Tema 4: INTEGRALNO SMETANjE

NA FUNKCIJA
OD EDNA REALNA PROMENLIVA

-Neopredelen integral-

Z Z
dx π
dx = x + C 2
= tan x + C, x 6= (2k + 1) , k ∈ Z
cos x 2

xn+1
Z Z
dx x
xn dx = + C, n 6= −1 √ = arcsin + C, |x| < k
n+1 k2−x 2 k
Z Z
dx dx 1 x
= ln |x| + C, x 6= 0 = arctan + C
x k2+x 2 k k

ax
Z Z  
dx 1 k + x
ax dx = +C = ln   + C, |x| =
6 k
ln a k 2 − x2 2k  k − x 
 
x − k
Z Z
dx 1
ex dx = ex + C = ln   + C, |x| =
6 k
x2 − k 2 2k  x + k 
Z Z
dx  p 
sin x dx = − cos x + C √ = ln x + x2 − k 2 + C, |x| > k
x2 − k 2
Z Z
dx  p 
cos x dx = sin x + C √ = ln x + x2 + k 2 + C
x2 + k 2
Z
dx
= −cotx + C, x 6= kπ, k ∈ Z
sin2 x

1 Presmetaj gi slednive integrali so neposredna integracija:

Z √ √
√
Z q 3
5
7x x dx; x − 2 x2 + 1
a) b) √ dx;
4
x
Z 4
x −1 Z
x2
v) 2
dx; g) dx;
1−x 1 + x2
√ √
1 + x2 + 1 − x2
Z Z
d) √ dx; ǵ) tan2 x dx
1 − x4
Z Z
x
e) cot2 x dx; ) cos2 dx;
2
Z Z
x 1
z) sin2 dx; ) dx;
2 cos x + sin2 x
2
Z Z
1 dx
i) 2 2 dx; j) 2
;
cos x sin x 2x + 1
 e2x − 1
Z
dx
Z
k) dx; l) ;
ex + 1 2 sin x + 2 cos4 x + sin2 2x
4
Z
dx
(2x + 3x )2 dx;
R
lj) m) √ ;
3 − 4x2
Z
dx
Z
dx
n) √ ; nj) √ ;
2 + 3x2 3x2 − 2
Z Z 
dx x x 2
o) ; p) sin − cos dx.
2 − 3x2 2 2

2 Presmetaj gi slednive integrali voveduvajḱi pogodna smena:

√
Z x+1 Z
2 − 5x−1 3
a) dx; b) 1 − 3x dx;
10x
Z
1
Z
dx √ √
v) √ ; g) dx;
3 − 7x x+2− x−3
Z
dx
Z
dx
d) ; ǵ) ;
2
x + 4x + 6 1 − 2x − x2
Z
Z
x+3 dx
e) dx; ) √ ;
x2 + 6x − 5 1 − 2x − x2
x2 dx
Z Z
dx
z) √ ; ) ;
x2 + 4x + 1 3 + x3
x3 dx
Z Z
x dx
i) 4
; j) ;
5+x x8 − 2
Z 2 Z x
x +1 e +1
k) dx; l) dx;
4
x +1 ex + x
e2x
Z Z
dx
lj) dx; m) dx;
ex + e−x 1 − 3e2x
Z Z √x
e−x2
x dx; e
n) nj) √ dx;
x
Z x
e dx
Z
√ ; x dx
o) p) √ ;
1 + ex + e2x 3
1 − 3x
Z Z
1 dx
r) x(1 − x)100 dx; s) cos ;
x x2
(ln x)3
Z Z
dx
t) dx; ḱ) ;
x x(1 + ln x)
Z Z
dx dx
u) ; f) 2 ;
x ln x ln (ln x) sin x + 2 cos2 x
Z Z
dx dx
h) ; c) ;
sin x cos x

Z
dx
q) .
1 + sin x

2
3 Presmetaj gi slednive integrali so primena na metodot na parcijalna integracija:
Z Z  p 
a) ln x dx; b) ln x + x2 + 1 dx;

√
Z Z
x
cos ln x2 dx;


v) e dx; g)
Z Z
sin ln x2 dx; ln2 x dx;


d) ǵ)
Z Z
e) x ln x dx; ) x2 ln x dx;
Z Z
ln x
z) dx; ) x sin 2x dx;
x3
Z Z
i) x arcsin x dx; j) x2 cos 2x dx;
Z Z
2
k) x sin x dx; l) arctan x dx;
Z Z
lj) x arctan x dx; m) arctan 2x dx;
Z Z
n) x arctan2 x dx; nj) (x2 + x) ln(x + 1) dx;
Z Z
ax
o) e cos bx dx, a, b ∈ R; p) eax sin bx dx, a, b ∈ R;

Z
r) x2 arccos x dx.

4 Presmetaj gi slednive integrali so metodot na parcijalna integracija:

√
arcsin x2
Z
x ln (x + 1 + x2 )
Z
a) √ dx; b) √ dx;
2−x 1 + x2
Z Z
2
v) x3 e−x dx; g) (x2 − 2x + 5)e−x dx;
Z p Z p
d) x2 − a2 dx; ǵ) x2 + a2 dx;
Z p Z p
e) a2 − x2 dx; ) 3 + 2x − x2 dx;
Z p Z p
z) x2 − 2x dx; ) x2 + 6x + 13 dx;

x2 dx
Z Z
i) ; j) sin (ln x) dx.
(x2 + 1)2

3
5 Rexi gi slednive integrali na drobno racionalni funkcii vo koi polinomot vo
imenitelot ima realni ednokratni koreni:

x3 + 1
Z
dx
Z
a) ; b) dx;
(x − 1)(x + 2)(x + 3) x − 5x2 + 6x
3

x6 x3 + 1
Z Z
v) 2
dx; g) 2
dx.
x −1 x − 3x + 2

6 Rexi gi slednive integrali na drobno racionalni funkcii vo koi polinomot vo

imenitelot ima realni poveḱekratni koreni:
Z 3
x − 2x2 + 4
Z
dx
a) dx; b) .
x3 (x − 2)2 x2 (1 − x2 )

7 Rexi gi slednive integrali na drobno racionalni funkcii vo koi polinomot vo

imenitelot ima kompleksni ednokratni koreni:

x4 x3 + x + 1
Z Z
a) dx; b) dx;
x4 + 5x2 + 4 x3 + x
Z Z
dx dx
v) ; g) .
x3 + 1 x4 − 1

8 Rexi gi slednive integrali na iracionalni funkcii:

Z
√ √
x32+x
Z
a) x 3 x − 4 dx; b) √ dx;
x+ 32+x
Z
x dx
Z
dx
v) p , a > 0; g) 2 1 ;
4
x3 (a − x) (2x + 1) − (2x + 1) 2
3
Z
dx Z r
1 − x dx
d) √ √ ; ǵ) ;
1+ x+ x+1 1+x x
Z
dx Z
x3
e) √ √ ; ) √ dx;
x+ x 3
1 + 3 x4 + 1
x5
Z Z
dx
z) √ dx; ) √ ;
1 − x2 (x + 1)3 x2 + 2x
Z Z
dx dx
i) √ ; j) √ .
2
x +1 (x + 1) x2 + 1

9 Rexi gi slednive integrali od binomen diferencijal

Z Z
dx dx
a) √ √ 10
; b) √ ;
x( x + 1)
4
x 1 + x2
4
Z p Z
dx
v) x3 + x4 dx; g) √ √ ;
x( 3 x + 1)2
Z p Z
dx
d) x2 + x3 dx; ǵ √ .
x11 1 + x4

4
10 Rexi gi slednive integrali na trigonometriski funkcii:
Z Z
dx dx
a) ; b) ;
5 − 4 sin x + 3 cos x 2 sin x − cos x + 3
sin3 x + sin x
Z
dx
Z
v) dx; g) 2 ;
cos 2x sin x + 2 sin x cos x − cos2 x
Z Z
sin 2x
d) dx; ǵ) sin 3x cos 10x dx;
4 cos2 x + 12 cos x − 7
Z Z
x x
e) cos x cos cos dx; ) sin5 x dx;
2 4
Z Z
z) 4
sin x dx; ) cos5 x dx;
Z Z
i) tan5 x dx; j) sin2 x cos3 x dx;
Z Z
k) sin3 x cos3 x dx; l) sin2 x cos4 x dx;

sin3 x
Z
dx
Z
lj) dx; m) ;
cos4 x sin3 x
Z
dx
Z
dx
n) ; nj) ;
cos4 x sin4 x cos4 x
Z Z
dx dx
o) ; p) 2 ;
sin x sin 2x sin x cos4 x
Z
dx
r) 3 .
sin x cos x

11 Rexi gi slednive integrali voveduvajḱi trigonometriska zamena:

Z p Z p
a) a2 − x2 dx; b) 3 + 2x − x2 dx;
Z p Z
2 2
dx
v) x + a dx; g) p ;
(a − x2 )3
2
Z p Z p
d) x2 − a2 dx; ǵ) x2 − 2x dx;
Z
dx Z p
e) p ; ) x2 + 6x + 13 dx.
(1 − x2 )3

Z
dx
12 Najdi rekurentnata formula za presmetuvanje In = , n ∈ Q+ i primeni ja
(x2 + a2 )n
za presmetuvanje na I3 .

Z
13 Najdi rekurentnata formula za In = (x2 + a2 )n dx, n ∈ Q+ i primeni ja za
presmetuvanje na I 23 .

Z
14 Najdi rekurentnata formula za presmetuvanje na lnn x dx, n ∈ N.

5
15 Pokai gi slednive rekurentni formuli
Z Z
n x n x
a) x e dx = x e − n xn−1 ex dx, n ∈ N;
Z
1 1
b) xn ln x dx = xn+1 ln x − xn+1 , n ∈ N;
n+1 (n + 1)2
Z Z
v) xn sin x dx = −xn cos x + n xn+1 cos x dx, n ∈ N;

n−1
Z Z
1
g) n
(sin x) dx = − (sin x)n−1 cos x + (sin x)n−2 dx, n ∈ N.
n n

Z
16 Najdi rekurentnata formula za presmetuvanje na xn e−x dx, n ∈ N.

Z Z
17 Presmetaj In = sinn x dx i Jn = cosn x dx, n > 2.

Z Z
dx dx
18 Najdi rekurentnata formula za In = i Jn = , n > 2.
sinn x cosn x

19 Rexi gi slednive integrali:

2x 3x
Z Z
dx
a) dx; b) √ √ ;
9 − 4x
x x( 3 x + 3)3
Z Z
2x + 1
v) xex cos x dx; g) dx;
x3 + 4x
√
x2 − 1
Z Z
x+1
d) √ dx; ǵ) dx;
(1 + 3 x + 1)2 x4 + 1
Z Z
dx sin x dx
e) √ dx; ) .
sin x 1 − cos x (sin x + cos x) cos2 x

6
 -Opredelen integral-

Z1 Z2 Z5
1 Neka funkcijata f e integrabilna na [0, 5] i f (x) dx = 6, f (x) dx = 4 i f (x) dx = 6.
0 0 2
Z5
Presmetaj f (x) dx.
1

2 Dadena e funkcijata
x2 ,

0≤x≤1
f (x) = .
2 − x, 1<x≤2

• Dali f (x) e neprekinata na [0, 2]? Z2

• Presmetaj f (x) dx.
• Dali f (x) e integrabilna na [0, 2]? 0

3 Presmetaj gi slednive integrali:

Ze Z2
π
sin (ln x)
a) dx; b) x sin x dx;
x
1 0
Zln 2 Zπ/3
√ 1 + tan2 x
v) ex − 1 dx; g) dx;
(1 + tan x)2
0 π/4
Z2 Z1
d) |x − 1| dx; x7
ǵ dx;
(1 + x4 )2
−2 0
Z20π Z4
√
e) 1 − cos 2x dx; ) (x − [x]) dx;
0 0

Z3
z) ([x] − sgnx) dx.
0

Upatstvo: [x] efunkcijata cel del od x, a sgnx e funkcijata definirana na sledniov

 1 , x>0
naqin: sgnx = 0 , x=0 .
−1 , x < 0


4 Neka f e integrabilna funkcija na [−a, a], a > 0. Dokai deka:

Za Za
a) ako f e parna na [−a, a], togax f (x) dx = 2 f (x) dx;
−a 0
Za
b) ako f e neparna na [−a, a], togax f (x) dx = 0.
−a

7
5 So primena na prethodnata zadaqa da se presmetaat integralite:

Z2
1 Zπ
dx b) x(2 + cos x) cos17 x dx.
a) ;
1 − x2 −π
− 21

6 Da se izvede rekurentna formula za dadenite integrali, a potoa tie da se presmetaat:

Za
a) In = (a2 − x2 )n dx, n ∈ Q+ ;
0

Zπ/2
b) In = sinn x dx, n ∈ N, n > 2;
0

Zπ/2
v) In = cosn x dx, n ∈ N, n > 2.
0

π π
Z2 Z2
dx dx
7 Dokai deka ≤ bez da se presmetuvaat integralite.
1 + sin x sin x
π π
4 4

Z1
−q dx
8 Dokai deka 2 < < 1, p, q > 0.
(1 + xp )q
0

Z1 Z1
9 Proveri koj od integralite x dx ili x2 dx ima pogolema vrednost bez da gi
0 0
presmetuvax.

Z1 p Z1
10 Proveri koj od integralite 1+ x2 dx ili x dx ima pogolema vrednost bez da gi
0 0
presmetuvax.

π π
Z2 Z2
11 Sporedi gi opredelenite integrali I1 = sin10 x dx i I2 = sin2 x dx bez da gi
0 0
presmetuvax.

12 Bez presmetuvanje, oceni ja vrednosta na opredeleniot integral:

Z1 p Z2
2
−x
a) 3+ x2 dx; b) ex dx;
0 0

Z1 Z1
x9 dx ex
v) √ dx; g) dx.
1+x (x + 1)(2 − x)
0 0

8
13 Presmetaj gi slednive nesvojstveni integrali:
+∞
Z +∞
Z
dx dx
a) I = ; b) I = ;
x2 + 1 x2 + x − 2
0 2
+∞
Z +∞
Z
x dx ln x
v) I = ; g) I = dx;
(1 + x)3 x
0 2
+∞
Z +∞
Z
ln x dx
d) I = dx; ǵ) I = ;
x2 x2 (1 + x2 )
1 1

Z0 Z0
e) I = ex dx; ) I = e−x dx;
−∞ −∞
+∞ Z2
x−2
Z
dx
z) I = ; ) I = √ dx;
(x2 + 1)2 x−1
−∞ 1

Z2 Z1
dx dx
i) I = dx; j) I = √
3
dx;
x ln x x2
1 −1

Z1 +∞
Z
dx x ln x
k) I = ; l) I = dx;
(1 + x2 )2
p
x(1 − x)
0 0

Ze
lj) I = (x + 1)| ln x| dx.
0

9
 -Primena na opredeleniot integral-

Rx
1 Neka 5x3 + 40 = c
f (t)dt.
a) Najdi ja funkcijata f (x).
b) Najdi ja vrednosta na c.

2 Qestiqka se dvii po x−oskata taka xto vo bilo koe vreme t ≥ 0s nejzinoto zabrzuvanje
e dadeno so a(t) = 18 − 2t. Vo vreme t = 1s brzinata na qestiqkata e 36m/s a nejzinata
pozicija e x = 21.

a) Najdi ja funkcijata na brzina i funkcijata na pozicija za t ≥ 0s.

b) Koja e pozicijata na qestiqkata koga taa e najdesno?

Rx
3 Neka g(x) = 0
f (t)dt, kade f e funkcijata qij grafik e daden na slikata.

a) Popolni ja tabelata:
x 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
g(x)

b) Napravi grafik na funkcijata g koristejḱi ja tabelata od a).

v) Vo koja toqka e minimumot na g? Obrazloi.
g) Najdi ja analitiqki funkcijata g.
d) Pomeǵu koi dve posledovatelni toqki g se zgolemnuva so najvisoka brzina?
Obrazloi.

4 Neka f e diferencijabilnata funkcija qij grafik e prikaan na slikata i neka

pozicijata (izrazena vo metri) vo vreme t (sekundi) na qestiqka koja se dvii v dol
Rt
koordinatnata oska e s(t) = 0 f (x) dx.

a) Koja e brzinata na qestiqkata vo vreme t = 5?

b) Kakov e znakot na zabrzuvanjeto vo t = 5, 5?

10
 v) Koja e pozicijata na qestiqkata vo t = 3?
g) Vo koe vreme od prvite 9 sekundi s ima najgolema vrednost?
d) Vo koe vreme zabrzuvanjeto e priblino 0?
ǵ) Koga qestiqkata se dvii kon koordinatniot poqetok? Koga se oddalequva od
nego?
e) Na koja strana od koordinatniot poqetok e qestiqkata vo vreme t = 9 sekundi?

5 Marko e kaznet za brzo vozenje. Kaznata e e 3 po minuta za sekoj kilometar na qas

nad dozvolenata brzina od 55km/h. Bidejḱi e faten kako vozi so brzina od 64km/h vo
period od 6 minuti, sudijata ja predlaga slednata kazna:

(e 3)(broj na minuti)(kilometri nad 55)=(e 3)(6)(64-55)=e 162

Marko misli deka kaznata e pregolema bidejḱi toj vozel so brzina od 55km/h vo vreme
t = 0 i t = 6 minuti, a so brzina od 64km/h vozel samo vo vreme t = 3. Toj misli deka
negovata brzina v e dobro odslikana so v = 55 − 6t − t2 .
a) Pokai deka ravenkata na Marko ja pokauva vistinskata brzina vo vreme t = 0,
t = 3 i t = 6.
b) Marko argumentira deka poradi promenlivata brzina kaznata treba da se odredi
na poinakov naqin. Xto moe da se prifati kako razumen predlog od strana na
sudijata?

6 Skiciraj gi graficite na dadenite funkcii, a potoa presmetaj ja ploxtinata na likot

ograniqen so niv:

a) y = x2 , x + y = 2; b) x + y = 0, y = 2x − x2 ;

√ √
v) y = 2x + 1, y = x − 1; g) y = 3
x, x = −1, y = 0;

d) x = 1 − 4y 2 , x = 0; ǵ) x = −y 2 + 2, y = x, y = 0,
(x, y ≥ 0);
e) y = |ln x|, y = 0, x = 0, 1, x = 10; ) y = 2x , y = 2, x = 0;

z) y = ex , y = e−x , x = 1; ) y = |x − 1|, y = 0, x = −1, x = 2;

x2 y2
i) y = (x + 1)2 , x = sin πy, y = 0, j) + 2 = 1;
a2 b
(0 ≤ y ≤ 1);
1 1 x2
k) y = 2 , x = 1 (x > 1); l) y = 2
, y= ;
x 1+x 2

lj) y = x, y = x + sin x, x ∈ [0, π].

7 Vo kakov odnos parabolata y 2 = 2x ja deli ploxtinata na krugot x2 + y 2 = 8?

11
8 Skiciraj go grafikot na dadenata funkcija, a potoa presmetaj ja dolinata na:

x2
a) lakot na krivata y = − 1 otseqen so pravata y = 0;
2
b) lakot na krivata y = ex otseqen so pravite x = 0 i x = 1;

√
9 Presmetaj ja dolinata na lakot ograniqen so krivite y 3 = x2 i y = 2 − x.

10 Skiciraj gi graficite na dadenite funkcii, a potoa presmetaj ja dolinata na nivniot

lak i ploxtinata na likot ograniqen so niv::

x = a(t − sin t)
a) , t ∈ [0, 2π], a − const.;
y = a(1 − cos t)

x = a cos t
b) , t ∈ [0, 2π), a, b − const.;
y = b sin t
x = a cos3 t

v) , t ∈ [0, 2π), a − const.
y = a sin3 t

12