o r z ą d u w Chinach z a l e ż a ł a bezpo­ p r a w i e wszystkie siły K P C h (liczba j e j c z ł o n k ó w nie prze­
ś r e d n i o od poziomu a r m i i , na k t ó r e j dany r z ą d s i ę o p i e r a ł . k r a c z a ł a w ó w c z a s 500 osób) i o d w r a c a ł a u w a g ę p a r t i i od

116 117
r o z w i ą z y w a n i a z a d a ń k l a s o w y c h (praca w z w i ą z k a c h zawo­ O b j ą ł on p r z e w o d n i c t w o p a r a m i l i t a r n ą o r g a n i z a c j ą k u ­
d o w y c h i w r u c h u c h ł o p s k i m , propaganda komunistyczna piectwa i n a w i ą z a ł k o n t a k t y z Czen C u n g - m i n g i e m . Po­
itd.). W t a k i e j s y t u a c j i n a s t ą p i ł o n i e u n i k n i o n e r o z p ł y n i ę c i e ś r e d n i e g o poparcia z b u n t o w a n e m u k u p i e c t w u u d z i e l i ł o
się w K u o m i n t a n g u p o s z c z e g ó l n y c h s ł a b y c h k o m ó r e k k o ­ p r a w i c o w e s k r z y d ł o K u o m i n t a n g u oraz część „ s p r z y m i e ­
m u n i s t y c z n y c h , lecz, generalnie rzecz b i o r ą c , p a r t i a nie r z o n y c h " dotychczas z Sun Jat-senem m i l i t a r y s t ó w .
u t r a c i ł a a n i swej politycznej, a n i organizacyjnej samo­ Podczas tego k r y z y s u k u o m i n t a n g o w s k i r z ą d Sun Jat-
dzielności. -sena z a j m o w a ł niezdecydowane stanowisko. S t a r a j ą c się
Czynne w ł ą c z e n i e się k o m u n i s t ó w w n u r t pracy K u o ­ u n i k n ą ć zaostrzenia w a l k i klasowej Sun Jat-sen w c i ą ż
m i n t a n g u , ich w e j ś c i e do centralnego i terenowego apara­ daremnie p o s z u k i w a ł k o m p r o m i s u z k u p i e c t w e m . Dopiero
t u tej p a r t i i s p o t k a ł o się, j a k n a l e ż a ł o tego o c z e k i w a ć , wystąpienie zbrojne k o n t r r e w o l u c j i 10 października
z z a c i e k ł y m sprzeciwem prawicowego s k r z y d ł a K u o m i n ­ 1924 r., z a g r a ż a j ą c e i s t n i e n i u r z ą d u Sun Jat-sena, z m u s i ł o
tangu, r e p r e z e n t u j ą c e g o interesy o b s z a r n i k ó w i w i e l k i e j r z ą d ten do p o d j ę c i a zdecydowanych ś r o d k ó w . Na rozkaz
b u r ż u a z j i . L a t e m 1924 r. p r a w i c o w c y na czele z synem Sun Jat-sena u t w o r z o n o K o m i t e t R e w o l u c y j n y , do k t ó r e g o
Sun Jat-sena — Sun Fo, o t r z ą s n ą w s z y się nieco z p o r a ż k i , z o s t a ł w ł ą c z o n y c z ł o n e k K C K P C h , Tan Ping-szan. Sun
j a k ą p o n i e ś l i na I zjeździe K u o m i n t a n g u , r o z w i n ę l i pod Jat-sen osobiście k i e r o w a ł t ł u m i e n i e m b u n t u , w o j s k a m i
flagą „ c z e r w o n e g o n i e b e z p i e c z e ń s t w a " n i e s ł y c h a n i e o s t r ą . p o d p o r z ą d k o w a n y m i k o m i t e t o w i d o w o d z i ł Czang Kaj-szek.
k a m p a n i ę p r z e c i w k o K P C h i p o l i t y c e Z w i ą z k u Radzieckie­ W walkach z milicją kupiecką, w k t ó r y c h została w y k o ­
go w Chinach, poddali z a c i e k ł e j k r y t y c e c a ł ą p o s t ę p o w ą rzystana b r o ń dostarczona z ZSRR, d e c y d u j ą c ą rolę
l i n i ę Sun Jat-sena, a z w ł a s z c z a pozostawienie k o m u n i s t o m o d e g r a ł y nowe j e d n o s t k i w o j s k o w e sformowane ze s ł u c h a ­
znacznej swobody w organizowaniu r u c h u robotniczego czy r e w o l u c y j n e j s z k o ł y w o j s k o w e j W a n g p u oraz o d d z i a ł y
i c h ł o p s k i e g o pod auspicjami K u o m i n t a n g u . K n o w a n i a robotnicze. Sama z a ś operacja przeciwko k o n t r r e w o l u c j i
k o n t r r e w o l u c j i w K u a n g t u n g u u z y s k a ł y poparcie k a p i t a ł u b y ł a prowadzona w e d ł u g p l a n u opracowanego p r z y pomo­
angielskiego, k t ó r y w p o s u n i ę c i a c h n a r ó d o w o r e w o l u c y j n e - cy radzieckich d o r a d c ó w w o j s k o w y c h .
go r z ą d u Sun Jat-sena i jego d ą ż e n i u do sojuszu z ZSRR
Rozgromienie P a p i e r o w y c h T y g r y s ó w u m o c n i ł o znacznie
dostrzegał bezpośrednie zagrożenie swych kolonialnych
p o z y c j ę r z ą d u Sun Jat-sena i p o z w o l i ł o m u zarazem w
p o z y c j i w Chinach.
okresie stycznia—marca 1925 r. p r z e p r o w a d z i ć p o w a ż n ą
K u l m i n a c y j n y m m o m e n t e m d o j r z e w a j ą c e g o od k i l k u o p e r a c j ę (Pierwsza W y p r a w a na W s c h ó d ) przeciwko g ł ó w ­
m i e s i ę c y k r y z y s u politycznego w K u a n g t u n g u b y ł tak n e m u s w e m u p r z e c i w n i k o w i w K u a n g t u n g u — Czen C i i n g -
z w a n y b u n t P a p i e r o w y c h T y g r y s ó w , zorganizowane w - m i n g o w i , d y s p o n u j ą c e m u s i l n ą a r m i ą i c i e s z ą c e m u się po­
p a ź d z i e r n i k u 1924 r. p r z y poparciu W i e l k i e j B r y t a n i i parciem angielskiego k a p i t a ł u . P l a n tej w y p r a w y z o s t a ł
zbrojne w y s t ą p i e n i e b u r ż u a z j i k o m p r a d o r s k i e j i części opracowany p r z y udziale Bluchera i p o m y ś l n i e przepro­
b u r ż u a z j i narodowej K a n t o n u przeciwko r z ą d o w i Sun Jat- wadzony.
-sena. P r z y w ó d c ą wielkiego k u p i e c t w a K u a n g t u n g u , z w i ą ­
W Pierwszej W y p r a w i e na W s c h ó d r o z s t r z y g a j ą c ą r o l ę
zanego z b r y t y j s k i m i w ł a d z a m i k o l o n i a l n y m i w H o n g k o n ­
o d e g r a ł a n o w a „ p a r t y j n a a r m i a " , j a k nazwano j e d n o s t k i
gu, b y ł finansista i bankier Czem L i m - p a k , r e p r e z e n t u ­
sformowane na bazie s z k o ł y W a n g p u . W y c h o w a n i w duchu
j ą c y interesy angielskiego H o n g - K o n g and Shanghai Bank.
oddania idei r e w o l u c j i narodowej, jej ż o ł n i e r z e w y k a z a l i

118 119
n a l e ż y t e zdecydowanie, bojowego ducha, o f i a r n o ś ć . Szli Bardzo w a ż n y m p o l i t y c z n y m s k u t k i e m p r z e w r o t u do­
do w a l k i pod h a s ł a m i r e w o l u c y j n y m i , z r o z u m i a ł y m i dla konanego w Pekinie b y ł a w i z y t a Sun Jat-sena na P ó ł n o c y
l u d n o ś c i . T o t e ż w o j s k o m t y m udzielali pomocy c h ł o p i ; p e ł ­ i r o z w i n i ę t a w z w i ą z k u z t y m szeroka kampania o z w o ł a ­
n i l i role tragarzy, p r z e w o d n i k ó w i w y w i a d o w c ó w . Na t r a ­ nie demokratycznego Zgromadzenia Narodowego, s t a b i l i ­
sie przemarszu p a r t y j n e j a r m i i b y ł y organizowane wiece, zacja bazy r e w o l u c y j n e j w K u a n g t u n g u i wreszcie o t w i e ­
na k t ó r y c h agitatorzy p r o w a d z i l i p r o p a g a n d ę a n t y i m p e r i a - r a j ą c e się — w r a z z o s ł a b i e n i e m sił r e a k c j i — nowe m o ż l i ­
l i s t y c z n ą i a n t y m i l i t a r y s t y c z n ą . Pierwsza W y p r a w a na w o ś c i odrodzenia r u c h u robotniczego i o d b u d o w y rozgro­
W s c h ó d p r z y n i o s ł a k l ę s k ę Czen C u n g - m i n g o w i . Z częścią m i o n y c h na p o c z ą t k u 1923 r. z w i ą z k ó w zawodowych na
swoich o d d z i a ł ó w w y c o f a ł się on do Fucienu. P ó ł n o c y i w ś r o d k o w e j części k r a j u .
Przewrót państwowy Feng Ju-sianga i utworzenie . W warunkach ogólnonarodowego ożywienia Tuan C i -
„armii narodowych". Wizyta Sun Jat-sena na Północy. - ż u e j b y ł zmuszony z a p r o s i ć Sun Jat-sena na k o n f e r e n c j ę
W k o ń c u 1924 r. i na p o c z ą t k u 1925 r. w Chinach z a c h o d z ą w s p r a w i e zjednoczenia Chin. Sun Jat-sen zaproszenie
p o w a ż n e z m i a n y polityczne, dojrzewa sytuacja r e w o l u c y j ­ p r z y j ą ł . W „ M a n i f e ś c i e w sprawie w y j a z d u na P ó ł n o c "
na. Pod w p ł y w e m s u k c e s ó w r z ą d u Sun Jat-sena wzmaga o ś w i a d c z y ł , że j e d n ą z n a j w a ż n i e j s z y c h p r z e s ł a n e k zjedno­
się r e w o l u c y j n e wrzenie, k t ó r e g o z e w n ę t r z n y m p r z e j a w e m czenia k r a j u jest l i k w i d a c j a systemu r z ą d ó w m i l i t a r n y c h
b y ł rozpad k l i k i c z y l i j s k i e j . 23 p a ź d z i e r n i k a 1924 r., gdy w Chinach. Z a ż ą d a ł z w o ł a n i a Zgromadzenia Narodowego,
w o j n a p o m i ę d z y W u P e j - f u i Czang C o - l i n e m z n a j d o w a ł a u w o l n i e n i a w i ę ź n i ó w politycznych i zagwarantowania na­
się w p e ł n y m t o k u , Feng Jii-siang, jeden z c z o ł o w y c h ge­ rodowi swobód demokratycznych.
n e r a ł ó w Czyli, w y s t ą p i ł przeciwko W u Pej-fu, opanował 13 listopada 1924 r. Sun Jat-sen w t o w a r z y s t w i e ż o n y ,
P e k i n i d o k o n a ł p r z e w r o t u p a ń s t w o w e g o . N i e b a w e m Feng Sung C i n g - l i n g , d z i a ł a c z y k u o m i n t a n g o w s k i c h oraz d o r a d ­
Jii-siang z a d e k l a r o w a ł swoje poparcie dla p o l i t y k i i h a s e ł cy Borodina w y r u s z y ł z K a n t o n u na P ó ł n o c . Wydarzenia
Sun Jat-sena w y m i e r z o n y c h przeciwko obcemu panowa­ z w i ą z a n e z jego w i z y t ą w Pekinie s t a ł y przez k i l k a m i e ­
niu w kraju, nawiązał kontakty z Kuomintangiem i KPCh sięcy w c e n t r u m p o l i t y c z n e j w a l k i , w k t ó r e j w z i ę l i c z y n ­
oraz przedstawicielami Z w i ą z k u Radzieckiego w Chinach. n y u d z i a ł r ó w n i e ż k o m u n i ś c i . P o b y t Sun Jat-sena w stolicy
Swoje wojska m i a n o w a ł „ a r m i ą n a r o d o w ą " . A r m i a ta sta­ K u o m i n t a n g i P a r t i a K o m u n i s t y c z n a w y k o r z y s t a ł y do roz­
ła się w k r ó t c e w a ż n y m c z y n n i k i e m w ż y c i u w o j s k o w y m w i n i ę c i a agitacji na rzecz z w o ł a n i a Zgromadzenia N a r o d o ­
i p o l i t y c z n y m C h i n , system represyjny w p r o w a d z o n y przez wego i anulowania n i e r ó w n o p r a w n y c h u k ł a d ó w z a w a r t y c h
m i l i t a r y s t ó w na P ó ł n o c y zaczął s ł a b n ą ć . z p a ń s t w a m i k a p i t a l i s t y c z n y m i . W toczonej k a m p a n i i
W y d a r z e n i a te, p r z e w r ó t w P e k i n i e i powstanie „ a r m i i u c z e s t n i c z y ł y z w i ą z k i zawodowe, L i g a M ł o d z i e ż y Socjali­
n a r o d o w y c h " , o b i e k t y w n i e s p r z y j a ł y wznoszeniu się f a l i stycznej, z w i ą z k i studenckie i organizacje kobiece.
rewolucyjnej w całym kraju. W k o ń c u 1924 r. — na p o c z ą t k u 1925 r. K P C h zainicjo­
W Pekinie zwolennicy Czang Co-lina i Feng Ju-sianga w a ł a i rozpropagowała ideę tworzenia w c a ł y m k r a j u ko­
t w o r z ą r z ą d k o a l i c y j n y , na k t ó r e g o czele s t a n ą ł T u a n C i - m i t e t ó w poparcia dla s p r a w y z w o ł a n i a Zgromadzenia N a ­
- ż u e j , p r z y w ó d c a pro j a p o ń s k i e j k l i k i A n f u . W stolicy sta­ rodowego, w k t ó r y m w i n n i się b y l i z n a l e ź ć przedstawiciele
c j o n u j ą wojska Feng Ju-sianga, o g r a n i c z a j ą c s w o b o d ę ma­ organizacji robotniczych, c h ł o p s k i c h , inteligencji oraz
newru Tuan Ci-żueja. drobnej i ś r e d n i e j - ' b u r ż u a z j i m i e j s k i e j . O g ó l n o c h i ń s k i k o -

120 121
m i t e t poparcia, k t ó r y zamierzano u t w o r z y ć , m i a ł spra­ a linią M i ę d z y n a r o d ó w k i K o m u n i s t y c z n e j z a r y s o w a ł y się
w o w a ć funkcje tymczasowego o g ó l n o c h i ń s k i e g o d e m o k r a ­ w p o ł o w i e 1924 r.
tycznego r z ą d u . T e r e n o w y m z a ś k o m i t e t o m poparcia za­ W y s t ą p i e n i e części k i e r o w n i c t w a K P C h p r z e c i w k o t a k ­
lecono, b y w y k o r z y s t a ł y „ z ł o t y okres" n i e s t a b i l n o ś c i w ł a ­ tyce M i ę d z y n a r o d ó w k i K o m u n i s t y c z n e j w k w e s t i i stosun­
dzy p e k i ń s k i e j i na drodze b e z p o ś r e d n i c h d z i a ł a ń mas k ó w w z a j e m n y c h z K u o m i n t a n g i e m d o k o n a ł o s i ę na g r u n ­
p r z e j m o w a ł y w j a w n y m t r y b i e w ł a d z ę w terenie: doko­ cie g w a ł t o w n e g o zaostrzenia s y t u a c j i politycznej w o ś r o d ­
nały wyboru gubernatorów prowincji, naczelników sienów k u r e w o l u c j i — K u a n g t u n g u oraz a k t y w i z a c j i r e a k c y j n y c h
( p o w i a t ó w ) i szychang ( m e r ó w miast), u s u w a ł y d o t y c h ­ sił w e w n ą t r z i poza K u o m i n t a n g i e m . W ś r ó d p r z y w ó d c ó w
czasowe w ł a d z e w o j s k o w e i u r z ę d n i k ó w . Nie w z y w a n o za­ k u o m i n t a n g o w s k i c h w z m o g ł y się nastroje a n t y k o m u n i s t y ­
t e m do powstania ludowego, ale do masowego w y s t ą p i ę ^ czne, za bardziej e l a s t y c z n ą t a k t y k ą sojuszu i w a l k i z k o ­
nia, na drodze legalnej, przeciwko i s t n i e j ą c e j w ł a d z y , a to munistami opowiadało się lewicowe skrzydło K u o m i n ­
b y ł o w ó w c z e s n y c h w a r u n k a c h nierealne. tangu.
Sun Jat-sen j u ż nie u c z e s t n i c z y ł w r u c h u na rzecz z w o ­ K i e r o w n i c t w o K P C h nie p o t r a f i ł o d o k o n a ć p r a w i d ł o w e j
ł a n i a Zgromadzenia Narodowego. B y ł bardzo ciężko cho­ oceny z ł o ż o n e j s y t u a c j i w K u o m i n t a n g u i r e a g o w a ł o z po­
r y . Z m a r ł w P e k i n i e 12 marca 1925 r. W s w y m testa­ z y c j i l e w a c k i c h na zakusy p r a w i c y k u o m i n t a n g o w s k i e j .
mencie z o b o w i ą z a ł n a s t ę p c ó w do doprowadzenia r e w o l u ­ Czen Tu-siu, Caj He-sen i i n n i c z ł o n k o w i e K C K P C h do­
c j i do k o ń c a , „ p r z e b u d z e n i a mas i prowadzenia w a l k i w so­ szli do w n i o s k u , ż e K u o m i n t a n g ze w z g l ę d u na p r z e w a g ę
juszu z n a r o d a m i ś w i a t a , k t ó r e u k ł a d a j ą z n a m i stosunki w n i m p r a w i c o w y c h r e a k c j o n i s t ó w p r z e s t a ł b y ć rzekomo
na zasadzie r ó w n o ś c i " . W s w y m p r z e d ś m i e r t n y m o r ę d z i u partią rewolucyjną, zażądali wystąpienia komunistów
do K r a j u Rad Sun Jat-sen w y r a ż a ł n a d z i e j ę , iż „ n a s t a n i e z K u o m i n t a n g u , zaprzestania wszelkiego rodzaju poparcia
czas, k i e d y Z w i ą z e k Radziecki jako najlepszy przyjaciel dla a k c j i w o j s k o w y c h K u o m i n t a n g u , l i k w i d a c j i w ł a d z y r e ­
i sojusznik b ę d z i e w i t a ł p o t ę ż n e i w o l n e Chiny, k i e d y w o l u c y j n e j i r e w o l u c y j n e j bazy w K u a n g t u n g u . W zamian
w wielkiej bitwie o wolność uciemiężonych narodów świa­ proponowano r o z w i n i ę c i e d z i a ł a l n o ś c i r e w o l u c y j n e j w C h i ­
nach w e d ł u g schematu: agitacja — organizacja — powsta­
ta oba k r a j e r a m i ę p r z y r a m i e n i u p ó j d ą n a p r z ó d i o d n i o s ą
16 nie zbrojne. Ta sama lewacka tendencja w y r a z i ł a się r ó w ­
zwycięstwo".
nież w p o c z ą t k o w o n e g a t y w n y m stosunku K C K P C h do
IV zjazd KPCh. Ruch robotniczy i chłopski w przed­
w y j a z d u Sun Jat-sena na P ó ł n o c w celu przeprowadzenia
dzień rewolucji narodowej. N a w i ą z a n i e politycznej i orga­
r o z m ó w politycznych z r z ą d z ą c y m i t a m w ł a d z a m i w o j s k o ­
nizacyjnej w s p ó ł p r a c y K P C h z K u o m i n t a n g i e m z a k t y w i ­
w y m i . Mimo że M i ę d z y n a r o d ó w k a Komunistyczna i jej
z o w a ł o d z i a ł a l n o ś ć p a r t i i , r o z s z e r z y ł o jej w i ę z i z masami,
przedstawiciele d o k ł a d a l i n i e m a ł o s t a r a ń , aby osłabić ne­
s p r z y j a ł o liczebnemu w z r o s t o w i j e j s z e r e g ó w . M o ż l i w o ś c i g a t y w n y w p ł y w t e j tendencji na d z i a ł a l n o ś ć p a r t i i , to l e ­
j e d n a k ż e , j a k i e się przed K P C h o t w a r ł y w r a z z powsta­ wackiego odchylenia nie u d a ł o się p r z e z w y c i ę ż y ć c a ł k o ­
n i e m jednolitego f r o n t u narodowego, nie z o s t a ł y w p e ł n i wicie.
wykorzystane, gdyż w partii jednocześnie następuje oży­
W dniach 14—21 stycznia 1925 r. o d b y w a ł się nielegal­
w i e n i e tendencji lewacko-sekciarskich. P o w a ż n e r o z b i e ż ­
nie w Szanghaju I V zjazd K P C h . W jego obradach ucze­
n o ś c i p o m i ę d z y stanowiskiem części k i e r o w n i c t w a K P C h
s t n i c z y ł o 20 d e l e g a t ó w r e p r e z e n t u j ą c y c h około 1000 człon -

122 123
k ó w p a r t i i . P e ł n o m o c n i k i e m K o m i t e t u Wykonawczego w rezolucji n a s t ę p u j ą c o s f o r m u ł o w a n o g ł ó w n e h a s ł a r u ­
M i ę d z y n a r o d ó w k i b y ł na zjeździe G. N . W o j t y n s k i j . chu c h ł o p s k i e g o : zorganizowanie i uzbrojenie c h ł o p ó w
Zjazd o m ó w i ł p r o b l e m y r o z w o j u r u c h u n a r o d o w o w y ­ przez u t w o r z e n i e z w i ą z k ó w c h ł o p s k i c h pod k i e r o w n i c t w e m
z w o l e ń c z e g o na podstawie d o ś w i a d c z e ń pracy k o m u n i s t ó w k o m u n i s t ó w ; utworzenie związków dzierżawców i wyrob­
w K u o m i n t a n g u , r o l ę i zadania r u c h u robotniczego oraz n i k ó w oraz c h ł o p s k i e j „ a r m i i samoobrony"; o b n i ż e n i e po­
kwestie p o p r a w y d z i a ł a l n o ś c i organizacyjnej p a r t i i , pod­ d a t k ó w , t e n u t y d z i e r ż a w n e j , w a l k a z l i c h w i a r s t w e m ; po­
k r e ś l i ł z w i ą z e k m i ę d z y zadaniami s p o ł e c z n y m i i na­ d z i a ł ziem u r z ę d n i c z y c h p o m i ę d z y najbiedniejszych c h ł o ­
rodowymi w a l k i p r o l e t a r i a t u . Za n a j b l i ż s z e zadanie pów.
K P C h uznano zdobycie hegemonii p r o l e t a r i a t u w r e w o ­ W specjalnym o r ę d z i u z okazji pierwszej rocznicy
lucji. ś m i e r c i L e n i n a zjazd w e z w a ł r o b o t n i k ó w , c h ł o p ó w , u c i ś ­
W s z c z e g ó ł o w e j rezolucji o r u c h u z w i ą z k o w y m zjazd nione masy C h i n do „ s t u d i o w a n i a l e n i n i z m u , wcielania
s k o n s t a t o w a ł s ł a b o ś ć pozycji p a r t i i w ś r ó d klasy r o b o t n i ­ l e n i n i z m u w życie, p o n i e w a ż l e n i n i z m to nasza jedyna
czej. W z w i ą z k u z t y m w y s u n i ę t o zadanie a k t y w n e g o w e j ­ •broń w walce o w ł a s n e w y z w o l e n i e " . 19

ścia p a r t i i w masy robotnicze ( „ m a k s y m a l n i e z b l i ż y ć się W warunkach więc dojrzewającej sytuacji rewolucyjnej

do mas"), r e k r u t a c j i r o b o t n i k ó w do p a r t i i , zapewnienia jej I V zjazd K P C h p o d j ą ł u c h w a ł y z m i e r z a j ą c e do p r z e k s z t a ł ­
t r w a ł e g o kierownictwa w ruchu z w i ą z k o w y m , utworzenia cenia K P C h w m a s o w ą p a r t i ę p o l i t y c z n ą p r o l e t a r i a t u ,
r z e c z y w i ś c i e t r w a ł y c h z w i ą z k ó w zawodowych, k t ó r e „ m a ­ obejmującą swym w p ł y w e m cały kraj. Równocześnie jed­
ją g ł ę b o k i e korzenie i t r w a ł e oparcie w masach [...] i nie nak w rezolucjach zjazdu z n a l a z ł y swoje odbicie l e w a c k o -
r o z p a d n ą się pod naporem reakcji, j a k to się p r z e d t e m -sekciarskie p o g l ą d y Czen Tu-siu, Peng Szu-czy, Czang
17
zdarzało". Kuo-tao i innych członków K C negujących rewolucyjność
I V zjazd K P C h u c h w a l i ł r o z w i n i ę t ą r e z o l u c j ę w sprawie c h i ń s k i e j b u r ż u a z j i narodowej.
k w e s t i i c h ł o p s k i e j . P r z y j ę c i e tej rezolucji s t a ł o się m o ż l i ­
W s k ł a d w y b r a n e g o na zjeździe K o m i t e t u Centralnego
we j e d y n i e w oparciu o u o g ó l n i e n i e d o ś w i a d c z e ń r u c h u
w e s z ł o d z i e w i ę c i u c z ł o n k ó w : Czen Tu-siu, L i Ta-czao, Caj
c h ł o p s k i e g o , o czym b ę d z i e jeszcze mowa, w K u a n g t u n g u .
He-sen, C i i Ciu-po, Czang K u o - t a o , Peng Szu-czy, L i
Zjazd p o d k r e ś l i ł , że kwestia c h ł o p s k a w Chinach „ j e s t
W e j - h a n , Tan Ping-szan i H u a n g T e - l u n g , i p i ę c i u z a s t ę p ­
s z c z e g ó l n i e w a ż n a " , że bez p r z y c i ą g n i ę c i a c h ł o p s t w a do
c ó w : Czang T a j - l e j , Teng Pej, Czu T i n g - t a n , L o Czang-
w a l k i r e w o l u c y j n e j pod k i e r o w n i c t w e m p r o l e t a r i a t u „ n i e
- l u n g i W a n g He-po. Sekretarzem g e n e r a l n y m K C K P C h
b ę d z i e m y m o g l i liczyć na sukces r e w o l u c j i c h i ń s k i e j oraz
18
z o s t a ł w y b r a n y ponownie Czen Tu-siu.
na to, aby z a j ą ć c z o ł o w e miejsce w r u c h u n a r o d o w y m " .
Po I V z j e ź d z i e p a r t i a n a s i l i ł a s w o j ą d z i a ł a l n o ś ć w ś r ó d
P a r t i a d o k o n a ł a zatem znacznego k r o k u n a p r z ó d u z a l e ż ­
p r o l e t a r i a t u . P r z e w r ó t p o l i t y c z n y 23 p a ź d z i e r n i k a 1924 r.,
niając perspektywy zwycięstwa rewolucji i hegemonię
w n i e j p r o l e t a r i a t u od kierowniczej r o l i klasy robotniczej oznaczający kryzys władzy militarystów Północy, otworzył
wobec c h ł o p s t w a . pod t y m w z g l ę d e m nowe m o ż l i w o ś c i . W Chinach ma m i e j ­
Na d a n y m etapie r u c h u c h ł o p s k i e g o zjazd u w a ż a ł za sce kolejna fala s t r a j k ó w , k t ó r a o b j ę ł a przede w s z y s t k i m
konieczne r o z w i n i ę c i e w a l k i przede w s z y s t k i m przeciwko p r z e d s i ę b i o r s t w a cudzoziemskie. N a j w i ę k s z y m i p r o l e t a ­
w i e l k i m obszarnikom — tuhao i lieszen. Zgodnie z t y m r i a c k i m i w y s t ą p i e n i a m i tego okresu b y ł y s t r a j k i w j a p o ń -

124 125
skich f a b r y k a c h t e k s t y l n y c h w Szanghaju i Cingtao Z w i ą z k o w e j . W w y b r a n y m na zjeździe K o m i t e c i e W y k o ­
w okresie od lutego do maja 1925 r . R o z p o c z ę ł y s i ę one nawczym OFZZ przeważali komuniści: L i n Wej-min
ż y w i o ł o w o j a k o o d r u c h protestu p r z e c i w k o c z ę s t y m w y ­ ( p r z e w o d n i c z ą c y ) , L i u Szao-ci' i L i u Wen-sung (wiceprze­
p a d k o m w y r z u c a n i a z pracy, w y z y s k o w i i samowoli a d m i ­ w o d n i c z ą c y ) , L i L i - s a n , L i Ci-han, L i u Er-sung, K u o
n i s t r a c j i i n a b r a ł y w k r ó t c e ostrego zabarwienia narodo­ Liang, Siang I n g i i n n i . Z j a z d o d e g r a ł w a ż n ą r o l ę w zespo­
wego, z y s k u j ą c przez to s y m p a t i ę i poparcie szerokich l e n i u s z e r e g ó w klasy robotniczej, co p o z w o l i ł o p r o l e t a r i a ­
w a r s t w l u d n o ś c i , w t y m b u r ż u a z j i i w y r a ż a j ą c y c h j e j na­ t o w i w wielu wypadkach stać się a w a n g a r d ą , a często tak­
stroje s t u d e n t ó w ; s p o t k a ł y s i ę t a k ż e z t o l e r a n c j ą miejsco­ że p r z y w ó d c ą r e w o l u c y j n y c h w y d a r z e ń , k t ó r e r o z e g r a ł y
w y c h w ł a d z c h i ń s k i c h . S t r a j k i te w y k a z a ł y siłę i rozmach s i ę l a t e m 1925 r.
przebudzenia klasy robotniczej. D o w a l k i s t r a j k o w e j w ł ą ­ W 1924—1925 r . p a r t i a p o c z y n i ł a t e ż pierwsze istotne
c z y l i się a k t y w n i e k o m u n i ś c i , w m i a r ę umacniania w i ę z i k r o k i w zakresie organizacji r u c h u c h ł o p s k i e g o . W latach
z r o b o t n i k a m i w y s u w a j ą c s i ę na czoło t e j w a l k i . W t y m 20-tych strategiczna i polityczna koncepcja K P C h b y ł a
czasie K P C h k ł a d ł a d u ż y nacisk na o d b u d o w ę z w i ą z ­ n a s t ę p u j ą c a : p r o l e t a r i a t to g ł ó w n e oparcie p a r t i i , j e j a w a n ­
k ó w zawodowych r o z g r o m i o n y c h w 1923 r . i w t y m za­ garda i hegemon r e w o l u c j i ; miasto — g ł ó w n a arena w a l k i
kresie o s i ą g n ę ł a p o w a ż n e r e z u l t a t y , z w ł a s z c z a na k o l e ­ r e w o l u c y j n e j ; c h ł o p s t w o to g ł ó w n y sojusznik p r o l e t a r i a ­
jach oraz w ś r ó d r o b o t n i k ó w f a b r y k t e k s t y l n y c h Szanghaju t u , n a j w a ż n i e j s z a siła n a p ę d o w a r e w o l u c j i , bez a k t y w n e g o
i marynarzy Hongkongu. Organizatorami r o b o t n i k ó w b y l i w y s t ą p i e n i a k t ó r e j z w y c i ę s t w o r e w o l u c j i jest n i e m o ż l i w e .
c z ł o n k o w i e K C K P C h : C u Ciu-po, Caj He-sen, Czang K u o - Koncepcja ta — zgodna z ó w c z e s n ą o b i e k t y w n ą s y t u a c j ą
-tao, z a s t ę p c a c z ł o n k a K C Czang T a j - l e j , a t a k ż e Teng w Chinach i z l i n i ą M i ę d z y n a r o d ó w k i K o m u n i s t y c z n e j —
Czung-sia, L i L i - s a n oraz i n n i w y b i t n i d z i a ł a c z e p a r t i i . z n a l a z ł a w i e l o k r o t n e potwierdzenie w dokumentach I I ,
R ó w n i e ż s p o ś r ó d samych r o b o t n i k ó w - k o m u n i s t ó w w y ł a ­ I I I i I V zjazdu K P C h . T o t e ż p r o g r a m o w e ż ą d a n i a dla
n i a l i s i ę tacy u t a l e n t o w a n i organizatorzy i agitatorzy c h ł o p s t w a , odnotowane w oficjalnych d o k u m e n t a c h par­
z w i ą z k o w i j a k L i u Hua, k t ó r y s t a n ą ł na czele z w i ą z k u za­ tyjnych, uwzględniały obniżenie tenuty dzierżawnej, pro­
wodowego r o b o t n i k ó w t e k s t y l n y c h Szanghaju. K o m u n i ś c i centu od p o ż y c z e k i p o d a t k ó w , zorganizowanie i uzbroje­
p r z e w o d z i l i w i ę k s z o ś c i zreorganizowanych i nowo powsta­ nie c h ł o p s t w a do k o ń c a 1925 r. Jednak do 1926 r. p a r t i a
ł y c h z w i ą z k ó w zawodowych. J e d n o c z e ś n i e w r o b o t n i c z y c h nie b y ł a w stanie p o ś w i ę c i ć c h ł o p s t w u t e j u w a g i , j a k i e j
ś r o d o w i s k a c h , z w ł a s z c z a K a n t o n u , d u ż y m i w p ł y w a m i cie­ w y m a g a ł r o z w ó j r e w o l u c j i narodowej. Podejmowane z a ś
szył się K u o m i n t a n g . n i e j e d n o k r o t n i e przez M i ę d z y n a r o d ó w k ę K o m u n i s t y c z n ą
Osiągnięcia K P C h w ruchu robotniczym umożliwiły jej p r ó b y , aby z w r ó c i ć p a r t i ę „ t w a r z ą do c h ł o p s t w a " , nie
z w o ł a n i e I I zjazdu z w i ą z k ó w zawodowych, k t ó r y z o s t a ł m o g ł y jeszcze p r z y n o s i ć p o ż ą d a n y c h r e z u l t a t ó w w d u ż e j
o t w a r t y 1 maja 1925 r. w K a n t o n i e . Zjazd — jego uczest­ mierze z p o w o d u słabości i m a ł e j l i c z e b n o ś c i p a r t i i , a t a k ­
nicy reprezentowali 540-tysięczną rzeszę członków związ­ że w s k u t e k ó w c z e s n e g o oderwania c h ł o p s t w a od g ł ó w n e g o
k ó w z a w o d o w y c h — o d b y w a ł s i ę pod k i e r o w n i c t w e m k o ­ nurtu walki rewolucyjnej w kraju.
m u n i s t ó w i u c h w a l i ł rezolucje w d u c h u I V zjazdu K P C h . N i e m n i e j jednak do 1925 r. p a r t i a o s i ą g n ę ł a j u ż pewne
Postanowiono na n i m u t w o r z y ć O g ó l n o c h i ń s k ą F e d e r a c j ę p r a k t y c z n e w y n i k i w pracy z c h ł o p s t w e m K u a n g t u n g u .
Z w i ą z k ó w Z a w o d o w y c h i p r z y s t ą p i ć do M i ę d z y n a r o d ó w k i P i e r w s z y m organizatorem c h ł o p s t w a w tej p r o w i n c j i b y ł

126 127
 k o m u n i s t a Peng Paj. W m a j u 1921 r. r o z p o c z ą ł on t w o ­ s i ł o m k o n t r r e w o l u c y j n y m , gdzie r o z w i j a ł się r u c h r o b o t ­
rzenie z w i ą z k ó w c h ł o p s k i c h w sienie Hajfeng, z czasem niczy i c h ł o p s k i . D u ż e znaczenie dla s u k c e s ó w sił narodo­
jego d o ś w i a d c z e n i a z o s t a ł y szeroko w y k o r z y s t a n e w i n n y c h w o w y z w o l e ń c z y c h m i a ł a r ó w n i e ż pomoc ze s t r o n y Mię­
sienach p r o w i n c j i . 20
d z y n a r o d ó w k i K o m u n i s t y c z n e j , K P Z R i n a r o d u radziec­
Znacznie u ł a t w i ł o d z i a ł a l n o ś ć k o m u n i s t ó w w ś r ó d c h ł o ­ kiego.
p ó w u t w o r z e n i e jednolitego f r o n t u z K u o m i n t a n g i e m . P r z y
C K W Kuomintangu powołano wydział chłopski kierowany
przez k o m u n i s t ę L i n Po-cii. I n s t r u k t o r z y tego w y d z i a ł u
(w 1925 r. b y ł o ich ponad 100) w w i ę k s z o ś c i r e k r u t o w a l i PRZYPISY
się s p o ś r ó d k o m u n i s t ó w . R z ą d Sun Jat-sena oficjalnie
1 Peng Ming, „Istorija kitajsko-sowietskoj drużby", Moskwa 1959, s. 68.
u s a n k c j o n o w a ł organizowanie z w i ą z k ó w c h ł o p s k i c h i za­ 2 L i Ta-czao, „Izbrannyje statii I rieczi", s. 67, 80.
t w i e r d z i ł ich statut. W l i p c u 1924 r. z i n i c j a t y w y k o m u n i ­ 3 O wydarzeniach majowo—czerwcowych zob. „Dwiżenije 4 maja 1919
goda w Kitaje. Dokumienty i matieriały", Moskwa 1969.
s t ó w z o s t a ł y zorganizowane k u r s y r u c h u c h ł o p s k i e g o p r z y i Cii Ciu-po, „Oczerki i statii", Moskwa 1959, s. 39, 40.
wydziale chłopskim C K W Kuomintangu i komuniści b y l i 5 Zob. L . P. Delusin, „Spor o socjalizmie", Moskwa 1970.
e Zob. „Wezwanie Ogólnochińskiego Sekretariatu Związków Zawodo­
głównie kierownikami, wykładowcami i słuchaczami tych wych" (7 lipca 1921 r.), „Materiały Informacyjne z historii rewolucji chiń­
k u r s ó w ( p i e r w s z ą r e k r u t a c j ą k i e r o w a ł Peng Paj). Na n i c h skiej", wyd. I , Pekin 1957, s. 8 (w jęz. chińskim).
7 Zob. Teng Czung-sia, „Kratkaja istorija profsojuznogo dwlżenlja
s p o c z y w a ł zatem c a ł y c i ę ż a r pracy nad zorganizowaniem w Kitaje", Moskwa 1952, s. 33.
ruchu chłopskiego w Kuangtungu i w innych prowincjach. 8 Op. cit., s. 59.
9 Zob. „Dieklaracija I I sjezda K P K " , „Sprawocznyje matieriały po
W e d ł u g stanu z maja 1925 r. do z w i ą z k ó w c h ł o p s k i c h 22 istorii kitajskoj riewolucji", wyd. I , s. 33—44.
s i e n ó w tej p r o w i n c j i n a l e ż a ł o j u ż ponad 200 tys. osób. 10 Czen Kung-po, „The Communist Movement in Chlna", Nowy Jork
1960, s. 138.
Na I z j e ź d z i e przedstawicieli c h ł o p s k i c h K u a n g t u n g u — 11 „Sowietsko-kitajskije otnoszenija 1917—1957. Sbornik dokumientow",
r o z p o c z ą ł on obrady w K a n t o n i e 1 maja 1925 r. w r a z z I I Moskwa 1959, s. 58—59.
12 „Sprawocznyje matieriały po istorii kitajskoj riewolucji", wyd. 1,
zjazdem z w i ą z k ó w zawodowych — s f o r m u ł o w a n o ż ą d a n i a s. 38—39.
o b n i ż e n i a t e n u t y d z i e r ż a w n e j i p o d a t k ó w , zorganizowania 18 Zob. „Kommunist", 1969, nr 4, s. 12—14.
14 Zob. Sun Jat-sen, „Izbrannyje proizwiedienija", Moskwa 1967, s. 399—
i uzbrojenia c h ł o p ó w , a t a k ż e z o s t a ł a p o w o ł a n a o g ó l n o - 412.
p r o w i n c j o n a l n a organizacja c h ł o p s k a , k t ó r a p o d j ę ł a u c h w a ­ 15 Tamże, s. 416.
18 Tamże, s. 555, 556—557.
ł ę o p r z y s t ą p i e n i u do M i ę d z y n a r o d ó w k i Chłopskiej.
17 „Rezolucje i manifest I V zjazdu K P C h " , s. 49—50 (w jęz. chińskim).
I w p r a w d z i e na razie w c i ą g n i ę t o do r u c h u stosunkowo 18 Tamże, s. 61.
w ą s k i e w a r s t w y c h ł o p s t w a , to j a k na owe czasy i w a r u n k i 19 Tamże, s. 126.
20 Zob. „Zapiski Peng Paja", Moskwa 1938.
b y ł o to j u ż znaczne o s i ą g n i ę c i e i k o m u n i ś c i s ł u s z n i e m o g l i
się n i m szczycić.
U t w o r z e n i e jednolitego f r o n t u na gruncie w s p ó ł p r a c y
K P C h i K u o m i n t a n g u s p r z y j a ł o w z m a g a n i u się w a l k i w y ­
z w o l e ń c z e j mas l u d o w y c h Chin, z w ł a s z c z a w K u a n g t u n g u ,
w k t ó r y m o k r z e p ł y pozycje r z ą d u n a r o d o w o w y z w o l e ń c z e ­
go, utworzono r d z e ń a r m i i r e w o l u c y j n e j , zadano k l ę s k ę

9 — Najnowsza..
128
II REWOLUCJA NARODOWA pienia klasy robotniczej s t a n o w i ł y najbardziej jaskrawe
1925—1927 epizody w a l k i r e w o l u c y j n e j tego okresu. „ R u c h 30 maja"
1925 r., s t r a j k w H o n g k o n g u i K a n t o n i e w 1925—1926 r.,
powstanie w Szanghaju w i o s n ą 1927 r . — u k a z a ł y m o ż l i ­
w o ś c i , siłę i entuzjazm klasy robotniczej, tej k l a s y , k t ó r e j
organizacje o b e j m o w a ł y stosunkowo n i e w i e l k ą część ś w i a ­
d o m y c h r o b o t n i k ó w i nie n o s i ł y znamion t r w a ł o ś c i .
1. Początek rewolucji P r z y w ó d z t w o r e w o l u c j i 1925—1927 r. s p o c z y w a ł o w r ę ­
(maj 1925—czerwiec 1926) kach b u r ż u a z j i narodowej, k t ó r e j p o l i t y c z n y m reprezen­
t a n t e m b y ł K u o m i n t a n g . Z d a j ą c sobie s p r a w ę ze s ł a b o ś c i
Charakter i specyfika rewolucji 1925—1927 r. P o w o j e n n y
b u r ż u a z j i narodowej K u o m i n t a n g s z u k a ł poparcia w ś r ó d
p r z y p ł y w r e w o l u c y j n y w Chinach z n a l a z ł u j ś c i e w a n t y i m -
r o b o t n i k ó w i c h ł o p ó w , ale s t a r a ł się p r z y t y m o p r z e ć r ó w ­
perialistycznej r e w o l u c j i narodowej 1925—1927 r. G ł ó w ­
n i e ż na p a t r i o t y c z n y c h s i ł a c h o b s z a r n i k ó w i na korpusie
n y m i h a s ł a m i tego r u c h u n a r o d o w o w y z w o l e ń c z e g o b y ł o
oficerskim. N a arenie m i ę d z y n a r o d o w e j K u o m i n t a n g nie
c a ł k o w i t e p r z y w r ó c e n i e s u w e r e n n o ś c i narodowej Chin,
gardził współpracą z rywalizującymi p a ń s t w a m i imperia­
obalenie w ł a d z y sprzymierzonych z o b c y m k a p i t a ł e m f e u ­
l i s t y c z n y m i , lecz z a b i e g a ł t a k ż e o pomoc ZSRR, z w ł a s z c z a
d a l n y c h m i l i t a r y s t ó w oraz zjednoczenie polityczne k r a j u
m a t e r i a l n ą , p o s z u k i w a ł organizacyjnych k o n t a k t ó w z M i ę ­
pod w ł a d z ą demokratycznego r z ą d u narodowego; w y s u ­
d z y n a r o d ó w k ą K o m u n i s t y c z n ą . Jak d ł u g o r u c h r o b o t n i c z y
n i ę t o ponadto h a s ł a s w o b ó d b u r ż u a z y j n o - d e m o k r a t y c z -
b y ł s ł a b y i nie z a g r a ż a ł i s t n i e j ą c e m u p o r z ą d k o w i s p o ł e c z ­
n y c h , politycznego i s p o ł e c z n e g o w y z w o l e n i a mas p r a c u ­
n e m u , c h i ń s k a b u r ż u a z j a narodowa w s p ó ł p r a c o w a ł a z k o ­
j ą c y c h . S p o ł e c z n e jednak aspekty r e w o l u c j i nie b y ł y do­
m u n i s t a m i w r a m a c h jednolitego f r o n t u a n t y i m p e r i a l i -
m i n u j ą c e w p r a k t y c e r u c h u rewolucyjnego.
stycznego i g o d z i ł a się n a w e t w p e w n y m stopniu na dzie­
W y r a ź n y n a r o d o w y charakter r e w o l u c j i p r z e s ą d z i ł o sze­ lenie z r u c h e m r o b o t n i c z y m i k o m u n i s t y c z n y m p r z y w ó d z ­
r o k i m s k ł a d z i e j e j u c z e s t n i k ó w . G ł ó w n e siły n a p ę d o w e t w a r e w o l u c j ą , ale d e c y d u j ą c e pozycje zachowywała
r e w o l u c j i s t a n o w i ł a b u r ż u a z j a narodowa, drobna b u r ż u a z j a w swoich r ę k a c h . K i e d y z a ś r u c h r o b o t n i e z o - c h ł o p s k i prze­
miejska, klasa robotnicza i c h ł o p s t w o ; do r u c h u r e w o l u ­ k r o c z y ł ustalone przez b u r ż u a z j ę r a m y i w y ł o n i ł a się r e a l ­
cyjnego p r z y ł ą c z a l i się r ó w n i e ż obszarnicy, a n i e k i e d y na­ na g r o ź b a , że k i e r o w n i c t w o r e w o l u c j ą m o ż e p r z e j ś ć w r ę ­
w e t f e u d a l n i m i l i t a r y ś c i . A k t y w n y u d z i a ł w walce r e w o l u ­ ce p r o l e t a r i a t u , b u r ż u a z j a w r a z ze s p r z y m i e r z o n y m i z n i ą
c y j n e j rzesz klasy robotniczej i c h ł o p s t w a n a d a w a ł r e w o ­ obszarnikami z d r a d z i ł a r e w o l u c j ę , k r w a w o r o z p r a w i a j ą c
l u c j i narodowej 1925—1927 r., z w ł a s z c z a na j e j ostatnim się z k o m u n i s t a m i i setkami t y s i ę c y r o b o t n i k ó w i c h ł o p ó w .
etapie, cechy r e w o l u c j i l u d o w e j .
Rewolucja narodowa 1925—1927 r. s t a n o w i ł a z ł o ż o n y
S p e c y f i k ą rewolucyjnego p r z y p ł y w u w latach 20-tych splot a n t y i m p e r i a l i s t y c z n e j w a l k i o n i e p o d l e g ł o ś ć narodo­
b y ł s t a ł y wzrost r o l i i znaczenia c h i ń s k i e g o p r o l e t a r i a t u . w ą — w a l k i , w k t ó r e j u c z e s t n i c z y ł y wszystkie w a r s t w y
P r o l e t a r i a t chiński, k t ó r y po raz pierwszy w k r o c z y ł na narodu ł ą c z n i e z b u r ż u a z j a n a r o d o w ą , a nawet z częścią
a r e n ę w a l k i p o l i t y c z n e j w czasie „ R u c h u 4 m a j a " 1919 r., klasy obszarniczej — z s a m o d z i e l n y m i w y s t ą p i e n i a m i k l a ­
szybko w z n i ó s ł s i ę do r o l i awangardy r e w o l u c j i . W y s t ą - s o w y m i p r o l e t a r i a t u , r u c h e m biedoty m i e j s k i e j i a n t y f e u -

130 131
 d a l n y m i w y s t ą p i e n i a m i c h ł o p s t w a . Jednak rola i znaczenie o d e j ś c i u j e d n a k ż e od niego w i e l k i e j b u r ż u a z j i szanghaj-
t y c h p o s z c z e g ó l n y c h n u r t ó w b y ł y niejednakowe. J e ś l i p r o ­ skiej (od lipca 1925 r.) c i sami m i l i t a r y ś c i o b r ó c i l i r e p r e ­
letariat z a a n g a ż o w a ł s i ę w w a l k ę p r a w i e c a ł k o w i c i e , to sje przeciwko osamotnionym r o b o t n i k o m .
r u c h c h ł o p s k i r o z w i j a ł się stosunkowo p o w o l n i e i n a b r a ł Klasa robotnicza s t a n o w i ł a a w a n g a r d ę i g ł ó w n ą siłę w y ­
znacznego rozmachu dopiero na ostatnim etapie, k i e d y d a r z e ń w Szanghaju, H o n g k o n g u , K a n t o n i e oraz w szere­
rewolucja zaczęła wygasać. R ó ż n o r o d n e b y ł y r ó w n i e ż for­ gu i n n y c h miast. Nader t e ż a k t y w n ą , c z ę s t o a w a n g a r d o w ą
m y r e w o l u c y j n e j w a l k i . O b e j m o w a ł y one s t r a j k i ekono­ r o l ę , z w ł a s z c z a na p r o w i n c j i , o d g r y w a l i studenci. K i e r o w ­
miczne i polityczne, demonstracje polityczne i b u n t y n i c t w o polityczne i organizacyjne r u c h u — za p o ś r e d n i ­
c h ł o p s k i e , t y p o w o b u r ż u a z y j n e kampanie parlamentarne c t w e m z w i ą z k ó w zawodowych, organizacji studenckich
oraz d z i a ł a n i a wojenne a r m i i r e w o l u c y j n y c h przeciwko i i n n y c h — z n a l a z ł o się p o c z ą t k o w o w r ę k a c h P a r t i i K o ­
m i l i t a r y s t o m . I n n y m i s ł o w y , r e w o l u c y j n e akcje mas p r a ­ munistycznej. S t a ł o się t a k nie t y l k o d z i ę k i w z m o ż o n y m
c u j ą c y c h ł ą c z y ł y się z w a l k ą z b r o j n ą a r m i i r e w o l u c y j n y c h w p ł y w o m p o l i t y c z n y m K P C h , lecz r ó w n i e ż w s k u t e k d ą ­
dowodzonych przez o f i c e r ó w pochodzenia b u r ż u a z y j n e g o ż e n i a b u r ż u a z j i narodowej do w y k o r z y s t a n i a r o b o t n i k ó w
i obszarniczego. P o n i e w a ż jednak d o m i n u j ą c ą f o r m ą r e w o ­ jako ś r o d k a nacisku na k a p i t a ł zagraniczny. B u r ż u a z j a
l u c j i b y ł y d z i a ł a n i a wojenne, to fakt ten u m o ż l i w i ł w ł a ś ­ s t o j ą c a w zasadzie na pozycjach a n t y i m p e r i a l i s t y c z n y c h ,
nie b u r ż u a z y j n o - o b s z a r n i c z y m p r z y w ó d c o m r e w o l u c j i do­ c h o ć nierzadko ugodowych, s t a r a ł a się u t r z y m a ć r u c h r o ­
konanie w d e c y d u j ą c e j c h w i l i serii k o n t r r e w o l u c y j n y c h botniczy w swoich r ę k a c h i o g r a n i c z y ć jego rozmach, nie
p r z e w r o t ó w generalskich i s t ł u m i e n i e r u c h u masowego. d o p u ś c i ć , aby p r z e k s z t a ł c i ł się on w r e w o l u c j ę l u d o w ą .
„Ruch 30 maja". Za p o c z ą t e k r e w o l u c j i narodowej w T a m gdzie j e j się to nie u d a w a ł o , o d c h o d z i ł a ona od r u ­
Chinach p r z y j m u j e się „ R u c h 30 m a j a " — masowe a n t y - chu p o c i ą g a j ą c za s o b ą d r o b n o m i e s z c z a ń s k i e w a r s t w y l u d ­
imperialistyczne w y s t ą p i e n i a n a r o d u c h i ń s k i e g o latem ności i s t u d e n t ó w , p o z o s t a w i a ł a k l a s ę r o b o t n i c z ą w osamot­
1925 r., k t ó r e z a c z ę ł y się w Szanghaju i w r ó ż n y m stopniu nieniu. Równocześnie wielka burżuazja rozwinęła a k t y w ­
o g a r n ę ł y prawie cały kraj. Najważniejszymi wydarzenia­ ną p r o p a g a n d ę a n t y k o m u n i s t y c z n ą , którą podchwyciła we­
m i „ R u c h u 30 m a j a " s t a ł y się s t r a j k powszechny w Szang­ w n ę t r z n a i zagraniczna reakcja. „ R u c h 30 maja", m a j ą c y
h a j u oraz 1 6 - m i e s i ę c z n y s t r a j k w H o n g k o n g u i K a n t o n i e . charakter w y r a ź n i e a n t y i m p e r i a l i s t y c z n y i n a r o d o w o w y ­
G ł ó w n ą siłą n a p ę d o w ą t y c h w y d a r z e ń b y ł a klasa r o b o t n i ­ z w o l e ń c z y , u z e w n ę t r z n i a ł zatem zarazem g ł ę b o k i e sprze­
cza, studenci oraz drobna i ś r e d n i a b u r ż u a z j a miejska. czności klasowe w j e d n o l i t y m froncie n a r o d o w y m .
P r ó b y k o m u n i s t ó w , aby p r z y c i ą g n ą ć c h ł o p s t w o , nie m i a ł y Dla K P C h „ R u c h 30 m a j a " b y ł p i e r w s z ą p o w a ż n ą p r ó b ą
powodzenia; o p r ó c z K u a n g t u n g u c h ł o p s t w o p o z o s t a ł o b i e r ­ jej w a l o r ó w b o j o w y c h w r o l i p r z y w ó d c y politycznego
ne. Ruch ten, o czysto w i ę c m i e j s k i m charakterze, stano­ i organizatora o g ó l n o n a r o d o w e g o w y s t ą p i e n i a p r o l e t a r i a t u
w i ł ż y w i o ł o w ą r e a k c j ę n a r o d u c h i ń s k i e g o na k o l o n i a l n ą c h i ń s k i e g o . M i m o wszystkich s w y c h słabości p a r t i a p r ó b ę
p o l i t y k ę mocarstw i m p e r i a l i s t y c z n y c h w Chinach, b y ł t e ż tę przeszła pomyślnie.
p r z e j a w e m z a o s t r z a j ą c e g o się k o n f l i k t u m i ę d z y b u r ż u a z j a
B e z p o ś r e d n i m p o w o d e m w y d a r z e ń 30 maja b y ł o o b u ­
n a r o d o w ą a zagranicznym k a p i t a ł e m . W t a k i e j sytuacji
rzenie w y w o ł a n e zamordowaniem 15 maja 1925 r. w j e d ­
w apogeum w y d a r z e ń (czerwiec 1925 r.) n a w e t m i l i t a ­
nej z f a b r y k t e k s t y l n y c h Szanghaju m ł o d e g o robotnika,
r y ś c i c h i ń s c y d e m o n s t r o w a l i swoje poparcie dla r u c h u , po
k o m u n i s t y K u Czang-hunga. W m i e ś c i e z a c z ę ł y się s t r a j k i

132 133
 i w y w o ł a ł szeroki rezonans na c a ł y m ś w i e c i e . W C h i ­
i rozruchy, pogrzeb K u Czang-hunga p r z e k s z t a ł c i ł się nach r o z p o c z ę ł a się narodowa r e w o l u c j a a n t y i m p e r i a l i -
w m a s o w ą d e m o n s t r a c j ę . Niezadowolenie społeczności styczna.
miejskiej, w t y m r ó w n i e ż b u r ż u a z j i , s p o w o d o w a ł y p l a n y 7 czerwca z i n i c j a t y w y K C K P C h z o s t a ł u t w o r z o n y
szanghajskiego settlementu, b y w p r o w a d z i ć n o w e prze­ w Szanghaju Zjednoczony K o m i t e t R o b o t n i k ó w , K u p c ó w
pisy w sprawie o p ł a t p o r t o w y c h i g i e ł d y oraz u s t a n o w i ć i S t u d e n t ó w , s p r a w u j ą c y funkcje kierowniczego organu
ściślejszą k o n t r o l ę nad p r a s ą , co godziło przede w s z y s t k i m jednolitego f r o n t u narodowego. Najbardziej w p ł y w o w ą
w interesy c h i ń s k i e j b u r ż u a z j i narodowej. o r g a n i z a c j ą w t y m komitecie b y ł a u t w o r z o n a 31 maja
W k o ń c u maja r o z g o r z a ł a r ó w n i e ż w a l k a m i ę d z y r o b o t ­ Generalna Rada Z w i ą z k ó w Z a w o d o w y c h z k o m u n i s t a m i
n i k a m i a k a p i t a l i s t a m i j a p o ń s k i m i w Cingtao. J a p o ń c z y c y L i Li-sanem, L i u Szao-ci, L i u Hua. G a z e t ę k o m i t e t u „ Ż e
w p r o w a d z i l i do p o r t u o k r ę t y wojenne; podczas jednej Sile" ( „ G o r ą c a k r e w " ) r e d a g o w a ł c z ł o n e k K C K P C h C i i
z demonstracji j e d n o s t k i l o k a l n y c h m i l i t a r y s t ó w o t w o ­ Ciu-po. Komitet w y s u n ą ł 17 Ż ą d a ń , k t ó r e s t a ł y s i ę p r o g r a ­
r z y ł y do r o b o t n i k ó w ogień, z a b i j a j ą c d w i e osoby i r a n i ą c mem walki. Domagano się w n i c h zniesienia stanu w o j e n ­
16 osób. Z w i ą z k i zawodowe z a m k n i ę t o . Rozprawa w C i n g ­ nego, wycofania z Szanghaju piechoty m o r s k i e j A n g l i i
tao s t a ł a s i ę p r e l u d i u m „ R u c h u 30 m a j a " w Szanghaju. i Japonii, rozbrojenia p o l i c j i i ochotniczego k o r p u s u ochro­
30 maja 1925 r . na wezwanie K P C h na u l i c ę N a n k i ń s k ą n y settlementu, zwolnienia aresztowanych, ukarania
w c e n t r u m Szanghaju w y l e g l i studenci p r o t e s t u j ą c prze­ s p r a w c ó w p r z e l e w u k r w i , wynagrodzenia szkód, z ł o ż e n i a
c i w obcemu p a n o w a n i u w Chinach, przeciwko z a b ó j s t w u w i m i e n i u A n g l i i i Japonii u b o l e w a ń z p o w o d u w y p a d k ó w ,
K u Czang-hunga, r o z p r a w i e w Cingtao, aresztowaniu pa­ zagwarantowania, iż tego rodzaju w y p a d k i się nie p o w t ó ­
t r i o t ó w oraz p r o j e k t o m z a r z ą d u m i ę d z y n a r o d o w e g o settle­ r z ą , przyznania C h i ń c z y k o m na obszarze settlementu s w o ­
m e n t u . W odpowiedzi policja angielska o t w o r z y ł a do de­ bód demokratycznych, p r a w a do organizowania z w i ą z k ó w
m o n s t r a n t ó w o g i e ń . W t y m d n i u zabito ponad 10 osób, zawodowych i s t r a j k ó w , anulowania p r o j e k t ó w r o z p o r z ą ­
w c i ą g u k i l k u n a s t ę p n y c h d n i — ponad 40, b y ł o w i e l u dzeń z a r z ą d u miejskiego o prasie, g i e ł d z i e i o p ł a t a c h por­
r a n n y c h i aresztowanych. W y w o ł a ł o to falę oburzenia t o w y c h , przekazania mieszanego s ą d u * w r ę c e C h i ń c z y ­
w c a ł y c h Chinach. k ó w , w ł ą c z e n i a C h i ń c z y k ó w w s k ł a d z a r z ą d u miejskiego
W dniach 1 i 2 czerwca 1925 r . w Szanghaju w y b u c h ł i p o l i c j i settlfementu, anulowania j u r y s d y k c j i konsularnej.
powszechny s t r a j k p o l i t y c z n y , do k t ó r e g o p r z y s t ą p i ł o Ż ą d a n i a te o d z w i e r c i e d l a ł y nadzieje narodu oraz interesy
200 tys. r o b o t n i k ó w , 50 tys. s t u d e n t ó w i u c z n i ó w szkół r ó ż n y c h klas u c z e s t n i c z ą c y c h w r u c h u . R e p r e z e n t u j ą c a na­
ś r e d n i c h , p r z y t ł a c z a j ą c a w i ę k s z o ś ć k u p c ó w i sklepikarzy, tomiast interesy w i e l k i e j b u r ż u a z j i c h i ń s k i e j Generalna
ł ą c z n i e o k o ł o pół m i l i o n a osób. S t r a j k o w i t o w a r z y s z y ł b o j ­ Izba H a n d l o w a Szanghaju, k t ó r a u d z i e l i ł a pomocy m a t e ­
k o t t o w a r ó w j a p o ń s k i c h i angielskich, masowe wiece i de­ r i a l n e j s t r a j k u j ą c y m r o b o t n i k o m obcych p r z e d s i ę b i o r s t w ,
monstracje.
Wydarzenia szanghajskie p o c i ą g n ę ł y za s o b ą n a t y c h ­
miast falę w y s t ą p i e ń w w i e l u i n n y c h miastach C h i n P ó ł ­ * W sprawach spornych między Chińczykami a cudzoziemcami
poza settlementem decydowały sądy mieszane złożone z przedsta­
nocnych i Środkowych. Ten ż y w i o ł o w y , o g ó l n o n a r o d o w y
wicieli władz chińskich oraz przedstawicieli danego kraju. Sądy
z r y w p a t r i o t y c z n y o n i e b y w a ł e j w h i s t o r i i C h i n sile i roz­ te istniały w Chinach od połowy X I X w. — przyp. red. pols.
machu g w a ł t o w n i e z m i e n i ł s y t u a c j ę p o l i t y c z n ą w k r a j u
135
134
o d m ó w i ł a w e j ś c i a do k o m i t e t u i w y s u n ę ł a w ł a s n y u m i a r ­
na czasie, osłabić impet r u c h u i o d e r w a ć od niego w i e l k ą
kowany program zamierzając wystąpić w roli pośrednika
burżuazję.
w pertraktacjach z obcymi p a ń s t w a m i .
W k o ń c u lipca 1925 r. s t r a j k powszechny w Szanghaju
Również reakcyjny rząd pekiński Tuan Ci-żueja w wa­
zaczął s ł a b n ą ć . Ś r e d n i i d r o b n i k u p c y p r z e r w a l i s t r a j k .
r u n k a c h o g ó l n o n a r o d o w e g o z r y w u patriotycznego u c z y n i ł
Na wezwanie K P C h k o n t y n u o w a l i go t y l k o r o b o t n i c y ,
szereg a n t y i m p e r i a l i s t y c z n y c h g e s t ó w : s k i e r o w a ł do k o r p u ­
lecz i o n i b y l i j u ż z m ę c z e n i , a ze s t r o n y w ł a d z s y p a ł y s i ę
su dyplomatycznego k i l k a not protestacyjnych, zadeklaro­
na n i c h nowe represje.
w a ł poparcie dla p r o g r a m u Generalnej Izby H a n d l o w e j
W t y c h w a r u n k a c h w ś r ó d części r o b o t n i k ó w i d z i a ł a c z y
Szanghaju i o f i a r o w a ł p o k a ź n ą s u m ę p i e n i ę ż n ą na fundusz
K P C h z a p a n o w a ł y pesymistyczne nastroje. Nastroje te
s t r a j k u szanghajskiego.
p o p y c h a ł y ich do poszukiwania radykalnego, „ r e w o l u c y j ­
Te zabiegi o w z g l ę d y r u c h u antyimperialistycznego nie
nego" w y j ś c i a z t r u d n e j sytuacji, ł ą c z n i e z powstaniem
t r w a ł y d ł u g o . 13 czerwca do Szanghaju w k r o c z y ł y wojska
z b r o j n y m . T a k i e z a ś r o z w i ą z a n i e p r z y c a ł k o w i t y m odizo­
dowodzone przez Czang Siie-lianga (syna Czang Co-lina)
l o w a n i u r o b o t n i k ó w b y ł o b y s a m o b ó j c z e . Do tego jednak
i w k r ó t c e w m i e ś c i e z o s t a ł w p r o w a d z o n y stan w y j ą t k o w y .
bezsensownego k r o k u p o p y c h a ł p a r t i ę i r o b o t n i k ó w L i L i -
W i n n y c h miastach, w k t ó r y c h doszło do a n t y i m p e r i a l i ­
-san, ó w c z e s n y p r z e w o d n i c z ą c y szanghajskiej Generalnej
stycznych w y s t ą p i e ń , t a k ż e r o z p o c z ę ł y się represje.
Rady Z w i ą z k ó w Z a w o d o w y c h ; do takiego w y j ś c i a s k ł a n i a ł
P o c z ą t k o w o o d p o w i e d z i ą na „ R u c h 30 m a j a " b y ł a prze­
gię Czen Tu-siu, sekretarz generalny K C K P C h . K C p a r t i i
moc: egzekucje, aresztowania i koncentracja obcych wojsk
o d r z u c i ł t ę d r o g ę jako z g u b n ą dla klasy robotniczej i na
w Szanghaju. Skrajne stanowisko pod t y m w z g l ę d e m za­
p o c z ą t k u sierpnia na zalecenie M i ę d z y n a r o d ó w k i K o m u n i ­
j ę ł a z w ł a s z c z a W i e l k a B r y t a n i a . Represje jednak w z m a ­
stycznej p o d j ą ł d e c y z j ę o „ w y g a s z e n i u s t r a j k u na h a m u l ­
g a ł y t y l k o oburzenie n a r o d u c h i ń s k i e g o i przestraszone
cach", to jest o s t o p n i o w y m jego z a k o ń c z e n i u przez za­
rozmachem r u c h u mocarstwa m u s i a ł y z m i e n i ć t a k t y k ę .
s t ę p o w a n i e h a s e ł politycznych u m i a r k o w a n y m i ż ą d a n i a m i
U S A i Francja o ś w i a d c z y ł y , iż nie m a j ą nic w s p ó l n e g o
ekonomicznymi. Z p o m o c ą p e ł n o m o c n i k a M i ę d z y n a r o d ó w ­
z poczynaniami p o l i c j i angielskiej w Szanghaju, Japonia
k i K o m u n i s t y c z n e j W o j t y n s k i e g o p a r t i a p o m y ś l n i e prze­
w y r a z i ł a g o t o w o ś ć p e r t r a k t a c j i ze s t r a j k u j ą c y m i . Do zba­
p r o w a d z i ł a ten m a n e w r . M i m o represji (np. z a m k n i ę c i e
dania okoliczności otwarcia ognia u t w o r z o n o k o m i s j ę
Generalnej Rady Z w i ą z k ó w Z a w o d o w y c h , zamordowanie
przedstawicieli sześciu p a ń s t w ( A n g l i i , U S A , Japonii,
popularnego p r z y w ó d c y r o b o t n i k ó w L i u Hua) oraz p e w ­
F r a n c j i , W ł o c h i Chin). 4 lipca A m e r y k a n i e zaproponowali
nego spadku l i c z e b n o ś c i z w i ą z k ó w z a w o d o w y c h podsta­
z w o ł a n i e m i ę d z y n a r o d o w e j konferencji w sprawie ceł,
w o w e organizacje z w i ą z k o w e w Szanghaju i k i e r o w n i c t w o
przewidzianej jeszcze przez w a s z y n g t o ń s k i e porozumienie
partyjne zostały utrzymane.
d z i e w i ę c i u p a ń s t w z 1922 r. Lecz b y ł y to t y l k o pozory
u s t ę p s t w . Przeprowadzone b o w i e m przez k o m i s j ę sześciu D r u g i m w i e l k i m w y d a r z e n i e m „ R u c h u 30 m a j a " b y ł
p a ń s t w ś l e d z t w o nie p r z y n i o s ł o ż a d n y c h r e z u l t a t ó w , r ó w ­ r ó w n i e ż a n t y i m p e r i a l i s t y c z n y strajk r o z p o c z ę t y 19 czerw­
nie b e z p ł o d n a o k a z a ł a się t e ż konferencja w sprawie ceł, ca w H o n g k o n g u i K a n t o n i e . S t r a j k ten zainicjowali i k i e ­
o b r a d u j ą c a w Pekinie od sierpnia 1925 do maja 1926 r. r o w a l i n i m k o m u n i ś c i , K o m i t e t K P C h K u a n g t u n g u oraz
I m p e r i a l i s t y c z n y m p a ń s t w o m u d a ł o się natomiast z y s k a ć frakcja komunistyczna O g ó l n o c h i ń s k i e j Federacji Z w i ą z ­
k ó w Z a w o d o w y c h — za p o ś r e d n i c t w e m z e b r a ń d e l e g a t ó w

136
137
 s w y c h pozycjach przez 16 m i e s i ę c y . * Poparcie to z k o l e i
i k o m i t e t u strajkowego. Najbardziej c z y n n ą r o l ę w k i e r o ­ znacznie u m o c n i ł o pozycje r z ą d u kuomintangowskiego
w a n i u s t r a j k i e m odegrali Su Czao-czeng ( p r z e w o d n i c z ą c y i p o d n i o s ł o a u t o r y t e t K u o m i n t a n g u w Chinach.
k o m i t e t u strajkowego), Teng Czung-sia, Czen Jan-nien, Sytuacja w Chinach Ś r o d k o w y c h i P ó ł n o c n y c h b y ł a o d ­
L i u Szao-ci i Siang I n g . mienna n i ż na p o ł u d n i u k r a j u . P a r t i i K o m u n i s t y c z n e j nie
Z p o c z ą t k u z a s t r a j k o w a ł o 100 tys. r o b o t n i k ó w H o n g k o n ­ u d a ł o s i ę t a m z o r g a n i z o w a ć masowych w y s t ą p i e ń klasy
gu. Uczestnicy s t r a j k u p o p a r l i 17 Ż ą d a ń k o m i t e t u szang­ robotniczej, g d y ż j e j pozycje b y ł y t a m s ł a b s z e . Charakte­
hajskiego oraz w y s u n ę l i dodatkowe ż ą d a n i a z m i e r z a j ą c e rystyczna z a ś dla C h i n c a ł k o w i t a o d r ę b n o ś ć , izolacja po­
do ograniczenia d y s k r y m i n a c j i c h i ń s k i e j l u d n o ś c i H o n g ­ s z c z e g ó l n y c h gospodarczych i p o l i t y c z n y c h o ś r o d k ó w k r a ­
k o n g u i p o p r a w y w a r u n k ó w pracy. D w a d n i p ó ź n i e j w y ­ j u s p r a w i ł a , ż e r u c h r e w o l u c y j n y nie r o z w i j a ł się w ó w c z a s
b u c h ł s t r a j k na terenie anglo-francuskiej koncesji w K a n ­ równomiernie.
tonie — w Szamjangu. Robotnicy zaczęli o p u s z c z a ć H o n g ­ W y s t ą p i e n i a klasy robotniczej Szanghaju i H o n g k o n g u
k o n g i Szamjang. 23 czerwca o d b y ł się w K a n t o n i e maso­ z y s k a ł y szerokie poparcie l u d z i pracy w ZSRR oraz po­
w y wiec s o l i d a r n o ś c i z r o b o t n i k a m i i studentami Szang­ parcie ś w i a t o w e g o r u c h u komunistycznego. Podczas gdy
haju, na k t ó r y m w y s t ą p i l i p r z y w ó d c y K u o m i n t a n g u , p a ń s t w a imperialistyczne p r o w a d z i ł y a k c j ę i n t e r w e n c y j n ą
członkowie r z ą d u kantońskiego, działacze K P C h i innych przeciwko r e w o l u c j i c h i ń s k i e j , w Z w i ą z k u Radzieckim roz­
organizacji. Uczestnicy w i e c u w y r u s z y l i n a s t ę p n i e do w i n ą ł się masowy r u c h pod h a s ł e m „ R ę c e precz od C h i n " ;
Szamjangu p r o t e s t u j ą c przeciwko obcej przemocy. Na roz­ p o w s t a ł t a m specjalny fundusz pomocy w a l c z ą c y m r o b o t ­
kaz konsula angielskiego do d e m o n s t r a n t ó w o t w a r t o o g i e ń n i k o m c h i ń s k i m , na k t ó r y z ł o ż y ł y się dzienne z a r o b k i r a ­
z k a r a b i n ó w maszynowych i dział: 52 osoby p o n i o s ł y dzieckich p r a c o w n i k ó w ; z w i ą z k i zawodowe Z S R R u d z i e l i ł y
ś m i e r ć , 178 z o s t a ł o r a n n y c h . Egzekucja s p o w o d o w a ł a , ż e pomocy m a t e r i a l n e j s t r a j k u j ą c y m w Szanghaju. Z i n i c j a ­
strajk w H o n g k o n g u p r z e k s z t a ł c i ł się w s t r a j k powszech­ t y w y p a r t i i k o m u n i s t y c z n y c h i z w i ą z k ó w zawodowych
n y ; 250 tys. osób p o r z u c i ł o p r a c ę , w i ę k s z o ś ć s t r a j k u j ą c y c h r u c h s o l i d a r n o ś c i z narodem c h i ń s k i m r o z w i n ą ł się t a k ż e
p r z e n i o s ł a się do K a n t o n u i i n n y c h m i e j s c o w o ś c i K u a n g ­ w krajach k a p i t a l i s t y c z n y c h .
tungu.
Dla K P C h „ R u c h 30 m a j a " s t a ł się m o m e n t e m p r z e ł o ­
Rząd kuomintangowski poparł uczestników antyangiel- m o w y m w j e j r o z w o j u . W k r o c z y ł a ona b o w i e m zdecydo­
skiego s t r a j k u w H o n g k o n g u i K a n t o n i e . Z a p e w n i ł schro­ wanie na d r o g ę p r z e k s z t a ł c a n i a się w m a s o w ą p a r t i ę p r o ­
nienie r o b o t n i k o m Hongkongu, s f i n a n s o w a ł strajk, usank­ l e t a r i a c k ą ; w c i ą g u czterech l e t n i c h m i e s i ę c y 1925 r. l i ­
c j o n o w a ł s a m o r z ą d s t r a j k u j ą c y c h , zebranie d e l e g a t ó w c z e b n o ś ć p a r t i i w z r o s ł a 2,5-krotnie — z 1400 c z ł o n k ó w
i k o m i t e t s t r a j k o w y oraz p i k i e t y robotnicze (w styczniu w p r z e d d z i e ń 30 maja do 3800 c z ł o n k ó w w e d ł u g stanu na
1926 r. l i c z y ł y one o k o ł o 3 tys. osób), k t ó r e uzbrajano 1 p a ź d z i e r n i k a 1925 r. Ponad p o ł o w ę c z ł o n k ó w p a r t i i sta­
w b r o ń z a r s e n a ł u r z ą d o w e g o . * D z i ę k i poparciu w ł a d z n o w i l i robotnicy.
k u o m i n t a n g o w s k i c h s t r a j k u j ą c y m u d a ł o się w y t r w a ć na

* Fakt, że komitet strajkowy oraz pikiety robotników sprawo­ * Począwszy od sierpnia 1925 r. komuniści trzykrotnie podnosili
wały za zgodą władz określone, lecz ograniczone funkcje admini­ sprawę zakończenia strajku, ale wszystkie propozycje komitetu
stracyjne, nie oznaczał jednak, jak twierdzili później trockiści, strajkowego były przez Anglików odrzucane.
dwuwładzy w Kantonie.
139
138
 Zaostrzenie walki klasowej w łonie jednolitego frontu. c h i ń s c y . Wszystko to s p r a w i ł o , ż e w okresie od p a ź d z i e r ­
Przejściowa kontrofensywa reakcji. M i m o ż e masowe w y ­ nika do g r u d n i a 1925 r., podczas D r u g i e j W y p r a w y na
s t ą p i e n i a l u d o w e nazwane „ R u c h e m 30 m a j a " z a k o ń c z y ł y W s c h ó d , a r m i i tej udaje s i ę r o z g r o m i ć wojska Czen C i i n g -
się niepowodzeniem, to p o d w a ż y ł y one podstawy obcego -minga i u s u n ą ć je z K u a n g t u n g u .
panowania w Chinach oraz system w ł a d z y m i l i t a r n o - b i u - R ó w n o c z e ś n i e a k t y w i z o w a ł y się i k o n s o l i d o w a ł y siły
r o k r a t y c z n e j w t y m k r a j u . W k o ń c u 1925 r., w s k u t e k n i e - b u r ż u a z y j n o - o b s z a r n i c z e w ł o n i e jednolitego f r o n t u . Prze­
r ó w n o m i e r n o ś c i r o z w o j u procesu rewolucyjnego, u k s z t a ł ­ r a ż o n a rozmachem w y d a r z e ń oraz w z r o s t e m w p ł y w ó w
t o w a ł a się w k r a j u sytuacja p e ł n a s p r z e c z n o ś c i . Na i siły K P C h b u r ż u a z j a podejmuje ś r o d k i m a j ą c e z a ż e g n a ć
p o ł u d n i u C h i n umacnia się baza r e w o l u c y j n a w K u a n g ­ w y ł a n i a j ą c e się przed n i ą z a g r o ż e n i e ze strony p r o l e t a r i a ­
t u n g u , wzrasta a u t o r y t e t i w p ł y w y K u o m i n t a n g u , k r z e p n ą t u . W K u o m i n t a n g u i poza n i m r o z w i n ę ł a ona przeciwko
organizacje robotnicze i c h ł o p s k i e , na terenie bazy r e w o ­ k o m u n i s t o m s z e r o k ą a k c j ę p o l i t y c z n ą i i d e o l o g i c z n ą pod
l u c y j n e j r o ś n i e w p ł y w K P C h w ś r ó d mas i w K u o m i n ­ flagą z a p o b i e ż e n i a „ c z e r w o n e m u n i e b e z p i e c z e ń s t w u " . Po­
tangu. suwa s i ę n a w e t dalej. 20 sierpnia zostaje s k r y t o b ó j c z o
W warunkach zapoczątkowanej rewolucji kuomintan- zamordowany Liao Czung-kaj, m i n i s t e r f i n a n s ó w R z ą d u
gowski r z ą d p o ł u d n i o w y oficjalnie p r o k l a m o w a ł za s w ó j Narodowego, u c z e ń Sun Jat-sena i z w o l e n n i k w s p ó ł p r a c y
cel obalenie m i l i t a r y s t ó w P ó ł n o c y i zjednoczenie c a ł y c h z k o m u n i s t a m i . P r z y g o t o w y w a n o zamach na W a n g C i n g -
C h i n pod s w o j ą w ł a d z ą . 1 lipca 1925 r. r z ą d ten ogłosił -weja.
się R z ą d e m N a r o d o w y m R e p u b l i k i C h i ń s k i e j . Jego szefem Wyrazicielem antykomunistycznych nastrojów b u r ż u a ­
z o s t a ł W a n g C i n g - w e j . K o m u n i ś c i , c h o c i a ż nie wchodzili zji b y ł Taj Ci-tao. Jej o ś r o d k i e m o r g a n i z a c y j n y m s t a ł o się
w s k ł a d r z ą d u , to jednak jako c z ł o n k o w i e K u o m i n t a n g u T o w a r z y s t w o Studiowania Sunjatsenizmu. W p ł a s z c z y ź n i e
s t a r a l i się go p o p y c h a ć na lewo, z m i e r z a j ą c do konse­ ideowej Taj Ci-tao i jego z w o l e n n i c y p r o p a g o w a l i p o k ó j
k w e n t n e j realizacji rewolucyjnego p r o g r a m u Sun Jat-se­ klasowy w interesie restauracji d a w n e j p o t ę g i nacji c h i ń ­
na. W K u a n g t u n g u z i n i c j a t y w y d o r a d c ó w radzieckich skiej, głosili w y ż s z o ś ć C h i ń c z y k ó w nad i n n y m i narodami.
i p r z y poparciu k o m u n i s t ó w k u o m i n t a n g o w s k i R z ą d N a ­ Natomiast w p ł a s z c z y ź n i e politycznej domagali się o n i
r o d o w y d o k o n a ł i s t o t n y c h p o s u n i ę ć w zakresie centra­ „ o c z y s z c z e n i a " K u o m i n t a n g u z k o m u n i s t ó w . Tego rodzaju
lizacji w ł a d z y wojskowej, a d m i n i s t r a c y j n e j i finansowej, p o g l ą d y p o d z i e l a ł a z r e s z t ą nie t y l k o p r a w i c a K u o m i n t a n ­
aby p r z y g o t o w a ć W y p r a w ę na P ó ł n o c i p r z e j ą ć w ł a d z ę gu, lecz r ó w n i e ż w i e l u ó w c z e s n y c h z pozoru l e w i c o w y c h
w c a ł y c h Chinach. S i ł y zbrojne K u a n g t u n g u z o s t a ł y zre­ p r z y w ó d c ó w kuomintangowskich pokroju H u Han-mina,
organizowane i u z y s k a ł y miano A r m i i N a r o d o w o - R e w o - Su Czung-czy i Czang Kaj-szeka.
l u c y j n e j ( A N R ) . Z a c h o w a ł a ona s w ó j n a j e m n y c h a r a k ­ K P C h , k t ó r a szybko z o r i e n t o w a ł a się w b u r ż u a z y j n o -
ter, d o w o d z i ł n i ą w zasadzie b u r ż u a z y j n o - o b s z a r n i c z y -nacjonalistycznej istocie tajcitaoizmu, p o d d a ł a go ostrej
korpus oficerski, lecz b y ł a to w w a r u n k a c h C h i n n o w o ­ k r y t y c e . Na p r z y k ł a d C i i Ciu-po o k r e ś l i ł w i e l k o m o c a r ­
czesna armia, silna g ł o s z o n y m i h a s ł a m i r e w o l u c y j n y m i stwowe i n k l i n a c j e Taj Ci-tao jako o d m i a n ę „ i m p e r i a l i z m u
i ciesząca się poparciem mas. D u ż y t e ż w k ł a d do umocnie­ chińskiego".
nia j e j z d o l n o ś c i b o j o w e j i r o z w i j a n i a w n i e j pracy p o l i ­ W k o ń c u 1925 r. skrajnie p r a w i c o w e s k r z y d ł o K u o m i n ­
tycznej w n o s i l i radzieccy doradcy w o j s k o w i i k o m u n i ś c i tangu p o s u n ę ł o się do r o z ł a m u p a r t i i . W listopadzie 1925 r.

140 141
 w Siszanie w p o b l i ż u P e k i n u z o s t a ł a z w o ł a n a separatys­ R ó w n o c z e ś n i e 27 listopada K u o S u n g - l i n g , znany g e n e r a ł
tyczna narada, k t ó r a p o d j ę ł a u c h w a ł ę o w y k l u c z e n i u w wojskach Czang Co-lina, w y w o ł a ł powstanie i ogłosił,
z p a r t i i k o m u n i s t ó w , W a n g Cing-weja, z w o l n i e n i u Boro­ że przechodzi na s t r o n ę a r m i i narodowej Feng Jii-sianga.
dina z p e ł n i o n e j f u n k c j i doradcy oraz o p r z y w r ó c e n i u K l ę s k a Czang Co-lina, k t ó r y u o s a b i a ł najciemniejsze
w prawach członków Kuomintangu wykluczonych z nie­ siły r e a k c j i c h i ń s k i e j , p o r u s z y ł a masy l u d o w e C h i n P ó ł ­
go p r z e c i w n i k ó w K P C h . W k r ó t c e po t y m p r a w i c o w c y nocnych. W P e k i n i e o d b y w a ł y się w i e l o t y s i ę c z n e d e m o n ­
p o w o ł a l i swoje organa kierownicze jako p r z e c i w w a g ę dla stracje r o b o t n i k ó w i s t u d e n t ó w , ż ą d a j ą c y c h obalenia
legalnego C K W K u o m i n t a n g u . J e d n a k ż e ta p r ó b a zerwa­ T u a n C i - ż u e j a , u t w o r z e n i a narodowego demokratycznego
nia jednolitego f r o n t u się nie p o w i o d ł a . r z ą d u i a n u l o w a n i a n i e r ó w n o p r a w n y c h u k ł a d ó w zawar­
K i e r o w n i c t w o k u o m i n t a n g o w s k i e , zainteresowane umoc­ t y c h z p a ń s t w a m i k a p i t a l i s t y c z n y m i . Jednak d z i ę k i n i e ­
n i e n i e m swej bazy w o j s k o w e j i politycznej, poparciem zdecydowanej postawie Feng Ju-sianga, a p ó ź n i e j obcej
mas — pozorne staje s i ę coraz bardziej lewicowe. Na i n g e r e n c j i T u a n C i - ż u e j o w i udaje s i ę u t r z y m a ć p r z y
dalszy p l a n odsuwa się w i ę c n a j m n i e j ciekawe, najbar­ władzy.
dziej s k o m p r o m i t o w a n e postacie prawicowego s k r z y d ł a Z p o m o c ą Czang C o - l i n o w i p r z y s z ł y d y w i z j e j a p o ń s k i e ,
Kuomintangu — w ś r ó d nich zostają też wydaleni z K a n ­ k t ó r e w z i ę ł y u d z i a ł w r o z g r o m i e n i u jednostek K u o S u n g -
t o n u Su Czung-czy i H u H a n - m i n — p r z y w ó d c y z a ś k u o - -linga (on sam z o s t a ł zabity). W l u t y m 1926 r. pod nacis­
m i n t a n g o w s c y coraz częściej s z e r m u j ą frazesami r e w o ­ k i e m p a ń s t w i m p e r i a l i s t y c z n y c h Czang C o - l i n godzi się
l u c y j n y m i . O d b y w a j ą c y się w styczniu 1926 r . I I zjazd i sprzymierza z W u Pej-fu, z k t ó r y m w s p ó l n i e podejmuje
K u o m i n t a n g u przebiega zatem pod r a d y k a l n y m i h a s ł a m i o f e n s y w ę przeciwko a r m i i narodowej Feng Jii-sianga.
r e w o l u c y j n y m i , p r z y w y r a ź n e j przewadze k o m u n i s t ó w 12 marca j a p o ń s k i e o k r ę t y wojenne o s t r z e l a ł y j e d n o s t k i
oraz „ l e w i c o w c ó w " , potwierdza s u n j a t s e n o w s k ą p o l i t y k ę tej a r m i i w T a k u , a przedstawiciele Japonii, A n g l i i , U S A ,
sojuszu z ZSRR i w s p ó ł p r a c y z K P C h , poparcie dla r u c h u F r a n c j i , W ł o c h w y s t o s o w a l i do Feng Jii-sianga u l t i m a ­
robotniczo-chłopskiego, potępia i wyklucza z partii naj­ t u m z ż ą d a n i e m wycofania się z r e j o n u T a k u — T i e n ­
bardziej z a g o r z a ł y c h p r z e c i w n i k ó w tego k u r s u (siszan- c i n — P e k i n . A r m i a narodowa jest zmuszona w y c o f a ć się
czyków). na z a c h ó d , do Szensi, K a n s u , S u e j j i i a n u i Czaharu
Ostatnim akordem ogólnochińskiej fali rewolucyjnej P o r a ż k a a r m i i narodowej z a p o c z ą t k o w a ł a t ł u m i e n i e m a ­
w y w o ł a n e j „ R u c h e m 30 m a j a " b y ł y w y d a r z e n i a z w i ą z a n e sowego r u c h u w Chinach P ó ł n o c n y c h . P u n k t e m k u l m i n a ­
z w o j n ą , k t ó r ą narodowa a r m i a Feng Ju-sianga w y p o ­ c y j n y m k o n t r o f e n s y w y r e a k c j i P ó ł n o c y b y ł y s a l w y od­
w i e d z i a ł a Czang C o - l i n o w i j e s i e n i ą 1925 r. Feng Jii-siang, dane 18 marca 1926 r. do demonstracji a n t y i m p e r i a l i -
j a k p a m i ę t a m y , s o l i d a r y z o w a ł się z r u c h e m w y z w o l e ń c z y m v
stycznej w Pekinie. O d tego czasu masowy r u c h na
i z a m i e r z a ł z a w r z e ć sojusz z r z ą d e m w K a n t o n i e . Ofensy­ P ó ł n o c y nie o d g r y w a ł j u ż istotnej r o l i w r e w o l u c j i na­
w a a r m i i narodowej r o z w i j a ł a się p o c z ą t k o w o p o m y ś l n i e . rodowej.
S p r z y j a ł a t e m u p o r a ż k a , j a k ą w o j s k a Czang Co-lina po­ S a l w y w demonstracji 18 marca s t a ł y się s y g n a ł e m do
n i o s ł y w starciu z a r m i ą m i l i t a r y s t y z k l i k i czylijskiej, reakcyjnego p r z e w r o t u Czang Kaj-szeka w K a n t o n i e .
Sun Czuan-fanga, k t ó r y z a j ą ł Szanghaj. Feng Jii-siang P r z e w r ó t m i a ł miejsce 20 marca 1926 r. S y m p t o m y d o j ­
w k r o c z y ł do P e k i n u , w k o ń c u listopada r u s z y ł na Tiencin. r z e w a j ą c e g o w K a n t o n i e spisku k o m u n i ś c i dostrzegali

142 143
 j u ż d o ś ć dawno, ale b u r ż u a z j i u d a ł o się z a r ó w n o u k r y ć 2. Wyprawa Północna Armii Narodowo-Rewolucyjnej
g ł ó w n e s p r ę ż y n y spisku, j a k i w y b r a ć najbardziej dogod­ (Upiec 1926—marzec 1927)
n ą c h w i l ę do zadania ciosu. W y s t ą p i e n i e Czang Kaj-szeka
b y ł o zatem dla K P C h zaskoczeniem. W tej s y t u a c j i szef Działania wojskowe ANR i taktyka Partii Komunistycz­
R z ą d u Narodowego, W a n g C i n g - w e j , r a t o w a ł się u c i e c z k ą . nej. W y p r a w a P ó ł n o c n a przeciwko m i l i t a r y s t o m w p r o ­
W K u a n g t u n g u z o s t a ł a wprowadzona nieco zamaskowana wincjach — m a j ą c a na celu zjednoczenie, demokratyza­
d y k t a t u r a w o j s k o w a Czang Kaj-szeka, ster p o l i t y k i k u o - c j ę i w y z w o l e n i e narodowe Chin •— z o s t a ł a p r o k l a ­
m i n t a n g o w s k i e j p r z e s u n ą ł się w prawo. Przypuszczono mowana jeszcze przez Sun Jat-sena jako g ł ó w n e zadanie
atak na r u c h r o b o t n i c z o - c h ł o p s k i i K P C h . P l e n u m C K W polityczne K u o m i n t a n g u . Pod h a s ł e m p r z y g o t o w a ń do tej
K u o m i n t a n g u , k t ó r e o d b y ł o się 15 maja, oficjalnie usan­ w y p r a w y K u o m i n t a n g p r z e p r o w a d z a ł w latach 1925—
k c j o n o w a ł o ś r o d k i m a j ą c e na celu ograniczenie r o l i k o ­ 1926 wszystkie p o s u n i ę c i a z m i e r z a j ą c e do umocnienia
m u n i s t ó w w K u o m i n t a n g u i z a b r o n i ł o i m zajmowania r e w o l u c y j n e j bazy w K u a n g t u n g u . Stosunek do W y p r a w y
k i e r o w n i c z y c h stanowisk w c e n t r a l n y m aparacie k u o m i n - P ó ł n o c n e j s t a n o w i ł r ó w n i e ż jeden z w ę z ł o w y c h p r o b l e ­
t a n g o w s k i m . Czang Kaj-szek s k u p i ł w s w y c h r ę k a c h mów taktyki KPCh.
o g r o m n ą w ł a d z ę : zajął m i ę d z y i n n y m i stanowisko prze­ Sytuacja wojskowo-polityczna, jaka u k s z t a ł t o w a ł a się
wodniczącego C K W Kuomintangu, głównodowodzącego w Chinach w lecie 1926 r., s p r z y j a ł a r o z p o c z ę c i u W y p r a ­
A N R i p r z e w o d n i c z ą c e g o Rady W o j e n n e j R z ą d u Narodo­ w y P ó ł n o c n e j . W i o s n ą 1926 r. k u o m i n t a n g o w s k i R z ą d N a ­
wego. B u r ż u a z y j n e p r a w i c o w o - c e n t r o w e siły K u o m i n t a n ­ r o d o w y z j e d n o c z y ł pod s w o j ą w ł a d z ą cztery p r o w i n c j e
gu p r z e j ś c i o w o u m o c n i ł y s w o j ą h e g e m o n i ę w p a r t i i p o ł u d n i o w e — K u a n g t u n g , Kuangsi, K u e j c z o u oraz część
i r z ą d z i e . Lecz nie o z n a c z a ł o to jednak jeszcze zerwania Hunanu. Armie militarystycznych u g r u p o w a ń tych pro­
jednolitego f r o n t u : b u r ż u a z j a nadal p o t r z e b o w a ł a popar­ w i n c j i z o s t a ł y p r z e k s z t a ł c o n e w formacje A N R , k t ó r a
cia mas r o b o t n i c z o - c h ł o p s k i c h i k o m u n i s t ó w dla przepro­ liczyła j u ż p r a w i e 100 tys. ż o ł n i e r z y . Sojusznik w o j s k o ­
wadzenia zaplanowanej W y p r a w y P ó ł n o c n e j . w y A N R , a r m i a narodowa Feng Jii-sianga, m i m o w y ­
Ze w z g l ę d u na to, że p r z e w r ó t n a s t ą p i ł nagle oraz cofania s i ę na z a c h ó d i doznanej p o r a ż k i , z a c h o w a ł a
wskutek względnej słabości k o m u n i s t ó w i ogólnie nieko­ g ł ó w n e siły, ponad 100 tys. ż o ł n i e r z y , i uzbrojenie.
rzystnego dla n i c h u k ł a d u sił — K P C h nie z o r g a n i z o w a ł a Ponadto A N R m i a ł a za s o b ą poparcie r o b o t n i k ó w i c h ł o ­
a k t y w n e g o oporu kontrofensywie, lecz p o s t a n o w i ł a pójść p ó w , organizacji s p o ł e c z n y c h ( z w i ą z k o w y c h , m ł o d z i e ż y ,
na tymczasowe u s t ę p s t w o . Decyzja ta, c h o ć wymuszona kobiecych) i K P C h , p r z y c h y l n o ś ć wszystkich p o s t ę p o w y c h
przez okoliczności, z a p o b i e g ł a rozpadowi jednolitego f r o n ­ sił w k r a j u . P r z e c i w n i c y A N R : k l i k i m i l i t a r n e Czang Co-
t u i p o z w o l i ł a p a r t i i z a c h o w a ć siły do p ó ź n i e j s z e j w a l k i - l i n a (około 200 tys. ż o ł n i e r z y ) , W u P e j - f u (ponad 200 tys.)
w w a r u n k a c h W y p r a w y na P ó ł n o c . i Sun Czuan-fanga (około 160 tys. ż o ł n i e r z y ) d y s p o n o w a ł y
p o w a ż n ą p r z e w a g ą l i c z e b n ą i k o r z y s t a ł y z pomocy p a ń s t w
imperialistycznych. O b ó z ten b y ł jednak rozdzierany o s t r y ­
m i s p r z e c z n o ś c i a m i w e w n ę t r z n y m i , znienawidzony przez
większość l u d n o ś c i Chin, k t ó r a o c z e k i w a ł a na wkroczenie
wojsk r e w o l u c y j n y c h . Z w i ą z k i zawodowe i organizacje

144 10 — Najnowsza. 145

K P C h na zapleczu m i l i t a r y s t ó w , c h o c i a ż z e p c h n i ę t e do z a ś z a k o ń c z y się k o m p r o m i s e m z o b c y m i w ł a d z a m i i roz­
podziemia, z a c h o w a ł y siły i t a k ż e p r z y g o t o w y w a ł y się do gromieniem ruchu robotniczo-chłopskiego; albo też
d e c y d u j ą c y c h w a l k , z w ł a s z c z a w Szanghaju, gdzie znaj­ w czasie W y p r a w y P ó ł n o c n e j uda s i ę r o z w i n ą ć r u c h
d o w a ł się w t e d y K C K P C h . r o b o t n i c z o - c h ł o p s k i na t a k ą s k a l ę , że b ę d z i e m o ż n a od­
Decyzja o k o n k r e t n y c h j u ż przygotowaniach do W y ­ s u n ą ć „ m a r c o w c ó w " od p r z y w ó d z t w a r e w o l u c j i i ustano­
p r a w y P ó ł n o c n e j z a p a d ł a na m a j o w y m posiedzeniu C K W w i ć h e g e m o n i ę p r o l e t a r i a t u , co z a p e w n i ł o b y r o z w ó j r e ­
K u o m i n t a n g u . G ł ó w n o d o w o d z ą c y m wojsk u c z e s t n i c z ą c y c h w o l u c j i w najbardziej r a d y k a l n y m k i e r u n k u . Dlatego
w w y p r a w i e m i a n o w a n o Czang Kaj-szeka. 1 lipca 1926 r. w i ę c podczas w y p r a w y p a r t i a n a j w i ę c e j w y s i ł k ó w w k ł a d a
R z ą d N a r o d o w y w K a n t o n i e ogłosił „ M a n i f e s t o W y p r a ­ w m o b i l i z o w a n i e i organizowanie sił klasy robotniczej
w i e P ó ł n o c n e j " i w k r ó t c e g ł ó w n e siły A N R s k i e r o w a ł y i c h ł o p s t w a , p o z o s t a w i a j ą c d z i a ł a l n o ś ć w o j s k o w ą na d r u ­
się na p ó ł n o c . g i m planie. T a k i p o d z i a ł sił i z a d a ń d y k t o w a ł y o b i e k t y w n e
Bez w z g l ę d u na stosunek do w y p r a w y r ó ż n y c h sił k l a ­ potrzeby r e w o l u c j i oraz realne m o ż l i w o ś c i K P C h .
sowych i rachub, jakie w i ą z a ł y z n i ą p o s z c z e g ó l n e partie W y p r a w a P ó ł n o c n a A N R w y w o ł a ł a w Chinach k o l e j n y
i u g r u p o w a n i a w c h o d z ą c e w s k ł a d jednolitego f r o n t u , w y ­ p r z y p ł y w r e w o l u c y j n y c h w y d a r z e ń . W y d a r z e n i a te po­
p r a w a ta s t a ł a się n a r o d o w o r e w o l u c y j n ą w o j n ą n a r o d u t o c z y ł y się d w o m a z w i ą z a n y m i ze s o b ą r ó w n o l e g ł y m i
c h i ń s k i e g o p r z e c i w k o feudalnemu oparciu i m p e r i a l i z m u , n u r t a m i . N a s t ą p i ł y po pierwsze — r o z k ł a d i demoraliza­
jakim byli militaryści Północy. Plenum K C KPCh, cja a r m i i m i l i t a r y s t ó w , rozszerzenie w ł a d z y k u o m i n t a n -
k t ó r e z e b r a ł o się na p o c z ą t k u lipca 1926 r., o c e n i ł o W y ­ gowskiego R z ą d u Narodowego na C h i n y Południowe
p r a w ę P ó ł n o c n ą j a k o „ n o w y okres r u c h u n a r o d o w o w y ­ i Ś r o d k o w e , przeniesienie stolicy k u o m i n t a n g o w s k i e j do
z w o l e ń c z e g o przeciwko uciskowi obcych i m p e r i a l i s t ó w W u h a n u ; po d r u g i e — p o g ł ę b i e n i e i zaostrzenie w a l k i
i r o d z i m y c h m i l i t a r y s t ó w " , a t a k ż e o k r e ś l i ł o t a k t y k ę roz­ klasowej, b u r z l i w y r o z w ó j masowego r u c h u robotniczo-
w i j a n i a r u c h u r o b o t n i c z o - c h ł o p s k i e g o podczas m a j ą c y c h -chłopskiego, g w a ł t o w n e ożywienie politycznej a k t y w ­
s i ę t o c z y ć d z i a ł a ń . Swoje poparcie dla w y p r a w y zadekla­ n o ś c i b u r ż u a z j i narodowej obok nasilenia r e a k c j i k o m -
r o w a ł odbyty k r ó t k o przedtem w Kantonie I I I ogólno- pradorsko-obszarniczej w ł o n i e jednolitego f r o n t u i poza
c h i ń s k i zjazd z w i ą z k ó w zawodowych, r e p r e z e n t u j ą c y po­ n i m . W p ł a s z c z y ź n i e m i ę d z y n a r o d o w e j narastaniu r e w o ­
nad 1,2 m i n zorganizowanych r o b o t n i k ó w , oraz I I zjazd l u c y j n y c h w y d a r z e ń w Chinach t o w a r z y s z y ł o z jednej
z w i ą z k ó w c h ł o p s k i c h K u a n g t u n g u , na k t ó r y to zjazd p r z y ­ s t r o n y z w i ę k s z a n i e politycznej, m a t e r i a l n e j i m o r a l n e j
b y l i r ó w n i e ż przedstawiciele 11 i n n y c h p r o w i n c j i . pomocy Z w i ą z k u Radzieckiego dla sił r e w o l u c j i c h i ń s k i e j ,
z d r u g i e j z a ś — rozszerzenie imperialistycznej i n t e r w e n c j i
W n o w e j s y t u a c j i s p r a w ą g ł ó w n ą dla K P C h b y ł o za­
( b e z p o ś r e d n i e j i p o ś r e d n i e j ) oraz r o z ł a m o w e j d z i a ł a l n o ś c i
gadnienie l i k w i d a c j i s k u t k ó w p r z e w r o t u 20 marca, a w i ę c
popleczników imperializmu w obozie rewolucyjnym.
k w e s t i a hegemonii w r e w o l u c j i . K o m u n i ś c i podchodzili
do k w e s t i i tej n a s t ę p u j ą c o : albo k i e r o w n i c t w o pozostanie Wojskowo-strategiczny p l a n W y p r a w y P ó ł n o c n e j zo­
w r ę k a c h „ m a r c o w c ó w " , to jest b l o k u burżuazyjno- s t a ł opracowany i zrealizowany pod k i e r u n k i e m radziec­
-obszarniczego z Czang Kaj-szekiem, i w ó w c z a s prze­ k i c h d o r a d c ó w w o j s k o w y c h na czele z B l i i c h e r e m .
w a ż y r y s u j ą c a s i ę w y r a ź n i e tendencja do ustanowienia W okresie od lipca do p a ź d z i e r n i k a 1926 r. g ł ó w n e siły
burżuazyjno-obszarniczej d y k t a t u r y wojskowej, rewolucja A N R r o z g r o m i ł y wojska W u P e j - f u w p r o w i n c j a c h

146 r
147
H u n a n i H u p e j , d o c i e r a j ą c do r e j o n u W u h a n u . C K W j ą c e podstawowe p r z y c z y n y : z jednej strony, b r a k j e d ­
K u o m i n t a n g u i r z ą d k u o m i n t a n g o w s k i przenosi się do ności w obozie r e a k c j i w e w n ę t r z n e j i imperialistycznej;
W u h a n u , k t ó r y staje się o ś r o d k i e m r e w o l u c j i . K u a n g ­ z d r u g i e j z a ś to, że a r m i e k u o m i n t a n g o w s k i e szły do w a l ­
t u n g — teraz g ł ę b o k i e zaplecze bazy r e w o l u c y j n e j — k i pod r e w o l u c y j n y m sztandarem w y z w o l e n i a narodowe­
p r z e k s z t a ł c a s i ę w ognisko k u o m i n t a n g o w s k i e j k o n t r ­ go i demokracji, c i e s z y ł y się poparciem K P C h i w s z y ­
rewolucji. stkich p o s t ę p o w y c h sił k r a j u , ZSRR i m i ę d z y n a r o d o w e g o
Po d e c y d u j ą c y m z w y c i ę s t w i e nad W u P e j - f u A N R r u c h u komunistycznego.
zwraca się f r o n t e m na w s c h ó d , przeciwko Sun Czuan-fan- Ten p i e r w s z y etap W y p r a w y P ó ł n o c n e j b y ł t e ż zara­
g o w i , i w okresie od listopada 1926 r. do marca 1927 r. zem okresem n a j w i ę k s z e g o rozmachu r e w o l u c j i narodo­
zadaje m u kolejne ciosy z a j m u j ą c p r o w i n c j e Ciangsi, w e j 1925—1927 r.
Fucien, Czeciang, A n h u e j i Ciangsu z t a k i m i w a ż n y m i
Rozwój ruchu robotniczego i chłopskiego. KPCh na cze­
o ś r o d k a m i p o l i t y c z n y m i i e k o n o m i c z n y m i j a k Nanczang,
le mas rewolucyjnych. J e d n ą z n a j w a ż n i e j s z y c h cech r e ­
N a n k i n i Szanghaj. B y ł to p i e r w s z y etap W y p r a w y P ó ł ­
w o l u c j i c h i ń s k i e j w ogóle, w t y m t a k ż e w y d a r z e ń 1925—
nocnej.
1927 r., s t a n o w i ł a dominacja c z y n n i k a wojskowego uza­
W w a l k a c h przeciwko m i l i t a r y s t o m w s ł a w i ł się z w ł a s z ­
l e ż n i a j ą c e g o w a l k ę r o b o t n i k ó w i c h ł o p ó w od d z i a ł a ń
cza „ ż e l a z n y " p u ł k k o m u n i s t y Je Tinga. O d d z i a ł y A N R ,
i postawy a r m i i . A r m i e r e w o l u c y j n e nie b y ł y j e d n a k ż e
w k t ó r y c h dowódcami i komisarzami b y l i komuniści, w y ­
odizolowane od narodu. W ł a ś n i e poparcie r o b o t n i k ó w
r ó ż n i a ł y się s z c z e g ó l n y m i w a l o r a m i m o r a l n o - p o l i t y c z n y -
i chłopów stanowiło jedną z najważniejszych przesłanek
m i i b o j o w y m i . I s t o t n y t a k ż e w k ł a d do z w y c i ę s t w a W y ­
sukcesów ANR, k t ó r e z kolei s t w a r z a ł y p o m y ś l n e w a r u n k i
p r a w y P ó ł n o c n e j w n i e ś l i radzieccy s p e c j a l i ś c i w o j s k o ­
r o z w o j u r u c h u masowego. W z r o s t o w i r u c h u robotniczo-
w i — piechoty, a r t y l e r i i , l o t n i c t w a i łączności, d e m o n s t r u ­
- c h ł o p s k i e g o i w p ł y w ó w K P C h s p r z y j a ł o r ó w n i e ż to, że
j ą c i n t e r n a c j o n a l i s t y c z n ą p o s t a w ę , m ę s t w o i kunszt za­
u g r u p o w a n i e Czang Kaj-szeka oraz inne r y w a l i z u j ą c e
wodowy.
z n i m u g r u p o w a n i a k u o m i n t a n g o w s k i e (np. W a n g C i n g -
Sukcesy wojsk u c z e s t n i c z ą c y c h w W y p r a w i e P ó ł n o c n e j
-weja, Tang Szeng-czy) b y ł y zmuszone w i m i ę powodze­
u m o ż l i w i ł y a r m i i narodowej Feng Jii-sianga, k t ó r e j ZSRR
nia w y p r a w y i w walce o w ł a d z ę u b i e g a ć się o w z g l ę d y
r ó w n i e ż u d z i e l i ł istotnej pomocy, p r z e r w a n i e b l o k a d y
mas, godzić się na r o z w ó j r u c h u masowego i nadal w s p ó ł ­
k l i k f e n g t i e ń s k i e j i czylijskiej i zajęcie pozycji w y j ś c i o ­
p r a c o w a ć z k o m u n i s t a m i . Ze swej s t r o n y K P C h s t a r a ł a
w y c h w Szensi dla p ó ź n i e j s z e g o p o ł ą c z e n i a się z A N R
się m a k s y m a l n i e w y k o r z y s t a ć te s p r z y j a j ą c e warunki
w p r o w i n c j i Honan.
w interesie r e w o l u c j i .
W w y n i k u pierwszego etapu W y p r a w y P ó ł n o c n e j w ł a ­
dza r e w o l u c y j n e g o K u o m i n t a n g u r o z s z e r z y ł a się p r a w i e I n t e n s y w n y wzrost r u c h u robotniczego i c h ł o p s k i e g o na
na p o ł o w ę k r a j u , najbardziej r o z w i n i ę t ą pod w z g l ę d e m obszarach z a j ę t y c h przez A N R b y ł procesem ż y w i o ł o w y m .
s p o ł e c z n o - e k o n o m i c z n y m i p o l i t y c z n y m . Ostateczne za­ Sens pracy k o m u n i s t ó w w ś r ó d mas p o l e g a ł w i ę c na t y m ,
tem z w y c i ę s t w o K u o m i n t a n g u nad w ł a d z a m i P ó ł n o c y aby w y k o r z y s t u j ą c stworzone n i e b y w a ł e możliwości,
s t a ł o się j u ż t y l k o k w e s t i ą czasu. w n i e ś ć w proces ten elementy zorganizowania i ś w i a d o ­
Na s z y b k i sukces w o j s k o w y A N R z ł o ż y ł y się n a s t ę p u - mości, s t a n ą ć na czele mas, t w o r z y ć d e m o k r a t y c z n ą b a z ę

148 149
W y p r a w y P ó ł n o c n e j , politycznie u m o c n i ć sukcesy w o j ­
skowe A N R . W kierowaniu ruchem chłopskim pozycję monopolisty­
Zgodnie z zaleceniami M i ę d z y n a r o d ó w k i K o m u n i s t y c z ­ c z n ą bez w ą t p i e n i a z a j m o w a l i k o m u n i ś c i , c h o c i a ż p r a c ę t ę
nej p o c z ą w s z y od d r u g i e j p o ł o w y 1926 r. K P C h w y r a ź n i e p r o w a d z i l i zazwyczaj nie w i m i e n i u K P C h , lecz pod
n a s i l i ł a s w ą d z i a ł a l n o ś ć w ś r ó d c h ł o p s t w a , nie o s ł a b i a j ą c auspicjami K u o m i n t a n g u . Generalnie b i o r ą c , m i m o n i e ­
j e d n o c z e ś n i e u w a g i p o ś w i ę c a n e j r u c h o w i robotniczemu. zdecydowania w p o s z c z e g ó l n y c h kwestiach w K C ( z w ł a ­
Burzliwy rozwój ruchu chłopskiego w prowincjach środ­ szcza p r a w i c o w o o p o r t u n i s t y c z n y c h w a h a ń Czen Tu-siu)
k o w y c h p r z e j a w i a ł się przede w s z y s t k i m w s z y b k i m i w organizacjach t e r e n o w y c h , l i n i a p a r t i i w k w e s t i i c h ł o p ­
w z r o ś c i e liczby c z ł o n k ó w z r z e s z e ń c h ł o p s k i c h , podstawo­ skiej z a k ł a d a ł a rozszerzenie w a l k i klasowej na w s i na
w e j w ó w c z a s f o r m y organizacyjnej tego r u c h u . P e w n y m t a k ą skalę, jaką maksymalnie dopuszczały istniejące wa­
miernikiem dynamiki rozwoju zrzeszeń chłopskich w t y m r u n k i jednolitego f r o n t u antyimperialistycznego.
okresie jest p r z y k ł a d H u n a n u , gdzie w czerwcu 1926 r. R ó w n i e ż r u c h robotniczy w Chinach Ś r o d k o w y c h na
n a l e ż a ł o do n i c h 40 tys. osób, we w r z e ś n i u — 500 tys., p i e r w s z y m etapie W y p r a w y P ó ł n o c n e j p r z e ż y w a ł b u r z l i ­
w l u t y m 1927 r. — 2 m i n , a w k w i e t n i u — 5 m i n . O g ó ł e m
w y r o z w ó j : w k w i e t n i u 1927 r . z w i ą z k i zawodowe zrze­
w c a ł y m k r a j u do k w i e t n i a 1927 r. — gdy pod ciosami
s z a ł y j u ż ponad d w u k r o t n i e w i ę c e j c z ł o n k ó w n i ż w l i p c u
k o n t r r e w o l u c j i n a s t ę p u j e spadek a k t y w n o ś c i c h ł o p s t w a —
1926 r. (prawie 3 m i n ) . O ś r o d k a m i r u c h u robotniczego
zrzeszenia te l i c z y ł y około 10 m i n c z ł o n k ó w .
s t a ł y się W u h a n i Szanghaj. Element ż y w i o ł o w o ś c i , jeśli
W e wszystkich rejonach r o z w i n i ę t e g o r u c h u c h ł o p s k i e g o
nie d o m i n o w a ł w r u c h u r o b o t n i c z y m , to b y ł w n i m r ó w ­
domagano się uregulowania s t o s u n k ó w d z i e r ż a w n y c h ,
n i e ż bardzo silnie odczuwalny, z w ł a s z c z a w p r o w i n c j a c h
o b n i ż e n i a t e n u t y d z i e r ż a w n e j , p o d a t k ó w i procentu od po­
H u n a n i H u p e j . Z w i ą z k i zawodowe z r z e s z a ł y p r z y t y m
życzek, u k r ó c e n i a s a m o w o l i i w y z y s k u w i e j s k i c h despo­
p r z e w a ż n i e nisko k w a l i f i k o w a n y c h r o b o t n i k ó w p r z e m y s ł u
t ó w oraz miejscowej a d m i n i s t r a c j i , uzbrojenia c h ł o p ó w ,
(tekstylnego, t y t o n i o w e g o itd.), a t a k ż e z a t r u d n i o n y c h poza
wprowadzenia s a m o r z ą d u c h ł o p s k i e g o . C h ł o p s t w o nie sta­
p r z e m y s ł e m r z e m i e ś l n i k ó w , r y k s i a r z y , k u l i s ó w i sprze­
w i a ł o zatem w t y m okresie k w e s t i i r a d y k a l n e j r e w o l u c y j ­
d a w c ó w . W p ł y w y P a r t i i K o m u n i s t y c z n e j i z w i ą z k ó w za­
nej zmiany, lecz u p o r z ą d k o w a n i a na „ s p r a w i e d l i w y c h " za­
w o d o w y c h w ś r ó d najbardziej w y k w a l i f i k o w a n y c h w a r s t w
sadach i s t n i e j ą c y c h s t o s u n k ó w s p o ł e c z n o - e k o n o m i c z n y c h
na w s i . T y c h dość u m i a r k o w a n y c h ż ą d a ń , przeciwko k t ó ­ p r o l e t a r i a t u p r z e m y s ł o w e g o b y ł y nadal s ł a b e . Rozdrobnie­
r y m w ł a ś c i w i e nie w y s t ę p o w a ł nawet K u o m i n t a n g , nie nie z w i ą z k ó w zawodowych, t o c z ą c e się m i ę d z y n i m i spory,
m o ż n a b y ł o jednak z r e a l i z o w a ć w ó w c z e s n y c h w a r u n k a c h niedostatek kadr k i e r o w n i c z y c h , oderwanie k i e r o w n i c t w a
bez z a c i ę t e j w a l k i klasowej. W ł a ś n i e p r ó b a urzeczywist­ t y c h z w i ą z k ó w od mas — b y ł o charakterystyczne d l a ó w ­
nienia t y c h ż ą d a ń s t a n o w i ł a w ó w c z a s t r e ś ć rewolucji czesnego r u c h u robotniczego. P a r t i a p r z e w o d z i ł a w p r a w ­
c h ł o p s k i e j . N i e o g l ą d a j ą c się b o w i e m na decyzje r z ą d u , dzie walce p r o l e t a r i a t u , lecz podobnie j a k na w s i w y r a ź ­
w k o ń c u 1926 r . c h ł o p s k i e zrzeszenia z a c z y n a j ą samorzut­ nie nie n a d ą ż a ł a za t e m p e m i rozmachem r u c h u maso­
nie p r z e j m o w a ć w ł a d z ę na w s i , p r z e p ę d z a ć l u b l i k w i d o w a ć wego.
d e s p o t ó w wiejskich, p o d e j m o w a ć postanowienia o o b n i ż e ­ Z n a m i e n n ą c e c h ą r u c h u robotniczego w t y m okresie
1
niu tenuty dzierżawnej. b y ł o ścisłe p o w i ą z a n i e w a l k i ekonomicznej z p o l i t y c z n ą .
M a s y robotnicze nie t y l k o w y s t ę p o w a ł y b o w i e m z p o w o -
150
151
 z o s t a ł a r ó w n i e ż koncesja angielska w Ciuciangu. W l u t y m
dzeniem o p o p r a w ę swej sytuacji ekonomicznej i p r a w ­
1927 r. w ł a d z e angielskie w y r a z i ł y oficjalną z g o d ę na
nej, lecz p r z e p r o w a d z i ł y t a k ż e szereg d o n i o s ł y c h a k c j i po­
z w r ó c e n i e C h i n o m obu koncesji.
l i t y c z n y c h , t a k i c h j a k na p r z y k ł a d p r z e j ę c i e angielskich
Podczas W y p r a w y P ó ł n o c n e j K o m u n i s t y c z n a Partia
koncesji w H a n k o u i Ciuciangu, powszechne s t r a j k i p o l i ­
C h i n znacznie się r o z b u d o w a ł a , n a p ł y n ę ł o do niej w i e l u
tyczne czy powstania, k t ó r e w y b u c h ł y w l u t y m i m a r c u
r o b o t n i k ó w i c h ł o p ó w , u t w o r z o n o szereg n o w y c h o r g a n i ­
1927 r. w Szanghaju. O sukcesie z a ś p o l i t y c z n y c h w y s t ą ­
zacji w m i e ś c i e i na w s i . K i e r o w n i c t w o K P C h , k t ó r e p r z y ­
p i e ń klasy robotniczej d e c y d o w a ł y nie t y l k o j e j w ł a s n e
k ł a d a ł o d u ż ą w a g ę do u ś w i a d o m i e n i a i przeszkolenia n o ­
siły, lecz t a k ż e j e d n o l i t y f r o n t z b u r ż u a z j a n a r o d o w ą .
w y c h c z ł o n k ó w p a r t i i , z w ł a s z c z a do podniesienia teoretycz­
Inaczej rzecz się m i a ł a z w a l k ą e k o n o m i c z n ą klasy r o ­
nego i politycznego poziomu j e j kadr k i e r o w n i c z y c h , za­
botniczej w p r z e d s i ę b i o r s t w a c h c h i ń s k i c h , gdzie p r o l e t a ­
i n i c j o w a ł o w ó w c z a s p r a c ę nad p r z e k ł a d e m i e d y c j ą po­
r i a t w c h o d z i ł w k o n f l i k t z r o d z i m ą , nawet d r o b n ą b u r ż u a ­
s z c z e g ó l n y c h dzieł Marksa, Engelsa i Lenina, p o p u l a r n y c h
zja. W w i e l u w y p a d k a c h w y p e ł n i e n i e t a m ż ą d a ń r o b o t ­
z b i o r k ó w tematycznych (np. „ M a r k s i z m a kwestia narodo­
n i k ó w m o g ł o b y d o p r o w a d z i ć do r u i n y ich p r a c o d a w c ó w ,
wa", „ K w e s t i a c h ł o p s k a " ) , d o k u m e n t ó w M i ę d z y n a r o d ó w k i
w ł a ś c i c i e l i d r o b n y c h p r z e d s i ę b i o r s t w , ze w s z y s t k i m i w y ­
K o m u n i s t y c z n e j oraz l i t e r a t u r y radzieckiej na temat p o d ­
n i k a j ą c y m i s t ą d konsekwencjami e k o n o m i c z n y m i i p o l i ­
s t a w o w y c h p r o b l e m ó w m a r k s i z m u - l e n i n i z m u . Do popula­
t y c z n y m i . Z d a r z a ł o się w i ę c , ż e w interesie u t r z y m a n i a
r y z a c j i m a r k s i z m u i opracowania z a g a d n i e ń r e w o l u c j i
jednolitego f r o n t u polityczna partia p r o l e t a r i a t u m u s i a ł a
c h i ń s k i e j w n i ó s ł d u ż y w k ł a d C i i Ciu-po d z i ę k i s w y m
w y s t ę p o w a ć przeciwko e k o n o m i c z n y m ż ą d a n i o m r o b o t n i ­
l i c z n y m p r z e k ł a d o m i pracom t e o r e t y c z n y m ; wśród
k ó w . K i e d y jednak p o z w a l a ł y na to w a r u n k i jednolitego
nich s z c z e g ó l n y r o z g ł o s m i a ł a praca „ S p o r n e p r o b l e m y
f r o n t u (na p r z y k ł a d w Szanghaju), partia s i ę g a ł a do t a ­
r e w o l u c j i c h i ń s k i e j " , w y m i e r z o n a przeciwko p r a w i c o w o -
k i c h w y ż s z y c h f o r m w a l k i j a k powstanie zbrojne.
o p o r t u n i s t y c z n y m b ł ę d o m Czen T u - s i u i Peng Szu-czy.
J e d n y m z d o b i t n y c h p r z e j a w ó w rewolucyjnego z r y w u O g ó l n i e jednak podniesienie ideowo-politycznego i teore­
mas w w a r u n k a c h z w y c i ę s t w A N R b y ł y wydarzenia z w i ą ­ tycznego poziomu p a r t i i p o z o s t a w a ł o znacznie w t y l e za
zane ze z w r o t e m C h i n o m koncesji angielskich w d w ó c h jej w z r o s t e m liczebnym, u c h w a ł y K C K P C h o rozszerze­
portach na Jangcy — w H a n k o u i Ciuciangu. W o w y m n i u sieci szkolenia partyjnego p o z o s t a w a ł y c z ę s t o k r o ć na
czasie W i e l k a B r y t a n i a otwarcie d e m o n s t r o w a ł a na arenie papierze, j e d y n y organ teoretyczny p a r t i i , czasopismo „ S i n
m i ę d z y n a r o d o w e j s w o j ą j a w n ą w r o g o ś ć do r e w o l u c j i c h i ń ­ C i n n i e n " , redagowany przez C i i Ciu-po, p r z e s t a ł się u k a ­
skiej, n a w o ł u j ą c r e a k c j ę ś w i a t o w ą do b e z p o ś r e d n i e j inge­ z y w a ć w l i p c u 1926 r .
r e n c j i zbrojnej w Chinach. J e s i e n i ą 1926 r. angielskie
Polaryzacja sił w obozie rewolucji narodowej. Sukcesy
o k r ę t y wojenne b a r b a r z y ń s k o z b o m b a r d o w a ł y port W a n -
wojskowe A N R i t o w a r z y s z ą c e i m n i e b y w a ł e o ż y w i e n i e
sien na Jangcy i p r ó b o w a ł y d o k o n a ć i n t e r w e n c j i zbrojnej
mas p r z y s p i e s z y ł y ' p o l a r y z a c j ę sił w j e d n o l i t y m froncie
w K a n t o n i e . N a p o c z ą t k u stycznia 1927 r. b r y t y j s k a p i e ­
n a r o d o w y m . I m w y r a ź n i e j r y s o w a ł a się perspektywa z w y ­
chota morska, s t r z e g ą c a angielskiej koncesji w H a n k o u ,
c i ę s t w a r e w o l u c j i narodowej, t y m bardziej u w i d o c z n i ł o
z a a t a k o w a ł a u c z e s t n i k ó w masowego w i e c u z w o ł a n e g o dla
się ś c i e r a n i e d w ó c h tendencji, k t ó r e się z a r y s o w a ł y j u ż na
uczczenia s u k c e s ó w r e w o l u c j i c h i ń s k i e j , co d o p r o w a d z i ł o
p o c z ą t k u W y p r a w y P ó ł n o c n e j . B u r ż u a z j a narodowa prze-
do zajęcia przez l u d tej koncesji. K i l k a d n i p ó ź n i e j z a j ę t a

152
straszona r e w o l u c y j n ą a k t y w n o ś c i ą mas coraz bardziej
u l e g a ł a w a h a n i o m , s k ł a n i a j ą c s i ę do poparcia w o j s k o w o - hanie do zdecydowanego odparcia d y k t a t o r s k i c h z a p ę d ó w
- d y k t a t o r s k i c h i n k l i n a c j i g ł ó w n o d o w o d z ą c e g o A N R , Czang Czang Kaj-szeka przez ś m i a ł ą m o b i l i z a c j ę mas. N i e uczy­
Kaj-szeka, do k o n s z a c h t ó w z r e a k c j ą w e w n ę t r z n ą i obcą, niono tego.
aby p o h a m o w a ć masy. W ł o n i e K u o m i n t a n g u tendencja K o n s o l i d a c j ę sił u g o d o w y c h i zachowawczych w K u o ­
ta z n a l a z ł a w y r a z w p o g ł ę b i a n i u s i ę r o z b i e ż n o ś c i m i ę d z y m i n t a n g u w o k ó ł Czang Kaj-szeka u ł a t w i a ł fakt, ż e m i m o
k o m u n i s t a m i i l e w i c o w y m i k o n t y n u a t o r a m i S u n Jat-sena rozmachu r u c h u r e w o l u c y j n e g o zdobycze r e w o l u c j i nie
a skrzydłem burżuazyjno-obszarniczym. Na początku b y ł y t r w a ł e . Na wyzwolonym t e r y t o r i u m u t r z y m a ł y się
1927 r . polaryzacja w e w n ą t r z jednolitego f r o n t u d o p r o ­ b o w i e m stare reakcyjne f o r m y w ł a d z y . W i e l u dotychcza­
w a d z i ł a do powstania d w ó c h o ś r o d k ó w p o l i t y c z n y c h . Jed­ sowych g e n e r a ł ó w p r z e c h o d z i ł o na s t r o n ę A N R , i c h w o j ­
nego, r e w o l u c y j n e g o — w W u h a n i e , d o k ą d p r z e n i ó s ł s i ę ska b y ł y po prostu automatycznie p r z e m i a n o w y w a n e
Rząd Narodowy, większość członków C K W Kuomintangu i wcielane w s k ł a d A N R . W t e n s p o s ó b u m a c n i a ł a s i ę p o ­
i podstawowa część K C K P C h ; drugiego — w Nanczangu, zycja Czang Kaj-szeka i s t ą d w y p ł y w a ł o t a k ż e oczywiste
gdzie z n a j d o w a ł s i ę sztab Czang Kaj-szeka, k t ó r y s k u p i ł n i e b e z p i e c z e ń s t w o . P r z e j ś c i e b o w i e m m i l i t a r y s t ó w na stro­
w o k ó ł siebie p r a w i c o w e s i ł y k u o m i n t a n g o w s k i e . W m i a r ę n ę Kuomintangu było manewrem politycznym reakcji
s u k c e s ó w A N R n a r a s t a ł o t e ż z a g r o ż e n i e ze s t r o n y u g r u ­ obliczonym na r o z k ł a d jednolitego f r o n t u od w e w n ą t r z .
p o w a n i a Czang Kaj-szeka. W m a r c u n a r a s t a j ą c y k o n f l i k t z a o s t r z y ł się. N a p o c z ą t ­
V I I p l e n u m K o m i t e t u Wykonawczego M i ę d z y n a r o d ó w k i k u marca 1927 r . w W u h a n i e o d b y ł o s i ę p l e n u m C K W
Komunistycznej, k t ó r e rozpatrywało kwestię chińską, już K u o m i n t a n g u . P o d j ę ł o ono szereg decyzji z m i e r z a j ą c y c h
w g r u d n i u 1926 r . p r z e w i d z i a ł o n i e u n i k n i o n e b l i s k i e w y ­ do umocnienia pozycji l e w i c y i w ł a d z y R z ą d u Narodowego
cofanie s i ę b u r ż u a z j i c h i ń s k i e j z r e w o l u c j i . S t w i e r d z i ł o , że oraz ograniczenia d y k t a t o r s k i c h z a k u s ó w Czang Kaj-szeka
w Chinach „ o r y g i n a l n ą c e c h ą obecnej s y t u a c j i jest j e j (pozostawiono m u jednak stanowisko naczelnego d o w ó d c y ) ,
p r z e j ś c i o w y charakter, gdy p r o l e t a r i a t p o w i n i e n w y b i e r a ć nieco w c z e ś n i e j C K W K u o m i n t a n g u p o s t a n o w i ł , że W a n g
m i ę d z y p e r s p e k t y w ą b l o k u ze z n a c z n y m i w a r s t w a m i b u r ­ C i n g - w e j obejmie z n o w u k i e r o w n i c t w o p a r t i ą . W s k ł a d
ż u a z j i a p e r s p e k t y w ą dalszego umocnienia swego sojuszu wybranego na p l e n u m nowego r z ą d u w e s z ł o d w ó c h k o ­
2
z c h ł o p s t w e m " , to znaczy m i ę d z y n a r o d o w y m j e d n o l i t y m m u n i s t ó w (Tan Ping-szan i Su Czao-czeng), k t ó r z y o t r z y ­
frontem a r e w o l u c j ą a g r a r n ą . Plenum wypowiedziało się m a l i t e k i m i n i s t r a pracy i m i n i s t r a r o l n i c t w a . W dekla­
zdecydowanie za d r u g ą m o ż l i w o ś c i ą , ale j e d n o c z e ś n i e za­ r a c j i p l e n u m p o d k r e ś l o n o , iż K u o m i n t a n g b ę d z i e p r o w a ­
lecało u t r z y m a ć jak najdłużej jednolity front, b y zyskać dził w a l k ę z elementami f e u d a l n o - r e a k c y j n y m i p r ó b u j ą ­
na czasie dla r o z w i n i ę c i a r e w o l u c y j n y c h sił mas r o b o t n i - cymi przechwycić władzę w partii. Jednakże kierowni­
c z o - c h ł o p s k i c h . A b y u ł a t w i ć r o z w i ą z a n i e tego zadania, za­ c t w o w u h a ń s k i e z W a n g C i n g - w e j e m nie w y k a z a ł o a n i
n i e z b ę d n e g o zdecydowania, a n i t e ż nie m i a ł o m o ż l i w o ś c i ,
lecono k o m u n i s t o m w e j ś c i e do r z ą d u kuomintangowskiego.
b y w p r o w a d z i ć w ż y c i e swe deklaracje, d y s p o n o w a ł o ono
Kierownictwo K P C h niejednokrotnie przestrzegało
j u ż o g r a n i c z o n ą w ł a d z ą i b y ł o u z a l e ż n i o n e od w u h a ń s k i e -
przed w z r a s t a j ą c y m n i e b e z p i e c z e ń s t w e m z w y r o d n i e n i a r e ­
go g e n e r a ł a T a n g Szeng-czy, w y s t ę p u j ą c e g o p o d szyldem
w o l u c j i , przerodzenia s i ę j e j w r e a k c y j n ą d y k t a t u r ę w o j ­
lewicowego kuomintangowca, oraz i n n y c h g e n e r a ł ó w jego
skową. W z y w a ł o przywódców kuomintangowskich w W u -
p o k r o j u . Ponadto W u h a n p r a w i e z u p e ł n i e b y ł pozbawiony

154
155
w i e r n y c h r e w o l u c j i wojsk, jeśli nie liczyć d y w i z j i k o m u ­ go 1927 r. Generalna Rada Z w i ą z k ó w Z a w o d o w y c h Szang­
nisty Je Tinga, s z k o ł y oficerskiej oraz i n n y c h d r o b n y c h haju w e z w a ł a do powszechnego s t r a j k u dla poparcia W y ­
formacji, w k t ó r y c h m i e l i w p ł y w y k o m u n i ś c i . p r a w y P ó ł n o c n e j , przeciwko m i l i t a r y ś c i e Sun Czuan-fan-
W y k o r z y s t u j ą c s ł a b o ś ć W u h a n u , w i o s n ą 1927 r. czang- g o w i , o w ł a d z ę p o l i t y c z n ą l u d u . Do 22 lutego zastrajko-
kajszekowcy r o z p ę t a l i w prowincjach południowych w a ł o j u ż 360 tys. r o b o t n i k ó w . W t y m s a m y m d n i u r o z ­
i wschodnich t e r r o r przeciwko k o m u n i s t o m , a k t y w i s t o m p o c z ę ł o się powstanie zbrojne i u t w o r z o n o Tymczasowy
z w i ą z k ó w z a w o d o w y c h i z r z e s z e ń c h ł o p s k i c h oraz l e w i c y K o m i t e t R e w o l u c y j n y , z ł o ż o n y z przedstawicieli b u r ż u a z j i ,
robotników, s t u d e n t ó w , Kuomintangu i KPCh. W dzielni­
K u o m i n t a n g u . W K u a n g t u n g u s z a l a ł u w a ż a n y dotychczas
cach robotniczych c z ł o n k o w i e nowo p o w s t a ł y c h d r u ż y n
za lewicowca g e n e r a ł L i Ci-szen popierany przez tej samej
atakowali posterunki policji i zdobywali broń. W w a l k ę
m a ś c i ideologa kuomintangowskiego, K a n Naj-kuanga.
z a c z ę ł y otwarcie i n g e r o w a ć j e d n o s t k i p a ń s t w k a p i t a l i ­
W Chinach Wschodnich o f e n s y w ą przeciwko s i ł o m r e w o ­
stycznych, k t ó r e s k o n c e n t r o w a ł y w Szanghaju flotę, a r m i ę
l u c j i k i e r o w a ł sam Czang Kaj-szek, natomiast i d e o l o g i c z n ą
i czołgi. Marsz wojsk A N R na Szanghaj został w s t r z y ­
o p r a w ę represjom z a p e w n i ł i n n y eks-lewicowiec, Taj C i -
many, uczestnicy antyimperialistycznego w y s t ą p i e n i a m u ­
-tao. W t y m t e ż czasie Czang Kaj-szek w y d a ł k i l k a z a r z ą ­
sieli się w y c o f a ć .
d z e ń o zakazie propagandy a n t y i m p e r i a l i s t y c z n e j i ochro­
nie i n t e r e s ó w c u d z o z i e m c ó w . K P C h zdecydowała się w tych warunkach p r z y g o t o w a ć
P a ń s t w a kapitalistyczne natomiast z jednej strony nowe powstanie, t y m razem bardziej s k r u p u l a t n i e . W po­
w z m a g a ł y p o l i t y k ę i n t e r w e n c j o n i s t y c z n ą w Chinach p r ó ­ rozumieniu z kuomintangowcami i miejscową burżuazja
b u j ą c s k o n s o l i d o w a ć siły m i l i t a r y s t ó w P ó ł n o c y (w l i s t o ­ odnowiono w i ę c i u z u p e ł n i o n o d r u ż y n y robotnicze (liczące
padzie 1926 r. na k o n f e r e n c j i w Tiencinie u t w o r z o n o 5 tys. osób), p o w o ł a n o m i e j s k i oraz dzielnicowe sztaby
A r m i ę Uspokojenia P a ń s t w a z Czang C o - l i n e m na czele), powstania. Do k i e r o w a n i a w a l k ą K C K P C h u t w o r z y ł t r ó j ­
z d r u g i e j zaś z m i e r z a ł y do z b l i ż e n i a z Czang Kaj-szekiem k ę , k t ó r e j szefem z o s t a ł sekretarz szanghajskiego k o m i ­
o b i e c u j ą c m u w zamian swe poparcie przeciw W u h a n o w i . t e t u p a r t i i L o I - n u n g . 21 marca, g d y j e d n o s t k i A N R z b l i ­
ż y ł y się do miasta, 800 tys. r o b o t n i k ó w r o z p o c z ę ł o s t r a j k
generalny. S t r a j k ten od razu p r z e k s z t a ł c i ł się w powsta­
nie zbrojne. Pod w i e c z ó r 22 marca miasto z n a l a z ł o się
3. Kryzys i klęska rewolucji
w r ę k a c h p r o l e t a r i a t u . Jednostki A N R pod d o w ó d z t w e m
(kwiecień —lipiec 1927)
g e n e r a ł a Paj Czung-si — k t ó r y na rozkaz Czang Kaj-sze­
ka z a h a m o w a ł marsz na Szanghaj licząc na r o z g r o m i e ­
Kontrrewolucyjny przewrót Czang Kaj-szeka. Otwarta
nie r o b o t n i k ó w — w k r o c z y ł y do j u ż wyzwolonego miasta;
walka między siłami rewolucji i reakcji w jednolitym
n a s t ę p n e g o dnia inne u g r u p o w a n i e wojsk Czang Kaj-szeka
froncie r o z p o c z ę ł a się w Szanghaju po zdobyciu tego m i a ­
zajęło N a n k i n . B y ł o to n a j w i ę k s z e z w y c i ę s t w o r e w o l u c j i ,
sta przez robotniczych p o w s t a ń c ó w i wojska A N R .
a zarazem p o c z ą t e k j e j k l ę s k i .
W l u t y m 1927 r., gdy A N R w z n o w i ł a o f e n s y w ę na
Szanghaj i N a n k i n , k i e r o w n i c t w o K P C h p o s t a n o w i ł o w e ­ W t y m k r y t y c z n y m momencie z o s t a ł a p o d j ę t a p r ó b a
z w a ć r o b o t n i k ó w szanghajskich do powstania, aby w e ­ o t w a r t e j i n t e r w e n c j i imperialistycznej. Na wodach c h i ń ­
s p r z e ć a r m i ę r e w o l u c y j n ą p r z y w y z w a l a n i u miasta. 19 l u t e - skich skoncentrowano ponad 170 o k r ę t ó w w o j e n n y c h

156 157
 w a n a j w i ę k s z e o ś r o d k i r e w o l u c y j n e , K a n t o n i Szanghaj,
A n g l i i , U S A , J a p o n i i i F r a n c j i , na t e r y t o r i u m c h i ń s k i m za­
o s t a ł y z l i k w i d o w a n e . U k ł a d sił z m i e n i ł s i ę g w a ł t o w n i e
c z ę ł y l ą d o w a ć k o n t y n g e n t y obcych wojsk. J e d n o c z e ś n i e
na k o r z y ś ć reakcji. N a d z i e j ą r e w o l u c j i b y ł jeszcze W u h a n ,
z o s t a ł a z w i ę k s z o n a pomoc dla m i l i t a r y s t ó w P ó ł n o c y ,
lecz i ten o ś r o d e k z n a l a z ł s i ę w stanie ostrego k r y z y s u
z a c z ę t o i c h p o d b u r z a ć do p r o w o k a c j i antyradzieckich. A b y
politycznego, wojskowego i gospodarczego.
z a s t r a s z y ć masy l u d o w e i p c h n ą ć b u r ż u a z j ę n a r o d o w ą do
V zjazd KPCh. Po w y d a r z e n i a c h k w i e t n i o w y c h sytuacja
obozu k o n t r r e w o l u c j i , 24 marca o k r ę t y wojenne A n g l i i
polityczna w Chinach p o g a r s z a ł a się. S i ł y r e w o l u c y j n e t r a ­
i USA barbarzyńsko zbombardowały Nankin. 6 kwietnia
ciły j e d n ą p o z y c j ę po drugiej, m i m o ż e w n i e k t ó r y c h p r o ­
ż o ł n i e r z e Czang Co-lina, za k t ó r y m k r y ł y s i ę mocarstwa
wincjach (Hunan, Hupej) ruch masowy osiągnął właśnie
imperialistyczne, w t a r g n ę l i do Ambasady Radzieckiej w
szczytowe nasilenie. W p o ł o w i e maja z a c i s n ą ł się p i e r ś c i e ń
Pekinie, aresztowali k i l k u j e j p r a c o w n i k ó w oraz z n a j d u ­
w o k ó ł w u h a ń s k i e g o o ś r o d k a r e w o l u c j i . Sytuacja polityczna
j ą c y c h s i ę t a m k o m u n i s t ó w c h i ń s k i c h w r a z z L i Ta-czao.
i gospodarcza t r ó j m i a s t a b y ł a w ó w c z a s katastrofalna.
28 k w i e t n i a L i Ta-czao i jego towarzysze zostali straceni.
W s a m y m obozie w u h a ń s k i m raz po raz w y b u c h a ł y b u n t y
11 k w i e t n i a przedstawiciele A n g l i i , USA, Japonii, F r a n ­
r e a k c y j n e j soldateski (Sia T o u - i n , Sii Ke-siang i i n n i ) , k t ó ­
cji i Włoch przedłożyli władzom chińskim w Wuhanie
ra z a m i e r z a ł a z d ł a w i ć r u c h c h ł o p s k i i robotniczy. S p r a ­
i Szanghaju bezczelne u l t i m a t u m , d o m a g a j ą c się u k a r a n i a
w u j ą c y zaś t a m w ł a d z ę l e w i c o w i k u o m i n t a n g o w c y w c i ą ż
s p r a w c ó w i n c y d e n t ó w w N a n k i n i e , zagwarantowania, iż
p r z e j a w i a l i niezdecydowanie i w y j ś c i a z k r y t y c z n e g o po­
w ł a d z e nie d o p u s z c z ą do w y s t ą p i e ń w y m i e r z o n y c h prze­
ł o ż e n i a n i e b a w e m zaczęli p o s z u k i w a ć na drodze a n t y k o -
c i w k o obcokrajowcom, u s p r a w i e d l i w i e n i a s i ę i w y p ł a t y
m u n i z m u i k o n s z a c h t ó w z r e a k c j ą , c h o c i a ż nadal u t r z y m y ­
o d s z k o d o w a ń . U l t i m a t u m to s t a ł o s i ę s y g n a ł e m do k o n t r r e ­
w a l i , że są p r z e c i w n i k a m i Czang Kaj-szeka i z w o l e n n i ­
wolucyjnego p r z e w r o t u Czang Kaj-szeka i i n n y c h genera­
k a m i r e w o l u c j i . Rewolucja w k r a c z a ł a zatem w okres n i e ­
łów kuomintangowskich.
powodzeń i porażek.
W nocy z 11 na 12 k w i e t n i a j e d n o s t k i s t a c j o n u j ą c e
Sytuacja, k t ó r a p o w s t a ł a w Chinach po k o n t r r e w o l u ­
w Szanghaju a r e s z t o w a ł y ponad 1000 k o m u n i s t ó w oraz
c y j n y m przewrocie Czang Kaj-szeka i r o z ł a m i e w K u o ­
r o b o t n i k ó w u c z e s t n i c z ą c y c h w w a l k a c h i p r z e k a z a ł y ich
m i n t a n g u , z o s t a ł a rozpatrzona na V z j e ź d z i e K P C h , o d b y ­
sztabowi Czang Kaj-szeka. R a n k i e m szanghajskie gangi
t y m w W u h a n i e w dniach od 27 k w i e t n i a do 11 maja
p r z e s t ę p c ó w uzbrojone i wspierane przez o d d z i a ł y Czang
1927 r. W zjeździe t y m u c z e s t n i c z y ł a delegacja M i ę d z y ­
Kaj-szeka z a a t a k o w a ł y d r u ż y n y robotnicze. Masowe w i e ­
n a r o d ó w k i Komunistycznej, Międzynarodówki Związko­
ce protestacyjne z o s t a ł y r o z p ę d z o n e i s t ł u m i o n e zbrojnie,
w e j oraz l i c z n i goście. Na o t w a r c i u zjazdu z p r z e m ó w i e ­
t y s i ą c e r o b o t n i k ó w rozstrzelano. R ó w n o c z e ś n i e soldateska n i a m i p o w i t a l n y m i w y s t ą p i l i przedstawiciele K u o m i n ­
dokonuje k o n t r r e w o l u c y j n y c h p r z e w r o t ó w w p r o w i n c j a c h tangu.
K u a n g t u n g , Kuangsi, Fucien, Czeciang i A n h u e j . 18 k w i e t ­
W okresie V zjazdu p a r t i a liczyła 57 967 c z ł o n k ó w ,
nia w N a n k i n i e p o w o ł a n o k u o m i n t a n g o w s k i r z ą d k o n t r ­
w t y m r o b o t n i k ó w — 50,8%, c h ł o p ó w — 18,7%, przedsta­
r e w o l u c y j n y z Czang Kaj-szekiem.
wicieli inteligencji — 19,1%, żołnierzy i oficerów — 3,1%,
K o n t r r e w o l u c y j n e p r z e w r o t y c z a n g k a j s z e k o w c ó w sta­
d r o b n y c h k u p c ó w — 0,5%, i n n y c h — 7,5%. Liczba
n o w i ł y bardzo p o w a ż n ą p o r a ż k ę r e w o l u c j i narodowej, po
jednak c z ł o n k ó w K P C h w c h w i l i o t w a r c i a zjazdu b y ł a
k t ó r e j to k l ę s c e r e w o l u c j a nie z d o ł a ł a się j u ż p o d ź w i g n ą ć .

159
158
znacznie n i ż s z a ze w z g l ę d u na straty, j a k i e p o n i e ś l i k o ­ i w ł a d z y , u t w o r z e n i e s a m o r z ą d u wiejskiego z u c i ś n i o n y c h
m u n i ś c i w w y n i k u p r z e w r o t u czangkajszekowskiego. w a r s t w w s i , zorganizowanie c h ł o p s k i e j m i l i c j i , o b n i ż e n i e
U podstaw w s z y s t k i c h u c h w a ł zjazdu l e g ł a ocena bie­ 7
t e n u t y d z i e r ż a w n e j i ograniczenie l i c h w i a r s t w a . Z a j ę t e
ż ą c e g o m o m e n t u r e w o l u c j i jako „ p o w a ż n e j ofensywy r e ­ przez zjazd stanowisko w k w e s t i i agrarnej o d p o w i a d a ł o
3
w o l u c y j n e j " . W y d a n y w i ę c przez zjazd manifest s t w i e r ­ uchwałom, k t ó r e w kwestii chińskiej podjęło V I I plenum
dzał, że w a r u n k i obiektywne, z a r ó w n o w e w n ę t r z n e jak KW MK.
i m i ę d z y n a r o d o w e , „są s p r z y j a j ą c e dla r e w o l u c j i " , że V zjazd p o d j ą ł r ó w n i e ż r e z o l u c j ę w sprawie r u c h u za­
„ z w y c i ę s t w o r e w o l u c j i jest j u ż s p r a w ą niedalekiej p r z y ­ wodowego. U c h w a l o n y na n i m p r o g r a m „ n o w e g o k u r s u "
4
s z ł o ś c i " . W o r ę d z i u zjazdu do narodu c h i ń s k i e g o w z w i ą z ­ zapowiadał rozwinięcie w a l k i o h e g e m o n i ę proletariatu,
k u z obchodami 1 M a j a p o d k r e ś l a n o , że „ w c h w i l i obecnej prowadzenie ś m i a ł e j ofensywy politycznej i ekonomicznej
5
r e w o l u c j a wkracza na d r o g ę d e c y d u j ą c y c h z w y c i ę s t w " . przeciwko b u r ż u a z j i , a ż do urzeczywistnienia postulatu
J e d n o c z e ś n i e r o z w ó j w y d a r z e ń u k a z a ł , ż e te o p t y m i s t y c z ­
0 konfiskacie i nacjonalizacji w s z y s t k i c h b a n k ó w , k o p a l ń ,
ne oceny nie o d p o w i a d a ł y rzeczywistemu u k ł a d o w i sił,
kolei i towarzystw żeglugowych, wielkich przedsiębiorstw,
j a k i się u k s z t a ł t o w a ł w rezultacie k o n t r r e w o l u c y j n e g o fabryk itd.
p r z e w r o t u Czang Kaj-szeka.
„ N o w y k u r s " p r z e w i d y w a ł powszechne uzbrojenie klasy
Rezolucja polityczna zjazdu k o n k r e t y z o w a ł a l i n i ę M i ę ­ robotniczej, p r z e k s z t a ł c e n i e d r u ż y n robotniczych w z b r o j ­
dzynarodówki Komunistycznej w kwestii rozwoju rewolu­ ne oparcie demokratycznej w ł a d z y r o b o t n i k ó w , c h ł o p ó w
c j i agrarnej, zdobycia hegemonii p r o l e t a r i a t u i ustanowie­
1 drobnej b u r ż u a z j i . Rezolucja p o s t u l o w a ł a skierowanie
nia r e w o l u c y j n o - d e m o k r a t y c z n e j d y k t a t u r y klasy r o b o t n i ­
w i e l u r o b o t n i k ó w do s ł u ż b y w o j s k o w e j w celu z r e w o l u ­
czej, c h ł o p s t w a i drobnej b u r ż u a z j i m i e j s k i e j — poprzez
cjonizowania w o j s k i u t w o r z e n i a p r a w d z i w i e r e w o l u c y j ­
K u o m i n t a n g . Za g ł ó w n e zadanie p a r t i i zjazd u w a ż a ł zde­
nej a r m i i . S t a w i a j ą c przed r u c h e m r o b o t n i c z y m tak po­
cydowane p o g ł ę b i e n i e s p o ł e c z n e j bazy r e w o l u c j i p r z y j e d ­
w a ż n e zadania, zjazd w s k a z a ł r ó w n o c z e ś n i e na szereg b r a ­
noczesnym rozszerzeniu j e j bazy t e r y t o r i a l n e j ; za g ł ó w n y
k ó w w pracy organizacji z w i ą z k o w y c h . Z w i ą z k i zawodo­
z a ś ś r o d e k p o g ł ę b i e n i a s p o ł e c z n e j bazy r e w o l u c j i — prze­
6
we, głosiła rezolucja zjazdu, są n i e s ł y c h a n i e rozdrobnione,
prowadzenie r a d y k a l n y c h przemian a g r a r n y c h .
b r a n ż o w y c h c e n t r a l z w i ą z k ó w zawodowych albo nie ma,
W obszernej r e z o l u c j i zjazdu na temat k w e s t i i agrarnej albo są one s ł a b e . O g ó l n o c h i ń s k a Federacja Z w i ą z k ó w Z a ­
p r z e w i d y w a n o k o n i e c z n o ś ć dokonania nowego p o d z i a ł u w o d o w y c h p r z e k s z t a ł c i ł a się w i n s t y t u c j ę n i e m a l n o m i ­
ziemi — na podstawie zasady z r ó w n a n i a w u ż y t k o w a n i u n a l n ą , w i e l e z w i ą z k ó w zawodowych c i ą g l e jeszcze nosi na
ziemi — przez j e j n a c j o n a l i z a c j ę oraz ustanowienie w ł a ­ sobie g ł ę b o k i e znamiona k l a n ó w cechowych. K i e r o w a n i e
dzy c h ł o p s k i e j na w s i i uzbrojenie c h ł o p ó w . Na d a n y m przez p a r t i ę r u c h e m z w i ą z k o w y m w c e n t r u m i w terenie
jednak etapie r e w o l u c j i zjazd u w a ż a ł za m o ż l i w ą j e d y n i e b y ł o n i e z a d o w a l a j ą c e . Rezolucja w s k a z y w a ł a również
k o n f i s k a t ę ziemi w i e l k i c h o b s z a r n i k ó w i k o n t r r e w o l u c j o ­ na p o w a ż n e n i e b e z p i e c z e ń s t w o z b i u r o k r a t y z o w a n i a się
n i s t ó w , ze specjalnym z a s t r z e ż e n i e m , że g r u n t y d r o b n y c h p r z y w ó d c ó w r u c h u robotniczego: „ Z w i ą z k i zawodowe
w ł a ś c i c i e l i i o f i c e r ó w a r m i i r e w o l u c y j n e j czasowo nie p o d ­ w w i ę k s z o ś c i są monopolizowane przez n i e w i e l k ą g a r s t k ę
legają konfiskacie. Ponadto rezolucja p r z e w i d y w a ł a pozba­ p r z y w ó d c ó w , postawionych poza k o n t r o l ą mas czy k i e r o w ­
w i e n i e o b s z a r n i k ó w i szenszy wszelkich p r a w p o l i t y c z n y c h nictwa partii, i popadają w biurokratyzm". Trudno więc 8

160 11 — Najnowsza..,
161
b y ł o się s p o d z i e w a ć , aby p r z y t a k i m stanie r u c h u r o b o t n i ­
zjazdy i plena K C K P C h . Jednak s ł u s z n a generalnie o g ó l ­
czego m ó g ł on p o d o ł a ć o g r o m n y m zadaniom, j a k i e posta­
na koncepcja strategiczna nie z o s t a ł a wsparta o d p o w i e d ­
w i ł przed n i m zjazd.
n i m i postanowieniami t a k t y c z n y m i . P o w a ż n y b ł ą d w oce­
W rezolucji p o d j ę t e j w sprawach organizacyjnych p o d ­
nie s y t u a c j i , w j a k i e j z n a l a z ł a s i ę r e w o l u c j a c h i ń s k a , spo­
k r e ś l o n o , ż e p a r t i a o s i ą g n ę ł a ogromne sukcesy i „ s t a ł a się
w o d o w a ł , że n a k r e ś l o n a przez V zjazd l i n i a taktyczna
p r a w d z i w ą p a r t i ą mas", lecz r ó w n o c z e ś n i e j e j stan p o l i ­
o k a z a ł a się nie do przeprowadzenia. Co do g ł ó w n y c h k w e ­
t y c z n y i organizacyjny n a s u w a ł zjazdowi p o w a ż n e obawy:
s t i i p o l i t y k i p a r t i i u j a w n i ł y się w g r u p i e k i e r o w n i c z e j
„ P r z y szybkim rozwoju brakuje partii p r a c o w n i k ó w ka­
nowego K C ostre r o z b i e ż n o ś c i . U l e g a j ą c e tendencjom p r a -
d r o w y c h i c i e r p i ą o n i na n i e d o j r z a ł o ś ć , nasze z a ś organa
w i c o w o - o p o r t u n i s t y c z n y m u g r u p o w a n i e Czen Tu-siu, k t ó ­
p a r t y j n e , rzecz jasna, nie d y s p o n u j ą d o s k o n a ł ą organiza­
re nadal c i e s z y ł o s i ę d u ż y m w p ł y w e m , nie c h c i a ł o i nie
c j ą i n i e z a w o d n o ś c i ą . K r y j e to w sobie bardzo d u ż e n i e ­
b y ł o zdolne do zmobilizowania p a r t i i do w a l k i o w y k o n a ­
b e z p i e c z e ń s t w o " . A b y w y k o n a ć s t o j ą c e przed n i ą zadania,
nie u c h w a ł zjazdu. W k r y t y c z n y c h w i ę c dniach r e w o l u c j i
K P C h „ p o w i n n a s t a ć się nie t y l k o p a r t i ą mas, ale r ó w n i e ż
9
p a r t i a b y ł a pozbawiona w y r a ź n e g o , zdecydowanego i d ą ­
p a r t i ą b o l s z e w i c k ą " . W t y m celu proponowano, b y z w i ę k ­
ż ą c e g o do o k r e ś l o n y c h c e l ó w k i e r o w n i c t w a .
szać l i c z e b n o ś ć p a r t i i , p r z y j m u j ą c w j e j szeregi r o b o t n i ­
Kryzys ośrodka wuhańskiego i rozpad jednolitego fron­
ków przemysłowych, postępowych chłopów i rewolucyjną
tu. K o n t r r e w o l u c y j n y p r z e w r ó t Czang Kaj-szeka s k o m p l i ­
i n t e l i g e n c j ę ; stanowczo r e a l i z o w a ć k o l e k t y w n e k i e r o w n i ­
kował t r u d n ą sytuację wuhańskiego ośrodka rewolucyj­
c t w o od d o ł u do g ó r y i u m a c n i a ć d y s c y p l i n ę p a r t y j n ą ,
nego. W u h a n b y ł ze wszystkich s t r o n otoczony przez w r o ­
a do tego konieczne b y ł o b y p r z y c i ą g a n i e r o b o t n i k ó w do
10
g ó w : od wschodu z a g r a ż a ł m u Czang Kaj-szek, od p o ł u d ­
a p a r a t u kierowniczego w s z y s t k i c h o r g a n ó w p a r t y j n y c h .
nia — L i Ci-szen, od zachodu — s y c z u a ń s k i m i l i t a r y s t a
Zjazd w p r o w a d z i ł p o p r a w k i i u z u p e ł n i e n i a do S t a t u t u par­
Jang Seng, od p ó ł n o c y n a d c i ą g a ł a a r m i a m a n d ż u r s k i e g o
t i i . W n o w y m Statucie z o s t a ł y po raz pierwszy s f o r m u ł o ­
satrapy Czang Co-lina. E w e n t u a l n y m sojusznikiem w o j ­
wane zasady c e n t r a l i z m u demokratycznego. W celu zaś
s k o w y m p o z o s t a w a ł a a r m i a Feng Jii-sianga, ale p o ł ą c z e n i e
umocnienia centralnego k i e r o w n i c t w a przewidziano u t w o ­
się z nią w y m a g a ł o przerwania okrążenia. Rząd w u h a ń s k i
rzenie B i u r a Politycznego i S e k r e t a r i a t u K C .
d y s p o n o w a ł jeszcze j e d n ą p o t ę ż n ą r e z e r w ą , k t ó r e j m o b i l i ­
Zjazd w y b r a ł K C w n o w y m s k ł a d z i e : liczył on teraz z a c j ę p r o p o n o w a l i k o m u n i ś c i : w i e l o m i l i o n o w y m i rzeszami
40 o s ó b (29 c z ł o n k ó w i 11 z a s t ę p c ó w ) . Sekretarzem general­ r o b o t n i k ó w i c h ł o p ó w . M i m o j e d n a k szumnych r e w o l u c y j ­
n y m K C K P C h został po raz p i ą t y w y b r a n y Czen T u - s i u . n y c h deklaracji, postanowienia o w y k l u c z e n i u Czang K a j -
Do B i u r a Politycznego K C w y ł o n i o n e g o po V zjeździe -szeka z K u o m i n t a n g u , w u h a ń s c y p r z y w ó d c y k u o m i n t a n -
weszli Czen Tu-siu, C i i Ciu-po, Tan Ping-szan, Czang gowscy — n i e w i e l e r ó ż n i ą c y s i ę od c z a n g k a j s z e k o w c ó w
K u o - t a o , Caj He-sen i L i L i - s a n . pod w z g l ę d e m k l a s o w y m i stosunku do r e w o l u c y j n e g o r u ­
V zjazd K P C h d o k o n a ł w i e l k i e j i p o ż y t e c z n e j pracy nad chu mas — p r z y g l ą d a l i s i ę w z r o s t o w i r e w o l u c y j n e j a k t y w ­
p r z e m y ś l e n i e m podstawowych p r o b l e m ó w rewolucji chiń­ ności mas ze źle s k r y w a n ą n i e c h ę c i ą , b y l i p o w a ż n i e zanie­
skiej, w y p r a c o w a n i e m i uzasadnieniem s t r a t e g i i K P C h . p o k o j e n i s a m ą m o ż l i w o ś c i ą zmobilizowania tego p o t ę ż ­
Jego g ł ó w n e u c h w a ł y strategiczne w y t r z y m a ł y p r ó b ę cza­ nego p o t e n c j a ł u rewolucyjnego. Proponowana zatem przez
su i b y ł y n i e j e d n o k r o t n i e potwierdzane przez p ó ź n i e j s z e k o m u n i s t ó w droga p o g ł ę b i e n i a r e w o l u c j i jako jedynego

162
163
w y j ś c i a z g r o ż ą c e j W u h a n o w i katastrofy b y ł a dla p r z y ­ juszu p o l i t y c z n y m z Feng Jti-siangiem. O k a z a ł się on
w ó d c ó w w u h a ń s k i c h nie do p r z y j ę c i a . w ą t p l i w y m s p r z y m i e r z e ń c e m . D e k l a r u j ą c , ż e uznaje w ł a ­
W r a z z t y m w c e n t r u m w a l k i politycznej, k t ó r a rozpo­ dzę W u h a n u , coraz bardziej otwarcie s k ł a n i a ł się k u po­
częła się w W u h a n i e jeszcze przed p r z e w r o t e m Czang r o z u m i e n i u z Czang Kaj-szekiem. T o t e ż tajna narada, k t ó ­
Kaj-szeka, a n a s i l i ł a po przewrocie, z n a l a z ł a się kwestia r ą o d b y l i z n i m p r z y w ó d c y w u h a ń s c y w Czengczou na
dalszych l o s ó w W y p r a w y P ó ł n o c n e j , a k o n k r e t n i e t e r y t o ­ p o c z ą t k u czerwca, nie d a ł a ż a d n y c h w y n i k ó w . 21 czerwca
rialnego k i e r u n k u rozszerzenia o ś r o d k a w u h a ń s k i e g o . Feng Jii-siang ogłosił, że przechodzi na s t r o n ę Czang K a j -
Sprawa ta b y ł a n i e j e d n o k r o t n i e d y s k u t o w a n a w C K W -szeka. Na t y ł a c h a r m i i w u h a ń s k i c h k s z t a ł t o w a ł a się j e ­
K u o m i n t a n g u oraz na posiedzeniach K C K P C h i na t y m szcze g r o ź n i e j s z a sytuacja.
tle m i ę d z y p a r t n e r a m i w y s t ę p o w a ł y t a k ż e p o w a ż n e r ó ż ­ Jak wspomniano, W u h a n p r z e ż y w a ł estry k r y z y s eko­
nice z d a ń . P o n i e w a ż W u h a n nie m ó g ł p r o w a d z i ć w a l k i ze nomiczny i polityczny. Z a g r o ż e n i e wojenne od p o ł u d n i a ,
w s z y s t k i m i p r z e c i w n i k a m i naraz, proponowano k i l k a w a ­ zachodu i wschodu d o p e ł n i a ł a blokada gospodarcza zorga­
r i a n t ó w d z i a ł a ń b o j o w y c h A N R : m o ż n a b y ł o d o k o n a ć ofen­ nizowana przez i m p e r i a l i s t ó w i w e w n ę t r z n ą r e a k c j ę oraz
s y w y na w s c h ó d przeciwko Czang K a j - s z e k o w i albo na s a b o t a ż ze s t r o n y b u r ż u a z j i . Masowo zamykano p r z e d s i ę ­
p ó ł n o c przeciwko Czang C o - l i n o w i ; w y c o f a ć się na p ó ł ­ biorstwa, r o s ł o bezrobocie, skarb r z ą d u o p u s t o s z a ł , zaopa­
nocny z a c h ó d pod o s ł o n ę s k r z y d ł a a r m i i Feng Jii-sianga trzenie l u d n o ś c i w n i e z b ę d n e a r t y k u ł y s t a w a ł o się k r y t y c z ­
i bliżej do granic ZSRR albo na p o ł u d n i e , do K u a n g t u n g u , ne. P o d n i o s ł a g ł o w ę k o n t r r e w o l u c j a w e w n ę t r z n a wsparta
w celu p r z y w r ó c e n i a t a m bazy r e w o l u c y j n e j . K a ż d y z w a ­ z z e w n ą t r z przez obce mocarstwa i c z a n g k a j s z e k o w c ó w :
r i a n t ó w m i a ł swoje plusy i m i n u s y . Sprawa r o z s t r z y g n ę ł a w okresie maja—czerwca 1927 r. w p r o w i n c j a c h Ciangsi,
się jednak, gdy a r m i a Czang Co-lina p r z e s z ł a do ofensywy Hunan i Hupej w warunkach pobłażliwej polityki rządu
przeciwko W u h a n o w i . 19 k w i e t n i a wojska r z ą d u w u h a ń ­ w u h a ń s k i e g o doszło do serii k o n t r r e w o l u c y j n y c h w y s t ą ­
skiego pod d o w ó d z t w e m Tang Szeng-czy r o z p o c z ę ł y marsz p i e ń soldateski (Sia Tou-ina, Su Ke-sianga i innych), za­
na p ó ł n o c , do H o n a n u . R o z p o c z ę ł a się tak zwana D r u g a k o ń c z o n y c h 15 lipca 1927 r. p r z e w r o t e m W a n g Cing-weja.
W y p r a w a P ó ł n o c n a . Czang Kaj-szek r ó w n i e ż ogłosił, iż Przeciwko r u c h o w i r o b o t n i c z o - c h ł o p s k i e m u w y s t ą p i ł teraz
p r z y g o t o w u j e o f e n s y w ę przeciwko P e k i n o w i . b u r ż u a z y j n o - o b s z a r n i c z y korpus oficerski, generalicja oraz
O f e n s y w ę w Honanie p r o w a d z i ł y od p o ł u d n i a wojska k i e r o w n i c t w o polityczne w u h a ń s k i e g o K u o m i n t a n g u i r z ą ­
r z ą d u w u h a ń s k i e g o , od zachodu — a r m i a Feng Jii-sianga. du. Organizacje robotnicze i c h ł o p s k i e , k i e r o w a n e przez
W c i ą g u m i e s i ą c a k r w a w y c h w a l k p r z e c i w n i k z o s t a ł roz­ k o m u n i s t ó w , pod naciskiem p r z e w a ż a j ą c y c h sił r e a k c j i
b i t y i w y p a r t y z Honanu, w k o ń c u maja wojska Tang m u s i a ł y w c i ą ż u s t ę p o w a ć , s t a j ą c się o b i e k t e m p o g r o m u .
Szeng-czy i Feng Jii-sianga p o ł ą c z y ł y się na l i n i i K o l e i W u h a ń s k i e wojska b y ł y w y c o f y w a n e z f r o n t u i rzucano
L u n h a j s k i e j . B y ł to p o w a ż n y sukces w o j s k o w y . Sukces je do t ł u m i e n i a r u c h u c h ł o p s k i e g o . 29 czerwca d o w ó d c a
ten j e d n a k z o s t a ł drogo o k u p i o n y ; s z c z e g ó l n i e z a ś p o w a ż ­ 35 k o r p u s u rozlokowanego w Wuczangu w y d a ł rozkaz
ne p r z y t y m s t r a t y p o n i o s ł y jednostki z n a j d u j ą c e się pod o z e r w a n i u z k o m u n i s t a m i , 15 lipca w u h a ń s k i C K W K u o ­
w p ł y w e m komunistów, które dowództwo wuhańskie rzu­ m i n t a n g u na czele z W a n g C i n g - w e j e m p o d j ą ł d e c y z j ę
cało na najbardziej z a g r o ż o n e odcinki f r o n t u . W y p r a w a o z e r w a n i u sojuszu z K P C h . W W u h a n i e r o z p o c z ą ł się
do H o n a n u nie s p e ł n i ł a ponadto nadziei p o k ł a d a n y c h w so- otwarty terror kontrrewolucyjny.

164 165
 d e c y d o w a ł s i ę na p o d j ę c i e k o n k r e t n y c h k r o k ó w , aby z l i ­
Rewolucja d o z n a ł a n o w e j c i ę ż k i e j p o r a ż k i . K i e r o w n i ­
k w i d o w a ć b u n t Sil Ke-sianga w Czangsza i inne analo­
c t w o z a ś K P C h nie p o t r a f i ł o o d e p r z e ć z b u n t o w a n y c h o f i ­
giczne k o n t r r e w o l u c y j n e w y s t ą p i e n i a soldateski. K i e r o w ­
c e r ó w , t a m gdzie to b y ł o m o ż l i w e i n i e z b ę d n e , a n i t e ż za­
n i c t w o O g ó l n o c h i ń s k i e j Federacji Z w i ą z k ó w Z a w o d o w y c h
p e w n i ć zorganizowanego o d w r o t u w c h w i l i k l ę s k i .
i O g ó l n o c h i ń s k i e g o Z w i ą z k u C h ł o p s k i e g o (na jego czele
K i e d y r e w o l u c j a s i ę z a c z y n a ł a , K P C h b y ł a bezspornie
s t a ł Mao Tse-tung) p o p a r ł o l i n i ę K C . 13 czerwca na posie­
p r z y w ó d c ą p o l i t y c z n y m i w w i e l u w y p a d k a c h organiza­
dzeniu Rady W o j s k o w e j K u o m i n t a n g u j e j c z ł o n k o w i e ,
t o r e m r e w o l u c y j n y c h w y s t ą p i e ń rzesz r o b o t n i k ó w i c h ł o ­
w t y m Mao Tse-tung, w y s t ą p i l i p r z e c i w k o u ż y c i u wojska
p ó w . W o m a w i a n y m jednak okresie r u c h robotniczy
dla s t ł u m i e n i a b u n t u Su. Ke-sianga.
i chłopski, zwłaszcza chłopski, stanowił ruch żywiołowy,
słabo objęty politycznym i organizacyjnym p r z y w ó d z t w e m P o l i t y k a u s t ę p s t w nie p r z y n o s i ł a p o ż ą d a n y c h r e z u l t a ­
P a r t i i K o m u n i s t y c z n e j . Swoisty charakter t a k t y k i j e d n o ­ t ó w . K P C h m u s i a ł a p r z e g r u p o w a ć swoje szeregi i w y p r a ­
litego f r o n t u ( p r z y n a l e ż n o ś ć k o m u n i s t ó w do K u o m i n t a n ­ c o w a ć t a k t y k ę o d p o w i a d a j ą c ą n o w y m w a r u n k o m . Na po­
gu) u m o ż l i w i a ł k o m u n i s t o m szybkie dotarcie do d r o b n o ­ c z ą t k u lipca 1927 r. Czen T u - s i u i jego z w o l e n n i c y zostali
m i e s z c z a ń s t w a pod sztandarem K u o m i n t a n g u , lecz prze­ o d s u n i ę c i od k i e r o w n i c t w a K C K P C h . P o w o ł a n o nowe k i e ­
s z k a d z a ł zarazem w r o z c i ą g n i ę c i u w r ó w n i e s z y b k i m t e m ­ r o w n i c t w o p a r t i i — Tymczasowe B i u r o Polityczne z ł o ż o n e
pie w p ł y w u politycznej p a r t i i p r o l e t a r i a t u na masy. Ten z p i ę c i u o s ó b z C i i Ciu-po na czele. N o w e k i e r o w n i c t w o
n e g a t y w n y aspekt t a k t y k i jednolitego f r o n t u z K u o m i n ­ partii opublikowało deklarację o sytuacji politycznej.
tangiem, t a k t y k i , k t ó r a generalnie z d a ł a egzamin, u j a w ­ O g ł o s z o n o w n i e j k u r s na w a l k ę przeciwko w ł a d z o m k u o -
n i ł s i ę s z c z e g ó l n i e ostro w c h w i l i k r y z y s u rewolucji. m i n t a n g o w s k i m — k t ó r e z d r a d z i ł y r e w o l u c j ę — na razie
W p r z y p a d k u b o w i e m zorganizowania przez P a r t i ę K o ­ jeszcze nie pod h a s ł e m t w o r z e n i a rad, lecz pod sztandarem
m u n i s t y c z n ą zdecydowanych w y s t ą p i e ń mas przeciwko za­ K u o m i n t a n g u . K o m u n i s t y c z n i m i n i s t r o w i e , Tan Ping-szan
m a c h o m k u o m i n t a n g o w c ó w na zdobycze r e w o l u c j i po­ i Su Czao-czeng, w y s t ą p i l i z r z ą d u kuomintangowskiego.
w s t a w a ł a b y g r o ź b a rozpadu jednolitego f r o n t u , znacznego
z a w ę ż e n i a masowej bazy K P C h oraz izolacji p a r t i i . A ta
możliwość poważnie k r ę p o w a ł a K P C h w sytuacji kryzysu 4. Ostatnie boje rewolucji
w i o s n ą i l a t e m 1927 r. (sierpień — grudzień 1927)*
Po V z j e ź d z i e B i u r o Polityczne K C K P C h na czele
Nowa sytuacja i taktyka KPCh. Sytuacja, w k t ó r e j K P C h
z Czen T u - s i u o d r z u c i ł o l i n i ę M i ę d z y n a r o d ó w k i K o m u n i ­
musiała wypracować i realizować n o w ą linię taktyczną,
stycznej i p r z y j ę ł o k u r s na u s t ę p s t w a wobec K u o m i n t a n ­
b y ł a bardzo s k o m p l i k o w a n a . Rewolucja cofała się nie s k ł a ­
gu. Ten o g ó l n y k i e r u n e k w zasadzie się nie z m i e n i a ł aż
d a j ą c b r o n i . M i m o t e r r o r u c z ę ś ć jeszcze k l a s y robotniczej
do zerwania jednolitego f r o n t u w p o ł o w i e lipca 1927 r.
p o d e j m o w a ł a ż y w i o ł o w e s t r a j k i protestacyjne przeciwko
W o ś w i a d c z e n i a c h p o l i t y c z n y c h i odezwach do n a r o d u K C
samowoli w ł a d z i ofensywie p r z e d s i ę b i o r c ó w d ą ż ą c y c h do
K P C h d ą ż y ł do p o d t r z y m a n i a r e w o l u c y j n y c h n a s t r o j ó w
w ś r ó d mas, w z y w a ł je do d z i a ł a ń r e w o l u c y j n y c h , dema­ l i k w i d a c j i zdobyczy r o b o t n i k ó w , o s i ą g n i ę t y c h w czasie
skował kontrrewolucyjne z a m y s ł y w u h a ń s k i e g o korpusu
oficerskiego i generalicji. J e d n o c z e ś n i e z a ś K C K P C h nie * Rozdział 4 napisał A. M. Grigoriew.

167
166
r e w o l u c j i 1925—1927 r. W p r o w i n c j a c h , w k t ó r y c h pod­ nostkach g e n e r a ł a Czang Fa-kuna, w y p a r ł kuangsijczy-
czas r e w o l u c j i r u c h c h ł o p s k i n a b r a ł n a j w i ę k s z e g o rozma­ k ó w z K a n t o n u . W g r u d n i u z a ś 1927 r. r o z p o c z ę ł a się w o j ­
chu, nadal m i a ł y miejsce pojedyncze ż y w i o ł o w e w y s t ą ­ na N a n k i n u przeciwko K u a n g t u n g o w i o k o n t r o l ę nad po­
pienia c h ł o p s k i e , w czasie k t ó r y c h d o c h o d z i ł o do rozpra­ ł u d n i o w y m i regionami Chin.
w i a n i a się z obszarnikami. W tej s y t u a c j i nowe k i e r o w n i c t w o K P C h p o d j ę ł o p r ó b ę
Z e r w a n i e jednolitego f r o n t u przez przedstawicieli sił z m i a n y u k ł a d u sił w k r a j u na k o r z y ś ć sił r e w o l u c y j n y c h
burżuazyjno-obszarniczych uczestniczących w rewolucji i u r a t o w a n i a r e w o l u c j i przed o s t a t e c z n ą p o r a ż k ą . K o n k r e t ­
narodowej, o d e j ś c i e u g r u p o w a ń Czang Kaj-szeka i W a n g n y p l a n d z i a ł a n i a p r z e w i d y w a ł u t w o r z e n i e w ł a s n y c h sił
C i n g - w e j a od tez p r o g r a m o w y c h i t a k t y c z n y c h K u o m i n ­ z b r o j n y c h K P C h i ich p r z e j ś c i e do K u a n g t u n g u , gdzie za­
t a n g u zatwierdzonych na jego I i I I zjeździe, zbrojne d ł a ­ c h o w a ł y s i ę jeszcze ogniska r u c h u c h ł o p s k i e g o . Z a m i e r z a ­
w i e n i e masowego r u c h u rewolucyjnego — d o p r o w a d z i ł o no t a m z a ł o ż y ć n o w ą b a z ę r e w o l u c y j n ą .
do przegrupowania sił s p o ł e c z n y c h , s p o w o d o w a ł o g w a ł t o w ­ Powstanie w Nanczangu. P i e r w s z y m k r o k i e m w prze­
n ą z m i a n ę s y t u a c j i politycznej w k r a j u . Z b l o k u sił r e w o ­ p r o w a d z e n i u tego p l a n u s t a ł o się powstanie w Nanczangu,
lucyjnych uczestniczących w jednolitym narodowym fron­ k t ó r e w y b u c h ł o 1 sierpnia 1927 r. Do k i e r o w a n i a powsta­
cie a n t y i m p e r i a l i s t y c z n y m K u o m i n t a n g zaczął się prze­ n i e m wyznaczono t r z y osoby ze s k ł a d u B i u r a Politycznego
k s z t a ł c a ć w n a r z ę d z i e b u r ż u a z y j n o - o b s z a r n i c z e j reakcji. K C K P C h ; sekretarzem frontowego k o m i t e t u K P C h został
R e ż y m k u o m i n t a n g o w s k i f o r m o w a ł się w o s t r y c h star­ Czou En-laj. W rejonie Nanczangu z n a j d o w a ł a się a r m i a
ciach m i ę d z y r o z m a i t y m i u g r u p o w a n i a m i w e w n ą t r z K u o ­ g e n e r a ł a Czang Fa-kuna (30 tys. ż o ł n i e r z y ) , w k t ó r e j k o ­
m i n t a n g u oraz n o w y m i k l i k a m i m i l i t a r y s t y c z n y m i , w a l ­ m u n i ś c i zachowali znaczne w p ł y w y . W j e j s k ł a d w c h o ­
c z ą c y m i o w p ł y w i miejsce w „ n o w y m ł a d z i e " . M i m o ze­ dziła samodzielna d y w i z j a ( p r z e k s z t a ł c o n a w korpus) k o ­
r w a n i a z K P C h W u h a n i N a n k i n przez c a ł y 1927 r o k m u n i s t y Je Tinga, o f i c e r s k o - i n s t r u k t o r s k i p u ł k k o m u n i s t y
z n a j d o w a ł y s i ę w stanie k o n f l i k t u zbrojnego. W okresie Czu Te i 20 k o r p u s Ho L u n g a , utalentowanego d o w ó d c y
lipca—sierpnia b y ł y „ p a n " Szanghaju, Sun Czuan-fang, wojskowego, c z ł o n k a K P C h od k o ń c a 1927 r.
p r z e s z e d ł do k o n t r n a t a r c i a i o t o c z y ł N a n k i n . 12 sierpnia W nocy z 31 lipca na 1 sierpnia j e d n o s t k i H o Lunga,
Czang Kaj-szek u s t ą p i ł ze stanowiska naczelnego d o w ó d ­ Je Tinga i Czu Te w z n i e c i ł y powstanie w Nanczangu.
cy i w y j e c h a ł do J a p o n i i ( p o w r ó c i na p o c z ą t k u 1928 r. 1 sierpnia na w s p ó l n y m posiedzeniu przedstawicieli K P C h
i w y k o r z y s t u j ą c w a l k ę m i ę d z y u g r u p o w a n i a m i ponownie i lewicowego s k r z y d ł a K u o m i n t a n g u p o w o ł a n o k i e r o w n i ­
obejmie stanowisko szefa r z ą d u w Nankinie). cze organa powstania i p r z y j ę t o d o k u m e n t y programowe.
P o w s t a ń c y ogłosili utworzenie Rewolucyjnego K o m i t e t u
G r o ź b a ofensywy Sun Czuan-fanga d o p r o w a d z i ł a na
Kuomintangu, w k t ó r y m większość stanowili komuniści.
k r ó t k o do r o z m ó w m i ę d z y r ó ż n y m i u g r u p o w a n i a m i k u o -
I c h deklaracja polityczna głosiła, że R e w o l u c y j n y K o ­
mintangowców: Wuhanu, Nankinu i militarystami Kuang-
m i t e t K u o m i n t a n g u , w i e r n y r e w o l u c y j n e m u testamento­
si. W a l k a jednak o w p ł y w y w c e n t r a l n y c h organach K u o ­
w i Sun Jat-sena, odrzuconemu przez z d r a j c ó w — Czang
m i n t a n g u s p o w o d o w a ł a w k r ó t c e nowe zaostrzenie stosun­
Kaj-szeka i w u h a ń c z y k ó w , stawia sobie za cel u t w o r z e n i e
k ó w . W p a ź d z i e r n i k u wojska kuangsijskie p o d j ę ł y atak na
bazy w K u a n g t u n g u i przygotowanie n o w e j W y p r a w y na
j e d n o s t k i Tang Szeng-czy i w listopadzie o p a n o w a ł y W u ­
Północ. Naczelnym dowódcą armii powstańczej został mia-
han. W t y m czasie W a n g C i n g - w e j , o p i e r a j ą c się na j e d -

169
168
 k i e r o w n i c t w e m szefa Tymczasowego B i u r a Politycznego
n o w a n y Ho L u n g , szefem sztabu — L i u Po-czeng. K o m u ­
C i i Ciu-po. Narada s k r y t y k o w a ł a b ł ę d y k i e r o w n i c t w a Czen
n i ś c i zostali postawieni na czele wszystkich jednostek.*
Tu-siu, z w ł a s z c z a jego p o s u n i ę c i a w k r y t y c z n y m okresie
Z szeregu p r z y c z y n , g ł ó w n i e z p o w o d u spadku r u c h u
r e w o l u c j i 1925—1927 r., i oficjalnie o d s u n ę ł a go w r a z
masowego, powstanie w Nanczangu nie d o p r o w a d z i ł o do
z jego z w o l e n n i k a m i od k i e r o w a n i a p a r t i ą . * P o d j ę t e przez
u t w o r z e n i a nowego o ś r o d k a w a l k i r e w o l u c y j n e j . 5 sierp­
n a r a d ę u c h w a ł y z a t w i e r d z i ł y k u r s na zdecydowane r o z w i ­
nia licząca 15 tys. b a g n e t ó w a r m i a p o w s t a ń c z a w y c o f a ł a
n i ę c i e r e w o l u c j i agrarnej i zorganizowanie zbrojnego o d ­
się z miasta. M i m o wszystkich t r u d n o ś c i , d z i ę k i bohater­
parcia reakcji.
s t w u i o g r o m n e m u p o ś w i ę c e n i u j e d n o s t k i p o w s t a ń c z e sta­
c z a j ą c w a l k i p r z e d a r ł y się pod koniec w r z e ś n i a przez F u - P o w o ł u j ą c się na r e z o l u c j ę V I I I p l e n u m K W M K , w do­
cien do r e j o n u Szantou w K u a n g t u n g u . T a m z m ę c z o n e m u k u m e n t a c h n a r a d y wskazywano, że r e w o l u c j a c h i ń s k a
u c i ą ż l i w y m i marszami i p o t y c z k a m i o d d z i a ł o w i z a s t ą p i ł y z p u n k t u widzenia swej zasadniczej t r e ś c i jest r e w o l u c j ą
d r o g ę ś w i e ż e , p r z e w a ż a j ą c e liczebnie s i ł y p o ł u d n i o w y c h b u r ż u a z y j n o - d e m o k r a t y c z n ą , ż e j e j g ł ó w n y m i zadaniami
m i l i t a r y s t ó w . Po w a l k a c h pod Szantou resztki r o z b i t y c h pozostaje o s i ą g n i ę c i e n i e z a w i s ł o ś c i narodowej, zjednocze­
jednostek Nanczangu z a c z ę ł y się p r z e d z i e r a ć n i e w i e l k i m i nie k r a j u oraz „ l i k w i d a c j a wszelkich p r z e ż y t k ó w feuda-
g r u p a m i i o d d z i a ł a m i do r e j o n ó w p o w s t a ń c h ł o p s k i c h lizmu, h a m u j ą c y c h rozwój Chin". Równocześnie jednak
i macierzystych p r o w i n c j i . O d d z i a ł Czu Te p r z e d a r ł się do rewolucję chińską niesłusznie określono jako „ n a t u r a l n i e
p ó ł n o c n e j części K u a n g t u n g u , s k ą d zebrawszy s i ł y prze­ p r z e r a s t a j ą c ą w n a j b l i ż s z y m czasie w r e w o l u c j ę socjali­
s z e d ł do r e j o n u p o w s t a ń c h ł o p s k i c h w p o ł u d n i o w e j części styczną".
H u n a n u . Natomiast liczący o k o ł o 1000 o s ó b o d d z i a ł z k o r ­ C h o c i a ż narada o c e n i ł a a k t u a l n ą s y t u a c j ę j a k o p r z e j ś c i o ­
pusu Je Tinga d o s t a ł się do p o ł u d n i o w o - w s c h o d n i e j części w ą , lecz „ w i e l k ą i c i ę ż k ą p o r a ż k ę r e w o l u c j i c h i ń s k i e j " , to
K u a n g t u n g u , w r e j o n Hajfenga i Lufenga, gdzie s t a ł się j e j uczestnicy nie p o t r a f i l i w ł a ś c i w i e p o t r a k t o w a ć tego za­
t r z o n e m n o w y c h sił p o w s t a ń c z y c h . gadnienia. P r z e c e n i a j ą c b o w i e m m o ż l i w o ś c i sił r e w o l u c y j ­
n y c h i nie d o c e n i a j ą c siły r e a k c j i w y s u n i ę t o zadanie n i e ­
Powstanie w Nanczangu r o z p o c z ę ł o okres a r i e r g a r d o -
z w ł o c z n e g o p r z y g o t o w a n i a i zorganizowania r e w o l u c y j ­
w y c h w a l k r e w o l u c j i 1925—1927 r., a zarazem z a p o c z ą t ­
n y c h p o w s t a ń w e w s z y s t k i c h p r o w i n c j a c h C h i n , gdzie po­
k o w a ł o n o w y okres w h i s t o r i i K P C h — okres w o j n y do­
z w a l a ł a na to o b i e k t y w n a sytuacja, aby o b a l i ć w ł a d z ę
mowej z Kuomintangiem. Zakończone klęską z powodu
burżuazyjno-militarystyczną i ustanowić demokratyczną
d e c y d u j ą c e j p r z e w a g i sił k o n t r r e w o l u c j i , powstanie to nie
d y k t a t u r ę p r o l e t a r i a t u i c h ł o p s t w a . Narada z a t w i e r d z i ł a
m o g ł o jednak p o w s t r z y m a ć dalszego spadku f a l i r e w o l u ­
plan i cele w y p r a w y H o L u n g a i Je T i n g a do K u a n g t u n g u ,
cyjnej.
p o d j ę ł a d e c y z j ę o jednoczesnym zorganizowaniu serii po­
Sierpniowa narada KC KPCh. N o w a l i n i a p a r t i i z o s t a ł a
w s t a ń zbrojnych w prowincjach będących ośrodkami r u ­
oficjalnie zatwierdzona na nadzwyczajnej naradzie K C
chu agrarnego.
K P C h , o d b y t e j 7 sierpnia 1927 r. w H a n k o u ** — w h i s t o r i i
K P C h narada ta jest nazwana N a r a d ą S i e r p n i o w ą — pod Narada sierpniowa w s k a z a ł a , iż powstania (tak jak

* Dzień 1 sierpnia 1927 r. jest obecnie obchodzony w Chinach * Wkrótce Czen Tu-siu przeszedł na pozycje trockistowskie
jako rocznica utworzenia Armii Ludowo-Wyzwoleńczej. w 1929 r. został z partii wykluczony.
** Według innych źródeł — w Ciuciangu.

171
170
 w Nanczangu) p o w i n n y p r z e b i e g a ć pod flagą lewego r o k u , lecz p r z e d t e m u w a ż a l i ś m y , że znajdujemy s i ę na po­
s k r z y d ł a K u o m i n t a n g u ; h a s ł o tworzenia r a d zalecano na ziomie 1905 r o k u . B y ł to bardzo p o w a ż n y b ł ą d " . Tego
razie jeszcze t r a k t o w a ć jako h a s ł o o znaczeniu propagan­ rodzaju lewackie p o g l ą d y b y ł y bardzo rozpowszechnione
d o w y m . O g ó l n i e b i o r ą c , p o d j ę t e u c h w a ł y nie s t a n o w i ł y w KPCh.
p l a n u wycofania s i ę i przegrupowania sił, n i e z b ę d n y c h 7 w r z e ś n i a o d d z i a ł y p o w s t a ń c z e Mao Tse-tunga w y r u ­
w obliczu c i ę ż k i e j p o r a ż k i r e w o l u c j i , lecz p l a n ofensywy. s z y ł y na Czangsza, p o z o s t a w i a j ą c na t y ł a c h i na drodze
Narada d o k o n a ł a r ó w n i e ż w y b o r u Tymczasowego B i u r a przemarszu w ł a d z ę o b s z a r n i k ó w , nie p r z e p r o w a d z a j ą c ani
Politycznego K C K P C h , k t ó r e do zjazdu s p e ł n i a ł o f a k ­ k o n f i s k a t y , ani p o d z i a ł u ziemi. J u ż po t y g o d n i u od rozpo­
tycznie r o l ę K C . Sekretarzem g e n e r a l n y m K C i redak­ częcia w y p r a w y s t a ł o się jasne, że powstanie jest skazane
t o r e m naczelnym nowego centralnego organu p a r t i i , czaso­ na p o r a ż k ę . N i e d y s p o n u j ą c a n i b a z ą , a n i poparciem w r e ­
pisma „ B o l s z e w i k " , w y b r a n o C i i Ciu-po. jonach r u c h u c h ł o p s k i e g o , Mao Tse-tung m u s i a ł w y c o f a ć
Powstania Jesiennych Zbiorów. Po naradzie sierpnio­ resztki s w y c h w o j s k z H u n a n u w t r u d n o d o s t ę p n y r e j o n
w e j p o d j ę t o p r ó b ę zorganizowania serii p o w s t a ń w r e j o ­ g ó r s k i Cingkangszan, na g r a n i c y H u n a n u i Ciangsi.*
nach, w k t ó r y c h w latach 1925—1927 r u c h c h ł o p s k i j u ż Bardziej d ł u g o t r w a ł e o k a z a ł o s i ę w y s t ą p i e n i e w sienie
się r o z w i n ą ł , a w i ę c przede w s z y s t k i m w p r o w i n c j a c h H u ­ L i l i n g p r o w i n c j i H u n a n . W p o ł o w i e listopada u f o r m o w a ł a
nan, Ciangsi, H u p e j , H o n a n i K u a n g t u n g . Powstania te się t a m a r m i a c h ł o p s k a licząca o k o ł o 1000 l u d z i . Na wsiach
zamierzano z s y n c h r o n i z o w a ć w czasie ze z b i o r a m i jesien­ ponownie u m o c n i ł a się w ł a d z a z r z e s z e ń c h ł o p s k i c h , t w o ­
n y m i i p r z e p r o w a d z a ć pod h a s ł e m „ O b s z a r n i k o w i a n i j e d ­ rzono r a d y wiejskie, p r z y s t ą p i o n o do p o d z i a ł u ziemi. D o ­
nego ziarna z nowego z b i o r u ! " 19 w r z e ś n i a K C K P C h piero w k w i e t n i u 1928 r. p r z e w a ż a j ą c e siły m i l i t a r y s t ó w
p o d j ą ł u c h w a ł ę o w y s u n i ę c i u h a s ł a tworzenia r a d jako z a d a ł y p o w s t a ń c o m cios: w okolicach L i l i n g u o d d z i a ł y
o r g a n ó w r o b o t n i c z o - c h ł o p s k i e j , demokratycznej d y k t a t u r y . karne w y m o r d o w a ł y ponad 2 tys. c h ł o p ó w . Resztki po­
W k o ń c u sierpnia m i a ł a miejsce p r ó b a rozniecenia p o ­ w s t a ń c z y c h sił z b r o j n y c h r ó w n i e ż w y c o f a ł y s i ę do r e j o n u
wstania w p o ł u d n i o w e j części H u p e j , w e w r z e ś n i u — w e Cingkangszan.
wschodnich sienach H u n a n u i w p ó ł n o c n o - z a c h o d n i m r e j o ­ W e w r z e ś n i u — p a ź d z i e r n i k u 1927 r. w sienie Pingciang
nie Ciangsi. Do p o ł o w y w r z e ś n i a w y s t ą p i e n i a te z o s t a ł y p o w s t a ł o ponad t y s i ą c h u n a ń s k i c h c h ł o p ó w , k t ó r z y opano­
s t ł u m i o n e przez w o j s k a miejscowych w ł a d z . W p o ł o w i e w a l i c e n t r u m sienu. Miasta nie u d a ł o s i ę jednak u t r z y m a ć ,
p a ź d z i e r n i k a wzniecono powstanie w sienach wschodniego o d d z i a ł y p o w s t a ń c z e r o z p o c z ę ł y d z i a ł a n i a partyzanckie na
K u a n g t u n g u , w sienach Hajfenga i Lufenga, w g r u d n i u —
w p o s z c z e g ó l n y c h sienach p ó ł n o c n e g o K u a n g t u n g u , na * Przebieg powstania hunańskiego został przeanalizowany na li­
w y s p i e H a j n a n oraz w p o ł u d n i o w e j i p ó ł n o c n o - w s c h o d n i e j stopadowym plenum K C KPCh (1927 r.). W uchwałach tego ple­
num wskazywano, że kierownictwo prowincjonalnego Komitetu
części H u n a n u .
KPCh w Hunanie i przedstawiciel K C Mao Tse-tung naruszyli in­
Powstaniem w e wschodniej części H u n a n u k i e r o w a ł Mao strukcję KC, traktując powstanie jako operację czysto wojskową.
Tse-tung. U w a ż a ł on w ó w c z a s , że r e w o l u c j a c h i ń s k a nie Uchwała stwierdzała, iż nawiązano kontakty „tylko z bandytami
i wojskami różnych ugrupowań politycznych", „rzesze chłopów róż­
jest b u r ż u a z y j n o - d e m o k r a t y c z n ą , ale s o c j a l i s t y c z n ą . W l i ś ­
nych sienów w ogóle nie brały udziału w walce [,..] W rejonach
cie z H u n a n u z 20 sierpnia 1927 r. w t e n s p o s ó b p i s a ł on ogarniętych powstaniem nie prowadzono rewolucji agrarnej i nie
do K C : „ O b i e k t y w n i e C h i n y j u ż dawno d o r o s ł y do 1917 były tworzone organa władzy politycznej".

172 173
wsi. S k o n f i s k o w a n ą z i e m i ę o b s z a r n i k ó w przekazywano
n e n t n ą " , to znaczy j a k o r e w o l u c j ę , k t ó r a p r z e r o ś n i e n i e ­
dzierżawcom, poprawiono w a r u n k i pracy w y r o b n i k ó w . Od­
bawem w rewolucję socjalistyczną. Plenum zatwierdziło
d z i a ł y p o w s t a ń c z e z o s t a ł y rozproszone przez wojska r e a k ­
k u r s na n i e z w ł o c z n e organizowanie p o w s t a ń w miastach.
c j i dopiero w m a j u 1928 r.
Decyzje te w ostatnich m i e s i ą c a c h 1927 r. przyspie­
N a j w i ę k s z y rozmach o s i ą g n ę ł o w t y m okresie powstanie
s z y ł y w miastach w y s t ą p i e n i a o charakterze puczu. N i e
w sienach L u f e n g i Hajfeng w e wschodniej części K u a n g ­
przygotowane powstania, organizowane przez n i e w i e l k i e
t u n g u , k i e r o w a n e przez c z ł o n k a K C K P C h , Peng Paja. Na
siły, a k t y w p a r t y j n y i część r o b o t n i k ó w , w y b u c h ł y w H a n ­
p o c z ą t k u p a ź d z i e r n i k a 1927 r. z resztek o d d z i a ł u Je Tinga
k o u , W u s i , Czangsza, Kajfengu, w szeregu miast w p r o ­
1 uzbrojonych oddziałów chłopskich została t u utworzona
w i n c j a c h Hopej, Honan, Ciangsu, H u p e j i Fucien. W s z y ­
2 dywizja Robotniczo-Chłopskiej A r m i i Rewolucyjnej.
stkie z a k o ń c z y ł y się p o r a ż k ą . W n i e k t ó r y c h miastach m i e j ­
30 p a ź d z i e r n i k a d y w i z j a ta p r z y p u ś c i ł a atak na Hajfeng
scowe organizacje p a r t y j n e s t a r a ł y s i ę p r z e k s z t a ł c i ć w
i L u f e n g i z d o b y ł a oba miasta, a w k r ó t c e p r z y poparciu
powstania — s t r a j k i na t l e ekonomicznym.
c h ł o p ó w c a ł k o w i c i e w y z w o l i ł a także oba sieny. 8 listopada
Komuna Kantońska. Specjalne miejsce w ś r ó d w y s t ą p i e ń
z o s t a ł u t w o r z o n y radziecki r z ą d sienu Hajfeng, 13 l i s t o ­
z b r o j n y c h tego okresu w miastach c h i ń s k i c h zajmuje
pada — radziecki r z ą d sienu L u f e n g . Na t e r y t o r i u m Re­
powstanie zbrojne w K a n t o n i e , zwane K o m u n ą K a n t o ń ­
publiki Hajlufengu obszarników likwidowano lub p r z e p ę ­
ska. T u t a j klasa robotnicza w w i ę k s z y m stopniu n i ż gdzie­
dzano, i c h ziemie b y ł y dzielone m i ę d z y c h ł o p ó w ; podatki,
k o l w i e k z a c h o w a ł a zorganizowane siły. W m i e ś c i e znajdo­
w t y m podatek g r u n t o w y , z o s t a ł y o b n i ż o n e . W H a j l u f e n ­
w a ł o się k i l k a t y s i ę c y u c z e s t n i k ó w s t r a j k u H o n g k o n g —
gu w ł a d z a r a d u t r z y m a ł a s i ę do marca 1928 r.
— K a n t o n ze s w y m i o d d z i a ł a m i z b r o j n y m i — p i k i e t a m i
C h o c i a ż w i ę k s z o ś ć p o w s t a ń Jesiennych Z b i o r ó w z a k o ń ­
r o b o t n i c z y m i . L i c z ą c na ich wsparcie w a l c z ą c e ze s o b ą
c z y ł a się do w i o s n y 1928 r. k l ę s k ą w s k u t e k nie s p r z y j a j ą ­
0 w ł a d z ę w K u a n g t u n g u u g r u p o w a n i a kuangsijskie L i C i -
cego u k ł a d u sił, to m i a ł y one w a ż n e znaczenie. W ich t o k u
-szena i k u a n g t u ń s k i e W a n g C i n g - w e j a i Czang Fa-kuna
nagromadzono p e w i e n z a s ó b d o ś w i a d c z e ń w zakresie prze­
p r ó b o w a ł y z p o c z ą t k u k o k i e t o w a ć r o b o t n i k ó w . Sytuacja
prowadzania p r z e m i a n a g r a r n y c h , p o w s t a ł y formacje w ł a s ­
ta s p o w o d o w a ł a , ż e czerwone z w i ą z k i zawodowe o ż y w i ł y
n y c h sił z b r o j n y c h K P C h i o p i e r a j ą c się na n i c h p a r t i a
s w o j ą d z i a ł a l n o ś ć i p i k i e t y z a c z ę ł y się u m a c n i a ć . Jednak
z a c z ę ł a t w o r z y ć pierwsze ogniska r u c h u radzieckiego.
w k r ó t c e wobec o ż y w i e n i a d z i a ł a l n o ś c i z w i ą z k ó w zawodo­
W e w r z e ś n i u 1927 r. Tymczasowe B i u r o Polityczne p o d ­ w y c h m i l i t a r y ś c i zaczęli p r z y g o t o w a n i a do nowego a t a k u
jęło u c h w a ł ę o u z u p e ł n i e n i u p l a n u p o w s t a ń Jesiennych na r o b o t n i k ó w . W p a ź d z i e r n i k u 1927 r. aresztowano p r z y ­
Z b i o r ó w planem w y s t ą p i e ń z b r o j n y c h w p r z e m y s ł o w y c h w ó d c ó w z w i ą z k u m a r y n a r z y i k o m i t e t u strajkowego H o n g ­
o ś r o d k a c h C h i n . W y t y c z n e te z o s t a ł y r o z w i n i ę t e na r o z ­ k o n g — K a n t o n , część p i k i e t z o s t a ł a rozbrojona. W l i s t o ­
szerzonej naradzie Tymczasowego B i u r a Politycznego K C padzie z a m k n i ę t o k o m i t e t s t r a j k o w y , d o m y noclegowe
K P C h , k t ó r a o d b y w a ł a się w Szanghaju w dniach 7—11
1 stołówki strajkujących robotników. Strajkującym wyda­
listopada 1927 r. (w h i s t o r i i K P C h znana jako Listopado­
no jednorazowy zasiłek, po czym p r z e p ę d z o n o ich z d o m ó w
we P l e n u m K C K P C h ) . W u c h w a ł a c h p l e n u m s y t u a c j ę
noclegowych. Znaczna i c h część w p o s z u k i w a n i u pracy
w k r a j u charakteryzowano jako „ n a t u r a l n ą s y t u a c j ę re­
o p u ś c i ł a miasto. Dla p i k i e t b y ł to p o w a ż n y cios: do g r u d ­
w o l u c y j n ą " , s a m ą zaś r e w o l u c j ę c h i ń s k ą — jako „ p e r m a -
nia 1927 r. p o z o s t a ł o w n i c h zaledwie 500 osób.

174
175
 17 listopada, gdy ofensywa przeciwko r o b o t n i k o m o s i ą g ­ j ę c i e spod p r a w a w s z y s t k i c h u g r u p o w a ń K u o m i n t a n g u .
n ę ł a p u n k t k u l m i n a c y j n y , Czang F a - k u n w y s t ą p i ł prze­ W zakresie gospodarki p r o g r a m k o m u n y p o s t u l o w a ł na­
c i w k o L i Ci-szenowi i w y p a r ł jego wojska z K a n t o n u do cjonalizację wielkich przedsiębiorstw, transportu i ban­
r e j o n u Szantou. W g r u d n i u Czang F a - k u n p r z y g o t o w u j ą c k ó w , wprowadzenie k o n t r o l i r o b o t n i k ó w nad p r o d u k c j ą ,
się do odparcia k o n t r a t a k u w y c o f a ł się w r a z ze s w o i m i podniesienie p ł a c mas p r a c u j ą c y c h , udzielenie pomocy
j e d n o s t k a m i z miasta p o z o s t a w i a j ą c w n i m j e d y n i e p u ł k bezrobotnym. P r o g r a m a g r a r n y manifestu p r z e w i d y w a ł
11
szkoleniowy. W z w i ą z k u z r o z p o c z ę c i e m d z i a ł a ń w o j e n ­ n a c j o n a l i z a c j ę c a ł e j ziemi i przekazanie j e j c h ł o p o m .
n y c h m i ę d z y Czang F a - k u n e m a L i Ci-szenem K C K P C h N a s t ę p n e g o dnia po w y b u c h u powstania Czang F u - k u n
podjął w k o ń c u listopada d e c y z j ę o p o w s t a n i u w K a n ­ i L i Ci-szen zaprzestali w o j n y i s k i e r o w a l i swoje siły
tonie. przeciwko K a n t o n o w i . Po d w ó c h dniach k r w a w y c h w a l k
Do k i e r o w a n i a a k c j ą u t w o r z o n o K o m i t e t W o j s k o w o - R e - i c h wojska w d a r ł y się do miasta i z d ł a w i ł y powstanie.
w o l u c y j n y pod d o w ó d z t w e m c z ł o n k a B i u r a Politycznego Pomocy u d z i e l i ł y i m mocarstwa imperialistyczne. A n g l i c y
K C i sekretarza K u a n g t u ń s k i e g o K o m i t e t u P r o w i n c j o n a l ­ wysadzili desant w K a n t o n i e , k a n o n i e r k i j a p o ń s k i e ostrze­
nego K P C h , Czang Taj-leja. G ł ó w n y m i s i ł a m i powstania l i w a ł y b a r y k a d y . Reakcja o k r u t n i e r o z p r a w i a ł a się z po­
s t a ł się oddział c z e r w o n o g w a r d z i s t ó w oraz p u ł k szkolenio­ wstaniem. W pierwszych dniach po jego s t ł u m i e n i u zo­
w y i p u ł k garnizonowy, na czele k t ó r y c h Czang F a - k u n s t a ł o zamordowanych ponad 6 tys. r o b o t n i k ó w . W t y c h
p o s t a w i ł (nie w i e d z ą c o t y m ) k o m u n i s t ó w . W p u ł k u szko­ samych dniach z rozkazu m i l i t a r y s t ó w c h i ń s k i c h areszto­
leniowym % oficerów i podoficerów stanowili komuniści. wano i rozstrzelano p r a c o w n i k ó w k o n s u l a t u radzieckiego
Z a k t y w u partyjnego i z w i ą z k o w e g o oraz najlepszych w Kantonie.
c z ł o n k ó w p i k i e t u t w o r z o n o d w i e kompanie szturmowe. Robotnicy K a n t o n u i ich awangarda — k o m u n i ś c i —
O g ó ł e m siły zorganizowane przed w y b u c h e m powstania w y k a z a l i w czasie powstania wysokie w a l o r y bojowe i m ę ­
liczyły od 2 do 3 tys. l u d z i . stwo. S i ł y b y ł y jednak n i e r ó w n e . K l ę s k a powstania
Powstanie r o z p o c z ę ł o się w nocy z 10 na 11 g r u d n i a ś w i a d c z y ł a o spadku f a l i r e w o l u c y j n e j . K o m u n a K a n t o ń -
1927 r. od w y s t ą p i e n i a p u ł k u szkoleniowego i sztur­ ska b y ł a ostatnim w i e l k i m bojem r e w o l u c j i 1925—
mowych kompanii czerwonogwardzistów. Stacjonujące 1927 r.
w m i e ś c i e n i e w i e l k i e siły wojska i ż a n d a r m e r i i z o s t a ł y P r z y c z y n y k l ę s k i r e w o l u c j i c h i ń s k i e j 1925—1927 r. zo­
szybko rozbrojone. Do p o w s t a ń c ó w p r z y ł ą c z y ł o się k i l k a s t a ł y przeanalizowane w szeregu d o k u m e n t ó w M i ę d z y n a ­
t y s i ę c y r o b o t n i k ó w ; pierwszego dnia rozdano 8 tys. zdo­ r o d ó w k i K o m u n i s t y c z n e j . Za g ł ó w n ą p r z y c z y n ę p o r a ż k i
bycznych k a r a b i n ó w . M i ę d z y n a r o d ó w k a u w a ż a ł a nie s p r z y j a j ą c y u k ł a d sił k l a ­
11 grudnia p r o k l a m o w a n o utworzenie Rady K o m i s a r z y sowych, w z g l ę d n ą s ł a b o ś ć klasy robotniczej i K P C h . Isto­
L u d o w y c h na czele z Su Czao-czengiem ( z a s t ę p o w a ł go t n ą , acz b y n a j m n i e j nie z a s a d n i c z ą , r o l ę o d e g r a ł y r ó w n i e ż
Czang T a j - l e j ) . Radziecki r z ą d ogłosił „ M a n i f e s t do r o ­ błędy kierownictwa KPCh.
b o t n i k ó w , c h ł o p ó w i ż o ł n i e r z y C h i n oraz do p r o l e t a r i a t u Rewolucja c h i ń s k a 1925—1927 r. p o z o s t a w i ł a g ł ę b o k i
c a ł e g o ś w i a t a " i p r o g r a m , k t ó r y z a p o w i a d a ł przekazanie ś l a d w h i s t o r i i Chin. W i e l o m i l i o n o w e rzesze mas p r a c u j ą ­
c a ł e j w ł a d z y r a d o m d e l e g a t ó w robotniczych, c h ł o p s k i c h cych m o g ł y o c e n i ć r ó ż n e p a r t i e i u g r u p o w a n i a na podsta­
i ż o ł n i e r s k i c h , p e ł n ą s w o b o d ę d z i a ł a l n o ś c i K P C h oraz w y - w i e ich d z i a ł a l n o ś c i , a nie t y l k o deklaracji. Robotnicy

176 12 — Najnowsza. 177

 w y r z ą d z ą c e j , k t ó r a s k ł a d a ł a się g ł ó w n i e z w o j s k o w y c h
i c h ł o p i z d o b y l i cenne d o ś w i a d c z e n i e w a l k i ze s w y m i cie­
i p o l i t y k i e r ó w k u o m i n t a n g o w s k i c h oraz części przedsta­
m i ę z c a m i . Rewolucja b y ł a t e ż w i e l k ą s z k o ł ą p o l i t y c z n ą
w i c i e l i starej a d m i n i s t r a c j i . Ta nowa w a r s t w a r z ą d z ą c a
dla m ł o d e j K o m u n i s t y c z n e j P a r t i i C h i n . P a r t i a , k t ó r a
b r o n i ł a i n t e r e s ó w o b s z a r n i k ó w feudalnych i w i e l k i e j
szybko r o s ł a liczebnie i j a k o ś c i o w o , w c h ł a n i a ł a n a j l e p ­
b u r ż u a z j i , s t a n o w i ł a p o d p o r ę imperialistycznego panowa­
szych przedstawicieli r o b o t n i k ó w , c h ł o p ó w i p o s t ę p o w e j
nia w Chinach.
i n t e l i g e n c j i ; jej a k t y w s t y k a j ą c się w p r a k t y c e z p r a w i c o ­
w y m o p o r t u n i z m e m u c z y ł się w y p r a c o w y w a n i a elastycz­ P o r a ż k a r e w o l u c j i w 1927 r. s p o w o d o w a ł a p r z e j ś c i o w y
nej t a k t y k i , m a j ą c e j na celu zespolenie wszystkich sił spadek a k t y w n o ś c i p o l i t y c z n e j klasy robotniczej i c h ł o p ­
n a r o d o w o r e w o l u c y j n y c h i umocnienie pozycji p r o l e t a r i a ­ stwa. Stopniowo na p l a n p i e r w s z y z a c z ę ł y się w y s u w a ć
t u , stosowania w w a r u n k a c h c h i ń s k i c h n a u k i m a r k s i s t o w ­ nowe f o r m y w a l k i , j e d n a k ż e d o ś w i a d c z e n i a i tradycje
sko-leninowskiej i d o ś w i a d c z e ń p a r t i i bolszewickiej. 1925—1927 r. nadal i n s p i r o w a ł y masy p r a c u j ą c e C h i n
C i ę ż k i m ciosem dla s p r a w y w y z w o l e n i a n a r o d u c h i ń ­ i p o m a g a ł y i m prowadzić ciężką i d ł u g o t r w a ł ą w a l k ę
skiego b y ł a u t r a t a w okresie r e w o l u c j i i b e z p o ś r e d n i o po z imperializmem i reakcją w e w n ę t r z n ą .
niej tysięcy k o m u n i s t ó w , w ś r ó d nich takich działaczy par­
t i i , j a k L i Ta-czao, L o I - n u n g , Czang T a j - l e j , Czao Szy-
-jan, Czen Jan-nien, W a n g Szou-hua, L i u Hua, Sung
Sting, Siao C z u - n i i , Ciang S i e n - j u n . Ś m i e r ć najlepszych
kadr k o m u n i s t y c z n y c h , w y c h o w a n y c h w d u c h u w i e r n o ś c i PRZYPISY
i Zob. „Ruch chłopski w okresie pierwszej domowej wojny rewolu­
m a r k s i z m o w i - l e n i n i z m o w i , m i a ł a dla K P C h g ł ę b o k i e na­ cyjnej", Pekin 1953 (w jęz. chińskim).
stępstwa. « „Stratiegija i taktika Komintierna w nacjonalno-kołonialnoj riewo­
lucji na primierie Kitaja", Moskwa 1934, s. 139.
J e d n y m z w a ż n y c h r e z u l t a t ó w r e w o l u c j i b y ł o dotarcie
3 Zob. „Rezolucja VZjazdu K P C h " , Moskwa 1927, s. 40 (w jęz. chiń­
do ś w i a d o m o ś c i szerokich mas p r a c u j ą c y c h idei p r z y j a ź n i skim).
4 Tamże, s. 53.
z ZSRR, znaczenia b r a t e r s k i e j pomocy n a r o d u radzieckie­
5 Tamże.
go dla s p r a w y w o l n o ś c i C h i n . • Tamże, 8. 1—13.
Z w y c i ę s t w o sił k o n t r r e w o l u c y j n y c h nie m o g ł o cofnąć 7 Tamże, s. 13—23. Zob. również: Cli Ciu-po, „Władza chłopów i rewo­
lucja agrarna", „Siangtao" 1927, nr 1P5.
C h i n do stanu, w j a k i m z n a j d o w a ł y się one do 1925 r. 8 „Rezolucja V Zjazdu K P C h " , s. 27—37.
0 Zob. tamże, s. 38.
P o n i e w a ż z a ś zadania r e w o l u c j i burżuazyjno-demokra-
10 Zob. tamże, s. 38—39.
tycznej nie z o s t a ł y w y k o n a n e , n a l e ż a ł o je r o z w i ą z a ć na u Zob. „Kantonskaja Kommuna", Moskwa 1969, s. 19—20.
n a s t ę p n y c h etapach w a l k i w y z w o l e ń c z e j n a r o d u c h i ń s k i e ­
go. U l e g ł jednak zmianie u k ł a d sił klasowych. B u r ż u a z j a
narodowa i z b l i ż o n e do n i e j w a r s t w y i n t e l i g e n c j i oraz
drobnej b u r ż u a z j i p r z e j ś c i o w o p o ł ą c z y ł y s i ę z obozem
r e a k c y j n y m . W b l o k u klas w y z y s k u j ą c y c h u m o c n i ł y s i ę
pozycje w i e l k i e j b u r ż u a z j i ; z a r z ą d z a n i e p a ń s t w e m prze­
szło z r ą k m i l i t a r y s t ó w P ó ł n o c y , k o m p r a d o r ó w starego
t y p u , szenszy oraz starej b i u r o k r a c j i — do n o w e j w a r s t -

12'
178
 W A L K A REWOLUCYJNA W CHINACH K W Międzynarodówki nakreślił w związku z tym nastę­
III
p u j ą c ą l i n i ę t a k t y c z n ą p a r t i i : „[...] w danej c h w i l i p u n k t
POD HASŁEM RAD
ciężkości c a ł e j pracy p a r t y j n e j spoczywa na zdobyciu
(1928—1937) m i l i o n o w y c h mas r o b o t n i k ó w i c h ł o p ó w , na i c h p o l i t y c z ­
n y m o ś w i e c e n i u , na ich zorganizowaniu w o k ó ł p a r t i i i j e j
h a s e ł [ . . . ] " , a t a k ż e w e z w a ł K P C h , b y w y p o w i e d z i a ł a zde­
c y d o w a n ą w a l k ę tendencjom do puczu, k t ó r e m o g ą b y ć
1
zgubne dla r e w o l u c j i .
Rezolucje I X p l e n u m M i ę d z y n a r o d ó w k i K o m u n i s t y c z ­
1. Pierwszy etap ruchu radzieckiego nej s t a ł y s i ę p o d s t a w ą u c h w a ł V I zjazdu K P C h , k t ó r y
(1928—1931) w czerwcu—lipcu 1928 r. o b r a d o w a ł w Moskwie z u w a g i
na s z a l e j ą c y w Chinach b i a ł y t e r r o r .
IX plenum KW MK i VI zjazd KPCh. Zwrot w taktyce Zjazd zgodził się z o c e n ą K W M K co do c h a r a k t e r u r e ­
KPCh. Zmiana s y t u a c j i p o s t a w i ł a K P C h przed p i l n ą k o ­ w o l u c j i c h i ń s k i e j i o k r e ś l i ł t r z y g ł ó w n e zadania b i e ż ą c e g o
n i e c z n o ś c i ą w y p r a c o w a n i a n o w e j l i n i i w a l k i i wcielenia b u r ż u a z y j n o - d e m o k r a t y c z n e g o etapu r e w o l u c j i c h i ń s k i e j :
jej w życie. K o m u n i s t o m c h i ń s k i m istotnej pomocy udzie­ w a l k a o n i e z a w i s ł o ś ć n a r o d o w ą i zjednoczenie k r a j u ; l i ­
liła pod t y m w z g l ę d e m M i ę d z y n a r o d ó w k a K o m u n i s t y c z n a . k w i d a c j a feudalnej w ł a s n o ś c i ziemskiej i wszelkich za­
I X p l e n u m K o m i t e t u Wykonawczego M i ę d z y n a r o d ó w k i leżności feudalnych; obalenie w ł a d z y reakcyjnego K u o ­
odbyte w l u t y m 1928 r. p o d j ę ł o w k w e s t i i c h i ń s k i e j r e z o l u ­ m i n t a n g u , w ł a d z y b l o k u b u r ż u a z y j n o - o b s z a r n i c z e g o , i za­
cję, k t ó r a głosiła: „ B i e ż ą c y okres r e w o l u c j i c h i ń s k i e j jest s t ą p i e n i e j e j r e w o l u c y j n o - d e m o k r a t y c z n ą d y k t a t u r ą klasy
okresem r e w o l u c j i b u r ż u a z y j n o - d e m o k r a t y c z n e j , k t ó r a nie robotniczej i c h ł o p s t w a — w postaci r a d d e l e g a t ó w r o ­
z o s t a ł a doprowadzona do k o ń c a a n i z ekonomicznego b o t n i k ó w , c h ł o p ó w i ż o ł n i e r z y . O p i e r a j ą c się z a ś na oce­
p u n k t u widzenia ( p r z e w r ó t a g r a r n y i l i k w i d a c j a stosun­ nie s y t u a c j i jako okresu p r z e j ś c i o w e g o spadku f a l i r e w o ­
k ó w feudalnych), ani z p u n k t u widzenia narodowej w a l k i l u c y j n e j , wskazano, iż obecnie h a s ł o powstania zbrojnego
przeciwko i m p e r i a l i z m o w i (zjednoczenie C h i n i nieza­ w skali c a ł e g o k r a j u m o ż e m i e ć t y l k o charakter propa­
w i s ł o ś ć narodowa), ani z p u n k t u widzenia klasowej isto­ gandowy.
ty władzy (dyktatura proletariatu i chłopstwa)". Pod­ Uwzględniając nierównomierny rozwój rewolucji w Chi­
k r e ś l o n o , iż „ c h a r a k t e r y s t y k a obecnego etapu [...] j a k o nach, V I zjazd w y s u n ą ł tezę, iż w w y p a d k u ponownego
rewolucji, która przerosła już w rewolucję socjalistyczną, p r z y p ł y w u f a l i r e w o l u c y j n e j z w y c i ę s t w o sił r e w o l u c y j ­
jest n i e s ł u s z n a . Tak samo n i e s ł u s z n e jest charakteryzo­ n y c h jest p o c z ą t k o w o m o ż l i w e w jednej l u b w k i l k u
wanie jej jako r e w o l u c j i « p e r m a n e n t n e j » [...]". P l e n u m p r o w i n c j a c h . To bardzo w a ż n e stwierdzenie w y r a ż a ł o
o c e n i ł o b i e ż ą c ą s y t u a c j ę j a k o spadek f a l i r e w o l u c y j n e j . nowe p o d e j ś c i e do w y t y c z e n i a p r z y s z ł e g o szlaku r o z w o j u
W s k a z a ł o p r z y t y m , iż j e d n ą z najistotniejszych cech r e w o l u c j i w w a r u n k a c h C h i n . W y s u n i ę t a b o w i e m przez
r u c h u rewolucyjnego w Chinach jest jego n i e r ó w n o ­ V I zjazd d y r e k t y w a , aby z d o b y w a ć w p i e r w p o s z c z e g ó l n e
m i e r n y r o z w ó j w r ó ż n y c h p r o w i n c j a c h oraz to, że r u c h rejony jako bazę rewolucji, była pierwszym krokiem
robotniczy pozostaje w t y l e za r u c h e m c h ł o p s k i m . w opracowaniu przez M i ę d z y n a r o d ó w k ę i K P C h p o l i t y k i

180 181
t w o r z e n i a baz oparcia, k t ó r y c h znaczenie u k a z a ł z czasem
M i m o to V I zjazd K P C h o d e g r a ł d o n i o s ł ą r o l ę w h i s t o r i i
przebieg r e w o l u c j i c h i ń s k i e j .
K P C h i r e w o l u c j i c h i ń s k i e j . D a ł on p a r t i i p i e r w s z y roz­
Ważne znaczenie m i a ł y również decyzje zjazdu
w i n i ę t y p r o g r a m *, n a k r e ś l i ł t a k t y k ę z a p e w n i a j ą c ą d r o g i
w k w e s t i i a g r a r n o - c h ł o p s k i e j . Zjazd p o d k r e ś l i ł , ż e c h ł o p ­
p r z e z w y c i ę ż e n i a k r y z y s u , n o w ą l i n i ę m o b i l i z o w a n i a sił
ska r e w o l u c j a agrarna jest g ł ó w n ą t r e ś c i ą b i e ż ą c e g o eta­
rewolucyjnych.
p u . U c h w a l o n y zatem przez zjazd p r o g r a m a g r a r n y
Reżym kuomintangowski w latach 1928—1931. K s z t a ł ­
K P C h — pierwszy rozwinięty program agrarny p a r t i i —
t o w a n i u s i ę r e ż y m u kuomintangowskiego t o w a r z y s z y ł y
w y s u n ą ł postulat k o n f i s k a t y c a ł e j z i e m i obszarniczej
ostre k o n f l i k t y m i ę d z y u g r u p o w a n i a m i w ł o n i e K u o m i n ­
i przekazania j e j c h ł o p o m m a ł o r o l n y m i b e z r o l n y m . L i n i ę
t a n g u oraz w o j n y m i ę d z y m i l i t a r y s t y c z n y m i klikami.
zaś strategiczną partii w y r a ż a ł a formuła: „Główny
W miejsce poprzednich r o z g r o m i o n y c h przez A N R w cza­
w r ó g — obszarnik, szenszy, tuhao; oparcie p r o l e t a r i a t u
sie W y p r a w y P ó ł n o c n e j u g r u p o w a ń m i l i t a r y s t y c z n y c h
na w s i — biedota; ś r e d n i a k — m o c n y sojusznik". Zjazd
w y ł o n i ł y s i ę nowe. Czang Kaj-szek, k t ó r y na p o c z ą t k u
p r z e s t r z e g ł j e d n o c z e ś n i e przed przedwczesnym ż ą d a n i e m
1928 r. ponownie s t a n ą ł na czele r z ą d u w N a n k i n i e , o g ł o ­
nacjonalizacji ziemi w s k a z u j ą c , iż P a r t i a K o m u n i s t y c z n a
sił go r z ą d e m n a r o d o w y m , j e d n a k ż e faktycznie jego
poprze j e dopiero po z w y c i ę s t w i e r e w o l u c j i w c a ł y m
u g r u p o w a n i e k o n t r o l o w a ł o t y l k o Szanghaj, N a n k i n oraz
kraju.
część p r o w i n c j i Ciangsu, Czeciang, Fucien i A n h u e j .
Uwzględniając jedną z głównych lekcji rewolucji
W p o l i t y c e zagranicznej u g r u p o w a n i e to o r i e n t o w a ł o się
1925—1927 r., a m i a n o w i c i e to, ż e K P C h nie m i a ł a w ł a s ­
na U S A i A n g l i ę (jej interesy b y ł y z w i ą z a n e g ł ó w n i e
n y c h sił z b r o j n y c h , V I zjazd p o ś w i ę c i ł t e j sprawie
z r e j o n e m dorzecza Jangcy).
s z c z e g ó l n ą u w a g ę i specjalnie p o w o ł a n a komisja w o j s k o ­
W walce o w p ł y w na r z ą d c e n t r a l n y i aparat K u o m i n ­
wa, do k t ó r e j w ł ą c z o n o w y b i t n y c h radzieckich eksper­
t a n g u oraz o r e a l n ą w ł a d z ę w p r o w i n c j a c h u g r u p o w a n i u
t ó w , o p r a c o w a ł a zasadnicze propozycje w sprawie orga­
2 Czang Kaj-szeka p r z e c i w s t a w i a ł y się: na P o ł u d n i u —
nizacji, s t r a t e g i i i t a k t y k i A r m i i Czerwonej C h i n .
ugrupowania m i l i t a r y s t ó w Kuangsi i Kuangtungu; w Chi­
U c h w a ł y V I zjazdu z a w i e r a ł y t a k ż e s ł a b o ś c i i b ł ę d n e
nach Ś r o d k o w y c h — sprzymierzone z u g r u p o w a n i e m
tezy, w y n i k a j ą c e z generalnie n i e s ł u s z n e j oceny b u r ­
K u a n g t u n g u u g r u p o w a n i e W a n g C i n g - w e j a i Tang
ż u a z j i narodowej. W s k a z u j ą c b o w i e m s ł u s z n i e , iż w k r y ­
Szeng-czy, z a m i e r z a j ą c e o p r z e ć s i ę na Japonii; w C h i ­
t y c z n y m okresie r e w o l u c j i 1925—1927 r. c h i ń s k a b u r ż u a z ­
nach z a ś P ó ł n o c n o - Z a c h o d n i c h — u g r u p o w a n i a Feng
ja narodowa p r z e s z ł a do obozu k o n t r r e w o l u c j i , w y s n u t o
Jii-sianga i Jan Si-szana. G ł ó w n e r e j o n y P ó ł n o c n e g o
s t ą d b ł ę d n y wniosek, ż e b u r ż u a z j a narodowa p r z e s z ł a na
Wschodu ( M a n d ż u r i a ) , s f e r ę w p ł y w ó w Japonii, k o n t r o ­
s t r o n ę k o n t r r e w o l u c j i ostatecznie i nieodwracalnie, i ż e
l o w a ł Czang C o - l i n . Ponadto w szeregu p r o w i n c j i :
u k ł a d sił k l a s o w y c h , j a k i u k s z t a ł t o w a ł się po k l ę s c e r e w o ­
w Syczuanie, Jiinnanie, K u e j c z o u i i n n y c h , istniały
l u c j i 1925—1927 r., nie z m i e n i s i ę w Chinach przez c a ł y
drobniejsze o ś r o d k i l o k a l n y c h m i l i t a r y s t ó w . W r o g i e r e -
okres r e w o l u c j i b u r ż u a z y j n o - d e m o k r a t y c z n e j . Te b ł ę d n e
z a ł o ż e n i a s t a ł y s i ę j e d n y m ze ź r ó d e ł sekciarsko-dogma-
t^cznego p o d e j ś c i a do s p r a w y jednolitego f r o n t u w p i e r ­ * VI zjazd zobowiązał K C partii do przedłożenia programu
wszej p o ł o w i e lat trzydziestych. partii do zatwierdzenia przez następny, VII zjazd KPCh. Uchwała
ta do dzisiejszego dnia nie została wykonana.

182
183
 w o l u c y j n e j walce, u g r u p o w a n i a te t o c z y ł y r ó w n o c z e ś n i e przeciwko i n n y m , s t o s u j ą c przekupstwo i i n t r y g i dla zde­
ze s o b ą k r w a w e w o j n y . moralizowania sił p r z e c i w n i k ó w , Czang Kaj-szek prze­
W latach 1928—1931 g ł ó w n e w y s i ł k i r z ą d u n a n k i ń s k i e - prowadził serię wojen z ugrupowaniem militarystów
go k o n c e n t r o w a ł y s i ę na s t ł u m i e n i u r u c h u r e w o l u c y j n e g o P ó ł n o c y i P ó ł n o c n e g o Zachodu. W 1928 r. w s p ó l n i e
i rozszerzeniu granic swoich w p ł y w ó w , na ustanowieniu z Feng Ju-siangiem i m i l i t a r y s t ą Szansi Jan Si-szanem
k o n t r o l i nad s i ł a m i l o k a l n y c h u g r u p o w a ń . wystąpił przeciwko koalicji militarnej Chin P ó ł n o c n y c h
A b y umocnić swój r e ż y m , d a ć m u o p r a w ę ideologiczną, i P ó ł n o c n o - W s c h o d n i c h . Do sukcesu tej w y p r a w y p r z y ­
Czang Kaj-szek s t a r a ł s i ę p o s ł u g i w a ć a u t o r y t e t e m Sun c z y n i ł a się ś m i e r ć w czerwcu 1928 r . szefa k l i k i f e n g t i e ń -
Jat-sena i jego nauk. R z ą d n a n k i ń s k i ogłosił s i ę w i ę c skiej, Czang Co-lina, k t ó r y p r ó b o w a ł z m i e n i ć o r i e n t a c j ę
o b r o ń c ą i s p a d k o b i e r c ą p o g l ą d ó w S u n Jat-sena. Za n i e ­ i s z u k a ć s p r z y m i e r z e ń c a w USA.* W t y m s a m y m m i e ­
zgodne jednak z „ p r a w d z i w y m sunjatsenizmem" k u o m i n - s i ą c u wojska sojusznika Czang Kaj-szeka, Jan Si-szana,
tangowcy u z n a l i t r z y polityczne wskazania Sun Jat-sena z a j ę ł y P e k i n . P e k i n ( „ P ó ł n o c n a Stolica") z o s t a ł przemia­
(sojusz z P a r t i ą K o m u n i s t y c z n ą , sojusz z ZSRR, poparcie n o w a n y na P e j p i n g ( „ P ó ł n o c n y S p o k ó j " ) , stolicą C h i n
r o b o t n i k ó w i c h ł o p ó w ) , k ł a d ą c akcent na s ł a b y c h stro­ s t a ł się N a n k i n . W g r u d n i u 1928 r. r z ą d n a n k i ń s k i z o s t a ł
nach jego d o k t r y n y (klasowe p a r t n e r s t w o r o b o t n i k ó w uznany przez syna i n a s t ę p c ę Czang Co-lina, Czang Siie-
i b u r ż u a z j i , c h ł o p ó w i o b s z a r n i k ó w , elementy nacjona­ -lianga, k t ó r y odziedziczył po ojcu M a n d ż u r i ę i t y t u ł
lizmu). marszałkowski.
W p a ź d z i e r n i k u 1928 r. r z ą d n a n k i ń s k i o p u b l i k o w a ł
W rejonach ś r o d k o w e g o biegu Jangcy, na p o ł u d n i u
„ P r o g r a m opieki p o l i t y c z n e j " oraz „ U s t a w ę o r g a n i c z n ą
i p o ł u d n i o w y m zachodzie k r a j u , gdzie u m o c n i ł się blok
R z ą d u Narodowego R e p u b l i k i C h i ń s k i e j " , w k t ó r y c h
militarystów Kuangsi i Kuangtungu, w p ł y w y Nankinu
o k r e ś l a n o i uzasadniano u s t r ó j p o l i t y c z n y k r a j u . P o w o ­
pod koniec lat dwudziestych i na p o c z ą t k u trzydziestych
ł u j ą c s i ę na t e z ę Sun Jat-sena o trzech okresach r z ą d z e ­
b y ł y s ł a b e . W latach w i ę c 1928—1931 k o n f l i k t y polityczne
nia ( d y k t a t u r a w o j s k o w a , opieka polityczna i r e p u b l i k a ) ,
i wojskowe N a n k i n u z u g r u p o w a n i e m k u a n g t u ń s k o - k u a n g -
o g ł a s z a n o w p o w y ż s z y c h dokumentach, ż e z d n i e m 1 stycz­
sijskim o k r e ś l i ł y t r e ś ć w a l k i w obozie r z ą d z ą c y m .
nia 1929 r. C h i n y na czas s z e ś c i u lat w k r a c z a j ą w „ o k r e s
Ugrupowanie nankińskie — związane głównie z wielką
opieki p o l i t y c z n e j " , to jest w okres r z ą d ó w K u o m i n t a n g u .
b a n k i e r s k ą , h a n d l o w ą i p r z e m y s ł o w ą b u r ż u a z j a Szang­
P a r t i i t e j przyznawano w y ł ą c z n e p r a w o f o r m o w a n i a r z ą ­
haju — w y r a ż a ł o pozycje t y c h sił w K u o m i n t a n g u , k t ó r e
du; j e j zjazdy z y s k i w a ł y u p r a w n i e n i a n a j w y ż s z e g o organu
s t a w i a ł y na regulowanie gospodarki przez p a ń s t w o , u t w o ­
politycznego; w okresie z a ś m i ę d z y zjazdami w ł a d z ę n a j ­
rzenie silnego scentralizowanego aparatu a d m i n i s t r a c y j ­
w y ż s z ą s p r a w o w a ł a w ą s k a grupa osób — Centralna Rada
nego.
Polityczna K u o m i n t a n g u .
A b y ekonomicznie w z m o c n i ć swoje pozycje, w 1928 r.
Jako szefowi r z ą d u narodowego „ U s t a w a organiczna"
r z ą d n a n k i ń s k i u s a n k c j o n o w a ł powstanie Centralnego
p r z y z n a w a ł a Czang K a j - s z e k o w i p r a w o n i e k o n t r o l o w a n e ­
B a n k u Chin, k t ó r y zamierzano u c z y n i ć g ł ó w n y m b a n k i e m
go dysponowania a r m i ą . T o t e ż w okresie 1928—1930 r.
pod flagą „ k o n t y n u o w a n i a W y p r a w y P ó ł n o c n e j " , zawie­
* Wagon, którym podróżował Czang Co-lin, został wysadzony
r a j ą c z j e d n y m i u g r u p o w a n i a m i m i l i t a r y s t ó w sojusze
w powietrze przez dywersantów japońskiego wywiadu.

184
185
 e m i s y j n y m k r a j u . W 1929 r. dla potrzeb narodowego prze­
r o z g o r z a ł y z n o w ą siłą. W m a j u Czang Kaj-szek z w o ł a ł
m y s ł u z o s t a ł p o w o ł a n y B a n k P r o d u k c j i Rodzimej. Na cze­
w N a n k i n i e Zgromadzenie Narodowe, k t ó r e u c h w a l i ł o p r o ­
le t y c h b a n k ó w postawiono s p o k r e w n i o n y c h z Czang K a j -
j e k t tymczasowej k o n s t y t u c j i u t r z y m a n e j w d u c h u g ł ó w ­
-szekiem: m i n i s t r a p r z e m y s ł u i h a n d l u Sung C y - w e n a
n y c h p o s t a n o w i e ń „ U s t a w y organicznej"; zgodnie z n i m
oraz m i n i s t r a f i n a n s ó w K u n g Siang-si. Na p o c z ą t k u lat
p e ł n i a w ł a d z y s k u p i a ł a s i ę p r a k t y c z n i e w r ę k a c h szefa
trzydziestych u g r u p o w a n i e Czang Kaj-szeka u s t a n o w i ł o
r z ą d u , Czang Kaj-szeka.
s w ą k o n t r o l ę nad d w o m a i n n y m i w i e l k i m i c h i ń s k i m i b a n ­
Podczas gdy w N a n k i n i e o b r a d o w a ł o Zgromadzenie N a ­
kami — Bankiem Chińskim i Bankiem Komunikacyjnym.
rodowe, w K a n t o n i e opozycja pod p r z e w o d n i c t w e m k u a n g -
P r z e d s i ę w z i ę c i a te s t a n o w i ł y p e w i e n k r o k do zdobycia
t u ń s k i e g o g e n e r a ł a Czen Ci-tanga oraz g e n e r a ł ó w k u a n g -
przez r e ż y m n a n k i ń s k i k l u c z o w y c h pozycji w gospodarce
sijskich Paj Czung-si i L i C u n g - ż e n a u t w o r z y ł a s w ó j w ł a s ­
k r a j u , s p r z y j a ł y k s z t a ł t o w a n i u się sektora p a ń s t w o w o -
n y „ r z ą d n a r o d o w y " z W a n g C i n g - w e j e m na czele.
-monopolistycznego, k t ó r y p ó ź n i e j z y s k a ł m i a n o k a p i t a ł u
Polityka Kuomintangu w kwestii robotniczej i chłop­
biurokratycznego.
skiej. Obok t e r r o r u wobec r e w o l u c y j n y c h r o b o t n i k ó w
P o l i t y k a prowadzona przez N a n k i n w y w o ł y w a ł a nieza­
i klasowych związków zawodowych ś r o d k i e m „polityki
dowolenie ś r e d n i e j i części d r o b n e j b u r ż u a z j i , a t a k ż e
s p o ł e c z n e j " r z ą d u n a n k i ń s k i e g o w miastach b y ł o t e ż usta­
d r o b n y c h i ś r e d n i c h o b s z a r n i k ó w . Niezadowolenie to zo­
w o d a w s t w o robotnicze i z w i ą z k o w e . P r o j e k t u s t a w y
s t a ł o w y k o r z y s t a n e przez u g r u p o w a n i e K u a n g t u n g u , k t ó ­
0 z w i ą z k a c h z a w o d o w y c h i p r o j e k t u s t a w y robotniczej
rego p r z y w ó d c a m i b y l i W a n g C i n g - w e j i Czen K u n g - p o .
ogłoszono w 1929 r., u s t a w ę o r e g u l o w a n i u k o n f l i k t ó w
W walce z d o m i n a c j ą g r u p y z w o l e n n i k ó w Czang K a j -
m i ę d z y p r a c ą a k a p i t a ł e m oraz u s t a w ę o u m o w a c h zbio­
-szeka w aparacie K u o m i n t a n g u i w a r m i i u g r u p o w a n i e
r o w y c h — w 1930 r.
to p o s ł u g i w a ł o się sztandarem „ r e o r g a n i z a c j i K u o m i n t a n ­
W w a r u n k a c h k r a j u p ó ł k o l o n i a l n e g o ustawodawstwo
g u " i s t ą d ich nazwa „ r e o r g a n i z a c j o n i ś c i " . Lecz h a s ł a ich
robotnicze K u o m i n t a n g u b y ł o z formalnego p u n k t u w i ­
i p o l i t y k a n o s i ł y w znacznej mierze charakter demagogicz­
dzenia p o s t ę p o w e . O k r e ś l a n o w n i m b o w i e m zasadnicze
ny. O t ó ż w y s u w a l i o n i na p r z y k ł a d h a s ł o narodowej p o l i ­
w a r u n k i pracy i organizacji r o b o t n i k ó w , ograniczono czas
t y k i zagranicznej, ale w walce z N a n k i n e m , o r i e n t u j ą c y m
pracy, ustalono m i n i m a l n ą p ł a c ę r o b o c z ą , p r z y z n a w a n o
się na U S A i A n g l i ę , w y k o r z y s t y w a l i poparcie Japonii;
r o b o t n i k o m p r a w o organizowania się, p r a w o do s t r a j k u ,
domagali się wprowadzenia s w o b ó d politycznych, k r y t y ­
zawierania u m ó w z b i o r o w y c h , a nawet do uczestniczenia
k o w a l i p o l i t y k ę N a n k i n u wobec z w i ą z k ó w zawodowych,
w z a r z ą d z a n i u i u d z i a ł u w części z y s k ó w .
ale r ó w n o c z e ś n i e z p o m o c ą wojsk m i l i t a r y s t ó w sami roz­
P r z y i n t e r p r e t a c j i ustaw o k a z y w a ł o się jednak, ż e po
p ę d z a l i czerwone z w i ą z k i zawodowe, organizowali n a g o n k i
pierwsze z w i ą z k i zawodowe m o g ą b y ć t w o r z o n e j e d y n i e
na K P C h .
w p r z e d s i ę b i o r s t w a c h z a t r u d n i a j ą c y c h p o w y ż e j 100 r o b o t ­
Narastający między Nankinem a Kuangtungiem konflikt
n i k ó w , a t y m s a m y m poza z w i ą z k a m i z n a l a z ł a się c a ł a
d o p r o w a d z i ł do c a ł e j serii w o j e n . W w o j n i e prowadzonej
rzesza r o b o t n i k ó w d r o b n y c h p r z e d s i ę b i o r s t w , w a r s z t a t ó w ,
iv okresie od k w i e t n i a do czerwca 1929 r. u g r u p o w a n i e
p r a c o w n i k ó w s k l e p ó w , s ł u ż b a i t p . Po drugie, p r a w a orga­
c u a n g t u ń s k o - k u a n g s i j s k i e z o s t a ł o pobite i b y ł o zmuszone
nizowania z w i ą z k ó w ustawowo pozbawiono r o b o t n i k ó w
j z n a ć r z ą d n a n k i ń s k i . Jednak w 1931 r. b r a t o b ó j c z e w a l k i
1 u r z ę d n i k ó w instytucji rządowych, przedsiębiorstw trans-

[86
187
 p o r t o w y c h , p r z e m y s ł u zbrojeniowego, p r z e d s i ę b i o r s t w organizowaniu s t r a j k ó w w cudzoziemskich p r z e d s i ę b i o r ­
państwowych, instytucji oświatowych i przedsiębiorstw stwach i w y s u w a n i u h a s e ł s k i e r o w a n y c h przeciw obcemu
u ż y t e c z n o ś c i publicznej, to jest kolejarzy, m a r y n a r z y , r o ­ panowaniu.
b o t n i k ó w a r s e n a ł ó w , r o b o t n i k ó w k o m u n a l n y c h oraz n a u ­ Do o g ł o s z e n i a w 1930 r. „ P r o j e k t u u s t a w y a g r a r n e j "
czycieli. Po trzecie, z a r ó w n o sam z w i ą z e k zawodowy, j a k z m u s i ł a p r z y w ó d c ó w K u o m i n t a n g u zaostrzona sytuacja na
i jego u m o w y z p r z e d s i ę b i o r c a m i m o g ł y b y ć u w a ż a n e za wsi. Zadeklarowane w ustawie zasady s t a n o w i ł y pewne
o b o w i ą z u j ą c e j e d y n i e po i c h z a t w i e r d z e n i u przez o d n o ś n e u s t ę p s t w o przede w s z y s t k i m wobec z a m o ż n e g o c h ł o p s t w a
w ł a d z e . Ustawa o z w i ą z k a c h z a w o d o w y c h p r z e w i d y w a ł a i generalnie z m i e r z a ł y do umocnienia i rozszerzenia i c h
o b o w i ą z k o w e zatwierdzenie s t a t u t u k a ż d e g o z w i ą z k u przez gospodarstw. O t ó ż w p r o w a d z o n o z a s a d ę p i e r w s z e ń s t w a za­
terenowe organa K u o m i n t a n g u , a n a s t ę p n i e p r z e k a z y w a ­ k u p u ziemi przez d z i e r ż a w c ę w p r z y p a d k u j e j s p r z e d a ż y ,
nie w ł a d z o m s p i s ó w c z ł o n k ó w z fotografiami, uzgadnianie zakazywano s u b d z i e r ż a w y , p r z e w i d y w a n o s p r z e d a ż l u b
p o r z ą d k ó w dziennych z e b r a ń i o b e c n o ś ć na n i c h przedsta­ przekazanie d z i e r ż a w c o m g r u n t ó w , k t ó r y c h w ł a ś c i c i e l b y ł
wiciela w ł a d z y , z a b r a n i a ł a tworzenfa z w i ą z k ó w b r a n ż o ­ nieobecny ponad 10 l a t i sam nie p r o w a d z i ł gospodarstwa.
w y c h oraz c e n t r a l m i e j s k i c h i o g ó l n o n a r o d o w y c h . W e R ó w n o c z e ś n i e jednak k u o m i n t a n g o w s k a ustawa agrarna
wszystkich ustawach specjalnie z a s t r z e ż o n o p r a w o w ł a d z nie n a r u s z a ł a podstaw s t o s u n k ó w f e u d a l n o - d z i e r ż a w n y c h
do z m i a n y t y c h l u b i n n y c h p o s t a n o w i e ń , w t y m t a k ż e do­ i l i c h w i a r s t w a , jednej z najgorszych plag w s i c h i ń s k i e j .
t y c z ą c y c h czasu t r w a n i a dnia roboczego, d n i w o l n y c h od W ustawie podejmowano p r ó b ę pewnego t y l k o ogranicze­
pracy i m i n i m a l n e j p ł a c y roboczej — „ z a l e ż n i e od sy­ nia w y z y s k u c h ł o p s t w a . Na p r z y k ł a d a r t y k u ł 177 u s t a w y
t u a c j i " czy t e ż „ m i e j s c o w y c h w a r u n k ó w " . Wspomniane głosił: „ O p ł a t a za d z i e r ż a w ę z i e m i nie m o ż e p r z e k r a c z a ć
z a ś c z y n n i k i ogromnie o b n i ż a ł y znaczenie robotniczego 0,375 o g ó l n e j sumy r z e c z y w i ś c i e w y d a n y c h przez z i e m i ę
ustawodawstwa K u o m i n t a n g u . p l o n ó w " . Jednak nawet te nieznaczne u s t ę p s t w a wobec
Od k o ń c a l a t dwudziestych czangkajszekowcy z a c z y n a j ą c h ł o p s t w a i p r ó b y ograniczenia s a m o w o l i o b s z a r n i k ó w nie
p r z y m u s o w o w p r o w a d z a ć t a k zwane p a ń s t w o w e z w i ą z k i z o s t a ł y wprowadzone w ż y c i e ze w z g l ę d u na sprzeciw
zawodowe, k t ó r y c h k i e r o w n i c t w o w y z n a c z a ł y w ł a d z e k u o ­ t y c h ostatnich.
mintangowskie. R ó w n o c z e ś n i e nadal i s t n i a ł y r e f o r m i s t y c z - O p o l i t y c e zagranicznej r z ą d u n a n k i ń s k i e g o d e c y d o w a ł o
ne z w i ą z k i zawodowe, w k t ó r y c h d e c y d u j ą c e w p ł y w y m i e ­ d ą ż e n i e do umocnienia swej pozycji przez zabiegi o uzna­
l i „ r e o r g a n i z a c j o n i ś c i " . Z a l i c z a ł a s i ę do n i c h m i ę d z y i n ­ nie i poparcie mocarstw i m p e r i a l i s t y c z n y c h , w y t a r g o w a n i e
n y m i „ w i e l k a s i ó d e m k a " z w i ą z k ó w z a w o d o w y c h Szangha­ u n i c h o k r e ś l o n y c h u s t ę p s t w . Ze swej s t r o n y mocarstwa
ju: pocztowców, robotników i pracowników drukarń te — ich dominacja w Chinach z a c h w i a ł a s i ę w s k u t e k r e ­
„ C o m m e r c i a l Press", r o b o t n i k ó w anglo-amerykańskiego w o l u c j i 1925—1927 r. — r ó w n i e ż z d a w a ł y sobie s p r a w ę
t o w a r z y s t w a tytoniowego, r o b o t n i k ó w t o w a r z y s t w a t y t o ­ z k o n i e c z n o ś c i „ w y j ś c i a naprzeciw" r e ż y m o w i n a n k i ń s k i e -
niowego „ N a n j a n g " , z e c e r ó w gazet i r o b o t n i k ó w c h i ń s k i e ­ m u , licząc, iż kosztem nieznacznych u s t ę p s t w , nie o s ł a b i a ­
go T o w a r z y s t w a T r a m w a j o w e g o . W z w i ą z k a c h t y c h prze­ j ą c y c h podstaw i c h pozycji w Chinach, uda się u m o c n i ć
strzegano pewnej f o r m a l n e j demokracji, w y b i e r a l n o ś c i r e ż y m Czang Kaj-szeka i d o p o m ó c m u w s t ł u m i e n i u r u c h u
kierownictwa; ich p r z y w ó d c y podtrzymywali swój prestiż rewolucyjnego.
dzięki k r y t y c z n y m w y s t ą p i e n i o m pod adresem r z ą d u , W latach 1928—1930 r z ą d n a n k i ń s k i z a w a r ł z mocar-

188 189
 Czang Kaj-szeka do stworzenia sobie o p i n i i r z ą d u b r o n i ą ­
s t w a m i szereg u k ł a d ó w z a s t ę p u j ą c y c h stare u k ł a d y . Z g o d ­
cego i n t e r e s ó w n a r o d o w y c h C h i n .
nie z u k ł a d e m A n g l i a z w r a c a ł a C h i n o m p o r t y W e j h a j w e j
J e d n y m z c z y n n i k ó w g w a r a n t u j ą c y c h poparcie i u s t ę p ­
i A m o y oraz koncesje w Czeciangu, z a c h o w u j ą c p r z y t y m
stwa mocarstw i m p e r i a l i s t y c z n y c h b y ł stosunek do ZSRR.
p r a w o korzystania z W e j h a j w e j u jako bazy morskiej. O d ­
T u w i ę c m . i n . k r y ł o się ź r ó d ł o w r o g o ś c i r z ą d u n a n k i ń s k i e -
powiednie porozumienie zawarto r ó w n i e ż z B e l g i ą w spra­
go do ZSRR i r o z p ę t a n e j k a m p a n i i antyradzieckiej, w s k u ­
w i e z w r o t u koncesji w Tiencinie. R z ą d n a n k i ń s k i j e d n o ­
tek czego r z ą d radziecki b y ł zmuszony p o d j ą ć d e c y z j ę
k o n n i e ogłosił t e ż o a n u l o w a n i u od 1 stycznia 1930 r.
p r a w a e k s t e r y t o r i a l n o ś c i c u d z o z i e m c ó w , lecz nawet nie 0 z a m k n i ę c i u radzieckiego k o n s u l a t u w K a n t o n i e , Szang­
p r ó b o w a ł w c i e l i ć tej decyzji w życie. W c e n t r u m Szang­ haju i w Wuhanie, pozostawiając jedynie konsulaty w pro­
h a j u nadal i s t n i a ł m i ę d z y n a r o d o w y settlement oraz k o n ­ wincjach północno-wschodnich.
cesja francuska i j a p o ń s k a z w ł a s n y m w o j s k i e m i policją. D ą ż e n i e do zaostrzenia s t o s u n k ó w ze Z w i ą z k i e m Ra­
W n i e k t ó r y c h u k ł a d a c h N a n k i n o w i z o s t a ł o przyznane p r a ­ d z i e c k i m znajduje w y r a z w szeregu i n c y d e n t ó w s p r o w o ­
w o do z r e w i d o w a n i a o p ł a t c e l n y c h . ' k o w a n y c h przez k u o m i n t a n g o w c ó w . 27 maja 1929 r. na
rozkaz Czang Kaj-szeka m i l i t a r y ś c i m a n d ż u r s c y z Czang
Na „ a u t o n o m i ę c e l n ą " w c z e ś n i e j n i ż inne p a ń s t w a zgo­
Siie-liangiem dokonali n a p a ś c i na konsulat generalny
d z i ł y się k o ł a r z ą d z ą c e U S A (odpowiedni u k ł a d r z ą d y U S A
Z S R R w H a r b i n i e , w l i p c u 1929 r. o p a n o w a l i Wschodnio-
i C h i n p o d p i s a ł y w l i p c u 1928 r . ) . U S A liczyły, ż e t y m spo­ - C h i ń s k ą K o l e j Ż e l a z n ą . W tej sytuacji r z ą d radziecki za­
sobem uda się i m o s ł a b i ć pozycje g ł ó w n y c h k o n k u r e n t ó w p r o p o n o w a ł pokojowe u r e g u l o w a n i e k o n f l i k t u na W C h K Ż .
w Chinach — J a p o n i i i A n g l i i . Te ostatnie r ó w n i e ż b y ł y Oceniona jednak jako d o w ó d s ł a b o ś c i Z S R R propozycja ta
zmuszone d o k o n a ć r e w i z j i t a r y f celnych. A n g l i a p r z y t y m nie z o s t a ł a p r z y j ę t a przez c z a n g k a j s z e k o w c ó w . W ś l a d za
z a s t r z e g ł a sobie na p r z y s z ł o ś ć p r a w o m i a n o w a n i a gene­ t y m obszar Z S R R staje się o b i e k t e m a t a k ó w wojsk k u o -
ralnego inspektora m o r s k i c h k o m ó r celnych C h i n , Japonia m i n t a n g o w s k i c h sprzymierzonych z b i a ł o g w a r d z i s t a m i .
z a ś u z a l e ż n i ł a r e w i z j ę ceł od w p r o w a d z e n i a o b n i ż o n y c h 17 lipca 1929 r. Z w i ą z e k Radziecki oficjalnie ogłasza o ze­
stawek na swe t o w a r y p r z y w o ż o n e do C h i n (zgodnie z za­ r w a n i u s t o s u n k ó w d y p l o m a t y c z n y c h z C h i n a m i i podej­
w a r t y m w 1930 r. porozumieniem j a p o ń s k o - c h i ń s k i m dla m u j e energiczne ś r o d k i p r z e c i w k o p r o w o k a c j o m na g r a n i ­
t o w a r ó w j a p o ń s k i c h przez t r z y lata u t r z y m a n o stare staw­ cy. Pod d o w ó d z t w e m B l u c h e r a zostaje u t w o r z o n a Specjal­
k i celne). na A r m i a Dalekowschodnia ( S A D W ) . G d y w i ę c w p o ł o w i e
listopada 1929 r. wojska c h i ń s k i e p r ó b o w a ł y p r z y p u ś c i ć
Od stycznia 1931 r. zostaje wprowadzona przez r z ą d
n o w y atak na Zabajkalu, S A D W o d p a r ł a n a p a ś ć i zaczęła
n a n k i ń s k i s t a ł a t a r y f a celna i p r z e c i ę t n e s t a w k i c e ł i m ­
ścigać p r z e c i w n i k a na t e r y t o r i u m C h i n P ó ł n o c n o - W s c h o d -
p o r t o w y c h p o d w y ż s z o n o z 10,4% (1930 r.) do 1 4 , 1 % . Po­
n i c h . W tej s y t u a c j i w ł a d z e c h i ń s k i e z a p r o p o n o w a ł y p o k ó j .
p r a w i ł o to nieco m o ż l i w o ś c i r o z w o j u c h i ń s k i e j b u r ż u a z j i
Z p r o p o z y c j ą „ p o ś r e d n i c z e n i a " z w r ó c i ł y się do Z S R R
narodowej, lecz szybko ś r o d k i te p r z e s t a ł y m i e ć j a k i e k o l ­
w i e k znaczenie w s k u t e k o d d z i a ł y w a n i a k r y z y s u ś w i a t o ­ 1 C h i n r z ą d y U S A i F r a n c j i , s t a r a j ą c się p r z e d s t a w i ć Z w i ą ­
zek Radziecki j a k o „ s t r o n ę a t a k u j ą c ą " . P r ó b y j e d n a k i n ­
wego 1929—1933 r. i ekspansji i m p e r i a l i z m u j a p o ń s k i e g o .
gerencji z o s t a ł y przez r z ą d radziecki zdecydowanie o d r z u ­
Szeroko z a ś r o z r e k l a m o w a n y przez N a n k i n fakt r e w i z j i
cone. Zdecydowana i konsekwentna p o l i t y k a Z S R R zapew-
s t a r y c h u k ł a d ó w b y ł w y k o r z y s t a n y przez u g r u p o w a n i e

190
niła pokojowe uregulowanie k o n f l i k t u : odpowiedni p r o t o ­
Wn i k ó w , w o j n y m i l i t a r y s t ó w , nasilenie presji p o d a t k o w e j —
kół z w ł a d z a m i Czang Siie-lianga podpisano 3 g r u d n i a
d o p r o w a d z i ł o do chronicznego k r y z y s u w r o l n i c t w i e , g w a ł ­
1929 r. w N i k o l s k - U s s u r i j s k u ; z przedstawicielami r z ą d u
t o w n i e z a o s t r z y ł o s p r z e c z n o ś c i na w s i c h i ń s k i e j , spowo­
n a n k i ń s k i e g o p r o t o k ó ł o p r z y w r ó c e n i u na W C h K Ż stanu
d o w a ł o , że s k u p i ł s i ę t u o g r o m n y m a t e r i a ł zapalny. S ł a ­
przewidzianego w p o r o z u m i e n i u z 1924 r. z o s t a ł podpisany
bość z a ś w i ę z i ekonomicznych p o m i ę d z y p o s z c z e g ó l n y m i
22 g r u d n i a w Chabarowsku. J e d n a k ż e do 1932 r. w s k u t e k
r e j o n a m i Chin, ich rozdrobnienie polityczne, s ł a b o ś ć w i ę z i
stanowiska r z ą d u n a n k i ń s k i e g o stosunki dyplomatyczne
m i ę d z y miastem i wsią, n i e d o r o z w ó j k o m u n i k a c j i , u t r u d ­
m i ę d z y o b y d w o m a k r a j a m i p o z o s t a w a ł y zerwane.
n i a j ą c y m . i n . p r z e r z u t y wojsk m i l i t a r y s t ó w do r e j o n ó w
Ruch rewolucyjny pod kierownictwem KPCh w latach
p o w s t a ń — s t a n o w i ł y s p r z y j a j ą c e p r z e s ł a n k i tworzenia
1928—1931. W k o ń c u lat dwudziestych i na p o c z ą t k u t r z y ­
p o w s t a ń c z y c h baz r e w o l u c y j n y c h w miejscach oddalonych
dziestych K P C h ma w miastach bardzo t r u d n e w a r u n k i
od o ś r o d k ó w panowania reakcji. S p r z y j a ł y t e m u r ó w n i e ż
d z i a ł a n i a , a zarazem silnie odczuwa poniesione pod ciosami
r e a k c j i straty. Liczba j e j c z ł o n k ó w i organizacji znacznie w o j n y domowe m i ę d z y r e g i o n a l n y m i u g r u p o w a n i a m i w
się s k u r c z y ł a — z 57 tys. w 1927 r. do 10 tys. w 1929 r.; obozie r z ą d z ą c y m , o d c i ą g a j ą c od w a l k i z p o w s t a ń c a m i
liczba z a ś r e w o l u c y j n y c h z w i ą z k ó w zawodowych k i e r o ­ u w a g ę i siły l o k a l n y c h w ł a d z w o j s k o w y c h oraz r e ż y m u
w a n y c h przez k o m u n i s t ó w z m n i e j s z y ł a się z 3 m i n do nankińskiego.
30 tys. c z ł o n k ó w . Te wszystkie w z g l ę d y w z i ę ł a za p u n k t w y j ś c i a M i ę d z y ­
n a r o d ó w k a K o m u n i s t y c z n a , gdy z a l e c a ł a kierownictwu
Spadek r e w o l u c j i z a z n a c z y ł się s z c z e g ó l n i e w r u c h u r o ­
K P C h k u r s — z a w a r t y w u c h w a ł a c h V I zjazdu p a r t i i —
b o t n i c z y m . J e ś l i w 1928 r. w Szanghaju m i a ł o miejsce
na t w o r z e n i e w w i e j s k i c h rejonach w ł a s n y c h sił z b r o j ­
118 s t r a j k ó w , w 1929 r. — 108, to w 1930 r. j u ż t y l k o
n y c h , A r m i i Czerwonej, w o p a r c i u o powstania c h ł o p s k i e
87. Liczba s t r a j k u j ą c y c h z m n i e j s z y ł a się w 1930 r. do
i rozwijanie w a l k i partyzanckiej.
387 tys. w p o r ó w n a n i u z 700 tys. w 1929 r. W a l k a r o b o t ­
Rdzeniem pierwszych f o r m a c j i z b r o j n y c h K P C h s t a ł y
n i k ó w n o s i ł a g ł ó w n i e charakter ekonomiczny. Ponad po­
się jednostki, k t ó r e p r z e t r w a ł y powstanie w Nanczangu
ł o w a s t r a j k ó w w y b u c h ł a ż y w i o ł o w o , t y l k o około V 3 — pod
oraz o d d z i a ł y oderwane w latach 1928—1929 od miejsco­
kierownictwem r e w o l u c y j n y c h z w i ą z k ó w zawodowych.
w y c h a r m i i m i l i t a r y s t ó w przez k o m u n i s t ó w , k t ó r z y prze­
W i ę k s z o ś ć s t r a j k ó w k o ń c z y ł a się p o r a ż k ą . Sytuacja ta
n i k n ę l i t a m na stanowiska d o w ó d c ó w .
b y ł a w y n i k i e m t e r r o r u , ofensywy p r z e d s i ę b i o r c ó w , r e z u l ­
Największą formacją wojskową — jej trzon stanowiły
t a t e m masowego z a s t ę p o w a n i a r o b o t n i k ó w - m ę ż c z y z n przez
jednostki u c z e s t n i c z ą c e w p o w s t a n i u w Nanczangu — b y ł
kobiety i młodocianych, jak również skutkiem społecznej
o d d z i a ł Czu Te. W i o s n ą 1928 r., w okresie d z i a ł a ń par­
demagogii K u o m i n t a n g u . I n n e ź r ó d ł o t r u d n o ś c i s t a n o w i ł y
tyzanckich w p o ł u d n i o w y m Hunanie, r o z r ó s ł s i ę on do
lewacko-sekciarskie b ł ę d y K P C h , nie m a j ą c e j odpowied­
10 tys. l u d z i i u z y s k a ł miano 4 K o r p u s u R o b o t n i c z o - C h ł o p ­
n i c h d o ś w i a d c z e ń pracy w r u c h u z w i ą z k o w y m w w a r u n ­
skiej A r m i i Czerwonej C h i n . Po w e j ś c i u do C i n g k a n g -
kach zerwania jednolitego f r o n t u narodowego.
szanu w k w i e t n i u 1928 r. o d d z i a ł Czu Te p o ł ą c z y ł s i ę ze
J e d n o c z e ś n i e w k o ń c u lat dwudziestych — na p o c z ą t k u z n a j d u j ą c y m się t u o d d z i a ł e m Mao Tse-tunga. S i ł o m t y m
trzydziestych s p r z y j a j ą c e w a r u n k i rozwijania w a l k i r e w o ­ pozostawiono n a z w ę 4 K o r p u s u A r m i i Czerwonej. Jego
l u c y j n e j s t w a r z a ł a sytuacja na w s i c h i ń s k i e j . Ucisk obszar- d o w ó d c ą z o s t a ł Czu Te, komisarzem — Mao Tse-tung.

192 1S — Najnowsza.
193
Zgodnie z w y t y c z n ą h u n a ń s k i e g o prowincjonalnego k o ­ z miejscowych c h ł o p s k i c h o d d z i a ł ó w samoobrony i c z ł o n ­
m i t e t u K P C h , w rejonie Cingkangszanu z o s t a ł u t w o r z o n y ków różnych tajnych stowarzyszeń.
Pograniczny Rejon Radziecki Hunan-Ciangsi. W k o ń c u 1927 r. i na p o c z ą t k u 1928 r. w zachodniej c z ę ­
W i o s n ą 1928 r. grupa k o m u n i s t ó w z uczestnikiem p o w ­ ści H u p e j i H u n a n u zostało zorganizowanych k i l k a oddzia­
stania w Nanczangu L i W e n - l i n e m na czele z o r g a n i z o w a ł a łów p a r t y z a n c k i c h o p i e r a j ą c y c h s i ę na miejscowych t a j ­
powstanie w jednostkach m i l i t a r y s t ó w Ciangsi w m i e ś c i e nych stowarzyszeniach. U t w o r z y l i j e s k i e r o w a n i t a m przez
Cian i p o w s t a ń c y , k t ó r z y p o ł ą c z y l i się z m i e j s c o w y m i od­ h u n a ń s k i k o m i t e t K P C h przedstawiciele p a r t i i . W i o s n ą
działami huejtangów, utworzyli tam swoją bazę party­ 1928 r. na polecenie K C K P C h p r z y b y ł t u Ho L u n g . Pod
z a n c k ą . A k c j e L i W e n - l i n a i organizacji p a r t y j n y c h Ciang­ k i e r o w n i c t w e m Ho L u n g a i Czou I-ciina z o d d z i a ł ó w t a j ­
si p r z y g o t o w a ł y w a r u n k i do u t w o r z e n i a 3 K o r p u s u A r m i i n y c h s t o w a r z y s z e ń u f o r m o w a n o k i l k a jednostek — i z n i c h
Czerwonej w p o ł u d n i o w e j części Ciangsi. Rejon d z i a ł a n i a na s t y k u zachodniej części H u p e j i zachodniej części H u ­
tego k o r p u s u s t a ł się na p o c z ą t k u lat trzydziestych t e r y ­ n a n u p o w s t a ł y w 1929 i 1930 r. 2 i 6 K o r p u s A r m i i Czer­
t o r i u m Centralnego Rejonu Radzieckiego. wonej, t w o r z ą c r e j o n radziecki H u n g h u .
D u ż a jednostka w o j s k o w a z o s t a ł a sformowana w l i p c u
Na p o c z ą t k u 1928 r. ognisko r u c h u radzieckiego na g r a ­
1928 r. na s t y k u p r o w i n c j i H u n a n , H u p e j i Ciangsi w w y ­
nicy p ó ł n o c n o - w s c h o d n i e j części Ciangsi i zachodniej c z ę ­
n i k u powstania zorganizowanego w Pingciangu przez n i e ­
ści Fucienu u t w o r z y ł uczestnik powstania w Nanczangu,
l e g a l n ą k o m ó r k ę p a r t y j n ą w jednej z d y w i z j i m i l i t a r y s t ó w
komunista Fang C z y - m i n . Rdzeniem sił z b r o j n y c h Fang
H u n a n u . Na czele powstania s t a n ę l i d o w ó d c a p u ł k u Peng
Czy-mina stali się a k t y w i ś c i zorganizowanego p r z e z e ń
Te-huaj i d o w ó d c a b a t a l i o n u H u a n g K u n g - l i u e . P o w s t a ń c y
Z w i ą z k u B i e d n i a k ó w . P o d s t a w o w ą siłę s t a n o w i ł y w nich
u t w o r z y l i 5 K o r p u s A r m i i Czerwonej. Jego d o w ó d c ą zo­
miejscowe c h ł o p s k i e o d d z i a ł y samoobrony. W 1930 r. Fang
s t a ł Peng Te-huaj, komisarzem — p r z e w o d n i c z ą c y h u n a ń ­
C z y - m i n p r z e k s z t a ł c i ł swoje siły w 10 K o r p u s A r m i i Czer­
skiego k o m i t e t u K P C h , Teng T a j - j u a n . P i ą t y korpus u t w o ­
wonej.
r z y ł r e j o n radziecki na s t y k u H u n a n u , H u p e j i Ciangsi.
Na p o c z ą t k u 1928 r. z c h ł o p s k i c h o d d z i a ł ó w samoobrony
W g r u d n i u 1929 r. w w y n i k u powstania zorganizowa­
i t a j n y c h s t o w a r z y s z e ń na s t y k u p r o w i n c j i H u p e j , H o n a n
nego przez Czang J u n - i i Teng Siao-pinga w jednostkach
i A n h u e j z o s t a ł y sformowane j e d n o s t k i partyzanckie. Pod
4 b r y g a d y wojsk ochrony p r o w i n c j i K u a n g s i z o s t a ł t u
k i e r o w n i c t w e m k o m u n i s t y Sii Siang-ciena z o s t a ł u t w o ­
u t w o r z o n y 7 K o r p u s A r m i i Czerwonej. W l u t y m 1930 r.
rzony r e j o n radziecki w g ó r a c h Taposzan w e wschodniej
d o w ó d c a 5 b r y g a d y wojsk ochrony p r o w i n c j i K u a n g s i J i i
części p r o w i n c j i H u p e j . W latach 1929—1930 w zachod­
C o - j i i w y w o ł a ł powstanie i p r z e m i a n o w a ł s w o j ą b r y g a d ę
niej części A n h u e j i p o ł u d n i o w e j części H o n a n u p o w s t a ł y
na 8 K o r p u s A r m i i Czerwonej C h i n .
r e j o n y radzieckie, k t ó r e na p o c z ą t k u 1930 r. p o ł ą c z y ł y się
Jednostki, k t ó r e p r z e s z ł y na s t r o n ę A r m i i Czerwonej, w jeden z n a j w i ę k s z y c h r e j o n ó w radzieckich: H u p e j — H o ­
oraz w z i ę c i do n i e w o l i ż o ł n i e r z e wojsk k u o m i n t a n g o w s k i c h n a n — A n h u e j . W 1930 r. j e d n o s t k i tego r e j o n u u t w o r z y ł y
s t a n o w i l i w 1928—1931 r. n a j w a ż n i e j s z e ź r ó d ł o u z u p e ł n i e ­ 1 K o r p u s A r m i i Czerwonej C h i n .
nia czerwonych o d d z i a ł ó w . I n n e formacje w o j s k o w e •—
W r a z z r o z p o c z ę c i e m r u c h u radzieckiego w c e n t r u m
u t w o r z o n e przez n i e w i e l k i e g r u p y l u d z i , a n a w e t poszcze­
u w a g i p a r t i i na w s i z n a l a z ł y się s p r a w y w o j s k o w e i k w e ­
g ó l n y c h u c z e s t n i k ó w powstania w Nanczangu — p o w s t a ł y
stie p o l i t y k i a g r a r n o - c h ł o p s k i e j . O p i e r a j ą c się na u c h w a -

194 13*
195
ł a c h V I zjazdu K P C h K o m i t e t C e n t r a l n y r e k o m e n d o w a ł mowane w rejonach p o ł o ż o n y c h w g ł ę b i Chin, zacofanych
k i e r o w n i c t w u jednostek A r m i i Czerwonej stosowanie jako pod w z g l ę d e m gospodarczym, gdzie p r o l e t a r i a t nie i s t n i a ł .
głównej formy w a l k i — t a k t y k i wojny ludowej, party­ O s ł a b i e n i e zarazem d z i a ł a l n o ś c i p a r t i i w miastach, w
zanckiej, tworzenie niezawodnego systemu pracy p o l i t y c z ­ z w i ą z k a c h zawodowych n i e z w y k l e u t r u d n i a ł o k i e r o w a n i e
nej oraz p o p r a w ę s k ł a d u socjalnego a r m i i przez r e k r u t a ­ r o b o t n i k ó w do a r m i i . R ó w n i e ż s p r a w ą n i e ł a t w ą s t a ł o s i ę
c j ę r o b o t n i k ó w i c h ł o p ó w , b i e d n i a k ó w i ś r e d n i a k ó w . Szcze­ u z u p e ł n i a n i e a r m i i b i e d o t ą c h ł o p s k ą i w a r s t w a m i w s i nie
g ó l n ą u w a g ę zwracano na u ł o ż e n i e w ł a ś c i w y c h s t o s u n k ó w o b j ę t y m i t r a d y c y j n y m i t a j n y m i z w i ą z k a m i ; d a ł a o sobie
z miejscową ludnością. z n a ć ciemnota c h ł o p ó w , w p ł y w p ę t r o d o w y c h , zadawniona
W latach 1928—1930 p r a k t y c z n i e jeszcze nie i s t n i a ł y n i e c h ę ć do s ł u ż b y ż o ł n i e r s k i e j . Na podstawie b a d a ń sy­
stabilne bazy d y s l o k a c j i jednostek A r m i i Czerwonej, t u a c j i w A r m i i Czerwonej C h i n „ P r a w d a " p i s a ł a w k w i e t ­
a w i ę c i stabilne t e r y t o r i a r e j o n ó w radzieckich. Pod na­ n i u 1930 r.: „ S k ł a d o d d z i a ł ó w p a r t y z a n c k i c h , a z w ł a s z c z a
ciskiem m i l i t a r y s t ó w , w p o s z u k i w a n i u bogatszych w ż y w ­ r e g u l a r n y c h jednostek c z e r w o n o a r m i j n y c h ( j a k k o l w i e k
n o ś ć r e j o n ó w j e d n o s t k i A r m i i Czerwonej p r z e m i e s z c z a ł y b r z m i to paradoksalnie), jest niedostatecznie c h ł o p s k i . Je­
się w granicach swoich baz partyzanckich, p r z e c h o d z i ł y szcze bardzo d u ż y procent w t y c h jednostkach s t a n o w i ą
z r e j o n u do r e j o n u , z jednej p r o w i n c j i do d r u g i e j . D o p i e ­ elementy lumpenproletariackie, b y l i ż o ł n i e r z e , j e ń c y w o ­
3
ro w 1931 r. w y ł o n i ł y s i ę p o ł o ż o n e najbardziej korzystnie jenni i t d . "
pod w z g l ę d e m strategicznym r e j o n y , w k t ó r y c h m o g ł y Pierwsze k r o k i ustawodawstwa agrarnego w rejonach
p o w s t a ć stabilne bazy radzieckie, a m i a n o w i c i e : m a j ą c e radzieckich o d z n a c z a ł y s i ę b ł ę d a m i l e w a c k i m i . Na p r z y ­
k s z t a ł t p o d k o w y pasmo w z d ł u ż wschodniej, p o ł u d n i o w e j k ł a d , zgodnie z u s t a w ą o p r a c o w a n ą przez Mao Tse-tunga
i zachodniej granicy p r o w i n c j i Ciangsi (z p r z y l e g ł y m i r e j o ­ z i m ą 1928 r., w Cingkangszanie konfiskacie p o d l e g a ł a c a ł a
n a m i wschodniego H u n a n u i zachodniego Fucienu), r o z c i ą ­ ziemia, z a r ó w n o obszarnicza j a k i c h ł o p s k a , k t ó r a to p r a k ­
g a j ą c e się na g r a n i c y sfer w p ł y w ó w d w ó c h n a j w i ę k s z y c h t y k a w y w o ł y w a ł a niezadowolenie szerokich w a r s t w c h ł o p ­
r y w a l i z u j ą c y c h ze s o b ą u g r u p o w a ń K u o m i n t a n g u : n a n ­ skich. K C K P C h , o p i e r a j ą c s i ę na u c h w a ł a c h V I zjazdu,
k i ń s k i e g o i k u a n g t u ń s k o - k u a n g s i j s k i e g o ; r e j o n w zachod­ s k o r y g o w a ł b ł ę d y i w s k a z a ł , ż e konfiskacie i p o d z i a ł o w i
n i e j części p r o w i n c j i H u p e j i H u n a n — p o m i ę d z y sferami podlega j e d y n i e ziemia obszarnicza. U w z g l ę d n i a j ą c p o w y ż ­
w p ł y w ó w kuangsijskiego i s y c z u a ń s k i e g o u g r u p o w a n i a m i - sze w y t y c z n e k i e r o w n i c t w o 4 k o r p u s u w k w i e t n i u 1929 r.
litarystycznego oraz r e j o n na s t y k u p r o w i n c j i H u p e j , H o - o p r a c o w a ł o n o w ą u s t a w ę r o l n ą , zgodnie z k t ó r ą k o n f i s k o ­
n a n i A n h u e j — w p a ś m i e p o m i ę d z y sferami k o n t r o l i wano t y l k o z i e m i ę obszarnicza. Jednak i w t y m w y p a d k u
Nankinu i północnych u g r u p o w a ń militarystycznych. Naj­ dopuszczono s i ę b ł ę d u : w b r e w zaleceniom c e n t r u m za­
bardziej korzystne pod w z g l ę d e m strategicznym b y ł o po­ broniono k u p n a i s p r z e d a ż y ziemi. N i e p r a w i d ł o w o ś c i te
ł o ż e n i e r e j o n u p o ł u d n i o w a część Ciangsi — zachodnia część z o s t a ł y skorygowane w 1930 r.
Fucienu, p o n i e w a ż od p o ł u d n i a b y ł on o s ł o n i ę t y g ó r a m i , Przeprowadzenie r e w o l u c j i agrarnej p o s t a w i ł o przed
południowo-zachodnie zaś ugrupowania militarystów trak­ K P C h szereg n i e z w y k l e s k o m p l i k o w a n y c h p r o b l e m ó w w y ­
t o w a ł y r e j o n radziecki jako o s ł o n ę przed N a n k i n e m . n i k a j ą c y c h z ograniczonego a r e a ł u g r u n t ó w n a d a j ą c y c h s i ę
Zadaniem z ł o ż o n y m o k a z a ł o s i ę stworzenie w A r m i i pod u p r a w ę , niedostatku w i e l k i c h gospodarstw obszarni-
Czerwonej t r z o n u robotniczego. Jednostki a r m i i b y ł y f o r - czych, istnienia ogromnej rzeszy c h ł o p ó w b e z r o l n y c h i m a -

196 197
 nia w c i ą g u r o k u c a ł e j p r o w i n c j i spod w ł a d z y K u o m i n ­
ł o r o l n y c h . Skonfiskowanych ziem obszarniczych ( „ p a ń s k i e
tangu, plan, k t ó r y s t a ł się częścią generalnej lewackiej
g r u n t y orne") i t a k z w a n y c h p u b l i c z n y c h ( n a l e ż ą c y c h do
p l a t f o r m y L i Li-sana.
ś w i ą t y ń , r o d ó w itp.) nie s t a r c z a ł o dla nadzielenia n i ą masy
11 czerwca 1930 r. B i u r o Polityczne K C K P C h p o d j ę ł o
najbiedniejszych c h ł o p ó w , pozbawionych ziemi w y r o b n i ­
r e z o l u c j ę „ O n o w y m p r z y p ł y w i e r e w o l u c y j n y m i zdoby­
k ó w i c z e r w o n o a r m i s t ó w . K o n f i s k a t a ziemi obszarniczej
ciu w ł a d z y p o c z ą t k o w o w jednej l u b k i l k u p r o w i n c j a c h " .
z l i k w i d o w a ł a r e n t ę a b s o l u t n ą , ale nie p r z y s p o r z y ł a „ w o l ­
Rezolucja ta w e wszystkich podstawowych sprawach od­
n e j " ziemi do p o d z i a ł u , g d y ż siedzieli na niej d z i e r ż a w c y .
c h o d z i ł a od l i n i i M i ę d z y n a r o d ó w k i , k t ó r a b r a ł a za p u n k t
W t y c h w a r u n k a c h k i e r o w n i c t w o K P C h w 1929 r. p o d j ę ł o
wyjścia n i e r ó w n o m i e r n o ś ć rozwoju w a l k i rewolucyjnej
d e c y z j ę o p r z e j ę c i u ziemi od z a m o ż n y c h c h ł o p ó w , pozosta­
w Chinach, podczas gdy a u t o r z y rezolucji t w i e r d z i l i , że
w i a j ą c i m t y l k o n a d z i a ł zgodny z o g ó l n ą n o r m ą . W 1931 r.
zdobyciu w ł a d z y w jednej l u b k i l k u p r o w i n c j a c h po­
decyzja ta z o s t a ł a f o r m a l n i e wprowadzona do ustawodaw­
w i n n y t o w a r z y s z y ć jednoczesne powstania w e wszystkich
stwa radzieckiego: ziemia bogatych c h ł o p ó w p o d l e g a ł a
w i ę k s z y c h miastach Chin, l i c z y l i na n a t y c h m i a s t o w y w y ­
konfiskacie i p r z y p a d a ł i m n a d z i a ł ziemi j a k o ś c i o w o n a j ­
buch r e w o l u c y j n y w c a ł y m k r a j u . S ą d z i l i o n i r ó w n i e ż , że
gorszej.
r e w o l u c j a w Chinach w y w o ł a „ r e w o l u c j ę ś w i a t o w ą " , k t ó ­
Lewackie odchylenie w kierownictwie KPCh. Na prze­
rej p o m y ś l n y r o z w ó j , w ich przekonaniu, s t a n o w i ł zasad­
ł o m i e 1929 i 1930 r. gospodarka C h i n z a c z ę ł a o d c z u w a ć
n i c z ą g w a r a n c j ę z w y c i ę s t w a r e w o l u c j i w Chinach. „ L e w i ­
pierwsze s k u t k i ś w i a t o w e g o k r y z y s u gospodarczego, k t ó r y
c o w c y " w y c h o d z i l i p r z y t y m z z a ł o ż e n i a , że rewolucja
r o z p o c z ą ł się w 1929 r. Z a m k n i ę t o szereg f i r m i p r z e d s i ę ­
w Chinach zacznie w t y c h w a r u n k a c h szybko p r z e r a s t a ć
b i o r s t w zagranicznych, w z r a s t a ł o bezrobocie. D o j r z e w a ł
w r e w o l u c j ę s o c j a l i s t y c z n ą , w z w i ą z k u z czym zalecali
nowy konflikt zbrojny Nankinu z militarystami Południa
r o z p o c z ę c i e na wsi nacjonalizacji ziemi i tworzenie k o ł ­
i P ó ł n o c y . W s k a z u j ą c na te k r y z y s o w e zjawiska K W M K
chozów.
w liście do K C K P C h p r z e s t r z e g a ł w k o ń c u 1929 r., iż „ n i e
m o ż n a p r z e w i d z i e ć tempa p r z e k s z t a ł c a n i a się o g ó l n o n a r o ­ N i e b a c z ą c na ostre protesty B i u r a K W M K ds. Dalekie­
dowego k r y z y s u w b e z p o ś r e d n i ą s y t u a c j ę r e w o l u c y j n ą " . 4 go Wschodu k i e r o w n i c t w o K P C h o p u b l i k o w a ł o r e z o l u c j ę
i r o z e s ł a ł o ją w teren.
K i e r o w n i c t w o K P C h , na k t ó r e g o czele od k o ń c a 1929 r.
P ó ź n i e j s z e w y p a d k i w y k a z a ł y , że za ocenami i tezami
s t a ł faktycznie L i Li-san, i g n o r u j ą c stanowisko i zalecenia
rezolucji z 11 czerwca 1930 r. k r y ł o się bardziej jeszcze
M i ę d z y n a r o d ó w k i o c e n i ł o j e d n a k s y t u a c j ę w Chinach na
niebezpieczne, awanturnicze zamierzenie — stawka na
p o c z ą t k u 1930 r. jako s y t u a c j ę r e w o l u c y j n ą . D o m a g a ł o się
r o z p ę t a n i e w o j n y ś w i a t o w e j . W ł a ś n i e przez w o j n ę ś w i a t o ­
„ o r g a n i z o w a n i a politycznej w a l k i r o b o t n i k ó w , p o w s t a ń
w ą ( „ r e w o l u c j a ś w i a t o w a " ) „ l e w i c o w c y " chcieli przyspie­
w terenie i b u n t ó w w a r m i i " , zsynchronizowania „ ż o ł n i e r ­
s z y ć r e w o l u c j ę w Chinach.
skich b u n t ó w z planem powstania w skali o g ó l n o p a ń s t w o -
w e j " . Na posiedzeniu B i u r a Politycznego K C K P C h w Zgodnie z planem, p r z e d s t a w i o n y m przez L i Li-sana na
m a r c u omawiano plan w y p r a w y na W u h a n i rozniecenia posiedzeniach B i u r a Politycznego K C K P C h w p o c z ą t k a c h
t a m powstania robotniczego. W 1929—1930 r. Mao Tse- sierpnia 1930 r., zamierzano r o z n i e c i ć w p i e r w powstanie
- t u n g d w u k r o t n i e p r z e d k ł a d a ł K C K P C h s w ó j p l a n sztur­ w W u h a n i e i N a n k i n i e , z o r g a n i z o w a ć s t r a j k powszechny
m u A r m i i Czerwonej na miasta Ciangsi w celu w y z w o l e - w Szanghaju, a p ó ź n i e j powstania w Pekinie, Tiencinie,

198 199
 Tangszanie, Czengczou i K a j f e n g u . P o ł u d n i o w e z a ś b i u r o k i e r o w n i c t w e m C i i Ciu-po, p o t ę p i ł o lewackie p r a k t y k i L i
K C m i a ł o z o r g a n i z o w a ć powstania w K a n t o n i e , n a s t ę p n i e Li-sana, d o s t r z e g a j ą c jednak w n i c h t y l k o „ t a k t y c z n e roz­
w H o n g k o n g u , aby w c i ą g n ą ć A n g l i ę do k o n f l i k t u . N a j w a ż ­ bieżności" z linią Międzynarodówki. K W M K skierował
n i e j s z ą częścią p l a n u b y ł a jego trzecia część d o t y c z ą c a r ó w n i e ż do K C K P C h list p o d d a j ą c y d o g ł ę b n e j k r y t y c e
powstania w M a n d ż u r i i . „ P o w s t a n i e w M a n d ż u r i i — m ó ­ l i n i ę L i Li-sana i z a w i e r a j ą c y zarazem zalecenia w spra­
w i ł L i L i - s a n — stanie się p r o l o g i e m m i ę d z y n a r o d o w e j wie t a k t y k i w a l k i . Na pierwsze miejsce w y s u n i ę t o zada­
w o j n y , p o n i e w a ż M a n d ż u r i a znajduje się pod p a n o w a n i e m nie „ t w o r z e n i a p r a w d z i w e j A r m i i Czerwonej". M i ę d z y ­
i m p e r i a l i z m u j a p o ń s k i e g o . [...] W w y n i k u tego Japonia n a r o d ó w k a z a l e c i ł a t a k ż e K P C h z w o ł a n i e kolejnego I V
podejmie g w a ł t o w n ą o f e n s y w ę przeciwko ZSRR". „ S y ­ p l e n u m K C . O d b y t e w styczniu 1931 r. I V p l e n u m K C
tuacja w M a n d ż u r i i jest taka — c i ą g n ą ł dalej — że k i e d y K P C h w s w y c h u c h w a ł a c h p o d d a ł o p r y n c y p i a l n e j ocenie
w y b u c h n i e powstanie, to n i e w ą t p l i w i e w y w o ł a ono m i ę ­ l i l i s a n o w s z c z y z n ę i w e z w a ł o p a r t i ę do r o z w i n i ę c i a k r y t y k i
dzynarodową wojnę". lilisanowskich tez i p r a k t y k i , p o d k r e ś l i ł o znaczenie zespo­
W b r e w zdecydowanym protestom B i u r a K W M K ds. lenia k o m u n i s t ó w na g r u n c i e i n t e r n a c j o n a l i z m u . P l e n u m
Dalekiego Wschodu i o s t r z e ż e n i a K o m i t e t u Wykonawczego powołało nowe kierownictwo KPCh, w skład którego
M i ę d z y n a r o d ó w k i k i e r o w n i c t w o lilisanowskie p r z y s t ą p i ł o weszli Siang Czung-fa ( w k r ó t c e zginął), W a n g M i n g , Czou
do w y k o n y w a n i a p l a n u . W k o ń c u lipca k o r p u s y A r m i i En-laj, W a n g Cia-siang, Czang W e n - t i e n i i n n i .
Czerwonej z d o b y ł y s z t u r m e m c e n t r u m p r o w i n c j i H u n a n — Podczas gdy u w a g ę c e n t r a l n y c h o r g a n ó w p a r t i i p o c h ł a ­
miasto Czangsza. P r o k l a m o w a n o t a m u t w o r z e n i e r z ą d u n i a ł a w a l k a z l i l i s a n o w s z c z y z n ą , w terenie d a ł y o sobie
radzieckiego z L i L i - s a n e m na czele, lecz w k r ó t c e pod na­ z n a ć d y k t a t o r s k i e z a p ę d y i m e t o d y Mao Tse-tunga, k t ó r y
p o r e m p r z e w a ż a j ą c y c h sił p r z e c i w n i k a A r m i a Czerwona d ą ż ą c do umocnienia swojej w ł a d z y w w o j s k u oraz w or­
m u s i a ł a s i ę w y c o f a ć z miasta. W s i e r p n i u organizacje par­ ganach w ł a d z p o ł u d n i o w e j części Ciangsi, pod pretekstem
tyjne, komsomolskie i z w i ą z k o w e w miastach z o s t a ł y po­ „ w a l k i z k o n t r r e w o l u c j ą " r o z p r a w i ł się i z l i k w i d o w a ł
ł ą c z o n e w tak zwane k o m i t e t y d z i a ł a n i a , jednolite o ś r o d k i s w y c h p r z e c i w n i k ó w , p r z y w ó d c ó w ciangsijskiego k o m i t e t u
p r z y g o t o w y w a n i a i przeprowadzania p o w s t a ń . W e w r z e ś ­ prowincjonalnego K P C h oraz d o w ó d c ó w szeregu jedno­
6
n i u j e d n o s t k i A r m i i Czerwonej ponownie bez powodzenia stek w o j s k o w y c h . Stanowisko j e d n a k ż e z a j ę t e przez Czu
s z t u r m o w a ł y Czangsza. Te, Peng Te-huaja i H u a n g K u n g - l i u e , utworzenie w k o ń ­
W s y t u a c j i gdy nieodpowiedzialne poczynania k i e r o w n i ­ cu 1930 r. B i u r a K C K P C h radzieckiego r e j o n u Ciangsi
c t w a g r o z i ł y p a r t i i i A r m i i Czerwonej n i e p o w e t o w a n y ­ na czele z Siang I n g i e m , nasilenie pracy p a r t y j n o - p o l i ­
m i s t r a t a m i , M i ę d z y n a r o d ó w k a i j e j przedstawiciele tycznej w jednostkach w o j s k o w y c h — p o m o g ł o z l i k w i d o ­
w Chinach p r z e p r o w a d z i l i p o w a ż n ą p r a c ę , k t ó r a u m o ż l i ­ w a ć k r y z y s w y w o ł a n y poczynaniami Mao Tse-tunga
w i ł a K P C h odrzucenie p l a t f o r m y l i l i s a n o w c ó w i p o w s t r z y ­ i p r z y g o t o w a ć s i ę do odparcia ekspedycji k a r n y c h K u o ­
5
manie j e j realizacji. Pod naciskiem K W M K B i u r o P o l i ­ mintangu.
tyczne K C K P C h o d w o ł a ł o d y r e k t y w ę w sprawie po­ Odparcie przez Armią Czerwoną trzech pierwszych
wszechnego powstania. L i L i - s a n z o s t a ł o d s u n i ę t y od k i e ­ ekspedycji karnych Kuomintangu. Pierwsza ekspedycja
r o w n i c t w a K C . Trzecie p l e n u m K C , z w o ł a n e z i n i c j a t y w y k u o m i n t a n g o w c ó w , w k t ó r e j przeciwko 40 t y s i ą c o m ż o ł n i e ­
K W M K w k o ń c u w r z e ś n i a 1930 r., o d b y w a j ą c e się pod r z y Centralnego Rejonu Radzieckiego w y s t ą p i ł a 100-ty-

200 201
 manewrowej. Początkowo rozbiła dywizję, później b r y g a d ę
sieczna a r m i a s k ł a d a j ą c a s i ę z wojsk miejscowych m i l i t a ­
wojsk k a r n y c h , z d o b y ł a w i e l e t r o f e ó w . Niepowodzenia
r y s t ó w , m i a ł a miejsce w okresie od listopada 1930 r. do
w t o k u d z i a ł a ń przeciwko A r m i i Czerwonej, a n a s t ę p n i e
stycznia 1931 r. T r z y k o r p u s y A r m i i Czerwonej — d o w o ­
d z i l i n i m i Czu Te, Peng Te-tuaj i H u a n g K u n g - l i u e — w t a r g n i ę c i e 18 w r z e ś n i a 1931 r. n a j e ź d ź c ó w j a p o ń s k i c h
stosując t a k t y k ę partyzancką, koncentrując przeważające do C h i n P ó ł n o c n o - W s c h o d n i c h — s p o w o d o w a ł y , że we
siły p r z e c i w k o p o s z c z e g ó l n y m odcinkom f r o n t u n a c i e r a j ą ­ w r z e ś n i u Czang Kaj-szek w s t r z y m a ł natarcie i zaczął
cego wroga, r o z c z ł o n k o w a ł y ten f r o n t zagonami na stykach p r z e r z u c a ć część wojsk do C h i n P ó ł n o c n y c h .
i z f l a n k i , i w ostatnich dniach grudnia r o z g r o m i ł y d w i e W rezultacie ś w i a d o m e j i p l a n o w e j d z i a ł a l n o ś c i k i e r o w ­
b r y g a d y ekspedycji k a r n e j ; p o z o s t a ł e jednostki K u o m i n ­ n i c t w a K P C h , p o ś w i ę c a j ą c e g o w i e l e u w a g i rozszerzaniu
tangu w y c o f a ł y się b e z ł a d n i e . A r m i a Czerwona z d o b y ł a i u m a c n i a n i u r e j o n ó w radzieckich, w w y n i k u heroicznej
trofea, j e ń c ó w , z a p e w n i ł a sobie w y t c h n i e n i e do nabrania w a l k i prowadzonej w o k r ę g a c h rolniczych przez A r m i ę
sił. C z e r w o n ą i k o m u n i s t ó w p o w s t a ł o w k r a j u do jesieni
Czang Kaj-szek, k t ó r y c h e ł p l i w i e z a p o w i a d a ł , ż e roz­ 1931 r. k i l k a d o ś ć d u ż y c h i s t a b i l n y c h r e j o n ó w radziec­
p r a w i się z A r m i ą C z e r w o n ą w c i ą g u sześciu m i e s i ę c y , k i c h : C e n t r a l n y Rejon Radziecki w p o ł u d n i o w o - w s c h o d ­
na p o c z ą t k u marca 1931 r. r o z p o c z ą ł d r u g ą e k s p e d y c j ę niej części Ciangsi i zachodniej części F u c i e n u (4 Grupa
k a r n ą . T y m razem p o ł o w ę wojsk s t a n o w i ł y w ł a s n e o d ­ A r m i j n a A r m i i Czerwonej, 60 tys. ż o ł n i e r z y ) ; r e j o n r a ­
d z i a ł y Czang Kaj-szeka (100 tys.); e k s p e d y c j ą z a ś d o w o ­ dziecki na s t y k u p r o w i n c j i H u p e j — H o n a n — A n h u e j (4 G A
dził m i n i s t e r w o j n y r z ą d u n a n k i ń s k i e g o , Ho I n g - c i n . T a k ­ A r m i i Czerwonej); r e j o n zachodniej części H u n a n u — H u p e j
t y k a partyzancka, t a k t y k a w c i ą g a n i a p r z e c i w n i k a w g ł ą b na p ó ł n o c n y m i p o ł u d n i o w y m brzegu Jangcy, na z a c h ó d
t e r y t o r i u m , niespodziewane uderzenia na s k r z y d ł a c h i od od W u h a n u (2 G A ) ; r e j o n Ciangsi—Fucien—Czeciang
t y ł u ponownie p o k r z y ż o w a ł y p l a n y ekspedycji. Sukcesom (10 K o r p u s ) ; r e j o n Ciangsi—Hunan—Hupej (16 K o r p u s ) ;
A r m i i Czerwonej s p r z y j a ł o t a k ż e zaostrzenie w i o s n ą i l a ­ r e j o n Ciangsi—Hunan (8 K o r p u s ) . W rejonach na s t y k u
tem 1931 r. w a l k i p o m i ę d z y N a n k i n e m i K a n t o n e m . p r o w i n c j i : Szensi i Kansu, Szensi i Syczuan na p o c z ą t k u
W czerwcu 1931 r. Czang Kaj-szek, na k t ó r e g o skrzydle l a t trzydziestych siły p a r t y z a n c k i e z o s t a ł y p o ł ą c z o n e w 26
(na p o ł u d n i u H u n a n u ) z a c z ę ł y s i ę k o n c e n t r o w a ć wojska K o r p u s A r m i i Czerwonej. K o r p u s ten u t w o r z y ł t u nieco
ugrupowania kuangtuńsko-kuangsijskiego, musiał wstrzy­ p ó ź n i e j b a z ę , k t ó r a od jesieni 1935 r. przez p e w i e n czas
m a ć natarcie. A r m i a Czerwona w z i ę ł a do n i e w o l i 30 tys. s t a n o w i ł a g ł ó w n ą s t a b i l n ą b a z ę K P C h w Chinach i sie­
j e ń c ó w i z d o b y ł a 20 tys. k a r a b i n ó w . dzibę K C KPCh.
Na p o c z ą t k u lipca 1931 r. k u o m i n t a n g o w c y p o d j ę l i t r z e ­ W r u c h u r e w o l u c y j n y m w Chinach k s z t a ł t o w a ł a się w i ę c
cią e k s p e d y c j ę . U c z e s t n i c z y ł o w n i e j t y m razem j u ż d o ś ć specyficzna sytuacja. Obok o s ł a b i e n i a pozycji p a r t i i
300 tys. wojsk pod d o w ó d z t w e m samego Czang Kaj-szeka. w miastach, w r u c h u r o b o t n i c z y m , r o s n ą i u m a c n i a j ą się
P l a n g e n e r a ł ó w k u o m i n t a n g o w s k i c h p o l e g a ł na nieustan­ siły zbrojne K P C h w szeregu r e j o n ó w w i e j s k i c h i roz­
n y m i s z y b k i m posuwaniu się w g ł ą b Centralnego Rejonu s z e r z a j ą się zajmowane przez nie tereny.
Radzieckiego. P r o s t o l i n i j n e m u r u c h o w i p r z e c i w n i k a A r m i a Za p o ś r e d n i c t w e m A r m i i Czerwonej i t w o r z o n y c h przez
Czerwona p r z e c i w s t a w i ł a w y p r ó b o w a n ą t a k t y k ę w o j n y n i ą o r g a n ó w w ł a d z y w c i ą g a n o b i e d o t ę w i e j s k ą do w a l k i

202 203
 przeciwko p a n u j ą c e m u r e ż y m o w i , m i l i t a r y s t o m i obszar­ 2. Agresja japońska
n i k o m . W rezolucji p r e z y d i u m K W M K o zadaniach K P i początek walki anty japońskiej.
Chin, p o d j ę t e j 26 sierpnia 1931 r., proces ten b y ł charak­ Porażka ruchu radzieckiego (1931—1935)
t e r y z o w a n y jako „ w o j n a c h ł o p s k a pod k i e r o w n i c t w e m p r o ­
l e t a r i a t u , coraz bardziej systematycznie s p r a w o w a n y m Początek japońskiej agresji w Chinach. Światowy kryzys
przez P a r t i ę K o m u n i s t y c z n ą , A r m i ę C z e r w o n ą i r a d y " . gospodarczy, k t ó r y r o z p o c z ą ł się w 1929 r., g w a ł t o w n i e
W t y c h w a r u n k a c h — p o d k r e ś l a ł a rezolucja — „ r o b o t n i - zaostrzył sprzeczności społeczno-ekonomiczne w p a ń s t w a c h
c z o - c h ł o p s k a A r m i a Czerwona, k i e r o w a n a przez k o m u n i ­ i m p e r i a l i s t y c z n y c h . W tej s y t u a c j i wzmaga się w J a p o n i i
s t ó w , w s p o s ó b n a t u r a l n y staje się o ś r o d k i e m p r z y c i ą g a ­ d ą ż e n i e m o n o p o l i i soldateski do r o z ł a d o w a n i a sprzeczno­
nia, zespalania i organizacji r e w o l u c y j n y c h sił r o b o t n i k ó w ści na drodze agresji p r z e c i w k o C h i n o m . P o d b ó j C h i n
i chłopów, najważniejszą dźwignią rozwoju całego ruchu i ich z a s o b ó w j a p o ń s k i e k o ł a r z ą d z ą c e t r a k t o w a ł y jako
r e w o l u c y j n e g o [...] i g ł ó w n ą f o r m ą w a l k i o obalenie K u o ­ p r z e d s i ę w z i ę c i e m a j ą c e i m z a p e w n i ć b a z ę w y p a d o w ą do
7
mintangu [...]" n a p a ś c i na ZSRR, do w o j n y o panowanie nad A z j ą . P i e r ­
W z w i ą z k u z t y m przed K P C h s t a n ę ł o zadanie: 1) b u d o ­ w s z y m k r o k i e m w przeprowadzeniu t y c h p l a n ó w s t a ł się
w y i umocnienia A r m i i Czerwonej na podstawie t r w a ł e g o zabór chińskich prowincji północno-wschodnich (Man­
opanowania bazy t e r y t o r i a l n e j i j e j dalszego rozszerzenia; dżurii).
2) u t w o r z e n i a centralnego r z ą d u radzieckiego, umocnienia Rozkaz natarcia z o s t a ł w y d a n y przez d o w ó d z t w o A r m i i
w ł a d z y radzieckiej k o n s e k w e n t n i e w c i e l a j ą c e j w ż y c i e K w a n t u ń s k i e j 18 w r z e ś n i a 1931 r. i do r a n k a 19 w r z e ś n i a
podstawowe h a s ł a r e w o l u c j i a n t y i m p e r i a l i s t y c z n e j i agrar­ j a p o ń s k i e wojska w k r o c z y ł y do Szenjangu, Czangczunu,
nej; 3) r o z w o j u w a l k i masowej — r u c h u c h ł o p s k i e g o A n t u n g u i i n n y c h miast. W ś l a d za t y m z o s t a ł y z a j ę t e
i s t r a j k ó w w miastach na terenach nieradzieckich, p r z y najważniejsze ośrodki i rejony Chin Północno-Wschod-
energicznej pracy nad u m a c n i a n i e m i rozszerzaniem r e ­ nich. Z n a j d u j ą c y m się na P ó ł n o c n y m Wschodzie w o j s k o m
wolucyjnego r u c h u z w i ą z k o w e g o . 8
Czang Sue-lianga Czang Kaj-szek r o z k a z a ł , b y w y c o f y ­
W ó w c z e s n y c h w a r u n k a c h wskazana u c h w a ł a M i ę d z y ­ w a ł y się bez w a l k i na p o ł u d n i e , i z a a p e l o w a ł o pomoc do
n a r o d ó w k i K o m u n i s t y c z n e j o z n a c z a ł a w p r a k t y c e prze­ Ligi Narodów.
niesienie p u n k t u ciężkości d z i a ł a n i a p a r t i i do r e j o n ó w D e c y d u j ą c e jednak o stanowisku L i g i N a r o d ó w k o ł a r z ą ­
wiejskich k r a j u . W ł a ś n i e tak o k r e ś l a n o i s t o t ę tego nowego dowe: A n g l i i , F r a n c j i , a t a k ż e U S A — k a l k u l u j ą c , że zdo­
p o d e j ś c i a do r o z w o j u r e w o l u c j i c h i ń s k i e j w uchwale K C b y t y przez J a p o ń c z y k ó w P ó ł n o c n y W s c h ó d C h i n m o ż e
K P C h z 4 k w i e t n i a 1932 r. Głosiła ona m . i n . : „ S p e c y f i k a s t a ć się o d s k o c z n i ą do a t a k u J a p o n i i na ZSRR — nie
r e w o l u c j i c h i ń s k i e j w y r a ż a się w ł a ś n i e w t y m , ż e p r o l e t a ­ p o d j ę ł y zrazu p r a k t y c z n y c h k r o k ó w w celu o k i e ł z n a n i a
r i a t c h i ń s k i p r o w a d z i masy c h ł o p s k i e i rozszerza w ł a d z ę agresora. L i g a N a r o d ó w w g r u d n i u 1931 r. p o d j ę ł a u c h w a ­
r a d ze w s i na miasta, z m a ł y c h miast na w i ę k s z e " . 9
ł ę o s k i e r o w a n i u do C h i n k o m i s j i na czele z l o r d e m L i t -
t o n e m do „ z b a d a n i a k w e s t i i m a n d ż u r s k i e j na miejscu",
a dopiero w e w r z e ś n i u 1932 r. komisja ta p r z e d s t a w i ł a
L i d z e sprawozdanie, w k t ó r y m d z i a ł a n i a J a p o n i i u z n a w a ­
no za a g r e s j ę . Jedynie Z S R R od r a z u p o t ę p i ł a g r e s j ę .

204 205
 A b y w y m u s i ć na r z ą d z i e n a n k i ń s k i m zalegalizowanie dynastii u t r z y m y w a ł się z renty p a ń s t w o w e j wpierw
s w y c h p o d b o j ó w w Chinach, soldateska j a p o ń s k a po spro­ w Pekinie, a p o t e m w Tiencinie, a przed s a m y m „ u t w o r z e ­
w o k o w a n i u „ n a p a ś c i " na o b y w a t e l i j a p o ń s k i c h w Szang­ n i e m " M a n d ż u k u o z o s t a ł przez w y w i a d j a p o ń s k i p o r w a ­
h a j u w styczniu 1932 r . w y s a d z i ł a desant w u j ś c i u Jangcy. n y ze swego p a ł a c u i przewieziony do C h i n P ó ł n o c n o -
R z ą d n a n k i ń s k i ucieka do L o j a n g u w y d a w s z y r o z l o k o w a ­ -Wschodnich). F a k t y c z n y r z ą d M a n d ż u k u o s t a n o w i l i m i n i ­
nej w rejonie Szanghaju 19 A r m i i rozkaz wycofania się
strowie, odkomenderowani t u j a p o ń s c y „ d o r a d c y " .
bez w a l k i . W b r e w jednak r o z k a z o w i w a l k a z desantem
15 w r z e ś n i a 1932 r. r z ą d j a p o ń s k i u z n a ł M a n d ż u k u o
j a p o ń s k i m z o s t a ł a p o d j ę t a . W Szanghaju w y b u c h ł y s t r a j k i
i p o d p i s a ł z n i m u k ł a d , k t ó r y l e g a l i z o w a ł j a p o ń s k ą obec­
robotników i pracowników japońskich przedsiębiorstw,
n o ś ć w o j s k o w ą , p o l i t y c z n ą i g o s p o d a r c z ą na t y c h terenach.
k u p c ó w , r z e m i e ś l n i k ó w i s t u d e n t ó w . U t w o r z o n o ochot­
M a n d ż u k u o z a m i e n i ł o się w b a z ę w y p a d o w ą do dalszej
nicze o d d z i a ł y . W a l k a o miasto t r w a c a ł y l u t y . Wojska
ekspansji J a p o n i i na D a l e k i m Wschodzie. G d y w l u t y m
japońskie zbombardowały i spaliły Czapęj, dzielnicę ro­
1933 r. zgromadzenie L i g i N a r o d ó w z a t w i e r d z i ł o spra­
b o t n i c z ą Szanghaju, lecz w a l k i t r w a ł y nadal. Dopiero na
wozdanie K o m i s j i L i t t o n a , Japonia kategorycznie o d m ó ­
p o c z ą t k u marca pod g r o ź b ą o k r ą ż e n i a nie wzmocnione po­
w i ł a p r z y j ę c i a p r o p o z y c j i k o m i s j i , a w k o ń c u marca 1933 r.
s i ł k a m i j e d n o s t k i c h i ń s k i e j 19 A r m i i m u s i a ł y s i ę w y c o f a ć .
złożyła oświadczenie o s w y m w y s t ą p i e n i u z L i g i N a r o d ó w .
Napotkawszy p o w a ż n y o p ó r i nie d y s p o n u j ą c s i ł a m i R ó w n i e ż w m a r c u wojska j a p o ń s k i e z a j ę ł y p r o w i n c j ę D ż e -
n i e z b ę d n y m i do r o z w i j a n i a natarcia w k i l k u r ó w n o c z e ś n i e
h o l i z b l i ż y ł y się do Pejpinga i Tiencina. W m a j u w T a n g k u
rejonach, J a p o ń c z y c y zgodzili s i ę w k o ń c u marca na r o k o ­
rząd nankiński zawarł z d o w ó d z t w e m japońskim porozu­
w a n i a z przedstawicielami r z ą d u n a n k i ń s k i e g o . Zgodnie
mienie o rozejmie. Zgodnie z t y m porozumieniem część
z porozumieniem w W u s u n , podpisanym w m a j u 1932 r.
p r o w i n c j i Hopej, l e ż ą c a na l i n i i p r z e b i e g a j ą c e j na p ó ł ­
w o b e c n o ś c i przedstawicieli A n g l i i , U S A , F r a n c j i i W ł o c h ,
nocny w s c h ó d od Pejpinga i Tiencina, z o s t a ł a o g ł o s z o n a
w o j s k a j a p o ń s k i e u z y s k a ł y p r a w o pozostania w Chinach
„strefą zdemilitaryzowaną". W Pejpingu zaś utworzono
„ d o czasu p r z y w r ó c e n i a p o r z ą d k u " . Ponadto r z ą d c h i ń s k i
r a d ę p o l i t y c z n ą , k t ó r a o t r z y m a ł a p r a w o prowadzenia roz­
na ż ą d a n i e J a p o n i i z o b o w i ą z a ł się p o d j ą ć odpowiednie
m ó w w sprawach l o k a l n y c h z w ł a d z a m i j a p o ń s k i m i . Z H o ­
k r o k i , aby p o ł o ż y ć kres r u c h o w i a n t y j a p o ń s k i e m u oraz
pej z o s t a ł y wycofane wojska Czang Siie-lianga.
w y c o f a ć 19 A r m i ę z r e j o n u Szanghaju.
W związku z zagarnięciem Chin Północno-Wschodnich
Po u s t a n o w i e n i u k o n t r o l i nad c a ł ą M a n d ż u r i ą , na p o ­ przez J a p o n i ę u l e g ł t a k ż e zaostrzeniu p r o b l e m W C h K Ż .
c z ą t k u 1932 r. w ł a d z e j a p o ń s k i e z a c z ę ł y i n s c e n i z o w a ć Na k o l e i t e j soldateska j a p o ń s k a z o r g a n i z o w a ł a szereg
„ r u c h o n i e z a l e ż n o ś ć M a n d ż u r i i od C h i n " . W m a r c u przed­ antyradzieckich p r o w o k a c j i , uniemożliwiając normalne
stawiciele m a r i o n e t k o w y c h w ł a d z p r o k l a m o w a l i pod j a ­ j e j funkcjonowanie, w reakcyjnej prasie j a p o ń s k i e j n a w o ­
pońskie dyktando utworzenie w północno-wschodnich Chi­ ł y w a n o do z a g a r n i ę c i a W C h K Ż . R z ą d radziecki, n i e c h c ą c
nach „ n i e z a l e ż n e g o " p a ń s t w a M a n d ż u k u o ze stolicą Czang- z a o s t r z a ć sytuacji na D a l e k i m Wschodzie, z a p r o p o n o w a ł
czunem p r z e m i a n o w a n y m na S i n c i n g ( „ N o w a stolica"). J a p o n i i w y k u p i e n i e od Z S R R u d z i a ł u jego w ł a s n o ś c i
„ N a j w y ż s z y m w ł a d c ą " tego „ p a ń s t w a " j a p o ń s c y okupanci W C h K Ż . R o z m o w y w t e j sprawie r o z p o c z ę ł y się l a t e m
u c z y n i l i P u I , ostatniego cesarza z d y n a s t i i m a n d ż u r s k i e j 1933 r. w T o k i o i po d ł u g o t r w a ł e j z w ł o c e ze s t r o n y j a p o ń ­
(zdetronizowanego w 1912 r . P u I , k t ó r y po a b d y k a c j i skiej z a k o ń c z y ł y się w m a r c u 1935 r . podpisaniem u m o w y

206 207
 0 s p r z e d a ż y radzieckiego u d z i a ł u w ł a s n o ś c i W C h K Ż r z ą ­ t ó w w r e j o n y g ó r s k i e i pograniczne, r o z p r o s z y ł y n a j w i ę k ­
dowi Mandżukuo. sze a r m i e p o w s t a ń c z e . Jednostki g e n e r a ł a Su Ping-wena,
P ó ł n o c n y W s c h ó d s t a n o w i ł ponad 1 1 % t e r y t o r i u m Chin, p r z y p a r t e w g r u d n i u 1932 r . do g r a n i c y r a d z i e c k o - c h i ń -
d a w a ł o k o ł o V4 c h i ń s k i e g o eksportu p r o d u k c j i r o l n e j , po­ skiej, i n t e r n o w a n o na t e r y t o r i u m ZSRR.
c h o d z i ł o s t ą d o k o ł o 6 0 % ziarna sojowego oraz ponad 1 5 % W celu umocnienia swoich pozycji na arenie m i ę d z y n a ­
w y d o b y w a n e j w Chinach soli. W r a z z jego o k u p a c j ą C h i ­ r o d o w e j w g r u d n i u 1932 r. r z ą d n a n k i ń s k i z d e c y d o w a ł się
n y s t r a c i ł y około 4 0 % p o w i e r z c h n i zalesionej, o k o ł o 3 5 % na w z n o w i e n i e s t o s u n k ó w d y p l o m a t y c z n y c h z ZSRR. K r o k
zbadanych w t e d y z a s o b ó w w ę g l a , ponad 4 0 % w y d o b y c i a t e n b y ł zgodny z interesami obu n a r o d ó w . W t e j sprawie
1 5 0 % z a s o b ó w r o p y naftowej, około 7 0 % w y d o b y c i a Z w i ą z e k Radziecki k i e r o w a ł się d ą ż e n i e m do w y k o r z y s t a ­
i 8 0 % z a s o b ó w ż e l a z a . W r ę c e J a p o ń c z y k ó w d o s t a ł y się nia wszelkich m o ż l i w o ś c i , aby u d z i e l i ć pomocy narodom,
ziemie, p r z e d s i ę b i o r s t w a i m a j ą t e k b u r ż u a z j i narodowej, k t ó r e p a d ł y o f i a r ą agresji, a t a k ż e n a t u r a l n y m d ą ż e n i e m
o b s z a r n i k ó w i m i l i t a r y s t ó w . W p r o w a d z o n y przez z a b o r c ó w do u t r u d n i e n i a a k c j i j a p o ń s k i e j soldateski p r z y b l i ż a j ą c e j
r e ż y m kolonialno-policyjny stawiał ludność Mandżurii s i ę do granic ZSRR.
w sytuacji niewolników kolonialnych. Reżym kuomintangowski w latach 1931—1935. Agresja
Poczynania soldateski j a p o ń s k i e j w Chinach, j e j p l a n y j a p o ń s k a s k ł o n i ł a u g r u p o w a n i a k u o m i n t a n g o w s k i e do
i roszczenia ś w i a d c z y ł y , iż nie zamierza się ona o g r a n i c z y ć w s t r z y m a n i a na p e w i e n czas b r a t o b ó j c z y c h w a l k . W e
t y l k o do r e j o n u P ó ł n o c n e g o Wschodu. W t y c h w a r u n k a c h w r z e ś n i u — p a ź d z i e r n i k u 1931 r. w H o n g k o n g u t o c z y ł y się
o k r e ś l o n e w a r s t w y drobnej i narodowej b u r ż u a z j i , i n t e l i ­ r o k o w a n i a w sprawie z a k o ń c z e n i a w o j n y m i ę d z y N a n k i ­
gencji b u r ż u a z y j n e j i drobnomieszczańskiej, przedstawi­ n e m a K a n t o n e m . W dniach od 12 do 22 listopada 1931 r.
ciele n i e k t ó r y c h r e g i o n a l n y c h u g r u p o w a ń b u r ż u a z y j n o - o d b y ł się w N a n k i n i e z u d z i a ł e m przedstawicieli u g r u p o ­
-obszarniczych z a c z ę l i w ł ą c z a ć s i ę do w a l k i przeciwko w a n i a k u a n g t u ń s k o - k u a n g s i j s k i e g o I V zjazd K u o m i n t a n ­
agresji j a p o ń s k i e j . W Szanghaju ponownie z o s t a ł y p o d j ę t e gu, k t ó r y d o k o n a ł w y b o r u nowego C K W K u o m i n t a n g u .
s t r a j k i i demonstracje s t u d e n t ó w i r o b o t n i k ó w . W g r u d ­ W zjeździe u c z e s t n i c z y ł a n i e m a l ż e ta sama liczba delega­
n i u 1931 r. 30 tys. s t u d e n t ó w z r ó ż n y c h miast c h i ń s k i c h t ó w u g r u p o w a n i a n a n k i ń s k i e g o co k u a n g t u ń s k o - k u a n g s i j ­
p r z y b y ł o do N a n k i n u , aby d o m a g a ć s i ę od r z ą d u k u o m i n - skiego.
tangowskiego zdecydowanych ś r o d k ó w przeciwko n a j e ź d ź ­ Zjazd uchwalił tymczasową konstytucję i zatwierdził
com. 17 g r u d n i a p r z e p r o w a d z i l i o n i w N a n k i n i e demon­ n o w ą „ U s t a w ę O r g a n i c z n ą " , w k t ó r e j znacznie z a w ę ż o n o
s t r a c j ę pod h a s ł e m w a l k i z a g r e s j ą . Policja o t w o r z y ł a u p r a w n i e n i a p r z e w o d n i c z ą c e g o r z ą d u : w e d ł u g n o w e j usta­
o g i e ń . Z a b i t o 30 i aresztowano ponad 100 osób. w y nie m ó g ł on j u ż b y ć naczelnym d o w ó d c ą sił z b r o j n y c h
Pod koniec 1931 r . w M a n d ż u r i i r o z p o c z ę ł a się w a l k a ani t e ż p i a s t o w a ć i n n y c h stanowisk r z ą d o w y c h . Zgodnie
partyzancka. Częścią o d d z i a ł ó w p a r t y z a n c k i c h d o w o d z i l i z k o n s t y t u c j ą 1931 r. n a j w y ż s z y m organem w ł a d z y w k r a ­
k o m u n i ś c i . Przeciwko j a p o ń s k i m zaborcom i m a r i o n e t k o ­ j u w p r z e r w a c h m i ę d z y zjazdami K u o m i n t a n g u b y ł Cen­
w y m w ł a d z o m c h i ń s k i m w y s t ą p i l i r ó w n i e ż n i e k t ó r z y ge­ t r a l n y K o m i t e t W y k o n a w c z y K u o m i n t a n g u oraz istnie­
n e r a ł o w i e k u o m i n t a n g owscy: M a Czan-szan, L i T u , T i n g j ą c a p r z y n i m Centralna Rada Polityczna (CRP). W Pe­
Czao, Su P i n g - w e n . N a p r z e ł o m i e 1932 i 1933 r. d u ż e siły k i n i e i K a n t o n i e p o w o ł a n o regionalne o d d z i a ł y CRP —
skoncentrowane przez J a p o ń c z y k ó w w y p a r ł y p a r t y z a n ­ Północną i Południowo-Zachodnią Radę Polityczną, które

208 14 — Najnowsza. 209

 5 0 — 6 0 - t y s i ę c z n ą a r m i ą . W p r o w i n c j i Szensi p a n o w a ł „ m ł o ­
p e ł n i ł y funkcje l o k a l n y c h organów ustawodawczych.
d y m a r s z a ł e k " Czang Siie-liang, k t ó r y w 1933 r. z a w i t a ł t u
C h o c i a ż f o r m a l n i e k o n s t y t u c j a p r z y z n a w a ł a r z ą d o w i nan-
z P ó ł n o c n e g o Wschodu ze s w ą 1 5 0 - t y s i ę c z n ą a r m i ą , oraz
k i ń s k i e m u ogromne u p r a w n i e n i a i z m i e r z a ł a do m a k s y ­
miejscowy g e n e r a ł Jang Hu-czeng, gubernator p r o w i n c j i
malnej centralizacji k r a j u , to w p r a k t y c e jednak sfera
Szensi. W p r o w i n c j a c h K a n s u , Cinghaj i Ningsia, rejonach
z n a j d u j ą c a się pod k o n t r o l ą m i l i t a r y s t ó w K u a n g t u n g u
zamieszkanych przez c h i ń s k i c h m u z u ł m a n ó w , p a n o w a l i
i Kuangsi, w y k o r z y s t u j ą c y c h w swoich interesach P o ł u d ­
bracia M a Pu-fang, M a H u n g - k u j i M a Pu-cing, u t r z y m u ­
n i o w o - Z a c h o d n i ą R a d ę P o l i t y c z n ą , p o z o s t a w a ł a autono­
j ą c y pod s w ą k o n t r o l ą lokalne szlaki handlowe. W S i n -
miczna. Ponadto do 1935 r. z w i e r z c h n i c t w a N a n k i n u nie
ciangu od 1933 r. u m o c n i ł się gubernator w o j s k o w y Szen
u z n a w a l i m i l i t a r y ś c i s y c z u a ń s c y , N a n k i n nie b y ł t e ż w sta­
Szy-caj, u z n a j ą c y j e d y n i e f o r m a l n i e r z ą d n a n k i ń s k i .
nie realnie k o n t r o l o w a ć r o z l e g ł y c h r e j o n ó w C h i n P ó ł n o c -
no-Zachodnich oraz i s t n i e j ą c y c h t a m l o k a l n y c h władz W rządzie nankińskim największe w p ł y w y miało ugru­
i u g r u p o w a ń . Jak poprzednio o w ł a d z y l o k a l n e j nie decy­ powanie d z i a ł a c z y p a r t y j n y c h i w o j s k o w y c h z w i ą z a n y c h
d o w a ł y w i ę c postanowienia k o n s t y t u c j i , lecz l i c z e b n o ś ć z Czang K a j - s z e k i e m (z u w a g i na p o w i ą z a n i a regionalne
i uzbrojenie miejscowych wojsk; nadal C h i n y b y ł y roz­ nazywano je c z e c i a ń s k i m ) . Poprzez swoich przedstawicieli
drobnione politycznie. w t y m r z ą d z i e , w aparacie K u o m i n t a n g u , w a r m i i , w r z ą ­
Na p o c z ą t k u stycznia 1932 r. w N a n k i n i e p o w o ł a n o r z ą d dach p r o w i n c j i Ciangsu, Czeciang, A n h u e j , Ciangsi, F u -
n a r o d o w y w n o w y m s k ł a d z i e . Jego p r z e w o d n i c z ą c y m zo­ cien, H u p e j , Honan, a od 1935 r. w p r o w i n c j a c h Syczuan,
s t a ł W a n g Cing-wej, natomiast Czang Kaj-szek zajął k l u ­ H u n a n i K u e j c z o u — u g r u p o w a n i e Czang Kaj-szeka w po­
czowe stanowisko naczelnego d o w ó d c y sił zbrojnych. ł o w i e lat trzydziestych k o n t r o l o w a ł o r z ą d , a r m i ę i n a j ­
U g r u p o w a n i e W a n g Cing-weja, o b e j m u j ą c e g ł ó w n i e p r z y ­ w a ż n i e j s z e pod w z g l ę d e m gospodarczym i p o l i t y c z n y m r e ­
w ó d c ó w i przedstawicieli b y ł y c h „ r e o r g a n i z a c j o n i s t ó w " , giony k r a j u . U g r u p o w a n i e to nie b y ł o b y n a j m n i e j jedno­
u z y s k a ł o odpowiednie stanowiska w resortach c y w i l n y c h rodne: w y s t ę p o w a ł y w n i m cztery g ł ó w n e r y w a l i z u j ą c e
aparatu r z ą d o w e g o w y r z e k a j ą c się w zamian za to ż ą d a ń ze s o b ą frakcje.
d e m o k r a t y z a c j i systemu partyjno-politycznego. P ł a c ą c za Tak zwana grupa n a u k politycznych s k u p i a ł a w y k s z t a ł ­
u d z i a ł w r z ą d z i e n a r o d o w y m r e z y g n a c j ą z w i e l u postula­ conych w J a p o n i i skrajnie r e a k c y j n y c h p o l i t y k ó w k u o m i n -
t ó w p r o g r a m o w y c h „ r e o r g a n i z a c j o n i ś c i " zaczęli zarazem tangowskich, a d m i n i s t r a t o r ó w i w o j s k o w y c h . Jej p r z y ­
t r a c i ć w p ł y w y polityczne. To o s ł a b i e n i e s w y c h pozycji w ó d c y , zwolennicy i realizatorzy p o l i t y k i z b l i ż e n i a z Ja­
starali s i ę o n i r e k o m p e n s o w a ć p o d t r z y m y w a n i e m w i ę z i p o n i ą , w y k s z t a ł c e n i w Japonii, stali na czele r z ą d ó w
z w o j s k o w o - p o l i t y c z n y m i u g r u p o w a n i a m i P o ł u d n i a i Po­ w p r o w i n c j a c h H u p e j , Fucien i Ciangsi, z a j m o w a l i w a ż n e
ł u d n i o w e g o Zachodu, z m i l i t a r y s t a m i K u a n g t u n g u i K u ­ stanowiska w a r m i i , w m i n i s t e r s t w i e spraw zagranicznych.
angsi. W polityce zagranicznej u g r u p o w a n i e W a n g C i n g - R d z e ń d r u g i e j f r a k c j i s t a n o w i l i absolwenci s z k o ł y w o j ­
-weja o p o w i a d a ł o się za p r o j a p o ń s k ą o r i e n t a c j ą . skowej, A k a d e m i i W a n g p u . Jej oparciem b y ł a a r m i a Czang
Kaj-szeka (w 1935 r. liczyła ona m i l i o n ludzi). P r z y w ó d c y
Ponadto k i l k a jeszcze w o j s k o w o - p o l i t y c z n y c h u g r u p o ­
tej f r a k c j i , g e n e r a ł o w i e Czen Czeng i H u C u n g - n a n •—
w a ń d z i a ł a ł o w Chinach P ó ł n o c n o - Z a c h o d n i c h , r ó w n i e ż
obaj d o w o d z ą c y d o b o r o w y m i j e d n o s t k a m i Czang Kaj-sze­
faktycznie n i e z a l e ż n y c h od N a n k i n u . W p r o w i n c j i Szansi
ka z a a n g a ż o w a n y m i w w a l k ę z A r m i ą C z e r w o n ą Chin —
p a n o s z y ł się n i e k o n t r o l o w a n y Jan Si-szan d y s p o n u j ą c y
14-
210 211
 pod naciskiem p a n u j ą c y c h w korpusie oficerskim nastro­ w i e lat t r z y d z i e s t y c h w o j s k o w i s t a l i j u ż na czele 20 z 22
j ó w nacjonalistycznych i p a t r i o t y c z n y c h od 1933 r . z a c z ę l i prowincji Chin, przy t y m w większości prowincji Chin
w y s t ę p o w a ć o przeciwstawienie s i ę agresji j a p o ń s k i e j . P ó ł n o c n y c h , Wschodnich i Ś r o d k o w y c h b y l i to protegowa­
Czen Czeng na p r z y k ł a d z a p r o p o n o w a ł w ó w c z a s N a n k i n o - ni oraz z w o l e n n i c y u g r u p o w a n i a Czang Kaj-szeka.
w i , b y przerzucono jego a r m i ę z Ciangsi na p ó ł n o c , prze­ W ważniejszych prowincjach wprowadzono nowy podział
c i w k o Japonii. a d m i n i s t r a c y j n y , obszary s i e n ó w z o s t a ł y podzielone na
Trzecia f r a k c j a w ł o n i e czangkajszekowskiego u g r u p o ­ mniejsze jednostki, regiony, k t ó r y c h s z e f ó w m i a n o w a ł a
wania, od pierwszych l i t e r angielskiej p i s o w n i nazwisk j e j w ł a d z a centralna. Ponadto w ramach p r o w i n c j i u t w o r z o n o
p r z y w ó d c ó w , b r a c i Czen L i - f u i Czen K u o - f u , nazywana jeszcze o k r ę g i specjalne, b e z p o ś r e d n i o p o d l e g ł e c e n t r u m .
potocznie „ C — C " , p o w s t a ł a w ł o n i e r o z r a s t a j ą c e g o s i ę Zgodnie z d e k r e t a m i l a t 1932—1933 naczelnicy o k r ę g ó w
aparatu p a r t y j n e g o K u o m i n t a n g u . * F r a k c j a Czen L i - f u — specjalnych, s i e n ó w oraz r e g i o n ó w w i n n i b y l i p r z e c h o d z i ć
Czen K u o - f u k o n t r o l o w a ł a p r a s ę i szkolnictwo. Czen K u o - specjalne przeszkolenie na r ó ż n e g o rodzaju kursach orga­
- f u , jeden z s z e f ó w p o l i t y c z n y c h k o n t r w y w i a d u K u o m i n ­ n i z o w a n y c h przez l u d z i Czen K u o - f u i Czen L i - f u .
tangu, s t a ł na czele r z ą d u p r o w i n c j i Ciangsu. Czen L i - f u W aparacie K u o m i n t a n g u z w o l e n n i c y Czang Kaj-szeka
natomiast, autor idealistycznej, nacjonalistycznej d o k t r y ­ zdecydowali s i ę w 1932 r. na u t w o r z e n i e w ł a s n e j orga­
n y „filozofii ż y c i a " , k t ó r ą K u o m i n t a n g s t a r a ł się p o d n i e ś ć nizacji z o d r ę b n ą d y s c y p l i n ą . B y ł o to „ F u s i n s z e " , S t o w a ­
do r a n g i oficjalnej filozofii p a r t i i , b y ł uznawany za ideo­ rzyszenie Odrodzenia, p o p u l a r n i e zwane Stowarzyszeniem
loga K u o m i n t a n g u . F r a k c j a ta w y s t ę p o w a ł a p r z e c i w k o Niebieskich K o s z u l . P o w s t a ł o ono na w z ó r organizacji
z b l i ż e n i u z J a p o n i ą . Ponadto t a k samo j a k reakcyjne siły t y p u faszystowskiego, w k t ó r e j statucie za n a j w y ż s z ą za­
obozu r z ą d z ą c e g o n i e n a w i d z i ł a k o m u n i z m u i z w a l c z a ł a s a d ę uznawano w i e r n o ś ć „ w o d z o w i " , Czang K a j - s z e k o w i .
r u c h r e w o l u c y j n y w Chinach. Członkowie „Niebieskich Koszul", wychowani w duchu
F r a k c j a czwarta — s p o k r e w n i e n i z Czang K a j - s z e k i e m w a l c z ą c e g o nacjonalizmu, „ w y k a z y w a l i s i ę " p o g r o m a m i
bankierzy Sung C y - w e n i K u n g Siang-si — p o w i ą z a n a z w i ą z k ó w zawodowych, p o s t ę p o w y c h organizacji, s k r y t o ­
z różnorodnymi kołami burżuazji, bezpośrednio kierowała bójstwami demokratów.
p r o g r a m a m i r o z w o j u gospodarczego i r e f o r m . W l u t y m 1934 r . Czang Kaj-szek ogłosił r o z p o c z ę c i e
W latach 1932—1935 Czang Kaj-szek, k t ó r y w walce „ r u c h u o nowe ż y c i e " . G ł ó w n y m i celami r u c h u m i a ł o b y ć
o u t r z y m a n i e s w y c h pozycji z r ę c z n i e b a l a n s o w a ł m i ę d z y odrodzenie i upowszechnienie k o n f u c j a ń s k i c h ideałów
f r a k c j a m i K u o m i n t a n g u , w r a z ze z w i ą z a n y m i z n i m u g r u ­ „li", „ i " , „ c i e n " i „ c z y " : „ p r z e s t r z e g a n i a r y t u a ł u " , „ s p r a ­
p o w a n i a m i p r z e p r o w a d z i ł szereg p o s u n i ę ć w dziedzinach w i e d l i w o ś c i " , „ s k r o m n o ś c i " i „ w s t y d l i w o ś c i " . Organizato­
a d m i n i s t r a c y j n o - p o l i t y c z n e j , w o j s k o w e j i ideologicznej, r z y „ r u c h u o nowe ż y c i e " demagogicznie głosili, ż e „ ź r ó d ł o
z m i e r z a j ą c y c h do w i ę k s z e j centralizacji w ł a d z y . W p o ł o - odrodzenia p a ń s t w a t k w i nie w sile oręża, lecz w r o z l e g ł o ­
ści w i e d z y i cnocie n a r o d u " . Za g ł ó w n ą c n o t ę , p o w o ł u j ą c
* Według oficjalnych danych na początku 1933 r. Kuomintang się na Konfucjusza, uznano p o d p o r z ą d k o w a n i e m ł o d s z y c h
liczył ponad 1270 tys. członków i kandydatów partii, z tego oko­
ło 385 tys. — w organizacjach cywilnych, około 100 tys. — za gra­ starszym, s t o j ą c y c h n i ż e j — w y ż e j s t o j ą c y m , narodu —
nicą i około 785 tys. w wojsku, co dobitnie świadczyło o roli armii w ł a d z o m . W s w y c h licznych p r z e m ó w i e n i a c h Czang K a j -
w reżymie kuomintangowskim. -szek w y j a ś n i a ł , że zaakceptowanie zasad r u c h u oznacza

212 213
 wyrzeczenie s i ę wszelkich „ d z i a ł a ń sprzecznych z p r a w e m "
1929—1933 r., k t ó r y s z c z e g ó l n i e d a ł się C h i n o m we znaki
i „ h e r e z j i " . Organizatorzy tego r u c h u n a w o ł y w a l i „ d o na­
w latach 1931—1933, oraz agresja j a p o ń s k a .
sycenia c a ł e g o ż y c i a n a r o d u d u c h e m i celami p r o d u k c j i " ,
W najtrudniejszej s y t u a c j i z n a l a z ł a się w i e ś i r o l n i c t w o .
„ d ą ż e n i a do z m i l i t a r y z o w a n i a ż y c i a narodu". W poszuki­
W w a r u n k a c h nie k o ń c z ą c y c h się w o j e n zmniejszenie za­
w a n i u n o w y c h s o j u s z n i k ó w , aby p r z y c i ą g n ą ć w a r s t w y
interesowania w ł a d z s p r a w a m i nawadniania, u t r z y m a n i e m
o b s z a r n i k ó w i szenszy, w m a j u 1934 r. z o s t a ł oficjalnie
t a m i g r o b l i c h o ć b y w j a k i m t a k i m p o r z ą d k u spowodo­
p r z y w r ó c o n y k u l t Konfucjusza.
w a ł o , że silny p r z y b ó r w ó d w Jangcy i H u a j - h o latem
Ruch b y ł r o z w i j a n y g ł ó w n i e m e t o d a m i b i u r o k r a t y c z n o -
1931 r. z a m i e n i ł s i ę w n a r o d o w ą t r a g e d i ę . N a w e t w e d ł u g
- p o l i c y j n y m i . W N a n k i n i e na p r z y k ł a d zorganizowano
oficjalnych d o n i e s i e ń w samych t y l k o p r o w i n c j a c h p o ł o ­
„ T o w a r z y s t w o d z i a ł a n i a na rzecz r u c h u o nowe ż y c i e " ,
ż o n y c h w dorzeczu Jangcy u c i e r p i a ł o od powodzi ponad
w p r o w i n c j a c h i sienach p o w o ł a n o filie tego t o w a r z y s t w a .
5 5 % gospodarstw c h ł o p s k i c h (około 40 m i n l u d n o ś c i ) .
Do 1936 r. p o w s t a ł o około 1100 takich f i l i i . Na p o c z ą t k u
Równocześnie gwałtowny spadek cen eksportowych
1935 r. z a c z ę ł y p o w s t a w a ć robocze o d d z i a ł y s ł u ż b y upo­
w 1931—1932 r. na c h i ń s k i e p r o d u k t y r o l n e p r z y s p i e s z y ł
wszechniania „ r u c h u o nowe ż y c i e " . O b e j m o w a ł y one r e ­
d e g r a d a c j ę r o l n i c t w a , s p o w o d o w a ł dalsze w z m o ż e n i e w y ­
gularne j e d n o s t k i wojskowe, p o w o ł a n e pod b r o ń lokalne
zysku c h ł o p s t w a , wzrost r e n t y i p o d a t k ó w . W w i e l u
j e d n o s t k i p a r a m i l i t a r n e (min-ping), p o l i c j a n t ó w , w y k ł a ­
d o w c ó w , s t u d e n t ó w , p r a c o w n i k ó w aparatu k u o m i n t a n - w i ę c rejonach c h ł o p i masowo porzucali swoje gospodar­
gowskiego, u r z ę d n i k ó w l o k a l n e j a d m i n i s t r a c j i . W e d ł u g stwa i przechodzili do miast, p o w i ę k s z a j ą c szeregi bezro­
oficjalnych danych o d d z i a ł y te l i c z y ł y 100 tys. o s ó b b o t n y c h i l u m p e n p r o l e t a r i a t u . Z m n i e j s z y ł y się zasiewy
w 1936 r. W s z c z e g ó l n e j zaś „ t r o s c e " o o d p o w i e d n i ą opra­ i p r o d u k c j a zbóż, b a w e ł n y , g w a ł t o w n i e s p a d ł u d z i a ł Chin
w ę r u c h u lokalne w ł a d z e policyjne d e c y d o w a ł y o manda­ w eksporcie t y c h p r o d u k t ó w , a zarazem w z r ó s ł i m p o r t
tach i karach za niestosowanie się do jego w y m o g ó w . pszenicy, m ą k i , r y ż u i b a w e ł n y . C i ę ż k a b y ł a sytuacja
Ż y w o t n e natomiast s p o ł e c z n o - e k o n o m i c z n e p r z y c z y n y , w p r o d u k c j i r o ś l i n oleistych i p r z e m y s ł o w y c h . W z r ó s ł
z a m y k a j ą c e n a r o d o w i m o ż l i w o ś c i nowego życia, pozosta­ przede w s z y s t k i m w y w ó z z C h i n s u r o w c ó w , z w ł a s z c z a
w a ł y na uboczu. kosztem z w i ę k s z e n i a eksportu r z a d k i c h metali.
Zgodnie z p o l i t y k ą g o s p o d a r c z ą Czang Kaj-szeka, aby
M i m o p e w n y c h s u k c e s ó w odniesionych na p o l u zjedno­
z r e a l i z o w a ć p r o j e k t y r o z w o j u gospodarczego C h i n , szero­
czenia k r a j u w latach 1931—1935, r e ż y m n a n k i ń s k i nie
ko korzystano z zagranicznych p o ż y c z e k p a ń s t w o w y c h
p o t r a f i ł u s t a n o w i ć faktycznej i niepodzielnej k o n t r o l i ani
oraz k a p i t a ł ó w t o w a r z y s t w angielskich i a m e r y k a ń s k i c h .
w k r a j u , a n i t e ż w K u o m i n t a n g u i jego aparacie. Z j e d n o ­
W k o n t y n u o w a n e j pracy nad r e o r g a n i z a c j ą i r o z b u d o w ą
czenie b y ł o n a j c z ę ś c i e j b ą d ź to r e z u l t a t e m p o d p o r z ą d k o ­
a r m i i w y k o r z y s t y w a n o d o r a d c ó w niemieckich.*
w a n i a d r o g ą z b r o j n ą , b ą d ź to w y n i k i e m o d g ó r n y c h k o m ­
W ówczesnej sytuacji podniesienie c e ł importowych
binacji.
Sytuacja gospodarcza Chin i polityka gospodarcza Kuo­ * W swej polityce dalekowschodniej Niemcy aż do 1936 r. sta­
mintangu w latach 1931—1935. W o m a w i a n y m okresie wiały na Czang Kaj-szeka. Z czasem, gdy przystąpiono już do
do z e w n ę t r z n y c h i w e w n ę t r z n y c h c z y n n i k ó w h a m u j ą c y c h opracowywania planów wojny w Europie i tworzenia osi Berlin—
r o z w ó j k r a j u d o s z ł y nowe: ś w i a t o w y k r y z y s ekonomiczny Rzym—Tokio, grupa nazistowska dokonała reorientacji na blok
z monarcho-faszystowską Japonią.
214
215
 w p o ł ą c z e n i u ze spadkiem w a r t o ś c i srebra, g ł ó w n e j c h i ń ­ t y c h c e l ó w u z y s k i w a n o przez dalsze z w i ę k s z e n i e s p a d a j ą ­
skiej m o n e t y obiegowej — s p o w o d o w a ł o , że o b c y m f i r ­ cych na masy p r a c u j ą c e c i ę ż a r ó w p o d a t k o w y c h oraz roz­
m o m bardziej się o p ł a c a ł o o t w i e r a ć swoje f i l i e w Chinach pisywanie p o ż y c z e k w e w n ę t r z n y c h . 1 0

i t u p r o d u k o w a ć t o w a r y p r z y pomocy t a n i e j miejscowej P o l i t y k a N a n k i n u d o p r o w a d z i ł a do ponownego umoc­

siły roboczej. W w y n i k u tego w latach 1930—1931 na­ nienia pozycji mocarstw i m p e r i a l i s t y c z n y c h w Chinach.
s t ę p u j e wzrost liczby obcych p r z e d s i ę b i o r s t w w Chinach. Na p r z y k ł a d w 1933 r. u d z i a ł obcych p r z e d s i ę b i o r s t w
To z a ś oznacza — w w a r u n k a c h zaostrzenia ś w i a t o w e g o w w y t o p i e s u r ó w k i w y n o s i ł 82,5%; w p r o d u k c j i energii
k r y z y s u ekonomicznego, gdy c h i ń s k i p r z e m y s ł n a r o d o w y elektrycznej — 62,6%; t k a n i n b a w e ł n i a n y c h — 61,4%;
o g a r n ę ł a fala masowych b a n k r u c t w — w y p i e r a n i e przez w y r o b ó w t y t o n i o w y c h — 56,9%; w w y d o b y c i u w ę g l a
k a p i t a ł zagraniczny (zwłaszcza j a p o ń s k i ) p r z e d s i ę b i o r c ó w kamiennego — 38,9%. W 1935 r. do zagranicznych f i r m
c h i ń s k i c h n a w e t z t y c h g a ł ę z i p r z e m y s ł u , w k t ó r y c h do­ n a l e ż a ł o 4 6 % wrzecion i 5 2 % w a r s z t a t ó w t k a c k i c h w prze­
tychczas p r z e w a ż a ł y rodzime p r z e d s i ę b i o r s t w a ś r e d n i e myśle tekstylnym. 11
W e d ł u g niekompletnych danych
i m a ł e . C i ę ż k i m ciosem dla c h i ń s k i e j gospodarki b y ł o ł ą c z n a k w o t a obcych i n w e s t y c j i w s a m y m t y l k o p r z e m y ­
t a k ż e oderwanie przez J a p o n i ę r o z w i n i ę t e g o pod w z g l ę d e m śle c h i ń s k i m w z r o s ł a z 3,2 m l d d o l a r ó w w 1931 r. do 4,4
ekonomicznym P ó ł n o c n e g o Wschodu i n a p a ś ć na Szang­ m l d d o l a r ó w w 1936 r. S z c z e g ó l n i e dynamicznie w z r a s t a ł
haj, k t ó r a na p ó ł r o k u s p a r a l i ż o w a ł a ż y c i e gospodarcze n a p ł y w k a p i t a ł ó w j a p o ń s k i c h . W 1936 r. inwestycje j a ­
tego n a j w i ę k s z e g o p r z e m y s ł o w e g o i portowego o ś r o d k a
p o ń s k i e w p r z e m y ś l e w y n o s i ł y 2 m l d d o l a r ó w (z tego
kraju.
1,4 m l d w z a j ę t y c h przez J a p o n i ę Chinach P ó ł n o c n o -
W latach 1933—1935, gdy k o ń c z y s i ę k r y z y s ś w i a t o w y , -Wschodnich). 12

a na r y n k u ś w i a t o w y m i w U S A od 1933 r . wzrasta cena Walka rewolucyjna narodu chińskiego w latach 1931—

srebra, p r z e m y s ł c h i ń s k i z n ó w s i ę o ż y w i a . W pewnej m i e ­ 1935 pod hasłami rad i narodoworewolucyjnej wojny
rze s p r z y j a ł a t e m u r ó w n i e ż p o l i t y k a ekonomiczna K u o ­ z japońskimi najeźdźcami. Po z a g a r n i ę c i u przez J a p o ń ­
m i n t a n g u : w o m a w i a n y m okresie k o n t y n u u j e on b o w i e m c z y k ó w M a n d ż u r i i K P C h w e z w a ł a n a r ó d c h i ń s k i do w a l k i
k u r s na podnoszenie stawek celnych ( ł ą c z n i e z t a r y f o w y ­ zbrojnej z agresorem. N a p o c z ą t k u 1932 r . zgodnie z za­
m i zakazami) i w n o s i p e w n e k o r e k t y do p o l i t y k i w y k o r z y ­ leceniem M i ę d z y n a r o d ó w k i K o m u n i s t y c z n e j partia w y ­
stania k a p i t a ł u zagranicznego. Na p r z y k ł a d zgodnie z de­ sunęła hasło wojny narodoworewolucyjnej, 5 kwietnia
k r e t e m z 1932 r. r z ą d n a n k i ń s k i u s t a n a w i a ł u l g o w e cła 1932 r. k i e r o w n i c t w o r e j o n ó w radzieckich w y p o w i e d z i a ł o
na i m p o r t maszyn dla t y c h zagranicznych f i r m , k t ó r e w o j n ę Japonii. K o m u n i ś c i w z i ę l i czynny u d z i a ł w walce
z g o d z i ł y s i ę w z i ą ć na siebie p e ł n ą o d p o w i e d z i a l n o ś ć za partyzanckiej przeciwko o k u p a n t o m w M a n d ż u r i i . W n o ­
opracowanie p r o j e k t ó w b u d o w y danych p r z e d s i ę b i o r s t w w y c h w a r u n k a c h j a k o g ł ó w n ą siłę b o j o w ą n a r o d u K P C h
oraz z a p e w n i ł y i m odpowiednie dostawy maszyn i u r z ą ­ t r a k t o w a ł a A r m i ę C z e r w o n ą Chin.
d z e ń . R z ą d ż y c z y ł sobie p r z y t y m , aby w jego posiadaniu R ó w n o c z e ś n i e jednak z n i e k t ó r y c h d o k u m e n t ó w p r o g r a ­
z n a l a z ł o się 5 1 % a k c j i t a k i c h „ w s p ó l n y c h p r z e d s i ę ­ m o w y c h K P C h z l a t 1931—1932 i z okresu p ó ź n i e j s z e g o
b i o r s t w " ; 2 5 % t y c h a k c j i o d s t ę p o w a ł on p r y w a t n e m u k a ­ aż do 1935 r. w y n i k a , że z a o s t r z a j ą c y się w o w y c h latach
pitałowi chińskiemu. Dużą też u w a g ę rząd chiński zwracał k r y z y s n a r o d o w y k i e r o w n i c t w o p a r t i i o c e n i a ł o jako po­
na b u d o w ę d r ó g i p r z e m y s ł u zbrojeniowego. Ś r o d k i do wstawanie k r y z y s u rewolucyjnego i r e w o l u c y j n e j s y t u a c j i

216 217
 w Chinach. Tego rodzaju ocena z n a l a z ł a odzwierciedlenie p a r t y j n y c h i k o m u n i s t ó w . W miastach i „ b i a ł y c h " rejo­
r ó w n i e ż w szeregu d o k u m e n t ó w M i ę d z y n a r o d ó w k i K o m u ­
nach z n a j d u j ą c y c h się pod k o n t r o l ą r z ą d u k u o m i n t a n g o w -
nistycznej, w szczególności w u c h w a ł a c h X I ( k w i e c i e ń
skiego K P C h zachowuje swoje pozycje g ł ó w n i e w ś r o ­
1931 r.), X I I ( w r z e s i e ń 1932 r.) i X I I I ( g r u d z i e ń 1933 r.)
d o w i s k u r a d y k a l n e j l e w i c o w e j inteligencji oraz studen­
p o s i e d z e ń p l e n a r n y c h K o m i t e t u Wykonawczego M i ę d z y ­
t ó w , o d d z i a ł y w a j ą c na te o k r ę g i za p o ś r e d n i c t w e m L i g i
n a r o d ó w k i K o m u n i s t y c z n e j . W y c h o d z ą c z t a k i e j oceny
Pisarzy L e w i c o w y c h i L i g i D z i e n n i k a r z y L e w i c o w y c h ,
KPCh opracowała politykę zakładającą zwycięstwo rewo­
u t w o r z o n y c h d z i ę k i heroicznej pracy i t a l e n t o w i C i i C i u -
l u c j i radzieckiej w c a ł y m k r a j u , p o c z y n a j ą c od u t r w a l e n i a
-po, d z i a ł a j ą c e m u do 1933 r. w konspiracji, oraz pomocy
w ł a d z y r a d w jednej l u b k i l k u p r o w i n c j a c h . Na p o c z ą t k u
i a u t o r y t e t o w i L u Siina.
zatem j a p o ń s k i e j agresji k i e r o w n i c t w o K P C h w y s u n ę ł o
J e d n o c z e ś n i e nadal u m a c n i a j ą s i ę r e j o n y radzieckie.
jako g ł ó w n e h a s ł o danego etapu r e w o l u c j i „obalenie
W dniach od 7 do 24 listopada 1931 r. w p o b l i ż u Ż u e j c i n a
kontrrewolucyjnej władzy Kuomintangu zdradzającego
(Ciangsi) o d b y ł się I o g ó l n o c h i ń s k i zjazd przedstawicieli
i p o n i ż a j ą c e g o C h i n y " . Tymczasem w ó w c z e s n y c h w a r u n ­
r e j o n ó w radzieckich. W jego obradach u c z e s t n i c z y ł o po­
kach K P C h i j e j A r m i a Czerwona nie b y ł y w stanie same
nad 600 d e l e g a t ó w r e p r e z e n t u j ą c y c h p r a k t y c z n i e wszyst­
o d e p r z e ć n a j e ź d ź c ó w , g d y ż sytuacja w y m a g a ł a zespolenia
kie r e j o n y radzieckie i n a j w i ę k s z e j e d n o s t k i A r m i i Czer­
c a ł e g o n a r o d u c h i ń s k i e g o w j e d n o l i t y m froncie w a l k i
wonej. Zjazd u c h w a l i ł p r o j e k t k o n s t y t u c j i Chińskiej
przeciwko i m p e r i a l i z m o w i . P r z y i s t n i e j ą c y m wówczas
w Chinach u k ł a d z i e sił klasowych i politycznych, pozio­ R e p u b l i k i Radzieckiej, u s t a w y o pracy, u s t a w y r o l n e j
mie ś w i a d o m o ś c i mas i o b i e k t y w n y c h zadaniach — k u r s i o polityce gospodarczej, rezolucji o A r m i i Czerwonej,
na z w y c i ę s t w o r a d w c a ł y m k r a j u nie m ó g ł b y ć realizo­ w k w e s t i i narodowej, p r o j e k t r o z p o r z ą d z e n i a o b u d o w n i c ­
w a n y od zaraz. t w i e radzieckim, z a t w i e r d z i ł zniesienie dotychczasowych
p o d a t k ó w i p o w z i ą ł u c h w a ł ę o w p r o w a d z e n i u jednolitego
Stanowisko K P C h na p o c z ą t k u lat trzydziestych b y ł o podatku progresywnego (od p o d a t k u z o s t a ł y c a ł k o w i c i e
d e t e r m i n o w a n e nie t y l k o sekciarsko-dogmatycznymi oce­ zwolnione r o d z i n y c z e r w o n o a r m i s t ó w , r o b o t n i c y oraz bie­
n a m i b u r ż u a z j i narodowej oraz sił p o ś r e d n i c h . Do p o ł o w y dota miejska i wiejska), p o d j ą ł szereg i n n y c h postano­
lat trzydziestych w i ę k s z o ś ć u g r u p o w a ń K u o m i n t a n g u sta­ wień. 1 3

ł a na zdecydowanie a n t y k o m u n i s t y c z n y c h pozycjach, p r o ­
U c h w a ł y i d o k u m e n t y I zjazdu n o s i ł y w znacznej m i e ­
w a d z i ł a w a l k ę z b r o j n ą z K P C h i r e j o n a m i radzieckimi,
rze charakter p r o g r a m u . I c h o p u b l i k o w a n i e m i a ł o na celu
nie w y k a z u j ą c p r z y t y m g o t o w o ś c i do p o d j ę c i a w a l k i
u k a z a ć masom p r a c u j ą c y m C h i n p e r s p e k t y w y r e w o l u c j i
z obcą a g r e s j ą . W o w y c h latach p r z e s ł a n k i jednolitego
radzieckiej, p r z e c i w s t a w i ć k u o m i n t a n g o w s k i e j polityce
f r o n t u z a c z ę ł y się k s z t a ł t o w a ć . Dopiero w 1933 r. w w y ­
ucisku s p o ł e c z n e g o i narodowego — p o l i t y k ę n o w e j w ł a ­
n i k u ogromnej pracy A r m i a Czerwona i r e j o n y radzieckie
dzy b r o n i ą c e j i n t e r e s ó w mas p r a c u j ą c y c h .
s t a ł y s i ę siłą m o g ą c ą s t a n o w i ć obiekt zainteresowania jako
P r o j e k t k o n s t y t u c j i o k r e ś l a ł w ł a d z ę p o l i t y c z n ą na tere­
ewentualny partner w m o ż l i w y m bloku wojskowo-poli­
nach r e j o n ó w radzieckich jako d e m o k r a t y c z n ą d y k t a t u r ę
tycznym.
p r o l e t a r i a t u i c h ł o p s t w a . P r a w o w y b i e r a n i a do r a d i spra­
Po r o k u 1932 w miastach znacznie z m a l a ł a liczba w o w a n i a w ł a d z y politycznej przyznawano r o b o t n i k o m ,
c z ł o n k ó w czerwonych z w i ą z k ó w zawodowych, k o m ó r e k
c h ł o p o m , czerwonoarmistom i i n n y m l u d z i o m pracy

218
219
 w w i e k u p o w y ż e j 16 lat, n i e z a l e ż n i e od płci, w y z n a n i a w o n e j i u z u p e ł n i e n i e j e j s z e r e g ó w r z e s z ą przedstawicieli
i n a r o d o w o ś c i ; p r o k l a m o w a n o swobody demokratyczne, najbiedniejszych w a r s t w c h ł o p s t w a , g ł ó w n i e m ł o d z i e ż y
p r a w o do w y k s z t a ł c e n i a , s w o b o d ę wyznania, p r a w o do w w i e k u od 15 do 23 lat (w C e n t r a l n y m Rejonie Radziec­
s a m o o k r e ś l e n i a m a ł y c h n a r o d ó w , ł ą c z n i e z oddzieleniem k i m n a b ó r do a r m i i b y ł przeprowadzany na zasadach po­
i u t w o r z e n i e m przez nie samodzielnych p a ń s t w . wszechnego o b o w i ą z k u s ł u ż b y wojskowej). Dane o s k ł a ­
Ustawa o pracy w p r o w a d z a ł a 8-godzinny d z i e ń roboczy dzie n i e k t ó r y c h f o r m a c j i w o j s k o w y c h ś w i a d c z ą , że w ś r ó d
dla d o r o s ł y c h r o b o t n i k ó w , 6-godzinny dla m ł o d o c i a n y c h s z e r e g o w c ó w i n i ż s z e j k a d r y d o w ó d c ó w p r z e w a ż a ł a bie­
(16—18 lat) i 4-godzinny dla dzieci (14—16 lat), p ł a t n y dota wiejska i przedstawiciele n a j u b o ż s z y c h w a r s t w c h ł o p ­
jeden d z i e ń w y p o c z y n k u w t y g o d n i u i coroczne u r l o p y , stwa. Ponadto c z ę ś ć u z u p e ł n i e n i a a r m i i s t a n o w i l i d a w n i
o k r e ś l a ł a m i n i m a l n ą p ł a c ę . Specjalny r o z d z i a ł u s t a w y ż o ł n i e r z e k u o m i n t a n g o w s c y (dezerterzy i j e ń c y ) . W latach
o k r e ś l a ł zasady d z i a ł a l n o ś c i i u p r a w n i e n i a z w i ą z k ó w zawo­ 1932—1934 ś r e d n i ą i niższą k a d r ę d o w ó d c ó w znacznie u z u ­
dowych.
p e ł n i o n o przedstawicielami r e k r u t u j ą c y m i się z n a j b i e d ­
Ustawa r o l n a o k r e ś l a ł a j e d n o l i t e zasady p o l i t y k i agrar­ niejszych w a r s t w s p o ł e c z n y c h miast i wsi, w ś r ó d w y ż s z y c h
nej w e wszystkich rejonach radzieckich: k o n f i s k a t ę bez r a n g ą d o w ó d c ó w wojskowych i politycznych przeważali
odszkodowania c a ł e j ziemi o b s z a r n i k ó w , m i l i t a r y s t ó w , t u - ludzie w y w o d z ą c y się z bogatego c h ł o p s t w a i o b s z a r n i k ó w ,
hao, szenszy i z a k o n ó w . B y ł y c h w ł a ś c i c i e l i skonfiskowanej eks-oficerowie wojsk k u o m i n t a n g o w s k i c h .
ziemi pozbawiano p r a w a do o t r z y m a n i a jakiegokolwiek W okresie 1931—1934 r. w rejonach radzieckich n a s t ę ­
n a d z i a ł u . G r u n t y bogatych c h ł o p ó w p o d l e g a ł y konfiskacie p u j e s z y b k i wzrost liczby organizacji i c z ł o n k ó w K P C h .
i r o z d z i a ł o w i . Po konfiskacie m o g l i oni o t r z y m a ć n a d z i a ł W k o ń c u 1931 r. C e n t r a l n y Rejon Radziecki liczy 15 tys.
z gorszej ziemi. W y r o b n i k o m , k u l i s o m i p r a c u j ą c y m c h ł o ­ c z ł o n k ó w p a r t i i , w m a r c u 1932 r. — 22 tys., w k w i e t n i u
pom przyznawano p r a w o do r ó w n e g o n a d z i a ł u . Ustawa 1932 r. — 31 tys., l a t e m 1932 r. — 38 tys., w p a ź d z i e r n i k u
p r z e w i d y w a ł a r ó w n i e ż nadzielanie z i e m i ą ( w e d ł u g n o r m y ) 14
z a ś 1933 r. — 240 t y s . Te w y r a ź n i e t u widoczne g w a ł ­
czerwonoarmistów. t o w n e s k o k i w procesie w z r o s t u p a r t i i b y ł y w y n i k i e m
A r m i a Czerwona p o w s t a w a ł a jako a r m i a ochotnicza. kampanii rekrutacji nowych członków partii. Ponieważ
P r a w o w s t ę p o w a n i a w j e j szeregi m i e l i t y l k o robotnicy, w w a r u n k a c h r e j o n ó w radzieckich zastosowanie zalecanej
w y r o b n i c y , c h ł o p i (biedniacy i ś r e d n i a c y ) oraz biedota przez V I zjazd K P C h m e t o d y i n d y w i d u a l n y c h p r z y j ę ć do
miejska. Rezolucja o A r m i i Czerwonej z a t w i e r d z a ł a sys­ p a r t i i o k a z a ł o się t r u d n e ze w z g l ę d u na zacofanie i b i e r ­
t e m w y d z i a ł ó w politycznych i komisarzy politycznych. n o ś ć b i e d o t y w i e j s k i e j , akcje r e k r u t a c y j n e przeprowadza­
Zjazd d o k o n a ł w y b o r u Centralnego K o m i t e t u W y k o ­ no zazwyczaj w okresie p o d z i a ł u ziemi i m a j ą t k u wiejskiej
nawczego C h i ń s k i e j R e p u b l i k i Radzieckiej, p r e z y d i u m e l i t y . W t a k i jednak s p o s ó b tworzone l u b r o z b u d o w y w a n e
i p r z e w o d n i c z ą c e g o C K W , p o w o ł a ł Tymczasowy R z ą d Cen­ podstawowe organizacje, z w ł a s z c z a na w s i , o k a z y w a ł y się
t r a l n y . Na wniosek k i e r o w n i c t w a K P C h p r z e w o d n i c z ą c y m c z ę s t e n i e t r w a ł e , p ł y n n e , j e ś l i chodzi o s k ł a d , bierne. B a r ­
C K W ChRR i r z ą d u radzieckiego z o s t a ł w y b r a n y Mao Tse- dziej t r w a ł e i ż y w o t n e b y ł y k o m ó r k i i organizacje par­
- t u n g , jego z a s t ę p c a m i -— Czang K u o - t a o i Siang I n g . t y j n e w A r m i i Czerwonej, do k t ó r y c h w 1933 r. n a l e ż a ł o
1 5
U t w o r z e n i e s t a b i l n y c h r e j o n ó w radzieckich w d u ż y m ponad 5 0 % ogółu ż o ł n i e r z y i d o w ó d c ó w .
stopniu u m o ż l i w i ł o z m i a n ę s k ł a d u socjalnego A r m i i Czer- W ł a d z a polityczna w rejonach radzieckich s t a n o w i ł a sys-

220 221
 przeprowadzenia s t r a j k ó w generalnych". „ S ł u s z n a w p r z e ­
tera k o n t r o l i wojskowej. System o r g a n ó w w y b i e r a l n y c h ,
szłości t a k t y k a — głosiła rezolucja — p o l e g a j ą c a na t y m ,
r a d d e l e g a t ó w robotniczych, c h ł o p s k i c h i ż o ł n i e r s k i c h , p r z y
aby nie z a j m o w a ć w i e l k i c h miast, p o w i n n a b y ć obecnie
dalszym rozbudzeniu mas i zdobyciu przez nie d o ś w i a d ­
czeń samorządu stwarzał warunki przekształcenia tych zmieniona". W y s u n i ę c i e j e d n a k ż e tego rodzaju zadania,
i n s t y t u c j i w organa s a m o r z ą d u mas. W k r ó t k i m okresie j a k p o k a z a ł a p r a k t y k a , b y ł o nierealne. W k r ó t c e w i ę c ,
swego istnienia r a d y n a g r o m a d z i ł y j u ż p e w i e n z a s ó b do­ w w a r u n k a c h p o d j ę t e j przez K u o m i n t a n g c z w a r t e j ekspe­
ś w i a d c z e ń i p r z y c z y n i ł y się do w ł ą c z e n i a do u d z i a ł u w ż y ­ d y c j i k a r n e j , K P C h , poparta przez M i ę d z y n a r o d ó w k ę K o ­
ciu p o l i t y c z n y m w a r s t w s p o ł e c z n y c h dotychczas w e g e t u ­ m u n i s t y c z n ą , cofnęła p o w y ż s z ą d y r e k t y w ę .
j ą c y c h w i e k a m i w ucisku i ciemnocie. Ś r o d k i e m u a k t y w ­ P o w o ł a n e do ż y c i a w 1931 r. w C e n t r a l n y m Rejonie Ra­
nienia mas i siłą n a p ę d o w ą n o w e j w ł a d z y s t a ł y s i ę r ó ż ­ dzieckim, C e n t r a l n e B i u r o K C K P C h , na k t ó r e g o czele od
nego t y p u k o m i t e t y i komisje rad, tworzone do p o d z i a ł u k o ń c a 1931 r. s t a ł Czou E n - l a j , p o d j ę ł o szereg ś r o d k ó w
ziemi i k o n t r o l i nad j e j rozdzielaniem, organizacji pomocy z m i e r z a j ą c y c h do wzmocnienia k o n t r o l i K C K P C h nad
A r m i i Czerwonej i r o d z i n o m c z e r w o n o a r m i s t ó w , a t a k ż e C e n t r a l n y m Rejonem Radzieckim oraz A r m i ą C z e r w o n ą .
r o z w ó j sieci szkół dla dzieci i d o r o s ł y c h , z w i ą z k i zawo­ Do odpowiedzialnej pracy w radach i aparacie p a r t y j n y m
dowe, organizacje biedoty, organizacje kobiece i m ł o d z i e ­ oraz do pracy p o l i t y c z n e j w w o j s k u a n g a ż o w a n o k a d r y
ż o w e . W specyficznej jednak s y t u a c j i w o j n y i o k r ą ż e n i a , kierowane przez K C . K r o k i te, p o w a ż n i e o g r a n i c z a j ą c w ł a ­
w w a r u n k a c h analfabetyzmu, c i e m n o t y i b i e r n o ś c i mas d z ę Mao Tse-tunga i jego z w o l e n n i k ó w w rejonach i j e d ­
p o d s t a w ę nowego mechanizmu politycznego s t a n o w i ł a nostkach p o ł u d n i o w e j Ciangsi, w y w o ł a ł y i c h niezadowo­
armia, organizacje m i l i t a r n e i p a r a m i l i t a r n e t y p u Czer­ lenie z p o l i t y k i K C i B i u r a K C K P C h , czego w y r a z e m
wonej i M ł o d e j G w a r d i i oraz system o r g a n ó w b e z p i e c z e ń ­ b y ł o m . i n . przeciwstawienie się Mao Tse-tunga w y t y c z ­
stwa. n y m K C K P C h w kwestiach w o j s k o w y c h w okresie czwar­
t e j ekspedycji p r z e c i w n i k a .
Walka Armii Czerwonej Chin przeciwko czwartej ekspe­
B i u r o Polityczne K C K P C h i w i ę k s z o ś ć p r z y w ó d c ó w
dycji karnej Kuomintangu. Doskonalenie taktyki walki. Na
Centralnego Rejonu Radzieckiego u w a ż a ł a , że n a l e ż y m a k ­
p r z e ł o m i e 1931 i 1932 r. k i e r o w n i c t w o K P C h i A r m i i Czer­
symalnie w y k o r z y s t a ć n i e o b e c n o ś ć w Ciangsi w i ę k s z y c h
wonej w y s u n ę ł o plan zdobycia w ł a d z y w Hunanie, H u p e j
sił wroga, aby r o z s z e r z y ć t e r y t o r i u m i m a s o w ą b a z ę oraz
i Ciangsi w r a z z z a j ę c i e m g ł ó w n y c h o ś r o d k ó w miejskich
p r z y g o t o w a ć k a d r ę d o w ó d c ó w w o j s k o w y c h i politycznych
t y c h p r o w i n c j i . B y ł to plan scalenia p o s z c z e g ó l n y c h r e j o ­
obeznanych z a r ó w n o z t a k t y k ą p a r t y z a n c k ą , j a k i z t a k ­
n ó w radzieckich w j e d n o l i t e t e r y t o r i u m radzieckie. Rezo­
t y k ą w a l k i nowoczesnych a r m i i . Mao Tse-tung natomiast
lucja K C K P C h z 9 stycznia 1932 r. „ O zapewnieniu z w y ­
o p o w i a d a ł się za t a k t y k ą cofania się, przeciwko rozbudo­
c i ę s t w a r e w o l u c j i c h i ń s k i e j p o c z ą t k o w o w jednej l u b k i l ­
w i e A r m i i Czerwonej, p r o p o n o w a ł p l a n p o d z i a ł u j e j f o r ­
k u p r o w i n c j a c h " głosiła, ż e „ u k ł a d sił k l a s o w y c h w c h w i l i
m a c j i na mniejsze jednostki i p r z e k s z t a ł c e n i a ich w od­
obecnej z m i e n i ł się j u ż na k o r z y ś ć r o b o t n i k ó w i c h ł o p ó w " ,
d z i a ł y partyzanckie. To z a ś o z n a c z a ł o b y cofnięcie się do
„ r o z w ó j A r m i i Czerwonej i o d d z i a ł ó w p a r t y z a n c k i c h s t w o ­
p o c z ą t k o w e g o etapu r u c h u radzieckiego, a w i ę c samoli-
rzył sytuację umożliwiającą okrążenie takich w a ż n y c h
k w i d a c j ę g ł ó w n e j zdobyczy K P C h w latach w a l k i pod
miast, j a k Nanczang, Cinan i W u h a n " ; s t w i e r d z a ł a ,
h a s ł e m rad: znacznych w ł a s n y c h sił zbrojnych, d z i ę k i k t ó -
że ,,w n i e k t ó r y c h miastach k s z t a ł t u j ą się j u ż w a r u n k i do

223
222
 ne, oddanie ż o ł n i e r z y i d o w ó d c ó w sprawie r e w o l u c j i , z d y ­
r y m p a r t i a s t a w a ł a się l i c z ą c y m się c z y n n i k i e m w ż y c i u
scyplinowanie najlepszych jednostek oraz poparcie l u d ­
politycznym k r a j u . W celu ustalenia taktyki walki
ności. D o ś w i a d c z e n i e z a ś w y k a z a ł o , że nawet po opuszcze­
w s i e r p n i u 1932 r. B i u r o K C Centralnego Rejonu Radziec­
n i u swoich t e r e n ó w j e d n o s t k i A r m i i Czerwonej zachowu­
kiego z w o ł a ł o r o z s z e r z o n ą n a r a d ę w N i n g t u . Propozycja
j ą c r d z e ń swej k a d r y ż o ł n i e r s k i e j i d o w ó d c ó w m o g ą sto­
Mao Tse-tunga z o s t a ł a przez n a r a d ę odrzucona, z a t w i e r ­
sunkowo szybko o d b u d o w a ć siły w i n n y c h rejonach i r ó w ­
dzono l i n i ę B i u r a K C i p o d j ę t o d e c y z j ę o o d s u n i ę c i u Mao
nie szybko, j a k w ó w c z a s o k r e ś l a n o , „ s o w i e t y z o w a ć " n o ­
Tse-tunga od kierowniczej d z i a ł a l n o ś c i w a r m i i .
wo zajmowane t e r y t o r i u m . N a p r z y k ł a d w k r ó t c e po
D e c y d u j ą c e p r z e d s i ę w z i ę c i a dla odparcia czwartej ekspe­
p r z e j ś c i u do Syczuanu 4 F r o n t A r m i i Czerwonej liczył
d y c j i K u o m i n t a n g u b y ł y prowadzone pod k i e r o w n i c t w e m
j u ż 10—15 tys. ż o ł n i e r z y , w p o ł o w i e 1933 r. — 40 tys.,
B i u r a K C . J e s i e n i ą 1932 r. pod naciskiem p r z e w a ż a j ą c y c h
na p r z e ł o m i e 1933 i 1934 r . — o k o ł o 100 tys. N a p r z e ł o ­
sił p r z e c i w n i k a 4 F r o n t ( b y ł a 4 G A ) A r m i i Czerwonej m u ­
mie 1932 i 1933 r. f r o n t t e n u t w o r z y ł w p ó ł n o c n y m S y -
siał w y c o f a ć s i ę z r e j o n u radzieckiego H u p e j — H o n a n —
czuanie r e j o n radziecki, k t ó r y pod koniec 1933 r. p o w i ę k ­
A n h u e j i p r z e j ś ć do p ó ł n o c n e g o Syczuanu, gdzie na p o ­
szył się i u m o c n i ł s t a j ą c się d r u g i m pod w z g l ę d e m obszaru,
c z ą t k u 1933 r. z o s t a ł u t w o r z o n y n o w y r e j o n radziecki;
l u d n o ś c i i l i c z e b n o ś c i A r m i i Czerwonej r e j o n e m po Rejo­
2 z a ś F r o n t A r m i i Czerwonej w y c o f a ł się ze swej bazy
n i e C e n t r a l n y m . W p ó ł n o c n y m Syczuanie energicznie
w zachodniej części p r o w i n c j i H u p e j i H o n a n (rejon Jezio­
wprowadzano p r o g r a m b u d o w n i c t w a radzieckiego, doko­
ra H u n g ) i p r z e s z e d ł do pogranicznego r e j o n u p r o w i n c j i
n y w a n o r ó w n e g o p o d z i a ł u ziemi i t w o r z o n o n o w e orga­
Hunan—Hupej—Syczuan—Kuejczou. C e n t r a l n y Rejon Ra­
na w ł a d z y .
dziecki nie z m n i e j s z y ł się jednak, lecz przeciwnie — po­
s z e r z y ł . L a t e m b o w i e m 1932 r. g ł ó w n e siły A r m i i Czer­ Na podstawie analizy s u k c e s ó w i n i e p o w o d z e ń r e j o n ó w
wonej w y p a r ł y wojska k u a n g t u ń s k i e , k t ó r e w d a r ł y się do radzieckich w walce z c z w a r t ą e k s p e d y c j ą k a r n ą k i e r o w ­
niego od p o ł u d n i a , j e s i e n i ą z a ś p o d j ę ł y w y p r a w ę na n i c t w a K P C h i K W M K na p o c z ą t k u 1933 r . w n i o s ł y
w s c h ó d , do Fucienu, gdzie z a j ę ł y szereg o ś r o d k ó w s i e n ó w , istotne u ś c i ś l e n i a do t a k t y c z n y c h zasad d z i a ł a l n o ś c i r e j o ­
z w i ę k s z y w s z y radzieckie t e r y t o r i u m . n ó w radzieckich i A r m i i Czerwonej. W k w i e t n i u 1933 r.
N a j w a ż n i e j s z y m r e z u l t a t e m w a l k i K P C h przeciwko w artykule opublikowanym w czasopiśmie „Międzynaro­
czwartej ekspedycji b y ł o umocnienie i rozbudowa A r m i i d ó w k a K o m u n i s t y c z n a " p o d k r e ś l a n o , że b r o n i ą c t e r y t o ­
Czerwonej. O g ó l n a l i c z e b n o ś ć A r m i i Czerwonej ( ł ą c z n i e r i ó w radzieckich A r m i a Czerwona p o w i n n a s t o s o w a ć ela­
z ż o ł n i e r z a m i jednostek r e g u l a r n y c h nie p o s i a d a j ą c y c h k a ­ styczną t a k t y k ę manewrowania i unikać starć z g ł ó w n y m i
r a b i n ó w i uzbrojonych w b r o ń białą, oddziałami party­ s i ł a m i wroga, z a c h o w u j ą c przede w s z y s t k i m ż y w ą siłę.
z a n c k i m i oraz d o b o r o w y m i o d d z i a ł a m i Czerwonej i M ł o ­ W a r t y k u l e wskazywano r ó w n i e ż , że w w a r u n k a c h prze­
dej G w a r d i i ) w y n o s i ł a w ó w c z a s około 250 tys. l u d z i . Pod w a g i sił p r z e c i w n i k a , p r z y c a ł e j d o n i o s ł o ś c i zdobywania
w z g l ę d e m l i c z e b n o ś c i A r m i a Czerwona u s t ę p o w a ł a j e d y ­ o ś r o d k ó w m i e j s k i c h n a l e ż y na razie p r z y j ą ć t a k t y k ę o k r ą ­
nie k i l k u n a j w i ę k s z y m i znacznie p r z e w y ż s z a j ą c y m j ą , ż a n i a miast, a nie — i c h zajmowania. N a p o c z ą t k u 1933 r.
jeśli chodzi o w y p o s a ż e n i e wojskowo-techniczne, u g r u p o ­ p l a n zdobycia w i e l k i c h miast został poniechany.
w a n i o m w o j s k o w o - p o l i t y c z n y m w Chinach. S ł a b o ś c i te Na p r z e ł o m i e 1932 i 1933 r., w p r z e d d z i e ń ofensywy
w znacznej mierze k o m p e n s o w a ł o przygotowanie p o l i t y c z - wojsk k u o m i n t a n g o w s k i c h na C e n t r a l n y Rejon Radziecki,

15 — Najnowsza.. 225
224
 Tymczasowe B i u r o Polityczne K C K P C h , w t y m t a k ż e konania 5 ekspedycji Czang K a j - s z e k o w i u d a ł o się z m o b i ­
p e ł n i ą c y o b o w i ą z k i sekretarza generalnego Cin Pang-sien l i z o w a ć m i l i o n o w ą a r m i ę . Przeciwko C e n t r a l n e m u Rejo­
(Po K u ) , Czang W e n - t i e n (Lo Fu) oraz w i e l u i n n y c h k i e ­ n o w i Radzieckiemu w Ciangsi rzucono 500 tys. ż o ł n i e r z y
r o w n i c z y c h d z i a ł a c z y p a r t i i p r z e n i o s ł o s i ę z Szanghaju i oficerów, podczas gdy najlepiej przygotowane do dzia­
do Ż u e j c i n a . Na p r o ś b ę K C K P C h p r z y b y ł t a m r ó w n i e ż ł a ń formacje A r m i i Czerwonej tego r e j o n u : 1, 3 i 5 k o r ­
w charakterze doradcy wojskowego n i e m i e c k i komunista, pusy, l i c z y ł y j e d y n i e sześć d y w i z j i , to jest 30—35 tys.
internacjonalista O t t o B r a u n (znany w Chinach pod pseu­ żołnierzy.
d o n i m a m i L i Te i H u a F u ) ; do pomocy K P C h s k i e r o w a ł a Zgodnie z p l a n e m Czang Kaj-szeka jego w ł a s n e wojska
go t u M i ę d z y n a r o d ó w k a K o m u n i s t y c z n a . m i a ł y z a a t a k o w a ć C e n t r a l n y Rejon Radziecki od p ó ł n o c y
Na p o c z ą t k u 1933 r., w okresie nowej ofensywy Japonii i zachodu; na p o ł u d n i u d z i a ł a n i a wojenne przeciwko r a d o m
w Chinach P ó ł n o c n y c h , na zalecenie M i ę d z y n a r o d ó w k i miały prowadzić wojska ugrupowania k u a n g t u ń s k o - k u a n g -
K o m u n i s t y c z n e j Tymczasowy R z ą d C e n t r a l n y C h i ń s k i e j sijskiego; z a ś od wschodu (z p r o w i n c j i Fucien) w a l k ę
R e p u b l i k i Radzieckiej i Rada W o j s k o w o - R e w o l u c y j n a z A r m i ą C z e r w o n ą m i a ł a p o d j ą ć 19 A r m i a g e n e r a ł a Caj
A r m i i Czerwonej o p u b l i k o w a ł y d e k l a r a c j ę g ł o s z ą c ą , że T i n g - k a j a przeniesiona t u po obronie Szanghaju.
c h i ń s k a A r m i a Czerwona jest gotowa w e j ś ć w porozu­ Ekspedycja Czang Kaj-szeka r o z p o c z ę ł a się w p a ź d z i e r ­
mienie z s i ł a m i z b r o j n y m i , k t ó r e b y ł y b y s k ł o n n e do n i k u 1933 r. W k r ó t c e j e d n a k marsz ten z o s t a ł w s t r z y m a ­
w s p ó l n e j w a l k i zbrojnej przeciwko j a p o ń s k i e j agresji ny, g d y ż przeciwko Czang K a j - s z e k o w i w y s t ą p i ł a 19
i K u o m i n t a n g o w i na n a s t ę p u j ą c y c h trzech w a r u n k a c h : A r m i a , k t ó r e j d o w ó d z t w o o p o w i e d z i a ł o się za zaprzesta­
w s t r z y m a n i a ofensywy na r e j o n y radzieckie i zagwaranto­ n i e m w o j n y d o m o w e j i p r z e c i w s t a w i e n i e m się n a j e ź d ź c o m
w a n i a masom p r a w d e m o k r a t y c z n y c h ; uzbrojenia mas l u ­ j a p o ń s k i m . W a r m i i tej d z i a ł a ł a u t w o r z o n a z resztek g r u ­
d o w y c h ; u t w o r z e n i a ochotniczych o d d z i a ł ó w z b r o j n y c h do p y Tan Ping-szana i l e w i c o w y c h k u o m i n t a n g o w c ó w , k i e ­
obrony i w a l k i o n i e p o d l e g ł o ś ć , zjednoczenie i i n t e g r a l n o ś ć r o w a n a przez Czen Ming-szu, organizacja tak zwanej P a r ­
t e r y t o r i a l n ą Chin. D o k u m e n t ten s t a n o w i ł p o w a ż n y k r o k t i i R o b o t n i c z o - C h ł o p s k i e j . Szefowie a r m i i p o s t a n o w i l i w y ­
k u p r z e z w y c i ę ż e n i u sekciarskiej t a k t y k i , k r o k do u t w o ­ s t ą p i ć o zjednoczenie sił p a t r i o t y c z n y c h do w a l k i z a g r e s j ą
rzenia jednolitego f r o n t u . j a p o ń s k ą , o wprowadzenie d e m o k r a t y c z n y c h zasad r z ą d z e ­
Piąta ekspedycja Kuomintangu. Opuszczenie Central­ nia oraz urzeczywistnienie sunjatsenowskiego h a s ł a „ K a ż ­
nego Rejonu Radzieckiego przez jednostki 1 GA. Porażka d e m u oraczowi swoje pole". D e l e g a c j ę do prowadzenia
ruchu radzieckiego. W i o s n ą 1933 r. Czang Kaj-szek zysku­ r o z m ó w w tej sprawie przedstawiciele 19 A r m i i skiero­
j ą c sobie poparcie mocarstw i m p e r i a l i s t y c z n y c h zaczął w a l i do Centralnego Rejonu Radzieckiego na p o c z ą t k u
przygotowania do n o w e j , p i ą t e j ekspedycji. P r z y jego szta­ w r z e ś n i a 1933 r. Propozycja ta ś w i a d c z y ł a o s k u t e c z n o ś c i
bie g e n e r a l n y m z n a l e ź l i się niemieccy oficerowie — dorad­ p o s u n i ę ć K P C h , m a j ą c y c h na celu u t w o r z e n i e j e d n o l i t e ­
cy z g e n e r a ł e m v o n Seecktem na czele. Opracowany przez go f r o n t u . B y ł a ona t a k ż e w y r a z e m z a r y s o w u j ą c y c h się
v o n Seeckta p l a n p o l e g a ł na t y m , aby p o s u w a j ą c się na­ j u ż zmian w u k ł a d z i e k l a s o w y c h i politycznych sił k r a j u .
p r z ó d k r o k za k r o k i e m i w z n o s z ą c system b l o k h a u z ó w oto­
26 p a ź d z i e r n i k a 1933 r. w Tingczou (Fucien) m i ę d z y
c z y ć C e n t r a l n y Rejon Radziecki i p o z b a w i ć A r m i ę Czerwo­
r z ą d e m r a d z i e c k i m a 19 A r m i ą z o s t a ł o zawarte „ W s t ę p n e
n ą m o ż l i w o ś c i prowadzenia d z i a ł a ń m a n e w r o w y c h . Do do-
porozumienie o zawieszeniu b r o n i dla stawienia oporu

226 15*
227
J a p o n i i " . P r z e w i d y w a ł o ono p r z y w r ó c e n i e w y m i a n y h a n ­ j u ż szybko p o d ą ż a ł y k u F u c i e n o w i . W s t y c z n i u 1934 r.
d l o w e j , zwolnienie przez r z ą d F u c i e n u w i ę ź n i ó w p o l i t y c z ­ r z ą d f u c i e ń s k i u p a d ł . Ta b i e r n o ś ć , j a k ą w ó w c z a s w y k a z a ­
nych, zezwolenie na d z i a ł a l n o ś ć organizacji a n t y i m p e r i a - ł a A r m i a Czerwona, s t a n o w i ł a b ł ą d p r z e s ą d z a j ą c y w zna­
l i s t y c z n y c h na obszarze tej p r o w i n c j i , wprowadzenie swo­ cznej mierze o k l ę s c e r u c h u radzieckiego w Ciangsi.
b ó d demokratycznych. S t r o n y u z g o d n i ł y ponadto zawarcie Podczas w s t r z y m a n e j przez Czang Kaj-szeka ofensywy
w j a k n a j k r ó t s z y m czasie konkretnego porozumienia przeciwko C e n t r a l n e m u R e j o n o w i Radzieckiemu k i e r o w ­
0 p r z y s t ą p i e n i u do w o j n y przeciwko Czang K a j - s z e k o w i n i c t w o K P C h z w o ł a ł o V p l e n u m K C K P C h oraz I I zjazd
1 Japonii. przedstawicieli c h i ń s k i c h r e j o n ó w radzieckich.
Zgodnie z p o w y ż s z y m porozumieniem 20 listopada V p l e n u m o d b y ł o s i ę 18 stycznia 1934 r . w Ż u e j c i n i e .
1933 r. w ł a d z e lokalne w Fuczou ogłosiły zerwanie z Czang U w z g l ę d n i a j ą c r e a l n ą s y t u a c j ę p l e n u m z r e w i d o w a ł o sze­
Kaj-szekiem, a n a s t ę p n e g o dnia — u t w o r z e n i e L u d o w o - reg d y r e k t y w i ocen okresu 1931—1932 r . Zadanie o s i ą g ­
-Rewolucyjnego R z ą d u R e p u b l i k i C h i ń s k i e j , na k t ó r e g o n i ę c i a z w y c i ę s t w a p o c z ą t k o w o w jednej l u b k i l k u p r o w i n ­
czele s t a n ę l i Caj T i n g - k a j , L i Ci-szen, Czen Ming-szu. cjach z o s t a ł o p o t r a k t o w a n e j u ż j a k o p e r s p e k t y w a m o g ą c a
Równocześnie został też opublikowany „ P r o g r a m Ludo­ się w y ł o n i ć j e d y n i e po p o m y ś l n y m odparciu p i ą t e j ekspe­
w y " , z a w i e r a j ą c y ż ą d a n i a anulowania n i e r ó w n o p r a w n y c h d y c j i . U c h w a ł y p o d j ę t e przez V p l e n u m K C K P C h sprzy­
u k ł a d ó w , ż ą d a n i a powszechnego p r a w a wyborczego, swo­ j a ł y m o b i l i z a c j i mas do w a l k i przeciwko ekspedycji K u o ­
b ó d demokratycznych, zniesienia u c i ą ż l i w y c h p o d a t k ó w m i n t a n g u , lecz p l e n u m to w y k a z a ł o zarazem, że k i e r o w ­
oraz wprowadzenia w ż y c i e h a s ł a „ K a ż d e m u oraczowi swo­ n i c t w o K P C h nie p o t r a f i ł o jeszcze d o k o n a ć odpowiedniej
je pole". analizy i s t o t n y c h z m i a n , j a k i e z a s z ł y w postawie r ó ż n y c h
W y s t ą p i e n i e 19 A r m i i z m u s i ł o Czang Kaj-szeka do sił s p o ł e c z n y c h i p o l i t y c z n y c h w Chinach w z w i ą z k u z na­
w s t r z y m a n i a ekspedycji przeciwko C e n t r a l n e m u Rejono­ sileniem s i ę j a p o ń s k i e j agresji, i nie d o c e n i ł o r e z u l t a t ó w
w i Radzieckiemu i skierowania znacznych sił do p ó ł n o c ­ p o l i t y k i r z ą d u n a n k i ń s k i e g o w zakresie ustabilizowania
nej części Fucienu. Dogodnej sytuacji, jaka p o w s t a ł a swej pozycji. Stanowisko z a ś M a o Tse-tunga wobec g ł ó w ­
w z w i ą z k u z w y d a r z e n i a m i w Fucienie, K C K P C h j e d ­ n y c h k w e s t i i r e w o l u c j i c h i ń s k i e j podczas V p l e n u m (a t a k ­
n a k ż e nie wykorzystał. W kierownictwie bowiem K P C h że przez d ł u g i okres po n i m ) — w b r e w p ó ź n i e j s z y m t w i e r ­
sprawa s t o s u n k ó w z Fucienem w y w o ł a ł a p o w a ż n e roz­ dzeniom h i s t o r i o g r a f i i ' m a o i s t o w s k i e j — nie r ó ż n i ł o s i ę od
bieżności. Czou En-laj, C i n Pang-sien i Czang W e n - t i e n pozycji ó w c z e s n e g o k i e r o w n i c t w a K P C h .
p r o p o n o w a l i , b y do p r o w i n c j i t e j s k i e r o w a ć 1 i 3 K o r p u s U c h w a ł y V p l e n u m K C K P C h o k r e ś l i ł y k i e r u n e k obrad
A r m i i Czerwonej, aby w e s p ó ł z 19 A r m i ą Caj T i n g - k a j a o d b y w a j ą c e g o się w dniach 22 stycznia—1 lutego 1934 r.
p r o w a d z i ć w a l k ę przeciwko Czang K a j - s z e k o w i ; Mao Tse- o g ó l n o c h i ń s k i e g o zjazdu przedstawicieli r e j o n ó w radziec­
- t u n g natomiast u t r z y m y w a ł , iż n a l e ż y w s t ę p n i e z a ż ą d a ć k i c h . O b r a d y I I zjazdu r a d zgodnie z w y t y c z n y m i V p l e ­
od 19 A r m i i rozgromienia jednostek k u o m i n t a n g o w s k i c h n u m o d b y w a ł y s i ę pod h a s ł e m m o b i l i z a c j i w s z y s t k i c h sił
r o z l o k o w a n y c h w p ó ł n o c n o - z a c h o d n i e j części Fucienu. do odparcia p i ą t e j ekspedycji K u o m i n t a n g u i p r z y g o t o w a ­
W rezultacie z a j ę t o nie r o k u j ą c ą p e r s p e k t y w p o z y c j ę w y ­ nia się do p r z y s z ł y c h d e c y d u j ą c y c h w a l k . O m ó w i e n i e
czekiwania i pobudzania 19 A r m i i do bardziej zdecydowa­ głównych zadań i dróg mobilizacji zasobów r e j o n ó w ra­
n y c h a k c j i przeciwko Czang K a j - s z e k o w i . k t ó r e g o wojska dzieckich m i a ł o w a ż n e znaczenie dla dalszego umocnienia

228 229
 A r m i i Czerwonej oraz j e j zaplecza. U c h w a ł y I I zjazdu n o s t k i A r m i i Czerwonej 1 F r o n t u r o z p o c z ę ł y marsz na
s t a n o w i ł y podsumowanie d o ś w i a d c z e ń K P C h w zakresie z a c h ó d p o d naporem r z u c o n y c h za n i m i w p o ś c i g doboro­
b u d o w n i c t w a radzieckiego, wojskowego i s p o ł e c z n o - e k o n o - w y c h d y w i z j i Czang Kaj-szeka. T r a c ą c swe r e j o n y w C h i ­
micznego oraz organizacji mas. nach Ś r o d k o w y c h r u c h radziecki p o n i ó s ł p o w a ż n ą p o r a ż k ę .
Tymczasem k l ę s k a 19 A r m i i g w a ł t o w n i e p o g o r s z y ł a sy­ Wycofanie s i ę z Centralnego R e j o n u Radzieckiego zo­
t u a c j ę Centralnego R e j o n u Radzieckiego. W o j s k a Czang s t a ł o przedstawione przez Mao Tse-tunga i jego z w o l e n n i ­
Kaj-szeka z a m k n ę ł y w o k ó ł niego p i e r ś c i e ń o k r ą ż e n i a , za­ k ó w w k i e r o w n i c t w i e K P C h j a k o w y n i k n i e w ł a ś c i w e j po­
cieśniły blokadę w o j s k o w ą i gospodarczą. Na c a ł y m f r o n ­ n o ć strategii i t a k t y k i w o j s k o w e j . Po w y j ś c i u jednostek
cie d o w ó d z t w o k u o m i n t a n g o w s k i e s t o s o w a ł o t a k t y k ę po­ A r m i i Czerwonej z o k r ą ż e n i a , na p o c z ą t k u stycznia 1935 r.,
wolnego koncentrycznego posuwania s i ę w g ł ą b r e j o n u w C u n I , w p r o w i n c j i K u e j c z o u , na ż ą d a n i e M a o Tse-tunga
radzieckiego. A r m i a Czerwona b y ł a zmuszona p r z e j ś ć do i jego z w o l e n n i k ó w z w o ł a n o r o z s z e r z o n ą n a r a d ę B i u r a
obrony, co p o w a ż n i e o g r a n i c z y ł o j e j m o ż l i w o ś c i stosowania Politycznego K C K P C h . W naradzie w z i ę l i u d z i a ł k i e r o w ­
manewrowej t a k t y k i partyzanckiej. A b y p o p r a w i ć sytua­ niczy d z i a ł a c z e z a r z ą d u politycznego i sztabu generalnego,
cję g ł ó w n y c h sił, w l i p c u 1934 r. 7 K o r p u s A r m i i C z e r w o ­ d o w ó d c y i komisarze f o r m a c j i ( k o r p u s ó w , o d d z i a ł ó w i d y ­
nej p r z e r w a ł o k r ą ż e n i e na wschodzie, w s t r o n ę Fucienu; w i z j i ) A r m i i Czerwonej oraz n i e k t ó r z y k i e r o w n i c z y dzia­
w s i e r p n i u z a ś 6 K o r p u s d o k o n a ł w y ł o m u w e froncie za­ ł a c z e tymczasowego centralnego r z ą d u radzieckiego i jego
chodnim, h u n a ń s k i m . Z w r o t u j e d n a k ż e w przebiegu dzia­ aparatu. P r z y t ł a c z a j ą c a w i ę k s z o ś ć u c z e s t n i k ó w n a r a d y nie
łań wojennych nie u d a ł o się dokonać. była członkami ani zastępcami członków K C K P C h .
We w r z e ś n i u 1934 r . Sekretariat K C K P C h p o d j ą ł decy­ W b r e w jednak s t a t u t o w y m i o r g a n i z a c y j n y m zasadom
zję o w y r w a n i u s i ę z o k r ą ż e n i a . P i e r w o t n y p l a n p r z e w i ­ p a r t i i przyznano i m p r a w o n i e t y l k o w y s t ę p o w a n i a na
d y w a ł wycofanie s i ę poza p i e r ś c i e ń o k r ą ż e n i a do nie umoc­ naradzie, ale i g ł o s o w a n i a , co o z n a c z a ł o , ż e uczestniczyli
nionego przez p r z e c i w n i k a r e j o n u , p o ł ą c z e n i e z s i ł a m i o n i w naradzie z g ł o s e m d e c y d u j ą c y m .
2 i 6 K o r p u s u A r m i i Czerwonej d z i a ł a j ą c y m i na g r a n i c y Z r e f e r a t e m o w y n i k a c h w a l k i p r z e c i w k o p i ą t e j ekspe­
p r o w i n c j i Hunan—Syczuan—Kuejczou i u t w o r z e n i e t a m d y c j i k a r n e j i p i e r w s z y m etapie W i e l k i e g o Marszu w y s t ą ­
nowego r e j o n u radzieckiego. p i ł C i n Pang-sien, z k o r e f e r a t e m — Czou E n - l a j . Refe­
W p r z e d d z i e ń w y c o f a n i a s i ę 1, 3 i 5 G A , 8 i 9 K o r p u s r e n c i s t w i e r d z i l i , że polityczne i strategiczne k i e r o w n i c t w o
oraz od n o w a sformowane d y w i z j e u t w o r z y ł y p o l o w ą K C K P C h w czasie w a l k z p i ą t ą e k s p e d y c j ą Czang K a j -
A r m i ę C z e r w o n ą 1 F r o n t u . L i c z y ł a ona w r a z z p r a c o w n i ­ -szeka b y ł o generalnie p r a w i d ł o w e . I c h zdaniem g ł ó w n e
k a m i aparatu K C i i n s t y t u c j i radzieckich, f o r m a c j a m i t y ­ siły A r m i i Czerwonej o p u ś c i ł y C e n t r a l n y Rejon Radziec­
ł o w y m i o k o ł o 100 tys. l u d z i . N a c z e l n y m d o w ó d c ą z o s t a ł k i przede w s z y s t k i m w s k u t e k p r z y c z y n o b i e k t y w n y c h :
Czu Te, p r z e w o d n i c z ą c y m Rady W o j s k o w e j K C K P C h z w i ę k s z e n i a pomocy i m p e r i a l i s t ó w dla Czang Kaj-szeka
i k o m i s a r z e m p o l i t y c z n y m Czou E n - l a j . oraz słabości r u c h u r e w o l u c y j n e g o w rejonach k u o m i n -
G ł ó w n e siły 1 F r o n t u A r m i i Czerwonej Centralnego tangowskich. W w y s t ą p i e n i a c h z a ś Mao Tse-tunga i jego
Rejonu Radzieckiego z a c z ę ł y p r z e ł a m y w a ć o k r ą ż e n i e 16 z w o l e n n i k ó w oraz w uchwale n a r a d y w C u n I , p r z y g o t o ­
p a ź d z i e r n i k a 1934 r . P r z e ł a m a n i e b l o k a d y p r z e b i e g ł o po­ w a n e j przez Mao, p r z y c z y n y poniesionej p o r a ż k i sprowa­
m y ś l n i e z nieznacznymi t y l k o s t r a t a m i , a n a s t ę p n i e j e d - dzano, przeciwnie, do c z y n n i k a subiektywnego, a w i ę c do

230 231
 H i r o t y " ) . N a n k i n o w i zaproponowano n a w i ą z a n i e „ścisłej
n i e u m i e j ę t n o ś c i znalezienia p r a w i d ł o w y c h r o z w i ą z a ń ope-
racyjno-taktycznych. 16
Chodziło o podrażnienie ambicji w s p ó ł p r a c y " m i ę d z y C h i n a m i a J a p o n i ą w dziedzinie w o j ­
obecnych na naradzie w o j s k o w y c h , co — j a k w y k a z a ł a skowej, gospodarczej i politycznej. Strona j a p o ń s k a szcze­
p r z y s z ł o ś ć — s p e ł n i ł o oczekiwania. g ó l n i e p o d k r e ś l a ł a swe „ ż y c z e n i e " , aby C h i n y „ w s t r z y ­
Narada w C u n I s t a n o w i ł a w a ż n y k r o k Mao Tse-tunga m a ł y s i ę " od p r z y j m o w a n i a pomocy j a k i c h k o l w i e k i n n y c h
do z a g a r n i ę c i a w ł a d z y w p a r t i i i w a r m i i . D o p r o w a d z i ł on k r a j ó w o p r ó c z Japonii, „ s k o o r d y n o w a ł y " z J a p o n i ą s w o j ą
do powstania r o z ł a m u w g r u p i e c i e s z ą c y c h się w ó w c z a s p o l i t y k ę z a g r a n i c z n ą i w e w n ę t r z n ą , a t a k ż e k o r z y s t a ł y sze­
n a j w i ę k s z y m a u t o r y t e t e m p r z y w ó d c ó w K C i z o s t a ł do­ r o k o z „ p o m o c y " Japonii w d ł a w i e n i u w k r a j u r u c h u a n t y ­
k o o p t o w a n y do s k ł a d u S e k r e t a r i a t u K C ( p e ł n i ą c e g o w t e d y j a p o ń s k i e g o i komunistycznego. S p e ł n i e n i e t y c h ż ą d a ń
p r a k t y c z n i e r o l ę s t a ł e g o k o m i t e t u b i u r a politycznego), u z y ­ oznaczało przekształcenie Chin w japońską m a r i o n e t k ę .
s k u j ą c w ten s p o s ó b m o ż l i w o ś ć w y w i e r a n i a b e z p o ś r e d n i e ­ W m a j u 1935 r. pod p r e t e k s t e m p o ś c i g u za o d d z i a ł e m
go w p ł y w u na d z i a ł a l n o ś ć K C . Po naradzie Mao Tse-tung p a r t y z a n c k i m j a p o ń s k a soldateska s k i e r o w a ł a do strefy
nadal d ą ż y ł do dokonania z m i a n w k i e r o w n i c t w i e K C z d e m i l i t a r y z o w a n e j w Hopej swe wojska i p r z e d s t a w i ł a
K P C h i A r m i i Czerwonej. W rezultacie w l u t y m 1935 r. w u l t y m a t y w n e j formie nowe ż ą d a n i a r z ą d o w i c h i ń s k i e ­
C i n Pang-sien, sekretarz generalny K C K P C h , p r z e k a z a ł m u . W rezultacie w m a j u — c z e r w c u m i n i s t e r w o j n y N a n ­
swe o b o w i ą z k i Czang W e n - t i e n o w i , p o z o s t a j ą c c z ł o n k i e m k i n u Ho I n g - c i n oraz d o w o d z ą c y w o j s k a m i j a p o ń s k i m i
B i u r a Politycznego i S e k r e t a r i a t u . w Chinach P ó ł n o c n y c h U m e z u podpisali tajne p o r o z u ­
mienie. Soldateska j a p o ń s k a w y m o g ł a na stronie c h i ń s k i e j
Narada w C u n I nie w y p r a c o w a ł a p r y n c y p i a l n i e n o w e j
d y m i s j ę nastawionych a n t y j a p o ń s k o g u b e r n a t o r ó w pro­
l i n i i p o l i t y c z n e j i w o j s k o w e j . Generalnie p o t w i e r d z i ł a ona
w i n c j i Hopej i Czahar, wycofanie z Hopej wszystkich
s ł u s z n o ś ć poprzedniej p o l i t y k i prowadzonej przez K C
wojsk k u o m i n t a n g o w s k i c h oraz zakaz d z i a ł a l n o ś c i K u o ­
z C i n Pang-sienem na czele, k r y t y k u j ą c j e d y n i e poprzed­
m i n t a n g u w p r o w i n c j a c h Hopej, Czahar, Szansi i Szan­
nie k i e r o w n i c t w o za p o p e ł n i o n e „ b ł ę d y " w o j s k o w e .
t u n g oraz w m i e ś c i e Siamen (Fucien).
W k o ń c u listopada 1935 r. J a p o ń c z y c y zorganizowali we
wschodniej częśpi Hopej „ W s c h o d n i o - H o p e j s k i autono­
3. Przypływ wałki narodowowyzwołeńczej
m i c z n y r z ą d a n t y k o m u n i s t y c z n y " ze s w y m poplecznikiem
narodu chińskiego.
I n Ż u - k e n g i e m na czele. Na ż ą d a n i e t e ż J a p o ń c z y k ó w P ó ł ­
Walka KPCh o utworzenie jednolitego
nocna ( p e k i ń s k a ) Rada Polityczna z o s t a ł a r o z w i ą z a n a
narodowego frontu antyjapońskiego (1935—1937)
i w j e j miejsce w g r u d n i u 1935 r. u t w o r z o n o Hopej—Cza-
h a r s k ą A u t o n o m i c z n ą R a d ę P o l i t y c z n ą na czele z Ho I n g -
Eskalacja japońskiej agresji w Chinach. Dalsze zmiany
-cinem, z n a n y m ze swej g o t o w o ś c i do u s t ę p s t w wobec
w układzie sił w kraju. Z p o c z ą t k i e m 1935 r. r z ą d j a p o ń ­
Japonii. G r o ź b a zatem p r z e k s z t a ł c e n i a C h i n w j a p o ń s k ą
s k i w y s u n ą ł generalny p l a n p o d p o r z ą d k o w a n i a C h i n Ja­
k o l o n i ę s t a w a ł a się coraz bardziej realna.
p o n i i w r a m a c h t a k zwanej j a p o n o - c h i ń s k i e j „ w s p ó ł p r a c y "
politycznej i gospodarczej. W p a ź d z i e r n i k u 1935 r. p r o ­ W y d a r z e n i a te s p o w o d o w a ł y n o w y p r z y p ł y w a n t y j a p o ń ­
g r a m ten z o s t a ł s f o r m u ł o w a n y w o ś w i a d c z e n i u j a p o ń s k i e ­ skiego r u c h u narodowego w Chinach. Do w a l k i n a r o d o w o ­
w y z w o l e ń c z e j z a c z ę ł y p r z y s t ę p o w a ć coraz szersze w a r s t w y
go m i n i s t r a spraw zagranicznych H i r o t y ( „ t r z y zasady

232 233
narodu. L a t e m 1935 r. — w odpowiedzi na poczynania n i e n i u się u g r u p o w a n i a c z e c i a ń s k i e g o i r z ą d u n a n k i ń s k i e ­
j a p o ń s k i e j soldateski w H o p e j — w y b u c h ł y a n t y j a p o ń s k i e go b y ł a dokonana w 1935 r. r e f o r m a systemu p i e n i ę ż n e g o .
demonstracje r o b o t n i k ó w Szanghaju oraz i n n y c h miast. D z i ę k i specjalnemu d e k r e t o w i z l i k w i d o w a n o w ó w c z a s sys­
P o d j ę t o w a l k i p a r t y z a n c k i e w M a n d ż u r i i oraz w rejonach t e m m o n e t a r n y o p a r t y na srebrze i znacjonalizowano za­
C h i n P ó ł n o c n y c h . Resztki w o j s k rozproszonych przez Ja­ soby srebra w bankach p r y w a t n y c h i k a n t o r a c h w y m i a n y .
p o ń c z y k ó w w latach 1932—1933 oraz nowe k o n t y n g e n t y P r a w o emisji n o w y c h , p a p i e r o w y c h z n a k ó w p i e n i ę ż n y c h
z o s t a ł y p o ł ą c z o n e w a r m i ę a n t y j a p o ń s k ą . Znacznie z a k t y ­ u z y s k a ł y jedynie banki r z ą d o w e . Parytet juana został
wizowały swą działalność i zaczęły przekształcać się w ustalony w odniesieniu do f u n t a szterlinga. P o s u n i ę c i e
organizacje masowe u t w o r z o n e w 1932—1934 r. L i g a O b r o ­ to — w r a z z p r ó b a m i p o w o ł a n i a r z ą d o w e j k o m p a n i i h a n ­
ny Praw Narodu Chińskiego, Związek Walki Zbrojnej dlu zbożem i tekstyliami, „wspólnych przedsiębiorstw"
0 N i e p o d l e g ł o ś ć Ojczyzny oraz i n n e patriotyczne o r g a n i ­ i t d . — z m i e r z a ł o do dalszego umocnienia pozycji c h i ń s k i e ­
zacje. P r z e c i w k o j a p o n o f i l s k i e m u u g r u p o w a n i u W a n g go k a p i t a ł u biurokratycznego. R ó w n o c z e ś n i e r e f o r m a ta,
C i n g - w e j a o p o w i a d a j ą c e m u się za p r z y j ę c i e m „ t r z e c h za­ w z m a c n i a j ą c pozycje A n g l i i , b y ł a obliczona na zaostrzenie
sad H i r o t y " w y s t ą p i ł a w i ę k s z o ś ć u g r u p o w a ń K u o m i n t a n g u stosunków, angielsko-japońskich.
w c e n t r u m i na p r o w i n c j i . L a t e m i j e s i e n i ą 1935 r. p r z e d ­ W 1936 r. r z ą d n a n k i ń s k i o p r a c o w a ł plan r o z w o j u gos­
stawiciele nacjonalistycznych organizacji oficerstwa c h i ń ­ p o d a r k i narodowej, p r z e w i d u j ą c y inwestowanie ś r o d k ó w
skiego, c z ł o n k o w i e „ F u s i n s z e " dokonali szeregu z a m a c h ó w i k r e d y t o w a n i e poprzez b a n k i p a ń s t w o w e szeregu p i e r ­
na p r o j a p o ń s k i c h d z i a ł a c z y z otoczenia W a n g C i n g - w e j a wszoplanowych o b i e k t ó w , g ł ó w n i e w o j s k o w y c h i i n f r a ­
1 na niego samego. W 1935 r. część s p o ś r ó d l i d e r ó w u g r u ­ s t r u k t u r y (dróg, l i n i i ł ą c z n o ś c i itp.), a t a k ż e udzielanie
powania c z e c i a ń s k i e g o oraz p r z y w ó d c ó w w o j s k o w y c h i po­ kredytów rodzimym firmom prywatnym operującym
l i t y c z n y c h z u g r u p o w a ń r e g i o n a l n y c h w y k a z a ł a c h ę ć na­ w przemyśle wydobywczym, tekstylnym i w innych gałę­
w i ą z a n i a k o n t a k t ó w z K P C h i d o w ó d z t w e m A r m i i Czer­ ziach. W ł a d z e centralne i lokalne u z y s k i w a ł y w z w i ą z k u
w o n e j dla zorganizowania oporu p r z e c i w n a p a ś c i . z t y m p e ł n o m o c n i c t w a do szerokiego w y k o r z y s t y w a n i a
Wobec g w a ł t o w n i e w z m a g a j ą c e j się n o w e j g r o ź b y agre­ p r a c y p r z y m u s o w e j r e k l a m o w a n e j jako „ o b o w i ą z e k n a r o ­
s j i j a p o ń s k i e j r e ż y m n a n k i ń s k i b y ł zmuszony p o d j ą ć o k r e ś ­ d o w y " i „ o b o w i ą z e k pracy". Do b u d o w y d r ó g , k a n a ł ó w
lone ś r o d k i w celu przyspieszenia politycznych, w o j s k o ­ i o b i e k t ó w w o j s k o w y c h s p ę d z a n o w i ę c rzesze biedoty
w y c h i ekonomicznych p r z y g o t o w a ń do w o j n y . R ó w n o ­ m i e j s k i e j i w i e j s k i e j p ł a c ą c za c i ę ż k ą p r a c ę f i z y c z n ą k w o ­
c z e ś n i e jednak, p r ó b u j ą c u g ł a s k a ć agresora u s t ę p s t w a m i , t y ledwo w y s t a r c z a j ą c e na w y ż y w i e n i e . W 1936 r. N a n k i n
r o z p r a w i a n i e m się z s i ł a m i r e w o l u c y j n y m i i a n t y j a p o ń ­ r o z p i s a ł p o ż y c z k ę w e w n ę t r z n ą na s u m ę 24 m l d j u a n ó w .
s k i m i , Czang Kaj-szek p o s t a n o w i ł w y g r y w a ć z a o s t r z a j ą c e W 1935—1937 r. zbudowano o k o ł o 3 tys. k m l i n i i kole­
się s p r z e c z n o ś c i m i ę d z y J a p o n i ą , z jednej strony, a A n g l i ą j o w y c h i 40 tys. k m d r ó g . W szeregu gałęzi p r z e m y s ł u
i U S A — z d r u g i e j . S z c z e g ó l n e z a ś nadzieje w i ą z a ł on c h i ń s k i e g o n a s t ą p i ł do 1937 r. znaczny wzrost p r o d u k c j i ;
z r o z w o j e m j a p o ń s k i e j agresji w k i e r u n k u p ó ł n o c n y m , za t r z y lata (1934—1937) a k t y w a c h i ń s k i e g o p r z e m y s ł u
1
to jest w y b u c h e m w o j n y m i ę d z y J a p o n i ą a ZSRR. narodowego w z r o s ł y o /a. J e d n o c z e ś n i e r z ą d k u o m i n t a n -
Do 1935 r. N a n k i n u s t a n o w i ł k o n t r o l ę nad Syczuan em, gowski p o d j ą ł nowe k r o k i w celu rozszerzenia swej k o n ­
Kuangsi, K u e j c z o u i Ciangsi. W a ż n y m k r o k i e m w umoc- t r o l i nad s f e r ą p r z e m y s ł u . W latach p r z e d w o j e n n y c h do

234 235
r z ą d u tego n a l e ż a ł o j u ż ponad 1 0 % p r z e d s i ę b i o r s t w , p r z e ­ wystąpił Wang Ming. W artykule poświęconym wynikom
de w s z y s t k i m d u ż y c h . Zaprzestanie w o j e n m i ę d z y m i l i - narady, o p u b l i k o w a n y m w c z a s o p i ś m i e „ M i ę d z y n a r o d ó w k a
t a r y s t a m i w g ł ó w n y c h rejonach C h i n oraz s p r z y j a j ą c e K o m u n i s t y c z n a " , W a n g M i n g pisał, że przed K P C h s t a n ę ­
w a r u n k i k l i m a t y c z n e u m o ż l i w i ł y zebranie w 1937 r. n a j ­ ło nie c i e r p i ą c e z w ł o k i zadanie p r z y c i ą g n i ę c i a do w a l k i
w i ę k s z e g o w h i s t o r i i C h i n do 1949 r. zbioru zbóż: 138,6 n a r o d o w o w y z w o l e ń c z e j „ j a k najszerszych, nie t y l k o p r a w ­
m i n ton. dziwie r e w o l u c y j n y c h , ś w i a d o m y c h i uczciwych elemen­
W w a r u n k a c h jednak zacofanej s p o ł e c z n o - e k o n o m i c z n e j t ó w , ale r ó w n i e ż wszystkich m o ż l i w y c h , nawet p r z e j ś c i o ­
s t r u k t u r y k r a j u oraz w s z e c h w ł a d z y s k o r u m p o w a n e j k u o - w o w a h a j ą c y c h się s o j u s z n i k ó w i d o r a ź n y c h s p r z y m i e ­
m i n t a n g o w s k i e j b i u r o k r a c j i i soldateski w y s i ł k i p r z y w ó d ­ r z e ń c ó w z r ó ż n y c h w a r s t w i klas s p o ł e c z e ń s t w a c h i ń s k i e ­
c ó w k u o m i n t a n g o w s k i c h d a ł y j e d y n i e efekt c z ę ś c i o w y , go". Nie w y k l u c z a n o p r z y t y m m o ż l i w o ś c i u t w o r z e n i a
jeśli chodzi o p r z y g o t o w a n i e C h i n do n a d c i ą g a j ą c e j szero­ jednolitego f r o n t u z u g r u p o w a n i e m Czang Kaj-szeka pod
k i e j agresji i m p e r i a l i z m u j a p o ń s k i e g o . K r a j nadal t k w i ł w a r u n k i e m jednak, j a k s t w i e r d z a ł a r t y k u ł , ż e „ r z e c z y ­
w n ę d z y , w znacznym s t o p n i u r o z d r o b n i o n y p o l i t y c z n i e w i ś c i e zaprzestanie on w o j n y z A r m i ą C z e r w o n ą i o b r ó c i
i gospodarczo. s w o j ą b r o ń przeciwko i m p e r i a l i s t o m j a p o ń s k i m " . A b y
VII kongres Międzynarodówki Komunistycznej i zwrot u ł a t w i ć zespolenie przedstawicieli wszystkich w a r s t w spo­
w polityce KPCh. G ł ę b o k i e z m i a n y w s y t u a c j i w e w n ę t r z ­ ł e c z n y c h n a r o d u c h i ń s k i e g o w j e d n o l i t y m froncie, K W M K
nej i m i ę d z y n a r o d o w e j C h i n oraz p o r a ż k a r u c h u radziec­ i delegacja K P C h w M i ę d z y n a r o d ó w c e K o m u n i s t y c z n e j
kiego w y m a g a ł y n i e z w ł o c z n e j r e w i z j i k u r s u K P C h , zdecy­ u w a ż a ł y za s ł u s z n e dokonanie szeregu zmian w polityce
dowanego z w r o t u w j e j p o l i t y c e k u j e d n o l i t e m u f r o n ­ s p o ł e c z n o - e k o n o m i c z n e j K P C h . Narada s z c z e g ó l n i e p o d ­
t o w i n a r o d o w e m u . Z w r o t ten z o s t a ł z a p o c z ą t k o w a n y przez k r e ś l i ł a , że g ł ó w n y m n i e b e z p i e c z e ń s t w e m w e w p r o w a d z a ­
K P C h po V I I kongresie M i ę d z y n a r o d ó w k i K o m u n i s t y c z ­ n i u nowego k u r s u są p o g l ą d y i poczynania lewacko-sek-
17

nej ( l i p i e c — s i e r p i e ń 1935 r.), k t ó r e g o u c h w a ł y o t w o r z y ł y ciarskie.

d r o g ę do z m i a n y poprzednich z a ł o ż e ń . J u ż podczas obrad V I I kongresu,' 1 sierpnia 1-935 r., na
W referacie sekretarza generalnego M i ę d z y n a r o d ó w k i wniosek K W M K K P C h ogłosiła „ O r ę d z i e do n a r o d u
K o m u n i s t y c z n e j G. D y m i t r o w a i w u c h w a ł a c h V I I k o n ­ w sprawie przeciwstawienia s i ę J a p o n i i i u r a t o w a n i a O j ­
gresu postawiono zadanie bardziej a k t y w n e g o i konsek­ czyzny". W dokumencie t y m K P C h p r o p o n o w a ł a wszyst­
wentnego prowadzenia przez p a r t i e komunistyczne k r a j ó w k i m bez w y j ą t k u p a r t i o m oraz u g r u p o w a n i o m p o l i t y c z n y m
Wschodu t a k t y k i jednolitego f r o n t u oraz w a l k i z sekciar­ i wojskowym, w t y m t a k ż e jednostkom armii kuomintan-
s t w e m w i m i ę g ł ó w n e g o celu na d a n y m etapie — w a l k i gowskiej, p o ł o ż e n i e kresu w o j n i e d o m o w e j i zjednoczenie
przeciwko imperialistycznym wojnom kolonialnym. dla przeciwstawienia się agresji j a p o ń s k i e j . O r ę d z i e w y s u ­
U c h w a ł y V I I kongresu s t a w i a ł y przed K P C h zadanie p r z y ­ w a ł o p r o p o z y c j ę u t w o r z e n i a r z ą d u obrony narodowej z ł o ­
jęcia na siebie r o l i i n i c j a t o r a i o ś r o d k a z e s p a l a j ą c e g o ż o n e g o z przedstawicieli r ó ż n y c h u g r u p o w a ń politycznych,
wszystkie s i ł y a n t y i m p e r i a l i s t y c z n e . w o j s k o w y c h i innych, zjednoczonego d o w ó d z t w a i p o ł ą ­
czonej a r m i i a n t y j a p o ń s k i e j . P r o g r a m r z ą d u obrony na­
Na odbytej po V I I kongresie M i ę d z y n a r o d ó w k i K o m u ­
r o d o w e j o b e j m o w a ł postulaty zdecydowanej w a l k i z agre­
nistycznej w M o s k w i e naradzie delegacji c h i ń s k i e j z refe­
sją, konfiskaty ziemi i m a j ą t k u n a j e ź d ź c ó w oraz z d r a j c ó w
r a t e m „ J a k z a s t o s o w a ć u c h w a ł y V I I kongresu w C h i n a c h "

236 237
 narodu, p o p r a w y w a r u n k ó w m a t e r i a l n y c h mas p r a c u j ą ­ w y t c h n i e n i e , b r o ń i ż y w n o ś ć , z o s t a ł y one t e ż c z ę ś c i o w o
cych i zagwarantowania n a r o d o w i s w o b ó d demokratycz­ u z u p e ł n i o n e kosztem 4 F r o n t u . J e d n a k ż e w k r ó t c e s y t u a ­
nych. cja się s k o m p l i k o w a ł a . Natarcie wojsk K u o m i n t a n g u na
Ogłoszenie powyższego dokumentu oznaczało zapocząt­ Syczuan i blokada r e j o n u d o p r o w a d z i ł y do tego, że d ł u g o ­
k o w a n i e nowego etapu w a l k i K P C h o u t w o r z e n i e f r o n t u t r w a ł a dyslokacja zjednoczonej A r m i i Czerwonej na t e r y ­
narodowego: p a r t i a s t a w i a ł a t y m razem k w e s t i ę j e d n o l i ­ t o r i u m r e j o n u radzieckiego w Syczuanie s t a w a ł a się n i e ­
tego f r o n t u nie t y l k o „ o d d o ł u " , lecz i „ o d g ó r y " , ze m o ż l i w a ze w z g l ę d u na b r a k ż y w n o ś c i . W sierpniu 1935 r.
wszystkimi partiami politycznymi i siłami wojskowymi postanowiono w y r u s z y ć na p ó ł n o c , do r e j o n u , gdzie m i e ś ­
kraju. ciła się baza K a o K a n g a i L i u Czy-tana. W p r z e d d z i e ń
J e d n a k ż e ten z w r o t K P C h , d o k o n y w a n y pod bezpo­ o d e j ś c i a z Syczuanu tarcia w k i e r o w n i c t w i e K P C h za­
średnim kierownictwem Międzynarodówki Komunistycz­ o s t r z y ł y się. Czang K u o - t a o u w a ż a ł , ż e narada w Cun I
nej, p r z e b i e g a ł nie bez o k r e ś l o n y c h t r u d n o ś c i . Podczas gdy nie m i a ł a p r a w a z m i e n i a ć s k ł a d u B i u r a Politycznego i Se­
M i ę d z y n a r o d ó w k a K o m u n i s t y c z n a i delegacja K P C h w M K k r e t a r i a t u K C K P C h i p o d d a w a ł w w ą t p l i w o ś ć p r a w a Mao
o p r a c o w y w a ł y n o w y kurs, A r m i a Czerwona, K C K P C h Tse-tunga do zasiadania w n o w y m B i u r z e P o l i t y c z n y m .
i rzesze k o m u n i s t ó w c h i ń s k i c h z n a j d o w a ł y się w trakcie N a l e g a ł on na z w o ł a n i e p l e n u m K C i s p o w o d o w a ł p o d j ę ­
heroicznego wielkiego marszu w o d l e g ł y c h rejonach Chin cie przez B i u r o Polityczne u c h w a ł y o dokooptowaniu do
Zachodnich i P ó ł n o c n o - Z a c h o d n i c h . L a t e m 1935 r., po kierownictwa partii kadry dowódców 4 Frontu, którzy
s p o t k a n i u w p r o w i n c j i Syczuan a r m i i 1 i 4 F r o n t u , w k i e ­ p r ó c z Czang K u o - t a o nie b y l i dotychczas reprezentowani
r o w n i c t w i e K P C h n a s t ą p i ł ostry k r y z y s . Jednostki 1 F r o n ­ w B i u r z e P o l i t y c z n y m oraz w i n n y c h c e n t r a l n y c h i n s t a n ­
t u , k t ó r e p r o w a d z ą c c i ę ż k i e w a l k i p r z e d a r ł y się wreszcie cjach p a r t y j n y c h .
do Syczuanu, l i c z y ł y o k o ł o 10—15 tys. ż o ł n i e r z y i ofice­
W tej s y t u a c j i Mao Tse-tung i jego zwolennicy, obawia­
r ó w . Jednostki 4 F r o n t u d z i a ł a j ą c w n o w y m rejonie r a ­
j ą c się o s ł a b i e n i a w ł a s n y c h pozycji w k i e r o w n i c t w i e p a r t i i
dzieckim Syczuan—Sikang — o k o ł o 80—100 tys. ludzi.
i a r m i i , w t a j e m n i c y przed d o w ó d c a m i i n n y c h k o r p u s ó w ,
Po opuszczeniu r e j o n u radzieckiego w p o ł u d n i o w e j Ciangsi
n a l e ż ą c y c h uprzednio do 4 F r o n t u , w y d a l i 1 i 3 K o r p u s o ­
n o w y radziecki r e j o n w Syczuanie, r o z c i ą g a j ą c y się na
w i z n a j d u j ą c y m się w k o l u m n i e c z o ł o w e j rozkaz oderwa­
znacznym obszarze i k o r z y s t n i e p o ł o ż o n y pod w z g l ę d e m
nia się od g ł ó w n y c h sił zjednoczonej a r m i i i posuwania
strategicznym, b y ł t r a k t o w a n y przez K P C h jako nowa
się f o r s o w n y m marszem na p ó ł n o c . W korpusach t y c h zna­
centralna baza radziecka. Na czele wojsk 4 F r o n t u oraz
l a z ł a się część c z ł o n k ó w K C i B i u r a Politycznego, w t y m
o r g a n ó w p a r t y j n y c h - i radzieckich r e j o n u Syczuan—Si­
Mao Tse-tung. G ł ó w n e natomiast formacje A r m i i Czerwo­
k a n g s t a n ą ł c z ł o n e k B i u r a Politycznego i S e k r e t a r i a t u
nej na czele z Czu Te i Czang K u o - t a o zgodnie z n a k r e ś ­
K C K P C h , Czang K u o - t a o . Na mocy u c h w a ł y narady
l o n y m w c z e ś n i e j p l a n e m z n a j d o w a ł y się w odległości k i l k u
B i u r a Politycznego naczelnym d o w ó d c ą zjednoczonej a r m i i
S d n i marszu od awangardy. M i m o rozkazu sztabu g ł ó w n e g o ,
z o s t a ł m i a n o w a n y Czu Te, g ł ó w n y m j e j komisarzem —
by z a w r a c a ć , j e d n o s t k i Mao Tse-tunga k o n t y n u o w a ł y
Czang K u o - t a o .
marsz na p ó ł n o c . D z i a ł a n i a te Czang K u o - t a o oraz pozo­
P o ł ą c z e n i e sił obu f r o n t ó w s t a n o w i ł o d u ż y sukces K P C h . s t a j ą c y p r z y n i m c z ł o n k o w i e K C K P C h ocenili jako roz­
A r m i a Czerwona p o w i ę k s z y ł a się, wojska 1 F r o n t u z y s k a ł y ł a m o w e ; Czang K u o - t a o ogłosił o u t w o r z e n i u nowego K C

238
239
 KPCh, który miał bezpośrednio podlegać Międzynarodów­ tangu. W z j e ź d z i e w z i ę l i u d z i a ł przedstawiciele P o ł u d n i o ­
ce K o m u n i s t y c z n e j . Jednostki Czang K u o - t a o , liczące 50— wo-Zachodniej Rady Politycznej, Jan Si-szan oraz Feng
60 tys. ż o ł n i e r z y , k l u c z y ł y przez r o k w rejonach zachod­ Jii-siang, k t ó r y p o w r ó c i ł do d z i a ł a l n o ś c i politycznej. W a n g
niego Syczuanu i Sikangu s t a c z a j ą c w a l k i z m i l i t a r y s t a m i C i n g - w e j b y ł zmuszony u s t ą p i ć ze stanowiska szefa r z ą d u
s y c z u a ń s k i m i , r o z ł a m z o s t a ł z l i k w i d o w a n y dopiero j e s i e n i ą i w y j e c h a ł za g r a n i c ę , na czele nowego r z ą d u s t a n ą ł Czang
1936 r. na zdecydowane zalecenie M i ę d z y n a r o d ó w k i K o ­ Kaj-szek.
munistycznej. G d y na ż ą d a n i e J a p o ń c z y k ó w r z ą d n a n k i ń s k i w y r a z i ł
W p a ź d z i e r n i k u 1935 r. część wojsk A r m i i Czerwonej, z g o d ę na u t w o r z e n i e Hopej-Czaharskiej A u t o n o m i c z n e j
k t ó r e o d e r w a ł y się od sił g ł ó w n y c h i p r z y k t ó r y c h znajdo­ Rady Politycznej, p a n u j ą c e w ś r ó d s t u d e n t ó w - p a t r i o t ó w
w a ł a się w i ę k s z o ś ć c z ł o n k ó w K C K P C h w r a z z Mao Tse- oburzenie zaczęło z n a j d o w a ć u j ś c i e w demonstracjach.
- t u n g i e m , d o t a r ł a do r e j o n u K a o K a n g a i L i u Czy-tana. 9 g r u d n i a 1935 r. o d b y ł a się w P e k i n i e w i e l o t y s i ę c z n a ma­
W czasie marszu i w p i e r w s z y m okresie po o s i ą g n i ę c i u nifestacja studencka, podczas k t ó r e j domagano się u t r z y ­
p ó ł n o c n e j Szensi k i e r o w n i c t w o K P C h b y ł o o d c i ę t e od mania i n t e g r a l n o ś c i t e r y t o r i a l n e j C h i n i p o ł o ż e n i a kresu
g ł ó w n y c h r e j o n ó w k r a j u , nie m i a ł o k o n t a k t ó w z M i ę d z y ­ w o j n i e d o m o w e j . W k r ó t c e fala demonstracji a n t y j a p o ń -
n a r o d ó w k ą K o m u n i s t y c z n ą i nie o r i e n t o w a ł o się w zasad­ skich p r z e t o c z y ł a się przez c a ł e C h i n y z y s k u j ą c sobie m i a ­
niczych zmianach, j a k i e z a s z ł y w u k ł a d z i e sił w Chinach. no „ R u c h u 9 g r u d n i a " . W ś r ó d s t u d e n t ó w w z r a s t a ł a u t o r y ­
T o t e ż poprzednie d y r e k t y w y oraz w ł a ś c i w e Mao T s e - t u n - tet k o m u n i s t ó w .
g o w i i jego z w o l e n n i k o m tendencje lewacko-nacjonali- W y d a r z e n i a te ś w i a d c z y ł y o narodzinach o g ó l n o c h i ń -
styczne w y w i e r a ł y t u nadal s w ó j p r z e m o ż n y w p ł y w . Prace skiego r u c h u a n t y j a p o ń s k i e g o , o dalszych i s t o t n y c h zmia­
nad w c i e l a n i e m w ż y c i e n o w e j l i n i i p a r t i i a ż do p o c z ą t k u nach w u k ł a d z i e sił klasowych, m i ę d z y i n n y m i o p r z e j ś c i u
1936 r. k o m u n i ś c i p r o w a d z i l i (pod k i e r u n k i e m delegacji szerokich w a r s t w b u r ż u a z j i , d r o b n o m i e s z c z a ń s t w a i i n t e l i ­
K P C h w M i ę d z y n a r o d ó w c e K o m u n i s t y c z n e j ) t y l k o na te­ gencji na pozycje w a l k i n a r o d o w o r e w o l u c y j n e j .
renach k u o m i n t a n g o w s k i c h . W a ż n ą p r z y t y m r o l ę ode­ 25 g r u d n i a 1935 r., po zapoznaniu się z u c h w a ł a m i V I I
g r a ł o rozpropagowanie h a s e ł K P C h przez organizacje kongresu M i ę d z y n a r o d ó w k i K o m u n i s t y c z n e j i z zalecenia­
podziemne w Chinach Wschodnich i P ó ł n o c n y c h , a t a k ż e m i n a r a d y delegacji c h i ń s k i e j , p r z e b y w a j ą c e w Szensi B i u ­
rozpowszechnienie w Chinach dziennika „ C i o u k u o Ż y p a o " ro Polityczne K C K P C h na czele z Mao Tse-tungiem p o d ­
( „ O c a l e n i e Ojczyzny"), k t ó r e g o w y d a w a n i e z o r g a n i z o w a ł a j ę ł o „ U c h w a ł ę o obecnej s y t u a c j i i zadaniach p a r t i i " ,
delegacja tej p a r t i i w M i ę d z y n a r o d ó w c e K o m u n i s t y c z n e j . w k t ó r e j ustalono l i n i ę na organizowanie „ j a k najszersze­
U c h w a ł y V I I kongresu M i ę d z y n a r o d ó w k i K o m u n i s t y c z ­ go jednolitego a n t y j a p o ń s k i e g o f r o n t u narodowego ( z a r ó w ­
nej oraz nowe p o d e j ś c i e K P C h do p r o b l e m ó w jednolitego no na dole, j a k i u g ó r y ) " . U c h w a ł a m ó w i ł a o zaprzestaniu
f r o n t u p r z y s p i e s z y ł y p o l a r y z a c j ę sił w k i e r o w n i c t w i e K u o ­ k o n f i s k a t y z i e m i i m a j ą t k u k u ł a k ó w nie s t o s u j ą c y c h feu­
m i n t a n g u . Na o d b y t y m w listopadzie 1936 r. V zjeździe dalnych form wyzysku, o stworzeniu rodzimym przedsię­
K u o m i n t a n g u japonofilska p l a t f o r m a W a n g Cing-weja b i o r c o m korzystniejszych niż dotychczas w a r u n k ó w , o za­
s p o t k a ł a s i ę z g w a ł t o w n ą k r y t y k ą w i e l u znanych d z i a ł a c z y g w a r a n t o w a n i u d r o b n e j b u r ż u a z j i i inteligencji (nieza­
tej p a r t i i . S k ł a d zjazdu o d z w i e r c i e d l a ł t e ż dalszy r o z w ó j l e ż n i e od j e j pochodzenia s p o ł e c z n e g o ) , w s z y s t k i m żoł­
tendencji do zjednoczenia r ó ż n y c h u g r u p o w a ń K u o m i n - n i e r z o m i oficerom w y s t ę p u j ą c y m p r z e c i w k o agresorom

240 18 — Najnowsza. 241

 j a p o ń s k i m i zdrajcom n a r o d u — p r a w p o l i t y c z n y c h w r e ­ m i a ł y z a b l o k o w a ć i z l i k w i d o w a ć j e d n o s t k i A r m i i Czerwo­
jonie r a d z i e c k i m ł ą c z n i e z i c h u d z i a ł e m w organach w ł a ­ nej w P o g r a n i c z n y m Rejonie Szensi—Kansu—Ningsia.
dzy. Jednak wycofanie się z ojczystych s t r o n z a g a r n i ę t y c h
R ó w n o c z e ś n i e u c h w a ł a nie b y ł a w o l n a od p o w a ż n y c h przez J a p o ń c z y k ó w (armia Czang Siie-lianga z n a j d o w a ł a
s p r z e c z n o ś c i . Delegacja K P C h w M i ę d z y n a r o d ó w c e K o m u ­ się przedtem w M a n d ż u r i i ) , b r a k jasnej p e r s p e k t y w y w a l ­
nistycznej d o p u s z c z a ł a b o w i e m m o ż l i w o ś ć p r z y c i ą g n i ę c i a k i z agresorem i nadziei na p o w r ó t do d o m u — s p r z y j a ł y
do jednolitego f r o n t u nie t y l k o u g r u p o w a ń regionalnych, szerzeniu s i ę w wojskach Czang Siie-lianga i Jang H u -
lecz t a k ż e u g r u p o w a n i a Czang Kaj-szeka, w y c h o d z ą c z za­ -czenga niezadowolenia z p o l i t y k i Czang Kaj-szeka, ż ą d a ń
łożenia, iż g ł ó w n y m w r o g i e m w danej c h w i l i są j a p o ń s c y p o d j ę c i a zdecydowanej w a l k i z n a j e ź d ź c a m i j a p o ń s k i m i .
agresorzy. W uchwale natomiast K C K P C h z 25 g r u d n i a W a ż n ą w t y m rolę odegrała też działalność k o m u n i s t ó w
1935 r. w y s u n i ę t o zadanie p r z y c i ą g n i ę c i a do jednolitego i apele K P C h o u t w o r z e n i e jednolitego f r o n t u .
frontu wszystkich możliwych sojuszników łącznie z u g r u ­ W p o ł o w i e 1936 r. nieoficjalne k o n t a k t y z K P C h n a w i ą ­
p o w a n i a m i m i l i t a r y s t ó w , lecz w y k l u c z a n o z niego u g r u p o ­ zali przedstawiciele b y ł e j 19 A r m i i ( b r o n i ą c e j Szanghaju
wanie Czang Kaj-szeka, k t ó r e tak j a k a g r e s o r ó w j a p o ń ­ w 1932 r . ) , k t ó r e j r e s z t k i z o s t a ł y skierowane do p r o w i n c j i
skich p o t r a k t o w a n o za g ł ó w n e g o w r o g a n a r o d u c h i ń s k i e g o . Kuangsi, i przedstawiciele szeregu u g r u p o w a ń w o j s k o w o -
W warunkach zaś gdy Nankin kontrolował większość -politycznych Chin Południowo-Zachodnich. J e d n ą z przy­
wojsk i z a s o b ó w n i e z b ę d n y c h dla odparcia agresora, gdy czyn c i ą ż e n i a do b l o k u z K P C h b y ł o d ą ż e n i e do zapewnie­
w i e l u jego p r z y w ó d c ó w zaczęło u ś w i a d a m i a ć sobie n i e ­ nia sobie p r z y j e j pomocy poparcia Z S R R na w y p a d e k
u c h r o n n o ś ć w o j n y z J a p o n i ą — t a k i k u r s s t a n o w i ł prze­ w o j n y z J a p o n i ą . Przedstawiciele b o w i e m r ó ż n y c h u g r u ­
s z k o d ę w u t w o r z e n i u o g ó l n o n a r o d o w e g o jednolitego f r o n t u . p o w a ń obozu r z ą d z ą c e g o z d a w a l i sobie s p r a w ę , że r z ą d
W czerwcu 1936 r. o d b y ł a s i ę konferencja organizacji radziecki nie zgodzi s i ę na udzielenie takiego poparcia s i ­
ocalenia narodowego, na k t ó r e j z o s t a ł o p o w o ł a n e O g ó l n o - ł o m k o n t y n u u j ą c y m w a l k ę przeciwko K P C h .
c h i ń s k i e Stowarzyszenie Organizacji Ocalenia Narodowe­ W i o s n ą i l a t e m 1936 r. soldateska j a p o ń s k a p o d j ę ł a
go. W c z e r w c u — l i p c u 1936 r. p o w s t a ł Z w i ą z e k C h i ń s k i c h w Chinach n o w e agresywne akcje. W m a j u 1936 r. wspar­
P r a c o w n i k ó w L i t e r a t u r y i Sztuki, obejmujący działaczy t y przez J a p o ń c z y k ó w , m o n g o l s k i p o l i t y k k s i ą ż ę D e w a n
k u l t u r y o różnych poglądach politycznych, k t ó r y c h łączyła u t w o r z y ł t z w . r z ą d w o j s k o w y M o n g o l i i w p ó ł n o c n e j części
sprawa w a l k i o n i e p o d l e g ł o ś ć n a r o d o w ą . W u t w o r z e n i u p r o w i n c j i Czahar. L a t e m 1936 r. r z ą d j a p o ń s k i w u l t y m a -
tego z w i ą z k u w a ż n ą r o l ę o d e g r a ł L u Siin. t y w n e j f o r m i e p o s t a w i ł przed N a n k i n e m s p r a w ę p r z y j ę c i a
P r z y p ł y w r u c h u w y z w o l e ń c z e g o oraz z m i a n y w stano­ „ t r z e c h zasad H i r o t y " .
w i s k u K P C h s p r z y j a ł y n a w i ą z a n i u k o n t a k t ó w K P C h z sze­ M i m o w i s z ą c e g o nad C h i n a m i j a p o ń s k i e g o z a g r o ż e n i a
regiem u g r u p o w a ń obozu r z ą d z ą c e g o . O d p o c z ą t k u 1936 r. w r z ą d z ą c y m obozie k u o m i n t a n g o w s k i m nadal t r w a ł y spo­
przedstawiciele K P C h zaczęli p o d t r z y m y w a ć coraz ś c i ś l e j ­ r y . W czerwcu 1936 r. p r z e c i w k o r z ą d o w i n a n k i ń s k i e -
sze w i ę z i z oficerami o nastawieniu p a t r i o t y c z n y m z a r m i i m u — pod pretekstem przemarszu na p ó ł n o c do w a l k i
m a r s z a ł k a Czang Siie-lianga i g e n e r a ł a Jang Hu-czenga z Japończykami — wystąpiło południowo-zachodnie ugru­
w Chinach P ó ł n o c n o - Z a c h o d n i c h . Zgodnie z planem Czang powanie m i l i t a r y s t ó w i realna s t a w a ł a s i ę g r o ź b a nowego
Kaj-szeka a r m i e te, liczące ł ą c z n i e 150 tys. b a g n e t ó w , w y b u c h u w o j n y d o m o w e j . W t e j s y t u a c j i Czang Kaj-szek

16»
242 243
 p r z e r z u c i ł d u ż e siły na p o ł u d n i e o s ł a b i a j ą c t y m s a m y m skich, p o n i e w a ż g ł ó w n y m w r o g i e m n a r o d u c h i ń s k i e g o jest
nacisk na r e j o n radziecki. j a p o ń s k a soldateska faszystowska i walce z n i ą n a l e ż y
W warunkach tych w kierownictwie K P C h znajdującym 19
wszystko p o d p o r z ą d k o w a ć na d a n y m etapie". W s k a z y w a ­
się w Chinach ponownie o ż y ł y tendencje lewacko-sekciar- no, iż „ w obecnych w a r u n k a c h k a ż d a b r a t o b ó j c z a w o j n a
skie. K C K P C h w „ U c h w a l e o b i e ż ą c e j s y t u a c j i p o l i t y c z ­ ułatwia brudną i ciemną sprawę drapieżników japoń­
n e j " z 13 czerwca 1936 r. o k r e ś l i ł w y s t ą p i e n i e m i l i t a r y ­ skich". W zaleceniach K W M K z o s t a ł o mocno p o d k r e ś l o n e ,
s t ó w p o ł u d n i o w o - z a c h o d n i c h j a k o w o j n ę pod p e w n y m i ż e pod w z g l ę d e m p o l i t y c z n y m j e d n o l i t y a n t y j a p o ń s k i f r o n t
względami „mającą znaczenie narodoworewolucyjne". n a r o d o w y w i n i e n s t a n o w i ć porozumienie m i ę d z y K P C h ,
„ W o j n a ta — głosiła u c h w a ł a — jest w y m i e r z o n a prze­ K u o m i n t a n g i e m i i n n y m i organizacjami „ n a gruncie
c i w k o h e r s z t o w i z d r a j c ó w narodowych, Czang Kaj-szeko­ w s p ó l n e j politycznej p l a t f o r m y p r z y zachowaniu p e ł n e j
w i . W obecnej s y t u a c j i w o j n a z n a j e ź d ź c a m i j a p o ń s k i m i s a m o d z i e l n o ś c i politycznej i o r g a n i z a c y j n e j " . 20

jest nierozdzielna z w o j n ą p r z e c i w k o Czang Kaj-szeko­ K W M K zaproponował KPCh zastąpienie hasła repu­

1 8
w i " . K i e r o w n i c t w o K P C h nie w y s u n ę ł o postulatu zaprze­ b l i k i radzieckiej h a s ł e m u t w o r z e n i a j e d n o l i t e j o g ó l n o c h i ń -
stania b r a t o b ó j c z e j w o j n y , lecz z a m i e r z a ł o u t w o r z y ć p ó ł ­ skiej r e p u b l i k i demokratycznej. Jak p o d k r e ś l a ł G. D y m i ­
n o c n o - z a c h o d n i ą z j e d n o c z o n ą a r m i ę a n t y j a p o ń s k ą i ude­ t r o w , ta nowa d y r e k t y w a polityczna K P C h u w z g l ę d n i a ł a
r z y ć na a r m i ę Czang Kaj-szeka z p ó ł n o c y i od p o ł u d n i a . r e a l n ą s y t u a c j ę i b y ł a zgodna z b i e ż ą c y m etapem w a l k i
Rachuby j e d n a k ż e na b l o k z m i l i t a r y s t a m i p o ł u d n i o w o - w y z w o l e ń c z e j w Chinach.
-zachodnimi z a w i o d ł y . W l i p c u b o w i e m 1936 r. Czang K a j - Na podstawie z a l e c e ń K W M K 25 sierpnia 1936 r. K C
-szek u r e g u l o w a ł kosztem w i e l u u s t ę p s t w k o n f l i k t z po- K P C h o p u b l i k o w a ł list o t w a r t y do K u o m i n t a n g u ; w y r a ż a ł
ł u d n i o w o - z a c h o d n i m u g r u p o w a n i e m . O d b y t e l a t e m 1936 r. g o t o w o ś ć zjednoczenia się „ w t r w a ł y m j e d n o l i t y m froncie
I I plenum C K W Kuomintangu wysunęło hasło większej rewolucyjnym, takim, jakim był w i e l k i jednolity front
k o n c e n t r a c j i w ł a d z y , zjednoczenia k r a j u pod p r z y w ó d z ­ w a l k i p r z e c i w k o u c i s k o w i n a r o d o w e m u i feudalnemu,
t w e m K u o m i n t a n g u i h a s ł o to z o s t a ł o poparte przez w i ę k ­ f r o n t naszych d w ó c h p a r t i i , w okresie w i e l k i e j r e w o l u c j i
szość p r z y w ó d c ó w u g r u p o w a ń regionalnych. c h i ń s k i e j 1924—1927 r . " 17 w r z e ś n i a 1936 r. B i u r o P o l i ­
Po przeanalizowaniu d z i a ł a l n o ś c i K P C h po V I I k o n g ­ tyczne K C K P C h p o d j ę ł o u c h w a ł ę , w k t ó r e j n o w ą p o l i ­
resie M i ę d z y n a r o d ó w k i K o m u n i s t y c z n e j oraz zmian w sy­ t y k ę K P C h wobec u g r u p o w a n i a n a n k i ń s k i e g o w y j a ś n i a n o
t u a c j i w Chinach K o m i t e t . W y k o n a w c z y M i ę d z y n a r o d ó w k i jako p o l i t y k ę nacisku m a j ą c ą na celu „ z m u s z e n i e k u o m i n -
w l i p c u 1936 r. zalecił K P C h z d e c y d o w a n ą r e w i z j ę o r i e n ­ tangowskiego r z ą d u n a n k i ń s k i e g o i jego a r m i i do u d z i a ł u
t a c j i na prowadzenie jednoczesnej w a l k i p r z e c i w k o K u o - w wojnie przeciwko Japonii". W tejże uchwale K C K P C h
m i n t a n g o w i i n a j e ź d ź c o m j a p o ń s k i m oraz t a k t y k i popiera­ p o t w i e r d z i ł h a s ł o ustanowienia j e d n o l i t e j r e p u b l i k i demo­
nia w a l k i l o k a l n y c h u g r u p o w a ń przeciwko r z ą d o w i nan- k r a t y c z n e j . W p r a k t y c e natomiast Mao Tse-tung s t a r a ł się
k i ń s k i e m u . W w y s t ą p i e n i a c h i a r t y k u ł a c h G. D y m i t r o w a p o d t r z y m y w a ć poprzedni kurs.
i Wang Minga, opublikowanych wtedy w czasopiśmie
L a t e m i j e s i e n i ą 1936 r. r o z m o w y K P C h z Czang Siie-
„ M i ę d z y n a r o d ó w k a Komunistyczna", podkreślano, że „ k o ­
- l i a n g i e m i Jang Hu-czengiem d o p r o w a d z i ł y do zawarcia
m u n i ś c i nie p o w i n n i s t a w i a ć K u o m i n t a n g u i Czang K a j -
porozumienia o zawieszeniu b r o n i i przygotowaniach do
-szeka na tej samej p ł a s z c z y ź n i e co n a j e ź d ź c ó w j a p o ń -
wspólnej walki z najeźdźcami japońskimi. KPCh nawią-

244 245
 z a ł a nieoficjalne k o n t a k t y r ó w n i e ż z n i e k t ó r y m i przedsta­ K P C h w pracy k o m i t e t u u c z e s t n i c z y ł Czou E n - l a j , k t ó r y
w i c i e l a m i u g r u p o w a n i a Czang Kaj-szeka. J e s i e n i ą 1936 r. p r z y b y ł do Si-anu.
wojska kuomintangowskiego g e n e r a ł a F u Co-i s t a w i ł y zde­ W y s t ą p i e n i e przeciwko r z ą d o w i n a n k i ń s k i e m u jednej
c y d o w a n y o p ó r w o j s k o m k s i ę c i a Dewana, p r ó b u j ą c y m na z n a j w i ę k s z y c h w Chinach a r m i i u k a z a ł o s k a l ę i n a p i ę c i e
rozkaz soldateski j a p o ń s k i e j w t a r g n ą ć do p r o w i n c j i S u e j - panujących w kraju nastrojów anty japońskich. Jednocześ­
j i i a n . O d p o w i e d z i ą na ten n o w y atak a g r e s o r ó w b y ł y s t r a j ­ nie aresztowanie Czang Kaj-szeka z a o s t r z y ł o g w a ł t o w n i e
k i w p r z e d s i ę b i o r s t w a c h j a p o ń s k i c h w Szanghaju, potem s y t u a c j ę p o l i t y c z n ą i z n ó w , j a k w czerwcu, z e p c h n ę ł o
w Cingtao, Cinanie i Tiencinie. O ż y w i o n ą d z i a ł a l n o ś ć roz­ C h i n y na skraj w y b u c h u w o j n y d o m o w e j . F a k t ten p r ó ­
w i n ę ł y stowarzyszenia ocalenia narodowego i Z w i ą z e k b o w a ł y w y k o r z y s t a ć najbardziej k o n s e r w a t y w n e i p r o -
C h i ń s k i c h P r a c o w n i k ó w L i t e r a t u r y i Sztuki. Na ł a m a c h japońskie elementy w rządzie n a n k i ń s k i m w y s t ę p u j ą c e
prasy w y b i t n i przedstawiciele t y c h organizacji domagali przeciwko j e d n o l i t e m u f r o n t o w i , na rzecz w s p ó ł p r a c y
s i ę od r z ą d u p o d j ę c i a zdecydowanych d z i a ł a ń . Po d ł u g i c h z soldateska j a p o ń s k ą , przeciwko K P C h . R z ą d n a n k i ń s k i
wahaniach N a n k i n o d r z u c i ł u l t y m a t y w n e ż ą d a n i a Japonii ogłosił w k r a j u stan w y j ą t k o w y . M i n i s t e r w o j n y Ho I n g -
co do ustanowienia „ s z c z e g ó l n y c h s t o s u n k ó w " i „ w s p ó ł ­ -cin, k t ó r y s t a n ą ł na czele ekspedycji k a r n e j przeciwko
pracy" m i ę d z y J a p o n i ą a Chinami. P ó ł n o c n e m u Zachodowi, r o z p o c z ą ł p r z e r z u t y wojsk k u g r a ­
Na p o c z ą t k u g r u d n i a do Si-anu, stolicy C h i n P ó ł n o c n o - nicom Szensi.
-Zachodnich, p r z y b y ł Czang Kaj-szek, p o w a ż n i e zaniepo­ K i e r o w n i c t w o K P C h nie od razu z a j ę ł o w ł a ś c i w ą posta­
k o j o n y u t r a t ą k o n t r o l i nad a r m i a m i Czang Siie-lianga w ę wobec w y d a r z e ń w Si-anie. W pierwszych b o w i e m
i Jang Hu-czenga i doniesieniami o ich p o r o z u m i e n i u dniach po aresztowaniu Czang Kaj-szeka Mao Tse-tung
z K P C h . L i c z y ł na u r e g u l o w a n i e s t o s u n k ó w z P ó ł n o c n y m i jego z w o l e n n i c y w b r e w w y t y c z n y m M i ę d z y n a r o d ó w k i
Zachodem, zmuszenie Czang Siie-lianga i Jang Hu-czenga Komunistycznej i w r z e ś n i o w y m u c h w a ł o m Biura Poli­
tycznego K C K P C h o b r a l i k u r s na u s u n i ę c i e Czang K a j -
do zerwania z K P C h , na zorganizowanie b l o k a d y r e j o n u
-szeka, u t w o r z e n i e p ó ł n o c n o - z a c h o d n i e g o r z ą d u i p o ł ą c z o ­
radzieckiego i w a l k ę z A r m i ą C z e r w o n ą . Czang Siie-liang
nej a n t y j a p o ń s k i e j a r m i i oraz w o j n ę z N a n k i n e m . Zgodnie
i Jang Hu-czeng zaproponowali Czang K a j - s z e k o w i p r z y ­
z r e l a c j ą a m e r y k a ń s k i e g o p u b l i c y s t y Edgara Snowa, w r e ­
j ę c i e opracowanego przez n i c h p r o g r a m u : p o ł o ż e n i a kresu
jonie r a d z i e c k i m po o t r z y m a n i u w i e ś c i o aresztowaniu
w o j n i e domowej, zawarcia z K P C h porozumienia o j e d n o ­
Czang Kaj-szeka o d b y ł s i ę wiec — w y s t ą p i ł na n i m t a k ż e
l i t y m froncie a n t y j a p o ń s k i m , odrzucenia p o l i t y k i czynienia Mao Tse-tung — na k t ó r y m uchwalono m . i n . r e z o l u c j ę
u s t ę p s t w agresorowi, r o z p o c z ę c i a zdecydowanych p r z y g o ­ d o m a g a j ą c ą się publicznego o s ą d z e n i a Czang K a j - s z e k a . 21

t o w a ń do w o j n y z J a p o n i ą . Czang Kaj-szek nie zgodził s i ę Takie poczynania w w a r u n k a c h b e z p o ś r e d n i e j g r o ź b y j a ­

na przedstawione m u i ponowione w f o r m i e u l t i m a t u m p o ń s k i e j agresji p r o w a d z i ł y o c z y w i ś c i e do o d s u n i ę c i a per­
propozycje, i w nocy 11—12 g r u d n i a 1936 r. z o s t a ł areszto­ s p e k t y w y u t w o r z e n i a jednolitego f r o n t u a n t y j a p o ń s k i e g o .
wany wraz z g r u p ą towarzyszących m u działaczy c y w i l ­ 14 g r u d n i a „ P r a w d a " o p u b l i k o w a ł a a r t y k u ł w s t ę p n y pt.
n y c h i w o j s k o w y c h N a n k i n u . 14 g r u d n i a w Si-anie p o w s t a ł „ W y d a r z e n i a w Chinach", w k t ó r y m ostro p o t ę p i ł a w y ­
Nadzwyczajny K o m i t e t Zjednoczonej A r m i i A n t y j a p o ń - s t ą p i e n i e w Si-anie j a k o n a r u s z a j ą c e „ p r o c e s konsolidacji
skiej. Na jego czele s t a n ą ł Czang Siie-liang. Z r a m i e n i a wszystkich sił do o b r o n y p r a w d z i w e j niezawisłości Chin"

246 247
 i z naciskiem z a a p e l o w a ł a o pokojowe r o z w i ą z a n i e k o n ­ p u n k t e m w y j ś c i a do nowego etapu f o r m o w a n i a j e d n o l i ­
f l i k t u . M i ę d z y n a r o d ó w k a K o m u n i s t y c z n a zaleciła K P C h tego f r o n t u narodowego.
n i e w y s t ę p o w a n i e przeciwko Czang K a j - s z e k o w i i r z ą d o w i W o j n a J a p o n i i przeciwko C h i n o m b y ł a j u ż k w e s t i ą n a j ­
n a n k i ń s k i e m u , lecz w y k o r z y s t a n i e sytuacji, b y n a k ł o n i ć b l i ż s z y c h m i e s i ę c y . Z d a n i e m w i ę k s z o ś c i o b s e r w a t o r ó w po­
Czang Kaj-szeka do zaprzestania w o j n y domowej. P o d ­ l i t y c z n y c h ś w i a d c z y ł a o t y m odmowa r z ą d u n a n k i ń s k i e g o
k r e ś l a ł a , że K P C h nie p o w i n n a p r z e c i w s t a w i a ć b l o k u p ó ł ­ z a d o ś ć u c z y n i e n i a j e s i e n i ą 1935 r. j a p o ń s k i m ż ą d a n i o m .
nocno-zachodniego N a n k i n o w i , lecz t r a k t o w a ć w s p ó ł p r a c ę Ś w i a d c z y ł o o t y m r ó w n i e ż g w a ł t o w n e umocnienie s i ę k l i k i
z Czang Siie-liangiem i Jang Hu-czengiem jako w a ż n y m i l i t a r y s t y c z n e j w r z ą d z i e J a p o n i i w latach 1936—1937,
etap na drodze do porozumienia w sprawie u t w o r z e n i a nowe agresywne akcje i prowokacje soldateski j a p o ń s k i e j
o g ó l n o c h i ń s k i e g o jednolitego f r o n t u a n t y j a p o ń s k i e g o . „ N i e w Chinach w k o ń c u 1936 i na p o c z ą t k u 1937 r .
dysponujemy jeszcze w p e ł n i s p r a w d z o n y m i i n f o r m a c j a m i Na p o z y t y w n e w y n i k i pokojowego r o z w i ą z a n i a i n c y d e n ­
o stanowisku, j a k i e z a j ę ł a K o m u n i s t y c z n a Partia Chin — t u s i a ń s k i e g o , s p r z y j a j ą c e u m o c n i e n i u pozycji K P C h w
s t w i e r d z a ł a r t y k u ł o w y d a r z e n i a c h w Si-anie w czaso­ p ó ł n o c n e j części Szensi, r z u c i ł y c i e ń p o w a ż n e straty, jakie
piśmie „Międzynarodówka Komunistyczna". — Znając p o n i o s ł a A r m i a Czerwona na p o c z ą t k u 1937 r. w i n n y m
jednak j e j l i n i ę p o l i t y c z n ą sądzić n a l e ż y , iż reprezentuje rejonie — w zachodniej części K a n s u . J e s i e n i ą 1936 r.
ona w ł a ś n i e t a k ą l i n i ę pokojowego r o z s t r z y g n i ę c i a k o n ­ jednostki 4 F r o n t u Czang K u o - t a o , liczące 40 tys. ż o ł n i e ­
f l i k t u na gruncie u t w o r z e n i a jednolitego a n t y j a p o ń s k i e g o rzy, w y r u s z y ł y , b y się p o ł ą c z y ć z 1 F r o n t e m (20 tys. ludzi).
22
f r o n t u narodowego". P o d j ę t e w e w ł a ś c i w y m czasie w o ­ „Drugi K C " został zlikwidowany, 4 Front p o d p o r z ą d k o ­
bec k i e r o w n i c t w a K P C h , zdecydowane zalecenia M i ę d z y ­ w a ł się K C K P C h z n a j d u j ą c e m u s i ę w p ó ł n o c n e j części
n a r o d ó w k i Komunistycznej zapobiegły niebezpiecznym Szensi. W k o ń c u 1936 r . j e d n o s t k i 4 F r o n t u d o s t a ł y roz­
s k u t k o m , do k t ó r y c h M a o Tse-tung m ó g ł b y d o p r o w a d z i ć kaz przygotowania się do marszu na Z a c h ó d — do S i n -
k r a j w g r u d n i u 1936 r. ciangu. Marszem 3 5 - t y s i ę c z n e j a r m i i k i e r o w a l i S i i Siang-
Na p ł a s z c z y ź n i e zatem d ą ż e n i a do pokojowego u r e g u ­ -cien i Czen Czang-hao (Czang K u o - t a o z o s t a ł w ó w c z a s
l o w a n i a k o n f l i k t u o d b y w a ł y się j u ż r o k o w a n i a p r z y w ó d ­ w e z w a n y do Paoanu, gdzie z n a j d o w a ł s i ę K C K P C h *). Ta
c ó w Si-anu i K P C h z Czang Kaj-szekiem. Czang Kaj-szek tak zwana W y p r a w a Zachodnia b y ł a przygotowana w p o ś ­
p r z y r z e k ł p o ł o ż y ć kres w o j n i e domowej i r o z p o c z ą ć piechu, niedostatecznie, ż o ł n i e r z o m b r a k o w a ł o odpowied­
z K P C h r o z m o w y na temat jednolitego f r o n t u . 25 g r u d ­ niego zimowego u m u n d u r o w a n i a . Na p o c z ą t k u 1937 r.
nia z w o l n i o n o go z aresztu i w r a z z Czang Siie-liangiem p r z e w a ż a j ą c e siły l o k a l n y c h m i l i t a r y s t ó w , m u z u ł m a ń s k i c h
w y l e c i a ł do N a n k i n u . Po p r z y b y c i u do stolicy Czang Siie- g e n e r a ł ó w z r o d u M a , w s t r z y m a ł y k o l u m n y a r m i i zachod­
-liang z o s t a ł z jego rozkazu aresztowany; w y w i ą z a n i e się n i e j . N i e doczekawszy pomocy z p ó ł n o c n e j Szensi, a r m i a
z poczynionych z o b o w i ą z a ń Czang Kaj-szek s t a r a ł się m a k ­ s t a n o w i ą c a g ł ó w n ą siłę w o j s k 4 F r o n t u A r m i i Czerwonej
symalnie odwlec w czasie. D z i a ł a n i a jednak zbrojne w o j s k z o s t a ł a p r a w i e c a ł k o w i c i e rozbita. B y ł a to n a j w i ę k s z a stra-
k u o m i n t a n g o w s k i c h przeciwko A r m i i Czerwonej nie zosta­
ł y j u ż wznowione. * Od 1937 r. K C KPCh pod kierunkiem Mao Tse-tunga rozpo­
czął serię przesłuchań Czang Kuo-tao. Latem 1938 r. Czang Kuo-
Pokojowe r o z w i ą z a n i e k o n f l i k t u s i a ń s k i e g o i p o w s t r z y ­
-tao wyjechał z rejonu wyzwolonego, za co został wykluczony
manie w o j n y d o m o w e j oraz stanowisko K P C h s t a ł y się z partii. Czang Kuo-tao odszedł po tym od ruchu komunistycznego.

248 249
ta, j a k ą p o n i o s ł a A r m i a Czerwona w czasie w y p r a w y tangu, Sung C i n g - l i n g i Feng Jii-siang zaproponowali, b y w
z Ciangsi i Syczuanu do C h i n P ó ł n o c n o - Z a c h o d n i c h . programie K u o m i n t a n g u z o s t a ł y p r z y w r ó c o n e t r z y w s k a ­
W l u t y m 1937 r . z e b r a ł o s i ę w N a n k i n i e I I I p l e n u m zania polityczne Sun Jat-sena: sojusz z ZSRR, sojusz z P a r ­
C K W K u o m i n t a n g u . N a j w a ż n i e j s z e miejsce z a j ę ł a w obra­ t i ą K o m u n i s t y c z n ą oraz poparcie dla r o b o t n i k ó w i c h ł o p ó w .
dach dyskusja nad p r o p o z y c j a m i K P C h i obietnicami, j a ­ P l e n u m , k t ó r e g o w i ę k s z o ś ć p o p i e r a ł a u g r u p o w a n i e Czang
kie p o c z y n i ł Czang Kaj-szek w Si-anie. 10 lutego 1937 r. Kaj-szeka, o d r z u c i ł o w p r a w d z i e propozycje K P C h o u t w o ­
K C K P C h z w r ó c i ł się do p l e n u m z telegramem, w k t ó r y m r z e n i u jednolitego f r o n t u , lecz z a a k c e p t o w a ł o w y s u n i ę t e
z o s t a ł a w y s u n i ę t a p ł a s z c z y z n a porozumienia m i ę d z y K P C h przez K P C h ż ą d a n i e zaprzestania w o j n y d o m o w e j , co
a K u o m i n t a n g i e m . B y ł o to: s t w a r z a ł o realne p r z e s ł a n k i n a w i ą z a n i a w s p ó ł p r a c y .
1. C a ł k o w i t e zaprzestanie w o j n y domowej, zespolenie W k w i e t n i u 1937 r . N a n k i n s k i e r o w a ł s w o j ą d e l e g a c j ę
wszystkich sił dla stawienia oporu w r o g o w i z e w n ę t r z n e ­ do Jenanu. O s i ą g n i ę t e t a m z o s t a ł o nieoficjalne p o r o z u m i e ­
mu. nie, zgodnie z k t ó r y m K u o m i n t a n g o d s t ą p i ł od ż ą d a n i a
2. Zagwarantowanie w o l n o ś c i s ł o w a , z e b r a ń i zrzesza­ l i k w i d a c j i r z ą d u komunistycznego w Jenanie i A r m i i
nia się, zwolnienie wszystkich w i ę ź n i ó w p o l i t y c z n y c h . Czerwonej; K P C h natomiast z o b o w i ą z y w a ł a się do zreor­
3. Z w o ł a n i e k o n f e r e n c j i przedstawicieli wszystkich par­ ganizowania o r g a n ó w w ł a d z y l u d o w e j r e p u b l i k i radziec­
t i i i u g r u p o w a ń , wszystkich w a r s t w l u d n o ś c i i wszystkich k i e j w organa w ł a d z y demokratycznej, A r m i i Czerwo­
sił z b r o j n y c h . nej — w f o r m a c j ę b o j o w ą A r m i i N a r o d o w o - R e w o l u c y j n e j .
4. Szybkie z a k o ń c z e n i e p r z y g o t o w a ń do w o j n y przeciw Jako w s p ó l n y p r o g r a m w s p ó ł p r a c y zaakceptowano t r z y
Japonii. zasady ludowe Sun Jat-sena.
5. P o p r a w a w a r u n k ó w ż y c i a narodu. Przestawienie się K P C h na n o w y kurs, zadania zmiany
Ze swej s t r o n y K P C h d e k l a r o w a ł a g o t o w o ś ć w s t r z y m a ­ pracy p a r t i i w n o w y c h w a r u n k a c h — z o s t a ł y zatwierdzone
nia, w i m i ę jednolitego f r o n t u , w a l k i zbrojnej przeciwko na k o n f e r e n c j i organizacji p a r t y j n y c h Pogranicznego Re­
r z ą d o w i n a n k i ń s k i e m u ; przemianowania r z ą d u radzieckie­ j o n u Szensi—Kansu—Ningsia, k t ó r a o d b y ł a się na po­
go na r z ą d Specjalnego Rejonu R e p u b l i k i C h i ń s k i e j , A r m i i c z ą t k u maja 1937 r .
Czerwonej — na A r m i ę N a r o d o w o - R e w o l u c y j n ą (tę n a z w ę T a d z i a ł a l n o ś ć k o m u n i s t ó w c h i ń s k i c h , pod k i e r u n k i e m
oficjalnie n o s i ł y wojska k u o m i n t a n g o w s k i e ) ; rezygnacji M i ę d z y n a r o d ó w k i K o m u n i s t y c z n e j , na rzecz u t w o r z e ­
z k o n f i s k a t y ziem obszarniczych i g o t o w o ś ć realizowania nia jednolitego f r o n t u o d e g r a ł a i s t o t n ą r o l ę w p r z y g o t o ­
w s p ó l n e g o p r o g r a m u jednolitego a n t y j a p o ń s k i e g o f r o n t u w a n i u n a r o d u c h i ń s k i e g o do stawienia oporu obcej agresji.
narodowego. Dzięki konsekwentnemu programowi antyimperialistycz-
U k ł a d sił na I I I p l e n u m C K W K u o m i n t a n g u oraz jego n e m u oraz prowadzeniu t a k t y k i jednolitego f r o n t u K P C h
p o r z ą d e k dzienny o d z w i e r c i e d l a ł y r o z s z e r z a j ą c y się w k r a ­ m o g ł a w y s u n ą ć się na czoło b o j o w n i k ó w o n i e p o d l e g ł o ś ć
j u r u c h o c a ł k o w i t e zaprzestanie w o j n y domowej i usta­ n a r o d o w ą k r a j u . Skorygowanie t a k t y c z n e j l i n i i o d p o w i e d ­
nowienie jednolitego f r o n t u wszystkich sił a n t y j a p o ń s k i c h . nio do w y m o g ó w s y t u a c j i p r z y g o t o w a ł o p a r t i ę do t r u d n e j
P r ó b u j ą c y w y s t ę p o w a ć z pozycji „ n i e m o ż n o ś c i opierania w a l k i w okresie agresywnej w o j n y i m p e r i a l i z m u j a p o ń ­
s i ę J a p o n i i " r e a k c j o n i ś c i i j a p o n o f i ł o w i e b y l i na p l e n u m skiego przeciwko n a r o d o w i c h i ń s k i e m u , k t ó r a rozpoczy­
odosobnieni. Przedstawiciele sił p o s t ę p o w y c h w K u o m i n - n a ł a się w l i p c u 1937 r.

250 251
PRZYPISY IV WOJNA NARODOWOWYZWOLEŃCZA
1 Zob. „Stratiegija 1 taktika Komintierna w nacjonalno-kołonlalnoj rie­ PRZECIWKO IMPERIALIZMOWI
wolucji na primierie Kita ja", s. 207, 208.
2 Zob. „Stienograficzeskij otczot V I sjezda K P K " , kniga 6 („Riezolu- JAPOŃSKIEMU (1937—1945)
cji"), Moskwa 1930.
» „Prawda", 28 kwietnia 1930 r.
4 „Stratiegija i taktika Komintierna w nacjonalno-kołonlalnoj riewo­
lucji na primierie Kitaja", s. 253.
5 O odchyleniu lewackim w K P C h w 1930 r. 1 jego przezwyciężeniu
zob.: A. M. Grigoriew, „Komlntiern i riewolucjonnoje dwiżenłje w Kitaje
pod łozungom s o w i e t ó w (1928—1930)", „Komintiern i Wostok", Moskwa
1969, s. 313—349.
6 Na temat tej akcji zob. O. Władimirów, W. Riazancew, „Stranicy po-
liticzeskoj biografii Mao Tse-tunga", Moskwa 1969, s. 33—34. 1. Japońska ofensywa przeciwko Chinom
7 „Stratiegija i taktika Komintierna w nacjonalno-kołonlalnoj riewo­
lucji na primierie Kitaja", s. 296.
i narastanie zbrojnego oporu narodu chińskiego
8 Zob. tamże. (lipiec 1937 —październik 1938)
» „Materiały w sprawie trzeciej «lewicowej linii»", Pekin 1957, zbiór l ,
s. 85 (w jęz. chińskim).
to Bardziej szczegółowo o polityce gospodarczej Kuomintangu zob. Początek wojny. N o w a ofensywa i m p e r i a l i z m u j a p o ń s k i e ­
A. W. Mieliksietow, „Niekotoryje osobiennosti kapitalisticzeskogo razwitija go p r z e c i w k o C h i n o m r o z p o c z ę ł a s i ę w l i p c u 1937 r. P r e ­
Kitaja w gody gomihdanowskogo gospodstwa (1927—1949)", „Krupnyj kapi­
tał i monopolii stran Azji", Moskwa 1970, s. 47—73. tekstem do w s z c z ę c i a d z i a ł a ń w o j e n n y c h b y ł s p r o w o k o w a ­
11 Zob. „Istorija ekonomiczeskogo razwitija Kitaja 1840—1948 gg.", Mos­ n y 7 lipca 1937 r. przez j a p o ń s k ą s o l d a t e s k ę incydent p r z y
kwa 1958, s. 143.
12 Zob. Wej Cy-czu, „Kapitałowłożenija impierialistow w Kitaje (1902—
m o ś c i e Lugouciao w p o b l i ż u P e k i n u . Wojska c h i ń s k i e sta­
1945)", Moskwa 1956, S. 5. w i ł y o p ó r n a j e ź d ź c o m i w Chinach P ó ł n o c n y c h z a c z ę ł y się
u Zob. „ S o w i e t y w Kitaje. Sbornik matieriałow 1 dokumientow", Mos­
kwa 1933, S. 417—448.
t o c z y ć z a c i ę t e w a l k i . R o z p o c z y n a ł a się t r w a j ą c a osiem lat
14 Zob. „Organizacja partyjna w Centralnym Rejonie Radzieckim", w o j n a j a p o ń s k o - c h i ń s k a . Ze s t r o n y Japonii b y ł a to w o j n a
„Tygodnik Leninowski", 1933, nr 18 (w jęz. chińskim).
15 Zob. „Niektóre dane o składzie społecznym Czerwonej Armii w Cen­
imperialistyczna, m a j ą c a na celu p r z e k s z t a ł c e n i e Chin
tralnym Rejonie Radzieckim", Zbiór „Walka Armii Czerwonej", Szanghaj w s w o j ą k o l o n i ę . D l a n a r o d u c h i ń s k i e g o w o j n a ta m i a ł a
1933 (w jęz. chińskim).
charakter s p r a w i e d l i w y , w y z w o l e ń c z y . W walce z n a j e ź d ź ­
16 „O wynikach walki przeciwko 5 ekspedycji wroga", Zbiór „Materiały
z historii rewolucji chińskiej", Pekin 1957, s. 120—138 (w jęz. chińskim). c a m i o p i e r a ł się on na pomocy i poparciu mas p r a c u j ą c y c h
17 Zob. Wang Ming, „Bor'ba zą antiimpierialisticzeskij jedinyj front
wszystkich k r a j ó w , przede w s z y s t k i m ZSRR.
i oczleriednyje zadaczi kompartii Kitaja", „Kommunisticzeskij Intiernacjo-
nał", 1935, nr 33—34, s. 7—25. „ M a m y t y l k o jedno w y j ś c i e — o g ó l n o n a r o d o w ą w o j n ę
18 „Uchwała K C K P C h o bieżącej sytuacji" (13 czerwca 1936 r.), Hatano
Ken'iti, „Historia K P C h " , t. 6, Tokio 1961, s. 231—240 (po japońsku). przeciwko j a p o ń s k i m n a j e ź d ź c o m [...] — głosiła odezwa
i» Wang Ming, „Piatnatcatiletije bor'by za niezawisimosf 1 swobodu K C K P C h z 8 lipca 1937 r. — B ę d z i e m y b r o n i ć z i e m i o j ­
kitajskogo naroda", „Bor'ba za jedinyj nacjonalnyj antijaponskij front
w Kitaje", Moskwa 1937, s. 21. czystej do ostatniej k r o p l i k r w i ! Z e s p o l i m y się razem
20 Tamże, s. 26. i wzniesiemy niezachwiany W i e l k i M u r narodowego f r o n ­
21 E . Snow, „Random Notes on Red China (1936—1945)", Nowy Jork 1957,
s. 1. t u , aby o d e p r z e ć a g r e s j ę j a p o ń s k i c h b a n d y t ó w . Niech K u o ­
22 „Kommunisticzeskij Intlernacjonał", 1936, nr 18, s. 76. m i n t a n g i P a r t i a K o m u n i s t y c z n a w ścisłej w s p ó ł p r a c y
1
odeprą nową ofensywę bandytów japońskich!" Partia
K o m u n i s t y c z n a w y s t ą p i ł a z i n i c j a t y w ą w sprawie j a k n a j ­
szybszego sformowania jednolitego narodowego f r o n t u

253
 a n t y j a p o ń s k i e g o . 15 lipca, podczas r o z m ó w Czou En-laja j ą c y c h się za w a l k ą z n a j e ź d ź c a m i . G ł ó w n e k i e r u n k i dzia­
i Czang Kaj-szeka w Luszanie, K u o m i n t a n g o w i z o s t a ł łalności Komunistycznej Partii Chin w wojnie w y z w o l e ń ­
przekazany apel K C K P C h w s p r a w i e n a w i ą z a n i a w s p ó ł ­ czej z o s t a ł y o m ó w i o n e 10 sierpnia 1937 r. na specjalnej
pracy m i ę d z y obu p a r t i a m i . „ W c h w i l i obecnej, najbar­ naradzie M i ę d z y n a r o d ó w k i K o m u n i s t y c z n e j z p r z e d s t a w i ­
dziej k r y t y c z n e j dla ż y c i a n a r o d u — głosił d o k u m e n t — cielami K C K P C h . Narada s f o r m u ł o w a ł a o g ó l n y p r o g r a m
t y l k o przez zespolenie naszego n a r o d u m o ż n a z ł a m a ć agre­ o b e j m u j ą c y n a j w a ż n i e j s z e p r z e d s i ę w z i ę c i a w zakresie or­
sję i m p e r i a l i z m u 2
japońskiego". Partia Komunistyczna ganizacji w s p ó ł p r a c y P a r t i i K o m u n i s t y c z n e j i K u o m i n t a n ­
z n o w u p o t w i e r d z i ł a , iż jest gotowa w a l c z y ć do k o ń c a o n i e ­ gu w wojnie, m o b i l i z a c j i mas l u d o w y c h , sił z b r o j n y c h i za­
p o d l e g ł o ś ć i w o l n o ś ć narodu, s p e ł n i ć wszystkie w a r u n k i sobów materialnych kraju, poprawy sytuacji materialnej
s f o r m u ł o w a n e w telegramie n a d e s ł a n y m przez K C K P C h l u d u i d e m o k r a t y z a c j i systemu politycznego. Wiele u w a g i
do I I I p l e n u m C K W K u o m i n t a n g u . p o ś w i ę c o n o t a k ż e k w e s t i i r o z w o j u K P C h w okresie w o j n y
Pod w p ł y w e m patriotycznego o ż y w i e n i a , k t ó r e ogar­ wyzwoleńczej.
n ę ł o k r a j , w odpowiedzi na apel P a r t i i K o m u n i s t y c z n e j W k o ń c u sierpnia 1937 r. w Loczuangu (Szensi) o d b y ł a
Czang Kaj-szek złożył 17 lipca w Luszanie n a s t ę p u j ą c e się narada B i u r a Politycznego K C K P C h . P r z e d y s k u t o ­
o ś w i a d c z e n i e : „ J e ś l i rozpocznie się w o j n a , to c a ł y k r a j , wano na n i e j i uchwalono 1 0 - p u n k t o w y p r o g r a m w a l k i
od k o ń c a do k o ń c a , c a ł y l u d , starzy i m ł o d z i , k a ż d y , k i m ­ z J a p o n i ą i ocalenia ojczyzny oraz „ U c h w a ł ę o b i e ż ą c e j
k o l w i e k jest, b ę d z i e z o b o w i ą z a n y t o c z y ć w o j n ę p r z e c i w k o s y t u a c j i i zadaniach p a r t i i " . W specjalnym postanowieniu
j a p o ń s k i m n a j e ź d ź c o m , b r o n i ą c z i e m i ojczystej". W t y m w k w e s t i i agrarnej w s k a z y w a n o na k o n i e c z n o ś ć o b n i ż e n i a
s a m y m jednak o ś w i a d c z e n i u Czang Kaj-szek z a z n a c z y ł t e ż , t e n u t y d z i e r ż a w n e j i procentu lichwiarskiego, n a d m i e r ­
że nie t r a c i jeszcze nadziei na u r e g u l o w a n i e k o n f l i k t u d r o ­ n y c h p o d a t k ó w i p o b o r ó w p o d a t k ó w . P o d j ę t o r ó w n i e ż de­
gą d y p l o m a t y c z n ą . R z ą d k u o m i n t a n g o w s k i n a w i ą z a ł j u ż c y z j ę o u t w o r z e n i u baz a n t y j a p o ń s k i c h na t y ł a c h przeciw­
b o w i e m negocjacje z i n t e r w e n t a m i i nie s p i e s z y ł się na n i k a i r o z w i n i ę c i u t a m w o j n y p a r t y z a n c k i e j . Narada na­
razie z w y s y ł a n i e m p o s i ł k ó w do C h i n P ó ł n o c n y c h . T a k dała partii prawidłową orientację w rozwiązywaniu
w i ę c podczas gdy t r w a ł y rokowania, J a p o ń c z y c y z d ą ż y l i bardzo z ł o ż o n y c h p r o b l e m ó w w a l k i p o l i t y c z n e j w Chinach
s k o n c e n t r o w a ć w Chinach P ó ł n o c n y c h 1 0 0 - t y s i ę c z n e u g r u ­ w warunkach współpracy z rządzącą burżuazyjno-obszar-
powanie s z t u r m o w e i w k o ń c u lipca zaatakowali P e k i n n i c z ą p a r t i ą K u o m i n t a n g oraz z r ó ż n o r o d n y m i s i ł a m i
i Tiencin. N i e b ę d ą c e w stanie o p r z e ć się n a p o r o w i prze­ k l a s o w y m i w j e d n o l i t y m froncie n a r o d o w y m .
w a ż a j ą c y c h sił, wojska k u o m i n t a n g o w s k i e 28 lipca o p u ś ­ Utworzenie jednolitego narodowego frontu antyjapoń­
ciły P e k i n , 29 lipca — Tiencin. Zdobycie obu t y c h miast skiego. Zgodnie z l i n i ą u s t a l o n ą z M i ę d z y n a r o d ó w k ą K o ­
o t w o r z y ł o przed a r m i ą j a p o ń s k ą d r o g ę w g ł ą b t e r y t o r i u m m u n i s t y c z n ą delegacja K P C h k o n t y n u o w a ł a r o z m o w y
chińskiego. z K u o m i n t a n g i e m . K o m u n i s t o m u d a ł o się d o p r o w a d z i ć do
uznania przez k i e r o w n i c t w o K u o m i n t a n g u legalnego statu­
S k o m p l i k o w a n a sytuacja w o j s k o w a w Chinach w y m a ­
su demokratycznego r z ą d u Pogranicznego Rejonu Szensi—
g a ł a n i e z w ł o c z n e g o opracowania r o z w i n i ę t e g o p r o g r a m u
Kansu—Ningsia oraz sił z b r o j n y c h k i e r o w a n y c h przez
oporu zbrojnego c a ł e g o n a r o d u wobec agresji j a p o ń s k i e j ,
K P C h . 22 sierpnia r z ą d Czang Kaj-szeka w y d a ł rozkaz
p r o g r a m u , k t ó r y z a p e w n i ł b y scalenie w j e d n o l i t y m f r o n ­
o p r z e k s z t a ł c e n i u c h i ń s k i e j A r m i i Czerwonej w 8 A r m i ę
cie wszystkich p a r t i i i u g r u p o w a ń politycznych, opowiada-

254 255
 N a r o d o w o - R e w o l u c y j n e j A r m i i Chin.* D o w ó d c ą 8 A r m i i — on legalny status K P C h w k r a j u . W e w r z e ś n i u t e ż 8 A r m i i
liczącej w ó w c z a s 45 tys. ż o ł n i e r z y — z o s t a ł Czu Te, jego z o s t a ł w y d a n y rozkaz w y m a r s z u na f r o n t w Chinach P ó ł ­
z a s t ę p c ą — Peng Te-huaj. B y ł to pierwszy p r a k t y c z n y nocnych. W p a ź d z i e r n i k u r z ą d k u o m i n t a n g o w s k i zgodził
k r o k K u o m i n t a n g u na drodze do n a w i ą z a n i a w s p ó ł p r a c y się na u t w o r z e n i e pod k i e r o w n i c t w e m k o m u n i s t ó w jeszcze
z komunistami. jednej, N o w e j 4 A r m i i , k t ó r a p o w s t a ł a z o d d z i a ł ó w p a r t y ­
A k c e p t u j ą c szereg p o s t u l a t ó w K P C h k u o m i n t a n g o w c y zanckich C h i n Ś r o d k o w y c h i P o ł u d n i o w y c h . Jej d o w ó d c ą
nadal jednak z w l e k a l i z zawarciem z k o m u n i s t a m i o f i c j a l ­ został m i a n o w a n y Je T i n g , jego z a s t ę p c ą — Siang I n g .
nego porozumienia w s p r a w i e jednolitego narodowego W k r ó t c e N o w a 4 A r m i a — 12 tys. ż o ł n i e r z y — p o d j ę ł a
frontu antyjapońskiego. Kuomintangowskie bowiem kie­ w a l k i zbrojne w Chinach Ś r o d k o w y c h .
r o w n i c t w o z Czang K a j - s z e k i e m na czele z d a w a ł o sobie Jednolity narodowy front a n t y j a p o ń s k i stał się więc
s p r a w ę , ż e u t w o r z e n i e jednolitego f r o n t u , c h o c i a ż m o ż e realnym faktem politycznym, jednym z najważniejszych
p o d n i e ś ć a u t o r y t e t i w p ł y w K u o m i n t a n g u na masy l u d o ­ c z y n n i k ó w oporu stawianego n a j e ź d ź c o m . F r o n t ten obej­
we, to zarazem doprowadzi do umocnienia pozycji K P C h m o w a ł r ó ż n o r a k i e siły klasowe: r o b o t n i k ó w , c h ł o p ó w ,
i w z r o s t u sił d e m o k r a t y c z n y c h w k r a j u . Do rezygnacji drobną burżuazję miejską, burżuazję narodową, a także
z t a k t y k i przewlekania z m u s i ł y dopiero r z ą d Czang K a j - część w i e l k i c h o b s z a r n i k ó w i w i e l k i e j b u r ż u a z j i . W a w a n ­
-szeka nowe g w a ł t o w n e pogorszenie się s y t u a c j i na f r o n ­ gardzie p o s t ę p o w y c h sił jednolitego f r o n t u z n a j d o w a ł a się
cie i zmiana w sytuacji m i ę d z y n a r o d o w e j C h i n . P a r t i a Komunistyczna, k o n s e k w e n t n i e z m i e r z a j ą c a do roz­
P o s i a d a j ą c a d u ż ą p r z e w a g ę pod w z g l ę d e m t e c h n i k i i or­ w i n i ę c i a o g ó l n o n a r o d o w e g o r u c h u oporu, zbudowania de­
ganizacji w o j s k o w e j , 3 0 0 - t y s i ę c z n a a r m i a j a p o ń s k a posu­ mokratycznych Chin w toku wojny n a r o d o w o w y z w o l e ń ­
w a ł a się szybko w g ł ą b C h i n P ó ł n o c n y c h . D u ż a liczebnie, czej.
ale źle uzbrojona i s ł a b o wyszkolona a r m i a c h i ń s k a nie U t w o r z e n i e jednolitego f r o n t u a n t y j a p o ń s k i e g o b y ł o
b y ł a w stanie p o w s t r z y m a ć nacisku w r o g a m i m o bohater­ istotnym osiągnięciem KPCh, linii Międzynarodówki K o ­
skiego oporu stawianego m u przez p o s z c z e g ó l n e j e d n o s t k i munistycznej, w a ż n ą z d o b y c z ą p o l i t y c z n ą n a r o d u c h i ń ­
i formacje. W s i e r p n i u J a p o ń c z y c y u t w o r z y l i f r o n t w C h i ­ skiego. F o r m a l n i e j e d n o l i t y f r o n t s t a n o w i ł porozumienie
nach Ś r o d k o w y c h , 13 sierpnia wojska j a p o ń s k i e — wspie­ 0 w s p ó ł p r a c y K P C h i K u o m i n t a n g u , potwierdzone w o ś ­
rane przez l o t n i c t w o i m a r y n a r k ę — p o d j ę ł y o f e n s y w ę na wiadczeniu szefa r z ą d u n a n k i ń s k i e g o , Czang Kaj-szeka,
Szanghaj i z a g r o z i ł y j u ż stolicy — N a n k i n o w i . 1 oparte na u z n a n i u przez obie p a r t i e k o n i e c z n o ś c i p o d j ę ­
W tych warunkach kierownictwo Kuomintangu było cia zdecydowanej w a l k i zbrojnej przeciwko j a p o ń s k i m na­
zmuszone p o d j ą ć d e c y z j ę o w s p ó ł p r a c y z K P C h . Dnia j e ź d ź c o m . J e d n a k ż e w czasie t r w a n i a w o j n y K P C h i K u o ­
22 w r z e ś n i a 1937 r. K u o m i n t a n g o p u b l i k o w a ł przekazane m i n t a n g nie p o t r a f i ł y w y p r a c o w a ć uzgodnionego o f i c j a l ­
m u jeszcze 15 sierpnia propozycje K C K P C h o j e d n o l i t y m nego p r o g r a m u jednolitego f r o n t u , a n i t e ż s t w o r z y ć jego
froncie, 23 w r z e ś n i a — o ś w i a d c z e n i e Czang Kaj-szeka f o r m organizacyjnych, j a k to m i a ł o miejsce w okresie
o ustanowieniu w s p ó ł p r a c y obu p a r t i i , w k t ó r y m u z n a w a ł pierwszej w s p ó ł p r a c y K P C h i K u o m i n t a n g u w latach
1924—1927.
* 8 Armia składała się początkowo z trzech dywizji: 115 (dowo­ Sytuacja międzynarodowa i polityka zagraniczna Chin
dził nią Lin Piao), 120 (Ho Lung) i 129 (Liu Po-czeng). na początku wojny. Sytuacja m i ę d z y n a r o d o w a na p o c z ą t k u

256 257
17 — Najnowsza.
w o j n y u k ł a d a ł a s i ę niekorzystnie dla Chin. U S A , A n g l i a nia n a r o d ó w w a l c z ą c y c h o n i e p o d l e g ł o ś ć — p r z y s z e d ł
i Francja — m i m o iż agresja j a p o ń s k a g o d z i ł a w ich i n t e ­ Z w i ą z e k Radziecki. D n i a 21 sierpnia 1937 r. m i ę d z y C h i ­
resy — nie z a j ę ł y zdecydowanej postawy wobec Japonii n a m i i ZSRR z o s t a ł podpisany u k ł a d o nieagresji; zawarto
i n i e u d z i e l i ł y C h i n o m poparcia. go na okres p i ę c i u l a t . U k ł a d ten, podpisany w n a j t r u d ­
K o ł a r z ą d z ą c e A n g l i i ż y w i ł y n a d z i e j ę , że uda się dopro­ niejszym dla C h i n momencie, s t a n o w i ł p o w a ż n y cios dla
w a d z i ć do k o n f l i k t u m i ę d z y J a p o n i ą i U S A , a najlepiej — p o l i t y k i Japonii, z m i e r z a j ą c e j do izolowania C h i n na arenie
ze Z w i ą z k i e m Radzieckim. Z k o l e i Stany Zjednoczone l i ­ m i ę d z y n a r o d o w e j . Z w i ą z e k Radziecki udzielił w a l c z ą c y m
c z y ł y na zaostrzenie a n g i e l s k o - j a p o ń s k i e j rywalizacji C h i n o m t a k ż e pomocy m a t e r i a l n e j . W okresie marzec—
i r ó w n i e ż na k o n f l i k t z b r o j n y J a p o n i i z ZSRR. Rachuby lipiec 1938 r . p r z y z n a ł i m d w u k r o t n i e k r e d y t y po 50 m i n
w ł a ś n i e , że j a p o ń s k ą e k s p a n s j ę uda się z czasem skiero­ doi. k a ż d y ; w czerwcu 1939 r. C h i n y o t r z y m a ł y p o ż y c z k ę
w a ć na p ó ł n o c , przeciwko ZSRR, p r z e s ą d z i ł y ostatecznie w w y s o k o ś c i 150 m i n d o i . na zakup m a t e r i a ł ó w w o j s k o ­
0 w s p ó l n e j p o l i t y c e mocarstw zachodnich i U S A , zmierza­ w y c h . Od 1937 r. Z S R R r o z p o c z ą ł dostawy do C h i n b r o n i ,
j ą c e j do popierania agresji j a p o ń s k i e j w Chinach. amunicji, paliw i innych m a t e r i a ł ó w wojskowych. Sprzęt
W l i p c u zatem 1937 r., g d y C h i n y z w r ó c i ł y się do L i g i wojskowo-strategiczny b y ł dostarczany samochodami po
N a r o d ó w z apelem o pomoc, mocarstwa o g r a n i c z y ł y się do specjalnie zbudowanej trasie o ponad 3 tys. k m d ł u g o ś c i ,
rezolucji o m o r a l n y m w s p a r c i u Chin, rezolucji, nie m a j ą ­ p r z e b i e g a j ą c e j przez rzadko zaludnione p r o w i n c j e Sinciang
cej ż a d n e g o praktycznego znaczenia (podjęcia n i e z w ł o c z ­ i Kansu. D u ż y w k ł a d do w a l k i z n a j e ź d ź c a m i j a p o ń s k i m i
n y c h ś r o d k ó w w celu zdecydowanego w s p ó l n e g o przeciw­ w n i e ś l i radzieccy eksperci w o j s k o w i (ponad 3,5 tys. o s ó b
stawienia się agresorowi d o m a g a ł a się z naciskiem j e d y n i e na p o c z ą t k u 1939 r . ) . W Chinach w a l c z y l i radzieccy ochot-
delegacja radziecka). S p r a w ę z a ś agresji j a p o ń s k i e j m i a ł a nicy-lotnicy, ponad 200 z n i c h p o l e g ł o ś m i e r c i ą b o h a t e r ó w .
dopiero r o z p a t r z y ć o d b y w a j ą c a s i ę w listopadzie 1937 r. Czang Kaj-szek, ó w c z e s n y szef r z ą d u narodowego, pod­
brukselska konferencja k r a j ó w - s y g n a t a r i u s z y u k ł a d u w a ­ k r e ś l a ł w t e d y , ż e „ ż a d e n k r a j na ś w i e c i e o p r ó c z ZSRR nie
s z y n g t o ń s k i e g o d z i e w i ę c i u p a ń s t w , na k t ó r ą z o s t a ł r ó w n i e ż może pomóc Chinom", wyrażał „bezgraniczną wdzięczność
zaproszony Z S R R ( m i m o ż e nie p o d p i s y w a ł on u k ł a d u i p o d z i ę k o w a n i e " narodu c h i ń s k i e g o za udzielone popar­
w a s z y n g t o ń s k i e g o ) . Konferencja ta nie p o d j ę ł a nawet rezo­ cie. W y s o k ą o c e n ę internacjonalistycznej postawy ZSRR
l u c j i o p o w i a d a j ą c e j s i ę przeciwko Japonii, lecz ograniczy­ zawierają dokumenty Komunistycznej Partii Chin.
ł a się t y l k o do „ ż y c z e n i a " , b y Japonia u r e g u l o w a ł a ś r o d ­ W g r u d n i u 1939 r. Mao Tse-tung m ó w i ł : „ O d c h w i l i ,
k a m i p o k o j o w y m i k o n f l i k t z C h i n a m i . Rzecz jasna, Japonia kiedy zaczęła się wojna z najeźdźcami japońskimi, żaden
nie u w z g l ę d n i ł a tego „ ż y c z e n i a " . z r z ą d ó w i m p e r i a l i s t y c z n y c h nie u d z i e l i ł n a m p r a w d z i ­
W y r a ż a j ą c swe w s p ó ł c z u c i e C h i n o m , k o ł a r z ą d z ą c e U S A wej pomocy, t y l k o Z w i ą z e k Radziecki u d z i e l i ł n a m po­
mocy w zakresie l o t n i c t w a wojskowego i z a s o b ó w m a t e ­
1 A n g l i i p r o w a d z i ł y j e d n o c z e ś n i e p o l i t y k ę zasilania j a p o ń ­ 3
rialnych".
skich a g r e s o r ó w . Oba te p a ń s t w a b y ł y w latach 1937—
1938 g ł ó w n y m i dostawcami m a t e r i a ł ó w strategicznych do Poparcie Z w i ą z k u Radzieckiego, u m a c n i a j ą c e pozycje
Japonii, co z a p e w n i a ł o j e j r o z w i n i ę c i e agresji w Chinach c h i ń s k i c h sił p o s t ę p o w y c h , z a c h ę c a ł o r z ą d k u o m i n t a n g o w -
i zwiększenie potencjału militarnego. ski do k o n t y n u o w a n i a oporu n a j e ź d ź c o m . R ó w n o c z e ś n i e
Z p o m o c ą C h i n o m — zgodnie ze s w ą p o l i t y k ą popiera- p o l i t y k a mocarstw zachodnich i U S A oraz nacisk ze stro-

17
258 259
 ny kapitulanckich elementów i projapońskich u g r u p o w a ń k o r z y s t a ć o s i ą g n i ę t e g o sukcesu. Po skoncentrowaniu
w Kuomintangu p o w o d o w a ł y dwoistość i brak konsekwen­ b o w i e m 2 0 0 - t y s i ę c z n e j a r m i i i 400 c z o ł g ó w J a p o ń c z y c y
c j i w polityce zagranicznej C h i n , z w ł a s z c z a wobec Japonii. w z n o w i l i natarcie i 19 maja z a w ł a d n ę l i Siiczou — w a ż n y m
W latach 1937<—1938 r z ą d k u o m i n t a n g o w s k i nie zaprze­ strategicznym w ę z ł e m k o l e j o w y m , w i ą ż ą c w ten s p o s ó b
s t a w a ł s w y c h t a j n y c h r o k o w a ń z agresorem, w i ą ż ą c z t y m F r o n t P ó ł n o c n y z C e n t r a l n y m . Sytuacja w o j s k k u o m i n -
m . i n . pewne nadzieje n a zaostrzenie s t o s u n k ó w m i ę d z y tangowskich na Froncie C e n t r a l n y m p o g o r s z y ł a się.
Z w i ą z k i e m Radzieckim a J a p o n i ą i na k o n f l i k t radziecko- W d r u g i e j p o ł o w i e sierpnia 1938 r. 2 4 0 - t y s i ę c z n a dosko­
-japoński. nale uzbrojona a r m i a j a p o ń s k a , p r z y w s p a r c i u 180 czołgów,
J a p o ń s k i e jednak roszczenia wobec C h i n s z ł y tak daleko, 150 s a m o l o t ó w i o k r ę t ó w w o j e n n y c h , p r z e s z ł a do natarcia
że w s y t u a c j i z r y w u patriotycznego c a ł e g o n a r o d u o k a z a ł y na W u h a n . Z a c i ę t e w a l k i o W u h a n t r w a ł y t r z y m i e s i ą c e .
się nie do p r z y j ę c i a przez w ł a d c ó w k u o m i n tango wskich. Z p o w i e t r z a miasta b r o n i l i l o t n i c y radzieccy, niszcząc sa­
T o t e ż r o z m o w y j a p o ń s k o - c h i ń s k i e nie d a ł y w y n i k ó w . N a ­ m o l o t y , czołgi i o k r ę t y w o j e n n e p r z e c i w n i k a . Pod naporem
r ó d c h i ń s k i n a d a l w a l c z y ł z n a j e ź d ź c a m i , o p i e r a j ą c s i ę na jednak p r z e w a ż a j ą c y c h sił w r o g a 27 p a ź d z i e r n i k a wojska
pomocy Z w i ą z k u Radzieckiego. c h i ń s k i e b y ł y zmuszone o d d a ć W u h a n . R z ą d k u o m i n t a n ­
Utrata Szanghaju, Nankinu, Wuhanu i Kantonu. Bitwa g o w s k i e w a k u o w a ł się z H a n k o u do Czungcingu, gdzie
0 Szanghaj t r w a ł a t r z y m i e s i ą c e . Wspierane przez l u d n o ś ć p o z o s t a ł j u ż do k o ń c a w o j n y . W rezultacie zdobycia W u ­
c y w i l n ą wojska c h i ń s k i e s t a w i a ł y zaborcom z a c i e k ł y opór, h a n u J a p o ń c z y c y odcięli j e d y n ą linię k o l e j o w ą przecina­
p r z e c h o d z ą c n i e j e d n o k r o t n i e do k o n t r a t a k ó w . Upadek m i a ­ j ą c ą C h i n y z p ó ł n o c y na p o ł u d n i e , p r z e r w a l i ł ą c z n o ś ć po­
sta n a s t ą p i ł 12 listopada 1937 r., gdy d o w ó d z t w o j a p o ń s k i e między Frontem Północnym a Frontem Południowym
s k o n c e n t r o w a ł o w rejonie Szanghaju swe 1 5 0 - t y s i ę c z n e a r m i i k u o m i n t a n g o w s k i e j . K i l k a d n i w c z e ś n i e j , 22 p a ź ­
u g r u p o w a n i e szturmowe. K l ę s k a ta d o p r o w a d z i ł a do de­ dziernika, a r m i a j a p o ń s k a p r z y pomocy desantu zajęła
zorganizacji f r o n t u kuomintangowskiego, w o j s k a j a p o ń s k i e K a n t o n , p o z b a w i a j ą c C h i n y ostatniego w i ę k s z e g o p o ł ą c z e ­
r u s z y ł y na N a n k i n . 30 listopada r z ą d ucieka z N a n k i n u nia morskiego. Miasto z o s t a ł o oddane J a p o ń c z y k o m bez
do H a n k o u . W m i e ś c i e w y b u c h a panika s p o t ę g o w a n a walki.
przez n a l o t y j a p o ń s k i e g o l o t n i c t w a na b e z b r o n n ą l u d n o ś ć . T a k w i ę c p i e r w s z y etap w o j n y — szerokie ofensywne
12 g r u d n i a wojska j a p o ń s k i e w t a r g n ę ł y do N a n k i n u bez­ operacje J a p o ń c z y k ó w przeciwko a r m i i k u o m i n t a n g o w -
l i t o ś n i e m o r d u j ą c l u d n o ś ć c y w i l n ą (w c i ą g u d w ó c h t y g o d n i skiej i k l ę s k i t e j a r m i i — z a k o ń c z y ł się z a j ę c i e m przez
z g i n ę ł o ponad 150 tys. osób). wroga w u h a ń s k i e g o r e j o n u p r z e m y s ł o w e g o i K a n t o n u .
W i o s n ą i l a t e m 1938 r. J a p o ń c z y c y k o n t y n u o w a l i ofen­ W w y n i k u p i e r w s z y c h 15 m i e s i ę c y w o j n y J a p o n i i u d a ł o
s y w ę w Chinach Ś r o d k o w y c h . W k o ń c u marca 6 0 - t y s i ę c z - się o p a n o w a ć r o z l e g ł e t e r y t o r i a w Chinach P ó ł n o c n y c h ,
ne u g r u p o w a n i e w o j s k j a p o ń s k i c h z a c z ę ł o p o s u w a ć się Ś r o d k o w y c h i P o ł u d n i o w y c h , p r a w i e c a ł ą sieć l i n i i k o l e ­
k u Siiczou, b y n a s t ę p n i e s k i e r o w a ć się na W u h a n j o w y c h i g ł ó w n e o ś r o d k i gospodarcze Chin, z a b l o k o w a ć
1 p o ł ą c z y ć ze s w y m i w o j s k a m i n a c i e r a j ą c y m i w z d ł u ż w y b r z e ż e morskie k r a j u . B y ł o to n a s t ę p s t w e m z a r ó w n o
Jangcy. Na p o c z ą t k u w a l k o Siiczou w o j s k o m k u o - o g ó l n e j militarno-gospodarczej s ł a b o ś c i C h i n , znacznej
mintangowskim udało się zadać klęskę Japończy­ p r z e w a g i J a p o n i i pod w z g l ę d e m t e c h n i k i w o j s k o w e j
k o m pod Tajerczuangiem, lecz nie m o g ł y j u ż one w y - i uzbrojenia, j a k i p o l i t y k i r z ą d u kuomintangowskiego,

260 261
 k t ó r y się nie z d e c y d o w a ł na zmobilizowanie szerokich mas r z u c o n y m przez k u o m i n t a n g o w c ó w i z a j ę t y m przez p u ł k
l u d o w y c h do odparcia wroga. G ł ó w n e g o jednak swego Nie Ż u n g - c z e n a : „ W s z ę d z i e na drogach p o n i e w i e r a ł y się
celu: ujarzmienia i k a p i t u l a c j i Chin, i m p e r i a l i ś c i j a p o ń s c y działa, k a r a b i n y maszynowe, k a r a b i n y i naboje. Na polu
nie zdołali o s i ą g n ą ć . N a r ó d c h i ń s k i nie d a ł się z ł a m a ć . Ja­ w a l k i p o z o s t a ł y stosy nie pogrzebanych t r u p ó w . Nie b y ł o
ponia s t a n ę ł a przed p e r s p e k t y w ą p r z e w l e k ł e j w o j n y .
w ł a d z y . P o d n i e ś l i g ł o w ę b a n d y c i [...]. Z a c z ę ł y się m o r d e r ­
Siły oporu na zapleczu japońskich okupantów. Podczas
stwa i g r a b i e ż e [ . . . ] " * A r m i e l u d o w e z a p r o w a d z a ł y ład,
gdy a r m i a j a p o ń s k a o p a n o w y w a ł a n a j w a ż n i e j s z e l i n i e k o ­
t w o r z y ł y demokratyczne organa w ł a d z y , o r g a n i z o w a ł y
m u n i k a c y j n e i o ś r o d k i strategiczne Chin, na t y ł a c h prze­
z b i ó r k ę porzuconej przez k u o m i n t a n g o w c ó w b r o n i i for­
c i w n i k a w rejonach w i e j s k i c h g r o m a d z i ł y się siły narodo­
m o w a ł y o d d z i a ł y partyzanckie.
wego oporu. Na czele ludowego r u c h u oporu na t e r y t o ­
Do k o ń c a 1937 r. g ł ó w n e siły 8 A r m i i u m o c n i ł y się
riach o k u p o w a n y c h s t a n ę ł a K o m u n i s t y c z n a P a r t i a Chin.
w g ó r z y s t y c h rejonach na granicach p r o w i n c j i Szansi,
Rdzeniem, n a j w a ż n i e j s z ą częścią l u d o w y c h sił z b r o j n y c h ,
s k ą d w ł a ś n i e r o z p o c z ę ł o s i ę rozszerzanie baz a n t y j a p o ń -
s t a ł y s i ę k i e r o w a n e przez p a r t i ę 8 i N o w a 4 A r m i a .
skich. P i e r w s z ą stosunkowo s t a b i l n ą b a z ą a n t y j a p o ń s k ą
Ó s m a A r m i a d o t a r ł a na f r o n t Chin P ó ł n o c n y c h we
stał się Rejon Wyzwolony Szansi—Czahar—Hopej.
w r z e ś n i u 1937 r. T a m r o z w i n ę ł a ona d z i a ł a n i a m a n e w r o w e
W styczniu 1938 r. u t w o r z o n o t a m r z ą d l u d o w y — R a d ę
przeciwko n a c i e r a j ą c y m jednostkom j a p o ń s k i m w p r o w i n ­
W o j s k o w o - A d m i n i s t r a c y j n ą , ogłoszono k o n f i s k a t ę m a j ą t k u
cji Szansi. Jedna z j e j d y w i z j i , dowodzona przez L i n Piao,
z d r a j c ó w n a r o d u i wprowadzenie jednolitego p o d a t k u p r o -
j u ż w s w y m p i e r w s z y m b o j u pod p r z e ł ę c z ą Pingsingkuan
gresywno-dochodowego, o b n i ż e n i e t e n u t y d z i e r ż a w n e j za
( p ó ł n o c n o - w s c h o d n i a część Szansi) z a d a ł a 25 w r z e ś n i a
z i e m i ę . W ś l a d za t y m w 1938 r. p o w s t a ł d r u g i rejon w y ­
d o t k l i w ą k l ę s k ę J a p o ń c z y k o m , rozgromiwszy d o s z c z ę t n i e
zwolony: na s t y k u p r o w i n c j i Szansi, Hopej, Szantung
b r y g a d ę doborowej d y w i z j i g e n e r a ł a I t a g a k i , l i k w i d u j ą c
i Honan. W Chinach Ś r o d k o w y c h w o j n a partyzancka roz­
ponad 3 tys. ż o ł n i e r z y i o f i c e r ó w przeciwnika. Z w y c i ę s t w o
w i n ę ł a się w i o s n ą 1938 r. W m a j u jednostki N o w e j 4 A r m i i
to u k a z a ł o w a l o r y l u d o w y c h sił zbrojnych, zdecydowanie,
p r z e n i k n ę ł y do p r o w i n c j i A n h u e j i z a ł o ż y ł y t a m s w ą nie­
z d o l n o ś ć k o m u n i s t ó w do kroczenia w awangardzie o g ó l n o ­
w i e l k ą b a z ę oporu. L a t e m 1938 r. p o w s t a ł a t e ż baza par­
narodowej w a l k i z n a j e ź d ź c a m i .
tyzancka w p o ł u d n i o w y c h rejonach p r o w i n c j i Ciangsu.
Po b i t w i e pod Pingsingkuanem 8 A r m i a z a c z ę ł a przecho­ G ł ó w n ą siłą t w o r z ą c ą bazy a n t y j a p o ń s k i e i w p r o w a d z a j ą c ą
dzić od m a n e w r o w y c h d z i a ł a ń jednostek r e g u l a r n y c h — w t y c h bazach demokratyczne r e f o r m y b y ł y regularne
do strategii i t a k t y k i w o j n y p a r t y z a n c k i e j . K i e r o w n i c t w o jednostki 8 i N o w e j 4 A r m i i .
K P C h d e k o n c e n t r u j ą c j e d n o s t k i 8 A r m i i p r z y s t ą p i ł o do Pod koniec pierwszego okresu w o j n y l u d o w e siły z b r o j ­
tworzenia baz oporu w o j n y partyzanckiej w g ó r s k i c h i od­ ne w z r o s ł y w e d ł u g d a n y c h K P C h do 180 tys. ludzi.
l e g ł y c h r o l n i c z y c h rejonach, t r u d n o d o s t ę p n y c h dla j a p o ń ­ W z w i ą z k u z t y m przed p a r t i ą coraz ostrzej s t a w a ł p r o ­
skich o k u p a n t ó w . b l e m zaopatrzenia i zapewnienia n i e z b ę d n y c h ś r o d k ó w
Bazy te t w o r z o n o p o c z ą t k o w o na ziemi „ n i c z y j e j " , o p u ­ r o z w i j a j ą c y m się s i ł o m z b r o j n y m . Na p i e r w s z y m etapie
szczonej przez a r m i ę k u o m i n t a n g o w s k ą i nie z a j ę t e j przez w o j n y , zgodnie z p o r o z u m i e n i e m o j e d n o l i t y m froncie an-
J a p o ń c z y k ó w . Oto j a k p ó ź n i e j czasopismo „ C u n c z u n g " t y j a p o ń s k i m , 8 i N o w a 4 A r m i a o t r z y m y w a ł y od r z ą d u
( „ M a s y " ) o p i s y w a ł o chaos p a n u j ą c y w rejonie Szansi, po- _ część zaopatrzenia p i e n i ę ż n e g o i m a t e r i a ł o w e g o . Nie roz-

262 263
w i ą z y w a ł o to jednak c a ł k o w i c i e s p r a w y zaopatrzenia w o j s k p r z y j ę ł y na siebie a r m i e k u o m i n t a n g o w s k i e , d o p o m o g ł o
i K P C h m u s i a ł a z n a j d o w a ć ź r ó d ł a zaopatrzenia na m i e j ­ w znacznej mierze K o m u n i s t y c z n e j P a r t i i w zorganizowa­
scu, w zacofanych gospodarczo rejonach wiejskich. n i u baz oporu w o j n y p a r t y z a n c k i e j na t y ł a c h wroga,
Ś r o d k i zatem na u t r z y m a n i e a r m i i w ł a d z e r e j o n ó w w y ­ w r o z w i n i ę c i u l u d o w y c h sił z b r o j n y c h i u t w o r z e n i u r e j o ­
z w o l o n y c h z d o b y w a ł y przez k o n f i s k a t ę m a j ą t k u obszarni­ n ó w wyzwolonych.
k ó w , k t ó r z y przeszli na s t r o n ę wroga, i przez ś c i ą g a n i e od R ó w n o c z e ś n i e j e d n a k ten sam j e d n o l i t y front, w s k u t e k
l u d n o ś c i p o d a t k ó w , ż y w n o ś c i i paszy. Przestrzegano p r z y r ó ż n o r o d n e g o s k ł a d u klasowego jego u c z e s t n i k ó w oraz
t y m zasady: „ B r a ć w i ę c e j od z a m o ż n y c h i m n i e j od b i e d ­ przeciwstawnych interesów klasowych dwóch kierujących
n y c h " . Ponadto w celu znalezienia d o d a t k o w y c h z a s o b ó w n i m p a r t i i politycznych, od p i e r w s z y c h d n i swego istnie­
materialnych władze rejonów wyzwolonych popierały han­ nia s t a ł się p o l e m ostrej w a l k i politycznej i ideologicznej.
del z f i r m a m i c h i ń s k i m i na terenach okupowanych, a na­ Z a j m u j ą c b o w i e m w s p ó l n e stanowisko wobec w o j n y z ob­
wet z f i r m a m i j a p o ń s k i m i . c y m i c i e m i ę z c a m i , K P C h i K u o m i n t a n g bardzo się zara­
A b y p o p r a w i ć sytuację chłopstwa, zwłaszcza najbied­ zem r ó ż n i ł y w sprawach zmian d e m o k r a t y c z n y c h d o k o n y ­
niejszych c h ł o p ó w , demokratyczne w ł a d z e r o z d z i e l a ł y wanych w toku wojny wyzwoleńczej. Partia Komunistycz­
grunty zdrajców i zbiegłych obszarników pomiędzy m a ł o ­ na d ą ż y ł a do d e m o k r a t y z a c j i systemu politycznego w k r a ­
rolne i bezrolne zagrody, p r o w a d z i ł y p o l i t y k ę o b n i ż a n i a j u , do z a s t ą p i e n i a j e d n o p a r t y j n e j d y k t a t u r y K u o m i n t a n g u
o p ł a t za d z i e r ż a w ę ziemi, co z k o l e i p o b u d z a ł o c h ł o p ó w przez d e m o k r a t y c z n ą w ł a d z ę sojuszu wszystkich klas
do d z i a ł a n i a , s p r z y j a ł o z a c i ą g a n i u się ich w szeregi l u d o ­ i p a r t i i u c z e s t n i c z ą c y c h w j e d n o l i t y m froncie. R z ą d z ą c e
w y c h sił z b r o j n y c h . natomiast u g r u p o w a n i e k u o m i n t a n g o w s k i e Czang K a j -
Utworzenie rejonów wyzwolonych i rozwijanie wojny -szeka, m i m o iż g o d z i ł o się na o k r e ś l o n e p o s u n i ę c i a w za­
partyzanckiej na t y ł a c h w r o g a m i a ł o bardzo w a ż n e zna­ kresie d e m o k r a t y z a c j i u s t r o j u (legalizacja K P C h , uznanie
czenie m i l i t a r n e i polityczne. D z i a ł a n i a b o w i e m p a r t y z a n ­ jej sił z b r o j n y c h , o d r ę b n e g o Pogranicznego R e j o n u itd.),
t ó w o d c i ą g a ł y d o ś ć znaczne siły wojsk japońskich to generalnie z m i e r z a ł o do ograniczenia w z r o s t u d e m o k r a ­
(w 1938 r. s ł u ż b ę g a r n i z o n o w ą w Chinach P ó ł n o c n y c h t y c z n y c h sił n a r o d u c h i ń s k i e g o i zachowania k u o m i n t a n -
p e ł n i ł o około 2 0 % j a p o ń s k i e j a r m i i okupacyjnej), zorgani­ gowskiej d y k t a t u r y w i e l k i c h o b s z a r n i k ó w i b u r ż u a z j i . Obie
zowany z a ś przez k o m u n i s t ó w w rejonach w y z w o l o n y c h zaś p a r t i e d y s p o n o w a ł y s i ł a m i z b r o j n y m i i zaostrzenie
system d e m o k r a t y c z n y b y ł zaprzeczeniem kolonialnych m i ę d z y n i m i w a l k i politycznej c i ą g l e g r o z i ł o p r z e k s z t a ł c e ­
p o r z ą d k ó w zaprowadzonych przez o k u p a n t ó w j a p o ń s k i c h . n i e m się w starcie zbrojne, r o z ł a m e m w j e d n o l i t y m f r o n ­
cie.
Walka KPCh o rozwijanie i umocnienie współpracy
z Kuomintangiem. Jednolity narodowy front antyjapoński, P o m y ś l n e prowadzenie przez K P C h t a k t y c z n e j l i n i i j e d ­
o p a r t y na w s p ó ł p r a c y d w ó c h n a j w i ę k s z y c h c h i ń s k i c h par­ nolitego f r o n t u i w s p ó ł p r a c y z K u o m i n t a n g i e m z a l e ż a ł o
t i i politycznych, K P C h i K u o m i n t a n g u , s t a n o w i ł , j a k do­ w d u ż y m stopniu od politycznej d o j r z a ł o ś c i p a r t i i i j e j
w i ó d ł tego r o z w ó j w y d a r z e ń , g ł ó w n y i d e c y d u j ą c y c z y n ­ kierownictwa. Większość kierownictwa KPCh, opierające­
n i k w t o c z ą c e j się w o j n i e . Z n a j e ź d ź c a m i j a p o ń s k i m i w a l ­ go się na pomocy i poparciu M i ę d z y n a r o d ó w k i K o m u n i ­
c z y ł y b o w i e m obie p a r t i e i k i e r o w a n e przez nie siły z b r o j ­ stycznej, z a j m o w a ł a w ł a ś c i w e stanowisko w kwestiach j e d ­
ne; to, że g ł ó w n e uderzenie n a c i e r a j ą c e j a r m i i j a p o ń s k i e j nolitego f r o n t u : konsekwentnie b r o n i ą c k u r s u na umoc-

264 265
 nienie w s p ó ł p r a c y K P C h i K u o m i n t a n g u , d o m a g a j ą c s i ę zdrady b i ć o b s z a r n i k ó w " . Taka z a ś postawa b y ł a z g r u n t u
zdecydowanego wcielenia w ż y c i e h a s ł a „ O p ó r wobec Ja­ sprzeczna z porozumieniem K P C h i K u o m i n t a n g u o w s p ó ł ­
p o n i i nade wszystko", p o d k r e ś l a j ą c , że kwestie d e m o k r a ­ pracy w w o j n i e .
tyzacji systemu politycznego i p o p r a w y ż y c i a mas l u d o ­ Lewacko-sekciarskie stanowisko Mao Tse-tunga z o s t a ł o
wych winny być temu hasłu podporządkowane. Akcento­ poddane k r y t y c e na naradzie B i u r a Politycznego K C K P C h
wano t e ż , iż p a r t i a w i n n a z w r a c a ć u w a g ę na zwalczanie w g r u d n i u 1937 r. Na naradzie tej B i u r o Polityczne o r i e n ­
lewackiego sekciarstwa jako g ł ó w n e g o n i e b e z p i e c z e ń s t w a t o w a ł o p a r t i ę na umocnienie w s p ó ł p r a c y z K u o m i n t a n g i e m
dla jednolitego f r o n t u . p o d k r e ś l a j ą c , że w s p ó ł p r a c a ta b ę d z i e m i a ł a charakter
Lewacko-sekciarskie tendencje części k i e r o w n i c t w a d ł u g o t r w a ł y . Wskazywano, że K P C h p o w i n n a u d z i e l a ć
K P C h z Mao Tse-tungiem j u ż w p i e r w s z y m okresie w o j n y realnej pomocy sojusznikowi z jednolitego f r o n t u , w y ­
s t a n o w i ł y o k r e ś l o n e z a g r o ż e n i e dla p a r t i i , a t a k ż e dla n i e ­ s t r z e g a ć się w swej polityce u l t r a l e w a c t w a , p r o w a d z i ć
dawno p o w s t a ł e g o i nie o k r z e p ł e g o jeszcze jednolitego p r z y j a z n ą k r y t y k ę s o j u s z n i k ó w , p r z y c z y n i a ć się do p o s t ę ­
f r o n t u . U podstaw sekciarskiego stanowiska Mao T s e - t u n ­ p o w y c h zmian i c h p o l i t y k i przez oddolne naciski, s i ł a m i
ga l e ż a ł a jego koncepcja, zgodnie z k t ó r ą w r o g i e m K P C h mas. B i u r o Polityczne p o d k r e ś l i ł o n i e o d z o w n o ś ć z a c i e ś n i e ­
b y ł w r ó w n e j mierze i m p e r i a l i z m j a p o ń s k i , j a k i r z ą d z ą c e nia w s p ó ł p r a c y w o j s k o w e j K P C h i K u o m i n t a n g u przez
ugrupowanie k u o m i n t a n g o w s k i e z Czang Kaj-szekiem. u m i e j ę t n e ł ą c z e n i e w a l k i partyzanckiej l u d o w y c h sił z b r o j ­
Mao Tse-tung liczył, że w t o c z ą c e j s i ę w o j n i e a r m i a j a ­ n y c h z w a l k ą a r m i i regularnej. Narada p o d j ę ł a r ó w n i e ż
p o ń s k a p o w a ż n i e o s ł a b i pozycje K u o m i n t a n g u , ale t e ż w y ­ u c h w a ł ę o z w o ł a n i u w listopadzie 1938 r. V I I zjazdu
czerpie s i ę r ó w n i e ż Japonia, r o z s z e r z a j ą c nieuchronnie s w ą KPCh.
a g r e s j ę poza granice Chin. T o t e ż p l a n strategiczny Mao
W celu nasilenia pracy p a r t i i na obszarach k u o m i n t a n ­
Tse-tunga s p r o w a d z a ł się do zachowania i gromadzenia
gowskich i rozszerzania w o j n y partyzanckiej w Chinach
sił z b r o j n y c h dla p r z y s z ł e j w a l k i z k u o m i n t a n g o w s k i m
Ś r o d k o w y c h , umocnienia w s p ó ł d z i a ł a n i a z K u o m i n t a n g i e m
r z ą d e m Czang Kaj-szeka.
i p o m y ś l n e g o prowadzenia p o l i t y k i jednolitego f r o n t u —
W y s u n i ę t a zatem przez Mao Tse-tunga j u ż we w r z e ś n i u w k r ó t c e po naradzie B i u r a Politycznego K C z o s t a ł o u t w o ­
1937 r. t a k zwana zasada samodzielnego i n i e z a l e ż n e g o rzone w H a n k o u B i u r o K C dla C h i n Ś r o d k o w y c h , do k t ó ­
prowadzenia w o j n y partyzanckiej p o l e g a ł a w p r a k t y c e na rego weszli c z ł o n k o w i e B i u r a Politycznego K C : W a n g
t y m , a b y nie w d a w a ć się w p o w a ż n e boje z okupanta­ M i n g , Czou E n - l a j , Po K u i i n n i . D z i a ł a l n o ś ć tego b i u r a ,
m i j a p o ń s k i m i , nie p r z e s z k a d z a ć i m w g r o m i e n i u w o j s k zdecydowanie p r z e s t r z e g a j ą c e g o l i n i i M i ę d z y n a r o d ó w k i
kuomintangowskich, bazę zaś 8 A r m i i przenieść w poło­ K o m u n i s t y c z n e j w k w e s t i i jednolitego f r o n t u , b y ł a po­
ż o n e z dala od d z i a ł a ń w o j e n n y c h g ł u c h e g ó r z y s t e r e j o n y w a ż n ą p r z e c i w w a g ą lewacko-sekciarskiego nastawienia
wiejskie na t y ł a c h p r z e c i w n i k a . Co w i ę c e j , a r m i i tej zale­ j e n a ń s k i e g o u g r u p o w a n i a Mao Tse-tunga.
cano r o z b r a j a ć na drodze przemarszu pojedyncze, cofające
W k o ń c u lutego — na p o c z ą t k u marca 1938 r. o d b y ł a s i ę
się j e d n o s t k i k u o m i n t a n g o w s k i e . Mao Tse-tung n a l e g a ł
z n ó w narada B i u r a Politycznego K C K P C h , na k t ó r e j
r ó w n i e ż na urzeczywistnienie szeregu sekciarskich d y r e k ­
omawiano kwestie p o l i t y k i jednolitego f r o n t u . P o d j ę t o na
t y w w rejonach, gdzie p r z e b a z o w a ł a s i ę a r m i a l u d o w a .
niej s p e c j a l n ą u c h w a ł ę p r z e w i d u j ą c ą o k r e ś l o n e organiza­
N a w o ł y w a ł on na p r z y k ł a d do tego, aby „ p o d pretekstem
cyjne f o r m y w s p ó ł p r a c y z K u o m i n t a n g i e m . U c h w a ł a ta

266 267
 głosiła: „ F o r m a m i o r g a n i z a c y j n y m i jednolitego f r o n t u m o ­ o w a ł a jako pierwszy k r o k K u o m i n t a n g u k u d e m o k r a t y z a ­
gą s t a ć się albo organa s k ł a d a j ą c e się z przedstawicieli cji kraju.
wszystkich p a r t i i , u g r u p o w a ń i organizacji, albo p o w r ó t Zamiast zapowiedzianego uprzednio zjazdu p a r t i i w p a ź ­
do f o r m uprzedniej w s p ó ł p r a c y K u o m i n t a n g u i K P C h , dzierniku—listopadzie 1938 r. o d b y ł o się V I rozszerzone
i s t n i e j ą c e j od 1924 do 1927 r., albo t e ż w y p r a c o w a n i e i n ­ p l e n u m K C K P C h , na k t ó r y m z zasadniczym r e f e r a t e m
n y c h m e t o d i f o r m . Jest t y l k o n i e z b ę d n e , aby s p r z y j a ł y w y s t ą p i ł Mao Tse-tung. K l u c z o w ą k w e s t i ą s t o j ą c ą w cen­
5
one j e d n o ś c i w w o j n i e a n t y j a p o ń s k i e j [ . . . ] " W m a r c u t r u m u w a g i obrad p l e n u m b y ł r o z w ó j i rozszerzenie j e d ­
1938 r. te propozycje K C K P C h z o s t a ł y przekazane n a d ­ nolitego narodowego f r o n t u a n t y j a p o ń s k i e g o , a z w ł a s z c z a
zwyczajnemu zjazdowi K u o m i n t a n g u , k t ó r y o d b y w a ł s i ę umocnienie w s p ó ł p r a c y m i ę d z y K P C h i K u o m i n t a n g i e m .
w kwietniu tegoż roku. ,,Współpraca Kuomintangu i K P C h stanowi p o d s t a w ę jed­
Z m i e r z a j ą c a do n a w i ą z a n i a ściślejszej w s p ó ł p r a c y z K u o ­ nolitego narodowego f r o n t u a n t y j a p o ń s k i e g o , g w a r a n c j ę
m i n t a n g i e m p o l i t y k a K P C h i ż ą d a n i a mas l u d o w y c h , b y z w y c i ę s t w a w w o j n i e a n t y j a p o ń s k i e j i budowania p a ń ­
u m o c n i ć j e d n o ś ć n a r o d o w ą w walce z n a j e ź d ź c a m i , w y ­ 7
s t w a " — głosiła rezolucja p l e n u m . Jako jeden z w a ż n y c h
w a r ł y p e w i e n w p ł y w na obrady tego zjazdu. Z n a l a z ł o to ś r o d k ó w s p r z y j a j ą c y c h k s z t a ł t o w a n i u sojuszu narodowo-
w y r a z w M a n i f e ś c i e i w „ P r o g r a m i e o p o r u agresji i b u ­ rewolucyjnego, organizacyjnej f o r m y jednolitego f r o n t u ,
d o w y k r a j u " . C z ł o n k o w i e B i u r a Politycznego K C K P C h , p l e n u m z a p r o p o n o w a ł o w s t ą p i e n i e k o m u n i s t ó w do K u o ­
W a n g M i n g , Po K u i Czou En-laj, pisali w t e d y : „ A p r o b u ­ m i n t a n g u , u z a l e ż n i a j ą c to j e d n a k ż e od zachowania p o l i ­
j e m y i p o p i e r a m y p o l i t y c z n y k u r s naszego k r a j u na okres tycznej i organizacyjnej s a m o d z i e l n o ś c i P a r t i i K o m u n i ­
w o j n y oporu, w y r a ż o n y w M a n i f e ś c i e i « P r o g r a m i e w o j ­ stycznej. Ta konieczna i s ł u s z n a w danych w a r u n k a c h idea
n y oporu i b u d o w y k r a j u » . P o k r y w a się on z g ł ó w n y m poszukiwania ś c i ś l e j s z y c h f o r m w s p ó ł p r a c y obu p a r t i i b y ł a
k i e r u n k i e m p r o g r a m u politycznego na okres w o j n y oporu, t e ż zgodna z t a k t y k ą M i ę d z y n a r o d ó w k i K o m u n i s t y c z n e j .
6
g ł o s z o n e g o n i e j e d n o k r o t n i e przez K C K P C h " . Komuni­ Na p l e n u m w y s t ą p i ł y j e d n a k r ó w n i e ż p r z e j a w y n a d m i e r ­
styczna p a r t i a p o p a r ł a u c h w a ł ę zjazdu K u o m i n t a n g u o po­ nego zaufania do K u o m i n t a n g u (na p r z y k ł a d g o t o w o ś ć
w o ł a n i u N a r o d o w e j Rady P o l i t y c z n e j (NRP), o r g a n u do­ przekazania m u list k o m u n i s t ó w ) .
radczego w sprawach ustawodawstwa p r z y r z ą d z i e k u o -
m i n t a n g o w s k i m . Do r a d y t e j m i e l i w e j ś ć w uzgodnieniu Rezolucja p l e n u m w y z n a c z a ł a K P C h w a ż n ą r o l ę w w o j ­
z K u o m i n t a n g i e m przedstawiciele r ó ż n y c h p a r t i i i w a r s t w nie z J a p o n i ą . „ M i e j s c e k o m u n i s t y — głosiła rezolucja —
społecznych kraju. w i n n o b y ć tam, gdzie n a j d o t k l i w i e j m o ż n a b i ć J a p o ń c z y ­
k ó w , b ą d ź to na pierwszej l i n i i , b ą d ź to na t y ł a c h p r z e c i w ­
P o w o ł a n i e r a d y oraz zatwierdzenie j e j s k ł a d u przez
r z ą d k u o m i n t a n g o w s k i n a s t ą p i ł o 1 lipca. P a r t i ę K o m u n i ­ nika. K o m u n i ś c i p o w i n n i s t a ć się r z e c z y w i ś c i e w z o r o w y m i
s t y c z n ą r e p r e z e n t o w a l i w radzie W a n g M i n g , T u n g P i - w u , b o j o w n i k a m i jednolitego narodowego f r o n t u a n t y j a p o ń ­
8

Teng Ing-czao, L i n Cu-han, Mao Tse-tung, W u Jii-czang skiego". Ponadto w y s u n i ę t o zadania r o z b u d o w y s z e r e g ó w

i C i n Pang-sien. P r z y t ł a c z a j ą c ą j e d n a k ż e w i ę k s z o ś ć c z ł o n ­ K P C h , u t w o r z e n i a i umocnienia t e r e n o w y c h organizacji
k ó w r a d y s t a n o w i l i k u o m i n t a n g o w c y . T o t e ż K P C h nie ż y ­ p a r t y j n y c h , w y c h o w a n i a licznej k a d r y k i e r o w n i c z e j oraz
w i ł a specjalnych i l u z j i w obliczu faktycznie k u o m i n t a n ­ marksistowsko-leninowskiej edukacji k o m u n i s t ó w .
gowskiego s k ł a d u NRP, lecz p o w o ł a n i e tego o r g a n u t r a k - P l e n u m w s k a z a ł o t e ż na k o n i e c z n o ś ć r o z w i n i ę c i a w a l k i

268 269
 I
z „ l e w i c o w y m " sekciarstwem, w y r a ż a j ą c y m się w niezro­ k o n t y n u o w a ł w a l k ę z najeźdźcami. J a p o ń s k i plan wojny
z u m i e n i u tego, że „ j e d y n ą d r o g ą w y z w o l e n i a narodu c h i ń ­ b ł y s k a w i c z n e j w Chinach i szybkiej ich k a p i t u l a c j i s p a l i ł
skiego [...] jest umocnienie i rozszerzenie jednolitego naro­ na panewce. W o j n a n a b r a ł a p r z e w l e k ł e g o c h a r a k t e r u .
dowego f r o n t u a n t y j a p o ń s k i e g o , a z w ł a s z c z a zorganizowa­
nie d ł u g o t r w a ł e j w s p ó ł p r a c y K u o m i n t a n g u z K P C h " . Jed­
n o c z e ś n i e p l e n u m z w r ó c i ł o u w a g ę na n i e b e z p i e c z e ń s t w o 2. Wstrzymanie japońskiej ofensywy w Chinach.
prawicowego o p o r t u n i z m u , k t ó r y p o l e g a ł „na m o ż l i w e j Rozszerzenie rejonów wyzwolonych.
utracie przez p a r t i ę s a m o d z i e l n o ś c i politycznej i o r g a n i ­ Walka między KPCh i Kuomintangiem
zacyjnej w j e d n o l i t y m n a r o d o w y m froncie a n t y j a p o ń s k i m
oraz na t y m , że p r o l e t a r i a t i jego p a r t i a polityczna p ó j d ą Zmiany w sytuacji międzynarodowej Chin. P o c z y n a j ą c od
9
na pasku b u r ż u a z j i [ . . . ] " 1939 r. pod w p ł y w e m s y t u a c j i ś w i a t o w e j sytuacja Chin
V I rozszerzone p l e n u m K C K P C h p o d j ę ł o w a ż n e decy­ u l e g ł a poprawie.
zje s p r z y j a j ą c e u m o c n i e n i u jednolitego f r o n t u , w s p ó ł p r a c y Rozwój sytuacji światowej określiły wtedy następujące
K P C h z K u o m i n t a n g i e m podczas w o j n y , dalszemu r o z w o ­ c z y n n i k i : rozszerzenie agresji Niemiec i W ł o c h , r o z p o c z ę t a
j o w i o g ó l n o n a r o d o w e g o r u c h u oporu przeciw agresji. w Europie I I w o j n a ś w i a t o w a , u t w o r z e n i e m i l i t a r n o - p o l i -
tycznego sojuszu p a ń s t w „osi Rzym—Berlin—Tokio",
Na p i e r w s z y m etapie w o j n y u k s z t a ł t o w a ł a się w e w n ą t r z
w z m o ż o n e przygotowania J a p o n i i do n o w y c h p o d b o j ó w
k r a j u s k o m p l i k o w a n a sytuacja polityczna. S i ł o m p o s t ę p o ­
na D a l e k i m Wschodzie, k r a c h „ p o l i t y k i m o n a c h i j s k i e j "
w y m z K P C h na czele u d a ł o się w p r a w d z i e d o p r o w a d z i ć
A n g l i i i F r a n c j i w Europie i o s ł a b i e n i e i c h pozycji w ś w i e ­
do u t w o r z e n i a jednolitego a n t y j a p o ń s k i e g o f r o n t u narodo­
cie, umacnianie się m i ę d z y n a r o d o w e j sytuacji Z w i ą z k u Ra­
wego i w y m u s i ć na K u o m i n t a n g u szereg u s t ę p s t w sprzy­
dzieckiego, k t ó r y przez zawarcie w sierpniu 1939 r. u k ł a ­
j a j ą c y c h skutecznej walce z n a j e ź d ź c a m i j a p o ń s k i m i , lecz du o nieagresji z N i e m c a m i p o k r z y ż o w a ł p l a n y mocarstw
podstawy politycznego r e ż y m u K u o m i n t a n g u na podpo­ imperialistycznych (Anglii, Francji i USA), by skierować
r z ą d k o w a n y m jego w ł a d z y t e r y t o r i u m z o s t a ł y nie zmie­ przeciw n i e m u a g r e s j ę f a s z y s t o w s k ą .
nione. W rejonach z a ś w y z w o l o n y c h , na t y ł a c h wroga, Jedyne mocarstwo imperialistyczne s t o j ą c e w ó w c z a s na
r ó w n o c z e ś n i e r o z w i j a ł y się pod k i e r o w n i c t w e m KPCh uboczu w o j n y , Stany Zjednoczone d ą ż y ł y do w y k o r z y s t a ­
ogniska nowej, demokratycznej w ł a d z y i r o s ł y l u d o w e siły nia ś w i a t o w e g o k o n f l i k t u do o s ł a b i e n i a s w y c h r y w a l i .
zbrojne. U S A s t a r a ł y się p r z y t y m u n i k a ć k o n f l i k t u z p a ń s t w a m i
Dla C h i n ten pierwszy etap w o j n y b y ł bardzo n i e k o ­ „osi", s p o d z i e w a j ą c się, iż przez p o l i t y k ę „ n i e i n g e r e n c j i "
r z y s t n y . W w y n i k u s ł a b o ś c i militarno-gospodarczej k r a j u , s k i e r u j ą a g r e s j ę Niemiec i J a p o n i i na ZSRR. W b r e w t y m
sprzecznego c h a r a k t e r u p o l i t y k i r z ą d u k u o m i n t a n g o w s k i e ­ k a l k u l a c j o m Z w i ą z e k Radziecki d z i ę k i swej zdecydowanej
go i jego obaw przed m o b i l i z a c j ą mas l u d o w y c h dla prze­ postawie u m o c n i ł swe pozycje na D a l e k i m Wschodzie. L a ­
ciwstawienia się j a p o ń s k i e j agresji — w r ó g z a g a r n ą ł zna­ tem b o w i e m 1939 r. A r m i a Czerwona z a d a ł a d r u z g o c ą c y
czne, najbardziej r o z w i n i ę t e pod w z g l ę d e m gospodarczym cios j a p o ń s k i e j soldatesce pod C h a ł c h y n - G o ł , o s t u d z a j ą c
t e r y t o r i a w p ó ł n o c n e j i ś r o d k o w e j części k r a j u . W t y c h t y m s a m y m z a p ę d y z w o l e n n i k ó w rozszerzenia j a p o ń s k i e j
ekspansji w k i e r u n k u p ó ł n o c n y m , i w k w i e t n i u 1941 r.
w a r u n k a c h , m i m o k l ę s k i o g r o m n y c h ofiar, n a r ó d c h i ń s k i

270 271
 Z w i ą z e k Radziecki z a w a r ł z J a p o n i ą u k ł a d o n e u t r a l n o ś c i . s a ł y „ t r ó j s t r o n n y pakt", w y m i e r z o n y nie t y l k o przeciw
Umocnienie z a ś pozycji Z S R R w Europie i na D a l e k i m W i e l k i e j B r y t a n i i i Stanom Zjednoczonym, lecz t a k ż e
Wschodzie p r z y c z y n i ł o s i ę m . i n . do z w i ę k s z e n i a radziec­ przeciwko ZSRR. Zgodnie z u k ł a d e m Japonia m i a ł a przede
k i e j pomocy w a l c z ą c y m C h i n o m . W okresie od 1939 do w s z y s t k i m o d c i ą g n ą ć siły A n g l i i i U S A na P a c y f i k u .
pierwszej p o ł o w y 1941 r . m i a ł y t e ż miejsce n a j w i ę k s z e W m a r c u z a ś 1941 r., w t r a k c i e t a j n y c h r o z m ó w niemiec-
dostawy radzieckiego uzbrojenia, w t y m c z o ł g ó w , samolo­ k o - j a p o ń s k i c h , o k r e ś l o n o j u ż miejsce J a p o n i i w strategii
t ó w , a m u n i c j i i m a t e r i a ł ó w w o j s k o w y c h do C h i n . mocarstw „osi": w i n n a ona b y ł a „ w m i a r ę m o ż l i w o ś c i j a k
W p r z e c i w i e ń s t w i e do konsekwentnej radzieckiej p o l i ­ n a j r y c h l e j p o d j ą ć a k t y w n e d z i a ł a n i a na D a l e k i m Wscho­
t y k i , zdecydowanie p o p i e r a j ą c e j w a l k ę n a r o d u c h i ń s k i e g o , dzie", aby „ s z y b k o p o k o n a ć A n g l i ę i t y m s a m y m p o w ­
A n g l i a i U S A p r o w a d z i ł y wobec C h i n s p r z e c z n ą , d w u ­ s t r z y m a ć U S A przed p r z y s t ą p i e n i e m do w o j n y " 1 0
w Euro­
z n a c z n ą p o l i t y k ę . Z jednej strony, b y ł y one gotowe sprzy­ pie.
m i e r z y ć s i ę z J a p o n i ą kosztem C h i n , j e ś l i agresja j a p o ń ­ P r z y g o t o w u j ą c s i ę do w o j n y na Oceanie S p o k o j n y m , Ja­
ska z w r ó c i s i ę na p ó ł n o c , k u Z w i ą z k o w i Radzieckiemu, ponia j u ż w k o ń c u 1938 r. p o d j ę ł a d e c y z j ę o w y d a t k o ­
a nie na p o ł u d n i e , p r z e c i w k o i c h p o s i a d ł o ś c i o m w A z j i . w a n i u na operacje w Chinach nie w i ę c e j n i ż c z w a r t ą część
P r z e j a w e m tego rodzaju p o l i t y k i b y ł o j a p o ń s k o - a n g i e l s k i e b u d ż e t u wojskowego. D o w ó d z t w o j a p o ń s k i e liczyło p r z y
porozumienie A r i t a — C r a i g i e (lipiec 1939 r . ) , l e g a l i z u j ą c e t y m na forsowanie p r z y g o t o w a ń w o j e n n y c h przez w z m o ­
d z i a ł a n i a j a p o ń s k i e j soldateski w Chinach, p r z e j ś c i o w e żoną eksploatację zasobów Mandżurii i okupowanych tery­
z a m k n i ę c i e przez A n g l i ę d r o g i b i r m a ń s k i e j ( l i p i e c — w r z e ­ t o r i ó w C h i n : po w s t r z y m a n i u w i ę c od lata 1939 r. opera­
s i e ń 1940 r . ) , po k t ó r e j s z ł y dostawy wojskowe do c j i ofensywnych w Chinach a r m i a j a p o ń s k a skoncentro­
Chin, k o n t y n u o w a n i e dostaw a m e r y k a ń s k i c h s u r o w c ó w w a ł a s w ą g ł ó w n ą u w a g ę na zagospodarowaniu r e j o n ó w
strategicznych do Japonii oraz r o z m o w y dyplomatyczne okupowanych.
U S A z J a p o n i ą ( w 1941 r . ) . Z d r u g i e j z a ś strony, A n g l i a
Sytuacja zatem C h i n na arenie m i ę d z y n a r o d o w e j — m i ­
i U S A , d o s t r z e g a j ą c , że Japonia nadal stopniowo k i e r u j e
mo niekonsekwencji i n i e z g o d n o ś c i w p o l i t y c e A n g l i i
s w ą e k s p a n s j ę na p o ł u d n i e (okupacja p ó ł n o c n e j części I n -
i U S A wobec agresji j a p o ń s k i e j — u l e g ł a w latach 1939—
dochin Francuskich w k o ń c u 1940 r.) i zbliża s i ę do i c h
1941 pewnej poprawie. G w a ł t o w n e zaostrzenie sprzeczno­
posiadłości, b y ł y zainteresowane k o n t y n u o w a n i e m w o j n y
ści m i ę d z y i m p e r i a l i s t y c z n y c h w ś w i e c i e , a z w ł a s z c z a na
c h i ń s k o - j a p o ń s k i e j i g o d z i ł y s i ę na pewne z w i ę k s z e n i e
D a l e k i m Wschodzie, p r z y b l i ż a ł o w t e j części globu k o n ­
pomocy m a t e r i a l n e j dla C h i n . W latach 1938—1941 Stany
f l i k t z b r o j n y d w ó c h i m p e r i a l i s t y c z n y c h mocarstw: Japo­
Zjednoczone u d z i e l i ł y w i ę c Czang K a j - s z e k o w i czterech
n i i i S t a n ó w Zjednoczonych A m e r y k i , a w z w i ą z k u z t y m
p o ż y c z e k na ł ą c z n ą k w o t ę 120 m i n doi., a w m a j u 1941 r.
c i ę ż a r prowadzonych d z i a ł a ń w o j e n n y c h J a p o n i i m u s i a ł
o b j ę ł y C h i n y u s t a w ą o lend-lease; A n g l i a z a ś w t y m sa­
się j u ż p r z e n i e ś ć z f r o n t u c h i ń s k i e g o na teatr w o j n y na
m y m okresie u d z i e l i ł a C h i n o m d w ó c h p o ż y c z e k na k w o t ę
P a c y f i k u . Przed w a l k ą w y z w o l e ń c z ą n a r o d u c h i ń s k i e g o
10 m i n f. szt. Tego rodzaju jednak pomoc nie w y s t a r c z a ł a
o t w i e r a ł y się bardziej s p r z y j a j ą c e p e r s p e k t y w y .
jeszcze, aby z w i ą z a ć g ł ó w n e siły J a p o n i i na froncie c h i ń ­
Kolonialna polityka Japonii w Chinach. Aby ujarzmić
s k i m i zapobiec j e j dalszej ekspansji na p o ł u d n i e .
n a r ó d c h i ń s k i , j a p o ń s c y kolonizatorzy stosowali n a j r ó ż n o -
27 w r z e ś n i a 1940 r. N i e m c y , W ł o c h y i Japonia p o d p i - rodniejsze ś r o d k i : przemoc z b r o j n ą , g r a b i e ż e , p r z e k u p y -

272 18 — Najnowsza... 273

 wanie b u r ż u a z j i i o b s z a r n i k ó w , r o z g ł a s z a n i e obietnic w y ­ w a ł n a w i ą z a n i e ścisłego sojuszu japońsko-chińskiego
zwolenia narodu c h i ń s k i e g o spod ucisku „ b i a ł e g o i m p e ­ w t w o r z e n i u „ n o w e g o ł a d u " w A z j i Wschodniej, w rozwo­
r i a l i z m u " . P o l i t y k a ta m i a ł a na celu rozbicie jednolitego j u gospodarki c h i ń s k i e j i walce z k o m u n i z m e m . Z czasem
f r o n t u narodowego w Chinach, rozszerzenie zaplecza k o l a ­
p r z y poparciu J a p o ń c z y k ó w u d a ł o się W a n g C i n g - w e j o w i
boracji, zmobilizowanie wszystkich m a t e r i a l n y c h i l u d z ­
u t w o r z y ć dość z n a c z n ą a r m i ę (ponad 800 tys. ż o ł n i e r z y )
k i c h z a s o b ó w do p r z y s z ł e j w o j n y z U S A i A n g l i ą . Japonia
dla „ochrony p o r z ą d k u " i walki z r u c h e m p a r t y z a n c k i m .
liczyła, że tego rodzaju p o l i t y k a s k ł o n i K u o m i n t a n g do
U t w o r z e n i e marionetkowego r z ą d u W a n g Cing-weja
kapitulacji.
o z n a c z a ł o k a p i t u l a c j ę części c h i ń s k i e j b u r ż u a z j i i Obszar­
22 g r u d n i a 1938 r. p r e m i e r j a p o ń s k i K o n o y e p r o k l a m o ­
n i k ó w , ich p o d p o r z ą d k o w a n i e się j a p o ń s k i e m u k a p i t a ł o w i
wał „zasady" nowych stosunków z Chinami, przewidujące
w i m i ę zapewnienia sobie pewnego u d z i a ł u W eksploatacji
u d z i a ł C h i n — wraz z J a p o n i ą i M a n d ż u r i ą — w s t w o ­
narodu c h i ń s k i e g o .
rzeniu „ n o w e g o ł a d u w A z j i Wschodniej", r o z w ó j „ p r z y ­
jaznych s t o s u n k ó w w z a j e m n y c h " , w s p ó l n ą w a l k ę p r z e c i w ­ A b y p r z y c i ą g n ą ć b u r ż u a z j ę c h i ń s k ą , J a p o ń c z y c y zezwo­
ko k o m u n i s t o m oraz w s p ó ł p r a c ę g o s p o d a r c z ą . C h i n y w i n n e lili przedsiębiorcom chińskim inwestować w gospodarkę
b y ł y p r z y t y m u z n a ć M a n d ż u k u o , zgodzić się na prze­ 4 9 % k a p i t a ł ó w ( 5 1 % k a p i t a ł ó w p o z o s t a w a ł o w rękach
kształcenie Mongolii W e w n ę t r z n e j w specjalną, „ a n t y k o ­ J a p o ń c z y k ó w ) w okupowanych rejonach Chin P ó ł n o c n y c h ;
m u n i s t y c z n ą s t r e f ę " oraz na rozlokowanie w o j s k j a p o ń ­ w Chinach z a ś Ś r o d k o w y c h i P o ł u d n i o w y c h — nawet
skich w r ó ż n y c h rejonach k r a j u . 5 1 % . Wszystkie j e d n a k ż e kluczowe pozycje w gospodarce
W t y m s a m y m jeszcze m i e s i ą c u p r z e s z e d ł na s t r o n ę Ja­ o k u p o w a n y c h C h i n b y ł y t r w a l e opanowane przez m o n o ­
p o ń c z y k ó w z a s t ę p c a Czang Kaj-szeka do spraw K u o m i n ­ pole j a p o ń s k i e . T o t e ż do 1941 r. j a p o ń s k i e m u i m p e r i a l i ­
tangu, W a n g C i n g - w e j . Ogłosił on swoje poparcie dla z m o w i u d a ł o się — na drodze okrutnego w y z y s k u robot­
„ t r z e c h zasad Konoyego", c h ę ć w s p ó ł d z i a ł a n i a na podsta­ n i k ó w c h i ń s k i c h i r a b u n k o w e j eksploatacji s u r o w c ó w —
wie t y c h zasad w zawarciu p o k o j u m i ę d z y C h i n a m i a Ja­ o s i ą g n ą ć w y r a ź n y wzrost p r o d u k c j i n a j w a ż n i e j s z y c h m a ­
p o n i ą . W i o s n ą i l a t e m 1939 r. W a n g C i n g - w e j k i l k a k r o t ­ t e r i a ł ó w strategicznych na terenach okupowanych.
nie z w r a c a ł się do Czang Kaj-szeka w sprawie utworzenia Jeszcze aktywniejsze b y ł y monopole j a p o ń s k i e w M a n ­
jednolitego f r o n t u w a l k i z „ k o m u n i s t y c z n y m niebezpie­ d ż u k u o , gdzie od 1932 r. r z ą d z i ł m a r i o n e t k o w y cesarz
c z e ń s t w e m " , lecz jego propozycje, podobnie j a k w c z e ś n i e j P u I . T a m zwracano u w a g ę przede w s z y s t k i m na to, by
„ z a s a d y Konoyego", odrzucono. s t w o r z y ć w i e l k i kompleks w o j s k o w o - p r z e m y s ł o w y i p o t ę ż ­
30 marca 1940 r. j a p o ń s k i e k o ł a r z ą d z ą c e zainscenizo- n ą b a z ę w y p a d o w ą do w o j n y p r z e c i w k o ZSRR. W przed­
w a ł y utworzenie w N a n k i n i e t a k zwanego centralnego r z ą ­ d z i e ń i w czasie I I w o j n y ś w i a t o w e j w M a n d ż u k u o zo­
du narodowego na czele z W a n g C i n g - w e j e m , p r z e c i w ­ s t a ł y uruchomione d u ż e moce w p r o d u k c j i s u r ó w k i , stali,
stawnego do r z ą d u Czang Kaj-szeka w Czungcingu. R z ą d energii elektrycznej, r u d y żelaza, w ę g l a , p a l i w p ł y n n y c h ,
ten nie r e p r e z e n t o w a ł rzecz jasna a n i narodu, a n i t e ż nie t e c h n i k i w o j s k o w e j , oddano do u ż y t k u r o z w i n i ę t ą sieć
b y ł n i e z a l e ż n y , lecz k o n t r o l o w a n y przez licznych j a p o ń ­ komunikacyjną.
skich „ d o r a d c ó w " , k t ó r y c h n a m n o ż y ł o się w o w y m czasie
P o d j ę t e t e ż z o s t a ł y przez J a p o ń c z y k ó w o k r e ś l o n e ś r o d k i
w Nankinie. Program r z ą d u Wang Cing-weja przewidy-
dla z w i ę k s z e n i a p l o n ó w , w t y m r o ś l i n p r z e m y s ł o w y c h , za

274 18« 275

p o m o c ą m . i n . masowej kolonizacji najlepszych g r u n t ó w b i l i z o w a ł y one masy do stawiania w r o g o w i zbrojnego
ornych, z k t ó r y c h r u g o w a n o c h ł o p ó w c h i ń s k i c h . oporu i do prowadzenia w a l k i ze zdrajcami narodu.
T r u d n o ś c i jednak j a p o ń s k i c h k o l o n i z a t o r ó w w „ z a g o s p o ­ U t w o r z e n i e k o m i t e t ó w m o b i l i z a c y j n y c h w Szansi zosta­
d a r o w a n i u " okupowanego t e r y t o r i u m C h i n n a r a s t a ł y w r a z ło uzgodnione z d a w n y m w ł a d c ą p r o w i n c j i , m i l i t a r y s t ą
z r o z w i j a n i e m i rozszerzeniem się w o j n y p a r t y z a n c k i e j Jan Si-szanem, k t ó r y liczył, że p r z y poparciu mas l u d o ­
na zapleczu. w y c h uda m u się o b r o n i ć swe p o s i a d ł o ś c i przed n a j e ź d ź ­
Rozwój rejonów wyzwolonych. O p a r t y na w s p ó ł p r a c y c a m i j a p o ń s k i m i . Do p o c z ą t k u 1938 r. k o m i t e t y m o b i l i z a ­
K P C h i K u o m i n t a n g u j e d n o l i t y front s t w a r z a ł s p r z y j a j ą c e cyjne i s t n i a ł y t a m r ó w n o l e g l e ze s t a r ą p r o w i n c j o n a l n ą
w a r u n k i r o z w o j u n a r o d o w o w y z w o l e ń c z e j w o j n y narodu i l o k a l n ą w ł a d z ą k u o m i n t a n g o w s k ą . W rejonie p o w s t a ł a
c h i ń s k i e g o oraz w z r o s t u i umocnienia się K P C h . Do k o ń ­ dwuwładza.
3
ca 1940 r. f r o n t k u o m i n t a n g o w s k i o d c i ą g a ł /s wojsk j a ­ Po u t w o r z e n i u p r z y a k t y w n y m udziale k o m u n i s t ó w ,
p o ń s k i c h w Chinach (znaczna część j a p o ń s k i e j a r m i i o k u ­ w styczniu 1938 r., wyzwolonego r e j o n u Szansi—Czahar—
pacyjnej s t r z e g ł a miast i s z l a k ó w k o m u n i k a c y j n y c h ) . O d Hopej K P C h o b r a ł a k u r s na l i k w i d a c j ę l o k a l n e j a d m i n i ­
k o ń c a 1937 do 1940 r. 8 A r m i a p r z y poparciu l o k a l n y c h stracji Jan Si-szana.
o d d z i a ł ó w p a r t y z a n c k i c h u t w o r z y ł a w Chinach P ó ł n o c n y c h O d 1939 r. P a r t i a K o m u n i s t y c z n a p r z y s t ą p i ł a do t w o ­
cztery d u ż e r e j o n y w y z w o l o n e o b e j m u j ą c e p o s z c z e g ó l n e rzenia w i e j s k i c h o r g a n ó w w ł a d z y : z g r o m a d z e ń p r z e d s t a w i ­
rejony p r o w i n c j i Szansi, Suejjiian, Czahar, Hopej, Szan­ cieli w s i . W i c h pracy uczestniczyli przedstawiciele w s z y ­
t u n g i Honan; w Chinach Ś r o d k o w y c h N o w a 4 A r m i a stkich w a r s t w w s i — w y b i e r a n i na o g ó l n y m zebraniu
s t w o r z y ł a k i l k a r e j o n ó w w y z w o l o n y c h p o ł o ż o n y c h w do­ wsi wyrobnicy, biedniacy, ś r e d n i a c y , k u ł a c y , k u p c y
rzeczu Jangcy. Pod koniec 1940 r. liczba l u d n o ś c i r e j o n ó w i obszarnicy. Zgromadzenie Przedstawicieli W s i w y b i e r a ł o
wyzwolonych, w e d ł u g d a n y c h K P C h , w y n o s i ł a około miejscowe organa w ł a d z y i s t a r o s t ę (zwracano p r z y t y m
100 m i n . u w a g ę , aby na to stanowisko nie b y l i p o w o ł y w a n i obszar­
Rejony w y z w o l o n e nie b y ł y po prostu t e r y t o r i u m z a j ę ­ nicy), pomocnika starosty, p r z e w o d n i c z ą c e g o i z a s t ę p c ę
t y m przez a r m i e l u d o w e na t y ł a c h wroga, lecz n o w y m p r z e w o d n i c z ą c e g o zgromadzenia przedstawicieli, c z ł o n k ó w
w istocie p a ń s t w e m na obszarze C h i n : ze s w y m i organami sześciu k o m i t e t ó w — administracyjnego, finansowego,
w ł a d z y politycznej, o p i e r a j ą c y m i się na l u d o w y c h s i ł a c h o ś w i a t y , p r o d u k c j i i a r b i t r a ż u (organu prawnego na wsi)
zbrojnych, ze s w ą w ł a s n ą p o l i t y k ą g o s p o d a r c z ą . W ł a d z a ta oraz k o m i t e t u b e z p i e c z e ń s t w a publicznego. K o m i t e t o w i
s t a n o w i ł a p r z e c i w i e ń s t w o nie t y l k o okupacyjnego r e ż y m u b e z p i e c z e ń s t w a publicznego p o d l e g a ł y o d d z i a ł y l u d o w e j
n a j e ź d ź c ó w j a p o ń s k i c h , ale i r e ż y m u kuomintangowskiego. samoobrony, a p o w o ł a n i e go o z n a c z a ł o l i k w i d a c j ę starego
C h a r a k t e r n o w e j w ł a d z y m o ż e najlepiej oddaje p r z y k ł a d systemu policyjnego i p r y w a t n y c h o d d z i a ł ó w obszarni-
n a j w i ę k s z e g o w Chinach P ó ł n o c n y c h r e j o n u wyzwolonego czych. K o m i t e t ten k i e r o w a ł w a l k ą ze zdrajcami, b r o n i ł
Szansi—Czahar—Hopej. Z a l ą ż k i e m n o w e j w ł a d z y s t a ł y cywilnych i m a j ą t k o w y c h praw ludności.
się t a m p o w o ł a n e na p o c z ą t k u w o j n y przez K P C h i j e d ­ W o k r ę g a c h i sienach t w o r z o n o r a d y n a r o d o w o - p o l i t y c z -
n o s t k i 8 A r m i i k o m i t e t y mobilizacyjne (w n i e k t ó r y c h r e ­ ne, k t ó r e w y b i e r a ł y s w y c h p r z e w o d n i c z ą c y c h , z a s t ę p c ó w
jonach ich funkcje p e ł n i ł y r ó ż n e g o rodzaju stowarzyszenia p r z e w o d n i c z ą c y c h i sekretarzy N R P , n a c z e l n i k ó w o k r ę g ó w
ocalenia ojczyzny, o d d z i a ł y l o k a l n e j samoobrony itp.). M o - i s i e n ó w oraz i c h z a s t ę p c ó w , a t a k ż e c z ł o n k ó w w y m i e n i o -

276 277
 nych w y ż e j sześciu k o m i t e t ó w . Te obieralne osobistości r o z w i n ę ł y się n a j w i ę k s z e i stosunkowo ustabilizowane ba­
s t a n o w i ł y zazwyczaj p r e z y d i u m NRP. zy a n t y j a p o ń s k i e . W Chinach P ó ł n o c n y c h procent c h ł o ­
W latach 1939—1940 z o s t a ł y przeprowadzone w y b o r y p ó w p o s i a d a j ą c y c h z i e m i ę b y ł d o ś ć w y s o k i — ponad 60—
do z g r o m a d z e ń przedstawicieli wsi oraz narodowych rad 70%, i w i ę k s z o ś ć g r u n t ó w u p r a w n y c h (ponad 60%) nale­
politycznych w o k r ę g a c h i sienach. N a j w a ż n i e j s z e k i e ­ żała do gospodarstw ś r e d n i a c k o - k u ł a c k i c h . W rejonach
rownicze • stanowiska w n o w y c h organach w ł a d z y zajęli t y c h s z c z e g ó l n i e t r u d n a b y ł a sytuacja c h ł o p ó w d z i e r ż a w i ą ­
przedstawiciele d r o b n o m i e s z c z a ń s k i c h i b u r ż u a z y j n y c h cych z i e m i ę , p o n i e w a ż tenuta d z i e r ż a w n a s t a n o w i ł a t a m
w a r s t w w s i . W zgromadzeniach przedstawicieli w s i stano­ ś r e d n i o ponad 5 0 % z b i o r ó w .
w i l i oni 50,5%; w N R P o k r ę g ó w — 54,8%; w N R P sie­ P o l i t y k a agrarna K P C h m i a ł a na celu ograniczenie f e u ­
n ó w — 66,4%. C h ł o p i - d z i e r ż a w c y i w y r o b n i c y stanowili dalnego w y z y s k u , p o p r a w ę sytuacji najbiedniejszych
w zgromadzeniach przedstawicieli w s i 49%; w N R P o k r ę ­ w a r s t w w s i oraz r o z w ó j p r o d u k c j i t o w a r o w e j gospodarstw
g ó w — 43,6%; w N R P s i e n ó w — 30,5%, a w i ę c m n i e j s z o ś ć . k u ł a c k i c h i ś r e d n i a c k i c h , g d y ż te ostatnie b y ł y g ł ó w n y m
Udział średniaków, kułaków i kupców w różnych komite­ ź r ó d ł e m u t r z y m a n i a a r m i i i aparatu administracyjnego
tach z g r o m a d z e ń wiejskich w y n c s i ł 52,2%; w ś r ó d prze­ r e j o n ó w w y z w o l o n y c h w Chinach P ó ł n o c n y c h . K P C h p r o ­
w o d n i c z ą c y c h i sekretarzy r a d o k r ę g o w y c h — 60,4%; rad w a d z i ł a zatem p o l i t y k ę ograniczania t e n u t y d z i e r ż a w n e j
w sienach — 85,7%. Naczelnicy o k r ę g ó w w ponad 60% i procentu p o ż y c z k o w e g o : na p r z y k ł a d tenuta d z i e r ż a w n a
b y l i ś r e d n i a k a m i i k u ł a k a m i , naczelnicy s i e n ó w — w po­ nie m o g ł a p r z e k r a c z a ć 37,5% z b i o r ó w , co w znacznej m i e ­
nad 8 5 % (42,8% — ś r e d n i a k ó w , 42,8% — k u ł a k ó w ) . rze p o p r a w i ł o s y t u a c j ę b i e d n i a k ó w , s t w a r z a ł o lepsze w a ­
r u n k i ś r e d n i a k o m i c h ł o p o m d z i e r ż a w i ą c y m z i e m i ę obszar­
Wprowadzenie po 1940 r. systemu trzech trzecich, zgod­
x nicza. W r a z z t y m zniesiono w rejonach w y z w o l o n y c h do­
nie z k t ó r y m lz miejsc w organach w ł a d z y zajmowali
tychczasowe p o d a t k i i p o b o r y p o d a t k ó w w ł a d z feudalnych,
c z ł o n k o w i e K P C h , Vs — elementy p o s t ę p o w e (drobna b u r ­
a przed g r a b i e ż ą m i l i t a r y s t ó w c h r o n i ł y l u d n o ś ć l u d o w e
żuazja) i 73 elementy p o ś r e d n i e ( b u r ż u a z j a i obszarnicy),
wojska; z o s t a ł t e ż w p r o w a d z o n y j e d n o l i t y podatek p r o ­
s p r z y j a ł o w z r o s t o w i r o l i sił d r o b n o b u r ż u a z y j n y c h i b u r ­
g r e s y w n y , pobierany w z a l e ż n o ś c i od d o c h o d ó w gospo­
ż u a z y j n y c h w n o w y c h organach w ł a d z y .
d a r s t w oraz p r z e d s i ę b i o r s t w h a n d l o w y c h i r z e m i e ś l n i c z y c h
G ł ó w n y m oparciem n o w e j w ł a d z y b y ł y kierowane przez
(w p i e r w s z y m okresie najbiedniejszych c h ł o p ó w , w y r o b ­
K P C h l u d o w e siły zbrojne: 8 i N o w a 4 A r m i a oraz lokalne
n i k ó w i r o b o t n i k ó w d r o b n y c h p r z e d s i ę b i o r s t w zwalniano
o d d z i a ł y samoobrony. Do 1940 r. l i c z e b n o ś ć a r m i i w z r o s ł a
w ogóle od p o d a t k ó w ) .
do 500 tys. l u d z i . P o d s t a w o w ą k a d r ę a r m i i s t a n o w i l i żoł­
nierze i d o w ó d c y b y ł e j A r m i i Czerwonej, k t ó r a p r z e s z ł a W polityce ekonomicznej, j a k ą p r o w a d z i ł a K P C h w r e ­
s z k o ł ę 10-letniej w o j n y domowej. Co się z a ś t y c z y w i e j ­ jonach w y z w o l o n y c h C h i n P ó ł n o c n y c h , dopuszczano się
skich o d d z i a ł ó w samoobrony, to t w o r z y ł y je wszystkie też n i e k i e d y p o w a ż n y c h b ł ę d ó w lewacko-sekciarskich, za
w a r s t w y c h ł o p s t w a : s p r a w o w a l i oni s ł u ż b ę w o j s k o w ą nie k t ó r e w znacznej mierze p o n o s i ł o d p o w i e d z i a l n o ś ć Mao
o d r y w a j ą c s i ę od s w y c h prac polowych. Tse-tung, od 1939 r. faktycznie u z u r p u j ą c y sobie stano­
wisko sekretarza generalnego p a r t i i . N i e licząc się bo­
R o z p a t r u j ą c p o l i t y k ę e k o n o m i c z n ą K P C h w rejonach
w i e m z w a r u n k a m i jednolitego f r o n t u , pod pozorem k u r s u
w y z w o l o n y c h , n a l e ż y u w z g l ę d n i a ć przede w s z y s t k i m spo­
,,wpierw r o z b i ć , a potem p r z e c i ą g n ą ć " na s w o j ą s t r o n ę ,
ł e c z n o - g o s p o d a r c z e w a r u n k i w s i p ó ł n o c n o c h i ń s k i e j , gdzie

278 279
 d o m a g a ł się on prowadzenia w a l k i z obszarnikami. Na
rozwodnione o k r e ś l e n i e „ e l e m e n t y r e w o l u c y j n e " . N i e prze­
p r z y k ł a d w 1939 r. w rejonie w y z w o l o n y m Szansi—Cza­
strzegano t e ż s t a ż u kandydackiego. K o m i t e t y p a r t i i w sie­
har—Hopej r o z w i n i ę t o na polecenie Mao Tse-tunga r u c h
nach p r z e k a z y w a ł y z a w y ż o n e liczby s w y c h c z ł o n k ó w ,
przeciwko obszarnikom, w t o k u k t ó r e g o ż ą d a n o konfiska­
ogłaszały „ s z t u r m o w e tygodnie" i „miesiące" rozwoju
t y ich ziem i w y s u w a n o h a s ł o ustanowienia d y k t a t u r y r o ­
p a r t i i , o r g a n i z o w a ł y w s p ó ł z a w o d n i c t w o w r e k r u t a c j i do
b o t n i k ó w , c h ł o p ó w i drobnej b u r ż u a z j i , co o z n a c z a ł o
p a r t i i . W okresie 1937—1940 r. K P C h z w i ę k s z y ł a się 20-
w p r a k t y c e rozbijanie jednolitego f r o n t u narodowego. Ta
- k r o t n i e , z 40 tys. do 800 tys. c z ł o n k ó w ; 80—90% stano­
zgubna p o l i t y k a z o s t a ł a p r z e z w y c i ę ż o n a przez siły m a r k s i ­
w i l i w n i e j c h ł o p i ; 5—6% — przedstawiciele inteligencji
stowsko-leninowskie w k i e r o w n i c t w i e K P C h p r z y zdecy­
wiejskiej, w y w o d z ą c y s i ę g ł ó w n i e z w a r s t w y k u p i e c k i e j
d o w a n y m poparciu M i ę d z y n a r o d ó w k i K o m u n i s t y c z n e j .
i obszarniczej, i 4—6% — robotnicy, g ł ó w n i e n i e w i e l k i c h
Nowe cechy rozwoju KPCh. W latach w o j n y z n a j e ź d ź ­
warsztatów rzemieślniczych i chałupniczych.
cami j a p o ń s k i m i K C K P C h oraz B i u r o Polityczne K C
Tego rodzaju wzrost p a r t i i p r o w a d z i ł faktycznie do roz­
p r z e b y w a ł o w Jenanie, w P o g r a n i c z n y m Rejonie Szensi—
p ł y n i ę c i a się e l e m e n t ó w k o m u n i s t y c z n y c h w bardzo z r ó ż ­
Kansu—Ningsia. Obie te instancje p a r t y j n e za p o ś r e d n i ­
nicowanej masie d r o b n o m i e s z c z a ń s k i e j , do p r z e k s z t a ł c e ­
ctwem biur terytorialnych K C s p r a w o w a ł y kierownictwo
nia s i ę w i e l u k o m ó r e k K P C h w n i e p a r t y j n ą m a s o w ą orga­
organizacjami p a r t y j n y m i r e j o n ó w w y z w o l o n y c h . P r a c ą
nizację.
p a r t y j n ą w Chinach P ó ł n o c n y c h k i e r o w a ł o b e z p o ś r e d n i o
P r z y t ł a c z a j ą c a w i ę k s z o ś ć c z ł o n k ó w p a r t i i nie u m i a ł a czy­
B i u r o K C K P C h dla C h i n P ó ł n o c n y c h (sekretarz L i u Szao-
t a ć i p i s a ć , b y ł a t e ż politycznie n i e d o j r z a ł a . Jak głosił j e ­
- c i ; od stycznia 1941 r. — Peng Czen), w Chinach Ś r o d k o ­
den z ó w c z e s n y c h d o k u m e n t ó w K P C h , „ w i e l u c z ł o n k ó w
w y c h — B i u r o K C dla C h i n Ś r o d k o w y c h (sekretarz W a n g
w c i ą g n ę l i do p a r t i i k r e w n i i znajomi. Najlepszy w a r i a n t
M i n g ; od 1941 r. — L i u Szao-ci). B i u r a te z k o l e i k i e r o ­
to pragnienie w a l k i z J a p o n i ą [...] Bardzo n i e d u ż o jest
w a ł y komitetami partyjnymi poszczególnych wyzwolonych
takich, k t ó r z y przyszli z przekonaniem do k o m u n i z m u
r e j o n ó w C h i n P ó ł n o c n y c h i Ś r o d k o w y c h . W m i a r ę roz­ 1 1
i d ą ż e n i e m do przestrzegania S t a t u t u p a r t i i " . Na czele
w o j u w o j n y p a r t y z a n c k i e j p o w o ł y w a n o w rejonach w y ­
zaś k i e r o w n i c z y c h o r g a n ó w K P C h , p o c z ą w s z y j u ż od k o ­
zwolonych komitety partyjne p o d r e j o n ó w i sienów, ko­
m i t e t ó w w sienach, stali faktycznie ludzie w y w o d z ą c y się
m ó r k i p a r t y j n e p o w s t a w a ł y t a k ż e na wsiach. W ł o n i e
z n i e p r o l e t a r i a c k i c h klas i w a r s t w . Na p r z y k ł a d w sienach
natomiast klasy robotniczej o ś r o d k ó w p r z e m y s ł o w y c h za­
w rejonie w y z w o l o n y m Szansi—Czahar—Hopej przedsta­
g a r n i ę t y c h przez J a p o ń c z y k ó w p a r t i a p r a k t y c z n i e nie p r o ­
wiciele inteligencji s t a n o w i l i ponad 73%, podczas gdy r o ­
wadziła działalności.
b o t n i c y — nieco ponad 3%, a w y r o b n i c y — 1 % .
W pierwszych latach w o j n y K P C h d ą ż y ł a do j a k n a j ­
W rejonach k u o m i n t a n g o w s k i c h g ł ó w n y m źródłem
szerszego r o z w i n i ę c i a s w y c h organizacji, i g n o r u j ą c p r z y
w z r o s t u n o w y c h organizacji K P C h b y ł a d r o b n o m i e s z c z a ń -
t y m w s z ę d z i e leninowskie zasady p a r t y j n o ś c i . Z o s t a ł y od­
ska inteligencja. Rozgromione w t y c h rejonach w latach
rzucone s p o ł e c z n e k r y t e r i a p r z y j m o w a n i a do p a r t i i , par­
w o j n y domowej k o m ó r k i K P C h z a c z y n a ł y się t a m dopiero
tia s t a ł a o t w o r e m dla wszystkich, k t ó r z y opowiadali się
o d r a d z a ć , a szeregi p a r t i i z w i ę k s z a ł y się p r z e w a ż n i e d z i ę k i
za w o j n ą z n a j e ź d ź c a m i . W dokumentach K P C h i w w y ­
m a s o w y m organizacjom p a t r i o t y c z n y m ( z w i ą z k o m s t u ­
stąpieniach jej p r z y w ó d c ó w kryteria społeczne zastąpiło
denckim, stowarzyszeniom ocalenia ojczyzny). Te masowe

280
281
 Zaostrzenie stosunków między KPCh a Kuomintangiem.
organizacje p r z e k s z t a ł c a n o p r z y t y m często mechanicznie
Okres pewnej liberalizacji r e ż y m u politycznego po u t w o ­
w organizacje K P C h . S t ą d t e ż podstawowa część n o w y c h
rzeniu jednolitego f r o n t u s k o ń c z y ł się na p o c z ą t k u 1939 r.,
c z ł o n k ó w p a r t i i nie m i a ł a a n i przygotowania polityczne­
u s t ę p u j ą c miejsca n o w e m u nasileniu tendencji r e a k c y j ­
go, ani t e ż d o ś w i a d c z e n i a w a l k i , w s t ę p u j ą c do p a r t i i nie
nych w K u o m i n t a n g u . W s t r z y m a n i e j a p o ń s k i e j ofensywy
t y l e z p r z e k o n a ń klasowo-politycznych, co z pobudek na­
na froncie k u o m i n t a n g o w s k i m , pewna poprawa sytuacji
rodowo-patriotycznych.
Chin na arenie m i ę d z y n a r o d o w e j , z w i ę k s z o n e poparcie
P r z e k s z t a ł c e n i e się K P C h w p a r t i ę pod w z g l ę d e m s k ł a ­
U S A i A n g l i i dla r z ą d u w Czungcingu — z o s t a ł y w y k o r z y ­
du s p o ł e c z n e g o c h ł o p s k ą i d r o b n o m i e s z c z a ń s k ą s t w a r z a ł o
stane przez u g r u p o w a n i e Czang Kaj-szeka dla umocnienia
podatny g r u n t dla szerzenia się nieproletariackich, nacjo­
j e d n o p a r t y j n e j d y k t a t u r y i forsowania p o s u n i ę ć o g r a n i ­
nalistycznych n a s t r o j ó w w j e j szeregach, umocnienia po­
czających działalność KPCh.
z y c j i d r o b n o m i e s z c z a ń s k i e g o , nacjonalistycznego u g r u p o ­
P o z o s t a j ą c w szeregach jednolitego f r o n t u i p r o w a d z ą c
w a n i a Mao Tse-tunga. Na n i e b e z p i e c z e ń s t w o w y ł a n i a j ą c e
nadal w o j n ę z J a p o n i ą , K u o m i n t a n g , k t ó r y p o w a ż n i e oba­
się z tego rodzaju s y t u a c j i w s k a z y w a ł o z p o w a g ą k i e r o w n i ­
wiał się rozszerzenia r e j o n ó w w y z w o l o n y c h i umocnienia
c t w u K P C h P r e z y d i u m K o m i t e t u Wykonawczego M i ę d z y ­
l u d o w y c h sił z b r o j n y c h , w z m ó g ł j e d n o c z e ś n i e w a l k ę prze­
n a r o d ó w k i K o m u n i s t y c z n e j . O t ó ż na p o c z ą t k u 1940 r. M i ę ­
c i w k o s i ł o m d e m o k r a t y c z n y m k r a j u , przede w s z y s t k i m
dzynarodówka Komunistyczna uczuliła kierownictwo
przeciwko K P C h . V p l e n u m C K W K u o m i n t a n g u (styczeń
K P C h „ n a niekonsekwentne realizowanie bolszewickich
1939 r.) faktycznie o d r z u c i ł o propozycje K P C h o w s t ą p i e ­
zasad c e n t r a l i z m u demokratycznego i d e m o k r a c j i we­
n i u k o m u n i s t ó w do K u o m i n t a n g u , w y s u w a j ą c jako w a r u ­
w n ą t r z p a r t y j n e j " , a t a k ż e na to, że K P C h do tej p o r y nie
nek w s t ę p n y w y s t ą p i e n i e k o m u n i s t ó w z K P C h i w y r z e ­
z r e a l i z o w a ł a „ u c h w a ł y V I zjazdu o w c i ą g n i ę c i u elemen­
12 czenie się przez n i c h komunistycznej ideologii. P l e n u m
t ó w p r o l e t a r i a c k i c h do o r g a n ó w k i e r o w n i c z y c h p a r t i i " .
p o d j ę ł o u c h w a ł ę „ O ś r o d k a c h ograniczenia d z i a ł a l n o ś c i
A b y P a r t i a K o m u n i s t y c z n a m o g ł a z powodzeniem k i e r o ­
obcych p a r t i i " ; m i e s i ą c p ó ź n i e j z o s t a ł a w y d a n a poufna
w a ć w a l k ą n a r o d o w o w y z w o l e ń c z ą narodu c h i ń s k i e g o ,
d y r e k t y w a „ O p r z e d s i ę w z i ę c i a c h w zakresie ograniczenia
w s k a z y w a ł a M i ę d z y n a r o d ó w k a K o m u n i s t y c z n a , w i n n a ona
d z i a ł a l n o ś c i p a r t i i k o m u n i s t y c z n e j " . Na w i o s n ę 1939 r.
p r z e k s z t a ł c i ć się w p a r t i ę o g ó l n o c h i ń s k ą i z d o b y ć sobie
dowództwo kuomintangowskie uformowało specjalną gru­
t r w a ł y w p ł y w w szeregach klasy robotniczej. W t y m zaś
p ę wojsk (ponad 30 d y w i z j i ) , k t ó r e wycofano z f r o n t u , aby
celu, stwierdzano, p a r t i a p o w i n n a przede w s z y s t k i m z l i k ­
s t w o r z y ć s t r e f ę blokady w o k ó ł Pogranicznego Rejonu
w i d o w a ć swoje oderwanie „ o d szerokich mas klasy robot­
Szensi—Kansu—Ningsia i baz partyzanckich. Zaopatrzenie
niczej Chin, w szczególności w rejonach p r z e m y s ł o w y c h
8 i N o w e j 4 A r m i i w b r o ń oraz ś r o d k i finansowe i mate­
z a g a r n i ę t y c h przez J a p o ń c z y k ó w ; r o z w i n ą ć s z e r o k ą p r a c ę
rialne z o s t a ł o wstrzymane. W l i p c u 1939 r. r z ą d k u o m i n -
w ś r ó d r o b o t n i k ó w z a r ó w n o w rejonach okupowanych, jak
t a n g o w s k i w y s t ą p i ł z ż ą d a n i e m wprowadzenia k o n t r o l i
i na p o z o s t a ł y m t e r y t o r i u m Chin; zdecydowanie n a s i l i ć
nad d z i a ł a l n o ś c i ą K P C h , r e j o n a m i w y z w o l o n y m i oraz 8
r e k r u t a c j ę r o b o t n i k ó w do s z e r e g ó w P a r t i i K o m u n i s t y c z n e j
i Nową 4 Armią.
oraz z w i ę k s z y ć c i ę ż a r g a t u n k o w y kadr proletariackich
1 3
w k i e r o w n i c z y c h organach p a r t i i " . W złożonej i n a p i ę t e j sytuacji K P C h w i n n a b y ł a zna­
leźć d r o g ę do uregulowania s t o s u n k ó w z K u o m i n t a n g i e m ,
Nasilenie się reakcyjnych tendencji w Kuomintangu.

283
282
n a p r a w i ć lewackie b ł ę d y w polityce jednolitego f r o n t u , w s k ł a d z i e wojsk Jan Si-szana, z i n n y m i j e d n o s t k a m i jego
nie d o p u s z c z a ć do otwartego przeciwstawienia d e m o k r a ­ a r m i i . N o w a A r m i a Szansi w r a z z j e d n o s t k a m i 8 A r m i i
tycznej w ł a d z y r e j o n ó w w y z w o l o n y c h — r z ą d o w i w r o z g r o m i ł y s t a r ą a r m i ę Jan Si-szana i z a j ę ł y r o z l e g ł y
Czungcingu i zarazem b y ć g o t o w ą do odparcia e w e n t u a l ­ obszar w p r o w i n c j i Szansi. T a k ą d r o g ę do „ r o z s z e r z e n i a "
nego a t a k u a r m i i k u o m i n t a n g o w s k i e j . r e j o n ó w w y z w o l o n y c h Mao Tse-tung u s i ł o w a ł n a r z u c i ć
Stanowisko j e d n a k ż e l e w a c k i c h d z i a ł a c z y w k i e r o w n i ­ siłom zbrojnym K P C h również w innych częściach Chin
c t w i e K P C h z Mao T s e - t u n g i e m nie t y l k o nie s p r z y j a ł o P ó ł n o c n y c h i Ś r o d k o w y c h . Równocześnie jednak w b r e w
u s u n i ę c i u t a r ć m i ę d z y K P C h a K u o m i n t a n g i e m , lecz p r o ­ nastawieniu maoistów wielu p r z y w ó d c ó w partyjnych
w a d z i ł o do dalszego pogorszenia się s t o s u n k ó w m i ę d z y obu w rejonach w y z w o l o n y c h i d o w ó d c ó w a r m i i zdecydowanie
p a r t i a m i . Jako podstawa w y s u n i ę c i a przez Mao Tse-tunga d o m a g a ł o się aktywizacji działań wojskowych przeciwko
awanturniczego k u r s u na zaostrzenie w a l k i z K u o m i n t a n ­ n a j e ź d ź c o m j a p o ń s k i m . I c h ż ą d a n i a w y r a ż a ł y interesy par­
giem posłużył rozwój rejonów wyzwolonych i ludowych t i i , p a t r i o t y c z n y c h sił k r a j u .
sił z b r o j n y c h , k t ó r e p r z e k s z t a ł c i ł y się w g ł ó w n y czynnik W sierpniu—listopadzie 1940 r. d o w ó d z t w o 8 i N o w e j
w o j n y p a r t y z a n c k i e j na t y ł a c h wroga. Oto w p a ź d z i e r n i k u 4 A r m i i przeprowadziło wielką operację partyzancką, któ­
1939 r. Mao Tse-tung w r o z m o w i e z dziennikarzem ame­ r a w e s z ł a do h i s t o r i i w o j n y z J a p o n i ą pod n a z w ą „ b i t w y
r y k a ń s k i m Edgarem S n o w e m złożył n a s t ę p u j ą c e o ś w i a d ­ stu p u ł k ó w " . B y ł a to od p o c z ą t k u w o j n y do sierpnia
czenie: „ R e j o n y z n a j d u j ą c e się w c h w i l i obecnej pod k o n ­ 1945 r. j e d y n a w i e l k a ofensywa a r m i i l u d o w y c h prze­
t r o l ą wojsk k o m u n i s t y c z n y c h s ą pod w z g l ę d e m a d m i n i ­ c i w k o n a j e ź d ź c o m . W operacji t e j u c z e s t n i c z y ł y podod­
s t r a c y j n y m n i e z a l e ż n e od r z ą d u Czang Kaj-szeka. C h i n y d z i a ł y 115, 120 i 129 d y w i z j i oraz o d d z i a ł y partyzanckie,
nie m o g ą b y ć c a ł k o w i c i e zjednoczone, zanim nie zostanie ł ą c z n i e ponad 400 tys. ż o ł n i e r z y . Ofensywa ta m i a ł a m i m o
zlikwidowana dyktatura kuomintangowska i zastąpiona swej skali d o ś ć ograniczony cel operacyjny: niespodziewa­
14
przez d e m o k r a t y c z n y r z ą d k o m u n i s t ó w i innych". n y m jednoczesnym uderzeniem w garnizony i k o m u n i ­
O ś w i a d c z e n i e to z o s t a ł o w y k o r z y s t a n e przez r z ą d k u o m i n - k a c j ę p r z e c i w n i k a z d e z o r g a n i z o w a ć jego zaplecze, z n i ­
t a n g o w s k i jako pretekst do wzmocnienia b l o k a d y Rejonu szczyć ł ą c z n o ś ć , s t w o r z y ć s p r z y j a j ą c ą s y t u a c j ę do p o w i ę k ­
Pogranicznego. K ł a d ą c nacisk na nasilenie s i ę w K u o ­ szenia o b s z a r ó w r e j o n ó w w y z w o l o n y c h i ustanowienia
m i n t a n g u tendencji a n t y k o m u n i s t y c z n y c h , Mao Tse-tung m i ę d z y n i m i w s p ó ł d z i a ł a n i a . W t o k u ofensywy a r m i e l u ­
uparcie d o w o d z i ł , ż e u g r u p o w a n i e czangkajszekowskie n i e ­ dowe w c i ą g u trzech i p ó ł m i e s i ą c a b o j ó w w y e l i m i n o w a ł y
uchronnie szybko s k a p i t u l u j e przed J a p o n i ą — poszcze­ z w a l k ponad 20 tys. ż o ł n i e r z y i o f i c e r ó w p r z e c i w n i k a
gólni p r z y w ó d c y kuomintangowscy, np. gubernator Szan­ i w y z w o l i ł y spod jego w ł a d z y t e r y t o r i u m zamieszkane
si, Jan Si-szan, o p o w i a d a j ą c y się za w a l k ą z n a j e ź d ź c a m i , przez ponad 5 m i n l u d n o ś c i . J a p o ń c z y c y p o d j ę l i k o n t r ­
przeszli j u ż rzekomo na s t r o n ę w r o g a — i p r o p o n o w a ł o f e n s y w ę w listopadzie 1940 r., z m u s z a j ą c a r m i e l u d o w e
p o d j ę c i e ofensywy t a k ż e przeciwko w o j s k o m k u o m i n t a n - do wycofania się na pozycje w y j ś c i o w e , a po „ b i t w i e stu
gowskim. p u ł k ó w " d o w ó d z t w o j a p o ń s k i e n a s i l i ł o operacje w o j s k o ­
R e z u l t a t y t a k i e j p o l i t y k i d a ł y w k r ó t c e o sobie z n a ć . w e przeciwko r e j o n o m w y z w o l o n y m .
O t ó ż w g r u d n i u 1939 r. dochodzi do zbrojnego starcia k i e ­ W t y c h w a r u n k a c h w K u o m i n t a n g u coraz w y r a ź n i e j do­
r o w a n e j przez K P C h N o w e j A r m i i Szansi, z n a j d u j ą c e j się c h o d z ą do g ł o s u elementy reakcyjne, co t y m razem j u ż

284 285
znajduje w y r a z w p r o w o k o w a n i u o t w a r t y c h s t a r ć z b r o j ­ Ż ą d a n i a K P C h z o s t a ł y odrzucone przez Czang Kaj-sze­
n y c h z 8 i N o w ą 4 A r m i ą . K s z t a ł t u j ą c a się w k r a j u ka, k t ó r y obiecał j e d y n i e „ p r z e p r o w a d z i ć ś l e d z t w o " w
sytuacja polityczna w y m a g a od k i e r o w n i c t w a K P C h ma­ sprawie w y d a r z e ń na p o ł u d n i u p r o w i n c j i A n h u e j . W od­
ksymalnego opanowania i p e ł n e j g o t o w o ś c i bojowej, b y powiedzi na to k o m u n i ś c i o d m ó w i l i w z i ę c i a u d z i a ł u
położyć kres p r o w o k a c j o m w o j s k o w y m i nie p o z w o l i ć w m a r c o w e j sesji RNP.
k u o m i n t a n g o w c o m na rozbicie jednolitego f r o n t u . W w a r u n k a c h w i ę c n i e z w y k l e zaostrzonych s t o s u n k ó w
W p a ź d z i e r n i k u 1940 r. Czang Kaj-szek w y d a ł N o w e j p o m i ę d z y obu p a r t i a m i K P C h p r z y poparciu M i ę d z y n a r o ­
4 A r m i i rozkaz przegrupowania się w c i ą g u m i e s i ą c a na d ó w k i K o m u n i s t y c z n e j p r z y p a d ł o prowadzenie konsek­
P ó ł n o c , w m i ę d z y r z e c z e Jangcy i Huang-ho. N o w a 4 A r m i a w e n t n e j , niezmordowanej w a ł k i z a r ó w n o z a n t y k o m u n i ­
p o d p o r z ą d k o w a ł a s i ę rozkazowi i do k o ń c a grudnia jej s t y c z n ą p o l i t y k ą K u o m i n t a n g u , j a k i z elementami lewac-
g ł ó w n e siły (około 40 tys. ludzi) p r z e n i o s ł y s w ą b a z ę na ko-sekciarskimi z Mao Tse-tungiem, aby zapobiec roz­
p ó ł n o c n y brzeg Jangcy. Na brzegu zaś p o ł u d n i o w y m po­ ł a m o w i jednolitego f r o n t u i n o w e j w o j n i e domowej, k t ó r a
z o s t a ł a licząca około 10 tys. l u d z i k o l u m n a sztabowa. b y nieuchronnie d o p r o w a d z i ł a do podboju c a ł y c h Chin
6 stycznia 1941 r. t ę w ł a ś n i e k o l u m n ę niespodziewanie przez J a p o n i ę .
zaatakowali k u o m i n t a n g o w c y ; p o n i o s ł a ona d u ż e straty;
d o w ó d c a a r m i i Je T i n g został w z i ę t y do n i e w o l i , jego za­
s t ę p c a Siang I n g — zabity. 18 stycznia Czang Kaj-szek
w y d a ł rozkaz o r o z w i ą z a n i u „ z b u n t o w a n e j " N o w e j 4 A r m i i 3. Chiny w latach 1941—1943.
i postawieniu Je Tinga przed s ą d e m w o j e n n y m ; genera­ Sytuacja w rejonach kuomintangowskich.
ł o w i L i C u n g - ż e n o w i , k t ó r e g o mianowano naczelnym do­
Osłabienie frontu rejonów wyzwolonych.
w ó d c ą a r m i i „ a n t y k o m u n i s t y c z n y c h " (350 tys. ż o ł n i e r z y ) ,
nakazano z l i k w i d o w a ć g ł ó w n e siły N o w e j 4 A r m i i na p ó ł ­ P r z y s t ą p i e n i e ZSRR do I I w o j n y ś w i a t o w e j w p o w a ż n y m
n o c n y m brzegu Jangcy. stopniu s p o t ę g o w a ł o w y z w o l e ń c z y , antyfaszystowski cha­
Ta prowokacja w o j s k o w a Czang Kaj-szeka przeciwko r a k t e r tej w o j n y . F r o n t radziecko-niemiecki s t a ł się t y m
K P C h w y w o ł a ł a masowe protesty w Chinach. 22 stycznia frontem, na k t ó r y m p r z e s ą d z a ł a się sprawa l o s ó w c y w i ­
K C K P C h o p u b l i k o w a ł apel do C K W K u o m i n t a n g u , w lizacji, k i e r u n k u historycznego r o z w o j u n a r o d ó w ś w i a t a ,
k t ó r y m d o m a g a ł się zaprzestania p r o w o k a c j i przeciwko t a k ż e narodu c h i ń s k i e g o . „ N a s z n a r ó d dobrze rozumie, że
a r m i o m l u d o w y m , ukarania o r g a n i z a t o r ó w w y d a r z e ń na wojna, k t ó r ą p r o w a d z i n a r ó d radziecki, zmierza nie t y l k o
p o ł u d n i u p r o w i n c j i A n h u e j , zwolnienia i p r z y w r ó c e n i a sta­ do o b r o n y ZSRR, lecz i do obrony Chin, obrony w o l n o ś c i
nowiska Je T i n g o w i , przekazania j e ń c ó w i b r o n i oraz z d j ę ­ i n i e z a w i s ł o ś c i wszystkich n a r o d ó w . Z w y c i ę s t w o l u b k l ę ­
cia blokady z Rejonu Pogranicznego. Z a ż ą d a n o r ó w n i e ż ska ZSRR b ę d z i e z w y c i ę s t w e m l u b k l ę s k ą C h i n [...]" 1 5
—
u w o l n i e n i a wszystkich w i ę ź n i ó w politycznych, a t a k ż e o ś w i a d c z y ł a K o m u n i s t y c z n a P a r t i a Chin w d e k l a r a c j i opu­
zniesienia j e d n o p a r t y j n e j d y k t a t u r y K u o m i n t a n g u . Rada b l i k o w a n e j 7 lipca 1941 r. Heroiczna w a l k a narodu ra­
W o j s k o w o - R e w o l u c y j n a p r z y K C K P C h m i a n o w a ł a no­ dzieckiego w y w a r ł a ogromny w p ł y w na r o z w ó j r u c h u
wego d o w ó d c ę (Czen I) i komisarza politycznego ( L i u oporu w k r a j a c h A z j i oraz na w o j n ę n a r o d o w o w y z w o l e ń ­
Szao-ci) N o w e j 4 A r m i i . czą w Chinach.

286 287
 Nowe s p r z y j a j ą c e p e r s p e k t y w y r o z w o j u w o j n y w y z w o ­ t y k i gospodarczej k a p i t a ł u biurokratycznego b y ł a r u i n a
l e ń c z e j n a r o d u c h i ń s k i e g o , umocnienia się sił z b r o j n y c h narodowego p r z e m y s ł u i h a n d l u , upadek r o l n i c t w a i g w a ł ­
K P C h i rozszerzenia jej w p ł y w u w ś r ó d szerokich mas l u ­ t o w n e pogorszenie się sytuacji mas l u d o w y c h . J e d n y m z a ś
d o w y c h o t w o r z y ł y się w c h w i l i r o z p o c z ę c i a w o j n y na Pa­ ze s k u t k ó w dezorganizacji gospodarki, a zarazem j e d n y m
cyfiku. z n a j w a ż n i e j s z y c h ś r o d k ó w k o n c e n t r a c j i bogactwa w r ę ­
Sytuacja w rejonach kuomintang o w skich. D ą ż ą c do za­ kach „ c z t e r e c h r o d z i n " , b y ł a inflacja. Ogromna ilość p u ­
k t y w i z o w a n i a w a l k i a r m i i Czang Kaj-szeka Stany Z j e d n o ­ szczonych w obieg p i e n i ę d z y p a p i e r o w y c h d o p r o w a d z i ł a
czone znacznie z w i ę k s z y ł y pomoc w o j s k o w ą i f i n a n s o w ą w k o ń c u do horrendalnego w p r o s t w z r o s t u cen.
dla r z ą d u kuomintangowskiego. W latach 1941—1942
G ł ę b o k i k r y z y s ekonomiczny, j a k i o g a r n ą ł C h i n y k u o ­
u d z i e l i ł y one C h i n o m trzech p o ż y c z e k na ł ą c z n ą k w o t ę
mintangowskie, s p o w o d o w a ł p o w a ż n e niezadowolenie mas
600 m i n d o l a r ó w , z w i ę k s z y ł y dostawy uzbrojenia w r a ­
p r a c u j ą c y c h , wzrost n a s t r o j ó w opozycyjnych w ś r ó d b u r ­
mach lend-lease'u. A b y w z m ó c p r z y t y m i skoordyno­
ż u a z j i narodowej nawet w s a m y m K u o m i n t a n g u , co
w a ć d z i a ł a n i a wojenne, U S A s k i e r o w a ł y do C h i n g e n e r a ł a
ś w i a d c z y ł o o z a w ę ż e n i u się bazy s p o ł e c z n e j r e ż y m u k u o ­
S t i l w e l l a , k t ó r y o b j ą ł stanowisko szefa sztabu sił z b r o j ­
mintangowskiego i o s ł a b i e n i u jego pozycji politycznych.
n y c h Czang Kaj-szeka, z o r g a n i z o w a ł przeszkolenie w o j ­
W y j ś c i a z tej niebezpiecznej s y t u a c j i czangkajszekowcy
skowe k i l k u a r m i i k u o m i n t a n g o w s k i c h w samych Chinach
szukali na drodze nasilania r e p r e s j i i p r z y g o t o w y w a n i a
i w Indiach. Ponadto pod d o w ó d z t w e m g e n e r a ł a Chen-
w o j n y d o m o w e j w celu rozgromienia K P C h i i n n y c h de­
naulta z o s t a ł t u u t w o r z o n y a m e r y k a ń s k i 14 korpus l o t n i ­
m o k r a t y c z n y c h sił narodu c h i ń s k i e g o .
czy. Nadzieje U S A na nasilenie przez a r m i ę czangkajsze-
Wzrost r e a k c y j n y c h tendencji w gospodarce i polityce
k o w s k ą d z i a ł a ń w o j e n n y c h na froncie j a p o ń s k i m nie s p e ł ­
C h i n k u o m i n t a n g o w s k i c h , niezmienne sprzeciwy r z ą d u
n i ł y s i ę jednak. Czang Kaj-szek b o w i e m , k t ó r y liczył w t e ­
w Czungcingu wobec p e w n e j nawet nieznacznej d e m o k r a ­
dy na rozgromienie J a p o n i i przez siły zbrojne U S A
t y z a c j i systemu — coraz silniej o d b i j a ł y się na z d o l n o ś ­
i A n g l i i , s k o n c e n t r o w a ł c a ł ą s w ą u w a g ę na u t r z y m a n i u
ciach b o j o w y c h a r m i i czangkajszekowskich, b ę d ą c t y m
i u t r w a l e n i u panowania k u o m i n t a n g o w s k i e j e l i t y w C h i ­
s a m y m na r ę k ę m i l i t a r y s t o m j a p o ń s k i m .
nach.
Pogorszenie się sytuacji rejonów wyzwolonych. Sytua­
E k o n o m i c z n ą b a z ę r e ż y m u kuomintangowskiego stano­
cja, jaka p o w s t a ł a w pierwszych m i e s i ą c a c h w o j n y na
w i ł w ó w c z a s k a p i t a ł reprezentowany przez k l i k ę „ c z t e r e c h
froncie radziecko-niemieckim, w y m a g a ł a nasilenia a n t y ­
r o d z i n " (Czang Kaj-szek, Sung C y - w e n , K u n g Siang-si,
j a p o ń s k i e j w o j n y n a r o d u c h i ń s k i e g o . Z a p o b i e g a ł o b y to
bracia Czen K u o - f u i Czen L i - f u ) w r a z z feudalno-obszar-
e w e n t u a l n e m u p r z y s t ą p i e n i u J a p o n i i do w o j n y przeciwko
niczą własnością ziemską. W y k o r z y s t u j ą c t r u d n o ś c i wojen­
ZSRR, b y ł o b y zgodne nie t y l k o z interesami Z w i ą z k u Ra­
ne „ c z t e r y r o d z i n y " r o z s z e r z y ł y s w o j ą k o n t r o l ę na wszyst­
dzieckiego, lecz i z interesami i n n y c h n a r o d ó w , t a k ż e na­
kie sfery życia gospodarczego Chin. K a p i t a ł b i u r o k r a t y c z ­
r o d u c h i ń s k i e g o . R o z u m i a ł a to w i ę k s z o ś ć c z ł o n k ó w K P C h ,
n y stopniowo m o n o p o l i z o w a ł w s w y m r ę k u finanse, h a n ­
przede w s z y s t k i m w y b i t n i k o m u n i ś c i - i n t e r n a c j o n a l i ś c i w
del, p r z e m y s ł i transport. W 1943 r. jego u d z i a ł w global­
kierownictwie partii.
nej w a r t o ś c i p r o d u k c j i p r z e m y s ł o w e j w y n i ó s ł około 36%,
Z i n n y c h , nacjonalistycznych pozycji podeszli do tego
w n i e k t ó r y c h g a ł ę z i a c h — ponad 50%. N a s t ę p s t w e m p o l i -
p r o b l e m u Mao Tse-tung i jego zwolennicy. W y k o r z y s t u -

288
19 — Najnowsza.. 289
j ą c s y t u a c j ę m i ę d z y n a r o d o w ą — w k t ó r e j g ł ó w n e siły i m ­ d u ż ą s k a l ę , o s ł a b i a ł a szanse wojsk k i e r o w a n y c h przez
perializmu japońskiego były związane walką z USA K P C h na przeciwstawienie się n a t a r c i u a r m i i j a p o ń s k i e j
i A n g l i ą , a 6 0 0 - t y s i ę c z n a A r m i a K w a n t u ń s k a p r z y k u t a do w rejonach w y z w o l o n y c h . W w y n i k u tego od p o ł o w y
dalekowschodnich granic Z w i ą z k u Radzieckiego — m a o i ś c i 1941 r. do lata 1942 r. obszar r e j o n ó w wyzwolonych
n a r z u c i l i p a r t i i t a k t y k ę pasywnej w o j n y , zachowania z m n i e j s z y ł się o p o ł o w ę , po w y c o f a n i u się z a ś 8 A r m i i
i gromadzenia sił w oczekiwaniu na s p r z y j a j ą c y moment, okupanci masowo m o r d o w a l i l u d n o ś ć r e j o n ó w p a r t y ­
aby p r z e j ą ć w ł a d z ę w k r a j u . D o w o d z i l i o n i k o n i e c z n o ś c i zanckich. Znacznie s k u r c z y ł a się t e ż l i c z e b n o ś ć o d d z i a ł ó w
odczekania do c h w i l i , gdy Z w i ą z e k Radziecki i inne k r a j e partyzanckich. Stan osobowy 8 i N o w e j 4 A r m i i z m n i e j ­
w c h o d z ą c e w s k ł a d k o a l i c j i antyfaszystowskiej p o k o n a j ą szył się o około 150 tys. ż o ł n i e r z y . Wiele t e r e n o w y c h orga­
a r m i e Niemiec i Japonii; w okresie k i e d y a r m i a faszy­ nizacji p a r t y j n y c h u l e g ł o demoralizacji. W z m o g ł o to n i e ­
stowska o d n o s i ł a na froncie radziecko-niemieckim p r z e j ś ­ zadowolenie znacznej części kadr p a r t y j n y c h z l i n i i p o l i ­
ciowe sukcesy, sabotowali propozycje M i ę d z y n a r o d ó w k i tycznej Mao Tse-tunga, s p o w o d o w a ł o nowe zaostrzenie
K o m u n i s t y c z n e j i K P Z R co do k o o r d y n a c j i d z i a ł a ń m a j ą ­ rozbieżności w kierownictwie KPCh.
cych na celu z w i ą z a n i e sił j a p o ń s k i c h oraz z a p o b i e ż e n i e Kampania „naprawy stylu pracy" — „czengfeng". Ta
i c h n a p a ś c i na ZSRR. 4 sierpnia 1941 r. K C K P C h w y d a ł t r u d n a sytuacja w y m a g a ł a rzeczowej analizy i zespolenia
16
d y r e k t y w ę : „ Z y s k a ć na czasie, g r o m a d z i ć s i ł y " . W k o ń c u najlepszych sił p a r t i i do w y p r a c o w a n i a p r a w i d ł o w e j p o l i ­
g r u d n i a 1941 r. — g ł ó w n e operacje wojenne Japonii zo­ t y k i w warunkach demokracji w e w n ą t r z p a r t y j n e j . W y ­
s t a ł y w t e d y przeniesione na Ocean Spokojny, a A r m i a k o r z y s t u j ą c jednak t r u d n ą s y t u a c j ę p a r t i i , a t a k ż e to, ż e
Radziecka r o z w i n ę ł a o f e n s y w ę pod M o s k w ą — nowa d y ­ uwaga M i ę d z y n a r o d ó w k i K o m u n i s t y c z n e j b y ł a z w r ó c o n a
r e k t y w a K C K P C h głosiła: „ J e d n o z najpilniejszych i w a ż ­ na d e c y d u j ą c y f r o n t w a l k i z faszyzmem, m a o i ś c i w k r o ­
n y c h z a d a ń polega na t y m , aby w s z ę d z i e oszczędzać ż y ­ c z y l i na d r o g ę w a l k i f r a k c y j n e j i r o z p ę t a l i w K P C h na­
wą siłę". 17
cjonalistyczną k a m p a n i ę „czengfeng", „ruch naprawy sty­
W nowych warunkach jenańskie kierownictwo uważało l u pracy p a r t y j n e j " . K a m p a n i a ta, z a p o c z ą t k o w a n a l a ­
za niekorzystne podejmowanie szerokich operacji p a r t y ­ t e m — j e s i e n i ą 1941 r., z a k o ń c z y ł a się dopiero na V I I z j e ź ­
zanckich, p o n i e w a ż „ d o p ó k i Z w i ą z e k Radziecki nie p r z y ­ dzie K P C h w 1945 r.
s t ą p i do w o j n y z J a p o n i ą , nie dojdzie do z m i a n y dysloka­ G ł ó w n y m i celami tego r u c h u b y ł o rozgromienie i n t e r -
c j i wojsk j a p o ń s k i c h na w i ę k s z e j części C h i n " . 18
nacjonalistycznych sił K P C h , faktyczna zmiana jej charak­
W b r e w j e d n a k ż e k a l k u l a c j o m Mao Tse-tunga t a k t y k a t e r u , p o d p o r z ą d k o w a n i e p a r t i i w o l i Mao Tse-tunga i jego
pasywnej w o j n y z o k u p a n t a m i j a p o ń s k i m i o d b i ł a się u j e m ­ g r u p y . Obok tego postawiono t e ż zadanie p r z e k s z t a ł c e n i a
nie na s i ł a c h z b r o j n y c h K P C h , na s y t u a c j i w rejonach p a r t i i w krzewiciela „ i d e i Mao Tse-tunga". Przeprowadze­
w y z w o l o n y c h na zapleczu przeciwnika, na p a r t i i i na m o ­ n i u t y c h p l a n ó w s p r z y j a ł a izolacja K P C h od p r o l e t a r i a t u
rale k u o m i n t a n g o w s k i c h jednostek, pozostawionych na c h i ń s k i e g o i m i ę d z y n a r o d o w e g o r u c h u komunistycznego,
t y ł a c h w r o g a do prowadzenia w o j n y partyzanckiej. przebudzenie ś w i a d o m o ś c i narodowej i klasowej i wzrost
W y t y c z n a Mao Tse-tunga, z a l e c a j ą c a odosobnione dzia­ aktywności politycznej wielomilionowego chłopstwa,
ł a n i a partyzanckie na m a ł ą s k a l ę i odrzucenie i s t n i e j ą c y c h a t a k ż e masowe n a p ł y n i ę c i e d r o b n o m i e s z c z a ń s k i c h , nacjo­
m o ż l i w o ś c i prowadzenia operacji m a n e w r o w y c h na dość nalistycznych e l e m e n t ó w do p a r t i i . S y t u a c j ę z d r o w y c h sił

J9'
290 291
K P C h p o w a ż n i e w ó w c z a s k o m p l i k o w a ł o i to, iż o t w a r t e p r z e k r e ś l i ć historyczne z a s ł u g i M i ę d z y n a r o d ó w k i K o m u ­
w y s t ą p i e n i e p r z e c i w k o grupie Mao d o p r o w a d z i ł o b y do nistycznej i w i e l u w y b i t n y c h p r z y w ó d c ó w K P C h , oczy­
r o z ł a m u p a r t i i w nie s p r z y j a j ą c y c h w a r u n k a c h w e w n ę t r z ­ ścić g r u n t dla k u l t u osoby Mao Tse-tunga, jedynego n i e ­
nych i międzynarodowych, groziłoby zgubnymi następ­ omylnego rzekomo p r z y w ó d c y i t e o r e t y k a p a r t i i .
stwami. W l u t y m 1942 r. w referacie w y g ł o s z o n y m w Jenanie
Cele r u c h u „ c z e n g f e n g " z o s t a ł y s k r z ę t n i e zakamuflo­ do s ł u c h a c z y s z k o ł y p a r t y j n e j Mao Tse-tung oficjalnie
wane. Z a s ł a n i a j ą c się t e z ą o k o n i e c z n o ś c i ł ą c z e n i a m a r k - ogłosił r o z p o c z ę c i e tak zwanej r e w o l u c j i ideologicznej,
sizmu-lcninizmu z k o n k r e t n ą p r a k t y k ą rewolucji chiń­ k t ó r e j zadaniem b y ł o z a s t ą p i e n i e m a r k s i z m u - l e n i n i z m u
skiej, Mao Tse-tung w e z w a ł do konsekwentnego zwalcza­ i l i n i i politycznej M i ę d z y n a r o d ó w k i K o m u n i s t y c z n e j —
nia tak z w a n y c h s u b i e k t y w i s t ó w , k t ó r z y m i e l i rzekomo „ i d e a m i Mao Tse-tunga", c z y l i „ s c h i ń s z c z o n y m m a r k s i ­
o d r y w a ć m a r k s i z m od r z e c z y w i s t o ś c i c h i ń s k i e j . „ S u b i e k - z m e m " . F o r m u ł a ta m a s k o w a ł a , j a k wiadomo, d ą ż e n i e
tywistami" mieli być internacjonaliści w KPCh. W toku Mao Tse-tunga do zapewnienia s w o i m p o g l ą d o m p o l i t y c z ­
„ p o r z ą d k o w a n i a s t y l u pracy p a r t y j n e j " m i a ł y miejsce n y m wyłącznej dominacji w partii.
demagogia, s z a n t a ż e , spotwarzanie p r z e c i w n i k ó w politycz­ Charakterystyczna t e ż b y ł a reakcja Mao Tse-tunga i j e ­
n y c h , zastraszanie kadr p a r t y j n y c h , t ł u m i e n i e wszelkich go z w o l e n n i k ó w na p o d j ę t ą w m a j u 1943 r. d e c y z j ę o roz­
k r y t y c z n y c h w y s t ą p i e ń pod adresem k i e r o w n i c t w a p a r t i i , wiązaniu Międzynarodówki Komunistycznej. Otóż uchwa­
ł ą c z n i e z l i k w i d o w a n i e m n i e w y g o d n y c h osób. W t e d y to ł a K C K P C h , jaka w z w i ą z k u z t y m f a k t e m z a p a d ł a , nie
w ł a ś n i e po raz pierwszy na m a s o w ą s k a l ę zastosowano wspominała ni słowem o konieczności utrzymania trady­
maoistowskie m e t o d y t o r t u r psychologicznych, upokarza­ cyjnych więzi i solidarności K P C h z m i ę d z y n a r o d o w y m
j ą c e g o s a m o o s k a r ż a n i a się i s k r u c h y „ w i n n y c h " . Rozpo­ r u c h e m k o m u n i s t y c z n y m , lecz przeciwnie — p o d k r e ś l a ł a ,
c z y n a ł o się k r z e w i e n i e k u l t u osoby Mao Tse-tunga. że r o z w i ą z a n i e M i ę d z y n a r o d ó w k i K o m u n i s t y c z n e j zwalnia
W e w r z e ś n i u 1941 r. Mao Tse-tung w r a z ze s w y m i z w o ­ K o m u n i s t y c z n ą P a r t i ę C h i n „z z o b o w i ą z a ń w y n i k a j ą c y c h
l e n n i k a m i p r z e p r o w a d z i ł posiedzenie B i u r a Politycznego, ze S t a t u t u i u c h w a ł k o n g r e s ó w M i ę d z y n a r o d ó w k i K o m u ­
na k t ó r y m g ł ó w n i ich p r z e c i w n i c y ideowi: W a n g M i n g , nistycznej". Na posiedzeniu z a ś B i u r a Politycznego K C
Czang W e n - t i e n , C i n Pang-sien, Jang Szang-kun i i n n i , K P C h Mao Tse-tung zagroził, że zwolennicy M i ę d z y n a r o ­
zostali o d s u n i ę c i od pracy w k i e r o w n i c z y c h instancjach d ó w k i K o m u n i s t y c z n e j „ m o g ą p o s t a w i ć s i ę poza p a r t i ą " .
partii. Ci wierni linii Międzynarodówki Komunistycznej, Inną tendencją kampanii „czengfengu" było zastępowa­
znani p r z y w ó d c y K P C h p o w a ż n i e dotychczas ogranicza­ nie zasad c e n t r a l i z m u demokratycznego systemem t w a r d e ­
l i nacjonalistyczne i n k l i n a c j e Mao Tse-tunga i zapobiegali go, jednoosobowego k i e r o w n i c t w a , krzewienie w p a r t i i
u m a c n i a n i u s i ę jego jednoosobowej w ł a d z y w p a r t i i i ar­ w o j s k o w y c h , o p a r t y c h na rozkazach, m e t o d k i e r o w a n i a .
m i i . Przeciwko W a n g M i n g o w i , Cin Pang-sienowi i Czang A b y scalić r ó ż n o r o d n ą pod w z g l ę d e m s k ł a d u o r g a n i z a c j ę ,
W e n - t i e n o w i z o s t a ł o sfabrykowane w d r u g i e j p o ł o w i e j a k ą b y ł a w t e d y K P C h , m a o i ś c i domagali się b e z w a r u n ­
1941 r. o s k a r ż e n i e o l e w i c o w y o p o r t u n i z m i dogmatyzm. kowego p o d p o r z ą d k o w a n i a się c z ł o n k ó w p a r t i i k i e r o w n i ­
To b y ł a podbudowa „ i d e o l o g i c z n a " r u c h u o „ u p o r z ą d ­ czym p r a c o w n i k o m k a d r o w y m , a c a ł e j p a r t i i — Mao Tse-
k o w a n i e s t y l u pracy p a r t i i " . Pod pozorem k r y t y k i l e w i ­ - t u n g o w i . W s z k o ł a c h i na kursach p a r t y j n y c h , k t ó r y c h
cowego o p o r t u n i z m u i d o g m a t y z m u m a o i ś c i s t a r a l i się sieć rozszerzono w okresie „ c z e n g f e n g u " , k a d r y p a r t y j n e

292 293
przechodziły d ł u g o t r w a ł ą ideologiczną i polityczną reedu­ wszystkie okupowane obszary c h i ń s k i e i z a p e w n i ć k o n ­
k a c j ę w d u c h u „ i d e i Mao Tse-tunga". Wszystkie te posu­ t r o l ę nad l ą d o w y m i szlakami k o m u n i k a c y j n y m i od M a n ­
n i ę c i a ideowo-polityczne i organizacyjne p r z y n i o s ł y o k r e ś ­ dżurii do Indochin. D o w ó d z t w o j a p o ń s k i e rozpoczyna za-
lone r e z u l t a t y , p o z w a l a j ą c w znacznym stopniu przezwy­ em przygotowania do w i e l k i e j ofensywy na szerokim
ciężyć zjawiska p a r t y k u l a r y z m u i d z i a ł a n i a na w ł a s n ą froncie: od H o n a n u do K u a n g s i .
r ę k ę w ś r ó d p r a c o w n i k ó w k a d r o w y c h , ale i t y m samym W 1943 r. J a p o ń c z y c y w s t r z y m a l i d z i a ł a n i a ofensywne
u m o c n i ć k o n t r o l ę Mao i jego s t r o n n i k ó w nad c a ł y m apa­ przeciwko r e j o n o m w y z w o l o n y m i do wiosny 1944 r. skon-
ratem partyjnym. e n t r o w a l i w i e l k i e u g r u p o w a n i a uderzeniowe p r z e c i w k o
Generalnie „ c z e n g f e n g " o z n a c z a ł wprowadzenie w K P C h w o j s k o m k u o m i n t a n g o w s k i m . W m a r c u 1944 r. 5 0 - t y s i ę c z -
maoistowskich idei i maoistowskiej koncepcji r e w o l u c j i na a r m i a j a p o ń s k a p r z e s z ł a do natarcia w p r o w i n c j i H o ­
c h i ń s k i e j oraz z a g a r n i ę c i e przez Mao Tse-tunga i jego nan. B r o n i ą c a tego odcinka f r o n t u g r u p a wojsk k u o m i n ­
popleczników kierownictwa partią i armią. Siły interna- tangowskich, licząca do 400 tys. ż o ł n i e r z y , pod d o w ó d z t w e m
cjonalistyczne z o s t a ł y o s ł a b i o n e i b y ł y zmuszone u s t ą p i ć , Tang En-po r o z p o c z ę ł a paniczny o d w r ó t . W c i ą g u m i e s i ą c a
lecz maoistom nie u d a ł o się ich c a ł k o w i c i e r o z g r o m i ć . J a p o ń c z y c y zajęli w i ę k s z ą część H o n a n u z d u ż y m i o ś r o d ­
M i m o szeregu w s p o m n i a n y c h t u n e g a t y w n y c h zjawisk k a m i strategicznymi, Czengczou i L o j a n g i e m , opanowali
i sprzeczności w rozwoju K P C h większość k o m u n i s t ó w c a ł k o w i c i e l i n i ę k o l e j o w ą P e k i n — H a n k o u . W k o ń c u maja
w latach w o j n y z J a p o n i ą zdecydowanie i ofiarnie w a l ­ wojska j a p o ń s k i e r o z w i n ę ł y natarcie w Hunanie, w z d ł u ż
c z y ł a o ż y w o t n e interesy narodowe swego narodu. Przez l i n i i k o l e j o w e j Wuczang—Kuejczou. I t u 3 0 0 - t y s i ę c z n a
s w ą o f i a r n ą p r a c ę w rejonach w y z w o l o n y c h i w a l k ę z na­ a r m i a k u o m i n t a n g o w s k a , m i m o ponad d w u k r o t n e j prze­
j e ź d ź c a m i k o m u n i ś c i z d o b y l i poparcie i zaufanie m i l i o n ó w w a g i liczebnej i wsparcia a m e r y k a ń s k i e g o l o t n i c t w a , po­
c h i ń s k i c h l u d z i pracy i rzeszy c h ł o p s t w a . D z i ę k i t e m u n i o s ł a s r o m o t n ą k l ę s k ę . Cofając się w n i e ł a d z i e na z a c h ó d
rejony wyzwolone p r z e t r w a ł y trudne warunki japońskiej k u o m i n t a n g o w c y oddawali jedno miasto po drugim.
ofensywy i b l o k a d y k u o m i n t a n g o w s k i e j . Na p o c z ą t k u W okresie od czerwca do g r u d n i a 1944 r. wojska j a p o ń s k i e
1943 r., gdy w przebiegu I I w o j n y ś w i a t o w e j z a z n a c z y ł z a j ę ł y stolicę H u n a n u — Czangsza i stolicę K u a n g s i —
się j u ż p r z e ł o m , w y z w o l o n e r e j o n y Chin w k r o c z y ł y w no­ K u e j l i n , i p o s u n ę ł y się daleko na z a c h ó d , w s t r o n ę K u e j ­
w y etap r o z w o j u . czou i Czungcinga. W p o ł o w i e g r u d n i a d o w ó d z t w o j a p o ń ­
skie w s t r z y m a ł o dalsze natarcie, p o n i e w a ż g ł ó w n e cele
operacji z o s t a ł y j u ż o s i ą g n i ę t e , na k a p i t u l a c j ę z a ś r z ą d u
4. Wznowienie japońskiej ofensywy. w Czungcingu nie m o ż n a b y ł o liczyć w i s t n i e j ą c e j s y t u a ­
Kryzys wojskowo-polityczny w Chinach cji międzynarodowej.
(1944—1945)
W w y n i k u ostatniej j a p o ń s k i e j ofensywy t r w a j ą c e j od
W latach 1943—1944 p o ł o ż e n i e militarno-strategiczne Ja­ marca do g r u d n i a 1944 r. k u o m i n t a n g o w c y stracili o k o ł o
p o n i i ulega znacznemu pogorszeniu. W p r z e w i d y w a n i u m i l i o n a ż o ł n i e r z y , 10 d u ż y c h baz lotniczych i 36 lotnisk,
2
k l ę s k i Niemiec j a p o ń s k i e d o w ó d z t w o postanawia z a m i e n i ć około 2 m i n k m t e r y t o r i u m z 6 0 - m i l i o n o w ą l u d n o ś c i ą .
C h i n y w s w ą t r w a ł ą b a z ę k o n t y n e n t a l n ą do prowadzenia J a p o ń c z y c y u z y s k a l i c a ł k o w i t ą k o n t r o l ę nad k o n t y n e n t a l ­
p r z e w l e k ł e j w o j n y . W t y m zaś celu n a l e ż a ł o p o ł ą c z y ć n ą m a g i s t r a l ą k o l e j o w ą na c a ł e j j e j d ł u g o ś c i , a ponadto

294 295
 od stycznia do k w i e t n i a 1945 r., aby u m o c n i ć pozycje d y p l o m a c i a m e r y k a ń s c y z i n t e n s y f i k o w a l i swe k o n t a k t y
swych wojsk, p r z e p r o w a d z i l i w p r o w i n c j a c h H u p e j , Honan z k i e r o w n i c t w e m K P C h , p r ó b u j ą c n a k ł o n i ć je do k o m p r o ­
i na p o ł u d n i u C h i n jeszcze k i l k a t a k t y c z n y c h operacji misowego porozumienia z Czang Kaj-szekiem. Ingerencja
ofensywnych u w i e ń c z o n y c h sukcesami. a w y w a r ł a o k r e ś l o n y w p ł y w na r o z w ó j w a l k i p o l i t y c z -
W o g ó l n e j s y t u a c j i strategicznej 1944 r. tego r o d z a j u k a ­ ej, k t ó r a t o c z y ł a się w Chinach w d r u g i e j p o ł o w i e
tastrofalną klęskę m o ż n a było wyjaśnić jedynie r o z k ł a d e m 1944 r.
r e ż y m u kuomintangowskiego, jego n i e z d o l n o ś c i ą do po­ L a t e m i j e s i e n i ą 1944 r. C h i n y p r z e ż y w a ł y ostry k r y z y s
m y ś l n e g o k o n t y n u o w a n i a w o j n y . K l ę s k a ta o b n a ż y ł a polityczny. O ż y w i ł się r u c h robotniczy, w r z a ł o ś r o d o w i s k o
wszystkie słabości ekonomicznego i politycznego systemu studenckie, m n o ż y ł y się opozycyjne w y s t ą p i e n i a k ó ł d r o b -
C h i n k u o m i n t a n g o w s k i c h , w y w o ł a ł a zaniepokojenie i o b u ­ n o m i e s z c z a ń s k i c h i b u r ż u a z y j n y c h , na kresach w y b u c h a ł y
rzenie szerokich w a r s t w s p o ł e c z n y c h , p o b u d z i ł a siły p o s t ę ­ powstania.
powe do w a l k i o rewolucyjne, demokratyczne p r z e o b r a ż e ­ Do tego czasu K P C h , w y k o r z y s t u j ą c j a p o ń s k ą o f e n s y w ę
nia w k r a j u . na froncie k u o m i n t a n g o w s k i m , z d o ł a ł a p r z y w r ó c i ć po­
Jak p r z y z n a ł D e p a r t a m e n t Stanu U S A , dyplomacja p r z e d n i stan i r o z s z e r z y ć t e r y t o r i u m r e j o n ó w w y z w o l o ­
a m e r y k a ń s k a w latach 1943—1944 o b a w i a ł a się, że r z ą d n y c h oraz p o w i ę k s z y ć l i c z e b n o ś ć a r m i i l u d o w e j do 650 tys.
k u o m i n t a n g o w s k i m o ż e tak o d i z o l o w a ć się od narodu, ż e ż o ł n i e r z y , l i c z e b n o ś ć z a ś p a r t i i — p r a w i e do 1 m i n c z ł o n ­
w powojennej walce o w ł a d z ę o k a ż e się on niezdolny do ków. «
u t r z y m a n i a swoich pozycji. D ą ż ą c w i ę c do ustabilizowania W tej s y t u a c j i r z ą d Czang Kaj-szeka u c i e k ł s i ę do m a ­
sytuacji tego r z ą d u A m e r y k a n i e w d r u g i e j p o ł o w i e n e w r ó w : r o z l u ź n i ł b l o k a d ę Rejonu Pogranicznego i w m a ­
1944 r. g w a ł t o w n i e z a k t y w i z o w a l i swoją działalność j u 1944 r. w z n o w i ł r o z m o w y z K P C h . Rokowania rozpo­
w Chinach. L a t e m 1944 r. p r z y b y ł t u wiceprezydent W a l - c z ę ł y się w Si-anie i b y ł y k o n t y n u o w a n e w Czungcingu.
lace i s t a r a ł się s k ł o n i ć Czang Kaj-szeka do przeprowadze­ Delegacja K P C h z L i n Po-cii na czele w y s u n ę ł a w t e d y
nia reorganizacji r z ą d u , podniesienia jego n a d s z a r p n i ę t e g o d o ś ć u m i a r k o w a n e propozycje p r z e w i d u j ą c e uznanie przez
p r e s t i ż u . W e w r z e ś n i u 1944 r. do Czungcingu p r z y b y l i r z ą d Czang Kaj-szeka r e j o n ó w w y z w o l o n y c h i p e w n ą de­
szef Z a r z ą d u P r o d u k c j i W o j e n n e j Nelson oraz oso­ m o k r a t y z a c j ę r e ż y m u kuomintangowskiego (legalizacja
bisty w y s ł a n n i k prezydenta F. D. Roosevelta g e n e r a ł K P C h oraz wszystkich a n t y j a p o ń s k i c h p a r t i i i organizacji,
P. H u r l e y , p ó ź n i e j s z y ambasador w Chinach. Przedsta­ zwolnienie w i ę ź n i ó w politycznych). Propozycje te z o s t a ł y
w i l i o n i Czang K a j - s z e k o w i nader „ k o r z y s t n e " propozycje odrzucone przez k u o m i n t a n g o w c ó w i w p o ł o w i e sierpnia
gospodarcze i wojskowo-polityczne: znaczne rozszerzenie r o z m o w y przerwano.
a k t y w n o ś c i m o n o p o l i a m e r y k a ń s k i c h w Chinach, pod p r e ­ K P C h , u w z g l ę d n i a j ą c nieprzejednanie Czang Kaj-szeka
tekstem pomocy w „ r o z w o j u p r z e m y s ł u " , m i a n o w a n i e i dalszy spadek p r e s t i ż u jego r z ą d u w s k u t e k t r w a j ą c e j
A m e r y k a n i n a naczelnym d o w ó d c ą c h i ń s k i c h sił z b r o j n y c h ucieczki a r m i i z f r o n t u , w e w r z e ś n i u 1944 r. otwarcie po­
i i c h reorganizacja na w z ó r a m e r y k a ń s k i . Czang Kaj-szek s t a w i ł a k w e s t i ę c h a r a k t e r u w ł a d z y w Chinach. Na trzeciej
z a a k c e p t o w a ł w i ę k s z o ś ć propozycji (nie zgodził się j e d y n i e sesji N a r o d o w e j Rady P o l i t y c z n e j w Czungcingu L i n Po-
na m i a n o w a n i e naczelnym d o w ó d c ą g e n e r a ł a S t i l w e l l a , -cii w imieniu K P C h zażądał natychmiastowej likwidacji
nastawionego k r y t y c z n i e do K u o m i n t a n g u ) . J e d n o c z e ś n i e jednopartyjnej dyktatury Kuomintangu, zwołania ogólno-

296 297
c h i ń s k i e j k o n f e r e n c j i politycznej z u d z i a ł e m wszystkich Nowa tura rozmów między K P C h i Kuomintangiem, choć
p a r t i i i g r u p d e m o k r a t y c z n y c h w celu u t w o r z e n i a k o a l i ­ z a k o ń c z y ł a się bez r e z u l t a t u , to k o m u n i s t o m p r z y n i o s ł a
cyjnego r z ą d u i zjednoczonego naczelnego d o w ó d z t w a sił d u ż e k o r z y ś c i polityczne. R o z r o s ł y się kierowane przez
z b r o j n y c h k r a j u . H a s ł o p o w o ł a n i a r z ą d u koalicyjnego nie K P C h siły r e w o l u c y j n e , w z m ó g ł się w p ł y w p o l i t y c z n y par­
o z n a c z a ł o p r z y t y m wezwania do obalenia i s t n i e j ą c e g o t i i w ś r ó d mas l u d o w y c h . Szeregi K P C h s k u p i a ł y ponad
w Chinach u s t r o j u s p o ł e c z n o - p o l i t y c z n e g o , co b y ł o w ó w ­ 1,2 m i n c z ł o n k ó w . K i e r o w a n a przez p a r t i ę a r m i a p o w i ę k ­
czas nierealne, lecz jego d e m o k r a t y z a c j ę , ograniczenie s z y ł a s i ę do 900 tys. ż o ł n i e r z y i o b j ę ł a s w o j ą k o n t r o l ą
b u r ż u a z y j n o - o b s z a r n i c z e j d y k t a t u r y przez w ł ą c z e n i e do 19 r e j o n ó w w y z w o l o n y c h (ponad 95 m i n l u d n o ś c i ) .
kuomintangowskiego r z ą d u Czang Kaj-szeka k o m u n i s t ó w VII zjazd KPCh. 23 k w i e t n i a r o z p o c z ę ł y się w Jenanie
i przedstawicieli i n n y c h p a r t i i oraz przeprowadzenie od­ obrady V I I zjazdu K o m u n i s t y c z n e j P a r t i i C h i n i t r w a ł y
p o w i e d n i c h z m i a n demokratycznych. C h o d z i ł o zatem do 11 czerwca 1945 r. U c z e s t n i c z y ł o w n i c h 544 d e l e g a t ó w
o r z ą d narodowego jednolitego f r o n t u . z g ł o s e m d e c y d u j ą c y m i 208 z doradczym.
Polityczne ż ą d a n i a K P C h w y s u n i ę t e we wrześniu Zjazd o d b y w a ł s i ę w okresie, gdy w s y t u a c j i m i ę d z y ­
1944 r. u z y s k a ł y w Chinach szerokie poparcie. 24 w r z e ś ­ narodowej i w e w n ę t r z n e j C h i n d o k o n a ł y się j u ż p o w a ż n e
nia na wiecu w Czungcingu postulaty te z o s t a ł y otwarcie z m i a n y korzystne dla w a l k i w y z w o l e ń c z e j narodu c h i ń ­
zaakceptowane przez znanych d z i a ł a c z y K u o m i n t a n g u skiego. W Europie A r m i a Radziecka i wojska s p r z y m i e ­
Feng Jii-sianga i Szao L i - c y , przez p r z y w ó d c ó w n i e k t ó ­ r z e ń c ó w ostatecznie r o z g r o m i ł y faszyzm. Z w i ą z e k Radziec­
r y c h b u r ż u a z y j n y c h p a r t i i i s t o w a r z y s z e ń oraz d z i a ł a c z y k i w i e r n y sojuszniczym z o b o w i ą z a n i o m p r z y g o t o w y w a ł się
k u l t u r y i sztuki. do p r z y s t ą p i e n i a do w o j n y przeciwko imperialistycznej
A b y z l i k w i d o w a ć z a g r a ż a j ą c ą podstawom systemu k u o ­ Japonii, co p r z e s ą d z a ł o o r y c h ł y m i ostatecznym pokonaniu
mintangowskiego falę niezadowolenia, Czang Kaj-szek a g r e s o r ó w i s z y b k i m z a k o ń c z e n i u w y z w o l e ń c z e j w o j n y na­
w r a z z a m e r y k a ń s k i m i d y p l o m a t a m i o f e r u j ą c y m i swoje rodu chińskiego.
„ p o ś r e d n i c t w o " p r z e p r o w a d z i ł szereg m a n e w r ó w politycz­ Niechybne i bliskie rozgromienie a r m i i j a p o ń s k i e j przez
n y c h . Dokonana z o s t a ł a s p r o w a d z a j ą c a się do przetasowa­ siły zbrojne ZSRR i mocarstw sprzymierzonych b y ł o abso­
nia tek m i n i s t e r i a l n y c h reorganizacja r z ą d u k u o m i n t a n ­ l u t n i e oczywiste dla k i e r o w n i c t w a K P C h . G ł ó w n y p r o ­
gowskiego. Do Jenanu z a ś na p o c z ą t k u listopada p r z y b y ł b l e m p o l e g a ł obecnie na t y m , aby w czasie zadawania
Hurley i przeprowadził z kierownictwem KPCh rozmowy ciosu agresorowi m a k s y m a l n i e r o z s z e r z y ć r e j o n y w y z w o l o ­
w s p r a w i e w a r u n k ó w u d z i a ł u k o m u n i s t ó w w r z ą d z i e oraz ne i u m o c n i ć pozycje strategiczne 8 i N o w e j 4 A r m i i
u t w o r z e n i a zjednoczonego d o w ó d z t w a . P r z y b y ł a t a m t a k ż e w razie w o j n y z Czang Kaj-szekiem.
grupa o b s e r w a t o r ó w a r m i i a m e r y k a ń s k i e j z p u ł k o w n i k i e m T o t e ż kwestie z w i ą z a n e z ostatecznym pokonaniem j a ­
D . B a r r e t t e m na czele. W g r u d n i u H u r l e y w r ó c i ł do p o ń s k i c h n a j e ź d ź c ó w — m i m o ż e m ó w i ł o się o n i c h w i e l e
Czungcingu w r a z z Czou En-lajem, aby k o n t y n u o w a ć roz­ w p r z y g o t o w a n y c h do p u b l i k a c j i w prasie referatach Mao
m o w y . Do tego j e d n a k ż e czasu J a p o ń c z y c y w s t r z y m a l i Tse-tunga i Czu Te — m i a ł y w ł a ś c i w i e d r u g o r z ę d n e zna­
o f e n s y w ę , sytuacja na froncie z n ó w się u s t a b i l i z o w a ł a , czenie. G ł ó w n e miejsce w obradach V I I zjazdu K P C h zaj­
a Czang Kaj-szek ponownie o d r z u c i ł wszystkie propozycje m o w a ł y p r o b l e m y ideologicznego, politycznego i organiza­
K P C h . 16 stycznia 1945 r. Czou E n - l a j wraca do Jenanu. cyjnego przygotowania p a r t i i do p r z y s z ł e j w o j n y p r z e c i w -

298 299
 ko p a n u j ą c e m u u g r u p o w a n i u k u o m i n t a n g o w s k i e m u . P r o ­ cia tej r e w o l u c j i — m ó w i ł Mao Tse-tung — z m i e r z a j ą nie
g r a m o w e i taktyczne tezy K P C h z o s t a ł y s f o r m u ł o w a n e do l i k w i d a c j i w ł a s n o ś c i p r y w a t n e j , lecz do ochrony w ł a s ­
w referacie p o l i t y c z n y m Mao Tse-tunga „ O r z ą d z i e k o a l i ­ n o ś c i p r y w a t n e j . W w y n i k u tej r e w o l u c j i zostanie u t o r o ­
22
cyjnym". wana droga do r o z w o j u k a p i t a l i z m u " . Za g ł ó w n ą prze­
Na V I I zjeździe K P C h nie doszło do w y s t ą p i e n i a prze­ s z k o d ę w r o z w o j u gospodarczym C h i n Mao Tse-tung u w a ­
c i w k o tezom maoistowskim, p o n i e w a ż w trakcie k a m p a n i i żał feudalne stosunki na w s i , nie d o c e n i a j ą c p r z y t y m
„ c z e n g f e n g u " p o p r z e d z a j ą c e j zjazd Mao T s e - t u n g o w i i j e ­ h a m u j ą c e j r o l i obcego k a p i t a ł u .
go z w o l e n n i k o m u d a ł o się z a d a ć cios s i ł o m i n t e r n a c j o n a l i - W s w y m referacie Mao Tse-tung n i e j e d n o k r o t n i e p o d ­
s t y c z n y m w k i e r o w n i c t w i e K P C h i w y m u s i ć na n i c h uzna­ k r e ś l a ł , że p r o g r a m p o l i t y c z n y i gospodarczy „ n o w e j de­
nie „idei Mao Tse-tunga" i jego k i e r o w n i c z e j pozycji m o k r a c j i " nie w y k r a c z a poza r a m y trzech zasad l u d o w y c h
w partii. Sun Jat-sena, z t ą jednak r ó ż n i c ą , że wprowadzenie t y c h
W s w y m referacie u s t r ó j polityczny, k t ó r y m i a ł n a s t ą p i ć zasad bierze teraz na siebie K o m u n i s t y c z n a P a r t i a C h i n .
po j e d n o p a r t y j n e j d y k t a t u r z e K u o m i n t a n g u , Mao Tse-tung P r o g r a m „ n o w e j d e m o k r a c j i " zamierzano r e a l i z o w a ć
c h a r a k t e r y z o w a ł jako „ b u r ż u a z y j n o - d e m o k r a t y c z n e p a ń ­ stopniowo w c i ą g u n a s t ę p u j ą c y c h po sobie kolejno e t a p ó w .
1 9
stwo i s p o ł e c z e ń s t w o nowego t y p u " , t j . p a ń s t w o „ n o w e j Na okres n a j b l i ż s z y z o s t a ł n a k r e ś l o n y tak z w a n y K o n k r e t ­
d e m o k r a c j i " , m a j ą c e jeszcze i s t n i e ć w Chinach przez d ł u g i n y Program, którego pierwszoplanowymi postulatami
2 0
okres ( „ d z i e s i ą t k i lat") . Baza s p o ł e c z n a takiego u s t r o j u b y ł o szybkie zniesienie d y k t a t u r y k u o m i n t a n g o w s k i e ]
politycznego m i a ł a b y ć szeroka: od klasy robotniczej i u t w o r z e n i e demokratycznego r z ą d u koalicyjnego, za­
i c h ł o p s t w a po b u r ż u a z j ę i część o b s z a r n i k ó w . Za g ł ó w n e g w a r a n t o w a n i e s w o b ó d demokratycznych, o k i e ł z n a n i e k a ­
oparcie „ n o w o d e m o k r a t y c z n e g o " systemu Mao Tse-tung p i t a ł u biurokratycznego, o b n i ż e n i e t e n u t y d z i e r ż a w n e j
u w a ż a ł c h ł o p s t w o . „ C h ł o p s t w o — m ó w i ł — jest g ł ó w n ą i procentu p o ż y c z k o w e g o , p o p r a w a s y t u a c j i m a t e r i a l n e j
b a z ą demokratycznego systemu w Chinach na d a n y m eta­ mas p r a c u j ą c y c h i t p . I n n y m i s ł o w y , proponowano prze­
21
p i e " . Polityczne r z ą d y c h ł o p s t w a zamierzano r e a l i z o w a ć prowadzenie na t e r y t o r i u m c a ł y c h C h i n t a k i c h d e m o k r a ­
za p o ś r e d n i c t w e m s t o j ą c e j u w ł a d z y K o m u n i s t y c z n e j P a r ­ t y c z n y c h zmian, k t ó r e b y ł y d o k o n y w a n e w rejonach w y ­
t i i , p r z e k s z t a ł c o n e j pod w z g l ę d e m s k ł a d u s p o ł e c z n e g o z w o l o n y c h w okresie w o j n y z J a p o n i ą . Zgodnie z t y m p r o ­
w p a r t i ę c h ł o p s k ą . W referacie Mao Tse-tunga nie w s p o ­ g r a m e m K P C h w y r a ż a ł a t a k ż e g o t o w o ś ć porozumienia się
m n i a n o o k i e r o w n i c z e j r o l i k l a s y robotniczej w p a ń s t w i e z K u o m i n t a n g i e m , aby u n i k n ą ć w o j n y domowej.
„nowodemokratycznym". Pod w z g l ę d e m t e o r e t y c z n y m „ n o w a demokracja" ozna­
Program „rewolucji nowodemokratycznej" p r z e w i d y w a ł czała r e w i z j ę p r o g r a m o w y c h zasad k l a s o w y c h p a r t i i oraz
zapewnienie C h i n o m n i e p o d l e g ł o ś c i narodowej, l i k w i d a c j ę o d e j ś c i e od n a j w a ż n i e j s z y c h tez m a r k s i z m u - l e n i n i z m u , t a ­
s t o s u n k ó w feudalnych na wsi, przekazanie ziemi c h ł o p o m , k i c h j a k zagadnienia hegemonii p o l i t y c z n e j p r o l e t a r i a t u
p r z e j ę c i e przez p a ń s t w o k l u c z o w y c h g a ł ę z i gospodarki na­ czy przerastania r e w o l u c j i burżuazyjno-demokratycznej
r o d o w e j (banki, koleje, t r a n s p o r t lotniczy itd.), ogranicze­ w r e w o l u c j ę s o c j a l i s t y c z n ą . Teoretyczna t e ż bezpodstaw­
nie wielkiego k a p i t a ł u c h i ń s k i e g o i obcego p r z y wszech­ n o ś ć z a ł o ż e ń tej eklektycznej d o k t r y n y z o s t a ł a u j a w n i o ­
stronnym popieraniu działalności burżuazji średniej na przez p r a k t y k ę w a l k i r e w o l u c y j n e j n a r o d u c h i ń s k i e g o
i drobnej w h a n d l u i p r z e m y ś l e . „ W s z y s t k i e p r z e d s i ę w z i ę - w okresie p o w o j e n n y m i po z w y c i ę s t w i e r e w o l u c j i l u d o -

300 301
w e j teoria ta z o s t a ł a przez k o m u n i s t ó w c h i ń s k i c h o d r z u ­ c y j n y c h e l e m e n t ó w , d ą ż ą c y c h do w s t ą p i e n i a do naszej
cona z powodu j e j oczywistej n i e z g o d n o ś c i z m a r k s i z m e m p a r t i i — stwierdzano w referacie „ O n o w y m Statucie
oraz k o n k r e t n y m i w a r u n k a m i C h i n . p a r t i i " . — Jest to zjawisko p o c i e s z a j ą c e . Nasza p a r t i a nie
R ó w n o c z e ś n i e w referacie Mao Tse-tunga p o w t ó r z o n o p o w i n n a i m tego o d m a w i a ć . Rewolucyjne elementy
g ł ó w n e postulaty w sprawie r e w o l u c j i a n t y i m p e r i a l i s t y c z - z d r o b n e j b u r ż u a z j i m o g ą licznie w s t ę p o w a ć do p r o l e t a ­
nej i antyfeudalnej, wypracowane w c z e ś n i e j przez p a r t i ę riackiej p a r t i i p o l i t y c z n e j " . Ten proces d r o b n o b u r ż u a z y j -
c h i ń s k i e j klasy robotniczej p r z y pomocy m i ę d z y n a r o d o ­ nego r o z w o j u p a r t i i b y ł eksponowany jako „ o b o w i ą z k o w e
wego r u c h u komunistycznego i potwierdzone przez p r a k ­ p r a w o h i s t o r i i " . Referent o z n a j m i ł , że w w y n i k u edukacji
t y k ę r e w o l u c j i c h i ń s k i e j . W ł a ś n i e o urzeczywistnienie te­ i reedukacji w duchu „ i d e i Mao Tse-tunga" oraz d ł u g o ­
go bojowego rewolucyjnego p r o g r a m u k o m u n i ś c i oraz t r w a ł e j w a l k i rewolucyjnej przytłaczająca większość ludzi
k i e r o w a n e przez n i c h masy p r a c u j ą c e p r o w a d z i l i przede nie w y w o d z ą c y c h się z p r o l e t a r i a t u s t a ł a się p o n o ć „ m a r k -
w s z y s t k i m w a l k ę po I I I z j e ź d z i e K P C h . sistami-leninowcami — p r o l e t a r i a c k i m i bojownikami",
V I I zjazd o m ó w i ł r ó w n i e ż kwestie organizacyjne. Z re­ „przodującymi bojownikami proletariatu". 25

feratem „ O n o w y m Statucie p a r t i i " w y s t ą p i ł na zjeździe Jako d e c y d u j ą c y a r g u m e n t na d o w ó d „ p r o l e t a r i a c k i e g o "

L i u Szao-ci. A b y u s p r a w i e d l i w i ć l i n i ę m a o i s t ó w na o d r y ­ c h a r a k t e r u p a r t i i w y s u w a n o t e z ę , że w p a r t i i p a n u j ą
w a n i e p a r t i i od klasy robotniczej, l a n s o w a ł on w ą t p l i w ą
„ i d e e Mao Tse-tunga". „ I d e e Mao Tse-tunga — s t w i e r ­
t e z ę . że „ s p o ł e c z n e pochodzenie naszych c z ł o n k ó w p a r t i i
2 3
dzano — to ideologia ł ą c z ą c a t e o r i ę m a r k s i z m u - l e n i n i z m u
nie m o ż e o k r e ś l a ć c h a r a k t e r u naszej p a r t i i [ . . . ] " .
z p r a k t y k ą r e w o l u c j i c h i ń s k i e j , to c h i ń s k i k o m u n i z m , c h i ń ­
Z p u n k t u widzenia s k ł a d u s p o ł e c z n e g o , jak i u d z i a ł u k l a ­
s k i m a r k s i z m . Idee Mao Tse-tunga to dalsze r o z w i n i ę c i e
sy robotniczej w instancjach k i e r o w n i c z y c h K P C h w 1945 r.
m a r k s i z m u w r e w o l u c j i narodowo-demokratycznej w k r a ­
nie b y ł a a w a n g a r d ą p r o l e t a r i a t u c h i ń s k i e g o . Na w i ę k s z o ś ć
jach k o l o n i a l n y c h , p ó ł k o l o n i a l n y c h i p ó ł f e u d a l n y c h w e
c z ł o n k ó w p a r t i i s k ł a d a l i się g ł ó w n i e c h ł o p i , biedniacy,
w s p ó ł c z e s n e j epoce, to w s p a n i a ł y w z ó r narodowego m a r k ­
ś r e d n i a c y i spauperyzowane w a r s t w y w s i ; w a k t y w i e na­ 26
sizmu".
tomiast k i e r o w n i c z y m reprezentowane b y ł y g ł ó w n i e za­
W r z e c z y w i s t o ś c i natomiast tak zwane s c h i ń s z c z e n i e
m o ż n e w a r s t w y wsi, d r o b n o m i e s z c z a ń s k a inteligencja,
m a r k s i z m u b y ł o w istocie z a s t ę p o w a n i e m m a r k s i z m u przez
a t a k ż e ludzie w y w o d z ą c y się z rodzin obszarniczych
d r o b n o m i e s z c z a ń s k a , n a c j o n a l i s t y c z n ą d o k t r y n ę Mao Tse-
i b u r ż u a z y j n y c h . Jako t e o r e t y c z n ą p r z e s ł a n k ę istnienia ta­
k i e j p a r t i i w y s u w a n o w i ę c w referacie t e z ę , ż e „ i n t e r e s y -tunga. „ K o m u n i s t y c z n a P a r t i a C h i n w c a ł e j swej d z i a ł a l ­
p r o l e t a r i a t u c h i ń s k i e g o i n a r o d u c h i ń s k i e g o (łącznie z b u r ­ ności k i e r u j e się i d e a m i Mao Tse-tunga [ . . . ] " — takie sfor­
ż u a z j a i częścią o b s z a r n i k ó w —• aut.) są zawsze w s p ó l ­ m u ł o w a n i e z o s t a ł o wprowadzone do nowego S t a t u t u
ne". *2 partii.
D o k t r y n a polityczna Mao Tse-tunga z jej a n t y f e u d a l -
P o n i e w a ż Mao ITse-tung u w a ż a ł , iż p a r t i ę m o ż n a i nale­
ż y b u d o w a ć z dowolnego s p o ł e c z n e g o budulca, otwarcie n y m i antyimperialistycznym programem odzwierciedlała
z a a p r o b o w a ł on p r z e k s z t a ł c e n i e się K P C h w o r g a n i z a c j ę zarazem w o w y m czasie interesy w i e l o m i l i o n o w y c h rzesz
g ł ó w n i e d r o b n o b u r ż u a z y j n ą pod w z g l ę d e m s k ł a d u . „ I s t n i e ­ c h ł o p s t w a , drobnej b u r ż u a z j i i ś r e d n i c h b u r ż u a z y j n y c h
je w Chinach d u ż a grupa d r o b n o b u r ż u a z y j n y c h r e w o l u - w a r s t w miast i wsi, a w i ę c interesy znacznie szerszych

302 303
 w a r s t w s p o ł e c z n y c h niż r z ą d z ą c a b u r ż u a z y j n o - o b s z a r n i c z a Sytuacja w Chinach na k o ń c o w y m etapie w o j n y nie r o ­
p a r t i a K u o m i n t a n g . W t y m t k w i ł a w ł a ś n i e jedna z g ł ó w ­ k o w a ł a nadziei na szybkie p r z e p ę d z e n i e n a j e ź d ź c ó w przez
n y c h p r z y c z y n w z r o s t u o d d z i a ł y w a n i a K P C h na szerokie same t y l k o c h i ń s k i e siły zbrojne. J a p o ń s k i m agresorom
masy ludowe, p o w i ę k s z e n i a się j e j s z e r e g ó w i sił z b r o j ­ nie p r z e c i w s t a w i a ł a s i ę b o w i e m zjednoczona p o t ę g a c a ł e g o
n y c h oraz rozszerzania k o n t r o l o w a n y c h przez n i ą r e j o ­ n a r o d u c h i ń s k i e g o , ale d w i e samodzielne i w r o g i e wobec
n ó w wyzwolonych. siebie siły — K u o m i n t a n g i K P C h . P r z y t y m obie te s i ­
Zjazd d o k o n a ł w y b o r u K o m i t e t u Centralnego w s k ł a d z i e ł y — j a k d o w i ó d ł V I I zjazd K P C h i o d b y t y p r a w i e r ó w ­
44 c z ł o n k ó w i 33 z a s t ę p c ó w c z ł o n k ó w . W i ę k s z o ś ć w no­ n o c z e ś n i e z n i m V I zjazd K u o m i n t a n g u — p r z y g o t o w y ­
w y m K C z d o b y l i zwolennicy Mao Tse-tunga. Mao z o s t a ł w a ł y się nie t y l e do d e c y d u j ą c e j b i t w y z J a p o ń c z y k a m i ,
t e ż w y b r a n y na ponownie u t w o r z o n e stanowisko p r z e w o d ­ i l e do n a d c h o d z ą c e j w a l k i o w ł a d z ę po pokonaniu J a p o n i i
n i c z ą c e g o p a r t i i . W ten w i ę c s p o s ó b zjazd z a l e g a l i z o w a ł przez s i ł y s p r z y m i e r z e ń c ó w C h i n — Z S R R i U S A . K r a j
p r z y c h w y c e n i e k i e r o w n i c t w a p a r t i ą przez Mao Tse-tunga po o ś m i o l e t n i e j w o j n i e b y ł wyniszczony, jego s t r a t y w l u ­
i jego g r u p ę . R ó w n o c z e ś n i e w s k ł a d K C weszli t a k ż e dziach o s i ą g n ę ł y 10 m i n . M i m o d w u k r o t n e j p r z e w a g i
przedstawiciele internacjonalistycznych sił p a r t i i . liczebnej (5,5 m i n ż o ł n i e r z y wobec 2 m i n ż o ł n i e r z y
j a p o ń s k i c h w Chinach k o n t y n e n t a l n y c h , w K o r e i i na T a j ­
wanie) c h i ń s k i e s i ł y zbrojne nie b y ł y w stanie z a d a ć Ja­
5. Przystąpienie Związku Radzieckiego p o n i i d e c y d u j ą c e g o ciosu.
do wojny z Japonią. L i c z ą c a w i o s n ą 1945 r. 4 600 tys. l u d z i , p o w a ż n i e prze­
Zakończenie wojny wyzwoleńczej narodu rzedzona i zdemoralizowana w w y n i k u j a p o ń s k i e j ofen­
chińskiego s y w y 1944 r., a r m i a k u o m i n t a n g o w s k a z n a j d o w a ł a się
w t r a k c i e reorganizacji i przezbrajania p r z y pomocy ame­
Zagadnienia z w i ą z a n e z p r z y g o t o w a n i a m i do pokonania r y k a ń s k i e j i nie b y ł a gotowa do samodzielnego prowadze­
J a p o n i i b y ł y p r z e d m i o t e m obrad j a ł t a ń s k i e j k o n f e r e n c j i nia szerokich operacji ofensywnych n i e z b ę d n y c h do z w y ­
szefów r z ą d ó w ZSRR, A n g l i i i U S A w l u t y m 1945 r. D ą ­ c i ę s t w a nad J a p o ń c z y k a m i . L u d o w e : 8 i N o w a 4 A r m i a
ż ą c do przyspieszenia k o ń c a w o j n y ś w i a t o w e j , do u c h r o ­ liczyły łącznie z oddziałami partyzanckimi około miliona
nienia l u d z k o ś c i przed n i e p o t r z e b n y m i ofiarami i udzie­ l u d z i . I c h o ć w o d r ó ż n i e n i u od w o j s k k u o m i n t a n g o w s k i c h
lenia pomocy w a l c z ą c e m u n a r o d o w i C h i n oraz i n n y c h k r a ­ c e c h o w a ł y je wysokie morale, zdyscyplinowanie i w y t r z y ­
j ó w , r z ą d radziecki z o b o w i ą z a ł się w J a ł c i e , że p r z y s t ą p i m a ł o ś ć , to b y ł y one rozproszone po c a ł y m t e r y t o r i u m C h i n
do w o j n y przeciwko Japonii po stronie s o j u s z n i k ó w d w a — P ó ł n o c n y c h i Ś r o d k o w y c h , s ł a b o uzbrojone, o d c z u w a ł y
t r z y m i e s i ą c e po rozbiciu Niemiec faszystowskich. Na k o n ­ ostry b r a k a m u n i c j i , u m u n d u r o w a n i a i ś r o d k ó w transpor­
2

ferencji o m ó w i o n o r ó w n i e ż p o d l e g a j ą c e uzgodnieniu z C h i ­ t o w y c h . O k o ł o h ż o ł n i e r z y a r m i i l u d o w y c h nie p o s i a d a ł o

n a m i w a r u n k i p r z y s t ą p i e n i a Z S R R do w o j n y z J a p o n i ą . b r o n i strzeleckiej; jeden k a r a b i n p r z y p a d a ł na 3 ż o ł n i e ­
5 k w i e t n i a 1945 r. Z w i ą z e k Radziecki a n u l o w a ł z a w a r t y rzy, jeden k a r a b i n m a s z y n o w y — na 100 ż o ł n i e r z y ; na
z J a p o n i ą w 1941 r. u k ł a d o n e u t r a l n o ś c i , a po z w y c i ę ­ jeden k a r a b i n p r z y p a d a ł o 30 naboi, t y l e , ile potrzeba b y ł o
s t w i e nad N i e m c a m i r o z p o c z ą ł p r z y g o t o w a n i a do d z i a ł a ń na j e d n ą p o w a ż n i e j s z ą w a l k ę . A r m i a k o m u n i s t ó w p r a k ­
przeciwko J a p o n i i . tycznie nie d y s p o n o w a ł a c i ę ż k i m s p r z ę t e m . Ta w ł a ś n i e

304 20 — Najnowsza.. 305

sytuacja o k r e ś l a ł a jej t a k t y k ę — k r ó t k o t r w a ł y c h a t a k ó w Azji, zostały pokrzyżowane dzięki przystąpieniu Związku
na m a s z e r u j ą c e k o l u m n y i n i e w i e l k i e garnizony p r z e c i w ­ Radzieckiego do w o j n y .
nika, bez p r ó b j e d n a k ż e atakowania r e j o n ó w k o n c e n t r a c j i 8 sierpnia 1945 r. r z ą d radziecki o ś w i a d c z y ł , iż ZSRR
wojsk j a p o ń s k i c h . A r m i e l u d o w e nie b y ł y jeszcze zdolne p r z y ł ą c z a się do D e k l a r a c j i Poczdamskiej U S A , A n g l i i
do szerokich d z i a ł a ń ofensywnych o charakterze operacyj­ 1 C h i n , w k t ó r e j z a ż ą d a n o b e z w a r u n k o w e j k a p i t u l a c j i Ja­
n y m , a t y m bardziej strategicznym. V I I zjazd K P C h p o d ­ p o n i i , a 9 sierpnia w y p o w i e d z i a ł w o j n ę Japonii. R o z p o c z ę ł a
j ą ł w p r a w d z i e w z w i ą z k u z r e f e r a t e m Czu Te u c h w a ł ę się ofensywa A r m i i Radzieckiej w g ł ą b C h i n P ó ł n o c n o -
o r o z p o c z ę c i u p r z y g o t o w a ń do etapu „ o f e n s y w y strategicz­ -Wschodnich i r ó w n o c z e ś n i e n a s t ą p i ł y kolejne c i ę ż k i e cio­
n e j " , lecz p r z y g o t o w a n i a takie w y m a g a ł y czasu, d u ż e j i l o ­ sy zadane j a p o ń s k i m s i ł o m z b r o j n y m na Sachalinie, w K o ­
ści uzbrojenia i ś r o d k ó w m a t e r i a l n y c h , k t ó r y c h K P C h nie
r e i i na Wyspach K u r y l s k i c h . 10 sierpnia w o j n ę J a p o n i i
p o s i a d a ł a . Na razie w i ę c sytuacja a r m i i l u d o w y c h nie na­
w y p o w i e d z i a ł a Mongolska R e p u b l i k a L u d o w a .
l e ż a ł a do ł a t w y c h .
Szybka ofensywa A r m i i Radzieckiej (20 sierpnia z o s t a ł y
Na p o c z ą t k u sierpnia 1945 r. w rejonie P i n c i u a n u d u ż e w y z w o l o n e n a j w i ę k s z e miasta C h i n P ó ł n o c n o - W s c h o d -
sity j a p o ń s k i e o t o c z y ł y spore u g r u p o w a n i e 8 A r m i i , za­ n i c h — H a r b i n , Szenjang, C i l i n i Czangczun, 23 sierpnia —
g r a ż a j ą c m u z a g ł a d ą . A r m i e l u d o w e stale s p o d z i e w a ł y się P o r t - A r t u r ) s p r a w i ł a , że dalszy o p ó r a r m i i j a p o ń s k i e j b y ł
r ó w n i e ż ataku ze s t r o n y k u o m i n t a n g o w c ó w , wspieranych bezsensowny, co d o p r o w a d z i ł o do b e z w a r u n k o w e j k a p i t u ­
przez A m e r y k a n ó w . P o w t a r z a j ą c e się b o w i e m okresowo l a c j i Japonii (oficjalny akt k a p i t u l a c j i z o s t a ł podpisany
starcia m i ę d z y k o m u n i s t a m i i k u o m i n t a n g o w c a m i z d a r z a ł y 2 w r z e ś n i a 1945 r.).
się coraz częściej ( w okresie lipca i sierpnia d o s z ł o do Ofensywa A r m i i Radzieckiej g w a ł t o w n i e z m i e n i ł a sy­
w i ę k s z y c h potyczek w Szensi, S u e j j i i a n i e i Honanie). S t r o ­ t u a c j ę m i l i t a r n o - s t r a t e g i c z n ą w Chinach, ostatecznie p o d ­
ną atakującą b y l i z r e g u ł y kuomintangowcy. k o p a ł a siły i m p e r i a l i z m u j a p o ń s k i e g o , z l i k w i d o w a ł a j a p o ń ­
Zaostrzenie się w o w y m czasie a n t y k o m u n i s t y c z n e j po­ s k ą b l o k a d ę r e j o n ó w w y z w o l o n y c h i s t w o r z y ł a sprzy­
l i t y k i rządu Trumana znalazło także wyraz w posunięciach jające warunki ofensywie a r m i i k i e r o w a n y c h przez
d y p l o m a c j i a m e r y k a ń s k i e j w Chinach. Oto ambasador KPCh.
U S A w Czungcingu H u r l e y , w y s t ę p u j ą c y uprzednio jako 10 sierpnia, po p i e r w s z y m o ś w i a d c z e n i u r z ą d u j a p o ń ­
„ p o ś r e d n i k " m i ę d z y K P C h a K u o m i n t a n g i e m , złożył na skiego o g o t o w o ś c i k a p i t u l a c j i , naczelny d o w ó d c a a r m i i
p o c z ą t k u k w i e t n i a o ś w i a d c z e n i e o zaprzestaniu w s p ó ł p r a c y l u d o w y c h Czu Te i jego z a s t ę p c a Peng Te-huaj rozkazali
z k o m u n i s t a m i c h i ń s k i m i i p o d a ł do w i a d o m o ś c i , ż e orga­ w s z y s t k i m jednostkom, aby w e z w a ł y one z n a j d u j ą c e się
nizacjom nie p o d l e g a j ą c y m r z ą d o w i w Czungcingu nie b ę ­ w rejonach ich d z i a ł a ń wojska p r z e c i w n i k a do poddania
dzie udzielana a m e r y k a ń s k a pomoc. Z a n t y k o m u n i s t y c z ­ się, w p r z y p a d k u z a ś o d m o w y k a p i t u l a c j i — aby je z l i k w i ­
n y m i o ś w i a d c z e n i a m i w y s t ę p o w a ł t e ż n o w y d o w ó d c a wojsk d o w a ł y . 11 sierpnia naczelne d o w ó d z t w o w Jenanie w y ­
a m e r y k a ń s k i c h w Chinach Wedemeyer. O c z y w i ś c i e , ż e ta­ d a ł o rozkazy o p r z e j ś c i u wszystkich sił z b r o j n y c h r e j o n ó w
ka p o l i t y k a r z ą d u U S A nie m o g ł a s p r z y j a ć p r z y b l i ż e n i u w y z w o l o n y c h do natarcia. W momencie ostatecznych j u ż
t e r m i n u z w y c i ę s t w a nad J a p o n i ą . P l a n y j e d n a k ż e j a p o ń ­ w a l k z J a p o n i ą rozmieszczenie i realne siły a r m i i l u d o ­
skiego d o w ó d z t w a , d ł u g o t r w a ł a obrona na wyspach j a p o ń ­ w y c h p o z w o l i ł y i m , p r z y b r a k u p o w a ż n e g o oporu ze s t r o ­
skich i w Chinach oraz p r z y l e g a j ą c y c h do n i c h krajach n y p r z e c i w n i k a , o p a n o w a ć g ł ó w n e l i n i e k o m u n i k a c y j n e do

306 307
 czasu n a d e j ś c i a wojsk k u o m i n t a n g o w s k i c h , a t a k ż e z a j ą ć miast, do k t ó r y c h p r z y b l i ż a ł y się o d d z i a ł y a r m i i l u d o w e j .
część ś r e d n i c h i m a ł y c h miast oraz r o z l e g ł e r e j o n y wiejskie Poczynania te z o s t a ł y ocenione przez K P C h jako zdrada
w Chinach P ó ł n o c n y c h . T a k ą w ł a ś n i e d y r e k t y w ę o t r z y ­ n a r o d u i p r o w o k o w a n i e w o j n y d o m o w e j . W odpowiedzi
m a ł y a r m i e l u d o w e od K C K P C h . K C K P C h liczył p r z y na p o s u n i ę c i a k u o m i n t a n g o w c ó w Czu Te z a ż ą d a ł od j a ­
t y m , że w rezultacie tej a k c j i zapewni sobie od trzech do p o ń s k i e g o naczelnego d o w ó d c y O k a m u r y , aby wszystkie
sześciu d u ż y c h r e j o n ó w wyzwolonych z kilkudziesięcioma wojska p r z e c i w n i k a w Chinach P ó ł n o c n y c h , Wschodnich,
ś r e d n i m i i m a ł y m i m i a s t a m i w p r o w i n c j a c h Hopej, Cza­ Ś r o d k o w y c h i P o ł u d n i o w y c h k a p i t u l o w a ł y t y l k o przed
har, D ż e h o l , Szansi, Szantung i p ó ł n o c n e j części Ciangsu. a r m i a m i l u d o w y m i , a do i c h n a d e j ś c i a tymczasowo zacho­
Opanowanie d u ż y c h miast u w a ż a n o za n i e m o ż l i w e . w a ł y b r o ń i nie w y k o n y w a ł y r o z k a z ó w , k t ó r e nie pocho­
W okresie t y m d z i a ł a n i a zbrojne wojsk l u d o w y c h b y ł y dzą od d o w ó d z t w a w o j s k l u d o w y c h . Tak w i ę c zaostrzenie
r o z p a t r y w a n e przez k i e r o w n i c t w o K P C h g ł ó w n i e pod k ą ­ s t o s u n k ó w p o m i ę d z y K P C h i K u o m i n t a n g i e m zaczęło za­
t e m w a l k i z K u o m i n t a n g i e m . J u ż b o w i e m 13 sierpnia grażać wybuchem w o j n y domowej w kraju.
1945 r. w p r z e m ó w i e n i u na zebraniu p r a c o w n i k ó w k a d r o ­ W sytuacji, jaka się w y t w o r z y ł a , Z w i ą z e k Radziecki b y ł
w y c h w Jenanie Mao Tse-tung o ś w i a d c z y ł , że „ w o j n a gotów dopomóc narodowi chińskiemu w uniknięciu no­
oporu wobec a g r e s o r ó w j a p o ń s k i c h jako o k r e ś l o n y etap wego n i e b e z p i e c z e ń s t w a . W s p ó ł p r a c u j ą c z K P C h i j e j s i ł a ­
j u ż m i n ę ł a : n o w a sytuacja i nowe zadanie to w a l k a w e ­ m i z b r o j n y m i , Z S R R nie z r y w a ł zarazem s t o s u n k ó w z o f i ­
w n ą t r z k r a j u " . Za n a j b l i ż s z y z a ś cel tej w a l k i w e w n ą t r z c j a l n y m r z ą d e m Czang Kaj-szeka, k t ó r y ze swej strony
k r a j u Mao Tse-tung u w a ż a ł w a l k ę o „ o w o c e z w y c i ę ­ wychodząc z przesłanek wewnętrznych i międzynarodo­
s t w a " odniesionego przez s p r z y m i e r z e ń c ó w C h i n nad Ja­ w y c h b y ł g o t ó w r o z w i j a ć wzajemne k o n t a k t y . W w y n i k u
ponią. r o z m ó w z C h i n a m i , r o z p o c z ę t y c h w czerwcu, 14 sierpnia
Ze swej s t r o n y r z ą d k u o m i n t a n g o w s k i c z y n i ł wszystko, 1945 r. z o s t a ł w Moskwie podpisany U k ł a d o p r z y j a ź n i
aby zapobiec rozszerzeniu s i ę w ł a d z y k o m u n i s t ó w na C h i ­ i sojuszu m i ę d z y Z S R R a Chinami, a t a k ż e seria porozu­
n y P ó ł n o c n e i z a g a r n ą ć „ o w o c e z w y c i ę s t w a " w swoje r ę c e . m i e ń . U k ł a d ten p r z e w i d y w a ł w s p ó ł p r a c ę w o j s k o w ą obu
11 sierpnia Czang Kaj-szek w y d a ł j e d n o c z e ś n i e aż t r z y k r a j ó w dla o s i ą g n i ę c i a z w y c i ę s t w a nad J a p o n i ą oraz
rozkazy: w ł a s n y m wojskom, aby szybko w y r u s z y ł y w celu w s p ó ł p r a c ę e k o n o m i c z n ą w celu o d b u d o w y gospodarki obu
„ p r z e j ę c i a " r e j o n ó w o k u p o w a n y c h przez J a p o ń c z y k ó w ; stron. P a r t n e r z y uzgodnili, że w c i ą g u 30 lat b ę d ą w s p ó l ­
wojskom marionetkowym, „aby ponosiły odpowiedzialność nie k o r z y s t a ć z k o l e i c h i ń s k o - c z a n g c z u ń s k i e j na p r a w a c h
za u t r z y m a n i e p o r z ą d k u i o c h r o n ę l u d n o ś c i " ; 8 i N o w e j wspólnej własności, wspólnie też użytkować bazę m o r s k ą
4 A r m i i — aby „ p o z o s t a w a ł y na miejscu w oczekiwaniu P o r t - A r t u r ; p o r t Talien z o s t a ł o g ł o s z o n y w o l n y m p o r t e m ,
jego przystanie i u r z ą d z e n i a — w y d z i e r ż a w i o n e przez
na dalsze w y t y c z n e " i nie p o d e j m o w a ł y „ s a m o w o l n y c h
ZSRR. Z w i ą z e k Radziecki u z n a w a ł s u w e r e n n o ś ć C h i n nad
d z i a ł a ń przeciwko w o j s k o m j a p o ń s k i m f m a r i o n e t k o w y m " .
M a n d ż u r i ą i o ś w i a d c z y ł , ż e nie b ę d z i e i n g e r o w a ł w s p r a w y
W o j s k o m z a ś j a p o ń s k i m z o s t a ł w y d a n y w t y m czasie roz­
w e w n ę t r z n e C h i n . R z ą d C h i n w y r a z i ł g o t o w o ś ć uznania
kaz o p o d d a w a n i u się t y l k o r z ą d o w y m a r m i o m k u o m i n -
n i e p o d l e g ł o ś c i M o n g o l i i Z e w n ę t r z n e j (tzn. M R L ) , jeśli j e j
t a n g o w s k i m , a m e r y k a ń s k i e samoloty i o k r ę t y wojenne
l u d n o ś ć p o t w i e r d z i s w ą w o l ę w drodze plebiscytu.
z a c z ę ł y spiesznie p r z e r z u c a ć jednostki k u o m i n t a n g o w s k i e
do N a n k i n u , Szanghaju, P e k i n u , Tiencina i i n n y c h d u ż y c h

308 309
 szością r e j o n ó w l e ż ą c y c h na p ó ł n o c od Jangtse. W d y r e k ­
U k ł a d podpisany m i ę d z y obu k r a j a m i został p r z y j ę t y
t y w i e tej zwracano s z c z e g ó l n ą u w a g ę na opanowanie l i n i i
z a p r o b a t ą przez c h i ń s k ą d e m o k r a t y c z n ą s p o ł e c z n o ś ć .
k o m u n i k a c y j n y c h . T a k w i ę c r o z m o w y pokojowe nie ozna­
U m a c n i a ł on m i ę d z y n a r o d o w e pozycje Chin i s p r z y j a ł za­
c z a ł y jeszcze zaprzestania w a l k i z b r o j n e j m i ę d z y K P C h
razem stworzeniu w a r u n k ó w p o z w a l a j ą c y c h u n i k n ą ć w o j ­
n y domowej. a Kuomintangiem.
Cios zadany m i l i t a r y s t y c z n e j J a p o n i i b y ł o s t a t n i ą k a r t ą
B i o r ą c pod u w a g ę stanowisko Z S R R i nastroje mas l u ­
I I wojny światowej i ośmioletniej wojny narodowowyzwo­
d o w y c h , o p o w i a d a j ą c y c h się za pokojem, r z ą d k u o m i n t a n -
l e ń c z e j n a r o d u c h i ń s k i e g o , k t ó r y z o s t a ł w y z w o l o n y spod
g o w s k i p o p a r t y przez a m e r y k a ń s k ą d y p l o m a c j ę p o d j ą ł
j a r z m a i m p e r i a l i s t ó w -japońskich i u n i k n ą ł t y m s a m y m
szereg „ p o k o j o w y c h " p o s u n i ę ć politycznych. Czang K a j -
losu k r a j u kolonialnego. Z w y c i ę s t w o to z o s t a ł o o s i ą g n i ę t e
-szek t r z y k r o t n i e — 14, 20 i 23 sierpnia — d e p e s z o w a ł do
d z i ę k i w y s i ł k o m n a r o d u c h i ń s k i e g o p r z y d e c y d u j ą c y m po­
Mao Tse-tunga z a p r a s z a j ą c go do Czungcingu na r o z m o w y
p a r c i u m i l i t a r n y m ZSRR. O f i a r n a w a l k a n a r o d u radziec­
pokojowe, 27 sierpnia p r z y b y ł do Jenanu ambasador ame­
kiego z faszyzmem i m i l i t a r y z m e m j a p o ń s k i m s t a n o w i ł a
r y k a ń s k i H u r l e y w charakterze p o ś r e d n i k a i g w a r a n t a
o g r o m n ą pomoc w w o j n i e w y z w o l e ń c z e j , j a k ą p r o w a d z i ł
b e z p i e c z e ń s t w a delegacji K P C h podczas m a j ą c y c h się od­
naród chiński, pobudzający przykład dla chińskich komu-
być pertraktacji.
n i s t ó w - i n t e r n a c j o n a l i s t ó w , dla n a r o d u c h i ń s k i e g o . S t w a ­
K i e r o w n i c t w o K P C h zgodziło się na p o d j ę c i e r o z m ó w
r z a ł a ona zarazem n i e z b ę d n e m i ę d z y n a r o d o w e p r z e s ł a n k i
w sprawie zawarcia pokoju. 25 sierpnia 1945 r. K C K P C h
z w y c i ę s t w a r e w o l u c j i c h i ń s k i e j po z a k o ń c z e n i u I I w o j n y
opublikował „Deklarację o chwili bieżącej", w której w y ­
światowej.
r a z i ł g o t o w o ś ć osiągnięcia pokojowego porozumienia
z K u o m i n t a n g i e m na n a s t ę p u j ą c y c h w a r u n k a c h : zaprze­
stania d z i a ł a ń w o j e n n y c h przeciwko r e j o n o m w y z w o l o ­
n y m ; uznania ich r z ą d ó w l u d o w y c h i sił z b r o j n y c h ; o k r e ś ­ PRZYPISY
lenia t e r y t o r i ó w , gdzie l u d o w e a r m i e p r z y j m ą k a p i t u l a c j ę 1 „Materiały informacyjne z historii rewolucji chińskiej", wyd. I V , Pe­
wojsk j a p o ń s k i c h ; r o z w i ą z a n i a wojsk m a r i o n e t k o w y c h ; kin 1957, s. 1—2 (w jęz. chińskim).
z w o ł a n i a n a r a d y w celu u t w o r z e n i a demokratycznego 2 Tamże, s. 4.
S Mao Tse-tung, „Dzieła Wybrane", t. 3', Warszawa 1955. s. 156.
koalicyjnego r z ą d u i przygotowania w o l n y c h w y b o r ó w do 4 „Cunczung", 1944, t. 9, nr 23—24, s. 1027.
Zgromadzenia Narodowego. 5 „Cunczung", 1938, t. 1, nr 19, s. 328.
« „Cunczung", 1938, t. 1, nr 21, s. 364.
Delegacja K P C h o d l e c i a ł a do Czungcingu 28 sierpnia. 7 „Materiały informacyjne z historii rewolucji chińskiej", s. 20.
8 Tamże, s. 23.
K i e r o w n i c t w o K P C h z d a j ą c sobie j e d n a k ż e s p r a w ę , że 9 Tamże, s. 25.
K u o m i n t a n g d ą ż y t y l k o do zyskania na czasie, w y d a ł o 10 Cyt. w e d ł u g N. N. Jakowlew, „Zagadka Pearl-Harbor", Moskwa 1968,
równocześnie wojskom ludowym poufną d y r e k t y w ę w s. 85.
11 „Tangte Cyliao", 1942, nr 10, s. 7.
sprawie k o n t y n u o w a n i a ofensywy i „ n i e s z c z ę d z e n i a w y ­ 12 Zob. „Kommunisticzeskij Intiernacjonał. Kratkij istoriczesklj oczerk",
s i ł k ó w , aby z d o b y ć wszystko, co m o ż n a z d o b y ć " w C h i ­ Moskwa 1969, s. 493, 494.
nach P ó ł n o c n y c h , Ś r o d k o w y c h i P ó ł n o c n o - W s c h o d n i c h , to 18 Tamże, s. 494.
14 „Daily Herald", 21 X 1939.
znaczy u s t a n o w i ć w m i a r ę m o ż n o ś c i k o n t r o l ę nad w i ę k - 15 „Materiały informacyjne z historii rewolucji chińskiej", s. 168.
u „Tangte Cyliao", 1942, nr 8, s. 12.
311
310
 M „ D y r e k t y w a K C K P C h o pracy w antyjapońskich bazach oporu na
tylach wroga po rozpętaniu wojny na Pacyfiku" (grudzień 1941 r.), „Tang­
te Cyliao", 1941, nr 1, s. 2—5.
V WOJNA LUDOWOWYZWOLEŃCZA
18 Tamże, s. 2. I ZWYCIĘSTWO REWOLUCJI LUDOWEJ
chińskim) T S e
" t U n g
' " D z l e l a w
y b r n
« e ,M
Harbin 1948, s. 314 (w jęz. (1946—1949)
20 Zob. tamże, s. 319.
21 Tamże, s. 333.
22 Tamże, s. 330.
28 L i u Szao-ci, „O partii", Pekin 1953, s. 15 (w jęz. chińskim)
24 Tamże, s. 23.
26 Zob. tamże, s. 19.
26 Tamże, s. 26.
1. Powojenny kryzys polityczny.
Początek wojny domowej i ukształtowanie się
sytuacji rewolucyjnej (wrzesień 1945 — czerwiec 1947)

Sytuacja w kraju po zakończeniu I I wojny światowej. Po

k a p i t u l a c j i J a p o n i i r o z g o r z a ł a w Chinach w a l k a p o l i t y c z ­
na w o k ó ł p e r s p e k t y w dalszego r o z w o j u k r a j u , w a l k a
p r z e r a s t a j ą c a n i e k i e d y w o t w a r t ą w o j n ę d o m o w ą . Masy
l u d o w e d o m a g a ł y się ustanowienia w k r a j u pokoju, z l i ­
k w i d o w a n i a p r z e g n i ł e j d y k t a t u r y K u o m i n t a n g u , demo­
k r a t y z a c j i C h i n . Popierane natomiast przez U S A siły r e a k ­
cyjne s p r z e c i w i a ł y s i ę w s z e l k i m p r z e o b r a ż e n i o m d e m o k r a ­
t y c z n y m , z a m i e r z a j ą c z d ł a w i ć zbrojnie r u c h r e w o l u c y j n y ,
k t ó r e m u przewodziła Partia Komunistyczna, prowadziły
j u ż g o r ą c z k o w e przygotowania do w o j n y domowej.
Większość narodu chińskiego — popierając w y s u n i ę t e
przez K P C h h a s ł o u t w o r z e n i a demokratycznego, k o a l i c y j ­
nego r z ą d u — w y r a ż a ł a niezadowolenie z r e ż y m u Czang
Kaj-szeka; do opozycji wobec kuomintangowskiego r z ą d u
p r z e s z ł a n a w e t znaczna część b u r ż u a z j i narodowej. Ż ą d a ­
nia j e d n a k ż e l i k w i d a c j i d y k t a t u r y k u o m i n t a n g o w s k i e j nie
p r z y b r a ł y jeszcze f o r m y w y s t ą p i e ń r e w o l u c y j n y c h . Ś m i e r ­
t e l n i e u m ę c z o n e o ś m i o l e t n i ą w o j n ą masy l i c z y ł y na poko­
j o w e r o z s t r z y g n i ę c i e k o n f l i k t u , s p o d z i e w a ł y się, że czang-
kajszekowcy s p e ł n i ą w i e l o k r o t n i e czynione obietnice i do­
b r o w o l n i e , bez uciekania się do przemocy, p r z e k a ż ą w ł a ­
dzę demokratycznemu rządowi koalicyjnemu. Również

313
 w a r m i i l u d o w e j i w szeregach K P C h u j a w n i a ł y się p o k o ­ łach rządzących USA rozważano kwestię otwartej inter­
j o w e nastroje. w e n c j i zbrojnej w Chinach.
Do c h w i l i z a k o ń c z e n i a I I w o j n y ś w i a t o w e j u k s z t a ł t o w a ł y A r m i a Czang Kaj-szeka p r z y w s z y s t k i c h s w y c h s ł a ­
s i ę w Chinach d w i e formacje p a ń s t w o w e : k o n t r o l u j ą c y b o ś c i a c h w e w n ę t r z n y c h i n i e p e w n y m zapleczu g ó r o w a ł a
w i ę k s z ą część t e r y t o r i u m z o k o ł o 7 0 % l u d n o ś c i k r a j u nad w o j s k a m i K P C h pod w z g l ę d e m l i c z e b n y m , w y p o s a ­
oficjalny r z ą d k u o m i n t a n g o w s k i i r e j o n y wyzwolone, ż e n i a materialno-technicznego i ź r ó d e ł zaopatrzenia. Lecz
a d m i n i s t r o w a n e faktycznie n i e z a l e ż n i e od Czungcingu A r m i a L u d o w o - W y z w o l e ń c z a ( A L W ) * c i e s z y ł a się popar­
przez r z ą d y l u d o w e z K P C h na czele. Rejony w y z w o l o n e ciem l u d n o ś c i r e j o n ó w w y z w o l o n y c h , j e j ż o ł n i e r z e w a l ­
o b e j m o w a ł y z n a c z n ą część C h i n P ó ł n o c n y c h (Szansi, Cza­ c z y l i o s ł u s z n ą s p r a w ę narodowego i s p o ł e c z n e g o w y z w o ­
har, Hopej, Suejjiian, Szantung i Honan), a t a k ż e d o l i n ę lenia, co p r z e s ą d z a ł o o i c h wysokich w a l o r a c h b o j o w y c h .
Jangcy ( w t y m Ciangsu, A n h u e j ) . Rejonem c e n t r a l n y m Najważniejszym czynnikiem sprzyjającym umocnieniu
b y ł Pograniczny Rejon Szensi—Kansu—Ningsia. Pozycje A L W b y ł a pomoc Z w i ą z k u Radzieckiego udzielona demo­
K P C h znacznie u m o c n i ł o rozgromienie n a j e ź d ź c ó w j a p o ń ­ k r a t y c z n y m siłom C h i n . W w y z w o l o n e j przez wojska r a ­
skich przez Z w i ą z e k Radziecki. Pod koniec 1945 r. r e j o n y dzieckie spod w ł a d z y o k u p a n t ó w j a p o ń s k i c h i z w r ó c o n e j
w y z w o l o n e s t a n o w i ł y j u ż p r a w i e c z w a r t ą część t e r y t o r i u m n a r o d o w i c h i ń s k i e m u M a n d ż u r i i (Chiny P ó ł n o c n o - W s c h o d -
C h i n (około 150 m i n l u d n o ś c i ) . W z r o s ł a r ó w n i e ż siła bo­ nie) p o w s t a ł najbardziej s t a b i l n y i najsilniejszy r e j o n w y ­
j o w a a r m i i l u d o w y c h , k t ó r e kosztem k a p i t u l u j ą c y c h wojsk z w o l o n y o stosunkowo r o z w i n i ę t y m — j a k na w a r u n k i
j a p o ń s k i c h u z u p e ł n i ł y stan swego uzbrojenia. c h i ń s k i e — p r z e m y ś l e , t r w a ł y m zapleczu (rejon p r z y l e g a ł
D z i ę k i p o s u n i ę c i o m S t a n ó w Zjednoczonych t a k ż e k u o - do g r a n i c y z ZSRR), m o ż l i w o ś c i a c h u z y s k i w a n i a pomocy
m i n t a n g o w c o m u d a ł o s i ę u m o c n i ć s w o j ą s y t u a c j ę strate­ gospodarczej z ZSRR, a t a k ż e k s z t a ł c e n i a t a m swoich kadr.
giczną. Po k a p i t u l a c j i Japonii na a m e r y k a ń s k i c h o k r ę t a c h Radzieckie d o w ó d z t w o z a d b a ł o o zaopatrzenie l u d n o ś c i
i samolotach z o s t a ł y przerzucone do p r o w i n c j i p ó ł n o c n y c h w ż y w n o ś ć , o t w o r z y ł o s z k o ł y . Na w y z w o l o n y c h terenach
i wschodnich d u ż e k o n t y n g e n t y wojsk k u o m i n t a n g o w s k i c h l u d n o ś ć zaczęła p o w o ł y w a ć l u d o w e organa w ł a d z y , na
(ponad 0,5 m i n ludzi), k t ó r e z a j ę ł y Szanghaj, N a n k i n , P e j - k t ó r y c h czele stawali k o m u n i ś c i . P a r t i a K o m u n i s t y c z n a
ping, Tiencin i inne o ś r o d k i . Pod pretekstem p r z y j m o w a n i a w y s z ł a z podziemia, o d b u d o w y w a n o z w i ą z k i zawodowe,
k a p i t u l a c j i wojsk j a p o ń s k i c h a r m i a a m e r y k a ń s k a w y s a ­ p o w s t a w a ł y masowe, demokratyczne organizacje. K P C h
dziła swe desanty p o w i e t r z n e i morskie (ponad 90 tys. żoł­ u z y s k a ł a m o ż l i w o ś ć rozszerzenia swego w p ł y w u r ó w n i e ż
nierzy) w w a ż n i e j s z y c h miastach, portach i p r z y w ę z ł a c h na M a n d ż u r i ę . A r m i a l u d o w a o t r z y m a ł a znaczne ilości
komunikacyjnych Chin. b r o n i , a m u n i c j i i ż y w n o ś c i A r m i i K w a n t u ń s k i e j i wojsk
M a n d ż u k u o . W rezultacie pod koniec 1945 r. K P C h m i a ł a
Do p o ł o w y 1946 r. U S A p r z e s z k o l i ł y 1 5 0 - t y s i ę c z n ą a r m i ę
na p ó ł n o c n y m wschodzie dobrze u z b r o j o n ą , s i l n ą g r u p ę
k u o m i n t a n g o w s k ą i u z b r o i ł y 45 d y w i z j i t e j a r m i i ; po roz­
wojsk liczącą 300 tys. ż o ł n i e r z y , z d o l n ą do p o m y ś l n e g o
p o c z ę c i u się w Chinach w o j n y d o m o w e j pomoc w ł a d z ame­
odparcia r o z p o c z ę t e j ofensywy k u o m i n t a n g o w c ó w .
r y k a ń s k i c h — szkolenie i uzbrojenie wojsk Czang K a j -
-szeka — b y ł a ś w i a d c z o n a na jeszcze w i ę k s z ą s k a l ę ; A m e ­
* Taką nazwę przyjęły po zakończeniu II wojny światowej była
r y k a n i e b u d o w a l i t e ż dla a r m i i k u o m i n t a n g o w s k i e j drogi 8 Armia i Nowa 4 Armia oraz wszystkie jednostki kierowane
strategiczne w Chinach P ó ł n o c n y c h i ochraniali je. W k o - przez KPCh.

314 315
 W p ł a s z c z y ź n i e m i ę d z y n a r o d o w e j n a j w a ż n i e j s z e znacze­ głosił k o m u n i k a t K C K P C h z 26 sierpnia — że po r o z m o ­
nie dla r e w o l u c j i c h i ń s k i e j m i a ł fakt, że Z w i ą z e k Ra­ wach, pod naciskiem sił w e w n ę t r z n y c h i z e w n ę t r z n y c h ,
dziecki skutecznie p a r a l i ż o w a ł a m e r y k a ń s k i e p l a n y pod­ K u o m i n t a n g uzna na o k r e ś l o n y c h w a r u n k a c h p o z y c j ę na­
j ę c i a b e z p o ś r e d n i e j i n t e r w e n c j i zbrojnej przeciwko siłom szej p a r t i i , a nasza p a r t i a r ó w n i e ż na o k r e ś l o n y c h w a r u n ­
d e m o k r a t y c z n y m w Chinach. kach uzna p o z y c j ę K u o m i n t a n g u . W ó w c z a s n a s t ą p i n o w y
Generalnie b i o r ą c , po z a k o ń c z e n i u I I w o j n y ś w i a t o w e j etap w s p ó ł p r a c y obu p a r t i i (plus D e m o k r a t y c z n a L i g a i i n ­
stosunki m i ę d z y s i ł a m i d e m o k r a t y c z n y m i i r e a k c y j n y ­ ne) i pokojowego r o z w o j u " . W i m i ę urzeczywistnienia t a ­
m i w Chinach, z u w z g l ę d n i e n i e m wszystkich c z y n n i ­ k i e j m o ż l i w o ś c i K P C h b y ł a gotowa do p e w n y c h u s t ę p s t w ,
k ó w w e w n ę t r z n y c h i m i ę d z y n a r o d o w y c h , charakteryzowa­ w t y m do znacznego zmniejszenia t e r y t o r i u m r e j o n ó w
ły się względną, n i e t r w a ł ą r ó w n o w a g ą . w y z w o l o n y c h na p o ł u d n i u i rezygnacji z w ł a s n e g o syste­
W z ł o ż o n e j walce politycznej w i ę k s z o ś ć n a r o d u b y ł a m u p i e n i ę ż n e g o . „ P o k ó j , demokracja i zespolenie" — t a k i e
p r z y c h y l n a K P C h . Na p o c z ą t k u j e d n a k ż e powojennego h a s ł a głosiła K P C h w t y m okresie. Za bardziej j e d n a k ż e
okresu P a r t i a K o m u n i s t y c z n a nie r o z s t r z y g n ę ł a jeszcze p r a w d o p o d o b n ą K C K P C h u w a ż a ł p e r s p e k t y w ę w o j n y do­
k w e s t i i zdobycia mas a n i i c h zorganizowania. T r w a ł y m m o w e j , t o t e ż r o z m o w y pokojowe t r a k t o w a n o jako istotny
w p ł y w e m p o l i t y c z n y m c i e s z y ł a się ona t y l k o w d a w n y c h ś r o d e k politycznego przygotowania się do w o j n y .
bazach a n t y j a p o ń s k i c h ; w rejonach w y z w o l o n y c h po k a p i ­ Rozmowy pokojowe między KPCh a Kuomintangiem.
t u l a c j i J a p o n i i (około 50 m i n l u d n o ś c i ) k o m u n i ś c i nie z d ą ­ R o z m o w y m i ę d z y K P C h a K u o m i n t a n g i e m t r w a ł y z prze­
żyli jeszcze z a p u ś c i ć g ł ę b o k i c h korzeni. W rejonach k u o ­ r w a m i od jesieni 1945 r. do marca 1947 r . Za z g o d ą K P C h
m i n t a n g o w s k i c h , z w ł a s z c z a w miastach, pozycje k o m u n i ­ r o l ę p o ś r e d n i k a w p e r t r a k t a c j a c h w z i ę ł a na siebie a m e r y ­
s t ó w b y ł y nadal s ł a b e . I s t n i a ł y t a m j e d y n i e p o s z c z e g ó l n e k a ń s k a dyplomacja, p o c z ą t k o w o ambasador U S A w C h i ­
k o m ó r k i K P C h , d z i a ł a j ą c e w g ł ę b o k i m podziemiu, w i ę ź nach P. H u r l e y , a n a s t ę p n i e gen. M a r s h a l l . Obaj negocja­
p a r t i i z k l a s ą r o b o t n i c z ą nie z o s t a ł a p r z y w r ó c o n a . K i e r o w ­ t o r z y udzielali swego poparcia k u o m i n t a n g o w s k i e ] reakcji.
n i c t w o r u c h e m r o b o t n i c z y m z n a j d o w a ł o się p r z e w a ż n i e C z y n n y u d z i a ł w r o z m o w a c h b r a ł a D e m o k r a t y c z n a Liga,
w r ę k a c h C h i ń s k i e g o Stowarzyszenia Pracy, legalnej orga­ g ł ó w n a p a r t i a b u r ż u a z j i narodowej, d ą ż ą c a do p r z y j ę c i a
nizacji z w i ą z k o w e j , w k t ó r e j k o m u n i ś c i nie m i e l i w i ę k ­ r o l i a r b i t r a m i ę d z y stronami. M i m o t o c z ą c y c h s i ę r o z m ó w
szych w p ł y w ó w . W p ł y w y K P C h nie o g a r n i a ł y t e ż rzesz nie u s t a w a ł y t e ż k o n f l i k t y zbrojne m i ę d z y w o j s k a m i k u o ­
biedoty c h ł o p s k i e j w rejonach k u o m i n t a n g o w s k i c h . m i n t a n g o w s k i m i i a r m i a m i l u d o w y m i , c h o c i a ż do lata
W s y t u a c j i gdy za p o k o j o w ą d e m o k r a t y z a c j ą C h i n i za­ 1946 r. n o s i ł y one charakter l o k a l n y . W t y m okresie dzia­
p o b i e ż e n i e m w o j n i e d o m o w e j o p o w i a d a ł a s i ę nie t y l k o ł a l n o ś ć polityczna K P C h c h a r a k t e r y z o w a ł a się dostatecz­
p r z y t ł a c z a j ą c a w i ę k s z o ś ć n a r o d u c h i ń s k i e g o , lecz i ZSRR, nie elastycznym ł ą c z e n i e m w a l k i zbrojnej z w y k o r z y s t a ­
do k t ó r e g o stanowiska c h o c i a ż b y f o r m a l n i e m u s i a ł y się n i e m m o ż l i w o ś c i pracy legalnej w rejonach k u o m i n t a n ­
p r z y ł ą c z y ć Stany Zjednoczone i A n g l i a , k i e r o w n i c t w o gowskich. G ł ó w n e miejsce z a j m o w a ł a t u w s z a k ż e walka
K P C h z d e c y d o w a ł o się p o p r z e ć h a s ł a p o k o j u i demokracji, zbrojna.
aby p r z e j ą ć w swoje r ę c e i n i c j a t y w ę p o l i t y c z n ą . K C K P C h Pierwsza t u r a r o z m ó w p o k o j o w y c h z K u o m i n t a n g i e m
zasadniczo nie w y k l u c z a ł p r z y t y m m o ż l i w o ś c i „ p o k o j o ­ o d b y w a ł a się w Czungcingu od 28 sierpnia do 10 p a ź d z i e r ­
wego r o z w o j u " i „ l e g a l n e j w a l k i " . „ I s t n i e j e m o ż l i w o ś ć — n i k a 1945 r. W s k ł a d delegacji K P C h w c h o d z i l i Mao Tse-

316 317
 - t u n g , Czou E n - l a j i W a n g Ż o - f e j ; na czele delegacji k u o - do p o k o j u " , wojska z a ś A L W w y k o n u j ą c d y r e k t y w ę p a r t i i
m i n t a n g o w s k i e j s t a ł Czang Kaj-szek. Mao tse-tung w r ó ­ z a d a ł y szereg s i l n y c h k o n t r u d e r z e ń j e d n o s t k o m k u o m i n -
cił do Jenanu 11 p a ź d z i e r n i k a , i n n i c z ł o n k o w i e delegacji tangowskim.
K P C h zostali w Czungcingu, aby k o n t y n u o w a ć r o z m o w y . G r o ź b a w o j n y domowej, c i ę ż k a sytuacja gospodarcza
Rezultatem pierwszego etapu r o k o w a ń b y ł o porozumienie w rejonach k u o m i n t a n g o w s k i c h , nasilenie represji, a t a k ­
1
z 10 p a ź d z i e r n i k a 1945 r . O b e j m o w a ł o ono wzajemne zo­ że ingerencja U S A w s p r a w y w e w n ę t r z n e C h i n — w y w o ­
b o w i ą z a n i a obu p a r t i i , że b ę d ą one d ą ż y ł y do r o z s t r z y g n i ę ­ ł a ł y oburzenie s p o ł e c z n o ś c i c h i ń s k i e j . J e s i e n i ą 1945 r.
cia k w e s t i i powojennej demokratycznej p r z e b u d o w y C h i n przez r e j o n y k u o m i n t a n g o w s k i e p r z e t o c z y ł a s i ę fala s t r a j ­
d r o g ą p o k o j o w ą , u n i k a j ą c w o j n y domowej. Tekst tego k ó w , w i e c ó w i manifestacji przeciwko K u o m i n t a n g o w i .
porozumienia w p e ł n i o d z w i e r c i e d l a ł r ó ż n i c e w stanowisku Szeroki z w ł a s z c z a o d d ź w i ę k m i a ł o w y s t ą p i e n i e s t u d e n t ó w
obu stron. O t ó ż K u o m i n t a n g b y ł g o t ó w z a l e g a l i z o w a ć Południowo-Zachodniego Uniwersytetu w Kunmingu —
K P C h i f o r m a l n i e w ł ą c z y ć j e j przedstawicieli do r z ą d u r o z r u c h y studenckie b y ł y t r a d y c y j n ą j u ż dla C h i n o z n a k ą
koalicyjnego, lecz pod w a r u n k i e m rezygnacji k o m u n i ­ politycznej a k t y w i z a c j i sił p o ś r e d n i c h — z a k o ń c z o n e
s t ó w z a r m i i i w ł a d z y w rejonach w y z w o l o n y c h . W w a ­ 1 g r u d n i a e g z e k u c j ą i m a s o w y m i masakrami. M i m o ż y w i o ­
r u n k a c h z a ś c h i ń s k i c h pozbawiona a r m i i i t e r y t o r i a l n y c h ł o w o ś c i i b r a k u zorganizowania to pierwsze w rejonach
baz oparcia, nie p o s i a d a j ą c a p o w a ż n y c h pozycji w rejonach k u o m i n t a n g o w s k i c h powojenne masowe w y s t ą p i e n i e w y ­
k u o m i n t a n g o w s k i c h , legalna p a r t i a komunistyczna nie za­ w a r ł o p o w a ż n y w p ł y w na s y t u a c j ę p o l i t y c z n ą w c a ł y c h
grażałaby panowaniu wielkiej burżuazji i obszarników. Chinach.
K P C h natomiast b y ł a gotowa dzielić w ł a d z ę z K u o m i n t a n ­ Protest n a r o d u c h i ń s k i e g o przeciwko g r o ź b i e w o j n y do­
g i e m w c a ł y c h Chinach, w c h o d z ą c do r z ą d u koalicyjnego, m o w e j z y s k a ł poparcie ś w i a t o w e j o p i n i i publicznej. O t ó ż
ale pod w a r u n k i e m zachowania a r m i i l u d o w y c h i w ł a d z y na nalegania r z ą d u Z w i ą z k u Radzieckiego na moskiewskiej
w g ł ó w n y c h rejonach w y z w o l o n y c h . P o n i e w a ż w t y c h k o n f e r e n c j i m i n i s t r ó w s p r a w zagranicznych ZSRR, U S A
g ł ó w n y c h kwestiach nie o s i ą g n i ę t o porozumienia w Czung­ i A n g l i i , o d b y w a j ą c e j się w g r u d n i u 1945 r., p o d j ę t o
cingu, z a w i s ł y t e ż w p r ó ż n i p o z o s t a ł e p u n k t y u m o w y u c h w a ł ę , w k t ó r e j wskazywano na k o n i e c z n o ś ć pokojowego
z 10 p a ź d z i e r n i k a . zjednoczenia C h i n i zaprzestania w o j n y domowej. T r z y
Ś l e p y z a u ł e k , w j a k i m z n a l a z ł y się jesienne r o k o w a n i a mocarstwa z o b o w i ą z a ł y się p r z e s t r z e g a ć zasady nieinge­
z K u o m i n t a n g i e m , u m o c n i ł w k i e r o w n i c t w i e K P C h prze­ r e n c j i w s p r a w y w e w n ę t r z n e tego k r a j u ; o s i ą g n i ę t o t e ż
konanie, że w o j n a d o m o w a jest n i e u n i k n i o n a (zgodnie porozumienie co do p o ż ą d a n e g o w m o ż l i w i e n a j k r ó t s z y m
z r a c h u b a m i Mao Tse-tunga m i a ł a się ona zacząć w i o s n ą czasie wycofania z C h i n radzieckich i a m e r y k a ń s k i c h sił
1946 r . ) . R z e c z y w i ś c i e w k r ó t c e po o p u b l i k o w a n i u k o m u n i ­ z b r o j n y c h . Z z o b o w i ą z a n i a tego w y w i ą z a ł się t y l k o Z w i ą ­
k a t u z 10 p a ź d z i e r n i k a wojska k u o m i n t a n g o w s k i e o t r z y ­ zek Radziecki, k t ó r y r o z p o c z ą ł w y c o f y w a n i e swych wojsk
m a ł y rozkaz rozszerzenia operacji ofensywnych przeciwko w m a r c u i z a k o ń c z y ł je 3 maja 1946 r;; wojska a m e r y k a ń ­
r e j o n o m w y z w o l o n y m . K C K P C h o d p o w i e d z i a ł na to na skie natomiast p o z o s t a ł y w Chinach a ż do 1949 r., k i e d y
p o c z ą t k u listopada d y r e k t y w ą „ z m o b i l i z o w a ć wszystkie to z o s t a ł y zmuszone s t ą d u s t ą p i ć pod naporem z w y c i ę s k i e j
siły i z a j m u j ą c p o z y c j ę samoobrony, r o z g r o m i ć o f e n s y w ę rewolucji ludowej.
Kuomintangu, obronić rejony wyzwolone i doprowadzić Uchwały konferencji moskiewskiej i oburzenie mas

318 319
 z m u s i ł y r z ą d k u o m i n t a n g o w s k i do tymczasowego w y c o ­ w i , swoboda i n i c j a t y w gospodarczych — p r z e d s i ę b i o r c o m
fania się. W k o ń c u g r u d n i a delegacje K P C h i K u o ­ i handlowcom, w y ż s z y poziom życia — c a ł e j l u d n o ś c i .
m i n t a n g u w z n o w i ł y r o z m o w y w sprawie zaprzestania dzia­ U c h w a ł a zaś, k t ó r a z a p a d ł a w sprawie z w o ł a n i a Z g r o m a ­
łań wojennych i zwołania Politycznej Konferencji Konsul­ dzenia Narodowego, r e z e r w u j ą c a P a r t i i K o m u n i s t y c z n e j
t a t y w n e j ( P K K ) , k t ó r e to r o z m o w y d o p r o w a d z i ł y 10 stycz­ i i n n y m p a r t i o m (oprócz K u o m i n t a n g u ) ponad 25% miejsc,
nia 1946 r. do zawarcia porozumienia o rozejmie. W t y m u m o ż l i w i a ł a i m blokowanie n i e d e m o k r a t y c z n y c h decyzji.
d n i u w Czungcingu z o s t a ł a o t w a r t a Polityczna K o n f e r e n ­ W n a j w a ż n i e j s z e j k w e s t i i reorganizacji a r m i i porozumie­
cja K o n s u l t a t y w n a z u d z i a ł e m przedstawicieli K u o m i n t a n ­ nie o s i ą g n i ę t o j u ż po z a k o ń c z e n i u obrad P K K : c h i ń s k a
gu, K P C h p a r t i i b u r ż u a z j i narodowej i z w i ą z a n e j z n i ą armia p o d l e g a ł a r e d u k c j i do 60 d y w i z j i (po 14 tys. ż o ł n i e ­
inteligencji oraz d z i a ł a c z y b e z p a r t y j n y c h . O b r a d y i u c h w a ­ rzy k a ż d a ) , w t y m 50 k u o m i n t a n g o w s k i c h i 10 K P C h .
ł y P K K b y ł y najistotniejszym o s i ą g n i ę c i e m r o z m ó w poko­ O d z w i e r c i e d l a j ą c e u k ł a d sił k l a s o w y c h w k r a j u u c h w a ł y
j o w y c h m i ę d z y K P C h a K u o m i n t a n g i e m . Na k o n f e r e n c j i konferencji m i a ł y charakter k o m p r o m i s o w y . I c h urzeczy­
t e j K P C h u d a ł o s i ę — w y k o r z y s t u j ą c poparcie demokra­ wistnienie u m o ż l i w i ł o b y jednak dokonanie pierwszych
tycznej o p i n i i publicznej i p r z e c i ą g a j ą c na s w o j ą s t r o n ę r e a l n y c h k r o k ó w na drodze do demokratyzacji Chin.
część przedstawicieli sił p o ś r e d n i c h — p r z e j ą ć w swoje I Partia K o m u n i s t y c z n a — chociaż porozumienia stycznio­
r ę c e i n i c j a t y w ę . Stanowisko K P C h z o s t a ł o w y ł o ż o n e we nie o d p o w i a d a ł y w p e ł n i j e j postulatom — zadeklaro­
w p r z e d s t a w i o n y m przez n i ą „ P r o j e k c i e p r o g r a m u p o k o ­ w a ł a g o t o w o ś ć wcielenia ich w życie. R e a l i z a c j ę porozu­
jowej budowy p a ń s t w a " , k t ó r y p o k r y w a ł się z programem mień uniemożliwili kuomintangowcy.
2
zaaprobowanym przez V I I zjazd p a r t i i . Propozycje P a r t i i K o n t r o l ę realizacji porozumienia o rozejmie (z 10 stycz­
K o m u n i s t y c z n e j l e g ł y t e ż u podstaw rezolucji P K K u c h w a ­ nia 1946 r.) powierzono W y k o n a w c z e j K w a t e r z e G ł ó w n e j ,
l o n y c h 31 stycznia i z a w i e r a j ą c y c h k o n k r e t n y p l a n poko­ u t w o r z o n e j w P e j p i n g u z i n i c j a t y w y g e n e r a ł a Marshalla
jowego p r z e j ś c i a od d y k t a t u r y k u o m i n t a n g o w s k i e j do de­ ( K P C h r e p r e z e n t o w a ł w kwaterze g e n e r a ł Je Cien-ing).
mokratycznego r z ą d u koalicyjnego w postaci Rady P a ń ­ Organ ten w r a z ze s w y m r o z b u d o w a n y m aparatem w te­
s t w o w e j . Z 40 miejsc w Radzie P a ń s t w o w e j 20 przyzna­ renie b y ł przede w s z y s t k i m w y k o r z y s t y w a n y przez A m e ­
wano K u o m i n t a n g o w i i 20 — k o m u n i s t o m oraz i n n y m par­ r y k a n ó w do i c h w ł a s n y c h c e l ó w p o l i t y c z n y c h i w o j s k o ­
tiom i bezpartyjnym, przy czym u c h w a ł y rady w n a j ­ w y c h . R ó w n o c z e ś n i e p e ł n i ł on r o l ę dodatkowego k a ­
w a ż n i e j s z y c h kwestiach p o l i t y c z n y c h m i a ł y b y ć podejmo­ n a ł u , za p o m o c ą k t ó r e g o K P C h i U S A u t r z y m y w a ł y w t e d y
wane w i ę k s z o ś c i ą % g ł o s ó w j e j c z ł o n k ó w . dość szerokie k o n t a k t y dyplomatyczne.
P o d j ę t e t a k ż e postanowienie o w s p ó l n y m p r o g r a m i e po­ K u o m i n t a n g o w c y nie z a m i e r z a j ą c w y k o n y w a ć postano­
litycznym przewidywało rezygnację Kuomintangu z pra­ w i e ń P K K r o z p ę t a l i t e r r o r przeciwko organizacjom demo­
w a do k o n t r o l o w a n i a r z ą d u , wprowadzenie s a m o r z ą d u k r a t y c z n y m , z ł a m a l i porozumienie o w s t r z y m a n i u ognia
w p r o w i n c j a c h (co s t w a r z a ł o m o ż l i w o ś ć u t r z y m a n i a demo­ i w s p i e r a n i przez U S A p o d j ę l i o f e n s y w ę w Chinach P ó ł -
k r a t y c z n y c h p o r z ą d k ó w w rejonach w y z w o l o n y c h ) , zagwa­ nocno-Wschodnich. O d b y t e na p o c z ą t k u marca 1946 r. p l e ­
r a n t o w a n i e n a r o d o w i p r a w demokratycznych, oparcie p o l i ­ n u m C K W K u o m i n t a n g u p r z y pomocy r o z m a i t y c h zastrze­
t y k i ekonomicznej na sunjatsenowskiej zasadzie d o b r o b y t u ż e ń o d r z u c i ł o faktycznie u c h w a ł y k o n f e r e n c j i i zainicjo­
l u d u : ziemia — t e m u , k t o j ą u p r a w i a , praca — r o b o t n i k o - w a ł o w z m o ż o n e przygotowania do w o j n y domowej. S k o n -

21 — Najnowsza. 321
320
centrowano około 200 d y w i z j i w p o b l i ż u granic r e j o n ó w
wyzwolonych. A b y zakamuflować swoją wymierzoną r ó w n e g o p o d z i a ł u " . * Wcielanie u c h w a ł y w życie g w a ł t o w ­
przeciw l u d o w i p o l i t y k ę , k u o m i n t a n g o w c y zorganizowali nie z a o s t r z y ł o w a l k ę k l a s o w ą w k r a j u i s p o w o d o w a ł o , że
s e r i ę antyradzieckich p r o w o k a c j i i r o z p ę t a l i k a m p a n i ę p r o ­ starcie zbrojne s t a ł o się nieuchronne w n a j b l i ż s z y m czasie.
p a g a n d o w ą przeciw k o m u n i s t o m , o s k a r ż a j ą c i c h o rozbicie K P C h prowadziła również intensywne wojskowo-mobi-
Chin. O b r a n y przez Czang Kaj-szeka k u r s na w o j n ę domo­ lizacyjne p r z y g o t o w a n i a do w o j n y d o m o w e j . Z o s t a ł y r o z ­
w ą z o s t a ł p o p a r t y przez U S A , k t ó r e z a c z ę ł y i n t e n s y w n i e szerzone szeregi p a r a m i l i t a r n e j organizacji l u d n o ś c i c y ­
umacniać potencjał militarny Kuomintangu. w i l n e j , ulepszono j e j uzbrojenie, podniesiono t a k ż e na
R ó w n i e ż K P C h p r o w a d z i ł a p r z y g o t o w a n i a do w o j n y do­ znacznie w y ż s z y poziom wyszkolenie bojowe jednostek
m o w e j na s k a l ę c a ł e g o k r a j u . I s t o t n y m elementem t y c h r e g u l a r n y c h . Bardzo d u ż ą p r z y t y m w a g ę K C K P C h p r z y ­
p r z y g o t o w a ń b y ł a p o l i t y k a agrarna p a r t i i . w i ą z y w a ł do t w o r z e n i a i umacniania w o j s k o w o - p o l i t y c z ­
W p i e r w s z y m okresie po k a p i t u l a c j i Japonii K P C h nadal n y c h baz oporu na p ó ł n o c n y m wschodzie, jako do jednego
r e a l i z o w a ł a z a t w i e r d z o n ą przez V I I zjazd p o l i t y k ę o g r a n i ­ z g ł ó w n y c h w a r u n k ó w z w y c i ę s t w a w w o j n i e domowej.
czania w y z y s k u c h ł o p ó w — przez o b n i ż a n i e t e n u t y dzier­ Ten p o w o j e n n y k u r s p o l i t y c z n y K P C h , ł ą c z ą c y p o k o j o ­
ż a w n e j i procentu od p o ż y c z e k . P o n i e w a ż jednak nie we i zbrojne f o r m y w a l k i , z d a ł w p r a k t y c e egzamin
m o g ł o to r e k o m p e n s o w a ć coraz cięższego brzemienia spa­ i u m o ż l i w i ł p a r t i i odpowiednie przygotowanie się do o d ­
d a j ą c e g o na c h ł o p s t w o w z w i ą z k u z rozszerzaniem w o j n y parcia r e a k c j i k u o m i n t a n g o w s k i e j . K u r s ten, w y p r a c o ­
domowej, z p o c z ą t k i e m 1946 r. K P C h stopniowo przecho­ w a n y pod w p ł y w e m szeregu w a r u n k ó w w e w n ę t r z n y c h
dzi do c z ę ś c i o w e j k o n f i s k a t y z i e m i obszarniczej na rzecz i m i ę d z y n a r o d o w y c h , p o z w o l i ł p a r t i i u n i k n ą ć niebezpie­
c h ł o p ó w . P r z e j m o w a n i e części ziemi obszarniczej na rzecz c z e ń s t w z w i ą z a n y c h z w y o l b r z y m i a n i e m przez jej k i e ­
c h ł o p ó w przeprowadzano w t y m okresie pod p o s t a c i ą k o n ­ r o w n i c t w o czynnika wojskowego w r e w o l u c j i c h i ń s k i e j .
t r o l i o b n i ż a n i a t e n u t y d z i e r ż a w n e j w starych rejonach Początek wojny domowej. W k o ń c u czerwca 1946 r.
w y z w o l o n y c h i „ r o z l i c z a n i a s i ę ze z d r a j c a m i " w n o w y c h a r m i e Czang Kaj-szeka r o z p o c z ę ł y g e n e r a l n ą o f e n s y w ę
rejonach. B y ł a to w istocie p o l i t y k a stopniowego, zamasko­ przeciwko r e j o n o m w y z w o l o n y m . Jenan, stolica r e j o n ó w
wanego ze w z g l ę d ó w t a k t y c z n y c h , przechodzenia od o b n i ­ w y z w o l o n y c h , z o s t a ł z b o m b a r d o w a n y przez l o t n i c t w o k u o ­
ż a n i a t e n u t y d z i e r ż a w n e j do l i k w i d a c j i obszarniczej w ł a s ­ mintangowskie. D z i ę k i liczebnej przewadze (2 m i n bagne­
ności ziemskiej. Tempo z a ś tego przechodzenia z a l e ż a ł o t ó w p r z e c i w k o 1,2 m i n w A L W ) i n i e p o r ó w n a n i e lepszemu
od rozmachu w o j n y domowej. To p o d p o r z ą d k o w a n i e u z b r o j e n i u k u o m i n t a n g o w c o m u d a ł o się o s i ą g n ą ć p r z e j ś c i o ­
agrarnej p o l i t y k i K P C h zadaniom i c h a r a k t e r o w i w a l k i w e sukcesy w pierwszych m i e s i ą c a c h w o j n y . Od lipca do
zbrojnej o w ł a d z ę w okresie w o j n y l u d o w o w y z w o l e ń c z e j p a ź d z i e r n i k a 1946 r. z d o b y l i oni ponad 100 miast, w t y m
w y s t ą p i ł o w ó w c z a s bardzo w y r a ź n i e . takie d o ś ć d u ż e o ś r o d k i p r o w i n c j o n a l n e i r e j o n o w e j a k

4 maja 1946 r. K C K P C h p o d j ą ł oficjalną w e w n ę t r z n ą * Chodzi o „Wskazówki K C KPCh w sprawie «rozliczania się»,

obniżenia tenuty dzierżawnej i w kwestii rolnej" z 4 maja 1946 r.,
u c h w a ł ę o powrocie w zasadzie do p o l i t y k i l i k w i d a c j i
które w prasie z tamtych lat były nazywane „Wskazówkami 18-
o b s z a r n i k ó w j a k o klasy, t j . k o n f i s k a t y ziem obszarniczych -punktowymi". Zob. „Komunistyczna Partia Chin a kwestia chłop-
i przekazaniu t y c h ziem na w ł a s n o ś ć c h ł o p o m m a ł o r o l ­ sko-agrarna", (B.m.), 1947, s. 87—92 (w języku chińskim); „Chrie-
n y m i b e z r o l n y m , „ z g o d n i e ze s p r a w i e d l i w y m i zasadami stomatija po nowiejszej istorii", t. III, cz. I, Moskwa 1961, s. 276—
280.

322
323
 I
Czengte, Czangciakou, A n t u n g i H u a j - i n . W t y m czasie ne k i e r o w n i c t w o wojskowo-polityczne s p r a w o w a ł y K C
obszar r e j o n ó w w y z w o l o n y c h z m n i e j s z y ł się o 200 tys. K P C h i L u d o w o - R e w o l u c y j n a Rada Wojenna pod prze­
2
k m . B y ł to n a j t r u d n i e j s z y okres dla A L W , P a r t i i K o m u ­ w o d n i c t w e m Mao Tse-tunga. Ponadto i s t n i a ł o Naczelne
nistycznej i l u d n o ś c i t y c h r e j o n ó w . D o w ó d z t w o A L W z Czu Te na czele.*
Cechą charakterystyczną polityki K P C h w pierwszym O p i e r a j ą c się na c h ł o p s t w i e r e j o n ó w w y z w o l o n y c h i sto­
r o k u w o j n y l u d o w o w y z w o l e ń c z e j b y ł o to, ż e p a r t i a nie sując t a k t y k ę wojny manewrowej A L W potrafiła w y m k ­
w y s u w a ł a otwarcie h a s ł a obalenia r z ą d u nankińskiego n ą ć się spod uderzenia wojsk k u o m i n t a n g o w s k i c h i zacho­
p r z y u ż y c i u siły, lecz t o c z y ł a z n i m w a l k ę z b r o j n ą i p o l i ­ w a ć swe siły ż y w e .
t y c z n ą pod f l a g ą samoobrony. Działo się tak g ł ó w n i e d l a ­ K u o m i n t a n g o w c y natomiast ponosili znaczne s t r a t y
tego, p o n i e w a ż sprawa zdobycia sobie w i ę k s z o ś c i n a r o d u i w k r ó t c e nie b y l i j u ż w stanie k o n t y n u o w a ć natarcia na
nie z o s t a ł a jeszcze r o z s t r z y g n i ę t a na p o c z ą t k u w o j n y do­ w s z y s t k i c h frontach. T o t e ż w c i ą g u n a s t ę p n y c h czterech
m o w e j i znaczne w a r s t w y l u d n o ś c i — w t y m t a k ż e w re­ m i e s i ę c y (listopad 1946—luty 1947 r.) wojska Czang K a j -
jonach w y z w o l o n y c h , a nawet część p a r t i i i a r m i i — nie -szeka, k t ó r e p r o w a d z i ł y w t e d y operacje ofensywne g ł ó w ­
b y ł y gotowe do p r z y j ę c i a h a s e ł r a d y k a l n e j r e w o l u c j i l u - nie w Chinach Wschodnich ( p ó ł n o c n a część Ciangsu
dowodemokratycznej. O k o l i c z n o ś ć t ę u w z g l ę d n i a n o p r z y i Szantung), z o s t a ł y zmuszone do oddania części z a g a r n i ę ­
w p r o w a d z a n i u r e f o r m y r o l n e j , k t ó r a w t e d y s ł u ż y ł a jako tych terytoriów rejonów wyzwolonych w innych prowin­
g ł ó w n y ś r o d e k p r z y c i ą g a n i a c h ł o p s t w a na s t r o n ę p a r t i i . cjach (w c i ą g u czterech m i e s i ę c y w a l k liczba miast z a j ę ­
W d y r e k t y w i e z 20 lipca 1946 r. z a t y t u ł o w a n e j „ R o z ­ t y c h przez obie strony w a l c z ą c e w y r ó w n a ł a się). W m a r c u
g r o m i ć o f e n s y w ę Czang Kaj-szeka przez w o j n ę samoobro­ 1947 r. k u o m i n t a n g o w c y p o d j ę l i z n o w u p r ó b ę o s i ą g n i ę c i a
n y " K C K P C h o b r a ł linię na r o z w i j a n i e l u d o w e j , a w isto­ d e c y d u j ą c e g o sukcesu, u d e r z a j ą c w k i e r u n k u Jenanu,
cie c h ł o p s k i e j w o j n y przeciwko r e a k c j i k u o m i n t a n g o w - gdzie przez 10 lat m i e ś c i ł a się siedziba K C K P C h i N a ­
skiej. G ł ó w n ą z a ś f o r m ą d z i a ł a ń , o k r e ś l o n ą w w y t y c z n e j czelnego D o w ó d z t w a A L W . 19 marca 1947 r. j e d n o s t k i
K P C h dla A r m i i L u d o w o - W y z w o l e ń c z e j , b y ł o prowadze­ A L W e w a k u o w a ł y b a z ę w Jenanie. R ó w n o c z e ś n i e t e ż roz­
nie w o j n y m a n e w r o w e j . Teatr d z i a ł a ń z b r o j n y c h w r e j o ­
p o c z ę ł a się nowa ofensywa k u o m i n t a n g o w s k a w Szan­
nach w y z w o l o n y c h z o s t a ł podzielony na sześć d u ż y c h stref
tungu.
d z i a ł a ń b o j o w y c h — o d p o w i a d a j ą c y c h g ł ó w n y m bazom
oporu A L W — z k t ó r y c h k a ż d a b y ł a kierowana przez od­
nazwach (np. wojska rejonu Szansi—Suejjiian otrzymały nazwę
powiednie b i u r o K C K P C h : 1) Szansi—Hopej—Honan (kie­
Frontu Północno-Zachodniego).
r o w a l i L i u Po-czeng i Teng Siao-ping); C h i n Wschodnich
* Po opuszczeniu Jenanu w marcu 1947 r. Sekretariat K C KPCh
(Czen I , Su J i i , L o Ż u e j - c i n ą , Tan Czen-lin); 3) Chin P ó ł - został rozdzielony. Podstawowa część Sekretariatu (Mao Tse-tung,
nocno-Wschodnich (Kao K a n g , L i n Piao, L o Ż u n g - h u a n ) ; Czou En-laj i Zen Pi-szy) pracowała jeszcze przez kilka miesięcy
4) Szansi—Czahar—Hopej (Nie Ż u n g - c z e n i i n n i ) ; 5) Szan­ w północnej części Szensi. Utworzony zaś w kwietniu 1947 r. Ko­
si—Suejjiian (Peng Te-huaj i Ho L u n g ) ; 6) R ó w n i n y Cen­ mitet Roboczy K C (Liu Szao-ci, Czu Te i inni) na czele z Liu
t r a l n e j ( L i Sien-nien, Czen Wej-san i Sie Fu-czy).* O g ó l - Szao-ci za miejsce swego urzędowania obrał prowincję Hopej (wieś
Sipajpo w sienie Pingszan); w maju 1948 r., gdy przybyli tu po­
* W końcu 1947 r. znajdujące się w poszczególnych strefach zostali członkowie Sekretariatu, Komitet Roboczy został rozwią­
formacje ALW zostały przekształcone we fronty o odnośnych zany.

324 325
 c a ł k o w i c i e u z a l e ż n i a ł w ł a d c ó w k u o m i n t a n g o w s k i c h od
Zdobycie Jenanu b y ł o p y r r u s o w y m z w y c i ę s t w e m K u o ­
a m e r y k a ń s k i e j pomocy w o j s k o w e j i gospodarczej. W y ­
m i n t a n g u . Obozowi k o n t r r e w o l u c j i nie u d a ł o się o s i ą g n ą ć
s o k o ś ć tej pomocy w y n i o s ł a w latach 1945—1948 c k o ł o
swego g ł ó w n e g o celu strategicznego, j a k i m b y ł a l i k w i d a c j a
6 m l d d o l a r ó w , w zamian za co U S A z y s k i w a ł y k o n t r o l ę
g ł ó w n y c h sił A L W i j e j baz oparcia. Stosunek sił w star­
nad g o s p o d a r k ą k r a j u i p r a w o do ingerencji politycznej
ciach pierwszego r o k u w o j n y z m i e n i a ł się coraz bardziej
w jego s p r a w y w e w n ę t r z n e . D u ż ą r o l ę w opracowaniu p l a ­
na k o r z y ś ć A L W . Wyczerpawszy p r z e c i w n i k a w bojach
n ó w umocnienia a m e r y k a ń s k i e j k o n t r o l i nad sytuacją
m a n e w r o w y c h i z a c h o w u j ą c p r z y t y m swoje g ł ó w n e siły
w Chinach o d e g r a ł a misja g e n e r a ł a Wedemeyera (lipiec—
za c e n ę u t r a t y części t e r y t o r i u m , A L W j u ż na p o c z ą t k u
s i e r p i e ń 1947 r . ) , k t ó r e j r e z u l t a t e m b y ł o zawarcie szeregu
1947 r. p r z e s z ł a do k o n t r o f e n s y w y na n i e k t ó r y c h odcin­
n o w y c h p o r o z u m i e ń i dokonanie p o s u n i ę ć z m i e r z a j ą c y c h
kach i zaczęła z w o l n a w y p i e r a ć p r z e c i w n i k a .
do rozszerzenia pomocy klice Czang Kaj-szeka oraz p o d ­
O s z o ł o m i e n i sukcesami o s i ą g n i ę t y m i na froncie w p i e r ­
p o r z ą d k o w a n i a Chin celom agresywnej p o l i t y k i U S A na
wszych m i e s i ą c a c h w o j n y , wodzireje k u o m i n t a n g o w s c y
D a l e k i m Wschodzie. Prowadzenie tego k u r s u powierzono
spieszyli się z zebraniem politycznych o w o c ó w s w y c h
n o w e m u ambasadorowi a m e r y k a ń s k i e m u w Chinach,
„ z w y c i ę s t w " i 15 listopada 1946 r. r z ą d Czang Kaj-szeka
J. L . S t u a r t o w i .
w b r e w u c h w a ł o m Politycznej K o n f e r e n c j i K o n s u l t a t y w ­
nej z w o ł a ł w t r y b i e j e d n o s t r o n n y m Zgromadzenie N a r o ­ Przypływ rewolucyjny w rejonach pod panowaniem
dowe, niepodzielnie zdominowane przez k u o m i n t a n g o w ­ kuomintangowskim. A n t y n a r o d o w a p o l i t y k a zagraniczna
skich p o l i t y k i e r ó w . F a k t ten s p o t k a ł się z b o j k o t e m K P C h , i reakcyjna p o l i t y k a w e w n ę t r z n a k l i k i k u o m i n t a n g o w s k i e j
Demokratycznej L i g i , C h i ń s k i e g o Stowarzyszenia Pracy p o g ł ę b i a ł a k r y z y s p o l i t y c z n y i gospodarczy w k r a j u . P o d ­
i postępowych działaczy bezpartyjnych. A b y n a d a ć terro­ czas gdy monopole a m e r y k a ń s k i e i wodzireje k u o m i n t a n ­
rystycznej d y k t a t u r z e k u o m i n t a n g o w s k i e j bardziej godne gowscy z b i j a l i zyski na w o j n i e domowej, gospodarka na­
oblicze, Zgromadzenie Narodowe u c h w a l i ł o pseudodemo- rodowa u l e g a ł a degradacji, sytuacja mas p r a c u j ą c y c h sta­
kratyczną konstytucję, która w rzeczywistości utrwalała w a ł a się nie do zniesienia. P r o d u k c j a p r z e m y s ł o w a i cha­
w ł a d z ę elity b u r ż u a z j i i o b s z a r n i k ó w . K o n s t y t u c j a ta m i a ­ ł u p n i c z a u p a d a ł a . S t a r a j ą c się u t r z y m a ć w walce k o n k u ­
ł a w e j ś ć w ż y c i e dopiero za rok, k i e d y to reakcja zamie­ r e n c y j n e j z k a p i t a ł e m a m e r y k a ń s k i m b u r ż u a z j a narodowa
r z a ł a r o z p r a w i ć się ostatecznie z s i ł a m i r e w o l u c j i . Na p o g a r s z a ł a w a r u n k i pracy r o b o t n i k ó w ; nie w y t r z y m u j ą c
razie jednak na terenach z n a j d u j ą c y c h się pod w ł a d z ą konkurencji, z a m y k a ł a przedsiębiorstwa. Rosła więc armia
Czang Kaj-szeka nadal d z i a ł a ł y prawa okresu w o j e n ­
bezrobotnych. P r o d u k c j a z a ś r o l n a w 1947 r. s t a n o w i ł a
nego. 2
m n i e j n i ż A poziomu przedwojennego (1936 r . ) ; m i l i o n y
Rozpętując antyludową wojnę domową reakcyjni wład­ c h ł o p ó w t r a c i ł o ostatnie s k r a w k i ziemi i z a m i e n i a ł o się
cy C h i n spychali j e d n o c z e ś n i e k r a j w z a l e ż n o ś ć od Sta­ w nędzarzy. Dziesiątki milionów ludzi głodowało.
n ó w Zjednoczonych. W przededniu z w o ł a n i a Zgromadze­
Wszystko to w y w o ł y w a ł o oburzenie mas. W pierwszej
nia Narodowego, 4 listopada 1946 r., r z ą d Czang Kaj-szeka
p o ł o w i e 1947 r. przez C h i n y k u o m i n t a n g o w s k i e p r z e t o c z y ł a
p o d p i s a ł z U S A U k ł a d o p r z y j a ź n i , h a n d l u i nawigacji.
W r a z z i n n y m i tego t y p u porozumieniami, z a w a r t y m i się fala demonstracji, s t r a j k ó w , b u n t ó w g ł o d o w y c h i po­
przez k u o m i n t a n g o w c ó w w latach 1947—1948, u k ł a d ten w s t a ń z b r o j n y c h . Rozruchy o g a r n ę ł y wszystkie w a r s t w y

327
326
ludności: robotników, chłopów, inteligencję, drobną bur­ n o u p r a w n i e n i a i p r z y j a ź n i z ZSRR z m u s i ł y ich przedsta­
ż u a z j ę m i e j s k ą i b u r ż u a z j ę n a r o d o w ą . Liczba s t r a j k ó w w i c i e l i w p o ł o w i e 1947 r. do w y s t ą p i e n i a z r z ą d u Sincian­
p r z e k r o c z y ł a 3 tys.; u c z e s t n i c z y ł o w nich 3200 tys. r o b o t ­ gu. 28 lutego 1947 r. w y b u c h ł o powstanie zbrojne na T a j ­
n i k ó w g ł ó w n y c h p r o l e t a r i a c k i c h o ś r o d k ó w k r a j u — Szang­ wanie, k t ó r e z o s t a ł o utopione w e k r w i przez k u o m i n t a n ­
3
h a j u , Tiencina, W u h a n u , K a n t o n u , Cingtao i i n n y c h . gowców.
C e n t r u m w a l k i s t r a j k o w e j b y ł Szanghaj. W 1947 r. W Chinach k s z t a ł t o w a ł a się zatem powszechna sytuacja
w strajkach i k o n f l i k t a c h na tle p r a c y b r a ł o u d z i a ł ponad r e w o l u c y j n a , k t ó r a s t a ł a się d e c y d u j ą c y m w e w n ę t r z n o -
m i l i o n r o b o t n i k ó w szanghajskich. politycznym warunkiem późniejszych sukcesów A L W .
W t y m s a m y m r o k u m i a ł miejsce n a j w y ż s z y w c a ł e j J u ż na p o c z ą t k u 1947 r. K C K P C h (w d y r e k t y w i e z 1 l u ­
h i s t o r i i r e w o l u c j i c h i ń s k i e j p r z y p ł y w r u c h u studenckiego. tego) d o s z e d ł do w n i o s k u , że C h i n y z n a j d u j ą s i ę w prze­
Najbardziej j a s k r a w y m i epizodami tego r u c h u b y ł y a n t y - dedniu , n o w e j w i e l k i e j r e w o l u c j i l u d o w e j " . Zgodnie z t ą
a m e r y k a ń s k i e s t r a j k i i demonstracje w styczniu 1947 r. o c e n ą w y s u n i ę t o ponownie tymczasowo porzucone po k a p i ­
oraz demonstracje przeciwko g ł o d o w i i w o j n i e w m a j u t u l a c j i J a p o n i i h a s ł o jednolitego f r o n t u o g ó l n o n a r o d o w e g o ,
i czerwcu 1947 r. obejmującego robotników, chłopów, drobną burżuazję
Dochodzi t a k ż e do r o z r u c h ó w n a j u b o ż s z y c h w a r s t w m i e j s k ą , b u r ż u a z j ę n a r o d o w ą , p o s t ę p o w y c h szenszy, i n ­
miejskich. W okresie pierwszych p i ę c i u m i e s i ę c y 1947 r. ne elementy patriotyczne, m n i e j s z o ś c i narodowe i e m i ­
w 38 miastach d z i e w i ę c i u p r o w i n c j i k u o m i n t a n g o w s k i c h g r a n t ó w c h i ń s k i c h . W m a j u 1947 r. wniosek ten z o s t a ł
w y b u c h ł y g ł o d o w e „ b u n t y r y ż o w e " , w k t ó r y c h uczestni­ u z u p e ł n i o n y t e z ą o k s z t a ł t o w a n i u się d w ó c h f r o n t ó w w a l ­
c z y ł o ponad 170 tys. osób. k i rewolucyjnej — frontu działań bojowych A L W i frontu
W i e ś k u o m i n t a n g o w s k ą o g a r n ą ł ferment: z d a r z a ł y się w a l k i ludności rejonów kuomintangowskich z władzą
p r z y p a d k i n i e p o s ł u s z e ń s t w a wobec w ł a d z , a n a w e t o t w a r ­ Czang Kaj-szeka. To u k s z t a ł t o w a n i e się „ d r u g i e g o f r o n ­
te w y s t ą p i e n i a . C h ł o p i p r o t e s t o w a l i przeciwko n a d m i e r ­ t u " na t y ł a c h wojsk r z ą d o w y c h d o w i o d ł o , ż e „ w y d a r z e n i a
n y m podatkom, r e k w i z y c j o m i poborom do wojska. S t w a ­ w Chinach r o z w i j a j ą się szybciej, n i ż przypuszczano". I n ­
r z a ł o to zarazem s p r z y j a j ą c e w a r u n k i r o z w i j a n i a przez n y m i s ł o w y , powstanie o g ó l n e j sytuacji r e w o l u c y j n e j
k o m u n i s t ó w r u c h u partyzanckiego na zapleczu k u o m i n - w Chinach w 1947 r. b y ł o dla K C K P C h do pewnego
t a n g o w s k i m . W 1947 r. w 17 p r o w i n c j a c h d z i a ł a ł y c h ł o p ­ stopnia n i e s p o d z i a n k ą .
skie o d d z i a ł y partyzanckie. Ruch p a r t y z a n c k i nie b y ł j e d ­ Ze w z g l ę d u na preferowanie w o j s k o w o - p o l i t y c z n y c h
nak masowy: w p o ł o w i e 1948 r. o d d z i a ł y partyzanckie l i ­ f o r m w a l k i oraz b r a k zaufania do klasy robotniczej
c z y ł y j e d y n i e 30 tys. ż o h r e r z y . Mao Tse-tung nie b y ł w stanie ocenić n a l e ż y c i e c a ł e g o
Przeciwko t y r a n i i czangkajszekowskiej p o w s t a ł y narody znaczenia nowej p o t ę ż n e j f a l i r e w o l u c y j n e j — p o d ­
kresów narodowościowych. Powstaniami zbrojnymi były kopującej fundamenty dyktatury burżuazyjno-obszarni-
o g a r n i ę t e Mongolia W e w n ę t r z n a , Sikang i Sinciang. czej — i do strategii K P C h nie wniesiono istotnych zmian.
W Sinciangu p o w s t a ń c y d o p r o w a d z i l i w 1946 r. do w p r o ­ K P C h z a k t y w i z o w a ł a w p r a w d z i e nieco s w o j ą d z i a ł a l n o ś ć
wadzenia swoich przedstawicieli do r z ą d u p r o w i n c j o n a l ­ w rejonach k u o m i n t a n g o w s k i c h , lecz nie m o g ł a n a d r o b i ć
nego, j e d n a k ż e p r z e ś l a d o w a n i a i represje stosowane przez zaległości z u b i e g ł y c h lat: j e j praca w miastach nie o d ­
k u o m i n t a n g o w c ó w wobec z w o l e n n i k ó w narodowego r ó w - p o w i a d a ł a potrzebom sytuacji, p o z o s t a j ą c przez c a ł y okres

328 329
 U S A [...] m y nie o t r z y m u j e m y pomocy z z e w n ą t r z [...] W e
w o j n y l u d o w o w y z w o l e ń c z e j nadal n a j s ł a b s z ą s t r o n ą p a r t i i . 4
w s z y s t k i m o p i e r a m y się na w ł a s n y c h s i ł a c h [...]
( ^ R e w o l u c y j n e w y s t ą p i e n i a na p o d p o r z ą d k o w a n y c h N a n -
Pod koniec pierwszego r o k u w o j n y s p r z y j a j ą c a s y t u a ­
k i n o w i obszarach — m i m o ich rozmachu i b o j o w o ś c i
cja m i ę d z y n a r o d o w a i w e w n ą t r z p o l i t y c z n a p o z w o l i ł a A L W
mas — b y ł y rozproszone i niedostatecznie zorganizowane,
nie t y l k o c a ł k o w i c i e u d a r e m n i ć o f e n s y w ę w r o g i c h w o j s k
siłom r e a k c j i u d a ł o się p r z y u ż y c i u najostrzejszych r e ­
i p r z y w r ó c i ć w zasadzie stan i s t n i e j ą c y na p o c z ą t k u w o j ­
p r e s j i p o w s t r z y m a ć n a p ó r mas i z a h a m o w a ć r e w o l u c y j n y
ny, ale t e ż r o z c z ł o n k o w a ć f r o n t k u o m i n t a n g o w s k i , t r w a l e
z r y w w k o n t r o l o w a n y c h przez nie p r o w i n c j a c h . N i e m n i e j
o p a n o w a ć l i n i e k o m u n i k a c y j n e w Chinach P ó ł n o c n y c h .
jednak ten r e w o l u c y j n y p r z y p ł y w w rejonach k u o m i n t a n ­
L i c z e b n o ś ć A L W w z r o s ł a do 2 m i n ż o ł n i e r z y , p o p r a w i ł o
gowskich p o d k o p y w a ł g ł ó w n e oparcie w ł a d z y Czang K a j -
się j e j w y p o s a ż e n i e i uzbrojenie. K u o m i n t a n g o w c y w c i ą g u
-szeka — jego m a c h i n ę w o j s k o w ą , p o z b a w i ł wojska r z ą d o ­
tego r o k u w a l k s t r a c i l i 1 120 tys. l u d z i . Niepowodzenia na
w e ustabilizowanego zaplecza, i z o l o w a ł r e a k c j ę , stwarza­
froncie i p r z y p ł y w r e w o l u c y j n y na zapleczu o s ł a b i ł y zdol­
j ą c t y m s a m y m n i e z b ę d n e polityczne p r z e s ł a n k i d e c y d u ­
n o ś ć b o j o w ą wojsk k u o m i n t a n g o w s k i c h . R o z p o c z y n a ł się
jących sukcesów wojskowych A r m i i L u d o w o - W y z w o l e ń -
r o z k ł a d m a c h i n y w o j s k o w e j Czang Kaj-szeka i d o j r z e w a ł y
czej.
j u ż w a r u n k i do p r z e j ś c i a l u d o w y c h sił z b r o j n y c h do ofen­
S z c z e g ó l n e znaczenie dla K P C h m i a ł fakt, że a r m i a l u ­
s y w y strategicznej.
dowa d y s p o n o w a ł a s i l n y m zapleczem i d o b r ą b a z ą zaopa­
trzenia na p ó ł n o c n y m wschodzie k r a j u . Rejony w y z w o l o n e
w Chinach P ó ł n o c n o - W s c h o d n i c h b e z p o ś r e d n i o p r z y l e g a ­
ł y do granic Z w i ą z k u Radzieckiego i radzieckie organiza­
2. Strategiczna ofensywa ALW
cje h a n d l u zagranicznego d o s t a r c z a ł y t a m paliwa, samo­ i zwycięstwo rewolucji ludowej
c h o d ó w , lekarstw, w ę g l a i i n n y c h a r t y k u ł ó w n i e z b ę d n y c h (lipiec 1947 — październik 1949)
l u d n o ś c i i a r m i i , a t a k ż e w y p o s a ż e n i a dla szkół i szpitali.
Przejście ALW do ofensywy strategicznej. Hasła obalenia
D u ż ą r o l ę w u m o c n i e n i u r e w o l u c y j n e j bazy w Chinach
reżymu burżuazyjno-obszarniczego oraz likwidacji feuda-
P ó ł n o c n o - W s c h o d n i c h o d e g r a ł a r ó w n i e ż radziecka pomoc
lizmu i wielkiego kapitału. W l i p c u 1947 r. A L W p r z e s z ł a
w odbudowie i r o z w o j u p r z e m y s ł u , k o l e j o w y c h i w o d ­
do ofensywy strategicznej, zdecydowanie z m i e r z a j ą c do
nych linii komunikacyjnych, w przygotowaniu chińskich
obalenia d y k t a t u r y k u o m i n t a n g o w s k i e j i ustanowienia
kadr. Zgodnie z u k ł a d e m r a d z i e c k o - c h i ń s k i m z 14 sierpnia
1945 r., r z ą d radziecki nie d o p u ś c i ł do przerzucenia wojsk u s t r o j u ludowodemokratycznego. Tempo i skala tej ofen­
k u o m i n t a n g o w s k i c h do M a n d ż u r i i przez p o r t Talien. s y w y z w i ę k s z a ł y się nieustannie i w k o ń c u 1949 r. d o p r o ­
Wymienione czynniki pozwoliły przekształcić rejony w y ­ w a d z i ł y do l i k w i d a c j i k u o m i n t a n g o w s k i e j m a c h i n y w o j ­
zwolone M a n d ż u r i i w g ł ó w n ą b a z ę s t r a t e g i c z n ą A L W skowej i p a ń s t w o w e j oraz c a ł k o w i t e g o w y z w o l e n i a C h i n
w okresie w o j n y l u d o w o w y z w o l e ń c z e j . O tej ogromnej k o n t y n e n t a l n y c h (prócz T y b e t u , k t ó r y z o s t a ł w y z w o l o n y
i wielostronnej pomocy ZSRR p r ó b o w a ł o p r z e m i l c z e ć na­ w 1951 r . ) .
cjonalistyczne s k r z y d ł o w k i e r o w n i c t w i e K P C h . Na p r z y ­ Strategiczna ofensywa A L W p r z e s z ł a t r z y g ł ó w n e etapy,
k ł a d w poufnej d y r e k t y w i e z 20 lipca 1946 r. Mao Tse- z k t ó r y c h k a ż d e m u odpowiadały określone zmiany l i n i i
- t u n g p o d k r e ś l a ł : „ C z a n g Kaj-szek o t r z y m u j e pomoc od taktycznej K P C h :

331
330
 1) lipiec 1947 r. — s i e r p i e ń 1948 r. — przeniesienie dzia­ p o p r a w ę w a r u n k ó w życia mas p r a c u j ą c y c h . B y ł to p r o ­
ł a ń w o j e n n y c h z r e j o n ó w w y z w o l o n y c h na t e r y t o r i a k u o ­ gram radykalnej rewolucji burżuazyjno-demokratycznej.
mintangowskie; stabilizacja i p o ł ą c z e n i e r e j o n ó w w y z w o ­ Jest charakterystyczne, że p r o g r a m ten nie z o s t a ł o g ł o ­
lonych; w y s u n i ę c i e h a s e ł obalenia reakcyjnego r e ż y m u , szony w i m i e n i u K P C h , lecz w i m i e n i u C h i ń s k i e j A r m i i
l i k w i d a c j i feudalnej, obszarniczej w ł a s n o ś c i ziemskiej L u d o w o - W y z w o l e ń c z e j . P o d k r e ś l a ł o to raz jeszcze to szcze­
i wielkiego (biurokratycznego) k a p i t a ł u oraz utworzenia g ó l n e znaczenie, jakie Mao Tse-tung i i n n i p r z y w ó d c y
demokratycznego, koalicyjnego r z ą d u ; K P C h p r z y k ł a d a l i do a r m i i i czynnika wojskowego. G ł ó w ­
2) w r z e s i e ń 1948—marzec 1949 r. — l i k w i d a c j a g ł ó w ­ n y m zaś s p o ł e c z n y m oparciem a r m i i , jej b a z ą m a s o w ą
n y c h sił a r m i i k u o m i n t a n g o w s k i e j i w y j ś c i e A L W na l i n i ę p o z o s t a w a ł o c h ł o p s t w o . Dokonanie w i ę c r a d y k a l n e j , a n t y -
Jangcy; przeniesienie p u n k t u ciężkości d z i a ł a l n o ś c i p a r t i i feudalnej r e f o r m y r o l n e j b y ł o t r a k t o w a n e przez k i e r o w n i ­
ze w s i do miast; c t w o K P C h jako „ n a j w a ż n i e j s z a p r z e s ł a n k a prowadzenia
3) k w i e c i e ń — g r u d z i e ń 1949 r. — l i k w i d a c j a resztek d ł u g o t r w a ł e j w o j n y i wywalczenia z w y c i ę s t w a w c a ł y m
wojsk k u o m i n t a n g o w s k i c h ; obalenie r z ą d u Czang Kaj-sze­ k r a j u " . P o n i e w a ż jednak wieloletnia p r a k t y k a w o j e n do­
ka; utworzenie C h i ń s k i e j R e p u b l i k i L u d o w e j ; p r o k l a m o ­ m o w y c h w Chinach w t o k u w a l k z b r o j n y c h m i ę d z y K P C h
a K u o m i n t a n g i e m w s k a z y w a ł a , że bez rewolucyjnych
wanie socjalistycznej p e r s p e k t y w y r o z w o j u Chin.
zmian w r o l n i c t w i e c h ł o p i z a j m u j ą z w y k l e pozycje w y c z e ­
W w a r u n k a c h o g ó l n e g o p r z y p ł y w u rewolucyjnego K C
k u j ą c e , dokonanie r e f o r m y r o l n e j od 1946 r. m i a ł o się s t a ć
K P C h w y s u n ą ł zadanie doprowadzenia r e w o l u c j i l u d o w o -
g ł ó w n y m o g n i w e m c a ł e j d z i a ł a l n o ś c i p a r t i i w rejonach
d e m o k r a t y c ż n e j do k o ń c a . P o l i t y c z n y i ekonomiczny p r o ­
w y z w o l o n y c h . R ó w n o c z e ś n i e b i e r n o ś ć i ciemnota rzeszy
g r a m K P C h na k o ń c o w y m etapie r e w o l u c j i został s f o r m u ­
c h ł o p ó w s p r a w i a ł y , ż e partia m u s i a ł a p r z e k o n y w a ć c h ł o ­
ł o w a n y w d w ó c h o p u b l i k o w a n y c h 10 p a ź d z i e r n i k a 1947 r.*
p ó w , ż e p r z e o b r a ż e n i a takie są n i e z b ę d n e i m o ż l i w e .
dokumentach: w „ D e k l a r a c j i C h i ń s k i e j A r m i i L u d o w o -
Polityka agrarna KPCh podczas wojny ludowowyzwo­
-Wyzwoleńczej" i „Podstawowych założeniach ustawy r o l ­
5 leńczej. Do jesieni 1947 r. reforma r o l n a b y ł a p r z e p r o w a ­
nej C h i n " .
dzana na podstawie d y r e k t y w y z 4 maja 1946 r. U c h w a ł a
G ł ó w n y m i hasłami politycznymi głoszonymi w „Dekla­
z 4 maja z a l e c a ł a skierowanie g ł ó w n e g o uderzenia w w i e l ­
r a c j i C h A L W " b y ł o zbrojne obalenie r z ą d u Czang K a j -
k i c h o b s z a r n i k ó w , z d r a j c ó w narodu i d e s p o t ó w . Wobec
-szeka i p o w o ł a n i e ludowodemokratycznego, koalicyjnego
d r o b n y c h i ś r e d n i c h w ł a ś c i c i e l i ziemi K C K P C h propono­
r z ą d u . Domagano się r ó w n i e ż ukarania zbrodniarzy w o ­
w a ł , b y „ z a c h o w a ć o d p o w i e d n i ą o s t r o ż n o ś ć " i w zasadzie nie
j e n n y c h , przyznania m n i e j s z o ś c i o m n a r o d o w y m r ó w n o ­
o d b i e r a ć i m ziemi. P o d k r e ś l a n o r ó w n i e ż k o n i e c z n o ś ć ś c i s ł e ­
u p r a w n i e n i a politycznego i p r a w a do autonomii, a n u l o w a ­
go u w z g l ę d n i a n i a i n t e r e s ó w ś r e d n i a k ó w , w t y m t a k ż e za­
nia niewolniczych u k ł a d ó w i prowadzenia n i e z a l e ż n e j po­
m o ż n y c h ś r e d n i a k ó w . B i o r ą c zaś pod u w a g ę t r w a j ą c e p o d ­
l i t y k i zagranicznej. W dziedzinie ekonomiki p r z e w i d y w a ­
czas w o j n y negocjacje pokojowe z K u o m i n t a n g i e m , aby
no k o n f i s k a t ę wielkiego państwowo-monopolistycznego
z a c h o w a ć pozory „ p r a w o r z ą d n o ś c i i s p r a w i e d l i w o ś c i "
(biurokratycznego) k a p i t a ł u , l i k w i d a c j ę obszarniczej w ł a s ­
(oczywiście z p u n k t u widzenia części c h ł o p s t w a i w a r s t w
ności ziemskiej, r o z w ó j narodowego p r z e m y s ł u i h a n d l u ,
p o ś r e d n i c h ) , K C K P C h z a l e c a ł d ą ż e n i e do r o z w i ą z a n i a
k w e s t i i agrarnej m e t o d a m i „ p o d w i e l o m a w z g l ę d a m i o d -
* 10 października — rocznica rewolucji 1911 r.

332 333
 m i e n n y m i " od t y c h , k t ó r e b y ł y stosowane w latach t r z y ­
Ustawa z 1947 r. p r z e w i d y w a ł a p e ł n ą l i k w i d a c j ę obszar­
dziestych. O p r ó c z o t w a r t e j k o n f i s k a t y z i e m i zdrajców
niczej w ł a s n o ś c i , na podstawie r ó w n e g o p o d z i a ł u ziemi
p r a k t y k o w a n o zatem „ d o b r o w o l n ą s p r z e d a ż " i „ d o b r o w o l ­
6 odpowiednio do liczby osób w rodzinie, w interesie przede
ne o d s t ę p o w a n i e " ziemi przez o b s z a r n i k ó w i t d . P o l i t y k ę
w s z y s t k i m najbiedniejszego c h ł o p s t w a . S k u t k i e m takiego
a g r a r n ą K P C h na p o c z ą t k u w o j n y domowej m o ż n a b y
p o d z i a ł u b y ł o p r z y m u s o w e w y w ł a s z c z e n i e k u ł a c t w a , tak
w i ę c s c h a r a k t e r y z o w a ć jako p o l i t y k ę c z ę ś c i o w e j l i k w i d a ­
z w a n y c h k u ł a k ó w starego t y p u .
c j i obszarniczej w ł a s n o ś c i ziemskiej i n e u t r a l i z a c j i bo­
gatszych c h ł o p ó w , p r z y oparciu się na biedocie i w soju­ K P C h nie u d a ł o się konsekwentnie p r z e p r o w a d z i ć r ó w ­
szu ze ś r e d n i a k i e m . W p r o w a d z a n i e j e d n a k ż e w ż y c i e tej n o ś c i o w e g o p o d z i a ł u ziemi. W w a r u n k a c h c h i ń s k i c h p o l i ­
p o l i t y k i n a t r a f i a ł o na d u ż e t r u d n o ś c i . t y k a p o d z i a ł u na zasadzie r ó w n o ś c i , c h o c i a ż z a s p o k a j a ł a
K P C h z jednej s t r o n y s t a ł a przed k o n i e c z n o ś c i ą u t w o ­ p i l n e potrzeby biedoty c h ł o p s k i e j , i z o l o w a ł a r ó w n o c z e ś n i e
rzenia szerokiego ludowodemokratycznego jednolitego p a r t i ę od ś r e d n i a k a i h a m o w a ł a n o r m a l n y r o z w ó j p r o d u k ­
f r o n t u , bez k t ó r e g o z w y c i ę s t w o r e w o l u c j i b y ł o n i e m o ż l i ­ c j i w w a r u n k a c h i n d y w i d u a l n e j gospodarki c h ł o p s k i e j . Te­
we, z d r u g i e j z a ś — d ą ż y ł a do zaspokojenia, c h o ć b y t y m ­ go rodzaju p o d z i a ł ziemi p r z y n o s i ł t a k ż e p o w a ż n e s t r a t y
czasowego, najpilniejszych potrzeb m a t e r i a l n y c h c h ł o p ­ interesom b u r ż u a z j i narodowej i t y m s a m y m p o d w a ż a ł po­
stwa, g ł ó w n e j ostoi i bazy s p o ł e c z n e j K P C h oraz j e j sił l i t y k ę jednolitego f r o n t u . Dlatego t e ż na p o c z ą t k u 1948 r.
zbrojnych. P a r t i i K o m u n i s t y c z n e j nie u d a ł o s i ę r o z w i ą z a ć K C K P C h b y ł zmuszony z r e z y g n o w a ć z r ó w n o ś c i o w e g o po­
c a ł k o w i c i e tej s p r z e c z n o ś c i ani w latach dwudziestych, d z i a ł u ziemi i w n i e ś ć istotne p o p r a w k i do „ P o d s t a w o w y c h
a n i w trzydziestych, ani w czterdziestych. To samo odno­ z a ł o ż e ń u s t a w y r o l n e j C h i n " . W szeregu d y r e k t y w za­
siło się r ó w n i e ż do p o l i t y k i t r w a ł e g o oparcia s i ę na w y ­ t w i e r d z a n y c h od lutego do maja 1948 r. K C K P C h udzie­
r o b n i k a c h i biedniakach p r z y ś c i s ł y m sojuszu z c h ł o p e m lił w y t y c z n y c h w sprawie w s t r z y m a n i a p r a k t y k i p r z e j ­
ś r e d n i o z a m o ż n y m . S t ą d c z ę s t e zygzaki w polityce agrar­ m o w a n i a n a d w y ż e k ziemi od ś r e d n i a k ó w i k u ł a k ó w n o ­
nej K P C h w t o k u w o j n y l u d o w o w y z w o l e ń c z e j . wego t y p u , ograniczenia r o z d z i a ł u ziemi t y l k o do d a w ­
nych rejonów wyzwolonych (tj. rejonów wyzwolonych
M n i e j w i ę c e j od w i o s n y 1947 r. p r z e o b r a ż e n i a agrarne
przed p r z e j ś c i e m A L W do ofensywy). A to o z n a c z a ł o , że
w g ł ó w n y c h rejonach w y z w o l o n y c h z a c z ę ł y p r z e k r a c z a ć
od w i o s n y 1948 r. — do tego czasu podzielono z i e m i ę na
r a m y n a k r e ś l o n e u c h w a ł ą z 4 maja 1946 r. Na k o n f e r e n ­
t e r y t o r i u m zamieszkanym przez około U l u d n o ś c i c h ł o p ­
1

cjach p a r t y j n y c h przeprowadzonych na polecenie K C

skiej C h i n — r e f o r m a r o l n a z o s t a ł a w s t r z y m a n a . W no­
K P C h w i o s n ą i l a t e m 1947 r. we wszystkich t y c h rejonach
w y c h z a ś rejonach w y z w o l o n y c h , tzn. w w i ę k s z e j części
w y s u n i ę t o postulat powszechnego p o d z i a ł u ziemi, a u c h w a ­
k r a j u , dokonano j e d y n i e zmniejszenia t e n u t y d z i e r ż a w n e j
ł a z 4 maja z o s t a ł a s k r y t y k o w a n a j a k o odchylenie p r a ­
i procentu od p o ż y c z e k , a r e f o r m a r o l n a z o s t a ł a o d ł o ż o n a
wicowe. P r z e j ś c i e do r ó w n o ś c i o w e g o p o d z i a ł u ziemi zo­
do z a k o ń c z e n i a w o j n y domowej (do p o ł o w y 1950 r . ) . Takie
s t a ł o oficjalnie usankcjonowane w „ P o d s t a w o w y c h za­
ograniczenie p r z e o b r a ż e ń a g r a r n y c h m i a ł o o s ł a b i ć o p ó r
ł o ż e n i a c h u s t a w y r o l n e j C h i n " p r z y j ę t y c h 13 w r z e ś n i a
reakcji, p o m ó c K P C h w m a k s y m a l n y m izolowaniu k l i k i
1947 r. przez O g ó l n o c h i ń s k ą K o n f e r e n c j ę R o l n ą K P C h
Czang Kaj-szeka. W r a z z t y m p o d j ę t o szereg decyzji
z w o ł a n ą w Sipajpo przez K o m i t e t Roboczy K C K P C h pod
w sprawie ochrony i n t e r e s ó w b u r ż u a z j i narodowej i za­
k i e r o w n i c t w e m L i u Szao-ci.
chowania w r ę k a c h o b s z a r n i k ó w n a l e ż ą c y c h do n i c h p r z e d -

334
335
siębiorstw handlowych i przemysłowych. Równościowy W c i ą g u czterech lat po k a p i t u l a c j i Japonii i do czasu
natomiast p o d z i a ł z o s t a ł oceniony j a k o odchylenie lewac­ u t w o r z e n i a C h R L przeprowadzono jedynie d w i e w ą s k i e
kie i przejaw u t o p i j n e j idei „ s o c j a l i z m u c h ł o p s k i e g o " . 7
n a r a d y k i e r o w n i c t w a K C ( g r u d z i e ń 1947 i w r z e s i e ń 1948 r.)
W warunkach zwycięskiego rozwoju rewolucji antyfeu- oraz jedno p l e n u m K C (marzec 1949 r . ) . Co się zaś t y c z y
dalnej i a n t y i m p e r i a l i s t y c z n e j „ P o d s t a w o w e z a ł o ż e n i a t e r e n o w y c h instancji p a r t y j n y c h , to w znacznej mierze
u s t a w y r o l n e j C h i n " ze w s p o m n i a n y m i k o r e k t a m i ode­ b y ł y one z a l e ż n e od a r m i i i j e j p o d p o r z ą d k o w a n e , w i e j ­
g r a ł y d u ż ą r o l ę w mobilizacji mas c h ł o p s k i c h do w a l k i skie natomiast organizacje p a r t y j n e często nie m o g ł y b y ć
o obalenie r e ż y m u kuomintangowskiego i w ł a d z ę l u d o w o - nawet w y k o n a w c ą p o l i t y k i K C K P C h na wsi, z w ł a s z c z a
d e m o k r a t y c z n ą . N a l e ż y r ó w n i e ż p o d k r e ś l i ć , ż e w trakcie w okresie r e f o r m y r o l n e j .
przeprowadzania zmian w r o l n i c t w i e w latach 1946— Reforma r o l n a b y ł a przeprowadzana w terenie z r e g u ł y
1949 K P C h szeroko k o r z y s t a ł a z nagromadzonych j u ż nie przez wiejskie organizacje p a r t y j n e , lecz przez k i e r o ­
d o ś w i a d c z e ń , z w ł a s z c z a w okresie radzieckim. wane o d g ó r n i e specjalne g r u p y robocze; z n a j d o w a ł y one
P r z e o b r a ż e n i a agrarne dokonywane przez w ł a d z ę l u d o ­ sobie oparcie w b e z p a r t y j n y c h z w i ą z k a c h biedoty i w y r o b ­
w ą w rejonach w y z w o l o n y c h w y w i e r a ł y r e w o l u c j o n i z u ­ n i k ó w , k t ó r e to z w i ą z k i z o s t a ł y uznane za organa p e ł n o ­
j ą c y w p ł y w na c a ł e Chiny, t a k ż e na m a c h i n ę w o j e n n ą mocne do dokonania r e f o r m y . W s k u t e k g r o ź n e j sytuacji,
Czang Kaj-szeka. Ś w i a d c z y ł o t y m m . i n . g w a ł t o w n y jaka w y n i k ł a w z w i ą z k u z t y m w p a r t i i , O g ó l n o c h i ń s k a
wzrost w latach 1947—1948 liczby k u o m i n t a n g o w s k i c h Konferencja Rolna K P C h p o d j ę ł a u c h w a ł ę o k o l e j n y m
ż o ł n i e r z y i jednostek, k t ó r e p o d d a ł y się do n i e w o l i , po­ u p o r z ą d k o w a n i u spraw p a r t i i , tzn. o jej czystce i reorga­
w s t a ł y z b r o n i ą w r ę k u l u b p r z e s z ł y na s t r o n ę A L W ( j e ń ­ nizacji. Wiejskie organizacje p a r t y j n e b y ł y b ą d ź to r o z ­
cy s t a n o w i l i około % wszystkich strat czangkajszekow- w i ą z y w a n e i po r e f o r m i e r o l n e j tworzone od nowa z ak­
c ó w w pierwszych d w ó c h latach w o j n y ) . W m i a r ę po­ t y w u z w i ą z k ó w biedniacko-wyrobniczych, b ą d ź t e ż po
g ł ę b i a n i a się politycznego k r y z y s u r e ż y m u czangkajsze- g r u n t o w n e j czystce na tej podstawie reorganizowane. T e ­
kowskiego coraz c z ę s t s z e s t a w a ł y się p r z y p a d k i przecho­ go rodzaju p r z y m u s o w e „ u p o r z ą d k o w a n i e " pracy podsta­
dzenia na s t r o n ę A L W c a ł y c h jednostek i f o r m a c j i ze swo­ w o w y c h organizacji p a r t y j n y c h w t o k u r e f o r m y r o l n e j
i m i d o w ó d c a m i i z k o m p l e t n y m uzbrojeniem, s z c z e g ó l n i e znacznie o d n o w i ł o ich s k ł a d d z i ę k i masowemu w c i ą g n i ę ­
z a ś nasilenie tego zjawiska n a s t ą p i ł o w okresie d e c y d u j ą ­ ciu do p a r t i i b i e d n i a k ó w i w y r o b n i k ó w , k t ó r z y o t r z y m a l i
cych b i t e w w 1949 r. Na p o l u w a l k i A L W m i a ł a w i ę c do obszarnicza z i e m i ę i mienie, u m o c n i ł o pozycje p a r t i i na
czynienia z p r z e c i w n i k i e m , k t ó r y u s t ę p o w a ł j e j znacznie wsi.
pod w z g l ę d e m m o r a l n o - p o l i t y c z n y m , lecz p o c z ą t k o w o g ó ­ Polityka KPCh wobec klasy robotniczej i burżuazji.
r o w a ł nad n i ą liczebnie i zbrojnie. W r a z z p r z e j ś c i e m A L W do ofensywy i w y z w a l a n i e m co­
R ó w n o c z e ś n i e przeprowadzanie r e f o r m y r o l n e j u j a w n i ł o raz w i ę k s z e j liczby miast K P C h coraz częściej m i a ł a do
w d z i a ł a l n o ś c i p a r t i i istotne b r a k i , e k u t k i jednostronnej czynienia z p r o b l e m e m ustosunkowania się do r ó ż n y c h
o r i e n t a c j i m a o i s t ó w na d r o b n ą b u r ż u a z j ę i b ł ę d n e j l i n i i w a r s t w l u d n o ś c i miejskiej, przede w s z y s t k i m do k l a s y
b u d o w n i c t w a partyjnego. Zasady k o l e k t y w n e g o k i e r o w a ­ robotniczej i b u r ż u a z j i narodowej.
nia i c e n t r a l i z m u demokratycznego nie b y ł y przestrzegane, P o l i t y k a K P C h w okresie w o j n y l u d o w o w y z w o l e ń c z e j
d o m i n o w a ł d y r e k t y w n o - r o z k a z o d a w c z y s t y l kierowania. b y ł a f o r m u ł o w a n a i wcielana w ż y c i e na gruncie t e o r i i

336 22 — Najnowsza. 337

 kach r e w o l u c j i b u r ż u a z y j n o - d e m o k r a t y c z n e j nie b y ł b y na­
„ n o w e j d e m o k r a c j i " , skonstruowanej przez Mao Tse-tunga w e t j a k o t a k i dla p a r t i i k o m u n i s t y c z n e j n i e n a t u r a l n y ,
podczas w o j n y a n t y j a p o ń s k i e j . G ł ó w n e z a ł o ż e n i a tej teo­ g d y b y nie o k r e ś l o n y akcent p o ł o ż o n y na obronie i n t e r e s ó w
r i i z o s t a ł y potwierdzone w referacie Mao Tse-tunga „ O b e c ­ k a p i t a ł u , postulat „ z d e c y d o w a n e g o , bez w a h a ń brania
na sytuacja a nasze zadania" na g r u d n i o w e j (1947 r.) n a r a ­ w o b r o n ę " b u r ż u a z j i narodowej, p r z y c a ł k o w i t y m n i e l i ­
dzie K C K P C h , k t ó r a p o s t a n o w i ł a u z n a ć ten referat za czeniu s i ę w p r a k t y c e z p o l i t y c z n y m i i e k o n o m i c z n y m i
„ d o k u m e n t p r o g r a m o w y w dziedzinie politycznej, w o j s k o ­ interesami p r o l e t a r i a t u , nie t y l k o p e r s p e k t y w i c z n y m i , ale
w e j i ekonomicznej na c a ł y okres w a l k i o obalenie czang- t a k ż e codziennymi, najbardziej ż y w o t n y m i i n a b r z m i a ­
kajszekowskiej r e a k c y j n e j k l i k i r z ą d z ą c e j , o u t w o r z e n i e łymi.
8
n o w o d e m o k r a t y c z n y c h C h i n " . W referacie potwierdzone
Ta generalna p r o g r a m o w a w y t y c z n a , przedstawiona
z o s t a ł o dawne stanowisko Mao wobec klasy robotniczej,
w referacie Mao Tse-tunga, b y ł a p ó ź n i e j n i e j e d n o k r o t n i e
raz t y l k o wspomnianej jako o jednej z t y c h w a r s t w spo­
potwierdzana. Na p r z y k ł a d w d y r e k t y w a c h Mao Tse-tunga
ł e c z n y c h , k t ó r y c h „ s y m p a t i e " K P C h p o w i n n a sobie zdo­
z 18 stycznia, 11 lutego, 20 marca i 8 k w i e t n i a 1948 r.
b y ć . K w e s t i a hegemonii p r o l e t a r i a t u — j a k i w ogóle jego
w c i ą ż p o d k r e ś l a n o k o n i e c z n o ś ć w a l k i z „ l e w i c o w y m " od­
r o l i politycznej w r e w o l u c j i c h i ń s k i e j — z o s t a ł a p o m i n i ę t a
c h y l e n i e m w r u c h u z w i ą z k o w y m , t j . przeciwko „ z a w y ż a ­
milczeniem (mówiąc o kierowniczej roli K P C h w rewo­
n i u n o r m zabezpieczenia materialnego" r o b o t n i k ó w ; k o m i ­
l u c j i Mao Tse-tung nie m i a ł b y n a j m n i e j na uwadze hege­
tetom zaś p a r t y j n y m i administracji wojskowej w mia­
m o n i i p r o l e t a r i a t u ) . Pod w z g l ę d e m p o l i t y c z n y m klasa r o ­
stach w y z w o l o n y c h w y d a n o d y r e k t y w ę , że „ n i e n a l e ż y
botnicza jako a k t y w n a siła r e w o l u c y j n a nie b y ł a zatem
nieopatrznie w y s u w a ć h a s ł a podniesienia p ł a c roboczych
brana pod u w a g ę . D o d a j m y , że m i a ł o to miejsce w m o ­
i s k r ó c e n i a dnia roboczego", lecz s t a r a ć się „ k o n t y n u o w a ć
mencie zasadniczego z w r o t u w r o z w o j u r e w o l u c j i , w prze­
p r o d u k c j ę u t r z y m u j ą c poprzedni d z i e ń roboczy i poprze­
dedniu j e j z w y c i ę s t w a , gdy masy proletariackie r e j o n ó w
d n i poziom p ł a c " , a p r z y t y m „ n i e n a l e ż y s p i e s z y ć się
kuomintangowskich w y k a z y w a ł y niebywałą aktywność
z o r g a n i z a c j ą l u d n o ś c i m i e j s k i e j do w a l k i o p r z e p r o w a ­
p o l i t y c z n ą i gdy K P C h po raz p i e r w s z y od d w ó c h dzie­
dzenie p r z e o b r a ż e ń d e m o k r a t y c z n y c h i p o p r a w ę w a r u n k ó w
sięcioleci ponownie w c h o d z i ł a w b e z p o ś r e d n i e szerokie
ż y c i o w y c h " , ale o d c z e k a ć , a ż „ l u d n o ś ć się u s p o k o i " i „ s y ­
k o n t a k t y z k l a s ą r o b o t n i c z ą w y z w o l o n y c h o ś r o d k ó w prze­ 10
tuacja stanie się jasna". B y ł a to p o l i t y k a z a m r a ż a n i a
mysłowych kraju.
poziomu ż y c i a r o b o t n i k ó w na poziomie p r z e d r e w o l u c y j ­
Co się t y c z y p o l i t y k i ekonomicznej K P C h wobec klasy n y m i hamowania ich rewolucyjnych inicjatyw.
robotniczej, to r o b o t n i k o m — w o d r ó ż n i e n i u od c h ł o p ó w —
R ó w n o c z e ś n i e K P C h d ą ż y ł a do z w i ę k s z e n i a swego p o l i ­
nie obiecano ż a d n e j p o p r a w y s y t u a c j i m a t e r i a l n e j w da­
tycznego w p ł y w u na k l a s ę r o b o t n i c z ą , m . i n . przez p r z y ­
j ą c e j s i ę p r z e w i d z i e ć p r z y s z ł o ś c i . Co w i ę c e j , w referacie
w r ó c e n i e j e d n o ś c i r u c h u z w i ą z k o w e g o pod k o n t r o l ą p a r t i i .
poddano k r y t y c e „ k r ó t k o w z r o c z n e i jednostronne nasta­ W s i e r p n i u 1948 r. w H a r b i n i e z w i ą z k i zawodowe r e j o ­
w i e n i e na tak z w a n y d o b r o b y t ludzi" pracy, zamiast nasta­ n ó w w y z w o l o n y c h w s p ó l n i e z C h i ń s k i m Stowarzyszeniem
w i e n i a na r o z w ó j p r o d u k c j i i r o z k w i t gospodarki, na Pracy, d z i a ł a j ą c y m w rejonach z n a j d u j ą c y c h się pod pano­
u w z g l ę d n i a n i e i s p o ł e c z n y c h , i osobistych i n t e r e s ó w , za­ waniem kuomintangowskim, przeprowadziły V I ogólno-
9
bezpieczenie i n t e r e s ó w i pracy, i k a p i t a ł u " . Ten k u r s na c h i ń s k i zjazd z w i ą z k ó w z a w o d o w y c h ( V zjazd o d b y ł się
„ z a b e z p i e c z e n i e i n t e r e s ó w i pracy, i k a p i t a ł u " w w a r u n -

339
338
W 1929 r.), k t ó r y z r e k o n s t r u o w a ł O g ó l n o c h i ń s k ą F e d e r a c j ę r ó w n i e ż p r z e m y s ł o w e , handlowe i finansowe w i ę z i r e j o ­
Z w i ą z k ó w Z a w o d o w y c h . K i e r o w n i c z ą p o z y c j ę w federacji n ó w wyzwolonych z burżuazja narodową, znajdującą
zajęli komuniści. 11
Jednak i po t y m z w i ą z k i zawodowe się jeszcze pod w ł a d z ą Czang Kaj-szeka, zwłaszcza
nie zawsze p r z e s t r z e g a ł y l i n i i n a k r e ś l o n e j przez K C K P C h . z n a j b o g a t s z ą i najbardziej w p ł y w o w ą b u r ż u a z j a szang-
Na p r z y k ł a d w czasie w o j n y domowej, a nawet i po u t w o ­ hajską.
r z e n i u C h R L , k i e r o w n i c t w o K P C h niejednokrotnie k r y t y ­ I I plenum KC KPCh. Rewizja teorii „nowej demokra­
k o w a ł o z w i ą z k i zawodowe za „ e k o n o m i c z n e " odchylenie, cji". Ukierunkowanie na socjalistyczną drogą rozwoju. Od
w y r a ż a j ą c e się w „ n a d m i e r n e j " trosce o p o p r a w ę sytuacji jesieni 1948 r. tempo w y d a r z e ń r e w o l u c y j n y c h g w a ł t o w ­
materialnej robotników. nie się nasila. P o c z ą t k o w o k i e r o w n i c t w o K P C h — b i o r ą c
W y m o w n y b y ł r ó w n i e ż stosunek k i e r o w n i c t w a K P C h do pod u w a g ę g ł ó w n i e w o j s k o w y aspekt r o z w o j u r e w o l u c j i —
r e w o l u c y j n e j w a l k i klasy robotniczej w rejonach k u o m i n ­ p l a n o w a ł o o s i ą g n i ę c i e z w y c i ę s t w a w c i ą g u p i ę c i u lat, t j .
tangowskich. M i m o o k r u t n y c h represji klice Czang K a j - o k o ł o 1952 r. O g ó l n o n a r o d o w y jednak p r z y p ł y w r e w o l u ­
-szeka nie u d a ł o się p o w s t r z y m a ć narastania f a l i r e w o l u ­ c y j n y w rejonach z n a j d u j ą c y c h się pod w ł a d z ą k l i k i Czang
cyjnej, a masowe w y s t ą p i e n i a polityczne najszerszych Kaj-szeka znacznie p r z y s p i e s z y ł r o z k ł a d reakcyjnego sys­
w a r s t w n a r o d u w n a j w i ę k s z y c h miastach k r a j u w s t r z ą s ­ temu, umożliwił A r m i i L u d o w o - W y z w o l e ń c z e j osiągnięcie
n ę ł y posadami reakcyjnego r e ż y m u . C z y n n y u d z i a ł w tej d e c y d u j ą c y c h z w y c i ę s t w j u ż na p o c z ą t k u trzeciego r o k u
walce politycznej b r a ł a klasa robotnicza, źle zorganizo­ wojny.
wana i pozbawiona politycznego k i e r o w n i c t w a ze strony W k o ń c u 1948 — na p o c z ą t k u 1949 r. A L W s t o c z y ł a
w ł a s n e j proletariackiej p a r t i i , g d y ż K P C h nawet na k o ń ­ b i t w y , k t ó r e p r z e s ą d z i ł y o losach w o j n y . W t o k u trzech
c o w y m etapie w o j n y domowej — gdy system b u r ż u a z y j - operacji (Liaosi—Szenjang, H u e j h a j i Pejping—Tiencin)
no-obszarniczy r o z p a d a ł się pod ciosami A L W — nie w y ­ z o s t a ł y z l i k w i d o w a n e g ł ó w n e siły a r m i i k u o m i n t a n g o w ­
s u w a ł a h a s ł a powstania zbrojnego w miastach. skiej, liczące ponad 1,5 m i n l u d z i . Po t y c h w a l k a c h A L W
Przedstawiona w y ż e j p o l i t y k a K P C h wobec klasy r o ­ p o z o s t a w a ł o j u ż t y l k o z a d a ć p r z e c i w n i k o w i ś m i e r t e l n y cios
botniczej s p r z y j a ł a p r z y c i ą g n i ę c i u b u r ż u a z j i narodowej do i do k o ń c a w y z w o l i ć Chiny.
s z e r e g ó w jednolitego f r o n t u , k t ó r e m u przewodzili k o m u ­ W z w i ą z k u ze z b l i ż a j ą c y m się, j u ż p e w n y m z w y c i ę s t w e m
niści. Na p o c z ą t k u 1948 r. s w ą s o l i d a r n o ś ć z nowodemo- r e w o l u c j i l u d o w e j n a s t ę p u j e w polityce K P C h z a u w a ż a l ­
k r a t y c z n y m p r o g r a m e m K P C h i g o t o w o ś ć poparcia j e j ny z w r o t k u m a r k s i z m o w i - l e n i n i z m o w i . J e d n ą z g ł ó w n y c h
z b r o j n e j w a l k i z g i n ą c ą k o n t r r e w o l u c j ą z a d e k l a r o w a ł a De­ tego p r z y c z y n b y ł o rozszerzenie się k o n t a k t ó w K P C h
m o k r a t y c z n a Liga, R e w o l u c y j n y K o m i t e t Kuomintangu z K P Z R . P o d e j m u j ą c d e c y z j ę rozszerzenia s w y c h w i ę z i
oraz inne p a r t i e b u r ż u a z j i narodowej; od w i o s n y 1948 r. z K P Z R , k i e r o w n i c t w o K P C h prawdopodobnie u w z g l ę d n i a ­
zostają n a w i ą z a n e bezpośrednie kontakty i bezpośrednia ło przede w s z y s t k i m ten oczywisty fakt, że p a r t i a z j e j
współpraca KPCh z partiami burżuazyjnymi. w ą s k i m i horyzontami m y ś l o w y m i i zacofaną mentalnością
W sierpniu 1948 r. do r e j o n ó w w y z w o l o n y c h zaczęli się b y ł a w y r a ź n i e nie p r z y g o t o w a n a do z a r z ą d z a n i a z ł o ż o n y m
z j e ż d ż a ć delegaci d e m o k r a t y c z n y c h p a r t i i i u g r u p o w a ń , organizmem p o l i t y c z n y m i gospodarczym ogromnego p a ń ­
aby w s p ó l n i e z K P C h p r z y g o t o w a ć z w o ł a n i e n o w e j P o l i ­ stwa, a zatem b y ł a j e j n i e z b ę d n a szeroka przyjazna po­
tycznej K o n f e r e n c j i K o n s u l t a t y w n e j . N a w i ą z y w a n e b y ł y moc, rada i poparcie z z e w n ą t r z , a t a k ą pomoc m o g ł a ona

340 341
u z y s k a ć na szczeblu p a r t y j n y m i państwowym tylko ze
r e w i z j ę swojej t e o r i i „ n o w e j d e m o k r a c j i " ; w p o ł o w i e
s t r o n y K P Z R i ZSRR.
1949 r. k i e r o w n i c t w o K P C h d o k o n a ł o istotnego k r o k u na­
W k o ń c u 1948 r. k i e r o w n i c t w o K P C h dokonuje p o w a ż ­ p r z ó d od „ s c h i ń s z c z o n e g o m a r k s i z m u " i o ś w i a d c z y ł o : „Iść
nego z w r o t u w m i ę d z y n a r o d o w e j orientacji p a r t i i , s t a r a j ą c d r o g ą Rosjan — t a k i b y ł w n i o s e k " . 13

się w y p r o w a d z i ć p a r t i ę ze stanu izolacji, na k t ó r ą j ą ono To o ś w i a d c z e n i e k i e r o w n i c t w a K P C h w y m a g a ł o w p r o ­

s k a z a ł o przez p r z y j ę c i e nacjonalistycznego „ s c h i ń s z c z o n e g o wadzenia i s t o t n y c h zmian do dotychczasowej l i n i i p o l i ­
m a r k s i z m u " . W ś r ó d k r o k ó w z m i e r z a j ą c y c h do p r z e z w y c i ę ­ tycznej p a r t i i . D o k u m e n t y , j a k i m i dysponujemy, nie po­
ż e n i a samoizolacji K P C h od m i ę d z y n a r o d o w e g o r u c h u k o ­ z w a l a j ą w p r a w d z i e na s z c z e g ó ł o w e p r z e ś l e d z e n i e c a ł e g o
munistycznego m o ż n a w y m i e n i ć w y s t ą p i e n i a Mao T s e - t u n ­ procesu r e o r i e n t a c j i p o l i t y k i K P C h , lecz pewne aspekty
ga i L i u Szao-ci z a r t y k u ł a m i w gazecie „ O t r w a ł y p o k ó j tego procesu s ą n a m znane. W a ż k i e decyzje w tej sprawie
i d e m o k r a c j ę l u d o w ą " *. W dokumentach t y c h deklarowano z a p a d ł y m . i n . na posiedzeniu B i u r a Politycznego K C
w i e r n o ś ć K P C h zasadom m a r k s i z m u - l e n i n i z m u i p r o l e t a ­ K P C h we w r z e ś n i u 1948 r.* Narada ta postanowiła
riackiego i n t e r n a c j o n a l i z m u , p o d k r e ś l a n o k i e r o w n i c z ą r o l ę „ w z m ó c p r a c ę w zakresie z a r z ą d z a n i a m i a s t a m i i p r z e m y ­
Z w i ą z k u Radzieckiego w ś w i a t o w y m froncie a n t y i m p e r i a - s ł e m i stopniowo p r z e n i e ś ć p u n k t ciężkości pracy p a r t i i
l i s t y c z n y m , znaczenie p r z y k ł a d u i d o ś w i a d c z e n i a r o s y j ­ ze w s i do miasta" (jedno z n a j w a ż n i e j s z y c h p y t a ń , a m i a ­
skich b o l s z e w i k ó w i sojuszu z ZSRR dla z w y c i ę s t w a r e ­ nowicie o klasowe oparcie p a r t i i w miastach, p o z o s t a ł o
w o l u c j i c h i ń s k i e j . Na p r z y k ł a d Mao Tse-tung w a r t y k u l e p r z y t y m bez odpowiedzi). P o d j ę t o t e ż na n i e j r e z o l u c j ę
p o ś w i ę c o n y m 31 rocznicy W i e l k i e j Socjalistycznej Rewo­
0 z w o ł y w a n i u z j a z d ó w i k o n f e r e n c j i p a r t y j n y c h wszyst­
lucji Październikowej pisał: „ K o m u n i s t y c z n a Partia Chin
k i c h szczebli oraz u c h w a ł ę o u m o c n i e n i u i n s t y t u c j i k o m i ­
jest w ł a ś n i e t a k ą p a r t i ą , k t ó r a z o s t a ł a u t w o r z o n a i roz­
t e t ó w p a r t y j n y c h , p r z e w i d u j ą c ą rozszerzenie d e m o k r a c j i
w i j a się na w z ó r K o m u n i s t y c z n e j P a r t i i Z w i ą z k u Radziec­
w e w n ą t r z p a r t y j n e j i kolektywnego kierowania, przezwy­
kiego [...] O p r o m i e n i a nas blask R e w o l u c j i P a ź d z i e r n i ­
1 2
c i ę ż e n i e najbardziej u j e m n y c h cech d o m i n u j ą c e g o w p a r t i i
kowej."
wojskowo-rozkazodawczego s t y l u pracy.
D l a nacjonalistycznie nastawionego k i e r o w n i c t w a K P C h Na naradzie tej omawiano r ó w n i e ż k w e s t i ę podniesienia
b y ł o to zapewne n i e ł a t w e i wymuszone wyznanie. A l e j u ż poziomu marksistowsko-leninowskiego przygotowania
w t e d y Mao Tse-tung i jego otoczenie p o w a ż n i e n i e p o k o i l i kadr. W c z e ś n i e j nieco, w l i p c u 1948 r., K C K P C h w y d a ł
się, czy K P C h uda się d ł u g o u t r z y m a ć w ł a d z ę po z w y c i ę ­ d y r e k t y w ę o utworzeniu Instytutu Marksizmu-Leninizmu
stwie, czy p o d o ł a ona kolosalnie z ł o ż o n y m p r o b l e m o m 1 jego f i l i i w Chinach P ó ł n o c n o - W s c h o d n i c h . P r o g r a m te­
C h i n i czy nie podzieli losu K u o m i n t a n g u . N a l e ż a ł o w i ę c go i n s t y t u t u o p r ó c z przygotowania o g ó l n e g o (pierwszy
o d p o w i e d z i e ć na k a r d y n a l n e p y t a n i e o dalsze d r o g i roz­ semestr) p r z e w i d y w a ł studiowanie na d r u g i m semestrze
w o j u k r a j u . Od k o ń c a 1948 r. Mao Tse-tung rozpoczyna trzech s k ł a d o w y c h części m a r k s i z m u ( „ e k o n o m i a p o l i t y c z ­
na, n a u k i polityczne, filozofia"), ale k u r s n a u k i m i a ł y k o ń -
* W lipcu 1949 r. K C KPCh wydał dyrektywę o rozpowszech­
* W posiedzeniu uczestniczyło 7 członków Biura Politycznego
nianiu w Chinach gazety „O trwały pokój i demokrację ludową"
KC KPCh, 14 członków i zastępców członków K C i 10 odpowie­
(10 tys. egz. w języku rosyjskim i angielskim i 100 tys. egz. w ję­
dzialnych działaczy partyjnych i wojskowych Chin Północnych,
zyku chińskim).
Wschodnich, Środkowych i Północno-Zachodnich.

342
343
czyć „ i d e e Mao Tse-tunga" i historia K P C h w i n t e r p r e ­ r o w n i c t w o K P C h n i e p o k o i ł y p r z y t y m stosunki z k l a s ą
t a c j i maoistowskiej. Na p o c z ą t k u 1949 r. W y d z i a ł O r g a n i ­ r o b o t n i c z ą , lecz przede w s z y s t k i m z ekonomicznego p u n k ­
zacyjny K C K P C h polecił, „ a b y w c a ł e j p a r t i i , od n a j w y ż ­ t u widzenia i w p ł a s z c z y ź n i e o d b u d o w y i r o z w o j u p r o ­
szego ogniwa p o c z y n a j ą c i na n a j n i ż s z y m ogniwie k o ń ­ d u k c j i p r z e m y s ł o w e j , z a r z ą d z a n i a p r z e m y s ł e m , transpor­
cząc, kierowano się j e d n o l i t ą ideologią — i d e a m i Mao t e m i h a n d l e m . T u j u ż bez czynnego u d z i a ł u r o b o t n i k ó w
Tse-tunga". nie m o ż n a się b y ł o obejść. Co z a ś do politycznych aspek­
Od d r u g i e j p o ł o w y 1948 r. w oficjalnych dokumentach tów wzajemnych stosunków między partią a proletaria­
K C K P C h coraz częściej m ó w i się o klasie robotniczej jako tem, to k i e r o w n i c t w o K P C h d ą ż y ł o g ł ó w n i e do u s u n i ę c i a
o k i e r o w n i c z e j sile r e w o l u c j i c h i ń s k i e j . W g r u d n i u 1948 r. l u b o s ł a b i e n i a najbardziej „ o b u r z a j ą c y c h z j a w i s k " igno­
K C K P C h p o d d a ł k r y t y c e „ideologię prawicowego odchy­ r o w a n i a klasy robotniczej, w s p o s ó b oczywisty nie d a j ą ­
l e n i a " k a d r p a r t y j n y c h wobec klasy robotniczej. „ D z i a ł a ­ cych się p o g o d z i ć z s a m ą n a z w ą p a r t i i .
cze k a d r o w i pochodzenia c h ł o p s k i e g o s t a r a j ą się z b l i ż y ć W czerwcu i l i p c u 1949 r. pod pozorem w a l k i z „ l e w i ­
do biedoty. Co się t y c z y r o b o t n i k ó w , to na n i c h m a ł o c o w y m " o p o r t u n i z m e m K C K P C h w y d a ł szereg d y r e k t y w
k t o zwraca u w a g ę i klasa robotnicza pozostaje zapomnia­ p o t w i e r d z a j ą c y c h p o p r z e d n i ą p o l i t y k ę ograniczania ż ą d a ń
na. W c h w i l i obecnej, gdy z m i e r z a m y do z w y c i ę s t w a klasy robotniczej. W d y r e k t y w i e dla B i u r a K C K P C h dla
w skali c a ł e g o k r a j u , gdy w y z w a l a m y jedno za d r u g i m C h i n P ó ł n o c n o - W s c h o d n i c h (Kao Kanga) z 3 czerwca
w i e l k i e miasta, fakt, że P a r t i a K o m u n i s t y c z n a z a p o m n i a ł a 1949 r. K C K P C h z a ż ą d a ł „ p r z e z w y c i ę ż e n i a l e w i c o w o -
0 swoich korzeniach, jest z j a w i s k i e m o b u r z a j ą c y m " . W ar­ o p o r t u n i s t y c z n y c h b ł ę d ó w wobec b u r ż u a z j i narodowej",
t y k u l e z a ś p r o g r a m o w y m „ D o p r o w a d z i ć r e w o l u c j ę do a w szczególności odrzucenia „ n a d m i e r n i e z a w y ż o n y c h
k o ń c a " (z 30 g r u d n i a 1948 r.) Mao Tse-tung s t w i e r d z i ł , żądań i ultralewackich p o c z y n a ń " robotników, oceniając
że po z w y c i ę s t w i e r e w o l u c j i C h i n y p ó j d ą s o c j a l i s t y c z n ą je jako „ d ą ż e n i e w p r a k t y c e do n a t y c h m i a s t o w e j l i k w i ­
d r o g ą r o z w o j u . W t y m ż e a r t y k u l e po raz pierwszy z c s t a ł a dacji klasy k a p i t a l i s t ó w " . W d y r e k t y w i e zaś K C K P C h
s f o r m u ł o w a n a teza o „ u t w o r z e n i u r e p u b l i k i d e m o k r a t y c z ­ w sprawie k o n f l i k t ó w m i ę d z y p r a c ą a k a p i t a ł e m w p r z e d ­
nej d y k t a t u r y l u d u , k i e r o w a n e j przez k l a s ę r o b o t n i c z ą s i ę b i o r s t w a c h p r y w a t n y c h (lipiec 1949 r.) ponownie zale­
11
1 opartej na sojuszu r o b o t n i k ó w i c h ł o p ó w " . S t a n o w i ł o to cano zwalczanie „ l e w i c o w e g o awanturniczego odchyle­
w a ż n e u z u p e ł n i e n i e t e o r i i „ n o w e j d e m o k r a c j i " , m i m o że n i a " z w i ą z k ó w zawodowych, k t ó r e rzekomo „ b u d z ą strach
nie u s u w a ł o w e w n ę t r z n e j s p r z e c z n o ś c i tej t e o r i i . u k a p i t a l i s t ó w i z m u s z a j ą ich do b i e r n o ś c i " . R o z w i ą z y w a ­
B ł ę d e m b y ł o b y jednak ocenianie p o w y ż s z y c h u c h w a ł nie k o n f l i k t ó w m i ę d z y r o b o t n i k a m i a p r z e d s i ę b i o r c a m i zo­
K C K P C h jako zdecydowanej l i n i i na k l a s o w ą r e o r i e n ­ s t a ł o w y ł ą c z o n e z k o m p e t e n c j i z w i ą z k ó w zawodowych
t a c j ę p a r t i i . C h o d z i ł o j e d y n i e o poszerzenie klasowej bazy i powierzone r z ą d o w y m m i e j s k i m b i u r o m pracy. A b y p o ł o ­
p a r t i i o k l a s ę r o b o t n i c z ą jako n a j b l i ż s z e g o sojusznika ż y ć kres n i e p o s ł u s z e ń s t w u z w i ą z k ó w zawodowych, obo­
c h ł o p s t w a . J e ś l i uprzednio — gdy p a r t i a d z i a ł a ł a na w s i — w i ą z k i p r z e w o d n i c z ą c y c h miejskich r a d z w i ą z k ó w zawo­
j e j oparciem i b a z ą k l a s o w ą b y ł o c h ł o p s t w o , to po prze­ d o w y c h i n a c z e l n i k ó w b i u r pracy powierzano sekretarzom
niesieniu p u n k t u ciężkości pracy p a r t i i do miasta w i n n a miejskich k o m i t e t ó w p a r t i i , ich z a s t ę p c o m l u b c z ł o n k o m
ona b y ł a sobie s t w o r z y ć t a m dodatkowe oparcie w postaci egzekutyw.
klasy robotniczej. S ą d z ą c z ó w c z e s n y c h d o k u m e n t ó w , k i e - Tak w i ę c o k r e ś l o n y z w r o t w polityce K P C h , k t ó r y zaczął

344 345
się w d r u g i e j p o ł o w i e 1948 r., nie n a r u s z a ł podstaw p o l i ­ k r e ś l i ł o g ł ó w n e etapy okresu p r z e j ś c i o w e g o do tego u s t r o ­
tycznej i klasowej l i n i i p a r t i i , nie m ó g ł t e ż nie b y ć p e ł e n ju. Ustrój p a ń s t w o w y przyszłej Chińskiej Republiki Ludo­
s p r z e c z n o ś c i , jeśli się u w z g l ę d n i charakter p a r t i i oraz j e j
w e j z o s t a ł o k r e ś l o n y jako demokratyczna d y k t a t u r a l u d u ,
kierownictwa.
k i e r o w a n a przez k l a s ę r o b o t n i c z ą i oparta na sojuszu r o ­
W t a k i c h w a r u n k a c h o d b y ł o się z a m k n i ę t e I I p l e n u m
botników i chłopów. Plenum zaaprobowało również dąże­
K C K P C h . P l e n u m o b r a d o w a ł o od 5 do 13 marca 1949 r.
nie do sojuszu z ZSRR. K C K P C h polecono p r z y s p i e s z y ć
w e w s i Sipajpo w p r o w i n c j i Hopej, gdzie od w i o s n y 1947 r.
przygotowania do u t w o r z e n i a C h i ń s k i e j R e p u b l i k i L u d o ­
z n a j d o w a ł się K o m i t e t Roboczy K C , a od maja 1948 r. 1 5
wej.
c a ł y Sekretariat K C K P C h . W obradach p l e n u m uczestni­
U c h w a ł y I I p l e n u m K C K P C h m i a ł y w a ż n e , zasadnicze
c z y ł o 34 c z ł o n k ó w i 19 z a s t ę p c ó w c z ł o n k ó w K C , to jest
2
znaczenie, p o n i e w a ż p r a k t y c z n i e n a s t a w i ł y p a r t i ę na prze­
ponad A s k ł a d u K C . Z referatem na p l e n u m w y s t ą p i ł
kształcanie rewolucji b u r ż u a z y j n o - d e m o k r a t y c z n e j w re­
Mao Tse-tung i referat ten s t a ł się p o d s t a w ą rezolucji
w o l u c j ę s o c j a l i s t y c z n ą . R ó w n o c z e ś n i e u c h w a ł y te — u i c h
plenum.
podstaw l e g ł referat Mao Tse-tunga — z a w i e r a ł y istotne
W z w i ą z k u ze z w y c i ę s t w e m r e w o l u c j i l u d o w e j p l e n u m
s p r z e c z n o ś c i . K i e r u n e k b o w i e m k u socjalistycznej drodze
m i a ł o u s t o s u n k o w a ć się do szeregu p r y n c y p i a l n y c h
r o z w o j u n e g o w a ł s k o n s t r u o w a n ą przez Mao Tse-tunga teo­
k w e s t i i , k t ó r e w y ł o n i ł y się w n o w y c h w a r u n k a c h przed
rie „ n o w e j d e m o k r a c j i " jako c h i ń s k ą a l t e r n a t y w ę socja­
p a r t i ą : bazy klasowej K P C h , c h a r a k t e r u r e w o l u c y j n e j
l i z m u , a tymczasem o d n o s z ą c e się do p r z y s z ł e g o s p o ł e c z ­
w ł a d z y w Chinach, p e r s p e k t y w r o z w o j u k r a j u po z w y ­
nego i p a ń s t w o w e g o u s t r o j u C h i n t e r m i n y „ n o w a demo­
c i ę s t w i e r e w o l u c j i , miejsca l u d o w y c h C h i n w systemie sto­
k r a c j a " i „ n o w o d e m o k r a t y c z n e p a ń s t w o " często się p o w t a ­
s u n k ó w m i ę d z y n a r o d o w y c h . Podczas analizy t y c h k a r d y ­
rzały w dokumentach plenum. Szczególnie n a t r ę t n i e o k r e ś ­
n a l n y c h z a g a d n i e ń p l e n u m u t r w a l i ł o p o z y t y w n e tendencje
lenie „ n o w a d e m o k r a c j a " b y ł o u ż y w a n e w referacie Mao
z a z n a c z a j ą c e się w polityce K C K P C h od d r u g i e j p o ł o w y
Tse-tunga, k t ó r y j a k b y s t a r a ł się u d o w o d n i ć , ż e socjalizm
1948 r.
i „ n o w a demokracja" nie są ze s o b ą sprzeczne. W istocie
Plenum zatwierdziło u c h w a ł y w r z e ś n i o w e j narady Biura
jednak Mao Tse-tung c z y n i ł t y l k o koncesje wobec socja­
Politycznego K C w sprawie przeniesienia p u n k t u ciężkości
l i z m u , p o z o s t a j ą c w zasadzie na pozycjach „ n o w e j demo­
pracy p a r t i i ze w s i do miasta. A r m i i L u d o w o - W y z w o l e ń -
k r a c j i " . N a j w y r a ź n i e j w y s t ą p i ł o to w i n t e r p r e t a c j i charak­
czej z o s t a ł a w y d a n a d y r e k t y w a , aby o d t ą d z a j m o w a ł a
t e r u w a l k i klasowej w Chinach po obaleniu r e ż y m u k u o ­
przede w s z y s t k i m miasta. P r o p o z y c j ę części k a d r p a r t y j ­
mintangowskiego: „ O g r a n i c z a n i e ( b u r ż u a z j i — aut.) i opie­
n y c h co do oparcia się na biedocie m i e j s k i e j albo nawet
ranie się ograniczaniu b ę d ą s t a n o w i ć g ł ó w n ą f o r m ę w a l k i
na b u r ż u a z j i — odrzucono i wezwano K P C h , aby w c a ł e j 16
klasowej w e w n ą t r z p a ń s t w a n o w o d e m o k r a t y c z n e g o " .
swej d z i a ł a l n o ś c i w miastach o p i e r a ł a s i ę przede wszyst­
W ł a ś n i e ograniczenie, a nie l i k w i d a c j a b u r ż u a z j i jako k l a ­
k i m na klasie robotniczej. G ł ó w n y m p r z y t y m oparciem
sy — to b y ł , zgodnie z w y o b r a ż e n i e m Mao Tse-tunga,
p a r t i i p o z o s t a w a ł o jednak nadal c h ł o p s t w o .
c h i ń s k i „ n o w o d e m o k r a t y c z n y " socjalizm. Z czasem n i e ­
Co się t y c z y p e r s p e k t y w r e w o l u c j i , to p l e n u m w y s u n ę ł o m o ż n o ś ć pogodzenia „ n o w e j d e m o k r a c j i " z socjalizmem
zadanie p r z e k s z t a ł c e n i a C h i n w k r a j socjalistyczny i na- s t a w a ł a się tak oczywista, że po u t w o r z e n i u C h R L Mao

346
347
Tse-tung r o z s t a ł s i ę z n i ą po cichu.* W okresie j e d n a k plomacja a m e r y k a ń s k a , p r z y pomocy k u o m i n t a n g o w s k i e g o
I I p l e n u m n i e w ą t p l i w i e p r ó b o w a n o p o g o d z i ć „ n o w ą demo­ wiceprezydenta L i C u n g - ż e n a , nie w y k l u c z a ł a m o ż l i w o ś c i
k r a c j ę " z socjalizmem. o s i ą g n i ę c i a k o m p r o m i s u z K P C h . W tej sytuacji, licząc na
I n n a istotna s p r z e c z n o ś ć p o l e g a ł a na t y m , że p a ń s t w o u r a t o w a n i e resztek g i n ą c e g o reakcyjnego systemu, r e a k ­
demokratycznej d y k t a t u r y l u d u , m a j ą c e z a p e w n i ć zbudo­ cja z a p r o p o n o w a ł a k o m u n i s t o m nowe r o z m o w y w sprawie
w a n i e socjalizmu w Chinach, teoretycznie w i n n o b y ł o pokoju.
m i e ć charakter d y k t a t u r y p r o l e t a r i a t u . S t a n ą ć na czele K l ę s k a c h i ń s k i e j r e a k c j i o z n a c z a ł a t e ż zarazem p o w a ż n e
tego p a ń s t w a m i a ł a jednak p a r t i a c h ł o p s k a pod w z g l ę d e m niepowodzenie amerykańskiej polityki zagranicznej.
s k ł a d u , oderwana od klasy robotniczej, z n a j d u j ą c a się pod W sierpniu 1949 r. Departament Stanu U S A o p u b l i k o w a ł
s i l n y m w p ł y w e m d r o b n o m i e s z c z a ń s k i e j nacjonalistycznej t z w . „ B i a ł ą K s i ę g ę " w sprawie s t o s u n k ó w z C h i n a m i ,
ideologii; g ł ó w n y m z a ś i n s t r u m e n t e m b u d o w y p a ń s t w a w k t ó r e j w istocie p r z y z n a w a ł s i ę do p o r a ż k i . N i e m n i e j
s t a ł a się taka sama a r m i a z d r o b n o m i e s z c z a ń s k i m k o r p u ­ jednak pomoc dla Czang Kaj-szeka nie z o s t a ł a w s t r z y m a ­
sem oficerskim, z k t ó r e g o r e k r u t o w a ł się g ł ó w n y r d z e ń na. Nadal dostarczano b r o ń do C h i n P o ł u d n i o w y c h , a p ó ź ­
nowego aparatu p a ń s t w o w e g o w c e n t r u m i w terenie. n i e j na T a j w a n — d z i a ł a l i t a m a m e r y k a ń s c y doradcy —
Pod w z g l ę d e m swego c h a r a k t e r u klasowego organa w ł a ­ gdzie p r z e b a z o w a ł y się siły lotnicze i morskie U S A po
dzy l u d o w e j w rejonach w y z w o l o n y c h s t a n o w i ł y o d m i a n ę opuszczeniu w styczniu 1949 r. p o r t u Cingtao (Szantung).
drobnomieszczańskiej dyktatury rewolucyjno-demokra- D ą ż ą c do p o p r a w y s y t u a c j i c z a n g k a j s z e k o w c ó w d y p l o ­
tycznej. W i ę k s z o ś ć w l u d o w y c h organach w ł a d z y n a l e ż a ­ macja a m e r y k a ń s k a p o d j ę ł a tak z w a n ą p o k o j o w ą ofensy­
ł a do przedstawicieli c h ł o p s k i c h , lecz b y l i w n i c h t e ż wę, k t ó r a miała zapewnić chińskiej reakcji możliwość zy­
przedstawiciele r o b o t n i k ó w , drobnej b u r ż u a z j i m i e j s k i e j skania na czasie dla umocnienia siły m i l i t a r n e j K u o m i n ­
i b u r ż u a z j i narodowej. Niepodzielne k i e r o w n i c t w o l u d o ­ t a n g u w Chinach P o ł u d n i o w y c h . W t y m celu Czang K a j -
w y m i o r g a n a m i w ł a d z y wszystkich szczebli od d o ł u do g ó ­ -szek w s w o i m o r ę d z i u z okazji nowego 1949 r. zadeklaro­
r y z n a j d o w a ł o się w r ę k a c h K P C h , s k ł a d a j ą c e j się g ł ó w ­ w a ł „ p r a g n i e n i e " prowadzenia negocjacji pokojowych, pod
nie z c h ł o p ó w , k t ó r z y przeszli przeszkolenie wojskowe. w a r u n k i e m zachowania k u o m i n t a n g o w s k i e j k o n s t y t u c j i ,
Zwycięstwo rewolucji ludowej i proklamowanie Chiń­ u s t r o j u p a ń s t w o w e g o , systemu prawnego i a r m i i . W odpo­
skiej Republiki Ludowej. Potężny rewolucyjny p r z y p ł y w w i e d z i 14 stycznia o p u b l i k o w a n o o ś w i a d c z e n i e Mao Tse-
na terenach k u o m i n t a n g o w s k i c h , d e c y d u j ą c e sukcesy -tunga, k t ó r e głosiło, że K P C h jest gotowa do r o z m ó w p o ­
A L W , umocnienie r e j o n ó w w y z w o l o n y c h , d o t k l i w e p o r a ź - k o j o w y c h . A b y r o z m o w y nie s t a ł y się k o l e j n y m w y b i e g i e m
%

k i wojsk Czang Kaj-szeka — p o s t a w i ł y r e a k c y j n y r e ż y m reakcji, K P C h w y s u n ę ł a osiem n a s t ę p u j ą c y c h w a r u n k ó w :

przed n i e u n i k n i o n y m krachem. W wojskach czangkajsze- u k a r a n i e zbrodniarzy wojennych,* zniesienie k u o m i n t a n ­
kowskich, w aparacie r z ą d o w y m i p a r t y j n y m s z e r z y ł się gowskiej „ k o n s t y t u c j i " , systemu prawnego, reorganizacja
defetyzm. W i e l u l o k a l n y c h m i l i t a r y s t ó w , b y u r a t o w a ć ż y ­ wszystkich wojsk k u o m i n t a n g o w s k i c h na d e m o k r a t y c z n y c h
cie, p r ó b o w a ł o p o r o z u m i e ć się z k o m u n i s t a m i . N a w e t d y -
* Wykaz głównych przestępców wojennych został opublikowany
* Podczas „rewolucji kulturalnej" teorię „nowej demokracji" przez KPCh 25 grudnia 1948 r. Znaleźli się na nim Czang Kaj-szek,
przypisano Liu Szao-ci i potępiono jako nastawienie na kapitali­ jego krewny Sung Cy-wen, wiceprezydent L i Cung-żen, minister
styczną drogę rozwoju. wojny Ho Ing-cin, bracia Czen Kuo-fu i Czen Li-fu i inni.

348 349
 zerwane, to r o z m o w y w sprawie zawarcia p o k o j u o d e g r a ł y
zasadach, konfiskata k a p i t a ł u biurokratycznego, r e f o r m a s w o j ą r o l ę . W y d a j ą c b o w i e m A L W rozkaz r o z p o c z ę c i a
r o l n a , anulowanie zdradzieckich u k ł a d ó w i z w o ł a n i e P o l i ­ ofensywy na wszystkich frontach L u d o w o - R e w o l u c y j n a
tycznej K o n f e r e n c j i K o n s u l t a t y w n e j (bez przedstawicieli Rada W o j e n n a C h i n ogłosiła j e d n o c z e ś n i e w s z y s t k i m l o ­
reakcji) w celu u t w o r z e n i a demokratycznego koalicyjnego kalnym rządom kuomintangowskim i ugrupowaniom w o j ­
r z ą d u , k t ó r y przejmie w ł a d z ę o d reakcyjnego r z ą d u n a n ­ s k o w y m , że jest gotowa p o d p i s y w a ć z n i m i lokalne poro­
kińskiego. zumienia na podstawie w a r u n k ó w w y p r a c o w a n y c h w Pe­
A b y d a ć r z ą d o w i m o ż l i w o ś c i m a n e w r o w a n i a , Czang K a j - k i n i e . W a r u n k i te p r z y j ę ł o w i e l u znanych d y g n i t a r z y
-szek w y j e c h a ł 21 stycznia 1949 r. do swego rodzinnego i d o w ó d c ó w k u o m i n t a n g o w s k i c h (Czeng Cien, Czen M i n g -
miasta Fenghua (Czeciang), a na czele r z ą d u s t a n ą ł w i c e ­ -czen, Tao Czy-jue, L u H a n i i n n i ) , z a p e w n i a j ą c t y m sa­
prezydent L i C u n g - ż e n *, k t ó r y w k r ę g a c h a m e r y k a ń s k i c h m y m pokojowe w y z w o l e n i e p r o w i n c j o m H u n a n , J i i n n a n ,
cieszył się o p i n i ą „ l i b e r a ł a " i „ z w o l e n n i k a pokoju". Sikang i Sinciang; n i e k t ó r z y z t y c h d z i a ł a c z y o t r z y m a l i
O ś w i a d c z y w s z y o zgodzie na prowadzenie r o k o w a ń na n a s t ę p n i e wysokie stanowiska w r z ą d z i e C h R L .
podstawie w a r u n k ó w w y s u n i ę t y c h przez K P C h , L i C u n g - 21 w r z e ś n i a 1949 r. w P e k i n i e z o s t a ł a o t w a r t a sesja L u ­
- ż e n s k i e r o w a ł s w ą d e l e g a c j ę do P e k i n u wyzwolonego dowej K o n s u l t a t y w n e j K o n f e r e n c j i Politycznej • C h i n
przez A L W . R o z m o w y t o c z y ł y s i ę t a m od 1 do 15 k w i e t ­ ( L K K P ) . S t a n o w i ł a ona o r g a n i z a c y j n ą f o r m ę l u d o w o d e -
nia 1949 r. i z a k o ń c z y ł y podpisaniem porozumienia opar­ mokratycznego jednolitego f r o n t u c h ł o p s t w a p r a c u j ą c e g o ,
tego na o ś m i u p u n k t a c h K P C h . A b y u ł a t w i ć porozumie­ klasy robotniczej, drobnej b u r ż u a z j i miejskiej, b u r ż u a z j i
nie w sprawie p o k o j o w e j l i k w i d a c j i reakcyjnego r e ż y m u , narodowej i i n n y c h e l e m e n t ó w p a t r i o t y c z n y c h z k o m u n i ­
K P C h w y r a z i ł a g o t o w o ś ć w ł ą c z e n i a części „ p a t r i o t y c z n i e s t a m i na czele. Pierwsza sesja L K K P p r z y j ę ł a r o l ę Z g r o ­
n a s t a w i o n y c h " d z i a ł a c z y k u o m i n t a n g o w s k i c h w s k ł a d de­ madzenia Ustawodawczego.
mokratycznego koalicyjnego r z ą d u . Stanowisko j e d n a k ż e
N a sesji tej j e d n o m y ś l n i e uchwalono statut organiza­
skrajnych e l e m e n t ó w w elicie k u o m i n t a n g o w s k i e j p r z e s ą ­
cyjny Ludowej Konsultatywnej Konferencji Politycznej
dziło o t y m , ż e r z ą d L i C u n g - ż e n a o d m ó w i ł podpisania
C h i n , U s t a w ę o organizacji Centralnego R z ą d u Ludowego
porozumienia.
C h i ń s k i e j R e p u b l i k i L u d o w e j , postanowienia o stolicy,
21 k w i e t n i a 1949 r. wojska A L W p r z e s z ł y do n o w e j h y m n i e i fladze C h R L . W Ustawie o organizacji C e n t r a l ­
ofensywy na p o ł u d n i e od Jangcy. 23 k w i e t n i a p a d ł a k u o - nego R z ą d u Ludowego C h R L z o s t a ł o k r e ś l o n y charakter
m i n t a n g o w s k a stolica N a n k i n . 27 maja został w y z w o l o n y k l a s o w y w ł a d z y , j e j podstawa polityczna i s t r u k t u r a orga­
Szanghaj. R o z w i j a j ą c o f e n s y w ę , jednostki A L W do jesie- • nizacyjna. Sesja u c h w a l i ł a r ó w n i e ż O g ó l n y P r o g r a m
n i 1949 r. w y z w o l i ł y C h i n y Ś r o d k o w e , P ó ł n o c n o - Z a c h o - L K K P , k t ó r y do p r z y j ę c i a K o n s t y t u c j i (1954 r.) s p e ł n i a ł
dnie oraz z n a c z n ą część C h i n P o ł u d n i o w y c h i P o ł u d n i o ­ j e d n o c z e ś n i e r o l ę u s t a w y zasadniczej C h R L . W ostatnim
wo-Zachodnich. R e ż y m k u o m i n t a n g o w s k i z o s t a ł obalony. d n i u obrad, 30 w r z e ś n i a 1949 r., L K K P w y b r a ł a s w ó j sta­
C h o c i a ż porozumienie pokojowe z o s t a ł o przez reakcję ł y organ roboczy — O g ó l n o c h i ń s k i K o m i t e t i C e n t r a l n y
R z ą d L u d o w y C h R L . 1 p a ź d z i e r n i k a 1949 r. na w i e l o t y ­
* L i Cung-żen wrócił do Chin z USA w 1965 r., uroczyście
s i ę c z n y m u r o c z y s t y m wiecu w Pekinie, na Placu T i e n a n -
przyjmowany przez Mao Tse-tunga oraz innych przywódców ChRL,
i wkrótce przyłączył się do rozpętanej tam przez maoistów kampa­ m e n ( N i e b i a ń s k i e g o Spokoju) z o s t a ł a o g ł o s z o n a Deklaracja
nii antyradzieckiej.
351
350
Centralnego R z ą d u Ludowego o u t w o r z e n i u C h i ń s k i e j Re­ 7 Zob. „Wytyczne w sprawie przeprowadzania reformy rolnej", Ciamusy
1948 (w jęz. chińskim); „Wskazówki w sprawie pracy w miastach", Cia­
p u b l i k i L u d o w e j . N a s t ę p n e g o dnia C h R L z o s t a ł a uznana musy 1948 (w jęz. chińskim).
przez Z w i ą z e k Radziecki, k t ó r y n a w i ą z a ł z n i ą stosunki s Mao Tse-tung, „Dzieła wybrane", t. I V , s. 1244 (w jęz. chińskim).
17 » Tamże, s. 1255.
dyplomatyczne. 10 Tamże, S. 1269, 1280, 1295, 1324.
Od dnia swego powstania C h i ń s k a Republika L u d o w a 11 Zob. „Raboczeje dwiżenije w Kitaje 1945—1949 gg", s. 116—148.
II Mao Tse-tung, „Dzieła wybrane", t. I V , s. 1360—1362 (w jęz. chińskim).
u z y s k a ł a braterskie poparcie ZSRR i w s p ó l n o t y socjali­
18 Tamże, s. 1476.
stycznej w walce z i m p e r i a l i s t y c z n ą a g r e s j ą , o o d b u d o w ę 14 „Doprowadzić rewolucję do końca", Harbin 1949, s. 5 (w jęz. chiń­
i r o z w ó j gospodarki narodowej, o u t r w a l e n i e n o w y c h sto­ skim).
15 „ ż e n m i n Zypao", 25 I I I 1949.
s u n k ó w s p o ł e c z n y c h w Chinach.
u Mao Tse-tung, „Dzieła wybrane", t. I V , s. 1433 (w jęz. chińskim).
Z w y c i ę s t w o r e w o l u c j i c h i ń s k i e j m i a ł o d o n i o s ł e znacze­ 17 Zob. „Obrazowanije Kitajskoj Narodnoj R e p u b l i k i . Dokumienty
nie m i ę d z y n a r o d o w e . U m a c n i a ł o ono obóz socjalizmu i sta­ i matieriały", Moskwa 1950.
n o w i ł o cios w system k o l o n i a l n y i m p e r i a l i z m u : nowe C h i ­
n y w s p ó l n i e z ZSRR u c z e s t n i c z y ł y w walee o hamowanie
a g r e s y w n y c h p l a n ó w mocarstw i m p e r i a l i s t y c z n y c h .
Z w y c i ę s t w o to z a p o c z ą t k o w a ł o n o w ą e p o k ę w w i e l o w i e ­
k o w e j h i s t o r i i n a r o d ó w C h i n . S t w o r z y ł o ono p r z e s ł a n k i
umocnienia n i e z a w i s ł o ś c i k r a j u , doprowadzenia do k o ń c a
przeobrażeń b u r ż u a z y j n o - d e m o k r a t y c z n y c h , rozwoju Chin
na drodze socjalistycznej, zasadniczej p o p r a w y s y t u a c j i
mas p r a c u j ą c y c h , p r z e k s z t a ł c e n i a zacofanego k r a j u r o l n i ­
czego w p a ń s t w o r o z w i n i ę t e pod w z g l ę d e m gospodarczym,
p a ń s t w o z nowoczesnym p r z e m y s ł e m , r o l n i c t w e m , k u l t u r ą
i obroną.

PRZYPISY

1 Tekst porozumienia zob. „Ciefang Żypao", 12 X 1945.

2 „Sinhua 2ypao", 17 1 1946.
3 Zob. Raboczeje dwiżenije w Kitaje 1945—1949 gg.", Moskwa 1969, s. 51.
4 Mao Tse-tung, „Dzieła Wybrane", t. I V , Pekin 1960, s. 1183—1185
(w Jęz. chińskim).
s Zob. „Obecna sytuacja a nasze zadania", Pekin 1949, s. 5—16 (w jęz.
chińskim); „Chriestomatija po nowiejszej istorii", t. I I I , cz. I , s. 280—289.
6 Zob. „Chriestomatija po nowiejszej istorii", t. I I I , cz. I , s. 278—280.
Zob. także ,,«Projekt przepisów o skupie ziemi obszarniczej» w Pogra­
nicznym Rejonie Szensi—Kansu—Ningsia", „Sinhua Zypao", 23 X I I 1946,
i „Tymczasowe przepisy o reformie rolnej w prowincji Szantung", „Prak­
tyka reformy rolnej", Talien 1947, s. 75—80 (w jęz. chińskim).

352 23 — Najnowsza.
 2

VI WEJŚCIE CHIN NA DROGĘ C h R L do ś w i a t o w e g o systemu socjalistycznego. W O g ó l ­

SOCJALISTYCZNEGO ROZWOJU n y m P r o g r a m i e jednak dostatecznie jednoznacznie nie m ó ­
(1949—1957) wiono o p r z y s z ł y m p r z e j ś c i u C h i n do socjalizmu.
O g ó l n y P r o g r a m o k r e ś l a ł , że nowa w ł a d z a p a ń s t w o w a
w Chinach s t a n o w i „ d e m o k r a t y c z n ą d y k t a t u r ę ludu",
o p a r t ą na sojuszu r o b o t n i k ó w i c h ł o p ó w i k i e r o w a n ą przez
k l a s ę r o b o t n i c z ą , r o z u m i e j ą c przez to, że klasa robotnicza
sprawuje w l u d o w y m p a ń s t w i e k i e r o w n i c z ą r o l ę poprzez
1. Zakończenie burżuazyjno-demokratycznych K P C h , k t ó r a s t a ł a się p a r t i ą r z ą d z ą c ą . J e d n a k ż e ani cha­
przeobrażeń i odbuaowa gospodarki narodowej r a k t e r K P C h , ani p o ł o ż e n i e klasy robotniczej w systemie
(1949—1952) s t o s u n k ó w politycznych i ekonomicznych w pierwszych
latach istnienia C h R L — nie d a j ą podstaw do t w i e r d z e ń
Podstawowe zadania władzy ludowej i sytuacja w kraju 0 hegemonii p r o l e t a r i a t u w p a ń s t w i e . * P r a w n e usankcjo­
po utworzeniu ChRL. Ogólny Program L K K P proklamo­ nowanie k i e r o w n i c z e j r o l i klasy robotniczej w pierwszych
w a ł C h R L „ p a ń s t w e m nowej d e m o k r a c j i " , k t ó r e „ p r o w a ­ ustawodawczych aktach C h R L nie o d z w i e r c i e d l a ł o realne­
dzi w a l k ę z i m p e r i a l i z m e m , feudalizmem i k a p i t a ł e m b i u ­ go u k ł a d u sił k l a s o w y c h i w najlepszym razie m o g ł o
3

rokratycznym, walkę o niezawisłość, demokrację, pokój, o d g r y w a ć r o l ę p r o g r a m o w e j w y t y c z n e j na p r z y s z ł o ś ć .

1
j e d n o ś ć i u t w o r z e n i e k w i t n ą c y c h i silnych C h i n " . Przed J e ś l i jednak dla m a o i s t ó w p r o k l a m o w a n i e k i e r o w n i c z e j
w ł a d z ą l u d o w ą postawiono n a s t ę p u j ą c e zadania: l i k w i d a c j ę r o l i klasy robotniczej b y ł o j e d n y m ze s p o s o b ó w s p o ł e c z ­
wszystkich specjalnych p r a w i p r z y w i l e j ó w p a ń s t w i m p e ­ nej m i m i k r y , to dla sił p r o l e t a r i a c k i c h K P C h m i a ł o ono
r i a l i s t y c z n y c h w Chinach, k o n f i s k a t ę i przekazanie k a p i ­ d o n i o s ł e , p r y n c y p i a l n e znaczenie, u m a c n i a j ą c p o z y c j ę k l a ­
sy robotniczej w walce o s o c j a l i s t y c z n ą d r o g ę r o z w o j u
t a ł u biurokratycznego na w ł a s n o ś ć p a ń s t w a ludowego,
Chin.
zniesienie feudalnego i p ó ł f e u d a l n e g o systemu w ł a s n o ś c i
ziemskiej, o c h r o n ę w ł a s n o ś c i p a ń s t w o w e j i s p ó ł d z i e l c z e j , Sytuacja, w k t ó r e j K o m u n i s t y c z n a P a r t i a C h i n zaczęła
a t a k ż e w ł a s n o ś c i i i n t e r e s ó w ekonomicznych r o b o t n i k ó w , k i e r o w a ć ż y c i e m k r a j u , b y ł a bardzo z ł o ż o n a . W o j n a do­
c h ł o p ó w , drobnej b u r ż u a z j i i b u r ż u a z j i narodowej, oraz m o w a jeszcze się nie z a k o ń c z y ł a . Pod w ł a d z ą k u o m i n t a n ­
r o z w ó j gospodarki narodowej w celu p r z e k s z t a ł c e n i a Chin g o w c ó w p o z o s t a w a ł o znaczne t e r y t o r i u m zamieszkane
z k r a j u rolniczego w k r a j p r z e m y s ł o w y . Ściśle b i o r ą c , przez ponad 160 m i n l u d n o ś c i . Czangkajszekowcy dyspo­
wszystkie te zadania nie w y k r a c z a ł y poza r a m y r e w o l u c j i n o w a l i s i ł a m i z b r o j n y m i l i c z ą c y m i o g ó ł e m ponad 2 m i n
ludzi, k t ó r e w dalszym c i ą g u s t a w i a ł y o p ó r A L W . Na t e r y ­
b u r ż u a z y j n o - d e m o k r a t y c z n e j ; konsekwentne jednak ich
t o r i u m w y z w o l o n y m d z i a ł a ł y liczne k u o m i n t a n g o w s k i e
r o z w i ą z y w a n i e przez p a ń s t w o , w k t ó r y m w ł a d z a n a l e ż a ł a
do mas p r a c u j ą c y c h , oczyszczało g r u n t do p ó ź n i e j s z e g o 1 obszarnicze bandy, szajki p r z e s t ę p c ó w kryminalnych,
p r z e j ś c i a C h i n na d r o g ę socjalistycznego r o z w o j u . Ze- t e r r o r y z u j ą c e l u d n o ś ć , u d a r e m n i a j ą c e poczynania w ł a d z y
ludowej.
w n ę t r z n o p o l i t y c z n e p r z e s ł a n k i takiego p r z e j ś c i a zapew­
n i a ł y z a ł o ż e n i a a r t y k u ł u 11 O g ó l n e g o P r o g r a m u , k t ó r y * W 1949 r. w Chinach było zaledwie 3,6 min robotników prze­
p r z e w i d y w a ł zawarcie sojuszu z Z S R R oraz w ł ą c z e n i e się mysłowych (0,6% ludności kraju).

354 355
 S z c z e g ó l n i e t r u d n a b y ł a sytuacja gospodarcza C h i n . i r o z w o j u gospodarczego w y m a g a j ą prowadzenia takiej
U s t r ó j s p o ł e c z n o - e k o n o m i c z n y , k t ó r y p o w s t a ł na r u i n a c h p o l i t y k i , k t ó r a b y z a p e w n i a ł a uzyskanie i skuteczne w y ­
półkolonialnego i półfeudalnego społeczeństwa, nosił typo­ korzystanie pomocy r a d z i e c k i e j . O k o n i e c z n o ś c i p r z y j a ź n i
w y dla okresu p r z e j ś c i o w e g o w i e l o u k ł a d o w y charakter. ze Z w i ą z k i e m Radzieckim i z K P Z R m ó w i l i w swoich
W ekonomice k r a j u i s t n i a ł o p i ę ć s e k t o r ó w : p a ń s t w o w y , o ś w i a d c z e n i a c h wszyscy p r z y w ó d c y K P C h , w t y m t a k ż e
s p ó ł d z i e l c z y , d r o b n o t o w a r o w y (gospodarstwa chłopów Mao Tse-tung. Sojusz z ZSRR i pomoc radziecka u m o ż l i ­
i chałupników), prywatnokapitalistyczny i p a ń s t w o w o k a - w i ł y K P C h skierowanie j u ż w 1950 r . g ł ó w n e j u w a g i na
pitalistyczny. N a w s i z a c h o w a ł y s i ę p r z e ż y t k i s t o s u n k ó w p r o b l e m y s p o ł e c z n o - e k o n o m i c z n e . Mao Tse-tung p o d k r e ś ­
feudalnych, p ó ł f e u d a l n y c h , a nawet przedfeudalnych lał w ó w c z a s , że r a d z i e c k o - c h i ń s k i u k ł a d z 14 lutego 1950 r.
(w n i e k t ó r y c h rejonach zamieszkanych przez m n i e j s z o ś c i „ z a p e w n i a n a m m o ż l i w o ś ć , b y ś m i a ł o i w s z y b k i m tempie
4

narodowe). Zdezorganizowana i wyniszczona w i e l o l e t n i m i b u d o w a ć nasz k r a j [ . . . ] "

w o j n a m i gospodarka narodowa n i e b y ł a w stanie s p r o s t a ć Zakończenie wojny domowej i stłumienie kontrrewolu­
najbardziej p a l ą c y m potrzebom k r a j u . Produkcja p r z e m y ­ cji. J e d n y m z p i e r w s z o p l a n o w y c h z a d a ń w o j s k o w y c h i po­
s ł o w a w 1949 r. s t a n o w i ł a zaledwie około p o ł o w y n a j w y ż ­ l i t y c z n y c h m ł o d e j w ł a d z y l u d o w e j b y ł a l i k w i d a c j a resztek
szego poziomu p r o d u k c j i o s i ą g n i ę t e g o k i e d y k o l w i e k przez wojsk k u o m i n t a n g o w s k i c h i w y z w o l e n i e c a ł e g o t e r y t o r i u m
C h i n . 1 p a ź d z i e r n i k a 1949 r. Czu Te, naczelny d o w ó d c a
C h i n y *; p r o d u k c j a zbóż z m n i e j s z y ł a s i ę o bawełny —
A L W , w y d a ł rozkaz o r o z p o c z ę c i u ofensywy. W t y m sa­
0 V2. Bezrobocie p r z y b r a ł o charakter masowy. Zniszczo­
m y m miesiącu główne siły 2 i 4 Frontu rozwinęły działa­
n y k r a j nie m i a ł p r a w i e rezerw m a t e r i a l n y c h . System
nia wojenne p r z e c i w k o p ó ł m i l i o n o w e j a r m i i g e n e r a ł a Paj
finansowy z n a j d o w a ł s i ę w stanie chaosu, inflacja nadal
Czung-si b r o n i ą c e g o p r o w i n c j i K u a n g s i oraz p r z e c i w k o
b y ł a p l a g ą l u d n o ś c i . Z d o l n o ś ć nabywcza mas p r a c u j ą ­
p ó ł m i l i o n o w e m u u g r u p o w a n i u k u a n g t u ń s k i e m u . Po na­
cych g w a ł t o w n i e s i ę z m n i e j s z y ł a .
g ł y m p r z e ł a m a n i u f r o n t u 14 p a ź d z i e r n i k a j e d n o s t k i A L W
W t y c h w a r u n k a c h ż y w o t n e znaczenie dla C h i n m i a ł a
w k r o c z y ł y do K a n t o n u , gdzie po w y z w o l e n i u N a n k i n u
internacjonalistyczna p o l i t y k a K P Z R i braterska pomoc
p r z e b y w a ł r z ą d k u o m i n t a n g o w s k i . P r z y w ó d c y tego r z ą d u
Z w i ą z k u Radzieckiego. Pomoc p o l i t y c z n ą , g o s p o d a r c z ą
u c i e k l i do Czungcingu i na T a j w a n . Do k o ń c a g r u d n i a
1 w o j s k o w ą ZSRR z a p e w n i ł C h i n o m L u d o w y m radziecko-
z a r m i i Paj Czung-si p o z o s t a ł zaledwie 2 0 - t y s i ę c z n y o d ­
- c h i ń s k i U k ł a d o p r z y j a ź n i , sojuszu i pomocy wzajemnej,
dział, k t ó r y p r z e k r o c z y ł g r a n i c ę W i e t n a m u . W listopadzie
podpisany 14 lutego 1950 r . w Moskwie. Pomoc t ę siły
i g r u d n i u 1949 r . s i ł a m i 1, 2 i 4 f r o n t ó w z o s t a ł a przepro­
internacjonalistyczne w K P C h u w a ż a ł y za jeden z n a j ­
wadzona p o ł u d n i o w o - z a c h o d n i a operacja przeciwko 250-
w a ż n i e j s z y c h w a r u n k ó w zbudowania socjalizmu w k r a j u .
- t y s i ę c z n e m u u g r u p o w a n i u g e n e r a ł a H u Cung-nana, b r o ­
R ó w n i e ż nacjonalistyczne u g r u p o w a n i e Mao Tse-tunga
n i ą c e g o Syczuanu, Sikangu, J i i n n a n u i K u e j c z o u . Wojska
b y ł o zmuszone k o r z y s t a ć z d o ś w i a d c z e ń i pomocy ZSRR.
H u Cung-nana z o s t a ł y d o s z c z ę t n i e pobite. 30 listopada
K i e r o w n i c t w o K P C h r o z u m i a ł o b o w i e m , ż e interesy umoc­ A L W w k r o c z y ł a do ostatniej k u o m i n t a n g o w s k i e j stolicy
nienia w ł a d z y l u d o w e j , szybkiej o d b u d o w y gospodarki na kontynencie — Czungcingu. N a s t ę p n i e k a p i t u l a c j ę o g ł o ­
s i ł y w ł a d z e Sikangu i J i i n n a n u . W p a ź d z i e r n i k u 1949 r.
* W rolnictwie i przemyśle lekkim najwyższy poziom produkcji j e d n o s t k i A L W nie n a p o t y k a j ą c oporu w k r o c z y ł y do S i n -
został osiągnięty w 1936 r., w przemyśle ciężkim — w 1943 r.

356 357
ciangu, a do k o ń c a g r u d n i a 1949 r. A L W w y z w o l i ł a całe na b e z p i e c z e ń s t w a publicznego z a o s t r z y ł y represje. W m i a ­
Chiny k o n t y n e n t a l n e z w y j ą t k i e m T y b e t u . stach w a l k ę z k o n t r r e w o l u c j ą prowadzono w f o r m i e maso­
W i o s n ą 1950 r. j e d n o s t k i A L W w y z w o l i ł y w y s p ę H a j - w e j k a m p a n i i politycznej z u d z i a ł e m w i e l o m i l i o n o w y c h
nan (w k w i e t n i u ) i archipelag Czouszan ( w maju). W k o ń ­ rzesz l u d n o ś c i . Rozmachu n a b r a ł a z w ł a s z c z a d z i a ł a l n o ś ć
c o w y m stadium w o j n y w z i ę ł y w niej u d z i a ł radzieckie t r y b u n a ł ó w w o j e n n y c h , w y d a j ą c y c h liczne w y r o k i ś m i e r ­
d y w i z j e lotnicze przerzucone do C h i n zgodnie z radziec- ci, z k t ó r y c h część b y ł a w y k o n y w a n a natychmiast na
k o - c h i ń s k i m u k ł a d e m z 14 lutego 1950 r. Radzieccy l o t n i ­ oczach w i e l o t y s i ę c z n y c h t ł u m ó w . B y ł a to odmiana r e w o ­
cy w k r ó t k i m czasie u d a r e m n i l i n a l o t y k u o m i n t a n g o w s k i e ­ lucyjnego t e r r o r u .
go l o t n i c t w a na Szanghaj, z a p e w n i a j ą c n i e z a w o d n ą o s ł o n ę Kampania tłumienia kontrrewolucji w e w n ę t r z n e j trwa­
powietrzną wielomilionowemu miastu i jednemu z naj­ ła przez c a ł y 1951 i część 1952 r. W jej t o k u z l i k w i d o w a ­
w a ż n i e j s z y c h o ś r o d k ó w gospodarczych k r a j u . no i u j ę t o ponad 2 m i n c z ł o n k ó w band politycznych
W p o ł o w i e 1950 r. z o s t a ł y z a k o ń c z o n e w Chinach r e g u ­ i k r y m i n a l n y c h , rozgromiono gniazda d y w e r s y j n e i orga­
larne d z i a ł a n i a wojenne. W o j n a domowa z a k o ń c z y ł a się nizacje podziemne k u o m i n t a n g o w c ó w , z l i k w i d o w a n o dzia­
błyskotliwym zwycięstwem Chińskiej A r m i i Ludowo-Wy- łalność takich tajnych związków jak „ I k u a n t a o " , „ T u n g -
zwoleńczej. szansze" oraz r ó ż n e g o rodzaju m i s j i katolickich. Wszystko
Jednak siły k o n t r r e w o l u c j i w e w n ę t r z n e j nie z ł o ż y ł y t o znacznie u m o c n i ł o pozycje w ł a d z y l u d o w e j , m i m o że
broni. Szczególnie zaciekły opór stawiała w ł a d z y Judowej represje — j a k przyznano p ó ź n i e j na V I I I zjeździe K P C h
nie z l i k w i d o w a n a jeszcze klasa o b s z a r n i k ó w , d y s p o n u j ą c a — b y ł y n i e k i e d y nieuzasadnione. 5

dobrze u z b r o j o n y m i b a n d a m i u f o r m o w a n y m i z d a w n y c h Budownictwo państwowe. Rozwiązywanie problemu na­

p r y w a t n y c h o d d z i a ł ó w . S z e r z y ł się b a n d y t y z m . U z b r o j o ­ rodowego. Tworzenie podstaw n o w e j , l u d o w o d e m o k r a -
ne b a n d y d o k o n y w a ł y n a p a d ó w na jednostki A L W , na tycznej p a ń s t w o w o ś c i p r z e b i e g a ł o zgodnie z o g ó l n y m i za­
terenowe organa w ł a d z y i k o m i t e t y p a r t y j n e , n i s z c z y ł y sadami b u d o w y p a ń s t w o w o ś c i , o k r e ś l o n y m i w u c h w a ł a c h
linie komunikacyjne, m o r d o w a ł y p r a c o w n i k ó w partyjnych pierwszej sesji L K K P , k t ó r e u t r w a l a ł y system o r g a n ó w
i p a ń s t w o w y c h , g r a b i ł y i t e r r o r y z o w a ł y l u d n o ś ć . Do w a l k i w ł a d z y u k s z t a ł t o w a n y w o g ó l n y c h zarysach w . t o k u w o j ­
z b a n d y t y z m e m rzucono r e g u l a r n ą a r m i ę i wojska bez­ n y l u d o w o w y z w o l e ń c z e j . Specyficznymi cechami tego sy­
p i e c z e ń s t w a publicznego, w ł ą c z o n o pospolite ruszenie stemu b y ł o istnienie w Wielu miastach k o m i t e t ó w w o j -
u t w o r z o n e z najbiedniejszych c h ł o p ó w . W a l k a ta t r w a ł a s k o w o - k o n t r o l n y c h , b r a k w y b i e r a l n y c h o r g a n ó w przed­
przez c a ł y 1950 r. O p ó r o b s z a r n i k ó w z o s t a ł ostatecznie stawicielskich i w y r a ź n e g o rozgraniczenia m i ę d z y w ł a d z ą
z ł a m a n y w t o k u przeprowadzania r e f o r m y r o l n e j . ustawodawczą a wykonawczą, połączenie funkcji admini­
Od d r u g i e j p o ł o w y 1950 r. p u n k t ciężkości w a l k i s t r a c y j n y c h i s ą d o w y c h oraz o r g a n ó w jednolitego f r o n t u
z k o n t r r e w o l u c j ą przenosi się stopniowo do miast, gdzie z organami p a ń s t w o w y m i .
w y w r o t o w a d z i a ł a l n o ś ć w r o g i e j a g e n t u r y w z m o g ł a się N a j w y ż s z y m organem w ł a d z y p a ń s t w o w e j w C h R L s t a ł a
s z c z e g ó l n i e po w y b u c h u w o j n y w K o r e i . 10 p a ź d z i e r n i k a się (do czasu w y b o r u O g ó l n o c h i ń s k i e g o Zgromadzenia
1950 r. K C K P C h p o d j ą ł specjalne postanowienie o p o d ­ Przedstawicieli L u d o w y c h ) Centralna L u d o w a Rada R z ą ­
j ę c i u zdecydowanej w a l k i z k o n t r r e w o l u c j ą w e w n ę t r z n ą , dowa (CLRR), k t ó r a p o w o ł a ł a p o z o s t a ł e organa p a ń s t w o ­
w y d a n o t e ż szereg odpowiednich a k t ó w p r a w n y c h . Orga- we: P a ń s t w o w ą R a d ę A d m i n i s t r a c y j n ą ( n a j w y ż s z y organ

358
359
wykonawczy), W o j s k o w ą Radę Ludowo-Rewolucyjną, A d m i n i s t r a c y j n e j nie b y ł o m i n i s t e r s t w a obrony). Naczel­
Najwyższy Sąd Ludowy i Najwyższą P r o k u r a t u r ę Ludo­ n y m d o w ó d c ą A L W p o z o s t a ł Czu Te.
w ą . Organa te w r a z z C L R R s t a n o w i ł y C e n t r a l n y R z ą d W terenie najbardziej i s t o t n ą c e c h ą w ł a d z y ludowode-
L u d o w y C h R L . P r z e w o d n i c z ą c y m Centralnego R z ą d u L u ­ m o k r a t y c z n e j w okresie o d b u d o w y b y ł o to, że nie b y ł a ona
dowego z o s t a ł Mao Tse-tung, b ę d ą c y j e d n o c z e ś n i e szefem sprawowana w f o r m i e l u d o w ł a d z t w a , lecz w f o r m i e k o n ­
C e n t r a l n e j L u d o w e j Rady R z ą d o w e j i W o j s k o w e j Rady t r o l i wojskowej A L W , stanowiącej, w e d ł u g określenia L i u
Szao-ci, „ b e z w z g l ę d n ą o t w a r t ą d y k t a t u r ę w o j s k o w ą " w y ­
Ludowo-Rewolucyjnej. Premierem P a ń s t w o w e j Rady 0
m i e r z o n ą przeciwko w r o g o m d e m o k r a c j i l u d o w e j . B r a k
A d m i n i s t r a c y j n e j z o s t a ł Czou E n - l a j .
posiadających pełnię władzy i pochodzących z wyboru
Centralny Rząd Ludowy ChRL był r z ą d e m jednoli­
o r g a n ó w przedstawicielskich w p i e r w s z y c h latach istnie­
tego f r o n t u . W n a j w y ż s z y c h organach p a ń s t w o w y c h obok
nia C h R L t ł u m a c z y ł L i u Szao-ci t y m , że „ o g r o m n a w i ę k ­
K P C h , o d g r y w a j ą c e j k i e r o w n i c z ą r o l ę , b y ł y t e ż reprezen­
szość n a r o d u c h i ń s k i e g o , z w ł a s z c z a mas p r a c u j ą c y c h , nie
towane p a r t i e b u r ż u a z y j n e i b e z p a r t y j n i . W C L R R P a r t i a
o p a n o w a ł a jeszcze d o t ą d s z t u k i czytania i pisania, nie m i a ­
K o m u n i s t y c z n a m i a ł a 34 miejsca z 63. W ś r ó d s z e ś c i u za­
ła w p r z e s z ł o ś c i d o ś w i a d c z e n i a u d z i a ł u w w y b o r a c h , j e j
s t ę p c ó w p r z e w o d n i c z ą c e g o Centralnego R z ą d u L u d o w e g o
zainteresowanie w y b o r a m i i a k t y w n o ś ć nie są jeszcze na
b y ł o trzech k o m u n i s t ó w ( L i u Szao-ci, Czu Te i K a o K a n g ) 7
razie dostatecznie rozbudzone". I n n y m i s ł o w y , d y k t a t o r ­
oraz trzech n i e k o m u n i s t ó w (wdowa po Sun Jat-senie — skie p e ł n o m o c n i c t w a a r m i i r e w o l u c y j n e j , sprawującej
Sung C i n g - l i n g , p r z e w o d n i c z ą c y Rewolucyjnego K o m i t e t u r e a l n ą w ł a d z ę w terenie w i m i e n i u l u d u i dla l u d u , w y ­
K u o m i n t a n g u L i Ci-szen i p r z e w o d n i c z ą c y D e m o k r a t y c z ­ j a ś n i a n o j a k o skutek s ł a b e j a k t y w n o ś c i politycznej mas
nej L i g i C h i n — Czang Lan). W s k ł a d P a ń s t w o w e j Rady pracujących i brak jakichkolwiek demokratycznych tra­
A d m i n i s t r a c y j n e j w c h o d z i ł o 21 m i n i s t e r s t w . Na czele 11 d y c j i w Chinach. Tego rodzaju s p r z e c z n o ś ć m i ę d z y charak­
n a j w a ż n i e j s z y c h m i n i s t e r s t w (spraw zagranicznych, spraw t e r e m w ł a d z y a f o r m ą j e j sprawowania r o d z i ł a wszelkie­
w e w n ę t r z n y c h , b e z p i e c z e ń s t w a publicznego, finansów, go rodzaju bezprawie, przemoc, zniewalanie mas i samo­
h a n d l u , p r z e m y s ł u c i ę ż k i e g o , p a l i w , tekstylnego i s p o ż y w ­ w o l ę wobec mas ( „ a d m i n i s t r o w a n i e i b i u r o k r a t y z m " , j a k to
czego, k o l e i i pracy) stali k o m u n i ś c i , r e s z t ę z a ś stanowisk o g l ę d n i e nazywano w t e d y w Chinach), k r y ł a j u ż w sobie
m i n i s t r ó w z a j m o w a l i przedstawiciele p a r t i i b u r ż u a z y j n y c h g r o ź b ę przerodzenia się „ d e m o k r a t y c z n e j d y k t a t u r y l u d u "
i bezpartyjni. P r z e w o d n i c z ą c y m Najwyższej Prokuratury w d y k t a t u r ę w o j s k o w o - b i u r o k r a t y c z n ą . Nie m o ż n a p r z y
Ludowej został mianowany komunista Lo Ż u n g - h u a n , t y m p o w i e d z i e ć , b y k i e r o w n i c t w o K P C h nie d o s t r z e g a ł o
p r z e w o d n i c z ą c y m z a ś N a j w y ż s z e g o S ą d u L u d o w e g o jeden tej g r o ź b y i nie p r o w a d z i ł o w a l k i z n a d u ż y w a n i e m w ł a d z y
z p r z y w ó d c ó w D e m o k r a t y c z n e j L i g i — Szen C i i n - ż u . i j e j l i c z n y m i deformacjami. W a l k ę t ę u t r u d n i a ł y jednak
W W o j s k o w e j Radzie L u d o w o - R e w o l u c y j n e j — p r z e w a ż a ­ t a k i e g ł ę b o k i e o b i e k t y w n e p r z y c z y n y , jak gospodarcze
l i w n i e j k o m u n i ś c i — z a s i a d a ł o n i e m a ł o w y b i t n y c h gene­ i k u l t u r a l n e zacofanie C h i n , nie b y ł a t e ż ona prowadzona
r a ł ó w k o u m i n t a n g o w s k i c h , k t ó r z y przeszli na stronę dostatecznie systematycznie, zdecydowanie i konsekwent­
A L W . K P C h faktycznie z a c h o w a ł a p r z y t y m n i e p o d z i e l n ą nie; m i ę d z y i n n y m i s t a n ę ł o jej na przeszkodzie k r z e w i e n i e
k u l t u osoby Mao Tse-tunga.
k o n t r o l ę nad a r m i ą , a ta zajęła s z c z e g ó l n e miejsce w syste­
mie w ł a d z y p a ń s t w o w e j ( w s k ł a d z i e P a ń s t w o w e j Rady Organami kontroli wojskowej A L W były wojskowo-

360 361
-administracyjne k o m i t e t y w i e l k i c h r e j o n ó w a d m i n i s t r a ­ d ó w l u d o w y c h . S p e c y f i c z n ą c e c h ą systemu s ą d o w n i c t w a
c y j n y c h (Chin P ó ł n o c n o - Z a c h o d n i c h , Wschodnich, P o ł u - w okresie o d b u d o w y b y ł a d z i a ł a l n o ś ć r ó ż n e g o rodzaju
d n i o w o - Ś r o d k o w y c h i P o ł u d n i o w o - Z a c h o d n i c h ) , na k t ó ­ s ą d ó w nadzwyczajnych — t r y b u n a ł ó w w o j s k o w y c h i l u ­
r y c h czele stali d o w ó d c y l u b komisarze f r o n t ó w , oraz d o w y c h , szeroko s t o s u j ą c y c h n a j w y ż s z y w y m i a r k a r y .
w o j s k o w o - k o n t r o l n e k o m i t e t y d u ż y c h i ś r e d n i c h miast.
Faktyczne u p r a w n i e n i a s ą d o w e o t r z y m y w a l i wszyscy
Organa a d m i n i s t r a c j i w o j s k o w e j b y ł y n a j w y ż s z ą w ł a d z ą
znaczniejsi szefowie w o j s k o w i i a d m i n i s t r a c y j n i , co nie
w - t e r e n i e , m i a ł y one bardzo szerokie p e ł n o m o c n i c t w a , do
m o g ł o nie r o d z i ć samowoli. P r z y t y m w w i e l u miejsco­
w y d a w a n i a tymczasowych p r z e p i s ó w p r a w n y c h w ł ą c z n i e .
w o ś c i a c h nie b y ł o nadzoru prokuratorskiego i jego f u n k ­
Do z a d a ń o r g a n ó w k o n t r o l i w o j s k o w e j n a l e ż a ł o usta­
cje p e ł n i ł y częściowo organa b e z p i e c z e ń s t w a . Pewne
nawianie p o r z ą d k u publicznego, organizowanie gospodarki,
z m i a n y na lepsze n a s t ą p i ł y dopiero po r e f o r m i e s ą d o w ­
pomoc w organizowaniu .mas l u d o w y c h , przygotowanie
n i c t w a w latach 1952—1953, w trakcie k t ó r e j z o r g a n ó w
w a r u n k ó w do przeprowadzenia r e f o r m y r o l n e j i i n n y c h
s ą d o w y c h u s u n i ę t o w i e l u p r a c o w n i k ó w starego k u o m i n ­
przeobrażeń społecznych, a także tłumienie kontrrewo­
tangowskiego w y m i a r u s p r a w i e d l i w o ś c i i p o t ę p i o n o do­
l u c j i . W m i a r ę r o z w i ą z y w a n i a t y c h z a d a ń w c i ą g u okresu
tychczasowe metody p o s t ę p o w a n i a s ą d o w e g o .
o d b u d o w y o d b y w a ł o s i ę , s t o p n i o w o przekazywanie z a r z ą ­
W okresie odbudowy poczyniono pierwsze k r o k i w ce­
dzania organom c y w i l n y m — l o k a l n y m r z ą d o m l u d o w y m .
lu r o z w i ą z a n i a k w e s t i i narodowej. W Chinach, k t ó r y c h
W d u ż y c h jednak miastach k o m i t e t y w o j s k o w o - k o n t r o l n e
r o z l e g ł e obszary p e r y f e r y j n e z a m i e s z k u j ą przeważnie
nadal i s t n i a ł y , nawet po u c h w a l e n i u k o n s t y t u c j i w 1954 r,.
m n i e j s z o ś c i narodowe (Ujgurzy, T y b e t a ń c z y c y , M o n g o ł o ­
k i e d y to k o n t r o l a w o j s k o w a z o s t a ł a j u ż oficjalnie znie­
w i e , H u e j , K o r e a ń c z y c y , Czuangowie, Miao i inni) *, spra­
siona.
wa ta m i a ł a bardzo istotne znaczenie.
L o k a l n e r z ą d y l u d o w e b y ł y p o c z ą t k o w o mianowane od­
Ogólny Program Ludowej Konsultatywnej Konferencji
g ó r n i e i s t a n o w i ł y one b ą d ź t y l k o organa w ł a d z y w t e r e ­
P o l i t y c z n e j C h i n z a k ł a d a ł r ó w n o u p r a w n i e n i e wszystkich
nie, b ą d ź t e ż d z i e l i ł y w ł a d z ę z konferencjami p r z e d s t a w i ­
m n i e j s z o ś c i narodowych, wprowadzenie l o k a l n e j autono­
c i e l i wszystkich w a r s t w l u d u . Te tymczasowe organa
przedstawicielskie, p e ł n i ą c e funkcje doradcze, nie pocho­ m i i i ustanowienie o r g a n ó w s a m o r z ą d u narodowego lub
d z i ł y z w y b o r u , lecz b y ł y mianowane l u b delegowane. w i e l o n a r o d o w y c h r z ą d ó w w rejonach zamieszkanych
W p ó ź n i e j s z y m okresie t w o r z o n o je przez b e z p o ś r e d n i e przez k i l k a m n i e j s z o ś c i . M n i e j s z o ś c i o m n a r o d o w y m za­
l u b p o ś r e d n i e w y b o r y i p r z y j m o w a ł y one na siebie f u n k ­ g w a r a n t o w a n o p r a w o swobodnego p o s ł u g i w a n i a się j ę z y ­
cje z g r o m a d z e ń przedstawicieli l u d o w y c h , t j . p e ł n o m o c ­ k i e m o j c z y s t y m i pismem, zachowania l u b z m i a n y o b y ­
n y c h o r g a n ó w w ł a d z y w terenie. Proces ten p r z e b i e g a ł czajów, t r a d y c j i i p r z e k o n a ń -religijnych. Prowadzenie
n i e r ó w n o m i e r n i e i nie z o s t a ł z a k o ń c z o n y do c h w i l i prze­ p o l i t y k i narodowej powierzono K o m i s j i do S p r a w N a r o ­
prowadzenia p i e r w s z y c h w y b o r ó w powszechnych i p r z y ­ d o w o ś c i , w c h o d z ą c e j w s k ł a d P a ń s t w o w e j Rady A d m i n i ­
jęcia K o n s t y t u c j i C h R L . T a k w i ę c s t r u k t u r a w ł a d z y te­ stracyjnej.
r e n o w e j w okresie o d b u d o w y m i a ł a p r z e j ś c i o w y , t y m c z a ­ Rejonowa autonomia narodowa w ChRL od począt-
sowy charakter, b y ł a złożona i niejednolita.
* W latach pięćdziesiątych ponad 50 mniejszości narodowych li­
S ą d y l u d o w e s t a n o w i ł y p o c z ą t k o w o część s k ł a d o w ą r z ą - czyło około 35 min ludności.

362 363
k u o g r a n i c z a ł a się t y l k o do a d m i n i s t r a c y j n e j f o r m y , w y ­ nego p l e n u m b y ł y sytuacja finansowo-gospodarcza k r a j u ,
k l u c z a j ą c e j m o ż l i w o ś ć u t w o r z e n i a przez n a r o d y n i e c h i ń - projekt ustawy o reformie rolnej i sprawy w e w n ą t r z p a r ­
skie swoich samodzielnych p a ń s t w n a r o d o w y c h . Swojej t y j n e . Z zasadniczym r e f e r a t e m „ D o k o n a ć g r u n t o w n e g o
narodowej p a ń s t w o w o ś c i z o s t a ł y pozbawione nawet te na­ p r z e ł o m u w s y t u a c j i finansowej i gospodarczej k r a j u "
rody, k t ó r e ją n i e g d y ś p o s i a d a ł y (np.w Sinciangu i T y ­ w y s t ą p i ł Mao Tse-tung. P o d k r e ś l i ł on ponownie, iż nie
becie), wszelkie z a ś p r ó b y postawienia przez n a r o d y n i e - sądzi, aby zbudowanie socjalizmu w Chinach b y ł o s p r a w ą
c h i ń s k i e k w e s t i i w ł a s n e j p a ń s t w o w o ś c i b y ł y zdecydowanie bliskiej p r z y s z ł o ś c i . „ P o n i e k t ó r z y u w a ż a j ą , ż e m o ż n a
odrzucane. Tego rodzaju p o d e j ś c i e do r o z w i ą z a n i a k w e s t i i przed czasem s k o ń c z y ć z k a p i t a l i z m e m i w p r o w a d z i ć so­
narodowej w C h R L s t a n o w i ł o jeden z p r z e j a w ó w w i e l - cjalizm. P o g l ą d t a k i jest b ł ę d n y ; nie odpowiada on s y t u a ­
8
k o h a ń s k i c h , szowinistycznych tendencji w k i e r o w n i c t w i e c j i w naszym k r a j u " .
K P C h . J e d n o c z e ś n i e wprowadzenie r e j o n o w e j a u t o n o m i i P l e n u m p o d s u m o w a ł o pierwsze w y n i k i w a l k i mas p r a ­
narodowej, pod w a r u n k i e m konsekwentnego wcielania c u j ą c y c h C h i n o s t a b i l i z a c j ę i o d b u d o w ę gospodarki oraz
w ż y c i e p r o k l a m o w a n y c h zasad, b y ł o m i m o wszystko k r o ­ p r z e z w y c i ę ż e n i e i n f l a c j i i spekulacyjnych machinacji b u r ­
k i e m n a p r z ó d w p o r ó w n a n i u z okresem k u o m i n t a n g o w ­ ż u a z j i . P o d j ę t e przez p l e n u m ś r o d k i p o z w o l i ł y j u ż s t w i e r ­
skiego panowania. W l u t y m 1952 r. P a ń s t w o w a Rada A d m i ­ dzić pierwsze sukcesy w zakresie u z d r a w i a n i a gospodarki
nistracyjna p r z y j ę ł a „ P o d s t a w o w e zasady p r o g r a m u spra­ i f i n a n s ó w , j a k r ó w n i e ż n a k r e ś l i ć p r o g r a m zdecydowanej
w o w a n i a l o k a l n e j a u t o n o m i i narodowej w C h R L " i szereg p o p r a w y s y t u a c j i w t y c h dziedzinach w c i ą g u n a j b l i ż ­
d o d a t k o w y c h a k t ó w p r z e w i d u j ą c y c h elastyczne ś r o d k i szych trzech lat. P o d s t a w ą w y k o n a n i a tego zadania m i a ł y
z m i e r z a j ą c e do w ł ą c z e n i a m n i e j s z o ś c i n a r o d o w y c h w n u r t b y ć , po pierwsze, przeprowadzenie r e f o r m y r o l n e j i , po
p o s t ę p o w e g o politycznego, gospodarczego i k u l t u r a l n e g o drugie, u p o r z ą d k o w a n i e s y t u a c j i w p r z e m y ś l e i h a n d l u ,
rozwoju kraju. t j . umocnienie pozycji sektora p a ń s t w o w e g o i p o d p o r z ą d ­
W 1950 r. j e d n o s t k i A r m i i L u d o w o - W y z w o l e ń c z e j r o z ­ kowanie ż y w i o ł u p r y w a t n o k a p i t a l i s t y c z n e g o — p a ń s t w o ­
p o c z ę ł y o f e n s y w ę m a j ą c ą na celu ponowne p o ł ą c z e n i e T y ­ w e j k o n t r o l i i regulacji. Jako trzeci ś r o d e k p l e n u m p r z e ­
betu z C h i n a m i . W w y n i k u negocjacji m i ę d z y p r z e d s t a w i ­ w i d y w a ł o r a d y k a l n e zmniejszenie w y d a t k ó w na u t r z y ­
cielami Centralnego R z ą d u L u d o w e g o a t y b e t a ń s k i m i manie a p a r a t u p a ń s t w o w e g o , ale w p r o w a d z e n i e w ż y c i e
w ł a d z a m i 23 maja 1951 r. o s i ą g n i ę t o porozumienie o po­ tego postanowienia n a p o t k a ł o na d u ż e t r u d n o ś c i , z w ł a s z ­
k o j o w y m w y z w o l e n i u T y b e t u na gruncie poszanowania cza po w y b u c h u w o j n y w K o r e i i u d z i a ł u w n i e j o c h o t n i ­
religii, obyczajów i n a w y k ó w narodu tybetańskiego. k ó w chińskich.
W p ó ź n i e j s z y m jednak okresie porozumienie to z o s t a ł o Reforma rolna 1950 r. R o z w i ą z y w a n i e a n t y f e u d a l n y c h
p o g w a ł c o n e przez k i e r o w n i c t w o C h R L . zadań rewolucji stanowiło p o d s t a w o w ą treść działalności
Podstawowe kierunki polityki ekonomicznej KPCh. K P C h w okresie odbudowy. Zadaniem g ł ó w n y m b y ł a
W dniach 6—9 czerwca 1950 r. o b r a d o w a ł o w Pekinie l i k w i d a c j a podstaw feudalnoobszarniczej w ł a s n o ś c i z i e m ­
I I I p l e n u m K C K P C h , k t ó r e o m ó w i ł o podstawowe k i e ­ skiej przez przeprowadzenie r a d y k a l n e j r e f o r m y r o l n e j ,
r u n k i d z i a ł a l n o ś c i p a r t i i w okresie o d b u d o w y i k o n k r e t n e k t ó r a s t a n o w i ł a zarazem j e d n ą z n a j w a ż n i e j s z y c h p r z e s ł a ­
metody r o z w i ą z a n i a z a d a ń postawionych w O g ó l n y m P r o ­ nek r e k o n s t r u k c j i gospodarki narodowej.
gramie L K K P . G ł ó w n y m i zagadnieniami p o r z ą d k u dzien- Po o m ó w i e n i u przez I I I p l e n u m K C K P C h projektu

364 365
 nie przez p a ń s t w o l u d o w e p r z y poparciu w i e l o m i l i o n o ­
u s t a w y o r e f o r m i e r o l n e j p r o j e k t ten z o s t a ł zaaprobowany
w y c h rzesz c h ł o p s t w a .
przez O g ó l n o c h i ń s k i K o m i t e t L u d o w e j K o n s u l t a t y w n e j
Reforma r o l n a t r w a ł a d w a i p ó ł r o k u * i z o s t a ł a z a k o ń ­
K o n f e r e n c j i Politycznej i z a t w i e r d z o n y przez C e n t r a l n ą
czona (oprócz n i e k t ó r y c h r e j o n ó w zamieszkanych przez
L u d o w ą R a d ę R z ą d o w ą . Ustawa n a b r a ł a mocy p r a w n e j
m n i e j s z o ś c i narodowe) w i o s n ą 1953 r. W rezultacie prze­
30 czerwca 1950 r. A r t y k u ł 1 u s t a w y o r e f o r m i e r o l n e j
o b r a ż e ń około 300 m i n bezrolnych i m a ł o r o l n y c h c h ł o ­
głosił: „ O b s z a r n i c z a w ł a s n o ś ć ziemi, oparta na w y z y s k u
p ó w o t r z y m a ł o b e z p ł a t n i e 47 m i n ha ziemi obszarniczej.**
f e u d a l n y m , zostaje zniesiona i ustanawia się c h ł o p s k ą
C h ł o p i zaprzestali p ł a c e n i a obszarnikom r e n t y g r u n t o ­
w ł a s n o ś ć ziemi, aby w y z w o l i ć siły w y t w ó r c z e w r o l n i c ­
w e j . Na p r z e o b r a ż e n i a c h t y c h zyskali n a j w i ę c e j b i e d -
t w i e , r o z w i j a ć p r o d u k c j ę r o l n ą i u t o r o w a ć d r o g ę do uprze­
9 niacy i w y r o b n i c y , znacznie w z r o s ł a t e ż liczba gospo­
m y s ł o w i e n i a n o w y c h C h i n " . Z i e m i a n a l e ż ą c a do obszar­
darstw ś r e d n i o r o l n y c h . Z o s t a ł a z l i k w i d o w a n a klasa obszar­
n i k ó w i k l a s z t o r ó w p o d l e g a ł a konfiskacie. Z i e m i a boga­
n i k ó w , a k u ł a c t w o — o s ł a b i o n e politycznie i ekonomicz­
t y c h c h ł o p ó w , j e ż e l i u p r a w i a l i ją o n i sami l u b za p o m o c ą
nie. U m o c n i ł się sojusz k l a s y robotniczej i c h ł o p s t w a ,
siły najemnej, nie b y ł a i m odbierana. J e ś l i natomiast k u ­
z w i ę k s z y ł się w p ł y w P a r t i i K o m u n i s t y c z n e j w ś r ó d mas
ł a k o d d a w a ł w i ę k s z ą część swojej z i e m i w d z i e r ż a w ę , to
c h ł o p s k i c h , p o w s t a ł y w a r u n k i r o z w o j u sił w y t w ó r c z y c h
część t ę m u r e k w i r o w a n o . Ustawa z a p e w n i a ł a n i e t y k a l ­
w rolnictwie.
n o ś ć ziemi i m i e n i a ś r e d n i a k ó w . Z i e m i e skonfiskowane
i zarekwirowane, z w i e r z ę t a p o c i ą g o w e , i n w e n t a r z , domy W m i a r ę finalizowania r e f o r m y r o l n e j , p r z y poparciu
i inne mienie przekazywano na w ł a s n o ś ć c h ł o p o m bezrol­ K P C h i p a ń s t w a ludowego b y ł y tworzone na s z e r o k ą
n y m i m a ł o r o l n y m . Z i e m i a i i n n y dobytek b y ł y dzielone s k a l ę sezonowe i s t a ł e g r u p y wzajemnej pomocy p r o d u k ­
proporcjonalnie do liczby o s ó b w rodzinie, zniesiono j e d ­ cyjnej. Ł ą c z y ł y one w y s i ł e k pracy c h ł o p ó w , p r z y zacho­
n a k ż e zasadę egalitaryzmu we w ł a d a n i u ziemią. Prawo w a n i u p r y w a t n e j w ł a s n o ś c i ziemi i i n n y c h ś r o d k ó w p r o ­
do o t r z y m a n i a ziemi na r ó w n i z c h ł o p a m i przyznano r ó w ­ d u k c j i . Do 1952 r. g r u p y te z r z e s z a ł y 45 m i n z a g r ó d , c z y l i
nież b y ł y m obszarnikom; r o z l e g ł e j e j p o ł a c i e — odłogi 4 0 % wszystkich gospodarstw c h ł o p s k i c h (w p r z y b l i ż e n i u
i u g o r y oraz inne n i e u p r a w n e obszary, lasy i t p . — w o d y po sześć gospodarstw w grupie). W n i e k t ó r y c h p r o w i n ­
i bogactwa n a t u r a l n e znacjonalizowano. cjach t w o r z o n o eksperymentalnie s p ó ł d z i e l n i e p r o d u k c y j ­
ne; pod koniec okresu o d b u d o w y o b j ę ł y one 0,05%
O r g a n a m i przeprowadzania r e f o r m y r o l n e j w terenie
wszystkich gospodarstw c h ł o p s k i c h .
b y ł y z w i ą z k i c h ł o p s k i e , do k t ó r y c h obszarnicy i k u ł a c y
Dla l i k w i d a c j i p r z e ż y t k ó w f e u d a l i z m u w Chinach w a ż ­
nie zostali dopuszczeni. R e f o r m ą k i e r o w a ł y specjalne
ne znaczenie m i a ł a t a k ż e uchwalona 1 maja 1950 r. usta­
b r y g a d y w y s y ł a n e przez P a r t i ę K o m u n i s t y c z n ą z miast
wa o m a ł ż e ń s t w i e , p r o k l a m u j ą c a r ó w n o u p r a w n i e n i e m ę ż ­
(do 300 tys. l u d z i rocznie). A b y z ł a m a ć z a c i e k ł y o p ó r
czyzny i k o b i e t y w stosunkach m a ł ż e ń s k i c h i r o d z i n ­
obszarników, utworzono wszędzie t r y b u n a ł y ludowe 10
n y c h . Opracowano i wprowadzono w i e l e i n n y c h p r z e p i -
z uproszczonym przewodem s ą d o w y m , u p r a w n i o n e do
w y d a w a n i a w y r o k ó w ś m i e r c i ; w i e l u o b s z a r n i k ó w rozstrze­ * Z uwzględnieniem przeobrażeń agrarnych w okresie wojny
lano l u b umieszczono w obozach. Bez w z g l ę d u na zastoso­ ludowowyzwoleńczej — siedem lat.
wane w n i e j ś r o d k i przeprowadzenie r e f o r m y r o l n e j sta­ ** Globalna powierzchnia zasiewów Chin w 1952 r. wynosiła
nowiło głęboką, antyfeudalną rewolucję, dokonaną odgór- 108 min ha.

367
366
sów prawnych zapewniających wykorzenienie p r z e ż y t k ó w c e n t r u j ą c w s w y c h r ę k a c h k o n t r o l ę nad p r o d u k c j ą i dys­
f e u d a l n y c h w ż y c i u s p o ł e c z n y m (reforma o ś w i a t y l u d o ­ t r y b u c j ą n a j w a ż n i e j s z y c h t o w a r ó w , przede w s z y s t k i m
w e j , nowe ustawodawstwo pracy, postanowienia d o t y c z ą c e k o n s u m p c y j n y c h , p a ń s t w o l u d o w e j u ż pod koniec 1950 r.
t a j n y c h s t o w a r z y s z e ń r e l i g i j n y c h itd.). z d o ł a ł o p o w s t r z y m a ć w i e l o l e t n i ą inflację, p o ł o ż y ł o kres
Tak w i ę c w latach 1948—1952 K P C h zdecydowanie spekulacji i p o d p o r z ą d k o w a ł o swej r e g u l a c j i sektor p r y ­
i konsekwentnie w c i e l i ł a w ż y c i e podstawowe z a ł o ż e n i a watnokapitalistyczny. Dużą rolę odegrało przy t y m
swojego antyfeudalnego p r o g r a m u , o d p o w i a d a j ą c e l u d o - wprowadzenie pierwotnych form kapitalizmu p a ń s t w o w e ­
w o d e m o k r a t y c z n e m u etapowi r e w o l u c j i . go ( p a ń s t w o w y c h z a m ó w i e ń u p r y w a t n y c h p r z e d s i ę b i o r s t w
Rozwój państwowego sektora w gospodarce i regulowa­ na p r z e r ó b s u r o w c ó w i p r o d u k c j ę g o t o w y c h w y r o b ó w ,
nie kapitału prywatnego. Za p o d s t a w o w ą bazę m a t e r i a l n ą scentralizowanych z a k u p ó w w e d ł u g cen s t a ł y c h i scen­
w ł a d z y l u d o w e j K P C h u w a ż a ł a sektor p a ń s t w o w y gospo­ tralizowanego z b y t u p r o d u k c j i p r z e m y s ł u k a p i t a l i s t y c z ­
d a r k i . Po zdobyciu w ł a d z y w y s i ł k i p a r t i i z m i e r z a ł y zatem nego). W i 1952 r . p r z e d s i ę b i o r s t w a p r y w a t n e , o b j ę t e r ó ż ­
do tego, b y z a k o ń c z y ć t w o r z e n i e sektora p a ń s t w o w e g o , n y m i f o r m a m i k a p i t a l i z m u p a ń s t w o w e g o , d a w a ł y około
z a p e w n i ć m u k i e r o w n i c z ą r o l ę w ż y c i u gospodarczym połowę całej produkcji p r z e m y s ł u prywatnego. Wraz
k r a j u , p o d p o r z ą d k o w u j ą c jego k o n t r o l i i r e g u l u j ą c e m u z t y m p a ń s t w o szeroko p o p i e r a ł o o d b u d o w ę i r o z w ó j n i e ­
o d d z i a ł y w a n i u wszystkie p o z o s t a ł e u k ł a d y ekonomiczne, z b ę d n y c h dla gospodarki narodowej p r z e d s i ę b i o r s t w p r y ­
z w ł a s z c z a sektor p r y w a t n o k a p i t a l i s t y c z n y i drobnotowa- w a t n o k a p i t a l i s t y c z n y ch. Znaczna pomoc ze s t r o n y p a ń ­
rowy. stwa, protekcjonistyczna p o l i t y k a w ł a d z y l u d o w e j , i d ą c a
Sektor p a ń s t w o w y p o w s t a ł jeszcze w latach w o j n y do­ w parze z l i k w i d a c j ą p ę t f e u d a l i z m u — u m o ż l i w i ł y p r y ­
m o w e j , d z i ę k i konfiskacie w i e l k i e g o k a p i t a ł u p a ń s t w o w o - w a t n e m u s e k t o r o w i szybkie p r z e z w y c i ę ż e n i e regresu
-monopolistycznego. Proces p r z e j m o w a n i a przez p a ń s t w o i z d y n a m i z o w a ł y p r o d u k c j ę . W c i ą g u zaledwie jednego
w i e l k i e g o k a p i t a ł u z o s t a ł z a k o ń c z o n y o k o ł o 1951 r. W r ę ­ 1951 r. p r o d u k c j a globalna p r z e m y s ł u p r y w a t n e g o w z r o s ł a
k a c h p a ń s t w a ludowego z n a l a z ł y s i ę n a j w i ę k s z e b a n k i , 1,5 raza.
transport kolejowy, większość przedsiębiorstw p r z e m y s ł u P o l i t y k a ograniczania i r e g u l o w a n i a k a p i t a ł u p r y w a t ­
c i ę ż k i e g o , n i e k t ó r e k l u c z o w e g a ł ę z i e p r z e m y s ł u lekkiego nego n a p o t y k a ł a j e d n o c z e ś n i e na p o t ę g u j ą c y się opór
i część h a n d l u . Obok k o n f i s k a t y k a p i t a ł u p a ń s t w o w o - m o - burżuazji. Nie mając możliwości rozwinięcia otwartej
nopolistycznego w ł a d z a l u d o w a z n i o s ł a w okresie odbu­ w a l k i p r z e c i w k o w ł a d z y l u d o w e j , b u r ż u a z j a w k r o c z y ł a na
d o w y wszystkie s z c z e g ó l n e p r a w a i p r z y w i l e j e i m p e r i a l i ­ d r o g ę ł a m a n i a p a ń s t w o w e j p o l i t y k i ekonomicznej przez
s t ó w w Chinach i stopniowo z n a c j o n a l i z o w a ł a obcy k a p i ­ obchodzenie nowego ustawodawstwa (tak zwane p i ę ć r o ­
t a ł . W p r o w a d z o n y z o s t a ł f a k t y c z n y monopol h a n d l u d z a j ó w zła: u c h y l a n i e się od p o d a t k ó w , p r z e k u p y w a n i e
zagranicznego i p r z y j ę t a p o l i t y k a ochrony p r o d u k c j i r o ­ p r a c o w n i k ó w p a ń s t w o w y c h , kradzież mienia państwowego,
d z i m e j . Zastosowane ś r o d k i u m o ż l i w i ł y s e k t o r o w i p a ń ­ niesumienne w y k o n y w a n i e z a m ó w i e ń p a ń s t w o w y c h , w y ­
s t w o w e m u zajęcie k l u c z o w y c h p o z y c j i w ekonomice k r a j u . kradanie i n s t y t u c j o m p a ń s t w o w y m t a j n e j i n f o r m a c j i gos­
W walce o opanowanie k l u c z o w y c h pozycji w gospo­ podarczej). Podejmowane b y ł y t a k ż e p r ó b y nadania k s z t a ł ­
darce w ł a d z a l u d o w a m u s i a ł a p o d j ą ć ś r o d k i m a j ą c e na celu t u politycznego — poza l e g a l n y m i r a m a m i jednolitego
l i k w i d a c j ę ż y w i o ł u w ł a s n o ś c i p r y w a t n e j i anarchii. K o n - f r o n t u — p o s z c z e g ó l n y m u g r u p o w a n i o m b u r ż u a z j i . Czynio-

368 24 — Najnowsza... 369

no to pod pozorem tworzenia r ó ż n e g o rodzaju stowarzy­
ciom uderzono silnie w b u r ż u a z j ę n a r o d o w ą i podkopano
s z e ń ekonomicznych ( „ k o l e g i a b u c h a l t e r ó w " , „ g r u p a b u ­
j e j pozycje ekonomiczne i polityczne; pod pozorem nie
d o w y o k r ę t ó w " itd.). N i e d o s k o n a ł o ś ć r e g u l u j ą c y c h d ź w i g ­
o p ł a c o n y c h p o d a t k ó w za lata u b i e g ł e ś c i ą g n i ę t o z n i e j k o n ­
n i ekonomicznych p a ń s t w a , o g ó l n e zacofanie gospodarki,
t r y b u c j ę w wysokości k i l k u miliardów juanów. Kampanie
niekompetencje k i e r o w n i c z e j k a d r y gospodarczej, obec­
te istotnie z a s t r a s z y ł y b u r ż u a z j ę , z o s t a ł y t e ż przez n i ą
n o ś ć l u d z i w y w o d z ą c y c h się z klas w y z y s k u j ą c y c h w apa­
p r z y j ę t e jako w y k ł a d n i k z m i a n y p o l i t y k i K P C h wobec
racie gospodarczym ludowego p a ń s t w a — b y ł y na r ę k ę
k a p i t a ł u prywatnego, co w y w a r ł o u j e m n y w p ł y w na dzia­
burżuazji, u ł a t w i a ł y jej przeciwdziałanie. W tych w a r u n ­
ł a l n o ś ć p r z e m y s ł o w c ó w i h a n d l o w c ó w . Z m n i e j s z y ł a się
kach k i e r o w n i c t w o K P C h i p a ń s t w a ludowego zastosowa­
wielkość produkcji p r z e m y s ł u prywatnego i rozmiary pro­
ło polityczno-administracyjne m e t o d y w a l k i z b u r ż u a z j a ,
d u k c j i p r z e m y s ł o w e j Chin, a p a ń s t w o b y ł o zmuszone pod­
a z w ł a s z c z a z j e j w p ł y w e m na p a r t i ę i aparat p a ń s t w o w y .
j ą ć p i l n e ś r o d k i w celu p r z y w r ó c e n i a a k t y w n o ś c i sektora
Na p r z e ł o m i e 1951 i 1952 r. r o z w i n i ę t o w Chinach d w i e
prywatnego. P r a k t y k a b o w i e m 1952 r. d o w i o d ł a , że czysto
kolejne masowe kampanie polityczne — „ s a n fan", „ r u c h administracyjne, represyjne m e t o d y w a l k i z b u r ż u a z j a
przeciwko t r z e m z ł o m " (korupcji, m a r n o t r a w s t w u i b i u ­ w Chinach, m i m o że p r z y n o s z ą p a ń s t w u d o r a ź n e zyski,
r o k r a c j i ) w p a r t i i , organizacjach masowych, i n s t y t u c j a c h nie d a j ą p o ż ą d a n e g o efektu w r o z w i ą z y w a n i u zasadni­
p a ń s t w o w y c h i w a r m i i , oraz „ w u f a n " , „ r u c h przeciwko czych p r o b l e m ó w gospodarczych. P r z y w y p r a c o w y w a n i u
p i ę c i u z ł o m " w ś r ó d b u r ż u a z j i . K a m p a n i a przeciwko t r z e m w i ę c generalnej l i n i i politycznej w 1953 r. d o ś w i a d c z e n i a ,
z ł o m p r z e k s z t a ł c i ł a się w z a k r o j o n ą na s z e r o k ą s k a l ę k a m p a n i i przeciwko t r z e m i p i ę c i u n a d u ż y c i o m s k ł o n i ł y
c z y s t k ę w m i e j s k i c h organizacjach p a r t y j n y c h i w apara­ j u ż K P C h do bardziej r o z w a ż n e g o p o d e j ś c i a do p r o b l e m u
cie p a ń s t w o w y m . W czasie j e j t r w a n i a w e wszystkich likwidacji k a p i t a ł u prywatnego.
d u ż y c h instytucjach i jednostkach w o j s k o w y c h z o s t a ł y J e d n y m z n a j w a ż n i e j s z y c h a s p e k t ó w p r z e d s i ę w z i ę ć spo-
p o w o ł a n e t r y b u n a ł y l u d o w e u p r a w n i o n e do w y d a w a n i a ł e c z n o - e k o n o m i c z n y c h w ł a d z y l u d o w e j w okresie odbudo­
w y r o k ó w ś m i e r c i ; p r z e w o d n i c z ą c y m i t r y b u n a ł ó w b y l i sze­ w y b y ł wzrost a k t y w n o ś c i , zorganizowania i a u t o r y t e t u
f o w i e i n s t y t u c j i i d o w ó d c y w o j s k o w i . W c a ł y m k r a j u od­ klasy robotniczej. Z w y c i ę s t w o r e w o l u c j i l u d o w e j p r z y ­
b y ł y się w i e c e - s ą d y , k t ó r y m zazwyczaj t o w a r z y s z y ł y p u ­ niosło d o s t r z e g a l n ą p o p r a w ę p o l i t y c z n e j , p r a w n e j i eko­
bliczne egzekucje. Represjom t y m poddano około 4,5% nomicznej s y t u a c j i p r o l e t a r i a t u . Do najbardziej i s t o t n y c h
w t y m zakresie zmian przeprowadzonych z i n i c j a t y w y
p r a c o w n i k ó w aparatu p a ń s t w o w e g o . Wymierzony w bur­
K P C h w pierwszych latach istnienia C h R L n a l e ż y z a l i ­
ż u a z j ę „ r u c h przeciwko p i ę c i u z ł o m " o d b y w a ł się p r z y
c z y ć l i k w i d a c j ę w p r z e m y ś l e i transporcie p ó ł f e u d a l n y c h
użyciu łagodniejszych środków. Rozpatrujące sprawy ka­
z w i ą z k ó w cechowych i r e g i o n a l n y c h s t o w a r z y s z e ń k i e r o ­
p i t a l i s t ó w , k t ó r z y d o p u ś c i l i się w y k r o c z e ń , specjalne t r y ­
w a n y c h przez r ó ż n e g o rodzaju p o ś r e d n i k ó w i z w i e r z c h n i ­
b u n a ł y w y d a w a ł y znacznie ł a g o d n i e j s z e w y r o k i , kara
k ó w b e z l i t o ś n i e w y z y s k u j ą c y c h proletariat, utworzenie
ś m i e r c i nie b y ł a p r a k t y c z n i e stosowana. Zasadniczym ce­
w przedsiębiorstwach państwowych komitetów zarządza­
l e m k a m p a n i i przeciwko p i ę c i u z ł o m b y ł o zastraszenie nia p r z e d s i ę b i o r s t w a m i i f a b r y c z n y c h konferencji przed­
burżuazji i ściągnięcie z niej pokaźnej kontrybucji. stawicieli r o b o t n i k ó w oraz p r a c o w n i k ó w u m y s ł o w y c h ,
W rezultacie r u c h ó w przeciwko t r z e m i p i ę c i u n a d u ż y - uchwalenie p o s t ę p o w e j u s t a w y o z w i ą z k a c h zawodowych,

370 24*
371
 ułatwiającej robotnikom prywatnych przedsiębiorstw ne p r z e c i ę c i e p r ó b z w i ą z k ó w zawodowych, b y o d g r y w a ć
w a l k ę z wyzyskiem kapitalistycznym. Jednocześnie w y ­ bardziej c z y n n ą r o l ę w zakresie p o p r a w y s y t u a c j i p r a w ­
r a ź n i e wzrasta rola i znaczenie z w i ą z k ó w zawodowych. nej i m a t e r i a l n e j r o b o t n i k ó w : w 1951 r. k i e r o w n i c t w o
W k o ń c u 1952 r. l i c z y ł y one ponad 7 m i n r o b o t n i k ó w O g ó l n o c h i ń s k i e j Federacji Z w i ą z k ó w Z a w o d o w y c h , w t y m
i pracowników umysłowych. L i Li-san, z o s t a ł o o s k a r ż o n e o „ e k o n o m i z m " i „ a p o l i t y c z ­
K i e r o w a n e przez k o m u n i s t ó w z w i ą z k i zawodowe r o z w i ­ n o ś ć " , a n a s t ę p n i e u s u n i ę t e na m o c y decyzji K o m i t e t u
n ę ł y o g r o m n ą p r a c ę w zakresie n o r m a l i z a c j i i o d b u d o w y Centralnego K P C h .
p r o d u k c j i , organizacji masowego w s p ó ł z a w o d n i c t w a p r a ­ Partia Komunistyczna w okresie odbudowy kraju.
cy, p o d w y ż s z e n i a poziomu w y k s z t a ł c e n i a o g ó l n e g o i po­ W c i ą g u trzech lat okresu o d b u d o w y liczba c z ł o n k ó w
litycznego r o b o t n i k ó w , szkolenia k a d r a d m i n i s t r a c y j n y c h , K P C h w z r o s ł a p r a w i e d w u k r o t n i e : z 3,5 m i n przed po­
gospodarczych i i n ż y n i e r y j n o - t e c h n i c z n y c h s p o ś r ó d przo­ w s t a n i e m C h R L do 4,5 m i n w czerwcu 1950 r., 5,8 m i n
d u j ą c y c h r o b o t n i k ó w . W latach o d b u d o w y same t y l k o w czerwcu 1951 r. i 6,1 m i n w m a j u 1953 r. N a j w i ę k s z y
s z k o ł y z w i ą z k o w e w y k s z t a ł c i ł y 111 tys. t a k i c h p r a c o w ­ przyrost liczby c z ł o n k ó w p a r t i i — 2,3 m i n — n a s t ą p i ł
n i k ó w k a d r o w y c h ; 107 tys. c z ł o n k ó w z w i ą z k ó w zawodo­ w c i ą g u pierwszego p ó ł t o r a r o k u . W e d ł u g stanu na d z i e ń
w y c h skierowano do pracy w organach p a ń s t w o w y c h 1 lipca 1951 r., z 5,8 m i n c z ł o n k ó w i k a n d y d a t ó w p a r t i i
i p a r t y j n y c h ; 124 tys. r o b o t n i k ó w awansowano na stano­ ponad p o ł o w a (3 m i n ) z n a j d o w a ł a się na wsi, 2,7 m i n —
w i s k a i n ż y n i e r y j n o - t e c h n i c z n e i administracyjne, w t y m w a r m i i , aparacie p a ń s t w o w y m , gospodarce narodowej,
7800 osób na stanowiska d y r e k t o r ó w p r z e d s i ę b i o r s t w i ich k u l t u r z e i t d . Pod w z g l ę d e m s k ł a d u p a r t i a n a d a l b y ł a
z a s t ę p c ó w . W p r z e d s i ę b i o r s t w a c h natomiast p r y w a t n y c h w stopniu p r z e w a ż a j ą c y m p a r t i ą c h ł o p s k ą ; liczba r o b o t n i ­
sytuacja r o b o t n i k ó w u l e g ł a zmianie dopiero po k a m p a n i i k ó w w p a r t i i w z r o s ł a k i l k a k r o t n i e , lecz w dalszym c i ą g u
przeciw p i ę c i u z ł o m , gdy z a c z ę t o w p r o w a d z a ć t a m w ż y ­ b y ł a stosunkowo n i e w i e l k a — o k o ł o 6,5% w m a j u 1953 r.
cie elementy k o n t r o l i robotniczej. Wszystko to o d p o w i a ­ W o m a w i a n y m okresie k i e r o w n i c t w o K P C h p o d e j m o w a ł o
d a ł o o r i e n t a c j i K P C h na s o c j a l i s t y c z n ą d r o g ę r o z w o j u . o k r e ś l o n e k r o k i w zakresie r e g u l o w a n i a s k ł a d u p a r t i i ,
M o ż n a p o w i e d z i e ć , że w okresie o d b u d o w y K P C h i w ł a ­ podniesienia jej b o j o w o ś c i oraz umocnienia w i ę z i z masa­
dza l u d o w a p r z e z w y c i ę ż y ł y w p e w n y m s t o p n i u poprzed­ m i . Coraz w i ę c e j p r z y j m o w a n o do p a r t i i r o b o t n i k ó w . Ge­
nie wyobcowanie i oderwanie od klasy robotniczej, w z m o ­ neralnie jednak po u t w o r z e n i u C h R L nie n a s t ą p i ł za­
g ł y za p o ś r e d n i c t w e m z w i ą z k ó w z a w o d o w y c h i a p a r a t u sadniczy p r z e ł o m w r o z w o j u p a r t i i i jej s k ł a d z i e k l a ­
p a ń s t w o w e g o o d d z i a ł y w a n i e na r o b o t n i k ó w , z a c z ę ł y zdo­ sowym.
b y w a ć i c h zaufanie. T y m n i e m n i e j p o d s t a w o w y m spo­ W związku z szybkim wzrostem ilościowym partii
ł e c z n y m i p o l i t y c z n y m oparciem w ł a d z y l u d o w e j pozosta­ I I I plenum K C K P C h podjęło u c h w a ł ę o zintensyfikowa­
w a ł o nadal c h ł o p s t w o , k t ó r e m u p o ś w i ę c a ł a ona n a j w i ę c e j n i u szkolenia partyjnego k o m u n i s t ó w , o r e g u l o w a n i u
u w a g i . W odniesieniu natomiast do p r o l e t a r i a t u maoistow- p r z y j ę ć do p a r t i i w celu z w i ę k s z e n i a w n i e j liczby r o b o t ­
ska grupa w k i e r o w n i c t w i e K P C h d ą ż y ł a do o s i ą g n i ę ­ n i k ó w , o ograniczeniu p r z y j ę ć do K P C h w rejonach w i e j ­
cia nie t y l e politycznego, co produkcyjnego w z m o ż e n i a skich i o w e r y f i k a c j i c z ł o n k ó w p a r t i i . W d y r e k t y w i e
a k t y w n o ś c i r o b o t n i k ó w . K o n t y n u a c j ą poprzedniej p o l i t y k i K C K P C h d o t y c z ą c e j czystki w p a r t i i wskazywano, że
Mao Tse-tunga wobec r o b o t n i k ó w b y ł o t a k ż e zdecydowa- „ w i ę k s z o ś ć n o w y c h c z ł o n k ó w p a r t i i przejawia ideologicz-

372 373
n ą c h w i e j n o ś ć , niezdyscyplinowanie, nie ma odpowiednie­ Z w i ą z k u Radzieckiego oraz istnienie sił i n t e r n a c j o n a l i -
go przygotowania. W ś r ó d w i e l u starych c z ł o n k ó w p a r t i i , stycznych w p a r t i i i jej k i e r o w n i c t w i e . Te w ł a ś n i e c z y n ­
a n a w e t w ś r ó d s t a r y c h k i e r o w n i c z y c h d z i a ł a c z y obserwuje n i k i w b r e w stanowisku e l e m e n t ó w d r o b n o m i e s z c z a ń s k o -
s i ę p r z e j a w y zarozumialstwa i p y s z a ł k o w a t o ś c i " . 11 -nacjonalistycznych w k i e r o w n i c t w i e K P C h z a d e c y d o w a ł y
Rozwijając u c h w a ł y I I I plenum, K C K P C h w marcu 0 w y b o r z e socjalistycznej p e r s p e k t y w y r o z w o j u kraju
1951 r. z w o ł a ł o g ó l n o c h i ń s k ą n a r a d ę w sprawie pracy 1 o r i e n t a c j i na p r z y j a ź ń z ZSRR.
p a r t y j n o - o r g a n i z a c y j n e j . Na naradzie tej postanowiono Pierwsze kroki ChRL w dziedzinie polityki zagranicz­
w c i ą g u trzech lat u p o r z ą d k o w a ć p r a c ę podstawowych nej. Po p o w s t a n i u C h R L k i e r o w n i c t w o K o m u n i s t y c z n e j
organizacji p a r t y j n y c h , t j . p r z e p r o w a d z i ć weryfikację P a r t i i C h i n przez p e w i e n okres o r i e n t o w a ł o się na popar­
i p o w t ó r n ą r e j e s t r a c j ę c z ł o n k ó w p a r t i i , oczyścić je z ele­ cie Z S R R i i n n y c h k r a j ó w socjalistycznych; p r z e w a ż a j ą ­
m e n t ó w obcych i b i e r n y c h . Narada s f o r m u ł o w a ł a osiem ca część p a r t i i i masy p r a c u j ą c e k r a j u w i d z i a ł y w t y m
p u n k t ó w , w y m a g a ń wobec c z ł o n k ó w K P C h . W p u n k t a c h g w a r a n c j ę p o m y ś l n e g o marszu do socjalizmu. T ę o r i e n ­
t y c h oraz w w i e l u i n n y c h ó w c z e s n y c h dokumentach i po­ t a c j ę \ v polityce zagranicznej p o p i e r a ł a r ó w n i e ż grupa
s u n i ę c i a c h p a r t i i z n a l a z ł a odzwierciedlenie w a l k a d w ó c h Mao Tse-tunga, ale z nacjonalistycznych pobudek, w na­
tendencji — proletariackiej, internacjonalistycznej i d r o ­ dziei, że pomoc ZSRR b ę d z i e m o ż n a w y k o r z y s t a ć do zre­
b n o m i e s z c z a ń s k i e j , nacjonalistycznej. Podczas gdy i n t e r ­ alizowania s w y c h hegemonistycznych p l a n ó w . Ó w c z e s n a
n a c j o n a l i ś c i starali się oczyścić K P C h z e l e m e n t ó w klaso­ p o l i t y k a zagraniczna C h R L , m i m o że j u ż w t e d y z a w i e r a ł a
w o obcych, k a r i e r o w i c z o w s k i c h i zdemoralizowanych, Mao pewne e l e m e n t y w i e l k o m o c a r s t w o w o ś c i , b y ł a w zasadzie
Tse-tung i jego zwolennicy u s i ł o w a l i w y k o r z y s t a ć czyst­ k o n s t r u k t y w n a , p o s t ę p o w a i pokojowa, zgodna z p o l i t y k ą
12
k ę , aby u t r w a l i ć w p a r t i i i w k r a j u k u l t jednostki, a n t y ­ i n n y c h p a ń s t w socjalistycznych.
demokratyczne, w o j s k o w e m e t o d y k i e r o w a n i a , p r z e p r o ­ 1 p a ź d z i e r n i k a 1949 r. r z ą d C h R L o ś w i a d c z y ł , ż e jest
w a d z a ć o b r ó b k i ideologiczne i masowe represje. W e d ł u g jedynym legalnym r z ą d e m reprezentującym cały naród
n i e p e ł n y c h d a n y c h z lutego 1953 r., w t r a k c i e czystki zo­ Chin, że jest g o t ó w n a w i ą z a ć stosunki dyplomatyczne
s t a ł o u s u n i ę t y c h z s z e r e g ó w K P C h l u b o d e s z ł o 10% j e j z k a ż d y m p a ń s t w e m , k t ó r e b ę d z i e p r z e s t r z e g a ć zasad r ó w ­
stanu; część s t a n o w i ł y elementy obce, część o d e s z ł a z par­ ności, w z a j e m n y c h k o r z y ś c i i wzajemnego poszanowania
t i i ze w z g l ę d u na b r a k p r z y g o t o w a n i a l u b z o s t a ł a u s u ­ integralności terytorialnej i suwerenności.
n i ę t a za b i e r n o ś ć i zacofanie.
Pierwszym państwem, które uznało Chińską Republikę
Jednocześnie w KPCh i w kraju podjęto szeroką kam­ L u d o w ą i n a w i ą z a ł o z n i ą stosunki dyplomatyczne, b y ł
p a n i ę g l o r y f i k o w a n i a Mao Tse-tunga i jego „ i d e i " , t w o ­ Z w i ą z e k Radziecki. W k o ń c u 1949 i na p o c z ą t k u 1950 r.
rzenia k u l t u wodza. Rozdmuchiwanie atmosfery k u l t u C h R L z o s t a ł a uznana przez wszystkie p o z o s t a ł e p a ń s t w a
osoby Mao Tse-tunga i g l o r y f i k o w a n i a jego „ i d e i " na­
socjalistyczne. C h i n y L u d o w e w e s z ł y w s k ł a d wspólnoty
b r a ł o s z c z e g ó l n e g o rozmachu podczas u r o c z y s t o ś c i z oka­
socjalistycznej.
z j i 30 rocznicy powstania K P C h .
Na p r z e ł o m i e 1949 i 1950 r. p r z e b y w a ł a w ZSRR c h i ń ­
R ó w n o c z e ś n i e na p o l i t y k ę K P C h o d d z i a ł y w a ł y w t y m
ska delegacja r z ą d o w a z Mao Tse-tungiem na czele. 14 l u ­
czasie t a k i e p o z y t y w n e c z y n n i k i j a k p o p u l a r n o ś ć idei
tego 1950 r. z o s t a ł podpisany w M o s k w i e U k ł a d o p r z y -
socjalizmu w s p o ł e c z e ń s t w i e c h i ń s k i m , w p ł y w a u t o r y t e t u

375
374
j a ź n i , sojuszu i pomocy wzajemnej, porozumienia w spra­ C h R L w O N Z oraz r o z w i n i ę c i e szerokiej m i ę d z y n a r o d o ­
w i e K o l e i C z a n g c z u ń s k i e j (dawna W C h K Ż ) , P o r t u - A r t u r a w e j k a m p a n i i p r z e c i w k o a m e r y k a ń s k i e j okupacji T a j w a ­
1 T a l i e n u , porozumienie w sprawie przyznania C h R L n u . W okresie agresji w K o r e i Z w i ą z e k Radziecki zaopa­
d ł u g o t e r m i n o w e g o k r e d y t u i inne. U k ł a d i porozumienia t r y w a ł walczących tam ochotników chińskich w broń,
p r z e w i d y w a ł y szeroki r o z w ó j w s p ó ł p r a c y politycznej, go­ a m u n i c j ę , paliwo, ż y w n o ś ć i l e k i . ' N a p r o ś b ę r z ą d u C h R L
spodarczej i k u l t u r a l n e j m i ę d z y Z S R R a C h R L . R z ą d r a ­ z o s t a ł y przerzucone do M a n d ż u r i i doborowe radzieckie
dziecki p r z e k a z y w a ł C h R L bez o d s z k o d o w a ń wszystkie d y w i z j e lotnicze, k t ó r e z a p e w n i ł y o ś r o d k o m p r z e m y s ł o ­
swe p r a w a z t y t u ł u w s p ó l n e g o z a r z ą d u nad K o l e j ą Czang- w y m C h i n P ó ł n o c n o - W s c h o d n i c h n i e z a w o d n ą o s ł o n ę przed
c z u ń s k ą w r a z z c a ł y m n a l e ż ą c y m do tej k o l e i m i e n i e m , atakami lotnictwa a m e r y k a ń s k i e g o . W walkach powietrz­
wszystkie u r z ą d z e n i a m o r s k i e j bazy w o j e n n e j P o r t u - A r ­ n y c h nad M a n d ż u r i ą radzieccy l o t n i c y s t r ą c i l i d z i e s i ą t k i
t u r a , radzieckie mienie w porcie Talien, mienie p r z e j ę t e samolotów amerykańskich.
od w ł a ś c i c i e l i j a p o ń s k i c h w M a n d ż u r i i (m. i n . 44 f a b r y k i , Internacjonalistyczne poparcie Z S R R p o m o g ł o C h i n o m
2 e l e k t r o w n i e ) . C h i n o m przyznano nisko oprocentowany p r z e z w y c i ę ż y ć t r u d n o ś c i na arenie międzynarodowej
k r e d y t w w y s o k o ś c i 300 m i n d o l a r ó w na s p ł a t ę dostaw i t r u d n o ś c i w e w n ę t r z n e oraz o d e p r z e ć zakusy i m p e r i a l i z ­
u r z ą d z e ń i m a t e r i a ł ó w z Z S R R dla c h i ń s k i e g o p r z e m y s ł u mu amerykańskiego.
c i ę ż k i e g o i t r a n s p o r t u . Z w i ą z e k Radziecki z o b o w i ą z a ł się Okres o d b u d o w y c e c h o w a ł o g w a ł t o w n e zaostrzenie
udzielić ChRL pomocy w b u d o w i e i r e k o n s t r u k c j i s t o s u n k ó w c h i ń s k o - a m e r y k a ń s k i c h . Stany Zjednoczone
50 w i e l k i c h z a k ł a d ó w p r z e m y s ł o w y c h , z a o p a t r y w a ć Chiny otwarcie w t e d y d e m o n s t r o w a ł y s w ą w r o g o ś ć do nowego
w n i e z b ę d n e t o w a r y p r z e m y s ł o w e , p a l i w o i surowce. ludowodemokratycznego p a ń s t w a , p r ó b u j ą c z o r g a n i z o w a ć
W 1952 r. o b r o t y r a d z i e c k o - c h i ń s k i e s t a n o w i ł y ponad po­ p o l i t y c z n ą i g o s p o d a r c z ą b l o k a d ę C h R L . S i ł y zbrojne U S A
ł o w ę g l o b a l n y c h o b r o t ó w h a n d l u zagranicznego Chin. o k u p o w a ł y T a j w a n , a m e r y k a ń s k a flota p a t r o l o w a ł a w y ­
Wszystko to m i a ł o ogromne znaczenie dla stabilizacji sy­ b r z e ż e C h i n . I n t e r w e n c j a U S A w K o r e i w 1950 r. b y ł a
t u a c j i politycznej i ekonomicznej C h R L oraz o d b u d o w y zarazem p o c z ą t k i e m nie w y p o w i e d z i a n e j w o j n y przeciwko
j e j gospodarki narodowej. C h R L . Do K o r e i 25 p a ź d z i e r n i k a 1950 r. z o s t a ł y skiero­
Na p r o ś b ę r z ą d u c h i ń s k i e g o z o s t a ł a skierowana do wane o d d z i a ł y c h i ń s k i c h o c h o t n i k ó w pod d o w ó d z t w e m
C h R L d u ż a grupa radzieckich s p e c j a l i s t ó w , k t ó r z y zapo­ Peng Te-huaja. W r a z z L u d o w ą A r m i ą K o r e i p r z e p r o w a ­
znawali Chińczyków z doświadczeniami naukowo-tech­ d z i ł y one szereg operacji ofensywnych i o d r z u c i ł y A m e ­
n i c z n y m i ZSRR, udzielali pomocy w odbudowie p r z e m y ­ r y k a n ó w i l i s y n m a n o w c ó w poza 38 r ó w n o l e ż n i k . N a s t ę p ­
s ł u i t r a n s p o r t u , w opracowaniu i realizacji p l a n ó w b u ­ nie C h R L w z i ę ł a c z y n n y u d z i a ł w p o k o j o w y m u r e g u l o w a ­
d o w n i c t w a hydrotechnicznego, w reorganizacji systemu niu konfliktu koreańskiego.
szkolnictwa w y ż s z e g o , o r g a n ó w s ą d o w n i c t w a i systemu W okresie o d b u d o w y C h R L p o d j ę ł a na arenie m i ę d z y ­
prawnego, systemu z a r z ą d z a n i a g o s p o d a r k ą i planowania narodowej szereg i n n y c h pokojowych, k o n s t r u k t y w n y c h
państwowego. k r o k ó w . D z i ę k i t e m u m ł o d a r e p u b l i k a l u d o w a z d o b y ł a so­
W a ż n e znaczenie m i a ł o r ó w n i e ż dyplomatyczne popar­ bie a u t o r y t e t , u m o c n i ł a swoje pozycje na arenie m i ę d z y ­
cie C h i n przez Z w i ą z e k Radziecki na arenie m i ę d z y n a r o ­ narodowej. W b r e w o t w a r t e m u naciskowi Waszyngtonu
dowej, w a l k a Z S R R o p r z y w r ó c e n i e n a l e ż n e g o miejsca C h R L z o s t a ł a uznana w latach 1949—1950 przez Indie,

376 377
Pakistan, I n d o n e z j ę , B i r m ę , Cejlon i Afganistan. W stycz­ C h ł o p s t w o p o c z y n i ł o pierwsze k r o k i na drodze do k o l e k ­
n i u 1950 r. A n g l i a o ś w i a d c z y ł a o uznaniu de iure r z ą d u t y w n y c h f o r m gospodarowania.
C h R L . W ś l a d za t y m C h i n y L u d o w e z o s t a ł y uznane przez Okres o d b u d o w y c h a r a k t e r y z o w a ł się o s t r ą w a l k ą k l a ­
Norwegię, Danię, Szwecję, Finlandię, Holandię, Szwaj­ sową, w toku k t ó r e j w społeczeństwie chińskim dokonały
c a r i ę i Izrael. się g ł ę b o k i e p r z e m i a n y s p o ł e c z n e . K l a s y o b s z a r n i k ó w
W o w y m czasie na arenie m i ę d z y n a r o d o w e j u j a w n i ł y i wielkiej burżuazji kompradorskiej zostały całkowicie
z l i k w i d o w a n e . W z b o g a c i ł a się nieco b u r ż u a z j a narodowa,
się j u ż s y m p t o m y w i e l k o m o c a r s t w o w y c h r o s z c z e ń i a w a n -
lecz u d z i a ł k a p i t a ł u p r y w a t n e g o w gospodarce k r a j u
t u r n i c t w a g r u p y Mao Tse-tunga. Ś w i a d c z y ł o o t y m w y s t ą ­
znacznie s i ę o b n i ż y ł . W p ł y w y polityczne b u r ż u a z j i mocno
pienie m a o i s t ó w , na konferencji z w i ą z k ó w zawodowych
się z m n i e j s z y ł y . Z d r u g i e j s t r o n y w z r ó s ł a u t o r y t e t i zorga­
k r a j ó w A z j i i Oceanu Spokojnego ( g r u d z i e ń 1949 r.),
nizowanie klasy robotniczej, j e j polityczne o d d z i a ł y w a n i e
z aspiracjami do k i e r o w n i c z e j r o l i w r u c h u r e w o l u c y j n y m
na wszystkie dziedziny życia s p o ł e c z e ń s t w a c h i ń s k i e g o .
A z j i . W latach 1950—1951 m a o i ś c i p r ó b o w a l i n a r z u c i ć
Duże przemiany zaszły również w społeczności chłopskiej.
swoje d o ś w i a d c z e n i a k o m u n i s t y c z n y m p a r t i o m Indonezji
I n d y w i d u a l n e c h ł o p s t w o p r a c u j ą c e , k t ó r e s t a ł o się w ł a ś ­
i I n d i i . B r u t a l n o ś ć i b u t ę n i e k t ó r z y p r z y w ó d c y C h R L za­
cicielem c a ł e j ziemi u p r a w n e j , zdecydowanie p o p i e r a ł o
d e m o n s t r o w a l i wobec k o m u n i s t ó w k o r e a ń s k i c h w trakcie p r z e d s i ę w z i ę c i a w ł a d z y l u d o w e j i b y ł o w istocie j e j g ł ó w ­
wojny w Korei. n y m oparciem s p o ł e c z n y m i p o l i t y c z n y m .
Wyniki okresu odbudowy. W okresie pierwszych trzech
W c i ą g u okresu o d b u d o w y z a k o ń c z o n o zatem r o z w i ą z y ­
lat istnienia C h R L z o s t a ł y dokonane w t y m k r a j u przed­
wanie p o d s t a w o w y c h z a d a ń r e w o l u c j i demokratycznej,
sięwzięcia polityczne i s p o ł e c z n o - e k o n o m i c z n e o histo­ z o s t a ł y p r z y g o t o w a n e o k r e ś l o n e polityczne i ekonomiczne
rycznej wadze. Z r u j n o w a n ą w i e l o l e t n i m i w o j n a m i i r a ­ p r z e s ł a n k i p r z e j ś c i a do p r z e b u d o w y Chin na zasadach so­
b u n k o w ą eksploatacją imperialistów i elity kuomintan­ cjalistycznych. K P C h i p a ń s t w o l u d o w e m i a ł y w y k o n y ­
gowskiej g o s p o d a r k ę k r a j u odbudowano. Reforma rolna w a ć te nowe zadania w z ł o ż o n y c h w a r u n k a c h bardzo za­
z l i k w i d o w a ł a p r z e ż y t k i feudalizmu na w s i c h i ń s k i e j i u t o ­ cofanego i biednego k r a j u , o ogromnej przewadze d r o b n o -
r o w a ł a d r o g ę u s p ó ł d z i e l c z a n i u r o l n i c t w a . U t w o r z o n o no­ m i e s z c z a ń s k i c h w a r s t w l u d n o ś c i i w z g l ę d n i e s ł a b e j klasie
w y aparat p a ń s t w o w y i z d ł a w i o n o k o n t r r e w o l u c j ę . U m o c ­ robotniczej.
n i ł y się pozycje sektora p a ń s t w o w e g o w w i e l o u k ł a d o w e j
gospodarce C h i n . Z o s t a ł y p o k r z y ż o w a n e p r ó b y b u r ż u a z j i
narodowej, b y z n i e ś ć ograniczenia, j a k i e u s t r ó j l u d o w o - 2. Przejście do przeobrażeń socjalistycznych.
demokratyczny stawiał rozwojowi kapitalizmu. Udział "Początek socjalistycznego uprzemysłowienia
sektora p a ń s t w o w e g o i p a ń s t w o w o k a p i t a l i s t y c z n e g o w (1953 — lipiec 1955)
p r z e m y ś l e w z r ó s ł z 28,3% w 1949 r. do 48,7% w 1952 r.,
u d z i a ł z a ś sektora p r y w a t n o k a p i t a l i s t y c z n e g o z m a l a ł od­ Generalna linia polityki KPCh w okresie przejściowym.
powiednio z 48,7 do 30,7%. W h a n d l u h u r t o w y m u d z i a ł Sukcesy o s i ą g n i ę t e przez n a r ó d c h i ń s k i w c i ą g u p i e r w ­
sektora p a ń s t w o w e g o w z r ó s ł z 23,8% w 1950 r. do 63,2% szych trzech lat w ł a d z y l u d o w e j , p r z y odczuwalnej i w z r a ­
w 1952 r.; w h a n d l u d e t a l i c z n y m — z 16,4% do 42%. s t a j ą c e j b r a t e r s k i e j pomocy Z w i ą z k u Radzieckiego, na-

378 379
w i ą z y w a n i e i poszerzanie w i e l o s t r o n n e j w s p ó ł p r a c y m i ę ­ sji w k i e r o w n i c t w i e p a r t i i . P r z y j ę c i e tez jako d y r e k t y w ­
dzy C h R L a Z S R R oraz m i ę d z y K P C h a K P Z R , t o w a r z y ­ nego programowego d o k u m e n t u o dalszej p e r s p e k t y w i e
szące t e m u upowszechnienie w K P C h i w narodzie c h i ń ­ n a l e ż y o c e n i ć jako p o w a ż n y sukces i o s i ą g n i ę c i e m a r k s i ­
s k i m idei m a r k s i z m u - l e n i n i z m u oraz radzieckiego p r z y ­ stowskich sił K P C h . P r y n c y p i a l n e znaczenie tego d o k u ­
k ł a d u i d o ś w i a d c z e ń — wszystko to s t w a r z a ł o sprzyja­ m e n t u p o t w i e r d z a r ó w n i e ż fakt, że w y b u c h ł a w o k ó ł niego
j ą c e w a r u n k i dalszego r o z w o j u i umocnienia proletariac­ ostra w a l k a , k t ó r a nie ustaje do d n i a dzisiejszego.
k i c h , m a r k s i s t o w s k o - l e n i n o w s k i c h sił i t e n d e n c j i w K P C h . Tezy c h a r a k t e r y z o w a ł y * s p o ł e c z e ń s t w o , k t ó r e p o w s t a ł o
Z d r u g i e j z a ś s t r o n y maoistowskie d r o b n o m i e s z c z a ń s k o - w Chinach po r e w o l u c j i , j a k o nowodemokratyczne „ s p o ­
-nacjonalistyczne k i e r o w n i c t w o p a r t i i — k t ó r e w przed­ ł e c z e ń s t w o o charakterze p r z e j ś c i o w y m " . W s k a z y w a ł y
d z i e ń powstania C h R L b y ł o zmuszone p o g o d z i ć się z t y m , one, ż e „ o k r e s od powstania C h i ń s k i e j R e p u b l i k i L u d o ­
aby „ p o d ą ż y ć d r o g ą Rosjan" — pod koniec okresu odbu­ w e j do zbudowania s p o ł e c z e ń s t w a socjalistycznego stano­
d o w y nie c z u ł o się jeszcze dostatecznie pewne, aby p r z e j ś ć w i h i s t o r y c z n y okres przechodzenia naszego k r a j u od spo­
do k o n t r o f e n s y w y , jeszcze m a n e w r o w a ł o , w y c z e k i w a ł o , ł e c z e ń s t w a nowodemokratycznego do s p o ł e c z e ń s t w a socja­
g r o m a d z i ł o siły w p o s z u k i w a n i u w ł a s n e g o w a r i a n t u no­ 15
listycznego". Tak w i ę c u s t r ó j s p o ł e c z n y w C h R L nie b y ł
w e j strategii w zmienionych w a r u n k a c h historycznych. w t e d y t r a k t o w a n y jako u s t r ó j socjalistyczny, lecz jako
P o z w a l a ł o to m a r k s i s t o w s k i m s i ł o m p a r t i i , p r z y poparciu u s t r ó j p r z e j ś c i o w y do u s t r o j u socjalistycznego.
K P Z R , r o z w i j a ć i n i c j a t y w ę , k i e r o w a ć p a r t i ę i k r a j na G ł ó w n ą u w a g ę p o ś w i ę c o n o p r o b l e m o m p o l i t y k i gospo­
d r o g ę socjalizmu. darczej. Podstawowe j e j k i e r u n k i p r z e w i d y w a ł y roz­
Z u p e ł n i e jasny i o k r e ś l o n y socjalistyczny k i e r u n e k roz­ w i ą z a n i e d w ó c h ł ą c z ą c y c h się ze s o b ą z a d a ń — socjali­
w o j u C h i n z o s t a ł w y r a ż o n y w generalnej l i n i i p a r t i i — stycznego u p r z e m y s ł o w i e n i a k r a j u i ustanowienia socja­
p r z y j ę t e j przez B i u r o Polityczne K C K P C h w 1952 r. — l i s t y c z n y c h s t o s u n k ó w p r o d u k c y j n y c h w e wszystkich sfe­
w n a s t ę p u j ą c y m s f o r m u ł o w a n i u : „[...] w c i ą g u d o ś ć d ł u ­ rach gospodarki narodowej, na drodze s t o p n i o w y c h socja­
giego okresu stopniowo d o k o n a ć socjalistycznego uprze­ listycznych p r z e o b r a ż e ń rolnictwa, produkcji chałupniczo-
m y s ł o w i e n i a k r a j u i stopniowo p r z e p r o w a d z i ć socjali­ - r z e m i e ś l n i c z e j oraz kapitalistycznego p r z e m y s ł u i h a n d l u .
styczne p r z e o b r a ż e n i a w r o l n i c t w i e , r z e m i o ś l e i p r z e m y ­ Zadania te z o s t a ł y o k r e ś l o n e w zasadzie p r a w i d ł o w o ,
13
ś l e k a p i t a l i s t y c z n y m oraz w h a n d l u " . z uwzględnieniem marksistowsko-leninowskiej nauki
Rok p ó ź n i e j K C K P C h o p r a c o w a ł r o z w i n i ę t y d o k u m e n t o okresie p r z e j ś c i o w y m , na podstawie z g ł ę b i a n i a d o ś w i a d ­
p r o g r a m o w y k o n k r e t y z u j ą c y socjalistyczne cele p a r t i i c z e ń b u d o w y socjalizmu w Z S R R i u o g ó l n i e n i a p r a k t y k i
i m e t o d y ich o s i ą g n i ę c i a . W g r u d n i u 1953 r. d o k u m e n t ten w a l k i r e w o l u c y j n e j w samych Chinach.
pod n a z w ą „ W a l c z y ć o m o b i l i z a c j ę w s z y s t k i c h sił w celu Precyzując i konkretyzując generalną linię partii w
p r z e k s z t a ł c e n i a naszego k r a j u w w i e l k i e p a ń s t w p socjali­ okresie p r z e j ś c i o w y m K C K P C h o k r e ś l i ł r ó w n i e ż w p r z y ­
styczne" z o s t a ł zatwierdzony przez K C K P C h i r o z e s ł a n y b l i ż e n i u czas n i e z b ę d n y do r o z w i ą z a n i a p o d s t a w o w y c h
do organizacji p a r t y j n y c h jako „ t e z y do studiowania z a d a ń okresu p r z e j ś c i o w e g o , wskazawszy, iż b ę d z i e on
i propagowania generalnej l i n i i p a r t i i w okresie p r z e j ś c i o ­ obejmować mniej więcej trzy pięciolatki, t j . w przybli­
1 4
wym". N i e ulega w ą t p l i w o ś c i , że tezy te b y ł y r e z u l t a ­ ż e n i u 15 lat ( p o c z y n a j ą c od 1953 r. i k o ń c z ą c na 1967 r.,
t e m k o l e k t y w n e j pracy, w y n i k i e m d ł u g o t r w a ł y c h d y s k u - ł ą c z n i e z a ś z okresem o d b u d o w y — 18 l a t ) . 16

380 381
 W związku z późniejszą zmianą polityki K P C h należy p a r t i i ; wskazywano, że „ w ż a d n y m p r z y p a d k u nie w o l n o
z a a k c e n t o w a ć t r z y z a ł o ż e n i a mocno u w y d a t n i o n e w c a ł e j d o p u s z c z a ć do niepotrzebnego, nadmiernego p o d k r e ś l a n i a
generalnej l i n i i p a r t i i z 1953 r., a mianowicie: po p i e r w ­ 18
w y b i t n e j r o l i j a k i e j k o l w i e k osoby".
sze — n i e u c h r o n n o ś ć d ł u g o t r w a ł e g o okresu p r z e j ś c i o w e g o Tezy K C K P C h d e k l a r o w a ł y , że „ w walce o urzeczy­
w Chinach, d ł u g i e g o odcinka czasu potrzebnego do s t w o ­ w i s t n i e n i e generalnej l i n i i p a r t i i w okresie p r z e j ś c i o w y m
rzenia bazy materialno-technicznej socjalizmu i dokona­ w y j ą t k o w a o d p o w i e d z i a l n o ś ć spoczywa na klasie r o b o t n i ­
nia socjalistycznych p r z e o b r a ż e ń ; po drugie — koniecz­ czej jako klasie k i e r o w n i c z e j " . 19
J e d n a k ż e ten obszerny
n o ś ć stopniowego, etap za etapem, r o z w i ą z y w a n i a g ł ó w ­ d o k u m e n t p r o g r a m o w y nie z a w i e r a ł ż a d n y c h k o n k r e t n y c h
n y c h z a d a ń okresu p r z e j ś c i o w e g o ; po trzecie — nieodzow- ś r o d k ó w m a j ą c y c h na celu z w i ę k s z e n i e politycznej, „ k i e ­
n o ś ć jednoczesnego r o z w i ą z y w a n i a d w ó c h ł ą c z ą c y c h się r o w n i c z e j " r o l i klasy robotniczej po l i n i i p a ń s t w o w e j l u b
ze s o b ą z a d a ń — zbudowania materialno-technicznej bazy p a r t y j n e j . „ O d p o w i e d z i a l n o ś ć " klasy robotniczej sprowa­
socjalizmu i t w o r z e n i a socjalistycznych s t o s u n k ó w p r o ­ d z a ł a się c a ł k o w i c i e do j e j o b o w i ą z k u ofiarnej pracy „ n a
d u k c y j n y c h . Wzajemna w i ę ź t y c h z a d a ń i uznanie k o ­ froncie p r o d u k c j i i b u d o w n i c t w a " i n i e k ł a d z e n i a „ j e d ­
n i e c z n o ś c i stopniowego i jednoczesnego ich r o z w i ą z y w a n i a nostronnego nacisku na p o d w y ż s z e n i e p ł a c roboczych
w c i ą g u dość d ł u g i e g o okresu s t a n o w i ł y m o c n ą s t r o n ę i p o p r a w ę sytuacji materialno-bytowej". 20
Maoistowski
generalnej l i n i i K P C h w okresie p r z e j ś c i o w y m , opraco­ w p ł y w na tego rodzaju u t y l i t a r n o - e k o n o m i c z n ą i n t e r p r e ­
wanej w 1953 r. t a c j ę z a d a ń klasy robotniczej jest t u z u p e ł n i e w y r a ź n y .
W tezach w sprawie generalnej l i n i i p a r t i i K C K P C h W p ł y w z a ś maoistowski.cn nacjonalistycznych koncepcji
niejednokrotnie p o d k r e ś l a ł , że zbudowanie socjalizmu na ten p r o g r a m o w y d o k u m e n t p a r t y j n y u w i d o c z n i ł się
w Chinach jest n i e m o ż l i w e bez ścisłego sojuszu z ZSRR w t y m , że urzeczywistnienie socjalistycznej p r z e b u ­
i w i e l o s t r o n n e j pomocy radzieckiej. „ N a l e ż y w y c h o w y w a ć d o w y s p o ł e c z e ń s t w a c h i ń s k i e g o jest w n i m faktycznie
n a r ó d c a ł e g o k r a j u w duchu zrozumienia tego — głosiły t r a k t o w a n e nie j a k o cel, lecz jako ś r o d e k p r z e k s z t a ł c e n i a
tezy — że pomoc dla naszego k r a j u ze strony Z w i ą z k u C h i n w w i e l k i e mocarstwo p r z e m y s ł o w e .
Radzieckiego i k r a j ó w d e m o k r a c j i ludowej, p o t ę ż n e ze­
G r u p a maoistowska p r z e s z k o d z i ł a o g ł o s z e n i u tez K C
spolenie c a ł e g o obozu pokoju, d e m o k r a c j i i socjalizmu
K P C h w prasie, podaniu ich do publicznej w i a d o m o ś c i ,
oraz m i ł u j ą c y c h p o k ó j n a r o d ó w c a ł e g o ś w i a t a , a t a k ż e
a p o c z ą t k o w o — nawet w zapoznaniu z n i m i c a ł e j p a r t i i .
p o m y ś l n y r o z w ó j w a l k i o p o k ó j na c a ł y m ś w i e c i e — to
Podstawowe z a ł o ż e n i a l i n i i generalnej z o s t a ł y zaapro­
nieodzowny w a r u n e k z w y c i ę s t w a s p r a w y b u d o w y socja­
1 7
bowane przez O g ó l n o c h i ń s k i e Zgromadzenie P r z e d s t a w i ­
l i z m u w naszym k r a j u " .
c i e l i L u d o w y c h i wprowadzone do K o n s t y t u c j i ChRL
D u ż ą u w a g ę z w r ó c o n o t a k ż e w tezach na z w i ę k s z e n i e w 1954 r.
kierowniczej r o l i p a r t i i , j e j umocnienie polityczne, ideo­ Pierwsze wybory powszechne i uchwalenie Konstytu­
logiczne i organizacyjne, studiowanie przez k a d r y par­ cji ChRL. W 1953 r., r ó w n o c z e ś n i e z o k r e ś l e n i e m general­
t y j n e t e o r i i marksistowsko-leninowskiej i d o ś w i a d c z e ń nej l i n i i K P C h w okresie p r z e j ś c i o w y m , o d b y ł y się
b u d o w y socjalizmu w ZSRR, na r o z w ó j d e m o k r a c j i w e ­ pierwsze w h i s t o r i i k r a j u powszechne w y b o r y do p r z e d ­
w n ą t r z p a r t y j n e j , a z w ł a s z c z a systemu k o l e k t y w n e g o k i e ­ stawicielskich d e m o k r a t y c z n y c h o r g a n ó w w ł a d z y — zgro­
rowania, umocnienia d y s c y p l i n y p a r t y j n e j i zespolenia m a d z e ń przedstawicieli l u d o w y c h . P r z y j ę t a w l u t y m

382 383
1953 r. ustawa o w y b o r a c h u s t a n o w i ł a w i e l o s t o p n i o w y stopniowego r o z w o j u d e m o k r a c j i socjalistycznej w C h i ­
system w y b o r ó w do o r g a n ó w w ł a d z y , z w y j ą t k i e m n a j ­ nach.*
n i ż s z y c h , f a w o r y z u j ą c pod w z g l ę d e m przedstawicielstwa W p i e r w s z y c h latach po u c h w a l e n i u k o n s t y t u c j i w c i e l a ­
l u d n o ś ć m i e j s k ą . Dla sił z b r o j n y c h zarezerwowano o k r e ­ no w ż y c i e w i e l e j e j p o s t a n o w i e ń . Do k o ń c a l a t p i ę ć d z i e ­
ś l o n ą l i c z b ę miejsc w e wszystkich organach w ł a d z y , po­ s i ą t y c h n a j w y ż s z e i terenowe organa przedstawicielskie
c z y n a j ą c od sienu w z w y ż . W y b o r y t r w a ł y ponad r o k — p r o w a d z i ł y i n t e n s y w n ą d z i a ł a l n o ś ć i r e g u l a r n i e zgodnie
od maja 1953 r. do sierpnia 1954 r. W r a z z w y b o r a m i z p r a w e m o d b y w a ł y posiedzenia. K a ż d a ze z b i e r a j ą c y c h
o d b y w a ł a s i ę o g ó l n o n a r o d o w a dyskusja nad p r o j e k t e m się corocznie sesji O Z P L u c h w a l a ł a w a ż n e a k t y u s t a w o ­
konstytucji ChRL. dawcze z m i e r z a j ą c e do udoskonalenia z a r z ą d z a n i a p a ń ­
15 w r z e ś n i a 1954 r. w P e k i n i e z e b r a ł o się na swej stwem, ustanowienia elementarnego p o r z ą d k u prawnego
pierwszej sesji O g ó l n o c h i ń s k i e Zgromadzenie Przedsta­ i przestrzegania p r a w o r z ą d n o ś c i ; p r z y g o t o w y w a n o p r o j e k ­
w i c i e l i L u d o w y c h ; u c h w a l i ł o ono p i e r w s z ą w h i s t o r i i t y p o d s t a w o w y c h p r a w n y c h a k t ó w n o r m a t y w n y c h (kodek­
C h i n d e m o k r a t y c z n ą k o n s t y t u c j ę oraz u s t a w y d o t y c z ą c e su karnego, karno-procesowego i inne).
n a j w a ż n i e j s z y c h p r o b l e m ó w b u d o w y p a ń s t w a . Zgodnie M o ż l i w o ś c i r o z w o j u d e m o k r a c j i socjalistycznej zawarte
z k o n s t y t u c j ą w p r o w a d z o n o istotne z m i a n y do s t r u k t u r y w pierwszej K o n s t y t u c j i C h R L nie z o s t a ł y jednak w p e ł ­
o r g a n ó w p a ń s t w o w y c h C h R L . N a j w y ż s z y m organem w ł a ­ n i w y k o r z y s t a n e . Rola i n s t y t u c j i przedstawicielskich
dzy z o s t a ł o O g ó l n o c h i ń s k i e Zgromadzenie Przedstawicieli w C h R L od samego p o c z ą t k u b y ł a ograniczana. A n i na
L u d o w y c h (OZPL), a w okresie m i ę d z y jego sesjami — szczeblu c e n t r a l n y m , ani w terenie nie s p r a w o w a ł y one
S t a ł y K o m i t e t OZPL.* P r z e w o d n i c z ą c y m tego k o m i t e t u zo­ n a l e ż n e j k o n t r o l i nad d z i a ł a l n o ś c i ą o r g a n ó w w y k o n a w ­
s t a ł w y b r a n y L i u Szao-ci. Ustanowiono nowe stanowisko czych. Do p r a k t y k i w e s z ł y stosowanie p r z y m u s u p r z y
p r z e w o d n i c z ą c e g o C h R L (zajął je Mao Tse-tung) o szero­ r e g u l o w a n i u k w e s t i i s p o ł e c z n y c h , represje polityczne
k i c h p e ł n o m o c n i c t w a c h . P r e m i e r e m Rady P a ń s t w o w e j , i prawne. G l o r y f i k o w a n i e Mao Tse-tunga nie u s t a w a ł o .
r z ą d u C h R L , z o s t a ł Czou E n - l a j . Pierwszy plan pięcioletni. U m o c n i e n i u socjalistycznej
Pierwsza K o n s t y t u c j a C h R L b y ł a k o n s t y t u c j ą t y p u so­ drogi r o z w o j u C h i n i u r z e c z y w i s t n i e n i u generalnej l i n i i
cjalistycznego. Po raz pierwszy ogłoszono w n i e j s p o ł e c z - p a r t i i s ł u ż y ł t a k ż e pierwszy p i ę c i o l e t n i p l a n r o z w o j u go­
no-ekonomiczne p r a w a o b y w a t e l i , ich polityczne swobody spodarki narodowej na lata 1953—1957. O p r a c o w y w a n i e
i o b o w i ą z k i . M i m o ż e gwarancje p r a w s p o ł e c z n o - e k o n o - p r o j e k t u p l a n u p i ę c i o l e t n i e g o r o z p o c z ę ł o się jeszcze
m i c z n y c h n o s i ł y na razie jeszcze w zasadzie charakter w 1951 r. i z o s t a ł o z a k o ń c z o n e w l u t y m 1955 r., po c z y m
p r o g r a m o w y , to sam f a k t ich u w z g l ę d n i e n i a w k o n s t y t u ­ 31 m a r c a ' 1 9 5 5 r. O g ó l n o c h i ń s k a Konferencja K P C h za­
c j i m i a ł d o n i o s ł e znaczenie historyczne. K o n s t y t u c j a C h R L a p r o b o w a ł a p r o j e k t przedstawiony przez K C K P C h . D r u -
m o g ł a s t a ć się, pod w a r u n k i e m konsekwentnego jej prze­
strzegania i wcielania w ż y c i e , d o b r ą p o d s t a w ą p r a w n ą * Dnia 171 1975 r. na pierwszej sesji OZPL czwartej kaden­
cji przyjęto nową Konstytucję ChRL. Nowa konstytucja różni się
* Ludowa Konsultatywna Konferencja Polityczna, pełniąca w całkowicie od poprzedniej; ogranicza ona poważnie prawa i swo­
pierwszym okresie po utworzeniu ChRL pewne funkcje OZPL, body obywateli Chin, sankcjonuje kierunek rozwoju, który dopro­
po uchwaleniu konstytucji pełniła tylko rolę organu doradczego wadził do poważnych wypaczeń i deformacji zasad socjalizmu
jednolitego frontu. w tym kraju — przyp. red. pols.

384 25 — Najnowsza. 385

ga sesja O Z P L oficjalnie u c h w a l i ł a pierwszy plan p i ę ­ d z e ń n i e z b ę d n y c h naszemu b u d o w n i c t w u , a t a k ż e udzie­
cioletni w f o r m i e u s t a w y 30 lipca 1955 r. lają nam pomocy w w i e l u i n n y c h dziedzinach naszego
Zadania pierwszego p l a n u p i ę c i o l e t n i e g o o k r e ś l o n o na­ budownictwa, w y k a z u j ą c t y m s a m y m w y s o k i i szlachet­
s t ę p u j ą c o : „[...] stworzenie w s t ę p n e j bazy socjalistycz­ 22
n y duch i n t e r n a c j o n a l i z m u " .
nej industrializacji k r a j u [...] stworzenie w s t ę p n e j bazy „Sprawa Kao Kanga i Żao Szu-szy". Generalna l i n i a
socjalistycznych p r z e o b r a ż e ń r o l n i c t w a i r z e m i o s ł a [...] KPCh w okresie p r z e j ś c i o w y m , Konstytucja ChRL
stworzenie bazy socjalistycznych p r z e o b r a ż e ń p r y w a t n e ­ i p i e r w s z y p i ę c i o l e t n i p l a n r o z w o j u gospodarki narodo­
2 1
go p r z e m y s ł u i h a n d l u [ . . . ] " Tak więc pierwszą pięcio­ w e j u t r w a l a ł y socjalistyczny k i e r u n e k r o z w o j u C h i n na
l a t k ę t r a k t o w a n o jako p o c z ą t k o w y etap b u d o w y socja­ podstawie o g ó l n y c h p r a w i d ł o w o ś c i b u d o w y socjalizmu
l i z m u . Pierwsza część tego t r ó j c z ł o n o w e g o zadania z o s t a ł a i w ścisłej w s p ó ł p r a c y z Z S R R oraz p o z o s t a ł y m i k r a j a m i
n a s t ę p u j ą c o skonkretyzowana przez p l a n : w c i ą g u p i ę c i u socjalistycznymi. Realizacja jednak generalnej l i n i i p a r t i i
lat w p r z y b l i ż e n i u d w u k r o t n i e z w i ę k s z y ć g l o b a l n ą p r o ­ usankcjonowanej p r a w n i e przez k o n s t y t u c j ę i pierwszy
d u k c j ę p r z e m y s ł o w ą . P o ł o ż o n o p r z y t y m nacisk na roz­ p l a n p i ę c i o l e t n i n a t r a f i ł a na o p ó r g r u p y Mao Tse-tunga.
w ó j l u b stworzenie od nowa n a j w a ż n i e j s z y c h gałęzi J u ż pod koniec 1953 r. m a o i ś c i p r z e c h o d z ą do k o n t r a t a k u
p r z e m y s ł u ciężkiego — metalurgii, elektroenergetyki, bu­ i f a b r y k u j ą c t a k z w a n ą s p r a w ę K a o K a n g a — Ż a o Szu-szy
d o w y maszyn, a t a k ż e na r o z w ó j t r a n s p o r t u i o r g a n i z a c j ę z a d a j ą d o t k l i w y cios z d r o w y m s i ł o m p a r t i i .
prac w zakresie poszukiwania bogactw n a t u r a l n y c h . Plan W ś w i e t l e p ó ź n i e j s z y c h zmian w polityce k i e r o w n i c t w a
p r z e w i d y w a ł b u d o w ę 694 w i e l k i c h o b i e k t ó w p r z e m y s ł o ­ K P C h staje się jasne, ż e m a o i ś c i d ą ż y l i przede w s z y s t k i m
w y c h , z k t ó r y c h g ł ó w n y m i b y ł y 156 z a k ł a d ó w p o w s t a j ą ­ do u s u n i ę c i a l u b z e p c h n i ę c i a na dalszy p l a n t y c h k i e r o w ­
cych p r z y pomocy Z S R R (np. k o m b i n a t y metalurgiczne niczych d z i a ł a c z y p a r t y j n y c h , k t ó r z y b y l i znani jako
w Anszanie, w Paotou i W u h a n i e , f a b r y k a s a m o c h o d ó w zwolennicy umocnienia p r o l e t a r i a c k i c h w p ł y w ó w w par­
w Czangczunie, f a b r y k a t r a k t o r ó w w Lojangu). W p r z y ­ t i i , p r z y j a ź n i ze Z w i ą z k i e m Radzieckim i K P Z R . Z a l i ­
spieszonym tempie m i a ł s i ę r o z w i j a ć p a ń s t w o w y sektor czali się do n i c h tacy w y b i t n i d z i a ł a c z e p a r t y j n i i p a ń ­
1
p r z e m y s ł u . P r a w i e o /i planowano z w i ę k s z y ć p r o d u k c j ę s t w o w i , j a k c z ł o n k o w i e B i u r a Politycznego K C K P C h ,
r o l n ą w c i ą g u pięciolecia. p r z y w ó d c y organizacji p a r t y j n y c h n a j w i ę k s z y c h rejo­
Za j e d n ą z n a j w a ż n i e j s z y c h p r z e s ł a n e k w y k o n a n i a n ó w p r z e m y s ł o w y c h k r a j u (Chin P ó ł n o c n o - W s c h o d n i c h
pierwszej p i ę c i o l a t k i K P C h u w a ż a ł a pomoc Z w i ą z k u Ra­ i Wschodnich) K a o K a n g i Ż a o Szu-szy, m i n i s t e r obrony
dzieckiego. W referacie w y g ł o s z o n y m na d r u g i e j sesji Peng Te-huaj, ambasador w Z w i ą z k u Radzieckim Czang
O Z P L w i c e p r e m i e r Rady P a ń s t w o w e j i p r z e w o d n i c z ą c y W e n - t i e R i i n n i . Rozprawienie się z „ g r u p ą Kao Kanga—

K o m i s j i Planowania ChRL L i Fu-czun oświadczył: „ W a ż ­ Ż a o Szu-szy" m i a ł o na celu zahamowanie w z r o s t u w p ł y ­

n y m w a r u n k i e m u m o ż l i w i a j ą c y m naszemu k r a j o w i p r o ­ w ó w proletariackich, internacjonalistycznych sił w K P C h ,
wadzenie w s z y b k i m tempie planowego b u d o w n i c t w a go­ zastraszenie k i e r o w n i c z y c h kadr p a r t y j n y c h , a t y m sa­
spodarczego jest szczera, bezinteresowna, braterska po­ m y m przygotowanie p o l i t y c z n y c h i organizacyjnych prze­
moc Z w i ą z k u Radzieckiego. R z ą d radziecki i n a r ó d s ł a n e k do r e w i z j i generalnej l i n i i p a r t i i .
radziecki p o m a g a j ą naszemu k r a j o w i w p r o j e k t o w a n i u I n i c j a t o r e m „ s p r a w y K a o K a n g a — Ż a o Szu-szy" b y ł
nowych z a k ł a d ó w p r z e m y s ł o w y c h i dostarczają nam u r z ą - Mao Tse-tung. U k r y w a j ą c swoje p r a w d z i w e cele rozpo-

29
386 387
 czął on atak pod f l a g ą „ u m o c n i e n i a j e d n o ś c i p a r t i i " . Na ż y w s z y obu d z i a ł a c z y o „ d z i a ł a l n o ś ć s p i s k o w ą m a j ą c ą na
jego wniosek na posiedzeniu B i u r a Politycznego K C K P C h celu z a g a r n i ę c i e k i e r o w n i c t w a w p a r t i i i p a ń s t w i e " , Mao
o d b y t y m 24 g r u d n i a 1953 r. z o s t a ł opracowany p r o j e k t Tse-tung d o p i ą ł tego, ż e konferencja u c h w a l i ł a r e z o l u c j ę ,
odpowiedniej rezolucji: K a o K a n g a i Ż a o Szu-szy u s u n i ę t o w k t ó r e j K a o K a n g i Ż a o Szu-szy zostali pod w z g l ę d e m
z k i e r o w n i c z y c h stanowisk w Chinach P ó ł n o c n o - W s c h o d ­ politycznym całkowicie zdyskredytowani. Jednocześnie
n i c h i Wschodnich i przeniesiono do pracy w aparacie autorzy rezolucji zmuszeni b y l i s t w i e r d z i ć , że nie ma do­
c e n t r a l n y m , gdzie pozbawiono i c h realnej w ł a d z y . W l u ­ w o d ó w , iż obaj d z i a ł a c z e w y s t ę p o w a l i k i e d y k o l w i e k prze­
t y m 1954 r. „ s p r a w a a n t y p a r t y j n e g o b l o k u K a o K a n g a — c i w k o l i n i i p a r t i i . Dopiero 10 lat p ó ź n i e j , w okresie „ r e ­
Ż a o Szu-szy", spreparowana przez z a u s z n i k ó w Mao Tse- w o l u c j i k u l t u r a l n e j " , przyznano bez r o z g ł o s u , że u p o d ­
-tunga, z o s t a ł a postawiona na I V p l e n u m K C K P C h *, staw „ s p r a w y K a o K a n g a — Ż a o Szu-szy" l e ż a ł y g ł ę b o k i e
k t ó r e pod naciskiem m a o i s t ó w „ u d z i e l i ł o uczestnikom zasadnicze r ó ż n i c e z d a ń m i ę d z y Mao T s e - t u n g i e m a jego
tego a n t y p a r t y j n e g o u g r u p o w a n i a p o w a ż n e g o o s t r z e ż e ­ ofiarami. Po f i z y c z n y m i p o l i t y c z n y m r o z p r a w i e n i u się
nia". 23
Ś r o d k i d y s c y p l i n a r n e zastosowane przez I V p l e ­ z K a o K a n g i e m m a o i ś c i przeforsowali na O g ó l n o c h i ń s k i e j
n u m wobec c z o ł o w y c h d z i a ł a c z y p a r t y j n y c h - i n t e r n a c j o n a - K o n f e r e n c j i P a r t y j n e j szereg p r z e d s i ę w z i ę ć organizacyj­
l i s t ó w w y w a r ł y w p a r t i i p r z y g n ę b i a j ą c e w r a ż e n i e . Jak n y c h z m i e r z a j ą c y c h do ograniczenia d e m o k r a c j i w e w ­
p r z y z n a ł p ó ź n i e j Mao Tse-tung, „ o d czasu I V p l e n u m n ą t r z p a r t y j n e j i w z m o ż e n i a k o n t r o l i nad i n t e r n a c j o n a l i -
obserwuje się u nas j a k ą ś b i e r n o ś ć i b e z w ł a d " , „ z a c z ę t o stycznymi siłami w partii.
w y k a z y w a ć n a d m i e r n ą o s t r o ż n o ś ć w drobiazgach, nie­ Zastosowana przez g r u p ę Mao Tse-tunga p r z y f a b r y k o ­
k t ó r z y b o j ą s i ę m ó w i ć o sprawach p a ń s t w o w y c h " . I V ple­ w a n i u „ s p r a w y K a o K a n g a — Ż a o Szu-szy" t a k t y k a jest
num, chociaż udzieliło p o w a ż n e g o ostrzeżenia Kao K a n - nader charakterystyczna. G r u p a ta, b ę d ą c a w y r a z i c i e l k ą
g o w i i Ż a o Szu-szy, nie u z n a ł o w s z a k ż e za m o ż l i w e w y ­ i n t e r e s ó w d r o b n o m i e s z c z a ń s k i c h i nacjonalistycznych sił
kluczenie i c h z p a r t i i . W ó w c z a s m a o i ś c i p o s t a n o w i l i z l i ­ w K P C h , z n i e p o k o j e m o b s e r w o w a ł a wzrost proletariac­
k w i d o w a ć n i e w y g o d n y c h dla siebie d z i a ł a c z y : K a o K a n g k i c h i internacjonalistycznych tendencji w k r a j u po
i Ż a o Szu-szy zostali aresztowani; K a o K a n g z g i n ą ł 1949 r., k t ó r y c h dalszy r o z w ó j m ó g ł j ą p o z b a w i ć decydu­
w w i ę z i e n i u na p o c z ą t k u 1955 r. jących w p ł y w ó w w partii i państwie. Jednocześnie maoiści
W m a r c u 1955 r. „ s p r a w ę Kao K a n g a — Ż a o Szu-szy" z d a w a l i s p r a w ę z tego, ż e C h i n y są z b y t jeszcze s ł a b e ,
p r z e d ł o ż o n o do rozpatrzenia przez O g ó l n o c h i ń s k ą K o n f e ­ aby p r o w a d z i ć p o l i t y k ę w i e l k o m o c a r s t w o w ą i aby m o g ł y
r e n c j ę KPCh.** Z w o ł a n i e o g ó l n o c h i ń s k i e j konferencji sobie p o z w o l i ć na r e z y g n a c j ę z politycznej, w o j s k o w e j
w praktyce K P C h było zjawiskiem w y j ą t k o w y m : już i ekonomicznej pomocy ZSRR. Dlatego t e ż z a r ó w n o w e ­
sam ten fakt ś w i a d c z y ł o znaczeniu, j a k i e m a o i ś c i p r z y ­ w n ą t r z k r a j u , j a k i w stosunkach ze Z w i ą z k i e m Radziec­
w i ą z y w a l i do „ s p r a w y K a o K a n g a — Ż a o Szu-szy". Oskar- k i m Mao Tse-tung i jego zwolennicy nie u w a ż a l i za m o ż ­
l i w e a n i celowe w y s t ę p o w a n i e z o t w a r t ą p r z y ł b i c ą . Ucie­
* Sprawę tę referował na plenum Liu Szao-ci. k a l i s i ę zatem do w y b i e g ó w i m a n e w r o w a l i . Z jednej
** Referat w „sprawie Kao Kanga—Żao Szu-szy" został powie­ s t r o n y głosili oni p o l i t y k ę p r z y j a ź n i z ZSRR, aby z y s k a ć
rzony Teng Siao-pingowi. Na V plenum K C KPCh, które odbyło j a k n a j w i ę k s z ą pomoc m a t e r i a l n ą do r o z b u d o w y potencja­
się po konferencji, Teng Siao-ping i Lin Piao zostali obrani człon­
łu gospodarczego i m i l i t a r n e g o C h i n . Z d r u g i e j z a ś strony
kami Biura Politycznego K C KPCh.

388 389
 w e w n ą t r z k r a j u , w tajemnicy przed szerokimi masami p r y w a t n y z a c h o w y w a ł nadal silne pozycje w p r z e m y ś l e
partyjnymi i pracującymi, przygotowywali j u ż z wolna i h a n d l u . W i e ś b y ł a m o r z e m d r o b n y c h gospodarstw c h ł o p ­
polityczne i organizacyjne w a r u n k i r e w i z j i generalnej skich, o p a r t y c h na ś r e d n i o w i e c z n y c h n a r z ę d z i a c h i pracy
l i n i i p a r t i i , aby n a r z u c i ć p a r t i i i n a r o d o w i maoistowski r ą k , niezdolnych s p r o s t a ć zaopatrzeniu w ż y w n o ś ć r o s n ą ­
wariant „drobnomieszczańskiego socjalizmu". W ł a ś n i e cej liczebnie l u d n o ś c i miejskiej, a p r z e m y s ł u — w s u r o w ­
istotna r o z b i e ż n o ś ć m i ę d z y p r a w d z i w y m i z a m i a r a m i Mao ce. Podobnie j a k w i n n y c h k r a j a c h s ł a b o r o z w i n i ę t y c h
Tse-tunga i jego g r u p y a zasadami socjalistycznego roz­ p r o b l e m e m s z c z e g ó l n y m b y ł a w z m a g a j ą c a się presja de­
w o j u Chin, u t r w a l o n y m i w p r o g r a m o w y c h dokumentach mograficzna. Wszystko to w y m a g a ł o od K P C h prowadze­
p a r t i i , b y ł a ź r ó d ł e m d w u l i c o w e j p o l i t y k i m a o i s t ó w , stoso­ nia zdecydowanej, a zarazem o s t r o ż n e j , wszechstronnie
w a n y c h przez nich w walce p o l i t y c z n e j oszczerstw, p r z e m y ś l a n e j i dalekowzrocznej p o l i t y k i , m a k s y m a l n e j
k ł a m s t w , demagogii i bezprawia. Te s p r ę ż y n y p o l i t y k i mobilizacji r e w o l u c y j n e g o entuzjazmu mas p r a c u j ą c y c h
m a o i s t ó w b y ł y jednak g ł ę b o k o u k r y t e przed s p o ł e c z e ń ­ i zasobów materialnych kraju, zacieśnienia współpracy
s t w e m c h i ń s k i m . N a r ó d c h i ń s k i pobudzony w i e l k i m i per­ z k r a j a m i w s p ó l n o t y socjalistycznej.
s p e k t y w a m i socjalizmu, j a k i e o t w i e r a ł a generalna l i n i a Zadania n a k r e ś l o n e w pierwszej p i ę c i o l a t c e m o g ł y b y ć
p a r t i i , z entuzjazmem w z n o s i ł o b i e k t y p i ę c i o l a t k i . w y k o n a n e t y l k o pod w a r u n k i e m czynnego uczestnictwa
Początek uprzemysłowienia i przeobrażeń socjalistycz­ c a ł e g o narodu. K P C h z w r ó c i ł a s i ę w i ę c do klasy r o b o t ­
nych. W 1953 r. n a r ó d c h i ń s k i pod k i e r o w n i c t w e m K P C h niczej z apelem, b y p o d j ę ł a ona w a l k ę o przeprowadzenie
r o z p o c z ą ł r e a l i z a c j ę pierwszego p l a n u p i ę c i o l e t n i e g o . M i ­ socjalistycznej i n d u s t r i a l i z a c j i , w y k o n a n i e i przekroczenie
mo s p r z y j a j ą c y c h w a r u n k ó w , k t ó r e p o w s t a ł y d z i ę k i po­ p a ń s t w o w y c h p l a n ó w gospodarczych, wzrost w y d a j n o ś c i
m y ś l n e j odbudowie gospodarki narodowej i p r z e p r o w a ­ pracy, p o p r a w ę j a k o ś c i p r o d u k c j i , ścisły r e ż y m o s z c z ę d ­
dzeniu r a d y k a l n y c h p r z e o b r a ż e ń demokratycznych, umoc­ n o ś c i o w y oraz o umocnienie d y s c y p l i n y pracy. A p e l t e n
n i e n i u m i ę d z y n a r o d o w e j pozycji C h R L oraz pomocy klasa robotnicza p o p a r ł a . C z y n n y u d z i a ł w walce o socja­
Z w i ą z k u Radzieckiego, w y k o n a n i e pierwszej c h i ń s k i e j listyczne u p r z e m y s ł o w i e n i e w z i ę ł y c h i ń s k i e z w i ą z k i za­
p i ę c i o l a t k i b y ł o s p r a w ą bardzo t r u d n ą . N a j w y ż s z y poziom wodowe. V I I zjazd z w i ą z k ó w z a w o d o w y c h (maj 1953 r.)
p r o d u k c j i o s i ą g n i ę t y pod koniec okresu o d b u d o w y b y ł w e z w a ł r o b o t n i k ó w i p r a c o w n i k ó w u m y s ł o w y c h do roz­
poziomem zacofanego i biednego k r a j u rolniczego. N o w o ­ w i j a n i a na m a s o w ą s k a l ę w s p ó ł z a w o d n i c t w a pracy, do
1
czesny p r z e m y s ł d a w a ł nieco w i ę c e j - n i ż /i p r o d u k c j i go­ s t a ł e g o poznawania d o ś w i a d c z e ń Z w i ą z k u Radzieckie­
3
spodarki narodowej, około /i p r z y p a d a ł o na r o l n i c t w o > go. P r z e d s i ę w z i ę c i a w zakresie pracy i p ł a c roboczych,
i p r o d u k c j ę r z e m i e ś l n i c z ą . N i e z w y k l e s ł a b a b y ł a baza poczynione w okresie odbudowy, z o s t a ł y w s t r z y m a n e na
p r z e m y s ł u ciężkiego, p r z e m y s ł m a s z y n o w y p r a k t y c z n i e k i l k a lat, poziom życia r o b o t n i k ó w s i ę w i ę c o b n i ż y ł , lecz
nie i s t n i a ł . Bogate zasoby m i n e r a l n e p o z o s t a w a ł y u k r y t e c h i ń s k a klasa robotnicza w latach p i ę c i o l a t k i znakomicie
i nie zbadane. K r a j o d c z u w a ł o s t r y b r a k kadr technicz­ w y w i ą z a ł a s i ę ze s w y c h z a d a ń . T a k i e nazwiska j a k W a n g
n y c h i w y k w a l i f i k o w a n y c h r o b o t n i k ó w oraz k a p i t a ł ó w na Czung-lun, Czang Ming-szan i w i e l u i n n y c h b o h a t e r ó w
finansowanie p r o g r a m u u p r z e m y s ł o w i e n i a . Dodatkowe pracy, n o w a t o r ó w i p r z o d o w n i k ó w we w s p ó ł z a w o d n i c t w i e
t r u d n o ś c i n a s t r ę c z a ł w i e l o u k ł a d o w y charakter gospodar­ stały się głośne w c a ł y m kraju.
k i . M i m o znacznego wzrostu sektora p a ń s t w o w e g o k a p i t a ł
Główny wysiłek kraju koncentrował się na budowie

390 391
 p r z e m y s ł u . W 1953 r. w p r z e m y ś l e zainwestowano 2,8 m l d
• nanie c h i ń s k i e g o p l a n u p i ę c i o l e t n i e g o na m o c n y m gruncie
j u a n ó w (prawie d w u k r o t n i e w i ę c e j n i ż w 1952 r . ) , w s p ó ł p r a c y r a d z i e c k o - c h i ń s k i e j . B y ł y to n a s t ę p u j ą c e po­
w 1954 r. — 3,6 m l d , w 1955 r. — 4,2 m l d . Gros ś r o d k ó w rozumienia: o pomocy C h i n o m w rozbudowie i s t n i e j ą c y c h
(prawie 90%) przeznaczono na p r z e m y s ł ciężki. N a j w i ę k ­ i b u d o w i e n o w y c h e l e k t r o w n i (marzec 1953 r . ) , o w s p ó ł ­
szymi b u d o w a m i p i e r w s z y c h lat p i ę c i o l a t k i b y ł y k o m b i n a ­ d z i a ł a n i u w b u d o w i e i r e k o n s t r u k c j i 141 o b i e k t ó w prze­
t y metalurgiczne w Paotou i W u h a n i e , z a k ł a d y b u d o w y m y s ł o w y c h (maj 1953 r . ) , o budowie d o d a t k o w y c h
maszyn c i ę ż k i c h w T a j j i i a n i e i Szenjangu, f a b r y k i na­ 15 p r z e d s i ę b i o r s t w p r z e m y s ł o w y c h i z w i ę k s z e n i u dostaw
r z ę d z i p r e c y z y j n y c h w Szenjangu i H a r b i n i e , f a b r y k a u r z ą d z e ń dla 141 z a k ł a d ó w ( p a ź d z i e r n i k 1954 r.), o w s p ó ł ­
s a m o c h o d ó w w Czangczunie i z a k ł a d y p r o d u k c j i t r a k t o ­ pracy naukowo-technicznej, o pomocy w r o z w o j u b a d a ń
r ó w w L o j a n g u . N a d u ż ą s k a l ę prowadzono r e k o n s t r u k c j ę w dziedzinie f i z y k i j ą d r o w e j i w y k o r z y s t a n i a energii ato­
i rozbudowę istniejących zakładów (kombinatu metalur­ m o w e j dla c e l ó w p o k o j o w y c h ( k w i e c i e ń 1955 r.) i t d .
gicznego w Anszanie i i n n y c h ) . N o w e p r z e d s i ę b i o r s t w a Z w i ą z e k Radziecki d o s t a r c z a ł C h i n o m k o m p l e t n y c h u r z ą ­
p o w s t a ł y w r e k o r d o w y m t e m p i e i jedno po d r u g i m b y ł y dzeń p r z e m y s ł o w y c h , ś r o d k ó w transportu, bezpłatnie
oddawane do u ż y t k u . Do k o ń c a 1955 r. przekazano do p r z e k a z y w a ł d o k u m e n t a c j ę p r o j e k t o w o - t e c h n i c z n ą i tech­
eksploatacji 253 nowe z a k ł a d y , k t ó r e d a w a ł y ponad n o l o g i c z n ą , l i t e r a t u r ę n a u k o w o - t e c h n i c z n ą oraz m a t e r i a ­
l
U globalnej p r o d u k c j i p r z e m y s ł o w e j k r a j u . W ciągu ł y d o t y c z ą c e standaryzacji i i n f o r m a c j i technicznej.
pierwszych trzech lat p i ę c i o l a t k i w a r t o ś ć globalna p r o ­ W Z w i ą z k u Radzieckim o d b y ł o studia i p r a k t y k ę p r o d u k ­
d u k c j i p r z e m y s ł o w e j w z r o s ł a o 20 m l d j u a n ó w , p r z y c y j n ą w z a k ł a d a c h pracy k i l k a t y s i ę c y c h i ń s k i c h studen­
o g ó l n y m z a p l a n o w a n y m na pięciolecie w z r o ś c i e o 31 m l d t ó w i p r a c o w n i k ó w i n ż y n i e r y j n o - t e c h n i c z n y c h . W Chinach
j u a n ó w . P r o d u k c j a globalna p r z e m y s ł u państwowego z a ś p r a c o w a ł o t y s i ą c e radzieckich s p e c j a l i s t ó w o n a j w y ż ­
z w i ę k s z y ł a s i ę d w u k r o t n i e . W c i ą g u trzech lat p r z e m y s ł szych k w a l i f i k a c j a c h . Zakres radzieckiej pomocy C h i n o m ,
ciężki o p a n o w a ł p r o d u k c j ę ponad 3 tys. n o w y c h r o d z a j ó w j a k p r z y z n a w a l i sami p r z y w ó d c y c h i ń s c y , nie m i a ł w h i ­
w y r o b ó w , w t e j liczbie obrabiarek do skrawania m e t a l i , s t o r i i precedensu.
hydrogeneratorów, samochodów i samolotów — według W r a z z r o z p o c z ę c i e m u p r z e m y s ł a w i a n i a i na jego ba­
p r o j e k t ó w i technologii radzieckiej. R o s ł y k a d r y tech­ zie w okresie p r z e j ś c i o w y m d o k o n y w a ł y s i ę zgodnie
niczne p r z e m y s ł u . W latach 1953—1955 w y ż s z e uczelnie z g e n e r a l n ą l i n i ą p a r t i i socjalistyczne przeobrażenia
i ś r e d n i e s z k o ł y techniczne w y k s z t a ł c i ł y 130 tys. i n ż y ­ w m i e ś c i e i na w s i . Generalna l i n i a p a r t i i p r z e w i d y w a ł a
n i e r ó w i t e c h n i k ó w . Ponad 4 tys. osób skierowano na > w p r o w a d z a n i e etapami p r o g r a m u p r z e o b r a ż e ń socjali­
n a u k ę do Z w i ą z k u Radzieckiego i i n n y c h k r a j ó w socja­ stycznych, szerokie stosowanie p o ś r e d n i c h f o r m przecho­
listycznych. D u ż ą l i c z b ę w y k w a l i f i k o w a n y c h r o b o t n i k ó w dzenia od p r y w a t n o k a p i t a l i s t y c z n e j i i n d y w i d u a l n e j d r o b ­
i t e c h n i k ó w przygotowano b e z p o ś r e d n i o w z a k ł a d a c h p r a ­ nej gospodarki do gospodarki socjalistycznej (niższe f e r ­
cy i na r ó ż n e g o rodzaju k r ó t k o t e r m i n o w y c h kursach. m y k a p i t a l i z m u p a ń s t w o w e g o , mieszane p a ń s t w o w o - p r y -
Sukcesy t y c h p i e r w s z y c h lat p i ę c i o l a t k i w i ą z a ł y s i ę n i e - watne przedsiębiorstwa i spółdzielnie rzemieślników —
rozdzielnie z g o s p o d a r c z ą i n a u k o w o - t e c h n i c z n ą p o m o c ą w m i e ś c i e ; g r u p y wzajemnej pomocy i s p ó ł d z i e l n i e p r o ­
ZSRR. W latach 1953—1955 Z w i ą z e k Radziecki i C h R L d u k c y j n e t y p u p ó ł s o c j a l i s t y c z n e g o o p i e r a j ą c e s i ę na c z ę ś ­
z a w a r ł y szereg w a ż n y c h p o r o z u m i e ń , k t ó r e o p a r ł y w y k o - ciowej w ł a s n o ś c i k o l e k t y w n e j — na wsi).

392 393
 Sektor p r y w a t n o k a p i t a l i s t y c z n y na p o c z ą t k u p i ę c i o l a t k i w a t n y c h sklepikarzy w h a n d l u d e t a l i c z n y m z m n i e j s z y ł
c i ą g l e jeszcze z a j m o w a ł d o ś ć silne pozycje: p r z y p a d a ł o się do 17,5%. W w y n i k u tego w 1955 r. p a ń s t w o i s p ó ł ­
na niego około Vs p r o d u k c j i p r z e m y s ł o w e j oraz V 3 h u r t o ­ dzielczość o p a n o w a ł y p r a w i e c a ł y r y n e k . S t w a r z a ł o to
w y c h i V2 detalicznych o b r o t ó w h a n d l o w y c h . P r z e m y s ł s p r z y j a j ą c e w a r u n k i r ó w n i e ż dla p r z e o b r a ż e ń p r y w a t n e ­
p r y w a t n y , przede w s z y s t k i m l e k k i i s p o ż y w c z y , o s i ą g n ą ł go p r z e m y s ł u . W 1955 r. Ys wszystkich p r z e d s i ę b i o r s t w
w 1953 r. szczyt swego r o z w o j u , z w i ę k s z a j ą c p r o d u k c j ę p r y w a t n y c h zostało objętych niższymi formami kapita­
g l o b a l n ą p r a w i e d w u k r o t n i e w stosunku do 1949 r. Repre­ l i z m u p a ń s t w o w e g o . W latach 1954—1955 p r a w i e wszyst­
z e n t o w a ł o go ponad 150 tys. p r z e d s i ę b i o r s t w , g ł ó w n i e kie d u ż e p r z e d s i ę b i o r s t w a p r y w a t n e ( z a t r u d n i a j ą c e ponad
drobnych, k t ó r e o g ó ł e m z a t r u d n i a ł y 2,2 m i n r o b o t n i k ó w 500 r o b o t n i k ó w ) p r z e k s z t a ł c o n o w mieszane p r z e d s i ę b i o r ­
i p r a c o w n i k ó w u m y s ł o w y c h . G ł ó w n y m i o ś r o d k a m i prze­ stwa p a ń s t w o w o - p r y w a t n e . W p r z e d s i ę b i o r s t w a c h pry­
m y s ł u p r y w a t n e g o b y ł y Szanghaj (43% produkcji) i T i e n ­ w a t n y c h z o s t a ł a rozszerzona k o n t r o l a robotnicza. Od
cin (8%). 1953 r. p r z y s t ą p i o n o do u s p ó ł d z i e l c z a n i a r z e m i o s ł a .
W pierwszych latach p i ę c i o l a t k i (1953—1955 r.) nacisk N a j t r u d n i e j s z y m i najbardziej s k o m p l i k o w a n y m zada­
na kapitalistyczne elementy w m i e ś c i e z m i e r z a ł w na­ n i e m p a r t i i i p a ń s t w a ludowego b y ł o przestawienie
s t ę p u j ą c y c h g ł ó w n y c h k i e r u n k a c h : 1) r a d y k a l n e umoc­ 500-milionowego c h ł o p s t w a na t o r y socjalistycznego gospo­
nienie pozycji sektora p a ń s t w o w e g o w sferze o b r o t u darowania. W s k u t e k r e f o r m y r o l n e j w i e ś c h i ń s k a prze­
(wyparcie k a p i t a ł u p r y w a t n e g o z h a n d l u h u r t o w e g o , k o ­ k s z t a ł c i ł a się w w i e ś ś r e d n i a k ó w : ś r e d n i a k a m i s t a ł a się
operacja i wprowadzanie n i ż s z y c h f o r m k a p i t a l i z m u p a ń ­ ponad p o ł o w a b y ł y c h b i e d n i a k ó w i n a j e m n y c h r o b o t n i ­
stwowego w h a n d l u detalicznym); 2) o b j ę c i e w i ę k s z o ś c i k ó w r o l n y c h ; w pozycji ś r e d n i a k ó w z n a l a z ł a się r ó w n i e ż
drobnych i średnich prywatnych przedsiębiorstw począt­ około p o ł o w a uprzednich k u ł a k ó w ; nadal p r z y t y m istnia­
k o w y m i f o r m a m i k a p i t a l i z m u p a ń s t w o w e g o ; 3) planowe ł a d u ż a liczba gospodarstw biedniackich i w y r o b n i c z y c h .
wprowadzenie do wielkiego p r z e m y s ł u p r y w a t n e g o w y ż ­ Po o t r z y m a n i u ziemi obszarniczej c h ł o p s t w o , w t y m t a k ­
szych f o r m k a p i t a l i z m u p a ń s t w o w e g o — mieszanych ż e k a d r o w i p r a c o w n i c y p a r t y j n i na wsi, o b n i ż y ł o s w ą
przedsiębiorstw państwowo-prywatnych. a k t y w n o ś ć p o l i t y c z n ą i z a j ę ł o się w ł a s n y m i gospodarstwa­
W pierwszej k o l e j n o ś c i z w r ó c o n o u w a g ę na opanowanie m i . Jednak m o ż l i w o ś c i . r o z w o j u i n d y w i d u a l n y c h gospo­
r y n k u . W latach 1953—1954 z o s t a ł o p o d j ę t y c h szereg po­ d a r s t w c h ł o p s k i c h w Chinach w w a r u n k a c h p r y m i t y w ­
s t a n o w i e ń o p l a n o w y m s c e n t r a l i z o w a n y m skupie przez n y c h n a r z ę d z i , rozpowszechnionej pracy r ę c z n e j i braku
p a ń s t w o zboża, r o ś l i n oleistych i b a w e ł n y po s t a ł y c h ce­ istotnej pomocy ze s t r o n y s ł a b o r o z w i n i ę t e g o p r z e m y ­
nach. W r a z z t y m wprowadzono k a r t k o w y system zaopa­ słu — b v ł y n i e w i e l k i e . R ó w n o c z e ś n i e c h ł o p i i n d y w i d u a l ­
trzenia l u d n o ś c i w p r o d u k t y z b o ż o w e , t ł u s z c z e r o ś l i n n e n i sprzeciwiali się mobilizacji ś r o d k ó w ze wsi na rzecz
i t k a n i n y b a w e ł n i a n e ; p r y w a t n y handel t y m i t o w a r a m i industrializacji: na p o w a ż n y o p ó r n a p o t k a ł o m i ę d z y i n ­
został zabroniony. W p o ł o w i e 1954 r. K C K P C h w y d a ł n y m i wprowadzenie scentralizowanego skupu zboża, na­
postanowienie o u m o c n i e n i u k o n t r o l i nad r y n k i e m i prze­ sion oleistych i b a w e ł n y i na t y m to tle w i o s n ą 1955 r.
o b r a ż e n i a c h h a n d l u p r y w a t n e g o ; na podstawie tego po­ doszło na w s i do zamieszek.
stanowienia pod koniec 1955 r. p r y w a t n y handel h u r t o w y Generalna l i n i a K P C h n a s t a w i a ł a p a r t i ę i c h ł o p s t w o na
został prawie całkowicie zlikwidowany, udział zaś p r y - stopniowe, obliczone na dość d ł u g i okres (trzy pięciolatki),

394 395
 d o k o n y w a n i e socjalistycznych p r z e m i a n na wsi. Zgodnie w r o l n i c t w i e , a t a k ż e k o n i e c z n o ś ć ścisłego przestrzegania
z ' t y m postanowienie K C K P C h o wzajemnej pomocy zasady d o b r o w o l n o ś c i w t o k u u s p ó ł d z i e l c z a n i a r o l n i c t w a .
w pracy i o rolniczej spółdzielczości p r o d u k c y j n e j z 15 l u ­ A d m i n i s t r o w a n i e w sprawach spółdzielczości, głosiło po­
tego 1953 r. głosiło, że „ w obecnej s y t u a c j i gospodarczej stanowienie, s t a n o w i z b r o d n i ę wobec p a r t i i , p r o w a d z ą c ą
naszego k r a j u jeszcze dość d ł u g i okres b ę d z i e i s t n i a ł a do p o d w a ż e n i a sojuszu r o b o t n i c z o - c h ł o p s k i e g o i d y s k r e d y ­
d u ż a liczba i n d y w i d u a l n y c h gospodarstw c h ł o p s k i c h " . 24
t a c j i s p r a w y u s p ó ł d z i e l c z a n i a . W y c h o d z ą c z tego o g ó l n e g o
W z w i ą z k u z a ś z rozpowszechnieniem w ś r ó d k a d r p a r ­ z a ł o ż e n i a , K P C h bardzo o s t r o ż n i e p o d c h o d z i ł a do tempa
t y j n y c h a d m i n i s t r a c y j n y c h metod k i e r o w a n i a u c h w a ł a kolektywizacji. Uwzględniano, że ś r e d n i a k niechętnie
specjalnie p o d k r e ś l a ł a , że „ d ą ż e n i e do w p r o w a d z a n i a w s t ę p o w a ł do s p ó ł d z i e l n i , d o p ó k i nie p r z e k o n a ł się o ko­
w pogoni za wysokimi wskaźnikami" rolniczych r z y ś c i a c h gospodarki k o l e k t y w n e j . Zgodnie z postanowie­
spółdzielni produkcyjnych typu półsocjalistycznego niem, w pierwszej p i ę c i o l a t c e planowano o b j ę c i e s p ó ł ­
„ w t r y b i e dekretowania, m e t o d a m i a d m i n i s t r a c y j n y m i , dzielniami n i ż s z e g o t y p u j e d y n i e 2 0 % gospodarstw c h ł o p ­
bez u w z g l ę d n i e n i a p r o d u k c y j n y c h potrzeb mas [...] jest skich, w ostatecznym wariancie p l a n u p i ę c i o l e t n i e g o cyf­
f o r m a l n y m , n i e p o w a ż n y m p o d e j ś c i e m i bezsprzecznie b ł ę ­ r ę t ę z w i ę k s z o n o do 33%. Socjalistyczne s p ó ł d z i e l n i e p r o ­
25
dem". W pierwszym roku pięciolatki główną uwagę d u k c y j n e w pierwszej p i ę c i o l a t c e zamierzano z a k ł a d a ć
zwracano na r o z w ó j i umacnianie g r u p w z a j e m n e j po­ t y l k o w t r y b i e d o ś w i a d c z a l n y m w w y b r a n y c h rejonach.
mocy p r o d u k c y j n e j , k t ó r y m i w 1954 r. o b j ę t o j u ż około
J e d n a k ż e j u ż w 1954 r. w y t y c z o n e w postanowieniu
6 0 % z a g r ó d c h ł o p s k i c h . Od 1954 r. p u n k t ciężkości dzia­
z 16 g r u d n i a 1953 r. planowane c y f r y z o s t a ł y znacznie
ł a l n o ś c i K P C h na w s i przesuwa s i ę na r o z w i j a n i e r o l n i ­
przekroczone. Do jesiennych z b i o r ó w 1954 r. planowano
czych s p ó ł d z i e l n i p r o d u k c y j n y c h t y p u p ó ł s o c j a l i s t y c z n e g o .
utworzenie 35 800 s p ó ł d z i e l n i , lecz w p a ź d z i e r n i k u 1954 r.
U w z g l ę d n i a j ą c to, ż e ziemia s t a n o w i ł a w ł a s n o ś ć c h ł o ­ liczba s p ó ł d z i e l n i n i ż s z e g o t y p u w y n o s i ł a 100 tys., t j . p r a ­
p ó w , a t a k ż e r ó ż n y poziom ś w i a d o m o ś c i p o s z c z e g ó l n y c h
w i e 3 r a z y w i ę c e j , n i ż zaplanowano. O b e j m o w a ł y one
w a r s t w c h ł o p s t w a i p r y m i t y w n e w y p o s a ż e n i e techniczne
zaledwie 2 % z a g r ó d c h ł o p s k i c h . W p a ź d z i e r n i k u 1954 r.
r o l n i c t w a , K C K P C h w postanowieniu w sprawie r o z w o j u
K C K P C h p o d j ą ł d e c y z j ę o z w i ę k s z e n i u liczby s p ó ł d z i e l n i
spółdzielczości p r o d u k c y j n e j w r o l n i c t w i e z 16 g r u d n i a
do 600 tys. i w czerwcu 1955 r. i s t n i a ł o i c h j u ż 650 tys.;
1953 r. w s k a z y w a ł , ż e proces u s p ó ł d z i e l c z a n i a w s i p o w i ­
w i o s n ą z a ś 1955 r. postawiono zadanie, b y do p a ź d z i e r n i ­
nien p r z e b i e g a ć etapami — od f o r m n i ż s z y c h (grup w z a ­
ka 1956 r. liczbę r o l n i c z y c h s p ó ł d z i e l n i p r o d u k c y j n y c h
j e m n e j pomocy) poprzez p ó ł s o c j a l i s t y c z n e s p ó ł d z i e l n i e
z w i ę k s z y ć do m i l i o n a .
produkcyjne, oparte na c z ę ś c i o w e j w ł a s n o ś c i k o l e k t y w ­
Jednocześnie wielu kierowniczych działaczy KPCh, m i ę ­
nej, do w y ż s z e j f o r m y z k o l e k t y w n ą w ł a s n o ś c i ą ziemi.
P o d s t a w o w y m o g n i w e m kooperowania w okresie p i e r ­ dzy i n n y m i szef w y d z i a ł u K C K P C h do spraw pracy
wszej p i ę c i o l a t k i b y ł y s p ó ł d z i e l n i e p r o d u k c y j n e t y p u na w s i , w i c e p r e m i e r Rady P a ń s t w o w e j Teng C y - h u e j ,
p ó ł s o c j a l i s t y c z n e g o . W postanowieniu p o d k r e ś l a n o k o ­ u w a ż a ł o za niebezpieczne przyspieszanie tempa u s p ó ł ­
n i e c z n o ś ć starannego, wszechstronnego ideologicznego dzielczania i stosowanie w t y m celu p r z y m u s o w y c h ś r o d ­
i materialnego p r z y g o t o w a n i a procesu przechodzenia k ó w a d m i n i s t r a c y j n y c h . Na wniosek Teng Cy-hueja, k t ó ­
c h ł o p ó w do socjalistycznych f o r m organizacji pracy r y z a a p r o b o w a ł a z w o ł a n a przez L i u Szao-ci narada r o -

397
396
 boczą w K C K P C h , do p o ł o w y 1955 r. zostało r o z w i ą z a ­ 3. Pierwsza próba skierowania Chin
n y c h ponad 20 tys. niezdolnych do życia s p ó ł d z i e l n i . Na na „odrębną" drogę rozwoju
p r z y k ł a d w p r o w i n c j i Czeciang — u s p ó ł d z i e l c z a n i e na po­ (lipiec 1955—1957)
ł u d n i u k r a j u p r z e b i e g a ł o s z c z e g ó l n i e opornie — w i o s n ą
i l a t e m 1955 r. musiano r o z w i ą z a ć 15 tys., t j . c z w a r t ą Rewizja ekonomicznej podstawy generalnej linii partii
część wszystkich i s t n i e j ą c y c h t u s p ó ł d z i e l n i . w okresie przejściowym dokonana przez Mao Tse-tunga.
P o m y ś l n y r o z w ó j p r z e m y s ł u i d o k o n y w a n i e socjalistycz­ Po r o z p r a w i e n i u się z „ b l o k i e m K a o K a n g a — Ż a o Szu-szy"
n y c h p r z e o b r a ż e ń w Chinach w latach 1953—1955 po­ grupa Mao Tse-tunga p r z y p u ś c i ł a w 1955 r. atak na gene­
t w i e r d z i ł y s ł u s z n o ś ć p o d s t a w o w y c h z a ł o ż e ń generalnej r a l n ą l i n i ę p a r t i i . W y p a c z a j ą c i s t o t ę t e o r i i n a u k o w e j oraz
l i n i i i p l a n u p i ę c i o l e t n i e g o , d o w i o d ł y , że n a r ó d c h i ń s k i jest p r a k t y k i b u d o w y socjalizmu, Mao Tse-tung i jego grupa
w stanie w y k o n a ć p i e r w s z ą p i ę c i o l a t k ę . R ó w n o c z e ś n i e d ą ż y l i do odrzucenia wytyczonego przez p a r t i ę tempa, m e ­
jednak j u ż te pierwsze dwa lata p i ę c i o l a t k i u j a w n i ł y o s t r ą tod, skali i t e r m i n ó w d o k o n y w a n i a socjalistycznych prze­
sprzeczność m i ę d z y potrzebami przyjętego programu o b r a ż e ń , do z a w r ó c e n i a C h i n na „ o d r ę b n ą " d r o g ę r o z w o j u .
uprzemysłowienia a niezwykle skromnymi możliwościami Podstawy nowego k u r s u z o s t a ł y s f o r m u ł o w a n e w refera­
r o l n i c t w a jako ź r ó d ł a a k u m u l a c j i , dostawcy z b o ż a t o w a ­ cie Mao Tse-tunga w sprawie u s p ó ł d z i e l c z a n i a r o l n i c t w a ,
rowego i s u r o w c ó w dla p r z e m y s ł u lekkiego. N a p i ę c i e w y g ł o s z o n y m na naradzie sekretarzy k o m i t e t ó w p r o w i n ­
w zakresie zaopatrzenia l u d n o ś c i m i e j s k i e j w a r t y k u ł y cjonalnych, miejskich i r e j o n o w y c h K P C h w d n i u 31 l i p ­
s p o ż y w c z e i p r z e m y s ł u lekkiego w surowce — w z r a s t a ł o . ca 1955 r.
Nienadążanie zaś rolnictwa p o w a ż n i e u t r u d n i a ł o wykona­ I s t o t ą referatu Mao Tse-tunga b y ł a teza, że u s p ó ł d z i e l ­
nie p r o g r a m u u p r z e m y s ł o w i e n i a . U j a w n i ł o się r ó w n i e ż czanie w s i (interpretowane p o t e m szerzej j a k o socjali­
wiele i n n y c h tzw. „ w ą s k i c h g a r d e ł " . styczne p r z e o b r a ż e n i a we wszystkich d z i a ł a c h gospodar­
ki) p o w i n n o p o p r z e d z a ć i n d u s t r i a l i z a c j ę k r a j u . M ó w c a
Do z l i k w i d o w a n i a s p r z e c z n o ś c i k i e r o w n i c t w o KPCh
t w i e r d z i ł , ż e t y l k o taka k o l e j n o ś ć zapewnia rzekomo w a ­
d ą ż y ł o przez n a g ł e przyspieszenie p r z e o b r a ż e ń socjali­
r u n k i szybkiego dokonania socjalistycznego u p r z e m y s ł o ­
stycznych, przede w s z y s t k i m przez u s p ó ł d z i e l c z a n i e wsi.
wienia, p r z y g o t o w u j ą c r y n e k dla p r o d u k c j i przemysłu
Przeprowadzano to, o p i e r a j ą c się na zacofanej bazie ma­
ciężkiego. Ze w z g l ę d u na o c z y w i s t ą n i e z g o d n o ś ć n o w e j
terialnej, p r z y pomocy ś r o d k ó w o r g a n i z a c y j n o - p r z y m u -
tezy ze wskazaniami L e n i n a o k o n i e c z n o ś c i ścisłego z w i ą ­
sowych i p o l i t y c z n o - a d m i n i s t r a c y j n y c h . P l a n k i e r o w n i c ­
zania k o l e k t y w i z a c j i r o l n i c t w a z r o z w o j e m jego bazy
t w a c h i ń s k i e g o p o l e g a ł na t y m , aby po pierwsze — for­
materialno-technicznej Mao T s e - t u n g p o w o ł y w a ł się na
s o w n y m u s p ó ł d z i e l c z a n i e m w s i p o ł o ż y ć kres r o z w o j o ­
„ s p e c y f i k ę " C h i n . B y ł o to p o d w a ż e n i e ekonomicznej p o d ­
w i „ t e n d e n c j i k a p i t a l i s t y c z n y c h " na w s i i — po drugie
stawy l i n i i generalnej K P C h w okresie p r z e j ś c i o w y m i re­
w y k o r z y s t u j ą c zalety i k o r z y ś c i prostej kooperacji pracy wizja j e j f u n d a m e n t a l n y c h z a ł o ż e ń teoretycznych, zmie­
szybko o s i ą g n ą ć znaczny wzrost r o l n i c t w a bez w i e l k i c h r z a j ą c a do u s p r a w i e d l i w i e n i a w o l u n t a r y z m u w r o z w i ą z y ­
n a k ł a d ó w oraz r a d y k a l n i e z w i ę k s z y ć p r z e j m o w a n i e ze w a n i u zasadniczych p r o b l e m ó w socjalistycznej przebudo­
w s i t o w a r o w e j p r o d u k c j i r o l n e j . T e c h n i c z n ą natomiast w y C h i n . P i e r w s z y m k r o k i e m na tej niebezpiecznej
r e k o n s t r u k c j ę r o l n i c t w a o d k ł a d a n o na dalszą p r z y s z ł o ś ć . drodze b y ł w y s u n i ę t y przez Mao Tse-tunga postulat g w a ł -

398 399
 townego przyspieszenia tempa uspółdzielczania wsi, Cy-huej i i n n i p r z e c i w n i c y nowego k u r s u zostali o s k a r ż e ­
w b r e w z a ł o ż e n i o m ostatecznego w a r i a n t u p l a n u p i ę c i o ­ n i o „ o d c h y l e n i e p r a w i c o w e " i „ e m p i r y z m " . Mao Tse-tung
letniego, k t ó r y d z i e ń w c z e ś n i e j z o s t a ł u c h w a l o n y przez w s w o i m w y s t ą p i e n i u na p l e n u m z a ż ą d a ł , b y „ n i e z w l e ­
m m m m m m
sesję O Z P L . " ~ k a ć z przeprowadzeniem u s p ó ł d z i e l c z a n i a " , g d y ż rzeko­
P o c z ą t k o w o Mao Tse-tung r e w i d o w a ł g e n e r a l n ą l i n i ę mo j u ż „ d o j r z a ł y w a r u n k i do szerokiego r o z w o j u s p ó ł ­
p a r t i i o s t r o ż n i e , w s p o s ó b zawoalowany. N a naradzie dzielczości". R ó w n o c z e ś n i e Mao nadal m a s k o w a ł swoje
w l i p c u 1955 r. s t a r a ł się on w i ę c s t w o r z y ć w r a ż e n i e , że intencje zapewnieniami o poparciu dla z a ł o ż e ń general­
proponuje t y l k o n i e w i e l k i e przyspieszenie tempa k o l e k ­ nej l i n i i . W odniesieniu do k w e s t i i „ o g ó l n y c h tendencji",
t y w i z a c j i , nie b ę d ą c e p o n o ć sprzeczne z g e n e r a l n ą linią t j . t e r m i n ó w zbudowania socjalizmu w Chinach, Mao
p a r t i i , p o w o ł y w a ł się c z ę s t a na g e n e r a l n ą l i n i ę p a r t i i , na Tse-tung o ś w i a d c z y ł na p l e n u m : „ W c i ą g u około 10 lat,
p i e r w s z y p l a n p i ę c i o l e t n i j d o ś w i a d c z e n i e Z w i ą z k u Ra­ to jest w p r z y b l i ż e n i u w c i ą g u d w ó c h p i ę c i o l a t e k , w za­
dzieckiego. Co w i ę c e j , Mao s t w a r z a ł pozory, że b r o n i sadzie m o ż n a z b u d o w a ć socjalizm; do tego n a l e ż y jeszcze
t e j l i n i i przed zakusami „ p r a w i c o w y c h o p o r t u n i s t ó w " d o d a ć jeden m o m e n t : w c i ą g u około 50—70 lat, to jest
w KPCh. w p r z y b l i ż e n i u w c i ą g u 10—15 p i ę c i o l a t e k , m o ż n a d o g o n i ć
Nie c z e k a j ą c , a ż n o w y k u r s zostanie rozpatrzony i za­ i wyprzedzić Amerykę".
aprobowany przez K o m i t e t C e n t r a l n y p a r t i i , m a o i ś c i za­ U c h w a ł a p l e n u m b y ł a w y m i e r z o n a przeciwko „ o p o r t u ­
częli w p r o w a d z a ć go w życie, z a m i e r z a j ą c p o s t a w i ć p l e ­ n i z m o w i prawicowego odchylenia" i u k i e r u n k o w y w a ł a
n u m K C , wyznaczone na j e s i e ń 1955 r., przed f a k t e m p a r t i ę na forsowanie tempa u s p ó ł d z i e l c z a n i a w s i . Jedno­
dokonanym. Jednocześnie, by zastraszyć kadry partyjne c z e ś n i e z w o l e n n i k o m generalnej l i n i i u d a ł o się w ł ą c z y ć
i w y w r z e ć nacisk na p l e n u m K C , r o z w i n i ę t o na polecenie do u c h w a ł y s f o r m u ł o w a n i a m ó w i ą c e o k o n i e c z n o ś c i roz­
Mao Tse-tunga kolejne h a ł a ś l i w e kampanie t e r r o r u ideo­ c i ą g n i ę c i a procesu t w o r z e n i a s p ó ł d z i e l n i na k i l k a lat,
logicznego i politycznego ( k r y t y k a p r a g m a t y z m u H u Szy, o w y r o z u m i a ł o ś c i wobec c h ł o p ó w , k t ó r z y nie c h c ą w s t ę ­
„ z d e m a s k o w a n i e k o n t r r e w o l u c y j n e j g r u p y H u Fenga" p o w a ć do s p ó ł d z i e l n i , o przestrzeganiu i n t e r e s ó w ś r e d n i a ­
i „wykorzenianie kontrrewolucji"). k ó w , o n i e d o p u s z c z a l n o ś c i a d m i n i s t r o w a n i a i ł a m a n i a za­
Na p o c z ą t k u p a ź d z i e r n i k a 1955 r. z o s t a ł o z w o ł a n e sady d o b r o w o l n o ś c i , o t y m , że p o d s t a w o w ą f o r m ą s p ó ł ­
V I rozszerzone p l e n u m K C K P C h , na k t ó r y m postawiono dzielczości na d a n y m etapie są s p ó ł d z i e l n i e p r o d u k c y j n e
k w e s t i ę przyspieszenia tempa u s p ó ł d z i e l c z a n i a w s i . W y ­ t y p u p ó ł s o c j a l i s t y c z n e g o , o przyspieszeniu b u d o w y p i e r w ­
g ł o s z e n i e zasadniczego r e f e r a t u M a o Tse-tung p o w i e r z y ł szej f a b r y k i t r a k t o r ó w i przygotowaniach do b u d o w y
t y m razem s w o j e m u zausznikowi Czen Po-ta, k t ó r y w l i p ­ d r u g i e j i trzeciej f a b r y k i t r a k t o r ó w . S f o r m u ł o w a n i a te
cu z o s t a ł m i a n o w a n y z a s t ę p c ą Teng Cy-hueja, k i e r o w n i ­ m o ż n a t r a k t o w a ć jako w y r a z p r ó b ze s t r o n y internacjo-
k a w y d z i a ł u K C K P C h ds. pracy na w s i , o p o w i a d a j ą c e g o nalistycznych sił p a r t i i , m a j ą c y c h na celu z ł a g o d z e n i e
się za g e n e r a l n ą l i n i ą p a r t i i . N a p l e n u m r o z w i n ę ł a się zgubnych s k u t k ó w nowego k u r s u M a o Tse-tunga, ustale­
b u r z l i w a debata; poruszono w niej wszystkie podstawowe nia bardziej r e a l n y c h t e r m i n ó w z a k o ń c z e n i a procesu
p r o b l e m y b u d o w y socjalizmu w Chinach. W t o k u ostrej u s p ó ł d z i e l c z a n i a , k t ó r e u m o ż l i w i ł y b y umocnienie r o l n i ­
czych s p ó ł d z i e l n i p r o d u k c y j n y c h pod w z g l ę d e m organiza­
d y s k u s j i Mao T s e - t u n g o w i i jego z w o l e n n i k o m u d a ł o się
c y j n y m i i d e o w o - p o l i t y c z n y m oraz w y p o s a ż e n i e i c h (choć-
n a r z u c i ć p l e n u m s w o j ą w o l u n t a r y s t y c z n ą linię, Teng

400 26 — Najnowsza..- 401

 by częściowe) w s p r z ę t zmechanizowany. O z n a c z a ł y one o b r a ż e ń m a o i ś c i w z i ę l i r ó w n i e ż k u r s na g w a ł t o w n e p r z y ­
t a k ż e werbalne u s t ę p s t w o m a o i s t ó w wobec p r z e c i w n i k ó w spieszenie tempa r o z w o j u , gospodarki narodowej. We
nowego k u r s u . w s t ę p i e do z b i o r u „ S o c j a l i s t y c z n y r o z w ó j w s i c h i ń s k i e j " ,
P o d j ę t e w latach 1955—1956 praktyczne ś r o d k i w za­ d a t o w a n y m 27 g r u d n i a 1955 r., Mao Tse-tung z a ż ą d a ł
kresie forsownego zrzeszania c h ł o p ó w w s p ó ł d z i e l n i a c h „potępienia i przezwyciężenia" „ p r z y w a r y " „niedocenia­
i przekształcania tych spółdzielni w spółdzielnie typu nia m o ż l i w o ś c i " w dziedzinie p r o d u k c j i r o l n e j i prze­
w p e ł n i socjalistycznego, j a k r ó w n i e ż p ó ź n i e j s z e w y s t ą ­ m y s ł o w e j , i n w e s t y c j i i t p . P i s a ł on, że „ t e r a z sprawa po­
pienia M a o Tse-tunga — w y k a z a ł y , że w b r e w s w o i m lega na t y m , że w w i e l u dziedzinach p r z e s z k a d z a j ą nam
w ł a s n y m zapewnieniom d a n y m 31 lipca 1955 r. i na na razie prawicowe, k o n s e r w a t y w n e p o g l ą d y , z k t ó r y c h
V I p l e n u m K C K P C h d ą ż y ł on do dokonania „ s k o k u " powodu praca w t y c h dziedzinach nie n a d ą ż a za z m i a n a m i
w realizacji p r z e o b r a ż e ń socjalistycznych. W w y s t ą p i e ­ o b i e k t y w n e j sytuacji. Teraz sprawa polega na t y m , że
n i u z 6 g r u d n i a 1955 r . „ O walce z p r a w i c o w y m odchyle­ w i e l u u w a ż a za n i e w y k o n a l n e to, co m o ż n a z r o b i ć przy
n i e m i k o n s e r w a t y z m e m " Mao Tse-tung otwarcie j u ż do­ o d p o w i e d n i m w y s i ł k u . Dlatego w ł a ś n i e s t a ł a k r y t y k a
konuje r e w i z j i c a ł e j generalnej l i n i i p a r t i i , ż ą d a „ p r z e d ­ istotnie w y s t ę p u j ą c y c h p r a w i c o w y c h , k o n s e r w a t y w n y c h
20
terminowego z a k o ń c z e n i a p r z e o b r a ż e ń " i „ o s i ą g n i ę c i a p o g l ą d ó w jest absolutnie n i e z b ę d n a " . Inaczej m ó w i ą c ,
przedterminowego w y k o n a n i a g ł ó w n e g o zadania okresu w partii było niemało działaczy, którzy „skok" uważali
p r z e j ś c i o w e g o " we w s z y s t k i c h dziedzinach b u d o w y so­ za a w a n t u r n i c t w o i opowiadali się za realizowaniem ge­
cjalizmu, a nie t y l k o w zakresie spółdzielczości w r o l ­ neralnej l i n i i p a r t i i , przeciwko j e j r e w i z j i . J e d n a k ż e nie
nictwie. W t y m ż e w y s t ą p i e n i u p a d ł o po raz pierwszy p o t r a f i l i o n i p r z e c i w d z i a ł a ć poczynaniom Mao Tse-tunga.
s ł a w e t n e h a s ł o : „ D z i a ł a ć w e d ł u g zasady w i ę c e j , lepiej, Mao k o n t y n u o w a ł r e w i z j ę generalnej l i n i i p a r t i i p o d ­
szybciej i o s z c z ę d n i e j " . U s p r a w i e d l i w i a j ą c s w ó j rozbrat czas licznych z a m k n i ę t y c h w y s t ą p i e ń m a j ą c y c h miejsce
z g e n e r a l n ą linią p a r t i i , z t e o r i ą m a r k s i s t o w s k ą i z ca­ w pierwszej p o ł o w i e 1956 r., p r z e c i w s t a w i a j ą c j e j nacjo­
łym doświadczeniem międzynarodowego ruchu komuni­ nalistyczne i w o l u n t a r y s t y c z n e „ c h i ń s k i e m e t o d y " roz­
stycznego, Mao Tse-tung puszcza w obieg s w o j ą s t a r ą t e ­ w i ą z y w a n i a podstawowych spraw c h i ń s k i e j p o l i t y k i w e ­
zę o s z c z e g ó l n e j , historycznej m i s j i c h ł o p s t w a c h i ń s k i e g o , w n ę t r z n e j i zagranicznej. W ł a ś n i e w o w y m czasie zosta­
o jego przewadze nad a m e r y k a ń s k ą oraz e u r o p e j s k ą k l a s ą ł y s f o r m u ł o w a n e s ł a w e t n e tezy o Chinach jako o „ c z y ­
r o b o t n i c z ą . „ C h ł o p i c h i ń s c y — s t w i e r d z i ł w t y m prze­ stej kartce", na k t ó r e j m o ż n a n a k r e ś l i ć dowolne znaki,
m ó w i e n i u — są lepsi od angielskich i a m e r y k a ń s k i c h o „ w y ż s z o ś c i " u b ó s t w a i zacofania, „ p r a w o r o z w o j u f a ­
r o b o t n i k ó w , dlatego m o ż n a z b u d o w a ć socjalizm zgodnie l o w e g o " ^ k u r s „ n i e c h r o z k w i t a 100 k w i a t ó w " *, „ d ł u g o -
z z a s a d ą «jeszcze w i ę c e j , jeszcze lepiej i jeszcze szybciej*,
nie o g l ą d a j ą c się w c i ą ż na Z w i ą z e k Radziecki". Rozbrat * Kurs „niech rozkwita sto kwiatów, niech ściera się sto szkół
Mao Tse-tunga z l i n i ą o k r e ś l o n ą przez p a r t i ę o z n a c z a ł myślenia" został wysunięty przez Mao Tse-tunga jako jeden
zarazem f o r m o w a n i e o d r ę b n e j l i n i i wobec Z w i ą z k u Ra­ z elementów składowych nacjonalistycznej „odrębnej" chińskiej
linii w dziedzinie kultury. Celowo przy tym ogólnikowe sformuło­
dzieckiego. Ten a n t y m a r k s i s t o w s k i k u r s Mao Tse-tung
wania umożliwiały rozmaite jego interpretacje. Początkowo więc
z a m i e r z a ł n a r z u c i ć V I I I zjazdowi p a r t i i .
niektórzy przywódcy KPCh traktowali ów kurs jako otwarcie
możliwości nieograniczonej swobody twórczego współzawodnic-
W ś l a d za forsowaniem tempa socjalistycznych prze-

26
402 * 403
t r w a ł e g o w s p ó ł i s t n i e n i a i wzajemnej k o n t r o l i " KPCh malnego przyspieszenia tempa i z m i a n y m e t o d b u d o w a ­
i p a r t i i d e m o k r a t y c z n y c h i inne. Te nowe „ c h i ń s k i e m e ­ nia socjalizmu n a p o t k a ł o od p o c z ą t k u p o w a ż n e t r u d n o ś c i .
t o d y " b y ł y przemycane przez Mao Tse-tunga z nacjona­ N i e p o ś l e d n i e w ś r ó d n i c h miejsce z a j m o w a ł sprzeciw r e a l ­
listycznych pozycji, pod p ł a s z c z y k i e m „ k r y t y k i " d o ś w i a d ­ nie m y ś l ą c y c h d z i a ł a c z y p a r t y j n y c h i gospodarczych.
c z e ń radzieckich. W r a z z t y m Mao p o s t u l o w a ł , b y C h i n y Dlatego t e ż w r a z z o g ł o s z e n i e m nowego k u r s u z o s t a ł a
w e s z ł y w posiadanie w ł a s n e j b o m b y a t o m o w e j . Te nacjo­ podjęta walka z „ p r a w i c o w y m odchyleniem" w KPCh.
nalistyczne z a ł o ż e n i a b y ł y p o d p o r z ą d k o w a n e j e d n e m u ce­ W referacie z 31 lipca 1955 r. Mao Tse-tung o s k a r ż y ł w i ę c
l o w i : b y s t a ć się „ p i e r w s z y m m o c a r s t w e m ś w i a t a " . p r z e c i w n i k ó w przyspieszenia tempa u s p ó ł d z i e l c z e n i a o to,
J u ż w ó w c z a s z w y p o w i e d z i Mao Tse-tunga z u p e ł n i e że ich stanowisko w y r a ż a interesy b u r ż u a z j i , k u ł a k ó w
w y r a ź n i e p r z e b i j a ł o jednostronne p o j m o w a n i e socjalizmu, i s k ł a n i a j ą c y c h się k u k a p i t a l i s t y c z n y m m e t o d o m p r o ­
g ł ó w n i e jako u s p o ł e c z n i e n i a ś r o d k ó w p r o d u k c j i , uprosz­ d u k c j i z a m o ż n y c h ś r e d n i a k ó w . O c z y w i ś c i e , ż e w szere­
czone rozumienie organizacji p r o d u k c j i i s p o s o b ó w dys­ gach p a r t i i b y ł o n i e m a ł o l u d z i o b u r ż u a z y j n y m ś w i a t o ­
trybucji. I m większy stopień uspołecznienia, t y m więcej p o g l ą d z i e . J e d n a k ż e r ó w n i e oczywiste jest t e ż to, ż e pod
socjalizmu — m y ś l ta stale p r z e w i j a się w jego r o z w a ż a ­ pretekstem w a l k i z b u r ż u a z y j n y m odchyleniem p r a w i c o -
niach nad p r o b l e m a m i b u d o w y socjalizmu w C h R L . w o - o p o r t u n i s t y c z n y m uderzano przede w s z y s t k i m w tych,
W w a r u n k a c h gospodarczego i k u l t u r a l n e g o zacofania k t ó r z y b r o n i l i s ł u s z n e j generalnej l i n i i p a r t i i , o p i e r a j ą c
C h i n tego rodzaju i n t e r p r e t a c j a socjalizmu n a b r a ł a w isto­ się „ l e w i c o w y m " p r z e g i ę c i o m części k i e r o w n i c t w a K P C h .
cie rzeczy c h a r a k t e r u idealistycznego, p o n i e w a ż p r o w a ­ S ą d z ą c z a ś z t o n u prasy c h i ń s k i e j pozycje z d r o w y c h sił
dziła do oderwania s t o s u n k ó w p r o d u k c j i od sił w y t w ó r ­ p a r t i i b y ł y w t e d y dość silne.
czych, do p r i o r y t e t u p i e r w s z y c h nad d r u g i m i . S t ą d pozo­ W y s t ą p i e n i a p r z y w ó d c ó w c h i ń s k i c h i prasy centralnej
s t a w a ł zaledwie k r o k do p ó ź n i e j s z e j tezy — „ p o l i t y k a — w k o ń c u 1955 i na p o c z ą t k u 1956 r. charakteryzuje z j e d ­
siłą n a c z e l n ą " , p o d p o r z ą d k o w u j ą c e j b a z ę nadbudowie. nej strony propagowanie f o r m u ł y Mao Tse-tunga „ B u d o ­
D o k o n a n ą przez Mao Tse-tunga w latach 1955—1956 w a ć socjalizm w e d ł u g zasady w i ę c e j , szybciej, lepiej
r e w i z j ę generalnej l i n i i K P C h m o ż n a ocenić j a k o p o c z ą ­ i o s z c z ę d n i e j " oraz ostre a t a k i przeciwko „ p r a w i c o w e m u
tek zasadniczego o d w r o t u od naukowego k o m u n i z m u , o p o r t u n i z m o w i " i „ k o n s e r w a t y w n y m tendencjom w p a r ­
k t ó r y b y ł p o d s t a w ą generalnej l i n i i K P C h w okresie p r z e j ­ t i i " , z d r u g i e j z a ś — uznanie k o n i e c z n o ś c i liczenia się
ś c i o w y m , do reakcyjnej, d r o b n o m i e s z c z a ń s k i e j , egalitarnej z r e a l n y m i w a r u n k a m i , apele o w y k a z y w a n i e r o z w a g i
u t o p i i o t r e ś c i a c h wielkomocarstwowo-szowinistycznych, i „ n i e w y ł a ż e n i e ze s k ó r y " , co bezsprzecznie b y ł o d a n i n ą
s t a n o w i ą c e j i s t o t ę obecnej d o k t r y n y maoistowskiej. s k ł a d a n ą , k r y t y c z n y m nastawieniom wobec nowego k u r s u .
W p r o w a d z a n i e nowego k u r s u z m i e r z a j ą c e g o do m a k s y - Jak w i ę c w i d a ć , c h o c i a ż na p o c z ą t k u 1956 r. n o w y k u r s
z o s t a ł j u ż w o g ó l n y c h zarysach s f o r m u ł o w a n y i z a c z ę t o
twa w dziedzinie literatury, sztuki i nauki; dopuszczano również go w p r o w a d z a ć w życie, to stawianego m u w p a r t i i opo­
możliwość swobodnego głoszenia filozofii idealistycznej. Partyjni
r u jeszcze nie z ł a m a n o . P o t w i e r d z i ł to r ó w n i e ż V I I I zjazd
działacze kultury wyrażali też słuszne obawy, czy tego rodzaju
KPCh.
interpretacja nie spowoduje ożywienia ideologii burżuazyjnej.
W kołach zaś bezpartyjnej inteligencji chińskiej kurs „stu kwia­ Aby „przyspieszyć" przeobrażenia społeczno-ekono-
tów" został przyjęty z mieszanymi uczuciami nadziei i nieufności. miczne i z d ł a w i ć o p o z y c j ę wobec nowego k u r s u , r o z p ę t a n o

404 405
 w k o ń c u 1954 r. na polecenie Mao Tse-tunga masowe ich z a s ł u g dla r e w o l u c j i , b y ł a p ó ź n i e j odsuwana od
kampanie t e r r o r u ideologicznego i represji politycznych. u d z i a ł u w ż y c i u s p o ł e c z n o - p o l i t y c z n y m k r a j u . Ten mao-
G ł ó w n y m obiektem t y c h k a m p a n i i s t a ł a się inteligencja istowski s t y l pracy ideologicznej — gdy p r z e c i w n i k o m
i k a d r y p a r t y j n e w y s t ę p u j ą c e w obronie generalnej l i n i i , Mao Tse-tunga p r z y p i s y w a n o wszelkie w y k r o c z e n i a bez
przy pomocy t y c h k a m p a n i i w y w i e r a n o p r e s j ę na rzesze j a k i c h k o l w i e k d o w o d ó w — z a p a n o w a ł w Chinach niepo­
c h ł o p s t w a . Po 1949 r. akcje takie s t a ł y się j e d n ą z t y ­ dzielnie od czasu k a m p a n i i 1954—1955 r . Jeszcze d w i e
p o w y c h cech ż y c i a s p o ł e c z n o - p o l i t y c z n e g o Chin. K a m p a ­ pierwsze kampanie ( k r y t y k a f i l m u „ Ż y c i e W u S i i n a "
nie te z r e g u ł y p o p r z e d z a ł y p o d j ę c i e przez k i e r o w n i c t w o w 1951 r. i „ n a p r a w a s t y l u w k s z t a ł c e n i u " w 1952 r.)
K P C h d o n i o s ł y c h decyzji, t o w a r z y s z y ł y one również oraz n i e k t ó r e inne p r z e d s i ę w z i ę c i a ideologiczne K P C h
w p r o w a d z a n i u t y c h decyzji w życie. Wszystkie one for­ w początkach lat pięćdziesiątych, choć b y ł y przeprowa­
malnie p r z e b i e g a ł y pod h a s ł a m i upowszechnienia ś w i a t o ­ dzone pod d y k t a n d o m a o i s t ó w , to w p e w n y m sensie ode­
p o g l ą d u socjalistycznego i m a r k s i z m u - l e n i n i z m u , lecz g r a ł y p o z y t y w n ą r o l ę , p r z y c z y n a j ą c s i ę do rozpowszech­
w r z e c z y w i s t o ś c i , z w ł a s z c z a od p o ł o w y lat p i ę ć d z i e s i ą t y c h , nienia m a r k s i z m u - l e n i n i z m u i w ł ą c z e n i a do budowania
s ł u ż y ł y maoistom jako ś r o d e k k r z e w i e n i a swoich p o g l ą ­ socjalizmu części inteligencji p o z o s t a j ą c e j pod w p ł y w e m
d ó w i politycznej nagonki na p r z e c i w n i k ó w . Z k o l e i dzia­ ideologii b u r ż u a z y j n e j . Jednak od 1955 r. r o z b r a t mao­
łacze p a r t y j n i K P C h o r i e n t u j ą c y się na k o m u n i z m nauko­ istów z zasadami m a r k s i z m u - l e n i n i z m u s t a w a ł się coraz
w y p r ó b o w a l i w y k o r z y s t a ć kampanie te do popularyzacji bardziej o c z y w i s t y .
m a r k s i z m u - l e n i n i z m u i zwalczania ideologii b u r ż u a z y j n e j W k o ń c u 1954 r. r o z p o c z ę t o zgodnie z w y t y c z n ą Mao
i d r o b n o m i e s z c z a ń s k i e j . K a m p a n i e ideologiczne s t a ł y się Tse-tunga n o w ą k a m p a n i ę ideologiczną. Początkowo
w i ę c j e d n ą z f o r m ostrej w a l k i m i ę d z y p r o l e t a r i a c k ą ostrze k r y t y k i b y ł o skierowane przeciwko H u Szy, w y ­
a d r o b n o m i e s z c z a ń s k a t e n d e n c j ą w K P C h . Przewaga j e d ­ b i t n e m u uczonemu b u r ż u a z y j n e m u , t e o r e t y k o w i pragma­
nak w tej walce coraz częściej n a l e ż a ł a do m a o i s t ó w , t y z m u , politycznie i ideologicznie z w i ą z a n e m u z U S A
i n i c j a t o r e m wszystkich w i e l k i c h k a m p a n i i ideologicznych i w y w i e r a j ą c e m u d u ż y w p ł y w na s t a r ą i n t e l i g e n c j ę c h i ń ­
b y ł Mao Tse-tung. ską. H u Szy b y ł o d p o w i e d n i m o b i e k t e m a t a k u w r o z w i ­
W t o k u prowadzonych k a m p a n i i u j a w n i a ł y się w ł a ś c i ­ nięciu k r y t y k i ideologii b u r ż u a z y j n e j , a t a k ż e w y k o r z e ­
we maoistom h o ł d o w a n i e a d m i n i s t r a c y j n y m metodom nieniu p r o a m e r y k a ń s k i e g o nastawienia części inteligencji,
k i e r o w a n i a , d ą ż e n i e do k r z e w i e n i a swoich p o g l ą d ó w nie k r y t y k i , dodajmy, n i e z b ę d n e j w obliczu d o k o n y w a n y c h
tyle d r o g ą przekonywania, co p r z y m u s u , t o w a r z y s z y ł y socjalistycznych p r z e o b r a ż e ń .
i m ostre i b e z w z g l ę d n e t o n y oficjalnej propagandy. J e d n a k ż e pod sztandarem k r y t y k i ideologii b u r ż u a z y j -
M i m o że kampanie te nazywano często d y s k u s j a m i , szcze­ nej m a o i ś c i uderzali r ó w n i e ż w w i e l u k o m u n i s t ó w z a l i ­
gólnie w ś r o d o w i s k u inteligencji t w ó r c z e j , p o l e m i k a taka czonych do grona „ n a ś l a d o w c ó w H u Szy". R ó w n o c z e ś n i e
p r z e k s z t a ł c a ł a się z w y k l e w o s k a r ż y c i e l s k ą k r y t y k ę z do­ b o w i e m z k r y t y k ą b u r ż u a z y j n y c h p o g l ą d ó w H u Szy roz­
rabianiem odpowiednich e t y k i e t i m o c n y c h e p i t e t ó w , p ę t a n o w k r a j u z i n i c j a t y w y Mao Tse-tunga bardziej
w k t ó r e j o s k a r ż e n i nie m i e l i p r a w a do obrony, stanowiska jeszcze z a c i e k ł ą k a m p a n i ę przeciwko H u F e n g o w i i jego
p r z e c i w n i k ó w i d e o w y c h i p o l i t y c z n y c h b y ł y wypaczane, z w o l e n n i k o m , k t ó r y c h p o c z ą t k o w o nazwano u g r u p o w a ­
p r z y t ł a c z a j ą c a w i ę k s z o ś ć k r y t y k o w a n y c h , n i e z a l e ż n i e od niem „ a n t y p a r t y j n y m " , a potem „ k o n t r r e w o l u c y j n y m "

406 407
i „ r e w i z j o n i s t y c z n y m " . H u Feng, poeta, publicysta i k r y ­
sjom k u ł a k ó w i b y ł y c h o b s z a r n i k ó w . W takich w a r u n k a c h
t y k l i t e r a c k i , przez w i e l e lat u c z e s t n i c z y ł w r u c h u c h i ń ­
represji p o l i t y c z n y c h i k a m p a n i i przeciwko „ p r a w i c o w e ­
skich pisarzy r e w o l u c y j n y c h i u t r z y m y w a ł bliskie stosun­
m u o p o r t u n i z m o w i " , k t ó r y m t o w a r z y s z y ł a rozbudowa sy­
k i z L u Sunem, w p r z e d d z i e ń i po p o w s t a n i u C h R L b y ł
stemu wzajemnej i n w i g i l a c j i w p a r t i i , r o z p o c z ę ł o się
w y b i e r a n y w s k ł a d k i e r o w n i c z y c h o r g a n ó w Z w i ą z k u Pisa­
wprowadzanie „ o d r ę b n e g o " k u r s u Mao Tse-tunga.
rzy. N i e b y ł d o j r z a ł y m m a r k s i s t ą , jego wypowiedzi
K u r s Mao Tse-tunga f o r s u j ą c y socjalistyczne przeobra­
z a w i e r a ł y w i e l e spornych i b ł ę d n y c h m o m e n t ó w , lecz
ż e n i a b y ł p r o w a d z o n y w oparciu o sukcesy gospodarcze
w y s t ę p o w a ł przeciw n i e k t ó r y m z w i ą z a n y m z „ i d e a m i Mao
osiągnięte jeszcze w pierwszych latach pięciolatki.
Tse-tunga" aspektom t e o r i i i p r a k t y k i w polityce k u l t u ­
W 1955 r. zebrano dobre plony, w 1956 r. p l o n y g ł ó w n y c h
r a l n e j C h R L , p r z e c i w k o tendencjom nacjonalistycznym
roślin u p r a w n y c h oraz p o g ł o w i e b y d ł a r ó w n i e ż się nieco
i a d m i n i s t r a c y j n y m m e t o d o m k i e r o w a n i a k u l t u r ą , w obro­
z w i ę k s z y ł y . P o m y ś l n i e r o z w i j a ł się p r z e m y s ł . O p ó r w r o ­
nie zasad r e a l i z m u socjalistycznego.
ga klasowego, b u r ż u a z j i i k u ł a c t w a , w d e c y d u j ą c y m , prze­
R o z w i n i ę t a przez m a o i s t ó w kampania przeciwko H u ł o m o w y m momencie b y ł faktycznie s p a r a l i ż o w a n y i nie
F e n g o w i b y ł a w istocie o t w a r t y m p r z e j a w e m w a l k i d w ó c h m i a ł j u ż w y r a ź n i e j s z e g o w p ł y w u na bieg w y d a r z e ń . W tej
k i e r u n k ó w w r o z w o j u c h i ń s k i e j k u l t u r y : oparcia się na sytuacji maoistowskiemu k i e r o w n i c t w u K P C h u d a ł o się
tradycjach p o s t ę p o w e j i socjalistycznej s z t u k i ś w i a t o w e j p o c i ą g n ą ć za s o b ą p a r t i ę i masy p r a c u j ą c e C h i n .
z jednej s t r o n y oraz „ o d r ę b n e j " , nacjonalistycznej l i n i i •—
Rzesze l u d z i pracy, c h ł o p s t w o , z w ł a s z c z a biedota, nie
z d r u g i e j . Dlatego t e ż polemika l i t e r a c k a z H u Fengiem
m ó w i ą c j u ż o klasie robotniczej, o p o w i a d a ł y się za socja­
szybko p r z e k s z t a ł c i ł a się w k a m p a n i ę t y p o w o p o l i t y c z n ą .
lizmem, p o p i e r a ł y P a r t i ę K o m u n i s t y c z n ą i w ł a d z ę l u d o ­
H u Feng i jego n a j b l i ż s i przyjaciele zostali o s k a r ż e n i
w ą . Poziom jednak ś w i a d o m o ś c i klasowej mas c h ł o p s k i c h
o „ d z i a ł a l n o ś ć k o n t r r e w o l u c y j n ą " i w l i p c u 1955 r. aresz­
w Chinach, ich w y k s z t a ł c e n i a , k u l t u r y i p r z y g o t o w a n i a
t o w a n i . I c h dalsze losy nie są znane.
zawodowego b y ł jeszcze n i e w y s t a r c z a j ą c y do n a t y c h m i a ­
K r y t y k a H u Szy i „ z d e m a s k o w a n i e " H u Fenga stano­ stowego p r z e j ś c i a do r o z w i n i ę t y c h f o r m k o l e k t y w n e j go­
w i ł y prolog r o z p o c z y n a j ą c e g o się w d r u g i e j p o ł o w i e spodarki socjalistycznej. O k o ł o jedna trzecia c h ł o p s t w a
1955 r. nowego okresu masowych r e p r e s j i politycznych, (tak z w a n i z a m o ż n i ś r e d n i a c y ) m i a ł a , j a k p r z y z n a w a l i to
k t ó r e z o s t a ł y nazwane „ r u c h e m o w y k o r z e n i e n i e k o n t r ­ sami p r z y w ó d c y c h i ń s c y , b i e r n y stosunek do s p ó ł d z i e l ­
r e w o l u c j i " . W t o k u tego r u c h u represjonowano nie t y l e czości, w y c z e k i w a ł a l u b o p i e r a ł a się u s p ó ł d z i e l c z a n i u . To
p r a w d z i w y c h k o n t r r e w o l u c j o n i s t ó w , co p r z e c i w n i k ó w no­ w i ę c , co k i e r o w n i c t w o K P C h p r z y j m o w a ł o l u b przedsta­
wego k u r s u Mao Tse-tunga w p a r t i i i w aparacie p a ń ­ w i a ł o jako w y s o k ą ś w i a d o m o ś ć s o c j a l i s t y c z n ą c h ł o p s t w a
s t w o w y m . G ł ó w n y m obiektem czystki s t a ł y się organiza­ chińskiego, było w rzeczywistości n a i w n ą wiarą w możli­
cje p a r t y j n e i s p o ł e c z n e , i n s t y t u c j e p a ń s t w o w e , p r z e d s i ę ­ w o ś ć „ w p r o w a d z e n i a " socjalizmu d z i ę k i o d g ó r n e m u de­
b i o r s t w a i uczelnie, w k t ó r y c h „ z d e m a s k o w a n o " ponad k r e t o w i , bez liczenia s i ę z r e a l n y m i w a r u n k a m i biednego,
80 tys. „ k o n t r r e w o l u c j o n i s t ó w " . W ś r ó d nich, jak p r z y z n a ł zacofanego k r a j u . Masy te m o ż n a b y ł o w p r a w d z i e na
p ó ź n i e j m i n i s t e r b e z p i e c z e ń s t w a publicznego L o Ż u e j - krótko porwać radykalnymi hasłami rewolucyjnymi
-cing, b y ł o n i e m a ł o l u d z i n i e w i n n y c h . R ó w n o c z e ś n i e , aby i o b i e t n i c ą szybkiego podniesienia poziomu ż y c i a (a w ł a ś ­
p r z y s p i e s z y ć tempo k o l e k t y w i z a c j i w s i , poddano r e p r e - nie takie obietnice dawano c h i ń s k i m c h ł o p o m , gdy z m u -

408 409
szano ich do w s t ę p o w a n i a do s p ó ł d z i e l n i ) , zazwyczaj j e d ­ j ę t o k u r s na przyspieszone p r z e o b r a ż e n i e kapitalistycz­
nak ten z a p a ł o s t y g a ł p r z y z e t k n i ę c i u się z d ł u g o t r w a ł y ­ nego p r z e m y s ł u i u s p ó ł d z i e l c z e n i e r z e m i o s ł a . W listopa­
m i t r u d n o ś c i a m i , entuzjazm z m i e n i a ł s i ę w rozczarowa­ dzie 1955 r. B i u r o Polityczne K C K P C h p o d j ę ł o u c h w a ­
nie, n i e k i e d y w g ł ę b o k i e niezadowolenie. Dlatego t e ż skie­ łę — oficjalnie z a t w i e r d z o n ą przez K C K P C h 24 lutego
rowane do c h ł o p ó w wezwanie p r z y w ó d c ó w c h i ń s k i c h , aby 1956 r. — o powszechnym b r a n ż o w y m p r z e o b r a ż e n i u p r y ­
natychmiast z e r w a ć z w i e l o w i e k o w y m u k ł a d e m i od razu watnego p r z e m y s ł u i h a n d l u . U c h w a ł a ta p r z e w i d y w a ł a
p r z e j ś ć do n o w y c h f o r m gospodarowania, u p i ę k s z o n e n ę ­ p r z e j ś c i e w s z y s t k i c h p r z e d s i ę b i o r s t w p r y w a t n y c h pod bez­
c ą c y m i p e r s p e k t y w a m i n a t y c h m i a s t o w e j p o p r a w y ich ż y ­ pośredni zarząd państwowych f i r m branżowych, spłacenie
cia, k r y ł o w sobie p o w a ż n e n i e b e z p i e c z e ń s t w o dla s p r a w y n a l e ż ą c y c h do k a p i t a l i s t ó w ś r o d k ó w p r o d u k c j i ( 5 % rocznie
rewolucji. od k a p i t a ł u w c i ą g u siedmiu lat, lecz okres ten z o s t a ł
O d d r u g i e j p o ł o w y 1955 r. tempo u s p ó ł d z i e l c z a n i a r o ­ z czasem p r z e d ł u ż o n y i w y p ł a t y t r w a j ą po dziś dzień), za­
sło z m i e s i ą c a na m i e s i ą c . J e ż e l i w czerwcu 1955 r. w k r a ­ pewnienie i m dobrze p ł a t n e j pracy. W w i e l k i c h miastach,
j u b y ł o 650 tys. s p ó ł d z i e l n i , to w p a ź d z i e r n i k u i c h liczba takich j a k P e k i n , Tiencin, Szanghaj, N a n k i n , W u h a n ,
p o w i ę k s z y ł a się do 1 280 tys., w listopadzie — do 1 580 tys., Czungcing, Si-an, Szenjang i K a n t o n , zmiany w prze­
w g r u d n i u — do 1 900 tys.; do k o ń c a 1955 r. s p ó ł d z i e l n i a ­ m y ś l e p r y w a t n y m z o s t a ł y przeprowadzone w styczniu
m i o b j ę t o 63,3% wszystkich gospodarstw c h ł o p s k i c h , 1956 r.; do czerwca z a k o ń c z o n o j e w c a ł y c h Chinach.
g ł ó w n i e b i e d n i a k ó w i n i e z a m o ż n y c h ś r e d n i a k ó w . Koniec Udział k a p i t a ł u p r y w a t n e g o w p r z e m y ś l e z m n i e j s z y ł się
1955 r. u p a m i ę t n i ł się r ó w n i e ż n o w y m i j a k o ś c i o w y m i do 0 , 1 % ; w h a n d l u d e t a l i c z n y m — do 3%.
z m i a n a m i w k o l e k t y w i z a c j i wsi, a m i a n o w i c i e m a s o w y m W p r y w a t n o k a p i t a l i s t y c z n y m p r z e m y ś l e i h a n d l u zmia­
przechodzeniem do s p ó ł d z i e l n i w y ż s z e g o t y p u oraz w c i ą g ­ ny z o s t a ł y dokonane na podstawie zawartego z b u r ż u a z j a
n i ę c i e m z a m o ż n y c h ś r e d n i a k ó w do gospodarki k o l e k t y w ­ porozumienia p r z e w i d u j ą c e g o szczodry w y k u p za n a l e ż ą c e
nej; na p o c z ą t k u 1956 r. p o d j ę t o d e c y z j ę o p r z y j m o w a n i u do niej ś r o d k i p r o d u k c j i (zamierzano w y p ł a c i ć k a p i t a l i s t o m
do s p ó ł d z i e l n i k u ł a k ó w i b y ł y c h o b s z a r n i k ó w , w z a l e ż ­ ł ą c z n i e 1 700 m i n j u a n ó w ) . Mao Tse-tung u z a s a d n i a ł t ę
n o ś c i od i c h p o l i t y c z n e j l o j a l n o ś c i . Do p o ł o w y 1956 r. ko­ p o l i t y k ę n a s t ę p u j ą c o : „ Z a te n i e w i e l k i e p i e n i ą d z e k u p u ­
l e k t y w i z a c j a w s i z o s t a ł a w zasadzie z a k o ń c z o n a . Z w i ę k ­ j e m y całą k l a s ę (liczącą 8 m i l i o n ó w ludzi, w ł ą c z a j ą c j e j
s z y ł y s i ę r ó w n i e ż r o z m i a r y s p ó ł d z i e l n i — ś r e d n i o z 40 go­ i n t e l i g e n c j ę , p a r t i e demokratyczne i ugrupowania); jest
spodarstw w k o ń c u 1955 r. do 160 gospodarstw w k o ń c u to klasa, k t ó r a posiada dość w y s o k ą w i e d z ę . A b y o d e b r a ć
1956 r. W c i ą g u k r ó t k i e g o okresu, w p r z y b l i ż e n i u w c i ą g u jej c a ł k o w i c i e k a p i t a ł p o l i t y c z n y , trzeba k u p i ć j ą za pie­
o ś m i u — d z i e s i ę c i u m i e s i ę c y , w Chinach z o s t a ł a przepro­ n i ą d z e i d a ć j e j stanowiska". Z a w a r t e porozumienie p r z y ­
wadzona powszechna k o l e k t y w i z a c j a r o l n i c t w a bez doko­ tłaczająca większość burżuazji chińskiej, w k a ż d y m bądź
nania j a k i c h k o l w i e k p o w a ż n i e j s z y c h zmian w charakterze razie na p o z ó r , p r z y j ę ł a z entuzjazmem. W Pekinie, Szang­
sił w y t w ó r c z y c h . Pod koniec 1956 r. na w s i c h i ń s k i e j haju, K a n t o n i e i i n n y c h w i ę k s z y c h miastach C h i n m i a ł y
i s t n i a ł o j u ż około m i l i o n a s p ó ł d z i e l n i p r o d u k c y j n y c h zrze­ miejsce h a ł a ś l i w e manifestacje: b u r ż u a z j a p r z y w t ó r z e
s z a j ą c y c h 96,3% w s z y s t k i c h z a g r ó d c h ł o p s k i c h , w t y m g o n g ó w i b ę b n ó w d e m o n s t r o w a ł a s w o j ą a p r o b a t ę dla
w s p ó ł d z i e l n i a c h w y ż s z e g o t y p u — 87,8% z a g r ó d . decyzji w y k u p u oraz s w ą l o j a l n o ś ć dla w ł a d z y l u d o w e j .
Zaznaczmy t u , że porozumienie maoistowskiego k i e r o w -
W ś l a d za i n t e n s y f i k a c j ą tempa k o l e k t y w i z a c j i w s i p r z y -

410 411
n i c t w a z b u r ż u a z j a z o s t a ł o o s i ą g n i ę t e w ł a ś n i e w momencie to w p r a k t y c e p r z y tak s z y b k i m t e m p i e k o l e k t y w i z a c j i
jego z w r o t u na „ o d r ę b n ą " , skrajnie n a c j o n a l i s t y c z n ą d r o ­ masowo stosowano m e t o d ę administracyjnego, p o l i t y c z n e ­
gę rozwoju. go i moralnego nacisku na c h ł o p s t w o , z w ł a s z c z a na c h ł o ­
Kolektywizacja wsi i likwidacja kapitału prywatnego p ó w ś r e d n i o z a m o ż n y c h . I wreszcie, w t o k u pospiesznego
p r z e s ą d z i ł y r ó w n i e ż o losie r z e m i o s ł a , k t ó r e g o u d z i a ł wprowadzania w y ż s z y c h f o r m spółdzielczości z o s t a ł y na­
w globalnej p r o d u k c j i przemysłowej wynosił 16% ruszone interesy m a t e r i a l n e c h ł o p ó w . Znacznej b o w i e m
w 1955 r . Do lipca 1956 r. s p ó ł d z i e l n i a m i o b j ę t o około części c h ł o p s t w a , przede w s z y s t k i m ś r e d n i a k o m i części
9 0 % r z e m i e ś l n i k ó w i c h a ł u p n i k ó w , pod koniec r o k u na biedoty, anulowano w y p ł a c e n i e rekompensaty za z i e m i ę
r z e m i o s ł o i n d y w i d u a l n e p r z y p a d a ł o zaledwie 1,2% p r o ­ i inne ś r o d k i p r o d u k c j i przekazane na w ł a s n o ś ć s p ó ł d z i e l ­
dukcji przemysłowej. czą. U w i ę k s z o ś c i t e ż c h ł o p ó w po w s t ą p i e n i u do s p ó ł d z i e l n i
P i e r w o t n y zatem p l a n socjalistycznych przemian, o b l i ­ w y ż s z e g o t y p u nie n a s t ą p i ł obiecany wzrost d o c h o d ó w ,
czony na t r z y p i ę c i o l a t k i i u w z g l ę d n i a j ą c y realne m o ż l i ­ a sytuacja części c h ł o p ó w nawet s i ę p o g o r s z y ł a , co nie
w o ś c i k r a j u , z o s t a ł przez m a o i s t ó w odrzucony. W y k o r z y s t u ­ p o z o s t a w a ł o bez w p ł y w u na nastroje w s i .
j ą c a u t o r y t e t p a r t i i i p a ń s t w a ludowego, m e t o d y nacisku Rezygnacja z zasady s t o p n i o w o ś c i i stosowania p o ś r e d ­
administracyjnego, p r e s j i psychologicznej oraz represji n i c h f o r m p r z e j ś c i o w y c h m i a ł a r ó w n i e ż miejsce p r z y doko­
ideologicznych i p o l i t y c z n y c h — Mao Tse-tung i jego g r u ­ nywaniu przeobrażeń w rzemiośle i przemyśle prywatno-
pa z d o ł a l i z o r g a n i z o w a ć „ s k o k " w dziedzinie s t o s u n k ó w k a p i t a l i s t y c z n y m , a z w ł a s z c z a w h a n d l u . Powszechne
p r o d u k c j i , lecz bez podbudowania go o d p o w i e d n i ą b a z ą b r a n ż o w e zmiany prywatnokapitalistycznego p r z e m y s ł u
m a t e r i a l n ą . Pospieszne z a ś , n i e przygotowane, c h o c i a ż po­ i h a n d l u , przeprowadzone w 1956 r. w c i ą g u k i l k u m i e s i ę ­
zornie, z d a w a ł o b y się, c a ł k o w i c i e „ p o m y ś l n e " , dokonanie cy, o z n a c z a ł y f a k t y c z n ą n a c j o n a l i z a c j ę p r y w a t n y c h p r z e d ­
takich głębokich p o s t ę p o w y c h zmian jak uspołecznienie s i ę b i o r s t w w drodze w y k u p u . Ten n i c z y m nie uzasadniony
ś r o d k ó w p r o d u k c j i w m i e ś c i e i na w s i — zaczęło nieba­ p o ś p i e c h w p o s u n i ę c i a c h wobec p r z e m y s ł u p r y w a t n o k a p i ­
w e m p r z y n o s i ć r e z u l t a t y nie s p r z y j a j ą c e dalszemu po­ talistycznego i r z e m i o s ł a d o p r o w a d z i ł z miejsca do d o t k l i ­
m y ś l n e m u r o z w o j o w i C h i n na drodze do socjalizmu. wego okresowego spadku p r o d u k c j i w t y c h sektorach gos­
Forsowanie procesu u s p ó ł d z i e l c z e n i a na w s i , n a r u s z a j ą c e p o d a r k i narodowej, do znacznego zmniejszenia p r o d u k c j i
podstawowe zasady leninowskiego p l a n u k o l e k t y w i z a c j i , t o w a r ó w powszechnej k o n s u m p c j i i z a w ę ż e n i a sfery u s ł u g ,
p o g w a ł c i ł o u w z g l ę d n i o n ą w generalnej l i n i i p a r t i i z a s a d ę co o d b i ł o s i ę na c a ł e j gospodarce.
stopniowego i sukcesywnego w d r a ż a n i a spółdzielczości, po­ R ó w n o c z e ś n i e ze „ s k o k i e m " w dziedzinie s t o s u n k ó w p r o ­
c z ą w s z y od j e j f o r m najprostszych. P r z e j ś c i e do n a j w y ż ­ d u k c j i m a o i ś c i p o d j ę l i p r ó b ę zorganizowania „ s k o k u "
szej f o r m y rolniczej spółdzielczości p r o d u k c y j n e j n a s t ę ­ w r o z w o j u sił w y t w ó r c z y c h . J u ż na p o c z ą t k u 1956 r. za­
p o w a ł o z r e g u ł y z p o m i n i ę c i e m stopnia p o ś r e d n i e g o (pół- c z ę t o szeroko p r o p a g o w a ć w y s u n i ę t e przez M a o Tse-tunga
socjalistyczne s p ó ł d z i e l n i e n i ż s z e g o t y p u ) , t j . b e z p o ś r e d n i o h a s ł o : „ B u d o w a ć socjalizm zgodnie z z a s a d ą w i ę c e j , szyb­
od g r u p wzajemnej pomocy l u b n a w e t gospodarstw i n d y ­ ciej, lepiej i o s z c z ę d n i e j " , k t ó r e m u b y ł o s ą d z o n e z a s t ą p i ć
w i d u a l n y c h . Systematycznie naruszana b y ł a zasada p e ł n e j w 1958 r . g e n e r a l n ą l i n i ę p a r t i i . W p r o w a d z e n i e tego h a s ł a
dobrowolności. Chociaż w u c h w a ł a c h partyjnych i w pra­ w ż y c i e o k a z a ł o s i ę jednak d u ż o trudniejsze. W r o l n i c t w i e
sie nie b r a k o w a ł o w e z w a ń do ścisłego j e j przestrzegania, „ s k o k " niezbyt się u d a ł . Za c e n ę gigantycznego w y s i ł k u

412 413
setek m i l i o n ó w c h ł o p ó w , k t ó r z y m i ę d z y i n n y m i w c i ą g u kaniowego, szpitali, o b i e k t ó w a d m i n i s t r a c y j n y c h i i n n y c h
pół r o k u z b u d o w a l i w i ę c e j u r z ą d z e ń n a w a d n i a j ą c y c h n i ż b u d y n k ó w u ż y t e c z n o ś c i publicznej; ograniczenia s p o ż y c i a
ich przodkowie w c i ą g u d w ó c h t y s i ą c l e c i , u d a ł o się za­ ż y w n o ś c i i i n n y c h t o w a r ó w oraz do p o d w y ż k i cen. W r a ­
ledwie nie d o p u ś c i ć do o b n i ż e n i a poziomu p r o d u k c j i r o l ­ mach p o d j ę t y c h ś r o d k ó w p l a n na 1957 r. p r z e w i d y w a ł
nej (oprócz b a w e ł n y i i n n y c h r o ś l i n przemysłowych) z w i ę k s z e n i e p r o d u k c j i p r z e m y s ł o w e j zaledwie o 4,5%
w c h w i l i g r u n t o w n e j p r z e b u d o w y c a ł e g o u k ł a d u ż y c i a wsi. w p o r ó w n a n i u z 3 1 , 1 % w 1956 r.
U j e m n e zatem s k u t k i nowego k u r s u Mao Tse-tunga w r o l ­ Za p o p e ł n i o n e przez maoistowskie k i e r o w n i c t w o b ł ę d y
nictwie z o s t a ł y t y m s a m y m nieco z ł a g o d z o n e . p ł a c i ł y w i ę c masy p r a c u j ą c e . A d m i n i s t r a c y j n e p r z y t y m
Inaczej u ł o ż y ł a się sytuacja w p r z e m y ś l e . Przez m o b i l i ­ i b i u r o k r a t y c z n e m e t o d y kierowania, l e k c e w a ż e n i e po­
zację i n a p i ę c i e do ostatecznych granic wszystkich rezerw trzeb l u d z i pracy, o s ł a b i e n i e pracy p o l i t y c z n o w y c h o w a w -
zdołano osiągnąć w kraju k r ó t k o t r w a ł y „skok" w określo­ c z e j — d o p r o w a d z i ł o do tego, ż e pod koniec 1956 r. na
n y c h g a ł ę z i a c h p r o d u k c j i p r z e m y s ł o w e j , w toku k t ó r e g o uczelniach i w w i e l u p r z e d s i ę b i o r s t w a c h doszło do s t r a j ­
skala i tempo r o z w o j u p r z e m y s ł u w 1956 r. znacznie prze­ k ó w i zamieszek; zamieszki m i a ł y miejsce r ó w n i e ż w s p ó ł ­
w y ż s z y ł y w s k a ź n i k i pierwszych trzech lat p i ę c i o l a t k i , dzielniach p r o d u k c y j n y c h . O ż y w i ł y się elementy k a p i t a ­
a w n i e k t ó r y c h g a ł ę z i a c h p r z e k r o c z y ł y nawet ł ą c z n y p r z y ­ listyczne w m i e ś c i e i na wsi, wahania d r o b n o m i e s z c z a ń -
rost p r o d u k c j i w okresie pierwszych trzech lat p i ę c i o l a t k i skich mas m i ę d z y socjalizmem a k a p i t a l i z m e m w z m o g ł y
razem w z i ę t y c h . Globalna p r o d u k c j a p r z e m y s ł o w a w z r o s ł a się.
w 1956 r. o 3 1 , 1 % , w t y m p r o d u k c j a ś r o d k ó w p r o d u k c j i — S k u t k i dokonanego „ s k o k u " o s ł a b i ł y pozycje g r u p y Mao
0 41,7%, a p r z e m y s ł maszynowy — nawet o 90,2%. Tse-tunga w p r z e d d z i e ń V I I I zjazdu K P C h , do k t ó r e g o
W 27 rodzajach p r o d u k c j i z 46, k t ó r y c h w s k a ź n i k i z o s t a ł y przygotowania o d b y w a ł y się w w a r u n k a c h o d d z i a ł y w a n i a
o k r e ś l o n e w p i e r w s z y m planie p i ę c i o l e t n i m , w 1956 r. p o s t a n o w i e ń X X zjazdu K P Z R na m i ę d z y n a r o d o w y r u c h
został o s i ą g n i ę t y i przekroczony poziom zaplanowany na k o m u n i s t y c z n y . W b r e w p i e r w o t n e m u zamierzeniu m a o i ­
1957 r. Tego p o c z ą t k o w e g o sukcesu nie z d o ł a n o jednak s t ó w , b y p r z e p r o w a d z a ć zjazd pod znakiem w a l k i z „ o d ­
r o z w i n ą ć i u t r w a l i ć . J e s i e n i ą 1956 r. o k a z a ł o się, że posia­ c h y l e n i e m p r a w i c o w y m " , t j . p r z e c i w k o z d r o w y m siłom
dane zasoby materialne z o s t a ł y z u ż y t e ; z a o s t r z y ł y się w p a r t i i , w y s t ę p u j ą c y m przeciwko „ o d r ę b n e j " l i n i i Mao
ujawnione j u ż w c z e ś n i e j dysproporcje w gospodarce na­ Tse-tunga, prace zjazdu p o t o c z y ł y się i n n y m n u r t e m .
rodowej; p o w s t a ł y t r u d n o ś c i w zaopatrzeniu b u d o w n i c t w a VIII zjazd Komunistycznej Partii Chin. V I I I zjazd
1 p r z e m y s ł u w w y r o b y walcowane, m a t e r i a ł y i wiele r o ­ K P C h o d b y w a ł s i ę w dniach 15—27 w r z e ś n i a 1956 r., po
d z a j ó w u r z ą d z e ń oraz w p a l i w o i e n e r g i ę e l e k t r y c z n ą , u p ł y w i e 11 lat od czasu V I I zjazdu p a r t i i . W jego obra­
l u d n o ś c i zaś — w a r t y k u ł y s p o ż y w c z e i t o w a r y p r z e m y ­ dach w z i ę ł o u d z i a ł 1026 d e l e g a t ó w z g ł o s e m d e c y d u j ą c y m
s ł o w e ; p o w s t a ł a g r o ź b a i n f l a c j i . Z m u s i ł o to r z ą d C h R L i 86 d e l e g a t ó w z g ł o s e m doradczym. B y ł to najbardziej
do p o d j ę c i a nadzwyczajnych ś r o d k ó w m a j ą c y c h na celu liczny zjazd w c a ł e j h i s t o r i i K P C h .
p o p r a w ę sytuacji, s p r o w a d z a j ą c y c h się do znacznego z w o l ­ W czasie V I I I zjazdu K P C h b y ł a m a s o w ą p a r t i ą p o l i ­
nienia tempa r o z w o j u p r z e m y s ł u i zmniejszenia n a k ł a d ó w t y c z n ą liczącą 10 730 tys. c z ł o n k ó w i k a n d y d a t ó w . W l a ­
na i r w e s t y c j e oraz na r o z b u d o w a n y n a d m i e r n i e aparat tach w ł a d z y l u d o w e j nie t y l k o w z r o s ł a ona liczebnie, lecz
a d m i n i s t r a c y j n y ; zahamowania tempa b u d o w n i c t w a miesz- u m o c n i ł a się politycznie, odsetek zaś r o b o t n i k ó w w p a r t i i

414 415
 w z r ó s ł do 14%. W dalszym c i ą g u j e d n a k pod w z g l ę d e m cy c h dalszego r o z w o j u k r a j u na drodze do socjalizmu
swego s k ł a d u K P C h b y ł a o r g a n i z a c j ą o przewadze c h ł o p ­ oraz przyznanie się do p o p e ł n i e n i a b ł ę d ó w i dopuszczenia
stwa: w 1956 r. c h ł o p i s t a n o w i l i 6 9 % j e j stanu, i n t e l i g e n ­ do n i e z d r o w y c h zjawisk w p a r t i i — nie z o s t a ł o p o d b u ­
cja — 12, pozostali — 5%, co nie p o z o s t a w a ł o bez w p ł y ­ dowane n a l e ż n ą w y c z e r p u j ą c ą a n a l i z ą przyczyn, k t ó r e do­
w u na j e j ideologię, p o l i t y k ę i d z i a ł a l n o ś ć . Jak w y k a z a ł y p r o w a d z i ł y do powstania t y c h u j e m n y c h zjawisk. M o ż l i ­
wydarzenia lat 1955—1956, d r o b n o m i e s z c z a ń s k i e i nacjo­ wości zatem p o w t ó r z e n i a i p o g ł ę b i e n i a d a w n y c h b ł ę d ó w
nalistyczne tendencje nadal s i ę w K P C h u t r z y m y w a ł y k i e r o w n i c t w a , odejścia od u c h w a ł zjazdu i ich r e w i z j i nie
i r o z w i j a ł y , n i e k i e d y b r a ł y nawet g ó r ę nad t e n d e n c j a m i zostały definitywnie przekreślone. K r y t y k a b r a k ó w i b ł ę ­
p r o l e t a r i a c k i m i , i n t e r n a c j o n a l i s t y c z n y m i . Od k o ń c o w e g o d ó w w dotychczasowej d z i a ł a l n o ś c i p a r t i i z o s t a ł a z n e u t r a ­
zatem w y n i k u w a l k i m i ę d z y t y m i d w i e m a tendencjami za­ lizowana w y s t ą p i e n i a m i szeregu d e l e g a t ó w g l o r y f i k u j ą ­
l e ż a ł y dalsze losy socjalizmu w Chinach. W y n i k tej w a l k i cych „ n i e s k a z i t e l n o ś ć " l i n i i Mao Tse-tunga.
nie m ó g ł b y ć r ó w n i e ż o b o j ę t n y dla i n t e r e s ó w c a ł e g o m i ę ­ V I I I zjazd w y s ł u c h a ł i p r z e d y s k u t o w a ł sprawozdanie
dzynarodowego r u c h u komunistycznego i b r a t n i c h p a r t i i , polityczne K C K P C h ( r e f e r o w a ł L i u Szao-ci), referat
k t ó r e na V I I I zjazd K P C h p r z y s ł a ł y ponad 50 s w y c h de­ o zmianach w statucie p a r t i i ( r e f e r o w a ł Teng Siao-ping),
legacji. referat o propozycjach w sprawie drugiego p i ę c i o l e t n i e g o
Zadanie zjazdu p o l e g a ł o na u o g ó l n i e n i u d o ś w i a d c z e ń lat p l a n u r o z w o j u gospodarki narodowej ( r e f e r o w a ł Czou E n -
ubiegłych, wyciągnięciu wniosków z sukcesów i popełnio­ -laj), p o d j ą ł odpowiednie u c h w a ł y i d o k o n a ł w y b o r u k i e ­
n y c h b ł ę d ó w oraz — u w z g l ę d n i a j ą c nowe w a r u n k i w C h i ­ r o w n i c z y c h instancji p a r t i i . Z k r ó t k i m p r z e m ó w i e n i e m
nach pod koniec 1956 r. — o k r e ś l e n i u p e r s p e k t y w y roz­ i n a u g u r a c y j n y m na otwarcie obrad zjazdu w y s t ą p i ł Mao
woju kraju. Tse-tung.
M i m o p o t ę ż n e j presji d r o b n o m i e s z c z a ń s k i e g o ż y w i o ł u S p r a w ą n a j i s t o t n i e j s z ą w u c h w a ł a c h zjazdu b y ł o to, że
28

i w i e l k o h a ń s k i e g o szowinizmu, w s y t u a c j i w y t w o r z o n e g o p o t w i e r d z i ł on s ł u s z n o ś ć generalnej l i n i i p a r t i i z 1952 r .

w latach poprzednich k u l t u osoby Mao Tse-tunga na z j e ź ­ (tekst tez o generalnej l i n i i p a r t i i z o s t a ł w z n o w i o n y jako
dzie w y s t ą p i ł o d ą ż e n i e do o b i e k t y w n e j analizy b ł ę d ó w oraz d o k u m e n t w e w n ą t r z p a r t y j n y na d z i e ń przed o t w a r c i e m
t r z e ź w e j oceny i s t n i e j ą c y c h m o ż l i w o ś c i i t r u d n o ś c i . W za­ zjazdu w r a z z u c h w a ł a m i K C K P C h , o d z w i e r c i e d l a j ą c y m i
sadniczych referatach i w y s t ą p i e n i a c h w i e l u d e l e g a t ó w , l i n i ę m a o i s t o w s k ą 1955—1956 r.). W sprawozdaniu p o l i ­
a t a k ż e w u c h w a ł a c h zjazdu apelowano do „ s k r o m n o ś c i t y c z n y m K C , j a k r ó w n i e ż w i n n y c h referatach i w y s t ą ­
i r o z w a g i " , do r o z w i j a n i a k r y t y k i i s a m o k r y t y k i , po­ pieniach p o ł o ż o n o s z c z e g ó l n y akcent na k r y t y k ę „ l e w i c o ­
t ę p i o n o „ p y c h ę , s a m o w o l ę , b r u t a l n o ś ć , zarozumialstwo, wego" odchylenia od l i n i i generalnej, co „ p o l e g a ł o g ł ó w ­
n i e c h ę ć do radzenia s i ę mas, narzucanie i n n y m swego nie na ż ą d a n i u zbudowania socjalizmu « w c i ą g u jednego
zdania, upieranie się p r z y b ł ę d a c h w celu u t r z y m a n i a swe­ p i ę k n e g o d n i a » ;[...] na n i e p r z y z n a w a n i u , ż e p r z e j ś c i a do
29

go a u t o r y t e t u " .27
Takie p o d e j ś c i e do s p r a w y u m o ż l i w i ł o socjalizmu n a l e ż y d o k o n a ć s t o p n i o w o " , na d ą ż e n i u do
zjazdowi p o d j ę c i e u c h w a ł o d z w i e r c i e d l a j ą c y c h o b i e k t y w n e „ ś l e p e g o wybiegania n a p r z ó d " . Wniosek o „ s t o p n i o w y m
w a r u n k i b u d o w n i c t w a socjalizmu w Chinach z u w z g l ę d ­ doprowadzaniu do k o ń c a socjalistycznych p r z e o b r a ż e ń
n i e n i e m sytuacji m i ę d z y n a r o d o w e j . w rolnictwie, przemyśle chałupniczym i kapitalistycznym
p r z e m y ś l e i h a n d l u , o stopniowej realizacji i n d u s t r i a l i z a c j i
P o d j ę c i e jednak w zasadzie s ł u s z n y c h u c h w a ł d o t y c z ą -
2 7
— Najnowsza.
416 417
 k r a j u " z o s t a ł w ł ą c z o n y do nowego s t a t u t u j a k o jedna i n n y c h k r a j ó w socjalistycznych. D z i ę k i t e m u , p o d k r e ś l a ł a
30
z g ł ó w n y c h tez p r o g r a m u p a r t i i . J e d n o c z e ś n i e zjazd za­ rezolucja zjazdu, C h i n y b ę d ą m o g ł y w s z y b k i m tempie
a p r o b o w a ł r e z u l t a t y maoistowskich e k s p e r y m e n t ó w prze­ r o z w i j a ć swoje siły w y t w ó r c z e . J e d n o c z e ś n i e zjazd u w a ż a ł
p r o w a d z o n y c h w latach 1955—1956. za konieczne specjalnie przestrzec p a r t i ę i n a r ó d przed
Zjazd p o d k r e ś l i ł k o n i e c z n o ś ć zwracania u w a g i r ó w n i e ż n i e b e z p i e c z e ń s t w e m „ l e w i c o w e g o " , awanturniczego prze­
w p r z y s z ł o ś c i na p r z e z w y c i ę ż a n i e k a p i t a l i s t y c z n y c h c z y n ­ ceniania r e a l n y c h m o ż l i w o ś c i k r a j u : „[...] p o w i n n i ś m y r ó w ­
n i k ó w i w p ł y w ó w w dziedzinie gospodarki, p o l i t y k i i ideo­ nież u w z g l ę d n i a ć o b i e k t y w n e ograniczenia i s t n i e j ą c e obec­
l o g i i . G ł ó w n y m jednak polem d z i a ł a n i a p a r t i i uznawano nie w aziedzinie gospodarki, f i n a n s ó w i sił technicznych,
o d t ą d b u d o w ę materialno-technicznej bazy socjalizmu. u w z g l ę d n i a ć k o n i e c z n o ś ć s t a ł e g o u t r z y m y w a n i a rezerw,
Rezolucja zjazdu w s k a z y w a ł a , że g ł ó w n ą s p r z e c z n o ś c i ą nie p o w i n n i ś m y o d s t ę p o w a ć od p r a w i d ł o w y c h p r o p o r c j i
w e w n ą t r z k r a j u s t a ł a się s p r z e c z n o ś ć „ m i ę d z y p r z o d u j ą ­ w r o z w o j u gospodarki. J e ś l i się nie u w z g l ę d n i t e j sytuacji
c y m u s t r o j e m socjalistycznym a zacofanymi s p o ł e c z n y m i i ustali zbyt wysokie tempo, to przeciwnie, przeszkodzi to
s i ł a m i w y t w ó r c z y m i . G ł ó w n e zadanie p a r t i i i c a ł e g o naro­ w r o z w o j u gospodarki i w y k o n a n i u p l a n u i stanie się
d u polega obecnie na k o n c e n t r a c j i sił w celu r o z w i ą z a n i a 3 2
a w a n t u r n i c z y m b ł ę d e m " . Ż e o s t r z e ż e n i e to nie b y ł o go­
t y c h s p r z e c z n o ś c i , t a k aby m o ż l i w i e najszybciej prze­ ł o s ł o w n e , ś w i a d c z y ł y o t y m n a s t ę p s t w a „ w i e l k i e g o sko­
k s z t a ł c i ć nasz k r a j z zacofanego k r a j u rolniczego w przo­ ku".
d u j ą c y k r a j p r z e m y s ł o w y . Jest to bardzo t r u d n e i o l b r z y ­ J e ś l i się oceni p r o g r a m ekonomiczny opracowany przez
31
m i e zadanie". P r o g r a m u p r z e m y s ł o w i e n i a k r a j u zgodnie V I I I zjazd K P C h przez p r y z m a t ostrej w a l k i , k t ó r a roz­
z l i n i ą g e n e r a l n ą zamierzano z r e a l i z o w a ć w c i ą g u trzech g o r z a ł a w p a r t i i przed zjazdem i po zjeździe w o k ó ł istot­
p i ę c i o l a t e k , t j . do 1967 r . n y c h p r o b l e m ó w b u d o w y socjalizmu w Chinach, to nie
Za g ł ó w n y w i ę c cel p o l i t y k i ekonomicznej p a r t i i i p a ń ­ m o ż n a nie dojść do w n i o s k u , iż w zasadniczych kwestiach
stwa w okresie p r z e j ś c i o w y m zjazd u z n a ł socjalistyczne ekonomicznych zjazd ten zajął stanowisko o d b i e g a j ą c e od
u p r z e m y s ł o w i e n i e k r a j u , u t w o r z e n i e n i e z b ę d n e j bazy m a ­ p o g l ą d ó w m a o i s t ó w . N i e m n i e j jednak n i e k t ó r e z „ c h i ń ­
t e r i a l n e j dla technicznej r e k o n s t r u k c j i gospodarki narodo­ skich m e t o d " Mao Tse-tunga z n a l a z ł y m i m o wszystko o d ­
w e j oraz podniesienie stopy ż y c i o w e j l u d n o ś c i . bicie — w zawoalowanej f o r m i e — z a r ó w n o w referacie
P o l i t y k a ekonomiczna K P C h z n a l a z ł a k o n k r e t n e r o z w i ­ Czou En-laja, j a k i w propozycjach w sprawie drugiego
n i ę c i e w u c h w a l o n y c h przez zjazd propozycjach w sprawie planu pięcioletniego.
drugiego p i ę c i o l e t n i e g o p l a n u r o z w o j u gospodarki narodo­ W a ż n e miejsce w obradach zjazdu z a j ę ł y zagadnienia
wej ChRL. Plan między i n n y m i p r z e w i d y w a ł dwukrotne b u d o w y p a ń s t w a i p a r t i i oraz p o l i t y k i zagranicznej k r a j u .
z w i ę k s z e n i e p r o d u k c j i p r z e m y s ł o w e j w p o r ó w n a n i u z za­ Z referatów i wystąpień delegatów przebijało głębokie
d a n i a m i pierwszej p i ę c i o l a t k i . Zadania d r u g i e j p i ę c i o l a t k i zaniepokojenie rozprzestrzenieniem się w Chinach t a k i c h
o d p o w i a d a ł y w zasadzie r e a l n y m w a r u n k o m i p o z i o m o w i zjawisk, j a k b i u r o k r a c j a , czysto administracyjne metody,
społeczno-ekonomicznego rozwoju Chin. samowola i bezprawie. A n a l i z u j ą c s p o ł e c z n e ź r ó d ł a t y c h
W y k o n a n i e opracowanego przez zjazd szerokiego p r o ­ zjawisk c z ł o n e k B i u r a Politycznego K C K P C h T u n g P i -
g r a m u gospodarczego zamierzano o s i ą g n ą ć przez ścisłe po­ - w u w s k a z y w a ł m i ę d z y i n n y m i na o g r o m n ą p r z e w a g ę
ł ą c z e n i e w s z y s t k i c h z a s o b ó w C h i n i pomocy Z S R R oraz drobnej b u r ż u a z j i z a r ó w n o w k r a j u , j a k i w p a r t i i : „ D r o b -

418 419
 na b u r ż u a z j a ł a t w o ulega l e k c e w a ż ą c e m u n a s t a w i e n i u w o ­ c z ł o n k ó w p a r t i i w d u c h u proletariackiego internacjona­
bec wszelkiej p r a w o r z ą d n o ś c i . Ideologia drobnej b u r ż u a ­ l i z m u . Ta troska zjazdu o umocnienie internacjonalistycz-
z j i ł a t w o przeradza s i ę w anarchizm. T a k w i ę c m o ż e m y nej s o l i d a r n o ś c i o g ó ł u l u d z i p r a c y z n a l a z ł a w y r a z w no­
p o w i e d z i e ć , ż e wszelkie p o g l ą d y w y r a ż a j ą c e l e k c e w a ż e n i e w y m statucie, k t ó r y głosił, że K P C h „ u m a c n i a s o l i d a r n o ś ć
p r a w o r z ą d n o ś c i są w istocie odbiciem anarchistycznej na g r u n c i e proletariackiego i n t e r n a c j o n a l i z m u , bada d o ­
3 3
ideologii drobnej b u r ż u a z j i " . W ś r ó d p r z y c z y n systema­ ś w i a d c z e n i a ś w i a t o w e g o r u c h u komunistycznego, popiera
tycznego naruszania p r a w o r z ą d n o ś c i w C h R L podawano w a l k ę k o m u n i s t ó w , sił p o s t ę p o w y c h i l u d u p r a c u j ą c e g o
t a k ż e n i e d o s k o n a ł o ś ć ustawodawstwa, b r a k t a k l „ * podsta­ wszystkich k r a j ó w m a j ą c ą na celu zapewnienie p o s t ę p u
w o w y c h p r a w n y c h a k t ó w n o r m a t y w n y c h j a k kodeks k a r ­ l u d z k o ś c i , w y c h o w u j e swoich c z ł o n k ó w i n a r ó d w duchu
ny, c y w i l n y , p r a w o pracy, o u ż y t k o w a n i u ziemi i t d . , o p ó ź ­ internacjonalizmu w y r a ż o n e g o w wezwaniu «Proletariu­
nienie w r o z w o j u n a u k p r a w n i c z y c h . sze wszystkich k r a j ó w , ł ą c z c i e s i ę ! » " .35

W celu zwalczania b i u r o k r a t y z m u , a d m i n i s t r o w a n i a Podczas r o z p a t r y w a n i a spraw ż y c i a p a r t i i i j e j r o z w o j u

i bezprawia zjazd w y t y c z y ł szereg p r z e d s i ę w z i ę ć zmierza­ z w r ó c o n o na zjeździe b a c z n ą u w a g ę na istnienie w K P C h
j ą c y c h do rozszerzenia d e m o k r a c j i , umocnienia p r a w o r z ą d ­ niebezpiecznych n i e p r o l e t a r i a c k i c h tendencji. Pod t y m
n o ś c i i ochrony p r a w o b y w a t e l i C h R L . Wskazano na k o ­ w z g l ę d e m g ł ó w n e n i e b e z p i e c z e ń s t w o s t a n o w i ł nadal na­
n i e c z n o ś ć nasilenia k o n t r o l i nad d z i a ł a l n o ś c i ą o r g a n ó w p ó r ż y w i o ł u d r o b n o m i e s z c z a ń s k i e g o . Sprawozdanie p o l i ­
p a ń s t w o w y c h ze s t r o n y organizacji p a r t y j n y c h , zgroma­ tyczne K C K P C h s t w i e r d z a ł o w t e j sprawie: „ W naszym
d z e ń przedstawicieli l u d o w y c h , a t a k ż e o g ó ł u l u d z i pracy. k r a j u drobna b u r ż u a z j a s t a n o w i ł a w i ę k s z o ś ć . Nastroje t e j
Na zjeździe u j a w n i o n o d u ż e b r a k i w pracy o r g a n ó w klasy w y w i e r a j ą na nas ustawiczny w p ł y w i nacisk; r ó w ­
p a ń s t w o w y c h i p a r t y j n y c h w rejonach zamieszkanych n i e ż b u r ż u a z j a w y w i e r a c i ą g ł y w p ł y w w r ó ż n y c h dziedzi­
przez m n i e j s z o ś c i narodowe. S z c z e g ó l n e n i e b e z p i e c z e ń s t w o nach. P a r t i a p o w i n n a p r o w a d z i ć nieustannie p r a c ę w y ­
dla s p r a w y narodowej s t a n o w i ł w i e l k o h a ń s k i ( w i e l k o c h i ń - c h o w a w c z ą w swoich szeregach, n i e d o p u s z c z a j ą c do tego,
ski) szowinizm. „ P a r t i a — głosił n o w y Statut K P C h — aby b u r ż u a z y j n ą i d r o b n o m i e s z c z a ń s k a ideclogia w y r z ą ­
w y s t ę p u j e p r z e c i w k o w s z e l k i m o d c h y l e n i o m szowinistycz­ dziła szkodę jej politycznej nieskazitelności". 36

n y m , z a r ó w n o ze s t r o n y w i e l k i e j n a r o d o w o ś c i j a k i l o k a l ­ P o w a ż n y uszczerbek p r z y n o s i ł p a r t i i k u l t osoby Mao

nego nacjonalizmu, k t ó r e p r z e s z k a d z a j ą w zespoleniu n a ­ Tse-tunga. W referacie na temat z m i a n w Statucie K P C h
r o d o w o ś c i ; s z c z e g ó l n ą u w a g ę n a l e ż y z w r ó c i ć na zapobie­ T e n g Siao-ping m u s i a ł p r z y z n a ć , że „ k u l t j e d n o s t k i jako
ganie i p r z e z w y c i ę ż a n i e w i e l k o h a ń s k i e g o s z o w i n i z m u zjawisko s p o ł e c z n e m i a ł o c z y w i ś c i e d ł u g ą h i s t o r i ę i siłą
wśród członków partii i pracowników instytucji państwo­ rzeczy m u s i a ł z n a l e ź ć pewne odbicie w naszym ż y c i u
34
wych hańskiej narodowości". p a r t y j n y m i s p o ł e c z n y m . Zadanie nasze polega na t y m ,
Zjazd p o t w i e r d z i ł k u r s zagranicznej p o l i t y k i C h R L aby zdecydowanie r e a l i z o w a ć p o l i t y k ę K C w sprawie w a l ­
o p a r t y na u m a c n i a n i u j e d n o ś c i i p r z y j a ź n i k r a j ó w w s p ó l ­ k i z wyolbrzymianiem r o l i jednostki [...]" Oświadczywszy,
n o t y socjalistycznej, walce o pokojowe w s p ó ł i s t n i e n i e , że p a r t i a odrzuca „ o b c y j e j , b a ł w o c h w a l c z y stosunek do
przeciwko i m p e r i a l i s t y c z n e j p o l i t y c e agresji i w o j n y . D u ­ jednostki", T e n g Siao-ping n a j w a ż n i e j s z e jednak z a s ł u g i
ż e znaczenie zjazd p r z y w i ą z y w a ł do r o z w o j u s t o s u n k ó w w walce z k u l t e m j e d n o s t k i p r z y p i s a ł w ł a ś n i e Mao Tse-
37
K P C h z i n n y m i partiami komunistycznymi, wychowania -tungowi. Z j a z d u s u n ą ł ze S t a t u t u K P C h wszelkie

420 421
 w z m i a n k i o „ i d e a c h Mao Tse-tunga" jako ideowej pod­ cz o od s t a t u t u uchwalonego na V I I z j e ź d z i e " oraz że „ p o d ­
stawie p a r t i i (teza ta została wprowadzona do s t a t u t u stawowy duch" statutu „jest logicznym rozwinięciem tych
na V I I zjeździe w 1945 r.), statut zaś K P C h , u c h w a l o n y zasad pracy p a r t y j n e j , k t ó r e u s t a l i ł V I I z j a z d " . 41
Takie
na V I I I zjeździe, głosił: „ K o m u n i s t y c z n a P a r t i a Chin ujęcie k w e s t i i nie s p r z y j a ł o o c z y w i ś c i e n a p r a w i e licznych
w swojej d z i a ł a l n o ś c i k i e r u j e się m a r k s i z m e m - l e n i n i z m e m . w y p a c z e ń leninowskich n o r m życia partyjnego w K P C h .
Tylko marksizm-leninizm właściwie wyjaśnia prawidło­ D o d a ć t u jeszcze trzeba, że zjazd z a a p r o b o w a ł r o z p r a w i e ­
wości r o z w o j u s p o ł e c z e ń s t w a , w ł a ś c i w i e wskazuje drogi nie s i ę m a o i s t ó w z „ a n t y p a r t y j n y m b l o k i e m K a o K a n g a —
38
zbudowania socjalizmu i k o m u n i z m u " .
Zao Szu-szy".
Za jeden z n a j w i ę k s z y c h n i e d o s t a t k ó w ż y c i a w e w n ą t r z ­ To rozdwojenie i niekonsekwencja w p o d e j ś c i u do spraw
partyjnego K P G h zjazd u z n a ł systematyczne naruszanie b u d o w n i c t w a partyjnego b y ł y z w i ą z a n e z w p ł y w e m k u l t u
t e r m i n ó w zwoływania zjazdów partyjnych i posiedzeń Mao Tse-tunga w p a r t i i i w k r a j u . D z i a ł a c z e z a ś K P C h
p l e n a r n y c h K C . W c i ą g u 11 lat m i ę d z y V I I i V I I I zjazdem
nie chcieli l u b nie b y l i w stanie otwarcie i stanowczo w y ­
o d b y ł o się zaledwie sześć p o s i e d z e ń p l e n a r n y c h K C K P C h
s t ą p i ć przeciwko złu. M i m o wszystko o g ó l n y j e d n a k k i e ­
i analogiczna sytuacja u k s z t a ł t o w a ł a się t e ż w tereno­
r u n e k obrad i u c h w a ł V I I I zjazdu K P C h m ó g ł s p r z y j a ć
w y c h organizacjach p a r t y j n y c h . S k u t k i e m t y c h z a k ł ó c e ń
ograniczeniu k u l t u osoby Mao Tse-tunga w p a r t i i .
d e m o k r a c j i w e w n ą t r z p a r t y j n e j b y ł o rozprzestrzenienie
Ograniczeniu szerzenia się k u l t u j e d n o s t k i m i a ł y s ł u ż y ć
się w p a r t i i k a n c e l a r y j n o - b i u r o k r a t y c z n y c h metod k i e ­
n i e k t ó r e postanowienia nowego S t a t u t u K P C h zatwierdzo­
r o w a n i a , a d m i n i s t r o w a n i e , nadmierna rozbudowa apa­
nego przez zjazd. W statucie t y m p o d k r e ś l o n o k o n i e c z n o ś ć
r a t u , zadufanie i samozadowolenie znacznej części kadr
ścisłego przestrzegania zasady c e n t r a l i z m u d e m o k r a t y c z ­
p a r t y j n y c h , t ł u m i e n i e k r y t y k i i p r z e ś l a d o w a n i a za k r y ­
nego i szerokiego r o z w o j u d e m o k r a c j i w e w n ą t r z p a r t y j n e j ,
tykę.
k r y t y k i i s a m o k r y t y k i . S t a t u t p r z y k ł a d a ł s z c z e g ó l n e zna­
Ujawnienie j e d n a k ż e niedostatków w życiu partii było czenie do w p r o w a d z a n i a we wszystkich instancjach p a r t y j ­
z ł a g o d z o n e szeregiem z a s t r z e ż e ń i u s p r a w i e d l i w i e ń . Na n y c h systemu k o l e k t y w n e g o k i e r o w a n i a . Z o s t a ł y t e ż do
p r z y k ł a d wspomniawszy w s w o i m referacie o nieprzestrze­ niego wniesione postanowienia, k t ó r e z w i ę k s z a ł y w y m a ­
ganiu t e r m i n ó w z w o ł y w a n i a z j a z d ó w , Teng Siao-ping za­ gania wobec c z ł o n k ó w p a r t i i i r o z s z e r z a ł y zarazem ich
s t r z e g ł się od razu, ż e „ n i e r e g u l a r n e z w o ł y w a n i e z j a z d ó w p r a w a . D u ż ą u w a g ę z w r ó c o n o w statucie na u t r z y m a ­
p a r t y j n y c h nie w y w a r ł o p o w a ż n e g o w p ł y w u na d e m o k r a ­ nie c z y s t o ś c i s z e r e g ó w p a r t i i , podnoszenie poziomu ideo-
cję w e w n ą t r z p a r t y j n ą [ . . . ] " ™ P o w o ł a ł się on p r z y t y m na wo-teoretycznego wszystkich j e j c z ł o n k ó w , ścisłe prze­
szereg narad, k t ó r e , j a k p o w i e d z i a ł , „ w znacznym stopniu strzeganie przez n i c h p r a w a i n o r m m o r a l n o ś c i k o m u n i ­
40
s p e ł n i a ł y r o l ę k o n f e r e n c j i p a r t y j n y c h , a nawet z j a z d ó w " . stycznej, n i e z a l e ż n i e od z a j m o w a n y c h stanowisk.
W s w o i m referacie Teng Siao-ping z a c h w a l a ł w p r o w a d z o ­ Do nowego statutu, j a k poprzednio, w ł ą c z o n o u j ę t e
ne przez Mao Tse-tunga w latach 40-tych m e t o d y k i e r o ­ w z w i ę z ł e j formie „ o g ó l n e z a ł o ż e n i a p r o g r a m u " , lecz r o z ­
wania p a r t i ą , pracy p a r t y j n e j , w t y m m e t o d ę „ p o r z ą d k o ­ w i n i ę t e g o p r o g r a m u p a r t i i zjazd nie u c h w a l i ł . Tymczasem
wania s t y l u " pracy p a r t i i . Tego rodzaju „ p o r z ą d k o w a n i a " d o j r z a ł a j u ż k o n i e c z n o ś ć opracowania takiego p r o g r a m u
zalecano p r z e p r o w a d z a ć nadal. W y j a ś n i a j ą c zasady n o w e ­ i K P C h p r z y pomocy m i ę d z y n a r o d o w e g o r u c h u k o m u n i ­
go statutu, referent p o d k r e ś l i ł , że „ n i e r ó ż n i się zasadni- stycznego b y ł a go w stanie o p r a c o w a ć . Dowodzi tego do-

422 423
 ś w i a d c z e n i e opracowania generalnej l i n i i p a r t i i 1952— nicy przeszli do k o n t r o f e n s y w y . J e ż e l i w latach 1955—
1953 r. B r a k p r o g r a m u s p r z y j a ł u m o c n i e n i u p o z y c j i Mao 1956 n a j w i ę k s z ą a k t y w n o ś ć p r z e j a w i a l i o n i w dziedzinie
Tse-tunga, r o z w i ą z y w a ł m u r ę c e i u m o ż l i w i a ł z m i a n ę na­ gospodarki, to w 1957 r. p u n k t ciężkości p r z e n i ó s ł się na
w e t zasadniczych, n o s z ą c y c h znamiona p r o g r a m u u c h w a ł w a l k ę polityczną i ideologiczną, k t ó r e j g ł ó w n ą formą mia­
partii. ła się s t a ć „ n a p r a w a s t y l u " w d z i a ł a l n o ś c i p a r t i i . J u ż na
J e d n o c z e ś n i e konsekwentne w p r o w a d z a n i e w ż y c i e I I p l e n u m K C K P C h , 15 listopada 1956 r., Mao Tse-tung
u c h w a ł V I I I zjazdu K P C h m o g ł o z a p e w n i ć dalszy socja­ w e z w a ł do r o z w i n i ę c i a „ n a p r a w y s t y l u " , „ p r z y w y k o r z y ­
l i s t y c z n y r o z w ó j C h i n i s z y b k i wzrost ich sił w y t w ó r c z y c h , staniu t y c h samych m e t o d " , k t ó r e z o s t a ł y zastosowane na
a t a k ż e p o p r a w ę na tej podstawie s y t u a c j i m a t e r i a l n e j p o c z ą t k u lat 40-tych w walce z i n t e r n a c j o n a l i s t a m i
społeczeństwa. w KPCh i z linią Międzynarodówki Komunistycznej. We­
W u c h w a ł a c h p r o g r a m o w y c h V I I I zjazdu K P C h p r z e w a ­ zwanie to z o s t a ł o u z u p e ł n i o n e postulatem dalszego za­
ż a ł y tendencje proletariackie i internacjonalistyczne. szczepiania „ c h i ń s k i c h m e t o d " w b u d o w i e socjalizmu, od­
U k ł a d sił w p a r t i i i w k r a j u , sytuacja w m i ę d z y n a r o d o ­ rzuconych przez V I I I zjazd.
w y m r u c h u k o m u n i s t y c z n y m t a k się w ó w c z a s u k s z t a ł t o ­ 27 lutego 1957 r. Mao Tse-tung w y s t ą p i ł na specjalnie
w a ł y , iż m a o i ś c i nie b y l i w stanie n a r z u c i ć zjazdowi zwołanej Najwyższej Konferencji P a ń s t w o w e j z progra­
swych koncepcji, m i m o ż e szereg tez maoistowskich zna­ m o w y m teoretycznym p r z e m ó w i e n i e m zatytułowanym
lazło w y r a z w rezolucjach zjazdu, w k t ó r y c h przygoto­ „O w ł a ś c i w y m traktowaniu sprzeczności w łonie ludu".
w a n i u m a o i ś c i b r a l i b e z p o ś r e d n i u d z i a ł . W s k ł a d nowego Z n a m i e n n ą c e c h ą p r z e m ó w i e n i a b y ł o to, że nie w s p o m n i a ­
K C K P C h weszli wszyscy c z ł o n k o w i e K C w y b r a n i na no w n i m o V I I I zjeździe K P C h i jego u c h w a ł a c h . Tego
V I I zjeździe (oprócz represjonowanych i z m a r ł y c h ) , co zaś rodzaju przemilczenie w w y s t ą p i e n i u p r z e w o d n i c z ą ­
p o t w i e r d z a ł o ciągłość maoistowskiego k i e r o w n i c t w a . S k ł a d cego K C , zaledwie p i ę ć m i e s i ę c y po zjeździe, m o g ł o b y ć
k i e r o w n i c z y K C , w y b r a n y 28 w r z e ś n i a 1956 r., ś w i a d c z y ł , zrozumiane j e d y n i e j a k o odrzucenie u c h w a ł zjazdu, igno­
że w u k s z t a ł t o w a n y m w ostatnich latach przed zjazdem r o w a n i e i dezawuowanie ich. Precyzyjne klasowe s f o r m u ­
u k ł a d z i e sił n i e n a s t ą p i ł y istotniejsze zmiany. P r z e w o d n i ­ ł o w a n i a V I I I zjazdu K P C h , u k i e r u n k o w a n e na stworzenie
c z ą c y m K C p o z o s t a ł Mao Tse-tung, jego z a s t ę p c a m i — materialno-technicznej bazy socjalizmu w Chinach, zo­
L i u Szao-ci, Czou En-laj, Czu Te i Czen J i i n . Sekretarzem s t a ł y przez Mao z a s t ą p i o n e m g l i s t y m i r o z w a ż a n i a m i o n i e ­
g e n e r a l n y m K C z o s t a ł w y b r a n y Teng Siao-ping. k o ń c z ą c e j się walce i s p r z e c z n o ś c i a c h „ m i ę d z y n a m i a na­
Kontrofensywa maoistów. Nowa kampania o „naprawą szymi wrogami" i „sprzecznościach w łonie ludu", o prio­
stylu" i walka z „prawicowcami". Wbrew uchwałom V I I I rytecie ideologii nad p o l i t y k ą i g o s p o d a r k ą . S p o ś r ó d f u n k ­
zjazdu K P C h grupa Mao Tse-tunga nie z r e z y g n o w a ł a ze c j i p a ń s t w a demokratycznej d y k t a t u r y l u d u Mao Tse-tung
swoich p l a n ó w z a s t ą p i e n i a m a r k s i z m u - l e n i n i z m u mao- w s p o m i n a ł j e d y n i e o f u n k c j i przemocy oraz f u n k c j i obro­
izmem, i n t e r n a c j o n a l i z m u proletariackiego — szowini­ n y p a ń s t w a przed „ w r o g a m i z e w n ę t r z n y m i " . Oddawszy
zmem, z a ś n a u k o w o u a r g u m e n t o w a n e j l i n i i generalnej w e r b a l n y h o ł d d o ś w i a d c z e n i o m Z w i ą z k u Radzieckiego,
p a r t i i — w o l u n t a r y s t y c z n y m i p r ó b a m i przeskoczenia przez m ó w c a j a k w poprzednich swoich w y s t ą p i e n i a c h w 1956 r.
konieczne etapy b u d o w n i c t w a socjalizmu. w e z w a ł do „ m y ś l e n i a " i przyswajania sobie t y l k o „ p o ż y ­
42
tecznych dla nas d o ś w i a d c z e ń " . Ideowy i polityczny
W k r ó t c e po V I I I zjeździe Mao Tse-tung i jego z w o l e n -

424 425
sens p r z e m ó w i e n i a , z m i e r z a j ą c e g o do stworzenia m a o i - i c h ł o p a m i , co m i a ł o b y ć g ł ó w n y m ś r o d k i e m umocnienia
stowskiego „ c h i ń s k i e g o m o d e l u " socjalizmu j a k o p r z e c i w ­ więzi p a r t i i z masami. Planowano wprowadzenie pracy
w a g i radzieckich d o ś w i a d c z e ń , w y s z e d ł na j a w z rozpo­ fizycznej jako s t a ł e g o systemu, aby „ z a c h o w a ć i r o z w i n ą ć
c z ę c i e m „ w i e l k i e g o skoku", a p r z e m ó w i e n i e to b y ł o w t e d y w s p a n i a ł e t r a d y c j e naszej p a r t i i " , od k t ó r y c h w ostatnich
43
j u ż i n t e r p r e t o w a n e przez p r o p a g a n d ę m a o i s t o w s k ą jako latach zrobiono rzekomo „ k r o k wstecz". 10 maja 1957 r.
teoretyczna podbudowa t o c z ą c e j się w Chinach „ p e r m a ­ K C K P C h p o d j ą ł specjalne „ W y t y c z n e o udziale w pracy
nentnej rewolucji". fizycznej p r a c o w n i k ó w k a d r o w y c h wszystkich szcze­
4 4
P r z e m ó w i e n i e Mao Tse-tunga z 27 lutego oraz jego w y ­ bli". P o d k r e ś l a n o w n i c h ponownie „ o g r o m n e znacze­
s t ą p i e n i e m i e s i ą c p ó ź n i e j na naradzie w sprawie pracy nie" p o w r o t u do „ w s p a n i a ł y c h t r a d y c j i " K P C h lat 30-tych
propagandowej z a p o c z ą t k o w a ł y n o w y „ r u c h o n a p r a w ę i 40-tych. Jak to p ó ź n i e j w y j a ś n i ł Mao Tse-tung, c h o d z i ł o
s t y l u " , k t ó r y zbiegł się n i e p r z y p a d k o w o z 15-leciem t a k i e j o restaurację porządków „wojennego komunizmu" i „tra­
samej k a m p a n i i w 1942 r. O t ó ż w m a r c u 1957 r. z o s t a ł d y c j i w o j s k o w e j " z c z a s ó w w o j n y a n t y j a p o ń s k i e j i domo­
o p u b l i k o w a n y obszerny a r t y k u ł L u T i n g - i , szefa w y d z i a ł u w e j , o ich k r z e w i e n i e n a j p i e r w w p a r t i i , a n a s t ę p n i e
agitacji i propagandy K C K P C h , pod t y t u ł e m „ W p i ę t n a ­ w miarę możliwości również w całym kraju, o wdrożenie
s t ą r o c z n i c ę r u c h u o u p o r z ą d k o w a n i e s t y l u pracy". A r t y ­ „ s t y l u w s i i n a w y k ó w p a r t y z a n c k i c h " zamiast „ b u r ż u a z y j -
k u ł ten g l o r y f i k o w a ł w a l k ę z „ d o g m a t y k a m i " w latach nego", radzieckiego s t y l u życia.
40-tych i z a w i e r a ł apele o p o w t ó r z e n i e podobnej k a m ­ Tak w i ę c „ r u c h o n a p r a w ę s t y l u " b y ł p o m y ś l a n y i p r o ­
panii. A n a l o g i i z „ c z e n g f e n g i e m " 1942 r. przestrzegano wadzony jako odwet m a o i s t ó w za p o r a ż k ę d o z n a n ą na
nawet w detalach. Jak w ó w c z a s , z a p o c z ą t k o w a ł y k a m p a ­ V I I I zjeździe, jako p r z y w r ó c e n i e d o m i n a c j i „ i d e i Mao Tse-
n i ę dwa p r z e m ó w i e n i a Mao Tse-tunga. P ó ź n i e j s z e w y d a ­ -tunga" w partii, wyrugowanie z K P C h w p ł y w ó w nauko­
rzenia d o w i o d ł y , ż e w obu p r z y p a d k a c h c h o d z i ł o o w a l k ę wego k o m u n i z m u i internacjonalistycznej orientacji.
z m a r k s i z m e m - l e n i n i z m e m , o z a s t ą p i e n i e go „ i d e a m i Mao Jednak w 1957 r. m a o i ś c i nie zdecydowali się jeszcze w y ­
Tse-tunga", zdławienie internacjonalistycznych kadr s t ą p i ć z t y m p r o g r a m e m przed narodem c h i ń s k i m i m i ę ­
w partii. dzynarodowym ruchem komunistycznym, kamuflowali
Po szerokiej k a m p a n i i w prasie, p r o p a g u j ą c e j maoistow­ starannie swoje cele i na razie p r o w a d z i l i a n t y r a d z i e c k ą ,
skie tezy o „ s p r z e c z n o ś c i a c h w ł o n i e l u d u " , 27 k w i e t n i a a n t y m a r k s i s t o w s k ą p r o p a g a n d ę w t r y b i e z a m k n i ę t y m , we­
1957 r. K C K P C h u c h w a l i ł „ W y t y c z n e w sprawie r u c h u w n ą t r z p a r t y j n y m , l u b przez p u b l i k o w a n i e w centralnej
o u p o r z ą d k o w a n i e s t y l u " , k t ó r e z o b o w i ą z y w a ł y organiza­ prasie antyradzieckich w y p o w i e d z i p o l i t y k ó w b u r ż u a z y j ­
cje p a r t y j n e do p r z y j ę c i a d w ó c h w s p o m n i a n y c h r e f e r a t ó w nych, k t ó r e p o t e m o b ł u d n i e k r y t y k o w a n o .
ł
Mao Tse-tunga za p o d s t a w ę d z i a ł a n i a . Postanowiono, ż e K a m p a n i a o „ n a p r a w ę s t y l u " , z m i e r z a j ą c a do podwa­
g ł ó w n ą t r e ś c i ą tego r u c h u w i n n o b y ć „ w ł a ś c i w e r o z w i ą z y ­ ż e n i a u c h w a ł V I I I zjazdu i p r z y w r ó c e n i a w p ł y w u „ i d e i
w a n i e s p r z e c z n o ś c i w ł o n i e l u d u " , n a w o ł y w a n o do p o b u ­ Mao Tse-tunga", p o c z ą t k o w o nie z n a l a z ł a poparcia ani
dzania rzeczowej k r y t y k i i dobrowolnego u d z i a ł u bezpar­ w p a r t i i , a n i t y m bardziej w ś r ó d b e z p a r t y j n y c h . M a o i ­
tyjnych w ruchu. W „ W y t y c z n y c h " żądano, by kierowni­ stowskie k i e r o w n i c t w o m u s i a ł o sztucznie ją p o b u d z a ć , o ż y ­
czy d z i a ł a c z e p a r t i i , a d m i n i s t r a c j i i wojska p o ś w i ę c a l i część w i a ć zainteresowanie n i ą , u s p o k a j a ć n i e u f n y c h i d o d a w a ć
swego czasu na p r a c ę f i z y c z n ą w s p ó l n i e z r o b o t n i k a m i odwagi o s t r o ż n y m . W i o s n ą 1957 r. prasa c h i ń s k a i d o k u -

426 427
 m e n t y p a r t y j n e o b f i t o w a ł y w apele o ś m i a ł e p o d e j m o w a ­ r ż e n i a p r z e k s z t a ł c a ł y s i ę n i e k i e d y w a k t y przemocy w o ­
nie k r y t y k i b ł ę d ó w i b r a k ó w w p r a c y aparatu partyjnego bec m i e j s c o w y c h p r z y w ó d c ó w p a r t y j n y c h i p r z e d s t a w i ­
i p a ń s t w o w e g o . A p e l e te b y ł y skierowane nie t y l k o do cieli w ł a d z y . Prasa c h i ń s k a o d n o t o w a ł a t e ż o ż y w i e n i e n i e ­
k o m u n i s t ó w i l u d z i pracy, lecz i do b u r ż u a z j i ; s z c z e g ó l n ą d o b i t k ó w k o n t r r e w o l u c j i w m i e ś c i e i na w s i . C h a r a k t e r y ­
u w a g ę p o ś w i ę c a n o k o k i e t o w a n i u inteligencji, k t ó r a oka­ styczne jest p r z y t y m , że podstawowa rzesza b u r ż u a z j i
z y w a ł a sceptycyzm po ostrej k a m p a n i i „ o b r ó b k i " i t e r ­ c h i ń s k i e j nie p r z e j a w i ł a a k t y w n o ś c i p o l i t y c z n e j . W isto­
r o r u 1955 r. cie opozycja b u r ż u a z y j n ą w Chinach b y ł a liczebnie m a ł a ,
„ N i e z w y k ł a wiosna" 1957 r., j a k m i a n o w a ł a j ą prasa s ł a b a i nie s t a n o w i ł a b e z p o ś r e d n i e g o z a g r o ż e n i a dla w ł a ­
c h i ń s k a , w y r ó ż n i a ł a się n a j w i ę k s z y m rozmachem p r o p a ­ dzy l u d o w e j , d y s p o n u j ą c e j p r z e c i e ż aparatem p r z y m u s u
gandy k u r s u „ n i e c h r o z k w i t a sto k w i a t ó w , niech ś c i e r a i n i e j e d n o k r o t n i e go u r u c h a m i a j ą c y m . W ó w c z e s n y c h j e d ­
się sto szkół m y ś l e n i a " , w y s u n i ę t e g o przez Mao Tse-tunga n a k ż e w a r u n k a c h — t r u d n o ś c i gospodarcze, niezadowole­
w ś r ó d i n n y c h a n t y m a r k s i s t o w s k i c h tez na początku nie mas p r a c u j ą c y c h z r e z u l t a t ó w e k s p e r y m e n t ó w mao-
1956 r. K u r s t e n b y ł i n t e r p r e t o w a n y przez n i e k t ó r y c h istowskich w latach 1955—1956, z w ł a s z c z a f e r m e n t na
d z i a ł a c z y K P C h jako szeroka, nieograniczona p r a w i e swo­ w si _ dalszy r o z w ó j p r o c e s ó w s t y m u l o w a n y c h w i o s n ą
boda m y ś l i , t w ó r c z e g o w s p ó ł z a w o d n i c t w a i r y w a l i z a c j i 1957 r. przez polityczne „ i n n o w a c j e " m a o i s t ó w m ó g ł do­
l u d z i n a u k i , l i t e r a t u r y i sztuki, jako swoboda k r y t y k i p r o w a d z i ć do p o w a ż n y c h n a s t ę p s t w . Masowa więc k a m ­
p o l i t y k i p a r t i i i d z i a ł a l n o ś c i j e j p r z y w ó d c ó w — ze strony pania p o d j ę t a l a t e m 1957 r. przeciwko „ p r a w i c o w y m
b e z p a r t y j n y c h i z w y k ł y c h c z ł o n k ó w p a r t i i . Co w i ę c e j , elementom b u r ż u a z y j n y m " s p o t k a ł a się ze zrozumieniem
b u r ż u a z j i , w r o g o w i klasowemu, poczyniono obietnice sze­ i poparciem w szeregach K P C h , w s p o ł e c z e ń s t w i e c h i ń ­
r o k i e j ideowej i p o l i t y c z n e j swobody i te w ą t p l i w e obiet­ skim, a t a k ż e poza g r a n i c a m i C h i n . N i e w y k l u c z o n e , że na
nice z o s t a ł y podbudowane u d o s t ę p n i e n i e m ł a m ó w prasy to w ł a ś n i e l i c z y ł a grupa Mao, g d y ż w a l k a z „ p r a w i c o w y m i
p a r t y j n e j n i e t y l k o dla k o n s t r u k t y w n e j k r y t y k i b ł ę d ó w elementami b u r ż u a z y j n y m i " p r z e k s z t a ł c i ł a s i ę w k r ó t c e
i b r a k ó w , lecz t a k ż e dla z j a d l i w y c h , antysocjalistycznych w s z e r o k ą o f e n s y w ę m a o i s t ó w przeciwko z d r o w y m s i ł o m
i antyradzieckich w y s t ą p i e ń szeregu znanych d z i a ł a c z y partii.
partii b u r ż u a z y j n y c h . Uwzględniając zaś nietolerancyjność
m a o i s t ó w wobec najmniejszych p r z e j a w ó w o d m i e n n y c h Po k r ó t k o t r w a ł e j „ o d w i l ż y " wiosennej aura polityczna
p o g l ą d ó w , w i e l u l u d z i z a r ó w n o w Chinach, j a k i zagra­ w Chinach od czerwca 1957 r . u l e g ł a g w a ł t o w n e j zmianie.
n i c ą p r z y j ę ł o tego rodzaju obietnice i poczynania mao- Od ś r o d k ó w p r z e k o n y w a n i a i pokazowego „ l i b e r a l i z m u "
istowskiego k i e r o w n i c t w a jako p r o w o k a c j ę . N i e m n i e j j e d ­ k i e r o w n i c t w o maoistowskie u c i e k ł o s i ę nagle do metod
nak maoistom u d a ł o s i ę przez k r ó t k i okres i n s p i r o w a ć przemocy w walce ideologicznej i p o l i t y c z n e j . A p e l e do
s z e r o k ą f a l ę k r y t y c z n y c h , a nawet czasami w y r a ź n i e w r o ­ r o z w i j a n i a na s z e r o k ą s k a l ę k r y t y k i , swobodnego w y r a ­
gich wobec w ł a d z y l u d o w e j w y s t ą p i e ń . ż a n i a p o g l ą d ó w w celu „ r o z s z e r z e n i a demokratycznego
ż y c i a n a r o d u " z a s t ą p i ł a d y r e k t y w a m a j ą c a na celu •— pod
P r z y w ó d c y p a r t i i b u r ż u a z y j n y c h , b u r ż u a z y j n ą profesu­
pretekstem w a l k i z „ p r a w i c o w y m i elementami b u r ż u a ­
ra, a z w ł a s z c z a studenci, w ś r ó d k t ó r y c h p r z e w a ż a ł a m ł o ­
z y j n y m i " — totalne s t ł u m i e n i e wszelkich p r z e j a w ó w od­
dzież w y w o d z ą c a s i ę z z a m o ż n y c h w a r s t w l u d n o ś c i —
m i e n n y c h p o g l ą d ó w w p a r t i i i narodzie.
w y k a z a l i t e j wiosny d u ż ą a k t y w n o ś ć . N a s i l a j ą c e się zabu-

428 429
 P o c z ą t k o w o g ł ó w n e uderzenie b y ł o skierowane w r z e ­ mokratycznych, m i n i s t r ó w ChRL i deputowanych OZPL.
c z y w i ś c i e antysocjalistyczne siły s p o ś r ó d p r z y w ó d c ó w W wystąpieniach tych i innych działaczy b u r ż u a z y j n y c h
p a r t i i demokratycznych i liberalnej inteligencji b u r ż u a - ( t a k ż e L u n g J i i n a , Se Siie-hunga) r z e c z y w i ś c i e f o r m u ł o ­
zyjnej. J e d n a k ż e r a m y n o w e j masowej k a m p a n i i p o l i ­ w a n y b y ł a n t y l u d o w y i antysocjalistyczny p r o g r a m , k t ó ­
tycznej nieustannie s i ę r o z s z e r z a ł y , w a l k a przeciwko p r a ­ ry gloryfikował parlamentaryzm burżuazyjny i b u r ż u a ­
w i c o w c o m p r z e n i o s ł a się w szeregi K P C h i do i n s t y t u c j i z y j n ą d e m o k r a c j ę , z a w i e r a ł b e z p o ś r e d n i e i p o ś r e d n i e ata­
p a ń s t w o w y c h i w k r ó t c e p r z e k s z t a ł c i ł a się w p o g r o m k o ­ k i na socjalizm, w s p ó l n o t ę s o c j a l i s t y c z n ą , Z w i ą z e k Ra­
m u n i s t ó w o p o w i a d a j ą c y c h się za k o n s e k w e n t n y m w y k o n a ­
dziecki, p r o p a g o w a ł w i e l k o m o c a r s t w o w e , nacjonalistycz­
n i e m u c h w a ł V I I I zjazdu K P C h , d e m o k r a t y z a c j ą życia
ne idee. W p a r t i a c h b u r ż u a z y j n y c h u j a w n i o n o około
s p o ł e c z n e g o i p a ń s t w o w e g o k r a j u , w s p ó ł p r a c ą ze Z w i ą z ­
10 tys. p r a w i c o w c ó w , t j . 1 0 % s k ł a d u c z ł o n k o w s k i e g o t y c h
k i e m Radzieckim i korzystaniem z radzieckich d o ś w i a d ­
p a r t i i . W prasie i na m a s o w y c h wiecach p r a w i c o w i dzia­
c z e ń b u d o w y socjalizmu.
łacze b u r ż u a z y j n i zostali zdemaskowani i z d y s k r e d y t o w a ­
18 czerwca 1957 r. prasa c h i ń s k a o p u b l i k o w a ł a prze­
n i politycznie. W a l k a z n i m i z a k o ń c z y ł a s i ę w s t y c z n i u
m ó w i e n i e Mao Tse-tunga ,,0 w ł a ś c i w y m t r a k t o w a n i u
1958 r. u s u n i ę c i e m ich ze wszystkich k i e r o w n i c z y c h sta­
s p r z e c z n o ś c i w ł o n i e l u d u " , w y g ł o s z o n e 27 lutego 1957 r.,
nowisk w p a r t i a c h b u r ż u a z y j n y c h oraz w aparacie p a ń ­
o d r e d a g o w a » e przez autora i u z u p e ł n i o n e s z e ś c i o m a su­
s t w o w y m ; na p i ą t e j sesji O Z P L 54 p r a w i c o w y c h deputo­
r o w y m i w a r u n k a m i p o l i t y c z n y m i realizacji p o l i t y k i „ s t u
w a n y c h pozbawiono m a n d a t ó w poselskich.
k w i a t ó w " . O d t e j p o r y pozwalano r o z k w i t a ć t y l k o do­
Rozgromienie a k t y w n e j opozycji b u r ż u a z y j n e j w C h R L
g o d n y m g r u p i e Mao „ w o n n y m k w i a t o m " , wszystkie prze­
b y ł o konieczne i n i e w ą t p l i w i e s p r z y j a ł o umocnieniu
j a w y o d m i e n n y c h p o g l ą d ó w b y ł y zaliczane do „ t r u j ą c e g o
u s t r o j u ludowodemokratycznego. Lecz r z u c a ł a się j e d ­
zielska", k t ó r e n a l e ż y b e z l i t o ś n i e w y p l e n i ć . To z a ś ozna­
n o c z e ś n i e w oczy w y r a ź n a dysproporcja m i ę d z y p o w a g ą
czało o d e j ś c i e od k u r s u „ s t u k w i a t ó w " w jego p i e r w o t n e j
postawionych p r a w i c o w y m p r z y w ó d c o m o s k a r ż e ń o dzia­
postaci. W l i p c u w Cingtao o d b y ł a się narada sekretarzy
łalność k o n t r r e w o l u c y j n ą a wymierzonymi i m łagodnymi
p r o w i n c j o n a l n y c h i m i e j s k i c h k o m i t e t ó w p a r t i i , na k t ó r e j
k a r a m i . Ż a d e n z n i c h b o w i e m nie b y ł postawiony przed
to naradzie Mao Tse-tung u z a s a d n i ł p r z e j ś c i e do represji
s ą d e m , a dwa lata p ó ź n i e j , gdy „ o d r ę b n y " k u r s m a o i ­
politycznych i n a k r e ś l i ł p l a n dalszej w a l k i z „ p r a w i c o w y ­
m i e l e m e n t a m i b u r ż u a z y j n y m i " , ż ą d a j ą c , b y „ w z i ę t o się s t ó w c a ł k o w i c i e się j u ż o k r e ś l i ł , w i ę k s z o ś ć z n i c h zo­
za i n t e l i g e n c j ę " . Demaskowaniem i p o l i t y c z n ą d y s k r e d y ­ s t a ł a zrehabilitowana (w d z i e s i ą t ą r o c z n i c ę powstania
t a c j ą p r z y w ó d c ó w opozycji b u r ż u a z y j n e j z a j ę ł a s i ę czwar­ ChRL).
ta sesja O Z P L (28 czerwiec — 1 5 lipiec), k t ó r a p o d j ę ł a Na tle p o b ł a ż a n i a k l a s o w y m w r o g o m socjalizmu u j a w ­
rezolucję potępiającą prawicowców i wysunęła kwestię nił s i ę k o n t r a s t m a s o w y c h r o z p r a w z p a r t y j n ą i bezpar­
pozbawienia ich m a n d a t ó w poselskich. Po sesji tej k a m ­ t y j n ą i n t e l i g e n c j ą oraz z k a d r o w y m i p r a c o w n i k a m i par­
pania p r z e c i w k o p r a w i c o w c o m o b j ę ł a c a ł y k r a j . t i i , k t ó r z y w duchu u c h w a ł V I I I zjazdu d ą ż y l i do prze­
Jako g ł ó w n y c h p r z y w ó d c ó w p r a w i c o w y c h e l e m e n t ó w z w y c i ę ż e n i a b ł ę d ó w i b r a k ó w w d z i a ł a l n o ś c i K P C h oraz
b u r ż u a z y j n y c h prasa c h i ń s k a w y m i e n i a ł a Czang N a j - c i , aparatu p a ń s t w o w e g o . K a m p a n i a w a l k i z „ p r a w i c o w c a ­
Czang Po-ciina i L o L u n g - c i — p r z y w ó d c ó w p a r t i i de- m i " i o „ n a p r a w ę s t y l u " z o s t a ł a w y k o r z y s t a n a przez l e -

430 431
 wacko-ekstremistyczną g r u p ę w kierownictwie KPCh, p a r t y j n y c h . D u ż e s t r a t y z o s t a ł y w y r z ą d z o n e organizacjom
aby r o z p r a w i ć się i z d y s k r e d y t o w a ć g ł ó w n i e p r z e c i w n i ­ partyjnym prowincji Kansu, Kuangtung, Kuangsi, Honan,
k ó w „ o d r ę b n e g o " k u r s u . Wszelkie k r y t y c z n e w y s t ą p i e n i a Cinghaj, J i i n n a n i i n n y c h . K u l t u r a C h R L z o s t a ł a pozba­
b y ł y teraz p i ę t n o w a n e jako „ w r o g i e " i „ r e w i z j o n i s t y c z ­ wiona w i e l u u t a l e n t o w a n y c h i oddanych socjalizmowi
ne", ich a u t o r z y p o d d a w a n i represjom. Prasa c h i ń s k a ludzi; t y s i ą c e u s u n i ę t y c h z pracy d z i a ł a c z y k u l t u r y w y ­
u n i k a ł a p r z y t y m precyzowania, w c z y m k o n k r e t n i e w y ­ s ł a n o na „ r e e d u k a c j ę przez p r a c ę " , w t y m t e ż s t a r y c h
rażała się antypartyjna działalność „prawicowców" c z ł o n k ó w p a r t i i , w e t e r a n ó w r e w o l u c j i , t a k i c h j a k pisarka
w K P C h . Symptomatyczne, że „ p r a w i c o w c ó w " i „ r e ­ T i n g L i n g , poeta A j Cing, k r y t y c y Feng Sue-feng, Czen
wizjonistów" w partii reprezentowali głównie pracownicy Ci-sia i i n n i . Pod p r e t e k s t e m w a l k i z „ l o k a l n y m nacjo­
p a r t y j n i z d u ż y m s t a ż e m , k t ó r y c h organizacje p a r t y j n e n a l i z m e m " przeprowadzono c z y s t k ę w ś r ó d l o k a l n y c h na­
s z a n o w a ł y i nie c h c i a ł y z n i m i p o d e j m o w a ć „ n i e p r z e j e d ­ r o d o w y c h k a d r p a r t y j n y c h , k t ó r e masowo b y ł y z a s t ę ­
nanej w a l k i " . powane C h i ń c z y k a m i . S z c z e g ó l n i e d u ż y c h r o z m i a r ó w na­
D ą ż ą c do p r z e z w y c i ę ż e n i a oporu p a r t i i i unieszkodli­ b r a ł a czystka w Sinciang — U j g u r s k i m Rejonie A u t o n o ­
w i e n i a p r z e c i w n i k ó w r e w i z j i u c h w a ł V I I I zjazdu m a o i ś c i m i c z n y m , g r a n i c z ą c y m z ZSRR.
weszli na d r o g ę systematycznego ł a m a n i a p r a w o r z ą d n o ś c i W ś l a d za w a l k ą z „ p r a w i c o w c a m i " i „ n a p r a w ą s t y l u "
i K o n s t y t u c j i C h R L . O t ó ż w s i e r p n i u 1957 r. Rada P a ń ­ p a r t i i w s i e r p n i u i w r z e ś n i u 1957 r. p o d j ę t o tak zwane
s t w o w a ogłosiła postanowienie o reedukacji przez p r a c ę , socjalistyczne w y c h o w y w a n i e r o b o t n i k ó w i c h ł o p ó w ,
k t ó r e p r z y z n a w a ł o organom a d m i n i s t r a c y j n y m p r a w o za­ w t o k u k t ó r e g o d o k o n y w a n o nie t y l k o i n d o k t r y n a c j i ideo­
m y k a n i a na czas nieograniczony k a ż d e g o niewygodnego logicznej mas p r a c u j ą c y c h w d u c h u m a o i s t o w s k i m , lecz
w ł a d z o m obywatela, bez s ą d u i ś l e d z t w a , w specjalnych zastosowano k o n k r e t n e ś r o d k i polityczne, ekonomiczne
obozach. W ś l a d za t y m w y d a n o szereg i n n y c h postano­ i organizacyjne w celu s t ł u m i e n i a niezadowolenia i oporu
w i e ń o analogicznym charakterze. W walce ze s w y m i mas. Na w s i g ł ó w n y w y s i ł e k z o s t a ł s k i e r o w a n y na prze­
przeciwnikami politycznymi maoiści praktykowali przy­ z w y c i ę ż e n i e oporu c h ł o p ó w , s z c z e g ó l n i e ś r e d n i a k ó w , w o ­
klejanie e t y k i e t y „ e l e m e n t p r a w i c o w y " , po c z y m „ p r a ­ bec p o l i t y k i scentralizowanego planowego s k u p u i p l a n o ­
w i c o w c ó w " zwalniano z pracy, usuwano z uczelni i w y ­ wego zaopatrzenia oraz na zahamowanie masowego w y ­
siedlano bez s ą d z e n i a na w i e ś . P r a c o w n i c y s ą d o w n i c t w a s t ę p o w a n i a ze s p ó ł d z i e l n i . R z ą d C h R L w y d a ł w d r u g i e j
i k o n t r o l i p a ń s t w o w e j , k t ó r z y domagali s i ę l u b t r z y m a l i p o ł o w i e 1957 r. szereg r o z p o r z ą d z e ń d o t y c z ą c y c h umoc­
ściśle zasad p r a w o r z ą d n o ś c i i zasad k o n s t y t u c y j n y c h , nienia k o n t r o l i a d m i n i s t r a c y j n e j nad r y n k i e m w i e j s k i m ,
padli r ó w n i e ż o f i a r ą nagonek i represji. Ż ą d a n i a takie administracyjnego nadzoru nad c h ł o p a m i i n d y w i d u a l n y ­
z o s t a ł y p o t ę p i o n e przez p r a s ę c h i ń s k ą j a k o „ p r ó b a o s ł a ­ m i i przymusowego w c i ą g a n i a ich do pracy w s p ó ł d z i e l ­
bienia d y k t a t u r y l u d u " i p r z e j a w y b u r ż u a z y j n e g o ś w i a t o ­ niach, o zakazie swobodnego n a j m u c h ł o p ó w przez p r z e d ­
p o g l ą d u prawniczego. siębiorstwa p r z e m y s ł o w e i instytucje, o wstrzymaniu ż y ­
w i o ł o w e g o n a p ł y w u c h ł o p ó w do miast i t d . S p ó ł d z i e l n i o m
W s y t u a c j i zatem bezprawia i samowoli k o n t y n u o w a ­
polecono, b y znacznie z w i ę k s z y ł y u d z i a ł a k u m u l a c j i przez
no r o z p o c z ę t ą w i o s n ą „ n a p r a w ę s t y l u " w p a r t i i , k t ó r a
odpowiednie o b n i ż e n i e funduszu do p o d z i a ł u oraz r o z w i ­
p r z e k s z t a ł c i ł a się w p o l i t y c z n ą i i d e o l o g i c z n ą w e r y f i ­
ńmy, j a k w latach 1955—1956, masowe prace n a w a d n i a -
k a c j ę k a ż d e g o k o m u n i s t y , w zastraszanie i gromienie k a d r

432 28 — Najnowsza.. 433

 j ą c e , k t ó r e m i a ł y s t a ć się p r o l o g i e m do „ w i e l k i e g o s k o k u " n i e reedukacyjne i represyjne 1957 r o k u z o s t a ł y nazwane
w rolnictwie. s o c j a l i s t y c z n ą r e w o l u c j ą na froncie p o l i t y c z n y m i ideo­
W p r z e d s i ę b i o r s t w a c h p r z e m y s ł o w y c h wprowadzano logicznym". Faktycznie z a ś b y ł a to r o z w i n i ę t a k o n t r o f e n ­
analogiczne ś r o d k i administracyjne, u z u p e ł n i o n e w y t y c z ­ sywa g r u p y Mao Tse-tunga przeciwko m a r k s i z m o w i - l e -
n ą w sprawie o b n i ż e n i a p ł a c r o b o t n i k o m i p r a c o w n i k o m n i n i z m o w i , zasadom proletariackiego i n t e r n a c j o n a l i z m u
u m y s ł o w y m , k t ó r ą nazwano p o l i t y k ą „ n i s k i e j i r a c j o n a l ­ i z d r o w y m s i ł o m p a r t i i w celu umocnienia w K P C h
nej p ł a c y roboczej". Od r o b o t n i k ó w z a ż ą d a n o zdecydo­ i w narodzie c h i ń s k i m d r o b n o m i e s z c z a ń s k i c h , nacjona­
wanego z w i ę k s z e n i a w y d a j n o ś c i pracy, w y k o n a n i a p l a ­ listycznych koncepcji maoistowskich oraz politycznego
n ó w rocznych na k i l k a m i e s i ę c y przed t e r m i n e m . Z a r ó w ­ i ideologicznego przygotowania „ w i e l k i e g o s k o k u " .
no w p r z e m y ś l e , j a k i w r o l n i c t w i e prowadzone b y ł y j u ż Polityka zagraniczna ChRL w latach pierwszej pięcio­
i n t e n s y w n e p r z y g o t o w a n i a do „ w i e l k i e g o s k o k u " . latki. O k r e ś l o n a przez V I I I zjazd K P C h p o l i t y k a zagra­
W y t w o r z o n e l a t e m i j e s i e n i ą 1957 r. w a r u n k i p o l i t y c z ­ niczna u m a c n i a ł a te podstawowe j e j k i e r u n k i , k t ó r e b y ł y
nego i ideologicznego t e r r o r u p o z w o l i ł y g r u p i e Mao Tse- prowadzone od 1949 r. B y ł a to p o l i t y k a w zasadzie zgod­
-tunga na I I I p l e n u m K C K P C h (20 w r z e s i e ń — 9 p a ź ­ na z k l a s o w ą i s t o t ą C h R L jako p a ń s t w a mas p r a c u j ą ­
d z i e r n i k 1957 r.) w z i ą ć odwet za u s t ę p s t w a na V I I I z j e ź ­ cych i c e c h u j ą c a s i ę dostatecznym r e a l i z m e m i elastycz­
dzie p a r t i i . Pod naciskiem m a o i s t ó w p l e n u m p o d j ę ł o nością w p o d e j ś c i u do r o z w i ą z y w a n i a k l u c z o w y c h p r o ­
u c h w a ł y o z n a c z a j ą c e p r z y w r ó c e n i e i dalszy r o z w ó j ,,od- blemów stosunków międzynarodowych.
r ę b n e g o " k u r s u n a k r e ś l o n e g o w latach 1955—1956. P l e ­ Jak i poprzednio p r i o r y t e t w p o l i t y c e zagranicznej
num zaaprobowało walkę z „prawicowcami" i czystkę C h R L w latach 1953—1957 m i a ł o umacnianie w i ę z i z k r a ­
w p a r t i i oraz u s a n k c j o n o w a ł o p r a k t y c z n e przygotowania j a m i w s p ó l n o t y socjalistycznej. W r o z w o j u w s p ó ł p r a c y
do „ w i e l k i e g o skoku". W s w o i m w y s t ą p i e n i u na p l e n u m C h R L i Z S R R o d e g r a ł y w a ż n ą r o l ę w i z y t y w Chinach
Mao Tse-tung z a ż ą d a ł p r z y w r ó c e n i a w p r a w a c h h a s ł a radzieckiej delegacji r z ą d o w e j w e w r z e ś n i u — p a ź d z i e r n i k u
„ W i ę c e j , szybciej, lepiej, o s z c z ę d n i e j " , k t ó r e z o s t a ł o przez 1954 r. i w k w i e t n i u 1956 r.; p r z e w o d n i c z ą c e g o P r e z y d i u m
niego w y s u n i ę t e pod koniec 1955 r. i odrzucone przez Rady N a j w y ż s z e j ZSRR K . W o r o s z y ł o w a w k w i e t n i u — m a ­
V I I I zjazd K P C h . P l e n u m p o p a r ł o to h a s ł o . W t y m ż e w y ­ j u 1957 r., a t a k ż e w i z y t y w ZSRR delegacji c h i ń s k i c h pod
s t ą p i e n i u Mao Tse-tung u d z i e l i ł t w i e r d z ą c e j odpowiedzi p r z e w o d n i c t w e m Czou En-laja ( s t y c z e ń 1957 r.) i Mao Tse-
na postawione przez siebie pytanie, „ c z y m o ż n a zejść - t u n g a (listopad 1957 r . ) . Podczas t y c h w i z y t r o z p a t r y ­
z k r ę t e j d r o g i , j a k ą k r o c z y ł ZSRR, i s t a ć się lepszym w a n o szeroki k r ą g z a g a d n i e ń d o t y c z ą c y c h s t o s u n k ó w r a -
n i ż Z w i ą z e k Radziecki". Negacja d o ś w i a d c z e ń radziec­ d z i e c k o - c h i ń s k i c h i s y t u a c j i m i ę d z y n a r o d o w e j , uzgadniano
k i c h z o s t a ł a zatwierdzona przez p l e n u m . I I I p l e n u m w s p ó l n e k r o k i na arenie m i ę d z y n a r o d o w e j oraz ustalono
p o d j ę ł o t a k ż e szereg u c h w a ł o k r e ś l a j ą c y c h „ o d r ę b n y " p r a k t y c z n e ś r o d k i realizacji d ł u g o t e r m i n o w y c h p r o g r a ­
k u r s w dziedzinie gospodarki (o zmianach w systemie m ó w gospodarczych, naukowo-technicznych i k u l t u r a l ­
państwowego zarządzania, rewizji programu rozwoju rol­ n y c h . O b r ó t t o w a r o w y m i ę d z y obu k r a j a m i w 1957 r.
n i c t w a , o p o d w y ż s z e n i u stopy a k u m u l a c j i i n a k ł a d ó w p r z e k r o c z y ł 5 m l d r u b l i , p r z y c z y m dostawy radzieckich
i n w e s t y c y j n y c h , o b n i ż e n i u p ł a c r o b o t n i k o m i inne). maszyn i u r z ą d z e ń do C h i n w z r o s ł y ze 165,4 m i n w 1950 r.
do 1 086 m i n r u b l i w 1957 r . U d z i a ł ZSRR w h a n d l u za-
W dokumentach I I I p l e n u m K C K P C h masowe k a m p a -

28* 435
434
g r a n i c z n y m C h R L w y n o s i ł o k o ł o 50%, w a r t o ś ć zaś c h i ń ­ ni e dla r o z w o j u s t o s u n k ó w C h i n z p a ń s t w a m i A z j i i A f r y ­
skiego eksportu do Z S R R w 1957 r. z b l i ż y ł a się do 3 m l d k i m i a ł a konferencja w B a n d u n g u ( k w i e c i e ń 1955 r . ) , na
r u b l i . Wielostronne c h i ń s k o - r a d z i e c k i e stosunki gospodar­ k t ó r e j delegacja c h i ń s k a na czele z Czou E n - l a j e m doko­
cze i naukowo-techniczne b y ł y korzystne dla obu p a r t n e ­ n a ł a ogromnej p o z y t y w n e j pracy na rzecz umocnienia
r ó w , p r z y czym dla C h i n m i a ł y one d e c y d u j ą c e znaczenie solidarności afro-azjatyckiej. Do umocnienia pokoju
zapewniając i m szeroką stabilną bazę wykonania planów w A z j i p r z y c z y n i ł o się podpisanie c h i ń s k o - i n d o n e z y j s k i e -
socjalistycznego u p r z e m y s ł o w i e n i a . go u k ł a d u d o t y c z ą c e g o osób o p o d w ó j n y m o b y w a t e l s t w i e
D u ż e zainteresowanie r z ą d C h R L w y k a z y w a ł r o z w o j e m ( k w i e c i e ń 1955 r . ) , uzgodnienie u r e g u l o w a n i a c h i ń s k o - b i r -
s t o s u n k ó w politycznych, a zwłaszcza ekonomicznych, mańskiego problemu granicznego (listopad—grudzień
z k r a j a m i d e m o k r a c j i l u d o w e j . W latach pierwszej p i ę ­ 1955 r.), p o t ę p i e n i e przez r z ą d C h R L agresji A n g l i i ,
c i o l a t k i C h R L o t r z y m a ł a od europejskich k r a j ó w socja­ F r a n c j i i Izraela na B l i s k i m Wschodzie oraz propozycja
l i s t y c z n y c h ponad 100 k o m p l e t n y c h o b i e k t ó w p r z e m y ­ C h R L w sprawie p a k t u zbiorowego p o k o j u na D a l e k i m
s ł o w y c h . Ze swojej s t r o n y C h i n y z a c z ę ł y u d z i e l a ć pomocy Wschodzie i w rejonie Oceanu Spokojnego (lipiec 1955 r . ) .
gospodarczej s ą s i a d u j ą c y m z n i m i k r a j o m socjalistycz­ R z ą d C h R L d ą ż y ł do u r e g u l o w a n i a s t o s u n k ó w r ó w n i e ż
n y m : K R L - D , D R W , M R L , a t a k ż e A l b a n i i . Jak się p ó ź ­ z w i e l k i m i k r a j a m i k a p i t a l i s t y c z n y m i , z w ł a s z c z a z Japo­
niej o k a z a ł o , pomoc ta b y ł a w P e k i n i e w i ą z a n a z dale­ nią. W s k u t e k stanowiska U S A w y s i ł k i d y p l o m a c j i c h i ń ­
k o s i ę ż n y m i h e g e m o n i s t y c z n y m i aspiracjami k i e r o w n i c t w a skiej w t y m k i e r u n k u nie p r z y n i o s ł y i s t o t n y c h r e z u l t a ­
maoistowskiego. t ó w . Waszyngton o d p o w i e d z i a ł j e d n a k ż e na p r o p o z y c j ę
C h R L p o p a r ł a p r z e d s i ę w z i ę c i a w s p ó l n o t y socjalistycz­ Czou En-laja w sprawie o s ł a b i e n i a n a p i ę c i a w rejonie
nej m a j ą c e na celu zapewnienie p o k o j u i b e z p i e c z e ń s t w a T a j w a n u i w latach 1955—1957 w Genewie t o c z y ł y s i ę
w Europie, z zadowoleniem p r z y j ę ł a powstanie U k ł a d u rozmowy c h i ń s k o - a m e r y k a ń s k i e . T y m samym też zostały
Warszawskiego o ś m i u k r a j ó w , po p e w n y c h wahaniach z a p o c z ą t k o w a n e b e z p o ś r e d n i e k o n t a k t y dyplomatyczne
z a a p r o b o w a ł a s t ł u m i e n i e k o n t r r e w o l u c j i na W ę g r z e c h , między ChRL i USA.
s o l i d a r y z o w a ł a się z D e k l a r a c j ą r z ą d u ZSRR z dnia Zaszczepiając w e w n ą t r z kraju swój „ o d r ę b n y " kurs
30 p a ź d z i e r n i k a 1956 r. o podstawach r o z w o j u i dalszego grupa Mao Tse-tunga nie b y ł a jeszcze gotowa do w y s t ą ­
umocnienia p r z y j a ź n i i w s p ó ł p r a c y m i ę d z y ZSRR i i n n y ­ pienia z n i m na arenie m i ę d z y n a r o d o w e j . A l e j u ż w l a ­
m i k r a j a m i socjalistycznymi. tach 1953—1957, z w ł a s z c z a pod koniec tego okresu, w po­
D r u g i m w a ż n y m k i e r u n k i e m c h i ń s k i e j p o l i t y k i zagra­ l i t y c e zagranicznej C h R L coraz częściej p o j a w i a j ą się
nicznej s t a ł się r o z w ó j s t o s u n k ó w z w y z w o l o n y m i k r a ­ elementy w i e l k o m o c a r s t w o w o ś c i i a w a n t u r n i c t w a . Od
j a m i A z j i i A f r y k i , na gruncie p i ę c i u zasad pokojowego 1955 r . w K R C h z w o l n a z a c z ę t o w y t w a r z a ć a t m o s f e r ę
w s p ó ł i s t n i e n i a , s f o r m u ł o w a n y c h w c h i ń s k o - i n d y j s k i m po­ a n t y r a d z i e c k ą , c h o c i a ż w s w y c h w y s t ą p i e n i a c h publicz­
r o z u m i e n i u w sprawie T y b e t u z 29 k w i e t n i a 1954 r. D o ­ n y c h p r z y w ó d c y K P C h nadal przedstawiali się jako z w o ­
konano wzajemnej w y m i a n y w i z y t delegacji r z ą d o w y c h l e n n i c y p r z y j a ź n i i w s p ó ł p r a c y z ZSRR, odcinali się od
m i ę d z y C h R L a I n d i a m i , B i r m ą , I n d o n e z j ą , Cejlonem, Pa­ antyradzieckich w y p o w i e d z i p r z y w ó d c ó w b u r ż u a z j i c h i ń ­
k i s t a n e m i i n n y m i k r a j a m i tego regionu, n a w i ą z a n e zo­ skiej. Delegacja K P C h z Mao Tse-tungiem na czele w z i ę ­
s t a ł y stosunki gospodarcze i k u l t u r a l n e . W i e l k i e znacze- ła u d z i a ł w Naradzie P a r t i i K o m u n i s t y c z n y c h i Robot-

436 437
 niczych w M o s k w i e w listopadzie 1957 r. i p o d p i s a ł a do­ W a ż n y m czynnikiem pomyślnego wykonania zadań
k u m e n t y tej narady. J e d n o c z e ś n i e ta sama delegacja u s i ­ pierwszego p l a n u p i ę c i o l e t n i e g o w dziedzinie p r z e m y s ł u
ł o w a ł a b r u t a l n i e p o u c z a ć inne p a r t i e komunistyczne, Mao b y ł a ogromna pomoc udzielona C h i n o m przez Z w i ą z e k
Tse-tung z a ś w y s t ą p i ł ze z ł o w i e s z c z ą „ t e o r i ą " p o ż y t k u Radziecki i inne p a ń s t w a socjalistyczne. Ze 156 o b i e k t ó w ,
w o j n y t e r m o j ą d r o w e j dla ś w i a t o w e j r e w o l u c j i . O d k o ń ­ wznoszonych p r z y pomocy ZSRR, r o z p o c z ę t o b u d o w ę
ca 1957 r. m a o i ś c i n a s i l a j ą propagowanie h a s ł a „ W i a t r 135 o b i e k t ó w , z tego 68 o b i e k t ó w c a ł k o w i c i e l u b c z ę ś c i o ­
ze Wschodu g ó r u j e nad w i a t r e m z Zachodu", pod k t ó r y m wo przekazano do eksploatacji. Pomocy C h i n o m w p r o ­
rozumiano przeniesienie się o ś r o d k a m i ę d z y n a r o d o w e g o j e k t o w a n i u i b u d o w i e 68 z a k ł a d ó w p r z e m y s ł o w y c h udzie­
r u c h u rewolucyjnego do P e k i n u . l a ł y N R D , Polska, C z e c h o s ł o w a c j a , W ę g r y , R u m u n i a
Wyniki pierwszej pięciolatki. W latach pierwszej p i ę c i o ­ i B u ł g a r i a . Z t e j liczby 27 z a k ł a d ó w oddano do u ż y t k u
l a t k i (1953—1957) w Chinach n a s t ą p i ł y p o w a ż n e zmiany, pod koniec p i ę c i o l a t k i . D z i ę k i w y k o n a n i u i przekrocze­
m i m o l e w a c k i c h b ł ę d ó w k i e r o w n i c t w a K P C h i spowo­ n i u z a d a ń pierwszej p i ę c i o l a t k i w dziedzinie p r z e m y s ł u
d o w a n y c h przez nie t r u d n o ś c i . Do k o ń c a 1957 r. z a k o ń ­ C h i n y d o k o n a ł y znacznego k r o k u na drodze socjalistycz­
czono w zasadzie p r z e o b r a ż e n i e w s i , r z e m i o s ł a i p r y w a t - nego u p r z e m y s ł o w i e n i a .
nokapitalistycznego p r z e m y s ł u i h a n d l u . Zadania p i e r w ­ Pewne o s i ą g n i ę c i a m i a ł o r ó w n i e ż r o l n i c t w o . Globalne
szego p l a n u p i ę c i o l e t n i e g o w p r z e m y ś l e z o s t a ł y w y k o ­ zbiory u p r a w ż y w n o ś c i o w y c h w 1957 r . b y ł y o 2 0 % w y ż ­
nane l u b przekroczone: p r o d u k c j a p r z e m y s ł o w a Chin sze n i ż w 1952 r., p r z e k r a c z a j ą c zadanie przewidziane
w z r o s ł a o 1 4 1 % , p r z e w y ż s z a j ą c zaplanowane zadania w planie o 2%>, z b i o r y z a ś b a w e ł n y — o 26%. W 1957 r .
o 2 1 % . G ł ó w n ą u w a g ę z w r ó c o n o w latach p i ę c i o l a t k i na zebrano 185 m i n t o n z b ó ż i 1,64 m i n t o n b a w e ł n y . Po­
p r z e m y s ł ciężki. W 1957 r. w Chinach w y p r o d u k o w a n o wierzchnia u p r a w n a z w i ę k s z y ł a s i ę o 3,9 m i n ha, popra­
5,35 m i n t o n stali, 5,94 m i n t o n s u r ó w k i , 19,3 m i n K W h w i ł o s i ę nieco w y p o s a ż e n i e techniczne r o l n i c t w a . W o k r e ­
energii elektrycznej, 130 m i n t o n w ę g l a , 28 tys. obrabia­ sie p i ę c i o l a t k i u t w o r z o n o 710 p a ń s t w o w y c h gospodarstw
r e k do m e t a l i . r o l n y c h , na polach k t ó r y c h p r a c o w a ł o w 1957 r. ponad
W procesie b u d o w y p r z e m y s ł u stworzono podstawy 10 tys. t r a k t o r ó w . P e w n e o s i ą g n i ę c i a odnotowano t e ż
w i e l k i e g o p r z e m y s ł u , p o j a w i ł y s i ę nowe jego g a ł ę z i e : l o t ­ w h o d o w l i : p o g ł o w i e t r z o d y c h l e w n e j z w i ę k s z y ł o się
niczy, samochodowy, o b r a b i a r k o w y , chemiczny, z o s t a ł y 0 6 3 % w p o r ó w n a n i u z 1952 r . i w y n o s i ł o 145,9 m i n sztuk
uruchomione z a k ł a d y p r o d u k u j ą c e u r z ą d z e n i a energetycz­ w 1957 r., w z r o s ł o p o g ł o w i e b y d ł a rogatego, k o n i , owiec
ne, metalurgiczne i g ó r n i c z e . Pod koniec p i ę c i o l a t k i k r a j 1 k ó z . Generalnie r o l n i c t w o nadal jednak p o z o s t a w a ł o da­
m ó g ł j u ż sam z a s p o k o i ć 6 0 % zapotrzebowania na m a ­ leko w t y l e za r o z w o j e m p r z e m y s ł u i nie m o g ł o zaspo­
szyny i u r z ą d z e n i a . P r z y p r y m a c i e w z r o s t u p r z e m y s ł u koić r o s n ą c y c h potrzeb gospodarki narodowej.
c i ę ż k i e g o r o z w i j a ł s i ę r ó w n i e ż p r z e m y s ł l e k k i . O d 1952 W latach p i ę c i o l a t k i w z r ó s ł nieco poziom m a t e r i a l n y
do 1957 r. p r o d u k c j a t o w a r ó w k o n s u m p c y j n y c h z w i ę k s z y ­ i k u l t u r a l n y mas. P r a w i e c a ł k o w i c i e z l i k w i d o w a n o bez­
ł a się o 89%. W y r o s ł y w ł a s n e k a d r y techniczne. W 1957 r. robocie. N o m i n a l n e p ł a c e r o b o t n i k ó w i p r a c o w n i k ó w
b y ł o w Chinach 175 tys. p r a c o w n i k ó w i n ż y n i e r y j n o - t e c h ­ u m y s ł o w y c h p o w i ę k s z y ł y s i ę w 1957 r . o 42,8% w p o r ó w ­
nicznych, t j . 3 r a z y w i ę c e j n i ż w 1952 r . W z r o s ł a liczeb­ n a n i u z 1952 r. Do tego n a l e ż y d o d a ć p o k a ź n e w y d a t k i
n o ś ć k l a s y robotniczej. p a ń s t w a na ubezpieczenie od w y p a d k ó w p r z y pracy, s ł u ż -

438 439
 b ę zdrowia, w zakresie k u l t u r y i o ś w i a t y , p o p r a w ę w a ­ p r z e m y s ł u i h a n d l u , a d m i n i s t r o w a n i e w t o k u masowego
r u n k ó w materialno-bytowych robotników i pracowników u s p ó ł d z i e l c z a n i a r z e m i o s ł a i c h a ł u p n i c t w a w 1956 r . —
u m y s ł o w y c h . W y d a t k i te w y n i o s ł y w okresie p i ę c i u lat d o p r o w a d z i ł o do zmniejszenia zakresu, w i e l k o ś c i i asorty­
około 10 m l d j u a n ó w . Ze ś r o d k ó w p a ń s t w o w y c h zbudo­ m e n t u p r o d u k c j i c h a ł u p n i c z e j w terenie, k t ó r e j u t r z y ­
wano r o b o t n i k o m i p r a c o w n i k o m u m y s ł o w y m ponad manie i r o z w i j a n i e d y k t o w a ł a w w a r u n k a c h c h i ń s k i c h
94 m i n m e t r ó w k w a d r a t o w y c h p o w i e r z c h n i mieszkalnej. ekonomiczna k o n i e c z n o ś ć . „ S u p e r t e m p o " z a ś powszechnej
To wszystko nie oznacza jednak, że u d a ł o się u z y s k a ć za­ k o l e k t y w i z a c j i w s i s p o w o d o w a ł o — j a k p r z y z n a ł Mao
s a d n i c z ą p o p r a w ę m a t e r i a l n y c h w a r u n k ó w życia mas Tse-tung na p o c z ą t k u 1958 r. — że 4 0 % c h ł o p ó w o d n o s i ł o
p r a c u j ą c y c h . D l a d u ż e j części n a r o d u b y ł o to nadal za­ się do s p ó ł d z i e l n i „ b e z entuzjazmu", w t y m 2 0 % „ m a r z y
ledwie n i e z b ę d n e m i n i m u m . 0 w y s t ą p i e n i u ze s p ó ł d z i e l n i " .
Dokonano o l b r z y m i e j pracy nad zwalczaniem analfa­ Wszystkie te n i e z w y k l e s k o m p l i k o w a n e p r o b l e m y m o ­
b e t y z m u . Ł ą c z n a liczba u c z ą c y c h s i ę w z r o s ł a w c i ą g u g ł y b y ć r o z w i ą z a n e j e d y n i e przez r o z w i j a n i e p l a n o w e j
czterech lat o 28,4%, w t y m na w y ż s z y c h uczelniach — gospodarki i rozstrzyganie c a ł e g o k o m p l e k s u z a d a ń na-
0 110,4%, w s z k o ł a c h ś r e d n i c h — o 9 1 , 1 % . R o z w i n ę ł a się rodowo-gospodarczych i s p o ł e c z n o - e k o n o m i c z n y c h na p o d ­
znacznie kinematografia i d z i a ł a l n o ś ć w y d a w n i c z a . N i e ­ stawie j u ż sprawdzonych d o ś w i a d c z e ń w b u d o w i e socja­
m a ł y m i sukcesami m o g ł a się p o s z c z y c i ć s ł u ż b a zdrowia. lizmu. Rękojmią pomyślnego rozwiązania tych proble­
Z l i k w i d o w a n e z o s t a ł y w zasadzie t a k i e choroby j a k d ż u ­ m ó w b y ł a w z r a s t a j ą c a p o t ę g a k r a j ó w ś w i a t o w e g o syste­
ma, cholera, ospa. W p o ł o w i e l a t 50-tych odczuwalnie m u socjalistycznego, pomoc udzielana C h R L przez te
z w i ę k s z y ł się przyrost n a t u r a l n y l u d n o ś c i . kraje.
W y n i k i pierwszej p i ę c i o l a t k i p o k a z a ł y zarazem, że j e d ­ T a k w i ę c w latach 1953—1957, k i e r u j ą c s i ę podstawo­
n y m z w ę ż s z y c h g a r d e ł c h i ń s k i e j gospodarki pozostaje w y m i zasadami b u d o w y s p o ł e c z e ń s t w a socjalistycznego
r o l n i c t w o i m o ż e s t a ć się h a m u l c e m w r o z w o j u c a ł e j eko­ 1 o p i e r a j ą c się na pomocy i internacjonalistycznej solidar­
n o m i k i (stosunek n a k ł a d ó w i n w e s t y c y j n y c h p a ń s t w a na ności b r a t n i c h p a r t i i i k r a j ó w socjalistycznych, K P C h
p r z e m y s ł i r o l n i c t w o w y r a ż a ł s i ę w okresie p i ę c i o l a t k i o s i ą g n ę ł a o k r e ś l o n e sukcesy w realizacji olbrzymiego za­
p r a w i e j a k 6 : 1). M i m o że z b i o r y zbóż w 1957 r. znacznie dania b u d o w y socjalizmu w Chinach. J e d n a k ż e r o z w ó j
p r z e w y ż s z a ł y n a j w y ż s z e z b i o r y z b ó ż w Chinach p r z e d ­ C h i n na drodze socjalistycznej n a p o t y k a ł p o t ę ż n e prze­
w o j e n n y c h , p l a n p i ę c i o l e t n i w dziedzinie r o l n i c t w a nie c i w d z i a ł a n i e d r o b n o m i e s z c z a ń s k i c h sił i tendencji; w t e j
z o s t a ł w y k o n a n y w zakresie p r o d u k c j i w i ę k s z o ś c i u p r a w walce klasa robotnicza nie zawsze b y ł a g ó r ą , lecz b y ł a
p r z e m y s ł o w y c h , a* t a k ż e w zakresie tempa w z r o s t u w y ­ zmuszona u s t ę p o w a ć , m a n e w r o w a ć , godzić s i ę na k o m p r o ­
dajności wszystkich g ł ó w n y c h roślin uprawnych i wzrostu misy. R o z w ó j P a r t i i K o m u n i s t y c z n e j i c a ł e g o k r a j u prze­
pogłowia. Rolnictwo dotkliwie odczuwało brak nawozów b i e g a ł w t y m okresie nie po l i n i i prostej, lecz d r o g ą z ł o ­
1 sprzętu zmechanizowanego. żoną, p e ł n ą s p r z e c z n o ś c i i z y g z a k ó w . Pod koniec oma­
D a ł y t e ż z n a ć o sobie t r u d n o ś c i z w i ą z a n e z p o ś p i e c h e m wianego okresu w K P C h z u p e ł n i e w y r a ź n i e n a s i l i ł y się
w e w p r o w a d z a n i u szeregu p r z e o b r a ż e ń s p o ł e c z n o - e k o n o - d r o b n o m i e s z c z a ń s k i e i nacjonalistyczne tendencje, k t ó r y c h
micznych. „ S u p e r t e m p o " w przekształcaniu prywatnego partia nie z d o ł a ł a p r z e z w y c i ę ż y ć .

440 441
PRZYPISY ... «• z o b . t a m ż e . s. 126—127.
»s „ M s t i e r i a ł y V I I I W s i e k i t a j s k o g o s j e z d a K P K " , s. 501.
i> „ V I I I Z j a z d K o m u n i s t y c z n e j P a r t i i C h i n " , s. 123.
1 Zob. „Zakonodatielnyje akty Kitajskoj Narodnoj Riespublikl", Mo­ «o Z o b . t a m ż e .
skwa 1952, s. 51. <i T a m ż e , s. 150.
2 Zob. tamże, s. 53. a M a o T s e - t u n g , ,,K w o p r o s u o p r a w i l n o m r a z r i e s z e n i i protiworieczij
3 Zob. tamże, s. 50. w n u t r i n a r o d a " , M o s k w a 1957, s. 48.
4 Zob. „Ekonomiczeskije uspiechy Kitajskoj Na: odnoj Riespublikl za u Z o b . „ N a r o d n y j K i t a j " , 1957, N o 12, A n e k s .
1949—1953 gg", Moskwa 1954, s. 13. u zob. tamże.
5 Zob. „Matieriały V I I I Wsiekitajskogo sjezda Kommunisticzeskoj partii
Kitaja" (dalej „Matieriały V I I I Wsiekitajskogo sjezda K P K " ) , Moskwa
1956, S. 272.
6 Zob. L i u Szao-ci, „O konfieriencjach narodnych priedstawitielej",
„Narodnyj Kitaj", 1951, t. I I I , nr 7—8, s. 10.
7 Tamże, s. 8.
8 „Ekonomiczeskije uspiechy Kitajskoj Narodnoj Riespublikl za 1949—
1953 gg.", s. 18.
9 „Zakonodatielnyje akty Kitajskoj Narodnoj Riespublikl", s. 127.
10 Zob. tamże, s. 261—267.
11 „Prawda", 4 V I I 1950.
12 Zob. M. Kapica, „ChRL: dwa dziesięciolecia — dwie polityki", War­
szawa 1971, s. 10.
w „VIII Zjazd Komunistycznej Partii Chin", Warszawa 1956, s. 14.
14 Zob. „Walczyć o mobilizację wszystkich sił w celu przekształce­
nia naszego kraju w wielkie państwo socjalistyczne" (dalej „Walczyć
o mobilizację wszystkich sił"), Pekin 1956 (w Jęz. chińskim).
15 Tamże, s. 2.
16 Zob. tamże, s. 6.
17 Tamże, s. 24.
is Tamże, s. 22.
i» Tamże, S. 23.
80 Tamże, s. 23—24.
21 Zob. „Matieriały wtoroj siesji Wsiekitajskogo sobranija narodnych
priedstawitielej", Moskwa 1956, s. 256.
22 Tamże, s. 6.
23 Zob. „Riezolucja Wsiekitajskoj konfieriencji K P K ob antipartijnom
błokie Kao Kana-Żao Szu-szy", „Narodnyj K i t a j " , 1955, nr 8, Priłożenije,
S. 4.
24 „Agrarnyje prieobrazowanija w narodnom Kitaje", Moskwa 1955,
s. 342.
25 Tamże, s. 347—348.
26 „Socjalisticzeskij pod'jom w kitajskoj dieriewnie", Moskwa 1956, s. 8
27 Zob. „VIII Zjazd Komunistycznej Partii Chin", s. 106.
28 Zob. tamże, s. 14.
29 „VIII Zjazd Komunistycznej Partii Chin", s. 14—15.
80 „Matieriały V I I I Wsiekitajskogo sjezda K P K " , s. 508—509.
81 Tamże, s. 472.
S2 Tamże, s. 478.
33 Tamże, s. 251.
34 Tamże, s. 510.
85 Tamże, s. 510—511.
«e „VIII Zjazd Komunistycznej Partii Chin", s. 86.

442
VII ChRL W OKRESIE „WIELKIEGO SKOKU" wa planowego r o z w o j u gospodarki narodowej — z o s t a ł y
I LIKWIDACJI JEGO SKUTKÓW p o k r z y ż o w a n e przez g r u p ę Mao Tse-tunga, k t ó r a n a r z u ­
(1958—1965) ciła p a r t i i i k r a j o w i a w a n t u r n i c z ą p o l i t y k ę „ w i e l k i e g o
skoku", b ę d ą c ą częścią s k ł a d o w ą „ o d r ę b n e g o k u r s u " ,
z k t ó r y m grupa ta w y s t ą p i ł a pod koniec lat 50-tych w e ­
w n ą t r z k r a j u i na arenie m i ę d z y n a r o d o w e j . P o m y ś l n e
w y k o n a n i e pierwszej p i ę c i o l a t k i , umocnienie m i ę d z y n a ­
rodowej i w e w n ą t r z p o l i t y c z n e j s y t u a c j i C h R L o s z o ł o ­
1. ChRL w okresie m i ł y m a o i s t ó w , s p o t ę g o w a ł y hegemonistyczne roszcze­
„wielkiego skoku" (1958—1960) nia. W realizacji l i n i i V I I I zjazdu K P C h i z a d a ń d r u g i e j
pięciolatki — metodami w y r a ź n i e k o n t r a s t u j ą c y m i z maoi-
Początek „wielkiego skoku". Odejście od drugiego planu stowskim podejściem i p r a k t y k ą , zademonstrowanymi
pięcioletniego. W y k o n a n i e drugiego p i ę c i o l e t n i e g o p l a n u w okresie „ m a ł e g o s k o k u " 1956 r. — Mao Tse-tung do­
r o z w o j u gospodarki narodowej C h R L na lata 1958—1962, s t r z e g a ł z a g r o ż e n i e k u l t u swej osoby, s w y c h aspiracji do
zaaprobowanego przez p i e r w s z ą s e s j ę V I I I zjazdu K P C h , roli t w ó r c y „ o d r ę b n e j " teorii rewolucji chińskiej. Reali­
m i a ł o s i ę s t a ć w a ż n y m etapem na drodze b u d o w y socja­ zacja b o w i e m u c h w a ł pierwszej sesji V I I I zjazdu K P C h
l i z m u w Chinach. W d r u g i e j p i ę c i o l a t c e p r z e w i d y w a n o p r o w a d z i ł a siłą rzeczy do dalszego u g r u n t o w a n i a w K P C h
wzrost p r o d u k c j i stali z 5,3 m i n t w 1957 r. do 10,5— i C h R L d o ś w i a d c z e ń gospodarczych, k u l t u r a l n y c h i p o l i ­
12 m i n t . ( t j . o k o ł o 2,2 razy); energii elektrycznej — t y c z n y c h p a ń s t w socjalistycznych oraz z n a t u r y obcych
z 19,3 m l d do 40—43 m l d k W h ; w ę g l a — ze 130 m i n do maoistom p o g l ą d ó w i d o ś w i a d c z e ń . D ą ż ą c j e d n a k ż e do
190—210 m i n t; r o p y n a f t o w e j — z 1,5 m i n do 5—6 m i n t; oparcia s w y c h hegemonistycznych r o s z c z e ń na „ b a z i e
n a w o z ó w m i n e r a l n y c h — z 0,63 m i n do 3—3,2 m i n t; ekonomicznej", Mao Tse-tung i jego zwolennicy zaczęli
t k a n i n b a w e ł n i a n y c h — z 5 m l d do 7,2—8 m l d m ; b a w e ł ­ od d r u g i e j p o ł o w y 1957 r. n a j p i e r w z cicha, a p o t e m co­
n y — z 1,6 m i n do 2,4 m i n t. W 1962 r. zamierzano ze­ raz bardziej j a w n i e l a n s o w a ć s w ó j plan, b y j e d n y m z r y ­
b r a ć 250 m i n t zbóż (185 m i n t w 1957 r . ) , t j . z w i ę k s z y ć w e m , „ s k o k i e m " , r o z w i ą z a ć wszelkie p r o b l e m y i t r u d ­
1
i c h p r o d u k c j ę o 1,3 r a z y . D r u g i p l a n p i ę c i o l e t n i p r z e w i ­ ności, p c h n ą ć w ten s p o s ó b g w a ł t o w n i e do przodu r o z w ó j
d y w a ł z w i ę k s z e n i e d y n a m i k i r o z w o j u r o l n i c t w a oraz sze­ gospodarki.
r e g u g a ł ę z i p r z e m y s ł u lekkiego. Z o s t a ł y w n i m r ó w n i e ż A b y z r e a l i z o w a ć p l a n y forsownego r o z w o j u r o l n i c t w a ,
n a k r e ś l o n e ś r o d k i m a j ą c e na celu w y r ó w n y w a n i e poziomu z i m ą 1957/1958 j . r o z p o c z ę t o na w s i k a m p a n i ę o w z m o ­
ż y c i a miasta i w s i . D u ż ą u w a g ę z w r ó c o n o t a k ż e w planie ż e n i e b u d o w y o b i e k t ó w n a w a d n i a j ą c y c h . Pod w p ł y w e m
na l i k w i d a c j ę „ w ą s k i c h g a r d e ł " , a w i ę c na r o z w ó j prze­ o d g ó r n y c h n a c i s k ó w j u ż na p r z e ł o m i e 1957 i 1958 r.
m y s ł u b u d o w y maszyn ciężkich, p r o d u k c j ę n a r z ę d z i p r e ­ wszystkie p r o w i n c j e , o k r ę g i i sieny p r z e d s t a w i ł y swe
cyzyjnych, stali specjalnych i m e t a l i n i e ż e l a z n y c h , na roz­ p l a n y przedterminowego w y k o n a n i a p o d s t a w o w y c h za­
w ó j n o w y c h g a ł ę z i — p r z e m y s ł u radiotechnicznego, s y n ­ dań rozwoju rolnictwa. 2

tetycznego, a t a k ż e p r o d u k c j i n a w o z ó w m i n e r a l n y c h . W r a z z t y m b y ł y r ó w n i e ż podejmowane ś r o d k i w za­

W y k o n a n i e jednak drugiego p l a n u p i ę c i o l e t n i e g o , spra- kresie forsownego przyspieszenia r o z w o j u p r z e m y s ł u . Od

444 445
 k o ń c a 1957 r. z a c z ę t o p r o w a d z i ć p o l i t y k ę tak zwanej r a ­ ś l a n a jako p r z e s ł a n k a i g ł ó w n y w a r u n e k r o z w o j u sił w y ­
cjonalnie niskiej p ł a c y , w e d ł u g k t ó r e j zarobek trzech r o ­ t w ó r c z y c h . W e d ł u g schematu Mao Tse-tunga w ś l a d za
b o t n i k ó w zamierzano w y p ł a c i ć p i ę c i u r o b o t n i k o m . Po p r z e o b r a ż e n i a m i w zakresie s t o s u n k ó w p r o d u k c j i i „ r e w o ­
I I I p l e n u m K C K P C h z a p a d ł o postanowienie, zgodnie l u c j ą w sferze ś w i a d o m o ś c i " n a s t ą p i „ r e w o l u c j a t e c h ­
z k t ó r y m od 1958 r. p ł a c e nowo p r z y j m o w a n y c h r o b o t n i ­ niczna".
k ó w m i a ł y nie p r z e k r a c z a ć ś r e d n i e g o dochodu c h ł o p a P r z y g o t o w u j ą c dalsze p o s u n i ę c i a do dokonania „ s k o k u " ,
w danej m i e j s c o w o ś c i . Prasa z a ś centralna i lokalna za­ Mao Tse-tung na p o c z ą t k u 1958 r. z a p r o p o n o w a ł tereno­
częła r ó w n o c z e ś n i e p r o p a g o w a ć apel Mao Tse-tunga, b y w y m organizacjom K P C h , b y o p r a c o w a ł y p l a n y r o z w o j u
„ w c i ą g u 15 lat d o g o n i ć i p r z e ś c i g n ą ć A n g l i ę pod w z g l ę ­ p r o d u k c j i , o p i e r a j ą c s i ę na p o d w y ż s z e n i u do 5 0 % stopy
dem p r o d u k c j i stali, s u r ó w k i oraz i n n y c h n a j w a ż n i e j s z y c h akumulacji w rolnictwie.
r o d z a j ó w p r o d u k c j i p r z e m y s ł o w e j " , oraz wskazania, b y Na naradzie w Czengtu o d b y t e j w m a r c u 1958 r. Mao
„ k r o c z y ć na d w ó c h nogach" w r ó ż n y c h dziedzinach prze­ Tse-tung o p o w i e d z i a ł się za p o w i ę k s z e n i e m s p ó ł d z i e l n i .
mysłu i rolnictwa. R a m y b o w i e m i s t n i e j ą c y c h s p ó ł d z i e l n i o k a z a ł y się za „ w ą ­
Od stycznia do marca 1958 r. o d b y w a ł y się narady skie" do zmobilizowania mas c h ł o p s k i c h do b u d o w y
z a m k n i ę t e , na k t ó r y c h Mao Tse-tung i jego zwolennicy o b i e k t ó w n a w a d n i a j ą c y c h na s k a l ę z a p l a n o w a n ą przez
przedstawiali p r o g r a m „ s k o k u " . N a r a d y te — z a s t ę p u j ą c e m a o i s t ó w : k a ż d a s p ó ł d z i e l n i a m o g ł a o d d e l e g o w a ć do tego
posiedzenia plenarne K C — b y ł y przeprowadzane jako celu stosunkowo t y l k o n i e d u ż ą liczbę r o b o t n i k ó w . Na w y ­
rozszerzone n a r a d y B i u r a Politycznego z u d z i a ł e m sekre­ s y ł a n i e j e d n a k siły roboczej nie godzili się m i e j s c o w i dzia­
tarzy miejskich i prowincjonalnych k o m i t e t ó w K P C h . ł a c z e , nie m i e l i na to ochoty t a k ż e sami c h ł o p i — za u d z i a ł
Mao Tse-tung p r z e d s t a w i a ł na n i c h swoje „ a r g u m e n t y " w pracach i r y g a c y j n y c h o t r z y m y w a l i t y l k o w y ż y w i e n i e ,
i „ d o w o d y " k o n i e c z n o ś c i i . m o ż l i w o ś c i dokonania „ s k o k u " , a ponadto o d r y w a ł o to ich o d pracy na d z i a ł k a c h p r z y ­
k t ó r e to „ a r g u m e n t y " w k r ó t c e p o d j ę ł a propaganda c h i ń ­ zagrodowych. W k w i e t n i u 1958 r. p r o b l e m y te z o s t a ł y
ska. B y ł y w t y m takie w y t y c z n e , jak: „ p o l i t y k a — siłą „ r o z w i ą z a n e " i na polecenie Mao Tse-tunga drobne s p ó ł ­
n a c z e l n ą " , „ u b ó s t w o — to dobrze", „ n a r ó d c h i ń s k i — dzielnie rolnicze z o s t a ł y p o ł ą c z o n e w d u ż e .
czysta k a r t a " i t p . Mao Tse-tung w e z w a ł p r a s ę do propa­ W y t y c z n a Mao Tse-tunga o s k o r y g o w a n i u p l a n ó w p r o ­
gowania r ó w n i e ż „ t e o r e t y c z n e g o a r g u m e n t u " , przema­ d u k c y j n y c h na 1958 r. z o s t a ł a w y k o r z y s t a n a jako podsta­
w i a j ą c e g o za „ s k o k i e m " , a m i a n o w i c i e swego schematu wa do odrzucenia zatwierdzonego w c z e ś n i e j p l a n u , pod
forsowania p r z e o b r a ż e ń s p o ł e c z n y c h . Schemat ten: szyb­ p r e t e k s t e m jego „ n i e z g o d n o ś c i " z a l t e r n a t y w n y m i piana- •
kie p r z e j ś c i e od r e f o r m y r o l n e j do kooperacji, a na­ m i „z d o ł u " . J u ż w p i e r w s z y c h m i e s i ą c a c h 1958 r. w p r a ­
s t ę p n i e do w y ż s z e j f o r m y w ł a s n o ś c i , n a z w a ł on „ t e o r i ą sie C h R L p o j a w i ł y się doniesienia o zatwierdzeniu mocno
p e r m a n e n t n e j r e w o l u c j i " . P r z e o b r a ż e n i o m w dziedzinie zawyżonych planów produkcyjnych.
s t o s u n k ó w p r o d u k c j i na wszystkich etapach m i a ł a t o w a ­ Nie podbudowana n i e z b ę d n y m i techniczno-ekonomicz­
r z y s z y ć i u t r w a l a ć je „ r e w o l u c j a na froncie ideologii i po­ n y m i obliczeniami r e w i z j a p l a n ó w w y w o ł a ł a k r y t y k ę
l i t y k i " . P r z y t y m „ r e w o l u c j a w sferze ś w i a d o m o ś c i " , działaczy partyjnych, specjalistów, doświadczonych robot­
przebudowa czynnika subiektywnego, k t ó r a w praktyce n i k ó w , c h ł o p ó w i inteligencji. Na p r z y k ł a d c h a r a k t e r y z u j ą c
o z n a c z a ł a przyswojenie „ i d e i Mao Tse-tunga", b y ł a o k r e - s y t u a c j ę w p r o w i n c j i Czeciang na p o c z ą t k u 1958 r., sekre-

446 447
 •
tarz miejscowego k o m i t e t u prowincjonalnego K P C h p i ­ t a m i i r o z w i ą z a n i a m i . Za h a s ł a m i t y m i k r y ł o się r ó w n i e ż
sał: „ N i e k t ó r z y c z ę s t o k r y t y k o w a l i k o m i t e t p a r t y j n y za nacjonalistyczne przeciwstawienie „ l o k a l n y c h " , „chiń­
w y o l b r z y m i a n i e s u k c e s ó w , za pochopne wybieganie do s k i c h " m e t o d — „ c u d z o z i e m s z c z y ź n i e " . Propaganda z a ś
3
przodu". W prowincji Kansu — jak odnotowała „ Ż e n - p o t ę g i „ p r o s t y c h " , „ c h i ń s k i c h " m e t o d m i a ł a t a k ż e uspra­
m i n Ż y p a o " w m a j u 1958 r. — „ 2 0 % k a d r o w y c h p r a c o w ­ w i e d l i w i a ć szerokie stosowanie pracy n i e w y k w a l i f i k o w a ­
n i k ó w s i e n ó w i n i ż s z y c h i n s t a n c j i waha się, w ą t p i ; i m nej. R o z p o c z ę ł y się a t a k i na i s t n i e j ą c y system p l a n o w a ­
dalej idzie, t y m częściej się o g l ą d a , a 1 0 % p r a c o w n i k ó w nia, p r z y k t ó r y m rzekomo „ d o s t r z e g a się t y l k o rzeczy,
jest p r z e c i w n y c h [...] m ó w i ą o p o w t ó r z e n i u b ł ę d u 1956 r., a nie w i d z i l u d z i " , „ n i e r o z u m i e znaczenia c z y n n i k a s u ­
4
p o l e g a j ą c e g o na w y b i e g a n i u do p r z o d u " . W r o z w i n i ę t e j b i e k t y w n e g o " i zasady „ p o l i t y k a — siłą n a c z e l n ą " . P r o ­
p r z e m y s ł o w o p r o w i n c j i Liaoning, zgodnie z doniesienia­ ponowano odrzucenie k i e r u n k u planowego r o z w o j u jako
m i miejscowej prasy p a r t y j n e j , w i ę k s z o ś ć p r z y w ó d c ó w „ k o n s e r w a t y w n e g o " i z a s t ą p i e n i e go z a s a d ą „ a k t y w n e j
prowincjonalnego k o m i t e t u K P C h „ b o j k o t o w a ł a " l i n i ę r ó w n o w a g i " ; zgodnie z t ą z a s a d ą powstanie d y s p r o p o r c j i
c e n t r u m i „ w y s t ę p o w a ł a przeciwko naczelnej r o l i p o l i ­ w gospodarce podnoszono do r a n g i p r a w a j e j r o z w o j u .
tyki".* Ponieważ przy t y m plany poszczególnych rejonów, przed­
A b y z ł a m a ć sprzeciwy wobec nowego k u r s u , m a o i s t o w ­ s i ę b i o r s t w i g a ł ę z i nie b y ł y ze s o b ą skoordynowane,
skie k i e r o w n i c t w o p o l e c i ł o r o z w i n i ę c i e w pierwszej p o ł o ­ o problemach zaopatrzenia p r z e d s i ę b i o r s t w w surowce,
w i e 1958 r. „ k a m p a n i i socjalistycznego w y c h o w a n i a " , k t ó ­ t r a n s p o r t u i c h p r o d u k c j i i t p . proponowano d e c y d o w a ć
r e j celem m i a ł a b y ć k r y t y k a „ p e s y m i s t y c z n y c h p o g l ą ­ zgodnie z f o r m u ł ą : „ R o z w i ą z y w a ć s p r z e c z n o ś c i w m i a r ę
d ó w " co do m o ż l i w o ś c i przyspieszenia d y n a m i k i r o z w o j u ich pojawiania s i ę " .
gospodarki. W t o k u tej k a m p a n i i p r z e c i w n i c y n i e r e a l n y c h W ś l a d za t y m z o s t a ł y p o d j ę t e k r o k i w zakresie r e ­
z o b o w i ą z a ń i p l a n ó w zostali uznani za przedstawicieli organizacji systemu z a r z ą d z a n i a i planowania p r o d u k c j i .
„prawicowców", „konserwatywnych poglądów" i „zwo­ Na naradzie k i e r o w n i c z y c h d z i a ł a c z y K P C h , odbytej
l e n n i k ó w regresu". W organach prasowych p o g l ą d y takie w N a n n i n g u ( s t y c z e ń 1958 r.) i Czengtu (marzec 1958 r . ) ,
b y ł y oceniane j a k o p r z e j a w „ w a l k i klasowej", j a k o d ą ż e ­ maoistowskie k i e r o w n i c t w o z a p r o p o n o w a ł o przekazanie
nie do „ p r z e s z k o d z e n i a w p o t ę ż n y m marszu socjalistycz­ większości przedsiębiorstw — początkowo p r z e m y s ł u lek­
nego s m o k a " * i t p . kiego, a n a s t ę p n i e r ó w n i e ż c i ę ż k i e g o — pod z a r z ą d t e r e ­
6
n o w y c h o r g a n ó w w ł a d z y . W pierwszej p o ł o w i e 1958 r.
A b y p o b u d z i ć do podejmowania z w i ę k s z o n y c h z o b o w i ą ­
około 8 0 % p r z e d s i ę b i o r s t w p r z e s t a ł o p o d l e g a ć c e n t r a l ­
z a ń i z a g ł u s z y ć w ą t p l i w o ś c i co do p e r s p e k t y w realizacji
n y m m i n i s t e r s t w o m . K r o k ten m i a ł na celu m a k s y m a l n ą
rozdętych planów i projektów, rozpoczęto hałaśliwą kam­
m o b i l i z a c j ę rezerw lokalnych. M i a ł o to r ó w n i e ż i n n y
p a n i ę pod h a s ł e m „ z a b i ć ś l e p ą w i a r ę w « a u t o r y t e t y » " aspekt. O t ó ż w w a r u n k a c h , gdy p r z y j ę c i e takich l u b i n ­
i „ u w o l n i ć s i ę od s t a r y c h d o g m a t ó w " , p o p i e r a j ą c ą n i h i l i - n y c h p l a n ó w z a l e ż a ł o od „ i n i c j a t y w y " terenu, organiza­
styczny stosunek do n a u k i , do i n t e l i g e n c j i i o t w i e r a j ą c ą cje p a r t y j n e p r o w i n c j i d z i a ł a ł y w izolacji i nie m o g ł y
szerokie m o ż l i w o ś c i przed s u b i e k t y w n y m i eksperymen- p r z e c i w s t a w i ć się maoistowskiemu k i e r o w n i c t w u .
W p r z e d d z i e ń I V p l e n u m K C K P C h ( o d b y w a ł o się 2 m a ­
* Smok w tradycji chińskiej to istota boska, dobra, przyno­
sząca szczęście — przyp. red. pols. ja 1958 r.) i o t w a r c i a d r u g i e j sesji V I I I zjazdu p a r t i i p r a -

:
- — Najnowsza...
448
sa centralna r o z p o c z ę ł a p u b l i k a c j ę ocen i prognoz d o t y c z ą ­ i k u l t u r y — obliczonego w w a r u n k a c h C h i n na d o ś ć d ł u g i
cych p r o d u k c j i r ó ż n e g o rodzaju w y r o b ó w w 1958 i 1959 r., okres, t j . k i l k a p i ę c i o l a t e k — na d r u g i e j sesji w y s u n i ę t o
k t ó r e to dane znacznie p r z e k r a c z a ł y zadania planowe nie k u r s „ p r z e d t e r m i n o w e g o " zbudowania socjalizmu, n a r z u ­
t y l k o na lata 1958—1959, lecz n a w e t na 1962 r. Szcze­ cono „ s u p e r t e m p o " w r o z w o j u p r z e m y s ł u i r o l n i c t w a . 8

g ó l n e w t y m miejsce z a j m o w a ł y m a t e r i a ł y m ó w i ą c e o ma­ Referat sprawozdawczy p r o p a g o w a ł zalecenia Mao Tse-

sowym powstawaniu drobnych przedsiębiorstw i ogrom­ -tunga: „ T r z y lata w y t r w a ł e j w a l k i — zasadnicza zmiana
n y c h rozmiarach p r o d u k c j i p o s z c z e g ó l n y c h r o d z a j ó w w y ­ oblicza w i ę k s z o ś c i r e j o n ó w k r a j u " i „ K i l k a lat w y t r w a ł e j
r o b ó w , k t ó r e m i a ł y one w y t w o r z y ć . p y — potem wieczne szczęście". H a s ł a te m i a ł y na
r a C a

Nacisk p o l i t y c z n y i psychologiczny, doniesienia o r e k o r ­ celu pobudzenie do bardzo i n t e n s y w n e j pracy, p r z y g o t o ­

dowo wysokich zadaniach p l a n o w y c h , w y s u n i ę t y c h p o n o ć wanie g r u n t u do odrzucenia zasady wynagradzania w e ­
przez same masy — w znacznej mierze w y j a ś n i a j ą , w j a k i d ł u g pracy i t p . W y w o ł y w a ł y one zarazem szkodliwe iluzje,
s p o s ó b Mao Tse-tung o w i i jego z w o l e n n i k o m u d a ł o się że d ł u g i okres systematycznej codziennej pracy m o ż n a by
n a r z u c i ć p a r t i i i k r a j o w i p o l i t y k ę „ w i e l k i e g o skoku". zastąpić k r ó t k o t r w a ł y m szturmem.
Druga sesja VIII zjazdu KPCh. Zatwierdzenie polityki Jako t e o r e t y c z n ą p o d b u d o w ę m o ż l i w o ś c i przyjęcia
„wielkiego skoku". W m a j u 1958 r., w s y t u a c j i gdy „ s k o k " „ s u p e r t e m p a " przytaczano „ t e o r i ę p e r m a n e n t n e j r e w o l u ­
p r a k t y c z n i e s i ę j u ż r o z p o c z ą ł , maoistowskie k i e r o w n i c t w o c j i " Mao Tse-tunga i s f o r m u ł o w a n e przez niego specyficz­
z w o ł a ł o d r u g ą s e s j ę V I I I zjazdu K P C h . Sesja ta obrado­ ne cechy C h i n : o g r o m n ą l i c z b ę l u d n o ś c i jako s p r z y j a j ą c y
w a ł a od 5 do 23 maja. Przedstawiciele p a r t i i k o m u n i s t y c z ­ czynnik, u b ó s t w o p r z e s ą d z a j ą c e rzekomo o s z c z e g ó l n e j r e -
n y c h i robotniczych nie zostali na zjazd zaproszeni, część w o l u c y j n o ś c i C h i n oraz t e z ę , że n a r ó d c h i ń s k i jest „ c z y s t ą
p o d s t a w o w y c h r e f e r a t ó w i p r z e m ó w i e ń d e l e g a t ó w nie zo­ k a r t ą " , na k t ó r e j „ m o ż n a p i s a ć najnowsze, n a j p i ę k n i e j s z e
s t a ł a opublikowana. s ł o w a , m o ż n a r y s o w a ć najnowsze, n a j p i ę k n i e j s z e obrazy". 9

D r u g a sesja V I I I zjazdu K P C h z a a p r o b o w a ł a n o w ą ge­ O d r ę b n e miejsce w uzasadnieniu n o w e j l i n i i z a j ę ł y

n e r a l n ą linię: „[...] w y t ę ż a j ą c wszystkie siły, d ą ż ą c na­ „ a w a n g a r d o w e " , nacjonalistyczne tezy. P o l i t y k a „ s k o k u "
p r z ó d , b u d o w a ć socjalizm zgodnie z z a s a d ą — w i ę c e j , b y ł a przeciwstawiana d o ś w i a d c z e n i o m b u d o w y socjalizmu
szybciej, lepiej i o s z c z ę d n i e j " . Uzasadnieniu i w y j a ś n i e n i u w ZSRR oraz w i n n y c h k r a j a c h socjalistycznych. W refe­
t r e ś c i nowego k i e r u n k u b y ł p o ś w i ę c o n y referat sprawo­ racie sprawozdawczym w ogóle nie wspomniano o znacze­
zdawczy K C K P C h w y g ł o s z o n y przez L i u Szao-ci. Nowa n i u t y c h d o ś w i a d c z e ń dla C h R L . Przeciwnie, p o ł o ż o n o
l i n i a — o k t ó r e j w referacie sprawozdawczym m ó w i o n o , nacisk na to, że g ł ó w n e m o m e n t y n o w e j l i n i i z o s t a ł y
że z o s t a ł a w y s u n i ę t a przez K C p a r t i i z i n i c j a t y w y t o ­ o k r e ś l o n e „ w y c h o d z ą c z praktycznego d o ś w i a d c z e n i a w a l k i
7
warzysza Mao Tse-tunga — o z n a c z a ł a r e w i z j ę general­ naszego n a r o d u [...] i r o z w o j u idei towarzysza Mao Tse-
nej l i n i i b u d o w y socjalizmu w Chinach, p r z y j ę t e j w 1953 r. -tunga [ . . . ] " 1 0
T a k i sam charakter m i a ł a r ó w n i e ż teza
i potwierdzonej przez p i e r w s z ą s e s j ę V I I I zjazdu K P C h . o rzekomo s z c z e g ó l n y m , w ł a ś c i w y m t y l k o K P C h s t y l u
G ł ó w n y m p u n k t e m n o w e j l i n i i b y ł o zagadnienie d y n a ­ pracy. „ N i e b y ł o d o t ą d n i g d y ani jednej p a r t i i p o l i t y c z ­
m i k i p r z e o b r a ż e ń s p o ł e c z n y c h i r o z w o j u gospodarki. Za­ nej — głosił r e f e r a t sprawozdawczy — k t ó r a [...] w i e r z y ­
miast poprzedniego p r o g r a m u planowego przeprowadzania ł a b y niezachwianie w w i ę k s z o ś ć mas, ś m i a ł o u r z e c z y w i ­
u p r z e m y s ł o w i e n i a , modernizacji r o l n i c t w a , r o z w o j u n a u k i s t n i a ł a tak s z e r o k ą d e m o k r a c j ę , j a k nasza proletariacka

29
450 451
partia". 11
Stwierdzenia te u j a w n i a j ą sens, j a k i w k ł a d a l i b ę d z i e j e s i e n i ą * " , w s k a z u j ą na s k u t k i „ s k o k u " 1956 r.,
maoistowscy p r z y w ó d c y w t a k i e o k r e ś l e n i a swojego k u r ­ p o w t a r z a j ą o „ n o w y m w y b i e g a n i u do p r z o d u " , o niebez­
12
su, j a k „ s z y b c i e j " , „ l e p i e j " i „ o s z c z ę d n i e j " . p i e c z e ń s t w i e p r z e c i ą ż e n i a mas p r a c u j ą c y c h , m a r n o t r a w ­
Na poparcie s ł u s z n o ś c i „ s k o k o w e g o " k u r s u referat w y ­ stwie ś r o d k ó w i m a t e r i a ł ó w , zachwianiu r ó w n o w a g i po­
s u w a ł t e z ę , ż e „ f a l i s t o ś ć " l u b „ s i o d ł o w a t o ś ć " są p r a w i d ł o ­ m i ę d z y dochodami i w y d a t k a m i , p o j a w i e n i u s i ę d y s p r o ­
17
w o ś c i a m i r o z w o j u w okresie b u d o w y s p o ł e c z e ń s t w a socja­ p o r c j i . W z w i ą z k u z t y m w referacie sprawozdawczym
13
listycznego. Jako g ł ó w n e ś r o d k i urzeczywistnienia „ w i e l ­ p r ó b o w a n o u s p r a w i e d l i w i ć forsowanie tempa rozwoju
kiego s k o k u " w dziedzinie ideologii i p o l i t y k i uznano d a l ­ w 1956 r., dostrzegano „ p e w n e b r a k i " , „ n i e z n a c z n e w po­
sze „ p o r z ą d k o w a n i e s t y l u pracy", w d r a ż a n i e d y r e k t y w y równaniu z ogromnymi osiągnięciami". 18

„ p o l i t y k a — siłą n a c z e l n ą " , „ o s t a t e c z n ą " l i k w i d a c j ę „ k o n ­ U w z g l ę d n i a j ą c prawdopodobnie takie nastroje i stara­

s e r w a t y z m u " , pobudzanie za w s z e l k ą c e n ę entuzjazmu j ą c s i ę przede w s z y s t k i m , b y n o w a l i n i a generalna z o s t a ł a
mas. zaakceptowana w całości, grupa maoistowska d ą ż y ł a do
W d z i a ł a l n o ś c i gospodarczej d e c y d u j ą c ą r o l ę wyznaczo­ tego, aby w u c h w a ł a c h sesji podstawowe z a ł o ż e n i a p o l i ­
no dalszej decentralizacji z a r z ą d z a n i a i planowania prze­ t y k i „ w i e l k i e g o s k o k u " z o s t a ł y s f o r m u ł o w a n e w najbar­
m y s ł u i r o l n i c t w a , ł ą c z e n i u forsownego r o z w o j u p r z e m y ­ dziej o g ó l n i k o w e j formie. Sesja oficjalnie nie z a t w i e r d z a ł a
s ł u c i ę ż k i e g o ze znacznym rozszerzeniem l o k a l n e j p r o d u k ­ więc nowych r o z m i a r ó w produkcji. Przewidywane zaś
c j i na podstawie l o k a l n y c h z a s o b ó w . W sprawie ź r ó d e ł w i e l k o ś c i p r o d u k c j i szeregu w y r o b ó w na 1958 i 1959 r.,
przyspieszonego r o z w o j u r o l n i c t w a referat s t w i e r d z a ł , że o k t ó r y c h to w i e l k o ś c i a c h wspominano w referatach L i u
„i bez d o d a t k o w y c h n a k ł a d ó w ze s t r o n y p a ń s t w a [...] zdo­ Szao-ci i T a n Czen-lina, b y ł y d u ż o n i ż s z e n i ż ogromne
ł a m y w znacznym stopniu z w i ę k s z y ć r o z m i a r y b u d o w ­ zadania, j a k i e Mao Tse-tung i jego z w o l e n n i c y w y s u n ę l i
nictwa rolnego". 14
k i l k a m i e s i ę c y p ó ź n i e j . * Wprowadzone p r z y t y m o g ó l n i ­
S k ą p e doniesienia prasy c h i ń s k i e j na temat przebiegu k o w o do r e z o l u c j i d r u g i e j sesji w sprawie r e f e r a t u spra­
i w y n i k ó w obrad d r u g i e j sesji V I I I zjazdu ś w i a d c z ą o t y m . wozdawczego K C zadania: „[...] w c i ą g u 15 lat l u b w k r ó t ­
że narzucanie p a r t i i n o w e j l i n i i s p o t k a ł o s i ę z oporem. szym okresie d o g o n i ć A n g l i ę pod w z g l ę d e m p r o d u k c j i n a j ­
Na p r z y k ł a d w k o m u n i k a c i e o w y n i k a c h prac d r u g i e j sesji ważniejszych rodzajów w y r o b ó w p r z e m y s ł o w y c h i osiąg­
p o d k r e ś l o n o , że „ o b e c n a sesja sama b y ł a s e s j ą p o r z ą d k o ­ n ą ć przedterminowe wykonanie podstawowych założeń
19

w a n i a s t y l u , s e s j ą w a l k i [...] z p r a w i c o w y m i elementami, rozwoju rolnictwa C h R L " , r o z w i ą z y w a ł y Mao T s e - t u n -

k t ó r e p r z e d o s t a ł y się do s z e r e g ó w p a r t i i " , 1 5
a następnie g o w i i jego z w o l e n n i k o m r ę c e i u m o ż l i w i a ł y i m k o n t y n u o ­
przytaczano d ł u g i spis d z i a ł a c z y p a r t y j n y c h , sekretarzy wanie w o l u n t a r y s t y c z n e j p o l i t y k i .
i c z ł o n k ó w egzekutyw p r o w i n c j o n a l n y c h k o m i t e t ó w K P C h , * Referat Liu Szao-ci stwierdzał, że „w tym roku [...] wytop
o s k a r ż o n y c h o to, ż e „ s t a l i na czele p r a w i c o w y c h , a n t y - stali przekroczy 7,1 min ton", „wydobycie węgla osiągnie 180 min
1 6
partyjnych ugrupowań". W referacie sprawozdawczym ton", przy czym zakładano, że 1,41 min ton stali wyprodukują
oraz w referacie z a s t ę p c y c z ł o n k a B i u r a Politycznego Tan przedsiębiorstwa przemysłu terenowego. Co do oceny przypuszczal­
Czen-lina b y ł a m o w a o t y m , że w p a r t i i dotychczas „ s ą nego wzrostu produkcji zbóż, to w referacie Tan Czen-lina istniała
pod tym względem znaczna rozpiętość. „Zwiększenie produkcji
r ó w n i e ż tacy, k t ó r z y w t y m w s z y s t k i m nie doszukali się zbóż w kraju — głosił referat — być może przewyższy 10—20%"
niczego dobrego i o ś w i a d c z a j ą , ż e p o n o ć « z o b a c z y m y , co („Wtoraja siessija VIII Wsiekitajskogo sjezda KPK", s. 26, 28, 80).

452 453
 Na V p l e n u m K C K P C h , k t ó r e o d b y ł o się od razu po p u d o w y w a n i e bazy „ m a ł e j m e t a l u r g i i " — m a ł y c h p r y m i ­
z a k o ń c z e n i u d r u g i e j sesji, Mao Tse-tung w y s u n ą ł w n i o ­ tywnych pieców hutniczych.
sek, b y jeszcze j e d n y m z a s t ę p c ą p r z e w o d n i c z ą c e g o K C W l i p c u 1958 r. dokonano decentralizacji z a r z ą d z a n i a
K P C h u c z y n i ć L i n Piao i o b r a ć go c z ł o n k i e m S t a ł e g o K o ­ b u d o w n i c t w e m i organizacje b u d o w l a n e u z y s k a ł y zezwo­
lenie na dysponowanie w e d ł u g uznania w y a s y g n o w a n y m i
m i t e t u B i u r a Politycznego. Dotychczasowy w i ę c w i c e m i ­
dla n i c h k w o t a m i . P o c i ą g n ę ł o to za s o b ą m a s o w ą k o r e k t ę
nister obrony L i n Piao u p l a s o w a ł się w s k u t e k tego posu­
p l a n ó w i p r o j e k t ó w b u d o w l a n y c h , z m i e r z a j ą c ą do potanie­
n i ę c i a w y ż e j w k i e r o w n i c z y c h instancjach p a r t y j n y c h n i ż
nia i przyspieszenia b u d o w n i c t w a . W r a z z t y m na r ó w n i e
m i n i s t e r obrony Peng Te-huaj, b ę d ą c y t y l k o c z ł o n k i e m
szeroką skalę rozpoczęto w przemyśle rewidowanie norm
B i u r a Politycznego. Na mocy u c h w a ł y p l e n u m utworzono
technologicznych p r o d u k c j i i eksploatacji u r z ą d z e ń , co
ponadto n o w y organ teoretyczny K C K P C h — czasopismo
d o p r o w a d z i ł o do masowych z a k ł ó c e ń w technologii i tech­
„ H u n g C i " ( „ C z e r w o n y Sztandar"). Redaktorem naczelnym
nice b e z p i e c z e ń s t w a pracy. W ł a d z e terenowe z y s k a ł y
gazety z o s t a ł Czen Po-ta, c z ł o w i e k s z c z e g ó l n i e b l i s k i Mao
u p r a w n i e n i a do rozpisywania l o k a l n y c h p o ż y c z e k w e d ł u g
Tse-tungowi. w ł a s n e g o uznania. Z a c z ę t o p r o p a g o w a ć p r a c ę „ s z t u r m o w ą "
Po z a k o ń c z e n i u d r u g i e j sesji V I I I zjazdu m a o i ś c i p r z y ­ i n a d l i c z b o w ą . W ś l a d za t y m pod p ł a s z c z y k i e m „ w y s t ą ­
s t ą p i l i do nowego etapu eskalacji „ w i e l k i e g o skoku". W e ­ p i e ń o d d o l n y c h " zainscenizowano k a m p a n i ę a t a k ó w na
d ł u g w y t y c z n y c h Mao Tse-tunga r o z p o c z ę t o na zasadzie z a s a d ę zainteresowania materialnego, na system p ł a c y
e k s p e r y m e n t u t w o r z y ć w Honanie p i e r w s z ą k o m u n ę l u ­ w e d ł u g pracy, k t ó r y z a k w a l i f i k o w a n o jako „ p r z e ż y t e k p r a ­
d o w ą . Przynaglane w y t y c z n y m i c e n t r u m w ł a d z e terenowe wa burżuazyjnego".
o p r a c o w y w a ł y nowe skorygowane p l a n y i w s k a ź n i k i p r o ­ P r z e d s i ę w z i ę c i a i w y t y c z n e z lata i jesieni 1958 r. u j a w ­
dukcji przemysłowej i rolnej w kierunku g w a ł t o w n e g o n i ł y i s t o t ę maotsetungowskiego nowego w a r i a n t u „ w i e l ­
ich p o d w y ż s z e n i a . kiego skoku", p o l e g a j ą c e g o na t y m , aby przez g w a ł t o w n e
W czerwcu i l i p c u 1958 r. na polecenie Mao Tse-tunga z w i ę k s z e n i e u d z i a ł u pracy ż y w e j i n i e w y k w a l i f i k o w a n e j ,
P a ń s t w o w a K o m i s j a Planowania C h R L o p r a c o w a ł a n o w y „ p r o s t y m i m e t o d a m i " o s i ą g n ą ć wzrost p r o d u k c j i zbóż i sta­
w a r i a n t d r u g i e j p i ę c i o l a t k i , zgodnie z k t ó r y m w 1962 r. l i , do k t ó r y c h w e d ł u g Mao Tse-tunga s p r o w a d z a ł y się
planowano 6,5-krotny wzrost p r o d u k c j i przemysłowej wszelkie p r o b l e m y r o z w o j u p r z e m y s ł u i r o l n i c t w a .
w p o r ó w n a n i u z 1958 r. oraz 2,5-krotny wzrost p r o d u k c j i N a j w a ż n i e j s z e miejsce w ideologicznej o b r ó b c e mas
r o l n e j . O z n a c z a ł o to, że ś r e d n i e roczne tempo w z r o s t u i pobudzaniu ich entuzjazmu k i e r o w n i c t w o maoistowskie
m i a ł o w y n i e ś ć w p r z e m y ś l e 45%, a w r o l n i c t w i e — 20%. w y z n a c z a ł o o d p o w i e d n i m h a s ł o m i apelom. P r a s ę c h i ń s k ą
W miejsce ustalonego na V I I I zjeździe K P C h poziomu z a l a ł a fala d o n i e s i e ń o „ r e k o r d o w y c h " w s k a ź n i k a c h p r o ­
p r o d u k c j i stali na 1962 r. w w y s o k o ś c i 10,5—12 m i n ton d u k c y j n y c h i tempie r o z w o j u , p r z e w y ż s z a j ą c y c h odpo­
z o s t a ł a w y s u n i ę t a nowa cyfra: 80—100 m i n ton. Z a k ł a ­ w i e d n i e w s k a ź n i k i i tempo z a r ó w n o k r a j ó w k a p i t a l i s t y c z ­
dano, że ten o g r o m n y przyrost o s i ą g n i e się d z i ę k i g w a ł ­ n y c h , jak i socjalistycznych. N o w ą p o l i t y k ę K P C h o t w a r ­
t o w n e m u z w i ę k s z e n i u w y t o p u stali w d u ż y c h nowoczes­ cie przeciwstawiano d o ś w i a d c z e n i o m b u d o w y socjalizmu
n y c h h u t a c h i m a k s y m a l n e m u z w i ę k s z e n i u p r o d u k c j i me­ w ZSRR i w i n n y c h k r a j a c h socjalistycznych, głosząc
t a l u „ s p o s o b a m i l o k a l n y m i " . R o z p o c z ę ł o się masowe roz- t e z ę , że i s t n i e j ą k r a j e socjalistyczne, k t ó r e „ z a s i e d z i a -

454 455
 u c h w a ł ś w i a d c z y ł , ż e posiedzenie to u z u r p o w a ł o sobie
ł y się na etapie socjalizmu", oraz kraje, k t ó r e „ s z y b k i m i
praktycznie funkcje zjazdu p a r t i i i sesji O Z P L .
k r o k a m i z m i e r z a j ą do p r z o d u " .
Wychodząc z założenia, że problem zbożowy dzięki „od­
Okolicznością j e d n a k ż e decydującą o masowym entu­
r ę b n y m " d y r e k t y w o m z o s t a ł rzekomo w c i ą g u n i e s p e ł n a
zjazmie p r a c y c h i ń s k i e g o s p o ł e c z e ń s t w a w 1958 r. b y ł o to,
r o k u w zasadzie r o z w i ą z a n y , Mao Tse-tung otwarcie, jak
ż e k i e r o w n i c t w o maoistowskie w y s u w a ł o swoje h a s ł a i d y ­
nigdy d o t ą d , w y ł o ż y ł na naradzie swoje p o g l ą d y na temat
r e k t y w y w i m i e n i u uznanej a w a n g a r d y n a r o d u c h i ń s k i e ­
drogi r o z w o j u C h i n , s w o j ą w i z j ę idealnej, jego zdaniem,
go — K P C h . Na s z a l ę rzucono a u t o r y t e t p a r t i i , k t ó r y
„ n o w e j " s p o ł e c z n o - e k o n o m i c z n e j i p o l i t y c z n e j organizacji
z d o b y ł a ona sobie w ś r ó d n a r o d u przez d ł u g i e lata w a l k i
społeczeństwa chińskiego.
i sukcesy o s i ą g n i ę t e w b u d o w i e n o w y c h C h i n na podsta­
„ W ł a s n a droga" Chin, k t ó r ą Mao Tse-tung z a c h w a l a ł
w i e d o ś w i a d c z e n i a i pomocy Z w i ą z k u Radzieckiego oraz
w Pejtajho, w o g ó l n y m zarysie s p r o w a d z a ł a się do prze­
i n n y c h k r a j ó w socjalistycznych.
kształcenia całego kraju w jedną wielką zmilitaryzowaną
P o g ł ę b i a j ą c a s i ę anarchia w organizacji i p l a n o w a n i u
k o m u n ę , w k t ó r e j w s z ę d z i e — w m i e ś c i e , na wsi, w p a r t i i ,
p r o d u k c j i w y w o ł a ł a l a t e m 1958 r. z u p e ł n ą d e z o r i e n t a c j ę
w aparacie p a r t y j n y m i w w o j s k u — stosuje się system
k i e r o w n i c t w a c h i ń s k i e g o , jeśli chodzi o r z e c z y w i s t ą s y t u a ­
naturalnego, r ó w n e g o zaopatrzenia w ż y w n o ś ć i odzież na
c j ę w k r a j u . W atmosferze sensacji i „ z w y c i ę s k i c h r a p o r ­
poziomie zaspokojenia e l e m e n t a r n y c h potrzeb. W tego
t ó w " — k t ó r e b y ł y zazwyczaj z a w y ż a n e ze w z g l ę d u na
rodzaju „ r ó w n o ś c i " Mao w i d z i a ł klucz do maksymalnego
d ą ż e n i e do „ n i e p o z o s t a n i a w t y l e " za s ą s i a d a m i i udzie­
uruchomienia czynnika subiektywnego, o s i ą g n i ę c i a dostat­
lanie „ g o d n e j odpowiedzi" na apele w ł a d z c e n t r a l n y c h —
k u a r t y k u ł ó w s p o ż y w c z y c h w n a j b l i ż s z e j p r z y s z ł o ś c i i ge­
dane szacunkowe opracowane na podstawie d o n i e s i e ń z te­
neralnie — do p r z e j ś c i a do k o m u n i z m u . „ J e ż e l i ż y w i e n i e
r e n u i d o t y c z ą c e n o w y c h p l o n ó w , k t ó r e r z e c z y w i ś c i e zapo­
u c z y n i ć n i e o d p ł a t n y m , to w y w o ł a to ogromne z m i a n y —
w i a d a ł y się dobrze ze w z g l ę d u na korzystne w a r u n k i
m ó w i ł Mao. — W p r z y b l i ż e n i u w c i ą g u d z i e s i ę c i u lat p r o ­
atmosferyczne, w y r a ż a ł a fantastyczna cyfra: 300—350 m i n
dukcja stanie się nader obfita, a m o r a l n o ś ć n i e z w y k l e w y ­
t o n zbóż, co o z n a c z a ł o d w u k r o t n y wzrost w stosunku do
soka. I p o c z y n a j ą c od p o ż y w i e n i a , j a d ł a i o d z i e ż y z d o ł a m y
1957 r. i o 50—100 m i n t o n p r z e w y ż s z a ł o w s k a ź n i k i d r u ­
osiągnąć komunizm".
giego p l a n u p i ę c i o l e t n i e g o .
Na d o w ó d m o ż l i w o ś c i i s k u t e c z n o ś c i wprowadzenia ta­
P r z e d s t a w i a j ą c te „ w y n i k i " jako potwierdzenie m o ż l i ­
k i c h p o r z ą d k ó w p r z y t o c z y ł on i s t n i e j ą c y podczas w o j n y
w o ś c i swojego „ o d r ę b n e g o " k u r s u Mao Tse-tung oraz jego
system organizacji i zaopatrzenia p r a c o w n i k ó w k a d r o w y c h
zwolennicy r o z p o c z ę l i n o w ą e s k a l a c j ę „ w i e l k i e g o skoku",
p a r t i i i a r m i i w bazach oporu oraz w rejonach w y z w o l o ­
nie t y l k o w y s u w a j ą c coraz w y ż s z e w s k a ź n i k i p r o d u k c j i ,
nych. „ W c i ą g u 22 lat w a l k i zbrojnej — m ó w i ł Mao —
lecz r ó w n i e ż z m i e r z a j ą c do dalszego forsowania przeobra­
zawsze z w y c i ę ż a l i ś m y . Dlaczego nie d z i a ł a ć b y w ten sam
ż e ń s t o s u n k ó w p r o d u k c y j n y c h , do „ p r z y s p i e s z o n e g o p r z e j ­
s p o s ó b w t o k u budowania k o m u n i z m u ? " U t o ż s a m i a j ą c
ścia do k o m u n i z m u " .
„ k o m u n i z m w o j e n n y " z p o j ę c i e m „ k o m u n i z m " , u w a ż a ł on,
Rozszerzone posiedzenie Biura Politycznego w Pejtaj- że „ k o m u n i z m w środowisku p r a c o w n i k ó w kadrowych"
ho. Tworzenie komun ludowych. W dniach 17—30 sierpnia okresu w a l k i zbrojnej m o ż n a w okresie d w ó c h — t r z e c h
1958 r. w Pejtajho o d b y ł o się rozszerzone posiedzenie lat u c z y n i ć n o r m ą s t o s u n k ó w w k r a j u .
B i u r a Politycznego K P C h . Charakter p o d j ę t y c h na n i m

457
456
 to ż o ł n i e r z e , o d g r y w a i n s p i r u j ą c ą r o l ę , dodaje odwagi".
D e c y d u j ą c y m ś r o d k i e m w d r o ż e n i a nowego systemu
W z a ł o ż e n i u proponowanego przez Mao Tse-tunga sche­
d y s t r y b u c j i , przyspieszonego wprowadzenia takiego „ k o ­
m a t u organizacji s p o ł e c z e ń s t w a c h i ń s k i e g o leżało p r z e c i w ­
m u n i z m u " m i a ł o b y ć w e d ł u g Mao tworzenie k o m u n l u d o ­
stawienie w s i miastu, apologia „ s t y l u w s i " i „ p a r t y z a n c ­
w y c h , k t ó r e u w a ż a ł on za g ł ó w n ą f o r m ę organizacji p r o ­
k i c h n a w y k ó w " . „ K i e d y w e s z l i ś m y do miast — m ó w i ł —
d u k c j i i l u d n o ś c i , z a r ó w n o na w s i j a k i w m i e ś c i e . „ K o ­
znaleźli się ludzie, k t ó r z y m ó w i l i , że jest n a m p o n o ć w ł a ś ­
m u n a l u d o w a — m ó w i ł w Pejtajho — jest z jednej s t r o n y
c i w y « s t y l w i e j s k i * , «styl p a r t y z a n c k i * " . „ W e d ł u g m n i e
d u ż a , z d r u g i e j — w s p ó l n a . Jest w n i e j d u ż o ludzi, d u ż o
s t y l w i e j s k i , partyzanckie n a w y k i — to dobrze. W ł a ś n i e
ziemi, skala p r o d u k c j i t a k ż e jest d u ż a , wszystkie s p r a w y
w miastach n a l e ż y r o z p o w s z e c h n i a ć w i e j s k i s t y l i p a r t y ­
są w n i e j prowadzone z rozmachem. Zespolone są w n i e j
zanckie n a w y k i " .
p r o d u k c j a i administracja, w t y m s a m y m t r y b i e prowadzi
się w y ż y w i e n i e za p o ś r e d n i c t w e m p u b l i c z n y c h s t o ł ó w e k ; Mao Tse-tung otwarcie p r z e c i w s t a w i a ł s w ó j schemat
d z i a ł k i przyzagrodowe u l e g a j ą l i k w i d a c j i . K u r y , kaczki, przebudowy i r o z w o j u C h R L b u d o w i e socjalizmu w ZSRR
drzewa w o k ó ł d o m ó w na razie p o z o s t a j ą w ł a s n o ś c i ą c h ł o ­ i i n n y c h k r a j a c h socjalistycznych. P r a k t y k ę organizacji
p ó w . Tego w p r z y s z ł o ś c i r ó w n i e ż nie b ę d z i e " . „ D u ż a skala, i planowania p r o d u k c j i , system organizacji pracy i p ł a c
w y g o d n i e z a r z ą d z a ć , w y g o d n i e p l a n o w a ć , skoncentrowana w C h R L p r z y j ę t y w latach 1953—1957, wzorowane na
siła robocza, skoncentrowana u p r a w a ziemi — w r e z u l t a ­ d o ś w i a d c z e n i u Z w i ą z k u Radzieckiego i i n n y c h k r a j ó w so­
cie powstaje z u p e ł n i e inna s i ł a " . cjalistycznych, n a z w a ł on „ s y s t e m e m p r a w a b u r ż u a z y j -
nego", ź r ó d ł e m „ideologii b u r ż u a z y j n e j " . P o w o ł u j ą c się
Obok powszechnego e g a l i t a r y z m u d r u g ą c e c h ą charak­
na j u ż j a k o b y o s i ą g n i ę t e w y n i k i w r o z w i ą z a n i u p r o b l e m u
t e r y s t y c z n ą maoistowskiego p l a n u b y ł a stawka na szerokie
z b o ż o w e g o , o ś w i a d c z y ł , że „ e k o n o m i a polityczna, m a t e ­
stosowanie m e t o d p r z y m u s u , na p o w s z e c h n ą m i l i t a r y z a c j ę
rializm historyczny — w i n n y uzyskać rozwinięcie i b y ć
s p o ł e c z e ń s t w a c h i ń s k i e g o na w z ó r C h A L W . „ I d e ę " t ę Mao
u z u p e ł n i o n e " , a w i ę c w y s t ą p i ł z roszczeniami do r e w i z j i
Tse-tung w y r a z i ł k r ó t k o : „ N i e w o l n o t y l k o p r z e s t r z e g a ć
m a r k s i z m u - l e n i n i z m u i z a s t ą p i e n i a go s w y m i „ i d e a m i " .
d e m o k r a c j i , n a l e ż y p o ł ą c z y ć Marksa z Cin Szy-huang-ti".*
Za g ł ó w n e ś r o d k i wprowadzenia systemu ścisłej k o n t r o l i N i e t r u d n o s i ę p r z e k o n a ć , że proponowana przez Mao
Mao u w a ż a ł z m i l i t a r y z o w a n ą o r g a n i z a c j ę k o m u n wiejskich wojskowo-koszarowa utopia b y ł a p r ó b ą przeciwstawienia
i m i e j s k i c h oraz rozszerzenie pospolitego ruszenia zgodnie marksistowsko-leninowskiej n a u k i o b u d o w i e socjalizmu
z z a s a d ą „ c a ł y n a r ó d to ż o ł n i e r z e " " „ M i l i t a r y z a c j a o r g a n i ­ i k o m u n i z m u oraz d o ś w i a d c z e ń p r z o d u j ą c y c h k r a j ó w so­
zacji, ubojowienie d z i a ł a l n o ś c i i zdyscyplinowanie c a ł e g o cjalistycznych schematowi, w k t ó r y m bardzo w y r a ź n i e
życia, te t r z y h a s ł a — p o d k r e ś l a ł — są bardzo dobre. To w y s t ę p o w a ł y cechy egalitarnych d o k t r y n p r z e d k a p i t a l i -
w ł a ś n i e jest « w i e l k a a r m i a produkcyjna*, k t ó r a jest w sta­ stycznych. Maotsetungowski schemat przebudowy k r a j u
nie r o z w i j a ć p r o d u k c j ę , p r z e o b r a ż a ć życie, z a p e w n i ć odpo­ p r z y p o m i n a ł pod w i e l o m a w z g l ę d a m i te c h i ń s k i e o d m i a n y
czynek i przyswojenie k u l t u r y , jest w stanie w p r o w a d z a ć feudalnego socjalizmu, w k t ó r y c h idee egalitaryzmu ł ą ­
w ż y c i e d e m o k r a c j ę w o j e n n ą [...] Sytuacja, gdy c a ł y n a r ó d c z y ł y się z p r o j e k t a m i zorganizowania s p o ł e c z e ń s t w a na
w z ó r w o j s k o w y i u t r z y m a n i a w Chinach despotycznej w ł a ­
* Cin Szy-huang-ti — założyciel pierwszego chińskiego scentra­ dzy zwierzchniej. W z w i ą z k u z t y m w y d a j e się stosowne
lizowanego despotycznego państwa — imperium Cin (II—I w.p. przypomnieć, jak Lenin oceniał p r ó b y „ w p r o w a d z e n i a "
n.e.); stał się w Chinach symbolem despotyzmu.

459
 socjalizmu na bazie p r y m i t y w n e j t e c h n i k i i za p o m o c ą Pod w r a ż e n i e m w y o l b r z y m i o n y c h d a n y c h o „ s u k c e s a c h "
w o j s k o w o - a d m i n i s t r a c y j n y c h metod. „I k i e d y m ó w i ą t u — r o l n i c t w a i „ r o z w i ą z a n i u " p r o b l e m u z b o ż o w e g o uczestnicy
p i s a ł L e n i n — że socjalizm m o ż n a z d o b y ć nie u c z ą c się narady w Pejtajho zaaprobowali n o w y w s k a ź n i k w y t o p u
od b u r ż u a z j i , to w i e m , że jest to m e n t a l n o ś ć m i e s z k a ń c a stali w 1958 r. (10,7 m i n ton) i p o d j ę l i s p e c j a l n ą u c h w a ł ę
A f r y k i Ś r o d k o w e j . N i e w y o b r a ż a m y sobie innego socja­ 0 t w o r z e n i u k o m u n l u d o w y c h . U c h w a ł a ta głosiła, ż e
l i z m u n i ż socjalizm zbudowany na podstawie wszyst­ „ j e d n o g a ł ę z i o w e rolnicze s p ó ł d z i e l n i e p r o d u k c y j n e , obej­
k i c h d o ś w i a d c z e ń zdobytych przez w i e l k ą k a p i t a l i s t y c z n ą m u j ą c e k i l k a d z i e s i ą t l u b kilkaset z a g r ó d , nie m o g ą j u ż
k u l t u r ę . Socjalizm bez poczty, bez telegrafu, bez m a ­ o d p o w i a d a ć potrzebom r o z w o j u sytuacji. W obecnej s y t u a ­
szyn — to najbardziej czczy frazes [...] W s p o m i n a ć cji tworzenie k o m u n l u d o w y c h , [...] w k t ó r y c h ł ą c z ą się
w z w i ą z k u z t y m o karabinach jest n a j w i ę k s z ą g ł u p o t ą " . 2 0
ze s o b ą nawzajem p r z e m y s ł , r o l n i c t w o , handel, o ś w i a t a
U w a ż a j ą c , że p r o b l e m p r o d u k c j i zbóż z o s t a ł p r a k t y c z n i e 1 s p r a w y w o j s k o w e — s t a n o w i nieodzowny zasadniczy
r o z w i ą z a n y , Mao Tse-tung w y s t ą p i ł z planem r ó w n i e szyb­ k u r s m a j ą c y na celu k i e r o w a n i e c h ł o p s t w e m w t o k u p r z y ­
kiego r o z w i ą z a n i a p r o b l e m ó w p r z e m y s ł u . Z a p r o p o n o w a ł spieszania b u d o w y socjalizmu, przedterminowego zbudo­
on mianowicie, aby w d r u g i e j p o ł o w i e 1958 r. r z u c i ć wania socjalizmu i stopniowego przechodzenia do k o m u ­
21
wszystkie siły do p r o d u k c j i - s t a l i i d o p r o w a d z i ć w 1958 r. nizmu". W uchwale m ó w i o n o o możliwości przekształce­
do podwojenia jej w y t o p u w p o r ó w n a n i u z 1957 r. ( w y ­ nia k o l e k t y w n e j w ł a s n o ś c i k o m u n w e w ł a s n o ś ć o g ó l n o ­
m i e n i a ł p r z y t y m c y f r ę 10,7 m i n ton). n a r o d o w ą w c i ą g u trzech—czterech l u b p i ę c i u — s z e ś c i u lat.
W Pejtajho Mao Tse-tung w y s u n ą ł t e ż „ n o w e w y t y c z ­ O g ó l n y charakter u c h w a ł y o k r e ś l a ł y jej k o ń c o w e s ł o w a :
ne" w odniesieniu do spraw p o l i t y k i zagranicznej, ozna­ „ U r z e c z y w i s t n i e n i e k o m u n i z m u w naszym k r a j u nie jest
c z a j ą c e o d e j ś c i e od uzgodnionej l i n i i m i ę d z y n a r o d o w e g o j u ż chyba c z y m ś o d l e g ł y m . P o w i n n i ś m y a k t y w n i e w y k o ­
r u c h u komunistycznego. O t w a r c i e k ł a d ł nacisk na podsy­ r z y s t y w a ć f o r m ę k o m u n y l u d o w e j i przez n i ą z n a l e ź ć
22

canie n a p i ę c i a w stosunkach m i ę d z y n a r o d o w y c h , t w i e r ­ k o n k r e t n ą d r o g ę p r z e j ś c i a do k o m u n i z m u " .

dząc, że „ n a p i ę c i e jest dla nas korzystne, a m n i e j k o ­ Po naradzie w Pejtajho, pod h a s ł a m i „ t r z e c h czerwo­
rzystne dla Zachodu". „ P o ż y t e k " z u t r z y m y w a n i a n a p i ę c i a n y c h s z t a n d a r ó w " (generalnej l i n i i , „ w i e l k i e g o s k o k u "
Mao d o s t r z e g a ł w t y m , że „ j e s t ono w stanie w p r a w i ć i k o m u n l u d o w y c h ) r o z p o c z ą ł się n o w y etap eskalacji „ s k o ­
w r u c h wszystkie a k t y w n e c z y n n i k i " , a w i ę c „ z d o ł a m y ku". W ciągu k i l k u miesięcy w całym kraju przeprowa­
w y p r o d u k o w a ć w i ę c e j s u r ó w k i , stali i ż y w n o ś c i " . W e d ł u g dzono p o w s z e c h n ą „ k o m u n i z a c j ę " w s i i 740 tys. s p ó ł d z i e l n i
niego k u r s ten n a l e ż a ł o p r o w a d z i ć , nie b a c z ą c na niebez­ p r z e k s z t a ł c o n o w 26 tys. k o m u n , k t ó r e pod w z g l ę d e m area­
p i e c z e ń s t w o w o j n y . Z z a ł o ż e ń t y c h p r z e b i j a ł w y r a ź n i e na­ ł u i liczby r ą k do pracy b y ł y 20—30-krotnie w i ę k s z e od
stępujący zamysł maoistów: osiągnąć wpierw hegemonię poprzednich s p ó ł d z i e l n i .
ideologiczną w m i ę d z y n a r o d o w y m ruchu komunistycznym, Ziemia, wszystkie ś r o d k i p r o d u k c j i s p ó ł d z i e l n i , a t a k ż e
p o d b u d o w a ć t ę h e g e m o n i ę w t r a k c i e „ s k o k u " — b a z ą ma­ d z i a ł k i przyzagrodowe c h ł o p ó w p r z e s z ł y na w ł a s n o ś ć k o ­
t e r i a l n ą , w y k o r z y s t a ć p o t e n c j a ł gospodarczy k r a j ó w socja­ m u n y . B y ł ą s p ó ł d z i e l n i ę (lub k i l k a s p ó ł d z i e l n i ) z a c z ę t o
listycznych, przede w s z y s t k i m ZSRR, jako ź r ó d ł o forsow­ n a z y w a ć m a ł ą b r y g a d ą p r o d u k c y j n ą , kilka zaś m a ł y c h
nego r o z w o j u , p o t e n c j a ł zaś m i l i t a r n y ZSRR — jako ś r o ­ b r y g a d p o ł ą c z o n y c h na zasadzie t e r y t o r i a l n e j — b r y g a d ą
dek realizacji k u r s u na zaostrzenie n a p i ę c i a . p r o d u k c y j n ą (lub d u ż ą b r y g a d ą ) . K o m u n y t w o r z o n o jako

460 461
j e d n o s t k i z m i l i t a r y z o w a n e . L u d n o ś ć zdolna do pracy f o r ­ muny zostały ogłoszone najniższą jednostką administra­
m o w a ł a dywizje, p u ł k i i bataliony pospolitego ruszenia. c y j n ą p a ń s t w a , co p r a k t y c z n i e o z n a c z a ł o l i k w i d a c j ę r ó ż ­
Z a c h ę c a n o do przeprowadzania z b i ó r e k i wychodzenia do nic m i ę d z y w ł a s n o ś c i ą p a ń s t w o w ą a s p ó ł d z i e l c z ą .
pracy w s z y k u m a r s z o w y m , z najsilniejszych fizycznie Likwidacja zasady jednolitego p l a n u , dezorientacja
m ł o d y c h c h ł o p ó w t w o r z o n o szturmowe armie pracy. w c e n t r u m i w terenie co do r e a l n y c h m o ż l i w o ś c i k r a j u —
W miejsce p o d z i a ł u funduszu s p o ż y c i a w e d ł u g d n i ó w e k d o p r o w a d z i ł y do tego, że z u ż y c i e z a s o b ó w , a t a k ż e r o z w ó j
o b r a c h u n k o w y c h z a c z ę t o powszechnie w p r o w a d z a ć tak p o s z c z e g ó l n y c h g a ł ę z i c a ł k o w i c i e w y m k n ą ł s i ę spod k o n ­
zwane b e z p ł a t n e w y ż y w i e n i e w e w s p ó l n y c h s t o ł ó w k a c h , t r o l i nie t y l k o centralnych, lecz i t e r e n o w y c h o r g a n ó w
t j . system r ó w n e g o p o d z i a ł u ż y w n o ś c i (bez u w z g l ę d n i e n i a w ł a d z y . Pod w p ł y w e m h a s e ł „ w s z e c h s t r o n n e g o s k o k u "
ilości i j a k o ś c i pracy). P o c z ą t k o w o z a k ł a d a n o , że jako do­ p r z e d s i ę b i o r s t w a z a c z ę ł y p r o d u k o w a ć m a s ę n o w y c h dla
datek do b e z p ł a t n e g o w y ż y w i e n i a (w stosunku 5 0 : 50 n i c h i dlatego bardzo drogich r o d z a j ó w w y r o b ó w . W i e l e
w o g ó l n y m funduszu s p o ż y c i a ) b ę d ą w y p ł a c a n e c z ł o n k o m p r z e d s i ę b i o r s t w o poprzednio z u p e ł n i e i n n y m p r o f i l u do­
k o m u n p ł a c e robocze, u w z g l ę d n i a j ą c e ilość i j a k o ś ć pracy. nosiło o w y p r o d u k o w a n i u w ł a s n y c h t y p ó w obrabiarek,
Jednak n i e z w y k ł a s z c z u p ł o ś ć funduszu s p o ż y c i a w i ę k s z o ś c i traktorów, samochodów itp.
k o m u n , k t ó r a d a ł a s i ę o d c z u ć j u ż w k o ń c u 1958 r., z m u s i ł a „ S k o k " objął również sferę kultury, nauki i oświaty.
do rezygnacji z w y p ł a t . C a ł e wynagrodzenie za p r a c ę spro­ N a p ł y w a ł y doniesienia, że studenci w y ż s z y c h uczelni —
w a d z a ł o się zatem do r ó w n e g o p o d z i a ł u w y ż y w i e n i a . „ z e r w a w s z y ze ś l e p ą w i a r ą w a u t o r y t e t y " — w c i ą g u k i l ­
W z w i ą z k u z a ś z l i k w i d a c j ą i n d y w i d u a l n y c h gospodarstw k u d n i , a czasami „ w c i ą g u jednej nocy", o p r a c o w y w a l i
chłopów i wprowadzeniem bezpłatnego żywienia uległy też s k r y p t y i p o d r ę c z n i k i , „ k t ó r y c h nie u d a w a ł o s i ę d o t y c h ­
w k r ó t c e l i k w i d a c j i lokalne r y n k i , z a r ó w n o na w s i j a k czas p r z y g o t o w a ć w c i ą g u 10 l a t " . Pisarze, poeci i d r a m a ­
i w mieście. t u r d z y p r z y g o t o w y w a l i „ s k o k o w e p l a n y " r o z w o j u swojej
P o w y ż s z e p o s u n i ę c i a , r e k l a m o w a n e jako p r z e j ś c i e do t w ó r c z o ś c i : t y l e to a t y l e sztuk, p o w i e ś c i i p o e m a t ó w
systemu p o d z i a ł u w e d ł u g potrzeb, k t ó r e b y ł y faktycznie w c i ą g u d w ó c h — t r z e c h lat i t d . N i e u w z g l ę d n i a j ą c r e a l n y c h
ś r o d k i e m w z m o ż e n i a k o n t r o l i nad k o n s u m p c j ą , p o z w o l i ł y m o ż l i w o ś c i danego terenu, z a c z ę t o b u d o w a ć nowe s z k o ł y
na k r ó t k o g w a ł t o w n i e p o d w y ż s z y ć s t o p ę a k u m u l a c j i . I n ­ w y ż s z e oraz o b i e k t y k u l t u r a l n o - o ś w i a t o w e i sportowe.
n y m ź r ó d ł e m z w i ę k s z e n i a stopy a k u m u l a c j i s t a ł o się K r o k i te p r o w a d z i ł y n i e u b ł a g a n i e do c a ł k o w i t e j dezorga­
w s t r z y m a n i e c h ł o p o m w y p ł a t sum z t y t u ł u wniesionych nizacji gospodarki narodowej C h i n . P r z e d s i ę w z i ę c i e m , k t ó ­
przez n i c h p r z y w s t ę p o w a n i u do s p ó ł d z i e l n i ś r o d k ó w p r o ­ re ten proces p r z y s p i e s z y ł o i p o c h ł o n ę ł o ogromne r e z e r w y
d u k c j i * oraz z t y t u ł u d n i ó w e k o b r a c h u n k o w y c h przepra­ ludzkie i materialne, s t a ł a s i ę p o d j ę t a z i n i c j a t y w y Mao
cowanych w 1958 r . do czasu „ k o m u n i z a c j i " . D o k o n y w a n e Tse-tunga w okresie od w r z e ś n i a do g r u d n i a 1958 r. m a ­
na s z e r o k ą s k a l ę przejmowanie ś r o d k ó w k o m u n przez sowa kampania w y t a p i a n i a stali m e t o d ą c h a ł u p n i c z ą .
w ł a d z e terenowe o d b y w a ł o s i ę na t e j podstawie, że k o - W p r z e d s i ę b i o r s t w a c h , na w y ż s z y c h uczelniach, na po­
d w ó r z a c h s z p i t a l i i szkół w miastach i w k o m u n a c h za­
* Zgodnie ze statutem spółdzielni wyższego typu chłop otrzymy­
c z ę t o masowo w z n o s i ć p r y m i t y w n e ż e l i w n i a k i i d y m a r k i .
wał w końcu roku dodatkową wypłatę za wniesione do spółdzielni
środki produkcji (bydło, narzędzia gospodarskie itp.), jeśli ich war­ Wykwalifikowanych r o b o t n i k ó w zakładów metalurgicz­
tość przewyższała wysokość udziału. n y c h k i e r o w a n o do r ó ż n y c h r e j o n ó w k r a j u , b y t a m d z i e l i l i

462 463
 się doświadczeniami „ m a ł e j metalurgii". P r z e d s i ę b i o r s t w a m o w y c h , o d e j ś c i a od n o r m technologicznych, p r z e j ś c i a na
b u d o w y maszyn p r z e s t a w i ł y s i ę g ł ó w n i e na p r o d u k c j ę n i e ­ p r a c ę bez r e m o n t ó w , „ n a z u ż y c i e " , g w a ł t o w n i e z w i ę k s z y ł a
w i e l k i c h d y m a r e k i u r z ą d z e ń m e t a l u r g i c z n y c h . W ostat­ 26
s i ę liczba b r a k ó w i a w a r i i . N a w s i r o z p o c z ą ł się k r y z y s
nich m i e s i ą c a c h 1958 r . nad c h i ń s k i m i m i a s t a m i u n o s i ł a „ k o m u n i z a c j i " j a k o n i e u n i k n i o n y r e z u l t a t przeskakiwania
się ł u n a : praca b y ł a prowadzona t u na k i l k a zmian. N a przez n i e z b ę d n y etap u s p o ł e c z n i e n i a ś r o d k ó w p r o d u k c j i .
wezwanie k i e r o w n i c t w a c h i ń s k i e g o około 90 m i n r ą k do C h ł o p s t w o b y ł o niezadowolone z l i k w i d a c j i d z i a ł e k p r z y ­
pracy, g ł ó w n i e c h ł o p s k i c h , oderwano o d z a j ę ć i pod h a s ł e m zagrodowych, l o k a l n y c h r y n k ó w oraz p i e n i ę ż n e j o p ł a t y
„ o g ó l n o n a r o d o w e j b i t w y o s t a l " rzucono do realizacji eko­ w e d ł u g d n i ó w e k o b r a c h u n k o w y c h . Niezadowolenie w z r o s ł o
nomicznie bezsensownego p l a n u . J e ż e l i b o w i e m część g w a ł t o w n i e w z w i ą z k u z t y m , że proces „ k o m u n i z a c j i
„ c h a ł u p n i c z e j " s u r ó w k i m o ż n a b y ł o jeszcze w y k o r z y s t a ć b y t u " na wsiach (powstanie p u b l i c z n y c h s t o ł ó w e k ) i m o ­
do dalszego przerobu, to uzyskana w ten s p o s ó b stal na­ bilizacja przez w ł a d z e k o m u n m a k s i m u m ś r o d k ó w brygad,
d a w a ł a s i ę j e d y n i e do p o w i ę k s z a n i a cyfr w sprawozda­ a b y p r z e k a z a ć te ś r o d k i na potrzeby r o z w o j u p r o w i n c j i ,
23
niach. s i e n ó w i k o m u n — p r z e k s z t a ł c i ł y się w k o ń c u 1958 r .
W s i e r p n i u i we w r z e ś n i u 1958 r., d ą ż ą c do przyspiesze­ w w y w ł a s z c z e n i e ś r o d k ó w s p ó ł d z i e l n i i mienia osobistego
nia „ s k o k u " przez stworzenie ogniska n a p i ę c i a w p o b l i ż u c h ł o p ó w . D l a potrzeb s t o ł ó w e k p u b l i c z n y c h odbierano
Chin, Mao Tse-tung i jego zwolennicy zorganizowali p r o ­ c h ł o p o m bez odszkodowania d r ó b , meble, naczynia, izby
wokacyjny obstrzał p r z y b r z e ż n y c h wysp w Cieśninie Taj­ mieszkalne i t p .
w a ń s k i e j . A k c j a ta g w a ł t o w n i e z a o s t r z y ł a j e s i e n i ą 1958 r. W w i e ś mocno u d e r z y ł o o d c i ą g n i ę c i e m i l i o n ó w c h ł o p ó w
s y t u a c j ę na D a l e k i m Wschodzie; j a k p ó ź n i e j ujawniono, do w y t o p u stali, do w y d o b y c i a w ę g l a c h a ł u p n i c z y m i m e t o ­
m a o i ś c i r o z w a ż a l i w t e d y nawet m o ż l i w o ś ć w y w o ł a n i a dami, do b u d o w y d r ó g i t d . W 1958 r . do miast przerzucono
w t y m rejonie w o j n y „ l o k a l n e j " z U S A i w c i ą g n i ę c i a do 20 m i n r ą k do pracy. D o p r o w a d z i ł o to do paradoksalnego
24
n i e j na O k r e ś l o n y m etapie Z w i ą z k u Radzieckiego. Do dla Chin zjawiska b r a k u r ą k do pracy na w s i , w w y n i k u
C i e ś n i n y T a j w a ń s k i e j z a c z ę ł y p r z e r z u c a ć swe wojska Sta­ czego w w i e l u m i e j s c o w o ś c i a c h nie w y k o r z y s t a n o n a l e ż y ­
n y Zjednoczone. R z ą d U S A o ś w i a d c z y ł , ż e w p r z y p a d k u cie bogatego urodzaju, j a k i m i a ł miejsce w 1958 r . W k o ń ­
n a p a ś c i C h R L na T a j w a n r z ą d o w i czangkajszekowskiemu cu 1958 r . s t a ł o s i ę jasne, że p a ń s t w o nie m o ż e w y k o n a ć
zostanie udzielona wszelka m o ż l i w a pomoc. N o r m a l i z a c j ę p l a n u s k u p u a r t y k u ł ó w s p o ż y w c z y c h , doszło t e ż do p o w a ż ­
sytuacji u m o ż l i w i ł o dopiero zdecydowane stanowisko n y c h z a k ł ó c e ń w zaopatrzeniu miast w ż y w n o ś ć , a prze­
ZSRR, k t ó r y w y s t ą p i ł z o ś w i a d c z e n i e m , iż n a p a ś ć na C h i ­ m y s ł u lekkiego i s p o ż y w c z e g o — w surowce. W p a ź d z i e r ­
n y n a r ó d radziecki b ę d z i e t r a k t o w a ł jako n a p a ś ć na Z w i ą ­ n i k u 1958 r . K C K P C h i Rada P a ń s t w o w a b y ł y zmuszone
25
zek R a d z i e c k i . A w a n t u r n i c z a akcja m a o i s t ó w p o g o r s z y ł a p r z y z n a ć , ż e „ w w i e l u miastach, rejonach p r z e m y s ł o w y c h ,
s y t u a c j ę m i ę d z y n a r o d o w ą C h R L i nie z m i e n i ł a s y t u a c j i rejonach b a d a ń geologicznych i k o p a l n i c t w a p o w s t a ł a po­
w e w n ą t r z tego k r a j u . w a ż n a sytuacja w s k u t e k z ł e g o zaopatrzenia w a r t y k u ł y
27
J u ż j e s i e n i ą 1958 r. w y r a ź n i e z a r y s o w a ł y się r e z u l t a t y rolne", p o n i e w a ż „ w części r e j o n ó w ź l e p r z e b i e g a j ą
„ s k o k u " . N a s i l i ł y s i ę dysproporcje w p r z e m y ś l e , w g l o b a l ­ scentralizowane s k u p y p r o d u k t ó w r o l n y c h , w i n n y c h zaś
nej p r o d u k c j i z w i ę k s z y ł s i ę u d z i a ł p r o d u k c j i nie z a k o ń c z o ­ rejonach źle w y g l ą d a sprawa przewozu j u ż skupionych
2 8

nej i n i e k o m p l e t n e j . W rezultacie stosowania m e t o d sztur- p r o d u k t ó w " . Po zbiorach jesiennych, g d y poziom p o t r ą -

464 3
" — Najnowsza. 465
c e ń na fundusz k o m u n y — na fundusz a k u m u l a c j i , z a r z ą ­ nic p r z y k o r z y s t a n i u przez w ł a d z e terenowe z z a s o b ó w
dzania i t p . — o s i ą g n ą ł , j a k p r z y z n a ł Mao Tse-tung, w w i e ­ m a t e r i a l n y c h i siły roboczej k o m u n do w y k o n a n i a w y ­
l u m i e j s c o w o ś c i a c h 60—70%, c h ł o p i zrozumieli, ż e po­ o l b r z y m i o n y c h p l a n ó w r o z w o j u w sienach i p r o w i n c j a c h ,
r z ą d k i w k o m u n a c h i b e z p ł a t n e w y ż y w i e n i e z a m i e n i a j ą się jsfa V I p l e n u m b y ł a m o w a o k o n i e c z n o ś c i dzielenia do­
w g ł o d o w ą n o r m ę bez j a k i c h k o l w i e k d o d a t k o w y c h w y p ł a t c h o d ó w w e w n ą t r z k o m u n y w e d ł u g w ł o ż o n e j pracy i roz­
p i e n i ę ż n y c h . Z a c z ę ł y się zamieszki. C h ł o p i u k r y w a l i zbio­ r ó ż n i a n i a „ t r z e c h stopni w ł a s n o ś c i " — w ł a s n o ś c i b r y g a d y ,
31

r y , w y s t a w i a l i p o s t e r u n k i do ochrony p ó l i m a g a z y n ó w dużej brygady i komuny. Stopnie j e d n a k ż e w ł a s n o ś c i

z ż y w n o ś c i ą ; w w i e l u p r o w i n c j a c h masowo porzucali swo­ b y ł y na p l e n u m t r a k t o w a n e g ł ó w n i e jako r ó ż n e poziomy
je domostwa i uciekali do miast. z a r z ą d z a n i a i organizacji w e w n ą t r z k o m u n , a nie pod k ą ­
VI plenum KC KPCh. Początek rewizji polityki „wiel­ tem wprowadzania systemu r o z r a c h u n k u gospodarczego.
kiego skoku". W listopadzie i g r u d n i u 1958 r. obradowa­ P l e n u m nie p o r u s z y ł o spraw d o t y c z ą c y c h w z a j e m n y c h
ło V I p l e n u m K C K P C h , k t ó r e w p r o w a d z i ł o pewne k o ­ s t o s u n k ó w m i ę d z y r ó ż n y m i pod w z g l ę d e m poziomu p r o ­
r e k t y do k u r s u „ s k o k u " w m i e ś c i e i na w s i . B y ł y to d u k c j i m a ł y m i b r y g a d a m i , b e z p ł a t n e g o ż y w i e n i a i dzia­
pierwsze k r o k i do r e w i z j i tego k u r s u , a zarazem w y r a z ł e k przyzagrodowych. W dokumentach p l e n u m nadal
r o z p o c z y n a j ą c e g o się o t r z e ź w i a n i a p r z y w ó d c ó w c h i ń s k i c h . m ó w i o n o o k o m u n i e l u d o w e j jako o najbardziej ż y w o t ­
W u c h w a ł a c h V I p l e n u m p o d k r e ś l a n o , ż e p r z e j ś c i e do k o ­ nej i celowej f o r m i e p r z e j ś c i a od socjalizmu do k o m u n i z ­
m u n i z m u s t a n o w i d ł u g i i s k o m p l i k o w a n y proces, ż e nie m u i jako o podstawowej k o m ó r c e s p o ł e c z e ń s t w a k o m u ­
29
m o ż n a p r z e s k o c z y ć przez etap s o c j a l i z m u . P l e n u m w s k a ­ nistycznego; stwierdzano, że „ w zagadnieniach przecho­
zało, że o d e j ś c i e od zasady „ k a ż d e m u w e d ł u g pracy", dzenia od socjalizmu do k o m u n i z m u nie p o w i n n i ś m y
k i e d y nie ma n i e z b ę d n y c h k u t e m u w a r u n k ó w , „ w y r z ą ­ d r e p t a ć na etapie socjalizmu", że „ s y s t e m b e z p ł a t n e g o
d z i ł o b y s z k o d ę a k t y w n o ś c i p r o d u k c y j n e j ludzi, nie sprzy­ zaopatrzenia, p r o w a d z o n y w k o m u n a c h l u d o w y c h , zawie­
j a ł o b y r o z w o j o w i p r o d u k c j i " . Wynagradzanie w e d ł u g ra w sobie z a l ą ż k i komunistycznej zasady « k a ż d e m u w e ­
32

pracy, głosiła odpowiednia u c h w a ł a , p o w i n n o przez pe­ dług potrzeb*".

w i e n okres z a j m o w a ć g ł ó w n e miejsce w dochodach c z ł o n ­ Zatwierdzone na p l e n u m w s k a ź n i k i p l a n u na 1959 r.
k ó w komun. Plenum wskazało, że p r ó b y „zniesienia" pro­ r ó w n i e ż ś w i a d c z y ł y , że nie zdawano sobie jeszcze w p e ł n i
d u k c j i t o w a r o w e j i w y m i a n y t o w a r ó w b y ł y przedwczesne sprawy z rozmiaru grożącego krajowi kryzysu. W s k a ź ­
i b ł ę d n e , a p r ó b y rezygnacji z p o s ł u g i w a n i a się t a k i m i n i k i r o z w o j u gospodarki narodowej na 1959 rok, n a z w a n y
kategoriami, j a k towar, w a r t o ś ć , p i e n i ą d z , ceny — szkod­ „ d e c y d u j ą c y m rokiem trzyletniej uporczywej w a l k i " ,
3 0
l i w e . C h o c i a ż w u c h w a ł a c h p l e n u m s ł o w a te adresowa­ p r z e w i d y w a ł y doprowadzenie p r o d u k c j i stali do 18 m i n
no do „ g o r ą c y c h g ł ó w " w terenie, to p o r ó w n a n i e t y c h ton; w y d o b y c i a w ę g l a — do 380 m i n t o n ; zbioru zbóż —
tez z w y t y c z n y m i Mao Tse-tunga na naradzie w P e j ­ do 525 m i n t o n ( z a k ł a d a n o , że w 1958 r. zbiory zbóż w y ­
tajho w y k a z u j e , ż e w istocie c h o d z i ł o w ł a ś n i e o te w y ­ n i o s ł y 375 m i n ton); z b i o r ó w b a w e ł n y — do 5 m i n t o n
tyczne. ( p r z e w i d y w a n e zbiory w 1958 r. — 3,35 m i n ton). O s i ą g ­
nięcie tych w s k a ź n i k ó w oznaczałoby, że pierwotne ma­
W rezolucji o k o m u n a c h l u d o w y c h p o d k r e ś l o n o , że
k s y m a l n e zadanie drugiego p l a n u p i ę c i o l e t n i e g o z o s t a ł o b y
w ł a s n o ś ć k o m u n y nie s t a n o w i w ł a s n o ś c i o g ó l n o n a r o d o ­
przekroczone 1,5 raza j u ż w 1959 r.
w e j . Teza ta m i a ł a na celu ustanowienie o k r e ś l o n y c h gra-
30 •

466 467
 Na wniosek Mao Tse-tunga V I p l e n u m K C K P C h p o d ­ k o m u n i b r y g a d . G d y w i ę c zasoby p r o d u k c y j n e w i ę k ­
j ę ł o u c h w a ł ę w sprawie n i e w y s u w a n i a jego k a n d y d a t u r y szości r e j o n ó w r o l n i c z y c h b y ł y j u ż p r a k t y c z n i e w y c z e r ­
na stanowisko p r z e w o d n i c z ą c e g o C h R L na n a s t ę p n ą k a ­ pane, przez k r a j p r z e t o c z y ł a się nowa fala w y s t ą p i e ń
d e n c j ę . U c h w a ł a m o t y w o w a ł a ten k r o k k o n i e c z n o ś c i ą c h ł o p s k i c h ( s t y c z e ń — marzec 1959 r . ) .
u m o ż l i w i e n i a Mao T s e - t u n g o w i p o ś w i ę c e n i a się c a ł k o w i ­ W m a r c u na naradzie k i e r o w n i c z y c h kadr p a r t y j n y c h
cie pracy p r z e w o d n i c z ą c e g o K C p a r t i i oraz wygospoda­ Mao Tse-tung m u s i a ł p r z y z n a ć , że w rezultacie „ e p i d e m i i
r o w a n i a czasu na p r a c ę t e o r e t y c z n ą . * Nadmieniono p r z y u s p o ł e c z n i e n i a " , k t ó r a o g a r n ę ł a w i e ś , zamieszki w 1959 r.
t y m , że to „ n i e przeszkodzi m u w dalszym c i ą g u spra­ pod w z g l ę d e m swej g ł ę b i i skali b y ł y p o w a ż n i e j s z e n i ż
3 3
w o w a ć k i e r o w n i c z e j r o l i w sprawach p a ń s t w o w y c h " . r o z r u c h y na tle ż y w n o ś c i o w y m w latach 1953 i 1955.
Na p o c z ą t k u 1959 r. szereg d z i a ł a c z y p r z e m y s ł u i orga­ W terenie z o s t a ł y w y d a n e odezwy do c h ł o p ó w , w k t ó ­
n ó w planowania w y s t ą p i ł o z w e z w a n i a m i do umocnienia r y c h p o t ę p i o n o p r a k t y k ę „ u s p o ł e c z n i e n i a " i obiecano
p l a n o w y c h zasad, ograniczenia i n w e s t y c j i w p r z e m y ś l e w p r o w a d z i ć sztywne n o r m y s k u p u p a ń s t w o w e g o ; Mao
t e r e n o w y m , skoncentrowania u w a g i na sprawach g ł ó w ­ Tse-tung w y s t ą p i ł z p r o p o z y c j ą , b y n o r m a p r z e j m o w a n e ­
n y c h i rezygnacji z d r u g o r z ę d n y c h . W ł a d z o m t e r e n o w y m go od c h ł o p ó w p r o d u k t u z o s t a ł a ograniczona do 25—30%
zalecono, b y p i l n i e o k r e ś l i ł y podstawowe i pierwszopla­ (7—10% — podatek; 18—20% — stopa a k u m u l a c j i w k o ­
3 4
nowe o b i e k t y oraz z a p o b i e g a ł y rozpraszaniu ś r o d k ó w . munach).
Pod koniec lutego postulaty te w y r a ż o n e w f o r m u l e „ c a ­ Na o d b y t y m w k w i e t n i u 1959 r. V I I p l e n u m K C K P C h
ły kraj szachownicą" zostały w y s u n i ę t e w artykule ponownie r o z p a t r y w a n o kwestie z w i ą z a n e z „ u p o r z ą d k o ­
3 5
w s t ę p n y m gazety „ Ż e n m i n Ż y p a o " . J e d n a k ż e apele te w a n i e m " k o m u n l u d o w y c h . Z a p a d ł a na n i m u c h w a ł a
p r z y u t r z y m a n i u wysokich z a d a ń p l a n o w y c h nie m o g ł y 0 r o z p o c z ę c i u reorganizacji k o m u n , za p o d s t a w o w ą j e d ­
p o p r a w i ć sytuacji. N a k r e ś l o n e b o w i e m z w i ę k s z o n e roz­ n o s t k ę r o z r a c h u n k u gospodarczego p r z y j ę t o d u ż ą b r y ­
m i a r y p r o d u k c j i w y m a g a ł y nie zmniejszania, lecz d a l ­ gadę produkcyjną. System b e z p ł a t n e g o wyżywienia
szego r o z w o j u i n w e s t y c j i w terenie; zapotrzebowanie z a ś 1 sprawa d z i a ł e k p r z y z a g r o d o w y c h nadal j e d n a k nie u l e ­
na ś r o d k i na ten cel w dalszym c i ą g u z m u s z a ł o w ł a d z e g a ł y zmianie. Na p l e n u m w y s u w a n e b y ł y propozycje
terenowe do p r z e j m o w a n i a na o g r o m n ą s k a l ę z a s o b ó w o zmianie n i e r e a l n y c h w y s o k i c h z a d a ń p l a n o w y c h na
1959 r., lecz Mao Tse-tung i jego z w o l e n n i c y u ż y w a j ą c
pretekstu, że to „ m o ż e o d b i ć się na entuzjazmie mas",
* Prawdziwe przyczyny podjęcia tej uchwały nie są na razie
w y m o g l i ich u t r z y m a n i e .
znane. Podczas „rewolucji kulturalnej" Mao Tse-tung w szeregu
wystąpień podawał dość sprzeczne powody swego odejścia ze Pod koniec k w i e t n i a o d b y ł a się pierwsza sesja O Z P L
stanowiska przewodniczącego ChRL. Na przykład stwierdzał, że d r u g i e j k a d e n c j i , k t ó r a w nie zmienionej f o r m i e z a t w i e r ­
było to związane z decyzją stworzenia w kierownictwie ChRL dziła z a w y ż o n e zadania na 1959 rok, n a k r e ś l o n e przez
„pierwszej i drugiej linii", że jego „wycofanie się" na „drugą V I plenum K C K P C h . P r z e w o d n i c z ą c y m ChRL został
linię" i wysunięcie na „pierwszą linię" Liu Szao-ci miało na celu obrany L i u Szao-ci, z a s t ę p c a m i p r z e w o d n i c z ą c e g o — T u n g
zapewnienie ciągłości i zmiany kierownictwa w razie jego śmier­
P i - w u i Sung C i n g - l i n g , p r z e w o d n i c z ą c y m S t a ł e g o K o ­
ci. Z drugiej zaś strony oświadczał, że był zmuszony odejść pod
presją („byłem wówczas bardzo niezadowolony, ale nic nie mo­ m i t e t u O Z P L — Czu Te.
głem na to poradzić"). W u c h w a ł a c h sesji m ó w i o n o o k o n t y n u o w a n i u „wiel-

468 469
kiego skoku", twierdzono, ż e wszystkie g a ł ę z i e gospodar­ d y s p r o p o r c j a m i w gospodarce narodowej, o d b i ł o się na
k i narodowej „ n i e z m i e n n i e z w i ę k s z a j ą tempo r o z w o j u " . „ s t o s u n k a c h m i ę d z y r o b o t n i k a m i a c h ł o p a m i oraz m i ę d z y
R z e c z y w i s t o ś ć b y ł a j e d n a k inna. W rezultacie n i e w y ­ r ó ż n y m i w a r s t w a m i l u d n o ś c i w miastach [ . . . ] " W ś r ó d
konania p l a n u skupu, b r a k u s u r o w c ó w i energii elek­ czynników subiektywnych, które zadecydowały o przyję­
t r y c z n e j , n i e r y t m i c z n o ś c i p r o d u k c j i , a w a r i i i b r a k ó w oraz ciu t a k i e j p o l i t y k i , Peng Te-huaj w y m i e n i ł niedostatecz­
f l u k t u a c j i w p r z e m y ś l e — w d r u g i m k w a r t a l e 1959 r. ne d o ś w i a d c z e n i e , powierzchowne rozumienie o b i e k t y w ­
36
z a z n a c z y ł s i ę g w a ł t o w n y spadek p r o d u k c j i . n y c h p r a w b u d o w y socjalizmu, a s z c z e g ó l n i e p r a w a p l a ­
VIII plenum KC KPCh. Początek nowego etapu walki nowego proporcjonalnego r o z w o j u . G ł ó w n y c h ź r ó d e ł b ł ę d ­
w kierownictwie ChRL. K r y z y s p o l i t y k i „ s k o k u " i zapo­ nego k u r s u u p a t r y w a ł on w pysze i z a ś l e p i e n i u su­
c z ą t k o w a n y proces u ś w i a d a m i a n i a sobie przez k a d r ę par­ kcesami, w s u b i e k t y w i z m i e i m i e s z c z a ń s k i m fanatyzmie,
t y j n ą a w a n t u r n i c t w a k u r s u Mao Tse-tunga — u j a w n i ł y a t a k ż e w t y m , że w p e w n y m okresie z w y c i ę ż y ł a idea
się na o d b y w a j ą c e j się w l i p c u 1959 r. naradzie w y ż ­ w a l k i o pierwsze miejsce. I n n y m i s ł o w y , ź r ó d ł o k u r s u
szych kadr k i e r o w n i c z y c h p a r t i i oraz z w o ł a n y m w ś l a d „ s k o k u " Peng Te-huaj d o s t r z e g a ł w d r o b n o m i e s z c z a ń s k i m
za n i ą w sierpniu V I I I p l e n u m K C K P C h . W i ę k s z o ś ć dys­ „ r e w i z j o n i z m i e " oraz a w a n g a r d o w y c h , hegemonistycz-
k u t a n t ó w na naradzie i na p l e n u m w s k a z y w a ł a w tej l u b n y c h roszczeniach Mao i jego z w o l e n n i k ó w . 3 7

innej f o r m i e na b ł ę d y i d o t k l i w e s k u t k i „ s k o k u " dla go­

Z a r ó w n o Peng Te-huaj, j a k i Czang W e n - t i e n w s k a z y ­
spodarki narodowej, na g w a ł t o w n e pogorszenie się w e ­
w a l i na naruszenie zasady kolegialnego kierownictwa,
w n ę t r z n e j s y t u a c j i politycznej.
a z w ł a s z c z a na rozpowszechnienie się p r a k t y k i udzielania
W najbardziej o t w a r t e j i rzeczowej f o r m i e k r y t y c z n e jednoosobowych w y t y c z n y c h w sprawach o zasadniczej
u w a g i pod adresem p o l i t y k i „ w i e l k i e g o s k o k u " i odpo­ wadze. Czang W e n - t i e n u w a ż a ł za b e z p r a w n ą p r a k t y k ę
w i e d n i o do jej g ł ó w n e g o autora — Mao Tse-tunga zosta­ z w o ł y w a n i a rozszerzonych narad B i u r a Politycznego, po­
ł y w y r a ż o n e w liście Peng Te-huaja do Mao Tse-tunga, d e j m u j ą c y c h u c h w a ł y z p o m i n i ę c i e m K C p a r t i i i jego
rozpowszechnionym w ś r ó d u c z e s t n i k ó w narady, a t a k ż e p l e n a r n y c h p o s i e d z e ń . Peng Te-huaj z a p r o p o n o w a ł , by
w listach i w y s t ą p i e n i a c h z a s t ę p c y c z ł o n k a B i u r a P o l i ­ po d o k ł a d n y m przeanalizowaniu d o ś w i a d c z e ń „ s k o k u "
tycznego, w i c e m i n i s t r a spraw zagranicznych Czang W e n - 1958 r. o p r a c o w a ć r e a l n y p l a n na 1960 r., p r z e j ś c i o w o
-tiena, c z ł o n k a K C K P C h i S e k r e t a r i a t u K C , szefa wstrzymać b u d o w ę niektórych obiektów, podjąć walkę
sztabu generalnego C h A L W H u a n g Ke-czenga i p i e r w ­ z s u b i e k t y w i z m e m oraz l e w a c k i m odchyleniem, k t ó r e
szego sekretarza K o m i t e t u K P C h H u n a n u , Czou Siao- w z m o g ł o się w p a r t i i po naradzie w Pejtajho. C h o c i a ż list
-czou. Peng Te-huaja w s p o m i n a ł o „ n i e z r o z u m i e n i u przez część
Peng Te-huaj z w r a c a ł u w a g ę , ż e z a w y ż o n e p l a n y p r o ­ k a d r y " w y t y c z n y c h Mao Tse-tunga, b y ł o absolutnie jasne,
d u k c j i i i n w e s t y c j i d o p r o w a d z i ł y do rozproszenia i w y ­ że c h o d z i ł o w ł a ś n i e o p o l i t y k ę Mao Tse-tunga.
czerpania ś r o d k ó w , że „ b i t w a o s t a l " p r z e k s z t a ł c i ł a się W obliczu n a r a s t a j ą c e g o w p a r t i i k r y t y c y z m u wobec
w bezcelowe t r w o n i e n i e o g r o m n y c h sił l u d z k i c h i z a s o b ó w k u r s u „ w i e l k i e g o s k o k u " Mao Tse-tung i jego z w o l e n n i ­
m a t e r i a l n y c h , w s k a z y w a ł na b ł ę d y w zagadnieniach do­ cy p o d j ę l i s e r i ę p o s u n i ę ć , aby r o z b i ć o p o z y c j ę , i z o l o w a ć
t y c z ą c y c h w ł a s n o ś c i w komunach. P o d k r e ś l a ł on w liście, n a j ś m i e l s z y c h k r y t y k ó w i s t ł u m i ć niezadowolenie. W t y m
że „ n a d m i e r n e n a p i ę c i e w r ó ż n y c h g a ł ę z i a c h " , w y w o ł a n e celu Mao Tse-tung p r ó b o w a ł p o c z ą t k o w o o b a r c z y ć w i n ą

470 471
 za fiasko p o l i t y k i k o m u n i „ e p i d e m i ę u s p o ł e c z n i e n i a " —
w p e w n e j mierze stanowiskiem, j a k i e zajęli w 1958 r.,
p r a c o w n i k ó w n i ż s z y c h i n s t a n c j i p a r t i i . G d y s t a ł o s i ę jas­
a t a k ż e w obawie przez r o z ł a m e m w k i e r o w n i c t w i e p a r t i i
ne, ż e p r ó b a ta s i ę nie p o w i o d ł a , p r z y j ą ł i n n ą t a k t y k ę .
w s k o m p l i k o w a n e j s y t u a c j i w e w n ę t r z n e j — poszli na to,
N i e p o d e j m u j ą c m e r y t o r y c z n e j d y s k u s j i nad kursem
b y p o p r z e ć Mao Tse-tunga, licząc na s t o p n i o w ą r e w i z j ę
„ w i e l k i e g o skoku", p r z y z n a ł istnienie w i e l u b ł ę d ó w , k t ó ­
p o l i t y k i „ s k o k u " bez g ł o ś n e g o m ó w i e n i a o t y m . M o ż l i w e ,
r y c h się dopuszczono w 1958 r. Z d o b y ł s i ę n a w e t na „ g e s t " ,
że część c z ł o n k ó w k i e r o w n i c t w a K P C h w i ą z a ł a o k r e ś l o n e
b i o r ą c na siebie „ s z c z e g ó l n ą w i n ę " za b ł ę d y 1958 r . i w y ­
nadzieje z k o l e j n ą sesją zjazdu, Mao Tse-tung o ś w i a d c z y ł
z n a j ą c , ż e p o d j ę t a z jego i n i c j a t y w y „ b i t w a o stal" s t a ł a
b o w i e m na V I I I p l e n u m , że zostanie ona z w o ł a n a albo
się „ w i e l k i m n i e s z c z ę ś c i e m " . J e d n o c z e ś n i e z u p e ł n i e w y ­
w k o ń c u 1959 r., albo na p o c z ą t k u 1960 r.
r a ź n i e d a ł do zrozumienia k i e r o w n i c z y m k a d r o m K P C h ,
W rezultacie V I I I p l e n u m p o d j ę ł o sprzeczne u c h w a ł y .
że kurs „skoku", między i n n y m i także u c h w a ł y podjęte
Rezolucja w sprawie p l a n u na 1959 r. p o d a w a ł a s k o r y ­
na naradzie w Pejtajho, b y ł y ustalone i realizowane
gowane dane o p r o d u k c j i stali, zbóż i b a w e ł n y w 1958 r.
w s p ó l n i e , a w i ę c wszyscy razem p o n o s z ą za to odpowie­
(choć w c i ą ż b y ł y one z a w y ż o n e ) . W k o m u n i k a c i e p l e n u m
d z i a l n o ś ć . N a s t ę p n i e o ś w i a d c z y ł , ż e jeżeli otwarcie u z n a ć
przyznano, że „ d a n e statystyczne o w i e l k o ś c i p r o d u k c j i
b ł ę d y „ s k o k u " , to rzekomo „ p a ń s t w o nasze się rozpadnie,
r o l n e j uzyskanej w 1958 r. b y ł y z a w y ż o n e " („[...] z po­
i zrobi to nie i m p e r i a l i z m , lecz n a r ó d w e w n ą t r z k r a j u ,
w o d u b r a k u d o ś w i a d c z e ń w d o k o n y w a n i u w s t ę p n y c h ocen
k t ó r y m o ż e p o w s t a ć i z r z u c i ć nas raz na zawsze".
zbioru [...] o b f i t y c h p l o n ó w , k t ó r e w w i ę k s z o ś c i p r z y p a d ­
Mao Tse-tung w y s t ą p i ł r ó w n i e ż z g r o ź b a m i pod adre­ k ó w z o s t a ł y przecenione przez organa s t a t y s t y k i r o l ­
sem u c z e s t n i k ó w p l e n u m . O ś w i a d c z y ł , ż e j e ż e l i k r y t y k a 3 8
nej") : z b i o r y zbóż w 1958 r. b y ł y oceniane na 250 m i n
jego k u r s u i jego osobiście b ę d z i e nadal k o n t y n u o w a n a , t o n (w r z e c z y w i s t o ś c i w y n i o s ł y one o k o ł o 200 m i n ton).
to ucieknie się on do s k r a j n y c h ś r o d k ó w , a m i a n o w i c i e W u c h w a ł a c h p l e n u m wskazywano, że oderwanie dzie­
do p r z e w r o t u wojskowego. „ J e ś l i zguba jest nieuchronna s i ą t k ó w m i l i o n ó w c h ł o p ó w od prac r o l n y c h i skierowanie
(rzekomo w s k u t e k o g ł o s z e n i a k r y t y k i p o p e ł n i o n y c h b ł ę ­ do „ m a ł e j m e t a l u r g i i " w y w o ł a ł o na wsi n a p i ę t ą s y t u a c j ę ,
d ó w i p o l i t y k i „ s k o k u " — aut.), to w ó w c z a s o d e j d ę , p ó j ­ jeśli chodzi o siłę r o b o c z ą , i o d b i ł o się na p r o d u k c j i r o l ­
d ę na w i e ś i s t a n ę na czele c h ł o p ó w , aby obalić r z ą d — nej. Przyznawano, że p r o d u k o w a n i e s t a l i „ p r o s t y m i m e ­
o ś w i a d c z y ł na p l e n u m . — J e ś l i A r m i a W y z w o l e ń c z a za t o d a m i " jest n i e s ł u s z n e , a s p r a w ę p r o d u k c j i „ c h a ł u p n i ­
m n ą nie p ó j d z i e , to p ó j d ę s z u k a ć A r m i i Czerwonej. M y ś l ę czej" przekazano do uznania w ł a d z l o k a l n y c h . „ J e j p r o ­
jednak, że A r m i a L u d o w o - W y z w o l e ń c z a p ó j d z i e za m n ą " . dukcja — głosiła odpowiednia u c h w a ł a — nie b ę d z i e j u ż
Na p l e n u m z o s t a ł t e ż zastosowany r ó w n i e ż i n n y s p r a w ­ 3 9
w ł ą c z o n a do p l a n u p a ń s t w o w e g o " . O b n i ż o n o zadania na
dzony j u ż c h w y t maoistowski: b r u t a l n e g r o ź b y przepla­ 1959 r.: w miejsce zaplanowanych 18 m i n t o n s t a l i zamie­
tane obietnicami „ p o r z u c e n i a chorego". rzano u z y s k a ć 12 m i n ton, zamiast 380 m i n t o n w ę g l a —
C a ł y ten puszczony w r u c h przez Mao Tse-tunga i jego 335 m i n ton, zamiast planowanego 5 0 % w z r o s t u p r o d u k c j i
z w o l e n n i k ó w a r s e n a ł ś r o d k ó w nacisku i m a n e w r o w a n i a zbóż i b a w e ł n y — 10%. K o m u n i k a t p l e n u m m ó w i ł :
o k r e ś l i ł s y t u a c j ę , w k t ó r e j na p l e n u m podejmowano de­ , W s k a ź n i k i drugiego p l a n u p i ę c i o l e t n i e g o z o s t a ł y z a t w i e r ­
cyzje. W t y c h w a r u n k a c h w i e l e z a l e ż a ł o od stanowiska dzone na 1 sesji V I I I o g ó l n o c h i ń s k i e g o zjazdu p a r t i i w e
L i u Szao-ci i Czou En-laja. Prawdopodobnie s k r ę p o w a n i w r z e ś n i u 1956 r. i zaaprobowane przez R a d ę P a ń s t w o w ą

472 473
 40 c o
w l u t y m 1957 r . " , o z n a c z a ł o , że faktycznie anulowano ce po V I I I p l e n u m , w s i e r p n i u i w r z e ś n i u 1959 r., k i e ­
rozcięte nowe w s k a ź n i k i d r u g i e j p i ę c i o l a t k i . Jednak nawet r o w n i c t w o K P C h z o r g a n i z o w a ł o ostre k o n f l i k t y na g r a ­
te skorygowane zadania na 1959 r . b y ł y z a w y ż o n e i nie nicy c h i ń s k o - i n d y j s k i e j . P l a n s t r o n y c h i ń s k i e j p r z e w i d y ­
o d z w i e r c i e d l a ł y r e a l n y c h m o ż l i w o ś c i . Ponadto w u c h w a ­ w a ł r ó w n i e ż w c i ą g n i ę c i e ZSRR i i n n y c h k r a j ó w socjali­
ł a c h p l e n u m potwierdzano k u r s na k o n t y n u o w a n i e „ w i e l ­ stycznych, w b r e w i c h w o l i , w p o l i t y k ę „ b a l a n s o w a n i a na
kiego s k o k u " , p r z y c z y m stwierdzono, że „ g ł ó w n y m n i e ­ k r a w ę d z i w o j n y " , p o n i e w a ż w w y p a d k u poparcia przez
b e z p i e c z e ń s t w e m dla dalszego skoku w r o k u b i e ż ą c y m są ZSRR r o s z c z e ń C h R L logika w y d a r z e ń p r o w a d z i ł a do
prawicowo-oportunistyczne p o g l ą d y w y s t ę p u j ą c e w ś r ó d przeciwstawienia na granicy c h i ń s k o - i n d y j s k i e j z jednej
41
pewnych pracowników kadrowych". s t r o n y k r a j ó w w s p ó l n o t y socjalistycznej, z d r u g i e j —
Na p l e n u m z o s t a ł a uchwalona pod naciskiem Mao spe­ n a j w i ę k s z y c h k r a j ó w obozu imperialistycznego, do k t ó ­
cjalna u c h w a ł a „ O a n t y p a r t y j n e j g r u p i e z Peng Te-hua- r y c h Indie m u s i a ł y b y się z w r ó c i ć . W y t w o r z o n e z a ś p r z y
j e m na czele". Głosiła ona, że grupa ta w y s t ę p o w a ł a t y m sztucznie ognisko n a p i ę c i a i m o ż l i w o ś ć jego dalszego
p r z e c i w k o „ l i n i i generalnej, w i e l k i e m u s k o k o w i i k o m u ­ w y k o r z y s t a n i a z n a j d o w a ł y b y się pod n i e p o d z i e l n ą k o n t r o ­
n o m l u d o w y m " . * L i s t z a ś Peng Te-huaja do Mao T s e - t u n ­ lą P e k i n u .
ga charakteryzowano jako „ p r o g r a m ofensywy elemen­ W t e j s y t u a c j i r z ą d radziecki z a j ą ł j e d y n i e s ł u s z n e sta­
t ó w p r a w i c o w o - o p o r t u n i s t y c z n y c h na p a r t i ę " . W uchwale nowisko o d p o w i a d a j ą c e interesom sił socjalizmu, p o k o j u
zalecano zdjęcie Peng Te-huaja, H u a n g Ke-czenga, Czang i d e m o k r a c j i oraz zadaniom oimocnienia s y t u a c j i m i ę d z y ­
Wen-tiena, Czou Siao-czou i i n n y c h z z a j m o w a n y c h przez narodowej C h R L , w z y w a j ą c r z ą d y C h R L i I n d i i do roz­
n i c h stanowisk. w i ą z a n i a z a i s t n i a ł e g o k o n f l i k t u na podstawie p r o k l a m o ­
Po p l e n u m m a o i ś c i r o z p ę t a l i w a l k ę przeciwko „ p r a w i ­ w a n y c h przez nie p i ę c i u zasad pokojowego w s p ó ł i s t n i e ­
cowcom" w K P C h , a n a s t ę p n i e r ó w n i e ż na s k a l ę c a ł e g o 42
n i a . P o d j ę t a przez m a o i s t ó w akcja j e d y n i e p o g o r s z y ł a
k r a j u — licząc na z a g ł u s z e n i e n a r a s t a j ą c e g o niezadowo­ s y t u a c j ę C h R L na arenie m i ę d z y n a r o d o w e j , w s z c z e g ó l ­
lenia z w y n i k ó w p o l i t y k i „ s k o k u " , na ponowne p o d k r ę c e ­ ności w z m o g ł a dc niej n i e u f n o ś ć s ą s i e d n i c h p a ń s t w roz­
nie tempa r o z w o j u , aby za w s z e l k ą c e n ę dla u r a t o w a n i a w i j a j ą c y c h s i ę , lecz nie m o g ł a u r a t o w a ć losu „ s k o k u " .
swego p r e s t i ż u o s i ą g n ą ć n a k r e ś l o n e w y s o k i e w s k a ź n i k i Znaczne z w i ę k s z e n i e w 1959 r. dostaw u r z ą d z e ń , z w ł a ­
w gospodarce. szcza k o m p l e t n y c h u r z ą d z e ń z ZSRR i z i n n y c h k r a j ó w
W t y m t a k ż e celu oraz licząc na p r z e z w y c i ę ż e n i e , na socjalistycznych, w y w i ą z u j ą c y c h się na p r o ś b ę r z ą d u
gruncie nacjonalistycznym, z a r y s o w u j ą c e g o się r o z ł a m u C h R L z w i e l u z a m ó w i e ń przed- t e r m i n e m , u m o ż l i w i ł o
w k i e r o w n i c t w i e •— postanowiono z n o w u uciec się do w k o ń c u 1959 r. i na p o c z ą t k u 4 9 6 0 r. p o w s t r z y m a n i e na
sztucznego zaostrzenia s y t u a c j i m i ę d z y n a r o d o w e j . W k r ó t - pewien czas g w a ł t o w n e g o spadku p r o d u k c j i w p r z e m y ­
42
ś l e . W y n i k i j e d n a k ż e o s i ą g n i ę t e w r o l n i c t w i e w 1959 r .
w y k a z a ł y , że „ k o m u n i z a c j a " i „ s k o k " d o p r o w a d z i ł y t ę
* W rzeczywistości „grupa Peng Te-huaja" nie istniała ani
d z i e d z i n ę gospodarki na skraj katastrofy. Z b i o r y zbóż
w partii, ani w armii. O doborze jej uczestników przesądziło dą­
żenie do częściowego odsunięcia i zastraszenia niezadowolonych z m n i e j s z y ł y s i ę do 168 m i n ton, a w i ę c b y ł y znacznie n i ż ­
w najwyższym kierownictwie partii, w armii oraz wśród działa­ sze od poziomu 1957 r. R ó w n o c z e ś n i e u t r z y m a n i e w y s o ­
czy KPCh w prowincjach. k i c h z a d a ń oraz h a s e ł „ s k o k u " i k o m u n y l u d o w e j , strach

474 475
przed zaliczeniem do „ p r a w i c o w c ó w " p o p y c h a ł y czoło­ w a d z i ł y do r u i n y i spadku w a r t o ś c i p o d s t a w o w y c h f u n ­
w y c h d z i a ł a c z y p r o w i n c j i , s i e n ó w i k o m u n — w poszu­ duszy p r o d u k c y j n y c h w p r z e m y ś l e i r o l n i c t w i e . G w a ł t o w ­
k i w a n i u ś r o d k ó w do w y k o n a n i a w y g ó r o w a n y c h z o b o w i ą ­ nie z m n i e j s z y ł s i ę d o c h ó d n a r o d o w y i w p ł y w y b u d ż e t o w e .
z a ń — do p r z e j m o w a n i a m a k s y m a l n e j części p r o d u k c j i W 1960—1961 r. w k r a j u p r a w i e w s z ę d z i e z a p a n o w a ł
k o m u n i b r y g a d . W k o ń c u 1959 r. i na p o c z ą t k u 1960 r. głód.
z n o w u w y b u c h ł a na w s i „ e p i d e m i a u s p o ł e c z n i e n i a " , k t ó ­ Stan gospodarki c h i ń s k i e j w w y n i k u trzech lat „ s k o k u "
ra w z m o g ł a niezadowolenie c h ł o p ó w . Na s y t u a c j i m a ­ naocznie u k a z a ł , jak bardzo o d b i e g a ł y o d r z e c z y w i s t o ś c i
t e r i a l n e j c h ł o p ó w o d b i ł a się l i k w i d a c j a d z i a ł e k przyza­ oficjalne dane o dynamice w z r o s t u i absolutnych w s k a ź ­
g r o d o w y c h i d o d a t k o w y c h zajęć. D a ł y z n a ć o sobie r ó w ­ nikach produkcji, mające usprawiedliwić politykę „wiel­
44
n i e ż r e z u l t a t y jednostronnego nastawienia na „ p r o s t e m e ­ kiego s k o k u " .
t o d y " . „ G ł ę b o k i e spulchnianie" z i e m i bez z w i ę k s z e n i a „ W i e l k i s k o k " d o p r o w a d z i ł C h R L do g ł ę b o k i e g o k r y ­
ilości n a w o z ó w d o p r o w a d z i ł o do zmniejszenia plonowania. zysu ekonomicznego i politycznego. Nie r o z w i ą z a ł on,
Zasiewy na tak spulchnionych polach s z c z e g ó l n i e ucier­ lecz przeciwnie — g w a ł t o w n i e z a o s t r z y ł wszystkie „ c h o ­
p i a ł y od suszy, a zbudowane pospiesznie u r z ą d z e n i a i r y ­ r o b l i w e " p r o b l e m y r o z w o j u C h R L , ekonomiczne i spo­
gacyjne u l e g a ł y szybciej dewastacji i nie c h r o n i ł y przed ł e c z n e : p r o b l e m u p r z e m y s ł o w i e n i a i l i k w i d a c j i dyspro­
powodzią. p o r c j i w p r z e m y ś l e ; p r o b l e m m o d e r n i z a c j i r o l n i c t w a oraz
W w y n i k u zniesienia materialnego zainteresowania l i k w i d a c j i g r o ź b y g ł o d u i niedojadania, podniesienia po­
c h ł o p ó w w y n i k a m i p r a c y n a s t ą p i ł o r o z p r z ę ż e n i e organiza­ ziomu życia mas l u d z i pracy; p r o b l e m znalezienia ś r o d ­
c j i i d y s c y p l i n y , spadek w y d a j n o ś c i pracy. W c a ł y m k r a ­ k ó w i m e t o d przeprowadzenia rzeczywistej r e w o l u c j i k u l ­
j u z d a r z a ł y się w y p a d k i o d m o w y c h ł o p ó w wychodzenia turalnej.
do pracy, r o z r u c h y c h ł o p s k i e . W tej s y t u a c j i k l ę s k i ż y ­ N i e m n i e j d o t k l i w e b y ł y s k u t k i „ s k o k u " w sferze ideo­
w i o ł o w e 1960 r., k t ó r e pod w z g l ę d e m swej skali nie b y ł y logicznej i w ż y c i u p o l i t y c z n y m k r a j u . „ K o m u n i z a c j a "
p r z e c i e ż dla C h i n c z y m ś n i e z w y k ł y m , dla w i e l u r e g i o n ó w i jej rezultaty podważyły w i a r ę chłopów w możliwości
s t a ł y się k a t a s t r o f ą . Z b i o r y zbóż w 1960 r. z m n i e j s z y ł y k o l e k t y w n e g o gospodarowania, u t r u d n i ł y bardzo złożoną
się do poziomu 1954 r. i w y n i o s ł y około 160 m i n ton. p r a c ę nad w s i ą c h i ń s k ą pod k ą t e m p r z e k s z t a ł c e n i a m e n ­
Wyczerpanie z a s o b ó w m a t e r i a ł o w y c h , surowcowych t a l n o ś c i d r o b n y c h posiadaczy, psychologii w i e l o m i l i o n o w e j
i żywnościowych określiło również w drugiej połowie w s i c h i ń s k i e j . G ł ę b o k i e niezadowolenie o g a r n ę ł o r ó w n i e ż
1960 r. g w a ł t o w n y spadek p r o d u k c j i p r z e m y s ł o w e j . K a ­ inne klasy i w a r s t w y l u d n o ś c i C h R L — k l a s ę r o b o t n i c z ą
tastrofalne s k u t k i „ w i e l k i e g o s k o k u " u w i d o c z n i ł y się i inteligencję. »
w tej dziedzinie w d r u g i e j p o ł o w i e 1960 r., a s z c z e g ó l n i e „ S k o k " d o p r o w a d z i ł do zaostrzenia p r o b l e m u m n i e j ­
w 1961 r. W 1962 r. p r o d u k c j a p r z e m y s ł o w a z m n i e j s z y ł a szości n a r o d o w y c h w C h R L , p o n i e w a ż w latach 1958—
s i ę p r a w i e o 5 0 % w p o r ó w n a n i u z 1959 r.; w t y m p r o ­ 1959 w rejonach n a r o d o w y c h bez u w z g l ę d n i e n i a k o n k r e t ­
dukcja stali — o 46%; w ę g l a — o 48%; r u d y ż e l a z a — n y c h w a r u n k ó w danego r e g i o n u r ó w n i e ż przeprowadza­
t r z y k r o t n i e ; koksu — 3,5 razy; cementu — o 40%; p r o ­ no p o l i t y k ę forsownego p r z e k s z t a ł c a n i a s t o s u n k ó w spo­
dukcja t ł u s z c z ó w r o ś l i n n y c h — o 30%; zbiory zbóż w y ­ ł e c z n y c h i p r o d u k c y j n y c h , k r z e w i o n o „ s k o k o w e " metody
n i o s ł y w 1961 r. 165 m i n ton. M e t o d y „ s k o k o w e " d o p r o - i f o r m y pracy, pod p r e t e k s t e m z a ś w a l k i z „ l o k a l n y m

476 477
nacjonalizmem" na m a s o w ą s k a l ę zamieniano k a d r y na­ skiej. W dziedzinie p r z e m y s ł u p l e n u m p o s t a n o w i ł o prze­
de w s z y s t k i m „ z m n i e j s z y ć " s k a l ę i n w e s t y c j i i „ u r e g u l o ­
rodowe k a d r a m i c h i ń s k i m i .
wać" d y n a m i k ę rozwoju przemysłu.
W t e j s y t u a c j i nawet najbardziej zagorzali zwolennicy
Mao Tse-tung b y ł zmuszony p r z y z n a ć na p l e n u m , ż e
„ s k o k u " u ś w i a d o m i l i sobie, iż konieczne jest p o d j ę c i e n a d ­
sytuacja w e w n ę t r z n o p o l i t y c z n a k r a j u jest n i e z w y k l e p o ­
zwyczajnych ś r o d k ó w , aby z m i e n i ć i s t n i e j ą c ą s y t u a c j ę .
w a ż n a , ż e niezadowolenie o g a r n ę ł o r ó w n i e ż a r m i ę . „ T a k a
sama sytuacja — m ó w i ł na I X p l e n u m — panuje w m i a ­
stach, w f a b r y k a c h i na uczelniach". Jako p r z y c z y n ę t y c h
2. ChRL w latach podejmowania
zjawisk u z n a ł istnienie w szeregach K P C h dość znacznej
nadzwyczajnych środków w celu likwidacji
liczby „ z ł y c h e l e m e n t ó w " i „ w r o g ó w " , ocenianej na 10%,
skutków „wielkiego skoku" (1961—1962)
i w s k a z a ł , ż e w stosunku do t y c h osób n a l e ż y p o d j ą ć j a k
Przyjęcie kursu na „uregulowanie" gospodarki narodo­ najostrzejsze ś r o d k i . I n n y m i s ł o w y , poprzednie p r ó b y
zrzucenia w i n y za k l ę s k ę „ s k o k u " na lokalne k a d r y par­
wej. Z w r o t k u zdecydowanym ś r o d k o m l i k w i d a c j i s k u t ­
t y j n e z o s t a ł y u z u p e ł n i o n e o s k a r ż e n i e m sporej liczby p r a ­
k ó w „wielkiego skoku" został określony w u c h w a ł a c h
cowników partyjnych o „wrogą działalność". W związku
I X p l e n u m K C K P C h , k t ó r e o d b y w a ł o się od 14 do
z t y m Mao i jego z w o l e n n i c y przeforsowali na p l e n u m
18 stycznia 1961 r. M i m o że w k o m u n i k a c i e o obradach
u c h w a ł ę w sprawie k o n t y n u o w a n i a i nasilenia represji
p l e n u m nadal b y ł g l o r y f i k o w a n y k u r s „ t r z e c h czerwo­
wobec t y c h wszystkich, k t ó r z y b y l i niezadowoleni z k u r ­
n y c h s z t a n d a r ó w " , to jednak p u n k t ciężkości u c h w a ł spo­
su „ w i e l k i e g o s k o k u " i jego s k u t k ó w .
c z y w a ł na charakterystyce p r z e d s i ę w z i ę ć o k r e ś l o n y c h ge­
Jako r o z w i n i ę c i e w y t y c z n y c h I X p l e n u m opracowano
neralnie jako „ k u r s na uregulowanie, umocnienie, u z u ­
45 w latach 1961—1962 szereg d o k u m e n t ó w o k r e ś l a j ą c y c h
pełnienie i podniesienie" gospodarki (stąd p r z y j ę t a
g ł ó w n e ś r o d k i „ u r e g u l o w a n i a " w dziedzinie p r z e m y s ł u ,
w l i t e r a t u r z e sinologicznej u m o w n a nazwa okresu 1961—
handlu, r o l n i c t w a , o ś w i a t y i i n n y c h dziedzinach.
1965 w h i s t o r i i C h R L j a k o okresu „ u r e g u l o w a n i a " ) .
K u r s na „ u r e g u l o w a n i e " w r o l n i c t w i e w y r a z i ł się prze­
Na p l e n u m g ł ó w n ą u w a g ę p o ś w i ę c o n o p o s u n i ę c i o m m a ­
de w s z y s t k i m w g r u n t o w n e j reorganizacji k o m u n l u d o ­
j ą c y m na celu p r z y w r ó c e n i e poprzedniego stanu p r o d u k ­
wych, w przekształceniu brygady produkcyjnej w pod­
c j i r o l n e j i organizacji zaopatrzenia l u d n o ś c i w ż y w ­
s t a w o w ą jednostkę gospodarczą i jednostkę rozrachunku
ność. P l e n u m w s k a z a ł o na k o n i e c z n o ś ć dalszej zasadni­
gospodarczego, w p r z y w r ó c e n i u systemu p ł a c y w e d ł u g
czej przebudowy, a p r a k t y c z n i e l i k w i d a c j i , k o m u n l u d o ­
racy, w zniesieniu b e z p ł a t n e g p w y ż y w i e n i a . C h ł o p o m
wych oraz z w i ą z a n y c h z n i m i p o r z ą d k ó w . Całemu
" r ó c o n o d z i a ł k i przyzagrodowe (ich ł ą c z n a p o w i e r z c h -
k r a j o w i postawiono zadanie, b y p r z y s z e d ł z m a k s y m a l n ą
ia m o g ł a s t a n o w i ć od 5 do 7%, a w szeregu miejsco­
p o m o c ą r o l n i c t w u . T e n kompleks p r z e d s i ę w z i ę ć , w y w o ­
w o ś c i nawet do 1 0 % o g ó l n e g o zasobu ziemi brygad), p o -
ł a n y c h k r y z y s o w y m stanem w s i c h i ń s k i e j , charakteryzo­
ownie z a c z ę t o p o p i e r a ć p r z e m y s ł pomocniczy na w s i ,
wano w u c h w a ł a c h I X p l e n u m jako urzeczywistnienie no­
o d o w l ę d r o b i u i t r z o d y c h l e w n e j ; obrano t e ż k i e r u n e k
w e j w y t y c z n e j Mao Tse-tunga: „ R o l n i c t w o — p o d s t a w ą
a o d b u d o w ę r y n k ó w wiejskich. U p r a w n i e n i a k o m u n
gospodarki narodowej, p r z e m y s ł — siłą w i o d ą c ą " , przed­
d u ż y c h b r y g a d p r o d u k c y j n y c h do w y k o r z y s t y w a n i a r e -
stawionej jako „ w k ł a d " do t e o r i i m a r k s i s t o w s k o - l e n i n o w -

479
478
 zerw b r y g a d z o s t a ł y r a d y k a l n i e ograniczone. K o m u n y W dziedzinie p r z e m y s ł u ś r o d k i nadzwyczajne w y r a z i ł y
p r z e s t a ł y zatem i s t n i e ć j a k o w s p ó l n a organizacja gospo­ się w z a m k n i ę c i u i z a m r o ż e n i u w i e l u p r z e d s i ę b i o r s t w
darcza w s i . Pozostawiono i m f u n k c j e n i ż s z y c h o r g a n ó w przemysłowych i obiektów budowlanych, w g w a ł t o w n y m
w ł a d z y p a ń s t w o w e j . R ó w n o c z e ś n i e w w i e l u rejonach k r a ­ ograniczeniu i n w e s t y c j i . Z a m k n i ę c i e p r z e d s i ę b i o r s t w oraz
j u w latach 1961—1962 rozpadniecie s i ę k o m u n d o p r o w a ­ b r a k ż y w n o ś c i p o c i ą g n ę ł y za s o b ą podejmowanie w t r y b i e
dziło do c z ę ś c i o w e j restauracji gospodarstw i n d y w i d u a l ­ a d m i n i s t r a c y j n y m k r o k ó w m a j ą c y c h na celu zmniejszenie
nych. liczby r o b o t n i k ó w i w ogóle l u d n o ś c i miejskiej. W l a ­
A b y za w s z e l k ą c e n ę i j a k najszybciej p r z y w r ó c i ć z a i n ­ tach 1961—1962 z miast skierowano na w i e ś ponad 30 m i n
teresowanie c h ł o p ó w w y n i k a m i pracy, z a g w a r a n t o w a ć l u d z i . P r z e d s i ę b i o r s t w o m z o s t a ł w y d a n y zakaz n a b o r u
wzrost p r o d u k c j i — w ł a d z e terenowe g o d z i ł y s i ę na siły roboczej z r e j o n ó w wiejskich. P r a w i e wszystkie
z w i ę k s z e n i e r o z m i a r ó w d z i a ł e k p r z y z a g r o d o w y c h kosztem przedsiębiorstwa przemysłowe otrzymały wytyczne w
ziemi nie u p r a w i a n e j i c z ę ś c i zasobu ziemi b r y g a d , p r a k ­ sprawie p o d j ę c i a p r o d u k c j i n a r z ę d z i , s p r z ę t u i maszyn
t y k o w a ł y p o d z i a ł o g ó l n e g o zadania b r y g a d y w rozbiciu potrzebnych r o l n i c t w u . P o d j ę t o pewne k r o k i k u p r z y ­
na p o s z c z e g ó l n e zagrody. T e n kompleks ś r o d k ó w w za­ w r ó c e n i u scentralizowanego z a r z ą d z a n i a p r z e m y s ł e m i b u ­
kresie odbudowania p r o d u k c j i r o l n e j z y s k a ł miano „ s a n d o w n i c t w e m , z a c z ę t o p r z e z w y c i ę ż a ć „ u r a w n i ł o w k ę " w sy­
cy i pao", „ t r z e c h s w o b ó d " (lokalne r y n k i , d z i a ł k i p r z y ­ stemie p ł a c .
zagrodowe i p r z e m y s ł pomocniczy na wsi) oraz „ j e d n e g o Ostrość sytuacji w e w n ę t r z n o p o l i t y c z n e j pobudziła kie­
z o b o w i ą z a n i a " (przydzielanie z a d a ń p o s z c z e g ó l n y m zagro­ r o w n i c t w o K P C h do w y s t ą p i e n i a z w e z w a n i e m do „ j e d ­
dom c h ł o p s k i m p r z y i c h w ł a s n e j o d p o w i e d z i a l n o ś c i za ności i zespolenia c a ł e j p a r t i i , c a ł e g o n a r o d u " . A p e l t e n
zyski i straty). b y ł naczelnym m o t y w e m p r z e m ó w i e n i a L i u Szao-ci w y ­
Ponownie z a c z ę t o p o p i e r a ć r o z w ó j r o z m a i t y c h rodza­ g ł o s z o n e g o 30 czerwca 1961 r. z okazji 40-lecia K P C h .
j ó w u s p ó ł d z i e l c z a n i a r z e m i e ś l n i k ó w , d r o b n y c h sklepika­ W t y m d u c h u w s i e r p n i u i w r z e ś n i u 1961 r. w i e l u w y b i t ­
rzy, t w o r z e n i e „ g r u p kooperacyjnych", z a j m u j ą c y c h s i ę n y c h d z i a ł a c z y C h R L na spotkaniach z przedstawiciela­
na zasadach k o m i s o w y c h h a n d l e m detalicznym, organiza­ m i inteligencji w z y w a ł o j ą do z a k t y w i z o w a n i a d z i a ł a l ­
cją b u f e t ó w i z a k ł a d ó w u s ł u g b y t o w y c h . Zezwolono r ó w ­ ności, do t w ó r c z y c h dyskusji, m ó w i ł o o n i e d o p u s z c z a l n o ś c i
n i e ż na zajmowanie s i ę r z e m i o s ł e m w miastach. Szcze­ a d m i n i s t r o w a n i a i a r b i t r a l n y c h decyzji w dziedzinie p r a ­
g ó l n ą u w a g ę p o ś w i ę c o n o odbudowie i r o z w o j o w i s p ó ł ­ cy n a u k o w e j i t w ó r c z e j , t j . w istocie p r z e p r a s z a ł o i n ­
dzielczości zaopatrzenia i z b y t u . W miastach w p r o w a d z a ­ t e l i g e n c j ę za n i h i l i s t y c z n y do n i e j stosunek w latach
no d r o b n y handel. Powszechny z a ś ostry b r a k ż y w n o ś c i „skoku".
i a r t y k u ł ó w szerokiego s p o ż y c i a z m u s i ł do g w a ł t o w n e g o Za c e n ę o g r o m n y c h w y s i ł k ó w i ś r o d k ó w pod koniec
o b n i ż e n i a — w ramach ścisłego systemu k a r t k o w e g o — 1962 r., ostatniego r o k u d r u g i e j p i ę c i o l a t k i p o k r z y ż o ­
racji wydawanych a r t y k u ł ó w żywnościowych.*
wanej przez „ w i e l k i skok", z d o ł a n o jedynie o s i ą g n ą ć za­
hamowanie spadku p r o d u k c j i .
* W większości rejonów Chin w latach 1961—1962 tkanin ba­
wełnianych, obuwia parcianego, mydła i szeregu innych towarów Walka wokół dróg rozwoju ChRL w latach 1961—1962.
nie wydawano nawet według bardzo ograniczonych norm (około J u ż w pierwszych latach „ r e g u l o w a n i a " w y ł o n i ł a się
metra tkaniny i pary obuwia na osobę w ciągu roku). kwestia d r ó g i m e t o d r o z w o j u s p o ł e c z n o - e k o n o m i c z n e g o

480 Najnowsza.
481
 C h R L po l i k w i d a c j i n a j c i ę ż s z y c h n a s t ę p s t w „ w i e l k i e g o kalnych warsztatów rzemieślniczych, drobnych i śred­
skoku". K r a c h tej p o l i t y k i w y w a r ł g ł ę b o k i w p ł y w na sze­ nich z a k ł a d ó w . Gazeta „ T a k u n g Pao" p i s a ł a w t e d y , ż e
r o k i e k r ę g i d z i a ł a c z y p a r t y j n y c h i gospodarczych: w cen­ „ o g r o m n ą ilość d r o b n y c h n a r z ę d z i r o l n i c z y c h i d r o b n y c h
t r u m i w terenie coraz w i ę c e j b y ł o p r a c o w n i k ó w k a d r o ­ p r z e d m i o t ó w codziennego u ż y t k u w y g o d n i e j p r o d u k o w a ć
w y c h , z w y k ł y c h c z ł o n k ó w p a r t i i , k t ó r z y p r z e k o n a l i się w warsztatach r z e m i e ś l n i c z y c h , a nie w w i e l k i c h z a k ł a ­
4 7
dzięki realnym faktom o błędnych założeniach i braku dach p r z e m y s ł o w y c h " . W p a ź d z i e r n i k u 1962 r. z o s t a ł
p e r s p e k t y w maoistowskich „ t e o r i i " i p r o j e k t ó w ekono­ r e a k t y w o w a n y C e n t r a l n y Z a r z ą d R z e m i o s ł a p r z y Radzie
m i c z n y c h . W i ę k s z o ś ć p r z y w ó d c ó w p a r t y j n y c h i gospodar­ Państwowej.
czych s t a r a ł a się n a w i ą z a ć do d o ś w i a d c z e ń okresu p i e r w ­ S z c z e g ó l n i e ostro w y s t ą p i ł a sprawa zapewnienia s t a b i l ­
szej p i ę c i o l a t k i , r o z w i n ą ć i u t r w a l i ć c z ę ś ć ś r o d k ó w w p r o ­ nego w z r o s t u i m o d e r n i z a c j i p r o d u k c j i r o l n e j . Szereg dzia­
wadzonych w t r y b i e n a d z w y c z a j n y m w 1961—1962 r. ł a c z y p a r t y j n y c h i gospodarczych C h R L p r o p o n o w a ł o
W centralnej prasie c h i ń s k i e j p o j a w i ł y s i ę a r t y k u ł y w 1961—1962 r. oficjalne p r z y j ę c i e na o k r e ś l o n y okres
głoszące, iż „ n i e m o ż n a o s i ą g n ą ć z w y c i ę s t w a j e d n y m p r a k t y k i wyznaczania z a d a ń p r o d u k c y j n y c h p o s z c z e g ó l ­
s z t u r m e m " , ż e n a l e ż y koniecznie „ z a ł o ż y ć t r w a ł ą b a z ę , n y m zagrodom w t y c h rejonach i komunach, gdzie p o l i ­
spokojnie p r a c o w a ć , stopniowo iść n a p r z ó d " , poddawano t y k a ..komunizacji" d o p r o w a d z i ł a do s z c z e g ó l n i e ciężkich
k r y t y c e s u b i e k t y w i z m , oderwanie o d r e a l n y c h w a r u n k ó w , n a s t ę p s t w . L a t e m 1962 r. na posiedzeniu S e k r e t a r i a t u
lekceważenie obiektywnych praw rozwoju. 46
Na podsta­ K C K P C h Teng Siao-ping w s k a z y w a ł , ż e w w i e l u r e j o ­
w i e z a l e c e ń opracowanych na p o c z ą t k u 1962 r. przez zes­ nach „ c h ł o p i u t r a c i l i w i a r ę w k o l e k t y w n e gospodarstwo",
p ó ł finansowo-ekonomiczny B i u r a Politycznego K C K P C h że „dość d u ż o c h ł o p ó w domaga się p o d z i a ł u z i e m i " . W s k a ­
na czele z Czen J i m e m , i przez L i u Szao-ci zaaprobowa­ z u j ą c p r z y t y m na znaczne zmniejszenie p r o d u k c j i ż y w ­
n y c h , Czou E n - l a j na trzeciej sesji O Z P L d r u g i e j kadencji n o ś c i w p o r ó w n a n i u z 1957 r. i na p i l n ą p o t r z e b ę j e j
w k w i e t n i u 1962 r. m ó w i ł o k o n i e c z n o ś c i podniesienia na z w i ę k s z e n i a , Teng Siao-ping w y r a ż a ł o p i n i ę , ż e w t e j
w y ż s z y poziom planowania, przeprowadzenia w perspek­ s y t u a c j i m o ż n a p ó j ś ć na c z ę ś c i o w ą r e s t a u r a c j ę gospo­
t y w i e kompleksowego bilansowania g a ł ę z i gospodarki na­ d a r s t w i n d y w i d u a l n y c h . Za o f i c j a l n y m w p r o w a d z e n i e m
rodowej. systemu „ s a n cy i pao" opowiadali się t a k ż e odpowiada­
W 1961—1962 r. z a r y s o w a ł a s i ę tendencja do r e w i z j i j ą c y w K C K P C h za s p r a w y r o l n e z a s t ę p c a c z ł o n k a B i u ­
p r i o r y t e t ó w w polityce inwestycyjnej w przemyśle. Przy ra Politycznego T a n Czen-lin, k i e r o w n i k W y d z i a ł u ds.
znacznym zmniejszeniu n a k ł a d ó w na p r z e m y s ł ciężki pracy na w s i Teng C y - h u e j i i n n i . Propozycja ta — roze­
s ł a n a w t e r e n do p r z e d y s k u t o w a n i a — z o s t a ł a w w i e l u r e ­
i w y d o b y w c z y podejmowano w y s i ł k i w celu r o z w i n i ę c i a
jonach poparta przez t e r e n o w y c h d z i a ł a c z y p a r t y j n y c h
p r z e m y s ł u chemicznego, z w ł a s z c z a p r o d u k c j i nawozów
i gospodarczych i w k r ó t c e z a c z ę t o w p r o w a d z a ć ją w ż y ­
m i n e r a l n y c h , w y d o b y c i a i przerobu r o p y naftowej, p r o ­
cie.* W k o ń c u 1962 r . postanowiono p o n o w n i e p o d p o r z ą d ­
d u k c j i energii elektrycznej przez b u d o w ę ś r e d n i c h i m a ­
k o w a ć p a ń s t w u stacje t r a k t o r o w e i s k o m p l i k o w a n e m a -
łych elektrowni (budowę wielkich elektrowni wodnych
i cieplnych zamrożono). * Według wyrywkowych danych, w prowincjach południowo-
Zmniejszenie n a k ł a d ó w i n w e s t y c y j n y c h na w i e l k i prze­ -zachodnich na zasadzie systemu „san cy i pao" wykorzystywano
m y s ł cywilny próbowano zrekompensować rozwojem lo- od 20 do 50°/o ziemi. W 1962 r. w Junnanie plony z działek przy-

482 483
 szyny rolnicze przekazane w 1958 r. k o m u n o m (z p o w o d u w o k r e ś l o n e j s y t u a c j i do nieco odretuszowanego schematu
b r a k u w k o m u n a c h odpowiednich kadr i bazy r e m o n t o ­ swego „ o d r ę b n e g o " , „ s k o k o w e g o " k u r s u .
w e j w i ę k s z o ś ć maszyn u l e g ł a dewastacji). Generalnie p r o ­ Z w o l e n n i c y realistycznej p o l i t y k i , ś w i a d o m i , że j e j p r o ­
pozycje te o z n a c z a ł y , że zmierza się do d o ś ć d ł u g i e g o wadzenie jest n i e m o ż l i w e bez poparcia i zorientowania
okresu planowego rozwoju społeczno-gospodarczego. rzeszy d z i a ł a c z y p a r t y j n y c h i gospodarczych, w y k o r z y ­
W p ł a s z c z y ź n i e s p o ł e c z n e j k u r s ten b y ł obliczony na to, stali do tego celu w latach 1961—1962 r ó ż n e g o rodzaju
aby u w z g l ę d n i ć m o ż l i w o ś c i i interesy w s z y s t k i c h podsta­ z a m k n i ę t e narady p r a c o w n i k ó w kadrowych, działaczy
w o w y c h klas i w a r s t w s p o ł e c z n y c h C h R L . Jego z a ś urze­ p r z e m y s ł u i r o l n i c t w a , na k t ó r y c h to naradach k r y t y k o ­
czywistnienie w y m a g a ł o wprowadzenia n a u k o w y c h me­ wano z a ł o ż e n i a „ s k o k u " i analizowano jego p o w a ż n e na­
stępstwa.
tod gospodarowania, zasady materialnego zainteresowa­
Na rozszerzonej naradzie roboczej p r a c o w n i k ó w k a ­
nia, a w dziedzinie p o l i t y c z n e j — rozszerzenia d e m o k r a c j i
d r o w y c h w y ż s z e g o szczebla, odbytej w K C KPCh
ekonomicznej i politycznej, umocnienia odpowiednich i n ­
w g r u d n i u 1961 — styczniu 1962 r., w o b e c n o ś c i 7 tys.
s t y t u c j i w s t r u k t u r z e politycznej k r a j u i w p a r t i i .
osób k a d r y k i e r o w n i c z e j L i u Szao-ci w s k a z y w a ł m . in.,
U z n a j ą c jednak p o s z c z e g ó l n e uchybienia i b ł ę d y p o p e ł ­ 3
że „ o b e c n e t r u d n o ś c i są w /io r e z u l t a t e m k l ę s k ż y w i o ł o ­
nione w t r a k c i e „ s k o k u " , Mao Tse-tung i jego zwolennicy
w y c h , a w /io — w y n i k i e m b ł ę d ó w " . W s w y c h w y s t ą p i e ­
7

nie zamierzali p r z y z n a ć , ż e ich k u r s jako t a k i b y ł b ł ę d n y .

niach na t e j ż e naradzie L i u Szao-ci i Teng Siao-ping
W s w y m w y s t ą p i e n i u na I X p l e n u m K C K P C h Mao Tse-
stwierdzali, ż e „ k a m p a n i a zwalczania p r a w i c o w c ó w " w j e j
- t u n g p o t r a k t o w a ł p r z e j ś c i e do „ u r e g u l o w a n i a " jako „ p o ­ ostrych f o r m a c h s t a n o w i „ b ł ą d " , „ p r z e g i ę c i e " , ż e w t o k u
s t ó j " m i ę d z y d w o m a przemarszami podczas pochodu. Po­ tej k a m p a n i i zgubiono w i e l u uczciwych i oddanych p r a ­
w o ł u j ą c się z a ś na w y s u n i ę t ą przez Czen Po-ta „ t e o r i ę " cowników kadry partyjnej.
cyklicznego c h a r a k t e r u procesu b u d o w y socjalizmu, m ó ­ Na p r z e ł o m i e 1961 i 1962 r. r o z p o c z ę t o r e h a b i l i t a c j ę
w i ł o „ u r e g u l o w a n i u " jako o p e w n y m n a t u r a l n y m ogni­ c z ł o n k ó w p a r t i i o s k a r ż o n y c h o odchylenie „ p r a w i c o w e "
wie m i ę d z y dwoma wysokimi cyklami, w toku którego w t o k u k a m p a n i i 1959—1961 r. W l i p c u 1962 r. Peng
n a s t ę p u j e u t r w a l e n i e „ o s i ą g n i ę ć " poprzedniego c y k l u b u r z ­ Te-huaj z w r ó c i ł się do K C K P C h z listem, w k t ó r y m
liwego r o z w o j u . B r a k i „ s k o k u " Mao Tse-tung u p a t r y w a ł p o d n o s i ł k w e s t i ę zdjęcia z niego o s k a r ż e n i a o „ p r a w i c o ­
g ł ó w n i e w powszechnym zafascynowaniu „ w i e l k ą s k a l ą " . w e " odchylenie i d z i a ł a l n o ś ć r o z ł a m o w ą , w s k a z y w a ł , że
O ś w i a d c z y ł on: „ W ostatecznym w y n i k u m i m o wszystko w i e l e ś r o d k ó w p o d j ę t y c h w ostatnich latach p o k r y w a się
n a l e ż y d z i a ł a ć zgodnie z z a s a d ą « w y t ę ż a j ą c wszystkie si­ z jego ocenami i propozycjami.
ł y * {...] n a l e ż y p o p i e r a ć l i n i ę g e n e r a l n ą " ( „ t r z e c h czerwo­ S w ó j w k ł a d do s p r a w y u t r w a l e n i a realistycznego p r o ­
n y c h s z t a n d a r ó w " — aut.). P o w y ż s z e o ś w i a d c z e n i a Mao g r a m u b u d o w y n o w y c h Chin w n o s i ł a inteligencja, p r a ­
Tse-tunga na p l e n u m K C ś w i a d c z y ł y , że z a r ó w n o on, jak cownicy n a u k o w i C h R L . W w a r u n k a c h , gdy o t w a r t a k r y ­
i jego zwolennicy n i e rozstali się z p l a n a m i p o w r o t u t y k a maoistowskich z a ł o ż e ń b y ł a n i e m o ż l i w a , wielu
przedstawicielom t y c h kół p o s ł u ż y ł a do tego w 1961—
zagrodowych przewyższały plony z pól uprawianych przez bry­ 1962 r. f o r m a alegorycznych notatek, sztuk, p o w i e ś c i
gady. W Kuangtungu ziemię przydzielano zagrodom według ilości
i k o m e n t a r z y na t e m a t y historyczne.
rąk do pracy („Far Eastern Economic Review", 1 II 1968, s. 193).

484 485
 W 1961 r. pisarz i h i s t o r y k , z a s t ę p c a m e r a P e k i n u W u p o l i t y k i , k r y t y k a k u r s u „ w i e l k i e g o s k o k u " n a b r a ł a szcze­
Han, o p u b l i k o w a ł d r a m a t „ D y m i s j a H a j Ż u e j a " . D r a m a t g ó l n e g o rozmachu.
s ł a w i ł o d w a ż n e g o d y g n i t a r z a i wojskowego epoki M i n g , W czerwcu 1962 r. pod znakiem t a k i e j k r y t y k i prze­
Haj Ż u e j a , k t ó r y n i e u l ą k ł się k r y t y k i cesarza. H a j Ż u e j b i e g a ł a narada k a d r administracyjno-gospodarczych i eko­
m ó w i ł cesarzowi: „ P r z e d t e m r o b i ł e ś jeszcze coś dobrego, n o m i s t ó w C h R L . B y ł y z a s t ę p c a szefa P a ń s t w o w e g o Z a ­
a co robisz teraz? N a p r a w b ł ę d y , p o z w ó l n a r o d o w i ż y ć r z ą d u Statystycznego Rady P a ń s t w o w e j C h R L i d y r e k t o r
w szczęściu. P o p e ł n i ł e ś z b y t d u ż o b ł ę d ó w , a u w a ż a s z , że I n s t y t u t u E k o n o m i k i A k a d e m i i N a u k C h R L Sun Je-fang
we w s z y s t k i m masz r a c j ę , i dlatego odrzucasz k r y t y k ę " . w s k a z a ł w s w o i m w y s t ą p i e n i u na s u b i e k t y w i z m , na za­
W sztuce s ł u s z n i e d o p a t r y w a n o się a l u z j i do r o z p r a w y s t ę p o w a n i e n a u k o w e j analizy e k o n o m i k i i jej p r a w w o -
Mao z Peng Te-huajem. W latach 1961—1962 sztuka ta l u n t a r y s t y c z n y m i w y t y c z n y m i j a k o na g ł ó w n e p r z y c z y n y
w r ó ż n y c h redakcjach b y ł a w y s t a w i a n a w w i e l u teatrach poważnych skutków polityki „wielkiego skoku" i komun
kraju.* l u d o w y c h . R ó w n o c z e ś n i e na k o n f e r e n c j i d z i a ł a c z y l i t e r a ­
Z a r t y k u ł a m i k r y t y k u j ą c y m i w alegorycznej f o r m i e t u r y i sztuki, p o ś w i ę c o n e j o m ó w i e n i u u t w o r ó w z życia
poczynania Mao Tse-tunga w y s t ą p i ł w t y m okresie jeden wsi, w w y s t ą p i e n i a c h w i ę k s z o ś c i u c z e s t n i k ó w obrad oce­
z sekretarzy K o m i t e t u Miejskiego K P C h w P e k i n i e — na „ s k o k u " i k o m u n l u d o w y c h j a k o tragedii, k t ó r a s p a d ł a
Teng To (uprzednio r e d a k t o r naczelny „ Ż e n m i n Ż y p a o " ) na Chiny, z a b r z m i a ł a bardzo ostro.
oraz r e d a k t o r naczelny czasopisma K o m i t e t u Miejskiego W sierpniu 1962 r. z a c z ę t o w C h R L r o z p o w s z e c h n i a ć
K P C h P e k i n u „ C i e n S i e n " — L i a o Mo-sza. O b i e k t e m k r y ­ nowe w y d a n i e pracy L i u Szao-ci „ O samodoskonaleniu
t y k i i o ś m i e s z a n i a w ich a r t y k u ł a c h b y ł o „ w i e l k i e pusto­ k o m u n i s t y " , napisanej w 1939 r. W rozdziale „ B y ć god­
s ł o w i e " (tak nazywano maoistowskie dywagacje o „ w i e ­ n y m i u c z n i a m i M a r k s a i L e n i n a " , m i m o iż zaznaczono,
trze ze Wschodu" i „ w i e t r z e z Zachodu", oderwanie od że jest to nowa redakcja, Mao Tse-tung nie b y ł w y m i e ­
realnych w a r u n k ó w ) , „ c h e ł p l i w o ś ć " , aspiracje Mao do niany. W n o w y m w y d a n i u mocniej zaakcentowano roz­
k u l t y w o w a n i a jego osoby, jego deklaracje o z d o l n o ś c i d z i a ł y i części p o ś w i ę c o n e k r y t y c e tak zwanego absoluty-
do r o z w i ą z y w a n i a wszystkich p r o b l e m ó w na podstawie stycznego p o d e j ś c i a do w a l k i w e w n ą t r z p a r t y j n e j , w k t ó ­
„ c z y n n i k a s u b i e k t y w n e g o " oraz „ a m n e z j a " , choroba, k t ó ­ rego w a r u n k a c h „ z a d a j e się d o t k l i w e ciosy k a d r o m
rą autorzy traktowali jako niezdolność dotrzymania słowa p a r t i i " , „ s z t u c z n i e w y s z u k u j e się o b i e k t y w a l k i do p r o w a ­
i s p e ł n i e n i a obietnic, jako zapomnienie o p r z y j a z n y c h dzenia w a l k i w i m i ę w a l k i " , w w y n i k u czego sama w e ­
stosunkach z ZSRR. w n ą t r z p a r t y j n a w a l k a „ s t a j e się d z i e c i n a d ą " . 48
Całkiem
W lecie i j e s i e n i ą 1962 r., gdy z a z n a c z y ł a s i ę pewna o k r e ś l o n e g o sensu n a b r a ł y t e ż zachowane w pracy u w a g i
poprawa w s y t u a c j i ż y w n o ś c i o w e j i p o w s t a ł a kwestia o stanowisku „ p e w n y c h towarzyszy". „ N i c z e g o nie r o z u ­
p r z e j ś c i a od ś r o d k ó w nadzwyczajnych do d ł u g o f a l o w e j miejąc z marksizmu-leninizmu lub tylko żonglując ter­
minologią m a r k s i s t o w s k o - l e n i n o w s k ą — czytamy w pra­
* Organizatorzy „rewolucji kulturalnej" oświadczyli w jej trak­ cy — u w a ż a l i s i ę o n i za « c h i ń s k i e g o M a r k s a » l u b « c h i ń -
cie, iż sztuka Wu Hana jest bezpośrednią aluzją do usunięcia
skiego L e n i n a » , pozowali na M a r k s a i L e n i n a w p a r t i i .
Peng Te-huaja po plenum w Luszanie i próbą „zrehabilitowania"
i „podtrzymania na duchu" wykluczonych z partii „prawicowców" W i ę c e j nawet, bez o d r o b i n y w s t y d u ż ą d a l i od c z ł o n k ó w
oraz ich zwolenników. naszej p a r t i i , b y ich szanowali jak M a r k s a i Lenina,

486 487
 prowadzenie czystki w e w n ę t r z n e j w skali c a ł e j a r m i i ,
by ich p o p i e r a l i jako « w o d z ó w » , by b y l i i m w i e r n i , b y ł ą c z ą c j ą z p r a c ą nad n a p r a w ą s t y l u i u p o r z ą d k o w a n i e m
49
ich k o c h a l i " . podstawowych organizacji". Zgodnie z r e f e r a t e m G Z P
Fala niezadowolenia i k r y t y c z n y c h w y s t ą p i e ń , k t ó r a i Rady W o j s k o w e j „ u p o r z ą d k o w a n o " do marca 1961 r.
o g a r n ę ł a w i e l e organizacji p a r t y j n y c h w latach 1961— 82% komórek partyjnych w armii.
1962, u k s z t a ł t o w a n i e s i ę n o w y c h tendencji w ż y c i u w e ­ I n n y m ś r o d k i e m u t r z y m a n i a i umocnienia swoich po­
w n ą t r z p a r t y j n y m i w p o l i t y c e ekonomicznej — d o p r o w a ­ z y c j i Mao Tse-tung i jego z w o l e n n i c y s t a r a l i się u c z y n i ć
d z i ł y Mao Tse-tunga i jego g r u p ę do w n i o s k u , ż e dalszy „ o d r ę b n y " k u r s C h R L w p o l i t y c e zagranicznej.
r o z w ó j t y c h p r o c e s ó w u n i e m o ż l i w i urzeczywistnienie i c h Zwrot w polityce zagranicznej ChRL na początku lat
p r o g r a m u , że b e z p o ś r e d n i o z a g r a ż a ich pozycji i w p a r t i i 60-tych. Odejście kierownictwa KPCh od uzgodnionej linii
i w kraju. międzynarodowego ruchu komunistycznego. Krach „wiel­
B ę d ą c zmuszonym w s y t u a c j i k r y z y s o w e j do wycofania kiego s k o k u " o z n a c z a ł zarazem k r a c h p l a n u m a o i s t ó w ,
się, udzielenia L i u Szao-ci, Teng Siao-pingowi i i n n y m by zdobyć h e g e m o n i ę ideologiczną w m i ę d z y n a r o d o w y m
pewnej swobody d z i a ł a n i a w l i k w i d a c j i s z c z e g ó l n i e po­ r u c h u k o m u n i s t y c z n y m i obozie socjalistycznym, zademon­
w a ż n y c h n a s t ę p s t w „ s k o k u " , Mao Tse-tung p r z y g o t o w y ­ s t r o w a ć „ w y ż s z o ś ć " maotsetungowskich z a ł o ż e ń w p o l i t y ­
w a ł się do n o w e j ingerencji w o k r e ś l e n i e k u r s u C h R L , ce w e w n ę t r z n e j , k t ó r e w c i ą g u szeregu lat przeciwstawia­
przede w s z y s t k i m przez umocnienie swej k o n t r o l i nad no polityce i d o ś w i a d c z e n i o m i n n y c h k r a j ó w socjalistycz­
armią. nych. Niepowodzenie „ s k o k u " u j a w n i ł o b e z p o d s t a w n o ś ć
Po m i a n o w a n i u L i n Piao m i n i s t r e m o b r o n y Mao Tse- aspiracji Mao Tse-tunga do „ s z c z e g ó l n e g o " , „ w y b i t n e g o
-tung rozpoczął czystkę i ideologiczną o b r ó b k ę A L W . w k ł a d u " do t e o r i i i p r a k t y k i b u d o w y socjalizmu, podda­
Pierwsze k r o k i k u p r z e k s z t a ł c e n i u A L W w „ s z k o ł ę idei w a ł o w w ą t p l i w o ś ć r a c j ę b y t u „ i d e i Mao Tse-tunga"
Mao Tse-tunga" poczyniono j u ż w 1960 r. U c h w a ł a roz­ w ogóle. M a o i ś c i obawiali się r ó w n i e ż , że w s y t u a c j i po­
szerzonego posiedzenia Rady W o j s k o w e j K C K P C h pt. g ł ę b i a j ą c e g o się k r y z y s u sprawa o d p o w i e d z i a l n o ś c i i n i ­
„ O nasileniu pracy ideowo-politycznej w a r m i i " z 20 p a ź ­ c j a t o r ó w „ s k o k u " za jego s k u t k i m o ż e s t a n ą ć bardziej
dziernika 1960 r. głosiła: „ G ł ó w n ą t r e ś c i ą szkolenia t e ­ ostro n i ż na V I I I p l e n u m K C K P C h .
oretycznego w s z y s t k i c h p r a c o w n i k ó w k a d r o w y c h p o w i n n y W t y c h w a r u n k a c h Mao Tse-tung i jego zwolennicy
się s t a ć d z i e ł a Mao Tse-tunga. P o d s t a w o w y m przedmio­ j u ż pod koniec 1959 i na p o c z ą t k u 1960 r. w z i ę l i na sie­
t e m wyszkolenia wojskowego i przygotowania politycz­ bie r o l ę i n i c j a t o r ó w i p r z e w o d n i k ó w nacjonalistycznego
nego w jednostkach w o j s k o w y c h , akademiach i s z k o ł a c h z w r o t u w polityce K P C h i C h R L na arenie m i ę d z y n a r o ­
p o w i n n y s t a ć się prace Mao Tse-tunga. N a l e ż y c a ł k o w i ­ dowej. Ś w i a d o m i e p r o w o k u j ą c starcia z k r a j a m i socjali­
cie i w p e ł n i z m i e n i ć szkolenie w o j s k o w e i p o l i t y c z ­ s t y c z n y m i i p a r t i a m i m a r k s i s t o w s k o - l e n i n o w s k i m i , maoiści
ne, u s u w a j ą c z p o d r ę c z n i k ó w wszystkie r o z d z i a ł y , k t ó r e zaczęli o g r a n i c z a ć z n i m i stosunki m i ę d z y p a r t y j n e i m i ę ­
nie s ą zgodne z ideami Mao Tse-tunga". W y t y c z n a zaś d z y p a ń s t w o w e , f o r s u j ą c przede w s z y s t k i m pogorszenie
G ł ó w n e g o Z a r z ą d u Politycznego z 1960 r. s t w i e r d z a ł a : s t o s u n k ó w z K P Z R i Z w i ą z k i e m Radzieckim. L i c z y l i ,
„ W celach konsekwentnego w y k o n a n i a d y r e k t y w y K C że w ten s p o s ó b o d w r ó c ą u w a g ę p a r t i i i n a r o d u od n a r a ­
w sprawie w y k o r z e n i e n i a k o n t r r e w o l u c j i i dalszego s t a j ą c y c h t r u d n o ś c i w e w n ę t r z n y c h , o s ł a b i ą pozycje t y c h
oczyszczania a r m i i w y d a j e się konieczne i na czasie prze-

489
488
 sił, k t ó r e w y s t ę p o w a ł y w e w n ą t r z k r a j u p r z e c i w k o m a o i - z a g a d n i e ń w t r y b i e s p o t k a ń m i ę d z y p a r t y j n y c h . Takie po­
s t o w s k i m eksperymentom i o w y k o r z y s t a n i e sprawdzo­ d e j ś c i e n i e o d p o w i a d a ł o jednak p l a n o m m a o i s t ó w , k t ó r z y
n y c h przez ż y c i e d o ś w i a d c z e ń r o z w o j u s p o ł e c z n o - e k o n o - zamierzali f o r s o w a ć w n a j b l i ż s z y m czasie pogarszanie
micznego k r a j ó w socjalistycznych. Wreszcie ten nacjona­ i ograniczanie s t o s u n k ó w m i ę d z y K P C h a K P Z R , m i ę d z y
listyczny z w r o t Mao Tse-tunga i jego z w o l e n n i k ó w w po­ C h R L a Z w i ą z k i e m Radzieckim. W d r u g i e j p o ł o w i e 1960 r.
lityce zagranicznej b y ł w y n i k i e m p o s z u k i w a ń n o w e j l i n i i k i e r o w n i c t w o C h R L p o d j ę ł o nowe k r o k i z m i e r z a j ą c e do
taktycznej w walce o zapewnienie C h i n o m za w s z e l k ą pogorszenia s t o s u n k ó w z K P Z R i ZSRR. W czerwcu
c e n ę pozycji „ s u p e r m o c a r s t w a " . P u n k t ciężkości hegemo- 1960 r. p r z y w ó d c y c h i ń s c y w y k o r z y s t a l i do propagowania
nistycznych p l a n ó w m a o i s t ó w po k r a c h u „ s k o k u " prze­ swoich p o g l ą d ó w i a t a k ó w na K P Z R t r y b u n ę n i e p a r t y j n e ­
nosi się z p o l i t y k i w e w n ę t r z n e j na szukanie o p a r t y c h na go f o r u m — o d b y w a j ą c ą się w P e k i n i e s e s j ę General­
gruncie n a c j o n a l i s t y c z n y m m o ż l i w o ś c i r o z m a i t y c h m a ­ nej Rady Ś w i a t o w e j Federacji Z w i ą z k ó w Z a w o d o w y c h ,
chinacji na arenie m i ę d z y n a r o d o w e j . a n a s t ę p n i e spotkanie przedstawicieli p a r t i i k o m u n i s t y c z ­
Do zawoalowania istoty takiego z w r o t u maoistom b y ł y n y c h i robotniczych w Bukareszcie. 50

potrzebne a r g u m e n t y „ t e o r e t y c z n e " . W t y m celu w y s u ­ Od lipca 1960 r. w ł a d z e c h i ń s k i e z a c z ę ł y p r o w o k o w a ć

n i ę t o k w e s t i ę „ o d r ę b n e g o " , odmiennego od stanowiska i n c y d e n t y na g r a n i c y c h i ń s k o - r a d z i e c k i e j . R ó w n o c z e ś n i e
K P Z R i i n n y c h p a r t i i m a r k s i s t o w s k o - l e n i n o w s k i c h , stano­ p r z y g o t o w u j ą c s i ę do zrzucenia na Z w i ą z e k Radziecki w i ­
wiska k i e r o w n i c t w a K P C h wobec p r o b l e m ó w pokojowego n y za niepowodzenie „ s k o k u " , k i e r o w n i c t w o C h R L ś w i a ­
rozwoju rewolucji i możliwości zapobieżenia wojnie świa­ domie z m i e r z a ł o do tego, aby p o s t a w i ć r z ą d radziecki
t o w e j w e w s p ó ł c z e s n y c h w a r u n k a c h . Obwieszczenie ta­ przed k o n i e c z n o ś c i ą o d w o ł a n i a s w y c h s p e c j a l i s t ó w z C h R L .
kiego „ o d r ę b n e g o " stanowiska k i e r o w n i c t w a K P C h z w i ą ­ J u ż na p o c z ą t k u 1960 r. odpowiednie organa C h R L zo­
zano z obchodami 90-tej rocznicy u r o d z i n L e n i n a s t a ł y poinformowane o licznych faktach ś w i a d c z ą c y c h
(w k w i e t n i u 1960 r . ) . W serii a r t y k u ł ó w o p u b l i k o w a n y c h 0 b r a k u zaufania do s p e c j a l i s t ó w radzieckich, o f a k t y c z ­
Nąr zbiorze „ N i e c h ż y j e l e n i n i z m ! " o s k a r ż o n o p a r t i e m a r k ­ n y m o d s u n i ę c i u w i e l u z n i c h od pracy, o b r u t a l n y m na­
sistowsko-leninowskie o „ r e w i z j o n i z m " , „ o d e j ś c i e od l e ­ ruszaniu n o r m m o n t a ż u i eksploatacji radzieckich u r z ą ­
n i n i z m u " i „ t c h ó r z o s t w o " wobec i m p e r i a l i z m u , o ś w i a d ­ d z e ń . Tego rodzaju p o s t ę p o w a n i e g r o z i ł o niebezpiecznymi
czono, ż e n a w e t w i e l k a w o j n a p r z y zastosowaniu n o w o ­ k o n s e k w e n c j a m i dla stanu i b e z p i e c z e ń s t w a p r o d u k c j i
czesnych ś r o d k ó w masowej z a g ł a d y m o ż e b y ć j e d y n i e w p r z e d s i ę b i o r s t w a c h c h i ń s k i c h , p r o w a d z i ł o do d y s k r e d y ­
d r o g ą do stworzenia „ w jeszcze szybszym t e m p i e " n o w e j t a c j i radzieckich s p e c j a l i s t ó w i pomocy ZSRR. Po o p u ­
cywilizacji „na ruinach imperializmu". b l i k o w a n i u zbioru „ N i e c h ż y j e l e n i n i z m ! " w ł a d z e c h i ń ­
K P Z R i i n n e p a r t i e marksistowsko-leninowskie, k i e r u ­ skie r o z p o c z ę ł y u r a b i a n i e s p e c j a l i s t ó w radzieckich w d u ­
j ą c s i ę zadaniami u t r z y m a n i a j e d n o ś c i i zespolenia m i ę ­ chu „ o d r ę b n y c h " w y t y c z n y c h , s t w o r z y ł y w o k ó ł p r a c u j ą ­
dzynarodowego r u c h u komunistycznego, p o s t a n o w i ł y nie cych w Chinach o b y w a t e l i Z S R R a t m o s f e r ę i n w i g i l a c j i
p o d e j m o w a ć o t w a r t e j p o l e m i k i w sprawach p o d j ę t y c h 1 p o d e j r z e ń . Strona radziecka n i e j e d n o k r o t n i e w s k a z y w a ­
przez k i e r o w n i c t w o K P C h . Zgodnie z p r z y j ę t ą p r a k t y k ą ła na n i e d o p u s z c z a l n o ś ć tego rodzaju p r a k t y k , lecz sy­
szereg b r a t n i c h p a r t i i , a przede w s z y s t k i m K P Z R , za­ tuacja się nie z m i e n i a ł a . W s i e r p n i u 1960 r. w i ę k s z o ś ć
p r o p o n o w a ł o kierownictwu K P C h przedyskutowanie tych s p e c j a l i s t ó w radzieckich (w t y m czasie w C h R L b y ł o za-

490 491
 t r u d n i o n y c h około 1600 osób) p o w r ó c i ł a do ojczyzny. I c h dowego r u c h u komunistycznego, że w ostatecznym w y n i ­
o d w o ł a n i e z a c z ę t o w C h R L szeroko w y k o r z y s t y w a ć do k u skleci z t y c h sił blok p r o c h i ń s k i . W t y m celu delegacja
pobudzania n a s t r o j ó w antyradzieckich i do „ w y j a ś n i a n i a " c h i ń s k a n i e t y l k o p o w t ó r z y ł a na naradzie swoje „ o d r ę b ­
n a r a s t a j ą c y c h t r u d n o ś c i gospodarczych. P r ó b y te m o g ł y ne" maoistowskie tezy w k w e s t i i w o j n y i p o k o j u , oskar­
jednak w p r o w a d z i ć w b ł ą d t y l k o niezorientowanych, ż e n i a pod adresem K P Z R o „ d y k t a t " i t p . , ale t e ż uporczy­
g w a ł t o w n y b o w i e m spadek p r o d u k c j i w p r z e m y ś l e zaczął w i e b r o n i ł a p r a w a do d z i a ł a l n o ś c i f r a k c y j n e j w m i ę d z y ­
się na d ł u g o przed w y j a z d e m s p e c j a l i s t ó w ZSRR. W l i ­ n a r o d o w y m r u c h u k o m u n i s t y c z n y m oraz p r a w a m n i e j ­
stopadzie 1960 r., a n a s t ę p n i e w 1961 i 1963 r. r z ą d r a ­ szości do nieliczenia się ze stanowiskiem w i ę k s z o ś c i .
dziecki p r o p o n o w a ł , że ponownie skieruje do C h R L swych Stanowisko delegacji c h i ń s k i e j , poparte j e d y n i e przez
s p e c j a l i s t ó w , jeśli z o s t a n ą i m stworzone n o r m a l n e w a r u n ­ przedstawicieli A P P , s p o t k a ł o się na naradzie z p o w a ż n ą
k i pracy. Odmowa strony c h i ń s k i e j w y k a z a ł a , ż e w da­ k r y t y k ą w e wszystkich jego p u n k t a c h . P a r t i e m a r k s i ­
n y m p r z y p a d k u n a j m n i e j i n t e r e s o w a ł ją stan gospodar­ stowsko-leninowskie p o t ę p i ł y r o z ł a m o w e tendencje w
51
ki kraju. w działalności kierownictwa K P C h , w s k a z a ł y na ich
Na o d b y t y m z i n i c j a t y w y K P Z R w dniach 17—22 w r z e ­ szkodliwe s k u t k i dla s p r a w y j e d n o ś c i i zespolenia m i ę ­
ś n i a 1960 r. spotkaniu przedstawicieli K P Z R i K P C h , dzynarodowego r u c h u komunistycznego. Napotkawszy
w t o k u obrad k o m i s j i redakcyjnej p o w o ł a n e j do p r z y g o ­ zdecydowane p r z e c i w d z i a ł a n i e i z n a l a z ł s z y s i ę p r a k t y c z ­
towania projektu Oświadczenia Narady Partii K o m u n i ­ nie w c a ł k o w i t e j izolacji, delegacja c h i ń s k a pod p r z e w o d ­
stycznych i Robotniczych i w r o z e s ł a n y c h w i m i e n i u K C n i c t w e m L i u Szao-ci p o d p i s a ł a O ś w i a d c z e n i e N a r a d y —
K P C h dokumentach przedstawiciele k i e r o w n i c t w a K P C h jej zasadniczy dokument, k t ó r y n a k r e ś l a ł u z g o d n i o n ą l i n i ę
starali się r o z s z e r z y ć k r ą g spraw k o n f l i k t o w y c h . 52
Pilnie g e n e r a l n ą p a r t i i m a r k s i s t o w s k o - l e n i n o w s k i c h i faktycznie
p o t r z e b u j ą c e c h o c i a ż b y p o z o r ó w poparcia swego k u r s u o d r z u c a ł „ o d r ę b n e " tezy k i e r o w n i c t w a K P C h .
na arenie m i ę d z y n a r o d o w e j , k i e r o w n i c t w o K P C h , koncen­ M i m o to j u ż w s t y c z n i u 1961 r. na I X p l e n u m K C
t r u j ą c swoje a t a k i na K P Z R , a k t y w n i e s o n d o w a ł o w tej K P C h , k t ó r e r o z p a t r y w a ł o sprawozdanie delegacji c h i ń ­
sprawie stanowiska p a r t i i k o m u n i s t y c z n y c h i r o b o t n i ­ skiej, Mao Tse-tung i jego z w o l e n n i c y opowiedzieli się
czych. W y k o r z y s t a w s z y , że k i e r o w n i c t w o A l b a n i i h o ł d o ­ za k o n t y n u o w a n i e m „ o d r ę b n e g o " k u r s u i jego propago­
w a ł o p o r z ą d k o m k u l t u jednostki, za p o m o c ą obietnic waniem. Mao Tse-tung z a ś o ś w i a d c z y ł , że polemika w y ­
z w i ę k s z e n i a pomocy gospodarczej i w o j s k o w e j m a o i ś c i mierzona przede w s z y s t k i m p r z e c i w k o K P Z R b ę d z i e k o n ­
w 1960 r. w c i ą g n ę l i k i e r o w n i c t w o A l b a ń s k i e j P a r t i i P r a ­ t y n u o w a n a na podstawie tez przedstawionych w zbiorze
cy w n u r t swego „ o d r ę b n e g o " k u r s u . „Niech żyje leninizm!"
Do u d z i a ł u w obradach moskiewskiej n a r a d y p a r t i i W latach 1961—1962 M a o T s e - t u n g i jego grupa p r ó b o ­
k o m u n i s t y c z n y c h i robotniczych ( l i s t o p a d — g r u d z i e ń 1960) wali u p r a w i a ć t a k t y k ę montowania bloku prochińskiego
k i e r o w n i c t w o K P C h p r z y s t ą p i ł o , licząc, ż e m e r y t o r y c z n ą w e w n ą t r z w s p ó l n o t y socjalistycznej, licząc s z c z e g ó l n i e na
d y s k u s j ę uda m u się z a s t ą p i ć r o z p a t r y w a n i e m „ o s k a r ż e ń " w c i ą g a n i e k r a j ó w socjalistycznych A z j i w n u r t swej po­
pod adresem K P Z R , że stanie się ono o ś r o d k i e m p r z y c i ą ­ l i t y k i . W t y m celu ś r o d k i nacisku p r z e p l a t a l i o n i o ś w i a d ­
gania wszystkich sił w y k a z u j ą c y c h j a k i e k o l w i e k w a h a n i a czeniami o „ s z c z e g ó l n i e p r z y j a z n y m " stosunku C h R L do
wobec uzgodnionej p o l i t y k i i zasad j e d n o ś c i m i ę d z y n a r o - t y c h k r a j ó w . Zarazem jednak, s t a r a j ą c s i ę r o z w i ą z a ć sobie

492 493
 r ę c e dla nacjonalistycznych m a n i p u l a c j i na gruncie a n t y ­ r z y s t y w a n a do u g r u n t o w a n i a ich w ł a s n e j l i n i i politycz­
radzieckim, m a o i ś c i w y t r w a l e p r o w a d z i l i n a d a l p o l i t y k ę nej*
z m i e r z a j ą c ą do ograniczania s t o s u n k ó w m i ę d z y p a r t y j n y c h Upowszechnieniu t a k i c h p o g l ą d ó w w C h R L s p r z y j a ł o
i m i ę d z y p a ń s t w o w y c h z K P Z R i ZSRR. W k o ń c u 1960 r ó w n i e ż stanowisko K P Z R , k t ó r a konsekwentnie po­
i w 1961 r. k i e r o w n i c t w o c h i ń s k i e z r e w i d o w a ł o wszyst­ w s t r z y m y w a ł a się przed p o l e m i k ą i n i e j e d n o k r o t n i e par­
kie zawarte dotychczas z Z S R R u m o w y o w s p ó ł p r a c y tyjnymi i dyplomatycznymi kanałami proponowała przy­
gospodarczej i naukowo-technicznej i zdecydowanie je wrócenie stosunków przyjaźni i współpracy.
o g r a n i c z y ł o . W 1961 r. o b r o t y t o w a r o w e m i ę d z y C h R L Generalnie w i ę c w 1962 r. z a r ó w n o w dziedzinie w e ­
a Z S R R z m n i e j s z y ł y s i ę o 4 7 % w p o r ó w n a n i u z 1960 i . , w n ę t r z n e j , j a k i w polityce zagranicznej C h R L w y s t ą p i ł y
a w 1962 r. — jeszcze o dalsze 1 8 % . 53 tendencje p r o w a d z ą c e do o s ł a b i a n i a i r e w i z j i maoistow-
R ó w n o c z e ś n i e w t y m okresie Mao T s e - t u n g i jego z w o ­ skich z a ł o ż e ń .
l e n n i c y b y l i zmuszeni p r o w a d z i ć s w ó j „ o d r ę b n y " k u r s X plenum KC KPCh. Nowy etap walki dwóch linii
na arenie m i ę d z y n a r o d o w e j bardziej o s t r o ż n i e , w bardziej w kierownictwie ChRL. L a t e m 1962 r. Mao Tse-tung
zamaskowany s p o s ó b n i ż w 1960 r. U n i k a j ą c b e z p o ś r e d ­ i jego z w o l e n n i c y doszli do w n i o s k u , ż e k s z t a ł t u j ą c a się
sytuacja w y m a g a i c h czynnej i n g e r e n c j i w o k r e ś l e n i e
n i c h a t a k ó w pod adresem K P Z R i i n n y c h p a r t i i m a r k s i ­
k u r s u r o z w o j u k r a j u . Pierwsze k r o k i w t y m k i e r u n k u
stowsko-leninowskich, m a o i ś c i w y k o r z y s t a l i jako t u b ę do
z o s t a ł y przez n i c h p o d j ę t e na odbytej w s i e r p n i u i w r z e ś ­
g ł o s z e n i a swoich p o g l ą d ó w w y s t ą p i e n i a p r z y w ó d c ó w A P P ,
n i u 1962 r. naradzie w y ż s z y c h k a d r k i e r o w n i c z y c h K P C h
k t ó r e p r z e d r u k o w y w a ł a prasa c h i ń s k a . P e w n a zmiana
i na X p l e n u m K C K P C h (24—27 w r z e ś n i a 1962 r . ) .
t a k t y k i i spadek maoistowskiej „ a k t y w n o ś c i " na arenie
Na w s p o m n i a n e j naradzie Mao Tse-tung w y r a z i ł n i e ­
m i ę d z y n a r o d o w e j b y ł y zapewne spowodowane koniecz­
zadowolenie ze ś r o d k ó w , k t ó r e p r o p o n o w a l i L i Fu-czun,
n o ś c i ą w z i ę c i a pod u w a g ę w y n i k ó w n a r a d y moskiewskiej
L i Sien-nien i Po I-po, b y „ u r e g u l o w a ć " zagadnienia
oraz t r u d n ą s y t u a c j ą g o s p o d a r c z ą k r a j u . R ó w n o c z e ś n i e
p r z e m y s ł u ; s t a r a ł się on zapewne j u ż zastrzec w ten spo­
w i ą z a ł o s i ę to t a k ż e z narastaniem w latach 1961—1962 sób r e w i z j ę t y c h ś r o d k ó w w p r z y s z ł o ś c i . O b i e k t e m n a t o ­
k r y t y c y z m u w p a r t i i wobec p o l i t y k i maoistowskiej. miast k r y t y k i za p o s u n i ę c i a w zakresie r o l n i c t w a , z w ł a s z ­
M i m o że w i ę k s z o ś ć p r z y w ó d c ó w c h i ń s k i c h pod nacis­ cza za poparcie systemu „ s a n cy i pao", Mao o b r a ł Teng
k i e m Mao Tse-tunga i jego z w o l e n n i k ó w p o p a r ł a z w r o t Cy-hueja. Na temat z a g a d n i e ń r o l n i c t w a w y s t ą p i ł na p l e ­
k u „ o d r ę b n e m u " k u r s o w i w p o l i t y c e zagranicznej, to w i e ­ n u m z zasadniczym referatem, podobnie j a k i w p r z e d ­
l u z n i c h u w a ż a ł o za w y s t a r c z a j ą c ą do t y c h c e l ó w „ u m i a r ­ d z i e ń forsownego u s p ó ł d z i e l c z a n i a w s i w p a ź d z i e r n i k u
k o w a n ą " , g ł ó w n i e i d e o l o g i c z n ą „ k o n f r o n t a c j ę " , bez z r y ­ 1955 r., „ t u b a " M a o Tse-tung"a — Czen Po-ta. W r e f e r a ­
wania więzi z partiami marksistowsko-leninowskimi cie z o s t a ł y poddane ostrej k r y t y c e p r ó b y w p r o w a d z e n i a
i k r a j a m i socjalistycznymi. Najbardziej dalekowzroczni systemu „ s a n cy i pao" i g l o r y f i k o w a n o k u r s m a o i s t o w -
p r z y w ó d c y c h i ń s c y zaczęli sobie u ś w i a d a m i a ć , że a n t y r a - * Na sesji OZPL w grudniu 1964 r. podkreślano, że „w latach
d z i e c k o ś ć m a o i s t ó w s t a n o w i p o w a ż n ą p r z e s z k o d ę w za­ trudności gospodarczych", tj. w 1961—1962 r., w KPCh istniała
stosowaniu w Chinach d o ś w i a d c z e ń Z S R R i i n n y c h k r a ­ „niewielka grupa" ludzi opowiadających się za odprężeniem w sto­
j ó w socjalistycznych, ż e jest ona przez m a o i s t ó w w y k o - sunkach między ChRL i ZSRR.

494 495
 s k i : p l a n k o m u n l u d o w y c h oraz t a k i e w y t y c z n e , j a k kości k o m u n . W y t y c z n e te b y ł y p r ó b ą u t r u d n i e n i a na
„ w p i e r w u s p ó ł d z i e l c z e n i e , a p o t e m mechanizacja" i „ r o l ­ d ł u ż s z y czas n a w r o t u nowej „ k o m u n i z a c j i " . A b y wzmoc­
n i c t w o — p o d s t a w ą " . Sens w y s t ą p i e n i a Czen Po-ta s t a ł n i ć b o d ź c e w r o z w o j u p r o d u k c j i , proponowano „ n a okre­
się dopiero jasny w t o k u p ó ź n i e j s z y c h w y d a r z e ń . W ó w ­ ś l o n y czas i w r a c j o n a l n y c h rozmiarach u s t a n o w i ć s z t y w ­
czesnej z a ś sytuacji, n i e o ś m i e l a j ą c się otwarcie w y s t ą p i ć ne n o r m y p o d a t k u rolnego i scentralizowanych dostaw
z o d ś w i e ż o n y m w a r i a n t e m „ k o m u n i z a c j i " , Mao Tse-tung ż y w n o ś c i " , zabraniano „ o r g a n o m wszystkich szczebli sa­
i jego zwolennicy d ą ż y l i do u t r z y m a n i a h a s ł a k o m u n l u ­ modzielnego z w i ę k s z a n i a w y m i a r u p o d a t k ó w i w p r o w a ­
d o w y c h w d o k u m e n t a c h p a r t y j n y c h , c h o ć b y w najbar­ dzania d o d a t k o w y c h z a d a ń skupu". S k u p u p r o d u k c j i prze­
dziej o g ó l n e j formie. P o d j ę t a na p l e n u m w e w n ę t r z n a k r a c z a j ą c e j ustalone w y s o k o ś c i zalecano d o k o n y w a ć za
u c h w a ł a „ O dalszym u m o c n i e n i u z e s p o ł o w e g o gospodar­ p o ś r e d n i c t w e m spółdzielczości zaopatrzenia i z b y t u i i n ­
stwa k o m u n l u d o w y c h i r o z w o j u p r o d u k c j i rolnej", n y c h f o r m spółdzielczości oraz p a ń s t w o w y c h p r z e d s i ę ­
w k t ó r e j to uchwale o k r e ś l a n o podstawowe z a ł o ż e n i a biorstw handlowych, rozwijając „ w y m i a n ę towarową
d ł u g o f a l o w e j p o l i t y k i w dziedzinie r o l n i c t w a i p r z e m y s ł u m i ę d z y m i a s t e m a w s i ą " . U c h w a ł a w s k a z y w a ł a , iż szcze­
oraz zasady planowania — o k a z a ł a się k o m p r o m i s o w a . g ó l n a rola w t y m w z g l ę d z i e p o w i n n a p r z y p a ś ć realizacji
Z jednej s t r o n y n a j o g ó l n i e j a p r o b o w a ł a ona d y r e k t y w y n a s t ę p u j ą c y c h h a s e ł : „ u c z y ć się h a n d l o w a ć " , „ d o s k o n a l i ć
Mao Tse-tunga d o t y c z ą c e wsi, m ó w i ł a o k o n i e c z n o ś c i po­ f o r m y h a n d l u socjalistycznego", p r o w a d z i ć p o l i t y k ę „ r a ­
parcia k u r s u „ t r z e c h czerwonych s z t a n d a r ó w " ; z d r u g i e j cjonalnych cen" (ustalenie cen z u w z g l ę d n i e n i e m r e j o n u
zaś ś w i a d c z y ł a o t y m , ż e z w o l e n n i k o m realistycznych pochodzenia p r o d u k c j i , j a k o ś c i , a s o r t y m e n t u i sezonu).
ś r o d k ó w u d a ł o się z k o l e i u t r w a l i ć , w charakterze d ł u g o ­ „Rejony dostarczające p a ń s t w u więcej produkcji rolnej —
falowego k u r s u , w i e l e e l e m e n t ó w z p r a k t y k i „ r e g u l o w a ­ głosiła u c h w a ł a — w i n n y o t r z y m y w a ć odpowiednio w i ę ­
nia". cej p r o d u k c j i p r z e m y s ł o w e j " .
Ze w z g l ę d u na c i ę ż k ą s y t u a c j ę w s i proponowano, by W d r a ż a ć t e c h n i k ę , nowe metody agrotechniczne i na­
przez czas n i e o k r e ś l o n y p r z y s p o r z ą d z a n i u j e d n o l i t y c h w o ż e n i e zalecano „ p r z e z korzystanie ze wzorców",
p l a n ó w gospodarki narodowej p r z y j m o w a ć za p o d s t a w ę z u w z g l ę d n i e n i e m w a r u n k ó w r ó ż n y c h r e j o n ó w , i przepro­
r o z w ó j r o l n i c t w a i o p r a c o w y w a ć narodowe p l a n y gospo­ wadzanie tego etapami, p r z y ścisłej w s p ó ł p r a c y ze spe­
darcze w n a s t ę p u j ą c e j k o l e j n o ś c i : r o l n i c t w o , p r z e m y s ł cjalistami, t e c h n i k a m i i n a u k o w c a m i . Na tej podstawie
l e k k i i p r z e m y s ł ciężki. Zalecano r ó w n i e ż z r e w i d o w a n i e p r z e w i d y w a n o r e a l i z a c j ę „ w zasadzie" zadania m o d e r n i ­
p o d z i a ł u n a k ł a d ó w i n w e s t y c y j n y c h na p o s z c z e g ó l n e ga­ zacji r o l n i c t w a w c i ą g u 20—25 lat.
łęzie gospodarki narodowej pod k ą t e m z w i ę k s z e n i a n a k ł a ­ O g ó l n i e b i o r ą c , b y ł y to zarysy k u r s u r o z w i ą z a n i a p r o ­
d ó w na r o l n i c t w o . b l e m ó w w s i c h i ń s k i e j w c i ą g u d ł u g i e g o okresu, przez p l a ­
U c h w a ł a X p l e n u m p o t w i e r d z a ł a w y t y c z n ą , że podsta­ nowe z w i ę k s z a n i e pomocy r o l n i c t w u ze s t r o n y p a ń s t w a ,
w o w ą jednostką gospodarczą i jednostką rozrachunku z akcentem na ś r o d k i ekonomiczne. „ P o w i n n i ś m y u z y s k i ­
gospodarczego jest brygada p r o d u k c y j n a , p r z y c z y m p o d ­ w a ć p r o d u k c j ę r o l n ą g ł ó w n i e na drodze o d d z i a ł y w a n i a
k r e ś l a ł a , że tego rodzaju p o r z ą d e k w i n i e n b y ć u t r z y m a n y ekonomicznego, a nie administracyjnego" — głosiło po­
„ p r z e z co n a j m n i e j 30 lat". Proponowano r ó w n i e ż , aby stanowienie p l e n u m . P o d k r e ś l a n o k o n i e c z n o ś ć planowego
w c i ą g u d ł u ż s z e g o czasu nie z m i e n i a ć s t r u k t u r y i w i e l - d z i a ł a n i a „ u w z g l ę d n i a j ą c e g o r z e c z y w i s t o ś ć , a nie subiek-

32 — Najnowsza...
496 497
t y w n e w y o b r a ż e n i a " , zwracano u w a g ę na c e n t r a l i z m de­ siąca, k a ż d e g o d n i a " — s t w i e r d z a ł . Zgodnie z t ą „ t e o r i ą "
m o k r a t y c z n y , na n i e d o p u s z c z a l n o ś ć decyzji jednoosobo­ wszyscy p r z e c i w n i c y m a o i s t ó w o k a z y w a l i się „ w r o g a m i
w y c h i samowolnych. k l a s o w y m i " , a wszelkie poszukiwanie d r ó g r o z w o j u poza
Nie u w a ż a j ą c widocznie w t e d y , że przeciwstawianie r a m a m i „ i d e i " Mao Tse-tunga b y ł o p r z e j a w e m „ o b c y c h
czegokolwiek t a k i e j p o l i t y c e jest m o ż l i w e , Mao Tse-tung klasowo" p o g l ą d ó w . W ł a ś n i e pod p r e t e k s t e m k o n i e c z n o ś c i
i jego zwolennicy p o d j ę l i na X p l e n u m k r o k i z m i e r z a j ą c e w a l k i z „ g r o ź b ą r e s t a u r a c j i " k a p i t a l i z m u Mao Tse-tung
do zahamowania r o z w o j u g r o ź n y c h dla n i c h tendencji i jego z w o l e n n i c y przeforsowali na p l e n u m u c h w a ł ę
w dziedzinie ideowo-politycznego i organizacyjnego życia w sprawie n o w e j k a m p a n i i w e r y f i k a c j i c z ł o n k ó w p a r t i i ,
p a r t i i oraz przygotowania „ t e o r e t y c z n e j bazy" w a l k i a k c j i pod h a s ł e m „ k a m p a n i i na rzecz socjalistycznego
z p r z e c i w n i k a m i i w y s t ą p i e n i a ze s w y m i dyrektywami wychowania".
w przyszłości. Na X p l e n u m Mao w y s t ą p i ł r ó w n i e ż z odretuszowanym
Mao Tse-tung o ś w i a d c z y ł na X p l e n u m , iż doskonale r o ­ w a r i a n t e m swego „ o d r ę b n e g o " k u r s u na arenie m i ę d z y ­
zumie sens „ e z o p o w y c h " w y s t ą p i e ń w prasie i „ m o d ę " , narodowej, k t ó r e g o n a j w a ż n i e j s z y m i k o m p o n e n t a m i b y ł o
jak to o k r e ś l i ł , na „ p i s a n i e sztuk i p o w i e ś c i historycz­ dalsze nasilenie w a l k i przeciwko K P Z R , Z w i ą z k o w i Ra­
n y c h " , i n a z w a ł te w y s t ą p i e n i a „ d z i a ł a l n o ś c i ą a n t y p a r - dzieckiemu oraz i n n y m p a r t i o m m a r k s i s t o w s k o - l e n i n o w ­
t y j n ą " . A b y p o w s t r z y m a ć p r z y b i e r a j ą c y na sile proces s k i m i k r a j o m socjalistycznym, a t a k ż e d ą ż e n i e do p o d ­
r e h a b i l i t a c j i tak z w a n y c h p r a w i c o w c ó w , m a o i ś c i przefor­ p o r z ą d k o w a n i a sił r u c h u n a r o d o w o w y z w o l e ń c z e g o w i e l ­
sowali w k o m u n i k a c i e z p l e n u m t e z ę o „ d o n i o s ł y m histo­ k o m o c a r s t w o w y m celom m a o i s t ó w . P r z y g o t o w u j ą c g r u n t
r y c z n y m znaczeniu V I I I p l e n u m K C ó s m e j kadencji", do p r z e j ś c i a do tego k u r s u i do n o w e j t u r y „ p o l e m i k i "
k t ó r e „ z w y c i ę s k o r o z g r o m i ł o o f e n s y w ę prawicowego opor­ z p a r t i a m i m a r k s i s t o w s k o - l e n i n o w s k i m i Mao Tse-tung
t u n i z m u , t j . r e w i z j o n i z m u , i o b r o n i ł o l i n i ę p a r t i i " . Ze s k o n c e n t r o w a ł s i ę s z c z e g ó l n i e na w y k o r z y s t a n i u do tego
s k ł a d u S e k r e t a r i a t u K C X p l e n u m oficjalnie u s u n ę ł o celu k r a j ó w Trzeciego Ś w i a t a . J e ś l i p r z e d t e m chodziło
z w o l e n n i k ó w Peng Te-huaja na p l e n u m w Luszanie: o „rozbieżności" kierownictwa KPCh z K P Z R i innymi
H u a n g Ke-czenga i T a n Czenga. p a r t i a m i k o m u n i s t y c z n y m i j e d y n i e w odniesieniu do n i e ­
P r z y g o t o w u j ą c się do w y s u n i ę c i a swoich d y r e k t y w , Mao k t ó r y c h z a g a d n i e ń w s p ó l n e j l i n i i , to na X p l e n u m Mao
Tse-tung z a p r e z e n t o w a ł na X p l e n u m K P C h „ t e o r i ę f a l i ­ Tse-tung ogłosił K P Z R p a r t i ą „ r e w i z j o n i s t y c z n ą " , pole­
stego r o z w o j u w a l k i k l a s o w e j " w c i ą g u c a ł e g o okresu m i k ę zaś z K P Z R i i n n y m i partiami marksistowsko-leni­
budowy socjalizmu, maoistowską wersję sprzecznej nowskimi — polemiką „między marksizmem-leninizmem
z m a r k s i z m e m koncepcji o u t r z y m u j ą c e j się rzekomo do a rewizjonizmem".
czasu p e ł n e g o z w y c i ę s t w a k o m u n i z m u ostrej walce k l a ­ Pod naciskiem Mao i jego z w o l e n n i k ó w w k o m u n i k a c i e
sowej. T w i e r d z i ł on, ż e „ n a h i s t o r y c z n y m etapie socjaliz­ p l e n u m , o f i c j a l n y m dokumencie K C K P C h , z o s t a ł y po
m u nadal jeszcze i s t n i e j ą klasy, s p r z e c z n o ś c i klasowe raz p i e r w s z y otwarcie s f o r m u ł o w a n e „ o d r ę b n e " tezy
i w a l k a klasowa, istnieje w a l k a m i ę d z y d w i e m a droga­
maoistów w kwestii wojny i pokoju, szczególnej r o l i r u ­
m i — d r o g ą s o c j a l i s t y c z n ą a k a p i t a l i s t y c z n ą , istnieje n i e ­
chu n a r o d o w o w y z w o l e ń c z e g o i k o n i e c z n o ś c i w a l k i ze
b e z p i e c z e ń s t w o restauracji k a p i t a l i z m u " . „ O d tej c h w i l i
„ w s p ó ł c z e s n y m r e w i z j o n i z m e m " . Po raz p i e r w s z y m ó w i o ­
powinniśmy mówić o t y m każdego roku, każdego mie-
no r ó w n i e ż o k o n i e c z n o ś c i „ o b r o n y " nie Deklaracji

32»
498 499
i O ś w i a d c z e n i a n a r a d z 1957 r. i 1960 r., lecz „ r e w o l u ­ ideologii i p o l i t y k i , o g r a n i c z a j ą c s i ę g ł ó w n i e do propago­
c y j n y c h zasad" D e k l a r a c j i i O ś w i a d c z e n i a . wania s w y c h p r o j e k t ó w i s c h e m a t ó w s p o ł e c z n o - e k o n o -
K u r s zaostrzenia w a l k i ze „ w s p ó ł c z e s n y m r e w i z j o n i z ­ icznych.
m e m " , Z w i ą z k i e m Radzieckim i i n n y m i k r a j a m i socjali­ Z w o l e n n i c y k u r s u realistycznego, k t ó r y c h siły i w p ł y w y
s t y c z n y m i m i a ł r ó w n i e ż w y r a ź n y aspekt w e w n ę t r z n o p o - p a r t i i , w j e j k i e r o w n i c z y c h instancjach c e n t r a l n y c h i te­
l i t y c z n y . A b y „ z w i ą z a ć " k a m p a n i ę ze „ w s p ó ł c z e s n y m r e n o w y c h ustawicznie r o s ł y w t y c h latach, o b r a l i t a k t y k ę
r e w i z j o n i z m e m " na arenie ś w i a t o w e j z w a l k ą z p r z e c i w ­ u t r w a l a n i a swej p o l i t y k i w sferze d z i a ł a n i a . W y s t ę p u j ą c
n i k a m i swego k u r s u w e w n ą t r z k r a j u , Mao Tse-tung za­ „ w i m i e n i u " Mao Tse-tunga starali s i ę w w i e l u w y p a d ­
p r o p o n o w a ł na X p l e n u m „ n a z w a n i e c h i ń s k i c h p r a w i c o ­ kach n a d a ć jego „ i d e o m " t r e ś c i c a ł k o w i c i e l u b w znacznej
wych o p o r t u n i s t ó w — chińskimi rewizjonistami". Było mierze odmienne od i n t e n c j i ich autora. S p r z y j a ł y t e m u
to p o s u n i ę c i e obliczone na p r z e c i w d z i a ł a n i e ideologiczne­ pod w i e l o m a w z g l ę d a m i e k l e k t y c z n y i amorficzny charak­
m u w p ł y w o w i d o ś w i a d c z e ń p r z o d u j ą c y c h k r a j ó w socjali­ ter, a t a k ż e w e w n ę t r z n a s p r z e c z n o ś ć zbioru tez i w y t y c z ­
stycznych na K P C h i C h R L , przedstawienie z w o l e n n i ­ n y c h m i e s z c z ą c y c h s i ę w p o j ę c i u „ i d e e Mao Tse-tunga",
k ó w stosowania t y c h d o ś w i a d c z e ń , z w o l e n n i k ó w j e d n o ś c i ich a b s t r a k c y j n o ś ć . W o w y c h latach odretuszowany mao-
z ZSRR, jako „ a g e n t ó w w s p ó ł c z e s n e g o r e w i z j o n i z m u " . istowski schemat s p o ł e c z n o - e k o n o m i c z n y dopiero się
X p l e n u m K C K P C h z a p o c z ą t k o w a ł o n o w y etap w a l k i k s z t a ł t o w a ł i w w i e l u kwestiach, z w ł a s z c z a w sprawach
w k i e r o w n i c t w i e K P C h , k t ó r e j r o z w i n i ę c i e i zaostrzenie organizacji gospodarki, pracy, t e c h n i k i i i n n y c h , m a o i ś c i
d o p r o w a d z i ł o w k o ń c u do „ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " . nie m i e l i a l t e r n a t y w n e g o , konkretnego p r o g r a m u d z i a ł a ­
nia. U k r y t y i z ł o ż o n y charakter w a l k i o k r e ś l a ł o r ó w n i e ż
o, ż e k s z t a ł t u j ą c a s i ę opozycja wobec k u r s u m a o i s t ó w
3. Polityka wewnętrzna i zagraniczna ChRL y ł a bardzo niejednorodna. O b e j m o w a ł a ona c a ł ą g a m ę
w latach 1963—1965. g r u p : od k o n s e k w e n t n y c h m a r k s i s t ó w - i n t e r n a c j o n a l i s t ó w ,
r i e n t u j ą c y c h s i ę na korzystanie z d o ś w i a d c z e ń p r z o d u j ą ­
Chiny w przeddzień „rewolucji kulturalnej"
cych k r a j ó w socjalistycznych, do „ u m i a r k o w a n y c h mao­
R o z w ó j C h R L w latach 1963—1965 c e c h o w a ł o dalsze i s t ó w " , w y s t ę p u j ą c y c h t y l k o przeciw „ s k r a j n o ś c i o m " mao-
wzmaganie się w a l k i w j e j k i e r o w n i c t w i e w o k ó ł w i e l u tsetungowskiego „ o d r ę b n e g o " k u r s u . Jak w y k a z a ł a p r a k ­
podstawowych z a g a d n i e ń p o l i t y k i w e w n ę t r z n e j i zagra­ t y k a , znaczna g r u p a p r z y w ó d c ó w K P C h p r ó b o w a ł a ł ą c z y ć
nicznej. W a l k a ta, o d z w i e r c i e d l a j ą c a w ostatecznym kurs na u p r z y w i l e j o w a n i e d ź w i g n i ekonomicznych z „ c z ę ś ­
r a c h u n k u starcie d w ó c h r ó ż n y c h stanowisk wobec p r o ­ c i o w y m " zastosowaniem maoistowskich a d m i n i s t r a c y j n o -
b l e m u c e l ó w i ś r o d k ó w r o z w o j u C h R L , nie p r z e b i e g a ł a -politycznych m e t o d organizacji p r a c y i p r o d u k c j i . Część
w 1963—1965 r. w s p o s ó b j a w n y . Ż a d n a ze stron nie p r z y w ó d c ó w K P C h — r ó ż n i ą c się z m a o i s t a m i w sprawach
w y s u w a ł a otwarcie swego k u r s u i nie p r z e c i w s t a w i a ł a p o l i t y k i w e w n ę t r z n e j — przez p e w i e n czas p o p i e r a ł a w i e ­
go stanowisku o p o n e n t ó w . Mao Tse-tung i jego z w o l e n ­ le z a ł o ż e ń nacjonalistycznego k u r s u Mao Tse-tunga w po­
nicy, u w z g l ę d n i a j ą c k r y t y c z n y i baczny stosunek w p a r t i i lityce zagranicznej. Wszystko to o k r e ś l i ł o b r a k p r z e j r z y ­
stości i k o n s e k w e n c j i w s t a n o w i s k u k i e r o w n i c t w a C h R L
do i c h p r ó b ingerowania w kwestie gospodarcze, posta­ w
w i e l u n a j w a ż n i e j s z y c h zagadnieniach r o z w o j u k r a j u w
w i l i na p r z y w r ó c e n i e s w y c h u t r a c o n y c h pozycji w sferze

500 501
latach 1963—1965 i o d b i ł o s i ę na stanie gospodarki n a r o ­ osób w rodzinie.* U t r z y m a n i e r ó w n e g o p o d z i a ł u części do­
dowej, na w y n i k a c h w a l k i w k i e r o w n i c t w i e C h R L w c h o d ó w b y ł o u w a r u n k o w a n e k o n i e c z n o ś c i ą zapewnienia
p r z e d d z i e ń „ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " , a z w ł a s z c z a w jej c h o ć b y na poziomie m i n i m a l n y m w y ż y w i e n i a n a j b i e d n i e j ­
trakcie. szym w a r s t w o m w s i c h i ń s k i e j , r o d z i n o m w i e l o d z i e t n y m ,
Gospodar/ca narodowa ChRL w latach 1963—1965. Po­ osobom n i e z d o l n y m do pracy i t p . , s t a n o w i ą c y m w k o ń c u
lat 50-tych i na p o c z ą t k u 60-tych od 20 do 4 0 % l u d n o ś c i
lityka społeczno-ekonomiczna KPCh na wsi. Po X p l e n u m
wiejskiej. W a ż n ą d ź w i g n i ą r o z w o j u p r o d u k c j i i p o p r a w y
K C K P C h w przytłaczającej większości komun główną
życia w s i b y ł o dalsze popieranie w 1963—1965 r. r o z w o j u
j e d n o s t k ą g o s p o d a r c z ą i r o z r a c h u n k u gospodarczego s t a ł y
r z e m i o s ł a oraz i n d y w i d u a l n e g o c h o w u t r z o d y chlewnej
się b r y g a d y p r o d u k c y j n e ( t y l k o w nielicznych k o m u n a c h
i drobiu.
t a k i m i j e d n o s t k a m i b y ł y d u ż e b r y g a d y ) . P r a k t y k a „ s a n cy
P o l i t y k a z w i ę k s z e n i a pomocy w s i p o z w o l i ł a na odbu­
i pao" po X p l e n u m K C K P C h z o s t a ł a zakazana. R ó w n o ­
dowanie i umocnienie bazy materialno-technicznej r o l ­
c z e ś n i e p o s t ę p o w a ł proces zmniejszania w i e l k o ś c i b r y g a d
nictwa. R o l n i c t w u z a c z ę t o d o s t a r c z a ć w i ę c e j n a w o z ó w m i ­
i k o m u n (w 1964 r. i s t n i a ł o 74 tys. k o m u n wobec 26 tys.
n e r a l n y c h (8—9 m i n t o n w latach 1964—1965), n a r z ę d z i
w 1958 r . ) .
i maszyn, g ł ó w n i e pomp, m o t o r ó w e l e k t r y c z n y c h , w o z ó w
S p e ł n i a j ą c funkcje k o n t r o l i p o l i t y c z n e j i a d m i n i s t r a c y j ­
i i n n y c h dość n i e s k o m p l i k o w a n y c h ś r o d k ó w technicznych.
nej nad d z i a ł a l n o ś c i ą b r y g a d i nad m i g r a c j ą l u d n o ś c i w i e j ­ P o s u n i ę c i a te s p o w o d o w a ł y p e w n ą s t a b i l i z a c j ę p r o d u k c j i
skiej aparat k o m u n y m i a ł w sferze gospodarczej p r a w o r o l n e j , p o p r a w i ł y i nieco z w i ę k s z y ł y w latach 1963—1965
precyzowania f o r m organizacji i o p ł a c a n i a p r a c y odpo­ p r o d u k c j ę zbóż i ż y w n o ś c i . S p r z y j a ł y t e m u r ó w n i e ż po­
w i e d n i o do l o k a l n y c h w a r u n k ó w i w r a m a c h ustalonych m y ś l n e w a r u n k i k l i m a t y c z n e w okresie od 1962 do 1965 r.
w t r y b i e o g ó l n o p a ń s t w o w y m . W zakresie b u d o w n i c t w a W e d ł u g ocen w i ę k s z o ś c i e k s p e r t ó w * * p r o d u k c j a zbóż
w skali k o m u n y — irygacyjnego, drogowego i p r z e d s i ę ­ w Chinach w y n o s i ł a w t e d y : w 1962 r. — 175 m i n ton,
b i o r s t w p r z e m y s ł u terenowego — zalecano u w z g l ę d n i a n i e w 1963 r. — 180 m i n , w 1964 r. — 182 m i n , w 1965 r. —
przede w s z y s t k i m m o ż l i w o ś c i funduszu a k u m u l a c j i k o m u n 185 m i n t o n . 54
Dodatkowa produkcja chłopska d a w a ł a
i d u ż y c h b r y g a d (około 1 0 % p o t r ą c e ń od d o c h o d ó w ma­ 8 0 % towarowego m i ę s a wieprzowego, d r o b i u , j a j , n a s t ą ­
ł y c h brygad). pił znaczny p r z y r o s t p r o d u k c j i w a r z y w . Poziom j e d n a k ż e
W systemie p ł a c n a s t ą p i ł p o w r ó t do zasady p ł a c y „ w e ­ p r o d u k c j i w i ę k s z o ś c i r o ś l i n p r z e m y s ł o w y c h b y ł n i ż s z y od
d ł u g p r a c y " . A b y z w i ę k s z y ć zainteresowanie c h ł o p ó w roz­ poziomu 1957 r.
w o j e m z e s p o ł o w e g o gospodarstwa, w 1963 r. s t a ł a n o r m a
* W zakresie opłaty pracy brygad rozpowszechnił się akord
p o d a t k u g r u n t o w e g o z o s t a ł a ustalona w p r z y b l i ż e n i u na grupowy, zwany trzy zobowiązania i jedna premia. W jego ramach
poziomie 7 % rocznego dochodu gospodarstwa. U d z i a ł do­ brygada zobowiązywała się do określonej produkcji przy określo­
chodu przeznaczonego na s p o ż y c i e i n d y w i d u a l n e z w i ę k s z o ­ nych nakładach środków materialnych, i pracy, za co otrzymywała
ustaloną premię dzieloną pomiędzy członków brygady według
no do 60—70%. Zalecono t r y b , zgodnie z k t ó r y m około
włożonej pracy.
7 0 % funduszu s p o ż y c i a i n d y w i d u a l n e g o dzielono w f o r m i e ** W ostatnim okresie szereg autorów zagranicznych oceniało
opłaty w e d ł u g d n i ó w e k obrachunkowych, około 30% — wyżej produkcję zbóż w Chinach w 1964 i 1965 r. (na 195—200 min
w f o r m i e naturalnego, r ó w n e g o p o d z i a ł u w e d ł u g liczby ton).

502 503
 W dziedzinie p r z e m y s ł u g ł ó w n a l i n i a „ u r e g u l o w a n i a "
w 1963—1965 r. p o l e g a ł a r ó w n i e ż generalnie na powrocie nie zadanie w zakresie uregulowania gospodarki narodo­
z o k r e ś l o n y m i k o r e k t a m i do zasad organizacji pracy i p r o ­ w e j z o s t a ł o w zasadzie w y k o n a n e " . Sesja ta w y s u n ę ł a za­
d u k c j i okresu pierwszej p i ę c i o l a t k i . Z w i ę k s z o n o u p r a w ­ danie „ p r z y s p i e s z o n e g o r o z w o j u p r z e m y s ł u ciężkiego,
nienia m i n i s t e r s t w i r e s o r t ó w c e n t r a l n y c h , podejmowano przede w s z y s t k i m jego gałęzi p o d s t a w o w y c h " . Generalnie
p r ó b y n a w r o t u do r o z w o j u p r z e m y s ł u p o c z ą t k o w o na pod­ dynamika wzrostu produkcji przemysłowej wynosiła:
stawie rocznych, a n a s t ę p n i e w i e l o l e t n i c h p l a n ó w gospo­ w 1963 r. — 5%, w 1964 r. — 15%, w 1965 r . — 13%.
darczych. S k u t k i niepowodzenia „ s k o k u " o k a z a ł y się t u W latach 1964—1965 p r o d u k c j a p r z e m y s ł u c i ę ż k i e g o w z r a ­
t a k ciężkie, że dopiero w 1963 r . w r a m a c h p r o w i n c j i , s t a ł a rocznie około 10%. C h o c i a ż wzrost ten n a s t ę p o w a ł
a w 1964 r . w s k a l i k r a j u z d o ł a n o wstecznie o p r a c o w a ć g ł ó w n i e przez p e ł n i e j s z e w y k o r z y s t a n i e i s t n i e j ą c y c h mocy,
p r z y b l i ż o n e p l a n y finansowo-ekonomiczne p r z e d s t a w i a j ą c e to ś r e d n i e roczne tempo b y ł o p r a w i e 3-krotnie n i ż s z e od
w i e l k o ś ć , ź r ó d ł a oraz p o d z i a ł d o c h o d ó w i w y d a t k ó w . tempa pierwszej p i ę c i o l a t k i (18%) i 2-krotnie n i ż s z e od
W przedsiębiorstwach przemysłowych przywrócono róż­ d y n a m i k i w z r o s t u zaplanowanego na d r u g ą p i ę c i o l a t k ę
norakie f o r m y wynagradzania za p r a c ę , o p i e r a j ą c się na 56
( 1 5 % ) . D u ż e z a ś zapotrzebowanie na a r t y k u ł y powszech­
systemie t a r y f o w y m . nego u ż y t k u o k r e ś l i ł o k u r s na stosunkowo s z y b k ą o d b u ­
W t y c h w a r u n k a c h s z c z e g ó l n y nacisk z o s t a ł p o ł o ż o n y d o w ę p r z e m y s ł u lekkiego, m i m o ż e ze w z g l ę d u na b r a k i
na r o z w i j a n i e d r o b n y c h i ś r e d n i c h p r z e d s i ę b i o r s t w . W y ­ surowcowe p r z e d s i ę b i o r s t w a p r z e m y s ł u lekkiego i s p o ż y w ­
m a g a ł y one k r ó t s z e g o okresu b u d o w y i n i ż s z y c h n a k ł a d ó w czego p r a c o w a ł y z p r z e r w a m i . Stan p r o d u k c j i p r z e m y s ł o ­
i n w e s t y c y j n y c h , s p r z y j a ł y przyspieszonej r e k o n s t r u k c j i w e j C h R L pod koniec okresu „ u r e g u l o w a n i a " (1965 r.)
rozmiarów produkcji i jednocześnie zapewniały ludności przedstawia p o n i ż s z a tabela.
p r a c ę . W p o ł o w i e lat 60-tych p r z e d s i ę b i o r s t w a drobne
i ś r e d n i e d a w a ł y 6 0 % p r o d u k c j i prostych n a r z ę d z i r o l n i ­
Jednostka
czych, 4 0 % n a w o z ó w m i n e r a l n y c h , 6 0 % w y d o b y c i a w ę g l a Produkcja przemysłowa
miary
1963 r. 1964 r. 1965 r.
55
i 70% produkcji cementu.
Szybciej od i n n y c h gałęzi r o z w i j a ł się w t y c h latach -lobalna produkcja mld
p r z e m y s ł chemiczny (zwłaszcza p r o d u k c j a n a w o z ó w m i ­ przemysłowa juanów 98—103 105—110 120—123
neralnych), n a f t o w y , energii elektrycznej i cementowy. Stal min t 8—9 9—10 11
Węgiel ,, 220 230 230—240
W z r o s ł a w p o r ó w n a n i u z 1959 r . p r o d u k c j a t r a k t o r ó w
i s a m o c h o d ó w . Jednak takie kluczowe g a ł ę z i e p r z e m y s ł u
Ropa naftowa „ 6,5—7 7—7,5 9—10
Energia elektryczna mld kWh 40 45 50—60
ciężkiego, j a k m e t a l u r g i a żelaza i m e t a l i n i e ż e l a z n y c h , Obrabiarki do metali tys. szt. 30 30—35 38—40
p r z e m y s ł w ę g l o w y czy o b r a b i a r k o w y (zwłaszcza obrabia­ Samochody
Traktory
,ł
— — 35
rek c i ę ż k i c h i p r e c y z y j n y c h ) , r o z w i j a ł y s i ę p o w o l i . Z p o ­
w o d u s ł a b o ś c i bazy surowcowej n a j w i ę k s z e k o m b i n a t y Nawozy mineralne
n
min t —
4,2
—
6,0
33
8—9
metalurgiczne nawet pod koniec okresu „ u r e g u l o w a n i a "
Cement
Tkaniny bawełniane
„
mld m
—
4,3
—
4,5
13
6,2—6,5
nie w y k o r z y s t y w a ł y w p e ł n i swoich mocy p r o d u k c y j n y c h . Cukier min t
— — 1,5
W k o ń c u 1964 r . na sesji O Z P L o ś w i a d c z o n o , że ,,obec- Źródła: „Kitajskaja Narodnaja Riespublika", s. 101; W . wiatskij
' F- DImin, „Ekonomiczeskij awantlurlzm maoistów", s. 96.

504
505
 Odbudowanie p r o d u k c j i , r o z w ó j r y n k ó w i r ó ż n y c h f o r m o b i e k t y w n e t r u d n o ś c i w p r z e z w y c i ę ż e n i u zacofania Chin.
uspółdzielezenia umożliwiły p o p r a w ę sytuacji materialnej Dla r o l n i c t w a i p r z e m y s ł u nadal b y ł y charakterystyczne
l u d n o ś c i . W p r a w d z i e ścisły system k a r t k o w y na podsta­ te same „ w ą s k i e g a r d ł a " i dysproporcje co w k o ń c u lat
w o w e a r t y k u ł y ż y w n o ś c i o w e i t o w a r y szerokiego s p o ż y c i a 50-tych. P o w r ó t z a ś do r o z w i ą z y w a n i a t y c h p r o b l e m ó w
z o s t a ł u t r z y m a n y , lecz n o r m y w y d a w a n y c h t o w a r ó w zo­ w p o ł o w i e l a t 60-tych w ogromnej mierze k o m p l i k o w a ł
s t a ł y z w i ę k s z o n e . Zgodnie z t y m i n o r m a m i w 1964— fakt, że przez t e n czas l u d n o ś ć C h i n w z r o s ł a o co n a j ­
1965 r. roczne s p o ż y c i e na o s o b ę d o r o s ł ą ( n o r m y na dzieci m n i e j 100 m i n , w e d ł u g najbardziej nawet o g l ę d n y c h ocen,
w z w i ą z k u z c z y m od 1961 r. C h i n y m u s i a ł y rokrocznie
i m ł o d o c i a n y c h b y ł y niższe) w y n o s i ł o 170—180 k g p r o d u k ­
k u p o w a ć 5—6 m i n t o n pszenicy za g r a n i c ą , w y d a t k u j ą c
t ó w z b o ż o w y c h (łącznie z batatami); 4—5 k g m i ę s a ; 1,8 k g
na to o k o ł o 4 0 % w a r t o ś c i swego eksportu. O d 1962 r.
o l e j ó w r o ś l i n n y c h ; 1,5 k g c u k r u . W 1965 r . w y d a n o
oficjalnie wprowadzono a d m i n i s t r a c y j n e p o s u n i ę c i a w za­
w przeliczeniu po 4—5 m na o s o b ę t a l o n ó w na t k a n i n y
5 7 kresie ograniczania liczby l u d n o ś c i m i e j s k i e j (syste­
bawełniane.
matyczne k i e r o w a n i e d u ż y c h g r u p l u d n o ś c i m i e j s k i e j
W latach 1964—1965 w z r o s ł y p ł a c e r o b o t n i k ó w ( ś r e d n i a
i m ł o d z i e ż y na w i e l o l e t n i e i s t a ł e zamieszkanie na wsi
m i e s i ę c z n a p ł a c a w p r z e m y ś l e w y n o s i ł a w 1965 r . około
itp.), co w y w o ł y w a ł o dodatkowe ostre n a p i ę c i a spo­
50—55 j u a n ó w ) . * W z r o s ł y r ó w n i e ż nieco dochody c h ł o ­
łeczne.
pów.** O g ó l n i e j e d n a k sytuacja m a t e r i a l n a podstawowej
D r u g i m ź r ó d ł e m t r u d n o ś c i C h R L w latach „ u r e g u l o ­
części n a r o d u b y ł a nadal bardzo t r u d n a . P o p r a w a zaopa­
w a n i a " b y ł w i e l k o m o c a r s t w o w y k u r s m a o i s t ó w — staw­
trzenia w okresie 1963—1965 r . o z n a c z a ł a j e d y n i e częścio­
ka na forsowne t w o r z e n i e p o t e n c j a ł u r a k i e t o w o - j ą d r o w e g o
w e p r z y w r ó c e n i e poziomu ż y c i a podstawowej rzeszy mas
i reorientacja w zakresie s t o s u n k ó w gospodarczych z za­
p r a c u j ą c y c h , i s t n i e j ą c e g o p o d koniec l a t 50-tych. S p o ż y c i e
g r a n i c ą . O l b r z y m i e n a k ł a d y i n w e s t y c y j n e na p r z e m y s ł
podstawowych a r t y k u ł ó w i t o w a r ó w powszechnego u ż y t k u
zbrojeniowy, g ł ó w n i e r a k i e t o w o - j ą d r o w y , w y d a t k i na p r o ­
p r z y p a d a j ą c e na g ł o w ę l u d n o ś c i k s z t a ł t o w a ł o się n i ż e j po­
wadzenie p r e s t i ż o w e j p o l i t y k i zagranicznej (popieranie
ziomu 1957 r .
g r u p r o z ł a m o w y c h , propaganda zagraniczna), s t a n o w i ą c e
Skutki „odrębnego" kursu dla rozwoju gospodarki na­
w latach 1963—1965 o k o ł o 4 0 % r o z c h o d ó w b u d ż e t o w y c h —
rodowej. M i m o szeregu o s i ą g n i ę ć C h R L w nauce i technice
o g r a n i c z y ł y g w a ł t o w n i e r o z m i a r y ś r o d k ó w przeznaczonych
w pierwszej p o ł o w i e l a t 60-tych, z w ł a s z c z a w r o z w o j u
na r o l n i c t w o i na b u d o w ę c y w i l n y c h g a ł ę z i p r z e m y s ł u . *
p r z e m y s ł u petrochemicznego i chemicznego, w y n i k i okresu
W w y n i k u tego nie u d a ł o się z r e a l i z o w a ć p r z e w i d z i a n y c h
„ u r e g u l o w a n i a " w y k a z a ł y , że „ w i e l k i skok" na co n a j ­
m n i e j siedem l a t z a h a m o w a ł r o z w ó j k r a j u i p o g ł ę b i ł * Według ocen zagranicznych ekspertów same tylko roczne wy­
datki na program rakietowo-jądrowy wynosiły 400—500 min dola­
* W 1965 r. kg mięsa kosztował 1,8—2 juany; oleju roślin­ rów w latach 1963—1965. Na zakupy za granicą kompletnych urzą­
nego — 1,7—2; cukru — 1,72; 1 m tkaniny bawełnianej — 1,74 dzeń dla dziesięciu przedsiębiorstw wydatkowano w ciągu dwóch
juana. lat (1963—1964) mniej niż V rocznych nakładów na program rakie­
3

** W 1964 r. we wzorcowym sienie Szantungu roczny dochód na towo-jądrowy. Za środki wydatkowane na finansowanie tego pro­
głowę ludności wyniósł 76,5 juana (część naturalna dochodu, głów­ gramu ChRL mogłaby zakupić rocznie 20—25 fabryk nawozów
mineralnych, co oznaczałoby dwukrotne zwiększenie odpowiednich
nie artykuły żywnościowe, stanowiła 45,5 juana, a pieniężna —
mocy w 1964 r.
31 juanów).

506 507
w 1 2 - l e t n i m planie r o z w o j u r o l n i c t w a p r o j e k t ó w b u d o w y ChRL zakupiła w krajach kapitalistycznych kilka fabryk
wielkich urządzeń nawadniających w basenach rzek ś r e d n i e j m o c y do p r o d u k c j i w ł ó k i e n s y n t e t y c z n y c h i na­
Huang-ho i Huaj-ho, p l a n ó w z w i ę k s z e n i a a r e a ł u ziemi w o z ó w m i n e r a l n y c h , deficytowe dla p r z e m y s ł u C h R L ga­
ornej, zagospodarowania ziem dziewiczych i o d ł o g ó w ; t u n k i s t a l i i w y r o b ó w walcowanych, n a r z ę d z i a p r e c y z y j ­
w c y w i l n y m b u d o w n i c t w i e p r z e m y s ł o w y m p r a k t y c z n i e zo­ ne, o b r a b i a r k i i t p . Obok z a k u p ó w zboża s z c z e g ó l n e m i e j ­
s t a ł a w s t r z y m a n a budowa w i e l k i c h i n a j w i ę k s z y c h z a k ł a ­ sce w i m p o r c i e C h R L z a j m o w a ł p r z y w ó z r ó ż n y m i (wtedy
dów, elektrowni itp. p r z e w a ż n i e nielegalnymi) d r o g a m i n a r z ę d z i i s u r o w c ó w do
P o w a ż n e konsekwencje m i a ł o r ó w n i e ż ograniczanie w i ę ­ realizacji p r o g r a m u r a k i e t o w o - j ą d r o w e g o . O k r e ś l o n a s k u ­
zi gospodarczych ze Z w i ą z k i e m Radzieckim i i n n y m i roz­ t e c z n o ś ć t y c h k o n t a k t ó w ( z w ł a s z c z a w p ł a s z c z y ź n i e zazna­
w i n i ę t y m i k r a j a m i socjalistycznymi, p o l i t y k a realizowa­ jomienia p r z e m y s ł u C h R L z bardziej n o w o c z e s n ą techno­
na pod p ł a s z c z y k i e m „ o p a r c i a s i ę na w ł a s n y c h s i ł a c h " . logią i u r z ą d z e n i a m i ) nie r e k o m p e n s o w a ł a jednak strat
Do 1966 r. o b r o t y t o w a r o w e C h i n z k r a j a m i socjalistycz­ w y n i k a j ą c y c h z zerwania p o w i ą z a ń z k r a j a m i socjalistycz­
n y m i z m n i e j s z y ł y się ponad 2,2 razy w p o r ó w n a n i u n y m i . Za wszystkie b o w i e m z a k u p y w krajach k a p i t a l i ­
z 1959 r., w t y m z Z S R R — ponad p i ę c i o k r o t n i e . P r a k t y ­ stycznych C h R L p ł a c i ł a albo dewizami, albo dostawami
cznie w s t r z y m a n o zakupy k o m p l e t n y c h u r z ą d z e ń i w s p ó ł ­ s u r o w c ó w strategicznych i r z a d k i c h metali, k t ó r y c h bar­
5 8
p r a c ę n a u k o w o - t e c h n i c z n ą . Pod h a s ł a m i tworzenia „ n i e ­ dzo p o t r z e b o w a ł p r z e m y s ł samej C h R L . W r a z z z e r w a n i e m
z a l e ż n e g o , c a ł o ś c i o w e g o k o m p l e k s u narodowo-gospodarcze- z inicjatywy strony chińskiej w s p ó ł p r a c y naukowo-tech­
go" i „ n a u k o w e g o e k s p e r y m e n t o w a n i a " popierano p r o j e k ­ nicznej z k r a j a m i socjalistycznymi C h R L p o z b a w i ł a się
towanie i p r o d u k c j ę w ł a s n y c h wzorów mechanizmów, m . i n . takiego w a ż n e g o ź r ó d ł a pomocy, j a k dokumentacja
obrabiarek i u r z ą d z e ń , k t ó r y c h p r o t o t y p y z r e g u ł y b y ł y naukowo-techniczna i p r o j e k t o w a , przekazywana b e z p ł a t ­
p r o d u k o w a n e w Z w i ą z k u Radzieckim i w i n n y c h krajach nie C h i n o m przez Z w i ą z e k Radziecki i inne k r a j e socjali­
socjalistycznych. P r o d u k o w a n e w m a ł y c h seriach takie styczne. N a b y w a n i e z a ś r o z m a i t y c h w z o r ó w techniki
„ w ł a s n e w z o r y " p o d n i o s ł y g w a ł t o w n i e koszta p r o d u k ­ w krajach kapitalistycznych przeszkadzało w d r a ż a n i u
c j i i u t r u d n i a ł y prowadzenie najbardziej skutecznej standaryzacji, s t w a r z a ł o n i e b e z p i e c z n ą t e n d e n c j ę u z a l e ż ­
j e d n o l i t e j p o l i t y k i technicznej opartej na standary­ niania szeregu g a ł ę z i p r z e m y s ł u C h R L od f i r m k a p i t a l i ­
zacji. stycznych. M i m o w i ę c deklaracji o t w o r z e n i u „ n i e z a l e ż n e ­
S t r a t y w y n i k ł e z p o w o d u zerwania p o w i ą z a ń z k r a ­ go k o m p l e k s u gospodarczego", n a t u r a l n y m wynikiem
j a m i socjalistycznymi k i e r o w n i c t w o c h i ń s k i e p r ó b o w a ł o nacjonalistycznego k u r s u prowadzonego w p o ł o w i e lat
r e k o m p e n s o w a ć zacieśnieniem więzi z rynkiem kapitali­ 60-tych b y ł o u t r z y m a n i e , a nawet z w i ę k s z e n i e z a l e ż n o ś c i
stycznym, z w ł a s z c z a z J a p o n i ą i R F N . W 1966 r. globalne szeregu g ł ó w n y c h g a ł ę z i p r z e m y s ł u C h R L od dostaw su­
obroty h a n d l u zagranicznego C h R L o s i ą g n ę ł y ponownie r o w c ó w i u r z ą d z e ń zza granicy.*
poziom 1959 r. i w y n i o s ł y 3,9 m l d r u b l i (w 1959 r. —
3,7 m l d r u b l i ) . U d z i a ł j e d n a k ż e k r a j ó w socjalistycznych * Podkreślając tę okoliczność, nawet wielu ekspertów bur­
żuazyjnych uważa, że droga do rzeczywistej samodzielności ChRL
w obrotach h a n d l o w y c h C h R L z m n i e j s z y ł się z 70%
polegała na kontynuacji współpracy z krajami socjalistycznymi.
w 1959 r. do 2 2 % w 1967 r., u d z i a ł z a ś k r a j ó w k a p i t a l i ­ Na przykład wybitny amerykański rzeczoznawca, A. Ashbruck,
59
stycznych w z r ó s ł do 4 7 % w 1967 r . W latach 1963—1965 w pracy „Główne kierunki polityki kierownictwa chińskiego" do-

508 509
 W y d a t k o w a n i e o l b r z y m i c h ś r o d k ó w na l i k w i d a c j ę s k u t ­ k ę w s z k o ł a c h oraz na w y ż s z y c h uczelniach. N a wsiach
k ó w „ w i e l k i e g o s k o k u " i prowadzenie w i e l k o m o c a r s t w o ­ zalecano sezonowy system n a u k i : zmniejszenie i w s t r z y ­
wego k u r s u g w a ł t o w n i e s k o m p l i k o w a ł o p o m y ś l n i e rozpo­ manie n a u k i w okresie nasilenia prac r o l n y c h i z w i ę k s z e ­
c z ę t y w latach 50-tych proces r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j — nie w y m i a r u godzin w „ m a r t w y m " sezonie. Praca u c z ą ­
l i k w i d a c j i analfabetyzmu, r o z w o j u o ś w i a t y i t p . Liczba cych się, naliczanie i m p ł a c l u b d n i ó w e k o b r a c h u n k o w y c h
s t u d e n t ó w z m n i e j s z y ł a się od 1960 do 1964 r. z 695 tys. do m i a ł a •— j a k wskazywano p r z y o p r a c o w y w a n i u t y c h sys­
250 tys.; u c z n i ó w szkół ś r e d n i c h — o 2,7 m i n , u c z n i ó w t e m ó w — „ z m n i e j s z y ć o b c i ą ż e n i e z a r ó w n o p a ń s t w a , jak
szkół p o d s t a w o w y c h — o 8—10 m i n . i r o d z i n " . R ó w n o c z e ś n i e z d a j ą c sobie s p r a w ę , że t a k i sys­
W w y n i k u zmniejszenia liczby szkół ś r e d n i c h drugiego t e m o ś w i a t y p r o w a d z i do zahamowania procesu nauczania
stopnia (od 7 do 12 klasy) i w y ż s z y c h uczelni r a p t o w n i e i obniżenia jakości kształcenia, większość przywódców
w z r o s ł a liczba u c z n i ó w s z k ó ł p o d s t a w o w y c h n i e . m a j ą ­ C h R L u w a ż a ł a za konieczne u t r z y m a n i e i r o z w i j a n i e syste­
cych m o ż l i w o ś c i dostania się do s z k ó ł ś r e d n i c h (około 5 0 % m u k s z t a ł c e n i a oderwanego od p r o d u k c j i , k t ó r y b y ł b y
a b s o l w e n t ó w s z k ó ł ś r e d n i c h nie m o g ł o w s t ą p i ć na w y ż s z ą w stanie w k r ó t k i m czasie p r z y g o t o w a ć k a d r y dla n o w o ­
uczelnię). Osłabienie zaś dynamiki rozwoju p r z e m y s ł u czesnego p r z e m y s ł u i nauki.*
zaostrzyło problem zatrudnienia a b s o l w e n t ó w szkół i w y ż ­ Zaostrzenie walki w kierownictwie ChRL w kwestiach
szych uczelni. Zmniejszenie z k o l e i zakresu o ś w i a t y i n i e ­ polityki gospodarczej. W m i a r ę doprowadzania do k o ń c a
jasne p e r s p e k t y w y l u b p e r s p e k t y w y skierowania na w i e ś „ u r e g u l o w a n i a " gospodarki Mao Tse-tung i jego z w o l e n ­
do pracy w k o m u n i e , a t a k ż e stosunkowo wysoka o p ł a t a n i c y zaczęli coraz bardziej otwarcie i n g e r o w a ć w s p r a w ę
za n a u k ę — s p o w o d o w a ł o wzrost liczby dzieci i m ł o d o ­ o k r e ś l a n i a dalszego k i e r u n k u r o z w o j u C h i n i n a r z u c a ć
cianych w w i e k u s z k o l n y m , k t ó r z y w ogóle do s z k ó ł nie k r a j o w i s w ó j odretuszowany schemat s p o ł e c z n o - g o s p o d a r ­
uczęszczali. W latach 1964—1965 nie p o b i e r a ł o n a u k i około czej i p o l i t y c z n e j p r z e b u d o w y s p o ł e c z e ń s t w a c h i ń s k i e g o .
30 m i n dzieci w w i e k u s z k o l n y m . R o z b i e ż n o ś c i w k i e r o w n i c t w i e C h R L w sprawie d r ó g d a l ­
W celu r o z w i ą z a n i a tego p r o b l e m u , k t ó r y s t a ł się j u ż szego r o z w o j u k r a j u n a b i e r a j ą w latach 1963—1965 cha­
nie t y l k o s p r a w ą o ś w i a t y , ale t a k ż e o s t r y m p r o b l e m e m r a k t e r u k o n f l i k t u p o m i ę d z y r ó ż n y m i , j u ż coraz w y r a ź n i e j
s p o ł e c z n y m , na zalecenie szeregu p r z y w ó d c ó w C h R L od uformowanymi kursami.
1963—1964 r. z w r ó c o n o w i ę k s z ą u w a g ę na rozmaite f o r m y Od 1963 r. Mao Tse-tung i jego z w o l e n n i c y zaczęli p r o ­
k s z t a ł c e n i a bez o d r y w a n i a od p r o d u k c j i . Od 1964 r. w m i a ­ p a g o w a ć , p o c z ą t k o w o w postaci „ e k s p e r y m e n t u " , a n a s t ę p ­
stach z a c z ę t o w d r a ż a ć w t r y b i e e k s p e r y m e n t a l n y m system nie j a k o powszechny wzorzec, „ k t ó r y p o w i n n y n a ś l a d o w a ć
„ c z t e r y - c z t e r y " , t j . cztery godziny dla dzieci i m ł o d o c i a ­ wszystkie k r a j e c h ł o p s k i e " , zasady organizacji b r y g a d y
n y c h u c z n i ó w w z a k ł a d a c h — na p r a c ę i cztery — na n a u - p r o d u k c y j n e j Taczaj, u t w o r z o n e j w m i e j s c o w o ś c i g ó r s k i e j
sienu Sijang w Szansi. W d o ś w i a d c z e n i a c h Taczaj p o ł o ż o ­
no s z c z e g ó l n y nacisk na takie podstawowe zasady nowego
chodzi do wniosku, że „gdyby Chiny zrealizowały drugą i trzecią
maoistowskiego wzorca, j a k „o t r z y rzeczy nie p r o s i ć "
pięciolatkę i nadal korzystały z pomocy Związku Radzieckiego, to
około 1967 r. ChRL stałaby się w znacznej mierze państwem samo­ * Właśnie utrzymanie tego ostatniego systemu zostało uznane
dzielnym" („An Economic Profile of Mainland China", t. I, Wa­ w toku „rewolucji kulturalnej" za „czarną linię" w dziedzinie
szyngton 1967, s. 15—44). oświaty.

510 511
(nie d o s t a w a ć od p a ń s t w a p i e n i ę d z y , ś r o d k ó w m a t e r i a l n o -
wane" w d u c h u m a o i s t o w s k i m n a ś w i e t l e n i e zasad o r g a n i ­
-technicznych i zboża) i „ t r z y razy j a k n a j w i ę c e j " (prze­
zacji p r o d u k c j i i b y t u w Tacingu z o s t a ł o o g ł o s z o n e w z o r e m
kazywać p a ń s t w u możliwie najwięcej, mniej pozostawiać
„przedsiębiorstwa typu chińskiego", otwierającym „drogę
na w y ż y w i e n i e i p o d z i a ł w brygadzie). Taczaj prezento­
u p r z e m y s ł o w i e n i a Chin i oparcia s i ę na w ł a s n y c h s i ł a c h " .
wano jako m o d e l gospodarowania zgodnie z z a s a d ą „ o p a r ­
W propagandzie d o ś w i a d c z e ń Tacingu p o d k r e ś l a n o , ż e
cia się na w ł a s n y c h s i ł a c h " , jako gospodarstwo, k t ó r e bez
podstawowe potrzeby b y t o w e , a t a k ż e znaczna część za­
pomocy p a ń s t w a jest w stanie p r o w a d z i ć p r a c o c h ł o n n e
opatrzenia w ż y w n o ś ć s ą t u zapewniane w ł a s n y m i s i ł a m i
prace nad z w i ę k s z a n i e m a r e a ł u u p r a w , z n a j d o w a ć sobie
przez zajęcie się c z ł o n k ó w rodzin r o b o t n i k ó w i samych
odpowiednie ś r o d k i na p r o d u k c j ę i n a b y w a n i e n a r z ę d z i
r o b o t n i k ó w w czasie w o l n y m od pracy p i e l ę g n a c j ą pól
rolniczych, z a p e w n i ć sobie m i n i m u m n i e z b ę d n y c h a r t y k u ­
i o g r o d ó w , przez wznoszenie w ł a s n y m i s i ł a m i mniejszych
ł ó w szerokiego s p o ż y c i a i p r z y t y m ustawicznie z w i ę k s z a ć
przedsiębiorstw, szkół i instytucji kulturalno-bytowych.
p r o d u k c j ę i s p r z e d a ż p r o d u k c j i p a ń s t w u (do 6 0 % z b i o r ó w
Nazywano to b u d o w n i c t w e m w e d ł u g zasady „ ł ą c z e n i a m i a ­
zbóż). Za g ł ó w n y bodziec w y t r w a ł e j pracy c z ł o n k ó w b r y ­
sta ze w s i ą oraz p r z e m y s ł u i r o l n i c t w a " i o g ł a s z a n o d r o g ą
gady Taczaj propaganda maoistowska u z n a ł a entuzjazm
do p r z e z w y c i ę ż e n i a r ó ż n i c m i ę d z y miastem a w s i ą , do za­
r e w o l u c y j n y i r e z y g n a c j ę ze stosowania zasady zaintere­
cierania g r a n i c y m i ę d z y k l a s ą r o b o t n i c z ą a c h ł o p s t w e m .
sowania materialnego. C h o d z i ł o w i ę c t u o n a w r ó t do zmie­
S z c z e g ó l n ą u w a g ę zwracano na szerokie w d r a ż a n i e m i l i ­
nionego w a r i a n t u k o m u n l u d o w y c h . M i m o że propono­
taryzacji i r e z y g n a c j ę z wykorzystania bodźców material­
wano p r z y t y m inne r o z m i a r y gospodarstw, inne tempo
nych.*
r o z w i ą z a n i a p r o b l e m ó w wsi, to nadal stawiano na t w o r z e ­
Generalnie p r z y t y m c h o d z i ł o o p r ó b ę narzucenia m i a ­
nie gospodarstw n a t u r a l n y c h i ekonomicznie w y i z o l o w a ­
stom p r z e m y s ł o w y m C h i n zmodyfikowanego schematu
nych, k t ó r e bez materialno-technicznej pomocy p a ń s t w a ,
k o m u n y miejskiej, k t ó r y Mao Tse-tung jeszcze w 1958 r.
j e d y n i e w w y n i k u i n t e n s y f i k a c j i p r a c y fizycznej, rezygna­
w y s u n ą ł dla k o m b i n a t ó w m e t a l u r g i c z n y c h W u h a n u i A n -
c j i z zainteresowania materialnego i maksymalnego ogra­
szanu, schematu u z u p e ł n i o n e g o i d e ą samozaopatrzenia
niczenia s p o ż y c i a o k a ż ą się zdolne do r o z w i j a n i a p r o d u k ­
w p r o d u k t y s p o ż y w c z e . S z ł o w i ę c o p l a n reorganizacji
c j i i przekazywania p a ń s t w u m a k s i m u m w y p r a c o w a n y c h
kompleksów p r z e m y s ł o w y c h kraju, w e d ł u g t y p u samowy­
środków.
starczalnych gospodarstw p ó ł n a t u r a l n y c h u m o ż l i w i a j ą c y c h
M i m o propagowania na s z e r o k ą s k a l ę zasad Taczaju do p a ń s t w u z w i ę k s z a n i e stopy a k u m u l a c j i kosztem samoza-
1966 r. i s t n i a ł o w C h R L zaledwie 57 b r y g a d (z ł ą c z n e j
liczby 150 tys.), o k t ó r y c h prasa c h i ń s k a p i s a ł a jako o gos­ * Badania złóż ropy naftowej w Tacingu i budowę tego kom­
podarstwach t y p u Taczaj. pleksu prowadzono w rzeczywistości przy pomocy specjalistów
z krajów socjalistycznych, na podstawie otrzymanych wcześniej
W charakterze wzorca organizacji p r z e m y s ł u Mao Tse- urządzeń i dokumentacji zagranicznej, głównie radzieckiej. Przy
- t u n g i jego zwolennicy z a c z ę l i od 1964 r. szeroko propa­ budowie Tacingu szeroko stosowane były bodźce ipaterialne; prze­
g o w a ć p r z y k ł a d Tacingu — k o m p l e k s u p r z e d s i ę b i o r s t w ciętna płaca robotników w tym zagłębiu naftowym wynosiła dwu­
w y d o b y c i a i p r z e t w ó r s t w a r o p y naftowej w Chinach P ó ł ­ krotnie więcej niż średnia płaca robotników w kraju. Podjęte zaś
nocno-Wschodnich, k t ó r y w p o ł o w i e lat 60-tych dostar­ W trakcie „rewolucji kulturalnej" próby zaprowadzenia maoistow-
1 skich porządków w Tacingu doprowadziły latem 1967 r. do starć
czał k r a j o w i /s r o p y naftowej. Wypaczone i „ w y i d e a l i z o -
robotników z caofanami i wstrzymania produkcji.

512 — Najnowsza... - 1 0
 realistycznych d r ó g r o z w o j u C h i n i u t r u d n i a ł a opanowa­
opatrzenia i ograniczenia s p o ż y c i a r o b o t n i k ó w oraz i c h
nie i rozpropagowanie p o z y t y w n y c h , p o s t ę p o w y c h do­
rodzin.
świadczeń.
M i m o w y s i ł k ó w Mao Tse-tunga i jego z w o l e n n i k ó w p r o ­
W i ę k s z o ś ć p r z y w ó d c ó w p a r t y j n y c h i d z i a ł a c z y gospo­
pagowanie d o ś w i a d c z e ń T a c i n g u w latach 1963—1965 spo­
darczych C h R L p o s z u k i w a ł a r o z w i ą z a n i a p*roblemu uprze­
t k a ł ten sam los co i wezwania „ d o uczenia s i ę od T a -
m y s ł o w i e n i a k r a j u w i n n y m k i e r u n k u — na drodze po­
czaju": zgodnie b o w i e m z doniesieniami prasy c h i ń s k i e j ,
w r o t u do planowego r o z w o j u , o p i e r a j ą c s i ę na w y k o r z y ­
w 1966 r. i s t n i a ł o w Chinach t y l k o 70 p r z e d s i ę b i o r s t w t y p u
staniu d o ś w i a d c z e ń k r a j ó w socjalistycznych z u w z g l ę d n i e ­
Tacinga.
n i e m szeregu specyficznych cech C h R L : określonego
A b y . p r z y g o t o w a ć g r u n t do urzeczywistnienia swoich
poziomu r o z w o j u gospodarczego, r o l i p r z e m y s ł u tereno­
s c h e m a t ó w , m a o i ś c i r o z w i n ę l i w latach 1963—1965 s e r i ę
wego, nacisku demograficznego i i n n y c h .
k a m p a n i i masowopolitycznych i propagandowych pod
h a s ł a m i „ s t u d i o w a n i a idei Mao Tse-tunga", „ u c z e n i a się Mimo wzrastającej presji maoistów następowało w la­
od a r m i i " , „ n a rzecz r e w o l u c j o n i z a c j i ś w i a d o m o ś c i " i t p . tach 1964—1965 dalsze umacnianie s i ę zasady centralizacji
K a m p a n i e te, p r z e b i e g a j ą c e pod r ó ż n y m i n a z w a m i , b l i s k i e w zarządzaniu i planowaniu produkcji, zwłaszcza w w i o ­
sobie pod w z g l ę d e m t r e ś c i , m i a ł y na celu w y t w o r z e n i e d ą c y c h g a ł ę z i a c h p r z e m y s ł u . W 1964 r . u t w o r z o n o p a ń ­
atmosfery k u l t u osoby M a o Tse-tunga, ugruntowanie s t w o w y k o m i t e t ds. b u d o w n i c t w a inwestycyjnego, m i n i ­
w ś w i a d o m o ś c i mas p r a c u j ą c y c h k o n i e c z n o ś c i b e z w z g l ę d ­ sterstwo z a s o b ó w m a t e r i a ł o w y c h , m a t e r i a ł ó w b u d o w l a ­
nej i bezwolnej u l e g ł o ś c i w y t y c z n y m „ w o d z a " (stania się nych, t e c h n i k i lotniczej, a p a r a t u r y i t e c h n i k i r a d i o w e j ,
posłuszną, „nierdzewiejącą śrubką przewodniczącego b u d o w y maszyn e l e k t r y c z n y c h , p r z e m y s ł u stoczniowego,
Mao") oraz p r z y j ę c i e wzorca organizacji wojskowo-kosza- a t a k ż e uzbrojenia i a m u n i c j i . Rozszerzone z o s t a ł y u p r a w ­
r o w e j j a k o wzorca n a j w y ż s z e j organizacji i d y s c y p l i n y . nienia d y r e k t o r ó w p r z e d s i ę b i o r s t w i naczelnych i n ż y n i e ­
Liczne kampanie na rzecz „ z r e w o l u c j o n i z o w a n i a ś w i a d o ­ r ó w . P o s z u k u j ą c ś r o d k ó w przyspieszenia r o z w o j u prze­
m o ś c i i metod p r a c y " m i a ł y ponadto na celu zdyskredy­ m y s ł u z a c z ę t o od p o c z ą t k u 1964 r. w p r o w a d z a ć na s z e r o k ą
t o w a n i e zasady zainteresowania materialnego i stosowania skalę w przemyśle różne formy wykorzystania zasobów
b o d ź c ó w m a t e r i a l n y c h . T a k w i ę c t r e ś ć i cele t y c h k a m p a ­ siły roboczej w s i , k t ó r e nazwano systemem „i r o b o t n i k ,
n i i w y r a ź n i e d e m o n s t r o w a ł y i s t o t ę maoistowskiego sto­ i c h ł o p " . * W latach 1964—1965 system t e n zastosowano
s u n k u do organizacji p r o d u k c j i , p r a c y i l u d n o ś c i — za­
* System ten polega na tym, że na podstawie umów z komu­
s t ą p i e n i e d ź w i g n i ekonomicznych m e t o d a m i a d m i n i s t r a ­
nami przedsiębiorstwa przemysłowe werbują chłopów w charakte­
c y j n y m i i w o l i c j o n a l n y m i d o p r o w a d z o n y m i do s k r a j n o ś c i , rze robotników tymczasowych (na okres od trzech do siedmiu lat)
doprowadzenie do powszechnej m i l i t a r y z a c j i w p o ł ą c z e n i u lub sezonowych (rodziny pozostawały na wsi). Chłopi ci nie korzy­
ze w z m o ż o n ą o b r ó b k ą i d e o l o g i c z n ą pod f l a g ą „ r e w o l u c j o ­ stają z ulg przysługujących członkom związków zawodowych,
nizowania ś w i a d o m o ś c i " s p o ł e c z n e j . z prawa do renty i innych form ubezpieczeń społecznych. Po upły­
• Ta ideologiczna ofensywa m a o i s t ó w prowadzona w l a ­ wie okresu kontraktu powracają oni na wieś i są zastępowani
Przez nowe grupy chłopów. Płace takich robotników są znacznie
tach 1963—1965 m i a ł a ograniczony w p ł y w na masy. Z n a ­
niższe od płac stałych robotników o tych samych kwalifikacjach.
l a z ł a ona g ł ó w n i e o d d ź w i ę k w ś r ó d części u c z ą c e j się m ł o ­ Ponadto część ich płac jest potrącana na fundusz społeczny ko-
d z i e ż y . K r ę p o w a ł a ona jednak swobodne poszukiwania
515
514
w około 30 g a ł ę z i a c h p r z e m y s ł u C h R L . W n i e k t ó r y c h t o w n o ś ć * (jak p o d k r e ś l a n o p ó ź n i e j w prasie m a o i s t o w ­
g a ł ę z i a c h , m . i n . w systemie gospodarki w o d n e j i energe­ skiej, p o g l ą d y te „ r o z p o w s z e c h n i ł y się nie t y l k o w ś r ó d
t y k i , u d z i a ł t a k i c h r o b o t n i k ó w s i ę g a ł 50%, p r z y pracach n a u k o w c ó w - e k o n o m i s t ó w , ale r ó w n i e ż w ś r ó d p r a c o w n i ­
z a ś nie w y m a g a j ą c y c h k w a l i f i k a c j i — do 80—100%. I n n ą k ó w p a ń s t w o w y c h i n s t y t u c j i gospodarczych i p r z e d s i ę ­
60
f o r m ą szerokiego w y k o r z y s t a n i a z a s o b ó w siły roboczej b i o r s t w " ) . Z i n i c j a t y w y z w o l e n n i k ó w t y c h p o g l ą d ó w zo­
p r z y ograniczonych w y d a t k a c h na wynagrodzenie za p r a ­ s t a ł y p o d j ę t e k r o k i w celu zbadania organizacji i z a r z ą ­
cę b y ł o upowszechnianie p r a k t y k i a r m i i b u d o w l a n y c h , dzania p r o d u k c j ą w k r a j a c h socjalistycznych — z w ł a s z c z a
w y k o r z y s t y w a n y c h p r z y wznoszeniu o b i e k t ó w w o j s k o ­ d o ś w i a d c z e ń organizacji f i r m wyspecjalizowanych i i n ­
w y c h , a t a k ż e do b u d o w n i c t w a i kolonizacji r e j o n ó w nych — a t a k ż e doświadczeń tworzenia t r u s t ó w i w y k o ­
p e r y f e r y j n y c h i p r z y g r a n i c z n y c h zamieszkanych przez rzystania p r z e m y s ł u drobnego szeregu k r a j ó w k a p i t a l i ­
m n i e j s z o ś c i narodowe. stycznych, s z c z e g ó l n i e Japonii.
Równocześnie większość p r z y w ó d c ó w ChRL i ekonomi­ Propozycje te, sprzeczne z m a o i s t o w s k i m i w e z w a n i a m i
s t ó w o p o w i a d a ł a się za dalszym w d r a ż a n i e m d ź w i g n i eko­ do powszechnej m i l i t a r y z a c j i i z a t a k a m i na b o d ź c e eko­
n o m i c z n y c h do z a r z ą d z a n i a i organizacji p r z e m y s ł u . W sy­ nomiczne i m a t e r i a l n e itp., o d z w i e r c i e d l a ł y zaostrzenie
t u a c j i w z m a g a j ą c e g o się nacisku ze s t r o n y m a o i s t ó w p r o ­ się k o n f l i k t u w „ n a j w y ż s z y c h sferach" kierownictwa
pozycje i p o s u n i ę c i a tego rodzaju oblekano c z ę s t o w f o r ­ C h R L . W t r a k c i e „ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " podano, ż e l a ­
m ę „rozwijania" i „pogłębienia" interpretacji tych lub i n ­ t e m 1964 r. Mao Tse-tung n i e j e d n o k r o t n i e w y r a ż a ł n i e ­
n y c h tez maoistowskich.* zadowolenie z k i e r u n k u pracy o r g a n ó w finansowo-ekono­
Pod h a s ł e m „ d a l s z e g o zrewolucjonizowania systemu za­ m i c z n y c h i d z i a ł a l n o ś c i K o m i s j i Planowania. D o m a g a ł s i ę
rządzania g o s p o d a r k ą " wielu działaczy Komisji Planowa­ on r ó w n i e ż z m i a n y k i e r o w n i c t w a tej k o m i s j i i w y r a z i ł
nia C h R L oraz odpowiednich m i n i s t e r s t w i r e s o r t ó w p r o ­ ż y c z e n i e , by osobiście k i e r o w a ć p r a c a m i w zakresie p l a ­
61
ponowało wówczas wykorzystanie doświadczeń reformy n o w a n i a . W ó w c z a s j e d n a k ż e Mao Tse-tung i jego z w o ­
ekonomicznej w k r a j a c h socjalistycznych, wdrażanie l e n n i c y nie m o g l i jeszcze z r e a l i z o w a ć swoich p l a n ó w .
w p r z e d s i ę b i o r s t w a c h t a k i c h w s k a ź n i k ó w j a k zysk i r e n - W sierpniu 1964 r. z o s t a ł y p r z y j ę t e zalecenia o o r g a n i ­
zowaniu w t r y b i e d o ś w i a d c z a l n y m t r u s t ó w w szeregu ga­
muny lub brygady. W szeregu przypadków przedsiębiorstwa za­ łęzi p r z e m y s ł u i t r a n s p o r t u . W okresie d w ó c h l a t w
pewniały tej kategorii robotników jedynie wyżywienie, na konta C h R L u t w o r z o n o 12 t r u s t ó w o g ó l n o c h i ń s k i c h ( p o d l e g ł y c h
zaś funduszu ich płac były kierowane do komun narzędzia rol­
m i n i s t e r s t w o m ) i 27 t r u s t ó w t e r e n o w y c h ( p o d l e g a j ą c y c h
nicze, odpady produkcyjne itp.
władzom prowincjonalnym) w p r z e m y ś l e maszynowym,
* W trakcie toczonej w latach 1963—1964 w kołach ekonomi­
stów chińskich dyskusji pod hasłem studiowania historycznego
znaczenia wytycznej „rolnictwo — podstawą, przemysł — siłą czo­ * O szerzenie i popieranie tego rodzaju poglądów oskarżono
łową" większość uczestników nawoływała do interpretowania tej później szefa Centralnego Zarządu Administracyjnego Przemysłu
wytycznej jako wezwania do planowego i proporcjonalnego roz­ i Handlu Su Ti-sina, zastępców przewodniczącego Komisji Plano­
woju kraju, przy szybszym rozwoju produkcji środków produkcji wania ChRL: Lo Keng-mo i Sile Mu-ciao zajmującego również sta­
i gałęzi grupy „A", z „zastrzeżeniem" dotyczącym konieczności nowisko przewodniczącego Komitetu Cen, zastępcę przewodniczą­
uwzględniania słabości materialno-technicznej bazy wsi chińskiej cego Komitetu Nauki i Techniki Jii Kuang-juana, Sun Je-fanga
i innych.
przy ustalaniu normy akumulacji.

516 517
m e t a l u r g i c z n y m , chemicznym, t e k s t y l n y m , w ę g l o w y m
obietnic „ w i e c z n e g o s z c z ę ś c i a " po trzech latach w y t r w a ł e j
i w szeregu g a ł ę z i p r z e m y s ł u lekkiego.* W n i e k t ó r y c h
pracy zajęło obecnie h a s ł o „ p r z y g o t o w a n i a się na w y p a ­
g a ł ę z i a c h p r z e m y s ł u r o z p o c z ę t o p r z e b u d o w ę organizacji
dek w o j n y " . T ę p r ó b ę zorganizowania „ s k o k u " u d a ł o się
p r o d u k c j i na zasadach specjalizacji i kooperacji.
jednak p o w s t r z y m a ć . W i o s n ą b o w i e m i l a t e m w prasie
W a l k a w o k ó ł d r ó g r o z w o j u k r a j u z a o s t r z y ł a się szcze­
centralnej C h R L p o j a w i ł y się ż ą d a n i a , b y „ z a c h o w a ć n a u ­
g ó l n i e w 1965 r. P o s z u k u j ą c bardziej elastycznego i ope­
kowe, t r z e ź w e p o d e j ś c i e " ; wskazywano, że g ł ó w n ą m e t o ­
r a t y w n e g o systemu k i e r o w a n i a i planowania oraz ź r ó d e ł
d ą r o z w i j a n i a gospodarki p o w i n n o b y ć nie p r z e c i ą ż a n i e
zwiększenia akumulacji przewidywano wtedy wprowa­
mas, lecz podniesienie k u n s z t u pracy s p o ł e c z e ń s t w a , do­
dzenie zmian w systemie planowania i z a r z ą d z a n i a . Na
konanie r e w o l u c j i technicznej.*
odbytej na p o c z ą t k u r o k u o g ó l n o c h i ń s k i e j naradzie
w sprawie pracy p r z e m y s ł u i t r a n s p o r t u b y ł a mowa, że W drugiej p o ł o w i e 1965 r. w C h R L p o j a w i ł y się donie­
n o w y system z a k ł a d a przekazanie planowania r o l n i c t w a , sienia o p o d j ę c i u prac nad t r z e c i m p l a n e m p i ę c i o l e t n i m .
lokalnego t r a n s p o r t u , p r z e m y s ł u terenowego i b u d o w n i c ­ Na o d b y t y c h l a t e m 1965 r. w szeregu p r o w i n c j i k o n f e r e n ­
t w a szkolnego w zakres k o m p e t e n c j i p r o w i n c j i i w i e l k i c h cjach p a r t y j n y c h — na p r z y k ł a d konferencja p a r t y j n a
miast, a t a k ż e rozszerzenie u p r a w n i e ń p r o w i n c j i w zakre­ Honanu uchwaliła projekt „ P o d s t a w o w y c h założeń pla­
sie k i e r o w a n i a ś r e d n i e j w i e l k o ś c i przedsiębiorstwami n u r o z w o j u r o l n i c t w a w latach 1965—1967" — m ó w i o n o ,
w p r z e m y ś l e maszynowym, chemicznym i i n . R ó w n o ­ że 1966 r. stanie się p i e r w s z y m r o k i e m trzeciej p i ę c i o l a t ­
6 3

c z e ś n i e n o w y system z m i e r z a ł do umocnienia centralnego ki. G ł ó w n e z a ł o ż e n i a trzeciej p i ę c i o l a t k i p r z e w i d y w a ł y

kierowania w i e l k i m i przedsiębiorstwami p r z e m y s ł u cięż­ umocnienie bazy r o l n i c t w a , d a l s z ą l i k w i d a c j ę dyspropor­
kiego i jego b a z o w y m i g a ł ę z i a m i oraz t r a n s p o r t e m kolejo­ c j i i s ł a b y c h o g n i w gospodarki, z w i ę k s z e n i e globalnej
w y m i wodnym. produkcji przy obniżeniu kosztów w ł a s n y c h i osiągnięcie
64
zbilansowanego r o z w o j u . W 1965 r. w organizacjach par­
Tego rodzaju d e c e n t r a l i z a c j ę z a r z ą d z a n i a i planowania
t y j n y c h na w s i r o z p o c z ę ł a się dyskusja nad p e r s p e k t y w a ­
Mao Tse-tung i jego z w o l e n n i c y — zdaniem szeregu r a ­
m i realizacji „40 p u n k t ó w " , 12-letniego p l a n u r o z w o j u
dzieckich e k s p e r t ó w — p r ó b o w a l i w y k o r z y s t a ć do zorga­
r o l n i c t w a , w y s u n i ę t e g o w 1955 r. i przerwanego przez
nizowania na p o c z ą t k u 1965 r. nowego „ s k o k u " . W w i e l u 05
„wielki skok". W p r z e c i w i e ń s t w i e do maoistowskich
m i e j s c o w o ś c i a c h w y s u n i ę t e z o s t a ł y nadmiernie wysokie
„skokowych" planów większość przywódców partyjnych
dodatkowe zadania, n a w o ł y w a n o do „ g w a ł t o w n e g o z w i ę k ­
szenia r o z m i a r ó w p r o d u k c j i " na drodze „ s z t u r m u " , „ b i t ­
6 2
w y " i t p . Oparciem „ s k o k u " zamierzano u c z y n i ć g ł ó w n i e * Są podstawy, by sądzić, że przeciwnicy maoistowskich me­
r o l n i c t w o i p r z e m y s ł t e r e n o w y . Miejsce poprzednich tod traktowali nowy system planowania i kierowania (zwiększe­
nie uprawnień prowincji) nie tylko w płaszczyźnie poszukiwania
skutecznych form organizacji i elastycznego wykorzystania miej­
* Trust był organizacją opartą na rozrachunku gospodarczym,
scowych rezerw, ale również jako środek zapobieżenia dalszemu
koncentrującą funkcje planowania, zaopatrzenia, zbytu, finanso­
wprowadzaniu maoistowskich schematów i planów. Jest sympto­
wania i projektowania inwestycji wobec podległych mu przed­
matyczne, że na przykład na naradzie w sprawie przemysłu
siębiorstw. Przedsiębiorstwom tym pozostawiano około 10% ogól­
i transportu nie wspomniano o doświadczeniach Tacingu, lecz
nej kwoty funduszu premiowego oraz prawo do samodzielnego
przeciwnie — propagowano doświadczenie przedsiębiorstw miasta
określania części asortymentu produkcji.
Cycyhar, zorganizowanych na wzór przedsiębiorstw radzieckich.

518
519
 0 „ b e z p o ś r e d n i m znaczeniu studiowania dzieł P r z e w o d ­
i d z i a ł a c z y gospodarczych szczebla centralnego i tereno­ n i c z ą c e g o M a o " . Zgodnie z t ą „ w y t y c z n ą " l e k t u r a i s t u ­
wego o p o w i a d a ł a się za w y r a ź n ą p e r s p e k t y w ą r o z w o j u diowanie tego czy innego d z i e ł a Mao Tse-tunga m a j ą
na podstawie d ł u g o f a l o w y c h p l a n ó w . p r z y n o s i ć natychmiastowe w y n i k i : u s u w a ć b r a k i w p r o ­
Zaostrzenie walki ideowo-politycznej w KPCh. Szcze­ d u k c j i , g w a r a n t o w a ć opracowanie n o w y c h t y p ó w maszyn
g ó l n i e ostry charakter m i a ł y w latach 1963—1965 k o n ­ 1 m e c h a n i z m ó w , t o r o w a ć d r o g ę do r e k o r d ó w s p o r t o w y c h
f l i k t y z w i ą z a n e z p r ó b a m i przebudowania przez m a o i ­ itp.
s t ó w , na gruncie „ i d e i " Mao Tse-tunga, n a d b u d o w y po­ R ó w n o l e g l e z z a g ę s z c z a n i e m atmosfery k u l t u Mao Tse-
l i t y c z n e j i ideologicznej u k s z t a ł t o w a n e j w latach w ł a d z y -tunga od 1963 r. r o z w i j a n o p r o p a g a n d ę powszechnej m i ­
l u d o w e j w C h R L . T r z o n e m tego p l a n u b y ł a zmiana
l i t a r y z a c j i . P r z e p r o w a d z a j ą c kampanie „ u c z y ć s i ę od
podstaw ideologicznych i organizacyjnych d z i a ł a l n o ś c i
A L W " , stawiano za cel w p o j e n i e s p o ł e c z e ń s t w u koniecz­
KPCh.
n o ś c i „ p o s ł u s z e ń s t w a P r z e w o d n i c z ą c e m u M a o " na w z ó r
P r z y g o t o w a n i e ideologiczne do zrealizowania tego p l a ­
w o j s k o w y (jak p i s a ł a prasa c h i ń s k a , „ b e z w z g l ę d n i e , szyb­
n u prowadzono w f o r m i e c i ą g ł e j eskalacji r ó ż n e g o rodzaju
ko i bez targowania się"), a t a k ż e k r z e w i e n i e w o j s k o w y c h
„ r u c h ó w na rzecz studiowania idei M a o Tse-tunga" i jego
f o r m i zasad w e w s z y s t k i c h sferach organizacji p r o d u k c j i ,
prac, propagandy powszechnej m i l i t a r y z a c j i , prowadzo­
społeczeństwa i w działalności o r g a n ó w partyjno-poli­
nej pod h a s ł e m „ C a ł y k r a j p o w i n i e n s i ę u c z y ć od A L W " .
tycznych.
W 1963—1965 r. na osobiste zalecenie Mao Tse-tunga
Szczególną u w a g ę poświęcano wychowaniu młodzieży
p r z e s z ł a przez C h R L fala szumnych k a m p a n i i propagan­
w d u c h u „ b e z g r a n i c z n e j w i a r y " w Mao Tse-tunga. W y ­
d o w y c h „ n a rzecz studiowania i stosowania" idei Mao
k o r z y s t y w a n o do t y c h c e l ó w ś r o d k i i n f o r m a c j i oraz „ s p e ­
w najrozmaitszych dziedzinach — od p o l i t y k i do h a n d l u
cjalne f o r m y n a u k i " i i n d o k t r y n a c j i m ł o d z i e ż y . Rozpo­
i wyspecjalizowanych gałęzi n a u k technicznych. O A r m i i
c z ę t a w 1963 r . na ż ą d a n i e M a o Tse-tunga kampania
L u d o w o - W y z w o l e ń c z e j ustawicznie m ó w i o n o jako o w z o ­
„ u c z e n i a ' s i ę od A L W " b y ł a r o z w i j a n a w f o r m i e r u c h u
rze „ s t u d i o w a n i a i zastosowania" d z i e ł Mao. W 1964 r.
„ u c z y ć się o d L e j Fenga", m ł o d e g o ż o ł n i e r z a , k t ó r y zgi­
w A L W z a c z ę t o r o z p o w s z e c h n i a ć „ W y b ó r c y t a t ó w " , zbiór
nął w nieszczęśliwym w y p a d k u i którego życie i „boha­
w y b r a n y c h „ w y p o w i e d z i " Mao Tse-tunga. Za p r z y k ł a d e m
t e r s k i c z y n " w n a ś w i e t l e n i u maoistowskiej propagandy
A L W od 1964 r. m a o i ś c i zaczęli w p r o w a d z a ć uczenie się
s p r o w a d z a ł y s i ę do studiowania w d z i e ń i w nocy „ i d e i "
„ w y p o w i e d z i " r ó w n i e ż poza a r m i ą . T o n z a ś apeli o s t u ­
diowanie „ i d e i " i dzieł Mao nie p o z o s t a w i a ł w ą t p l i w o ś c i , i dzieł Mao Tse-tunga, d ą ż e n i a do „ s t a n i a s i ę po wsze
iż celem t y c h k a m p a n i i b y ł o w y t w o r z e n i e atmosfery k u l ­ czasy ż o ł n i e r z e m i n i e r d z e w i e j ą c y m t r y b i k i e m P r z e w o d n i ­
t u jego osoby, atmosfery w i a r y w ś w i ę t o ś ć i nieskazitel­ czącego Mao".* Cele „ i d e o l o g i c z n e j " ofensywy m a o i s t ó w
ność „ w o d z a " oraz jego „ w y t y c z n y c h " . W prasie z a c z ę ł y w y s t ą p i ł y w y r a ź n i e na o d b y w a j ą c y m się w czerwcu
się p o j a w i a ć o k r e ś l e n i a m ó w i ą c e o Mao Tse-tungu jako 1964 r. I X zjeździe K o m u n i s t y c z n e g o Z w i ą z k u M ł o d z i e ż y
„ n a j g e n i a l n i e j s z y m m a r k s i ś c i e epoki", „ k t ó r y genialnie C h i n . Pod naciskiem Mao Tse-tunga zjazd z r e w i d o w a ł
i t w ó r c z o r o z w i n ą ł wszystkie dziedziny n a u k i m a r k s i ­
* Ruch ten zaczął się rozwijać na wezwanie Głównego Zarzą­
stowsko-leninowskiej", jako „ w o d z u n a r o d ó w c a ł e g o ś w i a ­
du Politycznego ALW (zob. „Ciefangcun Pao", 9II1963).
ta". O d 1965 r. z a c z ę t o u p o w s z e c h n i a ć w y t y c z n ą L i n Piao

521
520
 programowe założenia Statutu K Z M C h , p r z e f o r m u ł o w a ł
W o p r a c o w a n y m w m a j u 1963 r. pod k i e r o w n i c t w e m Mao
ideowo-teoretyczne podstawy swej d z i a ł a l n o ś c i . Miejsce
Tse-tunga projekcie z a t y t u ł o w a n y m „ U c h w a ł y K C K P C h
m a r k s i z m u - l e n i n i z m u z a j ę ł y w n o w y m statucie „ i d e e Mao
w sprawie n i e k t ó r y c h z a g a d n i e ń obecnej pracy na w s i " ,
Tse-tunga".
u j ę t y m w 10 p u n k t a c h (tzw. „ W c z e ś n i e j s z e 10 p u n k t ó w " ) ,
J e d n o c z e ś n i e w o m a w i a n y m okresie Mao Tse-tung i j e ­
za g ł ó w n e cele r u c h u na rzecz przeprowadzenia „ c z t e r e c h
go zwolennicy p o d j ę l i b e z p o ś r e d n i atak na K P C h i pod­
czystek" uznano w e r y f i k a c j ę i „ u p o r z ą d k o w a n i e " podsta­
stawowe zasady j e j d z i a ł a l n o ś c i . A b y r o z w i ą z a ć sobie
w o w y c h organizacji p a r t y j n y c h na w s i . W charakterze
r ę c e i z p o m i n i ę c i e m p a r t i i , bez sankcji jej n a j w y ż s z y c h
„ t e o r e t y c z n e g o " uzasadnienia k a m p a n i i w y s u n i ę t o mao-
instancji k i e r o w n i c z y c h , p o d e j m o w a ć o k r e ś l o n e akcje
t s e t u n g o w s k ą i n t e r p r e t a c j ę klas i w a l k i klasowej. „ R u c h
w sprawach p o l i t y k i w e w n ę t r z n e j i zagranicznej na p o d ­
ten — głosił d o k u m e n t — jest znacznie szerszy, bardziej
stawie jednoosobowych „ w y t y c z n y c h w o d z a " — m a o i ś c i
złożony, g ł ę b s z y i o w i ę k s z e j skali n i ż reforma r o l n a " .
weszli na d r o g ę b e z p o ś r e d n i e g o ł a m a n i a S t a t u t u K P C h .
K a m p a n i ę zamierzano p r o w a d z i ć dwa — t r z y lata. Zgod­
Zgodnie ze statutem k o l e j n y zjazd p a r t i i m i a ł się o d b y ć
nie z p r o j e k t e m Mao Tse-tunga do dokonania „ c z t e r e c h
w 1961 r. Jednak o z w o ł y w a n i u z j a z d ó w w c i ą g u c a ł e j
czystek" w ś r ó d p r a c o w n i k ó w k a d r o w y c h wsi n a l e ż a ł o
pierwszej p o ł o w y lat 60-tych n a w e t nie wspominano m i ­
u t w o r z y ć w s z ę d z i e „ o r g a n i z a c j e b i e d n i a k ó w i biednych
mo g w a ł t o w n y c h z w r o t ó w w polityce w e w n ę t r z n e j i za­
ś r e d n i a k ó w " , k t ó r e o t r z y m y w a ł y u p r a w n i e n i a do spra­
granicznej K P C h . Po o d b y t y m w e w r z e ś n i u 1962 r.
w o w a n i a k o n t r o l i nad d z i a ł a l n o ś c i ą o r g a n ó w k o m u n i b r y ­
X p l e n u m K C K P C h aż do sierpnia 1966 r. nie z w o ł a n o
gad. O p i e r a j ą c się na t y c h organizacjach, k i e r o w a n e z cen­
ani jednego p l e n u m , w c i ą g u d ł u ż s z e g o czasu nie prze­
t r u m „ g r u p y robocze" z ł o ż o n e z p r a c o w n i k ó w instancji
prowadzano w y b o r ó w instancji p a r t y j n y c h ani w m i a ­
66
partyjnych, organów bezpieczeństwa, sądu i prokuratury
stach, ani w p r o w i n c j a c h .
miały ujawnić przeciwników „ i d e i Mao Tse-tunga"
G ł ó w n y m ś r o d k i e m przebudowania p a r t i i w e d ł u g w ł a s ­ „ w kwestiach ideologicznych, politycznych, organizacyj­
nego wzorca Mao Tse-tung i jego zwolennicy zamierzali n y c h i ekonomicznych" i u f o r m o w a ć z a k t y w i s t ó w „ o r g a ­
u c z y n i ć n o w ą k a m p a n i ę masowych czystek, o d b y w a n ą nizacji b i e d n i a k ó w i n i e z a m o ż n y c h ś r e d n i a k ó w " „ t r z o n "
pod h a s ł e m „ r u c h u na rzecz w y c h o w a n i a socjalistyczne­ nowego k i e r o w n i c t w a t e r e n o w y c h o r g a n ó w p a r t i i i w ł a ­
go". W dokumentach w e w n ą t r z p a r t y j n y c h K P C h k a m p a ­ dzy. W c z t e r n a s t y m w i ę c r o k u istnienia w ł a d z y l u d o w e j
n i ę t ę od p o c z ą t k u o k r e ś l a n o „ r u c h e m na rzecz p r z e p r o ­ Mao Tse-tung s t a w i a ł na r o z ł a m p o l i t y c z n y c h ł o p s t w a ,
wadzenia « c z t e r e c h czystek*": ideologicznej, politycznej, u w a ż a j ą c biedniejsze w a r s t w y w s i z ich ż y w i o ł o w ą s k ł o n ­
organizacyjnej i ekonomicznej. nością do e g a l i t a r y z m u za ź r ó d ł o kadr maoistowskich,
R o z w ó j w y d a r z e ń d o w i ó d ł , iż b y ł to p l a n konsek­ nacisk zaś t y c h w a r s t w — jako d ź w i g n i ę do narzucenia
w e n t n e j , „ o d d o l n e j " ofensywy przeciwko K P C h . Od s p o ł e c z e ń s t w u swoich s c h e m a t ó w wojskowo-koszarowych.
czystki w p o d s t a w o w y c h organizacjach p a r t i i i ich i n s t a n ­ N i e jest b o w i e m p r z y p a d k i e m , że w t o k u tego r u c h u zale­
cjach k i e r o w n i c z y c h zamierzano p r z e j ś ć do czystki w w y ż ­ cano wszechstronne propagowanie d o ś w i a d c z e ń r u c h u
szych instancjach p a r t y j n y c h . K a m u f l u j ą c s w ó j p l a n w y ­ Taczaj.
r u g o w a n i a z p a r t i i p r z e c i w n i k ó w s w y c h „ i d e i " , Mao i j e ­
Od p r z e ł o m u 1963/1964 r. „ r u c h na rzecz w y c h o w a n i a
go zwolennicy p l a n ó w zaczęli r e a l i z o w a ć etapami.
socjalistycznego" zaczął r ó w n i e ż o g a r n i a ć miasta. Jed-

522
523
 n o c z e ś n i e pod h a s ł e m „ w y k o r z y s t a n i a d o ś w i a d c z e ń A L W Na podstawie tej w y t y c z n e j w k o ń c u 1963 r. i w c i ą g u
w pracy i d e o w o - p o l i t y c z n e j " z a c z ę t o na polecenie Mao 1964 r. ż o n a Mao Tse-tunga, Ciang Cing, k o r z y s t a j ą c
Tse-tunga t w o r z y ć system w y d z i a ł ó w p o l i t y c z n y c h w r ó ż ­ z poparcia z w o l e n n i k a l i n i i Mao, c z ł o n k a B i u r a Politycz­
n y c h g a ł ę z i a c h gospodarki narodowej, od g ó r y do d o ł u , nego K C K P C h , sekretarza Szanghajskiego K o m i t e t u
w e d ł u g b r a n ż . Proponowano p r z y t y m w z o r o w a ć się na K P C h K e Cing-szy, r o z p o c z ę ł a k a m p a n i ę „ k r y t y k i " k l a ­
doświadczeniach pracy w y d z i a ł u politycznego s z k o ł y sycznego r e p e r t u a r u t e a t r u c h i ń s k i e g o . Pod h a s ł e m „ r e -
w o j s k o w e j w Hunanie. Ten r ó w n o l e g ł y do p a r t i i system wolucjonizacji" t e a t r u m a o i ś c i d ą ż y l i do u s u n i ę c i a sztuk
w y d z i a ł ó w politycznych, p o m y ś l a n y jako n a r z ę d z i e k r z e ­ z r e p e r t u a r u klasycznego ze sceny i z a s t ą p i e n i a ich spek­
w i e n i a m i l i t a r y z a c j i i nasilenia propagandy „ i d e i " Mao t a k l a m i a g i t a t o r s k i m i , g l o r y f i k u j ą c y m i „ i d e e " Mao Tse-
Tse-tunga, m ó g ł b y ć r ó w n i e ż w y k o r z y s t a n y do k o n t r o l i -tunga, to jest do w y k o r z y s t a n i a t e a t r u , tej najbardziej
d z i a ł a l n o ś c i o r g a n ó w p a r t y j n y c h . C h o c i a ż f o r m a l n i e do popularnej w Chinach dziedziny sztuki, jako i n s t r u m e n t u
z a d a ń w y d z i a ł ó w p o l i t y c z n y c h n a l e ż a ł o prowadzenie p r a ­ propagandy tez maoistowskich.
cy masowopolitycznej z b e z p a r t y j n y m i , faktycznie m i a ­ W 1964 r. na polecenie Mao Tse-tunga i jego z w o l e n n i ­
ł y one szersze u p r a w n i e n i a . I c h k i e r o w n i c t w o nie pocho­ k ó w z a c z ę t o a t a k o w a ć w prasie filozofa Feng Tinga za to,
dziło b o w i e m z w y b o r u , lecz b y ł o m i a n o w a n e przez orga­ że w swej k s i ą ż c e „ O w y c h o w a n i u k o m u n i s t y c z n y m "
nizacje n a d r z ę d n e i p o d p o r z ą d k o w a n e w y d z i a ł o w i p o l i ­ podniósł k w e s t i ę wartości jednostki i konieczności u w z g l ę d ­
t y c z n e m u p r z y o d p o w i e d n i m wydziale K C K P C h , a m i a ­ niania j e j i n t e r e s ó w ; filozofa, c z ł o n k a K C K P C h i d y r e k ­
n o w a n y o d g ó r n i e szef w y d z i a ł u politycznego p o s i a d a ł tora W y ż s z e j S z k o ł y P a r t y j n e j p r z y K C K P C h , Jang
silniejszą p o z y c j ę n i ż sekretarz w y b i e r a n y przez o r g a n i ­ Sien-czena — za t e z ę , iż istnieje nie t y l k o „ r o z d w o j e n i e
z a c j ę p o d s t a w o w ą . U g r u p o w a n i e z a ś maoistowskie sta­ j e d n o ś c i " , lecz r ó w n i e ż „ j e d n o ś ć p r z e c i w i e ń s t w " ; pisarza
r a ł o się, b y kadra w y d z i a ł ó w p o l i t y c z n y c h r e k r u t o w a ł a i d z i a ł a c z a Z w i ą z k u Pisarzy C h R L Szao C u a n - l i n a — za
się z p r a c o w n i k ó w politycznych a r m i i . tezy o „ p i s a n i u p r a w d y " i pisaniu o „ p r z e c i ę t n y m c z ł o ­
wieku".
I n n ą l i n i ą ofensywy m a o i s t ó w na p a r t i ę b y ł y ich p r ó b y
p o d p o r z ą d k o w a n i a swojej ścisłej k o n t r o l i — n a u k s p o ł e c z ­ W i ę k s z o ś ć t y c h , k t ó r y c h obrano o b i e k t a m i „ k r y t y k i " ,
n y c h , l i t e r a t u r y , s z t u k i i ś r o d k ó w i n f o r m a c j i oraz k i e r u ­ n a l e ż a ł a do grona znanych p r a c o w n i k ó w ideologicznych
j ą c y c h n i m i instancji p a r t y j n y c h . p a r t i i , z w i ą z a n y c h przez s w ą d z i a ł a l n o ś ć r e w o l u c y j n ą
w p r z e s z ł o ś c i z Peng Czenem i L i u Szao-ci, przez do­
W g r u d n i u 1963 r. Mao Tse-tung w y s u n ą ł k w e s t i ę zor­
ś w i a d c z e n i a z a ś pracy w latach w ł a d z y l u d o w e j — z k i e ­
ganizowania „ k a m p a n i i na rzecz w y c h o w a n i a socjali­
r o w n i k a m i w y d z i a ł ó w ideologicznych K C K P C h . Uderze­
stycznego" w ś r ó d p r a c o w n i k ó w l i t e r a t u r y i sztuki. W spe­
nie m a o i s t ó w b y ł o zatem skierowane nie t y l k o przeciwko
cjalnej rezolucji w tej sprawie p i s a ł : „ B a z a s p o ł e c z n o -
p o s z c z e g ó l n y m przedstawicielom inteligencji, ale p r z e c i w ­
-ekonomiczna j u ż się z m i e n i ł a , ale sytuacja w l i t e r a t u r z e
ko k u r s o w i ideologicznemu p a r t i i , organizacjom i p r a c o w ­
i sztuce, s t a n o w i ą c y c h część nadbudowy, p o w o ł a n e j do
n i k o m p a r t i i p r o w a d z ą c y m ten k u r s .
s ł u ż e n i a tej bazie, nadal jeszcze pozostaje bardzo nieza­
d o w a l a j ą c a " . O ś w i a d c z y ł , że w z w i ą z k a c h t w ó r c z y c h usa­ Ofensywa m a o i s t ó w przeciwko p a r t i i „ n a wszystkich
d o w i l i się ludzie, k t ó r z y „ p o p i e r a j ą s z t u k ę f e u d a l n ą i b u r ­ l i n i a c h " n a p o t k a ł a w latach 1963—1965 na p o w a ż n y
sprzeciw w i ę k s z o ś c i p r z y w ó d c ó w K P C h w c e n t r u m i w te-
ż u a z y j n ą , lecz nie c h c ą p o p i e r a ć s z t u k i socjalistycznej".

524 525
 przebaczenie s t a n o w i ą l e d w i e 1 % " . W o d r ó ż n i e n i u od sta­
renie. D ą ż y l i o n i do w z i ę c i a o r g a n i z o w a n y c h przez m a o i ­
nowiska Mao Tse-tunga, k t ó r y d o m a g a ł się p r z e p r o w a ­
s t ó w k a m p a n i i pod s w o j ą k o n t r o l ę , nadania i m innego
dzenia czystki w ś r ó d p r a c o w n i k ó w k a d r o w y c h pod k o n ­
charakteru, o s ł a b i e n i a ich, o d w r ó c e n i a c i o s ó w m a o i s t ó w
t r o l ą i p r z y udziale „ o r g a n i z a c j i b i e d n i a k ó w i b i e d n y c h
od k a d r p a r t y j n y c h . K a m p a n i e „ k r y t y k o w a n i a " przedsta­
ś r e d n i a k ó w " , w n o w y m dokumencie d e c y d u j ą c ą r o l ę w do­
w i c i e l i n a u k i i inteligencji s t a r a l i s i ę o n i s k i e r o w a ć zatem
w n u r t d y s k u s j i n a u k o w y c h i t w ó r c z y c h , aby u n i k n ą ć k o n a n i u w e r y f i k a c j i kadr wyznaczano „ g r u p o m roboczym".
p r z y k l e j a n i a etykietek, w y c i ą g a n i a w n i o s k ó w p o l i t y c z ­ D o k u m e n t w s k a z y w a ł , ż e „ k w e s t i ę , czy organizacje b i e d ­
n y c h i organizacyjnych. n i a k ó w i n i ż s z y c h ś r e d n i a k ó w m o g ą p r o w a d z i ć p r a c ę i czy
są zdolne do skutecznych d z i a ł a ń , rozstrzyga k i e r o w n i c ­
Do d e c y d u j ą c y c h r o z g r y w e k w K P C h w latach 1963—
t w o p a r t y j n e " . W p r z e c i w i e ń s t w i e do tezy Mao T s e - t u n ­
1965 doszło na tle c h a r a k t e r u i skali „ c z t e r e c h czystek".
ga, że „ ś r e d n i a c y s ą k l a s ą s k ł a n i a j ą c ą się najbardziej k u
W i ę k s z o ś ć p r z y w ó d c ó w K P C h •— z w ł a s z c z a k i e r u j ą c y p r a ­
k a p i t a l i z m o w i " , d o k u m e n t L i u Szao-ci i Teng Siao-pinga
c ą p a r t y j n o - o r g a n i z a c y j n ą L i u Szao-ci i T e n g Siao-ping
p o d k r e ś l a ł , że ś r e d n i a c y to „ l u d z i e pracy, nasi przyjacie­
oraz k i e r o w n i k W y d z i a ł u Organizacyjnego K C K P C h ,
le", że „ i c h p r z y t ł a c z a j ą c a w i ę k s z o ś ć jest w stanie k r o ­
A n C y - w e n i i n n i — u w a ż a j ą c za konieczne wzmocnienie
czyć za n a m i d r o g ą socjalizmu". Proponowano, aby g ł ó w ­
d y s c y p l i n y i z w i ę k s z e n i e a k t y w n o ś c i organizacji p a r t y j ­
n y m i metodami kampanii uczynić przekonywanie i w y ­
n y c h , o s ł a b i o n y c h g w a ł t o w n i e w latach k r y z y s u i czystek,
c h o w y w a n i e . K o n t r o l a p r z y t y m nad ustalaniem s k ł a d u
d ą ż y ł a do zachowania podstawowej k a d r y partyjnej,
k i e r o w a n y c h w t e r e n przez c e n t r u m „ g r u p roboczych"
u s t r z e ż e n i a j e j p r z e d n o w y m i w e r y f i k a c j a m i i niedopusz­
z a p e w n i a ł a na razie p r z e c i w n i k o m p l a n u Mao Tse-tunga
czenia do masowego z a s t ę p o w a n i a t y c h k a d r l u d ź m i u r o ­
k o n t r o l ę nad r o z w o j e m c a ł e g o „ r u c h u " .
b i o n y m i w duchu m a o i s t o w s k i m . Z d a j ą c sobie s p r a w ę ,
L a t e m i j e s i e n i ą 1964 r. k o n f l i k t y w k i e r o w n i c t w i e
ż e maotsetungowski p l a n politycznego r o z ł a m u c h ł o p s t w a
K P C h w o k ó ł c h a r a k t e r u k a m p a n i i „ n a rzecz w y c h o w a n i a
i masowego z a s t ę p o w a n i a k a d r y na w s i a k t y w i s t a m i
socjalistycznego" oraz w a l k a o k o n t r o l ę i d e o l o g i c z n ą
„ o r g a n i z a c j i b i e d n i a k ó w i b i e d n y c h ś r e d n i a k ó w " stwa­
p r z y b r a ł y na sile. Mao Tse-tung, z d a j ą c sobie zapewne
rza g r u n t do n o w y c h „ s k o k o w y c h " eksperymentów,
s p r a w ę , ż e w y s u n i ę t y p r z e z e ń k u r s nie uzyska poparcia,
w p r o w a d z i l i o n i s i l n ą k o n t r o l ę p a r t i i nad przebiegiem
p o d j ą ł p r ó b ę z m i a n y biegu w y d a r z e ń . W czerwcu 1964 r.
„ c z t e r e c h czystek" i d z i a ł a l n o ś c i ą „ o r g a n i z a c j i biednia­
na poszerzonym posiedzeniu S t a ł e g o K o m i t e t u B i u r a Po­
k ó w i biednych średniaków".
litycznego K C K P C h z a ż ą d a ł „ p r z e t r z ą ś n i ę c i a " k i e r o w ­
W e w r z e ś n i u 1963 r. — j a k o r o z w i n i ę c i e maotsetungow- n i c t w wszystkich z w i ą z k ó w t w ó r c z y c h i n t e l i g e n c j i c h i ń ­
skiego p r o j e k t u przebiegu i c e l ó w „ r u c h u na rzecz w y ­ skiej. A b y z a ś n a d a ć tej k a m p a n i i w y r a ź n e polityczne
chowania socjalistycznego" na w s i — pod k i e r o w n i c t w e m znamiona, o ś w i a d c z y ł , że „ w c i ą g u 15 lat z w i ą z k i te oraz
L i u Szao-ci i Teng Siao-pinga z o s t a ł opracowany n o w y w i ę k s z o ś ć ich w y d a w n i c t w w zasadzie nie w c i e l a ł y w ż y ­
d o k u m e n t : „ N a s t ę p n e 10 p u n k t ó w " . P o d k r e ś l a n o w n i m , cie p o l i t y k i p a r t i i " , że d z i a ł a c z e t y c h z w i ą z k ó w z n a j d u j ą
ż e o g ó l n y k i e r u n e k p r a c y na w s i jest s ł u s z n y , ż e p r a c o w ­ się „ n a s k r a j u degeneracji", z w i ą z k i z a ś j a k o t a k i e zmie­
nicy k a d r o w i na w s i „są na ogół wszyscy dobrzy", w 70— r z a j ą do tego, aby s t a ć się organizacjami „ k o n t r r e w o l u ­
8 0 % w y w o d z ą się z „ d z i e r ż a w c ó w , b i e d n i a k ó w l u b nieza­ c y j n y m i " . R ó w n o c z e ś n i e w y s t ą p i ł on z k r y t y k ą przebiegu
m o ż n y c h ś r e d n i a k ó w " , i ż e „ o s o b y nie z a s ł u g u j ą c e na

527
526
 „ k a m p a n i i na rzecz w y c h o w a n i a socjalistycznego": z a ż ą ­ Tse-tunga. Na p r z y k ł a d n o w y p r o j e k t głosił, że „ p r a c o w ­
d a ł z m i a n y m e t o d j e j przeprowadzania, w d u c h u w ł a s n y c h n i c y k a d r o w i organizacji lokalnych, k t ó r z y p o p e ł n i l i po­
w y t y c z n y c h , przyspieszenia p r z e c i ą g a j ą c e g o się procesu ważne błędy, zwykle bywają związani z określonymi pra­
tworzenia „organizacji b i e d n i a k ó w i biednych ś r e d n i a ­ c o w n i k a m i k a d r o w y m i organizacji w y ż s z e g o szczebla",
k ó w " oraz rozszerzenia skali wspomnianej k a m p a n i i , a zatem n a l e ż y „ d o c i e r a ć do i s t o t y rzeczy i z a j m o w a ć się
a mianowicie ujawniania „zakulisowych p a n ó w " , pracow­ o d p o w i e d z i a l n y m i o s o b i s t o ś c i a m i " . Liczba p r a c o w n i k ó w
n i k ó w n i ż s z y c h instancji — w organizacjach p a r t y j n y c h k a d r o w y c h z a s ł u g u j ą c y c h na k a r ę z o s t a ł a t a m o k r e ś l o n a
w y ż s z e g o szczebla. n a 1—2% o g ó ł u p r a c o w n i k ó w k a d r o w y c h . P o n i e w a ż z a ś
Pod naciskiem Mao Tse-tunga w y d z i a ł y propagandy ustalony p o c z ą t k o w o okres t r w a n i a k a m p a n i i (dwa — t r z y
i k u l t u r y K C K P C h p o d j ę ł y u c h w a ł ę o przeprowadzeniu lata) j u ż u p ł y w a ł i pod t y m p r e t e k s t e m w w i e l u rejonach
„ k a m p a n i i u p o r z ą d k o w a n i a stylu pracy p r a c o w n i k ó w l i ­ starano s i ę z a k o ń c z y ć k a m p a n i ę , d o k u m e n t głosił, że k a m ­
t e r a t u r y i sztuki". Do tego celu z o s t a ł a p o w o ł a n a specjal­ pania b ę d z i e t r w a ł a „ p i ę ć — s z e ś ć lat albo w i ę c e j " . Ge­
na grupa na czele z Peng Czenem. W d r u g i e j p o ł o w i e neralnie j e d n a k o g ó l n y p l a n i sens k a m p a n i i — zgodnie
1964 r. i w p i e r w s z y m p ó ł r o c z u 1965 r. dokonano zmiany z p o p r z e d n i m i z a ł o ż e n i a m i L i u Szao-ci i Teng S i a o - p i n ­
k i e r o w n i c t w a M i n i s t e r s t w a K u l t u r y C h R L (znanego pisa­ ga — nie u l e g ł y zmianie. W y r y w k o w e dane o przebiegu
rza Mao T u n a na stanowisku m i n i s t r a z a s t ą p i ł komisarz k a m p a n i i w r ó ż n y c h p r o w i n c j a c h r ó w n i e ż d o w o d z ą , iż
p o l i t y c z n y n a n k i ń s k i e g o o k r ę g u wojskowego Siao W a n g - b y ł a ona nadal prowadzona m e t o d a m i i zgodnie z p l a n e m
-tung) i kierownictw większości związków twórczych. n a k r e ś l o n y m przez L i u Szao-ci i jego z w o l e n n i k ó w w cen­
W prasie r o z p o c z ę ł a się nowa k a m p a n i a a t a k ó w na przed­ t r u m i w terenie.
stawicieli inteligencji, w y b i t n y c h przedstawicieli n a u k i , W styczniu 1965 r. na rozszerzonej naradzie B i u r a Po­
sztuki. K a m p a n i a ta z o s t a ł a jednak u t r z y m a n a w za­ litycznego K C K P C h Mao T s e - t u n g p o d j ą ł jeszcze j e d n ą ,
sadzie w n u r c i e k r y t y k i n a u k o w e j i zawodowej i ż a ­ o s t a t n i ą , p r ó b ę p o d p o r z ą d k o w a n i a r u c h u swojej k o n t r o l i .
den z a t a k o w a n y c h k o m u n i s t ó w nie z o s t a ł w y k l u c z o n y Na naradzie z o s t a ł w i ę c p r z e d ł o ż o n y d o k u m e n t „ O n i e ­
z p a r t i i . L a t e m 1965 r. n o w y m i n i s t e r k u l t u r y p r z e d ł o ­ k t ó r y c h zagadnieniach podniesionych w t o k u r u c h u na
ż y ł K C sprawozdanie, k t ó r e m ó w i ł o o p o m y ś l n y m z a k o ń ­ rzecz w y c h o w a n i a socjalistycznego na w s i na obecnym
czeniu k a m p a n i i r e e d u k a c j i w dziedzinie k u l t u r y i sztuki. etapie", opracowany pod k i e r u n k i e m Mao Tse-tunga
B i u r o Polityczne K C K P C h , z a s i a d a j ą c e pod p r z e w o d n i c ­ (zwany w s k r ó c i e „23 p u n k t a m i " ) . J e ś l i dotychczas ce­
t w e m L i u Szao-ci, z a a p r o b o w a ł o i z a t w i e r d z i ł o g ł ó w n e lem ruchu miało b y ć „ u p o r z ą d k o w a n i e " podstawowych
tezy tego sprawozdania.* organizacji p a r t y j n y c h na w s i , to w „23 p u n k t a c h " za
W e w r z e ś n i u 1964 r. pod k i e r o w n i c t w e m L i u Szao-ci g ł ó w n y cel r u c h u uznano „ u m i t y g o w a n i e osób s t o j ą c y c h
opracowano n o w y d o k u m e n t o t r y b i e przeprowadzania u w ł a d z y i kroczących drogą kapitalistyczną". „Co się
„ c z t e r e c h czystek", „ P o p r a w i o n y p r o j e k t « N a s t ę p n y c h tyczy osób s t o j ą c y c h u w ł a d z y i k r o c z ą c y c h d r o g ą k a p i ­
10 p u n k t ó w » " , w k t ó r y m d a ł y się z a u w a ż y ć naciski Mao t a l i s t y c z n ą — głosiły „23 p u n k t y " — to n i e k t ó r e z n i c h
d z i a ł a j ą otwarcie, n i e k t ó r e z a m a s k o w a ł y się. C i , k t ó r z y
* Maoiści zakwalifikowali później przeprowadzenie tej kampa­ ich p o p i e r a j ą , z n a j d u j ą s i ę z a r ó w n o w n i ż s z y c h , j a k i w y ż ­
nii jako „sabotaż" wytycznych Mao (zob. „Żenmin Żypao", 13 VIII
szych w a r s t w a c h . W ś r ó d z n a j d u j ą c y c h się w w y ż s z y c h
1967).

528 '4 — Najnowsza. 529

w a r s t w a c h są takie osoby na szczeblu k i e r o w n i c t w a k o ­
c z e ń s t w a . Mao Tse-tung i jego zwolennicy s t a r a l i się na­
m u n , r e j o n ó w , s i e n ó w i specjalnych r e j o n ó w , a n a w e t
tomiast p r z e j ą ć pod s w o j ą n i e p o d z i e l n ą k o n t r o l ę a r m i ę ,
na szczeblu p r o w i n c j i i w y d z i a ł ó w K C , k t ó r e w y s t ę p u j ą
przez dalsze czystki w s k ł a d z i e j e j d o w ó d z t w a i w z m o ­
przeciwko socjalizmowi". Za g ł ó w n ą m e t o d ę czystek
żoną obróbkę ideologiczną.
uznawano p r z y c i ą g n i ę c i e mas b e z p a r t y j n y c h do decydo­
W walce o a r m i ę L i u Szao-ci, Teng Siao-ping i i n n i ,
wania o losach k o m u n i s t ó w . P o w y ż s z e tezy m a o t s e t u n -
r e p r e z e n t u j ą c y stanowisko w i ę k s z o ś c i p r z y w ó d c ó w K P C h
gowskich „23 p u n k t ó w " p o p r z e d z a ł y wezwania i a r g u ­
i C h R L , l i c z y l i na poparcie g r u p t r z e ź w o m y ś l ą c y c h do­
m e n t y p r z y j ę t e z czasem w t o k u „ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " .
w ó d c ó w w o j s k o w y c h — w y r a z i c i e l e m ich p o g l ą d ó w b y ł
Rozpowszechnienie jednak „23 p u n k t ó w " r ó w n i e ż nie
c z ł o n e k S e k r e t a r i a t u K C K P C h , szef Sztabu Generalnego
s p o w o d o w a ł o z m i a n y sytuacji.* M i m o ż ą d a n i a m a o i s t ó w ,
A L W L o Ż u e j - c i n g — a t a k ż e na ścisłe w i ę z i i s t n i e j ą c e
by r o z p o c z ą ć c z y s t k ę o r g a n ó w p a r t y j n y c h wszystkich
między terenowym kierownictwem partyjnym a dowód­
szczebli, kampania w dalszym c i ą g u w s z ę d z i e p r z e b i e g a ł a
c a m i i komisarzami p o s z c z e g ó l n y c h o k r ę g ó w w o j s k o w y c h .
pod h a s ł a m i „ u p o r z ą d k o w a n i a " t y l k o p o d s t a w o w y c h orga­
Polityka zagraniczna ChRL w latach 1963—1965. Po
nizacji p a r t i i . W d r u g i e j p o ł o w i e 1965 r. w n i e k t ó r y c h
p o r a ż c e p r ó b sklecenia b l o k u p r o c h i ń s k i e g o w ramach
p r o w i n c j a c h p o j a w i ł y się doniesienia o z a k o ń c z e n i u „ r u ­
obozu socjalistycznego m a o i ś c i p o s t a w i l i na w y k o r z y s t a ­
c h u " na szczeblu s i e n ó w i k o n t y n u o w a n i u „ w y c h o w a n i a
nie r u c h u n a r o d o w o w y z w o l e ń c z e g o i na z b l i ż e n i e z sze­
socjalistycznego" w f o r m i e s t u d i ó w nad d z i e ł a m i Mao
67 regiem k r a j ó w kapitalistycznych, zwłaszcza z J a p o n i ą .
T s e - t u n g a , w y s t ą p i ł a w i ę c tendencja do w s t r z y m a n i a
L i c z y l i o n i p r z y t y m na u t w o r z e n i e na gruncie a n t y r a ­
„ c z t e r e c h czystek" i z a s t ą p i e n i a ich k a m p a n i a m i czysto
dzieckim i a n t y a m e r y k a ń s k i m „ t r z e c i e g o " obozu ś w i a t o ­
ideologicznymi.
wego, w k t ó r y m C h i n y o d g r y w a ł y b y c z o ł o w ą r o l ę .
K o n f l i k t y w k i e r o w n i c t w i e C h R L w latach 1964—1965
W t y m planie s z c z e g ó l n ą r o l ę wyznaczono zdobyciu
w kwestiach r ó ż n y c h z a g a d n i e ń p o l i t y k i coraz w y r a ź n i e j
hegemonii w r u c h u n a r o d o w o w y z w o l e ń c z y m . Za n a j w a ż ­
z a c z ę ł y p r z y b i e r a ć f o r m ę w a l k i o o s o b i s t ą k o n t r o l ę nad
niejszy ś r o d e k o s i ą g n i ę c i a tego celu z o s t a ł a obrana p o l i ­
n a j w a ż n i e j s z y m i o g n i w a m i aparatu p a r t y j n o - p o l i t y c z n e ­
tyka prowokowania i wykorzystywania konfliktów zbroj­
go. L i u Szao-ci, Teng Siao-ping i i c h z w o l e n n i c y umac­
n y c h oraz t w o r z e n i a ognisk zapalnych w rejonach T r z e ­
n i a l i swoje d e c y d u j ą c e w p ł y w y w p a r t i i i w z n a j d u j ą ­
ciego Ś w i a t a . Liczono p r z y t y m na to, ż e logika r o z w o j u
c y m się pod j e j k i e r o w n i c t w e m systemie o r g a n ó w bezpie-
k o n f l i k t ó w b ę d z i e z m u s z a ł a z a a n g a ż o w a n e w n i c h siły r u ­
* Podczas „rewolucji kulturalnej" Mao Tse-tung i jego zwo­ chu w y z w o l e ń c z e g o do szukania poparcia C h i n , k t ó r y c h
lennicy wskazywali częstokroć na jedność celów tej kampanii k i e r o w n i c t w o k r e o w a ł o się na „ z d e c y d o w a n e g o z w o l e n ­
z „ruchem na rzecz wychowania socjalistycznego" i podkreślali, n i k a " w a l k i zbrojnej. T a k i e k o n t r o l o w a n e przez P e k i n
iż „cztery czystki" nie przyniosły pożądanych rezultatów. Na
ogniska n a p i ę ć t r a k t o w a n e b y ł y zarazem jako ś r o d e k na­
przykład Lin Piao w swym referacie na I X zjeździe KPCh przy­
tacza następujące oświadczenie Mao Tse-tunga z lutego 1967 r.: cisku — za p o m o c ą sił r u c h u n a r o d o w o w y z w o l e ń c z e g o —
„Przedtem prowadziliśmy walkę na wsi, w zakładach i fabry­ na k r a j e imperialistyczne, aby z m u s i ć j e do liczenia się
kach, w dziedzinie kultury, rozwijaliśmy ruch na rzecz wychowa­ z P e k i n e m jako g l o b a l n y m c z y n n i k i e m p o l i t y k i ś w i a t o w e j .
nia socjalistycznego, jednak kwestia nie znalazła rozwiązania" Liczono wreszcie na to, że k o n f l i k t z b r o j n y z i m p e r i a l i z ­
(zob. „Żenmin Żypao", 28 IV 1969). m e m ściśle z w i ą z a n e g o z obozem socjalistycznym r u c h u

530 34*
531
n a r o d o w o w y z w o l e ń c z e g o m o ż e się p r z e k s z t a ł c i ć w starcie tie komunistyczne. Nie g a r d z ą c ż a d n y m i ś r o d k a m i , p r z y ­
d w ó c h o b o z ó w , przede w s z y s t k i m z a ś w k o n f l i k t m i ę d z y c z y n i l i się do u t w o r z e n i a t a k i c h u g r u p o w a ń w latach
Z S R R i U S A . A b y z a m a s k o w a ć i p o d p o r z ą d k o w a ć so­ 1963—1965 w w i ę k s z o ś c i k r a j ó w A m e r y k i Ł a c i ń s k i e j .
bie ideologicznie siły r u c h u w y z w o l e ń c z e g o , puszczono W listopadzie 1964 r. h a w a ń s k a konferencja p a r t i i k o m u ­
w obieg tezy o d e c y d u j ą c e j r o l i „ ś w i a t o w e j w s i " w ś w i a ­ n i s t y c z n y c h k r a j ó w tego k o n t y n e n t u zdecydowanie p o t ę ­
t o w y m procesie r e w o l u c y j n y m , twierdzenia, że w e w s z y ­ piła r o z ł a m o w ą d z i a ł a l n o ś ć m a o i s t ó w i z a ż ą d a ł a zaprzesta­
s t k i c h bez w y j ą t k u k r a j a c h A z j i , A f r y k i i A m e r y k i Ł a c i ń ­ nia p r a k t y k i udzielania poparcia u g r u p o w a n i o m i elemen­
skiej istnieje „ d o s k o n a ł a sytuacja r e w o l u c y j n a " . Ta po­ t o m r o z ł a m o w y m . P e k i n j e d n a k ż e nie c h c i a ł u w z g l ę d n i ć
l i t y k a w y k o r z y s t a n i a w szowinistycznych celach r u c h u t y c h ż ą d a ń . L i c z ą c na w y k o r z y s t a n i e a u t o r y t e t u K u b y ,
n a r o d o w o w y z w o l e ń c z e g o — pod pozorem t e o r i i „ w o j n y m a o i ś c i p r ó b o w a l i p r z e c i ą g n ą ć na s w o j ą s t r o n ę k i e r o w n i c ­
l u d o w e j " , zbrojnej w a l k i „ ś w i a t o w e j w s i " ze „ ś w i a t o w y m t w o R e p u b l i k i K u b y . W k o ń c u 1965 r., w p r z e d d z i e ń ha-
m i a s t e m " — z o s t a ł a przedstawiona w skondensowanej w a ń s k i e j k o n f e r e n c j i przedstawicieli k r a j ó w A m e r y k i Ł a ­
f o r m i e we w r z e ś n i u 1965 r. w a r t y k u l e L i n Piao „ N i e c h c i ń s k i e j , A f r y k i i A z j i , w zamiarze zmuszenia k i e r o w n i c t w a
6 8
żyje z w y c i ę s t w o w o j n y l u d o w e j ! " Aby przyciągnąć K u b y do poparcia swego stanowiska m a o i ś c i z r e d u k o w a l i
p r z y w ó d c ó w nacjonalistycznych organizacji rozmaitego nagle dostawy r y ż u na K u b ę , a w i ę c u c i e k l i się do sankcji
a u t o r a m e n t u , p o s ł u ż o n o się t w i e r d z e n i a m i o „ s z c z e g ó l n e j ekonomicznych. K i e r o w n i c t w o k u b a ń s k i e o d r z u c i ł o sta­
w s p ó l n o c i e l o s ó w " C h i n oraz k r a j ó w Trzeciego Ś w i a t a , nowczo tego rodzaju p o s t ę p o w a n i e . C h a r a k t e r y z u j ą c isto­
a nawet r a s i s t o w s k i m i w istocie o ś w i a d c z e n i a m i o „ r ó ż ­ t ę p o l i t y k i i m e t o d m a o i s t ó w , F i d e l Castro w s k a z y w a ł ,
nicach i n t e r e s ó w " n a r o d ó w b i a ł y c h i k o l o r o w y c h , boga­ że akcje te o z n a c z a j ą w istocie p r z y ł ą c z e n i e się P e k i n u
t y c h i biednych, Zachodu i Wschodu. do imperialistycznej p o l i t y k i b l o k a d y K u b y , ż e u k a z u j ą
W krajach A m e r y k i Ł a c i ń s k i e j , z k t ó r y m i (oprócz K u ­ w ł a ś c i w ą w a r t o ś ć jego o ś w i a d c z e ń o internacjonalizmie
by) C h R L n i e m i a ł a n a w i ą z a n y c h jeszcze w t y m okresie i poparciu n a r o d ó w A m e r y k i Ł a c i ń s k i e j . 70

s t o s u n k ó w m i ę d z y p a ń s t w o w y c h , stawiano na w c i ą g n i ę c i e
W A f r y c e m a o i ś c i p r ó b o w a l i w y k o r z y s t a ć do s w y c h ce­
p a r t i i k o m u n i s t y c z n y c h w n u r t p o l i t y k i maoistowskiej.
l ó w stosunki m i ę d z y p a ń s t w o w e * oraz i n f i l t r a c j ę do naro-
L i c z ą c na stworzenie t a m ogniska n a p i ę c i a g r o ż ą c e g o k o n ­
doworewolucyjnych i narodowodemokratycznych partii
f l i k t e m z b r o j n y m m i ę d z y U S A i Z S R R i j e d n o c z e ś n i e na
i organizacji szeregu k r a j ó w . Ze w z g l ę d u na swe o g r a n i ­
zbicie k a p i t a ł u politycznego na k r e o w a n i u się na zdecydo­
czone m o ż l i w o ś c i P e k i n o b r a ł t a k t y k ę n a w i ą z y w a n i a dość
wanych obrońców interesów narodów A m e r y k i Łaciń­
szerokich s t o s u n k ó w gospodarczych z n i e k t ó r y m i k r a j a m i
skiej, m a o i ś c i zajęli p r o w o k a c y j n e stanowisko w okresie
A f r y k i t r a k t o w a n y m i jako „ k l u c z o w e " w penetracji da­
k r y z y s u karaibskiego j e s i e n i ą 1962 r.: zaatakowali p o k o ­
nego regionu: ze Z R A — w ś w i e c i e a r a b s k i m ; z G w i n e ą
j o w e r o z w i ą z a n i e sytuacji, p r ó b u j ą c p r z e d ł u ż y ć i za­
69
i M a l i — na zachodnim w y b r z e ż u A f r y k i i z T a n z a n i ą —
o s t r z y ć k o n f l i k t . G d y w 1963 r. s t a ł o s i ę oczywiste, że
na j e j w s c h o d n i m w y b r z e ż u . P e k i n liczył, ż e ze swojej
p a r t i e komunistyczne A m e r y k i Ł a c i ń s k i e j nie p o p i e r a j ą
tej a w a n t u r n i c z e j p o l i t y k i , m a o i ś c i przeszli do tworzenia * W końcu lat 50-tych i na początku 60-tych ChRL nawiązała
r o z ł a m o w y c h , promaoistowskich g r u p i f r a k c j i , spodzie­ stosunki dyplomatyczne z większością młodych niepodległych
w a j ą c się, że w y k o r z y s t a j ą je jako ś r o d e k nacisku na par- państw Afryki (zob. M. Kapica, „ChRL: dwa dziesięciolecia —
dwie polityki", Warszawa 1971, s. 211—212).

532 533
 n a r o d ó w " , do k t ó r e j zamierzano p r z y c i ą g n ą ć k r a j e T r z e ­
a k t y w n o ś c i w t y c h k r a j a c h zrobi w i t r y n ę c h i ń s k i e j po­
ciego Ś w i a t a .
mocy udzielanej k r a j o m a f r y k a ń s k i m , k t ó r ą w s z e l k i m i
W nadziei na z w i ę k s z e n i e swego w p ł y w u na Sukarno
sposobami przeciwstawiano pomocy Z w i ą z k u Radzieckie­
i linię polityczną Indonezji Pekin n a k ł a n i a ł związane
go oraz i n n y c h k r a j ó w socjalistycznych. Pod h a s ł e m
z n i m siły do p r z e w r o t u p a ł a c o w e g o . Ta a w a n t u r n i c z a
„ o p a r c i a się na w ł a s n y c h s i ł a c h " P e k i n ze wszech m i a r
nakłaniał kierownictwa tych krajów, k t ó r e zdobyły nie­ t a k t y k a d o p r o w a d z i ł a do puczu 30 w r z e ś n i a 1965 r., k t ó ­
z a w i s ł o ś ć p o l i t y c z n ą , do zaostrzania i ograniczania stosun­ rego r e z u l t a t e m b y ł a k l ę s k a p a r t i i k o m u n i s t y c z n e j i sił
k ó w z a r ó w n o z k r a j a m i k a p i t a l i s t y c z n y m i , j a k i socjali­ d e m o k r a t y c z n y c h Indonezji.
stycznymi. U w a ż a j ą e Indie, n a j w i ę k s z y k r a j Trzeciego Ś w i a t a , i i c h
p o l i t y k ę n i e z a a n g a ż o w a n i a za p r z e s z k o d ę w realizacji
W ś w i e c i e a r a b s k i m P e k i n s t a w i a ł na k r y z y s blisko­
s w y c h p l a n ó w k i e r o w n i c t w o maoistowskie w e w r z e ś n i u —
wschodni, na wzmaganie n a p i ę c i a w z w i ą z k u z k o n f l i k ­
p a ź d z i e r n i k u 1962 r. p r z e k s z t a ł c i ł o w k o n f l i k t z b r o j n y
t e m arabsko-izraelskim. O d w o ł u j ą c się do „ t e o r i i w o j n y 71
t r w a j ą c e w t y m rejonie spory w kwestiach g r a n i c z n y c h .
l u d o w e j " a p e l o w a ł on, b y p r o b l e m A r a b ó w p a l e s t y ń ­
P o d e j m u j ą c t ę a k c j ę m a o i ś c i zamierzali z a d e m o n s t r o w a ć
skich i s p r z e c z n o ś c i arabsko-izraelskie r o z w i ą z a ć t y l k o na
k r a j o m a z j a t y c k i m s w o j ą siłę i z m u s i ć I n d i e do o d s t ą p i e ­
drodze w o j n y .
nia od p o l i t y k i n i e z a a n g a ż o w a n i a . I n n y m ś r o d k i e m Osła­
A b y zdobyć polityczny w p ł y w na ruch wyzwo­
bienia I n d i i i d y s k r e d y t a c j i i c h pokojowej p o l i t y k i k i e ­
l e ń c z y n a r o d ó w a f r y k a ń s k i c h , m a o i ś c i obrali k u r s na w y ­
rownictwo c h i ń s k i e s t a r a ł o się u c z y n i ć zaostrzenie
korzystanie i s t n i e j ą c y c h w A f r y c e r e j o n ó w i ognisk z b r o j ­
s p r z e c z n o ś c i i n d y j s k o - p a k i s t a ń s k i c h i s p ó r w sprawie
nej w a l k i p a r t y z a n c k i e j przeciwko kolonizatorom. P r ó b o ­
K a s z m i r u . Od 1963 r. P e k i n n i e j e d n o k r o t n i e p u b l i k o w a ł
w a l i o n i p o d p o r z ą d k o w a ć swojej k o n t r o l i k i e r u j ą c e t ą
deklaracje o swej g o t o w o ś c i okazania „ w s z e l k i e j pomo­
w a l k ą p a r t i e i organizacje n a r o d o w o r e w o l u c y j n e — przez
c y " P a k i s t a n o w i . Na p o c z ą t k u 1965 r. C h R L p o d p i s a ł a
nacisk ekonomiczny i p o l i t y c z n y ( p o d s y c a j ą c uprzedzenia
z Pakistanem p r o t o k ó ł o d e m a r k a c j i g r a n i c y przebiega­
plemienne i rasowe, w a l k ę r ó ż n y c h g r u p w t y c h o r g a n i ­
j ą c e j przez t e r y t o r i u m spornego r e j o n u K a s z m i r u . W e
zacjach).
w r z e ś n i u 1965 r., gdy ponownie doszło do w y b u c h u i n -
S z c z e g ó l n i e w a ż n e miejsce w maoistowskich planach
d y j s k o - p a k i s t a ń s k i e g o k o n f l i k t u zbrojnego, w prasie c h i ń ­
zdobycia hegemonii w T r z e c i m Ś w i e c i e wyznaczano u t w o ­ skiej I n d i e z o s t a ł y uznane za agresora. W b r e w apelom
r z e n i u pod e g i d ą P e k i n u b l o k u p a ń s t w Dalekiego Wscho­ ś w i a t o w e j o p i n i i publicznej i p o k o j o w e j inicjatywie
du i Azji Południowo-Wschodniej, którego podstawą Z w i ą z k u Radzieckiego m a o i ś c i d ą ż y l i do rozszerzenia
zamierzano u c z y n i ć „ o ś " P e k i n — D ż a k a r t a . O b i e c u j ą c ó w ­ konfliktu.
czesnemu p r e z y d e n t o w i I n d o n e z j i Sukarno r o l ę p r z y w ó d ­
Szowinistyczna istota p o l i t y k i m a o i s t ó w z n a l a z ł a j a ­
cy Trzeciego Ś w i a t a , pomoc w o j s k o w ą i p o l i t y c z n ą i o d -
s k r a w y w y r a z w ich p r ó b a c h w y k o r z y s t a n i a w swoich
d z i a ł y w a j ą c na niego za p o ś r e d n i c t w e m lewackiego u g r u ­
interesach ogniska n a p i ę c i a , jakie p o w s t a ł o w s k u t e k agre­
powania w k i e r o w n i c t w i e K P I , P e k i n p o p y c h a ł S u k a r n o
sji U S A przeciwko n a r o d o w i w i e t n a m s k i e m u . O d r z u c a j ą c
do o d e j ś c i a od p o l i t y k i n e u t r a l n o ś c i , p o p a r ł w y s t ą p i e n i e
niejednokrotnie propozycje Z w i ą z k u Radzieckiego i i n ­
I n d o n e z j i z O N Z i wezwania Sukarno do u t w o r z e n i a n y c h k r a j ó w socjalistycznych w sprawie j e d n o ś c i d z i a ł a -
p r z e c i w w a g i O N Z — w postaci „ o r g a n i z a c j i w a l c z ą c y c h

535
534
 nia w s z y s t k i c h sił a n t y i m p e r i a l i s t y c z n y c h w pomocy
n a r o d o w i w i e t n a m s k i e m u , m a o i ś c i o b r a l i k u r s na roz­ na ustanowienie „ s z c z e g ó l n y c h " s t o s u n k ó w z J a p o n i ą : j e j
szerzanie i przewlekanie k o n f l i k t u . Prasa c h i ń s k a w y ­ p o t e n c j a ł p r z e m y s ł o w y u w a ż a n o za d ź w i g n i ę przyspie­
s t ę p o w a ł a zatem z o ś w i a d c z e n i a m i , ż e k o n f l i k t ten nie m o ­ szonego r o z w o j u C h i n i w p e w n e j mierze za p r z y n ę t ę do
ż e b y ć u r e g u l o w a n y ś r o d k a m i p o l i t y c z n y m i , że „ t y m c z a ­ w c i ą g a n i a k r a j ó w r o z w i j a j ą c y c h s i ę do b l o k u pod e g i d ą
sowa l i n i a demarkacyjna w z d ł u ż 17 r ó w n o l e ż n i k a prze­ C h i n . O d 1962 r. P e k i n n a s i l i ł poszukiwania k o n t a k t ó w
s t a ł a j u ż i s t n i e ć " i t p . Stawiano na starcie w t y m rejonie z k o ł a m i p o l i t y c z n y m i i p r z e m y s ł o w y m i Japonii. T o r u j ą c
m i ę d z y U S A a Z S R R oraz na to, ż e sytuacja d ł u g o t r w a ­ d r o g ę do tego z b l i ż e n i a , m a o i ś c i zaczęli faktycznie u t o ż s a ­
ł e g o k o n f l i k t u zmusi p r z y w ó d c ó w w i e t n a m s k i c h do opo­ m i a ć J a p o n i ę z k r a j a m i „ p i e r w s z e j strefy p o ś r e d n i e j " :
wiedzenia się po stronie p o l i t y k i P e k i n u . Sens p l a n ó w nie zaliczali b o w i e m J a p o n i i do grona k r a j ó w i m p e r i a l i ­
m a o i s t ó w u j a w n i ł się w y r a ź n i e r ó w n i e ż w zmianie cha­ stycznych, a j a p o ń s k i k a p i t a ł monopolistyczny przedsta­
r a k t e r u d e k l a r a c j i p r z y w ó d c ó w c h i ń s k i c h w m i a r ę nasila­ w i a n o jako coś z b l i ż o n e g o do b u r ż u a z j i narodowej k r a j ó w
nia a g r e s y w n y c h d z i a ł a ń U S A w W i e t n a m i e . J e ś l i w i ę c r o z w i j a j ą c y c h się, n a r a ż o n e j na ucisk m o n o p o l i U S A . Z a ­
w 1964 r. k i e r o w n i c t w o c h i ń s k i e o ś w i a d c z y ł o , że „ z a m a c h c z ę t o p r z y t y m o g ł a s z a ć t a k i e na p r z y k ł a d o ś w i a d c z e n i a :
na D e m o k r a t y c z n ą R e p u b l i k ę W i e t n a m u jest r ó w n i e ż za­ „ W j a k n a j ś c i ś l e j s z y m w s p ó ł d z i a ł a n i u p o w i n n i ś m y umac­
machem na C h i n y " , to po skoncentrowaniu p o w a ż n e j n i a ć w i ę z i oparte na w s p ó l n o c i e k u l t u r i j e d n o ś c i raso­
liczby w o j s k U S A w W i e t n a m i e p r z y w ó d c y c h i ń s c y w i e - w e j " . K o ł o m z a ś p r z e m y s ł o w y m J a p o n i i czyniono obiet­
l e k r o ć d a w a l i do zrozumienia Stanom Zjednoczonym, że nice, że w p r z y p a d k u ustanowienia „ s z c z e g ó l n e g o soju­
C h i n y nie s k i e r u j ą w o j s k poza o b r ę b swoich g r a n i c . Za 72
szu" m i ę d z y o b y d w o m a k r a j a m i C h i n y u d z i e l ą i m po-
adresowanymi do n a r o d u W i e t n a m u w e z w a n i a m i do „ d ł u ­
i „drugiej" (kraje kapitalistyczne) „strefy pośredniej". Według tej
g o t r w a ł e j w o j n y l u d o w e j a ż do p e ł n e g o z w y c i ę s t w a " k r y ­
doktryny imperializm amerykański dąży do podporządkowania
ł y s i ę szowinistyczne rachuby, że t r u d n o ś c i , na jakie na­ swojemu dyktatowi początkowo krajów „stref pośrednich", a do­
p o t y k a j ą U S A w trakcie k o n f l i k t u , w w y n i k u heroicznej piero później rozpocznie walkę z krajami socjalistycznymi (zob.
w a l k i n a r o d u wietnamskiego, z m u s z ą r z ą d a m e r y k a ń s k i „Kitaj siegodnia", s. 225—226).
do z w r ó c e n i a s i ę do P e k i n u o m e d i a c j ę p r z y r o z w i ą z y w a ­ Na VI Specjalnej Sesji ONZ w kwietniu 1974 r. przedstawiciel
ChRL Teng Siao-ping rozwinął i zmodyfikował teorię „stref po­
n i u k o n f l i k t u w zamian za t e l u b inne u s t ę p s t w a ze stro­
średnich". Według nowej chińskiej koncepcji „obóz socjalistycz­
ny USA. ny... przestał istnieć", „rozpadł się także imperialistyczny blok na
K u r s na p o d p o r z ą d k o w a n i e sobie r u c h u n a r o d o w o w y ­ Zachodzie", w świecie nastąpiły „gigantyczne przetasowania
z w o l e ń c z e g o ł ą c z y ł się z w y s i ł k a m i P e k i n u k u z b l i ż e n i u i przegrupowania", które doprowadziły do powstania trzech sił,
trzech światów. „USA i ZSRR tworzą świat pierwszy. Rozwija­
z szeregiem „ ś r e d n i c h " p a ń s t w k a p i t a l i s t y c z n y c h . A b y
jące się kraje Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej i innych regio­
„ t e o r e t y c z n i e " u s p r a w i e d l i w i ć t ę p o l i t y k ę , ponownie za­ nów — trzeci świat. Rozwinięte kraje znajdujące się między
częto lansować m a o t s e t u n g o w s k ą koncepcję „stref pośred­ wspomnianymi siłami tworzą świat drugi". Przedstawiciel ChRL
n i c h " *. G ł ó w n e miejsce w t y c h planach z a j ę ł y rachuby nie ukrywał przy tym, czemu ma służyć ta sztuczna, aklasowa
koncepcja. Zgodnie z jego postulatami „światy drugi i trzeci"
* Zgodnie z tą koncepcją, zrodzoną w połowie lat czterdzie­ powinny połączyć się w walce przeciw ZSRR i USA, z tym że
stych, wszystkie kraje znajdujące się „między" USA a krajami należy szukać zbliżenia „z mniej niebezpiecznym przeciwnikiem",
socjalistycznymi należą do „pierwszej" (kraje rozwijające się) USA, „przeciw bardziej niebezpiecznemu", ZSRR („Żenmin Żypao"
11 IV 1974) — przyp. red. pols.
536
537
 w t e d y szereg zachodnioniemieckich m o n o p o l i do r o z w i j a ­
parcia w w y k o r z y s t a n i u z a s o b ó w k r a j ó w afro-azjatyc-
nia h a n d l u z C h R L . W 1965 r. R F N z a j ę ł a c z o ł o w ą pozy­
k i c h . A b y „ r o z s z e r z y ć " b a z ę p o l i t y c z n ą do z b l i ż e n i a C h R L
cję w h a n d l u z C h i n a m i w ś r ó d k r a j ó w k a p i t a l i s t y c z n y c h
z J a p o n i ą , Mao Tse-tung o ś w i a d c z y w s z y w l i p c u 1964 r.
Europy.
o roszczeniach t e r y t o r i a l n y c h wobec Z w i ą z k u Radzieckie­
W ś c i s ł y m z w i ą z k u z k u r s e m na tworzenie „ t r z e c i e g o
go z a p r o p o n o w a ł w istocie k o ł o m r z ą d o w y m J a p o n i i blok
światowego ośrodka" pozostawała polityka maoistów wo­
na gruncie w s p ó l n y c h r o s z c z e ń t e r y t o r i a l n y c h wobec
73 bec k r a j ó w socjalistycznych i m i ę d z y n a r o d o w e g o r u c h u
ZSRR.
komunistycznego. W celu poderwania r u c h u n a r o d o w o w y ­
Zacieśnienie stosunków między ChRL a Japonią w la­
z w o l e ń c z e g o z k r a j a m i socjalistycznymi i p r z y g o t o w a n i a
tach 1962—1965 w y r a z i ł o się g ł ó w n i e w e w z r o ś c i e h a n d l u
g r u n t u do z b l i ż e n i a z p a ń s t w a m i k a p i t a l i s t y c z n y m i m a o i ś ­
m i ę d z y obu k r a j a m i . W c i ą g u t y c h lat wzajemne o b r o t y
ci zdecydowali się na g w a ł t o w n e pogorszenie s t o s u n k ó w
handlowe w z r o s ł y z 84,5 m i n d o l a r ó w do 470 m i n . Ge­
z K P Z R i Z w i ą z k i e m Radzieckim oraz z k r a j a m i socja­
neralnie jednak m o ż l i w o ś c i t a k t y k i w c i ą g a n i a J a p o n i i do
listycznymi, zaktywizowali działalność r o z ł a m o w ą w r u ­
„ s z c z e g ó l n e g o sojuszu" na gruncie a n t y r a d z i e c k i m i a n t y -
chu k o m u n i s t y c z n y m .
a m e r y k a ń s k i m o k a z a ł y się ograniczone, g d y ż n a j w i ę k s z e
N o w a t u r a „ p o l e m i k i " r o z p o c z ę ł a się po X p l e n u m
monopole J a p o n i i i jej k o ł a r z ą d z ą c e , nie zainteresowane
K C K P C h . O p u b l i k o w a n i e w k o ń c u 1962 r. i na p o c z ą t k u
zaostrzaniem s t o s u n k ó w z ZSRR i nadal zainteresowane
1963 r. serii a r t y k u ł ó w i o ś w i a d c z e ń k i e r o w n i c t w a K P C h ,
u t r z y m a n i e m politycznych i ekonomicznych w i ę z i ze Sta­
z a w i e r a j ą c y c h g w a ł t o w n e a t a k i na l i n i ę p o l i t y c z n ą k r a j ó w
n a m i Zjednoczonymi, nie s p i e s z y ł y się z n a w i ą z a n i e m sto­
socjalistycznych i n a j w i ę k s z y c h p a r t i i k o m u n i s t y c z n y c h
s u n k ó w d y p l o m a t y c z n y c h z C h R L , a co n a j w a ż n i e j s z e —
k r a j ó w r o z w i n i ę t e g o k a p i t a l i z m u , m i a ł o na celu ponowne
nie g o d z i ł y się na dostarczenie C h R L k r e d y t ó w i rozsze­
zaostrzenie „ p o l e m i k i " , pod p ł a s z c z y k i e m k t ó r e j m a o i ś c i
rzenie h a n d l u t o w a r a m i strategicznymi.
prowadzili swój kurs. Publikację tych a r t y k u ł ó w maoiści
Na t y m s a m y m gruncie k i e r o w n i c t w o c h i ń s k i e d ą ż y ł o t r a k t o w a l i jako przygotowanie do otwartego p r z e j ś c i a do
w o w y c h latach do n a w i ą z a n i a s t o s u n k ó w z szeregiem d z i a ł a l n o ś c i r o z ł a m o w e j . B y ł a to zarazem p r ó b a p r z y g o ­
p a ń s t w zachodnioeuropejskich. W 1964 r. k i e r o w n i c t w o towania rozbicia r u c h u komunistycznego w e d ł u g zasa­
C h R L n a w i ą z a ł o stosunki dyplomatyczne z F r a n c j ą (nie dy regionalnej, p r ó b a oderwania od tego r u c h u p a r t i i
w y s u w a j ą c jednak jako w a r u n k u w s t ę p n e g o ż ą d a n i a , k o m u n i s t y c z n y c h k r a j ó w Trzeciego Ś w i a t a .
b y Francja z e r w a ł a stosunki z Tajwanem). Dla p r z y g o ­
Napotkawszy na niezachwiane stanowisko ogromnej
t o w a n i a z a ś podstaw politycznego i gospodarczego z b l i ­
w i ę k s z o ś c i p a r t i i m a r k s i s t o w s k o - l e n i n o w s k i c h m a o i ś c i , po
ż e n i a z R F N Mao Tse-tung w 1964 r. złożył o ś w i a d c z e n i e
szeregu m a n e w r ó w m a j ą c y c h z a d e m o n s t r o w a ć ich rzeko­
0 „ n i e l e g a l n y m charakterze" p o w o j e n n y c h granic w E u ­
me d ą ż e n i e do j e d n o ś c i , r z u c i l i o t w a r t e wezwanie do roz­
ropie, ustanowionych zgodnie z decyzjami konferencji
łamu.
j a ł t a ń s k i e j i t e h e r a ń s k i e j , m . i n . g r a n i c y na Odrze i N y ­
L a t e m 1963 r. w przededniu spotkania delegacji K P C h
sie, d o ł ą c z a j ą c się w istocie do c h ó r u najbardziej r e a k c y j ­ 7 4
i K P Z R , k t ó r e grupa Mao t r a k t o w a ł a j e d y n i e jako ś r o ­
n y c h k ó ł zachodnioniemieckich. Nadzieje na pozyskanie
dek zademonstrowania „ d ą ż e n i a K P C h do zespolenia",
„ s o j u s z n i k a " dla s w y c h o d w e t o w y c h p l a n ó w wobec N R D
grupa ta w y s t ą p i ł a z o t w a r t ą , w ł a s n ą p l a t f o r m ą r o z ł a m o -
1 „ z i e m n i e m i e c k i c h " w C z e c h o s ł o w a c j i i Polsce s k ł o n i ł y

539
538
 w ą — „ P r o p o z y c j ą w s p r a w i e l i n i i generalnej m i ę d z y n a ­ w a l k a , t y m z ł o ś l i w s z e i bardziej w r o g i e s t a w a ł y się r ó w ­
rodowego r u c h u komunistycznego". Jak p o d k r e ś l a ł na l u ­ nież napaści maoistów.
t o w y m p l e n u m K C K P Z R w 1964 r. M . S u s ł o w , istotny
Od jesieni 1963 r. r o z p o c z ę ł o się p u b l i k o w a n i e serii a r t y ­
sens t e j „ p r o p o z y c j i " s p r o w a d z a ł s i ę „ d o negowania coraz
k u ł ó w antyradzieckich, w k t ó r y c h zasady i m e t o d y b u ­
bardziej d e c y d u j ą c e g o w p ł y w u systemu socjalistycznego
d o w n i c t w a w Z S R R i w i n n y c h k r a j a c h socjalistycznych
na przebieg ś w i a t o w e g o r o z w o j u ; do l e k c e w a ż ą c e g o sto­
przedstawiano oszczerczo jako „ r e w i z j o n i s t y c z n e " , p r o w a ­
s u n k u do w a l k i klasy robotniczej k r a j ó w kapitalistycz­
d z ą c e do „ d e g e n e r a c j i b u r ż u a z y j n e j " . W czerwcu 1964 r. na
n y c h ; do przeciwstawienia r u c h u n a r o d o w o w y z w o l e ń c z e g o
przykład w j e d n y m z takich a r t y k u ł ó w maoiści stwierdzili,
ś w i a t o w e m u systemowi socjalizmu i ś w i a t o w e m u r u c h o w i
ż e w Z w i ą z k u Radzieckim i w i n n y c h k r a j a c h socjalistycz­
robotniczemu; do a w a n t u r n i c t w a w polityce zagranicznej
n y c h d o k o n a ł a się j u ż rzekomo „ r e s t a u r a c j a kapitalizmu".*
i u t r z y m a n i a s y t u a c j i z i m n e j w o j n y ; do sekciarstwa i p u ­
c z ó w w sp.awach r e w o l u c j i ; do o b r o n y i zachowania po­ R ó w n o c z e ś n i e w t y c h latach m a o i ś c i systematycznie orga­
7 6

t ę p i o n y c h przez r u c h k o m u n i s t y c z n y metod i p r a k t y k n i z o w a l i prowokacje na g r a n i c y r a d z i e c k o - c h i ń s k i e j

okresu k u l t u jednostki; do u s p r a w i e d l i w i e n i a w a l k i f r a k ­ i p r a k t y c z n i e w 1966 r. c a ł k o w i c i e j u ż z e r w a l i stosunki
cyjnej w r u c h u k o m u n i s t y c z n y m " . 75 gospodarcze i inne z ZSRR.
Wydarzenia, k t ó r e m i a ł y n i e b a w e m n a s t ą p i ć , d o w i o d ł y , K P Z R i r z ą d radziecki, k i e r u j ą c się n a d r z ę d n y m i i n t e r e ­
że w y p o w i e d z i na t e m a t „ r o z b i e ż n o ś c i ideologicznych" sami wszystkich sił r e w o l u c y j n y c h , p o d e j m o w a ł y konsek­
m a s k o w a ł y z u p e ł n i e inne cele. K i e r o w n i c t w o maoistowskie w e n t n e k r o k i , aby nie d o p u ś c i ć do takiego r o z w o j u w y d a ­
f o r s o w a ł o p r z e j ś c i e od w a l k i ideologicznej do w a l k i p o l i ­ r z e ń . .Stronie c h i ń s k i e j w i e l o k r o t n i e w i ę c proponowano,
t y c z n e j p r z e c i w k o p a r t i o m k o m u n i s t y c z n y m , nie popiera­ b y z a p r z e s t a ł a o t w a r t e j p o l e m i k i , nie p r z e n o s i ł a r o z b i e ż ­
7 7
j ą c y m jego tez, zaczęło coraz g w a ł t o w n i e j p o g a r s z a ć sto­ ności ideologicznych na stosunki m i ę d z y p a ń s t w o w e . Sta­
s u n k i międz3>-państwowe z w i ę k s z o ś c i ą k r a j ó w socjalistycz­ nowisko takie nie o d p o w i a d a ł o j e d n a k ż e p l a n o m m a o i s t ó w .
n y c h . Ostrze w a l k i m a o i ś c i k i e r o w a l i przeciwko K P Z R W prasie c h i ń s k i e j z lat 1963—1965 Z w i ą z e k Radziecki
i Z w i ą z k o w i Radzieckiemu, w k t ó r y c h autorytecie, ś c i s ł y c h stawiano faktycznie na jednej p ł a s z c z y ź n i e z U S A , p o j a ­
więziar-h z p a r t i a m i m a r k s i s t o w s k o - l e n i n o w s k i m i oraz si­ w i a ł y się o ś w i a d c z e n i a m a o i s t ó w o r z e k o m y m „ s p i s k u "
łami m c h u narodowowyzwoleńczego — upatrywali głów­ Z S R R i U S A , w y m i e r z o n y m przeciwko C h i n o m oraz na­
n ą p r z e s z k o d ę w realizacji s w y c h szowinistycznych p l a ­ r o d o m i n n y c h k r a j ó w . Cele zaś t y c h i n s y n u a c j i u j a w n i ł y
nów. t a k i e akcje k i e r o w n i c t w a maoistowskiego j a k odmowa
A t a k i na p o l i t y k ę K P Z R i i n n y c h p a r t i i marksistowsko- podpisania u k ł a d u o c z ę ś c i o w y m zaprzestaniu d o ś w i a d c z e ń
- l e n i n o w s k i c h b y ł y ściśle z w i ą z a n e r ó w n i e ż z r o z w o j e m z b r o n i ą j ą d r o w ą (pod p r e t e k s t e m w a l k i z „ m o n o p o l e m
w a l k i w k i e r o w n i c t w i e K P C h . Ogłosiło ono metody b u ­ n u k l e a r n y m ZSRR i U S A " ) oraz p r ó b y z b l i ż e n i a do Ja­
d o w n i c t w a w Z S R R i w i n n y c h k r a j a c h socjalistycznych p o n i i i R F N na gruncie r o s z c z e ń t e r y t o r i a l n y c h wobec
j a k o „ r e w i z j o n i s t y c z n e " i a r g u m e n t ten w y k o r z y s t y w a ł o Z S R R i i n n y c h k r a j ó w socjalistycznych, t j . akcje, k t ó r e
w e w n ą t r z C h i n do u t r w a l e n i a i propagowania tez mao­
istowskich, do k w a l i f i k o w a n i a wszelkich o d c h y l e ń od t y c h
* W uchwałach X I plenum K C KPCh (1966 r.) artykuły te wią­
tez j a k o „ r e w i z j o n i z m u " . I m bardziej z a o s t r z a ł a s i ę ta zano wprost z nazwiskiem Mao Tse-tunga.

540 541
 o b n a ż y ł y i s t o t ę p r ó b sklecenia b l o k u na p l a t f o r m i e a n t y ­
w p r z y b l i ż e n i u na poziomie 1957 r. i w y n o s i ł a 11—12 m i n .
radzieckiej i a n t y a m e r y k a ń s k i e j .
J e d n o c z e ś n i e w s k ł a d z i e klasy robotniczej w latach 60-tych
L o g i c z n y m n a s t ę p s t w e m tej a w a n t u r n i c z e j i szowini­
szybko w y r a s t a ł a nowa kategoria l u d z i pracy — „i r o b o t ­
stycznej p o l i t y k i b y ł o zdemaskowanie przed ś w i a t e m
n i k , i c h ł o p " , co z w i ę k s z a ł o n i e j e d n o r o d n o ś ć s p o ł e c z n ą k l a ­
p r a w d z i w e g o oblicza i c e l ó w m a o i s t ó w , seria p o w a ż n y c h
sy robotniczej.
n i e p o w o d z e ń doznanych w dziedzinie p o l i t y k i zagranicz­
W z w i ą z k u z rozrostem aparatu s p r a w u j ą c e g o k o n t r o l ę
nej: w Indonezji, w z w i ą z k u z k o n f l i k t e m i n d y j s k o - p a k i -
nad p o d z i a ł e m p r o d u k t ó w i rozszerzeniem o r g a n ó w r e p r e ­
s t a ń s k i m , w A f r y c e , gdzie szereg k r a j ó w na p r z e ł o m i e
syjnych wzrósł też udział p r a c o w n i k ó w administracji
1965/1966 r. z e r w a ł o stosunki z C h R L . U t w o r z o n e z a ś
przez m a o i s t ó w u g r u p o w a n i a i „ p a r t i e " rozbijackie oka­ w o g ó l n e j liczbie r o b o t n i k ó w oraz p r a c o w n i k ó w a d m i n i ­
z a ł y się m a ł o l i c z e b n e , oderwane od mas. P r z e c i w k o r o z ł a ­ stracji. N a s t ę p o w a ł wzrost liczby p r a c o w n i k ó w k a d r o ­
m o w e j polityce P e k i n u , na rzecz zespolenia i j e d n o ś c i w y c h — k a n p u . W 1955 r. kadra ta liczyła o k o ł o 5,3 m i n
wszystkich sił r e w o l u c y j n y c h i a n t y i m p e r i a l i s t y c z n y c h osób, w 1965 r. cyfra ta w z r o s ł a 2,5-krotnie.
zdecydowanie w y s t ą p i ł a ogromna w i ę k s z o ś ć p a r t i i k o m u ­ W w y n i k u „ s k o k u " w C h R L nie z o s t a ł y zrealizowane
nistycznych i robotniczych. W y m o w n y m p r z y t y m ś w i a ­ p l a n y w p r o w a d z e n i a powszechnego i b e z p ł a t n e g o podsta­
d e c t w e m poniesionego przez m a o i s t ó w k r a c h u b y ł u d z i a ł wowego w y k s z t a ł c e n i a , u t r z y m y w a ł a się d u ż a dyspropor­
delegacji 73 p a r t i i k o m u n i s t y c z n y c h oraz 13 n a r o d o w o - cja m i ę d z y liczbą miejsc do n a u k i m i ę d z y p i e r w s z y m
- d e m o k r a t y c z n y c h i lewicowo-socjalistycznych w obradach a d r u g i m stopniem s z k o ł y ś r e d n i e j , m i ę d z y s z k o ł ą ś r e d n i ą
X X I I I zjazdu K P Z R . a w y ż s z y m i uczelniami, co p r o w a d z i ł o do w z r o s t u niezado­
Niektóre wyniki rozwoju ChRL w połowie lat 60-tych. w o l e n i a w ś r o d o w i s k u m ł o d z i e ż y szkolnej starszych lat
ChRL w przeddzień „rewolucji kulturalnej". „Uregulowa­ i studenckiej. D l a szerokich w a r s t w l u d n o ś c i miast i w s i
n i e " nie z d o ł a ł o n a p r a w i ć wszystkich szkód, j a k i e w y r z ą ­ charakterystyczne b y ł y nastroje rozczarowania w y w o ł a n e
dził gospodarce C h i n „ w i e l k i skok". Liczne podstawowe k o n t r a s t e m m i ę d z y nadziejami i obietnicami poczyniony­
zadania b u d o w y socjalizmu w Chinach, n a k r e ś l o n e przez m i w latach 5 0 - t y c h a r e a l n y m i w y n i k a m i o s i ą g n i ę t y m i
l i n i ę g e n e r a l n ą , przede w s z y s t k i m zadania u p r z e m y s ł o w i e ­ w pierwszej p o ł o w i e lat 60-tych.
nia k r a j u i stworzenia t r w a ł e j bazy materialno-technicz­ W a ż n ą bardzo t e n d e n c j ą ż y c i a wewnątrzpartyjnego
nej r o l n i c t w a — p o z o s t a ł y nie r o z w i ą z a n e . K P C h b y ł wzrost liczby k o m u n i s t ó w i p r a c o w n i k ó w k a ­
P o z o s t a w a ł o r ó w n i e ż nie r o z w i ą z a n y c h w i e l e i n n y c h d r o w y c h p a r t i i , k t ó r z y u ś w i a d a m i a l i sobie zgubny charak­
p r o b l e m ó w s p o ł e c z n y c h C h i n . Nadal ostro r y s o w a ł się p r o ­ ter z a ł o ż e ń maoistowskich, d ą ż y l i do w y p r a c o w a n i a n o w e ­
b l e m p o p r a w y s y t u a c j i m a t e r i a l n e j biedniackiej części go k u r s u przez p o w r ó t do generalnej l i n i i p a r t i i z po­
wsi. W 1964 r. zatrudnienie l u d n o ś c i rolniczej b y ł o o 2 5 % c z ą t k ó w i p o ł o w y lat 50-tych, poznawanie i stosowanie
n i ż s z e od poziomu 1958 r. W miastach p r z y r o s t n a t u r a l n y , d o ś w i a d c z e ń k r a j ó w socjalistycznych. K r y z y s p o l i t y k i
m i m o przesiedlenia w latach 1961—1965 około 40 m i n l u ­ zagranicznej Mao Tse-tunga d o p r o w a d z i ł w 1965 r.
dzi na w i e ś , w y p r z e d z a ł m o ż l i w o ś c i zagwarantowania p r a ­ do p o w a ż n y c h r o z b i e ż n o ś c i w k i e r o w n i c t w i e K P C h r ó w ­
cy, w t y m r ó w n i e ż absolwentom s z k ó ł i w y ż s z y c h uczelni. n i e ż w tej dziedzinie. C z ę ś ć p r z y w ó d c ó w K P C h : L i u Szao-
L i c z e b n o ś ć k a d r o w e j klasy robotniczej u t r z y m y w a ł a się -ci, Teng Siao-ping i i n n i , z a c z ę ł a się s k ł a n i a ć k u popar-

542
543
 k o n t r o l ą i n a r z u c i ć j e j s w ó j schemat organizacyjny, za­
c i u p r o p o z y c j i Z w i ą z k u Radzieckiego w sprawie j e d n o ś c i
ostrzenie w a l k i w k i e r o w n i c t w i e K P C h w o k ó ł z a g a d n i e ń
d z i a ł a n i a w walce z a g r e s j ą U S A w W i e t n a m i e . K s z t a ł t o ­
p o l i t y k i w e w n ę t r z n e j i zagranicznej — o k r e ś l i ł y atmosfe­
wanie s i ę jednak opozycji wobec k u r s u maoistowskiego
r ę , w k t ó r e j d o j r z e w a ł j u ż maoistowski p l a n „ r e w o l u c j i
u t r u d n i a ł y w t y m czasie m a n e w r y i represje m a o i s t ó w ,
kulturalnej".
z a g ę s z c z a j ą c a s i ę atmosfera k u l t u Mao, a t a k ż e z ł o ż o n y
s k ł a d samej opozycji. S ł a b o ś c i ą opozycji b y ł a t e ż j e j oba­
w a przed zdecydowanym w y s t ą p i e n i e m p r z e c i w k o syste­
m o w i k u l t u Mao. P r ó b o w a ł a ona r e a l i z o w a ć s w o j ą l i n i ę
PRZYPISY
w jego i m i e n i u , co w p e w n y m sensie u m a c n i a ł o u g r u p o ­
wanie Mao Tse-tunga i w ostatecznym r a c h u n k u pozba­ 1 Zob. „Matieriały V I I I Wsiekitajskogo sjezda K P K " , s. 489; „Kitajskaja
w i a ł o jego p r z e c i w n i k ó w m o ż l i w o ś c i zapewnienia sobie Narodnaja Riespublika", Moskwa 1970, s. 83.
2 Zob. „Wtoraja siessija V I I I Wsiekitajskogo sjezda Kommunisticzeskoj
poparcia z a r ó w n o w p a r t i i , j a k i poza n i ą . Wahania opo­ partii Kitaja" (dalej „Wtoraja siessija V I I I Wsiekitajskogo sjezda K P K " ) ,
z y c j i m i ę d z y zdecydowanie a n t y r a d z i e c k i m , otwarcie Moskwa 1958, s. 80.
8 „Zenmin Żypao", 19 V 1958.
r o z ł a m o w y m k u r s e m Mao, a „ u m i a r k o w a n y m " p r z e c i w ­ 4 „Zenmin Żypao", 17 V 1958.
stawieniem się m i ę d z y n a r o d o w e m u ruchowi komunistycz­ 5 „Lilun SOesi", 1958, nr 5, s. 20.
6 Zob. „Wtoraja siessija V I I I Wsiekitajskogo sjezda K P K " , s. 55.
n e m u — u m o ż l i w i ł y Mao T s e - t u n g o w i k r o k za k r o k i e m 7 Zob. tamże, s. 64.
spychanie j e j na swoje pozycje, izolowanie od m i ę d z y n a ­ 8 Zob. tamże.
9 Zob. tamże, s. 62.
rodowego r u c h u komunistycznego. 10 Zob. tamże, s. 38.
Do 1965 r. w k i e r o w n i c z y c h instancjach C h R L i K P C h 11 Tamże, s. 24.
12 Bardziej szczegółowo zob. M. J . Sładkowskij, „Chiny i Japonia",
u k s z t a ł t o w a ł y s i ę p r a k t y c z n i e d w a ugrupowania, d w a Warszawa 1975, s. 386—388.
o ś r o d k i , i stosunki m i ę d z y n i m i s t a w a ł y s i ę coraz bardziej 13 Zob. „Wtoraja siessija V I I I Wsiekitajskogo sjezda K P K " , s. 36.
14 Tamże, s. 45.
n a p i ę t e . Rok 1965 u p ł y w a ł pod znakiem przygotowania 15 Tamże, s. 3.
obu u g r u p o w a ń do e w e n t u a l n y c h p o w a ż n y c h k o n f l i k t ó w . 16 zob. tamże, s. 10—11.
17 Zob. tamże, s. 36, 41, 42, 45, 77.
L i u Szao-ci i jego zwolennicy spodziewali s i ę widocznie, 18 Zob. tamże, s. 35.
że o w y n i k u w a l k i zadecyduje albo n a t u r a l n e o d e j ś c i e Mao 19 Tamże, s. 64.
20 w . I . Lenin, „Dzieła", t. 27, s. 320.
od d z i a ł a l n o ś c i p o l i t y c z n e j , albo t e ż z m i a n y personalne 21 „Zenmin Żypao", 10 I X 1958.
w kierownictwie partii i ChRL. 22 Tamże.
23 Zob. J . Jariemienko, „«Bolszoj skaczok» 1 narodnyje kommuny w K i ­
Mao Tse-tung p r z y g o t o w y w a ł do k o n f r o n t a c j i a r m i ę . taje", Moskwa 1968, s. 78—82.
24 Zob. „Wnieszniaja politika K N R " , Moskwa 1971, s. 30.
W m a j u 1965 r. w A L W z o s t a ł y zniesione stopnie w o j s k o ­
25 Zob. O. B. Borisów, B . T . Kołoskow, „Sowietsko-kitajskije otnosze­
we, co w z m o g ł o z a l e ż n o ś ć k o r p u s u oficerskiego od K o m i s j i nija. 1945—1970", Moskwa 1971, s. 172—175.
W o j s k o w e j K C K P C h i od L i n Piao. Od 1965 r. w prasie 26 Zob. Z. A. Muromcewa, „Problemy industrializacji Kitajskoj Narod­
noj Riespubliki", Moskwa 1971, s. 50—51.
c h i ń s k i e j coraz częściej z a c z ę ł y się p o j a w i a ć stwierdzenia 2' „Wspólna wytyczna K C K P C h i Rady P a ń s t w o w e j o konieczności
o a r m i i jako o „ g ł ó w n y m oparciu d y k t a t u r y p r o l e t a r i a t u " , maksymalnego wykonania zadań w zakresie scentralizowanego skupu
i przewozów produktów rolnych" (z 22 października 1958 r.), „Dziennik
o „najposłuszniejszym narzędziu dyktatury". ustaw Rady P a ń s t w o w e j C h R L " , 1958, nr 32, s. 674 (w języku chińskim).
Niepowodzenie p r ó b p o d e j m o w a n y c h przez Mao Tse- 28 „Dziennik ustaw Rady P a ń s t w o w e j C h R L " , 1958, nr 32, s. 674.
29 Zob; „Matieriały 6-go plenuma Cientralnogo Komitieta Kommunistł-
-tunga i jego z w o l e n n i k ó w , aby o b j ą ć p a r t i ę s w o j ą ścisłą
35 — Najnowsza..
545
544
czeskoj Partii Kitaja w o ś m o g o sozywa" (dalej „Matieriały 6-go plenuma
C K K P K w o ś m o g o sozywa"), Pekin 1959, s. 24—25. Zob. „Czeciang Żypao", 2 X I I 1965.
»o Zob. tamże, s. 34.
M Zob. A. Ałtajskij, „o położenii w Kompartii Kitaja", „Partijnala
żyźń", 1968, nr 9, s. 72—73.
SI Zob. tamże, s. 22. 25, 45.
82 Tamże, s. 18, 24, 27. •7 „CinhaJ Żypao", 1 V I I ; 3 X I 1965; „Hopej Żypao", 1 I X 1965; „sinhua
Żypao", 26 I I 1966.
83 Zob. tamże, s. 55—56.
84 Zob. Po I-po, „Zadania przemysłu Chin w 1959 roku", „Hung C i " , 68 Analizę szowinistycznej istoty tej „doktryny" zob. „Kitaj siegodnia"
s. 219—225.
1959, nr 1.
35 Zob. „Zenmin Żypao", 24 I I 1959. 69 Bardziej szczegółowo zob. O. B. Borisów, B. T. Kołoskow, „ S o w i e t s k o -
86 Zob. „Kitajskaja Narodnaja Riespubllka", s. 87. -kitajskije otnoszenija", s. 204—205.
37 Zob. W. Wiatskij i F . Dimin, „Ekonomiczeskij awantiurizm mao­ 70 „Granma", 2 II 1966.
istów", Moskwa 1970, s. 62—63. 71 Bardziej szczegółowo zob. M. Kaplca, „ChRL: dwa dziesięciolecia —
88 „ D o k u m i e n t y V I I I plenuma Cientralnogo Komitleta Kommunisticzeskoj dwie polityki", s. 254—255.
Partii Kitaja w o ś m o g o sozywa" (dalej „ D o k u m i e n t y V I I I plenuma C K 72 Zob. „Wnieszniaja politika K N R " , s. 66—67.
K P K w o ś m o g o sozywa"), Pekin 1959, s. 3—4. 78 Bardziej szczegółowo zob. „Wnieszniaja politika K N R " , s. 114—127.
89 Tamże. 74 Bardziej szczegółowo zob. O. B . Borisów, B. T. Kołoskow, „ S o w i e t s k o -
40 Tamże, s. 1. -kitajskije otnoszenija", s. 244—256.
41 Tamże, s. 8. 75 M. Susłow, „o borbie K P S S za spłoczennost' mieżdunarodnogo kom-
42 Zob. O. B. Borisów, B. T. Kołoskow, „Sowietsko-kitajskije otnosze­ munisticzeskogo dwiżenija. Dokład na plenumie K P S S 14 fiewrala 1964 g.",
nija", s. 176—177. „Za spłoczennost- mieżdunarodnogo kommunisticzeskogo dwiżenija. Do­
43 Zob. „Kitajskaja Narodnaja Riespubllka", s. 87. kumienty i matieriały", Moskwa 1964, s. 161.
44 Analiza oficjalnych danych o stanie gospodarki C h R L w latach 1958— 76 Zob. O. B. Borisów, B. T. Kołoskow, „Sowietsko-kitajskije otnosze­
1960 zob. w książkach: W. Wiatskij i F . Dimin, „Ekonomiczeskij awan­ nija", S. 270—278, 302—305.
tiurizm maoistów", s. 65—67; Z. A. Muromcewa, „Problemy industrializacji 77 Zob. tamże, s. 229—233, 287—289.
Kitajskoj Narodnoj Riespublikl", s. 61—62.
45 „ z e n m i n Żypao", 21 11961.
46 Zob. Zenmin Żypao", 27 II1961; 29 I I I 1962.
47 „Takung Pao", 28 V I I I 1961.
48 Zob. L i u Szao-ci, „O samodoskonaleniu komunisty", Pekin 1965, s. 57.
49 Tamże, s. 94.
50 Zob. O. B. Borisów, B. T. Kołoskow, „Sowietsko-kitajskije otnosze­
nija", s. 212—216.
51 Zob. tamże, s. 256—260.
52 Zob. tamże, s. 217—219.
68 Zob. tamże, s. 263—268, 308.
54 Zob. „Kitajskaja Narodnaja Riespubllka", s. 99; W. Wiatskij i F . Di­
min, „Ekonomiczeskij awantiurizm maoistów", s. 97.
55 Zob. „Kitaj siegodnia", Moskwa 1969, s. 88.
56 Zob. „Kitajskaja Narodnaja Riespubllka", s. 100.
57 Zob. W. Wiatskij 1 F . Dimin, „Ekonomiczeskij awantiurizm maoistów".
s. 98—99.; „Kitajskaja Narodnaja Rlespublika", s. 130.
58 Bardziej szczegółowo zob. I. W. Władimirów, „K woprosu o sowiet-
sko-kitajskich ekonomiczeskich otnoszenijach w 1950—1966 godach", „Wo-
prosy istorii", 1969, nr 6.
59 Zob. A. Niekrasow, „O wniesznieekonomiczeskoj politikie gruppy Mao
Tse-tunga — «Opasnyj kurs». Po powodu sobytij w Kitaje", wyd. 1.
Moskwa 1969, s. 226, 229, 233; W. Wiatskij i F . Dimin, „Ekonomiczeskij
awantiurizm maoistów", s. U l .
60 „Kungżen Żypao", 18 V I I I 1966.
«1 Zob. „Pejcing Kungsze", 26, 27 V 1967.
62 Zob. W. Wiatskij i F . Dimin, „Ekonomiczeskij awantiurizm maoistów",
s. 113.
68 Zob. „Szansi Żypao", 9 V I I I 1965; „Honan Żypao", 9 V I I I 1965.
64 Zob. „Szansi Żypao", 9 V I I I 1965.

546
VIII ChRL W OKRESIE nego „ D y m i s j a H a j Ż u e j a " . W e z w a n i e Mao Tse-tunga do
1965—1969 r o z p r a w y z a u t o r e m s z t u k i n a p o t k a ł o sprzeciw. Oponenci
Mao r o z u m i e l i , że za d r o b n ą , w y d a w a ł o b y się, s p r a w ą
k r y t y k i W u Hana k r y j e s i ę znacznie szerszy p l a n , p l a n
zmasowanego a t a k u na k i e r o w n i c z e instancje p a r t i i .
Na p o c z ą t k u listopada 1965 r. Mao T s e - t u n g w y j e c h a ł
z P e k i n u i do p o ł o w y lipca n a s t ę p n e g o r o k u p r z e b y w a ł
1. Początek otwartej maoistowskiej ofensywy w Szanghaju, gdzie w r a z ze s w y m n a j b l i ż s z y m otoczeniem
przeciwko KPCh i ludowym organom władzy z k i e r o w n i c t w a p a r t y j n e g o i wojskowego p r z y g o t o w y w a ł
o f e n s y w ę p r z e c i w k o organom p a r t y j n y m .
Początek „rewolucji kulturalnej". J e s i e n i ą 1965 r. w a l k a 10 listopada szanghajska gazeta „ W e n h u e j Pao" o p u b l i ­
w k i e r o w n i c t w i e C h R L w o k ó ł zasadniczych k w e s t i i p o l i ­ k o w a ł a a r t y k u ł Jao W e n - j u a n a (obecnie c z ł o n e k B i u r a Po­
t y k i w e w n ę t r z n e j i zagranicznej o s i ą g n ę ł a p u n k t k u l m i ­ litycznego K C ) , z a t y t u ł o w a n y „ O n o w y m dramacie h i s t o ­
nacyjny. P o n i e w a ż k s z t a ł t u j ą c y się w tej walce u k ł a d sił r y c z n y m « D y m i s j a Haj Ż u e j a » " . A r t y k u ł napisany pod
nie p o z w a l a ł Mao T s e - t u n g o w i na pokonanie p r z e c i w n i ­ d y k t a n d o Mao Tse-tunga zaliczał W u Hana do „ p l u g a ­
k ó w politycznych w toku normalnej dyskusji w e w n ą t r z ­ stwa", k t ó r e na p o c z ą t k u lat 60-tych p r ó b o w a ł o „ o d r o d z i ć
p a r t y j n e j , g d y ż jego oponenci z a j m o w a l i d o ś ć w p ł y w o w e zbrodnicze panowanie o b s z a r n i k ó w i k u ł a k ó w " . B y ł to
stanowiska w c e n t r a l n y c h i t e r e n o w y c h instancjach p a r ­ s y g n a ł do r o z p o c z ę c i a przez g r u p ę Mao Tse-tunga w a l k i
t y j n y c h , m a o i ś c i p o s t a n o w i l i r o z p o c z ą ć atak na p a r t i ę politycznej z o p o z y c j ą w p a r t i i .
i organa w ł a d z y l u d o w e j od „ z e w n ą t r z " , w y k o r z y s t u j ą c Pod n i e o b e c n o ś ć Mao pod pozorem s p e ł n i e n i a jego po­
do tego a r m i ę i u r o b i o n ą w d u c h u m a o i s t o w s k i m część s t u l a t ó w G r u p a ds. R e w o l u c j i K u l t u r a l n e j p r z y K C K P C h
m ł o d z i e ż y i l u d z i pracy. na czele z Peng Czenem o p r a c o w a ł a na p o c z ą t k u lutego
Cele planowanej przez Mao i jego a d h e r e n t ó w t a k z w a ­ 1966 r. s w o j ą i n s t r u k c j ę * w sprawie przeprowadzenia
nej r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j p o l e g a ł y na t y m , aby u s u n ą ć „rewolucji kulturalnej". Instrukcję tę w imieniu K C
z kierowniczych instancji partyjnych w s z y s t k i e h _ J y c h _ , x
K P C h r o z e s ł a n o w teren.
k t ó r z y nie zgadzali się z p o l i t y k ą Mao T s e - t n n g a . przede Autorzy d o k u m e n t u starali się p r z e n i e ś ć k r y t y k ę Wu
wszystkim zwolennikow^uchwał zjazdu K P C h , za­ Hana na płaszczyznę dyskusji naukowej i udaremnić
szczepić p r z e m o c ą „ i d e e m a o t s e t u n g ó w s k i e " , p r z e k s z t a ł c i ć kampanię polityczną, którą Mao Tse-tung chciał roz­
p a r t i ę , a r m i ę i wszystkie ogniwa aparatu p a ń s t w o w e g o w i n ą ć . P o d k r e ś l a j ą c f o r m a l n i e d u ż e znaczenie t a k i e j „ n a u ­
w n a r z ę d z i e systemu w ł a d z y osobistej i prowadzenia w i e l ­ k o w e j d y s k u s j i " , r e z y g n o w a l i oni z w y c i ą g a n i a z k r y t y k i
komocarstwowego, hegemonistycznego k u r s u .
Pierwszy akt „rewolucji kulturalnej" rozpoczął się * Chodzi tu o „Konspekt Sprawozdania Grupy ds. Rewolucji
Kulturalnej przy K C KPCh o aktualnej dyskusji w kołach nauko­
w październiku 1965 r., gdy Mao Tse-tung na naradzie
wych". Dokument ten, zwany też „Konspektem" lub „Tezami L u ­
roboczej S t a ł e g o K o m i t e t u B i u r a Politycznego K C K P C h towymi", został opracowany 7 II 1966 r. przez pięcioosobową Grupę
zażądał rozwinięcia kampanii politycznej przeciwko W u ds. Rewolucji Kulturalnej (tekst dokumentu por. „Sin Kang Juan",
H a n o w i , a u t o r o w i wspomnianego j u ż d r a m a t u historycz- 20 V 1967) — przyp. red. pols.

548 549
j a k i c h k o l w i e k w n i o s k ó w p o l i t y c z n y c h i organizacyjnych, gowany p ó ź n i e j w prasie c h i ń s k i e j jako s p o ł e c z n o - e k o n o -
a nawet p r z y z n a w a l i k r y t y k o w a n y m p r a w o do obrony miczny p r o g r a m „ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " . Sens w y ł o ż o n y c h
swych p o g l ą d ó w , w y s u n ę l i „ z a s a d ę r ó w n o ś c i wszystkich w n i m z a ł o ż e ń s p r o w a d z a ł się do tego, aby na okres p o d j ę ­
w obliczu p r a w d y " ; głosili, ż e „ n i e m o ż n a po d o k t r y n e r - tej przez m a o i s t ó w szerokiej ofensywy p r z e c i w k o p a r t i i
sku d e c y d o w a ć za p o m o c ą s i ł y i s t o s o w a ć siłę do g n ę b i e ­ i organom w ł a d z y l u d o w e j funkcje t y c h instancji przeka­
nia l u d z i " . Tego rodzaju stanowisko z o s t a ł o ocenione jako zać a r m i i .
w y z w a n i e rzucone Mao T s e - t u n g o w i . Atak maoistów na Komitet Miejski KPCh w Pekinie.
W charakterze p r z e c i w w a g i dla g r u p y Peng Czena zo­ W i o s n ą 1966 r. k o n t u r y maoistowskiego p l a n u a t a k u na
stała utworzona przy K o m i s j i Wojskowej K C K P C h W o j ­ p a r t i ę z a c z ę ł y s i ę r y s o w a ć coraz w y r a ź n i e j . P r z e w i d y w a ­
skowa G r u p a ds. R e w o l u c j i K u l t u r a l n e j . W dniach 2— no r o z w i n i ę c i e k a m p a n i i politycznej etapami i stopniowe
20 lutego 1966 r. w Szanghaju pod k i e r o w n i c t w e m Ciang rozgromienie p r z e c i w n i k ó w Mao. Pierwsze uderzenie m i a ­
Cing o d b y ł a się narada tej g r u p y . M a t e r i a ł y n a r a d y 1
ło b y ć skierowane w s t o ł e c z n y k o m i t e t p a r t i i z Peng Cze-
( „ P r o t o k ó ł w sprawie pracy w dziedzinie l i t e r a t u r y i sztu­ n e m na czele oraz W y d z i a ł Propagandy K C K P C h . Po
k i w a r m i i " był trzykrotnie przeglądany i poprawiany w p r o w a d z e n i u do P e k i n u n o w y c h jednostek w o j s k o w y c h ,
przez Mao Tse-tunga) przeprowadzonej przez Ciang Cing p o d l e g a j ą c y c h osobiście L i n Piao, Mao Tse-tung w k o ń c u
na polecenie L i n Piao ś w i a d c z y ł y , że Mao i jego otoczenie marca 1966 r. o ś w i a d c z y ł , ż e „ P e n g Czen, K o m i t e t M i e j s k i
z a m i e r z a j ą p o s ł u ż y ć s i ę a r m i ą jako d e c y d u j ą c ą siłą „ r e ­ w Pekinie, W y d z i a ł Propagandy K C — k r y j ą z ł y c h ludzi.
w o l u c j i k u l t u r a l n e j " . ~W celu urn^cn"renia~TćmvTroli m a o ­ W y d z i a ł Propagandy n a l e ż y koniecznie r o z w i ą z a ć . « G r u p ę
3
i s t ó w nad a r m i ą w m a r c u z o s t a ł a przeprowadzona jeszcze pięciu» n a l e ż y koniecznie r o z w i ą z a ć " . Na rozszerzonym
jedna czystka w k i e r o w n i c t w i e w o j s k o w y m ; g ł ó w n ą ofiarą posiedzeniu S t a ł e g o K o m i t e t u B i u r a Politycznego K C
tej czystki p a d ł szef Sztabu Generalnego C h A L W , sekre­ K P C h , k t ó r e o d b y ł o się w k w i e t n i u 1966 r. w Hangczou,
tarz K C K P C h i w i c e p r e m i e r Rady P a ń s t w o w e j L o Ż u e j - Mao Tse-tung oficjalnie z a ż ą d a ł u s u n i ę c i a Peng Czena.
P o p a r ł go L i n Piao, ostro a t a k u j ą c Peng Czena, a t a k ż e
_ c m
s- \AJO (S \AJO
z a s t ę p c ę c z ł o n k a B i u r a Politycznego, sekretarza i k i e r o w ­
7 maja Mao Tse-tung s k i e r o w a ł list do L i n Piao. Sfor­
nika W y d z i a ł u Propagandy L u T i n g - i i z a s t ę p c ę c z ł o n k a
m u ł o w a ł w n i m swoje s p o ł e c z n o - e k o n o m i c z n e koncepcje
S e k r e t a r i a t u K C K P C h Jang Szang-kuna.
„ k o s z a r o w e g o k o m u n i z m u " i w e z w a ł do p r z e k s z t a ł c e n i a
a r m i i w „ w i e l k ą s z k o ł ę " , w k t ó r e j ż o ł n i e r z e obok p o l i t y ­ 16 maja z o s t a ł p r z y j ę t y „ O k ó l n i k K C K P C h " o unie­
k i , s ł u ż b y w o j s k o w e j i k u l t u r y p o w i n n i z a j m o w a ć się t a k ­ w a ż n i e n i u tez „ g r u p y p i ę c i u " , o j e j r o z w i ą z a n i u i o u t w o ­
że r o l n i c t w e m , p r o d u k c j ą u b o c z n ą i p r z e m y s ł o w ą „ z a r ó w ­ rzeniu p r z y K C K P C h G r u p y ds. R e w o l u c j i K u l t u r a l n e j
no dla zaspokojenia potrzeb w ł a s n y c h , j a k i dla e k w i w a ­ w n o w y m s k ł a d z i e . * W ślad za t y m p o d j ę t o s z e r o k ą o t w a r -
l e n t n e j w y m i a n y na p r o d u k c j ę p a ń s t w o w ą " . Mao propo­
* Nowa Grupa ds. Rewolucji Kulturalnej przy K C KPCh skła­
n o w a ł , b y wszystkie sfery d z i a ł a l n o ś c i s p o ł e c z n e j oraz dała się z 17 osób. Jej przewodniczącym był członek Stałego Komi­
wszystkie w a r s t w y l u d n o ś c i : robotnicy, c h ł o p i , uczniowie tetu Biura Politycznego K C KPCh Czen Po-ta, pierwszym zastęp­
i studenci, p r a c o w n i c y h a n d l u , u s ł u g , p r a c o w n i c y p a r t y j n i cą — żona Mao Tse-tunga, Ciang Cing. W skład grupy wchodziło
2
i instytucji administracyjnych — zostały objęte wojsko­ 17 osób, z których w trakcie „rewolucji kulturalnej" usunięto 12 —
Przyp. red. pols.
w y m i f o r m a m i organizacji. L i s t Mao Tse-tunga b y ł propa-

550 551
t ą k a m p a n i ę p r z e c i w k o Peng Czenowi i P e k i ń s k i e m u K o ­ cymi u władzy i kroczącymi drogą kapitalistyczną", ze
m i t e t o w i M i e j s k i e m u K P C h . W walce ze s t o ł e c z n y m k o ­ zbiurokratyzowaniem elity.
m i t e t e m p a r t i i c z y n n ą r o l ę odegrali w o j s k o w i w i e r n i L i n
A b y u t o r o w a ć d r o g ę do zaszczepienia n a r o d o w i „ i d e i
Piao. „ R e w o l u c j a k u l t u r a l n a " w k r a c z a ł a w s w o j ą p i e r w s z ą
Mao Tse-tunga" i rozpalenia n a s t r o j ó w nacjonalistycz­
o t w a r t ą fazę. nych, h u n g w e j p i n g o w i e zostali zmobilizowani do k r u c j a ­
4 czerwca 1966 r. z o s t a ł a o p u b l i k o w a n a u c h w a ł a K C t y przeciwko c a ł e j k u l t u r z e ś w i a t o w e j oraz klasycznej
K P C h o reorganizacji K o m i t e t u Miejskiego K P C h w P e k i ­ s p u ś c i ź n i e c h i ń s k i e j l i t e r a t u r y i sztuki. L a t e m 1966 r. na
4
nie i o m i a n o w a n i u n o w y c h sekretarzy tego k o m i t e t u . ulicach P e k i n u z a p ł o n ę ł y ogniska. H u n g w e j p i n g o w i e p a l i l i
Wraz z t y m dokonano d u ż y c h zmian w s k ł a d a c h r e d a k c j i wybitne_ dzieła literatury ś w i a t o w e j s t a r e - x r r r ń s k 4 e ^ p o ^
gazet p e k i ń s k i c h , r o z p o c z ę ł o się masowe zamykanie cen­ Wieści, k s i ą ż k i filozoficzne i historyczne, niszczyli i bez­
t r a l n y c h i t e r e n o w y c h gazet i czasopism. T y m s a m y m opo­ cześcili z a b y t k i .
zycja antymaoistowska z o s t a ł a pozbawiona podstawowych
W t o k u r o z p ę t a n e j na w y ż s z y c h uczelniach w a l k i prze­
ś r o d k ó w agitacji i propagandy. W s z k o ł a c h i na uczelniach
c i w k o k o m i t e t o m p a r t y j n y m i k i e r o w n i c t w o m uczelni do­
stolicy p r z y s t ą p i o n o — pod k i e r o w n i c t w e m G r u p y ds. Re­
szło do k o n f l i k t u p o m i ę d z y h u n g w e j p i n g a m i a „ g r u p a m i
w o l u c j i K u l t u r a l n e j — do przygotowania p r z y s z ł y c h h u n g -
r o b o t n i c z y m i " , s k i e r o w a n y m i na p o c z ą t k u czerwca do szkół
w e j p i n g ó w , „ o d d z i a ł ó w s z t u r m o w y c h " Mao, do a t a k u na
i uczelni z i n i c j a t y w y L i u Szao-ci i jego z w o l e n n i k ó w
p a r t i ę (pierwsi h u n g w e j p i n g o w i e p o j a w i l i się w szkole
w K C K P C h . Za p o ś r e d n i c t w e m t y c h g r u p opozycja a n t y ­
ś r e d n i e j p r z y U n i w e r s y t e c i e Cinghua j u ż w k o ń c u maja).
maoistowska s t a r a ł a się p r z e c h w y c i ć k o n t r o l ę nad „ r e w o ­
13 czerwca K C K P C h i Rada P a ń s t w o w a C h R L p o d j ę ł y
l u c j ą k u l t u r a l n ą " , z d u s i ć r u c h h u n g w e j p i n g ó w i zapobiec
postanowienie o r e f o r m i e systemu o ś w i a t y i zasad r e k r u ­ p o g r o m o w i i n s t a n c j i p a r t y j n y c h . W odpowiedzi na to
t a c j i na w y ż s z e uczelnie „ w celu konsekwentnego urze­ w k o ń c u lipca Mao Tse-tung w y d a ł polecenie o o d w o ł a n i u
czywistnienia r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " . P r z y j ę c i a na w y ż s z e „ g r u p r o b o t n i c z y c h " z w y ż s z y c h uczelni, a n a s t ę p n i e o ich
uczelnie z o s t a ł y odroczone na p ó ł r o k u (nie w z n a w i a n o rozwiązaniu.
ich przez c a ł y okres „ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " ) . Pojstjmowie-
Rozszerzenie „rewolucji kulturalnej" na cały kraj. XI
nie s t w i e r d z a ł o wprost, ż e •\studericny p o w i n n i a k t y w n i e
plenum KC KPCh. Po w p r o w a d z e n i u do P e k i n u n o w y c h
„ u c z e s t n i c z y ć w r e w o l u c j i kTolUiralnej" i k r y t y k o w a ć
5 jednostek w o j s k o w y c h i mobilizacji o d d z i a ł ó w s t o ł e c z n y c h
„ b u r ż u a z j ę " . W k r ó t c e w s z k o ł a c h i na w y ż s z y c h uczel­
h u n g w e j p i n g ó w Mao Tse-tung i jego zwolennicy postano­
niach z o s l a ł y przerwane zajęcia, u c z n i ó w z a ś i s t u d e n t ó w
mobilizowano do w a l k i z p r z e c i w n i k a m i Mao Tse-tunga. w i l i z w o ł a ć p l e n u m K C . Maoiści l i c z y l i , że p r z y poparciu
W a ż n y m p o s u n i ę c i e m maotsetungowskiego k i e r o w n i c t w a t y c h sił uda i m s i ę u z y s k a ć z d e c y d o w a n ą p r z e w a g ę nad
w p r z y g o t o w a n i u h u n g w e j p i n g ó w do a t a k u na p a r t i ę b y ł o s w y m i oponentami p o l i t y c z n y m i w n a j w y ż s z y c h k i e r o w ­
rozgromienie c e n t r a l n y c h i t e r e n o w y c h instancji k i e r o w ­ niczych instancjach p a r t y j n y c h i u s a n k c j o n o w a ć i m i e n i e m
niczych c h i ń s k i e g o K o m s o m o ł u . S t a ł o się to w p o ł o w i e K C K P C h przeprowadzenie „ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " . Po
czerwca 1966 r. K i e r u n e k w y s t ą p i e n i o m m ł o d z i e ż y i s t u ­ u p ł y w i e zatem czterech lat od czasu X p l e n u m w dniach
d e n t ó w n a d a w a ł apel Mao, n a w o ł u j ą c y do w a l k i z „ d e g e ­ od 1 do 12 sierpnia 1966 r. o d b y ł o się w P e k i n i e X I p l e ­
n e r a c j ą b u r ż u a z y j n ą " p r z y w ó d c ó w p a r t y j n y c h , ze „ s t o j ą - num K C KPCh.

552 553
 X I p l e n u m o b r a d o w a ł o j u ż bez u d z i a ł u w i e l u c z ł o n k ó w - t u n g p r z y z n a ł , że p o d j ę c i e t y c h u c h w a ł o k a z a ł o s i ę m o ż l i ­
K C , k t ó r z y padli o f i a r ą p r z e ś l a d o w a ń . Obecni b y l i na n i m we dopiero w w y n i k u „ u p o r z ą d k o w a n i a " przeprowadzo­
natomiast — w b r e w s t a t u t o w i p a r t i i — c z ł o n k o w i e mao­ nego w B i u r z e P o l i t y c z n y m , Sekretariacie i S t a ł y m K o m i ­
istowskiej G r u p y ds. R e w o l u c j i K u l t u r a l n e j oraz przedsta­ tecie B i u r a Politycznego K C K P C h . N i e m n i e j jednak, jak
wiciele p e k i ń s k i c h h u n g w e j p i n g ó w . 6
sam to p ó ź n i e j s t w i e r d z a ł , u d a ł o m u się z y s k a ć a p r o b a t ę
Maoiści n a p o t k a l i j e d n a k ż e na p l e n u m p r z e c i w d z i a ł a n i e zaledwie nieco w i ę c e j n i ż p o ł o w y u c z e s t n i k ó w p l e n u m .
d u ż e j części obecnych na n i m c z ł o n k ó w K C . A b y zatem U c i e k a j ą c s i ę do p r e s j i m a o i ś c i narzucili p l e n u m u c h w a ­
o b r ó c i ć na s w o j ą k o r z y ś ć bieg t o c z ą c e j się na p l e n u m w a l ­ łę „ O w i e l k i e j p r o l e t a r i a c k i e j r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " . D o ­
k i , 5 sierpnia Mao Tse-tung o p u b l i k o w a ł tacypao „ B o m ­ k u m e n t ten i k o m u n i k a t z p l e n u m z o s t a ł y opublikowane
b a r d o w a ć sztaby!" i o s k a r ż y ł w n i e j „ n i e k t ó r y c h k i e r o w ­ w imieniu K C KPCh.
niczych towarzyszy w c e n t r u m i w t e r e n i e " o to, że „ r e a ­ W dokumentach p l e n u m w y s u w a n o szereg tez Mao
lizowali d y k t a t u r ę burżuazji i próbowali zdławić burzliwy Tse-tunga d o t y c z ą c y c h s p o ł e c z n o - e k o n o m i c z n e g o i p o l i ­
ruch wielkiej proletariackiej rewolucji kulturalnej". 7
Ta­ tycznego r o z w o j u k r a j u , tez, z d y s k r e d y t o w a n y c h przez
cypao ta s t a n o w i ł a wezwanie do p o g r o m u c e n t r a l n y c h k r a c h p o l i t y k i „ w i e l k i e g o s k o k u " i nie zrealizowanych
i t e r e n o w y c h instancji p a r t y j n y c h , o g ł o s z o n y c h „ b u r ż u a - w okresie „ u r e g u l o w a n i a " . U c h w a ł y X I p l e n u m p o t w i e r ­
d z a ł y przede w s z y s t k i m m a o i s t o w s k ą l i n i ę g e n e r a l n ą : w y ­
z y j n y m i sztabami".
t ę ż a j ą c wszystkie siły i d ą ż ą c do przodu, b u d o w a ć socja­
W w a r u n k a c h r o z p o c z y n a j ą c e g o się w k r a j u t e r r o r u
l i z m zgodnie z z a s a d ą „ w i ę c e j , szybciej, lepiej i oszczęd­
Mao T s e - t u n g i jego zwolennicy przeszli na p l e n u m do
n i e j " , k u r s na r o z w ó j k o m u n l u d o w y c h oraz p o l i t y k ę
otwartego a t a k u na swoich p r z e c i w n i k ó w . W y n i k i e m tego
„ w i e l k i e g o s k o k u " . P l e n u m ponownie zatem zalegalizo­
b y ł y p o w a ż n e z m i a n y organizacyjne i personalne w k i e ­
w a ł o c a ł y k o m p l e k s s p o ł e c z n o - e k o n o m i c z n y c h i politycz­
r o w n i c t w i e p a r t i i . L i n Piao z o s t a ł j e d y n y m w i c e p r z e w o d ­
n y c h w y t y c z n y c h Mao Tse-tunga o z n a c z a j ą c y c h zerwanie
n i c z ą c y m K C K P C h . Ze s k ł a d u B i u r a Politycznego K C
z g e n e r a l n ą l i n i ą p a r t i i , linią planowego b u d o w n i c t w a
K P C h w y b r a n e g o na V I I I zjeździe p a r t i i u s u n i ę t o Peng
socjalistycznego, z a t w i e r d z o n ą na V I I I zjeździe K P C h .
Te-huaja, Peng Czena, Czang Wen-tiena i L u T i n g - i .
Z S e k r e t a r i a t u K C K P C h , z ł o ż o n e g o do X I p l e n u m z 13 Narzucona p a r t i i przez Mao Tse-tunga a n t y m a r k s i s t o w -
osób, w y d a l o n o siedmiu c z ł o n k ó w . M i m o że n i e k t ó r z y opo­ ska koncepcja „ k o s z a r o w e g o k o m u n i z m u " b y ł a k o n k r e t y ­
z y c y j n i wobec Mao Tse-tunga w y b i t n i d z i a ł a c z e p a r t i i po­ zowana i u t r w a l o n a w szeregu w y t y c z n y c h zaaprobowa­
zostali w B i u r z e P o l i t y c z n y m ( L i u Szao-ci, Teng Siao-ping n y c h przez p l e n u m , w szczególności w n a s t ę p u j ą c y c h w e ­
i i n n i ) , to j e d n a k i c h pozycje znacznie o s ł a b ł y . U t r z y m a ­ zwaniach: „ w p r z e m y ś l e u c z y ć się od n a f t o w c ó w Tacinga,
w r o l n i c t w i e — od b r y g a d y p r o d u k c y j n e j Taczaj, c a ł y k r a j
nie s i ę ich w s k ł a d z i e B i u r a Politycznego ś w i a d c z y ł o , że
powinien się u c z y ć od A r m i i Ludowo-Wyzwoleńczej,
X I p l e n u m b y ł o p r z e j ś c i o w y m etapem w procesie f o r m o ­
w z m ó c p r a c ę i d e o w o - p o l i t y c z n ą " i przygotowania na w y ­
wania maoistowskiego k i e r o w n i c t w a p a r t i i . 8
padek w o j n y , k l ę s k ż y w i o ł o w y c h i t d . Wszystko to d o w o ­
Dopiero po dokonaniu t a k i c h zmian maoistowskiemu
dziło, że w p ł a s z c z y ź n i e p o l i t y c z n e j i ideologicznej j e d ­
k i e r o w n i c t w u u d a ł o się p r z e f o r s o w a ć na p l e n u m potrzebne
n y m z c e l ó w zainspirowanej przez Mao „ r e w o l u c j i k u l -
m u u c h w a ł y . Na k o ń c o w y m posiedzeniu p l e n u m Mao Tse-

554 555
t u r a l n e j " b y ł o d ą ż e n i e do narzucenia p a r t i i i n a r o d o w i a r m i ę , p r o w o k o w a n i e r o z ł a m ó w w ś r ó d opozycji i n e u t r a ­
maoistowskiego schematu r o z w o j u C h i n . lizację podstawowej rzeszy k o m u n i s t ó w .
P l e n u m u z n a ł o „ i d e e Mao Tse-tunga" za p o d s t a w ę dzia­ Jak w y n i k a z u c h w a ł y , na p i e r w s z y m etapie „ r e w o l u c j i
łalności całej partii, a więc przeprowadziło rewizję uchwa­ k u l t u r a l n e j " m a o i ś c i p o s t a w i l i g ł ó w n i e na tak z w a n y c h
lonego na V I I I zjeździe p a r t i i S t a t u t u K P C h , k t ó r y głosił, „lewicowców" lub „rewolucjonistów proletariackich".
że t e o r e t y c z n ą p o d s t a w ą p a r t i i jest m a r k s i z m - l e n i n i z m , O k r e ś l e n i e m t y m o b j ę t o przede w s z y s t k i m zorganizowa­
i w y s u n ę ł o zadanie szerokiego r o z w i n i ę c i a r u c h u na rzecz n y c h niedawno h u n g w e j p i n g ó w i p r z y s z ł y c h c a o f a n ó w —
„ t w ó r c z e g o studiowania i p r a w i d ł o w e g o stosowania dzieł politycznie zacofane w a r s t w y robotnicze i u r z ę d n i c z e .
p r z e w o d n i c z ą c e g o Mao", „ u c z y n i e n i a idei Mao Tse-tunga U c h w a ł a z o b o w i ą z y w a ł a k i e r o w n i c t w o p a r t i i , aby „ u m i a ł o
busolą wielkiej proletariackiej rewolucji kulturalnej". o d n a l e ź ć l e w i c o w c ó w , r o z w i j a ł o i r o z s z e r z a ł o szeregi l e w i ­
Podczas obrad p l e n u m ogłoszono d e c y z j ę o w y d a n i u prac c o w c ó w , zdecydowanie o p a r ł o się na l e w i c o w y c h r e w o l u ­
Mao Tse-tunga w d o d a t k o w y m n a k ł a d z i e 35 m i n egzem­ cjonistach". R ó w n o c z e ś n i e apele Mao Tse-tunga, aby „ n i e
plarzy. b a ć s i ę n i e p o r z ą d k ó w " , „ d a ć masom m o ż l i w o ś ć s a m o w y -
W dziedzinie p o l i t y k i zagranicznej p l e n u m o b r a ł o k u r s c h o w y w a n i a " , nie o g r a n i c z a ć i nie p r z e s z k a d z a ć w y s t ą p i e ­
na w a l k ę przeciwko Z w i ą z k o w i Radzieckiemu i i n n y m k r a ­ n i u „ l e w i c o w c ó w " — m i a ł y na celu s p a r a l i ż o w a n i e k o m u ­
j o m socjalistycznym, z a t w i e r d z i ł o wszystkie antyradziec­ nistów i u ł a t w i e n i e hungwejpingom pogromu kierowni­
kie p o s u n i ę c i a i w y s t ą p i e n i a m a o i s t ó w w poprzednich l a ­ czych instancji p a r t y j n y c h . A b y r o z b i ć i o s ł a b i ć siły
tach i p o s t a w i ł o zadanie, b y „ w y r a ź n i e o d c i ą ć s i ę " od opozycyjne, u ś p i ć c z u j n o ś ć p a r t i i , u p o r c z y w i e lansowano
K P Z R i i n n y c h p a r t i i marksistowsko-leninowskich, „ w a l ­ m y ś l , że uderzenie „ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " jest w y m i e ­
9
k ę przeciwko n i m d o p r o w a d z i ć do k o ń c a " . D o k u m e n t y rzone t y l k o przeciwko „ g a r s t c e skrajnie r e a k c y j n y c h , b u r ­
p l e n u m b y ł y w y r a z e m zaostrzenia antyradzieckiego k i e ­ żuazyjnych prawicowców", przeciwko nielicznym anty-
runku „rewolucji kulturalnej". p a r t y j n y m i antysocjalistycznym elementom. W ten spo­
G ł ó w n ą u w a g ę plenum poświęciło „rewolucji kultural­ sób m a o i ś c i starali się w m ó w i ć c a ł e j p a r t i i , ż e „ r e w o l u c j a
nej", k t ó r ą przedstawiono j a k o „ n o w y , g ł ę b s z y i szerszy k u l t u r a l n a " ma bardzo w ą s k i f r o n t uderzenia.
etap r o z w o j u r e w o l u c j i socjalistycznej". Cel tej r e w o l u ­ Generalnie u c h w a ł y X I p l e n u m o z n a c z a ł y , że Mao i j e ­
c j i — j a k p o d k r e ś l a ł a u c h w a ł a p l e n u m — „ p o l e g a na go zwolennicy zalegalizowali i m i e n i e m K C K P C h s z e r o k ą
t y m , aby r o z g r o m i ć t y c h , k t ó r z y z n a j d u j ą się u w ł a d z y o f e n s y w ę przeciwko p a r t i i , pod flagą „ r e w o l u c j i k u l t u r a l ­
10
i idą d r o g ą k a p i t a l i z m u " . Jak d o w i o d ł a p r a k t y k a , pod to n e j " . W k r ó t c e po p l e n u m G r u p i e ds. R e w o l u c j i K u l t u ­
o k r e ś l e n i e m a o i ś c i p o d c i ą g n ę l i wszystkich d z i a ł a c z y K P C h r a l n e j p r z y K C K P C h , na k t ó r e j czele stali Czen Po-ta
b ę d ą c y c h w opozycji wobec Mao. i Ciang Cing, przyznano nadzwyczajne p e ł n o m o c n i c t w a .
P l e n u m p r z y z n a ł o , że „ r e w o l u c j a k u l t u r a l n a " s p o t k a ł a W ten s p o s ó b K C K P C h jako n a j w y ż s z a instancja k i e r o w ­
się ze sprzeciwem, k t ó r e g o siła „ j e s t dostatecznie d u ż a nicza p r z e s t a ł p r a k t y c z n i e i s t n i e ć .
i z a c i ę t a " . To z a ś z m u s i ł o Mao Tse-tunga i jego z w o l e n n i ­ Atak hungwejpingów na instancje partyjne. Bezpośred­
k ó w do p o ś w i ę c e n i a w i e l e u w a g i t a k t y c e „ r e w o l u c j i k u l ­ nio po p l e n u m g r u p a Mao Tse-tunga d o k o n a ł a p r z e g l ą d u
t u r a l n e j " . T a k t y k a ta p r z e w i d y w a ł a p e ł n e zmobilizowa­ swoich u d e r z e n i o w y c h o d d z i a ł ó w s z t u r m o w y c h . 18 sierp­
nie r ó ż n y c h sił do a t a k u na p a r t i ę , poparcie t y c h sił przez nia 1966 r. w P e k i n i e o d b y ł s i ę wiec h u n g w e j p i n g ó w

556 557
 MXXM O LAWd i K po uML
7 w r z e ś n i a 1966 r. r o z e s ł a ł do swoich n a j b l i ż s z y c h pomoc­
z u d z i a ł e m 1,5 m i n osób.* W wiecu t y m w z i ę l i u d z i a ł
n i k ó w n o t a t k ę k o n s t a t u j ą c ą , ż e „ t e g o rodzaju f a k t y m a j ą
Mao Tse-tung, L i n Piao i i n n i p r z y w ó d c y c h i ń s c y . W i m i e ­
miejsce w Cingtao, Si-anie, Czangsza i i n n y c h miejsco­
n i u Mao —• L i n Piao n a z w a ł h u n g w e j p i n g ó w a w a n g a r d ą
w o ś c i a c h , gdzie r ó w n i e ż organizuje się r o b o t n i k ó w i c h ł o ­
„rewolucji kulturalnej".
p ó w do w a l k i przeciw u c z ą c y m s i ę " . P o l e c a ł w niej, b y
H u n g w e j p i n g o m przyznawano p r a w i e nieograniczone
K C „ u d z i e l i ł w y t y c z n e j w sprawie powszechnego zakazu
u p r a w n i e n i a . 23 sierpnia „ Z e n m i n Ż y p a o " p i s a ł a w a r t y ­
tego rodzaju d z i a ł a ń , a n a s t ę p n i e w y s t ą p i ł z a r t y k u ł e m
k u l e w s t ę p n y m : „[...] organizacja p a r t y j n a j a k i e j k o l w i e k
r e d a k c y j n y m w z y w a j ą c y m r o b o t n i k ó w i c h ł o p ó w do n i e -
i n s t y t u c j i czy r e j o n u p o w i n n a bezwarunkowo przyjmować
w t r ą c a n i a się do r u c h u u c z ą c y c h s i ę " . W y d a n a w ś l a d za
k o n t r o l ę i k r y t y k ę ze s t r o n y mas l u d o w y c h " , to jest h u n g ­
t y m uchwała K C K P C h zabraniała więc „pod jakimkol­
w e j p i n g ó w . H u n g w e j p i n g o w i e , k t ó r z y m i e l i teraz p r a w o
w i e k pretekstem i w j a k i c h k o l w i e k formach — p o d b u ­
nie t y l k o „ k r y t y k o w a ć " , lecz i „ k o r y g o w a ć " k i e r o w n i c t w a
rzania i organizowania r o b o t n i k ó w , c h ł o p ó w i m i e s z k a ń ­
k o m i t e t ó w p a r t y j n y c h , zostali faktycznie postawieni po­
c ó w miast do w a l k i przeciwko u c z ą c y m s i ę " , c a ł ą zaś w i n ą
nad p a r t i ą . A b y o r g a n i z o w a ć p o g r o m y instancji p a r t y j ­ 11
za starcia o b a r c z a ł a „ p o d ż e g a c z y " . 11 w r z e ś n i a zgodnie
n y c h w terenie, zezwolono i m na b e z p ł a t n e przejazdy po
z w y t y c z n ą Mao Tse-tunga „ Z e n m i n Ż y p a o " o p u b l i k o ­
k r a j u d o w o l n y m i ś r o d k a m i lokomocji. Ze s k ł a d ó w w o j ­
wała a r t y k u ł wstępny, potępiający „odpowiedzialnych to­
s k o w y c h w y d a w a n o i m u m u n d u r o w a n i e , zapewniano bez­
warzyszy w terenie i w p e w n y c h organizacjach", k t ó r z y
p ł a t n e w y ż y w i e n i e . I c h o d d z i a ł o m zapewniono o c h r o n ę
„ o t w a r c i e odrzucili u c h w a ł y K C i o p u b l i k o w a l i h a s ł a po­
a r m i i . D e w i z ą h u n g w e j p i n g ó w b y ł y s ł o w a Mao Tse-tunga:
p i e r a j ą c e miejscowe organizacje p a r t y j n e " .
„ B u n t — to s ł u s z n a sprawa".
W p a ź d z i e r n i k u 1966 r. o d b y ł a się t r w a j ą c a c a ł y t y d z i e ń
O c e n i a j ą c p ó ź n i e j ten okres, L i n Piao w s w y m w y s t ą p i e ­
tak zwana narada robocza K C K P C h . Na naradzie tej
n i u z 20 marca 1967 r. p r z y z n a w a ł , że h u n g w e j p i n g o w i e
Mao Tse-tung ponownie z e t k n ą ł się z d e z a p r o b a t ą części
podczas p o g r o m ó w k i e r o w n i c z y c h instancji p a r t y j n y c h
k i e r o w n i c t w a p a r t i i wobec „ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " . A b y
zabijali w s z ę d z i e k o m u n i s t ó w , „ z a b i j a l i za coś l u b przez
r o z w i a ć niepokoje k a d r p a r t i i i j e j p r z y w ó d c ó w , Mao prze­
p o m y ł k ę " , i otwarcie p o p a r ł i u s p r a w i e d l i w i ł a k t y bez­
k o n y w a ł ich, ż e „ r e w o l u c j a k u l t u r a l n a " nie z a g r a ż a ich po­
p r a w i a i przemocy, stwierdziwszy, że h u n g w e j p i n g o w i e
zycji, ż e po prostu p o w i n n i „ w y r a z i ć s k r u c h ę " wobec po­
„odegrali ogromną rolę" w rozwijaniu „rewolucji k u l t u ­
p e ł n i o n y c h b ł ę d ó w i spokojnie p r a c o w a ć dalej. Jednak
ralnej".
p ó ź n i e j s z e wydarzenia d o w i o d ł y , ż e takie deklaracje b y ł y
Rozpasanie h u n g w e j p i n g ó w n a p o t k a ł o o p ó r mas pracu­
tylko chwytem taktycznym, m a j ą c y m uśpić czujność
j ą c y c h , k t ó r e na apel k o m u n i s t ó w b r o n i ł y k o m i t e t ó w par­
i d o p r o w a d z i ć do r o z ł a m u w szeregach p r z e c i w n i k ó w .
t i i , o r g a n i z o w a ł y s t r a j k i czy n a w e t ś c i e r a ł y się z i n i c j a ­
Tymczasem rozpasanie h u n g w e j p i n g ó w w y w o ł y w a ł o co­
t o r a m i p o g r o m ó w . P r ó b ę u t w o r z e n i a w ł a s n y c h organizacji
raz w i ę k s z e oburzenie mas p r a c u j ą c y c h . W g r u d n i u prze­
h u n g w e j p i n g o w s k i c h do odparcia a t a k u m a o i s t ó w na par­
ciwko p o g r o m o m o r g a n ó w p a r t i i w y s t ą p i l i tacy w y b i t n i
t i ę p o d j ę ł a opozycja. W z w i ą z k u z t y m Mao Tse-tung
d z i a ł a c z e p a r t y j n i i p a ń s t w o w i , w e t e r a n i K P C h , j a k Czu
* Od 18 sierpnia do 26 listopada 1966 r. przeprowadzono osiem
wieców, w których wzięło udział około 13 min hungwejpingów, Te, Ho L u n g i i n n i . Demagogiczny charakter t a k t y k i m a o i ­
wykładowców i uczniów przybyłych do Pekinu z całego kraju. s t ó w , k t ó r z y pod h a s ł a m i „ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " , nazy-

558 559
 w a n e j w d o d a t k u „ p r o l e t a r i a c k ą " , r z u c i l i przeciwko p a r t i i p o d j ę ł a p r ó b ę z a k t y w i z o w a n i a na w s i w a l k i przeciwko
b e z p a r t y j n ą m ł o d z i e ż , s t a w a ł s i ę n a j z u p e ł n i e j oczywisty. „ o s o b o m obdarzonym w ł a d z ą w p a r t i i i i d ą c y m d r o g ą ka­
W t y c h w a r u n k a c h grupa Mao Tse-tunga u c z y n i ł a p r ó b ę p i t a l i s t y c z n ą " i p o w o ł a n i a t a m „ k o m i t e t ó w do spraw
rozszerzenia s p o ł e c z n e j i masowej bazy „ r e w o l u c j i k u l t u ­ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " s p o ś r ó d przedstawicieli biedoty
1 5
r a l n e j " . P o d j ę t o w t y m celu szereg decyzji o k r e ś l a j ą c y c h i biednych ś r e d n i a k ó w . W obawie j e d n a k ż e przed
t r y b j e j przeprowadzania w p r z e d s i ę b i o r s t w a c h p r z e m y ­ d e z o r g a n i z a c j ą r o l n i c t w a i w z r o s t e m niezadowolenia c h ł o ­
s ł o w y c h i na w s i . W p o ł o w i e listopada 1966 r. G r u p a ds. p ó w m a o i ś c i w k r ó t c e cofnęli te w y t y c z n e .
Rewolucji Kulturalnej rozpowszechniła dokument o trybie Za p o m o c ą wszystkich t y c h p o s u n i ę ć maoistom u d a ł o się
przeprowadzenia „ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " w p r z e d s i ę b i o r ­ w g r u d n i u 1966 r. p o w o ł a ć w p r z e d s i ę b i o r s t w a c h p r z e m y ­
stwach p r z e m y s ł o w y c h . W dokumencie w z y w a n o k o m i t e t y s ł o w y c h organizacje c a o f a n ó w , do k t ó r y c h przystąpili
p a r t y j n e oraz k i e r o w n i c t w a f a b r y k i k o p a l ń , aby „ w z i ę ł y p r z e w a ż n i e u r z ę d n i c y , nisko w y k w a l i f i k o w a n i robotnicy,
się za r e w o l u c j ę i s t y m u l o w a ł y p r o d u k c j ę " ; zawarte w n i m uczniowie oraz t z w . „i c h ł o p i , i r o b o t n i c y " . P o s ł u g u j ą c
b y ł y a t a k i na t y c h , k t ó r z y „ p o d f l a g ą r o z w o j u p r o d u k c j i się d e m a g o g i ą , m a o i ś c i z d o ł a l i r o z b i ć politycznie c h i ń s k i e
ograniczali r o z w ó j r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " . J e d n o c z e ś n i e masy p r a c u j ą c e , p r z y c i ą g n ą ć w szeregi c a o f a n ó w najbar­
polecano t e ż „ścisłe przestrzeganie o ś m i o g o d z i n n e g o dnia dziej zacofane ich w a r s t w y .
pracy, a na prowadzenie r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j — w y k o ­ R ó w n o c z e ś n i e r o b o t n i c y w i e l u miast popierani przez
rzystanie czasu wolnego od pracy w rozmiarze 3—4 go­ miejscowe organizacje p a r t y j n e w y k o r z y s t a l i decyzje
dzin dziennie", nienaruszanie „ k i e r o w n i c t w a p r o d u k c j ą o przeprowadzeniu „ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " w p r z e d s i ę ­
w p r z e d s i ę b i o r s t w a c h p r z e m y s ł o w y c h " , niezaniedbywanie b i o r s t w a c h p r z e m y s ł o w y c h , b y w y s u n ą ć wobec m a o i -
12
produkcji. A d m i n i s t r a c j i p r z e d s i ę b i o r s t w surowo p r z y stowskiego k i e r o w n i c t w a postulaty d o t y c z ą c e p o p r a w y
t y m zabroniono „ m s z c z e n i a s i ę " i zmniejszania p ł a c t y m , s w y c h w a r u n k ó w m a t e r i a l n y c h . W k o ń c u 1966 r. z a c z ę ­
k t ó r z y „ w y s t ę p u j ą z k r y t y k ą k i e r o w n i c t w a " , oraz z w a l ­ ł y w t y m celu p r z y b y w a ć do P e k i n u liczne delegacje r o ­
1 3
niania „ b u n t o w n i k ó w " . b o t n i k ó w z najrozmaitszych miast k r a j u . Nierzadko k i e ­
Na w s i l i n i a na r o z w i j a n i e „ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " b y ł a r o w n i c y z a k ł a d ó w i f a b r y k nie t y l k o nie przeszkadzali
prowadzona o s t r o ż n i e j . „ U c h w a ł a K C K P C h o t r y b i e prze­ w y j a z d o m , lecz przeciwnie, z a c h ę c a l i do tego r o b o t n i k ó w ,
prowadzenia r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j w m i e j s c o w o ś c i a c h u d z i e l a j ą c i m p o ż y c z e k na przejazd, w y p ł a c a j ą c zarobki
w i e j s k i c h p o n i ż e j sienu" z 14 w r z e ś n i a 1966 r. z a b r a n i a ł a za czas n i e o b e c n o ś c i w pracy.
b o w i e m h u n g w e j p i n g o m w y j a z d ó w dla „ s p ó j n i " na w i e ś ,
c h ł o p o m z a ś — do miast; p i e r w s z y m zezwalano jedynie
„ n a uczestniczenie w pracy i pomaganie w zbiorach j e ­ 2. Utworzenie nowych organów władzy —
siennych". C h ł o p o m polecano prowadzenie „ r e w o l u c j i k u l ­ , ,komitetów rewolucyjnych".
turalnej" w połączeniu z wcześniej prowadzonym ruchem Wprowadzenie kontroli wojskowej w kraju
„ c z t e r e c h czystek", p r z y czym n a w e t ten ostatni r u c h
zalecano p r z e j ś c i o w o w s t r z y m a ć na okres jesiennych Przejście do „zdobycia władzy". Od stycznia 1967 r. Mao
14
ż n i w . Na zwalnianie p r a c o w n i k ó w k a d r o w y c h nie zezwa­ Tse-tung i jego zwolennicy w p r o w a d z i l i „ r e w o l u c j ę k u l ­
lano. W k o ń c u 1966 r. G r u p a ds. R e w o l u c j i K u l t u r a l n e j t u r a l n ą " w n o w ą fazę, w etap tak zwanego zdobycia w ł a -

560 '6 — Najnowsza. 561

 dzy, k t ó r e g o celem b y ł o ostateczne rozgromienie k i e r o w ­ go rodzaju miejskie i prowincjonalne związki caofa­
niczych instancji p a r t y j n y c h w c e n t r u m i w terenie, nów.
komitetów ludowych — konstytucyjnych organów w ł a ­ Poczynania c a o f a n ó w , jak w y k a z a ł r o z w ó j w y d a r z e ń ,
dzy i organizacji m a s o w y c h l u d z i pracy ( z w i ą z k i zawo­ p o s ł u ż y ł y za o s ł o n ę do wprowadzenia w k r a j u k o n t r o l i
dowe) oraz u t w o r z e n i e n o w y c h , maoistowskich o r g a n ó w wojskowej. W k u l m i n a c y j n y m b o w i e m okresie „ r e w o l u ­
w ł a d z y . Na n o w y m etapie r o l ę i n i c j a t o r ó w „ r e w o l u c j i c j i szanghajskiej" Mao T s e - t u n g o ś w i a d c z y ł na rozszerzo­
k u l t u r a l n e j " wyznaczono caofanom, k t ó r z y zgodnie z za­ n y m posiedzeniu K o m i s j i W o j s k o w e j K C K P C h : „ W obec­
m i e r z e n i a m i m a o i s t ó w m i e l i u o s a b i a ć „ r e w o l u c y j n e masy nej sytuacji, w w a r u n k a c h w y j ą t k o w e g o zaostrzenia w a l ­
robotników, chłopów i urzędników". k i d w ó c h klas, a r m i a nie m o ż e nie i n g e r o w a ć , p o w i n n a
17
B a z ą w y p a d o w ą , s k ą d Mao Tse-tung i jego zwolennicy się ona w m i e s z a ć i p o p r z e ć l e w i c o w e u g r u p o w a n i a " .
r o z p o c z ę l i k o l e j n y atak, b y ł Szanghaj. 4 stycznia 1967 r. A b y s t ł u m i ć w a r m i i tendencje do nieingerowania, na
caofanowie opanowali redakcje d w ó c h gazet szanghaj- mocy decyzji K o m i s j i W o j s k o w e j K C z o s t a ł a p r z e p r o w a ­
skich: „ W e n h u e j Pao" i „ C i e f a n g Ż y p a o " , a w ś l a d za dzona czystka i reorganizacja W o j s k o w e j G r u p y ds. Re­
t y m prasa z a c z ę ł a p r o p a g o w a ć m a t e r i a ł y c a o f a n ó w n a w o ­ w o l u c j i K u l t u r a l n e j . D o r a d c ą tej g r u p y m i a n o w a n o Ciang
ł u j ą c y c h do w a l k i przeciwko Szanghajskiemu K o m i t e t o ­ Cing. J e d n o c z e ś n i e w tacypao p o j a w i ł y się napastliwe
w i Miejskiemu K P C h , k o m i t e t o w i l u d o w e m u miasta, a t a k i na w i e l u w y b i t n y c h d o w ó d c ó w w o j s k o w y c h , w t y m
przeciwko r o b o t n i k o m b r o n i ą c y m swych p r a w p o l i t y c z ­ na Czu Te i Ho L u n g a .
n y c h i ekonomicznych. Pod pozorem „ p o p i e r a n i a l e w i c o w c ó w " a r m i a zaczęła
W a l k ę z organami p a r t y j n y m i , k o m i t e t a m i l u d o w y m i z a p r o w a d z a ć k o n t r o l ę w o j s k o w ą w k r a j u . Zgodnie ze spe­
i l u d ź m i pracy b r o n i ą c y m i zdobyczy socjalizmu m a o i ś c i c j a l n y m o k ó l n i k i e m K C K P C h 11 stycznia radiostacje
p r o w a d z i l i pod szyldem w a l k i z tzw. ekonomizmem. D ą ­ p r o w i n c j o n a l n e z o s t a ł y przekazane do dyspozycji miejsco­
żyli o n i do p o w s t r z y m a n i a w y s t ą p i e ń r o b o t n i k ó w w obro­ w y c h jednostek A L W . Tego samego dnia w y d a n o pole­
nie s w y c h p r a w ekonomicznych i politycznych, z l i k w i d o ­ cenie c z y n i ą c e a r m i ę i organa b e z p i e c z e ń s t w a publiczne­
wania z w i ą z k ó w z a w o d o w y c h b r o n i ą c y c h t y c h p r a w , go o d p o w i e d z i a l n y m i za o c h r o n ę b a n k ó w przed „ m a s a ­
a t a k ż e do zasiania a n t a g o n i z m ó w m i ę d z y w y k w a l i f i k o ­ m i " , k t ó r e „ n i e o r i e n t u j ą c się w realnej sytuacji, u r z ą ­
w a n y m i r o b o t n i k a m i a l u d ź m i , k t ó r z y niedawno p r z y b y l i d z a j ą s t r a j k i , b l o k u j ą b a n k i i d o m a g a j ą się z w r o t u
ze wsi, zaliczanymi do k a t e g o r i i „i r o b o t n i k , i c h ł o p " . w k ł a d ó w " . Ponadto a r m i i powierzono o c h r o n ę n a j w a ż ­
W y k o r z y s t u j ą c c a o f a n ó w Mao Tse-tung c h c i a ł d o w i e ś ć , niejszych a r c h i w ó w i d o k u m e n t a c j i t e r e n o w y c h k o m i t e ­
że postulat, b y „ p o ł o ż y ć kres e k o n o m i z m o w i " , w y s z e d ł tów partyjnych, zabezpieczenie tajemnic partyjnych
od samych mas p r a c u j ą c y c h . W telegramie w i ę c g r a t u ­ i państwowych, a także cyrkulację wewnątrzpartyjnych
lacyjnym do c a o f a n ó w szanghajskich, w y s t o s o w a n y m d o k u m e n t ó w i t e l e g r a m ó w . Pod o c h r o n ę a r m i i przekazy­
11 stycznia, p r z y w ó d c y „ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " w e z w a l i wano r ó w n i e ż w i ę z i e n i a i areszty, s k ł a d y , p o r t y i mosty.
16
do upowszechnienia ich d o ś w i a d c z e ń w c a ł y m k r a j u . „ R e w o l u c y j n y m " natomiast „ m a s o m " zabraniano „ o t a c z a ­
W ś l a d za Szanghajem w p r z e d s i ę b i o r s t w a c h i i n s t y t u ­ nia t y c h o b i e k t ó w , napadania, p r z e j m o w a n i a l u b niszcze­
18
cjach w i e l u c h i ń s k i c h miast pospiesznie t w o r z o n o orga­ nia i c h " .
nizacje c a o f a n ó w , k t ó r e b y ł y f o r m o w a n e j a k o r ó ż n e - W styczniu i l u t y m w fabrykach, z a k ł a d a c h p r z e m y -

36* 563
562
 s l o w y c h i i n s t y t u c j a c h w miastach oraz nad p r o d u k c j ą D y r e k t y w a taka z o s t a ł a ogłoszona j a k o w y t y c z n a Mao
r o l n ą na w s i — z o s t a ł a ustanowiona k o n t r o l a wojskowa. Tse-tunga w sprawie „ w a l k i o zdobycie w ł a d z y " i w „ k w e ­
W samej a r m i i przeprowadzanie „ r e w o l u c j i k u l t u r a l ­ stii k a d r " . Z a p o w i a d a ł a ona, ż e n a j b l i ż s z e t r z y m i e s i ą c e
n e j " z o s t a ł o zabronione w postanowieniu K o m i s j i Wojsko­ b ę d ą „ d e c y d u j ą c y m okresem z m a g a ń " , że „ z d o b y w a n i e
wej K C K P C h z 28 stycznia 1967 r. Do pomocy caofanom w ł a d z y " w i n n o się o p i e r a ć na „ s c a l e n i u trzech s t r o n " i że
wyznaczono specjalne j e d n o s t k i wojskowe, podczas gdy s p r a w ą g ł ó w n ą jest t u p o l i t y k a wobec k a d r y . Mao p o d ­
p o z o s t a ł y m jednostkom i p o d o d d z i a ł o m , „ n a l e ż ą c y m do k r e ś l a ł , że t a k i e m u scaleniu przeszkadza „ a n a r c h i z m " ,
systemu zabezpieczenia na w y p a d e k w o j n y l u b do tajne­ wezwania do „ o b a l e n i a w s z y s t k i c h " .
go systemu", zakazano „ u d z i a ł u w s z t u r m i e i w y m i a n i e W d y r e k t y w i e Mao Tse-tunga o „ s c a l e n i u trzech s t r o n " :
19
doświadczeń". „ r e w o l u c y j n y c h mas", „ r e w o l u c y j n y c h k a d r " i a r m i i , zo­
W t o k u „ z d o b y w a n i a w ł a d z y " przed kierownictwem s t a ł y n a k r e ś l o n e zarysy generalnego p l a n u „ r e w o l u c j i
„ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " w c a ł e j złożoności s t a n ą ł p r o b l e m k u l t u r a l n e j " , k t ó r y m a o i ś c i zamierzali p r z e p r o w a d z i ć na
ustosunkowania się do licznej g r u p y k a d r y p a r t y j n e j . n a s t ę p n y c h j e j etapach. „ R e w o l u c y j n e masy" to n a r ó d
Rozpasanie h u n g w e j p i n g ó w , zaatakowanie wszystkich bez
c h i ń s k i , k t ó r y Mao w t o k u i po „ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j "
w y j ą t k u d z i a ł a c z y p a r t i i — m o g ł o się b o w i e m p o w t ó ­
chciał c a ł k o w i c i e p o d p o r z ą d k o w a ć s w e m u w p ł y w o w i i po­
r z y ć na bardziej jeszcze z a s t r a s z a j ą c ą s k a l ę , d o p r o w a ­
p r o w a d z i ć za sobą. H u n g w e j p i n g ó w i c a o f a n ó w u w a ż a ł
dzić do c a ł k o w i t e j politycznej i ekonomicznej dezorgani­
Mao T s e - t u n g za p r z e j ś c i o w ą f o r m ę organizacji mas na
zacji k r a j u , k t ó r e j n i e b y ł a b y j u ż w stanie zapobiec na­
o k r e ś l o n y m etapie „ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " . „ R e w o l u c y j n e
wet powszechna ingerencja a r m i i . P r z y w ó d c y w i ę c „ r e ­
w o l u c j i k u l t u r a l n e j " u ś w i a d a m i a l i caofanom, ż e „ z d o b y c i e k a d r y " to w e d ł u g niego b y ł a ta c z ę ś ć p a r t y j n y c h kadr
w ł a d z y " nie oznacza „ z d e j m o w a n i a ze stanowisk i r e o r ­ terenowych i centralnych o r g a n ó w partii i armii, która
ganizacji od g ó r y do d o ł u " ; nie oznacza t e ż , że trzeba w t o k u „ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " b e z w a r u n k o w o zaakcep­
„ w y s t ę p o w a ć p r z e c i w k o w s z y s t k i m bez w y j ą t k u , p o t ę p i a ć tuje jego p r z y w ó d z t w o i jego „ i d e e " . „ R e w o l u c y j n e ka­
wszystko w c z a m b u ł , g r o m i ć wszystko i wszystkich bez d r y " wraz z p a r t y j n y m i k a d r a m i a r m i i m i a ł y w ostatecz­
w y j ą t k u " . W walce o „ z d o b y c i e w ł a d z y " caofanom n a k a ­ n y m w y n i k u s t a n o w i ć maoistowskie k i e r o w n i c t w o p a r t i i
zywano, b y koniecznie ł ą c z y l i się z „ r e w o l u c y j n y m i k a ­ od g ó r y do d o ł u . O p i e r a j ą c się w ł a ś n i e na t y c h kadrach
20
drami". Mao Tse-tung p l a n o w a ł u t w o r z e n i e w istocie n o w e j p a r ­
W k o ń c u stycznia 1967 r. m a o i ś c i w y s u n ę l i zadanie t i i . I wreszcie a r m i a m i a ł a b y ć oczyszczona ze wszyst­
u t w o r z e n i a tymczasowych o r g a n ó w w ł a d z y , z w a n y c h „ k o ­ k i c h p r z e c i w n i k ó w Mao i s t a ć się w a ż n y m oparciem sy­
mitetami rewolucyjnymi". W skład tych organów byli stemu jego osobistej w ł a d z y .
w ł ą c z a n i przedstawiciele „ r e w o l u c y j n y c h organizacji m a ­ Idea Mao Tse-tunga p o l e g a ł a zatem na u t w o r z e n i u no­
sowych", „ o d p o w i e d z i a l n y c h w o j s k o w y c h " oraz „ r e w o l u ­ wej politycznej s t r u k t u r y s p o ł e c z e ń s t w a , w k t ó r e j partia,
cyjnych kierowniczych p r a c o w n i k ó w terenowych instan­ armia i n a r ó d b y ł y b y m o n o l i t y c z n i e scementowane szo­
21
cji partyjnych i organów administracyjnych" , a więc winistyczną, wielkohańską ideą w a l k i o przekształcenie
zgodnie z planem i t e r m i n o l o g i ą m a o i s t ó w „ k o m i t e t y r e ­ Chin w o d r ę b n e mocarstwo ś w i a t o w e , przeciwstawne
w o l u c y j n e " m i a ł y s t a ć się „ s c a l e n i e m trzech s t r o n " . d w ó m obozom w s p ó ł c z e s n e g o ś w i a t a , przede w s z y s t k i m

564 565
 dwóm „supermocarstwom" — Związkowi Radzieckiemu
p a r t i i , masowe represje p r z e c i w k o p r a c o w n i k o m k a d r o ­
i USA.
w y m — zaostrzyły w a l k ę w kierownictwie KPCh. W l u ­
Podczas „ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " proces „ s c a l a n i a trzech
t y m 1967 r. grupa c z ł o n k ó w B i u r a Politycznego K C za­
s t r o n " z a k ł a d a ł zgodnie z p l a n e m Mao Tse-tunga d ł u g o ­
ż ą d a ł a r e h a b i l i t a c j i represjonowanych i p r z e ś l a d o w a n y c h
t r w a ł ą w a l k ę ze w s z y s t k i m i oponentami w p a r t i i , a r m i i
kadr p a r t y j n y c h oraz w s t r z y m a n i a „ r e w o l u c j i k u l t u r a l ­
i l u d o w y c h organizacjach m a s o w y c h oraz nie m a j ą c ą p r e ­
nej". Po r o k u tendencja ta z o s t a ł a nazwana „ w s t e c z n y m
cedensu w e r y f i k a c j ę c z ł o n k ó w p a r t i i we wszystkich jej
ogniwach. w i a t r e m l u t o w y m " , lecz n a w e t w ó w c z a s m a o i ś c i w ś r ó d
jej z w o l e n n i k ó w o ś m i e l i l i się w y m i e n i ć jednego t y l k o Tan
S f o r m u ł o w a n a bardzo o g ó l n i k o w o d y r e k t y w a „ s c a l a n i a
Czen-lina.
trzech s t r o n " s t w a r z a ł a p r z y t y m Mao i jego z w o l e n n i ­
Zgodnie z w e r s j ą m a o i s t ó w T a n C z e n - l i n t w i e r d z i ł , że
k o m szerokie pole do m a n e w r ó w politycznych, do balan­
„rewolucji kulturalnej brakuje partyjnego kierownictwa".
sowania za p o m o c ą r ó ż n y c h sił, przeciwstawiania ich so­
O ś w i a d c z y ł : „ S t a r y c h p r a c o w n i k ó w obalono; ci, k t ó r y c h
bie nawzajem w celu o s ł a b i e n i a g ł ó w n y c h p r z e c i w n i k ó w
o d s u n i ę t o w rezultacie czystek, z n a j d u j ą s i ę w dość o p ł a ­
w o k r e ś l o n y c h momentach „ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " .
kanej sytuacji. Nie zgadzam się na to, że tak w i e l u sta­
Zaostrzenie walki politycznej w kraju. J u ż od p i e r w ­
r y c h p r a c o w n i k ó w k a d r o w y c h się p r z e ś l a d u j e , s p a d a j ą
szych d n i w a l k i o „ z d o b y c i e w ł a d z y " m a o i ś c i napotkali
g ł o w y , w y k l u c z a się z p a r t i i [...]. Jest n i e s ł u s z n e , że
sprzeciw mas l u d o w y c h i z d r o w y c h sił p a r t i i . W styczniu
o w s z y s t k i m d e c y d u j ą h u n g w e j p i n g o w i e " . T a n Czen-lin
1967 r. r o z w i n ą ł się szeroki r u c h s t r a j k o w y w n a j w a ż ­
m ó w i ł , iż do k o ń c a b ę d z i e w a l c z y ł z c a ł y m t y m bezpra­
niejszych o ś r o d k a c h p r z e m y s ł o w y c h k r a j u . P r z e r w a l i p r a ­
2 2 w i e m , „ n a w e t jeśli z e t n ą m u g ł o w ę , w s a d z ą do w i ę z i e ­
cę r o b o t n i c y p r z e m y s ł o w i i p o r t o w i Szanghaju , w y s t ą ­ 25
23 nia".
p i l i r o b o t n i c y F u c z o u , Hangczou, K a n t o n u , Szenjangu,
24 Z a o s t r z a j ą c a się w a l k a w k i e r o w n i c t w i e świadczyła
Si-anu, Czengtu, C z u n g c i n g u i i n n y c h miast. N a ł a m y
0 d o ś ć p o w a ż n e j opozycji i o s p r z e c z n o ś c i a c h , k t ó r e j u ż
prasy p r z e d o s t a ł y się doniesienia, iż r o b o t n i c y domagali
w y r a ź n i e w y s t ą p i ł y w s a m y m obozie m a o i s t ó w . „ W s t e c z ­
się u s u n i ę c i a c a o f a n ó w z f a b r y k i z a k ł a d ó w .
n y w i a t r l u t o w y " p o w i a ł w w i e l u p r o w i n c j a c h i miastach.
Masowe s t r a j k i i demonstracje w obronie o r g a n ó w par­
O p ó r p r z y b i e r a ł r ó ż n e f o r m y . W n i e k t ó r y c h rejonach do­
t y j n y c h i w ł a d z y l u d o w e j p r z e k s z t a ł c a ł y się nierzadko
w ó d z t w o w o j s k o w e w r a z z o p o z y c y j n y m i wobec m a o i s t ó w
w k r w a w e starcia z caofanami i w o j s k i e m . W rozpo­
p r z y w ó d c a m i miejscowych instancji p a r t y j n y c h , w y k o ­
wszechnianych w P e k i n i e tacypao i n f o r m o w a n o o „ p o ­
r z y s t u j ą c m a o i s t o w s k ą w y t y c z n ą o „ s c a l a n i u trzech stron",
w s t a n i a c h " w N a n k i n i e , Szanghaju, Pekinie, K a n t o n i e ,
r o z w i n ę ł o w a l k ę z h u n g w e j p i n g a m i i caofanami. Pod s z y l ­
Szenjangu, Tiencinie, K u e j j a n g u , Wuhanie, Si-anie,
Czengtu, Czungcingu, Nanczangu, w p r o w i n c j i Szansi, dem h u n g w e j p i n g ó w i c a o f a n ó w t w o r z y l i o n i nierzadko
Sinciang, w M o n g o l i i W e w n ę t r z n e j i Tybecie. W ś l a d za swoje organizacje i zwalczali m a o i s t ó w . S y t u a c j ę w spo­
m i a s t a m i fala niezadowolenia i oporu wobec p o l i t y k i Mao sób istotny k o m p l i k o w a ł y t e ż n a s i l a j ą c e się starcia i k o n ­
Tse-tunga o g a r n ę ł a r ó w n i e ż w i e ś . f l i k t y w obozie samych h u n g w e j p i n g ó w i c a o f a n ó w .
N o w e maoistowskie organa w ł a d z y , „ k o m i t e t y r e w o l u ­
Ofensywa na p a r t i ę , organizacyjna l i k w i d a c j a k o m i t e ­
cyjne", f o r m o w a ł y się w n i e z w y k l e ostrej walce. Z i m ą
t ó w partyjnych i całej struktury kierowniczych organów
1 w i o s n ą 1967 r. p o w o ł a n o t y l k o s z e ś ć „ k o m i t e t ó w r e w o l u -
566
567
 c y j n y c h " : w Hejlungciangu, Kuejczou, Szantungu, Szansi K r y t y k a L i u Szao-ci w z m o g ł a s i ę od p o ł o w y lipca
oraz w P e k i n i e i Szanghaju. O d k o ń c a k w i e t n i a do sierp­ 1967 r. T y m razem atak na niego z o s t a ł w y k o r z y s t a n y
nia 1967 r., t z n . w okresie ponad czterech m i e s i ę c y , m a o ­ do n a p a ś c i na organizacyjne i ideologiczne zasady K P C h ,
iści nie z d o ł a l i j u ż u t w o r z y ć ż a d n e g o „ k o m i t e t u r e w o l u ­ na u c h w a ł y i d y r e k t y w y p r z y j ę t e przez p a r t i ę w okresie,
cyjnego". gdy o d r z u c a ł a ona l i n i ę Mao Tse-tunga. O b i e k t e m ata­
W i o s n ą i l a t e m 1967 r. ofensywa h u n g w e j p i n g ó w i cao­ k ó w m a o i s t ó w s t a ł s i ę n e g a t y w n y stosunek z d r o w y c h sił
f a n ó w przeciwko p a r t i i w z m o g ł a się. Jeden z i d e o l o g ó w p a r t i i do przyspieszonego u s p ó ł d z i e l c z a n i a , do „ w i e l k i e g o
„ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " , c z ł o n e k G r u p y ds. Rewolucji s k o k u " i k o m u n l u d o w y c h , do r o z d m u c h i w a n i a „ w a l k i
K u l t u r a l n e j p r z y K C K P C h , L i n Cie z a m i e ś c i ł w czerwcu k l a s o w e j " w w a r u n k a c h b u d o w y socjalizmu. Stopniowo
na ł a m a c h „ Z e n m i n Ż y p a o " a r t y k u ł , w k t ó r y m p r z y z n a ­ k r y t y k ę z a c z ę t o a d r e s o w a ć nie t y l k o do samego L i u Szao-
w a ł , ż e przeciwko Mao T s e - t u n g o w i i jego poplecznikom -ci, lecz i do w i e l u p r a c o w n i k ó w p a r t y j n y c h szczebla cen­
walczy nie garstka „osób u w ł a d z y " , a t y m bardziej nie tralnego i terenowego; gazety p i s a ł y w i ę c j u ż , że w y s t ą ­
t y l k o „ n a j w a ż n i e j s z a o s o b i s t o ś ć w p a r t i i " , lecz p r z y t ł a ­ pieniu przeciwko L i u Szao-ci w i n n a t o w a r z y s z y ć „ k r y t y k a
czająca w i ę k s z o ś ć k o m u n i s t ó w c h i ń s k i c h . L i n Cie oskar­ g a r s t k i k o n t r r e w o l u c y j n y c h r e w i z j o n i s t ó w w k a ż d e j orga­
27
żał o „ r e w i z j o n i z m " j u ż nie w ą s k ą g r u p ę osób, ale całą nizacji, w k a ż d y m u r z ę d z i e " .
p a r t i ę i w z y w a ł do otworzenia ognia przeciwko K o m u ­ N o w a ofensywa m a o i s t ó w na p a r t i ę , b e z p o ś r e d n i o za­
nistycznej P a r t i i Chin, aby siłą p o d p o r z ą d k o w a ć ją l i n i i g r a ż a j ą c a organizacjom K P C h w a r m i i , d o p r o w a d z i ł a do
maoistowskiej, l u b — jeśli się to nie uda — z a s t ą p i ć K P C h g w a ł t o w n e g o zaostrzenia s y t u a c j i w k r a j u .
n o w ą , m a o i s t o w s k ą p a r t i ą . „ N i g d y nie p o w i n n i ś m y p o d ­ Jednym z najpoważniejszych p r z e j a w ó w zaciętej w a l ­
p o r z ą d k o w y w a ć się j a k i e j ś t a m « w i ę k s z o ś c i » " — p i s a ł L i n k i p o l i t y c z n e j b y ł y w y d a r z e n i a w W u h a n i e w l i p c u 1967 r.
Cie. J e ś l i „ w i ę k s z o ś ć " ta n i e odpowiada „ i n t e r e s o m mas" D o w i o d ł y one negatywnego stosunku części k i e r o w n i c t w a
(czytaj interesom Mao Tse-tunga), to, jak t w i e r d z i ł , m o ż ­ wojskowego do „ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " . 20 lipca 1967 r.
2 6
na ją n a z y w a ć „ m n i e j s z o ś c i ą " , „ g a r s t k ą " . caofanowie z miejscowej organizacji „ M i l i o n B o h a t e r ó w "
R ó w n o c z e ś n i e , aby o s ł a b i ć i w p r o w a d z i ć r o z ł a m do sze­ w s p i e r a n i przez w o j s k o w y c h aresztowali i p o b i l i skiero­
r e g ó w sił opozycyjnych w terenie, a n a s t ę p n i e je rozbić, w a n y c h z P e k i n u do W u h a n u znanych d z i a ł a c z y m a o i -
m a o i ś c i od k w i e t n i a 1967 r. r o z w i n ę l i s z e r o k ą k a m p a n i ę stowskiego k i e r o w n i c t w a Sie F u - c z y i W a n g L i . Do roz­
o t w a r t e j k r y t y k i L i u Szao-ci. P r ó b o w a l i o n i z r z u c i ć na p r a w i e n i a się z w u h a ń s k i m garnizonem w ł a d z e p e k i ń s k i e
niego w i n ę za g w a ł t y h u n g w e j p i n g ó w i c a o f a n ó w . P r z y ­ przerzuciły jednostkę desantową; w kierownictwie okrę­
pisane m u z o s t a ł o zatem h a s ł o „bić, gdzie popadnie w ob­ gu wojskowego na czele z Czen Caj-tao i w organizacji
ronie g a r s t k i " ; o s k a r ż a n o go o to, iż „ p o d j u d z a masy prze­ „Milion B o h a t e r ó w " z o s t a ł a przeprowadzona czystka. O d ­
c i w k o p r a c o w n i k o m k a d r o w y m [...], podjudza p r a c o w n i ­ p o w i e d n i z a ś „ L i s t K C K P C h , Rady P a ń s t w o w e j C h R L ,
k ó w k a d r o w y c h przeciwko masom". M o b i l i z u j ą c s p o ł e ­ K o m i s j i W o j s k o w e j K C K P C h i G r u p y ds. R e w o l u c j i K u l ­
c z e ń s t w o do w a l k i z L i u Szao-ci, m a o i ś c i d ą ż y l i przez to t u r a l n e j p r z y K C K P C h do r e w o l u c y j n y c h mas W u h a n u
do o s ł a b i e n i a i zniwelowania o s t r y c h k o n f l i k t ó w , k t ó r e i szerokich rzesz o f i c e r ó w i ż o ł n i e r z y Wuhańskiego
w y s t ą p i ł y i r o z w i j a ł y się w tak z w a n y c h scalonych trzech O k r ę g u Wojskowego", s k i e r o w a n y 27 lipca 1967 r., głosił
siłach. m . i n . : „ N i e k t ó r e odpowiedzialne osoby z W u h a ń s k i e g o

568 569
 O k r ę g u Wojskowego s p r z e c i w i ł y się otwarcie proletariac­ m a o i s t ó w , zbrojne w y s t ą p i e n i e a r m i i przeciwko „ l e w i ­
k i e j l i n i i r e w o l u c y j n e j , reprezentowanej przez P r z e w o d ­ cowcom" — p o w a ż n i e z a g r o z i ł y p l a n o m Mao Tse-tunga,
n i c z ą c e g o Mao. W y s t ą p i l i oni przeciwko s ł u s z n y m d y r e k ­ który zamierzał kontynuować „rewolucję kulturalną".
t y w o m Komisji Wojskowej K C KPCh, podburzali nie­ W t y c h w a r u n k a c h maoistowskie k i e r o w n i c t w o b y ł o z m u ­
zorientowane w rzeczywistej s y t u a c j i masy do stawienia
szone p r z e j ś ć do n o w e j t a k t y k i , z a k ł a d a j ą c e j szersze f o r ­
oporu K C K P C h , a t a k ż e G r u p i e ds. R e w o l u c j i K u l t u r a l ­
m y m a n e w r ó w politycznych. Istota dokonanego w t a k ­
nej p r z y K C K P C h . U c i e k l i się n a w e t do zastosowania
tyce z w r o t u p o l e g a ł a na wyciszeniu w a l k i „ l e w i c o w c ó w "
t a k i c h faszystowskich i b a r b a r z y ń s k i c h m e t o d j a k n a p a ś ć ,
i p o ł o ż e n i u k r e s u atakom na a r m i ę .
pobicie i uprowadzenie przedstawicieli w ł a d z c e n t r a l ­
28
16 sierpnia 1967 r. z o s t a ł a przeprowadzona nowa re­
nych".
organizacja G r u p y ds. R e w o l u c j i K u l t u r a l n e j w a r m i i ,
Sytuacja, jaka się w y t w o r z y ł a w W u h a ń s k i m O k r ę g u k t ó r a to reorganizacja d o p r o w a d z i ł a do poszerzenia grona
W o j s k o w y m , nie b y ł a w y j ą t k i e m . W p r z y j ę t e j 14 sierpnia osób z w i ą z a n y c h z L i n Piao. A r m i i z a ś w y d a n o rozkaz,
1967 r. „ U c h w a l e K C K P C h w sprawie p r o w i n c j i Ciangsi" by nie d o p u s z c z a ł a do w a l k i zbrojnej i „ w y m i a n y do­
mówiono o „poważnych błędach" dowództwa okręgu woj­ 30
ś w i a d c z e ń " . M i e s i ą c p ó ź n i e j dokonano reorganizacji G r u ­
skowego tej p r o w i n c j i ; o s k a r ż o n o je o „ p o p a r c i e konser­ py ds. R e w o l u c j i K u l t u r a l n e j p r z y K C K P C h . Z j e j s k ł a ­
w a t y w n e g o u g r u p o w a n i a " , „ w y w i e r a n i e presji na siły re­ du zostali u s u n i ę c i d z i a ł a c z e o s k a r ż e n i o „ p o d b u r z a n i e "
wolucyjne", a t a k ż e o „ p o d b u r z a n i e c h ł o p ó w do p r o w a ­ h u n g w e j p i n g ó w i c a o f a n ó w do w a l k i zbrojnej z a r m i ą .
dzenia w a l k i z u ż y c i e m siły w miastach, przeszkadzanie Na d z i a ł a c z y t y c h s p a d ł a zatem c a ł k o w i t a odpowiedzial­
w pracy t r a n s p o r t u " . W s k u t e k p o d j ę t y c h przez m a o i s t ó w n o ś ć za „ b ł ę d y " p o p e ł n i o n e wobec A L W .
ś r o d k ó w d o w ó d z t w o o k r ę g u z o s t a ł o zreorganizowane, j e ­
29
W s i e r p n i u i w r z e ś n i u 1967 r., w czasie swej p o d r ó ż y
go z a ś d o w ó d c a z d j ę t y z zajmowanego stanowiska.
inspekcyjnej po Chinach P ó ł n o c n y c h , Ś r o d k o w y c h i Po­
Lipiec i s i e r p i e ń z a p i s a ł y się szeregiem w y s t ą p i e ń ele­ ł u d n i o w y c h , Mao Tse-tung u d z i e l i ł „ w a ż n y c h w y t y c z ­
m e n t ó w lewacko-ekstremistycznych przeciwko w o j s k o ­ n y c h " , w k t ó r y c h s p e c j a l n ą u w a g ę z w r ó c i ł na s p r a w ę p r a ­
w y m w Szantungu, K u e j c z o u , Szanghaju i i n n y c h r e ­ c o w n i k ó w k a d r o w y c h p a r t i i . O ś w i a d c z y ł on, ż e czystka
jonach. H u n g w e j p i n g o w i e i caofanowie zagarniali t a m „osób z n a j d u j ą c y c h się u w ł a d z y i k r o c z ą c y c h d r o g ą k a ­
s k ł a d y wojskowe, b r o ń , z r y w a l i w o j s k o w y m naszyw­ p i t a l i s t y c z n ą " dotyczy j e d y n i e „ z n i k o m e j g a r s t k i " . W e ­
k i i g w i a z d y z czapek. P r z y w ó d c y G r u p y ds. R e w o l u c j i z w a ł do „ z e s p a l a n i a się z w i ę k s z o ś c i ą p r a c o w n i k ó w ka­
K u l t u r a l n e j n a w o ł y w a l i do „ w y w l e c z e n i a g a r s t k i n a j w a ż ­ drowych", w t y m także z tymi, „którzy popełnili błędy,
niejszych osób, s t o j ą c y c h u w ł a d z y w a r m i i " , do uzbra­ włączając też takich, którzy popełnili p o w a ż n e błędy",
jania h u n g w e j p i n g ó w . D o w ó d z t w a zaś o k r ę g ó w w o j s k o ­ do „ z m n i e j s z e n i a f r o n t u uderzenia", do rezygnacji z „ w a l ­
w y c h , nie c z e k a j ą c na rozkazy z c e n t r u m , r z u c i ł y jednostki k i z u ż y c i e m s i ł y " . Z a l e c a ł , b y w s z ę d z i e b y ł y tworzone
w o j s k o w e do u ś m i e r z a n i a i t ł u m i e n i a a k c j i „ l e w i c o w c ó w " . kursy „przeszkalania" p r a c o w n i k ó w kadrowych.
Nad k r a j e m z a w i s ł a g r o ź b a w o j n y domowej.
A b y przyciągnąć kadry partyjne i zwykłych członków
Nowe manewry maoistów. Sprawa zwołania IX zjazdu p a r t i i , z n e u t r a l i z o w a ć i p o k o n a ć o p o z y c j ę , Mao Tse-tung
KPCh. Zaostrzenie s y t u a c j i p o l i t y c z n e j w k r a j u , o p ó r sił i jego z w o l e n n i c y o ś w i a d c z y l i , iż z a m i e r z a j ą „ r e a k t y w o ­
antymaoistowskich, r o z ł a m i w a l k a w s a m y m obozie w a ć " d z i a ł a l n o ś ć p a r t i i i z w o ł a ć k o l e j n y I X zjazd K P C h .

570 571
 W ś l a d za t y m w p a ź d z i e r n i k u 1967 r . Mao w y d a ł pole­ jazdem i bez jego sankcji t y c h c z ł o n k ó w , k t ó r z y nie zga-
cenie w sprawie r o z p o c z ę c i a reorganizacji p a r t i i oraz m a ­ a l i się z p o l i t y k ą Mao Tse-tunga. D o k u m e n t p o d k r e ś l a ł ,
sowej czystki w K P C h . ż „ s p r a w a p o w i n n a p o l e g a ć na p o d j ę c i u wobec n i c h ś r o d -
Ten plan „ r e a k t y w o w a n i a " p a r t i i z n a l a z ł odbicie w w y ­ ó w i w y k l u c z e n i u i c h z p a r t i i " , a nie na i c h udziale
s t ą p i e n i u Sie F u - c z y na naradzie P e k i ń s k i e g o „ K o m i t e t u obradach zjazdu. Planowano m a s o w ą r e k r u t a c j ę caofa-
Rewolucyjnego" (24 p a ź d z i e r n i k a 1967 r.) oraz w d o k u ­ ó w i h u n g w e j p i n g ó w do p a r t i i , tzn. t y c h wszystkich, k t ó ­
mencie g r u p y Mao Tse-tunga z 27 listopada 1967 r., za­ r z y w y r ó ż n i l i się w pogromie organizacji K P C h w t o k u
t y t u ł o w a n y m „ P o w i a d o m i e n i e K C K P C h o badaniu o p i n i i „ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " . Wreszcie p l a n Mao z a k ł a d a ł ufor­
na temat z w o ł a n i a I X zjazdu". m o w a n i e wiernego i oddanego m u osobiście k i e r o w n i c t w a
Analiza t y c h d w ó c h d o k u m e n t ó w ś w i a d c z y , że grupa p a r t i i na wszystkich szczeblach. W t y m celu delegaci na
Mao k o n c e n t r o w a ł a przede w s z y s t k i m u w a g ę na g r u n ­ I X zjazd m i e l i b y ć m i a n o w a n i o d g ó r n i e . Na p r z y k ł a d Sie
t o w n e j reorganizacji i czystce p a r t i i . Zjazd b o w i e m , jak Fu-czy m ó w i ł o k o n i e c z n o ś c i zapewnienia sobie, przez
otwarcie o ś w i a d c z y ł Sie Fu-czy, „ p o w i n i e n u ł a t w i ć reor­ mianowanie, „ w i ę k s z o ś c i c a o f a n ó w w ś r ó d d e l e g a t ó w na
g a n i z a c j ę i c z y s t k ę organizacji p a r t y j n y c h " , „ s k o r e l o w a ć " zjazd". Jak głosiło „ P o w i a d o m i e n i e " , w s k ł a d K C , j a k i
te procesy z „ n o w y m s t a t u t e m p a r t i i " , a w i ę c s t a ć się zostanie w y ł o n i o n y na zjeździe, p o w i n n y w e j ś ć „ n o w e
w a ż n y m ś r o d k i e m urzeczywistnienia p l a n ó w Mao T s e - t u n ­ siły, k t ó r e z a p r e z e n t o w a ł y się w t o k u r e w o l u c j i k u l t u ­
ga wobec K P C h . ralnej".
G ł ó w n e p r z y t y m m o m e n t y maoistowskiego p l a n u r e ­ J u ż pierwsze zatem d o k u m e n t y o przygotowaniach do
organizacji p a r t i i , j a k w y n i k a z p o w y ż s z y c h m a t e r i a ł ó w , I X zjazdu ś w i a d c z y ł y , że m a o i ś c i od p o c z ą t k u o b r a l i k u r s
p o l e g a ł y na r e w i z j i p r o g r a m u i s t a t u t u p a r t i i , u c h w a l o n y c h na t w o r z e n i e w istocie n o w e j p a r t i i , p a r t i i o n o w y m pro­
na V I I I zjeździe K P C h , na z a s t ą p i e n i u m a r k s i z m u - l e n i ­ g r a m i e i statucie, k t ó r a m i a ł a s t a ć się g ł ó w n y m w y k o ­
n i z m u jako teoretycznej podstawy K P C h — „ i d e a m i Mao n a w c ą i n a r z ę d z i e m urzeczywistnienia „ i d e i " i p o l i t y k i
Tse-tunga". W „ P o w i a d o m i e n i u " w y s u n i ę t o postulat „ z b u ­ Mao Tse-tunga.
dowania p a r t i i na gruncie idei Mao Tse-tunga, z r e w i d o ­ Pod koniec listopada 1967 r. szanghajski dziennik
wania p r o g r a m u i s t a t u t u p a r t i i " . Jak w i a d o m o z donie­ „ W e n h u e j Pao", t u b a m a o i s t ó w , z a m i e ś c i ł a r t y k u ł y popie­
s i e ń prasy h u n g w e j p i n g o w s k i e j , w g r u d n i u 1967 r. na rające szeroką czystkę i masową odnowę składu partii.
polecenie Mao Tse-tunga z o s t a ł a p o w o ł a n a komisja do Na p r z y k ł a d a r t y k u ł r e d a k c y j n y tej gazety z 25 listopada
opracowania p r o j e k t u nowego s t a t u t u . K i e r o w a n i e k o m i ­ 1967 r. głosił, że „ r e w o l u c j a k u l t u r a l n a " jest „ r u c h e m
sją powierzono G r u p i e ds. R e w o l u c j i K u l t u r a l n e j ; g ł ó w n ą oczyszczania p a r t i i na s k a l ę nie m a j ą c ą precedensu".
r o l ę w pracy k o m i s j i o d g r y w a l i Czen Po-ta, K a n g Szeng, 2 g r u d n i a 1967 r. do k o m i t e t ó w p a r t y j n y c h o k r ę g ó w
Jao W e n - j u a n i Czang Czun-ciao. w o j s k o w y c h r o z e s ł a n o „ L i s t K C K P C h w sprawie upo­
Maoistowski plan p r z e w i d y w a ł oczyszczenie partii r z ą d k o w a n i a , odnowy d z i a ł a l n o ś c i i o ż y w i e n i a organiza­
z p r z e c i w n i k ó w Mao, o g ł o s z o n y c h „ o d s z c z e p i e ń c a m i , szpie­ c j i p a r t y j n y c h " . W y j a ś n i a n o w n i m , że „ o d b u d o w a
gami, zdrajcami, k o n t r r e w o l u c j o n i s t a m i i elementami re­ organizacji nie p o w i n n a b y ć o d b u d o w ą organizacji p a r ­
w i z j o n i s t y c z n y m i " . W w y s t ą p i e n i u Sie F u - c z y i w „ P o ­ t y j n y c h tego samego t y p u i tego samego w z o r u , j a k
w i a d o m i e n i u K C K P C h " b y ł a m o w a o u s u n i ę c i u przed to b y ł o do w i e l k i e j p r o l e t a r i a c k i e j r e w o l u c j i k u l t u r a l -

572 573
 nej". L i s t ów z a w i e r a ł w y k a z t y c h k a t e g o r i i k o m u n i s t ó w , cesie o d b u d o w y systemu i f u n k c j i organizacji p a r t y j n y c h
k t ó r y c h odsuwano od u d z i a ł u w ż y c i u p a r t y j n y m . Zostali w t o k u p r z y g o t o w a ń do I X zjazdu uda się i m u m o c n i ć
do nich zaliczeni po pierwsze „ z d r a j c y " , wobec k t ó r y c h swe pozycje, o g r a n i c z y ć aspiracje h u n g w e j p i n g ó w i cao­
i s t n i e j ą „ n i e p o d w a ż a l n e dowody", „ t a j n i agenci" oraz oso­ f a n ó w , z a c h o w a ć podstawowy s k ł a d k a d r y p a r t y j n e j , po­
by, k t ó r e w „ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " d a ł y się p o z n a ć ś w i ę c a j ą c j e d y n i e n i e w i e l k ą g r u p ę najbardziej skompro­
z „ w y j ą t k o w o złej s t r o n y " ; po d r u g i e ci, k t ó r z y „są po­ m i t o w a n y c h osób. I k u r s m a o i s t ó w na szybkie u k o ń c z e n i e
dejrzani o z d r a d ę " ; po trzecie, ci, do k t ó r y c h caofanowie p o w o ł y w a n i a „ k o m i t e t ó w r e w o l u c y j n y c h " p r z y wsparciu
„ m a j ą p o w a ż n e z a s t r z e ż e n i a " . D r u g a i trzecia kategoria a r m i i i w o j s k o w y c h k a d r p a r t y j n y c h — s t w a r z a ł po t e m u
osób z o s t a ł a „ t y m c z a s o w o " p o m i n i ę t a , „ a ż do p o d j ę c i a od­ określone możliwości.
31
powiedniej d e c y z j i " . Analiza s k ł a d u k i e r o w n i c t w a 12 „ k o m i t e t ó w r e w o l u ­
Plan maoistowskiego k i e r o w n i c t w a w sprawie r e o r g a n i ­ c y j n y c h " u t w o r z o n y c h w k o ń c u 1967 r. i na p o c z ą t k u
zacji p a r t i i p r z e w i d y w a ł o k r e ś l o n y p o d z i a ł o b o w i ą z k ó w 1968 r. ś w i a d c z y , ż e w w i ę k s z o ś c i t y c h k o m i t e t ó w u m o c n i ­
pomiędzy g ł ó w n y m i siłami politycznymi działającymi ł y się w ł a ś n i e pozycje przedstawicieli wojska i częściowo
w k o ń c u 1967 r. A r m i i i „ k o m i t e t o m r e w o l u c y j n y m " po­ p r a c o w n i k ó w aparatu p a r t i i . Na czele w i e l u „ k o m i t e t ó w
wierzono o g ó l n e kierowanie procesem czystki i przebudo­ r e w o l u c y j n y c h " s t a n ę l i w o j s k o w i , k t ó r z y uprzednio b y l i
w y organizacji p a r t y j n y c h , c z ł o n k ó w p a r t i i dopuszczano sami obiektem a t a k ó w h u n g w e j p i n g ó w i c a o f a n ó w , a na­
do u d z i a ł u w ż y c i u p o l i t y c z n y m t y l k o w ó w c z a s , gdy zostali wet p o d e j m o w a l i zdecydowane ś r o d k i w celu l i k w i d a c j i
d o k ł a d n i e sprawdzeni, jeśli chodzi o ich w i e r n o ś ć maoiz-
działalności „lewicowców". W kierownictwie nowych „ko­
m o w i , natomiast h u n g w e j p i n g o m i caofanom wyznaczono
mitetów rewolucyjnych" gwałtownie zmalał udział hung-
r o l ę swoistego probierza, p r z y pomocy k t ó r e g o w y p r ó b o -
• w e j p i n g ó w i c a o f a n ó w (jeśli w u t w o r z o n y m w k w i e t n i u
w y w a n o l o j a l n o ś ć k o m u n i s t ó w wobec maoistowskiego k i e ­
1967 r. „ K o m i t e c i e R e w o l u c y j n y m " P e k i n u przedstawicie­
r o w n i c t w a . Tak zwane p o r z ą d k o w a n i e p a r t i i , zgodnie
le h u n g w e j p i n g ó w s t a n o w i l i p r a w i e j e d n ą t r z e c i ą , t j . 3 1 % ,
z o ś w i a d c z e n i a m i oficjalnej prasy c h i ń s k i e j , nie b y ł o w i ę c
zaś w „Komitecie Rewolucyjnym" Szansi, p o w o ł a n y m
t r a k t o w a n e jako sprawa w e w n ą t r z p a r t y j n a . P r z y jego
w m a r c u 1967 r. — p r a w i e p o ł o w ę , 118 s p o ś r ó d 248 osób,
przeprowadzaniu, j a k zalecono z naciskiem, n a l e ż a ł o się
to w „ K o m i t e c i e R e w o l u c y j n y m " K u a n g t u n g u u t w o r z o ­
o p i e r a ć na „ p r o l e t a r i a c k i c h rewolucjonistach w e w n ą t r z
p a r t i i i poza n i ą " . 3 2 n y m w l u t y m 1968 r. odsetek h u n g w e j p i n g ó w o b n i ż y ł s i ę
do 15%).
Realizacja j e d n a k ż e tego p l a n u od p o c z ą t k u n a p o t k a ł a
Kierujący działalnością „komitetów rewolucyjnych''
p o w a ż n e przeszkody. Caofanowie w w i e l u w y p a d k a c h
w o j s k o w i r o z p o c z ę l i na s z e r o k ą s k a l ę „ r e h a b i l i t a c j ę " ka­
nie zadowalali się b o w i e m t y l k o r o l ą „ k o n t r o l e r ó w " , lecz
d r o w y c h p r a c o w n i k ó w p a r t i i , tzn. oczyszczanie i c h z oskar-
d ą ż y l i do zapewnienia sobie d o m i n u j ą c e g o w p ł y w u p r z y
ijj ż e ń i e t y k i e t e k nadanych i m na poprzednich etapach „ r e ­
r e a k t y w o w a n i u organizacji p a r t y j n y c h . Z k o l e i k o m u n i ś c i
nierzadko odrzucali a n t y p a r t y j n e w istocie m e t o d y reor­ w o l u c j i k u l t u r a l n e j " . S t a w a ł o się w i ę c coraz bardziej
ganizacji p a r t i i , o d m a w i a l i p o d p o r z ą d k o w a n i a się caofa­ oczywiste, że p r z y dalszym r o z w o j u tego procesu istnieje
nom. m o ż l i w o ś ć o d b u d o w y p a r t i i w n i e p o ż ą d a n y m dla m a o i s t ó w
s k ł a d z i e . W t y c h w a r u n k a c h z a p a d ł a decyzja, b y w s t r z y -
K a d r o w i p r a c o w n i c y p a r t i i i w o j s k o w i l i c z y l i , iż w p r o -

575
574
m a ć proces „ p o r z ą d k o w a n i a p a r t i i " i przygotowania do ch teraz zazwyczaj o t r z y m a n i e się „linii r e w i z j o n i s t y c z ­
z w o ł a n i a zjazdu. nej", lecz o to, iż są „ a g e n t a m i K u o m i n t a n g u " .
n
Ofensywa „lewicowców" latem 1968 r. pod hasłami W y s t ę p u j ą c 30 maja 1969 r. na wiecu w Czangsza,
„zrewolucjonizowania komitetów rewolucyjnych" i „czyst­ przedstawiciel h u n a ń s k i e g o prowincjonalnego „ K o m i t e t u
ki szeregów klasowych". W k o ń c u marca — na p o c z ą t k u Rewolucyjnego" L i J u a n o ś w i a d c z y ł , iż czystce podlega­
k w i e t n i a z n i k n ę ł y z ł a m ó w gazet apele o r e a k t y w o w a n i e j ą ci wszyscy, k t ó r z y po u t w o r z e n i u C h R L z a j m o w a l i o d -
„życia organizacyjnego" organizacji p a r t y j n y c h i z w o ł a n i e owiedzialne stanowiska p a r t y j n e i p a ń s t w o w e i b y l i
I X zjazdu: na plan pierwszy w y s u n ą ł się n o w y cel, j a k i m aparacie a d m i n i s t r a c y j n y m . W e z w a ł do przeprowadze-
b y ł o u ś m i e r z e n i e „ c z a r n e j epidemii r e h a b i l i t a c j i " . ia czystki r ó w n i e ż w systemie „ k o m i t e t ó w r e w o l u c y j -
Licząc, że z l i k w i d u j e o p ó r a r m i i d z i ę k i p r ó b o m umoc­ y c h " , gdzie, jak p o w i e d z i a ł , „ z n a j d u j e się z b y t w i e l u
nienia się „ l e w i c o w c ó w " w „ k o m i t e t a c h r e w o l u c y j n y c h " , l u d z i , k t ó r z y p r a c o w a l i w starych i n s t y t u c j a c h p a r t y j n y c h
33

Mao Tse-tung z a ż ą d a ł zdjęcia ze stanowisk szeregu do­ państwowych, i mało inicjatorów rewolucji". Jako
wódców wojskowych kraju, przede w s z y s t k i m Jang zorzec przeprowadzania czystki r e k l a m o w a n o opraco­
Czeng-wu, c z ł o w i e k a z n a j b l i ż s z e g o otoczenia L i n Piao, w a n y przez Jao W e n - j u a n a d o k u m e n t „ O oczyszczeniu
p e ł n i ą c e g o o b o w i ą z k i szefa Sztabu Generalnego A L W , s z e r e g ó w k l a s o w y c h w P e k i ń s k i e j D r u k a r n i Sinhua", m a ­
a zarazem szefa systemu organizacji p a r t y j n y c h w a r m i i . t e r i a ł , k t ó r y osobiście z a a p r o b o w a ł Mao Tse-tung.*
24 marca z o s t a ł a w P e k i n i e podana do w i a d o m o ś c i p u ­ „ C z y s t k a s z e r e g ó w k l a s o w y c h " d o p r o w a d z i ł a do n o w e ­
blicznej informacja o o d w o ł a n i u Jang Czeng-wu, a t a k ż e go o ż y w i e n i a d z i a ł a l n o ś c i h u n g w e j p i n g ó w i c a o f a n ó w :
komisarza politycznego sił lotniczych J i i L i - c i i i d o w ó d c y o k r z e p ł e j u ż ich organizacje u t w o r z y ł y swe regionalne
garnizonu p e k i ń s k i e g o F u Czung-pi. O s k a r ż o n o i c h o to, i b r a n ż o w e związki, zaczęły w y s u w a ć własne platformy
że u s i ł o w a l i „ s k o m p r o m i t o w a ć " G r u p ę ds. R e w o l u c j i K u l ­ d z i a ł a n i a , otwarcie o d r z u c a ł y w y t y c z n e w ł a d z c e n t r a l n y c h
t u r a l n e j p r z y K C K P C h , o s ł a b i ć w ł a d z ę „ K o m i t e t u Rewo­ oraz miejscowych „ k o m i t e t ó w r e w o l u c y j n y c h " , w z m a g a ł y
a t a k i na „ k o m i t e t y r e w o l u c y j n e " i a r m i ę .
l u c y j n e g o " P e k i n u , o p a n o w a ć d o w ó d z t w o sił lotniczych,
p r z e c h w y c i ć k o n t r o l ę nad r a d i e m i p r a s ą c e n t r a l n ą , oraz W okresie k w i e t n i a , maja i czerwca 1968 r. w c a ł y m
k r a j u o d b y w a ł o się na wiecach masowe o s ą d z a n i e k i e r o w ­
0 p r ó b y zrehabilitowania w i e l u w y ż s z y c h p r z y w ó d c ó w
niczych d z i a ł a c z y p a r t y j n y c h , na w z ó r t y c h , k t ó r e prze-
K P C h o s k a r ż o n y c h o r ó ż n e „ z b r o d n i e " , na p r z y k ł a d Tan
rowadzano w okresie a t a k u h u n g w e j p i n g ó w na instancje
Czen-lina.
artyjrie po X I p l e n u m K C K P C h . Wiece te b y ł y n i e -
W k w i e t n i u — m a j u 1968 r. m a o i ś c i nasilili kampa­ zadko t r a n s m i t o w a n e przez radio i t e l e w i z j ę ; ich ofiary
nię o „zrewolucjonizowanie komitetów rewolucyjnych" r e g u ł y publicznie z n i e w a ż a n o i o ś m i e s z a n o .
1 o „ c z y s t k ę s z e r e g ó w k l a s o w y c h " , d z i ę k i k t ó r e j zamie­ W tej s y t u a c j i l a t e m 1968 r. tempo t w o r z e n i a „ k o m i ­
r z a l i u z y s k a ć bardziej p e w n y s k ł a d „ k o m i t e t ó w r e w o l u ­ t e t ó w r e w o l u c y j n y c h " w p r o w i n c j a c h , analogicznie j a k
cyjnych", pogłębić czystkę wśród kadrowych pracowni­ la tern 1967 r., g w a ł t o w n i e s p a d ł o (jeśli w okresie od stycz-
k ó w partii, zlikwidować skutki „epidemii rehabilitacji".
* Zgodnie z tym dokumentem, w trakcie „oczyszczania szere­
A b y ostatecznie p r z y t y m s k o m p r o m i t o w a ć i u t r u d n i ć

:
gów klasowych" z 26 pracowników drukarni — kierowników wy­
gć
zrehabilitowanie p r z y w ó d c ó w p a r t y j n y c h , nie o s k a r ż a n o działów produkcyjnych — 22 zostało wykluczonych z partii.

576 — Najnowsza... 577

 nia do maja 1968 r . t w o r z o n o po t r z y t a k i e k o m i t e t y na wojska p o d l e g ł e c e n t r u m m o g ł y n a w e t z a a r e s z t o w a ć te
m i e s i ą c *, to w czerwcu i l i p c u nie p o w s t a ł ż a d e n ) i mao- „ o d p o w i e d z i a l n e osoby" z o d d z i a ł ó w lokalnych, które
3 4
istowski o ś r o d e k k i e r o w n i c z y p o d j ą ł p r ó b ę wsparcia ofen­ „ p o p e ł n i ł y zasadnicze b ł ę d y " . Na jednostkach t y c h spo­
s y w y „ l e w i c o w c ó w " s i ł a m i wojsk specjalnych p o d p o r z ą d ­ c z y w a ł o ponadto zadanie, b y o d b i e r a ł y „ w t r y b i e p r z y ­
k o w a n y c h w ł a d z o m w Pekinie. m u s o w y m " c a ł ą b r o ń p r z e c h w y c o n ą od wojska, d o k o n y ­
10 czerwca z o s t a ł a r o z e s ł a n a w teren d y r e k t y w a K C w a ł y a r e s z t o w a ń i k a r a ł y „ i n i c j a t o r ó w zamieszek i i c h
K P C h , Rady P a ń s t w o w e j C h R L , K o m i s j i W o j s k o w e j najbardziej z a g o r z a ł y c h z w o l e n n i k ó w u c h y l a j ą c y c h się
K C K P C h i G r u p y ds. R e w o l u c j i K u l t u r a l n e j przy od z w r o t u b r o n i " . D y r e k t y w a p o l e c a ł a o t w i e r a ć o g i e ń do
K C K P C h d o t y c z ą c a w p r o w a d z e n i a jednostek A L W — s t a w i a j ą c y c h z b r o j n y o p ó r i zdecydowanie p r z e c i w d z i a ł a ć
oddelegowanych do poparcia „ l e w i c o w c ó w " — do d u ż y c h poczynaniom t y c h , k t ó r z y „ n a d a l w y w o ł u j ą zamieszki
i p r o w i n c j o n a l n y c h o k r ę g ó w w o j s k o w y c h . Zgodnie z do­ i n i e p o r z ą d k i i p o d j u d z a j ą masy do napadania na d o w ó d ­
3 5
k u m e n t e m „ f a k t , że w t a k i c h p r o w i n c j a c h i rejonach au­ ców i żołnierzy A L W " .
t o n o m i c z n y c h j a k Fucien, J i i n n a n , Kuangsi, T y b e t i S i n - „ C z y s t k a s z e r e g ó w k l a s o w y c h " i z w i ą z a n a z t y m ofen­
ciang nie z o s t a ł y jeszcze utworzone k o m i t e t y r e w o l u c y j ­ sywa c a o f a n ó w i h u n g w e j p i n g ó w w y w o ł a ł y niezadowo­
ne, jest ś w i a d e c t w e m z a c i e k ł o ś c i w a l k i klasowej, jaka lenie k a d r y p a r t y j n e j i d o w ó d c ó w w o j s k o w y c h w terenie,
toczy się w e w n ą t r z p a r t i i " . D y r e k t y w a głosiła, ż e do r e j o ­ w t y m t a k ż e szefów l o k a l n y c h „ k o m i t e t ó w r e w o l u c y j ­
n ó w , gdzie j u ż p o w s t a ł y „ k o m i t e t y r e w o l u c y j n e " ( „ w ce­ nych".
l u ich umocnienia"), i r e j o n ó w , w k t ó r y c h jeszcze nie Coraz częściej d o c h o d z i ł o do k o n f l i k t ó w z a m i e n i a j ą c y c h
n a s t ą p i ł o „ s z e r o k i e zjednoczenie" (aby p r z y s p i e s z y ć for­ się w p o t y c z k i zbrojne m i ę d z y r o z m a i t y m i organizacjami
m o w a n i e „ k o m i t e t ó w r e w o l u c y j n y c h " ) — w p r o w a d z a się „ m a s o w y m i " , organizacje h u n g w e j p i n g ó w i c a o f a n ó w ata­
wojska specjalne, b e z p o ś r e d n i o p o d p o r z ą d k o w a n e K o m i s j i k o w a ł y j e d n o s t k i A L W i w ł a d z e terenowe. Bardzo n a p i ę ­
Wojskowej K C KPCh. ta sytuacja w y t w o r z y ł a się z w ł a s z c z a wczesnym l a t e m
Tego rodzaju k r o k ś w i a d c z y ł o niezadowoleniu w ł a d z 1968 r. w p o ł u d n i o w y c h rejonach Chin, gdzie, j a k s t w i e r ­
c e n t r a l n y c h z s y t u a c j i w terenie, ś w i a d c z y ł , że u w a ż a j ą dzali m a o i ś c i , doszło do „ k o n t r r e w o l u c y j n y c h i n c y d e n ­
one miejscowych d o w ó d c ó w b ą d ź za nie d o ś ć p e w n y c h , tów": zakłócono ruch kolejowy, przechwytywano ł a d u n k i
b ą d ź za niezdolnych do zaprowadzenia p o r z ą d k u w ł a s n y ­ przeznaczone dla W i e t n a m u , atakowano i n s t y t u c j e i j e d ­
m i s i ł a m i . W y n i k a ł o to z r e s z t ą dość niedwuznacznie z do­ n o s t k i A L W , zagarniano b r o ń i e k w i p u n e k w o j s k o w y , za­
k u m e n t u , k t ó r y u p o w a ż n i a ł jednostki p o d l e g a j ą c e w ł a ­ bijano w o j s k o w y c h .
dzom c e n t r a l n y m do k o n t r o l o w a n i a d z i a ł a ń wojsk l o k a l ­ Analogiczna sytuacja p a n o w a ł a r ó w n i e ż w Szensi, gdzie
n y c h , n a p r a w i a n i a ich „ b ł ę d ó w " i „ o d c h y l e ń " , do w y k o ­ m i a ł y miejsce w y p a d k i rabowania b a n k ó w p a ń s t w o ­
rzeniania „ g ó r s k i e g o p a r t y k u l a r y z m u " i „ r o z ł a m o w y c h " w y c h , s k ł a d ó w i m a g a z y n ó w , podpalanie b u d y n k ó w a d m i ­
p o c z y n a ń w ł a d z a d m i n i s t r a c y j n y c h w terenie. Co w i ę c e j , n i s t r a c y j n y c h i mieszkalnych, napady na p o c i ą g i i o k r ę t y ,
dywersje na kolejach, pocztach i telegrafie, napady na i n ­
* W styczniu —. w Ciangsi, Kansu i Honanic; w lutym — w Ho­ stytucje wojskowe i jednostki, odbieranie w o j s k u b r o n i
pej, Hupej i Kuangtungu; w marcu — w Cilinie, Ciangsu i Cze-
i wyposażenia, morderstwa żołnierzy i oficerów A L W .
ciangu; w kwietniu — w Hunanie, Ningsia i Anhuej; w maju —
w Szensi, Liaoningu i Syczuanie. Apele k i e r o w n i c t w a i posunięcia władz napotykały za-

37'
578 579
 c i ę t y o p ó r organizacji h u n g w e j p i n g ó w i c a o f a n ó w , k t ó r e s t ó w w latach 1966—1968 jako siła uderzeniowa, z a c z ę t o
nie c h c i a ł y się p o d p o r z ą d k o w a ć nakazowi o ogranicze­ m ó w i ć o d e c y d u j ą c e j r o l i tak z w a n y c h robotniczych b r y ­
n i u swej d z i a ł a l n o ś c i . „ D e k l a r a c j a Zjednoczonego K o m i t e ­ gad a g i t a c y j n y c h w s z k o ł a c h , na w y ż s z y c h uczelniach
t u Organizacji R e w o l u c y j n y c h P r o w i n c j i Kuangtung" i w instytucjach, gdzie i s t n i a ł y organizacje h u n g w e j p i n ­
z 25 lipca 1968 r o k u głosiła, iż r o z p o c z ę ł a się w a l k a g ó w i c a o f a n ó w . Zgodnie z i n s t r u k c j ą Mao Tse-tunga
36
„przeciwko przymusowi", „przeciwko represjom" i „prze­ ogłoszoną 15 sierpnia 1968 r . b r y g a d y takie z o s t a ł y
c i w k o restauracji", k t ó r ą p r o w a d z ą „ n i e k t ó r z y g ł u p ­ wprowadzone na w y ż s z e uczelnie k r a j u , a t a k ż e do
c y " u w a ż a j ą c y się za „ u g r u p o w a n i a r e w o l u c y j n y c h caofa­ wszystkich „ i n n y c h skupisk i n t e l i g e n c j i " . R d z e ń i k i e ­
nów". rownictwo „robotniczych brygad agitacyjnych" stanowili
Usunięcie hungwejpingów i caofanów z areny politycz­ w o j s k o w i z a j m u j ą c y się o r g a n i z a c j ą t y c h b r y g a d oraz
nej. Tworzenie „komitetów rewolucyjnych" zakończone część r o b o t n i k ó w . N o w o p r z y t y m w y s u n i ę t e przez m a o i ­
przy pomocy armii. P o t ę g u j ą c y się chaos, k t ó r y groził s t ó w demagogiczne h a s ł o „ K l a s a robotnicza p o w i n n a k i e ­
p o g ł ę b i e n i e m r o z ł a m u politycznego w k r a j u i dezorgani­ r o w a ć w s z y s t k i m " s t a n o w i ł o p r ó b ę z a g ł u s z e n i a niezado­
zacją gospodarki, g w a ł t o w n e niezadowolenie a r m i i — wolenia r o b o t n i k ó w faktycznie pozbawionych w t o k u „ r e ­
z m u s i ł o Mao Tse-tunga i jego otoczenie do zastopowania w o l u c j i k u l t u r a l n e j " p r a w politycznych i ekonomicznych,
ofensywy „ l e w i c o w c ó w " , u s u n i ę c i a h u n g w e j p i n g ó w i cao­ a zarazem u m o ż l i w i a ł o maskowanie w o j s k o w y c h i p o l i ­
f a n ó w z a r e n y politycznej. 28 lipca 1968 r. p r z y w ó d c y t y c z n y c h p o s u n i ę ć zastosowanych w celu z d ł a w i e n i a r u ­
p e k i ń s c y na czele z Mao Tse-tungiem zorganizowali spot­ chu h u n g w e j p i n g ó w i c a o f a n ó w . Ruch h u n g w e j p i n g ó w ,
kanie z p r z y w ó d c a m i organizacji h u n g w e j p i n g ó w . Zosta­ k t ó r y się r o z p o c z ą ł od w a l k i przeciwko „ g r u p o m r o b o t n i ­
ł y na n i m przekazane n o w e w y t y c z n e o w s t r z y m a n i u c z y m " s k i e r o w a n y m do w y ż s z y c h uczelni przez instancje
„ w a l k i z u ż y c i e m siły". Mao Tse-tung o ś w i a d c z y ł w t e d y , p a r t y j n e , k o ń c z y ł się r o z k w a t e r o w a n i e m „ b r y g a d w o j s k o ­
iż „ w a l k a z u ż y c i e m s i ł y " powoduje niezadowolenie r o ­ w y c h " na t y c h uczelniach.
botników, chłopów, żołnierzy, ludności i „większości uczą­ Zdecydowana postawa a r m i i z a p e w n i ł a maoistom szyb­
cych s i ę " , że h u n g w e j p i n g o w i e o d e r w a l i s i ę od nich, że kie z a k o ń c z e n i e f o r m o w a n i a p r o w i n c j o n a l n y c h „ k o m i t e ­
nie t y l e z a j m u j ą się w a l k ą z „ c z a r n ą b a n d ą " , ile k ł ó t n i a ­ t ó w r e w o l u c y j n y c h " — po u p ł y w i e z g ó r ą p ó ł t o r a r o k u
m i m i ę d z y sobą. „ T e r a z — p o w i e d z i a ł — z w r a c a m y s i ę od c h w i l i r o z p o c z ę c i a tego procesu — i w s i e r p n i u k o ­
z w e z w a n i e m do c a ł e g o k r a j u : jeśli k t o k o l w i e k b ę d z i e na­ m i t e t y takie z o s t a ł y utworzone w Jiinnanie, Fucienie
d a l z a k ł ó c a ł p o r z ą d e k , a t a k o w a ł A r m i ę W y z w o l e ń c z ą , nisz­ i Kuangsi, w e w r z e ś n i u zaś w Tybecie i Sinciangu. W r e ­
c z y ł ś r o d k i t r a n s p o r t u , z a b i j a ł ludzi, p o d p a l a ł , to b ę d z i e . zultacie a r m i a i k a d r y w o j s k o w e z a j ę ł y d o m i n u j ą c ą po­
p r z e s t ę p c ą . J e ś l i nieliczne osoby nie u s ł u c h a j ą r a d y i nie z y c j ę w ż y c i u p o l i t y c z n y m Chin; d e c y d u j ą c a p r z y t y m
o p a m i ę t a j ą się, uparcie nie b ę d ą s i ę p o p r a w i a ć , to s t a n ą rola w u t r z y m a n i u p o r z ą d k u publicznego n a l e ż a ł a do spe­
się one b a n d y t a m i , k u o m i n t a n g o w c a m i , i n a l e ż y je izolo­ c j a l n y c h jednostek w o j s k o w y c h , p o d p o r z ą d k o w a n y c h bez­
w a ć . J e ś l i b ę d ą nadal s t a w i a ć z a c i ę t y opór, n a l e ż y je pośrednio K o m i s j i Wojskowej K C KPCh. I chociaż korpus
zlikwidować". oficerski i aparat p o l i t y c z n y A L W poddano p o w a ż n e j
A b y u z a s a d n i ć i u s p r a w i e d l i w i ć l i k w i d a c j ę organizacji czystce, to armia jako całość b y ł a j e d y n ą z o r g a n i z o w a n ą
h u n g w e j p i n g ó w i c a o f a n ó w , w y k o r z y s t a n y c h przez m a o i - siłą, k t ó r e j system p a r t y j n y nie z o s t a ł r o z b i t y przez „ r e -

580 581
 w o l u c j ę k u l t u r a l n ą " , a po u s u n i ę c i u „ l e w i c o w c ó w " z are­ P l e n u m z a t w i e r d z i ł o r ó w n i e ż sprawozdanie w sprawie
n y politycznej pozycje a r m i i i jej w p ł y w na k s z t a ł t o w a n i e rozpatrzenia „ z b r o d n i " L i u Szao-ci, k t ó r e p r z e d s t a w i ł a
s t r u k t u r y politycznej k r a j u jeszcze bardziej s i ę u m o c n i ł y . G r u p a do badania spraw specjalnych p r z y K C K P C h .
W momencie zaś, gdy w c a ł y c h Chinach u t w o r z o n o „ k o ­ L i u Szao-ci z o s t a ł o s k a r ż o n y o to, ż e przez „ p o n a d 40 lat
mitety rewolucyjne", maoiści mogli już skoncentrować na wszystkich etapach r e w o l u c j i nowodemokratycznej
całą u w a g ę na „ u p o r z ą d k o w a n i u p a r t i i " i p r z y g o t o w a ­ i socjalistycznej [...] zaciekle a t a k o w a ł p r o l e t a r i a c k ą , r e ­
niach do I X zjazdu K P C h . w o l u c y j n ą l i n i ę r e p r e z e n t o w a n ą przez p r z e w o d n i c z ą c e g o
XII plenum KC KPCh. O d b y w a j ą c e się w dniach od 13 Mao, d o k o n a ł niezliczonych k o n t r r e w o l u c y j n y c h machina­
do 31 p a ź d z i e r n i k a 1968 r. X I I rozszerzone p l e n u m K C c j i , s t a ł się p r o w o d y r e m k o n t r r e w o l u c y j n e g o , r e w i z j o n i ­
K P C h z a p o c z ą t k o w a ł o n o w ą fazę w realizacji p l a n ó w stycznego u g r u p o w a n i a w e w n ą t r z p a r t i i , g ł ó w n y m przed­
g r u p y Mao Tse-tunga wobec p a r t i i . stawicielem sił restauracji k a p i t a l i z m u " . O g ł o s z o n o , że
Z p u n k t u widzenia S t a t u t u K P C h nie b y ł o to p l e n u m L i u Szao-ci „ n a zawsze w y k l u c z a się z p a r t i i " i usuwa się
legalne. K o m u n i k a t b o w i e m z p l e n u m nie m ó w i w ogóle go ze wszystkich stanowisk nie t y l k o w p a r t i i , ale i poza
3 7
0 liczbie obecnych na obradach c z ł o n k ó w i z a s t ę p c ó w partią.
c z ł o n k ó w K C K P C h . N a z w ę zaś rozszerzonego p l e n u m Co do d z i a ł a l n o ś c i L i u Szao-ci w okresie po p o w s t a n i u
nadano m u po to, aby u k r y ć b r a k k w o r u m , g d y ż h c z ł o n ­ 2
C h R L stwierdzano n a j o g ó l n i e j , że „ u p a r c i e k r o c z y ł d r o g ą
k ó w K C z o s t a ł o poddanych represjom w t o k u „ r e w o l u c j i k a p i t a l i s t y c z n ą " , w y s t ę p o w a ł osobiście przeciwko Mao
k u l t u r a l n e j " . Miejsca o d s u n i ę t y c h przez m a o i s t ó w c z ł o n ­ Tse-tungowi, przeciwko jego „ i d e o m " i przeciwko jego
k ó w i z a s t ę p c ó w c z ł o n k ó w K C K P C h z a j ę ł y nielegalnie „ l i n i i " , „ d ł a w i ł r u c h mas r e w o l u c y j n y c h " , „ p l a n o w a ł re­
osoby z G r u p y ds. R e w o l u c j i K u l t u r a l n e j ( k o m u n i k a t p o d ­ s t a u r a c j ę k a p i t a l i z m u " , „ p a k t o w a ł z i m p e r i a l i z m e m , re­
k r e ś l a ł , że na p l e n u m b y l i obecni wszyscy c z ł o n k o w i e tej • w i z j o n i z m e m i r e a k c j ą " i t p . Zapowiedziano ponadto, że
grupy), zajęli przedstawiciele „ k o m i t e t ó w r e w o l u c y j n y c h " w tej sprawie b ę d z i e jeszcze p r z e d ł o ż o n e specjalne spra­
p r o w i n c j i , miast w y d z i e l o n y c h i r e j o n ó w autonomicznych, wozdanie.
a t a k ż e „ g ł ó w n i odpowiedzialni towarzysze z A L W " . C h o c i a ż k o m u n i k a t nie w y m i e n i a ł ż a d n y c h osób oprócz
X I I p l e n u m K C K P C h z o s t a ł o zainscenizowane po to, L i u Szao-ci, p o d k r e ś l a n o w n i m ze s z c z e g ó l n y m nacis­
by z a l e g a l i z o w a ć pozycje g r u p y Mao Tse-tunga jako „ j e ­ k i e m , że rozgromienie „ w s t e c z n e g o w i a t r u l u t o w e g o "
dynego o ś r o d k a kierowniczego c a ł e j p a r t i i , c a ł e j a r m i i (1967 r.) i „ c z a r n e j epidemii r e h a b i l i t a c j i " (wiosna 1968 r.),
1 c a ł e g o k r a j u " oraz p r z e f o r s o w a ć z w o ł a n i e I X zjazdu k t ó r e b y ł y p r ó b a m i zrehabilitowania p r a c o w n i k ó w par­
i r e o r g a n i z a c j ę p a r t i i zgodnie z planem maoistowskim. t y j n y c h i p a ń s t w o w y c h , z n i e s ł a w i o n y c h w trakcie „ r e w o ­
J e d n y m z g ł ó w n y c h z a d a ń p l e n u m b y ł a legalizacja do­ l u c j i k u l t u r a l n e j " , stanowi „ w i e l k i e z w y c i ę s t w o " l i n i i
konanego w t o k u „ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " p o g r o m u k i e ­ Mao. O k o l i c z n o ś ć ta r ó w n i e ż ś w i a d c z y ł a , że grupa Mao
r o w n i c z y c h o r g a n ó w p a r t i i i w ł a d z y l u d o w e j . P l e n u m za- . Tse-tunga n a d a l s t a w i a ł a sobie zadanie, b y nie d o p u ś c i ć
a p r o b o w a ł o w i ę c w z w i ą z k u z t y m wszystkie „ w y t y c z n e " do odrodzenia się opozycji. P l e n u m ogłosiło s w ą d e c y z j ę
Mao Tse-tunga i w y s t ą p i e n i a L i n Piao z okresu „ r e w o l u ­ 0 z w o ł a n i u I X zjazdu K P C h „ w o d p o w i e d n i m czasie"
c j i k u l t u r a l n e j " oraz d z i a ł a l n o ś ć G r u p y ds. R e w o l u c j i 1 P r z y j ę ł o p r o j e k t nowego S t a t u t u K P C h , k t ó r y nie zo­
Kulturalnej. s t a ł jednak o p u b l i k o w a n y .

582 583
 W części d o t y c z ą c e j p o l i t y k i zagranicznej k o m u n i k a t b y ł y tworzone w t y m czasie tak zwane „ s z k o ł y 7 m a j a " *,
p r o p a g o w a ł a n t y r a d z i e c k o ś ć , n a w o ł y w a ł do m o n t o w a n i a w k t ó r y c h większość kadr partyjnych miała w trybie
w skali ś w i a t o w e j „ s z e r o k i e g o jednolitego f r o n t u " w a l k i p r z y m u s o w y m b y ć poddana „ s p r a w d z e n i u i reedukacji".
przeciwko „ a m e r y k a ń s k i e m u i m p e r i a l i z m o w i i radziec­ Czas p o b y t u w t y c h „ s z k o ł a c h " b y ł ustalony na k i l k a m i e ­
kiemu rewizjonizmowi". 38 sięcy do w i e l u lat z a l e ż n i e od tego, do jakiej kategorii
X I I p l e n u m , r o z p o c z y n a j ą c etap b e z p o ś r e d n i c h p r z y g o ­ zaliczono danego p r a c o w n i k a p a r t i i .
t o w a ń do zjazdu, d a w a ł o n o w y i m p u l s w e w n ę t r z n e j w a l ­ W g r u d n i u 1968 r. P e k i n pod naciskiem a r m i i b y ł z m u ­
ce politycznej w k r a j u . O d s u n i ę c i na dalszy plan p r z y szony d o k o n a ć dalszego k r o k u k u l i k w i d a c j i d z i a ł a l n o ś c i
t w o r z e n i u „ k o m i t e t ó w r e w o l u c y j n y c h " caofanowie i h u n g ­ h u n g w e j p i n g ó w . O k o l e j n e j „ n a j n o w s z e j i n s t r u k c j i " Mao
w e j p i n g o w i e u s i ł o w a l i o d z y s k a ć swe poprzednie pozycje, Tse-tunga p o i n f o r m o w a ł a „ Z e n m i n Ż y p a o " 22 grudnia.
d o m a g a j ą c się automatycznego p r z y j ę c i a ich do p a r t i i , „ J e s t absolutnie n i e z b ę d n e , aby w y k s z t a ł c o n a m ł o d z i e ż
czemu w s z e l k i m i sposobami s t a r a l i się p r z e c i w d z i a ł a ć w o j ­ u d a ł a się na w i e ś dla r e e d u k a c j i " — p o w i e d z i a ł . „ I n s t r u k ­
s k o w i oraz stare k a d r y p a r t y j n e . Na p r z y k ł a d 25 p a ź d z i e r ­ cja" ta n i e z w y k l e r o z s z e r z y ł a s k a l ę prowadzonej r ó w n i e ż
nika 1968 r. szanghajski dziennik „ C i e f a n g Ż y p a o " uskar­ przedtem k a m p a n i i w y s y ł a n i a m ł o d z i e ż y m i e j s k i e j do r o l ­
żał się, iż stare siły p a r t y j n e rzekomo p r z e ś l a d u j ą caofa­ niczych r e j o n ó w k r a j u , z w ł a s z c z a do r e j o n ó w g ó r s k i c h
n ó w p r z y „ o d b u d o w i e p a r t i i " . W listopadzie zaś, j u ż po i p r z y g r a n i c z n y c h . W e d ł u g najbardziej o s t r o ż n y c h sza­
o p u b l i k o w a n i u d o k u m e n t ó w p l e n u m , w w i e l u gazetach c u n k ó w , w okresie z i m y 1968/69 r. wysiedlono z miast
p r o w i n c j o n a l n y c h p o j a w i ł y się ż ą d a n i a , b y nadal w e r y f i ­ co n a j m n i e j 10 m i n osób.
k o w a ć k a d r y p a r t y j n e . Szanghajska gazeta „ W e n h u e j Noworoczny a r t y k u ł w s t ę p n y „ Z e n m i n Żypao", „ H u n g
Pao", instrument „lewicowców", atakowała przy t y m C i " i „ C i e f a n g c i i n Pao" z 31 g r u d n i a 1969 r. p o d a w a ł jesz­
„ w r o g ó w " , k t ó r z y t w i e r d z ą , iż n a l e ż y p o ł o ż y ć kres „ r e w o ­ cze j e d n ą „ n a j n o w s z ą i n s t r u k c j ę " Mao Tse-tunga: „ Z a w ę -
l u c j i k u l t u r a l n e j , a s t a r y m k a d r o m p r z y w r ó c i ć ich p r a ­ ż y ć s f e r ę uderzenia, r o z s z e r z y ć s f e r ę wychowania",
wa". Gazeta o ś w i a d c z a ł a , że jest to k o n t y n u a c j a „ w s t e c z ­ „ w o d p o w i e d n i m czasie z w a l n i a ć " t y c h , k t ó r z y „ u ś w i a d o ­
nego w i a t r u lutowego", że tacy ludzie s t o j ą po stronie m i l i sobie" swoje przewinienia. „ I n s t r u k c j a " ta z a p o c z ą t ­
L i u Szao-ci, że „ g d y b y to od n i c h z a l e ż a ł o , n a s t a ł b y k o ­ kowała n o w ą k a m p a n i ę „zwalniania" p r a c o w n i k ó w kadro­
niec r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " . , w y c h , k t ó r a t a k ż e n a l e ż a ł a do serii p r z e d s i ę w z i ę ć m a j ą ­
cych na celu przygotowanie zjazdu.
W t r y b i e p r z y g o t o w a ń do I X zjazdu i do o k r e ś l o n e j
p r ó b y sił z o s t a ł y przeprowadzone konferencje p a r t y j n e W w a r u n k a c h o s ł a b i e n i a pozycji „ l e w i c o w c ó w " , wzrostu
w n i e k t ó r y c h p r o w i n c j a c h . Takie konferencje o d b y ł y się r o l i a r m i i i d o w ó d c ó w w o j s k o w y c h w terenie — Mao
w listopadzie 1968 r. w d z i e w i ę c i u p r o w i n c j a c h : K u a n g ­ Tse-tung i jego zwolennicy starali się j e d n o c z e ś n i e p r z y ­
t u n g u , Kuejczou, Hunanie, Honanie, Jiinnanie, H u p e j , Sy­ c i ą g n ą ć na s w o j ą s t r o n ę i p o d p o r z ą d k o w a ć s w e m u w p ł y ­
czuanie, Czeciangu i Szantungu. Maoistowskie k i e r o w n i c - . w o w i część kadr p a r t y j n y c h , aby s t w o r z y ć p e w n ą prze­
t w o s t a r a ł o się prawdopodobnie za p o m o c ą t y c h k o n f e r e n ­ c i w w a g ę wobec w o j s k o w y c h w t w o r z o n e j od nawa p a r t i i .
c j i u s t a l i ć , j a k d u ż y m poparciem cieszy się jeszcze L i u * Nazwa ta odzwierciedlała kurs na „reedukację" pracowni­
Szao-ci w terenie. ków kadrowych partii w duchu tez przedstawionych w liście Mao
Tse-tunga do Lin Piao z 7 maja 1966 r.
Na wsiach, w sienach, w miejscach p o b y t u u w i ę z i o n y c h

584 585
W przededniu z b l i ż a j ą c e g o się zjazdu w a l k a m i ę d z y r ó ż ­ n y m ze s w y c h w y s t ą p i e ń w k w i e t n i u 1968 r. Czou E n - l a j
n y m i s i ł a m i o r e p r e z e n t a c j ę w n o w y m k i e r o w n i c t w i e par­ s t w i e r d z i ł , że zaplanowane na 1967 r. w s k a ź n i k i p r o d u k c j i
t i i z a o s t r z y ł a się. nie z o s t a ł y o s i ą g n i ę t e i p r z y z n a w a ł , że w odniesieniu do
Gospodarka ChRL w latach „rewolucji kulturalnej".* w i e l u r o d z a j ó w w y r o b ó w poziom p r o d u k c j i b y ł n i ż s z y n i ż
„ R e w o l u c j a k u l t u r a l n a " n a r u s z y ł a proces r o z w o j u gospo­ w 1966 r. W i ę k s z o ś ć e k s p e r t ó w zagranicznych ocenia o g ó l ­
d a r k i c h i ń s k i e j , k t ó r y z a z n a c z y ł się w ostatnich latach n y spadek p r o d u k c j i p r z e m y s ł o w e j w C h R L w 1967 r. na
„ u r e g u l o w a n i a " , z a h a m o w a ł a w latach 1967—1968 wzrost 15—20% w stosunku do poziomu 1966 r. G w a ł t o w n e
p r o d u k c j i , w szeregu g a ł ę z i s p o w o d o w a ł a spadek p r o d u k ­ zmniejszenie w y d o b y c i a w ę g l a (z 245 m i n ton w 1966 r.
c j i . Rozgromienie k i e r o w n i c z y c h instancji p a r t y j n y c h do 190 m i n t o n w 1967 r.), k t ó r e g o u d z i a ł w bilansie p a l i ­
szczebla centralnego i terenowego, s p a r a l i ż o w a n i e d z i a ł a l ­ w o w o - e n e r g e t y c z n y m k r a j u w y n o s i ł 90%, odbiło się do­
ności w i e l u n a j w a ż n i e j s z y c h c e n t r a l n y c h m i n i s t e r s t w i r e ­ t k l i w i e na pracy t r a n s p o r t u , e l e k t r o c i e p ł o w n i , na zaopa­
s o r t ó w , a t a k ż e odpowiednich organizacji na szczeblu p r o ­ t r z e n i u l u d n o ś c i w w ę g i e l . P r z e r w y w pracy t r a n s p o r t u
w i n c j i , miast i s i e n ó w — d o p r o w a d z i ł o na p e w i e n czas do s p o w o d o w a ł y n a p i ę c i a w zaopatrzeniu miast w ż y w n o ś ć .
p o w a ż n e g o o s ł a b i e n i a zasady c e n t r a l i z m u w k i e r o w a n i u Z a k ł ó c e n i a w pracy p r z e m y s ł u i t r a n s p o r t u oraz s t r a j k i
i p l a n o w a n i u p r o d u k c j i . Rozwijana w c i ą ż usilnie propa­ w szeregu n a j w i ę k s z y c h p o r t ó w c h i ń s k i c h d o p r o w a d z i ł y
ganda maoistowskich z a ł o ż e ń s p o ł e c z n o - e k o n o m i c z n y c h , do zmniejszenia o b r o t ó w h a n d l u zagranicznego C h R L
ofensywa na r o b o t n i k ó w , w t a r g n i ę c i e hungwejpingów w 1967 r. i do znacznego spadku eksportu.
i c a o f a n ó w do z a k ł a d ó w pracy w k o ń c u 1966 r. i na po­ A b y p o w s t r z y m a ć spadek p r o d u k c j i , w ł a d z e maoistow­
c z ą t k u 1967 r., ich b e z ł a d n e r o z j e ż d ż a n i e się po k r a j u , skie, z a p r o w a d z a j ą c e w k r a j u z p o c z ą t k i e m 1967 r. system
ostra w a l k a r o z m a i t y c h u g r u p o w a ń w w i e l u miastach — k o n t r o l i w o j s k o w e j , w y d a ł y z a r z ą d z e n i e o zajęciu n a j ­
w y w a r ł y d e z o r g a n i z u j ą c y w p ł y w na g o s p o d a r k ę narodo­ w a ż n i e j s z y c h p r z e d s i ę b i o r s t w przez jednostki wojskowe,
w ą , z w ł a s z c z a na p r z e m y s ł , na szereg g a ł ę z i t r a n s p o r t u , to jest o b r a ł y k u r s na o r g a n i z a c j ę p r o d u k c j i b e z p o ś r e d n i o
na handel w e w n ę t r z n y i zagraniczny. W y s t ą p i e n i a r o b o t ­ pod k o n t r o l ą a r m i i , na m i l i t a r y z a c j ę w a r u n k ó w pracy i ż y ­
n i k ó w przeciwko maoistowskiej polityce, p r z y b i e r a j ą c e po­ cia mas p r a c u j ą c y c h . Kosztem p o d j ę c i a t a k i c h nadzwyczaj­
s t a ć f o r m a l n y c h w a l k z caofanami i h u n g w e j p i n g a m i , n y c h ś r o d k ó w — g ł ó w n i e z a ś w w y n i k u p o ł o ż e n i a kresu
s t r a j k ó w i m a r s z ó w do d u ż y c h o ś r o d k ó w w poszukiwaniu w d r u g i e j p o ł o w i e 1968 r. ingerencji h u n g w e j p i n g ó w i cao­
schronienia przed s a m o w o l ą „ l e w i c o w c ó w " , n a p a ś c i na f a n ó w w s p r a w y p r z e d s i ę b i o r s t w i w p r o w a d z e n i u w przed­
k i e r o w n i c t w a p r z e d s i ę b i o r s t w i personel i n ż y n i e r y j n o - s i ę b i o r s t w a c h nieco innego niż przed „ r e w o l u c j ą k u l t u ­
-techniczny — s p o w o d o w a ł y zahamowanie l u b spadek p r o ­ r a l n ą " systemu wynagradzania za p r a c ę — dopiero
d u k c j i w 1967 r. w p r z e m y ś l e w ę g l o w y m , n a f t o w y m , che­ w 1969 r. w n i e k t ó r y c h g a ł ę z i a c h p r z e m y s ł u u d a ł o się
m i c z n y m , c e m e n t o w y m , k o p a l n i c t w i e r u d y żelaza, m e t a ­ p r z y w r ó c i ć poziom p r o d u k c j i 1966 r. W e d ł u g ocen ekono­
l u r g i i i w w i e l u g a ł ę z i a c h p r z e m y s ł u lekkiego.** W j e d - m i s t ó w radzieckich stan p r o d u k c j i w szeregu podstawo­
w y c h g a ł ę z i p r z e m y s ł u C h R L w latach 1966—1969 cha­
* Rozdział napisał A. M. Grigoriew. rakteryzowały następujące wskaźniki:
** Zgodnie z doniesieniami chińskiej prasy i radia, różnego ro­
kiego ChRL, w tym także w zagłębiach naftowych Tacing, Kara-
dzaju silne konflikty powodujące wstrzymanie produkcji miały m
a j i Jumen oraz największych zagłębiach węglowych w Fuszu-
miejsce w większości wielkich przedsiębiorstw przemysłu cięż- nie, Tatungu i odkrywkach w Cingsingu.

586 587
 Produkcja przemysłowa Chin w latach 1966—1969 W rezultacie „ r e w o l u c j a k u l t u r a l n a " w y r z ą d z i ł a stosun­
1 kowo n i e w i e l k i e szkody p r o d u k c j i r o l n e j (w 1967—1968 r.
Jednostka
Produkcja przemysłowa 1966 1967 1968 1969
miary u l e g ł y zmniejszeniu dostawy na w i e ś n a w o z ó w m i n e r a l ­
n y c h i s p r z ę t u technicznego). D y n a m i k ę w z r o s t u p r o d u k ­
Globalna wartość
c j i zbóż w C h R L w t y m okresie: 1966 r. — 175—180 m i n
produkcji przemysłu mld juanów 135 110 120 135
Stal min ton 13 10 13 t o n ; w 1967 r. — 187—200 m i n ton; w 1968 r. — 180 m i n
11
Węgiel — „ — 245 170 200 225 ton *, o k r e ś l i ł y dobre w a r u n k i k l i m a t y c z n e w latach
Ropa naftowa i smoła — „ — 12 10 11 15 1966—1967 i z a d o w a l a j ą c e w 1968 r.
Energia elektryczna mld KWh 70 55 60 65 Skoncentrowanie się m a o i s t ó w na sprawach l i k w i d a c j i
Obrabiarki do metali tys. sztuk 42 35 35 40
poprzedniego aparatu partyjno-politycznego i stworzenia
Samochody — „ — 52 40 45 50
Nawozy mineralne min t 8,5 7,5 8 9 nowego systemu p r z e s ą d z i ł o o o s ł a b i e n i u u w a g i w ł a d z
Cement 13 10 11 13 c e n t r a l n y c h dla z a g a d n i e ń p o l i t y k i gospodarczej. K o m u ­
Tkaniny bawełniane mld m 6,5 6 6,5 7 nikat X I plenum K C K P C h potwierdzał wprawdzie wszy­
Cukier min t 1,6 1,7 1,6 1,7 stkie maoistowskie w y t y c z n e w kwestiach r o z w o j u s p o ł e -
Ź r ó d ł o : „Problemy i protiworieczija industrialnogo razwitija Kitajskoj czno-ekonomicznego, h a s ł a „ u c z y ć się od Tacinga", „ u c z y ć
Narodnoj Riespubliki", pod red. M. I. Sładkowskiego, Moskwa 1974, s. 194.
się od T a c z a j ą " , g l o r y f i k o w a ł „ w i e l k i skok", a nawet
J e d y n ą g a ł ę z i ą p r z e m y s ł u , k t ó r e j nie d o t k n ę ł a „ r e w o l u ­ s t w i e r d z a ł , że „ r e w o l u c j a k u l t u r a l n a " w i n n a d o p r o w a d z i ć
cja k u l t u r a l n a " , b y ł p r z e m y s ł z b r o j e n i o w y . W e d ł u g ocen do nowego „ o g r o m n e g o w z l o t u " l u b „ s k o k u " — lecz mao-
e k s p e r t ó w zagranicznych same t y l k o b e z p o ś r e d n i e w y ­ istowski o ś r o d e k k i e r o w n i c z y nie w y d a ł ż a d n y c h o k r e ś l o ­
d a t k i na cele wojskowe w 1966 r. w y n o s i ł y 6 m l d d o l a r ó w , n y c h d y r e k t y w d o t y c z ą c y c h spraw gospodarki.
w 1967 r. — 8 m l d , a w 1968 r. i 1969 r. — po 10 m l d K w e s t i a g ł ó w n y c h k i e r u n k ó w p o l i t y k i gospodarczej po­
doi. Ł ą c z n ą k w o t ę b e z p o ś r e d n i c h i p o ś r e d n i c h n a k ł a d ó w z o s t a w a ł a w c i ą g u 1966—1968 r. bardzo niesprecyzowana.
• w tej dziedzinie oceniano na 18—20 m l d doi., co s t a n o w i ł o Z jednej s t r o n y wszelkie p r ó b y k r y t y k i k u r s u „ w i e l k i e g o
ponad 4 0 % r o z c h o d ó w b u d ż e t o w y c h kraju.* s k o k u " i k o m u n l u d o w y c h , a t a k ż e n a j w a ż n i e j s z e elemen­
Jak j u ż o t y m b y ł a mowa, w obawie przed w y s t ą p i e n i a ­ t y p o l i t y k i „ u r e g u l o w a n i a " , na p r z y k ł a d k i e r u n e k z b i l a n ­
m i c h ł o p s k i m i m a o i ś c i nie zdecydowali się na rozszerze­ sowanego rozwoju, b o d ź c e materialne i inne m a o i ś c i o k r e ś ­
nie „ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " na w i e ś . Szybkie p o w o ł y w a ­ l i l i jako „ c z a r n ą l i n i ę " i „ k o n t r r e w o l u c y j n y ekonomizm".
nie na wsi „ k o m i t e t ó w r e w o l u c y j n y c h " ( z a s t ą p i ł y one za­ Z d r u g i e j zaś s t r o n y maoistowski „ s z t a b " w y c z e k i w a ł j e ­
r z ą d y komun) ś w i a d c z y ł o , że szło t u t y l k o o z m i a n ę n a z w y szcze zapewne, s o n d o w a ł stanowiska i realne zamierzenia
poprzednich o r g a n ó w k i e r o w n i c z y c h , że proces ten prze­ n o w y c h s z e f ó w w terenie, nie d e c y d o w a ł się, aby w z ł o ­
b i e g a ł na wsi bez czystek i g w a ł t o w n y c h w s t r z ą s ó w . ż o n e j sytuacji politycznej z a ż ą d a ć p r z e j ś c i a do realizacji
swych d y r e k t y w . L a t e m 1968 r., w okresie n o w e j ofen­
* Po pierwszej eksplozji bomby atomowej, październik 1964 r., * s y w y „ l e w i c o w c ó w " , w prasie n i e k t ó r y c h p r o w i n c j i za-
przeprowadzono w grudniu 1966 r. nieudaną próbę z bombą wo­
dorową; w końcu grudnia 1968 r. nastąpił wybuch bomby o mocy * Są to średnie oceny spośród ocen wysuwanych przez specjali­
3 MGT; 23 i 29 września 1969 r. dokonano próbnych wybuchów stów zagranicznych (Y. S. Prybyla, „The Political Economy of
jądrowych pod ziemią (o niewielkiej mocy) i w powietrzu (3 MGT). Communist China", Scranton 1970, s. 565).

588 589
 mieszczono a r t y k u ł y z w i ą z a n e z 10 r o c z n i c ą „ w y t y c z n y c h " na p o c z ą t k u 1965 r. Generalnie j e d n a k ż e grupa Mao
Mao o „ k o n s t y t u c j i a n s z a ń s k i e j " * i z u t w o r z e n i e m k o ­ Tse-tunga, k t ó r a zamiast realizacji trzeciego p l a n u p i ę ­
m u n l u d o w y c h , n a w o ł u j ą c e do wcielania jego d y r e k t y w cioletniego n a r z u c i ł a k r a j o w i d ł u g o t r w a ł y okres w s t r z ą s ó w
w ż y c i e . W szeregu m i e j s c o w o ś c i p o j a w i ł y się doniesie­ politycznych, o k a z a ł a się n i e w stanie, b y z a p r o p o n o w a ć
nia o p o w i ę k s z e n i u m a ł y c h brygad, o przekazaniu d u ż e j j a k ą k o l w i e k j a ś n i e j s z ą p e r s p e k t y w ę r o z w o j u gospodarki.
brygadzie statusu j e d n o s t k i r o z r a c h u n k u gospodarczego, Polityka zagraniczna ChRL w latach 1966—1969 * De­
0 z w i ę k s z e n i u p o t r ą c e ń na jej fundusz z funduszu m a ł y c h klaracje d o t y c z ą c e p o l i t y k i zagranicznej oraz p r a k t y k a
b r y g a d . Po jesiennych zbiorach i n f o r m o w a n o o znacznym m a o i s t ó w w t y c h latach s z c z e g ó l n i e w y r a z i ś c i e u j a w n i ł y
nasileniu b u d o w n i c t w a irygacyjnego w k o m u n a c h ; tonem s z o w i n i s t y c z n ą i s t o t ę „ o d r ę b n e g o k u r s u " Mao Tse-tunga;
1 t r e ś c i ą p r z y p o m i n a ł y one w i a d o m o ś c i o skali b u d o w n i ­ o b n a ż a ł y jeden z p o d s t a w o w y c h c e l ó w zorganizowanego
ctwa irygacyjnego w k o ń c u 1957 i p o c z ą t k u 1958 r. Jed­ przez m a o i s t ó w a t a k u na K P C h , k t ó r y z m i e r z a ł do tego,
n a k ż e w k o ń c u 1968 r. — tzn. w okresie silnego o s ł a b i e ­ aby c a ł k o w i c i e z e r w a ć z w p ł y w e m p l a t f o r m y j e j V I I I
nia pozycji „ l e w i c o w c ó w " oraz dalszego umocnienia pozy­ zjazdu — w zakresie p o l i t y k i zagranicznej, u s u n ą ć z p a r t i i
c j i przedstawicieli a r m i i — zaprzestano tego rodzaju apeli oraz z jej k i e r o w n i c t w a t y c h wszystkich, k t ó r z y w j a k i ­
i doniesień. k o l w i e k s p o s ó b p r z e c i w s t a w i a l i się nacjonalistycznym m a ­
Zwiększenie zaś autonomii władz terenowych, p o w o ł y ­ n e w r o m m a o i s t ó w na arenie m i ę d z y n a r o d o w e j .
wanie się na o s t r o ś ć w a l k i politycznej i miejscowe w a r u n ­ Rozwijaniu „rewolucji kulturalnej" towarzyszyło postę­
k i — p r z y b r a k u sprecyzowanej o g ó l n e j l i n i i — pozosta­ p u j ą c e nasilenie r o z ł a m o w e j d z i a ł a l n o ś c i m a o i s t ó w w m i ę ­
w i a ł o „ k o m i t e t o m r e w o l u c y j n y m " d u ż e m o ż l i w o ś c i mane­ dzynarodowym ruchu komunistycznym i narodowowyzwo­
wrowania. l e ń c z y m , a k t y w i z o w a n i e k a m p a n i i antyradzieckich, o s i ą g a ­
Dopiero w k o ń c u 1968 r. maoistowskie c e n t r u m zdecydo­ j ą c y c h w okresach zaostrzenia w e w n ę t r z n e j w a l k i p o l i ­
w a ł o się na o g ł o s z e n i e w y c i n k o w y c h , o g ó l n y c h w y t y c z ­ tycznej w Chinach r o z m i a r y h i s t e r i i antyradzieckiej.
n y c h w sprawie r o z w o j u p r z e m y s ł u . K i e r u j ą c się koniecz­ Okres d z i a ł a l n o ś c i C h R L w dziedzinie p o l i t y k i zagra­
nością z w i ę k s z e n i a w o l u m e n u p r o d u k c j i , a zapewne t e ż nicznej od 1966 r . do d r u g i e j p o ł o w y 1968 r., n a z w a n y
u w z g l ę d n i a j ą c realne w a r u n k i , w ł a d z e p e k i ń s k i e w e z w a ł y „okresem dyplomacji hungwejpingowskiej", charakteryzo­
do wszechstronnego r o z w i j a n i a p r z e m y s ł u terenowego
w a ł się z jednej s t r o n y b r u t a l n y m i „ f r o n t a l n y m i " a t a k a m i
w ramach p r o w i n c j o n a l n y c h i regionalnych k o m p l e k s ó w
przede w s z y s t k i m na szereg s ą s i a d u j ą c y c h z C h R L k r a ­
ekonomicznych, m o t y w u j ą c ich u t w o r z e n i e k o n i e c z n o ś c i ą
j ó w oraz przedstawicieli d y p l o m a t y c z n y c h t y c h k r a j ó w
p r z y g o t o w a ń na w y p a d e k w o j n y . D y r e k t y w a ta s t a n o w i ł a
w Pekinie, aby w y m u s i ć na n i c h opowiedzenie się za
b e z p o ś r e d n i ą k o n t y n u a c j ę i , b y ć m o ż e , potwierdzenie sys­
k u r s e m m a o i s t ó w . Z d r u g i e j natomiast strony manifesto­
t e m u planowania i z a r z ą d z a n i a g o s p o d a r k ą , w y s u n i ę t e g o
wanie l e k c e w a ż e n i a dla powszechnie uznanych n o r m sto­
s u n k ó w m i ę d z y n a r o d o w y c h , h a ł a ś l i w e demonstracje przed
* Chodzi o dyrektywę Mao Tse-tunga z 22 marca 1960 r., w któ­
obcymi ambasadami, n a p a ś c i na zagranicznych d y p l o ­
rej na przykładzie Kombinatu Metalurgicznego w Anszanie spre­
cyzował on swoje zasady działania socjalistycznego przedsiębior­ m a t ó w i obcych przedstawicieli, p r o w o k a c y j n e akcje sa-
stwa przemysłowego (por. „Zenmin Żypao" 23 III 1970) — przyp.
red. pols. * Rozdział napisał A. M. Grigoriew.

590 591
 m y c h przedstawicieli C h R L poza g r a n i c a m i k r a j u — m i a ł o M S Z ChRL,* a t a k ż e z d ą ż e n i e m przedstawicieli d y p l o ­
p o d t r z y m y w a ć n i e p o k ó j mas, s ł u ż y ć i n d o k t r y n a c j i mas m a t y c z n y c h C h R L do zademonstrowania za w s z e l k ą c e n ę
w awanturniczo-nacjonalistycznym, a n t y r a d z i e c k i m duchu. swej w i e r n o ś c i „ i d e o m " Mao Tse-tunga. R ó w n o c z e ś n i e ó w
W B i r m i e , K a m b o d ż y i N e p a l u przedstawiciele d y p l o ­ z e w n ę t r z n y rozgardiasz i atakowanie „ w s z y s t k i e g o co p o ­
m a t y c z n i C h R L , licząc na w y w a r c i e nacisku na r z ą d y t y c h padnie" — przedstawicieli k r a j ó w socjalistycznych i k a p i ­
k r a j ó w , p r ó b o w a l i i n s p i r o w a ć demonstracje i r o z r u c h y pod talistycznych — m a o i ś c i w y k o r z y s t y w a l i do k a m u f l o w a ­
h a s ł a m i obrony i szerzenia „ i d e i Mao Tse-tunga". Na nia nowego z w r o t u w kursie swej p o l i t y k i zagranicznej.
granicy i n d y j s k o - c h i ń s k i e j p o n o w i ł y się k o n f l i k t y zbrojne, G ł ó w n ą t r e ś c i ą tego z w r o t u b y ł o g w a ł t o w n e zaostrzenie
k i l k u p r a c o w n i k ó w ambasady i n d y j s k i e j w C h R L zostało w a l k i przeciwko k r a j o m socjalistycznym i poszukiwanie
o s k a r ż o n y c h o szpiegostwo i w y d a l o n o ich z C h i n . Aresz­ na t y m gruncie k o n t a k t ó w teraz j u ż nie t y l k o z J a p o n i ą
towano szereg o b y w a t e l i R F N i W i e l k i e j B r y t a n i i , • b y ł y czy R F N , lecz przede w s z y s t k i m z k o ł a m i r z ą d z ą c y m i
organizowane k r z y k l i w e demonstracje i w y s t ą p i e n i a USA.
w M a k a u i H o n g k o n g u . W stolicach n i e k t ó r y c h p a ń s t w za­ R o z w o j o w i „ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " t o w a r z y s z y ł a zade­
chodnioeuropejskich i k r a j ó w arabskich obywatele c h i ń s c y monstrowana przez m a o i s t ó w g w a ł t o w n a eskalacja w r o ­
k i e r o w a n i przez przedstawicieli d y p l o m a t y c z n y c h C h R L gości wobec K P Z R i Z w i ą z k u Radzieckiego. W listopadzie
i p r z y ich c z y n n y m udziale p r ó b o w a l i o r g a n i z o w a ć m a r ­ 1965 r „ r o z p o c z y n a j ą c „ r e w o l u c j ę k u l t u r a l n ą " , m a o i ś c i
sze, wiece, demonstracyjne o d c z y t y w a n i e c y t a t ó w z prac w y s t ą p i l i z p r z y g o t o w a n y m pod k i e r u n k i e m Mao T s e - t u n ­
Mao Tse-tunga. ga a r t y k u ł e m , w k t ó r y m n i e z w y k l e ostro i kategorycznie
S z c z e g ó l n i e jednak szerokim z a s i ę g i e m i systematycz­ odrzucali j e d n o ś ć i w s p ó l n e d z i a ł a n i e ze Z w i ą z k i e m Ra­
nością o d z n a c z a ł y się prowokacyjne, s k r u p u l a t n i e przygo­ d z i e c k i m w walce p r z e c i w k o agresji U S A w W i e t n a m i e .
t o w y w a n e akcje m a o i s t ó w przeciwko przedstawicielom W m a r c u 1966 r. Mao Tse-tung o d m ó w i ł podpisu pod
d y p l o m a t y c z n y m i o b y w a t e l o m k r a j ó w socjalistycznych, p r o j e k t e m k o m u n i k a t u o w y n i k a c h spotkania delegacji
p r z y b i e r a j ą c e p o s t a ć bezprecedensowych p r ó b organizo­ K P C h i K P Japonii, parafowanego ze s t r o n y c h i ń s k i e j
wania manifestacji w Moskwie; blokad, w i e l o d n i o w y c h przez L i u Szao-ci i Teng Siao-pinga, w k t ó r y m to k o m u ­
„ w i e c ó w " i demonstracji w Pekinie przed a m b a s a d ą nikacie b y ł a zawarta teza o d o n i o s ł o ś c i i k o n i e c z n o ś c i
Z w i ą z k u Radzieckiego i i n n y c h k r a j ó w socjalistycznych; wspólnego działania wszystkich partii komunistycznych
napadani b y l i i z n i e w a ż a n i przedstawiciele k r a j ó w w s p ó l ­ i sił a n t y i m p e r i a l i s t y c z n y c h .
n o t y socjalistycznej, p r z e t r z y m y w a n e s t a t k i i t p . 3 9
I s t o t ę nowego k u r s u m a o i ś c i po raz pierwszy u j a w n i l i
K o n t y n u u j ą c p o l i t y k ę rozpalania i w y k o r z y s t y w a n i a * W latach 1966—1968 Pekin na długo odwołał swych ambasa­
ognisk n a p i ę c i a , m a o i ś c i zajęli p r o w o k a c y j n e stanowisko dorów prawie ze wszystkich 45 krajów, z którymi ChRL utrzy­
w okresie w o j n y arabsko-izraelskiej, za p o m o c ą ekstre­ mywała stosunki dyplomatyczne, po to, aby dokonać weryfikacji
m i s t y c z n y c h apeli starali się p o d w a ż y ć j e d n o ś ć k r a j ó w i reorientacji chińskich dyplomatów w duchu nowej polityki. Nie
odwołano jedynie zaufanego człowieka Mao Tse-tunga i Czou En-
arabskich.
-laja — Huang Hua, ambasadora ChRL w ZRA (obecnie stały
Szereg akcji, z w ł a s z c z a z a g r a n i c ą , w okresie „ d y p l o m a ­ przedstawiciel ChRL w ONZ); za jego to pośrednictwem utrzy­
c j i h u n g w e j p i n g o w s k i e j " w i ą z a ł o się w p e w n e j mierze mywane były kontakty z przedstawicielami szeregu wielkich kra­
z t r w a j ą c ą przez pewien czas d e z o r g a n i z a c j ą aparatu jów kapitalistycznych.

592 593
38 — Najnowsza.
 w komunikacie X I p l e n u m K C K P C h , o g ł o s i w s z y w n i m , przeciwko K P Z R i ZSRR. P e k i n stopniowo w i ę c z a w r a c a ł
ż e za swego wroga n r 1 u w a ż a j ą Z w i ą z e k Radziecki. Roz­ k u t z w . z r ó ż n i c o w a n e j polityce wobec k r a j ó w socjalistycz­
szerzenie z a ś przez m a o i s t ó w skali i rozmachu a n t y r a ­ nych, k t ó r e j istota p o l e g a ł a na d ą ż e n i u do p o d w a ż e n i a b r a ­
dzieckich w y s t ą p i e ń i p r o w o k a c j i w latach n a s t ę p n y c h terskich w i ę z i m i ę d z y ZSRR i i n n y m i k r a j a m i socjali­
z m i e r z a ł o do ukazania k o n s e k w e n c j i w prowadzeniu a n t y ­ s t y c z n y m i : przez oszczercze o s k a r ż e n i e Z ' ; R R O „ d y k t a t " ,
radzieckiej p o l i t y k i . f a ł s z o w a n i e znaczenia i c h a r a k t e r u s t o s u n k ó w w R W P G ,
W okresie „ d y p l o m a c j i h u n g w e j p i n g o w s k i e j " k o ł a r z ą ­ p o d k r e ś l a n i e w s z e l k i m i sposobami i s t n i e j ą c y c h rzekomo
d z ą c e n a j w i ę k s z y c h p a ń s t w k a p i t a l i s t y c z n y c h ustosunko­ r ó ż n i c i n t e r e s ó w p o s z c z e g ó l n y c h k r a j ó w socjalistycznych,
w a ł y się d w o i ś c i e wobec C h R L . Demonstrowana w t e d y popieranie a n t y r a d z i e c k o ś c i i p r z e j a w ó w nacjonalizmu,
a k t y w n i e przez m a o i s t ó w w r o g o ś ć do ZSRR i i n n y c h k r a ­ a nawet t a k zwanego n e u t r a l i z m u wobec antyradzieckiej
j ó w socjalistycznych w z m o g ł a w k r a j a c h k a p i t a l i s t y c z n y c h p o l i t y k i P e k i n u . Nastawienie to w p a ź d z i e r n i k u 1968 r.
zainteresowanie k o n t a k t a m i z Pekinem, lecz „ h u n g w e j - znalazło swój wyraz w uchwałach X I I plenum K C KPCh.
p i n g o w s k i e " metody, n i e s t a b i l n o ś ć sytuacji w C h R L po­ A n t y r a d z i e c k i e akcje m a o i s t ó w o s i ą g n ę ł y n i e b y w a ł e f o r ­
w s t r z y m y w a ł y je przed j a k i m i k o l w i e k k o n k r e t n y m i po­ m y i zaognienie na p o c z ą t k u 1969 r., w okresie ostrej w a l ­
sunięciami. k i w e w n ę t r z n o p o l i t y c z n e j w p r z e d d z i e ń I X zjazdu. C h c ą c
W t y c h w a r u n k a c h maoistowski „ s z t a b " p o ł o ż y ł kres zespolić r ó ż n e siły na gruncie nacjonalistycznym, p r z e m y ­
„ h u n g w e j p i n g o w s k i e j d y p l o m a c j i " i od k o ń c a 1968 r. zaczął cić tezy antyradzieckie do d o k u m e n t ó w p r o g r a m o w y c h
p r z e c h o d z i ć do n o w e j t a k t y k i w prowadzeniu swego k u r s u zjazdu, z a p e w n i ć sobie s w o b o d ę m a n e w r u i d y k t a t u w sy­
p o l i t y k i zagranicznej. Z w i ę k s z o ś c i ą k r a j ó w z o s t a ł y w z n o ­ t u a c j i rzekomo p r z y b l i ż a j ą c e g o się k o n f l i k t u wojennego —
w i o n e stosunki na szczeblu a m b a s a d o r ó w ; P e k i n p o d j ą ł m a o i ś c i p o s u n ę l i się w m a r c u 1969 r. do zorganizowania
t e ż szereg k r o k ó w m a j ą c y c h p o d k r e ś l i ć , że C h R L b ę d z i e p r o w o k a c j i z b r o j n y c h na granicy r a d z i e c k o - c h i ń s k i e j w r e ­
r e s p e k t o w a ł a ogólnie przyjęte normy stosunków m i ę d z y ­ jonie w y s p y D a m a n s k i j . 40
Poczynania te m i a ł y jedno­
n a r o d o w y c h . W k o ń c u 1968 r., po z g ó r ą o ś m i o l e t n i m c z e ś n i e z a d e m o n s t r o w a ć „ n i e w i e r z ą c y m " na Zachodzie
okresie z a c i e k ł y c h a t a k ó w na z a s a d ę pokojowego w s p ó ł ­ i w U S A „ s k u t e c z n y " antysowietyzm Pekinu, udowodnić,
istnienia, P e k i n w t o k u r o z m ó w w sprawie w z n o w i e n i a że m a o i ś c i nie o g r a n i c z a j ą się t y l k o do w e r b a l i z m u , że
s p o t k a ń m i ę d z y ambasadorami C h R L i U S A w Warszawie k u r s antyradziecki z o s t a ł p r z y j ę t y w Chinach na serio i na
o ś w i a d c z y ł , że C h R L jest gotowa n a w i ą z a ć z U S A stosunki długo.
na podstawie p i ę c i u zasad pokojowego w s p ó ł i s t n i e n i a
p a ń s t w o o d m i e n n y c h ustrojach s p o ł e c z n y c h . R ó w n o c z e ś ­
nie t y m gestom w s t r o n ę U S A t o w a r z y s z y ł o dalsze nasi­ 3. Legalizacja rezultatów
lenie d z i a ł a l n o ś c i i propagandy antyradzieckiej, a t a k ż e „rewolucji kulturalnej". IX zjazd KPCh
p r ó b y rozbicia systemu socjalistycznego, p r ó b y spekulowa­
nia na wydarzeniach w C z e c h o s ł o w a c j i i otwarcie p r o w o ­ W dniach od 1 do 24 k w i e t n i a 1969 r. o d b y w a ł y się w Pe­
kacyjne stanowisko w t e j sprawie. W e w r z e ś n i u zaś 1968 r. k i n i e obrady I X zjazdu K P C h . Uczestnicy zjazdu nie b y l i
Mao Tse-tung w telegramie do E. H o d ż y z a p o w i e d z i a ł , w y b r a n i , lecz zostali d o b r a n i przez e l i t ę k i e r o w n i c z ą k r a j u .
że P e k i n rozpoczyna „ n o w y , h i s t o r y c z n y okres w a l k i " Liczba u c z e s t n i k ó w zjazdu o k a z a ł a się p r z y t y m znacznie

594 38* 595

 mniejsza, niż poprzednio przewidywano: wzięło w n i m K P C h , przekreślali doświadczenia b u d o w y socjalizmu
udział t y l k o 1,5 tys. osób. Objaśniało się t o z a r ó w n o cha­ w
Chinach do 1957 r. Zaszczepienie K o m u n i s t y c z n e j P a r t i i
r a k t e r e m s y t u a c j i p o l i t y c z n e j w k r a j u , j a k i zadaniami, C h i n „idei Mao Tse-tunga" jako j e j teoretycznej podstawy
które zostały postawione przed zjazdem. Przyjęcie nowego uznano w referacie za największe osiągnięcie „rewolucji
k u r s u politycznego, zatwierdzenie ideologicznych i orga­ kulturalnej".
n i z a c y j n y c h podstaw n o w e j p a r t i i , zwłaszcza zaś formo­ P o r ó w n a n i e r e f e r a t u L i n Piao z p o p r z e d n i m i o f i c j a l n y m i
wanie k i e r o w n i c z e j góry — wszystko to nadal powodowa­ d o k u m e n t a m i (w szczególności ze z n a n ą pod n a z w ą „25
ło niemałe tarcia, większa więc liczba uczestników zjazdu p u n k t ó w " propozycją z 14 czerwca 1963 r . w sprawie ge­
prawdopodobnie przysporzyłaby d o d a t k o w y c h trudności n e r a l n e j l i n i i m i ę d z y n a r o d o w e g o r u c h u komunistycznego)
k i e r o w n i c t w u K P C h w rozwiązaniu t y c h zadań. A b y za­ ukazuje dalszą ewolucję p o g l ą d ó w m a o i s t ó w , świadczy
p e w n i ć sobie p r z y t y m większość na zjeździe i podjąć o c a ł k o w i t y m z e r w a n i u przez n i c h z ideami naukowego
w y g o d n e m u decyzje, maoistowskie k i e r o w n i c t w o posunę­ k o m u n i z m u . Jeśli b o w i e m w „25 p u n k t a c h " p o w o ł y w a n o
ło się do brutalnego pogwałcenia statutu p a r t i i , odrzu­ się jeszcze n a prawidłowości b u d o w y socjalizmu, przedsta­
ciwszy całkowicie zasadę c e n t r a l i z m u demokratycznego. wione w D e k l a r a c j i i Oświadczeniu moskiewskich narad
W odróżnieniu od V I I I zjazdu, którego obrady były sze­ 1957 i 1960 r., t o obecnie odrzucono j e całkowicie. Zada­
r o k o przedstawione i komentowane przez prasę, t y m r a ­ nia stworzenia materialno-technicznej bazy socjalizmu,
zem n i e opublikowano ż a d n e g o z wystąpień na I X zjeź­ r o z w o j u d e m o k r a c j i socjalistycznej, dokonania rzeczywi­
dzie. Po zakończeniu obrad ukazał się t y l k o w d r u k u stej r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j , podniesienia d o b r o b y t u mas
skrócony i p o p r a w i o n y referat L i n Piao. T e n s k o r y g o w a n y pracujących nawet nie zostały wysunięte. P r o b l e m m o ż ­
r e f e r a t b y ł 14 k w i e t n i a f a k t y c z n i e przyjęty jako g ł ó w n a liwości zwycięstwa socjalizmu w j e d n y m l u b w k i l k u k r a ­
u c h w a ł a zjazdu. Pod w z g l ę d e m istoty i f o r m y demonstro­ jach b y ł r o z p a t r y w a n y w referacie L i n Piao wyłącznie
w a ł on zerwanie z postanowieniami V I I I zjazdu, w któ­ w uzależnieniu od ostatecznej l i k w i d a c j i i m p e r i a l i z m u , t z n .
r y c h była zawarta i określona generalna l i n i a b u d o w y so­ z pozycji t r o c k i s t o w s k i c h .
c j a l i z m u w Chinach oraz p r o k l a m o w a n y k u r s na jedność P r o g r a m b u d o w y socjalizmu został odrzucony i zastą­
C h R L i K P C h z k r a j a m i socjalistycznymi i m i ę d z y n a r o ­ piony p o l i t y c z n y m i d y r e k t y w a m i w sprawie t a k zwanej
d o w y m r u c h e m k o m u n i s t y c z n y m . B y ł on p o ś w i ę c o n y glo­ n i e p r z e r w a n e j r e w o l u c j i , prowadzenia „walki k l a s o w e j "
r y f i k a c j i Mao Tse-tunga i jego „idei", u s p r a w i e d l i w i a n i u w e w n ą t r z k r a j u i poza jego granicami, przygotowania ca­
„rewolucji k u l t u r a l n e j " i uzasadnianiu hegemonistycznej łego n a r o d u do w o j n y , zamienienia C h i n w w i e l k i obóz
l i n i i P e k i n u w polityce zagranicznej. w o j s k o w y . Z j a z d usprawiedliwiał ustanowienie r e ż y m u
V/ referacie L i n Piao została wysunięta teza, iż maoizm wojskowego w k r a j u . W referacie L i n Piao m ó w i o n o za­
jest rzekomo n o w y m , w y ż s z y m etapem r o z w o j u marksi­ t e m , że a r m i a jest „ n i e z a w o d n y m oparciem d y k t a t u r y " ,
1
zmu-leninizmu. Próbując uzasadnić aspiracje Mao Tse- „ g ł ó w n ą częścią składową państwa' . Z j a z d n i e wypraco­
-tunga do r o l i lidera ś w i a t o w e g o r u c h u rewolucyjnego, * w a ł ż a d n e g o konkretnego p r o g r a m u r o z w o j u społeczno-
maoiści p r z e c i w s t a w i a l i „idee" i praktykę Mao c a ł e m u -ekonomicznego Chin.
historycznemu doświadczeniu m i ę d z y n a r o d o w e g o r u c h u I X zjazd K P C h p r o k l a m o w a ł k u r s na przygotowanie
komunistycznego od czasów L e n i n a , fałszowali historię się do w o j n y jako długofalowy p r o g r a m p a r t i i i całego

596 597
 narodu. W z w i ą z k u z t y m j e d n y m z g ł ó w n y c h z a d a ń re­ Zasadnicza t r e ś ć s t a t u t u ukazuje zamiar p r z e k s z t a ł c e ­
f e r a t u L i n Piao b y ł o udowodnienie tezy o n i e u c h r o n n o ś c i nia p a r t i i w n a r z ę d z i e realizacji „ i d e i Mao Tse-tunga",
n o w e j w o j n y ś w i a t o w e j , a nawet tego, iż b y ł a b y ona po­ w i n s t r u m e n t jego w ł a d z y osobistej. System osobistej w ł a ­
żądana.
dzy w Chinach z o s t a ł m . i n . u t r w a l o n y przez w ł ą c z e n i e
Jako uzasadnienie maoistowskiej d o k t r y n y p o l i t y k i za­ do części p r o g r a m o w e j s t a t u t u nie m a j ą c e g o precedensu
granicznej p o s ł u ż y ł y tezy o „ s p r z e c z n o ś c i a c h we w s p ó ł ­ stwierdzenia, że L i n Piao jest „ k o n t y n u a t o r e m dzieła t o ­
czesnym ś w i e c i e " , przedstawione w referacie L i n Piao; warzysza Mao Tse-tunga".
z m i e r z a ł y one do postawienia Z w i ą z k u Radzieckiego („so- W statucie pomniejszano znaczenie O g ó l n o c h i ń s k i e g o
c j a l i m p e r i a l i z m u " w e d ł u g t e r m i n o l o g i i c h i ń s k i e j ) na jednej Zjazdu i K C K P C h jako najwyższych kolegialnych kie­
płaszczyźnie z p a ń s t w a m i imperialistycznymi i przeciw­
r o w n i c z y c h instancji p a r t i i ; nie z o s t a ł a ustalona periodycz-
stawienia go w ten s p o s ó b i n n y m k r a j o m socjalistycznym
n o ś ć z w o ł y w a n i a p o s i e d z e ń p l e n a r n y c h K C ; został z l i k w i ­
i r o z w i j a j ą c y m się. W a l k a ze Z w i ą z k i e m Radzieckim zo­
d o w a n y Sekretariat K C . P e ł n i a k i e r o w a n i a p a r t i ą , r z ą ­
s t a ł a o g ł o s z o n a przez L i n Piao j a k o jedno z zasadniczych
dem i a r m i ą s k o n c e n t r o w a ł a s i ę w r ę k a c h p r z e w o d n i c z ą ­
zadań p a ń s t w a chińskiego.
cego K C , jego z a s t ę p c y oraz S t a ł e g o K o m i t e t u B i u r a P o l i ­
N o w y statut p a r t i i u c h w a l o n y na I X zjeździe r ó ż n i ł się
tycznego K C K P C h .
zasadniczo od S t a t u t u K P C h , zatwierdzonego przez V I I I
W rozdziale d o t y c z ą c y m c z ł o n k ó w p a r t i i p o d k r e ś l o n o
o g ó l n o c h i ń s k i zjazd p a r t i i i utrzymanego w d u c h u m a r ­
jedynie ich o b o w i ą z k i . Za g ł ó w n y z a ś o b o w i ą z e k c z ł o n k ó w
ksizmu-leninizmu.
p a r t i i uznano studiowanie i stosowanie „ i d e i Mao T s e - t u n ­
Z nowego s t a t u t u w y ł ą c z o n o zawarte t a m o k r e ś l e n i e ga". P r a w a c z ł o n k ó w p a r t i i z o s t a ł y znacznie z r e d u k o w a ­
p o d s t a w o w y c h z a d a ń p a r t i i w dziedzinie b u d o w y socjali­ ne, m . i n . nie wspomina s i ę o p r a w i e w y b i e r a n i a i bycia
stycznej gospodarki i k u l t u r y , s t a ł e j p o p r a w y w a r u n k ó w w y b r a n y m do instancji p a r t y j n y c h ; zachowano w e r b a l n i e
życia narodu, r o z w o j u i doskonalenia d e m o k r a c j i socja­ t y l k o p r a w o do k r y t y k i , z g ł a s z a n i a w n i o s k ó w i s k ł a d a n i a
listycznej, realizacji socjalistycznej p o l i t y k i zagranicznej o d w o ł a ń . Specjalny paragraf o p r a w a c h c z ł o n k ó w p a r t i i
C h R L . Z o s t a ł y t e ż opuszczone r o z w i n i ę t e s f o r m u ł o w a n i a f i g u r u j ą c y w poprzednich statutach z o s t a ł p o m i n i ę t y .
o centralizmie d e m o k r a t y c z n y m , r o z w o j u demokracji w e ­ U t w o r z o n y na I X zjeździe n o w y K C K P C h liczył 279
wnątrzpartyjnej, zasadzie kolegialnego kierownictwa, c z ł o n k ó w (170 c z ł o n k ó w i 109 z a s t ę p c ó w ) . S p o ś r ó d n i c h
zwartości i jedności partii, niedopuszczalności działań j e d y n i e 53 osoby ( m n i e j n i ż 20%) w c h o d z i ł y do poprze­
r o z ł a m o w y c h i f r a k c y j n y c h oraz d z i a ł a ń stawiających dniego K o m i t e t u Centralnego. Z K C K P C h z o s t a ł o w y ł ą ­
j e d n o s t k ę ponad k o l e k t y w e m ; zrezygnowano z tezy o k o ­ czonych w i e l u d z i a ł a c z y z a j m u j ą c y c h do tej p o r y wysokie
n i e c z n o ś c i zwalczania nacjonalizmu i w i e l k o m o c a r s t w o ­ stanowiska w p a r t i i , b y l i k i e r o w n i c y b i u r t e r y t o r i a l n y c h
wego szowinizmu, ideologii b u r ż u a z y j n e j i drobnomie­ K C K P C h , w i ę k s z o ś ć dotychczasowych sekretarzy p r o ­
szczańskiej. wincjonalnych komitetów partii.
G ł ó w n ą s p r a w ą w n o w y m Statucie K P C h b y ł o oficjalne P r a w i e p o ł o w ę s k ł a d u K C i B i u r a Politycznego K C
zatwierdzenie „ i d e i Mao Tse-tunga" i p o d s t a w o w y c h m o ­ K P C h stanowili wojskowi. Równocześnie w olbrzymim
m e n t ó w jego k u r s u politycznego jako p r o g r a m o w y c h i or­ K C K P C h z n a l a z ł y się miejsca t y l k o dla 20 p r z e d s t a w i ­
ganizacyjnych z a ł o ż e ń p a r t i i . c i e l i r o b o t n i k ó w i 16 c h ł o p ó w , co raz jeszcze potwierdza

598 599
demagogiczny charakter d e k l a r a c j i m a o i s t ó w o „ d y k t a t u ­ j966—1967 r." (dalej „Zbiór d o k u m e n t ó w K C K P C h " ) Hongkong 1968, s. U J

rze p r o l e t a r i a t u " w Chinach. (W jęz. chińskim).

13 Zob. tamże, s. 131.
I X zjazd K P C h u s p r a w i e d l i w i ł w i ę c i z a l e g a l i z o w a ł roz­ 14 Zob. „Zbiór ważnych dokumentów", s. 81.
gromienie k i e r o w n i c z y c h o r g a n ó w p a r t i i i w ł a d z y l u d o ­ 15 Zob. „Zbiór d o k u m e n t ó w K C K P C h " , s. 137.
16 Zob. „Zenmin Żypao", 12 1 1967.
wej, dokonane w t o k u „ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " , odsu­ 17 „Zbiór ważnych dokumentów", s. 52.
18 Tamże, s. 50—51.
n i ę c i e od k i e r o w a n i a k r a j e m przedstawicieli internacjona- 19 Zob. „Tungfang Hung", 4 I I 1967.
listycznego k i e r u n k u w p a r t i i i i n n y c h u g r u p o w a ń w y s t ę ­ 26 Zob. „Hung C i " , 1967, nr 3, „Zenmin Żypao", 31 1 1967.

p u j ą c y c h przeciwko k u r s o w i Mao Tse-tunga. Jako i d e o w ą , 21 Tamże.

22 Zob. „Wenhuej Pao", 13 1 1967.
t e o r e t y c z n ą i o r g a n i z a c y j n ą p o d s t a w ę p a r t i i zjazd z a t w i e r ­ 23 Zob. „Zenmin Żypao", 14 I 1967.
dził maoizm, obcą, w r o g ą m a r k s i z m o w i - l e n i n i z m o w i m i l i - 24 Zob. „Zenmin Żypao", 11 1 1967.
25 Zob. „Czungta Hung C i " , 4 I V 1968.
t a r y s t y c z n ą , r e a k c y j n ą d o k t r y n ę p o l i t y c z n ą Mao T s e - t u n ­ 26 „Zenmin Żypao", 16 V I 1967.
27 Zob. „Zenmin Żypao", 20 V I I 1967.
ga. Na zjeździe t y m Mao i jego z w o l e n n i c y u f o r m o w a l i
28 „Zbiór d o k u m e n t ó w K C K P C h " , s. 481.
k i e r o w n i c t w o p a r t i i i k r a j u ; o p i e r a j ą c się na n i m l i c z y l i , 29 Zob. „Zbiór w a ż n y c h dokumentów", s. 162.
30 Zob. „Czanwang", 1968, nr 144, ss. 6—9.
że u t w o r z ą n o w ą s t r u k t u r ę p a r t y j n o - p o l i t y c z n ą , aby
81 Zob. „Zbiór w a ż n y c h d o k u m e n t ó w " , s. 15.
w p e ł n i w y k o n a ć zadania „ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " i zreali­ 32 Zob. „Cinghaj Żypao", 17 X I I 1967.
83 „Hunan Żypao", 30 V 1968.
z o w a ć swoje hegemonistyczne cele. 84 Zob. „Zbiór w a ż n y c h dokumentów", s. 75—78.
Jak w s k a z y w a l i w 1969 r. na m i ę d z y n a r o d o w e j naradzie 85 Zob. tamże, s. 75.
86 Zob. „Zenmin Żypao", 15 V I I I 1968.
p a r t i i k o m u n i s t y c z n y c h i robotniczych przedstawiciele
37 Zob. „Zenmin Żypao", 1 X 1968.
K P Z R i i n n y c h b r a t n i c h p a r t i i , I X zjazd K P C h s t w o r z y ł 88 Zob. tamże.
nową sytuację, która wywiera poważny negatywny wpływ 39 Zob. O. B. Borisów, B. T. Kołoskow, „Sowietsko-kitajskije otno­
na całą s y t u a c j ę ś w i a t o w ą oraz na w a r u n k i w a l k i sił a n t y - szenija", s. 383—390, 398—406, 409—417.
40 Zob. tamże, s. 434—444.
imperialistypznych.

PRZYPISY

1 Zob. „Zenmin Żypao", 29 V 1967.

2 Zob. „Ciaoju Keming", 10 V 1967.
3 „Sin Pejta Żenta san hung", 20 I V 1967.
4 Zob. „Zenmin Żypao", 4 V I 1966.
5 Zob. „Zenmin Żypao", 18 V I 1966.
6 Zob. Komunikat X I plenum K C K P C h 8 kadencji, „Zenmin Żypao",
14 V I I I 1966.
7 Zob. „Zenmin Żypao", 5 V I I I 1967.
8 Zob. „Zenmin Żypao", 14 V I I I 1966.
9 Zob. tamże.
10 Zob. „Zenmin ż y p a o " , 9 V I I I 1966.
11 Zob. „Zbiór w a ż n y c h d o k u m e n t ó w rewolucji kulturalnej" (dalej
„Zbiór w a ż n y c h dokumentów"), Tajpej 1968, s. 134—135 (w jęz. chińskim).
12 zob. „Zbiór d o k u m e n t ó w K C K P C h (dot. rewolucji kulturalnej)

600
Walery Namiotkiewicz

C H I N Y W PIERWSZEJ POŁOWIE
LAT SIEDEMDZIESIĄTYCH
Posłowie
CHINY W PIERWSZEJ POŁOWIE
LAT SIEDEMDZIESIĄTYCH

1. Sytuacja społeczno-polityczna
po zakończeniu „rewolucji kulturalnej"

P o g r ą ż o n y w chaosie k r a j p o w o l i i z w i e l k i m t r u d e m
wracał do normalnego r y t m u pracy. Trzeba było w i e l u
miesięcy, aby większość z a k ł a d ó w p r z e m y s ł o w y c h osiąg­
nęła stan p r o d u k c j i sprzed 3—4 l a t . Na początku 1970 r .
znaczna część szkół pozostawała nadal nieczynna, a n a
ogólną liczbę 707 c z y n n y c h uprzednio w y ż s z y c h uczelni
zaledwie 51 w z n o w i ł o działalność. U r u c h a m i a n e po cztero­
l e t n i e j p r z e r w i e szkoły w y ż s z e p r z y j m o w a ł y obecnie n a
studia znacznie m n i e j młodzieży, a p r o g r a m y nauczania
w y d a t n i e zredukowano. Życie k u l t u r a l n e k r a j u zamieniło
się w pustynię. N i e m a l całkowicie zamarła a k t y w n o ś ć
w s z e l k i c h środowisk twórczych.
A w a n t u r n i c z a p o l i t y k a maoistowska w y w a r ł a destruk­
c y j n y w p ł y w na wszystkie dziedziny życia społeczeństwa
chińskiego. J e d n a k ż e n a j p o w a ż n i e j s z y m n a s t ę p s t w e m „re­
w o l u c j i k u l t u r a l n e j " było rozbicie właściwie całej s t r u k ­
t u r y w ł a d z y . D o ś ć w s p o m n i e ć , iż od szeregu l a t nie prze­
jawiał żadnej działalności p a r l a m e n t — Ogólnochińskie
Zgromadzenie Przedstawicieli L u d o w y c h . Przestał de facto
istnieć naczelny organ ustawodawczo-kontrolny: Stały
K o m i t e t O Z P L . Od dłuższego czasu nie f u n k c j o n o w a ł też
urząd P r z e w o d n i c z ą c e g o C h R L , a los piastującego stano­
w i s k o g ł o w y p a ń s t w a L i u Szao-ci nadal pozostawał n i e
znany. W p o w a ż n y m stopniu zdezorganizowano również
aparat r z ą d o w y . Działał w p r a w d z i e p r e m i e r Czou En-laj

605
 i k i l k u w i c e p r e m i e r ó w , jednak s p o ś r ó d 80 i s t n i e j ą c y c h łalności. Na ł a m a c h centralnej prasy u k a z y w a ł y się
przed „ r e w o l u c j ą k u l t u r a l n ą " naczelnych o r g a n ó w a d m i ­ w p r a w d z i e coraz częściej a r t y k u ł y , w k t ó r y c h p o d k r e ś l a ­
nistracji z a c h o w a ł y s i ę j e d y n i e 42 instytucje. P r z y t y m no p o t r z e b ę o d b u d o w y p a r t i i na ideowo-politycznej p l a t ­
zaledwie 19 r e s o r t ó w p o s i a d a ł o u r z ę d u j ą c y c h k i e r o w n i ­ formie „idei Mao Tse-tunga", j e d n a k ż e w r z e c z y w i s t o ś c i
k ó w . R o z m i a r y czystki k a d r o w e j w aparacie r z ą d u i l u ­ proces powstawania nowej s t r u k t u r y organizacyjnej
struje fakt, iż s p o ś r ó d 452 k i e r o w n i c z y c h d z i a ł a c z y , k t ó r z y K P C h p r z e b i e g a ł bardzo p o w o l i . A k c j ę t ę nazwano „ k a m ­
przed „ r e w o l u c j ą k u l t u r a l n ą " p e ł n i l i funkcje m i n i s t r ó w , panią p o r z ą d k o w a n i a partii i naprawy s t y l u pracy".
w i c e m i n i s t r ó w , a t a k ż e p r z e w o d n i c z ą c y c h k o m i t e t ó w dzia­ W c i ą g u p ó ł t o r a r o k u po I X zjeździe K P C h z d o ł a n o po­
ł a j ą c y c h na p r a w a c h m i n i s t e r s t w oraz szefów c e n t r a l n y c h w o ł a ć do ż y c i a j e d y n i e k o m i t e t y p a r t y j n e na szczeblu p r o ­
z a r z ą d ó w w z g l ę d n i e i c h z a s t ę p c ó w , t y l k o 83 p r a c o w a ł o w i n c j i . F u n k c j e p i e r w s z y c h sekretarzy w t y c h r e a k t y w o ­
nadal w naczelnych organach a d m i n i s t r a c j i . Jedynie n i e ­ w a n y c h instancjach p a r t y j n y c h o b j ę l i z r e g u ł y p r z e w o d ­
znaczna część z n i c h p o z o s t a ł a na stanowiskach, k t ó r e zaj­
niczący „komitetów rewolucyjnych" z poszczególnych pro­
m o w a l i w p r z e s z ł o ś c i . R ó w n o c z e ś n i e na terenie c a ł e g o k r a ­
w i n c j i . W ś r ó d 158 n o w y c h sekretarzy p r o w i n c j o n a l n y c h
ju przestały funkcjonować organa przedstawicielskie
k o m i t e t ó w p a r t i i 6 0 % s t a n o w i l i k a d r o w i przedstawiciele
w s z y s t k i c h szczebli i terenowe ogniwa a d m i n i s t r a c j i p a ń ­
sił z b r o j n y c h i aparatu b e z p i e c z e ń s t w a , 3 5 % — c y w i l n i
stwowej.
p r a c o w n i c y a p a r a t u partyjnego l u b dawnej a d m i n i s t r a c j i ,
D y s p o z y c j ę p o l i t y c z n ą i a d m i n i s t r a c y j n ą w terenie prze­ a 5 % — reprezentanci „ r e w o l u c y j n y c h mas". Instancje 1

j ę ł y nowo utworzone „ k o m i t e t y r e w o l u c y j n e " . F o r m a l n i e p a r t y j n e n i ż s z y c h szczebli nadal p o z o s t a w a ł y m a r t w e ,

rzecz b i o r ą c , s k ł a d a ł y się one z przedstawicieli „ t r z e c h a ogromna w i ę k s z o ś ć p o d s t a w o w y c h organizacji znajdo­
s i ł " : a r m i i , d a w n e j k a d r y p a r t y j n e j oraz tzw. „ r e w o l u ­ w a ł a się w rozsypce.
c y j n y c h mas", to znaczy organizacji masowych d z i a ł a ­ W c a ł y m k r a j u ustanowiono w i ę c p o z a k o n s t y t u c y j n y ,
j ą c y c h w okresie „ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " . J e d n a k ż e f a k ­ w o j s k o w o - b i u r o k r a t y c z n y r e ż i m , k t ó r e g o p o d s t a w ę stano­
tycznie b y ł y j e d y n i e s w o i s t ą f o r m ą k a m u f l a ż u s p r a w o w a ­ w i ł a armia. J e d n o c z e ś n i e z a ś wojsko w y p e ł n i a ł o bezpo­
nia w ł a d z y przez wojsko. W s k ł a d z i e w s z y s t k i c h „ k o m i t e ­ średnio wiele funkcji polityczno-zarządzających i organi­
tów rewolucyjnych" z d e c y d o w a n ą większość stanowili re­ zatorskich, w ł a ś c i w y c h organom a d m i n i s t r a c j i p a ń s t w o ­
prezentanci sił z b r o j n y c h . W y w i e r a l i oni — rzecz jasna — wej.
d e c y d u j ą c y w p ł y w na d z i a ł a l n o ś ć t y c h o r g a n ó w . Zgodnie W istocie rzeczy c a ł y mechanizm w ł a d z y z n a l a z ł się
z p o d z i a ł e m a d m i n i s t r a c y j n y m C h i n p o w o ł a n o 29 „ k o m i ­ w r ę k a c h bardzo w ą s k i e g o grona l u d z i z n a j b l i ż s z e g o oto­
t e t ó w r e w o l u c y j n y c h " na szczeblu p r o w i n c j i . W a r t o odno­ czenia Mao Tse-tunga. Weszli oni w s k ł a d dwudziesto-
t o w a ć , iż na czele 24 z n i c h s t a n ę l i d o w ó d c y o k r ę g ó w p i ę c i o o s o b o w e g o B i u r a Politycznego K C , uformowanego
w o j s k o w y c h , komisarze p o l i t y c z n i t y c h o k r ę g ó w l u b do­ w trakcie I X zjazdu K P C h w k w i e t n i u 1969 r. C z ł o n k o ­
w ó d c y w i e l k i c h jednostek w o j s k o w y c h r o z l o k o w a n y c h na w i e tego n a j w y ż s z e g o g r e m i u m w ł a d z y ostentacyjnie ma­
terenie danej p r o w i n c j i . nifestowali s w ą l o j a l n o ś ć wobec p r z e w o d n i c z ą c e g o Mao
System organizacyjno-polityczny K o m u n i s t y c z n e j Par­ i m o g ł o się w ó w c z a s w y d a w a ć , że po w y e l i m i n o w a n i u
t i i Chin, zniszczony w trakcie „ r e w o l u c j i kulturalnej", opozycji, k t ó r ą u o s a b i a ł L i u Szao-ci, s t a n o w i ć b ę d ą z w a r ­
przez d ł u g i czas nie b y ł zdolny do w z n o w i e n i a swej dzia- t y zespół k i e r o w n i c z y . J e d n a k ż e obserwatorzy zagraniczni

606 607
 stosunkowo szybko dostrzegali, iż maoistowska ekipa k i e ­ Do g r u p y tej, złożonej n i e m a l w y ł ą c z n i e 2 przedstawicieli
rownicza nie jest jednolita. W ś r ó d otoczenia Mao Tse-tun­ a r m i i , n a l e ż e l i : szef Sztabu Generalnego a r m i i H u a n g
ga u j a w n i a ł y się b o w i e m w y r a ź n e r ó ż n i c e w sposobie po­ Jung-szeng; ż o n a L i n Piao, b ę d ą c a j e d n o c z e ś n i e k i e r o w n i ­
d e j ś c i a p o s z c z e g ó l n y c h o s ó b do o k r e ś l o n y c h p r o b l e m ó w k i e m jego k a n c e l a r i i , Je Ciin; z a s t ę p c y szefa Sztabu Ge­
politycznych l u b gospodarczych. R ó ż n i c e te d o t y c z y ł y neralnego — d o w ó d c a w o j s k lotniczych W u Fa-sien i k o ­
p r z e w a ż n i e n i u a n s ó w , lecz niejednokrotnie w c h o d z i ł y też misarz p o l i t y c z n y m a r y n a r k i wojennej L i Co-peng; g ł ó w ­
w g r ę s p r a w y nader istotne. Prowadzone systematyczni' n y k w a t e r m i s t r z sił z b r o j n y c h C i u Huej-co oraz k o m i ­
obserwacje p o z w o l i ł y s t w i e r d z i ć , że za plecami s ę d z i ­ sarz p o l i t y c z n y P e k i ń s k i e g o O k r ę g u Wojskowego L i Siie-
wego p r z e w o d n i c z ą c e g o Mao d z i a ł a j ą co n a j m n i e j t r z y od­ -feng.
rębne grupy działaczy. N a s t ę p n ą f r a k c j ę t w o r z y l i lewaccy e k s t r e m i ś c i , k t ó r z y
zdobyli p o w a ż n e w p ł y w y na f a l i „ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " .
P i e r w s z ą z n i c h b y ł a frakcja z a s t ę p c y i oficjalnego de­
Do g r u p y tej n a l e ż e l i : trzecia ż o n a Mao Tse-tunga, w prze­
sygnowanego n a s t ę p c y p r z e w o d n i c z ą c e g o K C — L i n Piao,
szłości a k t o r k a f i l m o w a , Ciang Cing; c z ł o n e k k i e r o w n i c ­
k t ó r y pełnił też funkcję wiceprzewodniczącego Komisji
twa partyjnego, n a d z o r u j ą c y od d ł u ż s z e g o czasu p r a c ę
Wojskowej K C K P C h , w i c e p r e m i e r a i m i n i s t r a obrony.*
o r g a n ó w b e z p i e c z e ń s t w a publicznego K a n g Szeng; w i e l o ­
l e t n i sekretarz osobisty i doradca p r z e w o d n i c z ą c e g o K C
* Lin Piao, którego prawdziwe nazwisko brzmi Lin Jii-jung, K P C h Czen Po-ta; p r z e w o d n i c z ą c y „ K o m i t e t u R e w o l u c y j ­
urodził się w 1907 r. w prowincji Hupej jako syn właściciela ma­ nego", a j e d n o c z e ś n i e pierwszy sekretarz K o m i t e t u P r o ­
łego warsztatu rzemieślniczego. W pierwszej połowie lat dwudzie­ wincjonalnego K P C h w Szanghaju, z zawodu dziennikarz
stych wstąpił do Akademii Wojskowej w Wangpu, a po jej ukoń­ Czang Czun-ciao; zięć Mao Tse-tunga, k r y t y k l i t e r a c k i ,
czeniu był przez pewien czas oficerem piechoty w armii kuomin­
naczelny redaktor m i e s i ę c z n i k a „ H u n g C i " Jao W e n - j u a n ;
tangowskiej. Wkrótce wstąpił do KPCh i wraz ze swym podod­
działem przeszedł na stronę chińskiej Armii Czerwonej. W 1935 r. b y ł y szef ochrony Mao Tse-tunga, a obecny w i c e m i n i s t e r
jednostka dowodzona' przez Lin Piao zajmowała miasto Cun-i, b e z p i e c z e ń s t w a publicznego W a n g T u n g - s i n g oraz szef
podczas tzw. rozszerzonej narady Biura Politycznego K C KPCh, G ł ó w n e g o Z a r z ą d u Politycznego a r m i i L i Te-szeng.
w trakcie której Mao Tse-tungowi powierzono funkcję general­
Natomiast t r z e c i ą f r a k c j ę s t a n o w i l i : p r e m i e r Czou E n -
nego komisarza Armii Czerwonej, w wyniku czego zdołał on póź­
niej uchwycić w swe ręce władzę w partii. W latach wojny z Ja­ - l a j ; w i c e p r e m i e r L i Sien-nien; zawodowy w o j s k o w y , w i ­
ponią Lin Piao był dowódcą dywizji. Następnie został mianowany c e p r z e w o d n i c z ą c y K o m i s j i Wojskowej K C K P C h Je C i e n -
komendantem Akademii Wojskowej chińskiej armii ludowej w Je- - i n g oraz w i c e p r e m i e r i m i n i s t e r b e z p i e c z e ń s t w a p u b l i c z ­
nanie. Od 1945 r. bierze udział w walkach wyzwoleńczych w Man­ nego, a j e d n o c z e ś n i e pierwszy sekretarz K o m i t e t u M i e j ­
dżurii na stanowisku dowódcy korpusu. Od 1948 r. był dowódcą
skiego K P C h i p r z e w o d n i c z ą c y „ K o m i t e t u R e w o l u c y j n e g o "
IV Armii Polowej ChALW. W 1945 r., na V I I zjeździe KPCh, wy­
brany zostaje członkiem KC. Od 1950 r. — członek Biura Poli­ w Pekinie, Sie Fu-czy.
tycznego K C KPCh. Od 1956 r. — członek Stałego Komitetu Biura Poza w y m i e n i o n y m i osobami do B i u r a Politycznego K C
Politycznego i jeden z wiceprzewodniczących K C KPCh. W 1959 r.
mianowany ministrem obrony, wicepremierem oraz wiceprzewod­
niczącym Komisji Wojskowej K C KPCh. Począwszy od 1965 r. był cję zastępcy i następcy przewodniczącego Mao (por. „Biographic
jednym z głównych liderów maoistowskiej „rewolucji kultural­ Dictionary of Chinese Communism 1921—1965", vol. I, Donald W.
nej". W trakcie IX zjazdu KPCh w 1969 r. powierzono mu funk- Klein, Anne B. Clark, Cambridge, Massachusetts 1971, s. 559—567).

39 — Najnowsza. 609
608
 w c h o d z i ł o jeszcze k i l k u d o w ó d c ó w w o j s k o w y c h oraz bar­
r o d ó w ś w i a t a " . J e d n o c z e ś n i e z a ś coraz w y r a ź n i e j ekspo­
dzo zaawansowanych w i e k i e m w e t e r a n ó w , k t ó r y c h nie
nowano osobę jego z a s t ę p c y i desygnowanego oficjalnie
zaliczano do ż a d n e j z i s t n i e j ą c y c h g r u p . D l a p r z y k ł a d u
sukcesora — m i n i s t r a L i n Piao. Na niezliczonych p o r t r e ­
można tu w y m i e n i ć wiceprzewodniczącego ChRL Tung
tach, fotografiach i plakatach w y s t ę p o w a l i o n i zawsze r a ­
P i - w u i p r z e w o d n i c z ą c e g o S t a ł e g o K o m i t e t u O Z P L Czu
zem. Masowa propaganda p r z e d s t a w i a ł a L i n Piao j a k o
Te. W y s t ę p o w a l i o n i publicznie raczej rzadko, a i c h m o ż ­
„ n a j w i e r n i e j s z e g o ucznia, n a j b l i ż s z e g o współtowarzysza
l i w o ś c i d z i a ł a n i a ze w z g l ę d u na w i e k i stan zdrowia b y ł y
broni i n a j b l i ż s z e g o w s p ó ł b o j o w n i k a Przewodniczącego
bardzo ograniczone.
Mao". G ł o s z o n o , że w ł a ś n i e L i n Piao najlepiej realizuje
Nie ulega w ą t p l i w o ś c i , że w o p i s a n y m p o w y ż e j u k ł a d z i e
wskazania „ W i e l k i e g o S t e r n i k a " i z tego w z g l ę d u s t a n o w i
personalnym n a j s i l n i e j s z ą b y ł a grupa L i n Piao. K o n t r o ­
w z ó r do n a ś l a d o w a n i a . W p r a k t y c e o z n a c z a ł o to, iż n a j ­
l o w a ł a ona a r m i ę , k t ó r a o d g r y w a ł a k l u c z o w ą r o l ę w ca­
szerszym masom l u d n o ś c i uparcie i n a t r ę t n i e wpajano
ł y m systemie w ł a d z y . Z k o l e i f r a k c j a e k s t r e m i s t ó w , dzia­
ś l e p e p o s ł u s z e ń s t w o . C e l o w a ł w t y m z w ł a s z c z a sam L i n
ł a j ą c a pod p r z e w o d e m Ciang Cing — zwana t a k ż e niekie­
Piao, k t ó r y n a w o ł y w a ł : „ T r z e b a , aby k a ż d y s t u d i o w a ł
dy „grupą szanghajską" — dysponowała rozległymi wpły­
prace P r z e w o d n i c z ą c e g o Mao, s ł u c h a ł r a d P r z e w o d n i c z ą ­
w a m i w aparacie propagandy, a z w ł a s z c z a w prasie, r a d i u
cego Mao, k i e r o w a ł się w s k a z a n i a m i P r z e w o d n i c z ą c e g o
i t e l e w i z j i . J e ś l i idzie o g r u p ę p r e m i e r a Czou En-laja, to 2
M a o " . A u t o r t y c h s ł ó w k o n k r e t y z o w a ł swe zalecenia na­
z d o ł a ł a ona z a c h o w a ć istotne pozycje w c e n t r a l n y c h ogni­
s t ę p u j ą c o : „ Z a w s z e p o s t ę p u j zgodnie z w y t y c z n y m i Prze­
w a c h a d m i n i s t r a c j i p a ń s t w o w e j . Z tego t e ż w z g l ę d u w p u ­
w o d n i c z ą c e g o Mao, n i e z a l e ż n i e od tego, czy rozumiesz te
blicystyce zagranicznej nazywano ją c z ę s t o „ g r u p ą a d m i ­ 3
w y t y c z n e , czy nie. W y k o n u j ! Zrozumiesz p ó ź n i e j ! "
n i s t r a t o r ó w " . Rzecz oczywista, l i n i e p o d z i a ł u między
K i l k a m i e s i ę c y po z a k o ń c z e n i u „ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " ,
w s p o m n i a n y m i g r u p a m i b y ł y p o c z ą t k o w o d o ś ć p ł y n n e i nie
a mianowicie w d n i u 28 sierpnia 1969 r., z o s t a ł a o g ł o s z o n a
r y s o w a ł y s i ę c a ł k i e m jednoznacznie. W s z c z e g ó l n o ś c i nie
specjalna d y r e k t y w a w sprawie p r z y g o t o w a ń do w o j n y .
s t a n o w i ł y t a j e m n i c y ścisłe p o w i ą z a n i a ł ą c z ą c e od w i e l u
Nazwano j ą „ w i e l k i m strategicznym p l a n e m P r z e w o d n i ­
lat l u d z i z r ó ż n y c h grup.*
czącego Mao". D y r e k t y w a ta z a p o c z ą t k o w a ł a p o w s z e c h n ą
W polityce propagandowej w o j s k o w o - b i u r o k r a t y c z n e g o w r ę c z a k c j ę p r o p a g a n d o w o - o r g a n i z a c y j n ą . W prasie za­
r e ż i m u nadal d o m i n o w a ł n i c z y m n i e p o h a m o w a n y k u l t c z ę ł y p o j a w i a ć się a r t y k u ł y u z a s a d n i a j ą c e t e z ę o nie­
Mao Tse-tunga. J e d n a k ż e obecnie podsycano ten k u l t u c h r o n n o ś c i w o j n y . „ W o j n y u n i k n ą ć nie m o ż n a — s t w i e r ­
w d o ś ć specyficzny s p o s ó b . W setkach a r t y k u ł ó w i audy­ d z a ł a maoistowska propaganda — n a l e ż y b e z w z g l ę d n i e
c j i r a d i o w y c h w dalszym c i ą g u p r z y p i s y w a n o p r z e w o d n i ­ walczyć z poglądami, jakoby można było uniknąć w o j ­
c z ą c e m u Mao najrozmaitsze p r z y m i o t y , o b w o ł u j ą c go ny".* R o z p o c z ę ł a s i ę w i e l k a k a m p a n i a rozniecania psy­
„ W i e l k i m Nauczycielem, W i e l k i m Wodzem, W i e l k i m chozy wojennej w s p o ł e c z e ń s t w i e c h i ń s k i m . P r z y ś w i e c a ł y
G ł ó w n o d o w o d z ą c y m i W i e l k i m S t e r n i k i e m w s z y s t k i c h na- jej n a s t ę p u j ą c e h a s ł a : „ C a ł ą p r a c ę n a l e ż y p o d p o r z ą d k o ­
w a ć p r z y g o t o w a n i o m do w o j n y ! Trzeba p r z e k s z t a ł c i ć sie-
* Np. wiadome były bardzo zażyłe związki przyjaźni istniejące d e m s e t m i l i o n o w y n a r ó d w siedemset m i l i o n ó w ż o ł n i e r z y !
od dawna między Lin Piao i Czen Po-ta. Tego ostatniego łączono Wszystkie g ó r y i d o l i n y z a m i e n i ć w jeden o b ó z w o j e n n y !
wszakże przede wszystkim z osobą Ciang Cing. G r o m a d z i ć zapasy zboża, g ł ę b i e j k o p a ć schrony!" M a o i -

610
stowski r e ż i m z w i ę k s z y ł l i c z e b n o ś ć i p o d n i ó s ł g o t o w o ś ć W a ł nadal r o z b u d o w y w a n y przez kierownicze ugrupowanie
b o j o w ą sił z b r o j n y c h . J e d n o c z e ś n i e z a c z ę t o szybko r o z b u ­ m a o i s t ó w system represyjny, o p e r u j ą c y r o z l e g ł ą i z r ó ż n i ­
d o w y w a ć organizacje p a r a m i l i t a r n e . M i l i o n y m ł o d y c h l u ­ c o w a n ą g a m ą ś r o d k ó w . W tej dziedzinie na m a s o w ą s k a l ę
dzi p o w o ł a n o do o d d z i a ł ó w pospolitego ruszenia, m i n - p o s ł u g i w a n o się m e t o d a m i „ i d e o l o g i c z n y m i " , p o c h o d z ą c y ­
- p i n g . N a m a s o w ą s k a l ę zmuszano l u d n o ś ć miast i w s i m i jeszcze z okresu „ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " . Ś r o d k i e m
do kopania s c h r o n ó w . W stosunkowo k r ó t k i m czasie k a m ­ n a j ł a g o d n i e j s z y m b y ł y t u tzw. „ z e b r a n i a k r y t y k i " , na k t ó ­
pania ta p r z e k s z t a ł c i ł a się w p o s t ę p u j ą c y proces m i l i t a r y ­ r y c h dyskutowano s p r a w y osób podejrzanych o rozmaite
zacji w s z y s t k i c h dziedzin ż y c i a s p o ł e c z n e g o . przewinienia. B y ł a to swoista p r a k t y k a „ p r a n i a m ó z g ó w " :
W r a z z t y m maoistowska propaganda r o z n i e c a ł a w ś r ó d d ł u g o t r w a ł e , z a j a d ł e a t a k i na p u b l i c z n y m zgromadzeniu
m i l i o n o w y c h rzesz l u d n o ś c i a t m o s f e r ę szowinistycznej his­ w celu w y m u s z e n i a p o n i ż a j ą c e j „ s a m o k r y t y k i " . Metoda
t e r i i . W s z e l k i m i sposobami starano s i ę w p o i ć najszerszym ta s p e ł n i a f u n k c j ę d w o j a k i e j n a t u r y : deprawuje z a r ó w n o
masom przekonanie o r z e k o m y m „ z a g r o ż e n i u C h i n z P ó ł ­ t y c h , k t ó r z y s t a n o w i ą obiekt o w y c h „ w y c h o w a w c z y c h "
nocy", to znaczy ze s t r o n y ZSRR. Na ł a m a c h prasy, w au­ a t a k ó w , j a k i t y c h , k t ó r z y o s ą d z a j ą o b w i n i o n y c h . Dalszy
dycjach r a d i o w y c h i w trakcie masowych z g r o m a d z e ń ś r o d e k represyjnego nacisku s t a n o w i ł a p r a k t y k a a d m i n i ­
Z w i ą z e k Radziecki b y ł w c i ą ż o s k a r ż a n y o agresywne za­ stracyjnego przesiedlania na w i e ś „ n i e p e w n y c h politycz­
m i a r y wobec n a r o d u c h i ń s k i e g o . Upowszechniano k ł a m l i ­ n i e " m i e s z k a ń c ó w miast. W t y m w y p a d k u d o l e g l i w o ś ć
w y m i t o g r o ź b i e „ n i e s p o d z i e w a n e g o a t a k u " radzieckich jest n i e p o r ó w n a n i e w i ę k s z a , g d y ż wysiedlenie z miasta
sił z b r o j n y c h p r z e c i w k o C h i n o m . W s p o s ó b b r u t a l n y oczer­ o z n a c z a ł o odczuwalne pogorszenie warunków pracy,
niano p o l i t y k ę w e w n ę t r z n ą i z a g r a n i c z n ą K P Z R . Szerzo­ zmniejszenie z a r o b k ó w , o b n i ż e n i e standardu życia, a n i e ­
no najrozmaitsze insynuacje p o d adresem radzieckich rzadko r ó w n i e ż r o z ł ą k ę z n a j b l i ż s z ą r o d z i n ą . Rzecz jasna,
przywódców.* nie s p o s ó b p o d a ć liczby o s ó b w y s i e d l o n y c h w t r y b i e a d m i ­
Cele, j a k i e p r z y ś w i e c a ł y tej k a m p a n i i , n i e są z b y t t r u d ­ n i s t r a c y j n y m z miast, lecz w c h o d z ą t u w g r ę liczby bar­
ne do rozszyfrowania. Sens p o l i t y c z n y t y c h w s z y s t k i c h dzo d u ż e .
p o c z y n a ń p o l e g a ł na t y m , że p o t ę g o w a ł y one a t m o s f e r ę W a ż k i m elementem p o l i t y k i w z m o ż e n i a represji s t a ł a
psychicznego t e r r o r u oraz ideologicznego nacisku na sze­ się w y d a t n a rozbudowa aparatu b e z p i e c z e ń s t w a i r ó ż n e g o
rokie rzesze l u d n o ś c i . W p r z e ś w i a d c z e n i u m a o i s t ó w k l i m a t rodzaju p o l i c y j n y c h s ł u ż b k o n t r w y w i a d o w c z y c h . W p i e r ­
zastraszenia m i a ł s ł u ż y ć u m o c n i e n i u pozycji w o j s k o w o - w s z y m r z ę d z i e z w i ę k s z o n o l i c z e b n o ś ć tego aparatu na
-biurokratycznego r e ż i m u . W rzeczy samej analogicznym w s z y s t k i c h szczeblach organizacji, a j e d n o c z e ś n i e u t w o ­
celom s ł u ż y ł w c i ą ż podsycany k u l t M a o Tse-tunga i L i n rzono jego nowe ogniwa. W szczególności p o w o ł a n o spe­
Piao. cjalne organa s ł u ż b y b e z p i e c z e ń s t w a , k t ó r e d z i a ł a j ą w k o ­
Niejako r ó w n o l e g l e do t e r r o r u psychicznego f u n k c j o n o - l e k t y w a c h d u ż y c h z a k ł a d ó w p r o d u k c y j n y c h oraz w zespo­
ł a c h p r a c o w n i c z y c h r ó ż n y c h i n s t y t u c j i . Rzecz oczywista,
* Skalę i nasilenie tej propagandy ilustruje fakt, iż w ciągu iż w rezultacie t y c h p o s u n i ę ć w y r a ź n i e n a s i l i ł a s i ę p o l i ­
pierwszych pięciu miesięcy 1969 r. na łamach „Zenmin Żypao" cyjna penetracja w s z y s t k i c h ś r o d o w i s k s p o ł e c z n y c h . K o n ­
opublikowano 653 artykuły o charakterze antyradzieckim (por.
s e k w e n c j ą takiej decyzji m u s i a ł o b y ć z a g ę s z c z e n i e sieci
O. B. Borisów, B. T. Kołoskow, „Sowietsko-kitajskije otnoszenija 5

1945—1970", op. cit., s. 448). poufnych i n f o r m a t o r ó w , z w i ę k s z e n i e i n w i g i l a c j i i t p . N i e -

612 613
z a l e ż n i e od tego o k r e ś l o n e funkcje p o l i c y j n o - p o r z ą d k o w e pracy p r z y m u s o w e j p r z e b y w a w Chinach około 20 m i l i o ­
nadano organizacjom p a r a m i l i t a r n y m , i s t n i e j ą c y m w za­ nów osób. 8

kładach p r z e m y s ł o w y c h i komunach wiejskich. Z o s t a ł a t a k ż e wprowadzona z u p e ł n i e nowa procedura

J e d n a k ż e najbardziej d r a s t y c z n y m k r o k i e m maoistow­ w zakresie s ą d z e n i a c i ę ż k i c h p r z e s t ę p s t w , k t ó r e są zagro­
skiego r e ż i m u , z m i e r z a j ą c y m do zaostrzenia p o l i t y k i r e ­ ż o n e n a j w y ż s z y m w y m i a r e m k a r y . Organa ś l e d c z e k i e ­
presji, b y ł o znaczne rozszerzenie k o m p e t e n c j i o r g a n ó w r u j ą s p r a w y o s ó b podejrzanych o d z i a ł a l n o ś ć w y w r o t o w ą ,
s ł u ż b y b e z p i e c z e ń s t w a publicznego. Uzyskano to poprzez z a b ó j s t w a na t l e p o l i t y c z n y m , szpiegostwo l u b s a b o t a ż do
faktyczne zniesienie nadzoru prokuratorskiego i s ą d o w e g o tzw. „ s ą d u mas". S ą d y te organizuje de facto s ł u ż b a bez­
nad d z i a ł a l n o ś c i ą t y c h o r g a n ó w . A k t t e n , g ł ę b o k o sprzecz­ p i e c z e ń s t w a . W p o s t ę p o w a n i u t o c z ą c y m s i ę przed „ s ą d e m
n y z o b o w i ą z u j ą c y m ustawodawstwem, u r ą g a ł elementar­ mas" nie uczestniczy a n i p r o k u r a t o r , a n i o b r o ń c a . P o d s ą d -
n y m w y m o g o m socjalistycznej p r a w o r z ą d n o ś c i . L i k w i d a ­ nego o s k a r ż a „ p u b l i c z n o ś ć " zebrana na sali l u b stadionie.
cja nadzoru s ą d o w o - p r o k u r a t o r s k i e g o nad p r a c ą w ł a d z Rzecz z r o z u m i a ł a , iż tego rodzaju t r y b p o s t ę p o w a n i a jest
b e z p i e c z e ń s t w a z r o d z i ł a w i e l o r a k i e s k u t k i . Przede w s z y ­ jedynie f a r s ą procesu s ą d o w e g o . O s k a r ż o n y przed „ s ą d e m
s t k i m w w y ł ą c z n e j gestii t y c h w ł a d z z n a l a z ł y się wszel­ mas" zostaje pozbawiony d o s ł o w n i e w s z y s t k i c h p r a w . Nie
kie decyzje o pozbawianiu w o l n o ś c i o b y w a t e l i . Z d r u g i e j posiada r ó w n i e ż m o ż l i w o ś c i o d w o ł y w a n i a się od w y r o k u .
strony, w y j ę c i e o r g a n ó w s ł u ż b y b e z p i e c z e ń s t w a spod k o n ­ W y r o k i ś m i e r c i s ą w y k o n y w a n e natychmiast. O s ą d z o n e g o
t r o l i s ą d o w o - p r o k u r a t o r s k i e j o t w o r z y ł o d r o g ę do szero­ rozstrzeliwuje s i ę publicznie.
kiego stosowania przez te organa r ó ż n y c h n i e p r a w o r z ą d - M a o i s t o w s k i r e ż i m w o j s k o w o - b i u r o k r a t y c z n y usankcjo­
n y c h m e t o d ś l e d c z y c h . I s t n i e j ą liczne i nie b u d z ą c e w ą t p l i ­ n o w a ł w i ę c metody stosowania przemocy z okresu „ r e w o ­
w o ś c i s y g n a ł y , że nowe usytuowanie w ł a d z b e z p i e c z e ń s t w a l u c j i k u l t u r a l n e j " i w d r o ż y ł j e szeroko do d z i a ł a n i a apa­
w y z w o l i ł o p o w s z e c h n ą p r a k t y k ę bicia i m a l t r e t o w a n i a r a t u p a ń s t w o w e g o . W ten s p o s ó b m i l i o n o w e rzesze l u d z i
aresztowanych, uciekania się wobec w i ę ź n i ó w do w y r a f i ­ pracy pozbawiono t y c h p o d s t a w o w y c h o s i ą g n i ę ć socjali­
n o w a n y c h szykan i t p . B r u t a l n a przemoc fizyczna s t a ł a z m u , j a k i m i b y ł y p r a w a obywatelskie, zdobyte w w y n i k u
się w Chinach r z e c z y w i s t o ś c i ą d n i a codziennego. D o te­ l u d o w e j r e w o l u c j i w Chinach. P r a w a te z o s t a ł y sprecy­
m a t u tego p o w r ó c i m y jeszcze w naszych r o z w a ż a n i a c h . zowane w K o n s t y t u c j i C h R L z 1954 r., a n a s t ę p n i e u t r w a ­
A l e w o j s k o w o - b i u r o k r a t y c z n y r e ż i m maoistowski po­ lone przez ustawodawstwo lat 1955—1957.
s z e d ł jeszcze dalej i w y p o s a ż y ł organa s ł u ż b y b e z p i e c z e ń ­ Ł a m i ą c o b o w i ą z u j ą c e p r a w o r e ż i m Mao Tse-tunga w c i ą ż
stwa w m o ż l i w o ś ć ferowania w y r o k ó w . Na mocy w ł a s n y c h w z m a g a ł d z i a ł a l n o ś ć r e p r e s y j n ą . W y t w o r z o n y przez p r o ­
nie p o d l e g a j ą c y c h ż a d n e j k o n t r o l i p o s t a n o w i e ń w ł a d z e p a g a n d ę t e r r o r psychiczny ł ą c z o n o z m a s o w y m stosowa­
b e z p i e c z e ń s t w a publicznego m o g ą k i e r o w a ć osoby podej­ n i e m b r u t a l n e j przemocy i to o k r e ś l a ł o p a n u j ą c ą w k r a j u
rzane do o b o z ó w pracy p r z y m u s o w e j . Jest oczywiste, że a t m o s f e r ę p o l i t y c z n ą . W rezultacie w i ę k s z o ś ć s p o ł e c z e ń ­
t a k i t r y b stosowania r e p r e s j i p r z e k r e ś l a wszelkie g w a r a n ­ stwa c h i ń s k i e g o b y ł a zastraszona i ż y ł a w c i ą g ł e j niepew­
cje p r a w o b y w a t e l s k i c h . D o ś ć w s p o m n i e ć , że orzeczenia ności. R o z g a ł ę z i o n y system p o l i c y j n y z a o g n i a ł t e n k l i m a t ,
o osadzeniu w obozie nie m u s z ą z a w i e r a ć nawet o k r e ś l e ­ podsycając wzajemną nieufność między ludźmi.
nia czasu pozbawienia w o l n o ś c i i bardzo c z ę s t o są bezter­ Na a t m o s f e r ę ż y c i a s p o ł e c z n e g o w y w i e r a ł a t a k ż e w p ł y w
m i n o w e . Zachodni obserwatorzy s z a c u j ą , że w obozach p o l i t y k a zagraniczna maoistowskiego r e ż i m u . R z u c a ł o s i ę

614 615
 z w ł a s z c z a w oczy, że na p r z e ł o m i e l a t 1969—1970 staran­ od d ł u ż s z e g o czasu p o l i t y k ę s t a g n a c y j n ą w dziedzinie w a ­
nie wyciszono w propagandzie wszelkie akcenty antyame- r u n k ó w ż y c i a l u d z i pracy. W c a ł y m k r a j u — z a r ó w n o
r y k a ń s k i e . Nie b y ł o to k w e s t i ą p r z y p a d k u . M n i e j w i ę c e j w m i e ś c i e j a k i na w s i — nadal f u n k c j o n u j e k a r t k o w y
w p o ł o w i e 1970 r . t r w a j ą c e od d ł u ż s z e g o czasu r o z m o w y system zaopatrzenia l u d n o ś c i w ż y w n o ś ć i a r t y k u ł y prze­
c h i ń s k o - a m e r y k a ń s k i e w k r o c z y ł y w n o w ą fazę. C h o c i a ż m y s ł o w e codziennego u ż y t k u . System ten z o s t a ł ustano­
przebieg t y c h r o z m ó w do d z i ś nie jest znany m i ę d z y n a r o ­ w i o n y jeszcze w 1954 r . i w t a m t y m okresie s t a n o w i ł
dowej o p i n i i p u b l i c z n e j , to f a k t y p o z w a l a j ą p r z y p u s z c z a ć , p o w a ż n e o s i ą g n i ę c i e , g d y ż w ten s p o s ó b zapewniono c a ł e j
że z a r y s o w a ł a się w ó w c z a s realna p e r s p e k t y w a porozu­ l u d n o ś c i m i n i m u m egzystencji. J e d n a k ż e o b o w i ą z u j ą c y c h
10
mienia. Ś w i a d c z y o t y m szereg f a k t ó w . Charakterystyczne n o r m w y ż y w i e n i a nie p o d w y ż s z a n o od k i l k u n a s t u l a t .
jest z w ł a s z c z a , iż p r e m i e r Czou E n - l a j udzielił zagranicz­ B y ł y one — i p o z o s t a j ą w d a l s z y m c i ą g u — bardzo niskie.
n y m d z i e n n i k a r z o m szeregu w y w i a d ó w , w k t ó r y c h z r e ­ Dość w s p o m n i e ć , iż m i e s i ę c z n a racja ż y w n o ś c i m i e s z k a ń c a
guły podkreślał możliwości poprawy stosunków chińsko- C h i n w y n o s i o d 12 do 20 k g p r o d u k t ó w r o ś l i n n y c h , t a k i c h
7
- a m e r y k a ń s k i c h . Jednym z w a ż n y c h , jak można sądzić, jak r y ż , k u k u r y d z a , p r z e t w o r y z b o ż o w e , proso, z i e m n i a k i
w y d a r z e ń s t a ł a się rozmowa Mao Tse-tunga i Czou E n - i pataty. P r o d u k t y te s t a n o w i ą o k o ł o 8 0 % w a r t o ś c i k a l o ­
-laja z a m e r y k a ń s k i m p u b l i c y s t ą Edgarem Snow, odbyta rycznej p r z e c i ę t n e j dziennej r a c j i w y ż y w i e n i o w e j miesz­
10 g r u d n i a 1970 r. W trakcie tego spotkania Mao Tse-tung k a ń c a Chin. Ponadto w r a m a c h systemu k a r t k o w e g o m o ż ­
o ś w i a d c z y ł m . i n . , że w ł a d z e c h i ń s k i e z zadowoleniem po­ na z a k u p i ć w c i ą g u m i e s i ą c a od 125 d o 200 g r a m ó w oleju
w i t a ł y b y prezydenta N i x o n a w Pekinie, p o n i e w a ż nie po­ r o ś l i n n e g o na o s o b ę . P r z y s ł u g u j e r ó w n i e ż p r a w o zakupu
nosi on o d p o w i e d z i a l n o ś c i za p o l i t y k ę T r u m a n a wobec T a j ­ od 0,25 do 0,5 k g m i ę s a m i e s i ę c z n i e , lecz w p r a k t y c e za­
8
w a n u . Z kolei w c z e s n ą w i o s n ą 1971 r. do stolicy C h i n opatrzenie k a r t k o w e l u d n o ś c i w m i ę s o nader c z ę s t o jest
p r z y b y ł a a m e r y k a ń s k a d r u ż y n a tenisa s t o ł o w e g o . W d n i u problematyczne. Zdarza s i ę b o w i e m , że przez w i e l e t y g o d ­
14 k w i e t n i a p i n g p o n g i s t ó w p r z y j ą ł p r e m i e r Czou En-laj n i l u b nawet m i e s i ę c y sklepy nie w y d a j ą m i ę s a na k a r t k i .
9
i p r z e p r o w a d z i ł z n i m i d ł u ż s z ą r o z m o w ę . W ś l a d za t y m R ó w n i e niskie s ą n o r m y zaopatrzenia l u d n o ś c i w a r t y k u ł y
odwiedzili P e k i n l i c z n i dziennikarze, n a u k o w c y oraz b y z - p r z e m y s ł o w e . I tak np. w ramach systemu k a r t k o w e g o
2
nesmeni ze S t a n ó w Zjednoczonych. W i ę k s z o ś ć z n i c h zo­ m o ż n a z a k u p i ć rocznie 4,5—8 m t k a n i n b a w e ł n i a n y c h na
s t a ł a p r z y j ę t a przez p r e m i e r a Czou En-laja l u b w y s o k i c h o s o b ę d o r o s ł ą . Wszystkie n o r m y , dodajmy, s ą z r ó ż n i c o w a ­
funkcjonariuszy r z ą d u . Te spektakularne p o s u n i ę c i a m a o i ­ ne w z a l e ż n o ś c i od c h a r a k t e r u pracy, stanowiska i w i e k u
stowskiego r e ż i m u m i a ł y n i e w ą t p l i w i e na celu przygoto­ posiadacza k a r t e k .
wanie s p o ł e c z e ń s t w a do i s t o t n y c h z m i a n w stosunkach N a d m i e n i ć wypada, że zarobki l u d z i pracy r ó w n i e ż nie
c h i ń s k o - a m e r y k a ń s k i c h . Ze w z g l ę d u na d o ś ć s p e c y f i c z n ą b y ł y p o d w y ż s z a n e od w i e l u lat. P r z e c i ę t n a m i e s i ę c z n a p ł a ­
formę k o n t a k t ó w , k t ó r e zapoczątkowały tę całą akcję, ca r o b o t n i k a w i e l k o p r z e m y s ł o w e g o k s z t a ł t u j e s i ę na po­
o k r e ś l o n o j ą w prasie ś w i a t o w e j m i a n e m „ p i n g p o n g o w e j ziomie 50—54 j u a n ó w . Z k o l e i m i e s i ę c z n a p ł a c a i n ż y n i e r a
dyplomacji". w d u ż y m z a k ł a d z i e p r o d u k c y j n y m w y n o s i około 90 j u a ­
n ó w . J e d n a k ż e p ł a c e takie o t r z y m u j ą j e d y n i e z a t r u d n i e n i
R o z p a t r u j ą c a t m o s f e r ę życia s p o ł e c z n e g o w Chinach,
w w i e l k i c h i stosunkowo nowoczesnych z a k ł a d a c h prze­
n a l e ż y p a m i ę t a ć , że p o ł o ż e n i e ekonomiczne k r a j u jest
mysłowych. Znaczną większość przedsiębiorstw państwo-
wciąż niesłychanie trudne. Maoistowski r e ż i m prowadzi

616 617
 w y c h s t a n o w i ą m a ł e z a k ł a d y p r z e m y s ł u terenowego o za­ W społeczeństwie c h i ń s k i m przeważają rodziny wielodziet­
cofanym w y p o s a ż e n i u t e c h n i c z n y m , bardziej p r z y p o m i n a ­ ne, co sprawia, że zarobki z t r u d e m w y s t a r c z a j ą na w y ­
jące m a n u f a k t u r ę niż współczesną produkcję przemy­ kupienie tej ilości a r t y k u ł ó w ż y w n o ś c i o w y c h , j a k a jest
s ł o w ą . Analogicznie z r e s z t ą p r z e d s t a w i a j ą s i ę z a k ł a d y na k a r t k i przewidziana dla p o s z c z e g ó l n y c h osób. W r e z u l ­
s p ó ł d z i e l c z e : są to p r a w i e w y ł ą c z n i e n i e w i e l k i e z a k ł a d y tacie w Chinach m a m y do czynienia z n i e z w y k l e n i s k ą
typu rzemieślniczego. W takich właśnie małych zakładach s t o p ą ż y c i o w ą o g r o m n y c h mas l u d n o ś c i .
1
p r o d u k c y j n y c h pracuje ponad h o g ó ł u c h i ń s k i c h r o b o t n i ­ Obserwatorzy zagraniczni — w ł a d z e maoistowskie nie
k ó w . W p r z e d s i ę b i o r s t w a c h tego t y p u p ł a c e są o 30—40% p u b l i k u j ą ż a d n y c h i n f o r m a c j i statystycznych, k t ó r e m o ­
niższe n i ż w w i e l k i m p r z e m y ś l e . Z a r o b k i w ś r o d o w i s k a c h głyby obrazować w a r u n k i bytowe ludzi pracy — szacują,
i n t e l i g e n c k i c h s ą z b l i ż o n e do p o z i o m u p ł a c r o b o t n i k ó w
iż p r z e c i ę t n a dzienna racja w y ż y w i e n i a m i e s z k a ń c a tego
w i e l k o p r z e m y s ł o w y c h . I tak n p . m i e s i ę c z n a p ł a c a nauczy­ 1 1
k r a j u k s z t a ł t u j e s i ę p o n i ż e j 2000 k a l o r i i . Jest t o s p o ż y ­
ciela s z k o ł y ś r e d n i e j waha się w granicach 50—60 j u a n ó w .
cie bardzo niskie. N a w e t j e ś l i u w z g l ę d n i ć b r a k w ś r ó d spo­
Natomiast z a r o b k i z a t r u d n i o n y c h w r o l n i c t w i e l u b miesz­
łeczeństwa chińskiego określonych n a w y k ó w konsumpcyj­
k a j ą c y c h na w s i są znacznie n i ż s z e . Szacuje się, że prze­
n y c h w y s t ę p u j ą c y c h w i n n y c h k r a j a c h oraz u t r w a l o n e
c i ę t n e dochody p i e n i ę ż n e p r a c o w n i k a r o l n i c t w a nie prze­
od w i e l u stuleci przyzwyczajenia l u d n o ś c i w sferze spo­
k r a c z a j ą 13—15 j u a n ó w m i e s i ę c z n i e . *
życia, to n a l e ż y u z n a ć s t o p i e ń zaspokojenia potrzeb w za­
Poziom d o c h o d ó w p i e n i ę ż n y c h l u d n o ś c i pracującej
kresie w y ż y w i e n i a za wysoce n i e w y s t a r c z a j ą c y . N a j w a ż ­
w s p o s ó b zasadniczy ogranicza zatem m o ż l i w o ś c i n a b y w a ­
niejsze w s z a k ż e , iż s p o ł e c z e ń s t w o w swej podstawowej
nia a r t y k u ł ó w ż y w n o ś c i o w y c h poza systemem k a r t k o w y m .
masie jest pozbawione j a k i c h k o l w i e k nadziei na polepsze­
nie n i e s ł y c h a n i e t r u d n y c h w a r u n k ó w ż y c i a : p o l i t y k a eko­
* Dla zilustrowania realnej siły nabywczej tych zarobków warto nomiczna maoistowskiego r e ż i m u nie stwarza k u t e m u
podać ceny niektórych artykułów, obowiązujące w ramach kartko­
ż a d n y c h perspektyw.
wego systemu zaopatrzenia ludności. Na przykład cena 1 kg ryżu
w zależności od gatunku wynosi od 0,26 do 0,56 juana (tj. od 26 do Wspomniane c z y n n i k i — z jednej s t r o n y maoistowska
56 fenów); 1 kg mąki — od 0,36 do 0,40 juana; 1 kg mięsa wieprzo­ p o l i t y k a psychicznego i fizycznego t e r r o r u , a z d r u g i e j
wego — od 1,8 do 2,3 juana; 1 litr oleju roślinnego — od 1,9 do
d ł u g o t r w a ł a stagnacja n i s k i e j stopy ż y c i o w e j i b r a k per­
2,3 juana; 1 kg ziemniaków lub patatów — od 0,24 do 0,35 juana.
Ceny artykułów przemysłowych przedstawiają się następująco: s p e k t y w p o p r a w y p o ł o ż e n i a materialnego mas — r o d z ą
1 m tkanin bawełnianych w zależności od gatunku — od 1,4 do o k r e ś l o n e konsekwencje s p o ł e c z n e . P o d w p ł y w e m t y c h
4 juanów; 1 para obuwia skórzanego — od 18 do 25 juanów; zega­ w ł a ś n i e c z y n n i k ó w w ś r ó d najszerszych k r ę g ó w l u d n o ś c i
rek — od 110 do 250 juanów; radioodbiornik — od 180 do 440 jua­ z a c z y n a j ą p o j a w i a ć się nastroje z n i e c h ę c e n i a i niezado­
nów; rower — od 135 do 175 juanów. Istnieje także możliwość za­
wolenia.
kupu artykułów żywnościowych na wolnym rynku, to znaczy poza
systemem kartkowym, lecz tu ceny są niejednokrotnie o 80—100%> S z e r z ą c y m s i ę ż y w i o ł o w o n a s t r o j o m k r y t y c y z m u wobec
wyższe niż w sieci zaopatrzenia kartkowego. Można tu dodać, iż w o j s k o w o - b i u r o k r a t y c z n e g o r e ż i m u maoistowska propa­
roczna prenumerata dziennika „Zenmin Żypao" wynosi 18 juanów ganda u s i ł o w a ł a p r z e c i w d z i a ł a ć , p u b l i k u j ą c na ł a m a c h
(por. „Kitajskaja Narodnaja Riespublika. Politiczeskoje i ekono-
prasy centralnej i terenowej a r t y k u ł y ostro p o t ę p i a j ą c e
miczeskoje razwitije w 1973 godu", Red. M. I. Sładkowskij, W. I. Po-
tapow, G. W. Astafiew i in., Moskwa 1975, s. 181 i passim). t z w . „ e k o n o m i z m " i „ b u r ż u a z y j n e obyczaje". Pod t y m i

618 619
 p o j ę c i a m i rozumiano przede w s z y s t k i m postulaty załóg rowniczego u g r u p o w a n i a m a o i s t ó w . J e d n a k ż e nie jest to
fabrycznych w zakresie podniesienia p ł a c . Usilnie propa­ pewne w ż a d n y m k o n k r e t n y m p r z y p a d k u . M u s i m y w i ę c
gowano z a s a d ę : „ Ż y w n o ś ć przeznaczona dla t r o j g a o s ó b z d a w a ć sobie s p r a w ę , że ogromna w i ę k s z o ś ć posiadanych
powinna w y s t a r c z y ć dla p i ę c i u " . Starano się t e ż upo­ przez nas i n f o r m a c j i , bez w z g l ę d u na to, w j a k i s p o s ó b
w s z e c h n i ć d e w i z ę : „ J e ś l i nie j e s t e ś d z i ś z a j ę t y p r a c ą , m u ­ p r z e d o s t a ł y się one poza granice Chin, w ostatecznym
sisz j e ś ć m n i e j " . N a r a s t a j ą c a i n t e n s y w n o ś ć tego rodzaju r a c h u n k u pochodzi ze ź r ó d e ł maoistowskich. B y ć m o ż e ,
propagandy ś w i a d c z y ł a , iż nie b y ł a ona skuteczna. N a ­ puszczono je w obieg celowo, aby s t w o r z y ć z m i s t y f i k o w a -
stroje ż y w i o ł o w e g o niezadowolenia w ś r ó d l u d n o ś c i s t a w a ł y ną wersję w y d a r z e ń zachodzących w kierownictwie pekiń­
się coraz silniejsze i d a w a ł y o sobie z n a ć w s p o s ó b coraz s k i m . P a m i ę t a j ą c o t y c h w s z y s t k i c h z a s t r z e ż e n i a c h co do
bardziej o t w a r t y . Pod c i ś n i e n i e m tej w ł a ś n i e s y t u a c j i spo­ w i a r y g o d n o ś c i ź r ó d e ł i n f o r m a c j i , s p r ó b u j m y jednak za­
ł e c z n e j w e w n ą t r z maoistowskiej e k i p y kierowniczej r o d z i ­ s t a n o w i ć s i ę n a d procesami, k t ó r e u j a w n i ł y się w m a o i -
ły się nowe s p r z e c z n o ś c i , tarcia i k o n f l i k t y . s t o w s k i m u g r u p o w a n i u k i e r o w n i c z y m na p o c z ą t k u lat sie­
demdziesiątych.
Na I X zjeździe K P C h w k w i e t n i u 1969 r. Mao Tse-tung
2. Wrześniowy kryzys 1971 roku w y s u n ą ł h a s ł o : „ J e d n o c z m y s i ę d l a o s i ą g n i ę c i a jeszcze
w i ę k s z y c h z w y c i ę s t w ! " S t a ł o się ono j e d n y m z g ł ó w n y c h
K a ż d a p r ó b a w n i k n i ę c i a w stosunki, j a k i e p a n o w a ł y m o t y w ó w maoistowskiej propagandy, k t ó r a w s z e l k i m i spo­
w ostatnich latach w e w n ą t r z kierowniczego u g r u p o w a n i a sobami p o d k r e ś l a ł a j e d n o ś ć k i e r o w n i c t w a pod z w i e r z c h n i ­
m a o i s t ó w , p r z y p o m i n a badania g ó r y lodowej w w a r u n ­ c t w e m p r z e w o d n i c z ą c e g o Mao i jego z a s t ę p c y L i n Piao.
kach, g d y m o ż e m y o b s e r w o w a ć j e d y n i e j e j w i e r z c h o ł e k , J e d n a k ż e j u ż w k r ó t c e o k a z a ł o s i ę , że za f a s a d ą j e d n o ś c i
a i to z dalekiej o d l e g ł o ś c i . P r z e d m i o t e m naszych docie­ w e w n ą t r z k i e r o w n i c z e j e k i p y m a o i s t ó w k r y j ą się g ł ę b o k i e
k a ń będą bowiem w t y m w y p a d k u wydarzenia, k t ó r e r ó ż n i c e w y w o ł u j ą c e z a c i ę t ą w a l k ę w e w n ę t r z n ą . Oto w sto­
r o z g r y w a ł y się w bardzo w ą s k i m i ściśle o d i z o l o w a n y m sunkowo k r ó t k i m czasie po I X zjeździe, bo j u ż w lecie
od s p o ł e c z e ń s t w a gronie o s ó b . N a temat t y c h w y d a r z e ń 1970 r., znika nagle z p e k i ń s k i e j sceny politycznej Czen
posiadamy zaledwie s t r z ę p y i n f o r m a c j i . Te nieliczne i n f o r ­ Po-ta, jeden z najbardziej dotychczas eksponowanych
macje, j a k i m i dysponujemy, d o t a r ł y poza granice C h i n c z ł o n k ó w k i e r o w n i c t w a . Z a l i c z a ł się o n do b l i s k i c h w s p ó ł ­
ze znacznym o p ó ź n i e n i e m , z r e g u ł y w i e l e m i e s i ę c y po w y ­ p r a c o w n i k ó w M a o Tse-tunga i b y ł n i e w ą t p l i w i e c z o ł o w y m
darzeniach, k t ó r y c h d o t y c z ą . P o c h o d z ą one p r z e w a ż n i e architektem maoistowskiego k u r s u politycznego. Pewnego
z r o z m a i t y c h d z i e n n i k a r s k i c h p r z e c i e k ó w l u b są r e z u l ­ dnia Czen Po-ta po prostu przestaje u k a z y w a ć s i ę publicz­
tatem „ n i e d y s k r e c j i " p o p e ł n i a n y c h przez oficjalnych nie. N a j w y r a ź n i e j p o w o d y jego u s u n i ę c i a są p o w a ż n e i na­
przedstawicieli maoistowskich w ł a d z . Pewne informacje der k ł o p o t l i w e dla w o j s k o w o - b i u r o k r a t y c z n e g o r e ż i m u .
i m a t e r i a ł y z o s t a ł y zdobyte, a n a s t ę p n i e ujawnione przez Nie o p u b l i k o w a n o b o w i e m na t e n temat ż a d n e g o w y j a ś ­
obce s ł u ż b y w y w i a d o w c z e d z i a ł a j ą c e na t e r y t o r i u m Chin, nienia.
a z w ł a s z c z a przez w y w i a d t a j w a ń s k i . O k o l i c z n o ś c i , w j a ­ J a k i ś czas p ó ź n i e j , w d n i a c h od 23 sierpnia do 6 w r z e ś ­
k i c h uzyskano te informacje, s t w a r z a j ą w r a ż e n i e , że prze­ nia 1970 r., w l e t n i s k o w e j m i e j s c o w o ś c i Luszan w p r o ­
n i k n ę ł y one za g r a n i c ę bez w i e d z y l u b w b r e w w o l i k i e - w i n c j i Ciangsi odbywa się plenarne posiedzenie K o m i t e t u

620 621
 Centralnego K P C h . O g ó l n i k o w y k o m u n i k a t prasowy i n ­ n j " s t a n o w i ł o p r z y g r y w k ę do w ł a ś c i w e g o a t a k u n a L i n
e

f o r m u j ą c y o obradach sugeruje, ż e w c i ą g u k i l k u n a s t o - Piao. O d s u n i ę c i e Czen Po-ta godziło b o w i e m , i to godziło

d n i o w y c h debat nie d z i a ł o s i ę nic specjalnie w a ż n e g o . K o ń ­ d o t k l i w i e , w ł a ś n i e w osobę oficjalnego sukcesora n a j w y ż ­
czy s i ę o n s t e r e o t y p o w y m w e z w a n i e m : „ J e d n o c z m y się szych stanowisk. P r z e c i e ż p o w i ą z a n i a ł ą c z ą c e o d l a t L i n
w i m i ę jeszcze w i ę k s z y c h z w y c i ę s t w pod p r z e w o d e m K o ­
Piao i Czen Po-ta b y ł y d o ś ć szeroko znane w ś r ó d k i e r o w ­
m i t e t u Centralnego p a r t i i n a czele z P r z e w o d n i c z ą c y m
niczych k a d r p e k i ń s k i c h . W d ą ż e n i u do z l i k w i d o w a n i a
Mao Tse-tungiem i z a s t ę p c ą P r z e w o d n i c z ą c e g o L i n Piao".
n i e b e z p i e c z e ń s t w a opozycji grupa p r e m i e r a Czou E n -
W y g l ą d a w i ę c na to, ż e wszystko jest w j a k najlepszym
-laja n a j w y r a ź n i e j z a w a r ł a k o m p r o m i s z l e w a c k i m i ekstre­
porządku.
m i s t a m i i obie te frakcje p r z y s t ą p i ł y do b e z w z g l ę d n e j
J e d n a k ż e ze znacznie p ó ź n i e j s z y c h i n f o r m a c j i w i e m y , iż
w a l k i z g r u p ą L i n Piao, w c i ą g a j ą c do tej r o z g r y w k i r ó w ­
w ł a ś n i e na l u s z a ń s k i m p l e n u m K C doszło do d r a m a t y c z ­
nież Mao Tse-tunga. Widocznie grupa e k s t r e m i s t ó w n a
nego starcia m i ę d z y Mao T s e - t u n g i e m a L i n Piao. Prze­
czele z Ciang Cing p o s t a n o w i ł a p o ś w i ę c i ć Czen Po-ta, k t ó ­
bieg tego k o n f l i k t u do dziś n i e jest d o k ł a d n i e znany.
r y jeszcze niedawno b y ł j e j b l i s k i m sojusznikiem.
Prawdopodobnie b e z p o ś r e d n i m p r z e d m i o t e m sporu s t a ł a
Od p l e n u m K C K P C h w Luszanie u p ł y n ę ł o zaledwie
się sprawa personalnej obsady k i e r o w n i c z y c h stanowisk
cztery m i e s i ą c e , a j u ż n o w y f a k t z e l e k t r y z o w a ł zagranicz­
w aparacie w ł a d z y . Podobno Je Ciin, ż o n a L i n Piao, za­
n y c h o b s e r w a t o r ó w . N a p o c z ą t k u stycznia 1971 r . prze­
p r o p o n o w a ł a w ó w c z a s , aby j e j m ę ż o w i p o w i e r z y ć f u n k c j ę
prowadzono nagle g r u n t o w n ą r e o r g a n i z a c j ę w sztabie Pe­
p r z e w o d n i c z ą c e g o C h R L . A l e Mao Tse-tung n i e zgodził s i ę
k i ń s k i e g o O k r ę g u Wojskowego. Z d j ę t o w ó w c z a s ze stano­
na to i w y g ł o s i ł p r z e m ó w i e n i e z a w i e r a j ą c e o s t r ą k r y t y k ę
w i s k komisarza politycznego o k r ę g u , c z ł o n k a k i e r o w n i ­
g r u p y L i n Piao w k i e r o w n i c t w i e p a r t y j n y m . W y d a j e się
c t w a partyjnego L i Siie-fenga oraz i n n y c h f u n k c j o n a r i u ­
w s z a k ż e , iż s p r a w y personalne s t a n o w i ł y t u j e d y n i e p r e ­
szy, k t ó r z y b y l i z a u f a n y m i l u d ź m i L i n Piao... S t a n o w i to
tekst. W istocie rzeczy k o n f l i k t na l u s z a ń s k i m p l e n u m K C
n a s t ę p n y s y m p t o m ostrej w a l k i w e w n ą t r z kierowniczego
K P C h p o s i a d a ł znacznie g ł ę b s z e znaczenie. S t a n o w i on
u g r u p o w a n i a m a o i s t ó w . W y d a j e s i ę bezsporne, ż e f a k t t e n
s y m p t o m charakterystycznego procesu, j a k i r o z p o c z ą ł s i ę
w e w n ą t r z kierowniczego u g r u p o w a n i a maoistowskiego. jest k o l e j n y m uderzeniem w p o z y c j ę g r u p y , k t ó r e j prze­
Dowodzi o n m i a n o w i c i e , że pod w p ł y w e m n a p i ę ć s p o ł e c z ­ wodzi z a s t ę p c a i n a s t ę p c a p r z e w o d n i c z ą c e g o Mao — m i ­
nych i niepowodzeń — wśród czołowej kadry maoistów nister L i n Piao.
z a c z ę ł y n a r a s t a ć ostre w e w n ę t r z n e s p r z e c z n o ś c i . J e d n a k ż e Z k o l e i w k w i e t n i u 1971 r . na ś c i ś l e poufnej naradzie
w t y m momencie w s k u t e k b r a k u ź r ó d ł o w y c h i n f o r m a c j i w K o m i t e c i e C e n t r a l n y m K P C h ostatecznie p o t ę p i o n o
z b y t t r u d n o jeszcze o k r e ś l i ć p r e c y z y j n i e , co s t a n o w i ł o Czen Po-ta i pozbawiono go w s z y s t k i c h z a j m o w a n y c h sta­
r z e c z y w i s t y przedmiot r o z b i e ż n o ś c i i s p o r ó w . Wiadomo 12
n o w i s k . W naradzie t e j , co jest znamienne, u c z e s t n i c z y ł o
natomiast, ż e p l e n u m K C K P C h w Luszanie s t a ł o s i ę po­ 99 o s ó b . Natomiast w y ł o n i o n y n a I X zjeździe K o m i t e t
r a ż k ą L i n Piao i jego s t r o n n i k ó w . C e n t r a l n y K P C h l i c z y ł 279 c z ł o n k ó w . Z zestawienia t y c h
Bardziej s k o m p l i k o w a n ą k w e s t i ą jest nieco w c z e ś n i e j s z e i n f o r m a c j i w y n i k a , że Mao Tse-tung w s w y c h atakach na
n a g ł e z n i k n i ę c i e Czen Po-ta z ż y c i a politycznego. W y d a j e g r u p ę L i n Piao j u ż w t e d y z d e c y d o w a ł się d z i a ł a ć z p o ­
się, że uderzenie w tego teoretyka „ r e w o l u c j i k u l t u r a l - m i n i ę c i e m k i e r o w n i c z e j i n s t a n c j i swej w ł a s n e j p a r t i i . W i -

622 623
 docznie nie m i a ł zaufania do w i ę k s z o ś c i c z ł o n k ó w K C i nie K.C K P C h „ w z i ę ł o w o b r o n ę z a s t ę p c ę P r z e w o d n i c z ą c e g o ,
b y ł p e w n y , j a k z a c h o w a j ą się. L i Piao". W i n n y m miejscu zapowiada, że „ s p r a w a L i n
n

Dalszy bieg w y d a r z e ń jest zagmatwany i sprzeczny. Piao" b ę d z i e jeszcze omawiana na szczeblu K C . M ó w c a

Maoistowska propaganda w y c h w a l a b o w i e m nadal L i n wspomina, że — jego zdaniem — „ L i n Piao m o ż n a jeszcze
Piao j a k o „ n a j w i e r n i e j s z e g o ucznia i n a j b l i ż s z e g o w s p ó ł - u r a t o w a ć " . J e d n o c z e ś n i e zaś w s w y c h w y s t ą p i e n i a c h su­
b o j o w n i k a P r z e w o d n i c z ą c e g o M a o " . W gazetach w c i ą ż p u ­ geruje, iż w ł o n i e K o m i t e t u Centralnego d z i a ł a j ą „ d w a
b l i k o w a n e są fotografie u k a z u j ą c e Mao Tse-tunga w to­ sztaby", i przedstawia r o z b i e ż n o ś c i m i ę d z y n i m i w y s t ę p u ­
w a r z y s t w i e swego z a s t ę p c y i oficjalnego sukcesora. Nato­ j ą c e jako „ k o l e j n y etap w a l k i d w ó c h l i n i i w e w n ą t r z
miast w r z e c z y w i s t o ś c i „ W i e l k i S t e r n i k " w y s t ę p u j e razem 1 1
K P C h " . ' Zgromadzeni s ł u c h a c z e doskonale r o z u m i e j ą , co
z L i n Piao coraz rzadziej. Po raz ostatni u k a z u j ą s i ę oni to oznacza, i j u ż nie trzeba i m t ł u m a c z y ć nic w i ę c e j . Je­
razem publicznie w d n i u 4 czerwca 1971 r., k i e d y to w s p ó l ­ szcze ś w i e ż e są p r z e c i e ż w i c h p a m i ę c i losy L i u Szao-ci
nie z p r e m i e r e m Czou E n - l a j e m p r z y j m u j ą ó w c z e s n e g o i innych działaczy. Mówiąc o s w y m „gospodarskim objeź­
p r z e w o d n i c z ą c e g o Rady P a ń s t w a Socjalistycznej R e p u b l i ­ dzie" po k r a j u , Mao Tse-tung s t w i e r d z i p ó ź n i e j enigma­
k i R u m u n i i Nicolae Ceausescu, k t ó r y p r z e b y w a w C h i ­ tycznie: „ D o s y p y w a ł e m piasku, d o r z u c a ł e m k a m i e n i
nach z o f i c j a l n ą w i z y t ą p a ń s t w o w ą . T y m n i e m n i e j jeszcze i u m a c n i a ł e m w ę g ł y [...]" 1 5
W r z e c z y w i s t o ś c i jednak cho­
l i p c o w y n u m e r o r g a n u teoretycznego K C K P C h , czaso­ d z i o to, że r o z p o c z ą ł on a k c j ę , k t ó r e j celem b y ł o p o l i ­
pismo „ H u n g C i " , przynosi na o k ł a d c e b a r w n y p o r t r e t tyczne osaczenie L i n Piao i jego g r u p y .
Mao Tse-tunga w t o w a r z y s t w i e L i n Piao. Analogiczne D e c y d u j ą c e w y d a r z e n i a r o z e g r a ł y się w pierwszej po­
fotografie są p u b l i k o w a n e n i e m a l ż e codziennie w w i e l u ł o w i e w r z e ś n i a 1971 r. Co w ł a ś c i w i e w i e m y o t y m d r a m a ­
gazetach i czasopismach z tamtego okresu. Na p r z e ł o m i e t y c z n y m i p e ł n y m n a p i ę c i a okresie?
lipca i sierpnia 1971 r . p o j a w i a się w i e l e o k o l i c z n o ś c i o w y c h P o c z ą t e k m i e s i ą c a nie z a p o w i a d a ł nic nadzwyczajnego.
a r t y k u ł ó w p o ś w i ę c o n y c h k o l e j n e j rocznicy powstania Ż y c i e P e k i n u t o c z y ł o się n o r m a l n y m , u t a r t y m r y t m e m .
a r m i i c h i ń s k i e j . Nazwisko m i n i s t r a obrony d o s ł o w n i e nie Jeszcze w d n i u 8 w r z e ś n i a na s t o ł e c z n y m l o t n i s k u w i d z i a ­
schodzi z ł a m ó w gazet. L e k t u r a prasy c h i ń s k i e j z t a m ­ no czterech c z ł o n k ó w maoistowskiego k i e r o w n i c t w a , k t ó ­
t y c h t y g o d n i stwarza w r a ż e n i e , iż p o l i t y c z n a r o l a L i n Piao r y c h zaliczano do n a j b l i ż s z y c h w s p ó ł p r a c o w n i k ó w m i n i ­
jest w r ę c z ogromna, i co w i ę c e j — stale wzrasta. stra L i n Piao. Ż e g n a l i o n i d e l e g a c j ę w o j s k o w ą K o r e a ń s k i e j
Tymczasem 15 sierpnia p r z e w o d n i c z ą c y Mao udaje się R e p u b l i k i L u d o w o - D e m o k r a t y c z n e j , k t ó r a przez k i l k a n a ś ­
w „ g o s p o d a r s k i o b j a z d " po k r a j u . Odwiedza po k o l e i s t o l i ­ cie d n i p r z e b y w a ł a z w i z y t ą o f i c j a l n ą w Chinach. B y l i to:
ce p o s z c z e g ó l n y c h p r o w i n c j i i t a m na spotkaniach z k i e ­ szef Sztabu Generalnego H u a n g Jung-szeng, d o w ó d c a
r o w n i c z ą k a d r ą terenu w y g ł a s z a p r z e m ó w i e n i a . Są one w o j s k l o t n i c z y c h W u Fa-sien, k o m i s a r z p o l i t y c z n y m a r y ­
u t r z y m a n e w d u c h u raczej p a t e r n a l i s t y c z n y m : „ M o i m n a r k i wojennej L i Co-peng oraz g ł ó w n y k w a t e r m i s t r z
p r a g n i e n i e m jest — m ó w i Mao, z w r a c a j ą c s i ę do s ł u c h a ­ C i u Huej-co.
czy — a b y ś c i e k r o c z y l i linią m a r k s i s t o w s k ą [...], a b y ś c i e W d n i u 9 w r z e ś n i a o d b y ł o się w P e k i n i e p r z y j ę c i e d y ­
b y l i zjednoczeni, a nie podzieleni, a b y ś c i e b y l i szczerzy, plomatyczne, w y d a n e przez ambasadora K R L - D z okazji
1 3
a nie starali s i ę i n t r y g o w a ć l u b s p i s k o w a ć " . Podczas j e d ­ ś w i ę t a narodowego tego k r a j u . W ś r ó d zaproszonych gości
nego z t y c h s p o t k a ń Mao o ś w i a d c z a , że l u s z a ń s k i e p l e n u m z n a j d o w a ł s i ę p r e m i e r Czou E n - l a j , k t ó r e m u t o w a r z y s z y l i

624 40 — Najnowsza.. 625

 trzej przedstawiciele k i e r o w n i c t w a : H u a n g Jung-szeng, W e d ł u g tej w e r s j i , 12 w r z e ś n i a Mao Tse-tung w r a c a ł
W u Fa-sien oraz L i Co-peng. p o c i ą g i e m specjalnym z Szanghaju do P e k i n u . I w t e d y to
W d n i u 10 w r z e ś n i a szef Sztabu Generalnego H u a n g w ł a ś n i e grupa L i n Piao p o c z y n i ł a przygotowania, aby n i e ­
Jung-szeng j a k o oficjalny przedstawiciel c h i ń s k i e g o k i e ­ co na p ó ł n o c od N a n k i n u w y s a d z i ć p ę d z ą c y p o c i ą g w po­
r o w n i c t w a uczestniczy w p r z y j ę c i u w y d a n y m przez amba­ wietrze. Na w y p a d e k g d y b y zamach ten nie p r z y n i ó s ł
sadora R u m u n i i . 16
oczekiwanego r e z u l t a t u , k i l k a d z i e s i ą t k i l o m e t r ó w dalej
W d n i u 11 w r z e ś n i a j a k codziennie u k a z a ł się n o w y p o d j ę t o d r u g ą p r ó b ę . Samolot l o t n i c t w a wojskowego m i a ł
n u m e r „ Z e n m i n Ż y p a o " . N a c z o ł o w e j k o l u m n i e dziennika z b o m b a r d o w a ć p o c i ą g , w k t ó r y m z n a j d o w a ł s i ę Mao.*
opublikowano s e r i ę f o t o g r a f i i c z ł o n k ó w k i e r o w n i c t w a , J e d n a k ż e d o ś ć d z i w n e p r z y p a d k i p o k r z y ż o w a ł y p l a n y za­
w ś r ó d k t ó r y c h odpowiednio eksponowane miejsca zajmo­ m a c h o w c ó w . O t ó ż nie znany z nazwiska oficer, k t ó r y
w a ł y p o r t r e t y Mao Tse-tunga i jego z a s t ę p c y L i n Piao. o t r z y m a ł rozkaz wysadzenia p a s a ż e r s k i e g o p o c i ą g u , o k a z a ł
Natomiast komentarz r e d a k c y j n y s t w i e r d z a ł : „ T o w a r z y s z się n i e d y s k r e t n y i o p o w i e d z i a ł o w s z y s t k i m ż o n i e , lekarce,
L i n Piao zawsze konsekwentnie w c i e l a ł w ż y c i e r e w o l u ­ b ę d ą c e j podobnie j a k on c z ł o n k i e m p a r t i i . Osobliwa w i a ­
c y j n ą l i n i ę P r z e w o d n i c z ą c e g o M a o i zawsze k o n s e k w e n t ­ d o m o ś ć p r z e r a z i ł a ż o n ę oficera, z a c z ę ł a go w i ę c n a k ł a n i a ć ,
nie b r o n i ł tej l i n i i . Zawsze b y ł o n ś w i e t l a n y m p r z y k ł a d e m aby nie m i e s z a ł s i ę w c a ł ą t ę n i e j a s n ą d l a n i c h obojga
dla c a ł e j a r m i i , całej p a r t i i i l u d n o ś c i c a ł e g o k r a j u [ . . . ] " s p r a w ę . Pod w p ł y w e m perswazji m a ł ż o n k i ó w g a d a t l i w y
Tego dnia p r e m i e r Czou En-laj m i a ł p r z y j ą ć d e l e g a c j ę oficer z d e c y d o w a ł s i ę u c h y l i ć od w y k o n a n i a otrzymanego
j a p o ń s k i c h p a r l a m e n t a r z y s t ó w , lecz spotkanie t o zostało rozkazu i zgodził s i ę , aby z a a p l i k o w a ł a m u ona zastrzyk,
nagle o d w o ł a n e bez podania p r z y c z y n . Zaobserwowano k t ó r y s p o w o d o w a ł c h w i l o w e p o r a ż e n i e w z r o k u . To u n i e ­
r ó w n i e ż , iż w P a ł a c u L u d o w y m , k t ó r y stanowi s i e d z i b ę m o ż l i w i ł o m u w y p e ł n i e n i e zadania, a j e d n o c z e ś n i e m i a ł o
n a j w y ż s z y c h w ł a d z c h i ń s k i c h , panuje n i e z w y k ł e o ż y w i e ­ go u s p r a w i e d l i w i ć przed z w i e r z c h n i k a m i . Zgodnie z r e l a ­
nie. N a t y m u r y w a j ą się wszelkie bezsporne informacje... c j o n o w a n ą w e r s j ą , ż o n a oficera nie p o p r z e s t a ł a na t y m
Na temat w y d a r z e ń , j a k i e rzekomo m i a ł y miejsce p ó ź ­ i p o w i a d o m i ł a o w s z y s t k i m s w ó j z a k ł a d o w y k o m i t e t par­
n i e j , p o j a w i ł o s i ę w prasie zachodniej w i e l e r o z m a i t y c h t y j n y . Z k o l e i instancja, do k t ó r e j się z w r ó c i ł a , n a t y c h ­
w e r s j i . Ź r ó d ł e m i c h w s z y s t k i c h b y ł y dziennikarskie „ p r z e ­ miast p r z e k a z a ł a u z y s k a n ą i n f o r m a c j ę do P e k i n u i t a m
c i e k i " l u b n a j w y r a ź n i e j zamierzone niedyskrecje w y s o k i c h d o t a r ł a ona do p r e m i e r a Czou En-laja. W y d a ł on n i e ­
osobistości maoistowskiego r e ż i m u . Wersje te r ó ż n i ą się z w ł o c z n i e telefoniczne polecenie zatrzymania p o c i ą g u spe-
od siebie w s p o s ó b nader i s t o t n y . P r z e d s t a w i a j ą one do­
nikarza Wilfreda Burchetta w artykule „Lin Piao's plot — the fuli
mniemane f a k t y c a ł k i e m odmiennie, a n i e k i e d y nawet story", który został opublikowany na łamach czasopisma „Far
w y k l u c z a j ą s i ę nawzajem. Relacjonowanie k i l k u sprzecz­ Eastern Economic Review" z 20 VIII 1973 r. Autor ten jest znany
n y c h w e r s j i jest, w y d a j e się, bezcelowe, g d y ż nie dysponu­ ze swych promaoistowskich sympatii i bezpośrednio przed ogło­
j e m y ż a d n y m i m o ż l i w o ś c i a m i i c h w e r y f i k a c j i . Dlatego szeniem wspomnianego artykułu przebywał w Pekinie, gdzie przyj­
mowano go na wysokim szczeblu. Artykuł Burchetta zawiera sze­
też o g r a n i c z y m y s i ę do przytoczenia t y l k o jednej, k t ó r a ,
reg szczegółów, które nie występowały w publikowanych wcześniej
j a k m o ż n a s ą d z i ć , najbardziej odpowiada i n t e n c j o m m a o i ­ wersjach.
stowskiej propagandy.* * Szczegół ten podała wychodząca w Hongkongu gazeta „Singtao
* Posłużymy się tu wersją podaną przez australijskiego dzien- Żypao" z 29 VIII 1972.

40*
626 627
 cjalnego, k t ó r y m jechał Mao Tse-tung. Służba k o l e j o w a e tą ściśle tajną informację stanowił rozkaz zamordo­
z
w y k o n a ł a sprawnie t o polecenie i na k i l k a stacji przed wania Mao Tse-tunga. W trakcie przesłuchań aresztowany
miejscem, gdzie pociąg miał b y ć zbombardowany, zdołano przyznał się, iż miał w y k o n a ć t a k i rozkaz, i prawdopo­
go zatrzymać. Następnie przewodniczący Mao przesiadł dobnie wskazał s w y c h m o c o d a w c ó w . Dzięki t e m u również
się do samochodu, k t ó r y m pod silną eskortą został prze­ ta próba zamordowania przewodniczącego nie powiodła
17
wieziony do Pekinu. W t e n sposób rzekoma próba zgła­
się-
dzenia Mao Tse-tunga spaliła na panewce. W czasie gdy Z i n n y c h źródeł wiadomo, że w nocy z 12 na 13 wrześ­
20
r o z g r y w a ł y się te w y p a d k i — głosi dalej relacjonowana nia o godzinie 2 n a t e r y t o r i u m Mongolskiej R e p u b l i k i
w e r s j a — L i n Piao wraz z żoną Je Cun, synem L i n L i - L u d o w e j rozbił się chiński samolot w o j s k o w y T r i d e n t
-kuo i k i l k o m a c z ł o n k a m i swego osobistego sztabu wy­ nr 256. Trójsilnikowy odrzutowiec t r a n s p o r t o w y leciał
p o c z y w a ł w l e t n i s k o w e j miejscowości P e j t a j h o , odległej w ciszy r a d i o w e j i nie zdołano ustalić, d o k ą d zmierzał. Na
od P e k i n u o sześć godzin jazdy pociągiem. jego pokładzie znajdowało się 9 osób. Wszystkie one po­
P o c z ą t k o w o n i k t nie przypuszczał, iż m o g ą o n i m i e ć niosły śmierć w katastrofie. Tej samej nocy i n n y chiński
18
j a k i k o l w i e k związek z t y m , co miało nastąpić na trasie samolot roztrzaskał się na obszarze p r o w i n c j i Sinciang.
m i ę d z y Szanghajem a Pekinem. Tymczasem córka L i n K i l k a t y g o d n i później maoistowska propaganda puściła
Piao z pierwszego m a ł ż e ń s t w a , niejaka L i n To-to, powia­ w obieg wersję, iż na pokładzie T r i d e n t a n r 256, który
domiła nagle p r e m i e r a Czou En-laja, że j e j rodzina za­ rozbił się w M o n g o l i i , leciał właśnie L i n Piao z żoną, sy­
mierza u d a ć się samolotem w n i e z n a n y m k i e r u n k u . Po­ nem oraz k i l k o m a z a u f a n y m i o f i c e r a m i , p o n i e w a ż jako
dobno p r e m i e r zatelefonował w ó w c z a s do P e j t a j h o , b y do­ „radziecki szpieg" usiłował rzekomo „zbiec do Moskwy",
wiedzieć się, czy odpowiada to prawdzie. W c i ą ż jeszcze nie gdy okazało się, że p r ó b y zgładzenia Mao Tse-tunga po­
łączył osoby L i n Piao z u j a w n i o n ą próbą zamachu, lecz niosły fiasko. Wersja ta n i e ma jednak p o k r y c i a w fak­
j e d y n i e chciał z życzliwości odradzić m u start w nocy, tach. Zmasakrowane ciała ofiar k a t a s t r o f y nie zostały
p o n i e w a ż u w a ż a ł , że b y ł o b y to niebezpieczne ze w z g l ę d u z i d e n t y f i k o w a n e w rezultacie b a d a ń , które przeprowadzo­
na złe w y p o s a ż e n i e lotnisk w aparaturę n a w i g a c y j n ą . Jed­ no. W y n i k i sekcji z w ł o k przeczą w s z a k ż e maoistowskiej
n a k ż e Je Cun, która przyjęła telefon, bardzo speszyła się w e r s j i . B o w i e m w ś r ó d zabitych — a odnaleziono ciała
i zaczęła z a p e w n i a ć Czou En-laja, że a n i ona, a n i j e j m ą ż w s z y s t k i c h ofiar — nie n a t r a f i o n o na zwłoki m ę ż c z y z n y
nie p l a n o w a l i ż a d n e g o l o t u w najbliższym czasie. Dopiero w w i e k u ponad 60 l a t . Wszyscy pasażerowie T r i d e n t a
to wzbudziło podejrzenia p r e m i e r a i naprowadziło go na nr 256 b y l i znacznie młodsi. Tymczasem L i n Piao liczył
m y ś l , że właśnie L i n Piao i jego ludzie są sprawcami 64 lata.* Oznacza to, iż nie z n a j d o w a ł się on na pokładzie
u j a w n i o n e j p r ó b y zamachu. samolotu, który w nocy z 12 na 13 września runął w n i e
Zgodnie z relacjonowaną wersją, p ó ź n y m wieczorem w y j a ś n i o n y c h okolicznościach na ziemię.**
12 września do r e z y d e n c j i Mao Tse-tunga w Pekinie przy­
słano oficera, który twierdził, że m u s i osobiście przeka­ * Por. serwis Agencji Reutera z 11 1X 1972 r. Informacja agen­
cyjna z tej daty stwierdza m. in.: „Lekarze, którzy zbadali ciała,
zać m u ściśle tajną informację najwyższej w a g i . A l e
nie znaleźli śladów obecności 64-letniego człowieka na pokładzie
w t y m momencie atmosfera była już napięta i pełna po­ [samolotu]".
dejrzeń. Oficera zrewidowano i aresztowano. O k a z a ł o się, ** Warto odnotować, iż większość burżuazyjnej prasy przyjęła

628 629
 Powstaje w i ę c p y t a n i e : co n a p r a w d ę s t a ł o się z L i n Piao b r u t a l n y c h w y p a d k a c h . P o j a w i a j ą s i ę zaledwie mgliste
w t a m t y c h dniach? Odpowiedzi na to p y t a n i e m o g ą udzie­ s y g n a ł y , że sytuacja na szczycie w ł a d z y w Pekinie nie
lić j e d y n i e ci ludzie z C h i n , k t ó r z y uczestniczyli w „ w y ­ jest c a ł k i e m n o r m a l n a . W d n i u 13 w r z e ś n i a w s z y s t k i m
darzeniach w r z e ś n i o w y c h " i z n a j ą f a k t y . P r a s ę ś w i a t o w ą maszynom c h i ń s k i c h wojsk l o t n i c z y c h w y d a n o b e z w z g l ę d ­
o b i e g ł a w s w o i m czasie wersja, iż L i n Piao p o p e ł n i ł samo­ n y zakaz s t a r t u i rozkaz t e n o b o w i ą z y w a ł przez k i l k a t y ­
b ó j s t w o . * Znacznie bardziej prawdopodobne w y d a j e się godni. I n n y rozkaz, o k t ó r y m w i a d o m o ś c i p r z e n i k n ę ł y po­
j e d n a k ż e to, że z o s t a ł on po prostu w r a z z ż o n ą zamordo­ za granice C h i n , z a t r z y m u j e w s z y s t k i e j e d n o s t k i w o j s k o ­
w a n y gdzieś na t e r y t o r i u m C h i n w d n i u 13 w r z e ś n i a we w koszarach. J e d n a k ż e obserwatorzy zagraniczni nie
w z g l ę d n i e nieco później.** A b y u k r y ć owe z a b ó j s t w o , ' o m y ś l a j ą s i ę jeszcze, że te nadzwyczajne z a r z ą d z e n i a
m a o i ś c i p o w i ą z a l i z a g a d k o w ą k a t a s t r o f ę T r i d e n t a n r 256 t a n o w i ą przejaw l u b r e z u l t a t k o n f l i k t u politycznego n u r ­
z o s o b ą L i n Piao i s f a b r y k o w a l i k ł a m l i w ą w e r s j ę w y d a ­ t u j ą c e g o k i e r o w n i c z e u g r u p o w a n i e m a o i s t ó w . Sytuacja
r z e ń . J e d n a k ż e dopiero p r z y s z ł o ś ć m o ż e w y ś w i e t l i ć s p r a w ę jest niejasna, p o n i e w a ż r o z g ł o ś n i e r a d i o w e p o s z c z e g ó l n y c h
tajemniczej ś m i e r c i z a s t ę p c y i desygnowanego oficjalnie p r o w i n c j i nadal c y t u j ą w s w y c h audycjach p r z e m ó w i e n i a
spadkobiercy p r z e w o d n i c z ą c e g o Mao. L i n Piao. W d n i u 21 w r z e ś n i a o g ł o s z o n o w Pekinie, że
M ó w i ą c o w y d a r z e n i a c h w r z e ś n i o w y c h 1971 r., m u s i m y zostaje o d w o ł a n a t r a d y c y j n a manifestacja l u d n o ś c i , k t ó r a
p a m i ę t a ć , iż r o z g r y w a ł y s i ę one w g ł ę b o k i e j tajemnicy. odbywa s i ę rokrocznie na c e n t r a l n y m placu stolicy w d n i u
W t a m t y m czasie ś w i a t nic nie w i e o t y c h tragicznych 1 p a ź d z i e r n i k a z okazji ś w i ę t a narodowego C h i n . O f i c j a l ­
ne w y j a ś n i e n i e głosi, że d e c y z j ę t ę p o d j ę t o „ze w z g l ę d u
na n i e p o k o j ą c ą k o n c e n t r a c j ę w o j s k radzieckich nad g r a n i ­
bezkrytycznie maoistowska wersję o próbie ucieczki Lin Piao do
ZSRR i upowszechniła ją szeroko w świecie kapitalistycznym. cą c h i ń s k ą " . A l e rzeczywiste p o w o d y o d w o ł a n i a m a n i f e ­
Z drugiej strony, szereg gazet zachodnich odniosło się bardzo stacji są z u p e ł n i e inne; podczas ś w i ę t a narodowego na
sceptycznie do twierdzeń maoistów. Wiele dzienników i tygodników t r y b u n i e T i e n A n M e n t r a d y c y j n y m zwyczajem p o j a w i a
zwracało uwagę na wspomniane wyżej wyniki badań szczątków się c a ł e k i e r o w n i c t w o c h i ń s k i e . Jest oczywiste, że t y m r a ­
Tridenta i wprost kwestionowało maoistowska wersję wydarzeń.
zem maoistowscy l i d e r z y nie c h c ą u k a z a ć się m i e s z k a ń c o m
I tak np. komentator amerykańskiego dziennika „Washington
Post", relacjonując w numerze z 15 marca 1972 r. rozsiewane stolicy. Rezygnacja z o b c h o d ó w ś w i ę t a narodowego w Pe­
przez maoistów pogłoski o rzekomej próbie ucieczki Lin Piao do k i n i e s t a n o w i s y g n a ł , k t ó r y daje w i e l e do m y ś l e n i a za­
ZSRR, skonstatował wręcz: „Historia ta zawiera zupełnie niepraw­ g r a n i c z n y m obserwatorom i w y w o ł u j e i s t n ą falę speku­
dopodobne elementy [...]". l a c j i . Wszyscy w i e d z ą j u ż teraz, ż e „coś dzieje s i ę w C h i ­
* Wersję tę powtórzyły różne gazety w wielu krajach za wy­
nach".
chodzącym w Hongkongu w języku angielskim dziennikiem „Eve-
ning News" z 13 IX 1972 r. O t y m , j a k g ł ę b o k ą t a j e m n i c ą otoczone b y ł y „ w y d a ­
** Analogiczną opinię reprezentuje wielu obserwatorów zagra­ rzenia w r z e ś n i o w e " , ś w i a d c z y n a s t ę p u j ą c y fakt. W d n i u
nicznych. I tak np. znany publicysta amerykański Stewart Alsop, 1 p a ź d z i e r n i k a Enver H o d ż a n a d s y ł a z A l b a n i i do P e k i n u
nie dając wiary wersji o śmierci Lin Piao w katastrofie lotniczej, d e p e s z ę g r a t u l a c y j n ą z okazji ś w i ę t a narodowego. N a j b l i ż ­
pisze na łamach tygodnika „Newsweek": „Historia o samolocie
szy i w ł a ś c i w i e j e d y n y sojusznik p o l i t y c z n y maoistowskie­
była niemal na pewno próbą dezinformacji, natomiast spiskowcy
zostali prawdopodobnie straceni w sposób konwencjonalny — po­ go r e ż i m u adresuje s w ą d e p e s z ę na r ę c e M a o Tse-tunga,
przez ulokowanie kuli w czaszce" („Newsweek" z 20 X I I 1971). L i n Piao i Czou En-laja. W t y m czasie L i n Piao nie żyje

630 631
 j u ż co n a j m n i e j o d d w ó c h tygodni... Jeszcze w d n i u 3 p a ź ­ do n i c h w k r ó t c e w y w i a d t a j w a ń s k i . T r e ś ć m a t e r i a ł ó w
d z i e r n i k a w a u d y c j i radiowej nadanej przez j e d n ą z pro­ przekazano do c e n t r a l i w y w i a d o w c z e j w Tajpej na T a j ­
wincjonalnych rozgłośni m ó w i się o „ w s p a n i a ł y m przy­ wanie i t a m z o s t a ł y one w k r ó t c e o p u b l i k o w a n e .
kładzie wiernego współbojownika Przewodniczącego W ś r ó d m a t e r i a ł ó w z d o b y t y c h w Chinach przez t a j w a ń ­
M a o — towarzysza L i n Piao". R ó w n i e ż w d n i u 4 p a ź d z i e r ­ ski w y w i a d s z c z e g ó l n e znaczenie posiada d o k u m e n t z a t y ­
nika L i n Piao zostaje w y m i e n i o n y przez p r o w i n c j o n a l n e t u ł o w a n y „ Z a r y s p r o j e k t u 571".* W e d ł u g ź r ó d e ł m a o i ­
19
radio jako d r u g i w k o l e j n o ś c i p r z y w ó d c a c h i ń s k i . stowskich, d o k u m e n t ten za w i e d z ą i z g o d ą L i n Piao opra­
Bomba w y b u c h a w d n i u 6 p a ź d z i e r n i k a , k i e d y to z o f i ­ c o w a ł jego syn, oficer l o t n i c t w a L i n L i - k u o , w r a z z k i l k o ­
c j a l n ą w i z y t ą p r z y b y w a do P e k i n u ó w c z e s n y cesarz Etio­ ma z a u f a n y m i oficerami. Podobno na sześć m i e s i ę c y przed
p i i — Hajle Sellasje. Zostaje on p o w i t a n y na lotnisku „ w y d a r z e n i a m i w r z e ś n i o w y m i " , w d n i a c h 22—24 marca
jedynie w i m i e n i u Mao Tse-tunga. N a s t ę p n i e w d n i u 1971 r., spotkali się o n i w Hangczou, aby w s p ó l n i e spre­
8 p a ź d z i e r n i k a p r z e w o d n i c z ą c y Mao p r z y j m u j e cesarza. c y z o w a ć na p i ś m i e swoje p l a n y i zamierzenia. Napisany
Spotkanie o d b y w a się w cztery oczy: L i n Piao jest nie­ w ó w c z a s d o k u m e n t sami nazwali „ Z a r y s e m projektu
20
o b e c n y . Dopiero teraz obserwatorzy zagraniczni zaczy­ 571".** Wszystko to o d b y w a ł o s i ę , rzecz jasna, w g ł ę b o ­
n a j ą d o m y ś l a ć się, że został on w y e l i m i n o w a n y z m a o i ­ k i e j tajemnicy. Z a l e d w i e n i e w i e l k i e grono najbardziej
stowskiego k i e r o w n i c t w a . F a k t y z n a s t ę p n y c h t y g o d n i po­ zaufanych osób wprowadzono w s z c z e g ó ł y p r z y g o t o w y w a ­
t w i e r d z a j ą ten wniosek. Oto w d n i u 3 listopada o g r o m n y nego p l a n u .
p o r t r e t p r z e d s t a w i a j ą c y Mao Tse-tunga w t o w a r z y s t w i e W istocie rzeczy „ Z a r y s p r o j e k t u 5 7 1 " posiada c h a r a k ­
L i n Piao, k t ó r y w i d n i a ł do tej p o r y na c e n t r a l n y m placu ter opozycyjnej p l a t f o r m y politycznej. Jest wysoce p r a w ­
stolicy, zostaje u s u n i ę t y i z a s t ą p i o n y i n n y m . Na n o w y m dopodobne, że d o k u m e n t ten r z e c z y w i ś c i e o p r a c o w a ł a g r u ­
portrecie p r z e w o d n i c z ą c y Mao jest sam, bez swego do­ pa L i n Piao i w y r a ż a on j e j stanowisko. Jednak nie w i e ­
tychczasowego z a s t ę p c y i n a s t ę p c y . W t y m s a m y m d n i u m y z tego z całą p e w n o ś c i ą , g d y ż b r a k na t ę o k o l i c z n o ś ć
ze ś c i a n d w o r c a lotniczego w Pekinie z d j ę t o 11 p o r t r e t ó w bezspornych d o w o d ó w . Nie m o ż n a t e ż w y k l u c z y ć c a ł k o ­
21
L i n P i a o . Dopiero teraz staje się jasne, że z a s t ę p c a prze­ wicie, ż e o m a w i a n y d o k u m e n t z o s t a ł s f a b r y k o w a n y ex
w o d n i c z ą c e g o M a o i jego desygnowany spadkobierca znik­ post przez maoistowskie organa b e z p i e c z e ń s t w a , k t ó r e
n ą ł d e f i n i t y w n i e z życia p e k i ń s k i e j sceny politycznej. w ten s p o s ó b l u d z i o m z otoczenia L i n Piao c h c i a ł y p r z y ­
U p ł y n ę ł o jednak jeszcze sporo czasu, z a n i m tajemnica p i s a ć znane sobie s k ą d i n ą d p o g l ą d y opozycyjne. Z a r ó w -
o t a c z a j ą c a s p r a w ę L i n Piao i jego s t r o n n i k ó w nieco się
r o z j a ś n i ł a . Po k i l k u n a s t u tygodniach o k a z a ł o się m i a n o ­ * Tekst tego dokumentu został ogłoszony w miesięczniku
„Issues and Studies", wychodzącym w języku angielskim w Taj­
w i c i e , że maoistowski r e ż i m z a c z ą ł z a p o z n a w a ć k i e r o w ­ pej na Tajwanie. W ślad za tym opublikowała go prasa światowa.
nicze k a d r y w e w s z y s t k i c h p r o w i n c j a c h z t a j n ą b r o s z u r ą Obszerne fragmenty zamieścił także warszawski tygodnik „Forum"
z a t y t u ł o w a n ą „ W a l k a o rozbicie k o n t r r e w o l u c y j n e g o spis­ z 14 I X 1972 r. (za dziennikiem „Le Monde" z 2 IX 1972 r.). Wszyst­
k u a n t y p a r t y j n e j k l i k i L i n Piao oraz Czen Po-ta". B r o ­ kie dalsze cytaty pochodzą ze wspomnianej publikacji w tygodniku
szura ta, datowana 13 stycznia 1972 r., z a w i e r a ł a zestaw „Forum".
** Niektórzy komentatorzy zagraniczni zwracają uwagę na oko­
kilku materiałów dotyczących „wydarzeń wrześniowych".
liczność, że w języku chińskim fonetyczne brzmienie cyfr 5—7—1
M i m o ściśle poufnego c h a r a k t e r u t y c h m a t e r i a ł ó w d o t a r ł Przypomina zwrot oznaczający „powstanie zbrojne".

632 633
 no w j e d n y m , j a k i w d r u g i m p r z y p a d k u „ Z a r y s p r o j e k ­ Mao Tse-tung w y s z e d ł z „ w y d a r z e ń w r z e ś n i o w y c h " bez
t u 5 7 1 " z a s ł u g u j e na u w a g ę , p o n i e w a ż i l u s t r u j e reakcje, szwanku, natomiast L i n Piao nie ż y j e .
k t ó r e wzbudza m a o i z m w Chinach. Jakie w i ę c elementy W „Zarysie projektu 571" g ł ó w n y problem polityczny
tego d o k u m e n t u s ą najbardziej charakterystyczne? stanowi ocena a k t u a l n e j s y t u a c j i w e w n ę t r z n e j C h i n . Na
Przede w s z y s t k i m n a l e ż y s t w i e r d z i ć , że w „ Z a r y s i e p r o ­ ten temat d o k u m e n t stwierdza w r ę c z : „[...] sytuacja p o l i ­
j e k t u 5 7 1 " nie m a nic, co p o t w i e r d z a ł o b y , że grupie L i n tyczna ( w k r a j u — W . N . ) jest niepewna, masy c h ł o p s k i e s ą
Piao p r z y ś w i e c a ł zamiar zabicia Mao Tse-tunga. A prze­ p r z e ś l a d o w a n e , w gospodarce panuje stagnacja, realne w a ­
cież to w ł a ś n i e stanowi k o r o n n y p u n k t w s z y s t k i c h oskar­ r u n k i ż y c i o w e mas, k a d r t e r e n o w y c h i ż o ł n i e r z y pogarsza­
ż e ń w y s u w a n y c h przez m a o i s t o w s k i r e ż i m . Tymczasem ją s i ę , a niezadowolenie wzrasta z k a ż d y m d n i e m , m i m o
podstawowy z a m y s ł przedstawionego w o m a w i a n y m d o k u ­ że l u d jeszcze nie ś m i e o t y m w s z y s t k i m m ó w i ć , a t y m
bardziej m a n i f e s t o w a ć swego g n i e w u " . Ponadto d o k u m e n t
mencie p l a n u d z i a ł a n i a polega na t y m , aby u s u n ą ć siłą
p o d k r e ś l a , iż „ c h ł o p o m b r a k ż y w n o ś c i i o d z i e ż y " . Z a w a r ­
otoczenie M a o Tse-tunga, natomiast jego samego z m u s i ć
ta w o m a w i a n y m t e k ś c i e ocena m a o i s t o w s k i c h p r a k t y k
do pogodzenia się z r z e c z y w i s t o ś c i ą dokonanego p r z e w r o t u .
jest z u p e ł n i e jednoznaczna: „ k a m p a n i a w y s y ł a n i a n a w i e ś
Chodzi o to, aby p r z y pomocy w i e r n y c h jednostek w o j ­
m ł o d z i e ż y oraz i n t e l i g e n c j i jest po prostu u k r y t ą f o r m ą
s k o w y c h w y e l i m i n o w a ć „ n a j b a r d z i e j nieprzejednanych",
r o b ó t p r z y m u s o w y c h " . P r z y t o c z o n y m ocenom s y t u a c j i w e ­
a „Wielkiego Sternika" uczynić bezwolnym narzędziem.
w n ę t r z n e j C h i n i charakterystyce n a s t r o j ó w s p o ł e c z e ń ­
Jest to m o m e n t zasadniczy w c a ł e j sprawie, p o n i e w a ż
stwa nie s p o s ó b o d m ó w i ć r e a l i z m u .
t r e ś ć omawianego d o k u m e n t u stawia pod z n a k i e m zapyta­
L e k t u r a „ Z a r y s u p r o j e k t u 5 7 1 " s k ł a n i a r ó w n i e ż do
nia wszystkie wersje na temat „ w y d a r z e ń w r z e ś n i o w y c h " ,
w n i o s k u , iż ludzie z g r u p y L i n Piao w p e w n y m momencie
j a k i e p r z e n i k n ę ł y poza granice Chin. Powstaje t u p y t a n i e :
zaczęli d o s t r z e g a ć z a c h o d z ą c y w C h i n a c h proces deforma­
jeśli g r u p a L i n Piao nie m i a ł a z a m i a r u z a b i j a ć Mao Tse-
c j i socjalizmu. W o m a w i a n y m dokumencie jest b o w i e m
-tunga, to czy n a p r a w d ę t a r g n ę ł a s i ę na jego ż y c i e ? C z y ż ­
m o w a o „ f a ł s z y w e j r e w o l u c j i " , k t ó r a — i c h zdaniem —
by o p o z y c j o n i ś c i z m i e n i l i swe z a m i a r y m i ę d z y m a r c e m
„ w istocie rzeczy nie dokonuje się dla l u d u c h i ń s k i e g o ,
a w r z e ś n i e m 1971 r.? Skoro tak, to dlaczego maoistowski
tylko przeciw niemu". A k t u a l n ą sytuację w kraju doku­
r e ż i m nie p r z e d s t a w i ł d o w o d ó w p o t w i e r d z a j ą c y c h t ę zmia­
m e n t o k r e ś l a p r z y t y m j a k o s t a n „ p o w o l n e j i pokojowej
n ę ? Widocznie m a o i ś c i nie d y s p o n u j ą t a k i m i dowodami.
e w o l u c j i " o charakterze antysocjalistycznym. W o s t r y c h
W ś w i e t l e omawianego d o k u m e n t u nie jest w i ę c jasna
i drastycznych s ł o w a c h ocenia n a s t ę p n i e s p o ł e c z n o - p o l i ­
k w e s t i a n a j w a ż n i e j s z a : czy w e w r z e ś n i u 1971 r. n a p r a w d ę
t y c z n ą t r e ś ć r e ż i m u m a o i s t ó w : „ I c h socjalizm — czyta­
m i e l i ś m y do c z y n i e n i a z zamachem na ż y c i e Mao Tse-
m y w dokumencie — jest w r z e c z y w i s t o ś c i faszyzmem
-tunga? Czy t e ż b y ł to spisek u k n u t y przez g r u p ę Czou
s p o ł e c z n y m , p r z e k s z t a ł c i l i o n i aparat p a ń s t w a w p o t w o ­
En-laja do s p ó ł k i ze s k r z y d ł e m e k s t r e m i s t ó w z Ciang
ra niesytego ucisku i masakry, a ż y c i e n a r o d u w system
Cing, K a n g Szengiem, Czang Czun-ciao i Jao W e n - j u a -
feudalny i p a t e r n a l i s t y c z n y " . Istota a k c j i p o l i t y c z n e j , k t ó ­
nem, spisek, k t ó r y z m i e r z a ł do w y e l i m i n o w a n i a L i n Piao
r ą postuluje „ Z a r y s p r o j e k t u 5 7 1 " , sprowadza s i ę do z b r o j ­
i jego z w o l e n n i k ó w ? L e k t u r a „ Z a r y s u p r o j e k t u 5 7 1 " nie
nego w y s t ą p i e n i a p r z e c i w k o t e m u w ł a ś n i e stanowi rzeczy.
przynosi odpowiedzi na te pytania. W k a ż d y m razie sam
635
634
 A k c j a t a ma „ p o ł o ż y ć kres p o w o l n e j i p o k o j o w e j e w o l u ­ na i n n y c h " . W k o n k l u z j i d o k u m e n t stwierdza, że M a o
c j i p r z y pomocy r e w o l u c j i g w a ł t o w n e j i r a d y k a l n e j " . Tse-tung „ n i e jest p r a w d z i w y m m a r k s i s t ą - l e n i n o w c e m ,
W „ Z a r y s i e p r o j e k t u 5 7 1 " znajdujemy t e ż z w i ę z ł ą , lecz t y l k o w i e l k i m t y r a n e m f e u d a l n y m [...], jest f a ł s z y w y m
t r a f n ą c h a r a k t e r y s t y k ę maoistowskiej e k i p y k i e r o w n i c z e j : m a r k s i s t ą , k r o c z ą c y m d r o g ą Konfucjusza i Meng-tsy i r z ą ­
„ J e s t r z e c z ą o c z y w i s t ą — c z y t a m y w dokumencie — że d z ą c y m w e d ł u g p r a w g o d n y c h cesarza C i n Szy H u a n g - t i " ,
k l i k a s p r a w u j ą c a w ł a d z ę jest skorumpowana, nieudolna M o t y w t e n powtarza się z r e s z t ą , g d y ż w i n n y m f r a g m e n ­
i oderwana o d mas". I dalej: „ K l i k a s p r a w u j ą c a w ł a d z ę cie d o k u m e n t stwierdza w p r o s t , iż M a o Tse-tung „ s t a ł s i ę
jest bardzo niestabilna na arenie w e w n ę t r z n e j oraz nara­ w s p ó ł c z e s n y m cesarzem C i n Szy H u a n g - t i " .
ż o n a na s t a ł e s k u t k i w a l k o w ł a d z ę ; k o n f l i k t y personalne N i e j a k o u z u p e ł n i e n i e m tej c h a r a k t e r y s t y k i jest k r y t y c z ­
n a s i l i ł y s i ę do ostatecznych granic". na ocena maoizmu j a k o d o k t r y n y p o l i t y c z n e j . W tej k w e ­
Wiele miejsca „ Z a r y s p r o j e k t u 5 7 1 " p o ś w i ę c a t a k ż e s t i i „ Z a r y s p r o j e k t u 5 7 1 " zawiera r ó w n i e ż o s t r ą i stanow­
metodom sprawowania w ł a d z y przez Mao Tse-tunga i jego czą k r y t y k ę k i e r o w n i c z e j e k i p y m a o i s t ó w . „ I c h obecna
otoczenie. W o m a w i a n y m dokumencie charakteryzuje się teoria c i ą g ł e j r e w o l u c j i — piszą autorzy d o k u m e n t u —
maoistowski r e ż i m j a k o stosunkowo n i e w i e l k ą i o d e r w a n ą n i e jest w r z e c z y w i s t o ś c i n i c z y m i n n y m j a k t e o r i ą p e r m a ­
od s p o ł e c z e ń s t w a g r u p ę , k t ó r a „ r z ą d z i t y r a ń s k i m i meto­ nentnej r e w o l u c j i Trockiego". N a s t ę p n i e z a ś s t w i e r d z a j ą ,
d a m i , r o b i ą c sobie w s z ę d z i e w r o g ó w , t r a c ą c g ł o w ę i prze­ iż m a o i ś c i „ z a s t ę p u j ą m a r k s i z m - l e n i n i z m k w i e c i s t y m s t y ­
c e n i a j ą c swoje z d o l n o ś c i " . K i e r o w n i c z ą e k i p ę m a o i s t ó w lem fałszywej rewolucji, oszukując i wprowadzając
d o k u m e n t o k r e ś l a m i a n e m „ f r a k c j i t r o c k i s t o w s k i e j " . Na w b ł ą d n a r ó d c h i ń s k i " . Jest to c h a r a k t e r y s t y k a zwięzła,
t y m t l e d o ś ć szeroko o m a w i a on r o l ę , metody d z i a ł a n i a ale p r z e c i e ż jednoznaczna i w y m o w n a .
i o s o b o w o ś ć Mao Tse-tunga. „ N i e m o ż e m y o c z y w i ś c i e — Jest z u p e ł n i e z r o z u m i a ł e , iż w „ Z a r y s i e p r o j e k t u 5 7 1 "
piszą a u t o r z y — n e g o w a ć r o l i , j a k ą o d e g r a ł B-52 ( t a k i m n a j w i ę c e j miejsca p o ś w i ę c a się p r o b l e m o m z w i ą z a n y m
k r y p t o n i m e m oznaczona jest w dokumencie osoba Mao — z o c e n ą s y t u a c j i w e w n ę t r z n e j k r a j u . P o l i t y k a zagranicz­
W.N.) w dziejach zjednoczenia C h i n , p o p i e r a l i ś m y go na znajduje s i ę w n i m zdecydowanie na d a l s z y m planie.
konsekwentnie i p r z y z n a l i ś m y m u odpowiednie miejsce N a l e ż y j e d n a k o d n o t o w a ć , iż o m a w i a n y d o k u m e n t nie za­
w h i s t o r i i r e w o l u c j i . D z i ś jednak jest oczywiste, ż e nadu­ w i e r a ż a d n y c h a k c e n t ó w antyradzieckich, co r ó w n i e ż
ż y w a on zaufania, j a k i e p o k ł a d a w n i m n a r ó d c h i ń s k i [ . . . ] " wydaje s i ę z n a c z ą c e . Natomiast z d r u g i e j strony, w p o d ­
Z k o l e i d o ś ć obszerny fragment d o k u m e n t u zajmuje cha­ t e k ś c i e d o k u m e n t u m o ż n a d o s z u k a ć się d o ś ć w y r a ź n e j
r a k t e r y s t y k a c h w y t ó w , j a k i m i p o s ł u g u j e s i ę Mao Tse-tung: obawy a u t o r ó w przed Stanami Z j e d n o c z o n y m i .
„[...] pozyskuje on sobie zawsze w z g l ę d y jednej f r a k c j i N a l e ż y t a k ż e d o d a ć , iż w „ Z a r y s i e p r o j e k t u 5 7 1 " znaj­
b ę d ą c e j u w ł a d z y , b y u d e r z y ć w d r u g ą (frakcję — W.N.). d u j e m y d ł u ż s z e w y w o d y na temat samej t e c h n i k i zama­
Dziś ł ą c z y się z t ą , b y w y e l i m i n o w a ć t a m t ą , a j u t r o m o ż e chu stanu. Drobiazgowo i z iście w o j s k o w ą p e d a n t e r i ą
zbliży s i ę do t a m t e j , b y p o z b y ć s i ę t e j . K t o s p o ś r ó d ludzi autorzy tego d o k u m e n t u r o z w a ż a j ą p r z e s ł a n k i s p r z y j a j ą c e
c i e s z ą c y c h s i ę w ostatnich d z i e s i ę c i o l e c i a c h jego zaufaniem powodzeniu a k c j i , a t a k ż e c z y n n i k i , k t ó r e m o g ą u t r u d ­
nie z o s t a ł skazany na ś m i e r ć p o l i t y c z n ą ? [...] K i e d y chce n i ć j e j przeprowadzenie. W s z c z e g ó ł o w y s p o s ó b charak­
k o g o ś s k o m p r o m i t o w a ć , n i g d y nie z a t r z y m u j e s i ę w p ó ł t e r y z u j ą o n i j e d n o s t k i wojskowe, na k t ó r y c h m o g ą pole­
d r o g i . I zawsze zrzuca o d p o w i e d z i a l n o ś ć za swe k l ę s k i gać, oraz ś r o d k i , k t ó r e z a m i e r z a j ą z a s t o s o w a ć .

636 637
 „ Z a r y s p r o j e k t u 5 7 1 " jest d o k u m e n t e m p o s i a d a j ą c y m czenie. J e d n a k ż e d z i a ł a c z e c i w y k a z y w a l i n a j c z ę ś c i e j b r a k
d o n i o s ł ą w y m o w ę p o l i t y c z n ą . M e r y t o r y c z n a z a w a r t o ś ć tego zdecydowania i konsekwencji. Nie o ś m i e l a l i s i ę o n i z re­
d o k u m e n t u ukazuje w ę z ł o w e p r o b l e m y , w o k ó ł k t ó r y c h g u ł y w y s t ą p i ć otwarcie przeciwko M a o Tse-tungowi, lecz
k o n c e n t r u j e się uwaga antymaoistowskiej opozycji u p r o ­ p o d e j m o w a l i w a l k ę z p r a k t y k ą p o l i t y c z n ą m a o i z m u pod
gu lat s i e d e m d z i e s i ą t y c h . Są to przede w s z y s t k i m spra­ sztandarem jego nazwiska. Ta sytuacja u l e g ł a d o ś ć zasad­
w y z w i ą z a n e z o c e n ą s y t u a c j i w e w n ę t r z n e j Chin. Opozycja niczej zmianie. Opozycja, j a k a z r o d z i ł a s i ę u progu lat
antymaoistowska wskazuje na n i e s t a b i l n o ś ć i s t n i e j ą c e g o s i e d e m d z i e s i ą t y c h , j a k najbardziej zdecydowanie i ostro
r e ż i m u , p o d k r e ś l a n i s k ą s t o p ę ż y c i o w ą i niezadowolenie atakuje personalnie Mao Tse-tunga, o k r e ś l a j ą c go m i a n e m
szerokich mas. Dostrzega ona r ó w n i e ż b r a k jasnej pers­ „ f e u d a l n e g o t y r a n a " i „ w s p ó ł c z e s n e g o cesarza C i n Szy
pektywy społeczno-gospodarczego rozwoju Chin. H u a n g - t i " . P o t r a f i ł a ona u k a z a ć otwarcie i bez j a k i c h ­
Odnosi się ona t a k ż e z w i e l k i m k r y t y c y z m e m do stoso­ k o l w i e k n i e d o m ó w i e ń rzeczywiste oblicze p r z e w o d n i c z ą c e ­
w a n y c h przez Mao Tse-tunga i jego n a j b l i ż s z e otoczenie go Mao j a k o c z ł o w i e k a i politycznego lidera. Jest to zja­
metod k i e r o w a n i a s p o ł e c z e ń s t w e m . Wskazuje na zgniłą w i s k o nowe, i to zjawisko bez precedensu na przestrze­
a t m o s f e r ę p o l i t y c z n ą , p a n u j ą c ą w e w n ą t r z maoistowskiej ni całej właściwie historii KPCh.
e k i p y kierowniczej. W a ż n e jest t a k ż e , iż opozycja nie Z a w a r t e w „ Z a r y s i e p r o j e k t u 571" tezy p o z w a l a j ą
ogranicza s i ę do p i ę t n o w a n i a p o s z c z e g ó l n y c h n e g a t y w n y c h s t w i e r d z i ć , że sprzeciw opozycji dotyczy nie t y l k o s k r a j ­
zjawisk, t a k i c h j a k np. i n t r y g a n c t w o i n i e u d o l n o ś ć , dege­ n o ś c i p o l i t y k i Mao Tse-tunga, lecz jest w y m i e r z o n y w sa­
neracja m o r a l n a i iście d w o r s k i e obyczaje w ł a d z y , b r a k me podstawy d o k t r y n y maoizmu. Nie ulega w ą t p l i w o ś c i ,
p r y n c y p i a l n o ś c i i t c h ó r z o s t w o polityczne, t ł u m i e n i e k r y ­ że opozycja odrzuca w o l u n t a r y s t y c z n e koncepcje m a o i ­
t y k i i uchylanie się o d osobistej o d p o w i e d z i a l n o ś c i . W isto­ stowskie (np. k o n c e p c j ę „ k o n t y n u o w a n i a r e w o l u c j i w w a ­
cie rzeczy k r y t y k a ze s t r o n y opozycji godzi w c a ł y auto­ r u n k a c h d y k t a t u r y p r o l e t a r i a t u " ) . Natomiast podstawowe
k r a t y c z n y i a n t y d e m o k r a t y c z n y system sprawowania w ł a ­ zadania p r z y s z ł o ś c i u p a t r u j e w r o z w o j u s p o ł e c z n o - g o s p o ­
dzy przez kierownicze u g r u p o w a n i e m a o i s t ó w . Godzi darczym Chin, w zwiększeniu produkcji rolnej i przemy­
w c a ł o k s z t a ł t zdegenerowanych metod r z ą d z e n i a , stosowa­ s ł o w e j p r z y jednoczesnym podnoszeniu standardu życia
n y c h przez Mao Tse-tunga i jego n a j b l i ż s z e otoczenie. ludności.
Najbardziej c e n t r a l n y i k l u c z o w y p u n k t tej k r y t y k i sta­ J e d n a k ż e dla p e ł n e j oceny c h a r a k t e r u tendencji opozy­
n o w i system osobistej w ł a d z y M a o Tse-tunga, k t ó r y znie­ c y j n y c h , w y s t ę p u j ą c y c h w Chinach na p o c z ą t k u obecnej
k s z t a ł c i ł funkcjonowanie k i e r o w n i c z y c h o ś r o d k ó w w ł a d z y . dekady, istotne jest nie t y l k o to, co expressis verbis za­
w i e r a „ Z a r y s p r o j e k t u 5 7 1 " i co m o ż n a w y c z y t a ć w n i m
N i e z m i e r n i e w a ż n ą k w e s t i ą jest r ó w n i e ż to, ż e opozycja
m i ę d z y w i e r s z a m i . Nie m n i e j w a ż n e jest r ó w n i e ż to, czego
p o t r a f i ł a zdecydowanie k r y t y c z n i e o c e n i ć o s o b o w o ś ć Mao
w t y m t e k ś c i e b r a k . N i e s t e t y w o m a w i a n y m dokumencie
Tse-tunga. Pod t y m w z g l ę d e m opozycja z p o c z ą t k u l a t
nie znajdujemy postulatu p r z y w r ó c e n i a d e m o k r a t y c z n y c h
s i e d e m d z i e s i ą t y c h o d r ó ż n i a s i ę p o z y t y w n i e od i n n y c h zna­
f o r m socjalistycznego r o z w o j u C h i n . N i e ma w n i m t a k ż e
n y c h w p r z e s z ł o ś c i g r u p antymaoistowskich. W c i ą g u
p r o g r a m u ustanowienia l e n i n o w s k i c h n o r m ż y c i a w e ­
ostatnich k i l k u n a s t u l a t w i e l u d z i a ł a c z y K P C h p o p a d a ł o
w n ą t r z p a r t y j n e g o , k t ó r e z o s t a ł y b r u t a l n i e zdeptane przez
w konflikt z awanturniczym kursem politycznym narzu­
maoistowski r e ż i m . J u ż to samo ś w i a d c z y o p e w n e j ogra-
c o n y m p a r t i i przez Mao Tse-tunga i jego n a j b l i ż s z e oto-

638 639
niczoności perspektyw programowych, które przyświecają dziernika, H. Kissinger ponownie udał się do Pekinu w ce­
aktualnie antymaoistowskim tendencjom opozycyjnym. lu uzgodnienia szczegółów projektowanej wizyty. Rów­
Przecie wszystkim jednak rzuca się w oczy brak wyraź­ nież t y m razem został on przyjęty przez premiera Czou
nego odcięcia się od chińskiego nacjonalizmu i wielko­ En-laja i przeprowadził z nim kolejną turę rozmów.
mocarstwowego szowinizmu. Prawdopodobnie jest to naj­ W dniach 21—28 lutego 1972 r. prezydent Stanów Zjed­
większa trudność, którą opozycja musi przezwyciężyć. noczonych Richard Nixon złożył oficjalną wizytę w Chi­
Wywodzi się ona przecież spośród działaczy, którzy sami nach, odwiedzając Pekin, Hangczou i Szanghaj. Podczas
uczestniczyli w konstruowaniu systemu władzy osobistej swej wizyty R. Nixon spotkał się z Mao Tse-tungiem oraz
Mao Tse-tunga i przez wiele lat sami stanowili istotne odbył długą serię rozmów z premierem Czou En-laj em.
ogniwo tego systemu, działającego w atmosferze wielko­ Trwały one w sumie ponad 30 godzin. Przeprowadzono
mocarstwowego szowinizmu. Dlatego wyrwanie się spod równocześnie szereg dwustronnych konsultacji na szcze­
presji nastrojów nacjonalistycznych nie stanowi dla anty- blu ekspertów rządowych. Jednakże przebieg tych wszyst­
maoistowskiej opozycji sprawy łatwej i prostej. Ale do­ kich rozmów utrzymano w ścisłej tajemnicy, żadne istot­
póki znajduje się ona pod wpływem atmosfery szowiniz­ ne informacje na ten temat nie przeniknęły do wiado­
mu, nie jest w stanie wysunąć w pełni konsekwentnej mości publicznej. Charakterystyczne jest także, iż wszyst­
alternatywy programowej. kie przemówienia, które R. Nixon wygłosił w trakcie
swej podróży — przy okazji rozmaitych spektakularnych
3. Ewolucja polityki zagranicznej kontaktów — były nad wyraz ogólnikowe i nacechowane
pustą retoryką. Gospodarze odwzajemniali mu się ze swej
Na przełomie lat 1971—1972 obserwujemy istotny wzrost
strony wystąpieniami wygłaszanymi również iście ezopo-
aktywności maoistowskiego reżimu na arenie między­
w y m językiem. Amerykańskie środki masowego przekazu
narodowej. Uwagę obserwatorów zagranicznych przyku­ nadały ogromny rozgłos podróży prezydenta Nixona do
wają przede wszystkim stosunki chińsko-amerykańskie. Chin. Akcentowano przy tym głównie widowiskową stro­
Wiele symptomów świadczy, że wtedy właśnie dobiegł nę całej wizyty, ukazując w pierwszym rzędzie kordialną
końca etap obustronnych sondaży w kontaktach między atmosferę, jaka panowała w trakcie licznych kontaktów
maoistowskimi Chinami a rządem Stanów Zjednoczonych. amerykańskiego prezydenta z pekińskimi liderami.
W dniach 9—11 lipca 1971 r. przebywał w Pekinie ów­
Na zakończenie wizyty R. Nixona — w dniu 28 lute­
czesny specjalny doradca amerykańskiego prezydenta do
go — opublikowano w Szanghaju wspólny komunikat
spraw bezpieczeństwa narodowego, Henry Kissinger, któ­
ry spotkał się tam z premierem Czou En-laj em. W trak­
z dnia 20 lipca 1971 r.", z którym zapoznano maoistowskie kadry
cie tych spotkań H. Kissinger przekazał swemu rozmów­
kierownicze, stwierdzał: „Zaproszenie Nixona stanowi ważne stra­
cy, iż prezydent Richard Nixon życzyłby sobie odwiedzić tegiczne posunięcie mające na celu izolację radzieckiego socjal-
Chiny. W odpowiedzi na to maoistowskie kierownictwo imperializmu [...] Na obecnym etapie chińsko-radzieckie sprzecz­
wystosowało do prezydenta Stanów Zjednoczonych ofi­ ności posiadają charakter antagonistyczny i są najpoważniejszymi
cjalne zaproszenie.* Kilka miesięcy później, 20—26 paź- sprzecznościami w naszych stosunkach ze światem zewnętrznym"
(Cyt. wg „Kitajskaja Narodnaja Riespublika. Politiczeskoje i eko-
* Tajny „Komunikat K C KPCh w sprawie wizyty R. Nixona nomiczeskoje razwitije w 1973 godu", op. cit., s. 273—274).

640 P — Najnowsza. 641

a m e r y k a ń s k o - c h i ń s k i . S t y l i s t y k a tego d o k u m e n t u do z ł u ­ w Tajpej, u d z i e l a j ą c m u poparcia politycznego oraz w o j ­
dzenia p r z y p o m i n a wspomniane uprzednio toasty i prze­ skowego. N a T a j w a n i e z n a j d o w a ł y się bazy w o j s k o w e ,
m ó w i e n i a . Jest to tekst nader l a p i d a r n y , a j e d n o c z e ś n i e w k t ó r y c h s t a c j o n o w a ł y j e d n o s t k i a m e r y k a ń s k i c h sił
p r z e w a ż a j ą w n i m stwierdzenia mgliste i niejasne. W k o ­ z b r o j n y c h . T a k i stan rzeczy t r w a ł przez d ł u g i okres i do­
m u n i k a c i e szanghajskim s p r a w ą n a j w a ż n i e j s z ą w y d a j e piero k o m u n i k a t szanghajski w n i ó s ł t u pewne zmiany.
się b y ć o ś w i a d c z e n i e głoszące, iż maoistowskie Chiny W t e k ś c i e k o m u n i k a t u strona a m e r y k a ń s k a o ś w i a d c z y ł a ,
i Stany Zjednoczone u z n a j ą za sprzeczny z interesami na­ że „ w e d ł u g o p i n i i w s z y s t k i c h C h i ń c z y k ó w , po obu stro­
r o d ó w ś w i a t a wszelki sojusz „ j a k i e g o k o l w i e k wielkiego nach C i e ś n i n y T a j w a ń s k i e j i s t n i e j ą t y l k o jedne Chiny,
m o c a r s t w a " z k a ż d y m i n n y m mocarstwem. W k o m u n i k a ­ a T a j w a n stanowi i c h c z ę ś ć " . F o r m u ł a ta m o ż e b y ć i n ­
cie sojusz t a k i o k r e ś l o n o m i a n e m „ z m o w y " , k t ó r a b y ł a b y terpretowana j a k o uznanie przez r z ą d S t a n ó w Z j e d n o ­
„ w y m i e r z o n a p r z e c i w k o k r a j o m t r z e c i m " . Zastosowana t u czonych p r a w C h R L do t e r y t o r i u m w y s p y . J e d n a k ż e
f o r m u ł a ma d o ś ć jednoznaczny sens: w istocie rzeczy r ó w n o c z e ś n i e uczyniono z a s t r z e ż e n i e , iż p r o b l e m T a j w a n u
maoistowskie C h i n y i Stany Zjednoczone o p o w i e d z i a ł y może b y ć r o z w i ą z a n y wyłącznie drogą uregulowania po­
się przeciwko w s z e l k i m sojuszom l u b u k ł a d o m zawiera­ kojowego, nie o k r e ś l a j ą c p r z y t y m w ż a d e n s p o s ó b , k i e d y
n y m przez Z w i ą z e k Radziecki z i n n y m i w i e l k i m i p a ń s t w a ­ m o g ł o b y to n a s t ą p i ć . W k o m u n i k a c i e szanghajskim b r a k
m i (np. z I n d i a m i ) . J e d n o c z e ś n i e z a ś sygnatariusze k o m u ­ j a k i e j k o l w i e k w z m i a n k i na t e m a t u k ł a d u o w z a j e m n y m
n i k a t u szanghajskiego niejako u z a l e ż n i l i takie ewentualne b e z p i e c z e ń s t w i e m i ę d z y Waszyngtonem a Tajpej. M a m y
porozumienia zawierane bez i c h u d z i a ł u — od swej j e d n o ­ w i ę c w t y m w y p a d k u do czynienia z k o m p r o m i s e m ,
stronnej, a zarazem c a ł k i e m dowolnej oceny, u p r z e d z a j ą c w k t ó r y m u s t ę p s t w a s t r o n y c h i ń s k i e j są znacznie dalej
w ten s p o s ó b i c h p r z y s z ł ą n e g a t y w n ą k w a l i f i k a c j ę . A n t y ­ i d ą c e niż a m e r y k a ń s k i e . K o m p r o m i s ten oznacza rezygna­
radzieckie ostrze t y c h u z g o d n i e ń jest nader oczywiste. c j ę ze stanowiska, j a k i e C h R L z a j m o w a ł a uprzednio
W s p ó l n y k o m u n i k a t szanghajski p r z y n i ó s ł t a k ż e pewien w przedmiocie T a j w a n u . Za c e n ę dwuznacznej d e k l a r a c j i
a m e r y k a ń s k i e j maoistowski r e ż i m w y r a z i ł b o w i e m m i l ­
k o m p r o m i s w k w e s t i i T a j w a n u , k t ó r a od k i l k u n a s t u lat
czącą z g o d ę na u t r z y m a n i e i s t n i e j ą c e g o status quo w spra­
stanowiła, jak wiadomo, w ę z ł o w y punkt rozbieżności m i ę ­
w i e m i l i t a r n e j obecności A m e r y k a n ó w na t e r y t o r i u m w y s ­
dzy Waszyngtonem a P e k i n e m . Ten ostatni, przypomnij­
py. Z a a k c e p t o w a ł r ó w n i e ż dalsze poparcie polityczne
m y , nieprzerwanie b r o n i ł stanowiska, iż i s t n i e j ą t y l k o j e d ­
i pomoc w o j s k o w ą S t a n ó w Zjednoczonych dla r z ą d u
ne Chiny, a T a j w a n stanowi i c h n i e o d ł ą c z n ą część. T o w a ­ czangkajszekowskiego w Tajpej.
r z y s z y ł y t e m u g r o m k i e zapowiedzi zbrojnego w y z w o l e n i a
W b r e w oczekiwaniom w t o k u w i z y t y prezydenta
w y s p y oraz jeszcze g ł o ś n i e j s z e a t a k i propagandowe na R. N i x o n a nie n a s t ą p i ł o uznanie maoistowskich Chin przez
układ o wzajemnym bezpieczeństwie między Stanami Stany Zjednoczone. Nie n a w i ą z a n o też s t o s u n k ó w d y p l o ­
Zjednoczonymi a r z ą d e m czangkajszekowskim. U k ł a d ten m a t y c z n y c h m i ę d z y Waszyngtonem a P e k i n e m . J e d n a k ż e
stanowił podstawę a m e r y k a ń s k i e j obecności militarnej na obie s t r o n y z a d e k l a r o w a ł y g o t o w o ś ć dalszej n o r m a l i z a c j i
obszarze T a j w a n u . Z k o l e i Stany Zjednoczone nie uzna­ w z a j e m n y c h s t o s u n k ó w i ustanowiono k a n a ł y k o n t a k t ó w
w a ł y w y s p y za część t e r y t o r i u m C h R L . U t r z y m y w a ł y one na p r z y s z ł o ś ć .
stosunki dyplomatyczne z reżimem Czang Kaj-szeka Analiza politycznych rezultatów podróży prezydenta

41
642 643
R. N i x o n a do Chin stanowi d o ś ć z ł o ż o n y i t r u d n y p r o b l e m .
J e d n a k ż e r ó w n o c z e ś n i e w a m e r y k a ń s k i e j s t r u k t u r z e po­
Ż a d n a ze s t r o n nie u j a w n i ł a b o w i e m r z e c z y w i s t y c h m o t y ­
litycznej i s t n i e j ą nader w p ł y w o w e siły, k t ó r e reprezen­
w ó w , j a k i m i kierowała się we wzajemnych kontaktach.
t u j ą bardziej realistyczne stanowisko. W e d ł u g i c h oceny,
G ł a d k i e frazesy o f i c j a l n y c h p r z e m ó w i e ń i trafaretowe
polityczne z b l i ż e n i e z m a o i s t o w s k i m i C h i n a m i m o ż e p r z y ­
o g ó l n i k i w s p ó l n e g o k o m u n i k a t u nie w y j a ś n i a j ą ani i n ­
n i e ś ć Stanom Zjednoczonym znacznie w i ę c e j strat n i ż k o ­
tencji maoistowskich Chin, ani i n t e n c j i r z ą d u S t a n ó w
r z y ś c i . U g r u p o w a n i a te ż y w i ą obawy, że w k o n s e k w e n c j i
Zjednoczonych. Ścisła tajemnica o t a c z a j ą c a r o z m o w y c h i ń -
takiego z b l i ż e n i a Waszyngton m o ż e u t r a c i ć s w y c h d o t y c h ­
s k o - a m e r y k a ń s k i e potwierdza t ę o c e n ę .
czasowych „ w y p r ó b o w a n y c h " s o j u s z n i k ó w , z k t ó r y m i ł ą ­
J e ś l i jednak r o z p a t r y w a ć oficjalne d o k u m e n t y d o t y c z ą ­
czą go w s p ó l n e interesy polityczne i gospodarcze. P o w a ż ­
ce w i z y t y R. N i x o n a w k o n t e k ś c i e t o w a r z y s z ą c y c h i m
na część a m e r y k a ń s k i e g o k a p i t a ł u bardzo sceptycznie oce­
w y p o w i e d z i n i e o f i c j a l n y c h oraz k o m e n t a r z y prasy ś w i a ­
nia p e r s p e k t y w y s t o s u n k ó w ekonomicznych i h a n d l o w y c h
t o w e j , to m o ż n a s k o n s t a t o w a ć , iż z a r ó w n o r z ą d o w i Sta­
m i ę d z y Stanami Z j e d n o c z o n y m i a m a o i s t o w s k i m r e ż i m e m .
n ó w Zjednoczonych, j a k i m a o i s t o w s k i m C h i n o m p r z y ­
D o s t r z e g a j ą c e w i d e n t n y n i e d o r o z w ó j gospodarki narodo­
ś w i e c a ł o n i e w ą t p l i w i e d ą ż e n i e do z b l i ż e n i a , lecz politycz­
w e j Chin o k r e ś l o n e k o ł a byznesu o b a w i a j ą się ponadto,
ne intencje k a ż d e j ze stron b y ł y c a ł k i e m odmienne.
że k o n t a k t y z P e k i n e m nie zdołają z r e k o m p e n s o w a ć m o ż ­
Bliższa analiza c a ł o k s z t a ł t u d o s t ę p n y c h d o k u m e n t ó w
l i w o ś c i , k t ó r e o t w i e r a j ą s i ę przed Stanami Z j e d n o c z o n y m i
i m a t e r i a ł ó w pozwala s t w i e r d z i ć , że w k o ł a c h r z ą d z ą c y c h
w sferze m i ę d z y n a r o d o w e j w s p ó ł p r a c y ekonomicznej,
Waszyngtonu d z i a ł a j ą skrajnie prawicowe i reakcyjne s i ­
a k t ó r e nieuchronnie z o s t a ł y b y p r z e k r e ś l o n e przez p o l i ­
ły, k t ó r e wiążą określone rachuby z konfliktem między
tyczne z b l i ż e n i e c h i ń s k o - a m e r y k a ń s k i e . W y c h o d z ą c z t a ­
k i e r o w n i c z y m u g r u p o w a n i e m m a o i s t ó w a Z w i ą z k i e m Ra­
k i c h z a ł o ż e ń , wspomniane u g r u p o w a n i a i n i c j o w a ł y na ł a ­
d z i e c k i m i k r a j a m i socjalistycznej w s p ó l n o t y . Te i m p e ­
mach prasy a m e r y k a ń s k i e j k r y t y k ę p o d r ó ż y prezydenta
rialistyczne s i ł y a m e r y k a ń s k i e d ą ż ą przede w s z y s t k i m do
S t a n ó w Zjednoczonych do Chin. Jeszcze przed t ą w i z y t ą ,
zaognienia s t o s u n k ó w r a d z i e c k o - c h i ń s k i c h . P r a g n ą one w i ­
a t a k ż e w t r a k c i e j e j t r w a n i a i po jej z a k o ń c z e n i u u k a z y ­
d z i e ć w maoistowskich Chinach komponent t z w . „ n o w e j
w a ł y się w w i e l u pismach publikacje a t a k u j ą c e R. N i x o -
geometrii s t o s u n k ó w m i ę d z y n a r o d o w y c h " , co oznacza, że
na za to, że „ p o s z e d ł na z b y t d u ż e u s t ę p s t w a " wobec Pe­
c h c i a ł y b y u c z y n i ć p e k i ń s k i r e ż i m organizmem p o l i t y c z n y m
k i n u i „ w y w o ł a ł zaniepokojenie J a p o n i i " , j a k r ó w n i e ż za
p o d a t n y m na i n s p i r a c j ę S t a n ó w Zjednoczonych. W istocie
to, iż „ z b y t nonszalancko porusza się m i ę d z y w s z y s t k i m i
rzeczy o ś r o d k i p r a w i c o w e d ą ż ą do p r z e k s z t a ł c e n i a m a o i ­ 22
problemami wojny i pokoju". Jednocześnie zaś niektóre
stowskich C h i n w obiekt p o l i t y c z n y c h m a n i p u l a c j i z i c h
znane osobistości a m e r y k a ń s k i e g o ż y c i a politycznego p u ­
strony. W i m i ę t a k i c h z a ł o ż e ń imperialistyczne siły ame­
blicznie w y p o w i a d a ł y się z d u ż y m k r y t y c y z m e m na te­
r y k a ń s k i e gotowe są s p r z y j a ć antyradzieckiej d z i a ł a l n o ś c i
m a t z b l i ż e n i a m i ę d z y r z ą d e m S t a n ó w Zjednoczonych
m a o i s t ó w w r ó ż n y c h regionach k u l i ziemskiej, nie w y ł ą ­
a m a o i s t o w s k i m i Chinami.*
czając A m e r y k i P ó ł n o c n e j . L e k c e w a ż ą one p r z y t y m l u b
w r ę c z n a w e t i g n o r u j ą m o ż l i w o ś ć n i e z w y k l e g r o ź n y c h dla * Na przykład zdaniem Chestera Bowlesa, byłego ambasadora
c a ł e g o ś w i a t a n a s t ę p s t w awanturniczej i nieodpowiedzial­ USA w Indiach, prezydent Nixon popełnił „poważny błąd" w sto­
sunkach z Pekinem, gdyż „zapłacił zbyt wysoką cenę" za swą
nej p o l i t y k i maoistowskiego r e ż i m u .
podróż do Chin (por. „Boston Globe" z 6 III 1972).

644 645
 Wszystko p r z e m a w i a w i ę c za t y m , że p o l i t y k a r z ą d u z systemem k a p i t a l i s t y c z n y m na p o l u gospodarki. Przede
S t a n ó w Zjednoczonych wobec C h i n z n a l a z ł a s i ę pod n i e ­ w s z y s t k i m jednak k o m p r o m i s ten u k a z a ł t a k ż e ś w i a t u
z w y k l e s i l n ą p r e s j ą sprzecznych tendencji. J e d n a k ż e prze­ w s p o s ó b oczywisty, iż grupa Mao Tse-tunga jest zdecy­
bieg p o d r ó ż y prezydenta R. N i x o n a do P e k i n u w y k a z a ł , dowana n a w i ą z a ć polityczne w s p ó ł d z i a ł a n i e z i m p e r i a l i z ­
że k i e r o w n i c z e o ś r o d k i w ł a d z y w Waszyngtonie nie b y ł y m e m a m e r y k a ń s k i m na p l a t f o r m i e antyradzieckiej i a n t y ­
w ó w c z a s s k ł o n n e , a z w i e l u w z g l ę d ó w r ó w n i e ż nie m o g ł y , socjalistycznej.
p o d p o r z ą d k o w a ć s i ę w p e ł n i n a c i s k o w i sił skrajnie p r a w i ­ Procesowi z b l i ż e n i a z k o ł a m i r z ą d z ą c y m i S t a n ó w Z j e d ­
c o w y c h i r e a k c y j n y c h . U w z g l ę d n i ł y one w o k r e ś l o n e j noczonych t o w a r z y s z y ł y istotne z m i a n y na i n n y c h k i e ­
mierze stanowisko t y c h k ó ł p o l i t y c z n y c h i gospodarczych, r u n k a c h c h i ń s k i e j p o l i t y k i zagranicznej. Na u w a g ę z a s ł u ­
k t ó r e d o m a g a ł y s i ę bardziej w s t r z e m i ę ź l i w e g o k u r s u g u j ą t u z w ł a s z c z a stosunki m i ę d z y m a o i s t o w s k i m i China­
w amerykańskiej polityce zagranicznej na Dalekim m i a J a p o n i ą , k t ó r e w p r z e s z ł o ś c i w c i ą g u w i e l u stuleci
Wschodzie. p o s i a d a ł y s z c z e g ó l n i e d o n i o s ł e znaczenie dla o b u k r a j ó w . *
Z k o l e i bardziej s z c z e g ó ł o w a analiza stanowiska s t r o n y Od szeregu l a t stanowisko maoistowskich C h i n wobec
c h i ń s k i e j pozwala o k r e ś l i ć , j a k i e intencje p r z y ś w i e c a ł y Japonii nacechowane b y ł o n i e p r z e j e d n a n y m krytycyz­
maoistowskiej ekipie k i e r o w n i c z e j w procesie z b l i ż e n i a m e m i w r o g o ś c i ą . R ó w n i e ż po z a k o ń c z e n i u „ r e w o l u c j i k u l ­
z k o ł a m i r z ą d z ą c y m i Waszyngtonu. N i e ulega w ą t p l i w o ś c i , t u r a l n e j " prasa c h i ń s k a ustawicznie a t a k o w a ł a r z ą d p r e ­
że p e k i ń s c y p r z y w ó d c y d ą ż y l i przede w s z y s t k i m do za­ miera Eisaku Sato, k t ó r y p r o w a d z i ł p o l i t y k ę zdecydowa­
ognienia s t o s u n k ó w m i ę d z y S t a n a m i Zjednoczonymi nie p r o a m e r y k a ń s k ą . A t a k i maoistowskiej propagandy
a Z w i ą z k i e m Radzieckim. P r a g n ę l i b y oni, aby oba te p a ń ­ s t a ł y się jeszcze bardziej g w a ł t o w n e w latach 1970—1971,
stwa z n a j d o w a ł y się permanentnie „ n a k r a w ę d z i w o j n y k i e d y to doszło do umocnienia i wydatnego rozszerzenia
nuklearnej". Maoistowski r e ż i m upatruje bowiem s w ą sojuszu j a p o ń s k o - a m e r y k a ń s k i e g o . Temat w a l k i z j a p o ń ­
s z a n s ę w k o n t y n u a c j i m i ę d z y n a r o d o w e g o n a p i ę c i a i z tego s k i m m i l i t a r y z m e m w y s u n ą ł się w ó w c z a s na jedno z czo­
w z g l ę d u opowiada się za n a w r o t e m do atmosfery z okresu ł o w y c h miejsc w prasie p e k i ń s k i e j .
zimnej w o j n y . Sztuczne zaostrzanie r z e c z y w i s t y c h sprzecz­ M a n i f e s t u j ą c w s ł o w a c h s w ó j w r o g i stosunek wobec
ności m i ę d z y ś w i a t e m k a p i t a l i s t y c z n y m a k r a j a m i w s p ó l ­ r z ą d u premiera Sato, maoistowska ekipa k i e r o w n i c z a na­
n o t y socjalistycznej m a o i ś c i t r a k t u j ą j a k o ś r o d e k s ł u ż ą c y w i ą z y w a ł a j e d n o c z e ś n i e liczne k o n t a k t y z w p ł y w o w y m i
u m a c n i a n i u pozycji C h i n w ś w i e c i e . k o ł a m i j a p o ń s k i e g o byznesu oraz z r o z m a i t y m i u g r u p o w a ­
Zasadnicza r o z b i e ż n o ś ć i n t e n c j i p o l i t y c z n y c h , j a k i e n i a m i p o l i t y c z n y m i w Tokio. P r z y r ó ż n y c h okazjach pe-
p r z y ś w i e c a ł y k a ż d e j ze stron, s p r a w i ł a , że b e z p o ś r e d n i e
w y n i k i p o d r ó ż y prezydenta R. N i x o n a do maoistowskich * Dzieje stosunków chińsko-japońskich przedstawia w sposób
C h i n o k a z a ł y s i ę d o ś ć ograniczone. Nie n a l e ż y w s z a k ż e syntetyczny, a zarazem kompleksowy wydana niedawno w tłu­
nie d o c e n i a ć o s i ą g n i ę t e g o w ó w c z a s k o m p r o m i s u . Zapo­ maczeniu na język polski interesująca monografia wybitnego ra­
dzieckiego sinoznawcy Michaiła I. Sładkowskiego pt. „Chiny i Ja­
c z ą t k o w a ł on b o w i e m proces otwartego politycznego z b l i ­ ponia" (Warszawa 1975). Ta niezwykle cenna praca ukazuje wza­
ż e n i a m i ę d z y maoistowska e k i p ą k i e r o w n i c z ą a k o ł a m i jemne powiązania obu krajów oraz sprzeczności występujące
r z ą d z ą c y m i S t a n ó w Zjednoczonych. J e d n o c z e ś n i e z a ś między nimi na szerokim tle historycznego rozwoju zarówno Chin,
o t w o r z y ł przed C h i n a m i nowe m o ż l i w o ś c i w s p ó ł p r a c y lak i Japonii od czasów najdawniejszych aż do współczesności.

646 647
k i ń s c y liderzy niejednokrotnie o ś w i a d c z a l i oficjalnie, że ska z r z e k ł a c i ę w s z e l k i c h o d s z k o d o w a ń w o j e n n y c h z t y ­
w s t ę p n y m w a r u n k i e m rozpoczęcia r o z m ó w z Japonią t u ł u strat poniesionych w czasie I I w o j n y ś w i a t o w e j na
w sprawie n o r m a l i z a c j i w z a j e m n y c h s t o s u n k ó w jest uzna­ skutek agresji j a p o ń s k i e j .
nie przez n i ą n a s t ę p u j ą c y c h trzech zasad: a) i s t n i e j ą t y l k o Od m o m e n t u o p u b l i k o w a n i a w s p ó l n e g o o ś w i a d c z e n i a
jedne C h i n y i r z ą d C h R L jest i c h j e d y n y m l e g a l n y m w propagandzie maoistowskiej starannie wyciszono w s z e l ­
przedstawicielem; b) T a j w a n stanowi n i e o d ł ą c z n ą część kie akcenty a n t y j a p o ń s k i e . Temat m i l i t a r y z m u j a p o ń s k i e ­
C h R L ; c) tzw. t r a k t a t p o k o j o w y podpisany w 1952 r. m i ę ­ go z n i k n ą ł z ł a m ó w prasy p e k i ń s k i e j . W k r ó t c e o k a z a ł o
dzy J a p o n i ą a T a j w a n e m jest a k t e m bezprawia i p o w i n i e n się, iż Tokio p o p r z e s t a ł o na p r z e r w a n i u s t o s u n k ó w d y p l o ­
zostać unieważniony. m a t y c z n y c h z Tajpej. Natomiast w s p ó ł p r a c a gospodarcza,
W d n i u 7 lipca 1972 r. u p a d ł gabinet premiera Eisaku naukowo-techniczna oraz k u l t u r a l n a m i ę d z y Japonią
Sato i utworzono n o w y r z ą d , na czele k t ó r e g o s t a n ą ł K a - a T a j w a n e m r o z w i j a ł a się w d a l s z y m c i ą g u , i to na sze­
k u e i Tanaka. N o w y p r e m i e r n i e z w ł o c z n i e złożył o ś w i a d ­ roką skalę. Towarzyszyło temu wydatne ożywienie współ­
czenie o swej g o t o w o ś c i do n o r m a l i z a c j i s t o s u n k ó w d z i a ł a n i a politycznego m i ę d z y Tokio a Tajpej, t y l e t y l k o
z m a o i s t o w s k i m i Chinami. Jeszcze tego samego dnia p r e ­ że k o n t y n u o w a n o je w t r y b i e n i e o f i c j a l n y m . W t y c h o k o ­
m i e r Czou En-laj w y r a z i ł z g o d ę na r o z p o c z ę c i e r o z m ó w l i c z n o ś c i a c h s t a ł o się jasne, że k o m p r o m i s c h i ń s k o - j a p o ń ­
i natychmiast powiadomiono o t y m Tokio. P o d j ę t a w Pe­ s k i d o s z e d ł do s k u t k u d z i ę k i i s t o t n y m u s t ę p s t w o m ze s t r o ­
k i n i e decyzja nie z a w i e r a ł a ż a d n e j w z m i a n k i na temat n y maoistowskich C h i n . Z r e z y g n o w a ł y one faktycznie ze
j a k i c h k o l w i e k w s t ę p n y c h w a r u n k ó w ze s t r o n y c h i ń s k i e j . stanowiska politycznego, k t ó r e g o b r o n i ł y uprzednio n i e ­
Dalsze w y d a r z e n i a r o z e g r a ł y się w r ó w n i e b ł y s k a w i c z ­ u s t ę p l i w i e przez k i l k a n a ś c i e lat. Z drugiej strony, trzeba
n y m tempie. W dniach 25—30 w r z e ś n i a 1972 r. p r e m i e r r ó w n i e ż d o s t r z e g a ć , że normalizacja s t o s u n k ó w z J a p o n i ą
Tanaka na czele delegacji r z ą d o w e j złożył oficjalną w i ­ o t w o r z y ł a przed C h i n a m i c a ł k i e m nowe m o ż l i w o ś c i
z y t ę w Chinach. O d b y ł on w ó w c z a s s e r i ę r o z m ó w z p r e ­ w dziedzinie w s p ó ł p r a c y gospodarczej ze ś w i a t e m k a p i t a ­
m i e r e m Czou E n - l a j e m i i n n y m i przedstawicielami m a o i ­ listycznym.
stowskiego k i e r o w n i c t w a . N a s t ę p n i e z a ś s p o t k a ł się z Mao P o w a ż n e z m i a n y n a s t ą p i ł y w polityce maoistowskich
Tse-tungiem. W rezultacie przeprowadzonych r o z m ó w C h i n wobec E u r o p y Zachodniej. Przede w s z y s t k i m P e k i n
o p u b l i k o w a n o w s p ó l n e o ś w i a d c z e n i e , w k t ó r y m stwierdzo­ p o d j ą ł w y s i ł k i m a j ą c e na celu s z y b k ą n o r m a l i z a c j ę sto­
no, iż n i e n o r m a l n y stan s t o s u n k ó w m i ę d z y C h i n a m i a Ja­ s u n k ó w z krajami kapitalistycznymi kontynentu europej­
p o n i ą z o s t a ł z a k o ń c z o n y . Ze swej s t r o n y r z ą d j a p o ń s k i skiego. P o s t ę p u j ą c e z b l i ż e n i e polityczne ze Stanami Z j e d ­
z ł o ż y ł d e k l a r a c j ę , że rozumie i szanuje stanowisko m a o i ­ noczonymi w a l n i e u ł a t w i ł o r e a l i z a c j ę tego zadania. W r e ­
stowskich Chin w k w e s t i i T a j w a n u . N a w i ą z a n o t a k ż e sto­ zultacie j u ż w 1970 r. n a s t ą p i ł o uznanie C h i n przez W ł o c h y .
s u n k i dyplomatyczne. W s p ó l n e o ś w i a d c z e n i e nie zawiera­ W 1971 r. C h i n y z o s t a ł y uznane przez A u s t r i ę , B e l g i ę ,
ło w z m i a n k i na temat tzw. t r a k t a t u pokojowego m i ę d z y I s l a n d i ę i San M a r i n o . W 1972 r. P e k i n n a w i ą z a ł stosunki
T o k i o a Tajpej z 1952 r. Jedynie na konferencji prasowej dyplomatyczne z R e p u b l i k ą F e d e r a l n ą Niemiec, G r e c j ą ,
przedstawiciel delegacji j a p o ń s k i e j w y r a z i ł o p i n i ę , że M a l t ą i L u k s e m b u r g i e m , a w 1973 r. — z H i s z p a n i ą . P o ­
t r a k t a t ten u t r a c i ł w a ż n o ś ć . R z ą d premiera T a n a k i o d ­ nadto dokonano w y m i a n y a m b a s a d o r ó w z W i e l k ą B r y t a ­
w o ł a ł swego ambasadora z T a j w a n u . Z k o l e i strona c h i ń - nią i H o l a n d i ą (Chiny u t r z y m y w a ł y uprzednio stosunki

648 649
z t y m i d w o m a k r a j a m i na szczeblu charge" d'affaires). W tej s y t u a c j i P e k i n zaczyna s z u k a ć w Republice Fe­
W d o ś ć k r ó t k i m czasie P e k i n d o k o n a ł w i ę c w y m i a n y a m ­ deralnej s o j u s z n i k ó w w ś r ó d u g r u p o w a ń p o l i t y c z n y c h p r a ­
b a s a d o r ó w z 12 k r a j a m i E u r o p y Zachodniej. W a r t o w i c y , k t ó r e p o z o s t a j ą w opozycji wobec socjaldemokra-
w s p o m n i e ć , iż w dekadzie l a t p i ę ć d z i e s i ą t y c h C h i n y usta­ tyczno-liberalnej k o a l i c j i . Maoistowska propaganda coraz
n o w i ł y stosunki d y p l o m a t y c z n e z p i ę c i o m a k r a j a m i tego w y r a ź n i e j w y c h o d z i naprzeciw t y m tendencjom p o l i t y c z ­
regionu, natomiast w latach s z e ś ć d z i e s i ą t y c h — t y l k o n y m w R F N , k t ó r e s t a w i a j ą sobie na cel t z w . zjednocze­
z j e d n y m . * P r a k t y c z n i e b i o r ą c , na p o c z ą t k u lat siedem­ nie Niemiec. Z r ó ż n y c h w y n u r z e ń p e k i ń s k i c h l i d e r ó w
d z i e s i ą t y c h kampania w sprawie dyplomatycznego uzna­ w y ł a n i a s i ę jasny obraz: maoistowski r e ż i m c h ę t n i e w i ­
nia Chin z o s t a ł a w Europie Zachodniej z a k o ń c z o n a . Je­ d z i a ł b y „ z j e d n o c z o n e N i e m c y " j a k o c z o ł o w ą siłę „ z j e d n o ­
d y n i e Portugalia, I r l a n d i a i W a t y k a n nie n a w i ą z a ł y o f i ­ czonej E u r o p y " . I z t a k ą w ł a ś n i e „ z j e d n o c z o n ą E u r o p ą "
c j a l n y c h s t o s u n k ó w z P e k i n e m i nie p o s i a d a ł y t a m s w y c h c h ę t n i e p r o w a d z i ł b y w s p ó l n ą a n t y r a d z i e c k ą p o l i t y k ę . Jest
przedstawicielstw. to stawka na skrajnie r e a k c y j n e i a n t y k o m u n i s t y c z n e siły
N i e j a k o r ó w n o l e g l e do n o r m a l i z a c j i s t o s u n k ó w m a o i ­ d z i a ł a j ą c e w Republice Federalnej. Z a m y s ł r o z p o c z ę t e j
stowskie C h i n y znacznie r o z s z e r z y ł y swe k o n t a k t y p o l i ­ przez m a o i s t ó w g r y politycznej nie jest t r u d n y do roz­
tyczne z k r a j a m i zachodnioeuropejskimi. D o t y c z y to szyfrowania. S t a r a j ą s i ę o n i u r u c h o m i ć w s t r u k t u r z e po­
zwłaszcza Wielkiej Brytanii i Francji. Można było jed­ l i t y c z n e j R F N nacisk r e a k c y j n y c h i skrajnie p r a w i c o w y c h
nak z a o b s e r w o w a ć , iż k i e r o w n i c z a ekipa maoistowska u g r u p o w a ń na s o c j a l d e m o k r a t y c z n o - l i b e r a l n ą koalicję.
przejawia s z c z e g ó l n e zainteresowanie R e p u b l i k ą Federal­ W zamierzeniach p e k i ń s k i c h l i d e r ó w presja ta ma s t y m u ­
n ą Niemiec. Sprawa n o r m a l i z a c j i w z a j e m n y c h s t o s u n k ó w l o w a ć proces n o r m a l i z a c j i s t o s u n k ó w i m o n t o w a n i e p o l i ­
o k a z a ł a się j e d n a k ż e w t y m w y p a d k u d o ś ć s k o m p l i k o w a ­ tycznego z b l i ż e n i a m i ę d z y m a o i s t o w s k i m i C h i n a m i a R F N .
na. R z ą d kanclerza W i l l y Brandta, z a a n g a ż o w a n y w r e a l i ­ Maoiści liczą na to, że r z ą d kanclerza B r a n d t a nie zechce
z a c j ę swej „ p o l i t y k i w s c h o d n i e j " , raczej u n i k a ł o t w a r t y c h o d d a ć t z w . „ k a r t y c h i ń s k i e j " p r a w i c o w e j opozycji i z a k t y ­
demonstracji a n t y r a d z i e c k i c h i z tego w z g l ę d u nie k w a ­ wizuje s w ą d z i a ł a l n o ś ć na k i e r u n k u B o n n — P e k i n .
pił się do r o z m ó w z p e k i ń s k i m i l i d e r a m i . Z d r u g i e j s t r o ­ W ramach t a k i e j w ł a ś n i e g r y politycznej zostaje zapro­
ny, maoistowska ekipa nie k r y ł a swego zdecydowanie szony do P e k i n u b y ł y m i n i s t e r spraw zagranicznych
wrogiego stanowiska wobec u k ł a d ó w podpisanych przez w r z ą d z i e R F N , G e r h a r d S c h r ó d e r . Jest on j e d n y m z czo­
R F N ze Z w i ą z k i e m Radzieckim, P o l s k ą , N i e m i e c k ą Re­ ł o w y c h d z i a ł a c z y C D U , a j e d n o c z e ś n i e p e ł n i aktualnie
p u b l i k ą D e m o k r a t y c z n ą i C z e c h o s ł o w a c j ą , a t a k ż e wobec f u n k c j ę p r z e w o d n i c z ą c e g o k o m i s j i spraw zagranicznych
czterostronnego porozumienia w sprawie B e r l i n a Zachod­ Bundestagu. W l i p c u 1972 r . S c h r ó d e r s k ł a d a d w u t y g o d ­
niego. U t r w a l e n i e p o l i t y c z n o - t e r y t o r i a l n e g o status quo n i o w ą w i z y t ę w Chinach. Okazuje s i ę on r z e c z y w i ś c i e na­
b ę d ą c e g o na k o n t y n e n c i e e u r o p e j s k i m r e z u l t a t e m I I w o j ­ der w y g o d n ą f i g u r ą d l a „ p r z e t a r c i a d r ó g " w stosunkach
ny ś w i a t o w e j w y r a ź n i e n i e o d p o w i a d a ł o maoistom. między Bonn a Pekinem.
Zaledwie t r z y m i e s i ą c e p ó ź n i e j , w p a ź d z i e r n i k u 1972 r.,
* W latach 1950—1960 Pekin nawiązał stosunki dyplomatyczne w p o d r ó ż do C h i n udaje s i ę ó w c z e s n y m i n i s t e r spraw za­
ze Szwecją, Szwajcarią, Finlandią, Norwegią i Danią, natomiast
granicznych w gabinecie kanclerza B r a n d t a — W a l t e r
w okresie 1960—1970 jedynie z Francją (por. „Wnieszniaja politika
i mieżdunarodnyje otnoszenija KNR", t. II. op. cit., s. 261). Scheel. W w y n i k u tej w i z y t y n a w i ą z a n e zostają stosunki

650 651
dyplomatyczne między maoistowskimi Chinami a RFN.
nia s t a ł e j s t r u k t u r y p o k o j u i do rozszerzenia pokojowej
Teraz z k o l e i do z ł o ż e n i a w i z y t y w Chinach p e k i ń s c y l i ­
w s p ó ł p r a c y na k o n t y n e n c i e europejskim;
d e r z y z a p r a s z a j ą m i n i s t r a spraw w e w n ę t r z n y c h w r z ą d z i e
— sprzyjanie politycznej, ekonomicznej oraz m i l i t a r n e j
b o ń s k i m Hansa D i e t r i c h a Genschera, a n a s t ę p n y m ich
2 3
integracji E u r o p y Zachodniej, i n t e g r a c j i z m i e r z a j ą c e j do
g o ś c i e m ma b y ć p r z e w o d n i c z ą c y C D U — H e l m u t K o h l .
p r z e k s z t a ł c e n i a tego regionu w s a m o d z i e l n ą siłę p o l i t y c z ­
A k t y w i z a c j i p o l i t y c z n y c h k o n t a k t ó w m i ę d z y maoistow­
ną, która mogłaby stanowić przeciwwagę, a jednocześnie
s k i m i C h i n a m i a k r a j a m i E u r o p y Zachodniej towarzyszy
z a g r o ż e n i e dla europejskiej w s p ó l n o t y k r a j ó w socjali­
p r z e w a r t o ś c i o w a n i e p o d e j ś c i a P e k i n u do c a ł e g o k o m p l e k ­
stycznych;
su p r o b l e m ó w europejskich. I tak np. r z ą d c h i ń s k i w i e l o ­
— uzyskanie d o s t ę p u do najnowszych o s i ą g n i ę ć tech­
k r o t n i e w p r z e s z ł o ś c i w y r a ż a ł g o r ą c e poparcie dla idei
nologii p r o d u k c y j n e j w ł ą c z n i e z t e c h n i k ą z b r o j e n i o w ą
b e z p i e c z e ń s t w a zbiorowego w Europie. Obecnie z a ś osten­
oraz zapewnienie sobie w szerokim zakresie m o ż l i w o ś c i
t a c y j n i e manifestuje z a c i e k ł ą w r o g o ś ć wobec wszelkich
importu dóbr inwestycyjnych.
koncepcji i p o c z y n a ń z m i e r z a j ą c y c h do urzeczywistnienia
N a d r z ę d n y m s t r a t e g i c z n y m celem p o l i t y k i P e k i n u w o ­
tej idei. Podobnie przedstawia się k w e s t i a stosunku do
bec E u r o p y staje się coraz w y r a ź n i e j d ą ż e n i e do o s ł a b i e ­
Paktu Atlantyckiego. W przeszłości rząd chiński wielo­
nia m i ę d z y n a r o d o w e j pozycji k r a j ó w socjalistycznych,
k r o t n i e w s k a z y w a ł na agresywne cele i z a m i a r y tego
a s z c z e g ó l n i e g ł ó w n e j siły ś w i a t o w e g o socjalizmu — ZSRR.
p a k t u . Obecnie zaś p e k i ń s k a prasa p r z e d r u k o w u j e roz­
W i m i ę tego celu p o l i t y k a zagraniczna maoistowskiego
m a i t e w y p o w i e d z i zachodnioeuropejskich p o l i t y k ó w , k t ó ­
reżimu usiłuje stwarzać lub zaogniać napięcia, które mogą
r z y p o s t u l u j ą umocnienie organizacji P a k t u A t l a n t y c k i e ­
w i ą z a ć e n e r g i ę p a ń s t w socjalistycznych na k o n t y n e n c i e
go, a maoistowscy p r o p a g a n d z i ś c i d o p a t r u j ą się w n i m
europejskim, r o z s z e r z a j ą c t y m s a m y m s w o b o d ę d z i a ł a n i a
cech „ s o j u s z u obronnego" oraz w r ę c z a g i t u j ą za konsoli­
Chin w Azji.*
d a c j ą p a ń s t w zachodnich w jego ramach. T o w a r z y s z ą te­
W y p a d a r ó w n i e ż p r z e d s t a w i ć p o k r ó t c e , j a k u progu lat
m u g w a ł t o w n e ataki p e k i ń s k i e j prasy przeciwko o d p r ę ż e ­
s i e d e m d z i e s i ą t y c h k s z t a ł t o w a ł y się wzajemne stosunki
n i u w atmosferze s t o s u n k ó w m i ę d z y n a r o d o w y c h w E u r o ­
m i ę d z y C h i n a m i a Z w i ą z k i e m Radzieckim. P r z y p o m n i j m y
pie i ś w i e c i e .
w i ę c f a k t y . Z b r o j n e p r o w o k a c j e m a o i s t ó w na granicy r a ­
Bardziej s z c z e g ó ł o w a analiza a k t y w n o ś c i p o l i t y c z n e j d z i e c k o - c h i ń s k i e j , w s z c z ę t e b e z p o ś r e d n i o przed I X zjaz­
maoistowskich C h i n w Europie Zachodniej p r o w a d z i do d e m K P C h , s t w o r z y ł y silne n a p i ę c i e w stosunkach m i ę d z y
w n i o s k u , iż na p o c z ą t k u lat s i e d e m d z i e s i ą t y c h w t y m r e ­
gionie p r z y ś w i e c a j ą i m n a s t ę p u j ą c e cele:
* Do takich konkluzji na temat europejskiej polityki maoistow­
— d ą ż e n i e do u t r z y m a n i a stanu n a p i ę c i a poprzez po­ skich Chin dochodzą w swych badaniach autorzy, którzy analizują
pieranie wszelkich p o s u n i ę ć , k t ó r e s ł u ż ą umocnieniu w p ł y ­ przejawy aktywności dyplomacji pekińskiej na arenie międzynaro­
w ó w k ó ł z i m n o w o j e n n y c h oraz stabilizacji strategicznych dowej (por. zwłaszcza: Andrzej Halimarski, „Maoistowskie kie­
pozycji i militarnego potencjału Paktu Atlantyckiego; rownictwo przeciw odprężeniu w Europie", „Nowe Drogi", 1975,
nr 2, s. 134 i passim; Stanisław Zyga, „Polityka zagraniczna Chin",
— p r z e c i w d z i a ł a n i e procesom o d p r ę ż e n i o w y m , a t a k ż e „Ideologia i Polityka", 1975, nr 1; Stanisław Głąbiński, „Polityka
w s z e l k i m postulatom, j a k r ó w n i e ż p r a k t y c z n y m p r z e d s i ę ­ ChRL wobec Europy Zachodniej", „Sprawy Międzynarodowe", 1975,
w z i ę c i o m z m i e r z a j ą c y m do r e d u k c j i z b r o j e ń , do stworze- nr 2, s. 7—19).

652 653
 obu krajami.* J u ż p r z y pierwszych incydentach r z ą d m a o i s t ó w ponad d w a d z i e ś c i a razy n a r u s z a ł y r a d z i e c k ą
Z w i ą z k u Radzieckiego p r o p o n o w a ł i c h u r e g u l o w a n i e na g r a n i c ę p a ń s t w o w ą . W d n i u 24 maja r z ą d c h i ń s k i odpo­
drodze d w u s t r o n n y c h k o n s u l t a c j i . To stanowisko z n a l a z ł o w i e d z i a ł na radzieckie o ś w i a d c z e n i e sprzed d w ó c h m i e ­
r ó w n i e ż w y r a z w o ś w i a d c z e n i u z 29 marca 1969 r., w k t ó ­ sięcy. O d p o w i e d ź ta w s k a z y w a ł a , że strona c h i ń s k a nie
r y m r z ą d radziecki w z y w a ł s t r o n ę c h i ń s k ą do normaliza­ jest zainteresowana w r o z w i ą z a n i u i s t n i e j ą c y c h p r o b l e ­
c j i atmosfery na g r a n i c y oraz w y s u n ą ł p r o p o z y c j ę n i e ­ m ó w . Nota b y ł a obliczona w y r a ź n i e na u ż y t e k w e w n ę t r z ­
z w ł o c z n e g o w z n o w i e n i a k o n s u l t a c j i w sprawach pogra­ nej propagandy i p o s ł u ż y ł a maoistom do rozniecania no­
nicznych. W d n i u 11 k w i e t n i a M i n i s t e r s t w o S p r a w Zagra­ wej fali antyradzieckiego s z o w i n i z m u w s p o ł e c z e ń s t w i e
n i c z n y c h ZSRR s k i e r o w a ł o do r z ą d u c h i ń s k i e g o n o t ę w y ­ c h i ń s k i m . Prasa p e k i ń s k a zaczęła p u b l i k o w a ć m a t e r i a ł y
r a ż a j ą c ą g o t o w o ś ć r o z p o c z ę c i a d w u s t r o n n y c h konsultacji. o t r e ś c i nie m a j ą c e j dotychczas precedensu. I tak np.
W d n i u 26 k w i e t n i a Z w i ą z e k Radziecki z a p r o p o n o w a ł dziennik „ K u a n m i n g Ż y p a o " w d n i u 6 czerwca z a m i e ś c i ł
z w o ł a n i e kolejnej X V sesji mieszanej k o m i s j i radziecko- a r t y k u ł , w k t ó r y m w z y w a ł , aby p r z y g o t o w y w a ć się do
- c h i ń s k i e j w sprawach ż e g l u g i po rzekach granicznych. prowadzenia ze Z w i ą z k i e m R a d z i e c k i m „ z a r ó w n o w o j n y
W d n i u 1 maja sekretarz generalny K C K P Z R Leonid konwencjonalnej, j a k i w i e l k i e j w o j n y a t o m o w e j " .
B r e ż n i e w w p r z e m ó w i e n i u w y g ł o s z o n y m na P l a c u Czer­ W d n i u 13 czerwca r z ą d radziecki ogłosił o ś w i a d c z e n i e ,
w o n y m z okazji dorocznego ś w i ę t a k l a s y robotniczej pod­ w k t ó r y m u d z i e l i ł u a r g u m e n t o w a n e j odpowiedzi na c h i ń ­
k r e ś l i ł , iż ZSRR opowiada się „za u r e g u l o w a n i e m wszyst­ s k ą n o t ę z k o ń c a maja oraz p r z e d s t a w i ł k o n k r e t n y pozy­
kich problemów międzynarodowych drogą rozmów". t y w n y p r o g r a m z m i e r z a j ą c y do r o z w i ą z a n i a w s z y s t k i c h
O d p o w i e d ź m a o i s t ó w b y ł a jednoznaczna. W d n i u 2 maja spraw, j a k i e w y n i k ł y w pogranicznych r e j o n a c h . 24
Ale
uzbrojona grupa c h i ń s k i c h ż o ł n i e r z y , w sile ponad 300 l u ­ m a o i ś c i zignorowali t ę i n i c j a t y w ę i w d n i u 8 lipca zorga­
d z i , w t a r g n ę ł a w g ł ą b t e r y t o r i u m ZSRR na zachodnim n i z o w a l i n o w ą z b r o j n ą a k c j ę na granicy. W z w i ą z k u z t y m
o d c i n k u granicy. W d n i u 14 maja inna d u ż a grupa C h i ń ­ radzieckie M i n i s t e r s t w o S p r a w Zagranicznych ogłosiło
czyków zajęła radziecką w y s p ę w pobliżu Błagowieszczeń- ostry protest oraz z a ż ą d a ł o ukarania w i n n y c h . M i m o to
ska. W pierwszej p o ł o w i e maja rozfanatyzowane g r u p y 13 sierpnia w obwodzie s e m i p a ł a t y ń s k i m w Kazachstanie,
k i l k a n a ś c i e k i l o m e t r ó w od m i e j s c o w o ś c i Ż a ł a n a s z k o l , c h i ń ­
* W nocy z 1 na 2 marca 1969 r. jednostki chińskiej armii
skie j e d n o s t k i w o j s k o w e ponownie w d a r ł y się w g ł ą b te­
w sile ponad 300 ludzi, wyposażone w ciężką broń maszynową,
moździerze, działka przeciwpancerne itp., naruszyły granicę pań­ r y t o r i u m ZSRR. W rezultacie zdecydowanych k r o k ó w
stwową ZSRR i skrycie zajęły wyspę Damanskij na rzece Ussuri. p o d j ę t y c h przez s t r o n ę r a d z i e c k ą napastnicy zostali w y ­
Rano z zasadzki otworzyły one ogień do radzieckich patroli pełnią­ parci, a c a ł a akcja zahamowana. Jeszcze tego samego dnia
cych służbę na granicy. Radzieckie wojska ochrony granic zmusiły M i n i s t e r s t w o S p r a w Zagranicznych ZSRR p r z e k a z a ł o r z ą ­
następnie napastników do opuszczenia terytorium ZSRR. W zbroj­ d o w i c h i ń s k i e m u j a k najostrzejszy protest oraz uprzedzi­
nych starciach zginęło tego dnia 31 radzieckich żołnierzy, a 14 zo­
ło, że wszelkie zbrojne prowokacje na g r a n i c y s p o t k a j ą
stało rannych. Jeszcze w dniu 2 marca rząd radziecki wystosował 2 5

do władz chińskich notę wyrażającą stanowczy protest z powodu się ze s t a n o w c z ą o d p r a w ą .

tej prowokacji. W dniach 14—15 marca jednostki chińskie ponow­ W r a c a j ą c z pogrzebu prezydenta D e m o k r a t y c z n e j Re­
nie wtargnęły na terytorium ZSRR w rejonie wyspy Damanskij p u b l i k i W i e t n a m u , Ho Szi M i n a , k t ó r y o d b y ł się w Hanoi,
(por. O. B. Borisów i B. T. Kołoskow, „Sowietsko-kitajskije otno­
premier ZSRR, Aleksiej K o s y g i n , w d n i u 11 w r z e ś n i a
szenija 1945—1970", op. Cit., s. 434—436).

654 655
 1969 r. s p o t k a ł się na l o t n i s k u p e k i ń s k i m z p r e m i e r e m z wykorzystaniem wszelkich rodzajów broni, włączając
Czou En-laj em. Podczas spotkania, k t ó r e d o s z ł o do s k u t k u broń konwencjonalną, rakietową, jądrową".
z i n i c j a t y w y s t r o n y radzieckiej, przedyskutowano n i e k t ó r e W d n i u 5 marca 1971 r. strona radziecka p r z e k a z a ł a
p r o b l e m y s t o s u n k ó w c h i ń s k o - r a d z i e c k i c h oraz postanowio­ r z ą d o w i c h i ń s k i e m u p r o j e k t porozumienia w sprawie
no w z n o w i ć r o z m o w y m i ę d z y obu k r a j a m i w sprawach do­ u t r z y m a n i a status quo na g r a n i c y m i ę d z y ZSRR a C h i ­
t y c z ą c y c h w s p ó l n e j granicy. nami. P r o j e k t ten p r z e w i d y w a ł nieprzesuwanie l i n i i gra­
W d n i u 19 p a ź d z i e r n i k a p r z y b y ł a do P e k i n u radziecka nicznej, i s t n i e j ą c e j de facto 11 w r z e ś n i a 1969 r., oraz roz­
delegacja r z ą d o w a w celu r o z p o c z ę c i a r o z m ó w . J e d n a k ż e dzielenie w o j s k obu k r a j ó w z b e z p o ś r e d n i e j s t y c z n o ś c i .
jeszcze przed r o z p o c z ę c i e m r o z m ó w r z ą d c h i ń s k i o p u b l i ­ W d n i u 23 k w i e t n i a 1971 r. strona radziecka przedsta­
k o w a ł d w a oficjalne o ś w i a d c z e n i a s t w i e r d z a j ą c e , iż t r a k ­ w i ł a r z ą d o w i c h i ń s k i e m u p r o p o z y c j ę , aby p o t w i e r d z i ć
taty międzypaństwowe, które stanowią p r a w n ą podstawę o b o w i ą z u j ą c y charakter w z a j e m n y c h z o b o w i ą z a ń w y n i k a ­
g r a n i c y m i ę d z y C h i n a m i a ZSRR, uznaje on za „ n i e r ó w - j ą c y c h z U k ł a d u o p r z y j a ź n i , sojuszu i wzajemnej pomo­
n o p r a w n e " . P o d k r e ś l a ł y one m . i n . , że „ m i ę d z y C h i n a m i cy, k t ó r y z o s t a ł podpisany 14 lutego 1950 r.
a Z w i ą z k i e m Radzieckim i s t n i e j ą nieprzejednane zasadni­ W d n i u 6 marca 1973 r. przedstawiciele r z ą d u radziec­
cze r o z b i e ż n o ś c i " i w s k u t e k tego „ w a l k a m i ę d z y n i m i kiego przekazali stronie c h i ń s k i e j p r o j e k t porozumienia
26
t r w a ć b ę d z i e d ł u g i okres". M i a ł o to w y r a ź n i e na celu o przebiegu l i n i i granicznej m i ę d z y ZSRR a C h i n a m i oraz
u t r u d n i e n i e przebiegu z b l i ż a j ą c y c h się r o z m ó w . Jedno­ zaproponowali rozpatrzenie go ł ą c z n i e z p r o j e k t a m i
c z e ś n i e z a ś maoistowska propaganda z a i n i c j o w a ł a n o w ą 0 u t r z y m a n i u status quo.
f a l ę n i e z w y k l e w u l g a r n y c h oszczerstw antyradzieckich. W d n i u 14 czerwca 1973 r. strona radziecka p r z e k a z a ł a
Wobec oczywistego b r a k u dobrej w o l i ze s t r o n y C h i n roz­ r z ą d o w i c h i ń s k i e m u p r o j e k t u k ł a d u o nieagresji, p r o p o n u ­
m o w y delegacji r z ą d o w y c h obu k r a j ó w p r z e c i ą g a j ą się, j ą c j e d n o c z e ś n i e spotkanie przedstawicieli obu p a ń s t w na
nie p r z y n o s z ą c r e z u l t a t ó w . Delegacja c h i ń s k a kategorycz­ odpowiednio w y s o k i m szczeblu r z ą d o w y m .
nie odrzuca wszelkie k o n s t r u k t y w n e propozycje radziec­ Wszystkie te p r o j e k t y i propozycje maoistowski r e ż i m
kie. W n a s t ę p n y c h m i e s i ą c a c h jeszcze bardziej nasila się p o z o s t a w i ł bez odpowiedzi l u b kategorycznie o d r z u c i ł , nie
w Chinach propaganda głosząca „ z a g r o ż e n i e z P ó ł n o c y " p r z e d s t a w i a j ą c j e d n o c z e ś n i e ze swej s t r o n y ż a d n y c h k o n ­
i z a p o w i a d a j ą c a a g r e s j ę w o j e n n ą ZSRR przeciwko narodo­ s t r u k t y w n y c h p o s t u l a t ó w . We w s z e l k i c h t o c z ą c y c h się roz­
w i c h i ń s k i e m u . Prasa maoistowska ustawicznie p u b l i k u j e m o w a c h przedstawiciele w ł a d z c h i ń s k i c h u p o r c z y w i e
doniesienia o r z e k o m y c h „ a k c j a c h " radzieckich sił z b r o j ­ 1 w u l t y m a t y w n e j f o r m i e domagali się, aby Z w i ą z e k Ra­
n y c h nad g r a n i c ą c h i ń s k ą , o k o n c e n t r a c j i w o j s k i t p . A g e n ­ dziecki u z n a ł roszczenia t e r y t o r i a l n e P e k i n u , zanim roz­
cja T A S S dementuje te w y m y s ł y w d n i u 14 marca pocznie się k o n k r e t n e r o z p a t r y w a n i e j a k i e j k o l w i e k spra­
1970 r . w y . W istocie rzeczy ż ą d a l i o n i w i ę c p r z y j ę c i a przez stro­
W d n i u 15 stycznia 1971 r . strona radziecka p r z e k a z a ł a n ę r a d z i e c k ą pozbawionych podstaw p r a w n y c h i w r ę c z
r z ą d o w i c h i ń s k i e m u p r o j e k t u k ł a d u o niestosowaniu s i ł y absurdalnych w a r u n k ó w w s t ę p n y c h . Bez s p e ł n i e n i a t y c h
p r z y r o z s t r z y g a n i u spornych p r o b l e m ó w m i ę d z y ZSRR w a r u n k ó w strona c h i ń s k a o d m a w i a ł a r o z w i ą z a n i a wszyst­
a C h i n a m i . P r o j e k t ten p r z e w i d y w a ł , że oba k r a j e „ n i e k i c h bez w y j ą t k u p r o b l e m ó w , k t ó r e z o s t a ł y w y s u n i ę t e
b ę d ą s t o s o w a ć wzajemnie p r z e c i w k o sobie s i ł y zbrojnej w toku licznych dwustronnych k o n t a k t ó w .

42 — N a j n o w s z a .
656 657
 Przedstawione p o w y ż e j f a k t y u m o ż l i w i a j ą k i l k a o g ó l ­ n y c h p l a n ó w d o k t r y n y politycznej maoizmu. M a o i s t o w ­
n y c h w n i o s k ó w . O t ó ż nie ulega w ą t p l i w o ś c i , że u g r u p o ­ ska strategia nadal w y r a ż a ł a w i e l k o m o c a r s t w o w e aspira­
w a n i e Mao Tse-tunga z d e c y d o w a ł o się na w s p ó ł p r a c ę cje i d ą ż e n i a c h i ń s k i c h p r z y w ó d c ó w . P o z o s t a ł t a k ż e n i e ­
z k a p i t a l i z m e m j u ż w momencie zerwania w i ę z i ł ą c z ą c y c h zmienny d ł u g o f a l o w y cel p e k i ń s k i e j d y p l o m a c j i . Ale
C h R L ze Z w i ą z k i e m Radzieckim i k r a j a m i w s p ó l n o t y zmieniony w a r i a n t s t r a t e g i i b y ł w s z a k ż e r o z w i ą z a n i e m
socjalistycznej. W w a r u n k a c h zantagonizowania stosun­ w y m u s z o n y m przez c i ę ż k i e p o r a ż k i i od samego p o c z ą t k u
k ó w ze ś w i a t o w y m systemem socjalizmu ta a l t e r n a t y w a s t w a r z a ł znacznie mniejsze m o ż l i w o ś c i o s i ą g n i ę c i a z a k ł a ­
s t a w a ł a się j e d y n ą d r o g ą do urzeczywistnienia w i e l k o m o ­ d a n y c h uprzednio k o r z y ś c i p o l i t y c z n y c h . Rzecz oczywista,
c a r s t w o w y c h aspiracji, j a k i e p r z y ś w i e c a ł y c h i ń s k i m p r z y ­ kierownicze o ś r o d k i i m p e r i a l i z m u doskonale o r i e n t o w a ł y
w ó d c o m . J e d n a k ż e maoistowska ekipa kierownicza p r z y ­ s i ę w r e a l n y m p o ł o ż e n i u maoistowskich C h i n na arenie
jęła strategię działań pośrednich. Nawiązanie współpracy m i ę d z y n a r o d o w e j i r o z u m i a ł y m o t y w y , k t ó r e u progu l a t
z s i ł a m i i m p e r i a l i z m u m a o i ś c i u c z y n i l i d ł u g o f a l o w y m ce­ s i e d e m d z i e s i ą t y c h s k ł o n i ł y p e k i ń s k i c h p r z y w ó d c ó w do
l e m p o l i t y k i zagranicznej, ale swe w y s i ł k i skoncentrowali poszukiwania w s p ó ł p r a c y z n i m i . Dlatego t e ż o ś r o d k i te
przede w s z y s t k i m na politycznej penetracji k r a j ó w r o z w i ­ s t a r a ł y się z m u s i ć ugrupowanie Mao Tse-tunga do j a k
j a j ą c y c h się i r u c h ó w n a r o d o w o w y z w o l e ń c z y c h . W p i e r w ­ n a j w i ę k s z y c h u s t ę p s t w p o l i t y c z n y c h , o f e r u j ą c w zamian
szym r z ę d z i e c h o d z i ł o i m o zdobycie hegemonii w ś r ó d l u ­ j a k n a j m n i e j . I wcale nie p r z e j a w i a ł y p r z y t y m z a m i a r u
d ó w A z j i , A f r y k i i A m e r y k i Ł a c i ń s k i e j , k t ó r e , j a k głosiła uznania maoistowskich C h i n za ś w i a t o w e mocarstwo.
maoistowska propaganda, s t a n o w i ą rzekomo „ g ł ó w n ą stre­ N a l e ż y t a k ż e w s p o m n i e ć , iż na p o c z ą t k u l a t siedem­
fę r e w o l u c y j n y c h b u r z " . Istota tej strategii politycznej d z i e s i ą t y c h n a s t ą p i ł y d o ś ć istotne p r z e s u n i ę c i a w p o l i t y c e
jest z p e r s p e k t y w y czasu c a ł k i e m przejrzysta. Rola hege­ maoistowskich C h i n wobec k r a j ó w r o z w i j a j ą c y c h s i ę .
mona i p r z y w ó d c y k r a j ó w r o z w i j a j ą c y c h s i ę m i a ł a za­ W Pekinie z d j ę t o z p o r z ą d k u dnia t e z ę głoszącą, iż „ A z j a ,
p e w n i ć m a o i s t o w s k i m C h i n o m znacznie bardziej k o r z y s t ­ A f r y k a i A m e r y k a Łacińska stanowią główną strefę re­
n ą pozycję dla politycznych p r z e t a r g ó w z siłami imperia­ w o l u c y j n y c h b u r z " . Maoistowska propaganda p r z e s t a ł a
lizmu. p o w t a r z a ć , że istnieje t a m „ w s p a n i a ł a sytuacja r e w o l u ­
J e d n a k ż e ten w a r i a n t politycznej strategii g r u p y Mao cyjna". Z ł a m ó w c h i ń s k i e j prasy n i e p o s t r z e ż e n i e z n i k n ę ł y
Tse-tunga, r e a l i z o w a n y w dekadzie l a t s z e ś ć d z i e s i ą t y c h , hasła wymierzone przeciwko prawicowym ugrupowaniom
nie z o s t a ł u w i e ń c z o n y sukcesem. M i m o w i e l u w y s i ł k ó w politycznym, znajdującym się u w ł a d z y w niektórych
maoistowskie C h i n y nie z d o ł a ł y s t a ć się hegemonem k r a ­ k r a j a c h „ t r z e c i e g o ś w i a t a " . P r z y j ę t o natomiast k u r s na
j ó w r o z w i j a j ą c y c h się i r u c h ó w n a r o d o w o w y z w o l e ń c z y c h . z a c i e ś n i a n i e s t o s u n k ó w m i ę d z y p a ń s t w o w y c h ze w s z y s t k i ­
Wobec oczywistego niepowodzenia k i e r o w n i c z a ekipa m i r z ą d a m i k r a j ó w r o z w i j a j ą c y c h się, n i e z a l e ż n i e od i c h
maoistowska z d e c y d o w a ł a s i ę na inne r o z w i ą z a n i e stra­ politycznego charakteru. J e d n o c z e ś n i e w propagandzie
tegiczne. P r z y s t ą p i ł a mianowicie do b e z p o ś r e d n i e j w s p ó ł ­ p e k i ń s k i e j p o j a w i ł y się nowe akcenty obliczone na p r z y ­
pracy z i m p e r i a l i z m e m , w y s t ę p u j ą c j u ż nie w r o l i hege­ chylny oddźwięk w „trzecim świecie". Składano zwłaszcza
mona i p r z y w ó d c y r u c h ó w n a r o d o w o w y z w o l e ń c z y c h , lecz p o z y t y w n e deklaracje na temat r u c h u p a ń s t w niezaanga-
jedynie w e w ł a s n y m i m i e n i u . Ten w a r i a n t strategiczny ż o w a n y c h , a nawet w y p o w i a d a n o sugestie, że C h i n y same
s t a n o w i ł k o n t y n u a c j ę dotychczasowych, perspektywicz- są r ó w n i e ż k r a j e m r o z w i j a j ą c y m się. W ś r ó d t y c h ż a b i e -

658
g ó w nader w a ż n ą r o l ę p e ł n i ł a propaganda antyradziec- w s z y s t k i m w rezultacie umocnienia s i ę szerokiego a n t y -
k o ś c i . R ó w n o c z e ś n i e z a ś p e k i ń s c y l i d e r z y na p r a w o i lewo imperialistycznego f r o n t u k r a j ó w socjalistycznych i k r a ­
s z e r m o w a l i obietnicami p o ż y c z e k l u b pomocy gospodar­ jów rozwijających się. Wejście dużej grupy p a ń s t w „trze­
czej. W w i ę k s z o ś c i b y ł y to zapowiedzi bez p o k r y c i a w r e ­ ciego ś w i a t a " do O N Z z m i e n i ł o w s p o s ó b zasadniczy
a l n y c h m o ż l i w o ś c i a c h maoistowskich Chin i z o s t a ł y zrea­ u k ł a d sił na f o r u m tej organizacji. P a ń s t w a i m p e r i a l i ­
lizowane j e d y n i e w nieznacznym stopniu. styczne ze Stanami Z j e d n o c z o n y m i na czele u t r a c i ł y de­
Na u w a g ę z a s ł u g u j e z w ł a s z c z a fakt, że ugrupowanie c y d u j ą c ą r o l ę w Zgromadzeniu O g ó l n y m O N Z . Z d r u g i e j
maoistowskie k ł a d ł o s z c z e g ó l n y nacisk na s p e k t a k u l a r n ą strony, nie bez znaczenia b y ł t e ż f a k t , iż P e k i n z m o d y f i ­
s t r o n ę s t o s u n k ó w z k r a j a m i r o z w i j a j ą c y m i się. Wszelkie k o w a ł swe stanowisko wobec ONZ.* P r z y j ę c i e maoistow­
k o n t a k t y na tej l i n i i o t r z y m y w a ł y s z c z e g ó l n i e u r o c z y s t ą skich C h i n do O N Z z o s t a ł o w y d a t n i e u ł a t w i o n e r ó w n i e ż
o p r a w ę p r o p a g a n d o w ą i nadawano i m szeroki r o z g ł o s . d z i ę k i polepszeniu i c h s t o s u n k ó w z k r a j a m i k a p i t a l i s t y c z ­
Z n a l a z ł a w t y m w y r a z specyficzna t a k t y k a p o l i t y k i za­ n y m i , a z w ł a s z c z a ze Stanami Zjednoczonymi.
granicznej maoistowskiego r e ż i m u . O i l e b o w i e m rzeczy­ W i ę k s z o ś ć p a ń s t w g ł o s u j ą c y c h za u c h w a ł ą o uznaniu
w i s t y p u n k t ciężkości tej p o l i t y k i s p o c z y w a ł na rozsze­ p r a w c z ł o n k o w s k i c h C h R L w O N Z — a b y ł y to przede
r z a n i u k o n t a k t ó w i p o s z u k i w a n i u m o ż l i w o ś c i politycznego w s z y s t k i m p a ń s t w a socjalistyczne oraz p a ń s t w a „ t r z e c i e ­
z b l i ż e n i a z wysoko r o z w i n i ę t y m i k r a j a m i k a p i t a l i s t y c z ­ go ś w i a t a " — w i ą z a ł o z t y m a k t e m o k r e ś l o n e nadzieje.
n y m i , o t y l e akcent propagandowy p o ł o ż o n o na ekspono­ P r z y ś w i e c a ł o i m przekonanie, że w w y n i k u takiej decyzji
w a n i u s t o s u n k ó w z k r a j a m i r o z w i j a j ą c y m i się. T a k t y k a ta ta uniwersalistyczna organizacja m i ę d z y n a r o d o w a b ę d z i e
ukazuje zarazem charakterystyczną sprzeczność we­ m o g ł a d z i a ł a ć skuteczniej, a C h i n y s p e ł n i ą p o z y t y w n ą
w n ę t r z n ą p o l i t y k i zagranicznej maoistowskich C h i n , jaka r o l ę w walce o umocnienie p o k o j u i b e z p i e c z e ń s t w a ,
u j a w n i ł a się na p o c z ą t k u l a t s i e d e m d z i e s i ą t y c h . Jest to w walce o rozszerzenie pokojowej w s p ó ł p r a c y m i ę d z y na­
s p r z e c z n o ś ć m i ę d z y s a m ą i s t o t ą realizowanej p o l i t y k i r o d a m i . J e d n a k ż e te oczekiwania nie s p e ł n i ł y s i ę .
a t y m j e j obrazem, k t ó r y m a o i ś c i chcieliby p r z e k a z a ć Propaganda maoistowska bardzo szumnie ś w i ę t o w a ł a
o p i n i i publicznej ś w i a t a , a s z c z e g ó l n i e narodom k r a j ó w w Pekinie w e j ś c i e Chin do O N Z jako „ w i e l k i e z w y ­
r o z w i j a j ą c y c h się. c i ę s t w o r e w o l u c y j n e j l i n i i proletariackiej P r z e w o d n i c z ą -

* Modyfikacja stanowiska pekińskich liderów nie sprowadzała

się bynajmniej do zaprzestania brutalnych ataków propagando­
W y p a d a r ó w n i e ż o d n o t o w a ć , że w d n i u 25 p a ź d z i e r n i k a wych, wymierzonych przeciwko ONZ. Polegała ona również na
1971 r. X X V I Sesja Zgromadzenia O g ó l n e g o Organizacji rezygnacji z większości wysuwanych uprzednio warunków, od
N a r o d ó w Zjednoczonych p r z y j ę ł a u c h w a ł ę o uznaniu p r a w spełnienia których Pekin uzależniał swe wstąpienie do tej orga­
nizacji. W ciągu wielu lat dyplomacja i propaganda pekińska do­
c z ł o n k o w s k i c h C h R L w tej organizacji i jednoczesnym
magały się: a) rewizji Karty ONZ w celu usunięcia „imperiali­
u s u n i ę c i u przedstawicieli r e ż i m u czangkajszekowskiego stycznych marionetek" z tej organizacji; b) uchylenia rezolucji
ze w s z y s t k i c h j e j o r g a n ó w (za p r z y j ę c i e m u c h w a ł y g ł o ­ Zgromadzenia Ogólnego ONZ z 1950 r., uznającej ChRL za agreso­
s o w a ł o 76 delegacji, w t y m delegacje w s z y s t k i c h k r a j ó w ra w Korei; c) przyjęcia przez Zgromadzenie Ogólne ONZ rezolucji
uznającej Stany Zjednoczone za agresora w Korei; d) usunięcia
socjalistycznych, p r z e c i w k o — 35 delegacji, a w s t r z y m a ł o
z ONZ reżimu czangkajszekowskiego.
się od głosu — 17). Decyzja ta z o s t a ł a p o d j ę t a przede

660 661
 27
cego M a o " . J e d n a k ż e na t y m s k o ń c z y ł a się c a ł a „ r e w o - 0 k o g o ś , k t o nie został w y m i e n i o n y z nazwiska. P o c z ą t k o ­
l u c y j n o ś ć " i „ p r o l e t a r i a c k o ś ć " maoistowskiego r e ż i m u na wo nie b y ł o c a ł k i e m jasne, czy z w r o t ten odnosi się do
f o r u m tej organizacji. Z a b i e r a j ą c głos z t r y b u n y O N Z L i n Piao, k t ó r y n a l e ż a ł p r z e c i e ż jeszcze niedawno do n a j ­
w w ę z ł o w y c h problemach w s p ó ł c z e s n e g o ś w i a t a , delegaci bardziej z a g o r z a ł y c h o p o n e n t ó w i z a c i e k ł y c h w r o g ó w L i u
P e k i n u w s ł o w a c h o p o w i a d a l i się za postulatami z g ł a s z a ­ Szao-ci. W k r ó t c e jednak aluzje s t a j ą s i ę bardziej p r z e j ­
n y m i przez s i ł y p o s t ę p o w e . N a s t ę p n i e jednak z r e g u ł y rzyste i sprawa przestaje b u d z i ć w ą t p l i w o ś c i . W y j a ś n i a
g ł o s o w a l i analogicznie j a k p a ń s t w a imperialistyczne. Tak się w s p o s ó b oczywisty, iż a t a k i na „ o s z u s t ó w p o l i t y c z ­
p r z e d s t a w i a ł a się sprawa w trakcie d y s k u s j i nad p r o b l e ­ n y c h t y p u L i u Szao-ci" s ą w istocie w y m i e r z o n e prze­
m a m i rozbrojenia. Tak b y ł o w czasie r o z p a t r y w a n i a za­ c i w k o L i n Piao i jego grupie. Charakterystyczne p r z y
g a d n i e ń neokolonializmu i rasizmu. Tak b y ł o w t o k u oma­ t y m , że z a w i e r a j ą one g w a ł t o w n e o s k a r ż e n i a z a s t ę p c y
w i a n i a zbrojnego k o n f l i k t u na subkontynencie i n d y j s k i m 1 n a s t ę p c y Mao Tse-tunga o u l t r a l e w i c o w o ś ć . *
i w w i e l u i n n y c h kwestiach. N a f o r u m O N Z z c a ł ą oczy­ Po k i l k u tygodniach w r o l i z w i e r z c h n i k a c h i ń s k i c h sił
w i s t o ś c i ą u j a w n i ł a się w i ę c przed o p i n i ą p u b l i c z n ą ś w i a t a z b r o j n y c h zaczyna oficjalnie w y s t ę p o w a ć c z ł o n e k k i e r o w ­
rzeczywista t r e ś ć p o l i t y k i maoistowskiego r e ż i m u : bloko­ n i c t w a partyjnego i jeden z w i c e p r z e w o d n i c z ą c y c h K o ­
wanie się z s i ł a m i r e a k c j i i i m p e r i a l i z m u , rozbijanie j e d ­ m i s j i W o j s k o w e j K C K P C h , Je Cien-ing, aczkolwiek nie
ności f r o n t u antyimperialistycznego, z a c i e k ł e a t a k i prze­ został o n p o w o ł a n y w u s t a w o w y m t r y b i e na stanowisko
c i w k o Z w i ą z k o w i Radzieckiemu i k r a j o m socjalistycznym. m i n i s t r a o b r o n y . Z życia politycznego z n i k a j ą d e f i n i t y w ­
nie d a w n i bliscy w s p ó ł p r a c o w n i c y L i n Piao: jego ż o n a
Je Cun, szef Sztabu Generalnego H u a n g Jung-szeng, za­
4. Początek kampanii antykonfucjańskiej s t ę p c y szefa sztabu W u Fa-sien, L i Co-peng, C i u H u e j -
-co oraz komisarz p o l i t y c z n y P e k i ń s k i e g o O k r ę g u W o j ­
Po „ k r y z y s i e w r z e ś n i o w y m " nazwisko L i n Piao znika na skowego L i Siie-feng. J e d n o c z e ś n i e w stosunkowo k r ó t ­
d ł u g i e m i e s i ą c e z ł a m ó w maoistowskiej prasy. Natomiast k i m czasie z d j ę t o ze stanowisk ponad sześćdziesięciu
w ostatniej dekadzie p a ź d z i e r n i k a 1971 r . w „Zenmin Ż y ­ w y ż s z y c h d o w ó d c ó w w o j s k o w y c h , p e ł n i ą c y c h kluczowe
pao" z a c z y n a j ą u k a z y w a ć się d o ś ć zagadkowe a r t y k u ł y . funkcje w a r m i i . Z o s t a j ą oni u s u n i ę c i w r a m a c h „ p o r z ą d ­
Generalnie rzecz b i o r ą c , u z a s a d n i a j ą one p o t r z e b ę „ d a l ­ k o w a n i a s t y l u pracy". Z d r u g i e j strony, na ł a m a c h cen­
szej n i e u s t ę p l i w e j w a l k i " z L i u Szao-ci i z a w i e r a j ą w y ­ tralnej prasy z a c z y n a j ą s i ę coraz częściej p o j a w i a ć n a z w i ­
szukane obelgi pod jego adresem. W poprzednich latach ska d a w n y c h p r a c o w n i k ó w k a d r o w y c h wojska, k t ó r z y
o g ł o s z o n o bardzo w i e l e tego rodzaju p u b l i k a c j i , nie stano­ w okresie „ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " b y l i publicznie w b r u -
w i ł o to zatem nic specjalnie nowego. J e d n a k ż e obserwa­
t o r z y zagraniczni z w r ó c i l i u w a g ę , że obecnie p o j a w i a się * Np. w „Zenmin Żypao" z 14X 1972 r. czytamy: „W czasie
z w r o t , jakiego uprzednio nie spotykano. P r z e d m i o t e m ata­ wielkiej proletariackiej rewolucji kulturalnej oszuści typu Liu
Szao-ci, wiedząc, że masy nie poddadzą się prawicowemu oportu­
k ó w jest b o w i e m nie t y l k o b y ł y p r z e w o d n i c z ą c y ChRL,
nizmowi, przebiegle wywoływali ultralewicowe tendencje w my­
lecz t a k ż e „oszuści p o l i t y c z n i i zdrajcy t y p u L i u Szao-ci". śleniu — domagali się demokracji bez centralizmu i wolności bez
To nowe s f o r m u ł o w a n i e sugeruje, że chodzi w t y m w y ­ dyscypliny, głosili, że «liczy się to, co mówią masy», i nawoływali
p a d k u nie t y l k o o o s o b ę samego L i u Szao-ci, ale jeszcze do «obalenia wszystkiego»".

662 663
t a l n y s p o s ó b a t a k o w a n i , a nierzadko r ó w n i e ż represjono­ W k r ó t c e jednak zawoalowana k r y t y k a L i n Piao zostaje
w a n i . Znaczna c z ę ś ć z n i c h powraca na k i e r o w n i c z e sta­ z e p c h n i ę t a na dalszy plan przez r o z w i j a j ą c e się szybko
nowiska w s i ł a c h z b r o j n y c h . wydarzenia. R o z p o c z ę ł a się b o w i e m nowa, w r ę c z bezpre­
Z k o l e i na p o c z ą t k u 1973 r. c a ł k i e m niespodziewanie na cedensowa w s w y c h rozmiarach, akcja polityczna, k t ó r ą
ł a m a c h centralnej prasy z a c z y n a j ą u k a z y w a ć się a r t y k u ł y nazwano k a m p a n i ą „ k r y t y k i Konfucjusza". Nie s p o s ó b
o s k a r ż a j ą c e „ o s z u s t ó w t y p u L i u Szao-ci" o p r a w i c o w o ś ć . jednak z r e l a c j o n o w a ć przebiegu tej k a m p a n i i bez pewnej
Bez j a k i c h k o l w i e k w y j a ś n i e ń ulega w i ę c zasadniczej dygresji n a t u r y historycznej.
zmianie k i e r u n e k zamaskowanych a t a k ó w propagando­ O t ó ż k o n f u c j a n i z m o d g r y w a ł i nadal o d g r y w a w Chinach
w y c h na L i n Piao i jego g r u p ę . * O d tego m o m e n t u w p r o ­ doniosłą r o l ę . D o k t r y n a k o n f u c j a ń s k a w y c i s n ę ł a n i e z w y ­
pagandzie maoistowskiej m n o ż ą s i ę p u b l i k a c j e t r a k t u j ą c e kle silne p i ę t n o w ś w i a d o m o ś c i narodowej s p o ł e c z e ń s t w a
z a s t ę p c ę i oficjalnie desygnowanego s p a d k o b i e r c ę Mao c h i ń s k i e g o . Dość w s p o m n i e ć , iż przez ponad d w a t y s i ą c e
Tse-tunga j a k o zdeklarowanego prawicowca, a nawet \ t — p o c z ą w s z y od I I w i e k u przed n a s z ą e r ą — stano­
a

u l t r a p r a w i c o w c a . T e n z w r o t w sposobie n a ś w i e t l a n i a cha­ w i ł a ona o f i c j a l n ą i d e o l o g i ę p a ń s t w o w ą C h i n cesarskich

r a k t e r u tzw. s p r a w y L i n Piao jest wysoce s y m p t o m a t y c z ­ i stan t e n i s t n i a ł a ż do c h w i l i obalenia m o n a r c h i i Cing
ny. D o w o d z i on m i a n o w i c i e , iż maoistowska ekipa k i e ­ w w y n i k u b u r ż u a z y j n o - d e m o k r a t y c z n e j r e w o l u c j i 1911 r.
rownicza t r a k t u j e i d e o l o g i ę z u p e ł n i e i n s t r u m e n t a l n i e . J e d n a k ż e ocena istoty oraz s p o ł e c z n e j f u n k c j i filozofii
D z i ś o s k a r ż a ona s w y c h o p o n e n t ó w o u l t r a l e w i c o w o ś ć , k o n f u c j a ń s k i e j stanowi n i e z w y k l e z ł o ż o n y , a zarazem
a j u t r o k w a l i f i k u j e i c h j a k o p r a w i c o w c ó w . K r y t e r i a ideo­ t r u d n y p r o b l e m badawczy. Dzieje się tak m i ę d z y i n n y m i
w e m a o i z m u są, j a k w i d a ć , bardzo „ r o z c i ą g l i w e " . dlatego, że k o n f u c j a n i z m stanowi d o k t r y n ę w e w n ę t r z n i e
Nawiasem m ó w i ą c , przytoczony p o w y ż e j p r z y k ł a d za­ s p r z e c z n ą , ł ą c z ą c ą w sobie t r e ś c i racjonalne z m e t a f i z y k ą ,
sadniczej z m i a n y w ocenie ideologicznego charakteru a nawet w r ę c z z m i s t y c y z m e m . Na p o s z c z e g ó l n y c h eta­
s p r a w y L i n Piao nie jest b y n a j m n i e j odosobniony.** pach h i s t o r i i Chin filozofia ta p r z e c h o d z i ł a rozmaite k o ­
leje, a j e j s p o ł e c z n e o d d z i a ł y w a n i e w r o z m a i t y c h okresach
* Pod tym względem charakterystyczna jest zwłaszcza audycja b y ł o nader z r ó ż n i c o w a n e .
nadana 18 1 1973 r. przez rozgłośnię radiową w Cinghaj: „Niektórzy
towarzysze — stwierdzał komentator — popełniają błąd, biorąc U podstaw d o k t r y n y k o n f u c j a ń s k i e j l e g ł system p o g l ą ­
[...] linię oszustów typu Liu Szao-ci za linię «lewicową». Aby swą d ó w Konfucjusza ( w ł a ś c i w e nazwisko: K u n g Czung-ni),
linię lansować, oszuści typu Liu Szao-ci uciekali się do kontrrewo­ k t ó r y ż y ł w latach 551—479 przed n a s z ą e r ą . S t a r o ż y t n y
lucyjnych, dwulicowych sztuczek oraz intryg. W pewnym okre­
ten m y ś l i c i e l ż y w i ł przekonanie o p r y m a c i e m o r a l n o ś c i
sie [...] przybrali pozory skrajnych «lewicowców», aby zamaskować
swoją prawicową istotę [...]" (cyt. wg „The China Quarterly", 1973, nad p r a w e m i r e l i g i ą . W y c h o d z ą c z takiego z a ł o ż e n i a ,
nr 54, s. 409). s f o r m u ł o w a ł o n kodeks zasad etycznych, o k r e ś l a j ą c y c h
** Warto przypomnieć, iż analogicznie przedstawiała się sprawa i d e a ł c z ł o w i e k a , i u c z y n i ł je p o n i e k ą d f u n d a m e n t e m całej
z oskarżeniami przeciwko Liu Szao-ci w różnych okresach „rewo­
lucji kulturalnej". Pod adresem przewodniczącego ChRL maoistow­ w referacie wygłoszonym przez Lin Piao tzw. „linia Liu Szao-ci"
ska propaganda wysuwała zarzuty, iż reprezentował on stanowisko została określona jako „linia kontrrewolucyjna" i „kapitalistyczna"
„lewicowe", następnie zaś oskarżano go o „prawicowość". Jeszcze (por. artykuł W. P. Fietowa „Peng Te-huaj. Luszanskij plenum
później traktowano jego stanowisko jako „lewicowe w formie, lecz i «kulturnaja riewolucija»" w „Problemy Dalniego Wostoka", 1972,
prawicowe w istocie rzeczy". Z kolei na I X zjeździe KPCh w 1969 r. nr 3, s. 131—132).

664 665
swej filozofii. U j m u j ą c rzecz s k r ó t o w o i w p e w n y m s z k o ł y l e g i s t ó w . W p r z e c i w i e ń s t w i e do filozofii k o n f u c j a ń ­
uproszczeniu, m o ż n a p o w i e d z i e ć , że i d e a ł e m Konfucjusza skiej d o k t r y n a legizmu z a s a d z a ł a s i ę na p r z e ś w i a d c z e n i u
b y ł p o s ł u s z n y syn r o d z i c ó w i p o k o r n y poddany p a n u j ą ­ o b e z w z g l ę d n y m p r y m a c i e p r a w a nad m o r a l n o ś c i ą . W t y m
cego. P o g l ą d y s t a r o ż y t n e g o m y ś l i c i e l a c h a r a k t e r y z o w a ł sensie l e g i z m s t a n o w i ł zaprzeczenie k o n f u c j a n i z m u i to
w i e l k i p i e t y z m dla w i e d z y . J e d n o c z e ś n i e z o g r o m n y m s p r a w i ł o , iż w o d l e g ł e j p r z e s z ł o ś c i m i ę d z y obu t y m i k i e ­
szacunkiem o d n o s i ł się o n do rodziny. Natomiast z drugiej r u n k a m i w y w i ą z a ł a się n i e z w y k l e ostra w a l k a . Do z w o l e n ­
s t r o n y — głosił k u l t p a n u j ą c e g o i k o n i e c z n o ś ć b e z w z g l ę d ­ n i k ó w l e g i z m u n a l e ż a ł m . i n . pierwszy cesarz c h i ń s k i C i n
nego p o d p o r z ą d k o w a n i a się w ł a d z y . Za wcielenie r o z u m u , Szy H u a n g - t i , k t ó r y w 221 r. p.n.e. z j e d n o c z y ł p r z e m o c ą
c e l o w o ś c i i n a j w y ż s z e j s p r a w i e d l i w o ś c i u z n a w a ł Niebo. szereg u d z i e l n y c h k s i ę s t w i u t w o r z y ł w i e l k i e i m p e r i u m ,
M ó w i ą c o konfucjanizmie, n a l e ż y r ó w n i e ż p a m i ę t a ć , iż a j e d n o c z e ś n i e w s ł a w i ł się b r u t a l n y m i i o k r u t n y m i m e t o ­
d o k t r y n a ta na przestrzeni w i e l u stuleci p r z e s z ł a g ł ę b o k ą d a m i s p r a w o w a n i a w ł a d z y . Jest z n a n y m f a k t e m histo­
e w o l u c j ę . W a r t o , w y d a j e się, z a s y g n a l i z o w a ć pewne cha­ r y c z n y m , że w 213 r. p.n.e. cesarz ten r o z k a z a ł s p a l i ć
rakterystyczne w ł a ś c i w o ś c i tego procesu. I tak np. m i ę d z y wszystkie d z i e ł a Konfucjusza i z a k o p a ć ż y w c e m czterystu
I I a I I I w i e k i e m p.n.e. p o w s t a ł a i r o z w i n ę ł a się s z k o ł a sześćdziesięciu uczonych k o n f u c j a n i s t ó w . J e d n a k ż e k o n ­
p r a w , zwana w sinologii legizmem. W o d r ó ż n i e n i u od fucjanizm zdołał p r z e t r w a ć n i s z c z ą c e a t a k i ze s t r o n y l e g i ­
k o n f u c j a n i z m u legizm jako d o k t r y n a polityczna nie m i a ł s t ó w i w k o n s e k w e n c j i doszło z czasem do swoistej syntezy
jednego t w ó r c y . Do jego powstania i r o z w o j u p r z y c z y n i l i obu t y c h d o k t r y n . Ściślej m ó w i ą c , ideologia k o n f u c j a ń s k a
się l i c z n i p o l i t y c y oraz d z i a ł a c z e p a ń s t w o w i , tacy jak w c h ł o n ę ł a pewne, nader istotne, t r e ś c i legizmu, k t ó r y sta­
H a n Fei-tsy, Szang Jang, K u a n g Czung, Szen P u - h a i n o w i ł p r z e c i e ż n e g a c j ę systemu Konfucjusza. N i e z a l e ż n i e
i w i e l u i n n y c h . L e g i ś c i głosili koncepcje z m i e r z a j ą c e do od tego na k o n f u c j a n i z m w y w i e r a ł y t a k ż e s i l n y w p ł y w
silnej centralizacji w ł a d z y p a ń s t w o w e j , umocnienia p o t ę g i inne systemy filozoficzno-religijne, s z c z e g ó l n i e z a ś taoizm,
p a n u j ą c e g o i pozycji aparatu b i u r o k r a t y c z n o - a d m i n i s t r a - a n a s t ę p n i e b u d d y z m . Wszystkie te transformacje ideolo­
cyjnego w ż y c i u s p o ł e c z n y m . B y l i o n i rzecznikami mo­ giczne s p r a w i ł y , że k o n f u c j a n i z m s t a n o w i ł zawsze i sta­
n a r c h i i despotycznej i p a ń s t w a niejako totalitarnego. Opo­ n o w i zjawisko n i e z w y k l e s k o m p l i k o w a n e i j a k b y w i e l o ­
w i a d a l i się za bardzo d r o b i a z g o w ą r e g u l a c j ą p r a w n ą życia warstwowe.
s p o ł e c z n e g o i p o s t u l o w a l i n i e s ł y c h a n i e surowe k a r y , w p r o ­ Niewątpliwie współczesne społeczeństwo chińskie rów­
w a d z a j ą c d y s c y p l i n ę k n u t a i p a ł k i wobec mas l u d o w y c h . nież znajduje się pod o g r o m n y m naciskiem k o n f u c j a ń s k i c h
Koncepcje ekonomiczne l e g i s t ó w s p r o w a d z a ł y się do po­ t r a d y c j i . J e d n a k ż e ta presja p r z e s z ł o ś c i zawiera w sobie
pierania r o l n i c t w a , k t ó r e u z n a w a l i za p o d s t a w ę r o z w o j u w a r t o ś c i z r ó ż n i c o w a n e pod w z g l ę d e m i d e o w y m . Z jednej
s p o ł e c z e ń s t w a i p a ń s t w a . Głosili o n i t a k ż e a p o t e o z ę w o j ­ strony, niejako u t r w a l a ona pewne p o z y t y w n e cechy w z o r ­
ny, u p a t r u j ą c w niej s k u t e c z n ą m e t o d ę umacniania w ł a ­ ca osobowego, takie jak p r a c o w i t o ś ć , s k r o m n o ś ć i w y t r w a ­
dzy p a ń s t w o w e j oraz rozszerzania jej z a s i ę g u . łość lub z a m i ł o w a n i e do w i e d z y . J e d n o c z e ś n i e z a ś u ł a t w i a
L e g i z m o d e g r a ł w y b i t n ą r o l ę w k o n s t r u o w a n i u scentra­ zdolność przystosowania się, d z i a ł a na rzecz m i n i m a l i ­
lizowanego systemu w ł a d z y cesarskiej w Chinach. W n i e ­ zacji potrzeb m a t e r i a l n y c h , uczy ż y c i o w e g o k o n f o r m i z m u .
m a ł y m stopniu do powstania i u t r w a l e n i a tego systemu Z drugiej s t r o n y , tak w ł a ś n i e presja t r a d y c j i umacnia
doktrynalnego p r z y c z y n i ł a się t a k ż e p r a k t y k a polityczna w ś w i a d o m o ś c i mas p r z e ś w i a d c z e n i e o w y j ą t k o w e j dosko-

666 667
n a ł o ś c i c y w i l i z a c j i c h i ń s k i e j i o n i e p o d w a ż a l n e j genial- razem reakcyjne elementy s p u ś c i z n y ideologicznej k o n ­
ności d a w n y c h m ę d r c ó w l u b w ł a d c ó w . U t r w a l a ona silne fucjanizmu. I takie p o d e j ś c i e o k r e ś l a ł o o g ó l n e oceny, k t ó r e
poczucie h i e r a r c h i i s p o ł e c z n e j , ogranicza s w o b o d ę m y ś l e ­ oni f o r m u ł o w a l i . W y p a d a d o d a ć , iż ostatnia s z k o ł a badaw­
nia, i n i c j a t y w ę i e n e r g i ę jednostek. S t y m u l u j e lekcewa­ cza z n a j d o w a ł a s i ę w m n i e j s z o ś c i . N a l e ż a ł do niej m . i n .
ż ą c y stosunek do t e c h n i k i , a z w ł a s z c z a do wszelkich i n n o ­ znany h i s t o r y k z u n i w e r s y t e t u w K a n t o n i e , prof. Jang
w a c j i w tej dziedzinie. K o n f u c j a ń s k ą t r a d y c j a b y n a j m n i e j Jung-kuo, k t ó r y jest a u t o r e m szeregu n a u k o w y c h p u b l i ­
nie sprzyja k s z t a ł t o w a n i u t a k i c h cech o s o b o w o ś c i , j a k k a c j i p o ś w i ę c o n y c h h i s t o r i i filozofii c h i ń s k i e j .
przedsiębiorczość, rzutkość i pomysłowość. Najważniejsze T o c z ą c e się w c h i ń s k i e j humanistyce spory na temat
jednak, że w c i ą ż jeszcze s i l n y nacisk ideologii k o n f u c j a ń ­ istoty i r o l i k o n f u c j a n i z m u b y n a j m n i e j nie b y ł y r o z s t r z y g ­
skiej w y t w a r z a we w s z y s t k i c h dziedzinach ż y c i a s p o ł e c z ­ nięte, gdy rozpoczęła się „rewolucja kulturalna". Życie
nego Chin i n t e l e k t u a l n ą o r i e n t a c j ę na o d l e g ł ą p r z e s z ł o ś ć naukowe w Chinach z a m a r ł o w ó w c z a s c a ł k o w i c i e . Zaprze­
h i s t o r y c z n ą . Nacisk t r a d y c j i odwraca s p o ł e c z e ń s t w o c h i ń ­ stano p u b l i k a c j i prac n a u k o w y c h . Dyskusja nad stosun­
skie t w a r z ą wstecz k u d o ś w i a d c z e n i o m h i s t o r i i , o d c i ą g a ­ k i e m do k o n f u c j a n i z m u p o s z ł a w zapomnienie.
j ą c t y m s a m y m jego u w a g ę od t e r a ź n i e j s z o ś c i i p r z y s z ł o ś c i . W t y c h o k o l i c z n o ś c i a c h pod koniec 1972 r. na ł a m a c h
Złożoność społecznego oddziaływania konfucjańskich grudniowego n u m e r u czasopisma „ H u n g C i " ukazuje się
t r a d y c j i — i to z a r ó w n o w p r z e s z ł o ś c i , j a k i we w s p ó ł ­ obszerny a r t y k u ł prof. Jang J u n g - k u o pt. „ W a l k a d w ó c h
czesności — p o w o d o w a ł a , że ocena systemu filozoficznego l i n i i w ideologii okresu wczesnej i p ó ź n i e j s z e j d y n a s t i i
Konfucjusza s t a n o w i ł a jeden z najtrudniejszych, a jedno­ H a n " . K i l k a m i e s i ę c y p ó ź n i e j , 7 sierpnia 1973 r., d z i e n n i k
c z e ś n i e najbardziej spornych p r o b l e m ó w na gruncie m a r k ­ „ Z e n m i n Ż y p a o " p u b l i k u j e n a s t ę p n y a r t y k u ł t e g o ż autora,
sistowskiej h u m a n i s t y k i . W o k ó ł i s t o t y i f u n k c j i k o n f u c j a ­ z a t y t u ł o w a n y „ K o n f u c j u s z — ideolog zacięcie b r o n i ą c y
n i z m u w c h i ń s k i m c z a s o p i ś m i e n n i c t w i e n a u k o w y m od u s t r o j u niewolniczego". Po t y g o d n i u , w d n i u 13 sierpnia,
dawna t o c z y ł y się d ł u g o t r w a ł e dyskusje, w t o k u k t ó r y c h „ Z e n m i n Ż y p a o " o g ł a s z a trzeci a r t y k u ł Jang J u n g - k u o pt.
f o r m u ł o w a n o r ó ż n e p o g l ą d y . Te dyskusje i k o n t r o w e r s j e „ W a l k a m a t e r i a l i z m u z idealizmem w okresie obu d y n a s t i i
o ż y w i ł y się z w ł a s z c z a w drugiej p o ł o w i e lat p i ę ć d z i e s i ą ­ H a n " . Ta w ł a ś n i e seria a r t y k u ł ó w d a ł a p o c z ą t e k nowej
tych. w i e l k i e j akcji propagandowej, k t ó r ą nazwano k a m p a n i ą
„ k r y t y k i Konfucjusza". Wspomniane a r t y k u ł y w y z n a c z y ł y
Generalnie rzecz b i o r ą c , z a r y s o w a ł y s i ę w ó w c z a s d w a
główne kierunki kampanii, a t y m samym zdeterminowały
g ł ó w n e k i e r u n k i oceny filozofii k o n f u c j a ń s k i e j . Część his­
całą t o n a c j ę maoistowskiej propagandy na n a j b l i ż s z ą p r z y ­
t o r y k ó w s k u p i ł a w s w y c h pracach u w a g ę przede wszyst­
szłość. Dlatego też, w y d a j e się, w a r t o p o ś w i ę c i ć i m nieco
k i m na r a c j o n a l n y c h i p o s t ę p o w y c h t r e ś c i a c h k o n f u c j a ­
uwagi.
n i z m u . Takie stanowisko badawcze d e t e r m i n o w a ł o ponie­
k ą d i c h u o g ó l n i a j ą c e k o n k l u z j e . Do t y c h , k t ó r z y r e p r e ­ A r t y k u ł y Jang J u n g - k u o w y r a ż a j ą totalne p o t ę p i e n i e
zentowali ten p u n k t widzenia, n a l e ż a ł m . i n . prezes A k a ­ Konfucjusza i całej jego filozofii p r z y jednoczesnej c a ł ­
d e m i i Nauk C h R L , prof. K u o M o - ż o , k t ó r y p r z e p r o w a d z i ł k i e m bezkrytycznej apoteozie legizmu. Rozumowanie auto­
d ł u g i e i w n i k l i w e studia nad d o k t r y n ą Konfucjusza. Nato­ ra zasadza się p r z y t y m na nader prostej koncepcji. Po­
miast inna grupa p r a c o w n i k ó w n a u k o w y c h w s w y c h ana­ t r a k t o w a ł on m i a n o w i c i e s z k o ł ę k o n f u c j a ń s k ą jako „ i d e o ­
lizach na pierwszy p l a n w y d o b y w a ł a irracjonalne, a za- logicznego przedstawiciela skazanej na upadek klasy n i e -

688 669
w o l n i k ó w " i to p o z w o l i ł o m u u z n a ć j ą za r e a k c y j n ą . 2 8
b e z p o ś r e d n i a analogia m i ę d z y p r z e d s t a w i a n y m p r z e z e ń po­
Natomiast l e g i s t ó w p r z e d s t a w i ł w r o l i „ i d e o l o g i c z n e g o zytywnie legistycznym „ u g r u p o w a n i e m reformatorów"
przedstawiciela nowej k l a s y o b s z a r n i k ó w " i scharaktery­ a maoistowska e k i p ą k i e r o w n i c z ą . Z d r u g i e j z a ś strony,
2 9
z o w a ł r ó w n o c z e ś n i e t e n n u r t jako p o s t ę p o w y . W y c h o d z ą c pisze w t a k i s p o s ó b , aby c z y t e l n i k u t o ż s a m i ł c h a r a k t e r y ­
z takiego z a ł o ż e n i a , Jang J u n g - k u o stwierdza n a s t ę p n i e : zowanego w najciemniejszych barwach Konfucjusza
36
„ N a p r z y k ł a d z i e w a l k i k o n f u c j a n i s t ó w i l e g i s t ó w [...] m o ż ­ z p r z e c i w n i k a m i Mao Tse-tunga. S ł u ż ą t e m u rozmaite
na z o b a c z y ć , k t o p r z y c z y n i ł się do r o z w o j u nowego u s t r o ­ c h w y t y stylistyczne, j a k i e autor stosuje.*
j u , a k t o d ą ż y ł do o b r o n y starego; czyja d o k t r y n a u ł a t w i a ł a N a l e ż y p o d k r e ś l i ć , że a r t y k u ł y Jang J u n g - k u o w swej
r o z w ó j h i s t o r y c z n y i s ł u ż y ł a nowej klasie, a czyja c i ą g n ę ł a w a r s t w i e faktograficznej z a w i e r a j ą c a ł y szereg nieścisłości,
30
h i s t o r i ę wstecz". W dalszym c i ą g u s w y c h w y w o d ó w autor p r z e i n a c z e ń i e w i d e n t n y c h z a f a ł s z o w a ń . P r e z e n t u j ą one
atakuje podstawowe zasady k o n f u c j a n i z m u : m i ł o ś c i b l i ź ­ ponadto a n a l i z ę p r z e p r o w a d z a n ą ze stanowiska p r y m i ­
niego i h u m a n i t a r y z m u , p o s ł u s z e ń s t w a wobec r o d z i c ó w , tywnego socjologizmu. A u t o r o b j a ś n i a b o w i e m charakter
s p r a w i e d l i w o ś c i , szczerości i w i e r n o ś c i . Wszystkie one — k o n f u c j a n i z m u i legizmu poprzez wskazanie pochodzenia
jego zdaniem — „ s p r o w a d z a ł y s i ę do o b r o n y panowania s p o ł e c z n e g o t w ó r c ó w t y c h d o k t r y n . Na gruncie t e o r i i
niewolników". 3 1
Z drugiej strony, wspomniane a r t y k u ł y marksistowskiej jest w s z a k ż e bezsporne, iż t a k i p u n k t
s t a r a j ą się p r z e d s t a w i ć w j a k najbardziej k o r z y s t n y m widzenia oznacza istotne z a w ę ż e n i e , a zarazem uproszcze­
świetle d o k t r y n ę i p r a k t y k ę szkoły legistów. nie klasowego p o d e j ś c i a do zjawisk i p r o c e s ó w z a c h o d z ą ­
Z a m y s ł o m a w i a n y c h p u b l i k a c j i k a n t o ń s k i e g o profesora cych w sferze ideologii. P o d k r e ś l i ć t a k ż e w y p a d a o w ą ,
jest d o ś ć p r z e j r z y s t y : chodzi m u o w y w o ł a n i e w r o g o ś c i do w s p o m n i a n ą j u ż , z n a m i e n n ą d l a a r t y k u ł ó w Jang J u n g - k u o
sztucznie skonstruowanej postaci Konfucjusza. Dlatego tendencję sugerowania analogii m i ę d z y w y d a r z e n i a m i
o s k a r ż a s t a r o ż y t n e g o filozofa o „ g ł o s z e n i e na w s k r o ś prze­ i z j a w i s k a m i p r z e s z ł o ś c i a t e r a ź n i e j s z o ś c i ą . W y d a j e się, iż
32
g n i ł y c h h a s e ł " , zarzuca m u „ n i e z r o z u m i e n i e w s p ó ł c z e s ­ w t y m w y p a d k u jest to c o ś w i ę c e j n i ż z w y k ł y prezentyzm,
nych zadań" 3 3
i charakteryzuje go jako zdeklarowanego j a k i na ogół często s p o t y k a m y w pracach w i e l u h i s t o r y ­
r e a k c j o n i s t ę „ w y s t ę p u j ą c e g o przeciwko nowej epoce". 34
k ó w . B y ć m o ż e , m a m y t u do czynienia z okolicznością,
Ta lista o s k a r ż e ń w y s u w a n y c h pod adresem Konfucjusza k t ó r a wskazuje, że i n i c j a t o r o m k a m p a n i i „ k r y t y k i K o n ­
jest z r e s z t ą d o ś ć d ł u g a . W u j ę c i u Jang J u n g - k u o staje się fucjusza" od samego p o c z ą t k u p r z y ś w i e c a ł zamiar przed­
on s y n o n i m e m wstecznictwa i uosobieniem „ w i a r y w n i e ­ stawienia w zawoalowanej f o r m i e p r o b l e m ó w i sprzecz­
3 7
z m i e n n o ś ć d o k t r y n " . Symbolizuje d ą ż e n i e do p o w r o t u sta­ ności n u r t u j ą c y c h kierownicze ugrupowanie m a o i s t ó w .
3 5
rych stosunków. K a m p a n i a „ k r y t y k i Konfucjusza" r o z w i j a się i zaczyna
W a r t y k u ł a c h Jang J u n g - k u o m o ż n a t a k ż e dostrzec w y ­ z a t a c z a ć coraz szersze k r ę g i , gdy nagle n o w y f a k t zelek­
r a ź n ą t e n d e n c j ę do a k t u a l i z a c j i c a ł e j historycznej proble­ tryzował u w a g ę wszystkich o b s e r w a t o r ó w życia politycz­
m a t y k i , k t ó r e j one d o t y c z ą . A u t o r sugeruje, że „ w a l k a nego w Chinach.
d w ó c h l i n i i " jest c z y m ś w rodzaju o b i e k t y w n e j p r a w i d ł o ­
•Interesującą analizę stylistyki artykułów prof. Jang Jung-kuo
w o ś c i w y s t ę p u j ą c e j w dziejach C h i n od c z a s ó w n a j d a w ­ zawiera esej L . S. Pieriełomowa „O politycznej kampanii «krytyki
niejszych i d e t e r m i n u j ą c e j przebieg p r o c e s ó w historycz­ Konfucjusza i Lin Piao»" w „Wydarzenia w Chinach. Fakty i ko­
n y c h . Stara s i ę t a k ż e s t w o r z y ć w r a ż e n i e , iż istnieje mentarze", op. cit., s. 162—164.

670 671
5. X zjazd KPCh 1. Referat p o l i t y c z n y K C K P C h , referent p r e m i e r Czou
En-laj.
Maoistowska prasa p o d a ł a niespodziewanie, że w dniach 2. Referat w sprawie zmian w Statucie K P C h , referent
24—28 sierpnia 1973 r. o d b y ł się w Pekinie X zjazd K o ­ Wang H u n g - w e n .
munistycznej P a r t i i Chin. P r z y g o t o w a n i a do zjazdu i jego 3. W y b o r y K o m i t e t u Centralnego K P C h d z i e s i ą t e j ka­
obrady otoczone b y ł y ścisłą t a j e m n i c ą , ż a d n e informacje dencji.
na ten temat nie d o t a r ł y w c z e ś n i e j do w i a d o m o ś c i publicz­ Ponadto k o m u n i k a t prasowy i n f o r m u j e , iż w X zjeździe
nej. O f i c j a l n y k o m u n i k a t o z j e ź d z i e o p u b l i k o w a n o dopiero u c z e s t n i c z y ł o 1249 d e l e g a t ó w . Nie zostali o n i jednak w y ­
po jego z a k o ń c z e n i u . * Charakterystyczne jest r ó w n i e ż , iż b r a n i w m y ś l jasno sprecyzowanych i znanych opinii
X zjazd o d b y w a ł się w t y m s a m y m czasie, k i e d y w P e k i ­ publicznej zasad, lecz po p r o s t u — j a k podano — o d g ó r n i e
nie t r w a ł a w i e l k a m i ę d z y n a r o d o w a impreza sportowa — w y t y p o w a n i „ w t r y b i e licznych k o n s u l t a c j i " . J e d n o c z e ś n i e
A z j a t y c k i e Igrzyska Tenisa S t o ł o w e g o . Sport ten, j a k w i a ­ k o m u n i k a t stwierdza, że „ d e l e g a c i wraz ze s w y m W i e l k i m
domo, cieszy się w Chinach o g r o m n ą p o p u l a r n o ś c i ą i z tego Wodzem P r z e w o d n i c z ą c y m Mao p r a c o w a l i w atmosferze
w z g l ę d u igrzyska p r z y k u w a ł y przez szereg d n i u w a g ę czujności i z a p a ł u " .
szerokich rzesz l u d n o ś c i . Nawiasem m ó w i ą c , na o t w a r c i u Wszystkie p o z o s t a ł e informacje zawarte w k o m u n i k a c i e
tej i m p r e z y w d n i u 25 sierpnia obecny b y ł p r e m i e r Czou są mgliste i niezbyt jasne. Przede w s z y s t k i m nie w i a d o m o ,
E n - l a j , k t ó r e m u t o w a r z y s z y l i l i c z n i c z ł o n k o w i e maoistow­ ile w ogóle o d b y ł o się p o s i e d z e ń zjazdu. N i e k t ó r z y obser­
skiego k i e r o w n i c t w a . w a t o r z y zagraniczni u t r z y m u j ą , iż m i a ł y miejsce t y l k o
K o m u n i k a t prasowy o X zjeździe jest nad w y r a z lako­ d w a plenarne posiedzenia — pierwsze 24 sierpnia, to zna­
n i c z n y i o g ó l n i k o w y . I n f o r m u j e on, iż p r z e w o d n i c z ą c y czy w d n i u o t w a r c i a zjazdu, i drugie 28 sierpnia, c z y l i na
Mao Tse-tung u c z e s t n i c z y ł w zjeździe i p r o w a d z i ł obrady. z a m k n i ę c i e obrad. Natomiast w p o z o s t a ł e d n i — t w i e r d z ą
Nie podaje natomiast, czy w y g ł o s i ł o n j a k i e k o l w i e k prze­ o n i — zjazd o b r a d o w a ł w n i e w i e l k i c h z e s p o ł a c h delega­
m ó w i e n i e . Ogranicza się do stwierdzenia, iż w czasie t ó w . Prawdopodobnie b y ł y to g r u p y p r o b l e m o w e l u b ze­
otwarcia zjazdu Mao Tse-tung „ s e r d e c z n i e p o z d r o w i ł dele­ s p o ł y organizowane na zasadzie t e r y t o r i a l n e j . Tekst k o m u ­
g a t ó w uniesieniem r ę k i " . W t y m momencie — j a k i n f o r ­ n i k a t u prasowego stwarza podstawy dla takiej i n t e r p r e t a ­
muje k o m u n i k a t — „ c a ł a sala w y b u c h n ę ł a r a d o s n y m i c j i przebiegu X zjazdu. Wszystkie k o n k r e t n e informacje,
o k r z y k a m i " . I dodaje, że „ d e l e g a c i p r z e p e ł n i e n i g ł ę b o k i m i k t ó r e zawiera, d o t y c z ą w y r a ź n i e t y l k o t y c h d w ó c h w y ­
uczuciami zgotowali d ł u g o t r w a ł ą , g o r ą c ą o w a c j ę , w z n o s z ą c 3 8
m i e n i o n y c h w n i m d n i . N i e jest t a k ż e jasne, czy w t r a k ­
o k r z y k i : Niech ż y j e W i e l k i W ó d z P r z e w o d n i c z ą c y Mao! cie X zjazdu o d b y ł a się j a k a k o l w i e k dyskusja. W tej spra­
Niech ż y j e ! N i e c h ż y j e ! N i e c h ż y j e ! " w i e k o m u n i k a t p r a s o w y przynosi dość o s o b l i w ą i n f o r m a ­
P o r z ą d e k obrad X zjazdu b y ł n a s t ę p u j ą c y : cję. Stwierdza mianowicie, iż „jeszcze przed o t w a r c i e m
zjazdu delegaci rzetelnie p r z e d y s k u t o w a l i p r o j e k t y w s z y ­
* Komunikat o X zjeździe KPCh ukazał się w „Zenmin Żypao" stkich d o k u m e n t ó w zjazdowych". J e ś l i z a ś owa „ r z e t e l n a
29 VIII 1973 r. Pozostałe materiały — w dniach 30 VIII—2 I X 1973 r.,
dyskusja" z o s t a ł a zorganizowana, z a n i m zjazd r o z p o c z ą ł
również w tym dzienniku. Wszystkie' przytaczane w tym rozdziale
cytaty z materiałów zjazdowych pochodzą z tych numerów „Zen­ obrady, to r z e c z y w i ś c i e nie b y ł o powodu, aby jeszcze raz
min Żypao". d y s k u t o w a ć w czasie p o s i e d z e ń zjazdu.

672 — Najnowsza..
673
 w a ł i u p r a w i a ł s a b o t a ż " . Pozostaje bez odpowiedzi p y t a n i e :
N i e z w y k ł a t a j e m n i c z o ś ć o t a c z a j ą c a obrady X zjazdu, j a k jak to s i ę s t a ł o , że ten „ s p i s k o w i e c i s a b o t a ż y s t a " d o s z e d ł
r ó w n i e ż zgoła d z i w n y s p o s ó b jego przeprowadzenia — nie do tak w y s o k i c h stanowisk w m a o i s t o w s k i m k i e r o w n i c t w i e
są k w e s t i ą p r z y p a d k u . Ś w i a d c z ą one o o d e r w a n i u m a o i ­ p a r t y j n y m ? I n f o r m a c j e , j a k i e Czou En-laj p o d a ł na temat
stowskiego r e ż i m u od s p o ł e c z e ń s t w a oraz d o w o d z ą , iż „ z b r o d n i L i n Piao", b r z m i ą n a s t ę p u j ą c o : „ N a I I p l e n u m
k i e r o w n i c z a ekipa chce u k r y ć przed masami rzeczywiste K o m i t e t u Centralnego K P C h w s i e r p n i u 1970 r. w s z c z ą ł
m e c h a n i z m y polityczne, d e t e r m i n u j ą c e s t y l i m e t o d y spra­ on n i e u d a n y k o n t r r e w o l u c y j n y zamach, n a s t ę p n i e p r z y ­
wowania władzy. g o t o w a ł p l a n k o n t r r e w o l u c y j n e g o p r z e w r o t u pod n a z w ą
Na X zjeździe K P C h w y d a r z e n i e m n i e w ą t p l i w i e ifiajpJo- «Zary|3 p r o j e k t u 571» i 8 w r z e ś n i a 1971 r. r o z p ę t a ł k o n t r ­
w a ż n i e j s z y m b y ł referat p o l i t y c z n y , k t ó r y z o s t a ł w y g ł o ­ r e w o l u c y j n e zbrojne w y s t ą p i e n i e , u s i ł u j ą c d o k o n a ć zama­
szony przez p r e m i e r a Czou En-laja. G ł ó w n y p r o b l e m , chu na ż y c i e W i e l k i e g o Wodza P r z e w o d n i c z ą c e g o M a o " .
w o k ó ł k t ó r e g o k o n c e n t r o w a ł s i ę w ł a ś c i w i e c a ł y referat, Referent p o w t ó r z y ł t a k ż e w k i l k u s ł o w a c h z n a n ą w e r s j ę
s t a n o w i ł a t z w . sprawa L i n Piao i jego g r u p y . S p o s ó b
0 rzekomej p r ó b i e ucieczki L i n Piao do Z w i ą z k u Radziec­
o ś w i e t l e n i a tej s p r a w y przez Czou En-laja jest wysoce
kiego i o jego ś m i e r c i w katastrofie lotniczej.
s y m p t o m a t y c z n y . S t w i e r d z i ł on m i a n o w i c i e na s a m y m
W y p a d a z a z n a c z y ć , iż o s k a r ż e n i e L i n Piao o p r ó b ę
wstępie: „Cała partia, cała armia i cały n a r ó d znają j u ż
„ k o n t r r e w o l u c y j n e g o zamachu", k t ó r y w d o d a t k u m i a ł b y ć
przebieg w a l k i o rozbicie a n t y p a r t y j n e j k l i k i L i n Piao
zorganizowany rzekomo w czasie t r w a n i a o b r a d plenar­
i z n a j ą jego zbrodnie. Dlatego nie ma t u potrzeby m ó w i ć
n y c h K o m i t e t u Centralnego K P C h w s i e r p n i u 1970 r., jest
0 t y m szczegółowo". po p r o s t u n i e z r o z u m i a ł e . N i e zostaje w y j a ś n i o n e , na c z y m
Twierdzenie to nie odpowiada prawdzie. W r z e c z y w i ­ ó w „ z a m a c h " p o l e g a ł i dlaczego jego organizator jeszcze
s t o ś c i przed X zjazdem nie o g ł o s z o n o publicznie ż a d n y c h ponad 12 m i e s i ę c y , bo aż do p o ł o w y w r z e ś n i a 1971 r., znaj­
w y j a ś n i e ń d o t y c z ą c y c h „ s p r a w y L i n Piao". Jedynie k i e ­ d o w a ł s i ę w n a j w y ż s z y c h w ł a d z a c h . C z y ż b y n i k t nie zau­
r o w n i c z e k a d r y zapoznano z p e w n y m i m a t e r i a ł a m i , o k t ó ­ w a ż y ł , ż e L i n Piao „ w s z c z ą ł p r ó b ę k o n t r r e w o l u c y j n e g o za­
r y c h w s p o m i n a l i ś m y uprzednio. M a t e r i a ł y te p r z e d o s t a ł y machu"? A jeśli t ę p r ó b ę d o s t r z e ż o n o , to dlaczego m a o i ­
się za g r a n i c ę za p o ś r e d n i c t w e m t a j w a ń s k i e g o w y w i a d u stowskie k i e r o w n i c t w o nie z a r e a g o w a ł o na ten stan r z e ­
1 t a m z o s t a ł y opublikowane. J e d n a k ż e w samych Chinach czy? O d n o t u j m y t a k ż e , iż referat p o t w i e r d z a autentycz­
szerokich k r ę g ó w l u d n o ś c i nie p o i n f o r m o w a n o o treści n o ś ć d o k u m e n t u „ Z a r y s p r o j e k t u 5 7 1 " i podaje z u p e ł n i e
tych materiałów w jakiejkolwiek formie. Dlatego t e ż n o w ą d a t ę zamachu na Mao Tse-tunga. T e r m i n 8 w r z e ś n i a
w ż a d n y m w y p a d k u nie m o ż n a p r z y j ą ć , ż e rzekome 1971 r. j a k o data zamachu p o j a w i a się t u w ł a ś c i w i e po
„ z b r o d n i e L i n Piao" b y ł y znane c a ł e m u n a r o d o w i c h i ń ­ raz pierwszy. S k ą d i n ą d w i a d o m o , iż tego dnia w P e k i n i e
skiemu. nie d z i a ł o s i ę nic s z c z e g ó l n e g o , a zamieszanie w y b u c h ł o
Przytoczone w y ż e j o ś w i a d c z e n i e Czou En-laja jest w i ę c dopiero k i l k a d n i p ó ź n i e j .
po prostu k ł a m l i w y m w y b i e g i e m , k t ó r y ma u z a s a d n i a ć W istocie rzeczy p r z y j ę t a przez Czou En-laja metoda
uchylenie się od podania k o n k r e t n y c h i n f o r m a c j i . W rze­ „ w y j a ś n i a n i a " s p r a w y L i n Piao polega na stosowaniu de­
czy samej na temat s p r a w y L i n Piao referat zawiera w y ­ p r e c j o n u j ą c y c h e p i t e t ó w . N a z y w a o n dawnego z a s t ę p c ę
ł ą c z n i e frazesy i o g ó l n i k i . P r e m i e r Czou E n - l a j ogranicza 1
n a s t ę p c ę Mao Tse-tunga „ b u r ż u a z y j n y m k a r i e r o w i c z e m ,
się do stwierdzenia, ż e L i n Piao przez c a ł e ż y c i e „ s p i s k o -
43 •
675
674
spiskowcem, k o n t r r e w o l u c y j n y m d w u l i c o w c e m , renegatem 1969 r. w y r a ż a ł y p r a w i d ł o w y k u r s p o l i t y c z n y . Uzasadnie­
i z d r a j c ą " . Nieco dalej referent o k r e ś l a L i n Piao m i a n e m nie tej tezy w y m a g a od referenta istnej e k w i l i b r y s t y k i .
„ s u p e r s z p i e g a " . Z k o l e i Czen Po-ta zostaje nazwany G ł ó w n ą p o s t a c i ą tamtego zjazdu b y ł p r z e c i e ż , j a k p a m i ę ­
„ g ł ó w n y m c z ł o n k i e m a n t y p a r t y j n e j k l i k i L i n Piao, k u o - t a m y , L i n Piao, k t ó r y w y g ł o s i ł w ó w c z a s zasadniczy referat
m i n t a n g o w s k i m a n t y k o m u n i s t ą , t r o c k i s t ą i w r o g i m agen­ p r o g r a m o w y . Obecnie z a ś zostaje on p o t ę p i o n y j a k o „ b u r -
t e m " . Metoda o s k a r ż e ń tego rodzaju nie jest b y n a j m n i e j żuazyjny karierowicz, kontrrewolucyjny dwulicowiec, spi­
nowa. W analogiczny s p o s ó b m a o i ś c i p o s t ę p o w a l i j u ż nie­ skowiec, renegat, zdrajca, superszpieg" i t p .
j e d n o k r o t n i e r o z p r a w i a j ą c s i ę z oponentami. N o w e jest j e ­ A b y jednak j a k o ś w y b r n ą ć z tej t r u d n e j s y t u a c j i , pre­
d y n i e to, iż w t y m w y p a d k u m e t o d ę t ę zastosowano wobec m i e r Czou En-laj p r z e d s t a w i ł w s w y m referacie w r ę c z
c z ł o w i e k a , k t ó r y sam t a k ż e c h ę t n i e u c i e k a ł się do niej.* n i e s a m o w i t ą o p o w i e ś ć o p r z y g o t o w a n i a c h i przebiegu I X
W w y w o d a c h Czou En-laja na temat „ z b r o d n i L i n Piao" zjazdu K P C h . O ś w i a d c z y ł m i a n o w i c i e , że L i n Piao w s p ó l ­
z n a l a z ł a się t a k ż e d o ś ć d z i w n a i z a s t a n a w i a j ą c a w z m i a n k a . nie z Czen Po-ta opracowali w 1969 r . p r o j e k t r e f e r a t u
Referent o ś w i a d c z y ł m i a n o w i c i e , iż Mao Tse-tung n i e j e d ­ programowego, w k t ó r y m z n a l a z ł y się b ł ę d n e tezy i h a s ł a .
n o k r o t n i e p o d e j m o w a ł starania, aby n a l e ż y c i e w y c h o w a ć W e d ł u g Czou En-laja, obaj o n i chcieli w ł ą c z y ć do r e f e r a t u
swego z a s t ę p c ę . R o z m a w i a ł z L i n Piao, „ p o w a ż n i e i c i e r p l i ­ na I X zjazd koncepcje g ł o s z o n e uprzednio przez L i u Szao-
w i e p o u c z a ł go", lecz nie odniosło to s k u t k u . Stwierdzenia -ci. W y s u n ę l i m . i n . t e z ę , iż p o d s t a w o w ą s p r z e c z n o ś c i ą
referatu są w t y m w y p a d k u nader dwuznaczne. M o ż n a w e w n ę t r z n ą w s p ó ł c z e s n y c h C h i n nie jest s p r z e c z n o ś ć m i ę ­
je b o w i e m i n t e r p r e t o w a ć jako p o d k r e ś l e n i e wielkodusz­ dzy p r o l e t a r i a t e m a b u r ż u a z j a , lecz s p r z e c z n o ś ć m i ę d z y
n o ś c i Mao Tse-tunga, ale m o ż n a t e ż d o p a t r z y ć się nowoczesnym i p r z o d u j ą c y m socjalistycznym systemem
w n i c h zawoalowanej k r y t y k i starego p r z y w ó d c y , k t ó r y s p o ł e c z n y m a zacofanym stanem sił w y t w ó r c z y c h s p o ł e ­
nie p o t r a f i ł skutecznie w p ł y n ą ć na L i n Piao, lecz f a w o ­ c z e ń s t w a . Obaj autorzy p r o j e k t u r e f e r a t u na poprzedni
r y z o w a ł go i u c z y n i ł s w y m o f i c j a l n y m s p a d k o b i e r c ą p o l i ­ zjazd — m ó w i ł n a s t ę p n i e Czou En-laj — sprzeciwiali się
tycznym. hasłu „kontynuowania rewolucji w warunkach dyktatury
D e p r e c j o n u j ą c o s o b ę L i n Piao, p r e m i e r Czou En-laj sta­ p r o l e t a r i a t u " . U w a ż a l i oni, że podstawowe zadanie p a r t i i
r a się j e d n o c z e ś n i e w s w y m referacie u z a s a d n i ć , iż m a o i ­ p o w i n i e n s t a n o w i ć r o z w ó j p r o d u k c j i . P r o j e k t referatu
stowska p o l i t y k a w okresie „ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " b y ł a p r z e d ł o ż o n y przez L i n Piao oraz Czen Po-ta z o s t a ł o d r z u ­
w c a ł e j r o z c i ą g ł o ś c i s ł u s z n a . P o d k r e ś l a w i ę c z naciskiem, cony i „ p o d osobistym k i e r o w n i c t w e m P r z e w o d n i c z ą c e g o
iż to w ł a ś n i e „ P r z e w o d n i c z ą c y Mao osobiście z a i n i c j o w a ł M a o " przygotowano c a ł k i e m n o w y w a r i a n t . W ó w c z a s L i n
wielką proletariacką rewolucję kulturalną i kierował nią". Piao i Czen Po-ta d o p u ś c i l i się nowej „ z b r o d n i " : p r z e c i w ­
U s i ł u j e t a k ż e d o w i e ś ć , iż u c h w a ł y I X zjazdu z k w i e t n i a s t a w i l i się r ó w n i e ż t e m u p r o j e k t o w i . W k o n k l u z j i tej opo­
wieści p r e m i e r Czou En-laj s t w i e r d z i ł , iż L i n Piao, „ d o p i e ­
* Wypada przypomnieć, iż na I X zjeździe KPCh w kwietniu ro gdy jego poczynania z o s t a ł y p o k r z y ż o w a n e , z w i e l k ą
1969 r. Lin Piao w analogicznych niemalże słowach charakteryzo­ n i e c h ę c i ą p r z y j ą ł l i n i ę p o l i t y c z n ą K o m i t e t u Centralnego
wał Liu Szao-ci. W wygłoszonym wówczas referacie nazwał on i o d c z y t a ł na zjeździe referat".
byłego przewodniczącego ChRL „kontrrewolucyjnym renegatem,
Cała ta o p o w i e ś ć w d o ś ć p o n u r y m ś w i e t l e przedstawia
ukrytym zdrajcą, prowokatorem, łamistrajkiem, wrogim agentem
i szefem czarnego gangu". obyczaje p a n u j ą c e w maoistowskiej ekipie k i e r o w n i c z e j .

676 677
 Z r e s z t ą w i n n y m fragmencie swego referatu p r e m i e r Czou
cie, że „ w a l k a m i ę d z y d w o m a l i n i a m i w p a r t i i [...] b ę d z i e
En-laj p r z y z n a ł o t w a r c i e , że w ś r ó d m a o i s t ó w n i e brak
i s t n i e ć jeszcze bardzo d ł u g o , m o ż e ona w y b u c h a ć jeszcze
d w u l i c o w c ó w , „ k t ó r z y nie w y p u s z c z a j ą z r ę k i z b i o r u c y ­
dziesięć, d w a d z i e ś c i a , t r z y d z i e ś c i razy". N a l e ż y w i ę c ocze­
t a t ó w P r z e w o d n i c z ą c e g o Mao, k t ó r y m o k r z y k « N i e c h ż y -
k i w a ć — k o n t y n u o w a ł — iż r ó w n i e ż w p r z y s z ł o ś c i jeszcze
je!» nie schodzi z ust, k t ó r z y głoszą pochwalne m o w y ,
w i e l o k r o t n i e b ę d ą p o j a w i a ć się „ s p i s k o w c y " , „ s p e c j a l n i
a za plecami u k r y w a j ą n ó ż " . Jest to, j a k w i d a ć , sytuacja
agenci", „ z d r a j c y " i „ s u p e r s z p i e d z y " t y p u L i u Szao-ci l u b
moralnej d w u z n a c z n o ś c i , j a k a towarzyszy nieuchronnie
L i n Piao. W s ł o w a c h t y c h z a b r z m i a ł a u k r y t a g r o ź b a . Jest
k a ż d e m u r e ż i m o w i w ł a d z y osobistej i k u l t o w i jednostki.
z u p e ł n i e oczywiste, że owe m ę t n e i p r y m i t y w n e w y w o d y
Nie w y p o w i e d z i a n ą otwarcie i n t e n c j ą r e f e r a t u premiera
o „sprzecznościach klasowych między burżuazja a prole­
Czou En-laja na X zjeździe b y ł o d ą ż e n i e do zrzucenia
t a r i a t e m " m a j ą na celu maskowanie samowoli maoistow­
o d p o w i e d z i a l n o ś c i za rozpasanie okresu „ r e w o l u c j i k u l t u ­
skiego r e ż i m u .
r a l n e j " na L i n Piao oraz Czen Po-ta. J e d n o c z e ś n i e u s i ł o ­
W ś r ó d „ t e z t e o r e t y c z n y c h " referatu premiera Czou E n -
w a ł on b r o n i ć l i n i i politycznej m a o i z m u w t a m t y m o k r e ­
-laja jeszcze jedna z a s ł u g u j e na odnotowanie. W y e k s p o ­
sie. O k a z a ł o się to j e d n a k ż e zadaniem n i e w y k o n a l n y m . Nie
n o w a ł on m i a n o w i c i e n a s t ę p u j ą c e twierdzenie: „ P ł y n ą ć
s p o s ó b nie z a u w a ż y ć , iż a k c e n t u j ą c p r a w i d ł o w o ś ć o g ó l n e g o
pod p r ą d jest z a s a d ą m a r k s i z m u " . A u t o r s t w o tej zasady
k i e r u n k u maoistowskiej p o l i t y k i referent p o m i n ą ł c a ł y
referent p r z y p i s a ł p r z e w o d n i c z ą c e m u Mao, o k r e ś l a j ą c go
szereg h a s e ł i tez p r o g r a m o w y c h , k t ó r e lansowano w l a ­
m i a n e m „jej w y z n a w c y i nauczyciela". O ś w i a d c z y ł t e ż , iż
tach 1965—1969. P r z e m i l c z a ł najbardziej awanturnicze
w ł a ś n i e Mao Tse-tung w i e l o k r o t n i e „ o d w a ż a ł się p ł y n ą ć
aspekty m a o i z m u , widocznie b y ł y z b y t t r u d n e do obrony...
pod p r ą d " . N a s t ę p n i e z a ś zalecił całej kadrze k i e r o w n i c z e j ,
W s w y m referacie p r e m i e r Czou En-laj p o ś w i ę c i ł w i e l e
aby „ t r w a ł a p r z y tej zasadzie". A k c e n t o w a n i e sloganu
u w a g i „ t e o r e t y c z n e j analizie" p r o b l e m u „ w a l k i d w ó c h l i ­
„ p ł y n i ę c i a pod p r ą d " jest charakterystyczne. D o w o d z i bo­
n i i " w s t r u k t u r z e politycznej maoistowskiej p a r t i i . Przede
w i e m , iż maoistowska ekipa k i e r o w n i c z a czuje się w y i z o ­
w s z y s t k i m s t w i e r d z i ł , że „ w a l k a d w ó c h l i n i i " stanowi „od­
lowana politycznie i psychologicznie. N a j w y r a ź n i e j zdaje
zwierciedlenie s p r z e c z n o ś c i k l a s o w y c h m i ę d z y b u r ż u a z j a
ona sobie s p r a w ę , że realizowana aktualnie p o l i t y k a spo­
a p r o l e t a r i a t e m " . Z d a n i e m referenta, l i n i a antymaoistow-
t y k a się ze sprzeciwem o g r o m n y c h mas l u d z k i c h . U z m y s ł a ­
ska w y r a ż a zawsze reakcyjne d ą ż e n i a b u r ż u a z j i , k t ó r a
w i a j ą c sobie siłę t y c h n i e p r z y c h y l n y c h wobec maoizmu
„ w y s t ę p u j e p r z e c i w k o d y k t a t u r z e p r o l e t a r i a t u " . N i e ma
n a s t r o j ó w s p o ł e c z n y c h , k i e r o w n i c z e u g r u p o w a n i e chce
sensu w g ł ę b i a ć się t u w j a k ą k o l w i e k a n a l i z ę t y c h pseudo-
u o d p o r n i ć aparat w ł a d z y i dlatego domaga się od k a d r
teoretycznych w y n u r z e ń . P r y m i t y w i z m t y c h w y w o d ó w
u m i e j ę t n o ś c i „ p ł y n i ę c i a pod p r ą d " .
oraz i c h w o l u n t a r y z m jest nader o c z y w i s t y . Z r e s z t ą , w y ­
daje się, są to tezy o przeznaczeniu czysto i n s t r u m e n t a l ­ W referacie p o l i t y c z n y m p r e m i e r a Czou En-laja na
n y m : p o z w a l a j ą one z a k w a l i f i k o w a ć jako „ w r o g a klasowe­ u w a g ę z a s ł u g u j ą r ó w n i e ż tezy, oceny i ustalenia d o t y c z ą c e
go" k a ż d e g o d z i a ł a c z a , k t ó r y o d w a ż y ł b y się w y s t ę p o w a ć p o l i t y k i zagranicznej C h i n . J a k ą a n a l i z ę z a c h o d z ą c y c h
z k r y t y k ą d o k t r y n y l u b p r a k t y k i politycznej maoizmu. w ś w i e c i e p r o c e s ó w i w y d a r z e ń przedstawia referent? Na
ten temat stwierdza on: „ O b e c n ą s y t u a c j ę m i ę d z y n a r o d o ­
Stosownie do w s p o m n i a n y c h w y ż e j „ z a ł o ż e ń teoretycz­
w ą charakteryzuje kolosalny chaos. « K i e d y w i a t r po w i e ż y
n y c h " p r e m i e r Czou En-laj z a p o w i e d z i a ł w s w y m refera-
h u l a ć zaczyna, w g ó r a c h zbiera się b u r z a » " . T a k przed-

678
679
 •wym i zmierza do wzmagania n a p i ę c i a na arenie m i ę d z y ­
stawia on w n i o s k i w y p ł y w a j ą c e z analizy podstawowych
narodowej.
s p r z e c z n o ś c i w s p ó ł c z e s n e g o ś w i a t a . W y p a d a d o d a ć , iż Za n a j w a ż n i e j s z e zjawisko w e w s p ó ł c z e s n e j s y t u a c j i
o k r e ś l e n i e „ k o l o s a l n y chaos" z o s t a ł o u ż y t e przez Mao Tse- m i ę d z y n a r o d o w e j p r e m i e r Czou En-laj uznaje rzekome
- t u n g a w j e d n y m z jego p r z e m ó w i e ń na p o c z ą t k u l a t „ d ą ż e n i e do hegemonii nad ś w i a t e m ze strony d w ó c h
s z e ś ć d z i e s i ą t y c h , gdy m ó w i ł on o n i e u c h r o n n o ś c i nowej supermocarstw: S t a n ó w Zjednoczonych i Z w i ą z k u Ra­
w o j n y ś w i a t o w e j i p e r s p e k t y w i e zbudowania „ t y s i ą c k r o ć dzieckiego". Stosownie do tej diagnozy p r o k l a m u j e n a s t ę p ­
p i ę k n i e j s z e j c y w i l i z a c j i " na gruzach w s p ó ł c z e s n e g o ś w i a t a . nie p o l i t y k ę „ w a l k i przeciw d w ó m supermocarstwom".
Natomiast fraza o „ b u r z y z b i e r a j ą c e j się w g ó r a c h " zo­ J e d n o c z e ś n i e z a ś w i e l o k r o t n i e p o d k r e ś l a , że i m p e r i a l i z m
s t a ł a z a c z e r p n i ę t a z wiersza p i ó r a Su H u n a pt. „ N a stanowi system rozdzierany w e w n ę t r z n y m i s p r z e c z n o ś c i a ­
wschodniej w i e ż y w Sienjangu". A u t o r tego wiersza, do­ m i , system „ p r z e g n i ł y " , k t ó r y „ w o s t a t n i m okresie ponosi
d a j m y , ż y ł i t w o r z y ł w okresie d y n a s t i i Tang, c z y l i ponad ciężkie k l ę s k i " . W p e w n y m momencie referent stwierdza
t y s i ą c l a t t e m u . P r z y pomocy t a k i c h oto m g l i s t y c h i w i e l o ­ w r ę c z , iż ostatnio i m p e r i a l i z m a m e r y k a ń s k i — jego zda­
znacznych metafor p r e m i e r Czou En-laj p r z e d s t a w i ł sta­ n i e m — „zaczął c h y l i ć się k u u p a d k o w i " i jest „ k a p i t a l i ­
nowisko maoistowskiego r e ż i m u wobec k l u c z o w y c h p r o ­ zmem u m i e r a j ą c y m " . Z g o ł a odmiennie w y p a d a w referacie
b l e m ó w aktualnej s y t u a c j i m i ę d z y n a r o d o w e j . Na podsta­ Czou En-laja ocena s y t u a c j i w e w n ę t r z n e j i pozycji m i ę -
w i e przytoczonych s f o r m u ł o w a ń m o ż n a sądzić, iż k i e r o w ­ dzynarodowej Z w i ą z k u Radzieckiego. Za t y p o w ą dla m a o i ­
nicza ekipa m a o i s t ó w oczekuje w i e l k i c h w s t r z ą s ó w spo­ zmu w u l g a r n ą i o b e l ż y w ą t e r m i n o l o g i ą k r y j e s i ę w y r a ź n e
łecznych, niszczących kryzysów, potężnych p o d m u c h ó w przekonanie, że sytuacja s p o ł e c z n o - g o s p o d a r c z a K r a j u Rad
r e w o l u c j i , a przede w s z y s t k i m nowej w o j n y ś w i a t o w e j . jest p o m y ś l n a i stabilna, a jego pozycja na arenie m i ę d z y ­
P o t w i e r d z a j ą to z r e s z t ą dalsze f r a g m e n t y referatu. W i n ­ narodowej umacnia s i ę . W c z y t u j ą c s i ę w tekst omawianego
referatu, m o ż n a dostrzec t ę o c e n ę bez w i ę k s z e g o trudu,.
n y m b o w i e m miejscu p r e m i e r Czou En-laj c y t u j e s ł o w a
Mao Tse-tunga, k t ó r y k i l k a lat w c z e ś n i e j p o w i e d z i a ł : „ N i e ­ W istocie rzeczy m a m y t u do czynienia z n a s t ę p u j ą c y m
b e z p i e c z e ń s t w o nowej w o j n y ś w i a t o w e j w dalszym c i ą g u stanowiskiem: w s ł o w a c h p r e m i e r Czou En-laj p o d k r e ś l a
istnieje i narody w s z y s t k i c h k r a j ó w m u s z ą s i ę do tego p o t r z e b ę w a l k i z „ d w o m a supermocarstwami", lecz w
przygotować". p r a k t y c e ostrze a t a k ó w jest w y m i e r z o n e p r z e c i w k o j e d ­
n e m u z nich, to znaczy przeciwko Z w i ą z k o w i Radziec­
Referat premiera Czou En-laja na X zjeździe u j a w n i a
k i e m u . W ł a ś n i e Z w i ą z e k Radziecki zostaje uznany za
zdecydowanie n e g a t y w n y stosunek maoistowskiego r e ż i ­
g ł ó w n e g o wroga. Stanowisko to potwierdza cała s t y l i s t y k a
m u do procesu o d p r ę ż e n i a m i ę d z y n a r o d o w e g o . „ O d p r ę ż e ­
referatu, k t ó r y zawiera k i l k a n a ś c i e b r u t a l n y c h i oszczer­
nie — o ś w i a d c z a referent — jest z j a w i s k i e m p r z e j ś c i o w y m
czych w y p a d ó w w y m i e r z o n y c h przeciwko Z w i ą z k o w i Ra­
i p o w i e r z c h o w n y m , natomiast kolosalny chaos b ę d z i e
dzieckiemu. A n t y r a d z i e c k o ś ć przenika d o s ł o w n i e wszystkie
t r w a ć nadal. Ten kolosalny chaos nie jest dla l u d u r z e c z ą
części referatu. Natomiast k r y t y k a i m p e r i a l i z m u a m e r y ­
złą, lecz d o b r ą . W p r o w a d z a z a m ę t w ś r ó d w r o g ó w , dzieli
k a ń s k i e g o jest w y r a ź n i e stonowana: sprowadza się do n i e ­
i c h , a j e d n o c z e ś n i e h a r t u j e i pobudza l u d [ . . . ] " Jak w i d a ć ,
licznych w z m i a n e k . Z l e k t u r y r e f e r a t u m o ż n a o d n i e ś ć
p r e m i e r Czou En-laj stara się u z a s a d n i ć k u r s p o l i t y c z n y , w r a ż e n i e , iż Czou En-laj ż y w i n a j w i ę k s z ą p r e t e n s j ę do
k t ó r y polega na p r z e c i w d z i a ł a n i u tendencjom o d p r ę ż e n i o -

681
680
r z ą d u S t a n ó w Zjednoczonych za to, że w czerwcu 1973 r. W d ł u ż s z y m w y w o d z i e stara się on ostrzec k r a j e E u r o p y
doszło w Moskwie do r o z m ó w a m e r y k a ń s k o - r a d z i e c k i c h Zachodniej przed... a g r e s y w n y m i z a m i a r a m i ZSRR. G ł ó w ­
na n a j w y ż s z y m szczeblu. B u d z i to jego w y r a ź n ą i r y t a c j ę . na m y ś l Czou En-laja sprowadza się do n a s t ę p u j ą c e j tezy:
Z nie u k r y w a n ą w r o g o ś c i ą reaguje on na podpisane w ó w ­ Z w i ą z e k Radziecki pozoruje atak na W s c h ó d po to, aby
czas r a d z i e c k o - a m e r y k a ń s k i e porozumienia, k t ó r e nie w r z e c z y w i s t o ś c i u d e r z y ć na Z a c h ó d . Teza ta w p r a w i ł a
o z n a c z a j ą p r z e c i e ż nic innego j a k p o s t ę p na drodze do w zdumienie d o s ł o w n i e w s z y s t k i c h o b s e r w a t o r ó w zagra­
z a p o b i e ż e n i a wojnie n u k l e a r n e j i w y w i e r a j ą o z d r o w i e ń c z y nicznych i c a ł ą p r a s ę ś w i a t o w ą . P r z e c i e ż od czterech lat
w p ł y w na a t m o s f e r ę s t o s u n k ó w m i ę d z y n a r o d o w y c h . maoistowskie C h i n y p r z y g o t o w u j ą się do w o j n y w ł a ś n i e
Zaprezentowana w z j a z d o w y m referacie Czou En-laja ze Z w i ą z k i e m Radzieckim. M i l i o n y l u d z i kopie schrony
koncepcja „ w a l k i przeciw d w ó m s u p e r m o c a r s t w o m " ma i r o w y przeciwlotnicze, gromadzi się zapasy ż y w n o ś c i . P r a ­
jeszcze jeden istotny aspekt, k t ó r e g o nie s p o s ó b p o m i n ą ć . sa maoistowska n i e z l i c z o n ą ilość razy o s t r z e g a ł a s p o ł e c z e ń ­
O t ó ż w p e w n y m momencie referent zapewnia s ł u c h a c z y , stwo c h i ń s k i e przed „ z a g r o ż e n i e m z P ó ł n o c y " . A teraz
iż „ t r z e c i ś w i a t krzepnie i zespala s i ę w walce p r z e c i w ­ r a p t e m okazuje się, że K r a j Rad p r z y g o t o w u j e rzeczy­
ko d w ó m supermocarstwom". Jest to o ś w i a d c z e n i e nader w i s t y atak przeciwko k r a j o m zachodnioeuropejskim. W y ­
znamienne, rzuca ono b o w i e m ś w i a t ł o na intencje p r z y ­ s u n i ę t a przez p r e m i e r a Czou En-laja koncepcja „ p o z o r o ­
ś w i e c a j ą c e maoistowskiemu k i e r o w n i c t w u . Ściślej m ó w i ą c , wanego ataku radzieckiego na Wschodzie i rzeczywistego
o d s ł a n i a pretensje P e k i n u do k i e r o w a n i a r u c h e m narodo­ na Zachodzie" p r z e k r e ś l a sens c a ł e j d z i a ł a l n o ś c i m a o i ­
w o w y z w o l e ń c z y m i k r a j a m i r o z w i j a j ą c y m i się. W t y m stowskiej propagandy w c i ą g u ostatnich lat. Powstaje py­
w y p a d k u s ł o w a Czou En-laja u k a z u j ą , rzecz oczywista, tanie: w co w ł a ś c i w i e w i e r z y k i e r o w n i c z e u g r u p o w a n i e
nie t y l e r e a l n ą r z e c z y w i s t o ś ć , ile raczej ż y c z e n i a m a o i ­ m a o i s t ó w ? Czy w to, że C h i n o m z a g r a ż a w o j n a ze s t r o n y
s t ó w . P r a g n ą oni, aby n a r o d y k r a j ó w „ t r z e c i e g o ś w i a t a " Z w i ą z k u Radzieckiego, czy t e ż m o ż e w to, że w o j n a taka
j e d n o c z y ł y się na maoistowskiej p l a t f o r m i e politycznej. z a g r a ż a Europie Zachodniej? A m o ż e samo ono nie w i e ­
Zdradza to hegemonistyczne i w i e l k o m o c a r s t w o w e a m b i ­ r z y ani w j e d n ą , ani w d r u g ą z t y c h tez? Ta ostatnia
cje p r z y ś w i e c a j ą c e p e k i ń s k i m l i d e r o m . Te ambicje u j a w ­ a l t e r n a t y w a jest, wydaje się, najbardziej prawdopodobna.
n i a j ą s i ę r ó w n i e ż na p ł a s z c z y ź n i e stosunku maoistowskiego Chodzi po prostu o to, że owe g ł ó w n e k i e r u n k i zapowiada­
r e ż i m u do m i ę d z y n a r o d o w e g o r u c h u robotniczego i k o ­ nej w o j n y m a o i ś c i u s t a w i a j ą tak, j a k i m to jest w d a n y m
munistycznego. W o m a w i a n y m referacie Czou En-]aja wypadku wygodne.
n a p o t y k a m y apele k i e r o w a n e „ d o w s z y s t k i c h p r a w d z i w i e
W w y g ł o s z o n y m przez p r e m i e r a Czou En-laja z t r y b u ­
m a r k s i s t o w s k o - l e n i n o w s k i c h p a r t i i na c a ł y m ś w i e c i e " . Są
ny X zjazdu referacie p o l i t y c z n y m n i e m a ł o miejsca zaj­
to wezwania do jednoczenia się w o k ó ł P e k i n u i na p l a t ­
muje p r o b l e m a t y k a w z a j e m n y c h s t o s u n k ó w m i ę d z y C h i ­
formie ideologicznej maoizmu. Jak w i d a ć , maoistowskie
n a m i a ZSRR. Nie ma w n i m w s z a k ż e ani s ł o w a odpo­
ugrupowanie b y n a j m n i e j nie w y r z e k ł o się s w y c h w y b u j a ­
wiedzi na liczne k o n s t r u k t y w n e propozycje radzieckich
ł y c h aspiracji do p e ł n i e n i a r o l i hegemona w m i ę d z y n a r o ­
p r z y w ó d c ó w , z m i e r z a j ą c e do n o r m a l i z a c j i i ustanowienia
dowym ruchu komunistycznym.
d o b r o s ą s i e d z k i c h s t o s u n k ó w m i ę d z y obu k r a j a m i . Oznacza
Stosunkowo d u ż o u w a g i p r e m i e r Czou En-laj p o ś w i ę c a to, że maoistowski r e ż i m ponownie m i l c z ą c o o d r z u c i ł
w s w y m referacie s p r a w o m k o n t y n e n t u europejskiego. wszystkie i n i c j a t y w y Z w i ą z k u Radzieckiego. Z drugiej

682 683
strony, c a ł y referat nacechowany jest t e n d e n c j ą do w z m a ­ k t ó r a b r z m i : „ W y t ę ż a j ą c wszystkie s i ł y i k r o c z ą c n a p r z ó d ,
gania a n t y r a d z i e c k o ś c i i rozpalania szowinistycznych na­ b u d o w a ć socjalizm na zasadzie — w i ę c e j , szybciej, lepiej
m i ę t n o ś c i w masach. P o w t a r z a j ą c r ó ż n e antyradzieckie i o s z c z ę d n i e j " . B y ł a to zarazem deklaracja i n t e n c j i p o l i ­
oszczerstwa, Czou En-laj p o s t a w i ł pytanie: „ C z y C h i n y tycznych, k t ó r a zapewne m i a ł a d o w o d z i ć , iż C h i n y b ę d ą
m a j ą o d d a ć całe swoje t e r y t o r i u m na p ó ł n o c od W i e l k i e g o w p r z y s z ł o ś c i k o n t y n u o w a ć proces b u d o w n i c t w a socjali­
M u r u , aby w ten s p o s ó b w y k a z a ć , że z a l e ż y i m na o d p r ę ­ stycznego. Nie jest pozbawiony swoistej p i k a n t e r i i fakt,
ż e n i u i polepszeniu s t o s u n k ó w c h i ń s k o - r a d z i e c k i c h ? " B y ł o iż w t y m s a m y m fragmencie referatu m ó w c a o k r e ś l a C h i ­
to p y t a n i e p r o w o k a c y j n e , postawione z c a ł y m c y n i z m e m . n y jako „ k r a j biedny, k r a j r o z w i j a j ą c y s i ę " . W t y m w y ­
C a ł y ś w i a t w i e , że n i k t w Z w i ą z k u Radzieckim nie w y s u ­ p a d k u m a m y n a j w y r a ź n i e j do czynienia z n a s t ę p n ą d e k l a ­
w a ł i nie w y s u w a ż a d n y c h r o s z c z e ń t e r y t o r i a l n y c h pod r a c j ą i n t e n c j i , t y l e t y l k o że a d r e s o w a n ą w i n n y m k i e r u n ­
adresem Chin. I s t n i e j ą w tej sprawie oficjalne o ś w i a d c z e ­ k u . Ta d r u g a lapidarna deklaracja d o w o d z i , iż P e k i n nadal
nia radzieckich p r z y w ó d c ó w , k t ó r e są dobrze znane auto­ pragnie u t o ż s a m i a ć s i ę z k r a j a m i „ t r z e c i e g o ś w i a t a " .
r o m owego prowokacyjnego p y t a n i a . W omawianej części r e f e r a t u p r e m i e r Czou En-laj p o w t a ­
N a l e ż y r ó w n i e ż z w r ó c i ć u w a g ę , że przedstawiona w re­ rza znane h a s ł o : „ N a l e ż y k o n t y n u o w a ć r e w o l u c j ę i r o z w i ­
feracie p r e m i e r a Czou En-laja na X zjeździe c h a r a k t e r y ­ j a ć p r o d u k c j ę ! " A k c e n t u j e p o t r z e b ę „ k r o c z e n i a na d w ó c h
styka s y t u a c j i s p o ł e c z n o - g o s p o d a r c z e j Chin jest n i e z w y k l e nogach w m y ś l zasady: r o l n i c t w o — p o d s t a w ą , prze­
o g ó l n i k o w a i w ł a ś c i w i e ogranicza s i ę do k i l k u n a s t u z d a ń . m y s ł — siłą w i o d ą c ą " . P r z y w o ł u j e t a k ż e z a s a d ę „ o p i e r a ­
M ó w c a nie przeprowadza ż a d n e j analizy aktualnego stanu nia się na w ł a s n y c h s i ł a c h " .
gospodarki narodowej, lecz poprzestaje na o g ó l n i k a c h W referacie p r e m i e r a Czou En-laja uderza b r a k j a k i c h ­
i frazesach. W t e k ś c i e r e f e r a t u nie znajdujemy t e ż rzeczo­ k o l w i e k d y r e k t y w dla gospodarki narodowej C h i n . Jedyne
w e j i n f o r m a c j i o tendencjach w y s t ę p u j ą c y c h obecnie zalecenie k i e r o w a n e ze zjazdowej t r y b u n y p o d adresem
w ekonomice k r a j u . D o m i n u j ą w n i m o g ó l n e zapewnienia, p r z e m y s ł u b r z m i : „ U c z y ć s i ę o d Tacing!" Z k o l e i d y r e k ­
iż „ o s i ą g n i ę t o w i e l e n o w y c h w i e l k i c h s u k c e s ó w " , „ p a n u j e t y w a adresowana do r o l n i c t w a sprowadza s i ę do h a s ł a
dobra sytuacja w p r z e m y ś l e i r o l n i c t w i e " i t p . i t d . P r a w d ę „ U c z y ć s i ę od b r y g a d y z Taczaj!" Ta część r e f e r a t u Czou
m ó w i ą c , wszystkie te o g ó l n i k i bardziej p r z y p o m i n a j ą zbiór En-laja, k t ó r a d o t y c z y s y t u a c j i w e w n ę t r z n e j , d o w o d z i
p o b o ż n y c h ż y c z e ń n i ż r o z w a ż a n i a na temat r z e c z y w i s t o ś c i w s p o s ó b oczywisty, iż na X z j e ź d z i e maoistowskie k i e ­
gospodarczej C h i n , k t ó r e są nadal k r a j e m zacofanym i bo­ r o w n i c t w o o k a z a ł o s i ę niezdolne do przeprowadzenia j a ­
r y k a j ą c y m się z o g r o m n y m i t r u d n o ś c i a m i . W k a ż d y m razie k i e j k o l w i e k analizy aktualnego stanu gospodarki narodo­
referent stara się s t w o r z y ć w r a ż e n i e , że — j a k m ó w i — wej Chin. W y w o d y r e f e r a t u u j a w n i a j ą r ó w n i e ż , że k i e r o w ­
„ s y t u a c j a jest d o s k o n a ł a " . W gospodarce narodowej, w e ­ nicze u g r u p o w a n i e m a o i s t ó w nie posiada ż a d n e g o pozy­
d ł u g Czou En-laja, nie w y s t ę p u j ą ż a d n e t r u d n o ś c i czy t y w n e g o p r o g r a m u dalszego r o z w o j u s p o ł e c z n o - g o s p o d a r ­
s ł a b e ogniwa. T y l k o raz niejako m a r g i n a l n i e wspomina czego tego w i e l k i e g o k r a j u , że pozostawia bez odpowiedzi
on, iż „ p o z o s t a j e m y w t y l e za o b i e k t y w n y m i potrzeba­ p a l ą c e p r o b l e m y ekonomiczne, a z w ł a s z c z a k w e s t i ę stopy
mi". życiowej społeczeństwa chińskiego.

Z t r y b u n y X zjazdu p r e m i e r Czou En-laj p o w t ó r z y ł W y p a d a t a k ż e z a u w a ż y ć , że w referacie Czou En-laja

n

d a w n ą maoistowska f o r m u ł ę generalnej l i n i i p o l i t y c z n e j , i e ma d o s ł o w n i e ani jednego zdania, k t ó r e b y ł o b y p o ś w i ę -

684 685
 w ę obecnego s k ł a d u p a r t i i s t a n o w i ą ludzie p r z y j ę c i w c i ą ­
cone s p r a w o m c h i ń s k i e j k u l t u r y . Referent wspomina j e d y ­ gu ostatnich 3—4 lat.
nie o „ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " , z a z n a c z a j ą c k i l k a k r o t n i e , Referat Czou En-laja b ę d ą c y i s t o t n y m d o k u m e n t e m
iż z a k o ń c z y ł a się ona „ w i e l k i m z w y c i ę s t w e m " . A l e te z j a z d o w y m n i e pozostawia r ó w n i e ż w ą t p l i w o ś c i co do po­
w z m i a n k i d o t y c z ą w y ł ą c z n i e tego, k t o z d z i a ł a c z y p o l i ­ l i t y c z n e j s t r u k t u r y maoistowskiej p a r t i i . N a j w y ż s z e i n ­
t y c z n y c h z a s ł u ż y ł się w trakcie owej „ r e w o l u c j i " , a k t o stancje p a r t y j n e — O g ó l n o c h i ń s k i Zjazd, a w okresie m i ę ­
był „zdrajcą", „renegatem", „szpiegiem" itp. A przecież dzy zjazdami K o m i t e t C e n t r a l n y — z o s t a ł y pozbawione
„ r e w o l u c j a k u l t u r a l n a " z o s t a ł a r o z p o c z ę t a pod h a s ł e m swego najbardziej zasadniczego a t r y b u t u : p r a w a ustalania
„ p r z e o b r a ż e n i a k u l t u r y — zniszczenia starej i stworzenia generalnej l i n i i p o l i t y c z n e j .
nowej". W kraju, k t ó r y przeszedł „rewolucję kulturalną", M a o i s t o w s k i model p a r t i i to s t r u k t u r a k i e r o w a n a j e d n o ­
niejako n a t u r a l n i e rodzi się p y t a n i e : j a k po czterech l a ­ osobowo przez „ w i e l k i e g o wodza", w k t ó r e j w s z y s t k i m i n ­
tach od j e j z a k o ń c z e n i a przedstawia się stan owej „ n o w e j stancjom p a r t y j n y m wyznacza się r o l ę j e d y n i e d e k o r a c y j ­
k u l t u r y " ? N i e jest, w y d a j e się, k w e s t i ą p r z y p a d k u , że n ą . S t w i e r d z i ł to o t w a r c i e Czou E n - l a j : „ P r z e w o d n i c z ą c y
p r e m i e r Czou En-laj w o l a ł u c h y l i ć się od odpowiedzi na Mao — o ś w i a d c z y ł o n — w y t y c z y ł d l a naszej p a r t i i ge­
to pytanie. Potwierdza to jeszcze raz, iż sama „ r e w o l u c j a n e r a l n ą l i n i ę p o l i t y c z n ą i p o l i t y k ę na c a ł y etap historyczny
k u l t u r a l n a " m i a ł a w r z e c z y w i s t o ś c i niewiele w s p ó l n e g o oraz o k r e ś l i ł z a ł o ż e n i a k o n k r e t n e j p r a c y " . Z t r y b u n y X
z k u l t u r ą , a a k t u a l n y stan tej ostatniej jest w Chinach po zjazdu K P C h przedstawiono w i ę c m a o i s t o w s k i model
prostu ż a ł o s n y . s t r u k t u r y organizacyjnej p a r t i i . Jest to organizacja zdo­
P r z e m a w i a j ą c na X zjeździe, p r e m i e r Czou E n - l a j po­ m i n o w a n a przez system osobistej w ł a d z y „ w i e l k i e g o w o ­
r u s z y ł t a k ż e n i e k t ó r e p r o b l e m y polityczno-organizacyjnej dza", k t ó r y jednoosobowo d y k t u j e całą p o l i t y k ę p a r t i i ,
s t r u k t u r y p a r t i i . W s z c z e g ó l n o ś c i o ś w i a d c z y ł on, iż a t a k ż e o k r e ś l a k i e r u n k i i metody j e j d z i a ł a n i a . Organiza­
K P C h l i c z y obecnie 28 m i l i o n ó w c z ł o n k ó w . N i e p o d a ł j e d ­ cja tego rodzaju stanowi w p r a k t y c e i n s t r u m e n t pano­
n a k ż e ż a d n y c h i n f o r m a c j i d o t y c z ą c y c h s k ł a d u socjalnego, wania w ą s k i e j g r u p y l u d z i z n a j b l i ż s z e g o otoczenia „ w o ­
w i e k u oraz s t a ż u s z e r e g ó w c z ł o n k o w s k i c h . Rzecz jasna, dza", k t ó r z y s ą g ł ó w n y m i k a p ł a n a m i k u l t u j e d n o s t k i .
ocena w i a r y g o d n o ś c i w y m i e n i o n e j liczby jest s p r a w ą t r u d ­ W k o ń c o w e j części swego r e f e r a t u p r e m i e r Czou En-laj
n ą . J e ś l i jednak p r z y j ą ć , że odpowiada ona prawdzie, to p o d k r e ś l a z naciskiem, iż i d e o l o g i c z n ą p o d s t a w ą p a r t i i po­
n a s u w a j ą się n a s t ę p u j ą c e u w a g i . Po raz ostatni i n f o r m a c j ę zostaje maoizm. U ż y w a p r z y t y m f o r m u ł y „ m a r k s i z m - l e -
o l i c z e b n o ś c i K P C h u j a w n i o n o przed d w u n a s t u l a t y . U c z y ­ n i n i z m oraz idee Mao Tse-tunga", t r a k t u j ą c oba c z ł o n y
n i ł to L i u Szao-ci w referacie w y g ł o s z o n y m 30 czerwca tego o k r e ś l e n i a j a k o r ó w n o r z ę d n e .
1961 r . na uroczystej a k a d e m i i z okazji 40 rocznicy po­ W t r a k c i e X zjazdu K P C h maoistowskie k i e r o w n i c t w o
wstania K P C h . P o i n f o r m o w a ł o n w t e d y , że K P C h liczy z a p r e z e n t o w a ł o t e ż d r u g i referat. D o t y c z y ł o n z m i a n
17 m i l i o n ó w c z ł o n k ó w . Zestawienie t a m t e j liczby z p o d a n ą w statucie p a r t i i i z o s t a ł w y g ł o s z o n y przez d o ś ć m a ł o
na X zjeździe wskazuje, iż w latach 1961—1973 szeregi dotychczas znanego d z i a ł a c z a n a z w i s k i e m W a n g H u n g -
p a r t i i w z r o s ł y o 11 m i l i o n ó w c z ł o n k ó w . A p r z e c i e ż w o k r e ­ -wen, co b y ł o d u ż y m zaskoczeniem d l a w s z y s t k i c h . I n ­
sie „ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " w t r a k c i e masowych represji formacje o ż y c i o r y s i e W a n g H u n g - w e n a i jego sylwetce
u s u n i ę t o z p a r t i i , j a k m o ż n a s ą d z i ć , co n a j m n i e j k i l k a politycznej s ą d o ś ć s k ą p e . Wiadomo, iż nie u k o ń c z y ł jesz-
m i l i o n ó w osób. Oznacza to, iż prawdopodobnie blisko p o ł o -
687
686
 cze czterdziestu lat i pochodzi z r o d z i n y c h ł o p s k i e j . Po b ó w na cześć Mao Tse-tunga, z n a j d u j ą c y c h się dotychczas
osiągnięciu pełnoletności odbył służbę wojskową, a n a s t ę p ­ w tekście Statutu KPCh.
nie na p o c z ą t k u lat s z e ś ć d z i e s i ą t y c h zaczął p r a c o w a ć j a k o J e d n a k ż e g ł ó w n y temat r e f e r a t u W a n g H u n g - w e n a sta­
r o b o t n i k w Fabryce T e k s t y l n e j n r 17 w Szanghaju, gdzie nowiła kwestia słuszności „rewolucji kulturalnej". W dość
z o s t a ł w k r ó t c e sekretarzem podstawowej organizacji par­ z a w i ł y c h raczej w y w o d a c h referent s t a r a ł się u z a s a d n i ć ,
t y j n e j . W latach „ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " d z i a ł a ł p o c z ą t k o ­ że b y ł a ona konieczna, s ł u s z n a i potrzebna. „ T e g o rodza­
w o j a k o a k t y w i s t a l e w a c k i c h organizacji, a w k o ń c o w y m j u r e w o l u c j e — p o d k r e ś l a ł — trzeba b ę d z i e p r o w a d z i ć
jej okresie k i e r o w a ł tzw. „ G ł ó w n y m Sztabem Robotniczych w p r z y s z ł o ś c i w i e l o k r o t n i e " . N i e m a l ż e wszystkie tezy swe­
B u n t o w n i k ó w Szanghaju". W t y m charakterze z o s t a ł po­ go referatu W a n g H u n g - w e n u z a s a d n i a ł p r z y pomocy c y ­
dobno p r z y j a k i e j ś okazji przedstawiony p r z e w o d n i c z ą c e ­ t a t ó w z w y p o w i e d z i Mao Tse-tunga. W k r ó t k i m , n i e s p e ł n a
d z i e s i ę c i o s t r o n i c o w y m maszynopisie referatu m ó w c a 25 r a ­
m u Mao przez ó w c z e s n e g o pierwszego sekretarza szang­
zy p o w o ł u j e się na „ W i e l k i e g o S t e r n i k a " . U j a w n i a p r z y
hajskiego k o m i t e t u partyjnego, a zarazem c z ł o n k a B i u r a
t y m k i l k a c y t a t ó w nie znanych dotychczas szerszemu o g ó ­
Politycznego K C — Czang Czun-ciao. Od tego m o m e n t u
łowi. B o d a j ż e najciekawszy z n i c h stanowi w y p o w i e d ź
zaczyna się szybka k a r i e r a W a n g H u n g - w e n a . Wyznaczono
o b j a ś n i a j ą c a p r z y c z y n y i k o n i e c z n o ś ć periodycznego po­
go na stanowisko w i c e p r z e w o d n i c z ą c e g o „ K o m i t e t u Rewo­
wtarzania się „ r e w o l u c j i k u l t u r a l n y c h " we w s p ó ł c z e s n y c h
l u c y j n e g o " w Szanghaju, a nieco p ó ź n i e j z o s t a ł t a k ż e t r z e ­
Chinach. Jeszcze w 1966 r. p r z e w o d n i c z ą c y Mao m i a ł w tej
c i m sekretarzem K o m i t e t u Prowincjonalnego K P C h w t y m
sprawie o ś w i a d c z y ć , co n a s t ę p u j e ; „ W i e l k i chaos na ś w i e ­
m i e ś c i e . Na I X zjeździe K P C h w 1969 r. w s z e d ł do K o ­
cie p r o w a d z i do wielkiego p o r z ą d k u . I tak stale, co sie­
mitetu Centralnego. Posiadane informacje pozwalają dem—osiem lat, p o t w o r y i demony same się p o j a w i a j ą .
s t w i e r d z i ć , iż W a n g H u n g - w e n jest z w i ą z a n y z e k s t r e m i ­ Nie są w stanie nie p o j a w i ć s i ę [ . . . ] "
s t y c z n y m u g r u p o w a n i e m Ciang Cing, K a n g Szenga, Czang
Z a s t a n a w i a j ą c y m i d o ś ć n i e j a s n y m m o m e n t e m X zjazdu
Czun-ciao i Jao Wen-juana, lecz dotychczas nie n a l e ż a ł
K P C h jest fakt, że ani w referacie p r e m i e r a Czou En-laja,
w ś r ó d e k s t r e m i s t ó w do c z o ł o w y c h postaci. P r z y c z y n y ani w referacie W a n g H u n g - w e n a , ani w o f i c j a l n y m k o ­
jego szybkiej k a r i e r y są w i ę c niezbyt jasne. munikacie p r a s o w y m nie z n a l a z ł a s i ę ż a d n a w z m i a n k a na
W y g ł o s z o n y przez W a n g H u n g - w e n a referat o zmianach temat k a m p a n i i „ k r y t y k i Konfucjusza". Poza s a l ą , w k t ó ­
w statucie p a r t i i nie w y r ó ż n i a ł się n i c z y m s z c z e g ó l n y m . rej o d b y w a ł się zjazd, a t a k i na s t a r o ż y t n e g o m y ś l i c i e l a
Referent p o s t u l o w a ł stosunkowo n i e w i e l k ą ilość poprawek s t a n o w i ł y p r z e c i e ż temat dnia. A l e w d o k u m e n t a c h zjaz­
do t e k s t u o b o w i ą z u j ą c e g o s t a t u t u . N a j w a ż n i e j s z ą z nich d o w y c h nazwisko Konfucjusza w ogóle nie padło...
b y ł a propozycja u s u n i ę c i a f r a g m e n t ó w o d n o s z ą c y c h się Z k o m u n i k a t u prasowego o g ł o s z o n e g o 29 sierpnia 1973 r.
do p a r t y j n y c h f u n k c j i i t y t u ł ó w b y ł e g o z a s t ę p c y p r z e w o d ­ na ł a m a c h „ Z e n m i n Ż y p a o " w y n i k a , że X zjazd K P C h
n i c z ą c e g o K C — L i n Piao. Ponadto m ó w c a z a p r o p o n o w a ł , Podjął n a s t ę p u j ą c e decyzje: zaaprobowano referat p o l i ­
aby w Statucie K P C h p o c z y n i ć s k r ó t y , k t ó r e z t r y b u n y tyczny, przedstawiony przez p r e m i e r a Czou En-laja; za­
zjazdowej o k r e ś l i ł enigmatycznie j a k o „ z m n i e j s z e n i e ilości aprobowano referat W a n g H u n g - w e n a o zmianach w sta­
s ł ó w " . W r z e c z y w i s t o ś c i to enigmatyczne s f o r m u ł o w a n i e tucie p a r t i i oraz p r z y j ę t o przedstawiony przez niego n o w y
k r y ł o w sobie propozycje u s u n i ę c i a n i e k t ó r y c h d y t y r a m - Statut K P C h ; zaakceptowano p o ś m i e r t n e u s u n i ę c i e z p a r t i i

— Najnowsza. 689
688
L i n Piao „ j a k o b u r ż u a z y j n e g o karierowicza, spiskowca,
renegata i z d r a j c ę " oraz w y k l u c z e n i e z s z e r e g ó w p a r t i i w a ł y go z n i e s ł y c h a n ą w r ę c z b r u t a l n o ś c i ą . P r z y p o m n i j ­
Czen Po-ta jako „ g ł ó w n e g o c z ł o n k a a n t y p a r t y j n e j k l i k i my, że Teng Siao-pinga nazywano w ó w c z a s „ o s o b i s t o ś c i ą
L i n Piao". Zatwierdzono t a k ż e ś r o d k i p o d j ę t e wobec i n ­ nr 2 spośród stojących u w ł a d z y i k r o c z ą c y c h drogą kapi­
nych członków z tejże „kliki". W t y m ostatnim wypadku t a l i s t y c z n ą " . Obecnie z a ś p o w r ó c i ł on bez ż a d n y c h w y j a ś ­
nie u j a w n i o n o ani nazwisk, ani nawet liczby u k a r a n y c h n i e ń do s k ł a d u K o m i t e t u Centralnego. Podobnie rzecz
o s ó b , nie podano t e ż , j a k i e ś r o d k i wobec n i c h zastosowano. przedstawia się z i n n y m i d z i a ł a c z a m i . * Z d a n i e m zagranicz­
Do n a j w a ż n i e j s z y c h decyzji X zjazdu n a l e ż a ł o p o w o ł a ­ nych obserwatorów, znaczną większość „zrehabilitowa­
nie K o m i t e t u Centralnego K P C h d z i e s i ą t e j kadencji. n y c h " , k t ó r z y na X zjeździe weszli do K C K P C h , s t a n o w i ą
W s k ł a d tego organu w e s z ł o 195 c z ł o n k ó w oraz 124 za­ d z i a ł a c z e z w i ą z a n i z p r e m i e r e m Czou En-lajem.
s t ę p c ó w c z ł o n k ó w K C (łącznie 319 osób). Oznacza to, że Z d o ł a n o u s t a l i ć , iż w s k ł a d z i e K C K P C h d z i e s i ą t e j k a ­
liczba c z ł o n k ó w i z a s t ę p c ó w c z ł o n k ó w naczelnej instancji dencji 33,5% s t a n o w i ą k a d r o w i p r a c o w n i c y aparatu par­
p a r t y j n e j z o s t a ł a z w i ę k s z o n a o 40 osób. Ze s k ł a d u K C , tyjnego i p a ń s t w o w e g o , 29,7% — d a w n i d z i a ł a c z e lewac­
k t ó r y z o s t a ł u f o r m o w a n y na I X z j e ź d z i e K P C h w 1969 r., k i c h u g r u p o w a ń , k t ó r z y w y p ł y n ę l i w okresie „ r e w o l u c j i
do K o m i t e t u Centralnego d z i e s i ą t e j k a d e n c j i nie w e s z ł o k u l t u r a l n e j " , 26,9% — przedstawiciele armii.** Oznacza
65 o s ó b , z tego, w e d ł u g o p i n i i zagranicznych obserwato­ to, iż odsetek w o j s k o w y c h w ś r ó d c z ł o n k ó w naczelnej i n ­
r ó w , o k o ł o 50 osób s t a n o w i ą ludzie z w i ą z a n i z L i n Piao. stancji, aczkolwiek bardzo nieznacznie, lecz jednak
J e ś l i u w z g l ę d n i ć ponadto, że z poprzedniego s k ł a d u K C z m n i e j s z y ł się. W p r a w d z i e ogromna w i ę k s z o ś ć l u d z i L i n
szereg osób z m a r ł o ś m i e r c i ą n a t u r a l n ą , to o k a ż e się, że Piao, k t ó r z y zostali u s u n i ę c i , p o c h o d z i ł a z s z e r e g ó w a r m i i ,
do nowego K o m i t e t u Centralnego K P C h w e s z ł o 117 o s ó b , lecz na i c h miejsce weszli p r z e w a ż n i e r ó w n i e ż w o j s k o w i .
k t ó r e nie z n a j d o w a ł y się w s k ł a d z i e tego organu przed N a l e ż y t e ż n a d m i e n i ć , że p o d z i a ł y polityczne w e w n ą t r z
X zjazdem. W ś r ó d t y c h n o w y c h c z ł o n k ó w K C g r u p ę n a j ­ K o m i t e t u Centralnego d z i e s i ą t e j k a d e n c j i b y n a j m n i e j nie
liczniejszą s t a n o w i ą d a w n i k a d r o w i p r a c o w n i c y aparatu p o k r y w a j ą się ze s t r u k t u r ą s o c j a l n o - z a w o d o w ą . W sensie
partyjnego, w o j s k a i a d m i n i s t r a c j i , k t ó r z y przed „ r e w o ­ politycznym w składzie K C dziesiątej kadencji dominują
l u c j ą k u l t u r a l n ą " p e ł n i l i odpowiedzialne funkcje, a w d w i e zasadnicze g r u p y . P i e r w s z ą z n i c h stanowi grupa
trakcie jej t r w a n i a b y l i z a ż a r c i e a t a k o w a n i przez lewackie
u g r u p o w a n i a i zostali u s u n i ę c i ze stanowisk. N i e m a l * Tytułem przykładu można wskazać, iż do K C dziesiątej ka­
wszyscy oni b y l i w r ó ż n y s p o s ó b represjonowani. W k i l ­ dencji weszli: były sekretarz K C i wicepremier Tan Czen-lin; były
k u d z i e s i ę c i o o s o b o w e j grupie „ z r e h a b i l i t o w a n y c h " nie brak sekretarz K C KPCh Wang Cia-siang; były pierwszy sekretarz ko­
mitetu partyjnego w Mongolii Wewnętrznej, były wicepremier
t e ż b y ł o takich, k t ó r z y uprzednio p i a s t o w a l i bardzo w y s o ­ i sekretarz K C Ulaniu; były zastępca członka Biura Polityczne­
kie funkcje, a n a w e t w c h o d z i l i w s k ł a d k i e r o w n i c t w a par­ go K C i były komisarz polityczny marynarki wojennej Su Czen-
tyjnego. P o w s z e c h n ą s e n s a c j ę w y w o ł a ł z w ł a s z c z a fakt, że -hua; były członek Biura Politycznego, pierwszy sekretarz Komi­
członkiem K C dziesiątej kadencji został były wieloletni tetu Prowincjonalnego KPCh w Syczuanie L i Cing-cuan, a także
wielu byłych pierwszych sekretarzy instancji partyjnych w pro­
sekretarz generalny i c z ł o n e k B i u r a Politycznego K C
wincjach.
K P C h , Teng Siao-ping. W czasie b u r z l i w y c h e k s c e s ó w „ r e ­
** Wyliczenie powyższe jest orientacyjne i obejmuje ono 90%>
w o l u c j i k u l t u r a l n e j " ekstremistyczne u g r u p o w a n i a ata- składu K C dziesiątej kadencji. W stosunku do 10% nie zdołano
ustalić miejsc pracy (por. Cung Hua-ming, op. cit., s. 19).
690 44
691
premiera Czou En-laja, k t ó r e j p o d s t a w o w y m oparciem t e r a n ó w , k t ó r z y ze w z g l ę d u na w i e k nie m o g ą w p r a k t y c e
jest kadra a p a r a t u partyjnego i p a ń s t w o w e g o oraz przed­ o d g r y w a ć istotnej r o l i . S ą to w szczególności Czu Te,
stawiciele a r m i i . D r u g ą g r u p ą jest grupa Ciang Cing, K a n g T u n g P i - w u oraz L i u Po-czeng. T r u d n o i c h z a l i c z y ć do
Szenga, Czang Czun-ciao, Jao Wen-juana i W a n g H u n g - i s t n i e j ą c y c h w e w n ą t r z k i e r o w n i c t w a g r u p , ale z p e w n o ś ­
-wena, k t ó r e j t r z o n w y w o d z i się z r e p r e z e n t a n t ó w lewac­ cią nie m a j ą oni p o w o d ó w , b y ż y w i ć sympatie do f r a k c j i
k i c h organizacji, ale k t ó r a posiada t e ż s w y c h l u d z i w ś r ó d ekstremistycznej. I to jest c z y n n i k i e m , k t ó r y , j a k m o ż n a
k a d r aparatu partyjnego i administracyjnego oraz w ś r ó d sądzić, w p e w n y m stopniu n i w e l u j e p r z e w a g ę l i c z e b n ą
w o j s k o w y c h . Pod w z g l ę d e m l i c z e b n o ś c i siły obu w y m i e ­ e k s t r e m i s t ó w . Z opisanego p o w y ż e j stanu rzeczy w y p ł y ­
n i o n y c h grup w e w n ą t r z K o m i t e t u Centralnego K P C h są w a j ą d w a istotne w n i o s k i . Przede w s z y s t k i m n a l e ż y
w t y m momencie m n i e j w i ę c e j r ó w n e , aczkolwiek, b y ć s t w i e r d z i ć , że na X zjeździe grupa „ a d m i n i s t r a t o r ó w " ,
m o ż e , ugrupowanie ekstremistyczne ma n i e w i e l k ą prze­ kierowana przez Czou En-laja, z d o ł a ł a d o ś ć w y d a t n i e
wagę. u m o c n i ć s w o j ą p o z y c j ę w s t r u k t u r z e w ł a d z y . Jest t a k ż e
B e z p o ś r e d n i o po z a k o ń c z e n i u X zjazdu K P C h , w d n i u oczywiste, że stan d o ś ć w z g l ę d n e j r ó w n o w a g i w e w n ą t r z
30 sierpnia 1973 r., o d b y ł o się plenarne posiedzenie K o ­ k i e r o w n i c t w a nadaje d e c y d u j ą c e znaczenie osobie prze­
m i t e t u Centralnego, na k t ó r y m z o s t a ł y uformowane n a j ­ w o d n i c z ą c e g o Mao. D z i ę k i t a k i e m u u k ł a d o w i personalne­
w y ż s z e w ł a d z e maoistowskiej h i e r a r c h i i p a r t y j n e j . Do m u m i m o swego w i e k u m o ż e on nadal z a c h o w a ć roz­
B i u r a Politycznego w e s z ł o o g ó ł e m 21 c z ł o n k ó w oraz 4 za­ s t r z y g a j ą c y głos i p e ł n i ć r o l ę p r z y s ł o w i o w e g o j ę z y c z k a
s t ę p c ó w . F u n k c j ę p r z e w o d n i c z ą c e g o K C K P C h ponownie u wagi.
powierzono Mao Tse-tungowi. W ś r ó d pięciu wiceprzewod­
n i c z ą c y c h jako pierwszego w k o l e j n o ś c i w y m i e n i o n o Czou
En-laja, a n a s t ę p n i e W a n g H u n g - w e n a , K a n g Szenga, 6. Antykonfucjańskiej kampanii ciąg dalszy—
Je Cien-inga oraz L i Te-szenga. Poza w y m i e n i o n y m i „krytyka Lin Piao i Konfucjusza"
w s k ł a d z i e B i u r a Politycznego z n a l e ź l i się: Ciang Cing,
Czang Czun-ciao, Jao W e n - j u a n , L i u Po-czeng, W e j K u o - Po X zjeździe K P C h r o z p o c z ą ł się zmasowany atak p r o ­
-cing, Czu Te, H u a K u o - f e n g , Su Szy-jou, Ci Teng-kuej, pagandy maoistowskiej na Konfucjusza i jego d o k t r y n ę .
W u Te, Wang Tung-sing, L i Sien-nien, Czen J u n g - k u e j , W prasie coraz częściej p o j a w i a j ą się publikacje skiero­
Czen Si-lien, T u n g P i - w u . Natomiast z a s t ę p c a m i c z ł o n ­ wane przeciwko s t a r o ż y t n e m u m y ś l i c i e l o w i . Z teoretycz­
k ó w B i u r a Politycznego zostali: W u K u e j - s i e n (kobieta), n y m i a r t y k u ł a m i w y s t ę p u j ą nie t y l k o dziennikarze, ale
Su Czen-hua, Nie Czy-fu oraz Sajfudin.
t a k ż e , l u b raczej przede w s z y s t k i m , przedstawiciele r ó ż ­
A n a l i z a tego u k ł a d u personalnego pozwala s t w i e r d z i ć , n y c h ś r o d o w i s k s p o ł e c z n y c h : studenci, ż o ł n i e r z e , r o b o t n i ­
że na szczycie h i e r a r c h i i w ł a d z y siły g r u p y Czou En-laja cy, c h ł o p i . N i e d y s p o n u j ą o n i , rzecz jasna, w i e d z ą k o ­
i g r u p y e k s t r e m i s t ó w są m n i e j w i ę c e j r ó w n e . Prawdopo­ n i e c z n ą k u t e m u , aby samodzielnie r o z s t r z y g a ć n i e z m i e r ­
dobnie f r a k c j a ekstremistyczna w n a j w y ż s z y m k i e r o w n i c ­ nie s k o m p l i k o w a n e i t r u d n e kwestie historyczno-filozo-
t w i e dysponuje w t y m momencie n i e z n a c z n ą p r z e w a g ą l i ­ ficzne. Dlatego p o w t a r z a j ą jedynie w ł a s n y m i s ł o w a m i
c z e b n ą nad u g r u p o w a n i e m Czou En-laja. J e d n a k ż e w B i u ­ tezy i oceny w y s u n i ę t e w a r t y k u ł a c h i n i c j a t o r a d y s k u s j i .
rze P o l i t y c z n y m zasiada t a k ż e k i l k u bardzo starych w e - Z tego t e ż w z g l ę d u nie w y d a j e się celowe relacjonowanie

692 693
 t y c h w y s t ą p i e ń . Wypada jednak z a z n a c z y ć , iż t a k i d o b ó r z a w i e r a j ą ostre p o t ę p i e n i e k o n f u c j a n i s t ó w za przeciwdzia­
u c z e s t n i k ó w „ d y s k u s j i nad K o n f u c j u s z e m " sprawia, iż ł a n i e w y s i ł k o m cesarza C i n Szy H u a n g - t i , z m i e r z a j ą c y m
k i e r u n e k prowadzonej k a m p a n i i jest od samego p o c z ą t k u do centralizacji w ł a d z y p a ń s t w o w e j . G r o m k i e zarzuty pa­
zgodny z zamierzeniami jej o r g a n i z a t o r ó w . O g ł a s z a n e d a j ą pod adresem „ u d z i e l n y c h k s i ę s t w " , k t ó r e nie c h c ą
w prasie c h i ń s k i e j m a t e r i a ł y g r u b i a ń s k o d e p r e c j o n u j ą p o d p o r z ą d k o w a ć się j e d n o l i t e m u scentralizowanemu k i e ­
Konfucjusza, a j e d n o c z e ś n i e p r z e c i w s t a w i a j ą jego d o k t r y ­ r o w n i c t w u . G ł o s y te p o ś r e d n i o p o t w i e r d z a j ą , iż w s t r u k t u ­
nie b e z k r y t y c z n ą a p o t e o z ę l e g i z m u . rze politycznej maoistowskich C h i n w y s t ę p u j ą sprzecz­
Nie s p o s ó b nie z a u w a ż y ć p r z y t y m , że p u b l i k a c j e p r a ­ n o ś c i m i ę d z y r e a k t y w o w a n y m w terenie aparatem p a r t y j -
sowe stale p o d k r e ś l a j ą , że „ k r y t y k a K o n f u c j u s z a " ma j a k n o - p a ń s t w o w y m a centralnym ośrodkiem władzy, względ­
najbardziej aktualne znaczenie. W n a s i l a j ą c e j się akcji nie jego i s t o t n ą częścią s k ł a d o w ą .
propagandowej coraz w y r a ź n i e j w y s t ę p u j ą aluzyjne od­ K i l k a t y g o d n i p ó ź n i e j , pod koniec grudnia, okazuje się,
niesienia do w s p ó ł c z e s n o ś c i . Pod adresem s t a r o ż y t n e g o że sprawa jest p o w a ż n a . Oto nagle s p o ś r ó d o g ó l n e j liczby
filozofa w c i ą ż p o w t a r z a j ą się o s k a r ż e n i a , iż c h c i a ł on „ o d ­ jedenastu d o w ó d c ó w w i e l k i c h o k r ę g ó w w o j s k o w y c h a ż
b u d o w a ć upadłe królestwa", „przywrócić odsunięte rody", o ś m i u zostaje r ó w n o c z e ś n i e przeniesionych na inne stano­
„ p r z y w r ó c i ć stare p o r z ą d k i " , i co n a j w a ż n i e j s z e — „ o d s u ­ wiska. Wszyscy o n i piastowali od dawna swe stanowiska
n ą ć l u d od w ł a d z y " . Z historycznego p u n k t u widzenia są i b y l i j e d n o c z e ś n i e p i e r w s z y m i sekretarzami instancji par­
to z a r z u t y w r ę c z absurdalne. J e d n a k ż e dzieje się to t y j n y c h w p r o w i n c j a c h , k t ó r e l e ż a ł y na terenie i c h o k r ę ­
wszystko w okresie, k i e d y na ł a m a c h prasy stale u k a z u j ą gów. F a k t t e n sygnalizuje, iż p r z e c i w i e ń s t w a m i ę d z y o d ­
się informacje o powrocie do ż y c i a politycznego d z i a ł a c z y
b u d o w y w a n y m po „ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " t e r e n o w y m
p a r t y j n y c h i p a ń s t w o w y c h u s u n i ę t y c h w okresie „ r e w o l u ­
aparatem p a r t y j n o - p a ń s t w o w y m a c e n t r a l n y m o ś r o d k i e m
cji k u l t u r a l n e j " . Wielu tych ludzi w przeszłości łączono
dyspozycji politycznej z a c z y n a j ą p o t ę g o w a ć się. R e a k t y ­
z osobą p r e m i e r a Czou En-laja. B y l i to często jego bliscy
w o w a n y w p r o w i n c j a c h aparat w ł a d z y s k ł a d a się w w i ę k ­
w s p ó ł p r a c o w n i c y . Staje się w i ę c jasne, iż z a t a c z a j ą c a co­
szości z dawnej k a d r y p a r t y j n e j , k t ó r a z o s t a ł a b r u t a l n i e
raz szersze k r ę g i kampania „ k r y t y k i Konfucjusza" posia­
o d s u n i ę t a w w y n i k u „ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " . Natomiast
da u k r y t y sens p o l i t y c z n y : stanowi z a w o a l o w a n ą f o r m ę
w c e n t r a l n y m o ś r o d k u w ł a d z y bardzo p o w a ż n e w p ł y w y
a t a k ó w w y m i e r z o n y c h przeciwko grupie p r e m i e r a Czou
p o s i a d a j ą e k s t r e m i ś c i b ę d ą c y w t a m t y m okresie siłą m o -
En-laja. N i e t r u d n o t e ż o d g a d n ą ć , że a n i m a t o r a m i tej
akcji są ekstremistyczni r a d y k a ł o w i e spod znaku Ciang toryczną rozpraw z kierowniczymi kadrami partyjnymi.
Cing. W s y t u a c j i gdy grupa L i n Piao z o s t a ł a w y e l i m i n o ­ W t y c h w a r u n k a c h s p r z e c z n o ś c i m i ę d z y c e n t r a l ą a tere­
w a n a ze s t r u k t u r y w ł a d z y , n a j w y r a ź n i e j z a o s t r z a j ą się nem są z j a w i s k i e m niejako n a t u r a l n y m i z r o z u m i a ł y m .
sprzeczności pomiędzy wspomnianymi dwoma ugrupowa­ W ś l a d za n o m i n a c j a m i n o w y c h d o w ó d c ó w w i e l k i c h o k r ę ­
n i a m i , k t ó r e jeszcze niedawno w y s t ę p o w a ł y przeciwko g ó w w o j s k o w y c h p o s z ł a szeroka fala z m i a n personalnych
niej w s p ó l n i e i solidarnie. na n i ż s z y c h szczeblach k i e r o w a n i a . M o ż n a sądzić, iż cała ta
akcja m i a ł a na celu umocnienie w p ł y w u c e n t r a l i na tere­
Z r e s z t ą owe aktualne w ą t k i r o z w i j a j ą c e j się stale „ k r y ­
nowe o g n i w a p a r t i i i a d m i n i s t r a c j i . J e d n o c z e ś n i e z a ś prze­
t y k i k o n f u c j a n i z m u " są nader r ó ż n e . W k i l k a t y g o d n i po
niesienie szefa G Z P L i Te-szenga na znacznie niższe sta-
X z j e ź d z i e K P C h p o j a w i a się nagle seria a r t y k u ł ó w , k t ó r e

695
694
 nowisko w teren b y ł o , w y d a j e s i ę , o z n a k ą o s ł a b i e n i a po­
atmosferycznych p i l o t u t r a c i ł o r i e n t a c j ę w terenie i m u ­
zycji grupy ekstremistów w centralnym ośrodku władzy.
siał l ą d o w a ć na c h i ń s k i m t e r y t o r i u m . Jeszcze w t y m sa­
W d n i u 1 stycznia 1974 r. na ł a m a c h „ Z e n m i n Ż y p a o "
m y m d n i u M i n i s t e r s t w o Spraw Zagranicznych ZSRR po­
i „ H u n g C i " ukazuje się d y r e k t y w n y a r t y k u ł w s t ę p n y ,
wiadomiło a m b a s a d ę chińską w Moskwie o okolicznościach
k t ó r y stwierdza m . i n . : „ N a l e ż y w dalszym ciągu k r y t y ­
w y p a d k u oraz z w r ó c i ł o się z p r o ś b ą o z w r o t załogi w r a z
k o w a ć p o g l ą d y l u d z i n a w o ł u j ą c y c h do w i e l b i e n i a K o n ­
z maszyną. A l e władze chińskie odmawiają spełnienia
fucjusza i zwalczania legizmu. W t o k u tej k r y t y k i w y k u ­
p r o ś b y i 23 marca p u b l i k u j ą u t r z y m a n ą w e w r o g i m tonie
w a ć s i ę b ę d ą nowe szeregi t e o r e t y k ó w [...] Częścią s k ł a ­
n o t ę , w k t ó r e j o s k a r ż a j ą radzieckie siły zbrojne o a n t y -
d o w ą k r y t y k i L i n Piao jest k r y t y k a k o n f u c j a n i z m u , za
c h i ń s k ą d y w e r s j ę i szpiegostwo, u t r z y m u j ą c , iż na p o k ł a ­
k t ó r y m o p o w i a d a j ą się wszyscy r e a k c j o n i ś c i [ . . . ] " A r t y k u ł
dzie helikoptera b y ł y zainstalowane specjalne u r z ą d z e n i a
ten sygnalizuje i s t o t n ą z m i a n ę c h a r a k t e r u t r w a j ą c e j k a m ­
o przeznaczeniu rozpoznawczo-wywiadowczym.* I n c y d e n t
panii. O d tej c h w i l i ataki na k o n f u c j a n i z m s t a n o w i ą j e d y ­
z h e l i k o p t e r e m staje się dla maoistowskiej propagandy
nie część s k ł a d o w ą z u p e ł n i e innej k r y t y k i — k r y t y k i L i n
k o l e j n y m pretekstem dla rozniecania antyradzieckich na­
Piao. Z m i a n a c h a r a k t e r u k a m p a n i i oznacza p o ł o ż e n i e jesz­
s t r o j ó w i nacjonalizmu w s p o ł e c z e ń s t w i e c h i ń s k i m .
cze w i ę k s z e g o nacisku na zagadnienia dnia dzisiejszego...
Nawiasem m ó w i ą c , propaganda nacjonalizmu w mao­
Nawiasem m ó w i ą c , uwidacznia s i ę t o j u ż nieco w c z e ś ­
istowskich Chinach posiada nie t y l k o ostrze antyradziec­
n i e j . Jeszcze w p a ź d z i e r n i k u 1973 r . maoistowska propa­
kie. Ś w i a d c z ą o t y m f a k t y . N i e k t ó r e z n i c h w a r t o , w y d a j e
ganda wszczyna a k c j ę , k t ó r a ma w y w o ł a ć w masach prze­
się, p r z y t o c z y ć . Na M o r z u P o ł u d n i o w o c h i ń s k i m — w o d ­
ś w i a d c z e n i e , że Z w i ą z e k Radziecki u t o ż s a m i a się z p o t ę ­
ległości ponad 200 k i l o m e t r ó w o d b r z e g ó w k o n t y n e n t u
p i a n y m totalnie k o n f u c j a n i z m e m i zwalcza legizm.
azjatyckiego, lecz na w y s o k o ś c i W i e t n a m u — l e ż y A r c h i ­
W ś w i e t l e rzeczywistego stanu radzieckiej sinologii są to
pelag W y s p Paracelskich. Te w ł a ś c i w i e bezludne r a f y k o ­
zarzuty w r ę c z nonsensowne. W k r ó t c e antyradziecka p r o ­
r a l o w e o bardzo m a ł e j p o w i e r z c h n i n i e m a j ą w i ę k ­
paganda g w a ł t o w n i e nasila się. W d n i u 19 stycznia 1974 r.
szego znaczenia gospodarczego l u b komunikacyjnego.
c h i ń s k i e w ł a d z e b e z p i e c z e ń s t w a d o p u s z c z a j ą się w Pekinie
Do w y s p t y c h od w i e l u stuleci z a w i j a l i na k r ó t k i e odpo­
p r o w o k a c j i wobec trzech radzieckich d y p l o m a t ó w , a na­
czynki rybacy z różnych krajów Azji, głównie z Wietna­
s t ę p n i e o s k a r ż a j ą i c h o prowadzenie d z i a ł a l n o ś c i szpie­
m u , C h i n i F i l i p i n . N a Wyspach Paracelskich znajduje
gowskiej. Z o s t a j ą o n i uznani za persona n o n grata i w r a z
się stacja p o ł u d n i o w o w i e t n a m s k i e j s ł u ż b y meteorologicz­
z r o d z i n a m i w y d a l e n i do ZSRR. S t a n o w i to pretekst dla
nej. Niespodziewanie 11 stycznia 1974 r. opublikowano
nowej f a l i antyradzieckich w y p a d ó w .
w Pekinie oficjalne o ś w i a d c z e n i e r z ą d o w e , k t ó r e zapo­
N a s t ę p n e tygodnie p r z y n o s z ą d a l s z ą e s k a l a c j ę a n t y r a ­
wiada „ w y z w o l e n i e " A r c h i p e l a g u W y s p Paracelskich. N a ­
dzieckiej propagandy w Chinach. W d n i u 15 marca 1974 r.
s t ę p n i e w r e j o n archipelagu zostaje w y s ł a n a f l o t y l l a o k r ę -
na terenie K r a j u A ł t a j s k i e g o w p o b l i ż u g r a n i c y z China­
m i h e l i k o p t e r radzieckich w o j s k o c h r o n y granic z t r z y ­
o s o b o w ą załogą pod d o w ó d z t w e m k p t . A . K u r b a t o w a o d ­ * W odpowiedzi MSZ ZSRR skierowało do ambasady chińskiej
n
b y w a ł l o t w celu przewiezienia c i ę ż k o chorego ż o ł n i e r z a ° t ę , w której kategorycznie odrzuciło oskarżenie maoistów i po­
do szpitala. W s k u t e k n i e z w y k l e t r u d n y c h w a r u n k ó w nownie szczegółowo wyjaśniło okoliczności incydentu (por. „Praw­
da" z 29 III 1974 r.).

696
697
 mas". R ó ż n i t z w . p r o ś c i ludzie, k t ó r z y n i g d y nie m i e l i
t ó w c h i ń s k i e j m a r y n a r k i w o j e n n e j . W j e j s k ł a d wchodzi
okazji o g l ą d a ć ż a d n e g o f i l m u Antonioniego, w y p o w i a d a j ą
co n a j m n i e j 10 d u ż y c h jednostek w y p o s a ż o n y c h w ciężkie
swe negatywne opinie o jego t w ó r c z o ś c i . C a ł a ta akcja m o ­
uzbrojenie, n i e k t ó r e jednostki d y s p o n u j ą b r o n i ą r a k i e t o ­
że w y d a ć się w r ę c z absurdalna. Pewne ś w i a t ł o na j e j rze­
w ą . R ó w n i e ż W i e t n a m P o ł u d n i o w y w y s y ł a swe o d d z i a ł y
czywiste m o t y w y rzuca dopiero o k o l i c z n o ś ć , iż, j a k p o d a ł a
na W y s p y Paracelskie w celu ochrony p r z e b y w a j ą c y c h
prasa zachodnioeuropejska, A n t o n i o n i p r z y b y ł do P e k i n u
t a m s w y c h o b y w a t e l i . W d n i u 17 stycznia na Paracelach 39
na osobiste zaproszenie premiera Czou E n - l a j a . O b r a ź l i -
dochodzi do s t a r ć z b r o j n y c h m i ę d z y w o j s k a m i c h i ń s k i m i
we w y p a d y p r z e c i w k o w ł o s k i e m u r e ż y s e r o w i w s p ó ł g r a j ą
i p o ł u d n i o w o w i e t n a m s k i m i , a w d n i u 19 stycznia C h i ń ­
z gromkimi potępieniami całej światowej k u l t u r y jako
czycy w y s a d z a j ą silny desant i z a j m u j ą wszystkie w y s p y .
„ b u r ż u a z y j n e j " . W r a m a c h tej a k c j i — prowadzonej od
W a l k i te p o c i ą g n ę ł y za s o b ą o f i a r y w ludziach.
k i l k u m i e s i ę c y — propaganda maoistowska w s p o s ó b
Maoistowska propaganda podnosi g ł o ś n ą w r z a w ę w o k ó ł
w r ę c z drastyczny a t a k o w a ł a m u z y k ę k l a s y c z n ą , a z w ł a s z ­
s p r a w y W y s p Paracelskich. W c a ł y c h Chinach u r o c z y ś c i e
cza L u d w i g a v a n Beethovena, o k r e ś l a j ą c go m i a n e m
ś w i ę t u j e się „ n o w e w i e l k i e z w y c i ę s t w o " . U r z ą d z a n e są
„reakcjonisty" i „kontrrewolucjonisty".
wiece, festyny i pochody z b i c i e m w b ę b n y . Po k i l k u n a ­
Przytoczone w y ż e j f a k t y w s k a z u j ą , j a k z r ó ż n i c o w a n y c h
s t u dniach o p u b l i k o w a n o oficjalne o ś w i a d c z e n i e s t w i e r ­
f o r m d z i a ł a n i a c h w y t a się maoistowski r e ż i m , aby roz­
d z a j ą c e , iż C h i n y m a j ą „ b e z s p o r n e , suwerenne p r a w a "
b u d z a ć w masach a t m o s f e r ę n a c j o n a l i z m u i e k s c y t o w a ć
do innego archipelagu l e ż ą c e g o na M o r z u P o ł u d n i o w o -
społeczeństwo chińskie wielkomocarstwową ksenofobią.
c h i ń s k i m , a m i a n o w i c i e do W y s p Spratley. Ta w o j o w n i c z a
J e d n ą z metod s ł u ż ą c y c h do realizacji tego celu jest p r o ­
propaganda s ł u ż y n i e w ą t p l i w i e rozpalaniu n a s t r o j ó w szo­
paganda antyradziecka i rozniecanie w r o g o ś c i do wszyst­
w i n i z m u i w i e l k o m o c a r s t w o w e j ksenofobii w s p o ł e c z e ń ­
kiego, co „ c u d z o z i e m s k i e " . T y m razem maoistowski r e ż i m
stwie c h i ń s k i m .
u z n a ł j e d n a k ż e p r o w o k o w a n i e a w a n t u r na g r a n i c y ze
M a o i s t o w s k i r e ż i m podsyca n a c j o n a l i s t y c z n ą h i s t e r i ę Z w i ą z k i e m Radzieckim za zbyt r y z y k o w n e . I p o s t a n o w i ł
w r ó ż n y s p o s ó b . W d n i u 30 stycznia 1974 r . na ł a m a c h z a d e m o n s t r o w a ć s w ą w o j o w n i c z o ś ć na i n n y m k i e r u n k u
„ Z e n m i n Ż y p a o " ukazuje się a r t y k u ł r e d a k c y j n y pt. „ Z ł e geograficznym. D o p r o w a d z i ł w i ę c do z b r o j n y c h s t a r ć na
z a m i a r y i p o d ł e m a n e w r y " , s k i e r o w a n y p r z e c i w k o zna­ p o z b a w i o n y m znaczenia A r c h i p e l a g u W y s p Paracelskich,
nemu w ł o s k i e m u r e ż y s e r o w i Michelangelo A n t o n i o n i e m u , co s t w o r z y ł o pretekst dla zorganizowania szerokiej k a m ­
k t ó r y przed k i l k u n a s t u m i e s i ą c a m i n a k r ę c i ł d o k u m e n t a l ­ panii propagandowej w e w n ą t r z k r a j u . W t y m miejscu
n y f i l m t e l e w i z y j n y o Chinach. R e ż y s e r s t a r a ł się u k a z a ć powstaje pytanie: co s p o w o d o w a ł o o w ą g w a ł t o w n ą eska­
c o d z i e n n ą r z e c z y w i s t o ś ć P e k i n u i i n n y c h miast. P r z y ­ lację w i e l k o m o c a r s t w o w e g o s z o w i n i z m u w maoistowskiej
ś w i e c a ł a m u z r e s z t ą n i e k ł a m a n a ż y c z l i w o ś ć dla s p o ł e ­ propagandzie? Jakie p r z y c z y n y s k ł o n i ł y w t y m momencie
c z e ń s t w a c h i ń s k i e g o . Tymczasem jego f i l m p o t ę p i o n o z ca­ w o j s k o w o - b i u r o k r a t y c z n y r e ż i m p e k i ń s k i do tego rodzaju
łą b r u t a l n o ś c i ą za to, że nie w y r a ż a „ n o w y c h zjawisk p o c z y n a ń ? Wydaje się, iż rzeczywiste ź r ó d ł a n a g ł e j eksplo­
i nowego oblicza C h i n " po z a k o ń c z e n i u „ r e w o l u c j i k u l t u ­ zji nacjonalizmu i szowinizmu t k w i ą w s y t u a c j i w e w n ę t r z ­
r a l n e j " . Prasa p e k i ń s k a o s k a r ż a Antonioniego o „ w t ó r o ­ nej Chin, a z w ł a s z c z a w nastrojach n u r t u j ą c y c h s p o ł e ­
wanie a n t y c h i ń s k i e j propagandzie" prowadzonej rzekomo czeństwo.
przez... Z w i ą z e k Radziecki. Prasa p u b l i k u j e liczne „głosy

699
698
 Na p r z e ł o m i e lat 1973—1974 wzrasta niezadowolenie W z g ó r z e , zwraca o t r z y m a n e p i e n i ą d z e i przeprasza t a m ­
m i l i o n o w y c h mas l u d n o ś c i c h i ń s k i e j . I na t y m tle w z m a ­ tejszy k o l e k t y w . Sztuka bardzo p o d o b a ł a się p u b l i c z n o ś c i
ga się w e w n ę t r z n e n a p i ę c i e . O b j a w y r o s n ą c e g o niezadowo­ i b y ł a n a w e t t r a n s m i t o w a n a przez p e k i ń s k ą t e l e w i z j ę .
lenia s p o ł e c z n e g o są d o ś ć w y r a ź n e . Pierwsze s y g n a ł y po­ Okazuje się jednak, że banalna, m o g ł o b y się z d a w a ć ,
jawiają się — jak zwykle — w środowisku inteligenckim. f a b u ł a przedstawienia k r y ł a w sobie g ł ę b s z y sens. Za­
O t ó ż w ostatniej dekadzie stycznia 1974 r. rozpoczyna wierała mianowicie aluzyjną k r y t y k ę „wielkiego skoku".
się w Pekinie festiwal t e a t r a l n y , w k t ó r y m bierze u d z i a ł W tej s y t u a c j i „ Z e n m i n Ż y p a o " przypuszcza o s t r y atak
ponad 30 t e a t r ó w z całego k r a j u . W ramach festiwalu na w s p o m n i a n ą s z t u k ę , p u b l i k u j ą c 28 lutego a r t y k u ł Czu
w y s t a w i o n o k i l k a d z i e s i ą t spektakli; o d b y ł o się ł ą c z n i e Lana pt. „ O przedstawieniu « T r z y p o d r ó ż e do B r z o s k w i ­
157 p r z e d s t a w i e ń , k t ó r e o b e j r z a ł o ponad 230 tys. w i d z ó w . niowego W z g ó r z a » " . Z k o l e i w d n i u 3 marca ukazuje się
Jest to pierwsza tego rodzaju impreza od szeregu lat, a r t y k u ł niejakiego J i i Cinga pod w y m o w n y m tytułem
w i ę c nic dziwnego, że w y w o ł u j e d u ż e zainteresowanie. „ D r a m a t « T r z y p o d r ó ż e do Brzoskwiniowego W z g ó r z a »
Wystawiane są, dodajmy, spektakle wzorcowe, napisane jest t r u j ą c y m zielskiem, m a j ą c y m na celu r e h a b i l i t a c j ę
w e d ł u g s c h e m a t ó w opracowanych jeszcze w okresie „ r e ­ L i u Szao-ci". P ó ź n i e j p u b l i k o w a n e s ą dalsze a r t y k u ł y te­
wolucji kulturalnej". A r t y k u ł w s t ę p n y opublikowany go rodzaju. C a ł a ta sprawa dowodzi, iż w ś r o d o w i s k a c h
w „ Z e n m i n Ż y p a o " ocenia festiwal p e k i ń s k i j a k o „ w i e l ­ inteligencji t w ó r c z e j w z b i e r a j ą nastroje n i e c h ę c i do mao­
kie w y d a r z e n i e na froncie l i t e r a t u r y i s z t u k i " . W ś r ó d po­ istowskiego r e ż i m u . F a k t , iż zespół a r t y s t ó w z d e c y d o w a ł
c h w a ł pod adresem jego o r g a n i z a t o r ó w i u c z e s t n i k ó w się w y s t ą p i ć z publicznym o s k a r ż e n i e m p r a k t y k i politycz­
zwraca u w a g ę f r a g m e n t m ó w i ą c y , iż przebieg festiwalu nej m a o i z m u , jest nader znamienny. Od w i e l u lat w C h i ­
„ b y ł ciosem w n a w r a c a j ą c e tendencje czarnej l i n i i " , nach nie obserwowano tego rodzaju zjawisk.
a jednocześnie stanowił „odpowiedź t y m wszystkim, któ­ O d n o t o w a ć t a k ż e n a l e ż y , iż w prasie zachodniej zaczy­
r z y p o d w a ż a l i r e w o l u c y j n e sztuki, n e g u j ą c w ten s p o s ó b n a j ą p o j a w i a ć się doniesienia o p o s t ę p u j ą c y m r o z k ł a d z i e
znaczenie w i e l k i e j proletariackiej r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " . d y s c y p l i n y s p o ł e c z n e j w ś r ó d l u d n o ś c i C h i n . P o j a w i a j ą się
R ó w n i e ż w i n n y c h m a t e r i a ł a c h p r a s o w y c h ocena festiwa­ r ó w n i e ż informacje o z a j ś c i a c h w p o s z c z e g ó l n y c h m i a ­
l u jest ze wszech m i a r p o z y t y w n a . Jeszcze j a k i ś czas po 41
stach. Są to w i a d o m o ś c i sporadyczne i t r u d n e do s p r a w ­
jego z a k o ń c z e n i u u k a z u j ą się p u b l i k a c j e p o d k r e ś l a j ą c e , dzenia. P o t w i e r d z a j ą one w s z a k ż e p o ś r e d n i o wzrost na­
40
iż b y ł on „ w i e l k i m sukcesem". pięcia w ś r ó d szerokich rzesz s p o ł e c z e ń s t w a c h i ń s k i e g o .
Tymczasem po k i l k u n a s t u d n i a c h w y b u c h a polityczna Po t y c h dygresjach wypada w r ó c i ć do w c i ą ż t r w a j ą c e j
a w a n t u r a z powodu sztuki „ T r z y p o d r ó ż e do B r z o s k w i n i o ­ kampanii antykonfucjańskiej.
wego W z g ó r z a " , k t ó r ą w ramach festiwalu w y s t a w i ł teatr W d n i u 2 lutego 1974 r. dziennik „ Z e n m i n Ż y p a o " p u ­
z p r o w i n c j i Szensi. T r e ś ć owej s z t u k i jest raczej nieskom­ b l i k u j e k o l e j n y a r t y k u ł r e d a k c y j n y pt. „ D o p r o w a d z i ć do
p l i k o w a n a . Pewna brygada p r o d u k c y j n a sprzedaje konia k o ń c a k r y t y k ę L i n Piao i Konfucjusza". A r t y k u ł ten, dość
brygadzie z Brzoskwiniowego W z g ó r z a . A l e k o ń ten jest t y p o w y z r e s z t ą dla s t y l u maoistowskiej propagandy,
c h o r y i k i e d y z a p ę d z o n o go siłą do z b y t c i ę ż k i e j pracy — stwierdza m . i n . : „ B u r ż u a z y j n y k a r i e r o w i c z , i n t r y g a n t ,
pada. Sekretarz organizacji p a r t y j n e j z b r y g a d y , k t ó r a o b ł u d n i k , renegat, spiskowiec i zdrajca ojczyzny L i n Piao
s p r z e d a ł a konia, t r z y k r o t n i e odwiedza B r z o s k w i n i o w e b y ł g o r l i w y m w y z n a w c ą Konfucjusza. Podobnie j a k i n n i

700 701
 z m i e r z a j ą c y k u swej w ł a s n e j z a g ł a d z i e r e a k c j o n i ś c i ze
w s z y s t k i c h o k r e s ó w historycznych, L i n Piao s t a w i a ł K o n ­ k u ł ó w staje się obecnie L i n Piao, natomiast K o n f u c j u s z
fucjusza n a j w y ż e j , w y s t ę p o w a ł p r z e c i w k o legistom, ata­ i jego d o k t r y n a s c h o d z ą na nieco dalszy plan. Powstaje
k o w a ł cesarza C i n Szy H u a n g - t i i w y k o r z y s t y w a ł k o n ­ sytuacja w r ę c z paradoksalna: m n o ż ą się o s k a r ż e n i a pod
fucjanizm j a k o r e a k c y j n y o r ę ż ideologiczny w s w y c h niec­ adresem L i n Piao o w y z n a w a n i e k o n f u c j a n i z m u , podczas
n y c h d ą ż e n i a c h do u z u r p o w a n i a sobie kierownictwa gdy w uprzednio p u b l i k o w a n y c h , n i e z b y t z r e s z t ą licznych,
w partii, zagarnięcia w ł a d z y i odbudowy kapitalizmu. w y s t ą p i e n i a c h ani razu nie c y t o w a ł o n Konfucjusza, ani
42

Chcąc głęboko i gruntownie zdemaskować ultraprawico- też nie o d w o ł y w a ł się do jego a u t o r y t e t u . Natomiast
w ą i s t o t ę k o n t r r e w o l u c y j n e j l i n i i L i n Piao, n a l e ż y p o d d a ć w o r y g i n a l n y m c h i ń s k i m w y d a n i u prac i p r z e m ó w i e ń
k r y t y c e p r o p a g o w a n ą p r z e z e ń n a u k ę Konfucjusza. M a to Mao Tse-tunga co c z w a r t y c y t a t pochodzi z Konfucjusza
o g r o m n ą a k t u a l n o ś ć i g ł ę b o k i e znaczenie [...] M a to zna­ lub z dzieł k o n f u c j a ń s k i c h filozofów.* P r z e w o d n i c z ą c y
czenie dla umacniania i p o m n a ż a n i a zdobyczy w i e l k i e j Mao n i e p o r ó w n a n i e częściej o d w o ł y w a ł się do k o n f u c j a ­
proletariackiej r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j , d l a umacniania d y k ­ n i z m u niż do d z i e ł k l a s y k ó w m a r k s i z m u , co n i e w ą t p l i w i e
t a t u r y p r o l e t a r i a t u w celu z a p o b i e ż e n i a restauracji k a p i ­ ś w i a d c z y , iż b y ł zafascynowany t ą filozofią. Obecnie zaś
t a l i z m u [...] Wszyscy p r z y w ó d c y p o w i n n i k r o c z y ć w p i e r w ­
szych szeregach w a l k i , p o w i n n i p r z y s t ą p i ć do k r y t y k i * Z analizy tekstologicznej oryginalnego chińskiego wydania
L i n Piao i Konfucjusza, t r a k t u j ą c to jako s p r a w ę p i e r w ­ „Dzieł zebranych" Mao Tse-tunga wynika, że 22% wszystkich cy­
s z o r z ę d n e j w a g i [ . . . ] " W c y t o w a n y m a r t y k u l e po raz tatów, którymi autor się posługuje, stanowią cytaty z prac filozo­
fów konfucjańskich lub neokonfucjańskich, 12% — cytaty z prac
p i e r w s z y oznajmiono publicznie, iż k a m p a n i ę „ k r y t y k i moistów lub taoistów, 13% — odsyłacze do chińskiej literatury
L i n Piao i Konfucjusza" z a i n i c j o w a ł osobiście p r z e w o d n i ­ pięknej, 4% — odsyłacze do prac Marksa i Engelsa, 18% — od­
c z ą c y Mao i on sam b e z p o ś r e d n i o k i e r u j e j e j przebiegiem. syłacze do prac Lenina, 24% — cytaty z prac Stalina i 7% odsy­
łacze do innych publikacji autorów chińskich lub zagranicznych
N i e m a l r ó w n o c z e ś n i e ze w s p o m n i a n y m a r t y k u ł e m „ Z e n ­
(por. V. Holubnychy, „Mao Tse-tung's Materialistic Dialectics"
m i n Ż y p a o " ukazuje się n a s t ę p n a p u b l i k a c j a n a d a j ą c a w „The China Quarterly", lipiec—sierpień 1964, nr 19, s. 17). To
k i e r u n e k c a ł e j k a m p a n i i . Jest to a r t y k u ł w s t ę p n y o g ł o ­ wyliczenie, sporządzone przed dziesięciu laty, kilka lat później
szony w l u t o w y m numerze „ H u n g C i " . Nosi on t y t u ł zweryfikowali dwaj radzieccy specjaliści i doszli do analogicznych
„ W s z e r z i w g ł ą b r o z w i j a ć k r y t y k ę L i n Piao i K o n f u c j u ­ wyników (por. M. L. Ałtajskij i W. G. Gieorgijew, „Antimarksist-
skaja suszcznost' fiłosofskich wzglądów Mao Tse-tunga", Moskwa
sza". C z y t a m y w n i m m . i n . : „ O b e c n i e na barkach naszych
1969, s. 50—51). Podkreślić należy, iż powyższe wyliczenia zostały
r o b o t n i k ó w , c h ł o p ó w i ż o ł n i e r z y spoczywa nowe t r u d n e dokonane w oparciu o chińską edycję „Dzieł Zebranych" Mao Tse-
zadanie. U w o l n i w s z y z p ę t i d e o l o g i ę i zerwawszy z prze­ -tunga, które wydano w Harbinie w 1948 r. Edycja ta różni się
s ą d a m i , p o w i n n i ś m y r o z w i j a ć proletariackiego ducha nie- od polskiego czterotomowego wydania „Dzieł Wybranych" Mao
u s t r a s z o n o ś c i i u z b r o j e n i w [...] idee Mao Tse-tunga po­ Tse-tunga, opublikowanego w latach 1956—1958. Polskie wydanie
jest tłumaczeniem radzieckiej edycji prac Mao Tse-tunga, opubli­
w i n n i ś m y d o s z c z ę t n i e r o z g r o m i ć n a u k ę Konfucjusza, aby
kowanej w latach 1951—1953 w Moskwie. Różnice wynikają stąd,
s t a ł a s i ę podobna do szczura p r z e b i e g a j ą c e g o przez u l i c ę , iż do radzieckiej edycji weszły nie wszystkie prace z oryginalnego
gdy k a ż d y w o ł a «Bij g o ! » " chińskiego wydania „Dzieł Zebranych". Ponadto szereg prac Mao
Tse-tunga włączonych do radzieckiego wydania za zgodą autora
P u b l i k a c j e te z a p o c z ą t k o w a ł y n o w y etap t r w a j ą c e j k a m ­
odredagowała Komisja K C KPCh ds. wydania dzieł Mao Tse-
panii. G ł ó w n y m n e g a t y w n y m bohaterem w s z y s t k i c h a r t y - -tunga.

702
703
 w ł a ś n i e on osobiście k i e r u j e „ k r y t y k ą L i n Piao" jako swoje pozycje w s t r u k t u r z e w ł a d z y . P o c z ą w s z y od stycz­
zwolennika konfucjanizmu... nia 1974 r . w i c e p r e m i e r T e n g Siao-ping, k t ó r y jest silnie
A l e maoistowska prasa dostarcza coraz w i ę c e j materia­ z w i ą z a n y z u g r u p o w a n i e m Czou En-laja, zaczyna w y ­
ł ó w , k t ó r e d o w o d z ą , iż r z e c z y w i s t y m celem a t a k ó w nie s t ę p o w a ć publicznie jako przedstawiciel k i e r o w n i c t w a r z ą ­
jest ani s t a r o ż y t n y m y ś l i c i e l z m a r ł y blisko d w a i p ó ł t y ­ d u i w p r o t o k o l a r n y c h i n f o r m a c j a c h p e k i ń s k i e j prasy
s i ą c a l a t t e m u , ani opozycjonista, k t ó r y nie ż y j e od ponad znajduje s i ę z r e g u ł y w ś r ó d c z ł o n k ó w B i u r a Politycznego
d w ó c h lat. Ten p r a w d z i w y cel r o z w i j a j ą c e j się ofensywy KC KPCh.
politycznej stanowi u g r u p o w a n i e , k t ó r e m u przewodzi pre­ W n a s t ę p n y c h m i e s i ą c a c h k a m p a n i ę „ k r y t y k i L i n Piao
m i e r Czou En-laj. A t a k i l e w a c k i c h e k s t r e m i s t ó w na g r u p ę i K o n f u c j u s z a " charakteryzuje w y r a ź n a d w o i s t o ś ć , po­
p r a g m a t y k ó w n a s i l a j ą się, a w d y r e k t y w n y c h a r t y k u ł a c h s i a d a j ą c a w y m o w ę p o l i t y c z n ą . Z jednej s t r o n y — do
o t w i e r a j ą c y c h n o w ą fazę k a m p a n i i b r z m i ą j u ż w y r a ź n e uczestnictwa w k a m p a n i i w c i ą g a n e s ą coraz szersze rzesze
i j e d y n i e s ł a b o maskowane p o g r ó ż k i . l u d n o ś c i k r a j u . Zostaje ona przeniesiona do z a k ł a d ó w
W t y c h o k o l i c z n o ś c i a c h 24 lutego 1974 r. o d b y w a się produkcyjnych, fabryk i instytucji p a ń s t w o w y c h . Obej­
w P e k i n i e dyplomatyczne p r z y j ę c i e wydane przez prezy­ muje uczelnie i s z k o ł y . W w i e l u z a k ł a d a c h p r a c y o r g a n i ­
denta Z a m b i i , K e n n e t h a K a u n d ę , k t ó r y p r z y b y w a z o f i ­ zowane s ą specjalne k u r s y „ k r y t y k i L i n Piao". T w o r z y
c j a l n ą w i z y t ą do Chin. N a bankiecie t y m p r e m i e r Czou s i ę „ o d d z i a ł y t e o r e t y k ó w " , k t ó r z y m a j ą p r o w a d z i ć agita­
En-laj wznosi toast na cześć gościa. W k r ó t k i m w y s t ą p i e ­ c j ę w ś r ó d l u d n o ś c i i k i e r o w a ć przebiegiem m a s o w y c h ze­
n i u niespodziewanie w y p o w i a d a on s ł o w a p o w ś c i ą g l i w e j b r a ń . W m y ś l o d g ó r n y c h i n s t r u k c j i przeprowadzane są
p o c h w a ł y pod adresem k a m p a n i i „ k r y t y k i L i n Piao i K o n ­ m a s ó w k i i wiece.
fucjusza". O k r e ś l a j ą jako „ k a m p a n i ę , k t ó r a nabiera o g ó l ­ Natomiast z d r u g i e j s t r o n y , w y s t ę p u j e tendencja z m i e ­
nonarodowego rozmachu", oraz p o d k r e ś l a , ż e n a r ó d c h i ń ­ r z a j ą c a w y r a ź n i e do ograniczenia z a s i ę g u k a m p a n i i ,
ski, „ t o c z ą c w a l k ę w o ż y w i o n y m i p e ł n y m o t u c h y nastro­ a z w ł a s z c z a do skanalizowania j e j t e m a t y k i w ł o ż y s k o
j u , jest zdecydowany d o p r o w a d z i ć ją do k o ń c a " . I nie jest p r o b l e m ó w produkcyjno-gospodarczych. I tak np. 3 marca
nawet w a ż n e , j a k i c h s ł ó w u ż y ł w ó w c z a s p r e m i e r m ó w i ą c „ Z e n m i n Ż y p a o " p u b l i k u j e a r t y k u ł r e d a k c y j n y pod w y ­
0 t r w a j ą c e j k a m p a n i i . N i e ulega w ą t p l i w o ś c i , że w y s t ą ­ m o w n y m t y t u ł e m „ K r y t y k o w a ć L i n Piao i Konfucjusza,
p i e n i u Czou En-laja p r z y ś w i e c a c a ł k i e m czytelna i n ­ p r o w a d z ą c dobrze wiosenne prace p o l o w e " . G ł ó w n y temat
tencja. P r z e m a w i a j ą c przed k o r p u s e m d y p l o m a t y c z n y m a r t y k u ł u s t a n o w i ą zadania s t o j ą c e a k t u a l n i e przed r o l ­
1 a k r e d y t o w a n y m i w Chinach d z i e n n i k a r z a m i , chce on n i c t w e m , a „ k r y t y k ę L i n Piao" t r a k t u j e s i ę j a k o „siłę
d a ć do zrozumienia, że nie obawia się a l u z y j n y c h a t a k ó w n a p ę d o w ą p r o d u k c j i " . A r t y k u ł akcentuje h a s ł o : „ K o n t y ­
ze s t r o n y ekstremistycznej f r a k c j i . W t y m celu p o d k r e ś l a , n u o w a ć r e w o l u c j ę — r o z w i j a ć produkc.".". W n a s t ę p n y c h
iż znajduje s i ę w ś r ó d t y c h , k t ó r z y k i e r u j ą biegiem k a m ­ dniach p o j a w i a się w i ę c e j tego rodzaju „ p r o d u k c y j n y c h "
panii. p u b l i k a c j i . Z l e k t u r y m a t e r i a ł ó w p r a s o w y c h odnosi s i ę
Nawiasem m ó w i ą c , k a m p a n i a propagandowa — p r z y ­ w r a ż e n i e , że m a m y w t y m w y p a d k u do czynienia z d w o ­
najmniej j a k dotychczas — nie w y r z ą d z a szkody grupie ma sprzecznymi tendencjami. D ą ż e n i e do rozszerzenia
premiera Czou En-laja w m a o i s t o w s k i m k i e r o w n i c t w i e . zasięgu k a m p a n i i spotyka s i ę z w i d o c z n y m przeciwdzia­
W i d a ć b o w i e m w y r a ź n i e , iż grupa ta nadal umacnia łaniem.

704 *5 — Najnowsza. 705

 W a r t o t a k ż e o d n o t o w a ć , iż z p o c z ą t k i e m w i o s n y na ł a ­ rniera Czou En-laja s t a n o w i z n a c z ą c y f a k t p o l i t y c z n y .
mach prasy p o j a w i a s i ę n o w y temat — „ s p i s e k L i n Piao". W n a s t ę p n y c h t y g o d n i a c h w y j a ś n i a s i ę , że f u n k c j e , j a k i e
Prasa zaczyna z a m i e s z c z a ć a r t y k u ł y o m a w i a j ą c e przebieg w y p e ł n i a ł premier, p r z e j m u j ą d w a j w i c e p r e m i e r z y : Teng
„ k r y z y s u w r z e ś n i o w e g o " 1971 r. P o w t a r z a j ą one m a o i ­ Siao-ping oraz L i Sien-nien. Obaj o n i u c h o d z ą za l u d z i
stowska w e r s j ę , szeroko z n a n ą za g r a n i c ą j u ż znacznie blisko z w i ą z a n y c h z Czou E n - l a j e m . U g r u p o w a n i e „ a d m i ­
w c z e ś n i e j z r ó ż n y c h d z i e n n i k a r s k i c h p r z e c i e k ó w oraz ze n i s t r a t o r ó w " zachowuje w i ę c w s w y c h r ę k a c h k i e r o w n i c ­
ź r ó d e ł w y w i a d u t a j w a ń s k i e g o . Prawdopodobnie o g ó l n i ­ t w o aparatu r z ą d o w e g o . Z d r u g i e j strony, sam Czou E n -
kowe frazesy o r z e k o m y c h „ z b r o d n i a c h L i n Piao" nie -laj stara s i ę s t w o r z y ć w r a ż e n i e , iż nadal uczestniczy
znajdują w społeczeństwie posłuchu i wywołują wątpli­ w ż y c i u p o l i t y c z n y m k r a j u . P r z y j m u j e na terenie szpitala
wości. S t ą d t e ż powstaje potrzeba bardziej s z c z e g ó ł o w e g o zagranicznych gości, demonstruje s w ą a k t y w n o ś ć . Staje
przedstawienia całej s p r a w y o p i n i i s p o ł e c z n e j . się jednak widoczne, iż choroba p r e m i e r a Czou En-laja
W a ż n e jest t a k ż e , iż stale n a p ł y w a j ą s y g n a ł y m ó w i ą c e p o w a ż n i e o s ł a b i a g r u p ę , k t ó r e j on przewodzi.
o w z r o ś c i e atmosfery n a p i ę c i a w masach. I tak np. W y b u c h a j ą teraz nowe p a r o k s y z m y „ k r y t y k i L i n Piao".
13 k w i e t n i a „ Z e n m i n Ż y p a o " o g ł a s z a a r t y k u ł w s t ę p n y , W t y m czasie k a m p a n i a ta s t a n o w i powszechny r u c h ,
1
w k t ó r y m ostro p o t ę p i a s i ę „ l u d z i , k t ó r z y c h c ą p o d ż e g a ć k t ó r y ogarnia s w y m z a s i ę g i e m setki m i l i o n ó w l u d z i . W z r a
masy do w a l k i z masami". A r t y k u ł zawiera n a s t ę p u j ą c y sta a k t y w n o ś ć szerokich mas, w c i ą ż z a c h ę c a n y c h do k r y ­
postulat: „ Z ł e elementy, k t ó r e w y w o ł u j ą r o z ł a m w ś r ó d t y k o w a n i a L i n Piao i Konfucjusza. J e d n o c z e ś n i e z a ś w a l ­
mas, m u s z ą z o s t a ć u j a w n i o n e i ukarane z całą s u r o w o ś ­ ka w e w n ą t r z kierowniczego u g r u p o w a n i a m a o i s t ó w d o ­
c i ą " . T e r m i n o l o g i a maoistowskich w s t ę p n i a k ó w jest r a ­ chodzi, j a k m o ż n a s ą d z i ć , d o zenitu. W p i e r w s z y c h dniach
czej z a w i ł a i d o ś ć t r u d n o w y o b r a z i ć sobie, na c z y m polega czerwca ukazuje s i ę n o w y n u m e r m i e s i ę c z n i k a „ H u n g C i "
„ w a l k a mas z masami", ale n i e z b y t o d l e g ł a p r z y s z ł o ś ć z dyrektywnym artykułem wstępnym. „W całym kraju —
przyniesie w y j a ś n i e n i e t y c h zagadkowych na p o z ó r for­ stwierdza ta p u b l i k a c j a — toczy się z a c i ę t a w a l k a m i ę d z y
muł. n a m i a oszustami typu Lin Piao" (podkr. — W . N . ) . A r t y ­
W d n i u 9 maja 1974 r. sensacyjna w i a d o m o ś ć z e l e k t r y ­ k u ł w y j a ś n i a r ó w n i e ż , iż g ł ó w n ą l i n i ę p o d z i a ł u w tej w a l ­
z o w a ł a n i e m a l ż e c a ł ą ś w i a t o w ą p r a s ę . Z oficjalną w i z y t ą ce wyznacza stosunek do „ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " . N i e
p r z e b y w a w t e d y w Pekinie prezydent Senegalu, Leopold w y j a ś n i a natomiast, k i m są a n o n i m o w i „ o s z u ś c i t y p u L i n
Senghor, i tego dnia p r z e d p o ł u d n i e m spotyka s i ę on Piao". A l e ta metoda f o r m u ł o w a n i a p o l i t y c z n y c h oskar­
z p r e m i e r e m Czou E n - l a j e m . Wieczorem c h i ń s k i p r e m i e r żeń nie jest nowa i rodzi jednoznaczne skojarzenia. Jesz­
ma u c z e s t n i c z y ć w p r z y j ę c i u , k t ó r e w y d a n o z okazji owej cze niedawno maoistowska propaganda w analogiczny
w i z y t y . A l e nie z j a w i a się o n na sali recepcyjnej. O f i ­ sposób t r a k t o w a ł a L i n Piao. N i e w y m i e n i a n o go z n a z w i ­
cjalne w y j a ś n i e n i e głosi, że p r e m i e r Czou En-laj nie p r z y ­ ska, lecz o k r e ś l a n o m i a n e m „ o s z u s t a t y p u L i u Szao-ci".
b y ł na p r z y j ę c i e , p o n i e w a ż jest niedysponowany. Jednak A j a k jest teraz? K t o o k a ż e się o w y m „ o s z u s t e m t y p u L i n
a k r e d y t o w a n i w stolicy C h i n d y p l o m a c i d o w i e d z i e l i s i ę Piao"? Czy m o ż e l e ż ą c y w szpitalu, c h o r y p r e m i e r Czou
nieoficjalnie, że p r e m i e r jest c i ę ż k o c h o r y i z o s t a ł o d ­ En-laj i jego stronnicy? W t a m t y m g o r ą c y m okresie w y ­
w i e z i o n y do szpitala. d a w a ć się m o g ł o , że n a d s z e d ł czas, k i e d y to e k s t r e m i ś c i
W a k t u a l n e j w e w n ę t r z n e j s y t u a c j i Chin choroba pre-
45«
707
706
spod znaku Ciang Cing, K a n g Szenga, Jao W e n - j u a n a zajęli w s w o i m czasie stanowiska w k i e r o w n i c z y c h orga­
i Czang Czun-ciao r o z p r a w i ą się wreszcie z o s ł a b i o n y m nach P e k i n u , nie s ą l u d ź m i z o k r ę t u czarnej b a n d y L i n
ugrupowaniem „administratorów"... piao"? I w y m o w n i e p o z o s t a w i a j ą to p y t a n i e bez odpo­
wiedzi.
N a s t ę p n i e tacypao stwierdza stanowczo, ż e p e k i ń s k i
7. Eksplozja tacypao , K o m i t e t R e w o l u c y j n y " nie reprezentuje mas. N i e m a l
w s z y s t k i c h w y b r a n y c h poprzednio w jego s k ł a d „ p r z e d ­
W y d a r z e n i a p r z y b r a ł y jednak zgoła nieoczekiwany o b r ó t . stawicieli r o b o t n i k ó w " w y r z u c o n o . Natomiast z „ k o m i t e ­
Oto w nocy z 12 na 13 czerwca 1974 r. w s a m y m cen­ t ó w r e w o l u c y j n y c h " n i ż s z e g o szczebla p o z o s t a ł a , j a k p i ­
t r u m P e k i n u , p r z y u l i c y P e r m a n e n t n e j R e w o l u c j i , na­ szą autorzy gazetki, „ j e d y n i e sama nazwa". Z r e s z t ą —
przeciwko gmachu „ K o m i t e t u R e w o l u c y j n e g o " stolicy, i n f o r m u j ą o n i dalej — o w y c h „ p r z e d s t a w i c i e l i mas" nie
naklejono g a z e t k ę w i e l k i c h h i e r o g l i f ó w o z a s k a k u j ą c e j t y l k o u s u n i ę t o z o r g a n ó w w ł a d z y , lecz t a k ż e p r z e ś l a d o ­
t r e ś c i . D o ś ć d ł u g i tekst zaczyna się od o g ó l n e j oceny sy­ wano: pozbawiano pracy i w y s i e d l a n o w t r y b i e p r z y m u ­
t u a c j i w e w n ę t r z n e j k r a j u . Ocena ta — n a l e ż y p o d k r e ś ­ s o w y m . W i ę c e j — w i e l u osadzano w w i ę z i e n i a c h i t a m
lić — w y p a d a bardzo p o z y t y w n i e . „ R e a k c y j n e m u p r o g r a ­ m a l t r e t o w a n o . Wszystkie te f a k t y autorzy gazetki k w a l i ­
m o w i L i n Piao — konstatuje tacypao — w c a ł y m k r a j u fikują jako przejawy „ w p ł y w ó w kontrrewolucyjnej l i n i i
zadano d r u z g o c ą c y cios ze s t r o n y c a ł e j p a r t i i , c a ł e j a r m i i L i n Piao w P e k i n i e " , a o d p o w i e d z i a l n o ś c i ą za i s t n i e j ą c y
i c a ł e g o narodu. W y t w o r z y ł a s i ę w s p a n i a ł a sytuacja". stan rzeczy o b a r c z a j ą b e z p o ś r e d n i o aktualne k i e r o w n i c ­
Po t y c h w s t ę p n y c h deklaracjach a u t o r z y gazetki prze­ t w o miejskiego „ K o m i t e t u R e w o l u c y j n e g o " .
c h o d z ą do o m ó w i e n i a s y t u a c j i i s t n i e j ą c e j w s a m y m P e k i ­ Z tekstu tacypao d o w i a d u j e m y s i ę r ó w n i e ż , że od
nie. I t u nagle okazuje s i ę , iż jest ona bardzo zła. Przede 1970 r., t j . w c i ą g u ostatnich czterech lat, „ K o m i t e t Re­
w s z y s t k i m — i c h zdaniem — k a m p a n i a „ k r y t y k i L i n Piao w o l u c y j n y " s t o l i c y o d b y ł t y l k o jedno plenarne posiedze­
i K o n f u c j u s z a " nie r o z w i j a s i ę w stolicy n a l e ż y c i e , lecz nie. K a m p a n i a „ k r y t y k i L i n Piao i K o n f u c j u s z a " w P e k i ­
jest w y r a ź n i e hamowana. Ponadto, j a k d o w i a d u j e m y s i ę nie — piszą a u t o r z y gazetki — „ n i e jest p o w i ą z a n a z p r a k ­
dalej, k i e r o w n i c t w o p e k i ń s k i e g o „ K o m i t e t u R e w o l u c y j n e ­ t y k ą " . Nie ma ż a d n y c h z e b r a ń p o ś w i ę c o n y c h k r y t y c e
go" p o p e ł n i a p o w a ż n e b ł ę d y polityczne. Przez d ł u g i czas n e g a t y w n y c h zjawisk i n i e d o m a g a ń , j a k i e w y s t ę p u j ą
k r y t y k o w a ł o ono „ l i n i ę L i n Piao" j a k o u l t r a l e w i c o w ą , p o d ­ w życiu społecznym. W tych warunkach twórcza inicja­
czas gdy w i a d o m o obecnie, że b y ł a to l i n i a u l t r a p r a w i c o - t y w a mas nie m o ż e się u j a w n i a ć . N a s t ę p n i e a u t o r z y ga­
wa. F a ł s z y w y jest p o g l ą d , k o n s t a t u j ą a u t o r z y gazetki, że zetki niedwuznacznie s u g e r u j ą , że k i e r o w n i c t w o p e k i ń ­
w P e k i n i e nie ma obecnie z a u s z n i k ó w L i n Piao i jego skiego „ K o m i t e t u R e w o l u c y j n e g o " jest oderwane od
z w o l e n n i k ó w ; przeciwnie — s ą , i to bardzo a k t y w n i , prze­ s p o ł e c z e ń s t w a : „ M a m y s z c z e r ą n a d z i e j ę — p i s z ą — iż
śladują oni wszystkich, k t ó r z y w trakcie „rewolucji k u l ­ towarzysze z k i e r o w n i c t w a z j e d n o c z ą s i ę ściśle z szerokimi
t u r a l n e j " ofiarnie i dzielnie w a l c z y l i w obronie idei prze­ masami". A u t o r z y tacypao u z n a j ą s ł u s z n o ś ć h a s e ł , k t ó r e
w o d n i c z ą c e g o Mao; u c z c i w y c h „ r e w o l u c j o n i s t ó w " nazy­ głosi p r z e w o d n i c z ą c y Mao, i p o d k r e ś l a j ą to k i l k a k r o t n i e .
w a j ą o n i d z i ś „ k o n t r r e w o l u c j o n i s t a m i " . A u t o r z y gazetki Ale m i ę d z y t y m i h a s ł a m i a p r a k t y k ą ż y c i a s p o ł e c z n e g o —
ich zdaniem — istnieje g ł ę b o k a p r z e p a ś ć . S ł o w a nie m a j ą
s t a w i a j ą pytanie: „ C z y ż c i wszyscy, k t ó r z y po z ł o d z i e j s k u

708 709
 po p r o s t u p o k r y c i a w czynach. N a z a k o ń c z e n i e swego n i e ­ k r y t y k a p a n u j ą c e j atmosfery w s p o ł e c z e ń s t w i e oraz p r a k ­
co p r z y d ł u g i e g o elaboratu a u t o r z y d o m a g a j ą się systema­ t y k i polityczne maoizmu. S p r a w ą nader złożoną jest
tycznego z w o ł y w a n i a p l e n a r n y c h p o s i e d z e ń p e k i ń s k i e g o t y m w y p a d k u f o r m a k r y t y k i . M o g ł a ona z m y l i ć w i e l u
w

„ K o m i t e t u Rewolucyjnego". I ż ą d a j ą „ s t w o r z e n i a takiej o b s e r w a t o r ó w . A u t o r z y gazetki nie k w e s t i o n u j ą b o w i e m

sytuacji p o l i t y c z n e j , w k t ó r e j i s t n i a ł y b y z a r ó w n o cen­ maoistowskich h a s e ł . P r z e c i w n i e — k i l k a k r o t n i e nawet
t r a l i z m j a k i demokracja, z a r ó w n o d y s c y p l i n a j a k i w o l ­ podkreślają ich słuszność. Jednocześnie zaś wykorzystują
n o ś ć , z a r ó w n o j e d n o l i t a wola j a k i osobiste n i e s k r ę p o w a ­
wieloznaczne f o r m u ł y m a o i z m u , aby n a p e ł n i ć je o d m i e n ­
nie".
n ą t r e ś c i ą n i ż ta, k t ó r ą w k ł a d a w n i e aparat propagando­
Zrelacjonowaną powyżej w skrócie gazetkę wielkich w y . W i c h ś w i a d o m o ś c i abstrakcyjne postacie K o n f u c j u ­
h i e r o g l i f ó w naklejono na m u r z e w c e n t r u m P e k i n u pod sza i L i n Piao k o n k r e t y z u j ą s i ę zgoła inaczej niż w i n t e n ­
o s ł o n ą nocy. A l e autorzy chcieli w y s t ą p i ć z o t w a r t ą cjach maoistowskiej propagandy. N e g a t y w n e cechy, k t ó r e
p r z y ł b i c ą i podpisali się nazwiskami. Podali t e ż f a b r y k i , propaganda p r z y p i s u j e osobie L i n Piao i k t ó r e są g ł ó w ­
w k t ó r y c h p r a c u j ą . S t ą d w ł a ś n i e w i a d o m o , że gazetka ta n y m t e m a t e m t o c z ą c e j się k a m p a n i i , autorzy gazetki w i ą ­
z o s t a ł a napisana przez sześciu m ł o d y c h p e k i ń s k i c h r o b o t ­ żą z a k t u a l n ą d z i a ł a l n o ś c i ą i o s o b i s t o ś c i a m i maoistowskie­
n i k ó w . Wszyscy oni są c z ł o n k a m i „ K o m i t e t u R e w o l u c y j ­ go r e ż i m u .
nego" stolicy. U w a ż a j ą się za p r o s t y c h r o b o t n i k ó w , ale M a m y t u do czynienia z n o w y m , n i e z w y k l e o r y g i n a l ­
j e d n o c z e ś n i e , cc p o d k r e ś l a j ą , w y s t ę p u j ą jako p r z e d s t a w i ­ n y m i s w o i s t y m z j a w i s k i e m socjopsychologicznym. A b ­
ciele szerokich mas. N a d m i e n i a j ą t e ż , że napisali s w ą ta­ strakcyjne i wieloznaczne h a s ł a m a o i z m u z o s t a j ą w y k o ­
cypao p o w o d o w a n i t r o s k ą o p r a w i d ł o w y , i c h zdaniem, rzystane d l a k r y t y k i p r a k t y k i p o l i t y c z n e j maoistowskiego
przebieg „ r u c h u k r y t y k i L i n Piao i Konfucjusza" w sto­ r e ż i m u . W p r a w d z i e k r y t y k a ta d o t y c z y b e z p o ś r e d n i o j e ­
licy kraju. d y n i e w ł a d z m i e j s k i c h P e k i n u , ale w istocie rzeczy to, co
Nie ulega w ą t p l i w o ś c i , że autorzy wywieszonej n o c ą ga­ jest p r z e d m i o t e m k r y t y c z n e g o w y s t ą p i e n i a , posiada znacz­
zetki z n a j d u j ą s i ę pod w p ł y w e m maoistowskiej propagan­ nie szerszy z a s i ę g . A u t o r z y gazetki, p r z y p o m n i j m y , ata­
dy. P o t w i e r d z a to t r e ś ć oraz c a ł a s t y l i s t y k a tekstu, k t ó r y k u j ą oderwanie o r g a n ó w w ł a d z y od s p o ł e c z e ń s t w a , n i e ­
ogłosili. A l e j e d n o c z e ś n i e p a t r z ą o n i d o ś ć t r z e ź w o na ota­ liczenie s i ę z masami i autokratyczne, z w y r o d n i a ł e m e ­
czającą i c h r z e c z y w i s t o ś ć i na w ł a s n y m d o ś w i a d c z e n i u tody k i e r o w a n i a . A na te choroby cierpi p r z e c i e ż od d ł u ż ­
ż y c i o w y m odczuwają n a s t ę p s t w a p r a k t y k i politycznej szego j u ż czasu c a ł a maoistowska ekipa k i e r o w n i c z a .
maoistowskiego r e ż i m u . O c z y w i ś c i e w w y p o w i e d z i sześciu Wywieszona przez s z e ś c i u r o b o t n i k ó w gazetka w i e l k i c h
m ł o d y c h p e k i ń s k i c h r o b o t n i k ó w d o c h o d z ą do głosu r ó ż n e h i e r o g l i f ó w staje się w s i e d m i o m i l i o n o w y m m i e ś c i e sen­
osobiste pretensje. M o ż n a z w ł a s z c z a ł a t w o o d c z y t a ć po­ sacją dnia. Przed m u r e m , na k t ó r y m jest naklejona, za­
czucie k r z y w d y : szczerze a n g a ż o w a l i się w okresie „ r e ­ c z y n a j ą g r o m a d z i ć s i ę t ł u m y . Z n a k o m i t a w i ę k s z o ś ć czy­
w o l u c j i k u l t u r a l n e j " , a p ó ź n i e j zostali p o t r a k t o w a n i p o - t a j ą c y c h p r z y j m u j e tekst p r z y c h y l n i e . Z r a z u jest to apro­
n i ż a j ą c o . A l e nie rozrachunek z p r z e s z ł o ś c i ą wyznacza bata m i l c z ą c a , ale jeszcze tego samego dnia pojawia s i ę
sens p o l i t y c z n y o g ł o s z o n e g o elaboratu. D a w n e żale są t u obok k i l k a tacypao, k t ó r e w y r a ż a j ą poparcie dla a u t o r ó w
co n a j w y ż e j j e d n y m z w i e l u m o t y w ó w , j a k i i m p r z y ś w i e ­ pierwszej gazetki. Te nowe gazetki p r z y t a c z a j ą dalsze
ca. Natomiast i s t o t ą tego publicznego w y s t ą p i e n i a jest f a k t y p o t w i e r d z a j ą c e tezy w y s u n i ę t e przez s z e ś c i u r o -

710 711
b o t n i k ó w . N a u l i c y Permanentnej R e w o l u c j i t ł u m czy­ mienia s i ę nazwiska k i e r o w n i c z y c h d z i a ł a c z y instancji
t a j ą c y c h p ę c z n i e j e z godziny na g o d z i n ę . Od rana do w i e ­ p a r t y j n y c h na szczeblu p r o w i n c j o n a l n y m . S ą to w w i e l u
czora ludzie z b i e r a j ą się przed gmachem „ K o m i t e t u Re­ wypadkach członkowie najwyższego gremium władzy —
w o l u c y j n e g o " stolicy. R o z p o c z y n a j ą s i ę g ł o ś n e dyskusje. B i u r a Politycznego K C . D o c h o d z ą t e ż s y g n a ł y , że w w i e l u
A t m o s f e r a jest coraz bardziej g o r ą c a . P o j a w i a się coraz miastach na ulicach w i s z ą t a k ż e gazetki w i e l k i c h h i e r o ­
w i ę c e j gazetek w w i e l u p u n k t a c h miasta. W ł a d z e P e k i n u glifów, o t r e ś c i bardzo z b l i ż o n e j do t y c h , k t ó r e s ą ekspo­
są w y r a ź n i e zdetonowane i nie r e a g u j ą . nowane w stolicy.
Z biegiem czasu k r y t y k a rozszerza s i ę — gazetki po­ W a r t o o d n o t o w a ć , że na m u r a c h P e k i n u u j a w n i a j ą się
d e j m u j ą nowe t e m a t y . A u t o r z y tacypao p r z y t a c z a j ą l i c z ­ nowe f o r m y w y p o w i e d z i . Coraz częściej naklejane są tacy­
ne p r z y k ł a d y b a ł a g a n u i r o z p r ę ż e n i a p a n u j ą c e g o w za­ pao, k t ó r e s t a n o w i ą rodzaj l i s t u l u b raczej s k a r g i adreso­
k ł a d a c h pracy. Powszechne staje się ż ą d a n i e , aby r u c h wanej do p r z e w o d n i c z ą c e g o Mao. Z r e g u ł y s u p l i k i te o p i ­
„ k r y t y k i L i n Piao i K o n f u c j u s z a " p o w i ą z a ć z k o n k r e t n ą s u j ą losy a u t o r ó w w z g l ę d n i e b l i s k i c h i m osób. C h a r a k t e r y ­
sytuacją w poszczególnych przedsiębiorstwach i instytu­ styczne r ó w n i e ż , iż nadal n i k t nie odpowiada na zarzuty
cjach. Gazetki w y p o w i a d a j ą s i ę p r z e c i w k o scholastycznym w y s u w a n e w gazetkach w i e l k i c h h i e r o g l i f ó w i nie podej­
d y s k u s j o m na t e m a t y oderwane od realnej r z e c z y w i s t o ś c i m u j e p o l e m i k i z p o g l ą d a m i , k t ó r e głoszą a u t o r z y gazetek.
s p o ł e c z n e j . A u t o r z y w i e l u tacypao w y s u w a j ą z a r z u t y M i l c z y na t e n temat maoistowska prasa. M i l c z y radio. Jed­
m ó w i ą c e , iż przedstawiciele w ł a d z m i e j s k i c h P e k i n u nakże władze zaczynają reagować i służba bezpieczeństwa
c z e r p i ą nielegalnie osobiste k o r z y ś c i z p i a s t o w a n y c h sta­ p r z e w a ż n i e n o c ą zdziera w i s z ą c e tacypao. Z r i m i e n n e p r z y
nowisk. t y m , że gazetki s ą usuwane ze ś c i a n w r ó ż n y c h p u n k t a c h
W p i e r w s z y c h dniach o b i e k t e m k r y t y k i w gazetkach P e k i n u . Jedynie p r z y u l i c y Permanentnej Rewolucji,
w i e l k i c h h i e r o g l i f ó w s ą w y ł ą c z n i e w ł a d z e miejskie P e k i ­ p r z y k t ó r e j znajduje s i ę siedziba „ K o m i t e t u R e w o l u c y j ­
n u . A l e j u ż w k r ó t c e k r y t y k a obejmuje r ó w n i e ż centralne nego" stolicy, t a m gdzie wywieszona z o s t a ł a pierwsza
gazetka i gdzie g r o m a d z ą się stale n a j w i ę k s z e t ł u m y , n i k t
o g n i w a w ł a d z y . Coraz c z ę s t s z y m t e m a t e m tacypao staje
nie o d w a ż a się z d z i e r a ć w i s z ą c y c h t e k s t ó w . Zaobserwowa­
się sprawa j e j t ł u m i e n i a . Podawane są k o n k r e t n e p r z y ­
no j e d n a k pojedyncze w y p a d k i aresztowania osób, k t ó r e
k ł a d y zemsty i o d g r y w a n i a s i ę przez w ł a d z e na ludziach,
p r ó b o w a ł y w y w i e s z a ć gazetki.
k t ó r z y o d w a ż y l i się s k r y t y k o w a ć p a n u j ą c e stosunki. I jesz­
cze jeden c h a r a k t e r y s t y c z n y szczegół. Z a c z y n a j ą p o j a w i a ć Aby przedstawić atmosferę tamtych pełnych napięcia
się gazetki w i e l k i c h h i e r o g l i f ó w , napisane przez m i e s z k a ń ­ d n i drugiej p o ł o w y czerwca i lipca 1974 r., w a r t o , w y d a j e
ców r ó ż n y c h p r o w i n c j i . Okazuje s i ę , że są pisane przez się, p r z y t o c z y ć k o n k r e t n e f a k t y . D y s p o n u j e m y d o ś ć szcze­
l u d z i specjalnie p r z y j e ż d ż a j ą c y c h do P e k i n u , aby t u W y ­ g ó ł o w ą d o k u m e n t a c j ą , i l u s t r u j ą c ą t r e ś ć gazetek w i e l k i c h
w i e s i ć na ś c i a n i e swe tacypao. E l a b o r a t y te z a w i e r a j ą o p i ­ h i e r o g l i f ó w , k t ó r e w t a m t y c h dniach p r z y c i ą g a ł y u w a g ę
sy r o z m a i t y c h w y d a r z e ń i p r z e d s t a w i a j ą w k r y t y c z n y m t ł u m ó w na u l i c a c h P e k i n u . W t y m czasie korespondent
ś w i e t l e stosunki i s t n i e j ą c e w k o n k r e t n y m m i e ś c i e l u b w s i . P A P w Chinach r e d . St. Barteczko k a ż d e g o dnia d w u ­
P r z e d m i o t e m ostrej k r y t y k i staje się bardzo szeroki k r o t n i e p r z e s y ł a ł do c e n t r a l i w Warszawie d o ś ć obszerne
wachlarz zjawisk ż y c i a s p o ł e c z n e g o . K r y t y k a ta dotyczy relacje o w s z y s t k i m , co m ó g ł z a o b s e r w o w a ć . S z c z e g ó ł o w e
w ł a ś c i w i e c a ł e j maoistowskiej p o l i t y k i . W gazetkach w y - informacje n a d a w a l i t a k ż e i n n i zagraniczni korespondenci

712 713
 a k r e d y t o w a n i w Chinach. Realia tamtego okresu przed­ p r z e d s i ę b i o r s t w a i n ż y n i e r y j n e g o w y w i e s z a d ł u g ą tacypao.
s t a w i a ł y się n a s t ę p u j ą c o . W y r a ż a j ą oni g o r ą c e poparcie dla a u t o r ó w pierwszej ga­
W d n i u 18 czerwca rano naprzeciwko „ K o m i t e t u Rewo­ zetki, a n a s t ę p n i e w ostrych s ł o w a c h o s k a r ż a j ą w ł a d z e
l u c y j n e g o " w Pekinie u k a z a ł y s i ę t r z y obszerne tacypao stolicy o k o n s e r w a t y z m i b i e r n o ś ć , z a r z u c a j ą i m „ o b a w ę
g ł o s z ą c e poparcie dla o ś w i a d c z e n i a s z e ś c i u r o b o t n i k ó w , przed chaosem". A p r z e c i e ż „ c h a o s — j a k piszą — jest
k t ó r z y z a p o c z ą t k o w a l i o s t r ą k r y t y k ę k i e r o w n i c z y c h orga­ dla l u d u r z e c z ą d o b r ą , a nie z ł ą " . Z k o l e i niejaka Sie
n ó w a d m i n i s t r a c j i miasta. Na u w a g ę z a s ł u g u j e w ś r ó d nich p a o - ż e n w swej tacypao pisze, że k i e r o w n i c t w o „ K o m i ­
list o t w a r t y r o b o t n i k a Hej C z u n - i z p r z e d s i ę b i o r s t w a tetu Rewolucyjnego" w Pekinie p r o w a d z i d z i a ł a l n o ś ć
transportowego. A u t o r ten przytacza p r z y k ł a d y bezpraw­ s p r z e c z n ą z d y r e k t y w a m i p r z e w o d n i c z ą c e g o Mao. „ N i ­
nego zwalniania l u d z i z p r a c y przez d y r e k c j ę z a k ł a d u . czym w i e l c y panowie — stwierdza w k o n k l u z j i a u t o r k a —
Podaje, iż w jego p r z e d s i ę b i o r s t w i e doprowadzono stare­ p r z e s i a d u j ą oni w gabinetach i w ż a d e n s p o s ó b nie c h c ą
go r o b o t n i k a do s a m o b ó j s t w a . „ D l a c z e g o — zapytuje autor p o z b y ć s i ę w i e l k o p a ń s k i c h manier. K i e r o w n i c t w o z a w i o d ł o
gazetki — nie w o l n o w i ą z a ć k a m p a n i i k r y t y k i L i n Piao zaufanie mas, k t ó r e d a ł y m u w ł a d z ę ! "
i Konfucjusza z t a k ą r z e c z y w i s t o ś c i ą ? " Tego t e ż dnia na p e k i ń s k i m murze k r y t y k i r o z k l e i ł a
W d n i u 19 czerwca po p o ł u d n i u mieszkanka p r o w i n c j i d ł u g ą r o z p r a w ę niejaka N i n g Siu-czen z p r o w i n c j i H e j -
H u n a n , n a z w i s k i e m Sun K u e j - l i n g , wywiesza w c e n t r u m lungciang. Z g ł a s z a ona liczne pretensje pod adresem
P e k i n u d ł u g ą g a z e t k ę n a p i s a n ą w f o r m i e l i s t u otwartego w ł a d z , do k t ó r y c h j u ż k i l k a n a ś c i e razy z w r a c a ł a się z za­
do p r z e w o d n i c z ą c e g o Mao. L i s t s k ł a d a się z p i ę c i u odcin­ ż a l e n i a m i , p o d a j ą c f a k t y oczywistego bezprawia i samo­
k ó w . Jego autorka pisze, iż p r z y b y ł a do stolicy specjalnie, w o l i . A n i razu nie o t r z y m a ł a odpowiedzi na swe k r y t y c z ­
b y p r z e d s t a w i ć złą s y t u a c j ę r u c h u „ k r y t y k i L i n Piao ne uwagi. Obecnie p r z y j e c h a ł a do P e k i n u , aby t u docho­
i K o n f u c j u s z a " w swej p r o w i n c j i . Stwierdza ona, że w ł a ­ dzić s w y c h r a c j i . P o n i e w a ż nie u d a ł o się j e j niczego
dze lokalne „ n i e p o z w a l a j ą z d j ą ć p o k r y w y z k o t ł a w a l k i " , z a ł a t w i ć , p o s t a n o w i ł a n a p i s a ć i w y w i e s i ć tacypao. W swo­
tłumią k r y t y k ę i aresztują niewinnych ludzi. Autorka jej gazetce N i n g Siu-czen podaje obszerny rejestr r ó ż ­
l i s t u o s k a r ż a pierwszego sekretarza k o m i t e t u partyjnego n y c h n e g a t y w n y c h zjawisk, t a k i c h j a k n a d u ż y w a n i e w ł a ­
p r o w i n c j i H u n a n i c z ł o n k a B i u r a Politycznego K C , Hua dzy, t ł u m i e n i e k r y t y k i , czerpanie k o r z y ś c i z w y s o k i c h
Kuo-fenga, o to, że w s w o i m czasie w y k o n y w a ł „ c z a r n e stanowisk i t p . „ D l a c z e g o — zapytuje w k o n k l u z j i a u t o r ­
d y r e k t y w y L i n Piao", a terenowe instancje K P C h — ka — p r o s t y m l u d z i o m nie w o l n o p r z y j ś ć ze s k a r g ą do
o bezprawne p r z e ś l a d o w a n i e l u d z i pracy. Obok l i s t u Pekinu?"
otwartego Sun K u e j - l i n g w i d n i e j e jeszcze obszerniejsza,
K r y t y c z n e tacypao wywieszone naprzeciwko siedziby
s z c z e g ó ł o w a analiza sytuacji p a n u j ą c e j w p r o w i n c j i H u ­
pekińskiego „ K o m i t e t u Rewolucyjnego" zawierają nowy
nan. S k ł a d a się ona z 26 o d c i n k ó w . Wszystkie te m a t e r i a ­
temat: b e z p o ś r e d n i ą k r y t y k ę w o j s k a i w ł a d z b e z p i e c z e ń ­
ł y s ł u ż b a b e z p i e c z e ń s t w a usuwa w nocy. A l e n a s t ę p n e g o
stwa. R o b o t n i k z Syczuanu L i Czeng-szen w obszernym
r a n k a k t o ś nakleja d ł u g i l i s t do Mao Tse-tunga, o m a w i a ­
w y w o d z i e przedstawia swoje p r z e j ś c i a i stwierdza, że od
j ą c y aktualne p o ł o ż e n i e w H u n a n i e . Elaborat ten jest na­
k i l k u j u ż lat nie m o ż e z n a l e ź ć s p r a w i e d l i w o ś c i , aczkolwiek
pisany przez d o ś ć liczny zespół autorski.
wielokrotnie z w r a c a ł się do instancji na szczeblu p r o w i n ­
W dniu 20 czerwca w południe grupa pracowników c j i , do w ł a d z o k r ę g u wojskowego, a t a k ż e do G ł ó w n e g o

714 715
 Z a r z ą d u Politycznego a r m i i . Pisze on, iż w rezultacie w a r - pa". W c h i ń s k i e j t r a d y c j i l i t e r a c k i e j , dodajmy, m a ł p a
cholstwa k i l k u w o j s k o w y c h z o s t a ł u w i ę z i o n y i poddany stanowi s y m b o l m ą d r o ś c i i p r z e b i e g ł o ś c i . Gazetki n a p i ­
r ó ż n y m szykanom. Z a c z ę ł o s i ę to przed k i l k u l a t y w o k r e ­ sane przez autora p o s ł u g u j ą c e g o s i ę t y m pseudonimem
sie „ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " . Do z a k ł a d u , w k t ó r y m p r a ­ s t a n o w i ą rodzaj r e p o r t a ż y o p i s u j ą c y c h r ó ż n e karygodne
c o w a ł L i Czeng-szen, p r z y s ł a n o przedstawicieli wojska, n a d u ż y c i a w ł a d z y . K a ż d a z n i c h f o r m u ł u j e k o n k r e t n e za­
k t ó r z y m i e l i s p r a w o w a ć n a d z ó r nad d y r e k c j ą . J e d n a k ż e r z u t y pod adresem k o n k r e t n y c h osób.
z a c h o w y w a l i s i ę o n i arogancko i n i e w ł a ś c i w i e . W ó w c z a s Gazetki „ Z ł o t e j M a ł p y " w y r ó ż n i a j ą s i ę n i e p r z e j e d n a n y m
to L i Czeng-szen na zebraniu z a ł o g i s k r y t y k o w a ł i c h z ł ą tonem k r y t y k i . A u t o r n a w o ł u j e w r ę c z : „ P o t r z e b n a jest r e ­
p o s t a w ę . W odwet za to zorganizowali o n i p r z e c i w k o n i e ­ wolucja w m i e j s k i m K o m i t e c i e R e w o l u c y j n y m P e k i n u ! "
m u n a g o n k ę i p r z e ś l a d o w a l i go tak z a w z i ę c i e , ż e na sa­ I obwieszcza, że „ g a r s t k a o s ó b k r o c z ą c y c h d r o g ą k a p i t a l i ­
mo wspomnienie t y c h p r z e ż y ć — j a k pisze — „ w ł o s y sta­ s t y c z n ą dysponuje p o w a ż n y m i w p ł y w a m i w e w ł a d z a c h
ją d ę b a " . A u t o r tacypao opisuje, j a k b y ł p r z e s ł u c h i w a n y stolicy". Nader k ł o p o t l i w e są p y t a n i a , k t ó r e f o r m u ł u j e na
przez organa b e z p i e c z e ń s t w a . Ż ą d a n o od niego, aby p r z y ­ z a k o ń c z e n i e k a ż d e j ze s w y c h gazetek. Oto n i e k t ó r e z n i c h
z n a ł s i ę do nie p o p e ł n i o n y c h p r z e s t ę p s t w . Gdy' w k o ń c u w relacji p e k i ń s k i e g o korespondenta Agence France Pres-
w y s z e d ł z w i ę z i e n i a , p o s t a n o w i ł u d a ć się do P e k i n u ze se: „ D l a c z e g o — p y t a „ Z ł o t a M a ł p a " — w e w ł a d z a c h m i e j ­
s k a r g ą . P r z y j e ż d ż a ł do stolicy czterokrotnie, ale w G ł ó w ­ skich P e k i n u jest t y l u z w o l e n n i k ó w Konfucjusza? Dlacze­
n y m Z a r z ą d z i e P o l i t y c z n y m a r m i i , zamiast w y s ł u c h a ć za­ go k a m p a n i a p r z e c i w k o L i n Piao i K o n f u c j u s z o w i jest
ż a l e ń , pobito L i Czeng-szena do k r w i , podarto na n i m t r a k t o w a n a formalistycznie? Dlaczego ogranicza s i ę do
ubranie i zabrano m u t e c z k ę . N a s t ę p n i e autora tacypao r o z p r a w i a n i a nad w r a ż e n i a m i z l e k t u r y gazet, czasopism
przekazano o r g a n o m b e z p i e c z e ń s t w a , k t ó r e o d s t a w i ł y go i broszur? Dlaczego w Pekinie z a p a n o w a ł a b i u r o k r a c j a ? "
pod k o n w o j e m do Syczuanu, gdzie przez 38 d n i b y ł prze­ Gazetki pisane przez „ Z ł o t ą M a ł p ę " w y w o ł u j ą ż y w e z a i n ­
t r z y m y w a n y , j a k stwierdza, „ w czterech ś c i a n a c h " . D z i ś teresowanie, lecz n i k t na razie nie k w a p i się z odpowie­
L i Czeng-szen jest c h o r y : k i l k a razy dziennie m ę c z ą go d z i ą na postawione w n i c h p y t a n i a .
k r w o t o k i . A u t o r gazetki zapytuje: „ J a k m o ż n a b y ł o do­ W n a s t ę p n y c h d n i a c h m u r , na k t ó r y m naklejane s ą ga­
p u ś c i ć do t a k i c h n i e p r a w o ś c i ? " zetki w i e l k i c h h i e r o g l i f ó w , p r z e k s z t a ł c a s i ę w i s t n ą ś c i a n ę
Obok zwraca u w a g ę tacypao napisana przez s t u d e n t k ę , p ł a c z u . W d n i u 24 czerwca przed w j a z d e m do siedziby
k t ó r ą w y s i e d l o n o na w i e ś . Z o s t a ł a ona t a m bezpodstawnie G ł ó w n e g o Z a r z ą d u Politycznego a r m i i wywieszono gazetki
p o s ą d z o n a przez p r a c o w n i k ó w b e z p i e c z e ń s t w a o d z i a ł a l ­ k r y t y k u j ą c e skandaliczne stosunki w jednostkach w o j s k o ­
n o ś ć k o n t r r e w o l u c y j n ą . W s ł o w a c h p e ł n y c h ż a l u opisuje w y c h . N i e j a k i L i Tian-szan opisuje g e h e n n ę , j a k ą p r z e ż y ł
p r z e ś l a d o w a n i a , j a k i e j ą s p o t k a ł y , i p y t a , gdzie m o ż e w 1968 r., gdy b y ł d o w ó d c ą p l u t o n u w pewnej jednostce
p r z e d s t a w i ć swoje k r z y w d y . l o t n i c t w a wojskowego. G d y o ś m i e l i ł s i ę s k r y t y k o w a ć n i e ­
dopuszczalne metody p o s t ę p o w a n i a s w o i c h p r z e ł o ż o n y c h ,
Na m u r z e k r y t y k i p r z y u l i c y Permanentnej R e w o l u ­
został natychmiast aresztowany. W w y n i k u ś l e d z t w a spo­
c j i w y s t ę p u j e t e ż jeden, b y t a k rzec, ż e l a z n y d y s k u t a n t .
r z ą d z o n o a k t o s k a r ż e n i a , k t ó r y s k ł a d a ł s i ę z 50 p u n k t ó w .
N a p i s a ł on i w y w i e s i ł w sumie ponad d w a d z i e ś c i a gaze­
Zarzucono m u m . i n . , ż e w y s t ę p o w a ł z ż ą d a n i e m r e h a b i l i ­
tek. J e d n a k ż e w i e d z i o n y o s t r o ż n o ś c i ą w o l i nie u j a w n i a ć
tacji L i u Szao-ci oraz Teng Siao-pinga. W swej tacypao
swego nazwiska i podpisuje s i ę pseudonimem „ Z ł o t a M a ł -

716 717
 U s u n i ę t o go w s z a k ż e z s z e r e g ó w p a r t i i i w y r z u c o n o z w o j ­
L i Tian-szan s z c z e g ó ł o w o opisuje metody, j a k i e s t o s o w a ł y
ska, a p o t e m o d e s ł a n o do rodzinnej w s i w p r o w i n c j i Szan­
organa ś l e d c z e , aby w y m u s i ć na n i m przyznanie s i ę do
tung. A l e autor tacypao nie p o d d a ł s i ę i s i e d m i o k r o t n i e
w i n y : bicie, pozbawianie go ż y w n o ś c i i w o d y . T r w a ł o to
p r z y j e ż d ż a ł do P e k i n u s z u k a ć s p r a w i e d l i w o ś c i . Za k a ż d y m
120 d n i , lecz nie p r z y z n a ł się do w i n nie p o p e ł n i o n y c h .
razem t r a f i a ł do aresztu i o d w o ż o n o go pod k o n w o j e m do
P o t e m z o s t a ł skazany na 10 m i e s i ę c y p r z y m u s o w e j pracy.
miejsca zamieszkania. Te s k a r g i Czou Czuan-liena z a k o ń ­
W czasie o d b y w a n i a k a r y autora gazetki w o ż o n o do r ó ż ­
c z y ł y s i ę t y m , że w ł a d z e w o j s k o w e p o s t a n o w i ł y u k a r a ć go
n y c h m i e j s c o w o ś c i i pokazywano publicznie j a k o „ a g e n t a
jeszcze d o t k l i w i e j . S p o w o d o w a ł y , że zabrano m u k a r t k i
L i u Szao-ci". Do rodzinnej w s i L i Tian-szan w r ó c i ł z p i ę t ­
ż y w n o ś c i o w e . Odebrano t a k ż e k a r t k i jego rodzinie.
n e m „ k o n t r r e w o l u c j o n i s t y " . W ó w c z a s o p u ś c i ł a go żona,
W swej tacypao Czou Czuan-lien pisze, że oznacza to
a p ó ź n i e j z m a r ł a m u matka, w s k u t e k pobicia przez p r a ­
„ s k a z a n i e c a ł e j r o d z i n y na p o w o l n ą ś m i e r ć g ł o d o w ą " , d o ­
c o w n i k ó w s ł u ż b y b e z p i e c z e ń s t w a . O d trzech l a t szuka
maga s i ę s p r a w i e d l i w e g o rozpatrzenia swej s p r a w y i z w r ó ­
s p r a w i e d l i w o ś c i . W i e l o k r o t n i e p r z y j e ż d ż a ł do P e k i n u ze
cenia m u k a r t e k ż y w n o ś c i o w y c h . Z i n n y c h tacypao w y n i ­
skargami, lecz za k a ż d y m razem k o ń c z y ł o s i ę to areszto­
ka, że k a r a pozbawienia k a r t e k ż y w n o ś c i o w y c h jest d o ś ć
w a n i e m . Obecnie p r z y b y ł do stolicy i z n ó w bez s k u t k u .
często stosowana wobec osób, k t ó r e z t a k i c h l u b i n n y c h
P o s t a n o w i ł w i ę c n a p i s a ć i w y w i e s i ć g a z e t k ę w i e l k i c h hie­
w z g l ę d ó w p o p a d ł y w k o n f l i k t ze s w y m i z w i e r z c h n i k a m i
r o g l i f ó w . K o ń c z y się ona s ł o w a m i : „ L i n Piao i jego w s p ó l ­
w miejscu pracy.
n i k o m ż a d n y m sposobem nie uda się z a m a s k o w a ć swego
oblicza!" Gazetki w i e l k i c h h i e r o g l i f ó w n i e k i e d y pisane s ą „ k r w i ą
i ł z a m i " . T a k i e m o t t o d a ł swej tacypao r o b o t n i k z S y ­
Z k o l e i i n n y m ł o d y c z ł o w i e k , Czou Czuan-lien, k t ó r y
czuanu, k t ó r y relacjonuje, j a k funkcjonariusze aparatu
r ó w n i e ż b y ł d o w ó d c ą p l u t o n u w jednostce a r t y l e r i i prze­
władzy doprowadzili do samobójstwa 22-letnią s t u d e n t k ę .
ciwlotniczej, o ś w i a d c z a w swej gazetce, że nie b o i się
D z i e w c z y n ę zaszczuto, j a k w y n i k a z podanych f a k t ó w ,
niczego, że g o t ó w jest „ b r o n i ć l i n i i P r z e w o d n i c z ą c e g o Mao
w r a m a c h k a m p a n i i „ k r y t y k i Konfucjusza". A u t o r gazetki
do ostatniego t c h u " . N a s t ę p n i e w obszernej tacypao ataku.-
domaga s i ę w y s ł a n i a z P e k i n u specjalnej g r u p y dochodze­
je t y c h , k t ó r z y — jego zdaniem — „ u p a r c i e t r z y m a j ą się
niowej w celu ustalenia w i n n y c h . Z k o l e i robotnica z p r o ­
k o n t r r e w o l u c y j n e j l i n i i L i n Piao i n a l e ż ą do z g n i ł e j m n i e j ­
w i n c j i H e j l u n g c i a n g pisze o p r z e ś l a d o w a n i a c h , j a k i c h do­
s z o ś c i " . Po t y c h w s t ę p n y c h deklaracjach autor gazetki
z n a ł a ze s t r o n y tamtejszych w ł a d z . A u t o r c e tacypao nie
p r z y s t ę p u j e do opisu swojej s p r a w y . O t ó ż Czou Czuan-lien
w y p ł a c o n o z a s i ł k u chorobowego. N i e m o g ą c z a ł a t w i ć tej
jeszcze w 1970 r . u d o w o d n i ł k o r u p c j ę z a s t ę p c y d o w ó d c y
sprawy ani w z a k ł a d z i e pracy, ani w t e r e n o w y c h i n s t a n ­
swego b a t a l i o n u . W z w i ą z k u z t y m d o w ó d z t w o j e d n o s t k i
cjach, u d a ł a s i ę d o P e k i n u . W K C K P C h w y s ł u c h a n o j ą
natychmiast u r u c h o m i ł o system o b r o n n y : Czou Czuan-
w p r a w d z i e , ale ż a d n e j realnej pomocy nie o t r z y m a ł a . N a ­
-liena n i e z w ł o c z n i e aresztowano i ponad 5 m i e s i ę c y prze­
tomiast po powrocie do d o m u z o s t a ł a n a t y c h m i a s t areszto­
t r z y m y w a n o w w o j s k o w y m w i ę z i e n i u . W czasie prowadzo­
wana. Podczas ś l e d z t w a siedmiokrotnie p o b i t o j ą do u t r a t y
n y c h d o c h o d z e ń w r ę c z zasypywano go r ó ż n y m i f a ł s z y w y ­
p r z y t o m n o ś c i . J e d y n y m p o w o d e m aresztowania b y ł o to,
mi oskarżeniami. Głodzono. Bito. Turturowano. J e d n a k ż e
iż z ł o ż y ł a s k a r g ę w K o m i t e c i e C e n t r a l n y m K P C h . Przeby­
organa ś l e d c z e nie z d o ł a ł y niczego u d o w o d n i ć a u t o r o w i
w a ł a w w i ę z i e n i u ponad 8 m i e s i ę c y . . .
gazetki. W k o ń c u Czou Czuan-liena zwolniono z w i ę z i e n i a .
719
718
 R e l a c j o n u j ą c z a w a r t o ś ć gazetek w i e l k i c h h i e r o g l i f ó w , c i w k o d o m i n u j ą c e m u p r ą d o w i n a s t r o j ó w , w o l ą na w s z e l k i
nie s p o s ó b p o m i n ą ć , iż z biegiem czasu z a c z y n a j ą p o j a w i a ć w y p a d e k p o z o s t a ć a n o n i m o w i . W i d a ć j e d n a k ż e zorganizo­
s i ę t a k ż e t e k s t y nieco innego rodzaju. I tak n p . jedna w a n ą k o n t r a k c j ę maoistowskich w ł a d z .
z w i s z ą c y c h tacypao stanowi d o ś ć z a w i ł y t r a k t a t teoretycz­ W p e w n y m momencie r o z w i j a j ą c e się szybko w y d a r z e ­
n y , k t ó r y a n o n i m o w y autor k o ń c z y k o n k l u z j ą : „ N i e na­ nia w k r a c z a j ą w j a k o ś c i o w o n o w ą fazę. W d n i u 24 czerw­
l e ż y z b y t n i o p r z e c i ą g a ć l i n i i a t a k u " . W i n n e j gazetce nie ca na m u r a c h P e k i n u p o j a w i a j ą się gazetki z a w i e r a j ą c e
w y m i e n i o n y z nazwiska d y r e k t o r polemizuje z opisami, g w a ł t o w n y atak przeciwko k i e r o w n i c t w u p a r t y j n e m u p r o ­
j a k i e zaprezentowali na p e k i ń s k i m murze d w a j podlegli w i n c j i Ciangsi. P i ę c i u r o b o t n i k ó w , k t ó r z y podpisali g a z e t k ę
m u p r a c o w n i c y , i dochodzi do w n i o s k u , iż chcieli oni po w f o r m i e l i s t u otwartego do p r z e w o d n i c z ą c e g o Mao, oskar­
p r o s t u „ z n i e s ł a w i ć dobre i m i ę naszej f a b r y k i " . Najbardziej ża k i e r o w n i c t w o s w y c h z a k ł a d ó w o „ p l a n o w a n i e zamachu
charakterystyczna d l a tego drugiego n u r t u jest gazetka stanu". A u t o r z y tacypao o s k a r ż a j ą t a k ż e k i e r o w n i c t w o f a ­
p o ś w i ę c o n a „ Z ł o t e j M a ł p i e " . A u t o r z y tej gazetki p o d a j ą , b r y k i o s a b o t a ż i zahamowanie k a m p a n i i „ k r y t y k i L i n
że osobnik w y s t ę p u j ą c y pod t y m pseudonimem n a z y w a się Piao i K o n f u c j u s z a " w ś r ó d k o l e k t y w u z a k ł a d ó w .
Czen Tsia-hou i pracuje w P e k i ń s k i e j Fabryce B u d o w y
W d n i u 25 czerwca naklejono nowe gazetki, k t ó r e rela­
Maszyn n r 2. Posiada o n k r e w n y c h , i n f o r m u j e dalej gazet­
c j o n u j ą bardzo n a p i ę t ą s y t u a c j ę w p r o w i n c j i Ciangsi,
ka, k t ó r z y są reakcjonistami. N a s t ę p n i e autorzy tacypao
a z w ł a s z c z a w m i e ś c i e Nanczang, k t ó r e stanowi j e j stolicę.
c y t u j ą „ r e a k c y j n e w y p o w i e d z i " Czen Tsia-hou z okresu
A u t o r z y n o w y c h tacypao i n f o r m u j ą , że w tamtejszych za­
jego s t u d i ó w na U n i w e r s y t e c i e P e k i ń s k i m w latach p i ę ć ­
k ł a d a c h p r z e m y s ł o w y c h p r o d u k c j a z o s t a ł a przerwana, a na
d z i e s i ą t y c h . P r z y t a c z a j ą t e ż „ w ś c i e k ł e a t a k i " , j a k i e podej­
ulicach miasta dochodzi do s t a r ć . Podobne informacje za­
m o w a ł on później przeciwko „rewolucji kulturalnej". I n ­
c z y n a j ą n a p ł y w a ć z i n n y c h p r o w i n c j i , lecz gazetki za­
formacje te są bardzo s z c z e g ó ł o w e i d o k ł a d n e . W i d a ć w y ­
w i e r a j ą c e tego t y p u opisy są natychmiast zdzierane.
r a ź n i e , ż e k a r t o t e k i , k t ó r y m i p o s ł u g i w a l i się p i s z ą c y t ę
g a z e t k ę , są prowadzone s k r u p u l a t n i e . O c e n i a j ą c w y p o w i e ­ W d n i u 26 czerwca Agencja Reutera i n f o r m u j e w s w y m
dzi Czen Tsia-hou z ostatniego okresu, a u t o r z y gazetki serwisie, iż na terenie p r o w i n c j i Ciangsi d o s z ł o do p o w a ż ­
k o n s t a t u j ą , że „ r z u c a on oszczerstwa podobne do czar­ n y c h zajść, w w y n i k u k t ó r y c h zabito około 200 osób.
n y c h s ł ó w « Z a r y s u p r o j e k t u 571», opracowanego przez W ś r ó d ofiar — podaje lakoniczna depesza agencyjna — są
z d r a j c ę i k o n t r r e w o l u c j o n i s t ę L i n Piao". Gazetka k o ń c z y t a k ż e starcy i dzieci. D z i e ń p ó ź n i e j a m e r y k a ń s k a agencja
się w e z w a n i e m : „ Ż ą d a m y kategorycznie, aby k i e r o w n i c t w o U n i t e d Press I n t e r n a t i o n a l donosi z H o n g k o n g u , że w ostat­
w y d a ł o n a m Czen Tsia-hou na wiec w a l k i - k r y t y k i , a m y n i m czasie w co n a j m n i e j 12 miastach l u b p r o w i n c j a c h
pokażemy mu, jak realizować d y k t a t u r ę proletariatu!" Chin m i a ł y miejsce zbrojne starcia. P o d a j ą c t ę i n f o r m a c j ę ,
Charakterystyczne, że pod g a z e t k ą k r y t y k u j ą c ą „ Z ł o t ą a m e r y k a ń s k a agencja p o w o ł u j e s i ę na „ k o ł a d y p l o m a t y c z ­
M a ł p ę " n i e ma ż a d n y c h nazwisk. Podpis pod tekstem ne, kompetentne w sprawach c h i ń s k i c h " . Ż a d n e dalsze
b r z m i : „ S z e r o k i e Masy P e k i ń s k i e j F a b r y k i Maszyn n r 2". s z c z e g ó ł y d o t y c z ą c e sygnalizowanych przez obie agencje
Widocznie tamtego g o r ą c e g o lata 1974 r . d o ś ć t r u d n o jest w y d a r z e ń nie p r z e n i k n ę ł y do o p i n i i publicznej poza g r a ­
r e a l i z o w a ć d y r e k t y w ę , k t ó r a zaleca „ p ł y n ą ć pod p r ą d " . nicami Chin.
W k a ż d y m razie c i , k t ó r z y r z e c z y w i ś c i e w y s t ę p u j ą prze-
W n a s t ę p n y c h dniach gazetki w i e l k i c h h i e r o g l i f ó w na-

720 — Najnowsza. 721

dal u k a z u j ą się w Pekinie. A l e widoczna staje się t a k ż e
s p o ł e c z n e , k t ó r y c h i n i c j a t o r z y z p e w n o ś c i ą nie o c z e k i w a l i .
energiczna akcja ze s t r o n y aparatu w ł a d z y . F u n k c j o n a ­
D ł u g o t r w a ł a i prowadzona ze w z r a s t a j ą c ą i n t e n s y w n o ś c i ą
riusze o r g a n ó w b e z p i e c z e ń s t w a d z i a ł a j ą teraz zdecydowa­
kampania propagandowa p o b u d z i ł a a k t y w n o ś ć szerokich
nie i bez w d a w a n i a s i ę w j a k i e k o l w i e k dyskusje. Z r y w a ­
rzesz l u d n o ś c i . A l e w n a s t ę p s t w i e tej s y t u a c j i n a s t ą p i ł a
ją po p r o s t u z m u r ó w o g r o m n ą w i ę k s z o ś ć tacypao o k r y ­
nagle ż y w i o ł o w a eksplozja niezadowolenia i k r y t y c y z m u
tycznej t r e ś c i natychmiast, j a k t y l k o z o s t a n ą one n a k l e ­
wobec i s t n i e j ą c e j r z e c z y w i s t o ś c i s p o ł e c z n e j . Spontaniczny
jone. N i e u s u w a j ą natomiast gazetek p o d e j m u j ą c y c h pole­
k r y t y c y z m mas s k i e r o w a ł się s w y m ostrzem p r z e c i w k o
m i k ę z k r y t y k a m i maoistowskiego r e ż i m u . Z n i k a j ą t e ż , i to
praktyce politycznej maoizmu. D o t y c z y ł p r z y t y m c a ł e g o
nie w i a d o m o gdzie, g ł ó w n i bohaterowie o w y c h „ ś c i e n n y c h
maoistowskiego r e ż i m u , a nie t y l k o o k r e ś l o n e j g r u p y dzia­
r e p o r t a ż y " , k t ó r z y o p i s y w a l i swoje d o ś w i a d c z e n i a i prze­
ł a c z y w e w n ą t r z kierowniczego u k ł a d u , j a k to b y ł o pier­
życia. J e d n o c z e ś n i e g w a ł t o w n i e spada i n t e n s y w n o ś ć k a m ­
w o t n i e p o m y ś l a n e w zamierzeniach i n i c j a t o r ó w k a m ­
panii „ k r y t y k i L i n Piao i Konfucjusza". C a ł a ta g ł o ś n a
panii.
uprzednio akcja propagandowa zostaje wyciszona d o ś ć
M e c h a n i z m opisanego procesu, k t ó r y jest z j a w i s k i e m
nagle i n i e p o s t r z e ż e n i e . M o ż n a p o w i e d z i e ć , że r ó w n i e n i e ­
n o w y m w r z e c z y w i s t o ś c i s p o ł e c z n e j C h i n , z a s ł u g u j e na
spodziewanie, j a k się r o z p o c z ę ł a .
u w a ż n ą i w n i k l i w ą a n a l i z ę . Ż y w i o ł o w y w y b u c h niezado­
Przedstawione p o w y ż e j f a k t y p o z w a l a j ą sformułować wolenia i k r y t y c y z m u , z j a k i m z d e r z y ł a s i ę c a ł a k i e r o w n i ­
k i l k a w n i o s k ó w . Nie ulega w ą t p l i w o ś c i , iż k a m p a n i a a n t y - cza ekipa m a o i s t ó w , o d s ł o n i ł przede w s z y s t k i m a k t u a l n y
k o n f u c j a ń s k a z o s t a ł a zainicjowana j a k o specyficzna f o r m a stan ś w i a d o m o ś c i m ł o d e g o i ś r e d n i e g o pokolenia w C h i ­
walki w e w n ę t r z n e j w kierowniczym ugrupowaniu maoi­ nach. Ta bardzo liczna generacja w k r o c z y ł a j u ż w w i e k
s t ó w . M i a ł a ona p r z y g o t o w a ć s p o ł e c z e ń s t w o do i s t o t n y c h p r o d u k c y j n y i o d g r y w a coraz w i ę k s z ą r o l ę w s p o ł e c z n o -
p r z e t a s o w a ń personalnych w s t r u k t u r z e w ł a d z y . I w i ę ­ -gospodarczym ż y c i u k r a j u . N i e jest t e ż k w e s t i ą p r z y ­
cej — m i a ł a ona n i e j a k o w c i ą g n ą ć szerokie k r ę g i l u d n o ś c i p a d k u , że przedstawiciele tego w ł a ś n i e pokolenia w y s u n ę l i
do t o c z ą c e j się za k u l i s a m i r o z g r y w k i p o l i t y c z n e j . F r a k c j i się na pierwszy p l a n w ś r ó d a u t o r ó w gazetek w i e l k i c h hie­
ekstremistycznej c h o d z i ł o n a j w y r a ź n i e j o to, aby p o d e r w a ć r o g l i f ó w , k t ó r e rozklejane b y ł y na m u r a c h P e k i n u i i n ­
w oczach mas r e p u t a c j ę pragmatycznego u g r u p o w a n i a na n y c h miast w d r u g i e j p o ł o w i e czerwca 1974 r.
czele z Czou En-lajem. M a n i p u l a c j a ta m i a ł a w y t w o r z y ć
Ś w i a d o m o ś ć m ł o d e g o i ś r e d n i e g o pokolenia C h i ń c z y k ó w
o d d o l n ą p r e s j ę u ł a t w i a j ą c ą z m i a n y personalne. W zawoalo-
u k s z t a ł t o w a ł a się pod n i e z w y k l e s i l n y m naciskiem ideolo­
w a n y s p o s ó b atakowano uparcie o k r e ś l o n ą c z ę ś ć d z i a ł a c z y
g i c z n y m maoizmu. Z o s t a ł a u f o r m o w a n a w latach „ r e w o ­
po to, aby szerokie rzesze l u d n o ś c i niejako same z a c z ę ł y
l u c j i k u l t u r a l n e j " pod w p ł y w e m d z i a ł a l n o ś c i l e w a c k i c h
domagać się usunięcia ich z pełnionych funkcji. A kiedy
organizacji, k t ó r e o b e j m o w a ł y w ó w c z a s przeważającą
s k o m p r o m i t o w a n i przez p r o p a g a n d ę d z i a ł a c z e zostaliby
część m ł o d z i e ż y . Ś w i a d o m o ś ć c a ł e j tej generacji jest w i ę c
o d s u n i ę c i , przedstawiono b y to jako s p e ł n i e n i e postulatu
dziś g ł ę b o k o zdeformowana przez i d e o l o g i ę maoistowska.
o p i n i i s p o ł e c z n e j . J e d n a k ż e c a ł a ta misternie p o m y ś l a n a
Oznacza to, iż owo pokolenie rozpatruje realia życia spo­
akcja, skierowana w s ł o w a c h p r z e c i w k o K o n f u c j u s z o w i
ł e c z n e g o Chin w kategoriach d o k t r y n y politycznej m a o i ­
i L i n Piao, w ostatecznym rezultacie nie d o p r o w a d z i ł a do
zmu i nie dostrzega innej a l t e r n a t y w y . A l e r ó w n o c z e ś n i e
r o z s t r z y g n i ę ć w walce w e w n ę t r z n e j , lecz w y w o ł a ł a s k u t k i
narasta i p o t ę g u j e się ostra s p r z e c z n o ś ć m i ę d z y t ą zdefor-

722 46. 7 2 3
m o w a n ą ś w i a d o m o ś c i ą m ł o d e g o c z ł o w i e k a a jego d o ś w i a d ­ s ł u g u j e ona na odnotowanie, g d y ż jest j e d n o c z e ś n i e po­
czeniem ż y c i o w y m . Pod w p ł y w e m codziennych d o ś w i a d ­ ś r e d n i ą w p r a w d z i e , lecz w y m o w n ą i l u s t r a c j ą metod za­
c z e ń rodzi się k r y t y c y z m owego pokolenia wobec istnie­ stosowanych w ó w c z a s przez maoistowski r e ż i m w celu
j ą c e j r z e c z y w i s t o ś c i s p o ł e c z n e j . W o k r e ś l o n y c h okolicz­ s t ł u m i e n i a u j a w n i a j ą c y c h się na m a s o w ą s k a l ę nastro­
n o ś c i a c h ten k r y t y c y z m j u ż obecnie jest w stanie w y z w o ­
j ó w niezadowolenia. W maoistowskiej propagandzie poja­
lić masowe o d r u c h y otwartego protestu.
w i a s i ę w ó w c z a s znamienny m o t y w : apoteoza przemocy.
W y d a j e się, że na w s p o m n i a n ą w y ż e j s p r z e c z n o ś ć m i ę ­
I tak np. 9 lipca 1974 r. r o z g ł o ś n i a radiowa Ciangsi n a ­
dzy z d e f o r m o w a n ą ś w i a d o m o ś c i ą a d o ś w i a d c z e n i e m ż y c i o ­
dała audycję stwierdzającą m. in.: „Wrogowie klasowi m u ­
w y m m ł o d e g o i ś r e d n i e g o pokolenia w Chinach n a l e ż y
szą zostać surowo u k a r a n i [...] Wobec band c h u l i g a n ó w
z w r ó c i ć s z c z e g ó l n ą u w a g ę . W i e l e przemawia za t y m , że
musi b y ć zastosowana d y k t a t u r a [...] D y k t a t u r a m u s i b y ć
w niedalekiej p r z y s z ł o ś c i s p r z e c z n o ś ć ta odegra znacznie
t a k ż e r o z c i ą g n i ę t a na wszelkiego rodzaju s a b o t a ż y s t ó w
w i ę k s z ą r o l ę , n i ż j e s t e ś m y w stanie p r z e w i d z i e ć to
[ . . . ] " Analogiczne stanowisko w y r a ż a ł o k o l i c z n o ś c i o w y
dziś.
artykuł wstępny, opublikowany w „Zenmin Żypao"
Ż y w i o ł o w a eksplozja niezadowolenia i k r y t y c y z m u w o ­
1 sierpnia 1974 r . z okazji k o l e j n e j rocznicy powstania
bec maoistowskiego r e ż i m u d o p r o w a d z i ł a do r o z l e g ł y c h za­
c h i ń s k i c h sił z b r o j n y c h ; „ R z ą d z e n i e k r a j e m p r z y u ż y c i u
k ł ó c e ń w ż y c i u s p o ł e c z n y m i gospodarczym C h i n . Niestety
siły — c z y t a m y w n i m — s t a n o w i h i s t o r y c z n ą koniecz­
na temat dalszych w y d a r z e ń nie p r z e d o s t a ł y s i ę za g r a n i c ę
n o ś ć " . W t a k i to s p o s ó b m ł o d z i r o b o t n i c y i ż o ł n i e r z e skar­
ż a d n e informacje. R o z m i a r y i przebieg z a b u r z e ń , do j a ­
ż ą c y się w gazetkach w i e l k i c h h i e r o g l i f ó w do p r z e w o d n i ­
k i c h d o s z ł o , nie są w i ę c d o k ł a d n i e znane. Jedynie na p o d ­
stawie ź r ó d e ł p o ś r e d n i c h m o ż n a s t w i e r d z i ć , że skala i za­ czącego Mao okazali się nagle „ b a n d ą c h u l i g a n ó w " . Z o ­
sięg t r u d n o ś c i , j a k i e w y ł o n i ł y się nagle przed k i e r o w n i c z ą s t a l i uznani za „ s a b o t a ż y s t ó w " i „ w r o g ó w k l a s o w y c h " .
e k i p ą m a o i s t ó w , b y ł y bardzo p o w a ż n e . W i a d o m o w s z a k ż e , A brutalne ich rozpędzanie okazało się „historyczną k o ­
j a k maoistowskie u g r u p o w a n i e p o t r a k t o w a ł o t y c h wszyst­ niecznością".
k i c h , k t ó r z y ośmielili się publicznie s k r y t y k o w a ć p a n u ­ Przedstawione f a k t y d o w o d z ą , ż e m a o i s t o w s k i r e ż i m
jące w kraju porządki. w celu z d ł a w i e n i a k r y t y c y z m u i niezadowolenia w ś r ó d
I l u s t r u j e to tajna i n s t r u k c j a P r z e w o d n i c z ą c e g o Mao, mas nie z a w a h a ł s i ę s i ę g n ą ć po o r ę ż b r u t a l n e j przemocy.
K o m i t e t u Centralnego K P C h ' i Rady P a ń s t w o w e j , i n ­ I s t n i e j ą c e w k r a j u t r u d n o ś c i oraz n a p i ę c i a s p o ł e c z n e p r z y ­
s t r u k c j a , k t ó r ą w pierwszej p o ł o w i e lipca przekazano w ł a ­ t ł u m i ł y jednak t a k ż e na p e w i e n czas w a l k ę w e w n ę t r z n ą ,
dzom na szczeblu p r o w i n c j i . N a k a z y w a ł a ona p o d j ę c i e t o c z ą c ą s i ę w k i e r o w n i c z y m u g r u p o w a n i u m a o i s t ó w . Stan
najbardziej energicznych i stanowczych k r o k ó w w celu z a g r o ż e n i a z e p c h n ą ł j ą po prostu na dalszy p l a n . M a n i ­
opanowania s y t u a c j i . N a k a z y w a ł a surowe, b e z w z g l ę d n e festowane publicznie niezadowolenie l u d n o ś c i w y z w o l i ł o
karanie „ s a b o t a ż u i d y w e r s j i ze s t r o n y w r o g a klasowe­ n a t u r a l n ą t e n d e n c j ę do i n t e g r a c j i s t r u k t u r y w ł a d z y . Wiele
go"... p r z e m a w i a za t y m , że pragmatyczna grupa p r e m i e r a Czou
W l i p c u i sierpniu 1974 r . przeprowadzono w Chinach En-laja p o t r a f i ł a w y k o r z y s t a ć i s t n i e j ą c ą w ó w c z a s sytua­
k r ó t k o t r w a ł ą akcję p r o p a g a n d o w ą , k t ó r a stanowi swoistą c j ę w celu dalszego umocnienia s w y c h pozycji w n a j w y ż ­
o d p o w i e d ź na wywieszane masowo k r y t y c z n e gazetki. Z a - szym k i e r o w n i c t w i e .

724 725
 8. Sesja parlamentu i nowa konstytucja sefa Straussa, k t ó r y na zaproszenie r z ą d u c h i ń s k i e g o prze­
b y w a ł w ó w c z a s z w i z y t ą w Chinach. Pozostali c z ł o n k o w i e
Na ł a m a c h „ Z e n m i n Ż y p a o " z 18 stycznia 1975 r. u k a ­ maoistowskiego k i e r o w n i c t w a z c h o r y m p r e m i e r e m Czou
zuje się k o m u n i k a t , iż przed o ś m i u d n i a m i , to znaczy 8— E n - l a j e m na czele n i e m a l ż e w komplecie zasiadali w p i e r ­
10 stycznia, o b r a d o w a ł o I I p l e n u m K C K P C h d z i e s i ą t e j w s z y m r z ę d z i e prezydialnej t r y b u n y . K o m u n i k a t prasowy
k a d e n c j i , na k t ó r y m o m ó w i o n o prace przygotowawcze do na s a m y m w s t ę p i e skromnie n a d m i e n i a ł , iż „ n a d t r y b u n ą
sesji O g ó l n o c h i ń s k i e g o Zgromadzenia Przedstawicieli L u ­ P r e z y d i u m umieszczono o g r o m n y p o r t r e t Wielkiego Wodza
d o w y c h . D r u g a informacja zawarta w k o m u n i k a c i e jest P r z e w o d n i c z ą c e g o Mao".
znacznie bardziej sensacyjna: p l e n u m w y b r a ł o Teng Siao- Na p o c z ą t k u obrad w y ł o n i o n o 23 p r z e w o d n i c z ą c y c h
-pinga na stanowisko w i c e p r z e w o d n i c z ą c e g o K C oraz Zgromadzenia oraz p r e z y d i u m liczące 218 o s ó b . L i s t ę
c z ł o n k a S t a ł e g o K o m i t e t u B i u r a Politycznego K C K P C h . p r z e w o d n i c z ą c y c h o t w i e r a ł y nazwiska d w ó c h zaawanso­
N a s t ę p n e g o dnia o g ł o s z o n o , że od 13 do 17 stycznia w a n y c h w i e k i e m w e t e r a n ó w maoistowskiego k i e r o w n i ­
w W i e l k i e j H a l i L u d o w e j w Pekinie o b r a d o w a ł a pierwsza ctwa: Czu Te oraz T u n g P i - w u . J e d n ą z p r z e w o d n i c z ą c y c h
sesja O g ó l n o c h i ń s k i e g o Zgromadzenia Przedstawicieli L u ­ p a r l a m e n t u z o s t a ł a w d o w a po S u n Jat-senie i siostra ż o n y
d o w y c h czwartej kadencji. P o r z ą d e k dzienny posiedzenia, Czang Kaj-szeka, p a n i Sung C i n g - l i n g . F u n k c j ę general­
j a k i n f o r m u j e k o m u n i k a t prasowy, b y ł n a s t ę p u j ą c y : nego sekretarza p a r l a m e n t u powierzono W u Te.
zmiana k o n s t y t u c j i ; W p i e r w s z y m punkcie p o r z ą d k u dziennego c z ł o n e k B i u ­
sprawozdanie z p r a c y r z ą d u ; ra Politycznego K C , Czang Czun-ciao, w y g ł o s i ł referat
w y b ó r i mianowanie n a j w y ż s z y c h w ł a d z p a ń s t w o w y c h . w sprawie nowej k o n s t y t u c j i . Referat ten jest bardzo k r ó t ­
Z w o ł a n i e sesji O Z P L z a s k o c z y ł o s p o ł e c z e ń s t w o c h i ń s k i e k i — o p u b l i k o w a n y w prasie p e k i ń s k i e j tekst l i c z y w j ę z y ­
i o b s e r w a t o r ó w zagranicznych, m i m o iż zapowiadano ją k u p o l s k i m 6,5 s t r o n y maszynopisu.* Na w s t ę p i e m ó w c a
w ostatnich latach w i e l o k r o t n i e . Przed posiedzeniem sesji o ś w i a d c z y ł , że „ p e w n e f r a g m e n t y " K o n s t y t u c j i ChRL
nie o d b y ł y się b o w i e m w y b o r y , a kadencja poprzedniego z 1954 r. „są j u ż dziś nieaktualne", i z a p r o p o n o w a ł , aby
p a r l a m e n t u w y g a s ł a j u ż d o ś ć d a w n o . Po raz ostatni obra­ liczbę a r t y k u ł ó w u s t a w y zasadniczej z m n i e j s z y ć ze 106
d o w a ł on 14 g r u d n i a 1964 r., c z y l i przed p r z e s z ł o d z i e s i ę ­ do 30. Referent nie o m ó w i ł ani t e ż b l i ż e j nie scharaktery­
ciu l a t y . J e d n a k ż e oficjalny k o m u n i k a t prasowy w y j a ś n i a ł z o w a ł w s z y s t k i c h p o s t u l o w a n y c h zmian, lecz p o p r z e s t a ł na
t ę k w e s t i ę . O k a z a ł o się mianowicie, iż n o w y s k ł a d n a j ­ w y m i e n i e n i u zaledwie n i e k t ó r y c h z n i c h . W s w y m r e f e r a ­
w y ż s z e g o o r g a n u w ł a d z y p a ń s t w o w e j nie z o s t a ł w y ł o ­ cie Czang Czun-ciao szeroko n a w i ą z y w a ł do t y c h w y p o ­
n i o n y w w y n i k u w y b o r ó w powszechnych, lecz d e p u t o w a ­ w i e d z i i h a s e ł Mao Tse-tunga, k t ó r e w ostatnim czasie
n y c h do p a r l a m e n t u po prostu o d g ó r n i e w y t y p o w a n o s t a r a ł a się e k s p o n o w a ć maoistowska propaganda. M o ż n a
w bliżej nie o k r e ś l o n y m t r y b i e „ s z e r o k i c h k o n s u l t a c j i " . b y ł o to o d c z y t a ć j a k o postulat w p r o w a d z e n i a t y c h h a s e ł
W sesji Zgromadzenia u c z e s t n i c z y ł o 2 864 d e p u t o w a ­ i c y t a t ó w do tekstu nowej k o n s t y t u c j i .
n y c h . N a l e ż y o d n o t o w a ć , iż w obradach nie w z i ą ł u d z i a ł u * Wszystkie przytoczone cytaty z dokumentów pierwszej sesji
Mao Tse-tung. W czasie gdy w Pekinie t r w a ł y prace sesji, OZPL czwartej kadencji zostały zaczerpnięte z „Zenmin Żypao"
p r z y j ą ł on w jednej ze s w y c h r e z y d e n c j i poza stolicą — z dnia 20 1 1975 r. Komunikat prasowy o obradach parlamentu
p r z e w o d n i c z ą c e g o zachodnioniemieckiej CSU, Franza Jo- ukazał się na łamach „Zenmin Żypao" w dniu 19 1 1975 r.

726 727
 Na s z c z e g ó l n ą u w a g ę z a s ł u g u j ą f r a g m e n t y referatu w y zasadniczej z dotychczas o b o w i ą z u j ą c ą pozwala w y r o ­
Czang Czun-ciao, o d n o s z ą c e s i ę do oceny aktualnej sytua­ bić sobie p o g l ą d na o g ó l n y k i e r u n e k w p r o w a d z o n y c h
c j i w e w n ę t r z n e j w Chinach. Generalnie rzecz b i o r ą c , m ó w ­ zmian. Przede w s z y s t k i m n o w a k o n s t y t u c j a jest n i e s ł y c h a ­
ca s t a r a ł s i ę n a k r e ś l i ć bardzo r ó ż o w y obraz rzeczywisto­ nie lapidarna. S k ł a d a s i ę ona zaledwie z 30 a r t y k u ł ó w .
ści s p o ł e c z n e j maoistowskiego r e ż i m u , k t ó r a , w e d ł u g jego Z a r ó w n o w preambule, j a k i w t e k ś c i e zawiera w i e l e de­
s ł ó w , „ j e s t j a k w s c h o d z ą c e s ł o ń c e " . R ó w n o c z e ś n i e jednak k l a r a c j i o charakterze p o l i t y c z n y m . Wiele maoistowskich
z referatu Czang Czun-ciao w y n i k a , iż w k r a j u nie wszy­ h a s e ł zamieszczono w niej w b r z m i e n i u d o s ł o w n y m .
stko jest w najlepszym p o r z ą d k u . „ W n i e k t ó r y c h z a k ł a ­ W preambule k o n s t y t u c j i p o d k r e ś l o n o , iż i d e o l o g i c z n ą p o d ­
dach — s t w i e r d z i ł on — j e d y n i e f o r m a l n i e istnieje socjali­ s t a w ę w s p ó ł c z e s n y c h C h i n stanowi maoizm. W d o ś ć g ó r ­
styczny system w ł a s n o ś c i , ale w r z e c z y w i s t o ś c i w ł a d z a n o l o t n y c h frazach zaakcentowano znaczenie „ w i e l k i e g o
k i e r o w n i c z a nie znajduje się w r ę k a c h szerokich rzesz z w y c i ę s t w a W i e l k i e j Proletariackiej R e w o l u c j i K u l t u r a l ­
robotników". I następnie oświadczył: „Wiele odcinków, n e j " . Uczyniono z a s a d ą k o n s t y t u c y j n ą h a s ł o : „ K o n t y n u o ­
jeśli nie opanuje i c h p r o l e t a r i a t , to opanuje b u r ż u a z j a . w a ć r e w o l u c j ę w w a r u n k a c h d y k t a t u r y p r o l e t a r i a t u ! " Jed­
Dziadyga Konfucjusz z m a r ł ponad dwa t y s i ą c e l a t t e m u , n o c z e ś n i e nie w e s z ł y do niej te f r a g m e n t y k o n s t y t u c j i
ale jeżeli p r o l e t a r i a t nie w y m i e c i e t y c h ś m i e c i , to one z 1954 r., k t ó r e m ó w i ł y o „ n i e w z r u s z o n e j p r z y j a ź n i ze
same nie z n i k n ą " . W k o n k l u z j i referent w j e d n y m k r ó c i u t ­ Z w i ą z k i e m Radzieckim" i określały w a l k ę o pokój jako
k i m zdaniu n a d m i e n i ł , że n a l e ż y „ k o n t y n u o w a ć i p o g ł ę ­ podstawowy k i e r u n e k p o l i t y k i p a ń s t w a (art. 1). W p r o w a ­
b i a ć k a m p a n i ę k r y t y k i L i n Piao i Konfucjusza". Zazna­ dzono natomiast z a s a d ę , iż „ C h i n y n i g d y nie b ę d ą super­
czył t a k ż e , iż C h i n y „ n i e d ą ż ą do h e g e m o n i i " i nie c h c ą m o c a r s t w e m " . K r ó t k i tekst a k t u k o n s t y t u c y j n e g o zawiera
s t a ć s i ę „ s u p e r m o c a r s t w e m " . I wreszcie na z a k o ń c z e n i e aż t r z y k r o t n e wezwanie do „ w a l k i z h e g e m o n i ą d w u su­
Czang Czun-ciao p o d k r e ś l i ł , ż e o g ł o s z e n i e nowej k o n s t y ­ permocarstw". Z a w i e r a on t a k ż e apele o r o z w i j a n i e „ p r z y ­
t u c j i stanie s i ę f a k t e m „ z a s ł u g u j ą c y m na g o r ą c y entuzjazm, g o t o w a ń do w o j n y " .
mas".
Ze spraw n a t u r y o g ó l n e j w a r t o t e ż o d n o t o w a ć , iż do
Nie jest jasne, czy podczas posiedzenia p a r l a m e n t u o d ­ tekstu nowej k o n s t y t u c j i nie w e s z ł y z poprzedniej w s z y ­
b y ł a się j a k a k o l w i e k dyskusja nad r e f e r a t e m Czang Czun- stkie s f o r m u ł o w a n i a d o t y c z ą c e sposobu r o z w i ą z a n i a w C h i ­
-ciao i p r o j e k t e m nowej k o n s t y t u c j i . K o m u n i k a t prasowy nach k w e s t i i narodowej. W szczególności p o m i n i ę t o a r t y ­
w s p o m i n a j e d y n i e , że obrady Zgromadzenia „ t o c z y ł y się k u ł y z a k a z u j ą c e wszelkiej d y s k r y m i n a c j i i ucisku m n i e j ­
w atmosferze radosnego entuzjazmu, n i e z ł o m n e j w o l i i bo­ szości n a r o d o w y c h . Jest to sprawa nader istotna, g d y ż
jowego ducha". Na temat d y s k u s j i nie m ó w i nic i nie C h i n y są p r z e c i e ż p a ń s t w e m w i e l o n a r o d o w y m , a m n i e j ­
w y m i e n i a ż a d n y c h nazwisk d y s k u t a n t ó w . W k o m u n i k a c i e szości n a r o d o w o ś c i o w e s t a n o w i ą d o ś ć znaczny odsetek i c h
znajduje s i ę natomiast i n t r y g u j ą c a w z m i a n k a , iż jeszcze l u d n o ś c i . N o w a k o n s t y t u c j a u c h y l a de facto ten s t o p i e ń
„ p r z e d o f i c j a l n y m o t w a r c i e m sesji" d e p u t o w a n i „ p r z e d y s ­ autonomii o k r ę g ó w n a r o d o w o ś c i o w y c h , j a k i p r z e w i d y w a ł a
kutowali najważniejsze dokumenty". uprzednia.
W d n i u 17 stycznia 1975 r . Zgromadzenie z a a p r o b o w a ł o Nowa k o n s t y t u c j a w p r o w a d z a t a k ż e istotne z m i a n y
tekst referatu Czang Czun-ciao i p r z y j ę ł o n o w ą k o n s t y ­ w strukturze najwyższych organów w ł a d z y p a ń s t w o w e j .
t u c j ę . P o r ó w n a n i e o g ł o s z o n e g o w k r ó t c e tekstu n o w e j u s t a - Przede w s z y s t k i m znosi ona u r z ą d P r z e w o d n i c z ą c e g o

728 729
 C h R L , a w i ę k s z o ś ć k o m p e t e n c j i g ł o w y p a ń s t w a przekazu­ k i c h postanowieniach nowej k o n s t y t u c j i uwidacznia s i ę
je S t a ł e m u K o m i t e t o w i O Z P L . Z d r u g i e j strony, k o n s t y ­ w y r a ź n a tendencja do stworzenia takiego mechanizmu
tucja zachowuje s z c z e g ó l n ą p o z y c j ę Mao Tse-tunga w ca­ w ł a d z y , k t ó r y nie podlega ż a d n y m f o r m o m k o n t r o l i spo­
ł y m mechanizmie w ł a d z y . A r t y k u ł 15 u s t a w y zasadniczej ł e c z n e j . Jest z r o z u m i a ł e , iż w tej s y t u a c j i r z e c z y w i s t y
stanowi b o w i e m : „ P r z e w o d n i c z ą c y K o m i t e t u Centralnego o ś r o d e k decyzji p o l i t y c z n y c h znajduje się poza k o n s t y t u ­
K P C h stoi na czele sił z b r o j n y c h p a ń s t w a " . J e d n o c z e ś n i e c y j n ą s t r u k t u r ą o r g a n ó w w ł a d z y p a ń s t w o w e j . Jest n i m
nowa k o n s t y t u c j a l i k w i d u j e k o l e g i a l n y organ z w i e r z c h ­ w istocie rzeczy n a j b l i ż s z e otoczenie „ W i e l k i e g o S t e r n i ­
n i c t w a nad a r m i ą , a mianowicie i s t n i e j ą c y uprzednio P a ń ­ k a " — p r z e w o d n i c z ą c e g o Mao.
s t w o w y K o m i t e t O b r o n y , k t ó r y m z mocy p r a w a k i e r o w a ł N o w a k o n s t y t u c j a u s t a l i ł a j e d n o l i t y w c a ł y m k r a j u sys­
P r z e w o d n i c z ą c y C h R L . Ponadto, o d n o t u j m y , postanowie­ tem o r g a n ó w w ł a d z y : p r z y w r ó c o n o terenowe zgromadze­
nia nowego a k t u k o n s t y t u c y j n e g o silnie a k c e n t u j ą i nie­ nia przedstawicieli l u d o w y c h . Natomiast i s t n i e j ą c e „ k o ­
jako rozszerzają rolę wojska w życiu społecznym kraju. mitety rewolucyjne" zostały przekształcone w ciała admi-
N o w a k o n s t y t u c j a p o d k r e ś l a b o w i e m , iż maoistowskie siły nistracyjno-wykonawcze tychże terenowych zgromadzeń.
zbrojne są „ a r m i ą b o j o w ą , a j e d n o c z e ś n i e a r m i ą pracy J e d n o c z e ś n i e zniesiono z a s a d ę w y b i e r a l n o ś c i o r g a n ó w w ł a ­
i a r m i ą p r o d u k c y j n ą " . Do s k ł a d u sił z b r o j n y c h w ł ą c z o n o dzy na w s z y s t k i c h szczeblach — od O Z P L poprzez p r o ­
t a k ż e m i l i c j ę . R e a s u m u j ą c , n a l e ż y s t w i e r d z i ć , iż u c h w a ­ w i n c j e aż do sienu. Organa przedstawicielskie — i to sta­
lona k o n s t y t u c j a u t r w a l a i umacnia system osobistej w ł a ­ n o w i nader istotne n o v u m — nie są p o w o ł y w a n e w drodze
dzy M a o Tse-tunga. w y b o r ó w , lecz w t r y b i e nie o k r e ś l o n y c h b l i ż e j „ k o n s u l t a ­
c j i " . N i e o k r e ś l o n o w s z c z e g ó l n o ś c i , k t o i z k i m ma prze­
W p o r ó w n a n i u do i s t n i e j ą c e g o stanu prawnego k o n ­
p r o w a d z a ć owe d o ś ć m i t y c z n e „ k o n s u l t a c j e " .
s t y t u c j a z 17 stycznia 1975 r. znacznie uszczupla k o m p e ­
tencje p a r l a m e n t u — O g ó l n o c h i ń s k i e g o Zgromadzenia J e d n ą z najistotniejszych z m i a n w p r o w a d z o n y c h przez
Przedstawicieli L u d o w y c h . W gruncie rzeczy p a r l a m e n t n o w ą k o n s t y t u c j ę jest l i k w i d a c j a o r g a n ó w p r o k u r a t o r s k i c h
o t r z y m a ł jedynie p r a w o do w p r o w a d z a n i a z m i a n w k o n ­ oraz b e z p o ś r e d n i e p o d p o r z ą d k o w a n i e s ą d ó w t e r e n o w y m
stytucji, mianowania Stałego Komitetu O Z P L i rządu, k o m i t e t o m r e w o l u c y j n y m o d p o w i e d n i c h szczebli. A k t k o n ­
u c h w a l a n i a p l a n ó w gospodarczych na wniosek r z ą d u oraz s t y t u c y j n y nic nie m ó w i o n i e z a w i s ł o ś c i s ą d ó w oraz o p r a ­
w y s ł u c h i w a n i a s p r a w o z d a ń r z ą d o w y c h . P o w a ż n e m u ogra­ wie o s k a r ż o n e g o do o b r o n y . K o n s t y t u c j a nie wspomina
niczeniu ulega i n i c j a t y w a ustawodawcza p a r l a m e n t u , g d y ż r ó w n i e ż o k o n i e c z n o ś c i przestrzegania p r a w o r z ą d n o ś c i
w m y ś l nowej k o n s t y t u c j i m o ż e on u c h w a l a ć u s t a w y przez p a ń s t w o i o b y w a t e l i . S t a n o w i ona natomiast w y ­
j e d y n i e na wniosek K C K P C h . Z l i k w i d o w a n o t e ż u p r a w ­ r a ź n i e : „ F u n k c j e o r g a n ó w p r o k u r a t o r s k i c h są s p r a w o w a ­
nienia d e p u t o w a n y c h do i n t e r p e l a c j i poselskich. Jedno­ ne przez organa b e z p i e c z e ń s t w a r ó ż n y c h szczebli" (art. 25).
c z e ś n i e z a ś zniesiono n i e t y k a l n o ś ć p o s e l s k ą d e p u t o w a n y c h K o n s t y t u c j a zawiera t a k ż e niejasne postanowienie g ł o s z ą ­
i t p . Z k o l e i funkcje S t a ł e g o K o m i t e t u O Z P L z o s t a ł y spro­ ce, iż „ w p o s t ę p o w a n i u o r g a n ó w s ą d o w y c h m u s i b y ć r e a l i ­
wadzone n i e m a l ż e w y ł ą c z n i e do reprezentacji. Natomiast zowana l i n i a mas". J e d n o c z e ś n i e zaś stwierdza, że p r z y
kompetencje r z ą d u o k r e ś l o n o w s p o s ó b bardzo o g ó l n y r o z p a t r y w a n i u p o w a ż n y c h spraw k o n t r r e w o l u c y j n y c h „ n a ­
i enigmatyczny, co stwarza m o ż l i w o ś ć w i e l o r a k i c h , a co leży m o b i l i z o w a ć masy do k r y t y k i " . Te o g ó l n i k o w e frazy
w i ę c e j — z u p e ł n i e d o w o l n y c h i n t e r p r e t a c j i . W e wszyst- m o ż n a i n t e r p r e t o w a ć jako s w o i s t ą f o r m ę legalizacji sto-

731
730
sowanej od szeregu l a t p r a k t y k i p u b l i c z n y c h s a m o s ą d ó w . system k u l t u j e d n o s t k i . Tekst n o w e j k o n s t y t u c j i ukazuje
D a l s z ą d z i e d z i n ą , w k t ó r e j w p r o w a d z o n o bardzo istotne rzeczywisty charakter tego systemu lepiej, znacznie b a r ­
zmiany, jest sfera k o n s t y t u c y j n y c h p r a w i o b o w i ą z k ó w dziej p r z e k o n y w a j ą c o n i ż d z i e s i ą t k i analiz, k t ó r e m o ż n a
o b y w a t e l i . N a l e ż y o d n o t o w a ć , iż w t y m zakresie nowa by przeprowadzić.
k o n s t y t u c j a p o w t a r z a n i e k t ó r e socjalistyczne zasady z po­ W d r u g i m p u n k c i e p o r z ą d k u dziennego sesja O Z P L w y ­
przedniej u s t a w y zasadniczej, np. z a s a d ę „od k a ż d e g o w e ­ s ł u c h a ł a r e f e r a t u p r e m i e r a Czou En-laja, k t ó r y złożył
d ł u g jego z d o l n o ś c i , k a ż d e m u w e d ł u g p r a c y " (art. 9). J e d ­ sprawozdanie z pracy r z ą d u . A c z k o l w i e k referent nie po­
n a k ż e — co w y p a d a p o d k r e ś l i ć — ogromna w i ę k s z o ś ć po­ w i e d z i a ł tego w y r a ź n i e , b y ł o to w istocie rzeczy sprawo­
s t a n o w i e ń k o n s t y t u c j i z 1954 r., k t ó r e p r e c y z o w a ł y p r a w a zdanie z d z i a ł a l n o ś c i o r g a n ó w r z ą d o w y c h przez okres p o ­
obywatelskie, nie z n a l a z ł a się w t e k ś c i e nowego a k t u k o n ­ nad d z i e s i ę c i u lat, g d y ż t y l e czasu u p ł y n ę ł o od ostatniej
stytucyjnego. I tak np. p o m i n i ę t o a r t y k u ł 85 poprzedniej sesji poprzedniego p a r l a m e n t u . Sprawozdanie to, d o d a j m y ,
k o n s t y t u c j i , s t a n o w i ą c y , iż „ w s z y s c y obywatele są r ó w n i l i c z y w t ł u m a c z e n i u na j ę z y k polski około 11 s t r o n znor­
wobec p r a w a " . W stosunku do stanu i s t n i e j ą c e g o w do­ malizowanego maszynopisu, z czego p o ł o w a d o t y c z y p r o ­
tychczasowej k o n s t y t u c j i znacznie z a w ę ż o n o r ó w n i e ż k a t a ­ b l e m ó w p o l i t y k i zagranicznej.
log p r a w o b y w a t e l s k i c h , nie p o w t a r z a j ą c po p r o s t u w i e l u Na w s t ę p i e swego sprawozdania p r e m i e r Czou En-laj
z a ł o ż e ń , k t ó r e t a m t e n a k t p r e c y z o w a ł (np. nie p o w t ó r z o n o z naciskiem p o d k r e ś l a , iż w c i ą g u m i n i o n y c h 10 l a t „ n a j ­
a r t y k u ł ó w proklamujących swobodę badań naukowych ważniejsze wydarzenie w życiu politycznym wszystkich
i t w ó r c z o ś c i artystycznej). N a j i s t o t n i e j s z ą s p r a w ę stanowi narodowości całego k r a j u " stanowiła „rewolucja k u l t u r a l ­
w s z a k ż e fakt, iż z t e k s t u n o w e j k o n s t y t u c j i z o s t a ł y usu­ na", k t ó r a , j a k n i e z w ł o c z n i e nadmienia, „ b y ł a osobiście
n i ę t e wszystkie postanowienia z a w i e r a j ą c e materialne zainicjowana i k i e r o w a n a przez W i e l k i e g o Wodza, P r z e ­
gwarancje p r a w o b y w a t e l s k i c h . B y ł y to przepisy k o n k r e ­ w o d n i c z ą c e g o M a o " . W y g ł o s z o n e przez p r e m i e r a sprawo­
tyzujące w istotny sposób prawa obywateli. zdanie zmierza do uzasadnienia s ł u s z n o ś c i i p r a w i d ł o ­
W a r t o d o d a ć , iż w omawianej części nowa k o n s t y t u c j a w o ś c i „ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " . Ś w i a d c z ą o t y m wszystkie
zawiera przepisy, k t ó r e są c z y s t ą f i k c j ą . I tak np. w a r t y ­ tezy, c a ł a k o n s t r u k c j a referatu, a t a k ż e tok m y ś l e n i a r e ­
k u l e 26 przyznaje ona o b y w a t e l o m p r a w o wyborcze, pod­ ferenta. R ó w n o c z e ś n i e z a ś , co jest wysoce znamienne,
czas gdy inne postanowienia z n o s z ą w y b i e r a l n o ś ć wszyst­ p r e m i e r Czou En-laj z t r y b u n y p a r l a m e n t u przyznaje
k i c h o r g a n ó w w ł a d z y p a ń s t w o w e j od g ó r y do d o ł u . Kogo istnienie w k r a j u opozycji n e g u j ą c e j p o t r z e b ę i z a s a d n o ś ć
w i ę c m a j ą w y b i e r a ć obywatele? „ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " . S ą ludzie — stwierdza on — g ł o ­
Generalnie b i o r ą c , n o w a k o n s t y t u c j a z 17 stycznia s z ą c y , iż „ w y r z ą d z i ł a ona p o w a ż n e szkody r o z w o j o w i na­
1975 r. stanowi d o k u m e n t o d s ł a n i a j ą c y ponure oblicze szej gospodarki n a r o d o w e j " . P o d e j m u j ą c z n i m i bezpo­
maoistowskiego r e ż i m u . Jest ona k o n s t y t u c y j n y m aktem średnią polemikę, oświadcza następnie: „ F a k t y dają do­
w d r a ż a n i a ś l e p e g o p o s ł u s z e ń s t w a . A j e d n o c z e ś n i e jest do­ b i t n ą o d p o w i e d ź na te w y m y s ł y r e a k c j o n i s t ó w " . A l e w t o ­
k u m e n t e m l e g a l i z u j ą c y m system samowoli i bezprawia, k u s w y c h dalszych w y w o d ó w nie wskazuje wcale t y c h
t e r r o r u i deptania e l e m e n t a r n y c h p r a w obywatelskich. faktów.
Jest a k t e m p r z y o b l e k a j ą c y m w a u t o r y t e t p r a w a r e ż i m Analogicznie j a k to m i a ł o miejsce na X z j e ź d z i e K P C h ,
osobistej w ł a d z y „ W i e l k i e g o Wodza" oraz s a n k c j o n u j ą c y m r ó w n i e ż t y m razem referat p r e m i e r a Czou En-laja n i e

732 733
przedstawia d o s ł o w n i e ż a d n e j analizy stanu gospodarki Blisko p o ł o w ę swego sprawozdania p r e m i e r Czou En-laj
narodowej C h i n . N i e zawiera j a k i e j k o l w i e k p r ó b y ukaza­ p o ś w i ę c i ł problematyce a k t u a l n e j s y t u a c j i m i ę d z y n a r o d o ­
nia zjawisk i tendencji w y s t ę p u j ą c y c h w s t r u k t u r z e gos­ wej oraz p o l i t y k i zagranicznej C h i n . W y d a j e się, ż e nie
podarczej k r a j u . Nie wskazuje t e ż t r u d n o ś c i i w ę z ł o w y c h ma potrzeby bardziej s z c z e g ó ł o w e g o prezentowania w y ­
p r o b l e m ó w , k t ó r e n a l e ż y r o z w i ą z y w a ć . Referent u c h y l a się n u r z e ń referenta w tej dziedzinie, g d y ż w zasadzie p o w t ó ­
j e d n o c z e ś n i e od analitycznego przedstawienia p o l i t y k i eko­ r z y ł o n to, co m ó w i ł na X zjeździe K P C h w s i e r p n i u 1973 r.
nomicznej r z ą d u , k t ó r y m k i e r u j e . B r z m i to w r ę c z n i e ­ R ó w n i e ż w t y m p r z e m ó w i e n i u p u n k t e m w y j ś c i a wszyst­
wiarygodnie, ale w c a ł y m referacie nie ma ani jednej k i c h ocen s t a ł a s i ę teza głosząca, iż „ s z c z e g ó l n ą c e c h ą
refleksji nad systemem z a r z ą d z a n i a g o s p o d a r k ą narodo­ obecnej s y t u a c j i m i ę d z y n a r o d o w e j jest kolosalny chaos,
w ą . Nie ma d o s ł o w n i e ż a d n y c h i n f o r m a c j i na temat f i n a n ­ k t ó r y z biegiem czasu coraz bardziej p o w i ę k s z a s i ę " . Re­
s ó w p a ń s t w a , p o l i t y k i socjalnej i t p . Referent ogranicza się ferent z a a k c e n t o w a ł p o t r z e b ę w a l k i „z h e g e m o n i ą d w ó c h
do p o w t ó r z e n i a t y c h s l o g a n ó w i h a s e ł , k t ó r e w y m i e n i ł p ó ł ­ supermocarstw — S t a n ó w Zjednoczonych i Z w i ą z k u Ra­
tora r o k u w c z e ś n i e j , p r z e m a w i a j ą c z t r y b u n y X zjazdu dzieckiego". N a s t ę p n i e z a ś s k o n c e n t r o w a ł się w y ł ą c z n i e na
KPCh. o b e l ż y w y c h i w u l g a r n y c h w y p a d a c h antyradzieckich. Je­
Z a s t o s o w a n ą przez p r e m i e r a Czou En-laja m e t o d ę i n f o r ­ szcze raz p o w t ó r z y ł t e ż z n a n ą t e z ę o „ p o z o r o w a n y m ataku
m o w a n i a o stanie gospodarki narodowej najlepiej i l u s t r u j ą Z w i ą z k u Radzieckiego na Wschodzie w c e l u p r z y g o t o w a ­
te dane liczbowe, k t ó r e p o d a ł w s w y m referacie. W k r ó ­ nia rzeczywistego ataku na Z a c h ó d " . Z c a ł ą j a s n o ś c i ą opo­
c i u t k i m akapicie w y m i e n i ł o n w sumie 13 s y n t e t y c z n y c h w i e d z i a ł s i ę t a k ż e p r z e c i w k o o d p r ę ż e n i u w atmosferze sto­
wskaźników dotyczących niektórych rodzajów produkcji s u n k ó w m i ę d z y n a r o d o w y c h i p r z e p o w i a d a ł , że „ p e w n e g o
p r z e m y s ł o w e j i r o l n e j . J e d n a k ż e są to wszystko w s k a ź n i k i d n i a " nieuchronnie w y b u c h n i e nowa w o j n a ś w i a t o w a .
procentowe, p r z y c z y m p o d s t a w ą o b l i c z e ń jest stan „ N a r o d y w s z y s t k i c h k r a j ó w — s t w i e r d z i ł dalej p r e m i e r
z 1964 r. Ta z a ś podstawa nie jest znana c z y t e l n i k o w i Czou En-laj — m u s z ą p r z y g o t o w a ć s i ę do tego. N a ś w i e ­
r e f e r a t u , g d y ż r z ą d c h i ń s k i j u ż w 1960 r. z a p r z e s t a ł p u b l i ­ cie w s z ę d z i e m ó w i s i ę o o d p r ę ż e n i u i p o k o j u . Ś w i a d c z y
k o w a n i a w s z e l k i c h i n f o r m a c j i statystycznych i od tego to w y r a ź n i e , że na ś w i e c i e nie ma o d p r ę ż e n i a , nie m ó w i ą c
czasu nie ma ż a d n y c h oficjalnych ź r ó d e ł c h a r a k t e r y z u j ą ­ j u ż o t r w a ł y m p o k o j u . Obecnie n a r a s t a j ą p r z e s ł a n k i za­
cych stan gospodarki narodowej w Chinach. W t y c h o k o ­ r ó w n o r e w o l u c j i , j a k i w o j n y . O b o j ę t n i e , czy w o j n a w y ­
l i c z n o ś c i a c h przytoczone przez p r e m i e r a Czou En-laja da­ w o ł a r e w o l u c j ę , czy t e ż r e w o l u c j a zapobiegnie w o j n i e , sy­
ne liczbowe nie m o g ą d a ć i nie d a j ą p r z e c i ę t n e m u c z y t e l ­ tuacja m i ę d z y n a r o d o w a r o z w i j a s i ę przede w s z y s t k i m
n i k o w i w y o b r a ż e n i a o s y t u a c j i ekonomicznej k r a j u . M o g ą w k i e r u n k u k o r z y s t n y m d l a l u d u , a p r z y s z ł o ś ć ś w i a t a jest
one b y ć co n a j w y ż e j w s k a z ó w k ą dla s p e c j a l i s t ó w , k t ó r z y ś w i e t l a n a " . M ó w i ą c po p r o s t u , p r e m i e r Czou En-laj na­
posiadają obszerną i gromadzoną skrupulatnie od wielu kreślił „świetlaną" p e r s p e k t y w ę wojny światowej, której
lat d o k u m e n t a c j ę . T y l k o s p e c j a l i ś c i o b s e r w u j ą c y systema­ m o g ł a b y zapobiec t y l k o nie zdefiniowana bliżej „ ś w i a t o w a
tycznie e k o n o m i k ę C h i n m o g ą r o z s z y f r o w a ć przedstawione rewolucja".
liczby. N a w i a s e m m ó w i ą c , w y m a g a to d ł u g o t r w a ł y c h
i ż m u d n y c h o b l i c z e ń , s z a c u n k ó w oraz ekstrapolacji. Jesi Na u w a g ę z a s ł u g u j e o k o l i c z n o ś ć , iż p r e m i e r Czou En-laj
to w i ę c nad w y r a z s k o m p l i k o w a n e zadanie badawcze. u z n a ł za stosowne k i l k a k r o t n i e z a m a n i f e s t o w a ć n e g a t y w ­
n y stosunek maoistowskich C h i n do hegemonizmu. I za-

734 735
p e w n i a ł : „ N i g d y nie b ę d z i e m y hegemonem, n i g d y nie b ę ­ c zy ć , iż tekst sprawozdania z pracy r z ą d u , k t ó r y o p u b l i ­
d z i e m y supermocarstwem [ . . . ] " P o w r a c a j ą c do t e m a t u , j e ­ k o w a n o 31 g r u d n i a 1964 r. na ł a m a c h „ Z e n m i n Ż y p a o " ,
szcze raz d e k l a r o w a ł , iż C h i n y k i e r u j ą s i ę z a s a d ą : „ N i e nie zawiera f r a g m e n t u d o t y c z ą c e g o d ł u g o f a l o w y c h c e l ó w
n a l e ż y d ą ż y ć do hegemonii!" Podobne zapewnienia, j a k p o l i t y k i gospodarczej. Oznacza to, że przedstawiona przez
j u ż w s k a z y w a l i ś m y , s k ł a d a ł r ó w n i e ż Czang Czun-ciao premiera Czou En-laja koncepcja z o s t a ł a podana obecnie
w w y g ł o s z o n y m w c z e ś n i e j referacie o zmianach w k o n ­ do w i a d o m o ś c i publicznej z d z i e s i ę c i o l e t n i m o p ó ź n i e n i e m .
s t y t u c j i . Jak w i ę c r z e c z y w i ś c i e przedstawia się ten p r o ­ J u ż t e n f a k t jest z a s t a n a w i a j ą c y i w y m a g a w y j a ś n i e n i a .
blem? Dlaczego p o s t ą p i o n o w ten s p o s ó b ?
O t ó ż n a j c i e k a w s z ą i n i e w ą t p l i w i e n a j w a ż n i e j s z ą częścią O t ó ż przedstawiona przez premiera Czou En-laja k o n ­
r e f e r a t u p r e m i e r a Czou En-laja jest stosunkowo n i e w i e l ­ cepcja s t a n o w i n i e w ą t p l i w i e o d e j ś c i e od skrajnie w o l u n -
k i fragment, k t ó r y odnosi się do d ł u g o f a l o w y c h p l a n ó w t a r y s t y c z n y c h i a w a n t u r n i c z y c h h a s e ł , k t ó r e Mao Tse-tung
i f o r m u ł u j e perspektywiczne cele maoistowskiego r e ż i m u głosił w przededniu „ w i e l k i e g o s k o k u " i k t ó r e z d o ł a ł w ó w ­
na p o l u gospodarki. B r z m i on, j a k n a s t ę p u j e : czas n a r z u c i ć p a r t i i . Z a c y t o w a n y fragment r e f e r a t u d o w o ­
„ Z g o d n i e z w y t y c z n y m i P r z e w o d n i c z ą c e g o Mao, w spra­ dzi w i ę c w s p o s ó b o c z y w i s t y , iż pod koniec okresu „ r e g u ­
w o z d a n i u z prac r z ą d u , p r z e d s t a w i o n y m w s w o i m czasie l o w a n i a " gospodarki w k i e r o w n i c z y m u g r u p o w a n i u m a o i ­
Ogólnochińskiemu Zgromadzeniu Przedstawicieli L u d o ­ s t ó w zdawano sobie s p r a w ę z fiaska „ w i e l k i e g o s k o k u "
w y c h trzeciej k a d e n c j i , w s k a z y w a n o , że p o c z y n a j ą c od i częściowo zmodyfikowano koncepcję długofalowej poli­
trzeciego p l a n u p i ę c i o l e t n i e g o r o z w ó j naszej gospodarki t y k i gospodarczej Chin. J e d n a k ż e postanowiono t ę n o w ą
narodowej b ę d z i e o d b y w a ł się w d w ó c h fazach: podczas k o n c e p c j ę u t r z y m a ć w t a j e m n i c y , g d y ż podanie jej do
pierwszej fazy, w c i ą g u n a j b l i ż s z y c h 15 lat, to jest do publicznej w i a d o m o ś c i b y ł o b y r ó w n o z n a c z n e z o t w a r t y m
1980 r o k u , z b u d u j e m y n i e z a l e ż n y i w z g l ę d n i e k o m p l e k ­ p r z y z n a n i e m się do p o w a ż n y c h b ł ę d ó w . W istocie rzeczy
sowy system p r z e m y s ł u oraz c a ł e j gospodarki narodowej, o z n a c z a ł o b y to przyznanie s i ę do poniesionej k l ę s k i . Zacy­
natomiast w d r u g i e j fazie, k t ó r a t r w a ć b ę d z i e do k o ń c a t o w a n y f r a g m e n t r e f e r a t u Czou En-laja ś w i a d c z y , że
b i e ż ą c e g o stulecia, p r z e p r o w a d z i m y c a ł k o w i t ą moderniza­ w przededniu „ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " k i e r o w n i c z a ekipa
cję r o l n i c t w a , p r z e m y s ł u , systemu obronnego, n a u k i i tech­ maoistowska — a ściślej m ó w i ą c , o k r e ś l o n a część g r u p y
n i k i , aby w rezultacie nasza gospodarka narodowa zna­ rządzącej — wyciągnęła wnioski z ciężkiej porażki awan­
l a z ł a s i ę w p i e r w s z y m szeregu k r a j ó w ś w i a t a " . turniczego w o l u n t a r y z m u Mao Tse-tunga i p r z e w a r t o ś c i o ­
w a ł a w i s t o t n y s p o s ó b swe w y o b r a ż e n i a o p e r s p e k t y w a c h
Ten fragment r e f e r a t u p r e m i e r a Czou En-laja z a s ł u g u j e
r o z w o j o w y c h k r a j u . A l e m i m o tego nie p o t r a f i ł a ona l u b
na to, aby p r z y j r z e ć m u s i ę nieco u w a ż n i e j .
nie b y ł a w stanie skutecznie p r z e c i w s t a w i ć się nowej pre­
N a w s t ę p i e o d n o t u j m y : referent p o w o ł u j e się na spra­
sji w o l u n t a r y z m u „ W i e l k i e g o S t e r n i k a " , k t ó r a z n a l a z ł a
wozdanie z ł o ż o n e na f o r u m O Z P L poprzedniej kadencji,
wyraz w awanturniczych i subiektywistycznych hasłach
czyli przed dziesięciu laty. W t a m t y m w ł a ś n i e dokumen­
„ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " . I to jest pierwsze s p o s t r z e ż e n i e
cie, j a k t w i e r d z i , z o s t a ł a po raz pierwszy s f o r m u ł o w a n a
n a s u w a j ą c e się w z w i ą z k u z p r z y t o c z o n y m w y ż e j f r a g m e n ­
przez maoistowskie k i e r o w n i c t w o ta w ł a ś n i e koncepcja
tem sprawozdania z p r a c y r z ą d u .
p e r s p e k t y w i c z n y c h c e l ó w c h i ń s k i e j gospodarki narodowej,
k t ó r ą obecnie j e d y n i e p o w t ó r z y ł . W y p a d a j e d n a k ż e zazna- Następna uwaga dotyczy formy, w jakiej koncepcja

47 — Najnowsza. 737
736
 p e r s p e k t y w i c z n y c h c e l ó w r o z w o j u gospodarczego Chin zo­ d e r n i z a c j i " systemu gospodarczego C h i n do k o ń c a obec­
s t a ł a przedstawiona przez p r e m i e r a Czou En-laja. Nie spo­ nego stulecia. J e d n o c z e ś n i e z a ś s c h a r a k t e r y z o w a ł i n t e n ­
s ó b nie z a u w a ż y ć , że to nad w y r a z lakoniczne s f o r m u ł o ­ cję p r z y ś w i e c a j ą c ą p l a n o w a n y m zamierzeniom. P o w i e d z i a ł
wanie jest nieprecyzyjne i mgliste. G ł ó w n e strategiczne w y r a ź n i e , iż w istocie rzeczy chodzi o to, aby gospodarka
zadanie p i ę t n a s t o l e c i a 1965—1980 referent o k r e ś l i ł jako narodowa C h i n „ z n a l a z ł a s i ę w p i e r w s z y m szeregu k r a ­
„ b u d o w ę n i e z a l e ż n e g o i w z g l ę d n i e kompleksowego syste­ j ó w ś w i a t a " . I w t y m t k w i sedno s p r a w y : d o s t a ć s i ę do
m u [...] gospodarki n a r o d o w e j " . Nie w y j a ś n i ł natomiast, światowej czołówki! S t a n ą ć w rzędzie pierwszych mo­
j a k i e w a r u n k i p o w i n n a s p e ł n i ć c h i ń s k a gospodarka, aby carstw ś w i a t a !
u z n a ć j ą za „ s y s t e m n i e z a l e ż n y " ? I o d czego w o g ó l e ma Nie ulega w ą t p l i w o ś c i , iż u ź r ó d e ł p r o k l a m o w a n e j przez
ona b y ć „ n i e z a l e ż n a " ? Czy m o ż e od gospodarki ś w i a t o ­ Mao Tse-tunga p o l i t y k i „ w i e l k i e g o s k o k u " l e ż a ł y w i e l k o ­
wej? Analogicznie przedstawia się sprawa z d r u g i m c z ł o ­ mocarstwowe i hegemonistyczne d ą ż e n i a . „ W i e l k i skok"
n e m omawianej f o r m u ł y . Cóż w istocie rzeczy oznacza te­ miał przyspieszyć realizację tych zamierzeń i celów. Miał
za g ł o s z ą c a , iż system gospodarczy C h i n ma s t a ć s i ę s ł u ż y ć u r z e c z y w i s t n i e n i u t y c h c e l ó w w c i ą g u k i l k u lat.
„ w z g l ę d n i e k o m p l e k s o w y " ? Jakie k r y t e r i a oceny n a l e ż y K i e d y p o l i t y k a ta o k a z a ł a s i ę nierealna i d o p r o w a d z i ł a do
z a s t o s o w a ć , aby u s t a l i ć t ę w ł a ś c i w o ś ć gospodarki narodo­ t r a g i c z n y c h z a ł a m a ń , k i e r o w n i c z e ugrupowanie m a o i s t ó w
w e j w odniesieniu do tak w i e l k i e g o k r a j u j a k Chiny? o d s t ą p i ł o od niej i pod koniec 1964 r . w i s t o t n y s p o s ó b
Czy w momencie gdy p r e m i e r Czou En-laj w y g ł a s z a ł te z m o d y f i k o w a ł o swe perspektywiczne zamierzenia. Posta­
s ł o w a po raz pierwszy, to znaczy w 1964 r., system gospo­ nowiono p r z e s u n ą ć w czasie r e a l i z a c j ę z a ł o ż o n e g o w c z e ś ­
darczy k r a j u nie b y ł „ w z g l ę d n i e k o m p l e k s o w y " ? W i d a ć , niej g ł ó w n e g o celu. P r z y j ę t o , iż C h i n y m u s z ą d o ś c i g n ą ć
iż dla s f o r m u ł o w a n i a p e r s p e k t y w i c z n y c h c e l ó w r o z w o j u ś w i a t o w ą czołówkę i s t a n ą ć w rzędzie pierwszych mo­
gospodarczego k i e r o w n i c z a ekipa m a o i s t ó w p o s ł u ż y ł a się carstw do k o ń c a obecnego stulecia. N i e zrezygnowano
pojęciami nieprecyzyjnymi i pozbawionymi konkretnej jednak n i g d y z g ł ó w n e g o i najbardziej zasadniczego celu,
t r e ś c i ekonomicznej. j a k i p r z y ś w i e c a ł d o k t r y n i e politycznej maoizmu. D ą ż e n i e
do o s i ą g n i ę c i a statusu ś w i a t o w e g o mocarstwa l u b , j a k to
W y d a j e s i ę , że takie u j ę c i e p r o b l e m u b y ł o zamierzone.
obrazowo p o w i e d z i a ł p r e m i e r Czou En-laj, w e j ś c i e do
Zastosowano f o r m u ł ę , k t ó r a daje s i ę i n t e r p r e t o w a ć z u p e ł ­
„ p i e r w s z e g o szeregu k r a j ó w ś w i a t a " p o z o s t a w a ł o nadal
nie dowolnie, dlatego aby w p r z y s z ł o ś c i nie m o ż n a b y ł o
n a d r z ę d n y m celem k i e r o w n i c z e j e k i p y m a o i s t ó w . Pozo­
u s t a l i ć , czy w y s u n i ę t y cel z o s t a ł o s i ą g n i ę t y , czy t e ż nie.*
s t a w a ł o n i m nadal po t r a g i c z n y c h d o ś w i a d c z e n i a c h „ w i e l ­
J e d n a k ż e najistotniejszy p r o b l e m , na k t ó r y trzeba z w r ó ­
kiego s k o k u " , gdy w g r u d n i u 1964 r. p r e m i e r Czou En-laj
cić u w a g ę , w y ł a n i a s i ę w z w i ą z k u z k o ń c o w y m c z ł o n e m
po raz p i e r w s z y w y g ł a s z a ł s w ó j referat na f o r u m p a r l a ­
omawianej f o r m u ł y . P r z y p o m n i j m y , iż p r e m i e r Czou E n -
m e n t u . I pozostaje n i m t a k ż e , gdy d z i e s i ę ć l a t p ó ź n i e j ,
-laj w s w y m referacie w y s u n ą ł zadanie „ c a ł k o w i t e j m o -
17 stycznia 1975 r., r ó w n i e ż przed p a r l a m e n t e m p o w t a ­
* Na zagadnienie to pierwszy zwrócił trafnie uwagę węgierski rza on s w ą k o n c e p c j ę p e r s p e k t y w i c z n y c h c e l ó w r o z ­
specjalista Gabor Hidasi w cytowanym już artykule: „Gospo­ woju.
darka Chin w latach siedemdziesiątych" oraz „Gospodarka Chin —
R e l a c j o n u j ą c uprzednio t r e ś ć sprawozdania, k t ó r e p r e ­
realia i zamierzenia" („Życie Gospodarcze", nr 38/1253 z 21IX
1975 r.). mier Czou En-laj w y g ł o s i ł z t r y b u n y O Z P L , p r z y t a c z a l i ś -

47*
738 739
m y jego deklaracje i zapewnienia, iż maoistowskie Chiny Czen Si-liena, C i Teng-kueja, H u a Kuo-fenga, Czen J u n g -
nie c h c ą s t a ć s i ę „ s u p e r m o c a r s t w e m " . Analogiczne n i e m a l ­ -kueja, W u K u e j - s i e n (kobieta), W a n g Czena, J i i C i u - l i ,
że s ł o w a , j a k w s p o m i n a l i ś m y , z a w i e r a ł t a k ż e referat Czang K u M u oraz S u n Ciena.* K l u c z o w e r e s o r t y w r z ą d z i e o b j ę ­
Czun-ciao w sprawie nowej k o n s t y t u c j i . I podobne dekla­ l i : m i n i s t r a o b r o n y narodowej — Je Cien-ing; m i n i s t r a
racje w p r o w a d z o n o do t e k s t u k o n s t y t u c j i . Powstaje j e d ­ b e z p i e c z e ń s t w a publicznego — H u a K u o - f e n g ; m i n i s t r a
n a k ż e p y t a n i e : k t ó r y m w ł a ś c i w i e s ł o w o m p r e m i e r a Czou spraw zagranicznych — Ciao K u a n - h u a ; p r z e w o d n i c z ą c e ­
En-laja n a l e ż y z a w i e r z y ć ? Czy n a l e ż y m u d a ć w i a r ę w ó w ­ go P a ń s t w o w e g o K o m i t e t u P l a n o w a n i a — J i i C i u - l i ; prze­
czas, gdy s k ł a d a g o ł o s ł o w n e i n i c z y m nie poparte zapew­ wodniczącego P a ń s t w o w e g o Komitetu Budownictwa i I n ­
nienia? Czy t e ż raczej w ó w c z a s , g d y charakteryzuje za­ w e s t y c j i — K u M u ; m i n i s t r a h a n d l u zagranicznego — L i
s a d n i c z ą z politycznego p u n k t u widzenia k o n c e p c j ę pers­ Ciang; m i n i s t r a k o n t a k t ó w gospodarczych z z a g r a n i c ą —
Fang J i . O g ó ł e m m i a n o w a n o 26 m i n i s t r ó w i 3 p r z e w o d n i ­
pektywicznych celów działania, wyznaczających kierunek
c z ą c y c h k o m i t e t ó w na p r a w a c h m i n i s t e r s t w . Wszyscy o n i
pracy r z ą d u , k t ó r e g o jest szefem? W y d a j e s i ę , iż udzie­
weszli w s k ł a d r z ą d u .
lenie odpowiedzi na te p y t a n i a n i e p o w i n n o n i k o m u spra­
wić trudności. K i l k a n a ś c i e d n i po z a m k n i ę c i u pierwszej sesji O Z P L
o g ł o s z o n o , iż w i c e p r e m i e r Teng Siao-ping z o s t a ł m i a n o w a ­
W dniu, 17 stycznia na z a k o ń c z e n i e obrad pierwszej
n y szefem Sztabu Generalnego a r m i i oraz p i e r w s z y m w i ­
sesji O g ó l n o c h i ń s k i e g o Zgromadzenia Przedstawicieli L u ­
ceprzewodniczącym Komisji Wojskowej K C KPCh. Nato­
dowych powołano najwyższe władze państwowe: Stały Ko­
miast w i c e p r e m i e r Czang Czun-ciao o b j ą ł f u n k c j ę szefa
mitet OZPL i rząd. Przewodniczącym Stałego Komitetu
G ł ó w n e g o Z a r z ą d u Politycznego w M i n i s t e r s t w i e Obrony.**
z o s t a ł s ę d z i w y Czu Te. W ś r ó d 22 w i c e p r z e w o d n i c z ą c y c h
z n a l a z ł o s i ę siedmiu dalszych c z ł o n k ó w B i u r a Politycznego
* Spośród 16 wicepremierów, powołanych uchwałą OZPL
K C K P C h z K a n g Szengiem, T u n g P i - w u i L i u Po-czen- z grudnia 1964 r., jedynie dwóch zachowało tę funkcję. Są to Teng
g i e m na czele. W s k ł a d tego o r g a n u w e s z ł o ponadto 144 Siao-ping oraz L i Sien-nien. Spośród pozostałych jeden został za­
c z ł o n k ó w . K i l k u n a s t u z n i c h reprezentuje legalnie dzia­ bity— Lin Piao (1971), a czterech zmarło śmiercią naturalną — Ke
ł a j ą c e partie b u r ż u a z y j n e , k t ó r e , j a k s i ę o k a z a ł o , wcale Cing-szy (1965), Sie Fu-czy (1972), Czen I (1972), L i Fu-czun (1975).
Natomiast pięciu brutalnie usunięto podczas „rewolucji kultu­
nie z n i k n ę ł y z p o w i e r z c h n i ż y c i a politycznego k r a j u w w y ­ ralnej". Byli to: Lo Żuej-cing (1966), Lu Ting-i (1966), Po I-po (1966),
niku „rewolucji kulturalnej". Przeciętny wiek członków Ho Lung (1966), Tao Czu (1967). Z kolei czterej dalsi, którzy za­
S t a ł e g o K o m i t e t u O Z P L w y n o s i ponad 70 l a t , a nie b r a k chowali stanowiska do stycznia 1975 r., nie zostali ponownie po­
w n i m r ó w n i e ż o s ó b d z i e w i ę ć d z i e s i ę c i o l e t n i c h , co w s k a z u ­ wołani na funkcje wicepremierów, lecz weszli w skład Stałego
Komitetu OZPL. Są to: Czen Jun, Nie Żung-czen, Tan Czen-lin
je, iż organ t e n jest z d o l n y p e ł n i ć j e d y n i e f u n k c j e r e p r e - oraz Ulanfu.
zentacyjno-protokolarne. ** Od tego momentu z 12 wicepremierów czterech pełni bezpo­
Daleko bardziej i s t o t n ą d e c y z j ą p o l i t y c z n ą b y ł o m i a n o ­ średnio kluczowe funkcje w armii. Poza Teng Siao-pingiem i Czang
wanie nowego s k ł a d u r z ą d u . Stanowisko p r e m i e r a o b j ą ł Czun-ciao są to jeszcze dwaj członkowie Biura Politycznego K C :
ponownie Czou E n - l a j . P o ś r ó d 12 nowo p o w o ł a n y c h w i c e ­ Czen Si-lien, dowódca Pekińskiego Okręgu Wojskowego, oraz Ci
Teng-kuej, komisarz polityczny tego okręgu. Należy dodać, iż
p r e m i e r ó w na p i e r w s z y m miejscu w y m i e n i o n o Teng Siao- 3 dalszych wicepremierów pracuje poza Pekinem i ich udział
-pinga, n a s t ę p n i e z a ś : Czang Czun-ciao, L i Sien-niena, w kierowaniu pracami rządu jest raczej formalny. Są to: Czen

740 741
 Po sesji O Z P L p o w s t a ł n o w y u k ł a d personalny w n a j ­
9. Kampania „studiowania
w y ż s z y m kierownictwie maoistowskim. Wydatnie u t r w a l i ­
teorii dyktatury proletariatu"
ło i u m o c n i ł o swe pozycje ugrupowanie „ a d m i n i s t r a t o r ó w "
z p r e m i e r e m Czou E n - l a j e m i p i e r w s z y m w i c e p r e m i e r e m i jej następstwa
Teng Siao-pingiem na czele. W p r a w d z i e p o s t ę p u j ą c a cho­
Zaledwie w t r z y tygodnie po sesji O g ó l n o c h i ń s k i e g o
roba Czou En-laja coraz bardziej o g r a n i c z a ł a jego osobisty
u d z i a ł w ż y c i u p o l i t y c z n y m k r a j u , lecz z d o ł a ł o n , w y d a j e Zgromadzenia Przedstawicieli L u d o w y c h , w d n i u 9 lutego
się, r o z s t a w i ć s p o r ą g r u p ę d z i a ł a c z y na k l u c z o w y c h pozy­ 1975 r., d z i e n n i k „ Z e n m i n Ż y p a o " o p u b l i k o w a ł nagle „ n a j ­
cjach w aparacie w ł a d z y . Natomiast najbardziej r u c h l i w e n o w s z ą d y r e k t y w ę P r z e w o d n i c z ą c e g o M a o " . B y ł a ona bar­
postacie ekstremistycznej f r a k c j i : Ciang Cing, Jao W e n - dzo z w i ę z ł a i s p r o w a d z a ł a s i ę do n a s t ę p u j ą c e g o stwierdze­
- j u a n , W a n g H u n g - w e n , W a n g T u n g - s i n g i i n n i , nie u z y ­ nia: „ D l a c z e g o L e n i n m ó w i ł o d y k t a t u r z e wobec b u r ż u a z j i ?
s k a ł y w p ł y w o w y c h stanowisk w aparacie p a ń s t w o w y m . Ten p r o b l e m trzeba w y j a ś n i ć [...] Trzeba, aby c a ł y k r a j
W y j ą t k i e m b y ł t u Czang Czun-ciao, k t ó r y o b j ą ł t e k ę w i c e ­ 0 t y m w i e d z i a ł " . D y r e k t y w a ta z o s t a ł a u z u p e ł n i o n a obszer­
premiera, oraz ciężko c h o r y K a n g Szeng, k t ó r y z o s t a ł n y m a r t y k u ł e m w s t ę p n y m pt. „ J a k n a l e ż y o p a n o w y w a ć
w i c e p r z e w o d n i c z ą c y m S t a ł e g o K o m i t e t u O Z P L . Grupa t e o r i ę d y k t a t u r y p r o l e t a r i a t u ? " A r t y k u ł nie p o d a w a ł , k i e ­
ekstremistyczna z a c h o w a ł a nadal p o w a ż n e w p ł y w y w apa­ dy, w j a k i c h o k o l i c z n o ś c i a c h i w j a k i m k o n t e k ś c i e Mao
racie propagandy. O d n o t o w u j ą c umocnienie pozycji p o l i ­ Tse-tung w y p o w i e d z i a ł te s ł o w a . P o d k r e ś l a ł natomiast
tycznej i wzrost r o l i g r u p y p r a g m a t y c z n y c h „ a d m i n i s t r a ­ „ g ł ę b o k i sens h i s t o r y c z n y oraz d o n i o s ł e znaczenie p r a k ­
t o r ó w " n a l e ż y j e d n o c z e ś n i e z a u w a ż y ć , iż w t y m momencie tyczne najnowszej d y r e k t y w y " . N a s t ę p n i e z a ś n a d m i e n i a ł :
s k ł a d a s i ę ona w w i ę k s z o ś c i z osób w w i e k u od 70 do „ S ą w ś r ó d nas towarzysze, k t ó r z y [...] m a j ą takie czy inne
80 lat. D l a w i e l u z n i c h w i e k i stan z d r o w i a s t a n o w i ą j u ż m ę t n e p o g l ą d y , a nawet b i o r ą elementy kapitalistyczne za
znaczną przeszkodę w rozwijaniu aktywności politycznej. socjalistyczne". I na z a k o ń c z e n i e a p e l o w a ł o „ s t u d i o w a n i e
Natomiast f r a k c j ę e k s t r e m i s t y c z n ą t w o r z ą ludzie znacznie teorii d y k t a t u r y proletariatu". W ten sposób rozpoczęła
m ł o d s i i , c h o c i a ż często nie d y s p o n u j ą oni t a k i m d o ś w i a d ­ s i ę nowa k a m p a n i a propagandowa, k t ó r ą t y m razem od
czeniem p o l i t y c z n y m j a k k a d r a s k u p i a j ą c a s i ę w o k ó ł Czou p o c z ą t k u przedstawiono s p o ł e c z e ń s t w u j a k o z a i n i c j o w a n ą
En-laja i Teng Siao-pinga, p r z e j a w i a j ą jednak d u ż o w i ę k ­
przez Mao Tse-tunga. Staje się ona g ł ó w n y m tematem
szą a k t y w n o ś ć . N a j b l i ż s z e m i e s i ą c e w p e ł n i p o t w i e r d z ą t ę
ś r o d k ó w masowego przekazu.
ocenę.
W d n i u 10 lutego „ Z e n m i n Ż y p a o " p u b l i k u j e a r t y k u ł
niejakiego L i a n g Siao pt. „ N a r z u ć m y b u r ż u a z j i d y k t a t u r ę
Jung-kuej, sekretarz oddziałowej organizacji partyjnej w bryga­ p r o l e t a r i a t u " , k t ó r y stwierdza, że w Chinach istnieje po­
dzie produkcyjnej Taczaj; Wu Kuej-sien, która jest sekretarzem ważna groźba „restauracji kapitalizmu". Niebezpieczeń­
OOP w fabryce włókienniczej, oraz Sun Cien, robotnik z Tiencinu. s t w o takie, uzasadnia autor, w y s t ę p u j e nie t y l k o ze stro­
W praktyce zatem ponad połowę faktycznego kierownictwa rządu
n y b u r ż u a z j i , ale t a k ż e ze s t r o n y części c z ł o n k ó w p a r t i i
stanowią w tym momencie ludzie sprawujący wysokie funkcje
w armii i w resorcie bezpieczeństwa publicznego (tj. czterej wy­ 1 części k l a s y robotniczej, w ś r ó d k t ó r y c h — j a k pisze —
mienieni oraz Hua Kuo-feng). „ m o g ą r o d z i ć s i ę elementy kapitalistyczne". I n a s t ę p n i e

742 743
 stara s i ę w y k a z a ć , że „ o n e w ł a ś n i e c h c ą m i e ć s w y c h przed­ r i a t u — m i a ł o ś w i a d c z y ć Mao — j a k i w ś r ó d p r a c o w n i k ó w
stawicieli w p a r t i i i w organach p a ń s t w o w y c h " . naszych o r g a n ó w p a ń s t w o w y c h są ludzie, k t ó r z y h o ł d u j ą
W d n i u 22 lutego „ Z e n m i n Ż y p a o " zamieszcza d u ż y w y ­ b u r ż u a z y j n e m u s t y l o w i ż y c i a " . N a l e ż y d o d a ć , iż o p u b l i k o ­
b ó r c y t a t ó w Mao Tse-tunga. Ponownie przytacza się w ś r ó d w a n y m c y t a t o m z nie znanych do tej p o r y w y p o w i e d z i
n i c h „ n a j n o w s z ą d y r e k t y w ę " , o p u b l i k o w a n ą po raz pier­ Mao Tse-tunga t o w a r z y s z ą w y r w a n e z k o n t e k s t u c y t a t y
wszy przed d w o m a t y g o d n i a m i . Obok znanych j u ż od lat z prac k l a s y k ó w m a r k s i z m u . M a j ą one u z a s a d n i a ć s ł u s z ­
w y p o w i e d z i p r z e w o d n i c z ą c e g o Mao p u b l i k a c j a ta zawiera n o ś ć o g ł a s z a n y c h teraz m y ś l i „ W i e l k i e g o S t e r n i k a " . D o b ó r
t a k ż e k i l k a n o w y c h c y t a t ó w , k t ó r e nie b y ł y dotychczas c y t a t ó w zdradza r ę k ę u g r u p o w a n i a e k s t r e m i s t ó w , k t ó r z y
eksponowane. W dalszym c i ą g u nie podano, z jakiego w m i n i o n y c h latach n i e j e d n o k r o t n i e m a n i f e s t o w a l i p u b l i ­
okresu one p o c h o d z ą : czy są to j a k i e ś nowe w y p o w i e d z i , cznie s w ą s k ł o n n o ś ć do „ u r a w n i ł o w k i " w ż y c i u s p o ł e c z ­
czy t e ż dawne, t y l e t y l k o że obecnie o g ł o s z o n e . N a d a l n y m . Z r e s z t ą to przypuszczenie p o t w i e r d z a się w k r ó t c e .
nie znany pozostaje t e ż kontekst, z k t ó r e g o je w y r w a n o .
W d n i u 3 marca d z i e n n i k „ Z e n m i n Ż y p a o " oraz organ
W ś r ó d c y t a t ó w o g ł o s z o n y c h po raz p i e r w s z y zwraca u w a ­
teoretyczny „ H u n g C i " p u b l i k u j ą a r t y k u ł Jao W e n - j u a n a
gę n a s t ę p u j ą c y : „ P r z e d wyzwoleniem — miał oświadczyć
pt. „ O s p o ł e c z n y m p o d ł o ż u a n t y p a r t y j n e j k l i k i L i n Piao",
Mao — b y ł o w Chinach m n i e j w i ę c e j tak samo j a k w k a p i ­
w k t ó r y m autor prezentuje szereg „ t e o r e t y c z n y c h " u o g ó l ­
t a l i z m i e . Obecnie nadal stosuje s i ę o ś m i o s t o p n i o w y system
n i e ń d o t y c z ą c y c h aktualnej s y t u a c j i w e w n ę t r z n e j Chin.
p ł a c , wynagrodzenie w e d ł u g pracy, w y m i a n ę t o w a r o w ą .
G ł ó w n a teza a r t y k u ł u b r z m i : s p o ł e c z n ą b a z ę a n t y m a o i -
To wszystko niewiele r ó ż n i s i ę o d s y t u a c j i w s t a r y m
stowskiego u g r u p o w a n i a L i n Piao s t a n o w i nie t y l k o stara
s p o ł e c z e ń s t w i e . R ó ż n i c a polega t y l k o na t y m , że z m i e n i ł
b u r ż u a z j a , lecz t a k ż e , a m o ż e n a w e t przede w s z y s t k i m ,
s i ę system w ł a s n o ś c i " .
„ n o w e elementy b u r ż u a z y j n e i k o n t r r e w o l u c y j n e " w ś r ó d
Z a l e d w i e przed m i e s i ą c e m p r z y j ę t o k o n s t y t u c j ę , w
k a d r k i e r o w n i c z y c h oraz w s p o ł e c z e ń s t w i e c h i ń s k i m . S ą
k t ó r e j zasada p o d z i a ł u w e d ł u g p r a c y z o s t a ł a uznana za
to — w y j a ś n i a autor n a s t ę p n i e — ludzie, k t ó r z y „ p r z e j ę l i
f u n d a m e n t a l n ą z a s a d ę u s t r o j o w ą , a t u nagle p u b l i k u j e się
b u r ż u a z y j n e obyczaje". Ze s z c z e g ó l n ą z a j a d ł o ś c i ą Jao
w y p o w i e d ź Mao Tse-tunga, t r a k t u j ą c ą ten stan rzeczy
W e n - j u a n atakuje stosowanie b o d ź c ó w m a t e r i a l n y c h w ce­
jako w y r a ź n i e n e g a t y w n ą właściwość istniejącej rzeczywi­
stości s p o ł e c z n e j . Dalsze c y t a t y , k t ó r e zawiera w y b ó r lu stymulowania wzrostu produkcji. Upatruje w nich
„ Z e n m i n Ż y p a o " , p o t w i e r d z a j ą t a k ą w ł a ś n i e i n t e n c j ę owej ź r ó d ł o wszelkiego z ł a . Z a r t y k u ł u d o w i a d u j e m y się, że ^za­
p u b l i k a c j i . „ W naszym k r a j u — głosi jeden z n a s t ę p ­ gorzałym zwolennikiem" bodźców materialnych b y ł nie
n y c h c y t a t ó w p r z e w o d n i c z ą c e g o Mao — stosuje się obec­ k t o i n n y , t y l k o sam... L i n Piao. W i ę c e j — o p o w i a d a ł s i ę
nie o b r ó t t o w a r o w y , system p ł a c jest n i e r ó w n y , istnieje on t a k ż e za z a s a d ą p o d z i a ł u w e d ł u g ilości i j a k o ś c i pracy.
o ś m i o s t o p n i o w a siatka z a r o b k ó w i t p . To m o ż n a o g r a n i c z y ć P r z y pomocy t a k i c h oto ś r o d k ó w — stwierdza autor a r t y ­
t y l k o d r o g ą d y k t a t u r y p r o l e t a r i a t u . Dlatego t e ż , jeśli d o j ­ k u ł u — „ g r u p a L i n Piao d e m o r a l i z o w a ł a k l a s ę r o b o t n i c z ą "
dzie do w ł a d z y c z ł o w i e k p o k r o j u L i n Piao, b ę d z i e m u i r o z s i e w a ł a „ b u r ż u a z y j n ą k o r o z j ę " . Pod koniec s w y c h
ł a t w o p r z y w r ó c i ć u s t r ó j k a p i t a l i s t y c z n y " . W a r t o odnoto­ „ t e o r e t y c z n y c h " w y n u r z e ń Jao W e n - j u a n w o s t r y c h s ł o ­
w a ć , w y d a j e się, jeszcze jeden c h a r a k t e r y s t y c z n y fragment wach ostrzega k i e r o w n i c z e k a d r y . „ D o n i e k t ó r y c h l u d z i —
z opublikowanego w y b o r u : „ Z a r ó w n o w szeregach p r o l e t a - pisze — g ł ę b o k o p o g r ą ż o n y c h w bagnie k a p i t a l i z m u trzeba

744 745
 g r o m k o k r z y k n ą ć : « O p a m i ę t a j się i c z y m p r ę d z e j zawracaj w i s t y d o w ó d „ z b u r ż u a z y j n i e n i a " . Podobno k i e d y ś na-
z tej d r o g i , d o p ó k i nie jest za p ó ź n o ! » " w et — u t r z y m y w a ł y h u n g w e j p i n g o w s k i e gazetki w i e l k i c h
W y p a d a o d n o t o w a ć , iż a r t y k u ł Jao Wen-juana nie ata­ h i e r o g l i f ó w — Teng Siao-ping m i a ł w y s ł a ć samolot spe­
k u j e nikogo i m i e n n i e : poza n a z w i s k i e m L i n Piao nie ma c j a l n y z K a n t o n u do P e k i n u po czwartego do b r y d ż a .
w n i m ż a d n y c h i n n y c h nazwisk. M o ż n a w n i m jednak A r t y k u ł Jao Wen-juana o d w o ł u j e się n a j w y r a ź n i e j do
dostrzec p e w n e zawoalowane sugestie w s k a z u j ą c e , prze­ potocznej ś w i a d o m o ś c i c z y t e l n i k a . J e ś l i a n o n i m o w ą k r y t y ­
c i w k o k o m u jest w y m i e r z o n y . I tak np. w k o ń c o w e j części k ę b o d ź c ó w m a t e r i a l n y c h i a t a k i na „ b u r ż u a z y j n e obycza­
s w y c h z a w i ł y c h w y w o d ó w autor cytuje w y p o w i e d ź Mao j e " o d c z y t y w a ć w t y m k o n t e k ś c i e , staje się jasne, prze­
Tse-tunga o p o l i t y c e Czang Kaj-szeka z l a t dwudziestych. c i w k o k o m u personalnie są w y m i e r z o n e w y n u r z e n i a auto­
Na p i e r w s z y r z u t oka c y t a t ten nie ma ż a d n e g o z w i ą z k u ra. P u b l i k a c j a ta dowodzi, że ekstremistyczne u g r u p o w a ­
z t e m a t y k ą a r t y k u ł u . Zawiera on wszakże następujący nie w e w n ą t r z maoistowskiego k i e r o w n i c t w a p r z y s t ą p i ł o do
passus: „ C z a n g Kaj-szek, w y k o r z y s t u j ą c zaufanie, j a k i m nowej ofensywy i szerokim f r o n t e m z n ó w atakuje p r a g ­
d a r z y ł go Sun Jat-sen, z a c z ą ł od tego, że s t a n ą ł na czele m a t y c z n ą f r a k c j ę „ a d m i n i s t r a t o r ó w " na czele z p r e m i e r e m
A k a d e m i i W o j s k o w e j w W a n g p u i zgromadziwszy w o k ó ł Czou E n - l a j e m i Teng Siao-pingiem.
siebie całą z g r a j ę r e a k c j o n i s t ó w z a g a r n ą ł n a s t ę p n i e p e ł ­ W d n i u 21 marca „Zenmin Ż y p a o " p u b l i k u j e k o l e j n y
n i ę w ł a d z y " . F a k t e m jest, iż w 1925 r . w akademii tej r e d a k c y j n y a r t y k u ł w s t ę p n y pt. „ K a d r a k i e r o w n i c z a po­
k s z t a ł c i ł s i ę L i n Piao. A l e j e d n o c z e ś n i e f u n k c j ę komisarza w i n n a p r z o d o w a ć w s t u d i o w a n i u " . A r t y k u ł postuluje, aby
politycznego tej uczelni i z a s t ę p c y Czang Kaj-szeka p e ł ­ k a m p a n i i „ s t u d i o w a n i a t e o r i i d y k t a t u r y p r o l e t a r i a t u " na­
n i ł w ó w c z a s Czou E n - l a j . Czy cytowane s ł o w a Mao Tse- d a ć powszechny, o g ó l n o k r a j o w y zasięg. „ W i e l o k r o t n e do­
-tunga o „ c a ł e j zgrai r e a k c j o n i s t ó w " k a d r a k i e r o w n i c z a ś w i a d c z e n i e uczy — c z y t a m y w n i m — że d y r e k t y w y
odniesie zatem t y l k o do L i n Piao? Czy nie d o t y c z ą one P r z e w o d n i c z ą c e g o Mao w y m a g a j ą g ł ę b o k i e g o zrozumienia.
r ó w n i e ż aktualnego premiera r z ą d u ? W k a ż d y m k o n k r e t n y m p r z y p a d k u n a l e ż y rzetelnie w y ­
I jeszcze jedno. W okresie „ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " orga­ j a ś n i ć sobie, o co chodzi P r z e w o d n i c z ą c e m u M a o " . Jedno­
nizacje h u n g w e j p i n g ó w g w a ł t o w n i e p o t ę p i a ł y Teng Siao- c z e ś n i e a r t y k u ł zawiera dalsze w y p a d y przeciwko nie­
-pinga j a k o „ o s o b i s t o ś ć n r 2, k r o c z ą c ą d r o g ą k a p i t a l i z m u " . o k r e ś l o n e j i m i e n n i e części k a d r k i e r o w n i c z y c h : „ N i e k t ó r z y
K o r o n n y m d o w o d e m t y c h o s k a r ż e ń b y ł a jego n a s t ę p u j ą c a ludzie na k i e r o w n i c z y c h stanowiskach — stwierdza „Zen­
wypowiedź: „Nasza rewolucja — miał kiedyś oświadczyć m i n Ż y p a o " — z p o w o d u b r a k u rozeznania w dziedzinie
Teng Siao-ping — z a l e ż y od b o d ź c ó w m a t e r i a l n y c h . J e ż e l i teorii u w a ż a j ą pewne elementy kapitalistyczne za socjali­
oprzemy s i ę na n i c h , to d o j d z i e m y do k o m u n i z m u " . T ę styczne [ . . . ] "
w y p o w i e d ź Tenga p r z y t a c z a ł y setki gazetek w i e l k i c h h i e ­ W d n i u 1 k w i e t n i a na ł a m a c h „Zenmin Ż y p a o " i „ H u n g
r o g l i f ó w . Jest w i ę c ona powszechnie znana. W s z y s t k i m C i " pojawia s i ę a r t y k u ł Czang Czun-ciao pt. „ O wszech­
w i a d o m o t a k ż e , iż h u n g w e j p i n g o w i e p o t ę p i a l i Teng Siao- stronnej d y k t a t u r z e wobec b u r ż u a z j i " . Jest to najobszer­
-pinga j a k o „ n a w s k r o ś dekadenckiego b u r ż u j a " p r z e s i ą ­ niejsza i najbardziej napastliwa p u b l i k a c j a w c a ł e j do­
kniętego „burżuazyjną moralnością i b u r ż u a z y j n y m i oby­ tychczasowej k a m p a n i i . Po d o ś ć obszernym w s t ę p i e j e j
czajami". M ł o d z i „ p u r y t a n i e " w y p o m i n a l i m u z a m i ł o w a ­ autor stwierdza w r ę c z : „ N i e m o ż n a z a p r z e c z y ć , że są
nie do b r y d ż a i do g r y w m a d ż o n g a , w i d z ą c w t y m oczy- w ś r ó d nas p e w n i ludzie, k t ó r z y [...] w s w y m ś w i a t o p o g l ą -

746 747
 dzie nie w y r w a l i się jeszcze z w ą s k i e g o k r ę g u drobnej wolnej rezygnacji z części z a r o b k ó w . Natomiast w k o m u ­
w y t w ó r c z o ś c i , z ciasnego k r ę g u ideologii b u r ż u a z y j n e j . nach w i e j s k i c h na n i e k t ó r y c h terenach p r z y s t ą p i o n o do
A p r o b u j ą o n i d y k t a t u r ę p r o l e t a r i a t u na p e w n y c h etapach l i k w i d o w a n i a d z i a ł e k p r z y z a g r o d o w y c h . Wszystko to w y ­
i w p e w n y c h dziedzinach, a t a k ż e cieszą s i ę z n i e k t ó r y c h w o ł a ł o n a g ł y w z r o s t n a p i ę c i a w masach. Na k o n s e k w e n ­
z w y c i ę s t w p r o l e t a r i a t u [...] A l e jeśli chodzi o rozszerzenie cje tego stanu rzeczy nie t r z e t a b y ł o d ł u g o c z e k a ć .
d y k t a t u r y p r o l e t a r i a t u na wszystkie dziedziny, to m ó w i ą : P o c z ą t k o w o na m u r a c h P e k i n u i i n n y c h miast p o j a w i ł y
« P r z e p r a s z a m , niech i n n i to r o b i ą , j a j u ż d o j e c h a ł e m do się gazetki w i e l k i c h h i e r o g l i f ó w . Gazetek tego rodzaju,
swojego p r z y s t a n k u i w y s i a d a m z t r a m w a j u * " . L u d z i e dodajmy, nie w i d z i a n o w Chinach od lata u b i e g ł e g o r o k u .
ci — ostrzega Czang Czun-ciao — „ p o s ł u g u j ą s i ę sztan­ J e d n a k ż e t y m r a z e m zagraniczni dziennikarze i d y p l o m a ­
d a r e m P r z e w o d n i c z ą c e g o Mao p r z e c i w k o P r z e w o d n i c z ą ­ ci z a u w a ż y l i , że b y ł y one n a t y c h m i a s t z r y w a n e przez
cemu M a o " . S t a n o w i ą o n i — pisze dalej — „ i s t n ą z g r a j ę funkcjonariuszy s ł u ż b y b e z p i e c z e ń s t w a .
m i s t r z ó w o b r o n y wszystkiego, co stare [ . . . ] " Najwyraźniej wystąpiły trudności i zakłócenia wśród
N a s t ę p n i e autor f o r m u ł u j e t e z ę , iż g ł ó w n y m niebezpie­ załóg w z a k ł a d a c h p r o d u k c y j n y c h . Ś w i a d c z y o t y m m . i n .
c z e ń s t w e m jest obecnie „ w i a t r k a p i t a l i z m u " , w i e j ą c y w y d a t n e o b n i ż e n i e się t y c h n i e l i c z n y c h i c z ą s t k o w y c h
w ś r ó d c z ł o n k ó w p a r t i i . Z n a j d u j e to w y r a z — d o w i a d u j e ­ w s k a ź n i k ó w , k t ó r e podawano do w i a d o m o ś c i publicznej.
m y s i ę — przede w s z y s t k i m w stosowaniu b o d ź c ó w m a ­ W ś l a d za t y m z a c z ę ł y p o j a w i a ć s i ę s y g n a ł y o „ w i c h r z y -
terialnego zainteresowania, w zasadzie wynagradzania cielstwie b u r ż u a z j i " i potrzebie zwalczania „ s a b o t a ż u
w e d ł u g p r a c y oraz w w y m i a n i e r y n k o w e j za p o ś r e d n i c ­ w produkcji". I tak np. dziennik „ Z e n m i n Ż y p a o "
t w e m p i e n i ą d z a . Wszystko to staje s i ę p r z e d m i o t e m z 4 k w i e t n i a d o n i ó s ł , że w T i e n c i n i e 160 z e s p o ł ó w m i l i c j i
u t r z y m a n e j w n a p a s t l i w y m tonie k r y t y k i ze s t r o n y Czang patroluje codziennie u l i c e miasta, aby — j a k o k r e ś l a to
Czun-ciao. J e d n o c z e ś n i e atakuje on drobne r z e m i o s ł o i n ­ g t a — „ z a p o b i e g a ć s a b o t a ż o w i ze s t r o n y m a ł y c h k l i k
a z e

d y w i d u a l n e . D o wysoce n i e k o r z y s t n y c h z j a w i s k zalicza w r o g a klasowego". Natomiast 13 czerwca r o z g ł o ś n i a r a ­

t a k ż e istnienie d z i a ł e k p r z y z a g r o d o w y c h w w i e j s k i c h k o ­ diowa w Kantonie n a d a ł a dość n i e z w y k ł ą audycję. „Sy­
m u n a c h oraz p r a k t y k ę s p r z e d a ż y p ł o d ó w r o l n y c h na ba­ tuacja w r e w o l u c j i i w p r o d u k c j i na D w o r c u P o ł u d n i o ­
zarach i j a r m a r k a c h . w y m w K a n t o n i e jest w s p a n i a ł a " — s t w i e r d z a ł k o m e n ­
tarz r a d i o w y . I d o d a w a ł : „ R o z p o c z ę t o w y k r y w a n i e de­
A r t y k u ł y Jao W e n - j u a n a oraz Czang Czun-ciao p r e c y ­
s t r u k c y j n e j d z i a ł a l n o ś c i w r o g a klasowego, a m a ł e j k l i c e
zyjnie u k i e r u n k o w a ł y r o z p o c z ę t ą k a m p a n i ę „ s t u d i o w a n i a
w r o g i c h e l e m e n t ó w zadawane są celne i bezlitosne ciosy".
t e o r i i d y k t a t u r y p r o l e t a r i a t u " . W ś l a d za n i m i r o z w i ­
n ę ł a się szeroka akcja p r o p a g u j ą c a „ u r a w n i ł o w k ę " . Pod W lecie 1975 r. zachodnie agencje prasowe p o d a ł y , że
naciskiem p r o p a g a n d o w y m e k s t r e m i s t ó w z a c z ę t o t a k ż e w m i e ś c i e Hangczou, k t ó r e jest stolicą p r o w i n c j i Czeciang,
modyfikować politykę ekonomiczną. Nadchodziły infor­ w y b u c h ł y p o w a ż n e zamieszki. W s i e d e m s e t t y s i ę c z n y m
macje, ż e w w i e l u z a k ł a d a c h p r z e m y s ł o w y c h zniesiono Hangczou i s t n i e j ą 22 d u ż e z a k ł a d y p r o d u k c y j n e p r z e m y ­
nagle w y p ł a c a n e dotychczas p r e m i e p r o d u k c y j n e , co spo­ słu chemicznego, tekstylnego i metalowego. Z a t r u d n i a j ą
w o d o w a ł o o b n i ż k ę i t a k p r z e c i e ż n i s k i c h p ł a c . O d załóg one o g ó ł e m blisko 200 t y s i ę c y r o b o t n i k ó w . Miasto n a l e ż y
r o b o t n i c z y c h z a c z ę t o d o m a g a ć s i ę p r a c y bez w y n a g r o d z e ­ do n a j w i ę k s z y c h o ś r o d k ó w p r z e m y s ł o w y c h w Chinach.
nia w godzinach n a d l i c z b o w y c h . Z a c z ę t o t e ż ż ą d a ć d o b r o - W e d ł u g i n f o r m a c j i Agence France Presse, w Hangczou

748 749
 kampania „studiowania teorii d y k t a t u r y proletariatu" c ę i komisarza politycznego O k r ę g u Wojskowego Czecian-
przekształciła się w ostrą k r y t y k ę kierowniczych działa­ gu, u s u n i ę t o t e ż pierwszego i drugiego sekretarza K o m i ­
czy p r o w i n c j i . Z a ł o g i p r z e d s i ę b i o r s t w p r z e m y s ł o w y c h za­ t e t u Miejskiego K P C h w Hangczou. T y s i ą c e u c z e s t n i k ó w
r z u c a ł y i m „ n i e s ł u s z n y stosunek do p r o b l e m u zaintereso­ zajść deportowano do o b o z ó w k a r n y c h w celu „ r e e d u k a ­
w a n i a materialnego l u d z i pracy w y n i k a m i produkcji". c j i przez p r a c ę " . Jeszcze k i l k a t y g o d n i po u ś m i e r z e n i u za­
K o n f l i k t p r z e d ł u ż a ł s i ę i p r z y b i e r a ł na sile. Wreszcie fa­ mieszek Hangczou b y ł o obsadzone przez a r m i ę , a po u l i ­
b r y k i stanęły: robotnicy zastrajkowali. cach miasta k r ą ż y ł y uzbrojone o d d z i a ł y s ł u ż b y bezpie­
W ó w c z a s na p r z e ł o m i e czerwca i lipca do Hangczou c z e ń s t w a i wojska.
wysłano z Pekinu młodego wiceprzewodniczącego K C S y g n a ł y o drastycznych przejawach niezadowolenia
K P C h , W a n g H u n g - w e n a . M i a ł on p r z e p r o w a d z i ć rozmo­ l u d n o ś c i n a d c h o d z i ł y t e ż z w i e l u i n n y c h miast. P r z e b y ­
w y z przedstawicielami załóg i u s p o k o i ć p a n u j ą c e w z b u ­ w a j ą c y l a t e m 1975 r. w Chinach cudzoziemcy i n f o r m o w a l i
rzenie. A l e misja ta nie p o w i o d ł a s i ę . Robotnicy nie p o d ­ 0 faktach brutalnego z r y w a n i a przez funkcjonariuszy
jęli pracy, a zajścia na u l i c a c h t r w a ł y nadal. N i e f o r t u n n y o r g a n ó w b e z p i e c z e ń s t w a gazetek w i e l k i c h h i e r o g l i f ó w
negocjator m u s i a ł w r ó c i ć do P e k i n u z n i c z y m . W tej s y ­ 1 zamalowanych ś w i e ż ą f a r b ą h a s ł a c h , k t ó r e spontanicznie
t u a c j i 19 lipca do Hangczou u d a ł s i ę p e ł n i ą c y , f a k t y c z n i e p o j a w i a ł y s i ę na m u r a c h . Liczne o b j a w y s p o ł e c z n e g o n i e ­
o b o w i ą z k i p r e m i e r a Teng Siao-ping. J e d n a k ż e nie p r z y ­ zadowolenia w y s t ą p i ł y r ó w n i e ż na w s i c h i ń s k i e j . I t a k
b y ł o n sam, lecz na czele d y w i z j i piechoty. Jednostki, np. w p o ł u d n i o w o - z a c h o d n i c h p r o w i n c j a c h J i i n n a n i S y ­
k t ó r e rzucono na Hangczou, z o s t a ł y ś c i ą g n i ę t e z o d l e g ł y c h czuan doszło do r o z r u c h ó w c h ł o p s k i c h . W rejonie Siczan-
gu na terenie p r o w i n c j i Syczuan w buncie c h ł o p s k i m
p r o w i n c j i . D o akcji w ł ą c z o n o t e ż j e d n o s t k i m a r y n a r k i
uczestniczyło przeszło 2 tysiące osób. W zajściach p r y m
w o j e n n e j i l o t n i c t w a . W sumie do a k c j i w k r o c z y ł o ponad
w i o d ł a m ł o d z i e ż przesiedlona na w i e ś z d u ż y c h miast.
11 t y s i ę c y ż o ł n i e r z y . Wojsko o b s a d z i ł o wszystkie w i ę k s z e
W celu s t ł u m i e n i a c h ł o p s k i c h w y s t ą p i e ń maoistowski r e ­
f a b r y k i i p r z y s t ą p i ł o do p r z y w r a c a n i a p o r z ą d k u . Doszło
ż i m s k i e r o w a ł w r e j o n zamieszek o d d z i a ł y wojska.
do k r w a w e j r o z p r a w y ze s t r a j k u j ą c y m i r o b o t n i k a m i . Prze­
bieg dalszych w y d a r z e ń nie jest d o k ł a d n i e znany, g d y ż Rozruchy, s t r a j k i i zamieszki p r z y b r a ł y bardzo szeroki
rejon Hangczou został nagle i bez podania p r z y c z y n za­ zasięg. D o s z ł o do n i e z w y k l e p o w a ż n y c h k o n f l i k t ó w i za­
m k n i ę t y d l a c u d z o z i e m c ó w . W i a d o m o w s z a k ż e , iż część k ł ó c e ń ż y c i a s p o ł e c z n e g o . W t y c h w a r u n k a c h oficjalna
propaganda j u ż n i e b y ł a w stanie p r z e m i l c z e ć tego, co
ż o ł n i e r z y miejscowego garnizonu p r z e s z ł a na s t r o n ę s t r a j ­
d z i a ł o się r z e c z y w i ś c i e w k r a j u , tak j a k to m i a ł o miejsce
k u j ą c y c h r o b o t n i k ó w . R ó w n i e ż znaczna c z ę ś ć c z ł o n k ó w
w czerwcu i l i p c u poprzedniego r o k u , k i e d y to nie u k a ­
pospolitego ruszenia w y s t ą p i ł a solidarnie ze s t r a j k u j ą c y ­
z a ł y s i ę ż a d n e publikacje n a t e m a t wzburzenia, k t ó r e
m i . To s p o w o d o w a ł o , że w a l k i uliczne b y ł y z a ż a r t e i p o ­
o g a r n ę ł o masy w s z c z y t o w y m momencie k a m p a n i i „ k r y ­
c i ą g n ę ł y za sobą liczne ofiary. Wiadomo t a k ż e , iż w i m i e ­
t y k i L i n Piao i Konfucjusza".
n i u p r z e w o d n i c z ą c e g o Mao k i e r o w n i c t w o p e k i ń s k i e w y ­
dało specjalną d y r e k t y w ę „dotyczącą pracy w prowincji W m i e s i ą c po z a j ś c i a c h w Hangczou, k i e d y maoistowski
Czeciang". Po z d ł a w i e n i u r o z r u c h ó w w Hangczou przepro­ r e ż i m prawdopodobnie zdołał j u ż z d ł a w i ć p r z e m o c ą roz­
wadzono g r u n t o w n ą c z y s t k ę w ś r ó d miejscowego aparatu r u c h y , u k a z a ł a s i ę pierwsza i j e d y n a p u b l i k a c j a prasowa
p o ś w i ę c o n a w y d a r z e n i o m , do j a k i c h d o s z ł o w t y m m i e ś c i e .
p a r t y j n e g o i wojskowego. U s u n i ę t o ze stanowisk d o w ó d -

750 751
 Jest to a r t y k u ł pt. „ S y t u a c j a na o d c i n k u realizacji l i n i i nad d y r e k t y w a m i p r z e w o d n i c z ą c e g o Mao w celu „ u m y s ł o ­
politycznej w Fabryce S k r z y ń B i e g ó w w Hangczou jest wego uzbrojenia k a d r " i „ z w i ę k s z e n i a i c h z d o l n o ś c i do
n i e z w y k l e dobra", k t ó r y z o s t a ł o p u b l i k o w a n y w „ Z e n m i n r o z r ó ż n i a n i a l i n i i p r a w i d ł o w e j od b ł ę d n e j " .
Ż y p a o " w d n i u 15 sierpnia 1975 r. A r t y k u ł ten stanowi Jest nader oczywiste, że c a ł y o m a w i a n y a r t y k u ł cechuje
nader t y p o w y p r o d u k t maoistowskiej propagandy i d l a ­ g ł ę b o k i e z a k ł a m a n i e . R ó ż o w y obraz s y t u a c j i w ś r ó d r o b o t ­
tego w a r t o , w y d a j e się, z r e l a c j o n o w a ć jego t r e ś ć . n i k ó w Hangczou r o z m i j a s i ę zasadniczo z r z e c z y w i s t o ś c i ą .
Przede w s z y s t k i m n a l e ż y p o w i e d z i e ć , że anonimowy J e ś l i b o w i e m sprawa p o l e g a ł a t y l k o na t y m , że pewnego
autor w z g l ę d n i e a u t o r z y k r e ś l ą w r ę c z i d y l l i c z n y obraz sy­ dnia p o j a w i ł y s i ę „ b ł ę d n e teorie", to po co do Hangczou
tuacji w opisywanej fabryce. W t y m w i e l k i m z a k ł a d z i e przyjeżdżali dwaj wiceprzewodniczący partii: Wang Hung-
p r o d u k c y j n y m , k t ó r y u r u c h o m i o n o zaledwie przed dzie­ - w e n i Teng Siao-ping? Dlaczego trzeba b y ł o z w a l c z a ć
w i ę c i u l a t y , wszyscy rzekomo p r a c u j ą doskonale i osią­ owe „ t e o r i e " p r z y pomocy 11 t y s i ę c y ż o ł n i e r z y ? A l e p r o ­
gają d o s k o n a ł e w y n i k i . Szerokie rzesze r o b o t n i k ó w , kadra b l e m nie polega w t y m w y p a d k u na analizie metod l u b
p a r t y j n a oraz k a d r a techniczna, stwierdzono w a r t y k u l e , ż a r g o n u maoistowskiej propagandy, k t ó r e j o m a w i a n y a r t y ­
„ s t u d i u j ą d y r e k t y w y P r z e w o d n i c z ą c e g o M a o " i „są nie­ k u ł , j a k j u ż w s p o m n i e l i ś m y , jest p r o d u k t e m , a j e d n o ­
wzruszenie zdecydowani z r e a l i z o w a ć do k o ń c a r e w o l u c y j ­ c z e ś n i e przejawem, d o ś ć t y p o w y m . Zrelacjonowana p u ­
n ą l i n i ę P r z e w o d n i c z ą c e g o Mao". I t y l k o mimochodem blikacja posiada istotne znaczenie dla oceny aktualnej
a r t y k u ł wspomina, ż e „ p e w n e g o razu w s p o ł e c z n o ś c i s y t u a c j i s p o ł e c z n o - p o l i t y c z n e j w Chinach. Przyznaje ona
fabrycznej p o j a w i ł y s i ę absurdalne teorie, p r z y n o s z ą c e b o w i e m w istocie rzeczy, iż w ś r ó d c h i ń s k i c h mas r o b o t n i ­
szkodę rewolucji i rozwojowi produkcji". Jednakże czych istnieje silne n a p i ę c i e . I aczkolwiek o k r e ś l a stan
w omawianej p u b l i k a c j i nie charakteryzuje się bliżej n a s t r o j ó w s p o ł e c z n y c h w s p o s ó b zaszyfrowany ( „ b ł ę d n e
o w y c h t e o r i i , lecz j e d y n i e o k r e ś l a się je j a k o „ w y w o ł u j ą ­ tendencje", „ r o z ł a m w ś r ó d mas", „ a b s u r d a l n e teorie",
ce z a m ę t " . Bardzo i n t e r e s u j ą c y m m o m e n t e m jest p r z y ­ „ z a m ę t " i t p . ) , to j e d n o c z e ś n i e u j a w n i a niezadowolenie
znanie, iż nastroje w ś r ó d załogi j u ż od d ł u ż s z e g o czasu k l a s y robotniczej i szerokich rzesz s p o ł e c z e ń s t w a . M a o i ­
nie u k ł a d a ł y się po m y ś l i maoistowskiego r e ż i m u . A l e s t o w s k i r e ż i m z d ł a w i ł to niezadowolenie, s t o s u j ą c b r u ­
w tej s p r a w i e a n o n i m o w i a u t o r z y są r ó w n i e ż o s z c z ę d n i t a l n ą przemoc. N i e jest j e d n a k zdolny p r z e d s t a w i ć analizy
w s ł o w a c h . „ W u b i e g ł y m r o k u — p i s z ą enigmatycznie — ź r ó d e ł r o d z ą c y c h nastroje n i e c h ę c i i sprzeciwu, a w k o n ­
w t o k u k a m p a n i i k r y t y k i L i n Piao i Konfucjusza bardzo sekwencji w y w o ł u j ą c y c h g ł ę b o k i e z a k ł ó c e n i a ż y c i a spo­
m a ł a garstka l u d z i w fabryce u l e g ł a b u r ż u a z y j n e j roz- ł e c z n e g o . T y m bardziej z a ś nie jest w stanie u s u n ą ć p r z y ­
łamowości i postępowała w sposób b ł ę d n y , oddalając się czyn g ł ę b o k i e g o k r y z y s u s p o ł e c z n e g o , w j a k i m z n a j d u j ą się
od k i e r o w n i c t w a p a r t y j n e g o " . J e d n a k ż e — j a k d o w i a d u ­ od d ł u ż s z e g o czasu C h i n y . G ł ó w n ą p r z y c z y n ą tego k r y z y s u
j e m y się z a r t y k u ł u — „ p r z e d s i ę w z i ę t o p o w a ż n e k r o k i " jest awanturnicza i w o l u n t a r y s t y c z n a p o l i t y k a maoistow­
i obecnie panuje „ n i e z w y k l e dobra sytuacja z a r ó w n o skiego r e ż i m u . P o l i t y k a ta, nacechowana s k r a j n y m su­
w r e w o l u c j i , j a k i w p r o d u k c j i w c a ł e j fabryce". W y c i ą g ­ b i e k t y w i z m e m i b a z u j ą c a na w i e l k o m o c a r s t w o w y m szowi­
n i ę t o r ó w n i e ż w n i o s k i z w y d a r z e ń i wzmocniono „ k r y t y ­ nizmie, nie udziela odpowiedzi na rzeczywiste potrzeby
k ę p r z e s t ę p s t w L i n Piao, k t ó r y w p r o w a d z a ł r o z ł a m w sze­ społeczno-gospodarczego rozwoju C h i n . P r o w a d z i ona
regi robotnicze", oraz zintensyfikowano „ r z e t e l n e studia" 850-milionowe s p o ł e c z e ń s t w o c h i ń s k i e w ś l e p y z a u ł e k w e -

752 48 — Najnowsza... 753

 wnętrznych napięć i konfliktów, które absorbują ogromną m n i e j c h a r a k t e r u zasadniczego. O d n o s z ą się one z r e g u ł y
e n e r g i ę mas i o d c i ą g a j ą i c h u w a g ę od rzeczywistych do z a s i ę g u l u b r o z m i a r ó w badanych zjawisk l u b d o t y c z ą
problemów społeczno-gospodarczego rozwoju Chin. k o n k r e t n y c h f o r m przejawiania się p r o c e s ó w gospodar­
czych. N i e d o t y c z ą natomiast p o d s t a w o w y c h p r o p o r c j i czy
k i e r u n k u tendencji c h a r a k t e r y z u j ą c y c h analizowany sy­
10. Stan gospodarki narodowej w latach 1970—1974 stem ekonomiczny. W k r ę g u b a d a ń m a r k s i s t o w s k i c h po­
ś w i ę c o n y c h gospodarce narodowej w s p ó ł c z e s n y c h C h i n
C h a r a k t e r y s t y k a aktualnego stanu s t r u k t u r y gospodarczej jest w i e l e spraw d y s k u s y j n y c h i spornych. Panuje j e d ­
C h i n s t a n o w i zadanie niezmiernie t r u d n e przede wszyst­ n a k ż e z g o d n o ś ć p o g l ą d ó w w k w e s t i a c h zasadniczych dla
k i m ze w z g l ę d u na niedostatek i n f o r m a c j i . Jak wiadomo, o g ó l n e j oceny c h a r a k t e r u , k i e r u n k u i tempa p r o c e s ó w go­
maoistowskie w ł a d z e o d 1960 r. nie p u b l i k u j ą d a n y c h sta­ spodarczych, z a c h o d z ą c y c h w t y m w i e l k i m k r a j u na prze­
t y s t y c z n y c h , d o t y c z ą c y c h s y t u a c j i ekonomicznej k r a j u . strzeni ostatnich k i l k u n a s t u lat.
Nie p u b l i k u j ą — p o n i e w a ż wszelkie takie informacje W dalszym c i ą g u naszych r o z w a ż a ń p o s ł u g i w a ć się b ę ­
o b n a ż a ł y b y w sposób bezwzględny nierealność i wolunta­ dziemy i n f o r m a c j a m i s t a t y s t y c z n y m i , k t ó r e z o s t a ł y spo­
r y z m maoistowskich koncepcji w polityce gospodarczej. r z ą d z o n e p r z y pomocy analogicznych metod i technik ba­
U k a z y w a ł y b y one, iż szumne h a s ł a , zapowiedzi i obietnice dawczych, j a k te, k t ó r e stosowali autorzy poprzednich
o k a z a ł y s i ę bez p o k r y c i a : nie są i nie m o g ł y b y ć urzeczy­ r o z d z i a ł ó w niniejszej k s i ą ż k i . W z g l ą d na p o r ó w n y w a l n o ś ć
wistnione. W t y c h w a r u n k a c h , j a k j u ż i n f o r m o w a l i ś m y , prezentowanych d a n y c h jest w t y m w y p a d k u tak oczy­
syntetyczne c h a r a k t e r y s t y k i aktualnego stanu gospodarki w i s t y , iż sprawa ta nie w y m a g a , w y d a j e się, ż a d n y c h w y ­
narodowej C h i n p o w s t a j ą poza granicami tego k r a j u i sta­ jaśnień.
n o w i ą r e z u l t a t n i e z w y k l e ż m u d n y c h s z a c u n k ó w , ekstrapo­ O g ó l n ą c h a r a k t e r y s t y k ę s t r u k t u r y gospodarczej Chin
l a c j i oraz i n n y c h z r e g u ł y nader s k o m p l i k o w a n y c h analiz. w pierwszej p o ł o w i e l a t s i e d e m d z i e s i ą t y c h w y p a d a roz­
Stosowane w r ó ż n y c h k r a j a c h m e t o d y s p o r z ą d z a n i a s y n ­ p o c z ą ć od k i l k u i n f o r m a c j i statystycznych, k t ó r e , jak
tez statystycznych r ó ż n i ą się n i e k i e d y w s p o s ó b d o ś ć m o ż n a s ą d z i ć , d a j ą plastyczne w y o b r a ż e n i e o obecnym
stadium r o z w o j u gospodarki tego k r a j u .
istotny, co sprawia, że w y n i k i uzyskane w rezultacie prze­
prowadzonych b a d a ń nie zawsze są identyczne. G ł ę b o k i e P r z y p o m n i j m y w i ę c na w s t ę p i e , iż C h i n y liczą obecnie
r o z b i e ż n o ś c i w metodologii analiz s t r u k t u r y gospodarczej ponad 850 m i l i o n ó w l u d n o ś c i . * W t y m około 8 5 % stano­
w i ą m i e s z k a ń c y w s i , a około 15% l u d n o ś ć miejska. N a l e ż y
w s p ó ł c z e s n y c h C h i n w y s t ę p u j ą z w ł a s z c z a m i ę d z y opraco­
w a n i a m i s p o r z ą d z o n y m i w k r a j a c h socjalistycznych, k t ó ­
r y c h autorzy stoją na gruncie m a r k s i z m u , a n a u k ą b u r ­ * Premier Czou En-laj w sprawozdaniu z pracy rządu, które
wygłosił na pierwszej sesji OZPL w styczniu 1975 r., podał, że
ż u a z y j n ą . Jest to z u p e ł n i e z r o z u m i a ł e , a nawet w r ę c z Chiny liczą 800 min ludności (por. „Zenmin Żypao" z 20 1 1975 r.).
oczywiste. Pewne r ó ż n i c e p o g l ą d ó w w ocenie zjawisk roz­ Jednakże szacunek liczby mieszkańców Chin stanowi jeden z naj­
w o j u gospodarczego maoistowskich Chin p o j a w i a j ą się bardziej spornych problemów badawczych. Prezentowane w tej
t a k ż e w ś r ó d e k o n o m i s t ó w marksistowskich. Jednak trzeba kwestii w naukowych publikacjach szacunki wahają się od 750 min
do 950 min osób. Ekonomiści radzieccy na podstawie wcześniej­
p o d k r e ś l i ć , że te ostatnie r ó ż n i c e z d a ń nie m a j ą b y n a j - szych ekstrapolacji przyjmowali, że Chiny w 1973 r. liczyły 830 min

754 4ii* 755

 p r z y t y m d o d a ć , iż w latach 1949—1959 odsetek l u d n o ś c i p r z e d s i ę b i o r s t w a p a ń s t w o w e , p r z y c z y m g ł ó w n i e na za­
miast z w i ę k s z y ł s i ę z 1 1 % do 17%, natomiast w c i ą g u k ł a d y d u ż e i ś r e d n i e . Natomiast m a ł e z a k ł a d y p r o d u k c y j ­
ostatniego p i ę t n a s t o l e c i a nieznacznie s p a d ł . Pozwala to ne d y s p o n u j ą bardzo p r y m i t y w n y m i ś r o d k a m i p r o d u k c j i .
s t w i e r d z i ć , iż C h i n y są nadal k r a j e m stosunkowo s ł a b o O t r z y m u j ą one o d p a ń s t w a j e d y n i e s p r z ę t z u ż y t y fizycz­
z u r b a n i z o w a n y m , c h a r a k t e r y z u j ą c y m s i ę w y r a ź n y m nie­ nie l u b m o r a l n i e , natomiast w i ę k s z o ś ć w y p o s a ż e n i a p r o ­
d o r o z w o j e m i n f r a s t r u k t u r y p r z e m y s ł o w e j i bardzo p o w o l ­ dukcyjnego w y t w a r z a j ą same w r a m a c h w ł a s n y c h m o ż l i ­
n y m tempem industrializacji, a jednocześnie zdecydowaną wości. T a k i stan rzeczy powoduje ostre dysproporcje
p r z e w a g ą r o l n i c t w a w systemie gospodarki narodowej. w w y d a j n o ś c i pracy, w p ł a c a c h i t p . M ó w i ą c o d u ż y c h
Odzwierciedleniem tego stanu rzeczy jest w y s o k i u d z i a ł i w z g l ę d n i e nowoczesnych z a k ł a d a c h p r o d u k c y j n y c h w
produkcji r o l n e j w t w o r z e n i u dochodu narodowego. Chinach, n a l e ż y z a z n a c z y ć , iż i c h w y p o s a ż e n i e techniczne
W 1973 r . w e d ł u g szacunkowych d a n y c h w y n o s i ł on oko­ w w i ę k s z o ś c i r ó w n i e ż odbiega o d s t a n d a r d ó w ś w i a t o w y c h .
ło 38,5%, podczas g d y u d z i a ł p r z e m y s ł u nie p r z e k r a c z a ł Jedynie w n i e k t ó r y c h g a ł ę z i a c h p r z e m y s ł u d z i a ł a j ą na­
36,5%. Natomiast proporcje u d z i a ł u p r o d u k c j i p r z e m y s ł o ­ p r a w d ę nowoczesne organizacje p r o d u k c y j n e , przede
w e j i r o l n e j w gospodarce narodowej k s z t a ł t u j ą s i ę zgoła w s z y s t k i m z a ś w p r z e m y ś l e z b r o j e n i o w y m . J e d n a k ż e sta­
odmiennie. N a p r z y k ł a d w 1974 r. globalna w a r t o ś ć p r o ­ n o w i ą one z n i k o m y odsetek o g ó l n e j liczby p r z e d s i ę b i o r s t w
d u k c j i p r z e m y s ł u w y n o s i ł a 196 m l d j u a n ó w , a w a r t o ś ć produkcyjnych.
p r o d u k c j i r o l n e j — 69,4 m l d j u a n ó w . L i c z b y te d o w o d z ą , R o z m i a r y p r o d u k c j i p r z e m y s ł o w e j C h i n w podstawo­
że w y d a j n o ś ć pracy w p r z e m y ś l e jest k i l k a n a ś c i e razy w y c h dziedzinach na przestrzeni lat 1970—1974 i l u s t r u j e
w y ż s z a n i ż w r o l n i c t w i e , a ponadto s y g n a l i z u j ą one silne tablica zamieszczona na stronie 758.
o d d z i a ł y w a n i e r o z p i ę t o ś c i cen m i ę d z y p r o d u k c j ą p r z e m y ­ A n a l i z a p r z y t o c z o n y c h d a n y c h pozwala s t w i e r d z i ć , iż
s ł o w ą a r o l n ą { t z w . n o ż y c e cen). „ r e w o l u c j a k u l t u r a l n a " d o p r o w a d z i ł a do p o w a ż n e j de­
Przemysł. S t r u k t u r a p r z e m y s ł u w Chinach c h a r a k t e r y ­ zorganizacji c h i ń s k i e g o p r z e m y s ł u i s p o w o d o w a ł a zahamo­
zuje s i ę s i l n y m z r ó ż n i c o w a n i e m w e w n ę t r z n y m . W c h w i l i wanie r o z w o j u gospodarczego k r a j u . Dopiero w 1970 r.
obecnej w c a ł y m k r a j u istnieje o k o ł o 10 tys. d u ż y c h przekroczono po raz p i e r w s z y p o z i o m p r o d u k c j i , k t ó r y zo­
i średnich państwowych zakładów produkcyjnych o wzglę­ s t a ł o s i ą g n i ę t y w 1966 r . (por. tablica na s. 505). Oznacza
dnie nowoczesnym w y p o s a ż e n i u . Obok tego pracuje k i l ­ to, że pod w p ł y w e m w s t r z ą s ó w „ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j "
kanaście razy więcej m a ł y c h zakładów typu rzemieślni­ maoistowskie C h i n y u t r a c i ł y bezpowrotnie co n a j m n i e j
czego, w k t ó r y c h p r o d u k c j a p r z y p o m i n a n a j c z ę ś c i e j m a ­ t r z y lata swego r o z w o j u p r z e m y s ł o w e g o . Z d r u g i e j strony,
n u f a k t u r ę . S ą to w ogromnej w i ę k s z o ś c i z a k ł a d y s p ó ł ­ d y n a m i k ę w z r o s t u p r o d u k c j i w pierwszej p o ł o w i e l a t sie­
dzielcze l u b s t a n o w i ą c e w ł a s n o ś ć k o m u n ; t y l k o nieznaczna demdziesiątych należy, wydaje się, ocenić jako dość w y ­
i c h część n a l e ż y do p r z e m y s ł u p a ń s t w o w e g o . O k o ł o 9 7 % soką. Trzeba j e d n a k ż e p a m i ę t a ć , iż w t y m okresie realizo­
w a r t o ś c i ś r o d k ó w t r w a ł y c h w p r z e m y ś l e przypada na w a n o zadania swoistej „ o d b u d o w y " p r z e m y s ł u ze stanu
dezorganizacji, w j a k i z o s t a ł o n w t r ą c o n y w poprzednich
mieszkańców, co oznacza, że w latach 1974—1975 liczba ludności latach, co n i e w ą t p l i w i e s p r z y j a ł o u r u c h a m i a n i u i s t n i e ­
tego kraju powinna osiągnąć około 850 min (por. „Kitajskaja Na­
j ą c y c h r e z e r w i p r z y s p i e s z a ł o tempo w z r o s t u p r o d u k c j i .
rodnaja Riespublika. Politiczeskoje i ekonomiczeskoje razwitije
w 1973 godu", op. cit., s. 36—37). N a l e ż y r ó w n i e ż u w z g l ę d n i ć , ż e o w a swoista „ o d b u d o w a "

756 757
 Produkcja przemysłowa Chin w latach 1970 1974 p r z y k ł a d s t a n o w i sprawa w y d a j n o ś c i pracy. Szacuje się,
iż w okresie „ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " w y d a j n o ś ć pracy
Produkcja Jednostka
przemysłowa 1970 1971 1972 1973 1974 w p r z e m y ś l e s p a d ł a o 20—25%. P r z e z w y c i ę ż e n i e tego sta­
miary
n u rzeczy w y m a g a ć b ę d z i e w i e l u l a t . W a r t o t a k ż e n a d ­
Globalna wartość m i e n i ć , iż w 1972 r. oraz w pierwszej p o ł o w i e 1973 r. p r a ­
produkcji przemy­ mld sa c h i ń s k a p o ś w i ę c a ł a sporo u w a g i problematyce f o r m
słu juanów 145,0 160,0 173,0 187,0 196,0 i metod gospodarowania. J e d n a k ż e w p ó ź n i e j s z y m o k r e ­
Stal min t 18 21 23 25 25
Węgiel sie, w m i a r ę j a k n a s i l a ł a się kampania „ k r y t y k i L i n Piao
260 280 300 325 340
Ropa naftowa i smoła 20 25 29 38 i Konfucjusza", takie p o j ę c i a j a k rachunek ekonomiczny,
45
Energia elektryczna mld KWh 72 77 83 92 102 r e n t o w n o ś ć czy zysk — z n i k n ę ł y c a ł k i e m z ł a m ó w gazet.
Obrabiarki do metali tys. sztuk 50 55 60 65 70 P r z y t ł a c z a j ą c a w i ę k s z o ś ć p u b l i k a c j i p r a s o w y c h na temat
Samochody »» 55 60 65 70 82 s y t u a c j i w p r z e m y ś l e sprowadza się do o g ó l n i k o w y c h de­
Nawozy mineralne 14 16,8 20 24 26
min ton k l a r a c j i s t w i e r d z a j ą c y c h , iż jest ona „ d o s k o n a ł a " .
Cement 14 16,3 17 19 20
»» Charakter niniejszej pracy nie pozwala na bardziej
Tkaniny bawełniane 8 8,5 8,5 8,7 8,9
mld m
Cukier 1,9 5
1,9 2,2 2,3 s z c z e g ó ł o w ą a n a l i z ę z a ł o ż e ń i r e z u l t a t ó w p o l i t y k i ekono­
min ton
micznej maoistowskiego r e ż i m u . N i e s p o s ó b j e d n a k ż e nie
Ź r ó d ł a : „Problemy i protlworieczlja industrialnogo razwitija Kitajskoj
Narodnoj Riespublikl", pod red. M. I . Sładkowskiego, Moskwa 1974, s. 194;
w s p o m n i e ć , że s k r a j n y w o l u n t a r y z m realizowanego k u r s u
E . A. K o n o w a ł o w , S. A. Aloszyn, W. P. P o l a k ó w i in., „Ekonomika i kul­ politycznego p r z y n i ó s ł j a k najgorsze w y n i k i . Przede
tura K N R w 1971—1975 g.g." w „Problemy Dalniego Wostoka", 1976, nr 1,
S. 27. w s z y s t k i m z a ś d o p r o w a d z i ł do w r ę c z drastycznego o b n i ­
ż e n i a tempa r o z w o j u gospodarki narodowej. D o ś ć w s k a z a ć ,
p r o d u k c j i p r z e m y s ł o w e j s t a n o w i ł a zadanie stosunkowo że w d z i e s i ę c i o l e c i u 1949—1959 globalna w a r t o ś ć p r o d u k ­
najłatwiejsze. „Rewolucja k u l t u r a l n a " przyniosła jednak­ c j i p r z e m y s ł u z w i ę k s z y ł a s i ę 11,6 razy, natomiast w o k r e ­
że w sferze gospodarki szereg n e g a t y w n y c h n a s t ę p s t w , sie 1959—1972, to znaczy w c i ą g u 13 l a t — zaledwie
4 4

k t ó r y c h nie uwidacznia przedstawiona tablica. S ą one o 6 , 1 % . Te d w a w s k a ź n i k i m ó w i ą , w y d a j e się, w ł a ś c i w i e

w w i ę k s z o ś c i n i e z w y k l e t r u d n e do p r z e z w y c i ę ż e n i a i jesz­ wszystko.
cze przez d ł u ż s z y czas w y w i e r a ć b ę d ą zdecydowanie Rolnictwo. O g ó l n a powierzchnia ziemi u p r a w n e j w C h i ­
u j e m n y , h a m u j ą c y w p ł y w na r o z w ó j gospodarczy C h i n . nach w y n o s i około 110—112 m i n ha. J e d n a k ż e na 4 5 %
N i e k t ó r e z a ś z n i c h w ogóle t r u d n o b ę d z i e o d r o b i ć w p r z y ­ tego a r e a ł u istnieje m o ż l i w o ś ć d w u k r o t n y c h , a n i e k i e d y
szłości. T y t u ł e m i l u s t r a c j i m o ż n a w s k a z a ć , iż „ r e w o l u c j a nawet t r z y k r o t n y c h z b i o r ó w w c i ą g u r o k u . M o ż n a w i ę c
k u l t u r a l n a " p r z e r w a ł a proces p r z y g o t o w a n i a w y k w a l i f i ­ z d u ż ą d o z ą p r a w d o p o d o b i e ń s t w a p r z y j ą ć , iż faktyczna
k o w a n y c h k a d r d l a p r z e m y s ł u . I tak np. w e d ł u g k o m p e ­ powierzchnia z a s i e w ó w liczy o k o ł o 160 m i n ha, w t y m
t e n t n y c h s z a c u n k ó w , w s k u t e k z a m k n i ę c i a w latach 1967— o k o ł o 35—40 m i n ha s t a n o w i ą obszary nawadniane. P r a ­
1968 w y ż s z y c h uczelni technicznych, do p r z e m y s ł u c h i ń ­ w i e 7 5 % ziemi u p r a w n e j przeznacza się pod zboża i r o ś ­
4 3
skiego nie t r a f i ł o ponad 140 tys. i n ż y n i e r ó w . W w a r u n ­ l i n y okopowe. N a l e ż y j e d n o c z e ś n i e d o d a ć , iż s t a t y s t y k a
k a c h ostrego deficytu k a d r z w y ż s z y m w y k s z t a ł c e n i e m c h i ń s k a do p r o d u k c j i z b o ż o w e j obok r y ż u , pszenicy, ż y t a ,
technicznym jest to strata s z c z e g ó l n i e d o t k l i w a . I n n y j ę c z m i e n i a i prosa w ł ą c z a t a k ż e z i e m n i a k i i pataty, p r z y

758 759
 c z y m te ostatnie w przeliczeniu 4 : 1 na j e d n o s t k ę wago­ zasady te, j a k j u ż w s p o m i n a l i ś m y , z o s t a ł y w d o ś ć i s t o t n y
w ą . W p r o d u k c j i r o ś l i n n e j r o l n i c t w a g ł ó w n ą p o z y c j ę sta­ s p o s ó b ograniczone w t o k u k a m p a n i i „ s t u d i o w a n i a t e o r i i
n o w i r y ż , k t ó r y jest p o d s t a w ą w y ż y w i e n i a l u d n o ś c i Chin. d y k t a t u r y p r o l e t a r i a t u " , co d o p r o w a d z i ł o do p o w a ż n y c h
Powierzchnia u p r a w y r y ż u zajmuje około 30 m i n ha, na­ k o m p l i k a c j i ekonomicznych. Po k r w a w y c h z a j ś c i a c h , do
tomiast ś r e d n i e p l o n y w y n o s z ą około 37 k w i n t a l i z h e k t a ­ k t ó r y c h doszło w w i e l u rejonach l a t e m 1975 r., ponownie
ra. P l o n y p o z o s t a ł y c h zbóż są znacznie n i ż s z e : nie prze­ p r z y w r ó c o n o w k o m u n a c h w i e j s k i c h , a n a w e t rozszerzono,
k r a c z a j ą 16 k w i n t a l i z hektara. W e d ł u g oceny obserwa­ z a s a d ę wynagradzania w e d ł u g w k ł a d u p r a c y oraz s w o b o d ę
t o r ó w zagranicznych, na 1 h e k t a r z a s i e w ó w z u ż y w a się dysponowania n a d w y ż k a m i p r o d u k c j i r o l n e j .
p r z e c i ę t n i e około 25 k g n a w o z ó w m i n e r a l n y c h w czystym N a l e ż y t a k ż e n a d m i e n i ć , iż o g ó l n a liczba z a t r u d n i o n y c h
s k ł a d n i k u . Na p o d k r e ś l e n i e z a s ł u g u j e bardzo n i s k i sto­ w r o l n i c t w i e nie maleje, lecz stale wzrasta. M i m o to k o ­
p i e ń mechanizacji p r o d u k c j i r o l n e j . Na p r z y k ł a d w 1974 r. muny wiejskie mają wciąż p o w a ż n e trudności z realizacją
liczba t r a k t o r ó w p r a c u j ą c y c h na w s i c h i ń s k i e j nie prze­ wyznaczonych z a d a ń p r o d u k c y j n y c h . Ta sytuacja s p r a w i a ,
k r a c z a ł a 225 tys. sztuk (w przeliczeniu na c i ą g n i k i p i ę t n a - że w okresie s i e w ó w i ż n i w masowo w y s y ł a się z miast do
stokonne). M e c h a n i z a c j ą o b j ę t o zaledwie 15% ziem u p r a w ­
prac p o l o w y c h na wsiach r o b o t n i k ó w , u r z ę d n i k ó w , u c z ą ­
nych.
cą się m ł o d z i e ż i o d d z i a ł y wojska. Liczba z a t r u d n i o n y c h
P o d s t a w o w ą f o r m ą organizacji r o l n i c t w a są tzw. k o ­ okresowo w r o l n i c t w i e m i e s z k a ń c ó w miast wzrasta z r o k u
m u n y ludowe, k t ó r e w praktyce obejmują całą w i e ś c h i ń ­ na r o k . I tak np., w e d ł u g d o n i e s i e ń prasy p e k i ń s k i e j ,
s k ą . W s k ł a d k o m u n y w c h o d z i p r z e c i ę t n i e ponad 1500 r o ­ w 1974 r. w p r o w i n c j i H e j l u n g c i a n g na polach p r a c o w a ł o
dzin c h ł o p s k i c h . K o m u n y w i e j s k i e dzielą się na d u ż e b r y ­ 400 tys. osób w i ę c e j niż w p o p r z e d n i m r o k u . J e d n o c z e ś n i e
gady p r o d u k c y j n e , l i c z ą c e po 170—200 rodzin. N a j n i ż ­ o d szeregu l a t t r w a akcja s t a ł e g o przymusowego przesie­
szym o g n i w e m organizacji s ą b r y g a d y p r o d u k c y j n e , z k t ó ­ dlania na w i e ś l u d n o ś c i miejskiej, a z w ł a s z c z a m ł o d z i e ż y .
r y c h k a ż d a skupia po 40—50 rodzin. O p r ó c z tej f o r m y O b s e r w a t o r z y zagraniczni s z a c u j ą , iż t y l k o w p i e r w s z y m
gospodarki k o l e k t y w n e j istnieje t e ż na w s i stosunkowo p ó ł r o c z u 1974 r. do p r a c y w r o l n i c t w i e skierowano w t r y ­
nieznaczna liczba p a ń s t w o w y c h gospodarstw r o l n y c h . Są bie a d m i n i s t r a c y j n y m 1,6 m i l i o n a osób p r z e w a ż n i e w m ł o ­
one g ł ó w n i e z a r z ą d z a n e przez wojsko. d y m wieku.
W k o m u n a c h w i e j s k i c h k a ż d a rodzina ma p r a w o do po­ Maoistowska prasa od w i e l u lat systematycznie i n f o r ­
siadania n i e w i e l k i e j d z i a ł k i przyzagrodowej. A c z k o l w i e k m u j e o d o b r y c h plonach, p r z e m i l c z a j ą c s ł a b o ś c i i t r u d ­
d z i a ł k i te z a j m u j ą n i k ł ą c z ę ś ć o g ó l n e j p o w i e r z c h n i ziemi ności w y s t ę p u j ą c e w c h i ń s k i m r o l n i c t w i e . Z r e g u ł y ż n i w a
u p r a w n e j , to j e d n a k o d g r y w a j ą one bardzo i s t o t n ą r o l ę są o k r e ś l a n e jako „ b a r d z o dobre", „ d o b r e " l u b „ s t o s u n ­
w c a ł o k s z t a ł c i e p r o d u k c j i r o ś l i n n e j i z w i e r z ę c e j . I tak k o w o dobre". I tak np. w 1974 r. podawano, że C h i n y „ p o
45
np. około 80% c h o w u t r z o d y chlewnej przypada na d z i a ł k i raz t r z y n a s t y z r z ę d u z e b r a ł y bogate p l o n y " . Propaganda
przyzagrodowe c z ł o n k ó w k o m u n . Z a z n a c z y ć t e ż wypada, maoistowska stara się w y r a ź n i e s t w o r z y ć w r a ż e n i e , iż
iż po „ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " na d o ś ć s z e r o k ą s k a l ę stoso­ sytuacja w r o l n i c t w i e jest lepsza, n i ż to ma miejsce
wano w k o m u n a c h z a s a d ę wynagradzania w e d ł u g w k ł a d u w rzeczywistości.
pracy, a c h ł o p i m o g l i s p i e n i ę ż a ć n a d w y ż k i p r o d u k c y j n e Obserwatorzy zagraniczni s z a c u j ą n a s t ę p u j ą c o r o z m i a ­
na bazarach i j a r m a r k a c h . W p i e r w s z y m p ó ł r o c z u 1975 r. r y p r o d u k c j i c h i ń s k i e g o r o l n i c t w a w latach 1970—1974:

760 761
 Produkcja rolna w Chinach w latach 1970—1974 ilości zbóż zmniejsza się w y d a t n i e odsetek zboża t o w a r o ­
wego. J e d n o c z e ś n i e z a ś w latach 1957—1974 liczba l u d ­
Rodzą] Jednostka
produkcji miary 1970 1971 1972 1973 1974 n o ś c i C h i n w z r o s ł a o ponad 200 m i l i o n ó w . N a l e ż y n a d ­
m i e n i ć , iż tempo p r z y r o s t u l u d n o ś c i b y ł o przez c a ł y ten
Zboża min ton 210 220 210 220 225 okres szybsze niż tempo w z r o s t u p r o d u k c j i z b o ż o w e j .
Trzoda W rezultacie, m i m o pewnego w z r o s t u z b i o r ó w , p r o d u k ­
chlewna min szt. 165 180 190 195 200 cja z b o ż a w przeliczeniu na jednego m i e s z k a ń c a s p a d ł a
Soja min ton 8,5 8,0 7,7 8,3 8,0
Bawełna z 286 k g w 1957 r. — do 268 k g w 1973 r., c z y l i o 18 kg.*
n 1,9 1,8 1,65 1,95 1,9
Arachidy M 2,7 2,7 2,7 2,7 X
J u ż ta jedna liczba z c a ł ą o s t r o ś c i ą ukazuje, j a k n i e z w y k l e
Trzcina d o n i o s ł e znaczenie m a j ą w Chinach zadania w dziedzinie
cukrowa 13,7 13,9 16,8 17,0 18,0 z w i ę k s z e n i a p r o d u k c j i zbóż i r o ś l i n o k o p o w y c h .
"
Buraki
cukrowe Przytoczone w y ż e j f a k t y w s k a z u j ą , iż f u n d a m e n t a l n y m
" 2,4 2,3 2,9 3,8 3,5
Herbata 0,12 0,13 0,14 p r o b l e m e m gospodarki narodowej C h i n jest, i jeszcze d ł u ­
0,15 X
go pozostanie, k w e s t i a w y ż y w i e n i a l u d n o ś c i . K l u c z o w ą
x — Brak danych r o l ę o d g r y w a t u sprawa przyspieszenia w z r o s t u p r o d u k c j i
Ź r ó d ł a : „Kitajskaja Narodnaja Riespubllka. Politiczeskoje i ekonomi-
zbóż i r o ś l i n o k o p o w y c h , a z w ł a s z c z a z w i ę k s z e n i a z b i o r ó w
czeskoje razwitije w 1973 godu", pod red. M. I. Sładkowskiego, W. I . Po-
tapowa, G . W. Astafiewa i in., Moskwa 1975, s. 160; I. N. Korszunow, r y ż u . W c h w i l i obecnej o s t r y i stale r o s n ą c y w skali
A. p. Morozów i M. N. Nikolskij, „Ekonomika K N R w 1974 godu" w „Pro­
k r a j u n i e d o b ó r zbóż maoistowskie k i e r o w n i c t w o stara się
blemy Dalniego Wostoka", 1975, nr 1, s. 13—24.
p o k r y ć d r o g ą g w a ł t o w n e g o z w i ę k s z e n i a i m p o r t u pszenicy.
Do p o w y ż s z y c h i n f o r m a c j i w y p a d a d o d a ć , iż g l o b a l n ą W ostatnich latach o b s e r w u j e m y t u stale r o s n ą c ą t e n ­
w a r t o ś ć p r o d u k c j i r o l n e j w 1974 r. szacuje się na 69,4 m l d d e n c j ę do z a k u p ó w zbóż za g r a n i c ą , przede w s z y s t k i m
j u a n ó w , podczas gdy w p o p r z e d n i m r o k u w y n i o s ł a ona w Stanach Zjednoczonych, w Kanadzie i w A u s t r a l i i .
68,4 m l d j u a n ó w , a w 1972 r. — 64,5 m l d j u a n ó w . P r z y ­ W 1974 r. i m p o r t pszenicy do C h i n w y n i ó s ł ponad 9 m i n
toczone dane statystyczne w s k a z u j ą na d o ś ć niskie tempo ton i był o około 25% większy niż w poprzednim roku.
r o z w o j u r o l n i c t w a : w c i ą g u ostatnich 7—8 lat nie prze­ I m p o r t zbóż p r z e w y ż s z a obecnie blisko d w u k r o t n i e ś r e d ­
k r a c z a ł o ono 3 , 1 % ś r e d n i o r o c z n i e . P o z w a l a j ą one t a k ż e nioroczny poziom z a k u p ó w z l a t s z e ś ć d z i e s i ą t y c h .
z o r i e n t o w a ć się, iż n a j p o w a ż n i e j s z y m p r o b l e m e m gospo­ G ł ó w n ą p r z y c z y n ę powolnego w z r o s t u p r o d u k c j i z b o ż o ­
d a r k i narodowej Chin b y ł a i pozostaje p r o d u k c j a z b o ż o ­ w e j s t a n o w i o g ó l n e zacofanie sił w y t w ó r c z y c h w r o l ­
w a . W okresie „ w i e l k i e g o s k o k u " w s k u t e k skrajnie a w a n ­ nictwie, a w s z c z e g ó l n o ś c i bardzo n i s k i s t o p i e ń nasycenia
t u r n i c z e j p o l i t y k i gospodarczej z b i o r y zbóż s p a d ł y do sta­
n u sprzed 6—8 lat. Dopiero w d r u g i e j p o ł o w i e lat s z e ś ć ­ * Por. „Kitajskaja Narodnaja Riespubllka. Politiczeskoje i eko-
d z i e s i ą t y c h w y s o k o ś ć z b i o r ó w p r z e k r o c z y ł a poziom z 1958 r. nomiczeskoje razwitije w 1973 godu", op. cit., s. 160. Tendencję tę
potwierdzają badania wielu specjalistów. Np. węgierski ekonomi­
W n a s t ę p n y c h latach p r o d u k c j a z b o ż o w a p o w o l i wzrasta,
sta, dr Gabor Hidasi, szacuje, iż w latach 1958—1974 produkcja
lecz procesowi t e m u towarzyszy w y b i t n i e niekorzystne zbóż w Chinach w przeliczeniu na jednego mieszkańca obniżyła
zjawisko: na s k u t e k p o l i t y k i „ o p i e r a n i a się na w ł a s n y c h się o 8 kg (por. G. Hidasi, „Gospodarka Chin w latach siedemdzie­
s i ł a c h " , prowadzonej wobec k o m u n l u d o w y c h , w o g ó l n e j siątych", op. cit.).

762 763
 w s i w s p ó ł c z e s n ą t e c h n i k ą p r o d u k c y j n ą oraz zdecydowanie r u n k a c h tego w i e l k i e g o k r a j u s p r z e c z n o ś ć m i ę d z y r o z w o ­
p r z e s t a r z a ł e m e t o d y u p r a w y ziemi. I s t o t n ą r o l ę o d g r y w a jem rolnictwa a koniecznością uprzemysłowienia. Rol­
t e ż fakt, iż w c i ą g u o s t a t n i c h k i l k u n a s t u l a t w m i n i m a l ­ n i c t w o charakteryzuje się o g r o m n y m zacofaniem i od
n y m z u p e ł n i e stopniu rozszerza s i ę a r e a ł u p r a w y zbóż, d ł u ż s z e g o czasu nie n a d ą ż a za szybko r o s n ą c y m i p o t r z e ­
z w ł a s z c z a z a ś nie z w i ę k s z a się obszar t e r e n ó w zmelioro­ b a m i p r z e m y s ł u i c a ł e g o systemu gospodarczego. Stan ten
w a n y c h pod u p r a w ę r y ż u , na k t ó r y c h m o ż n a u z y s k i w a ć rodzi g r o ź n e n a p i ę c i a s p o ł e c z n e , k t ó r e s t a j ą się p r z y c z y n ą
d w u k r o t n e zbiory. N a j w a ż n i e j s z e jednak, że p o l i t y k a w c i ą ż n o w y c h t r u d n o ś c i . Bardzo i s t o t n ą w s w y c h s k u t ­
ekonomiczna maoistowskiego r e ż i m u nie stwarza realnej k a c h s p o ł e c z n y c h jest r ó w n i e ż s p r z e c z n o ś ć m i ę d z y a k u ­
perspektywy rozwiązania palących problemów wsi i rol­ m u l a c j ą a s p o ż y c i e m . W w a r u n k a c h o g ó l n e g o niedoroz­
n i c t w a . O d szeregu l a t nie podejmuje się ż a d n y c h k o m ­ w o j u gospodarki narodowej C h i n istnieje k o n i e c z n o ś ć
p l e k s o w y c h decyzji, k t ó r e z m i e r z a ł y b y do s t y m u l o w a n i a s t a ł e g o z w i ę k s z a n i a funduszu a k u m u l a c j i , co m o ż e o d ­
szybkiego w z r o s t u p r o d u k c j i r o ś l i n n e j i z w i e r z ę c e j . Pod­ b y w a ć się j e d y n i e poprzez ograniczanie s p o ż y c i a .
s t a w o w y m i n s t r u m e n t e m p o l i t y k i ekonomicznej s t a j ą się Wskazane p o w y ż e j s p r z e c z n o ś c i s p l a t a j ą s i ę z c a ł ą zło­
o g ó l n i k o w e apele i propagowanie h a s e ł p o d k r e ś l a j ą c y c h ż o n ą m o z a i k ą p r z e c i w i e ń s t w i d y s p r o p o r c j i m i ę d z y po­
znaczenie p r a c y w r o l n i c t w i e . s z c z e g ó l n y m i dziedzinami gospodarki narodowej. Na
pierwszy p l a n w y s u w a się t u s p r z e c z n o ś ć m i ę d z y p o s t ę ­
p u j ą c ą m i l i t a r y z a c j ą k r a j u a c a ł o k s z t a ł t e m potrzeb go­
W i s t n i e j ą c y c h a k t u a l n i e w a r u n k a c h r o z w ó j gospodar­ spodarczych k r a j u . Przemysł zbrojeniowy pochłania
czy C h i n jest procesem n i e z w y k l e s k o m p l i k o w a n y m i na­ ogromne ś r o d k i , co o p ó ź n i a , a n a w e t w r ę c z p a r a l i ż u j e
cechowanym w e w n ę t r z n y m i sprzecznościami. Uspołecznie­ rozwój wielu gałęzi produkcji, k t ó r e powinny zaspokajać
nie ś r o d k ó w p r o d u k c j i i z u p e ł n i e n i k ł a d z i ś rola w ł a s n o ś c i nader istotne zapotrzebowania społeczno-gospodarcze.
kapitalistycznej s p r a w i ł y , iż z m i e n i ł s i ę g r u n t o w n i e cha­ Mozaika s p r z e c z n o ś c i m i ę d z y g a ł ę z i o w y c h jest zbyt roz­
rakter sprzeczności, k t ó r e musi r o z w i ą z y w a ć polityka legła, by m o ż n a b y ł o s c h a r a k t e r y z o w a ć j ą t u w y c z e r p u ­
ekonomiczna p a ń s t w a . P o d s t a w o w ą r o l ę o d g r y w a d z i ś j ą c o . P r z y p o m n i j m y w i ę c j e d y n i e p o k r ó t c e , iż w y s t ę p u j ą
sprzeczność m i ę d z y potrzebami a możliwościami rozwoju ostre p r z e c i w i e ń s t w a m i ę d z y potrzebami r o z w o j u prze­
gospodarczego. Potrzeby w z r o s t u ekonomicznego są w C h i ­ mysłu, k t ó r y wytwarza środki produkcji, a p r z e m y s ł e m
nach ogromne, w r ę c z niezmierzone, natomiast ś r o d k i , j a ­ p r a c u j ą c y m na potrzeby k o n s u m p c j i , w szerokim tego
k i m i dysponuje p a ń s t w o w celu zaspokojenia t y c h potrzeb, s ł o w a znaczeniu. N i e m n i e j ostra s p r z e c z n o ś ć istnieje
m i ę d z y k o n i e c z n o ś c i ą r o z w i j a n i a bazy surowcowej k r a j u
w c i ą ż p o z o s t a j ą ograniczone. W e w n ę t r z n e ź r ó d ł a a k u m u ­
a p r z e m y s ł e m p r z e t w ó r c z y m . Na t ę s k o m p l i k o w a n ą g a m ę
l a c j i nie z o s t a ł y w y k s z t a ł c o n e , i n f r a s t r u k t u r a p r z e m y s ł o ­
p r z e c i w i e ń s t w i d y s p r o p o r c j i n a k ł a d a się z k o l e i kompleks
w a k r a j u jest nadal n i e r o z w i n i ę t a , a ś r o d k ó w n a cele
s p r z e c z n o ś c i m i ę d z y o g ó l n y m i potrzebami r o z w o j u gospo­
a k u m u l a c j i dostarcza g ł ó w n i e r o l n i c t w o . S p r z e c z n o ś ć m i ę ­
darczego w skali k r a j u a k o n k r e t n y m i potrzebami l o k a l ­
dzy potrzebami i m o ż l i w o ś c i a m i r o z w o j u gospodarczego
nymi.
rodzi liczne t r u d n o ś c i oraz k o m p l i k a c j e w e w n ę t r z n e .
W ostatecznym r a c h u n k u hamuje ona tempo w z r o s t u go­ P o l i t y k a ekonomiczna p a ń s t w a w i n n a u j a w n i a ć w p o r ę
spodarki narodowej C h i n . Nie m n i e j istotna jest w w a - wszystkie w s p ó ł z a l e ż n o ś c i i s p r z e c z n o ś c i c h a r a k t e r y z u j ą c e

764 765
 procesy gospodarcze oraz s t y m u l o w a ć i c h m o ż l i w i e o p t y ­ d z i e ń w ogromnej w i ę k s z o ś c i p r a c u j ą p r z y b u d o w i e obiek­
malne r o z w i ą z a n i e . J e d n a k ż e od k i l k u n a s t u l a t w d z i a ł a l ­ t ó w o przeznaczeniu w o j s k o w y m . D o d a ć w y p a d a , że r ó ż ­
ności maoistowskiej e k i p y k i e r o w n i c z e j nie znajdujemy nego rodzaju organizacje p a r a m i l i t a r n e liczą o k o ł o 10—12
c h o ć b y s y m p t o m ó w analizy t y c h s p r z e c z n o ś c i w e w n ę t r z ­ m i l i o n ó w l u d z i . S i e ć t y c h organizacji jest ustawicznie roz-
n y c h , k t ó r e r o z d z i e r a j ą system gospodarczy Chin. T y m u d o w y w a n a . N a j w i ę k s z ą z n i c h s t a n o w i pospolite rusze-
s a m y m maoistowska p o l i t y k a nie m o ż e u d z i e l i ć , i n i e ie. Szacuje się, iż liczba przeszkolonych w a r m i i l u b
udziela, odpowiedzi na nowe p r o b l e m y w y ł a n i a j ą c e s i ę I organizacjach p a r a m i l i t a r n y c h k s z t a ł t u j e s i ę w p r z y -
w procesie r o z w o j u gospodarczego k r a j u . l i ż e n i u na poziomie 80—90 m i l i o n ó w .
Potencjał militarny. J e d n y m z najistotniejszych ź r ó d e ł Maoistowska a r m i a jest w y p o s a ż o n a w o k o ł o 8 t y s i ę c y
wolnego tempa r o z w o j u ekonomicznego maoistowskich c z o ł g ó w . P r o d u k c j a c z o ł g ó w przekracza 600 sztuk rocz­
C h i n jest nadmierne o b c i ą ż e n i e gospodarki narodowej n a ­ nie. L o t n i c t w o w o j s k o w e liczy o k o ł o 4500 s a m o l o t ó w b o ­
k ł a d a m i na r o z b u d o w ę p r z e m y s ł u zbrojeniowego i u t r z y ­ jowych: bombowych, myśliwskich i myśliwsko-bombo-
manie wysokiego p o t e n c j a ł u m i l i t a r n e g o k r a j u . Zagra­ w y c h . Opanowano p r o d u k c j ę nowoczesnych maszyn sztur­
n i c z n i obserwatorzy s z a c u j ą , że w y d a t k i na cele wojskowe m o w y c h z d w o m a s i l n i k a m i o d r z u t o w y m i , p r o d u k c j ę sa­
p o c h ł a n i a j ą obecnie ponad 12% dochodu narodowego, co molotów bombardujących i helikopterów o wielocelowym
stanowi o k o ł o 5 0 % c a ł e g o funduszu a k u m u l a c j i . N a t o ­ przeznaczeniu. Natomiast m a r y n a r k a wojenna, licząca
miast w u j ę c i u f i n a n s o w y m p o ś r e d n i e i b e z p o ś r e d n i e w y ­ około 250 t y s i ę c y ż o ł n i e r z y , jest w y p o s a ż o n a w ponad
d a t k i na p r z e m y s ł z b r o j e n i o w y oraz wojsko s t a n o w i ą po­ 1200 o k r ę t ó w r ó ż n y c h klas i t y p ó w . W znakomitej w i ę k ­
nad % b u d ż e t u p a ń s t w a . szości s ą to n i e d u ż e j e d n o s t k i : k u t r y torpedowe, łodzie
P o s t ę p u j ą c y proces m i l i t a r y z a c j i maoistowskich C h i n p a t r o l o w e oraz o k r ę t y e s k o r t u j ą c e . M a r y n a r k a dysponuje
znajduje w y r a z nie t y l k o w propagandzie i c i ą g ł y m r o z ­ t a k ż e ponad 40 o k r ę t a m i p o d w o d n y m i , z k t ó r y c h część
budzaniu n a s t r o j ó w szowinistycznej h i s t e r i i pod h a s ł e m posiada uzbrojenie r a k i e t o w e . W e d ł u g oceny s p e c j a l i s t ó w
„ z a g r o ż e n i a z P ó ł n o c y " . I s t o t ą tego procesu jest s t a ł a roz­ zachodnich w ostatnich l a t a c h tempo nasycania c h i ń s k i c h
budowa p o t e n c j a ł u m i l i t a r n e g o i p r z e m y s ł u p r a c u j ą c e g o sił z b r o j n y c h n o w o c z e s n ą t e c h n i k ą w o j s k o w ą z w i ę k s z y ł o
46
na potrzeby a r m i i . W a r t o w i ę c , w y d a j e s i ę , w o g ó l n y m się d o ś ć w y d a t n i e .
zarysie s c h a r a k t e r y z o w a ć ten p o t e n c j a ł . Nader i s t o t n ą c z ę ś ć s k ł a d o w ą c h i ń s k i e j a r m i i s t a n o w i ą
O t ó ż obserwatorzy zagraniczni s z a c u j ą , że l i c z e b n o ś ć w o j s k a r a k i e t o w o - j ą d r o w e . Badania nad b r o n i ą j ą d r o w ą
c h i ń s k i c h sił z b r o j n y c h sięga o d 3,5 do 4 m i l i o n ó w ż o ł n i e ­ są prowadzone w Chinach o d 1953 r . W e d ł u g i n f o r m a c j i
rzy. Ponadto na terenie c a ł e g o k r a j u są rozmieszczone zachodniej prasy, w ostatnich latach o s i ą g n i ę t o d o ś ć znacz­
d o ś ć znaczne liczebnie wojska b e z p i e c z e ń s t w a w e w n ę t r z ­ ny postęp w produkcji broni nuklearnej.
nego, k t ó r e c z ę ś c i o w o są r ó w n i e ż zorganizowane w d u ż e W c h w i l i obecnej maoistowskie C h i n y p o s i a d a j ą d w a
z w i ą z k i operacyjne (np. 16 d y w i z j i wojsk b e z p i e c z e ń s t w a z a k ł a d y p r o d u k u j ą c e m a t e r i a ł y rozszczepialne. W L a n -
i 11 d y w i z j i w o j s k ochrony granic). Obok tego i s t n i e j ą czou od 1962 r . pracuje z a k ł a d , k t ó r y w y t w a r z a m a t e r i a ­
tzw. k o r p u s y i n ż y n i e r y j n o - p r o d u k c y j n e , k t ó r y c h ł ą c z n a ł y rozszczepialne na bazie d y f u z j i gazowej. Moc p r o d u k ­
l i c z e b n o ś ć przekracza 2 m i l i o n y ż o ł n i e r z y . Jednostki te c y j n a tego z a k ł a d u w y n o s i około 270 k g u r a n u 235 w s k a l i
p r z e c h o d z ą n o r m a l n e przeszkolenie w o j s k o w e , lecz na co rocznej. Szacuje się, iż zapasy u r a n u 235 w Chinach prze-

766 767
 k r a c z a j ą d z i ś 1800 k g , co stanowi ilość w y s t a r c z a j ą c ą do p o d j ę t y w w a r u n k a c h o g ó l n e g o zacofania i n i e d o r o z w o j u
p r o d u k c j i 100 p o c i s k ó w j ą d r o w y c h o sile w y b u c h u po p r z e m y s ł u , stanowi n i e z w y k l e c i ę ż k i e b r z e m i ę dla c a ł e g o
20 k i l o t o n k a ż d y . W e d ł u g nie p o t w i e r d z o n y c h danych, u r u ­ s p o ł e c z e ń s t w a . P o c h ł a n i a on o g r o m n ą e n e r g i ę i w y m a g a
chomiono t a k ż e n a s t ę p n y z a k ł a d p r o d u k u j ą c y m a t e r i a ł y kolosalnych k o s z t ó w . Za ten w y s i ł e k o d k i l k u n a s t u l a t
rozszczepialne w oparciu o t e c h n o l o g i ę d y f u z j i gazowej. s p o ł e c z e ń s t w o c h i ń s k i e p ł a c i w y s o k ą c e n ę , t y m bardziej
Jest on podobno analogiczny pod w z g l ę d e m m o c y p r o ­ że jest on n i e p r o p o r c j o n a l n y do r e a l n y c h m o ż l i w o ś c i k r a ­
d u k c y j n e j do z a k ł a d ó w w Lanczou. Z k o l e i w m i e ś c i e j u . W istocie rzeczy m i l i t a r y z a c j a k r a j u hamuje i c i ą g n i e
J u m i n z n a j d u j ą się z a k ł a d y w y t w a r z a j ą c e p l u t o n 239. Z a ­ wstecz r o z w ó j gospodarki narodowej. P o g ł ę b i a ona w e ­
k ł a d y te p r a c u j ą na bardziej nowoczesnej technologii. w n ę t r z n e dysproporcje i s p r z e c z n o ś c i n u r t u j ą c e c a ł y sy­
D y s p o n u j ą one r e a k t o r e m , k t ó r y w y t w a r z a rocznie ponad stem gospodarczy, a co n a j w a ż n i e j s z e , w k o n s e k w e n c j i
200 k g p l u t o n u 239, co w y s t a r c z a do skonstruowania p r o w a d z i do t r w a ł e j stagnacji s t a n d a r d u ż y c i a 850-milio-
40 p o c i s k ó w n u k l e a r n y c h ś r e d n i e j mocy. Mniejszy r e a k t o r nowego n a r o d u . M i l i t a r y z a c j a gospodarki pozbawia s p o ł e ­
w y t w a r z a j ą c y p l u t o n 239 istnieje w Paotou. Szacuje c z e ń s t w o c h i ń s k i e j a k i c h k o l w i e k r e a l n y c h p e r s p e k t y w po­
się, ż e C h i n y p o s i a d a j ą zapas p l u t o n u 239, k t ó r y u m o ż l i ­ p r a w y t r u d n y c h w a r u n k ó w życia. Ostatecznym r e z u l t a ­
w i a w y p r o d u k o w a n i e 180 p o c i s k ó w n u k l e a r n y c h ś r e d n i e j tem procesu forsownej m i l i t a r y z a c j i k r a j u jest u t r w a l e n i e
mocy. Do 23 stycznia 1976 r. dokonano w t y m k r a j u zacofania ekonomicznego i na w p ó ł g ł o d o w e g o standardu
18 d o ś w i a d c z a l n y c h eksplozji n u k l e a r n y c h o mocy od ż y c i a o g r o m n y c h mas l u d z k i c h .
20 k i l o t o n do 3 megaton.
W e d ł u g o p i n i i zagranicznych s p e c j a l i s t ó w , w Chinach
opanowano t a k ż e p r o d u k c j ę r a k i e t , balistycznych, k t ó r e W c i ą g u minionego d w u d z i e s t o p i ę c i o l e c i a gospodarka
m o g ą b y ć uzbrojone w g ł o w i c e n u k l e a r n e . Pierwsza do­ narodowa Chin p o c z y n i ł a znaczne p o s t ę p y : opanowano
ś w i a d c z a l n a p r ó b a w y s t r z e l e n i a takiej r a k i e t y z g ł o w i c ą wiele nowych rodzajów produkcji p r z e m y s ł o w e j i wydat­
j ą d r o w ą o sile r a ż e n i a 20 k i l o t o n b y ł a przeprowadzona nie rozszerzono jej s k a l ę , r o z w i n ę ł o się n i e w ą t p l i w i e r o l ­
27 p a ź d z i e r n i k a 1966 r. Ocenia się, iż C h i n y d y s p o n u j ą n i c t w o . O s i ą g n i ę t e r e z u l t a t y są p o w a ż n e , aczkolwiek
obecnie d o ś ć z n a c z n ą ilością r a k i e t balistycznych ś r e d ­ istnieje drastyczna dysproporcja m i ę d z y a k t u a l n y m sta­
niego z a s i ę g u . Od 1970 r. w o j s k o w o - b i u r o k r a t y c z n y ' r e ż i m n e m gospodarki a r z e c z y w i s t y m i potrzebami s p o ł e c z e ń ­
maoistowski p o ł o ż y ł d u ż y nacisk na opanowanie p r o d u k ­ s t w a c h i ń s k i e g o . Dotychczasowy r o z w ó j k r a j u tylko
c j i m i ę d z y k o n t y n e n t a l n y c h r a k i e t balistycznych, s ł u ż ą ­ w n i e w i e l k i m stopniu z a s p o k o i ł o b i e k t y w n e potrzeby spo­
c y c h do przenoszenia g ł o w i c j ą d r o w y c h . W t o k u d o t y c h ­ ł e c z n e . Z d r u g i e j strony, w y s t ę p u j e nie m n i e j g ł ę b o k a
czasowych b a d a ń nad t y m rodzajem b r o n i do k o ń c a 1975 r . dysproporcja m i ę d z y r e a l n y m i r e z u l t a t a m i , j a k i e uzys­
w y s t r z e l o n o w kosmos 5 sztucznych s a t e l i t ó w ziemi. Sza­ kano, a o g r o m n y m i w r ę c z b o g a c t w a m i tego wielkiego k r a ­
cuje się, że maoistowskie C h i n y p o s i a d a j ą obecnie od 10 j u . Jest to zjawisko w y b i t n i e n e g a t y w n e i w y p ł y w a ono
do 25 m i ę d z y k o n t y n e n t a l n y c h r a k i e t b a l i s t y c z n y c h o za­ głównie z przyczyn subiektywnych. Awanturnicza i wo-
sięgu ponad 10 tys. k m . M o g ą one b y ć uzbrojone w g ł o ­ l u n t a r y s t y c z n a p o l i t y k a maoistowska s t a ł a s i ę najistot­
n i e j s z y m ź r ó d ł e m zahamowania r o z w o j u gospodarczego
wice n u k l e a r n e o sile r a ż e n i a 3 megaton k a ż d a .
C h i n i przede w s z y s t k i m w ł a ś n i e ta p o l i t y k a spowodo-
Forsowny wysiłek zbrojeniowy maoistowskich Chin,

49 — Najnowsza. 769
768
w a ł a , że nie w y k o r z y s t a n o w s z y s t k i c h m o ż l i w o ś c i r o z w o ­ W p o d s t a w o w y c h dziedzinach r o z m i a r y p r o d u k c j i p r z y ­
j o w y c h k r a j u . J e d n a k ż e m i m o w i e l u n e g a t y w n y c h zja­ p a d a j ą c e j na jednego m i e s z k a ń c a znacznie u s t ę p u j ą ś r e d ­
w i s k , j a k i e w y s t ą p i ł y w r o z w o j u c h i ń s k i e j gospodarki n i m ś w i a t o w y m . Z r e g u ł y są one k i l k a n a ś c i e , a niekiedy
n a r o d o w e j , nie w o l n o nie d o c e n i a ć o s i ą g n i ę t y c h w t y m nawet k i l k a d z i e s i ą t razy mniejsze n i ż w ZSRR i i n n y c h
kraju wyników. k r a j a c h socjalistycznych. I tak np. w 1971 r. p r o d u k c j a
W c h w i l i obecnej C h i n y z a j m u j ą trzecie miejsce energii elektrycznej w przeliczeniu na jednego m i e s z k a ń ­
w ś w i e c i e pod w z g l ę d e m w y d o b y c i a w ę g l a , po Stanach ca C h i n w y n o s i ł a 95 k W h rocznie, podczas gdy ś r e d n i a
Zjednoczonych i Z w i ą z k u Radzieckim. W w y d o b y c i u r u ­ ś w i a t o w a s t a n o w i ł a 1433 k W h . D l a p o r ó w n a n i a dodajmy,
d y ż e l a z a p l a s u j ą się na c z w a r t y m miejscu, w p r o d u k c j i że analogiczny w s k a ź n i k dla ZSRR w y n i ó s ł 3266 k W h ,
stali — na p i ą t y m , w p r o d u k c j i energii elektrycznej i ce­ a dla J a p o n i i — 3622 k W h . W p r o d u k c j i energii e l e k t r y c z ­
m e n t u — na d z i e w i ą t y m , natomiast w p r o d u k c j i t k a n i n nej na g ł o w ę l u d n o ś c i C h i n y z a j m u j ą 88 miejsce w ś w i e ­
b a w e ł n i a n y c h — na p i e r w s z y m . Z n a j d u j ą s i ę one ponadto cie. Z k o l e i p r o d u k c j a w ę g l a w przeliczeniu na jednego
w ś r ó d pierwszych dziesięciu k r a j ó w ś w i a t a w produkcji m i e s z k a ń c a w y n o s i 320 k g , podczas gdy w Z w i ą z k u Ra­
k o n c e n t r a t ó w w o l f r a m u , o ł o w i u , soli, miedzi, a l u m i n i u m , dzieckim — 1812 k g . A n a l o g i c z n y w s k a ź n i k p r o d u k c j i
n a w o z ó w m i n e r a l n y c h i obrabiarek do m e t a l i . W dziedzi­ stali dla C h i n nie przekracza 26 k g , a dla Z w i ą z k u Ra­
nie r o l n i c t w a pozycja C h i n jest jeszcze bardziej korzystna. dzieckiego w y n o s i on 492 k g . Natomiast p r o d u k c j a ce­
Jedna trzecia ś w i a t o w y c h z b i o r ó w r y ż u przypada na C h i ­ m e n t u na g ł o w ę l u d n o ś c i w Chinach k s z t a ł t u j e s i ę na po­
n y , co daje i m miejsce pierwszego producenta w ś w i e c i e . ziomie 20 k g , gdy w Z w i ą z k u Radzieckim o s i ą g a 409 k g .
Pod w z g l ę d e m z b i o r ó w pszenicy z a j m u j ą one trzecie m i e j ­ Nieco k o r z y s t n i e j w y p a d a to p o r ó w n a n i e w p r o d u k c j i
sce w ś w i e c i e , po Z w i ą z k u Radzieckim i Stanach Zjedno­ t k a n i n b a w e ł n i a n y c h : w Chinach na jednego m i e s z k a ń c a
2 2
czonych. Analogicznie przedstawia się k o l e j n o ś ć ś w i a t o ­ przypada 9,3 m , a w Z w i ą z k u R a d z i e c k i m — 26 m . B a r ­
wej c z o ł ó w k i w p r o d u k c j i j ę c z m i e n i a . Z k o l e i w p r o d u k c j i dzo podobnie przedstawia się sprawa z p r o d u k c j ą r o l n ą .
k u k u r y d z y C h i n y u s t ę p u j ą t y l k o Stanom Zjednoczonym. Z b i o r y zbóż, j a k wspomniano, są w Chinach d o ś ć w y s o ­
W p r o d u k c j i z i e m n i a k ó w p l a s u j ą się one na t r z e c i m m i e j ­ kie, ale poziom s p o ż y c i a p r z e t w o r ó w z b o ż o w y c h jest
scu, po Z w i ą z k u Radzieckim i Polsce. Natomiast w dzie­ znacznie mniejszy od s t a n d a r d ó w ś w i a t o w y c h . W k r a j u
dzinie h o d o w l i t r z o d y c h l e w n e j C h i n y z a j m u j ą obecnie 0 n a j w i ę k s z y m w ś w i e c i e p o g ł o w i u t r z o d y chlewnej k o n ­
pierwsze miejsce na ś w i e c i e . sumpcja m i ę s a w przeliczeniu na jednego m i e s z k a ń c a
Jednak informacje c h a r a k t e r y z u j ą c e miejsce C h i n na k s z t a ł t u j e s i ę p o n i ż e j 17 k g rocznie (w t y m ponad 8 k g
liście ś w i a t o w y c h p r o d u c e n t ó w s t a n o w i ą j e d y n i e i l u s t r a ­ stanowią ryby i drób).
cję r o z m i a r ó w tego wielkiego k r a j u oraz jego potencjal­ L u d n o ś ć C h i n stanowi dziś blisko 2 2 % l u d n o ś c i z i e m ­
nych możliwości rozwojowych. Należy bowiem jednocześ­ skiego globu. Natomiast u d z i a ł tego k r a j u w p r o d u k c j i
nie w z i ą ć pod u w a g ę , iż C h i n y s ą k r a j e m o n a j w i ę k s z e j p r z e m y s ł o w e j w s p ó ł c z e s n e g o ś w i a t a nie przekracza 3%.
w ś w i e c i e liczbie l u d n o ś c i . J e ś l i w i ę c u w z g l ę d n i ć r e l a ­ 1 tak w 1971 r. u d z i a ł Chin w ś w i a t o w e j p r o d u k c j i ener­
c j ę m i ę d z y liczbą l u d n o ś c i i w i e l k o ś c i ą p r o d u k c j i , to o t r z y ­ g i i elektrycznej w y n i ó s ł — 1,4%; w w y d o b y c i u w ę g l a —
m a m y w s k a ź n i k i , k t ó r e n a l e ż ą do n a j n i ż s z y c h na ś w i e c i e . 1 2 % (w przeliczeniu na p a l i w o u m o w n e ) ; w w y t o p i e su­
D o t y c z y to przede w s z y s t k i m p r o d u k c j i p r z e m y s ł o w e j . r ó w k i — 5,2%; w p r o d u k c j i stali — 3,6%; cementu —

770
2,7%; s a m o c h o d ó w — 0,18%; sztucznych w ł ó k i e n — p r z e w i d y w a ń u z y s k a j ą w 1978 r., a Z w i ą z e k Radziecki —
0,6%; t k a n i n b a w e ł n i a n y c h — 18%; c u k r u — 2 , 7 % . 47
w 1983 r. Natomiast w i e l k o ś ć dochodu narodowego
Wobec b r a k u oficjalnych i n f o r m a c j i statystycznych w przeliczeniu na jednego m i e s z k a ń c a k r a j u b y ł a b y , rzecz
przytoczone p o w y ż e j w s k a ź n i k i n a l e ż y , rzecz jasna, t r a k ­ oczywista, drastycznie niższa n i ż w obu t y c h p a ń s t w a c h
t o w a ć j e d y n i e jako orientacyjne. Skala b ł ę d u m o ż e t u obecnie. W takiej sytuacji n a l e ż y o c z e k i w a ć , że w r o ­
b y ć daleko w i ę k s z a , n i ż zdarza się to zazwyczaj w m i ę ­ k u 2000 C h i n y b ę d ą p o z o s t a w a ć w t y l e za Stanami Z j e d ­
dzynarodowej statystyce. A l e m i m o tego u k a z u j ą one do­ noczonymi i Z w i ą z k i e m R a d z i e c k i m co n a j m n i e j o 17 do
b i t n i e stan w r ę c z n i e s ł y c h a n e g o zacofania gospodarki na­ 22 lat. Jest to najbardziej o p t y m a l n y w a r i a n t n a u k o w e j
rodowej C h i n . Z d r u g i e j strony, w s k a ź n i k i te p o z w a l a j ą prognozy r o z w o j u gospodarczego Chin. W e d ł u g o p i n i i
r ó w n i e ż w y r o b i ć sobie p o g l ą d na p e r s p e k t y w y r o z w o j u G. Hidasiego, nie m o ż n a o c z e k i w a ć tak korzystnego zbie­
gospodarczego C h i n w n a j b l i ż s z y c h d z i e s i ę c i o l e c i a c h . Jak gu wszystkich w a r u n k ó w s t y m u l u j ą c y c h wzrost ekono­
przedstawia s i ę ten problem? m i c z n y k r a j u . Jest to raczej w y k l u c z o n e . Realne r e z u l ­
Dotychczas n i e w i e l u s p e c j a l i s t ó w w ś w i e c i e p o d j ę ł o t a t y p r o c e s ó w gospodarczych w Chinach b ę d ą z p e w n o ś c i ą
p r ó b y s f o r m u ł o w a n i a uzasadnionej naukowo prognozy roz­ znacznie skromniejsze.
w o j u gospodarczego C h i n , g d y ż jest to zadanie n i e s ł y c h a ­ N a w i ą z u j ą c w s k r ó c i e do w y n i k ó w b a d a ń n a u k o w y c h
nie t r u d n e i s k o m p l i k o w a n e . J e d n y m z n i c h b y ł znany nad p r o g n o z ą r o z w o j u gospodarczego C h i n , w y p a d a jesz­
w ę g i e r s k i specjalista d r Gabor Hidasi. R e z u l t a t y jego s t u ­ cze raz p r z y p o m n i e ć zrelacjonowane uprzednio sprawozda­
d i ó w z o s t a ł y opublikowane t a k ż e w j ę z y k u p o l s k i m w na­ nie z prac r z ą d u , w y g ł o s z o n e przez p r e m i e r a Czou En-laja
der i n t e r e s u j ą c e j p r a c y pt. „ E k o n o m i k a i d o k t r y n a na sesji O Z P L w styczniu 1975 r. Przedstawiona w ó w ­
maoistowskich C h i n " , w y d a n e j niedawno przez P W E . czas koncepcja perspektywicznego r o z w o j u gospodarki
W a r t o , w y d a j e się, z r e f e r o w a ć t u c h o ć b y w k i l k u zda­ narodowej w s k a z y w a ł a d w a podstawowe cele, k t ó r e k r a j
niach w y n i k i d o c i e k a ń badawczych tego autora. O t ó ż ten w i n i e n o s i ą g n ą ć do k o ń c a b i e ż ą c e g o t y s i ą c l e c i a .
w ś r ó d k i l k u r o z p a t r y w a n y c h a l t e r n a t y w p r z y j ą ł on r ó w ­ W m y ś l s ł ó w p r e m i e r a Czou En-laja, C h i n y p o w i n n y
n i e ż , iż w c i ą g u n a j b l i ż s z e g o d w u d z i e s t o p i ę c i o l e c i a t e m ­ p r z e p r o w a d z i ć „ c a ł k o w i t ą m o d e r n i z a c j ę r o l n i c t w a , prze­
po w z r o s t u dochodu narodowego C h i n b ę d z i e analogiczne m y s ł u , systemu obronnego oraz n a u k i i t e c h n i k i " , aby
j a k w latach 1949—1975, to znaczy u t r z y m a się na po­ w ten s p o s ó b w e j ś ć „do pierwszego szeregu k r a j ó w ś w i a ­
ziomie 7,6% rocznie. Z a ł o ż e n i e takie, zdaniem samego ta".
G. Hidasiego, jest jednak m a ł o realne, p o n i e w a ż d o t y c h ­
J e d n a k ż e konfrontacja tej koncepcji z r e a l n y m stanem
czasowa p r a k t y k a wskazuje, że d y n a m i k a r o z w o j u c h i ń ­
gospodarki narodowej i z w y n i k a m i b a d a ń n a u k o w y c h nad
skiej gospodarki narodowej charakteryzuje się t e n d e n c j ą
p r o g n o z ą r o z w o j u gospodarczego w y p a d a z u p e ł n i e jedno­
m a l e j ą c ą . A l e nawet j e ś l i p r z y j ą ć tak o p t y m a l n i e k o ­
znacznie. Wszystkie dotychczasowe d o ś w i a d c z e n i a Chin
rzystne z a ł o ż e n i e , to z przeprowadzonych o b l i c z e ń w y n i ­
p r z e m a w i a j ą za t y m , że nawet p r z y m a k s y m a l n y m t e m ­
k a j ą w n i o s k i niezbyt optymistyczne. Okazuje się b o w i e m ,
pie w z r o s t u gospodarczego nie b ę d ą one m o g ł y o s i ą g n ą ć
że do k o ń c a b i e ż ą c e g o stulecia C h i n y m o g ł y b y w najlep­
c e l ó w w y s u n i ę t y c h przez p r e m i e r a Czou En-laja. Nie
szym w y p a d k u o s i ą g n ą ć takie r o z m i a r y dochodu narodo­
b ę d ą w stanie o s i ą g n ą ć takiego poziomu gospodarki na­
wego, j a k i e Stany Zjednoczone w e d ł u g dotychczasowych
rodowej, k t ó r y pozwoliłby p r z e p r o w a d z i ć całkowitą mo-

772 773
d e r n i z a c j ę p r z e m y s ł u , a t y m bardziej r o l n i c t w a . I c h o c i a ż loznaczne f o r m u ł y o „ w i e l k i m chaosie", k t ó r y — zdaniem
C h i n y są w i e l k i m k r a j e m d y s p o n u j ą c y m o g r o m n y m i m o ż ­ p e k i ń s k i c h l i d e r ó w — panuje obecnie na arenie m i ę d z y ­
l i w o ś c i a m i , to n i e m a j ą one szans, aby cele te z r e a l i z o w a ć narodowej, a n a s t ę p n i e s p r e c y z o w a ł maoistowska w i z j ę
w b i e ż ą c y m stuleciu. Zrodzone z w y b u j a ł y c h w i e l k o m o ­ w s p ó ł c z e s n e g o ś w i a t a . Z d a n i e m T e n g Siao-pinga, wszyst­
c a r s t w o w y c h a m b i c j i perspektywiczne p l a n y maoistow­ kie u k ł a d y polityczne w s p ó ł c z e s n o ś c i p o d l e g a j ą i s t o t n y m
skiego k i e r o w n i c t w a są pozbawione wszelkich podstaw zmianom, k t ó r e s ą spowodowane przez b l i ż e j nie o k r e ś l o ­
w r z e c z y w i s t o ś c i gospodarczej w s p ó ł c z e s n y c h C h i n . ne „ p r ó b y sił i w a l k ę " . W rezultacie o w y c h p r z e t a s o w a ń
w s p ó ł c z e s n y ś w i a t s k ł a d a s i ę obecnie z trzech części l u b —
jak o ś w i a d c z y ł m ó w c a — „ t r z e c h ś w i a t ó w " , p o m i ę d z y k t ó ­
r y m i w y s t ę p u j ą ostre s p r z e c z n o ś c i . P i e r w s z y z n i c h stano­
11. Zakończenie w i ą „ d w a supermocarstwa": Z w i ą z e k Radziecki i Stany
Zjednoczone. Na d r u g i m miejscu Teng Siao-ping w y m i e ­
W k o ń c o w e j części naszych r o z w a ż a ń w y p a d a przedsta­ nił rozwijające się kraje A z j i , A f r y k i i A m e r y k i Ł a c i ń ­
w i ć c h o ć b y p o k r ó t c e a k t u a l n ą p o l i t y k ę z a g r a n i c z n ą oraz skiej, k t ó r e w e d ł u g jego s ł ó w s t a n o w i ą „ t r z e c i ś w i a t " . N a ­
s y t u a c j ę w e w n ę t r z n ą maoistowskich Chin. Z a c z n i j m y od tomiast p o z o s t a ł e k r a j e r o z w i n i ę t e są „ d r u g i m ś w i a t e m " ,
pierwszego k o m p l e k s u p r o b l e m ó w i s p r ó b u j m y scharakte­ k t ó r y z o s t a ł u s y t u o w a n y j a k o trzeci w k o l e j n o ś c i .
r y z o w a ć w ę z ł o w e aspekty p o l i t y k i P e k i n u na arenie m i ę ­
Maoistowska d o k t r y n a „ t r z e c h ś w i a t ó w " w y r a ż a nega­
dzynarodowej w ostatnich latach. Przede w s z y s t k i m na­ cję socjalistycznego c h a r a k t e r u s t o s u n k ó w s p o ł e c z n y c h
l e ż y o d n o t o w a ć , iż p r z y j ę t a na X z j e ź d z i e K P C h koncep­ p a n u j ą c y c h w Związku Radzieckim i w większości k r a j ó w
cja „ w a l k i p r z e c i w k o hegemonii d w ó c h supermocarstw" w s p ó l n o t y socjalistycznej. Neguje ona w ogóle istnienie
w stosunkowo k r ó t k i m czasie u z y s k a ł a „ t e o r e t y c z n ą " p o d ­ ś w i a t o w e g o systemu socjalistycznego. P o d k r e ś l i ł to z r e s z t ą
b u d o w ę i u f o r m o w a ł a się w swoistą d o k t r y n ę polityczną. o t w a r c i e T e n g Siao-ping z t r y b u n y O N Z : „ O b ó z socjali­
P o s z c z e g ó l n e elementy tej d o k t r y n y s t a r a ł a s i ę ekspono­ styczny — o ś w i a d c z y ł on — k t ó r y i s t n i a ł p e w i e n czas po
w a ć na s w y c h ł a m a c h p e k i ń s k a prasa, k t ó r a d o ś ć d u ż o I I w o j n i e ś w i a t o w e j , obecnie p r z e s t a ł i s t n i e ć " . W t y m u j ę ­
miejsca p o ś w i ę c a problematyce m i ę d z y n a r o d o w e j . P r z e w i ­ ciu Z w i ą z e k Radziecki i Stany Zjednoczone z o s t a ł y posta­
j a ł y się one t a k ż e w w y s t ą p i e n i a c h r ó ż n y c h k i e r o w n i c z y c h w i o n e na jednej p ł a s z c z y ź n i e . T w o r z ą one razem — zda­
d z i a ł a c z y maoistowskiego r e ż i m u , z w ł a s z c z a z a ś podczas niem maoistów — „pierwszy świat", który wspólnie
d y p l o m a t y c z n y c h k o n t a k t ó w z przedstawicielami i n n y c h uciska inne n a r o d y i d ą ż y do hegemonii n a d c a ł ą k u l ą
państw. z i e m s k ą . Z k o l e i p o z o s t a ł e p a ń s t w a socjalistyczne w p r z y ­
J e d n a k ż e n a j p e ł n i e j ó w n o w y w a r i a n t m a o i z m u zapre­ tłaczającej większości m ó w c a zaliczył wespół z rozwinię­
z e n t o w a ł w i c e p r e m i e r r z ą d u c h i ń s k i e g o Teng Siao-ping t y m i p a ń s t w a m i k a p i t a l i s t y c z n y m i do „ d r u g i e g o ś w i a t a " .
w p r z e m ó w i e n i u , k t ó r e w y g ł o s i ł w N o w y m J o r k u 10 Natomiast maoistowskie C h i n y w m y ś l omawianej k o n ­
k w i e t n i a 1974 r., na V I Nadzwyczajnej Sesji O N Z p o ś w i ę ­ cepcji są c z y m ś w rodzaju socjalistycznego k r a j u r o z w i j a ­
conej k w e s t i i s u r o w c ó w i r o z w o j u gospodarczego w e j ą c e g o s i ę i w c h o d z ą w s k ł a d „ t r z e c i e g o ś w i a t a " . W prze­
w s p ó ł c z e s n y m ś w i e c i e . W y s t ę p u j ą c w ó w c z a s jako szef de­ m ó w i e n i u w y g ł o s z o n y m na f o r u m O N Z Teng Siao-ping
legacji r z ą d u c h i ń s k i e g o , p o w t ó r z y ł on znane n a m j u ż w i e - potraktował ów „trzeci świat" jako „prawdziwą siłę"

774 775
w s p ó ł c z e s n e j epoki historycznej, m i m o ż e w jego u j ę c i u z k r a j ó w socjalistycznych ( J u g o s ł a w i i , Demokratycznej
s k ł a d a się on p r z e c i e ż w w i ę k s z o ś c i z k r a j ó w o u s t r o j u k a ­ R e p u b l i k i W i e t n a m u oraz K o r e a ń s k i e j R e p u b l i k i L u d o w o -
p i t a l i s t y c z n y m . Z omawianego w y s t ą p i e n i a Teng Siao-pin­ -Demokratycznej). N a l e ż y r ó w n i e ż d o d a ć , że oficjalne k o n ­
ga na V I Nadzwyczajnej Sesji O N Z w y n i k a niedwuznacz­ takty z k r a j a m i rozwijającymi się o t r z y m u j ą szczególnie
nie, że maoistowskie C h i n y nadal a s p i r u j ą do r o l i hegemona u r o c z y s t ą o p r a w ę p r o t o k o l a r n ą i są z r e g u ł y w y r a ź n i e
i p r z y w ó d c y „ t r z e c i e g o ś w i a t a " . C h c i a ł y b y one s k i e r o w a ć eksponowane przez maoistowska p r o p a g a n d ę . Wszystko
k r a j e tak pojmowanego „ t r z e c i e g o ś w i a t a " na t o r y w a l k i to ma s t w a r z a ć w r a ż e n i e , że P e k i n jest zainteresowany
z „ p i e r w s z y m ś w i a t e m " i p r z e w o d z ą c m u w tej walce przede w s z y s t k i m r o z w o j e m s t o s u n k ó w z t y m i k r a j a m i
w c i ą g n ą ć do niej j a k n a j w i ę c e j p a ń s t w „ d r u g i e g o ś w i a t a " . i d ą ż y do z a c i e ś n i e n i a w z a j e m n y c h k o n t a k t ó w .
Nie ulega w ą t p l i w o ś c i , że d o k t r y n a „ t r z e c h ś w i a t ó w " J e d n a k ż e ten obraz p o l i t y k i zagranicznej maoistowskie­
stanowi przejaw a zarazem r e z u l t a t u w s t e c z n i a j ą c e j ewo­ go r e ż i m u jest przeznaczony jedynie na u ż y t e k propagan­
l u c j i maoizmu. Oznacza ona ostateczne i d e f i n i t y w n e ze­ dy, k t ó r a ma na celu wprowadzenie w b ł ą d s p o ł e c z e ń s t w a
r w a n i e z k l a s o w y m i k r y t e r i a m i oceny w s p ó ł c z e s n e j rze­ c h i ń s k i e g o oraz o p i n i i publicznej ś w i a t a . W istocie rzeczy
czywistości społecznej. bowiem g ł ó w n y kierunek a k t y w n o ś c i pekińskich liderów
W a r t o p r z y j r z e ć się, j a k na tle t y c h z a ł o ż e ń d o k t r y n a l ­ na arenie m i ę d z y n a r o d o w e j polega obecnie na poszukiwa­
n y c h w y g l ą d a p r a k t y k a p o l i t y k i zagranicznej maoistow­ n i u politycznego z b l i ż e n i a z r o z w i n i ę t y m i k r a j a m i k a p i t a ­
skiego r e ż i m u w ostatnich latach. J e ś l i w z i ą ć pod u w a g ę l i s t y c z n y m i . Charakter p r i o r y t e t o w y m a o i ś c i n a d a l i p r z y
spektakularne p r z e j a w y a k t y w n o ś c i d y p l o m a t y c z n e j Pe­ t y m s w y m stosunkom ze S t a n a m i Zjednoczonymi, Japo­
k i n u , to n i e t r u d n o dostrzec d ą ż e n i e do ostentacyjnego n i ą i R e p u b l i k ą F e d e r a l n ą Niemiec. O d w o ł a j m y s i ę wszak­
manifestowania b l i s k i c h s t o s u n k ó w z r o z w i j a j ą c y m i się że do f a k t ó w .
k r a j a m i A z j i i A f r y k i . D o ś ć w s k a z a ć , że w 1974 r . w C h i ­ Po w i z y c i e prezydenta N i x o n a w Chinach stosunki ame-
nach złożyli w i z y t y szefowie p a ń s t w l u b p r e m i e r z y r z ą ­ r y k a ń s k o - c h i ń s k i e ożywiły się wydatnie. Ś w i a d c z y o t y m
d ó w z szesnastu k r a j ó w r o z w i j a j ą c y c h się, a t y l k o jeden z w ł a s z c z a nasilenie d w u s t r o n n y c h k o n t a k t ó w . W ostatnich
p r e m i e r z r o z w i n i ę t e g o k r a j u kapitalistycznego. B y ł to latach k o n t a k t y te p r z e d s t a w i a ł y się n a s t ę p u j ą c o :
premier D a n i i . J e ż e l i nie l i c z y ć przejazdu przez P e k i n W k w i e t n i u 1972 r. złożyli w Pekinie w i z y t ę p r z y w ó d c a
delegacji r z ą d u Demokratycznej R e p u b l i k i W i e t n a m u na w i ę k s z o ś c i demokratycznej w a m e r y k a ń s k i m Senacie se­
czele z p r e m i e r e m P h a n V a n D o n g i e m , to w ł a ś c i w i e nie nator Mansfield oraz p r z y w ó d c a m n i e j s z o ś c i r e p u b l i k a ń ­
d o s z ł a do s k u t k u ż a d n a oficjalna w i z y t a przedstawicieli skiej senator Scott. W czerwcu 1972 r. złożyli w i z y t ę
k r a j ó w socjalistycznych na szczeblu k i e r o w n i c t w a r z ą d u . w Pekinie p r z y w ó d c a w i ę k s z o ś c i demokratycznej w Izbie
Bardzo podobnie p r z e d s t a w i a ł a się sytuacja w 1975 r.: R e p r e z e n t a n t ó w kongresmen Boggs oraz ó w c z e s n y p r z y ­
oficjalne w i z y t y złożyło w Chinach jedenastu szefów w ó d c a m n i e j s z o ś c i r e p u b l i k a ń s k i e j Gerald F o r d .
p a ń s t w l u b p r e m i e r ó w z k r a j ó w r o z w i j a j ą c y c h się, p o d ­ W l u t y m 1973 r . p i ą t ą z k o l e i w i z y t ę w Chinach złożył
czas gdy j e d n o c z e ś n i e o d w i e d z i ł o t e n k r a j trzech szefów specjalny doradca prezydenta S t a n ó w Zjednoczonych
r z ą d ó w z r o z w i n i ę t y c h k r a j ó w k a p i t a l i s t y c z n y c h (premier H . Kissinger, k t ó r y p r z e p r o w a d z i ł t a m szereg r o z m ó w na
B e l g i i , kanclerz R F N oraz prezydent S t a n ó w Zjednoczo­ w y s o k i m szczeblu.
nych). O d b y ł y s i ę t a k ż e t r z y w i z y t y delegacji r z ą d o w y c h W t y m s a m y m m i e s i ą c u p o w o ł a n o do ż y c i a w N o w y m

776 777
 J o r k u K r a j o w y K o m i t e t ds. H a n d l u A m e r y k a ń s k o - C h i ń - szefem a m e r y k a ń s k i e j m i s j i ł ą c z n i k o w e j został m i a n o w a n y
skiego. W s k ł a d tego k o m i t e t u weszli znani p r z e m y s ł o w c y znany d z i a ł a c z P a r t i i R e p u b l i k a ń s k i e j Georg Bush, k t ó r y
a m e r y k a ń s c y ; prezes Chase M a n h a t t a n Bank — D a v i d jest blisko z w i ą z a n y z p r e z y d e n t e m F o r d e m .
Rockefeller; prezydent Boeing Company M . Wilson; p r e ­ We w r z e ś n i u 1974 r. o d w i e d z i ł a C h i n y kolejna delegacja
zes Westinghouse Electric Company D . B u r n h e i m i i n n i . a m e r y k a ń s k i e g o Kongresu. W s k ł a d delegacji wchodzili
W k r ó t c e przedstawiciele K r a j o w e g o K o m i t e t u na czele senatorowie F u l ł b r i g h t , H u m p h r e y oraz kongresmeni
z D . Rockefellerem o d b y l i p o d r ó ż do Chin, gdzie przepro­ B r u m f i e l d , Jordan i i n n i .
w a d z i l i r o z m o w y z k i e r o w n i k a m i maoistowskiej a d m i n i ­ W listopadzie 1974 r. po raz s i ó d m y z ł o ż y ł oficjalną
s t r a c j i gospodarczej. Ponadto o k o ł o 300 a m e r y k a ń s k i c h w i z y t ę w Pekinie a m e r y k a ń s k i sekretarz stanu H . K i s s i n ­
b y z n e s m e n ó w p r z e b y w a ł o na dorocznych w i o s e n n y c h tar­ ger. P r z e d ł o ż y ł on w ó w c z a s stronie c h i ń s k i e j p r o g r a m
gach w K a n t o n i e . znacznego rozszerzenia d w u s t r o n n y c h k o n t a k t ó w w w i e l u
W m a j u 1973 r . p o d j ę ł a d z i a ł a l n o ś ć misja ł ą c z n i k o w a dziedzinach.
• C h i n w Stanach Zjednoczonych, k t ó r a p e ł n i de facto f u n k ­ W g r u d n i u 1974 r . złożył w i z y t ę w Pekinie a m e r y k a ń ­
c j ę ambasady. Analogiczna misja a m e r y k a ń s k a z o s t a ł a ski senator M i k e Mansfield.
o t w a r t a w Pekinie. W l u t y m 1975 r. p r z e b y w a ł a w Stanach Zjednoczonych
W l i p c u 1973 r. p r z e b y w a ł a w Chinach delegacja ame­ liczna grupa c h i ń s k i c h s p e c j a l i s t ó w w dziedzinie p r z e m y ­
r y k a ń s k i e g o Kongresu, w s k ł a d k t ó r e j wchodzili m . i n . słu tekstylnego. Z w i e d z i l i o n i wiele o b i e k t ó w p r z e m y s ł o ­
senatorowie Magnussen, S p a r k m a n , G r i f f i t h , M a c G u y oraz w y c h oraz p r z e p r o w a d z i l i r o z m o w y z a m e r y k a ń s k i m i k o ­
kongresmeni M o r g a n , M a y a r d , M a c F a l l i i n n i . ł a m i gospodarczymi.
W listopadzie 1973 r. po raz s z ó s t y o d w i e d z i ł P e k i n N a p r z e ł o m i e marca i k w i e t n i a 1975 r . w i z y t ę w Chinach
H . Kissinger, t y m razem j u ż w charakterze a m e r y k a ń ­ złożyli: spiker I z b y R e p r e z e n t a n t ó w A l b e r t oraz p r z y w ó d ­
skiego sekretarza stanu. O d b y ł o n k o l e j n ą t u r ę r o z m ó w ca m n i e j s z o ś c i r e p u b l i k a ń s k i e j Rods.
z Mao Tse-tungiem, Czou E n - l a j e m i i n n y m i o f i c j a l n y m i W m a j u 1975 r. złożył o f i c j a l n ą w i z y t ę w Chinach ame­
osobistościami chińskimi. r y k a ń s k i minister handlu Morton, k t ó r y przeprowadził
W k w i e t n i u 1974 r. w i c e p r e m i e r r z ą d u c h i ń s k i e g o Teng s e r i ę r o z m ó w z c h i ń s k i m m i n i s t r e m h a n d l u zagranicznego
Siao-ping p r z e b y w a ł w Stanach Zjednoczonych, gdzie L i Ciangiem. W p o d r ó ż y tej M o r t o n o w i t o w a r z y s z y ł a g r u ­
u c z e s t n i c z y ł w V I Nadzwyczajnej Sesji O N Z . D o s z ł o w ó w ­ pa c z o ł o w y c h b a n k i e r ó w z Teksasu.
czas w N o w y m J o r k u do spotkania Teng Siao-pinga z ame­ Na p r z e ł o m i e lutego i marca 1975 r. gościła w C h i ­
r y k a ń s k i m sekretarzem stanu Kissingerem. nach delegacja I z b y H a n d l o w e j San Francisco na czele
W l i p c u 1974 r. złożył w i z y t ę w Chinach l i d e r sił s k r a j ­ z B. Morrisonem.
nie p r a w i c o w y c h i r e a k c y j n y c h w a m e r y k a ń s k i e j s t r u k ­ W listopadzie 1975 r . u d a ł się do P e k i n u a m e r y k a ń s k i
turze p o l i t y c z n e j — senator H e n r y Jackson. sekretarz stanu H . Kissinger i o d b y ł t a m k o l e j n ą t u r ę r o z ­
W d n i u 10 sierpnia 1974 r., t j . w p i e r w s z y m d n i u swej m ó w z przedstawicielami maoistowskiego k i e r o w n i c t w a .
p r e z y d e n t u r y , nowo m i a n o w a n y prezydent S t a n ó w Z j e d ­ W trakcie r o z m ó w w s t a n o w i s k u s t r o n y c h i ń s k i e j u j a w n i ł y
noczonych G e r a l d F o r d p r z y j ą ł szefa c h i ń s k i e j m i s j i ł ą c z ­ się pewne nie notowane uprzednio akcenty. W e d ł u g d o ­
n i k o w e j w Waszyngtonie H u a n g Czenga. W k r ó t c e n o w y m n i e s i e ń zachodniej prasy, Kissinger p r z e d s t a w i ł s w y m r o z -

778 779
 m ó w c o m stanowisko r z ą d u S t a n ó w Zjednoczonych w spra­ b y ł y stolice I n d o n e z j i i F i l i p i n . Te w i z y t y d a ł y asumpt do
w i e k o n i e c z n o ś c i k o n t y n u o w a n i a p o l i t y k i o d p r ę ż e n i a na o g ł o s z e n i a przez prezydenta Forda n o w e j a m e r y k a ń s k i e j
arenie m i ę d z y n a r o d o w e j . S p o t k a ł o się to z o t w a r t ą deza­ d o k t r y n y p o l i t y c z n e j , k t ó r ą nazwano „ d o k t r y n ą P a c y f i k u " .
p r o b a t ą r o z m ó w c ó w . C h i ń s k i m i n i s t e r spraw zagranicz­ Głosi ona „ k o n i e c z n o ś ć " u t r z y m a n i a p o l i t y c z n o - m i l i t a r n e j
n y c h Ciao K u a n - h u a z a r z u c i ł K i s s i n g e r o w i , iż rzekomo obecności S t a n ó w Zjednoczonych w rejonie Oceanu Spo­
„ n i e p r z e j r z a ł p o d s t ę p n o ś c i " radzieckiej p o l i t y k i zagranicz­ kojnego. P o d k r e ś l a j e d n o c z e ś n i e w i ę z i ł ą c z ą c e Waszyngton
nej. Po raz pierwszy od m o m e n t u w i z y t y R. N i x o n a i Tokio, co pozostaje w s p r z e c z n o ś c i z z a ł o ż e n i a m i p o l i t y k i
w Chinach p e k i ń s c y l i d e r z y nie o g r a n i c z y l i się do prezen­ maoistowskiego k i e r o w n i c t w a , k t ó r e w dalszej perspekty­
tacji w ł a s n e g o antyradzieckiego stanowiska, lecz w y s u n ę l i w i e p r a g n ę ł o b y p o d p o r z ą d k o w a ć J a p o n i ę C h i n o m . Ponadto
t a k ż e o k r e ś l o n e ż ą d a n i a w t y m w z g l ę d z i e pod adresem „ d o k t r y n a P a c y f i k u " z a k ł a d a m o ż l i w o ś ć i c e l o w o ś ć dalszej
r z ą d u S t a n ó w Zjednoczonych. S t a n o w i to istotne n o v u m n o r m a l i z a c j i s t o s u n k ó w d w u s t r o n n y c h S t a n ó w Zjednoczo­
w stosunkach c h i ń s k o - a m e r y k a ń s k i c h . n y c h z a z j a t y c k i m i p a ń s t w a m i socjalistycznymi. W t y c h
W dniach 1 — i g r u d n i a 1975 r. prezydent S t a n ó w Z j e d ­ ramach p r z e w i d u j e t a k ż e u m i a r k o w a n ą w s p ó ł p r a c ę r z ą d u
noczonych Gerald F o r d złożył o f i c j a l n ą w i z y t ę p a ń s t w o w ą a m e r y k a ń s k i e g o z m a o i s t o w s k i m i C h i n a m i . Wspomniana
w Pekinie. P o w i t a n i e gościa na l o t n i s k u b y ł o raczej c h ł o d ­ d o k t r y n a dowodzi, iż k o ł a r z ą d z ą c e S t a n ó w Zjednoczo­
ne. Ograniczono s i ę do f o r m p r z e w i d z i a n y c h przez p r o ­ n y c h b y n a j m n i e j nie z a m i e r z a j ą z r e z y g n o w a ć ze s w y c h
t o k ó ł d y p l o m a t y c z n y , to znaczy do odegrania h y m n ó w na­ w p ł y w ó w w A z j i . S z c z e g ó l n i e z a ś n i e z a m i e r z a j ą one go­
rodowych i p r z e g l ą d u kompanii honorowej. Nie w i t a ł y d z i ć s i ę na z a s t ą p i e n i e a m e r y k a ń s k i c h w p ł y w ó w w t y m
natomiast a m e r y k a ń s k i e g o prezydenta t ł u m y l u d n o ś c i . regionie ś w i a t a — przez p e n e t r a c j ę maoistowskiego re­
Podczas p o b y t u w Pekinie prezydent G. F o r d i H . K i s s i n ­ żimu.
ger s p o t k a l i się k i l k a k r o t n i e z w i c e p r e m i e r e m Teng Siao- W ś r ó d o b s e r w a t o r ó w zagranicznych panuje d o ś ć zgodna
- p i n g i e m , k t ó r y z a s t ę p o w a ł ciężko chorego p r e m i e r a Czou opinia, że p o d r ó ż prezydenta S t a n ó w Zjednoczonych
En-laja. Zostali o n i t e ż p r z y j ę c i przez Mao Tse-tunga. G. F o r d a do P e k i n u nie z o s t a ł a u w i e ń c z o n a sukcesem.
J e d n a k ż e r o z m o w y polityczne, j a k i e przeprowadzono, b y ł y Jeszcze raz s p r z e c z n o ś ć p o l i t y c z n y c h i n t e n c j i , j a k i e p r z y ­
t y m razem nader k r ó t k i e . W e d ł u g i n f o r m a c j i prasy ame­ ś w i e c a ł y k a ż d e j ze stron, o k a z a ł a s i ę silniejsza n i ż m o ż l i ­
r y k a ń s k i e j , nie p r z e k r a c z a ł y one ł ą c z n i e 6 godzin. S k r ó ­ we do uzgodnienia w s p ó l n e interesy. Nie od rzeczy b ę d z i e
cono t a k ż e czas t r w a n i a w i z y t y prezydenta G. Forda t u d o d a ć , że maoistowskie u g r u p o w a n i e nadal k i e r o w a ł o
z s z e ś c i u d n i p l a n o w a n y c h p i e r w o t n i e — do czterech. N i e się w swej p o l i t y c e wobec S t a n ó w Zjednoczonych m o t y ­
o d w i e d z i ł on, j a k z a k ł a d a n o , Szanghaju i N a n k i n u , lecz w a m i skrajnie a w a n t u r n i c z y m i . M a o i ś c i w dalszym c i ą g u
p r z e b y w a ł w y ł ą c z n i e w Pekinie. N a z a k o ń c z e n i e w i z y t y d ą ż y l i przede w s z y s t k i m do zaognienia s t o s u n k ó w m i ę d z y
nie ogłoszono ż a d n e g o w s p ó l n e g o o ś w i a d c z e n i a . N i e m n i e j Stanami Z j e d n o c z o n y m i a Z w i ą z k i e m Radzieckim. W i m i ę
charakterystyczna zdaje się b y ć o k o l i c z n o ś ć , iż strona tego celu u s i ł u j ą o n i z a h a m o w a ć procesy o d p r ę ż e n i o w e na
a m e r y k a ń s k a p o t r a k t o w a ł a p o b y t w Pekinie j a k o f r a g m e n t arenie m i ę d z y n a r o d o w e j i głoszą h a s ł a zimnowojenne.
p o d r ó ż y prezydenta F o r d a po D a l e k i m Wschodzie. Po­ J e d n a k ż e p o l i t y k a pokojowego w s p ó ł i s t n i e n i a i o d p r ę ż e n i a
c z ą t k o w o u d a ł s i ę on do T o k i o i dopiero s t a m t ą d w y r u s z y ł cieszy się poparciem ogromnej w i ę k s z o ś c i o b y w a t e l i w e
do Chin. Po Pekinie n a s t ę p n y m etapem p o d r ó ż y Forda wszystkich k r a j a c h i realnie m y ś l ą c y p o l i t y c y ś w i a t a za-

780 781
chodniego w swej d z i a ł a l n o ś c i m u s z ą b r a ć pod u w a g ę p r z e b y w a j ą c e g o w szpitalu p r e m i e r a Czou En-laja, a na­
ten stan rzeczy. I to s p r a w i ł o , że r e z u l t a t y w i z y t y p r e z y ­ stępnie odbył długie rozmowy z pierwszym wicepremie­
denta Forda w Pekinie s p r o w a d z a ł y się do m a ł o z n a c z ą ­ r e m Teng Siao-pingiem, m i n i s t r e m spraw zagranicznych
cych g e s t ó w politycznych. Jest wysoce prawdopodobne, Ciao K u a n - h u a oraz z a s t ę p c ą szefa Sztabu Generalnego
iż w a k t u a l n y m u k ł a d z i e sił w s p ó ł p r a c a a m e r y k a ń s k o - L i Ta. P r z y j ą ł go r ó w n i e ż Mao Tse-tung. Znaczenie tego
- c h i ń s k a j u ż w y c z e r p a ł a swe m o ż l i w o ś c i . O z n a c z a ł o b y to ostatniego spotkania p o d k r e ś l a ł fakt, iż o d b y ł o się ono
kolejne c i ę ż k i e niepowodzenie maoistowskiej p o l i t y k i za­ w czasie pierwszej sesji O Z P L , w k t ó r e j M a o Tse-tung,
granicznej. j a k w i a d o m o , nie u c z e s t n i c z y ł . Z n a l a z ł jednak czas, aby
Ze w z g l ę d u na c h a r a k t e r i r o z m i a r y niniejszego roz­ s p o t k a ć s i ę z zachodnioniemieckim g o ś c i e m . W a r t o d o d a ć ,
d z i a ł u nie s p o s ó b p r z e d s t a w i ć t u w s z y s t k i c h a s p e k t ó w po­ iż Strauss o d w i e d z i ł t a k ż e jednostki c h i ń s k i c h sił z b r o j ­
l i t y k i zagranicznej P e k i n u w ostatnim okresie. W y p a d a n y c h : z a p o z n a ł się t a m ze stanem wyszkolenia i uzbroje­
w i ę c o g r a n i c z y ć się do c h a r a k t e r y s t y k i aktualnego s t a d i u m nia maoistowskiej a r m i i . Pokazano m u t a k ż e schrony prze-
wzajemnych stosunków między maoistowskimi Chinami c i w a t o m o w e w stolicy.
a R e p u b l i k ą F e d e r a l n ą Niemiec. Jest to o t y l e uzasad­ P o w y ż s z e f a k t y w s k a z u j ą , że Straussa podejmowano
nione, że d ą ż e n i e do rozszerzenia politycznej i gospodar­ w P e k i n i e tak, j a k p r z y j m u j e s i ę t a m zazwyczaj szefów
czej w s p ó ł p r a c y z B o n n wyznacza dziś g ł ó w n y k i e r u n e k p a ń s t w l u b p r e m i e r ó w . Nie b y ł to j e d y n i e gest p r o t o k o ­
p o l i t y k i p e k i ń s k i c h l i d e r ó w wobec E u r o p y Zachodniej, l a r n y . Maoistowska ekipa k i e r o w n i c z a c h c i a ł a w ten spo­
a j e d n o c z e ś n i e o d s ł a n i a istotne cechy obecnej a k t y w n o ś c i sób z a m a n i f e s t o w a ć swe poparcie dla p o g l ą d ó w i d z i a ł a l ­
m a o i s t ó w na arenie m i ę d z y n a r o d o w e j . ności p r z e w o d n i c z ą c e g o bawarskiej CSU, k t ó r y na k o n ­
Stosunki m i ę d z y P e k i n e m a B o n n charakteryzuje przede tynencie e u r o p e j s k i m cieszy się niezbyt c h l u b n ą s ł a w ą
wszystkim narastająca i n t e n s y w n o ś ć politycznych kontak­ zdecydowanego p r z e c i w n i k a o d p r ę ż e n i a w stosunkach m i ę ­
t ó w . N a l e ż y p r z y t y m p o d k r e ś l i ć , iż maoistowski r e ż i m d z y n a r o d o w y c h . Jest on j e d n o c z e ś n i e znany jako autor
stara się r o z w i j a ć s z e r o k ą w s p ó ł p r a c ę z s i ł a m i p r a w i c o w e j p r o g r a m u odrodzenia niemieckiego i m p e r i a l i z m u i w y s t ę ­
opozycji. I tak np. w e w r z e ś n i u 1974 r. złożył w i z y t ę puje a k t y w n i e na rzecz z m i a n y p o l i t y c z n o - t e r y t o r i a l n e g o
w Chinach p r z e w o d n i c z ą c y C D U H e l m u t K o h l . P r z e p r o ­
status quo w Europie. W trakcie r o z m ó w ze Straussem
w a d z i ł on w Pekinie r o z m o w y z w i c e p r e m i e r e m Teng
p e k i ń s c y l i d e r z y niejednokrotnie d a w a l i m u do zrozu­
Siao-pingiem oraz z ó w c z e s n y m w i c e m i n i s t r e m spraw za­
mienia, iż g o t o w i są u d z i e l i ć poparcia jego p l a n o m odbu­
granicznych Ciao K u a n - h u a . Gospodarze nie k r y l i s w y c h
d o w y „ z j e d n o c z o n y c h N i e m i e c " w granicach z 1937 r.
s y m p a t i i dla koncepcji p o l i t y c z n y c h , k t ó r e K o h l reprezen­
Z nie m a s k o w a n ą w r o g o ś c i ą odnosili się t e ż do u k ł a d ó w
tuje.
z a w a r t y c h przez R e p u b l i k ę F e d e r a l n ą Niemiec z ZSRR,
Z k o l e i od 12 do 24 stycznia 1975 r. p r z e b y w a ł z w i z y t ą
P R L , CSRS i N R D . O k a z a ł o się r ó w n i e ż , że r o z m ó w c y
w Chinach p r z e w o d n i c z ą c y bawarskiej CSU, F r a n z Josef
r e p r e z e n t u j ą identyczne p o g l ą d y w sprawie „ p o l i t y c z n e g o
Strauss, k t ó r y w Republice Federalnej jest od d a w n a l i d e ­
zjednoczenia E u r o p y Zachodniej", co, zdaniem Straussa,
r e m sił skrajnie r e a k c y j n y c h i z i m n o w o j e n n y c h . M a o i ­
s t a n o w i obecnie „ n a k a z c h w i l i " . Maoistowscy liderzy
stowski r e ż i m n a d a ł jego w i z y c i e s z c z e g ó l n i e u r o c z y s t ą
„ o s t r z e g a l i " t a k ż e p r z e w o d n i c z ą c e g o CSU przed rzekomo
o p r a w ę . Przede w s z y s t k i m Strauss z o s t a ł p r z y j ę t y przez

782 783
 a g r e s y w n y m i z a m i a r a m i Z w i ą z k u Radzieckiego wobec k r a ­ serschmittem", oraz innego s p r z ę t u wojskowego. W t r a k ­
j ó w zachodnioeuropejskich. cie swego p o b y t u w Pekinie Strauss z o s t a ł ponownie p r z y ­
W t o k u r o z m ó w Teng Siao-ping d ł u g o t ł u m a c z y ł Straus­ j ę t y przez przedstawicieli maoistowskiego k i e r o w n i c t w a .
sowi, ż e „ d w a supermocarstwa p r o w a d z ą w a l k ę o hege­ O d b y ł r o z m o w y z p i e r w s z y m w i c e p r e m i e r e m Teng Siao-
m o n i ę , j e d n a k ż e w tej walce A m e r y k a n i e z n a j d u j ą się d z i ś - p i n g i e m i m i n i s t r e m Ciao K u a n - h u a . N i e o g r a n i c z a ł y się
w defensywie, a Z w i ą z e k Radziecki w ofensywie". I za one do i n t e r e s ó w h a n d l o w y c h p. Straussa, lecz o b e j m o w a ł y
p o ś r e d n i c t w e m p r z e w o d n i c z ą c e g o bawarskiej CSU w i c e ­ r ó w n i e ż wiele p r o b l e m ó w p o l i t y k i m i ę d z y n a r o d o w e j .
przewodniczący K C K P C h radził następnie wszystkim Przebieg obu w i z y t F . J. Straussa w Chinach ukazuje
E u r o p e j c z y k o m , aby zjednoczyli się politycznie oraz m i l i ­ dowodnie, że maoistowska ekipa k i e r o w n i c z a o t w a r c i e soli­
tarnie, „ z a c h o w u j ą c d ą ż e n i e do r ó w n e g o p a r t n e r s t w a ze daryzuje s i ę dziś z najbardziej r e a k c y j n y m i s i ł a m i ś w i a t a
Stanami Z j e d n o c z o n y m i " . P a r a d o k s a l n o ś ć c a ł e j s y t u a c j i kapitalistycznego. U s i ł u j e ona z m o n t o w a ć z n i m i p o l i t y c z ­
polega na t y m , że dla Straussa n i e b y ł y t o tezy c a ł k i e m n y sojusz na p ł a s z c z y ź n i e antyradzieckiej i antysocjali­
nowe l u b nie znane. Jeszcze w 1966 r . o p u b l i k o w a ł on stycznej. Z n a j d u j ą c w s p ó l n y j ę z y k z c z o ł o w y m i przedsta­
w R F N k s i ą ż k ę pt. „ P r o j e k t dla E u r o p y " ( E n w u r f f i i r wicielami prawicy społecznej, pekińscy liderzy chcą jed­
Europa), w k t ó r e j l a n s o w a ł bardzo podobne p o g l ą d y . n o c z e ś n i e w y k o r z y s t a ć i c h j a k o p r o p a g a t o r ó w i rzeczni­
P o w t ó r z y ł je potem, a p o n i e k ą d r ó w n i e ż rozwinął k ó w m a o i z m u w k r a j a c h k a p i t a l i s t y c z n y c h . L i c z ą o n i , że
w 1968 r., w swej n a s t ę p n e j k s i ą ż c e „ W y z w a n i e i odpo­ ludzie t y p u Straussa s t a n ą s i ę t u b ą P e k i n u na k o n t y n e n ­
w i e d ź " (Herausforderung u n d A n t w o r t ) . D l a k r o n i k a r ­ cie e u r o p e j s k i m i z pozycji a n t y r a d z i e c k i c h b ę d ą w y w i e ­
skiej ścisłości w a r t o t e ż o d n o t o w a ć , iż w ś r ó d „ a r g u m e n ­ r a ć p r e s j ę na k o ł a r z ą d z ą c e t y c h k r a j ó w .
t ó w " , k t ó r e Teng Siao-ping w y ł o ż y ł Straussowi, nie za­ W d n i a c h od 29 p a ź d z i e r n i k a do 3 listopada 1975 r.
b r a k ł o znanej maoistowskiej tezy o „ p o z o r o w a n y m ataku o f i c j a l n ą w i z y t ę p a ń s t w o w ą w Chinach złożył kanclerz
Z w i ą z k u Radzieckiego na Wschodzie w celu uderzenia na R F N Helmut Schmidt wraz z delegacją rządową. Maoi­
Zachód". Antyradzieckość była więc, jak widać, wspólnym stowskie k i e r o w n i c t w o w y s t o s o w a ł o odpowiednie zaprosze­
j ę z y k i e m tego dialogu. nie jeszcze przed trzema l a t y na r ę c e ó w c z e s n e g o szefa
Po k i l k u m i e s i ą c a c h , od 15 do 19 w r z e ś n i a 1975 r., r z ą d u R e p u b l i k i Federalnej — W i l l y B r a n d t a . J e d n a k ż e
Strauss ponownie p r z e b y w a ł w Pekinie. T y m razem u d a ł ten ostatni nie w y k a z y w a ł , j a k w i d a ć , zbytniego p o ś p i e c h u
się t a m nie t y l k o w charakterze d z i a ł a c z a politycznego, do odwiedzenia P e k i n u . R ó w n i e ż H e l m u t S c h m i d t po
lecz r ó w n i e ż j a k o przedstawiciel zachodnioniemieckiego o b j ę c i u u r z ę d u kanclerza R F N nie s p i e s z y ł się z p o d r ó ż ą
p r z e m y s ł u zbrojeniowego. Jest on b o w i e m m . i n . prezesem do C h i n . N a j w y r a ź n i e j w y c h o d z i ł o n z z a ł o ż e n i a , że przed
r a d y nadzorczej f i r m y „ A i r b u s " , k t ó r a p r o d u k u j e s p r z ę t zakończeniem Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy
lotniczy. K o l e j n a p o d r ó ż Straussa do Chin p o z o s t a w a ł a w Europie, k t ó r ą m a o i ś c i z a ż a r c i e zwalczali, b y ł a b y to
w związku z zachodnioniemiecką wystawą przemysłową demonstracja polityczna o zbyt jednoznacznej w y m o w i e
„ T e c h n o g e r m a 75", o d b y w a j ą c ą się w stolicy C h i n . P r o w a ­ zimnowojennej i antyradzieckiej. Z t y c h w z g l ę d ó w p o d r ó ż
dzono w ó w c z a s r o k o w a n i a w sprawie zakupu przez s t r o n ę kanclerza R F N do C h i n d o s z ł a do s k u t k u raczej d o ś ć
późno.
c h i ń s k ą w i ę k s z e j liczby w i e l o c e l o w y c h ś m i g ł o w c ó w , w y ­
t w a r z a n y c h przez f i r m ę „ A i r b u s " w e w s p ó ł p r a c y z „ M e s - W trakcie w i z y t y w Pekinie kanclerz S c h m i d t przepro-

784 50 — Najnowsza. 785

wadził trzydniowe rozmowy z pierwszym wicepremierem r e n t a m i i p l a k a t a m i o antyradzieckiej t r e ś c i . Przez g ł o ś n i ­
i f a k t y c z n y m szefem c h i ń s k i e g o r z ą d u Teng Siao-pingiem k i „ o s t r z e g a n o " zachodnioniemieckich gości przed „ h e g e -
oraz z m i n i s t r e m spraw zagranicznych Ciao K u a n - h u a . m o n i s t y c z n y m i d ą ż e n i a m i " Z w i ą z k u Radzieckiego. N a w e t
O d b y ł t e ż d ł u ż s z ą r o z m o w ę z Mao Tse-tungiem, k t ó r ą obie w trakcie s p e k t a k l u miejscowego z e s p o ł u artystycznego
s t r o n y u z n a ł y za wysoce p o ż y t e c z n ą . Ponadto S c h m i d t o d ­ k a n c l e r z o w i S c h m i d t o w i prezentowano „ c z u j n o ś ć i goto­
w i e d z i ł N a n k i n oraz stolicę p r o w i n c j i Sinciang — miasto w o ś ć do w a l k i w k a ż d e j c h w i l i " . W zamierzeniu gospoda­
Urumczi. r z y wszystko to m i a ł o u z m y s ł o w i ć g o ś c i o w i n i e b e z p i e c z e ń ­
W e d ł u g i n f o r m a c j i zachodnioniemieckiej prasy, w t o k u stwo g r o ż ą c e rzekomo C h i n o m ze strony Z w i ą z k u Ra­
o f i c j a l n y c h r o z m ó w kanclerz S c h m i d t k o n c e n t r o w a ł się dzieckiego oraz g o t o w o ś ć m a o i s t ó w do odparcia „ n i e s p o ­
na uzasadnianiu b o ń s k i e j p o l i t y k i zagranicznej. Natomiast dziewanego ataku z P ó ł n o c y " .
strona c h i ń s k a w y r a ź n i e u s i ł o w a ł a n a d a ć w i z y c i e charak­ W trakcie o f i c j a l n y c h r o z m ó w z kanclerzem R F N
ter j a w n i e antyradziecki, a zarazem antysocjalistyczny. S c h m i d t e m z c a ł ą o c z y w i s t o ś c i ą u w i d o c z n i ł a s i ę aktualna
Ze s z c z e g ó l n ą z a w z i ę t o ś c i ą Teng Siao-ping a t a k o w a ł po­ l i n i a p o l i t y k i zagranicznej maoistowskich C h i n . P o l i t y k a
k o j o w ą p o l i t y k ę Z w i ą z k u Radzieckiego i k r a j ó w w s p ó l ­ ta k o n c e n t r u j e się obecnie na f r o n t a l n y m ataku p r z e c i w k o
n o t y socjalistycznej. T o w a r z y s z y ł y t e m u w r o g i e w y p a d y u r z e c z y w i s t n i a n i u zasad u j ę t y c h w akcie k o ń c o w y m z H e l ­
przeciwko K o n f e r e n c j i B e z p i e c z e ń s t w a i W s p ó ł p r a c y sinek. Z m i e r z a ona do zaognienia s t o s u n k ó w m i ę d z y p a ń ­
w Europie, k t ó r ą o k r e ś l i ł m i a n e m „ k o n f e r e n c j i niebezpie­ s t w a m i w s p ó l n o t y socjalistycznej a k r a j a m i k a p i t a l i s t y c z ­
c z e ń s t w a " . Uparcie p o w t a r z a ł t e z ę , iż nie ma t r w a ł e g o n y m i w Europie. W istocie rzeczy p o l i t y k a ta sprowadza
p o k o j u , a n i e b e z p i e c z e ń s t w o w y b u c h u nowej w o j n y ś w i a ­ się do p r z e c i w d z i a ł a n i a procesom o d p r ę ż e n i a na k o n t y n e n ­
t o w e j z w i ę k s z y ł o się. W s p o s ó b j a w n i e p r o w o k a c y j n y Teng cie europejskim.
Siao-ping a p e l o w a ł do r z ą d ó w zachodnioeuropejskich, aby A c z k o l w i e k kanclerz S c h m i d t ze swej strony w p u b l i c z ­
„ d e m a s k o w a ł y ambicje h e g e m o n i s t ó w " . N i e jest też, w y ­ n y c h w y s t ą p i e n i a c h nie a k c e p t o w a ł ocen maoistowskiego
daje się, s p r a w ą p r z y p a d k u , że w ł a ś n i e w trakcie p o b y t u k i e r o w n i c t w a w w ę z ł o w y c h problemach aktualnej s y t u a c j i
kanclerza Schmidta w Pekinie na ł a m a c h „ Z e n m i n Ż y p a o " m i ę d z y n a r o d o w e j , t r u d n o jednak b y ł o b y u z n a ć jego w i z y t ę
z 19 p a ź d z i e r n i k a 1975 r. u k a z a ł s i ę a n t y r a d z i e c k i a r t y k u ł w maoistowskich Chinach za f a k t s p r z y j a j ą c y procesom
r e d a k c y j n y , w k t ó r y m ZSRR o k r e ś l o n o m i a n e m „ s u p e r ­ o d p r ę ż e n i o w y m w e w s p ó ł c z e s n y m ś w i e c i e . W i z y t a ta w y ­
mocarstwa p r z y g o t o w u j ą c e g o się do w o j n y " . N a l e ż y r ó w ­ r a ż a ł a raczej o r i e n t a c j ę na te siły polityczne w Republice
n i e ż o d n o t o w a ć , że w rozmowach z kanclerzem S c h m i d t e m Federalnej i Europie Zachodniej, k t ó r e — nie k w e s t i o n u ­
przedstawiciele maoistowskiego k i e r o w n i c t w a w y r a z i l i po­ j ą c otwarcie o d p r ę ż e n i a politycznego — w y s t ę p u j ą de
nownie poparcie dla b o ń s k i c h „ d ą ż e ń zjednoczeniowych". facto p r z e c i w k o o d p r ę ż e n i u m i l i t a r n e m u i o p o w i a d a j ą s i ę
W sposób niewybredny atakowali też Niemiecką Republikę za i n t e g r a c j ą Zachodu na p l a t f o r m i e a n t y k o m u n i z m u .
Demokratyczną. Stanowisko takie p r o w a d z i w k o n s e k w e n c j i do poszuki­
S w o i s t ą m a n i f e s t a c j ę a n t y r a d z i e c k ą maoistowski r e ż i m wania p u n k t ó w stycznych z p o l i t y k ą maoistowskiego u g r u ­
u r z ą d z i ł w czasie p o b y t u kanclerza Schmidta w U r u m c z i , powania, co m o ż e b y ć brzemienne w w i e l o r a k i e n e g a t y w ­
k t ó r e stanowi w a ż n y o ś r o d e k c h i ń s k i c h b a d a ń a t o m o w y c h . ne i m p l i k a c j e . W rezultacie w i z y t y H . S c h m i d t a n a l e ż y
Ulice miasta w d n i u w i z y t y b y ł y udekorowane transpa- w i ę c o c z e k i w a ć dalszego r o z w o j u s t o s u n k ó w m i ę d z y Pe-

786 50<
787
 k i n e m a B o n n . W s z c z e g ó l n o ś c i z a ś trzeba liczyć się z m o ż ­ w a ć się w pół d r o g i " , lecz n a l e ż y j ą „ d o p r o w a d z i ć do k o ń ­
l i w o ś c i ą rozszerzenia w s p ó ł p r a c y gospodarczej i w y m i a n y ca". F a k t y te d o w o d z ą , że maoistowskie ugrupowanie k i e ­
handlowej m i ę d z y obu k r a j a m i . rownicze u c z y n i ł o z antyradzieckiego s z o w i n i z m u s t a ł ą
W k o n t e k ś c i e scharakteryzowanych wyżej posunięć m e t o d ę d z i a ł a n i a , k t ó r a ma o d w r a c a ć u w a g ę mas od t r u d ­
o g ó l n a l i n i a p o l i t y k i zagranicznej maoistowskich Chin nych w a r u n k ó w życia i kanalizować rosnący k r y t y c y z m
rysuje się c a ł k i e m jasno. N i e zachodzi w i ę c , w y d a j e s i ę , wobec r z ą d z ą c e g o r e ż i m u w bezpieczne, jego zdaniem,
potrzeba bardziej s z c z e g ó ł o w e g o omawiania aktualnego łożysko.
s t a d i u m s t o s u n k ó w c h i ń s k o - r a d z i e c k i c h . W y p a d a jednak W stosunkach d w u s t r o n n y c h m i ę d z y Z w i ą z k i e m Ra­
p r z y p o m n i e ć n i e k t ó r e f a k t y . Generalnie rzecz b i o r ą c , d z i e c k i m a C h i n a m i maoistowskie k i e r o w n i c t w o zajmuje
ostatnie lata nie p r z y n i o s ł y i s t o t n y c h zmian w stosunkach nieprzerwanie p o s t a w ę w r o g ą i n a c e c h o w a n ą a g r e s y w n o ś ­
d w u s t r o n n y c h m i ę d z y Z w i ą z k i e m Radzieckim a C h i n a m i . cią. W ł a d z e c h i ń s k i e nadal s t a r a j ą się s t w a r z a ć n a p i ę c i e na
W e w n ą t r z k r a j u u g r u p o w a n i e maoistowskie w c i ą ż p r o ­ granicy z ZSRR, i n s p i r u j ą c e p r o w o k a c y j n e i n c y d e n t y (nie­
w a d z i z a k r o j o n ą na m a s o w ą s k a l ę i n i e z w y k l e i n t e n s y w n ą legalne przekraczanie g r a n i c y przez c y w i l n y c h o b y w a t e l i
p r o p a g a n d ę a n t y r a d z i e c k ą . Prasa stale rozpowszechnia c h i ń s k i c h , przejmowanie z n a k ó w n a w i g a c y j n y c h na p r z y ­
w r o g i e ZSRR m a t e r i a ł y propagandowe. P o d t y m w z g l ę ­ granicznych odcinkach rzek itp.). W rozmowach delegacji
d e m w y m o w n y m p r z y k ł a d e m są t r z y g ł ó w n e organa p r a ­ r z ą d o w y c h obu k r a j ó w , k t ó r e toczą się w Pekinie od
sowe P e k i n u : d z i e n n i k i „ Z e n m i n Ż y p a o " i „ K u a n m i n g Ż y ­ jesieni 1969 r., strona c h i ń s k a w y s u w a w s t ę p n e w a r u n k i .
pao" oraz czasopismo „ H u n g C i " . W 1973 r . w pismach Kategorycznie obstaje ona p r z y swoich ż ą d a n i a c h , odma­
t y c h p o j a w i ł o się ponad 900 r ó ż n e g o rodzaju a r t y k u ł ó w w i a j ą c r o z p a t r y w a n i a przebiegu l i n i i granicznej w oparciu
oraz i n n y c h p u b l i k a c j i o charakterze a n t y r a d z i e c k i m ; o o b o w i ą z u j ą c e d o k u m e n t y t r a k t a t o w e . Przedstawiciele
w 1974 r. liczba t y c h p u b l i k a c j i p r z e k r o c z y ł a 1700, a w sa­ r z ą d u c h i ń s k i e g o nie p r z e j a w i a j ą d ą ż e n i a do r o z w i ą z a n i a
m y m t y l k o p i e r w s z y m k w a r t a l e 1975 r . — ponad 700. p r o b l e m ó w p r z y g r a n i c z n y c h , lecz u s i ł u j ą p r o w a d z i ć nego­
Znamienne p r z y t y m , iż propaganda w r o g o ś c i i n i e n a w i ś c i cjacje j ę z y k i e m u l t i m a t u m . W s k u t e k tego r o z m o w y nie
do Z w i ą z k u Radzieckiego w y r a ź n i e p o t ę g o w a ł a s i ę i p r z y ­ przynoszą rezultatów.
b i e r a ł a n i e s ł y c h a n i e agresywne f o r m y w t y c h okresach, J e d n o c z e ś n i e z a ś p o s t ę p o w a n i e maoistowskiego u g r u p o ­
k i e d y w z r a s t a ł o n a p i ę c i e s p o ł e c z n e . Sytuacja taka powsta­ w a n i a wobec Z w i ą z k u Radzieckiego charakteryzuje s i ę t e ż
ła w i o s n ą 1974 r., g d y k a m p a n i a „ k r y t y k i L i n Piao i K o n ­ p e w n ą d w u z n a c z n o ś c i ą . Oto w listopadzie 1975 r. naczelne
fucjusza" w k r o c z y ł a w s w ą s z c z y t o w ą fazę, co w k r ó t c e w ł a d z e c h i ń s k i e w y s t o s o w a ł y do P r e z y d i u m Rady N a j w y ż ­
w y z w o l i ł o ż y w i o ł o w y w y b u c h niezadowolenia wśród szej oraz do r z ą d u Z S R R d e p e s z ę z okazji rocznicy W i e l ­
l u d n o ś c i . W t e d y to w ł a ś n i e m o ż n a b y ł o z a o b s e r w o w a ć k i e j R e w o l u c j i P a ź d z i e r n i k o w e j . W depeszy, k t ó r a z o s t a ł a
n a g ł e zaostrzenie antyradzieckiej propagandy ze strony o p u b l i k o w a n a w „ P r a w d z i e " z 9 X I 1975 r., z n a l a z ł s i ę
m a o i s t ó w . N a ł a m a c h „ Z e n m i n Ż y p a o " u k a z y w a ł y się m . i n . passus s t w i e r d z a j ą c y , że „ z a s a d n i c z e r o z b i e ż n o ś c i
w ó w c z a s oszczercze publikacje, w k t ó r y c h ZSRR o k r e ś l a n o m i ę d z y C h i n a m i a ZSRR nie p o w i n n y z a k ł ó c a ć n o r m a l ­
m i a n e m „ ś m i e r t e l n e g o w r o g a C h i n " . P u b l i k o w a n o apele nego r o z w o j u w z a j e m n y c h s t o s u n k ó w c h i ń s k o - r a d z i e c k i c h
n a w o ł u j ą c e do bezpardonowej w a l k i z K r a j e m Rad, w t ł a ­ na podstawie p i ę c i u zasad pokojowego w s p ó ł i s t n i e n i a " .
czając masom m y ś l , iż w tej walce „ n i e w o l n o z a t r z y m y - Deklaracja ta nie z o s t a ł a j e d n a k ż e o p u b l i k o w a n a w c h i ń -

788 789
 skiej prasie, a n i t e ż nie podano j e j w ż a d e n i n n y spo­ k i n i e nie u w a ż a s i ę za m o ż l i w e p ó j ś ć dalej wobec p a ń s t w a
sób do w i a d o m o ś c i publicznej w e w n ą t r z k r a j u . U g r u p o ­ socjalistycznego. Z w i ą z e k Radziecki nie t y l k o p r o k l a m u j e
wanie kierownicze z a t a i ł o przed s p o ł e c z e ń s t w e m t r e ś ć t a k ą g o t o w o ś ć , ale r ó w n i e ż t ł u m a c z y j ą na j ę z y k k o n k r e t ­
swego w ł a s n e g o o ś w i a d c z e n i a . Widocznie m a o i ś c i oba­ n y c h i k o n s t r u k t y w n y c h p r o p o z y c j i — o niestosowaniu
w i a l i się, iż m o g ł o b y ono w y w o ł a ć a t m o s f e r ę p r z y c h y l ­ siły, o u r e g u l o w a n i u k w e s t i i p r z y g r a n i c z n y c h , o p o p r a w i e
n ą w stosunku do Z S R R w ś r ó d l u d n o ś c i C h i n . I n n y p r z y ­ s t o s u n k ó w w r ó ż n y c h dziedzinach na o b o p ó l n i e k o r z y s t ­
k ł a d owej d w u z n a c z n o ś c i s t a n o w i sprawa załogi radziec­ n y c h zasadach".
kiego h e l i k o p t e r a wojskowego, k t ó r y 15 marca 1974 r. W d n i u 14 czerwca 1974 r . L e o n i d B r e ż n i e w s t w i e r d z i ł :
w s k u t e k t r u d n y c h w a r u n k ó w atmosferycznych z m y l i ł k i e ­ „Pozostajemy zwolennikami normalizacji s t o s u n k ó w z Chi­
r u n e k l o t u i zmuszony b y ł l ą d o w a ć na t e r y t o r i u m c h i ń ­ n a m i oraz odbudowania p r z y j a ź n i z w i e l k i m narodem
s k i m w b e z p o ś r e d n i e j b l i s k o ś c i g r a n i c y z ZSRR. M a o i ­ c h i ń s k i m na t r w a ł e j podstawie proletariackiego i n t e r n a ­
stowskie w ł a d z e ponad 21 m i e s i ę c y bezprawnie w i ę z i ł y cjonalizmu".
trzech radzieckich ż o ł n i e r z y . W o k ó ł c a ł e j s p r a w y p e k i ń s k a Z k o l e i 26 listopada 1974 r. L e o n i d B r e ż n i e w o ś w i a d c z y ł :
propaganda r o z p ę t a ł a m o n s t r u a l n ą w r z a w ę , w i e l o k r o t n i e „ Z w i ą z e k Radziecki ze swej s t r o n y stale d ą ż y do tego,
o s k a r ż a j ą c Z w i ą z e k Radziecki o d z i a ł a l n o ś ć w y w i a d o w c z ą aby stosunki r a d z i e c k o - c h i ń s k i e w e s z ł y na w ł a ś c i w e t o r y .
w y m i e r z o n ą p r z e c i w k o C h i n o m . Tymczasem nagle w d n i u Nasza p o l i t y k a [...] pozostaje nie zmieniona. Wobec C h i n
27 g r u d n i a oficjalnie p o i n f o r m o w a n o a m b a s a d ę r a d z i e c k ą j a k i wobec i n n y c h k r a j ó w t r z y m a m y s i ę zdecydowanie
w Pekinie, iż z a ł o g a ś m i g ł o w c a zostanie zwolniona, ponie­ zasady r ó w n o ś c i p r a w , poszanowania s u w e r e n n o ś c i i i n t e ­
w a ż ś l e d z t w o nie p o t w i e r d z i ł o zarzutu szpiegostwa. Na g r a l n o ś c i t e r y t o r i a l n e j , niemieszania s i ę w s p r a w y w e ­
tle przytoczonych f a k t ó w r o d z i s i ę p y t a n i e : czy są to w n ę t r z n e oraz niestosowania siły. G o t o w i j e s t e ś m y do
t y l k o przejawy dwulicowej gry politycznej maoistów, k t ó ­ p r z y w r ó c e n i a s t o s u n k ó w p r z y j a ź n i i w s p ó ł p r a c y z naro­
r a ma z a d e m o n s t r o w a ć przed o p i n i ą p u b l i c z n ą ś w i a t a rze­ d e m c h i ń s k i m , do k t ó r e g o obywatele radzieccy zawsze
k o m ą d o b r ą w o l ę s t r o n y c h i ń s k i e j w stosunkach ze Z w i ą z ­ odnosili s i ę i nadal s i ę o d n o s z ą ze szczerym szacunkiem.
k i e m Radzieckim? Czy t e ż f a k t y te s t a n o w i ą odzwiercie­ J e ś l i chodzi o Z w i ą z e k Radziecki, nie s t a w i a m y ż a d n y c h
dlenie r o z b i e ż n o ś c i w sprawie p o l i t y k i zagranicznej, n u r ­ w a r u n k ó w w s t ę p n y c h dla n o r m a l i z a c j i s t o s u n k ó w z C h i ­
t u j ą c y c h maoistowska e k i p ę k i e r o w n i c z ą ? W c h w i l i obec­ n a m i i j u ż od dawna p r o p o n u j e m y stronie c h i ń s k i e j p r z e j ś ­
nej posiadamy jeszcze z b y t m a ł o i n f o r m a c j i , aby p o t w i e r ­ cie wreszcie do rzeczowych i k o n k r e t n y c h r o z m ó w . N i e
dzić lub odrzucić tę d r u g ą ewentualność. r o ś c i m y sobie p r a w do ż a d n y c h obcych t e r y t o r i ó w , t o t e ż
Z u p e ł n i e inaczej przedstawia się p o l i t y k a Z w i ą z k u Ra­ nie ma dla nas ż a d n y c h « s p o r n y c h o b s z a r ó w * . Jak w i a ­
dzieckiego wobec Chin. M o ż n a b y t u p r z y t o c z y ć d z i e s i ą t k i domo, w y s t ą p i l i ś m y z p r o p o z y c j ą n i e z w ł o c z n e g o zawarcia
a u t o r y t a t y w n y c h w y p o w i e d z i radzieckich p r z y w ó d c ó w z C h R L u k ł a d u o nieagresji, o niestosowaniu wobec siebie
na ten temat. P o p r z e s t a ń m y jednak na n a j w a ż n i e j s z y c h . zbrojnej przemocy, o n i e u ż y w a n i u wobec siebie j a k i e g o ­
k o l w i e k rodzaju b r o n i , czy to k o n w e n c j o n a l n e j , czy t e ż
W d n i u 24 w r z e ś n i a 1973 r . sekretarz generalny K C
rakietowej lub nuklearnej".
K P Z R Leonid B r e ż n i e w powiedział: „Oświadczyliśmy już,
że g o t o w i j e s t e ś m y obecnie r o z w i j a ć stosunki z C h i n a m i K o n s e k w e n t n a l i n i a p o l i t y k i wobec C h i n z o s t a ł a t a k ż e
na gruncie zasad pokojowego w s p ó ł i s t n i e n i a , j e ś l i w Pe- zaakcentowana na X X V Z j e ź d z i e K P Z R , k t ó r y o b r a d o w a ł

790 791
od 25 lutego do 5 marca 1976 r. Z t r y b u n y zjazdowej w i e r a ł rzeczywistego w p ł y w u na k i e r u n e k realizowanej
sekretarz generalny K C K P Z R L e o n i d B r e ż n i e w jeszcze p o l i t y k i . T y m niemniej ś m i e r ć T u n g P i - w u zdekompleto­
raz p o d k r e ś l i ł , iż „ w stosunku do Chin, j a k i w stosunku w a ł a n a j w y ż s z e g r e m i u m w ł a d z y i przez to niejako o t w o ­
do i n n y c h k r a j ó w ściśle przestrzegamy zasad r ó w n o u p r a w ­ r z y ł a p r o b l e m y personalne w k i e r o w n i c t w i e . C h a r a k t e r y ­
nienia, poszanowania s u w e r e n n o ś c i i t e r y t o r i a l n e j i n t e ­ styczne w y d a j e s i ę r ó w n i e ż , ż e piastowane p r z e z e ń w y ­
g r a l n o ś c i , wzajemnej n i e i n g e r e n c j i w s p r a w y w e w n ę t r z n e sokie stanowiska p a r t y j n e i p a ń s t w o w e p o z o s t a ł y w na­
oraz niestosowania s i ł y . S ł o w e m — g o t o w i j e s t e ś m y u n o r ­ s t ę p n y c h m i e s i ą c a c h nie obsadzone.
m o w a ć stosunki z C h i n a m i na zasadach pokojowego w s p ó ł ­ U w a g ę zagranicznych o b s e r w a t o r ó w p r z y c i ą g a fakt, iż
istnienia. Co w i ę c e j , m o ż n a z przekonaniem o ś w i a d c z y ć : d o ś ć często p o j a w i a j ą się publicznie r ó ż n i znani w prze­
jeśli P e k i n p o w r ó c i do p o l i t y k i r z e c z y w i ś c i e opartej na szłości d z i a ł a c z e , k t ó r z y w okresie „ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j "
m a r k s i z m i e - l e n i n i z m i e , porzuci p o l i t y k ę w r o g ą wobec k r a ­ b y l i poddani b r u t a l n e j k r y t y c e i zdjęci z z a j m o w a n y c h
j ó w socjalistycznych, w k r o c z y na d r o g ę w s p ó ł p r a c y i so­ f u n k c j i , a nierzadko r ó w n i e ż represjonowani. I tak np.
l i d a r n o ś c i ze ś w i a t e m socjalizmu, znajdzie to odpowiedni w d n i u 31 sierpnia 1975 r. na p r z y j ę c i u w y d a n y m w Pe­
odzew z naszej strony, o t w o r z y się m o ż l i w o ś ć r o z w o j u k i n i e z okazji kolejnej rocznicy powstania c h i ń s k i e j a r m i i
d o b r y c h s t o s u n k ó w m i ę d z y Z S R R a C h R L , zgodnych z za­ jest obecny b y ł y szef Sztabu Generalnego i w i c e p r e m i e r
sadami i n t e r n a c j o n a l i z m u socjalistycznego. Wszystko teraz L o Ż u e j - c i n g , k t ó r e g o los p o z o s t a w a ł od k i l k u l a t nie
z a l e ż y od strony c h i ń s k i e j " . znany. Z k o l e i 6 w r z e ś n i a powraca do ż y c i a politycznego
b y ł y ambasador c h i ń s k i w Warszawie, a p ó ź n i e j w i c e m i n i ­
ster spraw zagranicznych W a n g P i n g - n a n , k t ó r y p e ł n i
Na arenie w e w n ę t r z n e j C h i n ostatni okres obfito­ Obecnie f u n k c j ę p r z e w o d n i c z ą c e g o T o w a r z y s t w a P r z y j a ź n i
w a ł w wydarzenia o d u ż e j doniosłości. Przed maoistow­ z Z a g r a n i c ą . W k o ń c u w r z e ś n i a w ś r ó d oficjalnych osobi­
ska e k i p ą k i e r o w n i c z ą z n o w ą o s t r o ś c i ą w y s u n ę ł a się k w e ­ stości w y m i e n i a n y c h przez p e k i ń s k ą p r a s ę z a u w a ż o n o b y ­
stia sukcesji w ł a d z y . Nie s t a n o w i ona b y n a j m n i e j nowego łego r e k t o r a U n i w e r s y t e t u P e k i ń s k i e g o — L u Pinga, k t ó r y
p r o b l e m u . J u ż od d ł u ż s z e g o czasu c i ą ż y ł a nad c a ł o k s z t a ł ­ s t a n o w i ł j e d n ą z p i e r w s z y c h ofiar „ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " .
t e m ż y c i a politycznego k r a j u i w y w o ł y w a ł a w i e l o r a k i e W w a r u n k a c h c h i ń s k i c h k a ż d y t a k i przypadek oznacza
k o m p l i k a c j e . Jednak obecnie o b j a w i ł a s i ę j a k o koniecz­ p o l i t y c z n ą r e h a b i l i t a c j ę danego d z i a ł a c z a .
n o ś ć p o d j ę c i a zasadniczych decyzji, k t ó r y c h nie s p o s ó b W a r t o p r z y t y m o d n o t o w a ć , iż w e d ł u g i n f o r m a c j i k o ­
odłożyć lub uniknąć. Przypomnijmy wszakże fakty i spró­ r e s p o n d e n t ó w prasy zachodnioeuropejskiej a k r e d y t o w a ­
b u j m y p r z e d s t a w i ć , j a k do tego doszło. n y c h w stolicy Chin, zakres a k c j i r e h a b i l i t a c y j n e j jest
W d n i u 3 k w i e t n i a 1975 r. w Pekinie z m a r ł w w i e k u znacznie szerszy, n i ż w y n i k a to z k o m u n i k a t ó w p u b l i k o ­
90 lat c z ł o n e k S t a ł e g o K o m i t e t u B i u r a Politycznego K C w a n y c h w p e k i ń s k i c h gazetach. T y t u ł e m p r z y k ł a d u m o ż n a
i wiceprzewodniczący Stałego Komitetu OZPL Tung Pi- p o d a ć t u doniesienie A F P z dnia 9 p a ź d z i e r n i k a o rehabi­
- w u . B y ł on j e d n y m z z a ł o ż y c i e l i K P C h i od k i l k u d z i e s i ę ­ l i t a c j i b y ł e g o c z ł o n k a B i u r a Politycznego K C K P C h i b u r ­
ciu lat w c h o d z i ł w s k ł a d k i e r o w n i c t w a partyjnego. Po m i s t r z a P e k i n u Peng Czena, k t ó r y w okresie „ r e w o l u c j i
„ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " ten w e t e r a n w i e l u w a l k p e ł n i ł k u l t u r a l n e j " b y ł j e d n y m z najbardziej b r u t a l n i e atakowa­
funkcje o charakterze czysto r e p r e z e n t a c y j n y m i nie w y - n y c h d z i a ł a c z y i z o s t a ł w ó w c z a s u s u n i ę t y ze wszystkich

792 793
stanowisk. J e d n a k ż e w i a d o m o ś c i tej nie potwierdzono o f i ­ cyjnej z w i o s k i Taczaj. W brygadzie tej ż y c i e i p r a c ę
cjalnie. c h ł o p ó w zaprogramowano w s t y l u k o s z a r o w y m i p o w a ż n i e
W r e h a b i l i t a c j i d a w n y c h k a d r k i e r o w n i c z y c h obserwa­ ograniczono stosowanie b o d ź c ó w materialnego zaintereso­
t o r z y zagraniczni s k ł o n n i b y l i u p a t r y w a ć ś w i a d e c t w o ros­ wania. Zalecenia s f o r m u ł o w a n e w referacie H u a K u o - f e n -
nącego w p ł y w u grupy „ a d m i n i s t r a t o r ó w " , k t ó r e j przewo­ ga d o t y c z y ł y w s z c z e g ó l n o ś c i z ł a m a n i a oporu p r z e c i w n i ­
d z i l i Czou En-laj i Teng Siao-ping. U t a r ł o s i ę przekonanie, k ó w gospodarowania „ w z o r e m Taczaj". Referent zapowie­
że grupa ta posiada silne oparcie w t e r e n o w y c h o g n i w a c h d z i a ł przeprowadzanie p e r m a n e n t n y c h czystek w tereno­
p a r t i i i w ł a d z y p a ń s t w o w e j . N i e jest to b y n a j m n i e j opinia w y c h instancjach p a r t y j n y c h . Z k a d r y k i e r o w n i c z e j b ę d ą
bezpodstawna. W aparacie p o l i t y c z n o - a d m i n i s t r a c y j n y m usuwani „zwolennicy drogi kapitalistycznej", „odszcze-
d o m i n u j ą c ą r o l ę p e ł n i ą obecnie d z i a ł a c z e , k t ó r z y w o k r e ­ p i e ń c y " , a t a k ż e inne „złe e l e m e n t y " oraz — j a k w y r a z i ł
sie „ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " b y l i o d s u n i ę c i i dopiero sto­ się m ó w c a — „ l u d z i e nikczemni"."
sunkowo niedawno p o w r ó c i l i do a k t y w n e g o ż y c i a p o l i t y c z ­ K i l k a n a ś c i e d n i p ó ź n i e j , w dniach 30 p a ź d z i e r n i k a —
nego. Z p e w n o ś c i ą nie m a j ą o n i p o w o d ó w , aby d a r z y ć 12 listopada 1975 r., o d b y ł a s i ę w Pekinie w i e l k a o g ó l n o ­
j a k ą k o l w i e k s y m p a t i ą e k s t r e m i s t ó w z centralnego o ś r o d ­ k r a j o w a narada g ó r n i k ó w , w k t ó r e j w z i ę ł o u d z i a ł ponad
k a w ł a d z y . M o ż n a w i ę c zasadnie p r z y p u s z c z a ć , iż w i ę k ­ 5 t y s i ę c y o s ó b . W naradzie uczestniczyli c z ł o n k o w i e B i u r a
szość k a d r t e r e n o w y c h orientuje s i ę na g r u p ę „ a d m i n i ­ Politycznego K C K P C h : H u a K u o - f e n g , L i Sien-nien, Ci
stratorów" w kierownictwie. T e n g - k u e j . Referat p r o g r a m o w y w y g ł o s i ł m i n i s t e r prze­
R ó w n i e ż inne f a k t y p o t w i e r d z a j ą , j a k m o ż n a s ą d z i ć , m y s ł u w ę g l o w e g o Suej Cing-ciang, k t ó r y z a l e c a ł przede
wzrost w p ł y w ó w ugrupowania, k t ó r y m k i e r o w a l i Czou E n - w s z y s t k i m upowszechnienie o s i ą g n i ę ć „ w z o r c o w e j " b r y g a ­
-laj i Teng Siao-ping. W dniach 15—19 p a ź d z i e r n i k a d y Tacing. O g ó l n i k o w y k o m u n i k a t prasowy i n f o r m o w a ł ,
w sienie Sijang na terenie p r o w i n c j i Szansi o d b y ł a s i ę iż na naradzie postanowiono „ p r z y s p i e s z y ć r o z w ó j prze­
o g ó l n o k r a j o w a narada kierowniczego a k t y w u , p o ś w i ę c o n a mysłu górniczego".
o m ó w i e n i u a k t u a l n y c h z a d a ń r o l n i c t w a . W obradach ucze­ Wspomniane n a r a d y są w y d a r z e n i e m d o ś ć s y m p t o m a ­
s t n i c z y l i c z ł o n k o w i e B i u r a Politycznego K C K P C h : Teng t y c z n y m . W s k a z u j ą one m i a n o w i c i e , iż w pracach m a o i ­
Siao-ping, Ciang Cing, Jao W e n - j u a n , H u a K u o - f e n g , Czen stowskiego k i e r o w n i c t w a znacznie w i ę k s z e znaczenie za­
Si-lien, Czen J u n g - k u e j , W u K u e j - s i e n oraz d u ż a grupa c z ę t o p r z y w i ą z y w a ć do z a g a d n i e ń p o l i t y k i ekonomicznej.
m i n i s t r ó w k i e r u j ą c y c h r e s o r t a m i gospodarczymi. W t r a k ­ Z d a n i e m zagranicznych o b s e r w a t o r ó w , b y ł to postulat
cie narady silnie zaakcentowano p o t r z e b ę podniesienia po­ g r u p y Czou En-laja i Teng Siao-pinga, k t ó r a przypisuje
ziomu p r o d u k c j i r o l n e j . W czasie o b r a d z zasadniczymi p i e r w s z o p l a n o w ą r o l ę p r o b l e m o m ekonomicznego r o z w o j u
r e f e r a t a m i w y s t ą p i l i : p i e r w s z y w i c e p r e m i e r Teng Siao- k r a j u . N a r a d y p o ś w i ę c o n e s p r a w o m gospodarki narodo­
- p i n g oraz ż o n a Mao Tse-tunga — Ciang Cing. N a z a k o ń ­ w e j n a l e ż y w i ę c r ó w n i e ż i n t e r p r e t o w a ć jako przejaw ros­
czenie narady referat p o d s u m o w u j ą c y w y g ł o s i ł w i c e p r e ­ n ą c e g o w t y m okresie w p ł y w u pragmatycznej g r u p y
m i e r i m i n i s t e r b e z p i e c z e ń s t w a publicznego H u a K u o - „ a d m i n i s t r a t o r ó w " na p r a k t y k ę p o l i t y c z n ą maoistowskie­
-feng, k t ó r y s f o r m u ł o w a ł istotne d y r e k t y w n e zalecenia. go r e ż i m u . Jest z u p e ł n i e i n n ą k w e s t i ą ocena s k u t e c z n o ś c i
S k o n c e n t r o w a ł s i ę on g ł ó w n i e na sprawie w d r a ż a n i a w z o r ­ zastosowanych i n s t r u m e n t ó w gospodarczego d z i a ł a n i a .
c ó w gospodarowania w y p r a c o w a n y c h w brygadzie p r o d u k - O g r a n i c z a j ą s i ę one do organizowania narad i o g ó l n i k o -

794 795
w y c h apeli k i e r o w a n y c h pod adresem w y k o n a w c ó w . Spra­ d o k ł a d n i e znana. W e d ł u g k r ą ż ą c y c h po P e k i n i e p o g ł o s e k
w a ta w y m a g a ł a b y j e d n a k ż e c a ł k i e m o d r ę b n e j analizy. p o c z ą t k i e m całej s p r a w y s t a ł s i ę list m i n i s t r a o ś w i a t y
Z d r u g i e j strony, w ż y c i u s p o ł e c z n y m maoistowskich Czou Ż u n g - s i n a do p r z e w o d n i c z ą c e g o Mao. W liście t y m
C h i n m o ż n a b y ł o dostrzec szereg f a k t ó w ś w i a d c z ą c y c h , m i n i s t e r m i a ł z a p r o p o n o w a ć r e f o r m ę systemu w y ż s z y c h
że a w a n t u r n i c z a grupa e k s t r e m i s t ó w , k t ó r y m przewodzi t u d i ó w , k t ó r y z o s t a ł w p r o w a d z o n y po „ r e w o l u c j i k u l t u ­
Ciang Cing, z a c h o w a ł a bardzo s i l n ą p o z y c j ę w s t r u k t u r z e r a l n e j " . W r a m a c h o b o w i ą z u j ą c e g o obecnie systemu, d o -
w ł a d z y . G r u p a ta posiada w s w y c h r ę k a c h aparat p r o ­ a j m y , czasokres s t u d i ó w s k r ó c o n o do 2—3 lat, zdecydo-
pagandy i w c i ą ż dysponuje p o w a ż n y m i m o ż l i w o ś c i a m i po­ anie p r e f e r u j ą c j e d n o c z e ś n i e maoistowskie szkolenie po­
litycznego d z i a ł a n i a . S ą to przede w s z y s t k i m m o ż l i w o ś c i lityczne. D u ż y nacisk p o ł o ż o n o t a k ż e na p r a c ę f i z y c z n ą
m a n i p u l o w a n i a o p i n i ą w i e l o m i l i o n o w y c h mas s p o ł e c z e ń ­ s t u d e n t ó w w f a b r y k a c h oraz k o m u n a c h w i e j s k i c h . W r e ­
stwa c h i ń s k i e g o . W y d a r z e n i a ostatnich m i e s i ę c y u k a z a ł y zultacie m ł o d z i e ż opuszcza w y ż s z e uczelnie bez n a l e ż y t e g o
to w s p o s ó b oczywisty. zasobu rzetelnej w i e d z y w zakresie s p e c j a l n o ś c i b ę d ą c e j
W d n i u 31 sierpnia 1975 r. d z i e n n i k „ Z e n m i n Ż y p a o " p r z e d m i o t e m s t u d i ó w . W ś r o d o w i s k u nauczycieli akade­
o p u b l i k o w a ł a r t y k u ł r e d a k c y j n y p t . „ Z w r ó ć m y u w a g ę na m i c k i c h ten stan rzeczy b y ł od pewnego czasu p r z e d m i o ­
k o m e n t a r z do « O p o w i e ś c i znad b r z e g ó w r z e k » " . A r t y k u ł t e m k r y t y k i . Z d a n i e m w i e l u w y k ł a d o w c ó w , poziom s t u ­
ten stanowi a n a l i z ę zbioru klasycznych opowiadań d e n t ó w k o ń c z ą c y c h w y ż s z ą u c z e l n i ę jest obecnie zastra­
z X I V w i e k u , p i ó r a znanego pisarza Szi Naj-ana. Bohate­ s z a j ą c o n i s k i . Pod naciskiem o p i n i i p r a c o w n i k ó w n a u k o ­
r a m i o w y c h u t w o r ó w są p r z y w ó d c y p o w s t a ń c h ł o p s k i c h w y c h m i n i s t e r o ś w i a t y Czou Ż u n g - s i n o p r a c o w a ł p r o j e k t
sprzed 700 lat. A r t y k u ł „ Z e n m i n Ż y p a o " zawiera d r a ­ eform, k t ó r e z m i e r z a ł y do ograniczenia pracy fizycznej
s t y c z n ą k r y t y k ę i c h „ k a p i t u l a n e k i e j postawy". J e d n o c z e ś ­ s t u d e n t ó w w trakcie s t u d i ó w oraz do z r ó w n a n i a w p r o ­
nie z a ś stwierdza, iż analiza postaci l i t e r a c k i c h w y s t ę p u ­ cesie d y d a k t y c z n y m maoistowskiego szkolenia z p r z e d m i o ­
j ą c y c h w o w y c h s t a r y c h opowiadaniach w i n n a u k a z a ć tami fachowymi. Trudno przypuszczać, by minister oświa­
s p o ł e c z e ń s t w u c h i ń s k i e m u „ p r a w d z i w e oblicze z w o l e n n i ­ t y p r z e d s t a w i ł ó w p r o j e k t p r z e w o d n i c z ą c e m u Mao bez po­
k ó w linii kapitalistycznej". Aluzyjność owych twierdzeń rozumienia ze s w y m i z w i e r z c h n i k a m i . W t y m miejscu
jest d o ś ć przejrzysta. N i e ulega w ą t p l i w o ś c i , iż w istocie n a l e ż y w y j a ś n i ć , iż Czou Ż u n g - s i n na p o c z ą t k u l a t s z e ś ć ­
rzeczy chodzi t u o n o w y zawoalowany atak e k s t r e m i s t ó w , dziesiątych pełnił funkcję wiceministra oświaty. W okre­
w y m i e r z o n y p r z e c i w k o grupie „ p r a g m a t y k ó w " , k t ó r a t y m sie „ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " b y ł o n ostro a t a k o w a n y przez
razem jest k r y t y k o w a n a za nie zdefiniowane b l i ż e j „ k a - h u n g w e j p i n g ó w i z o s t a ł u s u n i ę t y z zajmowanego stano­
p i t u l a n c t w o " . Do akcji zainicjowanej przez „ Z e n m i n Ż y ­ wiska. Z r e h a b i l i t o w a n o go dopiero w 1974 r. Przez pe­
pao" w ł ą c z y ł y s i ę natychmiast inne gazety. K r ó t k o t r w a ł a , w i e n czas p r a c o w a ł o n j a k o k i e r o w n i k S e k r e t a r i a t u Rady
lecz g w a ł t o w n a k a m p a n i a propagandowa w s t r z ą s n ę ł a spo­ P a ń s t w o w e j ( t j . r z ą d u ) , a n a s t ę p n i e powierzono m u f u n k ­
łeczeństwem chińskim. cję m i n i s t r a o ś w i a t y . U c h o d z i ł za bliskiego w s p ó ł p r a c o w ­
n i k a p r e m i e r a Czou En-laja.
U p ł y n ę ł o zaledwie k i l k a t y g o d n i , a j u ż nowe w y d a r z e ­
nia p r z y c i ą g n ę ł y u w a g ę o p i n i i publicznej. T y m razem ha­ J e d n a k ż e Mao Tse-tung nie u s t o s u n k o w a ł się do przed­
ł a ś l i w a k a m p a n i a r o z p o c z ę ł a s i ę na w y ż s z y c h uczelniach stawionego m u p r o j e k t u , lecz podobno p r z e s ł a ł l i s t m i ­
P e k i n u . Geneza tej k o l e j n e j a k c j i propagandowej nie jest n i s t r a Czou Ż u n g - s i n a studentom U n i w e r s y t e t u P e k i ń -

796 797
 skiego, aby sami o n i r o z w i ą z a l i poruszone w n i m p r o ­ czący K C K P C h i członek Stałego Komitetu Biura Poli­
blemy. W odpowiedzi na to wezwanie p r z e w o d n i c z ą c e g o tycznego K C K a n g Szeng. N a l e ż a ł on n i e w ą t p l i w i e do
Mao na k i l k u w y ż s z y c h uczelniach stolicy r o z w i n ę ł a się a j b l i ż s z e g o otoczenia p r z e w o d n i c z ą c e g o Mao i b y ł j e d ­
b u r z l i w a k a m p a n i a gazetek w i e l k i c h h i e r o g l i f ó w . W k r ó t ­ nym z czołowych prowodyrów grupy ekstremistów, której
k i m czasie o g a r n ę ł a ona t a k ż e n i e k t ó r e u n i w e r s y t e t y p r o ­ •zewodzi Ciang Cing. Nazwisko tego c z ł o w i e k a nie bez
w i n c j o n a l n e , z w ł a s z c z a w Szanghaju, Tiencinie i H a r b i n i e . ozery b u d z i ł o w Chinach strach i g r o z ę . W k i e r o w n i c -
W rozwieszanych na m u r a c h uczelni tacypao n i e z w y k l e ie p a r t y j n y m K a n g Szeng od k i l k u d z i e s i ę c i u j u ż lat
ostro zaatakowano m i n i s t r a Czou Ż u n g - s i n a oraz część nadzorował działalność organów bezpieczeństwa i służb
p r a c o w n i k ó w n a u k o w y c h za przeciwstawianie się l i n i i ' o n t r w y w i a d o w c z y c h . W t y m charakterze k i e r o w a ł on
„ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " w szkolnictwie w y ż s z y m . P u n k ­ de facto w s z y s t k i m i czystkami, j a k i e grupa Mao T s e - t u n ­
t e m w y j ś c i a tej nowej k a m p a n i i s t a ł o się stwierdzenie, iż ga p r z e p r o w a d z a ł a w szeregach K P C h . Z o s o b ą K a n g
na w y ż s z y c h uczelniach d z i a ł a j ą ludzie, k t ó r z y u s i ł u j ą Szenga w i ą z a ł y się b r u t a l n e p r z e ś l a d o w a n i a c h i ń s k i c h
wzniecić „prawicowy w i a t r " i negują osiągnięcia „ re w o ­ i n t e r n a c j o n a l i s t ó w oraz „ p o l o w a n i a na czarownice", k t ó r e
l u c j i k u l t u r a l n e j " w systemie o ś w i a t y . Gazetki przedsta­ u r z ą d z a n o , aby w y e l i m i n o w a ć a n t y m a o i s t o w s k ą o p o z y c j ę
w i a ł y r z e c z n i k ó w owego „ p r a w i c o w e g o w i a t r u " j a k o prze­ w ś r ó d k a d r p a r t y j n y c h . Na przestrzeni w i e l u lat zmieniali
c i w n i k ó w p r z e w o d n i c z ą c e g o Mao i w z y w a ł y do rozpra­ się m i n i s t r o w i e b e z p i e c z e ń s t w a publicznego i realizatorzy
w i e n i a się z n i m i . Na politechnice p e k i ń s k i e j zorganizo­ maoistowskiej p o l i t y k i represyjnej, ale K a n g Szeng t r w a ł
wano n i e z w ł o c z n i e „ w i e l k ą r e w o l u c y j n ą a r m i ę " studen­ niezmiennie na s w y m stanowisku, S k u p i a j ą c w s w y c h r ę ­
t ó w , k t ó r a z a p o w i e d z i a ł a w s w y m programie, iż zgotuje k a c h informacje k o n t r w y w i a d o w c z e i d y s p o z y c j ę perso­
„ p r a w i c o w c o m " los, j a k i s p o t k a ł L i u Szao-ci. W k r ó t c e no­ n a l n ą w sprawach k a d r o w y c h najbardziej d e l i k a t n e j na­
w a k a m p a n i a gazetek w i e l k i c h h i e r o g l i f ó w prowadzona t u r y . W systemie osobistej w ł a d z y Mao Tse-tunga, j a k i
na uczelniach p r z e i s t o c z y ł a się w a k c j ę p r o p a g a n d o w ą , u k s z t a ł t o w a ł się w e w n ą t r z n a j w y ż s z e g o kierownictwa,
s k i e r o w a n ą przeciwko „ g a r s t c e , k t ó r a k r o c z y d r o g ą k a p i ­ p e ł n i ł on n i e w ą t p l i w i e bardzo p o w a ż n ą r o l ę , aczkolwiek
t a l i s t y c z n ą i o d m a w i a n a p r a w i e n i a swoich b ł ę d ó w " . A t a k i d o ś ć rzadko w y s t ę p o w a ł publicznie. Z r e g u ł y d z i a ł a ł bo­
n e o h u n g w e j p i n g ó w b y ł y anonimowe i aluzyjne. S t a ł o się w i e m za k u l i s a m i p e k i ń s k i e j sceny politycznej. W isto­
jednak jasne, iż ostrze t y c h a t a k ó w jest skierowane prze­ cie rzeczy K a n g Szeng b y ł j e d n y m z g ł ó w n y c h animato­
c i w k o pragmatycznej grupie Czou En-laja i Teng Siao- r ó w maoistowskiej „ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " . W jego r ę ­
-pinga, k t ó r ą przedstawiano j a k o p r z e c i w n i k ó w „ r e w o l u ­ k a c h z n a j d o w a ł y się faktycznie u k r y t e s p r ę ż y n y , k t ó r e
c j i k u l t u r a l n e j " . Do prowadzonej na w y ż s z y c h uczelniach u r u c h a m i a ł y w ó w c z a s akcje w i e l o t y s i ę c z n y c h mas h u n g ­
a k c j i w ł ą c z y ł a się t e ż prasa oraz inne ś r o d k i masowego w e j p i n g ó w . Ostatnio od k i l k u n a s t u m i e s i ę c y c i ę ż k a cho­
przekazu. Z a i n i c j o w a n o p u b l i c z n ą d y s k u s j ę nad r z e k o m y ­ roba p r z y k u ł a K a n g Szenga do szpitalnego ł ó ż k a i jego
m i zaletami n o w y c h metod nauczania, k t ó r e wprowadzono aktywność wydatnie zmalała. Można było wręcz odnieść
w w y n i k u „rewolucji kulturalnej". w r a ż e n i e , iż p r z e s t a ł j u ż u c z e s t n i c z y ć w t o c z ą c y c h się
rozgrywkach. Ale polityczna przebiegłość i bezwzględność
K a m p a n i a w a l k i z „ p r a w i c o w y m w i a t r e m " na w y ż s z y c h
tego c z ł o w i e k a w c i ą ż s ł u ż y ł y u g r u p o w a n i u ekstremistycz­
uczelniach s t a w a ł a się coraz g ł o ś n i e j s z a , gdy nagle
nych a w a n t u r n i k ó w , k t ó r e działa w n a j w y ż s z y m - ^ ^ n i u m
16 gn,idj^a 1975 r. w w i e k u 77 lat z m a r ł w i c e p r z e w o d n i -

79 99
 w ł a d z y . D ł u g o t r w a ł a choroba i ś m i e r ć K a n g Szenga n i e ­ A l e ptak o l b r z y m gani go surowo: „ P r z e s t a ń g a d a ć b z d u ­
w ą t p l i w i e o s ł a b i ł y e k s t r e m i s t ó w w i c h walce z p r a g m a ­ r y , patrz — ś w i a t przewraca się w posadach!" Tak k o ń ­
t y c z n y m u g r u p o w a n i e m Czou En-laja i Teng Siao-pinga. czy s i ę wiersz. R ó w n i e ż w t y m w y p a d k u sens u t w o r u jest
J e d n a k ż e ekstremistyczna grupa Ciang Cing nadal k o n ­ metaforyczny. P t a k o l b r z y m , k t ó r y „ t r z e p o t e m s k r z y d e ł
t y n u o w a ł a o f e n s y w ę p o l i t y c z n ą . W d n i u 1 stycznia 1976 r. wznieca c y k l o n y " i na wszystko s p o g l ą d a z g ó r y , s y m ­
prasa c h i ń s k a na c z o ł o w y c h miejscach o p u b l i k o w a ł a dwa bolizuje t u C h i n y , natomiast „ s t r u c h l a ł y ze s t r a c h u " w r ó ­
nie znane d o t ą d wiersze M a o Tse-tunga. P o w s t a ł y one bel to... Z w i ą z e k Radziecki.
przed d z i e s i ę c i u l a t y , gdy „ W i e l k i S t e r n i k " p r z e b y w a ł po­ N i e miejsce t u , rzecz oczywista, na s z e r s z ą i n t e r p r e t a c j ę
za P e k i n e m i p r z y g o t o w y w a ł s i ę do r o z p r a w y ze s w y m i obu wierszy Mao Tse-tunga. A l e nie s p o s ó b nie z a u w a ż y ć ,
oponentami, s n u j ą c p l a n y „ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " . P r a w ­ że ś w i a d o m o ś ć autora przenika w i e l k o m o c a r s t w o w a kse­
dopodobnie o d w i e d z i ł on w ó w c z a s r o d z i n n ą w i o s k ę oraz nofobia, ł ą c z ą c a s i ę z m a n i ą w i e l k o ś c i . T y l k o c z ł o w i e k
r e j o n g ó r Cingkangszan, k t ó r e leżą na pograniczu H u n a n u c a ł k i e m oderwany od r e a l i ó w ż y c i a i ż y j ą c y w k r ę g u
i Ciangsi. M i e ś c i ł a s i ę w n i c h pierwsza r e w o l u c y j n a baza, opacznych w y o b r a ż e ń m o ż e tak p r z e d s t a w i a ć istotne p r o ­
zorganizowana w 1927 r. przez m ł o d e g o jeszcze Mao Tse- b l e m y w s p ó ł c z e s n e g o ś w i a t a . T y m niemniej w ł a ś n i e t a ­
-tunga. P o b y t w miejscach znanych z okresu m ł o d o ś c i
kie w y o b r a ż e n i a t k w i ą u podstaw aktualnej p o l i t y k i
n a t c h n ą ł poetycko „ W i e l k i e g o S t e r n i k a " i n a p i s a ł on w t e ­
maoistowskiego r e ż i m u . I one w ł a ś n i e o k r e ś l a j ą p r a k t y k ę
dy wiersz, k t ó r y z a t y t u ł o w a ł „ P o n o w n i e w e j ś ć na g ó r y
p o l i t y c z n ą 850-milionowego k r a j u .
Cingkangszanu". Pretensjonalny ten u t w ó r n a w i ą z u j e do
Wiersze Mao Tse-tunga s t a ł y s i ę p r o p a g a n d o w y m t w o ­
dawnej m i t o l o g i i c h i ń s k i e j , ale jego sens jest d o ś ć p r o s t y .
r z y w e m dla nowej g ł o ś n e j k a m p a n i i propagandowej.
A u t o r pisze: „ M o ż e m y s i ę g n ą ć k s i ę ż y c w d z i e w i ą t y m
G ł ó w n e h a s ł o tej k a m p a n i i s t a n o w i ostatnia fraza wiersza
niebie, m o ż e m y ł o w i ć ż ó ł w i e w g ł ę b i n a c h p i ę c i u o c e a n ó w
„ P o n o w n i e w e j ś ć na g ó r y Cingkangszanu": „ N a ś w i e c i e
i wrócić z uśmiechem i pieśnią triumfu". W tradycji lite­
nie ma rzeczy t r u d n y c h , trzeba t y l k o m i e ć o d w a g ę w s p i ­
rackiej C h i n „ d z i e w i ą t e niebo" s y m b o l i z o w a ł o n a j w y ż s z ą
n a ć się na szczyty". U ż y t o j ą j a k o t y t u ł u w s p ó l n e g o a r t y ­
część ś w i a t a , natomiast „ ż ó ł w i e z g ł ę b i n y p i ę c i u o c e a n ó w "
k u ł u redakcyjnego, opublikowanego 1 stycznia 1976 r.
b y ł y s t w o r z e n i a m i ż y j ą c y m i n a j n i ż e j na ziemi. Sens ca­
przez g ł ó w n e p e k i ń s k i e organa prasowe: „ Z e n m i n Ż y p a o " ,
łego u t w o r u jest w i ę c c a ł k i e m oczywisty. Z r e s z t ą w y j a ś ­
„ K u a n m i n g Ż y p a o " oraz „ H u n g C i " . Zamiast k o n k r e t n y c h
nia go p r e c y z y j n i e k o ń c o w a fraza wiersza, k t ó r a b r z m i :
w y t y c z n y c h p i ą t e g o p l a n u p i ę c i o l e t n i e g o , k t ó r e g o realiza­
„ N a ś w i e c i e nie m a rzeczy t r u d n y c h , trzeba t y l k o m i e ć
cja m i a ł a r o z p o c z ą ć się z p o c z ą t k i e m 1976 r., ponownie
o d w a g ę w s p i n a ć s i ę na szczyty!"
zaaplikowano s p o ł e c z e ń s t w u c h i ń s k i e m u zastrzyk o p t y m i ­
D r u g i wiersz Mao Tse-tunga nosi t y t u ł „ R o z m o w a p t a ­ stycznej egzaltacji i w o l u n t a r y z m u . Ta nowa doza o p t y ­
k ó w " . T e m a t e m tego u t w o r u jest dysputa m i ę d z y p t a k i e m mistycznej, a zarazem p r z e c i e ż skrajnie w o l u n t a r y s t y c z -
olbrzymem i wróblem, dotycząca układu o częściowym nej frazeologii m i a ł a p r z e c i w d z i a ł a ć p o g ł ę b i a j ą c y m się
zakazie p r ó b n u k l e a r n y c h , k t ó r y z o s t a ł podpisany w 1963 r . n a s t r o j o m z n i e c h ę c e n i a , j a k i e w y s t ę p u j ą coraz w y r a ź n i e j
przez ZSRR, Stany Zjednoczone i W i e l k ą B r y t a n i ę . W r ó ­ w ś r ó d k a d r k i e r o w n i c z y c h i w ś r ó d szerokich mas l u d ­
bla cieszy t e n u k ł a d , w i ą ż e o n z n i m nadzieje na p o p r a w ę ności Chin.
swego losu, pragnie b o w i e m ś w i a t a bez w o j e n i c i e r p i e ń . Nie ulega w ą t p l i w o ś c i , że nowa k a m p a n i a propagando-

800 51 — Najnowsza. 801

 w a z m i e r z a ł a przede w s z y s t k i m do p o d t r z y m a n i a k u l t u Tse-tunga. J e d n a k ż e zawsze d z i a ł a ł w c i e n i u „ W i e l k i e g o
Mao Tse-tunga w masach i upowszechnienia jego „ d a l e ­ S t e r n i k a " i s t a r a ł się u c h o d z i ć jedynie za realizatora jego
k o s i ę ż n y c h w i z j i " . J e d n o c z e ś n i e z a ś c h o d z i ł o o to, aby p o l i t y k i . D ł u g a i bogata w w a ż k i e w y d a r z e n i a droga ż y c i o ­
jeszcze raz z a a k c e n t o w a ć „ s ł u s z n o ś ć " r e z u l t a t ó w „ r e w o ­ w a Czou En-laja pozwala s t w i e r d z i ć , że b y ł o n m i s t r z e m
l u c j i k u l t u r a l n e j " . R o z p o c z ę t a kampania u k a z a ł a j ą bo­ nieoczekiwanych z w r o t ó w p o l i t y c z n y c h i zmiany p o g l ą d ó w .
wiem w n o w y m wymiarze. „Rewolucja kulturalna" ja­ S y l w e t k a Czou En-laja j a k o d z i a ł a c z a politycznego i d y ­
w i ł a się obecnie j a k o r e z u l t a t natchnionej inspiracji Mao p l o m a t y jest n i e z w y k l e złożona. S t a n o w i ł on o s o b o w o ś ć
Tse-tunga, a r ó w n o c z e ś n i e j a k o p r z e ł o m o w y i konieczny nacechowaną głębokimi sprzecznościami. Był niewątpliwie
k r o k w k i e r u n k u urzeczywistnienia jego w i z j o n e r s k i c h c z ł o w i e k i e m o w i e l u twarzach. I jeszcze z b y t t r u d n o d z i ś
m y ś l i . N i e z m i e r n i e i s t o t n y m aspektem h a ł a ś l i w e j w r z a w y o k r e ś l i ć , k t ó r a z n i c h s t a n o w i ł a jego p r a w d z i w e oblicze.
propagandowej, w s z c z ę t e j w o k ó ł wierszy Mao Tse-tunga, W ostatnich latach premier Czou En-laj w y k o r z y s t y w a ł
jest t a k ż e o k o l i c z n o ś ć , iż c a ł a ta akcja s t a n o w i ł a d a l s z ą s w ó j a u t o r y t e t , w i e d z ę i i n t e l i g e n c j ę , b y goić r a n y , jakie
e s k a l a c j ę zawoalowanych a t a k ó w p r z e c i w k o pragmatycz­ z a d a ł a gospodarce narodowej C h i n awanturnicza p o l i t y k a
nej grupie „ a d m i n i s t r a t o r ó w " na czele z Czou En-lajem Mao Tse-tunga. B ę d ą c l i d e r e m pragmatycznej g r u p y „ a d ­
i Teng Siao-pingiem. Przejrzyste aluzje pod adresem nie m i n i s t r a t o r ó w " w k i e r o w n i c t w i e , p o s i a d a ł , w y d a j e się,
w y m i e n i o n y c h z nazwiska p r z e c i w n i k ó w „ r e w o l u c j i k u l ­ znacznie bardziej r e a l i s t y c z n ą o c e n ę sytuacji w e w n ę t r z ­
turalnej" świadczą o t y m wyraźnie. nej k r a j u niż Mao Tse-tung i jego n a j b l i ż s z e otoczenie,
D a l s z ą z n a m i e n n ą c e c h ą nowej k a m p a n i i jest j e j a n t y - k t ó r e s k ł a d a się z d o k t r y n e r s k i c h e k s t r e m i s t ó w . W c a ł o ­
r a d z i e c k o ś ć . Wiersz M a o Tse-tunga „ R o z m o w a p t a k ó w " k s z t a ł c i e d z i a ł a l n o ś c i politycznej p r z y ś w i e c a ł y Czou E n -
s t a ł się i s t n y m manifestem a n t y r a d z i e c k i m . Od c h w i l i j e ­ - l a j o w i d ą ż e n i a szowinistyczne i w i e l k o m o c a r s t w o w e . Pod
go p u b l i k a c j i agresywna w r o g o ś ć wobec Z w i ą z k u Radziec­ t y m w z g l ę d e m ani on, ani ludzie z jego g r u p y nie różnili
kiego p r z y b r a ł a w Chinach r o z m i a r y propagandowej h i ­ się od e k s t r e m i s t ó w , k t ó r y m przewodzi Ciang Cing. M i ę ­
sterii. D o ś w i a d c z e n i a z a ś ostatnie w s k a z u j ą , że maoistow­ dzy obu t y m i m a o i s t o w s k i m i u g r u p o w a n i a m i i s t n i a ł y j e d ­
ska ekipa k i e r o w n i c z a s i ę g a po o r ę ż a n t y r a d z i e c k o ś c i n a k ż e g ł ę b o k i e r ó ż n i c e w k w e s t i i d r ó g i metod, j a k i e n a ­
zawsze, i l e k r o ć w Chinach dochodzi do n a g ł e g o s p i ę t r z e ­ l e ż y z a s t o s o w a ć , aby o s i ą g n ą ć w i e l k o m o c a r s t w o w e cele.
nia w e w n ę t r z n y c h t r u d n o ś c i l u b gdy zaostrza się w e ­ G r u p a Czou En-laja c h c i a ł a r e a l i z o w a ć swe d ą ż e n i a ,
w n ę t r z n a w a l k a polityczna w k i e r o w n i c z y m u k ł a d z i e w ł a ­ b i o r ą c w p e w n y m stopnia pod u w a g ę r z e c z y w i s t o ś ć k r a ­
dzy. N a s t ę p n e tygodnie jeszcze raz p o t w i e r d z i ł y t ę obser­ j u . Dlatego u s i ł o w a ł a u p o r z ą d k o w a ć g o s p o d a r k ę naro­
wację. d o w ą C h i n i w y s u w a ł d p r o b l e m y r o z w o j u ekonomicznego
W d n i u 8 stycznia 1976 r., po d ł u g o t r w a ł e j chorobie, na pierwszy plan. P r ó b o w a ł a t e ż k o r y g o w a ć r e a l i z o w a n ą
w w i e k u 78 l a t z m a r ł na r a k a p r e m i e r Czou En-laj, k t ó r y w p r a k t y c e p o l i t y k ę . Natomiast grupa e k s t r e m i s t ó w d ą ­
b y ł p i e r w s z y m w i c e p r z e w o d n i c z ą c y m K C K P C h i od ż y ł a do realizacji w i e l k o m o c a r s t w o w y c h ambicji j e d n y m
d ł u ż s z e g o czasu z a j m o w a ł n i e w ą t p l i w i e drugie miejsce „ w i e l k i m s k o k i e m " , d r o g ą maksymalnej mobilizacji s p o ł e ­
w h i e r a r c h i i maoistowskiego k i e r o w n i c t w a . N i e ulega c z e ń s t w a , poprzez p r o p a g a n d ę „ u r a w n i ł o w k i " i u b ó s t w a ,
w ą t p l i w o ś c i , że p o s i a d a ł on znacznie w i ę k s z e d o ś w i a d c z e ­ poprzez w y k o r z y s t y w a n i e g o t o w o ś c i mas do w y r z e c z e ń
nie polityczne i i n t e l e k t e m znacznie p r z e w y ż s z a ł Mao i ofiar.

51* 803
802
 Trzeba p r z y z n a ć , iż w walce z ekstremistami Czou E n - niż s k ł o n n i b y l i ś m y p r z y p u s z c z a ć jeszcze niedawno. U k a ­
- l a j p o t r a f i ł b y ć z r ę c z n y i elastyczny, a j e d n o c z e ś n i e s k u ­ z a ł y to naocznie wydarzenia, j a k i e m i a ł y miejsce bez­
teczny. D z i a ł a ł j e d n a k ż e w ramach zdegenerowanego sy­ p o ś r e d n i o po o g ł o s z e n i u oficjalnego k o m u n i k a t u o jego
stemu w ł a d z y osobistej Mao Tse-tunga i s t a r a ł się d o ­ śmierci.
s t o s o w a ć do i s t n i e j ą c y c h w a r u n k ó w . Natomiast z a b r a k ł o U r o c z y s t o ś c i pogrzebowe w Pekinie t r w a ł y p i ę ć d n i .
m u siły w o l i , aby p r z e c i w s t a w i ć się o t w a r c i e t e m u syste­ Na plac Tien A n M e n codziennie p r z y b y w a ł y delegacje
m o w i , k t ó r y p r z y n i ó s ł t y l e tragicznych n i e s z c z ę ś ć k r a ­ z z a k ł a d ó w pracy, b y o d d a ć h o ł d z m a r ł e m u p r e m i e r o w i .
j o w i i n a r o d o w i c h i ń s k i e m u . K i e r u j ą c aparatem m a o i ­ W d n i u 15 stycznia zorganizowano wiec ż a ł o b n y , w k t ó ­
stowskiego r z ą d u , Czou En-laj p r a c o w a ł w n i e z w y k l e z ł o ­
r y m w z i ę l i u d z i a ł trzej w i c e p r z e w o d n i c z ą c y K C K P C h :
ż o n y c h i t r u d n y c h w a r u n k a c h , a ponadto w ostatnich l a ­
W a n g H u n g - w e n , Teng Siao-ping oraz Je C i e n - i n g . P r z y ­
tach jego a k t y w n o ś ć p a r a l i ż o w a ł a p o s t ę p u j ą c a choroba.
b y ł a t a k ż e w i ę k s z o ś ć c z ł o n k ó w B i u r a Politycznego K C ,
B y ć m o ż e , g d y b y nie ta ostatnia o k o l i c z n o ś ć , to m ó g ł b y
w i c e p r e m i e r z y oraz m i n i s t r o w i e . Nieobecni b y l i najstarsi
p o s t ę p o w a ć inaczej, n i ż to c z y n i ł w c i ą g u k i l k u ostatnich
w i e k i e m c z ł o n k o w i e k i e r o w n i c t w a : Mao Tse-tung, Czu Te
lat. Pewne jest w s z a k ż e , iż w obliczu o s t r y c h w e w n ę t r z ­
i L i u Po-czeng. Nawiasem m ó w i ą c , nie w y s t ę p u j ą oni p u ­
n y c h s p r z e c z n o ś c i , r o z d z i e r a j ą c y c h maoistowski r e ż i m ,
blicznie j u ż od w i e l u m i e s i ę c y . Do k i l k u t y s i ę c z n e g o
Czou En-laj d a ł się p o z n a ć j a k o p r a w d z i w y w i r t u o z k o m ­
zgromadzenia w gmachu p a r l a m e n t u k r ó t k i e p r z e m ó w i e ­
p r o m i s u politycznego. W i e d z i a ł on zawsze, k i e d y nadcho­
dzi j u ż ostatnia c h w i l a , b y r o z l a ć o l i w ę na wzburzone fale, nie w y g ł o s i ł pierwszy w i c e p r e m i e r Teng Siao-ping, k r e ś l ą c
p o t r a f i ł godzić z w a ś n i o n y c h , a j e d n o c z e ś n i e u m i a ł prze­ s y l w e t k ę i d z i a ł a l n o ś ć p o l i t y c z n ą z m a r ł e g o premiera. N a ­
f o r s o w a ć m a k s i m u m z tego, co u z n a ł za m o ż l i w e w d a n y m s t ę p n i e o d b y ł a się kremacja z w ł o k Czou En-laja i — j a k
momencie. głosi o f i c j a l n y k o m u n i k a t — „ z g o d n i e z w o l ą z m a r ł e g o ,
jego prochy z o s t a ł y rozsypane po rzekach i c a ł e j ziemi
W k i l k u zdaniach pisanych na g o r ą c o nie s p o s ó b , rzecz
kraju".
oczywista, o k r e ś l i ć precyzyjnie r o l i Czou En-laja na are­
Oczekiwano, że w k r ó t c e zostanie o g ł o s z o n a nominacja
nie politycznej w i e l k i e g o k r a j u , k t ó r y od dziesięcioleci stoi
nowego p r e m i e r a C h i n , a j e d n o c z e ś n i e b ę d ą obsadzone
w obliczu n a j w i ę k s z y c h i n a j t r u d n i e j s z y c h w swej h i ­
storii p r o b l e m ó w . Nazwisko tego c z ł o w i e k a jest i n i e w ą t ­ p o z o s t a ł e w a k u j ą c e stanowiska. Zgodnie z o b o w i ą z u j ą c ą
p l i w i e pozostanie z w i ą z a n e z h i s t o r y c z n y m i zdobyczami k o n s t y t u c j ą , jedynie K o m i t e t C e n t r a l n y K P C h m o ż e
narodu c h i ń s k i e g o , k t ó r e o s i ą g n i ę t o w p i e r w s z y m okresie p r z e d ł o ż y ć O g ó l n o c h i ń s k i e m u Zgromadzeniu P r z e d s t a w i ­
b u d o w n i c t w a socjalistycznego. A l e b ę d z i e t e ż ono w i ą z a ć cieli L u d o w y c h wniosek w sprawie p o w o ł a n i a premiera
się z m o n s t r u a l n y m i w r ę c z b ł ę d a m i , j a k i e p o p e ł n i ł a m a o i ­ r z ą d u . Spodziewano się w i ę c r y c h ł e g o posiedzenia plenar­
stowska ekipa kierownicza. B ę d z i e k o j a r z y ć się r ó w n i e ż nego K o m i t e t u Centralnego p a r t i i , a n a s t ę p n i e z w o ł a n i a
z procesem deformacji socjalizmu w Chinach i z p o s t ę p u ­ sesji p a r l a m e n t u . W ś r ó d o b s e r w a t o r ó w zagranicznych zde­
jącą w t y m kraju degradacją kierowniczej ekipy maoi­ cydowanie p r z e w a ż a ł a opinia, iż p r e m i e r e m zostanie Teng
stowskiej. Pewne jest w s z a k ż e j u ż d z i ś , że Czou En-laj Siao-ping, k t ó r y od szeregu m i e s i ę c y p e ł n i ł faktycznie t ę
na w s z y s t k i c h bez w y j ą t k u etapach p o l i t y c z n y c h o d g r y ­ f u n k c j ę . Zachodnioeuropejska prasa s u g e r o w a ł a , iż pre­
w a ł w i ę k s z ą r o l ę i w y w i e r a ł bardziej z n a c z ą c y w p ł y w , m i e r Czou En-laj u f o r m o w a ł zespół k i e r o w n i c z y , k t ó r y

804 805
 b ę d z i e r e a l i z o w a ł jego p o l i t y k ę i w t y m gronie Teng Siao- stowskich C h i n na przestrzeni ostatnich k i l k u n a s t u l a t .
- p i n g jest w y b r a ń c e m z m a r ł e g o . Jeszcze bardziej z a ś k ł ó c i ł y się z s z o w i n i s t y c z n ą propa­
Tymczasem d n i m i j a ł y , a r o z s t r z y g n i ę c i a oczekiwane g a n d ą u p r a w i a n ą przez k i e r o w n i c z ą e k i p ę p e k i ń s k ą p r z y
z n a p i ę c i e m przez s p o ł e c z e ń s t w o c h i ń s k i e nie nadchodzi­ a k t y w n y m z r e s z t ą udziale wieloletniego szefa c h i ń s k i e g o
ły. Pod koniec stycznia 1976 r. w i e l e g m a c h ó w p a ń s t w o ­ r z ą d u . N i c w i ę c dziwnego, że wspomniana i n f o r m a c j a
w y c h w Pekinie o b s a d z i ł a armia. Na ulicach miasta za­ j a p o ń s k i e j prasy w y w o ł a ł a w r ó ż n y c h k r a j a c h m n ó s t w o
obserwowano znacznie w i ę c e j n i ż zazwyczaj p a t r o l i w o j ­ spekulacji i w ą t p l i w o ś c i . Jednak przedstawiciele m a o i ­
s k o w y c h . W k r ó t c e po stolicy C h i n z a c z ę ł y k r ą ż y ć p o g ł o ­ stowskich w ł a d z o d m ó w i l i potwierdzenia w i a d o m o ś c i o te­
ski, że p l e n u m K o m i t e t u Centralnego K P C h j u ż się stamencie z m a r ł e g o p r e m i e r a . W c a ł e j sprawie jest wszak­
o d b y ł o . Podobno Mao Tse-tung nie b r a ł u d z i a ł u w jego że jeden z a s t a n a w i a j ą c y m o m e n t . Pozostaje f a k t e m , iż
obradach. W trakcie posiedzenia doszło do n i e z w y k l e oficjalny k o m u n i k a t A g e n c j i Sinhua o w i e c u ż a ł o b n y m ,
g w a ł t o w n e g o starcia m i ę d z y e k s t r e m i s t y c z n y m s k r z y d ł e m k t ó r y o d b y ł s i ę w Pekinie, z a w i e r a ł n i e w i e l k ą w z m i a n k ę
Ciang Cing a g r u p ą „ a d m i n i s t r a t o r ó w " , r e p r e z e n t u j ą c ą na temat „ o s t a t n i e j w o l i " Czou En-laja. T r u d n o zatem
szeroki k r ą g s t a r y c h k a d r k i e r o w n i c z y c h . K o n f l i k t b y ł w y k l u c z y ć , że na łożu ś m i e r c i Czou En-laj m ó g ł t e ż w y ­
tak ostry, iż nie z d o ł a n o o s i ą g n ą ć porozumienia i na oso­ r a z i ć m y ś l i l u b wskazania bardziej o g ó l n e , j a k i e o k r e ś l a
biste polecenie p r z e w o d n i c z ą c e g o Mao, k t ó r e przekazano się z r e g u ł y m i a n e m testamentu politycznego. Na razie
uczestnikom posiedzenia, obrady z o s t a ł y przerwane. Po­ jednak sprawa ta s t a n o w i z a g a d k ę i dopiero p r z y s z ł o ś ć
głoski te, p r z y n a j m n i e j do tej p o r y , nie z n a l a z ł y p o t w i e r ­ może ją wyjaśnić.
dzenia w ź r ó d ł a c h oficjalnych. W d n i u 8 lutego 1976 r. p e k i ń s k i e d z i e n n i k i o p u b l i k o ­
Jest jednak w i ę c e j n i ż prawdopodobne, iż b e z p o ś r e d n i o w a ł y lakoniczny k o m u n i k a t , k t ó r y i n f o r m o w a ł , że p e ł n i ą ­
po zgonie p r e m i e r a Czou En-laja w a l k a r y w a l i z u j ą c y c h cy o b o w i ą z k i p r e m i e r a H u a K u o - f e n g p r z y j ą ł ambasadora
w k i e r o w n i c t w i e g r u p w k r o c z y ł a w z u p e ł n i e n o w ą fazę. Wenezueli w Chinach, Jesusa Sanchez Carrero, i o d b y ł
P o c z ą t k o w o w s z a k ż e t o c z y ł a s i ę ona u k r y t y m , p o d s k ó r ­ z n i m r o z m o w ę . K o m u n i k a t ten s t a n o w i ł p r a w d z i w ą sen­
n y m n u r t e m i nie o b j a w i a ł a się o t w a r c i e . s a c j ę . W ten s p o s ó b b o w i e m s p o ł e c z e ń s t w o c h i ń s k i e do­
W k r ó t c e z a s k a k u j ą c a w i a d o m o ś ć z a a b s o r b o w a ł a zagra­ w i e d z i a ł o s i ę , k t o z o s t a ł n o w y m szefem r z ą d u .
n i c z n ą p r a s ę . Oto j a p o ń s k i d z i e n n i k „ S a n k e i S h i m b u n " M i m o iż H u a K u o - f e n g piastuje a k t u a l n i e w i e l e w y s o ­
z 27 stycznia 1976 r. p u ś c i ł w obieg i n f o r m a c j ę , że po­ k i c h stanowisk, jego droga ż y c i o w a nie b y ł a dotychczas
dobno z m a r ł y p r e m i e r Czou En-laj p o z o s t a w i ł testament szerzej znana. W i e k nowo mianowanego tymczasowego
p o l i t y c z n y , k t ó r e g o kopie jego m a ł ż o n k a d o r ę c z y ł a c z ł o n ­ p r e m i e r a obserwatorzy zagraniczni o c e n i a j ą na 56—60 lat.
k o m maoistowskiego k i e r o w n i c t w a . Z m a r ł y m i a ł w y r a z i ć Wiadomo, ż e pochodzi on z sienu Sientian w p r o w i n c j i
w n i m m y ś l , iż n a j w a ż n i e j s z y m zadaniem p o w i n n a b y ć H u n a n . W sienie t y m , dodajmy, u r o d z i ł s i ę t a k ż e Mao
w a l k a o p o k ó j na c a ł y m ś w i e c i e i p o s t ę p l u d z k o ś c i . W i m i ę Tse-tung. Z nader s k ą p y c h i n f o r m a c j i o d z i a ł a l n o ś c i H u a
tej w a l k i n i e z b ę d n a staje się w s p ó ł p r a c a w s z y s t k i c h ś w i a ­ Kuo-fenga w y n i k a , że j u ż w pierwszej p o ł o w i e lat p i ę ć ­
t o w y c h sił p o k o j u , p o s t ę p u i d e m o k r a c j i . Zalecenia p r z y ­ d z i e s i ą t y c h p r a c o w a ł on w aparacie p a r t y j n y m na terenie
pisywane Czou En-laj o w i b y ł y j a s k r a w o sprzeczne z całą rodzinnej p r o w i n c j i . W 1956 r. z o s t a ł k i e r o w n i k i e m W y ­
wielkomocarstwową i antyodprężeniową polityką maoi- d z i a ł u Ekonomicznego w K o m i t e c i e P r o w i n c j o n a l n y m

806 807
 p a r t i i . W latach 1958—1967 k i e r o w a ł aparatem admirj,,, - t r e j , a niekiedy w r ę c z drastycznej, k r y t y c e d z i a ł a l n o ś ć
stracji p a ń s t w o w e j na szczeblu p r o w i n c j i jako p r z e w c c ; .na Kuo-fenga na terenie tej p r o w i n c j i .
n i c z ą c y K o m i t e t u Ludowego w m i e ś c i e Czangsza, kto* W styczniu 1975 r. na pierwszej sesji O Z P L czwartej
stanowi s t o l i c ę p r o w i n c j i H u n a n . W 1959 r. z o s t a ł ponad­ kadencji Hua Kuo-fenga p o w o ł a n o na stanowisko w i c e p r e ­
to j e d n y m z sekretarzy tamtejszego K o m i t e t u P r o w i n ­ miera oraz m i n i s t r a b e z p i e c z e ń s t w a publicznego. P e ł n i ą c te
cjonalnego K P C h . W okresie „ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " H u i f
u n k c j e p o s i a d a ł on de facto w ł a d z ę bardzo r o z l e g ł ą , g d y ż
K u o - f e n g p r o w a d z i ł bardzo o ż y w i o n ą d z i a ł a l n o ś ć . Ucz . j w a k o n s t y t u c j a z a l e g a l i z o w a ł a , j a k wiadomo, d o k o n a n ą
s t n i c z y ł w wiecach h u n g w e j p i n g ó w , organizowanych w c z e ś n i e j l i k w i d a c j ę o r g a n ó w p r o k u r a t u r y oraz n a d z ó r
w t a m t y m regionie, i w y g ł a s z a ł g r o m k i e p r z e m ó w i e n i a " i d o w o - p r o k u r a t o r s k i nad przebiegiem ś l e d z t w a . W p r a k ­
w k t ó r y c h potępiał z a r ó w n o „prawicowców", jak i wszeL tyce w i ę c d z i a ł a l n o ś ć M i n i s t e r s t w a B e z p i e c z e ń s t w a P u ­
k i e inne „ e l e m e n t y w y s t ę p u j ą c e przeciwko w i e l k i e m u blicznego nie podlega ż a d n y m f o r m o m k o n t r o l i ze strony
p r o l e t a r i a c k i e m u sztabowi P r z e w o d n i c z ą c e g o Mao". K i e d y j a k i c h k o l w i e k o r g a n ó w p a ń s t w o w y c h . Wypada t a k ż e nad­
k o n s t y t u c y j n e organa terenowej w ł a d z y z o s t a ł y rozbite. m i e n i ć , iż b ę d ą c w i c e p r e m i e r e m i m i n i s t r e m b e z p i e c z e ń ­
H u a K u o - f e n g p r a c o w a ł przez pewien czas w „ G r u p i e stwa publicznego Hua K u o - f e n g u a k t y w n i a ł się t a k ż e na
P r z y g o t o w a w c z e j " , k t ó r a m i a ł a za zadanie u t w o r z e n i " ' ' l u k i e r o w a n i a ż y c i e m gospodarczym k r a j u . I tak np.
„ K o m i t e t u Rewolucyjnego" p r o w i n c j i . Z c h w i l ą powc p a ź d z i e r n i k u 1975 r. u c z e s t n i c z y ł on w o g ó l n o k r a j o w e j
nia do ż y c i a nowej maoistowskiej a d m i n i s t r a c j i z o s t a ł wi-, .aradzie a k t y w u rolnego, p o ś w i ę c o n e j problematyce upo­
ceprzewodniczącym, a następnie przewodniczącym „Ko­ wszechniania w z o r ó w gospodarowania z k o m u n y Taczaj.
N a l e ż y też o d n o t o w a ć , że w s w o i m czasie po Pekinie
m i t e t u Rewolucyjnego" p r o w i n c j i H u n a n .
r ą ż y ł y p o g ł o s k i , j a k o b y Hua K u o - f e n g o d e g r a ł i s t o t n ą
W k w i e t n i u 1969 r., na I X zjeździe K P C h , Hua K u *
i p l ę w tzw. k r y z y s i e w r z e ś n i o w y m 1971 r. Podobno
-feng w s z e d ł w s k ł a d K o m i t e t u Centralnego. Natomiast
•.. : z e s t n i c z y ł on w operacji, k t ó r a z a p o b i e g ł a ś m i e r c i Mao
od marca 1971 r., po p o n o w n y m u t w o r z e n i u instancji par
Pse-tunga w czasie rzekomego zamachu na jego ż y c i e ,
t y j n y c h w terenie, z o s t a ł p i e r w s z y m sekretarzem K o m i ­
-o.rganizowanego przez g r u p ę L i n Piao. Jednak ż a d n e b l i z ­
t e t u Prowincjonalnego K P C h w Hunanie, z a c h o w u j e :
n e s z c z e g ó ł y na ten temat nie są znane.
j e d n o c z e ś n i e stanowisko k i e r o w n i k a aparatu administra
Przytoczone p o w y ż e j informacje p o z w a l a j ą skonstato-
cyjnego. W k r ó t c e mianowano go k i e r o w n i k i e m W y d z i a L
vdć, iż Hua K u o - f e n g zalicza się do tej części starszego
Rolnego K C K P C h . Od 1972 r. jest t a k ż e k o m i s a r z e m po­
pokolenia k a d r k i e r o w n i c z y c h , k t ó r a w y z n a j e o r i e n t a c j ę
l i t y c z n y m O k r ę g u Wojskowego H u n a n u oraz p i e r w s z y m
p r a g m a t y c z n ą , lecz zawsze s t a r a ł a s i ę b y ć lojalna wobec
komisarzem p o l i t y c z n y m Wielkiego Rejonu Wojskowego
p o l i t y k i Mao Tse-tunga. W biografii nowego szefa c h i ń -
w K a n t o n i e . Na X zjeździe K P C h , w sierpniu 1973 r,.
"uego r z ą d u z a s ł u g u j e na u w a g ę okoliczność, iż n i g d y
w s z e d ł do B i u r a Politycznego K C . Na p o c z ą t k u lat,
ie a t a k o w a ł on ekstremistycznej g r u p y Ciang Cing, ani
1974 r., w t o k u k a m p a n i i „ k r y t y k i L i n Piao i K o n f u c j u - :
c<eż sam nie b y ł przez t ę g r u p ę zwalczany. Z drugiej stro-
sza", p o j a w i ł y się w Pekinie gazetki w i e l k i c h hierogli­ ,iy, nie w y s t ę p o w a ł t a k ż e przeciwko pragmatycznej g r u ­
f ó w pisane spontanicznie przez m i e s z k a ń c ó w p r o w i n c j i pie „ a d m i n i s t r a t o r ó w " , ale r ó w n i e ż nie d ą ż y ł do u t o ż s a ­
H u n a n . W gazetkach t y c h , p r z y p o m n i j m y , poddawane miania się z i c h stanowiskiem. J e d n o c z e ś n i e zaś pewne

808 809
f r a g m e n t y p r z e m ó w i e ń , k t ó r e w y g ł a s z a ł w ostatnich m i e ­ Welt" H e r b e r t K r e m p . Maoistowska prasa nie u j a w ­
s i ą c a c h , z d a j ą się ś w i a d c z y ć , że jest on c z ł o w i e k i e m po­ n i ł a t r e ś c i ani nawet t e m a t u r o z m o w y . J e d n a k ż e w i a d o ­
litycznie raczej b l i s k i m grupie Ciang Cing. W ś w i e t l e mo, iż p r z y j ę t a przez H u a Kuo-fenga delegacja reprezen­
p o w y ż s z y c h danych w y s u n i ę c i e H u a Kuo-fenga na stano­ tuje skrajnie p r a w i c o w e s k r z y d ł o chadecji. I to w ł a ś n i e
wisko p.o. premiera w y p a d a u z n a ć za k o m p r o m i s z a w a r t y w y d a j e s i ę charakterystyczne. F a k t ten sygnalizuje bo­
między grupami rywalizującymi w e w n ą t r z kierownictwa. w i e m zamiar dalszych p o l i t y c z n y c h f l i r t ó w p e k i ń s k i e g o
O k a z a ł o się, że ś m i e r ć premiera Czou En-laja p o w a ż n i e r e ż i m u z s i ł a m i skrajnej r e a k c j i i p r a w i c y w ś w i e c i e k a ­
o s ł a b i ł a pragmatyczne s k r z y d ł o „ a d m i n i s t r a t o r ó w " w k i e ­ pitalistycznym.
r o w n i c z y m u g r u p o w a n i u m a o i s t ó w . M i m o c i ę ż k i e j choro­ W d n i u 21 lutego H u a K u o - f e n g p o w i t a ł na p e k i ń s k i m
by pozostawał on w p ł y w o w y m liderem i najwyraźniej l o t n i s k u b y ł e g o prezydenta S t a n ó w Zjednoczonych R i ­
skutecznie p o t r a f i ł p a r a l i ż o w a ć poczynania e k s t r e m i s t ó w . charda N i x o n a , k t ó r y na p o k ł a d z i e specjalnego c h i ń s k i e g o
Z c h w i l ą gdy Czou En-laja z a b r a k ł o , jego s t r o n n i c y nie samolotu p r z y b y ł z K a l i f o r n i i w z w i ą z k u ze z b l i ż a j ą c ą
dysponowali dostatecznymi s i ł a m i , b y p r z e f o r s o w a ć swego się c z w a r t ą r o c z n i c ą o p u b l i k o w a n i a w s p ó l n e g o k o m u n i k a ­
kandydata na u r z ą d premiera. Z k o l e i ekstremistyczna t u a m e r y k a ń s k o - c h i ń s k i e g o w Szanghaju. S k o m p r o m i t o ­
grupa Ciang Cing z a g r o d z i ł a „ a d m i n i s t r a t o r o m " d r o g ę w a n y l i c z n y m i sskandalami p o l i t y k , k t ó r y w s w o i m k r a j u
do k o n t r o l i nad aparatem r z ą d o w y m , ale nie b y ł a w sta­ nie reprezentuje nikogo poza s a m y m s o b ą , b y ł podejmo­
nie p r z e c h w y c i ć w swe r ę c e k i e r o w n i c t w a naczelnych w a n y przez maoistowska e k i p ę k i e r o w n i c z ą z honorami
organów administracji p a ń s t w o w e j . W tych warunkach n a l e ż n y m i g ł o w i e p a ń s t w a . W trakcie tej w i z y t y H u a
j e d y n y m m o ż l i w y m w y j ś c i e m s t a ł o się r o z w i ą z a n i e k o m ­ K u o - f e n g w y d a ł na cześć gościa d w a uroczyste b a n k i e t y
promisowe. Powierzenie o b o w i ą z k ó w premiera H u a K u o - w W i e l k i e j H a l i L u d o w e j oraz o d b y ł z n i m d w i e d ł u g i e
-fengowi jest n i e w ą t p l i w i e stanem t y m c z a s o w y m . Jed­ r o z m o w y w siedzibie r z ą d u . W d n i u 23 lutego N i x o n zo­
nakże w kierowniczym układzie władzy powstała w t y m s t a ł p r z y j ę t y przez Mao Tse-tunga, k t ó r e m u t o w a r z y s z y ł
momencie nowa sytuacja, k t ó r a stwarza w y r a ź n e prefe­ H u a K u o - f e n g . W spotkaniu u c z e s t n i c z y ł t a k ż e szef c h i ń ­
rencje ekstremistycznej f r a k c j i Ciang Cing. skiej d y p l o m a c j i Ciao K u a n - h u a oraz W a n g Haj-sieng,
Pierwsze k r o k i H u a Kuo-fenga na stanowisku p.o. pre­ k t ó r a jest s i o s t r z e n i c ą p r z e w o d n i c z ą c e g o Mao, a jedno­
m i e r a w y d a j ą s i ę znamienne i z tego w z g l ę d u w a r t o je c z e ś n i e pełni f u n k c j ę w i c e m i n i s t r a spraw zagranicznych.
o d n o t o w a ć . N o w y u r z ę d u j ą c y szef r z ą d u publicznie Podczas b a n k i e t ó w w y d a n y c h na cześć N i x o n a H u a
u a k t y w n i a s i ę przede w s z y s t k i m w dziedzinie p o l i t y k i K u o - f e n g w y g ł a s z a ł toasty, k t ó r e m o ż n a o d c z y t a ć j a k o
zagranicznej. W d n i u 19 lutego 1976 r. H u a K u o - f e n g z a w o a l o w a n ą i p o ś r e d n i ą k r y t y k ę aktualnej p o l i t y k i p r e ­
p r z y j ą ł p r z e b y w a j ą c ą z w i z y t ą w Chinach d e l e g a c j ę za- zydenta Geralda Forda wobec maoistowskich Chin. A n t y ­
chodnioniemieckiej chadecji w osobach; c z ł o n k a z a r z ą d u radzieckie w y p a d y zawarte w t y c h w y s t ą p i e n i a c h ś w i a d ­
C D U , p r z e w o d n i c z ą c e g o k r a j o w e j organizacji tej p a r t i i czą, iż maoistowskie u g r u p o w a n i e jest w y r a ź n i e niezado­
w Hesji A l f r e d a Dreggera oraz p r z e w o d n i c z ą c e g o z e s p o ł u wolone z tego, iż nie u d a ł o m u s i ę d o p r o w a d z i ć do zaog­
roboczego C D U ds. p o l i t y k i zagranicznej w b o ń s k i m nienia s t o s u n k ó w m i ę d z y Stanami Z j e d n o c z o n y m i a ZSRR.
Bundestagu — W e r n e r a M a r x a . W rozmowie u c z e s t n i c z y ł A l e sprawa ta posiada g ł ę b s z y sens. Zaproszenie N i x o n a
t a k ż e naczelny redaktor springerowskiego dziennika „ D i e do P e k i n u m i a ł o t a k ż e na celu s k o m p l i k o w a n i e i u t r u d -

810 811
nienie pozycji G. Forda w z b l i ż a j ą c y c h się w y b o r a c h pre­ nia tacypao. A k c j a wywieszania gazetek przenosi się na­
zydenckich. D e m o n s t r u j ą c s w ą n e g a t y w n ą o c e n ę a k t u a l ­ t y c h m i a s t na inne uczelnie stolicy. T r e ś ć p o j a w i a j ą c y c h
nej p o l i t y k i zagranicznej G. Forda i H . Kissingera, pe­ się t a m e l a b o r a t ó w jest analogiczna j a k na uniwersytecie.
k i ń s c y l i d e r z y u s i ł u j ą p o b u d z i ć w Stanach Zjednoczo­ W d n i u 13 lutego na ł a m a c h „ Z e n m i n Ż y p a o " pojawia
n y c h k r y t y k ę tej p o l i t y k i z pozycji skrajnie p r a w i c o w y c h się a r t y k u ł niejakiego L i Czena pt. „ N a l e ż y w dalszym
i z i m n o w o j e n n y c h . P r a g n ą oni niejako z a c h ę c i ć siły reak­ ciągu k r y t y k o w a ć Konfucjusza". A r t y k u ł atakuje „ b y ł e
c j i do w z m o ż e n i a swego nacisku na a m e r y k a ń s k i e o ś r o d k i osobistości p r a w i c o w e , k t ó r e nie c h c ą p o p r a w i ć się, cho­
w ł a d z y . W i z y t a N i x o n a w Pekinie jeszcze raz o d s ł o n i ł a ciaż poddano je k r y t y c e w czasie r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " .
przed o p i n i ą p u b l i c z n ą ś w i a t a r z e c z y w i s t ą t r e ś ć maoi­ A u t o r zarzuca t y m o s o b i s t o ś c i o m , iż w z o r u j ą c się na K o n ­
stowskiej p o l i t y k i . U k a z a ł a b o w i e m , iż p e k i ń s k i r e ż i m fucjuszu p r a g n ą one „ r e s t a u r a c j i u p a d ł y c h k r ó l e s t w "
n a j c h ę t n i e j w i d z i a ł b y na stanowisku prezydenta S t a n ó w i w y s u w a j ą „ p o z b a w i o n y c h p r a w u r z ę d n i k ó w " na k l u c z o ­
Zjednoczonych p o l i t y k a r e p r e z e n t u j ą c e g o o r i e n t a c j ę s k r a j ­ we stanowiska k i e r o w n i c z e . W a r t y k u l e p a d a j ą j e d y n i e
nie p r a w i c o w ą i a n t y r a d z i e c k ą , p o l i t y k a , k t ó r y znajdo­ nazwiska Konfucjusza, L i u Szao-ci oraz L i n Piao. N i k t
w a ł b y się pod s i l n y m w p ł y w e m u g r u p o w a ń r e a k c y j n y c h . jednak nie ż y w i w ą t p l i w o ś c i , że o k r e ś l e n i e „ t r u b a d u r
Pierwsze k r o k i Hua Kuo-fenga na n i w i e d y p l o m a c j i prawicowego w i a t r u " , k t ó r y m operuje autor, odnosi s i ę do
ś w i a d c z ą , iż n o w y szef r z ą d u zamierza k o n t y n u o w a ć do­ w i c e p r e m i e r a Teng Siao-pinga.
t y c h c z a s o w ą p o l i t y k ę z a g r a n i c z n ą maoistowskiego r e ż i m u . W y r a ź n a z a c h ę t a na ł a m a c h prasy pobudza a t a k i prze­
W y p a d a r ó w n i e ż o d n o t o w a ć w s k r ó c i e wydarzenia, j a ­ c i w k o grupie „ a d m i n i s t r a t o r ó w " ze strony s t u d e n t ó w pe­
kie r o z g r y w a j ą się na scenie politycznej P e k i n u j u ż po k i ń s k i c h uczelni. W d r u g i e j p o ł o w i e lutego obserwatorzy
o b j ę c i u przez H u a Kuo-fenga o b o w i ą z k ó w premiera r z ą ­ zagraniczni o d n o t o w u j ą w i s z ą c e na m u r a c h gazetki, k t ó r e
du. B e z p o ś r e d n i o po podaniu tego f a k t u do publicznej w y m i e n i a j ą Teng Siao-pinga z nazwiska. Jest on w nich
w i a d o m o ś c i z n o w ą siłą w y b u c h a k a m p a n i a gazetek w i e l ­ obrzucany n i e w y b r e d n y m i obelgami. Korespondent R e u ­
k i c h h i e r o g l i f ó w na Uniwersytecie P e k i ń s k i m . Rozplaka­ tera w Pekinie, D a v i d Rogers, w serwisie z 17 lutego r e ­
towane w e w n ą t r z uczelni tacypao p o w t a r z a j ą w y s u w a n e lacjonuje tekst tacypao, w k t ó r e j pierwszego w i c e p r e ­
j u ż w c z e ś n i e j o s k a r ż e n i a pod adresem m i n i s t r a o ś w i a t y miera Teng Siao-pinga nazywa s i ę po p r o s t u h y c l e m .
Czou Ż u n g - s i n a . J e d n o c z e ś n i e z a ś z a w i e r a j ą n o w y m o ­ Tego samego dnia na c z o ł ó w c e „ Z e n m i n Ż y p a o " ukazuje
t y w . A u t o r z y gazetek t w i e r d z ą obecnie, że za plecami się a r t y k u ł w s t ę p n y o s k a r ż a j ą c y „ n i e p o p r a w n e osobistości
k r y t y k o w a n e g o m i n i s t r a stoi „ o s o b a k r o c z ą c a d r o g ą k a p i ­ k r o c z ą c e d r o g ą k a p i t a l i s t y c z n ą i o d m a w i a j ą c e okazania
t a l i s t y c z n ą " . W p r a w d z i e nie w y m i e n i a s i ę jej z nazwiska, s k r u c h y " o to, iż są „ ź r ó d ł e m r o z ł a m u " . A r t y k u ł sugeruje
ale samo to s f o r m u ł o w a n i e , a t a k ż e inne d o ś ć przejrzyste niedwuznacznie, iż jest k t o ś , k t o „ k i e r u j e ostrze w a l k i
aluzje w s k a z u j ą precyzyjnie, o kogo chodzi. Przedmiotem wprost w W i e l k i e g o Wodza, P r z e w o d n i c z ą c e g o Mao i jego
o s t r y c h n a p a ś c i staje się Teng Siao-ping, k t ó r y po ś m i e r c i r e w o l u c y j n ą l i n i ę " . J e d n ą z g ł ó w n y c h pretensji pod adre­
Czou En-laja jest n i e w ą t p l i w i e najbardziej w p ł y w o w y m sem „ n i e p o p r a w n e g o " stanowi zarzut, że „ d e m a g o g i c z n i e "
l i d e r e m g r u p y „ a d m i n i s t r a t o r ó w " . Na U n i w e r s y t e t Pe­ i n t e r p r e t o w a ł on zalecenia Mao Tse-tunga, d ą ż ą c do „ p a ­
k i ń s k i s ą p r z y w o ż o n e samochodami c i ę ż a r o w y m i nie ziden­ r a l i ż o w a n i a r e w o l u c y j n e j czujności mas". A t a k i p r z e c i w -
t y f i k o w a n e „ d e l e g a c j e " , k t ó r e s t u d i u j ą najnowsze w y d a -

813
812
ko Teng Siao-pingowi z a c z y n a j ą p o j a w i a ć się w w i e l u k t ó r e p r z y b y ł y z Chin P o ł u d n i o w y c h . W o w y c h tacypao
prowincjach. zarzuca się Ciang Cing, iż m i a ł a j a k o b y w y r a ż a ć p o g l ą d y
Zaobserwowano r ó w n i e ż , iż Teng Siao-ping, k t ó r y sprzeczne ze stanowiskiem „ W i e l k i e g o S t e r n i k a " . A u t o r z y
uprzednio d o ś ć często w y s t ę p o w a ł publicznie, j u ż od sze­ gazetek p o w o ł u j ą się na w y w i a d y , k t ó r y c h u d z i e l i ł a ona
regu t y g o d n i p r z e s t a ł się u k a z y w a ć . Z w r a c a r ó w n i e ż u w a ­ w 1972 r. a m e r y k a ń s k i e j publicystce Roxanie W i t k ę . Ż o n a
g ę d ł u ż s z a n i e o b e c n o ś ć na f o r u m p u b l i c z n y m w i e l u i n ­ Mao o p o w i e d z i a ł a w n i c h w i e l e s z c z e g ó ł ó w ze swego oso­
n y c h c z ł o n k ó w k i e r o w n i c t w a , k t ó r y c h ł ą c z o n o z Czou bistego ż y c i a i p r z e d s t a w i ł a swe p o g l ą d y na r e w o l u c j ę .
En-lajem. Maoistowska propaganda p r z e s t a ł a w ogóle M a t e r i a ł y zebrane przez a m e r y k a ń s k ą d z i e n n i k a r k ę zo­
w s p o m i n a ć o z m a r ł y m niedawno premierze. Prasa w o g ó ­ s t a ł y n a s t ę p n i e opublikowane w Stanach Zjednoczonych.
le nie w y m i e n i a jego nazwiska. Natomiast bardzo a k t y w n i A u t o r z y w y w i e s z a n y c h obecnie gazetek z n a j ą te p u b l i k a ­
są przedstawiciele g r u p y ekstremistycznej. cje i t w i e r d z ą , że „ r e w e l a c y j n e w y w i a d y Ciang Cing na
A t a k i na Teng Siao-pinga s t a j ą się coraz bardziej agre­ temat jej ż y c i a osobistego p r z y s p o r z y ł y p o w a ż n y c h k ł o ­
sywne i b r u t a l n e . K r y t y k a „ p r a w i c o w e g o w i a t r u " jest p o t ó w P r z e w o d n i c z ą c e m u Mao i i n n y m p r z y w ó d c o m " .
przenoszona do n i e k t ó r y c h f a b r y k i z a k ł a d ó w p r o d u k c y j ­ N a j w y r a ź n i e j g r u p a Teng Siao-pinga, k t ó r a posiada silne
n y c h . O s o b i s t o ś c i „ k r o c z ą c e d r o g ą k a p i t a l i s t y c z n ą i odma­ oparcie w ś r ó d k a d r y k i e r o w n i c z e j w w i e l u p r o w i n c j a c h ,
w i a j ą c e s k r u c h y " są t a m k r y t y k o w a n e za to, iż c h c i a ł y r ó w n i e ż p r z y s t ą p i ł a do działania...
w y w o ł a ć „ t a j f u n e k o n o m i z m u " w gospodarce narodowej,
Z k o l e i 10 marca dziennik „ Z e n m i n Ż y p a o " o p u b l i k o ­
że o p o w i a d a ł y się za p r i o r y t e t e m p r o d u k c j i i s p r z e c i w i a ł y
w a ł a r t y k u ł w s t ę p n y o w y r a ź n i e d y r e k t y w n y m charak­
się l i k w i d a c j i b o d ź c ó w m a t e r i a l n y c h . W Pekinie szaleje
terze. A r t y k u ł zawiera dalsze anonimowe w y p a d y prze­
p l o t k a i m o ż n a o d n i e ś ć w r a ż e n i e , że e k s t r e m i ś c i w r ę c z
c i w k o Teng Siao-pingowi, k t ó r e g o t r a k t u j e j a k o „ k r o c z ą ­
z m a s a k r u j ą „ a d m i n i s t r a t o r ó w " w n a j b l i ż s z y c h dniach.
cego d r o g ą k a p i t a l i s t y c z n ą " . J e d n o c z e ś n i e z a ś w p u b l i k a c j i
J e d n a k ż e , j a k się okazuje, nie jest to sprawa ł a t w a ani
tej p o d k r e ś l a s i ę , że w a l k a z „ p r a w i c o w y m w i a t r e m " po­
prosta.
w i n n a o d b y w a ć się pod k o n t r o l ą instancji p a r t y j n y c h
Niespodziewanie korespondenci prasy j a p o ń s k i e j dono­ i bez u d z i a ł u „ g r u p b o j o w y c h " , analogicznych j a k te, k t ó ­
szą, że w i c e p r e m i e r Teng Siao-ping w k o ń c u lutego u d a ł re tworzono w okresie „ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " . A r t y k u ł
się osobiście na U n i w e r s y t e t P e k i ń s k i , aby p r z e c z y t a ć ga­ k o ń c z y się apelem o r o z w i j a n i e p r o d u k c j i oraz w e z w a ­
zetki o s k a r ż a j ą c e go i m i e n n i e o „ n a w r ó t do k a p i t a l i z m u " . n i e m do c z u j n o ś c i na w y p a d e k z a k ł ó c e ń i r o z r u c h ó w , spo­
W i s t n i e j ą c y c h o k o l i c z n o ś c i a c h cel owej w i z y t y jest nie­ w o d o w a n y c h przez „ w r o g ó w k l a s o w y c h " . N a r a s t a j ą c e
z b y t jasny: czy chce on p r z y j ą ć do w i a d o m o ś c i s ł o w a k r y ­ o b j a w y r o z p r ę ż e n i a i spadku d y s c y p l i n y s p o ł e c z n e j n a j ­
t y k i p a d a j ą c e pod jego adresem? Czy t e ż m o ż e c h c i a ł b y w y r a ź n i e j z m u s i ł y o ś r o d e k dyspozycji politycznej do ogra­
o k a z a ć , iż nie obawia się tej k r y t y k i i k r y t y k u j ą c y c h ? niczenia z a s i ę g u t r w a j ą c e j k a m p a n i i .
Z k o l e i w pierwszej dekadzie marca p o j a w i a j ą się na u l i ­
W d n i u 23 marca zachodnie agencje prasowe p o d a ł y ,
cach K a n t o n u gazetki z a w i e r a j ą c e a t a k i na ż o n ę p r z e w o d ­
iż w p r o w i n c j i F u c i e n d o s z ł o do z b r o j n y c h s t a r ć , k t ó r e
n i c z ą c e g o Mao — Ciang Cing. W i a d o m o ś ć t ę przynosi w y ­
p o c i ą g n ę ł y za sobą o f i a r y w ludziach. W e d ł u g n a p ł y w a ­
c h o d z ą c y w H o n g k o n g u dziennik „ T h e South China M o r -
j ą c y c h r e l a c j i , w w y n i k u zajść co n a j m n i e j d w a miasta
n i n g Post" z 7 marca, p o w o ł u j ą c s i ę na informacje o s ó b ,
tej p r o w i n c j i , Fuczou i Czangczou, są na w p ó ł s p a r a l i ż o -

814 815
 Na p o c z ą t k u k w i e t n i a 1976 r. P e k i n s t a ł się w i d o w n i ą
wane. R ó w n i e ż inne informacje n a d c h o d z ą c e z Chin
g w a ł t o w n y c h zamieszek. W z w i ą z k u ze z b l i ż a j ą c y m się
ś w i a d c z ą o s i l n y m w z r o ś c i e n a p i ę c i a w ś r ó d mas ludności...
t r a d y c y j n y m c h i ń s k i m ś w i ę t e m z m a r ł y c h przez k i l k a d n i
Jednak w ostatniej dekadzie marca ataki przeciwko
na c e n t r a l n y m placu s t o l i c y — T i e n A n M e n — g r o m a ­
Teng Siao-pingowi ponownie z a o s t r z y ł y się i p r z y b r a ł y
d z i ł y się setki t y s i ę c y m i e s z k a ń c ó w , aby przed P o m n i k i e m
na sile. N a d a l w s z a k ż e b y ł y to w y p a d y anonimowe: nie
B o h a t e r ó w o d d a ć h o ł d p a m i ę c i p r e m i e r a Czou En-laja.
w y m i e n i a n o nazwiska atakowanego, lecz o k r e ś l a n o go j a ­
Ceremonia ta p r z y b r a ł a spontaniczny, n i e z w y k l e masowy
ko „ c z ł o w i e k a niepoprawnego, k t ó r y k r o c z y d r o g ą k a p i ­
charakter. S k ł a d a n o papierowe w i e ń c e i k w i a t y , a ponad­
t a l i s t y c z n ą w e w n ą t r z p a r t i i " . Do a k c j i w ł ą c z o n o t a k ż e r a ­
to na cokole p o m n i k a wywieszano gazetki w i e l k i c h h i e r o ­
dio. W a c h l a r z r ó ż n y c h d e p r e c j o n u j ą c y c h Teng Siao-pinga
glifów oraz wiersze. W napisach na szarfach w i e ń c ó w
o s k a r ż e ń r o z s z e r z y ł się. Zarzucano m u przede w s z y s t k i m ,
oraz w wierszach a n o n i m o w y c h a u t o r ó w , w y w i e s z a n y c h
że k w e s t i o n o w a ł z a s a d n i c z ą linię p o l i t y k i Mao Tse-tunga,
k u czci Czou En-laja, a t a k ż e ż a ł o b n y c h tacypao —
w y s u w a j ą c s t a b i l i z a c j ę k r a j u i r o z w ó j gospodarczy na
p r z e w i j a ł y się w y r a ź n e akcenty polityczne. O k o l i c z n o ś ­
czoło przed w a l k ą p o l i t y c z n ą . W ś r ó d w i e l u r ó ż n y c h oskar­
ciowe epitafia g ł o s i ł y m . i n . : „ N a s z a rozpacz jest bez­
żeń z n a l a z ł się t e ż zarzut pomniejszania d w u n a s t o l e t n i c h
kresna j a k morze, lecz w y p e ł n i m y W a s z ą w o l ę [...], zrea­
w y s i ł k ó w Ciang Cing, z m i e r z a j ą c y c h do stworzenia „ w z o r ­
l i z u j e m y Wasze ostatnie nakazy [...]" N i e k t ó r e wersety
c o w y c h d z i e ł a r t y s t y c z n y c h o tematyce r e w o l u c y j n e j " .
s t w i e r d z a ł y , że „ n i k t nie m o ż e s i ę r ó w n a ć z w i e l k i m p r e ­
W l i c z n y c h audycjach r a d i o w y c h c y t o w a n o rozmaite w y ­
m i e r e m Czou E n - l a j e m [...]" I o s t r z e g a ł y : „ Z n i s z c z y m y
powiedzi Teng Siao-pinga z d a w n y c h lat, za k t ó r e b y ł on
k a ż d e g o , k t o o ś m i e l i s i ę z a a t a k o w a ć Czou En-laja [ . . . ] "
k r y t y k o w a n y w okresie „ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " .
A jeszcze inne z a w i e r a ł y c a ł k i e m czytelne k r y t y c z n e a l u ­
W d n i u 28 marca na ł a m a c h „Zenmin Zypao" u k a z a ł
zje pod adresem g r u p y e k s t r e m i s t ó w . N i e p o s t r z e ż e n i e po­
się a r t y k u ł w s t ę p n y , z a w i e r a j ą c y c y t a t Mao Tse-tunga,
t ę ż n a manifestacja n a b i e r a ł a c h a r a k t e r u a n t y m a o i s t o w -
s k i e r o w a n y b e z p o ś r e d n i o p r z e c i w k o Teng Siao-pingowi:
skiego.
„ T e n c z ł o w i e k — głosił c y t a t — n i g d y nie r o z u m i a ł w a l k i
W n i e d z i e l ę 4 k w i e t n i a ponad m i l i o n m i e s z k a ń c ó w P e k i ­
klas i n i g d y nie o p i e r a ł się na tej podstawowej idei. Nadal
n u p r z e m a s z e r o w a ł o przez plac T i e n A n M e n . W ś r ó d po­
t r z y m a się on swego t w i e r d z e n i a o b i a ł y m i c z a r n y m k o ­
nad d w u s t u t y s i ę c z n e g o t ł u m u , k t ó r y stale z n a j d o w a ł się
cie, nie w i d z ą c r ó ż n i c y m i ę d z y i m p e r i a l i z m e m a marksiz­
w o k ó ł P o m n i k a B o h a t e r ó w , p o j a w i a l i się coraz to n o w i
m e m " . S ł o w a te n a w i ą z y w a ł y do g ł o ś n e g o w s w o i m czasie
spontaniczni m ó w c y . W z y w a l i o n i „ d o w a l k i o p o ł o ż e n i e
powiedzenia Teng Siao-pinga, iż „ n i e w a ż n e , czy k o t jest
k r e s u d z i a ł a l n o ś c i t y c h , k t ó r z y c h c ą z m i e n i ć ustalenia p r e ­
b i a ł y , czy czarny, b y l e t y l k o dobrze ł o w i ł m y s z y " . R ó w ­
miera Czou En-laja". W t r a k c i e ogromnej ż y w i o ł o w e j m a ­
n i e ż t y m razem atak b y ł bezimienny, ale p r z e c i e ż wszyscy
nifestacji u z e w n ę t r z n i ł się m i t f u n k c j o n u j ą c y w ś w i a d o ­
zdawali sobie doskonale s p r a w ę , przeciwko k o m u jest skie­
m o ś c i s p o ł e c z e ń s t w a c h i ń s k i e g o . O k a z a ł o się, że nazwisko
r o w a n y . Charakterystyczne jest r ó w n i e ż , że nie w y j a ś n i o ­
Czou En-laja s t a n o w i dla mas s y m b o l sprzeciwu wobec
no ż a d n y c h o k o l i c z n o ś c i , w k t ó r y c h Mao Tse-tung m i a ł
maoistowskiej p o l i t y k i . Z m a r ł y p r e m i e r s t a ł się w u m y s ­
w y p o w i e d z i e ć p r z y p i s y w a n e m u s ł o w a . Nie p o i n f o r m o w a ­
ł a c h l u d z k i c h uosobieniem d ą ż e ń do p o p r a w y w a r u n k ó w
no o p i n i i publicznej, czy b y ł o to ostatnio, czy t e ż m o ż e
życia, m i m o iż nie głosił on p r z e c i e ż t a k i c h p o s t u l a t ó w .
przed d z i e s i ę c i u l a t y .

52 — Najnowsza. 817
816
 Z a c z ą ł t e ż s y m b o l i z o w a ć d ą ż e n i e do stabilizacji atmosfery f e s t u j ą c y c h p o z o s t a ł a na placu Dopiero siły b e z p i e c z e ń ­
politycznej k r a j u . J e d n o c z e ś n i e z a ś podczas manifestacji stwa, policja i wojsko p r z y pomocy palek z d o ł a ł y rozpro­
otwarcie p o t ę p i a n o t r w a j ą c ą k a m p a n i ę „ w a l k i z p r a w i c o ­ s z y ć m a n i f e s t a c j ę i w y p r z e ć t ł u m z placu Tien A n M e n .
w y m w i a t r e m " . K a m p a n i a ta — s t w i e r d z a ł y napisy w i d ­ Ponownie dokonano na m a s o w ą s k a l ę aresi..." a ń .
n i e j ą c e na szarfach w i e ń c ó w — m a na celu doprowadze­
W w y n i k u zastosowanych ś r o d k ó w i masow y c h areszto­
nie do nowej „ r e w o l u c j i k u l t u r a l n e j " i u s u n i ę c i e l u d z i
w a ń w n a s t ę p n y c h dniach sytuacja w Pekinie u l e g ł a p e w ­
n i e w y g o d n y c h dla r e ż i m u . Jeden z m ó w c ó w s t w i e r d z i ł ,
nej normalizacji. A l e przed b u d y n k a m i r z ą d o w y m i stoją
że obecna k a m p a n i a „ j e s t inspirowana przez k l i k ę Ciang
o d d z i a ł y wojska. Nadal p o t r ó j n y m k o r d o n e m wojska oto­
Cing w k i e r o w n i c t w i e " . Pod w i e c z ó r s ł u ż b a b e z p i e c z e ń ­
czony jest plac T i e n A n Men...
stwa i o d d z i a ł y w o j s k a u s u n ę ł y t ł u m y z centralnego placu
R o z g r y w a j ą c e się w Pekinie w y d a r z e n i a są jeszcze j e d ­
stolicy. Dokonano licznych a r e s z t o w a ń .
n y m dowodem g ł ę b o k i e g o niezadowolenia l u d n o ś c i Chin
W nocy z 4 na 5 k w i e t n i a pod o s ł o n ą k o r d o n ó w wojska
z a w a n t u r n i c z e j p o l i t y k i m a o i s t ó w . Ś w i a d c z ą one o stale
u s u n i ę t o z placu T i e n A n M e n ogromne stosy papiero­
r o s n ą c y m sprzeciwie mas wobec maoistowskiego r e ż i m u
wych wieńców i kwiatów.
i u k a z u j ą , że w a l k a w e w n ą t r z kierowniczej e k i p y toczy
Przed p o ł u d n i e m 5 k w i e t n i a t ł u m y z a c z ę ł y ponownie
się w w a r u n k a c h w r ę c z d r a m a t y c z n y c h n a p i ę ć s p o ł e c z ­
o k u p o w a ć plac Tien A n M e n . W b e z p o ś r e d n i e j bliskości
nych.
p a r l a m e n t u i g m a c h ó w r z ą d o w y c h r o z p o c z ą ł się w i e l o t y ­
s i ę c z n y z a i m p r o w i z o w a n y wiec. P r z e m a w i a j ą c y sponta­ W d n i u 7 k w i e t n i a w Pekinie podano oficjalnie do w i a ­
nicznie m ó w c y ostro p o t ę p i a l i f a k t u s u n i ę c i a w i e ń c ó w spod d o m o ś c i , że na wniosek p r z e w o d n i c z ą c e g o Mao B i u r o Po­
p o m n i k a . Domagano się i c h z w r o t u . Wznoszono a n t y - l i t y c z n e K C K P C h u s u n ę ł o Teng Siao-pinga ze wszyst­
maoistowskie h a s ł a . W k r ó t c e centralna część placu została k i c h stanowisk p a r t y j n y c h i p a ń s t w o w y c h . Pozbawiono go
ponownie otoczona przez o d d z i a ł y s ł u ż b y b e z p i e c z e ń s t w a więc funkcji wiceprzewodniczącego K C KPCh i członka
i p o l i c j i . W o k o l i c y placu — a z w ł a s z c z a w rejonie sztabu B i u r a Politycznego K C , a j e d n o c z e ś n i e stanowiska p i e r w ­
P e k i ń s k i e g o O k r ę g u Wojskowego — skoncentrowano l i c z ­ szego wicepremiera oraz szefa Sztabu Generalnego a r m i i .
ne o d d z i a ł y wojska. M a s o w y meeting, t r w a j ą c y na placu, O g ł o s z o n y k o m u n i k a t stwierdza, iż Teng Siao-pinga pozo­
w k r ó t c e p r z e k s z t a ł c i ł się w r o z r u c h y . Demonstranci zaczęli stawiono w a r u n k o w o c z ł o n k i e m p a r t i i . P r z y c z y n ę t y c h de­
p r z e w r a c a ć i p o d p a l a ć samochody. U s i ł o w a l i t a k ż e podpa­ c y z j i — jak podaje k o m u n i k a t — s t a n o w i „ z a c h o w a n i e się
lić jeden z b u d y n k ó w na p l a c u T i e n A n M e n . Do k i l k u ­ Teng Siao-pinga w ostatnim okresie". Nie sprecyzowano
n a s t o t y s i ę c z n e g o t ł u m u w y g ł o s i ł przez g ł o ś n i k i p r z e m ó w i e ­ j e d n a k ż e , co k r y j e się za tą f o r m u ł ą . Ponadto — w y j a ś n i a
nie c z ł o n e k B i u r a Politycznego K C K P C h i p r z e w o d n i c z ą ­ k o m u n i k a t — B i u r o Polityczne K C K P C h u z n a ł o , że p r o ­
cy „ K o m i t e t u R e w o l u c y j n e g o " w P e k i n i e — W u Te. b l e m Teng Siao-pinga „ s t a ł się s p r z e c z n o ś c i ą o charakte­
O ś w i a d c z y ł o n m . i n . , że „ s z k o d l i w e elementy spowodo­ rze antagonistycznym".
w a ł y zamieszanie i s k i e r o w a ł y ostrze w a l k i przeciwko R ó w n o c z e ś n i e k o m u n i k a t podaje, że na stanowiska
P r z e w o d n i c z ą c e m u Mao, przeciwko K o m i t e t o w i Centralne­ pierwszego w i c e p r z e w o d n i c z ą c e g o K C K P C h i p r e m i e r a
m u , przeciwko p a r t i i " . M ó w c a w e z w a ł zgromadzone rzesze r z ą d u B i u r o Polityczne w y z n a c z y ł o Hua Kuo-fenga, k t ó r y
m i e s z k a ń c ó w stolicy do r o z e j ś c i a się. A l e w i ę k s z o ś ć m a n i - dotychczas p e ł n i ł o b o w i ą z k i szefa r z ą d u . Z w r a c a u w a g ę

818 52-
819
fakt, że wszystkie te decyzje z o s t a ł y p o d j ę t e z p o m i n i ę ­ wstaje w i ę c pytanie: czy i j a k ą r o l ę w n a d c h o d z ą c y c h w y ­
c i e m . K o m i t e t u Centralnego K P C h . Widocznie t o w a r z y ­ darzeniach b ę d z i e m ó g ł o d e g r a ć ten z n i e d o ł ę ż n i a ł y j u ż
p r z e c i e ż starzec.
s z y ł y i m nadzwyczajne okoliczności, k t ó r e nie z o s t a ł y p u ­
blicznie u j a w n i o n e .
K o n k l u z j ę naszych r o z w a ż a ń m o ż n a z a w r z e ć w p y t a n i u :
P o t r ó j n e k o r d o n y w o j s k a w o k ó ł placu T i e n A n M e n ,
j a k i w ł a ś c i w i e charakter posiada s p o ł e c z e ń s t w o c h i ń s k i e
zapory sił b e z p i e c z e ń s t w a z a g r a d z a j ą c e dojścia do tego
obecnie, w p o ł o w i e lat s i e d e m d z i e s i ą t y c h ? W t y m miejscu
placu, otoczenie przez wojsko n i e k t ó r y c h dzielnic miesz­
o d p o w i e d ź na ten s k o m p l i k o w a n y i niezmiernie t r u d n y
k a l n y c h stolicy — ś w i a d c z y , że n a p i ę c i e polityczne w Pe­
p r o b l e m teoretyczny musi o g r a n i c z y ć się do wskazania
k i n i e nadal u t r z y m u j e się. Maoistowskie w ł a d z e n a j w y ­
spraw najistotniejszych, nie b ę d z i e w i ę c w y c z e r p u j ą c a .
r a ź n i e j o c z e k u j ą dalszych demonstracji l u d n o ś c i .
Wypada w i ę c p o d k r e ś l i ć przede w s z y s t k i m , iż w w y n i k u
W a r t o t e ż d o d a ć , że od szeregu m i e s i ę c y d o c h o d z ą z Pe­
r e w o l u c j i ludowodemokratycznej C h i n y w s t ą p i ł y w okres
k i n u informacje o g w a ł t o w n y m spadku psychofizycznej
p r z e j ś c i a do socjalizmu jako s p o ł e c z e ń s t w o p ó ł f e u d a l n e
s p r a w n o ś c i Mao Tse-tunga. U k o ń c z y ł j u ż on 82 lata i ma
i p ó ł k o l o n i a l n e , ze s ł a b o r o z w i n i ę t y m u k ł a d e m k a p i t a l i ­
bardzo p o w a ż n e t r u d n o ś c i w samodzielnym poruszaniu się,
stycznym. Ta sytuacja historyczna z r o d z i ł a konsekwencje
a ponadto w o s t a t n i m czasie p r a w i e z u p e ł n i e s t r a c i ł m o w ę .
znacznie bardziej r o z l e g ł e i bardziej d o n i o s ł e , n i ż m o ż n a
W czasie s p o t k a ń z zagranicznymi g o ś ć m i p r z e w o d n i c z ą c y
b y ł o uprzednio p r z y p u s z c z a ć . I to konsekwencje d w o j a ­
Mao porozumiewa s i ę z n i m i za p o ś r e d n i c t w e m trzech sta­
kiego rodzaju: s p o t ę g o w a ł a m i a n o w i c i e w sposób zasadni­
ł y c h t ł u m a c z e k , k t ó r e p r z e k a z u j ą r o z m ó w c o m s ł o w a star­
czy z a r ó w n o o b i e k t y w n e t r u d n o ś c i , j a k i s u b i e k t y w n e s ł a ­
ca, o d c z y t u j ą c je z r u c h ó w jego w a r g . J e d n ą z t y c h t ł u ­
bości dalszego r o z w o j u r e w o l u c j i c h i ń s k i e j . M i m o o g r o m u
maczek jest siostrzenica, a zarazem w y c h o w a n k a prze­
t r u d n o ś c i w latach 1949—1956 proces p r z e o b r a ż e ń s p o ł e c z ­
w o d n i c z ą c e g o Mao, n a z w i s k i e m W a n g Haj-sieng, p r a c u j ą c a
n y c h w Chinach p r z e b i e g a ł w zasadzie p o m y ś l n i e . Uspo­
na stanowisku w i c e m i n i s t r a spraw zagranicznych. N i e ­
ł e c z n i o n o w ó w c z a s podstawowe ś r o d k i p r o d u k c j i i stwo­
k t ó r z y r o z m ó w c y Mao Tse-tunga o d n o s z ą w r a ż e n i e , że nie
rzono podstawy socjalistycznych s t o s u n k ó w s p o ł e c z n y c h .
przekazuje ona w i e r n i e jego w y p o w i e d z i , lecz raczej i n ­
terpretuje s ł o w a , k t ó r e s ę d z i w y starzec stara s i ę w y p o ­ J e d n a k ż e głęboki zwrot polityczny, jaki nastąpił z k o ń ­
wiadać. cem lat p i ę ć d z i e s i ą t y c h pod w p ł y w e m specyficznego me­
chanizmu c z y n n i k ó w s u b i e k t y w n y c h , z a h a m o w a ł r o z w i j a ­
Od d ł u ż s z e g o j u ż czasu Mao Tse-tung nie w y s t ę p u j e
j ą c e się p r z e o b r a ż e n i a . A w a n t u r n i c z a i w o l u n t a r y s t y c z n a
publicznie i nie opuszcza swej rezydencji. J e d n a k ż e w k o ń ­
p o l i t y k a g r u p y Mao Tse-tunga w y z w o l i ł a w Chinach
cu 1975 r. o d w i e d z i ł on podobno w t o w a r z y s t w i e ż o n y
u w s t e c z n i a j ą c y proces d e f o r m a c j i socjalizmu. P o s t ę p u j ą c e
cmentarz Papaoszan, l e ż ą c y 29 k m od P e k i n u . Cmentarz
z n i e k s z t a ł c e n i a o b j ę ł y szerokim z a s i ę g i e m ż y c i e duchowe
t e n stanowi miejsce wiecznego spoczynku o s ó b z a s ł u ż o ­
s p o ł e c z e ń s t w a c h i ń s k i e g o . S f e r ę ideologii przenika d z i ś
n y c h dla k r a j u . Podczas p o b y t u na t y m c m e n t a r z u Mao
w C ł r n a c h nacjonalizm, ksenofobia i w i e l k o m o c a r s t w o w y
Tse-tung m i a ł w y b r a ć dla siebie i dla Ciang Cing d z i a ł k ę ,
szowinizm. J e d n o c z e ś n i e z a ś maoistowskie ugrupowanie
na k t ó r e j p o w i n i e n s t a n ą ć i c h grobowiec. D z i a ł k a jest
kierownicze nie w y r z e k a się o t w a r c i e h a s e ł i t e r m i n o l o g i i
d u ż a i znajduje s i ę w s a m y m ś r o d k u cmentarza. I n f o r m a ­
z a c z e r p n i ę t e j z m a r k s i z m u . Zdaje ono sobie s p r a w ę z w y -
c j ę t ę p o d a ł y niedawno zachodnie agencje prasowe. Po-

821
820
 sokiego a u t o r y t e t u ideologii marksistowskiej, k t ó r a d l a stycznego. W istocie rzeczy maoistowskie C h i n y o t w o r z y ł y
mas l u d o w y c h w Chinach stanowi s y m b o l o d m i a n y i c h d r u g i obok i m p e r i a l i z m u f r o n t w a l k i z realnie i s t n i e j ą c y m
losu na lepsze. M a o i ś c i s t a r a j ą s i ę w y k o r z y s t y w a ć ten we w s p ó ł c z e s n y m ś w i e c i e socjalizmem. G ł ó w n e ostrze tej
a u t o r y t e t i p a s o ż y t u j ą na n i m . w a l k i jest w y m i e r z o n e przeciwko Z w i ą z k o w i Radzieckie­
R ó w n i e p o w a ż n e wypaczenia w y s t ą p i ł y w sferze sto­ m u , k t ó r y stanowi c z o ł o w ą siłę ś w i a t o w e g o systemu so­
s u n k ó w w ł a d z y . Maoistowskie u g r u p o w a n i e z l i k w i d o w a ł o cjalistycznego. J e d n o c z e ś n i e d z i a ł a l n o ś ć m a o i s t ó w w y r z ą ­
wszelkie i s t n i e j ą c e w Chinach f o r m y d e m o k r a c j i socjali­ dza ogromne szkody w s z y s t k i m k r a j o m socjalistycznej
stycznej. W s p o s ó b zasadniczy ograniczono p r a w a o b y w a ­ wspólnoty narodów.
t e l i , zniesiono gwarancje s w o b ó d o b y w a t e l s k i c h i o d r z u ­ R e a s u m u j ą c n a l e ż y s t w i e r d z i ć , iż podstawowe ś r o d k i
cono p r a w o r z ą d n o ś ć jako m e t o d ę f u n k c j o n o w a n i a p a ń ­ p r o d u k c j i z o s t a ł y w Chinach u s p o ł e c z n i o n e , a klasa w ł a ś c i ­
stwa. Ustanowiono w o j s k o w o - b i u r o k r a t y c z n y r e ż i m , k t ó r y cieli k a p i t a ł u z p e w n o ś c i ą nie o d g r y w a w t y m k r a j u r o l i
panuje nad s p o ł e c z e ń s t w e m . Jest to r e ż i m t e r r o r u , samo­ w ł a d c z e j . Z drugiej j e d n a k strony, m i m o n i e w ą t p l i w e j do­
w o l i i bezprawia. M e t o d y k i e r o w a n i a procesami s p o ł e c z ­ m i n a c j i s p o ł e c z n e j w ł a s n o ś c i ś r o d k ó w p r o d u k c j i nie spo­
n y m i nie m a j ą d z i ś w Chinach nic w s p ó l n e g o z i d e a ł a m i sób u z n a ć w s p ó ł c z e s n e g o s p o ł e c z e ń s t w a c h i ń s k i e g o za
socjalizmu. s t r u k t u r ę r o z w i j a j ą c ą s i ę konsekwentnie d r o g ą socjali­
W dziedzinie s t o s u n k ó w s p o ł e c z n y c h r ó w n i e ż z a c h o d z ą s t y c z n ą . System s p o ł e c z n y w s p ó ł c z e s n y c h C h i n charakte­
w Chinach bardzo istotne, z n i e k s z t a ł c a j ą c e socjalizm ryzuje b o w i e m deformacja socjalizmu i p o s t ę p u j ą c a a n t y ­
zmiany. S ą one w p r a w d z i e w t y m w y p a d k u c z ę ś c i o w e , socjalistyczna ewolucja. Jest to dziś s p o ł e c z e ń s t w o , k t ó r e
g d y ż nie o b e j m u j ą c a ł o k s z t a ł t u u s t a n o w i o n y c h w c z e ś n i e j zostało z e p c h n i ę t e w ś l e p y z a u ł e k r o z w o j u s p o ł e c z n e g o .
form własności środków produkcji i stosunków produk­ I s t n i e j ą c y obecnie w Chinach stan n i e jest i n i e m o ż e
c y j n y c h w s p o ł e c z e ń s t w i e . Forsowanie h a s e ł „ k o s z a r o w e ­ być t r w a ł y m porządkiem społecznym. Należy przewidy­
go k o m u n i z m u " , a z w ł a s z c z a p r ó b y i c h realizacji w p r a k ­ w a ć , iż s p o ł e c z e ń s t w o tego k r a j u b ę d z i e w p r z y s z ł o ś c i roz­
tyce, d e p r e c j o n u j ą j e d n a k ż e w oczach o p i n i i publicznej w i j a ć się w k i e r u n k u socjalizmu albo t e ż p r z e w a ż y c i ą ż e ­
ś w i a t a socjalistyczny system s p o ł e c z n y . W i e l e lanso­ nie k u systemowi k a p i t a l i s t y c z n e m u . Z a n i m j e d n a k ż e d e f i ­
w a n y c h i narzucanych s p o ł e c z e ń s t w u przez maoistowskie n i t y w n i e w y k r y s t a l i z u j e s i ę zasadniczy k i e r u n e k p r z y s z ł e ­
ugrupowanie w z o r c ó w i r o z w i ą z a ń w dziedzinie stosun­ go r o z w o j u , n a l e ż y o c z e k i w a ć w Chinach k o l e j n y c h
k ó w m i ę d z y l u d z k i c h stanowi w r ę c z zaprzeczenie socja­ wstrząsów i kryzysów.
lizmu. Warszawa, 8 k w i e t n i a 1976 r.
Dalszą sferę, w której z całą jaskrawością przejawiają
się omawiane z n i e k s z t a ł c e n i a , stanowi p o l i t y k a zagra­
niczna maoistowskich Chin. L i d e r z y p e k i ń s c y c a ł k i e m PRZYPISY
j t w a r c i e d ą ż ą dziś do ustanowienia w s p ó ł p r a c y z s i ł a m i
imperializmu na p l a t f o r m i e antyradzieckiej i antysocjali­ l Por. James Harrison, „The Long March to Power. A history of the
Chinese Communist Party. 1921—72". Nowy Jork 1972, s. 511.
stycznej. W i m i ę s w y c h w i e l k o m o c a r s t w o w y c h a m b i c j i
' »Wyjątki z Dzieł Przewodniczącego Mao". Z przedmową L i n Piao,
n a w i ą z u j ą w s p ó ł d z i a ł a n i e ze skrajnie p r a w i c o w y m i i r e - Pekin 1970, s. 111.
> Cyt. wg O. Borisów i M. Iljln. „Maoistowska rewoluc]a kulturalna»"
ikcyjnymi ugrupowaniami politycznymi świata kapitali- a

322 823
 w „Wydarzenia w Chinach. Fakty i komentarze", Warszawa 1975, s. 42. 34 Tamże.
Tamże szerzej na ten temat. 35 Tamże.
4 Cyt. wg „Maoistskij kurs: protiw mira i progriessa", Moskwa 1973, 36 Tamże.
s. 42. 37 Szerzej na ten temat por. L . S. Pieriełomow, op. cit., s. 159—162.
5 L . M . Gudosznikow, „ProizwoJ i nasilije — osnowa politiki maoistów" 38 Szczegółowa analiza przebiegu obrad — na podstawie oficjalnych in­
w „Problemy Dalniego Wostoka", 1974, nr 3, s. 64—72. formacji; por. Cung Hua-ming, „O X ogólnochińskim zjeździe K P C h " ,
6 Por. „International Herald Tribune" z 2—3 I I 1974. „Czunghua juepao", Hongkong 1973, nr 697, s. 9—15.
7 Szerzej na ten temat por. „Wnieszniaja politika i mieżdunarodnyje 89 Por. „Le Monde" z 7 I X 1973.
otnoszenija Kitajskoj Narodnoj Riespubliki", pod red. G. W. Astafiewa 40 Por. „ Z e n m i n Żypao" z 21II 1974.
i A. M. Dubinskiego, t. I I , Moskwa 1974, s. 248—249 i passim. 41 Por. „Daily Telegraph" z 16 I I 1974.
8 Edgar Snow, „The Long Revolution", Nowy Jork 1972, s. 171—ITS. 42 Por. Hu Żung, „Tajny plan nie m o ż e ukryć prawdziwego oblicza
9 Por. „Zenmin Żypao" z 15 I V 1971. L i n Piao" w „ Z e n m i n Ż y p a o " z 8 I V 1974.
10 Szerzej na ten temat por. I. N. Naumow, „Prodowolstwiennaja pro- 43 Por. „Problemy i protiworieczija industrialnogo razwitija Kitajskoj
blema w Kitaje", Moskwa 1973, s. 109—128 i passim; por. także E . A. Kono- Narodnoj Riespubliki", op. cit., s. 188.
walow i M. N. Nikolskij, „Socjalno-ekonomiczeskije problemy sowriemien- 44 Por. „Problemy i protiworieczija...", op. cit., s. 228—229.
nogo Kitaja" w „Problemy Dalniego Wostoka", 1974, nr 4, s. 46—48 oraz 45 „Hung C i " , 1974, nr 12.
passim. 46 Por. „The Military and Political Power in China in 1970-s", Nowy
11 Gabor Hidasi, „Gospodarka Chin w latach siedemdziesiątych" w „Ży­ Jork 1972, s. 256—265.
cie Gospodarcze" z 14 I X 1975, nr 37. 47 Por. „Problemy i protiworieczija...", op. cit., s. 196.
12 Por. W. P. Fletów, „Kolejny kryzys w Pekinie: upadek L i n Piao", „Ze­
szyty Teoretyczno-Polityczne", 1973, nr 9, s. 31.
13 Cyt. wg „Le Monde" z 1 I X 1972.
14 Cyt. wg W. Fietow, „Kolejny kryzys"..., op. cit., s. 32; por. także
Philip Bridgam, „The Fali of L i n Piao" w „The China Quarterly", 1973,
lipiec—sierpień, nr 55, s. 435 i passim.
15 Cyt. wg „ N e w York Times" z 17 V I I 1973.
16 Por. R. MacFarąuhar i in., „Something has happened in China"
w „The Observer", 11X11971; por. także „Nouvel Observateur" z 27 X1 1971.
17 Por. Wilfred Burchett, „Lin Piao's plot — the fuli story", w „Far
Eastern Economic Review", op. cit., s. 23—24.
18 Por. „Asahi Shimbun" z 1 V I I 1972.
19 Por. „Le Nouvel Observateur" z 22 XI1971.
20 Tamże.
21 Por. tamże.
22 Por. James Reston, „Najlepszy czas Nixona" w „International Herald
Tribune" z 2 I I I 1972.
23 Szerzej na temat genezy i kształtowania się powiązań politycznych
R F N z maoistowskimi Chinami por. interesujący artykuł Wiesława Woj­
nara „Między Bonn a Pekinem" w „Wojsko Ludowe", 1975, nr 8 i 9.
24 Por. „Opasnyj kurs. Po powodu sobytij w Kitaje", Moskwa 1969,
s. 272—286; tamże teksty wspomnianych w y ż e j radzieckich d o k u m e n t ó w
rządowych.
25 Szerzej na ten temat por. A. Prochorow, „K woprosu o sowietsko-
-kitajskoj granice", Moskwa 1975, s. 228—279 i passim.
26 „ z e n m i n Żypao" z 7—8 X 1969.
27 „Zenmin Żypao" z 30 X 1971.
28 Jang Jung-kuo, „Walka d w ó c h linii w ideologii okresu wczesnej
i późniejszej dynastii Han", „Hung C i " , 1972, nr 12, s. 46.
29 Tamże.
30 Tamże.
31 Tamże, s. 49.
32 Por. „Zenmin Żypao" z 7 V I I I 1973.
33 Tamże.

824
INDEKS NAZWISK

Aj Cing 433 Caj Juan-pej 53, 77, 78

Aloszyn S. A. 758 Caj Ting-kaj 227, 228
Alsop Stewart 630 Cao Fu-cien 19, 21
Ałtajskij M. 547, 703 Cao Kun 99
An Cy-wen 526 Cao Żu-lin 85
Antonioni Michelangelo 698, Carrero Jesus Sanches 807
699 Castro Fidel 533
Arita H. 272 Ceaucescu Nicolae 624
Ashbrook A. 509 Chennault Claire Lee 288
Astafiew G. W. 618, 762, 824 Ciang Cing 525, 550, 551, 557,
563, 609, 610, 623, 634, 665,
688, 692, 694, 708, 742, 794,
Barrett David 298
796, 799, 800, 803, 806, 809,
Barteczko Stanisław 713
810, 814—818
Bebel August 22
Beethoven Ludwig van 699 Ciang I-wu 43, 48, 50
Blucher Wasilij K. 117, 119, Ciang Sien-jun 178
147, 191 Ciao Kuan-hua 741, 780, 782,
Boggs 777 783, 785, 786, 811
Borisów O.B. 546, 547, 601, 612, Ciao Ta-feng 45, 46
654, 823 Cieng Kang-hu 53
Borodin M. M. 112, 121, 142 Cingów dynastia 6, 8, 9, 18, 19,
B owies Chester 645 21, 23, 24, 27, 33, 36, 39—41,
Brandt Willy 650, 651, 785 46, 47, 49, 50, 60, 72, 73
Braun Otto (Li Te, Hua Fu) Cin Pang-sien (Po Ku) 226,
226 228, 231, 232, 268, 292
Breżniew Leonid I. 654, 790— Cin Szy Huang-ti 637, 639, 667,
792 695, 702
Burchett Wilfred 627, 824 Ci Teng-kuej 692, 741, 795
Burnheim D. 778 Ciu Huej-co 609, 625, 663
Bush Georg 779 Clark Anne B. 609
Craigie A. 272
Caj Ao 46, 47, 70 Cung Hua-ming 691, 825
Caj He-sen 87, 107, 110, 123, Cii Ciu-po 87, 88, 105, 107, 110,
125, 126, 162 112, 125, 126, 129, 135, 141,

827
 153, 162, 167, 171, 172, 179, Czang Wen-tien 201, 226, 228,
616, 623—628, 631, 634, 640, Feng Kuo-czang 45, 47, 74
201, 219 232, 292, 387, 470, 471, 474,
641, 648, 656, 672—687, 689, Feng Siie-feng 433
Cy Si 14, 16, 18, 20, 21, 29, 34 554
Czao Szy-jan 178 691—694, 699, 705—707, 722, Feng Ting 525
Czang Cien 34, 36, 38, 42, 53
Czem Lim-pak 118 725, 727, 733—740, 742, 747, Fietow W. P. 665 , 824
Czang Co-lin 98, 99, 120, 136,
Czen bracia 6 755, 773, 778, 780, 783, 794, Ford Gerald 777—782, 811, 812
142, 143, 145, 156, 158, 163,
Czen Caj-tao 569 795, 797, 798, 800, 802—807, Fu Co-i 246
167, 183, 185
Czen Ci-mej 46, 48, 53, 58 810, 812, 814, 817 Fu Czung-pi 576
Czang Cung-siang 72, 85
Czen Ci-sia 433 Czou Fo-haj 90—92 Fullbright 779
Czang Cun-maj 91
Czen Ci-tang 187 Czou Han 16 Genscher Hans Dietrich 652
Czang Czeng-wu 48, 54
Czen Cung-ming 98, 99, 119, Czou I-ctin 195
Czang Czun-ciao 572, 609, 634, Gieorgijew W. G. 703
120, 141 Czou Siao-czou 470, 474
688, 692, 708, 727, 728, 736, German Jurij 112
Czen Czang-hao 249 Czou Żung-sin 797, 798, 812
740—742, 747, 748 Gerszuni G. A. 31
Czen Czeng 211, 212 Czu Czy-sing 75
Czang Fa-kun 169, 175—177 Głąbiński Stanisław 653
Czeng Cien 351 Czudodiejew J . W. 80
Czang Jun-i 194 Goodnow Ch. 67
Czen I 286, 324, 741 Czu Lan 701
Czang Kaj-szek 6, 111, 112, 117, Griffith 778
Czen Jan-nien 138, 178 Czun książę regent 34, 41, 49
119, 141, 143, 144, 146, 149, Gudosznikow L. M. 823
Czen Jiin 424, 482, 741 Cung Hua-ming 691, 825
154—158, 160, 163—165, 168,
Czen Jung-kuej 692, 741, 794 Czu Te 169, 170, 193, 201, 202,
169, 183—187, 189, 191, 202,
Czen Kung-po 90—92, 129, 186 230, 238, 239, 256, 299, 306,
203, 205, 210—213, 215, 226— Haj Żuej 486, 549
Czen Kuo-fu 212, 213, 288, 349 307, 309, 325, 357, 360, 361,
231, 234, 237, 241—244, 246— Halimarski Andrzej 653
Czen Li-fu 212, 213, 288, 319 424, 469, 559, 563, 610, 692,
248, 251, 254—257, 259, 265, Han dynastia 669, 824
Czen Ming-czen 351 693, 727, 740, 805
266, 272, 274, 283, 284, 286— Harrison James 823
Czen Ming-szu 227, 228 Czu Ting-tan 125
288, 296—299, 309, 310, 313— Hay John 13
315, 318, 322—327, 329—332, Czen Po-ta 400, 454, 484, 495,
Hej Czun-i 714
335, 336, 340, 341, 348—350, 496, 551, 557, 572, 609, 610, Dalin A. S. 108 He Szu-heng 91
642, 727, 746 621—623, 632, 676—678, 690
Delusin L. P. 129 Hidasi Gabor 738, 763, 772, 773,
Czang Kuo-tao 91—93, 101, 102, Czen Si-lien 692, 741, 794
Dewan książę 243, 246 824
105, 107, 110, 112, 125, 126, Czen Siian-tung 77, 79
Dimin F. 546, 547 Hirota Koki 232, 233, 243
162, 220, 238—240, 249 Czen Tan-cii 91
Dregger Alfred 810 Hodża Enver 594, 631
Czen Tsia-hou 720
Czang Lan 360 Dubinskij A. M. 824 Ho Ing-cin 202, 233, 247, 349
Czen Tu-siu, 76, 77, 79, 87—
Czang Ming-szan 391 Dymitrow Georgi H. 236, 244, Holubnychy V. 703
89, 91—93, 107, 110, 123, 125,
Czang Naj-ci 430 245 Ho Lung 169—171, 195, 256,
137, 151, 153, 162, 163, 166,
Czang Ping-lin 30—33, 53, 54 167 324, 559, 563
Czang Po-ciin 430 Czen Wej-san 324 Ho Szi Min 655
Czang Siie-liang 136, 185, 191, Engels Fryderyk 153, 703
Czeriepanow A. I. 112 Hua Fu (Braun Otto) 226
192, 205, 207, 211, 242, 243, Cziczerin G. W. 108 Hua Kuo-feng 692, 714, 741,
245, 246, 248 Czou Czuan-lien 718, 719 742, 794, 795, 808—812, 819
Fang Czy-min 195
Czang Sun 73 Czou En-laj 117, 169, 201, 223, Fang Ji 741 Huang Czeng 778
Czang Taj-lej 87, 105, 110, 112, 228, 230, 231, 247, 254, 267, Fang Wej 54 Huang Hua 593
125, 126, 176, 178 268, 298, 318, 325, 360, 384, Feng Jii-siang 120, 142, 143, Huang Jung-szeng 609, 625, 626
Czang Te-czeng 19, 21 417, 419, 424, 435, 437, 472, Huang Ke-czeng 470, 474, 498
145, 148, 163—165, 183, 185,
Czang Tung-sun 91 482, 587, 593, 605, 609, 610, Huang Kung-liue 194, 201, 202
241, 298

828
829
Huang Sing 30, 39, 47, 48, 55, Je Ting 148, 156, 169—171, 174, Kremp Herbert 811 Lin Cie 568
58 257, 286 Krymów A. G. 80 Lin Cu-han (p. Lin Po-cii) 268
Huang Te-lung 125 Joffe A. A. 97, 108 Kuang Czung 666 Lin Jii-jung (Lin Piao) 608
Huang Ti 44 Jun Taj-ing 87, 117 Kuang Su 14—16, 21, 34 Lin Li-kuo 628, 633
Hu Cung-nan 211, 357 Juan Szy-kaj 18, 20, 27, 35, 36, Ku Czang-hung 133, 134 Lin Piao 256, 262, 324, 388, 454,
Hu Feng 400, 407, 408 41, 42, 47—49, 51—59, 61— Ku Mu 741 488, 520, 530, 532, 544, 550—
Hu Han-min 30, 47, 91, 141, 63, 67—71, 73, 76, 98 Kung Siang-si 6, 186, 212, 288 552, 554, 558, 571, 576, 596—
142 Jii Cing 701 Kuo Liang 102, 127 598, 608—612, 621—635, 662—
Hurley Patrick Jay 296, 298, Jii Ciu-li 741 Kuo Mo-żo 668 665, 671, 674—679, 688, 690,
306, 310, 317 Jii Co-jii 194 Kuo Sung-ling 143 691, 693, 694, 696, 701—712,
Hu Szy 77, 79, 88, 400, 407, 408 Jii Kuang-juan 517 Kurbatow A. 696 714, 717, 718, 720—722, 728,
Hu Żung 825 Jii Li-cii 576 Kuzniecowa N. F. 89 741, 744—746, 751, 752, 759,
789, 808, 809, 813, 824, 825
Lansing Robert 75 Lin Po-cii 112, 128, 297
Iljin M. 823 Kang Ju-wej 14, 35, 36, 73, 78 Lej Feng 521 Lin Sii 16
In Żu-keng 233 Kang Kuang-żen 16 Lenin Włodzimierz I. 22, 80, Lin To-to 628
Ishii Kikujiro 75 Kang Szeng 572, 609, 634, 688, 84, 93, 105, 114, 125, 153, 459, Lin Wej-min 103, 127
Itagaki S. 262 692, 708, 740, 742, 799, 800 460, 487, 490, 545, 596, 703, Li Sien-nien 324, 495, 600, 602,
Iwanow O. 615 Kan Naj-kuang 90, 156 743 707, 740, 741, 795
Kao Ciun-jii 107 Liang Ci-czao 14, 16, 35—37, Li Sue-feng 609, 623, 663
Kao Kang 239, 240, 324, 345, 57, 71, 91 Li Ta 783
Jackson Henry 778 360, 387—389, 399, 423, 442 Liang Siao 743 Li Ta-czao 67, 77, 79—81, 84,
Jakowlew N. N. 311 Kapica M. 442, 533 Liang Szy-i 68 87—89, 91, 92, 102, 103, 107,
Jang Cu-juan 22 Karachan L . M. 97, 115 Liao Czung-kaj 56, 117, 141 110, 112, 125, 129, 158, 178
Jang Czeng-wu 576 Kaunda Kenneth 704 Liao Mo-sza 486 Li Te (p. Braun Otto) 91, 93
Jang Hu-czeng 211, 242, 243, Ke Cing-szy 105, 525, 741 Li Ciang 741, 779 Li Te-szeng 609, 692, 695
245, 246, 248 Kettler K. 20 Li Ci-han 90, 101, 102, 127 Li Tian-szan 717, 718
Jang Jung-kuo 669—671, 824 Kissinger Henry 640, 641, 777, Li Cing-ciian 691 Litton 207
Jang Ming-czaj 89 778, 780, 812 Li Ci-szen 156, 163, 175—177, Li Tu 208
Jang Seng 163 Klein Donald W. 609 228, 360 Liu Czy-tan 239, 240
Jang Sien-czen 525 Kohl Helmut 652, 782 Li Co-peng 609, 625, 626, 663 Liu Er-sung 127
Jang Szang-kun 292, 551 Kołoskow B. T. 546, 547, 601, Li Cung-żen 187, 286, 349, 350 Liu Hua 126, 135, 137, 178
Jang Szen-sii 16 612, 654 Li Czen 813 Liu Kuang-ti 16
Jang Żuej 16 Konfucjusz 12, 15, 16, 77, 78, Li Czeng-szen 715, 716 Liu Po-czeng 170, 256, 324, 692,
Jan Si-szan 46, 183, 185, 210, 213, 214, 637, 665—671, 689, Liebknecht Karol 22
693, 740, 805
241, 277, 284, 285 693, 694, 696, 701—705, 707— Li Fu-czun 386, 495, 741
Liu Szao-ci 102, 127, 135, 138,
Jao Wen-juan 549, 572, 577, 712, 714, 717, 719, 721, 722, Li Han-ciin 91, 92
Li Hung-czang 9, 11, 20, 23 280, 286, 302, 325, 334, 342,
609, 634, 688, 692, 708, 742, 728, 751, 752, 759, 783, 808,
Li Juan 577 348, 360, 361, 384, 388, 397,
745, 747, 748, 794 813
Jaures Jean 22 Li Juan-hung 45—48, 50, 52— 417, 424, 442, 450, 453, 468,
Konowałow E. A. 758, 824
Je Cien-ing 321, 609, 663, 692, 54, 59, 71—74, 99 469, 472, 481, 482, 485, 487,
Konoye Fumimaro 274
741, 805 Li Lie-ciin 58 488, 493, 525—531, 543, 544,
Korszunow I. N. 762
Je Cun 609, 622, 628, 663, 683 Kostiajewa A. S. 80 Li Li-san, 102, 126, 127, 135, 553, 554, 568, 569, 583, 584,
Jeriemienko J . 545 Kosygin Aleksiej 655 137, 162, 198—201, 373 605, 607, 662, 664, 665, 676,

830 831
 677, 679, 686, 701, 707, 717, 374, 375, 378, 384, 385, 387—
718, 798, 813 Niekrasow A. 547 Roosevelt Franklin Delano 2
390, 399—409, 411—417, 419,
Liu Ta-nien 80 Nie Żung-czen 263, 324, 741 Russell Bertrand 91
421—430, 434, 435, 437, 438,
Liu Wen-sung 127 Nikolskij M. N. 762, 824 Sajfudin 692
441, 443, 445—447, 450, 451,
Liu Żen-cing 91, 93 Ning Siu-czen 715 Sato Eisaku 647, 648
453—460, 463, 464, 466, 468—
Li Wej-han 125 Nixon Richard 616, 640, 641, Scheel Walter 651
474, 478, 479, 484, 486—490,
Li Wen-lin 194 643—646, 777, 780, 811, 812, Schmidt Helmut 785, 786
493—496, 498—501, 511—514,
Lo Czang-lung 125 824 Schróder Gerhard 651
517, 518, 520—525, 530, 531,
Lo Fu (p. Czang Wen-tien) 226 Scott 777
538, 539, 541, 543, 544, 548—
Lo I-nung 102, 157, 178 Okamura J . 309 Seeckt Ch. 226
563, 565, 566, 568, 571—573, Sellasje Hajle 632
Lo Keng-mo 517 Okuma Shigenobu 64, 65
576, 577, 580—583, 585, 590— Senghor Leopold 706
Lo Lung-ci 430 594, 596—600, 607—612, 615,
Lo Żuej-cing 324, 408, 531, 550, Paj Czung-si 157, 187, 357 Se Siie-hung 431
616, 621—632, 634—641, 647, Siang Czung-fa 201
741, 793 Pajkes A. K. 97
658, 659, 662—664, 671—673, Siang Ing 127, 138, 201, 220,
Lo Żung-huan 324, 360 Paj Lang 60
675—680, 687—689, 692, 693, 257, 286
Lu Cung-jii 85 Pao Huej-sen 92
702, 703, 708, 709, 713—715, Siao Czu-nii 178
Lu Han 351 Pawłów P. A. 117
718, 721, 724—727, 730, 731, Siao Wang-tung 528
Luksemburg Róża 22 Peng Czen 280, 525, 528, 549—
733, 736, 737, 739, 743—748, Sia Tou-in 159, 165
Lung Jii 49, 51 552, 554, 793
750, 752, 753, 778, 780, 783, Sie Fu-czy 324, 569, 572, 573,
Lung Jiin 431 Peng Ming 129
786, 794, 797—811, 813—816, 609, 741
Lu Ping 793 Peng Paj 87, 128, 129, 174
818—821, 823 Sie Pao-żen 715
Lu Siln 77, 219, 242, 408 Peng Szu-czy 125, 153
Mao Tun 528 Sładkowskij M. I. 545, 618, 647,
Lu Ting-i 426, 551, 554, 741 Peng Te-huaj 194, 201, 202, 256,
Ma Pu-cing 211
Lu Źung-ting 46 307, 324, 377, 387, 454, 470, 758, 762
Ma Pu-fang 211
471, 474, 485, 486, 498, 554, 665 Smolencew P. 112
Maring G. 92, 108, 110
Phan Van Dong 776 Snow Edgar 247, 252, 284, 616,
Marks Karol 31, 87, 153, 487,
MacFall 778 Pieriełomow L . S. 671, 825 824
703
Mac Farquhar R. 824 Po I-po 495, 741 Sparkman 778
Marshall George 317, 321
MacGuy 778 Po Ku (Cin Pang-sien) 226, Stalin Józef 703
Marx Werner 810
Ma Czan-szan 208 267, 268 Stilwell J . 288, 296
Mayard 778
Magnussen 778 Polak W. 112 Strauss Franz Jozef 727, 782—
Meng Tsy 637
Ma Hung-kuj 211 Polaków W. P. 758 785
Mieliksietow A. W. 252 Potapow W I. 618, 762 Stuart 327
Mamajew J. K. 89
Mikołaj I I 11 Prochorow A. 824 Su Czao-czeng 103, 138, 155
Mansfield M. 777, 779
Morgan 778 Prybyla Y. S. 589 167, 176
Mao Tse-tung 91, 112, 167, 172,
Morozów A. P. 762 Pu I 34, 44, 73, 206, 275 Su Czen-hua 691, 692
173, 193, 197, 198, 201, 220,
Morrison B. 779 Sudziłowski N. K. 31
223, 224, 228, 229, 231, 232,
239—241, 245, 247, 248, 259, Morton 779 Suej Cing-ciang 795
266—269, 279, 280, 282, 284, Muromcewa Z. A. 546 Reston James 824 Su Jii 324
285, 287, 289—294, 299—304, Murza Kara 8 Sukarno Ahmed 534, 535
Riazancew W. 252
308, 310—312, 317, 318, 325, Rockefeller David 778 Sun Cien 741, 742
329, 330, 333, 338, 342, 344, Naumow I. N. 824 Sun Czuan-fang 142, 145, 147,
Rods 778
346, 347, 349, 350, 352, 353, Nelson Donald Marr 296 157, 168
Rogers David 813
356, 357, 360, 361, 365, 372, Nie Czy-fu 692 Sun Fo 118
Rolland Romain 22

832 53 — Najnowsza. 833

Sung Ciao-żen 30, 31, 33, 55, Tung Pi-wu 91, 268, 419, 469, Wedemeyer 306, 327
Tang, dynastia 680
56, 58 670, 692, 693, 727, 740, 792, Wej Cy-czu 252
Tang Caj-czang 23, 43
Sung Cing-ling 121, 251, 360, 793 Wej Kuo-cing 692
Tang Ci-jao 47
469, 727 Ulaniu 691, 741 Wiatskij W. 546, 547
Tang En-po 295
Sung Cy-wen 6, 186, 212, 288, Umezu Yoshijiro 233 Wilson M. 778
Tang Hua-lung 35, 38, 44, 45
349 Witkę R. 815
Tang Szao-i 51, 52, 54
Sun Jat-sen 21—23, 29—33, 37, Władimirów I. W. 546
Tang Szeng-czy 149, 155, 164,
50—52, 54—56, 58, 59, 63, 67, Wallace Henry A. 296 Władimirów O. 252
168, 183
69, 71—76, 79, 80, 81, 84, 95, Wang Cia-siang 201, 691 Wojnar Wiesław 824
Tang Szou-cian 35, 46
98, 99, 103, 107—114, 116— Wang Cing-wej 30, 53, 140— Wojtynskij G. N. 89, 124, 137
Tan Jang-kaj 39, 46, 53
123, 128, 129, 140, 141, 145, 142, 144, 149, 155, 165, 168, Wołchowski F. W. 31
Tan Ping-szan 112, 113, 119,
154, 169, 184, 251, 301, 727, 746 175, 183, 186, 187, 210, 234, Woroszyłow Kliment J . 435
125, 156, 162, 167, 227
Sun Je-fang 487, 517 240, 241, 274, 275 Wu Fa-sien 609, 625, 663
Tan Sy-tung 14, 16, 23
Sun Kuej-ling 714 Tao Czen-czang 33, 53 Wang Cin-mej 92 Wu Han 486, 548, 549
Sun Wu 33, 53 Tao Czu 741 Wang Czen 741 Wu Jii 77
Su Ping-wen 208, 209 Tao Czy-jue 351 Wang Czung-lun 391 Wu Ju-czang 268
Susłow M. A. 540, 547 Tao Meng-hue 77 Wang Haj-sieng 811, 820 Wu Kuej-sien 692, 741, 742, 794
Siian Tung (Pu I) 44 Teng Cy-huej 397, 400, 483, 495 Wang He-po 125 Wu Pej-fu 98, 99, 103, 104, 120,
Su Czung-czy 141, 142 Teng Czung-sia 87, 90, 102, 126, Wang Hung-wen 673, 687—689, 143, 145, 147, 148
Sue Mu-ciao 517 129, 138 692, 742, 750, 753, 805 Wu Sun 407
Su Hun 680 Teng Ing-czao 268 Wang L i 569 Wu Te 692, 727, 818
Su Ke-siang 159, 165, 167 Teng Pej 125 Wang Ming 201, 237, 244, 252,
Sting Sung 178 Teng Siao-ping 194, 324, 388, 267, 268, 280, 292 Zyga Stanisław 653
Su Siang-cien 195, 249 414, 421, 422, 424, 483, 485, Wang Ping-nan 793
Su Szy-jou 692 488, 526, 527, 529—531, 537, Wang Szou-hua 178 Żao Szu-szy 387—389, 399, 423,
Su Ti-sin 517 543, 554, 593, 690, 691, 705, Wang Tung-sing 609, 692, 742 442
Szang Jang 666 707, 717, 726, 740—742, 746, Wang Żo-fej 318 Żen Pi-szy 325
Szao Ciian-lin 525 747, 750, 753, 774—776, 778,
Szao Li-cy 90, 298 780, 782—786, 794, 795, 798,
Szen Cun-żu 360 800, 802, 805, 806, 812—816,
Szeng Suan-huaj 41, 42 819
Szen Pu-hai 666 Teng Sy-ming 92
Szen Szy-caj 211 Teng Taj-juan 194
Szi Naj-an 796 Teng To 486
Szy Cun-tung 91 Terauchi 65
Szy Jang 102 Tichwinskij S. Ł. 80, 81
Tierieszatow A. 112
Ting Czao 208
Taj Ci-tao 90, 91, 141, 156 Ting Ling 433
Tanaka Kakuei 648 Trocki Lew 637
Tan Czeng 498 Truman Harry 306, 616
Tan Czen-lin 324, 452, 453, 483, Tuan Ci-żuej 45, 52, 71—74, 98,
99, 120, 121, 136, 143
567, 576, 691, 741

834
SPIS TREŚCI

CHINY NA POCZĄTKU EPOKI IMPERIALIZMU —

W. N. Nikiforów
1. Przekształcenie się „starych buntów chińskich"
w świadomy ruch demokratyczny 5
2. Rewolucja Sinhajska (1911—1913) 40
3. Chiny po Rewolucji Sinhajskiej 64

I. PRZYPŁYW RUCHU NARODOWOWYZWOLEŃCZE­

GO W CHINACH (1917—1924) — W. I . Głunin
1. „Ruch 4 maja" i powstanie Komunistycznej Partii
Chin (1917—1921) . 83
2. Przypływ ruchu narodowowyzwoleńczego i utworze­
nie jednolitego frontu narodowego (1922—1923) . . 94
3. Umocnienie sił narodoworewolucyjnych i dojrzewa­
nie sytuacji rewolucyjnej (styczeń 1924—maj 1925) . 115

II. REWOLUCJA NARODOWA (1925—1927) —

W. I. Głunin

1. Początek rewolucji (maj 1925 — czerwiec 1926) . . 130

2. Wyprawa Północna Armii Narodowo-Rewolucyjnej
(lipiec 1926 — marzec 1927) 145
3. Kryzys i klęska rewolucji (kwiecień—lipiec 1927) . 156
4. Ostatnie boje rewolucji (sierpień—grudzień 1927) . 167

III. WALKA REWOLUCYJNA W CHINACH POD HAS­

ŁEM RAD (1928—1937) — A. M. Grigoriew
1. Pierwszy etap ruchu radzieckiego (1928—1931) . . 180
2. Agresja japońska i początek walki antyjapońskiej.
Porażka ruchu radzieckiego (1931—1935) . . . . 205
3. Przypływ walki narodowowyzwoleńczej narodu
chińskiego. Walka KPCh o utworzenie jednolitego
narodowego frontu antyjapońskiego (1935—1937) . 232

837
 IV. WOJNA NARODOWOWYZWOLEŃCZA PRZECIWKO środków w celu likwidacji skutków „wielkiego sko­
IMPERIALIZMOWI JAPOŃSKIEMU (1937—1945) — ku" (1961—1962) . . . 478
K. W. Kukuszkin, W. I. Głunin 3. Polityka wewnętrzna i zagraniczna ChRL w latach
1. Japońska ofensywa przeciwko Chinom i narasta­ * 1963—1965. Chiny w przeddzień „rewolucji kultu­
nie zbrojnego oporu narodu chińskiego (lipiec 1937— ralnej" 500
. październik 1938) 253
VIII. ChRL W OKRESIE 1965—1969 — K. W. Kukuszkin
2. Wstrzymanie japońskiej ofensywy w Chinach. Roz­
szerzenie rejonów wyzwolonych. Walka między 1. Początelf otwartej maoistowskiej ofensywy przeciw­
, KPCh i Kuomintangiem 271 ko KPCh i ludowym organom władzy . . . . 548
3. Chiny w latach 1941—1943. Sytuacja w rejonach 2. Utworzenie nowych organów władzy — „komitetów
kuomintangowskich. Osłabienie frontu rejonów wy­ rewolucyjnych". Wprowadzenie kontroli wojskowej
zwolonych 287 w kraju 561
4. Wznowienie japońskiej ofensywy. Kryzys wojskowo- 3. Legalizacja rezultatów „rewolucji kulturalnej".
-polityczny w Chinach (1944—1945) 294 IX zjazd KPCh 595
5. Przystąpienie Związku Radzieckiego do wojny z Ja­
ponią. Zakończenie wojny wyzwoleńczej narodu CHINY W PIERWSZEJ POŁOWIE L A T SIEDEMDZIESIĄ­
chińskiego 304 TYCH — Walery Namiotkiewicz
1. Sytuacja społeczno-polityczna po zakończeniu „re­
V. WOJNA LUDOWOWYZWOLEŃCZA I ZWYCIĘSTWO wolucji kulturalnej" 605
REWOLUCJI LUDOWEJ (1946—1949) — W. I. Głunin 2. Wrześniowy kryzys 1971 roku 620
1. Powojenny kryzys polityczny. Początek wojny do­ 3. Ewolucja polityki zagranicznej 640
mowej i ukształtowanie się sytuacji rewolucyjnej 4. Początek kampanii antykonfucjańskiej . . . . 662
(wrzesień 1945 — czerwiec 1947) 313 5. X zjazd KPCh 672
2. Strategiczna ofensywa ALW i zwycięstwo rewolucji 6. Antykonfucjańskiej kampanii ciąg dalszy — „kry­
ludowej (lipiec 1947—październik 1949) . . . . 331 tyka Lin Piao i Konfucjusza" 693
7. Eksplozja tacypao 708
VI. WEJŚCIE CHIN NA DROGĘ SOCJALISTYCZNEGO 8. Sesja parlamentu i nowa konstytucja . . . . 726
ROZWOJU (1945—1957) — W. I. Głunin 9. Kampania „studiowania teorii dyktatury proletaria­
tu" i jej następstwa 743
1. Zakończenie burżuazyjno-demokratycznych prze­
10. Stan gospodarki narodowej w latach 1970—1974 . 754
obrażeń i odbudowa gospodarki narodowej (1949—
11. Zakończenie 774
1952) 354
2. Przejście do przeobrażeń socjalistycznych. Początek Indeks nazwisk 827
socjalistycznego uprzemysłowienia (1953 — lipiec
1955) 379
3. Pierwsza próba skierowania Chin na „odrębną"
drogę rozwoju (lipiec 1955—1957) 399

VII. ChRL W OKRESIE „WIELKIEGO SKOKU" I L I K W I ­

DACJI JEGO SKUTKÓW (1958—1965) — A. M. Gri-
goriew

1. ChRL w okresie „wielkiego skoku" (1958—1960) . 444

2. ChRL w latach podejmowania nadzwyczajnych

838
Redaktor techn. Joanna Duchnowska
Korektorzy: K. Jaśkiewicz i S. Snopek

Robotnicza Spółdzielnia Wydawnicza „Prasa—Książka—Ruch",

Wydawnictwo „Książka i Wiedza", Warszawa, sierpień 1976 r.
Wyd. I. Nakład 16 000 + 350 egz. Obj. ark. wyd. 41,8. Obj. ark.
druk. 52,5 (45,2). Papier druk. sat. kl. I I I , 70 g, 84X108 cm.
Oddano do składu 4 VI 1975 r. Podpisano do druku w lipcu 1976 r.
Druk ukończono w sierpniu 1976 r. Łódzkie Zakłady Graficzne.
Zakład nr 1. Łódź, ul. Rewolucji 1905 r. nr 45.
Zam. nr 1397/11/75. B-48. Cena zł 100.—

Dziewięć tysięcy czterysta siedemdziesiąta publikacja „K1W"